Utenriksdepartementet St.dieđ. nr. 33 (2001-2002) Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (2000-2001) Sámepolitihka birra. Utenriksdepartementet St.dieđ. nr. 33 (2001-2002) Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (2000-2001) Sámepolitihka birra. Neavva Gielda- ja guovlodepartemeanttas miessemánu 31. 2002, dohkkehuvvon stáhtaráđis seamma beaivvi. (Bondevik II ráđđehus) Oassi I álggahus. 2001- 2002 St.dieđ. nr. 33 9 Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (2000-2001) Sámepolitihka birra 1 Oppalašgeahčaldat 1.1 Duogáš ja disposišuvdna. Ráđđehus lea mearridan bidjat ovdan lassedieđáhusa St.dieđáhussii nr. 55 (2000-2001) Sámepolitihka birra. Stuorradiggi lea mearridan sámelága (Láhka geassemánu 12. 1987 nr. 56 Sámedikki ja eará sámi riektedilálašvuođaid birra) mearrádusa oktavuođas ahte «Ráđđehus ovdanbidjá doaisttážii Stuorradikki ovdii jahkásaš stuorradiggedieđáhusa Sámedikki doaimma birra. Oktii juohke stuorradiggeáigodagas ovdanbiddjojuvvo dieđáhus doaibmabijuid birra mat dahkkojuvvojit váfistan ja gárgedan dihtii sámiid giela, kultuvrra ja servodateallima.» Ráđđehus bidjá dán dokumeanttas, oktan St.dieđáhusain nr. 55 (2000-2001), rámmaid báhcán stuorradiggeáigodaga sámepolitihkkii. Ráđđehus atná iežas dainna lágiin deavdán Stuorradikki ovdehusa ahte galgá bidjat ovdan dieđáhusa juohke stuorradiggeáigodagas doaibmabijuid birra mat «dahkkojuvvojit váfistan ja gárgedan dihtii sámiid giela, kultuvrra ja servodateallima». Dát mearkkaša ahte boahtte dieđáhus sámepolitihka birra biddjojuvvo ovdan stuorradiggeáigodagas 2005-2009. Ovdehuvvo ahte dieđáhus biddjojuvvo ovdan árrat áigodagas. Lassedieđáhus lea juhkkojuvvon njealji oassái: - Oassi 1 addá lassedieđáhusa oppalašgeahčaladaga ja ovdanbuktá Ovttasbargoráđđehusa sámepolitihkalaš vuđđosa. - Oassi 2 siskkilda čuoggáid mat leat ođasmahttojuvvon dahje ođđa doaibmabidjo- ja nuppástusevttohusaid St.dieđáhusa nr. 55 ektui. Deaŧalaš lea ahte dát lohkkojuvvo ovtta olis St.dieđáhusain nr. 55. - Oassi 3 máinnaša Sis Finnmárkku birgenláhkedili. - Oassi 4 čilge gieskat addojuvvon «Selbuášši» ja «čáhputášši» Alimusrievttiduomuid sisdoalu, ja dáid mearkkašumi. Dieđáhusa oassi 2 čuovvu váldosaččat St.dieđáhusa nr. 55 kapihtaljuogu, dađe mielde go fáttát leat siskkilduvvon doppe. Muhtun fáttát ja doaibmabijut mat gusket gillii leat almmatge čohkkejuv v on kapihttalii 7 Giella. Dieđáhusa ođđa doaibmabijuid oppalašgeahčaldat addojuvvo čoahkis kapihttalis 1.2, iige juohke kapihttala oktavuođas. Lassedieđáhus ii sáhte sámepolitihka ollislaččat válddahit. Sámepolitihkka gárgeduvvo maiddái bálddalaga oppalaš politihkkagárgedemiin, mas maiddái lea mearkkašupmi sámi gillii, veahkadahkii ja kultuvrii. Ráđđehus áigu dieđihit Stuorradiggái sámepolitihka gárgedeamis, sihke jahkásaš dieđáhusaid bokte Sámedikki jahkedieđáhusa oktavuođas, ja sámi geahččanvuogi ovttaiduhttimiin eará stuorradiggedieđáhusaide. 1.2 Ođđa doaibmabijuid oppalašgeahčaldat Kapihtal 3 Sámepolitihka rievttálaš vuođus - Ráđđehus áigu ovddidit Od.prp. lága birra Finnmárkku riektedilálašvuođaid ja vuođđohálddaheami birra giđđat 2003. Kapihtal 4 Sámedikki váldi ja doaba iešmearrideapmi - Ráđđehus háliida joatkit gulahallama Sámedikkiin vai ožžojuvvo oktasaš áddejupmi das mo álbmotrievttálaš mearrádusat iešmearridanrievtti birra galget áddejuvvot, ja vai dat sáhttá hábmejuvvot geavatlaš politihkkan Norggas. - Ráđđehus háliida addit Sámediggái stuorát váikkuhanfámu áššiin mat namalassii gusket sámi veahkadahkii. Danne leage juksanmearrin sirdit válddi ja dahkamušaid Sámediggái. - Ráđđehus áigu deattuhit addit Sámediggái rámmaid mat dahket vejolažžan gárgedit iehčanas politihka duovdagiin mat leat sirdojuvvon. - Ráđđehusa vuolggasadjin lea ahte bajit prinsihpaid sihke sámediggeválggaide ja eará válggaide berre Stuorradiggi mearridit. Ráđđehus áigu dahkat loahpalaš oaivila dán gažaldahkii go Sámedikki válganjuolggadusaid nuppástusevttohus gárvána. 10 St.dieđ. nr. 33 2001- 2002 Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (2000-2001) Sámepolitihka birra Kapihtal 5 Sámi beroštusat ja Sámedikki rolla stáhta, gieldda ja fylkkagieldda ektui - Ráđđehus áigu dahkat álgaga konferensii mas Sámediggi, gielddat, fylkkagielddat ja geavaheaddjit bovdejuvvojit almmustuhttit dárbbuid ja hástalusaid sámi gažaldagaid hálddaheami hárrái gielddain. Kapihtal 6 Sámi máŋggadáfotvuohta - Ráđđehus áigu bidjat Måsskái Divtasvuona suohkanii guokte luosa ja guvžžá biebmoguollešaddadankonsešuvnna 40 ođđa konsešuvnnas nannen dihtii julevsámi servodaga. - Ráđđehus lea addán 30 milj. kr buohkanas doarjjarámman golmma jagi badjel Nuortasámi dávvirvuorkái Njávdámii. Ráđđehus áigu deattuhit ahte nuortasámi/goltásámi biras ieš galgá váikkuhit dávvirvuorkká sisdollui ja gárgedeapmái. Kapihtal 7 Sámi giella Ráđđehus áigu: - čuovvolit gielddaid ja fylkkagielddaid guovttegielatvuođa bargojoavkku raportta. - láhčit dilálašvuođaid sámegiela lasi geavaheapmái almmolaš ávvosis. - bidjat ovdan evttohusa nuppástuhttit sámelága § 3-12, oktan láhkaásahusaiguin, sámegiela hárrái. - čuovvolit báikenammanevvohaga árvvoštallanraporttaid. - bargat dahkat sámi kultuvrra ja historjjá ja sámi báikenamaid oinnolažžan. - sisabuktit bálddalas namaid gielddaide ja fylkkagielddaide. - botnjat preassadoarjaga nu ahte sámegiella deattuhuvvo. - árvvoštallat doaibmabijuid arvvosmahttin dihtii sámegiel girjjálašvuođa olggosaddima. - veahkehit Sámedikki sámi IT-plána, eSámi, ráhkademiin. - čuovvolit raportta «Sámi čálamearkačoahkit ja IT» - nannet sámegiela oahpaheami skuvllas oahpaheddjiid sámi giela ja kultuvrra gelbbolašvuođa loktemiin (vrd. St.dieđ. nr. 16 (2001-2002) Oahpaheaddjeoahpu birra). - ovttasráđiid Sámedikkiin árvvoštallat ulbmillaš ortnegiid arvvosmahttit eambbo sámiid ohcat joatkkaohppui. Kapihtal 8 Miellaguottut ja informašuvdna - Ráđđehus háliida kártet dálá dieđu ja dutkama mat čájehit sivaid negatiiva miellaguottuide sámiide ja sápmelašv uhtii, ja mo dát sáhttet vuosttalduvvot. Dan muddui go lea dárbu, de háliida Ráđđehus maiddái álggahit viidáset DjO-doaimma dán suorggis. - Ráđđehus háliida ráhkadit oahpahusmateriála mii lea hábmejuvvon sámiid ja dážaid gaskaneas árvvusatnima ja áddejumi dihtii, sihke vuođđoskuvlii ja joatkkaohppui. Kapihtal 9 Sámi mánát ja nuorat - Ráđđehus áigu ovttasbarggus Sámedikkiin lágidit davviriikkalaš mánáidgárdekonfereanssa čakčat 2002. Kapihtal 10 Oahppu - Oahpahusja dutkandepartemeantas lea budjeahtas 2002 juolludan ruđaid ruhtadit Sámedikki projeavtta Kvaliteahttasihkkarastin sámi joatkkaoahpahusas. Dáinna juolludusain váldá Sámediggi badjelasas bargat ovddasguvlui árvvoštallanraporttain ja Oahppanguovddáža evttohusaiguin. - Oahpahus- ja dutleandepartemeanta lea nammadan lávdegotti mii vuosttas jahkebealis 2002 galgá ráhkadit raportta sámi joatkkaskuvllaid birra ja buktit evttohusaid dáid skuvllaid hálddahuslaš gullevašvuođa birra. - Ráđđehus áigu bidjat ášši ođđa dieđadálu birra Guovdageainnus Stuorradikki ovdii maŋŋá go ovdaprojeakta lea gárvejuvvon. Kapihtal 11 Dearvvasvuohta ja sosiála - Ráđđehus áigu čuovvolit Dearvvasvuođa- ja sosiálabálvalusaid doaibmaplána Norgga sámi veahkadaga várás, mii ovdanbiddjojuvvui čakčat 2001. Kapihtal 12 Kultuvra - Ráđđehus lea dárkkistuvvon budjeahtas 2002 evttohan 5 milj. kr juolludusa ollašuhttit árran julevsámi guovddáža huksenceahki II muttu 2. Kapihtal 13 Sámi ealáhuseallin Ráđđehus áigu: - árvvoštallat ja nannet Davvi-Romssa ja Finnmárkku doaibmabidjoavádaga. 2001- 2002 St.dieđ. nr. 33 11 Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (2000-2001) Sámepolitihka birra - váfistit sámi ealáhuseallimii buriid, einnostuvvi ja bealátkeahtes rámmaeavttuid. - bidjat ovdan stuorradiggedieđáhusa boraspirepolitihka birra, mas boazosámit oassálastet oainnuid buktimiin dieđáhusbargui Boazodoalu boraspirelávdegotti bokte. - guorahallat ealáhuseallima gaskaoapmeapparáhta. - gulahallagoahtit Sámedikkiin bálddalastin dihtii gaskaoapmeapparáhta. - bidjat ovdan ođđa boazodoallolága evttohusa. - joatkit boazodoalu árvoluovvanprográmma. - čuovvolit boazodoallohálddahusa árvvoštallama. - rahpat gonagasreappá gávppálaš bivddu. - váfistit einnostuvvi earrejuogu iešguđetlágan fanasjoavkkuid gaskkas. - ráhkadit ođđa minerálalága gulahallamiin sámi beroštusaiguin. - árvvoštallat guorahallat boazodoalloealáhusa vearro- ja divatráđđenvuogi. Kapihtal 14 Areálahálddaheapmi guovlluin gos sámit ásset Ráđđehus áigu: - geassit mielde sámi beroštusaid gáhttenguovlluid ráhkadeapmái ja hálddaheapmái. - nannet boazodoalloareálaid suddjema. - ráhkadit metoda gávdnat boazodoalloareálaid main lea mearkkašupmi ceavzilis boazodollui. - plána- ja huksenlága dárkkisteami oktavuođas árvvoštallat buoret mearrádusaid main lea mearkkašupmi boazodollui gielddalaš ja fylkagielddalaš plánemis. Kapihtal 15 Davviriikkalaš ja riikkaidgaskasaš ovttasbargu - Ráđđehus áigu joatkit gárgedit ovttasbarggu Sámedikkiin, Romssa universiteahta Sámi dutkamiid guovddážiin ja Sámiráđiin, eamiálbmogiid birra veahkkebargguin, eará sámi birrasiidda mat barget eamiálbmogiiguin veahkkebargguin. Kapihtal 16 Sámi leavgga geavaheapmi - Ráđđehus áigu gulaskuddancealkámušid vuođul mat leat boahtán bargojovkui mii lea geahčadan dárkileappot sámi leavgga geavaheami njuolggadusaid, árvvoštallat nuppástuhttit lága levgema birra gielddaid almmolaš visttiin ja evttohusa dahkat guovvamánu 6. virggálaš leavgabeaivin. Kapihtal 17 Sis-Finnmárku - Dievadasdieđáhus - Ráđđehus áigu láhčit dilálašvuođaid nu ahte Sis-Finnmárkku gielddat galget sáhttit váldit oasi daid dovddiidusain mat bohtet geahččaladdanprojeavttas mainna galget guhkesáiggi sosiálaveahkkeoažžut ožžojuvvot bargui. - Ráđđehus háliida nannet árjjaid guovlluin gos veahkadahkii leat gártan bistevaš heajos birgenlágit vai arvvosmahttojuvvo lasi barggolašvuođavejolašvuođaide, buoret ealáhusvuđđosii, skuvlii, astoáigedoaibmabijuide jna. dárbbu mielde. - Mánáidja bearašdepartemeanta lea válljen Guovdageainnu suohkana oktan gávcci gieldan oassálastit Gárgedanprográmmii nannet bajásšaddanbirrasa 2002 rájes. Kapihtal 18 Sis-Finnmárku - ealáhuseallin Ráđđehus áigu: - veahkehit álggahit gárgedansearvvi mii galgá bargat ealáhusadoaimmain SisFinnmárkkus. - árvvoštallat Sis-Finnmárkku nuppástuhttinprográmma/-barggu. 1.3 Ekonomalaš ja hálddahuslaš čuvvosat Dieđáhusa doaibmabijut eai vurdojuvvo mielddisbuktit mearkkašahtti ekonomalaš čuvvosiid. Vejolaš lassegolut gokčojuvvojit guoskevaš departemeanttaid gustojeaddji budjeahttarámmaid siskkabealde.