• Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 1 Innihaldsyvirlit INNLEIÐING ................................................................................................................................2 AVMARKINGAR AV KANNINGINI ...................................................................................................2 AÐRAR KANNINGAR .....................................................................................................................2 ORSØKIN TIL BROYTTA UPPGERÐARHÁTTIN .................................................................................3 1. LÝSING AV LANDBÚNAÐINUM OG KANNINGARHÁTTI...........................................4 SJÁLV LANDBÚNAÐARFRAMLEIÐSLAN .........................................................................................4 FORWARD OG BACKWARD LINKING ..............................................................................................4 TAÐ ALMENNA .............................................................................................................................5 2. SJÁLV LANDBÚNAÐARFRAMLEIÐSLAN .......................................................................6 BÝTIÐ AV LANDBÚNAÐARFRAMLEIÐSLUNI Í FØROYUM................................................................7 SAMANUMTIKIÐ UM SJÁLVA LANDBÚNAÐARFRAMLEIÐSLUNA ...................................................12 3. FORWARD OG BACKWARD LINKING...........................................................................13 FORWARD LINKING.....................................................................................................................13 BACKWARD LINKING ..................................................................................................................13 SAMANUMTIKIÐ UM FORWARD OG BACKWARD LINKING ............................................................14 4. TAÐ ALMENNA.....................................................................................................................15 INNGJALD TIL TAÐ ALMENNA .....................................................................................................15 STUDNINGUR FRÁ TÍ ALMENNA ..................................................................................................16 NETTOSTØÐAN ...........................................................................................................................17 5. VERJITOLLUR ......................................................................................................................18 6. NIÐURSTØÐA ........................................................................................................................19 TALVUR ......................................................................................................................................20 Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 2 Innleiðing Henda kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni fyri at kanna, hvussu gongdin í landbúnaðarframleiðslan í Føroyum hevur verið seinastu árini. Kanningin fevnir um: 1. Uppgerð av sjálvari landbúnaðarframleiðsluni 2. Uppgerð av backward og forward linkum 3. Uppgerð av peningarensli til og frá tí almenna Búnaðarstovan heitti í mars 2006 á Magna Laksáfoss um at standa fyri kanningini og varð kanningin latin Búnaðarstovuni apríl 2006. Avmarkingar av kanningini Kanningin er í høvuðsheitum avmarkað til seinastu 15 árini, t.v.s. tað er gongdin frá 1990 og fram, sum verður greinað. Harumframt er kanningin eisini avmarkað til at geva eina “rættvísandi mynd” av støðuni – tvs. talan er ikki um nakra beinleiðis hagtalslýsing av landbúnaðinum, við tað at hóast størsti parturin av uppgerðini er roknskapartøl og hagtalsuppgerðir, eru nøkur av tølunum mett ella roknaði – sostatt skulu tølini einans lesast sum rættvísandi og ikki sum nøkur roknskaparlig uppsetan. Aðrar kanningar Nakrar aðrar kanningar eru gjørdar av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum. Her verður serliga brúkt sonevnda landbúnaðarálitið: “Álit um landbúnaðarviðurskifti Føroya” frá 1997. Í landbúnaðarálitinum eru útrokningar gjørdar fyri at koma fram til virðið av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum og úrslitini frá álitinum eru endurnýtt og útbygd í hesi kanningini. Eitt annað álit er: “Álit um mjólkneytahald í Føroyum, 1. partur” skrivað av Gunnar Bjarnason í 2005. Nakrar talvur, útrokningar og hugsjónir eru endurnýttar úr tí álitinum. Hóast henda uppgerðin serliga tekur støði í landbúnaðarálitinum frá 1997, er munur á hesi uppgerðini og uppgerðini í landbúnaðarálitinum, serliga tí at: • Backward og forward linking – tvs. avleitt virksemi – var ikki við í landbúnaðarálitinum, men er tikið við her. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 3 • MBM var ikki við í landbúnaðarálitinum, men er við her. • Avgjøld vóru ikki tikin við í landbúnaðarálitinum, men er við her – talan er serliga um MVG. • Meting av peningarenslinum millum landbúnaðin og tað almenna var ikki við í landbúnaðarálitinum, men er við her. • Nakrir feilir vóru í landbúnaðarálitinum, sum eru rættaðir her. Samanumtikið verður mett, at uppgerðin her er meiri fullfíggjað og gevur eina betri mynd av støðuni, sum hon er í dag. Fyrivarni skal tó alíkavæl takast fyri, at feilir og manglar kunnu vera komnir í uppgerðina, men roknað verður við, at uppgerðin gevur eina rættvísandi mynd av støðuni. Orsøkin til broytta uppgerðarháttin Orsøkin til at valt er at nýta annan uppgerðarhátt er, at hetta gevur eina meiri fullfýggjaða lýsing av landbúnaðinum í Føroyum. Forward og backward linking og MBM Við at taka backward og forward linking við í uppgerðina fæst tann samlaða ávirkanin landbúnaðurin hevur á búskapin, við tað at avleitt virksemi verður tikið við. Hetta svarar til at taka fiskasølu-liðið, flakavirkini og onnur virki við í eina viðgerð av fiskivinnuni. Tað verður mett, at uttan at taka hetta við, fæst ikki ein rættvísandi mynd av støðuni. Serliga er talan um MBM, sum er tikið við inn í uppgerðina, men metingar eru eisini gjørdar av øðrum backward og forward linkum. MVG Tá BTÚ og BFI skulu gerast upp fyri eina vinnugrein, eiga avgjøldini at vera tikin við inn í uppgerðina. Tískil má tað metast sum ein beinleiðis feilur í uppgerðini í landbúnaðarálitinum, at MVG’ið ikki er tikið við inn í uppgerðina. Hesin feilurin er rættaður her. Peningarenslið við tað almenna Peningarenslið við tað almenna er tikið við fyri at fáa eina meiri fullfíggjaða mynd av viðurskiftunum í landbúnaðinum. Hesin parturin er eisini lutvíst við í landbúnaðarálitinum, men er tó ikki so útgreinaður, sum í hesi uppsetingini. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 4 1. Lýsing av landbúnaðinum og kanningarhátti Fyri at geva eina fatan av hvussu landbúnaðurin í Føroyum er bygdur upp og hvussu hendan frágreiðingin vil lýsa hann, verður her givin ein stutt lýsing av landbúnaðinum og kanningarháttinum. Tá týdningurin av eini vinnugrein skal lýsast, verður ofta bæði hugt eftir sjálvari vinnugreinini og hvørjar fylgjur vinnan hevur fyri aðrar vinnur. Ídnaðir, sum eru bygdir á landbúnaðin Landbúnaður Handil og tænastur, sum lata til landbúnaðin Backward linking Forward linking Skattur Avgjøld Studningar Tað almenna Sjálv landbúnaðarframleiðslan Á myndini omanfyri er landbúnaðurin settur inn í miðjuna. Har er bæði talan um framleiðslu av mjólk, seyði, eggum, eplum og líknandi. Við í landbúnaðin er eisini tikin víðari framleiðslan av mjólkaúrdráttunum – tvs. MBM er her roknað við í sjálvan landbúnaðinum. Orsøkin til at MBM fær hesa støðu er, at framleiðslan hjá MBM er nær tengd at landbúnaðinum, bæði sum keypari av mjólk og øðrum frá landbúnaðinum og sum veitari av vørum og tænastum til landbúnaðin. Forward og backward linking Umframt tær beinleiðis framleiðslunar sum landbúnaðurin hevur, eru eisini nakrar óbeinleiðis ávirkanir. Hesar vera róptar fyri backward og forward linking. Talan er um backward linking tá landbúnaðurin keypir vørur ella tænastur frá undirveitarum – t.d. fóður, medisin, bygging av súrhoyggjabrunni e.l. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 5 Talan er um forward linking tá landbúnaðurin letur vørur ella tænastur til ein keypara “longri frammi í ketuni”. T.d. hevur danski landbúnaðurin havt eina beinleiðis ávirkan á insulin-framleiðsluna, við tað at insulin upprunaliga er komið úr svínum. Sostatt er talan um samanhangandi vinnur, sum vanliga ikki verða bólkaðar saman, men sum hava link ímillum sín. MBM kundi bæði verið bólkað sum backward og forward link, men her er, sum áður nevnt, valt at fata MBM sum part av landbúnaðinum í staðin. Umframt MBM hevur føroyski landbúnaðurin ógvuliga fá forward link – nakað av ull verður latið til nakrar troyggjuframleiðarar o.l., men annars eru stórt sæð eingi forward link í Føroyum. Backward linking frá føroyska landbúnaðinum er eisini avmarkað, men tó ikki heilt so avmarkað sum í forward linking. Tað almenna At enda hava vit tað almenna. Her er einans talan um eina búskaparliga lýsing, so talan er um skatt og avgjøld, sum landbúnaðurin letur til tað almenna og um studningar sum landbúnaðurin fær frá tí almenna. Lógir og reglugerðir av ymiskum slag, sum tað almenna áleggur landbúnaðinum, verða ikki tikin við her. Um landbúnaðurin hevði verið ein stórur netto-skattgjaldari, átti lýsingin eisini at tikið hædd fyri, at landbúnaðurin er við til at gjalda fyri nøkur almenn arbeiðspláss, men, sum vit kom at síggja longur frammi í frágreiðingini, er føroyski landbúnaðurin ein nettomóttakari av peningi frá tí almenna – tískil er ikki neyðugt at fara longur inn á henda partin. Niðurstøðan er sostatt, at tá talan er um landbúnaðin er avmarkað av backward og forward linkum, samstundis sum støðan yvirfyri tí almenna antin javnvigar ella er “negativ”. Samanlagt vil ein uppgerð av landbúnaðinum tískil í størsta mun fevna einans um kjarnuna, tvs. sjálvan landbúnaðin – meðan avleiddar ávirkanir frá landbúnaðinum eru so avmarkaðar, at tær hava ógvuliga lítlan týdning. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 6 2. Sjálv landbúnaðarframleiðslan Landbúnaðarframleiðslan í Føroyum, er sum sagt tað sum er avmyndað í miðjuni av myndini omanfyri. Framleiðslan kann lýsast við at hyggja eftir BTÚ ella BFI. Mynd 1. BTÚ og BFI í landbúnaði 1990-2005 120.000 100.000 80.000 BFI 60.000 BTÚ 40.000 20.000 0 1990 1995 2000 2005 Kelda: Landbúnaðarálitið og egnar útrokningar bygdar á ymiskar keldur. Vanliga verður hugt eftir BTÚ tá hugt verður eftir støddini av einum búskapi ella eini vinnugrein. Av tí at føroyski landbúnaðurin fær so nógvan studning, er tó neyðugt at hyggja nakað eftir BFI eisini. Munurin millum BTÚ og BFI er studningur og avgjøld. Fallið í framleiðsluvirðinum í 1993 stavar frá tveimum ymiskum keldum – MVG’ið, sum kom í 1993 førdi til prísfall á seyðakjøti, og svínaframleiðslan gavst í 1992. Virðið á samlaðu landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum í ársins prísum hevur verið rímiliga støðugt vaksandi seinastu árini eftir at MVG’ið kom í 1993 – úr uml. 70 mió. kr. í 1994 til uml 90 mió kr. í 2005. Tá tað samstundis hevur verið talan um prísvøkstur í tíðarskeiðnum, er reali vøksturin helst ógvuliga lítil – ella møguliga negativur. Sjálvt um tað sostatt kundi verið líkt til, at eingin broyting er farin fram í landbúnaðinum seinastu árini, er hetta ikki heilt rætt, tí stórar broytingar liggja aftan fyri høvuðstølini. Eitt BTÚ í landbúnaði á uml. 90 mió. kr. í 2005 svarar til uml. 0,9 prosent av samlaðu framleiðsluni í Føroyum. Sjálvt um vit rokna forward og backward linking við inn í myndina, vil landbúnaðarframleiðslan í Føroyum ikki koma stórt upp um 1 prosent av samlaðu framleiðsluni. Týdningurin av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum er tískil avmarkaður, um vit síggja tað út frá samlaðu framleiðsluni í Føroyum. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 7 Hyggja vit eftir tølunum fyri BFI, sum sigur nakað um støddina av inntøkuni frá vinnuni, liggja tey nakað hægri – um 110 mió. kr., og gevur hetta somu niðurstøðu, nevniliga at inntøkan frá landbúnaðarframleiðsluni er uml. 1 prosent av samlaðu inntøkuskapini í Føroyum. Býtið av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum Føroyski landbúnaðurin hevur tvær høvuðsframleiðslur umframt nakrar smærri framleiðslur. Framleiðslurnar eru: • Seyður • Mjólk • Onnur framleiðsla Býtið av framleiðsluni millum bólkarnar sæst á myndini niðanfyri. Mynd 2. Býtið av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum, BTÚ í 1.000 kr. 50.000 40.000 30.000 BTÚ - Neyt og mjólk 20.000 BTÚ - Seyður og svín BTÚ - Annað 10.000 0 1990 1995 2000 2005 Kelda: Egnar útrokningar Tað sæst, at BTÚ í seyðahaldi og mjólkaframleiðslu hava havt nógv størsta týdningin, samstundis sum framleiðslan í hesum báðum hevur verið nøkulunda ájøvn – uml. 35 mió. kr. í hvørjum av teimum. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 8 Viðmerkjast skal, at av tí at seyðurin og mjólkineytini nýta av sama fóðurinum – og hetta ávirkar rávørunýtsluna í báðum vinnunum – skal býtið millum seyðahald og mjólkframleiðsluna ikki takast fyri stórt meiri enn ein grundað meting. Seyður Framleiðslan av seyði fer í stóran mun fram sum einstaklingaframleiðsla, har einstaklingar eiga nakað av jørð og hava seyð gangandi – antin á trøðum ella í haga. Kongsbøndirnir standa møguliga fyri upp ímóti eini helvt av seyðahaldinum. Metingar út frá áseyðatalinum og frá innkomnum skinnum tá flettingin er fyri, geva ábendingar um, at uml. 70.000 seyðir verða flettir árliga. Hetta svarar til eina árliga kjøtframleiðslu á uml. 950 tons. Hetta tal hevur ikki broytt seg stórvegis seinastu mongu árini. Myndin niðanfyri vísur prísgongdina á seyðakjøti. Prísurin ávirkaðist nógv tá MVG’ið kom í 1993. Prísurin hevur rættað seg nakað upp aftur eftir 1993, men er enn ikki komin upp á sama støði sum áðrenn MVG’ið bleiv sett í gildið. Seinastu árini hevur eingin samlað vegleiðandi prísáseting verið, men vælvitandi keldur meta prísin seinastu árini til at hava ligið á nøkulunda sama støði sum í ár 2000, nevniliga kr. 60,00 íroknað MVG. Mynd 3. Prísur á seyðakjøti (kr/kg) – uttan MVG 65 Prísur á seyðakjøti v/MVG 55 Prísur á seyðakjøti u/MVG 45 35 1990 1995 2000 2005 Kelda: Bóndafelagið Tá talan er um seyð, má fyrivarni takast fyri, at tað einans er minni parturin sum verður keyptur og seldur. Stórur partur av seyðinum verður framleiddur til egna nýtslu. Mjólk Gongdin seinastu árini hevur verið móti færri og størri eindum. Myndin niðanfyri vísir talið av bøndum, sum lata mjólk til MBM. Síðst í 1980’unum vóru gott 100 bøndir, sum Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 9 lótu mjólk til MBM – í dag er talið komið niður um 50 og fer væntandi at falla enn meiri komandi árini. Talan hevur verið um rímiliga javna minking í talinum. Mynd 4. Tal av bóndum, sum lata mjólk 100 75 50 25 0 1990 1995 2000 2005 Kelda: Hagstova Føroya og MBM Umframt at talið av framleiðslueindum er minkað, er framleiðslan til hvørja kúgv vaksin. Myndin niðanfyri vísir innvigaðu mjólkina til hvørja kúgv og til hvønn garð. Innvigaða mjólkin er farin úr 5-6.000 litrum til hvørja kúgv árliga upp í 7.000 litrar árliga. Samstundis er innvigaða mjólkin til hvønn garðin farin úr 60.000 litrum upp í góðar 150.000 litrar. Talan er sostatt bæði um, at úrtøkan til hvørja kúgv er farin upp, samstundis sum at garðarnir eru vorðnir størri. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 10 Mynd 5. Innvigað mjólk, 1.000 litrar 8 160 6 120 4 80 Innvigað mjólk til hv. kúgv (vinstra ás) 2 40 Innvigað mjólk til hv. garð (høgra ás) 0 1990 1995 2000 0 2005 Kelda: Hagstova Føroya og MBM Onnur framleiðsla Framleiðslan av øðrum er: • Epli • Egg • Gæs, røtur, eginframleiðsla av eggum og mjólk • Garðyrki Av hesum hava eplini havt størstan týdning, við tað at prísurin av eplum hevur verið høgur. Í seinastuni er týdningurin av eggframleiðsluni tó vaksin munandi. Samlað er talan um ógvuliga avmarkaðan týdning, samstundis sum framleiðslan er bygd uppá eina óvissa meting um nøgdini av eplaframleiðsluni. Tá eplaveltingin hevur stóran týdning í hesum bólkinum hevur henda óvissan somuleiðis stóran týdning. Studningur til landbúnaðin Myndin niðanfyri vísir samansetingina millum vørustudning og annan studning. Studningurin til landbúnaðin hevur sum heild verið støðugur seinastu 15 árini. Tá hædd verður tikin fyri prísvøkstri í tíðarskeiðinum, er talan um eitt realt fall í studninginum. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 11 Nakrar broytingar eru hendar í samansetingini av studninginum, við tað at í dag er einamest talan um studning til mjólkaframleiðsluna, tvs. talan er næstan einans um vørustudning. Annar studningur, t.d. studningur til velting, er ógvuliga avmarkaður í dag. Mynd 6. Studningur til landbúnaðin, 1.000 kr. 40.000 Annar studningur tilsamans 35.000 Vørustudningar tilsmans 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1990 1995 2000 2005 Kelda: Hagstova Føroya, landskassaroknskapir, landbúnaðarálitið og MBM Myndin niðanfyri vísir gongdina í studninginum, um hædd verður tikin fyri avgjøldum, sum landbúnaðurin letur til tað almenna – tvs. MVG. Gongdin her er ikki tann saman sum omanfyri, her er talan um fallandi “netto-studning” frá tí almenna, soleiðis at samlaði studningurin er minkaður niður á um 15 mió. kr. árliga. Verður hædd tikin fyri prísvøkstri, er realað fallið enn størri. Mynd 7. Studningur minus avgjøld, 1.000 kr. 30.000 20.000 10.000 0 1990 1995 2000 2005 Kelda: Hagstova Føroya, landskassaroknskapir, landbúnaðarálitið, MBM og egnar útrokningar. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 12 At enda kunnu vit hyggja eftir studninginum í mun til framleiðsluna í vinnuni. Myndin niðanfyri vísir, at síðan 1993 hevur verið talan um fallandi studning í mun til BTÚ – hetta óansæð um vit einans hyggja eftir studninginum ella um vit hyggja eftir netto-støðuni eftir at hædd er tikin fyri avgjøldum. Mynd 8. Studningur í mun til BTÚ 40% 30% 20% Studningur í mun til BTÚ 10% Studn. minus avgj. í mun til BTÚ 0% 1990 1995 2000 2005 Kelda: Hagstova Føroya, landskassaroknskapir, landbúnaðarálitið, MBM og egnar útrokningar. Sum heild kann sigast, at ein studningur millum 20 og 30 prosent er ikki nógv í mun til tað, sum landbúnaðurin fær í øðrum londum. Í ávísum londum fær landbúnaðurin upp í 70 prosent av BTÚ. Samanumtikið um sjálva landbúnaðarframleiðsluna Føroyska landbúnaðarframleiðslan er um 90 mió. kr. í BTÚ, svarandi til uml. eitt prosent av samlaða føroyska BTÚ’num. Nógv tann størsti parturin kemur frá framleiðslu av mjólk og seyðakjøti. Harumframt eru nakrar aðrar minni framleiðslur, sum fylla minni í samlaðu myndini. Her er serliga talan um framleiðslu av eggum og eplum. Vinnan fær uml. 26 mió. kr. árliga í studningi, men letur samstundis uml. 11 mió. kr. árliga í MVG. Samlað fær førsoyski landbúnaðurin minni í studningi enn í flestu londunum rundan um okkum. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 13 3. Forward og backward linking Eftir at hava hugt eftir sjálvari landbúnaðarframleiðsluni, verður her hugt efter forward og backward linking, sum eru tær avleiðingarnar landbúnaðurin hevur á aðrar vinnur. Hetta kann vera sum keyp av vørum og tænastum frá onkrum veitara (backward linking) ella sum søla av vørum til onkran, sum viðgerð vøruna meiri onkursvegna (forward linking) Forward linking Forward linking í føroyska landbúnaðinum er serliga sølan av mjólk. Av tí at MBM her er roknað inn í landbúnaðin er bert eftir at telja søluna úti í handlunum – tvs. tað virðisskapan, sum kemur av at handlarnir selja vøruna til brúkararnar. Onnur forward linking í landbúnaðinum er sølan av ull til ullavirkini og av skinnum. Skinnini verða seld til MBM, so hesin parturin er longu tikin við í uppgerðini, meðan ullin verður seld til nøkur tøtingarvirki. Mjólkasølan Mjólkasølan frá MBM út til handlarnar er uml. 70 mió. kr. árliga við MVG. Um vit meta at vinningurin er um 20 prosent, sum verður lagdur omaná mjólkina í handlunum, vil hetta hava við sær, at um 11 mió. kr. av framleiðsluvirði verður skapt í handilsvinnunum sum fylgju av mjólkarsøluni. Frá hesum skal trekkjast nakað av rávørunýtslu – tvs. samlaða metingin kemur at liggja um 10 mió. kr. í BTÚ. Tøtingarvinnur Somuleiðis kann leysliga metast, at uml. 5 mió. kr. av BTÚ verður skapt í tøtingarvinnum o.l. Backward linking Backward linking er vinnur sum lata til landbúnaðin, td. bygging av fjósi, djóralæknar, søla av kraftfóðuri o.l. MBM er uttan iva størsti veitari av fóðuri, tøðum, amboðum o.l. til landbúnaðin – virksemi hjá MBM er longu roknað inn í landbúnaðin og er sostatt við í uppgerðini. Harumframt eru aðrir minni veitarar, sum lata traktorar, setepli, tøð o.l. Út frá innflutningum av fóðuri o.ø., søluni hjá MBM og uppgerðini av rávørunýtsluni hjá landbúnaðinum, kann metast, at uml. 10 – 20 mió. kr. av vørum og tænastum verða Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 14 árliga keyptar frá øðrum veitarum enn MBM. Um vit aftur rokna við einum 20-30 prosents vinningi, kann metast, at runt roknað 5 mió. kr. av BTÚ verða skaptar árliga, sum fylgju av backward linking frá landbúnaðinum. Samanumtikið um forward og backward linking Samlaða ávirkanin frá landbúnaðinum á aðrar vinnur vil leysliga mett liggja um: Forward linking: Umleið 15 mió. kr. Backward linking: Umleið 5 mió. kr. Samlað árin: Umleið 20 mió. kr. Talan er serliga um árin av at mjólkin verður seld í handlunum – her skal tó havast í huga, at um handlarnir ikki seldu føroyska mjólk høvdu teir uttan iva selt útlendska mjólk – tvs. at árinið hevði neyvan verið stórt øðrvísi um eingin mjólkaframleiðsla var í Føroyum. Um vit velja at frárokna árinið av mjólkaframleiðsluni, hevði samlaða árinið minkað niður í umleið eina helvt – tvs. um 10 mió. kr. Harafturímóti høvdu hinar framleiðslurnar – tøting, byggivirksemi, undirveiting av ymiskum tænastum o.l. – neyvan verið í Føroyum um eingin landbúnaður var. Tvs. hesi árinini eru beinleiðis tengd at eini landbúnaðarframleiðslu í Føroyum. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 15 4. Tað almenna Landbúnaðurin fær nakað av studningi frá tí almenna og letur samstundis nakað aftur til tað almenna í skatti og avgjøldum. Við at hyggja nærri eftir peningarenslinum millum landbúnaðin og tað almenna, fæst ein mynd av netto-støðuni hjá landbúnaðinum. Inngjald til tað almenna Lanbúnaðurin letur nakað av skatti og avgjøldum til tað almenna, tvs. til landskassan og kommunukassarnar. Av tí at framleiðslan av seyðakjøti vanliga ikki verður skattað í Føroyum – tí tað oftast eru smáir framleiðarir, sum framleiða til egna nýtslu – kemur inngjaldið serliga frá mjólkaframleiðsluni. Mynd 9. Inngjald til tað almenna 30.000 25.000 MVG Skattur 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1990 1995 2000 2005 Kelda: Egnar útrokningar. Myndin omanfyri vísir eina meting av inngjaldinum til tað almenna. Talan er ikki um nakra neyva hagtals-uppgerð av inngjaldi til tað almenna, men einans um eina útrokning út frá teimum upplýsingum ið fyriliggja. Mett er m.a. at 20 prosent av framleiðsluni av seyðakjøti verður skattað, meðan 80 prosent er framleiðsla til egna nýtslu, sum tískil ikki verður skattað. Á myndini sæst, at inngjaldið til tað almenna vaks munandi eftir at MVG’ið kom í 1993. Frá at hava ligið um 12 mió. kr. árliga fór inngjaldið upp í 20-25 mió. kr. árliga. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 16 Studningur frá tí almenna Nógvur ymiskur studningur verður latin til landbúnaðin. Studningurin hevur verið nakað viðgjørdur í “Studningur til landbúnaðin” á síðu 10. Her skal tí einans verða givin ein stutt lýsing av hvørjir studningar talan er um. Talvan niðanfyri vísir hvørjir studningar vóru latnir til landbúnaðin í 2005. Tilsamans vóru 26,5 mió. kr. latnir í studningi til landbúnaðin í 2005. Herav varð nógv tann størsti parturin latin til mjólkaframleiðsluna: 13,9 mió í MVG-endurgjaldi, 2,9 mió. í flutningsstudningi og 4,6 mió. í mjólkastudningi. Harumframt høvdu fleiri aðrir studningar beinleiðis tilknýti til neytahaldið, t.d. studningurin til neytakjøt, avloysingarstuðulin og studningurin til stráfóður, meðan aðrir studningar høvdu meiri óbeinleiðis tilknýti til neytahaldið – t.d. studningurin til velting. Vørustudningar studningur til seyðahald studningur til neytakjøt studningur til svínakjøt MVG-studningur - mjólk Flutningsstudningur - mjólk mjólkastudningur Vørustudningar tilsmans Annar studningur Avloysingarstuðul Rentustuðul Studningur til húsdjórahald Studningur til stráfóður Súrhoyggjabrunn Velting Annar studningur tilsamans Annar studningur, sum óbeinleiðis hevur við landbúnaðin at gera Træplanting Føroysk húsdjór Tilsamans Studningur tilsamans 1.753 904 0 13.917 2.939 4.621 24.134 480 0 68 1.012 0 726 2.286 0 50 50 26.470 Samlaða myndin av studninginum til landbúnaðain er sostatt, at talan einamest er um studning til mjólkframleiðsluna. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 17 Nettostøðan Myndin niðanfyri vísir inngjaldið av skatti og avgjøldum frá landbúnaðin til tað almenna, studningin frá tí almenna til landbúnaðin og nettostøðuna av peningarenslinum. Mynd 10. Nettostøðan av peningarenslinum millum landbúnaðin og tað almenna. 30.000 25.000 20.000 15.000 Nettogjald til tað almenna 10.000 Gjald frá tí almenna Gjald til tað almenna 5.000 0 1990 -5.000 1995 2000 2005 -10.000 -15.000 Kelda: Egnar útrokningar. Meðan gjaldið frá tí almenna hevur staðið nøkulunda í stað, er inngjaldið frá landbúnaðinum vaksið munandi seinastu árini. Nettostøðan millum landbúnaðin og tað almenna hevur tískil broytt seg munandi, frá at tað almenna lat omanfyri 10 mió. kr. árliga til landbúnaðin og til at tað stórt sæð er javnvág í peningarenslinum seinastu árini. Her er ikki hædd tikin fyri peningarenslinum av backward og forward linkum – um hædd varð tikin fyri hesum, hevði óivað verið javnvág í peningarenslinum, ella landbúnaðurin hevði verið nettogjaldari til tað almenna. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 18 5. Verjitollur Føroyski landbúnaðurin er vardur við verjitolli. Verjitollurin er: Tollur Punktavgjald MVG Mjólk 20 % 0,60 kr. pr. litur 25 % Jogurt 20 % 2,06 kr. pr. litur 25 % Seyðakjøt 10 % - 25 % Egg 0% - 25 % Ostur 0% - 25 % Smør 0% - 25 % Talvan vísir ikki allar landbúnaðarvørur, men gevur eina mynd av hvussu verjitollurin er býttur á vøruflokkar. Sum dømi um árinið av verjitollinum kunnu vit t.d. hugsa okkum at føroysku framleiðarnir kunnu selja mjólkina til handlarnar fyri kr. 6 pr. litur u/MVG, tvs. 7,50 v/MVG. Um handlarnir skulu keypa sama slag mjólk úr útlondum, mugu teir fyrst av við toll og punktavgjald. Tvs. at mjólkin ikki má kosta meiri enn kr. 4,50 í innkeypi, tí (4,50*1,2)+0,6=6,00. Tvs. at útlendska mjólkin í hesum døminum má keypast fyri 75 % av tí, sum føroyska mjólkin kostar. Tá talan er um Jogurt er munurin enn størri. Um vit framvegis siga at føroyskt jogurt kann seljast fyri kr. 6,00 pr. litur, má útlendska mjólkin ikki kosta meiri enn kr. 3,28 pr. litur um hon skal hava sama prís í handlinum. Verjitollurin gevur sostatt føroysku framleiðarum ein fyrimun í mun til útlendsku framleiðarnar. Harumframt fær MBM eisini MVG’ið afturborið, tvs. at veruligi munurin er enn størri. Íslandssáttmálin kann tó møguliga koma til at minka um hesa verju. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 19 6. Niðurstøða Føroyski landbúnaðurin hevur eina framleiðslu á uml. 90 – 100 mió. kr. árliga – alt eftir um avleiddar vinnur verða tiknar við ella ikki. Hetta svarar til umleið eitt prosent av BTÚ í Føroyum. Landbúnaðarframleiðslan er serliga framleiðsla av seyðakjøti og mjólk. Nakað verður framleitt av øðrum vørum, men henda framleiðsla er rættiliga avmarkað. Talan er serliga um epli, sum verða velt til egna nýtslu, og egg, framleidd á Velbastað. Landbúnaðurin fær umleið 26,5 mió. kr. í studningi, men letur samstundis út við eins stóra upphædd aftur til almennu kassarnar í skatti og avgjøldum. Studningurin til føroyska landbúnaðin er annars munandi minni enn í flestu londunum rundan um okkum. Landbúnaðurin er vardur av verjitolli. Talan er serliga um toll á mjólkavørum, sum er við til at verja føroyska mjólkaframleiðslu. Íslandssáttmálin kann tó møguliga koma til at minka um hesa verju. Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo • Kanning av landbúnaðarframleiðsluni í Føroyum síða 20 Talvur 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kjøtframleiðsla av seyði av neytum av svíni Kjøt tilsamans 51.624 2.035 2.682 56.341 51.624 2.318 2.628 56.570 51.624 2.583 4.246 58.453 53.775 2.573 0 56.348 47.800 3.095 0 50.895 49.712 3.263 0 52.975 51.624 2.756 0 54.380 51.624 2.953 0 54.577 51.624 3.206 0 54.830 54.492 2.700 0 57.192 57.360 2.528 0 59.888 57.360 2.673 0 60.033 57.360 2.788 0 60.148 57.360 2.683 0 60.043 57.360 2.386 0 59.746 57.360 2.085 0 59.445 Mjólk Mjólkabøndir Mjólkavirking o.l. Mjól tilsamans 25.139 65.000 90.139 26.750 65.000 91.750 28.644 67.785 96.429 37.349 70.169 107.518 36.741 73.296 110.037 35.643 73.626 109.269 37.935 78.466 116.401 38.596 80.103 118.699 40.100 80.526 120.626 40.402 83.835 124.237 41.785 93.878 135.663 42.360 99.562 141.922 43.807 105.785 149.592 48.474 103.820 152.294 50.517 105.908 156.425 48.124 105.844 153.967 Annað Avroð mett Epli Gæs.egg,røtur, eginnýtsla av mj Garðyrki Eggframleiðsla Annað tilsamans 2.450 2.346 2.000 4.000 0 10.796 2.450 2.604 2.000 4.000 0 11.054 2.450 1.960 2.000 4.000 0 10.410 2.450 1.632 2.000 5.623 0 11.705 2.450 2.756 2.000 4.978 0 12.184 2.450 4.649 2.000 5.000 0 14.099 2.450 5.627 2.000 5.000 0 15.077 2.450 6.094 2.000 5.000 0 15.544 2.450 6.665 2.000 5.000 0 16.115 2.450 8.920 2.000 5.000 0 18.370 2.450 9.155 2.000 5.000 563 19.168 2.450 10.352 2.000 5.000 1.014 20.815 2.450 9.600 2.000 5.000 1.858 20.908 2.450 9.600 2.000 5.000 2.139 21.189 2.450 9.600 2.000 5.000 2.803 21.853 2.450 9.600 2.000 5.000 3.824 22.874 Framleiðsluvirði uttan vørustudn 157.276 159.374 165.291 175.570 173.116 176.342 185.858 188.820 191.571 199.799 214.719 222.770 230.648 233.526 238.024 236.286 19.055 9.945 2.500 0 55.000 86.500 18.555 9.445 2.500 0 55.000 85.500 18.218 8.782 2.500 0 56.764 86.264 19.428 11.823 3.625 0 66.287 101.162 19.428 10.573 3.273 0 68.754 102.027 19.602 9.907 3.125 0 69.825 102.459 20.201 10.107 3.125 0 74.745 108.178 20.531 10.940 3.125 0 78.986 113.582 20.243 10.271 3.125 0 78.892 112.530 18.568 10.499 3.125 0 80.761 112.953 18.840 10.986 3.125 350 91.820 125.121 21.911 13.640 3.125 630 98.662 137.968 23.343 16.129 3.125 1.154 104.838 148.589 23.300 15.301 3.125 1.329 99.508 142.563 23.613 16.653 3.125 1.741 102.197 147.328 23.759 16.303 3.125 2.375 101.375 146.937 Landbúnaðarframleiðsla Rávørunýtsla Seyður Neyt og mjólk Garðyrki Eggframleiðsla Mjólkavirking o.l. Rávørunýtsla tilsamans BTÚ i marknaðarprísum ( = Framleiðsluvirði - rávørunýtsla ) BTÚ BTÚ - Seyður og svín BTÚ - Neyt og mjólk BTÚ - Annað 70.776 73.874 79.027 74.407 71.089 73.883 77.680 75.238 79.041 86.846 89.598 84.802 82.059 90.964 90.696 89.349 37.701 27.229 5.846 38.147 29.623 6.104 40.102 33.465 5.460 36.798 31.980 5.630 30.823 33.805 6.461 32.560 32.800 8.524 33.873 34.304 9.502 33.543 31.726 9.969 33.831 34.670 10.540 38.374 35.677 12.795 40.970 35.385 13.243 37.899 32.292 14.611 36.467 31.414 14.179 36.510 40.169 14.285 36.197 39.961 14.537 36.051 38.375 14.924 0 1.702 1.040 0 3.000 10.448 16.190 0 1.266 700 0 3.000 9.830 14.796 0 1.652 1.329 0 3.084 8.572 14.637 0 1.119 509 9.747 3.089 5.853 20.317 0 1.534 0 10.100 2.972 5.650 20.256 1.064 1.557 0 9.971 2.829 5.468 20.888 1.308 1.272 0 10.482 2.812 5.428 21.301 587 1.114 0 10.283 2.931 4.892 19.807 2.125 1.271 0 10.731 2.838 6.070 23.034 1.396 971 0 11.190 3.046 5.798 22.401 1.501 912 0 11.519 3.120 5.997 23.049 1.576 885 0 11.791 3.235 6.120 23.608 1.722 865 0 12.330 3.441 6.090 24.447 2.004 911 0 13.645 2.906 3.537 23.003 1.631 766 0 14.139 3.012 4.099 23.647 1.753 904 0 13.917 2.939 4.621 24.134 580 2.636 170 842 745 2.644 7.617 580 1.836 110 1.274 599 3.313 7.712 580 1.650 89 1.284 318 2.419 6.340 580 1.471 80 1.260 297 1.658 5.346 480 1.167 74 1.366 77 2.184 5.348 480 0 117 1.369 326 2.240 4.531 480 0 92 1.351 450 932 3.305 480 0 85 1.217 121 1.686 3.589 480 0 86 1.173 324 1.297 3.360 480 0 81 1.184 229 964 2.938 480 0 81 1.507 112 311 2.491 480 0 84 1.468 13 710 2.755 480 0 83 1.279 73 444 2.358 480 0 68 1.402 0 716 2.666 435 0 65 1.191 0 782 2.473 480 0 68 1.012 0 726 2.286 23.807 34% 22.508 30% 20.977 27% 25.663 34% 25.604 36% 25.420 34% 24.606 32% 23.396 31% 26.394 33% 25.339 29% 25.540 29% 26.363 31% 26.805 33% 25.669 28% 26.120 29% 26.420 30% Studningar Vørustudningar studningur til seyðahald studningur til neytakjøt studningur til svínakjøt MVG-studningur - mjólk Flutningsstudningur - mjólk mjólkastudningur Vørustudningar tilsmans Annar studningur Avloysingarstuðul Rentustuðul Studningur til húsdjórahald Studningur til stráfóður Súrhoyggjabrunn Velting Annar studningur tilsamans Beinleiðis studningur tilsaman Studningur í mun til BTÚ Avgøld MVG MVG - Seyður og svín MVG - Neyt og mjólk MVG - Annað Studningur minus avgjøld Studn. minus avgj. í mun til BTÚ 0 0 0 8.813 9.231 9.194 9.610 9.053 9.612 10.124 9.994 9.352 9.372 11.085 11.063 10.831 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1.374 7.040 400 1.135 7.755 341 1.204 7.615 375 1.257 7.978 375 1.244 7.434 375 1.255 7.981 375 1.437 8.312 375 1.541 8.035 418 1.418 7.482 452 1.361 7.496 516 1.362 9.185 537 1.350 9.126 587 1.344 8.823 665 23.807 34% 22.508 30% 20.977 27% 16.850 23% 16.373 23% 16.225 22% 14.997 19% 14.343 19% 16.783 21% 15.215 18% 15.546 17% 17.010 20% 17.433 21% 14.584 16% 15.057 17% 15.589 17% Bruttofaktorinntøkan (BFI) ( = BTÚ + studningar ) BFI BFI - seyður og svín BFI - Neyt og mjólk BFI - Annað 94.583 96.382 100.004 91.257 87.462 90.108 92.676 89.580 95.824 102.061 105.144 101.813 99.492 105.548 105.752 104.938 39.268 46.080 5.846 39.214 47.152 6.104 41.761 50.046 5.460 36.227 47.846 5.230 29.921 49.160 6.120 32.419 46.975 8.149 33.924 48.243 9.127 32.886 45.293 9.594 34.701 49.337 10.165 38.333 50.115 12.420 40.930 50.966 12.826 38.058 48.873 14.159 36.828 48.485 13.663 37.152 53.932 13.748 36.478 54.543 13.950 36.459 53.493 14.259 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 24 100 124 0 90 90 0 50 50 0 50 50 Annar studningur, sum óbeinleiðis hevur við landbúnaðin at gera Træplanting 0 0 0 Føroysk húsdjór 0 0 0 Tilsamans 0 0 0 Studningur tilsamans Lønargjaldingar í landbúnaði smbrt Hagstovu Føroya Lønargjaldingar - MBM Samlaðar lønir í landbúnaði Samlað restinntøka í landbúnaði Skattað restinntøka Lønarskattur Annar skattur Skattur MVG Gjald til tað almenna Gjald frá tí almenna Nettogjald til tað almenna 23.807 22.508 20.977 25.663 25.604 25.420 24.606 23.396 26.394 25.339 25.540 26.363 26.929 25.759 26.170 26.470 5.381 6.000 11.381 5.522 6.000 11.522 5.250 5.798 11.048 3.890 4.896 8.786 3.271 5.417 8.688 3.397 6.352 9.749 3.812 6.729 10.541 3.808 7.435 11.243 4.701 7.476 12.177 5.355 7.916 13.271 6.351 8.931 15.282 6.313 10.138 16.450 6.531 10.960 17.491 6.548 10.304 16.852 7.317 10.615 17.933 8.041 10.887 18.927 83.202 33.818 4.552 6.764 84.860 34.864 4.609 6.973 88.956 36.666 4.419 7.333 82.471 35.409 3.515 7.082 78.774 35.723 3.475 7.145 80.359 34.373 3.900 6.875 82.136 34.226 4.216 6.845 78.337 31.887 4.497 6.377 83.646 34.268 4.871 6.854 88.790 34.572 5.308 6.914 89.862 33.736 6.113 6.747 85.363 31.525 6.580 6.305 82.001 30.281 6.996 6.056 88.696 34.786 6.741 6.957 87.820 34.550 7.173 6.910 86.011 33.294 7.571 6.659 11.316 0 11.316 23.807 -12.491 11.582 0 11.582 22.508 -10.926 11.752 0 11.752 20.977 -9.225 10.596 8.813 19.409 25.663 -6.254 10.620 9.231 19.851 25.604 -5.753 10.774 9.194 19.969 25.420 -5.451 11.062 9.610 20.671 24.606 -3.935 10.875 9.053 19.928 23.396 -3.468 11.724 9.612 21.336 26.394 -5.058 12.223 10.124 22.347 25.339 -2.992 12.860 9.994 22.854 25.540 -2.686 12.885 9.352 22.237 26.363 -4.125 13.053 9.372 22.425 26.929 -4.504 13.698 11.085 24.783 25.759 -976 14.083 11.063 25.146 26.170 -1.023 14.230 10.831 25.061 26.470 -1.409 Kanningin er umbiðin av Búnaðarstovuni www.bunadarstovan.fo