56 St.dieđ. nr. 33 2001 2002 Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (20002001) Sámepolitihka birra 18 Sis-Finnmárkku ealáhuseallin Sis-Finnmárku lea resursavaljálaš guovlu. Guovllus livčče vuođus buorit eavttut lasihit márkanosiid vásihusturismmas. Sis-Finnmárku lea maiddái riikkaidgaskasaččat dovddus, ja doppe lea velá nuorra veahkadat. Olu buorre bargu lea jođus. Ee. leat álggahuvvon gelbbolašvuođabirrasat Finnmárkku allaskuvlii ja Sámi allaskuvlii Guovdageidnui. Sis-Finnmárkku gielddat plánejit ovttasbarggu sierra gárgedansearvvi bokte giddet fuopmášumi ealáhusgárgedeapmái, ja raporttas «Sis-Finnmárkku čuov v oleapmi» lea dahkkojuv v on doaibmaplána mas leat konkrehta guoddinnávccalaš gárgedeami doaibmabijut Sis-Finnmárkui. Ulbmilin lea dohppet Sis-Finnmárkku váldohástalusaid gitta ja válganahttit ođasteami ja innovašuvnna vai láhččojuvvojit ođđa vejolašvuođat dán guovllu bajásšaddi bulvii. 18.1 Hástalusat ovddasguvlui Gelbbolašvuođat, birgenláhki, nuppástuhttin ja oppalaš rámmaeavttut (riskakapitála) leat Sis-Finnmárkku guovdilis hástalusat. Ráđđehus oaivvilda ahte oppalaš rámmaeavttut, earret eará vearro- ja divatgeahpádusaide, ja distrikta- ja regionálapolitihkalaš doaibmabijuid hárrái, leat deaŧalaččat hástalusaid ektui mat Sis-Finnmárkkus leat. Ráđđehus áigu válgat boahtteáiggeja vejolašvuođadiđolaš distriktaja regionálapolitihka. Mii áigut láhčit vejolašvuođaid bistevaš ja gánnihahtti bargosajiide, ja buriid ássanja eallindilálašvuođaide miehtá riikka. Ráđđehus áigu maiddái láhčit vejolašvuođaid luvvet stuorát oasi mealgadaš árvoluovvanpotensiálas mii dál orru ávkkástalakeahttá. árvvut maid ealáhuseallin luovvá leat vuođusin buresbirgejupmái, barggolašvuhtii ja ássamii miehtá riikka. Dálá gánnihahtti bargosajiid v áfisteapmi ja ođđa gánnihahtti bargosajiid gárgedeapmi gáibida ahte innovašuvdnadáidu nannejuvvo. Distrikta- ja regionálapolitihkalaš gaskaoamit fertejit veahkehit buktit eambbo áigumušaid jurddadásis gávppálaš doibmii. Dát lea deaŧalaš juos galgá lasihit ođđahutkanleavttu, erenoamážit Sis-Finnmárkkus. Vai gaskaoamit galget guovllus beaktit nugo lea jurddašuvvon, de ferte váldit vuhtii guovllu ealáhusdoaimma kultuvrralaš ovdehusaid, main bures dovdo dállodoalloulbmálašvuohta ja dállodoalloekonomiija, vrd. kapihttaliin 13. Ráđđehus áigu distrikta- ja regionálapolitihkas bargat muhtun váldolinjáid mielde, mat maiddái leat deaŧalaččat Sis-Finnmárkui. Dát leat: Váfistit vuđđosa buori birgenláhkái buot riikka osiide. álggahit rámmaeavttuid mat leat buorit fitnodagaide, kapitálii ja bargofápmui. Vuoruhit distrikta- ja regionálapolitihkalaš gaskaomiid mat sáhttet veahkehit nannet innovašuvdna- ja ođđaálggahandáiddu buot riikka osiin. Dáinna duogážiin oaidná Ráđđehus muhtun hástalusaid mat Sis-Finnmárkkus leat: Buoridit rámmaeavttuid árvoluovvamii SisFinnmárkkus. Arvvosmahttit lasihit ođđahutkamiid ja innovašuvnna. Láhčit dilálašvuođaid guovlluguovdasaš árvoluovvanbirrasiidda. Bargat buoret kommunikašuvnna beales. Bargat buoret ássansadjekvaliteahtaid beales. Láhčit dilálašvuođaid árjjaide sámi ealáhuseallima siskkabealde. Ráđđehus áigu láhčit vejolašvuođaid sámi ealáhuseallima gárgedeapmái. Dát gusto erenoamážit ealáhuseallimii mii vuođđuduvvá sámi kultuvrii dahje mii veahkeha gárgedit árbevirolaš sámi guovlluid. Ráđđehus áigu lasihuvvon luđolašvuođa bokte ealáhusdoaibmiide arvvosmahttit doaimma mii lea heivehanábas, ekonomalaččat ja ekologalaččat guoddinnávccalaš, ja mii uhccán vuođđuduvvá almmolaš doarjagii. čuovvovaččat lea doaibmabijuid oanehis ovdanbuktin, maid guovlluguovdasaš projeaktajoavku lea evttohan, ja guovllu váldohástalusaid sárggastus. 18.2 Luondu ja vuođđoealáhus Guoddinnávccalaš ealáhusat leat dárbbašlaččat sihke ekonomalaš gárgedussii ja kultuvrralaš iden 2001 2002 St.dieđ. nr. 33 57 Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (20002001) Sámepolitihka birra titehtii. Ráđđehus áigu bargat dan beales ahte sámi ealáhusdoaibmit eai šatta nordat hehttehusaid vuostá mat leat njuolggadusčállosiid ja sámi árbevieruid, kultuvrra, vieruiduvvama ja giela gaskkas. 18.2.1 Boazodoallu Boazodoalloealáhusas lea deaŧalaš ahte eiseválddit ja ealáhus barget ovttas gárgedan dihtii eallinfámolaš boazodoalu rámmaid siskkabealde maid luondduvuođus bidjá. Dát gáibida alla diehtodási eiseválddiin sámi boazodoalu iešguđetlágan beliid birra, ja nuppástusproseassaid ja ártadilálašvuođaid birra. Deaŧalaš hástalussan lea láhčit vejolašvuođaid buorebut ávkkástallat sámi fágaterminologiija ja duohtagelbbolašvuođa mii boazodolliin lea. Boazodoallošiehtadusa ja árvoluovvanprográmma bokte áigu ráđđehus láhčit dilálašvuođaid lasihit boazodoalloealáhusa árvoluovvama. 18.2.2 Eana- ja vuovdedoallu Ráđđehus deattuha ahte ain galgá leat eallinfámolaš ja guoddinávccalaš eanadoallu Sis-Finnmárkkus. Danne lea máŋgga doarjjaortnegis earuhuvvon ee. alit doarjjamáksomeriid bokte doarjun dihtii eanadoalu olles Davvi-Norggas, dan vuolde Sis-Finnmárkkus. Guovllueanadoallu šaddá maiddái čuovvovaš eanadoallošiehtadallamiin deattuhuvvot, ee. vuoruheami bokte eanadoallošiehtadusa ekonomalaš gaskaomiid siskkabealde. Ráđđehus oaivvilda ahte okta váldohástalus SisFinnmárkku vuođđoealáhusas lea báikkálaš valljodatváriid hálddaheami nuppástuhttindárbu. Eanadoallopolitihka siskkabealde áigu ráđđehus evttohit delegeret eambbo deaŧalaš dahkamušaid gielddaide. Diekkár lasihuvvon mieldemearrideapmi lea positiivvalaš maiddái Sis-Finnmárkku gielddaide. Earret eará lea gielddaide addojuvvon eanet ovddasvástádus konsešuvdnaáššiin ja juohkoáššiin. Gielddat váldet viidáseappot ovddasvástádusa Eanadoalu ovddidanfoandda vuollásaš fitnodagaide jurddašuvvon giligárgedanruđain, birasruđain ja vuovderuđain. 18.2.3 Jávreguolit Jávreguolit leat stuorra valljodatvárrin Sis-Finnmárkkus, mii vuos ain ii leat ávkkástallojuvvon, ee. guollekvaliteahta geažil. Dilli máŋgga jávrris dahká ahte skuvttaguolleoassi lea oalle stuoris. Dárbbašlaš lea dikšut jávrriid ovdal go lea ekonomalaččat veara bivdit. Gielda- ja guovlodepartemeanta lea dorjon golbma v uosttas jagi v iđajagi projeavttas. Projeavtta ulbmilin lea buoridit guollejávrriid kvaliteahta, gárgedit guollebiebmandoaimma, skáhppot eanet dieđu, ja bargat bevttolaččat bivdometodaid beales. Lihkostuvvan projeakta sáhttá addit čearggusis perspektiivvaid boahtteáigái jávreguliid ávkkástallama hárrái ekonomalaš valljodatvárrin. Ráđđehus oaivvilda ahte jávreguollebiebman sáhttá šaddat deaŧalaš valljodatvárrin boahtteáiggis Sis-Finnmárkui ja áigu čuovvut projeavtta bohtosiid, vrd. kapihttaliin 13.7. 18.2.4 Mearradoallu sámi vuonain Mearraborramuša geavaheapmi vurdojuvvo ain lassánit máilmmeviidosaččat, seammás go mearraborramušvalljodatváriid vilda máddodat navdojuvvo mealgadii visot ávkkástallojuvvon. Dan geažil lea mearradoallu deaŧalaš molssaeaktun gokčat vurdojuvvon dárbbu maiddái boahtteáiggis. Luosa márkan ja luosa buvttadeapmi vurdojuvvo ain gártat. Eará mearaguollenáliid šaddadeapmi, gáranasruittut, skálžžut ja maiddái mearasbiebman sáhttet almmatge boahtteáiggis dahkat sakka stuorát oasi árvoluovvamis go dál. Finnmárkkus leat guhkes vuonaid geažil buorit vejolašvuođat váldit oasi dán vurdojuvvon lassánan árvoluovvamis. Porsáŋggu gildii leat addojuvvon 13 konsešuvnna skálžžuid geahččalanšaddadeapmái. Deanu gielda lea ožžon guokte konsešuvnna, ja Unjárgga gielda guokte. Konsešuvnnat leat addojuvvon guovtti jahkái ja dat nohket skábmamánus 2002. Das maŋŋá sáhttet ohccojuvvot dábálaš skálžokonsešuvnnat. Unjárgga gielddas leat vel guokte konsešuvnna luosa biebmamii, ja Deanu gildii leat addojuvvon golbma konsešuvnna, guhtege 1000 m3, vildadilis ožžojuvvon dorski biebmamii. Ráđđehus oaivvilda ahte mearradoallu lea deaŧalaš šaddanealáhus mas lea stuorra potensiála Finnmárkkus. Bohtosiid oažžun lea sorjavaš priváhta oassáldalliid ja almmolaš eiseválddiid ovttasbarggus. 18.3 Gelbbolašvuođagárgedeapmi ja infrastruktuvra Oktilaččat eanet gielddat čujuhit buori IKT-infrastruktuvrra mearkkašupmái. Sis-Finnmárkui, dego muđuige riikii, lea diekkár infrastruktuvra guovdil go galgá sáhttit váldit oasi moderniserenproseassain mat dáhpáhuvvet servodagas, sihke ealáhuseallimis, almmolašvuođas ja priváhta ruovttuin. Dán barggu oktan váldohástalussan lea dahkat buriid 58 St.dieđ. nr. 33 2001 2002 Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (20002001) Sámepolitihka birra rámmaeavttuid gárgedeapmái dán suorggi siskkabealde. Gielddasuorggis sáhttet govdabáddečovdosat nannet siskkáldas gulahallama hálddahusa, skuvllaid ja eará gielddalaš doaibmaovttadagaid gaskkas. Máŋga gieldda leat juo fuopmášan ávkki dás. Dát dahká intraneahta bevttolaš doaimma vejolažžan ja addá dainna lágiin olggut etáhtaide ekonomiijaja áššegieđahallanvuogádagaide beassanlági ja seasttiha viiddidangoluid. Deaŧalaš lea bálddalastit almmolaš háhkama. Ovttasbargui gieldda ja priváhta fitnodagaid gaskkas lea maiddái ulbmillaš strategiija. Prográmma HØYKOM sáhttá veahkehit ovdamearkkaiguin ja dovddiidusaiguin máŋgga iešguđetlágan projeavttas ja modeallas. Barggadettiin govdabáddečovdosiid beales galgá buorebut lágiduvvon almmolaš háhkan addit geassinveahki. Liikká lea deaŧalaš ahte huksen vuođđuduvvá gánnihahttivuođa ja gilvvu ala. Váfistan dihtii dábuhahttivuođa guovlluin gos gilvu ja almmolaš háhkan ii leat doarvái stuoris, galget biddjojuvvot sisa ereliiggáš doaibmabijut. Ráđđehus oaivvilda ahte ferte bargojuvvot árjjálaččat ávkkástallan dihtii potensiála mii lea iešguđet guovllu gárgedeamis ja árvoluovvamis ja iešguđet riikkaoasi riikkagottálaš bargojuogus. Gaskaoamit galget guovdilastojuvvot eanet fitnodagaid eallimiid jurdda-, gárgedanja gávppálažžandahkanmuttuide. Dát ovdeha mearrediđolaš ovttasbarggu dutkan- ja oahppobirrasiid, ealáhuseallima, finánsainstitušuvnnaid ja almmolaš eiseválddiid gaskkas. Váfistan dihtii árvoluovvama ja lasihan dihtii gilvonávccaid fertejit álggahuvvot eanet diehtointensiiva fitnodagat. Dat gáibida bargoveaga mas leat allaoahppan nissonat ja dievddut. Ráđđehus lea álggahan gaskaoapmeapparáhta guorahallama vai fitnašuvvá ollislaččat innovašuvdnapolitihkka ja oktilet gaskaoapmeapparáhtta. Dát buorida maiddái gaskaomiid heiveheami maiddái Sis-Finnmárkku hástalusaid ektui. Potensiála ođđahutkit galget leat válljedeaddji ealáhusdiđolaš distrikta- ja regionálapolitihkalaš gaskaomiid váldoulbmiljoavkun. Eanet ođđahutkandáidu ja -dáhttu nuorra nieiddaid ja gánddaid gaskkas lea deaŧalaš strategiija. Ráđđehus nanne danne barggu entreprenevravuođa oahppovuogádagas, earret eará addimiin organisašuvdnii Nuorra entrenevravuohta buoret rámmaeavttuid. Finnmárkku guovlluguovdasaš gárgedanprográmma v uoruhemiin lea entreprenev ravuođabargu deattuhuvvon ja boahtán albma konkrehta doaibmabijuid bokte. Ráđđehus oaivvilda ahte dát lea deaŧalaš ja rivttes bargu. Nuorat deaividit dávjá maŋŋelis ealáhusgárgedeami almmolaš gaskaoapmeapparáhta. Oahpisvuohta ja áddejupmi dasa maid veahkadaga sámi oassi atná rivttes ja dárbbašlaš gelbbolašvuohtan, ealáhusgárgedeapmin ja eallinvuohkin, šaddá danne deaŧalaš gelbbolašv uohtan mii ferte gáv dnot gaskaoapmeapparáhtas. 18.3.1 Ealáhusšaddogárddit Oppalaččat leat Sis-Finnmárkku ealáhuseallimis eanaš smávva fitnodagat, ja máŋga fitnodaga leat ovttaolbmodoaimmat. Váldosaččat leat fitnodagat biđgejuvvon geográfalaččat viiddis guvlui. Sihke báikkálaš oassádalliid ja gaskoapmeapparáhta strategiijan šaddá arvvosmahttit smávva fitnodagaid ovttasbargui veahkehan dihtii oažžut eambbo synergiijabeavttuid buvttagárgedeami, innovašuvnna, juohkašumi, márkkanfievrrideami, eksportamárkanii juohkašumi jna. hárrái. Buorit dovddiidusat sáhttet fitnašuvvat ovttasbargo-, fierpmádatja oktiisajustanjurddašeamis. Finnmárkkus leat dál álggahuv v on ealáhusšaddogárddit SIVA ja báikkálaš oassádalliid olis Hámmarfestii, Girkonjárgii ja čáhcesullui. Viidáseappot leat Gaska- ja Davvi-Romssas ealáhusšaddogárddit Sáččás, Málatvuomis ja Ráissas. álttás lea dasa lassin Kunnskapsparken Nord AS, mii vuođđuduvvui ođđajagemánus 2001, ja mas ee. SIVA ja máŋga báikkálaš ja guovlluguovdasaš berošteaddji leat mieldeeaiggádin. Párka galgá bargat lasihit ođđahutkamiid ja diehtovuođđosaš ealáhusdoaimma šaddama guovllus, ja galgá oassin dás álggahit fierpmádagaid eará gárgedanja gelbbolašvuođabirrasiiguin sihke guovlluguovdasaččat ja riikkagottálaččat. Guovdageainnus eaiggáduššá SIVA ealáhusvistti gos sámi duodji oahpahuvvo. Ráđđehus oaivvilda ahte lea deaŧalaš ahte SisFinnmárkku birrasat ja eiseválddit árjjálaččat geavahit dálá diehtobirrasiid iešguđet guovllus fylkkas ja eará báikkiin riikkas. Sis-Finnmárkku Ovddidansearvvis (SFG) lea deaŧalaš doaibma dán oktavuođas. 18.4 Kultuvra ja mátkeeallin árjjat ovddasguvlui fertejit erenoamážit čohkkejuvvot norgga ja sámi ealáhuseallima buvtta- ja mátkegeahčegárgedeapmái, riikkaidgaskasaš profileremii ja márkanfievrrideapmái. Oassin dán vuoruheamis ráhkaduvvui čielggadus mátkeeallima oktasašburiid máksima ruhtadanvuogádaga birra. Ruđat maid ortnet gártada galget mannat mátkeeallima oktasašburiid gárgedeapmái ja máŧasdo 2001 2002 St.dieđ. nr. 33 59 Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (20002001) Sámepolitihka birra allamii vai váfistuvvojit gilvonávccalaš mátkeeallinbuktagat. Lea mátkeeallinealáhusa ja guovlluid iežaset duohken mearridit berrejitgo gárgeduvvot ruhtadanmállet mátkeeallinealáhusa oktasašburiide. Stuorradiggi mearridii juovlamánus 2001 juolludit 6 milj. kr Gielda- ja guovlodepartemeantta budjeahta bokte čađahit Finnmárkku mátkeeallima vuoruhandoaimmaid. Ruđat leat juolluduvvon Finnmárkku fylkkagildii ja galget mannat ruhtadit doaibmabijuid mátkeeallinprojeavtta «Dálveárjjat Finnmárkkus» siskkabealde. Deaŧalaš ealáhuslaš potensiála Sis-Finnmárkui lea mátkeeallima ja mátkeeallinvuođđosaš buktagiid gárgedeapmi, sihke riikkagottálaččat, ja maiddái riikkaidgaskasaččat. Stuorradiggi lea mearridan lasihanplána Norgga mearkagálvohuksemii mátkegeahčin. Ráđđehus lea várren ruđaid dán bargui 2002s. Ráđđehus oaivvilda ahte kultuvrra deattuheapmi lea deaŧalaš guovllu šaddamii ja gárgeduvvamii. Projeaktajoavku mii lea čielggadan doaibmaplána guoddinnávccalaš Finnmárkui, geassá ovdan ahte sámi kultuvra ja árbevierru adnojuvvo eareliiggážin ja čearggusin sihke riikkagottálaččat ja riikkaidgaskasaččat. Dán árbbi rivttes geavaheapmi lasiha Sis-Finnmárkku ealáhuseallima árvoluovvama ja dahká vuđđosa ođđa ealáhusaide. Sámediggi dahká deaŧalaš barggu sihke kultuvrralaš dihtomielalašvuođa ja identitehta gárgedeami, ja ealáhuslaš gárgedeami beales. Sámi kultuvra ja ealáhusgárgedeapmi lea vuoruhuvvon maiddái rádjaguovlluguovdasaš prográmma INTERREG bokte. Oasseprográmma SáPMI galgá veahkehit nannet sámi identitehta Barentsguovllus, masa sihke Ruoŧŧa, Suopma ja Ruošša oassálastet, lassin Norgii. Ráđđehus ealjuha danne láhčit dilálašvuođaid nu ahte sámi kultuvra sáhttá šaddat Sis-Finnmárkku ealáhuseallima gárgedeami oktan válddahahkan, mii seammás uhccán vuođđuduvvá almmolaš doarjagiidda. 18.5 Rámmaeavttut ealáhuseallimii, nuppástuhttimii ja investeremii Iešguđetlágan stáhtalaš gaskaomiin iešguđetlágan surggiin ja distrikta- ja regionálapolitihkas lea guovdilis sadji almmolaš gaskoapmeapparáhtas maiddái Sis-Finnmárkkus. Doarjjaortnegat SND ja eará oassádalliid bokte leat deaŧalaččat vejolašvuhtii ođđa fitnodagaid álggahit ja dálá fitnodagaid gárgedit. Ovdalis namahuvvon gaskaoapmeguorahallan gidde fuopmášumi fitnodagaid gárgedeami árra muttuide ja nissoniid ja maiddái nuoraid vuoruheapmái. Nuoraid vuoruheapmi lea erenoamáš čuovggus Sis-Finnmárkku oalle nuorra veahkadaga geažil. Ruđaid juohkimis guovlluguovdasaš searvevuhtii, fylkkagieldda bokte, galgá Finnmárku oažžut gorálaččat stuorát oasi, mii govvida SisFinnmárkku doaibmabidjodárbbu. Ráđđehusa vuolggasadjin lea ahte ruđat geavahuvvojit guovlluguovdasaččat dakkár vuogi mielde ahte dat gokčet erenoamáš dárbbuid mat leat duođaštuvvon Sis-Finnmárkkus. Iešguđet suorggi siskkabealde leat maiddái adnojuvvon sierra distriktadeasttat. álggahuvvon lea čielggadus mii galgá árvvoštallat buohkanas suorgedoaibmabijuid distriktapolitihkalaš beavttu. Dán lassin lea Davvi-Romssa ja Finnmárkku doaibmabidjoavádagas stuorra mearkkašupmi maiddái Sis-Finnmárkku ássiide. Avádat ásahuvvui 1990s, ja ráđđehus lea álggahan strategalaš analysa árvvoštallan dihtii iešguđetlágan doaibmabijuid avádagas. Ulbmilin lea nannet doaibmabidjoavádaga ja oččodit buoret virttisvuođa iešguđetlágan doaibmabijuiguin. Analysa gárvána gaskkamuttus 2002, ja ráđđehus áigu máhccat doaibmabidjoavádaga vejolaš muddemiidda. 18.5.1 Gieldasuorggi rolla Jagiid čađa main lea leamaš eareliiggáš nuppástuhttinbargu (19931998 + 2 jagi) Sis-Finnmárkkus, leat čađahuvvon máŋga projeavtta ja leat ožžojuvvon olu dovddiidusat maid sihke gielddat ja fylkkagielda sáhttet geavahit boahttevaš barggus guovllu ealáhuseallima beales. Juos galgá oažžut buoret rámmaeavttuid ealáhuseallimii, de fertejit gielddat čájehit dakkárin mat fitnolaččat láhčet vejolašvuođaid báikkálaš doibmii. Gilvu olbmuid, gelbbolašvuođa ja bargosajiid alde mearriduvvo eanet ja eanet dan vuođul ahte olbmuid mielas lea báikkálaš servodat geasuheaddji ássanja bargan-/ ealáhusdoaibmanbáikin. Buorit kulturja astoáigefálaldagat, bajásšaddanbiras, skuvlaja dearvvasvuođafálaldagat leat deaŧalaččat. Máŋgga gielddas leat ovttalágan hástalusat, ja gielddaid gaskasaš ovttasbargu sáhttá dávjá leat deaŧalaš gilvobuoretvuohta, ja váikkuhit ahte dahkamušat čovdojuvvojit oppalohkái bevttolaččabut go juos juohke okta gielda bargá iehčanassii. Guovlluguovdasaš searvevuođas lea maiddái guovdilis rolla guovlluguovdasaš/báikkálaš gárgedeamis guovllus. Ráđđehus oaivvilda ahte diehtu ja máhttu ja innovašuvdnadáidu leat deaŧalaččamus lihkostuvvanbuvttadahkkit guovlluguovdasaš gár 60 St.dieđ. nr. 33 2001 2002 Lassedieđáhus St.dieđáhussii nr. 55 (20002001) Sámepolitihka birra gedeapmái ovddasguvlui. čuožžovaš oahpu dábuhanvejolašvuođas lea olu dadjamuš bestemii ovtta báikki bargoeallimii. Dákko lea fylkkagielddas hui deaŧalaš rolla. Searvevuohta gielddaid, fylkkagielddaid, Sámedikki ja maiddái guovllu priváhta oassádalliid gaskkas lea hui deaŧalaš oktasaš ovddasvástádusa hárrái mii iešguđet oassádallis lea guovllu gárgedeamis. Ulbmilin ferte leat oažžut bevttolaččat ja mearrediđolaččat almmolaš veahkkevárregeavaheami mii nanne ealáhuseallima ovdehusaid ja gárgedanvejolašvuođaid. 18.5.2 Kapitálafidnenvejolašvuođat Sis-Finnmárkku gielddat leat plánemin searvat álggahit gárgedangávpesearvvi mii galgá bargat lasihuvvon ealáhusdoaimma beales Sis-Finnmárkkus. Gielda- ja guovlodepartemeanta lea addán ruđaid searvvi álggaheapmái ja veahkeha velá gárgedankapitálain. Ráđđehus ovdeha ahte ruđat adnojuvvojit guovllu dárbbu mielde. Dál bargojuvvo searvvi boahttevaš profiillain ja bargovugiin. Deaŧalaš hástalussan ovddasguvlui lea veahkehit čovdosiiguin mat sáhttet váfistit riskakapitála fidnenvejolašvuođaid Sis-Finnmárkui. 18.6 Soahtegádjalusnuppástuhttin St.prp. nr. 45 (20002001) gieđahaladettiin mearridii Stuorradiggi ahte oasit Soahtegádjalusa doaimmas iešguđet guovllus riikkas galget geahpeduvvot dahje heaittihuvvot áibbas. Dán oktavuođas lea Stuorradiggi juolludan 40 milj. kruvnnu 2002 ovddas Suodjalusdepartemeantta budjeahta bokte nuppástuhttindoaibmabijuide gielddaide maidda Soahtegádjalusa ođđasishámádahttimat čuhcet garrasepmosit. Juolludeami hálddaha Gielda- ja guovlodepartemeanta. Gielda- ja guovlodepartemeanta lea ovttasráđiid Suodjalusdepartemeanttain 2002s sirdán 39 milj. kr eanemusat guoskkahuvvon fylkkagielddaide, mat hálddahit ruđaid dárkileappot mearriduvvon njuolggadusaid mielde. Porsáŋggu gielda Sis-Finnmárkkus leat gielddaid gaskkas maidda riikkadásis lea čuvgehuvvon vejolašvuođas ohcat stáhtalaš ruđaid dán ortnega bokte. Ráđđehus áigu láhčit dilálašvuođaid nu ahte soahtegádjalusnuppástuhttima ruđat hálddahuvvojit bevttolaččabut ja mearrediđolaččabut. 18.7 Sis-Finnmárkku nuppástuhttinprográmma árvvoštallan Gielda- ja guovlodepartemeanta áigu 2002s árvvoštallagoahtit Sis-Finnmárkku nuppástuhttinprográmma/-barggu. Sis-Finnmárkku nuppástuhttinprográmma álggahuvvui 1993s ja loahpahuvvui álgovuolggalaš hámis jahkemolsumis 19981999. Stáhtabudjeahtas 1999 mearriduvvui almmatge ahte 2 jagi muhttádusáigodagas ain galggai dahkkojuvvot eareliiggáš nuppástuhttinbargu ovdal go sirdojuvvo dábálaš gaskoapmeapparáhttii. Nuppástuhttinprográmma duogáš lei boazodoalloealáhusa nuppástuhttin mii lei boahtimin ja mii áiggi vuollái galggai váfistit ceavzilis boazodoalloealáhusa. Nuppástuhttinprográmma/-barggu ulbmilin lei govdes vuđđosa alde láhčit vejolašvuođaid molssaevttolaš doibmii. Prográmma čohkkejuvvui doaibmabijuide mat galge gárgedit ođđa ealáhusdoaimma, oahppo- ja gelbbolašvuođaloktema, ja doaibmabijuide mat galge buoridit daid joavkkuid birgenlági maidda boazodoalloealáhusa nuppástuhttin njuolga guoskkai. Nuppástuhttinprográmma/-bargu bisttii guhká, ja dan lea dárbbašlaš oktiigeassit/ árvvoštallat vai oasálastti gielddat ožžot dovddiidusmateriala mii sáhttá leat ávkkálaš sin ovddidanbargui sihke, gielddas ja ovttasbarggus eará gielddaiguin dán guovllus. čuolbmabidjamat mat háliiduvvojit čuvgejuvvot leat eanaš dat seammát mat čielggaduvvojedje gaskkamuttoárvvoštallamis. Guovdilis gažaldat mii ferte jerrojuvvot dán oktavuođas lea, sáhttetgo nuppástuhttinbarggu rámmaeavttut lohkkojuvvot ulbmillažžan prográmma ulbmila ja bohtosiid ektui. Rámmaeavttuid ovdamearkan sáhttet namahuvvot barggu ekonomalaš eavttut, organiseren, heiveheapmi ja čuovvoleapmi iešguđet hálddahusdásis, stivrra čoakkádus ja bargovuohki, gielddat ealáhusoassádallin nuppástuhttinbarggus jna. Buorrin projeaktaovdamearkan sáhttet UNIREGprojeavttat namahuvvot. Projeakta álggahuvvui 1997s Finnmárkku fylkkagieldda, Sis-Finnmárkku gielddaid, Aetat ja Norgga universiteahtaid ovttasbargoprojeaktan. Projeavtta mielbargit registrerejit ja arkiv erejit Univ ersiteahtaid dáv v irv uorkája dutkanarkiivvaid čoakkáldagaid. Oktan dáinna bargohárjehallamiin ožžot oassálastit oahpaheami hámolaš gelbbolašvuohtan ja dohkálašvuohtan maidda guovlluguovdasaš bargomárkanis lea jearru. Sis-Finnmárkkus vuoruhuvvo sámi arkiivvaid ja govaid álggahanbargu alimussii.