14 St.dieđ. nr. 34 2001 2002 Kvaliteahttaođastus Alit sámi oahpu ja dutkama birra 4 Universiteahtaid ja allaskuvllaid doaibma 4.1 álggahus Máŋgga institušuvdnii lea biddjojuvvon ovddasvástádus addit alit oahpu ja čađahit dutkandoaimma mii lea oaivvilduvvon sámi veahkadahkii. Oslo universiteahtas lea ain govdes fágaprofiilla geažil guovdilis rolla oahppoinstitušuvdnan olles riikii, maiddái veahkadaga sámi oassái. Ođđa, lávdaduvvon institušuvnnaid ceggemiin lea almmatge ovddasvástádus eambbo juhkkojuvvon. Romssa universiteahtas lea dál viidámus doaibma dán duovdagis, ja Sámi allaskuvlii lea fas biddjojuvvon riikkagottálaš ovddasvástádus sámi oahpaheaddjeoahpus. Maiddái Budejju, Davvi-Trøndelága ja Finnmárkku allaskuvllas leat oahppofálaldagat mat namalassii leat jurddašuvvon sámi studeanttaide. Muhtun eará institušuvnnat leat maiddái addán oahppofálaldagaid sámiguoski fágain, juogo iehčanassii dahje máŋgga institušuvnna ovttabarggu bokte. 4.2 Romssa universiteahtta Romssa universiteahtas lea álggaheami rájes 1972s leamaš bajit juksanmearrin láhčit dilálašvuođaid ohppui ja dutkamii sihke dáža ja sámi servodaga váste. čielggadusain mat ledje universiteahta vuođđudeami vuođđun albmanahttojuvvui ahte Romssa universiteahtta berrii oažžut váldoovddasvástádusa sámi giela ja kultuvrra oahpahusas ja dutkamis. Ollásuvvui ahte máŋggafágalaš dutkan ferte viidáset gárgeduvvot riikkaoasi dálá fágaárbevieruid olis, dasgo fertii atnit deastta erenoamáš geatnegasvuođain mat ledje sámi giela, kultuvrra ja servodateallima hárrái. Romssa Musea fágabiras, okta riikka boarráseamos dieđalaš institušuvdna, ovdandollojuvvui dán oktavuođas erenoamážit. 4.2.1 Oahppu 1980-logu álggus lei njealji fágabirrasii biddjojuvvon erenoamáš ovddasvástádus sámi oahpahusas, dutkamis, gaskkusteamis ja kulturmuitosuodjalusas: Gielaid ja girjjálašvuođa instituhta Sámegiela ossodat, Servodatdiehtagiid instituhta Historjáossodat, Servodatdiehtagiid instituhta Sámi dutkamiid/etnalaš gaskavuođaid dutkanjoavku, Dávvirvuorkádiehtaga instituhta Sámi-etnográfalaš ossodat. Maŋŋelis leat seamma fáttát ovttaiduhttojuvvon oahpahussii ja dutkamii maiddái fágaduovdagiidda eará instituhtaide nugo arkeologiija, filosofiija, servodatplánen ja báikkálašservodatplánen, stáhtadieđa, sosiologiija, pedagogihkka ja oskkoldatdieđa. Maiddái eará ovttadagain leat fáttát oahpahusas ja dutkamis main leat eksplisihtta sámi čuolbmabidjamat, sihke Juridihkalaš, Medisiinnalaš ja Matemahtalaš-luonddudieđalaš fakultehtas. áigodagas 19832002 leat buvttaduvvon oktiibuot 23 doavttergrádanákkosgirjji humanioras, servodatdiehtagis, luonddudiehtagis ja lágas main lea sámi ja/dahje eamiálbmottematihkka. Romssa universiteahtas lea leamaš guovdilis rolla sámi giela ja kultuvrra gárgedanbarggus. Universiteahtta lea dál áidna institušuvdna riikkas mas sámi giella ja girjjálašvuohta lea ásahuvvon vuođđodási rájes gitta bajimus dási rádjai, vuođđofágan, gaskafágan, váldofágan ja doavtterGáldu: Romssa universiteahtta Tabealla 4.1 čađahuvvon loahppaiskosat sámi gielas ja girjjálašvuođas 19742001: Fágaloahppaiskosat Loahppaiskosiid lohku Vuođđofága (goappašiid suorggis/giella ja girjjálašvuohta, 20 čuoggá) 60 Vuođđofága (juoppágoappá suorggis, 10 čuoggá) 24 Gaskafága (goappašiid suorggis, 10 čuoggá) 77 Gaskafága (juoppágoappá suorggis, 5 čuoggá) 18 Váldofága 11 2001 2002 St.dieđ. nr. 34 15 Kvaliteahttaođastus Alit sámi oahpu ja dutkama birra grádan. Lagabui 200 loahppaiskosa leat čađahuvvon sámegielas vuolit dásis (vuođđofágaja gaskafágaloahppaiskkus), ja oktiibuot 11 kandidáhta lea čađahan loahpalaš váldofágaloahppaiskosa. Okta kandidáhtta, gii lea vuosttasin riikkas, lea čađahan julevsámegiela váldofágaloahppaiskosa. Universiteahtas lea dainna leamaš mearrideaddji rolla sámegielat gelbbolašvuođa huksemis maŋimuš logi jagis. čađahuvvon loahppaiskosiid lohku sámegielas oktiibuot boahtá ovdan tabeallas 4.1. 4.2.2 Sámi dutkamiid guovddáš Romssa universiteahtta lea sámi dutkama guovddášbáiki, ja das lea riikkagottálaš ovddasvástádus dán suorggis. Dáppe dat lea sámi dutkamis stuorámus govdodat, ja universiteahtta addá dutkioahpu iešguđetlágan fágaduovdagiin main leat sámiguoski ávdnasat. Sámi dutkamiid guovddáš ceggejuvvui 1990s bajit juksanmeriin ovddidit oahpahusa ja dutkama sámi dilálašvuođaid birra Romssa universiteahtas. Guovddážis lea ee. dahkamuššan bálddalastit universiteahta doaimma dán duovdagis, arvvosmahttit ovttasbargui fágarájáid rastá ja nannet bestema sámi dutkamii. Das lea maiddái dahkamuššan dieđihit ja ovddidit oktavuođa riikkagottálaččat ja riikkaidgaskasaččat sámi dilálašvuođaid hárrái. Sámi dutkamiid guovddáš almmuha juohke jagi ruđaid čađahit projeavttaid main lea sámi dahje sámiguoski fáddá maid universiteahta studeanttat ja dutkit sáhttet ohcat, ja hálddaha mátkedoarjjaortnega sámi váldofágaja doavttergrádastudeanttaide. Dáinna doarjagiin sáhttet sámi studeanttat vuolgit eará eamiálbmotuniversiteahtaide ja lohkat ovtta lohkanbaji. Guovddáš lea iehčanas ovttadat mii lea universiteahta stivrra vuollásaš. Dat doaimmaha viiddisis riikkaidgaskasaš ovttasbarggu eamiálbmotdutkamis (vrd. kap. 8). áiggi vuollái leat plánat dahkat Sámi dutkamiid guovddáža oppalaš eamiálbmotdutkama guovddážin. Oktiibuot 32 stipendiáhttavirggi universiteahtas sáhttet lohkkojuvvot čadnojuvvon sámija eamiálbmotguoski dutkamii stipendiáhtaid doavttergrádaprojeavttaid temáhtalaš meroštallama mielde. Dušše moadde virggi leat juolludeamis bealljemerkejuvvon sámi dutkamii ee. lea Oahpahusja dutkandepartemeanta dieinna lágiin bealljemerken guokte virggi mat juolluduvvojedje 2001s. Virggit leat osohahkii ruhtaduvvon universiteahta budjeahta bokte, osohahkii Norgga dutkanráđi ja osohahkii olggut gálduid bokte. Oppalašgeahčaldat mii čájeha stipendiáhttavirggiid juhkkojuvvon fágaduovdagiidda ja albmada ruhtadangáldu, boahtá ovdan tabeallas 4.2. 4.2.3 Sámi dearvvasvuođadutkama guovddáš Sámi dearvvasvuođadutkama guovddáš ceggejuvvui 2001s Sosiála- ja dearvvasvuođadepartemeantta ruhtademiin. Vuosttas jagi juolluduvvojedje 2,1 milj. kr guovddáža doibmii. Guovddáš lea čadnojuvvon Servodatmedisiinna instituhttii, Romssa universitehttii, ja galgá bargat dearvvasvuođa ja birgenlági dutkamiin guovlluin gos sámit ásset. Plánejuvvon lea ahte váldodoassi dutkandoaimmas galgá biddjojuvvot Kárášjohkii. Gáldu: Romssa universiteahtta Tabealla 4.2 Stipendiáhttavirggit mat leat čadnojuvvon sámija eamiálbmotguoski projeavttaide juhkkojuvvon fakultehtaid ja ruhtadangálduid mielde: Fakultehta Virggiid lohku Ruhtadeapmi Juridihkalaš fakultehta 2 Romssa universiteahtta (RU) Medisiinnalaš fakultehta 8 RU(4) Boazodoalu Ovdánahttinfoanda (2) oassálas ruhtadeapmi, Dearvvasvuođadepartemeanta (1), Psykalaš dearvvasvuođa ráđđi j.s. (1) Matemáhtalaš-luonddudieđalaš fakultehta 1 Norgga dutkanráđđi (NDR) Sámi dutkamiid guovddáš 1 RU Servodatdieđalaš fakultehta 14 NDR (9), RU (4), NoRFA (1) Humanisttalaš fakultehta 5 RU Romssa musea 1 RU 16 St.dieđ. nr. 34 2001 2002 Kvaliteahttaođastus Alit sámi oahpu ja dutkama birra 4.3 Sámi allaskuvla Sámi allaskuvla ceggejuvvui hámolaččat ođđajagemánu 1. 1989, ja bođii dábálaš doibmii seamma čavčča. Allaskuvla lei Finnmárkku guovlluallaskuvlastivrra vuollásaš borgemánu 1. 1994 rádjai, goas guovlluallaskuvlastivrrat heaittihuvvojedje ja stáhtalaš allaskuvllat ođđasisorganiserejuvvojedje iehčanas stáhtalaš allaskuvlan. Sámi allaskuvla lea studeantamihttologuinis 165 ja sullii 60 virgehasainis uhcimus stáhtalaš alit oahppoinstitušuvdna Norggas. Allaskuvllas lea álggaheami rájes erenoamáš ovddasvástádus áimmahuššat sámi oahppodárbbuid. Allaskuvllas lea davvisámegiella oahpahusja hálddahusgiellan. Dat lea áidna alit oahppoinstitušuvdna Norggas mii geavaha sámegiela beaivválaš doaimmas sihke hálddahusas ja oahpahusas ja dutkamis. 4.3.1 Oahppu Allaskuvllas lea álggaheami rájes leamaš váldoovddasvástádus sámi oahpaheaddjeoahpus. Dákkár oahppu lea adnojuvvon guovdilis gaskaoapmin váfistit sámi guovlluide bures gelbbolaš bargiid mánáidgárdesuorgái ja skuvlalágádussii geain lea vuođus sámi kultuvrras. Allaskuvla oaččui 1995s sámi oahpaheaddjeoahpu guovddášdoaibmaovddasvástádusa ja dainna riikkagottálaš ovddasvástádusa viidásetgárgedit sámi oahpaheaddjeoahpu ja ovttasbargofierpmádaga eará fágabirrasiiguin riikkagottálaččat ja riikkaidgaskasaččat. Allaskuvllas lea dán oktavuođas leamaš buohtalasti ovddasvástádus oarjelsámegielas mii lea DavviTrøndelágas allaskuvllas ja julevsámegielas mii lea Budejju allaskuvllas. Allaskuvla lea gárgedan máŋga oahppofálaldaga mat leat erenoamážit heivehuvvon sámi studeanttaide ja mat sáhttet juogo váldojuvvot oassin oahpaheaddjeoahpus dahje lasseoahppun oahpaheddjiide dahje earáide geain lea iešguđetlágan duogáš. Allaskuvllas leat dál dákkár oahppofálaldagat: sámegiella guovttegielatvuođapedagogihkka máŋggakultuvrrat áddejupmi erenoamášpedagogihkka sámi duodji juoigan ja muitaleapmi praktihkalaš-pedagogalaš oahppu duojis lášmmohallan matematihkka dárogiella journalistaoahppu Sámegiella fállojuvvo lohkanbadjeoahppun, vuođđofágan ja gaskafágan. Lassin addojuvvo sámegiella easkkaálgioahpaheapmin rávisolbmuide. Lášmmohallan ja matematihkka leat dušše válljenfágat oahpaheaddjeoahpus. Eará oahppofálaldagat leat, earret journalistaoahpu, álggahuvvon lohkanbadjeoahppun dahje vuođđofágan. Oahput fállojuvvojit dađe mielde go leat doarvái studeanttat ja fágalaš ja ekonomalaš návccat. Muhtun oahppofálaldagat fállojuvvojit lávdaduvvon oahppun. Journalistaoahppu álggahuvvui guovttejagi oahppun čakčat 2000. Oahppu lea lágiduvvon oasseáiggeoahppun golmma jagi badjel. Dan áiggis galgá allaskuvla ieš árvvoštallat oahppolágideami, earret eará organiserema, fágalaš sisdoalu ja studeanttaid ja oahpaheaddjinávccaid bestema vuođul. Ođđa studeanttat eai váldojuvvo sisa ovdal go dát árvvoštallan lea dahkkojuvvon. Kandidáhtat buohkanassii geat leat váldán dábálašja ovdaskuvlaoahpaheaddjeoahpu iešguđetlágan fágain áigodagas 19892001 boahtá ovdan tabeallas 4.3. 4.3.2 Dutkan ja gelbbolašvuođahuksen Allaskuvllas lea viiddisis dutkandoaibma erenoamážit fágaduovdagiiddis siskkabealde, ja das lea opparat guovdilis rolla dutkamis ja gaskkusteamis bajásdoallan ja gárgedan dihtii sámi giela. Allaskuvla lea álggaheami rájes juo sakka deattuhan gárgedit sámi terminologiija iešguđetlágan fágaduovdagiid siskkabealde. Doaibma dán suorggis lea sakka veahkehan sámegiela gárgedit dieđagiellan. Allaskuvla lea dákko leamaš váldooassádalli. Allaskuvla lea uhccán sáhttán bestet válbmasit oahppan fágaolbmuid universiteahtain. Rievddalmas gelbbolašvuođa maid allaskuvla dárbbaša, lea ieš ferten gárgedit áiggi vuollái. Bargiid viiddisis gelbbolašvuođahuksen váldofágaja doavttergrádadássái lea dáhpáhuvvan jotkkolaččat das rájes go allaskuvla álggahuvvui. Dat lea dáhpáhuvvan ovttasbarggus universiteahtaiguin sihke Norggas, Ruoŧas ja Suomas. Bestenvirggit leat osohahkii ruhtaduvvon Oahppo- ja dutkandepartemeantta budjeahta bokte, osohahkii Dutkanráđi prográmma ja osohahkii eará ruhtadangálduid bokte. Allaskuvla lea ieš veahkehan bargiid geain ii leat leamaš stipendiáhttavirgi, resurssaiguin váldofágabargui. Oktiibuot čieža bargi leat bargamin váldofágaoahpuin, ja vihtta bargi leat bargamin doavttergrádaoahpuin. Njealjis doavttergrádakandidáhtain vurdojuvvojit válbmet oahpu 2002 mielde. Oppalašgeahčaldat mii čájeha galle bargi leat bar 2001 2002 St.dieđ. nr. 34 17 Kvaliteahttaođastus Alit sámi oahpu ja dutkama birra gan dahje leat bargamin gelbbolašvuođahuksemiin boahtá ovdan tabeallas 4.4. Allaskuvlla budjeahtta lea maŋimuš jagiid nannejuvvon mearkkašahtti mađe. 2001s oaččui allaskuvla liigejuolludussan 1,6 milj. kruvnnu máksit goluid hálddahuslaš virggiide ja erenoamáš virgelohpeortnegiidda, lassin biddjojuvvojedje kr 300 000 allaskuvlla bissovaš rámmaid sisa máksit ovtta váldofágastipeandda. Gieđahaladettiin dárkkistuvvon našuvnnalašbudjeahta mearridii Stuorradiggi liigejuolludusa álggahan dihtii bestenvirggiid. Dán juolludusa juogadeamis oaččui Sámi allaskuvla ruđaid máksit golbma ođđa stipendiáhttavirggi fágaduovdagiin sámegiella, lášmmohallan ja ovdaskuvlapedagogihkka. 2002 ovddas leat ruđat oktiibuot njealji stipendiáhttavirgái biddjojuvvon allaskuvlla budjeahttarámmaid sisa. Lassin leat allaskuvlii juolluduvvon ovtta doavttergrádastipeandda Dutkanráđi bestenprográmma bokte. Allaskuvla lea dahkan háhkošiehtadusa Sámi Instituhtain lagat ovttasbarggu hárrái, ja oassálastá maiddái árjjálaččat riikkaidgaskasaš ovttasbargui, ee. Arktalaš universiteahta bokte (vrd. čuoggáin 8.2.1). 1Heaittihuvvon fágat Gáldu: Sámi allaskuvla Tabealla 4.3 čađahuvvon loahppasiskosiid lohku áigodagas 19892001: Oahppu/fága čađahuvvon loahppaiskosat Dábálašoahpaheaddjeoahppu 106 Ovdaskuvlaoahpaheaddjeoahppu 50 Sámegiela lohkanbadjeávnnas (10 č) 134 Sámegiella I (10 č) 185 Sámegiella I hálddahusbargiide (10 č) 36 Sámegiella II (10 č) 146 Sámegiela gaskafágalasáhus (10 č) 53 Duodji I (5 č) 25 Duodji II (5 č) 15 Dulkaoahppu (10 č)1 17 Sámi journalistaoahpu ovdakursa 28 Máŋggakultuvrrat áddejupmi I (10 č) 82 Máŋggakultuvrrat áddejupmi II (10vt) 13 Guovttegielatvuođapedagogihkka I (10 č) 50 Guovttegielatvuođapedagogihkka II (10 č) 37 Erenoamášpedagogihkka I (10 č) 48 Erenoamášpedagogihkka joatkkaskuvlii I (10 č) 48 Erenoamášpedagogihkka joatkkaskuvlii II (10 č) 27 Rávisolbmuidpedagogihkka1 8 Juoigan ja muitaleapmi (10 č) 9 Praktihkalaš-pedagogalaš oahppu duojáriidda ja dáiddáriidda, oassi 1 (10 č) 17 Lášmmohallan I (5 č) 4 Matematihkka II (5 č) 1 Dárogiella (10 č) 1 18 St.dieđ. nr. 34 2001 2002 Kvaliteahttaođastus Alit sámi oahpu ja dutkama birra 4.3.3 Erenoamášpedagogalaš doarjalusvuogádat Olggut barggaheaddjit leat eanet ja eanet čájehan beroštumi atnit gelbbolašvuođa mii Sámi allaskuvllas lea iešguđet duovdagis. Stáhtalaš erenoamášpedagogalaš doarjalusa stivra lea mearridan álggahit sierra ovttadaga mii jođiha ja buohtalastá sámi guovddášdoaimma ja fierpmádaga stáhtalaš erenoamášpedagogalaš doarjalusvuogádaga várás. Ovttadat biddjojuvvo Sámi allaskuvlii ja galgá leat oassin allaskuvlla vuovdinbálvalusas. Ovttadagas galggašedje, go lea ollásit huksejuvvon, leat golbma jahkedoaimma. Ovttadat galgá addit sihke oktagasja vuogádatdási geavaheaddjidiđolaš bálvalusaid oahpahanovddasvástideaddji instánssaide. Lassin galgá diehtobuvttadeapmi ja dieđu ja máhtu gaskkusteapmi ja juohkin deattuhuvvot. Ovttadat galgá maiddái buohtalastit fierpmádaga gárgedeami. 4.4 Budejju allaskuvla Budejju oahpaheaddjeallaskuvla álggahii vuosttas oahppofálaldaga mii namalassii lei rehkenastojuvvon julevsámi veahkadahkii 1980-logu álggus. Allaskuvla gárgedii dalle fágaidgaskasaš oahpu julevsámi gielas, kultuvrras ja historjjás (5 čuoggá) fálaldahkan oahpaheaddjeoahpu váljaoasis. Oahppu lei rabas maiddái oassálastiide olggobealde oahpaheaddjeoahpu. Vuosttas dábálaš oahppofálaldat julevsámegielas (10 čuoggá) álggahuvvui 1985/86s. Maŋŋá allaskuvlaođastusa 1994s, go allaskuvla lahtuduvvui Budejju allaskuvlii, lea dán allaskuvllas leamaš vásedin ovddasvástádus gárgedeamis julevsámegiela oahppofálaldagaid oahpaheaddjeoahpus, ja lea gárgedan oahppofálaldagid vel eanet. 4.4.1 Oahppofálaldagat Budejju allaskuvla lea dál gárgedan fágaplánaid julevsámegielas I (10 čuoggá) julevsámegielas II (10 čuoggá), servodatfágas I mas deattuhuvvo julevsámi kultuvra ja historjá (10 čuoggá) duodji I (10 čuoggá) Oahppofálaldagat addojuvvojit dađe mielde go leat ohccit ja oahpaheaddjinávccat, ja sáhttet váldojuvvot oassin dábálašoahpaheaddjeja ovdaskuvlaoahpaheaddjeoahpus dahje lasseoahppofálaldahkan oahpaheddjiide ja earáide geain lea iešguđetlágan oahppoduogáš. Fálaldagat eai leat addojuvvon juohke jagi uhccán ohcciid geažil. Buohkanas lohku kandidáhtat geat leat čađahan loahppaiskosiid boahtá ovdan tabeallas 4.5. Allaskuvla lea ovttasbarggus Sámi allaskuvllain gárgedan vuođđokurssa máŋggakultuvrrat áddejumis ja sámi kulturdieđus mii čavčča 2000/2001 rájes lea oassin buot allaskuvlla profešuvdnaoahpuin, maiddái oahpaheaddjeoahpuin. Vuođđokurssa bokte galget buot kandidáhtat, sihke dáža ja sámi, oažžut riikkagottálaš veahádatja eamiálbmotpolitihka diehttevassii deattuhemiin sámi dilálašvuođaid, ja vuođusteaddji dieđuid kulturanalysas, vai nagadit áddet ja veahkehit gea1Siskkilda pedagogihka, ovdaskuvlapedagogihka, fidnopedagogihka, guovttegielatvuođapedagogihka 2Siskkilda servodatfága, stáhtadiehtaga, mediadiehtaga Gáldu: Sámi allaskuvla Tabealla 4.4 Bargiid lohku geat leat bargan/leat bargamin gelbbolašvuođahuksemiin: Fága Váldofága Doavttergráda čađahan loahppaiskosa Lohkamin čađahan loahppaiskosa Lohkamin Sámegiella 4 2 2 Pedagogihkka1 4 3 1 3 Duodji 1 1 Biologiija 1 Servodatfága2 2 2 Filosofiija 1 Oskkoldatdieđa 1 2001 2002 St.dieđ. nr. 34 19 Kvaliteahttaođastus Alit sámi oahpu ja dutkama birra vaheddjiid geain lea iešguđetlágan etnalaš ja kultuvrralaš duogáš, giehtaguššat máŋggakultuvrrat deaivvademiid go barget profešuvnnain. Allaskuvllas lea viiddisis ovttasbargu árran giellaguovddážiin Divtasvuonas das mii gusto máškidis oahppanvugiid ja gáiddusoahpahusa lágideapmái julevsámegielas. Budejju allaskuvla oaččui 1989s stipendiáhttavirggi (váldofágstipeandda) dainna ulbmiliin ahte julevsámegiela gelbbolašvuohta galgá huksejuvvot. Maŋŋá lea ceggejuvvon bissovaš virgi julevsámegiela allaskuvlalektorin. Virgi lea hálddahuslaččat čadnojuvvon Oahpaheaddjeoahpu ossodahkii, ja dan vásedin ovddasvástádus lea buohtalastit sámi čiekŋudanfágaid oahpaheaddjestudeanttaide. Allaskuvla lea lassin ožžot guokte bestenstipeandda (doavttergrádastipeandda) servodatfágas mas sámi dilálašvuođat deattuhuvvojit, maid Oahpahusja dutkandepartemeanta ja Norgga dutkanráđđi ruhtadit, ja ovtta bestenstipeandda (doavttergrádastipeandda) julevsámegielas man departemeanta ruhtada. Dutkanráđis lea allaskuvla maiddái ožžon ruđaid professor II-virgái julevsámegielas ja studeantastipeandda (váldofágastipeandda) seamma fágaduovdagis. 4.5 Davvi-Trøndelága allaskuvla Davvi-Trøndelága allaskuvllas lea ovddasvástádus namalassii oarjelsámi gielas ja kultuvrras oahpaheaddjeoahpus. Ovddasvástádus biddjojuvvui 1987s dalá Levanger oahpaheaddjeohppui. Maŋŋá allaskuvlaođastusa 1994s lea ovddasvástádus jotkojuvvon Davvi-Trøndelága allaskuvlla oahpaheaddjeoahpu ossodaga bokte. Oarjelsámi álbmotjoavku ássá bieđgguid viiddis guovlluin gos dáža ássan ráđđe. Eai gávdno čoahkášguovllut nugo davvisámegielat ja julevsámegielat veahkadagas leat. Danne lea oarjelsámegiella šaddan gillát erenoamáš garra deaddaga vuolde, ja danne lea leamaš erenoamáš deaŧalaš oahpahit sámegielat oahpaheddjiid mánáidgárddiide, vuođđoskuvlii ja joatkkaskuvlii. 4.5.1 Oahppofálaldagat Oahppofálaldagat dán áigodagas leat leamaš jahkebealovttadat oarjelsámegielas ja jahkebealovttadat servodatfágas mas oarjelsámi dilálašvuođat deattuhuvvojit. Studeanttat leat osohahkii váldán dákkár 10-čuoggásaš ovttadaga oassin oahpaheaddjeoahpusteaset, osohahkii lasseoahppun oahpaheaddjeoahpu vuođul dahje eará oahppoduogážiin. Oahppofálaldagat leat addojuvvon Levangeris ja lávdaduvvon Snoasii ja Plassjii. Oahput eai leat fállojuvvon juohke jagi uhccán ohcciid geažil. Allaskuvla oaččui 2001s liigeruhtajuolludusa departemeanttas vai oahppofálaldat oarjelsámegiela 2. jahkebealovttadagas sáhtii álggahuvvot. Oahppu lea dainna viididuvvon jagioahppun. Buohkanas lohku čađahuvvon loahppaiskosat geassemánu 2001 rádjai bohtet ovdan tabeallas 4.6. 1991 rájes lea allaskuvllas leamaš stipendiáhttavirgi oarjelsámegielas. Allaskuvllas lea vel lassin okta virgi allaskuvlaoahpaheaddjin seamma fágas. 4.6 Eará oahppoinstitušuvnnat 4.6.1 Finnmárkku allaskuvla čakčat 1973 álggahuvvui áltta oahpaheaddjeallaskuvla lávdegotti árvalusa mielde, mii ee. galggai árvvoštallat dárbbu oahpaheddjiide ja oahpaheaddjeohppui mii namalassii lei heivehuvvon sámi dilálašvuođaide ja sámi guovlluide. Lávdegoddi deattuhii sakka dárbbu sámi oahpaheddjiide. Addojuvvui oahppofálaldat sámegielas dábálaš oahpaheaddjeja ovdaskuvlaoahpaheaddjeoahpu Gáldu: Budejju allaskuvla Tabealla 4.5 čađahuvvon loahppaiskosat áigodagas 19852001: Fága čađahuvvon loahppaiskosat Julevsámi giella, kultuvra ja historjá (5 č) 20 Julevsámegiella I (10 č) 42 Julevsámegiella II (10 č) 14 Servodatfága I (10 č) 23 Duodji I (10 č) 30 Gáldu: Davvi-Trøndelága allaskuvla Tabealla 4.6 čađahuvvon loahppaiskosiid lohku áigodagas 19832001: Fága čađahuvvon loahppaiskosat Oarjelsámegiella I (10 čuoggá) 40 Oarjelsámegiella II (10 čuoggá) 7 Servodatfága mas deattuhuvvojit sámi dilálašvuođat (10 č) 27 20 St.dieđ. nr. 34 2001 2002 Kvaliteahttaođastus Alit sámi oahpu ja dutkama birra studeanttaide iešguđet dásis ja iešguđet viidodagas. Lasseoahppun álggahuvvui sámegiela jahkebealovttadat 1975s ja jagiovttadat 1976s. Oahppofálaldagat álggahuvvojedje dađe mielde go ledje doarvái studeanttat ja fágabargit gávdnamis. Sámi oahpaheaddjeoahpu váldoovddasvástádus sirdojuvvui 1989s Sámi allaskuvlii go dát institušuvdna álggahuvvui. Allaskuvla addá ain máŋga oahppofálaldaga main sámi kultuvra ja servodateallin lea ovttaiduhttojuvvon oassin. Earret eará lea sámi geahččanvuohki laktojuvvon buohccedivššárohppui. Allaskuvla lea ovttasbarggus Sámi allaskuvllain fállan lávdaduvvon buohccedivššároahpu Guovdageainnus. 4.6.2 Nesna allaskuvla Nesna allaskuvla lea dárbbu mielde ja lagas ovttasbarggus oarjelsámi institušuvnnaiguin addán oahppofálaldaga oarjelsámegiela jahkebealovttadagas. Oahppu lea fállojuvvon oassin dábálašoahpaheddjiid vuođđooahpus dahje lasseoahppun oahpaheddjiide ja earáide. Oahppu ii leat fállojuvvon 1998 rájes, ja allaskuvllas eai leat áigumušat ođđasit álggahit oahpu. 4.6.3 Oslo allaskuvla Oslo allaskuvllas lea ovttasbarggus Sámi allaskuvllain leamaš duoji váldofága fálaldat. Eai leat almmatge váldojuvvon ohccit ohppui 1990-logu gaskkamuttu rájes váilevaš studeantabestema geažil. 4.6.4 Norgga eanadoalloallaskuvla Norgga eanadoalloallaskuvla lea addán 2-čuoggásaš kurssa boazodoalus eaktodáhtolaš fálaldahkan allaskuvlla studeanttaide. Kurssa bokte ožžot studeanttat diehttevassii boazodoalloealáhusa vai sáhttet dan oaidnit luondduhálddaheami olis muđui. Mearkkašahtti olu studeanttat leat jagiid mielde čađahan kurssa. 4.6.5 Oslo universiteahtta Oslo universiteahtas, riikka boarráseamos universiteahttan, lea ovdal leamaš ovddasvástádus addit oahppofálaldaga sámi gielas. 1848s juo álggahii universiteahtta loahppaiskosa sámi ja kvena gielas, ja vuosttas professor sámegielas ja kvenagielas nammaduvvui 1874s. Suoma-ugralaš gielaid professoráhtta ásahuvvui 1911s, ja 1978s ásahuvvui persovnnalaš professoráhtta sámi gielas ja kultuvrras. Virggis lei olmmoš gitta 1989 rádjai, muhto lea das rájes leamaš deavddekeahttá. 1928s álggahuvvui suoma-ugralaš gielaid magistergráda. Sámegiela vuođđofágaloahppaiskkus álggahuvvui 1957s, gaskafágaloahppaiskkus 1965s ja magistergráda 1974s. Guovttelogijagi áigodagas 1980 álggu rájes ledje badjel 80 kandidáhta geat čađahedje sámegiela vuođđofágaloahppaiskosa ja lagabui 20 gaskafága. Lassin ledje golbma kandidáhta geat čađahedje sámegiela váldofágaloahppaiskosa ja guovttis oaččuiga magistergráda. Dassážii go Romssa universiteahtta álggahuvvui 1972s ja sámegiela dieđalaš virgi álggahuvvui dohko 1974s lei Oslo universiteahtta áidna institušuvdna mas lei sámegiela oahppofálaldat. Miehtá 1990-logu lea universiteahtta leamaš sámegiela oahpahusa attekeahttá. Danne heaittihiige departemeanta oahpu áibbas jagis 2000 maŋŋá go kollegiija lei nu nevvon. Kollegiija árvalusa vuođuštus lei sihke váilevaš oahpaheaddjigelbbolašvuohta ja ahte oahppu sáhtii dál váldojuvvot sihke Romssa universiteahtas ja Sámi allaskuvllas. Kollegiija gávnnahii danne ahte ii lean šat ulbmillaš bisuhit oahpu Oslo universiteahtas. Oahpu heaittiheapmi Oslo universiteahtas lea dainna lágiin oassi fágalaš bargojuogus universiteahtaid gaskkas mii lea álggahuvvon riikkagottálaš fierpmádaga gárgedeami Norggafierpmádaga olis.