LÁHKAÁSAHUS 2000-12-21 nr 1385: Divššohasjournála láhkaásahus SISDOALLU Divššohasjournála láhkaásahus § 1. (Láhkaásahusa sisdoallu) § 2. (Apotehkaid spiehkastat) § 3. (Meroštallamat) § 4. (Journálavuogádat) § 5. (Journála ásaheapmi ja lágideapmi) § 6. (Journálaovddasvástideaddji) § 7. (Journálačállima gáibádus) § 8. (Journálasisdoalu gáibádus) § 9. (Epikriisa) § 10. (Persovdnasuodjalus) § 11. (Geahččan) § 12. (Journála máŋggus dahje nuppádas) § 13. (Ođasmahttin, divodeapmi ja sihkkun) § 14. (Vurken- ja vurkenáigegáibádusat) § 15. (Journála sirdin, doaimma loahpaheapmi jna.) § 16. (Duššadeapmi jna.) § 17. (Fápmui boahtin) Mearkkašumit divššohasjournála láhkaásahusaide Divššohasjournála láhkaásahus. Vuođđuduvvon Sosiála- ja dearvvašvuođadepartemeanttas juovlamánu 21.b. 2000 láhkavuođđudusain suoidnemánu 2.b. 1999 nr 64 dearvvašvuođabargiid birra ee. (dearvvašvuođabargiidláhka) § 40 goalmmát lađas, § 42 njealját lađas, § 43 njealját lađas ja § 45 nubbi lađas, láhka vuođđuduvvon suoidnemánu 2.b. 1999 nr 61 spesialistadearvvašvuođabálvalusa birra jna. (spesialistadearvvašvuođabálvalusláhka) § 3-2 nubbi lađas, láhka vuođđuduvvon skábmamánu 19.b. 1982 nr 66 gielddaid dearvvašvuođabálvalusa birra (gielddadearvvašvuođabálvalusláhka) § 1-3a, láhka vuođđuduvvon geassemánu 3.b. 1983 nr 54 bátnedearvvašvuođabálvalusa birra (bátnedearvvašvuođabálvalusláhka) § 1-3a ja láhka vuođđuduvvon suoidnemánu 2.b. 1999 nr 63 divššohasvuoigatvuođaid birra (divššohasvuoigatvuođaláhka) § 5-1 guđat lađas. Rievdaduvvon juovlamánu 20.b. 2001 nr 1580, juovlamánu 19.b. 2002 nr 1714, guovvamánu 25.b. 2003 nr 232. § 1. (Láhkaásahusa sisdoallu) Láhkaásahus addá lagat njuolggadusaid dáid birra: a) dearvvašvuođabargiid duođaštangeatnegasvuođa, dan vuolde sisdoalu birra divššohasjournálain, čállima, divodeami, sihkkuma, vurkema, sirdima, journála beassanvejolašvuođa ja duššadeami birra, gč. dearvvašvuođabargiidlága kapihttal 8, b) doaimma ovddasvástádus journálavuogádaga ásaheami ja lágideami ektui, gč. spesialistadearvvašvuođabálvaluslága § 3-2, bátnedearvvašvuođabálvaluslága § 1-3a ja gielddadearvvašvuođabálvaluslága §1-3a ja c) vuoigatvuohta journála geahččat, gč. Divššohasvuoigatvuođalága § 5-1. § 2. (Apotehkaid spiehkastat) Láhkaásahus ii gusto apotehkabargiide, geat addet dearvvašvuođaveahki. § 3. (Meroštallamat) Dán láhkaásahusas oaivvilduvvo: a) divššohasjournála/journála: čoahkki dahje čohkkejuvvon čállojuvvon/logahallojuvvon dieđut divššohasa birra dearvvašvuođaveahki oktavuođas, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 40 vuosttas lađđasa, b) dearvvašvuođaveahkki: dahku, man birra lea daddjojuvvon dearvvašvuođabargiidlága § 3 goalmmát lađđasis ja divššohasvuoigatvuođalágas § 1-3 c bustáva vuolde, c) dearvvašvuođabargit: bargit, geaid birra lea daddjon dearvvašvuođabargiidlágas § 1-3 a bustáva vuolde ja d) divššohas: olbmot, geaid birra lea daddjon divššohasvuoigatvuođalágas § 39 nuppi lađđasis. § 4. (Journálavuogádat) Doaimmat, main addojuvvo dearvvašvuođaveahkki, galget ásahit divššohasjournálavuogádaga. Vuogádat galgá lágiduvvot nu ahte lea vejolaš čuovvut gáibádusaid, mat leat mearriduvvon lágas dahje maid láhka doarju, earret eará njuolggadusaid dáid birra: a) journálageahččan, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 41 ja divššohasvuoigatvuođalága § 5-1, b) beassanvejolašvuohta journálii ja olggosoažžut journála, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 25 ja § 45 oktan divššohasvuoigatvuođalágain § 5-3, c) dieđihangeatnegasvuođat ja bajásčuvgengeatnegasvuođat, gč. dearvvašvuođabargiidlága kapihttal 6 ja 7, d) journála divodeapmi, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 39 nuppi lađđasa, e) divodeapmi ja sihkkun, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 42, § 43 ja § 44 ja f) sihkkarastit buiga olbmuid journálageahččama vuostá, gč. dearvvašvuođabargiidlága kapihttal 5, dan vuolde dohkálaš rádjan, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 21. § 5. (Journála ásaheapmi ja lágideapmi) Juohke divššohasa nammii galgá ráhkaduvvot journála. Váldonjuolggadussan galgá geavahuvvot čohkkejuvvon journála juohke ovtta divššohassii vaikko vel dearvvašvuođaveahki addet máŋgasat doaimma siskkabealde. Váldonjuolggadusas, man mielde čohkkejuvvon journála galgá leat juohke divššohassii, sáhttá spiehkastit jus doaimma ovttadagat sihke fágalaččat ja lágideami bokte čielgasit leat dego sierranas oassebálvalusat. Dalle go ii leat lunddolaš geavahit čohkkejuvvon journála, sáhttá journála juogaduvvot váldojournálan ja lassijournálan. Váldojournálas galgá ovdanboahtit ahte gávdno maiddái lassijournála ja dat, makkár duođaštusaid dat sisdoallá. Jus journála belohahkii čállojuvvo elektrovnnalaččat ja belohahkii bábirjournálan, galgá čielgasit ovdanboahtit makkár duođaštusat čállojuvvojit elektrovnnalaš journálii ja makkár duođaštusat čállojuvvojit bábirjournálii. § 6. (Journálaovddasvástideaddji) Dearvvašvuođaásahusain galgá čujuhuvvot okta olmmoš, geas galgá leat bajimuš ovddasvástádus juohke journála ovddas, ja dan vuolde dahkat mearrádusa makkár dieđut galget čuožžut divššohasjournálas, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 39 nuppi lađđasa. Dearvvašvuođaásahusain lea journálaovddasvástideaddji, gii goziha ahte journála ásahuvvo. Journálas galgá ovdanboahtit gii lea journálaovddasvástideaddji. Journálaovddasvástideaddji ii sáhte mearridit ahte dieđut eai galgga čuožžut journálas jus dieđut leat mávssolaččat duođaštussan soahpameahttunvuhtii gaskal dearvvašvuođabargiid fágalaš gažaldagain, mat gusket dearvvašvuođaveahkkái mii addojuvvo divššohassii. § 7. (Journálačállima gáibádus) Divššohasjournála galgá vuosttažettiin čállojuvvot dárogillii. Dánskka- ja ruoŧagiella sáhttá geavahuvvot nu guhkás go lea dohkálaš. Sierralaš diliin sáhttá Stáhta dearvvašvuođageahčču addit lobi geavahit eará giela. Journála galgá čállojuvvot dađistaga. Dađistagain áddejuvvo ahte journála čállojuvvo sivahis gaskkaldemiid haga dalá maŋŋá go dearvvašvuođaveahkki lea addojuvvon. Merkesteamit galget beaiváduvvot ja vuolláičállojuvvot. § 8. (Journálasisdoalu gáibádus) Divššohasjournála galgá sisdoallat čuovvovaš dieđuid jus dat leat čuožžovaččat ja dárbbašlaččat: a)Doarvái dieđut ahte sáhttá dovdát ja oktavuođa váldit divššohasain, earret eará divššohasa nama, čujuhusa, ássangieldda, riegádusnummira, telefonnummira, siviila seađu ja ámmáha. b) c)Dieđut gii lea divššohasa lagamus oapmahaš, gč. divššohasvuoigatvuođalága §1-3, b bustáva ja psykihkalaš dearvvašvuođasuodjaluslága § 1-3, ja mo suinna sáhttá oktavuođa oažžut go lea dárbu. d) e)Jus divššohasas ii leat miehtangelbbolašvuohta, galgá čállojuvvot gii miehtá divššohasa ovddas, gč. divššohasvuoigatvuođalága kapihtal 4. f) g)Goas ja mo dearvvašvuođaveahkki lea addojuvvon, omd. dábálaš ráđđádallama oktavuođas, telefovdnaoktavuođa bokte, buohccegalledeami dahje dearvvašvuođa-ásahusa orruma vuolde. Sisačálihan- ja olggosčálihanbeaivi. h) i)Dearvvašvuođaveahki duogáš, dieđut divššohasa buohcanmuitalusa birra, ja dieđut divššu birra mii lea jođus. Válddahus divššohasa dilálašvuođa birra, dán vuolde dilli sisačáliheami ja olggosčáliheami vuolde. j) k)Gaskaboddosaš váddogávnnahus, áicamat, gávdnamat, váddogávnnahus, meannudeapmi, dikšu ja eará čuovvuleapmi mii johtui biddjo ja dan bohtosat. Plána dahje šiehtadus viidáset čuovvuleami birra. l) m)Dieđut mat leat namahuvvon § 6 njealját lađđasis. n) o)Vihkkehallamat mat leat dagahan doaibmabijuid mat spiehkastit gustojeaddji njuolggadusain. p) q)Leatgo addojuvvon neavvagat ja dieđut divššohassii ja oapmahaččaide, ja dan váldosisdoallu, gč. divššohasvuoigatvuođalága § 3-2. Divššohasa vejolaš biehttaleapmi vuostáváldit diehtojuohkima. r) s)Jus divššohas lea miehtan dahje vuostálastán dárkilet namahuvvon dearvvašvuođaveahki. Divššohasa nana jáhkku dahje vuostemiella dearvvašvuođaveahkkái, gč. divššohasvuoigatvuođalága § 4-9. Divššohasa miehtama dahje biehttaleami mii guoská diehtojuohkinmeannudeapmái. Divššohasa eará biehttaleamit, gáibádusat dahje eavttut. t) u)Leatgo dahkkojuvvon gustojeaddji vuoigatvuođat nugo journála geahččan ja divvun ja sihkkun gáibádusat, daid boađus, biehttaleapmi go divššohas lea dovddusin ožžon váidalanvejolašvuođa, ja vejolaš guoddaleapmi dákkár áššis. v) w)Dieđuid lonohallan eará dearvvašvuođabargiiguin, dieđiheami bohtosat, epikriisa, sisačálihangáibádusat, bohtosat tiŋgojuvvon iskkademiin, duođaštusmáŋgosat ee. x) y)Divššohasa fástadoavttir. Dearvvašvuođabargit geat leat gáibidan sisačáliheami dahje leat lágidan divššohasa. z) aa)Oktagaslaš plána spesialistadearvvašvuođabálvaluslága § 2-5, psykihkalaš dearvvašvuođalága § 4-1 dahje gielddadearvvašvuođabálvaluslága § 6-2a mielde. bb) cc)Buozalmasvuođa dieđut ja duođaštusat dd) ee)Cealkámušat divššohasaid birra, omd. áššedovdiid cealkámušat. ff) gg)Leago bolesii dieđut addojuvvon, mánáidsuodjalusbálvalussii, sosiálabálvalussii ee., ja leago miehtan vižžojuvvon divššohasas dahje sus geas lea gelbbolašvuohta addit miehtama áššis. Galgá almmuhuvvot makkár dieđut leat addojuvvon. hh) ii)Bággosisačáliheamit, eará bággogeavaheamit, duođalaš ja rievttálaš vuođđu bákkohemiide ja vejolaš dárkkistankommišuvnna mearrádus, gč. psykihkalaš dearvvašvuođasuodjaluslága. jj) kk)Fágalaš sudjadeapmi daid háviid go doavttir lea dahkan biehttaleami apotehka generalaš vuoigatvuođa vuostá. ll) Bargodokumeanttat, divššohasa iešduođaštus, suojusgovat, video- ja jietnabádden jna. leat oaidnit dego oassi journálas dassážii go dieđut leat čállojuvvon dohkálaš vuogi mielde. Eará dieđut go dat, mat leat namahuvvon vuosttas ja nuppi lađđasis, galget váldot journálii mielde nu guhkás go lea áigeguovdil ja dárbbašlaš. 0 Rievdaduvvon láhkaásahusain juovlamánu 20.b. 2001 nr 1580 (fápmui biddjon ođđajagemánu 1.b. 2002), guovvamánu 25.b. 2003 nr 232 (fápmui biddjon njukčamánu 3.b. 2003). 1 Láhkaásahus vuođđuduvvon cuoŋománu 18.b. 1997 nr 330 doarjaga birra gokčat goluid dehálaš dálkasiidda ja erenoamáš dálkkaslaš reaidduide § 7. 2 Láhka vuođđuduvvon geassemánu 2.b. 2000 nr 39 apotehka birra (apotehkaláhka) § 6-6 nubbi lađas. § 9. (Epikriisa) Go olggosčállojuvvo dearvvašvuođaásahusas galgá epikriisa (journáladieđuid čoahkkáigeassu) sáddejuvvot daid dearvvašvuođabargiide, geat dárbbašit dieđuid vai sáhttet addit divššohassii dohkálaš čuovvuleami. Seammá gusto poliklinihkalaš divššus dahje spesialistadivššus. Divššohassii berre addojuvvot vejolašvuohta bajásčuvget geasa epikriisa galgá sáddejuvvot. Jus eará ii leat bajásčuvgejuvvon dahje ovdanboađe, sáddejuvvo epikriisa sisačáliheaddji/lágideaddji dearvvašvuođabargiide ja divššohasa fástadoaktárii. Epikriisa galgá sáddejuvvot govttolaš áiggi sisa dan maŋŋá, go dearvvašvuođaveahkki lea loahpahuvvon. § 10. (Persovdnasuodjalus) Duođaštusat galget meannuduvvot ovttavásttolaččat njuolggadusaiguin persovdnabajásčuvgehuslágas ja maid dat láhka doarju. Daid ráddjejumiiguin mat čuvvot dearvvašvuođabargiidlágas § 21 ff, § 45 ja divššohasvuoigatvuođalága § 5-3 sáhttet dearvvašvuođabargit ja earát oažžut beassanvejolašvuođa divššohasjournálii. § 11. (Geahččan) Divššohasas dahje su ovddasteaddjis, ja oapmahaččas lea vuoigatvuohta journála geahččat divššohasvuoigatvuođalága § 5-1 njuolggadusaid mielde, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 41. Galgá láhččojuvvot sámegielhálliide, vierisgielagiidda ja doaibmahehttejuvvon olbmuide dilli nu ahte sáhttet geavahit geahččanvuoigatvuođa, gč. divššohasvuoigatvuođalága § 3-5. § 12. (Journála máŋggus dahje nuppádas) Go geahččanvuoigatvuohta dahkkojuvvo gustojeaddjin divššohaslága § 5-1' mielde, sáhttá máŋgosiid ovddas dahje nuppádasaid ovddas gáibidit mávssu. Máksu ii galgga leat eanetgo dat submi, mii vástida divššohasjournála nuppádasaid/máŋgosiid ovddas mat leat áiggis áigái gustojeaddjin priváhta vugiin doaibmi doaktáriidda ja priváhta vugiin doaibmi spesialisttaide vuođđuduvvon álbmotoadjolága § 5-4 oktavuođas doarjagiid birra gokčat goluid iskkadeapmái ja doavttirdikšui. § 13. (Ođasmahttin, divodeapmi ja sihkkun) Dan maŋŋá go epikriisa lea čállojuvvon, sáhttet dat dušše rievdaduvvot divvun- ja sihkkunnjuolggadusaid mielde mat čužžot dearvvašvuođabargiidlágas § 42:s, § 43:s ja § 44:s. Dearvvašvuođaásahusa journálaovddasvástideaddji sáhttá liikká rievdadit journála vaikko gustojit vuolláičállojuvvon journálamerkestemiide. Dákkár divodeapmi galgá dahkkojuvvot ovttasráđiid daid dearvvašvuođabargiiguin, geat leat čállán dieđuid jus ii leat čielgasit dárbbašmeahttun dahje geavatlaččat veadjemeahttun. Dearvvašvuođaásahusas mearriduvvo divvun dahje sihkkun dearvvašvuođabargiidlága § 42, § 43 ja § 44 mielde journálaovddasvástideaddjis. Mearrádus galgá dahkkojuvvot gokko praktihkalaččat lea vejolaš ovttasráđiid daid dearvvašvuođabargiiguin, geat leat čállán dieđuid journálii. Jus divvun- dahje sihkkungáibádus biehttaluvvo, galgá divššohassii addojuvvot diehtu váidalanvejolašvuođa birra, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 42 goalmmát lađas, § 43 goalmmát lađas ja § 44 nubbi dajus. § 14 (Vurken- ja vurkenáigegáibádusat) Divššohasjournálat galget rájaduvvot nu ahte dat eai vaháguva dahje billašuva, ja nu ahte buiga olbmot eai fáhte daid. Journálat galget rájaduvvot dassážii go dearvvašvuođaveahki hámi ektui ii oro leame šat daidda dárbu. Jus epikriisa das maŋŋá ii galgga rájaduvvot arkiivalága mielde dahje eará lágaid mielde, galgá dalle duššaduvvot, gč. persovdnabajásčuvgenlága § 28. Eretaddin dahje eretrádjan nugo namahuvvon goalmmát ja njealját lađđasis ii berre dahkkojuvvot ovdalgo 10 jagi leat vássán dan rájes, go maŋimuš lea čállojuvvon journálii. Journálat almmolaš doaimmas bohtet almmolaš arkiivvaid arkiivalága mearrádusaid vuollái ja maid dat láhka doarju, dán vuolde mearrádusat rájadeami, hilguma, ja buktima birra stáhtalaš, fylkkagielddalaš dahje gielddalaš arkiivarádjui. Journálat priváhta doaimmas sáhttet buktojuvvot almmolaš arkiivarádjui dahje ráddjot eará rádjanásahussii. § 15. (Journála sirdin, doaimma loahpaheapmi jna.) Go divššohas molsu fástadoaktára, sáhttá son gáibidit ahte divššohasjournála galgá sirdojuvvot ođđa fástadoaktárii. Seammá gusto go molsu eará dearvvašvuođabargiid. Dearvvašvuođastašuvnna journála sirdojuvvo skuvladearvvašvuođabálvalussii go mánná álgá skuvlii jus son, geas lea váhnenovddasvástádus, ii dan vuostálastte. Seammá gusto jus mánná molsu skuvlla. Doaimma nubbáifievrrideami dahje heaittiheami vuold, sáhttá doaimma jođiheapmi mearridit, ahte divššohasjournálat galget fievrriduvvot eará doibmii. Juohke ovttaskas divššohas sáhttá vuostálastit dákkár sirdima dahje gáibidit iežas journála sirdojuvvot eará dihto dearvvašvuođabargiide dahje eará dihto doibmii. Jus lea geavatlaččat vejolaš, galget divššohasat dahkkot dovddusin vuoigatvuođaideasetguin nuppi lađđasa mielde. Jus doaimma nubbáifievrrideami dahje heaittiheami oktavuođas ii leat áigeguovdil sirdit divššohasjournálaid dihto dearvvašvuođabargiide dahje dihto doibmii, ja doaibma ieš ii sáhte dain vára váldit, sáhttet dalle buktojuvvot almmolaš arkiivarádjui, eará rádjoásahussii dahje lágidit daid fylkkamánnii. Journálat sáhttet lágiduvvot fylkkamánne rádjui 10 jahkái, journálat sáhttet das maŋŋá duššaduvvot ovttasráđiid Riikkaarkivárain dahje lágiduvvot almmolaš arkiivarádjui. Almmolaš doaimmaid journálaide gustojit arkiivasirdinnjuolggadusat ja arkiiva eretaddima birra mat čužžot arkiivaláhkaásahusas § 3-22, § 3-23 ja § 5-3. Rievdaduvvon láhkaásahusas juovlamánu 19.b. 2002 nr 1714 (fápmui biddjon ođđajagimánu 1.b. 2003). § 16. (Duššadeapmi jna.) Journáladieđuid duššadeapmi ja EDB-reaidduid molsun galgá čađahuvvot nu ahte divššohasdieđut eai šatta buiga olbmuid gihtii § 17. (Fápmui boahtin) Láhkaásahus biddjo fápmui ođđajagimánu 1.b. 2001. Divššohasjournála láhkaásahusa mearkkašumit 1.paragráfii: Láhkaásahus addá máŋgga áššis dárkilit njuolggadusaid go láhka, ja maiddái lea deavdda láhkii muhtun sajiin, maidda lágas eai leat sierra njuolggadusat, muhto dušše láhkavuođđudus departementii addit láhkaásahusa. Muhtun láhkaásahusa mearrádusain lea unnán iešheanálaš mávssolašvuohta, muhto čujuha eará áigeguovdilis njuolggadusčoahkkái, ja lea váldojuvvon mielde ollislaš oainnu geažil. 2. paragráfii: Dearvvašvuođabargiid meroštallan dearvvašvuođabargiidlága § 3 vuosttas lađas nr 2 fátmmasta dearvvašvuođabálvalusa dahje apotehka bargiid, geat addet dearvvašvuođaveahki. Nu guhkás go apotehkabargit dán mielde rehkenastojuvvojit dearvvašvuođabargin, lea sis vuosttažettiin geatnegasvuohta čállit journála dearvvašvuođabargiidlága § 39 vuosttas lađđasa mielde. Dearvvašvuođaveahkki, maid apotehka addá oassin apotehkadoalus, lea buohkanassii earalágan go dat dearvvašvuođaveahkki, maid addet dearvvašvuođaásahusain dahje maid almmolaš dohkkehuvvon dearvvašvuođabargit addet, geat jođihit iežaset doaimma. Dearvvašvuođaveahkki, maid apotehkat addet, boahtá vuosttažettiin leat bagadeapmi mo dálkasiid galgá geavahit, eanaš anonyma kundariidda. Dán láhkaásahusa njuolggadusat eai heive dákkár dearvvašvuođaveahkkái. Apotehkabargit čuldojuvvojit danin dán láhkaásahusa doaibmasuorggis. 3. paragráfii: A-bustávvii: Doaba »divššohasjournála» fátmmasta buot journálaid, mat čállojuvvojit buotlágan doaimmain main addojuvvo dearvvašvuođaveahkki (earret apotehkaid, gč. § 2). Ovdamearkka dihtii skuvladearvvašvuođabálvalusas ja fitnodatdearvvašvuođabálvalusas eai leat dearvvašvuođavuostáváldiin dábálaččat dearvvašvuođagivssit, ii leat buozalmasvuohta eaige váttut. Sii leat liikká divššohasat láhkaásahusa ja divššohasvuoigatvuođa áddejumis, gč. meroštallama d bustáva vuolde. Láhkaásahusas geavahuvvo dávjá oanehis hápmi »journála» »divššohasjournála» sajis. Journála sisdoallá dearvvašvuođabargiid merkestemiid iešguđetlágan dearvvašvuođaveahki oktavuođas, muhto sáhttá maiddái sisdoallat earalágan duođaštusaid, nugo ee. røntgengovaid, eará govaid ja iskkusbohtosiid. § 8:s ovdanbohtet ollu daid dieđuin mat bohtet leat oassin journálas jus lea áigeguovdil gullevaš divššohasa ektui. Divššohashálddahuslaš vuogádagat, maid ollu dearvvašvuođaásahusat geavahit doaimmaineaset, eai boađe doahpaga »journála» vuollái, mat leat čohkkejuvvon dieđut ovttaskas divššohasa birra. Geahča muđui mearkkašumiid § 10:i. B-bustávvii: Doaba »dearvvašvuođaveahkki» meroštallojuvvo čujuhemiin dearvvašvuođabargiidláhkii ja divššohasvuoigatvuođaláhkii gos doaba lea meroštallojuvvon. Divššohasdearvvašvuođalága § 1-3 c bustávas lea »dearvvašvuođaveahkki» meroštallojuvvon »doaibman main leat eastadeaddji, diagnostalaš, dikšu, dearvvašvuođagáhtten, veajuiduhttin dahje dikšu ja fuolahanulbmilat ja maid dearvvašvuođabargit addet». Meroštallan dearvvašvuođalága § 3 goalmmát lađđasis lea hui ovttalágan, muhto das eai namahuvvo dikšun- ja fuolahanulbmilat. Lea čielggas ahte doaba maiddái dearvvašvuođabargiidlágas galgá fátmmastit divššu ja fuolaheami. Nu galgá maiddái áddejuvvot dán láhkaásahusas. C-bustávvii: Doaba »dearvvašvuođabargit» meroštallojuvvo čujuhemiin dearvvašvuođabargiidlága § 3:i vuosttas lađđasii. Nugo dás ovdanboahtá eai leat dearvvašvuođabargit dušše bargit, geain lea almmolaš dohkkeheapmi dahje liseansa dearvvašvuođabargin, muhto maiddái eará bargit dearvvašvuođabálvalusas dahje apotehkas geat doaimmahit bargguid nugo namahuvvon meroštallamis »dearvvašvuođaveahkki», gč. b bustáva ja dan mearkkašumiid. Dasa lassin rehkenastojuvvojit dearvvašvuođabargin oahppit ja studeanttat, geat dearvvašvuođafágalaš oahpahusa oktavuođas doaimmahit dákkár bargguid. Muđui leat apotehkabargit čuldojuvvon láhkaásahusa doaibmasuorggis, gč. § 2 ja dan mearkkašumiid. D-bustávvii: Doaba »divššohas» meroštallojuvvo láhkaásahusas čujuhemiin divššohasvuoigatvuođalága § 1-3:i a bustávvii, mas divššohas meroštallojuvvo»olmmošin gii dieđiha iežas dearvvašvuođabálvalussii ja bivdá dearvvašvuođaveahki, dahje maid dearvvašvuođabálvalus addá dahje fállá dearvvašvuođaveahki juohke oktagaslaš hávvái.», ja dan lági mielde fátmmasta ollu olbmuid, geat eai leat buohcamin ja geain eai leat váttut, muhto ovdamearkka dihtii vuostáváldet dearvvašvuođaveahki eastadeami dihtii. E-bustávvii: Doaba »journálaovddasvástideaddji» ii leat geavahuvvon dearvvašvuođabargiidlágas iige divššohasvuoigatvuođalágas. Doahpagiin oaivvilduvvo olmmoš, gii dearvvašvuođabargiidlága § 39 nuppi lađđasa mielde čujuhuvvo leat journála ovddasvástideaddjin. Gáibádus journálaovddasvástideaddji čujuhemiin ii gusto buot doaimmaide, main addojuvvo dearvvašvuođaveahkki, muhto dušše dearvvašvuođaásahuside. Čujuhuvvo láhkaásahusa § 6:i dás journálaovddasvástideaddji birra, ja dan mearkkašumiide mii čilge mii lea dearvvašvuođaásahus. 4. paragráfii: Vuosttas lađđasii: Dearvvašvuođaveahkkedoaimmas galgá leat journálavuogádat, mii mearkkaša vuogádaga divššohasjournálaid čállima ja vurkema várás, beroškeahttá das, čállogo journála elektrovnnalaččat vai báhpárii, vaikke vel vuogádataspeakta dáidá leat čielgaset elektrovnnalaš journálavuogádagaid geavaheami oktavuođas. Láhkaásahus ii bija doaimma guđege oassái ovddasvástádusa ásahit journálavuogádaga. Dattetge lea doaimma eaiggádis ja jođihangottis bajimuš ovddasvástádus ásahit journálavuogádaga, mii ollašuhttá gáibádusaid. Dearvvašvuođaregisttarlága (miessemánu 18. b. 2001 lága nr 24 dearvvašvuođaregistariid ja dearvvašvuođadieđuid gieđahallama birra) 6. § nuppi lađđasis čuovvu, ahte dieđuid diehtogieđahallama ovddasvástideaddjin leat guovlluguovdasaš dearvvašvuođadoaimmat ja dearvvašvuođadoaibma, gielda ja eará almmolaš dahje priváhta doaibma, mii váldá atnui dearvvašvuođaregistariid dikšunulbmiliin. Journálavuogádaga galgá dábálaččat olles doibma geavahit oktasaččat, ja máŋgga oktavuođas galget ollu dearvvašvuođabargit iešguđet fidnojoavkkuin dan geavahit. Dearvvašvuođabargiin lea iešheanalis ovddasvástádus čállit journálaid lágaid ja láhkaásahusaid gáibádusaid mielde, muhto doaimmas dat lea ovddasvástádus láhčit dilálašvuođaid dasa. Dán oktavuođas čujuhuvvo spesialistadearvvašvuođabálvaluslága § 3-2 vuosttas lađđasii, man olis lága mielde dearvvašvuođaásahus galgá bearráigeahččat ahte ásahusa journála- ja diehtojuohkinvuogádagat leat dohkálaččat, ja gieldadearvvašvuođabálvalus lága paragráfii 1-3a ja bátnedearvvašvuođabálvaluslága paragráfii 1-3a maid olis namalassii gielda ja fylkkagielda galget plánet, lágidit ja láhčit dilálašvuođaid nu ahte (fylkka-)gielda, (bátne-)dearvvašvuođabálvalus ja dearvvašvuođabargit sáhttet ollašuhttit gáibádusaid, mat leat mearriduvvon lágas dahje lága dahje láhkaásahusa olis. Journálavuogádat ferte dagahit vejolažžan ollašuhttit dearvvašvuođabargiidlága, divššohasvuoigatvuođalága, dearvvašvuođaregisttarlága ja eará áššáigullevaš lágaid ja láhkaásahusaid, ovdamearkka dihtii arkiivalága (geahča dán láhkaásahusa § 14 ja dan mearkkašumiid) mearridan gáibádusaid ja gáibádusaid, mat leat mearriduvvon dáid lágaid ja láhkaásahusaid olis. Dakkár doaimmat, main máŋggas čállet dieđuid journálaide, berrejit ráhkadit siskkáldas hámádatnjuolggadusaid journálaid várás ja njuolggadusaid, mo gieđahallat journálaid. Dearvvašvuođaregisttarláhka lea sierraláhka heaggadieđuidlága (cuoŋománu 14. b. 2000 láhka nr 31 heaggadieđuid gieđahallama birra) ektui. Heaggadieđuidláhka oktan ásahusaiguin ollista dearvvašvuođaregisttarlága., gč. Dearvvašvuođaregisttarlága 36. §. Dearvvašvuođaregisttarláhka gusto daidda dearvvašvuođahálddahusa dearvvašvuođadieđuid gieđahallamiidda ja dan dearvvašvuođabálvalussii, mii ollásit dahje osohahkii dahkkojuvvon elektrovnnalaš veahkkeneavvuiguin, ja eará dearvvašvuođadieđuid gieđahallamiidda go dat lea oassin dahje galget leat oassin dearvvašvuođaregistaris. Dearvvašvuođaregisttarlága mielde leat doaimma divššohasjournálat ásahuvvon dikšuma várás. Dearvvašvuođaregisttarlágas geavahuvvojit doahpagat dikšu ja diehtogieđahallanovddasvástideaddji dearvvašvuođadieđuid gieđahallama oktavuođas. Doaibmalohpi Datatilsynet bealis ii gáibiduvvo, go galgá gieđahallat divššohas-/áššehasdieđuid dearvvašvuođaregisttarlága 6. § olis, muhto journálavuogádaga diehtogieđahallanovddasvástideaddjis lea dieđihangeatnegasvuohta Datatilsynet:ii, gč. dearvvašvuođaregisttarlága 29. § ja 30. §. Gonagas sáhttá dearvvašvuođaregisttarlága 16. § nuppi lađđasa olis addit láhkaásahusa sihkarvuođa birra dearvvašvuođadieđuid gieđahallama oktavuođas. Das sáhttet biddjot dárkilet gáibádusat elektrovnnalaš vuolláičállagii, gulahallamii ja guhkesáiggi vurkemii, prográmmagálvvuid dohkkeheapmái (autorisašuvdnii) ja standárddaid geavaheapmái, luohkkájuohkovuogádagaide ja kodačoakkáldagaide, ja vel guđe riikkagotti dahje riikkaidgaskasaš standárdavuogádagaid galgá geavahit. Gonagas sáhttá viidáseappot dearvvašvuođabargiidlága 46. § nuppi lađđasa olis mearridit láhkaásahusa oktan dárkilet mearrádusaiguin mo geavahit elektrovnnalaš journála, ja das maiddái bidjat gáibádusaid oahpahussii ja doaibmabijuide, mat galget sihkkarastit ahte buiga olbmot eai oaččo dieđuid journála birra eaige beasa daid lusa. Ii leat vel mearriduvvon láhkaásahus dáid mearrádusaid olis. Diehtojuohkinsihkarvuođanjuolggadusat heaggadieđuidláhkaásahusa 2. kapihtal gusto dearvvašvuođadieđuid gieđahallamii, dassážii go vejolaččat eará mearriduvvo erenoamážit láhkaásahusas dearvvašvuođaregisttarlága olis. Sosiála- ja dearvvašvuođadirektoráhta addá muhtun rávvagiid johtočállagis IS-1/2000 Grunnleggende standard for elektronisk pasientjournal. Johtočála máinnaša bagadeaddji standárdda elektrovnnalaš divššohasjournálaid várás, maid Kompetansesenteret for IT i helsevesenet AS (KITH) gárvvistii ja almmuhii geasset 2001. Standárdda namma lea "Elektronisk pasientjournal standard, Arkitektur, arkivering og tilgangsstyring" ja lea almmuhuvvon KITHa interneahttasiiddus: http://www.kith.no. Standárddas árvaluvvo dahje čilgejuvvo, mo elektrovnnalaš divššohasjournálavuogádagaid sáhttá cegget, ja mo dearvvašvuođabargiidlága, spesialistadearvvašvuođabálvaluslága ja dearvvašvuođaregisttarlága gáibádusaid ja gáibádusaid daid lágaid olis sáhttá áimmahuššat. Elektrovnnalaš divššohasjournála ja elektrovnnalaš journálavuogádaga oktavuođas sáhttá sirret teknihkalaš standárddaid ja sisdoallostandárddaid. Teknihkalaš standárddat leat ovdamearkka dihtii IKT-vuogádagaid (IKT=informašuvdna- ja kommunikašuvdnateknologiija) ovttasdoaibmaneaktu našuvnnalaš dearvvašvuođafierpmádagas. Standárdiserenbargu dahkkojuvvo sihke riikkaidgaskasaččat ja našuvnnalaččat, ja IKT ovdána johtilit. Kodačoakkáldagat ja klassifikašuvnnat leat sisdoallostandárddaid ovdamearkkat. Klassifikašuvnnat leat muhtun muddui viehka viiddes standárddat, mat rivdet áiggi mielde, ja leage deaŧalaš ahte gustojeaddji veršuvnnat leat dábuhahttit seammás go ferte áimmahuššat buot ovddeš kodačoakkáldat- ja klassifikašuvdnaveršuvnnaid, mat leat geavahuvvon journálain. Riikkaidgaskasaš dihtosivaid klassifikašuvnnaid (ICD) rievdan ii galgga ovdamearkka dihtii sáhttit dagahit ahte registrerejuvvon dihtosivvakodaid mearkkašupmi rievdaduvvo elektrovnnalaš journálain. Go geavaha dušše elektrovnnalaš journálaid, almmá "bábir-backup" haga, de stuorru raššivuohta ja gáibida buriid dagaldumiid jna. vai eastada massima ja dábuhuhttima. Doaimmat, main geavahuvvojit dušše elektrovnnalaš journálat, fertejit ráhkadit dagaldumiid ja njuolggadusaid dan várás. Departemeanta áigu árvvoštallat addit dárkilet njuolggadusaid dahje láhkaásahusa bokte mearridit gáibádusaid, mo dáid beliid berre dahje galgá áimmahuššat. Elektrovnnalaš journálavuogádagaid geavahettiin sáhttá muhtumin šaddat dárbu ráhkadit sihkarvuođamáŋgosa elektrovnnalaš journálas. Journálas sáhttet leat dahkkon divvumat ja sihkkumat maŋŋá go sihkarvuođamáŋggus ráhkaduvvui. Ferte ásahit dagaldumiid, mat sihkkarastet ahte dakkár diliin dahkkojuvvojit divvumat/sihkkumat ođđasit ásahuvvon journálas vai dat dollojuvvo áiggis massojuvvon journála ektui. Geahča 17. § mearkkašumiid muhtun vejolaš gaskadili váttisvuođaid čovdosiidda elektrovnnalaš divššohasvuogádagaid oktavuođas dán láhkaásahusa ektui. 5. paragráfii: Vuosttas lađđasii: Juohke dearvvašvuođaveahki oažžu divššohasa nammii galgá ásahuvvot journála. Váldonjuolggadusa mielde galgá geavahit ovtta divššohasjournála juohke divššohasa nammii doaimmas, vaikke vel ollu sierranas dearvvašvuođabargit addet veahki ja sis lea máŋgasis journálačállingeatnegasvuohta. Buot doaimma dearvvašvuođabargiid journálamerkesteamit ja eará journálaávdnasat čohkkejuvvojit ovtta journálii juohke divššohasa nammii, maiddái dalle go doaibma lea juhkkojuvvon máŋgan ossodahkan. Váldonjuolggadusas leat muhtun spiehkastagat, gč. nuppi lađđasa. Čohkkejuvvon divššohasjournála geavaheapmi sáhttá stuorra doaimmain buktit hástalusaid ollašuhttit jávohisvuođageatnegasvuođa ja daid ektui, geaidda galget journáladieđut leat rahpasat. Buot journáladieđut eai galgga leat rahpasat buohkaide, geat geavahit journála, muđui go divššohas lea miehtan dasa. Jávohisvuođavuloš dieđuid galget dearvvašvuođabargit sáhttit lonohallat dušše go lea dárbu vai sáhttá addit dohkálaš dearvvašvuođaveahki, dahje jus lea eará lágalaš vuođđu addit dakkár dieđuid, gč. dearvvašvuođabargiidlága 5. kapihttala. Nuppi lađđasii: Go ovdamearkka dihtii buohcciidviesus leat sihke somáhtalaš ja psykiátralaš ossodagat, de sáhttá leat áigeguovdil spiehkastit dan váldonjuolggadusas, man mielde galgá leat okta čohkkejuvvon divššohasjournála. Dakkár oktavuođain sáhttá sihke geavatlaš ja persovdnasuodjalusdeasttaid geažil leat vuogas geavahit sirrejuvvon journálaid. Lunddolaš lea ahte doaimma jođihangoddi vejolaččat mearrida ásahit sirrejuvvon journálaid. Goalmmát lađđasii: Mearrádus čujuha dasa ahte geavatlaš sivaid geažil sáhttá juohkit journála. Das ii leat sáhka juohkimis iešguđet journálačálli olbmuid ektui, muhto čielga geavatlaš juohkin go journála lea sturron ja stáippasman. Áigeguovdilis áššái dárbbašmeahttun ávdnasiid sáhttá bidjat lassijournálii, mii ii leat váldojournála mielddus. Dat sáhttet ovdamearkka dihtii leat iskkusvástádusat ja suojusgovat jed. ovddeš dearvvašvuođadili, buohcuvuođa dahje váttuid oktavuođas, mat eai leat nu deaŧalaččat dan dearvvašvuođaveahkkái, maid áššehas dalle oažžu. Dattetge ferte boahtit ovdan ahte leat dieđut lassijournálas ja dat makkár journálaávnnas lea, vái sáhttá árvvoštallat lea go dárbu daidda ja dasto váldit daid ovdan. Muhtun dearvvašvuođaásahusat geavahit dákkár bargovuogi doahpagiiguin A- journála ja B- journála. Njealját lađđasii: Dearvvašvuođabargit, geat čállet elekrovnnalaš journálaid, sáhttet dárbbašit vurket ovdamearkka dihtii epikriissaid ja eará vuostáiváldojuvvon dokumeanttaid nuppiid dearvvašvuođabargiiguin ja maiddái fotografiijaid, suojusgovaid jna. bábirlágan journálii, jus ávdnasat eai skánnejuvvo elektrovnnalaš journálii dahje vuostáiváldojuvvo elektrovnnalaččat nu ahte daid sáhttá vurket elektrovnnalaš journálii. Seamma láhkai go váldojournála ja lassijournála geavaheami oktavuođas goalmmát lađđasa mielde ferte boahtit čielgasit ovdan gávdno go elektrovnnalaš ja báhpárlágan journála ja makkár dieđut leat dain. 6. paragráfii: Dearvvašvuođabargiidlága § 39 nuppi lađđasa mielde galgá dearvvašvuođaásahusain nammaduvvot olmmoš, geas galgá leat bajimuš ovddasvástádus iešguđet journálas, ja gii galgá árvvoštallat guđe dieđut galget leat journálas. Gáibádus nammadit journálaovddasvástideaddji ii gusto juohke doibmii, mas addo dearvvašvuođaveahkki, muhto dušše dearvvašvuođaásahusaide. Dearvvašvuođabargiidlága § 3 njealját lađđasis mearriduvvo dearvvašvuođaásahus dakkár ásahussan, masa spesialistadearvvašvuođaláhka dahje gielddadearvvašvuođabálvalusláhka gustojit. Dearvvašvuođaásahusaid mihtilmas ovdamearkan leat buohcciidviesut, buohcciidsiiddat, veajuidahttinásahusat ja poliklinihkat. Dakkár momeanttat go doaimma sturrodat, addet go máŋga dearvvašvuođabargiidjoavkku veahki ja fállojuvvo go divššohasaide birrajándororrun váikkuhit árvvoštallama adno go doaibma ásahussan. Ii mihkkege hehtte nammadeames journálaovddasvástideaddji maiddái dakkár doaimmain, mat eai adno dearvvašvuođaásahussan lága olis, go doaimma jođiheapmi atná dan ulbmillažžan. Dearvvašvuođabargiidláhka ii mearrit, gii galgá leat dahje sáhttá leat journálaovddasvástideaddji. Iešalddes sáhttá nammadit journálaovddasvástideaddji vaikke guđe dearvvašvuođabargiidjoavkkus, muhto geavadis lea ráddjejuvvon joavku, mii ulbmillaččat sáhttá áimmahuššat dán oktiiordnenovddasvástádusa. Válljedettiin journálaovddasvástideaddji berre árvvoštallat su fágagealbbu, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 4 dohkálašvuođaeavttu, ásahusdoaimma lágideami ja oktilisvuođa divššohasa ektui. Sáhttá leat ulbmillaš, ahte seamma olmmoš áimmahuššá máŋga dain doaimmain dahje rollain, maidda dearvvašvuođalágat čujuhit, vai journálaovddasvástideaddji lea seamma olmmoš, geas lea okta dahje eanet dain eará doaimmain. Njuolggadusat divššohasovddasvástideaddji doaktára birra (muhtumin psykologa) leat mearriduvvon juovlamánu 1. b. 2000 láhkaásahusas nr 1218 divššohasovddasvástideaddji doaktára jed. birra spesialistadearvvašvuođabálvaluslága § 3-7 olis. Eará dearvvašvuođabargiidjoavkkuid várás eai leat addon njuolggadusat vástideaddji ortnegiid birra. Dearvvašvuođabargiidlága § 4 goalmmát lađđasis čuovvu, ahte doavttir ja bátnedoavttir galgaba ovttas eará bargiiguin mearridit namalassii medisiinnalaš ja odontologalaš áššiin ovttaskas áššehasa iskkadeami ja divššodeami oktavuođas. Medisiidna-/odontologiijafágalaš ovddasvástádusa ii áimmahuša okta nammaduvvon doavttir/bátnedoavttir, muhto ovddasvástádus sáhttá gullat máŋgga doaktárii/bátnedoaktárii ovttaskas divššohasa ektui. Go divššohas lea sisačálihuvvon buohcciidvissui, de lea dattetge ovtta doaktáris váldoovddasvástádus čielggadeamis ja dikšumis. Viidáseappot mearrida dearvvašvuođabargiidlága § 10 vuosttas lađđasa nubbi dajus dearvvašvuođaásahusaid birra ahte dieđuid divššohassii ja oapmahaččaide divššohasvuoigatvuođalága olis galgá son addit, gean ásahus nammada. Eai leat addojuvvon dárkilet njuolggadusat dan birra, gii galgá nammaduvvot diehtojuohkinovddasvástideaddjin. Dávjá lea lunddolaš, ahte doaktáris lea journálaovddasvástádusrolla seammás go lea okta dahje eanet dain eará namuhuvvon doaimmain. Heaggasuodjalusdeasttat sáhttet maiddái leat ággan dasa ahte doaimmat eai juogaduvvo menddo ollugiidda, ja erenoamážit olbmuide geat eará sivaid geažil eai dárbbaš journáladieđuid, gč. jávohisvuođageatnegasvuohta, mii iešalddes maiddái geatnegahttá seamma ásahusa earáge dearvvašvuođabargiid. Journálaovddasvástideaddjis lea ovddasvástádus das ahte journála ásahuvvo ja ahte dat čállojuvvo ja gieđahallojuvvo lágaid ja láhkaásahusaid gáibádusaid mielde. Journálaovddasvástideaddjái lea biddjon ovddasvástádus árvvoštallat, guđe dieđut galget leat journálas. Go máŋggas galget čállit seamma journálii, de sáhttá leat dárbu struktureret ja oktiiordnet journáladieđuid. Journála strukturerenovddasvástádus mearkkaša, ahte journála galgá lágiduvvot nu ahte doaibmá bargoneavvun áigumušaid mielde ja duođaštussan dasa ahte juohke dearvvašvuođabargi lea bargan dohkálašvuođa eavttu ja eará geatnegasvuođamearrádusaid mielde. Dárbbašlaš journáladieđut fertejit dahkkojuvvot álkit olahahttin sutnje, gii galgá geavahit dieđuid vuođđun mearrádusaide divššohasaid iskkademiid, dihtosivaid, dikšuma ja eará čuovvuleami oktavuođas. Journálaovddasvástideaddji sáhttá dán vuođul mearridit, ahte eahpečuožžovašvuođa dahje duppalčállima geažil galget dieđut sihkkojuvvot ja sisdoallu redigerejuvvot. Journálaovddasvástideaddji galgá vejolaččat ráđđádallat dieđuid čálliin ovdalgo dieđut sihkkojuvvojit muđui go lea eahpitkeahttá dárbbašmeahttun, gč. dán láhkaásahusa § 13 vuosttas lađđasa. Ferte čájehit várrugasvuođa go lea sáhka sihkkumis dakkár dieđuid, maid dearvvašvuođabargit oaivvildit mávssolažžan duođaštit sin mearrádusaid ja daguid dohkálašvuođa. Viidáseappot sáhttet nággodieđut divššu birra jna. leat deaŧalaččat maŋit áiggi dikšuma oktavuođas ja vejolaččat bearráigeahččoáššis dahje buhtadusáššis. Journálaovddasvástideaddji ii sáhte mearridit ahte dakkár dieđut eai galgga leat journálas, gč. njealját lađđasa. Journálaovddasvástádus mearkkaša maiddái árvvoštallat divvungáibádusaid ja sihkkumiid journálas, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 42 - § 44 ja dán láhkaásahusa § 13, árvvoštallat journálaid geahččan- ja gáibádusaid, ja vel bearráigeahččat ahte journála loahpahuvvo dohkálaččat. Go journálaovddasvástádus sirdojuvvo olbmos nubbái, ovdamearkka dihtii áššehasa sirdima oktavuođa ossodagas nubbái, dahje go journálaovddasvástideaddji heaitá, de ferte boahtit ovdan journálas, guđe beaivvi rájes journálaovddasvástádus sirdojuvvui. 7. paragráfii: Vuosttas lađđasii: Váldonjuolggadus lea ahte divššohasjournálat galget čállojuvvot dárogillii. Dieđusge sáhttá geavahit juogo ođđadárogiela dahje girjegiela. Ferte bidjat eaktun, ahte olgoriikka dearvvašvuođabargit, geat addet dearvvašvuođaveahki Norggas iešheanalaččat, leat geatnegahttojuvvon čállit journála, hálddašit dárogiela dan muddui ahte sáhttet maiddái čállit journála dárogillii. Deaŧalaš lea ahte čállojuvvojit dakkár gillii, maid buot journálaid geavaheaddji dearvvašvuođabargit áddejit. Dearvvašvuođabargiidlága § 40 vuosttas lađđasa nuppi dadjosa mielde galgá leat álki eará gelbbolaš dearvvašvuođabargiide áddet journála. Sajáiduvvan fágadoahpagiid sáhttá dieđusge geavahit. Eatnašat áddejit dánskkagiela ja ruoŧagiela muhtun muddui, ja dáidda gielaide sáhttá čállit journálaid dan muddui go lea dohkálaš. Erenoamáš sániid ja doahpagiid, mat mearkkašahtti lágiin sierranit vástideaddji dárogiel doahpagiin, berre garvit, čilget dahje jorgalit vai garvá boasttuáddejumi dahje eahpesihkarvuođa. Eará gielaid sáhttá dušše geavahit go Statens helsetilsyn addá lobi. Dakkár lobi galgá addit dušše erenoamáš diliin. Ovdamearkan sáhttá leat olgoriikka bátnedoavttir, gii dušše dikšu iežas riikka ambassádabargiid. Dalle lea vuogas, ahte son sáhttá čállit journálaid iežas ruovtturiikka gillii. Árvvoštaladettiin galgá go addit lobi lea dattetge gažaldat das, makkár gielas lea sáhka, go journálačállin vierisgielaide sáhttá dagahit váttisin bearráigeahču. Eará ágga sáhttá leat dat duođavuohki ahte doaimmaid journálat sáhttet leat mearkkašahtti lágiin mávssolaččat, jus divššohasas maiddái šaddá oktavuohta dábálaš norgalaš dearvvašvuođabálvalusain. Sámegiela geavaheami oktavuođas leat sierra njuolggadusat sámegiela hálddašanguovllus, masa gullet Kárášjoga, Guovdageainnu, Unjárgga, Porsáŋggu, Deanu ja Gáivuona gielddat, gč. Sámelága (geassemánu 12. b. 1987 láhka Sámedikki ja eará sámi riektediliid birra) kapihtal 3. § 3-5 mielde lea sus, gii háliida geavahit sámegiela áimmahuššat beroštumiidis namahuvvon hálddašanguovllu báikkálaš ja guovlulaš almmolaš dearvvašvuođa- ja sosiálaásahusaid ektui, vuoigatvuohta bálvaluvvot sámegillii. Dattetge galgá journála čállojuvvot dárogillii. Ii sáhte sámegillii čállit journála muđui go Statens helsetilsyn addá sierra lobi vuosttas lađđasa goalmmát dadjosa olis. Sámegiela geavaheapmi journálain sáhttá dagahit stuorra váttisvuođaid ovttasbarggu ektui seamma doaimma bargiiguin, geat eai hálddaš sámegiela, ja jus dárbbašuvvojit journáladieđut go divššohas oažžu dearvvašvuođaveahki eará sajiin, ovdamearkka dihtii eará dearvvašvuođaásahussii sisačáliheami oktavuođas. Dattetge ferte lágiduvvot nu, ahte sámegielagat galget beassat geahčadit journálaid vaikke vel eai áddege dárogiela, gč. § 11 nuppi lađđasa. Nuppi lađđasii: Dat gáibádus ahte journála galgá čállit dađistaga, čatnasa dohkálašvuođagáibádussii. Muhtumin lea deaŧalaš čállit journála dalán vai eará dearvvašvuođabargit sáhttet joatkit veahkehemiin. Eará háviid ii leat hoahpu journálačállimiin, muhto sáhttá vuordit dainna go ferte vuoruhit dikšuma. Dattetge ii galgga maŋidit journálačállima dárbbašmeahttumit, iige goassige nu guhká ahte šaddá dohkkemeahttun divššu ektui dahje divššohasa eará čuovvuleami ektui, dahje iešalddis duođaštusovddasvástádusa ektui. Goalmmát lađđasii: Journálamerkesteamis galgá boahtit ovdan goas deavvasvuođaveahkki lea addojuvvon (gč. § 8 d bustáva), muhto maiddái goas dat lea čállojuvvon dahje loahpalaččat dohkkehuvvon. Jus journáladuođaštus čállojuvvo sánuheami mielde dahje čállojuvvo buhtisin árvalusa mielde, de galgá dat dearvvašvuođabargi, gii lea sánuhan/čállán journáladuođaštusa árvalusa, dárkkistit, čállit vuollái ja beaivádit nuppádasa. Jus son lea eret dakkár áigodaga ahte journáladuođaštusa ferte loahpahit ovdalgo boahtá ruovttoluotta, de ferte eará fágagelbbolaš dearvvašvuođabargi dárkkistit. Dárkkisteaddji galgá de čállit vuollái ja beaivádit, muhto boahtit galgá maiddái ovdan, gii dat lea sánuhan/čállán duođaštusárvalusa. Vuolláičála galgá leat nu ahte ii leat eahpádus das, gii dat lea vuollái čállán. Dan galgá leat vejolaš oaidnit maŋit áiggisge. Elektrovnnalaš journála oktavuođas sáhttá geavahit elektrovnnalaš vuolláičállaga dahje eará dohkkehuvvon vuogi. Geassemánu 15. b. 2001 lágas nr 81 elektrovnnalaš vuolláičállaga birra lea elektrovnnalaš vuolláičála mearriduvvon leat dakkár dieđut elektrovnnalaš hámis, mat čatnasit eará elektrovnnalaš dieđuide ja mat geavahuvvojit dárkkistit ahte dat gullet vuolláičállái. 8. paragráfii: Dearvvašvuođabargiidlága § 40 vuosttas lađđasa vuosttas dadjosa mielde galgá journála čállojuvvot buori fidnodábi mielde ja das galget leat áššáiguoskevaš ja dárbbašlaš dieđut divššohasa ja dearvvašvuođaveahki birra, ja dieđut mat dárbbašuvvojit ollašuhttit dan dieđihangeatnegasvuođa dahje čuvgehusgeatnegasvuođa, mii lea mearriduvvon lágas dahje dan olis. Journála galgá vuosttažettiin leat dakkár reaidu, mii sihkkarastá divššohasaide dohkálaš dearvvašvuođaveahki, muhto das leat maid eará doaimmat. Journálas lea earret eará hui stuorra duođastuslaš mearkkašupmi vejolaš bearráigeahččoáššiin ja buhtadusáššiin boasttodivššu dahje eará dakkára oktavuođas. Buhtadusáššiin lea divššohasas iešalddes geatnegasvuohta duođaštit dearvvašvuođabargiid várutmeahttunvuođa. Alimusriekti lea dattetge muhtun duomus (bájuhuvvon Rt:s 1989 647) cealkán ahte eai berre biddjot menddo stuorra gáibádusat duođaštusa nanusvuhtii go duohta dilálašvuođaid ii sáhte ollásit čilget, ja go divššohassii dávjá lea váttis skáhppot duođaštusaid. Áššis biddjui mearrideaddji deaddu dasa ahte doavtterjournála čuohpadusgovvádus ii čilgen mo doavttir láhttii, ja guđe sihkarvuođanjuolggadusat ledje biddjon eastadit vejolaš guovttebealat vigi maŋŋá go ledje fuobmán vejolaš vigi nuppi bealde jietnabavccanearvvas strumačuohpadusa oktavuođas. Dat duođaštuseahpádus ahte lei go čuohpadus čađahuvvon áibbas dohkálaččat ja várrugasat, dagahii ahte ášši mearriduvvui eahpeoiddolažžan doaktárii. Vuosttas lađđasii: Mearrádus logahallá ollu dieđuid ja duođaštusaid, mat galget leat mielde journálas jus dat leat áššáigullevaččat ja dárbbašlaččat. Máŋga dáin logahallojuvvon diehto- ja duođaštustiippain eai leat dieđusge áššáigullevaččat buot divššohasjournálain. Nuppi dáfus sáhttet gávdnot eará dieđut ja duođaštusat, mat eai leat namuhuvvon vuosttas lađđasis, muhto mat leat áššáigullevaččat ja dárbbašlaččat ovttaskas áššehasa ektui. Daid galgá váldit mielde journálii, gč. goalmmát lađđasa. Vuosttas lađđasa h bustávvii: Go dakkár dikšodoaibmabijut álggahuvvojit, mat spiehkastit gustojeaddji njuolggadusain, de lea erenoamáš dárbu duođaštit manne dakkár dikšu lea álggahuvvon. Nappo galgáge journálas boahtit ovdan ahte doaibmabidju spiehkasta njuolggadusain ja guđe árvvoštallamiid vuođul doaibmabidju lea álggahuvvon. Vuosttas lađđasa i bustávvii: Earret eará berre boahtit ovdan journálas ahte divššohas (dahje su ovddasteaddji) lea ožžon daid dieđuid, mat dárbbašuvvojit vai divššohasas (dahje ovddasteaddjis) lea vuođđu jogo mieđihit áigeguovdilis iskkadeapmái dahje dikšui dahje biehttalit das, gč. divššohasvuoigatvuođalága § 4-1. Vuosttas lađđasa n bustávvii: Geassemánu 8. b. 2001 láhkaásahus nr 676 oktagaslaš plánaid birra dearvvašvuođalágaid vuođul lea addojuvvon namuhuvvon láhkamearrádusaid láhkavuođuin. Nuppi lađđasii: Journálanotáhtaid ja eará čálalaš duođaštusaid lassin sáhttet leat earalágan divššohasduođaštusat nugo suojusgovat, fotografiijat, video- dahje jietnabáttit, rumašosiid modeallat jna. Dakkár duođaštusat sáhttet leat mielde journálas álgoálgosaš hámis, dahje dárbbašlaš dieđut dakkár mediaid vuođul sáhttet čállojuvvot journálii. Dassážiigo notáhtat vejolaččat leat čállojuvvon dainna lágiin, ahte lea dohkálaš guođđit originálaávdnasiid, de galgá mediaid atnit oassin journálas. Geavahettiin elektrovnnalaš journála sáhttá leat áigeguovdil skánnet fotografiijaid jed. dahje geavahit digitála govaid. Mearrádusat gustojit maiddái dearvvašvuođabargiid bargodokumeanttaide, ovdamearkka dihtii kardeksii. Viidáseappot gustojit dat maiddái divššohasa iežasduođaštussii go dat lea áigeguovdil, ovdamearkka dihtii go čálalaččat lea registreren maid ja man ollu lea borran, man ollu lea lášmmohallan, dávdamearkkaid ja iežasmihttidan varrasohkardási. 9. paragráfii: Vuosttas ja nuppi lađđasii: Epikriisa galgá dagahit vejolažžan čuovvulit divššohasa dohkálaččat vuođđodearvvašvuođabálvalusas maŋŋá olggosčáliheami dearvvašvuođaásahusas. Maiddái poliklinihkalaš divššu oktavuođas dearvvašvuođaásahusas dahje priváhta vugiin doaibmi spesialistta luhtte sáhttá leat dárbu addit ruovttoluotta dieđu lágideaddji doaktárii/bátnedoaktárii, fástadoaktárii ja/dahje earáide, geat galget čuovvulit divššohasa. Divššohas sáhttá vuostálastit ahte epikriisa sáddejuvvo, gč. dearvvašvuođabargiid lága § 45. Muhtumin dattetge dagahit beaktilis sivat riektan geiget dakkár dieđuid, mat leat áibbas dárbbašlaččat vai sáhttá dohkálaččat čuovvulišgoahtit divššohasa, gč. dán láhkaásahusa § 10 mearkkašumiid. Čujuhuvvo maiddái sierramotiivvaide dearvvašvuođalága 45. paragráfii čuolbmačilgehusaid birra jávohisvuođageatnegasvuođa ja geigenlobi ektui epikriissa oktavuođas (gč. oasi dearvvašvuođabargiidlágas oktan mearkkašumiiguin). Goalmmát lađđasii: Divššohas sáhttá máŋgga dilálašvuođas maiddái vuostálastit epikriissa sáddema, gč. bajábealde. Njealját lađđasii: Ii leat biddjon áigemearri, goas epikriisa galgá leat sáddejuvvon. Sáhttet leat stuorra molsašuvvamat das, man johtilis čuovvuleami divššohas dárbbaša. Muhtumin dat sáhttá leat dalá maŋŋá olggosčáliheami dahje čielggadeami/dikšuma. Epikriisa ii galgga sáddejuvvot nu maŋŋit ahte ii sáhte álggahit dárbbašlaš čuovvuleami. Juohke dilálašvuođas galgá árvvoštallat konkrehtalaččat mii lea dohkálaš. Mo dal juo dilli lešge, de berre epikriissa sáddet govttolaš áiggis, dábálaččat vahku siste. 10. paragráfii: Maŋŋá láhkaásahusa mearrideami lea dohkkehuvvon sierra láhka dearvvašvuođaregistariid ja dearvvašvuođadieđuid gieđahallama birra (miessemánu 18. b. 2001 láhka nr 24). Dearvvašvuođaregisttarláhka lea sierraláhka heaggadieđuidlága ektui (cuoŋománu 14. b. 2000 láhka nr 31 heaggadieđuid gieđahallama birra). Heaggadieđuidláhka oktan láhkaásahusaiguin ollista dearvvašvuođaregisttarlága, gč. dearvvašvuođaregisttarlága § 36. Geahča dán láhkaásahusa § 4 mearkkašumiid. Dearvvašvuođabargiidlágas leat sierranjuolggadusat jávohisvuođageatnegasvuođa birra 5. kapihttalis (§ 21 ff.). Oaivenjuolggadus lea, ahte sáhttá dieđuid addit eará dearvvašvuođabargiide, geat daid dárbbašit vai sáhttet addit dohkálaš dearvvašvuođaveahki, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 25 ja § 45. Dáid mearrádusaid ja divššohasvuoigatvuođalága § 5-3 mielde sáhttá divššohas dattetge vuostálastit journála dahje journáladieđuid addima eará dearvvašvuođabargiide. Dearvvašvuođabargiidlága § 5-3 goalmmát dadjosa mielde sáhttá dattetge addit dieđuid go beaktilis sivat bealuštit dan. Seamma čuovvu dearvvašvuođabargiidlága paragráfas 23 nr 4, man mielde dearvvašvuođabargiid jávohisvuođageatnegasvuohta ii hehtte dieđuid addimis viidáseappot go beaktilis priváhta dahje almmolaš beroštumit dagahit dan govttolažžan. Dat sáhttet leat dakkár dilálašvuođat, main dieđuid addin adno dárbbašlažžan vai eastada heakkavára dahje duođalaš dearvvašvuođavahága. Deasttat, mat bealuštit dieđuid addima divššohasa dáhtu vuostá, berrejit leat beaktilet go deasttat dan vuostá. Journáladieđuid addima árvvoštallan berre gullat journálaovddasvástideaddjái, sutnje, gii lea čállán dieđuid, dahje eará bargiide, geain lea fágalaš gelbbolašvuohta árvvoštallat lea go lohpi addit áššáigullevaš dieđuid sutnje, gii lea bivdán oažžut daid, ovdamearkka dihtii go son dárbbaša daid vai sáhttá addit dohkálaš dearvvašvuođaveahki, gč. dearvvašvuođabargiidlága § 45. Dábálaččat ii berre geavahit telefávssa go addá journáladieđuid. Dattetge sáhttá geavahit telefávssa go das lea stuorra mearkkašupmi dearvvašvuođaveahkkái. Dakkár dilálašvuođain berre anonymiseret dahje krypteret dieđuid, mat eai leat nu hearkkit. Muđui sáhttá geavahit telefávssa go divššohas mieđiha dasa. Journáladieđuid sáhttá addit elektrovnnalaččat go geavaha vuogádagaid dakkár sihkarvuođačovdosiiguin, mat dahket vejolažžan áimmahuššat persovdnasuodjalusdeasttaid dearvvašvuođaregisttarlága, heaggadieđuidlága ja heaggadieđuidláhkaásahusa gáibádusaid mielde. Sosiála- ja dearvvašvuođadirektoráhta ja KITH (Kompetansesenter for IT i helsevesenet AS) leat ráhkadahttimin rávvagiid mo čoavdit elektrovnnalaš diehtolonohallama, earret eará lágideami, epikriissa ja buohccindieđihemiid oktavuođas. Divššohashálddahuslaš vuogádagat, maid ollu dearvvašvuođaásahusat geavahit doaimmaineaset, eai gula »journála»-doahpagii, mii máksá čohkkejuvvon dieđuid ovttaskas divššohasa birra. Dakkár vuogádagaide registrerejuvvojit dattetge mearkkašahtti ollu dieđut divššohasa birra, mat leat vižžojuvvon divššohasjournálain, maiddái dakkár hearkkes dieđut go symptoma ja dikšunvuohki, vejolaččat kodejuvvon hámis. Dearvvašvuođabargiidlága § 26 olis čuovvu ahte dearvvašvuođaveahkeheaddji sáhttá beroškeahttá jávohisvuođageatnegasvuođas addit doaimma divššohashálddahussii dakkár dieđuid. Dearvvašvuođabargiidlága njuolggadusat jávohisvuođageatnegasvuođa birra gustojit seamma láhkai divššohashálddahusbargiide, gč. § 26 golmmát lađđasa. Deaŧalaš lea ahte dieđut divššohashálddahuslaš vuogádagain gieđahallojuvvojit nu ahte divššohasaid persovdnasuodjalus áimmahuššojuvvo seamma láhkai go divššohasjournálainge. Divššohasjournálaid geahččan dálkkasgeahččalemiid oktavuođas muddejuvvo geassemánu 18. b. 1999 lágas nr 742 olbmuid várás dálkasiid klinihkalaš geahččaladdamiid birra, mat leat mearriduvvon dálkkaslága § 3 olis. Geahča erenoamážit § 4-1 nuppi lađđasa j bustáva, § 4-5 ja § 4-6. Geahča maiddái § 14 mearkkašumiid mo gieđahallat divššohasjournálaid vai eastada buiga olbmuid daid geahččamis, ja § 17 mearkkašumiid mo sáhtášii čoavdit muhtun sirdásančuolmmaid elektrovnnalaš journálaid geavaheami oktavuođas. 11. paragráfii: Vuosttas lađđasii: Journála galgá vuosttažettiin leat dearvvašvuođabargi bargoreaidu sihkkarastit divššohasaide dohkálaš dearvvašvuođaveahki. Journálas leat almmatge eanet doaimmat, earret eará dat galgá leat diehtogáldun divššohassii áddet iežas dearvvašvuođadili ja daid iskkademiid ja dan divššu, maid son oažžu. Oaivenjuolggadusa mielde lea divššohasas lohpi geahččat journálas. Dan lea divššohasvuoigatvuođalága § 5-1 mearridan. § 5-1 nuppi lađđasis bohtet ovdan muhtun spiehkastagat oaivenjuolggadusas. Divššohasa geahččanlobi sáhttá dušše ráddjet go lea dárbu eastadit heakkavára dahje duođalaš dearvvašvuođavahága divššohassii alccesis dahje go lea áibbas čielgasit eahperávvehahttit addit geahččanlobi anidettiin deastta divššohasa lagamušain. Deasta divššohasas alddis ferte vuođđuduvvot heahteriektedárkumiidda, go fas deasttas lagamuččain sáhttá leat seamma vuođđu, muhto ii leat vealtameahttun gáibádus, vaikke vel datge spiehkastatvejolašvuohta lea gárži. Ovdalgo sáhttá biehttalit geahččanlobi, de ferte leat duohta várra das ahte váikkuhusat divššohasa lagamuččaide leat mearkkašahtti stuorrát. Dušše daid dieđuid, mat gusket konkrehta várraárvvoštallamii, sáhttá čuoldit geahččanlobis. Dearvvašvuođabargiidlága § 41 mearrida ahte dearvvašvuođabargit leat geatnegahttojuvvon addit journálageahččanlobi sutnje, geas lea geahččanlohpi divššohasvuoigatvuođalága olis. Divššohasas lea divššohasvuoigatvuođalága olis vuoigatvuohta geahččat journála oktan mildosiiguin. Mildosiin oaivvilduvvojit suojusgovat, dikšoplánat, kardeaksa, modeallat ja eará, mat eai čállojuvvo njuolgga journálii, geahča maiddái § 8, man mielde dakkár duođaštusat adnojit oassin journálas. Divššohasain lea vuoigatvuohta oažžut čilgejuvvot álkit ja oanehaččat journálas geavahuvvon fágadoahpagiid ja sullasaččaid go dan dáhttot. Go divššohas bivdá beassat geahččat journála, de lea muhtumin lunddolaš ahte dearvvašvuođabargit árvalit geahčadit journála sisdoalu ovttas divššohasain, muhto divššohas galgá sáhttit hilgut dakkár fálaldaga. Divššohasain lea vuoigatvuohta oažžut máŋgosa journálas go dan dáhttot. Elektrovnnalaš journála geavahettiin addo dalle dábálaččat čálalaš nuppádas journáladieđuin. Geahča § 12 vuosttas lađđasa mávssu birra máŋgosa/nuppádasa ovddas. Oapmahaččaid vuoigatvuohta geahččat journála lea ráddjejuvvon muđui go divššohas miehtá dasa. Divššohasvuoigatvuođalága § 5-1 njealját lađđasis lea mearriduvvon ahte § 3-3 ja § 3-4 njuolggadusaid mielde earáid vuoigatvuođaid birra oažžut dieđuid gustojit seamma láhkai go journálageahččamii. Divššohasvuoigatvuođalága § 3-3 mielde galget divššohasa lagamuš oapmahaččat oažžut dieđu divššohasa dearvvašvuođadili birra ja dan dearvvašvuođaveahki birra, maid son oažžu, jus divššohas miehtá dasa dahje dilálašvuođat bealuštit dan. Go divššohas lea badjel 16 jagi boaris ja eahpitkeahttá ii sáhte áimmahuššat beroštumiidis fysihkalaš dahje psykihkalaš vigiid, senila dementiija dahje silolaš doaibmahehttejumi geažil, de lea divššohasas ja su lagamuš oapmahaččain vuoigatvuohta oažžut dieđuid. Divššohasvuoigatvuođalága § 1-3 b bustávva mudde geat galget adnot divššohasa oapmahažžan. Divššohasvuoigatvuođalága § 3-3 mielde galget sihke divššohas ja váhnemat dahje earát, geain lea váhnenovddasvástádus, oažžut dieđu divššohasa dearvvašvuođadili birra ja dan dearvvašvuođaveahki birra, maid vuollel 16 jahkásaš mánná oažžu. Go divššohas lea gaskal 12 ja 16 jagi boaris, de ii galgga dieđuid addit váhnemiidda/váhnenovddasvástideaddjái go divššohas dakkár sivaid geažil, maid berre árvvusatnit, ii mieđit dasa. Dattetge galgá vuollel 18 jahkásačča váhnemiidda/váhnenovddasvástideaddjái addit dieđuid go dat dárbbašuvvojit váhnenovddasvástádusa ollašuhttimii. Máná iežas journála geahččanlobi ferte árvvoštallat divššohasvuoigatvuođalága § 5-1, § 4-4, § 3-4 ja § 3-5 ektui. Badjel 16 jahkásaš mánáin lea iešheanalis vuoigatvuohta geahččat journálas seamma láhkai go válddálaččain. Gaskal 12 ja 16 jahkásaš mánáin lea muhtun muddui iešheanalis geahččanlohpi, muhto ferte váldit vuhtii máná agi ja láttasvuođa ja muđui eará beliid go árvvoštallá, maid mánná galgá beassat geahččat ja man láhkai. Vuollel 12 jahkásaš mánáin ii leat iešheanalis geahččanvuoigatvuohta. Lagamus oapmahaččain lea vuoigatvuohta geahččat jápmán divššohasa journála jus eai leat erenoamáš sivat dan vuostá, gč. divššohasvuoigatvuođalága § 5-1 viđát lađđasa ja dearvvašvuođabargiidlága § 24. Erenoamáš sivat sáhttet leat ovdamearkka dihtii go jábmi lea dovddahan ahte ii hálit oapmahaččaid oažžut geahččanlobi, dahje go dieđuid iešlági vuođul ferte navdit ahte divššohas ii lean hálidit dan. Nuppi lađđasii: Divššohasvuoigatvuođalága § 3-5 mielde galget divššohassii ja oapmahaččaide addojuvvon dieđut lága 3. kapihttala mielde leat heivehuvvon vuostáiváldi oktagaslaš eavttuide, nugo ahkái, láttasvuhtii, vásihusaide ja kultur- ja gielladuogážii. Ferte maiddái muhtun muddui láhčit dilálašvuođaid nu ahte erenoamáš návccat vuostáiváldi sáhttá ávkašuvvat journálageahččanlobiin. Čalmmeheamit ja bealje- ja čalmmeheamit ja olbmot váilevaš dárogiel máhtolašvuođain dárbbašit veahki ávkašuvvat geahččanvuoigatvuođain. Muhtumin dárbbašuvvo dulka gaskkustit journála sisdoalu, vejolaččat jorgalit journála osiid. Sámegiela hálddašanguovllus (gč. § 7 vuosttas lađđasa mearkkašumiid) lea báikkálaš ja guovlulaš almmolaš dearvvašvuođaásahusain lunddolaš fállat dulkka dahje journála osohahkii jorgaleami geahččanlobi doaimmahettiin go divššohas ii hálddaš dárogiela dohkálaččat áddet journála. Dáid goluid berre dábálaš bálvalusfálaldat gokčat. 12. paragráfii: Vuosttas lađđasii: Divššohassii journálamáŋgosa dahje -nuppádasa addima oktavuođas leat stuorra erohusat gollo- ja resursageavaheamis. Journála sáhttá leat oalle stuoris. Lea govttolaš ahte doaibma oažžu vissis buhtadusa goluid ja barggu ovddas go addá divššohassii journálamáŋgosa dahje -nuppádasa. Dattetge lea deaŧalaš ahte ovttaskas divššohasa golut eai gártta nu stuorrát ahte gáržuda divššohasa geavatlaš vejolašvuohta bivdit máŋgosa/nuppádasa. Nuppi dadjosis lea mearriduvvon, ahte máksu ii galgga leat stuorát go sullasaš máksomearri, mii gusto priváhta vugiin doaibmi doaktárá ja priváhta vugiin doaibmi spesialistta divššohasjournála nuppádassii/máŋgosii mearriduvvon álbmotoadjolága paragráfas 5-4 ohcama oktavuođas oažžut gokčojuvvot goluid iskkadeapmái ja dikšui doaktára luhtte. Máksomearri gusto njuolgga dušše doaktáriidda, geat leat geatnegahttojuvvon čuovvut máksomeriid, muhto dán láhkaásahusa mearrádus dahkko gustojeaddjin buot dearvvašvuođabargiide. Seamma bajimus submi, maid sáhttá gáibidit journálamáŋgosis/-nuppádasas gusto nappo buot dearvvašvuođabargiide, beroškeahttá das, lea go sin doaibma vuoigaduvvon oažžut doarjaga goluide álbmotoadjolága olis. Geavatlaš sivaid geažil čatnasa bajimus submi namuhuvvon máksomearrái, mii muddejuvvo oktilaččat. Cuoŋománu 1. b. 2002 muttus lea máksomearri 70 ruvnno. Dieđusge ii leat mihkkege mii hehtte váldimis uhcit supmi dahje addit máŋgosa/nuppádasa nuvttá, ovdamearkka dihtii go journála lea uhcci. Dieđihan- ja diehtogeatnegasvuođa ollašuhttima oktavuođas sáhttet dearvvašvuođabargit gáibidit mávssu journáladieđuid addima ovddas, go máksima lágalašvuohta čatnasa láhkii dahje láhkasahussii dahje lea šiehtaduvvon stáhtain, fylkkagielddain dahje gielddain. 13. paragráfii: Vuosttas lađđasii: Čujuhuvvo dán láhkaásahusa § 6 mearkkašumiide journálaovddasvástideaddji doaimmaid birra. Okta dain doaimmain lea redigeret ja čorget journála vai eastada duppalčállimiid jna. nu ahte journálas lea álki gávdnat dieđuid ja journála šaddá buorre bargoreaidun. Jus journálaovddasvástideaddji mielas berre sihkkut journálamerkestemiid, de ferte dan dahkat nu guhkás go lea vejolaš ovttasráđiid suinna, gii lea čállán dieđuid. Ferte leat várrugas go áigu sihkkut dieđuid, mat dearvvašvuođabargiid mielas leat deaŧalaččat duođaštit sin mearrádusaid ja daguid dohkálašvuođa. Go bohciida soahpameahttunvuohta das ahte galget go journáladieđut duššaduvvot, de ii berre daid duššadit, muhto vejolaččat vurket lassijournálii. Soahpameahttunvuohta divššus jna. galgá boahtit ovdan journálas, ja sáhttá leat deaŧalaš maŋit áiggi divššu ja vejolaččat bearráigeahččo- ja buhtadusášši oktavuođas. Geahča maiddái § 6 njealját lađđasa. Eaktun ferte leat ahte journálaovddasvástideaddji redigere govttolaš áiggis dan rájes go journálamerkesteamit dahkkojuvvojedje. Go journálaovddasvástideaddji lea redigeren journálamerkestemiid, de galgá journálaovddasvástideaddji beaivádit ja čállit vuollái, vai boahtá ovdan ahte merkesteamit leat rievdaduvvon. Maŋŋá sáhttá rievdadusaid dahkat dušše dearvvašvuođalága § 42 - § 44 njuolggadusaid mielde divvuma ja sihkkuma birra. Maŋŋá go divššohas lea čálihuvvon olggos, de berre divvut dušše dearvvašvuođalága § 42 - § 44 njuolggadusaid mielde. Elektrovnnalaš divššohasjournálas ii galgga sihkkut bistevaččat daid dieđuid álgoveršovnna, mat rievdaduvvojit dahje sihkkojuvvojit journálaovddasvástideaddji redigerenbarggu oktavuođas, muhto čiehkat daid dan láhkai ahte dieđuid registrerejeaddji, journálaovddasvástideaddji ja bearráigeahččoeiseválddit sáhttet viežžat dieđuid dárbbu mielde. Nuppi lađđasii: Rievdadeami ja sihkkuma dearvvašvuođalága § 42, § 43 ja § 44 mielde dakkár doaimmas, mas ii nammaduvvo journálaovddasvástideaddji, mearridit dat dearvvašvuođabargit, geat leat merkon journálii, dahje dat dearvvašvuođabargit, geaidda journála lea sáddejuvvon, gč. dán láhkaásahusa § 15. Goalmmát lađđasii: Divvun- dahje sihkkungáibádusa biehttaleami sáhttá guoddalit fylkkadoaktárii. Fylkkadoavttir galgá bivdit Datatilsynet addit cealkámuša. Journálas galgá boahtit ovdan ahte divvun dahje sihkkun lea gáibiduvvon, mii mearriduvvui, biehttalusa oktavuođas ahte guoddalanvejolašvuohta lea almmuhuvvon divššohassii, ja vejolaš guoddalus, gč. § 8 vuosttas lađđasa k bustáva. 14. paragráfii: Vuosttas lađđasa mielde galget ásahuvvot doarvái doaibmabijut vai suddje divššohasdieđuid vahága ja lobihis geahččama vuostá. Dan galgá dahkat sihke elektrovnnalaš journála ja báhpárii čállojuvvo journála geavaheami oktavuođas ja go báhpárii čállojuvvon journála lea čállojuvvon elektrovnnalaš veahkkeneavvuiguin. Sáhttet dárbbašuvvot iešguđetlágan doaibmabijut. Doaibmabijut galget leat jogo fysihkalaš suodjaleapmi buollima, čáhcevahága, sisagaikuma dahje eará doaibmabijut diekkára vuostá. Journálat galget viidáseappot vurkejuvvot nu ahte dušše sii, geain lea geahččanlohpi, besset geahččat daid. Galgá maid bearráigeahččat ahte dihtoršearpmat, čálánat ja diekkáraččat leat biddjojuvvon nu ahte buiga olbmot eai oaččo divššohasdieđuid. Elektrovnnalaš veahkkeneavvuid johtasiin ii galgga leat álki viežžat dieđuid. Nuppi lađđasa mielde galget journálat vurkejuvvot dassážii go jáhkkimis lea ahte daidda ii leat šat dárbu. Dilálašvuođaid mielde sáhttá leat sáhka guhkes áigodagain. Nu sáhttet doaimmas leat mearkkašahtti ollu journálat, mat eai geavahuvvo árjjalaččat, muhto maid (vel) ii sáhte sihkkut. Go logi jagi lea vássán maŋimus journálamerkesteami rájes, de sáhttá dattetge vurket journála olggobealde doaimma, gč. goalmmát ja njealját lađđasa. Mearrádusaid ferte geahččat ovttas njuolggadusaiguin, mat leat mearriduvvon arkiivalágas ja dan olis (juovlamánu 4. b. 1992 láhka nr 126 arkiivva birra). Doaimma divššohasjournálat lea arkiiva arkiivalága áddejumi mielde, gč. lága § 2 b bustáva. Nu mo bohtá ovdan goalmmát lađđasis, de galget almmolaš doaimma divššohasjournálat gieđahallojuvvot daid njuolggadusaid mielde, mat leat mearriduvvon arkiivalágas dahje dan olis, gč. arkiivalága II kapihttala almmolaš arkiivvaid birra ja juovlamánu 11. b. 1998 láhkaásahusa nr 1193 almmolaš arkiivvaid birra (arkiivaláhkaásahusa). Arkiivaláhkaásahusas leat addojuvvon aiddolaš njuolggadusat almmolaš arkiivvaid birra, mat mearkkašit stáhta, fylkkagieldda ja gieldda orgánaid ásahan arkiivvaid. Arkiivalágas leat earret eará ovttaskas njuolggadusat arkiivalatnjagáibádusaid birra (kapihtal IV) ja arkiivva sáddema birra almmolaš arkiivavuorkái (§ 5-1). Rutiidna- ja kvalitehtasihkkarastingáibádusat leat maid mearriduvvon dan oktavuođas go geavaha mikrofilmma báhpára vuođul čállojuvvon arkiivaávdnasa sajis. Arkiivaláhkaásahusa § 5-2 mielde lea oaivenjuolggadus, ahte arkiivaávdnasat galget sáddejuvvot go leat sullii 25-30 jagi boarrásat. Riikkaarkivára sáhttá mearridit eará sáddenáigemeriid stáhta arkiivaávdnasiid oktavuođas. Fylkkagielddat ja gielddat sáhttet mearridit seamma láhkai fylkkagieldda/gieldda arkiivaávdnasiid oktavuođas. Muhtun dearvvašvuođaásahusaide sáhttet heivet ain guhkit sáddenáigemearit, go dat sáhttá leat dárbu vurket journálaid guhká muhtun ásahusain. Go lea navdimis ahte journálat eai šat dárbbašuvvo, de galgá daid sihkkut jus eai galgga vurkejuvvot arkiivalága dahje eará lágaid mielde, gč. heaggadieđuidlága § 28. Oaivenjuolggadus almmolaš arkiivvaid oktavuođas lea ahte daid ii sáhte sihkkut earretgo arkiivalága njuolggadusaid mielde, gč. arkiivalága § 9 c bustáva vuosttas dadjosa. Goalmmát dadjosa mielde sáhttá dattetge sihkkut persovdnaregistara dahje persovdnaregistara osiid heaggadieđuidlága njuolggadusaid mielde. Doaimma divššohasjournálaide gullá persovdnaregisttar. Ovdal sihkkuma galgá viežžat lobi Riikkaarkiváras, gč. njealját dadjosa. Dán oktavuođas čujuhuvvo maiddái arkiivaláhkaásahusa paragráfaide § 3-18 rájes § 3-21 rádjai ja juovlamánu 1. b. 1999 láhkaásahussii almmolaš arkiivvaid gieđahallama birra. Divššohasjournálaid duššadannjuolggadusat galget ráhkaduvvot ovttas Riikkaarkivárain. Priváhta arkiivvaid várás eai leat mearriduvvon almmolaš arkiivvaide vástideaddji njuolggadusat. Arkiivalága III kapihtal priváhta arkiivvaid birra máinnaša vuosttažettiin gáhttenárvosaš priváhta arkiivvaid. Vaikke vel arkiivaláhkaásahus ii gusto priváhta arkiivvaide, de dat sáhttá oaivadit máŋgga oktavuođas journálaid gieđahallamis, ovdamearkka dihtii mo daid berre gieđahallat vai ollašuhttá vuosttas lađđasa gáibádusaid, ja rutiinnaid birra go geavaha mikrofilmma. Priváhta doaibma sáhttá šiehtadit almmolaš arkiivavuorkáin ahte dohko sáddet arkiivaávdnasiid, dahje sáhttá vurket boares arkiivaávdnasiid eará vurkenásahusas. Dakkárat sáhttet leat priváhta doaimmat, mat fállet arkiivvaid vurkema. Go geavaha priváhta vurkenásahusa, de berre sáddejeaddji dáhkiduvvot ahte vurken lea dohkálaš earret eará divššohasaid persovdnasuodjalusa dáfus, ja berre gáibidit jávohisvuođageatnegasvuođa. Go lea navdimis ahte priváhta doaimma journálat eai šat dárbbašuvvo, gč. nuppi lađđasa, de daid galgá sihkkut jus dat eai leat šat gáhttenárvosaččat arkiivalága mielde eaige galgga vurkejuvvot eará njuolggadusaid mielde. Dearvvašvuođabargiid doaibma adnojuvvo priváhtan, vaikke vel dearvvašvuođabargiin lea fástadoavtteršiehtadus dahje eará šiehtadus almmolašvuođain, muhto eai leat dattetge virggis almmolaš ásahusas. Geahča maiddái § 17 mearkkašumiid, mo čoavdit sirdásančuolmmaid sáddema oktavuođas go geavaha elektrovnnalaš journálaid. 15. paragráfii: Vuosttas lađđasii: Fástadoavtterortnet ásahuvvui geassemánu 1. b. 2001. Journála sáhttá sáddet originálan dahje máŋggusin. Nuppi lađđasii: Dákkár sádden galgá dáhpáhuvvat automáhtalaččat muđui go váhnemat vuostálastet sáddema. Badjel 16 jahkásaš mánná sáhttá ieš vuostálastit sáddema. Goalmmát lađđasii: Ii leat eahpedábálaš ahte dearvvašvuođabargit sirdet doaimma eará dearvvašvuođabargiide ja dan oktavuođas sirdet divššohasjournálaarkiivva oastái, dahje doaimma loahpaheami oktavuođas sirdet journálaarkiivva eará dearvvašvuođabargiide, geat hálidit divššohasaid. Dat divššohasat, geaid leat geavadis vejolaš joksat, galget dalle dieđihuvvot sirdima/loahpaheami birra ja dan birra ahte sin journála sirdojuvvo jus eai vuostálastte sirdima. Galgá maid dieđihuvvot ahte divššohas sáhttá gáibidit journála baicce sirdojuvvot eará dearvvašvuođabargiide. Nappo goalmmát lađđasa mielde ii gáibiduvvo čielga mieđiheapmi sirdimii, muhto divššohasas lea vuoigatvuohta vuostálastit sirdima ja son galgá dieđihuvvot jus lea vejolaš. Struktuvrralaš ođđasislágidemiid oktavuođas, ovdamearkka dihtii almmolaš dearvvašvuođabálvalusas, ii dárbbaš dieđihit divššohassii journálaid sirdima birra. Almmolaš arkiivvaid oktavuođas čujuhuvvo arkiivalága § 3-22 ja § 3-23 arkiivasirdima birra, gč. § 5-3. Njealját lađđasii: Anidettiin deastta dearvvašvuođaveahki iešlágis galget divššohasjournálat iešalddes vurkejuvvot dassážii go navdimis lea ahte dat eai šat dárbbašuvvo, geahča § 14 nuppi teakstaoasi ja § 14 mearkkašumiid. Dakkár vuorddekeahtes loahppama geažil go jápmima dahje fáhkkaduođalaš dávdda, man geažil dearvvašvuođabargiin ii leat vejolaš loahpahit doaimma, fertejit oapmahaččat dahje vejolaččat árbeopmodat/juogadanriekti geahččat bearrái ahte journálat sirdojuvvojit eará doibmii dahje sáddejuvvojit almmolaš arkiivavuorkái dahje vurkejuvvojit eará vurkenásahusas, vejolaččat geigejuvvojit fylkkadoaktárii vurkema várás. Seamma gusto opmodathálddašeaddjái jus doaibma reastaluvvá. 10 jagi vurken fylkkadoaktára luhtte jotkojuvvo ovddeš njukčamánu 17. b. 1989 láhkaásahusa nr 277 rájes doaktára ja dearvvašvuođaásahusa divššohasjournála birra. Go fylkkadoavttir lea seailluhan journála 10 jagi, de sáhttá ovttasráđiid Riikkaantikvárain jogo duššadit dan dahje sirdit dan almmolaš arkiivavuorkái viidáset vurkemii. Departemeanta áigu ásahit eará journálavurkenortnega dearvvašvuođabargiid doaimma loahppama maŋŋá. Geahča maiddái § 17 mearkkašumiid mo čoavdit sirdásančuolmmaid elektrovnnalaš journála geavaheami oktavuođas. 16. paragráfii: Sihke báhpára vuođul čállojuvvon journálaid ja elektrovnnalaš journálaid dahje journála osiid duššadeami ferte dahkat nu ahte divššohasdieđut eai láhppo dahje daid ii sáhte guorrat. Seamma gusto EDG-reaidduid lonuheami oktavuođas, sihke elektrovnnalaš journálavuogádagaid geavahettiin ja EDG-reaidduid geavahettiin báhpára vuođul čállojuvvon journálaid. 17. paragráfii: Láhkaásahus bođii fápmui oktanaga dearvvašvuođabargiidlágain, ođđajagimánu 1. b. 2001. Dearvvašvuođaásahusain, doaktáriin, bátnedoaktáriin ja sealgeetniin lea leamaš geatnegasvuohta čállit journálaid maiddái ovddeš lágaid mielde. Dálá journálat sáhttet dieđusge jotkojuvvot, muhto fertejit ođđajagimánu 1. b. 2001 rájes ollašuhttit dearvvašvuođabargiidlága ja dán láhkaásahusa gáibádusaid. Jus vállje ahte ii áiggo joatkit journálaid, muhto ásahit ođđa, de ferte ođđa journálas boahtit ovdan ahte doppe lea ovddeš journála, vai dan álkit sáhttá viežžat go dasa šaddá dárbu. Doaimmain, main lea jo journálavuogádat anus ođđajagimánu 1. b. 2001 muttus, lea § 4 mielde journálavuogádagaid ásaheami ja lágideami birra geatnegasvuohta geahččat bearrái ahte vuogádat lea lágiduvvon nu ahte lea vejolaš ollašuhttit daid gáibádusaid, mat leat mearriduvvon lágas dahje dan olis. Departemeanta lea váldán oktavuođa elektrovnnalaš divššohasjournálaid skáhppojeaddjiiguin čielggadit, dagahit go dearvvašvuođabargiidlága ja dán láhkaásahusa gáibádusat váttisvuođaid dálá elektrovnnalaš journálavuogádagaid geavaheaddjiide. Departemeanta lea gávnnahan ahte eai dárbbašuvvo sirdásannjuolggadusat. Sáhttá namuhit muhtun čuolbmačilgehusaid ja vejolaš čovdosiid: -Dearvvašvuođabargiidlága § 45 vuosttas lađđasa nuppi dadjosa ektui: Jus beaivegirjjis ii sáhte oaidnit geasa lea addojuvvon beassanlohpi journálii, de sáhttá gaskaboddasaččat čoavdit gáibádusa journálanotáhtaid bokte. -Láhkaásahusa § 10 ektui: Jus divššohasas leat gáibádusat dahje várašumit journáladieđuid geavaheami oktavuođas, maid ii sáhte ollašuhttit journálavuogádagas, de daid ferte čállit divššohasa bábirjournálii. -Dearvvašvuođabargiidlága § 43 ektui: Jus dieđut dušše čihkkojuvvojit eaige sihkkojuvvo ollásit journálas, de ferte doaibma ásahit siskkáldas dagaldumiid ja njuolggadusaid, mat ráddjejit beassama čihkkojuvvon dieđuide. -Láhkaásahusa § 14 ja § 15 ektui: Jus journála ii sáhte addit standárdiserejuvvon elektrovnnalaš hámis arkiivalága mearrádusaid olis, de sáhttá addit bábirnuppádasa. Čujuhuvvo mearrádusaide elektrovnnalaš arkiivaávdnasiid birra, mat addojuvvojit dahje sirdojuvvojit láigopántan Arkivverketii nu mo mearriduvvon juovlamánu 1. b. 1999 láhkaásahusa nr 1566 VIII oasis ollistuvvon teknihkalaš ja arkiivafágalaš mearrádusaid birra mo gieđahallat almmolaš arkiivvaid, gč. arkiivaláhkaásahusa § 5-8, gč. arkiivalága § 10 ja § 12. Dálá dearvvašvuođaásahusain leat ollu journálat, mat eai geavahuvvo árjjalaččat, muhto maid ain ferte vurket go daidda sáhttá šaddat atnu maŋŋá, gč. § 14. Ii leat dárbu nammadit journálaovddasvástideaddji buot journálaid várás, mat vurkejuvvojit. Doarvái lea nammadit journálaovddasvástideaddji daid journálaid várás, mat geavahuvvojit árjjalaččat dahje leat ásahuvvon maŋŋá ođđajagimánu 1. b. 2001. Journálat, mat eai geavahuvvo árjjalaččat dán muttus, sáhttet váldot atnui fas maŋŋá jogo ođđa dearvvašvuođaveahki oktavuođas dahje geahččanvuoigatvuođa geavaheami oktavuođas, divvun- dahje sihkkungáibádusa dahje sullasaš oktavuođas. Dalle sáhttá nammadit journálaovddasvástideaddji journála várás jus dat ii leat jo dahkkojuvvon. Divvoma ja sihkkuma sáhttá gáibidit dearvvašvuođabargiidlága § 42, § 43 ja § 44 olis maiddái journálamerkestemiin, mat leat dahkkojuvvon ovdal ođđajagimánu 1. b. 2001. Dát gusto maiddái jus seamma journáladieđuid ovddeš divvun-/sihkkungáibádusat leat biehttaluvvon dan beaivvi gustojeaddji njuolggadusaid mielde.