2017 Lættari, rættari og uppskot til broytingar í skattaskipanini FRáGREíING FRá LANDSSTýRISINS SKATTANEVND latin landsstýrinum 1. desember 2017 1. Skattanevndin 1.1 Inngangur Landsstýriskvinnan í fíggjarmálum, Kristina Háfoss, setti í juni mánaði 2016 eina skattanevnd at kanna føroysku skattaskipanina og at koma við tilmælum til eina meiri einfalda og gjøgnumskygda skatta- og avgjaldsskipan. Endamálini við at seta skattanevndina vóru at tryggja eitt fíggjarliga haldført og trygt inntøkugrundarlag hjá landi og kommunum, at tryggja eitt javnari býti av landsins virðum millum borgarar í landinum og at eggja fólki og vinnu at liva og virka í Føroyum. Aftrat hesum var endamálið eisini at eggja til umhvørvisvinaliga og burðardygga atferð hjá vinnu og borgarum í Føroyum. Nevndin varð síðani mannað við fólki við servitan innan tjóðarbúskap, skatt, avgjøld og føroyska samfelagið sum heild. Harafturat hava fólk verið knýtt at arbeiðinum hjá nevndini, sum hava serliga vitan innan ávís øki av skattaskipanini. Fíggjarmálaráðið hevur havt ábyrgdina av at røkja skrivarauppgávuna í sambandi við arbeiðið hjá skattanevndini. 1.2 Arbeiðssetningur Skattanevndin fekk ein arbeiðssetning at arbeiða eftir, sum er endurgivin niðanfyri: Skattanevndin skal greina og viðgera føroysku skatta- og avgjaldsskipanina og koma við tilmælum til endurnýggjan. Nevndin leggur sjálv sítt arbeiði til rættis og kann í sínari greining raðfesta, hvørji evni nevndin heldur tað vera mest neyðugt og áhugavert at viðgera og koma við tilmælum um broytingar til. Tó skal nevndin í minsta lagi viðgera og gera tilmæli í sambandi við hesi evni, og tilmælini skulu taka atlit til hesar fortreytir: Nevndin skal koma við tilmælum til umleggingar í skattaskipanini, ið kunnu styrkja kappingarførið hjá Føroyum. Her verður hugsað um kappingarføri: o um fólkið, so fleiri velja at búseta seg her,o um arbeiðsmegina, so fleiri velja at arbeiða her,o um fyritøkurnar, so fleiri fyritøkur velja at virka her og gera íløgur her.  Nevndin skal viðgera og greina undantøk, frádráttir og serskipanir, sum í dag eru í skattaskipanini, og gera uppskot til broytingar, ið tryggja, at skattur í størri mun verður rindaður eftir førimuni og í minni mun eftir slagi av inntøku ella hvaðani inntøkan stavar  Nevndin skal kanna, hvørjar avbjóðingar vaksandi flytføri hjá kapitali, arbeiðsmegi og nýtslu hevur fyri almennu inntøkurnar og koma við tilmælum til, hvørjar umleggingar kunnu gerast fyri at tryggja almennu inntøkurnar frameftir.  Nevndin skal viðgera og greina, hvussu skattaskipanin hjá landi og kommunum, umframt fíggjarlig afturbering millum land og kommunur, kunnu skipast best møguligt fyri at tryggja fíggjarliga haldførið og búskaparstýring framyvir.  Nevndin skal koma við tilmælum til, hvussu avgjaldsskipanin kann skunda undir verandi gongd ímóti einum grønari Føroyum, har orkuframleiðslan í vaksandi mun kemur frá varandi orkukeldum og í minkandi mun frá lívrunnum brennievni. 5  Nevndin skal viðgera og greina samlaðu ávirkanina frá skatti og mótrokning fyri tey, ið fáa inntøkutreytaðar almannaveitingar. Nevndin skal koma við tilmælum til broytingar, ið hava við sær, at almannaveitingarnar ikki taka burtur fíggjarliga fyrimunin hjá hesum bólkum at arbeiða.  Eisini skal nevndin koma við tilmælum til, hvussu skatta- og avgjaldsskipanin kann umskipast soleiðis, at hon verður meiri gjøgnumskygd og einføld fyri skattgjaldaran.  Tilmælini mugu samanlagt ikki økja um inntøkuójavnan í Føroyum, heldur hinvegin.  Tilmælini skulu samanlagt vera fult fíggjað.  Tilmælini skulu vera so ítøkilig, at tey eru búgvin til politiska viðgerð. Har tað verður mett neyðugt, skal nevndin koma við uppskoti til skiftisskipan í sambandi við íverksetan av tilmælinum. 1.3 Limirnir í skattanevndini Limirnir í skattanevndini vóru:  Kári Petersen, cand.polit og MBA, formaður í skattanevndini  Herit Albinus, MSc Econometrics and Mathematical Economics  Jóannes Jacobsen, cand.oecon, Ph.d. og adjunktur í búskapi  Erika Anne Hayfield, Ph.d. og lektari í samfelagsvísund  Sigurd Poulsen, cand.polit  Mirjam Haraldsen, cand.merc.aud, statsaut. grannskoðari (tók seg úr skattanevndini móti sumri í 2017)  Petur Alberg Lamhauge, cand.merc.aud Mirjam Haraldsen varð vald í skattanevndina, tá ið nevndin fór til verka í juni 2016, men hon tók seg síðani úr skattanevndini móti sumri í 2017, tí hon fekk ov nógvar átrokandi arbeiðsuppgávur í dagliga starvi sínum. Hon hevur tí heldur ikki verið við til at orða tilmælini í frágreiðingini. 1.4 Raðfestingar í arbeiðinum hjá nevndini Av tí at stundir ikki hava verið til at viðgera alla skattaskipanina eins væl, hevur verið neyðugt at raðfesta í arbeiðinum hjá nevndini. Skattanevndin hevur í høvuðsheitum raðfest arbeiðið og viðgerðina soleiðis, at teir tættir í skattaskipanini, sum geva tær størstu inntøkurnar til land og kommunur, og sum tí hava størsta týdningin, hava í flestu førum fingið drúgvari viðgerð og umrøðu sammett við aðrar tættir. Ein onnur raðfesting hjá nevndini hevur verið, at tættir í skattaskipanini, har broytingar og batar eru eyðsæddir og kunnu setast í verk smidliga og eftir stuttari tíð, hava fingið drúgvari viðgerð sammett við aðrar tættir, har ið broytingar og batar eru minni eyðsæddir og eru torførari at seta í verk. Avmarkingar og frával í arbeiðinum hjá nevndini Niðanfyri verða nevnd nøkur øki í skattaskipanini, sum skattanevndin als ikki hevur viðgjørt. Eru politisk ynski um at kanna ella lýsa hesi øki, eigur tí tí annað og serstakt kanningararbeiði at verða sett í verk í sambandi við hesar tættir í skattaskipanini. Ein týðandi partur av skattaskipanini, sum skattanevndin ikki hevur viðgjørt, er til dømis skattaumsitingin og eftirlitsarbeiðið, sum fer fram á TAKS, í kommunalu skattakærunevndunum og í skatta- og avgjaldskærunevndini. Kommunalu skattakærunevndirnar og skatta- og avgjaldskærunevndin ansa eftir, at TAKS arbeiðir eftir lógini og at TAKS tekur rættar avgerðir yvirfyri borgarum og fyritøkum. 6 Tílíkar eftirlits- og kæruskipanir eru alneyðugar til tess at tryggja eina dygdargóða og rættvísa skattaumsiting, og at borgarar og fyritøkur hava nøktandi kærumøguleikar. Líknandi skipanir eru eisini í øðrum framkomnum londum. Frægasti hátturin at fáa lýst skattaumsitingina og eftirlitsarbeiðið er helst við eini samanberandi greining. Eitt dømi um samanberandi greining er ein benchmark-greining, har skattaumsiting og eftirlitsskipanir í Føroyum verða bornar saman við líknandi skipanir í øðrum framkomnum londum. í sambandi við partafelagsskattin hevur skattanevndin ikki havt møguleika at viðgera avskrivingarlógina ella tonsaskattalógina serliga gjølliga. Skattanevndin hevur heldur ikki viðgjørt kolvetnisskattalógina ella kolvetnisskattafyrisitingarlógina gjølliga. Kolvetnisskatturin er ikki millum størstu inntøkukeldurnar hjá landinum enn. Landið fekk fyrstu ferð inntøkur frá kolvetnisskattinum í 2001, og síðani hava inntøkurnar verið upp til umleið 30 mió. kr. Tey árini, tá ið nógv forkanningar- og leitivirksemi hevur verið í føroyskum øki, hava inntøkurnar frá kolvetnisskattinum verið lutfalsliga høgar, til dømis í 2011, 2013 og 2014. Greitt er, at verður kolvetni í rakstrarverdum nøgdum funnið í føroyskum øki og byrjar verulig framleiðsla av kolvetni, kann kolvetnisskatturin gerast ein týðandi inntøkukelda hjá landinum í framtíðini. Eisini er greitt, at síðstu árini eru broytingar gjørdar í skattingini av kolvetnisvinnu í okkara grannalondum, Noregi, Danmark og Stóra Bretlandi. Hetta talar fyri, at føroyski kolvetnisskatturin eigur at verða eftirkannaður, og at kannað verður, um tørvur er á at broyta ella dagføra kolvetnisskatta- og kolvetnisskattafyrisitingarlógina. Skattanevndin mælir til, at fólk við servitan innan ymisk øki av skattaskipanini verða sett at gera kanningararbeiði til tess at fáa greiðu á, um tørvur er á at dagføra hesar partar av skattaskipanini. Her verður millum annað hugsað um kolvetnisskattin. Onnur øki, sum møguliga tørva at verða dagførd og tillagað, eru avskrivingarlógin og tonsaskattalógin, sum skattanevndin ikki hevur viðgjørt gjølliga. 1.5 Grundarlag undir arbeiðinum hjá nevndini Skattanevndin hevur í arbeiði sínum nýtt arbeiðssetningin, sum nevndin fekk frá landsstýriskvinnuni í fíggjarmálum, og vanligt skattaástøði og búskaparligt ástøði. Búskaparligt ástøði og skattaástøði, sum eyðkenna ta góðu skattaskipanina, er lýst aðrastaðni í frágreiðingini. 1.6 Bygnaðurin í frágreiðingini Frágreiðingin frá skattanevndini er skipað í kapitlar, sum hvør sær viðgera ymisk evni og partar av føroysku skattaskipanini. Kapittul 2 lýsir fyrst stutt nakrar høvuðsniðurstøður hjá skattanevndini. Ein høvuðsniðurstøða er, at føroyska skattaskipanin á flestu økjum virkar væl og smidliga, men at inntøku- og skattagrundarlagið undir skattaskipanini er nakað smalt, tí skattaskipanin leggur stóran dent á vanliga inntøkuskattin. Kapittul 3 kann lesast sum ein samandráttur av tilmælunum frá skattanevndini. Tey týdningarmestu tilmælini eru savnað í kapittul 3. Kapittul 4 lýsir ta góðu skattaskipanina og nakrar meginreglur, sum ein góð og vælvirkandi skattaskipanin eigur at miða eftir. Kapitlarnir 5-8 lýsa verandi skattaskipan í Føroyum og ymisku tættirnir í henni. Kapittul 5 lýsir føroyska skattatrýstið og hvussu skattainntøkurnar eru býttar á ymisk sløg av skattum. Sammett verður eisini við skattaskipanir í øðrum framkomnum londum. Kapittul 6 lýsir inntøkuskattin á persónar í føroysku skattaskipanini. Inntøkuskattir verða eisini nevndir beinleiðis skattir. Kapittul 7 lýsir avgjøld á vørur og tænastur í føroysku skattaskipanini, serstakliga meirvirðisgjaldið. Avgjøld á vørur og tænastur verða eisini nevnd óbeinleiðis 7 skattir. Onnur avgjøld í føroysku skattaskipanini eru lýst í fylgiskjali A. Kapittul 8 lýsir partafelagsskattin og kapitalvinningsskattin í okkara skattaskipan. Kapittul 9 í frágreiðingini lýsir skattainntøkurnar hjá kommununum, og hvussu hesar eru fíggjaðar við skattainntøkum. Inntøkugrundarlagið hjá kommunum og fíggingin av eldraøkinum verða eisini lýst. Kapittul 10 lýsir tey gjøld, sum landið í dag ásetur fyri rættin at gagnnýta ali- og fiskirættindi. Aftast í frágreiðingini eru fylgiskjøl. í fylgiskjali A er eitt yvirlit yvir ymisk avgjøld á vørur og tænastur í føroysku skattaskipanini (meirvirðisgjaldið er lýst í kapittul 7). í fylgiskjølunum B, C, D og E eru ymiskir upplýsingar, taltilfar og altjóða sammetingar av inntøkum frá skattum og avgjøldum. 8 2. Stutt um tilmælini og niðurstøðurnar hjá skattanevndini 2.1 Inngangur Sum nevnt omanfyri hevur ein aðalregla fyri arbeiðið hjá skattanevndini verið, at uppskotini til broytingar og batar í skattaskipanini samanlagt skulu vera fult fíggjað. í arbeiðssetninginum, sum nevndin fekk at arbeiða eftir, stóð eisini, at tiltøkini samanlagt skulu vera fult fíggjað. Nøkur av uppskotunum til broytingar frá skattanevndini skulu tí eftir ætlan vera við til at fíggja aðrar broytingar, sum koma at kosta tí almenna skattainntøkur. Broytingaruppskotini skulu tí síggjast í síni heild. Nøkur av uppskotunum hava við sær, at inntøkurnar hjá landi og kommunum lækka, meðan onnur uppskot hava við sær, inntøkurnar hækka, og hesi skulu vera við til at fíggja samlaðu umleggingina í skattaskipanini. Samanlagt er ætlanin, at broytingarnar ikki gera fíggjarstøðuna hjá landi ella kommunum verri. Uppskotini hjá skattanevndini leggja heldur ikki upp til, at land ella kommunur skulu fáa fleiri inntøkur frá skattum og avgjøldum sammett við í dag. 2.2 Føroyska skattaskipanin virkar væl á flestu økjum Ein niðurstøða hjá skattanevndini er, at á flestu økjum virkar føroyska skattaskipanin bæði væl og smidliga. Tvey dømi um hetta eru meirvirðisgjaldið og inntøkuskatturin. Eitt av tilmælunum frá skattanevndini er tí, at stórar broytingar eiga ikki at verða gjørdar í teimum pørtum av skattaskipanini, sum virka væl og smidliga. Sum heild virkar føroyska meirvirðisgjaldið væl, fá undantøk eru í skipanini, og bara eitt avgjaldsprosent er í skipanini. Meirvirðisgjaldið er eisini týðandi partur av inntøkugrundarlagnum hjá landskassanum og er týðandi partur av fíggingini av almennum vælferðartænastum í landinum. Skipanin við inntøkuskatti virkar somuleiðis væl og smidliga í Føroyum. Føroyska afturhaldsskipanin, sum er týðandi partur av innkrevjingini av inntøkuskatti, er helst millum mest framkomnu og smidligastu afturhaldsskipanir í heiminum. í flestu londum er vanligt, at arbeiðsgevarar sjálvir afturhalda skattin fyri tað almenna. Hetta kann í fleiri førum hava við sær, at stórar eftirstøður (skattaskuld) eru til tað almenna og kann eisini hava við sær, at tað almenna als ikki fær kravt inn skattin. Hetta kann til dømis koma fyri, tá ið fyritøkur fara á húsagang og ikki eru førar fyri at rinda tí almenna skattin, sum tær hava afturhildið vegna tað almanna. Eftirstøðurnar av skatti til tað almenna í Føroyum eru ikki stórar sammett við aðrastaðni. Til dømis kann verða nevnt, at samlaðu skattaeftirstøðurnar til landsmyndugleikar í Danmark eru mettar til 60-70 milliardir kr. Vóru skattaeftirstøðurnar í Føroyum eins stórar og í Danmark, hevði hetta svarað til, at eftirstøðurnar av skatti til landskassan vóru omanfyri hálva milliard kr. Samlaðu skattaeftirstøðurnar til landskassan kunnu metast til nakað omanfyri 200 mió. kr. (íroknað morarentur). Hetta er dømi um, at skattainnkrevjingin í Føroyum virkar væl sammett við aðrastaðni. útreiðslurnar til skattafyrisiting í Føroyum sum partur av samlaðu skattainntøkunum eru eisini lægri í Føroyum sammett við í Danmark. Hetta bendir á, at føroyska skattaskipanin ikki er kostnaðarmikil at reka. Samanumtikið virka flestu týðandi tættirnir í føroysku skattaskipanini væl, og skattanevndin mælir frá at gera stórar broytingar í hesum tættunum. Hinvegin eru aðrir tættir í skattaskipanini, sum skattanevndin metir kundu verið broyttir og tillagaðir. 9 Ein niðurstøða hjá nevndini er til dømis, at føroyska skattaskipanin troytir lutfalsliga fáar skatta- og inntøkukeldur og at skattagrundarlagið kundi verið breiðkað nakað. Føroyska skattaskipanin leggur stóran dent á vanliga inntøkuskattin sammett við í øðrum londum, og eingin fastognarskattur er í Føroyum. Harafturat bendir nógv á, at tilfeingisvinnurnar í løtuni rinda ein heldur lítlan part av tilfeingisrentuni í skattum og gjøldum til landskassan. Størsti parturin av sonevndu tilfeingisrentuni í tilfeingisvinnum, sum troyta avmarkað náttúrutilfeingi, sum er felagsogn hjá øllum samfelagnum, eigur so ella so at falla til landskassan í skattum ella gjøldum. Sammetingar av føroysku skattaskipanini við onnur lond vísa, at skatta- og inntøkugrundarlagið undir føroysku skattaskipanini er lutfalsliga smalt og at skattaskipanin troytir lutfalsliga fáar skatta- og inntøkukeldur. Sammetingarnar vísa eisini, at persónligi inntøkuskatturin er stórur partur av inntøkugrundarlagnum undir føroysku skattaskipanini sammett við í øðrum framkomnum londum. Umleið helmingurin av skatta- og avgjaldsinntøkunum í Føroyum stava frá persónliga inntøkuskattinum, sum er væl meira sammett við í øðrum framkomnum londum. Sammetingar av føroyska inntøkuskattinum við inntøkuskattin í øðrum framkomnum londum vísa, at skattatrýstið í Føroyum kann sigast at vera áleið ájavnt við skattatrýstið í øðrum framkomnum londum við líknandi vælferðarskipanum. Hvørki markskattur (marginalskattur) ella miðalskattur eru serstakliga høgir í Føroyum sammett við onnur framkomin lond. Størsta orsøkin til, at føroyska skattatrýstið ikki er hægri, hóast skatta- og inntøkugrundarlagið undur skattaskipanini er lutfalsliga smalt, er heildarveitingin (blokkurin) úr Danmark á 600-700 mió. kr. árliga umframt aðrar almennar útreiðslur, sum danski staturin rindar í Føroyum. Heildarveitingin úr Danmark hevur við sær, at skattatrýstið í Føroyum (millum annað í inntøkuskattinum) kann vera nakað lægri, sammett við, um eingin heildarveiting var. Harafturat eru ávísar útreiðslur, sum Føroyar ikki hava, men sum sjálvstøðug lond hava, til dømis útreiðslur til verjumál. Orsakað av heildarveitingini ber sostatt til í Føroyum at hava eina skattaskipan við lutfalsliga smølum skatta- og inntøkugrundarlagi, sum leggur stóran dent á inntøkuskattin sammett við í øðrum framkomnum londum, og samstundis at hava eitt skattatrýst, sum ikki er høgt í altjóða sammetingum. Fekk tað almenna í Føroyum ikki inntøkur úr heildarveitingini úr Danmark, hevði skattatrýstið á eina av skattakeldunum verið hægri ella høvdu útreiðslurnar hjá tí almenna verið lægri annars hevði ikki verið javnvág í almenna búskapinum. Skal skattatrýstið á vanliga arbeiðsinntøku í Føroyum lækka, er sjálvsagt neyðugt at fíggja ein tílíkan skattalætta við inntøkum frá øðrum skatta- og inntøkukeldum. í frágreiðingini verður víst á, at inntøkugrundarlagið hjá tí almenna í Føroyum kundi verið breiðkað nakað við til dømis fastognarskattum, nýtslugjøldum á rættin at gagnnýta náttúrutilfeingi ella við hægri gjøldum á umhvørvisskaðilig evni. í frágreiðingini verður eisini roynt at greiða frá, hvar í skattaskipanini broytingar og batar kunnu gerast, sum samstundis eru fult fíggjaðir við øðrum broytingum. 2.3 Broytingaruppskotini ávirka land og kommunur Skattaskipanin tryggjar bæði landi, kommunum og almennum grunnum inntøkur og fígging til almennar útreiðslur til vælferðartænastur. Broytingaruppskotini hjá skattanevndini ávirka skattainntøkurnar hjá landi og kommunum. Skattanevndin mælir til dømis til at broyta kommunuskattin og til at seta í verk eina fíggjarliga afturberingarskipan frá landinum til kommunur í sambandi við eldraøkið. Harafturat mælir skattanevndin til at seta í verk tvey nýggj skattasløg, sum koma at geva kommunum nýggjar inntøkur. Tilsamans fara hesar broytingarnar sannlíkt at hava við sær eitt javnari inntøkugrundarlag millum føroysku kommunurnar. 10 Eitt eyðkenni við okkara skattaskipan er eisini, at láglønt rinda í høvuðsheitum kommunuskatt. Skal skattingin av lágløntum broytast er tí neyðugt at broyta føroyska kommunuskattin. Skattanevndin hevur í tilmælunum millum annað miðað eftir, at skattingin av lág- og miðalløntum skal vera lagaligari (serstakliga at markskatturin skal vera lægri fyri lág- og miðallønt). Hesi uppskotini til at broyta kommunuskattin fara tí at ávirka kommunurnar, verða tey sett í verk. Greitt er, at broytingaruppskotini, sum ávirka kommunurnar og teirra inntøkugrundarlag, kunnu ikki setast í verk einsæris av landinum, men kunnu bara setast í verk í samráði og samstarvi millum landsmyndugleikar og kommunurnar. 2.4 Nær kunnu tilmælini setast í verk? Skattanevndin mælir til, at broytingaruppskotini verða sett í verk soleiðis, at broytingarnar koma at virka frá ársbyrjan 2019. Stórar broytingar í skattalógunum kunnu ikki setast í verk miðskeiðis í einum ári. Lítið er eftir av árinum 2017, og stundir vera tí ikki til at seta broytingaruppskotini í verk frá ársbyrjan 2018. Broytingaruppskotini krevja bæði politiska viðgerð, lógararbeiði og annað fyrireikandi arbeiði, áðrenn til ber at seta tey í verk. Tíðin, sum er eftir av árinum 2017, er ov lítil til, at til ber at gera hetta í ár. Skattanevndin mælir tí frá at seta broytingaruppskotini í verk móti ársenda í ár við tí í hyggju, at tey skulu fara at virka frá ársbyrjan 2018. Skattanevndin mælir ístaðin til at brúka árið 2018 til viðgerð av uppskotunum, fyrireikandi arbeiði og lógararbeiði og at roynt verður at seta uppskotini í verk frá ársbyrjan 2019. 11 3. Tilmæli og niðurstøður 3.1 Inngangur í hesum partinum verður stutt tikið samanum broytingarnar, sum skattanevndin mælir til at gera í skattaskipanini. Kapittulin er skipaður soleiðis, at fyrst er lýst stutt, hvørji eyðkenni eru við føroysku skattaskipanini. Síðani verða høvuðsendamálini við broytingunum, sum skattanevndin mælir til at gera í skattaskipanini, lýst. At enda verða sjálv uppskotini til broytingar lýst. 3.2 Nøkur eyðkenni við føroysku skattaskipanini Eins og nevnt í broti 2.2 er ein niðurstøða hjá nevndini, at føroyska skattaskipanin á flestu økjum virkar væl og smidliga. Skattaskipanin er lutfalsliga einføld við fáum serskipanum sammett við í øðrum londum, og føroyska afturhaldsskipanin er helst millum mest framkomnu og vælvirkandi tílíkar skipanir í heiminum. Vanligi inntøkuskatturin og meirvirðisgjaldið tryggja tí almanna stórar inntøkur til fígging av útreiðslum til ymiskar vælferðartænastur. Hóast hesi góðu eyðkennini við føroysku skattaskipanini heldur skattanevndin eisini, at ávís óheppin viðurskifti og eginleikar eru við skattaskipanini, sum til ber at bøta um. Ein av niðurstøðunum í frágreiðingini er til dømis, at skatta- og inntøkugrundarlagið er smalt sammett við í øðrum framkomnum londum. Skattaskipanin leggur stóran dent á persónliga inntøkuskattin og minni dent á ognarskattir og avgjøld á umhvørvisskaðilig evni sammett við í flestu øðrum framkomnum londum (hetta er víst í mynd 14 í frágreiðingini). Skattanevndin heldur, at skatta- og inntøkugrundarlagið hevði kunnað verið breiðkað nakað, og at ein tílík breiðking av grundarlagnum hevði kunnað fíggjað ein lætta í persónliga inntøkuskattinum. Til dømis hevði borið til at lækka skattin hjá lág- og miðalløntum. Sera nógvir skattgjaldarar høvdu fingið ágóða av einum tílíkum lætta. Hetta hevði eisini minkað trupulleikan av, at skattatrýstið (serstakliga markskatturin) í dag er heldur høgt hjá lág- og miðalløntum skattgjaldarum, sum til dømis móttaka almannaveitingar ella arbeiða parttíð. Ein annar vansi við føroysku skattaskipanini er, at inntøkugrundarlagið undir føroysku kommununum er sera ójavnt. Inntøkurnar hjá kommunum eru í høvuðsheitum kommunuskatturin og parturin hjá kommununum av partafelagsskattinum. Harafturat fáa kommunurnar inntøkur frá skattinum á pensjónsinngjøld og endurgjald í sambandi við, at kommunurnar yvirtóku eldraøkið frá 2015 (ofta nevnt afturbering ella útbering fyri eldraøkið). Uppgerðir í frágreiðingini av skattainntøkunum hjá kommununum vísa, at inntøkugrundarlagið fyri hvønn íbúgva er sera ójavnt millum kommunurnar. Hetta er óheppið og kann hava við sær, at munurin millum kommunurnar fer at vaksa frameftir. Hetta er eisini óheppið, tá ið hugsað verður um, at kommunurnar síðstu umleið tjúgu árini hava yvirtikið fígging og rakstur av fleiri stórum og týðandi vælferðarøkjum frá landinum. Verður einki gjørt fyri at minka munin í inntøkugrundarlagnum millum føroysku kommunurnar, kann roknast við at munurin fer at vaksa frameftir og at hetta eisini fer at hava við sær stóran og vaksandi mun á støðinum á vælferðartænastum ymsa staðni í landinum. 12 3.2.1 Føroyska skattatrýstið sammett við í grannalondunum í frágreiðingini verður víst á, at føroyska skattatrýstið í persónliga inntøkuskattinum er at kalla ájavnt við skattatrýstið í øðrum framkomnum londum, sum hava almennar vælferðarskipanir, sum kunnu sammetast við vælferðarskipanir hjá okkum. Tí ber ikki til at siga, at skattatrýstið í føroyska inntøkuskattinum er serstakliga høgt sammett við í øðrum framkomnum londum. Tó vísa uppgerðir í frágreiðingini, at skattatrýstið á summar inntøkubólkar í Føroyum, serstakliga miðalinntøkur og høgar inntøkur, er nakað hægri sammett við í Noregi. Noreg verður ofta nevnt í kjakinum um skattaskipanina. Hetta er væl skilligt, tí nógvir føroyingar arbeiða í Noregi. Nógv bendir á, at lagaliga skattingin av uttanlandsinntøkum og norðurlendski tvískattasáttmálin gera tað serliga lønandi at búgva í einum landi og arbeiða í øðrum landi heldur enn høgur inntøkuskattur í Føroyum. Uppgerðirnar av skattatrýstinum vísa, at tað neyvan er orsakað av høgum skattatrýsti í Føroyum, at fleiri løntakarar velja at búgva í Føroyum og arbeiða uttanlands. Høvuðsorsøkirnar tykjast heldur vera góðar arbeiðsumstøður og at størvini eru vællønt og samsvara væl við førleikar og útbúgving hjá løntakarunum. At tað lønar seg væl skattliga at búgva í einum landi og arbeiða í øðrum landi kemur í stóran mun av lagaligu skattingini av uttanlandsinntøkum eftir norðurlendska tvískattasáttmálanum (og tá ið sonevndi exemption-hátturin verður brúktur til linking fyri tvískatting, sí niðanfyri). Tvískatting og uttanlandsinntøkur Tvískatting (dupultskattur) er, tá ið skattgjaldarar rinda skatt av somu inntøku tvær ferðir. Hetta kann koma fyri, tá ið ein skattgjaldari arbeiðir í einum landi og býr í øðrum landi, og um bæði lond krevja fullan skatt av inntøkuni. Fyri at sleppa undan tvískatting kunnu lond seta í verk eina linking í egnari skattalóg, ella tey gera tvískattasáttmála og avtala, hvat land skal hava rættin at skatta inntøkuna.1 í viðurskiftum við lond, sum Føroyar ikki hava tvískattasáttmála við, verður linking givin eftir reglum í føroysku lóggávuni. Føroyar hava ásetingar um linking í §154 í skattalógini og í §19 í kapitalvinningsskattalógini. í høvuðsheitum eru tveir hættir (linkingarhættir), ið lond kunnu brúka at taka av tvískatting av inntøku. Fyrri hátturin er sonevndi exemption-hátturin. Hesin hátturin merkir, at Føroyar írokna hesa inntøkuna í skattagrundarlagið, men at vit draga frá í føroyska skattinum tann partin av inntøkuskattinum, ið verður goldin av inntøkuni, sum stavar frá hinum landinum. Hin hátturin at taka av tvískatting er sonevndi kreditt-hátturin. Hesin hátturin merkir, at Føroyar somuleiðis rokna útlendsku inntøkuna uppí skattagrundarlagið, men at frádráttur síðani hevði verið givin í føroyska skattinum fyri inntøkuskatt, sum er goldin í hinum landinum. Reglurnar nevndar omanfyri um linking, sum eru í §154 í skattalógini og í §19 í kapitalvinningsskattalógini, eru eftir kreditt-háttinum. Føroyar eru partur av tvískattasáttmálanum millum Norðurlondini.2 Eftir tvískattasáttmálanum millum norðurlendsku londini kunnu londini veita linking fyri tvískatting eftir exemption- ella kreditt-háttinum. í løtuni brúka vit exemption-linkingarháttin í sambandi við inntøkur, sum koma undir norðurlendska tvískattasáttmálan. Eftir norðurlendska tvískattasáttmálanum kunnu lond skifta linkingarhátt frá exemption- til kreditt-háttin. Vansin við exemption-linkingarháttinum er, at hann eftir norðurlendska tvískattasáttmálanum í veruleikanum gevur landinum, har løntakarin arbeiðir (arbeiðslandinum), allan rættin at skatta eina uttanlandsinntøku. Landið, har løntakaran býr (bústaðarlandið), frásigur sær sostatt eftir norðurlendska tvískattasáttmálanum og við at brúka 1 Víst verður til síðurnar http://www.taks.fo/fo/borgari/skattur/tviskatting/, har til ber at lesa meira um tvískatting.2 á síðuni http://www.taks.fo/fo/borgari/skattur/tviskatting/ er yvirlit yvir lond, sum Føroyar hava tvískattasáttmála við. 13 exemption-linkingarháttin allan rættin at skatta uttanlandsinntøku. Her skal kortini verða nevnt, at tað at Føroyar eftir norðurlendska tvískattasáttmálanum og við exemption-linkingarháttinum kunnu rokna útlendsku inntøkuna við í skattagrundarlagið (men kunnu ikki skatta inntøkuna umaftur) merkir, at gjaldið til Samhaldsfasta og til Heilsutrygd í flestu førum verða rindað í Føroyum. Reglur um linking av tvískatting og tvískattasáttmálar, har lond avtala, hvussu sleppast skal undan tvískatting, hava sum heild við sær, at arbeiðsmegin verður meiri flytfør millum lond og at tað verður lættari og ómakaleysari hjá fólki at búgva í einum landi og samstundis arbeiða í øðrum landi. Búskaparliga sæð er skilagott, at skattaskipanin miðar eftir, at tað verður lætt og ómakaleyst at búgva í einum landi og arbeiða í øðrum landi og at arbeiðsmegin soleiðis verður meiri flytfør millum lond. Hinvegin eigur skattaskipanin eisini at miða eftir, at tað ikki verður meiri lønandi skattliga at arbeiða uttanlands sammett við í bústaðarlandinum. Fyri flestu lond javnvigar talið av løntakarum, sum arbeiða uttanlands, toluliga væl við talið á útlendingum, sum koma til landið at arbeiða. Fyri hesi lond nýtist eingin vansi at vera í tí at frásiga sær rættin at skatta uttanlandsinntøku sum bústaðarland, um samsvarandi av útlendskari arbeiðsmegi kemur til landið at arbeiða og sum harvið eisini rindar skatt í landinum, tí landið hevur sum arbeiðsland varðveitt skattarættin. Hesi lond nýtist tí ikki at missa stórar skattainntøkur av at frásiga sær rættin at skatta uttanlandsinntøku (sum bústaðarland), um landið sum arbeiðsland hevur varðveitt rættin at skatta uttanlandsinntøku. Hetta hevur ikki verið støðan í Føroyum síðstu áratíggjuni. Síðstu mongu árini eru munandi fleiri føroyingar farnir uttanlands at arbeiða sammett við talið á útlendingum, sum koma til Føroyar at arbeiða og rinda skatt. Tí kann vera kostnaðarmikið hjá okkum at veita linking eftir exemption-háttinum eftir norðurlendska tvískattasáttmálanum. Fer javnvágin at broytast í framtíðini soleiðis, at betri javnvág verður millum føroyingar, sum arbeiða uttanlands og útlendingar, sum koma til Føroyar at arbeiða, fer trupulleikin av exemption- linkingarháttinum eisini at minka í framtíðini. Skattanevndin hevur skilt, at ætlanir eru um at fara frá exemption- til kreditt-regluna í sambandi við uttanlandsinntøkur, sum koma undur norðurlendska tvískattasáttmálan. Skattanevndin mælir til, at hetta verður gjørt. Hetta hevði havt við sær, at Føroyar fingu møguleika at skatta inntøkur, ið føroyingar vinna í øðrum Norðurlondum í tann mun føroyski skatturin er hægri enn skatturin í viðkomandi Norðurlandi. Ein annar fyrimunur av at skifta linkingarhátt er, at hetta hevði havt við sær eina javnari skatting av løntakarum, sum búgva og arbeiða í Føroyum, og løntakarum, sum arbeiða uttanlands. Kappingarstøðan hjá føroyskum arbeiðsgevarum hevði eisini verið javnari í kappingini um arbeiðsmegina. At enda eigur at verða nevnt, at verður linkingarhátturin broyttur frá exemption- til kreditt-regluna, fer hetta at hava við sær, at landið fer at fáa størri skattainntøkur frá løntakarum, sum bæði arbeiða í Føroyum og uttanlands (umframt frá løntakarum, sum bara arbeiða uttanlands). Hetta kemur av, at skattagrundarlagið hækkar og at inntøkurnar síðani koma á ein hægri progresjónsstiga. 3.3 Høvuðsendamál við tilmælunum hjá skattanevndini Inntøkuskattir hava síðstu mongu áratíggjuni verið nógv brúktir sum almenn inntøkukelda. Hetta er væl skilligt, tí við inntøkuskattinum ber til at røkka einum týðandi politiskum endamáli, nevniliga at gera inntøkubýtið millum fólk javnari enn tað annars hevði verið, um eingin skatting var. 14 So við og við eru búskaparfrøðingar kortini vorðnir varugir við, at ov høgir inntøkuskattir og ov høgir vinnufelagsskattir virka skeiklandi og ávirka fleiri týðandi avgerðir og atferð hjá fólki og fyritøkum. Avgerðirnar snúgva seg millum annað um, hvussu nógva tíð og tímar fólk ynskja at arbeiða, hvussu nógva orku fólk brúka til at útbúgva ella eftirútbúgva seg og um, hvørjar íløgur fólk og fyritøkur gera, og hvussu nógv fólk ynskja at spara saman til eftirløn og líknandi. Eins og víst verður á í frágreiðingini, er neyðugt, at nøkur skattasløg eru í skattaskipanini, sum minka inntøkuójavnan millum fólk, til dømis inntøkuskattir. Hinvegin eigur skattapolitikkurin eisini at miða eftir, at hesi skattasløg ikki gerast ov stórur partur av samlaða skattatrýstinum. Ymisku sløgini av skattum og avgjøldum ávirka atferðina hjá tí einstaka og fyritøkum á ymiskan hátt. Tvey sera týðandi krøv eru til eina góða skattaskipan. Hesi eru, at samansetingin av skattum og avgjøldum ávirkar atferð og avgerðir sum minst, og at hon samstundis minkar ójavnan í inntøku og nýtslumøguleikum millum fólk. 3.3.1 Inntøkujavning og inntøkuskattir Tey ymisku skattasløgini eru ikki øll eins væl egnað til at javna inntøkur og nýtslumøguleikar millum fólk. Sum heild verða inntøkuskattir, ognarskattir, arvagjøld og avgjøld á ávísar dýrar nýtsluvørur, til dømis á dýrar bilar, mest nýtt til at javna inntøkur við í skattaskipanini. Onnur avgjøld á vørur og tænastur (óbeinleiðis skattir), til dømis meirvirðisgjaldið, eru minni væl egnað til at javna inntøkur og nýtslumøguleikar millum fólk. Eins og nevnt omanfyri kann ein ov høgur inntøkuskattur ávirka atferð og avgerðir hjá fólki. Til dømis hevur ein ov høgur inntøkuskattur (serstakliga ov høgur markskattur) við sær, at tað loysir seg verri at arbeiða eftir skatt. Nøkur fólk bjóða seg tí minni til at arbeiða. Bjóða færri fólk seg til at arbeiða, kann hetta hava við sær lægri framleiðslu í landinum sammett við, um skattatrýstið var lægri. Er inntøkuskatturin ov høgur hevur hetta eisini við sær, at tað loysir seg verri hjá fólki at taka longri útbúgvingar, sum ofta geva hægri løn áðrenn skatt sammett við til dømis ófaklært arbeiði. Samansetingin av skattatrýstinum hevur týdning Metingin av, hvussu gagnlig ella skeiklandi ymisku skattasløgini eru, valdast millum annað, hvussu høg sjálv skattaprosentini eru. Eitt skattaslag nýtist ikki í stóran mun at broyta atferð og avgerðir hjá fólki ella fyritøkum, um sjálvt skattaprosentið ikki er ov høgt. Hvussu skeiklandi ein skattur er, valdast harafturat, hvussu skattalógirnar ítøkiliga eru orðaðar. Altjóða rákið síðstu áratíggjuni hevur verið, at lond hava roynt at minka persónliga inntøkuskattin og í ávísan mun eisini vinnufelagsskattir, meðan aðrir skattir og avgjøld eru hækkað ístaðin. Serstakliga arbeiðsmarknaðargjøld, avgjøld á ávísar nýtsluvørur og umhvørvisavgjøld eru hækkað ístaðin. Størsti fyrimunurin við at breiðka skattagrundarlagið, soleiðis at fleiri ymisk sløg av skattum eru í skattaskipanini, er, at skatturin á hvørt einstakt skattaslagið kann vera lægri, og harvið ávirkar hvørt skattaslag eisini avgerðir og atferð sum minst. Nøkur av grannalondum okkara hava í fleiri ár verið í eini tilgongd, har tey hava flutt skattatrýstið frá inntøkuskatti og yvir á onnur skattasløg ístaðin. Tey hava gjørt hesa tillaging í fleiri umførum. Gjøld fyri at nýta almennar tænastur (sonevnd brúkaragjøld) Almennu vælferðartænasturnar í Føroyum eru í høvuðsheitum skattafíggjaðar. Hetta merkir, at vælferðartænasturnar sum oftast eru fíggjaðar við skattum og avgjøldum á borgarar og fyritøkur í landinum. Sjálvur endabrúkarin av tænastunum rindar í flestu førum einki ella bara ein brotpart av veruliga kostnaðinum av 15 at framleiða tænastuna. Brúkarin hevur ístaðin verið við til at fíggja framleiðsluna av tænastunum við at rinda skatt og avgjøld. Nýtslugjøld eru vanligari í summum øðrum framkomnum londum, men vælferðartænastur eru í høvuðsheitum skattafíggjaðar í øllum londunum í Evropa. Nýtslugjøld á endabrúkaran av almennum tænastum eru ikki millum stóru inntøkukeldurnar hjá tí almenna í nøkrum av framkomnu londunum, sum vit vanliga sammeta okkum við. Stóri vansin við brúkaragjøldum er, at gerast tey ov høg, hava tey sera stóran og tilvildarligan sosialan ójavna við sær og væl størri ójavnar enn til ber at góðtaka politiskt. Fleiri av teimum týðandi vælferðartænastunum eru somikið kostnaðarmiklar at framleiða, at tað er óhugsandi, at brúkaragjøld kunnu vera millum stóru inntøkukeldurnar hjá tí almenna frameftir. Til dømis kunnu sjúkrahúsviðgerðir lættliga kosta fleiri 100 tús. kr., og eitt pláss á ellisheimi kostar hálva mió. kr. um árið í rakstri. Samanumtikið eru vansarnir við brúkaragjøldum somikið álvarsamir, at tað er óhugsandi, at brúkaragjøld kunnu gerast ein týðandi inntøkukelda til fígging av almennum vælferðartænastum í Føroyum ella í øðrum framkomnum londum. 3.3.2 Hvussu nógv av málunum í arbeiðssetninginum kunnu røkkast? Niðanfyri eru endamálini í arbeiðssetningurin, sum skattanevndin fekk at arbeiða eftir, víst saman við eini meting av, í hvønn mun til ber at náa málunum, sum eru nevnd í arbeiðssetninginum. Endamál nr. 1 í arbeiðssetninginum 1. 1.1. 1.2. 1.3. Nevndin skal koma við tilmælum til umleggingar í skattaskipanini, ið kunnu styrkja kappingarførið hjá Føroyum. Her verður hugsað um kappingarføri: um fólkið, so fleiri velja at búseta seg her,um arbeiðsmegina, so fleiri velja at arbeiða her,um fyritøkurnar, so fleiri fyritøkur velja at virka her og gera íløgur her. Til nr. 1.1-1.3 Nevndin mælir til at breiðka skattagrundarlagið við nýggjum skatta- og inntøkusløgum. Ein tílík breiðking av grundarlagnum hevði gjørt tað møguligt at spjaða skattatrýstið á fleiri skatta- og inntøkusløg og hevði havt lægri skattaprosent við sær fyri hvørt einstakt skattaslagið. Lægri skattaprosent á hvørt skattaslagið hevði havt við sær minni skeikling av avgerðum og atferð hjá fólki og fyritøkum. Nevndin mælir sum heild til at lækka inntøkuskattatrýstið og at lækka markskattir, serstakliga fyri lág- og miðallønt. Hetta hevði havt við sær lægri inntøkuskatt sammett við í verandi skipan. Føroyar hava longu, sum er, lægri partafelagsskatt sammett við grannalondini. Tí er torført at gera partafelagsskattin betri fyri fyritøkurnar. Uppskotini hjá skattanevndini um at lækka inntøkuskattin og at umleggja part av skattatrýstinum til onnur gjøld (húsatænastugjald og borgaragjald) og uppskotini um at strika undantøk og frádráttir í skattaskipanini fara at vera til fyrimuns fyri vinnufyritøkur í Føroyum, verða tey sett í verk. Føroyskir arbeiðsgevarar fáa eina javnari kappingarstøðu um arbeiðsmegina sammett við útlendskar arbeiðsgevarar. Til dømis kann roknast við, at tað verður lættari hjá føroyskum arbeiðsgevarum at kappast við útlendskar arbeiðsgevarar um faklærda arbeiðsmegi. Harafturat kann roknast við, at arbeiðsútboðið í Føroyum fer at vaksa nakað av broytingunum. 16 Endamál nr. 2 í arbeiðssetninginum 2. Nevndin skal viðgera og greina undantøk, frádráttir og serskipanir, sum í dag eru í skattaskipanini, og gera uppskot til broytingar, ið tryggja, at skattur í størri mun verður rindaður eftir førimuni, og í minni mun eftir slagi av inntøku ella hvaðani inntøkan stavar. Til nr. 2 Við at lækka inntøkuskattin minkar munurin millum tey, sum arbeiða í Føroyum, og tey, sum arbeiða uttanlands. At strika undantøk, frádráttir og serskipanir hevur eisini við sær eina javnari skatting av fólki í ymiskum vinnum, og at skattligi munurin millum tey, sum arbeiða í Føroyum, og tey, sum arbeiða uttanlands, verður minni. Endamál nr. 3 í arbeiðssetninginum 3. Nevndin skal kanna, hvørjar avbjóðingar vaksandi flytføri hjá kapitali, arbeiðsmegi og nýtslu hevur fyri almennu inntøkurnar, og koma við tilmælum til, hvørjar umleggingar kunnu gerast fyri at tryggja almennu inntøkurnar frameftir. Til nr. 3 Sum er, eru fleiri sløg av størvum, til dømis skrivlig arbeiði ella ráðgeving av ymiskum slagi, har fólk kunnu gera arbeiðið í Føroyum og fáa inntøkuna útgoldna aðrastaðni, har hon ikki kemur til skattingar. Somuleiðis ber til við teldum at taka niður forrit, filmar og tónleik og at nýta ymiskar talgildar tænastur á netinum uttan at tað almenna fær stórvegis inntøkur av hesum. At flyta skattatrýstið frá inntøkuskattinum yvir á óflytiligar skattakeldur, til dømis ymisk avgjøld, húsatænastugjald ella tilfeingisgjøld, hevði minkað um ójavnan millum skattgjaldarar, sum geva inntøkuna upp til skattingar, og skattgjaldarar, sum í størri mun sjálvir kunnu gera av, hvussu nógva inntøku teir geva upp til skattingar. Hetta hevði eisini minkað um inntøkumissin hjá tí almenna. Endamál nr. 4 í arbeiðssetninginum 4. Nevndin skal viðgera og greina, hvussu skattaskipanin hjá landi og kommunum, umframt fíggjarlig afturbering millum land og kommunur, kunnu skipast best møguliga fyri at tryggja fíggjarliga haldførið og búskaparstýring framyvir. Til nr. 4 Nevndin hevur gjørt ítøkilig uppskot til nýggj inntøkusløg og til at broyta inntøkubýtið millum land og kommunur. Eitt endamál er at minka um skeivleikar í inntøkubýtinum, soleiðis at kommunurnar, sum bert hava fá inntøkusløg, fáa minni ábyrgd av haldførisavbjóðingini, sum stavar frá vaksandi tali av eldri borgarum, og landskassin fær størri ábyrgd av haldførinum. Endamál nr. 5 í arbeiðssetninginum 5. Nevndin skal koma við tilmælum til, hvussu avgjaldsskipanin kann skunda undir verandi gongd ímóti einum grønari Føroyum, har orkuframleiðslan í vaksandi mun kemur frá varandi orkukeldum og í minkandi mun frá lívrunnum brennievni. Til nr. 5 Nevndin mælir til at broyta verandi avgjaldsbygnað. Endamálið er, at sama avgjald verður á sama útláti. Gjaldið fyri útlát av CO2 verður sum heild hækkað nakað, soleiðis at grøna umskipanin fer fram, har tað er búskaparliga skilabest. Størsta broytingin verður í avgjaldinum á tungolju, sum í dag er sera lágt. Samanumtikið fer hetta væntandi at eggja til eina grønari orkuframleiðslu í Føroyum. Skattanevndin mælir til, at meirinntøkan frá hægri avgjøldum verður latin fólki aftur umvegis lægri inntøkuskatt. 17 Endamál nr. 6 í arbeiðssetninginum 6. Nevndin skal viðgera og greina samlaðu ávirkanina frá skatti og mótrokning fyri tey, ið fáa inntøkutreytaðar almannaveitingar. Nevndin skal koma við tilmælum til broytingar, ið hava við sær, at almannaveitingarnar ikki taka burtur fíggjarliga fyrimunin hjá hesum bólkum at arbeiða. Til nr. 6 Broytingaruppskotini hjá skattanevndini minka markskattirnar fyri inntøkur úr 65.000 til 100.000 kr. úr 41 niður í 17%. Markskattirnar fyri inntøkur úr 100.000 til 200.000 minka úr 41 niður í 31,5%. Hetta fer at gera tað hugaligari at arbeiða fyri borgarar, sum fáa almannaveitingar, bæði hjá yngri fólki og fólkapensjónistum, og hjá skattgjaldarum, sum í dag arbeiða parttíð. Tó er eisini neyðugt at lækka mótrokningarprosentini fyri ymsu almannaveitingarnar og at mótrokningin verður yvir eitt longri inntøkuskeið. Endamál nr. 7 í arbeiðssetninginum 7. Eisini skal nevndin koma við tilmælum til, hvussu skatta- og avgjaldsskipanin kann umskipast soleiðis, at hon verður meiri gjøgnumskygd og einføld fyri skattgjaldaran. Til nr. 7 Skattaskipanin er í dag sera einføld á flestu økjum sammett við okkara grannalond og onnur framkomin lond, millum annað orsakað av fáu frádráttunum í skipanini. Skattanevndin mælir til, at almennar veitingar sum meginregla verða lagdar um til skattskyldugar veitingar. Harafturat mælir skattanevndin til at strika undantøk og serskipanir í skattaskipanini, millum annað í inntøkuskattinum. Hesi bæði átøkini høvdu gjørt skattaskipanina meiri gjøgnumskygda og einfalda. Endamál nr. 8 í arbeiðssetninginum 8. Tilmælini mugu samanlagt ikki økja um inntøkuójavnan í Føroyum, heldur hinvegin. Til nr. 8 Skattanevndin hevur lagt stóra orku í at tryggja, at broytingaruppskotini ikki økja um inntøkuójavnan í Føroyum. Roknað í prosentum, fáa skattgjaldarar við inntøku úr 100.000 kr. til 550.000 kr. størsta ágóðan av skattalættanum, sum skattanevndin mælir til at seta í verk. Fyri lægstu inntøkurnar er inntøkuskattalættin ikki nóg stórur til at mótvirka hækkingini í ymiskum avgjøldum, sum skulu vera við til at fíggja inntøkuskattalættan. Skattanevndin mælir tí til at hækka játtanirnar til lestrarstuðul, familjuískoyti, fólkapensjón, fyritíðarpensjón og forsorgarhjálp somikið nógv, at stuðulin kann mótvirka hækkingini í avgjøldum. Endamál nr. 9 í arbeiðssetninginum 9. Tilmælini skulu samanlagt vera fult fíggjað. Til nr. 9 Broytingaruppskotini eru fult fíggjað yvir eitt áramál, um tey uppskot eisini verða sett í verk, sum eftir ætlan skulu geva landi og kommunum meirinntøkur og sum harvið skulu fíggja skattaumleggingina. Tó eigur at verða nevnt, at summar av inntøkunum, sum eru við til at fíggja inntøkuskattalættan í skattaumleggingini, sannlíkt fara at sveiggja meira enn inntøkurnar frá inntøkuskattinum. Hetta talar fyri, at partur av meirinntøkunum fer í búskapargrunn ella at meirinntøkurnar ikki allar verða brúktar til at fíggja ein lætta í inntøkuskattinum. Endamál nr. 10 í arbeiðssetninginum 10. Tilmælini skulu vera so ítøkilig, at tey eru búgvin til politiska viðgerð. Har tað verður mett neyðugt, skal nevndin koma við uppskoti til skiftisskipan í sambandi við íverksetan av tilmælinum. 18 Til nr. 10 Nevndin heldur tilmælini vera ítøkilig og búgvin til politiska viðgerð. 3.4 Tilmæli í sambandi við inntøkuskattin Inntøkuskattirnir í føroysku skattaskipanini eru lýstir í broti 6.4 í frágreiðingini. Inntøkuskatturin virkar skeiklandi á fleiri týðandi avgerðir, sum fólk taka. Inntøkuskatturin ávirkar millum annað hugin hjá fólki at arbeiða. Serstakliga høgur skattur á síðst vunnu krónuna (høgur markskattur) ávirkar hugin at arbeiða og minkar arbeiðsútboðið. Høgur inntøkuskattur kann eisini ávirka, hvussu nógva orku fólk leggja í at útbúgva og eftirútbúgva seg. Er inntøkuskatturin høgur, er markskatturin vanliga eisini høgur. Er skatturin á síðst vunnu krónuna ov høgur, minkar hugurin hjá fólki eisini at arbeiða. Samfelagið missir inntøkur, um fólk halda seg aftur at arbeiða, tí við minni tøkari arbeiðsmegi, minkar framleiðslan eisini í landinum. Tað, at fólk ikki bjóða seg til at arbeiða, verður eisini kallað, at arbeiðsútboðið minkar. Høgir inntøkuskattir og serliga høgir markskattir hava somuleiðis við sær meira svart arbeiði og hava helst eisini meira beinleiðis skattasvik við sær. Skattanevndin mælir til at minka inntøkuskattin fyri at fáa arbeiðsútboðið at veksa. Skattanevndin mælir til at hækka botnfrádráttin í landsskattinum úr 65.000 til 100.000 kr. Skattanevndin mælir eisini til at broyta landsskattastigan soleiðis:  Landsskattur verður ikki rindaður av inntøku upp til 100.000 kr.  Landsskattur á 8% verður rindaður av inntøku millum 100.000 og 200.000 kr.  Landsskattur á 17% verður rindaður av inntøku millum 200.000 og 400.000 kr.  Landsskattur á 30% verður rindaður av inntøku millum 400.000 og 800.000 kr.  Landsskattur á 34% verður rindaður av inntøku omanfyri 800.000 kr. Skattanevndin mælir síðani til at strika botnfrádráttin í kommunuskattinum. ístaðin verður kommunuskatturin 12 prosent fyri allar inntøkur upp til 100.000. Inntøkur omanfyri 100.000 verða skattaðar við vanliga kommunuskattaprosentinum, sum kommunurnar áseta. Botnfrádrátturin í kommunuskattinum er í dag 30.000 kr. Verður botnfrádrátturin í kommunuskattinum strikaður, ber til at lækka kommunuskattaprosentið úr 21 til 18,5% í miðal uttan at kommunurnar missa skattainntøkur. Eitt tílíkt tilmæli um at broyta kommunuskattin kann sjálvsagt bara setast í verk í samráði millum landsmyndugleikar og kommunurnar. í talvu 1 og mynd 2 sæst, hvussu tilmælini hjá skattanevndini í sambandi við inntøkuskattin fara at ávirka markskattin fyri ymiskar inntøkubólkar. Skattaumleggingin, sum skattanevndin mælir til at seta í verk, fer serstakliga at koma lág- og miðalløntum til góðar, t.e. inntøkum upp til 400.000 kr. um árið (sí eisini fylgiskjal E). Verða broytingarnar settar í verk, minka inntøkurnar frá landsskattinum um 340 mió. kr., og inntøkurnar frá kommunuskatti minka um 230 mió. kr. Skattanevndin hevur uppskot til, hvussu til ber at fíggja ein tílíkan skattalætta (sí millum annað samandráttin av broytingaruppskotunum í broti 3.17). Skattanevndin mælir eisini til at strika frádráttin fyri fiskiveiðuinntøku, uttanlandsfrádráttin og samdøgursfrádráttin, sum eru ásettir í skattalógini. Verða tilmælini sett í verk, verður helst neyðugt at dagføra skattingina av løntakarum, sum koma undir avmarkaða skattskyldu. Hesi rinda í dag 42% av bruttoinntøkuni umframt gjaldið til Samhaldsfasta. Verður skattingin av teimum, sum eru undir avmarkaðari skattskyldu, ikki dagførd og lækkað nakað, verður heldur stórur munur í skattingini av teimum, sum eru undir fullari skattskyldu, og teimum, sum eru undir 19 avmarkaðari skattskyldu. Skattanevndin mælir tí til, at skattingin av teimum, sum koma undir avmarkaða skattskyldu, verður lækkað til umleið 40%. 3.4.1 Avleiðingar av uppskotinum Markskattirnir hjá miðal- og hægru inntøkunum lækkaðu við skattaumleggingini í 2012. Skal arbeiðsútboðið fáast at veksa, er neyðugt, at markskatturin lækkar fyri teir inntøkubólkar, har nógvir løntakarar eru, og serstakliga fyri løntakarar, sum hava møguleika at økja arbeiðsútboð sítt. Ein lutfalsliga stórur partur av løntakarunum millum láglønt er sannlíkt ikki so virkin á arbeiðsmarknaðinum sammett við skattgjaldarar við miðal og hægri inntøkum. Ein ávísur partur av lágløntu skattgjaldarunum hevur sannlíkt møguleika økja arbeiðsútboðið, til dømis skattgjaldarar, sum í dag arbeiða parttíð. Øll hava sjálvsagt ikki henda møguleikan, til dømis summir fólkapensjónistar, fyritíðarpensjónistar og lesandi. Neyðugt verður sjálvsagt at fíggja eina tílíka umlegging av skattatrýstinum frá inntøkuskattinum við at hækka aðrar skattir og onnur avgjøld hjá landi og kommunum. Skattanevndin mælir til, at umleggingin av skattatrýstinum verður fíggjað við nýggjum skattum og nýggjum inntøkusløgum. Skattanevndin hevur gjørt uppskot til aðrar skattir og avgjøld, sum til ber at hækka fyri at fíggja eina tílíka umlegging av skattatrýstinum. Avleiðingar fyri ymiskar bólkar av skattgjaldarum Verða broytingaruppskotini sett í verk, fer hetta at hava við sær munandi lægri markskatt fyri lág- og miðallønt, og tað fer at loysa seg betur at arbeiða hjá skattgjaldarum í hesum inntøkubólkum. Arbeiðsluttøkan fer sannlíkt at hækka nakað fyri fólk, sum hava lágar og miðal inntøkur, millum annað fyri fólkapensjónistar, sum ynskja og hava heilsuna at arbeiða, og millum skattgjaldarar, sum í dag arbeiða parttíð. Treytin fyri hesum er sjálvsagt, at skattgjaldarar hava størv, har til ber at arbeiða fleiri tímar. Umleið 13.500 skattgjaldarar eru í inntøkubólkinum úr 200.000 til 400.000 kr. Myndin niðanfyri vísir, hvussu nógvir skattgjaldarar eru í hvørjum inntøkubólki. Uppskotini hjá skattanevndini geva serstakliga tveimum teimum fyrstu inntøkubólkunum skattalætta (sí eisini fylgiskjal E). Mynd 1. Persónligir skattgjaldarar í tali, býttir á inntøkubólkar, 2015 Skattgjaldarar í tali 18.000 15.000 12.000 9.000 6.000 3.000 0 Kelda: Hagstovan. 20 Uppskotini hjá skattanevndini hava við sær, at markskatturin verður um 40,5% fyri inntøkur úr 200.000 til 400.000 kr. í dag er markskatturin um 46% fyri inntøkur úr 235.000 til 330.000 kr. og 51% fyri inntøkur úr 330.000 til 800.000 kr. Sannlíkt fer ein munandi partur av borgarunum í bólkinum, sum vinnur 200.000 til 400.000 kr., at økja sína arbeiðsluttøku, verður markskatturin lækkaður. Talva 1 og mynd 2 niðanfyri vísa, hvussu markskattirnir fyri ymiskar inntøkubólkar broytast av uppskotunum hjá skattanevndini sammett við verandi markskattir (í fylgiskjali C er eisini yvirlit yvir markskattir síðani 2011). (sí eisini fylgiskjal E). Talva 1. Sammeting av markskatti í verandi skattastiga við uppskot frá skattanevndini Skattastigi 2016-2017 Landsskattur (%) Arbeiðsmarknaðargjøld (%) Kommunuskattur (%) Markskattur tilsamans (%) Uppskot hjá skattanevndini Landsskattur (%) Arbeiðsmarknaðargjøld (%) Kommunuskattur (%) Markskattur tilsamans (%) 0-30.000 0-100.000 30-65.000 inntøka um árið í tús. kr. 65-235.000 235-330.000 inntøka um árið í tús. kr. 330-800.000 400-800.000 800.000+ 800.000+ 0 0 15 20 25 30 555555 0 21 21 21 21 21 5 26 41 46 51 56 100-200.000 200-400.000 0 8 17 30 34 55555 12 18,5 18,5 18,5 18,5 17 31,5 40,5 53,5 57,5 Viðm.: Talvan vísir markskattin fyri ymiskar inntøkubólkar eftir verandi skattastiga við arbeiðsmarknaðargjøldum á um 5% tilsamans og við kommunuskatti á 21% í 2016 og 2017 (íroknað kirkjuskatt). Arbeiðsmarknaðargjøld, sum arbeiðsgevari rindar, eru ikki við í sammetingunum. Niðara talvan vísir uppskotið hjá skattanevndini.Kelda: Skattanevndin. Ein vansi við at strika botnfrádráttin í kommunuskattinum er, at hetta saman við nýggju gjøldunum, sum skattanevndin eisini mælir til at seta í verk, fer at minka tøku inntøkuna hjá fólki við lágum inntøkum. Hetta eru skattgjaldarar við inntøku upp til góðar 100.000 kr. árliga. Meginparturin av skattgjaldarunum við inntøku upp til umleið 100.000 kr. eru hálvvaksin, lesandi og fólkapensjónistar. Harafturat eru fólk, sum eru flutt til ella úr landinum og eru byrjað at arbeiða miðskeiðis í árinum, og sum tí ikki hava heilt inntøkuár í skattauppgerðini. Neyðugt verður tí at hækka veitingar til hesar bólkar ella at seta onnur átøk í verk fyri at bøta um avleiðingarnar av uppskotinum. 21 Mynd 2. Markskattur eftir uppskotinum hjá skattanevndini, % av síðst vunnu kr. Markskattur (uppskot hjá skattanevndini) Markskattur (2017) Markskattur í % 70 60 0 100 200 300 400 500Inntøka um árið í tús. kr. 50 40 30 20 10 0 1.100 600 700 800 900 1.000 Viðm.: Markskatturin er mettur við lands-, kommunu-, kirkjuskatti og arbeiðsmarknaðargjøldum. Arbeiðsgevaraparturin av arbeiðsmarknaðargjøldunum er ikki við.Kelda: Skattanevndin. Avleiðingar fyri inntøkurnar hjá landi og kommunum Verða broytingaruppskotini í sambandi við inntøkuskattin sett í verk, kann roknast við, at inntøkurnar úr landsskattinum minka um 340 mió. kr. og at inntøkurnar úr kommunuskattinum minka um 230 mió. kr. Skattanevndin mælir til, at inntøkumissurin hjá landi og kommunum verður fíggjaður við at seta í verk eitt húsatænastugjald á allar bústaðareindir í landinum og eitt borgaragjald á íbúgvar í landinum, sum eru fyltir 21 ár. Harafturat mælir skattanevndin til at hækka ymisk umhvørvisgjøld og gjøld fyri rættin at gagnnýta tilfeingi innan fiski- og alivinnuna. Uppskotini, sum eftir ætlan skulu fíggja skattaumleggingina eru lýst aðrastaðni í frágreiðingini. Skattanevndin mælir til at hækka játtanirnar til fólkapensjón, fyritíðarpensjón, forsorgarhjálp, lestrarstuðul og familjuískoyti fyri at bøta um avleiðingarnar av broytingunum, sum verða skotnar upp fyri at fíggja skattalættan og skattaumleggingina. Skattanevndin hevur roknað við, at neyðugt verður at hækka hesar játtanirnar um 130 mió. kr. í talvu 4 og í broti 3.17 er samandráttur vístur av allari skattaumleggingini, sum skattanevndin mælir til at seta í verk, og av fíggingini av henni. 3.4.2 Tilmæli um at strika frádráttir og serskipanir í inntøkuskattinum Skattanevndin mælir til at strika fleiri av teimum frádráttum og serskipanum, sum eru eftir í føroyska inntøkuskattinum. Hesar eru serstakliga frádrátturin fyri fiskiveiðuinntøku, uttanlandsfrádrátturin og samdøgursfrádrátturin, sum allir eru ásettir í lóg um landsskatt og kommunuskatt (skattalógini). Skattanevndin mælir síðani til, at meirinntøkan, sum land og kommunur fáa av hesum, verður nýtt til at fíggja ein lætta í inntøkuskattinum við. Frádráttir í inntøkuskattinum eru lýstir í broti 6.5 í frágreiðingini, og har verður eisini grundgivið fyri at strika nevndu frádráttir omanfyri. Her skal bara stutt verða nevnt, at ein meginregla, sum skattanevndin hevur nýtt í tilmælunum, hevur verið, at at allar inntøkur eiga at verða eins skattaðar og eins viðgjørdar av skattaskipanini, 22 sama í hvørjari vinnu ella hvaðani inntøkan verður vunnin. Skattgjaldarar við somu inntøku eiga í størst møguligan mun at rinda sama skatt. Ein skattafrádráttur fyri arbeiði í ávísum starvi ella í ávísari vinnu merkir, at arbeiðsgevarin kann rinda løntakaranum minni í løn og at løntakarin framvegis hevur somu løn eftir skatt sammett við, um hann var í aðrari vinnu. Tílíkir frádráttir virka tí sum óbeinleiðis stuðulsskipanir til ávísar vinnur. 3.5 Tilmæli um grøna umskipan av avgjøldum Skattanevndin mælir til eina grøna umskipan av fleiri avgjøldum í okkara skattaskipan. Endamálið er í fyrra lagi at fíggja skattalættan til lág- og miðallønt, sum skattanevndin eisini mælir til at seta í verk, og í øðrum lagi at eggja til meiri umhvørvisvinaliga atferð. Uppskotini til eina grøna umskipan av avgjøldunum snúgva seg í stóran mun um at leggja somu avgjøld á somu dálking og sama útlát. Hetta merkir millum annað, at sama avgjald eigur at vera á allari olju, sama um oljan verður brúkt til upphiting ella til framleiðslu av streymi. Harafturat mælir skattanevndin til, at avgjøldini á bensin og diesel vera javnari. Skattanevndin mælir ítøkiliga til:  at hækka brennioljugjaldið úr 0,80 kr. fyri liturin til 1,50 kr. fyri liturin á allari brenniolju,  at hækka brennioljugjaldið á tungolju úr 0,10 kr. fyri liturin til 1,50 kr. fyri liturin,  at strika møguleikan hjá vinnufyritøkum at fáa endurrindað brennioljugjaldið, tó ikki fyri skip,  at hækka punktgjaldið á bensini úr 2,70 kr. fyri liturin til 3,50 kr. fyri liturin,  at hækka punktgjaldið á diesel úr 0,75 kr. fyri liturin til 2,00 kr. fyri liturin,  at lækka vektgjaldið á dieselbilar soleiðis, at dieselbilar frameftir rinda sama vektgjald sum bensinbilar. Samanlagt metir skattanevndin, at grøna umskipanin av avgjøldunum, sum nevndin mælir til at seta í verk, fer at geva landinum meirinntøkur á um 170 mió. kr. tilsamans (sí talvurnar 2 og 3). Skattanevndin mælir til, at meirinntøkan verður brúkt til at fíggja ein skattalætta til lág- og miðallønt, sum nevndin eisini mælir til at seta í verk og sum er lýstur í broti 3.4. Høvuðsendamálið við skattaumleggingini, sum skattanevndin mælir til at seta í verk, er at lækka markskattin hjá so nógvum skattgjaldarum sum gjørligt (serliga lág- og miðalløntum). Grøna umskipanin av avgjøldunum er liður í fíggingini av skattaumleggingini umframt at hon kann skunda undir verandi gongd móti grønari orkuframleiðslu og -nýtslu og minni útláti. Síðstu tíðina eru settar í verk stuðulsskipanir við afturbering av meirvirðisgjaldi fyri el- og vetnisbilar og grønar orkuskipanir. Skattanevndin mælir sum heild frá tílíkum stuðulsskipanum. í fyrra lagi tí tær máa av grundarlagnum undir føroyska meirvirðisgjaldinum. í øðrum lagi er sannlíkt, at tílíkar stuðulsskipanir fyri samfelagið sannlíkt ein dýrur háttur at minka um útlátið. Ein bíligari háttur at minka um útlátið av CO2 og líknandi loftevnum er at tálma nýtsluna av evnum, sum hava við sær útlát av CO2 og líknandi loftevnum. Hví er tørvur á grønari umskipan av avgjøldunum? Sum víst á í partinum um ta góðu skattaskipanina, kunnu grøn avgjøld vera ein skilagóður háttur hjá almennum myndugleikum at fáa til vega inntøkur, sum kunnu fíggja ein lætta í øðrum og meiri skeiklandi skattum. Ein vælvirkandi grøn skatta- og avgjaldsskipan tálmar nýtsluna av dálkandi evnum og øðrum, sum hevur við sær útlát av CO2 og líknandi loftevnum. Endamálið við grønum avgjøldum er, umframt at fáa til vega almennar inntøkur, at eggja til skilabetri nýtslu av avmarkaðum og dálkandi tilfeingi. 23 í arbeiðssetninginum hjá skattanevndini stendur millum annað, at:Nevndin skal koma við tilmælum til, hvussu avgjaldsskipanin kann skunda undir verandi gongd ímóti einum grønari Føroyum, har orkuframleiðslan í vaksandi mun kemur frá varandi orkukeldum og í minkandi mun frá lívrunnum brennievni. Føroyar hava tikið undir við París-avtaluni frá 2016, sum áleggur Føroyum at minka útlátið av CO2. Hetta merkir, at Føroyar binda seg til at minka nýtsluna av olju. Skattanevndin hevur onga støðu til settu málini. Men skattanevndin heldur tað hava týdning, at settu málini verða rokkin á so skynsaman hátt, sum til ber. Skattanevndin heldur, at ein grøn avgjaldsskipan, har rindað verður fyri útlát, er ein skilagóður háttur at røkka settu málunum. í dag eru bæði punktgjøld og avgjøld á olju og øðrum lívrunnum brennievnum, men ymiskt er, hvussu stór avgjøldini eru og hvør rindar hvat. Fyri at tryggja ein skynsamari grønan avgjaldsbygnað mælir skattanevndin til at tillaga verandi avgjøld fyri at betra um virknaðin av grønu gjøldunum og soleiðis, at ikki slepst undan at rinda fyri útlát av CO2. Hetta hevði skundað undir eina grøna umlegging av orkunýtsluni soleiðis, at minkingin í útlátinum av CO2, sum landsstýrið hevur sett sær sum mál, verður framd so bíliga, sum til ber fyri samfelagið. Síðstu tíðina eru settar í verk stuðulsskipanir við afturbering av meirvirðisgjaldi fyri el- og vetnisbilar og grønar orkuskipanir. Skattanevndin mælir sum heild frá tílíkum stuðulsskipanum í meirvirðisgjaldinum. í fyrra lagi tí tær máa av grundarlagnum undir meirvirðisgjaldsskipanini, og í øðrum lagi tí tær fyri samfelagið sannlíkt eru ein dýrur háttur at minka um útlátið. Ein bíligari háttur at minka um útlátið av CO2 og líknandi loftevnum er at tálma nýtsluna av evnum, sum hava við sær útlát av CO2 og líknandi loftevnum. Broytingar í grønu avgjøldunum kunnu vera ein kostnaður fyri summi privatfólk og partar av vinnulívinum, sum brúka nógva orku. Skattanevndin heldur kortini, at hetta er lagaliga løtan at gera neyðugu broytingarnar, tí í løtuni er oljuprísurin lutfalsliga lágur. Hetta merkir, at fólk og vinna í løtuni ikki eru serstakliga hart sperd av høgum oljuprísum. Sum frá líður, fara fólk og vinnufyritøkur at laga seg til broyttu avgjøldini. Stutt um punktgjøld og brennioljugjaldið Punktgjaldið á bensin og diesel, brennioljugjaldið, vektgjaldið og skrásetingargjaldið kunnu øll í ávísan mun kallast grøn avgjøld og eru lýst saman við øðrum avgjøldum í fylgiskjali A. Punktgjøldini á bensin og diesel eru ávikavist 2,70 kr. fyri liturin á bensin og 0,75 kr. fyri liturin á diesel. Brennioljugjaldið er 0,80 kr. fyri liturin á diesel, brenni- og gassolju, umframt 0,10 kr. fyri liturin á tungolju. Einki brennioljugjald er á bensini. Stóri munurin á punktgjøldunum og brennioljugjaldinum er, at punktgjald verður goldið við innflutning, meðan brennioljugjaldið verður goldið við sølu. Endabrúkarin rindar meirvirðisgjald av punktgjaldinum, men rindar ikki meirvirðisgjald av brennioljugjaldinum Harafturat hava vinnufyritøkur møguleika at fáa brennioljugjaldið endurrindað soleiðis, at mestsum bara privat húsarhald rinda brennioljugjald, meðan punktgjald verður rindað av allari nøgdini, sum verður innflutt. Inntøkurnar hjá landskassanum av brennioljugjaldinum vóru um 80 mió. kr. í 2016. Av hesum vórðu 12 mió. kr. endurrindaðar til vinnufyritøkur. Nettoinntøkan var sostatt um 68 mió. kr. Inntøkurnar frá punktgjaldi á bensin og diesel vóru ávikavist um 36 mió. kr. (bensin) og 18 mió. kr. (diesel) í 2016. 24 3.5.1 Meginreglur og tilmæli Avvigan millum avgjøld, sum eru einføld, og avgjøld, sum gera mun í øðrum londum eru fleiri ymisk grøn avgjøld. í fleiri londum eru serstøk avgjøld á ymisk loftevni, til dømis CO2, svávul, metan, NOX og annað. Hugsanin er, at tílíkar avgjaldsskipanir raka neyvari rætta samfelagskostnaðin av dálking, sum stavar frá útláti av ymiskum evnum. Her skal tó havast í huga, at trupulleikin í Føroyum av staðbundnari (lokalari) luftdálking av nærumhvørvinum er minni sammett við á evropeiska meginlandinum. Tí er týdningurin av at sundurgreina avgjøldini á ymisk sløg av luftdálking minni hjá okkum. Ein samansett og fløkt avgjaldsskipan skal tí síggjast í mun til kostnaðin av at umsita tílíkar skipanir. Føroyar eru eitt lítið land, og umsitingarliga orkan er avmarkað. Skattanevndin heldur tað tí neyvan vera skilagott hjá okkum at seta í verk eina fløkta og torskilda avgjaldsskipan við ymiskum avgjøldum á útlát av ymiskum loftevnum. Kostnaðurin av eini tílíkari skipan, millum annað umsitingarligi kostnaðurin, hevði sannlíkt verið væl størri enn vinningurin. Skattanevndin mælir heldur til at seta í verk jøvn og einføld avgjøld á nøgdirnar av brennievni, sum verða innfluttar til landið ella sum verða keyptar av endabrúkarum. Ein tílík skipan er lættari at umsita og rakar helst toluliga væl veruliga kostnaðin av umhvørvisdálking og útláti. Vinnufyritøkur eiga eisini at rinda grønu avgjøldini í dag er punktgjald á bensin og diesel, sum verður goldið við innflutning, meðan brennioljugjald er á aðra olju, (harundir diesel), sum verður goldið við sølu. Vinnufyritøkur hava møguleika at fáa endurrindað brennioljugjaldið. Grønu avgjøldini verða kravd fyri virksemi, sum hevur ein samfelagsligan kostnað við sær. Kostnaðurin kann bæði vera útlát av dálkandi loftevnum, slit av vegum og annað. Vinnuligt virksemi eigur tí ikki at sleppa undan hesum gjøldum. Fyri samfelagið er líkamikið, um privatpersónar ella vinnufyritøkur dálka. Skaðin er hin sami. Hinvegin eru eisini vansar í at áleggja til dømis skipum at rinda høg avgjøld á brennievni, um tey tað sama kunnu bunkra brennievni uttanlands og uttan at rinda avgjøld. Skattanevndin mælir tí til at strika møguleikan hjá vinnufyritøkum at fáa brennioljugjaldið endurrindað, men at møguleikin at fáa brennioljugjaldið endurrindað verður varðveittur fyri skip. Umhvørvisavgjøld eiga at vera jøvn fyri allar orkukeldur Sum víst á í kapittul 4 í frágreiðingini, eru skattir og avgjøld serliga skeiklandi, tá ið til ber at sleppa undan skattum og avgjøldum við at broyta atferð og avgerðir. í sambandi við grøn avgjøld er hetta eitt sindur øðrvísi. í hesum føri er ynskiligt, at fólk og vinnufyritøkur broyta atferð og avgerðir. Men avgjøldini kunnu hava óhepnar avleiðingar við sær, eru avgjøldini ikki jøvn og er grundarlagið ikki breitt undir teimum soleiðis, at sama avgjald verður rindað fyri sama útlát. Til dømis er í dag eitt avgjald á 80 oyru fyri liturin á brenniolju, sum verður brúktur til upphiting. Hita fólk hinvegin upp við elorku, sum er framleidd við tungolju, verður rindað 10 oyru fyri hvønn litur, sum verður brúktur til framleiðsluna av streymi. Hetta stimbrar ikki undir skynsama framleiðslu av orku, tí skipanin eggjar fólki til at sleppa sær undan avgjaldinum á brenniolju við at velja aðrar orkukeldur. Tungolja eigur tí at verða áløgd sama avgjald sum onnur brenniolja. 25 Skattanevndin mælir til at hækka brennioljugjaldið úr 0,80 kr. fyri liturin til 1,50 kr. fyri liturin fyri alla brenniolju, harundir tungolju. Brennioljugjaldið á tungolju er í dag 0,10 kr. fyri liturin. Hetta merkir, at brennioljugjaldið á diesel, brenniolju, gassolju og tungolju verður 1,50 kr. fyri liturin (sí eisini talvurnar 2 og 3). Bensin og diesel eiga at vera javnsett Somuleiðis eigur munur ikki at vera á avgjøldunum á bensin og diesel.3 Søguliga hava avgjøldini á diesel verið lægri sammett við avgjøldini á bensin. Hetta kemur helst millum annað av, at diesel í stóran mun hevur verið nýtt av vinnufyritøkum, meðan bensin hevur verið nýtt av privatpersónum. í dag er hetta broytt, og bæði vinnufyritøkur og privatpersónar brúka dieselbilar. í Føroyum verða rindaðar 1,15 kr. meira fyri hvønn litur av bensini í avgjøldum sammett við ein litur av diesel (sí eisini talvu 2). Harafturímóti rinda diesel bilar meira í leypandi vegskatti. Dieselbilar rinda hinvegin meira í vegskatti sammett við bensinbilar. Torført er at síggja nakað endamál í hesum, og hetta er helst bara við til at ørkymla brúkaran. Skattanevndin mælir til at strika munin, sum í dag er í avgjøldum á diesel- og bensinbilar, tá ið umræður avgjøld á brennievni og vegskattin. Avgjøldini á brennievni, sum verða brúkt til bilferðslu (bensin og diesel), eru hægri sammett við avgjøldini á aðra olju, sum verður brúkt til upphiting og framleiðslu av streymi. Góðar grundgevingar kunnu vera fyri hesum, tí umframt útlát av CO2 eru aðrir samfelagskostnaðir av bilferðslu, sum ikki eru av aðrari nýtslu av brennievnum. Bilar slíta til dømis vegirnar, og ein bilur aftrat í ferðsluni økir um vandan hjá øðrum í ferðsluni, umframt at hann brúkar pláss og hevur meira trokan og fleiri ferðslutøppar á vegunum við sær. Ein vælvirkandi skatta- og avgjaldsskipan leggur upp fyri hesum samfelagskostnaði. Samlaðu avgjøldini á bensin og serstakliga diesel eru lág í Føroyum sammett við í øðrum framkomnum londum. Hetta er víst í myndunum niðanfyri. Skattanevndin mælir til at hækka samlaðu avgjøldini (punktgjald og brennioljugjald tilsamans) á bensin og diesel upp í 3,50 kr./l og til at lækka vegskattin á dieselbilar soleiðis, at vegskatturin verður hin sami sum fyri bensinbilar. Hetta merkir, at sonevnda útjavningargjaldið í vegskattinum (vektgjaldinum) verður strikað. Inntøkur frá nýggjum avgjøldum Mettu meirinntøkurnar frá grøna umskipanini av avgjøldunum skulu skiljast við fyrivarni. Eitt endamál við umskipanini er, at avgjøldini skulu eggja til eina grøna umlegging av orkunýtslu frá olju til varandi orkukeldur. Tí má roknast við, at inntøkurnar frá grønu gjøldunum fara at minka, sum frá líður, tá ið nýtslan av varandi orkukeldum fer at vaksa. Broyttu punkt- og brennioljugjøldini eru tilsamans mett at hava við sær eina meirinntøku á um 175 mió. kr. sammett við í dag. Av hesum koma um 57 mió. kr. frá hægri avgjøldum á brennievni til bilar, meðan um 120 mió. kr. stava frá hægri avgjøldum á brenniolju, sum serliga verður brúkt til streymframleiðslu og upphiting. Harafturat koma 12 mió. kr. frá brennioljugjaldi, sum í dag verður endurrindað til vinnufyritøkur. Inntøkumissurin av at minka vegskattin á dieselbilar og javnstilla vegskattin við vegskattin, sum bensinbilar rinda, er mettur til um 20 mió. kr. Mettu meirinntøkurnar av at broyta avgjøldini á ymiskt brennievni eru vístar í talvu 3. 3 Grundgivið er eisini fyri hesum í [15] í yvirlitinum yvir bókmentir. 26 Ferðastuðul í føroyska inntøkuskattinum eru sum heild fáir frádráttir. Hetta er ein meginregla í okkara bruttoskattaskipan. ístaðin eru nakrar stuðulsskipanir, og ein teirra er ferðastuðulin, sum er ein stuðul til tey, sum ferðast langt til og frá arbeiði. Hækkingarnar í avgjøldunum á bensin og diesel fara at gera brennievni dýrari at keypa hjá endabrúkarum. Tað verður tí eisini dýrari at ferðast til og frá arbeiði, og tørvurin á ferðastuðli verður eisini tað størri. Tilmælini frá skattanevndini um at broyta punktgjaldið og brennioljugjaldið á bensin og diesel hava við sær, at prísurin á bensini hækkar um 10% og prísurin á diesel um 30% sammett við verandi prísir (íroknað meirvirðisgjald). Hinvegin hevur tilmælið um at lækka vektgjaldið á dieselbilar eisini við sær, at dieselbilar vera um 33% bíligari í vektgjaldi og koma at rinda sama vektgjald sum bensinbilar. Skattanevndin heldur, at ferðastuðulin eigur at hækka um 10%, svarandi til um 2 mió. kr., orsakað av hægri avgjøldum. Skattanevndin mælir tí til at hækka játtanina til ferðastuðul um 2 mió. kr. Talva 2. Innflutningur og inntøkur frá verandi punkt- og brennioljugjaldi Kelda: TAKS. Talva 3. Mettar meirinntøkur av broytingaruppskotunum Kelda: TAKS og metingar hjá skattanevndini. 3.5.2 Avleiðingar av uppskotinum Verða uppskotini omanfyri um at hækka punktgjøldini á bensin og diesel og um at hækka brennioljugjaldið sett í verk, verður dýrari hjá endabrúkarum at keypa brennievni til bilar og brenniolju til upphiting. Broytingarnar fara eisini at gera tungolju dýrari. Sostatt verður eisini dýrari hjá SEV at framleiða streym. Skattanevndin roknar við, at brenniolja til upphiting (gassolja) verður 10-15% dýrari at keypa hjá endabrúkarum (íroknað meirvirðisgjald), verður uppskotið um at hækka punktgjaldið á brenniolju til 1,50 kr. fyri liturin sett í verk. Punktgjald (kr./liturin) Brennioljugjald (kr./liturin) Innflutt nøgd umleið (litrar) Inntøka í 2016 (kr.) Bensin 2,70 - 13 mió. 35,1 mió. Diesel 0,75 0,80 24 mió. 37,2 mió. Brenniolja, gassolja - 0,80 70 mió. 56 mió. Tungolja - 0,10 50 mió. 5 mió. Tilsamans - - - 133,3 mió. Punktgjald (kr./liturin) Brennioljugjald (kr./liturin) Innflutt nøgd umleið (litrar) Inntøka (kr.) Meirinntøka (kr.) Bensin 3,50 - 13 mió. 45,5 mió. 10,4 mió. kr. Diesel 2,00 1,50 24 mió. 84 mió. 46,8 mió. kr. Brenniolja, gassolja - 1,50 70 mió. 105 mió. 49 mió. kr. Tungolja - 1,50 50 mió. 75 mió. 70 mió. kr. Tilsamans - - - 309,5 mió. 176,2 mió. kr. 27 Roknast kann við, at bróðurparturin av hækkingini í punktgjaldinum á tungolju fer at síggjast aftur sum hægri prísir á streymi frá SEV. Hetta koma viðskiftafólkini hjá SEV at rinda, bæði privat húsarhald og vinnufyritøkur. Skattanevndin metir, at prísurin á streymi í Føroyum sannlíkt fer at hækka um 10% orsakað av hækkaðu avgjøldunum á tungolju. Eins og nevnt omanfyri, metir skattanevndin, at prísurin á bensini fer at hækka um 10% og prísurin á diesel um 30% sammett við verandi prísir orsakað av tilmælunum um at broyta punktgjaldið og brennioljugjaldið. Hinvegin hevur tilmælið um at lækka vektgjaldið á dieselbilar eisini við sær, at dieselbilar vera um 33% bíligari í vektgjaldi og koma at rinda sama vektgjald sum bensinbilar. Sostatt kann roknast við, at tað verður dýrari at keypa brennievni til bilar, dýrari at keypa brenniolju til upphiting av húsum og dýrari at keypa streym frá SEV. Endamálið er, at hetta fer at eggja til eina meiri umhvørvisvinaliga atferð hjá borgarum og vinnufyritøkum. Endamálið er eisini at skunda undir verandi gongd, har ið ein vaksandi partur av framleiðsluni av streymi kemur frá varandi orkukeldum. Harafturat er endamálið at fíggja ein lætta í inntøkuskattinum, sum flestu húsarhald í landinum fáa eftir uppskotinum. Her skal eisini viðmerkjast, at húsarhald, sum hava dieselbil, koma at merkja, at vegskatturin á bilinum lækkar umleið ein triðing av verandi gjaldi. Avgjøldini á brenniolju, bensin, diesel og tungolju, eru væl lægri í Føroyum sammett við í øðrum framkomnum londum. Hetta er víst í myndunum 3 til 6 niðanfyri. Aðrastaðni vera grøn avgjøld í størri og størri mun nýtt sum almennar inntøkukeldur. Hóast gongdin er hin sama í Føroyum, eru vit nakað aftanfyri onnur framkomin lond. Sammeta vit avgjøldini í Føroyum á olju og bensin við avgjøldini í øðrum londum, eru gjøldini lág sammett við avgjøldini í ES-londum. Hóast skattamál ikki er felagsmál í ES, leggur ES karmarnar um óbeinleiðis skattir og punktgjøld fyri limalondini í ES. Innan grønu avgjøldini eru ávís minstukrøv til avgjøldini á bensin og olju. Sammeta vit føroysku avgjøldini við minstukrøvini í ES, eru føroysku avgjøldini í summum førum undir minstukrøvini í ES. Mynd 3. Avgjøld á bensin, býtt á lond, kr. fyri liturin, 2017 Viðm.: Avgjøldini eru ikki íroknað meirvirðisgjald. Kelda: TAKS og ES-kommisjónin (Weekly Oil Bulletin). 28 Avgjøld í kr. fyri liturin 7 6 5 4 3 2 1 0 Mynd 4. Avgjøld á diesel, býtt á lond, kr. fyri liturin, 2017 Viðm.: Avgjøldini eru ikki íroknað meirvirðisgjald. Kelda: TAKS og ES-kommisjónin (Weekly Oil Bulletin). Mynd 5. Avgjøld á brenniolju (gassolju), býtt á lond, kr. fyri liturin, 2017 Viðm.: Avgjøldini eru ikki íroknað meirvirðisgjald. Kelda: TAKS og ES-kommisjónin (Weekly Oil Bulletin). Mynd 6. Avgjøld á tungolju, býtt á lond, kr. fyri kg., 2017 Viðm.: Avgjøldini eru ikki íroknað meirvirðisgjald. Kelda: TAKS og ES-kommisjónin (Weekly Oil Bulletin). 29 Avgjøld í kr. fyri liturin 6 5 4 3 2 1 0 Avgjøld í kr. fyri liturin 4 3 2 1 0 Avgjøld í kr. fyri kg. 4 3 2 1 0 3.6 Tilmæli um húsatænastugjald og borgaragjald Gjøld fyri tænastur í sambandi við bústaðir (húsatænastugjald), borgaragjald og onnur líknandi gjøld kunnu nýtast at breiðka skattagrundarlagið hjá kommununum við og til at fíggja eina umlegging av skattainntøkunum hjá kommununum. Ein tílík breiðking av skattagrundarlagnum hevði gjørt tað møguligt at lækka kommunuskattin. í Føroyum er sum kunnugt at kalla eingin ognarskattur ella fastognarskattur. Drúgt fyrireikingararbeiði er neyðugt, áðrenn til ber at seta í verk veruliga skipan við ognarskatti ella fastognarskatti. At fyrireika og menna skipanir til virðismeting av bústøðum og álíkning hevði sannlíkt tikið fleiri ár. Helst hevði eisini verið neyðugt at ment skipanir til innheinting. Tílíkar skipanir til ognarskatt eru eisini tungar at umsita. Skattanevndin mælir í fyrra lagi til at seta í verk eina einfalda skipan við húsatænastugjaldi á allar bústaðareindir í landinum. Ein tílík skipan inniber, at eigarar av húsum og íbúðum rinda eitt fast gjald um mánaðin, og kommunurnar fáa inntøkurnar frá gjaldinum. Kommunurnar koma tí at fáa eitt hóskandi gjald fyri tænastur, sum tær í dag veita í sambandi við hús og íbúðir. Her verður serliga hugsað um vatnveiting, kloakering, burturbeining av ruski, sløkkiliðstilbúgving og útreiðslur til rentustuðul. Skattanevndin mælir til, at eitt húsatænastugjald verður álíknað á allar privatpersónar, sum eiga eini bústaðarhús ella íbúð. Mælt verður til, at húsatænastugjaldið verður álíknað á hvørja bústaðareind sær. Húsatænastugjaldið kann sammetast við eitt brúkaragjald, sum skal fíggja part av útreiðslunum, sum kommunurnar hava av at veita ymiskar tænastur í sambandi við hús og íbúðir. Húsatænastugjaldið, sum skattanevndin mælir til at seta í verk, fer kortini ikki at fíggja allar útreiðslurnar, sum kommunurnar í dag hava av at veita tænastur í sambandi við hús og íbúðir. útreiðslurnar hjá kommununum av ymiskum tænastum í sambandi við hús og íbúðir kunnu leysliga metast til um 250 mió. kr. um árið. Húsatænastugjaldið, sum skattanevndin mælir til at seta í verk, hevði givið kommununum eina meirinntøku á um 200 mió. kr. árliga. Skattanevndin mælir til, at húsatænastugjaldið verður um 1.000 kr. um mánaðin fyri eini bústaðarhús og nakað minni fyri raðhús, tvíhús og íbúðir. Skattanevndin mælir til, at húsatænastugjaldið verður um 800 kr. um mánaðin fyri raðhús og tvíhús og um 600 kr. um mánaðin fyri íbúðir. Eitt tílíkt húsatænastugjald hevði havt við sær, at kommunur fingu nakað av inntøkum frá borgarum, sum í dag ikki gjalda inntøkuskatt til kommununa, men sum kortini fáa tænastur í sambandi við hús og íbúðir. Skattanevndin mælir í øðrum lagi til at áseta eitt lutfalsliga lágt borgaragjald á borgarar, sum eru fyltir 21 ár. Skattanevndin mælir til, at kommunurnar fáa inntøkurnar frá borgaragjaldinum og at inntøkurnar fara til at fíggja ein lætta í kommunuskattinum. høvuðsendamálið við einum tílíkum borgaragjaldi er at breiðka skattagrundarlagið hjá tí almenna og at fíggja eina umlegging av verandi skattatrýsti burturfrá inntøkuskattinum. Skattanevndin mælir til, at allir borgarar, sum búgva í eini kommununi, og sum eru fyltir 21 ár, koma at rinda eitt tílíkt borgaragjald. Skattanevndin mælir til, at borgaragjaldið verður lágt, soleiðis at ávirkanin av tí ikki verður ov stór, til dømis um 300 kr. um mánaðin. Hetta hevði givið kommununum eina meirinntøku á umleið 130 mió. kr. árliga tilsamans, sum hevði kunnað fíggjað ein lætta í kommunuskattinum, til dømis hjá lág- og miðalløntum. Ein fyrimunur við einum tílíkum borgaragjaldi er, at kommunurnar fáa nakað av inntøkum frá borgarum, sum í dag ikki gjalda inntøkuskatt, men sum kortini fáa tænastur frá kommununum. Skattanevndin mælir til, at kommunuskatturin verður lækkaður við meirinntøkuni, sum kommunurnar fáa av húsatænastugjaldinum og borgaragjaldinum. Føroyska skattatrýstið er samansett á ein slíkan hátt, at ein lutfalsliga stórur partur av skattainntøkunum stavar frá inntøkuskatti og arbeiðsmarknaðargjøldum tilsamans. Sammett við í øðrum framkomnum londum, stavar ein 30 størri partur av skattainntøkunum í Føroyum frá inntøkuskattinum. Hetta er víst í mynd 14 í frágreiðingini. Var skattagrundarlagið í Føroyum javnari býtt á fleiri ymisk skatta- og inntøkusløg, hevði borið til at lækka føroyska inntøkuskattin. Skattanevndin heldur, at tað hevði bøtt um føroysku skattaskipanina, varð partur av samlaða skattatrýstinum ístaðin fluttur á ymiskar skattir á óflytiligar ognir, umhvørvisgjøld og gjøld fyri rættin at gagnnýta náttúrutilfeingi. Hetta hevði gjørt tað møguligt at minka um inntøkuskattatrýstið. Eitt lægri inntøkuskattatrýst hevði havt við sær, at tað loysti seg betur at arbeiða og at tað loysti seg verri at arbeiða svart. í stuttum hevði borið til at nærkast tveimum týðandi málum, fluttu vit part av skattatrýstinum frá inntøkuskatti til skatt á óflytiligar ognir, umhvørvisgjøld og gjøld fyri rættin at gagnnýta náttúrutilfeingi. í fyrra lagi hevði borið til at lækka inntøkuskattin, serstakliga skattin á síðst vunnu krónuna. Harvið hevði tað verið hugaligari at arbeiða hjá fleiri bólkum, sum hava møguleika at arbeiða meir, til dømis skattgjaldarar, sum í dag arbeiða parttíð, fólkapensjónistar og borgarar, sum fáa almennar veitingar. í øðrum lagi hevði hetta eisini havt við sær, at føroyingar, sum í dag arbeiða uttanlands, høvdu rindað meir til føroyska samfelagið, og at tey, sum arbeiða í Føroyum, tí høvdu rindað nakað minni. í framtíðini kann roknast við, at tað verður torførari hjá tí almenna at dúva uppá inntøkuskattin sum høvuðsinntøkukelda, av tí at tað verður meiri og meiri vanligt at flyta um landamørk í arbeiðsørindum. Somuleiðis fer sannlíkt í størri og størri mun at bera til at arbeiða við eini uppgávu í einum landi og síðani senda gjørda arbeiðið til móttakarar í øðrum landi. Sannlíkt verður truplari hjá skattamyndugleikum at vita av og at fáa skrásett tílíkar flytingar. Tí verður helst neyðugt í ávísan mun at flyta skattatrýstið frá inntøkuskatti til aðrar skatta- og inntøkukeldur. Ein tílík skattaumlegging eigur, eins og nevnt omanfyri, at verða framd soleiðis, at nýggir skattir koma ístaðin fyri inntøkuskattin, og soleiðis at flestu húski vera í minsta lagi umleið eins væl fyri, sum tey vóru áðrenn skattaumleggingina. 3.6.1 Avleiðingar av uppskotinum Stóri vansin og veikleikin við føstum gjøldum, harundir húsatænastugjaldi og borgaragjaldi, er, at borgarar við lágum inntøkum fáa álagt hesi føstu gjøld, men fáa ikki ein samsvarandi lætta í inntøkuskattinum. Til dømis ber ikki til at gera ein skattalætta soleiðis, at pensjónistar, lesandi og borgarar, sum móttaka familjuískoyti, fáa eins stóran inntøkuskattalætta, sum hækkingarnar í føstum gjøldum koma at vera eftir uppskotinum. Til ber kortini at loysa trupulleikan, sum kemur av, at tøka inntøkan minkar hjá borgarum, sum móttaka almennar veitingar, orsakað av nýggju føstu gjøldunum. Loysnin er tá at rokna út inntøkumissin fyri móttakarar av almennum veitingum og síðani at hækka almennu veitingarnar samsvarandi. Eftir verður tó ein bólkur, sum ikki móttekur almennar veitingar, men sum verður ávirkaður av føstu gjøldunum. Vandi er fyri, at fleiri koma í bólkin, sum móttekur familjuískoyti. Skattanevndin mælir tí til at hækka játtanina til familjuískoyti. Nevndin heldur tó, at ein umlegging av skattatrýstinum frá inntøkuskatti og lutvíst til føst gjøld verður til frama fyri samfelagið sum heild. 31 3.7 Tilmæli um at byrja fyrireikingararbeiði til fastognarskatt Skattanevndin mælir eisini til at byrja fyrireikingararbeiði, sum verður neyðugt, áðrenn til ber at seta í verk fastognarskatt á bústaðir. Ein fyrimunur við fastognarskatti er, at fastognarskattur hevði havt við sær eina javnari skatting av avkastinum av íløgum í bústaðir og í egnan bústað sammett við aðrar íløgur. Harafturat kunnu tílíkir skattir vera við til at breiðka inntøku- og skattagrundarlagið hjá landinum og harvið vera við til at fíggja ein lætta í inntøkuskattinum. Skattanevndin mælir frá at seta í verk eina skipan við fastognarskatti, sum byggir á sera neyvar virðismetingar av hvørjari einstakari bústaðareind. Ein stór avbjóðing í sambandi við fastognarskatt er, at hann er sera krevjandi at umsita, um skipanin skal byggja á neyvar virðismetingar. Skattanevndin mælir ístaðin til at byrja fyrireikingararbeiði til eina skipan við fastognarskatti, sum byggir á minni neyvar virðismetingar av bústaðareindum. Ein tílík skipan fer at kosta minni at menna, at halda viðlíka og at umsita. Orsakað av, at ein tílík skipan til virðismeting ikki er serliga neyv, eigur ein tílíkur fastognarskattur ikki vera høgur. Skattanevndin hevur einki nágreiniligt uppskot til eina ítøkiliga virðismetingarskipan. Skattanevndin heldur, at landsstýrið eigur at seta ein serstakan arbeiðsbólk til eitt tílíkt endamál, tá ið og um landsstýrið heldur tað vera rætt at fara undir eina skipan við fastognarskatti. Verður ein fastognarskattur ásettur, sum til dømis gevur um 1.000 kr. um mánaðin í miðal fyri hvørja bústaðareind í landinum, gevur hetta eina samlaða inntøku á um 200 mió. kr. Skattanevndin mælir somuleiðis til, at skattainntøkurnar frá einum møguligum fastognarskatti verða brúktar til at lækka vanliga inntøkuskattin við. Hetta hetta eigur eisini at verða gjørt samstundis, sum ein fastognarskattur verður settur í verk. Nevndin mælir til, at landið fær inntøkurnar frá einum møguligum fastognarskatti, og at landið síðani lækkar inntøkuskattin samsvarandi. Ein tílíkur fastognarskattur verður sannlíkt sera ymiskur kring landið, tí virðið á bústøðum kring landið er ymiskt. Høvdu kommunurnar fingið inntøkurnar frá einum tílíkum skatti, hevði hetta tí havt við sær størri mun í inntøkugrundarlagnum millum kommunurnar kring landið. 3.7.1 Føroyar hava størri orsøkir enn onnur lond at miða eftir lágum inntøkuskatti í ongum øðrum framkomnum landi arbeiðir so stórur partur arbeiðsmegini uttanlands sum í Føroyum. Núverandi skatting av uttanlandsinntøkum hevur við sær, at hesar inntøkurnar verða lagaliga skattaðar. í 2012 vóru lønirnar hjá føroyingum í útlendskari vinnu mettar til um eina milliard kr. ella um 14,5% av lønum útgoldnum í Føroyum. Parturin av løntakarunum, sum ikki rindar inntøkuskatt ella verður lagaliga skattaður, er størri í Føroyum sammett við í øðrum framkomnum londum. í øðrum framkomnum londum er ognarskattur, sum flest allir løntakarar rinda, eisini løntakarar, sum arbeiða uttanlands. Tí er meiri átrokandi í Føroyum sammett við í grannalondunum, at skattaskipanin tryggjar, at tey, ið arbeiða uttanlands, eru við til at gjalda eitt sindur meira fyri almennu tænasturnar. Lagaliga skattingin av uttanlandsinntøkum hevur við sær, at skattgjaldarar, sum arbeiða í Føroyum, koma at rinda óneyðuga høgar skattir. Hevði skattingin av inntøkum, sum eru vunnar í landinum, og skattingin av uttanlandsinntøkum verið javnari, hevði borið til at lækka inntøkuskattin í Føroyum. 32 Inntøkumissurin av lagaligu skattingini av uttanlandsinntøkum merkist sjálvsagt hjá landskassanum, men landskassin hevur aðrar stórar inntøkukeldur og kann tí taka meira inn við ymiskum gjøldum. Truplari er hjá kommununum at at bøta um skeivleikan, tí inntøkuskatturin (kommunuskatturin) er nógv tann størsta inntøkan hjá kommununum. Kommunurnar kunnu tí ikki í sama mun bøta um inntøkumissin við at hækka aðrar inntøkukeldur. Kommunurnar fáa, sum er og í sambandi við fígging av eldraøkinum, endurgjald frá landskassanum fyri skattainntøkur, sum kommunurnar áttu at fingið frá útisiglarum og uttanlandsinntøkum. Við hesum verður skeivleikin enn størri. í fyrra lagi verða uttanlandsinntøkurnar lagaliga skattaðar, og landskassin hevur ein inntøkumiss av hesum. í øðrum lagi hava kommunurnar ein inntøkumiss av tí sama, og landskassin endurrindar mistu inntøkurnar. Landskassin er tí fyri tvífaldum missi, og loysnin hevur ikki við sær eina javnari skatting av inntøkum vunnum í Føroyum og av uttanlandsinntøkum. Skattanevndin mælir til, at trupulleikin ístaðin verður loystur við at kommunurnar fáa heimild at áseta og krevja inn ávís gjøld sum til dømis eitt húsatænastugjald og eitt borgaragjald. Við eini tílíkari loysn koma borgarar, sum í dag rinda lítið í kommunuskatti, at rinda fyri ein størri part av teimum tænastum, sum teir fáa frá kommununum. Harvið loysa kommunurnar sjálvar trupulleikan. 3.8 Tilmæli í sambandi við gjøld fyri rættin at gagnnýta náttúrutilfeingi Skattanevndin hevur viðgjørt loyvisgjaldið á alivinnu og tilfeingisgjøldini, sum fyritøkur í fiskivinnuni rinda fyri fiskirættindi (kapittul 10). Gjøldini fyri rættin at gagnnýta ávíst náttúrutilfeingi eru ikki skattir sambært vanligari skattaástøði ella sambært lýsingini av hugtakinum skattur, sum verður brúkt í frágreiðingini. Talan er heldur um nýtslugjøld (ella royalty), sum landsmyndugleikar áleggja fyri rættin at gagnnýta ávíst náttúrutilfeingi, sum samfelagið alt er eigari av. Skattanevndin loyvir sær kortini at viðgera hesi gjøld stutt, tí talan er um inntøkukeldur hjá tí almenna, sum kunnu vera við til at breiðka inntøkugrundarlagið hjá tí almenna og fíggja eina umlegging av skattatrýstinum burturfrá vanliga inntøkuskattinum. Skattanevndin hevur ikki viðgjørt gjøld fyri rættin at gagnnýta annað náttúrutilfeingi, til dømis loyvi til at leita eftir ella at útvinna kolvetni úr undirgrundini. Skattanevndin mælir til, at arbeiði verður gjørt fyri at kanna, um tørvur er á at dagføra føroysku kolvetnisskattalógina. Tilfeingisgjøld hava fleiri góðar eginleikar. Meðan flestu skattasløg skeikla avgerðir og atferð hjá borgarum og fyritøkum og hava við sær ein vælferðarmiss, hava tilfeingisgjøld við sær eina vælferðarøking, um tey eru ásett rætt. Inntøkur frá tilfeingisgjøldum kunnu eisini vera við til at fíggja ein lætta í øðrum skattasløgum, sum eru skeiklandi, til dømis í inntøkuskattinum. Skattanevndin mælir til, at inntøkurnar frá gjøldum fyri rættin at gagnnýta aliloyvini og fiskirættindi verða nýttar til at lækka inntøkuskattin við og til at styrkja landskassan við. Til ber at javna tílíkar inntøkur yvir tíð umvegis ein búskapargrunn. 3.8.1 Gjøld fyri rættin at gagnnýta aliøkini Skattanevndin mælir til at broyta loyvisgjaldið á alivinnu. Endamálið er, at fáa størri part av mettu tilfeingisrentuni í landskassan sammett við í dag serstakliga tá ið altjóða laksaprísir eru høgir. Hetta kann vera 33 við til at breiðka inntøkugrundarlagið hjá tí almenna og vera við til at fíggja eina umlegging skattatrýstinum burturfrá vanliga inntøkuskattinum. Skattanevndin mælir til, at meginparturin av meirinntøkunum frá einum dagførdum gjaldi fyri rættin at gagnnýta aliøkini verður brúktur til at fíggja eina lækking í vanliga inntøkuskattinum. Skattanevndin mælir til, at broytta loyvisgjaldið verður ásett sum ein prosentpartur av mettu tilfeingisrentuni. Eftir uppskotinum hjá skattanevndini verður loyvisgjaldið lutfalsliga lægri sammett við í dag, tá ið altjóða laksaprísurin er lágur. Loyvisgjaldið verður hinvegin munandi hægri sammett við í dag, tá ið altjóða laksaprísurin er høgur. Skattanevndin hevur gjørt nakrar meginreglur til eitt broytt loyvisgjald, sum verður roknað við støði í mettu tilfeingisrentuni. Skattanevndin heldur hetta vera frægasta háttin at áseta eitt gjald fyri rættin at gagnnýta aliøkini (aliloyvini). Endamálið við uppskotinum hjá skattanevndini er, at loyvisgjaldið skal samsvara betur við veruliga virðið á rættinum at gagnnýta aliøkini (aliloyvini). Verandi loyvisgjald á alivinnuna hevur fleiri góðar eginleikar, til dømis at gjaldið er einfalt og krevur lítla umsiting sammett við inntøkurnar frá gjaldinum. Skattanevndin heldur kortini eisini, at ávísir vansar eru við verandi loyvisgjaldi, sum til ber at bøta um. Ein vansi við verandi loyvisgjaldi er, at landið fær lutfalsliga lítlan part av inntøkunum (sammett við vinningin í alivinnuni), tá ið altjóða laksaprísir eru høgir. Verandi loyvisgjald er eisini nakað høgt, tá ið altjóða laksaprísir eru lágir. Skattanevndin heldur sum heild, at verandi loyvisgjald ikki í nóg stóran mun leggur upp fyri, at virðið á rættindunum at gagnnýta aliøkini hækkar munandi, tá ið altjóða laksaprísir eru høgir. Skattanevndin mælir tí til at broyta verandi loyvisgjald. Samfelagið eigur í útgangsstøði alt virðið, sum rætturin at gagnnýta náttúrutilfeingi hevur (í hesum føri rætturin at gagnnýta aliøkini). Tilfeingisrentan kann kortini ikki roknast út neyvt. Staðfestast kann ikki neyvt eftir einum ávísum frymli, hvussu stór hon er. Sonevndur mettur vanligur vinningur byggir á metingar og fortreytir, sum støðugt broytast og ikki eru serliga neyvar. Harafturat er neyðugt at meta um framleiðslukostnaðin við støði í almennum roknskapum. Skattanevndin mælir tí til, at inntøkan hjá landskassanum verður minni enn metta (roknaða) tilfeingisrentan. Nevndin mælir til, at loyvisgjaldið verður 80% av mettu tilfeingisrentuni. Uppskotið hjá skattanevndini tekur støði í eini meting av tilfeingisrentuni (mettu tilfeingisrentuni). Tilfeingisrentan er marknaðarvirðið á rættinum at gagnnýta føroysku aliøkini (aliloyvini). Eingin skipaður marknaður er, har fyritøkur sínámillum kunnu keypa og selja rættindi at gagnnýta aliøkini. Tí kennir eingin marknaðarvirðið á rættindunum at gagnnýta føroysku aliøkini. Skattanevndin mælir tí til, at loyvisgjaldið verður roknað við støði í eini meting av tilfeingisrentuni (mettu tilfeingisrentuni). Metta tilfeingisrentan er avlopið (vinningurin), sum er eftir, tá ið framleiðslukostnaður og mettur vanligur vinningur eru drigin frá metta søluvirðinum (metta virðinum á tøkuni av alifiski). Virðið á rættinum at gagnnýta aliøkini er sera stórt, tá ið altjóða laksaprísir eru høgir. Loyvisgjaldið, sum fyritøkur rinda fyri rættin at gagnnýta aliøkini, eigur tí at vera lutfalsliga størri tey árini, tá altjóða laksaprísir eru høgir. Mynd 7 niðanfyri lýsir munin í gjaldinum pr. kg av tøku í verandi loyvisgjaldi sammett við, um loyvisgjaldið verður broytt eftir meginreglunum, sum eru lýstar niðanfyri. Skattanevndin mælir til at brúka prísindeksið fyri laks Fish Pool Index sum altjóða marknaðarprís til útrokning av metta søluvirðinum, sum er avgjaldsgrundarlagið undir loyvisgjaldinum. Hetta verður eisini gjørt við verandi loyvisgjaldi. 34 Lýsingar av nøkrum hugtøkum: Tilfeingisrenta: Marknaðarvirðið á rættinum at gagnnýta aliøkini (aliloyvini). Av tí at eingin skipaður marknaður er, har alirættindini (aliloyvini) javnan verða keypt og seld, ber ikki til at staðfesta, hvussu stór tilfeingisrentan er. Tí er neyðugt at meta um hana við støði í ymiskum fortreytum. Hetta er metta tilfeingisrentan. Mett tilfeingisrenta: Staðfesta avkastið (vinningurin), sum er eftir, tá ið framleiðslukostnaður og mettur vanligur vinningur eru drigin frá staðfesta avkastinum. Mett tilfeingisrenta = staðfest avkast framleiðslukostnaður mettur vanligur vinningur. Mettur vanligur vinningur: Avkast (ella vinningur) sum er vanligt um árið í øðrum vinnugreinum, sum hava eins nógvan váða sum viðkomandi vinnugrein. Skattanevndin mælir til at nýta mettan vanligan vinning á 6% um árið í ROIC í metingunum av tilfeingisrentuni fyri alivinnuna. Mettur framleiðslukostnaður: Metti kostnaðurin av at framleiða tær nøgdir av aldum laksi, sum verða tiknar eitt ávíst tíðarskeið. Skattanevndin hevur mett framleiðslukostnaðin til um 32 kr. kg. við støði í almennum roknskapum hjá fyritøkunum í alivinnuni fyri árið 2016. Skattanevndin mælir til, at metingarnar av framleiðslukostnaði verða dagførdar við ávísum millumbilum. Tøka í kg.: Nøgdirnar av alilaksi, sum verða tiknar og seldar eitt ávíst tíðarskeið. Tøkan er ofta víst í kruvdari vekt og er ofta uppgjørd í tonsum. ROIC: Return on invested capital. ROIC er eitt fíggjarligt lyklatal, sum vísir rentingina (avkastið) av samlaða kapitalinum (íløguni), sum er settur í eina fyritøku ella vinnu. Lyklatalið verður roknað sum samlaða rakstrarúrslitið eftir skatt býtt við bókaða virðinum á eginogn og støðisognum tilsamans (ikki íroknað gjaldføri og líknandi). Mynd 7. Verandi loyvisgjald sammett við gjald eftir meginreglunum hjá skattanevndini Verandi loyvisgjald Broytt loyvisgjald 12 10 8 6 4 2 0 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 Fish Pool Indeksprísur (DKK/kg.) Viðm.: Broytta loyvisgjaldið í kr. pr. kg. byggir á eina miðalvekt á smoltum á 300g og tøkuvekt í miðal á 6 kg. pr. laks. Kelda: Metingar hjá Skattanevndini. 35 kr./kg. í kruvdari vekt Skattanevndin mælir til, at loyvisgjaldið verður roknað eftir hesum meginreglunum: Loyvisgjald = Mett tilfeingisrenta 80% Loyvisgjald = ((Fish Pool Indeksprísur + 8%) (Mettur framleiðslukostnaður pr. kg. + Mettur vanligur vinningur pr. kg.)) (Tøka í kg. Vekt við útseting í kg.) 80% Mett tilfeingisrenta = Mett søluvirði mettur framleiðslukostnaður mettur vanligur vinningur Torført er sjálvsagt at meta um gongdina í altjóða laksaprísinum næstu tíðina og í framtíðini. í døminum niðanfyri er altjóða laksaprísurin settur til 40 kr. pr. kg. í løtuni er altjóða laksaprísurin um 4,5-5 EUR pr. kg. sambært Fish Pool Indeks, sum svarar til um 33-37 kr. pr. kg. Flestu greinarar innan alivinnuna rokna við, at altjóða laksaprísir vera um 40 kr. pr. kg. tey næstu trý árini. Seinastu átta árini hevur prísurin á føroyskum laksi verið um 9-10% hægri sammett við laks, sum sæst í Fish Pool indeksinum. Seinastu trý árini hevur prísurin á føroyskum laksi verið um 16% hægri sammett við prísin á norskum laksi. Skattanevndin heldur tað tí vera rætt at rokna við einum ávísum prísfyrimuni, sum føroyskar alifyritøkur hava, í frymlinum fyri loyvisgjaldið omanfyri. Skattanevndin mælir til at leggja 8% aftrat Fish Pool Indeksprísinum eins og víst í frymlinum omanfyri. Við hesum fæst ein prísur, sum svarar betur til prísin á føroyskum laksi. Metti framleiðslukostnaðurin pr. kg. er samlaða kostnaðurin av at framleiða hvørt kg. av laksi (í kruvdari vekt) grundað á síðsta tøka roknskaparárið. Skattanevndin hevur við støði í almennum roknskapum fyri árið 2016 mett framleiðslukostnaðin til um 32 kr. pr. kg. í frymlinum omanfyri verður vektin á smoltunum við útseting drigin frá vektini á tøkuni. Endamálið við hesum er, at fyritøkurnar skulu fáa ein frádrátt fyri framleiðsluna av smoltum, sum fer fram á landi. Fyritøkurnar eiga ikki at rinda loyvisgjald av hesi framleiðsluni, sum fer fram á landi og ikki á aliøkjunum á sjónum. Føroysku alifyritøkurnar hava síðstu árini gjørt stórar íløgur í smoltstøðirnar á landi og ætla framhaldandi at gera tílíkar íløgur næstu árini. íløgurnar fara væntandi at hava við sær, at miðalstøddin á útsettum smoltum fer at vaksa úr 200-300g til góð 500g innanfyri 3-4 ár. Samlaða vektin á smoltum við útseting fer tí sjálvsagt eisini at vaksa eftir frymlinum og meginreglunum omanfyri. í døminum niðanfyri er mettur vanligur vinningur settur til 6% av støðisognum og livandi fiski tilsamans (sonevnt ROIC). Skattanevndin heldur, at ein renting á 6% um árið av virðinum á støðisognum og livandi fiski tilsamans er ein hóskandi mettur vanligur vinningur, tá ið mett verður um tilfeingisrentuna í alivinnuni. Sambært metingum hjá skattanevndini svarar ein renting á 6% av virðinum á støðisognum og livandi fiski tilsamans til eitt avlop á um 4 kr. pr. kg. av framleiddum laksi. Dømi um mett loyvisgjald fyri alla vinnuna eftir meginreglunum omanfyri:Loyvisgjald = ((40 kr. + 8%) (32 kr. + 4 kr.)) (71 tús. tons 3 tús. tons) 80% = 392 mió. kr. 36 Eitt loyvisgjald roknað eftir meginreglunum omanfyri hevði sostatt helst verið um 400 mió. kr. um árið við Fish Pool Indeksprísi á um 40 kr. pr. kg. Tøkan er mett til um 71 tús. tons í døminum omanfyri, og vektin á smoltunum við útseting er mett til um 3 tús. tons. Metingarnar av tilfeingisrentuni byggja á mett viðurskifti og fortreytir, sum støðugt broytast. Framleiðslukostnaðurin pr. kg. er serliga týðandi fyri metingarnar og broytist ár um ár. Samlaða íløgan (virðið á støðisognini og livandi fiski tilsamans), sum metti vanligi vinningurin skal roknast av, ávirkar eisini metingarnar av tilfeingisrentuni munandi. Tí er neyðugt við millumbilum at endurskoða og dagføra útrokningargrundarlagið, tá ið broytingar koma fyri í fyritreytunum, sum verða nýttar í útrokningini av mettu tilfeingisrentuni. Skattanevndin heldur, at skipanin og meginreglurnar omanfyri bæði leggja upp fyri, at altjóða laksaprísurin kann broytast nógv, og leggja upp fyri, at virðið á rættinum at gagnnýta aliøkini er lutfalsliga størri, tá ið altjóða laksaprísirnir eru høgir. Neyðugt verður sjálvsagt at áleggja eitt tílíkt loyvisgjald á hvørja alifyritøku sær. Til ber kortini at brúka eina samlaða meting av framleiðslukostnaði fyri vinnuna og eina felags uppgerð av altjóða laksaprísinum (Fish Pool Indeksið). Sannlíkt verður eisini neyðugt at gera upp loyvisgjald, tøku og útseting av smoltum mánaðarliga. Neyðugt verður eisini at menna skipanir til álíkning av gjaldinum og til skráseting av vekt á smoltum við útseting og líknandi. Roknast kann við, at inntøkurnar frá gjøldum fyri rættin at gagnnýta aliøkini fara at sveiggja nógv í framtíðini. Avlopini í alivinnuni hava eisini sveiggjað sera nógv síðstu 10-15 árini. Skattanevndin heldur, at til ber at javna inntøkurnar frá gjøldum fyri rættin at gagnnýta aliøkini umvegis ein búskapargrunn. Til dømis ber til at áseta, at útgjøldini úr einum tílíkum grunni inn á fíggjarætlanina hjá landinum verða javnað eftir miðaltølum fyri inngjøldini síðstu 4-5 árini ella longur. 3.8.2 Hevði borið til at selt rættin at gagnnýta aliøkini? Skattanevndin heldur í útgangsstøði, at frægasti hátturin at fáa greiðu á, hvat marknaðarvirðið er á alirættindunum, hevði verið ein skipan við einum uppboðssølumarknaði fyri fleiriárarættindi til aliøkini. Ein tílík skipan hevði eisini givið betri ábendingar um, hvussu stór tilfeingisrentan er. Tó høvdu fleiri praktiskir trupulleikar og avbjóðingar staðist av, um landsmyndugleikar royndu at selja rættindini at gagnnýta føroysku aliøkini á einum uppboðssølumarknaði. Sannlíkt hevði verið sera avbjóoðandi at fáa eina tílíka skipan at virka væl og eftir ætlan. Niðanfyri verða nøkur praktisk viðurskifti og avbjóðingar nevnd, sum sannlíkt høvdu gjørt tað torført at fáa eina tílíka skipan at virka væl og eftir ætlan. Fyri at minka um vandan fyri smittuspjaðing millum aliøkini, hava alifyritøkurnar skipað seg soleiðis, at tær í stóran mun hava fleiri landafrøðiliga samanhangandi aliloyvi. Fyritøkurnar hava eisini skipað seg soleiðis við landafrøðiliga samanhangandi aliloyvum fyri at fáa størri fyrimunir av stórrakstri og sum heild fyri at fáa skynsamari rakstur í virksemið. At aliøkini eru skipað í landafrøðiliga samanhangandi aliøki er óivað skilagott av fleiri ymiskum orsøkum og minkar óivað um vandan fyri smittuspjaðing. Skipanin ger tað eisini torført at selja rættindi at gagnnýta einstøk aliøki ella nøkur fá aliloyvi í senn. 37 Skattanevndin heldur tað eisini vera ivasamt, hvussu umsetilig fleiriárarættindi at gagnnýta aliøki høvdu verið. Samlaðu framleiðslugøgnini og íløgurnar í framleiðslutól eru lutfalsliga stór, áðrenn til ber at fara undir aling av laksi á sjónum. Samanumtikið eru íløgurnar lutfalsliga stórar, millum annað um ein hugsar sær, at nýggjar alifyritøkur skulu setast á stovn. Harafturat er alivinnan í dag skipað við vertikalari integrasjón (loddrættari integrasjón) av allari virðisketuni eins og nevnt omanfyri. Vertikala integrasjónin í alivinnuni er neyðug soleiðis, at fyritøkurnar hava betri møguleika at stýra øllum liðum framleiðsluni, millum annað tí at framleiðslan hevur stóran lívfrøðiligan váða við sær. Hetta gera fyritøkurnar millum annað við sjálvar at framleiða tey smolt, sum verða sett út. Vertikala integrasjónin gevur fyritøkunum betri møguleikar at stýra lívfrøðiliga váðanum, sum er knýttur at framleiðsluni. Vertikala integrasjónin í alivinnuni hevði óivað eisini verið ein avbjóðing, høvdu landsmyndugleikar roynt at selt rættin at gagnnýta føroysk aliøki. Til dømis er ósannlíkt, at alifyritøkur, sum ikki eru vertikalt integreraðar, hava nakrar møguleikar at kappast við aðrar fyritøkur, sum framleiða egin smolt, fóður og lidnar matvørur til endabrúkarar. Skattanevndini heldur, at landsstýrið eigur at seta í verk kanningararbeiði fyri at fáa betri greiðu á, í hvønn mun til ber at selja rættin at gagnnýta aliøki, tá ið tílík rættindi gerast tøk ella skulu lutast út av ymiskum orsøkum. Skattanevndin mælir eisini til at kanna tær royndir, sum eru gjørdar í Noregi av at selja aliloyvi síðstu árini og um royndirnar í Noregi eru viðkomandi í hesum sambandi. Skattanevndin mælir til at halda fram við verandi skipan, sum ber í sær, at aliøkini eru skipað í stór og landafrøðiliga samanhangandi aliøki. Hetta minkar um vandan fyri smittuspjaðing og hevur óivað eisini fleiri aðrar fyrimunir við sær, millum annað fyrimunir av stórrakstri. 3.8.3 Gjøld fyri rættin at gagnnýta fiskatilfeingið Ein arbeiðsbólkur settur av landsstýrismanninum í fiskivinnumálum arbeiddi í 2016 við frágreiðing um nýskipan av fiskivinnuni og tilmælum til nýggja fiskivinnuskipan. Skattanevndin hevur tí bara viðgjørt og lýst einstakar grundleggjandi spurningar um gjald fyri nýtslu av fiskirættindum. Møguligar inntøkur av at broyta verandi gjøld, sum fyritøkur í fiskivinnuni rinda fyri fiskirættindi, eru ikki roknaðar við sum fígging í skattaumleggingini, sum skattanevndin mælir til at seta í verk. Fyritøkur í fiskivinnuni gagnnýta í virksemi sínum eitt avmarkað tilfeingi føroysku fiskastovnarnar sum samfelagið alt eigur. Av tí at fiskatilfeingið er avmarkað, eru fiskirættindini at troyta fiskastovnarnar eisini avmarkað. Sostatt er ikki frí atgongd hjá øllum at fiska. Samstundis er stórur eftirspurningur eftir fiskirættindunum. Tær uppboðssølur, sum hava verið síðstu árini, eru millum annað dømi um hetta. Fiskirættindini hava tí stórt búskaparligt virði. Marknaðarvirðið á fiskirættindunum kalla vit tilfeingisrentu. Av tí at eingin skipaður marknaður er, har fiskirættindini javnan verða keypt og seld, ber kortini ikki til at staðfesta, hvussu stór tilfeingisrentan er. Vórðu fiskirættindini seld eftir marknaðartreytum, og tilfeingisrentan kravd inn til landskassan, kundu tey óivað givið stórar inntøkur til tað almenna. Søgan sigur okkum eisini, at virðið á fiskatilfeinginum og avlopini í fiskivinnuni kunnu sveiggja nógv frá ári til árs. í dag fáa land og kommunur inntøkur frá fiskivinnuni umvegis partafelags- og kapitalvinningsskatt og vanligan inntøkuskatt, sum løntakarar í fiskivinnuni rinda av síni inntøku. Sambært metingum hjá Búskaparráðnum verður tilfeingisrentan í fiskivinnuni býtt millum eigararnar av fyritøkunum í fiskivinnuni og manningarnar. Harafturat fáa land og kommunur sjálvsagt eisini part av tilfeingisrentuni í skattum og avgjøldum, eins og nevnt omanfyri. 38 Manningarnar fáa í dag sambært metingum hjá Búskaparráðnum ein munandi part av tilfeingisrentuni í fiskivinnuni. Harafturat hava landsmyndugleikar síðstu árini álagt fiskivinnuni gjøld fyri fiskirættindini (sí brot 10.3 í frágreiðingini). Nógv bendir kortini á, at fiskirættindini hava væl størri virði enn tað, sum landið í dag fær inn í skattum og gjøldum tilsamans frá fyritøkum í fiskivinnuni. Skattanevndin heldur, at fyritøkurnar í fiskivinnuni eiga at gjalda landsmyndugleikum sum umsita fiskatilfeingið vegna eigaran marknaðarprís fyri rættindini at troyta fiskatilfeingið. Skattanevndin mælir til, at størri parturin av inntøkunum frá sølu av fiskirættindum verður nýttur til at fíggja ein lætta í inntøkuskattinum við. Tilfeingisrentan í pørtum av fiskivinnuni er somikið stór, at ein skilagóð skipan við tilfeingisgjøldum kann geva stóra inntøku til landskassan. Flestu skattainntøkurnar hjá landi og kommunum skeikla avgerðir hjá einstaklingum og fyritøkum og hava við sær ein vælferðarmiss. Soleiðis er kortini ikki við tilfeingisgjøldum. Tilfeingisgjøld hava hinvegin gagnliga ávirkan á búskapin og minka um skeiklingar, um tey eru ásett rætt. Rinda fyritøkur í fiskivinnuni ikki tilfeingisgjøld, ið svara til virðið á tilfeingisrentuni (tað er marknaðarvirðið á fiskirættindunum), er hetta at meta sum óbeinleiðis stuðul frá landinum til fyritøkur, sum fáa útlutað fiskirættindi fyri minni enn marknaðarprís. Tílíkur stuðul hevur fleiri óhepnar avleiðingar við sær. Til dømis er vandi fyri, at ov nógvur veiðukapasitetur og ov stór veiðuorka verður loyvd inn í fiskivinnuna. Rinda fyritøkur í fiskivinnuni hinvegin tilfeingisgjøld, sum svara til tilfeingisrentuna, minkar vandin fyri, at ov nógvur veiðukapasitetur og ov stór veiðuorka verður loyvd inn í fiskivinnuna. Sjálvsagt er eisini neyðugt við øðrum skipanum til at tryggja burðardygga stovnsrøkt og fyri at forða fyri ov stórari veiðuorku og trýsti á fiskastovnarnar, til dømis veiðusetningum og umsitingarætlanum fyri fiskastovnarnar. Samanumtikið hevur ein skipan við tilfeingisgjøldum, sum svara til tilfeingisrentuna, við sær, at tilfeingisrentan kemur eigaranum av fiskirættindunum til góðar, heldur enn fyri ein part at hvørva millum skins og hold. Roknast kann við, at inntøkurnar frá gjøldum fyri rættin at gagnnýta fiskirættindi fara at sveiggja nógv í framtíðini. Vinningurin í fiskivinnuni og tískil eisini virðið á fiskirættindunum hevur eisini sveiggjað nógv søguliga sæð. Skattanevndin heldur, at til ber at javna inntøkurnar frá gjøldum fyri rættin at gagnnýta fiskirættindi umvegis ein búskapargrunn. Til dømis ber til at áseta, at útgjøldini úr einum tílíkum á fíggjarlógina ella fíggjarætlanina hjá landinum verða javnað eftir miðaltølum fyri inngjøldini síðstu 4-5 árini ella longur. Ein meiriluti av limunum í skattanevndini heldur, at sum útgangsstøði eigur landið at selja øll fiskirættindini á einum uppboðssølumarknaði. Ein meiriluti í skattanevndini heldur hetta vera frægasta háttin hjá landinum at fáa inn størst møguligan partin av tilfeingisrentuni í fiskivinnuni og frægasta háttin til útluting av fiskirættindum. Sjónarmið hjá minnilutanum í nevndini í sambandi við gjøld fyri fiskirættindi4 Minnilutin í nevndini ásannar, at avmarkað fiskatilfeingi kann skapa eina munandi tilfeingisrentu, og at tað er av stórum týdningi fyri alt samfelagið, at skaptar verða fyritreytir fyri, at tilfeingisrentan frá fiskatilfeingi verður størst møgulig. Hvussu stór tilfeingisrentan verður hvørt einstakt ár, valdast sjálvsagt fyrst og fremst um náttúrugivin viðurskifti, men tað hevur eisini stóran týdning, at settar verða rættar lívfrøðiligar avmarkingar og at fiskiveiðan verður skipað so skilagott, sum til ber. 4 Minnilutin í nevndini er í hesum føri Petur Alberg Lamhauge og Herit V. Albinus. 39 Eitt gjald á tilfeingisrentuna hevur onga skeikling við sær, um hetta verður lagt rætt til rættis. Tí eru búskaparliga góðar orsøkir til, at tílík gjøld eru partur av almennu inntøkunum. Minnilutin mælir í fyrra lagi til at seta í verk eina skipan við tilfeingisgjøldum/skattum fyri alla fiskivinnuna. Tilfeingisgjaldið/skatturin kann verða roknað við støði í eini mettari tilfeingisrentu, eins og nevndin mælir til fyri alivinnuna. Minnilutin mælir í øðrum lagi til at seta í verk eina royndarskipan við uppboðssølum, har ein minni partur av samlaðu kvotunum verður boðin út. Minnilutin mælir frá at selja allar kvotur á uppboðssølu. Lítil ivi er um, at ein uppboðssøla hevur fleiri fyrimunir sum amboð til útluting. Minnilutin metir kortini, at ymisk viðurskifti tala fyri, at ein skipan við uppboðssølu verður avbjóðandi at seta í verk fyri føroysku fiskivinnuna. Til dømis verður torført at tryggja eina virkna kapping á uppboðssølumarknaðinum, kunnu útlendingar ikki luttaka á uppboðssøluni. Harafturat metir minnilutin, at lógaruppskotið, sum nú fyriliggur, ber boð um, at myndugleikar í ov stóran mun vilja knýta treytir til tey loyvi, ið verða boðin út. Tá ið myndugleikar leggja seg út í vinnuligar avgerðir á henda hátt, er hetta við til at minka um avkastið í vinnuni, og minkar hetta sostatt eisini um møguligu inntøkurnar til landskassan. 3.9 Tilmæli í sambandi við skattaviðurskiftini hjá kommununum Skattaviðurskiftini hjá kommununum og kommunubúskapurin eru lýst í kapittul 9 í frágreiðingini. Inntøkugrundarlagið undir føroysku kommununum er sera ójavnt í verandi skattaskipan. Skattanevndin heldur ikki, at verandi skattaskipan í nóg stóran mun tryggjar kommununum eitt javnt inntøkugrundarlag. Vandi er tí fyri, at munurin á almennu tænastunum, millum annað á eldraøkinum, verður stórur ymsastaðni í landinum í framtíðini. Við verandi kommunubygnaði við 29 kommunum, harav summar kommunur eru sera smáar, mælir skattanevndin frá at seta í verk útjavning av inntøkunum hjá kommununum í landinum. Skattanevndin mælir til, at kommunurnar verða lagdar saman í kommunur við í minsta lagi 1.000 íbúgvum, áðrenn útjavning av inntøkum millum kommunur verður sett í verk. Samanleggingar til færri og størri kommunur hevði í sær sjálvum minkað um tørvin á útjavning millum kommunurnar. Skattanevndin mælir til at broyta verandi fíggingarleist í sambandi við, at kommunurnar nú reka eldraøkið. Landskassin eigur ístaðin at gjalda kommununum eina árliga upphædd (blokkveiting) fyri at reka eldraøkið. Nevndin mælir til, at landið rindar kommununum eina ávísa upphædd til eldraøkið, sum er ásett eftir talinum av borgarum, sum eru 67 ár og eldri. Upphæddin verður fyrstu ferð ásett við samráðing millum land og kommunur. Eftir hetta verður upphæddin hækkað við talinum av borgarum 67 og eldri og við lønarvøkstrinum fyri starvsfólk í eldrarøktini. Skattanevndin mælir til at strika verandi endurgjald til kommunurnar fyri mistar inntøkur vegna FAS-, DIS-, uttanlandsinntøkur og sjómannafrádrátt. Skattanevndin mælir eisini til, at landskassin fær inntøkurnar frá skattinum á pensjónsinngjøld. Kommunurnar eiga í staðin at fáa eina eina ávísa upphædd til eldraøkið, eins og nevnt omanfyri. Nevndin heldur ikki, at verandi fíggingarleistur í sambandi við eldraøkið er til fyrimunar fyri kommunurnar, landið ella fíggingina av eldraøkinum. Roknast kann við, at inntøkurnar, sum kommunurnar fara at fáa fyri at reka eldraøkið fara ikki at svara til veruliga kostnaðin av at reka eldraøkið, sum frálíður. 40 Skattanevndin heldur eisini, at kommunurnar eiga ikki at hava ábyrgdina av tí haldførisavbjóðing, sum eldraøkið hevur við sær. Til hetta er kommunubúskapurin ov viðbrekin og byggir í høvuðsheitum á tvær inntøkur, inntøkuskatt og partafelagsskatt. Skattanevndin heldur, at búskapurin hjá landinum er betur egnaður at hava ábyrgd av tí haldførisavbjóðing, sum eldraøkið hevur við sær. Skattanevndin heldur eisini, at verandi býti av partafelagsskatti millum kommunurnar hevur við sær ein inntøkuójavna millum kommunurnar, sum ikki tænir nøkrum endamáli. Skattanevndin mælir til, at landið fær allar inntøkurnar frá partafelagsskattinum. ístaðin eiga kommunurnar at fáa aðrar meiri støðugar og tryggari inntøkukeldur til at fíggja teirra virksemi og vælferðartænastur, sum tær veita borgarum. Skattanevndin mælir eisini til, at inntøkugrundarlagið hjá kommunum ístaðin verður breiðkað við at geva teimum heimild at áseta húsatænastugjald og borgaragjald og at kommunurnar fáa inntøkurnar frá hesum (brot 3.6). Tiltøkini, sum eru nevnd omanfyri um at broyta inntøkubýtið millum land og kommunur og at broyta afturberingina í sambandi við fígging av eldraøkinum fara í sjálvum sær at hava við sær eitt javnari og støðugari inntøkugrundarlag fyri kommunurnar. Skattanevndin heldur, at onnur tiltøk enn tey, sum eru nevnd omanfyri, eiga ikki at verða sett í verk uttan so, at kommunur verða lagdar saman til 10-15 kommunur ella færri. Ein onnur meginregla, sum til ber at brúka í sambandi við samanlegging av kommununum, er, at allar kommunur eiga í minsta lagi at hava 1.000 íbúgvar. Hetta hevði somuleiðis virkað útjavnandi millum kommunurnar. 3.10 Tilmæli í sambandi við skattin av pensjónsinngjøldum Skattanevndin hevur viðgjørt skattin av pensjónsinngjøldum (eisini nevndur eftirlønarskattur). Meðan nevndin hevur arbeitt við einum broytingaruppskoti, er landsstýrið komið við einum uppskoti um at broyta verandi skatting av pensjónsinngjøldum. Nevndin hevur tí gjørt av ikki at gera nakað tilmæli um skatting av pensjónsinngjøldum. Skatturin av pensjónsinngjøldum er eisini lýstur í broti 6.7 í frágreiðingini. 3.10.1 Skatting av avkasti av eftirlønarsamansparing Skatting av avkasti av eftirlønarsamansparing eigur at verða viðgjørd saman við skatting av pensjónsinngjøldum og mótrokning í fólkapensjónini vegna eftirløn. Skattanevndin mælir til, at hildið verður fram við verandi skipan, har ið avkastið av eftirlønarsamansparing ikki verður skattað so hvørt í tíðarskeiðinum, meðan eftirlønin verður samanspard. í verandi skipan er skattingin av pensjónsinngjøldum saman við mótrokningini somikið stór, at tað neyvan er ráðiligt at skatta avkast av eftirlønarsamansparing so hvørt í tíðarskeiðinum, meðan eftirlønin verður samanspard. Mælt verður tí til, at avkast av eftirlønarsamansparing ikki verður skattað. Verður eftirlønarsamansparing skattað við út við 50 prosentum hjá flestu løntakarum við inngjald, og mótrokna landsmyndugleikar í fólkapensjónini, er skattingin í hægra lagi, longu sum er. Verður markskatturin lækkaður og verður mótrokningin í fólkapensjónini lækkað, verður samlaða skattingin og mótrokningin tilsamans helst á einum hóskandi støði. 41 3.11 Tilmæli um at dagføra arvaavgjaldið Arvaavgjaldið er lýst í broti A.1 í fylgiskjali A. Arvaavgjaldið er í dag millum 1 og 12% av arvinum, alt eftir hvør arvar og hvussu nógv. Skattanevndin mælir til at dagføra føroysku lógina um arvaavgjald. Mælt verður til, at arvaavgjaldið verður broytt soleiðis fyri arvingar, sum eru hjúnafelagi, børn og onnur í beinari linju:  3% av arvi, sum er upp til 3 mió. kr.  10% av arvi, sum er omanfyri 3 mió. kr., men sum er undir 5 mió. kr.  20% av arvi, sum er omanfyri 5 mió. kr., men sum er undir 10 mió. kr.  30% av arvi, sum er omanfyri 10 mió. kr.  Fyri aðrar arvingar mælir skattanevndin til, at arvaavgjaldið verður 30% av øllum arvi. Sambært verandi lóggávu í Føroyum eru gávur frá familjulimum skattafríar.5 Verður arvaavgjaldið í Føroyum hækkað næstu árini, verður eisini neyðugt at dagføra skattingina av gávum frá familjulimum. Verður hetta ikki gjørt, kann roknast við, at fólk fara at royna at sleppa sær undan arvaavgjaldinum við at lata gávur í teimum førum, har tað ber til. Skattanevndin mælir tí til at gávuavgjaldið verður broytt, tá ið arvaavgjaldið verður dagført. Skattanevndin mælir til, at meirinntøkan frá einum dagførdum arvaavgjaldi verður nýtt til at minka um inntøkuskattin. Inntøkur frá arvaavgjaldinum kunnu eisini javnast út yvir tíð umvegis ein búskapargrunn. Fyrimunirnir við arvaavgjaldinum eru serliga, at tað kann viðvirka til at minka ójavnan, sum er millum ættarlið, og at tað eisini kann nýtast til at minka um inntøkuskattin. Arvaavgjøld kunnu sostatt vera við til at fíggja ein lætta í øðrum skattasløgum, sum virka meiri skeiklandi á atferð og avgerðir hjá fólki. Arvaavgjøld eru ymisk í ymiskum londum. Ein orsøk er, at fatanin av, hvat er rætt og rímiligt, er ymisk millum lond. Ein onnur orsøk er, at nøkur lond hava onnur gjøld á ognir, til dømis fastognarskatt og ognarskatt á flest allar ognir og skattir á kapitalvinning við sølu av føstum ognum. Arvaavgjøldini skulu tí helst síggjast saman við øðrum gjøldum á fastar ognir og aðrar ognir. í Danmark er arvaavgjaldið 15% av búnum, sum letur arvin, tá ið arvingarnir eru børn og onnur í beinari linju. í Noregi og Svøríki er einki arvaavgjald. í Bretlandi er arvaavgjaldið 40% av búnum, frádrigið ein botnfrádrátt á GBP 325.000, somuleiðis tá ið arvingarnir eru børn og onnur í beinari linju. í USA er arvaavgjaldið 40% av búnum, frádrigið ein botnfrádrátt á USD 5,5 mió., somuleiðis tá ið arvingarnir eru børn og onnur í beinari linju. Viðmerkjast skal, at botnfrádrátturin í USA var USD 675.000 í 2001. Hetta er eitt tekin um, hvussu stórar ósemjurnar eru um, hvat eitt rætt og rímiligt arvaavgjald er. 3.12 Tilmæli í sambandi við partafelagsskatt og kapitalvinningsskatt Skattanevndin hevur viðgjørt partafelagsskattin og samansetingina av partafelagsskatti og kapitalvinningsskatti (serliga vinningsbýtisskatti). Skattanevndin hevur ikki havt møguleika at viðgera kapitalvinningsskattin gjølliga. Skattanevndin heldur, at ávísir vansar eru við verandi skipan. Skattanevndin heldur kortini ikki, at hesir vansar eru serliga álvarsamir. Skattanevndin hevur tí ikki nakað serstakt tilmæli um at broyta partafelagsskattin ella samansetingina millum partafelags- og kapitalvinningsskattin. Eitt altjóða rák síðstu árini hevur verið, at lond hava roynt at lækka partafelagsskattin nakað og hækka onnur skattasløg ístaðin, og hetta er eisini hent í okkara grannalondum. Henda gongd er eisini víst fyri okkara 5 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/skattur/gavur/, har til ber at lesa um skatting av gávum. 42 grannalond í talvu 28 í frágreiðingini. Føroyski partafelagsskatturin er nakað lægri sammett við í grannalondunum. Skattanevndin hevur ikki havt møguleika at viðgera avskrivingarlógina gjølliga. Nógv bendir kortini á, at føroysku avskrivingarreglurnar eru lagaligar sammett við í øðrum londum. Føroyska avskrivingarlógin varð síðst broytt í 2001. Skattanevndin mælir til, at arbeiði verður gjørt fyri at kanna, um tørvur er á at dagføra føroysku avskrivingarlógina. Skattanevndin mælir eisini til, at arbeiði verður gjørt fyri at kanna, um tørvur er á at dagføra skattingina av kolvetnisvirksemi. Skattanevndin mælir til, at landið fær allan partafelagsskattin og at kommunurnar ístaðin fáa aðrar meiri støðugar og tryggar inntøkur til fígging av teirra virksemi og vælferðartænastum (sí brot 3.9). Partafelagsskatturin og kapitalvinningsskatturin eru lýstir í kapittul 8 í frágreiðingini. 3.13 Tilmæli um at lækka rentustuðulin stigvíst Skattanevndin heldur ikki, at verandi skipan við rentustuðli tænir føroyska búskapinum sum heild. Skattanevndin viðurkennir kortini eisini, at tað óivað er torført at strika tílíkar stuðulsskipanir, tá ið tær eru settar í gildi og hava virkað í áratíggju. í teimum førum, tá ið fólk byggja ella keypa sær hús, hjálpir rentustuðulin til at halda rentuútreiðslunum niðri, og skuldarbyrðan verður í útgangsstøði lættari at bera hjá lántakarum. Hinvegin, tá ið hús verða seld, hevur rentustuðulin eisini við sær hægri húsaprísir, tí rentustuðulin verður kapitaliseraður í marknaðarvirðið á bústøðum. í hesum føri ger rentustuðulin, at tað verður dýrari at keypa hús, hóast rentustuðulin er við til at halda rentuútreiðslunum niðri, meðan bústaðarlán verða afturgoldin. Skipanin við rentustuðli hevur eisini skeiklingar við sær, og summar teirra eru óhepnar. Til dømis fáa fólk, sum ikki hava ráð at byggja ella keypa sær hús, ongantíð rentustuðul frá tí almenna. Húsarhald, sum byggja ella keypa sær stór og dýr hús, fáa meira rentustuðul sammett við húsarhald, sum keypa sær íbúð ella als ikki hava ráð at keypa ella byggja sær egin hús. Skattanevndin mælir til at avtaka skipanina við rentustuðli stigvíst yvir eitt longri áramál. Mælt verður til at avtaka rentustuðulin eftir umleið 25 árum, fyrst við 5-10 prosentstigum, samstundis sum inntøkuskatturin verður lækkaður, og síðani við 1 prosentstigi um árið yvir umleið 25 ár. í løtuni er rentustøðið søguliga lágt. Lagaligasta løtan at avtaka tílíkar skipanir er, tá ið rentustøðið er lágt. Skipanin við rentufrádrátti, sum varð broytt til ein rentustuðul frá 1. jan. 1997, varð upprunaliga sett í verk fyri at gera tað lættari hjá fólki at seta seg fyri egin hús við at minka um teirra rentuútreiðslur og harvið gera lánibyrðuna lættari at bera. Líknandi skipanir eru eisini í øðrum framkomnum londum. Rentustuðulin var sostatt upprunaliga ein frádráttur í skattinum. Skattanevndin loyvir sær tí eisini at viðgera rentustuðulin. Ymisku frádráttirnir í inntøkuskattinum eru annars lýstir í broti 6.5 í frágreiðingini. Rentustuðulin er fíggjaður soleiðis, at kommunurnar rinda um 45% av rentustuðlinum, meðan landið rindar um 55%. Skipanin við rentustuðli hevur í dag tvær ávirkanir. í fyrra lagi ger stuðilin tað lættari hjá fólki at byggja ella keypa sær eini hús, tí rentuútreiðslurnar eru lættari at bera orsakað av stuðlinum. í øðrum lagi verður stuðulin kapitaliseraður í marknaðarprísin á bústøðum soleiðis, at keyparar av bústøðum kunnu bjóða meir fyri bústaðarognina sammett við, um eingin rentustuðul var. Rentustuðulin trýstir sostatt bústaðarprísir uppeftir og ger tað dýrari at keypa hús, hóast rentustuðulin eisini ger rentuútreiðslurnar av bústaðarláninum lættari at bera. Rentustuðulin hevur tí helst eins stórar vansar við sær, sum hann hevur fyrimunir við sær. 43 Skattanevndin mælir til, at rentustuðulin, sum frálíður og stigvíst, verður avtikin. Skattanevndin viðurkennir kortini eisini, at tað óivað er torført at strika tílíkar stuðulsskipanir, sum eru settar í gildi og hava virkað í áratíggju. Rentan er í løtuni søguliga lág. Tí hava fólk lágar útreiðslur av rentum av teirra bústaðarlánum. Løtan er tí hin rætta nú at lækka rentustuðulin. Tá ið rentustøðið aftur fer at hækka, fáa fólk størri útreiðslur av rentum av teirra bústaðarlánum. Tá kann roknast við, at tað verður torførari at fáa undirtøku fyri at lækka rentustuðulin. 3.13.1 Avleiðingar av uppskotinum Verður skipanin við rentustuðli avtikin stigvíst, fer hetta at hava við sær eina javnari skatting av avkastinum av íløgum í egnan bústað sammett við avkastið av øðrum íløgum. Ein onnur avleiðing er, at hetta í størri mun fer at javnstilla eigarar og leigarar av bústøðum. Ein annar fyrimunur av at avtaka skipanina er, at til ber at brúka spardu útreiðslurnar til at lækka inntøkuskattin við. Soleiðis ber til at lækka skattatrýstið í inntøkuskattinum við at lækka rentustuðulin. Ein vansi við uppskotinum er, at tað fer at raka húsarhald harðast, sum hava stór og nýggj lán í sínum bústaði. Bøtast kann um henda vansan við at lækka rentustuðulin stigvíst eftir fleiri árum. Roknast kann eisini við, at bústaðarprísir í landinum verða ávirkaðir og at teir lækka nakað, verður rentustuðulin lækkaður. Hvussu nógv og hvussu ógvusliga bústaðarprísir verða ávirkaðir, er sjálvsagt treytað av, hvussu nógv og hvussu skjótt rentustuðulin verður lækkaður. Verður inntøkuskatturin lækkaður samstundis, sum byrjað verður at lækka rentustuðulin, kann roknast við, at hetta fer at mótvirka eini stórari lækking í bústaðarprísum. At bústaðarprísir lækka fer at raka tey húsarhald harðast, sum nýliga hava keypt dýr hús og hava størstu bústaðarlánini og sum hava keypt hús ella íbúð í tí trúgv, at rentustuðulin ikki lækkar næstu árini. Hinvegin høvdu lægri bústaðarprísir eisini gjørt tað lættari hjá øðrum húsarhaldum, sum enn ikki hava keypt bústað, at keypa bústað og at seta seg fyri eitt bústaðarlán. Verður rentustuðulin lækkaður, er tí neyðugt at gera hetta varisliga og stigvíst eftir nøkrum árum. 3.14 Tilmæli um at almennar veitingar sum meginregla eru skattskyldugar Skattanevndin mælir til, at almennar veitingar, sum í dag eru skattafríar, í størst møguligan mun verða lagdar um til skattskyldugar veitingar. Sum meginregla eiga almennar veitingar at vera skattskyldugar heldur enn skattafríar veitingar. Fleiri fyrimunir eru av hesum. Skattskyldugar veitingar eru meiri gjøgnumskygdar og hava við sær, at øll í størri mun verða skattað eftir førimuni og evni. Eisini verður lættari at sammeta millum arbeiðsinntøku og almennar veitingar, umframt at tað verður lættari at bera saman millum ymiskar almennar veitingar. Ein av meginreglunum, sum skattanevndin hevur nýtt í arbeiðinum, er, at almennar veitingar í størst møguligan mun eru skattskyldugar veitingar. Henda meginreglan er lýst í 4.5 í frágreiðingini saman við øðrum meginreglum. Fleiri almennar veitingar eru í dag, heilt ella lutvíst skattafríar veitingar. Sum dømi um almennar veitingar, sum í dag eru heilt ella lutvíst skattafríar, kunnu nevnast lestrarstuðul, familjuískoyti, fólkapensjónin og fyritíðarpensjónin. Skattanevndin mælir til, at miðað verður eftir, at hesar almennu veitingarnar verða umlagdar til skattskyldugar veitingar næstu árini. Greitt er, at tað er stórarbeiði at umleggja tílíkar týðandi almennar veitingar til skattskyldugar veitingar, og at hetta fer at ávirka skattainntøkur hjá landi og kommunum og útreiðslurnar av veitingunum á fleiri ymiskar hættir. 44 Tá ið almennar veitingar, sum áður hava verið skattafríar, verða lagdar um til skattskyldugar veitingar, er neyðugt at hækka veitingarnar samsvarandi, soleiðis at móttakarar hava somu tøku inntøku eftir skatt. Sum dømi um veitingar, sum í dag eru skattskyldugar almennar veitingar kunnu nevnast útgjøld úr AMEG (Samhaldsfasti), útgjøld úr Barsilsskipanini og útgjøld úr arbeiðsloysisskipanini. Skattanevndin mælir til, at almennar veitingar sum meginregla verða skipaðar sum skattskyldugar veitingar eins og veitingarnar nevndar omanfyri. 3.15 Tilmæli í sambandi við arbeiðsmarknaðargjøldini Arbeiðsmarknaðargjøldini (eisini nevnd kravd sosial tryggingargjøld) eru gjøldini til ALS, Samhaldsfasta (AMEG), Heilsutrygd, Barsilsskipanina og Kringvarpið. Skattanevndin hevur bara lýst og viðgjørt arbeiðsmarknaðargjøldini stutt (sí brot 6.6 í frágreiðingini). Skattanevndin hevur einki serstakt tilmæli um at broyta nakað av arbeiðsmarknaðargjøldunum ella at broyta samansetingina av teimum. Arbeiðsmarknaðargjøldini eru øll knýtt at og markað til ávís endamál (til dømis útgjald til arbeiðsleys, fólkapensjónistar og starvsfólk í barsil). Tí er torført hjá skattanevndini at mæla til nakra broytingar í arbeiðsmarknaðargjøldunum. Av tí at tey øll eru markað til ávís endamál, er eisini neyðugt at taka støðu til útgjøldini og útgjaldstreytirnar, verða arbeiðsmarknaðargjøldini broytt. Arbeiðsmarknaðargjøldini eru lýst í broti 6.6 í frágreiðingini. Føroysku arbeiðsmarknaðargjøldini eru hægri enn arbeiðsmarknaðargjøldini í Danmark. Hinvegin eru føroysku arbeiðsmarknaðargjøldini væl lægri sammett við í flestu øðrum framkomnum londum, til dømis í Noregi, Svøríki, Finnlandi og Týsklandi. í donsku skattaskipanini eru at kalla eingin arbeiðsmarknaðargjøld, hóast hesi eru vorðin meiri vanlig í øðrum framkomnum londum síðstu áratíggjuni. 3.16 Tilmæli í sambandi við meirvirðisgjaldið Meirvirðisgjaldið er viðgjørt í broti 7.3 í frágreiðingini. Føroyska lógin um meirvirðisgjaldið og føroyska meirvirðisgjaldskipanin eru sum heild vælvirkandi skipanir. Her verður serliga hugsað um undantøkini frá avgjaldsskylduni, reglurnar um innheinting og skuld og tað at bara tveir avgjaldsatsir eru í føroyska meirvirðisgjaldinum (0% og 25%). Harafturat fær landið nógvar inntøkur úr meirvirðisgjaldinum, eisini sammett við í øðrum framkomnum londum. Skattanevndin mælir frá at gera stórar broytingar í meirvirðisgjaldinum. Skattanevndin hevur bara nøkur ávís tilmæli um at endurskoða nøkur av undantøkunum í meirvirðisgjaldinum (sí brot 7.3). Síðstu tíðina eru settar í verk stuðulsskipanir við afturbering av meirvirðisgjaldi fyri el- og vetnisbilar og grønar orkuskipanir. Eisini eru uppskot javnan frammi um at stuðla ymiskum vørum og líknandi við undantøkum í meirvirðisgjaldinum, til dømis føroyskum bátasmíði ella føroyskum heimavirkisvørum. Skattanevndin mælir frá tílíkum stuðulsskipanum í meirvirðisgjaldinum. Eru politisk ynski um at stuðla ávísum vørum ella vinnum, eigur hetta heldur at verða gjørt við beinleiðis stuðulsskipanum og ikki við meirvirðisgjaldinum. Tílíkar stuðulsskipanir í meirvirðisgjaldinum máa av grundarlagnum undir meirvirðisgjaldinum og hava umsitingarligan kostnað við sær. Harafturat eru beinleiðis stuðulsskipanir meiri gjøgnumskygdar. 45 Ein avbjóðing fyri meirvirðisgjaldið í Føroyum og í øðrum londum, er, at fólk keypa fleiri og fleiri vørur og talgildar tænastur frá ymiskum handlum á internetinum. í fleiri førum verður meirvirðisgjald ikki rindað av tílíkum keypum. Roknast kann við, at hesin trupulleikin fer at vaksa næstu árini. Trupulleikin gevur eisini útlendskum nethandlum kappingarfyrimun framum føroysku handilsvinnuna. Trupulleikin av meirvirðisgjaldi á vørur og talgildar tænastur, sum verða keypt á netinum, kann sannlíkt bara loysast við samstarvi millum lond og felags innheintingar- og skrásetingarskipanum millum lond. 3.17 Samandráttur av tilmælunum í talvu 4 niðanfyri er yvirlit yvir ymisku tættirnar í skattaumleggingini, sum skattanevndin mælir til at seta í verk. Skattalættin í lands- og kommunuskattinum er um 570 mió. kr. tilsamans (1+7 í talvu 4). Skattanevndin roknar við, at samlaði kostnaðurin av skattalættanum verður nakað minni, sum frálíður, av tí at arbeiðsútboðið sannlíkt fer at vaksa nakað. Hetta er kortini sera torført at meta um, og skattanevndin mælir frá at rokna tílíkar metingar við í mistu skattainntøkurnar av umleggingini. Inntøkurnar frá uppskotunum um skatta- og avgjaldshækkingar, sum skulu fíggja skattaumleggingina, eru tilsamans um 775 mió. kr. (2+3+4+8+9+10 í talvu 4). Harafturat roknar skattanevndin við, at neyðugt verður at hækka játtanir til ymiskar almennar veitingar við um 130 mió. kr. Hetta verður neyðugt fyri at bøta um avleiðingarnar av uppskotunum (serstakliga húsatænastugjaldinum og borgaragjaldinum), sum skulu fíggja skattaumleggingina. Talvan vísir, at skattaumleggingin samanumtikið er fíggjað fyri land og kommunur. Hetta er hóast skattanevndin ikki hevur við í metingunum, at kostnaðurin av skattalættanum helst verður nakað minni, sum frálíður, av tí at arbeiðsútboðið sannlíkt fer at vaksa nakað. Lagt kann vera aftrat, at uppskotini um at broyta arvaavgjaldið og broytingar í meirvirðisgjaldinum eru ikki tikin við sum fígging í yvirlitinum í talvu 4. Hesar upphæddirnar eru somikið smáar og óvissar, at tað varð ikki hildið vera rætt at taka hesar við í millum onnur uppskot um skatta- og avgjaldshækkingar. Tilmælið um, at landið fær inntøkurnar frá skattinum av pensjónsinngjøldum og ístaðin flytur kommunum eina árliga upphædd, sum svarar til kostnaðin av at reka eldraøkið, er heldur ikki víst í talvu 4. Hetta tilmælið og tilmælið um at strika endurgjaldið, sum kommunurnar í dag fáa frá landinum fyri mistar inntøkur í sambandi við FAS, DIS og uttanlandsinntøkur, fara at hava við sær, at landið ístaðin flytur kommununum eina árliga upphædd fyri at reka eldraøkið (sí brot 3.9 og kapittul 9). Inntøkurnar frá partafelagsskattinum, sum skattanevndin mælir til at landið fær ístaðin fyri kommunurnar, eru í talvu 4 mettar til 84 mió. kr. Metingin er grundað á upphæddina í miðal fyri tey síðstu fimm árini. Roknast kann við, at inntøkurnar frá gjøldum fyri alirættindini fara at sveiggja meira sammett við flestu aðrar inntøkur hjá tí almenna. Hetta talar helst fyri, at allar inntøkurnar frá tílíkum gjøldum ikki verða nýttar til at fíggja ein lætta í inntøkuskattinum. Ein partur av tílíkum inntøkum eigur helst at verða brúktur til at styrkja landskassan við ella at fara í ein búskapargrunn. Roknast kann við, at meirinntøkurnar frá eini grønari umskipan av avgjøldunum fara at minka, sum frálíður. Eitt endamál við umskipanini er at tálma nýtsluni av ymiskum vørum, sum avgjøld verða løgd á. Tí kann roknast við, at grundarlagið undir fleiri av avgjøldunum verður víkjandi frameftir. Hetta talar fyri at brúka varisligar metingar av meirinntøkunum í sambandi við grønu umskipanina av avgjøldunum. 46 3.17.1 Avleiðingar av skattaaumleggingini fyri ymisk húski Niðanfyri verða víst nøkur dømi, sum vísa avleiðingarnar av samlaðu skattaumleggingini, sum skattanevndin mælir til at seta í verk, fyri ymisk sløg av húskjum. í stuttum snýr skattaumleggingin seg um at lækka lækka skattatrýstið í vanliga inntøkuskattinum. Broytingarnar, sum skattanevndin mælir til at seta í verk, lækka skattatrýstið serliga fyri inntøkur upp til um 400 tús. kr. um árið. Hetta verður síðani fíggjað við at hækka ymisk avgjøld, hægri gjøldum á rættin at gagnnýta náttúrutilfeingi og við at seta í verk tvey nýggj skattasløg (húsatænastugjald og borgaragjald). Orsakað av, at avgjøldini fara at merkjast serliga hart fyri bólkar, sum hava lágar inntøkur, mælir skattanevndin til at hækka fleiri almennar veitingar fyri at bøta um avleiðingarnar av hækkaðu avgjøldunum. Veitingarnar eru fólkapensjónin, fyritíðarpensjónin, forsorgarhjálp, familjuískoyti og lestrarstuðulin. Til dømis vísa dømini í fylgiskjali D, at ein stakur fólkapensjónistur, sum eigur egin hús og bil, fer at missa 13-14 tús. kr. um árið í tiltøkupeningi orsakað av broytingunum. Dømini vísa eisini, at tveir giftir fólkapensjónistar, sum eiga hús og bil, fara at missa um 7 tús. kr. hvør orsakað av uppskotunum. Skattanevndin mælir tí til at hækka fólkapensjónina samsvarandi og hevur sett pening av til hetta í samlaðu umleggingini. Flest allir løntakarar fáa ein inntøkuskattalætta av uppskotunum hjá skattanevndini. Hinvegin fáa allir løntakarar ikki líka nógv í inntøkuskattalætta. Uppskotini hava harafturat við sær, at allir borgarar í landinum fara at merkja, at summi avgjøld hækka umframt at tvey nýggj skattasløg skulu rindast. Hetta er fíggingarparturin av samlaðu umleggingini av skattatrýstinum. Hækkaðu avgjøldini fara serliga at merkja, at brennievni til bilar (bensin og diesel) og at brenniolja til upphiting av húsum og íbúðum verður dýrari. Harafturat fer prísurin á streymi frá SEV at hækka orsakað av, at punktgjaldið á tungolju hækkar. Hækkaða punktgjaldið á tungolju fer at gera tað dýrari hjá SEV at framleiða streym, og roknast kann við, at SEV tí má hækka prísin á streymi við hesum meirkostnaði. Avleiðingarnar av øllum hesum broytingunum eru vístar í talvu 5 niðanfyri og í fylgiskjali D við dømum um ymisk sløg av húskjum. 47 Talva 4. Samandráttur av tilmælunum frá skattanevndini, mió. kr. (2017-krónur) Meirinntøka fyri landskassan tilsamans (1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6) 31 1. Landsskattalætti -342 2. Grøn umskipan av avgjøldum 168 Strika endurrindan av brennioljugjaldi 12 Hækka brennioljugjaldið 119 Hækka punktgjald á bensin og diesel 57 Lækka vektgjaldið á dieselbilar -20 3. Broytt gjøld fyri alirættindini 190 Broytt loyvisgjald 259 Mistur partafelagsskattur -47 Mistur vinningsbýtisskattur -22 4. Strika undantøk og frádráttir 53 Strika sjómannafrádráttin 24 Strika samdøgursfrádráttin 4 Strika uttanlandsfrádrátt og broyta linkingarhátt 25 5. Annað 89 Lækka rentustuðulin 5 Partafelagsskatturin til landið 84 6. Hægri almennar veitingar -127 Hægri játtan til fólkapensjón -76 Hægri játtan til lestrarstuðul -21 Hægri játtan til familjuískoyti -5 Hægri játtan til fyritíðarpensjónir -12 Hægri játtan til forsorgarhjálp -11 Hægri játtan til ferðastuðul -2 Meirinntøkur fyri kommunur tilsamans (7 + 8 + 9 + 10 + 11) 57 7. Kommunuskattalætti -227 8. Strika undantøk og frádráttir 40 Strika sjómannafrádráttin 16 Strika uttanlandsfrádrátt og broyta linkingarhátt 20 Strika samdøgursfrádrátt 4 9. Húsatænastugjald 198 10. Borgaragjald á borgarar 21 ár og eldri 126 11. Annað -80 Lækka rentustuðulin 4 Partafelagsskatturin til landið -84 Viðm.: Uppskotini um at dagføra arvaavgjaldið og uppskotini í sambandi við meirvirðisgjaldið eru ikki víst í talvuni omanfyri. Hesar upphæddirnar eru somikið smáar og óvissar, at tað varð ikki hildið vera ráðiligt at rokna upphæddirnar við sum fígging í sambandi við broytingaruppskotini hjá skattanevndini. Inntøkurnar frá partafelagsskattinum, sum skattanevndin mælir til at landið fær ístaðin fyri kommunurnar, eru í talvu 4 mettar til 84 mió. kr. Metingin er grundað á upphæddina í miðal fyri tey síðstu fimm árini. Kelda: Metingar hjá skattanevndini. Mió. kr. (2017-krónur) Mett meirinntøka í fyrstu atløgu 48 Talva 5. Dømi um avleiðingar av broytingaruppskotum fyri ymisk húski Par bæði eru láglønt, eiga hús og bil Verandi skattaskipan Uppskot hjá skattanevndini Inntøka 270 tús. kr. 210 tús. kr. 270 tús. kr. 210 tús. kr. Skattur og arbeiðsmarknaðargjøld 96 tús. kr. 70 tús. kr. 76 tús. kr. 52 tús. kr. Inntøka eftir skatt 174 tús. kr. 140 tús. kr. 194 tús. kr. 158 tús. kr. Húsatænastugjald - - -6 tús. kr. -6 tús. kr. Borgaragjald - - -3.600 kr. -3.600 kr. Príshækking á brenniolju - - -1.200 kr. -1.200 kr. Príshækking á streymi - - -450 kr. -450 kr. Príshækking á bensini* - - -450 kr. -450 kr. Broyting í tiltøkupeningi um árið - - 8.300 kr. 6.300 tús. kr. Broyting tilsamans fyri húskið um árið - - - 14.600 kr. * Koyringin í døminum svarar til, at húskið brúkar fyri um 9.000 kr. um árið í bensini. Stakur arbeiðsmannainntøka, eigur íbúð og bil Verandi skattaskipan Uppskot hjá skattanevndini Inntøka - 270 tús. kr. - 270 tús. kr. Skattur og arbeiðsmarknaðargjøld - 96 tús. kr. - 76 tús. kr. Inntøka eftir skatt - 174 tús. kr. - 194 tús. kr. Húsatænastugjald - - - -7.200 kr. Borgaragjald - - - -3.600 kr. Príshækking á brenniolju - - - -650 kr. Príshækking á streymi - - - -550 kr. Príshækking á bensini* - - - -500 kr. Broyting í tiltøkupeningi um árið - - - 7.500 kr. * Koyringin í døminum svarar til, at húskið brúkar fyri um 5.000 kr. um árið í bensini. Par tvær arbeiðsmannainntøkur, eiga hús og bil Verandi skattaskipan Uppskot hjá skattanevndini Inntøka 270 tús. kr. 270 tús. kr. 270 tús. kr. 270 tús. kr. Skattur og arbeiðsmarknaðargjøld 96 tús. kr. 96 tús. kr. 76 tús. kr. 76 tús. kr. Inntøka eftir skatt 174 tús. kr. 174 tús. kr. 194 tús. kr. 194 tús. kr. Húsatænastugjald - - -6 tús. kr. -6 tús. kr. Borgaragjald - - -3.600 kr. -3.600 kr. Príshækking á brenniolju - - -1.200 kr. -1.200 kr. Príshækking á streymi - - -450 kr. -450 kr. Príshækking á bensini* - - -450 kr. -450 kr. Broyting í tiltøkupeningi um árið - - 8.300 kr. 8.300 kr. Broyting tilsamans fyri húskið um árið - - - 16.600 kr. * Koyringin í døminum svarar til, at húskið brúkar fyri um 9.000 kr. um árið í bensini. Par bæði eru miðallønt, eiga hús og bil Verandi skattaskipan Uppskot hjá skattanevndini Inntøka 360 tús. kr. 360 tús. kr. 360 tús. kr. 360 tús. kr. Skattur og arbeiðsmarknaðargjøld 139 tús. kr. 139 tús. kr. 113 tús. kr. 113 tús. kr. Inntøka eftir skatt 221 tús. kr. 221 tús. kr. 247 tús. kr. 247 tús. kr. Húsatænastugjald - - -6 tús. kr. -6 tús. kr. Borgaragjald - - -3.600 kr. -3.600 kr. Príshækking á brenniolju - - -1.300 kr. -1.300 kr. Príshækking á streymi - - -500 kr. -500 kr. Príshækking á bensini* - - -500 kr. -500 kr. Broyting í tiltøkupeningi um árið - - 14.100 kr. 14.100 kr. Broyting tilsamans fyri húskið um árið - - - 28.200 kr. * Koyringin í døminum svarar til, at húskið brúkar fyri um 10.000 kr. um árið í bensini. Viðm.: Mistur rentustuðul er ikki roknaður við í broytingarnar í talvu 5 omanfyri. í dømunum er heldur ikki lagt upp fyri, at skattanevndin mælir til at hækka verandi stuðul til ferðaútreiðslur um 10%. Fleiri líknandi dømi um ymisk húski eru í fylgiskjali D. Kelda: Skattanevndin. 49 4. Hin góða skattaskipanin4.1 Inngangur og høvuðsniðurstøður Niðanfyri verða nakrar aðalreglur lýstar, sum skattanevndin metir eiga at vera galdandi í einari góðari skattaskipan. Vit kunnu nevnda hesa vælvirkandi og góðu skattaskipanina fyri hin góða skattaskipanin. Men fyri at lýsa, hvat ger eina skattaskipan góða, er fyrst neyðugt at allýsa hugtakið skattur. Høvuðsniðurstøður Høvuðsniðurstøðurnar úr kapittulinum eru hesar:  Skatt skilja vit sum tað, sum við lóg er álagt at rinda til tað almenna uttan at skattgjaldarin fær eina ávísa og ítøkiliga mótveiting frá tí almenna afturfyri.  Endamálini við góðu skattaskipanini eru (1) at fíggja almennar útreiðslur, (2) at rætta brek á marknaðum, har tørvur er á tí, (3) at minka ójavnan í samfelagnum og (4) at minka sveiggini í búskapinum.  Sum meginkrøv til eina góða skattaskipan seta vit, (1) at skattaskipanin verður fatað sum rættvís, (2) at skattaskipanin er nevtral mótvegis borgarum og ymiskum vinnugreinum og (3) at skattaskipanin er greið og løtt at umsita.  Samfelagsskipanin og tær vælferðartænastur, sum tað almenna veitir borgarum, hevur stóran týdning fyri skattatrýstið í einum landi. 4.2 Hvat er ein skattur? Skattur er tað, sum við lóg verður álagt at rinda til tað almenna uttan at skattgjaldarin fær eina ávísa mótveiting frá tí almenna afturfyri. Bara tað almenna kann áleggja persónum og feløgum at rinda skattir. Vanliga eru rættarligar fylgjur, til dømis bøtur, sektir ella aðrar revsingar, knýttar at tí ikki at rinda ella tilvitað at sleppa sær undan at rinda ein skatt, sum við lóg er álagdur einum persóni ella felagi at rinda. Hugtakið skattur í hesum riti skal skiljast í omanfyrinevnda týdningi. Hetta merkir, at hugtakið ikki einans fevnir um tað, sum í dagligari talu verður nevnt skattur, men tað fevnir eisini um tað, sum vanliga verður nevnt gjøld og avgjøld. Hugtakið skattur skal tí í flestu førum skiljast í breiðari merking í frágreiðingini. Eisini hugtakið tað almenna skal skiljast í breiðari merking. Umframt land og kommunur verður eisini hugsað um grunnar og sosialar skipanir, ið krevja inn skatt vegna landsmyndugleikar. Hetta eru til dømis Arbeiðsloysisskipanin, Arbeiðsmarknaðareftirlønargrunnurin, Barsilsskipanin og Heilsutrygd. Gjøldini til nevndu skipanir verða sostatt eisini roknað fyri at vera skattur í frágreiðingini, hóast tað helst er umstrítt, um hesi gjøld lúka allar vanligar og formligar treytir fyri at eitt gjald kann roknast sum skattur. Formlig skattabyrða og verulig skattabyrða Ein skattur er ein byrða, ið onkur má bera. Men í summum førum er ikki so einfalt at gera av, hvør í síðsta enda ber hesa skattabyrðuna. Hetta valdast ítøkiligu umstøðunum í hvørjum einstøkum føri, og eisini er avgerandi, um hugt verður bert nøkur fá ár frameftir ella fleiri ár fram í tíðina. 50 Skattur og avgjøld verða áløgd sambært lóg, og fyri hvørja lóg sær er ásett, hvør skal rinda skattin. Hetta er sonevnda formliga skattabyrðan.6 Men tann, ið eftir lógini formliga er settur at rinda skattin, er í nógvum førum ikki tann, ið ber veruligu skattabyrðuna og veruliga kostnaðin av skattabyrðuni, tá ið avtornar. 4.3 Høvuðsendamál við skattaskipanini Hin góða skattaskipanin tænir í minsta lagi fýra høvuðsendamálum: 1. Hon fíggjar almennar útreiðslur 2. Hon rættar brek á marknaðum, har tørvur er á tí 3. Hon minkar um ójavnan í inntøku og nýtslumøguleikum millum fólk 4. Hon minkar sveiggini í búskapinum á næstu síðunum verða høvuðsendamálini lýst. 4.3.1 Fígging av almennu útreiðslunum Høvuðsendamálið við at áleggja og krevja inn skatt er at fíggja tær felagsútreiðslur, sum samfelagið (tað almenna) hevur til vælferðartænastur og inntøkuflytingar. Almennu vælferðartænasturnar eru í høvuðsheitum útreiðslur til skúla- og útbúgvingarverk, til heilsuverk og til almannaverk (harundir verða inntøkuflytingar og veitingar vanliga bólkaðar). Samfelagsskipanin hevur týdning fyri skattatrýstið í einum landi Samfelagsskipanin í Føroyum er grundað á norðurlendsku vælferðarskipanina. Øll Norðurlondini og fleiri lond í Norðurevropa eru skipað eftir hesari samfelagsskipan. ávísir munir eru kortini millum skipanirnar í londunum. Ymiskt er eisini, hvussu umfatandi vælferðartænastur og veitingar eru. Ein neyv lýsing av teimum ymisku skipanunum í Norðurlondunum er ikki partur av endamálinum við hesi frágreiðing. Men í stuttum kann sigast, at skipanin hevur við sær, at almennar vælferðartænastur eru skattafíggjaðar og at allir borgarar í landinum hava sama rætt til almennar vælferðartænastur og veitingar. Beinleiðis brúkaragjøld á endabrúkaran av eini vælferðartænastu verða bara brúkt í sera fáum og einstøkum førum. Rætturin til almennar tænastur og veitingar er í flestu førum ikki knýttur at inntøkuni hjá borgarum. Til dømis eru skúla- og útbúgvingarverkið og heilsuverkið skattafíggjað og sera fá brúkaragjøld verða áløgd endabrúkaran av hesum tænastum.7 Vit kunnu siga, at skipanin virkar sum ein tryggingarskipan fyri alt samfelagið og allar borgarar í samfelagnum. í øðrum londum við øðrum samfelagsskipanum, til dømis USA ella Stóra Bretland, virkar skipanin í størri mun soleiðis, at partarnir á arbeiðsmarknaðinum sjálvir skipa fyri og fíggja tryggingarskipanir fyri løntakarar, til dømis eftirlønar- og heilsutryggingar. Tað almenna spælir sostatt ein stóran leiklut í norðurlendsku vælferðarsamfeløgunum og sostatt í samlaða búskapinum sum heild. Hetta krevur eisini, at tað almenna hevur samsvarandi nógvar inntøkur frá skattum og avgjøldum, sum fíggja útreiðslurnar. Hetta er størsta orsøkin til, at Norðurlondini og fleiri lond í Norðurevropa hava hægstu skattaprosent í heiminum. 6 Vit kundu eisini nevnt hana løgfrøðiliga skattabyrðan.7 Nøkur fá brúkaragjøld eru á ávísum tænastum í útbúgvingar-, skúla-, heilsu- og almennaverkunum. Brúkaragjøld fíggja bara ein evarska lítlan brotpart av útreiðslunum á hesum økjum. 51 4.3.2 At rætta brek á marknaðum, har ið tørvur er á tí Sambært vanligari skattaástøði eru skattir skeiklandi í teimum førum, har teir ávirka atferðina hjá fólki og fyritøkum. Dømi um hetta kundi verið, at skattir minka hugin hjá fólki at arbeiða ella at gera íløgur. Men hetta er kortini ikki galdandi í teimum førum, tá ið talan er um broytingar í atferð, sum eru samfelagsgagnligar. í summum førum kann samfelagið hava áhuga í, at ein skattur ella eitt avgjald avmarkar nýtsluna av eini vøru ella tænastu, og í tílíkum førum er samfelagið áhugað í at fólk broyta atferð. Dømi um hetta kann vera ein vøra, sum dálkar umhvørvið, ella ein vøra, sum skaðar heilsuna hjá tí, sum keypir eina vøru og hjá øðrum, til dømis tubbak. Fyri flestu vørur og tænastur er galdandi, at samanhangur er millum samfelagsliga kostnaðin og samfelagsliga gagnið (nyttuna) av vøruni. Framleiðarar eru einans áhugaðar í at framleiða eina vøru ella tænastu, um prísurin, teir fáa fyri vøruna, er nóg stórur til, at teir kunnu svara hvørjum sítt og rinda kostnaðin av at framleiða vøruna. Somuleiðis eru keyparar einans áhugaðir í at rinda fyri eina vøru, um teir halda, at prísurin stendur mát við tað gagn, sum teir fáa av vøruni. Síggja vit burtur frá skatti og siga, at marknaðurin er vælvirkandi, fara útboð og eftirspurningur at hátta seg soleiðis, at prísurin, sum frálíður, javnvigar har, sum samfelagsligi kostnaðurin av at framleiða eina vøru er hin sami sum samfelagsliga gagnið av at brúka vøruna. Verður skattur ella avgjald lagt á eina vøru, hevur hetta við sær, at javnvágin millum kostnað og gagn verður broytt. Verður skatturin lagdur á framleiðaran, vil hesin framleiða minni, orsakað av at hansara kostnaðir av at framleiða vøruna hækka. Verður skatturin hinvegin lagdur á keyparan, keypir hann minni, orsakað av at hansara gagn av at keypa vøruna minkar. Uttan mun til, um vit leggja skattin á framleiðaran ella keyparan, broyta vit javnvágina millum kostnað og gagn. Henda broyting í javnvágini verður innan skattaástøði eisini nevnd skeikling ella at skeikla. Sambært vanligari búskaparfrøði kunnu ymisk brek vera á summum marknaðum (sonevnd marknaðarbrek ella marknaðarfeilir). Tílíkir marknaðarfeilir hava við sær sonevndar eksternalitetir ella uttanvirknað. Hetta merkir, at vørur ella tænastur á hesum marknaði ávirka onnur (aðrar brúkarar, borgarar ella fyritøkur), sum hvørki framleiðarar ella keyparar taka hædd fyri. í tílíkum førum samsvara marknaðarprísir ikki við samfelagsliga kostnaðin ella gagnið av vøruni. Uttanvirknaður (eksternalitetur) hevur við sær, at kostnaðurin, sum framleiðarin rindar, samsvarar ikki við samlaða samfelagsliga kostnaðin av at framleiða eina vøru. Hetta merkir eisini, at framleiðslan av vøruni ávirkar onnur ella hevur við sær ein eyka kostnað fyri onnur enn framleiðaran. Dømi um uttanvirknað eru útlát og dálking, slit av vegum og trokan ella heilsuskaðilig evni. Ein skattur ella eitt avgjald kann tá viðvirka til, at kostnaðurin verður samfelagsliga rættari og kemur at samsvara betur við samfelagsliga gagnið av vøruni. Grønir skattir skattir á umhvørvisskaðiligar vørur og evni Tá ið brúkarar ella fyritøkur nýta umhvørvisskaðiligar vørur og evni, ávirkar hetta ikki bara tey, sum framleiða ella nýta tílíkar vørur. Dálking kann skaða umhvørvið, til dømis havið, áir, luftina ella ein haga, og ávirkar síðani allar verur, bæði djór og fólk, sum brúka eitt ávíst øki ella umhvørvi. Dálking ávirkar heldur ikki bara núverandi ættarlið men eisini komandi ættarlið, sum fara at brúka umhvørvið frameftir. Talan kann bæði vera um umhvørvisdálking í nærumhvørvinum ella um umhvørvisdálking, sum ávirkar eitt størri øki ella allan heimin, til dømis útlát av koltvísúrni (CO2) ella av kviksilvuri ella blýggi í havinum. Sonevndir grønir skattir ella grøn avgjøld á umhvørvisskaðiligar vørur, kunnu tálma nýtsluna og framleiðsluna av tílíkum vørum, soleiðis at prísurin samsvarar betur við samfelagsliga kostnaðin av nýtsluni. Grønir skattir kunnu eisini eggja fólki til at velja aðrar vørur og aðrar møguleikar, sum eru meiri umhvørvisvinaligir. 52 í hesum sambandi skal tó nevnast, at tað í fleiri førum er torført at áseta júst rætta samfelagsliga meirkostnaðin, sum er knýttur at ávísari nýtslu ella ávísum umhvørvisskaðiligum evnum. Men at áseta rætta samfelagskostnaðin hevur týdning, tí í summum førum kann eitt alt ov høgt avgjald á eina umhvørvisskaðiliga vøru gera størri skaða enn gagn. Tað sama kann vera galdandi, um eitt alt ov lágt avgjald verður lagt á eina umhvørvisskaðiliga vøru. 4.3.3 At minka ójavnan í inntøku og nýtslumøguleikum millum fólk Samfelagið hevur áhuga í, at virðini í samfelagnum ikki eru býtt ov ójavnt. Hetta kemur av, at fólk hava minkandi marginalnyttu (meirnyttu) av teirra inntøku og nýtslu. Hetta merkir, at ein króna eyka ger størri gagn (nyttu) hjá einum, sum hevur lítla inntøku frammanundan, sammett við hjá einum, sum hevur høga inntøku frammanundan.8 Vit kunnu ímynda okkum eitt dømi við einum persóni A og einum persóni B. Persónur A hevur ársinntøku á 200 tús. kr., meðan persónur B hevur ársinntøku á tvær mió. kr. Siga vit, at bæði persónur A og B nú fáa eina meirinntøku á 10 tús. kr., fær persónur A størri gagn av hesi meirinntøkuni sammett við persón B. Vit kunnu siga, at tær 10 tús. kr. í eyka inntøku gera størri mun hjá persóni A sammett við hjá persóni B. Samfelagið kann soleiðis hækka samlaðu vælferðina við at býta virðini frá teimum við høgum inntøkum og nógvum ognum til tey, sum hava lægri inntøkur og færri ognir. Hinvegin er ein samfelagskostnaður eisini knýttur at tí at javna virðini, tí hugurin hjá fólki flest at arbeiða minkar, verður skattatrýstið ov høgt. Neyðugt er tí at viga fyrimunirnar av at býta virðini javnt móti kostnaðinum av hesum. Sjálvsagt eru ymisk politisk sjónarmið um, hvussu javnt inntøkurnar og virðini í einum landi eiga at vera býtt. Tað er eisini uttanfyri endamálið og arbeiðssetningin hjá skattanevndini at taka støðu til, hvussu javnt virðini í samfelagnum skulu býtast. Arbeiðssetningurin, sum skattanevndin fekk at arbeiða eftir, leggur kortini ta fyritreyt fyri tilmælini frá nevndini, at tilmælini mugu samanlagt ikki økja um inntøkuójavnan í Føroyum, heldur hinvegin. Skattanevndin hevur tí miðað eftir, at tilmælini í størst møguligan mun ikki hava størri inntøkuójavna við sær og at ójavnin samanlagt verður minni av tilmælunum. Inntøkuskatturin javnar virðini og inntøkurnar millum fólk Inntøkuskatturin er stigvaksandi (progressivur) í at kalla øllum framkomnum londum í heiminum og hevur ein ein botnfrádrátti í inntøkuni.9 Progressivi skattastigin og inntøkutreytaðar veitingar (til dømis fólkapensjónin, sum lutvíst er inntøkutreytað) tryggja, at tey við høgum inntøkum rinda lutfalsliga meira av síni inntøku í skatti sammett við tey við lágum inntøkum. Samstundis fáa tey við lágum inntøkum meira í veitingum sammett við tey, sum hava høgar inntøkur. Skipanin hevur við sær minni ójavna og javnari nýtslumøguleikar millum fólk. Skipanin skeiklar samstundis val og avgerðir, sum fólk taka, til dømis hvussu nógv fólk ynskja at arbeiða um vikuna, hvørja útbúgvingar ella eftirútbúgvingar fólk taka ella hvørja vinnugreinir fólk ynskja at arbeiða í. Hetta minkar samstundis samlaðu vælferðina og framleiðsluna í einum landi. Samanumtikið skulu fyrimunirnir av at 8 Ein annar fyrimunur við einum javnari býti av inntøkunum og virðunum í samfelagnum er, at lond, ið hava eitt javnt býti av inntøkunum og virðunum, tykjast vera meiri støðug politiskt, sosialt og búskaparliga, umframt at minni kriminalitetur er í tílíkum londum.9 í Grønlandi er inntøkuskatturin hin sami fyri allar inntøkur (flatskattur) við botnfrádrátti á 48 tús. kr. í 2017. Skattaprosentið er ymiskt frá kommunu til kommunu. í Nuuk er skattaprosentið til dømis 42% í 2017 (lands- og kommunuskattur tilsamans). 53 býta virðini javnari vigast móti vansunum av hesum. í síðsta enda er hetta ein politiskur spurningur at taka støðu til. 4.3.4 At minka sveiggini í búskapinum Tað almenna hevur áhuga í, at búskapargongdin er jøvn og at sveiggini í búskapargongdini ikki eru ov stór. Hugtakið Automatiskir stabilisatorar verður brúkt til at lýsa ávirkanina, sum almenna skatta- og vælferðarskipanin hevur á búskapargongdina. Almenna skatta- og vælferðarskipanin virkar millum annað soleiðis, at hon av sær sjálvum tálmar og minkar sveiggini í búskapargongdini. Henda ávirkanin, sum almenna skatta- og vælferðarskipanin hevur á búskapin, verður eisini nevnd automatiskir stabilisatorar. Ein stigvaksandi skattastigi hevur við sær, at lutfalsliga meira kemur inn í skattum í góðum tíðum sammett við í verri tíðum. Skipanin við avgjøldum tryggjar eisini, at meira kemur inn í góðum tíðum, tá ið nýtslan í samfelagnum er stórt. Hinvegin eru útreiðslurnar til almennar veitingar, so sum arbeiðsloysisstuðul og aðrar veitingar, størri í verri tíðum. Sostatt virkar skatta- og vælferðarskipanin tálmandi á búskapargongdina, soleiðis at skattaskipanin tekur broddin av góðu tíðunum, meðan almennu veitingarnar stimbra eftirspurningin, tá ið tíðirnar eru verri. Ein eginleiki við tí norðurlendsku samfelagsskipanini við høgum skattatrýstið og umfatandi almennum vælferðarskipanum er, at skipanin hevur við sær eina meiri støðuga búskapargongd og minni sveiggj í búskapinum. í tíðini eftir seinna veraldarbardaga hava Norðurlondini til dømis ikki verið rakt av eins ógvusligum búskaparkreppum og sveiggjum sammett við USA og onnur lond, sum ikki hava eins umfatandi almennar vælferðarskipanir. Ein orsøk er, at automatisku stabilisatorarnir hava størri ávirkan á búskapargongdina í londum, sum hava høgt skattatrýst og umfatandi almennar vælferðarskipanir. 4.4 Meginkrøv til ta góðu skattaskipanina Sum meginkrøv til ta góðu skattaskipanina seta vit í minsta lagi,  At skattaskipan verður fatað sum rættvís  At skattaskipanin í minst møguligan mun ávirkar avgerðir, sum fólk og fyritøkur taka (at hon er nevtral)  At skattaskipanin er greið og løtt at umsita Meginkrøvini nevnd omanfyri verða lýst niðanfyri. 4.4.1 At skattaskipanin verður fatað sum rættvís Hin góða skattaskipanin skal býta byrðuna og kostnaðin av teimum útreiðslum, sum tað almenna hevur til ymiskar vælferðarskipanir út á skattgjaldarar á ein rættvísan hátt. Hin góða skattaskipanin kann sigast at vera rættvís, tá ið hon lýkur sonevnda rættvísiskravið. Rættvísiskravið sigur í stuttum, at skattur skal rindast eftir førimuni. Innan skattaástøðina kann rættvísi skiljast uppá tveir ymiskar hættir: vatnrætt og loddrætt rættvísi. Tað vatnrætta rættvísiskravið merkir, at persónar í somu umstøðum eiga at rinda sama skatt. Hin góða skattaskipanin ger ikki mun á tveimum persónum í somu umstøðum og virðir líkaregluna, sum ofta verður brúkt innan løgfrøði. Tað loddrætta rættvísiskravið merkir hinvegin, at persónar í ymiskum umstøðum eiga ikki at rinda sama skatt. Hetta merkir, at tann við størri búskaparligum rásarúmi eigur at rinda meira skatt. 54 Hin góða skattaskipanin, sum lýkur rættvísiskrøvini omanfyri, skattar skattgjaldarar stigvaksandi (progressivt) sambært inntøku og nýtslumøguleikum hjá skattgjaldarunum. Nýtslumøguleiki er í stuttum tað, sum ein skattgjaldari í mesta lagi kann brúka til vørur og tænastur í einum ári uttan at hansara ognir minka av hesum. Ein týðandi fyrimunur við eini skattaskipan, sum fólk meta sum rættvísa, er, at tílíkar skattaskipanir í minni mun eggja fólki til at royna at sleppa sær undan at rinda skatt sammett við eina skattaskipan, sum fólk ikki meta sum rættvísa. Ein fyritreyt fyri at fáa varandi undirtøku fyri eini skattaskipan er, at hon millum fólk verður fatað sum rættvís. 4.4.2 At skattaskipanin ávirkar avgerðir í minst møguliga mun At tryggja tí almenna inntøkur á so skilagóðan hátt sum gjørligt merkir, at hin góða skattaskipanin skeiklar avgerðir og val sum minst. Harvið minkar samfelagsligi kostnaðurin av at áleggja skattir og avgjøld. Skeiklingin av skattum kemur av, at fólk og fyritøkur broyta atferð, avgerðir og val fyri at gjalda minni í skatti, tá ið tey velja millum arbeiði, nýtslu og ymiskar íløgur. Eitt av meginkrøvunum til ta góðu skattaskipanina er tí, at hon í minst møguligan mun skeiklar og ávirkar avgerðir. Hin góða skattaskipanin hevur tí eitt breitt skattagrundarlag við jøvnum og lágum skattaprosentum heldur enn eitt smalt skattagrundarlag við ymiskum og høgum skattaprosentum. í eini tílíkari skipan er torførari at at sleppa sær undan at rinda skatt við at broyta atferð og avgerðir. Stutt um kapitalvinningsskattir og ta góðu skattaskipanina Vit skilja vanliga ímillum vanliga inntøku, sum er arbeiðsinntøka, og kapitalinntøku (eisini nevnd kapitalvinningur), sum er inntøka ella vinningur av ognum. Hin góða skattaskipanin skilir ikki ímillum, hvørja íløgu fólk ella fyritøkur gera, men skattar alla kapitalinntøku á sama hátt og við sama skattaprosenti. á henda hátt er skattaskipanin nevtral og ger ikki skattligan mun á ymiskum íløgum. Hetta merkir, at hin góða skattaskipanin skilir ikki ímillum skattliga, um talan er um rentur av innistandandi, vinning av partabrøvum ella vinning av vinnuligum ella privatum íløgum, íroknað íløgur í egin hús. Ein tílík skipan tryggjar, at íløgur vera gjørdar, soleiðis at tær gera størst møguligt gagn og ikki har, ið skattligu fyrimunirnir eru teir størstu. Virðið av at eiga og búgva í egnum húsum er sparda húsaleigan, sum eigarin annars hevði rindað, hevði hann ikki átt og búð í egnum húsum. Hendan kapitalinntøkan er í verandi skattaskipan skattafrí, meðan aðrar kapitalinntøkur verða skattaðar, til dømis renta av innistandandi ella vinningsbýti til eigarar av feløgum. í flestu av framkomnu londunum eins og í Føroyum eru skattaskipanirnar soleiðis háttaðar, at íløgur í hús og egnan bústað hava ymiskar skattligar fyrimunir sammett við aðrar íløgur, til dømis frádrátt fyri rentuútreiðslur ella undantøk frá kapitalvinningsskatti.10 At íløgur í hús og egnan bústað eru lagaliga skattaðar í flestu av framkomnu londunum er í flestu førum komið av politiskum ynskjum um at stimbra húsabygging og yvirhøvur at stuðla fólki í at byggja og búgva í egnum bústaði umframt av at fastognarskattir eru sera illa lýddir millum fólk og tí eisini torførir at seta í verk. 10 Sí [27]. 55 4.4.3 At skattaskipanin er greið og løtt at umsita Ein fyritreyt fyri at borgarar og feløg kunnu meta um skattligu avleiðingarnar av ymiskum avgerðum og valum, er, at skattaskipanin er greið, gjøgnumskygd og einføld. Skattaskipanin er greið, gjøgnumskygd og umsitingarliga einføld, tá ið reglur eru ásettar sambært meginreglum, sum er lættar at fata, og tá ið fá undantøk og serskipanir eru í skattaskipanini. Undantøk og serskipanir hava við sær umsitingarligar kostnaðir og kostnaðir fyri borgarar og vinnufeløg, sum skulu fylgja reglunum. Undantøk og serskipanir eggja eisini fólki og feløgum til at brúka orku uppá at laga virksemið soleiðis til, at rindaði skatturin verður so lítil sum gjørligt Ein kostnaður av skattaskipanini er, at hon krevur starvsfólk og játtan til ein skattamyndugleika, sum skal umsita skipanina og álíkna og krevja inn skattir og avgjøld. Hin góða skattaskipanin er løtt at umsita hjá skattamyndugleikanum og krevur minni orku, starvsfólk og játtan sammett við eina torskilda og ógreiða skipan, sum krevur meira orku og størri játtan at umsita. Skattaskipanin í Føroyum er á flestu økjum løtt at umsita og krevur ikki stóra játtan til skattamyndugleikan. Dømi um hetta eru afturhaldsskipanin í sambandi við inntøkuskattin, sum krevur lítla játtan til umsiting og skattainnkrevjing sammett við í øðrum londum. Eisini meirvirðisgjaldið krevur lítla orku at umsita sammett við í øðrum framkomnum londum. 4.5 Meginreglur sum skattanevndin hevur lagt dent á Skattanevndin hevur í tilmælunum miðað eftir, at skattaskipanin skal vera so rættvís og nevtral, sum til ber. Skattanevndin hevur eisini lagt dent á, at broytingaruppskotini skulu ikki økja inntøkuójavnan í samfelagnum. Hetta samsvarar eisini við arbeiðssetningin, sum nevndin fekk at arbeiða eftir. Nevndin hevur orðað nakrar meginreglur fyri arbeiðið, ið eru grundarlagið undir tilmælunum frá nevndini. Meginreglurnar eru eisini grundaðar á skattaástøðiligu meginreglurnar og meginkrøvini til ta góðu skattaskipanina. Niðanfyri verða meginreglurnar lýstar, og grundgivið verður fyri teimum. Øll arbeiðsinntøka eigur skattliga at verða viðgjørd eftir somu reglum Størsti parturin av virðisøkingini í samfelagnum verður rindaður út sum lønir til løntakarar, og lønin er høvuðsinntøkan hjá teimum flestu. Lønarinntøkan er harvið avgerandi fyri, hvussu stóra nýtslu fólk flest kunnu loyva sær gjøgnum lívið. Eisini ávirkar skattur á arbeiðsinntøku atferðina hjá løntakarum. Hvussu vit skatta arbeiðsinntøku er tí av stórum samfelagsligum týdningi. Skattanevndin er av teirri áskoðan, at øll arbeiðsinntøka eigur at verða skattað eftir somu reglum. Henda reglan er bæði grundað á atlitið til rættvísi og atlitið til eina nevtrala skattaskipan, sum ikki ávirkar atferðina hjá fólki. Verður arbeiðsinntøka viðgjørd ymiskt skattliga, alt eftir hvaðani inntøkan stavar ella í hvørjari vinnu, inntøkan verður forvunnin, stríðir hetta beinleiðis ímóti rættvísiskravinum. Hetta hevur við sær, at skattgjaldarar í somu umstøðum rinda ymiskan skatt. Eisini koma persónar í ymiskum umstøðum at rinda sama skatt ella enntá, at ein skattgjaldari við lægri inntøku kann rinda meira í skatti sammett við ein við hægri inntøku. Hetta stríðir beinleiðis ímóti góðum skattasiði og ímóti vanligum fatanum av rættvísi annars. Hetta samsvarar heldur ikki við líkaregluna, sum ofta verður brúkt í løgfrøðini. Skal skattur rindast eftir førimuni, eigur øll arbeiðsinntøka at verða viðgjørd eins eftir sama skattastiga og við somu frádráttarmøguleikum. Eisini er neyðugt at hava í huga, at ymisk og ójøvn skatting av arbeiðsinntøku hevur størri ávirkan í Føroyum sammett við flestu aðra staðni, tí føroyska skattaskipanin leggur væl størri dent á inntøkuskatt sammett við 56 skattaskipanir í øðrum londum. Undantøk og serskipanir í skattaskipanini hava tí við sær ein lutfalsliga størri skattligan kostnað í Føroyum sammett við aðra staðni. Undantøk og serskipanir í skattaskipanini hava við sær ein skattligan kostnað fyri land og kommunur, sum aðrir skattgjaldarar síðani rinda so ella so. Hetta verður antin gjørt umvegis hægri skatt ella við at almenna nýtslan má lækka til eitt støði, ið er lægri enn tað, sum vanligi skattgjaldarin annars heldur seg hava krav upp á havandi í huga, at viðkomandi rindar høgan skatt stóran part av lívinum. Ymiska skattingin hevur við sær, at tann skeiklingin, ið inntøkuskatturin annars hevur við sær, verður væl størri enn neyðugt. Bæði tí at aðrir vanligir skattasatsir mugu vera hægri enn neyðugt fyri at fáa til vega fíggingina av tí almenna, men eisini orsakað av, at arbeiðsmegin leitar sær hagar, sum skatturin er lægri. Lønin, sum ein persónur fær áðrenn skatt, er eitt mát fyri produktivitetin hjá viðkomandi. Verður skattað soleiðis, at øll arbeiðsinntøka verður skattað eins, verður tann lønin, sum er hægst áðrenn skatt, eisini hægst eftir skatt. Verður arbeiðsinntøka hinvegin skattað ymiskt, kann tað hava við sær, at tann lønin, sum er lægri áðrenn skatt, verður hægri eftir skatt. Hetta kann síðani hava við sær, at skattgjaldarar av skattaávum leita úr vinnum við hægri produktiviteti og ístaðin fari í vinnur við lægri produktiviteti, men har lønin eftir skatt kortini er hægri. At arbeiðsmegi leitar sær, hagar samfelagsliga gagnið er minni, hevur eitt samfelagsligt tap við sær, tí arbeiðsmegin verður ikki brúkt á skilabesta hátt samfelagsbúskaparliga. Allur kapitalvinningur eigur skattliga at verða viðgjørdur eftir somu reglum í Føroyum hava vit sonevndan tvíbýttan inntøkuskatt (dual income tax). Hetta merkir í stuttum, at skattskyldug inntøka (arbeiðsinntøka, inntøka frá egnum virksemi, pensjónir og annað) verða skattað fyri seg eftir einum stigvaksandi skattastiga, meðan kapitalvinningur11 (rentuinntøka, vinningsbýti, kursvinningur av virðisbrøvum og líknandi) verður skattaður fyri seg við einum lutfalsligum skatti (proportionalum skatti). Ein tílík skattaskipan samsvarar sjálvsagt ikki heilt við rættvísiskrøvini, tí arbeiðsinntøka og kapitalvinningur verður skatta ymiskt. Kortini verður mett í skattaástøðini, at ein tílík skipan við tvíbýttum inntøkuskatti hóskar seg betur í londum, har ið markskatturin á vanliga arbeiðsinntøku er høgur. Serliga fylgjandi viðurskifti tala fyri tvíbýttum inntøkuskatti: 1. Atlitið at kapitalmobiliteti (kapitalflytføri). Fíggjarkapitalur er vorðin sera flytførur tvørturum landamørk síðstu 30-40 árini, og ein skatting svarandi til skattingina av arbeiðsinntøku hevði møguliga havt við sær, at fleiri fluttu sínar fíggjarognir til lond, har skatturin er lítil ella ongin. í tílíkum førum er torført hjá skattamyndugleikunum í landinum at fáa upplýst kapitalvinningin á nøktandi hátt. 2. Størri nevtralitet mótvegis óskattaðum kapitalvinningi. Kapitalvinningur, til dømis leiguvirðið á egnum bústaði, er sera torførur at skatta politiskt og helst ógjørligur at skatta á einum støði, sum svarar til skattin á arbeiðsinntøku. Lægri skattur á tí partinum av kapitalvinningi, sum til ber at skatta, tryggjar harvið størri nevtralitet millum skattaðan kapitalvinning og óskattaðan ella lítið skattaðan kapitalvinning og kann harvið minka um skeiklingina av skattingini av kapitalvinningi. 3. Atlitið at inflasjón (prísvøkstri). Skattur verður av praktiskum orsøkum lagdur á samlaða kapitalvinningin. Hetta merkir, at skattingin leggur ikki upp fyri, at partur av vinninginum í veruleikanum stavar frá inflasjón (prísvøkstri). Varð kapitalvinningur skattaður við sama markskatti, sum er í skattingini av arbeiðsinntøku, hevði sonevnda realrentan12 helst verið skattað ov hart. 11 Verður eisini nevnd kapitalinntøka.12 Realrentan er rentan frádrigin vanligan prísvøkstur í samfelagnum. 57 4. At fyribyrgja skattahugsan millum hjún ella nærskyld. Verður kapitalvinningur skattaður á sama hátt sum arbeiðsinntøka, kunnu til dømis hjún við ymiskum markskatti flyta kapitalvinningin til tann við lægra markskattinum. 5. Minni mismunur móti samanspararum. Skattur á avkast frá samansparing ger mismun móti skattgjaldarum, sum spara saman fyri at brúka meira seinni í lívinum. Hetta hevur við sær, at ein skattgjaldari, sum brúkar alla sína inntøku so hvørt, rindar minni í skatti samanlagt sammett við ein, sum hevur somu lívsinntøku men sum sparir saman til nýtslu seinni. Lægri skatting av kapitalvinningi kann tí minka um tann mismun, sum skattaskipanin ger móti teimum, ið spara saman til nýtslu seinni í lívinum. Sjónarmiðið hjá skattanevndini er, at vit eiga at halda fram við verandi tvíbýttu skipan, men at nakrar tillagingar eiga at verða gjørdar, sum hava við sær, at skattingini av kapitalvinningi verður meiri nevtral. Her verður serliga hugsað um, at skattagrundarlagið viðvíkjandi kapitalvinningi hevði kunnað verið breiðkað til eisini at umfata avkastið frá íløgum í egnan bústað. Ein vansi við tvíbýttari skattaskipan er tó, at hjá summum ber til at gera vanliga arbeiðsinntøku um til kapitalvinning og harvið minka um skattin, sum verður rindaður. Hesin trupulleiki er í dag helst ikki so stórur, men verður skattaprosentið á kapitalvinning lækkað, verður helst neyðugt í ávísum førum at hava ein stigvaksandi (progressivan) skatt á vinningsbýti til høvuðspartaeigarar, sum fáa arbeiðsinntøku frá egnum felagi. Skattaskipanin eigur samanlagt at javna inntøkubýtið í landinum inntøkuskatturin er frægasta amboðið Sum vit umrøddu omanfyri, er eitt av endamálunum við tí góðu skattaskipanini at minka ójavnan í inntøku millum fólk. Hetta merkir kortini ikki, at allir skattir og avgjøld eiga at vera soleiðis skipað, at tey hvør í sínum lagi minka inntøkuójavnan. Hetta ber snøgt sagt ikki til og hevði heldur ikki verið skilagott fyri allar skattir og avgjøld. Skatturin á arbeiðsinntøku er besta og neyvasta amboðið at tryggja eitt javnari inntøkubýti. Skattanevndin mælir tí til, at vanligi landsskatturin í so stóran mun sum gjørligt verður nýttur til at javna inntøkurnar í landinum og sjálvsagt eisini til at fíggja útreiðslur hjá landi og kommunum við. Endamálið við øðrum skattum og avgjøldum eigur fyrst og fremst at vera at fíggja útreiðslur hjá tí almenna ella at rætta ymiskar marknaðarfeilir, har tørvur er á tí og har til at rætta hesar. Inntøkuskatturin er frægasta og neyvasta amboðið til javning av inntøkum, tí hann er einasti skattur, sum skattgjaldarar rinda eftir førimuni. Flestu avgjøldini eru hinvegin óneyv sum amboð til hetta endamálið. Eitt møguligt undantak kann vera skrásetingargjaldið á akfør. At hvør einstakur skattur ikki verður nýttur til fleiri ymisk endamál tryggjar eisini eina einfaldari skipan við størri gjøgnumskygni og minkar eisini umsitingarliga kostnaðin av skattaskipanini. Skattaskipanin eigur at troyta fleiri skatta- og inntøkukeldur sammett við í dag Sambært vanligari skattaástøði er samfelagsliga betri at skatta fleiri ymiskar skattakeldur við lágum skattaprosentum heldur enn at skatta færri skattakeldur við høgum skattaprosentum. Eitt breitt skattagrundarlag og lágum skattaprosentum er frægari fyri búskapin sammett við eitt smalt skattagrundarlag við hægri skattasatsum. Hetta tryggjar tí almenna somu ella fleiri skattainntøkur men við at skeikla og ávirka atferð og avgerðir minni. Sammeta vit føroysku skattaskipanina við skattaskipanir í øðrum framkomnum londum, eru færri ymiskar skattakeldur í føroysku skipanini. Skattanevndin mælir tí til, at fleiri ymiskar skatta- og inntøkukeldur verða troyttar frameftir. Hetta hevur sjálvsagt við sær, at skattir og avgjøld verða sett í verk, sum ikki verða troytt í verandi skipan. Tvey dømi um skattakeldur, sum ikki verða troyttar í sama mun í føroysku skipanini, eru skattir og avgjøld á umhvørvisskaðilig evni og ognarskattir (til dømis skattir á fasta ogn ella jarðarstykki). 58 Her eigur kortini at verða nevnt, at tað at føroyska samfelagið er lítið og kostnaðurin av at seta í verk fleiri ymisk skatta- og avgjaldssløg tala ímóti fleiri ymiskum sløgum av skattum og avgjøldum í Føroyum. Hesi fara í hvør sínum lagi at krevja skattaumsiting, álíkning og innkrevjing. Skattagrundarlagið eigur at vera so breitt sum gjørligt Hvørt skattagrundarlag eigur at vera so breitt sum gjørligt. Hetta tryggjar, at sama skattainntøka fæst til vega til tað almenna við so lágum skattaprosentum sum gjørligt. Hetta minkar eisini skeiklingina av skattaskipanini og minkar eisini umsitingarliga kostnaðin, tí undantøk, frávik og serskipanir frá meginreglum krevja eyka umsiting hjá skattamyndugleikanum og skattgjaldarum. Undantøk og serskipanir hava eisini við sær, at skattaskipanin skeiklar avgerðir og ymisk val, sum fólk og fyritøkur gera. Eisini tryggjar tað størri gjøgnumskygni og rættvísi, um fá undantøk og fáar serskipanir eru í skattaskipanini. Skattaskipanin eigur at leggja størri dent á støðufastar skattakeldur Skattaskipanin eigur at leggja størri dent á at skatta inntøku og nýtslu, sum eru torfør at flyta tvørturum landamørk. Hetta er bæði fyri at tryggja tí almenna inntøkur frameftir og fyri at tryggja eina meiri rættvísa skatting. Ein vansi við skattakeldum, sum lættliga flyta tvørturum landamørk13, er, at størri partur av skattabyrðuni kemur at liggja á skattgjaldarum, ið hava verri møguleikar at keypa vørur uttanlands ella arbeiða uttanlands. Almennar veitingar eiga í størst møguligan mun at vera skattskyldugar í summum førum er neyðugt, at ein almenn veiting er skattafrí, til dømis tá ið talan er um endurgjald fyri ávísar útreiðslur. Men, tá ið umræður almennar veitingar, sum borgarar fáa regluliga og sum skulu koma ístaðin fyri vanliga inntøku, eiga veitingarnar sum meginregla at vera skattskyldugar. Tá ið veitingar, sum áður hava verið skattafríar verða lagdar um til skattskyldugar veitingar, er sjálvsagt neyðugt at hækka veitingarnar samsvarandi, soleiðis at móttakarar hava somu tøku inntøku eftir skatt. Skattskyldugar veitingar eru meiri gjøgnumskygdar og hava við sær, at borgarar í størri mun verða skattaðir eftir førimuni. Eisini verður lættari at sammeta millum arbeiðsinntøku og veitingar, umframt at tað verður lættari at bera saman ymiskar almennar veitingar. 13 Til dømis skattur á arbeiðsinntøku, kapitalvinning ella vinnufelagsskattir. 59 5. Føroyska skattaskipanin5.1 Inngangur og høvuðsniðurstøður Niðanfyri verður hugt at føroysku skattaskipanini og hvussu hon er skipað sammett við skattaskipanir í øðrum framkomnum londum. í hesum brotinum verður hugt at samlaða skattatrýstinum og at, hvussu skattaskipanin er samansett á ymisk skattasløg. Skattatrýstið og samansetingin á ymisk skattasløg verða eisini borin saman við onnur lond. Høvuðsniðurstøður Høvuðsniðurstøðurnar úr kapittulinum eru hesar:  Skattatrýstið í Føroyum er á sama stigi sum í okkara grannalondum og í øðrum framkomnum londum við vælferðarskipanum, sum kunnu sammetast við okkara vælferðarskipanir.  Skatta- og inntøkugrundarlagið undir føroysku skattaskipanini er heldur smalt sammett við skattaskipanir í øðrum framkomnum londum.  Føroyska skattaskipanin leggur størri dent á persónligan inntøkuskatt sammett við í øðrum framkomnum londum.  Vinnufelagsskattir og ognarskattir eru heldur minni partur av samlaðu skattainntøkunum sammett við í øðrum framkomnum londum. 5.2 Skattatrýstið Vanligasti háttur at gera upp skattatrýstið er at hyggja at lutfallinum millum samlaðu skattainntøkurnar og bruttotjóðarúrtøku, BTú. Tað vil siga: Vanligt skattatrýst = Skattur og avgjøld samanlagt Bruttotjóðarúrtøka Hetta verður eisini nevnt vanliga skattatrýstið. Nýggjasta endaliga uppgerðin av vanliga skattatrýstinum í Føroyum er fyri árið 2015, og tá var skattatrýstið 42,1%. Fyribils uppgerðir av vanliga skattatrýstinum fyri árið 2016 vísa, at skattatrýstið er lækkað til um 41% í 2016. Onnur mát eru eisini fyri skattatrýstið, sum ikki verða brúkt í frágreiðingini, til dømis sonevnt rættað skattatrýst og tillagað skattatrýst. í hesum mátunum verða lønarinntøkur uttanlands (netto) og rakstrarinntøkur uttanlands (netto) lagdar aftrat bruttotjóðarúrtøkuni í frymlinum omanfyri. Rættað skattatrýst og tillagað skattatrýst eru nakað lægri í Føroyum sammett við vanliga skattatrýstið. Skattatrýstið er ikki støðugt í mun til búskaparstøðuna. í góðum tíðum, tá ið inntøkurnar eru stórar og nýtslan er høg, er skattatrýstið hægri enn í verri tíðum. Hyggja vit at skattatrýstinum aftur til 1998, sæst, at føroyska skattatrýstið hevur verið umleið 45%; tó tykist skattatrýstið at vera lækkað nakað síðstu umleið 10 árini, sí mynd 8. 60 Mynd 8. Skattatrýstið í Føroyum, skattur í % av BTú, 1998-2016 50 48 46 44 42 40 Mynd 9 og talva 6 vísa samansetingina av almennu inntøkunum árini 1998 til 2013. Tað almenna hevur aðrar inntøkur enn skattir og avgjøld, men hesar eru tilsamans bara ein lítil partur av almennu inntøkunum tilsamans. Aðrar inntøkur eru til dømis rentuinntøkur, vinningsbýti úr almennum feløgum og ríkisveitingin. Býtið á hesar inntøkurnar er víst í mynd 9 og talvu 6. Mynd 9. Samanseting av almennu inntøkunum 1998-2013 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Viðm.: Fyri árið 2016 er skattatrýstið mett við støði í framroknaðum BTú fyri 2016. Kelda: Hagstovan. 90% 85% 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% Mió. kr. 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Skattir og sosial gjøld í % (vinstrumegin) Almennar inntøkur í mió. kr. (høgrumegin) Skattir og sosial gjøld í mió. kr. (høgrumegin) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Viðm.: Samlaðu almennu inntøkurnar eru ikki gjørdar endaliga upp fyri ár seinni enn 2013. Kelda: Hagstovan. Mynd 9 vísir, at skattir og sosial gjøld vóru vaksandi partur av almennu inntøkunum fram til umleið 2007, men eftir hetta hava skattir og sosial gjøld verið støðugur partur av almennu inntøkunum til samans. 61 á talvu 6 sæst, at størsta broytingin, sum er farin fram í samansetingini av almennu inntøkunum, er, at rakstrarflytingar úr útlondum (ríkisveitingin) er vorðin minni partur av almennu inntøkunum frá 1998 til 2013. ístaðin eru sosialu tryggingargjøldini hækkað, og inntøkuskatturin er vorðin størri partur av almennu inntøkunum. At sosialu tryggingargjøldini eru hækkað, kemur serstakliga av, at gjaldið til samhaldsfasta arbeiðsmarknaðareftirlønargrunnin er hækkað. Talva 6. Samanseting av almennu inntøkunum í 1998 og 2013 Almennar inntøkur 1998 og 2013 (í mió. kr. og % av tilsamans) 1998 1998 2013 2013 RAKSTRARINNTØKUR (A) 4.759 100% 7.364 100% 1 Rentuinntøka, vinningsbýti o.a. 264 6% 334 5% 2 Skattir og sosial gjøld 3.320 70% 6.078 82% 2.1 Framleiðslu- og innflutningsskattur 1.063 22% 1.838 25% 2.2 Kravd sosial tryggingargjøld 271 6% 670 9% 2.3 Inntøku- og ognarskattur o.a. 1.986 42% 3.570 48% 3 Aðrar rakstrarflytingar, inntøkur 1.174 25% 953 13% 3.2 Frá øðrum innlendskum geirum 40 1% 64 1% 3.3 úr útlondum 1.134 24% 888 12% KAPITALINNTØKUR (B) 2 0% 8 0% Kapitalskattur og aðrar kapitalinntøkur 2 0% 8 0% INNTØKUR SAMANLAGT (A+B=C) 4.761 100% 7.371 100% Viðm.: Samlaðu almennu inntøkurnar eru ikki gjørdar endaliga upp fyri ár seinni enn 2013. Kelda: Hagstovan. 5.2.1 Altjóða sammeting av skattatrýstinum í myndunum 10 til 12 eru sammetingar av vanliga skattatrýstinum í Føroyum og øðrum framkomnum londum og okkara grannalondum. Skattatrýstið er víst við vanliga skattatrýstinum, sum varð umrøtt omanfyri. Sammetingin vísir ikki óvæntað, at Norðurlondini og lond í Norðurevropa, sum hava samfelagsskipanir við umfatandi almennum trygdarskipanum og høgum skattatrýsti, eru í ovara endanum í sammetingini. Norðurlondini eru víst við gráum stabbum í mynd 10. í fylgiskjølunum B1 til B10 aftast í frágreiðingini eru fleiri talvur, sum vísa skattatrýst og samansetingina av ymiskum skatta- og avgjaldssløgum í limalondum í OECD síðani 1990. Sammetingin vísir eisini, at føroyska skattatrýstið er høgt sammett við flestu onnur lond, men tó er tað ikki serstakliga høgt sammett við onnur Norðurlond og lond við líknandi samfelagsskipanum. Skattatrýstið í Føroyum er sostatt ájavnt við skattatrýstið í okkara grannalondum og í øðrum londum við líknandi samfelagsskipanum. Tílíkar sammetingar millum lond skulu sjálvsagt lesast við ymiskum fyrivarnum. Vanliga skattatrýstið verður sjálvsagt hægri í londum, sum hava høgar skattskyldugar almennar veitingar, sammett við lond, sum hava lægri skattafríar almennar veitingar. Hetta er til dømis ein orsøk til, at skattatrýstið í Danmark er millum hægstu 62 skattatrýst í Heiminum sambært tílíkum uppgerðum. Fleiri almennar veitingar, sum eru skattskyldugar veitingar í Danmark, eru skattafríar í øðrum londum. Mynd 10. Altjóða sammeting av skattatrýstinum, % av BTú í 2016 % av BTú50 40 30 20 10 0 Kelda: Hagstovan og OECD. Mynd 11. Vanligt skattatrýst, % av BTú, 1998 til 2016 OECD í miðal Føroyar Norðurlond í miðal 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Kelda: Hagstovan og OECD. 63 Meksiko Kili írland Turkaland USA Korea Sveis Lettland ísrael Kanada Ný Sæland Slovakia Stóra Bretland Spania Póland Kekkia OECD - Miðal Portugal Estland ísland Slovenia Luksemborg Týskland Noreg Grikkaland Háland Ungarn Føroyar Eysturríki Italia Svøríki Finnland Belgia Frakland Danmark Mynd 12. Vanligt skattatrýst í Norðurlondum, % av BTú, 1998 til 2016 Føroyar Danmark Finnland ísland Noreg Svøríki 55 50 45 40 35 30 25 20 Skattur og avgjøld kunnu verða áløgd mangt og hvat. Hvussu vit leggja dentin á ymisku sløgini av skattum og avgjøldum nevna vit skattalagið. Skattalagið lýsir sostatt, hvussu inntøkurnar frá skattum og avgjøldum eru býttar á ymisk skattasløg. Til hetta endamálið verða skattir bólkaðir eftir ávísum eyðkennum: Hvat verður skattað, endamálið við álagda skattinum og so frameftir. í talvuni niðanfyri bólka vit skattir og avgjøld í fimm ymisk sløg. Hesi eru persónligur inntøkuskattur, vinnufelagsskattur, sosial tryggingargjøld, ognarskattir og avgjøld á vørur og tænastur. Talva 7. Føroyska skattalagið í 2016 Kelda: Hagstovan. í 2016 stavaðu 50% av samlaðu skattainntøkunum frá persónligum inntøkuskatti, meðan 6% stavaðu frá vinnufelagsskatti. Persónligur inntøkuskattur er skattur á inntøku, ið fysiskir persónar forvinna, meðan vinnufelagsskattur er inntøkuskattur á inntøku, ið løgfrøðiligir persónar tað er partafeløg og smápartafeløg forvinna. Eitt eyðkenni við inntøkuskatti er, at hann verður ikki uppkravdur til nakað ávíst endamál og tann, ið 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Kelda: Hagstovan og OECD. 5.3 Samansetingin av skattum og avgjøldum skattalagið 2016 (mió. kr.) 2016 (%) Skattur samanlagt 7.429 100% Persónligur inntøkuskattur 3.753 50% Vinnufelagsskattur 434 6% Kravd sosial tryggingargjøld 883 12% Ognarskattir 121 2% Avgjald á vørur og tænastur 2.239 30% 64 rindar skattin, vinnur sær ikki nøkur ávís rættindi ella líknandi av at rinda skattin. Talan er um inntøku, ið tey fólkavaldu kunnu ráða yvir og raðfesta til ymiskar almennar útreiðslur. Sosial tryggingargjøld eru gjøld, ið verða kravd inn til ávíst endamál, og ofta fara tey í serligan grunn, men kortini ikki altíð. Hesi verða eisini nevnd arbeiðsmarknaðargjøld. Eitt eyðkenni við teimum er, at tey eru markað til at fíggja ávísa útreiðslu og endamál, og ofta fær tann, sum rindar gjaldið, ávís rættindi. Vanliga verða sosialu tryggingargjøldini rindað í sambandi við lønargjaldingar, og gjøldini kunnu formliga vera áløgd arbeiðsgevarum ella arbeiðstakarum. í 2016 stavaðu 12% av skattainntøkunum frá kravdum sosialum tryggingargjøldum. Talva 8. Føroyska skattalagið í 2016 Skattainntøkur tess almenna, skift á skattaslag í 2016 mió. kr. SKATTIR SAMANLAGT 7.429 1 INNTØKUSKATTUR 4.186 Persónligur inntøkuskattur 3.198 Vinnufelagsskattur 434 Kapitalvinningsskattur 210 Avgjald av kapitaleftirlønum 57 Forskatting av eftirlønarinngjøldum 288 2 KRAVD SOSIAL TRYGGINGARGJØLD 883 Kravd gjøld frá limum 510 Kravd gjøld frá arbeiðsgevarum 373 3 OGNARSKATTIR 121 Arvaavgjøld 9 Vegskattur 112 4 AVGJØLD á VØRUR OG TÆNASTUR 2.239 Meirvirðisgjald 1.586 Tollgjøld 42 Punktgjøld 185 Lønhæddargjald 37 Brennioljugjald 79 Skrásetingargjald á motorakførum 155 Ferðaavgjald 9 Avgjald á ølframleiðslu o.a. 22 Avgjøld fyri eftirlit, loyvi og løggildingar 57 Kringvarpsgjald 60 Avgjøld á aðrar tænastur 7 % av tilsamans 100 56 43 6 3 1 4 12 7 5 2 0 2 30 21 1 2 0 1 2 0 0 1 1 0 Kelda: Hagstovan. 65 Ognarskattir stóðu fyri 2% av skattainntøkunum í 2016. Ognarskattir eru skattir, ið skattgjaldarar skulu rinda, tí teir eiga ávísa ogn. Talan kann vera um fíggjarogn ella fysiska ogn, til dømis akfør, hús, jarðarstykki ella annað. Ognarskattir hava verið lítið brúktir í Føroyum í nýggjari tíð. Einastu ognarskattir í Føroyum eru vegskatturin (vektgjaldið á akfør) og arvaavgjaldið. í 2016 stavaðu 30% av skattainntøkunum frá avgjøldum á vørur og tænastur. Talan er í høvuðsheitum um avgjøld á nýtslu av ymiskum vørum og tænastum. Nógv tað størsta tílíka avgjaldið í Føroyum og í øðrum framkomnum londum er meirvirðisgjaldið. Hetta eru gjøld, ið verða rindað í sambandi við keyp og sølu av vørum og tænastum. Talvurnar 7 og 8 vísa føroyska skattalagið í 2016 býtt á ymiskar bólkar av skattum og avgjøldum. Mynd 13 vísir skattir og avgjøld í Føroyum árini 1998 til 2016 býtt á høvuðsbólkar av skattum og avgjøldum. Størstu broytingarnar, sum síggjast í myndini, eru, at parturin hjá sosialu tryggingargjøldunum (her er serstakliga talan um gjaldið til AMEG) hækkar so líðandi hesi árini, og at parturin av skattainntøkunum, sum er komin frá persónliga inntøkuskattinum, lækkar samsvarandi. Samansetingin av ymiskum skattum og avgjøldum hevur sæð burtur frá hesum báðum broytingunum verið støðug hesi árini. Tó síggjast ymisk lop í myndini ávís ár; til dømis at inntøkurnar frá avgjøldum og vinnufelagsskattum lækkaðu í 2009 í kjalarvørrinum av búskaparkreppuni. Eisini sæst, at almennu inntøkurnar frá vinnufelagsskatti eru vaksnar lutfalsliga síðsti umleið tvey árini. Mynd 13. Skattalagið í Føroyum, 1998 til 2016 60 50 40 30 20 10 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Persónligur inntøkuskattur Vinnufelagsskattur Sosial tryggingargjøld Ognarskattir Avgjøld á vørur og tænastur Kelda: Hagstovan. 5.3.1 Sammeting av skattalagnum millum lond Mynd 14 niðanfyri vísir skattalagið samansetingina av skattainntøkunum á høvuðssløg í Føroyum, Norðurlondum og londunum í OECD tilsamans. Myndin vísir, at persónligur inntøkuskattur er størri partur av skattainntøkunum hjá tí almenna sammett við onnur Norðurlond og sammett við onnur framkomin lond. ístaðin kemur minni partur av almennu skattainntøkunum frá vinnufelagsskattum, sosialum gjøldum og 66 % av skattainntøkum tilsamans ognarskattum. Hinvegin er parturin av almennu skattainntøkunum, sum kemur frá avgjøldum, eins stórur í Føroyum og í øðrum framkomnum londum. Mynd 14. Altjóða sammeting av skattalagnum, 2016, % av skattum tilsamans Norðurlond í miðal Føroyar OECD - í miðal (2015) % av skattum tilsamans60 50 40 30 20 10 0 Persónligur inntøkuskattur Kelda: Hagstovan og OECD. Vinnufelagsskattur Kravd sosial tryggingargjøld Ognarskattir Avgjøld á vørur og tænastur í fylgiskjølunum B1 til B10 aftast í frágreiðingini eru fleiri talvur, sum vísa samansetingina av ymiskum skatta- og avgjaldssløgum í limalondum í OECD síðani 1990. 5.4 Samanumtikið um føroysku skattaskipanina Skulu vit lýsa føroyska skattaskipanin stutt og yvirskipað og bera hana saman við skattaskipanirnar í øðrum framkomnum londum, kunnu vit nevna hesi eyðkenni við skipanini:  Skattatrýstið er lutfalsliga høgt í altjóða høpi men um miðal í norðurlendskum høpi sæð burtur frá íslandi, har ið skattatrýstið er nakað lægri.  Persónligi inntøkuskatturin er munandi størri partur av almennu inntøkunum í Føroyum sammett við í øðrum framkomnum londum.  Vinnufelagsskattir eru nakað minni partur av skattainntøkunum sammett við aðrastaðni.  Sosialu tryggingargjøldini eru minni partur av skattainntøkunum sammett við aðrastaðni.  Ognarskattir eru minni partur av skattainntøkunum sammett við aðrastaðni. 67 6. Beinleiðis skattir skattir og gjøld á persónliga inntøku 6.1 Inngangur og høvuðsniðurstøður í hesum kapitlinum verður greitt frá teimum skattum og gjøldum, sum eru á persónar og persónliga inntøku í Føroyum. Hesir skattir og gjøld verða vanliga nevnd beinleiðis skattir, tí tey verða áløgd beinleiðis á persónar og persónliga inntøku heldur enn við avgjøldum á nýtslu, sum verða nevnd óbeinleiðis skattir. Skattir og gjøld á persónar eru fyrst og fremst skatturin á arbeiðsinntøku (lands- og kommunuskatturin) og sosialu tryggingargjøldini. Sosialu tryggingargjøldini eru gjøldini til samhaldsfasta arbeiðsmarknaðareftirlønargrunnin (AMEG), Arbeiðsloysisskipanina, Barsilsskipanina, Heilsutrygd og vinnusjúkugrunnin.14 áðrenn lands- og kommunuskatturin og arbeiðsmarknaðargjøldini verða lýst hvør sær, verða miðalskattur og markskattur lýst. Orsakað av, at skattanevndin ikki hevur havt møguleika at viðgera allar tættir í skattaskipanini, verða summi av sosialu tryggingargjøldunum bara lýst stutt og yvirskipað. Heldur ikki allar frádráttar- og stuðulsskipanir verða viðgjørd í frágreiðingini. Høvuðsniðurstøður Høvuðsniðurstøðurnar úr kapittulinum eru hesar:  Miðalskattur og markskattur á allar inntøkubólkar (lág-, miðal og høgar inntøkur) í Føroyum kann sigast at vera at kalla ájavnur við miðal- og markskatt í okkara grannalondum og í flestu øðrum londum við vælferðarskipanum, sum kunnu sammetast við vælferðarskipanir hjá okkum.  Tó er miðalskatturin á láginntøkur í Føroyum nakað lægri sammett við í flestu av okkara grannalondum og í øðrum framkomnum londum.  Broytingarnar í føroyska landsskattastiganum í 2012 og í 2016 hava í stóran mun loyst trupulleikan, sum var frammanundan av ov høgum miðal- og markskatti á flestu inntøkubólkar.  Heildarveitingin (blokkurin) úr Danmark er høvuðsorsøkin til, at til ber at hava skattatrýst í persónliga inntøkuskattinum í Føroyum, sum er ájavnt við skattatrýstið í okkara grannalondum, hóast skatta- og inntøkugrundarlagið undir skattaskipanini er smalari í Føroyum. 6.2 Miðalskattur og markskattur í hesum brotinum verða miðalskattur og markskattur (marginalskattur) í føroysku skattaskipanini lýst, og sammett verður við miðalskatt og markskatt í øðrum framkomnum londum. í frágreiðingini verður orðið markskattur brúkt. Markskattur verður ofta nevndur marginalskattur. Uppgerðirnar av miðal- og markskatti eru íroknað sosialu tryggingargjøldini (tó uttan kirkjuskattin og kringvarpsgjaldið). 6.2.1 Miðalskatturin í Føroyum Miðalskatturin vísir, hvussu stórur samlaði skattaparturin er av samlaðu inntøkuni hjá einum løntakara árliga. Skattaparturin er íroknað sosial tryggingargjøld og gjøld, sum arbeiðsgevarin rindar. Miðalskatturin er sostatt 14 Sosialu tryggingargjøldini verða eisini nevnd arbeiðsmarknaðargjøld. 68 munurin millum, hvussu nógv arbeiðsgevarin rindar samanlagt í løn og gjøldum, og hvussu nógv løntakarin í síðsta enda hevur at ráða yvir av hesum árliga. Vit kunnu rokna miðalskattin eftir frymlinum niðanfyri: Miðalskattur = skattur og gjøld samanlagtløn + skattur og gjøld á arbeiðsgevara Mynd 15 niðanfyri vísir miðalskattin í Føroyum fyri árini 2011, 2012 og 2017. Hesi árini eru vald fyri at vísa broytingarnar, sum eru farnar fram í miðalskattinum síðstu árini orsakað av skattalættum, ið eru latnir. Frá 2011 til 2012 varð skattalætti latin, sum serstakliga minkaði skattingina av miðal- og háinntøkum. Hetta sæst í mynd 15 í muninum millum tær báðar strikurnar fyri árini 2011 og 2012. Frá 2015 til 2016 varð aftur latin ein skattalætti, sum serstakliga minkaði skattin á lág- og miðalinntøkur. Hetta sæst í mynd 15 í muninum millum strikurnar fyri árini 2012 og 2017. Frá 2012 til 2017 vóru bara smávegis broytingar í arbeiðsmarknaðargjøldunum og kommunuskattinum. Munurin millum miðalskattin í 2012 og 2017 kemur tí mest av skattaumleggingini, sum varð framd frá 2015 til 2016. Mynd 15. Miðalskattur í Føroyum árini 2011, 2012 og 2017, % av inntøku tilsamans Miðalskattur við arbeiðsgevaragjøldum 2017 Miðalskattur við arbeiðsgevaragjøldum 2011 Miðalskattur við arbeiðsgevaragjøldum 2012 Inntøka um árið 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Viðm.: Uppgerðirnar av miðalskatti eru við arbeiðsgevarapartinum av arbeiðsmarknaðargjøldunum men uttan kirkjuskatt og kringvarpsgjaldið.Kelda: Fíggjarmálaráðið. Mynd 15 vísir, at flestu fólk hava ein miðalskatt íroknað arbeiðsmarknaðargjøld á millum 35 og 45% tilsamans. Myndin vísir eisini, at miðalskatturin er lækkaður munandi fyri flestu fólk eftir broytingarnar, sum eru gjørdar síðstu árini í landsskattastiganum. Mynd 16 vísir miðalskattin í 2017 eftir inntøku og eftir teimum ymisku skattunum og sosialu gjøldunum, sum eru á inntøku í Føroyum. á myndini sæst, at lágar inntøkur serstakliga rinda sosialu tryggingargjøldini og kommunuskatt. Hægri inntøkurnar rinda síðani landsskatt omaná sosialu tryggingargjøldini og kommunuskattin. 69 % av inntøku um árið 0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000 400.000 450.000 500.000 550.000 600.000 650.000 700.000 750.000 800.000 850.000 900.000 950.000 1.000.000 Orsøkin til hetta er munurin, sum er í botnfrádráttinum í lands- og kommunuskattinum. í 2017 er botnfrádrátturin í landsskattinum 65 tús. kr., meðan botnfrádrátturin í kommunuskattinum er 30 tús. kr. Mynd 16. Miðalskattur í 2017 eftir skattaslagi, % av inntøku tilsamans 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% AMEG ALS BS HT Inntøka um áriðVSG Kommunuskattur Landsskattur Viðm.: AMEG er stytting fyri Samhaldsfasta Arbeiðsmarknaðareftirlønargrunnin, ALS er stytting fyri Arbeiðsloysisskipanin, HT er stytting fyri Heilsutrygd og VSG er stytting fyri Vinnusjúkugrunnin. Uppgerðirnar av miðalskatti eru við arbeiðsgevarapartinum av arbeiðsmarknaðargjøldunum men uttan kirkjuskatt og kringvarpsgjaldið.Kelda: Fíggjarmálaráðið. 6.2.2 Markskatturin í Føroyum Markskatturin á arbeiðsinntøku vísir, hvussu stórur skattaparturin er av samlaðu útreiðsluni hjá arbeiðsgevara til løn og onnur gjøld av síðst vunnu krónuni hjá einum starvsfólki. Markskatturin lýsir sostatt munin millum, hvussu stóran part av samlaðu útreiðsluni hjá arbeiðsgevara løntakarin í síðsta enda fær at ráða yvir, tá ið arbeiðsgevarin rindar honum eina krónu afturat í løn. Markskatturin fyri ávísa inntøku kann roknast eftir frymlinum niðanfyri: Markskattur = skattur og gjøld samanlagt fyri ávísa inntøku 1 + skattur á arbeiðsgevara Markskatturin er sostatt treytaður av inntøkuni, sum starvsfólkið hevur frammanundan. Til dømis hevur ein persónur við ársinntøku á 300.000 kr. ein markskatt í landsskattinum á 20%. Kommunuskatturin í 2017 er í miðal 20,29%, og kommunuskattaprosentið er tað sama fyri allar skattgjaldarar, sum hava inntøku omanfyri botnfrádráttin á 30 tús. kr. Tá ið vit rokna markskattin fyri ávísar skattgjaldarar ella ávísa inntøku, nýtast vit tí ikki 70 1.000.000 950.000 900.000 850.000 800.000 750.000 700.000 650.000 600.000 550.000 500.000 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 at broyta kommunuskattaprosentið eftir inntøkuni hjá skattgjaldaranum. Landsskatturin er hinvegin ymiskur, alt eftir hvar á skattastiganum, inntøkan hjá skattgjaldaranum er. Fyri ein skattgjaldara við ársinntøku á 300 tús. kr. og sum býr í eini kommunu við skattaprosentinum 20,29 kann markskatturin roknast soleiðis: Markskattur = 20 + 20,29 + (2 2,25) + (2 1,25) + (2 0,71) + 0,6 + 0,1 = 47,32% 100 + 2,25 + 1,25 + 0,71 + 0,1 Roknaði markskatturin omanfyri er við sosialu tryggingargjøldunum, tó uttan kirkjuskattin og kringvarpsgjaldið. Sosialu tryggingargjøldini eru hesi í 2017:  Gjaldið til arbeiðsmarknaðareftirlønargrunnin (AMEG) er 2,25%. Arbeiðsgevari og løntakari rinda sama gjald til AMEG.  Gjaldið til arbeiðsloysisskipanina (ALS) er 1,25%. Arbeiðsgevari og løntakari rinda sama gjald til ALS.  Gjaldið til barsilsskipanina er 0,71%. Arbeiðsgevari og løntakari rinda sama gjald til barsilsskipanina.  Gjaldið til Heilsutrygd er 175 kr. um mánaðin umframt 0,6%. Bara gjaldið á 0,6% er tikið við í markskattin omanfyri. Bara løntakari rindar gjaldið til Heilsutrygd.  Gjaldið til Vinnusjúkugrunnin er 0,1%; bara arbeiðsgevari rindar gjaldið til Vinnusjúkugrunnin. Mynd 17. Markskattur í Føroyum í 2017 60 50 40 30 20 10 0 Inntøka um árið í tús. kr. Markskattur u/arbeiðsgevaragjøld Markskattur v/arbeiðsgevaragjøldum Viðm.: Markskatturin er roknaður fyri ein skattgjaldara, sum býr í eini kommunu við skattaprosenti á 20,29%, sum er miðalskattaprosentið í kommunuskattinum í 2017.Markskatturin er vístur við og uttan arbeiðsgevarapartin av arbeiðsmarknaðargjøldunum. Uppgerðirnar eru tó uttan kirkjuskatt og kringvarpsgjaldið. Kelda: Fíggjarmálaráðið. 71 Markskattur í % 1.000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Markskattur fyri ávísa inntøku kann roknast við ella uttan sosialu tryggingargjøldini (arbeiðsmarknaðargjøldini). Mynd 17 omanfyri vísir markskattin í Føroyum í 2017 fyri ein skattgjaldara í kommunu við skattaprosentinum 20,29 við og uttan arbeiðsgevaragjøldini (arbeiðsgevarapartin av arbeiðsmarknaðargjøldunum). Orsøkin til at markskatturin lækkar eftir 650 tús. kr. er hámarkið á gjaldinum til arbeiðsloysisskipanina. Hámarkið á gjaldinum til ALS hevur við sær, at løntakarar í mesta lagi rinda ALS-gjald av 650 tús. kr.15 6.3 Sammeting av miðalskatti og markskatti við onnur lond í hesum brotinum verða miðal- og markskattur í skattinum á arbeiðsinntøku í Føroyum sammettir við miðal- og markskatt í øðrum framkomnum londum. Fyrst verður greitt frá leistinum (háttalagnum), sum verður brúktur í sammetingunum. Síðani verða vístar nakrar myndir, sum bera saman miðal- og markskatt á ymiskar inntøkubólkar og í ymiskum londum. Myndirnar vísa eisini broytingarnar, sum eru farnar fram síðstu árini í miðal- og markskatti í Føroyum orsakað av, at landsskattastigin varð broyttur í 2012 og síðani aftur í 2016. At enda verður tikið samanum sammetingarnar, og nakrar niðurstøður verða gjørdar um skattingina av arbeiðsinntøku í Føroyum og um progresjónina í skattingini. 6.3.1 Stutt um leistin í sammetingunum Sammetingarnar av miðal- og markskatti eru gjørdar eftir einum leisti, sum OECD brúkar í sammetingum av miðal- og markskatti millum lond.16 Tølini úr føroysku skattaskipanin eru sostatt sambærlig við tølini úr hinum londunum. Mannagongdin er í stuttum, at ein miðalinntøka fyri landið verður roknað við støði í tølum úr tjóðarroknskapinum fyri útgoldnar lønir og sosial gjøld og við støði í løntakaratalinum. Síðani verða fýra ymiskir inntøkubólkar roknaðir við støði í talinum fyri miðalinntøku í landinum. Roknaðu inntøkubólkarnir eru hesir:  Láginntøka: 67% av roknaðu miðalinntøkuni 254 tús. kr. fyri Føroyar í 2016  Miðalinntøka: 100% av roknaðu miðalinntøkuni í landinum 379 tús. kr. fyri Føroyar í 2016  Hægri miðalinntøka: 133% av roknaðu miðalinntøkuni 505 tús. kr. fyri Føroyar í 2016  Háinntøka: 167% av roknaðu miðalinntøkuni 633 tús. kr. fyri Føroyar í 2016 Miðal- og markskattur kunni síðani ásetast fyri hesa fýra inntøkubólkarnar og fyri ymisk lond. Roknaða miðalinntøkan í Føroyum fyri 2016 er 379 tús. kr. Miðalinntøkan fyri 2017 kann ikki roknast enn, men mett verður ikki, at hetta ávirkar uppgerðirnar stórvegis. Láginntøkan er sostatt ásett til 254 tús. kr. (67% av miðalinntøkuni), hægri miðalinntøkan til 505 tús. kr. (133% av miðalinntøkuni) og háinntøkan til 633 tús. kr. (167% av miðalinntøkuni). í sammetingunum niðanfyri verða eisini víst tøl frá 2011 og 2012 úr føroysku skattaskipanini. Hetta verður gjørt fyri at lýsa broytingarnar, sum eru farnar fram síðstu árini í skattingini av arbeiðsinntøku. Roknaða miðalinntøkan fyri 2011 var 340 tús. kr., og roknaða miðalinntøkan í 2012 var 345 tús. kr. 15 Hámarkið er ásett í §8, stk. 2, í løgtingslóg nr. 113 frá 13. juni 1997 um arbeiðsloysistrygging og arbeiðsávísing.16 Til ber at lesa meira um mannagongdina, sum OECD brúkar í sammetingum av inntøkuskatti, á síðuni https://data.oecd.org/earnwage/average-wages.htm ella í útgávuni Taxing Wages 2017, sum OECD hevur givið út. 72 6.3.2 Sammeting av miðalskatti við onnur lond Myndirnar 18-21 niðanfyri bera saman miðalskattin á arbeiðsinntøku fyri fýra ymiskar inntøkubólkar og býtt á lond. Samanumtikið er stórur munur millum lond, tá ið talan er um miðalskattin í inntøkuskattinum. Eisini síggja vit, at við fáum undantøkum er miðalskatturin høgur í Norðurlondum og øðrum londum í Evropa, sum hava samfelagsskipan við umfatandi almennum tryggingarskipanum. Myndirnar vísa eisini, at miðalskatturin á miðalinntøkur og høgar inntøkur var høgur í Føroyum áðrenn skattalættan, sum varð latin í 2012. Eftir broytingina í 2012 hevur miðalskatturin á miðalinntøkur og høgar inntøkur verið um miðal sammett við onnur framkomin lond. Mynd 18. Miðalskattur á láginntøku býttur á lond Miðalskattur á láginntøku (67% av miðal) 70 60 50 40 30 20 10 0 Viðm.: Tølini fyri londini í OECD eru fyri 2016. Stórar broytingar í miðalskatti koma ikki fyri frá ári til ár. Kelda: Fíggjarmálaráðið og OECD. 73 % av inntøku tilsamans Kili Meksiko Korea Ný Sæland Japan Sveis Kanada Føroyar 2017 Spania Pólland Føroyar 2012 Føroyar 2011 Estland Eysturríki Avstralia USA Týskland Slovakia ísrael Turkaland ísland Ungarn Kekkia Stóra Bretland Háland Noreg írland Luksemborg Danmark Grikkaland Finnland Portugal Frakland Slovenia Italia Belgia Svøríki Mynd 19. Miðalskattur á miðalinntøku býttur á lond Miðalskattur á miðalinntøku (100% av miðal) 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Viðm.: Tølini fyri londini í OECD eru fyri 2016. Stórar broytingar í miðalskatti koma ikki fyri frá ári til ár. Kelda: Fíggjarmálaráðið og OECD. Mynd 20. Miðalskattur fyri hægri miðalinntøku býttur á lond Miðalskattur á hægri miðalinntøku (133% av miðal) 60 50 40 30 20 10 0 Viðm.: Tølini fyri londini í OECD eru fyri 2016. Stórar broytingar í miðalskatti koma ikki fyri frá ári til ár. Kelda: Fíggjarmálaráðið og OECD. 74 % av inntøku tilsamans % av inntøku tilsamans Kili Ný Sæland Meksiko Korea Sveis ísrael Avstralia Kanada írland Japan Stóra Bretland USA Pólland ísland Danmark Estland Noreg Háland Turkaland Spania Luksemborg Slovakia Grikkaland Føroyar 2012 Føroyar 2017 Portugal Kekkia Slovenia Svøríki Finnland Ungarn Føroyar 2011 Eysturríki Týskland Italia Frakland Belgia Kili Ný Sæland Meksiko Sveis ísrael Korea írland Avstralia Stóra Bretland Kanada USA Japan ísland Pólland Noreg Danmark Háland Turkaland Luksemborg Estland Spania Grikkaland Føroyar 2017 Portugal Slovakia Føroyar 2012 Slovenia Svøríki Kekkia Finnland Føroyar 2011 Eysturríki Italia Frakland Ungarn Týskland Belgia Mynd 21. Miðalskattur á háinntøku býttur á lond Miðalskattur á háinntøku (167% av miðal) 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Viðm.: Tølini fyri londini í OECD eru fyri 2016. Stórar broytingar í miðalskatti koma ikki fyri frá ári til ár. Kelda: Fíggjarmálaráðið og OECD. 6.3.3 Sammeting av markskatti við onnur lond Myndirnar 21-25 niðanfyri bera saman markskattin á arbeiðsinntøku fyri fýra ymiskar inntøkubólkar býtt á lond. Eins og við miðalskattinum er stórur munur millum lond, tá ið talan er um markskattin í inntøkuskattinum. Vit síggja eisini, at við fáum undantøkum er markskatturin høgur í somu londum, sum hava høgan miðalskatt. Norðurlond og onnur lond í Evropa, ið hava samfelagsskipan við umfatandi almennum tryggingarskipanum, hava sum heild bæði høgan miðalskatt og høgan markskatt. Markskatturin á miðalinntøkur og høgar inntøkur var høgur í Føroyum áðrenn skattalættan, sum varð latin í 2012. Henda broytingin sæst í myndini sum munurin millum markskattin í 2011 og í 2012 (teir báðir gulu stabbarnir í myndunum). 75 % av inntøku tilsamans Kili Meksiko Ný Sæland Korea Sveis ísrael Kanada Avstralia Japan Pólland USA Stóra Bretland írland ísland Estland Noreg Turkaland Háland Denmark Slovakia Spania Føroyar 2012 Kekkia Luksemborg Føroyar 2017 Grikkaland Slovenia Portugal Ungarn Finnland Eysturríki Týskland Svøríki Føroyar 2011 Italia Frakland Belgia Mynd 22. Markskattur á láginntøku býttur á lond Markskattur á láginntøku (67% av miðal) 70 60 50 40 30 20 10 0 70 60 50 40 30 20 10 0 Viðm.: Tølini fyri londini í OECD eru fyri 2016. Stórar broytingar í markskatti koma ikki fyri frá ári til ár. Kelda: Fíggjarmálaráðið og OECD. Mynd 23. Markskattur á miðalinntøku býttur á lond Markskattur á miðalinntøku (100% av roknaðu miðalinntøkuni) Viðm.: Tølini fyri londini í OECD eru fyri 2016. Stórar broytingar í markskatti koma ikki fyri frá ári til ár. Kelda: Fíggjarmálaráðið og OECD. 76 % av síðst forvunnu krónu % av síðst forvunnu krónu Kili Meksiko Sveis Korea Ný Sæland Japan Pólland ísrael Kanada Stóra Bretland ísland Estland Danmark Noreg Avstralia USA Slovakia Føroyar 2012 Turkaland Ungarn Svøríki Kekkia Grikkaland Spania Slovenia Háland Portugal Føroyar 2017 írland Italia Luksemborg Finnland Eysturríki Frakland Týskland Føroyar 2011 Belgia Kili Meksiko Ný Sæland Sveis Korea ísrael Japan Kanada USA írland Pólland Avstralia Danmark Stóra Bretland ísland Estland Noreg Turkaland Slovenia Spania Svøríki Slovakia Føroyar 2017 Grikkaland Føroyar 2012 Luksemborg Føroyar 2011 Háland Ungarn Kekkia Portugal Finnland Italia Týskland Eysturríki Belgia Frakland Mynd 24. Markskattur á hægri miðalinntøku býttur á lond Markskattur á hægri miðalinntøku (133% av miðal) 70 60 50 40 30 20 10 0 70 60 50 40 30 20 10 0 Viðm.: Tølini fyri londini í OECD eru fyri 2016. Stórar broytingar í markskatti koma ikki fyri frá ári til ár. Kelda: Fíggjarmálaráðið og OECD. Mynd 25. Markskattur á háinntøku býttur á lond Markskattur á háinntøku (167% av roknaðu miðalinntøkuni) Viðm.: Tølini fyri londini í OECD eru fyri 2016. Stórar broytingar í markskatti koma ikki fyri frá ári til ár. Kelda: Fíggjarmálaráðið og OECD. 77 % av síðst forvunnu krónu % av síðst forvunnu krónu Kili Kili Meksiko Korea Korea Ný Sæland Japan Sveis Kanada Spania Pólland Estland Eysturríki Avstralia USA Týskland Slovakia ísrael Turkaland ísland Ungarn Kekkia Stóra Bretland Føroyar 2017 Føroyar 2012 Háland Noreg írland Luksemborg Danmark Grikkaland Finnland Portugal Frakland Slovenia Føroyar 2011 Italia Belgia Svøríki Meksiko Sveis Kanada Ný Sæland Pólland Estland Avstralia USA Japan Háland Slovakia ísrael Føroyar 2012 Turkaland ísland Ungarn Kekkia Stóra Bretland Spania Noreg Slovenia Portugal Føroyar 2017 írland Luksemborg Danmark Grikkaland Týskland Finnland Frakland Eysturríki Føroyar 2011 Italia Svøríki Belgia 6.3.4 Nakrar niðurstøður grundað á sammetingarnar Grundað á myndirnar 18-25 omanfyri ber til at gera nakrar niðurstøður um inntøkuskattin í Føroyum sammett við í øðrum framkomnum londum og serstakliga um miðalskatt, markskatt og progresjónina í skattinum. Høvuðsniðurstøðurnar eru hesar:  Skatturin á miðalinntøkur og høgar inntøkur (bæði miðal- og markskattur) var høgur í Føroyum sammett við í øðrum londum áðrenn broytingina í landsskattastiganum í 2012.  Hesin trupulleikin í skattaskipanin bleiv loystur við skattalættanum í 2012.  Skattalættin í 2016 minkaði miðal- og markskattin á láginntøkur.  Miðalskatturin á láginntøkur er lágur í Føroyum sammett við í øðrum framkomnum londum.  Miðalskatturin á miðalinntøkur og høgar inntøkur í Føroyum er ájavnur við miðalskattin í øðrum framkomnum londum.  Markskatturin á allar inntøkubólkar í Føroyum er ájavnur við markskattin í øðrum Norðurlondum og øðrum framkomnum londum.  Hvørki miðal- ella markskatturin á arbeiðsinntøku er høgur í Føroyum sammett við onnur Norðurlond ella onnur framkomin lond.  Lutfalsliga lítil progresjón er í skattinum á arbeiðsinntøku í Føroyum serstakliga á inntøkur omanfyri 300-400 tús. kr. Størsta orsøkin til, at føroyska skattatrýstið ikki er hægri hóast skatta- og inntøkugrundarlagið undur skattaskipanini er lutfalsliga smalt er heildarveitingin (blokkurin) úr Danmark á 600-700 mió. kr. árliga umframt aðrar almennar útreiðslur, sum danski staturin rindar í Føroyum. Harafturat eru ávísar útreiðslur, sum Føroyar ikki hava, men sum sjálvstøðug lond hava, til dømis útreiðslur til verjumál. Heildarveitingin úr Danmark hevur við sær, at skattatrýstið í Føroyum, millum annað í persónliga inntøkuskattinum, kann vera nakað lægri, sammett við um eingin heildarveiting var. Orsakað av heildarveitingini ber sostatt til í Føroyum at hava eina skattaskipan við lutfalsliga smølum skatta- og inntøkugrundarlagi, sum leggur stóran dent á inntøkuskattin, og samstundis at hava eitt skattatrýst, sum ikki er høgt í altjóða sammetingum. 6.4 Inntøkuskattur í føroysku skattaskipanini Skatturin á arbeiðsinntøku í føroysku skattaskipanini er vanligi landsskatturin, kommunuskatturin og kirkjuskatturin. Hesir skattir verða lýstir stutt niðanfyri. Ein og áður nevnt, hevur skattanevndin ikki havt møguleika at viðgera kirkjuskattin gjølliga. Kirkjuskatturin verður tí bara lýstur stutt í frágreiðingini. 6.4.1 Stutt um lógargrundarlagið í sambandi við inntøkuskattin Fylgjandi lógir eru lógargrundarlag undir persónliga inntøkuskattinum í føroysku skattaskipanini (tað er vanliga landsskattinum, kommunuskattinum og kirkjuskattinum):  Løgtingslóg nr. 86 frá 1. september 1983 um landsskatt og kommunuskatt (skattalógin)  Løgtingslóg nr. 87 frá 1. september 1983 um áseting av skatti (ásetingarlógin)  Løgtingslóg nr. 61 frá 7. juni 2007 um fíggjarviðurskifti fólkakirkjunnar. 78 í stuttum kunnu vit siga, at skattalógin lýsir skattskylduna og ásetir, hvørjir persónar og løgfrøðiligar eindir eru skattskyldug og undir hvørjum umstøðum. ásetingarlógin ásetir síðani, hvussu nógv rindað verður í skatti og av hvørjari inntøku. Aftrat skatta- og ásetingarlógini eru fleiri kunngerðir og rundskriv, sum hava týdning viðvíkjandi lands- og kommunuskatti. í hesum sambandi verður víst til lógasavni hjá TAKS á síðuni http://www.taks.fo/fo/log/, har til ber at leita eftir lógum og síðani eftir kunngerðum og rundskrivum við tilknýti til ávísa skattalóg. 6.4.2 Landsskattur Løgtingið ásetir landsskattin, frádráttin á skattinum og landsskattastigan. Hetta verður ikki gjørt á hvørjum ári, eins og kommunurnar gera við kommunuskattinum, men tá ið Løgtingið heldur, at tørvur er á tí. Um landsskattastigan Landsskattur verður rindaður av skattskyldugari inntøku. Skattskyldug inntøka er A- og B-inntøka frádrigið møguligar frádráttir í inntøkuni. Landsskatturin er ein skipan við stigvaksandi (progressivum) skatti. Hetta merkir, at skattaprosentið hækkar, jú hægri inntøku fólk hava. Síðst, landsskattastigin varð broyttur, var í desember 2015 við virknaði fyri skattaárið 2016. Talva 9. Landsskattastigin í 2017, í kr. og % Kelda: TAKS. Landsskatturin í 2017 verður roknaður sambært talvuni omanfyri. Fyri tann partin av inntøkuni, ið er undir 65.000 kr. verður ongin landsskattur rindaður. Hetta merkir, at persónar við inntøku lægri enn 65.000 kr. rinda ongan landsskatt. Hetta markið verður kallað botnfrádrátturin í landsskattinum. Fyri tann partin av inntøkuni, ið er millum 65.000 kr. og 235.000 kr. verður rindað 15% í landsskatti. Tað vil siga, at persónur við inntøku á 165.000 kr. rindar 15.000 kr. í landsskatti, tí viðkomandi ikki skal rinda av fyrstu 65.000 kr., sum eru frítiknar fyri landsskatt. Fyri tann partin av inntøkuni, ið er millum 235.000 kr. og 330.000 kr. verður rindað 20% í landsskatti. Tað vil siga, at persónur við inntøku á 295.000 kr. rindar fyrst 15% teimum 170.000 kr. av inntøkuni, ið er millum 65.000 kr. og 235.000 kr. Síðani 20% av teimum 60.000 kr., ið eru millum 235.000 kr. og 330.000 kr. Viðkomandi rindar sostatt samanlagt 37.500 kr. Fyri tann partin av inntøkuni, ið er millum 330.000 kr. og 800.000 kr. verður rindað 25% í landsskatti. Tað vil siga, at persónur við inntøku á 530.000 kr. rindar fyrst 15% teimum 170.000 kr. av inntøkuni, ið er millum 65.000 Frá Til Skattur 0 65.000 0% 65.000 235.000 15% 235.000 330.000 20% 330.000 800.000 25% 800.000 30% 79 kr. og 235.000 kr. Síðani 20% av teimum 95.000 kr., ið eru millum 235.000 kr. og 330.000 kr. og síðani 25% av teimum 200.000 kr., ið eru millum 330.000 kr. og 800.000 kr. Fyri tann partin av inntøkuni, ið fer upp um 800.000 kr. verður rindað 30% í landsskatti. Tað vil siga, at persónur við inntøku á 1000.000 kr. rindar fyrst 15% teimum 170.000 kr. av inntøkuni, ið er millum 65.000 kr. og 235.000 kr. Síðani 20% av teimum 95.000 kr., ið eru millum 235.000 kr. 330.000 kr. og síðani 25% av teimum 470.000 kr., ið eru millum 330.000 kr. og 800.000 kr. og síðani 30% av teimum 200.000 kr. ið eru omanfyri. Samanlagt rindar viðkomandi 94.500 kr. í landsskatti. Mynd 26. Landsskattastigin og markskattur í landsskattinum í 2017 35 30 25 20 15 10 5 0 Inntøka um árið í tús. kr. Kelda: Fíggjarmálaráðið. Mynd 26 vísir eisini landsskattastigan í 2017. á myndini sæst, at progresjónin í landsskattinum er størst niðarliga á skattastiganum fyri lægru inntøkurnar. Ovarlaga á skattastiganum er minni progresjón í skattingini. á myndini er vístur ein møguligur háttur at broyta skattastigan, sum hevði havt meira progresjón við sær í skattingini av hægru inntøkunum. Her eigur at verða nevnt, at talan hevði ikki verið um eina serstakliga stóra broyting í skattingini ella í inntøkunum frá landsskattinum. Eru ynski um munandi broytingar í progresjónini í skattingini av hægri inntøkum, er eisini neyðugt at broyta kommunuskattin. At enda kann verða nevnt, at í skattalógini er áseting, sum sigur, at samlaði inntøkuskatturin til land, kommunu og kirkju í mesta lagi kann vera 50%.17 Er roknaði inntøkuskatturin omanfyri 50% av skattskyldugu inntøkuni, verður tann ov nógv álíknaði inntøkuskatturin lækkaður lutfalsliga til landið, kommununa og kirkjuna. Eftir broytingina í landsskattastiganum í 2012 hava bara fáir skattgjaldarar roknaðan skatt, sum er omanfyri 50% av skattskyldugu inntøkuni. Inntøkurnar frá landsskattinum Landsskatturin er millum størstu inntøkukeldurnar hjá landinum og tí almenna sum heild. Inntøkurnar frá landsskattinum síðstu árini eru vístar í talvu 10 niðanfyri. Landsskatturin var størsta inntøkukeldan hjá landinum 17 ásetingin er í skattalógini, grein 54, stk. 2. 80 Markskattur í % av inntøku 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1.000 fram til ár 2012, tá ið landsskattastigin varð broyttur. Síðani 2012 hevur meirvirðisgjaldið verið størsta inntøkukeldan hjá landinum. Talva 10. Inntøkurnar frá landsskattinum, 2008-2017, í mió. kr. Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Fíggjarmálaráðið. 6.4.3 Kommunuskattur Kommunustýrini áseta hvørt ár, hvussu kommunuskattaprosentið í kommununi skal vera. Frádrátturin í kommunuskattinum, sum síðani 2008 hevur verið 30.000 kr., verður tó ásettur av løgtinginum. Frádrátturin á 30.000 kr. í kommunuskattinum verður nevndur botnfrádrátturin í kommunuskatturin. Skattaprosentini í kommunuskattinum eru í 2017 úr 16% í teimum kommunum, sum hava lægsta skattaprosentið, til 22,75% í teimum kommunum, sum hava hægsta skattaprosent. Stutt um kommunuskattin Kommunuskatturin er ein flatskattaskipan sammett við landsskattin, sum er ein stigvaksandi (progressivur) skattur. Botnfrádrátturin í kommunuskattinum hevur kortini við sær, at nakað av progresjón er í kommunuskattinum, av tí at frádrátturin ger størri mun fyri lágar inntøkur. Progresjónin í kommunuskattinum er kortini sera lítil. Øll við inntøku omanfyri umleið 150 tús. kr. rinda at kalla sama prosentpart í kommunuskatti, sí mynd 27. Talva 11. Kommunuskattaprosent, 2009-2017 Kelda: Fíggjarmálaráðið. í talvu 11 sæst, at kommunuskatturin er rættiliga ymiskur, alt eftir um skattgjaldarar búgva í eini kommunu við lágum skattaprosenti ella í eini kommunu við høgum skattaprosenti. Ein skattgjaldari við ársinntøku á 400 tús. kr., sum býr í kommunu við høgum skattaprosenti, kann til dømis koma at rinda umleið 1.000 kr. minni um mánaðin, sum hann flytur til eina kommunu við lágum skattaprosenti. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Landsskattur 1.288 1.311 1.399 1.438 1.172 1.197 1.287 1.393 1.347 1.400 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Hægsta 23,50% 23,50% 23,50% 23,50% 23,50% 23,50% 23,50% 23,25% 22,75% Miðal 20,78% 21,37% 21,43% 21,34% 21,15% 21,14% 21,16% 20,67% 20,29% Lægsta 16,00% 16,00% 16,00% 16,00% 16,00% 16,00% 16,00% 16,00% 16,00% 81 Mynd 27. Kommunuskatturin í 2017 eftir inntøku % av inntøku um árið 24% 20% 16% 12% 8% 4% 0% Miðal 20,29% Inntøka um árið Hægsta 22,75% Lægsta 16% Kelda: Fíggjarmálaráðið. Inntøkurnar frá kommunuskattinum Kommunuskatturin er størsta einstaka inntøkukeldan hjá tí almenna í Føroyum. Kommunuskatturin stóð fyri umleið 75% av samlaðu inntøkunum hjá kommununum í 2016. Samlaðu inntøkurnar frá kommunuskattinum eru vístar í talvu 12 niðanfyri. Talva 12. Inntøkur frá kommunuskattinum, 2008-2017, í mió. kr. Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Fíggjarmálaráðið. 6.4.4 Kirkjuskattur Limir í fólkakirkjuni rinda kirkjuskatt av skattskyldugu inntøkuni. Landskirkjuskatturin verður roknaður í einum fyri alt landið og kravdur inn eftir somu reglum sum kommunuskatturin. Sami botnfrádráttur er í kirkjuskattinum sum í kommunuskattinum (30 tús. kr.). Landsstýrismaðurin í mentamálum ásetir kirkjuskattaprosentið eftir tilmæli frá stiftstjórnini. Landskirkjuskattaprosentið kann í mesta lagi vera 0,65%. Landskirkjuskattaprosentið er 0,6% í 2017. Harafturat verður í ávísum sóknum rindaður ein sonevndur staðbundin kirkjuskattur, soleiðis at kirkjuskatturin kann vera hægri í ávísum bygdum ella býum. Talva 13 niðanfyri vísir inntøkurnar frá kirkjuskattinum síðstu árini. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Kommunuskattur í mió. kr. 1.369 1.330 1.420 1.437 1.472 1.473 1.549 1.644 1.745 1.820 82 0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000 400.000 450.000 500.000 550.000 600.000 650.000 700.000 750.000 800.000 850.000 900.000 950.000 1.000.000 Talva 13. Inntøkur frá kirkjuskatti, 2008-2017, í mió. kr. Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2017. Kelda: Gjaldstovan. 6.5 Frádráttir í skattskyldugari inntøku og í roknaða skattinum í hesum brotinum verður stutt greitt frá teimum týdningarmestu frádráttunum í føroyska inntøkuskattinum. Skattanevndin hevur ikki havt møguleika at viðgera allar frádráttirnar gjølliga. Ymisku frádráttirnir verða tí bara nevndir stutt. Inntøkuskatturin í Føroyum er í stóran mun skipaður sum ein bruttoskattaskipan. Hetta merkir, at fáir frádráttir sum heild eru í føroyska inntøkuskattinum sammett við flestu aðrar skattaskipanir. Inntøkuskatturin varð broytt til verandi bruttoskattaskipan 1. januar 1997, og í tí sambandi vóru fleiri frádráttir broyttir til at vera stuðulsskipanir ístaðin. Stuðulsskipanirnar eru til dømis rentustuðulin, ferðastuðul og stuðul til dupult húsarhald. Hesar stuðulsskipanirnar vóru áður frádráttir í inntøkuskattinum, men vórðu broyttar til stuðulsskipanir 1. januar 1997. Skattanevndin hevur ikki havt møguleika ella stundir til at viðgera hesar stuðulsskipanirnar gjølliga.18 Frádráttirnir í føroyska inntøkuskattinum eru til dømis:19  Eftirlønarfrádráttur  Frádráttur fyri veiðiinntøku (sjómannafrádráttur)  Samdøgursfrádráttur  Uttanlandsfrádráttur  Barnafrádráttur  Frádráttur fyri skattligt hall  Hjúnafrádráttur  ítróttafrádráttur20 6.5.1 Eftirlønarfrádráttur Skattgjaldarar, sum hava rindað skatt og goldið inn til eftirløn, sum verður skattað við inngjald, kunnu draga inngjaldið frá í skattskyldugu inntøkuni. Hetta merkir, at inngjøld til eftirløn, sum verða skattað við inngjald, eru ikki partur av skattskyldugu inntøkuni. 18 Víst verður eisini á síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/ og síðani undir frádráttur, har ið frádráttirnir í skattskyldugu inntøkuni og í roknaða skattinum eisini verða lýstir.19 Frádráttirnir eru nevndir í skattalógini, grein 33.20 Skattanevndin hevur ikki havt møguleika at viðgera ítróttafrádráttin gjølliga. Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/fradrattur/itrottafradrattur/, har ið ítróttafrádrátturin er lýstur. Mió. kr. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Kirkjuskattur 37,3 36,5 36,3 36,2 37,9 39,1 43,0 45,3 53,0 56,0 83 6.5.2 Frádráttur fyri veiðiinntøku sjómannafrádráttur Frádrátturin fyri veiðiinntøku er ásettur í skattalógini, §25a, stk. 3-6, og §33, nr. 17. Frádrátturin fyri veiðiinntøku verður eisini nevndur sjómannafrádráttur. Frádrátturin er 14% av veiðiinntøku upp til 470 tús. kr. og verður drigin frá í skattskyldugu inntøkuni og ikki í roknaða skattinum. Sjómannafrádrátturin svarar sostatt til, at upp til umleið 66 tús. kr. eru skattafríar fyri inntøkur fevndar av frádráttinum (umframt botnfrádráttin í lands- og kommunuskattinum, sum hesar inntøkurnar eisini fáa). Sjómannafrádrátturin varð settur í gildi í 1998, og í 2005 varð frádrátturin lækkaður úr 15% av inntøku upp til 500 tús. kr. (tað er ein frádrátt á upp til 75 tús. kr. um árið í skattskyldugu inntøkuni) til 14% av inntøku upp til 470 tús. kr. Síðani 2005 hevur frádrátturin verið óbroyttur. Frádrátturin er eisini fyri inntøkur hjá føroyskum persónum við fiskiskipum frá øðrum Norðurlondum. Frádrátturin ávirkar landsskattin, kommunuskattin, kirkjuskattin og gjaldið til AMEG, ið øll verða roknað av skattskyldugu inntøkuni. Sjómannafrádrátturin verður mettur at kosta landi og kommunum tilsamans 30-40 mió. kr. árliga í mistari skattainntøku. Roknast kann við, at land og kommunur bera áleið sama part av kostnaðinum av frádráttinum. Sjónarmið í sambandi við sjómannafrádráttin Størsti vansin við sjómannafrádráttinum er, at frádrátturin avlagar arbeiðsmarknaðin í landinum og gevur einari vinnu (fiskivinnuni) fyrimun í kappingini um arbeiðsmegina. Sjómannafrádrátturin virkar eisini sum ein almenn stuðulsskipan til fiskivinnuna. Sjómannafrádrátturin rindar í veruleikanum ein part av lønarútreiðslunum hjá fyritøkum í fiskivinnuni til manningarnar. Talva 14. Skattasparing orsakað av sjómannafrádráttinum eftir inntøku, í kr. ársinntøka 200.000 300.000 400.000 500.000 1.000.000 Frádráttur 28.000 42.000 56.000 65.800 65.800 Sparing í landsskatti 4.200 8.400 14.000 16.450 19.740 Sparing í kommunuskatti 5.681 8.522 11.362 13.351 13.351 Sparing í kirkjuskatti 168 252 336 395 395 Sparing í AMEG 630 945 1.260 1.481 1.481 Minni skattur í alt 10.679 18.119 26.958 31.677 34.966 Minni skattur í alt um mánaðin 890 1.510 2.247 2.640 2.914 Viðm.: Kommunuskatturin er settur til 20,29% í talvuni, sum er miðalskatturin hjá kommununum í 2017. Kelda: Fíggjarmálaráðið. Skattanevndin mælir til at strika sjómannafrádráttin, samdøgursfrádráttin og uttanlandsfrádráttin sum liður í at strika serskipanir og undantøk, sum verða hildin at vera óneyðug, og sum eru torfør at grundgeva sakliga fyri. í sambandi við at strika sjómannafrádráttin og samdøgursfrádráttin ber til at gera hetta stigvíst í eini eini skiftistíð á til dømis 4-5 ár. Skattanevndin hevur kortini ikki eitt avgjørt tilmæli til, hvussu long ein tílík skiftistíð eigur at vera. Sjómannafrádrátturin hevur við sær eina skattasparing fyri ávísar skattgjaldarar, sum koma at rinda minni skatt sammett við onnur við samsvarandi inntøku. Fyri ein, sum hevur inntøku á til dømis 1 mió. kr. umborð á 84 fiskiskipi, er sparingin í skatti út við 3.000 kr. um mánaðin. Hetta er víst í talvu 14. Skattanevndin heldur ikki, at sjómannafrádrátturin tænir nøkrum vinnu- ella sosialpolitiskum endamálum. Nevnt kann verða, at í íslandi var eisini ein sjómannafrádráttur, sum var ein frádráttur í roknaða skattinum fyri hvønn arbeiðsdag umborð á íslendskum fiskiskipi. Hesin skattafrádrátturin varð strikaður við virknaði frá 2016. 6.5.3 Uttanlandsfrádráttur Uttanlandsfrádrátturin er ásettur í skattalógini, §25b, stk. 1, og í §33, nr. 13. Uttanlandsfrádrátturin varð broyttur í 2012 við virknaði frá 1. januar 2013.21 Síðani broytingarnar í 2012 hevur uttanlandsfrádrátturin verið galdandi fyri alt arbeiði uttanlands, tað er bæði á sjógvi og landi, tó ikki inntøkur, sum bert Føroyar sambært áseting í tvískattasáttmála hava rætt til at skatta. Uttanlandsfrádrátturin er sostatt ikki galdandi fyri inntøkur frá til dømis fiskiskipi í Noregi, tí hesar inntøku hava bert Føroyar sum bústaðarland rætt til at skatta, sambært §15, stk. 4, litra b í norðurlendska tvískattasáttmálanum. Uttanlandsfrádrátturin hevur við sær, at persónar, sum arbeiða uttanlands ella umborð á útlendskum skipi, fáa frádrátt á 30% av útlendsku inntøkuni. Frádrátturin kann tó í mesta lagi verða 120.000 kr. um árið svarandi til 30% av 400.000 kr. Frádrátturin er sum útgangsstøði galdandi uttan mun til um arbeitt verður uttanlands fyri føroyskan ella útlendskan arbeiðsgevara. Av skattskylduga partinum av inntøkuni verður goldið eitt fast skattaprosent á 35%. Frádráttur á 30% av útlendskari inntøku er tó ikki galdandi fyri manning á skipum, skrásett í FAS ella DIS ella í føroysku skipaskrásetingini annars. Frádráttur á 30% av útlendskari inntøku er heldur ikki galdandi fyri fiskiveiðuinntøku frá skipum skrásett í øðrum Norðurlondum, t.d. Noreg og Danmark. Um útlendsk inntøka gevur rætt til 30% í frádrátti sambært omanfyristandandi, kunnu samdøgursfrádráttur og fiskimannafrádráttur ikki gevast í somu inntøku. 6.5.4 Samdøgursfrádráttur Samdøgursfrádrátturin er ásettur í skattalógini, §33, nr. 12. Harafturat er hann útgreinaður í kunngerð nr. 21 frá 2005. Samdøgursfrádrátturin var upprunaliga ætlaður at vera eitt skattligt endurgjald fyri meirútreiðslur, sum standast av at arbeiða uttanlands, til dømis útreiðslur til kost, húsaleigu, ferðing, flutning og sjúkra- og vanlukkutrygging. Samdøgursfrádrátturin er 300 kr. um samdøgrið og verður drigin frá í inntøkuni. Persónar, ið sigla við fiskiskipum í Norðurlondum, og persónar, sum hava inntøku undir DIS-skipanini, hava rætt til samdøgursfrádrátt. Persónar, sum eru fevndir av uttanlandsfrádráttinum hava ikki rætt til samdøgursfrádrátt. Treytin fyri at fáa samdøgursfrádrátt er, at arbeiðið er í tveir mánaðir uttan slit ella í 100 samdøgur í einum 12 mánaða tíðarskeiði. Fram til 31. desember 2012 fingu allir persónar samdøgursfrádrátt, sum arbeiddu uttanlands ella umborð á útlendskum skipum, høvdu teir fulla skattskyldu í Føroyum og annars luku treytina fyri frádráttinum. Broytingar í skattingini av uttanlandsinntøku, sum komu í gildi 1. januar 2013, høvdu við sær, at nú hava einans persónar við fiskiskipum, sum sigla í Norðurlondum, og persónar við DIS-inntøku rætt at fáa samdøgursfrádrátt. 21 Sí løgtingslóg nr. 141 frá 20. desember 2012 og løgtingsmál nr. 34 frá 2012. 85 Samdøgursfrádrátturin er mettur at kosta landskassanum umleið 3 mió. kr. árliga í mistari skattainntøku. Kommunurnar fáa, sum er, kostnaðin av samdøgursfrádráttinum endurrindaðan frá landinum. Landskassin ber sostatt allan skattliga kostnaðin av samdøgursfrádráttinum. Sjónarmið í sambandi við samdøgursfrádráttin Skattanevndin mælir til at strika bæði samdøgurs- og sjómannafrádráttin. Skattanevndin mælir til, at báðir frádráttirnir verða strikaðir sum liður í einum størri átaki at strika serskipanir og undantøk, sum verða hildin at vera óneyðug, og sum eru torfør at grundgeva sakliga fyri. í sambandi við at strika sjómannafrádráttin og samdøgursfrádráttin ber til at gera hetta stigvíst í eini skiftistíð á 4-5 ár. Skattanevndin hevur kortini ikki eitt avgjørt tilmæli til, hvussu long ein tílík skiftistíð eigur at vera. Størstu vansarnir við samdøgursfrádráttinum eru, at arbeiðsmarknaðurin verður avlagaður, og at útlendskir arbeiðsgevarar fáa fyrimun í kappingini um arbeiðsmegina sammett við føroyskar arbeiðsgevarar. Harafturat hevur samdøgursfrádrátturin við sær, at skattaskipanin verður minni gjøgnumskygd og greið. Verður samdøgursfrádrátturin strikaður, fer hetta í størri mun, at javnstilla føroyingar, ið eru við føroyskum fiskiskipum, og føroyingar, ið eru við útlendskum fiskiskipum. Skattanevndin metir eisini, at í flestu førum er talan um skattgjaldarar, sum ikki hava stórvegis persónligar ferða- og uppihaldsútreiðslur í sambandi við at vinna skattskyldugu inntøkuna. Fyri persónar við inntøku úr DIS-skipanini er eisini galdandi, at tílíkar inntøkur ikki rinda inntøkuskatt í Føroyum. 6.5.5 Barnafrádráttur í lands- og kommunuskatti Barnafrádrátturin verður drigin frá roknaða skattinum hjá foreldrum at børnum undir 18 ár, um tey lúka ávísar treytir. Barnafrádráttur er bæði í lands- og kommunuskatti, og talan er um tveir ymiskar frádráttir. Frádráttirnir eru báðir í roknaða skattinum og ikki í skattskyldugari inntøku. Barnafrádrátturin í landsskattinum er ásettur í ásetingarlógini, §2. Heimildin til kommunurnar at lata barnafrádrátt er ásett í skattalógini, §46, stk. 2.22 Talva 15. Barnafrádráttur í kommunuskattinum, lægsti, miðal og hægsti barnafrádráttur, í kr. Kelda: TAKS. Barnafrádrátturin í landsskattinum varð broyttur frá skattaárinum 2017 til ein frádrátt, sum er ymiskur fyri børn 0-6 ár og fyri børn 7-17 ár. Er barnið 0-6 ár, er frádrátturin 9.200 kr. Er barnið 7-17 ár, er frádrátturin 6.500 kr. Barnafrádrátturin í landsskattinum er annars ikki broyttur nógv síðstu árini. Frá 2002 til 2012 var barnafrádrátturin í landsskattinum 5.500 kr. Síðani hækkaði frádrátturin til 6.500 kr. í 2002. Undan broytingina í 2017 var barnafrádrátturin í landsskattinum hin sami fyri øll børn í aldrinum 0-17 ár. 22 Barnafrádrátturin er eisini lýstur á síðuni: http://www.taks.fo/fo/borgari/fradrattur/barnafradrattur/. 86 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Hægsti 6.500 7.000 7.000 7.000 7.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 Miðal 4.746 4.821 4.859 4.852 4.956 6.116 6.116 6.293 6.356 6.682 Lægsti 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 4.000 Einstøku kommunurnar áseta sjálvar barnafrádráttin í kommunuskattinum. Persónur fær barnafrádrátt í kommunuskattinum samsvarandi teirri kommunu, hann hevði bústað tann 1. desember í árinum framman undan álíkningarárinum. Er barnafrádrátturin hægri enn skatturin uttan barnafrádrátt, verður munurin útgoldin avvarðandi skattgjaldara, tá ið endaliga skattauppgerðin verður gjørd. Barnafrádrátturin í kommunuskattinum er ymiskur millum kommunurnar. í 2017 er hann millum 4.000 kr. og 10.000, og miðalbarnafrádrátturin er 6.682 kr. Miðalbarnafrádrátturin er hækkaður seinastu árini. Hetta kemur serliga av, at Tórshavnar Kommuna hækkaði frádráttin í 2013 úr 5.500 kr. upp í 8.000 kr. Barnafrádrátturin í kommunuskattinum síðstu árini er vístur í talvu 15. 6.5.6 Frádráttur fyri skattligt hall Hall í uppgerðini av vanligu skattskyldugu inntøkuni kann flytast fram til frádrátt í vanligari skattskyldugari inntøku í komandi árum. á sama hátt kann hall í uppgerðini av kapitalvinningsinntøkuni flytast fram til frádrátt í kapitalvinningsinntøku í komandi árum. Hjá feløgum og grunnum kann kapitalvinningsinntøka flytast til uppgerðina av vanligu skattskyldugu inntøkuni í tann mun henda seinna vísir hall. Hall í uppgerðini av vanligu skattskyldugu inntøkuni kann í hesum førum vera hall, sum er staðfest í árinum ella framflutt hall frá undanfarnum árum. Hall í uppgerðini av kapitalvinningsinntøkuni kann hinvegin ikki mótroknast í vanligari skattskyldugari inntøku. Persónar kunnu ikki flyta hall í skattskyldugu inntøkuni til mótrokning í kapitalvinningsinntøku. 6.5.7 Hjúnafrádráttur Hjúnafrádrátturin er nevndur í skattalógini, §4. Við hjúnafrádráttinum kunnu hjún flyta botnfrádrátt upp til 30 tús. kr. sínámillum, um annað hevur inntøku minni enn 30 tús. kr. Skipanin ger hesa javning sjálvvirkandi við ársenda og javnstillar soleiðis hesi hjún við onnur hjún, har ið bæði hava inntøku og tí fáa størri gagn av botnfrádráttinum. 6.6 Kravd sosial tryggingargjøld (arbeiðsmarknaðargjøld) og líknandi í hesum brotinum verða kravdu sosialu tryggingargjøldini í føroysku skattaskipanini lýst í stuttum. Hesi gjøldini verða eisini nevnd arbeiðsmarknaðargjøld aðrastaðni í frágreiðingini. Gjøldini verða tikin av lønini, áðrenn løn ella veiting kemur á kontu hjá móttakara. Gjøldini eru markað til ávís endamál, til dømis arbeiðsmarknaðareftirløn, Kringvarpið ella almenna heilsutrygd. Gjøldini eru hesi:  Gjald til AMEG  Gjald til ALS (Arbeiðsloysisskipanina)  Gjald til Barsilsskipan  Gjald til Heilsutrygd  Gjald til Kringvarpið  Gjald til Vinnusjúkugrunnin 87 6.6.1 Gjald til AMEG Arbeiðsmarknaðareftirløn er ein felags samansparing hjá øllum arbeiðsgevarum og løntakarum. Endamálið við henni er at tryggja okkum øllum eina eftirløn, tá ið vit gerast pensjónistar. Skipanin verður umsitin av Arbeiðsmarknaðareftirlønargrunninum, sum eisini verður nevndur AMEG, AM-grunnurin ella bara Samhaldsfasti.23 Persónar, sum eru undir 67 ár og skattskyldugir í Føroyum, rinda 2,25% av skattskyldugu inntøkuni í grunnin. Arbeiðsgevarar rinda 2,25% av útgoldnum A-inntøkum í grunnin, tó ikki av løn hjá útlendingum undir FAS- skipanini og øðrum líknandi skipanum. Gjaldið verður sjálvvirkandi tikið av lønini, áðrenn hon kemur á kontu. Gjaldið til skipanina, síðani hon varð stovnað, er víst í talvu 16. Talva 16. Gjaldið til AMEG síðani 1992 í % av skattskyldugari inntøku Kelda: AMEG. Inntøkurnar frá gjaldinum til AMEG vóru 403 mió. kr. í 2016 frá løntakarum og arbeiðsgevarum tilsamans. Síðstu árini hava inntøkurnar frá gjaldinum til AMEG annars verið umleið 300 mió. kr. frá løntakarum og arbeiðsgevarum tilsamans, men inntøkurnar hækkaðu í 2016 orsakað av at gjaldið er hækkað úr 1,75% til 2,25% (ein hækking á út við 30%). Stutt um lógargrundarlagið Løgtingslóg nr. 39 frá 7. mai 1991 um arbeiðsmarknaðareftirlønargrunn er lógargrundarlag undir arbeiðsmarknaðareftirlønargrunninum. Harafturat eru tríggjar kunngerðir, sum áseta ymiskar reglur fyri útgjald úr grunninum, inngjald í grunnin og røkt av fænum hjá grunninum. Kunngerðirnar eru hesar:  Kunngerð nr. 145/2015 Røkt av fæi arbeiðsmarknaðareftirlønargrunsins  Kunngerð nr. 146/2009 útgjald úr arbeiðsmarknaðareftirlønargrunninum  Kunngerð nr. 145/2009 Gjald til arbeiðsmarknaðareftirlønargrunn 6.6.2 Gjald til ALS Arbeiðsloysisskipanin er ein almenn tryggingarskipan móti arbeiðsloysi og veitir arbeiðsloysisstuðul til fólk, sum gerast arbeiðsleys. Arbeiðsloysisskipanin virkar eisini sum arbeiðsávísing og skal eisini hjálpa arbeiðsleysum út aftur á arbeiðsmarknaðin skjótast til ber. Arbeiðsgevarar og arbeiðstakarar í Føroyum fíggja ALS við inngjøldum í skipanina (við ALS-gjaldi).24 Løntakarar, ið hava A-inntøku og sum búgva og hava fulla skattskyldu í Føroyum og eru millum 16 og 67 ár, og arbeiðsgevarar, sum rinda A-inntøku, hava skyldu at rinda ALS-gjaldið. ALS -gjaldið er í løtuni 1,25% av A- inntøkuni, og løntakarar og arbeiðsgevarar rinda sama gjald. Talva 17 vísir gjaldið, síðani skipanin kom í gildi, og talva 18 vísir inntøkurnar frá ALS-gjaldinum síðstu árini. 23 Víst verður eisini á síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/studulsskipanir/arbeidsmarknadareftirlon/, har ið til ber at lesa meira um grunnin og skipanina.24 Víst verður eisini til síðuna www.als.fo. Frá 1. jan. 1992 Frá 1. jan. 2005 Frá 1. jan. 2006 Frá 1 jan. 2007 Frá 1. jan. 2008 Frá 1. jan. 2016 0,5% 0,75% 1,00% 1,50% 1,75% 2,25% 88 Talva 17. Gjaldið til ALS í % av A-inntøku síðani 1993 Kelda: Heimasíðan hjá ALS, www.als.fo. Talva 18. Inntøkurnar frá gjaldinum til ALS í mió. kr., 2007-2015 Kelda: ALS. Stutt um lógargrundarlagið Løgtingslóg nr. 113 frá 13. juni 1997 um arbeiðsloysistrygging og arbeiðsávísing er lógargrundarlag undir ALS- skipanini og gjaldinum í grunnin. Harafturat eru fleiri kunngerðir, sum áseta reglur fyri inngjøld í grunnin, útgjøld, fiskavirkisskipanina og annað.25 Sjónarmið í sambandi við ALS-gjaldið í verandi gjaldi, sum løntakarar rinda til ALS, er eitt hámark ásett.26 Hámarkið hevur við sær, at løntakarar í mesta lagi rinda ALS-gjald av 650 tús. kr. Við verandi gjaldi í ALS-skipanina, sum er 1,25% í 2017, kunnu løntakarar tí í mesta lagi rinda 8.125 kr. um árið í ALS-gjaldi uttan mun til, um inntøkan annars er til dømis 650 tús. kr. ella 1,5 mió. kr. ella hægri. Hámarkið hevur sostatt við sær, at ALS-gjaldið í veruleikanum er regressivt (stigminkandi) heldur enn progressivt (stigvaksandi). Hetta samsvarar ikki við meginregluna um progresjón, sum annars er í inntøkuskattinum, og heldur ikki við loddrætta rættvísiskravið, sum vit áður hava umrøtt. Hámarkið varð upprunaliga ásett í lógina í 200927 og varð síðani broytt aftur í 2012, tá ið ALS-gjaldið hækkaði til 1,25%. Hámarkið varð síðani aftur broytt í 2015. í almennu viðmerkingunum til lógarbroytingina, sum ásetti hámarkið í ALS-gjaldinum í 2009, grundgav Vinnumálaráðið soleiðis fyri at áseta eitt hámark í ALS-gjaldið: Hetta verður gjørt, tí talan er um tryggingarskipan, og mett verður, at tað er rætt at meira samsvar verður millum inngjald og útgjald. Skattanevndin heldur hámarkið, sum varð ásett í ALS-gjaldið í 2009, vera óneyðugt og óheppið, og skattanevndin mælir til at strika hámarkið, sum er í ALS-gjaldinum. Hetta hevði gjørt ALS-gjaldið meiri stigvaksandi og hevði 25 Víst verður á síðuna http://www.als.fo/default.aspx?pageid=10735§ionid=134, har ið yvirlit er yvir kunngerðir í sambandi við ALS.26 Verandi hámark er ásett í grein 8, stk. 2, í løgtingslóg nr. 113 frá 13. juni 1997 um arbeiðsloysistrygging og arbeiðsávísing. 27 Hámarkið varð ásett í ALS-lógina við løgtingslóg nr. 79 frá 25. januar 2009 um broyting í løgtingslóg um arbeiðsloysistrygging og arbeiðsávísing. Sí eisini løgtingsmál nr. 179/2008. 1. apr. 1. jul. 1 jan. 1. jan. 1. jan. 1. jul. 1. apr. 1. jan. 1. sep. 1. jul. 1. jan 1993 1997 1998 1999 2000 2000 2001 2003 2003 2004 2012 2,75% 2,50% 2,25% 2,00% 1,75% 1,50% 1,25% 0,50% 0,75% 1,00% 1,25% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Frá løntakarum 68,8 70,2 66,7 67,8 68,7 86,1 87,7 90,0 96,2 - Frá arbeiðsgevarum 71,3 70,9 70,5 71,0 73,1 94,4 95,6 99,8 105,9 - Sjálvstøðug vinnurekandi 0,02 0,02 0,02 0,05 0,08 0,10 0,12 0,09 0,10 - Inntøkur íalt 140,1 141,2 137,3 138,8 141,9 180,5 183,5 189,9 202,2 210,2 89 gjørt, at gjaldið í størri mun samsvarar við loddrætta rættvísiskravið. Skattanevndin sær samanumtikið onga orsøk til, at inntøkur omanfyri 650 tús. kr. fáa ein avsláttur í ALS-gjaldinum. Ber ikki til at fáa undirtøku fyri at strika hámarkið í ALS-gjaldinum, mælir skattanevndin til at hækka hámarkið munandi. Eitt meiri hóskandi hámark hevði til dømis verið, at ALS-gjaldið var rindað av inntøku upp til 1,5 mió. kr. ella 2. mió. kr. ella hægri. Skattanevndin heldur eisini, at ein annar veikleiki við ALS-skipanini er, at skipanin til sjálvstøðug vinnurekandi (B-inntøkur) er ov lítið ment. Fólk í sjálvstøðugari vinnu eru ikki við í kravdu arbeiðsloysisskipanini. Tey kunnu kortini tryggja seg fíggjarliga móti arbeiðsloysi við at tekna eina sjálvbodna arbeiðsloysistrygging hjá ALS. Tryggingin er fyri tey, sum eiga og arbeiða í egnum virki og/ella íognarfelagi og sum hava sjálvstøðuga virksemið sum høvuðsvinnu. ALS-gjaldið fyri sjálvstøðug vinnurekandi er 3.000 kr. um árið. Sjálvstøðug vinnurekandi hava ikki rætt til at fáa arbeiðsloysisstuðul útgoldnan, fyrr enn tey hava havt tryggingina í 1 ár uttan steðg. Skattanevndin mælir til at menna og útbyggja ALS-skipanina fyri sjálvstøðug vinnurekandi. Verður hetta gjørt, verður óivað eisini neyðugt at hækka gjaldið fyri sjálvstøðug vinnurekandi úr verandi 3.000 kr. um árið. Skattanevndin mælir eisini til at kanna, um tørvur er á at menna og útbyggja ALS-skipanina fyri borgarar við uttanlandsinntøkum. 6.6.3 Gjald til Barsilsskipan Barsilsskipanin er ein felags skipan hjá løntakarum og arbeiðsgevarum í Føroyum. Endamálið er at gera tað fíggjarliga møguligt hjá børnum og foreldrum at vera saman fyrstu tíðina í lívi barnsins.28 Verandi skipan við Barsilsskipan og gjaldi av A-inntøku, sum løntakarar og arbeiðsgevarar rinda, byrjaði í 2001. Gjaldið verður rindað av A-inntøkuni og er 0,71%. Gjaldskyldug eru øll í aldrinum 16 til 66 ár, sum fáa A- inntøku, og sum hava fulla skattskyldu í Føroyum. Harafturat rinda allir arbeiðsgevarar, sum rinda A-inntøku í Føroyum, gjaldið til Barsilsskipanina. Føroya løgting ásetir, hvussu stórur prosentparturin skal vera. í løtuni er gjaldið 0,71% av A-inntøkuni og av útgoldnu A-inntøkuni hjá arbeiðsgevarum. Síðani skipanin kom í gildi hevur gjaldið verið soleiðis: Talva 19. Gjaldið í Barsilsskipanina í % av A-inntøku síðani 2001 Kelda: Barsilsskipanin. Inntøkurnar frá gjaldinum til Barsilsskipanina hava verið eins og víst í talvuni niðanfyri síðani 2008. 28 Víst verður til síðurnar http://www.taks.fo/fo/borgari/studulsskipanir/barsilsskipanin/ og www.barsil.fo, har til ber at lesa meira um Barsilsskipanina. Frá 1. jun. 2001 Frá 1. jan. 2006 Frá 1. jan. 2011 Frá 1 jan. 2012 Frá 1. jan. 2016 0,25% 0,62% 0,65% 0,62% 0,71% 90 Talva 20. Inntøkur frá gjaldinum til Barsilsskipan, 2008-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Løgtingslóg nr. 48 frá 3. apríl 2001 um barsilsskipan er lógargrundarlag undir Barsilsskipanini. Harafturat eru sjey kunngerðir lýstar, sum áseta ymiskar reglur fyri skipanina, millum annað um kærunevnd, umsiting av barsilsskipan, barsilspening til sjálvstøðugt vinnurekandi og annað.29 6.6.4 Gjald til Heilsutrygd Heilsutrygd er ein felags heilsutrygging, sum er við til at rinda fyri tænastur, ið heilsuverkið veitir øllum borgarum í landinum. Heilsutrygd er stovnur undir Heilsu- og innlendismálaráðnum, ið avgreiðir tær uppgávur, ið áður lógu hjá teimum 11 sjúkrakassunum kring landið. Verandi skipan við stovninum Heilsutrygd og gjaldinum til skipanina byrjaði í 2010.30 Øll, sum eru 18 ár og eldri, og sum búgva í Føroyum, rinda eitt fast mánaðarligt gjald á 175 kr. (2.100 kr./ár) umframt 0,6% av skattskyldugari inntøku. Bara løntakarar rinda til skipanina. Síðan skipanin kom í gildi, hevur gjaldið verið soleiðis: Talva 21. Gjaldið til Heilsutrygd, fast gjald og í % av skattskyldugari inntøku síðani 2010 Kelda: TAKS. Inntøkurnar til Heilsutrygd av heilsutrygdargjaldinum hava síðstu árini verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. 29 Víst verður til síðurnar http://www.taks.fo/fo/log/logir/barsilsskipan/, http://www.barsil.fo/00009/00026/ og http://www.barsil.fo/00009/00027/, har ið lóg og kunngerðir í sambandi við Barsilsskipanina síggjast.30 Víst verður til síðurnar http://www.heilsutrygd.fo/Default.aspx?pageid=15458 og http://www.taks.fo/fo/borgari/studulsskipanir/heilsutrygd/, har til ber at lesa meira um stovnin Heilsutrygd og um gjaldið til skipanina. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Gjald til Barsilsskipan, mió. kr. 87,2 84,8 87,5 92,9 91,0 91,5 95,4 100,5 121,0 125,0 Frá 1. jan. 2010 Frá 1. jun. 2015 Frá 1. jan. 2016 Fast gjald (kr./mánað) 160 170 175 % av inntøku 0,55% 0,55% 0,60% 91 Talva 22. Inntøkur frá gjaldinum til Heilsutrygd í mió. kr., 2010-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Løgtingslóg nr. 178 frá 22. desember 2009 um almenna heilsutrygd (Heilsutrygdarlógin) er í høvuðsheitum lógargrundarlag undir skipanini við Heilsutrygd og gjaldinum til skipanina. Harafturat eru eisini aðrar lógir og kunngerðir, sum áseta reglur fyri virksemið hjá Heilsutrygd.31 6.6.5 Gjald til Vinnusjúkugrunnin Arbeiðsgevarar rinda til Vinnusjúkugrunnin, sum skal lata teimum endurgjald, ið fáa varandi mein ella missa arbeiðsførleikan í starvi sínum, og sum annars lúka treytir grunsins.32 TAKS hevur dagligu umsitingina um hendi og krevur inngjøldini inn. Allir arbeiðsgevarar, harundir land, kommunur og sjálvstøðugt vinnurekandi, skulu rinda gjaldið til Vinnusjúkugrunnin. Gjaldið, sum arbeiðsgevarar skulu rinda, er 0,1% av útgoldnum A-inntøkum. Gjaldið, sum sjálvstøðugt vinnurekandi skulu rinda, er 0,10% av skattskyldugu inntøkuni hjá sjálvstøðugt vinnurekandi sambært skattalógini fyri seinasta inntøkuár. Gjaldið á 0,1% hevur verið rindað síðan 1. sep. 2009. Stutt um lógargrundarlagið Løgtingslóg nr. 67 frá 25. mai 2009 um trygging móti avleiðingunum av arbeiðsskaða (arbeiðsskaðatryggingarlógin) er lógargrundarlag undir gjaldinum til Vinnusjúkugrunnin. Harafturat er ein kunngerð (nr. 160/2009) um viðtøkur fyri Vinnusjúkugrunnin.33 6.6.6 Kringvarpsgjald Kringvarpsgjald rinda vit fyri at hoyra útvarp, síggja sjónvarp ella taka niður tilfar av heimasíðuni hjá Kringvarpi Føroya.34 TAKS krevur inn kringvarpsgjaldið sambært kringvarpslógini. Allir persónar, sum eru 24 ár og eldri, og sum hava fulla skattskyldu í Føroyum, skulu rinda kringvarpsgjaldið. Skyldan at rinda kringvarpsgjaldið er sostatt ikki treytað av, hvørt persónar hava møguleika at hoyra útvarp, síggja sjónvarp ella fara á heimasíðuna hjá Kringvarpinum. Arbeiðsgevarar rinda eisini kringvarpsgjald. 31 Víst verður til síðuna http://www.heilsutrygd.fo/Default.aspx?pageid=15573, har ið til ber at lesa lógir og kunngerðir í sambandi við Heilsutrygd.32 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/vinna/studulsskipanir/vinnusjukugrunnurin/, har ið til ber at lesa meira um Vinnusjúkagrunnin.33 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/vinna/studulsskipanir/vinnusjukugrunnurin/, har til ber at lesa lóg og kunngerð í sambandi við Vinnusjúkugrunnin.34 Víst verður til síðurnar http://www.taks.fo/fo/borgari/skattur/kringvarpsgjald/, http://www.taks.fo/fo/vinna/skattur/kringvarpsgjald/ og http://kvf.fo/kvf/taenasta/kringvarpsgjald, har til ber at lesa meira um kringvarpsgjaldið. 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Gjald til Heilsutrygd, mió. kr. 104,4 104,3 113,6 115,2 121,4 127,5 140,4 143,0 92 Talva 23. Kringvarpsgjald sum arbeiðsgevarar rinda eftir lønarútreiðslu árið frammanundan Lønarútreiðslur frá Lønarútreiðslur til ársgjald 0,00 kr. 99.999,99 kr. 0,00 kr. 100.000,00 kr. 499.999,99 kr. 2.000 kr. 500.000,00 kr. 999.999,99 kr. 3.500 kr. 1.000.000,00 kr. 2.999.999,99 kr. 7.000 kr. 3.000.000,00 kr. 6.999.999,99 kr. 8.000 kr. 7.000.000,00 kr. 9.999.999,99 kr. 9.000 kr. 10.000.000,00 kr. 12.000 kr. Kelda: TAKS. Kringvarpsgjaldið er 150 kr. um mánaðin fyri persónar millum 24 og 66 ár. Fyri persónar 67 ár og eldri er gjaldið 50 kr. um mánaðin. Arbeiðsgevarar rinda kringvarpsgjald eftir samlaðu lønarútreiðslunum árið fyri innkrevjingarárið. Kringvarpsgjaldið fyri arbeiðsgevarar verður ásett eftir talvuni omanfyri: Stutt um lógargrundarlagið Løgtingslóg nr. 61 frá 16. mai 2006 um kringvarp er lógargrundarlag undir kringvarpsgjaldinum. §7 í lógini lýsir kringvarpsgjaldið. Sjónarmið í sambandi við kringvarpsgjaldið Verandi kringvarpsgjald varð sett í gildi síðst í 2015 og fór at virka frá 1. januar 2016. Skattanevndin hevur ikki havt møguleika at viðgera verandi kringvarpsgjald gjølliga. Skattanevndin hevur tí onga serstaka støðu til verandi kringvarpsgjald, men skattanevndin loyvir sær kortini at viðmerkja kringvarpsgjaldið stutt niðanfyri. Fyrimunurin við verandi kringvarpsgjaldi er helst, at fíggingin av kringvarpsgjaldinum er komin í fasta og trygga legu og at Kringvarpið ikki er fíggjað beinleiðis á fíggjarlógini. Skattanevndin mælir frá, at kringvarpið verður fíggjað beinleiðis á fíggjarlógini við øðrum vanligum skattainntøkum hjá landinum. Hetta hevði givið politisku skipanini størri møguleikar at ávirkað Kringvarpið á ymiskan hátt og at ávirkað raðfestingar og tilrættalegging av arbeiðinum á stovninum. Hetta hevði verið óheppið fyri ein public-service stovn sum Kringvarpið og hevði ikki samsvarað við endamálið við public-service stovnum sum heild. Ein av meginreglunum fyri tílíkar stovnar er, at teir eiga at vera so óheftir at politisku skipanini, sum til ber. Skattanevndin metir kortini, at ávísir vansar eru við verandi kringvarpsgjaldi, sum kunnu bøtast um. Til dømis er lítil progresjón í gjaldinum, sum feløg, virkir og kommunalir og almennir stovnar gjalda eftir lønarútreiðslum teirra. Ein broyting, sum hevði givið størri progresjón, hevði verið, um gjaldið minkaði nakað fyri smærri feløg og vaks nakað fyri størri feløg. Eru ynski um at tillaga ella broyta verandi kringvarpsgjald, mælir skattanevndin til at kanna, um til ber at seta skipan í verk við íblástri úr kringvarpsgjaldinum í Finnlandi. Kringvarpsgjaldið í Finnlandi varð sett í gildi í 2013 og er ein miðlaskattur. Miðlaskatturin í Finnlandi verður álagdur allar borgarar og á vinnufyritøkur í landinum saman við vanliga inntøkuskattinum. Miðlaskatturin í Finnlandi er 0,7% av inntøkuni, tó við einum hámarki á um 1.100 kr. um árið. Inntøkur undir góðar 53 tús. kr. um árið rinda ikki miðlaskattin í Finnlandi. Børn eru eisini undantikin at rinda miðlaskattin. Miðlaskatturin verður síðani settur av serstakt til kringvarpið í Finnlandi á eini játtan, sum verður stýrd við politiskum semjum fyri næstu fýra árini hvørja ferð. Hetta avmarkar møguleikarnar hjá politisku skipanini at 93 ávirka fíggingina av kringvarpinum frá ári til árs og gevur kringvarpinum í Finnlandi møguleika at leggja virksemið til rættis næstu fýra árini. 6.7 Skattur av pensjónsinngjøldum avgjald av kapitaleftirlønum í hesum brotinum verða skatturin av pensjónsinngjøldum (eisini nevndur eftirlønarskatturin) og avgjaldið á kapitaleftirlønir stutt umrødd. Hesir báðir skattirnir eru teir týdningarmestu skattirnir í sambandi við eftirlønir í føroysku skattaskipanini.35 Privat samansparing til eftirløn verður bólkað í kapitaleftirløn, lutaeftirløn og lívrentu. Lutaeftirlønir og lívrentur, sum eru samanspardar áðrenn 1. januar 2012, verða skattaðar sum vanlig lønarinntøka við inntøkuskattinum. Lutaeftirlønir og lívrentur, sum eru samanspardar frá 1. januar 2012 ella seinni, verða skattaðar 40% við inngjald (skatturin av pensjónsinngjøldum) og verða útgoldnar skattafrítt. Kapitaleftirløn, sum er samanspard áðrenn 1. januar 2012, kann verða útgoldin við 60 ára aldur ella seinni, og tá verða 35% rindað í avgjaldi. Kapitaleftirløn, sum er samanspard 1. januar 2012 og seinni verður eisini skattað 40% við inngjald eftir nýggju eftirlønarlógini og verður útgoldin skatta- og avgjaldsfrítt.36 6.7.1 Skattur av pensjónsinngjøldum (eftirlønarskatturin) Eftir skipanini, sum kom í gildi 1. januar 2012, verða inngjøld til eftirlønarskipanir skattað við 40% (sonevnd forskatting av eftirløn). Skatturin verður goldin umvegis skattaskipanina hjá TAKS. Síðani 2015 hava kommunurnar fingið inntøkurnar frá skattinum av pensjónsinngjøldum sum liður í fíggingini av eldraøkinum, sum varð lagt til kommunurnar at umsita í 2015. Skatturin av pensjónsinngjøldum verður býttur millum kommunurnar eftir talinum á íbúgvum í aldrinum 67 ár og eldri. Inntøkurnar frá skattinum av pensjónsinngjøldum hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri, síðani forskattingin kom í gildi í 2012. Talva 24. Inntøkurnar frá skattinum av pensjónsinngjøldum, 2012-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Lógargrundarlagið undir skattinum av pensjónsinngjøldum er løgtingslóg nr. 49 frá 14. mai 2013 um eftirløn (eftirlønarlógin). Fyri árini 2011 og 2012 er heimildin fyri skattinum (forskattingini) kortini §11a í rentutryggingarlógini. Eftirlønarlógin kom í gildi 1. januar 2014. Eftirlønarlógin er eisini lógargrundarlag undir 35 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/eftirlon/skatting-av-eftirlon/, har ið til ber at lesa meira um skatting av eftirløn.36 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/eftirlon/skatting-av-eftirlon/, har til ber at lesa meiri nágreiniligt um skattin av kapitaleftirlønum. 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Skattur av pensjónsinngjøldum, mió. kr. 213,2 247,4 266,4 277,1 294,4 318,0 94 øllum føroyskum eftirlønum. Løgtingslóg nr. 51 frá 29. desember 1971 um skatt av rentutrygging v.m. (rentutryggingarlógin) er galdandi fyri eftirønarsamansparing fram til 31. desember 2014, tá ið eftirlønarlógin tók yvir. Harafturat eru fleiri kunngerðir og rundskriv, sum eru knýtt at eftirlønar- og rentutryggingarlógini.37 Sjónarmið í sambandi við skattin av pensjónsinngjøldum Nevndin hevur viðgjørt verandi skatting av pensjónsinngjøldum. Meðan nevndin hevur arbeitt við einum broytingaruppskoti, hevur landsstýrið lagt fram eitt uppskot um at broyta verandi skatting av pensjónsinngjøldum. Skattanevndin hevur tí ikki gjørt nakað tilmæli um at broyta verandi skatting av pensjónsinngjøldum. 6.7.2 Avgjald av kapitaleftirlønum Kapitaleftirløn, sum er samanspard áðrenn 1. januar 2012, kann verða útgoldin við 60 ára aldur ella seinni, og tá verða 35% rindað í avgjaldi. Verður kapitaleftirløn, sum er samanspard í Føroyum, útgoldin áðrenn 60 ára aldur, verða 55% goldin í avgjaldi. í talvuni niðanfyri síggjast inntøkurnar frá avgjaldinum á kapitaleftirlønir síðani 2007. Talva 25. Inntøkurnar frá avgjaldinum á kapitaleftirlønir í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Fram til 2015 vórðu sambært §10 í eftirlønarlógini 40% av inngoldna avgjaldinum latin til kommunurnar. Hetta varð broytt frá 2015 at virka, soleiðis at alt avgjaldið nú fellur til landskassan. Hetta var partur av fíggingarmyndlinum í sambandi við, at kommunurnar yvirtóku eldraøkið frá 1. januar 2015. Stutt um lógargrundarlagið Lógargrundarlagið undir avgjaldinum á kapitaleftirlønir er løgtingslóg nr. 51 frá 29. desember 1971 um skatt av rentutrygging v.m. (rentutryggingarlógin). 37 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/eftirlon/logirnar-um-eftirlon/, har ið til ber at lesa meira um lógirnar og kunngerðir knýttar at teimum. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Landið 14,5 13,2 27,1 30,8 39,5 81,0 53,9 56,5 44,1 57,2 40,0 Kommunur 9,7 8,8 18,1 20,5 26,3 32,4 21,6 22,6 0,0 0,0 0,0 Tilsamans 24,2 22,0 45,2 51,3 65,8 113,4 75,5 79,1 44,1 57,2 40,0 95 7. óbeinleiðis skattir - avgjøld á vørur og tænastur 7.1 Inngangur og høvuðsniðurstøður Avgjøld á vørur og tænastur eru millum týðandi almennu inntøkukeldurnar í Føroyum og aðrastaðni í Vesturheiminum. í miðal stavar umleið triðingurin av skattainntøkunum í londunum í OECD frá avgjøldum á vørur og tænastur. Hatta varð eisini varð víst í mynd 14. Niðanfyri verða nakrar meginreglur og eitt sindur av skattaástøði í sambandi við óbeinleiðis skattir lýst. Síðani verður meirvirðisgjaldið lýst, sum er nógv tað størsta og týdningarmesta avgjaldið, sum er í føroysku skattaskipanini og í skattaskipanunum í øðrum framkomnum londum. Onnur avgjøld í skattaskipanini verða lýst í fylgiskjali A síðst í frágreiðingini. Høvuðsniðurstøður Høvuðsniðurstøðurnar úr kapittulinum eru hesar:  óbeinleiðis skattir eru avgjøld, sum verða løgd á vørur og tænastur heldur enn á inntøkuna hjá persónum ella feløgum.  Meirvirðisgjaldið er nógv tað størsta og týdningarmesta avgjaldið á vørur og tænastur í Føroyum og í øðrum framkomnum londum.  Føroyska meirvirðisgjaldið virkar væl á flestu økjum fá undantøk og fáar serskipanir eru í føroyska meirvirðisgjaldinum.  Ein vansi við avgjøldum á vørur og tænastur er, at tey í nógvum førum raka sosialt skeivt. Tí er neyðugt, at aðrir skattir eisini eru í skattaskipanini (til dømis inntøkuskattir og partafelagsskattur), sum eru meiri stigvaksandi (progressivir).  Ein álvarslig avbjóðing fyri meirvirðisgjaldið í Føroyum og í øðrum londum, er, at fólk keypa fleiri og fleiri vørur og talgildar tænastur frá ymiskum handlum á internetinum. í fleiri førum verður meirvirðisgjald ikki rindað av tílíkum keypum.  Roknast kann við, at hesin trupulleikin fer at vaksa næstu árini, og trupulleikin gevur útlendskum nethandlum kappingarfyrimun framum føroysku handilsvinnuna.  Trupulleikin av meirvirðisgjaldi á vørur og talgildar tænastur, sum verða keypt á netinum, kann sannlíkt bara loysast við samstarvi millum lond og felags innheintingar- og skrásetingarskipanum millum lond. 7.2 Skattaástøði og meginreglur Avgjøld á vørur og tænastur verða eisini nevnd nýtsluskattir ella óbeinleiðis skattir og verða løgd á sølu ella nýtslu av ávísum vørum ella tænastum. Avgjøld á vørur og tænastur kunnu vera á eina einstaka vøru ella tænastu (til dømis brennioljugjaldið ella ferðaavgjaldið) ella avgjaldið kann vera á alla endaliga nýtslu (til dømis meirvirðisgjaldið). Avgjøld á vørur og tænastur verða nevnd óbeinleiðis skattir, av tí at avgjøldini ikki beinleiðis verða løgd á teir persónar, sum rinda avgjøldini. ístaðin verða avgjøldini løgd á keyp ella sølu av eini ávísari vøru ella tænastu og raka tí persónar óbeinleiðis. Avgjøld á vørur og tænastur verða sostatt ikki løgd beinleiðis á inntøku ella ogn hjá persónum, men verða heldur løgd á ta nýtslu ella tær útreiðslur, sum inntøka og ognir fíggja. 96 í flestu førum krevur tað almenna avgjøld á vørur og tænastur inn frá fyritøkum, sum framleiða ella selja vørur og tænastur til endabrúkarar. í veruleikanum rinda endabrúkarar kortini stóran part av tílíkum avgjøldum, tí fyritøkur í flestu førum kunnu hækka prísir á vørum og tænastum við eini upphædd, sum á leið svarar til avgjøldini. Hetta nevndu vit eisini á bls. 10, har ið formlig og verulig skattabyrða stutt vórðu nevnd. Endamálini við avgjøldum á vørur og tænastur eru at kalla tey somu sum við inntøkuskattinum og øðrum skattum. Høvuðsendamálið er at fíggja útreiðslur, sum tað almanna hevur til almennar útreiðslur og tænastur. Onnur endamál kunnu vera at rætta brek á marknaðum, har tørvur er á tí, ella har sonevndir marknaðarfeilir (eksternalitetir ella uttanvirknaður) kunnu vera. Avgjøld á vørur verða eisini brúkt sum amboð at lækka nýtsluna av vørum, sum eru heilsu- ella umhvørvisskaðiligar. Dømi um hetta eru avgjøld á tubbak, rúsdrekka ella brennievni. Málrættað og væl umhugsað avgjøld á heilsu- ella umhvørvisskaðiligar vørur, kunnu vera eitt munagott amboð at hækka endaprísin og harvið at lækka nýtsluna av tílíkum vørum. Avgjøld á vørur og tænastur eru vanliga lutfalslig (proportional) heldur enn stigvaksandi (progressiv). Bara nøkur fá undantøk eru frá hesi meginreglu; til dømis er skrásetingargjaldið á motorakfør stigvaksandi. Ein vansi við avgjøldum á vørur og tænastur er, at tey í flestu førum vaksa um ójavnan í samfelagnum. Húsarhald, sum hava lítlan tiltøkupening, nýta lutfalsliga størri part av teirra inntøku til keyp av gerandisvørum og øðrum vørum. Tí fer eisini lutfalsliga størri partur av teirra inntøku til avgjøld á vørur og tænastur. Flestu avgjøld á vørur og tænastur virka tí stigminkandi, hóast prosentavgjaldið er lutfalsligt. Tí er neyðugt, at tað almenna hevur aðrar inntøkukeldur (til dømis inntøkuskattin) at fíggja almennar útreiðslur við, sum eru stigvaksandi og tí minka inntøkuójavnan í samfelagnum. Aloftast eru politisk ynski um, at tað almenna við skattaskipanini samanlagt minkar um ójavnan, sum er í inntøku og nýtslumøguleikum millum húsarhaldini í samfelagnum. Avgjøld á vørur og tænastur eru ikki vælegnað at røkka tílíkum ynskjum um at minka inntøkuójavnan í samfelagnum. Hetta var eisini eitt av eyðkennunum við tí góðu skattaskipanini, sum vit nevndu í brotunum 4.3 og 4.4. Sambært vanligari skattaástøði ávirka avgjøld á vørur og tænastur í minni mun hugin hjá fólki at arbeiða sammett við inntøkuskattir. Fyri fólk flest er kortini helst lítil munur á, um skattir verða lagdir beinleiðis á inntøkuna ella á nýtsluna av vørum og tænastum, sum inntøkan fíggjar. Fyri fólk flest er helst líkamikið, um skattur verður goldin beinleiðis av inntøkuni við inntøkuskattinum ella við avgjøldum á vørur og tænastur. í báðum førum er talan um, at virðið á inntøkuni eftir skattir minkar. í eini vælvirkandi skattaskipan er neyðugt, at tað almenna fær inntøkur bæði frá beinleiðis skattum á persónar og fyritøkur og frá óbeinleiðis skattum á nýtsluna í samfelagnum. Ein fyrimunur við beinleiðis skattum á persónar er til dømis, at innheintingar- og afturhaldsskipanir í sambandi við inntøkuskatt krevja lutfalsliga lítla umsiting. Harafturat er inntøkuskatturin stigvaksandi, og hann verður fataður sum rættvísur millum fólk flest. Hinvegin er ein fyrimunur við avgjøldum á vørur og tænastur, at grundarlagið er sera breitt. Allir borgarar í landinum rinda hesi avgjøld, so hvørt sum inntøka verður vekslað um (ella gjørd um) til nýtslu. Sum dømi kann nevnast, at útlendsk ferðafólk, sjálvstøðug vinnurekandi, fólk, sum arbeiða uttanlands, og fólk, sum eru farin av arbeiðsmarknaðinum, rinda avgjøld á vørur og tænastur. Harvið er grundarlagið undir avgjøldum á vørur og tænastur í flestu førum hægri sammett við inntøkuskattin. Sannlíkt fara meirvirðisgjaldið og onnur nýtslugjøld at gerast størri partur av almennu inntøkunum frameftir. Roknast kann við, at arbeiðsmegin fer at minka lutfalsliga í framtíðini og at hon fer at gerast meiri flytfør um landamørk. Hetta fer sannlíkt at hava við sær, at inntøkuskattur verður minni partur av inntøkunum hjá landi og 97 kommunum í framtíðini og møguliga, at inntøkuskatturin verður ein minni trygg inntøkukelda hjá landi og kommunum frameftir. Roknast kann eisini við, at aðrar inntøkukeldur, sum lættliga flyta um landamørk, til dømis skattur av kapitalvinningi og vinnufelagsskattur, fara at gerast minni partur av inntøkunum hjá landinum og tí almenna í framtíðini. Avgjøld á nýtslu verða roknað millum tryggu og støðugu inntøkukeldurnar hjá tí almenna. Hetta kemur av, at húsarhaldsnýtsla bara í avmarkaðan mun flytur um landamørk. Partur av privatu nýtsluni flytur sjálvsagt um landamørk, tá ið fólk ferðast ella eru uttanlands í øðrum ørindum, men bróðurparturin av privatu nýtsluni fer kortini fram í umhvørvinum, har ið fólkið býr. Harafturat skal havast i huga, at ferðafólk og onnur eisini rinda meirvirðisgjald í Føroyum, tá ið hesi keypa vørur og tænastur, sum eru avgjaldskyldug í Føroyum. 7.3 Føroyska meirvirðisgjaldið Meirvirðisgjaldið er eins og nevnt aðrastaðni í frágreiðingini størsta inntøkukeldan hjá landinum og millum tær størstu hjá tí almenna sum heild. Verður sæð burtur frá kommunuskattinum, er meirvirðisgjaldið størsta einstaka inntøkukeldan hjá tí almenna. Inntøkurnar frá føroyska meirvirðisgjaldinum eru høgar sammett við aðrastaðni og avgjaldið virkar ikki serliga kappingaravlagandi sammett við onnur avgjøld. Hetta kemur av breiða avgjaldsgrundarlagnum og fáu undantøkunum í meirvirðisgjaldinum. Inntøkurnar hjá landinum av meirvirðisgjaldinum vóru umleið 1.400 mió. kr. í 2016, sum eru út við 8% av mettu bruttotjóðarúrtøkuni sama ár. Talva 26. Inntøkurnar frá meirvirðisgjaldinum, 2008-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Alment um meirvirðisgjaldið Meirvirðisgjaldið er eitt avgjald á endaliga nýtslu av flest øllum vanligum nýtsluvørum og tænastum. Meirvirðisgjald verður rindað av meirvirðinum (virðisøkingini) á eini vøru ella tænastu í øllum liðum av vinnuligari sølu av vørum og tænastum og við innflutning úr útlondum. Meirvirðisgjald verður rindað, tá ið skrásett virki (MVG-skrásett virki) selja eina vøru ella tænastu til eitt annað virki ella (enda)brúkara, sum ikki eru MVG- skrásett. MVG-skrásett virki fáa endurrindað alt meirvirðisgjald, sum tey hava rindað fyri keyp av vørum og tænastum (keyps-MVG ella inngangandi MVG). á henda hátt rindar einans (enda)brúkarin meirvirðisgjaldið eftir lógini. Avgjaldsgrundarlagið er sostatt samlaða søluavgjaldið frádrigið keypsavgjaldið í øllum liðum, og talan verður tí um eitt avgjald á virðisøkingina í hvørjum einstøkum søluliði. Ætlanin við meirvirðisgjaldinum er, at gjaldið skal vera nevtralt mótvegis vinnubygnaði (so at siga allar vinnur verða viðfarnar eins), uttanríkishandli (heimaframleiðsla og innfluttar vørur verða viðfarnar eins) og nýtsluvalum hjá húsarhaldum (so at siga allar vørur og tænastur verða viðfarnar eins). 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Meirvirðisgjald, mió. kr. 1.240 1.150 1.182 1.173 1.210 1.165 1.315 1.310 1.424 1.520 98 Meirvirðisgjaldið verður rindað av ikki-meirvirðisgjaldskrásettum keyparum (brúkarum og ikki-skrásettum virkjum), sum keypa vørur og tænastur uttan at kunna draga keypsavgjaldið frá. Hetta er í stóran mun privat nýtsla men eisini annað virksemi, sum ikki er meirvirðisgjaldskyldugt og sum ikki er meirvirðisgjaldskrásett. Føroyska lógin um meirvirðisgjaldið og føroyska skipanin við meirvirðisgjaldinum er í høvuðsheitum ein vælvirkandi skipan sammett við skipanir í fleiri øðrum londum. Her verður serliga hugsað um undantøkini frá avgjaldsskylduni, reglurnar um innheinting og skuld og tað at bara tvey avgjøld eru í føroyska meirvirðisgjaldinum (0% og 25%). Her verður eisini hugsað um, at landið fær nógvar inntøkur frá meirvirðisgjaldinum, eisini sammett við í øðrum framkomnum londum. Sum nevnt omanfyri, er meirvirðisgjaldið eisini ein týðandi inntøkukelda hjá landinum. Ein fyrimunur við meirvirðisgjaldinum er, at ein meirvirðisgjaldsskipan við breiðum avgjaldsgrundarlagi, fáum undantøkum og sama avgjaldssatsi á allar vørur og tænastur virkar minni kappingaravlagandi og skeiklandi sammett við aðrar skattir og avgjøld. Mynd 28. Vanligt meirvirðisgjald í OECD-londum í %, 2016 Lond í ES Lond uttanfyri ES * Vanliga meirvirðisgjaldið í íslandi lækkaði úr 25,5% til 24% frá 1. januar 2015. Kelda: OECD, Consumption Tax trends 2016, Fíggjarmálaráðið. Undantøkini í føroyska meirvirðisgjaldinum eru yvirhøvur fá sammett við í okkara grannalondum. Flestu undantøkini í føroyska meirvirðisgjaldinum eru eisini í okkara grannalondum ella hava serstakar søguliga treytaðar orsøkir ella annan serligan uppruna. Vanliga meirvirðisgjaldið á 25% í Føroyum er millum hægstu avgjøld millum londini í OECD, sum víst í mynd 28 omanfyri. á myndini sæst eisini, at bara í Ungarn er vanliga meirvirðisgjaldið hægri enn í teimum fýra Norðurlondunum, Danmark, Noregi, Svøríki og Føroyum. Lógargrundarlag og upprunin til lógina um meirvirðisgjald Lógargrundarlag undir meirvirðisgjaldinum er løgtingslóg nr. 132 frá 1992 um meirvirðisgjald (meirvirðisgjaldslógin). Meirvirðisgjaldslógin kom í gildi 1. januar 1993. Lógin er skrivað við støði í donsku meirvirðisgjaldslógini (momsloven), og innihaldið er í høvuðsheitum álíkt innihaldinum í donsku lógini. 99 30 25 20 15 10 5 0 Føroyska meirvirðisgjaldið varð sett í verk sum partur av, at Føroyar og ES samráddust um nýggjan handilssáttmála um somu tíð. Meirvirðisgjaldið, sum kom ístaðin fyri fleiri innflutningsgjøld, var ein treyt í hesum sambandi. Vanliga meirvirðisgjaldið var í byrjanini lægri enn verandi 25%, men meirvirðisgjaldið hækkaði til verandi 25% miðskeiðis í 1990unum fá ár eftir, at meirvirðisgjaldið varð sett í verk. Øll lond í Vesturheiminum hava meirvirðisgjald álíkt føroyska meirvirðisgjaldinum (í USA er sokallað sales tax, sum er líknandi skipan). Danmark var til dømis millum fyrstu lond at seta í verk meirvirðisgjald í 1967. Tó er ymiskt frá landi til land, hvørji avgjøld (satsir) eru í meirvirðisgjaldinum, hvussu nógv avgjøld eru, og hvørji undantøk og frádráttir eru. Eisini er ymiskt frá landi til land, hvørji minstukrøv eru til skráseting av fyritøkum. Reglur um eftirlit og skuld kunnu eisini vera ymiskar frá landi til land. Ein orsøk til, at meirvirðisgjaldið varð sett í verk tíðliga í 1990unum var sjálvsagt eisini búskaparkreppan, sum var í Føroyum tá, og tørvurin á at fáa búskapin hjá landinum í rættlag aftur eftir kreppuna. Millum limalondini í ES er samsvar fingið á meirvirðisgjaldslógunum, tó við ávísum týðandi frávikum millum londini. Hetta er gjørt fyri at tryggja javnbjóðis kapping á evropeiska felagsmarknaðinum. Samsvar millum meirvirðisgjaldslógirnar er fingið við at lýsa felags ES-kunngerðir í londunum. 7.3.1 Undantøk frá avgjaldsskylduni ávís undantøk eru í meirvirðisgjaldinum, sum greitt verður frá niðanfyri. Hesi eru í lógini um meirvirðisgjald, §2, stk. 3, og í §12. Skattanevndin mælir sum heild til at varðveita verandi skipan við fáum undantøkum í meirvirðisgjaldinum og við tveimum avgjøldum (0% og 25%). Undantøk í meirvirðisgjaldinum eru kappingaravlagandi og skeiklandi, tí tey ávirka nevtralitetin í skipanini og krevja umsiting bæði hjá skattamyndugleikanum og vinnufeløgum. Undantøkini máa eisini grundarlagið undan meirvirðisgjaldinum sum ein inntøkukelda hjá landinum. Skattanevndin mælir eisini til, at nýggj undantøk verða ikki samtykt, uttan so at heilt serlig viðurskifti og góðar grundgevingar tala fyri tí. Undantøkini í meirvirðisgjaldinum eru í veruleikan óbeinleiðis stuðulsskipanir til ávísar vinnur. Meiri gjøgnumskygt er heldur at lata beinleiðis almennan stuðul til vinnur ella bólkar heldur enn við undantøkum í meirvirðisgjaldinum. Skilligt er, at til ber ikki at strika øll verandi undantøk frá meirvirðisgjaldinum, uttan at hetta fær stórar avleiðingar fyri ávísar bólkar og vinnur í Føroyum. Tí verður sjálvsagt torført at strika øll undantøkini uttan at aðrar stuðulsskipanir ella veitingar verða settar í gildi ístaðin. Skattanevndin mælir kortini til, at nøkur av undantøkunum verða endurskoðað. Undantøk sambært §2 í meirvirðisgjaldslógini Summar tænastur eru undantiknar avgjaldsskylduni. í §2, stk. 3, er ásett, hvørjar tænastur eru undantiknar avgjaldskyldu. At tænasturnar eru undantiknar avgjaldsskylduni merkir, at tænasturnar verða seldar uttan meirvirðisgjald, og vinnufeløg innan hetta virksemið fáa heldur ikki meirvirðisgjaldið av keyptum vørum endurrindað. Grundarlagið undir meirvirðisgjaldinum verður tí ikki ávirkað eins nógv av hesum undantøkunum sammett við undantøkini í §12 í meirvirðisgjaldslógini. Tænasturnar nevndar í §2, stk. 3, eru millum aðrar hesar:  Viðgerð á sjúkrahúsi, lækna- og tannlæknavirksemi, kiropraktik, fysioterapi og onnur verulig heilsurøkt  Almanna umsorgan Undirvísing 100  Mentunarligt virksemi  ítróttur og ítróttartiltøk  Fólkaflutningur  Postflutningur  útleiga av fastari ogn  Tryggingarvirksemi  Bankavirksemi  Eydnuspæl  Rithøvunda- og tónaskaldavirksemi  Ferðamannastovuvirksemi og ferðamanna leiðbeiningar og upplýsingarvirksemi Undantøkini í §2 í føroysku meirvirðisgjaldslógini eru at kalla øll vanlig undantøk, sum eisini eru í øðrum framkomnum londum. Tó er ymiskt frá landi til land, um fólkaflutningur, ferðamannastovuvirksemi og útleiga av fastari ogn eru undantikin. Undantøk sambært §12 í meirvirðisgjaldslógini ávísar vørur og tænastur eru ikki avgjaldsskyldugar sambært §12 í lógini um meirvirðisgjald. Hetta merkir, at brúkarin, ið keypir eina vøru ella tænastu av hesum slagi, skal ikki rinda meirvirðisgjald av teimum (gjaldið er 0%). Tó er virkið, ið selur vøruna ella tænastuna, MVG-skrásett og fær tí fullan frádrátt fyri MVG av øllum útreiðslum, sum standast av at dríva virkið. Hesar vørur og tænastur eru millum aðrar (sí §12):  Vørur, sum av virkinum verða útfluttar  Neyðuga útgerð til skip í uttanlandsferðslu  Sølu av skipum yvir 5 GT, undantikið lystfør  Umvælingar-, viðlíkahalds- og ísetingararbeiði av fastari útgerð í skip yvir 5 GT, undantikið lystfør  Søla av tíðindabløðum  Søla av fiski til útflutnings  útleigan av kamari á hotelli og gistingarhúsi  Fiskireiðskapur til skip yvir 20 GT og tey, sum eru undir 20 GT og hava veiðiloyvi A  Reseptskyldugan heilivág til fólk  Gjald fyri ferðing gjøgnum tunlar  Søla av bókum Undantøkini í føroyska meirvirðisgjaldinum eru í flestu førum álík undantøkum, sum eru í øðrum framkomnum londum. Tó kann nevnast, at til dømis søla av bókum, tíðindabløðum, útleigan av kømurum á hotellum, gjøld fyri ferðing gjøgnum tunlar, fiskireiðskapur, sjóklæði og tílíkt ikki eru undantikin í øllum av okkara grannalondum. Ymiskt er frá landi til land, um hesi undantøk eru í meirvirðisgjaldinum. Undantøkini í lógini um meirvirðisgjald sambært §12 vóru upprunaliga ætlað til útflutningsvinnur. Líknandi ásetingar eru eisini um meirvirðisgjald á útflutning í samsvarandi lógum í øðrum framkomnum londum. Eins og nevnt omanfyri, eru broytingar gjørdar í meirvirðisgjaldslógini í íslandi, soleiðis at ferðavinnan har í stóran mun varð fevnd av avgjaldsskylduni frá 1. januar 2016, við tað at undantøk eru strikað. 101 7.3.2 Minstamarkið fyri skráseting í Føroyum Minstamarkið fyri MVG-skráseting kann eisini skiljast sum eitt undantak frá skrásetingarskylduni. Er árliga sølan ikki omanfyri minstamarkið, hava virki ikki skyldu at skráseta seg og harvið gerast MVG-skyldug. Virki við árligari sølu undir minstamarkið eru tí undantikin skrásetingarskylduni. Meirvirðisgjaldið verður rindað til landskassan (TAKS) av tí sjálvstøðuga virkinum, sum er skrásett og selur ta avgjaldskyldugu vøruna ella tænastuna til ein (enda)brúkara ella til eitt virki, sum ikki er MVG-skrásett. Er árliga sølan av vørum ella tænastum minni enn 30.000 kr., skal avgjald ikki rindast til landskassan og heldur ikki leggjast afturat søluni av vørunum ella tænastunum. Hetta merkir, at virki, sum hava árliga sølu av vørum og tænastum, ið er minni enn 30.000 kr., eru ikki MVG-skyldug. Minstamarkið fyri skráseting er 20.000 kr. fyri útlendsk virki, sum selja avgjaldsskyldugar tænastur í Føroyum. Minstamarkið fyri skráseting var upprunaliga árlig søla á 20.000 kr., tá ið meirvirðisgjaldið byrjaði í 1993. Minstamarkið varð síðani hækkað til 30.000 kr. frá 1. januar 2006 við lógarbroyting.38 Minstamarkið fyri skráseting merkir, at øll virki við árligari sølu meiri enn 30.000 kr. eru MVG-skrásett og fáa keyps-MVG afturrindað og krevja eisini meirvirðisgjald inn av teirra sølu. Minstamarkið á 30.000 kr. í Føroyum er heldur lágt sammett við mørkini í øðrum framkomnum londum. Niðanfyri eru nøkur dømi um minstamørk í øðrum framkomnum londum:  Danmark, 50.000 kr.  Noreg, 50.000 NOK (umleið 63.000 kr.)  Svøríki, einki minstamark  Finnland, 10.000 EUR (umleið 74.000 kr.)  ísland, 1 mió. ISK (umleið 45.000 kr.)  Frakland, 82.200 EUR (umleið 613.000 kr.)  Stóra Bretland, 82.000 GBP (umleið 662.000 kr.)  írland, 37.500 EUR fyri vørur og 75.000 EUR fyri tænastur (281.000 kr. og 562.000 kr.)  Japan, 10 mió. JPY (umleið 590.000 kr.)  Nýsæland, 60.000 NZD (umleið 324.000 kr.) Minstamørkini fyri skráseting eru sum heild lág í okkara grannalondum. Minstamørkini eru munandi hægri í øðrum framkomnum londum, til dømis í Fraklandi, Stóra Bretlandi, Japan og Nýsælandi. Yvirhøvur er stórur munur á minstumørkunum fyri skráseting frá landi til land. Semja er ikki um, hvussu høgt minstamarkið fyri skráseting eigur at vera. Størstu fyrimunirnir við høgum minstamarkið eru, at kostnaðurin av at umsita meirvirðisgjaldið er lutfalsliga høgur bæði fyri vinnufeløg og skattamyndugleikar. Hetta er serliga galdandi, tá ið umræður smá virki. Harafturat er sannlíkt, at feløg við árligari søla á til dømis 50.000 kr. og minni í nógvum førum fáast við frítíðarvirksemi og ítriv heldur enn fulltíðar vinnuligt virksemi. Smá virki hava tí í størri mun negativar MVG- uppgerðir sammett við stór virki. Hetta merkir, at keyps-MVGið er størri enn sølu-MVGið. Vansar eru eisini við ov høgum minstamarki fyri skráseting. Smá virki fáa kappingarfyrimunir, um minstamarkið er ov høgt, og minstamarkið kann tá virka kappingaravlagandi. Uppgerðir vísa, at smá virki (til dømis við árligari sølu á 50.000-100.000 kr. og minni) í størri mun hava negativar MVG-uppgerðir sammett við stór vinnuvirki. Ein orsøk til hetta er sjálvsagt, at smá virki ofta eru nýggj virki 38 Løgtingslóg nr. 149 frá 20. desember 2005 um broyting í løgtingslóg um meirvirðisgjald. 102 undir stovnan og undir menning. í ávísan mun er væntandi, at smá virki undir stovnan og menning hava negativar MVG-uppgerðir, millum annað tí at fleiri útreiðslur kunnu vera við byrjan, áðrenn sølan veruliga byrjar. TAKS fór í 2013 undir eitt átak at strika feløg úr MVG-skrásetingini, sum ikki luku treytirnar fyri at vera MVG- skrásett. átakið hevði við sær, at talið av MVG-skrásettum virkjum lækkaði úr umleið 4.150 í 2013 til umleið 2.950 í 2015. í 2016 var talið av MVG-skrásettum virkjum hækkað nakað aftur til umleið 3.700. Serliga smá virki eru strikað úr skránni við árligari sølu undir 30.000 kr. ella har ið talan ikki var um veruligt vinnuligt virksemi. 7.3.3 Stuðul til ávísar bólkar og vørur við undantøkum og ymiskum MVG-satsum Uppskot eru javnan frammi um at lækka ella heilt at strika meirvirðisgjaldið á ávísum vørum. Grundgevingarnar eru oftast at lækka kostnaðin á ávísum vørum, sum ávísir bólkar keypa nógv av, til dømis lág- og miðallønt. Uppskot eru til dømis javnan frammi um at lækka ella heilt at strika meirvirðisgjaldið á matvørum. Sagt verður síðani, at livikostnaðurin hjá lág- og miðalløntum hevði lækkað og at teirra keypiorka hevði vaksið. Av okkara grannalondum eru ymiskir MVG-satsir í øllum londum uttan í Danmark og í Føroyum, har bara tveir satsir eru, 25% og 0%. Ein orsøk til, at flestu onnur lond hava lækkað meirvirðisgjaldið á ávísum vørum, til dømis á matvørum, er at persónligi inntøkuskatturin er minni partur av samlaðu almennu inntøkunum. í Føroyum og í Danmark er persónligi inntøkuskatturin hinvegin høgur og størri partur av almennu inntøkunum. Frægastu amboðini hjá myndugleikum at stuðla lág- og miðalløntum gjøgnum skattaskipanina er umvegis inntøkuskattin, til dømis við botnfrádrátti, barnafrádrátti og við øðrum frádráttum. Harafturat er almannalóggávan eitt gott amboð hjá myndugleikum at stuðla lág- og miðalløntum fíggjarliga. Størsti vansin við at lækka ella strika meirvirðisgjaldið á til dømis matvørum er í fyrra lagi, at hetta hevði verið sera kostnaðarmikið fyri landskassan og at neyðugt tí hevði verið at hækka aðrar skattir ella avgjøld hjá landinum munandi. Mett verður til dømis, at tað hevði kostað landinum umleið 250-350 mió. kr. árliga, varð meirvirðisgjaldið á matvørum strikað heilt. Sostatt hevði verið neyðugt at hækka aðrar skattir ella avgjøld við hesi upphædd. í øðrum lagi høvdu fólk við høgum inntøkum eisini fingið stóran ágóða av, at meirvirðisgjaldið á matvørum varð lækkað ella strikað. Flestu fólk við høgum inntøkum brúka meira pening til matvørur sammett við lág- og miðallønt, og tey keypa ofta dýrari matvørur. Kanningar millum londini í OECD vísa, at meirvirðisgjaldið er ikki eitt vælegnað amboð til at stuðla lág- og miðalløntum fíggjarliga.39 Harafturat hevði tað havt fyrisitingarligar kostnaðir og kostnaðir til eftirlit við sær bæði hjá TAKS og vinnufyritøkum, um skipanir við lægri meirvirðisgjaldi á til dømis matvørur vórðu settar í gildi. Síðstu tíðina eru settar í verk stuðulsskipanir við afturbering av meirvirðisgjaldi fyri el- og vetnisbilar og grønar orkuskipanir. Eisini eru uppskot javnan frammi um at stuðla ymiskum vørum og líknandi við undantøkum í meirvirðisgjaldinum, til dømis føroyskum bátasmíði ella føroyskum heimavirkisvørum. Skattanevndin mælir frá tílíkum stuðulsskipanum í meirvirðisgjaldinum. Eru politisk ynski um at stuðla ávísum vørum ella vinnum, eigur hetta heldur at verða gjørt við beinleiðis stuðulsskipanum og ikki við serskipanum ella undantøkum í meirvirðisgjaldinum. Tílíkar stuðulsskipanir í meirvirðisgjaldinum máa av grundarlagnum undir meirvirðisgjaldinum og hava umsitingarligan kostnað við sær. Harafturat eru beinleiðis stuðulsskipanir meiri gjøgnumskygdar. 39 Kelda: OECD. Consumption Tax Trends 2016. 103 7.3.4 Endurrindan av keyps-MVG til kommunur Sambært kunngerð frá 200940 fáa kommunur endurrindað 75% av keyps-MVGnum. Almenni geirin, landið og kommunur, er ikki meirvirðisgjaldskrásettur. Fyri at forða fyri at kappingin millum almennar myndugleikar og privatar veitarar verður avlagað, fáa kommunur endurrindað keyps-MVG frá landinum. Síðstu 4-5 árini hava kommunurnar fingið endurrindað umleið 120 mió. kr. í keyps-MVG frá landinum. Tílíkar skipanir eru í flest øllum framkomnum londum. í Danmark fáa kommunur til dømis endurrindað alt keyps-MVG. Fingu kommunur til dømis ikki endurrindað keyps-MVG, var altíð 25% bíligari hjá einum kommunalum stovni at brúka egin starvsfólk til at loysa uppgávur við heldur enn at útveita uppgávur. Tílík kappingaravlaging verður minkað við at kommunur fáa 75% av keyps-MVGnum endurrindað frá landinum. Møguliga eigur at verða umhugsað og kannað nærri, um kommunur eins og í Danmark heldur áttu at fingið alt keyps-MVGið endurrindað. Hetta svarar til eina peningaflyting frá landi til kommunur og hevði minkað inntøkurnar hjá landinum umleið 40 mió. kr., og útreiðslurnar hjá kommununum høvdu minkað umleið 40 mió. kr. Ein tílík broyting kann sjálvsagt bara fremjast, um flytingin er fíggjað fyri landið. 7.3.5 Samanumtikið um meirvirðisgjaldið Meirvirðisgjaldið er størsta inntøkukeldan hjá landinum og millum tær størstu hjá tí almenna sum heild. Avgjøld á nýtslu verða roknað millum tryggu og støðugu inntøkukeldurnar hjá tí almenna. Føroyska lógin um meirvirðisgjaldið og føroyska meirvirðisgjaldskipanin eru sum heild vælvirkandi skipanir. Her verður serliga hugsað um undantøkini frá avgjaldsskylduni, reglurnar um innheinting og skuld og tað at bara tveir avgjaldsatsir eru í føroyska meirvirðisgjaldinum (0% og 25%). Harafturat fær landið nógvar inntøkur úr meirvirðisgjaldinum, eisini sammett við í øðrum framkomnum londum. Skattanevndin mælir til, at serliga hesi undantøkini frá meirvirðisgjaldinum verða endurskoðað, og at kannað verður, um til ber at strika hesi undantøkini:  Sjóklæði (meirvirðisgjaldslógin, §12, stk. 1, litra k)  Ferðamannastovuvirksemi  Bøkur (neyðugt verður helst at stuðla bókaframleiðslu og bókaútgávu við øðrum skipanum, og møguliga verður eisini neyðugt at hækka bókastuðulin til næmingar á vinnu- og miðnámsskúlunum) Harafturat hevði borið til at breiðkað grundarlagið undir meirvirðisgjaldinum við hesum broytingunum:  til ber at lækka markið fyri MVG-frítøku á smásendingar, sum verða innfluttar, úr verandi 300 kr. til 100 kr. ella 150 kr. í tollvirði  til ber at kanna, hvørt reglur og heimildir í sambandi við innheinting av skuld eiga at verða broyttar ella dagførdar  til ber at kanna, um fyrimunir høvdu verið av at hækka endurrindanina av keyps-MVGnum til kommunurnar úr verandi 75% møguliga til 100%. Neyðugt er sjálvsagt, at ein tílík hækking er fíggjað fyri landið 40 Kunngerð nr. 110 frá 31. august 2009 um meirvirðisgjald hjá kommunum v.m. 104 Síðstu tíðina eru settar í verk stuðulsskipanir við afturbering av meirvirðisgjaldi fyri el- og vetnisbilar og grønar orkuskipanir. Eisini eru uppskot javnan frammi um at stuðla ymiskum vørum og líknandi við undantøkum í meirvirðisgjaldinum, til dømis føroyskum bátasmíði ella føroyskum heimavirkisvørum. Skattanevndin mælir frá tílíkum stuðulsskipanum í meirvirðisgjaldinum. Eru politisk ynski um at stuðla ávísum vørum ella vinnum, eigur hetta heldur at verða gjørt við beinleiðis stuðulsskipanum og ikki við serskipanum ella undantøkum í meirvirðisgjaldinum. Tílíkar stuðulsskipanir í meirvirðisgjaldinum máa av grundarlagnum undir meirvirðisgjaldinum og hava umsitingarligan kostnað við sær. Harafturat eru beinleiðis stuðulsskipanir meiri gjøgnumskygdar. 105 8. Partafelagsskattur og kapitalvinningsskattur 8.1 Inngangur og høvuðsniðurstøður í hesum kapitlinum verða felagsskatturin og kapitalvinningsskatturin lýstir stutt. Skattanevndin hevur ikki havt møguleika at viðgera hesar báðar skattirnar gjølliga. Felags- og kapitalvinningsskatturin verða lýstir stutt, og nakrar yvirskipaðar niðurstøður verða nevndar. Skattligar avskrivingar og avskrivingarlógin hava stóran týdning í sambandi við skatting av vinnuligum virksemi hjá feløgum og tílíkum. Skattanevndin hevur heldur ikki havt møguleika at viðgera avskrivingarlógina serliga gjølliga. Feløg, sum eru skrásett í Føroyum, kunnu eisini gera inntøku frá reiðaravirksemi upp eftir tonsaskattalógini. Skattanevndin hevur heldur ikki havt møguleika at viðgera tonsaskattalógina. Høvuðsniðurstøður Høvuðsniðurstøðurnar úr kapittulinum eru hesar:  Føroyski partafelagsskatturin á 18% er nakað lægri sammett við í flestu øðrum framkomnum londum.  Skattanevndin hevur ikki havt møguleika at viðgera føroysku avskrivingarlógina gjølliga. Nógv bendir á, at føroysku avskrivingarreglurnar eru lagaligar á fleiri týðandi økjum.  Skattanevndin mælir til, at arbeiði verður gjørt fyri at kanna, um tørvur er á at dagføra og tillaga føroysku avskrivingarlógina.  Skattanevndin mælir til, at partafelagsskattin verður verandi 18% og kapitalvinningsskatturin 35%.  Skattanevndin mælir til, at landið fær allar inntøkurnar frá partafelagsskattinum frameftir og at kommunurnar fáa aðrar meiri støðugar og tryggari inntøkukeldur ístaðin. 8.2 Partafelagsskattur (felagsskattur) Partafelagsskattur er skattur, sum partafeløg og onnur rinda av skattskyldugari inntøku. Partafeløg, smápartafeløg, kommanditfeløg, sparikassar og lutafeløg, sum hava partapening, inngoldnan innskotspening, ábyrgdarpening ella lutapening, ið er kr. 50.000 ella meiri, umframt vinnurekandi grunnar og tryggingarfeløg og íverksetarafeløg, gjalda av uppgjørdu inntøkunum 18% í skatti. Feløg, grunnar og onnur, sum í inntøkuuppgerðini hava hall, kunnu draga hallið frá í kapitalvinningssjálvuppgávuni. Hall í kapitalvinningsinntøkuni kann ikki mótroknast í vanligari skattskyldugari inntøku. 106 Vísir skattauppgerðin hall, kann hetta verða drigið frá í skattskyldigu inntøkuni fylgjandi árini. Hall kann tó bert flytast fram til frádrátt eitt seinni inntøkuár, í tann mun tað ikki er rúm fyri tí í skattskyldigu inntøkuni eitt undanfarið ár.41 Talva 27. Inntøkurnar frá partafelagsskattinum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Skatturin verður býttur við 30% sum kommunuskattur og 70% sum landsskattur. Fram til 2009 varð felagsskatturin býttur við 60% til landið og 40% til kommunur. Talið fyri 2017 er mett grundað á uppgerðir fyri jan.-okt. í 2017.Kelda: Gjaldstovan. Inntøkurnar frá felagsskattinum síðani 2007 hava verið eins og vístar í talvuni omanfyri. Skatturin verður býttur við 30% sum kommunuskattur og 70% sum landsskattur. Fram til 2009 varð felagsskatturin býttur við 62% til landið og 38% til kommunur. Felagsskatturin fellur sum meginregla til ta kommunu, sum er heimstaðarkommuna hjá felagnum eftir reglunum í skattalógini um skatt til tilhaldskommunu,42 men feløg skulu eisini rinda atvinnuskatt til tær kommunur, sum tær hava virksemi og vinning í eftir reglunum í skattalógini um skatt til atvinnukommununa.43 Harafturat er lógarásett, at felagsskatturin frá peningastovnum, tryggingarfeløgum, telesamskiftisfeløg og oljusølufeløgum verður býttur javnt millum kommunurnar eftir fólkatali.44 Skattanevndin heldur ikki, at partafelagsskatturin er vælegnaður sum inntøkukelda hjá føroysku kommununum. Orsøkirnar eru í fyrra lagi, at partafelagsskatturin sveiggjar nógv frá ári til árs, og í øðrum lagi, at partafelagsskatturin er sera ójavnt býttur millum kommunurnar í landinum. Partafelagsskatturin og býtið av honum millum kommunurnar økir tí um ójavnan, sum er millum kommunurnar í landinum. Víst er á hetta í kapittul 9 í frágreiðingini. Skattanevndin mælir til, at landið fær allan partafelagsskattin og at kommunurnar ístaðin fáa aðrar meiri støðugar og tryggar inntøkur til fígging av teirra virksemi og vælferðartænastum. Eins og talvan vísir omanfyri, sveiggjar partafelagsskatturin sera nógv eftir gongdini í búskapinum. Tá ið framgongd er í búskapinum, er eisini ofta stórur vøkstur í inntøkunum frá partafelagsskattinum. Nevnast kann, at í 2012 gav hvørt prosentið í partafelagsskatti um 10 mió. kr. í inntøku til land og kommunur tilsamans. Mett verður, at í 2017 fer hvørt prosentið í partafelagsskatti at geva omanfyri 30 mió. kr. í inntøku til land og kommunur tilsamans. Stutt um lógargrundarlagið Partafelagsskattur verður fyrst og fremst kravdur sambært løgtingslóg nr. 86 frá 1. september 1983 um landsskatt og kommunuskatt (skattalógin). Harafturat eru fleiri aðrar lógir og kunngerðir, sum eisini hava týdning í sambandi við felagsskattin. Hesar eru millum aðrar hesar: Løgtingslóg nr. 87 frá 1. september 1983 um áseting av skatti (ásetingarlógin) 41 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/vinna/skattur/partafelagsskattur/, har til ber at lesa meira um felagsskattin, millum annað um samskatting av feløgum og tílíkt.42 Sí skattalógina, grein 41 til 47, skattur til tilhaldskommunu.43 Sí skattalógina, grein 48-53, skattur til atvinnukommununa. 44 Sí skattalógina, grein 48a. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Landskassans partur 160,1 233,5 102,1 101,9 155,1 126,1 143,5 170,7 262,7 277,4 411,1 Kommunanna partur 98,3 143,2 62,3 44,3 66,9 54,4 61,7 73,4 113,5 118,8 181,8 Tilsamans 258,4 376,8 164,3 146,2 221,9 180,5 205,2 244,1 376,3 396,2 592,8 107  Løgtingslóg nr. 52 frá 29. desember 1971 um skattligar avskrivingar v.m. (avskrivingarlógin)  Løgtingslóg nr. 51 frá 9. mai 2005 um skatt av reiðarívirksemi, sum broytt við løgtingslóg nr. 122 frá 9. desember 2016 (tonsaskattalógin)  Kunngerð nr. 148 frá 18. desember 2015 um samskatting av feløgum Sjónarmið í sambandi við partafelagsskattin Partafelagsskatturin í Føroyum er í løtuni 18% av skattskyldugari inntøku. Hetta er nakað lægri sammett við flest onnur framkomin lond og eitt vet lægri, um vit sammeta við okkara grannalond. Partafelagsskatturin í nøkrum av okkara grannalondum er vístur í talvuni niðanfyri fyri árini 2015-2017 og í % av skattskyldugum vinningi. Talva 28. Partafelagsskattur í % av skattskyldugum vinningi, býtt á lond, 2015-2017 2015 2016 2017 Føroyar 18% 18% 18% Danmark 23,5% 22% 22% ísland 20% 20% 20% Noreg 27% 25% 24% Svøríki 22% 22% 22% Stóra Bretland 20% 20% 19% Miðal í ES 22,8% 22,5% 21,9% Kelda: ES-kommisjónin. Taxation trends in the European Union - Data for the EU Member States, Iceland and Norway, 2017 edition. í talvuni omanfyri sæst, at felagsskatturin sum heild er lækkaður í teimum flestu londunum síðstu árini. Fleiri fyrimunir eru við partafelagsskattinum, sum tala fyri, at hann eisini framyvir verður millum týðandi inntøkukeldurnar hjá tí almenna í Føroyum. Felagsskatturin tryggjar til dømis, at tað almenna fær ein part av óvanliga vinninginum í tilfeingisvinnum ella í vinnum, har ið fyritøkur hava monopol- og duopollíknandi støður. Harafturat tryggjar felagsskatturin, at fyritøkur við útlendskum eigarum eisini rinda skatt í Føroyum. Ein triði fyrimunur við felagsskattinum sammett við til dømis kapitalvinningsskattin er, at felagsskatturin tryggjar, at skattur av avlopinum verður rindaður á hvørjum ári. Við kapitalvinningsskattinum kunnu partaeigarar í ávísan mun útseta skattin við at varðveita avlop og vinning í feløgunum heldur enn at rinda avlopini út sum vinningsbýti. Við partafelagsskattinum ber ikki til at útseta skattin í sama mun. Nógv tekin eru um, at monopol- og duopollíknandi støður eru á fleiri marknaðum í Føroyum og at summar fyritøkur hava ein ávísan óvanligan vinning av tílíkum støðum. Føroyski búskapurin er lítil, og á fleiri marknaðum eru fáar fyritøkur. Hetta og tað at tilfeingisvinna er ein týðandi partur av føroyska búskapinum talar fyri, at felagsskatturin eisini frameftir eigur at vera ein týðandi inntøkukelda hjá tí almenna í Føroyum. í sambandi við felagsskattin mælir skattanevndin til, at felagsskatturin verður verandi 18%. Samanumtikið heldur skattanevndin tað ikki vera ráðiligt at hækkað partafelagsskattin í Føroyum, tá ið rákið í okkara grannalondum er, at partafelagsskatturin heldur lækkar. Skattanevndin mælir til, at landið frameftir fær allar inntøkurnar frá partafelagsskattinum. Kommunurnar eiga ístaðin at fáa aðrar meiri støðugar og tryggar inntøkukeldur til fígging av teirra virksemi og vælferðartænastum. 108 Stutt um avskrivingarlógina í sambandi við avskrivingarlógina mælir skattanevndin til, at kannað verður, um tørvur er á at dagføra avskrivingarlógina. Avskrivingarlógin er ikki broytt síðani 2001, og skattanevndin mælir til, at kannað verður, um reglurnar í føroysku avskrivingarlógini framvegis samsvara við avskrivingarreglur í okkara grannalondum og um tørvur annars er á at dagføra avskrivingarlógina. Avskrivingar verða gjørdar fyri at býta útreiðsluna til eina íløgu á tey roknskaparár, sum íløgan verður nýtt. Til dømis minkar virðið á einum skip ella eini maskinu ella øðrum vinnutóli, so hvørt sum skipið ella vinnutólið verða brúkt orsakað av sliti, nýggjari tøkni og líknandi. Avskrivingar verða síðani nýttur til at býta útreiðsluna til eitt skip, maskinu ella annað vinnutól á tey roknskaparár, sum tey verða nýtt. Soleiðis fæst eina meiri rættvísandi mynd av veruligu úrslitinum í felagnum. Reglurnar í avskrivingarlógini hava í stuttum við sær, at rakstrargøgn, sum hava eitt virði á omanfyri 20 tús. kr., verða skrivað á fíggjarstøðuna sum avskrivingarbær salda, sum kann avskrivast við 30% av salduvirði árliga.45 Bygningar og líknandi verða avskrivaðir eftir øðrum reglum (eins stórar avskrivingar hvørt árið heldur enn av salduvirði). Skip til vinnuliga nýtslu verða avskrivað við í mesta lagi 30% av avskrivingarbæru salduni árliga.46 Veiðuloyvi, sum eru fevnd av lóg um vinnuligan fiskiskap og sum verða nýtt vinnuliga, verða avskrivað eftir somu reglum sum skip til vinnuliga nýtslu.47 Harafturat kann forskotsavskriving av skipi (av avrádda byggikostnaðinum) verða gjørd, tá ið sáttmáli er gjørdur um bygging ella umbygging av skipi. Forskotsavskrivingin kann í mesta lagi vera 45% av avrádda byggikostnaðinum tilsamans tey árini, ið byggingin fer fram (tó í mesta lagi 15 av byggikostnaðinum hvørt inntøkuárið). Samanumtikið eru føroysku avskrivingarreglurnar í sambandi við skip til vinnuliga nýtslu lagaligar. Til dømis verða skip til vinnuliga nýtslu í Danmark avskrivað við í mesta lagi 25% av avskrivingarbæru salduni árliga. Fram til 2001 vórðu skip í Danmark avskrivað við í mesta lagi 30% av avskrivingarbæru salduni árliga, men hetta varð broytt til 25% í 2001.48 Forskotsavskriving kann eisini verða gjørd av avrádda byggikostnaðinum á skipum í Danmark, men reglurnar um forskotsavskrivingar eru ikki eins lagaligar og føroysku reglurnar.49 í íslandi verða skip til vinnuliga nýtslu avskrivað við 10-20% av avskrivingarbæru salduni árliga, og í Noregi verða skip til vinnuliga nýtslu avskrivað við 14% árliga.50 Omanfyri varð nevnt, at veiðuloyvi verða avskrivað eftir somu reglum sum skip til vinnuliga nýtslu. Skattanevndin heldur tað vera ivasamt, um veiðuloyvi eiga at verða avskrivað eftir somu reglum sum skip til vinnuliga nýtslu. Eitt veiðuloyvi minkar ikki í virði, so hvørt sum tað verður brúkt ella orsakað av sliti ella nýggjari tøkni á sama hátt sum til dømis eitt skip, ein maskina ella annað vinnutól minkar í virði, so hvørt sum tey gerast eldri og ótíðarhóskandi. Skattanevndin mælir til, at kannað verður, um tørvur er á at dagføra ásetingarnar í avskrivingarlógini, sum loyva, at veiðuloyvi verða avskrivað eftir somu reglum sum skip til vinnuliga nýtslu. Ein orsøk til, at avskrivingarlógin loyvir, at veiðuloyvi verða avskrivað eftir somu reglum sum skip til vinnuliga nýtslu, er helst, at veiðuloyvi hava verið knýtt at einum skipi sambært lóg um vinnuligan fiskiskap. 45 Hetta er sambært grein 2, stk. 5, í avskrivingarlógini.46 Sambært kapittul 3 í avskrivingarlógini.47 Sambært grein 11, stk. 3, í avskrivingarlógini.48 Sí http://www.skm.dk/skattetal/statistik/tidsserieoversigter/afskrivningsregler-en-historisk-oversigt. 49 Sí https://tax.dk/jv/cc/C_C_2_4_3_1.htm. 50 Sí [20] og [21]. 109 Ein vansi við avskrivingarreglum, sum eru serstakliga lagaligar, er, at tær virka sum óbeinleiðis stuðul til ávísar vinnur og kunnu hava við sær, at tað almenna fær sera lítlan skatt inn frá ávísum fyritøkum, tí fyritøkur kunnu útseta skattin við avskrivingarreglunum. Eru avskrivingarreglurnar ov lagaligar kunnu tær eisini eggja fyritøkum til at gera ov nógvar og ov stórar íløgur í ávís vinnutól av skattaávum, tí avskrivingarreglurnar ikki samsvara við veruligu livitíðina á ávísum vinnutólum. 8.3 Kapitalvinningsskattur Kapitalvinningur er vinningur av til dømis ogn og av útvegan ella sølu av virðisbrøvum í breiðum týdningi og skal gevast upp í skatti. Kapitalvinningsinntøkur verða uppgjørdar fyri seg og skattaðar undir einum. Kapitalvinningsskattur ávirkar ikki skattskylduga inntøku eftir skattalógini. 51 Løgfrøðiligir persónar (feløg og tílíkt), sum hava fulla ella avmarkaða skattskyldu í Føroyum, eru skattskyldugir eftir kapitalvinningsskattalógini. Vinnuligt virksemi verður kortini gjørt upp eftir skattalógini. Løgfrøðiligir persónar rinda 18% í skatti eftir báðum lógunum. Við øðrum orðum er eingin munur á, hvørjari lóg, ein virkar undir. Hjá feløgum og grunnum kann hall í vanligu skattskyldugu inntøkuni mótroknast í kapitalvinningsinntøku. Hall í uppgerðini av vanligu skattskyldugu inntøkuni kann í hesum førum vera hall, sum er staðfest í árinum, ella framflutt hall frá undanfarnum árum. Hall í kapitalvinningsinntøkuni kann hinvegin ikki mótroknast í vanligari skattskyldugari inntøku. Persónar kunnu hvørki flyta hall í vanligu skattskyldugu inntøkuni til mótrokning í kapitalvinningsinntøku ella flyta hall í kapitalvinningsinntøku til mótrokning í vanligari skattskyldugari inntøku. Inntøkurnar til landskassan av kapitalvinningsskattinum síðani 2007 eru vístar í talvuni niðanfyri. Kapitalvinningsskatturin fer allur í landskassan. Talva 29. Inntøkurnar frá kapitalvinningsskattinum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Kapitalvinningsskattur verður kravdur sambært løgtingslóg nr. 164 frá 21. desember 2001 um at skatta kapitalvinning (kapitalvinningsskattalógin). 51 Víst verður til síðurnar http://www.taks.fo/fo/vinna/sjalvuppgava/kapitalvinningsskattur/ og http://www.taks.fo/fo/borgari/skattur/kapitalvinningur/, har til ber at lesa meira um kapitalvinningsskattin. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Kapitalvinningsskattur 89,3 141,6 143,7 78,0 112,7 155,3 88,6 118,7 259,1 210,7 251,0 110 9. Skattaviðurskifti hjá kommunum 9.1 Inngangur og høvuðsniðurstøður í hesum kapitlinum verða inntøkurnar og skattagrundarlagið hjá føroysku kommununum lýst. Kapittulin viðger eisini fíggjarliga afturbering frá landi til kommunur og ójavnan, sum er í skattagrundarlagnum millum føroysku kommunurnar. Skattanevndin hevur í arbeiðinum viðgjørt ymisk kommunal skattaviðurskifti, samanlegging av kommunum, útjavning millum kommunur, fígging av eldraøkinum, skattin av pensjónsinngjøldum, endurgjaldið vegna DIS- og FAS- inntøkur og býtið av partafelagsskatti millum kommunur. Høvuðsniðurstøður Høvuðsniðurstøðurnar úr kapittulinum eru hesar:  Skattanevndin heldur ikki, at verandi skattaskipan í nóg stóran mun tryggjar kommununum eitt javnt inntøkugrundarlag.  Tí er vandi fyri, at stórur munur verður á almennu tænastunum ymsastaðni í landinum í framtíðini, millum annað á eldraøkinum.  Við verandi kommunubygnaði, sum ber í sær 29 kommunur, mælir skattanevndin frá at seta í verk útjavning av inntøkunum hjá kommununum í landinum.  Skattanevndin mælir til, at kommunurnar vera samanlagdar í kommunur, sum í minsta lagi hava 1.000 íbúgvar, áðrenn útjavning av inntøkunum hjá kommunum verður sett í verk.  Skattanevndin mælir til, at landið frameftir fær allan partafelagsskattin og inntøkurnar frá skattinum av pensjónsinngjøldum.  Kommunurnar fáa ístaðin fáa aðrar meiri støðugar og tryggar inntøkur til fígging av teirra virksemi og vælferðartænastum, sum tær veita. Skattanevndin mælir millum annað til, at kommunurnar fáa heimild at áseta húsatænastugjald og borgaragjald.  Skattanevndin mælir eisini til at strika endurgjaldið, sum kommunurnar í dag fáa frá landinum fyri mistar skattainntøkur av DIS- og FAS-inntøkum í sambandi við fígging av eldraøkinum.  Kommunurnar fáa ístaðin eitt endurgjald (blokkveiting) frá landinum fyri fígging av eldraøkinum, sum svarar til kostnaðin av at reka eldraøkið og sum er roknað eftir talinum á íbúgvum, sum eru 67 ár og eldri í kommununum.  Skattanevndin heldur, at kommunurnar eiga ikki at hava ábyrgdina av tí haldførisavbjóðing sum eldraøkið hevur við sær, serliga tí kommunubúskapurin er viðbrekin og byggir mestsum bara á inntøkuskatt og partafelagsskatt.  Tiltøkini, sum eru nevnd omanfyri um at broyta inntøkubýtið millum land og kommunur, fara at virka útjavnandi millum kommunurnar.  Ein partur av skattanevndini mælir til, at hesi tiltøkini koma at virka eina tíð, og at støða síðani verður tikin til, um tørvur er á skipanum, sum javna inntøkurnar millum kommunurnar.  Ein annar partur av skattanevndini heldur, at tiltøk, sum javna inntøkurnar millum kommunurnar, kunnu setast í verk í somu løtu kommunurnar eru samanlagdar. 111 9.2 Skattagrundarlagið hjá føroysku kommununum Inntøkurnar hjá kommununum eru í høvuðsheitum kommunuskatturin (brot 6.4.3). Harafturat fáa kommunurnar 30% av partafelagsskattinum (brot 8.2), skattin av pensjónsinngjøldum (brot 6.7.1) umframt endurgjald frá landinum fyri DIS- og FAS-inntøkur. Kommunurnar fáa skattin av pensjónsinngjøldum og endurgjald fyri DIS- og FAS-inntøkur í sambandi við fígging av eldraøkinum. Ein vansi við verandi kommunuskatti er, at nakrar kommunur í landinum hava lutfalsliga nógvar íbúgvar, sum arbeiða uttanlands ella sum hava lágar inntøkur, til dømis frá fólkapensjónini, veiting úr samhaldsfasta ella aðra veitingar. Orsakað av botnfrádráttinum í kommunuskattinum, hava hesar kommunurnar munandi smalari skattagrundarlag sammett við aðrar kommunur, sum í flestu førum eru tær størri kommunurnar í landinum. Myndirnar 29 til 32 vísa grundarlagið undir kommunuskattinum og partafelagsskattinum býtt á kommunurnar í landinum. Kommunuskatturin í mynd 29 er roknaður fyri hvønn íbúgva og fyri hvørt skattaprosent í kommununi. Myndin lýsir væl munin í grundarlagnum í kommunuskattinum millum ymisku kommunurnar í landinum. Til dømis var skattainntøkan fyri hvønn íbúgva og fyri hvørt kommunuskattaprosent í Eysturkommunu 1.931 kr. í 2016, meðan tað var 1.193 kr. í Sands kommunu. Grundarlagið undir kommunuskattinum í Eysturkommunu var sostatt 62% størri sammett við grundarlagið í Sands kommunu í 2016. ójavnin í skattagrundarlagnum millum kommunurnar kemur av ymiskari fólkasamanseting millum kommunurnar og orsakað av ójøvnum vinnu- og arbeiðsmøguleikum í landinum. Mynd 30 vísir inntøkurnar frá kommunuskatti, skattinum av pensjónsinngjøldum og afturberingini fyri mistar inntøkur orsakað av FAS-, DIS og sjómannafrádrátti. Inntøkurnar eru roknaðar fyri hvønn íbúgva og við miðalskattaprosenti á 20,67. Partafelagsskatturin er ikki íroknaður inntøkurnar í mynd 30. á myndini sæst, at munurin í inntøkugrundarlagi millum kommunurnar er um 20-25% frá kommunum við minsta inntøkugrundarlagi sammett við tær kommunur, sum hava størsta inntøkugrundarlagið (sæð burtur frá Fugloyar kommunu). Myndirnar 31 og 32 vísa, at partafelagsskatturin eisini er sera ójavnt býttur millum kommunurnar. Summar kommunur fáa 50-400 kr. í partafelagsskatti pr. íbúgva, meðan aðrar fáa 5.000-10.000 kr. pr. íbúgva. Tær kommunur, sum hava stór arbeiðspláss í kommununi, fáa harafturat fyrimunin av eisini at fáa nógvan inntøkuskatt frá skattgjaldarum í kommununi. Her eigur sjálvsagt eisini at verða nevnt, at kommunurnar eisini hava ymiskar útreiðslur av at veita vinnufyritøkum tænastur av ymiskum slagi, til dømis vatnveiting, grundøki og havnarlag og líknandi. Skattanevndin mælir til, at tílíkar útreiðslur verða fíggjaðar á annan hátt. Skattanevndin heldur samanumtikið ikki, at partafelagsskatturin er vælegnaður til fígging av virkseminum hjá kommununum. í fyrra lagi hevur partafelagsskatturin við sær stóran ójavna í inntøkugrundarlagnum millum kommunurnar. Verandi býti av partafelagsskattinum hevur við sær stórar skeivleikar soleiðis, at nakrar kommunur kunnu veita sínum borgarum munandi betri tænastur enn aðrar. í øðrum lagi sveiggja inntøkurnar frá partafelagsskattinum nógv frá ári til árs. Inntøkurnar frá partafelagsskattinum gera tí inntøkugrundarlagið hjá kommununum meiri viðbrekið og óstøðugt. Til dømis vóru inntøkurnar frá partafelagsskattinum til kommunurnar um 44 mió. kr. í 2010, meðan tær sannlíkt vera omanfyri 180 mió. kr. í 2017. 112 Mynd 29. Kommunuskattur í 2016 fyri hvønn íbúgva og fyri hvørt skattaprosent Fugloyar Kunoyar Eystur Tórshavnar Klaksvíkar Kvívíkar Fuglafjarðar Runavíkar Famjins Sørvágs Viðareiðis Sunda Skúvoyar Hvalbiar Vestmanna Nes Hvannasunds Eiðis Tvøroyrar Vága Vágs Skálavíkar Sumbiar Sjóvar Hovs Skopunar Húsavíkar Sands 0 500Persónskattur í 2016 til kommunurnar pr. íbúgva og pr. skattaprosent í kr. 3.500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 Kelda: Gjaldstovan. Mynd 30. Kommunuskattur, skattur av pensjónsinngjøldum og afturbering í 2016 pr. íbúgva Fugloyar Fámjins Kunoyar Húsavíkar Skálavíkar Eystur Klaksvíkar Skúvoyar Hovs Fuglafjarðar Hvalbiar Sørvágs Tórshavnar Porkeris í miðal Vestmanna Kvívíkar Viðareiðis Runavíkar Sunda Sumbiar Tvøroyrar Vágs Húsa Skopunar Vága Eiðis Nes Sjóvar Hvannasunds Sands 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Kommunuskattur við miðalskattaprosenti á 20,67, skattur av pensjónsinngjøldum og endurgjald fyri FAS, DIS og sjómannafrádrátt í tús. kr. pr. íbúgva Kelda: Fíggjarmálaráðið. 113 Mynd 31. Partafelagsskattur til kommunurnar í 2016 fyri hvønn íbúgva Fuglafjarðar Eystur Hvannasunds Runavíkar Kunoyar Klaksvíkar Viðareiðis í miðal Sjóvar Sørvágs Tvøroyrar Tórshavnar Sunda Vestmanna Kvívíkar Vága Nes Vágs Eiðis Hvalbiar Fugloyar Sands Sumbiar Famjins Skopunar Húsavíkar Hovs Skálavíkar Skúvoyar 0 2.000 4.000 6.000 Partafelagsskattur í 2016 pr. íbúgva í kr. 12.000 8.000 10.000 Kelda: Gjaldstovan. Mynd 32. Mettur partafelagsskattur til kommunurnar í 2017 í kr. fyri hvønn íbúgva Fuglafjarðar Eystur Sands Runavíkar Sunda Klaksvíkar Sørvágs Kvívíkar Eiðis Sjóvar Tórshavnar Vestmanna Vága Tvøroyrar Vágs Nes Hvalbiar Skopunar Skúvoyar 0 2.000 4.000 6.000Partafelagsskattur í 2017 pr. íbúgva í kr. 16.000 Viðm.: Felagsskatturin í myndini er mettur við støði í uppgerðum fyri mánaðirnar jan.-okt. í 2017. Broytingar og rættingar kunnu koma fyri í endaligu uppgerðunum fyri alt árið 2017. Myndin skal tí lesast við fyrivarni. Allar kommunurnar eru ikki vístar í myndini, tí uppgerðir eru ikki tøkar fyri allar kommunurnar í landinum. Myndin gevur kortini eina hóming av, at felagsskatturin er sera ójavnt býttur kring kommunurnar í landinum í 2017 á sama hátt sum í mynd 31 omanfyri, sum vísti býtið fyri árið 2016.Kelda: Gjaldstovan. 114 8.000 10.000 12.000 14.000 9.3 útjavning millum kommunurnar Høvuðsendamálið við útjavning millum kommunur er, at ov stórur munur skal ikki vera á møguleikunum hjá ymsum kommunum at veita íbúgvum sínum tænastur á einum hóskandi støði. Fyrimunirnir av at minka um ójavnan millum kommunur eru fleiri. Lættari verður at sammeta millum kommunur, tí inntøkugrundarlagið verður javnari. Tað merkir, at ein kommuna við einum høgum skattaprosenti, hevur helst eitt høgt tænastustøði. útjavningin millum kommunur ger sostatt, at kappingin millum kommunur verður javnari. útjavning millum kommunur minkar eisini sveiggini í kommununum. Gongst til dømis illa í fiskivinnuni, merkist hetta tað harðari í eini kommunu, har ið nógv fiskivinna er. Við kommunalari útjavning minka tílík sveiggj, tí kommunurnar deila hesi sveiggj við aðrar kommunur. útjavning millum kommunur minkar um munin millum kommunur, men hon minkar eisini um bygnaðarligu trupulleikarnar, sum kommunur kunnu koma út í. Uttan útjavning millum kommunurnar, er vandi fyri, at summar kommunur koma í eina ónda ringrás. Hetta kann til dømis byrja við, at kommunan kemur illa fyri av náttúruávum, til dømis um illa gongst í fiskivinnuni. Kommunan má hækka skattaprosentið, og tey, ið hava høgar inntøkur, hava mest at missa av hægri skatti, og tey flyta. Tá ið skattgjaldarar við høgum inntøkum flyta, má kommunan aftur hækka skattaprosentið, og tað verður enn tyngri hjá teimum, sum eftir eru. útjavningarskipanir millum kommunurnar minka um vandan fyri, at kommunur kunnu koma í tílíkar óndar ringrásir. Tórshavnar kommuna er tann kommunan í landinum, sum hevur tryggastu og mest støðugu inntøkurnar. Hon verður tí í nógvum førum móttakari av fráflyting úr øðrum kommunum. Ein útjavningarskipan minkar tí eisini um miðsavningina í einum landi og minkar harafturat tørvin á at gera onnur politisk átøk, sum til dømis at flyta almenn arbeiðspláss, fyri at skapa arbeiðspláss á økjum við trupulleikum. 9.3.1 útjavning av inntøkum og útreiðslum útjavning millum kommunur kann bæði vera útjavning av inntøkum og útreiðslum. Við útjavning av inntøkum verður peningur fluttur frá kommunum við góðum inntøkugrundarlagi (við nógvum íbúgvum, sum hava góðar inntøkur) til kommunur við veikari inntøkugrundarlagi (við fáum íbúgvum við góðum inntøkum). ójavnar í inntøkugrundarlagnum millum kommunur kunnu stava frá fleiri ymiskum orsøkum. Ein orsøk er, at í summum kommunum arbeiðir lutfalsliga stórur partur av íbúgvunum uttanlands og rindar ikki inntøkuskatt í Føroyum. Við útreiðsluútjavning krevur landskassin inn skattir og veitir síðani ístaðin eina blokkveiting (blokkstuðul) til kommunur, sum av onkrari orsøk hava stórar útreiðslur enn aðrar. Ein tílík útreiðsla kann vera, at kommunur, sum hava nógvar eldri borgarar, hava lutfalsliga stórar útreiðslur til røkt, til dømis heimarøkt ella røkt á ellisheimi. Stuðulin til kommununa kann í hesum føri vera ein upphædd fyri hvønn íbúgva, sum er 67 ár og eldri. Ein tílík skipan ger tað lættari hjá kommunum, sum hava nógvar eldri íbúgvar, at hava eitt hóskandi tilboð av røktartænastum. Fyrimunurin við kommunalari inntøkuútjavning er í fyrsta lagi, at tænastustøðið í ymisku kommununum kann gerast javnari, og at kappingin um almennu arbeiðsplássini ikki verður so hørð. Vandin fyri, at kommunur koma í eina ónda ringrás við hægri skattaprosenti og størri fráflyting minkar eisini. 115 9.3.2 Samanlegging og útjavning millum kommunurnar Fleiri landsstýri hava arbeitt við samanlegging av kommunum og við uppskotum um útjavning millum kommunur síðstu 20 árini. Eingin ætlan er tó um at leggja kommunur saman við lóg. Heldur ikki er nøkur ætlan um, hvat skal gerast fyri at fáa tær kommunur og bygdir, sum eru ímóti samanlegging, meiri positivt sinnaðar at leggja saman við øðrum kommunum. Skattanevndin mælir frá at seta í verk útjavning av inntøkum millum kommunur í verandi kommunubygnaði við 29 kommunum. Skattanevndin heldur, at kommunurnar í dag eru ov nógvar og somikið ymiskar, at tað neyvan hevði borið til at fingið eina skipan við útjavning av inntøkum millum kommunur at virka væl og eftir ætlan. Skattanevndin mælir til, at greiða fyrst verður fingin á kommunubygnaðinum og hvussu nógvar kommunur skulu vera, áðrenn útjavning av inntøkum millum kommunur verður sett í verk. Skattanevndin heldur kortini, at til ber at útjavna millum kommunurnar orsakað av ójøvnum útreiðslum, sum kommunurnar hava av at reka eldraøkið. Skattanevndin mælir til hesar broytingarnar í viðurskiftunum millum land og kommunur, sum allar fara at virka útjavnandi millum kommunurnar:  Landið fær frameftir inntøkurnar frá skattinum av pensjónsinngjøldum og allar inntøkurnar frá partafelagsskattinum.  Kommunurnar eiga ístaðin at fáa aðrar tryggari og meiri støðugar inntøkur til fígging av teirra virksemi og vælferðartænastum, sum tær veita borgarum. Skattanevndin mælir til, at kommunurnar fáa heimild at áseta húsatænastugjald og borgaragjald og at kommunurnar fáa inntøkurnar frá hesum gjøldunum.  Endurgjaldið, sum kommunurnar fáa fyri mistar skattainntøkur orsakað av DIS- og FAS-inntøkum í sambandi við fígging av eldraøkinum, verður strikað.  Kommunurnar fáa ístaðin eitt endurgjald (blokkveiting) frá landinum fyri fígging av eldraøkinum, sum svarar til kostnaðin av at reka eldraøkið og sum er roknað eftir talinum á íbúgvum, sum eru 67 ár og eldri. Skattanevndin heldur, at broytingarnar omanfyri kunnu setast í verk uttan mun til, um kommunur verða samanlagdar ella ikki. Skattanevndin mælir frá at seta í verk aðrar útjavnandi skipanir millum kommunurnar fyrr enn kommunurnar eru lagdar saman til færri og størri kommunur. Ein partur av skattanevndini mælir til, at hesi tiltøkini koma at virka eina tíð, og at støða síðani verður tikin til, um tørvur er á skipanum, sum javna inntøkurnar millum kommunurnar. Ein annar partur av skattanevndini heldur, at tiltøk, sum javna inntøkurnar millum kommunurnar, kunnu setast í verk í somu løtu kommunurnar eru samanlagdar. Skattanevndin mælir frá at seta í verk aðrar útjavnandi skipanir uttan so, at kommunur verða lagdar saman til 10- 15 kommunur ella færri. Ein onnur meginregla, sum til ber at brúka í sambandi við samanlegging av kommununum, er, at allar kommunur eiga í minsta lagi at hava 1.000 íbúgvar. Samanlegging av kommunum til 10-15 kommunur ella færri hevði í sær sjálvum havt við sær eitt munandi javnari inntøkugrundarlag millum kommunurnar. Eins og nevnt áður er ikki eydnast at fáa breiða undirtøku fyri at leggja føroysku kommunurnar saman til færri og størri kommunur. Skattanevndin mælir til, at støða fyrst verður tikin til spurningin um kommunubygnað og, hvussu nógvar kommunurnar skulu vera, áðrenn fleiri útjavnandi skipanir verða settar í verk. Skattanevndin heldur, at neyðugt verður sannlíkt at leggja kommunur saman við lóg, eru politisk ynski um at leggja kommunurnar saman til færri og størri kommunur. Royndirnar síðstu 15-20 árini av at leggja kommunur saman sjálvboðið og á annan hátt hava víst, at hetta neyvan fer at bera á mál. 116 Við verandi kommunubygnaði og 29 kommunum við ymiskum áhugamálum verður sannlíkt torført at seta í verk eina veruliga kommunala útjavningarskipan, sum breið undirtøka verður fyri kring alt landið. Ein útjavningarskipan av inntøkunum hjá kommununum hevði sannlíkt verið umsitingarliga tung, um hon skuldi umfatað allar tær 29 kommunurnar, sum eru í dag. Ein annar vansi við at seta fleiri útjavnandi skipanir í verk millum kommunurnar við verandi kommunubygnaði og 29 kommunum er, at hetta sannlíkt hevði gjørt, summar kommunur fingu minni hug at leggja saman við øðrum kommunum sjálvboðið. Sostatt kann hugsast, at tað fer at forða fyri sjálvbodnum samanleggingum til færri kommunur, um fleiri útjavnandi skipanir verða settar í verk millum kommunurnar. 9.4 Fíggingin av eldraøkinum Eins og nevnt aðrastaðni, varð eldraøkið lagt til kommunurnar at umsita frá 2015. Við yvirtøkuni av ábyrgdini fylgdi ein fíggingarleistur til eldraøkið. Eldraøkið verður fíggjað soleiðis, at kommunurnar fáa eina veiting og eitt endurgjald. Veitingin (ofta nevnd afturberingin) er skatturin á pensjónsinngjøld, meðan endurgjaldið er eitt endurgjald fyri mistar kommunuskattainntøkur vegna FAS- og DIS-inntøkur, sjómannafrádrátt og uttanlandsarbeiðarar. Heildarveitingin verður roknað soleiðis, at landið fyrst tekur inn skattin av pensjónsinngjøldum og síðani býtir skattainntøkurnar millum kommunurnar eftir fólkatalinum yvir 67 ár í ymisku kommununum. Endurgjaldið verður roknað soleiðis, at fyrst verður roknað út, hvussu nógv einstøku kommunurnar missa av at skattgjaldarar í kommununi eru undir DIS, FAS, arbeiða uttanlands ella fáa sjómannafrádrátt. Av tí at skattauppgerðirnar koma inn í árinum eftir inntøkuárið, fáa kommunurnar endurgoldið ta upphædd, sum tær hava mist í skatti í árinum tvey ár frammanundan. Fleiri veikleikar eru við verandi skipan. árini fram til umleið 2027 kann roknast við, at inntøkurnar frá skatti av pensjónsinngjøldum, sum kommunurnar fáa, fara at vaksa meir enn tað, sum útreiðsluvøksturin verður á eldraøkinum. Hinvegin kann roknast við, at útreiðslurnar á eldraøkinum eftir umleið 2027 fara at vaksa meir enn inntøkurnar frá skatti av pensjónsinngjøldum vaksa. Tí kann roknast við, at avlop verður orsakað av fíggingarleistinum tey fyrstu árini, men at hall síðani verður tey seinnu árini fyri kommunurnar orsakað av verandi fíggingarleisti. Nógv bendir tí á, at verandi fíggingarleistur í sambandi við eldraøkið neyvan er fíggjarliga haldførur. Skattanevndin mælir tí til at broyta verandi skipan og fíggingarleist í sambandi við eldraøkið, har kommunurnar fáa inntøkurnar frá skattinum av pensjónsinngjøldum. 9.4.1 Fíggingarleisturin í sambandi við eldraøkið eigur at vera broyttur Skattanevndin mælir til at strika verandi endurgjald fyri mistar skattainntøkur vegna DIS- og FAS-inntøkur, sjómannafrádrátt og uttanlandsinntøkur. Kommunurnar eiga ístaðin at fáa eitt endurgjald (blokkveiting) fyri at reka eldraøkið. Endurgjaldið eigur at vera ein ávís upphædd fyri hvønn borgara, sum er 67 ár og eldri, og eigur at samsvara við veruliga kostnaðin av at reka eldraøkið. Verandi endurgjald fyri mistar skattainntøkur vegna DIS- og FAS-inntøkur, sjómannafrádrátt og uttanlandsinntøkur er ein flyting til kommunur úr landskassanum, og endurgjaldið hjálpir serliga kommunum, sum missa skattainntøkur, tí at tær hava nógvar sjómenn, útisiglarar og uttanlandsarbeiðarar. Vansin er hinvegin, at skipanin ikki hjálpir kommunum, sum eru illa fyri fíggjarliga av øðrum orsøkum, til dømis tí tær hava lutfalsliga 117 nógvar fólkapensjónistar ella onnur við lágum inntøkum. Mynd 30 vísir eisini, at endurgjaldið ikki minkar stórvegis um tann ójavna, sum er í inntøkugrundarlagi millum kommunurnar í landinum. Inntøkurnar, sum kommunurnar fáa frá skattinum á pensjónsinngjøld (endurgjaldið), hava heldur einki samband við gongdina í kostnaðinum av at reka og veita tænastur á eldraøkinum. Skattanevndin heldur tað vera skeivt at knýta fíggingina av eldraøkinum til eina ávísa skattainntøku ella mistar skattainntøkur, sum einki samband hava við kostnaðin av at reka eldraøkið. Skattanevndin mælir eisini til, at landskassin fær allar inntøkurnar frá skattinum av pensjónsinngjøldum. Skattanevndin mælir til, at landskassin ístaðin rindar kommunum eina ávísa upphædd fyri hvønn borgara, sum er 67 ár og eldri, sum endurgjald fyri at kommunurnar reka eldraøki. Neyðugt verður at áseta upphæddina fyrstu ferð ásett við samráðing millum land og kommunur. árliga upphæddin eigur at svara til veruliga kostnaðin av at reka eldraøkið og eigur eisini at verða javnað á hvørjum ári við prosentvísa vøkstrinum av talinum av borgarum 67 ár og eldri. Upphæddin eigur eisini at verða hækkað árliga við lønarhækkingini hjá røktarstarvsfólkum. 118 10. Gjøld fyri rættin at gagnnýta náttúrutilfeingi 10.1 Inngangur og høvuðsniðurstøður í hesum kapitlinum verða gjøld fyri rættin at gagnnýta náttúrutilfeingi lýst og viðgjørd stutt. í hesum føri verður hugsað um gjøldini, sum eru áløgd fyritøkum í alivinnuni og fiskivinnuni. Fyritøkur í hesum báðum vinnunum hava fingið tillutað rættindi at gagnnýta ávikavist nøkur aliloyvi (loyvi at ala laks á einum aliøki) og fiskirættindi. Kapittulin viðger ikki gjøld fyri rættin at gagnnýta annað náttúrutilfeingi, sum samfelagið er eigari av, til dømis loyvi til at leita eftir ella at útvinna kolvetni. Gjøldini fyri rættin at gagnnýta náttúrutilfeingi, sum samfelagið er eigari av, eru ikki skattir sambært vanligari skattaástøði ella sambært lýsingini av hugtakinum skattur í broti 4.2. Talan er heldur um nýtslugjøld (royalty), sum landsmyndugleikar taka fyri rættin at troyta ávíst náttúrutilfeingi, sum samfelagið alt er eigari av. Hóast talan ikki er um skatt, loyvir skattanevndin sær kortini at viðgera gjøldini, sum tað almenna tekur fyri rættin at gagnnýta aliloyvi og fyri fiskirættindi. í báðum førum er talan um inntøkukeldur, sum tað almenna kann nýta til at breiðka um inntøkugrundarlagið við og sum kunnu fíggja eina umlegging av skattatrýstinum burturfrá vanliga inntøkuskattinum, eru politisk ynski um hetta. Tilfeingisgjøld hava fleiri góðar eginleikar. Meðan flestu skattasløg skeikla avgerðir og atferð hjá borgarum og fyritøkum og hava við sær ein vælferðarmiss, hava tilfeingisgjøld við sær eina vælferðarøking, um tey eru ásett rætt. Inntøkur frá tilfeingisgjøldum kunnu eisini vera við til at fíggja ein lætta í øðrum skattasløgum, sum eru meiri skeiklandi, til dømis í inntøkuskattinum. Harafturat kunnu tilfeingisgjøld minka vandan fyri, at ov nógvar og ov stórar íløgur verða gjørdar í fiski- og alivinnuni. Høvuðsniðurstøður Høvuðsniðurstøðurnar úr kapittulinum eru hesar:  Skattanevndin mælir til at broyta loyvisgjaldið á alivinnu (brot 3.8.1).  Endamálið er, at landið fær inn størri part av mettu tilfeingisrentuni sammett við í dag serstakliga tá ið altjóða laksaprísir eru høgir.  Hetta kann vera við til at breiðka inntøkugrundarlagið hjá tí almenna og vera við til at fíggja eina umlegging av skattatrýstinum burturfrá vanliga inntøkuskattinum.  Broytta loyvisgjaldið eigur at vera ásett sum ein prosentpartur av mettu tilfeingisrentuni (meginreglur eru lýstar í broti 3.8.1).  Eftir uppskotinum hjá skattanevndini verður loyvisgjaldið nakað lægri enn í dag, tá ið altjóða laksaprísirnir eru lágir. Loyvisgjaldið verður hinvegin væl hægri, tá ið altjóða laksaprísirnir eru høgir.  Skattanevndin mælir til, at meginparturin av meirinntøkunum frá einum dagførdum loyvisgjaldi á alivinnuna verður brúktur til at fíggja eina lækking í vanliga inntøkuskattinum.  Skattanevndin mælir til, at partur av inntøkunum frá loyvisgjøldum á alivinnuna og gjøldum fyri fiskirættindi verða javnað út yvir tíð umvegis ein búskapargrunn.  Hetta er neyðugt tí hesar inntøkurnar fara sannlíkt at sveiggja meira enn fleiri aðrar inntøkur hjá tí almenna. 119 10.2 Gjøld á alivinnuna fyri rættin at gagnnýta aliøkini Fyritøkur, sum reka alivinnu, gagnnýta í virksemi sínum eitt avmarkað tilfeingi aliøkini á føroysku firðunum sum samfelagið alt er eigari av. Afturfyri rættindini at gagnnýta aliøkini rinda fyritøkur í alivinnuni eitt nýtslugjald (sonevnt loyvisgjald) til landskassan, sum umsitur hesa ognina vegna eigaran, sum er samfelagið alt. Alivinna fevnir kortini ikki bara um aling av laksi á á sjónum. Fyritøkur í alivinnuni framleiða eisini smolt úr rognum, ali- og smoltfóður umframt lidnar matvørur til endabrúkaran. Allar alifyritøkurnar framleiða kortini ikki fóður til framleiðsluna ella lidnar matvørur til endabrúkaran. Við einum búskaparligum fakorði kallast hetta, at vertikal integrasjón (ella loddrøtt integrasjón) er av virðisketuni í alivinnuni. Alivinnan gagnnýtir í alingini á sjónum eitt avmarkað tilfeingi, sum er aliøkini ella aliloyvini á einum firði. Hetta eru teir 14-16 mánaðirnar, tá ið fiskurin gongur í aliringunum á sjónum. Tá ið alifyritøkur framleiða smolt, fóður ella lidnar matvørur fer hetta hinvegin fram á landi á einum jarðarstykki ella grundøki, sum fyritøkan hevur ognað sær og hevur ognarrættin til (ella leigar frá eigaranum). Alifyritøkurnar eiga tí ikki at rinda loyvisgjald av avlopinum, sum kemur av at framleiða smolt, fóður ella lidnar matvørur. Eitt av endamálunum við verandi loyvisgjaldi er eisini, at alifyritøkurnar bara rinda loyvisgjald av sjálvari alingini, sum fer fram á sjónum. 10.2.1 Verandi gjøld fyri alirættindini (sonevnda loyvisgjaldið á alivinnu)Fyritøkur, sum reka vinnuliga alivinnu í Føroyum, hava rindað sonevnt loyvisgjald síðani 2014. Loyvisgjaldið verður nevnt loyvisgjald á alivinnu. Greitt verður stutt frá gjaldinum, síðani tað varð sett í verk í 2014. Gjaldið varð broytt frá ársbyrjan 2016. Loyvisgjaldið á alivinnu var í 2014 og 2015 samansett av tveimum ymiskum gjøldum: 1. Tøkugjald: Rindað varð 0,5% av marknaðarvirðinum á tøkuni av alifiski. 2. Loyvisskattur: Rindaður varð eykaskattur á 4,5% av skattskyldugu inntøkuni hjá fyritøkuni. Frá 1. januar 2016 varð eykaskatturin á 4,5% av skattskyldugu inntøkuni strikaður. ístaðin rinda fyritøkurnar nú bara tøkugjaldið, sum verður ásett soleiðis: 1. Er miðal altjóða marknaðarprísurin 27 kr. fyri kg. ella hægri, er gjaldið 4,5%. 2. Er miðal altjóða marknaðarprísurin 23 kr. fyri kg. ella hægri, men lægri enn kr. 27 fyri kg., er gjaldið 2,5%. 3. Er miðal altjóða marknaðarprísurin lægri enn 23 kr. fyri kg., er gjaldið 0,5%. Grundarlagið undir loyvisgjaldinum er mánaðarliga tøkan av alifiski í kruvdari vekt, faldað við miðal altjóða marknaðarprísinum í sama mánaði. Við átekning í løgtingsfíggjarlógini fyri fíggjarárið 2017 er ásett, at mánaðarligi miðalspotprísurin í evrum fyri kruvdan laks sambært Fish Pool Index verður brúktur sum altjóða marknaðarprísur til útrokning av avgjaldsgrundarlagnum undir loyvisgjaldinum. Umroknað verður til danskar krónur við at nýta sentralkursin hjá Danmarks Nationalbank. Loyvisgjald verður ikki rindað av tøku, ið landsdjóralæknin hevur álagt alara at fremja, og sum ikki kann seljast til marknaðarvirði. Altjóða marknaðarprísurin á aldum laksi hevur í fleiri ár verið væl omanfyri 27 kr. pr. kg. í løtuni rinda alifyritøkur tí í flestu førum loyvisgjaldið nevnt í nr. 1 omanfyri á 4,5% av avgjaldsgrundarlagnum. 120 Umframt loyvisgjaldið á alivinnu rinda fyritøkur í alivinnuni sjálvsagt eisini vanligan partafelagsskatt og kapitalvinningsskatt á sama hátt sum aðrar fyritøkur.52 Eigarar av alifyritøkum rinda eisini eins og eigarar av øðrum fyritøkum skatt av vinningsbýti, tá ið fyritøkurnar rinda út vinningsbýti til eigararnar. á henda hátt fær landið í dag inn part av tilfeingisrentuni, sum stavar frá rættinum at gagnnýta aliøkini. Alifyritøkur kunnu draga loyvisgjaldið frá skattskyldugu inntøkuni á sama hátt, sum tær kunnu draga frá flestu aðrar útreiðslur, sum hava beinleiðis samband við virksemið hjá fyritøkuni. Inntøkurnar frá loyvisgjaldinum á alivinnu Inntøkurnar frá loyvisgjaldinum á alivinnu síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Loyvisgjaldið á alivinnu fer alt í landskassan. Talva 30. Inntøkurnar frá loyvisgjaldi á alivinnu í mió. kr., 2008-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Alivinnan rindar loyvisgjald eftir løgtingslóg nr. 64 frá 15. mai 2014 um loyvisgjald á alivinnu, sum broytt við løgtingslóg nr. 162 frá 24. desember 2015. Rætturin at draga loyvisgjaldið frá skattskylduga vinninginum í fyritøkunum er ásettur í §33, nr. 18, í skattalógini. 10.2.2 Tilmæli um at broyta loyvisgjaldið á alivinnu Skattanevndin mælir til at broyta loyvisgjaldið á alivinnu. Endamálið er at vera, at landið fær inn størri part av mettu tilfeingisrentuni sammett við í dag serstakliga tá ið altjóða laksaprísir eru høgir. Hetta kann vera við til at breiðka inntøkugrundarlagið hjá tí almenna og vera við til at fíggja eina umlegging skattatrýstinum burturfrá vanliga inntøkuskattinum. Skattanevndin mælir til, at meginparturin av meirinntøkunum frá einum dagførdum gjaldi fyri rættin at gagnnýta aliøkini verður brúktur til at fíggja eina lækking í vanliga inntøkuskattinum. Skattanevndin mælir til, at broytta loyvisgjaldið verður ásett sum ein prosentpartur av mettu tilfeingisrentuni. Eftir uppskotinum hjá skattanevndini verður loyvisgjaldið lutfalsliga lægri sammett við í dag, tá ið altjóða laksaprísurin er lágur. Loyvisgjaldið verður hinvegin munandi hægri sammett við í dag, tá ið altjóða laksaprísurin er høgur. Skattanevndin hevur gjørt nakrar meginreglur til eitt broytt loyvisgjald, sum verður roknað við støði í mettu tilfeingisrentuni. Skattanevndin heldur hetta vera frægasta háttin at áseta eitt gjald fyri rættin at gagnnýta aliøkini (aliloyvini). Endamálið við uppskotinum hjá skattanevndini er, at loyvisgjaldið skal samsvara betur við veruliga virðið á rættinum at gagnnýta aliøkini (aliloyvini). Verandi loyvisgjald á alivinnuna hevur fleiri góðar eginleikar, til dømis at gjaldið er einfalt og krevur lítla umsiting sammett við inntøkurnar frá gjaldinum. 52 Sí til dømis svar uppá fyrispurning nr. 39/2016 á Føroya Løgtingið eftir Tingskipanini §52a á síðuni http://www.logting.fo/casewrittenquestion/listDoc.gebs?caseWrittenQuestion.id=649&menuChanged=55. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Loyvisgjald á alivinnu, mió. kr. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 40,8 23,7 157,9 185,0 121 Skattanevndin heldur kortini eisini, at ávísir vansar eru við verandi loyvisgjaldi, sum til ber at bøta um. Ein vansi við verandi loyvisgjaldi er, at landið fær lutfalsliga lítlan part av inntøkunum (sammett við vinningin í alivinnuni), tá ið altjóða laksaprísir eru høgir. Verandi loyvisgjald er eisini nakað høgt, tá ið altjóða laksaprísir eru lágir. Nakrar meginreglur, sum skattanevndin mælir til at nýta í sambandi við at broyta verandi gjøld fyri rættin at gagnnýta aliøkini, eru lýstar í broti 3.8.1. 10.3 Gjøld fyri rættin at gagnnýta fiskatilfeingið Skattanevndin hevur bert viðgjørt einstakar grundleggjandi spurningar um gjald fyri nýtslu av føroyska fiskatilfeinginum. Rættindini at troyta føroyska fiskatilfeingi eru avmarkað. Hetta merkir, at eitt avmarkað tal av fiskirættindum eru tøk. Sostatt er ikki frí atgongd hjá øllum at fiska. Veiðirættindini hava tí eitt stórt búskaparligt virði. Vórðu øll fiskirættindini seld eftir vanligum marknaðartreytum, høvdu tey óivað kunnað givið eina lutfalsliga stóra inntøku til landskassan. Uppboðssølurnar av fiskirættindum, sum hava verið síðstu árini, eru millum annað dømi um hetta, sí eisini talvu 31 niðanfyri. Søgan sigur okkum kortini eisini, at virðið á fiskatilfeinginum og avlopini í fiskivinnuni kunnu sveiggja nógv frá ári til árs. 10.3.1 Verandi gjøld á fiskivinnuna (avgjald á fiskatilfeingi og uppboðssøla) Sambært løgtingslóg nr. 119 frá 15. desember 2014 um avgjald á veiðu av makreli og norðhavssild í 2015 skuldu øll før rinda 0,5 kr. fyri hvørt kg. í rundari vekt av norðhavssild og 1 kr. fyri hvørt kg. í rundari vekt av makreli. Harafturat var avgjald á 2 kr. fyri hvørt kg., sum varð landað uttanlands ella varð landað til móttøkuskip undir fremmandum flaggi. Sambært løgtingslóg nr. 180 frá 29. desember 2015 um serstakar treytir fyri fiskiskapi eftir makreli, norðhavssild og svartkjafti í 2016 skuldu øll før rinda 1 kr. fyri hvørt kg. í rundari vekt av makreli, 0,75 kr. fyri hvørt kg. í rundari vekt av norðhavssild, og 20 oyru fyri hvørt kg. í rundari vekt av svartkjafti. Harafturat var avgjald á 2 kr. fyri hvørt kg., sum varð landað uttanlands ella varð landað til móttøkuskip undir fremmandum flaggi. í 2016 var harafturat uppboðssøla av einum parti av fiskatilfeinginum (sí talvu 31 niðanfyri). Sambært løgtingslóg nr. 150 frá 23. desember 2016 um serstakar treytir fyri fiskiskapi eftir makreli, norðhavssild og svartkjafti og botnfiski í Barentshavinum í 2017 skulu øll før rinda 1 kr. fyri hvørt kg. í rundari vekt av makreli, 0,75 kr. fyri hvørt kg. í rundari vekt av norðhavssild, og 20 oyru fyri hvørt kg. í rundari vekt av svartkjafti. Harafturat var avgjald á 2 kr. fyri hvørt kg., sum varð landað uttanlands ella varð landað til móttøkuskip undir fremmandum flaggi. í 2017 hevur harafturat verið uppboðssøla av parti av fiskatilfeinginum (sí talvu 31 niðanfyri). Størri partur av fiskatilfeinginum hevur verið seldur á uppboðssølu í 2017 sammett við í 2016. Umframt avgjaldið á fiskatilfeingi rinda fyritøkur í fiskivinnuni sjálvsagt eisini vanligan partafelagsskatt og kapitalvinningsskatt á sama hátt sum aðrar fyritøkur í landinum.53 Avgjaldið á fiskatilfeingi kann dragast frá skattskyldugu inntøkuni hjá fyritøkunum eins og aðrar útreiðslur, sum hava beinleiðis samband við virksemið hjá fyritøkuni. Eigarar av fyritøkum í fiskivinnuni rinda eisini eins og eigarar av øðrum fyritøkum skatt av vinningsbýti, tá ið fyritøkurnar rinda út vinningsbýti til eigararnar. 53 Sí sama fyrispurning, sum er nevndur í fótnotu 52. 122 Inntøkurnar frá avgjaldi á fiskatilfeingi og uppboðssølu av fiskirættindum Inntøkurnar frá avgjaldinum á fiskatilfeingi og uppboðssølu av fiskirættindum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Avgjaldið á fiskatilfeingi fer alt í landskassan. Inntøkurnar frá uppboðssølum av fiskirættindum, sum hava verið síðstu árini, eru eisini allar farnar í landskassan. Talva 31. Inntøkurnar frá avgjaldi á fiskatilfeingi í mió. kr., 2008-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett leysliga við støði í uppgerðum fyri jan.-okt. í 2017. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Lógargrundarlagið undir avgjøldunum á fiskatilfeingi hava verið tær ymisku løgtingslógirnar um serstakar treytir fyri fiskiskap eftir ávísum fiskasløgum, sum eru settar í gildi síðstu árini. Lógargrundarlagið undir avgjaldinum á fiskatilfeingi í 2017 er løgtingslóg nr. 150 frá 23. desember 2016 um serstakar treytir fyri fiskiskapi eftir makreli, norðhavssild og svartkjafti og botnfiski í Barentshavinum í 2017. 10.3.2 Tilmæli í sambandi við gjøld fyri rættin at gagnnýta fiskirættindi Ein arbeiðsbólkur settur av landsstýrismanninum í fiskivinnumálum arbeiddi í 2016 við frágreiðing um nýskipan av fiskivinnuni og tilmælum til nýggja fiskivinnuskipan. Skattanevndin hevur tí bara viðgjørt og lýst einstakar grundleggjandi spurningar um gjald fyri nýtslu av fiskirættindum. Møguligar inntøkur av at broyta verandi gjøld, sum fyritøkur í fiskivinnuni rinda fyri fiskirættindi eru ikki roknaðar við sum fígging í skattaumleggingini, sum skattanevndin mælir til at seta í verk. Fyritøkur í fiskivinnuni gagnnýta í virksemi sínum eitt avmarkað tilfeingi føroysku fiskastovnarnar sum samfelagið alt eigur. Av tí at fiskatilfeingið er avmarkað, eru fiskirættindini at troyta fiskastovnarnar eisini avmarkað. Sostatt er ikki frí atgongd hjá øllum at fiska. Samstundis er stórur eftirspurningur eftir fiskirættindunum. Tær uppboðssølur, sum hava verið síðstu árini, eru millum annað dømi um hetta. Fiskirættindini hava tí stórt búskaparligt virði. Marknaðarvirðið á fiskirættindunum kalla vit tilfeingisrentu. Av tí at eingin skipaður marknaður er, har fiskirættindini javnan verða keypt og seld, ber ikki til at staðfesta, hvussu stór tilfeingisrentan er. Vórðu fiskirættindini seld eftir marknaðartreytum, og tilfeingisrentan kravd inn til landskassan, kundu tey givið stórar inntøkur til tað almenna. Søgan sigur okkum kortini eisini, at virðið á fiskatilfeinginum og avlopini í fiskivinnuni kunnu sveiggja nógv frá ári til árs. í dag fáa land og kommunur inntøkur frá fiskivinnuni umvegis partafelags- og kapitalvinningsskatt og vanligan inntøkuskatt, sum løntakarar í fiskivinnuni rinda av síni inntøku. Sambært metingum hjá Búskaparráðnum verður tilfeingisrentan í fiskivinnuni býtt millum eigararnar av fyritøkunum í fiskivinnuni og manningarnar. Manningarnar fáa í dag sambært metingum hjá Búskaparráðnum ein munandi part av tilfeingisrentuni í fiskivinnuni. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Avgjald á fiskatilfeingi, mió. kr. 0,0 0,0 0,0 16,4 65,1 138,6 125,5 109,6 153,5 180,0 Uppboðssøla, mió. kr. 0,0 0,0 0,0 72,0 0,0 0,0 0,0 0,0 69,8 135,2 123 Harafturat hava landsmyndugleikar síðstu árini álagt fiskivinnuni gjøld fyri fiskirættindini (sí brot 10.3 í frágreiðingini). Nógv bendir kortini á, at fiskirættindini hava væl størri virði enn tað, sum landið í dag fær inn í skattum og gjøldum tilsamans frá fyritøkum í fiskivinnuni. Skattanevndin heldur, at fyritøkurnar í fiskivinnuni eiga at gjalda landsmyndugleikum sum umsita fiskatilfeingið vegna eigaran marknaðarprís fyri rættindini at troyta fiskatilfeingið. Skattanevndin mælir til, at størri parturin av inntøkunum frá sølu av fiskirættindum verður nýttur til at fíggja ein lætta í inntøkuskattinum við. Tilfeingisrentan í pørtum av fiskivinnuni er somikið stór, at ein skilagóð skipan við tilfeingisgjøldum kann geva stóra inntøku til landskassan. Flestu skattainntøkurnar hjá landi og kommunum skeikla avgerðir hjá einstaklingum og fyritøkum og hava við sær ein vælferðarmiss. Soleiðis er kortini ikki við tilfeingisgjøldum. Tilfeingisgjøld hava hinvegin gagnliga ávirkan á búskapin og minka um skeiklingar, um tey eru ásett rætt. Rinda fyritøkur í fiskivinnuni ikki tilfeingisgjøld, ið svara til virðið á tilfeingisrentuni (tað er marknaðarvirðið á fiskirættindunum), er hetta at meta sum óbeinleiðis stuðul frá landinum til fyritøkur, sum fáa útlutað fiskirættindi fyri minni enn marknaðarprís. Tílíkur stuðul hevur fleiri óhepnar avleiðingar við sær. Til dømis er vandi fyri, at ov nógvur veiðukapasitetur og ov stór veiðuorka verður loyvd inn í fiskivinnuna. Rinda fyritøkur í fiskivinnuni hinvegin tilfeingisgjøld, sum svara til tilfeingisrentuna, minkar vandin fyri, at ov nógvur veiðukapasitetur og ov stór veiðuorka verður loyvd inn í fiskivinnuna. Sjálvsagt er eisini neyðugt við øðrum skipanum til at tryggja burðardygga stovnsrøkt og fyri at forða fyri ov stórari veiðuorku og trýsti á fiskastovnarnar, til dømis veiðusetningum og umsitingarætlanum fyri fiskastovnarnar. Samanumtikið hevur ein skipan við tilfeingisgjøldum, sum svara til tilfeingisrentuna, við sær, at tilfeingisrentan kemur eigaranum av fiskirættindunum til góðar, heldur enn fyri ein part at hvørva millum skins og hold. Roknast kann við, at inntøkurnar frá gjøldum fyri rættin at gagnnýta fiskirættindi fara at sveiggja nógv í framtíðini. Vinningurin í fiskivinnuni og tískil eisini virðið á fiskirættindunum hevur eisini sveiggjað nógv søguliga sæð. Skattanevndin heldur, at til ber at javna inntøkurnar frá gjøldum fyri rættin at gagnnýta fiskirættindi umvegis ein búskapargrunn. Til dømis ber til at áseta, at útgjøldini úr einum tílíkum á fíggjarlógina ella fíggjarætlanina hjá landinum verða javnað eftir miðaltølum fyri inngjøldini síðstu 4-5 árini ella longur. Ein meiriluti av limunum í skattanevndini heldur, at sum útgangsstøði eigur landið at selja øll fiskirættindini á einum uppboðssølumarknaði. Ein meiriluti í skattanevndini heldur hetta vera frægasta háttin hjá landinum at fáa inn størst møguligan partin av tilfeingisrentuni í fiskivinnuni og frægasta háttin til útluting av fiskirættindum. Sjónarmið hjá minnilutanum í nevndini í sambandi við gjøld fyri fiskirættindi54 Minnilutin í nevndini ásannar, at avmarkað fiskatilfeingi kann skapa eina munandi tilfeingisrentu, og at tað er av stórum týdningi fyri alt samfelagið, at skaptar verða fyritreytir fyri, at tilfeingisrentan frá fiskatilfeingi verður størst møgulig. Hvussu stór tilfeingisrentan verður hvørt einstakt ár, valdast sjálvsagt fyrst og fremst um náttúrugivin viðurskifti, men tað hevur eisini stóran týdning, at settar verða rættar lívfrøðiligar avmarkingar og at fiskiveiðan verður skipað so skilagott, sum til ber. Eitt gjald á tilfeingisrentuna hevur onga skeikling við sær, um hetta verður lagt rætt til rættis. Tí eru búskaparliga góðar orsøkir til, at tílík gjøld eru partur av almennu inntøkunum. 54 Minnilutin í nevndini í hesum føri er Petur Alberg Lamhauge og Herit V. Albinus. 124 Minnilutin mælir í fyrra lagi til at seta í verk eina skipan við tilfeingisgjøldum/skattum fyri alla fiskivinnuna. Tilfeingisgjaldið/skatturin kann verða roknað við støði í eini mettari tilfeingisrentu, eins og nevndin mælir til fyri alivinnuna. Minnilutin mælir í øðrum lagi til at seta í verk eina royndarskipan við uppboðssølum, har ein minni partur av samlaðu kvotunum verður boðin út. Minnilutin mælir frá at selja allar kvotur á uppboðssølu. Lítil ivi er um, at ein uppboðssøla hevur fleiri fyrimunir sum amboð til útluting. Minnilutin metir kortini, at ymisk viðurskifti tala fyri, at ein skipan við uppboðssølu verður avbjóðandi at seta í verk fyri føroysku fiskivinnuna. Til dømis verður torført at tryggja eina virkna kapping á uppboðssølumarknaðinum, kunnu útlendingar ikki luttaka á uppboðssøluni. Harafturat metir minnilutin, at lógaruppskotið, sum nú fyriliggur, ber boð um, at myndugleikar í ov stóran mun vilja knýta treytir til tey loyvi, ið verða boðin út. Tá ið myndugleikar leggja seg út í vinnuligar avgerðir á henda hátt, er hetta við til at minka um avkastið í vinnuni, og minkar hetta sostatt eisini um møguligu inntøkurnar til landskassan. 125 Bókmentir [1] Bert Brys, Sarah Perret, Alastair Thomas og Pierce OReilly. Tax Design for Inclusive Economic Growth. OECD Taxation Working Papers, nr. 26. Kann takast niður á http://dx.doi.org/10.1787/5jlv74ggk0g7-en. OECD Publishing. Paris, 2016. [2] Peter Birch Sørensen. Jagten pa det gode skattesystem. Grein í bók Hvordan ser verden ud? 73 bidrag om økonomi, institutioner og værdier. Professor Niels Kærgard 70 ar af Peder Andersen (red.), Ingrid Henriksen (red.), Jørn Henrik Petersen (red.) & Henrik Zobbe (red.). Djøf Forlag, 2012. [3] Peter Birch Sørensen. Statsskatteloven i skatteøkonomisk belysning. Grein í SR-SKAT, nr. 3, 2003. [4] Alan Cole. Estate and Inheritance Taxes around the World. Tax Foundation. Fiscal fact, nr. 458. Mars 2015. [5] Danmarks Statistik. Skatter og afgifter - Oversigt 2016. Kann takast niður á www.dst.dk/Publ/SkatterAfgifter. September 2016. [6] De Økonomiske Rad. Dansk økonomi, efterar 2008. Principper i skattepolitiken. Keypmannahavn, 2008. [7] De Økonomiske Rad. Dansk økonomi, forar 2016. Kapitel IV. Ejerboligbeskatning: Principper og erfaringer. Keypmannahavn, 2016. [8] De Økonomiske Rad. Økonomi og miljø 2011. Kapitel III. Afgiftstruktur og klimamal. Keypmannahavn, 2011. [9] De Økonomiske Rad. Økonomi og miljø 2013. Kapitel II. Bilbeskatning, ulykker og miljø. Keypmannahavn, 2013. [10] De Økonomiske Rad. Økonomi og miljø 2017. Kapitel II. Grønne afgifter og effektiv miljøregulering. Keypmannahavn, 2017. [11] Det Økonomiske Rad. Dansk økonomi, forar 2001. Kapitel II. Udfordringer for skattesystemet. Keypmannahavn, 2001. [12] European Commission. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council and the European Economic and Social Committee on the Future of VAT. Towards a simpler, more robust and efficient VAT system tailored to the single market. Brussels, 2011. [13] European Commission. Taxation Trends in the European Union - Data for the EU Member States, Iceland and Norway. 2017 Edition. DG Taxation and Customs Union, 2017. [14] Fíggjarmálaráðið. Endurskoðan av punktgjøldum og MVG-skipanini so tey verða meira brúkara- og vinnuvinarlig. Upprit frá Fíggjarmálaráðnum. Tøkt á www.fmr.fo undir kunning og frágreiðingar og álit, oktober 2004. [15] Michelle Harding. The Diesel Differential: Differences in the Tax Treatment of Gasoline and Diesel for Road Use. OECD Taxation Working Papers, nr. 21. Kann takast niður á http://dx.doi.org/10.1787/5jz14cd7hk6b-en. OECD Publishing. Paris, 2014. [16] Institute for Fiscal Studies. Dimensions of Tax design - The Mirrlees Review. Oxford University Press, 2010. [17] International Monetary Fund. Technical Assistance Report Modernizing the Icelandic VAT. IMF Country Report No. 14/291, apríl 2014. 126 [18] Eyðfinnur Jacobsen. Føroyskur skattarættur. Føroya Skúlabókagrunnur, 2010. [19] Isabelle Joumard, Mauro Pisu og Debra Bloch. Less Income Inequality and More Growth Are They Compatible? Part 3. Income Redistribution via Taxes and Transfers Across OECD Countries. OECD Economics Department Working Papers, Nr. 926. OECD Publishing. Kann takast niður á http://dx.doi.org/10.1787/5k9h296b1zjf-en. Paris, 2012. [20] KPMG. Icelandic Tax Facts 2017. In-depth Information on the Icelandic Tax System. Kann takast niður á http://skattatidindi.is/sites/skattatidindi.is/files/kpmg-taxfacts2017.pdf, 2017. [21] KPMG. Tax Facts 2017. A survey of the Norwegian Tax System. Kann takast niður á https://home.kpmg.com/content/dam/kpmg/no/pdf/kpmg-tax-facts-norway-2017.pdf, 2017. [22] Pierre LeBlanc, Stephen Matthews og Kirsti Mellbye. The Tax Policy Landscape Five Years after the Crisis. OECD Taxation Working Papers, nr. 17. Kann takast niður á http://dx.doi.org/10.1787/5k40l4dxk0hk-en. OECD Publishing. Paris, 2013. [23] Norges offentlige utredninger. Skatteutvalget. NOU nr. 2003:9. Forslag til endringer i skattesystemet. Oslo, 2003. [24] OECD. Addressing the Tax Challenges of the Digital Economy. OECD/G20 Base Erosion and Profit Shifting Project, 2014. [25] OECD. Consumption Tax Trends 2016: VAT/GST and excise rates, trends and policy issues, OECD Publishing, Paris 2016. [26] OECD. Revenue Statistics: 1965-2016, OECD Publishing. Kann takast niður á http://dx.doi.org/10.1787/9789264283183-en, Paris, 2017. [27] OECD. Tax Policy Reform and Economic Growth. OECD Tax Policy Studies, nr. 20. OECD Publishing. Kann takast niður á http://dx.doi.org/10.1787/9789264091085-en. 2010. [28] Dominique Paturot, Kirsti Mellbye og Bert Brys. Average Personal Income Tax Rate and Tax Wedge Progression in OECD Countries. OECD Taxation Working Papers, nr. 15. Kann takast niður á http://dx.doi.org/10.1787/5k4c0vhzsq8v-en. OECD Publishing. Paris, 2013. [29] Produktivitetskommisionen. Baggrundsrapport - Skat og produktivitet. Mars 2014. [30] Skattanevnd Landsstýrisins í 1974. Frágreiðing frá Skattanevnd Landsstýrisins. Framlagt á tingi 9/8 1974. Løgtingstíðindi 1974 Bind B, Skjal 7, bls. 413-592. August, 1974. [31] Skattekommissionen. Lavere skat pa arbejde. Skattekommissionens forslag til skattereform. Frágreiðing frá donsku skattekommisjónini, februar 2009. [32] Skatteministeriet. Skat. Beskatning af arbejdskraft. Dødvægtstab. Hvordan opgøre dødvægtstab? Aktuelle skattepolitiske initiativer. Keypmannahavn, 2002. [33] Enid Slack og Richard M. Bird. The Political Economy of Property Tax Reform. OECD Working Papers on Fiscal Federalism, nr. 18. Kann takast niður á http://dx.doi.org/10.1787/5jz5pzvzv6r7-en. OECD Publishing. Paris, 2014. [34] SPEKT Løggildir grannskoðarar. Skattur 2017. Januar 2017. 127 Fylgiskjal A: Yvirlit yvir onnur avgjøld í skattaskipanini í fylgiskjali A verður stutt lýst, hvørji onnur avgjøld á vørur og tænastur enn meirvirðisgjaldið eru í føroysku skattaskipanini. í broti 7.3 í frágreiðingini varð meirvirðisgjaldið lýst. Fylgiskjal A lýsir onnur avgjøld í skattaskipanini, lógargrundarlagið undir teimum og inntøkurnar, sum avgjøldini hava givið landskassanum síðstu árini. A.1 Arvaavgjald Skattafrítt er at arva í Føroyum, antin tað er deyðsarvur ella forskotsarvur, men arvingar skulu rinda arvaavgjald, sum verður rindað til skiftirættin. Arvaavgjaldið er millum 1 og 12% av arvinum, alt eftir hvør arvar, og hvussu nógv. Búgvið rindar skatt og arvaavgjøld, alt eftir hvussu búgvið verður skift og hvør skiftisháttur verður nýttur.55 Hóast búgvið rindar arvaavgjaldið til skiftirættin vegna arvingarnar, er arvagjaldið í veruleikanum eitt avgjald á arvingarnar og ikki á búgvið, sum letur arvin. Inntøkurnar frá arvaavgjaldinum Inntøkurnar frá arvaavgjaldinum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Arvaavgjaldið fer alt í landskassan. Talva 32. Inntøkurnar frá arvagjaldinum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Arvagjøld verða kravd sambært fólkatingslóg frá 27. mai 190856, sett í gildi við kongligari fyriskipan nr. 468 frá 8. november 1921 sum seinast broytt við løgtingslóg nr. 124 frá 7. desember 2012. Sjónarmið í sambandi við arvaavgjaldið Arvaavgjøld og skattur á arv eru sera umstrídd í Føroyum og í øðrum londum. Nógv halda tað vera órættvíst, at tað almenna skattar arv yvirhøvur. í Noregi og Svøríki er eingin skattur á arv, og sitandi stjórn í Danmark ætlar at lækka arvaavgjaldið í Danmark næstu árini (sonevnda boafgiften, sum er í Danmark). Verandi lóg um arvaavgjald er sum víst á omanfyri ein eldri donsk lóg, sum er sett í gildi í Føroyum. Skattanevndin mælir til, at lógin um arvaavgjald verður dagførd og at arvaavgjøldini í hesum sambandi verða hækkað nakað. Arvaavgjaldið í Føroyum, sum er millum 1 og 12% av arvinum, er munandi lægri sammett við í Danmark, har arvaavgjaldið er 15% ella 36,25% av arvinum, alt eftir hvønn búgvið letur arv til. Skattanevndin mælir til, at arvaavgjaldið verður dagført og hækkað nakað, og at meirinntøkan av hesum verður brúkt til at fíggja ein inntøkuskattalætta. Fyrimunurin av eini tílíkari umlegging hevði verið, at hetta hevði javnað 55 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/skattur/arvur-og-deydsbugv/, har til ber at lesa meira um skatt, arv og deyðsbúgv.56 Lov om arveafgift af 27.05.1908. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Arvaavgjald, mió. kr. 7,2 5,9 5,8 3,6 5,1 6,5 7,2 7,3 8,0 8,6 9,5 128 inntøkur og nýtslumøguleikar millum ættarlið umframt at inntøkuskatturin hevði kunnað verið lækkaður nakað. Tí mælir skattanevndin til, at arvaavgjaldið verður hækkað nakað og at meirinntøkan av hesum verður brúkt til at fíggja ein lætta í inntøkuskattinum. Her er neyðugt at leggja aftrat, at sambært verandi lóggávu í Føroyum er eingin skattur á gávur frá familjulimum.57 Verður arvaavgjaldið í Føroyum hækkað næstu árini, verður eisini neyðugt at dagføra skattingina av gávum frá familjulimum. Verður hetta ikki gjørt, kann roknast við, at fólk fara at gera sær dælt av muninum í arvaavgjaldinum og í skattingini av gávum frá familjulimum. A.2 Tollavgjøld Løgtingið hevur við lóg álagt toll á fleiri innfluttar vørur. Endamálið við tollavgjøldunum hevur bæði verið at fáa inntøkur til landskassan og í summum førum eisini at verja framleiðsluna av ávísum vørum í Føroyum.58 Tollavgjøld59 verða løgd á vørur, ið verða fluttar inn úr londum, sum ikki eru í ES og EFTA, og úr londum, sum Føroyar ikki hava fríhandilssáttmála við.60 Grundarlagið undir tollavgjøldunum minkar sostatt, so hvørt sum vit gera fríhandilssáttmálar við fleiri lond. Sambært handilssáttmálanum við ES kann heldur eingin nýggjur innflutningstollur og einki nýtt avgjald við somu ávirkan sum tollur ásetast í samhandlinum millum felagsskapin og Føroyar. Hvussu nógvan toll, vit rinda av hvørjari einstakari vøru, verður stýrt av toll- og vøruskránni, ið Føroyar hava gjørt avtalu við onnur lond um at fylgja. Vanliga er talan um 5-10%, sum verða løgd aftur at tí, sum tað kostar at keypa vøruna og at fáa hana til Føroya. Tollavgjøldini eru ásett fyri hvørt vørunummar sær í toll- og vøruskránni. Tí er sjálv vøran avgerandi fyri tollsatsin og ikki landið, sum vøran kemur frá. Føroyar hava í sáttmála við altjóða handilsfelagsskapin, WTO, bundið seg til at halda tollsatsirnar. Hetta merkir, at Løgtingið kann ikki hækka satsirnar, men bert lækka og taka teir av. Tollur verður ikki rindaður av vørum, sum kosta undir 300 kr. við flutningskostnaði. Summar vørur eru eisini frítiknar toll sambært toll og vøruskránni. Harafturat rinda vit vanliga ikki toll fyri vørur, sum eru innfluttar úr londum, sum Føroyar hava fríhandilssáttmála við. Undir verandi umstøðum fara tollavgjøldini sostatt, eins og nevnt omanfyri, at hvørva heilt burtur, sum frálíður, og so hvørt sum Føroyar gera fríhandilssáttmálar við fleiri lond og strika ella lækka verandi tollavgjøld. Inntøkurnar frá tollavgjøldum Inntøkurnar frá tollavgjøldunum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Tollavgjøldini fara øll í landskassan. 57 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/borgari/skattur/gavur/, har til ber at lesa meira um skatting av gávum. 58 Víst verður til síðurnar http://www.taks.fo/fo/borgari/tollur/ og http://www.taks.fo/fo/vinna/tollur/, har til ber at lesa meira um toll.59 Tollavgjøldini verða eisini nevnd GATT-tollur.60 á síðuni http://www.taks.fo/fo/vinna/tollur/frihandilssattmalar/ er eitt yvirlit yvir lond, sum Føroyar hava fríhandilssáttmála við. 129 Talva 33. Inntøkurnar frá tollavgjøldum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Lógargrundarlagið undir tollavgjøldunum er løgtingslóg nr. 121 frá 23. desember 1991 um toll (tolllógin). Harafturat eru fleiri kunngerðir, sum áseta ymiskar reglur um toll, millum annað um tolleftirlit, tænastugjøld og annað.61 A.3 Punktgjøld á innflutning Punktgjøld eru avgjøld, ið verða løgd á serligar vørur. Endamálið við punktgjøldum er eins og við tollavgjøldunum at fáa til vega inntøkur at fíggja almennar útreiðslur. Harafturat hava endamálini verið at ávirka atburðin hjá fólki. Til dømis verða høg punktgjøld løgd á tubbak og rúsdrekka við tí endamáli at tálma nýtsluna av hesum vørunum, sum eru heilsuskaðiligar. Inntøkurnar frá punktgjøldum Inntøkurnar frá punktgjøldunum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Punktgjøldini fara øll í landskassan. Talva 34 Inntøkurnar frá punktgjøldum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Punktgjøld verða kravd sambært løgtingslóg nr. 19 frá 12. mars 2002 um avgjald á framleiðslu og innflutningi. Lógin um um avgjald á framleiðslu og innflutningi er upprunaliga frá 1992, tá ið Føroyar gjørdu nýggjan handilssáttmála við ES, sum hevði við sær, at Føroyar nú ikki bara kundu leggja toll á innflutning. Sambært handilssáttmálanum kunnu føroyskir myndugleikar ikki geva føroyskt framleiddum vørum fyrimun framum somu vørur framleiddar í útlondum við bara at leggja avgjøld á útlendskt framleiddu vørurnar. Avgjald skal eisini vera á tilsvarandi vørum, ið verða framleiddar í Føroyum. Nýggjar og dagførdar lógir um avgjald á framleiðslu og innflutningi eru síðani settar í gildi í 1997 og í 2002. 61 Víst verður til síðuna http://www.taks.fo/fo/log/logir/tolllogin/, har til ber at lesa tolllógina og kunngerðir, sum eru skrivaðar við heimild í tolllógini. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Tollavgjøld, mió. kr. 44,4 39,0 27,3 31,2 31,7 35,9 36,4 40,5 47,8 44,7 50,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Punktgjøld, mió. kr. 181,3 178,3 177,0 176,9 191,7 177,7 175,4 182,6 182,8 184,6 195,0 130 A.4 Lønhæddaravgjald Nøkur vinnuvirki, sum ikki eru MVG-skrásett, eru ístaðin áløgd at rinda landskassanum lønhæddaravgjald. Virki, sum fáast við at veita tænastur innan hesi øki, rinda lønhæddaravgjald: 1. Læknavirksemi, tannlækna- og annað dentalvirksemi, kiropraktik, fysioterapi og onnur verulig heilsurøkt. 2. Tryggingarvirksemi. 3. Banka-, sparikassa- og fíggjarvirksemi og serligar elektroniskar tænastur, sum eru neyðugar fyri hetta virksemið. Fyri virksemi eftir nr. 1 er avgjaldsgrundarlagið útgoldin A-lønarupphædd við avlopi av sjálvstøðugum vinnuvirki løgdum afturat. Avgjaldsgrundarlagið fyri virksemi eftir nr. 2 og 3 er útgoldin A-lønarupphædd. Virksemið, sum er nevnt omanfyri í nr. 1, rindar 2,5% árliga í lønhæddaravgjaldi. Tryggingarvirksemi (tryggingarfeløgini) rindar 10% árliga, meðan banka-, sparikassa- og annað fíggjarvirksemi rinda 12% árliga. Høvuðsendamálið við lønhæddaravgjaldinum var at útvega fígging til landskassan frá einum parti av tí virksemi, sum ikki var skyldugt at gjalda meirvirðisgjald. Lønhæddaravgjaldið varð upprunaliga sett í verk frá 1. januar 1994, eitt ár eftir at meirvirðisgjaldið varð sett í gildi. Inntøkurnar frá lønhæddaravgjaldinum Inntøkurnar frá lønhæddaravgjaldinum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Lønhæddaravgjaldið fer alt í landskassan. Talva 35. Inntøkurnar frá lønhæddaravgjaldinum í mió. kr., 2008-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Lønhæddaravgjald verður kravt sambært løgtingslóg nr. 193 frá 10. desember 1993 um lønarhæddaravgjald við seinni broytingum. A.5 Brennioljugjald Brennioljugjaldið á 80 oyru fyri liturin verður rindað í sambandi við sølu av brenniolju og dieselolju til bilar. Harafturat er eitt brennioljugjald á 10 oyru fyri liturin við sølu av tungolju. Fyri gassolju latin til skip yvir 20 GT verður tó onki gjald rindað. Harumframt kunnu tey flestu meirvirðisgjaldskrásettu virkini fáa góðkenning at fáa endurrindað avgjaldið.62 Brennioljugjaldið verður í dag at kalla bara rindað av privatum húsarhaldum. 62 Sí kunngerð nr. 23 frá 2003 um endurrindan av serligum oljugjaldi. 131 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Lønhæddaravgjald, mió. kr. 17,2 16,6 32,5 34,7 34,6 36,2 35,6 34,0 36,6 37,0 Brennioljugjaldið kann helst sigast at vera eitt umhvørvisavgjald, men endamálið við brennioljugjaldinum hevur ongantíð verið at taka serligt atlit at umhvørvinum. Endamálið við brennioljugjaldinum var upprunaliga, tá ið gjaldið varð sett í gildi í 1986, at tálma nýtsluni í Føroyum. Hetta verður sagt beinleiðis í viðmerkingunum til upprunaligu lógina frá 1986. Inntøkurnar frá brennioljugjaldinum Inntøkurnar frá brennioljugjaldinum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Brennioljugjaldið fer alt í landskassan. Talva 36. Inntøkurnar frá brennioljugjaldinum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Lógargrundarlagið undir brennioljugjaldinum er løgtingslóg nr. 179 frá 18. desember 1992 um serligt avgjald á brenniolju. Kunngerð nr. 23 frá 19. feb. 2003 um endurgjald av serligum oljugjaldi ásetur harafturat, at ávís meirvirðisgjaldskrásett virki kunnu fáa endurgoldið brennioljugjaldið. A.6 Framleiðsluavgjøld Framleiðsluavgjøld eru eisini puntkgjøld, ið eru ásett í løgtingslógini um avgjald á framleiðslu og innflutningi frá 1992, sí brotið omanfyri um punktgjøld. Framleiðsluavgjøld eru punktgjøld, sum verða løgd á vørur framleiddar í Føroyum. Orsøkin til at hesi punktgjøldini eru skrásett fyri seg sjálvi undir høvuðskontuni framleiðslugjøld í landsroknskapinum og fíggjarlógini er, at tað skal bera til at greina sundur, hvussu nógv punktgjøld stava frá innfluttum vørum og hvussu nógv stava frá vørum, sum eru framleiddar í Føroyum.63 Inntøkurnar frá framleiðsluavgjøldum Inntøkurnar frá framleiðsluavgjøldunum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Framleiðsluavgjøldini fara øll í landskassan. Talva 37. Inntøkurnar frá framleiðsluavgjøldunum í mió. kr., 2008-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. 63 Meginparturin av framleiðsluavgjøldunum stavar frá framleiðsluni av øli í Føroyum. 132 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Brennioljugjald, mió. kr. 66,7 62,6 58,7 63,6 61,1 63,9 62,9 61,5 68,3 68,3 65,0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Framleiðsluavgjøld, mió. kr. 19,0 19,6 14,4 19,9 21,1 20,3 23,4 19,9 22,5 23,0 Stutt um lógargrundarlagið Framleiðsluavgjøld verða kravd sambært løgtingslóg nr. 19 frá 12. mars 2002 um avgjald á framleiðslu og innflutningi við seinni broytingum. A.7 Skrásetingargjald Skrásetingargjaldið er eitt avgjald á motorakfør, tá ið hesi verða tikin í brúk í Føroyum av einum persóni, sum býr í Føroyum. Skrásetingargjaldið verður rindað av tí persóni, sum eigur akfarið, tá ið akfarið verður skrásett fyrstu ferð í akfarsskránna og fær skrásetingarnummar og nammarspjaldur.64 Fremsta endamálið við skrásetingargjaldinum hevur frá byrjan av verið at fáa fígging til vega til landskassan. Harafturat er skrásetingargjaldið skipað soleiðis, at dýrari bilar og bilar við størri útláti av CO2, rinda lutfalsliga meira sammett við bíligari bilar og bilar við minni útláti av CO2. Hetta hevur gjørt skrásetingargjaldið stigvaksandi. Inntøkurnar frá skrásetingargjaldinum Inntøkurnar frá skrásetingargjaldinum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Skrásetingargjaldið fer alt í landskassan. Talva 38. Inntøkurnar frá skrásetingargjaldinum í mió. kr., 2008-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Skrásetingargjald verður kravt sambært løgtingslóg nr. 33 frá 19. mai 2008 um avgjøld við skráseting av motorakførum við seinni broytingum. Harafturat eru tríggjar kunngerðir lýstar, sum áseta ymsar reglur um frítøku av skrásetingargjaldi fyri ávísar bilar, burturbeiningargjald og annað.65 A.8 Vegskattur (Vektgjald) Vegskattur verður rindaður landskassanum av øllum motorakførum, sum eru skrásetingarskyldug (eru skrásett og hava rindað skrásetingargjald).66 Endamálið við vegskattinum hevur upprunaliga helst verið at fáa fígging til vega til rakstur, viðlíkahald og menning av vegakervinum. Seinni eru broytingar gjørdar í vegskattinum, sum hava havt við sær, at lættari akfør og akfør við bensinmotori, hava rindað minni sammett við tyngri akfør og akfør við dieselmotori. Helst hevur 64 Víst verður til síðuna http://www.akstovan.fo/Default.aspx?ID=86, har ið til ber at lesa meira um skrásetingargjaldið.65 Víst verður til síðuna http://www.akstovan.fo/Default.aspx?ID=37, har til ber at lesa lógina um avgjøld við skráseting og kunngerðirnar, sum eru lýstar við heimild í lógini.66 Víst verður til síðuna http://www.akstovan.fo/Default.aspx?ID=119, har ið til ber at lesa meira um vektgjaldið. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Skrásetingargjald, mió. kr. 98,8 47,4 56,3 62,3 85,2 105,0 124,4 146,3 159,9 155,0 133 hugsanin verið, at lættari akfør slíta vegirnar minni sammett við tyngri akfør og at bensin er dýrari orkukelda sammett við diesel. Vegskatturin varð broyttur við lógarbroyting í 2016 við virknaði fyri akfør, sum eru skrásett eftir 1. januar 2017. Motorakfør, sum eru skrásett eftir 1. januar 2017, rinda eitt umhvørvisgjald eftir útlátinum av CO2. Akfør, sum eru skrásett fyri hetta og eftir gomlu skipanini, rinda ístaðin eitt vektgjald eftir vektini á akfarinum. Inntøkurnar frá vegskattinum Inntøkurnar frá vegskattinum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Vegskatturin fer allur í landskassan. Talva 39. Inntøkurnar frá vegskattinum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Lógargrundarlagið undir vegskattinum er løgtingslóg nr. 38 frá 31. mars 1982 um vektgjald av motorakførum v.m. við seinni broytingum (vegskattalógin). Harafturat eru tvær kunngerðir lýstar, sum áseta reglur um ellisakfør og um akfør til uttanlandsflutning.67 A.9 Ferðaavgjald Ferðaavgjaldið hevur í stuttum við sær, at fyri hvørt ferðafólk, sum verður flutt úr Føroyum, skal rindast 65 kr. í ferðaavgjaldið. Avgjaldið er galdandi fyri ferðafólk, sum ferðast loft- ella sjóvegis. Avgjald skal tó ikki latast fyri børn undir 12, ið ferðast loftvegis og børn undir 16 ár ið ferðast sjóvegis. Eisini eru undantikin ferðafólk, ið eru í Føroyum í transitt, og ferðafólk, ið ferðast við fari, sum ikki vanliga verður nýtt til ferðafólkaflutning. Ferðaavgjaldið er upprunaliga frá 1979, og tá var avgjaldið 30 kr. av hvørjum uttanlandsferðaseðli. í 1986 varð ferðaavgjaldið broyt til bara at galda fyri ferðir úr Føroyum, og avgjaldið varð hækkað til 200 kr. Seinni varð avgjaldið lækkað til 120 kr., sum tað var til 1. oktober 2013, tá ið avgjaldið lækkaði til verandi 65 kr. Inntøkurnar frá ferðaavgjaldinum Inntøkurnar frá ferðaavgjaldinum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Ferðaavgjaldið fer alt í landskassan. 67 Víst verður til síðuna http://www.akstovan.fo/Default.aspx?ID=36, har ið til ber at lesa vegskattalógina og kunngerðirnar, sum eru lýstar við heimild í lógini. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Vegskattur, mió. kr. 84,1 87,4 87,1 86,7 87,5 88,1 90,4 93,3 97,1 112,3 118,0 134 Talva 40. Inntøkurnar frá ferðaavgjaldinum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Lógargrundarlagið undir ferðaavgjaldinum er løgtingslóg nr. 37 frá 26. mai 1988 um ferðagjald. A.10 Umhvørvisavgjald á smyrjiolju Umhvørvisavgjaldið á smyrjiolju varð sett í gildi í 1992, tá ið Løgtingið samtykti, at latast skuldi 1 kr. fyri liturin í avgjaldi í landskassan av innfluttari ella her í landinum framleiddari smyrjiolju. Avgjaldið er síðani hækkað nakrar ferðir og hevur verið 2,5 kr. fyri liturin síðani 1. januar 2016. Umhvørvisavgjaldið á smyrjiolju er ætlað til at fíggja kostnaðin av at savna inn og viðgera spilloljuna í Føroyum, soleiðis at hon ikki dálkar náttúruna. IRF fær fígging til endamálið av játtan á fíggjarlógini. Inntøkurnar frá umhvørvisavgjaldinum á smyrjiolju Inntøkurnar frá umhvørvisavgjaldinum á smyrjiolju síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Umhvørvisavgjaldið á smyrjiolju fer alt í landskassan. Talva 41. Inntøkurnar frá umhvørvisavgjaldinum á smyrjiolju í mió. kr., 2009-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Umhvørvisavgjald á smyrjiolju verður kravt sambært løgtingslóg nr. 75 frá 13. mai 1992 við seinni broytingum. A.11 Tinglýsingargjald Tá ið føst ogn við keyp og sølu, gávubrævi ella á annan hátt verður latin øðrum eigara, skal tinglýsingargjald rindast. Við arvaskifti skal tó onki tinglýsingargjald rindast fyri tann partin av ognini, sum arvaavgjald verður latið fyri. Eisini skal avgjald rindast tá ið veð verður tinglýst. Avgjaldið hækkaði frá 1. januar 2016 úr 12% til 1%. Umframt avgjaldið skal rindast eitt gjald á 1000 kr. fyri tinglýsingina. Inntøkurnar frá tinglýsingargjaldinum Inntøkurnar frá tinglýsingargjaldinum síðstu árini hava verið eins og vístar í talvuni niðanfyri. Tinglýsingargjaldið fer alt í landskassan. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Ferðaavgjald, mió. kr. 13,3 15,3 14,1 14,0 13,7 14,7 15,0 8,6 9,6 9,4 11,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Umhvørvisavgjald á smyrjiolju, mió. kr. 1,2 3,2 2,5 2,5 2,9 3,0 3,2 2,9 3,0 135 Talva 42. Inntøkurnar frá tinglýsingargjaldinum í mió. kr., 2007-2017 Viðm.: Talið fyri 2017 er mett í sambandi við uppskotið til fíggjarlóg fyri 2018. Kelda: Gjaldstovan. Stutt um lógargrundarlagið Tinglýsingargjaldið á 1% verður rindað sambært Løgtingslóg nr. 8 frá 28. februar 2006 um tinglýsingaravgjald. Tinglýsingargjaldið á 1.000 kr. verður rindað sambært Løgtingslóg nr. 76 frá 17. mai 1994 um tinglýsingargjøld v.m. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 M2017 Tinglýsingargjald, mió. kr. 0,0 18,9 19,0 22,5 20,5 19,1 18,7 20,0 33,1 38,6 42,0 136 Fylgiskjal B1: Summary of key tax revenue ratios in OECD countries Tax revenue as % of GDP 2016p 2015 2014 2000 34,3 34,0 33,9 33,9 Tax revenue as % of total tax revenue in 2015 1100 1200 Taxes on Taxes on income, income, individuals corporates (PIT) (CIT) 24,4 8,9 2000 Social security contributions (SSC) 25,8 0,0 33,6 31,9 15,1 6,9 43,1 0,1 33,4 28,9 37,1 37,6 29,4 32,4 9,8 16,8 16,4 30,1 39,4 26,6 28,7 29,0 13,9 37,8 0,0 27,3 38,5 26,1 42,7 39,7 33,8 22,4 24,6 29,0 18,7 23,7 4000 5111 OECD - Average (1) Australia Austria Belgium Canada Chile Czech Republic Denmark Estonia Finland France Germany Greece Hungary Iceland IrelandIsraelItalyJapanKoreaLatvia Luxembourg Mexico (2) Netherlands New Zealand Norway Poland Portugal Slovak Republic Slovenia Spain Sweden Switzerland Turkey United Kingdom United States .. Not available .. 28,2 27,6 30,4 41,5 15,3 42,7 43,7 43,1 42,4 24,1 5,2 44,2 44,8 45,0 43,5 28,3 7,4 31,7 32,0 31,2 34,8 36,9 9,9 20,4 20,5 19,6 18,8 9,8 21,0 Taxes Value Otheron added consumption property taxes taxes (3) 5,8 20,0 12,4 10,7 13,0 14,5 1,3 17,7 9,6 7,8 15,0 8,8 11,8 13,2 9,9 4,4 40,8 13,3 1,4 21,7 11,7 4,1 20,0 11,6 0,8 27,3 14,5 3,3 20,6 11,8 9,0 15,3 9,1 2,9 18,8 9,0 8,5 20,1 19,2 3,3 24,9 18,8 5,4 22,6 9,7 6,4 19,7 12,9 10,6 24,9 13,0 6,5 14,2 13,1 8,2 13,7 7,3 12,4 15,3 12,7 3,4 26,5 14,8 8,9 17,6 7,9 2,0 23,9 14,7 3,8 17,6 12,0 6,1 29,7 8,7 2,9 21,4 9,0 4,2 21,6 14,4 3,7 24,8 13,6 1,3 21,3 12,4 1,7 22,9 17,1 7,7 19,0 10,7 2,4 20,9 7,2 6,7 12,4 9,3 4,9 20,6 23,7 12,6 21,2 11,7 10,3 0,0 17,0 All other taxes 2,7 5,0 8,4 0,8 3,2 3,8 0,5 3,4 0,5 0,3 6,1 0,5 1,8 2,2 9,3 1,2 6,1 5,4 0,3 2,7 0,6 0,3 4,9 1,1 3,6 0,0 1,3 1,6 1,1 0,5 0,5 11,1 5,0 1,5 0,5 0,0 34,0 33,3 33,1 32,4 10,7 10,8 45,9 45,9 48,6 46,9 55,2 5,6 34,7 33,9 32,8 31,1 17,2 6,2 44,1 43,9 43,8 45,8 30,2 4,9 45,3 45,2 45,3 43,1 18,9 4,6 37,6 37,1 36,8 36,2 26,5 4,7 38,6 36,4 35,9 33,4 15,0 5,9 39,4 39,0 38,2 38,6 13,7 4,6 36,4 36,7 38,6 36,2 36,7 6,5 23,0 23,1 28,5 30,8 31,6 11,3 31,2 31,3 31,1 34,9 19,4 9,5 42,9 43,3 43,5 40,6 26,0 4,7 .. 30,7 30,3 25,8 18,9 12,3 26,3 25,2 24,6 21,5 17,2 13,1 30,2 29,0 28,8 29,1 20,4 5,5 37,1 36,8 37,4 36,9 24,5 11,9 17,2 16,2 14,2 13,138,8 37,4 37,5 37,2 20,5 7,2 32,1 33,0 32,4 32,5 38,1 13,8 20,6 20,1 38,0 38,3 38,9 41,9 27,9 11,5 33,6 32,4 32,0 32,9 14,4 5,7 34,4 34,6 34,3 31,1 21,2 9,0 32,7 32,3 31,2 33,6 9,7 11,5 37,0 36,6 36,5 36,6 14,0 4,0 33,5 33,8 33,7 33,2 21,3 7,0 44,1 43,3 42,6 49,0 29,1 6,9 27,8 27,7 27,0 27,4 31,1 10,8 25,5 25,1 24,6 23,6 14,6 5,7 33,2 32,5 32,2 33,2 27,7 7,5 26,0 26,2 25,9 28,2 40,5 8,5 2016 provisional average calculated by applying the unweighted average percentage change for 2016 in the 33 countries providing data for that year to the overall average tax to GDP ratio in 2015. 2. 2016 provisional: Secretariat estimate, including expected revenues collected by state and local governments. 3. Calculated as 5000 Taxes on goods and services less 5111 Value added taxes. 1. 137 Fylgiskjal B2: Total tax revenue as % of GDP 1965 1990 2000 2007 2010 2012 2013 27,1 27,3 42,0 42,8 44,2 45,2 31,0 30,9 21,3 19,9 33,7 34,1 45,5 45,9 31,7 31,7 42,7 43,6 44,3 45,2 36,4 36,8 35,5 35,5 38,5 38,1 35,2 35,8 27,5 28,2 30,0 30,7 43,9 44,1 28,2 28,9 24,8 24,3 28,4 28,5 38,4 38,2 13,1 13,8 36,0 36,5 32,1 31,1 41,5 39,9 32,1 31,9 31,8 34,1 28,3 30,2 36,9 36,7 32,2 33,1 42,6 42,9 26,8 26,9 24,9 25,3 32,8 32,6 24,1 25,7 33,3 33,6 2014 2015 2016p 27,6 28,2 .. 43,1 43,7 42,7 45,0 44,8 44,2 31,2 32,0 31,7 19,6 20,5 20,4 33,1 33,3 34,0 48,6 45,9 45,9 32,8 33,9 34,7 43,8 43,9 44,1 45,3 45,2 45,3 36,8 37,1 37,6 35,9 36,4 38,6 38,2 39,0 39,4 38,6 36,7 36,4 28,5 23,1 23,0 31,1 31,3 31,2 43,5 43,3 42,9 30,3 30,7 .. 24,6 25,2 26,3 28,8 29,0 30,2 37,4 36,8 37,1 14,2 16,2 17,2 37,5 37,4 38,8 32,4 33,0 32,1 38,9 38,3 38,0 32,0 32,4 33,6 34,3 34,6 34,4 31,2 32,3 32,7 36,5 36,6 37,0 33,7 33,8 33,5 42,6 43,3 44,1 27,0 27,7 27,8 24,6 25,1 25,5 32,2 32,5 33,2 25,9 26,2 26,0 33,9 34,0 34,3 Australia 20,6 Austria 33,6 Belgium 30,6 Canada 25,2 Chile .. Czech Republic 28,0 30,4 29,5 25,4 39,4 42,4 40,8 41,1 41,2 43,5 42,7 42,6 35,2 34,8 32,1 30,6 16,9 18,8 22,7 19,6 Denmark (1) 29,1 Estonia .. Finland 30,0 France (1) 33,6 Germany (2) 31,6 Greece (1) 17,1 Hungary .. Iceland 25,5 Ireland 24,5 Israel (3) .. Italy 24,7 Japan 17,6 Korea .. Latvia .. Luxembourg 26,4 Mexico (4) .. Netherlands 30,9 New Zealand 23,2 Norway 29,4 Poland .. Portugal 15,7 SlovakRepublicSlovenia .. Spain (1) 14,3 Sweden 31,4 Switzerland 16,6 Turkey 10,6 UnitedKingdomUnited States 23,5 UnweightedaverageOECDAverage (5) 44,4 46,9 46,4 44,8 .. 31,1 31,3 33,3 42,9 45,8 41,5 40,8 41,0 43,1 42,4 42,0 34,8 36,2 34,9 35,0 25,2 33,4 31,2 32,0 .. 38,6 39,6 37,5 30,2 36,2 39,0 33,3 32,4 30,8 30,4 27,0 .. 34,9 34,2 30,7 36,4 40,6 41,7 41,9 28,2 25,8 27,5 26,5 18,8 21,5 24,8 23,4 .. 29,1 28,1 28,1 33,5 36,9 36,1 37,4 12,4 13,1 12,6 13,4 40,2 37,2 36,0 36,1 36,2 32,5 33,9 30,3 40,2 41,9 42,1 42,0 .. 32,9 34,6 31,4 26,5 31,1 31,8 30,4 .. .. 32,4 34,2 32,5 .. .. 33,6 29,2 28,1 .. 36,6 37,1 36,9 31,6 33,2 36,4 31,2 49,5 49,0 45,0 43,2 23,6 27,4 26,1 26,5 14,5 23,6 23,1 24,8 30,1 32,9 33,2 33,2 32,6 26,0 28,2 26,7 23,5 24,8 31,9 33,9 33,7 32,5 .. Not availableNote: Full time series can be accessed at http://oe.cd/full-time-series. Disclaimer: http://oe.cd/disclaimer 1. 5. The total tax revenue has been reduced by the amount of any capital transfer that represents uncollected taxes. The capital transfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. 2. From 1991 the figures relate to the united Germany. 3. Information on data for Israel: http://oe.cd/israel-disclaimer. 4. 2016: Secretariat estimate, including expected revenues collected by state and local governments. 2016: calculated by applying the unweighted average percentage change for 2016 in the 33 countries providing data for that year to the overall average tax to GDP ratio in 2015. 138 Fylgiskjal B3: Tax revenue of main headings as % of GDP, 2015 1000 2000 Income & Social profits security 16,0 0,0 13,2 14,7 16,0 14,3 15,3 4,8 7,5 1,4 7,2 14,4 29,0 0,1 7,9 11,3 15,4 12,7 10,6 16,8 11,6 14,0 8,2 10,7 7,1 12,6 17,2 3,6 9,9 3,9 9,8 5,1 13,8 13,0 9,6 12,1 7,6 6,7 7,5 8,3 13,4 10,7 6,8 2,2 10,4 14,1 18,3 0,0 15,1 10,5 6,5 12,5 10,4 9,0 7,0 13,8 6,6 14,5 9,6 11,4 15,5 9,7 12,9 6,8 5,1 7,3 11,5 6,1 12,9 6,2 11,5 9,0 3000 4000 5000 6000 EU Custom Others Duties Payroll Property Goods and services Australia Austria Belgium CanadaChileCzech Republic Denmark (1) Estonia Finland France (1) Germany (2) Greece Hungary Iceland Ireland IsraelItalyJapanKoreaLatvia Luxembourg Mexico Netherlands New Zealand NorwayPolandPortugalSlovak Republic Slovenia Spain (1) Sweden Switzerland TurkeyUnited Kingdom United States Unweighted average OECD Average .. Not availableDisclaimer: http://oe.cd/disclaimer 1,4 3,0 7,8 0,0 3,0 0,6 11,9 0,2 0,0 3,5 10,7 0,0 0,7 3,8 7,4 0,0 0,0 0,9 11,1 -0,4 0,0 0,5 11,2 0,0 0,3 1,9 14,5 0,0 0,0 0,3 14,2 0,0 0,0 1,4 14,2 0,0 1,6 4,0 11,0 1,1 0,0 1,1 10,3 0,0 0,0 3,1 14,3 0,0 0,6 1,3 17,1 0,2 0,3 2,0 11,9 1,7 0,1 1,5 7,5 0,0 1,2 3,3 11,9 0,0 0,0 2,8 11,8 1,7 0,0 2,5 6,4 0,1 0,1 3,1 7,1 0,6 0,0 1,0 12,0 0,0 0,0 3,3 9,4 0,1 0,4 0,3 6,3 0,2 0,0 1,4 11,1 0,1 0,0 2,0 12,7 0,0 0,0 1,1 11,6 0,0 0,2 1,4 11,7 0,0 0,0 1,3 13,3 0,5 0,0 0,4 10,9 0,0 0,1 0,6 14,6 0,0 0,0 2,6 10,0 0,0 4,6 1,0 12,2 0,0 0,0 1,9 6,0 0,1 0,0 1,2 11,1 0,4 0,0 4,1 10,7 0,0 0,0 2,7 4,5 0,0 0,4 1,9 10,9 0,2 .. 0,1 0,3 .. .. 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 .. 0,1 .. 0,1 .. .. 0,2 0,0 .. 0,3 .. .. 0,2 0,1 0,2 0,1 0,2 0,1 .. .. 0,2 .. 0,2 The total tax revenue has been reduced by the amount of any capital transfer that represents uncollected taxes. The capital 1.2. From 1991 the figures relate to the united Germany. transfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. 139 Fylgiskjal B4: Tax revenue of main headings as % of GDP, 2016p 1000 2000 Income & Social profits security 3000 4000 Payroll Property 5000 Goods and services 6000 EU Custom Others Duties Australia .. Austria 11,9 Belgium 15,7 Canada 15,1 Chile 6,8 Czech Republic 7,4 Denmark (1) 28,7 Estonia 7,8 Finland 15,3 France (1) 10,6 Germany (2) 12,0 Greece 9,1 Hungary 7,1 Iceland 17,8 Ireland 10,0 Israel 9,8 Italy 13,7 Japan 9,5 Korea 8,2 Latvia 8,0 Luxembourg 13,7 Mexico 7,3 Netherlands 10,6 New Zealand 17,8 Norway 14,0 Poland 6,7 Portugal 9,9 Slovak Republic 7,3 Slovenia 6,9 Spain (1) 9,4 Sweden 15,7 Switzerland 13,0 Turkey 5,4 United Kingdom 11,9 United States 12,7 .. Not availableDisclaimer: http://oe.cd/disclaimer .. .. 14,9 3,0 13,7 0,0 4,8 0,7 1,5 0,0 14,7 0,0 0,1 0,3 11,6 0,0 12,8 0,0 16,7 1,6 14,1 0,0 11,0 0,0 13,6 0,6 3,6 0,3 3,9 0,1 5,2 1,2 13,0 0,0 .. 0,0 6,9 0,1 8,3 0,0 10,6 0,0 2,2 .. 14,8 0,0 0,0 0,0 10,6 0,0 12,8 0,0 9,2 0,0 14,1 0,0 14,7 0,1 11,4 0,0 10,0 4,7 6,8 0,0 7,3 0,0 6,3 0,0 6,2 0,0 .. 0,6 3,5 3,8 1,0 0,5 1,9 0,3 1,4 4,1 1,1 2,6 1,1 1,9 1,3 3,3 2,8 2,5 3,0 1,1 3,5 .. 1,5 2,0 1,2 1,4 1,3 0,4 0,6 2,6 1,1 1,9 1,2 4,2 2,7 .. .. 12,0 0,2 10,8 0,0 7,4 0,0 11,1 -0,1 11,3 0,0 14,9 0,0 14,9 0,0 14,5 0,0 11,1 1,1 10,2 0,0 15,8 0,0 16,7 0,1 12,1 0,6 7,5 0,0 11,8 0,0 12,1 1,2 6,2 0,1 7,4 0,7 12,6 0,0 9,1 0,1 .. .. 11,5 0,0 12,3 0,0 12,1 0,0 10,7 1,8 13,6 0,4 10,7 0,0 14,6 0,0 9,8 0,1 12,4 0,0 6,0 0,1 11,1 0,4 10,7 0,0 4,4 0,0 uncollected taxes. The capital .. 0,1 0,4 .. .. 0,2 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 .. 0,1 .. 0,1 .. .. 0,2 0,0 .. 0,3 .. .. 0,2 0,1 0,2 0,1 0,2 0,1 .. .. 0,2 .. reduced by thetransfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. amount of any capital transfer that 2. From 1991 the figures relate to the united Germany. 1. The total tax revenue has been represents 140 Fylgiskjal B5: Taxes on personal income (1100) as % of GDP and as % of total tax revenue % of GDP 2010 9,8 9,2 12,0 10,7 1,3 3,3 23,2 5,3 12,1 7,2 8,5 4,0 6,5 12,2 8,1 5,5 11,2 4,9 3,3 6,2 7,9 2,4 7,8 11,4 9,9 4,4 5,4 2,6 5,6 6,8 12,0 8,4 3,5 9,4 8,2 7,7 % of total tax revenue 1990 Australia 12,1 Austria 8,3 Belgium 13,2 Canada 14,4 Chile 0,9 Czech Republic 2000 11,5 9,3 13,7 12,8 1,4 4,2 24,7 6,8 14,0 7,8 9,2 4,8 7,2 12,6 9,8 10,1 10,1 5,4 3,1 5,5 6,8 .. 5,6 14,0 10,1 4,3 5,4 3,3 5,5 6,4 16,3 8,2 5,2 9,6 11,9 8,7 2014 2015 1990 2000 2010 2014 2015 41,2 41,5 23,5 24,1 28,8 28,3 36,5 36,9 7,3 9,8 10,8 10,7 54,1 55,2 17,5 17,2 30,6 30,2 18,7 18,9 26,2 26,5 16,5 15,0 13,8 13,7 34,9 36,7 32,0 31,6 18,3 19,4 25,8 26,0 18,9 18,9 16,3 17,2 20,5 20,4 23,1 24,5 21,0 20,6 18,7 20,5 38,6 38,1 25,4 27,9 14,3 14,4 22,5 21,2 9,6 9,7 14,0 14,0 22,4 21,3 28,6 29,1 31,0 31,1 14,7 14,6 27,3 27,7 39,3 40,5 24,1 24,4 .. 11,4 11,7 43,0 37,8 38,5 10,1 10,5 21,0 22,0 22,4 13,0 12,7 32,0 31,4 28,2 11,4 11,8 40,8 36,8 35,0 1,4 2,0 5,6 7,6 6,8 3,6 3,6 .. 12,9 10,2 Denmark (1) 24,0 Estonia .. Finland 14,9 France (1) 4,4 Germany (2) 9,6 Greece (1) 3,6 Hungary .. Iceland 8,1 Ireland 10,7 Israel .. Italy 9,6 Japan 7,8 Korea 3,8 Latvia .. Luxembourg 8,1 Mexico .. Netherlands 9,9 New Zealand 17,4 Norway 10,5 Poland .. Portugal 4,2 SlovakRepublicSlovenia .. Spain (1) 6,9 Sweden 19,1 Switzerland 7,7 Turkey 3,9 UnitedKingdomUnited States 9,8 UnweightedaverageOECDAverage 26,3 25,35,7 5,8 .. 22,0 15,9 54,0 52,7 51,9 13,4 13,3 34,7 30,6 29,5 8,5 8,59,6 9,85,9 5,55,3 5,3 .. 18,6 17,4 10,7 18,0 17,1 27,6 25,3 24,3 14,1 14,5 12,4 13,5 13,5 26,9 34,8 36,5 9,1 7,3 33,1 31,9 30,0 5,7 6,1 .. 29,1 18,0 11,2 11,3 26,3 24,8 26,8 5,7 5,8 27,8 21,1 18,6 4,0 4,3 20,0 14,6 14,2 5,9 5,9 .. 18,8 22,2 8,7 9,0 24,1 18,5 21,0 3,0 3,3 .. .. 17,7 7,0 7,7 24,7 15,1 21,5 12,5 12,69,9 10,7 26,2 24,1 23,6 4,6 4,7 .. 13,2 13,9 7,7 7,3 15,9 17,4 17,6 3,0 3,1 .. 9,9 9,4 5,1 5,1 .. 15,0 15,1 48,0 43,1 37,7 .. 9,7 9,7 7,6 7,212,2 12,6 38,5 33,2 27,9 8,4 8,6 32,8 29,8 31,9 3,6 3,7 26,8 22,2 14,0 8,8 9,0 29,4 29,0 28,7 21,7 19,2 21,9 10,2 10,6 37,7 42,2 34,8 8,4 8,4 28,6 24,6 23,2 .. Not availableNote: Full time series can be Disclaimer: http://oe.cd/disclaimer accessed at http://oe.cd/full-time-series. The total tax revenue has been reduced by the amount of any capital transfer that represents uncollected taxes. The capital 1.2. From 1991 the figures relate to the united Germany. transfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. 141 Fylgiskjal B6: Taxes on corporate income (1200) as % of GDP and as % of total tax revenue % of GDP 2010 4,5 1,9 2,5 3,2 4,0 3,2 2,3 1,3 2,4 2,3 1,5 2,5 1,2 0,9 2,4 2,6 2,3 3,1 3,2 1,0 5,8 1,9 2,3 3,7 9,9 1,9 2,7 2,5 1,8 1,9 3,3 2,7 1,8 2,9 1,8 2,7 % of total tax revenue 1990 2000 4,0 6,2 1,4 2,0 2,0 3,1 2,5 4,2 2,1 2,1 .. 3,2 1,7 3,2 .. 0,9 1,9 5,7 2,2 3,0 1,7 1,8 1,4 4,0 .. 2,2 0,8 1,2 1,6 3,6 .. 3,3 3,7 2,8 6,3 3,5 2,4 3,0 .. 1,5 5,4 6,6 .. .. 3,0 4,0 2,3 4,0 3,6 8,8 .. 2,4 2,1 3,7 .. 2,6 .. 1,1 2,8 3,0 1,5 3,7 1,8 2,4 1,0 1,7 3,3 3,5 2,0 2,2 2,5 3,2 2014 2015 1990 2000 2010 2014 2015 16,4 15,3 4,9 5,2 7,0 7,4 10,6 9,9 21,3 21,0 10,6 10,8 5,7 5,6 5,3 6,2 4,4 4,9 5,1 4,6 4,7 4,7 5,2 5,9 4,3 4,6 8,6 6,5 8,3 11,3 10,2 9,5 5,0 4,7 12,9 12,3 12,8 13,1 5,3 5,5 11,4 11,9 18,0 20,1 6,9 7,2 13,1 13,8 17,1 11,5 5,5 5,7 8,3 9,0 10,6 11,5 3,9 4,0 6,2 7,0 6,3 6,9 10,4 10,8 6,4 5,7 7,8 7,5 8,8 8,5 8,8 8,9 Australia Austria Belgium Canada Chile Czech Republic Denmark (1) Estonia Finland France (1) Germany (2) Greece (1) Hungary Iceland IrelandIsraelItalyJapanKoreaLatvia Luxembourg Mexico Netherlands New Zealand Norway Poland Portugal Slovak Republic Slovenia Spain (1) Sweden Switzerland Turkey United Kingdom United States Unweighted average OECD Average 4,5 4,3 14,1 20,3 17,9 2,1 2,3 3,6 4,6 4,6 3,1 3,3 4,8 7,2 5,9 3,3 3,2 7,0 12,2 10,5 4,2 4,3 12,4 11,2 20,4 3,5 3,6 .. 9,9 10,0 2,8 2,61,7 2,1 .. 2,8 4,0 1,9 2,2 4,5 12,5 6,0 3,8 6,8 5,0 2,3 2,11,7 1,71,9 2,21,7 1,8 .. 5,7 3,3 3,3 2,4 2,8 3,3 2,7 2,4 2,6 4,9 11,7 8,7 3,2 3,0 .. 9,6 8,6 2,2 2,0 10,0 6,9 5,5 3,9 3,8 22,4 13,7 11,6 3,2 3,3 12,8 14,1 13,8 1,5 1,6 .. 5,3 3,5 4,3 4,4 16,1 18,0 15,4 2,6 3,3 .. .. 13,9 2,6 2,7 7,5 10,9 6,4 5,3 6,9 5,6 4,8 4,8 4,3 5,5 12,0 7,9 4,3 4,66,6 4,4 9,0 20,9 23,5 1,7 1,8 .. 7,3 6,2 2,8 3,1 8,0 11,9 9,0 3,3 3,7 .. 7,7 8,7 1,4 1,5 .. 3,1 5,0 6,5 12,4 12,2 2,1 2,4 . 2,7  3,0 3,1 7,5 7,6 . 2,8  3,0 7,4 8,9 10,1 1,6 1,4 6,7 7,3 7,3 2,5 2,5 9,9 10,6 8,9 8,8 9,1 6,2 2,3 2,2 7,5 7,9 7,6 2,8 2,8 8,1 9,6 8,8 .. Not availableNote: Full time series can be accessed at http://oe.cd/full-time-series. Disclaimer: http://oe.cd/disclaimer The total tax revenue has been reduced by the amount of any capital transfer that represents uncollected taxes. The capital 1.2. From 1991 the figures relate to the united Germany. transfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. 142 Fylgiskjal B7: Social security contributions (2000) as % of GDP and as % of total tax revenue % of GDP 2010 0,0 14,1 13,8 4,6 1,3 14,5 0,1 12,8 12,1 16,1 13,7 10,9 11,8 3,9 5,0 5,2 13,0 10,9 5,5 8,7 10,8 2,1 13,1 0,0 9,4 10,8 8,6 12,1 14,8 11,7 10,9 6,3 6,2 6,2 6,1 8,8 % of total tax revenue 1990 Australia 0,0 Austria 12,9 Belgium 13,7 Canada 4,3 Chile 1,5 Czech Republic 2000 0,0 14,3 13,4 4,7 1,4 14,4 0,6 10,9 11,6 15,5 14,1 10,1 11,3 2,8 3,6 5,1 11,6 9,1 3,6 9,8 9,6 2,3 14,4 0,0 8,8 12,9 7,9 14,0 13,9 11,6 12,9 6,7 4,4 5,6 6,6 8,6 2014 2015 1990 2000 2010 2014 2015 0,0 0,0 34,0 33,6 31,7 31,9 15,1 15,1 7,2 6,9 43,8 43,1 0,1 0,1 33,6 33,4 28,9 28,9 37,4 37,1 37,8 37,6 29,1 29,4 32,6 32,4 9,5 9,8 17,3 16,8 16,3 16,4 29,8 30,1 39,7 39,4 26,9 26,6 29,1 28,7 28,5 29,0 15,4 13,9 39,6 37,8 0,0 0,0 25,6 27,3 38,2 38,5 26,3 26,1 43,0 42,7 39,4 39,7 34,5 33,8 23,2 22,4 24,9 24,6 28,5 29,0 18,6 18,7 23,9 23,7 26,0 25,8 .. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 14,6 14,7 32,9 33,8 34,2 14,2 14,3 33,2 30,8 32,4 4,7 4,8 12,1 13,6 14,9 1,4 1,4 9,0 7,3 6,8 14,5 14,4 .. 44,3 44,8 Denmark (1) 0,0 Estonia .. Finland 11,0 France (1) 18,1 Germany (2) 13,0 Greece (1) 7,6 Hungary .. Iceland 0,9 Ireland 4,6 Israel .. Italy 12,0 Japan 7,5 Korea 1,9 Latvia .. Luxembourg 9,2 Mexico 2,1 Netherlands 15,0 New Zealand 0,0 Norway 10,6 Poland .. Portugal 7,2 SlovakRepublicSlovenia .. Spain (1) 11,2 Sweden 13,5 Switzerland 5,6 Turkey 2,9 UnitedKingdomUnited States 6,6 UnweightedaverageOECDAverage 0,1 0,111,0 11,3 .. 35,1 38,4 12,7 12,7 25,6 25,2 29,7 0,0 1,4 0,2 16,9 16,813,9 14,010,4 10,712,4 12,6 .. 29,3 31,4 44,1 36,0 38,4 37,5 39,0 39,2 30,2 30,3 34,2 3,7 3,6 3,1 7,7 11,8 4,9 3,9 14,1 11,8 18,6 5,1 5,1 .. 14,6 16,9 12,9 13,0 32,9 28,5 31,1 12,0 12,1 26,5 35,2 41,1 6,6 6,7 10,1 16,7 23,3 8,4 8,3 .. 33,5 30,8 10,7 10,7 27,5 26,1 29,0 2,2 2,2 16,8 17,2 15,7 14,9 14,1 37,4 38,7 36,3 0,0 0,010,0 10,5 26,3 20,9 22,4 12,2 12,5 .. 39,2 34,4 9,0 9,0 27,2 25,5 28,3 13,4 13,8 .. 41,5 43,0 14,4 14,5 .. 38,0 40,2 0,0 0,0 0,0 .. 5,6 7,4 11,6 11,49,9 9,7 27,2 26,3 25,3 6,7 6,8 23,5 24,3 23,9 7,0 7,3 19,7 18,7 24,9 6,0 6,1 17,0 16,8 19,0 35,4 34,9 37,5 6,2 6,2 25,6 23,6 26,1 9,0 9,0 22,0 24,7 26,4 .. Not availableNote: Full time series can be Disclaimer: http://oe.cd/disclaimer accessed at http://oe.cd/full-time-series. The total tax revenue has been reduced by the amount of any capital transfer that represents uncollected taxes. The capital 1.2. From 1991 the figures relate to the united Germany. transfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. 143 Fylgiskjal B8: Taxes on payroll and workforce (3000) as % of GDP and as % of total tax revenue % of GDP 2010 1,3 2,8 0,0 0,6 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 1,3 0,0 0,0 0,4 0,2 0,2 1,2 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0 0,1 0,0 3,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 % of total tax revenue 1990 2000 1,7 1,4 2,4 2,7 0,0 0,0 0,8 0,7 0,0 0,0 .. 0,0 0,3 0,2 .. 0,0 0,0 0,0 0,8 1,0 0,0 0,0 0,2 0,0 .. 1,4 1,1 0,0 0,4 0,0 .. 1,3 0,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 .. 0,0 0,0 0,0 0,2 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 .. 0,2 0,0 0,0 .. 0,0 .. 1,5 0,0 0,0 1,2 2,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,4 2014 2015 1990 2000 2010 2014 2015 5,2 5,1 5,0 6,9 6,9 6,8 0,0 0,0 0,0 2,1 2,1 2,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,6 0,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,2 3,5 3,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,1 1,5 1,5 0,5 0,9 0,8 0,7 0,6 0,6 3,8 3,9 3,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,3 0,3 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,1 2,6 2,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,8 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 7,1 10,6 10,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 1,1 1,1 Australia Austria Belgium Canada Chile Czech Republic Denmark (1) Estonia Finland France (1) Germany (2) Greece (1) Hungary Iceland IrelandIsraelItalyJapanKoreaLatvia Luxembourg Mexico Netherlands New Zealand Norway Poland Portugal Slovak Republic Slovenia Spain (1) Sweden Switzerland Turkey United Kingdom United States Unweighted average OECD Average 1,4 1,4 6,1 4,5 3,0 3,0 6,0 6,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 0,7 2,3 2,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,30,0 0,0 .. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 .. 0,0 1,6 1,60,0 0,00,0 0,00,6 0,6 .. 3,6 0,3 0,3 3,5 0,1 0,2 0,1 1,3 0,0 1,2 1,2 .. 3,6 0,0 0,0 0,3 0,0 . 0,0  0,0 0,0 0,0 . 0,1  0,1 0,4 0,2 0,0 0,0 .. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,4 1,8 1,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,4 1,9 2,3 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,00,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,2 .. 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 . 0,0  0,0 . 0,1  0,1 .. 4,2 .. 0,0 0,0 0,04,5 4,6 2,5 4,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 1,0 .. Not availableNote: Full time series can be accessed at http://oe.cd/full-time-series. Disclaimer: http://oe.cd/disclaimer The total tax revenue has been reduced by the amount of any capital transfer that represents uncollected taxes. The capital 1.2. From 1991 the figures relate to the united Germany. transfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. 144 Fylgiskjal B9: Taxes on property (4000) as % of GDP and as % of total tax revenue % of GDP 2010 2,4 0,5 3,1 3,8 0,8 0,4 1,8 0,3 1,1 3,5 0,8 1,7 1,2 2,3 1,4 3,3 2,0 2,6 2,6 0,9 2,6 0,3 1,4 2,0 1,2 1,3 1,1 0,4 0,6 2,1 1,0 1,9 1,0 3,9 3,1 1,7 % of total tax revenue 1990 2000 2,5 2,7 1,1 0,6 1,6 2,0 3,5 3,3 1,0 1,3 .. 0,5 1,9 1,6 .. 0,4 1,1 1,1 2,6 2,9 1,2 0,8 1,2 2,0 .. 0,7 2,5 2,8 1,5 1,8 .. 3,1 0,8 1,9 2,7 2,7 2,2 2,7 .. 1,1 2,8 3,9 0,2 0,2 1,5 2,0 2,5 1,7 1,2 1,0 .. 1,4 0,7 1,1 .. 0,6 .. 0,6 1,7 2,1 1,7 1,7 1,9 2,5 0,3 0,7 2,7 3,8 3,0 2,9 1,8 1,8 2014 2015 1990 2000 2010 2014 2015 10,2 10,7 1,4 1,3 7,9 7,8 11,7 11,8 4,2 4,4 1,4 1,4 3,7 4,1 0,9 0,8 3,0 3,3 8,6 9,0 2,6 2,9 8,0 8,5 3,4 3,3 6,4 5,4 7,6 6,4 10,0 10,6 6,6 6,5 8,5 8,2 11,0 12,4 3,6 3,4 7,8 8,9 2,2 2,0 3,9 3,8 6,1 6,1 3,2 2,9 4,4 4,2 3,6 3,7 1,4 1,3 1,7 1,7 7,4 7,7 2,5 2,4 6,6 6,7 4,9 4,9 12,7 12,6 10,7 10,3 5,7 5,8 Australia Austria Belgium Canada Chile Czech Republic Denmark (1) Estonia Finland France (1) Germany (2) Greece (1) Hungary Iceland IrelandIsraelItalyJapanKoreaLatvia Luxembourg Mexico Netherlands New Zealand Norway Poland Portugal Slovak Republic Slovenia Spain (1) Sweden Switzerland Turkey United Kingdom United States Unweighted average OECD Average 2,8 3,0 9,0 8,8 9,3 0,6 0,6 2,7 1,3 1,3 . 3,6  3,5 3,8 4,7 7,2 . 3,7  3,8 10,0 9,5 12,3 0,8 0,9 6,2 7,0 4,1 0,5 0,5 .. 1,4 1,3 1,8 1,90,3 0,3 .. 1,2 1,0 1,3 1,4 2,4 2,4 2,7 4,3 3,3 4,1 3,9 4,01,0 1,12,9 3,11,3 1,3 .. 1,7 3,1 2,5 2,0 8,4 7,9 7,0 2,2 1,5 4,6 5,7 5,3 3,1 3,3 .. 9,0 10,7 2,9 2,8 2,3 4,6 4,8 . 2,6  2,5 9,4 10,5 9,7 . 2,7  3,1 11,8 12,4 11,3 1,0 1,0 .. 3,8 3,1 2,9 3,3 8,4 10,7 7,1 0,3 0,3 1,9 1,7 2,2 1,4 1,4 3,7 5,3 3,8 6,3 6,9 8,4 3,4 2,3 2,3 4,6 6,1 5,2 2,0 2,01,2 1,1 2,9 2,3 2,8 1,4 1,4 .. 4,3 4,2 1,2 1,3 2,7 3,7 3,5 0,4 0,4 .. 1,8 1,5 0,6 0,6 .. 1,7 1,7 6,8 5,3 6,6 2,5 2,61,1 1,0 3,5 3,4 2,4 1,8 1,9 8,1 9,0 7,0 1,2 1,2 2,3 3,2 4,1 4,1 4,1 8,2 11,5 12,0 5,5 6,4 6,6 2,8 2,7 11,6 10,2 13,1 1,9 1,9 5,7 5,5 5,5 .. Not availableNote: Full time series can be accessed at http://oe.cd/full-time-series. Disclaimer: http://oe.cd/disclaimer The total tax revenue has been reduced by the amount of any capital transfer that represents uncollected taxes. The capital 1.2. From 1991 the figures relate to the united Germany. transfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. 145 Fylgiskjal B10: Taxes on goods and services (5000) as % of GDP and as % of total tax revenue % of GDP 2000 2010 8,7 7,4 12,3 11,7 10,9 10,8 8,4 7,3 12,0 10,0 10,2 10,8 15,5 14,9 12,1 13,4 13,3 13,0 11,1 10,5 10,2 10,3 12,1 12,3 15,6 16,1 16,0 11,7 11,7 9,8 11,6 12,1 11,3 11,0 5,0 5,0 8,2 7,9 11,2 11,2 9,7 10,2 5,8 5,3 10,7 11,1 11,3 12,0 13,3 11,6 11,6 12,6 12,5 12,2 12,2 10,1 13,8 13,8 10,0 8,5 12,1 12,7 6,1 6,1 9,9 11,8 % of total tax revenue 1990 Australia 7,8 Austria 12,4 Belgium 10,7 Canada 9,1 Chile 10,6 Czech Republic 2014 2015 1990 2000 2010 2014 2015 27,1 27,5 27,6 27,3 23,9 23,8 22,8 23,1 55,3 54,1 32,9 33,5 29,9 31,6 42,1 41,8 32,8 32,4 24,1 24,3 28,2 27,8 38,9 39,4 43,7 43,8 31,0 32,4 33,7 32,6 39,1 38,0 27,1 27,3 19,8 21,0 30,0 28,0 40,9 41,3 28,9 25,5 38,3 38,6 29,6 29,6 38,5 38,4 28,8 30,4 36,3 35,9 38,0 38,4 34,1 33,7 40,4 40,0 29,0 29,7 28,4 28,1 22,4 21,8 44,1 44,3 33,1 32,9 17,3 17,0 32,5 32,4 .. 7,5 7,8 27,8 28,7 29,1 11,9 11,9 31,5 28,9 28,4 10,8 10,7 26,1 25,0 25,3 7,1 7,4 25,8 24,2 24,0 . 10,8  11,1 62,9 63,8 51,2 . 10,9  11,2 .. 31,5 33,2 Denmark (1) 15,1 Estonia .. Finland 14,0 France (1) 11,6 Germany (2) 9,3 Greece (1) 11,2 Hungary .. Iceland 15,5 Ireland 13,6 Israel .. Italy 10,2 Japan 3,9 Korea 8,3 Latvia .. Luxembourg 7,9 Mexico 5,4 Netherlands 10,6 New Zealand 12,1 Norway 14,3 Poland .. Portugal 11,7 SlovakRepublicSlovenia .. Spain (1) 9,0 Sweden 12,4 Switzerland 4,9 Turkey 4,1 UnitedKingdomUnited StatesUnweightedaverageOECDAverage 14,5 14,513,8 14,2 .. 38,8 40,2 14,4 14,2 32,5 29,0 31,8 33,9 33,1 33,3 10,9 11,010,4 10,314,0 14,316,7 17,1 .. 40,5 42,9 12,0 11,9 51,3 44,1 35,2 28,4 25,9 24,9 26,7 28,1 29,5 44,5 36,3 38,3 9,6 7,5 41,9 38,2 36,2 12,2 11,9 .. 33,1 39,4 11,8 11,8 28,0 27,9 26,3 6,0 6,4 13,7 19,3 18,7 7,4 7,1 44,3 38,4 33,7 11,8 12,0 .. 38,6 39,9 10,8 9,4 23,6 26,3 27,3 5,5 6,3 44,0 44,3 39,9 11,1 11,1 26,4 28,9 30,8 12,5 12,711,2 11,6 35,5 31,8 27,7 11,6 11,7 .. 35,3 40,1 13,0 13,3 44,2 40,3 40,2 10,6 10,9 .. 36,2 35,8 14,7 14,6 .. 37,6 37,3 33,6 34,7 39,6 .. 9,8 10,012,1 12,2 25,0 24,8 29,3 6,0 6,0 20,8 22,1 23,1 10,8 11,1 27,9 42,0 47,7 10,7 10,7 31,0 31,6 30,8 28,4 30,0 27,2 10,2 10,5 10,0 4,6 4,6 4,3 4,5 4,5 17,6 16,1 18,3 10,0 10,9 10,6 10,8 10,9 32,5 33,0 33,0 .. Not availableNote: Full time series can be accessed at http://oe.cd/full-time-series. Disclaimer: http://oe.cd/disclaimer The total tax revenue has been reduced by the amount of any capital transfer that represents uncollected taxes. The capital 1.2. From 1991 the figures relate to the united Germany. transfer has been allocated between tax headings in proportion to the reported tax revenue. 146 Fylgiskjal C: Yvirlit yvir markskattir í Føroyum síðani 2011 2011 (tús. kr. um árið og %) Landsskattur (%) Arbeiðsmarknaðargjøld (%) Kommunuskattur (%) Tilsamans (%) 2012-2015 (tús. kr. um árið og %) Landsskattur (%) Arbeiðsmarknaðargjøld (%) Kommunuskattur (%) Tilsamans (%) 2016-2017 (tús. kr. um árið og %) Landsskattur (%) Arbeiðsmarknaðargjøld (%) Kommunuskattur (%) Tilsamans (%) Uppskot hjá skattanevndini (tús. kr. um árið og %) Landsskattur (%) Arbeiðsmarknaðargjøld (%) Kommunuskattur (%) Tilsamans (%) 0-30 0-30 0-30 0-100 30-70 inntøka um árið í tús. kr. 70-140 140-250 250-400 400+ 800+ 330-800 800+ 600-800 800+ 0 7 18 21 33 35 444444 0 21,5 21,5 21,5 21,5 21,5 4 32,5 43,5 46,5 58,5 60,5 30-65 30-65 100-200 65-500 500-800 inntøka um árið í tús. kr. 65-235 235-330 inntøka um árið í tús. kr. 200-400 400-600 inntøka um árið í tús. kr. 0 0 20 25 30 44444 0 21 21 21 21 4 25 45 50 55 0 0 15 20 25 30 555555 0 21 21 21 21 21 5 26 41 46 51 56 0 8 17 30 30 34 555555 12 18,5 18,5 18,5 18,5 18,5 17 31,5 40,5 53,5 53,5 57,5 Viðm.: Talvurnar vísa markskattin fyri ymiskar inntøkubólkar síðani 2011 við mettum arbeiðsmarknaðargjøldum og kommunuskattaprosenti. Kommunuskattaprosentið í miðal fyri ymisku árini er sjálvsagt ikki neyvt. Kirkjuskattur er ikki við í yvirlitinum. Arbeiðsgevaraparturin av arbeiðsmarknaðargjøldunum er heldur ikki við í yvirlitinum omanfyri. Niðasta talvan vísir uppskotið hjá skattanevndini.Kelda: Skattanevndin. 147 Fylgiskjal D: Dømi um avleiðingar av broytingaruppskotum fyri ymisk húski Par tveir fólkapensjónistar, eiga hús og bil Verandi skattaskipan Uppskot hjá skattanevndini Ikki-skattskyldug inntøka 36 tús. kr. 36 tús. kr. 36 tús. kr. 36 tús. kr. Skattskyldug inntøka 85 tús. kr. 85 tús. kr. 85 tús. kr. 85 tús. kr. Skattur 15 tús. kr. 15 tús. kr. 10.500 kr. 10.500 kr. Skattskyldug inntøka eftir skatt 70 tús. kr. 70 tús. kr. 74.500 kr. 74.500 kr. Inntøka tilsamans eftir skatt 106.600 kr. 106.600 kr. 110.500 kr. 110.500 kr. Húsatænastugjald - - -6 tús. kr. -6 tús. kr. Borgaragjald - - -3.600 kr. -3.600 kr. Príshækking á brenniolju - - -1.200 kr. -1.200 kr. Príshækking á streymi - - -450 kr. -450 kr. Príshækking á bensini* - - -250 kr. -250 kr. Inntøka eftir skatt og hægri gjøld - - 63 tús. kr. 63 tús. kr. Broyting í tiltøkupeningi um árið - - -7 tús. kr. -7 tús. kr. Broyting tilsamans fyri húskið um árið - - - -14 tús. kr. * Koyringin í døminum svarar til, at húskið brúkar fyri um 5.000 kr. um árið í bensini. Stakur fólkapensjónistur, eigur hús og bil Verandi skattaskipan Uppskot hjá skattanevndini Ikki-skattskyldug inntøka - 50.600 kr. - 50.600 kr. Inntøka - 94 tús. kr. - 94 tús. kr. Skattur - 18 tús. kr. - 12 tús. kr. Inntøka eftir skatt - 76 tús. kr. - 82 tús. kr. Inntøka tilsamans eftir skatt - 126.600 kr. - 132.600 kr. Húsatænastugjald - - - -12 tús. kr. Borgaragjald - - - -3.600 kr. Príshækking á brenniolju - - - -2.700 kr. Príshækking á streymi - - - -600 kr. Príshækking á bensini* - - - -500 kr. Inntøka eftir skatt og hægri gjøld - - - 62.600 kr. Broyting tilsamans fyri húskið um árið - - - -13.400 kr. * Koyringin í døminum svarar til, at húskið brúkar fyri um 5.000 kr. um árið í bensini. Par eitt miðallønt og eitt hálønt, eiga hús og tveir bilar (ein dieselbil) Verandi skattaskipan Uppskot hjá skattanevndini Inntøka 450 tús. kr. 360 tús. kr. 450 tús. kr. 360 tús. kr. Skattur og arbeiðsmarknaðargjøld 184 tús. kr. 139 tús. kr. 155 tús. kr. 113 tús. kr. Inntøka eftir skatt 266 tús. kr. 221 tús. kr. 295 tús. kr. 247 tús. kr. Húsatænastugjald - - -6 tús. kr. -6 tús. kr. Borgaragjald - - -3.600 kr. -3.600 kr. Príshækking á brenniolju - - -1.400 kr. -1.400 kr. Príshækking á streymi - - -500 kr. -500 kr. Príshækking á bensini* - - -400 kr. -400 kr. Príshækking á diesel* - - -1.200 kr. -1.200 kr. Lægri vegskattur á dieselbilar - - 962 kr. 962 kr. Broyting í tiltøkupeningi um árið - - 16.862 kr. 13.862 kr. Broyting tilsamans fyri húskið um árið - - - 30.724 kr. * Koyringin í døminum svarar til, at húskið brúkar fyri um 8.000 kr. um árið í bensini og 8.000 kr. um árið í diesel. 148 framhald... * Koyringin í døminum svarar til, at húskið brúkar fyri um 9.000 kr. um árið í bensini og um 8.300 kr. um árið í diesel. Viðm.: Mistur rentustuðul er ikki roknaður við í broytingarnar í talvuni omanfyri. í dømunum er heldur ikki lagt upp fyri, at skattanevndin mælir til at hækka verandi stuðul til ferðaútreiðslur um 10%. í uppskotinum til skattaumlegging er lagt upp fyri, at fólkapensjónin verður hækkað við somu upphædd, sum inntøkumissurin er hjá fólkapensjónistum. Peningur er settur av til at hækka fólkapensjónina. Kelda: Skattanevndin. 149 ...framhald Par ein stjóraløn og ein miðalløn, eiga hús og tveir bilar (ein dieselbil) Verandi skattaskipan Uppskot hjá skattanevndini Inntøka 960 tús. kr. 360 tús. kr. 960 tús. kr. 360 tús. kr. Skattur og arbeiðsmarknaðargjøld 446 tús. kr. 139 tús. kr. 428 tús. kr. 113 tús. kr. Inntøka eftir skatt 514 tús. kr. 221 tús. kr. 532 tús. kr. 247 tús. kr. Húsatænastugjald - - -6 tús. kr. -6 tús. kr. Borgaragjald - - -3.600 kr. -3.600 kr. Príshækking á brenniolju - - -1.400 kr. -1.400 kr. Príshækking á streymi - - -500 kr. -500 kr. Príshækking á bensini* - - -450 kr. -450 kr. Príshækking á diesel* - - -1.250 kr. -1.250 kr. Lægri vegskattur á dieselbilar - - 962 kr. 962 kr. Broyting í tiltøkupeningi um árið - - 5.762 kr. 13.762 kr. Broyting tilsamans fyri húskið um árið - - - 19.524 kr. Fylgiskjal E: Skattalætti í % av inntøku og kr. um árið eftir inntøku Mynd 33. Skattalætti eftir uppskotinum fyri ymiskar inntøkubólkar Skattalætti í % av Skattalætti í tús. kr. 20 inntøku 40 15 30 10 20 5 10 00 -5 -10 -15 -20 -10 -20 -30 -40 Inntøka um árið í kr.Skattalætti í tús. kr. um árið (høgri ási) Skattalætti í % av inntøku um árið (vinstri ási) Viðm.: Myndir vísir skattalættan í kr. og í % av inntøku um árið eftir uppskotinum hjá skattanevndini fyri ymiskar inntøkubólkar. Kelda: Skattanevndin. 150 Tusinde