Пондӧтчан листбок. __NOTOC____NOEDITSECTION__ 10 (дас). 10 (дас) — лыддьӧс ӧкмыс бӧрын. 1 (ӧтік). 1 (ӧтік) (язьвин: "ӧтык") — лыддьӧс нуль да кык коласын. 2 (кык). 2 (кык) (язьвин: "көк") — лыддьӧс 1 да 3 коласын. 3 (куим). 3 (куим) (язьвин: "квим") — лыддьӧс кык да нёль коласын. 4 (нёль). 4 (нёль) (язьвин: "нюль") — лыддьӧс куим да вит коласын. 5 (вит). 5 (вит) — лыддьӧс 4 да 6 коласын. 6 (квать). 6 (квать) — лыддьӧс вит да сизим коласын. 7 (сизим). 7 (сизим) — лыддьӧс квать да кыкьямыс коласын. 8 (кыкьямыс). 8 (кыкьямыс) (язьвин: "кыкъямос") — лыддьӧс сизим да ӧкмыс коласын. 9 (ӧкмыс). 9 (ӧкмыс) (язьвин: "ӧкмос") — лыддьӧс кыкьямыс да дас коласын. UTC+3. UTC+3 — куимӧт кад кытш Гринвидзсянь асыввывлань, куйлӧ 45 меридиан пӧлӧн. Этія кытшын куйлӧны Европа ладорись Рочму (Перем ладортӧг да Башкырмутӧг), сы пытшкын и Коми Республика. Коми муын этӧ кад кытшсӧ тӧдӧны унажыксӧ кыдз Мӧсква кад. Мӧсквася куимӧт кад кытшын куйлӧны сідзжӧ Багдад, Дар-эс-Салам, Найроби, Петракар, Хартум, Эр-Рияд. Ӧльӧксандрия. Ӧльӧксандрия (;;;;) этӧ кар Египетын, Ӧльӧксандрия мухафазалӧн юркарыс. Ӧмидз. Ӧмидз () – этӧ быдмас, ягӧдсӧ сёйӧны. Ӧндриан (Кудымкар район). Ӧндриа́н — учӧтик грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Грездыс сулалӧ Кудымкарсянь рытвылӧ 42 км ылынаын, Вежайка ю дорын. Ӧндрианыс ӧні пырӧ Иньвайыв посадмуӧ, а 2006 годӧдз сія вӧлі Москвина сельсоветын. Ордча грезддэз. Ӧндриансянь ойвылас, Вежайка ю пӧлӧн кӧ кайны, петӧ Вежайка грезд, лунвылас кӧ лэдзчыны — Вальков грезд, а сы сайын, нёль километра ылынаын, куйлӧ Москвина, кӧда Ӧндриан понда кольччӧ шӧрин туйӧ. Отир. Олӧны Ӧндрианас ӧндриа́новчи. 2009 во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ 25 морт, видзисӧ 13 горт. Этӧ унапӧв етшажык 1970 год сьӧрті, кӧр татӧн олӧмась 120 морт. Уна отир мунӧмась овны Москвинаӧ нето Куваӧ. Быдӧс оліссез комиӧсь. Унажыкыс новйӧны памиллёэз Васькин да Зубов. Кулӧммезнысӧ ӧндриановчиыс дзебӧны Куваас. Сэтчин жӧ дзебсьӧны вежайчана да вольковчи. Культура. Школаӧ ӧндриановчилӧн челядь ветлӧны Москвинаӧ, сэтчӧ жӧ мунӧны пельшер-акушер дынӧ. Ӧнь (ю). e="preserve">Ӧнь — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс — 49 км. Бассейныс — 75 км² ыжда. Ӧнь юыс аркмӧ Ыджыт Ӧнь да Учӧт Ӧнь ӧтлаасьӧмӧн. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ — апрель помын. Ю уссёсянь неылын сулалӧ Ӧнь посад. Ханты кыв. Ханты кыв (асмознаныс Хӑнты ясӑӈ) — ханты отирлöн чужан кыв, чудь-йӧгра кыввезісь öтік. Ханты кыв пырö чудь-йöгра группа йöгра увтырö, кытöн сы дынö медматын маньси кыв. Хантыэз 28 сюрс морт, ны коласісь ас кыв вылын баитöны 12 сюрс. Отирыс олö унажыксö Йӧгра кытшын. Хант кывлöн диалекттэз лёка неöткодьöсь. Этасянь волісö лöсьöтöмöсь нёль кыв стандарт. Масс медиаын кылам-адззам унажыксö казымись стандарт. Ӧтӧпка (Кӧчладор район). Ӧтӧ́пка — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Пелым посадмуын грезд (деревня). География. Ӧтӧпкаыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвылӧ 20 км ылынаын, Пирогопос шор шульга ладорын. Ордча грезддэз. Ӧтӧпкасянь лунвыв-рытвылын куйлӧ посадмуись шӧрин Пелым, ойвылас — Вершинин да Москвин. Лунвыв-асыввылын сулалӧ йӧзтӧм Карчинск. Ёдз Коми кыв. e="preserve">Ёдз Коми кыв ("Коми-Язьвинскӧй кыл, Пермяцкӧй кыл") — этӧ коми кыв диалект под вылын керӧм кыв стандарт. Ёді. Ёді () — сія чери. Ёкыш. Ёкыш () — сія чери. Август. ="preserve">Август Эксай де Берри Часословасын Август — этӧ тӧлісь. Австрия. Австрия (комиӧнжык: Асывдор, "Асыввывся Империя") — неыджыт канму Европа шӧрын. Асторья герцогаинӧн Австрия лоис 1156 годӧ, а сэсся быдмис ыджыт империяӧдз. 1919 воын сія империяыс разьсис да канму австрияккезлӧн кольччис ӧння мувывтор ыжда. Нацисттэз дырни энӧ муэсӧ ӧтлаӧтлӧмась куимӧт рейх дынӧ, но косясян бӧрын, 1955 годӧ, Австрия бӧр лоис мезмыт канмуӧн. Талун Асывдорыс межаасьӧ квать канмукӧт, то нія: Немечму, Ческо, Словенско, Мадьярму, Словения, Италья, Швейцарму да Лихтенштайн. Австрия куйлӧ континент пытшкын да оз пет саридззез дорӧ. Алнаш йӧрӧс. Алнаш йӧрӧс (рочӧнжык Алнашский район) – Удмурт Республикалӧн веськӧтлан юкӧт, муниципал район. Веськӧтлан шӧриныс – Алнаш посад. Ордчӧн Алнаш мукӧт куйлӧны Грак йӧрӧс, Можга йӧрӧс, Татарстанісь Огырчи район да Менделеев район. Алнаш муыс 896 км² ыжда. Олӧны 22 300 мымда морт. Оліссез коласын 81,7 % удмурттэз, 12,2 % роччез, 3,4 % тотара, 2,1 % мариэз. Алнаш йӧрӧсын эмӧсь 36 школа, 22 библиотека, 38 культура керку да 3 музей. Инглиш кыв. Инглиш кыв нето — этӧ инд-европа вужись герман группаö пыран кыв. Му вылас медпаськыта зораммöм кыввезісь öтік. Мам кылöн сія лоö Ыджыт Бритмуын, Öтлаасьöм Штаттэзын, Австралияын да Канадаын олісь отир понда, кытöн сія каналан кыв. Андорра. Андорра (кат., эсп. "Andorra", фр. "Andorre") — учӧтичок канму рытвыв Европаын, Пирена керӧссэзын, Франс да Эспання коласын, кӧдналӧ сія кӧркӧ мынтылӧма быдвося вот. Ӧні Андорраыс зораммӧ унажыксӧ туризм быдмӧмсянь. Веськӧтлан кыв — каталан; канмуын ветлӧны сідзжӧ эспаннёл да франсуз кыв. Сьӧмнас лыддисьӧ евро, кӧть канму и эз пыр Еврозонаӧ. Андронов (Юсьва район). Андроно́в — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Истер ю дорын. Андроновыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Анькытш. Анькытш () – этія быдмас. Апрель. ="preserve">Апрель Эксай де Берри Часословасын Апрель — этӧ тӧлісь. Нур-Султан. Нур-Султан — Казахстанлӧн канкар, канмуыс политикаын, культураын, вузасьӧмын, кӧзяйствоын да транспортын медшӧрӧт ин. 2009 воын Нур-Султанын олісӧ 727 500 морт. Асыввыв. Коми пас — А, отиркостись — E ("east"). Атшапӧй (ю). e="preserve">Атшапӧй — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Пӧйлӧн вескьыт вож. Юыслӧн кузяыс ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ашхабад. Ашхабад — Туркменистанлӧн канкар. Кыдз туркменнэзлӧн медыджыт кар, Ашхабад лоӧ канмулӧн политикаын, культураын, вузасьӧмын, кӧзяйствоын да транспортын медшӧрӧт инӧн. 2009 воын Ашхабадынын олісӧ 827 500 морт. Бӧлгария. Бӧлгария (блг. България [bəlg'arija]) — бӧлгар отирлӧн канму асыввыв Европаын, Балкан кӧдж вылын. Бӧлгариякӧт ордчӧн куйлӧны сэтшӧм канмуэз: Ромыния ойвылас, Македония да Сӧрбия рытвылас, Эллада да Тюркия лунвылас. Асыввылын республика петӧ Сьӧд саридз дорӧ. Бӧчина. Бӧчина (язьвин: "Бӱчина";) — этӧ грезд Рочмуын, Перем ладорлӧн Вишера районын. Бадьӧг. Бадьӧг (лат. "Lagopus") — курӧгчужӧмаэз артісь таркодьӧммез субфамилияись кай увтыр. Аскоддьӧм. Мӧдік таркодьӧммезсянь бадьӧг неӧткодь то мыйӧн: кокбӧррес да кокчуннес сылӧн вевттьӧмӧсь сук си кодь тыввезӧн, кӧдна дорйӧны коккесӧ кӧдзыт увья. Этася гыжжез бадьӧгыслӧн кузьжыкӧсь да быд во вежсьӧны линяйтӧм одзын. Олан да сёян нёж. Олӧны бадьӧггез пыр ӧтілаын. Озӧ полӧ кӧдзытісь. Сёйӧны туруна сёянсӧ, кӧть кайпияннэз вермӧны кокавны и геббезӧс. Йылӧм. Быдӧс виддэзлӧн (чочком бадьӧгысся) дзир иньпӧлӧс кольттялӧ да быдтӧ пияннэзӧс. Олан муэз. Бадьӧг увтырись кайез олӧны кӧдзыт ладорын. Чочком бадьӧг олӧ Ойвыв Евразияын. Чочком бӧжа бадьӧг йылӧ Ойвыв Америка керӧссэзын, а тундра бадьӧг олӧ Арктикаын и керӧсаиннэзын кыдз Евразияын, сідз и Ойвыв Америкаын. Миян Коми муын олӧны чочкӧм бадьӧг да тундра бадьӧг. Баддю (Иньваӧ усян ю). ="preserve">Бадья – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Дублёнов грезд. Балуев Анатолий Данилович. e="preserve">Балуев Анатолий Данилович (1946) — Коми кытшись кинорежиссёр. Сы творчествоын унажыксо тӧдчӧны коми мотиввез. Олан туй. А. Д. Балуев чужис март 5 лунӧ 1946 годӧ Кӧч посадын. 1963 годӧ помаліс Кӧчись жӧ шӧрӧт школа, сэсся кынымкӧ во уджаліс посадас да районас. Велӧтчис Кинематография сьӧрті всесоюзнӧй государственнӧй институтын кинотӧдӧм факультет вылын. 1973 восянь уджалӧ Свердловскись киностудияын редакторӧн, бӧрынжык и режиссёрӧн. 1999 годсянь — веськӧтлӧ Свердловскись государственнӧй телерадиокомпаниялӧн «Уралтелефильм» творческӧй йитӧтӧн. Кинематография кужӧт сьӧрті роч академияись «Ника» нима чукӧрлӧн академик (1997), Рочмуись кинематографисттэз йитӧтлӧн Урал юкӧтын веськӧтланісь член (1996). Ошканпассэз. Уна приз да награда Международнӧй фестиваллез вылын босьтісӧ сылӧн фильммез: «Фуга», «Мы были дымом», «Волны», «Хор» да мӧдіккез. Бангкок. Бангкок (กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์ มหินทรายุธยามหาดิลก ภพนพรัตน์ ราชธานีบุรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์ มหาสถาน อมรพิมาน อวตารสถิต สักกะทัตติยะ วิษณุกรรมประสิทธิ์) — этӧ кар Таиландын, Таиландлӧн канкар. Беларусь. Беларусь () — беларус отирлӧн канму Асыввыв Европаын. Беларуссэз дыр олӧмась поляккез да московиттэз увтын. XVIII вексянь Роч империяын. Октябся революция бӧрын Беларусь лоис республикӧн Советскӧй Союзын, а 1991 годӧ, СССР разьсикӧ – мезмыт канмуӧн. Талуня Беларусь межаасьӧ сэтшӧм канмуэзкӧт: Рочму, Украина, Польска, Летува, Латвия. Беларусь оз пет саридззез дорӧ. Белгия. Белгия (,,) — неыджыт канму Рытвыв Европаын. Пырӧ ӦВК-ӧ, Ӧтласа Европаӧ да НАТО-ӧ. Аркмис 1830 годӧ Недерландсянь торйӧтчӧмӧн. Канмуын куим тор — Валлонму, Фламму да канкар Брюссель. Ойвылын Белгия межаасьӧ Недерландкӧт, асыввылын — Немечмукӧт, лунвыв-асыввылын — Лецебургкӧт, лунвылын да рытвылын — Франскӧт. Ойвыв-рытвылын Белгму петӧ Ойвыв саридз дорӧ. Белмысшор (ю). e="preserve">Белмысшор (важжык: "Бельшор") — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Дӧйӧглӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – 20 км. Бассейныс – 20 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Беляй (ӧні отиртӧм) да Лучников. Белоёв посадму. e="preserve">Белоёв посадму (рочӧнжык Белоевскӧй сельскӧй поселеннё) – веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. 2014 во кежӧ сэтӧн эм куим посад (Белоёв, Кува да Отёв) да 54 грезд (деревня). Оліссез – 4905 морт. Посадмулӧн шӧрин – Белоёв посадын, кытӧн 2009 годӧ олісӧ 1511 морт. Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619556, Перем ладорись Коми кытш, Кудымкар район, Белоёв посад, Ленин туй, 23. Тел. (34260) 351-41. Юралісьыс: Бражкин Иван Алексеевич Березовка (ю). ="preserve">Березовка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районас. Кӧсваӧ усян Кодзлӧн шульга вож. Березовкалӧн кузяыс – 25 км. Бассейныс – 100 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю уссёын сулалӧ Усь Берёзовка посёлок. Берлин. Берлин () — Немечмулöн канкар да 16 йитчанмуись (бундӧслянд) ӧтік. Сулалӧ Германия асыввыв-ойвыв лапӧлын, Шпре ю дорын. Олӧны татӧн 3,4 млн морт. Европа ӧтувтчӧмын сія мӧдік кар оліссез лыд сьӧрті. Муыслӧн куимӧт тор кыным куйлӧ вӧррез, парккез, саддэз, юэз да тыэз увтын. Талун Берлин - Европаын политика, культура да тӧдӧс (наука) шӧрин. Унажык отирыс уджалӧны кысъялан (обслуживаннё) сфераын, эм и берся керӧтан ыджыт уджаиннэз (предприяттёэз), юӧртан медиа корпорацияэз дмд. Берлин пыр мунӧны кӧрттуез да автотуйез, татӧн эмӧсь ыджыт аэропорттэз. Видзӧтны Берлин вылӧ пыр вовлӧны уна турист, карыс ӧддьӧн басӧк, сулалӧны быдкодь мича керкуэз, быдсяма казьмӧтаннэз. Карын эмӧсь университеттэз, туялан институттэз, спортаиннэзз, музыка орсаніннэз, музейез да мд. История. Берлинсӧ медодз казьтыштӧмась XIII векын. Сэсся сія вӧлі канкарӧн Пруссмуын (1701–1918), Немеч империяын (1871–1918), Веймар республикаын (1919–1933), Куимӧт рейхын (1933–1945). Му югыт пасьта мӧдік тыш-кось бӧрын Берлинсӧ торйӧтӧмась: асыввыв Берлин лоис ГДР юркарӧн, а рытвыв Берлин - анклавӧн, кӧда вӧлі кытшӧвтӧм Берлин берӧдӧн (1961–1989). Кӧр Немечму 1989 годӧ бӧра лоис ӧтласа, Берлинас бӧр керисӧ ӧтувья немеч канмулӧ канкар. Библия. Библия ("Еннебӧг") — сія христоса небӧг. Благоев (Удора район). e="preserve">Благоев (рочӧжык: "Благоево") — карчужӧма посёлок (карок) Коми Республикаись Удора районын, Благоев кармулӧн шӧрин. Куйлӧ Удора район рытвылын, Кослан посадсянь 54 км ылынаын. История. Благоевлӧн история пондӧтчӧ 1970 вося нояб 19 лунӧ, кӧр карчужӧма виль посёлок вӧлі кан нимсянь регистрируйтӧма. Лэптісӧ кароксӧ бӧлгара, кӧдна локтісӧ Коми муӧ пӧрӧтны вӧр СЭВ-ын сёрнитчӧм сьӧрті. Этимология. Кароклӧ сетісӧ ним Бӧлгарияись социал-демократ ютыр (партия) аркмӧтісь Благоев Димитр казьтылӧм понда. Инфраструктура. Ӧні Благоев карокын эм культура керку, шӧрӧт школа, челядь сад, магазиннэз, вӧрпромхоз да мӧдік уджаиннэз. Отир. 2009 годӧ Благоевын олӧмась 2970 морт (1996 воын – 3,2 сюрс морт), школаӧ ветлӧны 518 челядь. Благоев карму. e="preserve">Благоев карму (рочӧнжык: "Благоевское городское поселение") — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаись Удора районын. География. Благоев карму куйлӧ Удора район рытвылын, Кослансянь 54 км ылнаын История. Одзжык карму шусис "Благоевскӧй поселковӧй сӧвет". Сія вӧлі аркмӧтӧм татчӧ болгара локтӧм бӧрын. Веськӧтлӧм. Карму вылын юралісьыс Панюкова Ольга Михайловна. Веськӧтланыс 169250, Благоев посёлок, Дружба туй, 6. Факс (82135) 221-25. Борганика (ю). e="preserve">Борганика — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Дӧйӧглӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Уссёлӧ пыныт сулалӧ Шулак грезд. Босна-Герцеговина. Босна-Герцеговина (босняк: "Bosna i Hercegovina", хӧрват: "Bosna i Hercegovina", сӧрб: "Босна и Херцеговина",) — славян отирлӧн канму лунвыв-асыввыв Европаын, Балкан кӧдж вылас. Кыв Босна-Герцеговинаын сія жӧ, кӧда вылын баитӧны отирыс Сӧрбияын, Хӧрватскаын да Цӧрнагораын. Одзжык муыс оліс Югославияын, но война бӧрын 1992 годӧ лоис мезмыт канмуӧн. Босна-Герцеговина межаасьӧ Хӧрватскакӧт ойвылын да рытвылын, Цӧрнагоракӧт лунвылын да Сӧрбиякӧт асыввылын. Рытвылас Босна-Герцеговина невунка петыштӧ Адриатика саридз дорӧ. Братислава. Братислава (словак кыв вылын Bratislava,) – Словенсколӧн канкар, канмуын медыджыт кар, Братиславскӧй крайлӧн шӧрин. Мувывторыс 367,584 км², олӧны 431 морт, Братислава аггломерацияын (ыждаыс 853,15 км²) оліссес 546 300 кыным. Лыддьӧны, карас пӧ быд лун вовлӧны уджавны 150-200 сюрс морт кар визиррез сайсянь, сійӧн луннас татӧн овлӧ 650 сюрс мортӧн. Братиславаын уджалӧ республикаись президент, пукалӧ парламент, керӧ удж веськӧтлан (правительство), концентрируйтӧмӧсь министраиннэз да канлӧн мӧдік шӧрӧт контораэз. Карын эмӧсь университеттэз, институттэз, театррез, музейез да культура зорӧтан мӧдік керкуэз, шуам Словакмуись филармония нето Словак войтырлӧн галерея. Муюгытся мӧдік косясян одзын татӧн отир баитӧмась куим кыв вылын: немеч, мадьяр да словак мозӧн. Братиславаын тыр казьмӧтаннэз, кӧдна унажыксӧ сулалӧны важ кар вылын. Даминантаӧн лэбтісьӧ Братиславскӧй град, кӧда дорӧ меститчӧм Словак республикаись Народнӧй радалӧн керку, а неылын сы дынсянь сулалӧ Вежа Мартин вичку. Братиславскӧй град Будапешт. Будапешт — Мадьярмулӧн канкар. Сулалӧ Европа шӧрын Дунай ю дорын. Кыдз мадьяррезлӧн медыджыт кар, Будапешт лоӧ канмулӧн политикаын, культураын, вузасьӧмын, кӧзяйствоын да транспортын медшӧрӧт инӧн. 2009 воын Будапештын олісӧ, кӧть эшӧ 1980' воэз шӧрын татӧн вӧлі 2,1 миллион олісь. Будапешт карму вылын (с.ш. Ыджыт Будапештын) олӧны быдсӧн. Мувывторыс (кар визиррез пытшкын). Будапешт лоис ӧтласа карӧн 1873' воын нояб 17' лунӧ, кӧр Дуна ю веськыт (рытвыв) вадӧрись Буда да Обуда ӧтлаасисӧ шульга (асыввыв) ладорись Пешткӧт. Аквинк, кӧркӧся кельттэзлӧн оланін, вӧлӧма кар местаын, кӧр римляна керасӧ сыись Улісь Паннониялӧ канкар. Мадьяррез локтасӧ татчӧ ІX векӧ. Нылӧн медодзза оланін жугдӧмась монголлэз 1241'-42' воэзӧ. Вились вептӧм кар лоас Ренессанс кадся ыджыт культура шӧринӧн XV векын. Сэсся вӧлісӧ Мохач дорын тыш, Османнэзлӧн 150 годся юралӧм, буркодь олӧм XVІІІ да XІX веккезӧ. Будапешт лоис му югыт пасьта тӧдса карӧн 1873' вося ӧтлаасьӧм бӧрын, кӧр сія вӧлі Австрия-Венгрияын мӧдік канкар туйӧ. Медбӧрья веккезӧ татӧн гымалісӧ 1848' годся революция, мадьяррезлӧн совет республика (1918), Будапешт понда тыш (1944), 1956' вося лэбтісьӧм. Буждӧмка (ю). e="preserve">Буждӧмка — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Кордьюлӧн шульга вож. Буждӧмкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Вылісь Буждӧм посёлок. Булач (Кӧсваӧ усян ю). ="preserve">Булач — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Булачлӧн кузяыс – 40 км. Бассейныс – 325 км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Булачӧн шусьӧ сідзжӧ Лолӧглӧн шульга вож, видзӧт: Булач. Булач (Лолӧгӧ усян ю). e="preserve">Булач — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Булачлӧн кузяыс – 60 км. Бассейныс – 225 км² ыжда. Катытас котӧртӧ нюрьяинӧт. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс – Сылчим ю. Булачӧн шусьӧ и Кӧсвалӧн веськыт вож, видзӧт: Булач. Вӧв. Вӧв () — сія пода. Вӧр сьӧла. Вӧр сьӧла (лат.: "Bonasa bonasia"), мукӧдкоста: "Tetrastes bonasia") — курӧгчужӧмаэз артісь таркоддьӧммез субкотырись сьӧлаэз увтырись неытджыт кай. Пантасьӧ быдлаын Европа ойвылын да Сибирас тайга пасьта. Сія татісь вӧр понда ӧддьӧн лӧсялана кай. Тар субфамилияын сьӧлаыс — медпоснит. Вӧркута каркытш. e="preserve">Вӧркута кар кытш Коми Республикаын Вӧркута каркытш () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын, республикалӧн вит каркытшшезісь ӧтік. Шӧрин — Вӧркута карын. География. Вӧркута каркытшыслӧн ыждаыс 24 400 км². Куйлӧ сія Коми му ойвыв-асыввыв пельӧсын. Ордчӧн сыкӧт куйлӧны: лунвылын — Инта каркытш, ойвылын — Яраннэзлӧн асвеськӧтлан кытш, асыввылын — Ямалісь яраннэзлӧн асвеськӧтлан кытш. Отир. Олӧны Вӧркута каркытшын быдсӧн 95 854 морт, ны коласісь Вӧркута карын — 70 551 морт. Веськӧтлӧм. Вӧркута каркытш вылын юралісь Будовскӧй Валерий Леонидович. Веськӧтланыслӧн вдресыс: 169900, Вӧркута кар, Шӧр туй, 7. Факсыс: (82151) 332-79. Вӧрью (Велваӧ усян ю). ="preserve">Вӧрью — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вавилин, Михаил Дмитриевич. Вавилин Михаил Дмитриевич — перем коми поэт. Сія чужис 1921 вося январ 22 лунӧ Кӧчладор районісь Кокушка деревняын. 1939 во коста помаліс Кудымкарись педагогӧ велӧтан керку да уджаліс велӧтісьӧн аслас чужан районын. 1941 восянь 1946 воӧдз кесъяліс армияын, вӧлі Айму дор ыджыт косьын. Повтӧмыс понда пасйӧм кык орденӧн да квать медальӧн. 1955 во коста помаліс А. М. Горький нима Литература институт. Уджаліс округись газетын, веськӧтліс небӧг лэдзанӧн, вӧлі округись асладор музейын наука уджалісьӧн. Сійӧ босьтісӧ СССР-ись гижиссез йитӧтӧ. Куліс 1992 во. Чинагорт (Юсьва район). Чина́горт (сідзжӧ Важгорт) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Велва ю дорын. Чинагортыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Вальд (ю). ="preserve">Вальд — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вальков (Кудымкар район). Валько́в (татісь оліссез шуӧны Валько́) — учӧтик грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Грездыс сулалӧ Кудымкарсянь рытвылӧ 40 км ылынаын, Вежайка ю дорын. Вальковыс ӧні пырӧ Иньвайыв посадмуӧ, а 2006 годӧдз сія вӧлі Москвина сельсоветын. Ордча грезддэз. Вальковсянь ойвылас, Вежайка пӧлӧн кӧ кайны, петӧ Ӧндриан грезд, сы сайын — деревня Вежайка. Лунвылас, Вежайкаыс кузя кык километраӧн улынжык, куйлӧ Москвина, кӧда Вальков понда кольччӧ шӧрин туйӧ. Отир. Олӧны Вальковын валько́вса нето валько́вчи. 2009 во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ 22 морт, видзисӧ 8 горт. Этӧ унапӧв етшажык 1970 год сьӧрті, кӧр татӧн олӧмась 77 морт. Уна отир мунӧмась овны Москвинаӧ нето Куваӧ. Быдӧс оліссез комиӧсь. Унажыкыс новйӧны памиллёэз Васькин да Зубов. Кулӧммезнысӧ вальковсаыс дзебӧны Куваас. Сэтчин жӧ дзебсьӧны вежайчана да ӧндриановчи. Культура. Школаӧ вальковсалӧн челядь ветлӧны Москвинаӧ, сэтчӧ жӧ мунӧны пельшер-акушер дынӧ. Ванкувер. Ванкувер () — этӧ кар Канадаын, Британия Колумбияын. Варыш. Варыш () — сія лёк кай. Васёвчи (Кудымкар район). Васёвчи — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Грездыс сулалӧ Налимашор дорын, неылын Иньва ю дынсянь. Ӧні Васёвчиыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ватикан. Ватика́н (латин кыв вылын: "Civitas Vaticana", м.ш.: "Ватикан кар") — медучӧт канму му югытын. Куйлӧ Европаын, Итальяись канкар Рома пытшкын. Мезмыт канмуӧн Ватикан лыддиссьӧ сысянь, мыля татӧн олӧ Ромаись Папа, христиана-католиккезлӧн вежа ай. Вежа Петралӧн площадь да вичку Ваувтыр. Ваувтыр (H; рочӧнжык: "водород") — сія химияись 1-а ӧтувтор. Абу металл, газ. Топыта — 0,0000899 г/см³ (0 °C дырни). Сылӧтан шонтӧг - 14,01 K. Вачӧртыдін (Удора район). e="preserve">Вачӧртыдін (рочӧжык Усть-Вачерга) — грезд (деревня) Коми Республикаись Удора районын, Благоев кармуас. Куйлӧ Удора район рытвылын, Кослан посадсянь 64 км ылынаын. Ним йылісь. "Вачӧртыдін" ним артмӧма нёль кылісь: "ва" + "чӧр" (ю вис) + "ты" + "дін" (дын). Мӧд нимыс грездыслӧн – "Важдыдін", сійӧ позьӧ вежӧртны кыдз "важ" + "ты" + "дін". Инфраструктура. 1990 воэз помын Вачӧртыдінас вӧлі крессянин-фермерлӧн кӧзяйство «Тулыс», вӧрвидзан, клуб, медпункт. Вежайка (Иньваӧ усян ю). e="preserve">Вежа́йка — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Вежайкалӧн кузяыс – 65 км. Бассейныс – 155 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожжес – Сусавожка, Сывью. Вежайкаӧн (нето Вижайкаӧн) шусьӧны Коми муын уна мӧдік юэз. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Вежайка, Ӧндриан, Вальков, Москвина, Яраш, Черӧмнӧй, Виль Жуков, Каринов. Вежайка (Кудымкар район). Вежа́йка — учӧтик грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Грездыс сулалӧ Кудымкарсянь рытвылӧ 43 км ылынаын, Вежайка ю дорын. Вежайкаыс ӧні пырӧ Иньвайыв посадмуӧ, а 2006 годӧдз сія вӧлі Москвина сельсоветын. Ним йылісь. Грездыс шусьӧ сідз Вежайка ю сьӧрті, кӧда сы дынӧт и котӧртӧ. Юыслӧн нимыс аркмӧма "Вежай" форма дынӧ -"ка" суффикс содтӧмӧн. А ачыс "Вежай"ыс лоӧма "Вежа ю" кывтэчас джендӧтӧмсянь. Ордча грезддэз. Вежайкасянь лунвылас, ю пӧлӧн кӧ лэдзчыны, петӧ Ӧндриан грезд, сы сайын — Вальков грезд. Эшӧ ылынжык катытас, вит километра ылынаын, сулалӧ Москвина, кӧда быдӧс матісь грезддэз понда кольччӧ шӧрин туйӧ. Ойвылас Вежайкасянь, буракодь ылын, сулалӧ Кува посад. Отир. Олӧны Вежайкаын вежайча́на. 2009 во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ 34 морт, видзисӧ 13 горт. Этӧ унапӧв етшажык 1970 год сьӧрті, кӧр татӧн олӧмась 147 морт. Уна отир мунӧмась овны Москвинаӧ нето Куваӧ. Быдӧс оліссез комиӧсь. Унажыкыс новйӧны памиллёэз Васькин да Зубов. Кулӧммезнысӧ вежайчанаыс дзебӧны Куваас. Сэтчин жӧ дзебсьӧны ӧндриановчи да вольковчи. Культура. Школаӧ Вежайкаись челядь ветлӧны Москвинаӧ, сэтчӧ жӧ мунӧны пельшер-акушер дынӧ. Вежайка (Онолваӧ усян ю). e="preserve">Вежайка — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Онолвалӧн веськыт вож. Вежайкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ва дорын сулалӧны олан иннэз: Ыджыт Пальник, Вежайка, Ош. Вежайкаӧн (нето Вижайкаӧн) шусьӧны Коми муын уна мӧдік юэз. Вежашор (Иньваӧ усян ю). e="preserve">Вежашор — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вежашор дорын сулалӧны грезддэз (деревняэз): Пёдоров, Данина Вежьюр. Вежьюр () — этӧ быдмас. Коми кылын сылӧн эм уна мӧдік ним: "лапушник, лопушник, лапкор". Велва (ю). e="preserve">Велва (сідзжӧ шуӧны Вевва) — ыджыткодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Велвалӧн кузяыс – 270 км. Бассейныс – 1241 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Велва пӧлӧн отирыс керисӧ уна оланін: Ӧрна, Савин, Мелекин, Велва База, Тарасовчи, Ошыб, Конан, Сюзьпозъя, Козвовчи, Вагановчи, Корчёвня, Важгорт. Веньдін (Удора район). e="preserve">Веньдін (рочӧжык Вендинга) — грезд (деревня) да посёлок Коми Республикаись Удора районын, Благоев кармуас. Куйлӧ Удора район рытвылын, Ву ю дорын, Благоев кароксянь 6 км ылынаын. Ним йылісь. Грездыс сулалӧ Венью уссёын, сысянь и сылӧн нимыс "Веньдін": "Вень" + "дін" (уссё). Роч нимыс лӧсьӧтӧм коми нимісь аналогия сьӧрті "-га" суффикс содтӧмӧн. Отир. Медваж гишшаннэз Веньдінас: Колыванов, Шелеев, Калинин, Козлов, Денисов. 1995 воын грездын да посёлокын ӧтлаын олӧмась 231 морт, 2009 годӧ – 218 морт. Веньдошор (ю). e="preserve">Веньдошор — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн шульга вож. Юыс – ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын кӧркӧ сулаліс Катай грезд. Вепс кыв. e="preserve">Вепс кыв (вепс: "vepsän kel’") — этӧ чудь-йӧгра кыв. Весляна (Коми кытшын ю). e="preserve">Весляна — Перем ладорись Коми кытшын визывтан ю, Кама юлӧн шульга вож. Кузяыс Весляналӧн – 310 км. Петӧ сія Ойвыв мыссэзісь Гуменцо нюрсянь. Этія вӧр ю вель ыджыт. Коми кытшыслӧн ой-рытвылын сы вылӧттяс отирыс унажыксӧ и уялӧны да кылӧтӧны сы кузя вӧр. Ӧрыс Веслянаыслӧн чукыля, натодиль шӧрӧт визылын. Паськытаыс вовлӧ 100 метраӧдз. Тулысся ыждӧм коста юыс паськалӧ ӧддьӧнжык, пыдынаыс сэк овлӧ 3-4 метарӧн. Но шӧркоддяс джуджытаыс плёссэзын 1-1,5 м, коссезын – 0,25-0,40 м. Ваыслӧн шонтӧгыс кывтытас сибӧтчӧ 18-20°С. Юыс визывтӧ шӧркодяс 0,6 м/с перытаӧн, тулыснас перытаыс содлӧ 1,1 м/с-ӧдз, а межень коста чинӧ 0,15-0,35 м/с-ӧдз. Ваыслӧн рӧмыс пемытжык Камаынся, сійӧн мыля Сьӧдъю дорын (а этія юыс усьӧ Веслянаӧ) миськассьӧны пемыт рӧма сёйез. Весым (ю). e="preserve">Весым (шочыника Весыл) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн веськыт вож. Юыс – 20 км кузя. Бассейныс – 75 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс, Муткыльтан, усьӧ Весымӧ шульгаланьсянь. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Архипов, Девин, Виль Конан, Максим, уссё дорын – Плешковчи. Веськӧтлӧм (кывтӧдӧм). ="preserve">Веськӧтлӧм (управленнё) — этӧ кывтэчасын кыввезлӧн йитсьӧм, кӧр видзан кылыс корӧ, медбы кӧртыштӧмыс сулаліс колана кӧртасын либо кывбӧркӧт. Шуам, кывтэчасын "мунны туй кузя" кыв "мунны" корӧ кӧртыштӧм кывсӧ кывбӧркӧт "кузя"; кывтэчасын "сетны велӧтісьлӧ" кадакыв "сетны" корӧ "велӧтісь" кывсӧ сетан кӧртасын. Виджӧв (Юсьва район). Виджӧ́в — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Истер ю дорын. Виджӧлыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Видзай (Кӧтысӧ усян ю). e="preserve">Видзай — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Кӧтыслӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Видзай ю уссёын сулалӧ Видзай грезд (деревня). Вижайка (Лолӧгӧ усян ю). ="preserve">Вижайка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Вижайкалӧн кузяыс – 30 км. Бассейныс – 170 км² ыжда. Юокыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вижайкаӧн (нето Вежайкаӧн) шусьӧны Коми муын уна мӧдік юэз. Визин (Сыктылӧ усян ю). e="preserve">Визин (сідзжӧ Ыджыд Визин) — Коми Республикаын ю, Эжваӧ усян Сыктывлӧн шульга вож. Визиныс 167 км кузя, бассейныс 1970 км². Юыс котӧртӧ волькытін кузя ойвыв-асыввывлань. Тыртчӧ Визиныс быднёжа, но унажыксӧ сылан лымнас, кынмӧ нояб шӧрын, оссьӧ апрель помын – май пондӧтчикӧ. Ю кузя кылӧтӧны вӧр. Визинлӧн медыджыт вожжес: Вӧль, Вепра, Сорд, Буб. Пондӧтчӧ Визиныс Луздор районын, Визиндор посёлоксянь лунвыв-рытвылас, Сыктыв да Луз коласісь веретяын и усьӧ Сыктылӧ Визин посадсянь 10 км-ӧн улынжык. Юлӧн уйтыс (поймаыс) бура овмӧтӧма мортӧн. Википедия. Википедия — вики-технология сьӧрті зорӧтӧм мезмыт энциклопедия. Этійӧ энциклопедия содтыны, гижны сэтчӧ, вермӧ быд морт. Википедияын эмӧсь юкӧттэз му югытісь уна кыв вылын. Медуна гижӧттэз инглиш кыв вылын, сэсся мунӧ немеч кыв. Википедияын эм и юкӧттэз коми кыв вылын: и миян нёж, перем комиӧн. Виль Афон. Виль Афон — этӧ кар Грузияын, Гудаута районын. Виль Шулай (Кудымкар район). Виль Шулай (рочӧн гижӧны "Виль-Шулай") — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Грездыс сулалӧ неылын Налимашор йыввезсянь. Виль Шулайыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Вильлун. ="preserve">Ви́льлун (рочӧнжык поньди́льник) — медодзза лун недель вылас, петӧ енлун да мӧдӧдзлун коласӧ. Висьтас. ="preserve">Висьтас (сказуемӧй) — сёрникузя видзан юкӧт, кӧда мыччалӧ, мый баитсьӧ сія эмтор йылісь, кӧда висьталӧм юракывнас. Висьтас видзӧ очакыв юасяннэз вылӧ: "мый керӧ эмторыс? мый сыкӧт керсьӧ? кытшӧм сія? кин сія сэтшӧм? мый сія сэтшӧмыс?" Коми кылын пантасьӧны кадакыла ӧтпӧвса висьтас, кадакыла унапӧвса висьтас да нима унапӧвса висьтас. Кадакыла ӧтпӧвса висьтас сетсьӧ кадакылӧн мортін, кад да нёджӧв формаэзын. Вишера (кар). Ви́шера (язьв. Вишöра) — Перем ладорын кар, Вишера районлöн шöрин. Вовпа (ю). e="preserve">Во́впа (рочӧн Во́лпа) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Истерлӧн веськыт вож. Вовпалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Вылісь Вовпа (Юсьва район) да Улісь Вовпа (Юсьва район). Водь кыв. e="preserve">Водь кыв (водь "vađđaa ceeli, maa ceeli") — этӧ чудь-йӧгра кыв. Волга (ю). Волга — Европаын медкузь (3530 км) ю, кывтӧ Роч Федерация муэз вылӧт. Бассейныслӧн ыжда 1360 сюрс км2. Важ нимыс – "Ра", сэсся "Итиль". Пондӧтчӧ Валдай вылынінын, усьӧ Каспи саридзӧ. Уссёын аркмӧтӧ дельта (19 сюрс км2 пасьта). Шӧркодяс видзӧ васӧ Волгоград дорын 724 м3/с, дельтаын 7710 м3/с. Волгалӧн 200-ся унажык вож. Медыджытӧсь – Кама да Ока. Волгадор федерал кытш. Волгадор федерал кытш (рочӧнжык Приволжский федеральный округ) — Роч президент вертикальын мувывторнас веськӧтлан юкӧт. Сія босьтӧ ас увтӧ Волгадор да Рытвыв Урал. Акмӧтӧм РФ президент тшӧктӧт сьӧрті 2000 годӧ, май 13 лунӧ. Кытшыслӧн мувывтор 1 038 000 км² (Роч Федерацияись 6,08 %). 2010 годӧ татӧн олісӧ 29 900 359 морт (РФ-ын быдӧс оліссезісь 20,9 %). Медуна йӧз олӧны каррезын. Индустрияын лэдзӧм сьӧрті ВФК босьтӧ Роч му экономикаын медодзза места (23,9 %), мӧд местаын – Медшӧр федерал кытш. Му-видз уджалӧмын лэдзӧмыс кытшас лоӧ 24,7 % омӧн Роч му пасьта лэдзӧм сьӧрті. Роч муын быдӧс инвестицияэзісь Волгадор федерал кытшас пуктӧны 15,3 %. Волья (Велваӧ усян ю). ="preserve">Волья — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вуктыл район. e="preserve">Вуктыл район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Вуктыл карын. Вуктылсянь Сыктывкарӧдз 545 км ылына. География. Вуктыл районыс 22,6 сюрс км² ыжда. Куйлӧ Коми Республика асыввылын. Межаасьӧ Печора районкӧт ойвылын, Сӧснагорт районкӧт рытвылын, Мылдін районкӧт лунвылын да Йӧгра кытшкӧт асыввылын. Медыджыт ю районас – Печора, кӧда дорын сулалӧ Вуктыл кар. Отир. Оліссез Вуктыл районас 16,8 сюрс морт (Коми Республикаись 1,7% отирыс). Ны коласісь карын олӧны 13,4 сюрс морт, мӧділаын 3,4 сюрс морт. Веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс Зиняк Ярослав Степанович. Веськӧтланыслӧн адрес: 169570, Вуктыл кар, Комсомол туй, 14. Факсыс (82146) 213-33. Янсалӧм. Вуктыл район янсӧтчӧ 5 веськӧтлан юкӧт вылӧ. Татӧн ӧтік карму да нёль посадму. Оланіннэз. Вуктыл районын лыддьӧны 11 оланін: ӧтік кар (Вуктыл), вит посёлок, кык посад да куим грезд. Экономика. Вуктыл районас кӧзяйство понда медыджыт роль орсӧ газ. Вум (ю). ="preserve">Вум — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Вумлӧн кузяыс – 73 км. Бассейныс – 150 км² ыжда. Юыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вурлам (ю). e="preserve">Вурлам — ыджыткодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Пондӧтчӧ Коми кытш рытвыв визир дорын. Вурламлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ыджытжык вожжес – Копья, Чёрная, Березовка. Ю дорын ӧні олан иннэз абуӧсь. Вылісь Вовпа (Юсьва район). Вылісь Вовпа (рочӧнжык Верхньӧй Волпа) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Карпов посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. Грездыс шусьö сідз, мыля сулалö Вовпа ю. География. Грездыс сулалӧ Вовпа ю дорын. Веськöтлан. Вылісь Вовпаыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Отир. Олӧны Вылісь Вовпаын уныжыксӧ Савельеввез да Никулиннэз. Вертюсва (Кудымкар район). Вертю́сва (томмез шуöны Верх Юсьва) – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын важ коми посад. Ним йылісь. Асьныс оліссез шуӧны посаднысӧ комиӧн Вертюсва, рочöнжык Верх Юсьва. Оланіныс шуӧм места сьӧрті: сія сулалӧ Юсьва (татіссез шуöны Юсва) ю пöлöн вылынжык ("верх") Юсьва посадся. Неважын посадсö вöзйылöмась нимтыны "Юсьвайыв", но оліссез сьöрті сідз шуны оланіннысö оз туй. Одзжык посадыс рочӧн шусис "Иваново над ключами", сэсся "Верх-Юсвинскӧй", ӧні "Верх-Юсьва". География. Вертюсва посад сулалӧ Кудымкарсянь лунвылӧ 23 км ылынаын, Юсьва ю дорын, Гайна–Перем трассасянь асыввылö кык километра ылынаын. Ордча грезддэз. Ойвылас Вертюсвасянь километра етш ылынаын, Юсьва мöдöрас, сулалö Казаринчи грезд, лунвылас 2 км ылынаын – Рӧдин, асыввылас кык километра ылынаын, тракт сайын – Сидӧршор грезд, рытвылас 2 км етш ылынаын – Ляпинчи да Канамовчи, лунвыв-рытвылас километра ылынаын – Пання. Одзжык рытвылас топ поздісьлöмась деревняэз Се́ньчи да Кыро́в. Матісь ландшафттэз. Вертюсва сулалö Юсьва ю веськыт (лунвыв) вадöрын. Катытас юыс поромитöм – аркмöма паськыт Вертюсва пруд. Янсалöм. Эна микрорайоннэз коласісь Посад, Гришинчи, Подяновчи да Педукинчи – одззася грезддэз, а посёлоккез да Пруддор – неважся оланіннэз. Посадын туйез. Кыдз и быдлаын чиновниккез нимтöмась туйесö рочöн ас гажись, коми традицияэз вылö видзöттöг. Сійöн отирыс корöны вежны туйниммесö татісь топонимия лыдö босьтöмöн. Медшöр туйыс лунвылас петö посад сайö да мунö Рöдинланьö, а Заводскöй посёлок саяс кежö асывланяс Виль трактланьö (1,5 км). Посад шöринас Медшöр туй кежö асыввылö, сэсся петö посад сайö и мунö Бормотовчиланьö. Шöринсянь ойвылö мунöй туй Поссайö да Казаринчиö. Этія туй кузя да Медшöр туйлöн меридиан орöток кузя муніс Важ тракт Менделёв-Кудымкар. Рытвыв-лунвылас Мир туй петö посад сайö да мунö Паннялань, лунвылас Кортуй петö Рöдинлань, а асыввылас Ошмарин туйсянь петö веськыт туй Виль трассалань. История. 1837' годӧ татӧн вӧлі вептӧм вичку, кӧдӧ 1841' воын вежаӧтӧмась. Вертюсваын вöлі колхоз Родина, кöда 1990' воэз пондöтчикö янсöтчис кыкö: Родина (центрыс Гришинчиын) да Колос (центрыс посадын). 2006' во пондöтчикö виль роч туйдöттэз сьöрті сельсоветсö Вертюсваись вежöмась, а муэсö пыртöмась вились аркмöтöм Ленинск посадмуö. Вертюсвасö керöмась посадму юкöтöн. Веськöтлан. Посадыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Татчö лöсьöтöмась посадмулісь юкöт (структурнöй подразделеннё), кытöн кан нимсянь отирыскöт уджалöны юралан специалист да мумерайтісь. Отир. Отирыс Вертюсваын комиöсь, баитöны комиöн. 2011' во пондöтчикö посадын гумагаэз сьöрті олöмась 1400 морт (644 айкаэз, 756 инькаэз). Уджавны вермись отирыс 719-а, ныись уджалöны 258 морт, уджтöг олöны 264-а (24-ыс гижсьöмась удж кошшанінас). Сизима кысъялöны армияын. Велöтчиссез 328-а (вузын 10, ссузын 54, школаын 150). Пенсионеррез пöрисьмöм увья 216-а (47-ыс 80 годся пöрисьжыкöсь), вермытöм шогья 146-я. Учöт челядьыс 125-а. 2010' во коста Вертюсваын вайöмась 22 кага, сы коста жö посадын кулöмась 42 морт. Кöзяйство да быт. Öні колхоз не заводдэз посадын абуöсь. Сю озö кöдзö. Крессяна-фермеррез, кöдна 1990' воэзö вöлöмась 8-а, öні öтік абу. Вöралöмсö лöсьöтö Вертюсваись вӧралан кӧзяйство. Одзжык вöлі магазин «Бипур», но сійö сотöмась. Горт кöзяйствоэз 418-а. Отирыс быдтöны карч асланыс "огореччезын". 126 кöзяйствоын йылöтöны пода: мӧссэз (öксяс куим стадо), баляэз, кöзаэз, вӧввез, порссез, курöггез. 10-11 морт видзöны мошшез. Гожумнас отирыс тшакьялöны (гӧрд гриб, масьляк, рыжык) да ягöдалöны (озъягӧд, ӧмидз). Кыкись год вылас лöсьöтлöны ярмаркаэз, базар овлö и тшак празьник коста. Вузавлöны яй, йöв, рись, нöк дмд. Сідз-ту отирлісь видз-му продуктаэз ньöбалан структура абу. Посад рытвылас кöркöся Колхозлöн сад, кытöн быдтывлöмась ирга, сэтӧр, крыжовник, помидоррез. Посад пырйöт мунö асфальтируйтöм туй Виль трактсяняс Бормотовчиланьö (Медшöр туй). Эм гортся телефоннэз (асланыс АТС), туйдорся таксофоннэз, позьö баитны мобильник пыр (UTEL), видзöтны телевизор. Веськöтчöны отирыс больничаын (амбулатория да лунъян стационар), öні сія сулалö важ челядьсад керкуын, Челядь туй дорын, одзжык (1980'-2009' воэзö) веськöтчаніныс вöлöма Лялямшор йыввезын. Дзебсьöны Вертюсвинса да быдöс одззася сельсоветыс Поссайын, Казаринчиланяс. Важ могильникыс вöлі посадсянь лунвылас, вакачайтан сайын. Культура. Вертюсваын чулöтлöны тшак празьник - Ай да рыжык. Вынва (ю). Вынва (рочӧнжык Севернӧй Двина) — Ойвыв Европаын ыджыт ю. Кузяыс, ӧтлаын Учӧт Вынвакӧт кӧ лыддьыны, лоӧ 744 км; ӧтлаын Сукӧнкӧт кӧ босьтны, петас быдса 1300 км. Бассейныслӧн пасьта — 360 000 км². Вынва пондӧтчӧ кык ю, Сукӧн да Юг, ӧтлаасянсянь (Югдін кар дынын). Сээся сія кежӧ ойвывлань да пырӧ Кардор ладорӧ. Котлас кар дынын Вынва ӧтлаасьӧ Эжвакӧт, да сыбӧрын кежӧ рытвыв-ойвылӧ, и сэсся жагӧника ойвывланьжык. Катытас ӧтлаасьӧ Пиньӧгкӧт да усьӧ Чочком саридзӧ Кардор да Северодвинскӧй дынын, Вынва курья аркмӧтікӧ (дельтаын пасьтаыс 900 км² гӧгӧр). Сукӧн да Юг ӧтлаасянсянь Эжва уссёӧдз юыс шусьӧ "Учӧт Вынва", улынжык – "Ыджыт Вынва". (Вынвакӧт ӧтлаасьтӧн Эжва нӧбӧтӧ сысся унажык ва, сідзкӧ былись-ту Вынва усьӧ Эжваӧ). Пиньӧгкӧт ӧтлаасьӧм бӧрын Вынва торьясьӧ уна вискӧ да сы вылын аркмӧны уна ді (остров), пасьтаыс быдмӧ 18 км-ӧдз. Кардор дынын Вынва бӧра ӧксьӧ ӧтласа ӧрӧ, а карыссянь катытынжык вожасьӧ кынымкӧ виска дельтаӧн. Вырья (ю). e="preserve">Вырья — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Кӧтыслӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Одзжык ю дорын вӧлі Вырьягрезд. Ӧні уссёланяс сулалӧ Видзай грезд. Гӧнӧш (ю). ="preserve">Гӧнӧш — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Исывлӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Гӧнку. Гӧнку (язьвин "Гӧнку";) — этӧ грезд Рочмуын, Перем ладорлӧн Вишера районын. Гӧрдкушман. Гӧрдкушман () — этӧ быдмас. Гаврив Пёдор. Гаврив Пёдор (рочӧнжык Тараканов Фёдор Гаврилович; 1900—1997) — коми политик, поэт. Коми кытш лӧсьӧтіссезісь ӧтік, олан сьӧрна пессис ӧтласа Коми республика понда. Олантуй. Гаврив Пёдор чужис Юсьваын 1900' февраль 17' лунӧ вöрвидзись гозъялӧн. 1911' годӧ Кудымкарись школа, а 1915' воын карись нёль класса училищё. 1915—1918' воэзӧ велӧтчис Красноуфимскын му-видз уджалӧм сьӧрті техникумас, кӧдӧ пӧдналасӧ пондӧтчӧм кузя. 1918' сентяб коста аркмӧтіс том отир понда чукӧр — III интернационал бердын том социалисттэзлісь (комсомол). Вӧлі йӧзпытшкся косясянын, дивизиялӧн политотделын, сыбӧрын — 23' полклӧн агитаторӧн-организаторӧн. Одзлань уджаліс ЧК-лӧн тодильнӧй. Гӧрд армияись вӧлі демобилизуйтӧм Республикаись Реввоенсоветлӧн висьталӧм сьӧрті 1920' февраль коста, кыдз му-видз уджалӧм сьӧрті специалист да вӧлі ыстӧм Кудымкарӧ агрономӧн. 1921-1925 воэзö Гаврив Пёдор вермасис öтласа Коми Республика понда, а кöр эта эз аркмы, торья Коми кытш лöсьöтöм понда. Уна вын Гаврив Пёдор сетіс, мед лэбтыны кӧзяйство, культура да велӧтӧм Коми кытшын. Округись советтэзлӧн медодзза дырйи, кӧда вӧлі 1925' апрель коста, сійӧ бӧрйисӧ окрисполкомись уджалан президиумлӧн одзза составӧ, сетісӧ уджавны округись му сьӧрті юкӧтын юралісьӧн. Уна керис коми отир коласын йӧктӧм-сьылӧм, гижӧм, литература, школа зорӧтӧм понда, медодзза типография осьтӧм понда да округись медодзза газета «Гӧрись» лэдзӧм понда. Уна во сьӧрна уджаліс веськӧтлісьӧн коми му велӧтӧм сьӧрті. 1924 январ коста вӧлі делегатӧн Советтэзлöн Рочмуись XI да Дӧссоюзісь ІІ ӧксяннэзын. 1928' годӧ ЦК РКП(б) иньдіс сійӧ уджавны Коми лапӧлӧ. Уджаліс облисполкомын юралісьӧн, бӧрйисьліс ВЦИК членӧн. Нуӧтіс ыджыт удж му-видз кӧзяйство коллективизируйтӧм сьӧрті, вӧр заптӧм сьӧрті Коми лапӧлын, а сэсся Кардор лапӧлын. 1937' годӧ репрессируйтӧм, пукаліс вит во КомиЛАГ-ын. 1946 муніс овны Краснодар ладорö, сыбöрын Карачай-Черкессмуö. Мöдпöв Гаврив Пёдорöс арестуйтöмась 1950 воын, кöр сія вӧлі ыстӧм пыр кежö Сибирӧ. Уджаліс Краснояр ладорын. Лэдзисӧ 1954' годӧ, реабилитируйтісӧ 1956' годӧ. Пенсия вылö петтöдз (1960' г.) мортыс уджаліс Крыкалёвын вӧрпромхозас. 1980' во муніс овны Сыктывкарӧ, кытӧн уна баитіс йöз одзын, лэдзис казьтылöммез. Куліс Гаврив Пёдор Коми Республика юркарын 1997' нояб 26' лунӧ. Асторья олан. Гöтрасис 193? годö. Иньыс Голева Анастасия Георгиевна. Зоннэз Владимир, Спартак да Фёдор. Ныв Валентина (1935). Ошканпассэз. Гаврив Пёдорлӧ сетісӧ Гӧрд дӧрапаса Удж орден (1967), медаллез. Сылӧн вӧлі «Кудымкар карлӧн почётнӧй гражданин» гора ним (1995). Гагра. Гагра — этӧ кар Абхазияын, Гагра районлӧн канкар. Гаинчи (Кӧчладор район). Гаинчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія вӧлі Кӧч сельсоветын. География. Гаинчиыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-рытвылӧ 13 км ылынаын, Нипан да Льӧмью ӧтлаасянінын Ордча грезддэз. Гаинчисянь асыввылас, 1,5 км ылынаын сулалӧ Петрушин грезд, сы сайын Лобоз, ылынжык — Каз, Дуров, Шорша да Шипичинчи. Трак кузя рытвылӧ кӧ мунан, 3-4 км ылынаын петас Киршин грезд (ӧні овтӧм ни), сы сьӧрын — Усь Янчер посёлок да Шаньшор грезд. Отир. Гаинчи грездын олӧны гаинчи. Отирыслӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн невна чинӧма. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн вӧлісӧ 15 морт, кӧдна видзисӧ сизим горт, а 1976 годӧ грездсис лыддисӧ 23 мортӧс. Фамиллёыс сьӧрті унажыкыс Исаеввез. Гайзер Вячеслав Михайлович. Гайзер Вячеслав Михайлович() — Коми Республикаись Юралісь 2010 январ 15 лунсянь. Шогмис 1966 декаб 28 лунӧ Коми АССР-ын, Инта карас. Чужанвуж сьӧрті коми. Велӧтчӧм. Сылӧн медвылын велӧдчан тшупӧтыс – 1991 годӧ помаліс Мӧскваын экономика да статистика сьӧрті институт, специальносьыс – "Веськӧтлӧмын автоматизируйтӧм системаэз"; 1999 годӧ помаліс Мӧскваын жӧ Экономика, статистика да информатика сьӧрті кануниверситет, специальносьыс – "Финанссэз да кредит". Асторья удж. 1991 восянь – регион нимсянь баитчаніннэзын (представительствоэзын) секторись эксперт, наука да техникалісь прогресс сьӧммӧдан коммерческӧй "Менатеп" нима пайпасвывся (акционернӧй) банкын Сыктывкар филиалісь веськӧтлісьӧс вежись. 1993 годсянь – асторъя (частнӧй) пыртӧссэз сьӧрті юкӧтын юралісь, "Комибанк" коммерческӧй пайпасвывся банкын вице-президент. 1996 восянь – веськӧтлісьӧс вежись, "Коми социальнӧй банк" нима коммерческӧй банклӧн юраланінын (правленнёын) веськӧтлісь. Кан удж вылын. 2002 годсянь В. М. Гайзер пондіс уджавны Коми Республикаын финанссэз сьӧрті министрӧс медодзза вежисьӧн. 2003 июль 22 лунсянь Коми Республикаись Юралісь тшӧктӧмӧн сія вӧлі пуктӧма Коми Республикаын финанссэз сьӧрті министрӧ. 2004 август 27 лунсянь Коми Республикаись Юралісь лэбтӧма В. М. Гайзерӧс «Коми Республикаись Юралісьӧс вежись-Коми Республикаын финанссэз сьӧрті министр» пост вылӧ. 2009 август 20 лунсянь Коми Республикаись Юралысь пыртӧма сійӧ «Коми Республикаись Юралісьӧс медодзза вежись-Коми Республикаын финанссэз сьӧрті министр» чинӧ. Коми Республикаись Юралісь. 2010 январ 6 лунӧ Роч Федерацияись президент Д. А. Медведев вӧзйис Коми Республикаись Каналан Советлӧ В. М. Гайзерлісь кандидатура Коми Республикаись Юралісь пост вылӧ. 2010 январ 15 лунӧ Коми Республикаись Каналан Совет ошкис Рочму президентлісь вӧзйӧмсӧ да бӧрйис В. М. Гайзерӧс Коми Республикаись Юралісь пост вылӧ. Виль Юралісь кутчисис удж бердӧ 2010 январ 15 лунӧ. Гайна район. Га́йна райо́н () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын. Куйлӧ Коми кытш ойвылын. Аркмӧтӧм 1925 годӧ, Кӧс районісь ойвывся сельсоветтэз торйӧтӧмӧн. Мувывтор сьӧртіыс (14 934,2 км2 ыжда) этӧ лоӧ медыджыт район Коми кытшын, кӧдаись сія босьтӧ 46%. Гайна районкӧт ордчӧн куйлӧны: рытвылын Коми Республикаись Койгорт район, ойвылын – Коми Республикаись Кӧрткерӧс да Кулӧмдін районнэз, асыввылын – Перем ладорись Чердын район, лунвылын – Коми кытшись Кӧсладор да Кӧчладор районнэз, а лунвыв-рытвылын – Киров лапӧлісь Камакатыт район. Районын лыддисьӧ 40 олан ин, ны коласын 22 посёлок да 18 грезд (деревня). Олӧны 15,1 сюрс морт (01.01.2009). Ныись 36% – коми отир, 53% - роч йӧз. Йӧзыслӧн топыта – 1,5 морт/км2-ын. Веськӧтлан шӧрин – посёлок Гайна. Гайнасянь Кудымкарӧдз – 163 км. Район вылын юралісьыс – Останин Н. А.. Янсалӧм. Виль нёж янсавтӧдз Гайна районын вӧлі 12 совет (2000 годӧ): Васькина, Гайна, Данилова, Иванчина, Карин, Кебраты, Керӧс, Плёсо, Серебрянка, Старича, Усь Сьӧдъю да Шумин. Олан иннэз. 2000 воӧ районын вӧлі 56 оланін, ӧні кольччисӧ токӧ 40-а. Статус сьӧрті ны коласын эмӧсь 22 посёлок да 18 грезд (деревня). Гал. Гал — этӧ кар Абхазияын, Гал районлӧн канкар. Ганёвчи (Юсьва район). Ганё́вчи — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Ганёвчиыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Гарри Поттер (роман лёдз). e="preserve">Гарри Поттер – сизимторья мойд небӧг, кӧдӧ челядь да томпӧлӧс понда гижис Ыджыт Бриттмуись инька Дж. К. Роулинг. Небӧгын висьтасьӧ сы йылісь, кыдз олӧны да мый керӧны тӧдісь зонка Гарри Поттер да сылӧн медбур ёрттэз Рон Уизли да Гермиона Грейнджер туннэз школаын, Хогвардсын, велӧтчикӧ. Медшӧрӧт сюжет зораммӧ сы гӧгӧр, кыдз Гарри вермасьӧ лёк тӧдісь Волан-не-морткӧт, кӧда босьтӧ бы ас кипод увтӧ туналан мирсӧ. Небӧг лёдзын сизим тор, да нійӧ содталан кынымкӧ удж, кӧднӧ Ровлинг ачыс и гижис. Гарри Поттер небӧг сьӧрті керӧмась фильммез, орсаннэз да мукӧд берся. Небӧг лёдзын одззаыс «"Гарри Поттер да авьяэзлӧн из"» вӧлі первуись лэдзӧм ас кыв вылын 1997 воын, а медбӧрья торыс «"Гарри Поттер да куланлӧн козиннэз"» - 2007 годӧ. Медодзза жӧ лэдзӧмсяняс небӧг гленитчӧма отирыслӧ омӧн му югыт пасьта, сійӧ вылӧ донъялісӧ и бура ньӧблісӧ. 2008 годся юньӧдз небӧгсӧ вузалӧмась 400 миллионся унажык экземпляр да вуджӧтӧмась 67 кыв вылӧ. Гелий. Гелий, нето Шондій (He) — сія химияись 2-ӧд ӧтувтор, дыш газ. Топытаыс вежсьӧ шонтӧг сьӧрті да лоӧ 0,147 г/см³ (−270 °C дырни) нето 0,00017846 г/см³ (+20 °C дырни). Сылӧтан шонтӧг - 0,95 K (2,5 МПа дырни). Горадзуль. Горадзуль (лат.: "Trollius", рочӧн: "купальница") — унавося туруна быдмас лютиккоддьӧммез увтырись. Медматын горадзуль дынӧ этія увтырын лоӧ лягушапаськӧм, кӧда вермӧ быдмыны и ваын. Олӧ горадзульыс ӧддьӧн паськыта Европаын, Азияын да Ойвыв Америкаын. Рытвыв Европаын сія быдмӧ унажыксӧ керӧссэзын. Асыввыв Европаын бӧра видззез вылын, ю оллезын, вӧр кушиннэзын. Азияын этійо турунсӧ позьӧ пантавны невна не быдлаись. Дзир континент лунвыв дорланьӧттяс сія абу. Ойвыв Америкаын Атлантика вадӧрсянь да Лӧнь океанӧдззас зораммӧны горадзульыслӧн кык тыд. Зыряна ладорись комиэз "горадзуль"нас унажыксӧ шуӧны сильканок турун. Миян горадзульсӧ ӧддьӧн радейтӧны. Этія дзоридзыс йылісь гижӧмась уна кывбур. "Горадзульнас" шусьӧ 1923 годся коми небӧг – кывбуррезӧн медодзза ӧктӧт, кӧдо лэдзисӧ перем коми поэттэз. Ӧшмӧссэз. Ракин А.Н. Краткий коми-русский, русско-коми ботанический словарь. Сыктывкар, 1989. Гормӧг. Гормӧг () – этӧ быдмас. Грамматика. e="preserve">Грамматика — кывлад йылісь велӧтӧм. Грамматикаын куим тор. Ӧтікыс туялӧ шуаннэзлісь (торъя кыввезлісь) аркмӧм, кываркмӧм (сідз шусясна дериватология), мӧдыс – шуаннэзлісь вежласяна формаэзнысӧ (морфология) и куимӧтыс – торья кыввесӧ йитан структураэз (синтаксис). Грамматикаыскӧт тшӧтш кывтӧдӧмын сулалӧны фонетика (шыэз йылісь велӧтӧм) да лексикология (шуаннэзлӧ вежӧртассэз югдӧтӧм). Грибова Любовь Степановна. Грибова Любовь Степановна (1933—1986) — Перем коми кытшись коми этнограф, этнография сьӧрті кандидат. Олан туй. Любовь Степановна чужис Кӧчладор районісь Ыджыт Кочаын. Велӧтчис Кӧч посадісь шӧрӧт школаын, Кудымкарись велӧтіссез институтын. Уджаліс Кӧчладор районісь Ӧтӧпка да Петукӧв школаэзын. 1956 воын пондіс велӧтчыны историкӧ Мӧскваись университетын. Велӧтчытӧнняс ветліс нёль научнӧй экспедицияӧ. Велӧтчӧмсӧ помалӧм бӧрын муніс Сыктывкарӧ, кытӧн вӧлі наука уджалісьӧн СССР-ись Наукаэз Академиялӧн Коми филиалын. Кык год бӧрті сія пондіс уджавны перем коми этнография сьӧрті асторья тема вылын — «Историческая традиция в быту и духовной культуре коми-пермяков». 1969 майын Москваись М.Ломоносов нима университетлӧн этнография кафедра вылын Грибова Л. С. дорйис кандидат ним шедтан диссертация. Грибова Любовь пыртіс ассис пай и перем коми литератураӧ. Комиӧн сія гижис пьеса «Чудитчӧ» да кынымкӧ статья. Ошканпассэз. Этнография туялӧм понда Любовь Степановна вӧлі пасйӧм СССР-ись ВДХН-лӧн эзісь медальӧн. Гудаута. Гудаута — этӧ кар Абхазияын, Гудаута районлӧн канкар. Гульрипш. Гульрипш — этӧ кар Абхазияын, Гульрипш районлӧн канкар. Гут. Гут () — сія геббез чукӧрись подаок. Гёттинген. Гёттинген — Германияын, Улісь Саксму лунвылын сулалан университета кар. Карыс – Немеч муын да и быдӧс Европа понда тӧдса кыдз велӧтан да туялан шӧрин. Ганновер, Брауншвейг, Оснабрюк да Ольденбург бӧрын Гёттинген лоӧ ыждаыс сьӧрті витӧт кар Улісь Саксмуын. 1964 во бӧрын коркӧся кытштӧм кар пырис Гёттинген ландкрайсӧ (районӧ) да лоис сы шӧринӧн. 1965 годсяняс карас олӧ 100 сюрс мортся унажык, да сысянь сія лыддиссьӧ Германияын ыджыт карӧн. Мӧдік ыджыт каррез Гёттинген гӧгӧрын: Кассель (38 км лунвыв-рытвылас), Хильдесхайм (70 км ойвылас), Брауншвейг (92 км ойвыв-асыввылас), Эрфурт (98 км лунвыв-асыввылас), Ганновер (105 км ойвылас) да Падерборн (120 км рытвыв-ойвыв-рытвылас) География. Гёттинген куйлӧ Лайне-Ильме увтас да Гёттингер Вальд вылынін коласын. Сы пырйӧт лунвывсянь ойвылӧ котӧртӧ Аллерӧ усян Лайне нима юок. Карыслӧн ойвывся тор Венде кузя котӧртӧ "Венде" шор, ойвыв-асыввыв торрезӧттяс – "Луттер" шор, а рытвыв торрес пырья – "Гроне" шор. Кынымкӧ километра ылынаын ойвылас пондӧтчӧ "Нёртенер Вальд". Карыс лунвыв дорын куйлӧ Лайнеись ва босьтан "Гёттингер Кисзэ" нима ты. Гёттинген кар увтӧ пыран муэз куйлӧны саридз вевдӧрсянь 138–127,5 м вылынаын, рытвывлань "Клеперберг" да "Хайнберг" керӧссэзсянь, а Гёттингер Вальд ассыввыв дорын сулалан "Макенрёдер Шпитце" лоӧ медвылын керӧсӧн Гёттинген карас. Кар му вылын, Лайнесянь рытвылас куйлӧ "Хагенберг" (сідзжӧ сійӧ шӧны "Учӧт Хаген", 174 м), а кык километраын сысянь лунвылас – некрут вылынін "Эгельсберг". Карыслӧн рытвыв визир бердын лэбӧны эшӧ кык керӧс: "Кнутберг" (363 м) да "Куберг" (288). Гёттингер Вальдсянь топ рытвылас сулалан Гёттинген лоӧ вит вылынін шӧрын. Энія вылыніннэс: Золлинг (34 км ойвыв-рытвылӧ), Гарц (60 км ойвыв-асыввылӧ), "Кауфунгер Вальд" (27 км лунвыв-лунвыв-рытвылӧ), "Дрансфельдер Штадтвальд" (13 км лунвыв-рытвылӧ) да "Брамвальд" (19 км рытвылӧ). Отир. Оліссезлӧн лыдыс Гёттингенын шӧрӧт веккезсянь ни пыр быдмӧма, а виль кад пондӧтчӧмсянь ӧддьӧн ни чожа. 1985 воын карас олісӧ медуна отирыс – 132.100 морт. Сэсся пондісӧ чинны. 2006 декаб 31 лун кежӧ Гёттингенас кольччис 121.581 пыр олісь морт. Уна отирыс велӧтчӧны Гёттинген университетын: 2005/06 тӧвнас токӧ сэтчин вӧлі 24.400 велотчись, а сысся и мӧдік институттэз эмӧсь. Быдсӧн босьтӧмӧн студеттэс карас лоӧны оліссезісь 20 % мымда. Веськӧтлӧм. Карись обербургомистр – Вольфганг Майер (СПД). Янсалӧм. Нывка дзодзоггезӧн - карлӧн символ Мукӧдын сёрӧнжык ӧтлаӧтӧм кытшшез коласісь кольччӧ асвеськӧтлӧм. Сэтчин эмӧсь отирсянь бӧрьян советтэз (9-13 мортӧн), асланыс юралісь (ортсбургомистр). Советтэзын видзӧтӧны кытш понда тӧдчана моггез, но медбӧрья кыв кольччӧ Гёттинген кар советыслӧ. Аслыныс советтэз бӧрйӧны: Гайсмар (Цитентерассаэзӧн), Гроне, Херберхаузен, Хольтензен, Николаусберг, Роринген, кыкӧн ӧтік совет бӧрйӧны Венде да Деппольдсхаузен, Эллихаузен да Эзебек, куимӧн – Гросс Эллерсхаузен, Хетьерсхуазен да Кнутбюрен. Ордча посадмуэз. Гёттинген карыскӧт межаасьӧны сизим посадму, кӧдна быдӧнныс пырӧны Гёттинген районӧ: Бовенден, Вааке (лоӧ ӧтласа Радольфсхаузен посадмуын), Гляйхен, Фридланд, Росдорф, Дарнсфельд кар (лоӧ ӧтласа Дарнсфельд посадмуын) да Аделебзен. Ді (Удора район). e="preserve">Ді (рочӧжык: Острово) — грезд (деревня) Коми Республикаись Удора районын, Благоев кармуас. Куйлӧ Удора район рытвылын, Благоев кароксянь 22 км ылынаын. Ним йылісь. Грездлӧн ним артмӧма коми "ді" (остров) кылісь. Роч нимыс калька коми вылісь. История. Кӧркӧ татӧн вӧлі пондӧтчан школа, клуб, пельшӧр пункт. Отир. Ӧні Ді грездын олӧны кык морт. Дӧйӧг (ю). e="preserve">Дöйöг ю посад дынын Дӧйӧг () — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – 42 км. Бассейныс – 234 км² ыжда. Дӧйӧгыс аркмӧ Асыввыв Дӧйӧг да Рытвыв Дӧйӧг ӧтлаасьӧмӧн. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс – Белмысшор – усьӧ Дӧйӧгас шульгаланьсянь. Шулак грезд дорын Дӧйӧгӧ усьӧ веськытланьсянь Борганика. Ю дорын сулалӧны олан иннэз: Шулак, Пикановчи, Дӧйӧг, Якушев, Петбор, Логинов. Дӧйкар (Юсьва район). Дӧ́йкар — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Иньва ю дорын. Дӧйкарыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Данмарк. Данмарк нето Данму (дан кыв вылын,) — дан отирлӧн канму Ойвыв Европаын. Скандинав канмуэз коласын сія медлунвывся. Куйлӧ лунвылын Норвегсянь да лунвыв-асыввылын Шведмусянь, кӧднасянь сія янсӧтӧм саридз виссэзӧн. Мувывся визир Данмаркыслӧн токӧ ӧтік, лунвылас, кытӧн сія межаасьӧ Немечмукӧт. Рытвылас канму петӧ Ойвыв саридз дорӧ, асыввылас – Балты саридзӧ. Ачыс муыс куйлӧ Ютланд кӧджын да 409 ді вылын, кӧднаись медыджытӧсь Зеланд, Фюн да Ойвыв Ютланд. Данмарк видзӧ саридз сайын муэз: Калаалит Нунаат да Фарер діэз, кӧдна лоӧны асвеськӧтлан регионнэзӧн дан канмуын. Данмарк пырӧ НАТО-ӧ да Ӧтласа Европаӧ. Дебрецен. Дебрецен (мадьяр кыв вылын "Debrecen", латынь вылын "Debretinum") — Мадьярмуын ыждаыс сьӧрті мӧдік кар. Сія Хайду-Бихар ладорлӧн да Дебрецен районлӧн шӧрин, Тіса сайся регионын – медыджыд да медтӧдчана кар. Мукӧдкоста Дебреценсӧ шуӧны кальвинисттэзлӧн Ромаӧн. Первуись нимыс казьтывсьӧ XIII векын. 1361 воын сія – неыджыт карок, а 1683 годӧ король лэбтӧма сійӧ «мезмыт кар» рангӧдз. Европа пасьта кар йылісь тӧдісӧ татісь ыджыт ярманка увья, а сідзжӧ кальвинизм сьӧрті тыдалана школа увья. Кыкись Дебрецен вӧлӧма Мадьрму понда канкарӧн, 1848–49 воэзӧ да 1944 годӧ. Уна веккез сьӧрна неӧтпыр сотчылӧма, а муюгытся мӧд косясян коста сійӧ буракодь паздӧмась. Талун Дебрецен мадьяр оланіннэз коласын чожа зорамман кар. Дебреценса ыждӧтӧны ассиныс гортнысӧ кар гаж дырйи апрель 11 лунӧ. Декаб. ="preserve">Декаб Эксай де Берри Часословасын Декаб — этӧ тӧлісь. Дозмӧр. Дозмӧр () — сія кай. Ростов (Дон). Ростов нето Донладор Ростов () — этӧ ыджыт кар Рочму лунвыв-рытвылын, Дон ю дорын, Азов саридзсянь 46 км ылынаын. Этія Ростовыс — Ростов лапӧвлӧн канкар, Лунвыв федерал кытшлöн шöрин. Карас олöны 1 103 700 млн морт. Ростов — веськöтлан, культура зорöтан, туялан-велöтан да индустрия видзан гырись центр Рочму лунвылын. Сія новйö гора ним "лунвывся роч канкар". Ростовыс пырйöт мунöны уна транспорт туйез, сысянь сійö шуöны и Кавказ воротаöн. История. center Дубровка (Лолӧгӧ усян ю). ="preserve">Дубровка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Дубровкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Дуді. Дуді () — сія кай. Европий. Европий (Eu) — сія химияись 63-ӧд ӧтувтор. Небыд металл, эзісь-чочком рӧма. Топытаыс — 5,243 г/см³. Сылӧтан шонтӧг — 1 095 K. Едью (ю). e="preserve">Едью (сідзжӧ шуӧны "Едь", "Еддю", рочӧн "Ядьва") — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Исывлӧн веськыт вож. Едьыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын эм Еддю нюр. Ядьваӧн шусьӧ сідзжӧ Юсьвалӧн шульга вож. Едэма (Изьва район). e="preserve">Едэма (рочӧнжык "Васильевка") — Коми Республикаын, Изьва районісь Кельчиюр посадмуын грезд. Ним йылысь. Коми ним "Едэма" аркмис натьтӧ изьватас сёрниын ветлана едэма ‘нюрьяин’ кывсянь. А сідз-ту едӧма – этӧ лоӧ ‘сукмӧм, косьмӧм (вир йылісь)’. Куйланін. Грезд сулалӧ Печора ю дорын, Кельчиюр посадсянь 11 км ылынаын. Ордча оланіннэз: Изьвавом, Галфедь, Неридз. География. Грездсянь неылӧт котӧртӧ Изьва ю. Ордчӧн эм Едэма яг. Оліссез. Оліссез шуӧны асьнысӧ едэмсаяс (ö.л. – едэмса). 2010 год кежӧ татӧн олӧны дзир 8 морт. Чужан кыв нылӧн – коми (изьва диалект). Медуна отир новйӧны фамиллё Филиппов. Том отирыс грездас абуӧсь, оліссез сё 40 годся пӧрисьжыкӧсь. История. Грезд аркмӧма 1859–1859 воэзӧ. Медодз сы йылісь гижисӧ 1858 годӧ сідз: выселок Едомский. 1918 годӧ сія шусьӧ Едомскӧй грезд (нето Мазалиха). Вӧлӧма сэк татӧн кык горт, олӧмась 15 морт. 1926 воын Мазалины грездын (нето Едомаын) лыддьӧмась 9 горт да 40 морт оліссезӧс (20-а вӧлісӧ айкаэз да 20-а инькаэз). 1930 годдэзӧ татӧн уджалӧма кучик керан завод. 1970–1980 воэз сьӧрна отирыс пондасӧ татӧн овны лёка етшажыкӧн: эшӧ 1970 годӧ Едэмаын вӧлі 124 морт, а 1979 во кежӧ кольччӧмась токӧ 47-а. 1989 во кежӧ грездас кольччисӧ дзир 26 морт (14 мужик да 12 женскӧй). 2001 годӧ лоис быдсӧн 12 морт ни. 2010 годӧ олӧны кыкьямыса. Мӧдіккез мунӧмась, мыля абу удж ни велӧтчанін. Да и мӧдік оланіннэзӧдз петавны сьӧкыт, ылынӧв да. Веськӧтлӧм. Грезд пырӧ Кельчиюр посадмуӧ. Аслас веськӧтлан ни милиция пост абу. Кӧзяйство. Авто туез абуӧсь, товар кыскавны позьо токӧ Изьва ю кузя. Но грездын эм мотоцикл, коть автомобиллез абуӧсь жӧ. Эм учӧтік вузясянін. Отирыс олӧны пенсия вылӧ. Вӧралӧны да кыйӧны чери. Культура да велӧтчӧм. Школа ни культура керку грездас абу. Ӧшмӧссэз. "Жеребцов И. Л.", "Мусанов А. Г." Где ты живешь? (гипермедиаэнциклопедия). Катькар. Катькар () — этӧ кар Рочмуын, Свердлов лапӧвлӧн канкарыс. Ельдӧг. Ельдӧг () — этӧ тшак. Емва (ю). Емва () — ыджыткодь ю Коми Республикаын. Эжва юлӧн веськыт вож. Кузяыс 499 км, бассейныс 25 600 км² ыжда. Котӧртан перытаыс Весыва грезд дорӧттяс 196 м²/с. Емва пондӧтчӧ Тиман мусюр вылын, сэсся котӧртӧ лунланьӧ да усьӧ Эжваӧ Емдін посад дынас. Медыджыт вожжес: Весыва, Йӧвва, Ворыква. Емва район. Емва район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын, республикалӧн 15 районнэзісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Емва карын. Район аркмис 1939 июль 14 лунӧ. 1963 годӧдз шусьӧма Кӧрттуй район (рочӧнжык – Железнодорожнӧй район) География. Районыс 24,6 сюрс км² ыжда. Куйлӧ Коми Республика рытвылын. Межаасьӧ рытвылын Удора районкӧт, ойвылын Чилимдін районкӧт, асыввылын Уква кар кытшкӧт, лунвылын – Кӧрткерӧс да Емдін районнэзкӧт. Район пырйӧт мунӧ кӧрттуй Котлас–Вӧркута да автотуй Сыктывкар–Сӧснагорт. Мувевдӧрыс вӧрсялӧм да нюрсялӧм, неыджыт мыссэза, но волькыткодь. Ойвыв-рытвылын волькытіныс пӧднассьӧ Тиман мусюрӧн, кӧда лэбӧ татӧн 353 м вылынаӧдз. Климатыс шӧркодя континентвывся. Январ коста шӧрӧт шонтӧгыс -17 °C, июль коста +15 °C. Енӧжваыс усьӧ шӧркодя 550 мм-ӧн год сьӧрна. Медыджыт юэз: Емва да сылӧн вожжез: Весыва, Едва. Медпаськыт ты районас – Синдор ты. Колана шедтассэзісь татӧн эмӧсь извесняккез, лыа, кӧдза, сёйму, сотчан сланеччез, бокситтэз, изсов. Вӧрыс унажыксӧ кӧзъяин нето пожумсора кыдзза-кӧзъя, шочжык лисвеня. Вӧр подаись панталан татісь вӧрмӧсӧс, ланаӧс, ондатраӧс, ю мойӧс. Кайез коласісь поздісьӧны дозмӧр, тар, сьӧла. Юэзын да тыэзын уна дона чери: семга, нельма, сиг, хариус. Ӧтӧр дорьян муэз: Ботаника сьӧрті вӧр-ва казьмӧтан «Кедраёль», Синдорись ӧтласа заказник, нюррез дорьян 19 заказник. История. Емва дорын отирыс олӧ важынсянь. Емва пӧлӧн да Синдор ты гӧгӧр сёэзӧн вӧлісӧ сулаланіннэз, овмӧтчаннэз, дзебсяннэз, вежаиннэз. Татісь адззӧмӧсь ӧддьӧн уна важся казьмӧтаннэз да кладдэз. Медъёна пондісӧ отирыс поздісьны татчӧ виль эрася мӧд сюрсвоын. 400 вося дыржык ни сулалӧны грезддэз (деревняэз) Кони, Весыва да Рак, Серегов посад. А Виз посад да Турья посад тыртӧмась вит сё годӧн ни. Виз посадсӧ, кӧдӧ рочӧн шуӧны Княжпогост, аркмӧтӧма кинкӧ Емва ӧксы увтырись. Этія увтырыс юраліс Эжва Перемын 1451–1502 воэзӧ. Крессьяна гӧрлӧмась му, видзлӧмась пода, чериавлӧмась да вӧравлӧмась. Мукӧдыс мунлӧмась кошшыны удж Серегов керӧс дорӧ, сов шедтанінас. Медбура зорамас Сереговын промысёл XVII век помланьын, кӧр татісь завод пырис Рочмуас совпуан сьӧрті медгырись уджиннэз коласӧ. Район Емваас лӧсьӧтӧмась 1939 годӧ июль 14 лунӧ. 1963 годӧдз сія шусьӧма Кӧрттуй район (Железнодорожнӧй район). Советтэз дырни татӧн уна мый вежсис. Пондіс уджавны Княжпогостын механика завод, районісь вӧрпункт, вӧлі осьтӧм пусіа плитаэз лэдзан завод, Синдорись газсуктан поз, мӧдік уджаиннэз да аркмӧтӧммез. Отир. Оліссез 29,7 сюрс морт. Йӧзыс олӧ 48 оланінын, медыжытӧсь – Емва кар, посёлоккез: Синдор, Мещура, Ветью да Чимиавӧрӧк, посаддэз: Сьӧська да Серегов. Оліссез коласын 17,9 % – комиӧсь. Рочму шӧрись ваявлӧны татчӧ уна пукаліссезӧс. 2002 вося гижöтöм дырни татöн вöлісö 64,4 % роччез, 7,7 % украинса, 2,4 % беларуссэз да 0,9 % немеччез. Политика да веськӧтлан. Район вылын юралісьыс Такаев Радик Николаевич. Веськӧтланын медыджытыс Попов Виктор Александрович. Веськӧтланлӧн адресыс: 169200, Емва район, Емва кар, Дзержинскӧй туй, 81; факсыс (82139) 224-86. Янсалӧм. Веськӧтлӧм могись Емва район янсӧтӧма 12 тор вылӧ: татӧн эм кык карму да 10 посадму. Емдін район. Емдін район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин — Айкатыла посад. Айкатыласянь Сыктывкарӧдз 95 км. Районыс аркмӧтӧм июль 15 лунӧ, 1929 годӧ. География. Емдін районыс 4.775,1 кв. км ыжда. Куйлӧ Коми Республикалӧ лунвыв-рытвылын. Межаасьӧ Емва районкӧт асыввылын, Сыктывдін районкӧт лунвылын, Кардор лапӧвкӧт рытвылын да невунка Удора районкӧт бӧра ойвылын. Мувевдӧрыс волькыткодь, медыджыт вылынаэз 157 м. Климат шӧркодя континентвывся. Январ коста шӧрӧт шонтӧгыс -15,5°С, июль коста - +16°С. Енӧжва усьӧ 550 мм-ӧн во сьӧрна. Медыджыт юэз районас Эжва, Емва да Еринь. Районыс куйлӧ шӧрӧт парма отын; 86,4 % вылӧ районыс вӧрсялӧм. Му-видз уджалӧм понда лӧсялӧ токӧ 3,4 % му, сы лыдын гӧран му – 1,1%, ытшканыс – 1,6%, пода йирсьӧтаныс – 0,7%. Вӧр фонд торйӧтӧм кык вӧрхоз коласын: Айкатыла (381,0 сюрс гектар, сы лыдын вӧрсялӧм мувывтор – 352,6 сюрс га) да Чернам (74,7 сюрс гектар, сы лыдын вӧрсялӧм мувывтор – 70,5 сюрс га). Пуовӧй тырбур лыддьӧны ӧтас 32, а мӧдас 7,2 млн. кубометр. Районас эм ихтиология сьӧрті заказник – Йӧвты. Колана шедтассэз: строитчан да кварца лыаэз, песӧка-кӧдза сорассэз, кирпич да сылӧтан сёйез, минерал пигменттэз, кӧдна лӧсялӧны миччез керӧм понда. Районын уна торф, ваувтся минерала да дуб ваэз. Эмӧсь пуксьӧссэзын кӧрт рудаэз. Ӧні татісь кошшӧны и мусир. История. 1380 во – Вежа Степан лӧсьӧтӧ кар Емдінын чудляналӧн вежаин туйӧ, кытісь сія сотӧма вежа кыдз. 1383 годӧ Емдінын лоӧ Перем епископлӧн шӧрин. 1564 во – Перем епархия вуджӧ Емдінісь Вологдаӧ. XVI век помын веськӧтлан шӧрин вуджӧтӧны Емдінісь Яренскӧ. 1903 во – Емдінӧ осьтӧны медодзза больнича (10 морт вылӧ). 1918 июль 22 лунӧ Емдінын лӧсьӧтісӧ волось понда исполком, кӧдаын юравны пондіс М. Г. Амосов. 1921 август 22 лунӧ Коми асвеськӧтлан лапӧлын аркмӧтӧм Емдін уезд, кытчӧ пырлӧмась ӧння Емдін, Удора да Емва районнэз. Оліссез уездас вӧлісӧ 43 сюрс морт. 1925 во – Емдінӧ осьтӧны уезд понда больнича (25 морт вылӧ), кытӧн уджалісӧ ӧтік веськӧтісь да куим пельшӧр. Сія жӧ годӧ уездас пондіс ветлыны киномыччалан. 1926 во – оссис уезд понда библиотека, кытӧн вӧлі 3901 небӧг гыриссез понда да 512 челядь понда. 1926 во – лэдзисӧ токкеранін, етшыс 6,5 сюрс ватт. 1929 воӧ Емдін уезд туйӧ лоис Емдін район, эта дырни сы дорись янсӧтчис Удора район. 1929 годӧ Емдінын аркмис медодзза колхоз "Мезмыт удж". 1929-30 во тӧв сьӧрна Емдін районӧ вӧрлэдзӧм понда локтісӧ медодзза 4 трактор. 1930 во – Емдін районын лӧсьӧтісӧ радиопоз. 1930-31 воэз сьӧрна лӧсьӧтісӧ эшӧ нёль колхоз. 1931 гожум кежӧ колхоззэзӧ пыртӧмась 43% крессянасӧ, а 1937 тулыс кежӧ – 90%. 1931 годӧ Емдінын 2 ступеня школаись керисӧ Педагогика сьӧрті техникум, кӧда уджаліс 1954 воӧдз да дасьтіс 900 мымда велӧтіссезӧс. 1933 годӧ лэдзисӧ медодзза группасӧ. 1934 во – осьтісӧ МТС-эз Емдінӧ да Гамӧ. 1939 во – Емдін районісь торйӧтісӧ Емва район (сэк шусис "Кӧрттуй район"). 1943 годӧ веськӧтлан шӧринсӧ вуджӧтісӧ Емдінісь Айкатылаӧ. Отир. Оліссез Емдін районас 31,2 сюрс морт (2009 во кежӧ). Йӧзыслӧн тшӧкыта 8,1 морт/км². 2002 вося гижӧтӧм дырни районын олісӧ роччез 56,0 %, комиэз 29,5 %, украинса 5,8 %, беларуссэз 1,5 % да немеччез 1,2 %. Карын оліс быдӧс отирись 64,8 %. Политика да веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс Махмудов Михаил Махмудович. Веськӧтланыслӧн адрес: 169040, Емдін район, Айкатыла посад, Шӧр туй, 112. Факсыс (82134) 201-39. Янсалӧм. Район янсӧтчӧ 12 веськӧтлан юкӧт вылӧ.Татӧн эм кык карму да дас посадму. Оланіннэз. Емдін районын 53 оланін: ӧтік кар (Микунь), ӧтік карок (Зӧвсьӧрт), 12 посёлок, вит посад да 34 грезд. Культура. Район отир понда петӧ «Вперёд» газета (роч кыв вылын). Енгаг. Енгаг () — сія геббез чукӧрись подаок. Ерыч (ю). ="preserve">Ерыч — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Ерычлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Жов. Жов () — этӧ быдмас. Жонь. Жонь () — сія кай. Жувшор (ю). ="preserve">Жувшор — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Жувшорлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Жук (Юсьва район). Жук (рочӧнжык Жукова) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ шор дорын, Истер да Веськыт Ык юэз коласын. Жукыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Зӧр. Зӧр () — этӧ быдмас. Забган (Юсьва район). Забган (рочӧнжык Забганова) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас учӧтик грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Велва ю дорын. Забганыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Зарни. Зарни (Au) — сія химияись 79-ӧд ӧтувтор. Дона металл, веж рӧма. Дорсяна. Топыта - 19,32 г/см3. Сылӧтан шонтӧг - 1064,43 К. Зарни ӧшка. Зарни ӧшка ("עגל הזהב") — этӧ идол. Зиль-Зёль. e="preserve">Зиль-Зёль — этӧ коми зыряналӧн сьыланкыв. Шыладыс В.Гущинлӧн Кыввезыс А.Шебыревлӧн Гулыд сӧстӧм ягыс, чизыр тӧлыс – Зобга. e="preserve">Сера зобга пукалӧ ув вылын Зобга (лат.: "Strix", рочӧн: "неясыть") — сюзь чукӧрись кай увтыр. Шусьӧ эшӧ "пельтӧм сюзь". Олӧ Европаын, Ойвыв Африкаын, Азияын да Америкаын. Лысьӧрыс 30-84 см кузя. Пелькодьӧм тыввез абуӧсь. Пель осьтаэз ыджытӧсь, абу симметрия сьӧрті тэчӧмӧсь, нія быдсӧнкодь вевттьӧмӧсь кучик чукырӧн. Нырыс кузь, боккезсянь топӧтыштӧм. Тыв-гӧныс рышкыт, рудвевья, мурӧма серрезӧн. Коми (зыряна) кыв. Коми (зыряна) кыв нето (аснимыс коми кыв) — коми отир кылыслӧн öт регионісь стандарт, кӧдӧ зорӧтӧны Коми Республикаын. Коми кывлісь мӧд регионісь стандарт – перем коми кыв – видзӧны Перем ладорись Коми кытшын. Зыряналӧн коми кылыс, коми кыв да, пырӧ урал кыввезлӧн чудь-йӧгра увтырӧ, перым чукӧрас. Торья кыввезын содтассэз агглютинасьӧны, сёрникузялӧн унажыксӧ номинатив тэчас. Зыряна нёж комиӧн баитӧны 217 сюрс морт. Ассиныс лыддьӧтан кыв коми зыряна зорӧтӧны XIV вексянь. Кыв вӧлі нормируйтӧм Коми (зыряна) лапӧлын 1918'-1938' воэз сьӧрна. Ӧння гижан нормаэз кодифицируйтӧмӧсь 1938' годӧ. Зыряналӧн коми кыв лыддисьӧ кыв стандартӧн Коми Республикаын, кытӧн коми отирыс (коми зыряна) баитӧны коми кывлӧн дас диалект вылын да рочӧн. Энія диалекттэз унажыксӧ лоӧны коми кывлӧн зыряна сёрнитаннэзын. Ассиныс лыддьӧтан кыв лӧсьӧтікӧ зырянаыс подыс туйӧ бӧрйӧмась ойвыв да лунвыв сёрнитаннэз коласісь диалект (Сыктывдін диалект), кӧда вылын баитӧны комиэз Сыктывкарын (зыряналӧн канкар) да сы гӧгӧр. Сэтчӧ содтӧмась нетырман кыввез да кывлад сьӧрті варианттэз мӧдік диалекттэзісь. Кыв отир оланын. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми кыв сьӧрті социолингвистика" Баитіссез. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми зыряна кыв вылын баитіссез " a> туй нима пӧв кык кыв вылын 2002' вося гижӧтӧм сьӧрті Роч муын зыряна нёж комиӧн баитӧмась 217 сюрс морт. А быдсӧн зырянаыс – 307 сюрс, сідзкӧ мам кыв тӧдӧны токӧ 70% кыным. Статус. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми зырына кывлӧн статус" Коми Республикалӧн конституция сьӧрті зыряналӧн коми кыв лоӧ роч кывкӧт ордчӧн Коми Республикаын веськӧтлан (каналан) кылӧн. Этія кыв вылӧ веськӧтлан керкуэзын вуджӧтӧны туйдӧттэз, бланккез да мӧдік документтэз. Сы вылын позьӧ баитны татісь парламентын (Каналан Совет) да правительствоын. Республикаись Юралісьыс лыддьӧтӧ ёрдкыв (присяга) медодз комиӧн. Каррезын да посаддэзын нима пӧввесӧ тшӧктӧны ӧшӧтны кык кыв вылын: комиӧн и рочӧн. Коми кыв зорӧтӧм сьӧрті Коми Республикаын лэдзӧма торья программа, уджалышӧ терминнэз да орфография лӧсьӧтан поз. Юӧртан везӧт. "Унажык сы йылісь видзӧт: Зыряналӧн коми кыв масс-медиаын" Фонология. Коми фонология видзӧтӧ, кытшӧм сёрни шыэз эмӧсь коми кылын, кыдз нія вежсьӧны нето асалӧны ӧтамӧднысӧ сёрниын, мыйся шы вынсьӧтан лоӧ аскодяӧн торья коми диалекттэзлӧ нето лыддьӧтан кыввезлӧ. Шыэз. Зыряналöн коми кылын нія жӧ сёрни шыэз, кыдз и перем коми кыланым. Быдсӧн важ вужья шуаннэзын пантасьӧны 33 торья шы. Шывынсьӧтӧм. Коми (зыряна) кылас шывынсьöтöмыс мезмыт, но унажыксö вынажыкöн овлö медодзза слог. Унаö лыддян. Унаö лыдян суффикс зыряналöн -яс (= перем коми -эз). Этія суффикс некöр оз вежсьы. Асалан. Асалан содтассэз нія жö, кыдз и перем комиын, токö öтікö лыддяна 1' мортінас форма -öй (-ö туйö), а 2' мортінас суффикс помас -д (-т туйö). Кöрталан (Падеж). Коми зыряналöн лыддьöтан кыланыс 16 кöрталан (перем коми кылын 18). Ордчöтан -ся суффикс зыряналöн абу. Сы туйö гижöны: öт вежöртасын кындзи кывбöр (Илля кындзи ставöн гортын 'Илляся быдöнныс гортын'), мöд вежöртасын петан падежлісь -ысь суффикс (ошкыс мортысь вынаджык 'ошыс мортся вынажык'). Абу зыряналöн и вертикальöт судзан -ви суффикс (сы туйö шуöны -öдз суффикс нето выйöдз кывбöр: пидзöсöдз, пидзöс выйöдз 'пидзöсви') Вуджан падежас -öд суффиксся эм эшö -ті суффикс: ветлöдлі вöръясті нето ветлöдлі вöръясöд 'ветлöті вöррезöт'. Лыдним. Унажык лыдниммез кыкнан коми стандартын öткодьöсь. Зюзьдін район. Зюзьдін район () — Киров лапӧлісь веськӧтлан юкӧт, муниципал район. Зюзьдін му – Коми отирлӧн важся горттэзісь ӧтік. Шӧриныс – Афанасьева карокын. Афанасьевасянь Кировӧдз ылына. Районыс аркмӧтӧм 1929 годӧ. Веськӧтліссез лыддьӧны аркман каднас 1963 во, кӧр районыс босьтіс роч ним Афанасьевскӧй. Ним. Районыслӧ коми ним пуктӧма Зюзьдін (рочӧнжык Зюздина) посад сьӧрті, кӧдӧ ӧні шуӧны Афанасьева. Посадыс сулалӧ Сюзьва ю уссёын (дінын), да сысянь перво шусьӧма Сюзьдін ‘Сюзь уссё’. Сэсся пондӧтчан шыыс гораммӧма, а сэсся роччез и д-сӧ небзьӧтӧмась да -а помас содтӧмась, лоас Зюздина. Коминас мийӧ гижам Зюзьдін. География. Зюзьдін районыс ыжда. Куйлӧ Киров лапӧв асыввылын. Межаасьӧ Камакатыт районкӧт ойвылын, Омутнинск районкӧт рытвылын, Удмурт республикакӧт лунвылын да Перем ладорись Коми кытшкӧт да Сива районыскӧт асыввылын. Район асыввылын – Камайыв вылынін, мувевдӧрыс татӧн мыссэза. Рытвылас бӧра – уланін, татӧн уна нюррез. Медыджыт ю районас – Кама, кӧдаӧ усьӧны районісь быдӧс мӧдік юэз. Веськыт ладорись Камаӧ усьӧны Леман (вожжес – Ёрдва, Ив), Кедра, Кӧлыч (вожжес – Сӧзим, Езжа), Чус (вожыс – Омен), Сюзьва, а шульга ладорись – Лопья, Ыджыт Пызан, Сьӧва, Лытка, Ченӧг, Томызь, Кая, Нёпыль, Вок, Пура. История. XVІ век помын вӧлі аркмӧтӧм Зюзьдін волось (шӧрин – Зюзьдін погостын), кӧда вӧлі Кай уездын сизим веськӧтлан юкӧтісь ӧтік. 1708 годӧ Зюзьдін волось пыртісӧ Ятка муӧ. XІX векӧ Зюзьдін муэз лоисӧ Ятка губерняись Глаз уездын. Ӧння район му вылын лӧсьӧтісӧ нёль волось: Афанасьева, Бисерова, Гордина, Георгиевскӧй. 1921 воын, Удмурт лапӧв аркмӧм бӧрын, Бисерова, Афанасьева да Гордина волоссез лоисӧ Ятка губерняись Омутнинск уездын. 1929 годӧ июнь коста нійӧс ӧтлаӧтісӧ да вились аркмӧтӧм Улісь Новгорт ладорись Ятка кытшын керисӧ Зюзьдін район. 1935 воын, Зюзьдін районсӧ янсӧтісӧ кыкӧ: Зюзьдін район да Бисерова район, кӧднӧ 1955 бӧра ӧтлаӧтісӧ. 1963 годӧ Зюздін районлӧ сетісӧ роч ним – Афанасьевскӧй. 1966 годӧ Зюзьдін (Афанасьева) посад лоис карокӧн. Отир. Олӧны Зюзьдін районас, ны коласын коми отир – ӧтік сюрс мымда. Комиэз Зюзьдін ладорын ӧддьӧн рочсялӧны, эшӧ 1926 годӧ мияніссез татӧн вӧлісӧ (быдсӧн олӧмась сэк Зюзьдін муас). Ӧні карокын олӧны, мӧдіккез – грезддэзын да посаддэзын. Отирлӧн тшӧкыта –. Веськӧтлан. Зюзьдін район вылын юралісьыс Казаков Леонид Кузьмич. Веськӧтланын медыджыт Сероев Александр Ананьевич. Янсалӧм. Зюзьдін район янсӧтӧма 7 веськӧтлан юкӧт вылӧ, татӧн ӧтік карму (Зюзьдін) да квать посадму. Одзжык татӧн вӧлі 19 веськӧтлан юкӧт (поссовет да сельсоветтэз, сэсся посад кытшшез) Оланіннэз. Быдсӧн лыддьӧны Зюзьдін районас 202 оланін. Ид. Ид () — этӧ быдмас. Ижкар. Ижкар нето Иж () — Волгаладорын ыджыткодь кар, Роч Федерацияын каркытш, Удмурт Республикалӧн юркар. Ижора кыв. e="preserve">Ижора кыв (ижора "ižor(k)an keeli/kiili") — этӧ урал вужись чудь-йӧгра группаись кыв. Изкар (Чердын район). Изкар (роч: "Искор") — этӧ посад Рочмуын, Перем ладорын. Изъяшор (Велваӧ усян ю). ="preserve">Изьяшор — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн шульга вож. Изъяшорыс ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Изьва (ю). Изьва (рочӧнжык: Ижма) — Коми Республикаын ю, Печоралӧн шульга вож. Кузяыс 531 км, бассейныс 31 000 км² ыжда. Шӧркодяс ва видзӧм уссёсяняс 154 км ылынаын 203 м³/сек. Тыртчӧ унажыксӧ сылан лымнас. Кынмӧ нояб шӧрын, оссьӧ май шӧрын. Медыджыт вожжес – Уква, Айюва, Сэбысь. Изьваыс пондӧтчӧ Тиман керӧссэз лунвылын, котӧртӧ ойвыв-рытвылӧ.Катытын вадӧррез вӧрсялӧмӧсь, кывтытас ю дорас унажыксӧ видззез да нюррез. Ӧрыс чукыля, шӧрӧт да катыт визулын эмӧсь коссез да ваувтся иззэз. Медыджыт кось – Сьӧлӧм кось, кӧда куйлӧ юас Сӧснагортсянь кывтытжык. Катытас юыс кывтӧ Вылыс Изьва посёлок пырйӧт, шӧрӧт визулын, Уква ю уссё дынын сулалӧ Сӧснагорт кар, кӧдӧ 1957 шуисӧ "Ижма" (м.ш. "Изьва"). Уква кар сулалӧ Сӧснагортсянь 8 км ылнанын, Уква ю кывтытынжык Уква ю уссёсяняс Изьваыт лӧсялӧ уйӧтаннэз (судноэз) понда. Кывтытас Изьва бура паськалӧ, визулыс жагмӧ, ю вылас аркмӧны виссэз, курьяэз да ыджыт діэз (островвез). Изьва усьӧ Печора юӧ Изьвавом посад дорын. Изьва район. Изьва район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын, республикалӧн дасвит районісь ӧтік. Районыс аркмӧтӧм 1929 годӧ, юль 15 лунӧ. Куйлӧ Изьва ю пӧлӧн да ойланяс, Изьва уссёланьын, Печора дорын. Изьва районыскӧт межаасьӧны Чилимдін район рытвылын, Ускар каркытш ойвылын, Печора район асыввылын, Уква каркытш да Сӧснагорт район лунвылын. Районыс 18 420 км² ыжда. Оліссез – 20 сюрс морт гӧгӧр (2007 во). Отирись 85 % комиӧсь, баитӧны изьватас диалект вылын; 10 % – роччез. Веськӧтлан шӧрин – Изьва посад, кӧдасянь Сыктывкарӧдз 544 км, а медматын кӧрттуй поз дынӧдз (Йираёльӧдзыс) – 102 км. Районӧн веськӧтланӧ гижны: 169460, Изьва район, Изьва посад, Сӧвет туй, 45, факсыс (82140) 942-40. Район вылын юралісьыс – Дитятев Пётр Николаевич. Районісь советын веськӧтлісь Артеев Анатолий Иванович. Имайка (ю). ="preserve">Имайка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Имайкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Вадорыс нюрсялӧм. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю вылын эм ӧтік пос. Уссё дорын важ бараккез. Олан иннэз абуӧсь. Инта каркытш. e="preserve">Инта кар кытш Коми Республикаын Инта каркытш () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын, республикалӧн вит каркытшшезісь ӧтік. Шӧрин – Инта карын. География. Инта каркытшыслӧн ыждаыс 30 100 км². Куйлӧ сія Коми му ойвыв-асыввылын. Ордчӧн сыкӧт куйлӧны: ойвылын – Яраннэзлӧн асвеськӧтлан кытш, ойвыв-асыввылын – Вӧркута каркытш, лунвыв-асыввылын – Йӧгралӧн асвеськӧтлан кытш, лунвыв-рытвылын – Печора район да ойвыв-рытвылын –Ускар каркытш. Отир. Олӧны Инта каркытшын 40 032 морт (2007), ны коласісь Инта карын 33 442 морт. Веськӧтлӧм. Инта каркытш вылын юралісьыс Вейгандт Владимир Филиппович. Веськӧтланыслӧн адрес: 169840, Инта кар, Горькӧй туй, 16. Факсыс: (82145) 617-65. Оланіннэз. Инта каркытшӧ пырӧны: ӧтік кар (Инта), кык карок (Вылыс Инта да Кожым), ӧкмыс посёлок, куим посад да кыкьямыс грезд. Иньва (лыддьӧтан ӧктӧт). e="preserve">Иньва — коми лыддьӧтан ӧктӧт (литературно-художественнӧй сборник), кӧдӧ кадісь кадӧ лэдзӧны Кудымкарын перем коми кыв вылын да рочӧн. Ассис нимсӧ ӧктӧтыс босьтӧма Иньва ю сьӧрті, кӧда Коми кытш лунвылын лоӧ медыджыт юӧн. 1959 – «Тулысся ваэз» 1960 – «Веж ыб» 1962 – «Парма» 1963 – «Гора му» 1964 восянь «Иньва» лои лыддьӧтан ӧктӧтыслӧ пырся ним. 1964-1968 – «Иньваэс» петлісӧ быд во, но сы бӧрын лыддьӧтан ӧктӧт пондісӧ лэдзны шочжыка. Сідз, «Иньва» локтіс лыддьӧтісь дынӧ 1971, 1976, 1983, 1987, 1992, 1995, 2002 воэзӧ. 1950 годдэзӧ лыддьӧтан ӧктӧттэзын вӧлісӧ тектсттэз кыдз комиӧн, сідз и рочӧн, 1960-1980 воэзӧ – токӧ комиӧн. Ӧні комиӧн гижӧны и лыддьӧтӧны етша да, бӧрья петаннэс бӧра лоисӧ кык кывьяӧсь. Иньва (ю). И́ньва (одзжык шуöмась Инва) — ыджыткодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Камалӧн веськыт вож. Иньвалӧн кузяыс – 257 км. Бассейныс – 5 920 км² ыжда. Ваӧктан вылынаыс (шӧркодяс) – 188 м. Пӧлінь (шӧркодяс) – 0,2 м/км. Иньва пондӧтчӧ Камайыв вылынінын, неылын Киров лапӧвкӧт визирсяняс. Юыс котӧртӧ Коми му кузя асыввылӧ да усьӧ Кама вавидзанӧ Майкар дорын, Иньва курья аркмӧттӧнняс. Юыс йысялӧ унажыксӧ октяб помын нето нояб пондӧтчикӧ, а оссьӧ – апрель коста. Медыджытӧсь ны коласын – Велва, Юсьва, Кува да Исыв. Ю котӧртӧ Коми кытшись кык район пыр: Кудымкарскӧй да Юсьвинскӧй. Сы дорын сулалӧны олан иннэз: Видзай, Дёма, Нёльсин, Иньвайыв, Пешнигорт, Кудымкар, Тшакылёвчи, Карпов, Аксёновчи, Купрӧс, Ыджыт Можга, Ӧнь, Майкар. Иньва бассейнын унажык отирыс – комиӧсь, кӧдна аркмӧтӧны этнография сьӧрті тодильнӧй группа – иньвенса. Иньва, кыдз и Кӧсва – перем коми отирлӧн ошшасян. Юсӧ сьылӧтӧны быдкодь писняэзын да кывбуррезын. «Иньва» ним новйӧ сідзжӧ перем коми лыддьӧтан ӧктӧт, кӧдӧ кадісь кадӧ лэдзлӧны Кудымкарын асланым гижиссез журналыс туйӧ. Иньвайыв (Кудымкар район). Иньвайыв (рочӧнжык: Верх Иньва) — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас посад. Иньвайыв посадмулӧн шӧрин. Ним йылісь. Одзжык посадыс рочӧн шусис "Георгиевскӧй" (Вермӧм вайись Георгий ним сьӧрті); сыбӧрын "Бачево" (атаман Бачев ним сьорті), сэсся "Верх-Инвенскӧй", ӧні – "Верх-Иньва". Посад шуӧм "Иньвайывнас" сы понда, мыля сулалӧ Иньва ю йывсянь 20 км ылынаын. География. Иньвайыв посад сулалӧ Кудымкарсянь рытвылӧ 24 км ылынаын, Иньва ю дорын. История. Медматын археология казьмӧтан адззӧм Иньвайыв посадсянь 5 км ылынаын: Васёвчи селищё. Отир. Отирыс комиӧсь. Тшӧкжыка пантасяна гишшаннэз: Ермаков, Бачев, Старцев, Хозяшев. Берся. Иньвайыв посадын олӧны Ликачёв Микальлӧн «Козинтӧг» поэмаись мукӧд геройез. Иньвайыв посадму. e="preserve">Иньвайыв посадму (рочӧнжык Верх-Иньвенскӧй сельскӧй поселеннё) – веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. 2009 во кежӧ татӧн вӧлі 63 олан ин: (Иньвайыв да Самков), куим посёлок (Берёзовка, Вылісь Буждӧм, Гажамыс) да 59 грезд (деревня). Оліссез – 6001 морт, кӧдна видзӧны ? горт. Посадмулӧн шӧрин – Иньвайыв посадын, кытӧн 2009 годӧ олісӧ 1269 морт. Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619550, Перем ладорись Коми кытш, Кудымкар район, Иньвайыв посад, Совет туй, 10. Тел. (34260) 3-31-69. Юралісьыс: Хозяшев Михаил Александрович Иньвенскӧй край. ="preserve">Иньвенскӧй край — Кудымкар районісь газета. Веськӧтлісьыс — Коньшина Елена Ивановна. Газета петӧ Кудымкарын недель вылас ӧтпырись. Ирму. Ирму (, /ˈaɪərlənd/, асьныс шуӧны,) — ир отирлӧн республика Антлантика ойвыв торын, Рытвыв Европа дорын, Ыджыт Бритму дісянь рытвылӧ. Ирму ді ойвыв-рытвылын, республикакӧт ордчӧн, куйлӧ Ӧтлаӧтан Королевстволӧн провинция Ойвыв Ирму. Ирму босьтіс автономия Брит империя пытшкын 1921 годӧ, а тырви мезмыт канмуӧн лоис 1949 годӧ. Ирму пырӧ: ӦВК-ӧ (1955 восянь), Европа Советӧ (1949 восянь), ОЭСР-ӧ (1960 восянь), Ӧтласа Европаӧ (1973 восянь), Евратомӧ (1973 восянь), Европаись валюта системаӧ (1979 восянь). Исаковка (Метшкӧрӧ усян ю). e="preserve">Исаковка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Куваӧ усян Метшкӧрлӧн шульга вож. Исаковка – ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Веськыт вож – Кушмановка. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Ларин (ӧні отиртӧм), Епанов. Исланд. Исланд (исландісь кыв вылын: Ísland [ˈislant],) — дівывся канму Антлантика океан ойвыв торын, Ыджыт Бритмусянь ойвыв-рытвылас да Калаалит Нунаатсянь асыввылас. Канму куйлӧ Исланд ді вылын да видзӧ кынымкӧ поснит діок ас гӧгӧр. Данмарк пырӧ НАТО-ӧ да вӧзйисьӧ Ӧтласа Европаӧ. Истер (ю). e="preserve">Исте́р — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Истерлӧн кузяыс – 33 км. Бассейныс – 75 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс – Вовпа, усьӧ веськытланьсянь. Ю дорын сулалӧны олан иннэз: Мосин, Калинин, Кубень. Истердор (Юсьва район). Исте́рдор (рочӧн гижӧны Истер-Дор) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Истер ю дорын. Истердорыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Исыв (ю). e="preserve">Исыв (рочӧн: Исыл) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Пондӧтчӧ Ойвыв Исыв да Лун Исыв ӧтлаасьӧмӧн. Юыслӧн кузяыс – 100 км. Бассейныс – 368 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Исывлӧн медыджыт вожжез – шульгаланьсянь: Лёквож, Нёнь да Гӧнӧш; веськытланьсянь: Лунвыв Исыв, Стер да Едью. Ю дорын сулалӧны: Тукачёв посёлок, грезддэз Ыджыт Тукачёв да Учӧт Тукачёв, а сідзжӧ ӧні отиртӧм грезддэз Максимов да Азов. Итальян кыв. Итальян кыв — Итальяын каналан кыв. Анбур. A a / À à / B b / C c / D d / E e / È è / É é / F f / G g / H h / I i / Ì ì / L l / M m / N n / O o / Ò ò / P p / Q q / R r / S s / T t / U u / Ù u / V v / Z z Италья. Италья ([iˈtaːlja],) — итальян отирлӧн канму Европа лунвылын, Мушӧр саридз ареал медшӧрын. Куйлӧ Апеннин кӧдж вылын, По волькытінын, Альпаэз лунвыв покаттэз вылын, а сідзжӧ Сардиння, Січилья да эшӧ кынымкӧ поснитжык ді вылын. Ойвылас Итальян республика межаасьӧ Франскӧт (488 км кузя визирыс), Швейцармукӧт (740 км), Австриякӧт (430 км) да Словениякӧт (232 км). Италья пытшкын куйлӧны кык учӧтик канму: Ватикан (визиррес 3,2 км кузяӧсь) да Сан Марино (39 км). Канкар Итальяын — Рома. Ӧння мувывтор вылас ӧтувья канму лоис итальяннэзлӧн 1861 годӧ, кӧр быдӧс регионнэз ӧтлаасисӧ да аркмис Королевство Италья. Республика татчӧ лӧсьӧтӧмась 1946 восянь. Талун Итальяыс олӧ Ӧтласа Европаын, пырӧ Шенген зонаӧ да Еврозонаӧ. Ним йылісь. Итальянас медодз шуисӧ дзир Апенниннэзлісь лун-рытвыв торсӧ. Кысянь лоис этія нимыс, абу тӧдса. Мукӧдыс лыддьӧны, сія пӧ артмис важ эллин кылын, кытӧн сійӧ позьӧ вежӧртны кыдз «Кукань му». Мӧдіккез шуӧны, татӧн пӧ овлӧма кӧркӧ италик увтыр, дак сы сьӧрті и нимтӧмась канмусӧ. Талун Итальяын оліссез шуӧны асьнысӧ итальяно (у.л. итальяні). Комиӧн ми гижамӧ мортсӧ итальян ("о"-тӧг, мыля сія — вежласяна тор), а мусӧ — Италья, мыля итальяннэз самӧй сідз и шуӧны канмуныслісь нимсӧ, кӧть роччез гижӧны латыньын шуӧм сьӧрті — Италия. География. Италья унажыксӧ куйлӧ Апеннин кӧджын, кӧдалӧн формаыс сапӧг кодь. Этія «сапӧгыс» 1200 км кузя. Италья — керӧса ладор. Сы ойвылын куйлӧны Альпаэзлӧн ӧддьӧн вылын мусюррез, кӧдна вевттьӧмӧсь пырся лыммезӧн да визывтан йыӧн. Лыммезся улынжык куйлӧны керӧсвывся виж видззез. Быдӧс покаттэс гарйӧмӧсь пыдын оллезӧн. Ны кузя визывтӧны юэз, кӧдна аркмӧтӧны коськкез да борганнэз. Медкузь ю — По. Ломбардия лажмытін — эта важся саридз курья, кӧда тыртӧма юэзісь бура шогмӧтан нюйтӧн. По юлӧн дельтаыс и ӧння кадӧ сё быдмӧ да дзескӧтӧ асыввывлань Адрия саридзсӧ. Кыкдас век бӧрлань самӧй эта саридз дорын сулаліс Адрия кар, а ӧні сія вадӧрсяняс сулалӧ 22 километра ылынаын. По юся, этія саридзӧ усьӧны Эч ю да уна поснитик юоккез; этасянь сэтӧн аркмӧны сё вились виль непыдыніннэз, діэз да чукыляиннэз, кӧдна йӧрйӧны саридзсянь непыдын ваа курьяэз — лагунаэз. Сійӧн, мыля Ломбардия лажмытін гӧгӧртӧма куим ладорсянь керӧссэзӧн, сылӧн климатыс континентвывся; сыӧ оз вермӧ кокнита сюрны тӧввез, кӧдна пӧльтӧны Атлантика океансянь. Тӧлӧн сэтчин овлӧны не учӧт кӧдзыттэз (−10°-ӧдз), и муыс нешоча вевттисьӧ лымӧн, но сы туйӧ гожум овлӧ ӧддьӧн жар. Доль быдӧс кӧджыс кузя кыссьӧны Апенниннэз. Ой-рытвылын, Генова курья дынын, Апенниннэз матына локтӧны саридз дорӧ да орӧны ны дынын ӧддьӧн ыджыт тшупӧттэзӧн, кольӧны токо векнитик вадӧр видз — Итальян ривьера, кытӧн пыр виж пуэзісь саддэзӧн уна сулалӧны дачаэзӧн посёлоккез да саридз курорттэз. Покаттэз кузя вылынжыка быдмӧны сора вӧррез да ольсассьӧны виж видззез. Матын Арно ю йыв дынын Апенниннэзлӧн видыс швач вежсьӧ, сідз кыдз сэтӧн пондӧтчӧ шӧрӧт Италья аслас кӧс климатӧн. Апенниннэз да Тиррен саридз коласын куйлӧны мыса керӧсодззез, кӧдна пыр котӧртӧны Арно, Тибр да мӧдік юэз. Асланыс уссёэзын нія не ӧтік век сьӧрна аркмӧтісӧ нюра волькытіннэз — мареммаэз, кӧднаын поздісьӧ малярия; ӧні нія мымдакӧ косьтӧмӧсь. Мареммаэз да Апенниннэз коласын эмӧсь кусӧм вулканнэз; паськыт муэз ны гӧгӧр вевттьӧмӧсь вулкан пӧимӧн, кӧда пӧртчис бура шогмӧтан мусинӧ. Лунвыв Итальяын самӧй Наполи курья дорын эм ловья вулкан Везувий. Січильяын — Этна, Стромболи. Везувий кратерись пыр петӧны дзирыт паррез, кӧдна шогмӧтӧны йыв дынас кымӧрок; кадісь кадӧ овлӧны быльнӧй шупкисьӧммез. Ыджыт шупкисьӧм вӧлі 1906 годӧ, эта дырни вулканыс чапкис тшына кымӧрсӧ вылынанас 13 километра; кымӧрыс гымаліс да вирдаліс. Везувий шупкис ӧддьӧн уна дзирдаммӧм бомбаэз, и сы конусын аркмисӧ виль кратеррез, кӧднаись пондісӧ петны лава визыввез, кӧдна дзирдаммӧмӧсь чочкомӧдз. Ӧтік биа визыв пондіс лэдзчыны покат кузя да сотіс кынымкӧ оланін; этія визыпыс вӧлі пасьтанас 4 километр. Везувий ойвыв покатын куим кар вӧлісӧ тыртӧмӧсь пӧимӧн да лапиллиӧн — поснит, ӧрек ыжда кынмӧм лава кусӧккезӧн. Січилья да Сардиння діэз — коляссэз сія кӧсінлӧн, кӧда одзжык ӧтлаӧтліс Европасӧ Африкакӧт. Муувт выннэз, мыйсянь эна му юкӧтас янсалісӧ, олӧны и ӧння кадӧ. Эта йылісь баитӧны вулканнэзлӧн шупкисьӧммез, а сідзжӧ вына мувӧрӧммэз, кӧдна овлӧны омӧн лунвыв Итальяын, а ӧддьӧнжыксӧ Калабрияын да Січильяын. Лунвыв Итальяын климат, кытчӧ оз пырӧ токо Апенниннэзлӧн вылын мусюррез, субтропикын кодь: жар кӧс гожум да зэра ыркыт тӧв. Енӧж сэтчин невна не пыр мича, нельки тӧвнас оз овлӧ туманнэз; кадісь кадӧ рытвывсянь мыччисьлӧны кымӧррез, кӧднаись мунӧ сливеня зэр, но эта недыр кежӧ — чожа енӧжыс мичамӧ, и бӧра бура югдӧтӧ шонді. Кӧдзыттэз кӧть и овлӧны, но неыджытӧсь, лымыс вевттьӧ токӧ керӧссэз, да и нійӧ недыр кежӧ. Этасянь сэтчин быдмӧны пыр виж пуэз да тэлляэз, кӧдна шусьӧны маккияэзӧн. Янсалӧм. Энія регионнэзісь вита (Сицилия, Сардиния, Трентино-Альто-Адидже, Валле-д’Аоста и Фриули-Венецья-Джулия) видзӧны тодильнӧй статус, м.ш. нылӧн ыджытжык автономия. Регионнэз янсӧтчӧны провинцияэз вылӧ (быдсӧн Итальяын 110 провинция), кӧдна асьныс янсӧтчӧны коммунаэз вылӧ (коммунаэс 8101-а). Регионнэзлӧн эм асланыс парламенттэз (региональ советтэз) да веськӧтланнэз (джунтаэз). Йӧг (Кудымкар район). Йӧг (рочӧн: Ёгва) — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас, посад. Йӧг посадмулӧн шӧрин. Ним йылісь. Йöг посадыслöн нимыс йитчöм "Йöгва" ю нимкöт. А.С.Гантман сетö вит версия, кысянь аркмöма этія нимыс: 1) ханты кылісь ега ‘ю’; 2) мари кылісь йогы ‘визыв’; 3) коми йöг ‘чага, ваболь’; вудж. ‘мыс’; 4) зораммöм важ перым кылісь юг ‘ю’; 5) важ перым кылісь йöг ‘югыт’. Роччез вöзйöны öння роч нимыс сьöрті лыддьыны этимологиясö ёг ва. География. Посадыс сулалӧ Кудымкарсянь асыввылӧ 12 км ылынаын, Йӧгва ю шульга вадöрын. Йӧг посадму. e="preserve">Йӧг посадму (рочӧнжык Ёгвинскӧй сельскӧй поселеннё) – веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Посадму аркмис 2005' годö кӧркӧся Йӧг, Мижуй да Корчёвня сельсоветтэз ӧтлаӧтӧмӧн. 2009' во кежӧ татӧн вӧлі ӧтік посад да 39 грезд (деревня). Оліссез – 4126 морт, кӧдна видзӧны ? горт. Посадмулӧн шӧрин – Йӧг посадын, кытӧн 2009' годӧ олöмась 732 морт. Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619560, Перем ладорись Коми кытш, Кудымкар район, Йӧг посад, Совет туй, 2. Тел. (34260) 361-81. Юралісьыс: Старцева Ольга Николаевна Йӧгва (ю). e="preserve">Йӧгва (нето Йӧг) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – 55 км. Бассейныс – 225 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вожжес коласын ыджытжыккез – Шӧр Йӧг, Камашор Йӧгва дорын сулалӧ Йӧг посад да грезддэз: Закаров, Паршак, Мов, Савин, Ермак, Мижуй, Педӧт, Онтроп, Шыпичин, Ректан, Додоновчи, Порськок, Батин. Йӧгра кытш. Йӧгра кытш (тыр нимыс Йӧгралӧн асъюралан кытш,) — веськӧтлан юкӧт Роч муын, Роч Федерация. Пырӧ Урал федерал кытшӧ. Кытшыс йӧгралӧн вӧлі аркмӧтӧм 1930 годӧ декаб 10 лунӧ. География. Йӧгра кытш куйлӧ Роч канму шӧрын, Сибир рытвылісь волькытін вылас. Ордчӧн Йӧгра кытшыскӧт куйлӧны: ойвылын – Ямал Яран кытш, асыввылын – Краснояр ладор, лунвылын – Томва лапӧв, Тюмень лапӧв (кытчӧ Йӧгра кытшыт бытьтӧ пырӧ) да Свердлов лапӧв, а рытвылын – Коми Республика. Климат. Климатыс Йӧгра муын чорыта континентвывся, погоддяыс ӧддьӧн чожа вежсьӧ, унажыксӧ вуджан каддэзӧ: ар да тӧв коласын нето тулыс да ар коласын. Эттшӧм климат аркмӧма сысянь, мыля рытвылыс – Урал керӧссэз, кӧдна оз сетӧ локны татчӧ Атлантикасянь тӧввезлӧ, а ойвылас Йӧгра муыс немӧн абу дорйӧма, и сы шогья Арктикасянь кӧдзыт массаэз вовлӧны татчӧ веськыта и тшӧкыта. А сэсся и муыс волькыт да ульсӧта: уна юэз, тыэз, нюррез. Юэз. Медыджыт ю – Об да сыӧ усян Иртыш. Ыджыткодьӧсь и Обыслӧн мӧдік вожжес – Вах, Аган, Тромьеган, Ыджыт Юган, Пим, Ыджыт Салым, Ойвыв Сосьва, Казым, а сідзжӧ Иртышлӧн вожжез: Конда, Согом. История. 1930 годӧ декаб 10 лунӧ вӧлі аркмӧтӧм Остяко-Вогульскӧй национальнӧй округ (Йӧгралӧн асвужья кытш), кӧдалӧ 1940 воын сетісӧ виль роч ним: Ханты-Мансийскӧй национальнӧй округ. 1978 годӧ «нациоанльнӧй» туйӧ кытшыс пондіс шусьыны «автономнӧй» (асъюралан), а 2003 восянь новйӧ талуння роч ним. 1930–1934 воэзӧ кытшыс вӧлӧма Урал лапӧлын, 1934 годӧ лоис Об-Иртыш лапӧлын, 1934 восянь 1944 воӧдз сійӧ пыртісӧ Ом лапӧлӧ, а 1944 годсянь Йӧгра муыс лоӧ Тюмень лапӧвлӧн тор. Оліссез. 2009 годӧ кытшас олісӧ 1520 сюрс морт (2008 воын – 1505,2 сюрс), отирлӧн тшӧкыта – 2,8 морт/км² (2009), карын оліссезлӧн пай – 91,5 % (2009). Докодыс морт лов вылас шӧркодя петӧ 27968,3 шайт (2009 март), а шӧрӧт удждон кытшас – 40362,5 шайт. Титул отирыс – йӧгра: хантыэз да мансиэз. Унакодь олӧны и коми отир. Но медыджыт пай татӧн – мусир да газ кыскись роччезлӧн. Янсалӧм. Йӧгра кытш янсалӧ 13 кар кытш да 9 муниципал район вылӧ. Оланіннэз. Йӧгра кытшын 26 каркодь оланін да 58 посадкодь оланін. Каррез да кароккез: Белоярскӧй, Берёзов, Игрим, Кондинскӧй, Куминскӧй, Луговӧй, Междуреченскӧй, Мортка, Пойковскӧй, Излучинск, Новоаганск, Октябрьскӧй, Андра, Приобье, Талинка, Зеленоборскӧй, Таежнӧй, Агириш, Коммунистическӧй, Пионерскӧй, Советскӧй, Малиновскӧй, Белӧй Яр, Барсов, Фёдоровскӧй, Лянтор; Посадкодь оланіннэз: Ыджыт Леуши, Верхнеказымскӧй, Казым, Лыхма, Полноват, Сорум, Сосновка, Саранпауль, Приполярнӧй, Светлӧй, Хулимсунт, Леуши, Мулымья, Шугур, Болчары, Половинка, Салым, Сентябрьскӧй, Чеускино, Каркатеевы, Куть-Ях, Лемпино, Усть-Юган, Сингапай, Аган, Ларьяк, Ваховскӧй, Покур, Вата, Зайцева Речка, Карымкар, Учӧт Атлым, Перегребнӧй, Сергино, Шеркалы, Каменнӧй, Унъюган, Алябьевскӧй, Солнечнӧй, Локосово, Русскинскӧй, Сытомино, Нижнесортымскӧй, Лямина, Тундрино, Угут, Ульт-Ягун, Горноправдинскӧй, Цингалы, Кедровӧй, Красноленинскӧй, Луговскӧй, Согом, Нялинскӧй, Кышик, Селиярово, Сибирскӧй, Выкатнӧй, Шапша. Кӧдзыв. Кӧдзыв () — сія геббез чукӧрись подаок. Кӧз. Кӧз () — пожум котырись лысъя пу увтыр. Кӧз увтырӧ пырӧны 35 вид. Кӧзыс быдмӧ 20–60 метра вылына. Кӧккоті. Кӧккоті () — этӧ быдмас. Коми кылын сылӧн эм уна мӧдік ним: "куккукоті". Кӧр. Кӧр () — сія вӧр пода. Кӧрт. Кӧрт (Fe) — сія химияись 26-ӧд ӧтувтор. Дорсян металл, чочком рӧма. Топыта - 7,874 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 1 812 K. Кӧрткерӧс район. Кӧрткерӧс район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикаись 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Кӧрткерӧс посад. География. Районыс 19 760 км² ыжда (Коми Республика мувывторсис 5% мымда). Лунвылын Кӧрткерӧс район межаасьӧ Перем ладорись Коми кытшкӧт, ойвылын – Емва районкӧт, рытвылын – Сыктывдін районкӧт, асыввылын – Кулӧмдін районкӧт. Район пыр котӧртӧ Эжва ю. Эжваӧ усьӧны район понда тӧдчана юэз: Висер, Лӧкчим, Ньывсер. Рельефыс – неыджыт мыссэза лажмытін, кӧдӧ янсӧтӧны уна юэз. Колана шедтассэз: сотчан сланеччез, песӧка-кӧдзаа сорассэз, сёйму, кӧрт рудаэз. Климатыс шӧркодя континентвывся. Шӧрӧт шонтӧгыс январ коста -17 °C, июль коста +16 °C, во сьӧрна ваыс енӧжсянь усьӧ шӧркодяс 550 мм. Мусиннэз нюрвыв шаргунаӧсь, кӧртсораӧсь, шаргуннэз, буса-сёйсораӧсь. Районыс куйлӧ парма суботын. Вӧррез кӧзъя-пожумаӧсь, кыдз да пипу сорӧн. Олӧны ныын ошшез, кӧиннэз, кӧччез, мойез, дозмӧррез, таррез, руд сьӧлаэз да кин да. Районас дорйӧны куим суспуаин, кытчӧ керӧмась заказниккез, да 23 нюр. История. Кӧрткерӧсӧ район вӧлі лӧсьӧтӧм 1939 вося юль 14 лунӧ. 1963 годӧ февраль 1 лунӧ, Кӧрткерӧсісь районсӧ вештӧны, а мусӧ сетӧны Сыктывдін район увтӧ. 1965 воын, январ 16 лунӧ Кӧрткерӧс район вӧлі аркмӧтӧм вились. Отир. Оліссез 2007 во пондӧтчан кежӧ вӧлісӧ 22 849 морт. Ны коласын медуна отирыс комиӧсь – 75 %-ся унажык. Олӧны сідзжӧ роччез, украинса, беларуссэз, немеччез да кин да. Политика да веськӧтлӧм. Кӧрткерӧс район вылын юралісьыс Даньщиков Иван Николаевич, веськӧтланын медыджытыс Доломина Николай Иванович. Веськӧтланлӧн адресыс: 168020, Кӧрткерӧс район, Кӧрткерӧс посад, Сӧвет туй, 225; факсыс (82136) 922-46. Янсалӧм. Веськӧтлӧм могись районыс янсӧтӧм 18 посадму вылӧ, кытчӧ пырӧны 53 оланін. Одзжык посадмуэз шусисӧ сельсӧветтэзӧн. Оланіннэз. Кӧрткерӧс районын лыддьӧны 53 олан ин. Кӧс посадму. ="preserve">Кӧс посадму (рочӧнжык: Косинскӧй сельскӧй поселеннё) — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районас. Кӧс сельсовет. e="preserve">Кӧс сельсовет — 1918-2004 воэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 10 оланін, да оліс 4225 морт. Шӧриныс – Кӧс посадын. Кӧч сельсовет аркмӧтӧмась 1918 воӧ июнь 20 лунӧ. Первӧ сельсоветын вӧлісӧ дзир кык олан ин – Кӧс посад да Абрамӧв. Сэсся сы увтӧ пырисӧ муэз кӧркӧся Октыльсорд, Улісь Кӧс да Селиш сельсоветтэзісь. 2005 годӧ Кӧс сельсовет туйӧ лӧсьӧтісӧ Кӧс посадму, кытчӧ ӧтлаӧтісӧ муэсӧ вӧвлӧм Кӧс, Порошволь, Пуксипи да Пятигор сельсоветтэзісь. Кӧсва (ю). e="preserve">Кӧсва — ыджыткодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Камалӧн веськыт вож. Кӧсвалӧн кузяыс – 267 км. Бассейныс – 10 300 км² ыжда. Ваӧктан вылынаыс (шӧркодяс) – 180 м. Пӧлінь (шӧркодяс) – 0,2 м/км. Кӧсва усьӧ Камаӧ неылын Усь Кӧсва посёлок дорсянь. Кӧсва кынмӧ октяб помын нето нояб пондӧтчикӧ, а оссьӧ – апрель помын нето май пондӧтчикӧ. Кӧсва да сы вожжез пӧлӧн куйлӧны Коми кытшыслӧн куим район – Юрла, Кӧчладор да Кӧсладор. Кӧсладор район. Кӧсла́дор район () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын. Куйлӧ Кӧсва ю кывтытын, Кудымкар–Гайна автотуйсянь асыввылын. Аркмӧтӧм 1924' годӧ февраль 27' лунӧ Чердын уездісь Чурак, Кӧс, Юксьӧв да Бондюг волоссез ӧтлаӧтӧмӧн. Медодз вӧлі Камакатыт (Верхнекамскӧй) кытшын, а февраль 26' лунӧ 1925' воын Коми кытш аркмикӧ лоис сы пытшкын. Районын лыддисьӧ 59 оланін, ны коласын кык посад (Кӧс да Пуксипи), öкмыс посёлок да 47 грезд (деревня). Веськӧтлан – Кӧс посад. Кӧссянь Кудымкарӧдз – 163 км, Перемӧдз – 338 км, медматын кӧрттуй ӧдз (Совкар) – 150 км. Районын юралö Анфалов Евгений Васильевич (2011' восянь). География. Кöсладор районлöн ыс 3462 км2 ыжда, ныись му-видз уджалӧм понда лӧсялӧны токӧ 4%. Мӧдік торыс – вӧр да нюррез увтын. Ойвывсянь лунвылӧ районыс нюжалӧ 91 км ылына, рытвывсянь асыввылӧ – 67 км ылына. Кöсладорыс межаасьӧ: ойвылын Гайна районкӧт, рытвылын – Кӧчладор районкӧт, лунвылын – Юрла да Кудымкар районнэзкӧт, асыввылын – Чердын, Совкар (Соликамскӧй) да Совдор (Усоллё) районнэзкӧт. Район му кузя котӧртӧны Кӧсва ю да сылӧн 20 кыным вож. Ны коласын медкузьӧсь – Лолӧг, Косья, Вум, Сия, Октыль, Булач, Лолым, Лоч, Одань, Сым, Солым. Ойвылын район пыр котӧртӧ Кама. Вӧр-ваись аскоддя ладорӧн лыддисьӧны: Гнилуха нинпуаин (Усь Кӧсва гӧгӧрын, ыждаыс 78 га), Солым нинпуаин (Солым посёлоксянь 6,5 км ойвыв-рытвылӧ, ыждаыс 20 га), Вум нинпуаин (Лёвич дорын, ыждаыс 45 га), Лёль яг (Вылісь Лёль дорын, ыждаыс 67 га) да Селиш нюр (Кӧс посад, Лочсай да Селиш грезддэз коласын, ыждаыс 20 сюрс га). Отир. Олӧны Кöсладор районын 7,9 сюрс морт. Ныись 74% – комиэз. Йӧзыслӧн топыта – 7,1 морт/км2-ын. История. Кӧсладор район аркмикӧ 1924' годӧ февраль 27' лунӧ сы пытшкӧ пырӧмась Чердын уездісь Чурак (27 олан ин, 6029 морт), Кӧс (17 олан ин, 2526 морт), Юксьӧв да Бондюг волоссез. 1925' во кежӧ районын вӧлі 22 сельсовет: Кӧс, Улісь Кӧс, Селиш, Лёвич, Чурак, Лямпин, Варыш, Пуксипи, Чадзӧв, Отопков, Юксьӧв, Порошволь, Пятигор, Октыльсорд, Гайна, Нӧрыс, Иванчина, Чӧжӧгӧв, Данилова, Аннинск, Плёсо, Давыдова. 1926' годӧ 9' сельсовет (Гайна, Нӧрыс, Иванчина, Чӧжӧгӧв, Данилова, Аннинск, Плёсо, Давыдова, Пятигор) вӧлісӧ торйӧтӧмӧсь Кӧсладор районісь, да ны под вылын лӧсьӧтӧмась торья Гайна район. Сы коста жӧ Юрла районісь янсӧтӧмась ойвывся сельсоветтэз, кытӧн вӧлі лӧсьӧтӧм Кӧчладор район. Сэтчӧ Кӧсладор районісь вуджӧтӧмась Ӧтӧпка да Юксьӧв сельсоветтэсӧ. Сэсся Октыльсорд, Улісь Кӧс да Селиш сельсоветтэсӧ вежӧмась, а муэсӧ пыртӧмась Кӧс сельсовет увтӧ, вӧвлӧм Панин сельсоветлісь муэз – Порошволь сельсовет увтӧ, Лямпинлісь – Чурак сельсовет увтӧ. 1960' годӧ Чадзӧв сельсовет увтісь торйӧтӧмась Сосновка сельсовет. 19??' годӧ вӧлі лӧсьӧтӧм Солым сельсовет, кӧда 1982' восянь шусьӧ Светлича сельсовет. Пуксипи сельсовет увтісь вӧлі торйӧтӧм Мараты сельсовет (посёлоккез Мараты да Буждӧм), кӧда 1963' воын вӧлі вуджӧтӧм Кӧсладор районісь Кӧчладор районӧ. 1969' годӧ Кӧсладор районӧ вуджӧтӧмась Гайна райӧнісь Пятигор сельсовет. 1969'-2004' воэзӧ районын вӧлі 9 сельсовет. 2005' годӧ виль роч туйдӧт сьӧрті Кӧсладор районын лӧсьӧтісӧ нёль посадму: Кӧс посадму увтӧ пыртісӧ вӧвлӧм сельсоветтэз: Кӧс, Порошволь, Пуксипи да Пятигор, Лёвич увтӧ – Лёвич да Чурак, Чадзӧв увтӧ – Чадзӧв да Сосновка, Светлича увтӧ – кӧркӧся Светлича сельсовет. Веськöтлöм. Кöсладор район понда öнняся устав примитöмась виль роч туйдöт сьöрті 2005' декаб 9' лунö. Уставыс регистрируйтöм Волгадор федерал кытшын РФ Минюстлöн ГУ-öн 2006' январ 13' лунö. Кöсладор районын öння юралісь Анфалов Евгений Васильевич вöлі бöрйöм Кöсладорын оліссезöн 2011' март 27' лунö мöдöдз турын. Сы понда 53,35% локтіссез. «Öтласа Рочмусянь» вöзйöм одзза юралісь Чугаев Юрий Егорович понда сетöмась кипаснысö 44,3%. Бöрйисьны локтöмась быдсöн 68,5% отир. Ю.Е. Чугаев норасис, оппоненттэс пö ньöбöмась бöрйиссесö, но баснисö пöдтісö. Отир нимсянь баитісь орган Кöчладор районын — Земство öксян Земство öксянас öні юралö Федосеева Валентина Васильевна. Нуöтісь специалистыс — Якушева Ольга Николаевна. Ревизия сьöрті комиссияöн веськöтлісь — Фадеева Ольга Карловна Оланіннэз. Омӧн район пасьта ӧні сулалӧны 51 оланін. Статус сьӧрті ны коласын эмӧсь 2 посад, 9 посёлок да 40 грезд (деревня). Кӧсым (ю). e="preserve">Кӧсым (мӧд ниммес: Кӧсыл, Кӧсма) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – 30 км. Бассейныс – 50 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Кӧсым дорын сулалӧны грезддэз: Сизь, Патрук да Петук. Кӧтыс (Иньваӧ усян ю). e="preserve"> Кӧтыс — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – 64 км. Бассейныс – 272 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожжес: Вырья, Видзай да Нож. Кӧтыс дорын сулалӧны грезддэз (деревняэз): Аразай, Видзай, Сенинов, Дёма, Трошовчи, Кокорин, Учӧт Зон. Кӧч. ="preserve">Кӧч Кӧч () — этӧ вӧр пода. Кӧч посад. Кӧч (рочӧнжык Кочё́ва) — Перем ладорись Коми кытшын ыджыт посад, Кӧчладор районлӧн да Кӧч посадмулӧн веськӧтлан шӧрин. Ним йылісь. Посадыс шусьӧ сідз Кӧч нимкодь сьӧрті. География. Кöч посад да Сэпöль ю Кӧч посадыс сулалӧ Кудымкарсянь ойвылӧ 75 км ылынаын, Перемсянь 266 км ылынаын. Посадыс поздісьöм Сэпӧль ю шульга ладорын. Мӧдлапöлас километра ылынаын сулалӧ Леспромкоз посёлок да йӧзтӧм Нинмараск грезд. Автотуй кузя ойвылӧ кӧ мунны, петӧ Демин грезд, асыввылӧ — Кышка да Палькояг, лунвыв-рытвылын куйлӧ Шипичинчи. Сэпӧль ю кузя кывтытынжык сулалӧ Пӧлӧзайка, катытынжык — йӧзтӧм Долгӧйӧв грезд. История. Первуись Кӧч йылісь казьтывсьӧ 1848' воын. Шусис сэк сія "Кочов починок". Этійӧ починоксӧ лӧсьӧтӧмась пӧ Пыстöговвез, Пыстӧг грездісь локтіссез. 1861' годӧ Кӧчас осьтӧмась торья волось. 1877' воын татчӧ вептӧмась медодзза вичку да починок лоис посадӧн. Пуовӧй вичкуыслӧ сетӧмась Вежа Миколалісь ним. 1878' воын земство лӧсьӧтӧма Кӧчас велӧтчанін коми челядь понда. 1920' воэзӧ посадас осьтӧны колхоз, перво «Гӧрись» нимаӧ, сэсся 1956' годӧ сійӧ пондісӧ шуны «XX партсъезд», а 1960' мартсянь, кӧр ӧтлаасисӧ нёль артель, нимыс лоис «Союз». 1936' юльсянь 1958' воӧдз татӧн вӧлі машина-трактора станция. 1940' воын лӧсьӧтӧм район понда промкомбинат, 1978' юльын, прораб юкӧт под вылын – Кудымкарись строитчан-монтажкеран трестлӧн Кӧчись кӧзяйствоэзколасся механизируйтӧм ветлана колонна (МРМК). 1989' во гӧгӧр татӧн недыр вӧлі «Кудымкаргражданстрой» трестлӧн строитчан юкӧт. 1926' сентяб 15' лунсянь посадын – Кӧчладор районлӧн шӧрин да Кӧч сельсоветлӧн (2006' восянь Кӧч посадмулӧн) веськӧтлан. Веськöтлан. Кöч посадын поздісьöны Кӧчладор районлӧн да Кӧч посадмулӧн веськӧтланнэз. Отир. 1869' годӧ Кӧчын олісӧ 115 морт, 1910' годӧ — 259 морт, 1926' годӧ — 444 морт, 2002' годӧ — 3 632 морт. 2009' во кежӧ отирыс лоисӧ бӧра етшажык — токӧ 3590 морт, кӧдна видзисӧ 1157 горт. Масс-медиа. 1933'-1959' воэзӧ посадын петӧма Кӧчладор район понда газета «Колхозник» (1956' восянь нимыс вӧлі «Путь Ильича»). Ӧні Кӧчын лэдзӧны газета «Северянка». Кӧч посадму. e="preserve">Кӧч посадму (рочӧнжык Кочёвскӧй сельскӧй поселеннё) — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районас. 2009' во кежӧ татӧн вӧлі ӧтік посад, нёль посёлок да 28 грезд (деревня). Оліс 6801 морт, кӧдна видзисӧ 2247 горт. Шӧрин – Кӧч посад, кытӧн олӧны посадмусис джынся унажык йӧзыс – 3590 морт. Юралісьыс: Пальшин Николай Иванович Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619390, Кӧч посад, Калинин туй, 5. Тел. 8 (34293) 9–14–15 Кӧчкар (ю). e="preserve">Кӧчкар — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн шульга вож. Юыс – 27 км кузя. Бассейныс – 90 км² ыжда. Пондӧтчӧ Лунвыв Кӧчкар да Ойвыв Кӧчкар ӧтлаасьӧмӧн. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю уссёын сулалӧ Кува посад. Кӧчладор район. Кӧчла́дор район () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын. Куйлӧ Кӧсва ю да сы вожжез катытын, Кудымкар–Гайна автотуйсянь кыкнан ладорын. Кӧчладор район вӧлі лӧсьӧтӧм октяб тӧлісьӧ 1926' годӧ Юрла районсянь торйӧтӧмӧн да Кӧсладор районісь мукӧд муэз содтӧмӧн. Районын лыддисьӧ 68 оланін, ны коласын 4 посад, 9 посёлок да 55 грезд (деревня). Олӧны 12.372 морт (2009.01.01). Кӧчладор районын 80% – коми отир. Йӧзыслӧн топыта – 4,5 Веськӧтлан шӧрин – Кӧч посад. Районын юралісьыс – Пыстогов Ӧльӧш (2011' восянь). География. Кöчладор районыслöн ыждаыс 2718,07 км2. Визиррес нюжалӧны 324 км-ся кузьжыка. Кöчладорыс межаасьӧ ойвылын Гайна районкӧт, рытвылын – Киров лапӧлісь Камакатыт районкӧт, лунвылын – Юрла районкӧт, асыввылын – Кӧсладор районкӧт. Янсалӧм. Посадмуэзся Кöчладор районын эм эшö вит мувывтор, кöдна, оланінтöмöсь да, куйлöны веськыта районісь веськöтлан кипод увтын. Вильнёж янсӧттӧдз Кöчладорын лыддиссис 7 сельсовет: Акиловскöй, Большекочинскöй, Кочёвскöй, Маратовскöй, Пелымскöй, Сэпöльскöй, Юксьӧвскöй. Сэсся Акиловись да Сэпӧлись асвеськӧтлӧмсӧ вештісӧ, а муэзнысӧ пыртісӧ Кӧч посад увтӧ. Культура да велöтан. Районын эм 28 бурдӧтчанін, отирӧс велӧтан 14 керку; культура видзан 45 керку. Уджалӧ Вежа Микола вичку. Шöрöт школаэз öні вита: Кöчын, Ыджыт Кочаын, Пелымын, Маратыын, Юксьöвын. Под школаэз кватя: Акиловын (ф), Казын (ф), Сёрваын, Сэпöльын, Усь Силайкаын, Усь Онолваын. Челядь саддэзісь токö кыка уджалöны аспондасис, этö Кöчись Сильканок да Малышок. Оланіннэз. Ӧні Кӧчладор районын быдсӧн 67 оланін: 4 посад, 9 посёлок да 54 грезд (деревня). Олан иннэслӧн лыдыс дугдывтӧг чинӧ: 1932' годӧ нія районас вӧлісӧ 209-а, 2000' годӧ – 79-а. Кадакыла унапӧвса висьтас. e="preserve">Кадакыла унапӧвса висьтас (составнӧй глагольнӧй сказуемӧй) — этӧ сэтшӧм висьтас, кӧда сетӧм мездӧм формаа кадакылӧн ӧтлаын отсасян кывкӧт. Шуам: "Талун, натьтӧ, колас отсавны вонӧлӧ". Отсасян кадакыв "колас" мыччалӧ мыйкӧ керны мӧдӧм, сетӧм лоан кад формаын, 3 мортінын, ӧтікӧ лыддянын. Медшӧрӧт лексика вежӧртас мездӧм формаа кадакылын "оставны". "Ваня рад отсавны". "Ножӧ отсавны быдӧнныс Генялӧ". Каз (Кӧчладор район). Каз — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія пырис Кӧч сельсоветӧ. География. Казыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 8 км ылынаын. Ордча грезддэз. Казыссянь ойвылӧ 1,5 км ылынаын сулалӧ Шипичинчи грезд, лунвылас — Дурӧв да Шорша, рытвылас — Лобоз, Петрушин да Гаинчи. Ылынкодь ойвылас, трак кузя кӧ мунны, петӧ Леспромкоз посёлок да Кӧч посад. Отир. Казын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн ыждӧма кыкись. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ 100 морт, кӧдна видзисӧ 29 горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ грездас вӧлі 49 морт. Козань. Козань (тотара моз: "Казан",) — кар Рочмуын, Тотарамулӧн канкарыс. Казах кыв. e="preserve">Казах кыв (каз: "Қазақ тілі") — казах отирлӧн кыв, тюрки кыввез увтырись. Статус. Казахстан Республикалӧн конституция сьӧрті казах кыв Казахстан Республикаын веськӧтлан (каналан) кыв кодь. Казахстан. Казахстан нето Казахму (казах кыв вылын: Қазақстан) — казах отирлӧн канму асыввыв Европаын да рытвыв Азияын. Кайдук Ерчи (ю). e="preserve">Кайдук Ерчи (рочӧнжык Кайдукскӧй Ерчи) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын коркӧ сулаліс Кайдук грезд (деревня). Кайкар. Кайкар — этӧ посад Рочмуын, Киров лапӧлын. Калининград. Калининград — этӧ кар Рочмуын, Калининград лапӧвлӧн канкарыс. Кама (ю). Кама — ыджыт ю Европа асыввылын, Урал керӧссэз одзын. Сія лоӧ Каспи саридзӧ усян Волгалӧн шульга вож. Волгаыслӧ Кама лоӧ медыджыт вожнас. Сылӧн кузяыс – 1805 км (Европаын 7-ӧтыс). Кама бассейнын - коми отирлӧн лунвыв горт. Камалӧн визывтан туй. Кама пондӧтчӧ Удмурт Республикаись Кез районын, сэсся мунӧ ойланьӧ Киров лапӧлӧт Зюзьдін да Камакатыт районнэс кузя, сы бӧрын кежӧ асывланьӧ и мунӧ Коми кытш пырйӧт, Гайна да Кӧс районнэзӧттяс, петӧ Перем ладорись Совкар районӧ, кытӧн кежӧ лунвылӧ и сыбӧрын визывтӧ сё лунвывланьӧ Перем ладор кузя, Удмурт да Башкыр республикаэз коласӧттяс да петӧ Татарстан республикаӧ, кытӧн сія и усьӧ Волгаас. Камалӧн вавидзаннэз. Кама вылын Перем ладорын керӧмӧсь кык пором, сійӧн аркмӧмась Кама вавидзан (1915 км²), Вотка вавидзан (1120 км²), Кама кывтытісь вавидзан. Кама дорын каррез. Кама дорын сулалӧны каррез – Совкар (Соликамскӧй), Кыдзкар (Березники), Перем, Вотка, Сарапул, Елабуга, Чаллы. Камалӧн вожжез. Камалӧн медыджыт вожжез: Вятка, Чочком, Чусва, Вишера. Кама ю Коми кытшын. Коми кытш пырья Кама ю котӧртӧ паськыт оль кузя Порыги посёлоксянь да Светлицаӧдз, быдӧссӧ 120 км. Кама визывтӧ вӧррез да нюррез коласӧт. Коми кытшын Камаӧ усьӧны веськытладорсянь Кӧсва, Иньва, Пожва, шульгаладорсянь Весляна, Сьӧдъю, Лупья, Леман. Кама ольыслӧн профиль абу симметрия сьӧрті керӧм. Веськыт вадӧр унажыксӧ вылын, тэчӧм под иззэзісь: сёйму, извесьму, мергель. Шульга вадӧрыс, бӧра, лажмыт, ваялӧм лыаӧсь пляжжезӧн да ляпытіннэзӧн. Камалӧн ӧрыс рытвывланьын уналаӧт янсӧтчӧ виссэзӧ. Весляна усянінсянь улынжык да Кӧсва уссёӧдз ӧрыс мукӧдлаӧт паськалӧ 300 метраӧдз. Гайналӧ паныт Камаыс 180-190 м пасьта. Ӧтік воӧн ваыс татӧн кывтӧ шӧркодяс 3 км3 мымда. Гожумся межень коста Кама визывтӧ 0,3–0,6 м/сек шупытаӧн, коссезӧт – 1 м/сек-ӧдз. Коми кышын Камалӧн пыдынаыс шӧркодяс 1-1,5 м. Медучӧт пыдынаэз межень коста 50-60 см, коссезын 0,3-0,4 см. Плёссэзын пыдына овлӧ 3-5 м-ӧдз. Режим сьӧртіыс Кама – волькытін кузя котӧртан юэз кодь. Оссьӧ апрель коста. Ваыс пондӧ ыждыны майын. Вылын тшупӧтас видзсьӧ 60-70 лун. Этія кадӧ ю кузя ӧтӧрӧ-мӧдӧрӧ ветлӧны уяланнэз – отирыс чулӧтӧны с.ш. ойланься завоз. Сія жӧ кадӧ пондӧны лэдзны вӧр, керӧны пуррез (плоттэз). Лымья тӧв бӧрын да чожа кӧ тулыс локтас, ваыс содӧ 3 метрася вылӧжык. Сэки юыс вӧтьӧ ӧрвывся терраса, ӧтлаын и вадорся вӧррез, йӧз оланіннэз. Пыдӧсыс Камаыслӧн унажыксӧ лыаись (песӧкись), сорасӧн лоӧ кӧдз (галька), уна сорлалӧм и нювт. Ваыс Камаын рудӧв-гӧрд. Этадз лоӧ сысянь, мыля татчӧ унаӧн миськассьӧны перем системаись гӧрдрӧма сёймуэз. Лёка гудыртӧны Камалісь васӧ неыджыт шороккез, кӧдна петӧны нюррезісь. Ваыс энія шоррезын сьӧда-гӧрд рӧма, мыля сыын соралӧма сісьман органика. Йысявны Кама пондӧтчӧ Коми кытшӧ кӧдзыттэз локтӧм бӧрын. Йыыслӧн кыза медкӧдзыт воэзӧ овлӧ 1 метраӧдз. Кама вавидзан. Кама вавидзан (рочӧнжык Камскӧй водохранилищё) — Кама ГЭС лӧсьӧтӧм бӧрын аркмӧм вавидзан Кама ю вылын. Лоӧм этія вавидзаныс 1954 годӧ, кӧр Камасӧ ГЭС дынас поромитісӧ да керисӧ сэтчӧ помӧт (плотина). Вавидзаныслӧн ӧтласа ыждаыс — 1 910 км², тӧрасыс (объёмыс) — 12,2 км³. Медыджыт паськыта — 14 км, но сэтӧн, кытӧн Камакӧт ӧтлаасьӧны Обва да Косьва вадӧррез коласын овлӧ и 27 км. Кузяыс ойвывсянь лунвылӧ – 250 км кыным. Медыджыт пыдына – 30 м. Куйланін. Кама вавидзаныс куйлӧ Европалӧн асыввыв дорын, Урал одзись мыса-мылькья отын, Кама ю бассейнын. Помӧтыс керӧм Чусва уссёсянь невна улӧжык, Перем кар ойвыв дорланяс. Кама бассейнлӧн катыт да шӧрӧт торас вавидзаныс куйлӧ самӧй шӧрас. Веськыт ладорас ваӧктаныс мунӧ Роч волькытін вылісь, шульга ладорас – Урал керӧссэз одзись да ны рытвыв покаттэзсис. Медвылыніннэз, кытісь ӧктіссьӧ ваыс – керӧса ладорын лоӧны 1000-1500 метраӧн, волькытінын – 400 метраӧн, медлажмытіннэс – 100 м вылына. Урал одзись мыссэза волькытін лоӧ шӧркодяс 200-250 м вылына. Сійӧ пыдына (100-150 метраӧдз) кырӧтӧны Вишора, Яйва, Косьва, Усьва да Чусва юэзлӧн оллез. Ю колассэзын некрут веретяэз. Бура учӧтжыкӧсь ыжда да тӧдчанныс (значеннёныс) сьӧрті Камайыв вылынін, Ойвыв мыссэз, Кондӧс мыссэз, Сылва кряж, Тулва вылынін, кӧдналӧн межвылын чуттэз лоӧны 300 м кыным. Вожжез. Медыджыт вожжес, кӧдна усьӧны Кама вавидзанӧ: веськыт ладорсянь – Яйва, Косьва, Усьва да Чусва, шульга ладорсянь – Кондӧс, Иньва, Обва. Шульга да веськыт вожжес ӧддьӧн неӧткодьӧсь. Кама вавидзанӧ веськыт ладорсянь усьӧны волькытін понда лӧсялан юэз: оллезныс бура тӧдчӧны, визылыс – жаг. Веськыт ладорсянь усян юэс катыттэзын керӧс понда лӧсяланаӧсь. Пондӧтчӧны нія унажыксӧ Урал вылын, перво котӧртӧны медшӧрӧт мусюрыс (хребетыс) пӧлӧн, а сэсся кежӧны рытвылӧ да татісь мусюрресӧ пырӧтӧм бӧрын петӧны Кама дынӧ. Шульга вожжезас унажык ваыс, стокыс ыджытжык. Кама ГЭС лӧсьӧтӧм бӧрын ваыс Камаас польдӧма да сы вожжес уссёын артмӧмась курьяэз да дорӧттяныс вомыннэз (плёссэз). Кӧзяйство. Вавидзан аркмӧм бӧрын Кама кузя уйӧтӧмыс да кылӧтӧмыс энія местаэзын ӧддьӧн бурмис: ӧшисӧ коссез, веськытжык лоис уйӧтан туй. Лоисӧ сибыттэзӧн судноэз понда Камалӧн вожжес: Чусва Сылвакӧт, Обва, Косьва, Иньва. Вавидзан вылӧт ветлӧны тывывся судноэз, нія озӧ полӧ вылын да крут гыэзісь (ваввезісь), кӧдна аркмӧны татӧн шторм коста. Вавидзан дорын Кама ГЭС-ысся сулалӧ сідзжӧ Перем ГРЭС. Ӧзыннэз: Добрянка, Чормӧc, Майкар, Пожва, Орёл, Совдор, Кыдззакар, Совкар. Камайыв вылынін. e="preserve">Камайыв вылынін (рочӧнжык: Верхнекамскӧй возвышеннось) — Кама ю йыввезын сулалан вылынін. Сійӧ ас коласаныс торйӧтӧмась Коми кытш, Удмурт республика да Киров лапӧв. Камайыв вылынінас асыввыв покатсяняс пондӧтчӧны Камалӧн медыджыт веськыт вожжес – Кӧсва, Иньва да Обва, а рытвыв покатсяняс босьтӧ пондӧтчансӧ и ачыс Кама юыс. Камайыв вылынін лэбӧ мувевдӧрнас 300–етраӧдз. Медвылын чутыс – Краснояр керӧс (), куйлӧ Киров лапӧлісь Зюзьдін районын. Шӧрӧт лыдпассэз, бӧра, дзир 240– мымда. Камайыв вылынін тэчӧма сёйезісь, мергеллезісь да лыаись. Вевттьӧм сія унажыксӧ лысъя вӧрӧн. Камайыв вылынін – коми отирлӧн зюздін увтырыслӧ важся горт. Камашор (ю). e="preserve">Кама́шор — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Велваӧ усян Йӧгвалӧн шульга вож. Камашорыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны грезддэз Камашор да Гурин. Каменка (Кӧсваӧ усян ю). ="preserve">Каменка — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын. Кӧсва юлӧн шульга вож, Кӧсва кытытын. Каменкалӧн кузяыс – 86 км. Бассейныс – 125 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю уссёын сулалӧ Вылісь Кӧсва посёлок. Канкар. ="preserve">Канкар — этӧ ыджыт кар, кӧда лоӧ веськӧтлан шӧрин канмулӧн нето регионлӧн. Канму. ="preserve">Канму — этӧ котырлӧн политика структура. Кань. Кань () — сія горт пода. Караганда. Караганда — этӧ кар Казахстанын, Караганда лапӧвлӧн канкарыс. Карасовчи (Юсьва район). Карасовчм (рочӧнжык Карасова) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас кӧркӧся грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Велва ю дорын. Карасовчыс пырӧма Карпов посадмуӧ. Карел кыв. e="preserve">Карел кыв (карел: "karjalan kieli") — этӧ урал вужись чудь-йӧгра группаись кыв. Карпов посадму. e="preserve">Карпов посадму (рочӧнжык: Архангельскӧй сельскӧй поселеннё) — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Аркмис кӧркӧся Дӧйӧговскöй, Архангельскöй да Антипинскöй сельсоветтэзісь муэзнысӧ ӧтлаӧтӧмӧн. 2009 во кежӧ татӧн вӧлісö куим посад да 38 грезд (деревня). Оліссез – 3231 морт, гортвидзаннэз 1070-а. Посадмуись шӧрин - Карпов посадын. Веськӧтланлӧн адресыс – 619173, Карпов посад, Медшӧрӧт туй, 43. Тел. (834246) 2–26–32. Юралісьыс – Селина Вера Дмитриевна Картов. Картов () — этӧ быдмас. Кекур (Овичӧ усян ю). e="preserve">Кекур () — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Овичлӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Кекур грезд. Кельмаков Валей Кельмакович. Кельмаков Валей Кельмакович — паськыта тӧдса удмурт кывтуялісь. Чужис 1942 январ 14 лунӧ Татарстанын, Кукмор районісь Тыло посадын. Филология сьӧрті доктор (1993), профессор (1996). Канлӧн Удмурт университетын ӧтласа да чудь-йӧгра кывтӧдӧм сьӧрті кафедраӧн веськӧтлісь. 1991 годӧ сылӧ сетісӧ «УАССР-ись наукаын тыдалана уджалісь» ним, а 1993 годӧ – «Роч Федерацияись наукаын тыдалана уджалісь» ним. 1990 восянь Валей Кельмакович уджалӧ Чудь-йӧгра туяліссезлӧн йӧзколасісь ӧтувтчӧмын, а 1994 восянь лоӧ Финмуись чудь-йӧгра йӧзколасся котырӧ пырисьӧн. Карьера. 1964 годӧ Кельмаков Валей помаліс Удмурт пединститутлісь (УГПИ) филология сьӧрті факультет. Сыбӧрын пондіс уджавны УдНИИ ын. 1971 воын бертіс УГПИ-ӧ (ӧні УдГУ), кытӧн сія перво вӧлі велӧтісьӧн удмурт да чудь-йӧгра кафедраын, а 1983–1989 воэзӧ юраліс этія кафедраӧн. 1995 годсянь сія ӧтласа да чудь-йӧгра кывтӧдӧм сьӧрті кафедраӧн веськӧтлісь. 1992–1995 воэзӧ велӧтіс йӧзсӧ удмурт кылӧ Финмуын. Удж. В.К. Кельмаков публикуйтіс кывтӧдӧм сьӧрті 170-ся унажык гижӧт. Сійӧ интересуйтӧ диалектология, а сідзжӧ фонетика да морфология зоралӧм. Валей Кельмакович лӧсьӧтіс нёль ыджыт конференция да лэдзис «Пермистика» нима нёль ӧктӧт. Мортыт лыддьӧма быдкодь курссэз УдГУ-ын, шуам ономастика, чудь-йӧгра кывтӧдӧм, удмурт кывтуялӧмыслӧн зоралӧм сьӧрті. В. К. Кельмаков тшӧкыта ветліс чудь-йӧгра туяліссезлӧн йӧзколасся конгрессэзӧ. Сія вӧлі Таллиннын (1970 во), Будапештын (1975 во), Туркуын (1980 во), Сыктывкарын (1985 во), Дебреценын (1990 во), Ювяскюляын (1995 во). Кельчи. Кельчи () — сія чери. Киев. Киев () — Украиналӧн канкар. Киров лапӧв. Киров лапӧв () — веськӧтлан юкӧт Роч муын, Роч Федерация видзантор (субъект), коми отирлӧн горт муэзісь ӧтік. Пырӧ Волгадор федерал кытшӧ. Канкарыс – Киров. Киров лапӧв вӧлі аркмӧтӧм 1936 годӧ декаб 5 лунӧ, кӧр Киров ладорись петіс Удмурт АССР. Куйланін. Киров лапӧв – ыджыткодь регион Европа ладорись Рочмуын. Сія куйлӧ Роч волькытін ойвыв-асыввылын. Нюжалӧ 570 км ылына ойвывсянь (61°4 о.п.) лунвылӧ (56°3 о.п.) да 440 км ылына рытвывсянь (41°17 а.к.) асыввылӧ (53°56 а.к.). Кировсянь Мӧскваӧдз – 896 км ылына. Ордчӧн Киров лапӧлыскӧт куйлӧны: ойвылын – Кардор лапӧв да Коми Республика, асыввылын – Перем ладор да Удмурт Республика, лунвылын – Тотара Республика да Мари Республика, а рытвылын – Вӧлӧгда, Кострома да Улісь Новгорт лапӧввез. Мувевдӧр. Мувевдӧр – мыса волькытін, кӧда пӧліньтӧм ойвыв-асыввывсянь лунвыв-рытвылӧ. Медыджыт (337 м) да медучӧт (56 м) вылынаэз коласын неӧткодьыс лоӧ 281 м. Лапӧв шӧрын – Ятка мыссэз, ойвыв-асыввылын – Камайыв вылынін, ойвылын – Ойвыв мыссэз. Ваэз. Киров лапӧлын котӧртӧны быдсӧн 19 753 ю да шор, ӧтласа кузяныс – 66,65 сюрс км. Ойвыв мыссэз янсӧтӧны кык бассейнлісь юэз – Вынваӧ да Волгаӧ визывтаннэз. Медыджыт тор Киров лапӧлісь босьтӧ Ятка баасейн. Ачыс Яткаыс усьӧ Кама юӧ Татара муын ни. Камаыслӧн Киров лапӧлас токӧ катыт визувтӧмыс. Ыджыт юэзӧн регионас лыддисьӧны нысся Молома, Пижма, Луз, Кобра, Чупчи. Тыэз Киров лапӧлын 4,5 сюрс мымда. Ӧтлаын пруддэзкӧт нылӧн лыдыс лэбтісьӧ 5,5 сюрсӧдз. Медыджыт тыэз: Акшубень ты (85 га), Орлов ты (63 га), Мусер ты (32 га). Медпыдын ваыс Лежнина тыын (36,6 м). Уржум районын куйлӧ ассяма Шайтан ты. Киров лапӧвлӧн ойвыв торыс лёка нюрсялӧм. Камакатыт районас нюррез вевттьӧны 40% быдӧс мувывторсис. Медыджыт нюррес: Волма нюр (13514 га), Саламат нюр (10556 га), Кайсин нюр (10517 га). Климат. Климатыс шӧркодя континетвывся. Киров лапӧв куйлӧ матынкодь Ойвыв океан дынсянь, сійӧн и кӧдзыт руыс вермӧ кокнита вовлыны татчӧ: тӧвнас овлӧ ёна кӧдзыт, а гожумся кадӧ нешоча кынмывлӧ нето лёка сайкавлӧ. Уна во сьӧрна мурталӧм (меряйтӧм) шӧрӧт шонтӧгыс январ коста – нуль увтся –13,5–15°С, июль коста – нуль вывся +17+19°С. Абсолют максимум овлӧ +36+38°С, абсолют минимум – –45–50°С. Руыслӧн ульсӧтыс 75–79%. Октябсянь февральӧдз этія лыдыс лоӧ 81–89%, вуджан кадӧ (март, сентяб) сія вежласьӧ 74%-сянь 85%-ӧдз. А медкӧс руыс овлӧ май-июнь коста – 61–68%. Киров лапӧв пырӧ тырмытӧдз ульсялан зонаӧ. Енӧжва усьӧ быд мӧд лун. Во сьӧрна лапӧлас ваыс усьӧ енӧжсяняс шӧркодьын 500–680 мм кыза, ойвылын 590–680 мм, лунвылын – 500–550 мм кыза. Енӧжваись 60–70% усьӧ шоныт кадӧ. Во сьӧрна унажыксӧ пӧльтӧны тӧввез лунвыв-рытвывсянь да лунвывсянь. Тӧлыслӧн шӧркодь перыта во сьӧрна лоӧ 3–5 м/с. Гожумнас тӧввез лӧньжыкӧсь (ог кӧ лыддьӧ тӧвчиккез), арнас выныс быдмӧ да кӧдзыт кад коста павкӧ максимум. Тӧлыс пӧльтӧ унажыксӧ порыввезӧн, кӧдналӧн перытаныс овлӧ 30–40 м/с, не кӧ чожжык. Колана шедтассэз. Медыдыжт озырвынӧн (богатствоӧн) Киров лапӧлас лыддисьӧны вӧр (унажыксӧ лысъя породаэз), фосфориттэз, торф, куэз, ва да му. Татӧн пантасьӧ ӧддьӧн шоч металл волконскоит. Паськыта куйлӧны торф шогманіннэз. Уна рудатӧм минераллэз: извесняккез, мергеллез, сёйэз, лыаэз, кӧдза. Медбӧрья дасвоэзӧ адззалӧмась мамдакӧ мусир, а сідзжӧ бетонит сёйез. Киров лапӧлісь фосфориттэз шогманін лыддиссьӧ меджыджытӧн быдсӧн Европаын. Вӧр-ва дорьяніннэз. Тодиль дорйӧны вӧр-васӧ 197 мувывторын, кӧдналӧн ӧтласа пасьтаыс 375,6 сюрс га. Ны коласын «Нургуш» нима пӧдналӧм му (федерациясянь видзанатор) да регионсянь видзана куим заказник (Пижма, Былина, Бушков вӧр). Сэсся регионсянь видзана вӧр-ва казьмӧтаннэз татӧн 189-а, да бурдӧтчан-веськӧтчан муэз куима. Ӧні КИров лапӧлас мӧдӧны лосьӧтны национал парк «Атар Лука». История. Киров лапӧв аркмис 1936 декаб 5 лунӧ, кӧр Киров ладорись петіс Удмурт АССР. Ас кадӧ Киров ладор аркмис Горькӧй ладор разьӧм бӧрын – 1934 декаб 7 лунӧ. Отир. Оліссезлӧн лыдыс Киров лапӧлын дугдывтӧг чинӧ, мыля отир мунӧны татісь овны Мӧскваӧ, Улісь Новгортӧ, Козаньӧ, Перемӧ. Медбӧрья гижӧтӧм дырни Киров лапӧлын оліс 1503,5 сюрс морт. 2009 во пондӧтчан кежӧ оліссезлӧн лыдыс лоис 1401,2 сюрс морт (Роч муын быдӧс оліссезісь 1,0%). Отирлӧн тшӧкытаыс: 11,3 морт/км², карын олӧны 72,1% (2009). Уджавны кужиссез – 911 сюрс морт. 2008 годӧ отирыслӧн аскежись чинӧм лоис 1 сюрс морт вылӧ –5,8 (шогмиссез – 11,3, куліссез – 17,1). Медыджыт оланін Киров лапӧлас да сылӧн веськӧтлан шӧрин – Киров кар (464,5 сюрс олісь 2009 воын). Янсалӧм. Козак реформаӧдз Киров лапӧлын вӧлі 45 веськӧтлан юкӧт – районнэз да лапӧвсянь видзана каррез. Виль туйдӧттэз сьӧрті татӧн лоисӧ 39 район да квать кар кытш, кӧдна янсӧтчӧны 436 поснитжык муниципал юкӧт вылӧ (383 посадму и 53 карму). Оланіннэз. Татӧн мыччалӧмӧсь оланіннэз, кытӧн 2009 январ 1 лун кежӧ оліс кыкьямыс сюрс мортся унажык. Кина. Кина нето Джунго (рочöн Китай, хань кыв вылын 中国 - 中华人民共和国) — Асыввыв Азияын ыджыт канму. Тыр нимыс — Китай отир республика. Оліссез лыд сьӧрті Китайыс медодзза канму Мушар вылас. Ордчӧн Китайыскӧт куйлӧны сэтшӧм канмуэз: Рочму, Монголму, Ойвыв Корея, Тайвань, Вьетнам, Лаос, Мьянма, Индия, Бутан, Непал, Афганистан, Таджикистан, Кыргызстан, Казахстан. Асыввылас Китай паськыта (14 500 км кузя вадӧрыс) петӧ океан дорӧ. Татӧн куйлӧны: Корея курья, Асыввыв Китай саридз, Веж саридз, Лунвыв Китай саридз. Кичашор (ю). e="preserve">Кичашор — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вежашор дорын сулалӧ Стариковчи грезд. Климов Василий Васильевич. Климов Василий Васильевич (*1927) — Коми отирын паськыта тӧдса гижись, фольклорист, этнограф. Гижӧ перем комиӧн. Перем коми литератураын тыдалана ним. Олантуй. Василий Васильевич чужис март 20' лунӧ 1927' годӧ Кудымкар районісь Юсай Пешнигорт грездын. Велӧтчис горт школаын (1934-1941). Айму дор ыджыт кось коста уджаліс колхозын. 1944’-1952’ воэзӧ кысъяліс армияын, сэсся помаліс рытся школа (1955) да педагогӧ велӧтанін (1957), пончич. Творчество. В. В. Климов ӧддьӧн уна да быднёжа гижис: сы бордтыв йывсис петӧма и проза, и кывбур, и орсан. Этася Василий Васильевич ӧктіс да йӧзӧтіс уна тексттэз коми фольклорись. Медодзза кывбур печатйтӧма 1956’ годӧ. 1966’ во коста мортӧс босьтӧмась СССР-ын гижиссез йитӧтӧ. Быдсӧн В. В. Климовыслӧн петӧмась комиӧн 25 небӧг. Кодз (ю). e="preserve">Кодз — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын. Кӧсвалӧн шульга вож, усьӧ Кӧсваӧ сы катытас. Кодзлӧн кузяыс – 25 км. Бассейныс – 243 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Кӧдз юӧ вайӧ ваэсӧ сы ыжда жӧ Березовка юок, кӧда уссёын сулалӧ Усь Березовка посёлок. Мӧдік вожыс – Учӧт Кодз. Койгорт район. Койгорт район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын, республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Койгорт посадын. Койгортсянь Сыктывкарӧдз 196 км. Районыс аркмӧтӧм 1949' юнь 7' лунӧ. География. Койгорт районыс 10.415,7 км² ыжда. Сія куйлӧ Коми Республика лунвыв-рытвылын, Сыктыв ю катытын. Койгорт мукӧт межаасьӧны асыввылын – Перем ладорись Коми кытш, лунвылын – Киров лапӧв, рытвылын – Луздор район, ойвылын – Сыктыв да Сыктывдін районнэз. Колана шедтассэз: сотчан сланеччез, фосфориттэз, торф, керамзит да кирпич сёйез, строитчан да кварца лыаэз, муувтся ваэз. Эм мымдакӧ зарни да алмаззэз. Ӧні кошшӧны газ да мусир. История. Медваж оланіннэз – посаддэз Ужга (1490), Койгорт (1586) да Грива (1586). Эна оланіннэз аркмисӧ ӧнія Койгорт район му вылын XII-XIII веккезӧ. Рочму дынӧ ӧтлаӧтӧм бӧрын перво вӧлі лӧсьӧтӧма Ужга волось, сэсся Койгорт да Грива лоисӧ торья волоссезӧн. 1757' годӧ осьтӧмась домна вылын уджалан заводдэз Кажымӧ да Нюдзпоскаӧ, кӧднӧ подналісӧ 1923'-24' воэзӧ. 1929' годӧ Койгорт пырӧ виль осьтӧм Сыктыв районӧ, а 1949' июнь 7' лунӧ РСФСР-ись Медвылісь Советлӧн Президиум аслас указӧн аркмӧтӧма Койгорт район. Район аркмӧм бӧрын кӧзяйствоыслӧ подӧн пыр вӧлі вӧрлэдзӧм. 1936' годӧ лӧсьӧтісӧ вӧрпромхоз Койгортӧ, а 1942' – Кажымӧ. 1970' годӧ нійӧ ӧтувтісӧ, лоис ӧтласа Койгорт вӧрпромхоз, кӧда 1998' октябсянь шусьӧ ООО "Койгорт вӧркомбинат". 1949' во кежӧ му-видз уджалӧмын ноксисӧ 25 жебиник колхоз. 1959' январ 1' лунӧ нійӧ ӧтлаӧтісӧ да лӧсьӧтісӧ «Койгорт» совхоз, кӧда 2002' январ 1' лунсянь шусьӧ СПК «Койгорт». Отир. Олӧны 9,3 сюрс морт. 2002' вося гижӧтӧм дырни оліссез коласын татӧн вӧлі 48,0% роччез, 40,0% комиэз, 4,3% украинса, 2,8% немеччез да 1,0% беларуссэз. Йӧзыслӧн тшӧкыта 1,1 морт/км². Томмез (14-сянь 30-ӧдз годдэзсяӧсь) районас 2,5 сюрс морт. Политика да веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс – Перепаденко Юрий Алексеевичч (2011' мартсянь). Веськӧтланыслӧн адрес: 168170, Койгорт район, Койгорт посад, Мир туй, 7. Факсыс (82132) 914-00. Оланіннэз. Ӧні Койгорт районын 21 оланін: куим посад, куим грезд (деревня) да посадчужӧма 15 посёлок. Экономика. Районын пасйӧма 136 уджаин да аркмӧтӧмин. Эшӧ 124 уджбергӧтісь олӧны туйдӧтвывся чужӧм аркмӧттӧг. Берсяторресӧ лэдзӧны 48 кӧзяйствуйтан субъект (35% ӧтласа лыдісь), кысъялан сфераын – 88 (65%). Медуна уджаиныс пасйӧма вузасянын да отир верданын (16%), му-видз уджалан да вӧрлэдзан кӧзяйствоын – 14 (10%), берся керӧтӧмын – 14 (10%). Береся керӧтан сферасӧ аркмӧтӧны пукерӧтан да сёян лӧсьӧтан, шоныт да ва лэдзан, нуан да янсӧтан юкӧттэз. Вӧрлэдзӧм пыр вӧлі и эм районас кӧзяйстволӧ подӧн. Уджалӧны вӧрвидзаннэз Койгортын и Кажымын. Культура. Койгорт районын ӧні уджалӧ Асдор музей, 5 киномыччалан, 12 клуб, 16 библиотека да 27 лыддьӧтанін. Библиотекаэз уджалӧны Койгорт ЦБС борд увтын. Медбурӧн лыддисьӧ Челядь понда шӧрӧт библиотека Койгортын. Быд год лӧсьӧтӧны гажжез: «Иллялун», «Зымгыштам», «Карвуджӧмись стречалун», «Роч кыдз». Район чужан лун кежӧ чулӧтӧны музыка сьӧрті фестиваль «Койгорт гожум», эм торья фестиваль челядь понда. Фольклор видзан группаэз коласісь медбура тӧдсаӧсь «Гора Ань» (Гриваись), «Сударушки» (Подзись) Велӧтан. Койгорт районын эм 11 школа, кытӧн велӧтчӧны 1066 и велӧтӧны 151 морт. Шӧрӧт школаэз куима, под школаэз – сизима, пондӧтчан школа – ӧтік. Учӧтжык челядь олӧны 11 челядь садын да яслиын. Эм и содтӧт велӧтан куим керку, ны коласын Челядь понда музыка сьӧрті школа Койгортын. Спорт. Койгорт районын 12 спортзал да 14 спортыб. Эм быдса спорткомплекс Койгорт посадын. Быд год районас лӧсьӧтӧны 30-ся унажык вермасьӧм быдкодь спорт юкӧтын. Республика тшупӧтын медбур результаттэз шедтісӧ медбӧря годдэзӧ гирялэбтіссез, волейболӧн орсісь ныввез да шахматисттэз. Ужгаись спорт сьӧрті мастер Турышев Александр Михайлович – бура тӧдса гирялэбтісь, спортасьӧ 1976 годсянь. Сія 10-ісь лоис Коми Республикаын чемпионӧн, шедтіс «Ладӧг кубок», куимись босьтліс приза места Рочму тшупӧта вермасьӧмын посадісь спортсменнэз коласын, кимись вӧлі призёрӧн Рочму Ойвыв-Рытвыв чемпионатын. Коколь (ю). ="preserve">Коколь — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолымлӧн шульга вож. Кокольлӧн кузяыс – 33 км. Бассейныс – 120 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын коркӧ вӧлі посёлок Усь Коколь. Кокушка (Кӧчладор район). Коку́шка — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын ыджыт грезд (деревня). География. Кокушкаыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 22 км ылынаын, учӧтик шор йыввезын. Ордча грезддэз. Кокушкасянь асыввылын сулалӧ Сэпӧль, ойвыв-рытвылын Пӧлӧзайка. Лунвылас — Ташка, Боголюб да Уржа. Отир. Олӧны Кокушкаын коку́шкинчи. 2009 во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ 218 морт, кӧдна видзисӧ 69 горт. Эта бура етшажык 1970 во сьӧрті, кӧр татӧн олӧма 308 морт. Гора нима отир. Кокушкаын чужис да татісь пондӧтчан школаас велӧтчис Вавилин Михаил Дмитриевич, быдыслӧ тӧдса коми поэт. Кольть. Кольть ("Ооцит") — подаэзлӧн пи аркман йӧртӧтыс али пытшпилӧн формаыс. Коми зыряна. e="preserve">Коми зыряна (асьнысö шуöны Коми войтыр нето Коми йöз) — коми отирыслӧн кык ыджыт субэтноссис öтік. Комиэзлӧн мöд субэтносыс — перем комиэз нето коми пермяккез, олöны коми зырянасянь. Коми зыряналöн горт му — Коми Республика. Татöн нія лоöны титул нацияöн да нылöн кыв керöм роч кылыскöт ордчöн кылöн. Коми-Пермяккез. ce="preserve">Коми-Пермяккез (буржык гижны коми пермяккез) — этӧ чудь-йӧгра отир. Тӧдса XV–XVІІ вв. роч гижӧттэзын Камалӧн вывланьын важ оліссес шусисӧ "пермяне", "пермичи", "пермяки". Асьнысӧ нія шуисӧ комиöн "коми морт", рочöн "пермяк". 1925-ӧт воын, кӧр аркмис Коми (Пермяцкӧй) национальнӧй кытш, Кама ладорын важ олісь отир, кӧда вӧлі кытшыслӧн ыджыт торӧн, пондісӧ шуны асьнысӧ коми пермяккезӧн, мед не сорласьны аскодь нима отиркӧт коми зырянакӧт да Кама ладорын мӧдік йӧзкӧт, кӧдна топоним сьӧрті шусисӧ пермяккезӧн. XVІІІ веклӧн пондӧтчытӧдз вылісь Камлӧн муэс шусисӧ Ыджыт Перемӧн. Мукӧд важ гижӧттэзын этія ним дынӧ содтісьлісӧ вежӧртӧтан кыввез "глаголемая Чусовая". XІV–XVІІ веккезын Ыджыт Перем босьтіс ас пытшкас паськыт муэз – Рытъявлын Кама ю пӧлӧн да сыӧ усян ваэз пӧлӧн, асывьявлын Ураллӧн иззэзӧдз, ойвылын Печоралӧн вылісь ваязсянь Чусты дынӧдз, лунвылын Чусва дынӧдз. Этія муыс вӧлі Эжва Перем унаись ыджытжык, сійӧн сійӧ не весь шуисӧ басӧк да бытшӧм нимӧн "Великöй". Медодз пондісӧ тӧдмавны Ыджыт Перемлісь муэсӧ Новгортісь йоз, кӧдна неӧтпыр ыстывлісӧ асланыс ушкуйниккезлісь дружинаэз ӧктыны вот да кучик. Недыр мыйись нылӧн лоисӧ мырддиссез – Ростов–Суздались да Мöскваись öксуэз. XV векын вылісь Кама муэс быдсӧн пырӧны Роч канмуӧ. Канкарлӧн веськӧтлӧмыс одзлань вынсялӧ христианизация пыр, кӧда ковтӧг пыртӧм коми пермяккез коласӧ. Чердынын, Ыджыт Перемлӧн веськӧтлан карын, оссьӧ Изын Иоанн-Богословлӧн медодзза вичку. Но 1460-ӧт – 1470-ӧт вося событиеэс мыччалісӧ – наместник да христианизация оз сетӧ Канкарись эксуэзлӧ Ыджыт Перемын вын. Перемись муэз вылӧ неӧтпыр уськӧтчывлісӧ Козанись да Сибирись ханнэз. 1558-ӧт воӧ Гым Иван сетіс корӧм грамота Сольвычегӧдаись промышленниккезлӧ да му видзиссезлӧ Строгановвезлӧ Кама ю пӧлӧн ассыввывся муэсӧ, мед нійӧ буржыка йитны Роч государство бердӧ. Роч йӧзлӧн локтӧмыс да Кама дорӧ пуксьӧмыс осьтіс колонизация – паськалісӧ Роч государстволӧн муэз, вын-сяліс сэтӧн веськӧтлӧм, ёнмисӧ экономическӧй йитӧттэз. Перемись муэз вылӧ роч колонизацияыс сьӧрас вайис лёк эксплуатация. Строгановвезлӧн муэс лоисӧ ыджыт крепостнӧй промысловӧй йитӧттэзӧн. Нія пуксисӧ асланыс муэз вылӧ, кытӧн паськыта видзисӧ внеэкономическӧй принужденнё, отсӧтсӧ босьтісӧ вотчинаӧн веськӧтіссезсянь. Коми пермяккес унаись лэбтісьлісӧ Строгановвеслӧ паныт. Медыджыт выступленнё крестьяналӧн вӧлі 1861-ӧт воӧ, кӧда паськаліс быдсӧн Иньва му пасьта. Губернияись газетын эз лэдзӧ нельки гижны эта йылісь. Кӧркӧся вына легендарнӧй отир лоис великорусскӧй угнетателлез киын богатсялан орудиеӧн, сорласисӧ национальнӧй культуралӧн вужжез. Важся олан дын нюжаліс ӧнняся оланісь ён шӧрт. Уралын важ олісь отирлӧн муэс кыскӧны дынаные наукаын уджаліссезӧс: археологгезӧс, этнограффезӧс, фольклористтэзӧс. Перем муэзлӧн дон йылісь бура висьталіс Д. Н. Мамин-Сибиряк: "Эстӧн сё эшӧ ловья важ олан, кӧда видзӧ ас пытшкас эпическӧй склад..." Коми пермяккезлӧн важся вужжезісь отирлӧн вӧлі аскоддя искусство – медно-бронзовӧй пластика, мӧднёж – "Перем пода стиль". "Перем пода стильӧн" берсяыс, кӧдӧ адззисӧ Кама ладорын, лыддисьӧны ІІІ–ІX веккезсяӧсь. "Пода стильлӧн" аркмӧм да пасысалӧм вылӧ мыччалӧ уна тор; важся отирлӧн религиознӧй представленнёэз, отирлӧн олан, удж да вӧр-ва тӧдмалӧм. Уна берсяыс – ош, кöр да быдкодь кайез вермисӧ вӧвны тотеммезӧн, а мукӧдыс поди вӧлісӧ увтырлӧн пассэзӧн. Сёрӧнжык "пода стиль" лоӧ мӧдӧтчан берсян, мый висьталӧ увтырлӧн культтэз ӧшӧм йылісь, кӧднӧ вежёны увтыррез коласся антропоморфнӧй идоллэз, сёрӧнжык сійӧ пондісӧ шуны "перем пуовӧй скульптура". "Перем пода стильыс" одзлань колис коми пермяккезлӧн изобразительнӧй творчествоын ыджыт пас. Сія бура тыдалӧ пуись керӧм берсяын. Пуись вундалӧм пода да кай-пӧтка ӧнӧдз баситӧны керкуэз да картаэз, пань-бекӧр да мукӧд берсятор. Коми пермяккезлӧн гижан кыв, кыдз и коми зыряналӧн пондӧтчӧ Стефан Пермскӧйлӧн миссионерскӧй уджсянь, кӧр вӧлі керӧм коми алфавит. Но гижаныс эз паськав и XVІІ веклӧн помын ӧшис, причинаэс вежӧртанаӧсь. 1920-ӧт воэзӧ коми отирсӧ (зырянаӧс да пермяккезӧс) янсӧтісӧ да керисӧ кык торья му, сійон зорамӧны кык литературнӧй кыв: коми (пермяцкӧй) да коми (зырянскӧй). Аркмис коми отир понда историялӧн ыджыт неколана тор, но чужан вужжес пыр кыскисӧ ӧтамӧд дынӧ. Уна том коми (пермяцкӧй) гижись, кӧдна дзир пондӧтчисӧ гижны, 1920-ӧт – 1930-ӧт воэзӧ лэдзисӧ ассиныс гижӧттэсӧ Коми обласьлӧн "Коми му" да "Ордым" (ӧні – "Войвыв кодзув") газетаэзын да журналлэзын. Коми пермяккезлӧн да коми зыряналӧн том отир и ӧні уджалӧны ӧтвыв наукаын, литератураын, культураын да образованнёын. Коми-пермяцкӧй национальнӧй кытш аркмӧм бӧрын пондіс петны 1926-ӧт воӧ коми (пермяцкӧй) кыв вылын "Гӧрись" газета. Газетаын корреспонденттэзнас уджалісӧ том отир, мукӧдыс ны коласісь одзлань лоисӧ гижиссезӧн – Н. Попов, М. Лихачёв, С. Караваев. 1930-ӧт воӧ оссис Коми (пермяцкӧй) книжнӧй издательство, пондісӧ петны коми (пермяцкӧй) гижиссезлӧн книгаэз, лэдзисӧ сідз жӧ и литературно-художественнӧй альманаххез: "Дзульзян кай", "Бичирок", "Том ударник". 1991-ӧт воӧ бӧр оссис Коми (пермяцкӧй) сьыланкыв да йӧктан ансамбль (вӧлі подналӧм 1959-ӧт воӧ). Ансамбльлӧн репертуарас унажыксӧ пырӧны коми (пермяцкӧй) сьыланкыввез, орсаннэз да йӧктаннэз. Паськӧтіс ассис функцияэз коми (пермяцкӧй) кыв радиоын. 1991-ӧт воӧ радиовещаннёын оссис коми (пермяцкӧй) отдел. 1988-ӧт воӧ первуись кытшас оссис РАН, УрО, Коми НЦ-ісь, ИЯЛИ-лӧн общественнӧй наукаэз сьӧрті Коми (пермяцкӧй) отдел. 1990-ӧт воӧ оссис Россияись национальнӧй школаэзлӧн проблемаэз сьӧрті НИИ-лӧн лаборатория, кытӧн керӧны коми (пермяцкӧй) школаэз понда программаэз да лэдзӧны школаэз понда велӧтчан книгаэз. Коми-пермяккез. e="preserve">Коми-пермяккез (буржык гижны: коми пермяккез, медбур гижны: перем комиэз) — ним, кӧдӧн веськӧтліссез вӧзйӧны шуны Перем ладорись Коми кытшын олісь комиэсӧ. Роч да рочовӧй туяліссез (учёнӧйез) сьӧрті коми пермяккез – торья отир, коми-пермяцкӧй народ. Мӧдік нёджӧв сьӧрті, кыдз коми ладорсянь пондам видзӧтны, то петӧ: коми пермяккез пырӧны коми отир коласӧ. Ӧтлаын Язьва дорись да Зюзьдынісь комиэзкӧт нія аркмӧтӧны коми отир пытшкын тор, кӧдӧ шуамӧ перем комиэз. Перем комиэз да коми зыряна – коми отирлӧн кык борд. Коми кытшын олісь комиэз одзжык асьнысӧ шуисӧ комиӧн – "коми", а рочӧн –"пермяки" (сідз жӧ нимтӧны асьнысӧ язьвинса да зюзьдінса и ӧні). 1925 во бӧрын юраліссез тшӧктісӧ отирсӧ и рочӧн, и комиӧн шусьыны коми-пермяккезӧн ("коми-пермяки"). Коми отирыс Коми кытшын дыр вермасисӧ, мед чапкыны этійӧ нимкодьсӧ, но 1937 во бӧрын эзӧ ни вермӧ. Аспондасис татісь комиэз ӧнӧдз шуӧны асьнысӧ "коми отир". Гижӧмыс «коми-пермяккез» (кыдз и «коми-зыряна») оз лӧсяв коми кыв туйдӧттэзкӧт. "Коми" шуаныс лоӧ тӧдмӧтанӧн (определеннёӧн) "пермяккез" нето "зыряна" кыв дынӧ, сідзкӧ гижны сійӧ колӧ торйын: коми пермяккез нето коми зыряна. Перем ладорись Коми кытшын коми отирыс (перем комиэз, коми пермяккез) баитӧны коми кывлӧн перем диалекттэз вылын (83,1 %) да рочӧн. Перем комиэз ӧні чожа рочсялӧны. 2002 годся гижӧтӧм сьӧрті омӧн Роч муын перем комиэз вӧлӧмась 125 235-а. Этія лоӧ 15%-ӧн етшажык 1989 воынся. Да и мам кыв тӧдӧны сё етшажык ныись, кӧдна гижӧтчӧны коми пермяккезӧн: Роч му пасьта токӧ 94,3 сюрс морт. Перем комиэзлӧн эм асланыс кыв стандарт – перем комиэзлӧн лыддьӧтан кыв (рочӧнжык "коми-пермяцкӧй литературнӧй кыв"), кӧда вӧлі лӧсьӧтӧм татісь коми диалекттэз под вылын. Коми кытшись школаэзын лыддьӧтан кывнысӧ да перем коми литература 2008/09 воын велӧтӧмась дзир 20,5% коми челядь коласісь (2931 морт); а садиккезӧ, кытӧн челядёкыскӧт баитӧны коми кыв вылын, ай-маммез сетӧмась сія жӧ годӧ токӧ 848 кага (этія лоӧ 14,3% быдӧс дошкольниккез коласісь). "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем комиэз " Коми Парма медваж кадӧ. ce="preserve">Коми Парма медваж кадӧ — Коми Пармалӧн меважся историяись серпас, кӧдӧ ми вермам пуктыны син одзӧ археологгезӧн Перем муись адззалӧм казьмӧтаннэз (памятниккез) сьӧрті. Кама катытас археологгез пондісӧ гарйыны муэсӧ XIX вексянь. Сэксяняс Кама ладорас вӧлі осьтӧм да видзӧтӧм-велӧтӧм медваж кадся казьмӧтаннэсӧ уна сюрсӧ, ны коласісь 400-ся унажык — Коми кытшын. Палеолит. Мортыс локтӧма Перем му вылӧ 200-150 сюрс во одзті. Сійӧ кадсӧ шуӧны палеолит. Мӧдік коляссэз шӧрын адззавлісӧ и лыись-коскаись керӧм пӧляннэз, а сія висьталӧ: важ отирыс тай вежӧртӧма музыкаын дон. Унажык орсаннэсӧ керисӧ, натьтӧ, пуись, сійӧн и абу кольччӧмась нія ӧнӧдз. Туяліссес казялісӧ — мукӧд доз да мӧдік берся вылын пассэс, кӧднӧ одзжык чайтісӧ орнаментӧн, пуктылӧмась чукӧрӧн: 50-ӧн, 74-ӧн да 28-ӧн. Эстісь ми вежӧртам: отирыс сэк ни кужӧмась лыддьыны да нылӧ вӧлі тӧдса кадлыддян (календарь). Сэк вӧлі тӧлісь сьӧрті кадлыддян, кӧдӧ лӧсьӧтісӧ вӧралан-кыйсян уджжез тӧдвылын видзӧмӧн. Сідзкӧ отирыс авйыштӧмась и астрономияын. Сія кадӧ шогмӧ и религия — тотемизм, анимизм да магия. Мезолит. А сэсся вежсьӧма климат, мыйсянь уна быдкодь вӧрпода ӧшас. Вӧравны ыджыт чукӧрӧн ветлісь вӧрпода вылӧ сідзжӧ дугдасӧ. Отирыс пондасӧ овны мӧдмоза да кошшыны виль оланін. Пондӧтчас виль кад — мезолит (шӧрӧт изъя кад). Вӧраліссез пондасӧ кыйсьӧм могись ветлӧтны тшӧкжыка да ылынжыка. Сійӧ кадсӧ казьмӧтаннэзӧн кольӧмась абужык пырся оланіннэз, а вӧраліссезлӧн арсӧ-тулыссӧ сувтчаніннэз. Лыйсяннас сэк быдлаын вӧлӧма ньӧв да ньӧвьёссез. Вӧррезас олісь отирыслӧн вӧлӧмась ни черрез. Йӧзыс лӧсьӧтӧмась ни лямпаэз да доддез, кӧднӧ туяліссес адззывлӧны нюрьяинісь. Черикыйӧмыслӧн лоас ыджыт дон. Пондасӧ видзны кулӧммез (сеттез), мордаэз. Тӧдсаӧсь лоасӧ отирыслӧ лыись керӧм крюккез. Адззӧм пешняэс сьӧрті позьӧ вежӧртны — черисӧ кыйлӧмась и тӧвнас. Иззэсӧ пондасӧ кеслыны лэчытжыка, мезолит кадся пурттэслӧн доррес вӧлісӧ кеслӧмӧсь кыкнан ладорсянь. Сія кадсӧ медыджыт казьыланнэзӧн лоӧны Кӧс, Усть Онолва, Метшкӧр да Учӧт Сер дынын сувтчанін-оланіннэз. Неолит. Изъя веклӧн мӧдік кадколас — неолит. Сэк одзлань зораммас горт видзӧм, кӧда Кама муын пондӧтчӧ V сюрсвоын миян эраӧдз. Отирыс сія кадӧ унажыксӧ чериавлӧмась, сійӧн и пондӧмась овны ӧтілаын. Оланіннэс сулалӧмась юэз да тыэз пӧлӧн. Нійӧ керлӧмась ыджытӧсь (100 кв. метра гӧгӧр), джынӧдз гарйӧмӧсь му пытшкӧ. Сэтӧн вермас овны не ӧтік дас морт. Пондӧмась керны гӧрд сёйись ёся пыдӧса серпасалӧм доз. Неолит кадся сувтчанін-оланіннэс адззалӧмӧсь Коми кытшын быд районсис. Сія кадӧ финн-йӧграыс янсӧтчӧма важ финн да важ йӧгра увтыр вылӧ. Энеолит. Пондӧтчӧ историялӧн мӧдік кад — энеолит. Ӧні Кама ладорас олісь отирыс мукӧд берсясӧ пондӧмась керны и кӧртісь. Кӧртсӧ медодз вайлывлӧмась мӧділаись, одзлань пондасӧ керны асьныс. Кама отирыс вузасьӧмась уна йӧзкӧт: позьӧ адззыны Балтика дорись вайӧм янтарь, Алтайись — нефрит, Кавказісь — бронза, Индика океан дынісь — каури нима шоркытшшез. Кӧть лоӧма ни кӧрт, но отирыс уна мый керӧмась и кремень изсис. Сія кадӧ Кама отирыс пондӧмась видзны пода, но, кыдз и одзжык, сёянсӧ шедтӧмась вӧралӧмӧн да чери кыйӧмӧн. Мукӧд оланінас черикыян кулӧммезлӧн вӧтяна иззэс пантасьлӧны ӧддьӧн уна. Оланіннэс унажыксӧ вӧлӧмась кынымкӧ неыджыт керкуись, кӧдна ӧтамӧд коласын йитсьӧмась му пытшкӧ гарйӧм да вевттьӧм вуджан туйез пыр. Сія кадся медыджыт оланін — Базов Бор — вӧлі гарйӧм Юсьва районын, Иньва ю усянінланяс. Уна оланін-сулаланін адззисӧ Кӧсва ю пӧлӧн Кӧч районісь Уржа да Ташка греззддэз дынын. Бронза да кӧрт кад. Бронза да кӧрт эпохаэз вежсикӧ важ финн отирыс торьясьӧ рытвыв финн да перым увтыррез вылӧ. Перым отирыс, пермяна, лоӧны удмурттэзлӧн да комиэзлӧн ӧтласа важ увтырӧн. Ананьинсалӧн культура. Кама ладорын кӧрт эпохалӧн пондӧтчӧм йитсьӧ ананьинса культуракӧт. Ананьинсаыс одзлань зорӧтӧмась культурасӧ бронза кадӧ оліссезлісь да олӧмась зэв паськыта: ойвылын — Печора ю дорсянь, лунвылын — Волга юлӧн шӧрӧт муэзӧдз. Отирыс ветлӧмась ни вӧввезӧн, тышкасьлӧмась ӧтамӧдныскӧт да вувтлӧмась-уськӧтчывлӧмась мӧдік йӧз вылӧ. Нылӧн вӧлӧмась ни сэк шыпурттэз, бытшкан ёссез да кышаланнэз, но унажыксӧ нія лыйлӧмась ньӧвьёссезӧн. Кама ладорись отир сія кадӧ олӧма ордчӧн да унажыксӧ босьтасьӧма-вузасьӧма скиф-сармат йӧзкӧт. Ны пыр и шедас Кама муас Сьӧд саридз дорын, Элладаын да Египетын керӧм берсяыс. Кадыс вӧлӧма сьӧкыт, тышкасьӧм-пессьӧммес лоасӧ тшӧкжыкӧсь, сысянь Кама отирыс и пондасӧ керны, ассиныс увтыр дорйӧм могись, каррез. Карресӧ сувтӧтлӧмась ю пӧлӧн буждӧм керӧс йылӧ кык кырас коласӧ. Керӧсыс пӧлӧн мӧдӧр ладорсяняс вӧлі гарйӧм пыдын кырас да йӧрйӧм вылын стынӧн. Кар гӧгӧрас сувтӧтлісӧ посаддэз да дзебсянін. Кама ладорас сэк уна берся керлӧмась бронзаись да кӧртісь. Сійӧн ананьинсалӧн культураныс бура неӧткодь кӧрт кадся культура сьӧрті. Бронзасис кисьтлывлӧмась пурттэз, кутан-кышаланнэз, шыпурттэз, ньӧвьёссез да черрез. Гляденсалӧн культура. III-II сугӧддэзӧ миян эраӧдз ананьинсаыс коласісь янсӧтчӧны пьяноборса, кӧднасянь аркмасӧ сэсся удмурттэз, да Гляденса, кӧднасянь лоасӧ коми отир. Гляденсалӧн культураныс шусьӧ сідз важ юрбытанін сьӧрті, кӧдӧ адззӧмась неылын Перем кар дынсянь Гляден нима керӧс йылын. Кама ю весьтын этія 90 метра вылына керӧсыс не ӧтік сюрс во вӧлӧма Кама ладорас медыджыт. Сысянь сія и лоас дзебсянінӧн да казьтісянінӧн. Сэтӧн казьтывлӧмась важ кулӧм отирсӧ; шуӧны, быттьӧ казьтісьӧм понда вермӧмась нельки вийлыны морттэзӧс. Сотасӧ кулӧммесӧ да пӧимсӧ кашниккезын и ваясӧ казьтісянінас. Уна годдэз сьӧрна сэтчин пӧимыс, горт- да вӧрподаыслӧн лыэс и жугдӧм кашник торрес ӧксьӧмась кык метра сувда. Казьтісян берсясӧ адззисӧ 19 сюрс гӧгӧр. Гляденса дырни аркмӧма тӧдчана перем пода стиль. Бронзаись кисьтӧм берсяыс вылын серпасалӧмась быдкодь пода да отир. Нія ӧтлаӧтӧмась аскодьӧма йитӧттэзӧн да мыччалӧны отирлісь гӧгӧр олансӧ вежӧртӧм, сылісь аркмӧм да зоралӧм, мортлісь сія оланын вужьясьӧм. Татӧн бронзаись керӧм берсяыс лыддисьӧ ыджыт донӧн омӧн му югыт пасьта. Ломоватовсалӧн культура. IV векӧ пондӧтчӧ быдкодь йӧзыслӧн «Ыджыт ветлӧтлан» («Великӧй переселеннё»), кӧр ӧтӧрӧ-мӧдӧрӧ ветлӧтісь йӧзыс тӧвчикӧн мунасӧ асывывлісь Евразия кушиннэзӧт рытвыв муэзӧ да нуӧтасӧ сьӧрас уна мӧдік отир. Кама ладорыс пыр, сваль вӧрыс да, ветлӧтісь йӧзыс озӧ мунӧ. Но лунвыв Урал сайын сэтчин олісь отирыс ветлӧтісь йӧзсӧ дзескӧтасӧ ойвылӧ, сійӧн нылӧ ковсяс пуксьыны овны Кама ю да сыӧ усян юэз пӧлӧн. Археологгес нійӧ шуӧны харинсаӧн, сідз кыдз адззӧмась нылісь дзебсяніннэсӧ Гайна районісь Харина грезд дын. Кыксё мымда год бӧрті нія йӧзыс сорласясӧ сэтӧн олісь отирыскӧт да аркмӧтасӧ виль культура — ломоватовса, а лунвылас аркмас культура неволинсалӧн. Быдсӧн нія культураэс вӧлӧмась V-IX сугӧддэзӧ. Сія кадӧ (VII в.) и ӧння Кудымкар му вылын аркмас кар да ордчӧн сыкӧт — дзебсянін. Быдӧссӧ Коми кытшас адззӧмась ломоватовсаӧн кольӧм сёся унажык казьмӧтан. Тӧдчанажыкӧсь ны коласісь дзебсяніннэз. Ыджытжык донсӧ видзӧны Урья, Важгорт, Елева да Пешнигорт дорын дзебсяніннэз. Кыдз чайтӧны, отирыс дзебан гуэзас тэчлӧмась сійӧ, мый колас кулӧмыслӧ «виль оланас»: лыйсян, уджалан да мӧдӧтчан берсятор, вӧв сийӧс-сермӧттэз. Пантасьлӧны куш дзебаніннэз, пантасьлӧны и бура лӧсьӧтӧм дзебаніннэз — эзісись (сереброись) керӧм сьӧм (монетаэз), мӧдӧтчан берся (пристежжез, пелькытшшез, ӧктӧм-кыйӧм кушаккез да дона лыйсяннэз). Быдӧс сія мыччалӧ — отирыс сэк ни олӧмась абу ӧтнёж. Эрмитажын ӧктӧмӧсь быдкодь эзысёвӧй берсяыс. Сія аскодь басӧк дозмукыс керӧма Иранын да Византияын, унажыкыс ны коласісь адззӧмӧсь ойвыв Кама ладорын. Асыввыв муэзын шӧрӧт веккезӧ история вӧлӧма сэтчӧдз сорласьӧм-пансьӧм, нельки эзісёвӧй берсяыс сэтчин оз кольччы. Кама ладорас сія шедас вузасьӧм-босьтасьӧм пыр да веккез сьӧрна ӧксяс уна. Сійӧ видзӧмась дзир казьтісян коста, абу сёян доз туйӧ. Эд быдӧс, мый адззӧмсь, абу шедӧма оланіннэзісь нето дзебсяніннэзісь, а кладдэзісь. Сэтшӧм эзысёвӧй дозмука кладдэсӧ Кама мусис адззалӧмась уна дас, нія и аркмӧтӧмась Эрмитажас медыджыт ӧктӧмсӧ. Родановсалӧн культура. IX-X веккезӧ Кама ладорас ломоватовса культура туйӧ аркмӧ родановсалӧн культура. Перем комиэз и лоасӧ родановса увтырись. Сія кадӧ тыла керӧмсянь вуджӧмась муэз гӧрӧмӧ. Отирыс быдтӧмась ид, шогді, рудзӧг, анькытш, лён да пыш. Родановсалӧн вӧлӧма ни горт пода. Унажыксӧ видзӧмась мӧссэзӧс да вӧввезӧс, етшажык — порссезӧс, баляззӧс да кӧзаэзӧс. Керкуэс гӧгӧр археологгез адззалӧмась пода видзан гиддэзлісь да пода йӧртаннэзлісь кольччӧм торрез, кӧдна йитсьӧны керкуыскӧт. Одззамоз медколанаӧн вӧлӧма вӧралӧм. Вӧралӧмась яй да гӧна кучик (ку) заптӧм понда. Кучиксӧ вежлывлӧмась вузасян-босьтасян коста. Кыйлӧмась чери да ӧктылӧмась вӧр ма. XII сугӧдсянь паськыта пондасӧ гӧрны муэз. Вӧв лоас сьӧкытсӧ кыскалан гортся подаӧн. Сэксянь ыджыт увтырись пондасӧ торйӧтчыны учӧт гортся увтыррез. Нія торйӧн ни вермасӧ гӧрны му да видзны пода. Оланіннэзын адззалӧмась сія кадся уна сьӧм, ӧшлісян гириэз да уна мый мӧдік берсятор, кӧда керӧма вӧлі Волга дорись Булгара да Русь муэзын. Ыджыта да паськыта Кама ладорись отир пондӧмась вузасьны Волга булгаракӧт да Русь муэзісь отиркӧт. Археологияись казьмӧтаннэз сьӧрті чукӧражык отир вӧлӧма Иньва ладорын. Татісь лыддьӧны кыкьямыс увтыр, кӧдна олӧмась Иньва, Кува да Велва юэз пӧлӧн. Невна етшажык олӧмась отир Обва дорын. Нылісь ыджытжык казьмӧтаннэсӧ адззисӧ Назар кар гӧгӧр Обва юӧ усян Чӧлва ю пӧлӧн. Чердын-Язьва йӧзсӧ ӧтлаӧтӧны казьмӧтаннэз, кӧдна адззӧмӧсь Чердын кар гӧгӧр Кама, Вишера, Колва юэз пӧлӧн да Вишера юӧ усян Язьва ю пӧлӧн. Кама ю пӧлӧн Вишера ю усянінын Пожва посадӧдз ӧтлаын олӧмась кыкьямыс учӧт увтыр. Нія аркмӧтӧны ыджыт, но янсалӧм чукӧр. Гайна посад гӧгӧр Кама ю пӧлӧн да сыӧ усян Луп ю пӧлӧн олӧмась квать увтыр. Нія пырӧны ыджыт Гайна отирӧ. Кӧсва отирын, кӧдна олӧмась Кӧсва ю пӧлӧн да сыӧ усян Лолӧг ю пӧлӧн, вӧлӧмась куим увтыр. Зюзьдін отирлӧн чукӧрыс олӧ мӧдік комиэзсянь медылын — Кама катытын. Сійӧ отирсӧ казьмӧтаннэс мыччалӧны ӧкмыс увтыр вылӧ. Быдӧс этія отирыс ӧтлаын бӧсьтӧмӧн и лоасӧ талуння перем коми отирлӧ важ ай-маммезӧн. Уна казьмӧтаннэзын археологез адззалӧмась уджалан берся: гӧррез, кучитчаннэз, чарлаэз, ытшкисян-горбушаэз, изыннэз, сідз кыдз родановсалӧн бӧрьяжык кадӧ зорамӧма пода видзӧм. Отирлӧ унажык пондас ковны кӧртісь керӧм уджалан берся, сійӧн пондас бура ни зорамны кӧрт шедтӧм да кӧрт дорӧм. Кудымкар лоас тӧдчана карӧн, кытӧн керӧмась кӧртсис берсясӧ. Гӧрд сёйись керӧм формаэзын кисьтлӧмась мӧдӧтчан берсятор. Мымдакӧ кад бӧрті оссясӧ кӧрт шедтан да кӧрт доран шӧриннэз. Родановса пондӧны унажык шедтыны сов. Совсӧ керӧмась росолісь. Росолсӧ пизьӧтасӧ пуовӧй да бановӧй ӧррезын, кӧднӧ вевдӧрсяняс мавтласӧ сотӧм гӧрд сёйӧн. Мукӧдпырся росолас лэдзвывлӧмась биын дзирӧтӧм иззэз. Иньва, Вишера, Борва, Язьва, Колва юэз пӧлӧн, кытӧн XX сугӧд пондӧтчикӧ пуӧмась совсӧ, ӧнӧдз кольччӧны пуись керӧм росов кысканнэз. Бура зорамӧма лыись (коскаись) берсятор керӧм, сэк и серпасавны лысӧ кужӧмась ни. Лысис керлӧмась сынаннэз, пуртӧссэз, пелькытшшез, киззез, еммез, амулеттэз, паськӧм вылӧ берся ӧшланнэз. Уна мый ны коласісь серпасалӧмась ас пассэзӧн. Быдлаын керлӧмась кашниккез да гырниччез, кӧднӧ серпасалӧмась розетка нёжа веськыт да чуклялӧм серпассэзӧн. Кашниккесӧ дзирдӧтлӧмась горын. Коми отирлӧн уна вӧлӧма и пуовӧй доз. Сідз кыдз пуыс чожа сісьмӧ, одззася пуовӧй доззэс абу кольччӧмась. Гортын печкӧм, кыйӧм да гӧрдззӧм йылісь висьтасьӧны важ каррез вылын адззӧм печканнэзлӧн, кыйсян станоккезлӧн да гӧрдззисян еммезлӧн торрез. Родановсалӧн медбӧрья кадӧ учӧт увтыррез туйӧ аркмӧмась матын оліссезлӧн ыджыт ӧтуввез. Увтыррезлӧн ӧксуэз (княззез) пондӧны веськӧтлыны ыджытжык ӧтуввезӧн. Важ висьт сьӧрті Иньва дорись коми отирлӧн увтырӧн веськӧтлӧма Кудым Ош нима пам, кӧда сэсся лоас и ыджытжык ӧтувлӧн веськӧтлісьӧн. Кудымкар пӧртчис бура дорйӧм веськӧтлан карӧ. Родановса пондӧны ни гӧрны-кӧдзны. Сысянь отирын паськалӧ шонді да карч вылӧ юрбытӧм. Сэкся казьтісяніннэзісь ӧнӧдз адззалӧны пода лыэз, кӧртсис керӧм ньӧвьёссез, морт да пода вылӧ вачкисян мыгӧроккез. Но вӧравнытӧ эз жӧ дугдӧ, сійӧн и важ туналӧм (магия) да вӧрподалӧ юрбытӧм кольччис жӧ. Сы йылісь миянлӧ висьтасьӧ перем пода стильӧн бронзаись керӧм берсятор. Коми еннэз коласын медыджыт вӧлі вылын енӧжись (нёбоись) Ен. Археология материаллэз сьӧрті аскодьӧм культура пас перем комиэс вылӧ кольӧмась X сугӧдӧ коми отир, кӧдна олісӧ ойвылынжык, Эжва да Емва юэз пӧлӧн. Перем комиэз да коми зыряна коласын важын муніс вузасьӧм да культураӧн вежсьӧм, нія ӧткодя дзебсисӧ да новйисӧ ӧткодь паськӧм. Родановса кадсянь перем коми ладорын адззалісӧ эзысёвӧй доззэзӧн кватьдасся унажык клад, кӧдна вӧлісӧ вайӧмӧсь асыввыв муэзісь. Кладдэслісь куйланіннэсӧ позьӧ торйӧтны нёль чукӧрӧ: Иньва, Кӧсва-Кама, Обва, Вишера-Кама. Унажыкыс ны коласісь вӧлісӧ гарйӧмӧсь му пытшкӧ. Шуам, Пешнигорт да Мальцева дорись ыджыт кладдэс вӧлісӧ дзебӧмӧсь муӧ. Быдӧс энія эзысёвӧй дозыс да сьӧмыс ӧні куйлӧны Канлӧн Эрмитажын (Петракар) да Канлӧн история сьӧрті музейын (Мӧсква), мукӧдсӧ позьӧ адззывны Коми кытшись да Перем ладорись музейезын. Х вексяняс Волга дорись булгара тӧдчӧмӧн пырӧны коми отир оланӧ. Нія босьтӧны ас кипод увтӧ Кама ю кузя туйез, вузасьӧны, нельки олӧны комиэзкӧт ордча муэзын. Родановса казьмӧтаннэзісь уна адззалӧмась Булгарын керӧм гӧрд доз (сёйись да кӧртісь), мӧдӧтчан берсятор. Комиэз и асьныс вуза¬сьӧны вӧлі булгараыскӧт ны муэзын. Уна мый коми инькаэзлӧн мӧдӧтчан берсяись шедас Булгарӧ. Меддонаыс вузасян-босьтасянас вӧлӧма вӧрподалӧн гӧна кучик (куэз). XI-XIII сугӧддэзӧ коми отир шедӧны кипод увтӧ славяналӧ, кӧдна локтӧны Новгортсянь да Ростов-Суздаль ладорсянь. Шыпурттэз (меччез), сьӧм, амулеттэз, пернаэз, чунькытшшез, пристежжез, кӧдна вӧлісӧ керӧмась роччезӧн, адззалӧмӧсь родановсалӧн нёльдас казьмӧтанын. Мукӧдыс, натьтӧ, коми отир дынӧ шедісӧ и булгара пыр. Коми Республика. Коми Республика () — Роч Федерация видзантор. Куйлӧ Европа ойвыв-асыввылын, Урал одзын, Печора, Эжва да Мозын юэз бассейнын. Коми Республика — коми отирлӧн чужан му. Коми йӧзыслӧн мӧд горт — Перем ладорись Коми кытш, куйлӧ Коми Республикасяняс лунвылынжык. Коми Республикалӧн мувывтор — 415,9 сюрс км2. Оліссес — 951,2 сюрс морт (2010), ны коласын комиэз — 25,2%. Канкарыс — Сыктывкар, кытӧн олӧ республика йӧзісь нёльӧт тор. Республика янсалӧ 20 юкӧт вылӧ — 5 каркытш (Сыктывкар, Вӧркута, Инта, Уква, Ускар) да 15 муниципал район: Вуктыл, Изьва, Емва, Емдін, Койгорт, Кӧрткерӧс, Кулӧмдін, Луздор, Мылдін, Печора, Сӧснагорт, Сыктыв, Сыктывдін, Удора да Чилимдін. Республикаын 10 кар: Вӧркута, Вуктыл, Емва, Инта, Микунь, Печора, Сӧснагорт (Сосногорск), Сыктывкар, Ускар (Усинск), Уква (Ухта). Нысся эмӧсь 37 карок да 762-а посад кодь оланіннэз: посёлоккез, посаддэз (татӧн нійӧ шуӧны сикттэзӧн) да грезддэз (деревняэз). Коми Республикаыс аркмӧма 1921' годӧ август 22' лунӧ. Медодз сія статус сьӧрті вӧлӧма асвеськӧтлан лапӧлӧн (областьӧн) РСФСР тэчасын, 1929'—1936' воэзӧ недыр кежӧ сійӧ сюйлӧмась Ойвыв ладорӧ (крайӧ), но 1936 во бӧрын сія лэбтісьӧма Коми АССР-ӧдз, 1990' годӧ босьтіс статус ССР, а 1992' воын нимтіс асьсӧ Коми Республика и лоис Роч Федерация видзанторӧн (субъектӧн). Медыджыт мортӧн Коми Республикаын лыддисьӧ Мӧсквасянь иньдӧм Юралісь. Туйдӧттэз лӧсьӧтан органӧн лоӧ Каналан сӧвет, кытчӧ баитіссесӧ бӧрйӧны республикаын оліссез. Юралісь да Каналан сӧвет бӧрйӧны Коми Республикалӧ веськӧтлан (правительство), кытӧн пукалӧны министррез. Медодзза юралісьӧн Коми Республикаын 1994'—2000' воэзӧ вӧлі Спиридонов Юрий, сы бӧрын 2001'—2009' годдэзӧ — Торлопов Ладимир. Ӧні, 2010' вося январсянь, юралісьын пукалӧ Гайзер Вячеслав. Республикаыс олӧ Мӧсква кад сьӧрті: муюгыт (Гринвидз) кад + 3 час (гожумнас + 4 час), Урал кад — 2 час. Сьӧм туйӧ Коми Республикаын бергалӧ роч шать. 1 шать = 100 ур. Ним. Коми республика рочӧн шусьӧ Республика Коми, инглиш кыв вылын — "Komi Republic". Юраліссез нимтӧмась республикасӧ медодз Коми (зырянскӧй) автономнӧй область, комиӧн эта лоӧ Коми (зыряналӧн) асвеськӧтлан лапӧв. 1936' воын сія пондіс шусьыны Коми Автономнӧй Советскӧй Социалистическӧй Республика (комиӧнжык кӧ керны Советтэзын социализм видзись комиэзлӧн асвеськӧтлан республика; дженыта — Коми АССР). 1990' годӧ этія кузь нимсис шупкӧмась "автономнӧй" ("асвеськӧтлан") тор, а 1992' воын Коми республика босьтіс аслыс ӧння нимсӧ. Коми кыв тудӧттэз сьӧрті тӧдмӧтаныс кывтэчасын пыр суалалӧ одзын: «"Кытшӧм" республика?» – «"Коми" республика». Роч кылын жӧ сэтшӧм туйдӧт абу, сійӧн и "Республика" кылыс нылӧн сулалӧ "Коми" шуан бӧрын. Ассис нимсӧ республикаыс босьтӧма татӧн важынсянь олісь коми отир ним сьӧрті, кӧда понда сія и вӧлі лӧсьӧтӧм. Статус. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикалӧн статус" Ӧння статус Коми республикаыслӧ гижӧмась Роч Федерация да Коми Республика асланыс Конституцияэзын. Ны сьӧрті Коми республика лоӧ Роч Федерациялӧ субъектӧн. Янсалӧм. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикалӧн янсалӧм" Коми республикаӧ пырӧны 15 район да 5 кар кытш. Му-видз уджалан 11 район лыддисьӧны коми муэзӧн, Чилимдін районын важынсянь олӧны сваль роччез. 3 кар районын (Сӧснагорт, Вуктыл, Печора) да каркытшшезын унажыксӧ олӧны роч отир да мӧдік вовліссез. Быд районын да каркытшын эм отирсянь бӧрйӧм юралісьыс да советыс. Нія лӧсьӧтӧны районлыслӧ бюджет да видзӧтӧны асланас мувывторын кӧзяйство да культура зорӧтӧм сьӧрын. Районнэз асьныс янсасьӧны поснитжык муниципал юкӧттэз вылӧ, быдсӧн эмӧсь 16 карму да 175 посадму. География. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикалӧн география" Коми республика куйлӧ Европа ой-асыввыв пельӧсын, Роч му ойвылын, Урал керӧссэз одзын, Печора, Изьва, Эжва, Висер, Сыктыв, Ву да Мозын юэз пӧлӧн. Коми республика олӧ II час отын, неӧткодьыс Коми кытшыскӧт — -2 час. Муыс республикалӧн 415,9 сюрс км2 пасьта, этія лоӧ Роч Федерацияись 2,44%. Коми отирлӧн ойвыв гортыс ыджытжык сэтшӧм канмуэзся кыдз Германия, Италья нето Суоми. А Коми кытш ыжда регионнэз вермасӧ тӧрны Коми республикӧ невна не 13-а. Ойвывсянь лунланьӧ республика нюжалӧ 785 км, рытвывсянь асывланьӧ — 695 км, медкузь визь позьӧ нюжӧтны лун-рытвывсянь ой-асыввылӧ, сідз петӧ 1275 км. Республикаыс куйлӧ вылын паськытаэзын. Сылӧн медылісь чутоккез: ойвылын — 68°25′ о. п., лунвылын — 59°12′ о. п., рытвылын — 45°25′ а. к. да асыввылын — 66°15′ а. к. Лунвылас Коми республикакӧт ордчӧн куйлӧ коми йӧзыслӧн мӧд горт — Коми кытш да Перем ладор, кытчӧ миян кытшыс ӧні пырӧ, лун-асыввылын – Свердлов лапӧв, асыввылын — Ханты-Манси (Йӧгралӧн) асвеськӧтлан кытш да Ямалісь яраннэзлӧн асвеськӧтлан кытш. Ойвылын республика межаасьӧ Яраннэз кытшкӧт, а рытвылын — Кардор лапӧвкӧт, кытчӧ этія кытшыс пырӧ. Лун-рытвылас Коми республикакӧт ордчӧн куйлӧ Киров лапӧв. Лунвывся визирыс мунӧ Ойвыв мыссэз кузя, асыввывся — Урал керӧссэз кузя. Му. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын мусиннэз" Климат. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын климат" Быдмассэз. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын быдмӧт" Вӧрпода. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын вӧрпода" Экология. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын экология" Отир. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикалӧн демография" История. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикалӧн история" Политика. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын политика олан" Кӧзяйство. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикалӧн кӧзяйство" Культура. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикалӧн культура" "Видзӧт сідзжӧ: Коми отирлӧн важся культура" Религия. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын религия" Юӧртан везӧт. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын юӧртан везӧт" Отирӧс велӧтӧм. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын отирӧс велӧтӧм" Лысин видзӧм. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын лысин видзӧм" Спорт. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми республикаын спорт" Коми зыряналӧн гишшаннэз. ce="preserve">Гишшаннэз (рочӧнжык: памиллёэз) — кӧднӧ новйӧны зыряна ладорын коми отир, мукӧдыс ӧткодьӧсь миян перем коми гишшаннэзкӧт (шуам – Истомин, Вавилин), мукӧдыс бӧра нылӧн асланысӧсь. Этимология. Кыдз и миян ладорын мукӧд гишшаннэз (а коми зырянаыс памиллёсӧ шуӧны "ов") аркмӧмась важся коми ниммезісь, а мукӧдыс босьтӧмӧсь мӧдік отиррезлісь. Сідз, сэтшӧм гишшаннэз кыдз Ракин, Сюзев аркмӧмась "Рака", "Сюзь" ниммезісь, Женидкоков – "Дженыт кок" нимкодись. Татчӧ жӧ позьӧ казтывны: Изъюров, Кызъюров, Лыюров, Кушпелев, Кушманов, Югыдсинов, Яборов да уна мӧдіккез. Мукӧд оввез босьтӧмӧсь яраннэзлісь (ненеччезлісь): Выучейский, Хатанзейский, Ванюта дмд. Унажык памиллёэз, кыдз и миян, зырянаыслӧн аркмӧмась роч ниммезсянь: Быков, Князев, Лобанов, Распутин, Черных дмд. Ӧшмӧссэз. Плесовский Ф. Комиын овъяс / отв. ред. И.Л. Жеребцов, О.И. Уляшёв. Сыктывкар: РИПКРО МО РК, 1997. 144 с. Видзӧт сідзжӧ. Перем комиэзлӧн гишшаннэз Коми кыв. Коми кыв — коми отирлӧн чужан кыв. Коми кыв аркмӧма Урал вужсянь да пырӧ чудь-йӧгра группаись перым кыввез увтырӧ. Медматын коми кыв дынӧ лоӧ удмурт кыв. Баитіссезлӧн лыдыс – 311 сюрс гӧгӧр морт. Коми кыв вылын баитӧны коми отир, кӧдна унажыксӧ олӧны Коми Республикаын, Перем ладорын да Киров лапӧлын. Одзжык этна муэз вӧлісӧ янсӧтӧмӧсь Кардор (Архангельск), Вологда, Вятка да Перем губернияэз коласын. Быдсӧн энія мувывторрез – коми отирлӧн горт. Татӧн и аркмӧмась коми кывлӧн диалекттэз. Сійӧн, мыля кӧркӧся Кардор да Вологда губернияэзын коми отирӧс роччез шуисӧ зырянаӧн (ойвывся комиэз), а Вятка да Перем губернияэзын – пермяккезӧн (лунвывся комиэз), коми диалекттэсӧ велалӧмась янсӧтны кык ыджыт чукӧрӧ: зыряна коми да перем коми, кӧдна коласын эмӧсь мымдакӧ неӧткоддез кыв ладын да лексикаын. Гижӧтыс коми кыв вылын аркмӧма XIV векӧ, кӧр Вежа Стефан (Перем Степан) лӧсьӧтӧма медодзза коми анбур да вуджӧтӧма роч да эллин кыввез вылісь вичкося тексттэз. Печатайтӧм небӧггезӧ коми кыввез да тексттэз пырӧны XVIII век пондӧтчикӧ. Медодзза коми грамматика да ыджыт коми кывкуд вӧлісӧ лӧсьӧтӧмӧсь 1785 годӧ Перемланьын. Быдсӧн комиӧн небӧггез пондасӧ лэдзны 1815 восянь (медодз зыряналаньын). Коми нация аркмытӧдз коми отирыс гижӧмась быдкодь диалекттэз вылын, а 1920-30 воэзӧ Коми лапӧлын (ӧння Коми Республика) да ӧння Перем ладорись Коми кытшын нормируйтӧмась кык торья лыддьӧтан кыв: зыряналӧн коми кыв да перем коми кыв. Ним. Рочӧн термин "коми кыв" видзӧны кык вежӧртасын: 1) зыряналӧн коми кыв да 2) быдӧс коми отирлӧн сёрнитан кыв. Эта дырни перем коми кывнымӧс роччес шуӧны коми-пермяцкӧй языкӧн. Сійӧн, мыля перем комиэз ассьыныс кывнысӧ зыряна моз жӧ шуӧны "коми кыв", то перем комиӧн баитікӧ колӧ торйӧтны кык вежӧртас и шуаннэзӧн, мед сорасьтӧг вежӧртны, мый йылісь бысниыс. Эта понда мийӧ "коми кывнас" шуамӧ коми отирлісь сёрнитан кыв быдсӧн, а зыряналісь коми кывсӧ сідз и шуамӧ: "зыряналӧн коми кыв", нето "зыряналӧн кыв", эд миянлӧ и сідз вежӧртана: зырянаыс тай сё ни комиӧсь. Термин "коми-перемяцкӧй кыв" туйӧ босьтамӧ термин "перем коми кыв". Этія шуанӧн вежӧртамӧ перем комиэзлӧн лыддьӧтан кыв. Коми диалекттэз да сёрнитаннэз (наречиёэз) йылісь пондамӧ баитны сідз: "коми кывлӧн зыряна диалекттэз / сёрнитаннэз" да "коми кывлӧн перем диалекттэз / сёрнитаннэз". Коми кывлӧн нимыс аркмӧма коми шуанісь. "Коми" шуаныслӧн вежӧртасыс коркӧ вӧлі ‘морт’. "Баитны комиӧн", сідзкӧ, лоӧ ‘баитны морт моз’. Кывлӧн вужжез. "Унажык сы йылісь видзӧт: чудь-йӧгра кыввез" Коми кыв аркмӧма Урал вужсянь чудь-йӧгра кыввез коласын. Чудь-йӧгра кыввезӧн лыддисьӧны комиысся: удмурт кыв, мари кыв, мордва кыв (эрзя и мокша), вепс кыв, карел кыв, финн кыв, ижора кыв, вадья кыв, эст кыв, лив кыв, мадьяр кыв, ханты кыв да манси кыв. Медбӧрья куимсӧ пыртӧны йӧгра кыв чукӧрӧ, одззаэсӧ – чудь кыв чукӧрӧ. Чудь чукӧр пытшкын коми да удмурт аркмӧтӧны торья перым чукӧрок, нылӧн важ ай-маммез баитӧмась пӧ ӧтласа перым кыв вылын. Коми кыв да удмурт кыв жагӧника торйӧтчӧмась ӧтамӧдныскӧт миян эрася VIII вексянь. Мукӧд коми шуаннэз коми да мӧдік чудь-йӧгра кыввезын. Диалекттэз. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми диалекттэз" Коми кывлісь диалекттэсӧ нимтӧны унажыксӧ ю ниммез сьӧрті, кытӧн коми йӧзыслӧн сія нето мӧд чукӧрыс олӧ. Туяліссез велалӧмась коми кылын торйӧтӧны перем коми да зыряна коми диалекттэз Вылісь Иньва, Улісь Иньва, Нердва да Ӧнь диалекттэз ӧтлаӧтӧны лунвыв перем сёрнитанӧ, Кӧсладор да Луп диалекттэз ӧтлаӧтӧны ойвыв перем сёрнитанӧ. Мукӧд отирыс Нердвасӧ озӧ лыддьӧ торья диалектӧн, а сэтісь баснисӧ пыртӧны Вылісь Иньва диалект пытшкӧ. Бӧра, Кӧсладор диалектісь мукӧд туялісьыс торйӧтӧ Кӧчладор диалект, а Луп диалектісь петкӧтӧ торья Нӧрыс диалект. Сійӧн, мыля Кӧсладор диалект вылын отир баитӧ и кынымкӧ грездын Кама ю дорын, мукӧдыс шуӧны сійӧ диалектсӧ Кӧсва-Кама диалект (Кӧчладор диалектсянь сійӧ торйӧтӧмӧн). Зюзьдін диалект лыддисьӧ рытвыв перем сёрнитанӧн; кӧть и сія жӧ сёрнитанӧ позьӧ пыртны Луза-Лэтка да Сыктыв йыв диалекттэз. Мукӧдыс бӧра пыртӧ зюзьдін диалектсӧ лунвыв зыряна сёрнитанӧ. Язьва диалектыс важынсянь лыддисис коми кывлӧн асыввыв перем сёрнитан туйӧ. Ӧні мукӧд отирыс озӧ пыртӧ сійӧ перем сёрнитаннэз коласӧ да лэбтӧны бы сылісь статуссӧ торья кылӧдз ("коми-язьвинскӧй кыл" пӧ миян). Луза-Лэтка, Сыктыв йыв, шӧрӧт Сыктыв да Печора диалекттэсӧ ӧтлаын шуӧны лунвыв зыряна сёрнитанӧн. Эжва горув, Емва, Удора да Изьва диалекттэсӧ лыддьӧны ойывыв зыряна сёрнитанӧн. Сыктывдін да Эжва йыв диалекттэсӧ озӧ ӧтлаӧтӧ сёрнитаннэзӧ, мыля нія аркмӧмась мӧдік сёрнитаннэз сорлалӧмись. Сыктывдін диалектсӧ мукӧдыс шуӧны Сыктывкар берд диалектӧн, но этадз шуаныс сьӧкытӧв, сысянь сійӧ и вежамӧ кокнитжыкӧн, вежӧртасыс тай кольччӧ сія жӧ. Изьва диалектсӧ мукӧд отирыс лыддьӧны торья кыв туйӧ ("изьва кыы"), но этія «кыы» вылын ӧтік букварся нем абу гижӧма. Кык лыддьӧтан кыв. "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем коми кыв, Зыряналӧн коми кыв" Коми анбур. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми анбур " Коми орфография. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми орфография " Шыэз. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми сёрни шыэз " Быдсӧн важ вужья шуаннэзын пантасьӧны 33 торья шы. Коми кыв лад. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми кыв лад " Коми кыввӧр. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми кыввӧр " Кыв зоралӧм. "Унажык сы йылісь видзӧт: Коми кывлӧн история " Коми му. e="preserve">Коми му — быдӧс муэз, кӧдна коми отир лыддьӧ аслас чужанінӧн. Коми му вежӧртас увтӧ унажыксӧ пыртӧны талуння Коми Республика да Коми кытш. Но Коми муыс – эта эшӧ и ордча муэз, кытӧн комиэз важынсянь олӧны: Перем ладорись Чердын да Вишера районнэз, мукӧт муэз Совдор, Совкар, Сива, Карагай да Ильинскӧй районнэзісь, а сідзжӧ Киров лапӧлісь Зюзьдін да Камакатыт районнэз. Коми отир. Коми отир (мукӧд диалекттэзын: коми войтыр, коми утьӧр, коми йӧз) – чудь-йӧгра вужись петӧм отир. Рӧдвуж сьӧрті комиэзлӧ медматынӧсь удмурттэз. Коми отирлӧн эм кык ыджыт субэтнос – коми зыряна да перем комиэз, кык кыв – коми (зыряна) кыв да перем коми кыв, кык асланым регион – Перем ладорись Коми кытш да Коми Республика и кык канкар – Кудымкар да Сыктывкар. Комиэз – öтік отир. Коми отир пытшкын торьясьӧны кык ыджыт субэтнос: перем комиэз (125 235 морт) да коми зыряна (309 013 морт). Мукӧд лыддьӧны перем комиэзӧс да коми зырянаӧс торья этноссэзöн (народдэзöн). Этія нёджжӧлыс ӧддьӧн кивыв и роч юраліссезлӧ, да сысянь сідз и гижсьӧ быдӧс роч, этадз и велӧтӧны коми челядьӧс школаэзын. Но асьнысӧ коми отир быдлаын ас кыв выланыс шуӧны комиэзӧн, быд комиыс шуӧ асьсӧ коми морт. Быдкодь регионнэзын быдмӧм комиэз мырсьытӧг вежӧртӧны ӧтамӧднысӧ, эд коми йӧзлӧн басниэз торьясьӧны токӧ кыдз диалекттэз. Ассиныс кывнысӧ комиэз быдлаын шуӧны коми кыв (диалекттэзын сідзжӧ "коми кыл", "коми кыы"). Коми зыряна коласісь ӧні мӧдӧны торйӧтчыны Изьва дорись комиэз (15 607 морт, кӧдна медбӧрья гижӧтӧм дырни босьтӧмась аслыныс ним изьватас, рочӧн – коми-ижемцы) Перем комиэз коласісь торья отирӧн шусьӧны бы Язьва дорись мукӧд комиэз (20 морт, кӧдна 2002 вося гижӧтӧм дырни нимтӧмась асьнысӧ язьвинскӧй пермяккезӧн). Ним йылісь. Медодз роччез шуӧмась быдӧс коми отирсӧ ӧтласа нимӧн – "пермяна" нето "пермяки", "пермичи", но XVII вексянь ойвыв комиэсӧ рочӧн пондісӧ гижны "зырянаӧн", а лунвыв комиэсӧ – "пермяккез"ӧн. Этнія ниммез дынӧ жагӧник велалісӧ и асьныс комиэз, да унажыкыс сідз и кутчисӧ шуны асьнысӧ, кӧр баитӧны рочӧн. Ойвыв комиэз (зыряна) 1921 годӧ шупкисӧ роччезлісь босьтӧм нимкодьсӧ да рочӧн шуӧны асьнысӧ дзир "коми"эзӧн (коми народ пӧ мы), кӧть роч наукаын нагладь лӧсьӧтісӧ ним "коми-зыряна", мед вежӧртны, кӧдладорись комиэз йылісь сёрниыс. Коми кытшын олісь комиэзлӧ, кӧдна одзжык асьнысӧ шуисӧ рочӧн "пермяки", а комиӧн "коми", 1925 во бӧрын юраліссез тшӧктісӧ и рочӧн, и комиӧн шусьыны "коми-пермяккезӧн" ("коми-пермяки"). Коми отир татӧн дыр вермасисӧ, мед чапкыны этійӧ нимкодьсӧ, но 1937 во бӧрын сетчисӧ, кӧть и аспондасиныс сё шуӧны асьнысӧ важ мозӧн - "коми". Язьва дорын олісь комиэз ӧнӧдз шуӧны асьнысӧ рочӧн дзир "пермяккезӧн", а Киров лапӧлын комиэз (зюзьдінса) – "пермянаӧн". Мукӧд перем комиэз (Сыктыв йылын, Лэт йылын да Луз дорын оліссез), кӧдна совет кадӧдз рочӧн шуӧмась асьнысӧ "пермяккезӧн", ас кадӧ пырӧмась Коми Республикаӧ да ӧні наукаын лыддисьӧны коми зыряна колысын. Изьва ю дорын олісь комиэз, кӧр мӧдӧны мыччавны ассиныс неӧткодьсӧ мӧдік зыряна коласісь шуӧны асьнысӧ изьватас, мый лоӧ ‘Изьва ладорын оліссез’. Рочӧн нія асьнысӧ шуӧны "коми ижемсаӧн" ("Ижмаӧн" роччез нимтӧны "Изьва" юсӧ), кӧть и совет кадӧдз татісь отирыс вӧлі тӧдса кыдз "ижемскӧй зыряна". Перем коми кыв вылын, кӧр колӧ тодиль мыччавны кӧда субэтнос йылісь басниыс, пондамӧ гижны сідз: перем комиэз да коми зыряна. Олан муэз. Унажык сы йылісь видзӧт: Коми отирлӧн олан муэз Коми отирлӧн горт муэз куйлӧны Коми Республикаын, Перем ладорын да Киров лапӧлын. Ыджыткодь чукӧррезӧн комиэз олӧны и ордча муэзын: Мурман лапӧлын, Яран кытшын, Ямал кытшын, Йӧгра кытшын. Лыд. Унажык сы йылісь видзӧт: Коми отирлӧн демография Коми отирлӧн лыдыс Роч му пасьта 2002 вося гижӧтӧм сьӧрті вӧлӧма пӧ быдсӧн 434 248 морт. Унажыкыс олӧны Коми Республикаын (256,5 сюрс морт) да Перем ладорын (103,5 сюрс морт). Янсалӧм. Унажык сы йылісь видзӧт: Коми отирлӧн янсалӧм Коми отир янсалӧ кык ыджыт тор вылӧ: перем комиэз да коми зыряна, кӧдна лоӧны коми отирлӧ медшӧр субэтноссэзӧн. Быд ыджыт субэтносын этнограффез торйӧтӧны поснитжык чукӧррез. Коми отирлӧн эттшӧм чукӧррез олӧны мӧдіккезсянь торйынмоз, нылӧн эм аскоддяыс быдлуння оланын, поверьёэзын, юрбытаннэзын да быдӧс лов культураын. Кыв. Унажык сы йылісь видзӧт: Коми кыв Перем ладорын да Коми Республикаын олісь комиэзлӧн эм быдас аслас кыв стандарт, кӧдӧ аркмӧтӧмась татісь диалекттэз под вылын. Перем ладорись Коми кытшын лӧсьӧтӧм кывcӧ шуам перем коми кыв (нето "перем комиэзлӧн лыддьӧтан кыв", рочӧнжык: "коми-пермяцкӧй литературнӧй кыв"), а Коми Республикаын лӧсьӧтӧм кыв стандартсӧ – "коми зыряналӧн лыддьӧтан кыл"ӧн, нето дженытжыка коми зыряна кылӧн (асьныс зырянаыс сійӧ нимтӧны "коми гижӧд кыв"). История. Унажык сы йылісь видзӧт: Коми отирлӧн история Коми отирлӧн сёян-юан. e="preserve">Коми отирлӧн сёян-юан — важынся традиция, кӧдӧ комиэз веккез сьӧрна берегитӧны. Отир ӧнӧдз бура тӧдӧны важ сёяннэсӧ да лӧсьӧтӧны нійӧ нимлуннэз кежӧ да гӧтрасяннэз кежӧ. Быд локтісь мортсӧ коми керкуын потшуйтӧны ас сёянӧн. Сідз бура тыдалӧ — комиэз видзӧны ассиныс сёян традицияэз. Сёян культура. Сёйлісӧ коми отир пыр ӧтік кадӧ. Лунтырӧн сёйлісӧ нёлись: асывнас, луннас, лунся сёйӧм да ужын коласын вӧлі павжун, рытнас — ужын. Кӧслуналісӧ комиэс етша, но тӧдісӧ кӧслун да ульлун сёян. Кослунся сёян. Кӧс сёяныс вӧлі — лёнісь да пышись виӧн сорлалӧм рок (каша), пӧжӧм тшакьяшыд, пуӧм да жаритӧм картов, кӧс виӧн сорлалӧм кушман, суслоӧн да ырӧшӧн пӧжӧм сёртни, зӧрись пуӧм ляз (кисель), ягӧддэзісь керӧм юан. Ульлунся сёян. Кӧслуналӧм бӧрсянь сёйисӧ чериись да яйись пуӧм да пӧжӧм сёян, черинянь, пельняннез, тупӧссез. Берся сёян лӧсьӧтлісӧ вежалуннэз кежӧ: яяшыд, няняшыд, нӧкьяйӧв, мичӧтӧм кольттез, тупӧссез да мый да. Масленича кежӧ пӧжалісӧ блиннэз, Благовещеннё кежӧ — кай кодь нянь. Казьтісяннэз кежӧ лӧсьӧтлісӧ чериняннез, пельняннез да тупӧссез изӧм идісь да нӧкись. Медуна сёянсӧ лӧсьӧтлісӧ гӧтрасян кежӧ да Семик кежӧ. Пельняннез. Коми отир сёянсис йӧзыс бура тӧдӧны пельняннез. Кыдз шуӧны кывтуяліссез, сія кылыс шогмис кык торись — пель да нянь кыввезісь. Вӧрись ӧктана сёян. Сёянаныс комиэз паськыта пыртӧны ӧктӧм ягӧд, тшак, турун. Турун сёянсис отирыс медуна ӧктӧны пистик да пикан. Юаннэз. Ассяма коми юаннэзсис быдыслӧ тӧдсаӧсь чуж пизись керӧм сур да рудзӧга-зӧрья пизись — ырӧш. Ӧнӧдз этнӧ юаннэсӧ лӧсьӧтӧны быд вежалун кежӧ. Сёян лӧсьӧтӧм да сёян доззэз. Сёянсӧ комиэс тшӧкжыка пӧжисӧ да пуисӧ горын. Коліс кӧ лӧсьӧтны сёянсӧ перыта, сэк пуисӧ дорӧм куим кока таганка вылын, кӧда увтын вадзӧтлісӧ чаг-ёг. Сёян да пуан дозсӧ лӧсьӧтлісӧ быд грездын (деревняын) асланыс мастеровӧйез. Базар вылын позис небны гӧрд сёйись, пуись да кӧртісь керӧм бекӧр-пань да дозмук (посуда). Быд керкуын вӧлісӧ пожум вужись да банісь керӧм доззэз. Унажыксӧ ныын видзисӧ пизь да сю, косьтӧм ягӧд да тшак, сов. Быдлунся сёян понда дыр видзисӧ сэтшӧм дозсӧ. Сёрӧнжык, XIX век помын, вежалуннэз коста сёянсӧ пызан вылӧ пондісӧ ваявны стеклоись да фаянсісь керӧм дозын. Бура олісь отирыс дознысӧ видзисӧ керӧм шкап-посудниккезын. Ӧння сёянпӧлӧс. Ӧння кадӧ асланым коми сёян культураын лоисӧ вильмоза лӧсьӧтӧм блюдоэс. Сідз верданіннэзын, кафеэзын да рестораннэзын позьӧ адззыны — «кулич по-кудымкарски», «плюшки по-юрлински», «биточки по-гайнски», «жаркое по коми-пермяцки», «ырӧш по-кочёвски», «сур по-современному» да мый да. Кордью (ю). e="preserve">Кордью (сідзжӧ Кӧрддю, Гӧрддю) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Кордьюлӧн кузяыс – 40 км. Бассейныс – 112 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожжес (шульгаланьсянь) – Буждӧмка, Ойвожка. Ю дорын сулалӧны олан иннэз: Ганин, Юньга. Космӧс (Юсьваӧ усян ю). ="preserve">Космӧс (рочӧн Космоска) — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Юсьвалӧн вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Косма ты. ="preserve">Косма ты — Коми Республикаись Чилимдін районын ты. Татчӧ лӧсьӧтӧмась ихтиология сьӧрті заазник. Тыыс кулӧ Косма ю бассейнын, Нонбур грездсянь 184 км ылынаын. Ыждаыс – 12,6 км², кузя – 14 км, пасьта – 3–4 км, шӧрӧт пыдына – 3 метра, медджуджытін – 14 м. Косма тыӧ усьӧ Засарайка ю. Тыын олӧ быдкодь чери: пелядь, нельма, чир, сиг, ряпушка, ком, кельчи, ельчик, ёді, ёкыш, дарга, налим. Косья (ю). ="preserve">Косья — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Косьялӧн кузяыс – 25 км. Бассейныс – 187 км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс – Омен ю. Косья уссёын сулалӧ Мараты посёлок. Котелинка (ю). ="preserve">Котелинка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Котелинкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Коча посадму. e="preserve">Коча посадму (рочӧнжык: Большекочинскӧй сельскӧй поселеннё) — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районас. 2009' во кежӧ татӧн вӧлі ӧтік посад да даскуим грезд (деревня). Олісссес – 1228 морт, кӧдна видзӧны 428 горт. Шӧрин – Ыджыт Коча посад, кытӧн олӧны посадмуись невна не джын отирыс – 564 морт. Юралісьыс: Рискова Мария Александровна Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619331, Ыджыт Коча. Краснодар. Краснодар — этӧ кар Рочмуын, Краснодар ладорлӧн канкар. Краснояр ладор. Краснояр ладор () — веськӧтлан юкӧт Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Сибир федерал кытшӧ. Краснояр ладор – Рочмуас ыжда сьӧрті мӧд регион, сысся гырисьжык токö Якутму. Веськӧтлан юкӧт Краснояр муас лӧсьӧтӧмась 1934' декаб 7' лунӧ, кӧр сэкся Рытвыв Сибир ладорись да Асыввыв Сибир ладорись мукӧд муээз вӧлісӧ ӧтлаӧтӧмӧсь. Одзжык (1822'—1925' воэзӧ) эта жӧ мувывторын вӧлі Енисей губерния. Краснояр ладорӧ 2007' восянь пырӧны кык кӧркӧся автономия: Таймыр (Долган-Яран) кытш да Ӧвӧнки кытш. География. Краснояр ладӧр куйлӧ Сибир шӧрын, Енисей ю бассейнын. Босьтӧ Роч муись 13,86 %. Ойвылын Краснояр ладорыс петӧ саридз дорӧ, татӧн куйлӧны Ойвыв йыа океан бердісь Кара саридз да Лӧпта саридз. Ордчӧн Краснояр ладоркӧт куйлӧны: асыввылын – Якутму да Иркут лапӧв, лунвылын – Тыва, Хакасму, Кемеров да Томва лапӧввез, рытвылын – Йӧгра кытш да Ямал Яран кытш. Кресення. ="preserve">Кресе́ння (комиӧнжык: е́нлун) — медбӧрья лун недель вылас, овлӧ пывсянлун да вильлун коласын. Кривощёкова-Гантман Антонина Семёновна. Кривощёкова-Гантман Антонина Семёновна (1921–1995) — коми лингвист, доцент. Туяліс перем коми кыв, унажыксӧ ономастика. Филология сьӧрті кандидат. Олантуй. Кривощёкова Тоня чужöма 1921' август 17' лунӧ Юсьва районісь Виджӧв. Помалöма Кудымкарись педагогика сьӧрті училищё, 1939' воын сійö ыстöмась велӧтчыны Ленинградӧ университетӧ чудь-йӧгра кыввез сьӧрті факультет вылӧ. Айму понда ыджыт косясян коста уджалöма медсойӧн блоктруйтӧм Ленинградын. Университетсӧ помалӧм бӧрын велӧтчöма аспирантураын. 1952' годö дорйис кандидат ним шедтан диссертация «Словарный состав и словоизменение иньвенского диалекта коми-пермяцкого языка» темаöн. Уджаліс перво Кудымкарас велӧтіссез институтын, а 1955' воын вуджис Перемас педагогика сьӧрті институтö, кытӧн самöй оссис перем коми. Эстӧн сія уджаліс 30 годся дыржык. Небӧггез. Лӧсьӧтіс студенттэз понда велӧтан да отсасян небӧггез, туйдӧтан литература да программаэз. Гижис 90 гӧгӧр статья. Сылӧн туялан редакция да соавторствоын петісӧ учебниккез. Ӧтлаын Р. М. Баталовакӧт сія лӧсьӧтіс «Коми-пермяцкӧй орфографическӧй словарь» да «Коми-пермяцко-русскӧй словарь». Ошканпасэз. Педагоггезӧс велӧтӧм-лӧсьӧтӧм понда да ассис наука удж пуктӧм понда наградитӧм «Отличник народного просвещения РСФСР» значокӧн да сизим медальӧн. Кубень (Юсьва район). Кубе́нь (рочӧнжык Кубенё́ва) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Истер ю дорын. Кубеньныс пырӧ Карпов посадмуӧ. Кува (Иньваӧ усян ю). e="preserve">Кува́ — ыджыткодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Кувалӧн кузяыс – 100 км. Бассейныс – 872 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Куваӧн шусьӧ сідзжӧ Кува ю дорын сулалан ыджыт посад. Кува посадся ю пӧлӧн кыссьӧны грезддэз (деревняэз): Ыджыт да Учӧт Сидӧр, Пиктовка, Васюк, Мальцов, Силин, Кузьва, Митёв, Першин, Метшкӧр, Дёмина да посад Отёв. Кува (Кудымкар район). Кува́ — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын ыджыт посад. Куйлӧ Кудымкарсянь асыввылӧ 40 км ылынаын, Кува ю дорын, Кӧчкар ю уссёын. Кӧркӧ татӧн вӧлі Кува сельсоветлӧн шӧрин. Кудымкар. Кудымкар — Перем ладорись Коми кытшын кар, Коми кытшлӧн. Öні карыс лыддисьö торья асвеськöтлан öн — Кудымкар, этася карыс лоö Кудымкар район понда веськöтлан. Кудымкар куйлӧ Перемсянь 201 км ылынаын, Коми кытш лунвылын, Иньва ю кыкнан ладорын да мымдакӧ Кува ю уссёын. Карыс дорӧт мунӧ автомагистраль Гайна—Менделеева. Карыс 25,3 км² ыжда, олӧны татӧн 30,7 сюрс морт (2010). История. Отир пондӧмась овны ӧння Кудымкар местаын важынся каддэзсянь. 1472' годӧ энія муэз ӧтлаын Ыджыт Перемкӧт пырӧмась Мӧсква кипод увтӧ. Медодз Кудымкарсӧ (Кудымкор) казьтылӧма И. И. Яхонтов 1579' воын, сэк татӧн олӧмась пӧ 11 айка морт да вӧлі сизим горт. В 1609 годӧ Кудымкар гӧгӧр эм ни аслас кытш, кытчӧ пырӧмась нёль грезд. XVII векӧ Кудымкар лоас Иньва ладор понда шӧрин туйӧ. 1623' воын М. Кайсаров гижӧтан небоггез сьӧрті Кудымкарыт — погост, кӧда кипод увтӧ пырӧны 11 грезд да 13 починок. 1833' годӧ Кудымкар посадас официальнӧя осьтӧмась Строгановвез вотчиналӧн Иньва дача понда кытшӧн веськӧтлан, а 1837' годӧ татчӧ лӧсьӧтӧмась стан приставлісь патера. 1850' воын Н. А. Рогов сьӧрті посадас вӧлі 100 горт, кытӧн олӧмась 700 морт. Кува да Иньва юэзлӧн ӧтлаасьӧм мecтаын бытшӧмa пукcьӧмa посад строитсис да паськаліс. Строитчӧмыс нуӧтcиc C.В. Строганова грaфинялӧн accямa плaн cьӧpті, кытӧн бaитcиc и Иньвa ю весьтӧт пос строитӧм йылісь, кӧда народас шусис «софийскӧйӧн». Ӧнӧдз важ Кудымкар мыгӧрын кокнита казясьӧны веськыт туйез, кӧдна аркмӧтӧны кварталлэз, да изісь керӧм вичку гӧгӧрись медӧшрӧт отаин, кӧда вылын чулaвліcӧ быдкодь вeжaлуннэз. 1908' годӧ Кудымкарын олӧмась 1192 морт. Татӧн пукаліс Перем губерняись Совкар уездлӧн 3-ӧт стан вылын юралісь. Этія станӧ пырлӧма ӧння Кудымкар район да ордча муэз ӧння Юсьва да Карагай районнэзісь. Кудымкарын сія кадӧ вӧлі нёлькласса велӧтчанін, земство осьтлӧма тодиль школа и нывкаэз понда. Уджалӧмась библиотека, больнича да ветеринар пункт, челядь понда юрсюянін, богодельня. Кува ю вылын керӧмась пором да сувтӧтӧмась мельнича. Карын поздісис вӧрвидзан контора, потребитіссезлӧн котыр. Год вылас куимись чулӧтлӧмась ярманкаэз, быд недель осьтлӧмась базар. 1909' годӧ татчӧ лӧсьӧтӧмась пошта-телеграф юкӧт. Советтэз дырни Кудымкар пондіс быдмыны чожажык. 1931' годӧ посад туйӧ сія лоис карокӧн, а 1938' воын сійӧ керисӧ карӧн. Кудымкарас пондісӧ уджавны: 1927' годӧ педагогика сьӧрті велӧтчанін (медодз техникум), 1929' годӧ вӧртехникум (медодз техникумлӧн юкӧт), 1930' годӧ му-видз уджалӧм сьӧрті техникум, 1930' жӧ годӧ медицина сьӧрті велӧтчанін (перво фельдшер-акушеррез понда школа); война бӧрын Кудымкарас осьтісӧ техника профессияэзӧ велӧтан кынымкӧ керку. 1920' воэз помын – 1930' воэз одзза джынын татӧн осьтӧны неыджыт уджаиннэз отир олан да кӧзяйство понда товаррез лэдзӧм могись: чугункисьтан да дорсян, пууджалан да лёнвесӧтан, кучик-кӧмкӧт, кирпич, ви, тракмав-патока, пӧжасэз, быдкодь юаннэз лэдзан. Зораммӧма и изан удж: Юринаын лӧсьӧтісӧ элеватор да няньзавод. 1936' годӧ Кудымкарын оссьӧ трест Комипермлес, кӧда бердын 1937' годӧ лӧсьӧтӧны механика дзоньталан медшӧрӧт мастерскӧйез (сэсся лоисӧ заводӧн). 1931-1934' воэз сьӧрна нюжӧтісӧ кӧдзаӧсь автотуй Менделеева—Кудымкар, кӧда пыр Коми кытшсяняс позис петны кӧрт туй дорӧ. Туйез да туйколассэз. Карись отаинЛихачёв туйМир туй Коми кытш делоэз сьӧрті министраин И. Я. Кривощёков нима шоччисян парк Отир. 2010 во пондӧтчан кежӧ Кудымкарын олісӧ 30,7 сюрс морт. 2002' вося гижӧтӧм коста 64 % оліссез коласын вӧліӧ комиӧсь, 33 % рочӧсь. Но карын унажыксӧ чулӧтӧны берсясӧ роч кыв вылын. Пассэз. Кудымкарлӧн вужпас да дӧрапас вачкисьӧны ӧтамӧд вылӧ, кыкнан вылас гӧрд ош оськалӧ чочком ыб кузя. Вевдӧрас веськытланись пельӧсын ӧшалӧ лӧз коми перна. Экономика. Медыджыт берся керӧтан уджаиннэз: ОАО «Молоко» (йӧв продуктаэз) да яйкомбинат, кӧдна мылькйӧн кайӧны мӧдік уджаиннэз коасын лэдзӧмыс дон сьӧрті. Ӧтлаын нянь, сёян да фруктаэз лэдзан комбинаттэзкӧт нія сетӧны Кудымкарын лэдзӧмись 2/3 (сьӧмӧн кӧ лыддьыны). 1990' воэзӧдз медыджыт уджаинӧн вӧлі Электромеханика сьӧрті завод (Перемись приборкеран ӧтувтчӧмлӧн филиал). Уджалісӧ заводас 1,2 сюрс морт – Кудымкар индустрияын уджаліссезісь куимӧт тор. Сэсся заводсӧ пӧдналӧмась, а отирсӧ чапкӧмась ӧтӧрӧ. Кудымкарӧ электровын локтӧ Перемсянь кык ЛЭП-110 сьӧрті, сэсся сійӧ иньдӧтӧны Коми кытш районнэзӧ. Транспорт. Коми кытшись асторья автомобиллезісь кумимӧт торыс - кудымкарсалӧн. Велӧтан. Кудымкарын уджалӧны вит шӧрӧт школа, кык лицей, челядь понда кужӧттэз сьӧрті школа. Наука да вылын школа. 1988' воын РАН УрО-лӧн Коми туялан шӧринсянь Кудымкарас осьтісӧ Перем коми отир олан туялӧм сьӧрті юкӧт, кытӧн туялӧны коми Пармаись кыв, литература, фольклор, археология, этнография да история. Ӧні юкӧтсӧ вуджӧтӧмась Перем кипод увтӧ. Культура. Кудымкарын эмӧсь культура керкуэз кыка, сизим клуб, паськытэкрана Кинотеатр «Комсомолец», культура да шоччисян парк (И. Я. Кривощёков нима); неважын лӧсьӧтӧмась Культура шӧрин, кытӧн эм ыджыт видзӧтан зал, уна быдкодь жыррез кужӧттэз зорӧтісь отир понда. Спорт. Челядь да томмез понда спорт школаын чеччалӧны трамплиннэз йылісь (лямпа трамплиннэза комплекс), котрасьӧны лямпаэз вылын, вермасьӧны самбоӧн да боксӧн, занимайтчӧны кокнит (стадион «Парма») да сьӧкыт атлетикаӧн, зорӧтӧм и мӧдпӧлӧс спортыс. 2008' воын карын осьтісӧ бассейн. Медиа. 1992' годӧ Кудымкар гӧгӧрись радио- и телеыстаннэз под вылын пондіс уджавны телерадиокомитет. Ӧні быдӧс Перем кипод увтын. Сингажӧтаннэз. Эмӧсь архитектура казьмӧтаннэз – Строгановлӧн кӧркӧся контора да Микола вичку (XVIII век). Кудымкар район. Куды́мкар райо́н () — Перем ладорись Коми кытшын. Куйлӧ Иньва ю, да Иньваӧ усян Кува да Велва юэз пӧлӧн. Лӧсьӧтӧм февраль 27' лунӧ 1924' годӧ. Медодз вӧлі Кама катыт кытшын, а февраль 26' лунӧ 1925' воын, Коми кытш аркмикӧ, лоис сы торӧн. Ыждаыс 4733 км2. лунвылӧ районыс нюжалӧ 105 км ылына, рытвывсянь асыввылӧ волокыс 110 км ылына. Межаасьӧ ойвылын Кӧсладор да Юрла районнэзкӧт, рытвылын – Зюзьдін (Афанасьева) районкӧт, лунвылын – Сива да Карагай районнэзкӧт, асыввылын – Юсьва да Совдор районнэзкӧт. Районын лыддисьӧ 279 олан ин, ны коласын 11 посад, 9 посёлок да 259 грезд (деревня). Олӧны 27,9 сюрс морт. Кудымкар районын медуна коми отир. Йӧзыслӧн топыта – 7,1 морт/км2-ын. Районын юралісьыс – Климов Валерий Анатольевич (2010 восянь). География. Му вевдӧр сьӧрті – волькыткодь мысаин, рытвылын лэбӧны лажмытик Кымайыв мыссэз, а ой-рытвылын – Кондӧс мыссэз. Климатыс небыта континентвывся, кӧдзыттэз оз овлӧ 102 лунӧн. Шӧрӧт январ коста -15,7°С, юль коста +17,6°С. Медвылӧ шонтӧгыс кайлӧма кӧркӧ +37°С-ӧдз, медкӧдзыт вӧлӧма -48°С. усьӧ год сьӧрна 518 мм мымда. Район му кузя котӧртӧны Иньва да сылӧн вожжез. Ны коласын медкузьӧсь – Кува, Юсьва да Велва. унажыксӧ да сёйвевья, мукӧдлаын ежаа-шома, юэз пӧлӧн – видзвыв ежаа. Быдӧс муэз буракодь шогмӧтанаӧсь, но нійӧ колӧ пыр вынсьӧтны. Быдмассэз нія жӧ, кыдз и быдлаӧт лунвыв тайга ойладорын. Дӧс муись вӧрсялӧма 67%, медуна быдмӧ кӧз (48%) да кыдз (39%). Панталан татісь и пожум, пипу, ньывпу, нинпу; ыджыт пуэз увтын быдмӧны поснит кора тэлляэз. Унакодь видззез, мукӧдлаын нюррез. Вӧррезын олӧны вӧрмӧс, ош, кӧин, руч, вӧркань, тулан, ур. Кай-пӧткаись пантасьлӧны дозмӧр, сьӧла, тар, кыр, ыбшар, пытьканкай, герскан. Юэзын уялӧны пескан, тыпыв, сирчери, ёкыш, ёді. Вӧр-ваись аскоддя ладорӧн лыддиссьӧ Ӧстап нюр; куимлаын дорйӧны и быдмасэз (шуам, Иньва йылын Буждӧм кӧзъяинас). Ыджыт интерес видзӧны Крӧт урочищё, Кува дорись пожума яг да пруд, а сідзжӧ Ошыбись дорйӧмин. Лунвывсянь ойвылӧ район му кузя мунӧ асфальта автотуй, кӧда кыссьӧ сэсся Гайналаньӧ. Район пасьта этія ыджыт туйсяняс ӧтмӧдӧрӧ вожасьӧны учӧтжык туйез: асфальтаöсь, гравийись да муись. Кӧзяйство. Кудымкар районын важынсянь зорамӧ быдкодь чужӧма экономика. Му-видз уджалӧм аркмӧтӧ район кӧзяйстволӧ под. Иньдӧтӧм ас товаррезлӧн да керӧм уджжез и кысйӧттэзлӧн (услугаэзлӧн) ыждаыс лоӧ 158,503 млн. шайт нето 53 % ӧтласа ыжда сьӧрті. Му-видз районас уджалӧны 9 уджкеранінын, крессяна-фермеррезлӧн 24 кӧзяйствоын да 9,9 сюрс мымда асторья гортгӧгӧрся кӧзяйствоын. 2008 годӧ му-видз уджалӧм сьӧрті уджкераніннэзын кӧдзан ыб вӧлі 19237 га, м. ш. 2007 воын мымда. Быдсӧн район пасьта изӧма 14733 т сю, шогмӧтан етшыс - 16,4 ц/га. Медуна сю изӧма СПК «Рочму» - 7672 т нето 52% район пасьта быдӧс изӧмсис, шогмӧтан етшыс сылӧн 24,8 ц/га. 01.01.2009 кежӧ сюра гырись подаыс вӧлӧма 5636 юр, м.ш. 256 юрӧн етшажык 2007' воынся. 2008' год сьӧрна районас босьтӧма йӧв 7926 т, этӧ лоӧ 2007' во сьӧрті 94%. Быд мӧссянь высьтӧма шӧркодя район пасьта 3560 кг етш. Яйсӧ вузалӧмась район пасьта 660 т. Берся керӧтан комплекс районас тэчӧма сёян керӧмись да вӧр заптӧмись. Берся керӧтӧмын лэдзан индексыс 2008 годӧ лоис 114,5 % (2007' г. - 120,8%). Вӧр лэдзан комплексын уджалӧны кӧзяйство видзан 106 субъект. Иньдӧтӧм ас товарыс сьӧрті нылӧн пай лоӧ 18% ӧтласа ыждаись. Заптӧма 170,4 тыс. м3 вӧр, этія лыдсис 44,0 тыс. м3 заптісӧ кӧртмаліссез. Медколан продукция вузалӧма сымдаӧн: гӧгрӧса вӧр – 85,98 тыс. м3, пилитӧм материаллэз – 7,465 тыс. м3, олан керкуэз – 1190 кв. м. Ыджыт пай босьтӧ и ОАО «Кудымкарись яйкомбинат» - 15% ӧтласа ыждаись. Районын эм 322 уджбергӧтісь и 86 учӧт уджкеранін. Учӧт уджкераніннэс 1 сюрс олісьыс вылӧ лоӧны 16-а. Быдсӧн сія секторын уджалӧ 1,3 сюрс морт. 2008 годӧ отир олан понда керкуэсӧ вептӧмась 2436,8 кв. метра ыжда. Эм 220 мымда вузасянін. Товар бергӧтӧмын медыджыт пай шедӧ вузасян кооперациялӧ – 51%. Туйез. Быдӧнлӧ ветлана авто туйезлӧн кузяыс район веськӧтлан увтын 837,8 км. Сэсся эшӧ олан пункттэз пытшкӧт мунан туйез лоӧны быдсӧн кузянас 1087 км. Район му вылӧт мунӧ федерациялӧн магистраль Нытва - Кудымкар, кӧда лоас орӧтокӧн Ойвывся транспорт кориодорлӧн (ойвывся маршрут Перем-Сыктывкар-Котлас-Питер). Кӧрттуйез абуӧсь. Медматын кӧрттуй поз, Менделеёв, куйлӧ район шӧринсянь 100 км ылынаын. Районас эм йитчаныслӧн (связьлӧн) быдӧс ӧння виддэз. Сьӧм бергӧтан инфраструктура районын буркодь: татӧн эмӧсь филиаллэз да баитчаніннэз кык федеральнӧй да регионісь банккезлӧн. Годвывся бюджет Кудымкар районыслӧн 700 млн. шайтся унажык. Шӧрӧт удждон районас петӧ 6583,1 шайт. Культура дмд.. Районын эм 46 бурдӧтчанін: 4 больнича, 36 ФАП, 1 поликлиника, посад отирӧс веськӧтан 5 амбулатория. Быдсӧн бурдӧтан керкуэзын 2008 годӧ уджалісӧ 32 веськӧтісь, шӧрӧт медперсонал – 255 морт. Районын эм отирӧс велӧтан 27 керку (14 шӧрӧт школа, кыкьямыс нетыр шӧрӧт школа, вит пондӧтчан школа), эм челядь понда кык тодиль велӧтчанін (Челядь да томмез понда спорт школа, Челядь кужӧммез зорӧтан шӧрин), 35 челядь сад. Быдсӧн ныын велӧтчӧны нето быдтіссьӧны 3881 нывка и зонка (2931-а – школаэзын, 950-а – челядь саддэзын), уджалӧны 500 педагог. Культурасӧ районын видзӧны: клуб кодь 40 керку, автоклуб, челядь понда кужӧттэз (искусствоэз) сьӧрті школа, 33 библиотека. Районісь отир понда петӧ асланыс газета - «Иньвенскӧй край». Олан иннэз. Омӧн район пасьта ӧні сулалӧны 275 олан ин. Статус сьӧрті ны коласын эмӧсь 11 посад, 9 посёлок да 255 грезд (деревня). Медыджыт посаддэз – Белоёв, Кува да Иньвайыв, медыджыт посёлоккез – Велва База, Берёзовка да Верх Буждӧм, медыджыт грезддэз – Степановчи, Таров да Кекур). Кузьва (Куваӧ усян ю). e="preserve">Кузьва — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн веськыт вож. Кузьвалӧн кузяыс – 34 км. Бассейныс – 80 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Важ Кузьва, Александровчи, Сергеёв. Кузьва (Кудымкар район). Ку́зьва — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Сулалӧ Кува ю дорын. Ним йылісь. Эттшöм ним сетöм сійöн, мыля эта деревняын Кува ю öддьöн кузь. Но позьö и мöднёж вежöртны: отирыс татчö локтöмась Кузьва ю дорсянь, кытöн öні сулалö Важ Кузьва грезд. Отир. Отирыс унажыксö гишшöны Ермаков, Плотников... Куим порсьпиян. ="preserve">Куим порсьпиян йылісь небöг перем комиöн (1937) Куим порсьпиян () — этӧ му югыт пасьта тӧдса мойд (сказка) челядь понда. Кулӧмдін район. Кулӧмдін район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧриныс – Кулӧмдін посадын. Кулӧмдінсянь Сыктывкарӧдз 189 км ылына. Районыс аркмӧтӧм 1929' июль 15' лунӧ. География. Кулӧмдін районыс 26,2 сюрс км² ыжда. Куйлӧ Коми Республика лунвылын. Межаасьӧ Уква кар кытшкӧт да Сӧснагорт районкӧт ойвылын, Мылдін районкӧт асыввылын, Перем ладоркӧт и Коми кытшыскӧт лунвылын да Кӧрткерӧс районкӧт рытвылын. Мувевдӧрыс – мыссэза волькытін, кӧдӧ торйӧтӧны юэз. Медыджыт ю Кулӧмдін районас – Эжва, кӧда дорын сулалӧ ачыс Кулӧмдіныс да районісь мӧдік гырисьжык посаддэз. Район кузя котӧртӧны и Эжвалӧн вожжес: Войвыв Кӧтйӧм, Лунвыв Мылва, Нем, Вӧль да мӧдік юэз. Климат районас шӧркодя континентвывся. Январ коста шӧрӧт шонтӧгыс –15,5 °С, июль коста +16 °С. Колана шедтассэз: строитчан материаллэз (сы лыдын мраморвевья доломиттэз да строматолитвевья извесняккез), торф, мусир, унаазота геливевья газзэз, мурӧма шом, алмаззэз, зарни. Тиман да Пузла гӧгӧрын куйлӧны бур бокситтэз, кӧднаын уна сёйму да етша кӧрт. История. Медодзза морт Кулӧмдін ладорӧ локтӧма эшӧ мезолит кадӧ, 8–10 сюрс годӧн миян луннэзся одзжык. Районісь адззалӧмась археология сьӧрті уна казьмӧтан из эпохасянь шӧрӧт веккезӧдз. Ны коласын оланіннэз, шойнаэз, юрбытаніннэз. Татісь грезддэз (деревняэз) йылісь медодз казьтывсьӧ Яренск уезд гижӧтан небӧгын (ХVІІ век). Сія жӧ векся мӧд джынас, отирыс татӧн унажык лоӧма да, аркмис торья волось, кӧдалӧн шӧрин лоис Кулӧмдін погостын. XVIII векӧ татісь муэз вылӧ пондіс буржыка видзӧны роч кан (государство). Екатерина II, медбы лӧсьӧтны ва туй Чочком да Каспи саридззез коласын, шуис ӧтлаӧтны Волгасӧ Вынва бассейнкӧт. Эта понда 1776-сянь 1822 годӧдз татӧн гарйисӧ канал (Ойвыв Кать канал). Каналыс уджаліс сэсся 1822-сянь 1848 воӧдз, но и сы бӧрын, кӧр сійӧ кан нимянь пӧдналісӧ, крессяна да купеччез кыскывлісӧ сы кузя товаррез. Ӧні эшӧ кӧркӧся канал доррезын тыдалӧны киссьӧм шлюззэз. XIX пом кежӧ Кулӧмдін буракодь ни быдмӧма да лоӧм веськӧтлӧмын, кӧзяйствоын да культураын тыдалана шӧрин туйӧ. Сы ладорын осьтӧмась велӧтаніннэз: Кулӧмдінӧ – училищё (1843), Немдінӧ – школа (1860), Помӧсдінӧ – бӧра училищё (1861). 1890 воын Кулӧмдінас лӧсьӧтӧмась медодзза больнича, а 1899 воын и медодзза библиотека. XIX век мӧд джынын архитекторрез А.Иваницкӧй да В.Шильдкнехт проекттэз сьӧрті Ульянаас вильмӧтӧмась Стречалун нима Степан монастырлісь керкуэз. Важ висьттэз сьӧрті монастырсӧ лӧсьӧтӧма эшӧ вежа Степан XIV векын. Этія монастырыс дыр кад сьӧрна вӧлӧма вичкуся шӧринӧн Коми муын. Кан нимсянь Кулӧмдін район вӧлі осьтӧма 1929 годӧ июль 15 лунӧ. Сэк ВЦИК и лэдзӧма постановленнё виль веськӧтлан юкӧт аркмӧтӧм йылісь. Отир. Оліссез Кулӧмдін районас 30,7 сюрс морт. Олӧны унажыкыс комиэз (70%) да роччез (20%). Веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс Каплин Сергей Петрович (2007 мартсянь). Веськӧтланыс: 168060, Кулӧмдін район, Кулӧмдін посад, Сӧвет туй, 37. Факсыс (82137) 946-91. Районісь сӧветын медыджыт – Кондрашкин Александр Николаевич. Янсалӧм. Кулӧмдін район янсӧтчӧ 22 посадму вылӧ. Оланіннэз. Кулӧмдін районын 63 оланін: 16 посад, 22 посёлок да 25 грезд. Экономика. Кулӧмдін районын ӧні осьтӧмӧсь 300-ся унажык уджаин. Нысся эмӧсь ас вылӧ уджаліссез 375-а. 25% отирыс ноксьӧны промышленносьын, 6,6% му-видз уджалӧмын да 33% вузасьӧмын. Му-видз уджалӧм районас видзӧны нёль СПК («Пожӧг», «Помӧсдін», «Руч2», «Пожӧг-3К»), крессяна-фермеррезлӧн 28 кӧзяйство, кык ООО («Кулӧмдінса МТС», «Кулӧмдінса ПМК»). Этася отирыс видзӧны 11256 ас кӧзяйство. Во сьӧрна шӧркодяс му-видз уджаиннэз лэдзӧны продукция 80 млн. шайт дон. Му-видз угоддёэз быдсӧн районас 15,9 сюрс га, куимӧт тор ныись – гӧран муэз. Пода видзӧмын продуктаэз лэдзӧмыс лоӧ, лыддьыны кӧ ловья сьӧкта сьӧрті, 115 т., 1,3 сюрс т. йӧв, 1,5 т. чери. Промышленносьын шӧркодяс во сьӧрна лэдзӧны товарресӧ 1 млрд. шайт дона. Ыджыт пай район кӧзяйствоӧ пуктӧ вӧрлэдзӧм. Быд во заптӧны 1 млн. кубометрася унажык пу, лэдзӧны 60 сюрс кубометра пиломатериаллэз. Ӧні районас мӧдӧны лӧсьӧтны пу керӧтан завод (ООО «ЦентроВудКом»), кӧдалӧн этшыс лоас 750 сюрс кубометра мымда дась лэдзӧмыс. Автотуйезлӧн ӧтласа кузя 900 км, куимӧт тор ныись чорыт вевттьӧсаӧсь. Телефон пыр йитчыны ӧні позьӧ кокнита. Эм сівывся оптик визь Сыктывкар–Кулӧмдін, 10 оланінын лӧсьӧтӧмӧсь лыдпасвывся станцияэз, быд оланінӧ сувтӧтӧмӧсь ӧтласа таксофоннэз. Мобильниккез пыр йитчӧм видзӧны операторрез: «МТС», «Мегафон», «Теле2», «Билайн». Культура. Кулӧмдін районын петӧ коми кыв вылын газета «Парма гор». Эм литература сьӧрті клуб «Эжва». Кулӧмдінісь библиотекаын быд во чулӧтӧны Тима Веньлӧ сиӧм лыддьӧтӧммез. Купрӧс посадму. e="preserve">Купрӧс посадму (рочӧнжык: Купросскӧй сельскӧй поселеннё) — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Аркмис кӧркӧся Купрӧсскöй, Киминскöй, Крыкалёвскöй, Аксёновскöй да Тукачёвскöй сельсоветтэзісь муэз ӧтлаӧтӧмӧн. 2009 во кежӧ татӧн вӧлі нёль посад, кык посёлок да 33 грезд (деревня). Оліссез — 3300 морт, гортвидзаннэз 1257-а. Посадмуись шӧрин — Купрӧс посадын. Веськӧтланлӧн телефоныс (834246) 2–53–32. Купрӧска (ю). ="preserve">Купрӧска — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Купрӧс посад. Курӧг. Курӧг () — сія кай, гортся пӧтка. Курув. Курув ("Курӧг кар") — этія посад Польшаын, Люблин воеводствоын. Курул. Курул (язьвин: "Курул, Пөршөкова";) — этӧ грезд Рочмуын, Перем ладорлӧн Вишера районын. Курык мари кыв. e="preserve">Курык мари кыв (рочӧнжык: горномарийскӧй язык) — мари кывлӧн районнӧй вариант, кӧдӧ зорӧтӧны Мари Республикаись кынымкӧ лунвыв районнэзын. Курык мари кыв ӧтлаын мари кывлӧн олык варианткӧт да роч стандарт кывкӧт лыддиссьӧ каналан кывнас Мари Республикаын. Мари отир, кӧдна баитӧны мари кыв вылын курык вариант сьӧрті – 36,8 сюрс мымда морт. Кутш. Кутш () — сія лёк кай. Куч (ю). e="preserve">Куч (сідзжӧ Кутш, рочӧн Куча) — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Куч дорын сулалӧ Алям грезд. Кушмановка (Исаковкаӧ усян ю). e="preserve">Кушмановка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Метшкӧрӧ усян Исаковкалӧн шульга вож. Юыс – ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Куштыв (Юсьваӧ усян ю). ="preserve">Куштыв (рочӧн Куштылка) — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Юсьвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Кыв. Кыв (язьвин "көл") — этӧ пас система. Кывлад. e="preserve">Кывлад — отир кывлӧн тэчас. Кыв ладсӧ туялӧ грамматика. Кывлад видзӧ ас пытшкын шуаннэсӧ (торья кыввесӧ) аркмӧтан формаэз, шуаннэзлісь вежласян формаэз, да шуаннэсӧ йитан структураэз. Одзза юкӧтыс шусьӧ кываркмӧм (cійö велöтö дериватология), мӧдыс – кыввежлалӧм (сійö велöтö морфология), куимӧтыс – кывйитӧм (сійö велöтö синтаксис). Форма да йитчан туйез сьӧрті ӧткодь шуаннэс кывладын чукӧртчӧны сёрниторрезӧ. Коми кылын быдсӧн дас сёрнитор. Вита асвынаӧсь: эманим, тӧдчанним, лыдним, тӧдчанкыв, кадакыв, мукӧдыс – отсасянаӧсь: нимвежлас, торок, йитӧс, ыкӧстан, серкыв. Шуаннэз (торья кыввез) йитчӧны кывтэчассэзӧ да сёрникузяэзӧ. Кывтэчас. e="preserve">Кывтэчас — кык нето унажык асвына шуан, кӧдна йитчӧмӧсь вежӧртас ладорсянь да кыв лад сьӧрті. Кывтэчассӧ велӧтӧ-туялӧ синтаксис. Быд асвына шуан кокнита йитсьӧ мӧдік шуаннэзкӧт. Сідз, кыв ыб позьӧ йитны кыввезкӧт: "паськыт" ("паськыт ыб"), "гӧрӧм" ("гӧрӧм ыб"), "айлӧн" ("айлӧн ыб"). Кыввез "паськыт", "айлӧн" йитсикӧ увтыртчӧны кывлӧ "ыб". Йитсьӧм, кӧр ӧтік кыв видзӧ мӧдсӧ ас увтын, шусьӧ увтыртанӧн. Увтыртан йитсьӧмлӧн куим нёж: веськӧтлӧм, кышасьӧм, лӧсялӧм. Эттшӧма йитсьӧм кыввез и аркмӧтӧны кывтэчассэз. Кывтэчас, кыдз и торья кыв, мыччалӧ кытшӧмкӧ эмтор, керӧм нето тӧдчан. Но керӧ этӧ сія утлянножык, пыдынжыка: "лун" и "кузь лун"; "мича" и "зэв мича"; "мунны" и "мунны перыта"; "локны" и "сьылӧмӧн локны"; "мийӧ" и "мийӧ быдӧнным". Кывтэчасӧ йитчӧны видзан кыв и кӧртыштӧм кыв, шуам: "кузь лун" — "лун (кытшӧм?) кузь"; "зэв мича" — "мича (кыдз?) зэв"; "мунны перыта" — "мунны (кыдз?) перыта"; "сьылӧмӧн локны" — "локны (кыдз?) сьылӧмӧн"; "мийӧ быдӧнным" — "мийӧ (киннэз?) быдӧнным". Кывтэчассэз асланыс состав сьӧрті овлӧны ӧтпӧвсаӧсь и унапӧвсаӧсь. Ӧтпӧвса кывтэчас сулалӧ кык асвына кылісь. Шуам: "гижис мамыслӧ", "мунны ты дорӧт" Шуам: "чожа гижис мамыслӧ", "рытнас мунны ты дорӧт" Кыдз. Шусь йылісь. Кыдз () — кӧрусяна пуэзлӧн нето куссэзлӧн увтыр, кӧда пырӧ кыдзкодььӧммез (Betulaceae) котырӧ. Кыдзыс быдӧ омӧн Ойвыл джыншар пасьта. Коми муын да и бысӧн Роч му пасьта сія ӧддьӧн бура тӧдса пу. Кыдззез оллӧны ӧддьӧн неӧткодьӧсь – виддэзыс сотняся невна унажык. Кыдзсӧ быднёж видзӧны кӧзяйствоын: босьтӧны сылісь пу вын, карч, симӧт, кыдз сок. Гар да корсӧ видзӧны медицинаын. Мукӧд видсӧ садитӧны ыбдорьян виззез лӧсьӧтӧм могись, а сідзжӧ быдтӧны и басӧкӧмыс понда саддэзын. Кыдзыс орсӧ ыджыт роль фин-йӧгра, сакандинав да славяна мифологияэзын. Кыдзза вӧрсӧ миян шуӧны рас ("кыдзза рас") нето кыдзъяин. Зырянаыс кыдзсӧ шуӧны эшӧ и кыдз пу, кыдз соксӧ – зарава, симӧтсӧ – сюмӧд, мукӧд диалекттэзас симӧд. Ланнез быдмӧмлӧн. распространяйтчӧны и являйтчӧны важнейшӧй вӧраркмӧтіся породаэзӧн, унаын определяющӧйезӧн облик и виддэӧсь состав лиственнӧй и хвойна-лиственнӧй (сорӧм) вӧррезлӧн умереннӧй и кӧдзыт торын Евразияын и Северӧсь Америкаын. Эмӧсь кыдззес коласын и кустарниккез. Ёнжыка известнӧй ныись карликкезӧсь кыдз (Betula nana), быдмӧ тундраэзын Европаас и Северӧсь Америкаас и керӧса тундраэзын Сибирьын. Сія оз быдмы вылынжык 1 м вылынася. Кыдззес ӧддьӧн мороззэза атерпитісьӧсь, оз шогаллӧ тулысся кӧдздӧтӧммезсянь. Разнӧй кыдззезлӧн оланыс кыссьӧ 100—120 во, 150 (300) во, 100—150 во, торья пуэз оллылӧны 400 воӧдз и унажык. Листтэнас кыдзыслӧн питайтчӧны Майся жуккез, и торья воэзӧ кӧр нія ӧдзӧн уна, вермӧны причинитны ыджыт вред кыдззеслӧ. Керрез. поделочнӧй материал кыдззес керассьӧны 60—80 и даже мукӧдпыр 100-вося возрастын. Лыддисьӧ медбур песӧн, пессэз вылӧ пилитчӧ уже 40—60 воын. Постройкаэз вылӧ оз лӧсял, сідз кыдз чожа сісьмӧ грибоккез уллъя. высококачественнӧй фанера, лыжжез, резнӧй чачаэз, прикладдэз билыйсянӧсь оружие понда. Дегӧдь. Кӧс перегонка дырни чочком карчсис шогмӧ дёготь. Кыдзӧсь дегӧдь применяйтчӧ медицинаын и парфюмерияын, кыдз Симӧт. Велдорись слоез кыдзыс карчлӧн имейтӧны ассьа шусь — симӧт. Симӧт важынсянь применяйтчыліс отиррес промыселлэзын лӧсьӧтлӧм понда: туисоккез, доззэз, коробкаэз, кӧшшез, лукошкаэз и мӧдік комся паньбекӧр, а сідз жӧ нинкӧммез понда, видзсьыліс материалӧн гижӧм понда, сэтчӧ кӧркӧся коми отир гижлісӧ охотникӧсь пассэз, кӧдна мыччалывлісӧ кӧр и кин вылӧ вӧралны. Тӧдсӧт сідзжӧ уна важ китайӧсь и санскритӧсь Одзжыкся каддэзӧ употребляйтчыліс малериясянь (кӧдӧ шувлісӧ перемежаӧсь лихорадкаӧн). Кыдз сок. Если ствол вылас керны надреззэз эта кадӧ, ныись пондас визылтны ыджыт количестваын сок, видзлісь 0,43 сянь 1,13 % ӧдз Кыдзыслісь сок ӧктӧмыс истощайтӧ пусӧ, сы дынӧ же ранаэзӧт карч вылас, ловья тканнезӧ вермасӧ пырны шогӧта микроорганизммез, пуыс вермас шогӧтсялны и сэсся кулны. Сійӧн соксӧ ӧктӧмыс бӧрсянь тшоктӧны ранаэсӧ карчсис малтлыны нятьӧн или глинаӧн. Кыдз сокыс мунӧ мунӧ разнӧй напитоккез гӧтӧвитлӧм вылӧ. Ыджыт кыдзыс вермас сетны суткиас ӧт ведрася унажык соксӧ. Сок мукӧдпыр консервируйтӧны, шӧмсьӧтӧмӧн фосфорӧсь кислотакӧт. Применение медицинаын. Кыдзсӧ традиционнӧя используйтӧны лечитлӧм понда: настоез кыдз почкаэзись и листтэзісь — кыдз кудзвӧтлісь, бактерицидӧсь и ранозаживляющӧй средства, а виӧсь вытяжка кыдзись почкаэзісь — кыдз дерматологияӧсь средства. вишняӧсь ВИДісь (Betula lenta) (карчсӧ и петассэсӧ перегонкаӧн ваӧсь руын) получайтӧны метилсалицилат. Кыдзись короссез используйтӧны лечебнӧй профилактикаӧсь Лыддисьыліс, что дук кыдзыслӧн лечитӧ меланхолиясянь и отсалӧ вомзьсянь, а кыдз Кыдззакар. Кыдззака́р — Перем ладорын ыжда сьöрті мöдік кар, кöда аркмöтö торья Кыдззакар каркытш. Кыдзыс (Лолӧгӧ усян ю). ="preserve">Кыдзыс — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Кыдзыслӧн кузяыс – 38 км. Бассейныс – 187 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Юыс уссёын сулалӧ Сосновка посёлок. Кыксостава сёрникузя. e="preserve">Кыксостава сёрникузя (двусоставнӧй предложеннё) – сэтшӧм сёрникузя, кӧдалӧ подсӧ аркмӧтӧны кык видзан юкӧт (юракыв да висьтас), мӧднёж шуны, сыын кык состав: юракывлӧн состав да висьтаслӧн состав. Сідз, сёрникузяын "Недыр кыссис гожся дженыт ой" юракывлӧн состав: "гожся дженыт ой"; висьтаслӧн состав: "недыр кыссис". Кыдзи сёрникузяын юракыв сулалӧ висьтас одзын, сэк эта лоас веськыт арта юкӧттэзӧн сёрникузя. Кыдзи висьтас сулалӧ юракыв одзын, сёрникузя шусьӧ мӧдӧрӧ арта юкӧттэзаӧн. Кырдым (ю). e="preserve">Кырдым () — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – 35 км. Бассейныс – 55 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ыджытжык вожжес – Вошор, Васташор. Кырдымка дорын сулалӧ Крыкалёв посад да Урман грезд (деревня). Кырйыв. Кырйыв (язьвин: "Көрйөл";) — этӧ грезд Рочмуын, Перем ладорлӧн Вишера районын. Кырныш. Кырныш () — сія кай. Кышасьӧм. ="preserve">Кышасьӧм (примыканнё) — этӧ кывтэчасын кыввезлӧн сэтшӧм йитсьӧм, кӧр кӧртыштӧм кылыс йитсьӧ видзаныскӧт смысл сьӧрті. Кышасьӧмӧн коми кылын йитсьӧны: тӧдчанкыввез ("бура овны"); деепричассёэз ("мунны тэрмасьӧмӧн"); мездӧм формаа кадакыв ("лӧсьӧтчыны ӧктыны"); эманиммез ("йӧрнӧс сос"); тӧдчанниммез ("рӧма тулыс"); причассёэз ("пышшалісь мӧс"); нимвежлассэз ("тіян удж"); лыдниммез ("дасӧт класс", "нёль кыв"). Кышка (Кӧчладор район). Кы́шка — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). География. Кышкаыс сулалӧ Кӧч посадсянь асыввылӧ 7 км ылынаын, Томшор йыввезын. Ордча грезддэз. Кышкасянь рытвылын куйлӧ посадмуись шӧрин Кӧч посад, ойвыв-асыввылас — Ыджыт Пальник, лунвыв-асыввылын — Сэпӧль, лунвыв-рытвылын Пӧлӧзайка. Томшор кузя кӧ лэдзчыны, петӧ Палькояг грезд. Отир. Олӧны Кышкаын кы́шкинчи. 2009 во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ 220 морт, кӧдна видзисӧ 58 горт. Эта невна етшажык 1970 во сьӧрті, кӧр татӧн олӧма 266 морт. Лӧсялӧм. ="preserve">Лӧсялӧм (согласованнё) — этӧ кывтэчасын кыввезлӧн йитсьӧм, кӧр кӧртыштӧм кылыс сувтӧтсьӧ сія жӧ лыддянын, либо мортінын, либо кӧртасын, кӧдаын сулалӧ видзаныс. Шуам, "мийӧ асьным" кывтэчасын "асьным" кыв лӧсялӧ "мийӧ" кывкӧт у. л., нимт. п., 1 м.; "воннэс кыкнанныс" кывтэчасын "кыкнанныс" кыв лӧсялӧ "воннэс" кывкӧт у. л., нимт. п., 3 м. Латвия. Латвия (ас кыв вылын: Latvija) — учӧтик канму Асыввыв Европаын, Балты саридз дорын. Канмуыс Латвияат аркмис 1918 годӧ, но 1940-1941 да 1944-1991 воэзӧ сія вӧлі пыртӧм СССР пытшкӧ, а 1941-1944 – Куимӧт рейхӧ. Бӧр мезмыт канмуӧн Латвия лоис вӧлись 1990 годӧ, Советскӧй Союз разьсикӧ. Талун Латвия межаасьӧ нёль канмукӧт: лунвылас сысянь куйлӧны Беларусь да Летува, асыввылас Рочму да ойвылас Эстму. Рытвылас Латвия петӧ Балты саридз дорӧ. Ленинск посадму. e="preserve">Ленинск посадму (рочӧнжык Ленинскӧй сельскӧй поселеннё) – веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. 2009' во кежӧ татӧн вӧлі 50 оланiн: куим посад (Вертюсва, Ленинск, Полва) да 47 грезд (деревня). Оліссез – 3555 морт, кӧдна видзӧны ? горт. Посадмулӧн шӧрин – Ленинск посадын, кытӧн 2009' годӧ олісӧ 560 морт. Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619543, Перем ладорись Коми кытш, Кудымкар район, Ленинск посад, Попов туй, 9. Тел. (34260) 3-24-60. Юралісьыс: Зубов Василий Фролович Летува. Летува (ас кыв вылын: Lietuva,) — учӧтик кунму Асыввыв Европаын, Балтикаын. Канмуыс Летуваат аркмӧма XIII векын, а сэсся отирыс шедлӧмась йӧз кипод увтӧ. Летува лоис мезмыт канмуӧн вились 1918 годӧ, но 1940 воын сійӧ пыртӧмась СССР-ӧ, кӧда увтісь сія мезмис вӧлись 1990 годӧ. Талун Летувакӧт ордчӧн куйлӧны то кытшӧм канмуэз: Беларусь лунвылын, Польска да роч анклав Калининград лапӧв рытвылын, Латвия асыввылын. Летува – саридздорся му, ойвылас сія петӧ Балты саридз дорӧ. Лецебург. Лецебу́рг нето Ыджыт Герцогство Лецебу́рг (, лец.: "Groussherzogtum Lëtzebuerg", нем.: "Großherzogtum Luxemburg") — учӧтик канму Рытвыв Европаын, куим ыджытжык канму коласын: асыввылас сысянь куйлӧ Немечму, рытвылас – Франс да ойвылас – Белгия. Саридз дорӧ Лецебург оз пет. Герцогство пырӧ – ӦВК-ӧ да Ӧтласа Европаӧ. Лив кыв. e="preserve">Лив кыв (лив: "līvõ kēļ") — урал вужись чудь-йӧгра группаись неважын öшöм ни кыв Лисвень. Лисвень () — пожум котырись лысъя пу увтыр. Лихачёв Михаил Павлович. Лихачёв Михаил Павлович (1901—1937) — коми отирлӧн паськыта тӧдса гижись, медодзза коми романлӧн автор. Гижис перем комиӧн. Перем коми литературалӧ под пуктіссезісь ӧтік. Олантуй. М.П. Лихачёв чужис Кудымкар районісь Йӧг посадын. 1919 воӧ помаліс Юсьваын велӧтіссезлісь семинария, велӧтіс школаын, ветліс армияӧ. 1921-1930 воэзӧ уджаліс ас посадісь пондӧтчан школаын юралісьӧн, окроноын инспекторӧн, округись газетаын корреспондентӧн. 1930 воӧ муніс велӧтчыны Мӧскваӧ редактор-издатель институтӧ, велӧтчикас уджаліс СССР-ись йӧз понда медшӧрӧт издательстволӧн Коми секторын. 1933 восянь — окрисполкомлӧн туялан бюроын, велӧтіс Кудымкарись педучилищёын коми литература сьӧрті. 1934 воын сійӧ босьтісӧ СССР-ись гижиссез йитӧтӧ. Шедöм репрессия ултö 1937 воö и вöлi вийӧм. 1956 воö сiйö реабилитируйтiсӧ. Сы нимӧн шуисӧ округись библиотека да Кудымкарын ӧтік öтöр. Лихтенштайн. Лихтенштайн ([ˈliːçtənʃtaɪn]) — учӧтичок (160 км²) канму Европа шӧрын, Альпа керӧссэзын. Куйлӧ Швейцарму да Австрия коласын. Саридз дорӧ оз пет. Лобоз (Кӧчладор район). Лобоз — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія вӧлі Кӧч сельсоветын. География. Лобозыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-рытвылӧ 10 км ылынаын. Ордча грезддэз. Лобозыскӧт топ, рытвыв дорас, сулалӧ Петрушин грезд, сы сайын 1,5 км ылынаын — Гаинчи. Асыввылас трак кузя петӧ Каз грезд, сы сайын — Дурӧв да Шорша. Ойвыв-асыввылын, куим километра ылынаын — Шипичинчи грезд. Отир. Лобозын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн чинӧма кыкись. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ 62 морт, кӧдна видзисӧ 22 горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ грездас вӧлі 121 морт. Ловпу. Ловпу () — кӧрусяна пуэзлӧн нето куссэзлӧн увтыр, кӧда пырӧ кыдзкодььӧммез (Betulaceae) котырӧ. Эм 30 мымда вид этія пуыслӧн. Ловпуэз быдмӧны Ойвыв джыншарись шӧркодь паськытаэзын, а сідзжӧ Андаэзын. Мукӧд видыс вовлӧ Бенгалмуӧдз да Ойвыв Вьетнамӧдз, но пантасьӧны нія дзир керӧссэзын. Ойвылас мукӧд видыс сибӧтчӧ вӧртундраӧдз да тундраӧдз, а керӧссэзын кайлӧ субальпа отӧдз. Мукӧд коми диалекттэзын ловпусӧ шуӧны вовпу, лолпу, дубпу, сӧспу, волька. Коми мифологияын ловпуыс – морт ловвэзлӧн оланін. Лолӧг (ю). e="preserve">Лоло́г – ыджыкодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Лологлӧн кузяыс – 230 км. Бассейныс – 2397 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны олан иннэз: Усь Силайка, Серва, Сергеевскӧй, Сосновка, Вылісь Лёль. Лолым (ю). ="preserve">Лолым — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Лолымлӧн кузяыс – 100 км. Бассейныс – 437 км² ыжда. Кывтытас вадӧрыс нюрсялӧм. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс – Коколь ю. Лондон. Лондон () — Ыджыт Бритмулӧн канкар. Олӧны татӧн 7,6 млн морт. Европа ӧтувтчӧмын сія мӧдік кар оліссез лыд сьӧрті. Муыслӧн куимӧт тор кыным куйлӧ вӧррез, парккез, саддэз, юэз да тыэз увтын. Лопан (ю). e="preserve">Лопан — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Лопанлӧн кузяыс – 125 км. Бассейныс – 382 км² ыжда. Вадорыс уналаті нюрсялӧм. Юыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ыджытжык вожжес – Дый да Язинеч. Лопан дорын сулалӧ Усь Пышья посёлок, да кӧркӧся грезддэз: Шагаёв, Мосин, Булыч. Лопва (Метшкӧрӧ усян ю). e="preserve">Лопва — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Куваӧ усян Метшкӧрлӧн шульга вож. Метшкӧркӧт ӧтлаасьтӧдз Лопва котӧртӧ туй Метшкӧрысся невна кузьжыкӧ, этасянь эм быдкодь мненнёэз сы йылісь, кӧда юыс кӧдаӧ усьӧ. Лопвалӧн кузяыс 40 км гӧгӧр. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вож, Сывва, усьӧ Лопваӧ шульгаланьсянь. Лопваыс петӧ Метшкӧрӧ невночки лунланяс Белоёв посадсянь. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Печера, Коурова, Осиповчи, Вопадор, Паль, Шадрин, Гӧрдин, Анань, Бражкин. Лопва (ю). ="preserve">Лопва — ыджыткодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Лопвалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – 749 км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вожжес коласын медыджытыс – Зула ю. Лопва дорын сулалӧ Юрла посад. Лоч (ю). ="preserve">Лоч — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Лочлӧн кузяыс – 26 км. Бассейныс – 175 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Лочсай посёлок. Луда (ю). ="preserve">Луда — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Луздор район. ce="preserve">Луздор район Коми Республика пытшкын Луздор район () — Коми Республикалӧн муниципал юкӧт (муниципал район). Веськӧтлан шӧрин — Абьячой посад, кӧда сулалӧ Сыктывкарсянь 189 км ылынаын. География. Луздор район — Коми Республикаас самӧй лунвылын. Мувывторыслӧн ыжда — 13168 км². История. Район аркмӧма июль 15 лунӧ 1929 годӧ, а февраль 10 лунӧ 1935 воӧ сыись торйӧтісӧ Летка район, шӧриныс Летка посадын. 1963 годӧ Луздор да Летка районнэсӧ ӧтлаӧтӧмась. Отир. Олӧны районас 24,7 сюрс морт. 60 %-ся унажык — комиӧсь. Нысся эм эшӧ мӧдік 19 чужанвужа йӧзыс. Район му вылас эм видз-мууджаліссезлӧн 90 олан ин. Веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс – Кузнецов Василий Павлович. Веськӧтланыслӧн адрес: 168130, Луздор район, Абьячой посад, Мир туй, 76. Факсыс: (82133) 215-14. Оланіннэз. Ӧні Луздор районын 90 оланін: 14 посад, 16 посёлок да 60 грезд (деревня). Транспорт. Асфальтӧсь автотуйезлӧн ӧтласа кузяыс районас 400 км -ся унажык (нето быдыслӧ ветлыны позяна туйез коласісь 70 %). Лунвыв. Лунвыв — одна из четырёх сторон света. На Юге находится Солнце в полдень (в северном полушарии). Коми пас — Л, отиркостись — S ("south"). Лунвыв Березовка (ю). ="preserve">Лунвыв Березовка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Лунвыв Березовкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Лунвыв Европа. e="preserve">Лунвыв Европа (виж рӧма) ӦВК сьӧрті Лунвыв Европа (рочӧнжык: "Южнӧй Европа", ит.: "Europa meridionale", исп.: "Europa del Sur", эл.: "Νότια Ευρώπη") — Европалӧн лунвыв тор, кытчӧ унажыксӧ пыртӧны: Пиреней кӧдж, Апеннин кӧдж да Балкан кӧдж, а сідзжӧ Франсмулісь лунвыв тор да Мушӧр саридзись ыджытжык діэз. Лунвыв Ык (ю). e="preserve">Лунвыв Ык — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Пыныт Лунвыв Ыкыслӧ Иньваӧ усьӧ Ойвыв Ык. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Лунвыв Ык дорын сулалӧны грезддэз (деревняэз): Ключи, Ситков, Бажинa, Тараканов, Габов. Лыддьӧтан. ="preserve">Лыддьӧтан нето литература — кык вежӧртаса кыв. Ӧткӧ, эта быдӧс, мый гижӧм и позьӧ лыддьӧтны. А мӧдкӧ - эта мича лыддьӧтан, кӧдӧ лӧсьӧтӧны гижиссез. Лыдним. e="preserve">Лыдним (числительнӧй) — кывладын асвына сёрнитор. Лыдниммезӧн шусьӧны шуаннэз, кӧдна мыччалӧны эмторрезлісь (предметтэзлісь) лыд, лыддикӧ нылісь арт, а сідзжӧ ӧтлаӧтӧмӧн лыддьӧм. Лыдним чукӧррез. Лыдниммез асланыс вежӧртас сьӧрті овлӧны кодяӧсь, сьӧрбӧраӧсь да ӧтлаӧтӧмӧсь. Кодя лыдниммез мыччалӧны предметтэзлісь лыд, видзӧны очакыв "кыным? " юасян вылӧ. Мыччалӧм могись: "ӧтік", "кык", "куим", "нёль", "вит", "квать", "сизим", "кыкьямыс", "ӧкмыс", "дас", "дасӧтік", "даскык", "даскуим", "кыкдас", "кыкдаслісь", "кыкдаслӧ". Сьӧрбӧра лыдниммез мыччалӧны предметтэзлісь лыддикӧ арт, видзӧны очакыв "кынымӧт? " "кынымӧдз? " юасяннэз вылӧ. Нія аркмӧны кодя лыдниммез бӧрӧ "ӧт" содтас быдтӧмӧн. Мыччалӧм могись: "кыкӧт", "куимӧт", "нёльӧт", "витӧт", "сизимӧт", "дасӧт", "даснёльӧт", "дасвитӧт", "дассизимӧт", "дасӧкмысӧт". Медодзза кык кодя лыднимись сьӧрбӧра лыдниммес вермӧны аркмыны мӧдік вужжезісь и мӧдкодь содтассэзӧн: "медодзза", "мӧдік". Вужыс кӧ мыччалӧма лыдпасӧн, сэк содтасыс гижсьӧ кырӧлок пыр: 1-а, 2-к, 3-ӧт, 24-ӧт, 135-ӧт. Эм кӧ сэсся эманим, то кырӧлока содтас туйӧ позьӧ гижны апостроф: 1’ классын, 3’ лунӧ, 24’ автобус, 135’ километра. Ӧтлаӧтӧм лыдниммез мыччалӧны предметтэзлісь лыдсӧ ӧтлаӧтӧмӧн. Нія аркмӧны кодя лыдним бӧрӧ "нан" содтас быдтӧмӧн. Мыччалӧм могись: "нёльнан год", "витнан морт", "куимнан вон". Лыднимлӧн тэчас. Тэчас сьӧрті лыдниммес овлӧны ӧтпӧвсаӧсь, унавужаӧсь, унакылаӧсь. Ӧтпӧвсаэзын эм токӧ ӧтік вуж: "ӧтік", "квать", "сизимӧт", "кыкнанным". Унавужаэзын вужжез кыка нето унажык: "витдас", "кватьдас", "дассизимӧт", "даскыкьямысӧт". Унакыла лыдниммез аркмӧны кынымкӧ торья лыднимись: "куимдас нёль", "нёльдас кык", "куимсё витдас квать". Лыднимлӧн синтаксис. Кӧр лыдниммез петӧны эманиммезкӧт, нія озӧ вежласьӧ: "дас морт", "дасӧт морт", "кыкнан мортыс", "куимнан сойыслӧ". Лыдниммес вермӧны петны эманиммезтӧг, сэк нія вежласьӧны кӧрталан сьӧрті. Мыччалӧм могись: "дас", "дасӧн", "даслӧн", "даскӧт"; "дасӧт", "дасӧтӧн", "дасӧтлӧн", "дасӧткӧт"; "кыкнан", "кыкнанӧн", "кыкнанлӧн", "кыкнанкӧт". Лыдним сёрникузяын лоӧ видзан нето паськӧтан юкӧтӧн. Мыччалӧм могись: "Кыкнанныс локтасӧ аскадӧ". "Кык да кык — нёль". "Воннэс велӧтчӧны сизимӧт классын". "Чулаліс мӧдік час". Лыдниммез гижӧм. Лыдниммез гижикӧ колӧ видзны тӧдвылын сэтшӧм туйдӧттэз. Льӧм. Льӧм () — этӧ пу. Ягӧдсӧ сёйӧны. Льӧмью (Кӧсваӧ усян ю). e="preserve">Льӧмью — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Льӧмьюлӧн кузяыс – 13 км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс – Нипан ю. Нипан да Льӧмью ӧтлаасян дынын сулалӧ Гаинчи грезд (деревня). Льӧмью нима юэз Коми муын тыр. Лягай (Кӧчладор район). Лягай — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія вӧлі Кӧч сельсоветын. География. Лягайыс сулалӧ Кӧч посадсянь трак кузя рытвылӧ 6 км ылынаын. Ордча грезддэз. Мадматын олан иннэз, Тарас да Васькин, сулалӧны Лягайыссянь лунвыв-асыввылын. Вит километра ылнаын, асыввылӧ кӧ мунны, петӧ Октябскӧй посёлок да сы саяс Кӧч посад. Ойвыв-рытвылын Лягайсяняс, сьӧд вӧр шӧрӧ дзебсисьӧмӧнмоз, сулалӧ Ой Пожым грезд, а ойвыв-асыввылын, Учӧт Сэпӧль ю дорас, отиртӧм Долгоев грезд. Отир. Лягайын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн невна чинӧма. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ 133 морт, кӧдна видзисӧ 53 горт, а 1970 годӧ грездас вӧлі 198 морт. Лягушапаськӧм. Лягушапаськӧм (,) — унавося туруна быдмас лютик котырись. Медматын лягушапаськӧм дыно этія котырын лоӧ горадзуль. Этія быдмасыслӧн увтырыс абу ӧддьӧн ыджыт. Лыддьӧны 3-сянь 40-ӧдз тыддэсӧ. Кӧркӧся СССР-ын адззӧмась лягушапаськӧмыслісь 6 тыд. Лямпин сельсовет. Лямпинісь сельсоветсӧ вежӧм бӧрын сылісь муэсӧ пыртӧмась Чурак сельсовет увтӧ. Лёвич посадму. ="preserve">Лёвич посадму (рочӧнжык: Левичанскӧй сельскӧй поселеннё) — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районас. Лёвич сельсовет. e="preserve">Лёвич сельсовет — 1918-2004 годдэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 6 оланін, да оліс 556 морт. Шӧрин – Лёвич грезд. 1930 воэзӧ Лёвич сельсоветын вӧлі 12 грезд (деревня): "Лёвич, Якунин, Дедеруй, Сенин, Быкӧв, Чертеж, Цыганӧв, Кондакӧв, Багай, Краснобай, Усь Вум, Андронӧв". 2005 годӧ сельсовет туйӧ лӧсьӧтісӧ Лёвич посадму, кытчӧ пыртісӧ муэсӧ и вӧвлӧм Чурак сельсоветісь. Лёквож (Исылӧ усян ю). e="preserve">Лёквож — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Исывлӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – 10 км. Бассейныс – 40 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Одзжык ю дорын вӧлі посёлок Лёквож. Мӧс. Мӧс () — горт пода, горт ӧшкалӧн иньпӧв. Отир вӧдитӧны мӧссэз йӧлыс понда. Горт ӧшкаыс (а сыкӧт и мӧсыс) лоӧ нимӧтчиссез классісь, вожьясянгыжаэз чукӧрись, кыксюраэз котырись, ӧшкаэз субкотырись, быльнӧй ӧшкаэз увтырись, вӧй ӧшкалӧн пӧлӧс. Мӧсква. Мӧсква () — Роч мулӧн канкар, Роч Федерация видзантор. Роч канму понда Мӧсква – быдӧс. Татӧн чукӧртӧмӧсь роч политика, культура, наука да бизнес зорӧтан медыджыт выннэз. География. Карыс сулалӧ Ока да Волга юэз коласын, сэтчин, кытӧн ӧтлаасьӧны Смоленск-Мӧсква вылынін (рытвылын), Мӧсква-Ока волькытін (асыввылын) да Мещёра улынін (лунвыв-асыввылын). Мувывторыс – 1.091 км², сыись ыджытжык торыс куйлӧ Мӧсква гӧгӧртан авто туйкытш пытшкын (МКАД). Карыс куйлӧ Мӧсква ю кыкнан ладорын. Сысся карӧттяс котӧртӧны и мӧдік юоккез: Сходня, Химка, Пресня, Неглинная, Яуза, Нищенка, Сетунь, Котловка, Городня. Унажык нія юэзісь кар кузя котӧртӧны му пытшкӧт – трубаэзӧт. Ӧддьӧн унаӧсь Мӧсква му вылын вӧррез да быдкодь быдманнэз. Татӧн эмӧсь Измайлов, Тимирязев, Битцев паркез, а сідзжӧ Нескучнӧй но Ботаническӧй саддэз. Отир. Олӧны Мӧскваын 13 197 596 морт (2017). Янсалӧм. Мӧсква янсӧтӧма дас кытш вылӧ. Шӧрӧт кытшыс куйлӧ карыслӧн важся шӧринас. Мӧдік кыкъямыс кытш куйлӧны сы гӧгӧр, кыдз авто туйкытш пытшкын, сідз и сы сайын. И токӧ ӧтік кытш (Зеленоград) куйлӧ быдӧнныссянь торйӧн. Ойвыв-рытвыв кытшын эмӧсь татшӧм районнэз: Куркино, Митино; ойвыв-асыввыв кытшын – Севернӧй карок, Асыввыв кытшын – Выхино, Жулебино; Лунвыв-рытвыв кытшын – Ойвыв да Лунвыв Бутово. Нысся Москва кармуын лыддиссьӧны сы гӧгӧр куйлан каррез: Зеленоград, Внуково, Толстопальцево, Рублёво, Некрасовка, Люберцы, Одинцово, Видное, Долгопрудный, Мытищи, Королёв, Балашиха, Реутов, Химки. Веськӧтлан. Мӧсква кар вылын юралісьыс шусьӧ Мӧсква карись веськӧтланын юралісь – карлӧн мэр. Уна во эта пост вылын пукаліс Лужков Юрий, 2010' окябсянь мэралӧ Собянин Сергей. Туйдӧттэз Мӧсква понда лэдзӧ Карись Дума. Сэтчӧ пырӧны 35 депутат, кӧднӧ бӧрйӧны 4 во кежӧ. Культура. Карын быдсӧн 121 театр. Ны коласын Учӧт театр да Ыджыт театр, Кужӧт театр, Таганка театр. Мӧскваын эмӧсь вылісь тшупӧта 94 кыным велӧтчан керку (29-а – университеттэз), 1 433 школа, 147 училищё да техникум, 1 820 челядьсад. Йӧз олан. Роч канкарын арккредитируйтӧм 138 посолкерку, 35 сюрс визирсайся уджкеранін. Мадонна (сьылісь). Мадонна ("Мадонна Луиза 'Вероника' Чикконе Ричи; Madonna Louise 'Veronica' Ciccone Ritchie") — этія Америкаса сьылісь. Мадьяр кыв. Мадьяр кыв (,) — урал котырись угор группаӧ пыртана кыв. Мадьяр кыв видзӧ каналан статус Мадьярмуын. Медматынӧсь мадьяр кыв понда лоӧны йӧгралӧн кыввез: ханты да манси. Сэсся коми да удмурт кыввезкӧт уна ӧткодьыс, мыля мадьяррес важынсянь вӧлісӧ топыт йитӧттэзын перым йӧзкӧт. Мадьярму. Мадьярму (,) — мадьяр отирлӧн республика Европа шӧрын. Мезмыт канмуӧн Мадьярму лоис 1918 годӧ, кӧр разьсис кыкторья Австрияк-Мадьяр империя. Ордчӧн Мадьярмукӧт ӧні куйлӧны татшӧм канмуэз: Австрия, Словенско, Украина, Ромыния, Сӧрбия, Хӧрватска да Словения. Мадьяр Республика пырис ӦВК-ӧ 1955 воын, ГАТТ-ӧ 1973 воын, МВФ-ӧ да МБРР-ӧ 1982 воын, Европа Советӧ 1991 воын. НАТО-ын сія 1999 восянь, Ӧтласа Европаын – 2004 восянь. Ним йылісь. Мадьярму шусьӧ сідз мадьяр отир сьӧрті, кӧда локтіс татчӧ Уралсянь сюрс во сайын да лӧсьӧтіс Европа шӧрын аслыс канму. Ас кыв вылын мадьяррез шуӧны мунысӧ Мадярорсаг (Magyarország), мый лоӧ 'мадьяр оксяин'. Йӧз кыввезын канму нимыслӧ под туйӧ босьтӧмась угор ним, кыдз тюрк отирыс шуисӧ мадьяррезлісь 10 увтыр: оногур 'дас ньӧвьёсь'. Сысянь лоисӧ сэтшӧм ниммез кыдз Ungaria, Угорщина, Венгрия. Коми кыв вылын колӧ отирсӧ шуны сідз, кыдз и асьныс, мадьяррезӧн, а мунысӧ – Мадьярму. География. Мадьярмуыс унажыксӧ лажмыт, куйлӧ Шӧрӧт Дуна волькытінын. Рытвылын – ш.с. Дунатульын (Дуна сайын) уна мыссэз (вылынаэс 300 метраӧдз), а асыввылас, Альфёльдын, мувевдӧрыс волькыт да лажмыт. Ойвыв-рытвылын куйлӧ Киш Альфёльд нима лажмынін, кӧда рытвылас петӧ Альпа керӧссэз одзӧ. Вылынаэз татӧн 500-800 метраӧн, медджуджыт чутыс – Иротт кё: 883 м. Балатонсянь ойвылас платокоддьӧм массиввезӧн нюжалӧны 400-700 вылына Шӧрӧт Мадьяр керӧссэз (Баконь, Вертеш, Дуназуг). Дунатуль Лунвылас сулалӧны Метшек нима глыба керӧссэз, медвылын чут татӧн Зенгё (681 м). Рытвыв Карпаттэз пырӧны Мадьярму ойвылас 1000 м-ӧдз вылына мусюррезнас. Нія вулкан массиввез да извесняка платоэз кодь (Бёржёнь, Черхат, Матра, Бюкк, Черехат, Земплени-Хедьшег…), кӧднӧ кырӧтӧмӧсь паськыт ю оллез. Татӧн (Матраын) лэбӧ и Мадьярмуись медджуджыт чут – Кекеш керӧс (1014 м). Словакмукӧт визир дорын, керӧссэзас жӧ, куйлӧ и Агтелек – ыджыт карстовӧй мугырк ваувтся юэзӧн да тыэзӧн. Мадьярмуын куйлӧны то кытшӧм колана шедтассэз: бокситтэз, руд шом, мусир, газ. Эмӧсь сідзжӧ кӧрт, марган, ыргӧн да озысь-цинк рудаэз, минераль да термаль ваэз. Климатыс Мадьярмуат, керӧссэз коласын куйлӧ да, континентвывся, небыт тӧвнас да жар гожумнас. Енӧжва усьӧ во сьӧрна 450 мм-сянь асыввылас 900 мм-ӧдз керӧссэзын. Быдӧс юэз Мадьярмуын котӧртӧны Дуналаньӧ. Ачыс Дунаыс шӧриалӧ канмусӧ ойвывсянь лунвылӧ да котӧртӧ сыӧттяс 410 км. Медыджыт ты мадьяррезлӧн – Балатон, кӧда кыскӧ туристтэзӧс быдӧс му югытісь. Сы рытвыв пом дорын куйлӧ Европаись медыджыт термальнӧй ты – Хевиз, кӧда дынын лӧсьӧтӧмась бальнеокурорт. Быдмӧтыс Мадьярму вылас бура мӧдкодьсьӧтӧма. Муыс унажыксӧ вевттьӧма быдтана торррезӧн: татӧн тыр ыббез, саддэз, кодтусяиннэз. Вӧррез кольччӧмась токӧ керӧссэзас да вевттьӧны мувывторсис 20 % мымда (800-1000 м вылынаӧдз быдмӧны паськыт корья вӧррез, вылынжык пантасьӧны кӧзья-нинпуаиннэз). Муыс волькытінын унажыксӧ сьӧдмусин, Альфёльдын эмӧсь совмусиннэз, а керӧссэзын рудмусин да рендзиннэз. Янсалӧм. Мадьярму янсалӧ 19 ладор (меде) вылӧ, асвына ӧтувторнас лыддиссьӧ канкар Будапешт. Этася эм 24 кар, кӧдналӧн эм ладорлӧнкодь позяннэз, но нія ӧтдырйи лыддисьӧны и ладорын. Оланіннэз. "Унажык сы йылісь видзӧт: Мадьярмуын оланіннэз" Мадьярмуын оланіннэз. Оланіннэз — коласын Мадьярмуын эмӧсь канкар, ладор кодь туяна каррез, мӧдік каррез да грезэддэз. Медуна отир (кык миллионся невна этшажык) олӧны канкарын – Будапештын. Эшӧ миллион – дас ыджытжык карын. Улісь таблича мыччалӧ Мадьярмуись оланіннэз, кытӧн отирыс 30 сюрся унажыкӧн. Май. ="preserve">Май Эксай де Берри Часословасын Май — этӧ тӧлісь. Майкар посадму. e="preserve">Майкар посадму (рочӧнжык: "Майкорскӧй сельскӧй поселеннё") — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Аркмис кӧркӧся Майкарскöй да Ӧньковскöй сельсоветтэсӧ ӧтлаӧтӧмӧн. 2009 во кежӧ татӧн вӧлі кык посёлок, ӧтік посад да куим грезд (деревня). Оліссез – 3548 морт, гортвидзаннэз 1675-а. Посадмуись шӧрин – Майкар посёлокын. Веськӧтланлӧн адресыс: 619184, Майкар, Ленин туй, 77. Тел.: (834246) 2–62–88, 2–63–2 Юралісьыс – Салахутдинов Борис Александрович Ойвыв Македония. Ойвыв Македония (македон кыв вылын: Северна Македонија) — славян (македон) отирлӧн канму лунвыв-асыввыв Европаын, Балкан кӧдж вылас. Кыв сьӧрті македоннэз вачкисьӧны бӧлгаралань. Республикаӧн (Югославия пытшкын) Македония лоис 1946 годӧ, а 1991 годӧ петіс югослав федерацияись да лоис мезмыт канмуӧн. Ойвыв Македония межаасьӧ Элладакӧт лунвылын, Штиприякӧт рытвылын, Косовкӧт да Сӧрбиякӧт ойвылын да Бӧлгариякӧт асыввылын. Мальта. Мальта ("Malta", [ˈmɔːltə]) — Учӧтик дівывся канму Мушӧр саридзын Европа да Африка коласын. Мальталӧн канкар Валетта. Отирыс шусьӧны "мальтіэз", нія баитӧны мальті кыв вылын. Одзжык Мальта вӧлі Бритму колонияӧн, но 1964 годӧ лоис мезмыт канмуӧн. Ӧння кадӧ Мальта унажыксӧ вовлісьӧ Итальякӧт,неылын кӧдасянь сія и куйлӧ. Мальчов (Кудымкар район). Мальчо́в (томмес шуöны Ма́льцева) — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас, грезд (деревня). Ним йылісь. Татӧн кӧркӧся олісь "Радостев Арсентий Григорьевич" (~ 1754 ч. г.) висьтасьӧма, мыля грездыс шусьӧ "Мальчов". Важын пӧ вӧлӧма Дӧйӧгын "Терентий Мальцев" (комиöн Мальчов), кӧда мортӧс вийӧма да пышшӧма анькытш мешӧкӧн Кува дорас. Сылӧ пӧ мыйӧнкӧ гленитчас вадӧрыс, кытӧн ӧні Мальчов грездыс, сэтчӧ сія и пуксьӧма овны. География. Мальчов грезд сулалӧ Белоёв посадмуын, Кудымкарсянь ойвылӧ 29 км ылынаын, Кува ю дорын. История. Мальчов гӧгӧрись археологгез адззӧмась VI-IX веккезся кык казьмӧтан. Отир. Отирыс комиӧсь. Оліссезлӧн тшӧкыта пантасяна гишшан – Радостев. Эмӧсь увтыррез: Костика увтыр, Миш увтыр, Олёш увытр, Паль увтыр. Мараты посадму. e="preserve">Мараты посадму () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районас. 2009' во кежӧ татӧн вӧлі куим посёлок да олісӧ, кӧдна видзисӧ. Веськӧтлан шӧриныс — Мараты посёлокын, тел. 8 (34293) 9-24-43. Юралісьыс: Полина Ольга Николаевна. Мари кыв. Мари кыв () — урал вужись чудь-йӧгра группаись мари увтырись кыв. Мари кыв вылын баитӧ мари отир. Мари кыв стандартизируйтом кык вариантын: олык мари вариант сьӧрті сёрнитӧны 451 сюрс морт, курык мари вариант сьӧрті – 36 сюрс морт. Мари кывлӧн кыкнан вариант ӧтлаын роч стандарт кывкӧт лыддиссьӧны каналан кыввезӧн Мари Республикаын. Кыв отир оланын. Медодзза грамматика мари кыв сьӧрті Март. ="preserve">Март Эксай де Берри Часословасын Март — этӧ тӧлісь. Матісь Асыввыв. Матісь Асыввыв дженыт да паськыт вежӧртасын Матісь Асыввыв (рочӧнжык: "Ближньӧй Восток", араб.: "شرق أدنى‎‎", фарс.: "خاور نزدیک", ивр.: "הַמזרח הַקָרוֹב", тюрк.: "Yakın Doğu") — география да политика сьӧрті ыджыт ладор, кӧда нюжалӧ Мушӧр саридз лунвыв да асыввыв доррезсянь Перс курья дорӧдз. Ыджытжык торнас Матісь Асывыв куйлӧ Азияын, учӧтжыкӧн – Африкаын. Канмуэз. Паськытжыка босьтӧмӧн татчӧ пыртӧны эшӧ и Магрибись канмуэз: Алжир, Ливия, Марокко да Тунис, а сідзжӧ Судан, мыля энія канмуэз история да культура ладорсянь веськыта йитчӧмӧсь вылынжык шуӧм муэзкӧт. Сэсся Мавритания да Сомали сідзжӧ видзӧны йитӧттэз Матісь Асыввылыскӧт, кӧть и абужык ённэзӧ ни. Афганистан да Пакистан буражык йитчӧмӧсь Шӧрӧт Азиякӧт да Индиякӧт, нежӧ Матісь Асыввывкӧт. Ӧтлаын Ираныскӧт нійӧ канмуэсӧ вежӧртӧны кыдз Шӧрӧт Асыввыв. Мукӧд кыввезын Матісь Асыввывсӧ быдсӧн шуӧны Шӧрӧт Асыввыв, шуам инглиш кыв вылын этія регион шусьӧ Middle East, курд кыв вылын – Rojhilata Navîn. Унаӧн шуӧны, этӧ пӧ ыджыт ӧтласа регион: Матісь да Шӧрӧт Асыввыв. Мукӧдыс пыртӧны Матісь Асыввыв регионӧ и кавказсайся канмуэз: Картвелму (Грузинму), Хаястан (Арменму) да Азербайджан. Но нія канмуэз, кыдз и Тюркия да Кипр, асьнысӧ лыддьӧны Европа канмуэзӧн. Кыввез. Матісь Асыввылын унажык отирыс баитӧны араб, фарси, тюрк да курд кыввез вылын. Нысся эмӧсь уна мӧдік кыввез да диалекттэз. Эсканнэз. Регионас невна не быдӧс оліссез – муслиммез. Кӧть Матісь Асыввылас эмӧсь христостуйлӧн да иудаизмлӧн тыдалана шӧриннэз да вежаиннэз. Меря кыв. Меря кыв — этӧ ӧшӧм фин-йӧгра кыв. Тайö кыв коксис XVII нэлын. Метшкӧр (ю). e="preserve">Метшкӧр ю Карбас деревня дынын Метшкӧр — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн шульга вож. Метшкӧр – 20 км кузя. Бассейныс – 220 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожжес – Лопва да Исаковка. Ю дорын сулалӧ посад Белоёв да грезддэз: Чибьян, Иллич, Карбас, уссёын – Метшкӧр грезд. Мещера кыв. Мещера кыв — этӧ ӧшӧм фин-йӧгра кыв. Микув (Юсьва район). Мику́в (рочӧнжык Николаева) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Микулыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Миллён. Миллён — лыддьӧс, сюрс сюрс. Лыдпасыс - 1 000 000, 106. В системе СИ числу соответствуют приставки: мега — для миллиона (106) и микро — для одной миллионной (10−6). Мой. Мой нето миян мой () — сія вӧй пода. Пырӧ нимӧтчиссез классӧ, йириссез чукӧрӧ, мой котырӧ, мой увтырӧ. Мокша кыв. e="preserve">Мокша кыв (рочонжык: "Мокша-мордовскӧй кыв", мокш.: "Мокшень кяль, mokshanj kälj") — урал вужись чудь-йӧгра группаись кыв. Молдова. Молдова (ром.: " Moldova",) — неыджыт канму асыввыв Европаын, кӧда межаасьӧ Ромыниякӧт рытвылын да Украинакӧт мӧдладоррезсянь. Республикалӧн тор роч сепаратисттэз контроль увтын. Канкарыс Кишинӧв. Куйлӧ унажыксӧ Нистру да Прут коласын. Саридз дорӧ оз пет. Монако. Монако (фр.: " Monaco" [moˈnako]) — учӧтичок канму-кар рытвыв Европаын, куйлӧ Франс да Мушӧр саридз коласын. Ӧні Монакоыс зораммӧ унажыксӧ озыр отир вылын, кӧдна локтӧны татчӧ шоччисьны мӧдік канмуэзісь. Монако пырӧ: ӦВК-ӧ (1993 восянь), ОБСЕ-ӧ, Ӧтласа Европаӧ (2004 восянь), Интерполӧ, ЮНЕСКО-ӧ, ВОЗ-ӧ. Татӧн видзӧ медшӧрӧт офиссӧ Гидрография сьӧрті йӧзколасся котыр. Морт. Морт (: "homo" — морт, "sapiens" — вежӧра) — этӧ пода, латин вылісь кӧ вуджӧтны лоӧ "вежӧра морт". Англияись натуралист Дарвин Чарльз сьӧрті кӧ, Му вылын ӧння кадӧ олісь морт аркмӧма ӧбезьянаись. Мосин (Юсьва район). Мосин (рочӧнжык Мосина) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Истер ю дынсянь неылын. Мосиныс пырӧ Карпов посадмуӧ. Москвина (Кудымкар район). Москвина́ (мукӧдыс шуӧны Москви́нчи) — ыджыт грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Грездыс сулалӧ Кудымкарсянь рытвылӧ 38 км ылынаын, Вежайка ю дорын. Москвинаыс ӧні пырӧ Иньвайыв посадмуӧ, а 2006 годӧдз татӧн вӧлі Москвина сельсоветлӧн шӧрин. Ордча грезддэз. Москвинасянь ойвылас, Кувалань трак кузяс кӧ мунан, петӧны грезддэз Вальков, Ӧндриан да Вежайка. Мунан кӧ лунвылӧ, Иньвайывланяс, локтан Черӧмнӧйӧдз, Виль Жуковӧдз да Кариновӧдз. Асыввылын, Белоёвлань тракт дорын сулалӧ Сель. Сы ладорын жӧ кӧркӧ вӧлӧмась ӧні овтӧм ни деревняэз Шатун, Носков да Важ Жуков. Янсалӧм. Москвинакӧт топ сулалӧ Яраш грезд, кӧдӧ позьӧ ни лыддьыны Москвина торӧн. Веськӧтлан. 2006 воӧдз Москвинаын вӧлі сельсовет. Ӧні грездас кольччис токӧ ӧтік морт (староста?), кӧда баитӧ отирыскӧт влась нимсянь. Эм почта. Милицияись участковӧй кайлӧ татчӧ Иньвайывсянь. Отир. Олӧны Москвинаын москви́нса нето москви́нчи. 2009 во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ 289 морт, видзисӧ 82 горт. Этӧ кыкись унажык 1970 год сьӧрті, кӧр татӧн олӧмась дзир 130 морт. Быдӧс оліссез комиӧсь. Уна отир локтӧны овны Москвинаас ордча грезддэзісь, а Москвинасянь мукӧдыс вешшӧны шӧриннэзлань, Иньвайылӧ нето Пешнигортӧ. Памиллёэз коласын унажыксӧ ветлӧны сэтшӧммез: Васькин, Зубов, Устюжанцев, Харин, Хозяшев, Бачев. Кулӧммезнысӧ москвинсаыс нӧбӧтӧны шойнаӧ, кӧда куйлӧ грездсяняс асыввылас, Сель да Носкова коласын. Сэтчинӧ жӧ дзебсьӧны селёвса да ярашовса. Кӧзяйство да быт. Одзжык Москвинаын вӧлі колхоз «За мир» (отирыс сералӧмӧн шуӧмась сійӧ «Замри»). Ӧні ӧтласа аркиль абу. Грездас эм ферма. Видзӧны баляэз, мӧссэз. Отирыс быдтӧны карч, мукӧдыс ӧктӧны вӧр ма. Быдӧс вузалӧны ньӧбсиссезлӧ. Ягӧдалӧны да тшакьялӧны унажыксӧ ас пондасис. Кӧть матісь вӧррезын олӧны ошшез, кӧиннэз да вӧрпорссез, москвинса озӧ тодиль вӧралӧ. Сю сідзжӧ озӧ быдтӧ. Москвина дорын, Вежайка ю вылын, эм пруд, кытчӧ кӧркӧ лэдзӧмась карппез. Ӧні энӧ чериэсӧ кыйлӧны. Москвинаын эм кык магазин: ӧтыс сельпо, мӧдыс — асторья. Бытын кесъялан пункт 2000 воэзӧ грездісь подналісӧ, кыдз и пӧжаланін (пекарня). Няньсӧ ваявлӧны Иньвайылісь, нето ветлӧны сыла Куваӧдз. Телевизоррез эмӧсь быд керкуын. Радио абу нач, кыдз и мобильниккез. Но грездын эм телефона будка. Культура. Москвинаын эм под (основнӧй) школа, клуб, сы бердын библиотека. Шогаліссез понда осьтӧм пельшера-акушера пункт. Кӧркӧ грездас вӧлі часовенка, кӧда ӧні кежӧ быдсӧн киссьӧм. Казьмӧтаннэз да сингажӧтаннэз. Москвинаас сулалӧ Айму понда косясянын усьӧм земляккезлӧ обелиск. Мошегова Анна Трофимовна. e="preserve">Мошегова Анна Трофимовна (1905–1985) — коми велӧтісь, перем коми кыв вылын буквар лӧсьӧтісь. Коми кытшын совет кадӧ тыдалана мӧрт. Олантуй. Чужис Белюковаын (Юсьва р-н) 1905 февраль 16 (2) лунӧ. Пенсия вылын 1963 восянь. Куліс 1985 май 5 лунӧ. Политикаын роль. В 1937-38 воэзӧ вӧлі ӧтлаын А. М. Споровакӧт да В. И. Якимовкӧт окружнӧй комиссиянын, кӧда лӧсьӧтіс виль коми анбур роч графика под вылын. Сувтіс паныт асланым коми терминологиялӧ, а коми гижӧмсӧ тшӧктіс сибӧтны роч орфография дынӧ. Мурома кыв. Мурома кыв — этӧ ӧшӧм фин-йӧгра кыв. Муткыльтан (ю). e="preserve">Муткыльтан — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Велваӧ усян Весымлӧн шульга вож. Юыс ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Муткыльтан дорын сулалӧны грезддэз: Киршин, Мааков, Ёгоров, Баран, Падей, Трапезник. Мылдін район. Мылдін район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Мылдін карокын. Мылдінсянь Сыктывкарӧдз 515 км ылына. География. Мылдін районыс 40,7 сюрс км² ыжда. Мувывтор сьӧртіыс сія лоӧ Коми Республикаас мӧдік местаын Чилимдін район бӧрын. Куйлӧ Коми Республика лунвыв-асыввылын. Межаасьӧ Вуктыл районкӧт ойвылын, Йӧгра кытшкӧт асыввылын, Свердловск лапӧвкӧт лунвыв-асыввылын, Перем ладоркӧт лунвылын, Кулӧмдін районкӧт рытвылын да Сӧснагорт районкӧт ойвыв-рытвылын. Мувевдӧрыс – мыссэза волькытін, асыввыв дорӧттяс – Урал керӧссэз. Рытвылӧт нюжалӧ Тиман мусюр. Медыджыт ю районас – Печора, кӧда дорын, Мылва уссёын, сулалӧ Мылдіныс. Медыджыт вожжес Печораыслӧн район му вылын Унья да Ылыдз. Климатыс шӧркодя континентвывся, тӧлыс кузь да кӧдзыт, гожумыс дженыт да абу жӧ бура шоныт. Год сьӧрна шонтӧгыс вежласьӧ 34 °C диапазонын. Вося шӧрӧт шонтӧгыс лоӧ –1 °C –2 °C. Январ коста шӧрӧт шонтӧгыс лоӧ –18 °C, июль коста +16 °C. Во сьӧрна луннэз, кӧр руыслӧн шонтӧгыс 0 °C -ся вылынжык, шӧркодяс 170-180-а. Енӧжва усьӧ год сьӧрна шӧркодяс 556 мм-ӧн. Аслас кӧдзыт климат шогья районсӧ пыртӧмась медся ойвыв мувывторрез коласӧ. Колана шедтассэз: кали сов, кирпич сёйму, бокситтэз, торф. Кынымкӧ неыджыт шогманінын шедтӧны газ да мусир. Вӧрыс унажыксӧ кӧзъя да ньывпуаин, ю оллезын вӧррес кыдз сораӧсь. Эм кынымкӧ сыспуаин. Ыджыт мувывтор (721,3 сюрс га) районас босьтӧ Печора-Ылыдз доръянін, кытӧн олӧны мӧділаэзас етшаӧн кольччӧм кыяна вӧрпиэз (низь, кидӧс, вурд, норка, ондатра). Олӧ сэтӧн и мӧдік звир: вӧрмӧссэз, вӧй кӧррез, ошшез. История. Мылдін район аркмӧтӧм 1931 вося февраль 20 лунӧ. Отир. Оліссез Мылдін районас 15,9 сюрс морт, ны коласісь 21% – комиӧсь. Джынся унжык отирыс (9,6 сюрс морт) олӧны Мылдін карокын. Веськӧтлӧм. Мылдін район вылын юралісьыс Широтов Виталий Валентинович. Веськӧтланыслӧн адрес: 169420, Мылдін район, Мылдін посёлок, Ленин туй, 2. Факс (82138) 910-84. Районісь сӧветын юралісь Голубев Лев Васильевич. Янсалӧм. Мылдін районын 11 веськӧтлан юкӧт: ӧтік карму (Мылдін) да 10 посадму. Оланіннэз. Мылдін районын 34 оланін: ӧтік карок (ачыс Мылдіныс), 16 посёлок, нёль посад да 13 грезд. Экономика. Мылдін районын кӧзяйство базируйтчӧ унажыксӧ вӧр лэдзан вылын (быдсӧн 64 учӧт уджаин). 2003 во помын сэтчин шедтісӧ мед 1254 морт нето районас быдӧс уджаліссез коласісь 23%. Мыс (Кӧсладор район). Мыс — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын грезд (деревня), кӧть мукӧдыс и лыддьӧны сійӧ Порошволь грездлӧ тор туйӧ. Мысыс куйлӧ Кӧссянь ойвыв-рытвылӧ 20 км ылынаын, да кык километра ылынаын Сым ю дорсянь лунвылӧ, Пятигорланьӧ мунтӧн автотуйсянь веськыт ки вылас, ыббез коласын. Ордча грезддэз. Мыссянь рытвылас, кырас сайын сулалӧ Порошволь грезд. Мукӧдкоста Порошволь да Мыс лыддьӧны ӧтік деревняӧн (Порошвольӧн жӧ шусьӧ). Этія кыкторья грезд дынсянь медматын олан пункт — Несӧль деревня, кӧда сулалӧ лунвыв-рытвылӧ 1,5 км ылынаын. Сы ладорын жӧ куйлӧ быдӧс матісь грезддэз понда ӧтласа шойна. Лунвыв-асыввылас трасса кузя, ылынкодь ни, сулалӧ Маскаль, ойвылас медматын грезд — Дасморт. Вӧрынжык, лунвыв-рытвылас, кӧркӧ вӧлӧмась сэтшӧм учӧтик грезддэз, кыдз Новосёл да Собачка. Сэтӧн олӧмась сваль роччез, кӧдна ӧні вуджисӧ Мысӧ да Порошвольӧ. Отир. Олӧны Мыс грездын 101 морт (2009 во пондӧтчан кежӧ), видзӧны 39 горт. Медодз деревняас олӧмась чисто комиэз. Сэсся, война коста, татчӧ локтӧмась роччез, этасянь талун татӧн оліссез коласын эмӧсь и комиэз, и роччез. Унажыкыс сё жӧ комиэз. Школаын (Порошволяс) быдӧнныс кывзӧны коми кыв сьӧрті уроккез. Но мунӧ сёрни коми кывсӧ школаись вӧтлӧм йылісь. Памиллёэз коласын медуна пантасьӧны Щербаковвез, Останиннэз, Жижилеввез. Религия сьӧрті отирыс веськыткылаӧсь (православнӧйӧсь). Мыля часовенка Порошволяс пӧдналӧм, Мысісь отирыс ветлӧны юрбытны Кудымкарӧ нето Кӧс посадӧ. Мышьяк. Мышьяк (As) — сія химияись 33-ӧд ӧтувтор. Полиметалл, емдон рӧма. Топыта (руд мышьякыслӧн) - 5,73 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 1090 K. Недерланд. Недерланд ([ˈneːdərlɑnt],) — мезмыт канму Рытвыв Европаын Ойвыв саридз дорын (вадӧрыс 451 км кузя). Межаасьӧ кык канмукӧт, асыввылас Немечмукӧт (577 км кузя визирыс) да лунвылас Белгиякӧт (450 км кузя визирыс). Недерланд аркмӧтӧ Недерланддэзісь Короляин (нед. Koninkrijk der Nederlanden), кытчӧ сідзжӧ пырӧны Кариб саридзись Аруба ді (кӧдалӧн эм тодильнӧй статус) да Недерланд увтісь Антил діэз. Канкар Недерландын – Амстердам, но парламент да веськӧтлан пукалӧны Гаагаын. Каррез Гаага, Амстердам, Утрехт да Роттердам лӧсьӧтӧны агломерация Рандстад, кытӧн олӧны 7,5 миллион морт. Недерланд аркмис 1581 годӧ, кӧр татісёвӧй муэз мезмӧтчисӧ Эспання король увтісь. Канму пырӧ ӦВК-ӧ, Ӧтласа Европаӧ да НАТО-ӧ. Недерландісь кыв. Недерландісь кыв — этӧ герман кыв, Недерланд каналан кыв. Нема (ю). ="preserve">Нема — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Немалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Вадӧрыс нюрйӧсь. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Немечму. Немечму (,) — ыджыт канму рытвыв Европа шӧрын. Тыр нимыс "Немечму йитан республика" (рочӧнжык: "Федеративнӧй Республика Германия", немеч кыв вылын: "Bundesrepublik Deutschland", шусьӧ [ˈbʊndəsʁepuˌbliːk ˈdɔʏtʃlant]). Ойвылын Немечму межаасьӧ Данмарккӧт да петӧ Ойвыв да Балты саридззез дорӧ, асыввылын видзӧ ӧтласа визир Польскакӧт да Ческокӧт. Лунвылас Немечмукӧт ордчон куйлӧны Австрия да Швайсму, рытвылын — Франс, Лецебург, Белгия да Недерланд. Мывывторыслӧн ыжда 357,021 кв.км. Климатыс — шӧркодь, вежласьӧ сезоннэз сьӧрті. Оліссез — 82 млн. морт, этӧ лоӧ медуна Ӧтувтчӧм Европаын. Му югытын быдӧс пышьяліссез коласісь куимӧт торыс адззӧмась мӧдік гортнысӧ Немечмуас. Немечму — парламента федератив республика, тэчӧм 16 йитчан муись ("бундесланддэзісь"). Канкарыс да канмуын медыджыт карыс — Берлин. Немечму пырӧ Ӧтувтчӧм Войтыррез коласӧ, НАТО-ӧ, Кыкьямыса йылӧ, Кыкдаса йылӧ, OECD-ö, Муюгытісь удж артмӧтчанӧ (ВТО). Немечмулӧн экономика ӧддьӧн вына: му югытас сія ВВП сьӧрті нёльӧт, эмбур петкӧтӧм (экспорт) сьӧрті - мӧдік да эмбур пыртӧм (импорт) сьӧрті — медодзза. Канмуын лӧсьӧтӧма бур олан отир понда, бура зорӧтӧм йӧзыслӧ бытын отсалан тэчас. Немечму юралӧ тӧдӧс (наука) да технология кынымкӧ сфераэзын. Несӧль (Кӧсладор район). Несӧ́ль (рочӧн Несоли́) — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын учӧтик грезд (деревня). Несӧльыс куйлӧ Кӧс посадсянь ойвыв-рытвылӧ 23 км ылынаын, Сым ю дорсянь лунвылӧ кык километра ылынаын, Пятигорланьӧ мунтӧн автотуйсянь шульга ки вылас, ыббез коласын. Ордча грезддэз. Кӧркӧ Несӧль вӧлі Порошволь сельсоветын. Медматын олан пункт — Порошволь и эм. Сія сулалӧ Несӧльсянь ойвыв-асыввылӧ ӧтік километра ылынаын (автотуй кузяс сэтчӧ муннытӧ 1,5 км). Кыкнан деревня коласын куйлӧ ӧтласа шойна. Сійӧн, мыля Несӧляс не садик, не школа, не магазин, не почта, не мый абу, несӧлёвчиыс вовлӧны пыр Порошвольӧ. Ним йылісь. 1875 воын грездсӧ казьтылӧмась то кыдз: "Несолево на р. Негожевая". А. С. Кривощёкова-Гантман сьӧрті позьӧ вӧзйыны кык этимология: коми нимкодьсянь ("несыль" — пыр несйись морт), нето роч нимкодьсянь ("несоль" — морт, кӧда оз солав сёянсӧ). Отир. Олӧны Несӧляс 42 морт (2009 во пондӧтчан кежӧ), видзӧны 16 горт. Отирыс шусьӧны несӧлё́вчи. Оліссез комиӧсь. Нидзыв. Нидзыв () — сія гаггез чукӧрись подаок. Низь. Низь (,) — коми пармаын олісь вӧй пода. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, тулан кортырӧ, тулан увтырӧ. Ниндуль. Ниндуль () — этӧ тшак. Нипан (ю). ="preserve">Нипан — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Льӧмьюлӧн шульга вож. Нипаныслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Нипан да Льӧмью ӧтлаасянінын сулалӧ Гаинчи грезд (деревня). Нитш. Нитш () — этӧ быдмас чукӧрись ловья тор. Виль Сибиркар. Виль Сибиркар ()— этӧ кар Рочмуын, Виль Сибир лапӧвлӧн канкарыс. Норвег. Норвег (букмол вылын: Norge, нюнорск вылын: Noreg,) — норман отирлӧн канму Ойвыв Европаын, Скандинав кӧдж рытвыв ладорын. Мӧдік муэзкӧт Норвег межаасьӧ токӧ асыввылын; татӧн сыкӧт ордчӧн куйлӧны Рочму, Суоми да Шведму. Лунвылас, саридз вис сайын, Норвег вылӧ видзӧтӧ Данмарк. Ойвылын канму петӧ Баренц саридз дорӧ, рытвылын – Норвег саридз дорӧ, лунвыв-рытвылын – Ойвыв саридз дорӧ. Сэсся Норвег видзӧ Арктикаын Свальбард архипелаг да Ян Маен ді, а сідзжӧ Буве ді Антарктида дорын. Нояб. e="preserve">Нояб Эксай де Берри Часословасын Нояб — год вылас дас ӧтікӧт тӧлісь (мисеч). Нояб петӧ октяб да декаб коласын. Латынь кылын этія тӧлісь шусьӧ november, мый лоӧ ӧкмысӧт (девятӧй). Этадз сія пондіс шусьыны сы понда, мыля воыс (годыс) латыняналӧн пондӧтчӧма мартын. Коми муын нояб коста кынмӧны юэз, а ачыс муыс вевттисьӧ лымнас. Лунвывся пермяна – удмурттэз – шуӧны ноябсӧ шуркынмон толэзь 'ю (шор) кынман тӧлісь'. Важся коми нимыс нояб понда – вӧльгым. Нырыб (Чердын район). Ны́рыб (татісь диалектын Ны́рöб) — Перем ладорись Чердын районын карок. Кöркöся коми оланін. Öні лёккериссезöс видзанін. Ним йылісь. Нырыб позьö вежöртны, кыдз Ныр нима мортлöн ыб (татісь коми диалектын "ыб" туйö шуöмась "öб"). География. Ордчöн котöртö ю, кöдö роччез шуöны "Ныробка". Нямыр. Нямыр () — этӧ быдмас, сёян ягӧда. Нёнь (ю). ="preserve">Нёнь (мӧднёж – Ньӧнь) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Исывлӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – 20 км. Бассейныс – 30 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ович (Иньваӧ усян ю). e="preserve">Ович (рочӧн: "Олыч") — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – 13 км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожжес: Кекур, Олляшор да Сергинашор. Ович дорын сулалӧны грезддэз (деревняэз): Новосёлова (овтӧм), Пидай, Миронова, Почкина. Уссёланьын Ович котӧртӧ Кудымкарӧт, сы юкӧт Юрина кузяс. Одань (ю). ="preserve">Одань — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Оданьлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Оз. Оз () — этӧ быдмас, ягӧдыс сёяна. Озісь. Озісь (Sn) — сія химияись 50-ӧд ӧтувтор. Металл, чочком рӧма. Топыта - 7,31 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 505,1 K. Ой Пожым (Кӧчладор район). Ой Пожым — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія вӧлі Кӧч сельсоветын. География. Ой Пожымыс сулалӧ Кӧч посадсянь рытвылӧ 12 км ылынаын, Необ шор дорын, сьӧд вӧр шорын. Ордча грезддэз. Мадматын олан ин — Лягай грезд — сулалӧ Ой Пожымсяняс лунвыв-асыввылын. Вӧррез сайын Ой Пожым гӧгӧр эм сэтшӧм грезддэз: Воробьёв да Дёма ойвыв-рытвылын, Гӧрдей ойвыв-асыввылын, овтӧм ни Долгоев да Нинмараск асыввылын, асыввылын жӧ Леспромкоз посёлок да Кӧч посад. Отир. Ой Пожымын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн невна чинӧма. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ 61 морт, кӧдна видзисӧ 18 горт, а 1970 годӧ грездас вӧлі 95 морт. Ойвожка (ю). e="preserve">Ойвожка — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Кордьюлӧн шульга вож. Ойвожкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын кӧркӧ сулаліс Зойтамыс грезд. Ойвыв. Ойвыв — одна из четырёх сторон света, та, что соответствует направлению на солнце в полночь. Коми пас — В, отиркостись — N ("nord"). Ойвыв Европа. Ойвыв Европа (мавтӧм лӧз рӧмӧн) Ӧтувтчӧм Войтыррез сьӧрті Ойвыв Европа (рочӧнжык: "Севернӧй Европа", фин.: "Pohjois-Eurooppa", швед.: "Nordeuropa") — Европалӧн ойвыв тор, кытчӧ унажыксӧ пыртӧны: Исланд ді, Скандинав кӧдж, Ютланд кӧдж, Финму да Балты саридзлӧн лунвыв-асыввыв вадӧр (Балтыдор). Эмӧсь и мӧдік нёджӧввез сы вылӧ, кытшӧм канмуэз пырӧны Ойвыв Европаас. Мукӧдыс и Ойвыв Рочму сідзжӧ пыртӧны Ойвыв Европаӧ. Ойвыв Ык (ю). e="preserve">Ойвыв Ык — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – 31 км. Бассейныс – 50км² ыжда. Ойвыв Ыкыслӧ паныт Иньваӧ усьӧ Лунвыв Ык. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ойвыв Ык дорын сулалӧны олан иннэз: Яранёв, Якунь, Ӧнтипинчи. Октыль (ю). e="preserve">Октыль — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Невунка лунвылас Кӧс посад дынсянь. Октыльлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын кӧркӧ вӧлі Октыльсорд грезд, мытын сулалӧны ӧння грезддэз (деревняэз) Виль Гущин да Важ Гущин. Октыльсорд сельсовет. e="preserve">Октыльсорд сельсовет — кӧркӧся веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. Шӧриныс – Чиркӧв грездын (деревняын). Чирковаись сельсоветсӧ вежӧм бӧрын муэсӧ пыртӧмась Кӧс сельсовет увтӧ. Октяб. ="preserve">Октяб Эксай де Берри Часословасын Октяб — этӧ тӧлісь. Олляшор (ю). ="preserve">Олляшор — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Овичлӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Омен (ю). ="preserve">Омен — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Косьялӧн веськыт вож. Оменлӧн кузяыс – 20 км. Бассейныс – ? км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Омва. Омва () — этӧ ыджыт кар Рочмуын, Омва лапӧвлӧн канкарыс. Онолва (ю). e="preserve">Онолва (мӧд нимыс – Нылва) — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Онолвалӧн кузяыс – 80 км. Бассейныс – 500 км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожжес – Урью, Пузым да Вежайка. Онолва дорын сулалӧны олан иннэз: Пелым, Куделька, Маскаль, Ыджыт Коча, Учӧт Коча, Усь Онолва. Очамчира. Очамчира — этӧ кар Абхазияын, Очамчира районлӧн канкар. Ошгаг. Ошгаг () — сія геббез чукӧрись подаок. Ошсьӧктан. Ошсьӧктан () — этӧ быдмас. Коми кылын сылӧн эм уна мӧдік ним: "сьӧктантурун". Ошыб (Кудымкар район). Ошыб (мукöдыс гижöны) — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас, посад. Ошыб посадмулӧн шӧрин. Ним йылісь. Ошыбын чужöм и быдмöм "Радостев Павел Михайлович" сьӧрті, посад местаын вӧлісӧ ыджытся-ыджыт ыббез, кытӧн быдмис сю и кытчӧ петісӧ уна ошшез и быдӧс гудыртісӧ, дзугисӧ. Сысянь отир, кӧдна татчӧ локтісӧ, казялісӧ соровтӧминсӧ да шуисӧ этійӧ местасӧ "Ошыбӧн". Но былись-ту, ыбсö нимтöмась Ош нимкодя морт сьöрті, кöдалöн ыбыс и вöлі. География. Ошыб посад сулалӧ Кудымкарсянь ойвылӧ 29 км ылынаын. Янсалöм. Посадын куим тор: Важ Ошыб, Виль Ошыб да Лячкан. История. Роччез первуись казьтыштöмась Ошыб 1700’ годö ("починок на Ошибе"). Посадöн сія лоöм 1862’ во, пуовöй Митрей вичку лэптöм бöрын. 1928’ тöвпомö татчö лöсьöтöмась «Ошыбскöй» колхоз. 1933’ ародз 1’ лунö посадас осьтöмась ойвывся сюртöм пода йылöтан шöрин. 1951’ март 12’ лунсянь Ошыбас уджалöма гырисьмöтöм сельхозартель «Шверник нима» (1957’ аршöр 30’ лунсянь нимыс лоас «Совет»). 1969’ тöвшöр 8’ лунö колхоззэз «Совет» да «Чапаев нима» öтлаöтöмась и ны под вылын лöсьöтöмась «Ошыбскöй» совхоз. 2006’ тöвшöрöдз Ошыбас пукалöма Ошыбскöй сельсоветлöн веськöтлан. Сэсся виль роч туйдöттэз сьöрті татчö керöмась Ошыб посадму понда шöрин. Веськöтлан. Öні Ошыбыс пырö Перем ладорись Коми кытшö, Кудымкар районас. Посадыс — Ошыб посадму понда шöрин. Отир. Ошыбын оліссезöс шуöны ошиби́нчи нето о́шыбса (öтік морт о́шибись нето о́шибскöй). 2010’ во пондöтчикö татöн лыддьöмась 685 лов. Эта невна не кыкись унажык 1970’ во сьöрті, кöр посадас олöмась 373 морт. Отирыс комиӧсь, баитöны комиöн. Оліссез гишшаннэзісь унажыксӧ пантасьӧны Лунегов да Радостев. Татӧн торьясьӧны увтыррез: Палёв увтыр, Парапон увтыр, Попов увтыр, Торговӧй увтыр, Чикай увтыр. Кöзяйство да быт. Ошыбын эм автобус сувтчан, ветлöны рейссэз Кудымкар-Мелекин, Кудымкар-Öрна,Перем-Ошыб, Кудымкар-Егорова. Ошыб посадму. e="preserve">Ошыб посадму (рочӧнжык Ошибскӧй сельскӧй поселеннё) – веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. 2009 во кежӧ татӧн вӧлі 35 олан ин: ӧтік посад, куим посёлок (Велва База, Ӧрна, Шарволь) да 31 грезд (деревня). Оліссез – 4170 морт, кӧдна видзӧны ? горт. Посадмулӧн шӧрин – Ошыб посадын, кытӧн 2009 годӧ олісӧ 664 морт. Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619562, Перем ладорись Коми кытш, Кудымкар район, Ошыб посад, Медшӧрӧт туй, 3. Тел. (34260) 3-71-33. Юралісьыс: Лесников Вячеслав Дмитриевич Пӧй (ю). e="preserve">Пӧй — неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Юыс – 62 км кузя. Бассейныс – 161 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Пӧйлӧн медыджыт вож, Атшапӧй, усьӧ юас веськытланьсянь. Ю дорын сулалӧны олан иннэз: Бажинa, Ябыровчи, Кагулёва, Пашня. Пӧлӧзайка (Кӧчладор район). Пӧлӧза́йка — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын учӧтик грезд (деревня). Одзжык грездыс пырис Сэпӧль сельсоветӧ. География. Пӧлӧзайкаыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 12 км ылынаын, Сэпӧль ю дорын. Ордча грезддэз. Пӧлӧзайкасянь лунвыв-асыввылын сулалӧ Кокушка грезд, ойвыв-асыввылас — Палькояг, лунвылас Ташка. Сэпӧль ю кузя кӧ кайны, петӧ Кӧч посад, кывтны кӧ — локтан Сэпӧль грездӧ. Отир. Пӧлӧзайкаын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн лёка чинӧма. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ дзир сизим морт, кӧдна видзисӧ вит горт. А эшӧ 1970 годӧ Пӧлӧзайкаыс вӧлі уна отира: олӧма пӧ сыын быдса 202 морт. Пӧлӧзнича. Пӧлӧзнича () — тайӧ быдмас. Коми кыв вылын сылӧн эм уна мӧд ним: "лӧзчача", "ӧзимчача", "рудзӧгчача", "сючача", "пӧлудьсин". Паль ур. Паль ур () — сія вӧр пода. Палькояг (Кӧчладор район). Палькоя́г — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). Одзжык татӧн вӧлі Сэпӧль сельсоветлӧн шӧрин. География. Грездыс сулалӧ Кӧч посадсянь асыввылӧ 5 км ылынаын, Томшор ю дорын. Ордча грезддэз. Палькояг дынсянь медматын олан ин — Кышка, кӧда куйлӧ сысянь асыввылын 1,5 км ылынаын, Томшор пӧлӧн кӧ кайны. Рытвылас Палькоягсянь сулалӧ Кӧч посад, а лунвылас — Пӧлӧзайка грезд. История. Грездыс аркмӧма 1895 во гӧгӧр, кӧр татчӧ локтӧмась овны кык морт Кӧч посадісь. 1909 годӧ татӧн отирыс видзӧмась мачуркаэз. Кык горт и вӧлі сэк Палькоягас, отирыс олӧмась 32 морт. Отир. 2009 во пондӧтчикӧ Палькоягын олісӧ 48 морт, кӧдна видзисӧ 15 горт. Эта куимись етшажык 1970 во сьӧрті, кӧр татісь лыддьӧмась 151 морт оліссесӧ. Панин сельсовет. e="preserve">Панин сельсовет — кӧркӧся веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. Шӧриныс – Панин грездын (деревняын). Панинісь сельсоветсӧ вежӧм бӧрын сылісь муэсӧ пыртӧмась Порошволь сельсовет увтӧ. Патррез. Патррез (греч: Πάτρα) — кар Грецияын, Ахеялӧн канкарыс. Педӧт (Юсьва район). Педӧ́т (рочӧнжык Федотова) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Педӧтыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Витӧдзлун. ="preserve">Витӧ́дзлун (рочӧнжык пе́книча) — витӧт лун недель вылас, овлӧ нёльӧдзлун да пывсянлун коласын. Пелым (Кӧчладор район). Пелы́м — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районас посад, Пелым посадмулӧн веськӧтлан шӧрин. География. Пелымыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвылӧ 16 км ылынаын, Онолва ю шульга ладорын. Ордча грезддэз. Автотуй кузя ойвылӧ кӧ мунны, петӧ Ӧтӧпка грезд, лунвылас — Кузьмин да Петукӧв. Асыввылын Пелымсяняс сулалӧ йӧзтӧм Карчинск. Онолва кузя кывтытын — Куделька да Урьюгорт. Пелым посадму. e="preserve">Пелым посадму (рочӧнжык: Пелымскӧй сельскӧй поселеннё) — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районас. 2009' во кежӧ татӧн вӧлі ӧтік посад да сизим грезд (деревня). Олісӧ 1290 морт, кӧдна видзисӧ 298 горт. Шӧрин – Пелым посад, кытӧн олӧны посадмуись джынся унажык отирыс – 776 морт. Юралісьыс: Никонов Анатолий Михайлович Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619326, Пелым посад. Пельнянь. left Пельнянь — сія пель формаа няньысь да сы пытшкӧ тэчыштӧм мӧдторйысь (унджыксӧ яйысь) пуӧм сёян. Пельняньяссӧ вӧчӧны да сёйӧны Евразия пасьтала. "Пельнянь" нимыс артмӧм кык перем кывйысь: "пель" да "нянь". Пелідз. Пелідз () — этӧ пу. Ягӧдсӧ сёйӧны. Диалекттэзын коми отир шуӧны пелідзсӧ сідзжӧ и мӧднёж: "пелысь, пелысь пу, рӧбина". Перем. Пе́рем — ыджыт кар Рочмуын, Перем ладорлӧн канкар, кöда ас ладорын аркмöтö торья Перем каркытш. География. Перем сулалö Кама ю дорын. Коми-пермяцкӧй кыв. Коми-пермяцкӧй кыв нето перем коми кыв (аснимыс коми кыв) — коми отир кывлӧн öт регионісь стандарт, кӧдӧ видзӧны Перем ладорись Коми кытшын. Коми кывлӧн мӧд регионісь стандарт – зыряналӧн коми кыв – зорамӧ Коми Республикаын. Перем коми кыв вылын баитӧны 63,1 сюрс морт (2010' во). Перем комиэзлӧн кылыс, коми кыв да, пырӧ урал кыввезлӧн чудь-йӧгра увтырӧ, перым чукӧрас. Торья кыввезын содтассэз агглютинасьӧны, сёрникузялӧн унажыксӧ номинатив тэчас. Ассиныс лыддьӧтан кыв перем комиэз зорӧтӧны XVIII вексянь. Кыв вӧлі нормируйтӧм Коми кытшын 1921'–1938' воэз сьӧрна. Ӧння нормаэз кодифицируйтӧмӧсь 1938' годӧ. Перем коми кыв лыддисьӧ кыв стандартӧн Перем ладорись Коми кытшын, кытӧн коми отирыс (перем комиэз нето коми пермяккез) баитӧны коми кывлӧн кык сёрнитан вылын. Этӧ лоӧны ойвыв перем да лунвыв перем сёрнитаннэз. Перем коми кыв лӧсьӧтікӧ подыс туйӧ бӧрйӧмась лунвыв сёрнитансис вылісь иньва диалект, кӧда перем диалекттэз коласын баитіссез лыд сьӧрті лоӧ медыджыт. Сэтчӧ пыртӧмась "л" шы, медбы лыддьӧтан кыв лӧсяліс и лунвыв перем, и ойвыв перем сёрнитана коми отирлӧ. Баитіссез. 2002' вося гижӧтӧм сьӧрті Роч муын перем комиӧн баитӧмась 94,3 сюрс морт, ны коласын 6657 морт – мӧдік вужжезісь отир. Коми кытшын баитӧны комиӧн 67 сюрс морт, ны коласісь 2051 озӧ пӧ кужӧ рочӧн. Быдӧс перем комиэзісь мам кыв тӧдӧны 72,6%. Этія лыдпас вежсьӧ сы сьӧрті, кытӧн коми мортыс олӧ. Шуам, Коми кытшын чужан кыв вылын баитӧны 83,1% комиэз коласісь; Перем ладорын (кытш визиррез сайын) - 60,7%; Перем ладорсянь ылын олісь перем комиэз коласын чужан кыв тӧдӧны токӧ 46,4%. Статус. Перем ладорлӧн Устав сьӧрті Перм ладорын канму (государство) нимсянь веськӧтлан органнэзлӧ колӧ лӧсьӧтны уджнысӧ сідз, медбы перем коми отирлӧн зорамис кыв, лов культура да этнослӧ аскодя мӧдік берся. Перем ладорись Коми кытшын веськӧтлан кылӧн лоӧ роч кыв. Сыкӧт ӧтлаын веськӧтлан керкуэзын позьӧ баитны и перем коми кыв вылын. Юӧртан везӧт. Кыкись тӧлісьӧ коми кыв вылын петӧ тодиль газета «Кама кытшын» (сійӧ лӧсьӧтӧны Кудымкар районісь «Иньвенскӧй край» газета редакцияын). Коми кытшись «Парма» нима газетаын перем коми кыв вылын петӧ быд неделься листбок «Коми говк». Шочыника лэдзӧны челядь понда журнал, «Силькан» нимаӧ, кытӧн сетӧны гижӧттэз и комиӧн, и рочӧн. Телевизорӧт перем коми кыв вылын баитӧны «Всеросийскӧй» телерадиокомпания бердын «Перем» филиалыслӧн юкӧт пырья: лун вылас джын час висьтасьӧны берся юӧррез. Радиӧт сія жӧ юкӧтсянь баитӧны комиӧн 10 минут мымда быд уджалан лун. Лыддьӧтӧны токӧ бӧрья юӧррез. Ӧті-ӧті программаэз перем коми кыв вылын лӧсьӧтӧ и аспондасис уджалан радио «Союз-FМ-Кудымкар». Велӧтан везӧт. Коми кыв 2-к класс понда Перем Коми кывлӧн велӧтчан небӧг 7-8 классес понда Коми кытшись школаэзын челядьсӧ велӧтӧны унажыксӧ роч кыв вылын. Перем коми кыв босьтӧны отсӧт туйӧ сэк, кӧр колӧ, медбы челядь буржыка вежӧртісӧ материал. Велӧтан кывнас перем коми кыв лоӧ токӧ мам кыв да перем коми литература уроккез коста. Энія предметтэз сьӧрті и лэдзӧны комиӧн велӧтан небӧггез. Лыддьӧтан кывнысӧ да перем коми литература 2008'/09' воын Коми кытшас велӧтӧмась дзир 20,5% коми челядь коласісь (2931 морт); а садиккезӧ, кытӧн челядёкыскӧт баитӧны коми кыв вылын, ай-маммез сетӧмась сія жӧ годӧ токӧ 848 кага (этія лоӧ 14,3% быдӧс дошкольниккез коласісь). 2009'/09' годӧ перем коми кыв да литература сьӧрті уроккез сетӧмась Коми кытшись 48 школаын 69 велӧтісь (омӧн кытш пасьта школаэз 126-я). Медвылӧдз велӧтаніннэз коласісь перем коми кыв вылын лыддьӧтӧны лекцияэз токӧ Перемын, педагогика сьӧрті университетын. Татісь филфаклӧн коми-роч юкӧт вылӧ одзжык быд во босьтлӧмась 25 мортӧн. Сэсся велӧтчыны локтіссез лоӧны сё етшажык. 2009' годӧ 1-а курс вылӧ босьтӧмась дзир 17 мортӧс. Велӧтчылісӧ 5 воӧн, ӧні пондасӧ етшажыкӧн. Юкӧтсӧ помаліссезлӧ сетӧны диплом «Перем коми кыв да литература сьӧрті велӧтісь, роч кыв да литература сьӧрті велӧтісь». Но уджавны коми кыв велӧтісьӧн томмэс сэсся озӧ вермӧ да мунӧны шедтыны сьӧм мӧділаэзӧ. Пондӧтчан школа понда коми велӧтіссезӧс лӧсьӧтӧны Кудымкарын, педагогика сьӧрті колледжас, но татӧн нельки оз быд во босьтӧ абитурасӧ. Этія и вежӧртана, мыля школаэз Коми кытшын пӧднасьӧны, а коми кыв тӧдісь школьниккез дугдывтӧг чинӧны. Небӧг лэдзӧм. Ӧння кадӧ небӧггесӧ перем коми кыв вылын лэдзӧны ӧддьӧн етша, да и тематика нылӧн зэв и зэв дзескыт. Шуам, кӧр 1921'–1937' воэзӧ петӧмась 350 нима быдкодь небӧггез, то сы дыра жӧ кад сьӧрна, 1991'–2007' воэзӧ, дзир 80. Кӧркӧ, лыддьӧтан кыв лӧсьӧтікӧ, лэдзӧмась кыдз велӧтан да мича литература, сідз и политика, наука да берся удж сьӧрті колана небӧггез, ӧні жӧ лыддьӧтісьлӧ вӧзйӧны токӧ перем коми гижиссезлісь мичмӧтӧм гижӧттэз да перем коми кыв да литература сьӧрті велӧтчан небӧггез. Коми книгаыс Коми кытшын петӧ Перем коми этнокультура шöринісь. Визирсайся да роч литературасӧ перем коми кыв вылӧ дугдӧмась вуджӧтны 1962' воын. Математика сьӧрті медбӧря велӧтан небӧг лэдзӧмась 1975' годӧ. 2007' воӧ шуисӧ быд коми гижӧт сэсся вуджӧтны роч кыв вылӧ да небӧгсӧ лэдзны кык кыв вылын, медбы паныт вӧлісӧ тэчӧмӧсь тексттэз комиӧн и рочӧн. Бӧра, роч гижӧттэс Коми кытшын петӧны небӧггезӧн коми вылӧ вуджӧттӧг. Коми кытш визиррез сайын перем комиӧн небӧггез петӧны Финмуын, кытӧн Библия вуджӧтан институт 1993'-2009' воэз сьӧрна лэдзӧма öкмыс гижӧт Христос велӧтӧм сьӧрті. История. Медодзза печатайтöм текст перем комиöн (Амстердам, 1705) Медодзза коми кывкуд (1785 во) Коми отирлӧн гижӧт медодз аркмис XIV векӧ, кӧр Перем Степан лӧсьӧтіс медодзза коми анбур (азбука) да вуджӧтіс кынымкӧ вичкося текст перем кыв вылӧ. Рытвыв Европаын перем кыв вылын медодзза текст вӧлі йӧзӧтӧм (публикуйтӧм) 1705' годӧ. Этӧ вӧлі кеймисян «Миян айö», кӧдӧ ми вермам лыддьӧтны Н. Витсен небӧгись «Ойвыв да асыввыв тотаралӧн му». Перем кывлісь кынымкӧ шуан гижӧма Д. Г. Мессершмидт (1720) да мымдакӧ публикуйтіс Ф. Й. Страленберг небӧгын «Европа и Азиялӧн ойвывся да асыввыв тор» (1730). Быдӧс эна материаллэз лӧсялӧны и перем коми, и зыряна коми сёрнилӧ. Первуись перем коми шуаннэсӧ сетӧма торйӧн и ордчӧн зыряна коми кыввезкӧт Г. Ф. Мюллер. Этійӧ сія керис 1756' годӧ, кор сылӧн медодз петіс небӧгыс «Казань губерняись чучкӧй отир йылісь». Перем кыввез босьтӧмӧсь ойвыв сёрнитанісь. Медодзза коми грамматика да ыджыткодь кывкуд вӧлісӧ лӧсьӧтӧмӧсь 1785' во кежӧ. Уджыс вӧлі керӧм Перемись протоиерей Попов Антоний веськӧтлӧм увтын. Небӧггес ӧнӧдз абу публикуйтӧмӧсь. Сэсся перем сёрнитаннэзісь лоасӧ ӧктӧмӧсь эшӧ кык ыджыт кывчукӧр – Чечулин Георгийлӧн (1820' воэзӧдз) да Волегов Федотлӧн (1830'-1840' воэзӧ). 1823' воын Йӧг посадісь поп Любимов Феодор первуись вуджӧтӧма перем коми кыв вылӧ ыджыт небӧг: Бур юӧр (Евангеллё) Матфей сьӧрті. Кигижӧтыс вӧлі ыстӧма канкарӧ, но сэтӧн кольччис куйлыны архивын. 1838' год кежӧ сія жӧ Ф. Любимов, Совкарись монастырын олікӧ, лӧсьӧтӧма перем коми кыв сьӧрті мӧдік грамматика. Уджсӧ йӧзӧтӧмась токӧ 2007' воын… Куимӧт пырся перем коми кыв лад йылісь гижис Рогов Миков. Сылӧн грамматикаыслӧ вӧлись лӧсяліс: небӧг вӧлі печатайтӧма Петракарын 1860' годӧ. Ӧкмыс во бӧрті, 1869' годӧ, сэтчин жӧ петӧ Ӧврам Миколыслӧн жӧ «Коми-роч да роч-коми кывчукӧр». 1866' воын Лондонын петӧ медодзза печатайтӧм небӧг быдсӧн перем комиӧн, «Матфей сьӧрті Бур юӧр», кӧдӧ вуджӧтӧма Роговыслӧн ёрт Попов Ӧврам. Текстыс вӧлі лӧсьӧтӧма латынь шыпассэзӧн. Дыр мыйись сійӧ жӧ небӧгсӧ лэдзасӧ и роч шыпассэзӧн – Петракарын жӧ, 1884' годӧ. Челядьӧс велӧтӧм понда медодзза небӧг, «Лыддьӧм пермяк понда», петӧ 1894' воын, гижис сійӧ Попов Ермов. XIX век помын – XX век пондӧтчикӧ Казаньын лэдзӧны перем коми кыв вылын букваррез да унакодь вичкося небӧг. Сійӧ уджсӧ артмӧтіс Камасинісь Шестаков Яков (сія вӧлі поп Кудымкарын). Вуджӧтіссез коласын тӧдса Седегов И.В., кӧда кипонісь петіс «Вежа история» (1901' во) да мд. Быдсӧн 1917' воӧдз перем комиӧн печатайтӧмась 26 мымда небӧг. Роч муын саррезӧс берездӧтӧм бӧрын коми небӧггес пондасӧ петны бура унажык, 1921'-1941' воэзӧ петӧма 533 етш небӧг перем коми кыв вылын, да эшӧ вӧлсіӧ газетаэз и журналлэз… Важ режим дырни да и мыйкӧ дыра революция бӧрын, 1927' годӧдз, небӧггесӧ лэдзӧмась ойвывся да лунвывся сёрнитаннэз вылын торйӧн. Сэсся шуасӧ лӧсьӧтны ӧтласа перем коми кыв, мый понда и пыртасӧ л/в вежласьӧм. Кыв пондӧмась буражык нормируйтны. Терминнэз аркмӧтӧм да орфография бурмӧтӧм сьӧрті чулӧтлӧмась ӧксяннэз, медыджытыс вӧлі 1933' годӧ, юль коста. Мӧдігод перем комиэз ветласӧ сэтшӧм жӧ ӧксян вылӧ и Сыктывкарӧ, кытӧн мӧдісӧ унифицируйтны орфографиянысӧ зырянаыскӧт. ХХ веклӧн 20'-30' воэз сьӧрна перем комиэзлӧ лыддьӧтан кыв лӧсьӧтӧмась Лихачёв Микаль, Питю Ӧньӧ, Онтон Пёдор, Ёгор Пёдор, а томжыккез коласісь Нечаев Григорий, Грибанов Спиридон, Василь Миков, Иву Стёпко. Сія жӧ кадӧн перем коми кыв вылын вӧлісӧ лэдзӧмӧсь велӧтан небӧггез алгебра, геометрия, физика, химия, география, ботаника да зоология сьӧрті, уна небӧг вуджӧтасӧ роч кыв вылісь. Эна воэзӧ неӧтпыр вежсьылӧма коми кывлӧн графика (гижӧт): перво вӧлӧма Молодцов анбур (1921-1932), сыбӧрын коми латынь (1932-1937), сэсся татісь комиэсӧ вуджӧтасӧ роч азбука вылӧ, а 1939' годсянь пыртасӧ ӧння коми алфавит. Перем коми кыв вӧлі вӧлись кодифицируйтӧм 1938' август 7' лунӧ, кӧр РСФСР-ись отирӧс велӧтӧм сьӧрті нарком «утвердитіс русскӧй основа вылын коми-пермяцкӧй алфавит да основнӧй орфографическӧй правилоэз». Но эшӧ 1936' восянь коми кывсӧ пондӧмась Коми кытшын быднёж дзескӧтны. Перво шупкасӧ коми теминология (Мошегова Анна, Спорова Анна да кд.), сэсся кутчасӧ жагӧник пичкыны коми кывсӧ школаись, веськӧтлан керкуэзісь, газетаись. Медбӧрьяись газета быдсӧн комиӧн петас 1958' годӧ. Историяӧ велӧтан медбӧрья небӧгсӧ печатайтасӧ 1962' воын, математикаӧ (1 кл. понда) - 1975' воын. Быдӧс этіясянь лыддьӧтан коми кыв ӧштас ассис дон, и кольччас коланаӧн токӧ ны понда «кинлӧ этӧ интересно». Нормаэз коми кыв сьӧрті сэсся вежсисӧ етша. Орфография сьӧрті медодзза кывкуд вӧлі лэдзӧм 1945' годӧ. Сэсся сэтшӧм жӧ кывкуддэс петасӧ 1955', 1965' да 1992' воэзӧ. Терминология сьӧрті кывкудоккез лэдзӧмась 1940' да 1949' годдэзӧ. Сэсся терминология (унажыксӧ рочись босьтӧм) эз вежсьывлы 2000' воэзӧдз. Ыджыткодь «Русско-коми-пермяцкӧй словарь» петіс 1946' годӧ (лӧсьӧтіссез – А. М. Спорова да П. С. Кузнецов), а «Коми-пермяцко-русскӧй словарь» – 1985' воын (лӧсьӧтіссез – А.С. Кривощёкова-Гантман да Р.М. Баталова). Кыкнан кывкудын коланася унажык роч шуаннэз, а ӧддьӧн уна коми кыввез сэтчӧ абу пыртӧмӧсь. Перем коми кыв теория сьӧрті ӧтласа небӧг петӧма токӧ ӧтчид - 1962' годӧ. Небӧгсӧ гижӧмась Илля Вась кипод увтын. Сэсся эттшӧм уджжез перем комиэзлӧн эзӧ ни вӧлӧ. 1990' воэз пондӧтчикӧ коми отирыс мӧдісӧ вились лэбтыны перем коми кывлісь донсӧ: пондісӧ велӧтны коминас челядьнысӧ, коми кылыс бӧра петіс газета листбоккез вылӧ, пондіс кывны радиоӧт да телевиденнё вылын. Но вылӧ кайны коми кылыслӧ Коми кытшын веськӧтліссез эзӧ сетӧ. 1992' годӧ нія эзӧ керӧ сійӧ веськӧтлан кылӧн, а сэсся пондісӧ быднёж дзескӧтны коми кыв вылын уджалан берсясӧ, пöдналöны коми кыв велöтöм школаэзын. Ӧння кадӧ Коми кытшын бӧра весӧтӧны бы перем коми терминология. Виль велӧтан небӧггезӧ пыртӧны ни сэтшӧм вунӧтӧм кыввез, кыдз "шыпас" ("буква" туйӧ), "кывбур" ("стихотвореннё" туйӧ) да мӧдіккез. Комиӧн баитыштӧ радио да телевизор, газетаын петӧ коми листбок. Но глобализируйтчӧм коста вились саймӧтны коми отирыслісь интерес мам кыв дынӧ лоӧ ӧддьӧн сьӧкыт. Кывлад. Коми йылісь баитікӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн видзӧтӧны кывсӧ куим ладӧрсянь: фонология (сёрни шыэз йылісь велӧтӧм), морфология (кыв формаэз йылісь велӧтӧм) да синтаксис (кыввез йитчӧм йылісь велӧтӧм). Перем коми кывлад йылісь татӧн гижам унажыксӧ А.С. Кривощёкова-Гантаманлӧн «Дженынт грамматика» сьӧрті. Фонология. Коми фонология видзӧтӧ, кытшӧм сёрни шыэз эмӧсь коми кылын, кыдз нія вежсьӧны нето асалӧны ӧтамӧднысӧ сёрниын, мыйся шы вынсьӧтан лоӧ аскодяӧн торья коми диалекттэзлӧ нето лыддьӧтан кыввезлӧ. Шыэз. Перем коми кылын нія жӧ сёрни шыэз, кыдз и зыряналӧн коми кыланыс. Быдсӧн важ вужья шуаннэзын пантасьӧны 33 торья шы. Шы вынсьӧтӧм. Перем коми кылын аскодя шы вынсьӧтӧм, кӧда оз вачкись зырана кылын шы вынсьӧтан вылӧ не мукӧд перем диалекттэзісь шы вынсьӧтан вылӧ. Лыддьӧтан кылын перем комиэзлӧн сія лоӧ морфологизируйтӧм, м. ш. мукӧд содтассэз пыр вынаӧсь (сідз, небзьӧтан содтас "-ок: пызанок, пурток"), мукӧдыс бӧра некӧр оз вынсьӧтчӧ (шуам, эманимлӧн места кӧрталан содтас "-ын: вӧрын, Перемын"), вӧлись куимӧттэз кыскӧны вынсьӧтӧмсӧ ас одзись слогӧ (шуам, ордчӧтан содтас "-жык: чочкомжык, пемытжык"). Шыпассэз. Анбур (алфавит) тэчӧма 35 шыпасісь, ны коласын быдӧс роч шыпассэз да кык асланым - "ö, i. " Шыпассэз сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн мунӧны сідз: "а, б, в, г, д, е, ё, ж, з, и, i, к, л, м, н, о, ö, п, р, с, т, у, ф, х, ц, ч, ш, щ, ъ, ы, ь, э, ю, я. " Шыпас i видзӧны, мед мыччавны тыргора шы "и" гозъя чорыт шума шыэз бӧрын ("т, д, с, з, н, л"): "тійӧ, тӧді, сім, зі, ӧні, вӧлі"; абу кӧ этія тыргора шы одзын гозъя чорытыс, сійӧ жӧ мыччалӧны "и" шыпасӧн.: "мийӧ, син, йирны, иган"). Шыпас "э" видзӧны, мед мыччавны небыт шы "э" кыв пондӧтчикӧ да гозъя чорыт шума шыэз бӧрын ("эстӧн", "тэнат"), мӧд шыэз бӧрын гижӧны "е" ("менам, сетны"). Морфология. Серкывсӧ оз быдыс пукты сёрни тор туйӧ, унажыкыс лыддьӧны сійӧ тӧдчанкылӧн. Кадакылын торйӧтӧны эшӧ причассёэз да деепричассёэз. Эманим. Эманим коми кылын вежласьö лыддян (число), асалан да кöрталан (падеж) сьöрті. Кöрталан (падеж) мыччасьö кöрталан суффикссэзöн. Перем комиэзлöн лыддьöтан кылын эм кöртавтöм (под) форма да 17 кöрталан. Мукöд кöрталан суффикссэзлöн эм вына да жеб варианттэз, мöддэс овлöны токö сора вежласьöмын. Кадакыв. Кадакыв вежласьö кад, мортін да лыддян сьöрті. Сылöн эм нёль модус: индикатив, императив, конъюнктив, оптатив. Под форма - тшöктан модуслöн (императив) öтікö лыддян мöдöдз мортін: мун, кер, пукты. Инфинитив аркмö под сьöрас суффикс -ны содтöмöн: мун-ны, кер-ны, пуктыны. Суффиксісь тыргора шы одзын под помсис -ы öшö: пукты - пукт-а-с. Кывладісь быд вежöртас мыччалöны торья аффикссэз (содтассэз), кöдна öтлаасьöны кывйыввезö. Кывбӧррез. Ин сьӧрті быдкодь йитӧттэсӧ (отношеннёэз) мыччалӧны нима кывбӧррез. Нія вужнаныс шуӧны ин, кӧда куйлӧ кытшӧмакӧ эмторыс сьӧрті ("сы одзын, дорын, весьтын, сайын" да мд.): "керӧс увтын", "керку сайын"; "ю дорын", "школа одзын". Нима кывбӧррез да мукӧдыс кодя кывбӧррезісь вермӧны кышавны асалан содтассэз, шуам "пызаныт увтын" туйӧ позьӧ висьтавны "пызан увтат"; "пызаныт увтісь" туйӧ - "пызан увтсит". Йитассэз. Йитассэз янсӧтчӧны кык ыджытжык чукӧрӧ: ёрталанаӧсь да увтыртанаӧсь. "Кушамӧ ыб, и му шуралӧ"; "Быд лун сылӧ вовлісӧ телеграммаэз да письмоэз; Зоночка любитіс лыддьӧтны, сія сідзжӧ занимайтчис спортӧн." "Керкуным бур, да юыс матын абу; Небоын югьяліс шонді, а руыс вӧлі кӧдзыт" "Бур, что лымыс одз сыліс; Петялӧ кажитчис, бытьтӧ ойся вӧрын кинкӧ ветлӧтӧ; Быдыс тӧдіс, что чожа войнаыс кончитчас" "Кӧр мужиккез саймисӧ, Ипатов керкуас эз ни вӧв; Только пондіс югдыны, вӧраліссез вӧлісӧ кок йылын ни" в) гӧгӧртас: "кӧ, кӧбы, если, ежели, коли, раз", шуам: "Гортсянь кӧ лэдзасӧ, сэк мунам татісь; Ежели бы кӧч ветлӧтіс эсті, сійӧ адззисӧ бы след сьӧрті; Если колӧ сёрнитны мекӧт, кай татчӧ" "Библиотека оз уджав, сідз кыдз мунӧ ремонт; Юннаттэз киськалісӧ пуоккез, сійӧн мыля гожумыс ӧддьӧн жар. Огӧ ни кайӧ вӧрас, лӧсьӧтчӧ зэрны да." "Варяыс муніс мӧдӧрӧ, медбы сыкӧт не пантасьны; Деддэзным пессисӧ сы понда, медбы мийӧ бура олім". Тороккез. а) таксьӧтан: "нельки, нӧ, инӧ: нельки кылыс ӧшис; кытчӧ инӧ мунан?" б) чинтан: "только: только татӧн эм быдӧс" в) мыччалан: "вон, вон тай, то: то кытӧн вӧлӧма тшакыс!" г) юасян: "я, разь, неужели, ли мый ли: абу я татӧн ваок?" д) соссян: "абу; не: не, не сія; меным абу охота" е) сетчан: "мыйнӧ: мыйнӧ, сідз и вӧлі быдӧс" ж) кад йитан: "на, ни, эшӧ: ме эг на вӧв татӧн; ӧвсьы ни" з) пыртан: "тай, эд, кӧть, некӧ, мыся, пӧ: мунам, пӧ, клубӧ; мыся, ог мун" и) мӧдан: "бы, давай, ась, мед, нӧ, -ко: висьтав-ко; ме бы ветлі; ме бы ветла жӧ" к) ордчӧтан: "топ, дзик: сія топ айыс" Серкыввез. Коми кылын, кыдз и урал-алтай вужа мӧдік йӧз сёрниын серкыввес тыр. Серкыввезӧн мийӧ нимтамӧ кыввез, кӧдна вачкисьӧны быдкодь оланшыэз вылӧ нето серпасалӧмӧн мыччалӧны вешшӧммез, асвидзӧммез (состояннёэз), коддьӧммез (качествоэз) да мд. Шы мыччалан серкывез. Шуам: "кар-р, кар-р" — рака карзӧм вылӧ вачкисьӧ, "крив-крув, крив-крув" — туриэз кривзӧны, "кук-ку, кук-ку" — кӧкӧкӧк, "ур-р, ур-р" — ургӧ дудіыс, "чив-чив" — чивзӧ рудкайыс, "герс-герс" — герсканыслӧн шыыс, "чав-чав" — чавкан горӧтӧ, "чирк-чирк" — кӧбывкаэз чирскӧны да с.о. Унакодь и адззӧмсӧ мыччалан серкыввез: "дзар: дзар керны" ‘чожа видзӧтны’; "жӧв: жӧв керсьыны" ‘чӧв усьны’; "сяр: сяр сулавны" ‘арттӧг сулавны’ (уна йылісь); "чывк: чывк керны" ‘чожа бергӧтчыны’ (морт йылісь); "кваркыш: кваркыш керны" ‘куньыштлыны син’; "питькыр-питькыр: питькыр-питькыр мунны" ‘мунны каджжезӧн питькырасьтӧн’; "лег-лег: лег-лег керны чуньӧн" ‘повзьӧтны чуньнас’. Перем коми лыддьӧтан. ce="preserve">Перем коми лыддьӧтан нето коми пермяккезлöн литература — перем коми кыв вылын гижöм мичмöтан гижöттэз. Пондöтчан. Перем коми литературалӧн медодзза оськӧввез йитсьӧны А. Зубов да М. Лихачёв ниммезӧн. Национальнӧй литератураыс аркмӧ да зорамӧ ас пытшкас. Фольклор туйдӧтіс перем коми литературасӧ керны медодзза оськӧввез. Фольклор ӧктӧмын некокнит удж, отирлӧн устнӧй творчество колисӧ ассиныс пас А. Зубов (Питю Ӧньӧ) творчествоын. Сы гижӧттэзын, кыдз и фольклорын, позьӧ лыддьӧтны коми инькалӧн некокнит олан йылісь. Мӧдік гижись, кӧда сідз жӧ осьтіс туй перем коми литературалӧ, М. Лихачёв. Сія унажыксӧ радейтӧмӧн гижӧ аслас му йылісь, ловья вӧр-ва йылісь. М. Лихачёв оліс сэтшӧм кадӧ, кӧр эз позь вежӧртны – кин сайын бур оланыс, сійӧн сылӧн гижӧттэс мыччалӧны этійӧ кадсӧ. Этна жӧ годдэзӧ пешлӧны гижӧмын вын В. Дерябин, С. Караваев, Н. Попов, Ф. Тараканов. 1930-ӧт воэзся репрессияэз да Айму понда ыджыт война нуӧтісӧ олан том гижиссезлісь: А. Зубовлісь да М. Лихачёвлісь; И. Гагаринлісь, А. Аникинлісь, Н. Савельевлісь да Н. Ярковлісь. Этія кадӧ зорамис дзир поэзия, прозаыс эз вӧв. Вильжык история. 1946-ӧт воӧ Кудымкарын вӧлі осьтӧм литературнӧй группа, кытчӧ пырисӧ поэттэз-фронтовиккез: Н. Попов, С. Караваев, М. Вавилин да том гижиссез: И. Шадрин, П. Златин да мӧдіккез. 1949-ӧт восянь пондіс петны литературно-художественнӧй сборник "Миян крайын" (1964-ӧт восянь – "Иньва"). Национальнӧй традицияэз дынӧ бергӧтчӧмыс сетіс тӧдчана тор поэзияын да прозаын. 1960-ӧт воэзӧ петісӧ рассказзэзӧн да повесттезӧн сборниккез война бӧрея гижиссезлӧн – В. Баталовлӧн, В. Климовлӧн, И. Мининлӧн, роч кыв вылын петісӧ А. Баяндинлӧн повесттез. 1950-ӧт – 1960-ӧт воэзӧ перем коми прозаын тӧдчӧмӧн позьӧ адззыны гижиссезлісь одзланься оськӧввез, кытӧн нія мыччалӧны олансӧ уна рӧмаӧн. В. Климовлӧн гижӧттэс малалӧны сьӧлӧмсянь шоныт руӧн. Гижись кужӧшӧн пыртӧ чужан кыв, сія кошшӧ отир сёрниын дона да бытшӧм кыввез. И. Минин бура видзӧтӧ коми пермяккезлісь история, сія пыдына мыччалӧ мортлісь пытшкисся олан. Т. Фадеев аслас гижӧттэзын мыччалӧ мортлісь му вылын некокнит олан. Гижись оз осудит ассис геройесӧ, а ӧтлаын тӧждісьӧ ныкӧт. XX-т веклӧн 1980-ӧт – 1990-ӧт воэзӧ быдмисӧ том прока поэттэз: Ф. Истомин, Л. Никитин, Г. Бачева, А. Истомина, Арк. Истомин, Н. Исаева, Л. Гуляева, Л. Косова. Нія гижӧттэзаныс пыдына видзӧтӧны олансӧ, быдыс пуктӧ ассис пас да философскӧй мывкыд, пыдына радейтӧ чужан му да мам кыв. Прозаын ассиныс вын пешлӧны А. Ермаков, В. Кольчурин, В. Козлов, В. Канюков, Л. Нилогов. Важын ни гижӧ деревняын оліссез йылісь С. Федосеев. 1993-ӧт воӧ Коми (пермяцкӧй) книжнӧй издательство бӧр лоис самостоятельнӧйӧн, унажык пондіс уджавны перем коми гижиссезкӧт. Быд год петӧны кык кыв вылын книгаэз, сійӧн позьӧ тӧдсӧтны унажык отир перем коми литератураӧн. Драматургия. Сьӧкытжык уджавны коми материал вылын национальнӧй драма театрлӧ, сідз кыдз коми кыв вылын етша драматургия. Этшӧм жанр вылын гижис коми драматург С. Можаев. Роч кыв вылын коми преданнёэз сьӧрті гижис М. Сторожева. Быд во театр сувтӧтӧ перем коми кыв вылын ӧтік-кык спектакль, мый лоӧ ӧддьӧн етша кытшын олісь отирлӧ. Перем коми кыв вылын спектакллес бура гленитчӧны видзӧтісьлӧ. Перем комиэз. Перем комиэз нето коми пермяккез – коми отир, кӧдна олӧны Перем ладорын, Киров лапӧлын да Коми Республика лун-рытвыв пельӧсын. Быдӧс этна комиэз рочӧн асьнысӧ шуӧны (нето шуисӧ ХХ век пондӧтчикӧ) "пермяккезӧн". Комиӧн баиттӧнняс перем комиэзісь быд морт нимтӧ асьсӧ коми морт. Перем комиэсӧ, кӧдна олӧны Перем ладорись Коми кытшын веськӧтліссез тшӧктӧны шуны коми-пермяккезӧн. Коми кытш визиррез сайись перем коми анклаввезын отирыс ӧнӧдз шуӧны асьнысӧ рочӧн дзир пермяккезӧн. Унажык комиэсӧ, кӧдна олӧны Коми Республикаын, йӧзыс шуӧны коми зырянаӧн. Перем комиэз да коми зыряна лоӧны коми отир пытшыкын кык ыджыт субэтнос туйӧ. 2002 вося гижӧтӧм сьӧрті Роч Федерацияын перем комиэз олӧмась 125,2 сюрс морт, ны коласын Перем лапӧлас — 103,5 сюрс морт, ныись Коми кытшын — 80,3 сюрс морт. XIX век помын да XX век пондӧтчикӧ перем коми отир сё содӧма, мыля отирыс горт муэзісь мунісӧ етша. 1897 годся гижӧтӧм сьӧрті перем комиэзісь 98% олӧмась асланыс муэзын. Ӧні уна том отир мунӧ аслас чужан муэзісь кошшыны буржык олан да ӧшӧ-сылӧ роччез шӧрын, сійӧн и коми отирыс Перем ладорас лоис унаись етшажык. Перем комиэз баитӧны коми кывлӧн перем диалекттэз вылын. Коми кытшын перем комиэз лӧсьӧтӧмась тодильнӧй кыв стандарт, кӧда шусьӧ Перем комиэзлӧн лыддьӧтан кыв (рочӧнжык: "коми-пермяцкӧй литературнӧй кыв"). Этійӧ кыв велӧтӧны Коми кытшись школаэзын 21% мымда коми челядь коласісь. Тодильнӧй лыддьӧтан кыв (коми-язьвинскӧй кыл) Перем ладорись юраліссез ӧні лӧсьӧтӧны и Язьва дорись комиэз понда. Ним йылісь. Медодз роччез шуӧмась быдӧс коми отирсӧ ӧтласа нимӧн – "пермяна" нето "пермяки, пермичи", но XVII вексянь ойвыв комиэсӧ рочӧн пондісӧ гижны "зырянаӧн", а лунвыв комиэсӧ – "пермяккезӧн". Этнія ниммез дынӧ жагӧник велалісӧ и асьныс комиэз, да унажыкыс сідз и кутчисӧ шуны асьнысӧ, кӧр баитӧны рочӧн. Ойвыв комиэз (зыряна) 1921 годӧ шупкисӧ роччезлісь босьтӧм нимкодьсӧ да рочӧн шуӧны асьнысӧ дзир комиэзӧн ("коми народ"), кӧть и наукаын "коми зыряна" ним кольччис, мед вежӧртны, кӧдладорись комиэз йылісь сёрниыс. Коми кытшын олісь комиэзлӧ, кӧдна одзжык асьнысӧ шуисӧ рочӧн "пермяки", а комиӧн "коми", 1925 во бӧрын юраліссез тшӧктісӧ и рочӧн, и комиӧн шусьыны коми-пермяккезӧн ("коми-пермяки"). Коми отир татӧн дыр вермасисӧ, мед чапкыны этійӧ нимкодьсӧ, но 1937 во бӧрын сетчисӧ. Язьва дорын олісь комиэз ӧнӧдз шуӧны асьнысӧ рочӧн дзир "пермяккезӧн", а Киров лапӧлын комиэз (зюзьдінса) – "пермянаӧн". Колӧ содтыны то мый: мукӧд перем комиэз (Сыктыв йылын, Лэт йылын да Луз дорын оліссез), кӧдна рочӧн шуӧны асьнысӧ "пермяккезӧн", ас кадӧ пырӧмась Коми Республикаӧ да ӧні наукаын лыддисьӧны коми зырянаӧн. Сійӧн, мыля дӧс этна комиэз босьтісӧ аслыныс роч ним перем шуан сьӧрті ("пермяк" < "перем"), да и унажыкыс ны колаісь олӧны Перем ладорас, ми и нимтамӧ нійӧ быдӧннысӧ комиӧнжык "перем комиэзӧн" (рочӧнжык – "коми пермяккезӧн"). Но этійӧ ми керамӧ токӧ сэк, кӧр перем комиэз (коми пермяккез) да коми зыряна казьтывсьӧны ордчӧн. Абу кӧ могыс нійӧ торйӧтны – сэк тырмӧтчамӧ дзир "коми" нимӧн. Олан муэз. "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем комиэзлӧн олан муэз" Перем комиэзлӧн олан муэз куйлӧны Перем ладорын, Киров лапӧлын да Коми Республикаись лун-рытвывся пельӧсын. Медуна перем комиэз олӧны Перем ладорись Коми кытшын, кӧда куйлӧ шӧрӧттяс и лоӧ перем коми отир понда культура шӧрин (центр). Татісь школаэзын первуись перем комиэз коласын пондісӧ велӧтны комиӧн, татісь ысталісӧ коми велӧтіссесӧ мӧділаын олісь перем комиэз дынӧ, татӧн петӧны комиӧн небӧггез, комиӧн баитыштӧ радио да телевидз. Оліссез татӧн – иньвенса да косинса. Перем ладорись ойвыв-асыввылын, Вишера районын перем комиэз олӧны Язьва ю йыввезын. Нылӧн аскоддя диалект, вера сьӧрті нія кержаккез. Перем ладорись юраліссез нетшкӧвтӧны бы язьвинсасӧ мӧдік перем комиэз коласісь, сы понда кынымӧкӧ ны челядь коласісь пондісӧ велӧтны татісь диалектӧ, кӧдӧ томмез вунӧтӧмась ни, лэдзӧны небӧггез. Одзджык Кама ладорыс Перемсянь ойвывланяс вӧлі сваль коми муӧн, эта йылісь баитӧны топониммез: Ныроб, Яйва, Чусва, Обва. Ӧні коми отир татісь рочсялӧмась, кӧть и ны роч сёрниын кольччӧны торья коми шуаннэз да формаэз. Перем ладор пасьта (Коми кытш визиррез сайын) олісь перем комиэз – Коми кытшись нето Язьва дорись мунӧм йӧз. Нія олӧны унажыксӧ каррезын, медуна – Перемын. Киров лапӧлісь Зюзьдін (Афанасьева) район – перем комиэзлӧн важ горт. Сія куйлӧ Кама катытын, ордчӧн Коми кытшкӧт асыввылын да Удмурт Республикакӧт лунвылын. Зюзьдінса лёка рочсялӧны, школаын коми кыв оз велӧтӧ. Коми Республикаись Койгорт районын, Сыктыв ю йыввезын, олӧны перем комиэз, кӧдналӧн басни вачкисьӧ зюзьдінса сёрни вылӧ. Но этнограффез пыртӧны нійӧ коми зыряналӧн сыктывса чукӧрӧ. Лыддьӧтан кыв туйӧ татӧн лыддисьӧ зыряналӧн коми кыв, кӧда вылын уна бур небӧг гижис татісь петӧм морт Торопов Иван. Коми Республикаись Луздор районын перем комиэз олӧны Лэт ю йыввезын да Луз ю дорын. Нійӧ туяліссез сідзжӧ лыддьӧны коми зыряна туйӧ, нылӧн челядь велӧтӧны мам кыв зыряна небӧггез сьӧрті. Уна перем комиэз мунісӧ чужан муись кошшыны буржык олан. Сійӧн миян вужись петӧм отир олӧны ӧні омӧн Роч му пасьта. Медуна – Краснодар ладорын, Ростов да Свердлов лапӧввезын, Йӧгра кытшын. Лыд. "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем комиэзлӧн демография, Перем комиэзлӧн лыд Роч му регионнэз сьӧрті" 2002 годся гижӧтӧм сьӧрті Роч му пасьта олӧмась 125 235 перем коми морт. Коми кытшас сія жӧ кадӧ коми отир вӧлӧмась 80 327 морт. Перем лапӧлас, Коми кытш визиррез сайын, сія жӧ кадӧ лыддисӧ асьнысӧ перем коми отирӧн 23 178 морт (эшӧ 1148 морт шуисӧ асьнысӧ коми), ныись 900 гӧгӧр коми морт олӧмась Язьваланьын. Зюзьдінса коласісь перем комиӧн шусьӧмась 351 морт. Унаӧн перем комиэз коласісь мунӧны ылӧ чужан мусянь. 2002 вося гижӧтӧм сьӧрті медыджыт перем коми диаспораэз аркмӧмась Ханты-Манси (Йӧгра) кытшын (2704 морт), Свердловск лапӧлын (1897 морт), Ростов лапӧлын (1811) да Краснодар ладорын (1095). Унаӧн перем комиэз мунӧны и Коми Республикаӧ, татӧн нія 1118 морт. Мымда вӧлісӧ перем комиэз важ кадӧ тӧдны сьӧкыт — сы йылісь некытӧн абу гижӧм. Тӧдны пондасӧ дзир XVIII век пондӧтчикӧ. 1710 годӧ Чердын уездісь 57 грездын (деревняын) олӧмась 3026 коми морт, Иньва ю гӧгӧр Совкар уездісь 97 грездын — 4763 коми морт (нійӧ тожно, 1702 воын, сетісӧ Строгановвезлӧ). 1745 годӧ коми отир лоасӧ ни 16 300 морт, а 1795 во кежӧ — 29 800 морт. XIX век сьӧрна комиэз содӧмась чожжыка мӧдік кывья йӧзся. 1857-1858 годдэзӧ X ревизия (гижӧтӧм) сьӧрті коми отир вӧлӧмась 62 130 морт. Ны коласісь Совкар уездын олӧмась 45 356 морт, Чердын уездын — 15 458 морт, Оханскӧйын — 1316 морт. 1897 годӧ Роч империялӧн медодзза гижӧтӧм мыччалас Перем губернияись 92 641 коми мортӧс, ны коласын: зюзьдінса — 9320 морт, язьвинса — 3843, обвинса — дзир 62 морт. 1925 годӧ Урал муэзын олӧма 134 сюрс коми морт, ны коласісь ӧнтай аркмӧтӧм Коми кытшын — 117 300 коми морт. Зюзьдын районас 1950 воэзӧ коми отир вӧлӧмась 7 сюрс гӧгӧр морт, 1970 годӧ — 700, а 2002 воын татісь лыддисӧ токӧ 351 коми мортӧс, сы сьӧрті, кыдз быдсӧн районас йӧзыс олӧны 16 960-а. Язьва дорын коми отир 1897 годӧ вӧлӧма 2,2 сюрс морт, 1926 вося отир гижӧтӧм кежӧ нія лоасӧ унажыкӧсь: татӧн олӧма сэк 3163 коми морт. А сэсся нійӧ пондасӧ гижны роччезӧн. Медбӧрья гижӧтӧм дырни комиӧн (нето перем комиӧн) асьнысӧ шуӧмась дзир 886 морт омӧн Вишера район пасьта. Янсалӧм. Перем комиез коласын ӧні позьӧ янсӧтны нёль чукӧр: "иньвенса" (лунвывся перем комиэз), "косинса" да "лупьинса" (ойвывся перем комиэз), "язьвинса" (асыввывся перем комиэз) да "зюзьдінса" (рытвывся перем комиэз). Кӧркӧся "обвинсалӧн" неыджыт чукӧр, кӧда олӧма Перем губернияись Оханскӧй уездын, ӧння кадӧ быдсӧн рочсялӧма. Зюзьдынісь да Язьва дорись комиэз, кӧдна эзӧ пырӧ Коми кытш муэзӧ не Коми Республикаӧ, ӧнӧдз олӧны асланыс поверьёэз сьӧрті. Мӧділаэзісь комиэз нылӧ отсалӧмась умӧля, сысянь нія озжык кылӧ асьнысӧ коми отирӧн, но сё жӧ абу досповна ӧштӧмась ассиныс баитан коми кыв, а гижӧтчӧм коста мукӧдыс и шусьӧ коми мортӧн. Коми кытш ойвылын да лунвылын олісь комиэз баснинаныс, культурананыс да оланнаныс невна торьясьыштӧны. Медтӧдчана неӧткодьыс ны коласын тыдалӧ л да в шыэз пыр. Кӧсва дорланьын комиэз баитӧны "л" шы пыр, а Иньва дорын унажык комиэз ӧштӧмась сійӧ шысӧ да пондӧмась шуны сы туйӧ "в" шы: ("кыл — кыв"). Иньвенса. "Унажык сы йылісь видзӧт: Иньвенса, Нердвинса" Лунвылынжык олісь перем комиэзісь унажыкыс олӧны Иньва ю да сыӧ усян юэз пӧлӧн (сійӧн и шусьӧны – иньвенса). Сія ладорись комиэз торьясьӧны нёль неыджыт чукӧр вылӧ, кӧдна олӧны Иньва кывтытын, Иньва катытын, Ӧнь дынын да Нердва ю йыввезын. Нердва йылын да Ӧннезын оліссез лоӧны коляссэз нія коми йӧзісь, кӧдна олӧмась кӧркӧ Обва ю да сы вожжез пӧлӧн. Ӧні унажыкыс обвинса рочсялӧмась, а Нердваись да Ӧннезісь комиэзӧс видзӧтӧны ӧтлаын иньвенсакӧт. Нердва дорын олісь комиэс торьясьӧны мӧдіккезсянь асланыс басниӧн. Уна годдэз сьӧрна роччезкӧт ӧтлаын олӧмыс пыртӧма ны оланӧ роччезлісь поверьёэз. Ӧньын отирыс невна не быдӧнныс рочмӧмась ни. Кудымкар район пасьта да Юсьва район рытвылын олісь комиэзлӧн аскодьӧм басни да культура, ордча комиэз нійӧ шуӧны батюррезӧн. Иньвенса шедтӧмась сёянсӧ гӧрӧмӧн да кӧдзӧмӧн. Иньва ю пӧлӧн керкуэсӧ сувтӧтӧмась вит бокаӧсь, картавывсӧ абу вевттьывлӧмась. Керкуэсӧ лэбтӧны вӧлі невылына. Паськӧмсӧ вурлӧмась мурӧма да сьӧдрӧма пестрӧдись, вежалунся дубассэз вӧлӧмась набойнӧй дӧраись. Инькаэс новйӧмась юр выланыс шамшураэз. Коми иньвенса тӧдӧны космогония висьт сы йылісь, кыдз Ен да Куль аркмӧтісӧ мусӧ, висьтасьӧны Кудым Ош йылісь важся легенда. Косинса. "Унажык сы йылісь видзӧт: Косинса, Лупьинса" Ойвылісьжык перем комиэсӧ этнограффез ӧтувтӧмӧн шуӧны "косинса". Коми отирлӧн этія чукӧрӧ пыриссез важынсянь олӧны Кама да сыӧ усян Кӧсва (рочӧн – "Коса") ю пӧлӧн. Коркӧ нылӧн муэз вӧлісӧ Перем губернияись Чердын уездын, сійӧн татісь комиэсӧ сэк нимтӧмась "чердынскӧй пермяккез"). Ӧння кадӧ нылӧн оланіннэз пырӧны Коми кытшись Кӧч, Кӧс да Гайна районнэзӧ. Ойвывся перем комиэз коласын торьялӧны Луп йылісь да Нӧрысісь комиэз, кӧдна олӧны Гайна районын. Нія асланыс этнокультураӧн вачкисьӧны коми-зыряналань, но асьнысӧ шуӧны рочӧн пермяккезӧн. Туяліссез нійӧ шуӧны "лупьинса". Гортся поверьёэз да кыв торьялӧны и Кӧч районісь комиэсӧ, кӧдна косинса коласісь лоӧны медгырись чукӧрӧн. Мукӧд туяліссез Кӧч ладорись комиэсӧ лыддьӧны косинса да иньвенса коласын вуджан чукӧрӧн ("кочовса" нимаӧн). XIX-XX веккезся туяліссез косинса дынӧ ӧтлаӧтлісӧ Юрла районлӧн ой-асыввыв муэзын олісь комиэзӧс, кытӧн мӧддэс олісӧ роччез коласын. XX сугӧд пондӧтчикӧ Юрла районсис комиэс быдсӧн рочсялісӧ. Дзир оланіннэзлӧн, ыббезлӧн, видззезлӧн да мыссэзлӧн топониммез да одззася коми нимкоддезсянь аркмӧм гишшаннэз (фамиллёэз) мыччалӧны отирыслісь коми йӧзісь петӧм-аркмӧмсӧ. Ойвыв районнэзісь коми отирыс кӧркӧ вӧлӧмась кан (государство) вылӧ уджалісь крестьянаӧн. Комиэс татӧн унажык вӧралӧмась, кыйӧмась чери, мукӧдлаас гӧрлывлӧмась ректассэзын муэз. Горт гӧгӧр уджын нылӧн вӧлісӧ няридззез. Грезддэзас (деревняэзас) керкуэс вӧлӧмась етша, сулалӧмась нія ордчӧн. Керкуэс вӧлісӧ вылынӧсь, ӧтлаӧтӧмӧсь кыксувда чомӧн. Керку вевттэсӧ баситлӧмась подачужӧма берсянас. Инькаэс унажык новйӧмась гӧрд дубас да кокошник. Вӧраліссез новйӧмась паськӧмыс вевдӧрын лузан. Лов культураас татісь комиэслӧн вӧлісӧ аскодьӧм сьыланкыввез, висьтттэз да орсаннэз. Нія висьтасьӧмась Пера богатырь йылісь, кеймӧмась пода видзись да вӧралӧмын отсалісь еннэзлӧ. Уна тӧдісӧ Висьӧв йылісь висьттэз. Кӧрткыввез да модяннэз, ны сьӧрті, отсавлӧны вӧралӧмын да черикыйӧмын. Язьвинса. "Унажык сы сылісь видзӧт: Коми-Язьвинса" Перем му асыввылын эм комиэзлӧн тӧдчана чукӧр — "Язьва комиэз" нето, рочӧнжык кӧ шуны, "язьвинса". Нія олӧны Язьва ю катытын. Эна муэс пырӧны Перем ладорись Вишера районӧ, а одзжык вӧлӧмась Чердын уездісь Верх-Язьва волостьӧн. Асьнысӧ язьвинсаыс рочӧн шуӧны "пермяккезӧн". 2002 годся гижӧтӧм сьӧрті Вишера районас перем комиэзӧн (коми пермяккезӧн) шусисӧ дзир 198 морт, а 688 морт шуисӧ асьнысӧ комиэзӧн. Эшӧ 20 морт нимтісӧ асьнысӧ "язьвинскӧй пермяккезӧн", этія под вылын Перем ладорись юраліссез тшӧктӧны лыддьыны Язьва дорись комиэзӧс торья отирӧн, лӧсьӧтӧны ны понда торья лыддьӧтан кыв, лэдзӧны небӧггез, видзӧны уна сьӧм. Язьва комиэз сёрниын уна неӧткодьыс мӧдік комиэз басникӧт. Но этія сёрниыс (баитіссез 200 морт кыным) сё жӧ лоӧ коми кыв понда диалектӧн, кӧдӧ позьӧ пыртны коми кывлӧн асыввывся перем сёрнитанӧ (восточно-пермяцкӧй наречиёӧ). Коми отирлӧн асыввывся перем чукӧрыс Кама ладорас аркмӧма да зорамӧма IX-XV веккезӧ Кама, Колва да Вишера юэз пӧлӧн. Роччезлӧн Ыджыт Перемӧ локтӧмыс уна мый сорлаліс, сійӧн XVII сугӧд шӧрын Перем му асыввылісь комиэс невна не быдсӧн ӧшӧны. Ны чукӧрсиныс дзир неыджыт тор, кӧда муніс Язьва ю пӧлӧт катытас, видзис ассис баитан кывсӧ да аскодьӧм культурасӧ. Сія и аркмӧтас ӧння торья чукӧр. XVIII век помын – XIX век пондӧтчикӧ натьтӧ и аркмис язьвинсалӧн чукӧрныс. Сія кадӧ Кама ладорас паськыта ветлӧма кержаккезлӧн велӧтӧм (Христослӧ важ нёжа эскӧм), сы сьӧрті отирыс и ӧтлаасясӧ ӧтік чукӧрӧ да пондасӧ видзсьыны ӧтамӧд бердӧ. Буржыка сорласясӧ рочческӧт Язьва дорись нія комиэс, кӧдна ветлісӧ буркывья вичкуӧ. 1897 годӧ язьвинсаыс вӧлӧмась 2,2 сюрс морт. Комиэзӧн нійӧ медбӧрьяись гижисӧ 1926 вося гижӧтӧм коста, сэк татӧн вӧлі 3163 коми морт. Одзланься гижӧтӧммез дырни татісь коми отирсӧ гижӧтлісӧ роччезӧн ни. Советтэз дырни Язьва дорись комиэс эзӧ пырӧ нія муэзӧ, кытӧн ӧксисӧ ӧтлаӧ унажык коми отирыс: ни Перем комиэзлӧн асвужья кытшӧ, ни Коми АССР-ӧ. Язьва дорись коми отир ӧнӧдз озӧ вермӧ вежӧртны, кытшӧм чукӧрӧ пырны, шуӧны асьнысӧ коми-язьвинсаӧн, коми-пермяккезӧн, комиэзӧн, пермяккезӧн, нельки роччезӧн. Унаӧн озӧ вермӧ висьтавны, киннэз нія чужанвуж сьӧрті. Зюзьдінса. "Унажык сы йылісь видзӧт: Зюзьдінса" Рытвылынжык олісь перем комиэз коласын медматынӧсь Коми кытш дынӧ лоӧны Кама йыввезісь (Зюзьдінісь) комиэз. Нія олӧны Киров лапӧлісь Зюзьдін (Афанасьева) районын. Одзжык эта вӧлі Вятка губерняись Глазов уезд. "Зюзьдінса" этноним лоис, натьтӧ, Сюзьва ю нимсянь, кӧда усьӧ Кама юӧ веськыт ладорсянь (Зюзьдін < Сюзь дін, дін кывлӧн вежӧртас лоӧ ‘уссё’). Этія ю уссё гӧгӧр, тыдалӧ, и олісӧ татісь комиэзлӧн важ ай-маммез. Асьнысӧ татісь комиэз рочӧн шуӧны "пермянаӧн", "пермяккезӧн". Уна век сьӧрна зюзьдінса олӧмась торйӧн коми этнос шӧриннэзсянь, ӧтлаын роччезкӧт. Сійӧн Зюзьдын комиэслӧн важынсянь лоӧма аскодьӧм рочсялӧм олан культура. Рӧдвуж отир дынсянь торйӧн олӧмыс, нация зоралӧмсянь да коми отирлӧн ӧтлаасьӧмсянь торьялӧм, Коми кытшись да Коми Республикаись комиэзкӧт экономика да культура йитӧттэзын етша пантасьлӧм, унажыксӧ и сорлаласӧ Зюзьдынісь комиэсӧ рочческӧт. 1950 воэзӧ Зюзьдын районас коми отир вӧлӧмась 7 сюрс гӧгӧр морт, 1970 годӧ — 700 морт. А 2002 во кежӧ татӧн кольччасӧ 351 коми морт, сы сьӧрті, кыдз быдсӧн районас олӧны 16 960 морт. Зюзьдынісь комиэс баитан кыв да горт олан сьӧрті торйӧтчӧны кык чукӧр вылӧ. Ойвыв зюзьдинсаыс вачкисьӧны унажыксӧ Гайна гӧгӧрись комиэзлань, лунвывсяэс — Иньва дорись комиэзлань. Ой-рытвылын, ылынкодь Коми кытшсянь олӧны перем комиэз, кӧднӧ пыртӧмась зыряна коласӧ, этӧ Сыктывйывса, Лэт ю дорись да Луз ю дорись комиэз. Кыв. 2002 вося гижӧтӧм сьӧрті Роч муын перем комиӧн баитӧмась 94,3 сюрс морт, ны коласын 3,5 сюрсыс – мӧдік вужжезісь отир. Перем комиэзісь ассиныс кыв тӧдӧны 72,6%. Этія лыдпас вежсьӧ сы сьӧрті, кытӧн коми мортыс олӧ. Шуам, Коми кытшын чужан кыв вылын баитӧны 83,1% комиэз коласісь; Перем ладорын (кытш визиррез сайын) - 60,7%; Перем ладорсянь ылын олісь перем комиэзісь мам кыв тӧдӧны токӧ 46,4%. Перем комиэзлӧн эм асланыс кыв стандарт – перем комиэзлӧн лыддьӧтан кыв (рочӧнжык "коми-пермяцкӧй литературнӧй кыв"), кӧда вӧлі лӧсьӧтӧм татісь коми диалекттэз под вылын. Коми кытшись школаэзын лыддьӧтан кывнысӧ да перем коми литература 2008/09 воын велӧтӧмась дзир 20,5% коми челядь коласісь (2931 морт); а садиккезӧ, кытӧн челядёкыскӧт баитӧны коми кыв вылын, ай-маммез сетӧмась сія жӧ годӧ токӧ 848 кага (этія лоӧ 14,3% быдӧс дошкольниккез коласісь). Диалекттэз. "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем коми диалекттэз" Перем комиэз олӧны паськыта, сійӧн и кыв нылӧн абу быдлаын ӧткодь. Позьӧ торйӧтны нёль ыджыт сёрнитан (наречие): "ойвывся", "лунвывся", "рытвывся" да "асыввывся". Коми кывлӧн перем сёрнитаннэз невна не пыр лӧсялӧны коми отирлӧн торья перем чукӧррезкӧт. Ойвывся да лунвывся сёрнитаннэз куйлӧны шӧрӧттяс, ны под вылын вӧлі аркмӧтӧм перем комиэзлӧн лыддьӧтан кыв – перем коми кыв. Лыддьӧтан кыв. "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем коми кыв" Перем комиэзлӧн лыддьӧтан кыв аркмӧма коми кывлӧн лунвывся да ойвывся перем сёрнитаннэз под вылын. Первуись бумага вылӧ перем коми кыввез-шуаннэз лоисӧ личкӧтлӧмӧсь-печатайтӧмӧсь 1756 годӧ Г.Ф. Миллер уджын, мортыс босьтӧма нійӧ ойвыв сёрнитанісь. 1785 во кежӧ вӧлі дась (готов) медодзза коми грамматика да ыджыткодь кывкуд, лӧсьӧтісьыс – Попов Антоний. Сэсся перем сёрнитаннэзісь лоасӧ ӧктӧмӧсь эшӧ кык ыджыт кывчукӧр – Чечулин Георгийлӧн да Волегов Федотлӧн. 1823 воын первуись вуджӧтӧны перем коми кыв вылӧ Бур юӧр (Евангеллё). Этійӧ керӧма Йӧг посадісь поп Любимов Феодор. 1860 годӧ Питерын печатайтӧмась перем коми грамматика, а 1868 годӧ – кывчукӧр. Кыкнан небӧгсӧ лӧсьӧтӧма Рогов Миков. 1866 воын Лондонын петӧ медодзза печатайтӧм небӧг быдсӧн перем комиӧн, «Матьвей сьӧрті Бур юӧр», кӧдӧ вуджӧтӧма Попов Ӧврамий. Челядьӧс велӧтӧм понда медодзза небӧг петӧ 1894 годӧ, гижис сійӧ Попов Ермов. XIX век помын – XX век пондӧтчикӧ Казаньын лэдзӧны перем коми кыв вылын букваррез да унакодь вичкося небӧг. Сійӧ уджсӧ артмӧтіс Камасинісь Шестаков Яков (сія вӧлі поп Кудымкарын). Вуджӧтіссез коласын тӧдса Седегов И.В., кӧда ки увтісь петіс «Вежа история» (1901 во) да мд. Быдсӧн 1917 воӧдз перем комиӧн печатайтӧмась 26 мымда небӧг. Роч муын юралӧмсӧ мӧдӧртӧм бӧрын коми небӧггес пондасӧ петны бура унажык. 1927 годӧдз небӧггесӧ лэдзӧмась ойвывся да лунвывся сёрнитаннэз вылын торйӧн. Сэсся шуасӧ лӧсьӧтны ӧтласа перем коми кыв. Сы понда пыртасӧ л/в вежласьӧм. Кыв лоас буражык нормируйтӧм. Сія кадӧ перем комиэзлӧ лыддьӧтан кыв лӧсьӧтӧмась Лихачёв Микаль, Питю Ӧньӧ, Онтон Пёдор, Ёгор Пёдор, а томжыккез коласісь Нечаев Григорий, Грибанов Спиридон, Василь Миков, Иву Стёпко. ХХ веклӧн 20-30 воэз сьӧрна перем коми кыв вылын вӧлісӧ лэдзӧмӧсь велӧтан небӧггез алгебра, геометрия, физика, химия, география, ботаника да зоология сьӧрті, уна небӧг вуджӧтасӧ роч кыв вылісь. Аркмӧтласӧ асвужья терминология. Сія жӧ кадӧ не ӧтпыр вежсьылӧма коми кывлӧн графика (гижӧт): перво вӧлӧма Молодцов анбур (1921-1932), сыбӧрын коми латынь (1932-1937), сэсся татісь комиэсӧ вуджӧтасӧ роч азбука вылӧ, а 1939 годсянь пыртасӧ ӧння коми алфавит. Стандарт туйӧ перем коми кыв вӧлі кодифицируйтӧм август тӧлісьӧ 1938 годӧ. Но эшӧ 1937 восянь коми кывсӧ пондӧмась Коми кытшын быднёж дзескӧтны. Перво шупкасӧ коми теминология (Мошегова Анна, Спорова Анна), сэссся жагӧнік пичкасӧ сійӧ школаись, веськӧтлан керкуэзісь, газетаись. Медбӧрьяись газета быдсӧн коми кыв вылын петӧма 1958 годӧ. Историяӧ велӧтан медбӧрья небӧгсӧ печатайтӧмась 1962 воын, математикаӧ - 1975 воын. Быдӧс этіясянь лыддьӧтан коми кыв ӧштас ассис дон, и кольччас коланаӧн токӧ ны понда «кинлӧ этӧ интересно». Ӧні коми кыв вылын лэдзӧны недель вылыс ӧтпыр «Коми говк» нима листбок «Парма» газетаын. Телевизор пырья комиӧн баитӧны джын час, а радиоӧттяс дас минут быд уджалан лун. Перем коми кыв сьӧрті медбӧрья ыджыт кывчукӧр (роча-коми) петіс 1985 годӧ, орфография кывчукӧр – 1992 воын. Ӧння кадӧ отир мӧдӧны бӧра весӧтны коми терминология. Виль велӧтан небӧггезӧ пыртӧны ни сэтшӧм вунӧтӧм кыввез, кыдз "шыпас" ("буква" туйӧ), "кывбур" ("стихотвореннё" туйӧ) да мӧдіккез. Но сё жӧ унажык кыввез, формаэз да структураэз кыкнан лыддьӧтан коми кылын ӧткодьӧсь. История. "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем комиэзлӧн история" Перем коми отирлӧн вужжес. Перем комиэз, кыдз и быдсӧн коми отир, петӧмась финн-йӧгра вужись. Этійӧ позьӧ вежӧртны, кӧр мийӧ ордчӧн видзӧтам коми кыв да кыввез финнэзлісь, эсттэзлсіь, мордвалісь, мариэзлісь, йӧгралісь нето мадьяррезлісь. Медся матынӧсь коми отир дынӧ кыв сьӧрті лоӧны удмурттэз, кӧдна олӧны перем комиэзсянь лун-рытвылын. Археологияӧн адззалӧм коляссэз сьӧрті медодзза отирӧн, кӧдӧ мийӧ вермам лыддьыны перем коми йӧзлӧ важся ай-маммез туйӧ, вӧлісӧ ананьина культура видзиссез. Родановсаыс и вӧлӧмась ни перем коми увтыррез. Ыджыт Перем. "Унажык сы кылісь видзӧт: Ыджыт Перем" XV векӧ перем комиэзлӧн аркмӧ асланыс канму – Ыджыт Перем, кытчӧ юравны корӧмась Вереяись роч ӧксуэсӧ. Медодзза ӧксунас вӧлі Михаил Ермолаич. Коми канму мынтӧма вот Мӧсквалӧ да Ыджыт Новгортлӧ. Канкар вӧлі Чердын. 1455 годӧ зыряна ладорсянь корӧмась епископ Питиримӧс, медбы сія пыртіс Ыджыт Перемись коми отирсӧ. Но татісь комиэз унаӧн эзӧ мӧдӧ вунӧтны чучкӧй веранысӧ, сійӧн 1462 годӧ виль епископ Иона бӧра пыртӧ коми отирсӧ Ыджыт Перемын. Сія жӧ кадӧ перем коми муэсӧ пондісӧ босьтны роччез. Сідз, Вологда муэзісь локтӧм Калинниковвез сувтӧтӧны сов пуаннэз Камаӧ усян Борва ю пӧлӧн. 1430 во гӧгӧр Камаӧ усян Усолка ю вылын вӧлі сувтӧтӧм Соль Камскӧй кар, ӧні — Совкар (Соликамск). Роччез пондасӧ кыскыны совсӧ сэтісь, кытӧн одзжык олісӧ родан культураа коми отир. Нія дзескӧтісӧ комиэсӧ сэтісь умӧльжык муэзӧ. 1471 годӧ, Новгортсаэзӧс пӧдтӧм бӧрын, Мӧскваись ӧксу III Иван ыстіс тышкасян выннэз и Ыджыт Премӧ. Чукӧрнас веськӧтліс Стародубись Сера Пёдор нима ӧксу, кӧда ассис лӧгсӧ мыччаліс ни новгортсакӧт Шелонь дорын пессикӧ. Сьӧкыт пессьӧммэз, уна отир вийӧм да ыджытжык каррез босьтӧм бӧрын Сера Пёдорлӧн чукӧррес тулыснас 1472 годӧ пантасисӧ Покчаын, «тшуписӧ-сувтӧтісӧ сэтӧн кар, пуксисӧ сэтчӧ овны да быдӧс сійӧ мусӧ вайисӧ ыджыт ӧксу увтӧ». Михаил ӧксу сетчас. Cійӧ, отирлісь мырддьӧм дӧс берсянас, ыстӧмась Москваӧ. Капитуляция кырымалӧм бӧрын Иван лэдзис Михаилсӧ бӧр Ыджыт Перемӧ веськӧтлыны ыджыт ӧксу нимянь. Татӧн Михаил ӧксу веськӧтліс 1481 воӧдз, кӧр сія вӧлі вийӧм Пелым дорись вогуллэзкӧт (манси) пессикӧ. Михаилыс бӧрын Ыджыт Перем муэзын пондіс веськӧтлыны сылӧн Матвей нима зоныс, но 1505 годӧ Мӧскваись виль ыджыт ӧксу III Василий вештӧ сійӧ юралӧмсис, абу кывзісьӧм да. Перем комиэз роч саррез дырни. 1505 годӧ III Василий иньдӧтӧ Ыджыт Перемӧ веськӧтлісьӧн наместникӧс, Ковёр Василий нимаӧс. Сія вайис сьӧрас коми отир понда тодильнӧй Уставӧн грамота. Сёрӧнжык Чердын карись веськӧтліссесӧ вежасӧ воеводаэзӧн, кӧдна лоасӧ Новгорт приказлӧн кипод увтын. 1558 годӧ Гым Иван сар, мед ёнжыка видзны асыввыв муэсӧ ас кипод увтын, козьналӧ муэз Кама ю пӧлӧн Совкарсянь Чусва ю дынӧдз Строгановвезлӧ, кӧдна вӧлӧмась сэк Сольвычегодскын промысёллэз да му видзиссезӧн. Строгановвес чожа озыртчасӧ-богатсяласӧ сов судзӧтӧмӧн да Сибирись йӧзкӧт вузасьӧм-босьтасьӧм пыр. Одзлань нылӧн вотчина дынӧ ӧтлаӧтасӧ Камаӧ усян юэз пӧлӧн коми муэсӧ. Эна муэзын нія веськӧтлӧмась сідз, кыдз гажныс петас: асьныс веськӧтлісӧ уджӧн, вайӧтісӧ му вылын уджалісь отирӧс да лэбтісӧ гӧрӧм му, кыскисӧ сов да кыйисӧ чери, кӧдзисӧ шогді, кыскисӧ муись гӧрд из (руда) да керисӧ кӧрт, лэбтісӧ дозоритан каррэз. Строгановвез немымда абу кывзӧмась уездӧн веськӧтліссесӧ. Быдӧс веськӧтлӧм-мыжйӧмыс мунис Мӧсква пыр. Строгановвеслӧн муэс унажыксӧ вӧлісӧ Совкар уездын. Чердын уездын комиэс вештӧмась вотсӧ-налогсӧ веськыта каныслӧ (государстволӧ). Визир дозорись крестьяна моз, Сибирьсӧ босьтӧм бӧрын, комиэс уджалӧмась Мӧскваись юраліссез вылӧ: асланыс вӧввез вылын кыскалісӧ нянь, муэз дорйись отирӧс, лӧсьӧтісӧ ыджыт туй Сибирланьӧ, быд во лӧсьӧтісӧ пыжжез да иньдӧтлісӧ ассиныс отирсӧ пыжжез вылын, мед ыстыны быдкодь ветлісьӧс да лыйсиссезӧс Сибирьӧ дзескытінӧ пуксьӧтӧм отирӧс нуӧтӧм понда. Шӧрӧт Уралас, Ыджыт Перем муэзын, пондасӧ овны пышшӧм роч крестьяна. XVII веклӧн шӧрӧт воэзӧ роччез тӧдчӧмӧн пондасӧ йывны Кама катытын. Сэк и Строгановвез нійӧ корӧмӧн корӧмась. Ыджыт Перемын этнокультура серпасыс лёка вежсяс, комиэз ас муын лоасӧ сё етшажык. XVIII сугӧдӧ Роч муас перыта зорамӧма берсяторрез керӧтӧм, кӧда пуктас Чердын уездісь коми отир вылӧ ассис пас. Нія лыддисисӧ канлӧн, но 1760 во кежӧ нійӧ быдӧннысӧ гижӧтасӧ Урал сайись ыргӧн сылӧтан асторья заводдэз дынӧ. 1760-1764 годдэзӧ лэбтісьлӧмась ыджыт зыккез. Комиэз норасисӧ Мӧскваӧ, уськӧтчывлісӧ чиновниккез вылӧ, эзӧ ветлӧ уджавны заводдэзӧ. Мукӧдлаас отирыс петавлӧмась и лыйсяннэзӧн. Ӧвны коми отирсӧ ыстасӧ Вяземскӧй ӧксулісь тышкасян вын, кӧда чожа ӧлас отирсӧ. Пондӧтчиссесӧ вартласӧ, но гижӧтнытӧ сё жӧ дугдасӧ нёль год кежӧ. Мӧдпырся Чердын ладорись комиэс пондылӧмась дорйыны асьнысӧ 1767 годӧ, кӧр вӧлі Емельян Пугачёвлӧн лэбтісьӧм. Раммӧтны отирсӧ бӧра ыстасӧ тышкасян вын. Комиэсӧ лёка ӧлӧмась. Пондӧтчиссесӧ дорӧмӧн иньдӧтасӧ Сибирьӧ, мӧддэсӧ — ӧтікӧ дас морт коласісь — «вартласӧ ньӧррезӧн». Быдӧссӧ вийӧмась да вартлӧмась вит сюрс гӧгӧр морт. Сідз коми отирсӧ «сувтӧтӧмась пидзӧс вылӧ». Сэсся нія тӧвбыт кежӧ пондасӧ вӧввезӧн ветлыны Урал керӧссэз сайӧ, заптыны вӧр, сотны сійӧ шомӧ да ваявны заводдэзӧ, гарйыны да новйыны гӧрд из (руда). Отирыс вештӧмась каныслӧ и вот. Комиэс пышшалӧмась завод уджсянь, абу и полӧмась вартлӧмись. Заводын уджыс нылӧ нем эз сет. Сыбӧрын коми отирыс паськыта лэбтылӧмась зыксӧ 1824, 1832, 1850, 1851 воэзӧ. Культура. "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем комиэзлӧн культура" Религия. "Унажык сы йылісь видзӧт: Перем комиэзлӧн религия" Перем комиэзлӧн гишшаннэз. e="preserve">Перем комиэз новлӧны быдкодь гишшаннэз (рочӧнжык: памиллёэз). Мукӧдыс ны коласись асланым, мукӧдыс важся кадӧ ни босьтӧмӧсь мӧдік отиррезлісь. Медваж чисто коми памиллёэз аркмӧмась увтыр ниммезісь, кӧдна помын сулаліс "-ег" нето "-ӧг": Гачегов, Волегов, Кочегов, Чажегов, Ужегов, Лунегов, Седегов, Отегов, Кузегов, Категов. Мӧдік памиллёэз аркмӧмась важ коми чучкӧй ниммезісь: Зонов, Канёв, Кудымов, Мошев, Ябуров. Роччезлісь кышасьӧм гишшаннэз коласісь позьӧ казьтыштны то эттшӧм памиллёэз: Анфалов (Новгортын овлӧма "Анфал" воевода), Вилесов (роч чучкӧйезлӧн вӧлӧма "Велес" ен), Галкин ("галка" ― чавкан), Голев ("голь"), Зубов, Зубков ("зуб", зубок), Истомин ("истома"), Канюков ("канюк"), Мехоношин ("мехонос" — мешӧк новйӧтісь), Радостев ("Радогост", "Радость" ниммезісь), Распопов ("распопа", "распоп" — вӧвлӧм поп), Трубинов ("труба"), Утробин ("утроба"), Хромцов ("хромец"), Щербинин ("щерба", "щербина"), Ярков ("ярый", "яркий") да уна мӧдіккез, нія не ӧтік дас. Перем комиэзлӧн лыд Роч му регионнэз сьӧрті. e="preserve">Перем комиэзлӧн лыд Роч му регионнэз сьӧрті — этӧ таблича, кытӧн 2002 вося гижӧтӧм сьӧрті мыччалӧм, Роч Федерацияcӧ видзан кытшӧм субъекттэзын мымдаӧн олӧны перем комиэз (коми пермяккез). Перем ладор. Перем ладор () — Роч Федерация видзантор. Куйлӧ Кама ю бассейнын, Урал керӧссэз одзын. Ордчӧн Перем ладоркӧт куйлӧны: ойланьын – Коми Республика, асыввылын – Свердлов лапӧв, лунвылын – Башкыр Республика, рытвылын – Удмурт Республика да Киров лапӧв. Мувывторыслӧн ыжда – 160 600 км². Оліссез – 2 708 419 морт (01.01.2009). Перем ладорлӧн шӧрин – Перем кар. Перем ладор вӧлі аркмӧтӧм Перем лапӧв да Перем комиэзлӧн асвеськӧтлан кытш ӧтлаӧтӧмӧн. Коми кытш эта коста лоис тодильнӧй статуса мувывторӧн Перем ладорын. Перем ладорлӧн медваж отир – комиэз. Медодз татӧн вӧлі Ыджыт Перем канму. XV векын роч кан вынӧн босьтіс Перем му ас кипод увтӧ. 1781' годö вӧлі аркмӧтӧм Перем губерния, 1923' годӧ вӧлі лӧсьӧтӧм Урал лапӧв (шӧриныс – Свердлов кар), 1934' годӧ – Свердлов лапӧв, 1938' годӧ вӧлі торйӧтӧм Перем лапӧв, кӧда 1940'–1957' воэзӧ шусис Молотов лапӧлӧн. 2005' годся декаб 1 лунсянь – Перем ладор. Медыджыт юралісьыс Перем ладорын – губернаторыс. Ӧні губернаторын пукалӧ Чиркунов Олег. Куйланін. Перем ладор куйлӧ Асыввыв Европа волькытін асыввылын да Шӧрӧт да Ойвыв Урал рытвыв покатын. 99,8 % куйлӧ Европаын, 0,2 % — Азияын. Ладорлӧн визиррез чукыляӧсь, ӧтласа кузяыс - 2 200 км. Климат. Перем ладорын климатыс — шӧркодя континентвывся. Тӧв кузь, лымья. Ойвыв-асыввылын шӧрӧт шонтӧгыс январ коста -18,5 °C, лунвыв-рытвылын - -15 °C. Медлажмыт шонтӧг (ладор ойвылын) вӧлі кӧркӧ -53 °C. Юэз. Кама — Перем ладорын медыджыт ю Перем ладорын 29 сюрс ю, ӧтласа кузяныс 90 сюрс километрася унажык. Быдӧс юэз Перем ладорас лоӧны Кама бассейнын. Перем ладорын токӧ кык ю позьӧ лыддьыны ыджыт туйӧ (м. ш. нія 500 км-ся кузьжыкӧсь). Этӧ ачыс Кама (1805 км) да сылӧн шульга вож Чусва (592 км). Учӧт юэз (кузяныс 100 км-ся етшажык) ладорас медуна. Мукӧдыс история понда тӧдчанаӧсь, шуам, Егошиха, кӧда уссёын вӧлі сувтӧтӧм Перем кар. Отир. 2002 вося отирӧс гижӧтӧм дырни Перем ладорын (сэк Перем лапӧлын) оліс 2 819 421 морт. 2009 вося январ 1 лун кежӧ Перем крайын оліс 2 708 419 морт. Чужанвужжез сьӧрті тэчас. 2002 вося отирӧс гижӧтӧм дырни ӧння Перем ладорас унажыксӧ олӧны роччез, комиэз да тотара. Янсалӧм. Перерем ладорӧ пырӧ медодзза тшупӧта 51 муниципал веськӧтлан юкӧт — 42 муниципал район да 6 каркытш. Перем ладорись Коми кытш. Пе́рем ла́дорись Ко́ми кытш () — ассяма статуса Роч Федерацияын, Перем ладорас. Куйлӧ Урал одзын, Кама йыввезын. Коми отирлӧн чужанін. Коми йӧзыслӧн мӧд чужан му — Коми Республика, куйлӧ Коми кытшсяняс ойвылынжык. Коми кытшыслӧн мувывтор — 32,77 сюрс км². Оліссез — 127 сюрс морт (2009), ны коласын комиэз 60,2%. — Кудымкар. Кытшас 6 район: Гайна, Кӧс, Кӧч, Кудымкар, Юрла да Юсьва гӧгӧртасын. Кытшас дзир ӧтік кар — Кудымкар, ӧтік карок — Пожва, 30 посад, 66 посёлок да 590 грезд (деревня). Кытшыс аркмӧма 1925' годӧ февраль 26' лунӧ. Медодз пырӧ вӧлі Урал (Свердловск) лапӧлӧ (областьӧ), а 1938 во бӧрын — Перем (Молотов) лапӧлӧ. 1993'-2005' воэзӧ вӧлі Роч Федерациялӧ субъектӧн, шусис Перем комиэзлӧн асъюралан кытш. 2005' годся декаб 1' лунсянь, асъюралӧмыс вӧлі вештӧма да, Коми кытшыс лоис ассяма статуса мувывторӧн вились аркмӧтӧм Перем ладорын. Медыджыт мортӧн Коми кытшын лыддисьӧ Перемсянь иньдӧм министр. Сылӧн эм аслас веськӧтлан, рочӧн шусьӧ Перем ладорлӧн Коми кытш делоэз сьӧрті министерство. Медодзза министрӧн 2005'-2008' воэзӧ вӧлі Баяндин Валерий. Сэсся, 2008' год, Коми кытш сьӧрті уджалісь министрын пукаліс Быкариз Игорь, а 2012 во юньсянь Рычков Виктор. Кытшыс олӧ Урал кад сьӧрті: муюгыт (Гринвидз) кад + 5 час (гожумнас + 6 час), Мӧсква кад + 2 час. Сьӧмнас Коми кытшын лыддисьӧ роч шать (руб). 1 шать = 100. Унажык отир олӧны вӧр лэдзӧмӧн, тшак-ягӧд да йӧв-яй вузалӧмӧн, мукӧдыс уджалӧны сфераын. Коми кытшын абу кодя кӧрттуйез. Кудмыкарсянь кӧрттуй дынӧдз (Менделеёв нима поз дынӧдз) колӧ мунны 100 км. Ним. Перем ладорись Коми кытш рочӧнжык шусьӧ Коми-Пермяцкӧй округ Перемскӧй крайын. Татӧн олісь отирыс пыр шуисӧ и шуӧны ассиныс кытшнысӧ Коми округ. "Округыс" — роч вылісь кӧ вуджӧтны лоӧ "кытш". Сідз и пондамӧ сійӧ сэсся шуны ас кыв вылын — Коми кытш. Юраліссез нимтӧмась кытшсӧ медодз Коми (пермяцкӧй) национальнӧй округ, 1937' год бӧрын Коми-Пермяцкӧй национальнӧй округ (комиӧн кӧ шуны, этія лоӧ Коми отирлӧн кытш), 1977' восянь, Роч муын виль Конституция лэдзӧм бӧрас, кытшыслӧн нимыс лоис Коми-Пермяцкӧй автономнӧй округ (комиӧн — Комиэзлӧн асъюралан кытш). Ӧні, асвеськӧтлӧм абу ни да, тыр нимыс кытшыслӧн лоӧ Перем ладорись Коми кытш. Ассис нимсӧ кытшыс босьтӧма татӧн важынсянь олісь коми отир ним сьӧрті, кӧдна понда сія и вӧлі лӧсьӧтӧм. Статус. Коми кытш дорын пас Ӧння тодильнӧй статус Коми кытшыслӧ вӧлі пуктӧма 2007 годӧ апрель коста, кӧр Перем ладор понда туйдӧттэз лэдзись ӧксян (Законодательнӧй собраннё) пыртіс оланӧ Перем ладорлісь Устав. Сы сьӧрті Коми кытшыслӧн мувывторыс (территория) кольччӧ сы ыжда жӧ, мый ыжда вӧлі Перем лапӧвкӧт ӧтлаасьтӧдз. Перем ладор понда туйдӧттэз лэдзись ӧксянын Коми кытш нимсянь баитӧны кык морт, кӧднӧ бӧрйӧны ӧті манадата кык бӧрьян кытшын. Коми кытшын Перем ладор юраліссезлісь шуӧммесӧ пыртӧ оланӧ Перем ладорлӧн Коми кытш делоэз сьӧрті министерство. Этія министерствонас веськӧтлӧ Перем ладорлӧн министр, кӧда лоӧ Коми кытшын юралісьӧн. Уставись 42 параграф сьӧрті Перм ладорын канму (государство) нимсянь веськӧтлан органнэзлӧ колӧ лӧсьӧтны уджнысӧ сідз, медбы перем коми отирлӧн зорамис кыв, лов культура да этнослӧ аскодя мӧдік берся. Перем ладорись Коми кытшын веськӧтлан кылӧн лоӧ роч кыв. Сыкӧт ӧтлаын веськӧтлан керкуэзын позьӧ баитны и комиӧн (перем коми кыв вылын). Янсалӧм. Коми кытш Перем ладорын Перем ладорись Коми кытшӧ пырӧны квать район да ӧтік кар. Ны коласын коми районнэзӧн лыддисьӧны Гайна, Кӧс, Кӧч, Кудымкар да Юсьва, сваль роч районӧн — Юрла. Ӧнісӧ коми отир лёка рочсялӧ быдлаын, сійӧн и одзза районнэсӧ оз ни позь шуны тырмӧмви комиэзӧн. Ойвыв районнэз коласӧ пырӧны Гайна, Кӧс, Кӧч да Юрла увтісь муэз, лунвыв районнэзӧн лоӧны Кудымкар да Юсьва увтісь муэз. Быд районын эм отирсянь бӧрйӧм юралісьыс да ӧксяныс. Нія лӧсьӧтӧны районлыслӧ бюджет да видзӧтӧны асланас мувывторын кӧзяйство да культура зорӧтӧм сьӧрын. Районнэз асьныс янсалӧны поснитжык муниципал юкӧттэз — посадмуэз вылӧ. География. Перем ладорись Коми кытшыс куйлӧ Роч муподыслӧн асыввыв тор вылын, Урал керӧссэзсянь рытланьын, Кама ю йыввезын. Перем ладорсис кытшыс босьтӧ ой-рытвыв тор. Кытш олӧ IV час отын, неӧткодьыс Мӧскваыскӧт — +2 час. Муыслӧн ыжда 32,77 сюрс км², этія лоӧ Перем ладорись 20,4%. Коми кытш ыджытжык сэтшӧм канмуэзся кыдз Албанму, Арменму нето Белгия. Ойвывсянь лунланьӧ кытшыс нюжалӧ 280 км, рытвывсянь асывланьӧ — 180 км. Кытшыс куйлӧ вылын паськытаэзын. Сылӧн медылісь чутоккез: ойвылын 61°04′ о. п., 52°52′ а. к., лунвылын 58°33′ о. п., 54°47′ а. к., рытвылын 69°32′ о. п., 51°47′ а. к., асыввылын 59°15′ о. п., 56°15′ а. к. Ойвылас кытшыскӧт ордчӧн куйлӧ коми йӧзыслӧн мӧд чужан му — Коми Республика, рытвылас — Киров лапӧлісь Камакатыт да Зюзьдін районнэз, лунвылын — Перем ладорись Сива, Карагай да Ильинскӧй районнэз, асыввылын — Перем ладорись Добрянка, Усоллё, Совкар да Чердын районнэз. Ойланься визирыс мунӧ Ойвыв мыссэз кузя, рытланься — Вятка-Перем мыссэзӧт да Камайыв вылынін кузя, лунланьсяыс — сія жӧ вылыніныслӧн мусюррезӧт да Обва-Иньва волькытін кузя. Асывланяс визирыс мунӧ Кондӧс мыссэзӧт, Кӧсва да Весляна лажмытіннэз кузя. Му. Роч мупод, кӧдалӧн тай асыввыв дорланяс куйлӧ Коми кытшыс, лоӧ кыксувда: улынжык — кристалл кодь топыт фундамент, вылынжык — пуксьӧссэзісь (осадочнӧй) вевтӧс. Медся уна пуксьӧссэз кольччӧмась палеозой кадся перем системасянь. Коми кытшыслісь мувывторсӧ нія тыртӧны 60% вылӧ. Коми кытш рытвыв визир пӧлӧн паськалӧмась мезозой кадся пуксьӧссэз (вевттьӧны 30% мувывторсис). Геология сьӧрті медтом — кайнозой — кадся пуксьӧссэз быдлаӧт вӧснит вевтӧсӧн шебралӧны важынжык, палеозӧй да мезозой кадӧ, пуксялӧмсӧ. Му вевдӧрыс Коми кытшын абу ӧткодь. Пуксьӧса породаэз куйлӧны топыт фундамент вылас горизонталь нёжӧнжык, сійӧн и рельефыс унажыксӧ лажмыт да волькыт. Муыс лэбӧма, саридз вевдӧрсянь кӧ лыддьыны, шӧркодяс 100-200 м вылынаӧ. Кытшыс ойвылын да рытвылын муыс вылынжык. Татӧн сулалӧны Ойвыв мыссэз да Камайыв вылынін. Медся джуджыта муыс лэбӧма Лопва да Юм ю йыввезын, кытӧн адззӧмась и кытшыслісь медвылын чутокcӧ — 329 м. Лажмытжык да волькытжык муэз паськалӧмӧсь Коми кытш шӧрӧттяс да лун-асыввылын: Весляна лажмытін (татӧн куйлӧны кытшись медлажмыт чутоккез — 120-130 м), Кӧсва лыжмытін, Обва-Иньва волькытін. Асыввыв визирыс пӧлӧн Коми кытшас буракодь тӧдчӧны Кондӧс мыссэз. Кӧсва да Велва коласын ва юкан визьӧттяс нія йитчӧны Камайыв вылынінкӧт. Мупытшся шедтассэзісь Коми кытшын медодз колӧ казьтыштны кӧрт руда, кӧдӧ адззӧмась эшӧ XIX век шӧрын. 1856' годӧ граф Строганов осьтӧма Кува дорын металл керан завод, кӧда уджалӧма 1909 воӧдз. Эмӧсь сідз жӧ мусир (нефть), торф, бивидзан сёйез, извесь иззэз, лыа (песӧк), охра. Коми кытш озыр и минерал ваэзӧн. Кудымкар да Юсьва районнэзын адззӧмась веськӧтчӧм понда ӧддьӧн лӧсялан ваэз: хлорида-натрияӧсь, сульфата-натрияӧсь, иода-бромаӧсь да сира-ваувтыраӧсь. Позьӧ босьтны бурдӧтчӧм могись и Майкар дорись минерал ва петаніннэз. Ваэз. Коми кытшас 400-ся унажык ю. Невна не быдӧнныс лоӧны Кама бассейнын. Ачыс Кама ю кытшыс му кузя котӧртӧ рытвывсянь асывланяс, а сылӧн вожжес (притоккез) артмӧтӧны кытшыслӧ быдӧс ю везӧт (речнӧй сеть). Шульга вожжес (Весляна, Луп, Леман) ӧктӧны ва Ойвыв мыссэзісь, а веськыттэз (Иньва, Кӧсва) — Камайыв вылынінісь. Иньва вожжезісь колӧ казьтыштны Кува, Велва, Юсьва, Исыв. Кӧсва вожжезісь медкузьӧсь — Лолӧг, Лопва, Янчер, Онолва, Сэпӧль, Юм. Весляналӧн медыджыт вожӧн лоӧ Сьӧдъю. Тыэз Коми кытшын етшаӧсь, и куйлӧны нія ойланьынжык — Кама ольын, шульга вадӧрас. Унажык тыыс — ю дорсяӧсь. Нія аркмӧны юыслӧн важ ӧрын, лоӧны джын тӧлісь кодьӧсь, кузьмӧса нето лента кодьӧсь. Медыджыт ны коласіь Нахты, ссээся эмӧсь Кривчи ты, Тундра ты, Улын Старича, Вылын Старича, Вежаты, Леман ты, Валаужом. Ны коддьӧм жӧ юдорся тыэз, кӧть и бура учӧтжыкӧсь панталамӧ Кӧсва, Иньва да Весляна оллезын. Медгырисьӧсь ны коласын аркмӧмась Юсьва районын, Купрӧс посад дынын. Юдор тыэзся эмӧсь и сэтшӧм тыэз, кӧдна аркмисӧ му вевдӧрын важся лажмалӧммезын, кӧр кыссян йы (ледник) сылікӧ ны кузя котӧртіс ваыс. Этатшӧм тыэзӧн лоӧны Вадты да Оныл, кӧдна куйлӧны Коми кытш ой-рытвылын, Порыш да Утьва юэзлӧн ваюканінын, дзибья вӧр да нюррез коласын. Коми кытшын 70 кыным пруд. Нія не быдлаын ӧтмымдаӧсь. Медуна пруддэз Юрла да Кӧч районнэзын. Медыджыттэз коласісь лыддісьӧ сідзжӧ Кува пруд Кудымкарын. Татісь босьтӧны ва карын оліссез понда. Уна пруддэзын быдтӧны чери, мукӧдас чериалӧны, мукӧд дорас шоччисьӧны отир: тульӧтчӧны да уялӧны. Кама вавидзанін Коми кытшланьӧ петӧ рытвыв дорнас. Татӧн аркмӧмась Иньва да Пожва курьяэз, кытӧн сулалӧны порттэз: Усть Пожва да Майкар. Сійӧн, мыля Коми кытшыс куйлӧ волькытінын, ваыс кымӧрсянь усьӧ унаӧв, а пакмӧ сія муись умӧля, татӧн и аркмӧмась ӧддьӧн уна нюррез, медуна ойланяс да шӧрӧттяс. Нюррезісь унажыкыс вевдӧрсяӧсь нето вуджанаӧсь. Паськыт нюррез куйлӧны Важты да Онолва тыэз гӧгӧр, Утьва да Порыш ю йыввезын. Паськыт да кузь визьӧн нюжалӧны нюррез Кама шульга вадӧр пӧлӧн, Тимшор, Луп, Леман дорезын, Весляна йыввезын. Нюррезлӧн этія чукӧр шусьӧ Гайна нюррезӧн. Уна нюр эм Кама да Кӧсва коласын ва юканінын (Селиш, Солым, Булач). Нежык гырись нюррез куйлӧны Кӧсва да Лолӧг коласын, а сідзжӧ Чус, Янчер да мукӧд ю йыввезын. Коми кытш лунвылын, кытӧн вундалӧм мыса-кыраса вевдӧрыс сетӧ вевдӧрся ваэзлӧ мымдакӧ дренируйтчыны, нюррез етшажыкӧсь. Невна не быдӧнныс — увдӧрся нюррез, васӧ кыскӧны грунтісь. Куйлӧны нія Иньва бассейнын да ыждананас абу гырисьӧсь. Климат. Руыслӧн сям Коми кытшын небыта континентвывся: гожумыс кӧть и шоныт, а дженыт, тӧввез жӧ мукӧд воэзӧ сулалӧны ӧддьӧн ни кӧдзытӧсь. Этійӧ позьӧ вежӧртны: кытшыс куйлӧ экваторсянь зэв ылын да и океан доррезсянь абу матын. Сійӧн и руыслӧн тӧвся шонтӧгыс (температураыс) лажмытӧв, а неӧткодьыс тӧвся да гожумся шонтӧггез коласын ӧддьӧн ыджыт. Уна во сьӧрна казялӧмась: январын шӧрӧт шонтӧгыс (температураыс) Коми кытшас -16°С, юль коста — +17°С. Сідзкӧ неӧткодьыс шонтӧгыслӧн лоӧ годнас 33°, а мукӧд воэзӧ медыджыт да медучӧт шонтӧггез коласын неӧткодьыс вермас локны 85°-ӧдз. Кӧть и кытшыс куйлӧ 3000 км-ся ылынжык Атлантика океансяняс, этія океаныс сё жӧ буракодь павкӧ сы климатыслӧ. Годыслӧн кӧдзыт кадӧ рытвыв да лун-рытвыв тӧввез вайлӧны кымӧррез, сы коста пондӧ лымьявны да шоналыштлӧ. А воыслӧн шоныт кадӧ нія жӧ тӧввез чинтӧны руыслісь шонтӧгсӧ да вайлӧны зэррез. Вӧрпода. Коми кытшыслӧн ыджытжык тор вӧр увтын куйлӧ, сійӧн и фаунасӧ татӧн аркмӧтӧны вӧрын олісь подаэз. Ассямаӧн лоӧ сія, мый кытшас сорасьӧны ӧтамӧдныскӧт фаунаэз Европалӧн да Азиялӧн. Сюраэз коласісь пантасьӧны вӧрмӧс (йӧра), ойвыв кӧр, Сибирись вовлӧ косуля. Лёквиррезӧн шусьӧны руда-гӧрд ош, кӧин, руч, вӧркань, тулан, чужмӧр, учкись, хорь, барсук, вурд, лана. Йылӧмӧн йылӧны йирсиссез: ур, кӧч, виззяорда, ондатара, мой, быдкодь шыррез. Гебсёйиссез шӧрись казьтыштам муканьӧс, ёжӧс, мушырӧс. Кайпӧлӧс быдчужӧма жӧ. Вӧрын олӧны сьӧла, дозмӧр, тар, чочком да руд бадьӧг, вальдшнеп, а нысся и поснит каёккез: сера кыр, сизь, уркай, кӧк, герскан, сырчик (пичик), перк, жонь, чикыш, джыдж, пистӧг, рудкай да мӧдіккез. Уялісь пӧткаэзӧн лоӧны быдкодь чӧжжез (уткаэз), дзодзоггез, туриэз, юссез. Яй вылын олӧны кутш, кайварыш, шырварыш, тарварыш, сюзь, тюгуй (лунь), тупка, зобга (неясыть) да мукӧд. Чериэз Коми кытшын 30-ся унажык берся. Мудунаӧсь карп увтырись чери: ёді, сын, кельчи, жерег, аргыш, шаклей, гов, тыпыв, пескан, линь. Лёквиррез коласын тӧдсаӧсь сирчери, судак, муткыль, ёкыш, дарга да кин да. Коми кытшын отир важынсянь вӧралӧны. Ӧні кыйӧны 30 мымда вид вӧрпода. Медуна уралӧны, кӧчалӧны, ручалӧны. Кучиккез понда кыйӧны ондатраӧс, туланӧс да мойӧс. кӧ эм, позьӧ петны и гырисьжык вöрпиэз вылӧ: кутны вӧрмӧсӧс, ошӧс, кӧинӧс. Арнас позьӧ кыйны и кай-пӧтка: тар, дозмӧр, сьӧла, уялісь кайсӧ (чӧжжесӧ). Культура. "Видзӧт сідзжӧ: Коми отирлӧн важся культура" Религия. Коми кытшын унажык отирыс важынсянь, XV сугӧдсянь эшӧ, эскӧмась-веритӧмась Иисус Христослӧ, кӧть и чучкӧй (языческӧй) нёж юрбытӧм абу жӧ нач вунӧтӧма. 1894' воын ӧння Коми кытш му вылын вӧлӧма 24 вичку да 1 монастыр. Советтэз дырни унажык йӧзыс ентӧмалӧм, вичкуэз пӧднассьӧмась. Мукӧдыс Ентӧг олӧ и ӧні. Но 1990' воэз бӧрын Христоса вичку бӧра пондіс кыскыны ас дынӧ йӧзсӧ. Медуна отирыс пыртчӧмӧсь Роч буркывья вичку велӧтӧм сьӧрті. Этія вичкулӧн оссьӧмась 12 юрбытан керку: Кудымкарын (Микола вичку), Карпов посадын да мукӧдлаын. Мӧднёжа эскиссез коласын эмӧсь адвентисттэз (Христосаэзлӧн Сизимӧт лун видзчисян вичку), витдасӧтлунняэз (Христосаэзлӧн «Виль Йитӧт» вичку), баптисттэз (Христосаэзлӧн «Бур юӧр сьӧрті» вичку). Коми кытш ойвылын ӧті-мӧділаын олӧны и кержаккез. Перем коми кыв вылӧ Бур юӧр (Евангеллё) медодз вӧлі вуджӧтӧма 1823' годӧ (небӧгсӧ гижӧма Йӧг посадісь поп Любимов Феодор), сэсся вежа небӧггез комиӧн печатайтлӧмась XIX век помын — XX век пондӧтчикӧ Казаньын. Ӧння кадӧ Коми кытш понда Ен гижӧт лэдзӧны Финн муын, сэтчинісь öкмыс коми небӧг ни вайӧмась Христос велӧтӧм сьӧрті. Медбӧрья кадӧ Перем ладорись юраліссез мӧдӧны лӧсьӧтны Коми кытшын чучкӧй нёж юрбытан шӧрин, мыля комиэз коласын бура видзсьӧ и чучкӧй лолыс. Юӧртан везӧт. Коми кытшын петӧны сизим газета. Ны колысын омӧн округ пасьта мунӧны «Парма» да «Парма-Новости». Вит районын сідз жӧ эм асланыс газетаӧн. Шочыника лэдзӧны челядь понда журнал, «Силькан» нимаӧ, öні Перем лэдзö челядь понда мöд журнал «Сизимок». «Парма» газетаын недель вылас ӧтчид петӧ коми кыв вылын листбок «Коми говк». Иньва районісь «Иньвенскӧй край» нима газетаын тӧлісьнас ӧтпырись петӧ комиӧн нёль полосаа содтӧт «Кама кытшын». 2010' март 5' лунсянь «Кама кытшын» лыддиссьӧ торья газетаӧн, тӧлісь вылас петӧ кык нумерыс. Кудымкарын кык радио шӧрин. Ӧтыс — «Всеросcийскӧй» телерадиокомпания бердын «Перем» филиалыслӧн юкӧт. Мӧдыс — аспондасис уджалан «Союз-FМ-Кудымкар» радиопоз, кӧда лэдзӧ эфирӧ программаэз ультрадженыт гыэз пырйӧт. Телевидз лӧсьӧтӧ сія жӧ «Перем» филиал. Комиӧн телевизорӧт баитӧны «Перем» юкӧтсянь лун вылас джын час, радиӧт — 10 минут гӧгӧр. Радио «Союз-FМ-Кудымкар» пыр мукӧд коста кылӧ жӧ коми сёрниыс. Перем ладорись Коми кытшлӧн география. ce="preserve">Перем ладорись Коми кытшыс куйлӧ Роч муподыслӧн асыввыв тор вылын, Урал керӧссэзсянь рытвывланьын, Кама ю йыввезын. Перем ладорсис кытшыс босьтӧ ой-рытвыв тор. Мувывтор. Коми кытш куйлӧ вылын паськытаэзын. Сылӧн медылісь чутоккез: ойвылын 61°04′ о.п., 52°52′ а.к., лунвылын 58°33′ о.п., 54°47′ а.к., рытвылын 69°32′ о.п., 51°47′ а.к., асыввылын 59°15′ о.п., 56°15′ а.к. Муыслӧн ыжда 32,77 сюрс км², этія лоӧ Перем ладорись 20,4%. Коми кытш ыджытжык сэтшӧм канмуэзся кыдз Албанму, Хаястан нето Белгия. Лунвывсянь ойланьӧ кытшыс нюжалӧ 280 км, рытвывсянь асывланьӧ – 180 км. Ойвылас кытшыскӧт ордчӧн куйлӧ коми йӧзыслӧн мӧд чужан му – Коми Республика, рытвылас – Киров лапӧлісь Камакатыт да Зюзьдін районнэз, лунвылын Перем ладорись Сива, Карагай да Ильинскӧй районнэз, асыввылын – Перем ладорись Добрянка, Усоллё, Совкар да Чердын районнэз. Ойланься визирыс мунӧ Ойвыв мыссэз кузя, рытланься – Вятка-Перем мыссэзӧт да Камайыв вылынін кузя, лунланьсяыс – сія жӧ вылыніныслӧн мусюррезӧт да Обва-Иньва волькытін кузя. Асывланяс визирыс мунӧ Кондӧс мыссэзӧт, Кӧсва да Весляна лажмытіннэз кузя. Кытш олӧ IV час отын, неӧткодьыс Мӧскваыскӧт – +2 час. Му пытшкӧс. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшлӧн му пытшкӧс. Коми кытшыс куйлӧ Роч муподлӧн асыввыв дорланяс. Муподыс кык сувда: улынжык – кристалл кодь топыт фундамент, вылынжык – пуксьӧссэзісь (осадочнӧй) вевтӧс. Топыт фундаментыс куйлӧ 1600–3000 м пыдынаын. Сія тэчӧма гнейссэзісь да граниттэзісь. Пуксьӧса вевтӧс аркмӧма палеозой, мезозой да кайнозой каддэзӧ, кӧркӧся саридззезын пуксялан быдкодь породаэзісь, эд уна сё миллион во сьӧрна саридззез абу ӧтпырись вевттьылӧмась ӧння Коми кытшыслісь мувывторсӧ. Но медся уна пуксьӧссэз кольччӧмась палеозой кадся перем системасянь. Коми кытшыслісь мувывторсӧ нія тыртӧны 60% вылӧ. Перем кадӧ шогмӧмась извесь из, кремнийвевья да магмавевья породаэзісь конгломераттэз, сера рӧма мигреллез да сёйез, чочком кварцись лыа (песӧк), кӧдна невна не быдӧнныс куйлӧны горизонталь нёжӧн. Горизонттэз мичӧтӧмӧсь быдкодь рӧммезӧ, но медуна татӧн чим гӧрд сёйез да мергеллез. Сера рӧма кызаыслӧн кушмӧминнэз бура тыдалӧны Иньва, Кува да Велва оллезын. Коми кытш рытвыв визир пӧлӧн паськалӧмась мезозой кадся пуксьӧссэз (вевттьӧны 30% мувывторсис). Нія нюжалӧны меридиан пӧлӧн да аркмӧмась триас да юра каддэзӧ гӧрд рӧма лыа иззэісь, кытчӧ шочыныка сорасьӧны мергеллез да извесь иззэз, руд да пемыт руд сёйез да лыа иззэз. Геология сьӧрті медтом – кайнозой – кадся пуксьӧссэз быдлаӧт вӧснит вевтӧсӧн шебралӧны важынжык, палеозӧй да мезозой кадӧ, пуксялӧмсӧ. Медбура зорамӧма нёльӧттор кадся системаыс ю оллезісь аллювий пуксьӧссэзын да Коми кытш ой-асыввылын, кытӧн сія тэчӧма кыссян йыӧн (ледникӧн) ваялӧм лыаэзӧн да суглиноккезӧн, кӧднаӧ мукӧдлаӧт кольччӧмась валуннэз да кодз иззэз. Му вевдӧр. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшлӧн му вевдӧр. Му вевдӧрыс Коми кытшын абу ӧткодь. Пуксьӧса породаэз куйлӧны топыт фундамент вылас горизонталь нёжӧнжык, сійӧн и рельефыс унажыксӧ лажмыт да волькыт. Муыс лэбӧма татӧн, саридз вевдӧрсянь кӧ лыддьыны, шӧркодяс 100-200 м вылынаӧ. Медвылын чуттэсӧ адззӧмась Камайыв вылынінісь (329 метраӧдз), медся лажмыттэсӧ – Весляна лажмытінісь (120-130 м). Ыджыткодь роль Коми кытшын му вевдӧр аркмӧтӧмын орсӧма кыссян йы. Йыыс кыссьылӧма кытшыс ойланься визирӧдз да ваялӧма сьӧрас уна пазӧтӧм тор, а кӧр бӧрыньтчис, вевдӧрыс вежсьӧма визывтан ваэс шогья. Юэзлӧн сук везӧт бура тӧдчӧ рельеф аркмӧтӧмын и талун. Юэс (шуам, Иньва, Кува, Кӧсва, Юм) уналаӧттяс кырӧтӧны мусӧ. Юэз коласын ва юканнэзӧн лоӧны вылын волькытіннэз. Нія невна шыгыракодьӧсь, мыля сэті тӧдчӧны неыджытӧсь, небыт покатэза веретяэз. Энӧ веретяэсӧ отир мукӧдлаын шуӧны керӧссэзӧн. Сэтшӧмӧсь Сизимтшупӧта керӧс Исыв ю дорын, Катша керӧс Велва дорись Старцева грезд дынын, Шапка-Пожум Иньвайыв посад дорын, Разин Мыс (нето Парма мыс) Разин грезд дынын да уна мӧдіккез. Му вевдӧрыс вежсьӧ и морт ки павкӧмсянь. Поромитам кӧ мийӧ пруд, керам ва видзан, кералам вӧррез, нюжӧтам туйез – быдӧс этасянь ӧння рельефыс мӧдкодьсялӧ. Кытшыс ойвылын да рытвылын лэбӧны вылыніннэз, а лажмытіннэз да волькытіннэз паськалӧмась шӧрӧт да лун-асыввылын. Ойвыв мыссэз – этӧ невна лэбыштӧм шыгыракодь муэз, кӧдна унажыксӧ быдмӧмась вӧрӧн да нюрсялӧмась. Медыджыт вылынаэз татӧн сибалӧны 200-250 метраӧдз. Сійӧн, мыля покаттэс умӧля кырӧтӧмӧсь, лэбӧминнэсӧ он и казав. Но сё жӧ Ойвыв мыссэз олӧны ва юканӧн. Тасянь пондӧтчӧны Камалӧн шульга вожжез: Весляна Ручкӧт, Лупья, Леман Лёлькӧт да Тимшор. Ойвыв мыссэзсянь лунланьӧттяс, 150 км рытвывсянь асыввылӧ нюжалӧ Весляна лажмытін. Этія лажмалӧмас куйлӧ паськыт ольыс Кама юлӧн, татӧн жӧ сы вожжезлӧн (Весляна, Лупья, Леман) кывтыттэз. Вылынаэз татӧн 120-130 метраӧн саридз вевдӧрсянь. Кама оляс бура тыдалӧны кык терраса. Одззаыс тэчӧма ӧнняся лыа (песӧк) да сёй пуксьӧссэзӧн, мӧдыс – куш лыаись. Этія вылынжык терраса овлӧ кынымкӧ километра пасьта, сы вылын лажмалӧммезас аркмӧмась сфагнума ыджыт нюррез, а кӧсжык иннэзын – пожума яггез. Лунвылынжык ми адззамӧ Кӧсва лыжмытін. Сія лоӧ Кӧсва юлӧн паськыт да волькыт оль, кӧдӧ аркмӧтӧмась кыссян йы бӧрся ваэз. Шӧркодь вылынаэз татӧн вежсьӧны 120-150 м коласын. Кыкнан лажмытіныс куйлӧны Кама депрессия тэчасын. Коми кытш рытвылын да лун-рытвылын сулалӧ Камайыв вылынін. Медся джуджыта муыс лэбӧма Лопва да Юм ю йыввезын, кытӧн адззӧмась и кытшыслісь медвылын чутcӧ – 329 м. Но унажыксӧ вылыніныс куйлӧ 250-270 метраын саридз вевдӧрсянь. Таті мунӧ ва юкан визь Камалӧн веськыт вожжез коласын, ӧттэс лэдзчӧны асыввылӧ Коми кытш му кузя, а мӧддэс рытвывлань котӧртӧны, Киров лапӧлас, да Камаӧ жӧ усьӧны. Мыссэзлӧн йыввез волькытӧсь нето невна мылькьяӧсь, но алькӧса покаттэз дорӧсалӧмась юэзӧн да шоррезӧн. Камайыв вылынін абужык нюрсялӧма Войвыв мыссэс сьӧрті. Медуна нюрыс татӧн увдӧрсяӧсь. Вевдӧрся нюррес эмӧсь токӧ ӧті-ӧтілаын, да и то нія непаськытӧсь. Асыввыв визирыс пӧлӧн Коми кытшас буракодь тӧдчӧны Кондӧс мыссэз. Кӧсва да Велва коласын ва юкан визьӧттяс нія йитчӧны Камайыв вылынінкӧт. Коми кытшыслӧн лун-асыввылын куйлӧ Обва-Иньва волькытін, сы кузя визывтӧ паськыт ольӧттяс Иньва ю да сылӧн вожжез – Юсьва, Велва да Пожва. Му вевдӧрыс кытшас буракодь лӧсялӧ му-видз уджалӧм понда. Сылӧн кырӧтӧмыс мӧдкодьсьӧтӧ покаттэз, а сысянь ыббез да карчйӧррез позьӧ сайӧвтны кӧдзыт ойвывся тӧввез шогья. Мупытшся шедтассэз. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшын мупытшся шедтассэз. Коми кытшын мупытшся шедтассэзісь мукӧдыс руда чужӧмаӧсь, а мукӧдыс абу руда чужӧмаӧсь. Рудаыс аркмӧма пуксьӧссэзынжык. Шуам, Урал керӧссэз жугалікӧ поснитжык торрес вӧлісӧ петкӧтӧмӧсь ордча мыса волькытінӧ, мыйсянь татӧн и шогмӧмась кӧрт рудаэз. Ны куйланіннэз эмӧсь му вевдӧрыслӧн вылынжык иннэзын, кытшыс рытвыв визир пӧлӧн (Кудымкар, Юрла, Кӧч да Гайна районнэзын). Кува йыввезын кӧрт рудаэсӧ адззӧмась эшӧ XIX век шӧрын. 1856 годӧ граф Строганов осьтӧма Кува дорын металл керан завод, кӧда уджалӧма 1909 воӧдз. Заводын кӧртсӧ керӧтӧмась рудаись, кӧдӧ вӧлі шедтӧны перем система вевдӧр горизонттэзісь. Руда куйланіннэз йитӧмӧсь сёйвевья песӧккезлӧн сера рӧма кызакӧт, мыйсянь геологгез нимтӧны сійӧ «рудаа лӧз му». Этія рудаа муын и куйлӧны кӧрт руда чукӧррез. Унажыксӧ нія – кӧртлӧн карбоната ӧтувтчӧммез, а форма сьӧрті пласттэз, чечевица нето сьӧвмӧс коддьӧмӧсь. Руда видзан пласттэзлӧн кызаыс овлӧ 0,7–3,5 м. Сійӧн, мыля нылӧн етшныс абу ыджыт, ӧні кӧрт рудасӧ шедтыны татӧн абу коланыс. Пуксьӧса породаэзын шогмӧмась и мукӧд шедтассэз: мусир (нефть), торф, бивидзан сёйез, извесь иззэз, лыа (песӧк), охра. Мусир да торф пырӧны кытшлӧн лонтісян ресурссэз коласӧ. Первуись мусирыс чижгӧма му осьтаись Майкар дорын 1960 годӧ. Ӧні кытшыс лунвылын адззӧмась мусирыслӧн эшӧ кынымкӧ шогманін. Быд районын эм тырмӧмви торф куйлассэз, медуна – Гайна, Кӧс да Кӧч районнэзын. Бивидзан сёйез пантасьлӧны рытвылын да лун-рытвылын (Кӧч да Юрла районнэзын), нія куйлӧны ордчӧн кӧрт руда шогманіннэзкӧт. Сы понда нійӧ кӧркӧ уджӧтлӧмась Куваись металлкеран заводын. Ӧддьӧн бурӧсь сёй шогманіннэз Кӧсва, Юм, Лолӧг, Чус да Вурлам йыввезын. Медбура тӧдса ны коласісь Кӧч районісь Зырянов дорын сёй куйланін. А чочком сёйез, бӧра, пантасьлӧны шочжыка. Извесь иззэз куйлӧны омӧн кытш пасьта. Медыджыт куйлассэз Кӧч да Юрла районнэзын (Зула ю ольын), Юсьва районісь Кимина грезд дорын да Гайна районісь Данилова посад дынын. Пласттэслӧн кызаыс 0,5-сянь 4 метраӧдз. Адззӧм извесь иззэслӧн ӧтласа ыжда лоӧ 1 млн. т мымда. Лыаэз (песӧккез) быдлаын жӧ эмӧсь. Нія аркмӧмась нёльӧттор кадӧ аллювий да кыссян йы бӧрся пуксьӧссэзынжык. Медся озырӧсь (богатӧсь) песӧккезнас Коми кытшыслӧн ойвыв районнэз. Лунвывлын, Юсьва районісь Дӧйкар да Купрӧс дорын куйлӧны кварца лыаэз, кӧднӧ позьӧ лэдзны стёкло керӧмӧ. Охралӧн зэв бур шогманіннэз пантасьлӧны Кӧс районісь Кордон, Нагорнӧй да Чиркова дынын, а сідзжӧ Юсьва районісь Дӧйкар грезд дорын. Коми кытш озыр и минерал ваэзӧн. Кудымкар да Юсьва районнэзын адззӧмась веськӧтчӧм понда ӧддьӧн лӧсялан ваэз: хлорида-нарияӧсь, сульфата-натрияӧсь, иода-бромаӧсь да сира-ваувтыраӧсь. Позьӧ босьтны бурдӧтчӧм могись и Майкар дорись минерал ва петаніннэз. Климат. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшлӧн климат. Климат Коми кытшын шӧркодь континентвывся: гожумыс кӧть и шоныт, а дженыт, тӧввез жӧ мукӧд воэзӧ сулалӧны ӧддьӧн ни кӧдзытӧсь. Этійӧ позьӧ вежӧртны: кытшыс куйлӧ экваторсянь зэв ылын да и океан доррезсянь абу матын. Сійӧн и руыслӧн тӧвся шонтӧгыс (температураыс) лажмытӧв, а неӧткодьыс тӧвся да гожумся шонтӧггез коласын ӧддьӧн ыджыт. Уна во сьӧрна казялӧмась: январын шӧрӧт шонтӧгыс Коми кытшас -16°С, юль коста - +17°С. Сідзкӧ неӧткодьыс шонтӧгыслӧн лоӧ годнас 33°, а мукӧд воэзӧ медыджыт да медучӧт шонтӧггез коласын неӧткодьыс вермас локны 85°-ӧдз. Кӧть и кытшыс куйлӧ 3000 км-ся ылынжык Атлантика океансяняс, этія океаныс сё жӧ буракодь павкӧ сы климатыслӧ. Годыслӧн кӧдзыт кадӧ рытвыв да лун-рытвыв тӧввез вайлӧны кымӧррез, сы коста пондӧ лымьявны да шоналыштлӧ. А воыслӧн шоныт кадӧ нія жӧ тӧввез чинтӧны руыслісь шонтӧгсӧ да вайлӧны зэррез. Ваэз. Коми кытшын муыс ӧддьӧн ваӧсь. Юэз, тыэз да нюррез татӧн тыр, мыля ваыс усьӧ кымӧрсяняс бура и уна, а пакмӧ муись умӧлькодя. Юэз. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшын юэз Юэс Коми кытшын босьтӧны ванысӧ унажыксӧ кымӧрсянь усялӧмись. Тулыснас лымыс сывлӧ да юэз ыждывлӧны, сія кадӧ медуна ва и кывтӧ. Гожумнас да арнас юэсӧ видзӧны ӧшӧмсянь зэррез, мукӧдкоста нысянь ваыс ӧддьӧн чожа содлӧ да вӧтьлӧ видззез да луддэз, мыйсянь ӧддьӧн умӧль овлӧ му-видз уджаліссезлӧ, эд заптӧм туруныс эта дырни тшыксьӧ. Гожумсӧ да тӧвсӧ юэз юктассьӧны ключчезӧн да мӧднёжа муувтся ваэзӧн. Нагладь ыджыт роль мупытшся ваэзлӧн тӧвнас, кӧр юэз йысялӧмӧсь. Юэз режимын аскодя лоӧ то мый: вит тӧлісь сьӧрна (ноябсянь мартӧдз) нія вевттисьлӧны йыӧн. Йыыслӧн кыза овлӧ 50-75 см. Апрель пондӧтчикӧ юэз оссьывлӧны. Вӧррезын тулысся ва ыждӧ сёрмӧмӧн. Нюраиннэзын ваыс юэзын, тодиль ойланьын, сёрӧнжык жӧ ыждылӧ. Тулысся ыждӧм дырни юэз нӧбӧтӧны ӧддьӧн уна ва, кӧда сы коста не шоча вевттьылӧ ордча муэз. Шуам, Кама дорын сулалан Кӧсвадын нето Старица грезддэз тшӧкыта шедлӧны ва увтӧ 10 лун кеж нето нельки дыржык кежӧ. Сэсся ваыс пондӧ чинны, и кӧркӧ гожум шӧрланяс юыс вӧлись пуксьӧ аслас ӧрӧ. Кытшас 400-ся унажык ю. Невна не быдӧнныс лоӧны Кама бассейнын. Ачыс Кама ю кытшыс му кузя котӧртӧ рытвывсянь асывланяс, а сылӧн вожжэс (притоккез) артмӧтӧны кытшыслӧ быдӧс ю везӧт (речнӧй сеть). Шульга вожжэс (Весляна, Лупья, Леман) ӧктӧны ва Ойвыв мыссэзісь, а веськыттэз (Иньва, Кӧсва) – Камайыв вылынінісь. Иньва вожжезісь колӧ казьтыштны Кува, Велва, Юсьва, Исыв. Кӧсва вожжезісь медкузьӧсь - Лолӧг, Лопва, Янчер, Онолва, Сэпӧль, Юм. Весляналӧн медыджыт вожӧн лоӧ Сьӧдъю. Тыэз. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшын тыэз Тыэз Коми кытшын этшаӧсь, и куйлӧны нія ойланьынжык – Кама ольын, шульга вадӧрас. Унажык тыыс – ю дорсяӧсь. Нія аркмӧны юыслӧн важ ӧрын, лоӧны джын тӧлісь кодьӧсь, кузьмӧса нето лента кодьӧсь. Нія чукыля-викыляӧсь, куйлӧны кузь векнит кырассэзын да ыджыт ва коста йитчывлӧны юыскӧт. Сэтшӧм тыэз абу ыджытӧсь. Паськыта нылӧн шӧркодяс 80-100 м, кузяныс – 1-12 км, пыдына 5 метрася ылӧжык оз судз. Медыджыт ны коласіь Нахты: кузяыс 12 км, паськытаыс 100 м гӧгӧр. Ю кодь нюжалӧм, сія и лоӧ Тимшор юыслӧн важ ӧрнас. Васӧ Нахты босьтӧ ордча нюррезісь, а ва ыждикӧ – Тимшор юись. Нахтысянь лунланьын нюжалӧ Кривчи ты, ордчӧн сія жӧ нима грездкӧт. Кузьта сылӧн 10 км, пыдына – 2 м. Кывтытас сія паськыт да ляпкыт ӧрнас йитчӧ Камакӧт. Ой-асывланьын Кривчи тысянь эм неыджыт гӧгрӧса Тундра ты, а сысянь рытланяс аркмӧмась сэтшӧм тыэз: Улын Старича (Пятигоры грезд дорын), Вылын Старича (сэтшӧм жӧ нима грезд дорын), Вежаты (Гайналӧ панытын), Леман ты (Леман ю кывтытын), Валаужом (Усть-Чикурья грездлӧ паныт). Сэтшӧмӧсь жӧ юдорся тыэз, кӧть и бура учӧтжыкӧсь панталамӧ Кӧсва, Иньва, Весляна оллезын. Медгырисьӧсь ны коласын аркмӧмась Юсьва районын, Купрӧс посад дынын. Юдор тыэзся эмӧсь и сэтшӧм тыэз, кӧдна аркмисӧ му вевдӧрын важся лажмалӧммезын, кӧр кыссян йы (ледник) сылікӧ ны кузя котӧртіс ваыс. Этатшӧм тыэзӧн лоӧны Вадты да Оныл. Нія куйлӧны Коми кытш ой-рытвылын, Порыш да Утьва юэзлӧн ваюканінын, дзибья вӧр да нюррез коласын. Вадты – Коми кытшын медыджыт ты. Ва вевдӧрыс – 370 га, кузяыс – 3 км, паськытаыс – 2 км. Пыдӧсыс лыаӧсь (песӧка), ваыс вадӧрын югыт, а 4-5 м пыдынаэзын пемыт. Ваыслӧн шонтӧгыс гожумсӧ шӧркодя овлӧ +18+20°С. Вадтысянь асывланяс куйлӧ Оныл ты, сылӧн диаметрыс 1 км-ся не унажык. Вадӧррез нюрсялӧмӧсь, торфсялӧмӧсь. Этія тыись петӧ Оныл ю, кӧда усьӧ сэсся Веслянаӧ. Пруддэз. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшын пруддэз Коми кытшын 70 пруд гӧгӧр. Нія не быдлаын ӧтмымдаӧсь. Медуна пруддэз Юрла да Кӧч районнэзын. Медыджыттэз коласісь лыддісьӧ Кува пруд Кудымкарын. Татісь босьтӧны ва карын оліссез понда. Уна пруддэзын быдтӧны чери, мукӧдас чериалӧны, мукӧд дорас шоччисьӧны отир: тульӧтчӧны да уялӧны. Лыддиссьӧ, пруддэз пӧ Коми кытшын тшыксьӧны, нюйтсялӧны, пороммэз жагӧник разьсьӧны. Пруддэзын абу быдлаын сӧстӧм ваыс, сійӧ грязьӧсьтӧны назёмӧн. Кама вавидзанін Коми кытшланьӧ петӧ рытвыв дорнас. Татӧн аркмӧмась Иньва да Пожва курьяэз, кытӧн сулалӧны порттэз: Усть Пожва да Майкар. Нюррез. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшын нюррез Сійӧн, мыля Коми кытшыс куйлӧ волькытінын, ваыс кымӧрсянь усьӧ унаӧв, а пакмӧ сія муись умӧля, татӧн и аркмӧмась ӧддьӧн уна нюррез, медуна ойланяс да шӧрӧттяс. Нюррезісь унажыкыс вевдӧрся нето вуджанаӧсь. Паськыт нюррез куйлӧны Важты да Онолва тыэз гӧгӧр, Утьва да Порыш ю йыввезын. Паськыт да кузь видзӧн нюжалӧны нюррез Кама шульга вадӧр пӧлӧн, Тимшор, Лупья, Леман дорезын, Весляна йыввезын. Нюррезлӧн этія чукӧр шусьӧ Гайна нюррезӧн. Уна нюр эм Кама да Кӧсва коласын ва юканінын (Селиш, Солым, Булач). Нежык гырись нюррез куйлӧны Кӧсва да Лолӧг коласын, а сідзжӧ Чус, Янчер да мукӧд ю йыввезын. Коми кытш лунвылын, кытӧн вундалӧм мыса-кыраса вевдӧрыс сетӧ вевдӧрся ваэзлӧ мымдакӧ дренируйтчыны, нюррез етшажыкӧсь. Невна не быдӧнныс - увдӧрся нюррез, васӧ кыскӧны грунтісь. Куйлӧны нія Иньва бассейнын да ыждананас абу гырисьӧсь. Нюррезын адззисяс ӧддьӧн уна буртор мортыслӧ. Шуам, торф (сія медуна аркмӧма Коми кытш ойвылын - 85%), ягӧда иннэз (туримоль, пув, сьӧдягӧд, вежъягӧд, лӧзъягӧд), веськӧтчан туруннэз, вӧралан да ытшкисян угоддёэз, пода йирсяніннэз. Нюррез орсӧны ва видзан роль, но вӧр кералӧм шогья не токӧ поснялӧны юэ, но и нюррез косьмӧны; нія лоӧны сё етшажыкӧсь, чинӧны ягӧда иннэз. Коми кытш лунвылын кынымӧкӧ увдӧрся нюрресӧ нагладь косьтӧмась, нюрсялӧм видззесӧ бурсьӧтӧмась, но бурсьӧтӧм видззез бӧрся пыр тай видзӧтны колӧ. Мупытшся ваэз. Коми кытшын муас пырӧтӧма 150-ся унажык осьта ва нуан пӧвсттэзӧдз – кыдзи вевдӧрсяэзӧдз (нёльӧттор кадсяэзӧдз), сідз и пыднынжыккезӧдз (палеозой кадсяэзӧдз), нія абу ӧтмоза минералсялӧмӧсь. Ваыс этна осьтаэзісь сідз-ту бур и лӧсялӧ сетавны отирыслӧ. Но йӧзыс унажыксӧ ва босьтӧ ӧшмӧссэзісь, кӧднаын куйлӧны вевдӧрся ваэз. Нія нешоча нятьӧсьмӧмӧсь кыдз гортся, сідз и кӧзяйство шупкӧттэзӧн (нитраттэз, нитриттэз). Коми кытшын эмӧсь кынымкӧ куйланін веськӧтчан ваэзлӧн. Медтӧдсаӧсь ны коласісь адззӧмась Майкарын да Кудымкарын. Хлорида-натрия ваэсӧ татісь торйӧтӧны тодиль перем коми типӧ, кӧда понда аскодянас лоӧ иод, бром, бор да сира ваувтырлӧн ыджыт сукмӧм. Мусиннэзз. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшын мусиннэз Быдмассэз. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшын быдмассэз Вӧр пода. Унажык сы йылісь видзӧт: Перем ладорись Коми кытшын вӧр пода Коми кытшыслӧн ыджытжык тор вӧрсялӧма, сійӧн и фаунасӧ татӧн аркмӧтӧны вӧрын олісь подаэз. Медся аскоддяӧн сы понда лоӧ то мый: кытшас сорасьӧмась Азияись да Европаись фаунаэз, мыля кытшыс куйлӧ кык му тор ӧтлаасянінын. Морт сідз жӧ мӧдкодсьӧтӧ татісь пода пӧлӧссӧ, эд сія кералӧ вӧр, весӧтӧ видззез, лэдзӧ вӧрӧ лёкби да с.о. Татӧн паськалӧны асыввыв Европаись вӧрын олісь подаэз. Кыкгыжья йӧлӧнвердіссез коласын ветлӧны вӧрмӧссэз да кӧррез. Вӧрмӧс (йӧра) олӧ омӧн. Сійӧн, мыля видз-му уджалӧм паськалӧ, энӧ подаэсӧ вештӧмась ойвывланьӧ. Нія гажӧн овмӧтӧны том тэлляӧн быдмыштӧм вӧркерассэз да палёжжез, кытісь адззӧны бур вердас. Сэтӧн, кытӧн паськалӧмась нитшшез, ойвыв районнэзын олӧны кӧр табуннэз. Медбура радейтӧны нія веретяэз Вадты, Оныл да Тундра тыэз гӧгӧр. Сибирись Коми кытшӧ пыравлӧ косуля, но вердчаныс сылӧ татӧн етша, лымыс пыдынӧв, да и лёквиррез-яйсёйиссез уськӧтчӧны, сійӧн и оз кольччы сія миянӧ дыр кежӧ. Яйсёйиссез коласын медгырисьыс – руд-гӧрд ош. Ошез татӧн унакодь и олӧны нія кытшас быд ыджыт вӧраинын. Не весь ошыс сьылӧтӧма коми фольклорын, пуктӧма Коми кытш да Перем ладор вужпассэзӧ, да дыр кад сьӧрна вӧлі дорьян увтын. Ошыс олӧ дзибья сьӧд вӧррезын, выскыррез да шаттяэз коласын. Нешоча сійӧ позьӧ пантавны пуягӧда яггезын да ӧмидзӧн тырӧм палёжжезын. Нія ошшез кытшын бура йылӧмась, нія уськӧтчӧны горт пода вылӧ. Сійӧн отирыс пондісӧ бӧра ошавны. Кытӧн вӧрыс вежласьӧ ыббезкӧт олӧны кӧиннэз. Медуна нія лунвыв да шӧрӧт районнэзын. Татӧн кӧин и керӧ медуна умӧльсӧ отирыслӧ, сійӧн и сы сьӧрын кыйсьӧны жӧ. Руччез пантасьӧны Коми кытш пасьта омӧн. Тӧвнас этія яйсёйисьыс ӧддьӧн уна вийлӧ шыркоддьӧм йириссезӧс, гожумнас сёйӧ геббезӧс да чеччассезӧс, куталӧ кайезӧс да кӧччезӧс. Унажыксӧ кытшын олӧны гӧрд руччез, етшажык панталан сивӧйесӧ, сьӧддэз пыравлӧны токӧ ӧті-ӧтіӧн. Перем ладорись Коми кытшлӧн статус. e="preserve">Коми кытшлӧн вужпасПерем ладорлӧн вужпас Перем ладорись Коми кытш — ассяма статуса мувывтор Рочму Федерацияись Перем ладорас. Ӧння статус Коми кытшыслӧ вӧлі пуктӧма 2007 годӧ апрель коста, кӧр Перем ладор понда туйдӧттэз лэдзись ӧксян (Законодательнӧй собраннё) пыртіс оланӧ Перем ладорлісь Устав. Коми кытш йылісь Уставас баитсьӧ VIII да IX юкӧттэзын. Уставись 35 параграф сьӧрті Коми кытш пырӧ Перем ладорӧ, кыдз мувывторӧн веськӧтлан юкӧт, кӧдалӧ сетӧма тодиль статус. Коми кытшыслӧн мувывторыс (территория) кольччӧ сы ыжда жӧ, мый ыжда вӧлі Перем лапӧвкӧт ӧтлаасьтӧдз. Перем ладор понда туйдӧттэз лэдзись ӧксянын Коми кытш нимсянь баитӧны кык морт, кӧднӧ бӧрйӧны ӧті манадата кык бӧрьян кытшын. Коми кытшын Перем ладор юраліссезлісь шуӧммесӧ пыртӧ оланӧ Перем ладорлӧн Коми кытш делоэз сьӧрті министерство. а) Кытшын кӧзяйство да социаль сфера зорӧтӧм, отирыслӧ бур олан лӧсьӧтӧм. б) Кытшын канму (государство) юраліссезлісь шуӧммесӧ оланӧ пыртан органнэзлісь удж ӧтувтӧм. в) Перем ладорлӧн юралан да Кытшись муниципал юкӧттэзлӧн асвеськӧтлан органнэз коласын ӧтласа удж ӧтувтӧм. г) Кытшын Федерация да Перем ладор нимсянь лэдзӧм программаэсӧ оланӧ пыртікӧ отсасьӧм. д) Роч му Федерация да Перем ладор туйдӧттэз сьӧрті мӧдік моггез тыртӧм, кӧдна павкӧны Коми кытшыс тодиль статуслӧ. Коми кытш делоэз сьӧрті министерствонас веськӧтлӧ Перем ладорлӧн министр, кӧда лоӧ Коми кытшын юралісьӧн. Мортыс пырӧ Перем ладорӧн Веськӧтланӧ (правительствоӧ). Вежны сійӧ вермӧ Перем ладорлӧн губернатор, Веськӧтлансӧ юралісь вӧзйӧм сьӧрті. Кытшын министрыс вермӧ уджавны ӧтік восянь вит воӧдз. - лӧсьӧтлыны да пыртлыны олӧмӧ канмулісь тодиль программаэз перем коми этнос видзӧм понда, коми отирлісь кыв да культура зорӧтӧм понда; - ловзьӧтны да зорӧтны коми отирын басӧк берся да кипод уджжез керны кужӧм; - керны сідз, медбы зорамисӧ комиӧн паськыта юӧртан везӧттэз, медбы коми отирлӧ Роч му туйдӧттэзӧн лӧсьӧтӧм ыждаын позис кывзыны-лыддьӧтны да паськӧтны юӧррез ас кыв вылын; - керны сідз, медбы аркмисӧ да уджалісӧ канму нимсянь ладорыслӧн велӧтан да культура керкаэз, кӧдна видзӧны да зорӧтӧны коми отирлісь аскылӧм, да отсавны ны уджжезлӧ Роч му Федерация да Перем ладор туйдӧттэз сьӧрті. Перем ладорись Коми кытшын веськӧтлан кылӧн лоӧ роч кыв. Сыкӧт ӧтлаын веськӧтлан керкуэзын позьӧ баитны и комиӧн (перем коми кыв вылын). Петракар. Петрака́р нето Пи́тер () — этӧ кар Рочмуын, Ленинград лапӧвлӧн юркарыс. Петрушин (Кӧчладор район). Петрушин — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын учӧтик грезд (деревня). 2006 воӧдз сія вӧлі Кӧч сельсоветын. География. Петрушиныс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-рытвылӧ 12 км ылынаын. Ордча грезддэз. Петрушиныскӧт топ, асыввыв дорас, сулалӧ ыджытжык Лобоз грезд, рытвылас 1,5 км ылынаын — Гаинчи. Мытын сідзжӧ грезддэз Каз, Дурӧв, Шорша да Шипичинчи. Отир. Петрушинын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн чинӧма невна не нёлись. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ 6 морт, кӧдна видзисӧ ?? горт (1970 годӧ грездас вӧлі 22 морт). Петрынёвчи (Юсьва район). Петрынёвчм (рочӧнжык Петрунёва) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас учӧтик грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Велва ю дорын. Петрынёвчыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Петшӧр. Петшӧр () — этӧ быдмас. Корнас позьӧ петшӧрасьны. Печора (кар). Печора — Коми Республикаын кар, Печора районлӧн шӧрин. Кар муэз – 34 кв. км. Оліссез 46 884 морт. Карыс сулалӧ республика ойвыв-асыввылын, Печора ю веськыт вадӧрын, кытӧн юсӧ вуджӧ Ойвыв кӧрттуй магистраль. Координатаэз 65°08’ в.п. и 57°13’ а.к. Печорасянь Сыктывкарӧдз 588 км ылына. Карас – юдорся ыджыт порт, кӧрттуй станция, аэропорт. Посёлок Печора аркмис 1937–1942 годдэзӧ Ойвыв Печора кӧрттуй нюжӧтікӧ. 1940–1941 воэзӧ пондісӧ лӧсьӧтны туйкериссез понда посёлок Печора станция дынын (кан нимсянь осьтӧм 1950 годӧ) да юдорся порт Канин дорын. 1949 годӧ январ 18 лунӧ кыкнан оланінсӧ ӧтлаӧтісӧ да аркмис Печора кар. Печора карын вӧлі Войвыв Печора ИТЛ (1950 восянь – Печора ИТЛ), кӧдӧ пӧдналісӧ 1959 годӧ. Пукаліссезлӧн лыдыс сибӧтчыліс 59 сюрс морт дынӧ. Печора (ю). Печора (яран моз: Санэро˝ яха) — Коми Республикаын да Яран кытшын ыджыт ю. Сія лоӧ 1809 км кузя, а сылӧн бассейныс 322 сюрс км² ыжда. Туй. Печораыс пондӧтчӧ Ойвыв Урал вылын, Коми Республика лунвыв-асыввыв пельӧсын, и перво котӧртӧ лунвыв-рытвылӧ. Йывсяняс Унья уссёӧдз сія керӧсвывся ю кодь. Якша дорын (кӧр сыӧ усяс Волосница), юыс кежӧ ойвывланьӧ да кывтӧ Печора улынінӧттяс Усвавомӧдз. Усва уссё бӧрас Печора кежӧ рытвылас, кык ыджыт кӧджжезӧн паськыт чукыль аркмӧтікӧ. Сылӧн ӧрыс татӧн вовлӧ кык километра пасьтаӧдз, а оляс петӧны ота видззез (ластаэз). Чилимдін дынын, сыӧ Пижма да Чилим усьӧм бӧрын, Печора бӧра кежӧ ойвывлань. Татӧн сылӧн паськыт уйтыс (поймаыс) кырӧтӧм уна вискӧн (татісь отир нійӧ шуӧны "шаррезӧн") да тыкӧлаэз. Аслас уссёсянь 130 км ылынаын Печора вожьясьӧ – аркмӧны асыввыв сос ("Ыджыт Печора") да рытвыв сос ("Учӧт Печора"). Кывтытын, Нарьянамар гӧгӧрын юыс аркмӧтӧ 45 км пасьта дельта да сідз и петӧ Печора вом пырйӧт Печора саридзӧ. Саридзсяняс вӧтлан визуввез вовлӧны ю кузя лунвылас Ишым посадӧдз. Гидрология. Тыртчӧ Печораыс быдмоза, унажыксӧ сылан лымӧн. Ыджыт ва пондӧтчӧ апрель помын – май пондӧтчикӧ, максимум овлӧ май шӧрсянь (шӧрӧт визывтӧмын) июнь пондӧтчытӧдз (кывтытас). Гожумнас да тӧвнас ваыс ямлӧ. Гожумся ямлӧмсӧ июль шӧрсяняс августӧдз нешоча костіавлӧны зэррез, кӧдна увья ваыс бӧра лэбӧ. Ваыслӧн шӧркодя видзӧмыс уссёас 4100 м³/с. Кынмӧ Печораыс октяб помын, оссьӧмыс пондӧтчӧ катытсяняс да эта коста йыыс уналаӧттяс поромитлӧ юсӧ. Экономика. Пырся уйӧтӧмыс позяна топ Мылдінӧдз, тулыснас да арнас – Уньядінӧдз. Саридз судноэз вермӧны кайлыны Нарьянамарӧдз (110 км ылынаын уссёсяняс). Печора район. Печора район () — веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Печора карын. Печорасяняс Сыктывкарӧдз 588 км ылына. Районыс аркмӧтӧм 1941 годӧ. Медодз (1959 воӧдз) шусис Кожва район. География. Печора районыс 28,9 сюрс км² ыжда. Куйлӧ Коми Республика ойвыв-асыввылын. Межаасьӧ Вуктыл да Сӧснагорт районнэзкӧт лунвылын, Изьва районкӧт рытвылын, Ускар каркытшкӧт ойвылын, Инта каркытш да Йӧгра кытшкӧт асыввылын. Климат Печора районас – шӧркодя континентвывся: татӧн овлӧны кузь да лёккодь тӧввез, а гожуммес дженытӧсь да ыркытӧсь. Шӧрӧт шонтӧг лоӧ январ коста −19,3 °C, июль коста +15,4 °C. Год сьӧрна шӧрӧт шонтӧгсӧ лыддьӧны −2,5 °C. Енӧжваыс ӧтік во сьӧрна усьлӧ 580 мм мымдаӧн. Медыджыт юэз районас – Печора да сылӧн вож Кожва. Мӧдік кузькодь юэз: Лыжа, Луза, Изъяю, Ыджыт да Учӧт Сыняэз, Вангыр, Вяткина. Колана шедтассэз: мусир, лыа, кӧдза, лыа-кӧдза сорас, извесняк, кирпич сёй, арргиллиттэз да суглиноккез кирпич аркмӧтӧм понда. Клямшор гӧгӧрись (Печора шульга ладорын) аддзисӧ муувтся дубыт ваэзлісь ыджыт куйланін. Вӧрыс Печора районас – ойвыв парма, унажыксӧ лысъя пуэза. Районын куйлӧ «Югыд ва» нима националь парклӧн тор. Эм кынымкӧ нюрвывся заказник, кытӧн видзӧны дубваэз, кайезлісь поздісяннэз, туримоль да мырпом быдманіннэз. Ихтиология сьӧрті заказниккез лӧсьӧтӧмӧсь Сыня да Печора юэзӧ, татӧн дорйӧны дона черилісь олан да кульманіннэз (ком, нельма, чими) Печора карсянь 13 км ылынаын Каменка ю дорын эм геология сьӧрті ассяма казьмӧтан: важ породаэзлӧн петанін. Местаыс ӧддьӧн гажа да кыскӧ дынас туристтэзӧс, сы понда сійӧ нельки шуӧны Печора дорись Альпаэзӧн. История. 1936 февраль 25 лунӧ Коми асвеськӧтлан ладорын вӧлі аркмӧтӧм Печора кытш, шӧриныс – Усвавомын. 1941 март 11 лунӧ РСФСР-ись Медвылын Советлӧн Президиум аслас указӧн лӧсьӧтӧ Кожва район, шӧриныс – Кожвавомын. 1943 нояб 26 лунӧ Кожва районсянь янсӧтӧны Вӧркута да сы бердісь муэсӧ. 1949 январ 18 лунӧ посёлоккез Канин да Печора ӧтлаӧтӧмӧн вӧлі лӧсьӧтӧма Печора кар, кытчӧ сія жӧ годӧ март 1 лунӧ вуджӧтісӧ Кожва районлісь веськӧтлансӧ. 1953 годӧ Кожва районсянь янсӧтӧны Инта район. 1959 апрель 27 лунӧ Кожва район дынӧ ӧтлаӧтӧны вештӧм Усвавом районлісь муэсӧ да ӧтласа веськӧтлан юкӧтыслӧ пуктасӧ ним Печора район, шӧрин – Печора карын. 1975 воын Печора райӧнісь лунвыв муэсӧ ӧтлаӧтны вились аркмӧтӧм Вуктыл район дынӧ, а ойвыв муэсӧ (одзжыкся Усвавом районсӧ) бӧра янсӧтӧны да лӧсьӧтӧны сэтчӧ торья Ускар район. Отир. Оліссез Печора районас 2010 во пондӧтчан кежӧ 61,1 сюрс морт (Коми Республикаись 6,4 % отирыс). Карын да кароккезын олӧны быдсӧн 51,4 сюрс морт, мӧділаын – 9,7 сюрс морт. 2002 вося гижӧтӧм дырни 68,9 % оліссезісь вӧлісӧ рочӧсь, 15,4 % – комиӧсь, 7,6 % – украинса, 1,9 % – беларуссэз да 1,0 % – тотара. Веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс – Торлопов Василий Александрович. Веськӧтланыслӧн адрес: 169600, Печора кар, Ленинград туй, 15. Факс (82142) 747-44. Районісь советын медыджыт Ведрицкас Виктор Иозасович. Янсалӧм. Печора районӧ пырӧны 15 веськӧтлан юкӧт: нёль карму да дасӧтік посадму. Оланіннэз. Печора районын ӧні 32 оланін: ӧтік кар (Печора), куим карок (Кожва, Путееч да Изъяю), 17 посёлок, кык посад (Яранкурья да Соколов) да ӧкмыс грезд. Экономика. Ӧні район пырйӧт мӧдӧны лӧсьӧтӧны мусирнуан гум «Ямал – Европа». Печора район аркмӧм Печора ю да ойвывся кӧрт туй вожасянінын. Нӧббесӧ (груззэсӧ) кыскалӧны кӧрттуй да ю кузя, а сідзжӧ вертолёттэзӧн. ОАО «Печорскӧй речнӧй порт» уджалӧ маршруттэзын: Печора – Вуктыл, Печора – Изьва, Печора – Ускар, Печора – Нарьянмар. Уджаинылӧн эм этася лэдзӧг (лицензия) видзны кӧдзалісь кык шогманін, кытісь сія шедтӧ да вузалӧ кӧдзасӧ. Ю кузя нӧббесӧ кыскалӧны сідзжӧ ОАО «СК Печорскӧй речнӧй пароходство» (маршруттэс: Печора – Ускар, Печора – Чилимдін, Печора – Нарьянмар) да ЗАО «ВиД» (нӧббез кыскалан маршрутыс Печора – Нарьянмар да отирӧс нӧбӧтан маршрут Печора – Озёрнӧй – Печора). Ӧні нюжӧтӧны авто туй Ухта – Печора – Усинск: лӧсьӧтӧмась ни Ыджыд Каменка ю вевдӧрӧт пос, осьтӧмась ветлӧмсӧ кык зумыт пос кузя (Марьёль да Чикшин юэз весьтӧт). Талун кежӧ помалӧмась федераль туйлісь тор Чикшин да Берёзовка коласын (16,4 км кузя). Энія уджаиннэс тырмӧтӧны йӧвнас Печора карись бюджетвывся сферасӧ (больничаэз, челядь саддэз, школаэз), ӧтлаын чулӧтӧны му-видз уджаліссезлісь ярманкаэз, сетӧны мед отирыслӧ асланыс оланіннэзын. Район му вылын эм сэсся крессяна-фермеррезлӧн вит кӧзяйство (Краснӧй Яг, Соколов, Яранкурья, Кедровӧй Шор посёлоккезын). Нія йылӧтӧны сюра гырись пода, высьтісьӧны да вузасьӧны йӧлӧн, быдтӧны да вузалӧны картов да мӧдік карч. Велӧтчан. Печора районын отирӧс велӧтӧм могись уджалӧны 50 артмӧтӧмин (учрежденнё). 24 школаодзся велӧтанінын быдтіссьӧны 3006 посни челядёк (65-ӧс быдтӧны пондӧтчан школа-садын). Эм 12 шӧрӧт школа (ны коласын ӧтік гимназия), нёль под школа, 6 пондӧтчан школа-сад; быдсӧн ныын велӧтчӧны 5678 морт. Печора карын уджалӧ Челядь понда кужӧттэз (искусствоэз) сьӧрті школа (филиалыс эм Кожваын), кӧдаись 65 кытшоккезын велӧтчӧны 2200 морт. Печораын медыджыт велӧтчанін – Индустрия-экономика сьӧрті техникум. Татӧн 16 быдкодь уджжезӧ пондӧтчан тшупӧтын да 4 специальнось сьӧрті шӧрӧт тшупӧтын велӧтчӧны сюрсся унажык морт. 2009 годсянь ИЭТ-ӧ осьтӧмась коставлӧмӧн велӧтчан юкӧттэсӧ эшӧ кык специальнось сьӧрті: «керкуэз да мый да вептӧм и видзӧм», «электро поззэз, веззэз да системаэз». Техникумлӧн эм 11 велӧтчан корпус, товарлэдзан ӧння комплекс, сёян лӧсьӧтан цех, кык магазин, «Дебют» нима шырсянін. Печора карын эм и Ю кузя уйӧтісьӧ велӧтанін. 2006 годсянь сія лоӧ филиал туйӧ Ва коммуникацияэз сьӧрті унивеситетлӧн (Петракар). Этӧ – ыджыт велӧтчанін, кӧда вермӧ лӧсьӧтны бур специалисттэзӧс ю флот понда. Сылӧн ӧння материальнӧй база: паськыт жыррез, бытшӧма лӧсьӧтӧм кабинеттэз, компьютеррезӧн кык класс, лабораторияэз, мастерскӧйез, уйӧтан тренежёррез, тренажёррезӧн зал, лямпаэз видзан база, озыр библиотека, мезей, ӧтуволанін. Велӧтанінсис лэдзӧм отир уйӧтӧны судноэз Рочму 23 бассейнын да му югыт саридзӧт быдкодь паськытаэзын. Сія жӧ велӧтанінас удж сьӧрті содтӧт велӧтчан босьтӧм могись быд во ыждӧтӧ тӧдӧммесӧ да кужӧммесӧ ю транспортын не ӧтік сё уджалісь. Культура. Карын оліссезлӧн эм «Досуг» нима ӧтувтчӧм, кытӧн 22 гажӧтан коллективӧ пырӧны 293 морт. «Досуг»-ыс под вылын сідз жӧ уджалӧны интерессэз сьӧртьі куим клуб да йӧзколасісь квать котыр. Карын оліссезлӧн эм и «Центр досуга и кино» нима ӧтувтчӧм, кӧда борд увтын 25 клубчужӧма котыр. Оланіннэз коласісь «Меридиан» нима ӧтувтчӧм видзӧ 21 филиал Печора районісь быдкодь оланіннэзын. Печора районісь библиотекаэз ӧтувтан системаӧ пырӧны 22 библиотека: 6 – карись да 16 – район пасьтаись. Аркмӧтӧны виль чужӧма небӧгаиннэз: библиотека-клуб Берёзовкаын (1997) да библиотека-музей Соколовын (2004). Печораись история сьӧрті асладор музей ӧктӧ, видзӧ да сетӧ тӧдмасьӧм понда отирлӧ важ кадсянь кольччӧм бурсӧ, быдтӧ йӧзын радейтӧм ыджыт да учӧт чужанін дынӧ, саймӧтӧ морттэзлісь асьнысӧ гражданаӧн кылӧмнысӧ. Кужӧтэз сьӧрті школаын (Печора) эмӧсь юкӧттэз – скрипка, баян, гитара, аккордеон, домра, балалайка, фортепиано, кужӧттэз, театр. Филиаллэс остӧмӧсь Кожваын да Кӧджорӧмын. Спорт. Печораись ДЮСШ видзӧ стадион, И. Кулаков нима спортасянін, кытісь уялан бассейн лыддисьӧ Рочму ойвыв-рытвылын 10 медбур бассейн коласын. Нысся сылӧн эм куим спортбаза (Рытвыв туй, 43; Гагарин туй, 47а; Печора туйколас, 110). Масс-медиа. Печора районын СМИ уджалӧны роч кыв вылын. Петӧ быдлунся газета «Печорское время». Недель вылас ӧтпыр лэдзӧны газетаэз «Волна» да «Новая волна». Шочыника петӧ «Добрая газета города Печора». Уджалӧ ООО «Телерадиокомпания ‘Волна-плюс’», кӧда лӧсьӧтӧ телевидзӧм кабель пыр да эфир пырйӧт. Сысся электрон масс-медиа коласын ООО «Телекомпания ‘ТВ-Блиц’», радиостанцияэз «Европа плюс Печора» да «Радио Шансон». Пешнигорт (Кудымкар район). Пешни́горт — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын коми посад. География. Пешнигорт посад сулалӧ Иньва ю дорын, Кудымкар шöринсянь рытвылӧ 6,7 км ылынаын (автобусöн кö мунны, 15 минутаöн локтан). Посадсяняс Кудымкарыс бура тыдалö. Ордча оланіннэз. Пешнигортыскӧт ордчӧн куйлӧны сэтшӧм: ойвыв-рытвылын – Вуровчи да Чикув, ойвылын – Баран, асыввылын – Юковчи да бокынжык Сергина, лунвылын – Сопрон, лунвыв-рытвылын – Сопонко, Борисовчи да Амон. Ландшафт. Мувевдöрыс лажмыт да волькыт, токö юланьö муыс пöліньтчöм. Муыс кöс, нюррез абуöсь. Местаыс осьтöм, невна не быдладорас куйлöны ыббез да видззез. Ордча деревняэз бура тыдалöны. Иньва юыс öддьöн чуклясьö да, аркмöмась быдкодь старицаэз (шуам, Заречнöй старица), кытöн олö сякöй чери. Посад кузя котöртö Чукыляшор (сійö эшö шуöны Никулинскöй речка). Эм кык вежа ключ, кöднö отирыс обикодитöны: Кротас да Паськыт пожум увтын. Эм эшö ключ могильник дынын, а почтаын ключыс косьмöм. Посад дорын садитöмась кык лисвеня яг да суспуа яг. ("Яг"нас татісь отирыс шуöны керöс). Пешнигортісь яггез бура быдмöмась ни да öддьöн басöксьöтöны пейзажсö. Посад гöгöр быдмöны и мöдік пуэз: кӧз, кыдз дмд. Лёка йылö понуль (верӧс). Посад ладорын пантасьöны ошшез да кӧиннэз. Янсалöм. Пешнигорт посад тэчӧм кынымкö торись. Иньва ю сайын куйлö Заречнöй Пешнигорт (кöдö гумагаэзын лыддьöны торья грездöн), ю веськыт вадöрын куйлö ачыс Пешнигорт, туй вевдöрын – Никулина, туй увдöрын – Прокина да Починок, сэсся эмöсь Крот, Паськыт Пожум, Ключ да Тепляк. Посадын туйез. Тодильнöй посадас абу. Колö кö öксьыны, отирыс чукöртчöны магазин дорö. История. Пешнигорт гӧгӧрись археологгез адззӧмась VII–IX да VIII–XI веккезся куим казьмӧтан. Пешнигортлісь нимсö роччез первуись казьтыштӧмась 1647' во ("деревня Верх Инвы реки на Пешнигорте"). Посадӧн сія лоöма 1896' годӧ, кӧр татчӧ лэптöмась Стефан нима пуовӧй вичку (пӧдналӧм 1930' воэзӧ). Сія жӧ восянь татӧн пондöмась овны монашкаэз (медодз общинаӧн), а 1905' годö оссяс инькаэз понда Стефан нима быдса монастыр, кӧдӧ пӧдналасӧ советтэз пуксьӧм бӧрын. 1926' во посадас осьтöмась Коми кытшын медодзза челядьсад. 1933' годö татчӧ лӧсьӧтöмась челядькерку № 1, а 1941' во – школаодзся челядь понда керку (сэсся № 2). 1929' восянь Пешнигортас уджалöма колхоз «К заветам Ленина» («Ленинскӧй завет», «Заветы Ленина»), кӧда 1951' январ 29' лунӧ вӧлі гырисьмӧтӧм (ӧтлаӧтісӧ кык сельхозартель), а сёрӧнжык сійö пыртӧмась «Россия» колхозӧ (öні СПК «Рочму»). Одзжык Пешнигортын вӧлі Пешнигорт сельсоветлӧн, сэсся сельсовет вештöмась Кекурö, а 2006' во пондöтчикö, виль роч туйдöт сьöрті, вöлі аркмöтöм Степановчи посадму, кытчö Пешнигортыс талун и пырö. Веськöтлöм. Талун Пешнигортыс лыддисьö Перем ладорись Коми кыштшын да пырö Кудымкар районсис Степановчи посадмуö. Влась нимсянь посадас баитö Степановчи посадмуись главнöй специалист Хозяшева Раиса Валентиновна. Кудымкарсянь кынымиськö недель вылас кайлö полицияись участковöй. Пешнигортын уджалö Роч почталöн юкöт №619545 да Роч сбербанклöн сберкасса. Отир. Олöны Пешнигортын пешни́гортса. Татісь öтік мортöс шуöны пешни́гортісь нето рочöнжык пешни́гортскöй. 1834' годӧ Пешнигортын оліссез вöлöмась 293-а, 1926' годӧ – 604-а. Сэсся отирыс лоисӧ унажык. 2009' во пондӧтчикӧ Пешнигортын лыддьöмась 898 мортöс, кöдна видзöмась 301 горт. Эта дырни Заречнöй Пешнигортсö лыддьöмась торйын (67 морт, 28 горт). Пешнигортын оліссез комиöсь, баитöны комиöн. Роччез эмöсь жö, но етша. Öні том отирыс велöтöны челядьнысö баитны токö рочöн. Кöзяйство да быт. Медыджыт посадас — СПК «Рочму»лöн. Эм ферма, кытöн видзöны высьтан мӧссэз. Кöдзöны сортовöй сю. Отирыс асьныс видзöны пода. Кöркö мöссэс вöлöмась 130 юр, а 2010' во кежö кольччöмась токö 33 юр. 2011' годö мöссэсö бöра пондöмась видзны унажык — 40 юр. Отирыс быдтöны карч, тшакьялöны, ягöдалöны. Медшöр туйыс Пешнигортас асфальта, мöдіккез гравийнöйöсь нето куш му. Уна отирлöн эм асланыс машина. ветлöны автобуссэз. Эм кык сувтчан да нёль маршрут — 115, 155т, 188, 121. Кудымкарöдз мунны 15 минут. Пешнигортса видзöтöны телевизор, радио абу. Интернет эм школаын, но оссьö умöля. Посадсянь позьö баитны мобильникöт (МТС, UTEL дмд). Эм гортся да öтласа телефоннэз. Быт службаэз абуöсь. Шырсьыны да мый да отирыс ветлöны Кудымкарöдз. Посадыс эм ФАП. Карсянь вовлöны терапевт да педиатр. пешнигортсалöн лöсьöтöм ас посад да Юковчи коласын. Кырасöн шойна янсöтöм кыкö: Важ могильник (матынжык Пешнигорт дынö) да Виль могильник (Юковчиланяс). Велöтан. Öні Пешнигортын эм шöрöт школа (осьтöм 1885' годö) да сылöн филиаллэз: челядьясли да челядьсад. Кöркöся пондöтчан школа посадісь пöдналöмась. Одзжык школаын вöлісö классэз А (коми) да Б (роч), сэсся, челядьыс лоисö етшажык да, классэз öтлаöтöмась. Неважын шöрöт школаын нач дугдöмась велöтны коми кыв, мыля аймамыс пондöмась сетны челядьнысö Кудымкарись школаэзö, мед не велöтны комисö. 2011/12' восянь мöдöны осьтны коми кыв сьöрті факультатив. Посадын эм челядькерку (кытöн видзöны и поснит челядьсö). Культура. Апрель вылын овлö Голев нима эстафета. Сэк жö школалун. Одзжык посадас сулалöма вичку, кöдö 1930' воэзö пöдналöмась, а неважын разьöмась. 2011' май 9' лунö сы местаö сувтöтöмась перна да шуöмась лэптыны вичку вились. Отирыс порйöтöны Розосво, Масленича да Стречалун. Пиктовка (ю). e="preserve">Пиктовка — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн шульга вож. Пиктовка – ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю уссёын сулалӧ Пиктовка грезд. Пипу. Пипу () — корья пу тополь увтырись, бадь гортісь. Пипуыс быдмӧ Евразия пасьта шӧрӧт да сайкыт климата муэз вылын. Пистӧг. Пистӧг () — этӧ кай. Питю Ӧньӧ. Питю Ӧньӧ (Зубов Андрей Никифорович, 1899–1937) — коми гижись, велӧтісь, поэт. Гижис перем комиӧн. Перем коми литературалӧ под пуктіссезісь ӧтік. Олантуй. Питю Ӧньӧ шогмис нояб 25 лунӧ 1899 воӧ Кудымкар районісь Иньвайыл посадын. Велӧтчис горт школаын, сэсся Юрлаын пондӧтчан велӧтчанінын. 1919–22 воэзӧ уджаліс телеграфистӧн, кысъяліс армияын. Велӧтчис Сыктывкарся Коми институтын. 1926 воын помаліс Перемись университет, велӧтчӧм сьӧрті – биолог. Уджаліс Кудымкарись педтехникумын ӧтӧртӧдӧм сьӧрті велӧтісьӧн, сыбӧрын — Коми окрисполком бердісь туялан бюроас. 1934 воӧ помаліс Перемын НИИ-лісь аспирантура да Мӧскваын Мичурин нима институтісь курссэз. Вӧлі СССР-ын гижиссез йитчӧмсь членӧн. Сентяб 8 лунӧ 1937 годӧ сійӧ пуксьӧтісӧ, шуисӧ отирлӧ умӧль керисьӧн да вийисӧ. 1956 воын нимсӧ сӧстӧмтісӧ. Творчество. Питю Ӧньӧ – Перем коми литература аркмӧтісь. Медбура сійӧ тӧдӧны кыдз лирикӧс да фолькор ӧктісьӧс. Первуись гижис да лэдзис кывбурресӧ 1922 годӧ, кывбуррезӧн небӧг ас дырни петіс 1929 воын. Пьеса «Пемыт ой пыр» вӧлі сувтӧтӧм Коми кытшись драма театрын. Уна гижис велӧтчан небӧггез, уна вуджӧтіс роч да коми (зыряна) кыв вылісь. Пицунда. Пицунда — этӧ кар Абхазияын, Гагра районын. Повост (Вишера район). Повост (язьвин: "Повост";) — этӧ посад Рочмуын, Перем ладорлӧн Вишера районын. Пожва посадму. e="preserve">Пожва посадму (рочӧнжык: Пожвинскӧй сельскӧй поселеннё) — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Аркмис кӧркӧся Пожва да Кама сельсоветтэсӧ ӧтлаӧтӧмӧн. 2009 во кежӧ татӧн вӧлі нёль посёлок да вит грезд (деревня). Оліссез – 4559 морт, гортвидзаннэз 1953-а. Посадмуись шӧрин – Пожва посёлокын. Веськӧтланлӧн адресыс: 619185, Пожва, Совет туй.18. Тел. (834246) 2–43–92, 2–43–87 Юралісьыс – Попов Петр Дмитриевич, сы одзын вöлі Мелюхин Николай Васильевич. Пожум. Пожум () — пожум котырись лысъя пу увтыр. Полва (Кӧсваӧ усян ю). ="preserve">Полва — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Полвалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Юыс уссёын сулалӧ Комсомольскӧй посёлок. Полва нима юэз эм и мӧділаын Коми муын. Польска. Польска нето Полякму (поляк кыв вылын: Polska,) — поляк отирлӧн республика, ыджыткодь канму Европа шӧрын. Канму поляккезлӧн лоис 966 годӧ, кӧр ӧксай Мешко I пыртчис Христосаэз коласӧ. Полякму ӧштіс мезмӧтсӧ 1795 воын, кӧр сійӧ янсӧтісӧ ас коласаныс роччез, немеччез да австрияккез. Вились мезмыт канмуӧн Польскаыт лоис 1918 годӧ, кӧр разьсисӧ Роч да Немеч империяэз. Ордчӧн Полякмукӧт ӧні куйлӧны татшӧм канмуэз: Немечму, Ческо, Словенско, Украина, Беларусь, Летува да Рочмулӧн анклав Калининград лапӧв. Ойвылас канму петӧ Балты саридз дорӧ. Пон. Пон () — сія горт пода. Мортлӧн ёрт. Пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, пон котырӧ, кӧин увтырӧ. Порошволь (Кӧсладор район). Порошво́ль (рочӧнжык По́рошова) — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын грезд (деревня), кӧть мукöдыс шуӧны сійӧ и посадӧн. Порошволь куйлӧ Кӧс посадсянь ойвыв-рытвылӧ 20 км ылынаын, Сым ю дорсянь лунвылӧ ӧтік километра ылынаын, Пятигорланьӧ мунтӧн автотуйсянь веськыт ки вылас, ыббез коласын. Кӧркӧ татӧн вӧлі Порошволь сельсоветлӧн шӧрин. Ним йылісь. Талуння отирыс шуӧны да, Порошовасӧ пондӧмась сідз шуны роч "пороша" 'усян лым, падера' кывсянь. Важынся "Порошволь" нимсӧ талун етша кин и тӧдӧ, коть А. С. Кривощёкова-Гантман дырни важ отир кужӧмась эшӧ висьтавны веськыт этимология: Порош воль — Порош нима мортлӧн воль (ректас). Ордча грезддэз. Порошволь дынсянь медматын олан пункт — Несӧль грезд, кӧда сулалӧ Порошвольсянь лунвыв-рытвылӧ ӧтік километра ылынаын (автотуй кузяс сэтчӧ муннытӧ 1,5 км — автобус сувтчанінсянь медодз ойвылӧ, сэсся кежны шульга ки вылӧ). Кыкнан деревня коласын куйлӧ ӧтласа шойна. Сійӧн, мыля Несӧляс не садик, не школа, не магазин, не почта, не мый абу, несӧлёвчиыс вовлӧны пыр Порошвольӧ. Лунвыв-асыввылас трасса кузя куим километра ылынаын сулалӧ Маскаль деревня. Ойвылас медматын грезд, Дасморт (ӧні йӧзтом ни), сизим километра ылынаын. Асыввылас ӧддьӧн ни ылын — Солым. Вӧрынжык, лунвыв-рытвылас, кӧркӧ вӧлӧмась сэтшӧм учӧтик грезддэз, кыдз Новосёл (30 км ылынаын) да Собачка (35 км ылынаын). Сэтӧн олӧмась сваль роччез, кӧдна ӧні вуджисӧ Порошвольӧ. Янсалӧм. Грезд шӧрӧттяс мунӧ ыджыт кырас: асыввылас сысянь куйлӧ Мыс, кӧдӧ унажыксӧ лыддьӧны торья грездӧн, рытвывланьын – ачыс Порошвольыс. Уличаэз. Медыджыт туй грездас мунӧ автотрассасянь ойвывланьӧ, параллель нёжӧн кырасыскӧт, рытвылӧттяс. Медодзза туйвежын — площадь кодь мыйкӧ. Веськӧтлан. Одзжык сельсовет администрацияын пукалӧмась 3 морт. Ӧні ӧтік морт баитӧ отирыскӧт влась нимсянь. Эм милицияись участковӧй. Уджалӧ почта юкӧт № 619435. Отир. Олӧны Порошволяс 122 морт (2009 во пондӧтчан кежӧ), видзӧны 40 горт. Отирыс шусьӧны порошо́вчи. Медодз грездас олӧмась чисто комиэз. Сэсся, война коста, татчӧ локтӧмась роччез, этасянь талун порошовчи коласын эмӧсь и комиэз, и роччез. Унажыкыс сё жӧ комиэз. Школаын быдӧнныс кывзӧны коми кыв сьӧрті уроккез. Но мунӧ сёрни коми кывсӧ школаись вӧтлӧм йылісь. Памиллёэз коласын медуна пантасьӧны Щербаковвез, Останиннэз, Жижилеввез. Религия сьӧрті отирыс веськыткылаӧсь (православнӧйӧсь). Мыля часовенка грездын пӧдналӧм, отирыс ветлӧны юрбытны Кудымкарӧ нето Кӧс посадӧ. Экономика. Кӧркӧ Порошвольын вӧлі колхоз. Ӧні колхоз местӧ осьтӧмась пилорама. Вӧрсӧ пӧрӧтӧны унажыксӧ вовліссез (лунвывся отир). Мукӧдыс порошовчи коласісь уджалӧны ны бердын. Асьныс оліссез пӧрӧтӧны жӧ вӧр, керӧны сруббез да вузалӧны Кыдзкарланьын. Керкуэз быдӧнныс керӧмӧсь пуись. Эмӧсь кык патераа керкуэз да торья гоз понда керкуэз. Грездын эм куим магазин, ӧтікыс сельпо, а кыкыс частнӧйӧсь. Йӧзӧс кыскалӧ автобус Кӧс—Пятигор (ветлӧтӧ вильлунӧ да петничаӧ). Эм тодильнӧй сувтчанін. Озыржык порошовчилӧн эмӧсь ас автомобиллез, кынымкӧ трактор. Туйез вевттьӧмӧсь кӧдзаӧн нето щебёнкаӧн. Отирыс уна вӧралӧны. Угоддёэз эмӧсь Собачка ладорын. Кыйлӧны кӧччезӧс, таррезӧс, сьӧлаӧс (дзугӧн). Ошшезӧc озо кыйӧ, мыля мӧссэзӧс нія вийлӧны шоча. А кӧиннэзкӧт бура пессьӧны, лёка пода джагӧтӧны да. Культура. Порошвольын эм нетыр шӧрӧт школа, кӧдалӧн важ керкуыс сулалӧма 1925-28 (?) восянь. 12 км сайсянь ордча грезддэзісь челядьыс вовлӧны татчӧ велӧтчыны. Кӧркӧ грездын вӧлі приют (Кӧсладорын сэтшӧмыс нач ӧтік и вӧлӧма). Сэсся приютсӧ пӧдналӧмась, а сы керкуӧ меститӧмась школа. Порошволяс эм кык библиотека (посад понда да школа понда), ДК клуб (сельскӧй библиотекаыс сэтчин). Школаын осьтӧм музей. Вежалуннэзісь медбура порйӧтӧны масленича: март коста быдӧс район понда лӧсьӧтӧны гажсӧ, кӧть и не быд год. Сьылісь чукӧрӧн быдкодь фестиваллез вылӧ, Кӧсӧ да кытчӧ да, сьывнытӧ ветлӧны велӧтіссез. Спорт. Порошвольын эмӧсь площадкаэз футболӧн да волейболӧн орсӧм могись. Ордчӧн, ДК клубын уджалӧ спортзал (волейбол, баскетбол да теннис). Кӧсладор чемпионатын волейбол сьӧрті порошовчи неӧтпыр вермывлісӧ. Быд во гожумнас томпӧлӧс лун кежӧ Порошвольӧ вовлӧны пятигорчи орсны волейболӧн да футболӧн. Порошволь сельсовет. e="preserve">Порошволь сельсовет — 1918-2004 воэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 6 оланін, да оліс 550 морт. Шӧрин – Порошволь грезд. 1930 во кежӧ Порошволь сельсоветын вӧлісӧ деревняэз: "Порошволь, Собачка, Новосёл, Кашпальник, Несӧль, Мыс, Исайӧв, Маскаль, Светлича." Сэсся сы увтӧ пырисӧ муэз вежӧм Панин сельсоветісь: грезддэз "Панин, Трипанӧв, Откань, Войвыл, Дарӧв, Дасморт, Баранӧв". 2005 годсянь кӧркӧся Порошволь сельсовет пыртӧмась Кӧс посадмуӧ. Португал. Португал (порт.: Portugal,) — важынся канму лун-рытвыв Европаын, Ибер кӧдж вылын. Межаасьӧ ойвылас да асыввылас Эспаннякӧт, рытвылас да лунвылас петӧ Атлантика океан дорӧ. Канму пырӧ ӦВК-ӧ, Ӧтласа Европаӧ да НАТО-ӧ. Проньчи (Юсьва район). Про́ньчи — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ неылын Иньва ю дорсянь. Проньчиыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Пув. Пув нето пуягöд () — этӧ быдмас, ягӧдсӧ сёйӧны. Пузым (ю). ="preserve">Пузым — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Онолвалӧн шульга вож. Пузымлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны олан иннэз: Демидовка, Пузым. Пуксипи сельсовет. e="preserve">Пуксипи сельсовет — 1918-2004 воэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. 1930 воэзӧ татӧн вӧлі 4 олан ин: "Пуксипи, Вольвыл, Варыш, Важыб". 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 3 оланін, да оліс 541 морт. Шӧрин – Пуксипи посад. 2005 годсянь кӧркӧся Пуксипи сельсовет пыртӧмась Кӧс посадмуӧ. Пунктуация. ="preserve">Пунктуация — туйдӧттэз, кӧдна сьӧрті сёрникузя шӧрын да сы помын сувтӧтсьӧны косталан пассэз. Пывсян. Пывсян (рочӧнжык: баня) — отирыслӧн ас вывтыр весӧтӧм понда керку. Пывсянын пывсьӧны. Быдкодь йӧзлӧн пывсяннэз аскодяӧсь. Пыш. Пыш () — этӧ быдмас. Одзжык сыись печкисӧ дӧра Пятигор сельсовет. e="preserve">Пятигор сельсовет — 1918-2004 годдэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор да Гайна районнэзын. 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 7 оланін, да оліс 292 морт. Шӧрин – Пятигор грезд. Пятигор сельсовет вӧлі лӧсьӧтӧм 1918 годӧ, быдсӧн татӧн сэк вӧлі 16 грезд (деревня). 1926-1969 воэзӧ сельсовет пырлӧма Гайна районӧ. Сыбӧрын сійӧ вуджӧтісӧ бӧр Кӧсладор районӧ. 2005 годӧ виль реформа сьӧрті Пятигорись сельсоветсӧ вештӧмась, а грезддэсӧ пыртісӧ Кӧс посадмуӧ. Разин (Кудымкар район). Разин — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Олӧны Трошеввез, Никулиннэз. Эм пондӧтчан школа, медпункт. Вӧлі библиотека. Ӧні Разиныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Рогов Николай Абрамович. Рогов Николай Абрамович ("Рогов Ӧврам Микӧв"; роч: "Рогов Николай Абрамович") (1825–1905) вӧлі вӧр видзисьӧн Строганов именнёын Иньва дорись дачаын. Сія осьтіс туй Перем Коми кыв велӧтӧм понда. 1860 воӧ сылӧн петіс коми кывлад йылісь «Опытъ грамматики пермяцкаго языка» нима небӧг, а 1869 годо Петракарын лэдзисӧ и кывкудсӧ ("Пермяцко-русскій и русско-пермяцкій словарь"), кӧда вылын сія уджаліс 1849 восянь. Кывкудас Роговыт пыртома 8100 гӧгӧр кыв. Романшор (ю). ="preserve">Романшор — неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Романшор дорын ӧні олан иннэз абуӧсь. Ромыния. Ромыния (ром.: "România" [romɨˈni.a],) — ромын отирлӧн канму асыввыв Европаын, Карпат керӧссэзын да ны дорын. Ромыннэзлӧн мӧд горт му – Молдова – куйло Ромыниясянь асыввылын. Мӧдік суседдэс: Украина асыввылас да ойвылас, Мадьярму да Сӧрбия рытвылас, Бӧлгария лунвылас. Лунвыв-асыввылын республика петӧ Сьӧд саридз дорӧ. Роч буркывья вичку. Роч буркывья вичку (РБВ, "Мӧскваись патриархат") (роч "Русская Православная Церковь, РПЦ") — буркывья кристӧса вичку Рочмуын, Украинаын, Чочком Рочмуын да Молдоваын. Роч кыв. Роч кыв — тайӧ Рочмулöн да Беларусьлöн каналан кыв, Казахстанлöн, Кыргызстанлöн, Абхазмулöн да Лунвыв Ирыштонлöн веськӧтлан кыв. Рочму. Рочму (тыр нимыс: Роч Федерация, Российскӧй Федерация) — медпаськыт канму Мушар вылын. Куйлӧ Европа асыввылын да Азия ойвылын. Роч Федерацияӧ пырӧны Коми Республика да Перем ладор, коми отирлӧн горт муэз. Роч Федерациялӧн канкар – Мӧсква. Канмуын юралӧны президент да премьер-министр. Президентын Рочмуас ӧні пукалӧ Путин Владимир, премьер-министрӧн уджалӧ Медведев Дмитрий. Веськӧтлан ютыр Роч Федерацияын – Ӧтласа Рочму. Ртуть. Ртуть (Hg) — сія химияись 80-ӧд ӧтувтор. Металл, эзісь рӧма. Топытаыс - 13,546 г/см3. Сылӧтан шонтӧг - 234,28 К. Рудзӧг. Рудзӧг () — этӧ быдмас. Отирыс выжынсянь кӧдзӧны сійӧ да быдтӧны сю понда. Руч. ="preserve">Руч вӧджжасьӧ Руч нето миян руч () — вӧй пода. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, пон котырӧ, руч увтырӧ. Тушаыс унажыксӧ 60—90 см кузя, бӧжыс — эшӧ 40—60 см кузя. Ручыс овлӧ 6—10 кг сьӧкыта. Рытвыв. ="preserve">Рытвыв — нёль му ладорись ӧтік. Аркмӧ "рыт" да "выв" кыввезісь, мӧднёж шуны: ладор, кытӧн шонді овлӧ рытнас. Коми пас — Р, отиркостись — W ("west"). Сӧрбия. Сӧрбия (сӧрб кыв кыв вылын Ср̀бија,) – славян (сӧрб) отирлӧн канму лунвыв-асыввыв Европаын, Балкан кӧдж вылас. Кыв сьӧрті сӧрббез вачкисьӧны хӧрваттэзлань да босняккезлянь, кывныс нылӧн, позьӧ шуны, ӧткодь. Мезмыт канмуӧн Сӧрбия лоис 1878 годӧ. 1918 восянь сія вӧлі медыджыт тор Югослав королевствоын, 1944 годсянь югослав федерацияын (СФРЮ). 2006 воын федерациясис петіс медбӧрья республика Цӧрнагора да Сӧрбия бӧра кольччис ӧтнас. 2008 годӧ Сӧрбиясянь торйӧтчис Косов ладор, кӧда лоис асшӧр канмуӧн, но Сӧрбия сійӧ оз признайт. Талуння Сӧрбия межаасьӧ Македониякӧт да Косовкӧт лунвылын, Бӧлгариякӧт да Ромыниякӧт асыввылын, Мадьярмукӧт ойвылын да Хӧрватскакӧт, Босна-Герцеговинакӧт и Цӧрнагоракӧт рытвылын. Сӧснагорт район. Сӧснагорт район () – веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Сӧснагорт кар. Сӧснагортсянь Сыктывкарӧдз 345 км, Уква карӧдз 15 км. Районыс аркмӧтӧм 1979 нояб 29 лунӧ. География. Сӧснагорт районыс 16,5 сюрс км² ыжда. Куйлӧ Коми Республика шӧрын. Межаасьӧ Изьва да Печора районнэзкӧт ойвылын, Вуктыл районкӧт асыввылын, Мылдін да Кулӧмдін районнэзкӧт лунвылын да Уква каркытшкӧт рытвылын. Медыджыт ю районас – Изьва, кӧда дорын сулалӧ Сӧснагорт. Районас котӧртӧны Изьвалӧн медыджыт вож Айюва, Уква (уссё гӧгӧр) да Сьӧдъю, а сідзжӧ Печоралӧн шульга вож – Льӧмъю. Район куйлӧ вӧр отын. Лысъя породаэз коласын унажыкыс пожум, кӧз, лисвень да ньывпу. Кӧрья вӧрын быдмӧ кыдз да ловпу. Пармаын уна тшак да ягӧд, йылӧ звир-пӧтка. Лыддьӧмась 50 гӧгӧр вид йӧлӧнвердіссез да 100 мымда вид кайез. История. Районыс аркмӧтӧм нояб 29 лунӧ, 1979 годӧ, Уква карсӧветісь янсӧтӧмӧн. Отир. Оліссез Сӧснагорт районас 49 790 морт (2009 во кежӧ). Ны коласісь карын олӧны 28 103 морт (81%). Йӧзыслӧн тшӧкыта 3,5 морт/км². 2002 вося гижӧтӧм дырни районын олісӧ роччез 75 %, комиэз 10 %, украинса 6 %, беларуссэз 2 %. Политика да веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс Леонов Игорь Викторович. Веськӧтланыслӧн адрес: 169706, Сӧснагорт кар, Зоя Космодемьянскӧй туй, 17. Факсыс (82149) 505-07. Янсалӧм. Район янсӧтчӧ 10 веськӧтлан юкӧт вылӧ.Татӧн эм куим карму да сизим посадму. Оланіннэз. Сӧснагорт районын 21 оланін: ӧтік кар (Сӧснагорт), кык карок (Улыс Одес да Войвож), 12 посёлок, ӧтік посад (Уквавом) да вит грезд. Самара. Самара этӧ ыджыт кар Рочмуын, Самара лапӧвлӧн канкарыс. Сан Марино. Сан Марино (,) – учӧтичок канму Европа лунвылын, Аппенин кӧдж вылын. Европаын сія медваж канму. Быдладорсянь кытшӧвтӧм Итальяӧн, куйлӧ регионнэс Эмилия-Романья да Марке коласын, неылын Адрия саридзсянь. Канму янсӧтчӧ ӧкмыс кастелло вылӧ. thumb Саран. Саран — кар Рочмуын, Мордвалӧн канкар. Сарчик (вежалун). ="preserve">Сарчик (язьвин "сарчик"-сырчик, татар. - сыерчык) этӧ коми язьвин вежалун. Май 9 (22) лунын, Никола лунын. Саха кыв. e="preserve">Саха кыв нето Якут кыв - якут отирлӧн чужан кыв, Якут (Саха) Республикаын веськӧтлан кыв. Пырӧ тюрки кыв увтырӧ. Свердлов лапӧв. Свердлов лапӧв () – Роч Федерация видзантор. Куйлӧ Урал сайын, пырӧ Урал федерал кытшӧ. Ордчӧн Свердлов лапӧвкӧт куйлӧны: ойланьын – Коми Республика, ойвыв-асыввылын – Йӧгра кытш, асыввывлын – Тюмень лапӧв, лунвылын – Курган лапӧв, Челяба лапӧв да Башкыр Республика, рытвылын – Перем ладор. Мувывторыслӧн ыжда – 194,8 сюрс км². Оліссез – 4 394 866 морт (2010). Свердлов лапӧвлӧн веськӧтлан шӧрин – Катькар. Медыджыт юралісьыс Свердлов лапӧлын – губернаторыс. Ӧні губернаторын пукалӧ Мишарин Ӧльӧксан Сергеевич. Свердлов лапӧв вӧлі аркмӧтӧм 1934 годӧ Урал лапӧв разикӧ. Ӧння визиррезын олӧ 1938 восянь, кӧр сысянь торйӧтчис Перем лапӧв. Ним. Свердлов лапӧв шусьӧ сідз, мыля сылӧн шӧрин Катькарыс, лапӧв аркмӧтікӧ (1934 годӧ), шусис Свердловскӧй. Катькарсӧ нимтӧмась Свердловскӧйнас Урал вылын революция керись Свердлов Яков Михайлович сьӧрті. 1991 годӧ Катькарыслӧ сетӧмась важ роч ним (Екатеринбург), а ачыс лапӧвыс кольччис Свердлов нимаӧн. Светлича посадму. ="preserve">Светлича посадму (рочӧнжык - Светличанскӧй сельскӧй поселеннё) - веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районас. Светлича сельсовет. e="preserve">Светлича сельсовет – 1982-2004 воэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 4 оланін, да оліс 1066 морт. Шӧрин – Виль Светлича посёлок. Светлича сельсовет 1982 годӧдз шусьӧма Солым сельсовет. 2005 годӧ сельсовет туйӧ лӧсьӧтісӧ Светлича посадму. Секов (Юсьва район). Секо́в — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуын коми грезд (деревня). География. Секов грезд сулалö Иньва ю шульга вадöрын, Карпов посадсянь рытвылö кык километра ылынаын да Юсьва посадсянь ойвыв-рытвылö вит километра (туй кузя кö — 7 км) ылынаын. Сековсянь асфальтируйтöм автотуйöдз (Юсьва—Карпов) колö мунны асыввылö километра мымда. Рытвылас Секов бердын сулалö Проньчи грезд, сы сайын, эшö джын километра кö мунны, петö Ганёвчи. Лунвылас, километра ылынаын сулалö Иньвадор грезд, но веськыт туй сэтчö абу. Туйез. Быдöс туйез да туйколассэз Сековын шусьöны öткодя: Медшöр туй. Веськöтлан. Сековыс пырö Перем ладорись Коми кытшö, Юсьва районсис Карпов посадмуö, одзжык вöлöма Архангельскӧй сельсоветын. Отир. Роч гумагаэз сьöрті Секов грездын 2009' во пондöтчикö олöмась 68 морт, кöдна видзöмась 25 горт. Оліссез шусьöны секо́вчи. Кöзяйство да быт. Сековын эм Карпов сельполöн лавка. Селиш сельсовет. Сыбӧрын аркмӧтісӧ посёлок Бадь Пашня. Селишись сельсоветсӧ вежӧм бӧрын сылісь муэсӧ пыртӧмась Кӧс сельсовет увтӧ. Сентяб. ="preserve">Сентяб Эксай де Берри Часословасын Сентяб этӧ тӧлісь. Сенькашор (ю). ="preserve">Сенькашор – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн веськыт вож. Сенькашорлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю пӧлӧн ӧні олан иннэз абуӧсь. Серва (Лолӧгӧ усян ю). ="preserve">Серва – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Сервалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Вадорыс нюрсялӧм. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю уссё дынын сулалӧ Серва посёлок. Серва (ю). e="preserve">Серва – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – 10 км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Серва дорын сулалӧны олан иннэз: Ыджыт Сер, Учӧт Сер, Плотникова. Сергинашор (ю). e="preserve">Сергинашор – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Овичлӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Сергина грезд. Шӧрлун. ="preserve">Шӧ́рлун (рочӧнжык середа́) — куимӧт лун недель вылас, овлӧ мӧдӧдзлун да нёльӧдзлун коласын. Сибир шӧрись джуджытін. Пожума яг Улісь Тунгуска дорын Сибир шӧрись джуджытін (як. Орто Сибиир хаптал хайалаах сирэ) – Асыввыв Сибирын, Сибир под вылын сулалан джуджытін. Джуджытіныслісь муувывторсӧ янсӧтӧны ас коласаныс Якутму, Краснояр ладор да Иркут лапӧв. Лунвылас Сибир шӧрись джуджытін пыкӧтасьӧ керӧссэзӧ: этӧ Асыввыв Саян, Байкал дорись да Байкал сайись мусюррез. Рытвылын сыкӧт ордчӧн куйлӧ Сибир рытвылісь волькытін, ойвылас – Сибир ойвылісь улынін, асыввылас – Якутму шӧрись улынін. Сибир шӧрись джуджытін понда ассямаӧсь паськыт платоэз да кряжжез. Медыджыт вылына – 1701 м (Путорана плато). Паськыт муэз босьтӧны уна вося кын породаэз, кӧдна Вилюй плато вылын 1,5 км ыждаӧсь (мушар вылас нія медыджытӧсь). Климат Сибир шӧрись джуджытін вылын чорыта континентвывся. Быдмӧны унажыксӧ лисвення вӧррез, лунвылыжык – пожума-лисвення вӧррез да пожума яггез. Джуджытін ойвылас – керӧсвывся тундраэз. Сибир шӧрись джуджытінас мукӧдлаын куйлӧны вӧрстеппез (Кан да Краснояр вӧрстеппез) да степпез (Балаган степ). Джуджытінас эм уна колана шедтас: никель, ыргӧн да кӧрт рудаэз, из шом, графит, из сов, мусир, газ. Сибир джуджытін кузя кывтан-котӧртан юэз нуӧны ванысӧ Ойвыв Йыа океанлань. Медыджыт юэс татӧн: Улісь Тунгуска, Шӧрӧт Тунгуска, Ангара, Лена, Вилюй, Хатанга. Сизь. Сизь () - сія кай, "пуэз веськӧтісь".. Сизьӧр (ю). ="preserve">Сизьӧр – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Сизьӧрлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вож – Каменка. Сизьюр. Сизьюр () – этӧ видз выв быдмас. Силайка (Лолӧгӧ усян ю). ="preserve">Силайка – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Силайкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю уссёын сулалӧ Усь Силайка посёлок. Синтаксис. e="preserve">Синтаксис – кывтэчас да сёрникузя йылісь велӧтӧм. Кыввез йитсьӧны ӧтамӧдныскӧт туйдӧттэз сьӧрті и аркмӧтӧны кывтэчассэз да сёрникузяэз. Нылӧн неӧткодьыс тыдалӧ вежӧртасын и тэчӧмын. Кыв йылісь наукалӧн тор, кӧда велӧтӧ кывтэчассэзлісь и сёрникузяэзлісь тэчӧмсӧ да вежӧртассӧ, шусьӧ синтаксисӧн. Синтаксис пыдына йитсьӧ морфологиякӧт, кӧда велӧтӧ кыввезлісь вежласьӧм. Синтаксис да морфология ӧтлаын аркмӧтӧны грамматика (кыв лад велӧтӧм). Синтаксискӧт тшӧтш велӧтсьӧ пунктуация — туйдӧттэз, кӧдна сьӧрті сёрникузя шӧрын да сы помын сувтӧтсьӧны косталан пассэз. Сия (ю). e="preserve">Сия – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районын. Кӧсвалӧн веськыт вож, уссёыс невунка лунвылас Пуксипи посад дынсянь. Сиялӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – 453 км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Сиякӧт ӧтлаасьӧны Учӧт Сия, Сӧдз Сия, Шӧр Сия да Кыдзью. Словения. Словения (словен кыв кыв вылын Slovenija [sloˈveːnija]) – словен отирлӧн республика лунвыв-асыввыв Европаын. Одзжык республикаыс оліс Югославияын, но 1991 восянь лоис мезмыт канмуӧн. Словения межаасьӧ Итальякӧт рытвылын, Австриякӧт да Мадьярмукӧт ойвылын, Хӧрватскакӧт асыввылын да лунвылын. Словенско. Словенско нето Словакму (словак кыв вылын Slovensko,) – словак отирлӧн республика Европа шӧрын. Мезмыт канмуӧн Словенско лоис 1993 годӧ, кӧр разьсис Ческо-Словенско йитан республика. Ордчӧн Словенскокӧт ӧні куйлӧны татшӧм канмуэз: Австрия, Ческо, Польска, Украина, Мадьярму. Словакму лоис НАТО-ын 2004 март 29 лунсянь. Ӧтувтчӧм Европаӧ сія пырис 2004 май 1 лунӧ, кӧр сія ӧтлаасис и Шенген сёрнитчӧм дынӧ. 2007 декаб 21 лунӧ оссисӧ визиррез, а 2009 январ 1 лунсянь сьӧмнас Словенскоат лоис евро. Ним йылісь. Коми кыв вылын мийӧ вӧзъям гижны канмулісь ним Словенско, кыдз сэтісь отирыс асьныс сійӧ шуӧны (Slovensko). Этія нимыс аркмис сысянь, мыля татӧн важысянь олӧны унажыксӧ словене. Проблема петӧ сысянь, мыля ӧтік айморт ны кыв вылын шусьӧ словак (Slovák), кӧть инька ны моз – словенка, тӧдчанним – словенски). Этасянь мӧдік кыввез вылын канму нимыс аркмӧтӧм "словак" дінсянь (Slovakia дмд.). Коми кылын мийӧ пондам шуны словаккезлісь (словеналісь) канму сідз, кыдз нія асьныс, но мукӧт коста синоним туйӧ пондам гижны универсальнӧйжыка – Словакму. География. Словенско нюжалӧ рытвывсянь асыввылӧ 410 км кузя, а лунвывсянь ойвылӧ 100-190 км кузя. Ӧтласа визирыс Австриякӧт сылӧн 127 км кузя, Ческокӧт 265 км кузя, Польскакӧт 597 км кузя, Украинакӧт 98 км кузя да Мадьярмукӧт 679 км кузя. Визиррез пӧлӧнся юэз: Морава (Ческоланьын да Австрияланьын), Дунава (Австрияланьын да Мадьярмуланьын) да Иполь (Мадьярмуланьын). Словенско ойвылас, асыввылас да шӧрас лэбӧны Карпат керӧссэз. Нылӧн вылынжык торыс шусьӧ Джуджыт Татраэз, кытӧн уна лямпа курорттэз гажа тыэз да оллез коласын. Татӧн жӧ канмуас медвылын чут – Герлаховскӧй штит (2655 м). Лажмытіннэз куйлӧны лунвыв-асыввывся да лунвыв-рытвывся Словенскоын, кытӧн сія петӧ Паннония улынін дорӧ. Медкузь юэз канмуас Дунава, Ваг да Грон. Климат Словенскоын шӧркодь, гожумнас шоныткодь, а тӧвнас кӧдзыт, кымӧра да уль. Янсалӧм. Крайез янсӧтчӧны окрессэз (okres) вылӧ. Быдсӧн Словенскоын ӧні 79 окрес. Совдор (Кардор лапӧв). Совдор (роч "Сольвычегодск") этӧ кар Рочмуын, Кардор лапӧвын. Совдор (Перем ладор). Со́вдор нето Усо́ллё (язьв. Сулдöр) — Перем ладорын кар, Совдор районлöн шöрин. Совкар. Совкар нето Соликамскӧй — Перем ладорын кар. Совкар районлöн шöрин. Ачыс карыс районас оз пыр да аркмöтö торья Совкар каркытш. Сосновка сельсовет. e="preserve">Сосновка сельсовет – 1960-2004 воэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 2 оланін да оліс 455 морт. Шӧрин – Сосновка посёлок. Сосновка сельсовет аркмӧтӧмась 1960 годӧ Чадзӧв сельсоветісь Лолӧг ю кузя муэз янсӧтӧмӧн, а 2005 годӧ сельсоветсӧ Сосновкаись вештісӧ да посёлоккесӧ пыртісӧ Чадзӧв посадмуӧ. Сочи. Сочи этӧ кар Рочмуын, Краснодар ладорын. Степан (Юсьва район). Степан (рочӧнжык Степанова) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас кӧркӧся грезд (деревня). Грездыс пырӧма Карпов посадмуӧ. Степановчи посадму. e="preserve">Степановчи посадму (рочӧнжык Степановскӧй сельскӧй поселеннё) – веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. 2009 во кежӧ татӧн вӧлі 33 олан ин: ӧтік посад (Пешнигорт), куим посёлок – Лӧньгорт (Тихöй), Новосёвскӧй, Перытгорт (Быстрӧй) да 29 грезд (деревня). Оліссез – 5400 морт, кӧдна видзӧны ? горт. Посадмулӧн шӧрин – Степановчи грездын, кытӧн 2009' во пондöтчикö олöмась 540 морт. Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 6619001, Перем ладорись Коми кытш, Кудымкар район, Степановчи грезд, Сазонов туй, 10. Тел. (34260) 5-14-55. Юралісьыс: Овчинникова Раиса Петровна Стер (ю). e="preserve">Стер – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Исывлӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын коркӧ вӧлі Стер грезд (деревня). Стер ю уссёланьын сулалӧ Тукачёв посёлок. Пывсянлун. ="preserve">Пывся́нлун (рочӧнжык субӧ́та) — кватьӧт лун недель вылас, овлӧ витӧдзлун да кресення коласын. Сукан (ю). ="preserve">Сукан – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Суканлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Вадорыс нюрсялӧм. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю вылын эм кык пос. Олан иннэз абуӧсь Суоми. Суоми нето Финму (,) – ыджыт канму Асыввыв Европа ойвылын, суоми отирлӧн горт му. Пырӧ Ӧтласа Европаӧ да Шенген зонаӧ. Ӧтласа мувывторнас Суоми лоис 1809' годсянь, кӧр финнэз муыслӧ дӧнзис автономия Роч империя пытшкын. Октябся революция бӧрын, 1917' восянь Финму лоис мезмыт канмуӧн. Талун Суоми видзӧ визир куим канмукӧт: асыввылас куйлӧ Рочму, ойвыв-рытвылас – Шведму, ойвылас – Норвег. Лунвылас да рытвылас Суоми петӧ Балты саридз дорӧ, татӧн шыль видзӧны Фин курья да Похья курья. География. Европааись мӧдік канмуэз сьӧрті, Суомиыс ыджыткодь. Но, ойвылын куйлӧ да, олісьыс татӧн абу уна. Мувывторыслӧн ыждаыс — 338 145 километра квадрат, а олӧны дзир 5 милион мымда морт. Ордчаӧт: Немечмуын, кӧда пӧшти сы ыжда жӧ, олысьыс лоӧ 80 миллион. Суомиыс видзӧ мувывся визиррез куим канмукӧт: асыввылын — Рочмукӧт, ойвылын — Норвегкӧт, да ой-рытвылын — Шведмукӧт. Эм сылӧн и саридзвывся визиррез. Лунвылын, Фин курья пырйӧт — Эстмукӧт. Рытвылын да лун-рытвылын Суоми да Шведму коласын водӧма Похья курья, кӧда Балты саридз шӧрсянь торйӧтӧма Олан ді чукӧрӧн. Олан діэз Суоми кан увтынӧсь жӧ, но лыддисьӧны тодиль асвеськӧтлана торӧн. Мукӧдкоста Суоми, Шведму да Норвег ӧтлаын шуӧны Скандинав канмуэз, кӧть география ладорсянь дзир Шведму да Норвег олӧны Скандинав кӧджын. Суоми, Шведму, Норвег, Данмарк да Исланд ӧтлаӧтӧны и мӧдік нимӧн: Ойвывся канмуэз. Этадз аркмис сы понда, мыля эна канмуэс лӧсьӧтӧмась Ойвывся совет, и сы пыр видзӧны ӧта-мӧдныскӧт бур йитӧттэз. Сусавожка (ю). e="preserve">Сусаво́жка – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Вежайкалӧн шульга вож. Сусавожкалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Вожыс Сусавожкалӧн – Шатуновка. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Сель, Носков (ӧні отиртӧм), уссёын – Виль Жуков. Сутш (ю). e="preserve">Сутш – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Сутшлӧн кузяыс – 55 км. Бассейныс – 350 км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс – Нисть ю, кӧда усьӧ Сутшӧ шульга ладорсянь. Сутш ю дорын сулалӧ Краснӧй Яр посёлок. Сухум. Сухум этӧ кар Грузияын, Абхазиялӧн канкар. Сывва (Лопваӧ усян ю). e="preserve">Сывва (рочӧн Сылва) – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Метшкӧрӧ усян Лопвалӧн шульга вож. Сылвалӧн кузяыс 21 км. Бассейныс – 40 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Косогор, Треттёв, Перков, Ивашков, уссёын Бражкин. Перем муын Сылва нима юэз тыр. Медыджытыс – Чусвалӧн шульга вож Сылва. Эм сэтшӧм нима ю и нач матын, Юрла районын – Зулалӧн веськыт вож Сылва. Сылваӧн мукӧдкоста шуӧны и Иньваӧ усян Вежайкалісь вож Сывью. Сывью (ю). e="preserve">Сывью (мӧднёж Сыви, Сылва) – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Вежайкалӧн шульга вож. Сывьюлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Мальцов, Паль, Гаврук. Сыктыв (ю). Сыктыв – Коми Республикаын ю, Вынваӧ усян Эжвалӧн шульга вож. Сыктылыс 487 км кузя, бассейныс 17 200 км². Юыс тыртчӧ унажыксӧ сылан лымнас. Ыджыт ва апрель мӧд джынсянь июнь шӧрӧдз. Уссёсянь 318 км ылынаын ваыслӧн шӧркодь ыжда лоӧ 33 м³/сек мымда. Кынмӧ Сыктылыс окяб помын – нояб коста, оссьӧ апрель помын – май пондӧтчикӧ. Воктым, Тыбью, Ыджыд Визин (шульга вадорсяӧсь); Ныдыб, Лӧпъю, Пӧинга (веськыт вадорсяӧсь). Сыктыв пондӧтчӧ Ойвыв мыссэз вылын, Коми Республика да Киров лапӧв визир дорын. Перво котӧртӧ рытвылӧ, уна вож ас пытшӧ босьтӧмӧн. Кывтытын кежӧ ойвылӧ. Ю дорын сулалӧны кык районлӧн шӧрин: Койгорт посёлок да Визин посад, а сідзжӧ Сыктывкар, Коми Республикаись канкар. Сыктыв район. Сыктыв район () – веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Визин посадын. Визинсянь Сыктывкарӧдз 88 км ылына. География. Сыктыв районыс 6 140 км² ыжда. Куйлӧ Коми Республика лунвыв-рытвылын. Межаасьӧ Сыктывдін районкӧт ойвылын, Койгорт районкӧт асыввылын, Луздор районкӧт лунвылын да Кардор лапӧвкӧт рытвылын. Мувевдӧрыс – некрут мыссэза волькытін, медвылын местаэз – 217 метраӧдз. Колана шедтассэз: керамзит сёйез, сотчан сланеччез. Медыджыт озырвын (богатство) районас – вӧр да гӧран муэз. Вӧрас быдмӧ кӧз, пожум, кыдз. Мукӧдлаті панталан ньыв. Тыр звер-пӧтка да чери. Вӧр-ва дорьян муэзӧн лоӧны: туримоля нюр Вожашор, туримоля нюр Поёл вӧрвидзанісь 25 кварталын да Вад ты. Медыджыт ю районас – Сыктыв, кӧда дорын сулалӧ Визин да мӧдік гырисьжык посаддэз. Сэсся эмӧсь юэз: Ичӧт Видзин, Ыджыт Визин. История. Сыктыв район аркмӧтӧм июль 15 лунӧ 1929 годӧ. 1949 воын Сыктыв районісь торйӧтісӧ Койгорт район. Отир. 2009 годӧ Сыктыв районас олісӧ 15,8 сюрс морт. 2002 вося гижӧтӧм сьӧрті татӧн вӧлі 69,4% комиэз, 24,0% роччез, 2,5% украинса да 0,7% беларуссэз. Йӧзыслӧн тшӧкыта – 2,8 морт/км². Веськӧтлӧм. Сыктыв район вылын юралісьыс – Иевлев Владимир Павлович. Веськӧтланыслӧн адрес: 168100, Сыктыв район, Визин посад, Сӧвет туй, 35. Факс (82131) 910-09. Районісь веськӧтланын медыджыт – Мальцев Владимир Викторович. Оланіннэз. Сыктыв районас 79 оланін: 9 посад, 8 посёлок да 62 грезд (деревня). Экономика. 2004 во кежӧ Сыктыв районас промышленнось видзисӧ 30 уджаин да аркмӧтӧмин. Промышленносьын уджалӧны 21,8% (1133 морт) быдӧс уджаліссез коласісь. Этія сфераын быдӧс лэдзӧмись 88% сетӧ вӧр лэдзан-керӧтан комплекс. Учӧт уджаиннэз районас 34-а, татӧн шедтӧны мед 940 морт. Эшӧ 207 морт гижсисӧ вот ӧктан органнэзын ас вылӧ уджаліссезӧн. Сыктыв районас 2004 во кежӧ вӧлі му-видз уджалан вит предприяттё, кыкыс отсалан уджаин, 18 крессяна кӧзяйство, гражданалӧн 4 ас подворьё. Му-видз уджалӧмын быдӧс лэдзӧмыс 2004 во сьӧрна вӧлі 46,5 млн. шайт. 2004 октяб кежӧ районас вӧлі 133 магазин да нёль ӧтласа вердчанін. Культура. Сыктыв районын уджалӧны 15 библиотека да 22 клуб. Петӧ роч кыв вылын «Маяк Сысолы» нима газета. Кебра (Куратово) сиктын уджалӧ асладор музей, быд во татӧн чулӧтӧны медодзза коми поэт И.А.Куратовӧс казьтылӧм понда кывбур гаж, кытчӧ отир вовлӧны республика быдӧс пельӧссэзсянь. Сыктыв районын эм 17 сад-ясли (750 морт челядь) да 17 школа, кытӧн велӧтчӧны 2137 нывка да зонка. 14 школаын велӧтӧны коми кыв. Содтӧт велӧтан керкуэзӧ (ДЮСШ-ӧ, ЦДТ-ӧ, РЦДО филиалӧ) вовлӧны 1000 мымда морт. Сыктывдін район. Сыктывдін район () – веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Выльгорт посадын. Выльгортсянь Сыктывкарӧдз 7 км ылына. Районыс аркмӧтӧм 1929 июль 15 лунӧ. География. Сыктывдін районыс 7404,7 км² ыжда (Коми Республика мувывторись 1,8 %). Куйлӧ республика лунвыв-рытвылын. Межаасьӧ Емдін да Емва районнэзкӧт ойвылын, Кӧрткерӧс районкӧт асыввылын, Койгорт районкӧт лунвылын да Сыктыв районкӧт и Кардор лапӧвкӧт рытвылын. Сыктывдін район пытшкын куйлӧ Сыктывкар каркытш ӧтлаын республика канкарыскӧт. Районсӧ лӧсьӧтӧмась Сыктыв ю уссёын ("Сыктыв дінын"), мыйсянь и аркмс сылӧн нимыс. Медыдджыт ю Сыктывдін районас – Эжва, кӧда вуджӧ районсӧ параллель нёжӧн да кӧдаӧ Сыктылыс и усьӧ. Мӧдік юэз: Пожӧг, Кылтымъю, Лопъю, Нювчим. Мувевдӧрыс – некрут мыссэза волькытін, кӧдӧ торйӧтӧны ю оллез. Юэз коласын мувевдӧрыс пӧшти волькыт. Мусиннэз адзвывсяӧсь, шаргунаӧсь нето нюрвыв шаргунаӧсь. Вӧрыс – кӧзъяин да пожумаин, кыдз, ловпу да пипу сора. Колана шедтассэз: кирпич сёйез, лыа, кӧдза, мергель, мукӧдлаын пантасьлӧны титан да кӧрт. История. XIX векын Сыктывдін му пырлӧма Вӧлӧгда губерняӧ, Сыктывдін да Яренск уезддэзас. Район татчӧ аркмӧтӧмась 1929 годӧ, июль 15 лунӧ. Отир. Олӧны Сыктывдін районын 24,6 сюрс морт. Ны коласын 51,8 % комиӧсь, 39,5 % рочӧсь, 3,1 % украинса, 1,1 % немеччез ja 0,8 % беларуссэз. Веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс – Рудольф Артур Альбертович. Веськӧтланыслӧн адрес: 168220, Сыктывдін район, Выльгорт посад, Домна Каликова туй, 62. Факсыс (82130) 710-42. Районісь Сӧветын медыджыт – Шкодник Александр Михайлович. Оланіннэз. Сыктывдін районын ӧні 49 оланін: 10 посад, посадчужӧма 13 посёлок, 26 грезд. Экономика. Cыктывдін – Коми республикаын медгырись район му-видз уджалӧм сьӧрті. Республиаись 89,4% пода яй, 87,6 % курӧг яй, 75,9% курӧг кольть, 44,5% картов, 85,9% гына кӧмкӧт лэдзӧны татӧн. Эм 5 совхоз, 3 му-видз уджалан кооператив, 2 кайфабрика. Районас уджалӧ валёнки гындан фабрика (сысся республикаын сэтшӧммез абуӧсь), быд во татӧн лэдзӧны 83 сюрс гоз валёнкиез. Вӧр районыс ыджыт озырвын (богатство), муыс 85 % вылӧ вӧрсялӧм, быдтан вӧрыс 65 сюрс м3. Вӧр лэдзӧмын медыжыт уджаиннэз: «Яснӧглеспром» да «Лесозаготовительнӧй компания». Нысся районас заптӧны вӧр и мӧдік фирмаэз: ООО «Лузалес», ООО «Севлеспил» да ОАО «Монди Сыктывкарса ЛПК». Дзоньталӧны да обикодитӧны олан керкуэз асторья уджаиннэз: ООО «Шнагундай», ООО «Благоустройство», ООО «Техжилцентр». Туйезлӧн ӧтласа кузя Сыктывдін районас 359 км. Культура. Сыктывдін районас эм 19 клуб, 20 библиотека, куим музей, районісь культура керку, чужанвужья культураэз сьӧрті шӧрин, отир киподтуй сьӧрті «Зарань» нима шӧрин, кужӧттэз сьӧрті кык школа, музыкаӧ велӧтан школа да киподтуйӧ велӧтан школа. Районын уджалӧны 15 школа, ны коласын 11 шӧрӧт, кык подвыв да кык пондӧтчан. Сэсся эмӧсь сӧдтӧт велӧтан куим шӧрин, 21 сад-ясли да кык интернат. Спорт. Район му вылын куйлӧ республикаись медыджыт стадион (Раиса Сметанина нима). Татӧн чулӧтлӧны лямпаэзӧн котрасьӧм кузя канмуись да йӧзколасісь турниррез Сыктывкар. Сыктывкар – Коми республикалӧн канкар да Сыктывкар каркытшлöн шöрин. Одзжык сійӧ шуӧмась Сыктывдінкар (рочӧнжык Усь-Сысольскӧй). Карыс сулалӧ Сыктыв ю уссёын (дінын), сысянь и нимыс. Отирыс унажыкнас баитӧны рочӧн, кӧть и куимӧт тор оліссес – комиӧсь. Янсалöм. Сыктывкарын эм важ кар (с.ш. шöрин) да сёрöнжык кар дынö öтлаӧтöм ордча оланіннэз - быдкодь карпоммез. Ны коласісь öтікыс – асвеськöтлан район Эжва, кöдалöн эм и аслас карпоммес. Кöзяйство да быт. Промышленность карлӧн мыччалӧм дас отрасльӧн. Леснӧй, деревообрабатывающӧй да целлюлозно-бумажнӧй торлӧ лоӧ квать дас кык процент быдӧс товарнӧй продукциялӧ. Карын быдӧс воын керӧны 254 000 м3 колана пу, 179 000 м3 пиломатериаллэз, 43 000 м3 фанера, 65 000 м3 древесностружечнӧй плитаэз, 370 000 т бумага мымда, 50 млн (м)2 невурӧм материаллэз. Карын мед уна ветлӧны автобуссэзӧн да таксиэзӧн. Сiдзжӧ эм Кӧрттуй вокзал. «Сыктывкар» – тупиковӧй станция, татчӧ локтӧ туй Микунь нима гӧрӧд станциясянь. Ӧні мӧдӧны нюжӧтны туй Сыктывкарсянь Перемӧдз. Сым (ю). ="preserve">Сым – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Сымлӧн кузяыс – 81 км. Бассейныс – 275 км² ыжда. Юыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Сырчик. Сырчик (язьва нёж "Сарчик";) - этӧ кай, мӧд нимыс - пичик. Любнанісь сыспу. Любна́нісь сы́спу нето дженыта сы́спу () – быдмассэзлöн пожум котырись сыспу увтырись лысъя пу. Сэпӧль (Кӧчладор район). Сэ́пӧль (ӧння оліссез шуӧны Сэ́поль) — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). Одзжык татӧн вӧлі Сэпӧль сельсоветлӧн шӧрин. Ним йылісь. Сэпöль грезд шусьö сідз Сэпӧль (рочöн Сеполька) ю сьöрті. География. Грездыс сулалӧ Сэпӧль ю дорын, Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 15 км ылынаын (машинаöн мунны 20 минут етш). Ордча грезддэз. Сэпӧль дынсянь медматын олан ин — Слепӧйӧв, куйлӧ сысянь километра мымда ылынаын ойвылӧ. Сэпӧльсянь рытвылын сулалӧ Кокушка грезд, ойвыв-рытвылас — Кышка да Палькояг, лунвыв-рытвылын — Уржа, ойвыв-асыввылын Сюлькӧв, асыввылын Васькин грезд, а саясжык Гӧрдкурья посёлок. Сэпӧль ю кузя кӧ кайны, петӧ Пӧлӧзайка грезд, сыбӧрын и Кӧч посадыс. Туйез. Эна туйезісь медыджытыс — Медшöр туй. Веськöтлан. Сэпöль грезд пырö Кöчладор районісь Кöч посадмуö. Гредас эм почта керку, но не милиция, не староста абу. Отир. Олӧны Сэпӧльын сэ́пöльчи (öтік морт — сэ́пöлеч, сэ́пöлька). 2009' во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ 427 морт, видзисӧ 132 горт. Эта унажык 1970' во сьӧрті, кӧр татӧн олӧмась дзир 285 морт. Унажык отирыс гишшöны Чугайнов. Оліссес комиöсь, баитöны комиöн. Кöзяйство да быт. Ыджыт уджаиннэз Сэпöляс абуöсь. Отирыс видзöны пода, быдтöны карч, чериалöны, тшакьялöны, ягöдалöны, öктöны веськöтчан туруннэз. Мукöдыс вöралöны. Туйес грездас кыдз и унажыкыс Коми кытшын. Унакодь отирлöн эм ас машинаэз. Кыкись недель вылас ветлö автобус Кудымкарöдз, эм тодильнöй сувтчанін. Сэпöльчи вермöны видзöтны телевизор да кывзыны радио, грездсянь позьö баитны мобильник пыр. Культура. Сэпöль грездын эм челядьсад, пондöтчан да под школа, кытöн велöтöны коми кыв. Эм клуб, кытöн уджалö йöктан кытшок. Август мöдік лунö чулöтöны посадлун. Май 9' лунö порйöтöны казьтылан лун. Сэпӧль (ю). Сэ́пӧль (сідзжӧ шуӧны Сэ́полька) – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Сэпӧльлӧн кузяыс – 78 км. Бассейныс – 418 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожыс – Учӧт Сэпӧль. Сэпӧль дорын сулалӧ Кӧч посад да грезддэз (деревняэз): Пӧлӧзайка да Сэпӧль. Сэтӧр. Сэтӧр () – этӧ быдмас, ягӧдсӧ сёйӧны. Сюзь. Сюзь () - сія кай. Сюйыб. Сюйыб (язьвин "Сьӱйөб";) этӧ грезд Рочмуын, Перем ладорлӧн Вишера районын. Сюрол (ю). ="preserve">Сюрол – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Сюроллӧн кузяыс – 60 км. Бассейныс – 250 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Юыс дорын сулалӧны грезддэз: Чугайнов, Булдыр. Сюрс. Сюрс - лыддьӧс, дас сё. Лыдпасыс - 1000. Сё. Сё ("Дасьесдас") - лыддьӧс, дас дас. Лыдпасыс - 100. Сёрникузя. e="preserve">Сёрникузя — этӧ ӧтік либо кынымкӧ кыв, кӧдна висьталӧны думасӧ быдсӧн. Сёрникузясӧ велӧтӧ синтаксис. Кыв — морттэзӧс ӧтлаӧтан средство. Сійӧ видзикӧ мийӧ ӧтамӧднымлӧ висьталам думаэзнымӧс. Но не торья кыв, не кывтэчас озӧ вермӧ мыччавны думасӧ быдсӧн. Нія сетӧны эмторрезлӧ, ны тӧдчаннэзлӧ да керӧммезлӧ ниммез. Сёрникузяӧн жӧ мийӧ вермам висьтавны торья дума — "Сук туман лэбтісис юр вевдӧрам"; ловкылӧм — "Ми вынаӧсь, чожӧсь и немись ог полӧ"; корӧм, тшӧктӧм — "Кокӧ, кокӧ, эн джӧмдав, нильыг туйын эн нильдав". Сёрникузяын кыввез ӧтлаасьӧны ӧтік прогласӧн, кӧда мыччалӧ думалісь помасьӧм. Сёрникузяын эм под и паськӧтан юкӧттэз. Подсӧ видзӧны кык юкӧт: юракыв да висьтас. Псаськӧтан юкӧттэзӧн лыддьӧны содталан, тӧдмӧтан, тӧдчӧтан. Сы сьӧрті, тыр я подыс торйӧтӧны кыксостава и джынъя сёрникузяэз. Сы сьӧрті, кыным подыс сёрникузяын торйӧтӧны ӧтпӧвса да унапӧвса. Сёрникузялӧн под. e="preserve">Сёрникузялӧн под (предложеннёлӧн основа) – сёрникузясӧ видзан тор. Сы сьӧрті, тыр я подыс сёрникузяыслӧн, торйӧтӧны кыксостава да джынъя сёрникузяэз. Кыксостава сёрникузялісь подсӧ видзӧны юракыв да висьтас. Некытшӧм сёрникузя юкӧтлӧ юракыв грамматика сьӧрті оз увтыртчы. Висьтас увтыртчӧ юракывлӧ. Сёрникузяэзын: "Морт гижӧ" и "Морттэз гижӧны" кадакывлісь-висьтаслісь лыддянсӧ бӧрйим эманим-юракыв лыддян сьӧрті. Сёрникузяэзын: "Ойыс пемыт" и "Ойес пемытӧсь" висьтаслісь-тӧдчаннимлісь лыддянсӧ бӧрйим эманим-юракыв сьӧрті. Висьтас юракывкӧт йитсьӧ лӧсялӧмӧн. Но эта лӧсялӧмлӧн торья вид, сія йитӧ видзан юкӧттэз, кӧдна оз аркмӧтӧ кывтэчас, а аркмӧтӧны сёрникузялісь видзан под. Джынъя сёрникузяын подсӧ видзӧ нето дзир юракыв, нето дзир висьтас. Сёртни. Сёртни () – этӧ быдмас. Сійо быдтӧны карчйӧрын. Тӧв. Тӧв этӧ волӧн кад. Тӧдса пилот. e="preserve">Тӧдса пилот этӧ коми зыряналӧн сьыланкыв. Кыввезыс В.Власовлӧн. Музыкаыс В.Мастеницалӧн. Таганрог. Таганрог этö кар Рочмуын, Ростов лапöвын. Тар. Тар () - сія кай. Ташка (Кӧчладор район). Ташка́ — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). Одзжык сія пырис Сэпӧль сельсоветӧ. География. Ташкаыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвылӧ 16 км ылынаын, Кӧсва ю шульга вадӧрын. Ордча грезддэз. Ташкасянь асыввылын сулалӧны Боголюб, Сальник да Уржа, ойвылас — Кокушка да Пӧлӧзайка, ойвыв-рытвылын — Шорша да Дурӧв, лунвылас — Усь Мельничнӧй. Отир. Ташкаын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн чинӧма нёльпӧв. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ дзир 56 морт, кӧдна видзисӧ 19 горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ Ташкаас вӧлі 201 морт. Тверь. Тверь этӧ кар Рочмуын, Тверь лапӧвлӧн канкарыс. Тиман мусюр. Тиман мусюр (рочӧнжык Тиманскӧй кряж) – Коми Республикаын да Яран кытшын вылынін. Тиман мусюр куйлӧ Роч волькытін ойвыв-асыввылын. Сія нюжалӧ Баренц саридзись Чоша вом дорсянь лунвыв-асыввылӧ Эжва ю йыввезӧдз. Мусюрыс лоӧ кузя да 60- пасьта. Тиманыс янсӧтӧ Рочму ойвылісь улынінсӧ кыкӧ: сы кузя мунӧ ваюкан Вынва бассейн да Печора бассейн коласын. Медыджыт кар Тиман вылас – Уква. А мукӧдлаын отирыс сы вылын олӧ етша. Тиман мусюрас тыр колана шедтассэз: титана минераллэз (Ярега), бокситтэз (Чӧдлас Из), девон кадся базальттэзын куйлан агаттэз, мусир шогманіннэз (Улыс Чудью да Ярега Уква дорын, Лаявож), газ да конденсат (Войвож, Омра), битум, сотчан сланеччез, торф, строитчан иззэз. Ткварчал. Ткварчал этӧ кар Абхазияын, Ткварчал районлӧн канкар. Мӧдӧдзлун. ="preserve">Мӧдӧ́дзлун (рочöнжык то́рник нето вовто́рник) — мӧдік лун недель вылас, овлӧ вильлун да шӧрлун коласын. Трошев Ерчи (ю). e="preserve">Трошев Ерчи (рочӧнжык Трошевскӧй Ерчи) – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Уссёыслӧ паныт сулалӧ Савин грезд (деревня). Туапсе. Туапсе этӧ кар Рочмуын, Краснодар ладорын. Туримоль. Туримоль () – этӧ быдмас, ягӧдсӧ сёйӧны. Коми кылын сылӧн эм уна мӧдік ним: "нюрмоль". Тшӧтшкӧр. e="preserve">Шӧма тшӧтшкӧр мини Тшӧтшкӧр (лат. "Rumex acetosa", рочӧн "щавель кислый") – шомкор увтырись быдмас. Унавося кыкгорта турун. Заыс веськыт, быдмӧ метра вылынаӧдз. Корыс шӧма. Лиссэз вуж дороттяс пукалӧны кузь идззез йылын, ньӧвъёсь кодьӧсь подланяс, дорыс вундавтӧм, кор шӧрӧттяс мунӧ бура тӧдчана сӧн. Ачыс корыс вермӧ лоны 15-20 см кузя. За вылас лиссэз мунӧны сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, идзныс пошти абу. Дзоридзыс ӧтікпӧлаӧсь, мурӧмаӧсь нето гӧрдкодьӧсь, ӧктӧмӧсь цилиндрчужӧма моногам росоккезӧ. Тшӧтшкӧр пантасьӧ Евразияын, Ойвыв Африкаын да Рытвыв Австралияын. Быдлаын сійӧ видзӧны сёян да бурдӧтчан турун туйӧ. Коми муын быдмӧ видззез вылын, вӧр доррезын, вӧр кушиннэзын да пода йирсяніннэзын. Коми отир тшӧтшкӧрсо бура сёйлӧны да тэчлӧны сёянӧ шӧм кӧрыс увья. Ӧшмӧссэз. Ракин А.Н. Краткий коми-русский, русско-коми ботанический словарь. Сыктывкар, 1989. Тыпыв. Тыпыв (Carassius) - сія чери. Тюркия. Тюркия () – тюрк отирлӧн канму асыввыв Европаын да рытвыв Азияын. Аркмис 1920 воэз пондӧтчикӧ, Осман империя разьсьӧм бӧрын. Тюркиякӧт ордчӧн куйлӧны сэтшӧм канмуэз: рытвылас – Бӧлгария да Эллада, лунвылас – Ирак да Сурия, асыввылас – Иран, Азербайджан, Аястан да Картвелму. Тюрккезлӧн республика куйлӧ Мушӧр саридз (лунвылын), Сьӧд саридз (ойвылын) да Эгеида саридз (асыввылын) коласын. Ыджытжык торыс – Учӧт Азия (Анадолу) кӧджын, неыджыт торокыс – асыввыв Фракияын Удмурт Республика. Удму́ртму (,) – удмурт отирлӧн горт му, асъюралан республика, Роч Федерация, пырӧ Волгадор федерал кытшӧ. Удмурт Республика межаасьӧ рытвылын да ойвылын Киров лапӧвкӧт, асыввылын – Перем ладоркӧт, а лунвылын сыкӧт ордчӧн куйлӧны кык мӧдік республика: Тотарму да Башкырму. Асъюралӧм Удмурт муас лоис 1920' нояб 4' лунӧ, республика 1934' восянь. Веськӧтлан. Удмурт Республикаын медыджыт морт – азьмурт (президент). Ӧні (2000 восянь) татӧн президенталӧ роч Волков Ӧльӧксан. Парламентыс шусьӧ Кун Кенеш (рочӧнжык Государственнӧй Совет), медбӧрьяись бӧрйисьӧмась сэтчӧ 2007 годӧ, вермис «Ӧтласа Рочму». Веськӧтлӧ Кун Кенешын Соловьёв Ӧльӧксан. Удмурт Республикаись веськӧтланын юралӧ Питкевич Юрий. История. Медодзза отир пондӧмась овны Кама ладорын VIII–VI сюрсвоын миян эрася одзжык. Ӧні археологгез торйӧтісӧ татісь кынымкӧ культура, кӧднӧ йитӧны перем (коми да удмурт) отир важайезкӧт – ананьинса, пьяноборса, поломса, чупчинчи. XVI векӧ Мӧсква босьтӧма ойвыв удмурттэсӧ ас кипод увтӧ, а лунвыв удмурттэз сё олӧмась Козань ханмуын. Кӧр Гым Иван разис Козань (1552), удмурттэзлӧн быдӧс муэз лоисӧ ӧтік канмуын. 1731 восянь роччез пондісӧ пыртны удмурттэзӧс кристосаэзӧ. XVIII векын – XX век пондӧтчикӧ удмурт муэз куйлісӧ янсӧтӧмӧн Ятка губернияись кынымкӧ уездын. 1920 годӧ, нояб 4 лунӧ В.И. Ленин кырымаліс РСФСР-ісь ВЦИК да СНК-лісь постановленнё, кӧда сьӧрті вӧлісӧ аркмӧтӧмӧсь куим асъюралан лапӧв (автономнӧй облась): калмык, мари да вотяк отиррез понда. Удмурт муын лоис Воттэзлӧн асъюралан лапӧв, кӧда 1932 восянь пондіс шусьыны Удмурттэзлӧн асъюралан лапӧв. 1934 декаб 28 лунӧ СССР-ись ВЦИК шуис пӧртны Удмурттэзлісь асъюралан лапӧвсӧ Удмурт АССР-ӧ. 1991 октяб 11 лунӧ Удмурт АССР-ись Медвылісь Совет лэдзис туйдӧт, кӧда сьӧрті Удмурт му босьтіс виль ним – Удмурт Республика, да лоис «суверен канмуӧн» Роч Федерация пытшкын. Мувевдӧр. Удмурт Республика куйлӧ Шӧрӧт Урал рытвылын, Кама да Ятка бассейннэзын. Мувевдӧрыс – кынымкӧ вылынін да улынін. Медвылын чут (332 м) куйлӧ республика ойвыв-асыввылас Камайыв вылынінын. Медулын чут (51 м) куйлӧ лунвыв-рытвыв ладорын, Тотармукӧт визир бердын, Ятка ю уйтын (поймаын). Климат. Удмуртмуыс куйлӧ контитент пытшкын, сійӧн климатыс понда ассяма лоӧ жар гожум да кӧдзыт уналыма тӧв. Во сьӧрна шӧрӧт шонтӧгыс республикаын вежласьӧ 1,0-сянь 2,5 °C-ӧдз. Медшоныт тӧлысь – июль (+17,5 +19 °C), медкӧдзыт – январ (–14 –15 °C). Максимал шонтӧггез сибӧтчӧны +37 +38 °C дынӧ. Абсолют минимум казялӧмась 1978 декаб 31 лунӧ, кӧр шонтӧгыс лажмавліс −50 °C-ся улӧжык. Ойлунся шӧрӧт шонтӧг овлӧ 0 °C-ся улынжык 160–175 лун сьӧрна, этія период пондӧтчӧ октяб помын да помасьӧ апрель пондӧтчикӧ. Енӧжва усьӧ во сьӧрна шӧркодяс 500–600 мм кыза. Шоныт кадӧ (кӧр шонтӧгыс 0 °C-ся вылынжык) енӧжваыс усьӧ годся суммаись 65–75 %. Медуна енӧжва петӧ июль коста (62–74 мм), медъетша – февраль коста (24–32 мм). Медбура вадӧтчӧ енӧжсяняс республикалӧн ойвыв-асыввыв тор, медумӧля – лунвыв-рытвыв. Лым пуксьӧ нояб шӧрланьын, сёрмас кӧ – декаб пондӧтчикӧ. Медпыдын лымыс овлӧ март шӧрын – 50–60 см кыза. Муыс куйлӧ лым увтын 160–175 лун сьӧрна. Колана шедтассэз. Меддона мупытшся шедтасӧн лоӧ мусир. Адззӧмась 300 млн тонна, шедтӧны быд во 10 млн тонна. Быдсӧн эмӧсь мусирлӧн 114 шогманін, ныись 72 лӧсьӧтӧны, а 32 лӧсьӧтӧмась ни кыскӧм понда. Удмурт муын эм торфлӧн 619 куйланін, ӧтласа ыждаыс – 204,7 млн тонна. Эмӧсь руд да из шом. Медыджыт шома районнэз – Алнаш да Камбарка, пласттэз куйлӧны 1000–1500 м пыдынаын. Медыджыт шогманін – Голюшурма. Республика му пытшкын куйлӧны сідзжӧ извесняк, доломиттэз, строитчан лыа да кӧдза, кирпич керан сёй, строитчан из, песӧка-кӧдза сорассэз. 2009 во пондӧтчикӧ Удмурт Республикаын лыддисӧ колана шедтассэзлісь 369 шогманін да 87 мыччисянін, сы лыдын 433 – строитчан материаллэзӧн. Юэз. Удмуртму куйлӧ Кама бассейнын. Татӧн уна ю да юок, кӧдналӧн ӧтласа кузя вӧлі бы 30 сюрс км. Удмурт Республикалӧн кыкнан медыджыт ю – Кама да Ятка – пондӧтчӧны республика ойвылын, но кынымкӧ километра бӧрті петӧны сы визиррез сайӧ. Йӧз муэзӧт уна сё километра кывтӧм бӧрын нія бертӧны Удмуртмуӧ лунвылӧттяс. Шорресӧ (10 км-ся дженытжыккезӧ) республикаын лыддьӧны 7000 мымда, учӧт юэсӧ (10-сянь 100 км-ӧдз) – 368-ö, шӧрӧт ыжда (100-500 км) да кузьжык юэсӧ – 17-ö. Юэз унажыксӧ тыртчӧны лымӧн. Йысявлӧны нія нояб мӧд джынын, а оссьӧны апрель мӧд джынын. Ыджыт ва пондӧтчӧ апрель шӧрын да видзсьӧ ӧтік тӧлысь дыра ичӧт юэз вылын да 40–45 лунӧн ыджыт юэз вылын. Судноэз ветлӧны токӧ Кама да Ятка кузя. Удмуртмуын 600-ся унажык пруд, медгырисьӧсь Ижын, Воткаын, Камбаркаын да Пудемын. Лунвыв-асыввывсянь да лунвывсянь республика миськассьӧ Вотка да Камакывтыт вавидзаннэзӧн, кӧдна аркмисӧ Кама ю вылас ГЭС лӧсьӧтӧм бӧрын. Ыджыт роль орсӧны муувтісь ва петаніннэз, мыйсянь Удмуртмусӧ шуӧны «ключчез ладорӧн» (удм. ошмесо шаер). Быд во ныись босьтӧны 60 млн м³ ва гортын видзӧм да юӧм понда, а сідзжӧ техника да му-видз уджалӧм понда. Уна мупытшся ваэз Удмурт Республикаын минералаӧсь, нійӧ видзӧны веськӧтчан да бурдӧтчан керкуэзын, кисьтӧны бутыллезӧ. Минерал ваӧн медтӧдчана петаніннэз – Ӟатчаын (сульфата-кальчиа ваэз), Виль Ижын, Кизнерын да Уваын (йода-брома ваэз). Отир. Оліссезлӧн лыдыс 2009 во кежӧ лоис 1 528 500 морт (2002 вося гижӧтӧм дырни вӧлі 1 570 316). Йӧзыслӧн тшӧкыта – 36,3 морт/км², карын оліссез лоӧны 67,8 %. Кӧть титул отирӧн Удмурт Республикаын лыддисьӧны удмурттэз, медуна олӧны сёжӧ роччез. Республика лунвылын ӧті-ӧтіӧн куйлӧны мари да чуваш посаддэз, ойвылын тотара да бесерманалӧн грезддэз. Мӧдік вужа отирыс (100-ся унажык чужанвужжес) олӧны каррезын. Оланіннэз. Быдсӧн Удмуртмуын 2008 годӧ вӧлі квать кар (витыс ны коласісь веськыта йитчӧны республикакӧт), вит карок да 2119 посадкодь оланін (посёлоккез, посаддэз да грезддэз). Янсалӧм. Ӧння кадӧ Удмурт Республикаын 30 муниципал юкӧт: вит кар да 25 йӧрӧс (муниципал район). Экономика. Удмурт Республикаын бура зорӧтӧма индустрия да берся чужӧма му-видз уджалӧм. Татӧн Рочму мӧдік регионнэз сьӧрті медуна виянторрез лэдзан заводдэз. Республикаын озыр мусир куйланіннэз, 2006 во сьӧрна шедтӧма 10,2 млн тонна, а мусир весӧтан индустрия татӧн абу. Индустрия. Удмуртмуын медуна уджаиннэз машинакерӧм, металлуджалӧм, сьӧд металлургия да пууджалӧм сьӧрті. Энергетика лӧсьӧтӧны кынымкӧ сотчанвывся токкеранін (Ижкарын, Сарапулын, Воткаын, Глазкарын) да Вотка ГЭС. Металургия сьӧрті уджаиннэз быдӧнныс Ижкарын, кисьтан удж – Ижкарын да Воткаын. Сідзжӧ лэдзӧны кокнит автоэз да автофургоннэз, бумакакеран машинаэз, подшипниккез, мусиршедтан берся, вӧралӧм да спорт понда лыйсяннэз, химия инструменттэз. Вӧр заптӧны республика ойвыв да рытвыв муэзын, пусӧ вайӧтӧны пилитӧмторрезӧдз, керӧны мебель да керку вептӧм понда пуовӧй торрез. Уна уджаин республикаын йитчӧма Рочмуись война вылӧ уджалан индустриякӧт. Му-видз уджалӧм. Му-видз уджалан угоддёэз босьтӧны республика мувывторись 50 % мымда. Подавидзиссез унажыксӧ вердӧны сюра гырись пода да порссезӧс, йылӧтӧны баляэзӧс да гортся кайезӧс. Быдтӧны Удмууртмуын рудзӧг, шогді, ид, зӧр, анькытш, маис, шондіюр, лён, рапс, картов, карч да сёдан культураэз. Транспорт. Удмурт Республикаын уджалӧ дзир ӧтік аэропорт – Ижкарын. Сы туйӧ ыджыт роль орсӧ кӧрттуй транспорт. Удмуӧт мунӧны ыджыт кӧрттуй виззез: Казань–Огырчи–Катькар, Киров–Балязина–Перем. Эм и республика пытшкын оланіннэз йитан кӧрттуй линияэз: Балязина–Ижкар–Алнаш, Ижкар–Вотка, Люкшудья–Калмез. Республика пырйӧт мунӧны кынымкӧ ыджыт автотуй: Р242, Р320, Р321, Р322. Удмурт кыв. Удмурт кыв () — удмурт отирлӧн чужан кыв, Удмурт Республикаын веськӧтлан кыв. Баитіссез — 464 сюрс морт, Удмуртму сайын нія олӧны Перем ладорын, Башкыр да Тотара республикаэзын, Маримуын, Свердлов лапӧлын да Киров лапӧлын. Удмурт кыв — медматісь родня коми кывлö. Кыкннанныс быдмӧмась ӧтласа перым вужкылісь. Баитіссез. Удмурт кыв вылын баитöны 464 сюрс морт. Статус. Удмурт кыв — роч кылыскӧт ӧтлаын лыддисьö веськӧтлан кылöн Удмурт Республикаын. Диалекттэз. Торйӧтӧны ойвывся да лунвывся сёрнитаннэз. Нысся эм эшӧ бесерман кыв, вуджан диалекттэз да лунвыв переферияись диалекттэз. Кывлад. Удмурт йылісь баитікӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн видзӧтӧны кывсӧ куим ладӧрсянь: фонология (сёрни шыэз йылісь велӧтӧм), морфология (кыв формаэз йылісь велӧтӧм) да синтаксис (кыввез йитчӧм йылісь велӧтӧм). Фонология. Лыддьöтан удмурт кылын нія жö шыэз, кыдз и коми кылын. Шыэз. Удмурттэзлöн ö шыыс оз пантась суффикссэзын. Сэтчин, кытöн коми суффиксын петö ö, удмурттэзлöн лоас э нето шочжыка о: "мынэм" 'мунöм'. Удмурт диалекттэзын пантасьöны эшö шыэз ÿ, ő да мöдіккез. Морфология. Кадакылын торйӧтӧны эшӧ партициппез да герунддэз. Эманим. Эманимыс вежласьӧ "лыддян", "кӧрталан" да "асалан" сьӧрті. Роч кодьӧм "род" перем коми кылын абу. Кадакыв. Кадакыв вежласьö кад, мортін да лыддян сьöрті. Сылöн эм куим модус: индикатив, императив, конъюнктив. Под форма - тшöктан модуслöн (императив) öтікö лыддян мöдöдз мортін: мын (мун), кар (кер), пукты, кырӟа (сьыв). Инфинитив аркмö под сьöрас суффикс -ыны содтöмöн: мын-ыны, кар-ыны, пукт-ыны, а под помас кö сулалö а - ны содтöмöн: кырӟа-ны. Суффиксісь тыргора шы одзын под помсис -ы öшö: пукты - пукт-о-з (пуктас). Кывладісь быд вежöртас мыччалöны торья аффикссэз (содтассэз). Кад, мортін да лыддян аффикссэз öтлаасикö аркмöтöны кывйыввез. Удора район. Удора район () – веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Веськӧтлан шӧрин – Кослан посадын. Кослансянь Сыктывкарӧдз 270 км. География. Удора районыс 35,8 сюрс км² ыжда. Куйлӧ Коми Республика рытвылын. Межаасьӧ Чилимдін, Емва да Емдін районнэзкӧт асыввылын, Кардор лапӧвкӧт ойвылас и рытвылас да Вӧлӧгда лапӧвкӧт лунвылас. Мувевдӧрыс – некрут покаттэза, мукӧдлаӧт нач веськыт волькытін, кӧдӧ кырӧтӧны ю оллез. Ойвыв-рытвывсянь районас пырӧ Тиман мусюрлӧн медвылын чут – Чӧдлас из (463 м). Колана шедтассэз: строитчан материаллэз (сёй, лыа, мергель), соввез, сотчан сланеччез, люмень да кӧрт рудаэз. Климат Удора районас шӧркодя континентвывся, тӧв татӧн ӧддьӧн кузь, а гожумыс дженытӧв. Лым пондӧтчӧ сывны токӧ апрель помын. Лымыс куйлӧ 180–210 лун сьӧрна, пыдынаыс унажыксӧ 60–80 см, мукӧдкоста мартын овлӧ и 100–120 см пыдына. Гожумыс районас шоныткодь, тшӧкыта овлӧны зэррез. Во сьӧрна шӧрӧт шонтӧгыс –0,7 С°, абсолют максимум лоӧ +35 С°, абсолют максимум –53 С°. Тӧввез пӧльтӧны тӧвнас унажыксӧ лунвывсянь, нето лунвыв-асыввывсянь, гожумнас – ойвывсянь. Медыджыт юэз Удора районын Мозын да сылӧн медыджыт вож Ву. Энія юэзӧ усьӧны 140 учӧтжык юок. Эм 200 кыным ты. Вӧрсялӧм мувывторсис 87,5%. Вӧрыс унажыкнас – кӧзъя да пожума. Быдмӧны татӧн 27 вид быдкодь ягӧд, 50-а быдкодь быдмассэз. Вӧрын олӧны вӧрмӧссэз, ошшез, уррез, туланнэз, кӧррез, ондатраэз, чожмӧррез, вурддэз. Удора районісь юэз тырӧсь быдкодь чериӧн, татӧн уялӧны чими, сиг, пелядь, ком, мык, сын, ёді, ёкыш, сирпинь. История. ХV век мӧд джынын вӧлі лӧсьӧтӧма Удора кытш. Удора муӧ сэк пырлӧмась быдӧс Ву ладор, шӧрӧт да катыт Мозын пӧлӧнісь муэз (Ву уссёӧдз). Юравлӧмась татӧн сотниккез, кӧднӧ оліссез асьныс бӧрйывлӧмась. 1505 годӧ Иван III колис Удорасӧ пӧрисьжык зоныслӧ, Васьлӧ. ХVІ век одзза джынын Удора муись торйӧтчис Мозын катытын куйлан Слӧбӧда волось (1554), кӧда сэсся ачыс торйӧтчис кык волось вылӧ: Глотова Слободка (ӧння Слӧбӧда) да погост Косланскӧй (Кослан). Гым Иван дырни 1560–1570 воэзӧ Удорасянь Кеврола-Мозын уездӧ вӧлісӧ вуджӧтӧмась опричнинанас Ву кывтытын куйлан муэз: Олема волось да Кеб волось. Иван сарлӧн 1582 вося сёртокын Удора бӧра шуӧма асторья веськӧтлан юкӧтӧн. Сотникӧн Удораас вӧлі сувтӧтӧма Першин Артей, сы кипод увтын вӧлісӧ целовальниккез да вӧлӧсись мӧдік вськӧтліссез. Сія жӧ кадсянь роч сар титуллэз коласӧ пондӧны гижны и Удораись ӧксу (Князь Удорскӧй). XVI век помын – XVII век пондӧтчикӧ кыкнан волосьсӧ, Удора му да Слӧбӧдаӧс, пыртӧмась Яренск уездӧ. Удора район вӧлі аркмӧтӧм 1929 вося июль 15 лунӧ. Отир. 2002 годӧ Удора районас олӧмась 25,1 сюрс морт (2009 воын – 23,1 сюрс). Ны коласісь кароккезын оліссез 10,2 сюрс морт, грезд-посадын – 14,9 сюрс морт. Чужанвуж сьӧрті 2002 вося гижӧтӧм сетіс сэтшӧм лыдпассэз: роччез – 45,4%; комиэз – 40,9%; беларуссэз – 1,3%; украинса – 5,1%. Веськӧтлӧм. Район вылын юралісьыс Ульянов Руслан Николаевич. Веськӧтланыслӧн адрес: 169230, Удора район, Кослан посад, Шӧр туй, 114. Факсыс (82135) 3-33-62. Районісь Сӧветын медыджытыс Солдатенко Валентина Тимофеевна. Янсалӧм. Удора район янсӧтчӧ 15 веськӧтлан юкӧт вылӧ. Татӧн эм куим карму да 12 посадму. Оланіннэз. Удора районын ӧні 55 оланін: куим карок, кыкьямыс посёлок, ӧкмыс посад да 35 грезд. Экономика. Кӧзяйствосӧ Удора районас видзӧны вӧр лэдзӧмӧн да пу керӧтӧмӧн. Пунас ноксьӧны 19 уджаин. Медгыриссез ны коласын – ООО «Удоралес» да ООО «Усвалес». ООО «Опора» осьтіс строитчан конструкцияэз лэдзан завод (9 сюрс кубометра год сьӧрна). 2003 воын коми-мадьяр фирма ООО «Эрдэрт-Коми» лӧсьӧтіс татчӧ вӧрпилитан комплекс. Сёян лӧсьӧтіссез коласын медыджыт уджаиныс – ООО «Удорахлеб», кӧда лэдзӧ Удораын оліссез понда нянь да мӧдік пӧжассэз. Йӧв, яй, ви, сыр да рись Удора отир понда сетӧны куим видз-му уджалан кооператив (СПК), МУП «Вашка» да крестьяна-фермеррезлӧн 22 кӧзяйство. Йӧв керӧтӧм понда Усгортӧ осьтӧмась йӧв цех. Вузасьӧмсӧ районас видзӧны 196 магазин да оптӧн ӧтік вузасянін. Эм кыкьямыс ӧтлсаса вердчанін, вит ыджыткодь вевттьӧм базар. Вузасьӧны быдсӧн 600 морт. Автотуйез районас 1,8 сюрс км, ныись 1,1 сюрс км (60 %) – чорыт вевттьӧсаӧсь. Культура. Удора районын оліссез понда петӧ «Выль туйӧд» нима газета (комиӧн и рочӧн). Районын уджалӧны 23 клуб, 17 киномыччалан. Лыддьӧтіссез понда осьтӧмӧсь библиотекаэз: ЦБС, челядь да томмез понда шӧрӧт библиотека, ЦБС-лӧн 23 филиал. Эм челядь понда музыкаӧ велӧтан куим школа. Удора районын ӧтласа велӧтӧм чулалӧ 30 школаын (12 пондӧтчан, 4 шӧрӧт; 14 – гимназияэз), кытӧн велӧтчӧны быдсӧн 3741 нывка да зонка и уджалӧны 472 велӧтісь. Сад-яслиэз районас 23-а (851 чёлядёк, 121 быдтісь). Эм ӧтік челядь керку (49 морт челядь, 16 быдтісь). 1995 годӧ Удора районас осьтӧмась Сыктывкарись 34 лицейлӧ филиал, кытӧн 156 морт велӧтчӧны сэтшӧм уджжезӧ: вурсись, шопер, пусись, сантехник, кӧртпуӧтись, автомеханик, СТО монтажкерись, вузасись. Районын уджалӧны нёль больнича (142 морт вылӧ), куим амбулатория да 23 пельшӧраин. Республика пасьта тӧдӧны художник В.Худяковӧс да киподудж керись И.Костивӧс. Уква каркытш. e="preserve">Уква кар кытш Коми Республикаын Уква каркытш (рочӧнжык Городскӧй округ «Ухта») – веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын, республикалӧн вит каркытшшезісь ӧтік. Шӧрин – Уква карын. Уква карсянь Сыктывкарӧдз 325 км. Каркытш (сэк – район) аркмӧтӧм Ухтаын май 17 лунӧ, 1939 во. География. Уква каркытшыслӧн ыждаыс 13,2 сюрс км². Куйлӧ сія Коми му шӧрын. Ордчӧн сыкӧт куйлӧны: ойвылын – Чилимдін да Изьва районнэз, асыввылын – Сӧснагорт район, лунвылын Кулӧмдін да Кӧрткерӧс районнэз, рытвылын – Емва район. Отир. Олӧны Уква каркытшын 127,1 сюрс морт (2007), ны коласісь Уква карын 103,4 сюрс морт. Роччез каркытшын 75 %, комиэз 9 %, украинса 6 %, беларуссэз 2 %, тотара 1 %. Веськӧтлӧм. Уква каркытш вылын юралісь Макаренко Александр Петрович (сія сідзжӧ карса сӧветын юралісь). Веськӧтланас медыджытнас лоӧ Казарцев Олег Владимирович. Веськӧтланыслӧн адрес: 169300, Уква кар, Бушуев туй, 11. Факс (82147) 631-01. Оланіннэз. Ускар каркытшӧ пырӧны: ӧтік кар (Уква), нёль карок, кыкьямыс посёлок, ӧтік посад (Кедвавом) да нёль грезд. Украина. Украина – (украинса кыв вылын Україна [ukrɑˈjinɑ]) – ыджыт канму Асыввыв Европаын. Украина му вылын дыр кад сьӧрна быдмис роч канму, сэсся муыс шедліс Польска короллез да Мӧсква саррез увтӧ. Роч революция бӧрын Украина лоис республикӧн Советскӧй Союзын, а 1991 годӧ, СССР разьсикӧ – мезмыт канмуӧн. Талуня Украина куйлӧ сизим канму коласын, сы гӧгӧр: Рочму, Ромыния, Молдова, Мадьярму, Словенско, Польска, Беларусь. Лунвылас Украина паськыта петӧ Сьӧд саридз дорӧ. Улісь Вовпа (Юсьва район). Улісь Вовпа (рочӧнжык Нижньӧй Волпа) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Вовпа ю дорын. Улісь Вовпаыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Улісь Кӧс сельсовет. Улісь Кӧсісь сельсоветсӧ вежӧм бӧрын муэсӧ пыртӧмась Кӧс сельсовет увтӧ. Макарья. Макарья () — этӧ ыджыт кар Рочмуын, Макарья лапӧвлӧн канкарыс. Унайыла сёрникузя. e="preserve">Унайыла сёрникузя (сложносочинённӧй предложеннё) – сэтшӧм унапӧвса сёрникузя, кӧдаын ӧтпӧвса сёрникузяэс абу увтыртӧмӧсь ӧтамӧдныслӧ и йитсьӧны ёрталан йитӧссэзӧн. Унайыла сёрникузяын ӧтпӧвсаэс ӧтамӧд дынісь янсӧтсьӧны бӧжокӧн. Кӧр и да да йитӧссэза унайыла сёрникузяэзын эм ӧтласа паськӧтан юкӧт, кӧда кышасьӧ кыкнан ӧтпӧвса сёрникузяыс дынӧ, сэк бӧжокыс оз сувтӧтсьы. "Школьнӧй вечер вылын кыліс музыка и кинкӧ горӧн сьыліс". "Деревняын ӧзйисӧ биэз да жагӧника лӧньсисӧ быдкодь шыэз". 1. "И, да" (и вежӧртасын), "сідзжӧ, тожӧ, не... не" ӧтлаӧтан йитӧссэза унайыла сёрникузяэз. Шуам: "Фимка макнитіс кинас, и нія Антипкаыскӧт шупыта чеччӧвтісӧ йӧр вевдӧрӧт". "Игорь любитіс лыддьӧтны книгаэз природа йылісь, сідзжӧ сія интересуйтчис фантастикаӧн". Ӧтлаӧтан йитӧссэза унайыла сёрникузяэзын ӧтпӧвса сёрникузяэс мыччалӧны ӧтдруг нето сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн керӧммез да сулалӧммез. 2. "А, но, да" (но вежӧртасын) паныт керӧтан йитӧссэза унайыла сёрникузяэз. Шуам: "Луншӧрӧн отир уджалӧ ыббез вылын, а деревня эта коста шоччисьӧ, узьӧ". "Рыт ни локтіс, но вӧлі эшӧ совсем югыт". Паныт керӧтан йитӧссэза унайыла сёрникузяэзын ӧтік овлан сулалӧ мӧдіклӧ паныт. 3. "Либо, нето, то ли... то ли, то... то", или янсӧтан йитӧссэза унайыла сёрникузяэз. Шуам: "Либо тэ пырав школаас, либо ме ачым ветла ӧні жӧ". То "ли горӧтлӧ кинкӧ, то ли эшӧ кытшӧмкӧ шы нія кылӧны". Янсӧтан йитӧса унайыла сёрникузяын мыччассьӧ: кык или унажык овлан коласісь вермас лоны кӧдакӧ ӧтыс или овланнэс вежласьӧны, вежӧны ӧтамӧднысӧ. Унапӧвса сёрникузя. e="preserve">Унапӧвса сёрникузя (сложнӧй предложеннё) - сэтшӧм сёрникузя, кӧда аркмӧма кык нето унажык ӧтпӧвса сёрникузяись. Ӧтпӧвса сёрникузяэс вермӧны йитсьыны смысл сьӧрті, прогласӧн, йитӧссэзӧн да йитан кыввезӧн. 1. Вылын посӧдз дынын пуксис отир, сулалісӧ седлоалӧм вӧввез. Этія унапӧвса сёрникузя тэчӧма кык ӧтпӧвса сёрникузяись. Нія мыччалӧны ӧтдругся керӧммез, лыддьӧтсьӧны лыддяна прогласӧн. Йитсьӧны йитӧстӧг, токӧ прогласӧн. 2. Старик лэдзчас ю дорас, и вакуль мыччас сылӧ золотӧй кӧш. Унапӧвса сёрникузя сулалӧ кык ӧтпӧвса сёрникузяись, кӧдна йитсьӧны и йитӧсӧн да прогласӧн. Унапӧвса сёрникузяэз овлӧны унайылаӧсь да унасувдаӧсь. Ур. Ур нето миян ур () — миян коми вӧррезын олісь неыджыт вӧй пода. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, йириссез чукӧрӧ, ур котырӧ, ур увтырӧ. Коми муын ӧддьӧн тӧдса звирок. Урал (керӧссэз). e="preserve">Ураллӧн рельеф карта Урал (комиӧн сідзжӧ шуӧны Из, Сибыр Из) – керӧссэзлӧн лёдз, кӧда торйӧтӧ Европасӧ Азиясянь. Уралыс нюжӧтчӧ Асыввыв Европа волькытін да Рытвыв Сибир волькытін коласӧт. Миян Коми муным куйлӧ Уралсяняс рытвылынжык. Ыждаэз. Кузяыс Урал керӧссэслӧн (Пай-Хойнас да Мугоджаррезӧн лоӧ 2500 километрася кузьжык), паськытаыс 40-150 км. Йыввез. Медыджыт йыв – Народнӧй из куйлӧ саридз вевдӧрсянь вылынаын. Уралнас шусьӧ и быдӧс регион Роч муын, кӧда куйлӧ Урал керӧссэз кыкнан ладорын. Уран (ӧтувтор). Уран (U) - сія химияись 92-ӧд ӧтувтор. Актиноид. Топытаыс - 19,05 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 1405,5 K. Уржа (Кӧчладор район). У́ржа — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). Одзжык сія пырис Сэпӧль сельсоветӧ. География. Уржаыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвылӧ 18 км ылынаын, Уржа ю дорын. Ордча грезддэз. Уржасянь лунвыв-рытвылын сулалӧны грезддэз Сальник, Боголюб да Ташка, ойвыв-рытвылас — Кокушка, ойвыв-асыввылас — Сэпӧль грезд, асыввылын, ылынкодь ни, — Гӧрд Курья посёлок. Отир. Уржаын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн чинӧма невна не куимись. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ дзир 30 морт, кӧдна видзисӧ ӧкмыс горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ Уржааас лыддисӧ 80 мортӧс. Уржа (ю). ="preserve">Уржа – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Уржа юлӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Уржа грезд (деревня). Урью (ю). e="preserve">Урью (рочӧн Урья) – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Онолвалӧн шульга вож. Урьялӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Урью дорын сулалӧны олан иннэз: Сизьӧв, Москвин, Вершинин, Аркипов, Карчинск, Урьюгорт. Урьюгорт (Кӧчладор район). Урьюго́рт (рочӧн У́рья) — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Коча посадмуын учӧтик грезд (деревня). Одзжык Урьюгортыс пырис Коча сельсоветӧ. Ним йылісь. Урьюгортыс шусьö сідз неыджыт юöк сьöрті, кöдалöн нимыс комиöн Урью, а рочöн Урья. Урью — 'ураинын ю', нето 'Ур нима мортлöн ю'. Горт шуаныслöн вöлі важ коми диалекттэзын 'грезд (деревня)'. География. Урьюгортыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвыв-асыввылӧ 27 км ылынаын, Ыджыт Кочасянь ӧкмыс километра ылынаын, Онолва юӧ Урью усянін дынын. Янсалöм. Урьюгортын куим тор: ю пӧлӧн вевдӧрись (отирыс сэтчин сёрнитӧны жагӧна), увдӧрись (кытӧн оліссез тарзьӧны токӧ баитӧны) да шӧрись. История. Грезд ладорын отирыс олӧмась важынсянь. Урью уссёланьын археологгез адззӧмась VI–VIII векся казьмӧтан — Курӧгкармыс. Отир. 1970 годӧ Урьюгортын олӧмась 194 морт, а 2009 во пондӧтчикӧ токӧ 47 морт, кӧдна видзисӧ 19 горт. Медуна отирыс гишшöны Вавилин, Исаев, Никонов. Кӧзяйство да быт. Советтэз дырни Урьюгорт вӧлі «Родина» колхозлӧн юкӧт (шӧриныс — Ыджыт Кочаын), кӧда сідзту ӧтлаӧтлӧма куим олан пункт: Урьюгорт, Борина да Ыджыт Коча. Культура. Одзжык Урьюгортын вӧлӧмась школа, клуб, аптека. Талун челядьыс велӧтчӧны Ыджыт Кочаын, кӧркӧ ветлӧмась Пелымӧ. Грездын медбура порйӧтӧны Макар лун, сія овлӧ ойнас август 6-7 луннэз коласын. Этійӧ вежалунсӧ шуӧны мӧс празьник. Йозыс локтӧны рытсяняс да пырӧны Онолваӧ пидзӧсви. Ускар каркытш. Ускар каркытш () – веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын, республикалӧн вит каркытшшезісь ӧтік. Шӧрин – Ускарын. География. Ускар каркытшыслӧн ыждаыс 30,6 сюрс км². Куйлӧ сія Коми му ойвылын. Ордчӧн сыкӧт куйлӧны: ойвылын – Яраннэзлӧн асвеськӧтлан кытш, асыввылын – Инта каркытш, лунвылын – Печора район, а рытвылын – Изьва да Чилимдін районнэз. Отир. Олӧны Ускар кытшын 52,8 сюрс морт (2007), ны коласісь Ускарын 46,7 сюрс морт. Веськӧтлӧм. Ускар каркытш вылын юралісь пыдди ӧні уджалӧ Тян Александр Романович (2009 ноябсянь). Веськӧтланыслӧн адрес: 169706, Ускар, Ленин туй, 13. Факсыс: (82144) 281-25. Оланіннэз. Ускар каркытшӧ пырӧны 20 оланін: ӧтік кар (Ускар), ӧтік карок (Парма), вит посёлок, вит посад да кыкьямыс грезд. Усь Янчер (Кӧчладор район). Усь Янчер — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын посёлок. 2006 воӧдз сія вӧлі Кӧч сельсоветын. География. Усь Янчерыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-рытвылӧ 18 км ылынаын, Янчер ю уссёын да Кӧсва дорын. Ордча грезддэз. Усь Янчеркӧт ордчӧн сулалӧны кык грезд: Шаньшор ойвылас да ӧні отиртӧм ни Киршин асыввылас. Трак кузя ылӧжык асыввылӧ кӧ мунан, 3-4 км ылынаын, петас Гаинчи грезд. А сідзту быдладорын сьӧд вӧр. Отир. Усь Янчерын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн буракодь чинӧма. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ 160 морт, кӧдна видзисӧ 60 горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ посёлоксис лыддисӧ 282 мортӧс. Уфа. Уфа этӧ кар Рочмуын, Башкырмулӧн канкарыс. Учӧт Парья (ю). ="preserve">Учӧт Парья – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Учӧт Парьялӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Неылын ю дынсянь сулалӧ Иванчина посёлок. Учӧт Сер (Кудымкар район). Учӧт Сер (рочӧнжык: Малӧй Серва) — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Куйлӧ Кудымкарсянь асыввылӧ 4 км ылынаын, Серва ю дорын. Учӧт Сия (ю). ="preserve">Учӧт Сия – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Сиялӧн шульга вож. Учӧт Сиялӧн кузяыс – 42 км. Бассейныс – 150 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Февраль. ="preserve">Февраль Эксай де Берри Часословасын Февраль этӧ тӧлісь. Фин кыв. Фин кыв нето суоми кыв (ас нёж suomen kieli, рочӧнжык финскӧй кыв) – фин отирлӧн чужан кыв. Пырӧ чудь-йӧгра кыв котырись чудь увтырӧ. Фин муын лыддиссьӧ каналан кыв туйӧ (ӧтлаын швед кывкӧт). Франс. Франс нето Франсузму (,) — рытвыв Европаын ыджыт канму. Тыр нимыс — Франсуз Республика. Ордчӧн Франсыскӧт куйлӧны сэтшӧм канмуэз: Белгия ойвылас, Лецебург, Немечму, Швейцарму, Италья да Монако асыввылас, Эспання да Андорра лунвылас. Рытвылас Франс петӧ Биская курья дорӧ, ойвылас — Ла Манш вис дорӧ, а лунвыв-асыввылас — Мушӧр саридз дорӧ. География. Франс – лажмытіннэзлӧн да паськыт керӧса массиввезлӧн му. Кӧрӧм жӧ керӧссэз сыын не сідз уна босьтӧны местасӧ. Франсузмуын медпаськыт ляпкыт места – Франс лажмытін, кӧда кузя котӧртӧ Сэн ю да сылӧн вож Марн и мымдакӧ Луар. Эта лажмытіныс кералӧма известковӧй лёдззезӧн, кӧдна невылынӧсь да аркмӧмӧсь чорыт керӧс породаэзісь. Ыжда сьӧрті мӧдік ляпкыт места – Гаронн лажмытін, кӧда кузя визывтӧ Гаронн ю; Бискайя курья дынын эта лажмытіныс вевттьӧма песӧк дюнаэзӧн, кӧдна вайӧтӧмӧсь саридзӧн. Веськыта шуны, ойвыв-рытвыв Франсузму – быдсӧн лажмытіна. Куимӧт лажмыт места – Рон лажмытін – куйлӧ торйӧн. Сія кыссьӧ паськыт визьӧн Рон да Сон юэз пӧлӧн, асыввылын кӧрӧм керӧссэз коласын да рытвылын керӧса массиввез коласын; сія вевттьӧма ю наноссэзӧн. Франсузмуын ыджыт пространствоэз босьтӧны керӧса джуджытіннэз. Ны коласісь тодиль ыджыт ӧтік – Медшӧрӧт массив. Сія зэв вылын и вачкисьӧ паськыт плато вылӧ, кӧда вевдӧрын лэбӧмась кусӧм вулканнэз. Сэтшӧмӧсь Мон Дор да вулкан лёдз Пюиын, кӧдаын поснитик да гырись вулканнэс лыддиссьӧны 60-ӧдз. Быдӧнныс нія куйлӧны потӧминнэзын, кӧдна пыр кӧркӧ овлывлісӧ изверженнёэз. Важ лаваэз да туффез, кӧдна важын ни сайкалісӧ и кӧдна аркмисӧ пӧимись, вевттьӧны Овернь – сідз шусьӧ эта вулкана лапӧлыс. Медшӧрӧт массивлӧн асыввыв дорыс бура лэбтӧма и шусьӧ сія Сэвеннӧн. Эна керӧссэс крута лэдзчисьӧны асыввывлань – Рон лажмытінлань, кӧда аркмис му кора пуксьӧмсянь. Мӧдік зэв паськыт, но ӧддьӧн лажмыт массив куйлӧ Бретань кӧдж вылын да Нормандиын. Эта массивыс тӧдчытӧг ӧтлаасьӧ ордчӧн куйлан лажмытіннэзкӧт. Франсузму ойвыв-асыввылын эмӧсь неыджыт джуджытіннэз: лажмыт Арденнэз, кӧдна пырӧны Франс пытшкӧ токо асланыс рытвыв помӧн, да вылынжык Вогеззэз, кӧдна одзза мировӧй косясян бӧрсянь лоисӧ Франслӧн быдсӧн ӧтлаын матын куйлан Рейн лажмытін торкӧт. Вогеззэз да Арденнэз коласын куйлӧ невылын Лотаринг плато. Кӧрӧм керӧссэз сулалӧны токо Франсузму доррез гӧгӧр. Лунвыв-асыввылын, Швейцармукӧт визир вылын, эм невылын Юра, а лунланьынжык, Итальякӧт визир вылын, сулалӧны ӧддьӧн вылын Француз Альпаэз ӧтлаын Мон Блан йылӧн, кӧдалӧн вылынаыс 4810 м. Лунвыв-рытвылын, Эспаннякӧт визир вылын, сулалӧны Маладетта йылӧн Пиренаэз. Франсузмуын колана шедтассэз куйлӧны токӧ керӧс массиввез кок увтын. Главнӧйес ны коласісь – Провансын бокситтэз да Вогезаэз дынсянь ойвывланьӧ, Лотаринг плато пытшкын, Мец гӧгӧр кӧрт рудаэз; этӧ Европаын ӧтік медбогат кӧрт куйлассэзісь. Но изшомӧн Франсузмуыс абу озыр; главнӧй кулассэз сылӧн куйлӧны Арденн керӧс увтын, Лилль кар дынын, да Медщӧрӧт массив кок увтын, Ле Крезо кар дынын. Мусиннэз Франсузмуын – мымдакӧ шаргунаӧсь, мымдакӧ субтропиксяӧ вуджанаӧсь. Татӧн мусиннэс бура шогмӧтанаӧсь, нежели Ыджыт Бритмуын да Немечмуын, сідз кыдз Франсму пытшкын абу кыссянйыӧн ваялӧмторрез и ӧддьӧн паськыта эмӧсь лёсс пуксьӧссэз. Франсузмуын климатыс лӧсялана шоныт нето саридздорся. Енӧжваэз вайӧтсьӧны ордча океансянь рыт тӧввезӧн, кӧдна ыждалӧны кузь год. Керӧссэз да массиввез вылын климатыс кӧдзытжык и сэтчин ӧддьӧн уна усьӧ енӧжваыс; керӧссэс да массиввес рытвыв покаттэзын енӧжваэс усьӧны унажык, нежели асыввыв покаттэзын. Лёка кӧс каддэсӧ Франсму оз тӧд, а сувтса зэррез сэтчин овлӧны ӧддьӧн тшӧкыта, кӧр океансянь пондӧны мунны ыджыт циклоннэз. Быдсӧн мӧдік климатыс Мушӧр саридз дорын да Рон лажмытінын, кӧда ойвывланьсянь сайӧвтӧма керӧссэзӧн. Сэтчин гожумся джынгодӧ сулалӧ атмосфералӧн вылын нырыштӧм да мича, жар погоддя, кӧр почти оз овлӧ зэррез. Тӧвнас атмосфералӧн нырыштӧмыс усьӧ, и татчӧ океансянь пырӧны циклоннэз, кӧдна вайӧтӧны ыджыт зэррез. Кӧдзыттэз татчӧ озжык сибавлӧ; климатыс субтропикся да. Франсузмуын юэз унавааӧсь, но не пырсяӧсь: то нія ыждӧны да пӧртчӧны гудыр визыввезӧ, то сідз чинӧны, што пароходдэзлӧ абу кокнит адззыны фарватер. Эта ӧддьӧнжыксӧ овлӧ Луар вылын да Гаронн вылын, кӧдна уна васӧ босьтӧны Медшӧрӧт массивын ливеннез дырни. Франсуз кыв. Франсуз кыв - роман группаись йӧз кыв, Франсын каналан кыв. Хӧрватска. Хӧрватска (Хӧрват кыв кыв вылын Hrvatska [xř̩ʋaːtskaː],) – славян (хӧрват) отирлӧн канму лунвыв-асыввыв Европаын, Балкан кӧдж вылас. Кыв Хӧрватскаын сія жӧ, кӧда вылын баитӧны отирыс Сӧрбияын, Босна-Герцеговинаын да Цӧрнагораын. Одзжык муыс оліс Югославияын, но война бӧрын 1991 годӧ лоис мезмыт канмуӧн. Хӧрватска межаасьӧ Словениякӧт да Мадьярмукӧт ойвылын, Сӧрбиякӧт асыввылын, Босна-Герцеговинакӧт да Цӧрнагоракӧт лунвылын. Рытвылас Босна-Герцеговина паськыта петӧ Адриатика саридз дорӧ. Цӧрнагора. Цӧрнагора (цӧрнагор: Црна Гора, сӧрб: Црна Гора, хӧрват: "Crna Gora" ['t͡sr̩naː 'ɡɔra] – славян отирлӧн канму лунвыв-асыввыв Европаын, Балкан кӧдж вылас. Сёрнитан кыв Цӧрнагораын сія жӧ, кӧда вылын баитӧны отирыс Сӧрбияын, Хӧрватскаын да Босна-Герцеговинаын. Одзжык эна республикаэз олісӧ ӧтласа Югославияын, но cэсся янсӧтчисӧ. 2006 годӧ лоис мезмыт канмуӧн и Цӧрнагора. Цӧрнагора межаасьӧ Хӧрватскакӧт, Босна-Герцеговинакӧт да Сӧрбиякӧт ойвылын, Косовкӧт асыввылын да Штиприякӧт лунвылын. Рытвылас Цӧрнагора петӧ Адриатика саридз дорӧ. Чӧж (Велваӧ усян ю). ="preserve">Чӧж – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньваӧ усян Велвалӧн шульга вож. Юыс ӧтлаӧтӧ Ыджыт Чӧж да Учӧт Чӧж. Чӧжыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Чадзӧв посадму. Чадзӧв посадму (рочӧнжык Чазёвскӧй сельскӧй поселеннё) — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районас. ыс Чадзӧв ын. Оланіннэз. Öні Чадзöв посадмуын лыддьöны 11 оланін — кык посёлок (Вылісь Лёль да Сосновка) да öкмыс грезд. История. Чадзöв посадму вöлі аркмöтöм виль роч туйдöттэз сьöрті 2006' во пондöтчикö, кöр Чазёвскöй сельсовет (9 грезд) öтлаöтісö Сосновскöй сельсоветкöт (кык посёлок). Веськöтлан. Чадзöв посадмуын юралö Кучев Николай Степанович. Сійö бöрйöмась 2007' декаб 2' лунö 366 морт (быдсöн бöрйиссез вöлöмась 956-я). Сылöн конкурент Рудова Мария Алексеевна понда сетöмась сэк нысö 248 морт. Чадзӧв сельсовет. e="preserve">Чадзӧв сельсовет – 1918-2004 воэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 9 оланін, да оліс 957 морт. Шӧрин – Чадзӧв грезд. 1930 годдэзӧ татӧн вӧлісӧ грезддэз: "Чадзӧв, Подъячӧв, Важгорт, Пеклаыб, Карчой, Пыдӧс, Абакумӧв, Шӧрӧт Бачман, Бачман, Красильникӧв, Тылавыл, Котша, Гортлуд". 1960 воын Чадзӧв сельсовет увтісь торйӧтлӧмась муэз Лолӧг ю кузя, кытчӧ лӧсьӧтісӧ Сосновка сельсовет. 2005 годӧ Чадзӧв сельсовет туйӧ лӧсьӧтісӧ Чадзӧв посадму кытчӧ бӧр пыртісӧ муэсӧ вӧвлӧм Сосновка сельсоветісь. Челяба. Челяба этӧ кар Рочмуын, Челяба лапӧвлӧн канкарыс. Чердын. Чердын (роч "Чердынь") — Перем ладорын кар, Чердын районлöн шöрин. Ним йылісь. Чердын кывсö позьö вежöртны, кыдз Чер дынын оланін. Чер - важ коми кылын вöлі шор вежöртаса. Ческо. Ческо нето Чехму (чех кыв вылын Česko,) – чех отирлӧн республика, Европа шӧрын неыджыт канму. Дыр кад сьӧрна чеххез олӧмась немеч империяын. Мезмыт канму нылӧн лоис 1919 годӧ, кӧр Австрия-Мадьярму разьсьӧм бӧрын аркмис Республика Ческо-Словенско. Ческо-Словенско торйӧтчис 1993 годӧ, кӧр Чехму да Словакму пондісӧ овны торйын. Ордчӧн Ческокӧт ӧні куйлӧны татшӧм канмуэз: Немечму, Польска, Словенско, Австрия. Чехму куйлӧ континент пытшкын да оз пет саридз дорӧ. Нёльӧдзлун. ="preserve">Нёльӧ́дзлун (рочӧнжык четьве́рг) — нёльӧт лун недель вылас, овлӧ шӧрлун да витӧдзлун коласын. Чивизгин (Кудымкар район). Чивизгин (мукöдыс шуöны Чизгин) – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. "Алексеевканас" грездсӧ пондӧмась шуны 1880' воэзӧ, кӧр татӧн мыччисис Ӧльӧксий нима буркывья вичку. Веськöтлан. Ӧні Чивизгин пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. Оліссез комиӧсь, баитöны комиöн. Унажыкыс гишшöны Бушуеввез. Шоча пантасьӧны мӧдік гишшаннэз: Щуковвез, Утеввез. Отирыс тӧдӧны торья увтыррезлісь ниммез: Дикмаров увтыр, Мося увтыр, Сиг увтыр, Тит увтыр. Басни. Татӧн аскодя баитан. Сідз, "зобъя" туйӧ шуӧны "зобня". Чилимдін район. Чилимдін район () – веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын; республикалӧн 15 районісь ӧтік. Чилимдін му – важынсянь роч отирлӧн оланін. Веськӧтлан шӧрин – Чилимдін посадын. Чилимдінсяняс Сыктывкарӧдз 664 км ылына. Чилимдін район аркмис июль 15 лунӧ 1929 годӧ. География. Чилимдін районыс 42,5 сюрс км² ыжда. Куйлӧ Коми Республика ойвыв-рытвылын. Межаасьӧ Кардор лапӧвкӧт рытвылын, сы увтӧ жӧ пыран Яран кытшкӧт ойвылын, Ускар кытш да Изьва районкӧт асыввылын Емва да Удора районнэзкӧт лунвылын. Мувывторыс унажыксӧ вӧрсялӧм (45%), но уна сідзжӧ нюръяиннэз да тэлля. Ойвыв торыс – вӧртундра ни. Вӧрыс унажыксӧ кӧзъя, пожум да кыдз сора. Пантасьӧ и сыспу, лисвень, корья пуэзісь быдмӧны сідзжӧ пипу, ловпу, бадь. Климат – кузь лёк тӧв да шоныткодь гожум. Январ коста шӧрӧт шонтӧгыс –17,5°С, июль коста +14°С. Во сьӧрна енӧжва усьӧ 480 мм кыза. Лунвывсянь ойвывлань районсӧ вундалӧ Печора ю, сія котӧртӧ Чилимдін му кузя 235 км, сылӧн вожжес: Пижма, Неридз, Чилим, Шапкина. Вӧрын олӧны: вӧрмӧс, кӧин, ош, кӧч, вурд, ур, чужмӧр, тулан, руч. Ойвылын ветлӧ ойвыв кӧр. Кайез: дозмӧр, тури, енмеж дкд. Юэзын да тыэзын уялӧ уна дона чери: чими, нельма, сиг, ком, омуль и др. Отир. Чилимдін районын олӧны 13 615 морт (2010 во). 2002 вося гижӧтӧм сьӧрті пӧшти быдӧнныс отирыс (91,3 %) – рочӧсь, но эмӧсь и комиэз – 6,3 %, украинса – 0,7 %, немеччез 0,6 %. Веськӧтлан. Район вылын юралісьыс Чупров Александр Филиппович. Веськӧтланыслӧн адрес: 169480, Чилимдін район, Чилимдін посад, Виль квартал, 11а. Факсыс: (82141) 929-61. Районісь советын седыджыт Чупров Василий Михайлович. Оланіннэз. Чилиндін районын ӧні 37 оланін: 10 посад, 5 посёлок да 22 грезд. Чомор. e="preserve">Чомор (диал. чомӧр нето чомер) – коми мифологияын олісь чуд. Важ комиэз понда чоморыс вӧлі натьтӧ мупытшк видзисьӧн. Сылӧн культ павкӧ кык быдкодь сфералӧ. Ӧткӧ – чомортӧ пыртӧны лёк (мупытшкся) чуддэз коласӧ, а мӧдкӧ – йитӧны сю-турун воӧмкӧт. Перем ладорын комиэз талун сійӧ унажыксӧ тӧдӧны мун чомору! кывсер сьӧрті. Вежалун. Емва дорын, Эжва кывтытын, Эжва йылын, Сыктывдінын да шӧрӧт Сыктыв дорын коми отир шуӧны чомӧрнас нето чомернас гаж, кӧдӧ порйӧтлӧны воӧм сюсӧ дзимлялӧм бӧрын нето ытшкан ештӧтӧм бӧрын. Сідз жӧ нимтӧны и тодильнӧй сёян, кӧдӧ лӧсьӧтӧны этія лун кежӧ: тэсись нето идовӧй пизись, виӧн пӧжалӧмӧ. Кӧр пым уджыс чулалас, Сыктывдінын горӧтчасӧ: но тай чомӧр шеді нето шедӧдім тай чомӧртӧ. Лэт ю дорын чоморнас шуӧмась гаж, кӧдӧ сурӧн, йӧктӧмӧн да сьылӧмӧн чулӧтлӧмась вартан бӧрын. Ритуал понда пуана сэтшӧм жӧ кодь сёян йылісь тӧдлісӧ и ордча йӧз. Сідз татара шуӧны чумарӧн кӧвдӧммезӧн шыд, удмурттэзлӧн чумер – кӧвдӧммезісь сёян, а мокшалӧн цёмара – рузӧговӧй пельняннез. Нимыс йылісь. Мукӧдыс чайтӧны, коми отирыс пӧ чомортӧ одзӧстӧмась роччезлісь: кулӧмгортса роч диалектын эм и кыв чомор – сідз шуӧны вӧрисьӧс. И коми мортыт, кӧр мезмӧтчӧ бы дозыляйтісьыс шогья, шуыштас: мун чомору, чомор кывсӧ роч датив формаӧ пуктӧмӧн. Но и роч кылас чоморыс понда ӧтвужа шуаннэс эд абуӧсь. Нійӧ адззисӧ айран (иранскӧй) йӧз сёрниись. Сідз, ирон (осетин) кылісь чаммар ‘сэрп, нёштӧм’, чумур ‘нятьӧсь, сӧс’, тюрк чамур, курд чамур ‘нять’ да м. д. ӧддьӧн лӧсялӧны мупытшк видзисьӧс мыччалӧм понда. Сэтісь натьтӧ и петіс сэсся коми чоморыс мупытшк ен туйӧ – сійӧ и порйӧтӧны зыряналаньын. Ойвывся роччез сэсся коми енкоддьӧмсӧ пондасӧ вӧрись (лешак) туйӧ видзны, а сэсся лунвыв комиэз роччезлісь ни одзӧстасӧ чомор вылӧ эттшӧм нёджӧвсӧ. Сідз и аркмис фраза мун чомору! ‘мун лешак дорӧ!’, кӧдӧ тӧдӧны унажыксӧ комиэз Иньва ладорын, но, шуам, и шӧр Сыктыв дорись Чуклӧмын чомӧру – видчан кыв. Лэт ладорын (Порошева грездын) мортӧс, кӧда кӧлысь (свадьба) бӧрын пондіс овны тесь керкуын, нимкодялӧны чомур (чомурӧ мунны – инь ордӧ овмӧтчыны). Мукӧдыс, бӧра, лыддьӧны, чомурнас пӧ татӧн тесь шусьӧ. Чомӧр туиснас Сыктывдінын шуӧны и учӧтик симӧтовӧй доз, кӧдаын вайлӧмась сёян ичмоньлӧн ай-мам ордӧ гаж порйӧтікӧ. Мордінын, чужас кӧ ныв, шуӧны чомер туис чужи. Оланін. Перем комиэз сьӧрті, чомор олӧ ыб шӧрись расын, аслас керкуокын. Этійӧ керкусӧ мортлӧ оз позь адззывны: сія нач тырӧм понульӧн, жельнӧгӧн, понсэтӧрӧн да жовпуӧн, ёгтурунӧн. Кӧть и тӧрӧтчас мортыс тэлляинас, Чоморыс керкуок дынӧ, сы дынӧдз сё оз сибав: тэльыс пӧртчас куштывкаӧ, кӧда кузя котӧртӧ руч, а ӧмас видзӧ мыйкӧ сьӧдӧ – этӧ Чоморыс нӧбӧтӧ ассис гортсӧ, медбы сувтӧтны сійӧ мӧділаӧ. Оланнёж. Чоморыс – гожумся олісь, тӧв кежӧ сія пырӧ му пытшкӧ да узьӧ сэтчин тулысӧдз. Саймӧтӧ сійӧ ыбшар. Мывкыд. Чомортӧ тӧдӧны сюа ыббез додзирайтісь туйӧ. Сія абу лышкыт. Лэт дорись Абьячойын чоморнас нимкодялӧны надз мортӧс. Отирыслӧ чоморыт отсалӧ гусьӧн и мыччасьӧ токӧ сэк, кӧр кинкӧ казьмӧтас сылісь нимсӧ. Вермӧ йӧртлыны аслас гортӧ челядьӧс, кӧр ай-мам асьныс «иньдӧтасӧ» нійӧ этія ыб чуд дынӧ. Чомор фольклорын. Зонка пырас суслонӧ да пӧрӧтас сійӧ. Мамыс лӧгасяс, видас зонсӧ: «Мун чомору, эн дзуг уджӧс!» Рытнас кытсӧвтас зонсӧ – абу. Казялас суслон дорись воньтор. Пондас лэбтыны – воньыс муас пырӧма. «Эта эд зонӧлӧн!» И вежӧртас: зонсӧ тай Чоморыс дынӧ иньдӧтіс. Ашынас зонсӧ ыб вывсис адззас. «Тэ кытӧн вӧлін?» – «Менӧ тоша старик гортас нуӧтліс. Тшӧктіс сёртни керны. Ме кери, а сэсся пышши». – «Кыдз нӧ бӧр туйсӧ адззин?» – «Пыртӧнням воньӧ пӧрччасис, да нинкӧмӧ ыбӧсас кольччис. Сы сьӧрті и адззи...» Чомор литератураын. "Чочком чомор олӧ чомын. Чочком лым чочкоммӧ омӧн. Чочком ном лэбалӧ чом дын, сылӧ колӧ чочком чомор. Кӧть и чочком чочком чом, но чочкомжык чочком ном…" Чочком бадьӧг. Чочком бадьӧг (лат. "Lagopus lagopus") – курӧгчужӧмаэз артісь, таррез субфамилияись кай. Олӧ Ойвыв джыншарись тундраын да тайгаын. Пантасьӧ и Коми му пасьта Тыдалан. Кайыс 35–38 см кузя; 400–700 г сьӧкта. Мӧдік курӧгчужӧмаэз артын чочком бадьӧг янсӧтчӧ бура тыдалана сезонколасся диморфизмӧн: сылӧн рӧм вежласьӧ во кад сьӧрті. Тӧвнас тыввес чочкомӧсь, токӧ бӧж вевдӧрас сьӧдӧсь. Коккез бура тывсялӧмӧсь. Тулыснас, гожьясикӧ, айпӧлыслӧн юр да голя лоӧны кирпичкодь мурӧмаӧсь, мый ӧддьӧн контрастируйтӧ чочком лысьӧрнас. Гожумнас да арнас айпӧв да иньпӧв ӧтмоза гӧрдӧв-мурӧмаӧсь нето сераӧсь, быдкодь гыэзӧн, пятнаэзӧн да виззезӧн вывтыраныс. Ӧвтчан тыввез чочкомӧсь, коккез да кынӧм – чочкӧмӧсь жӧ нето вежкодь-чочкомӧсь. Серпасыс быд кайлӧн ассяма. Иньпӧлыс невна учӧтжык айпӧлысся, югытжык сысся да одзжык вежӧ рӧмсӧ. Классификация. Lagopus lagopus scotica (ингл. Red Grouse) пӧлӧсісь кайезӧс, кӧдна олӧны Англияын да Шотладорын, одзжык лыддисӧ торья видӧн (L. scoticus). Чудь-йӧгра кыввез. Чудь-йӧгра кыввез () – Евразияын баитан кыввез, кӧдна ӧтлаын самод кывввезкӧт аркмӧтӧны урал кыв. Чудь-йӧгра кыввез вылын баитӧны 24 млн. морт, унажыксӧ нёль: Мадьярмуын, Финмуын, Эстмуын, Рочмуын, а сідзжӧ Норвегын, Шведмуын, Латвияын, Ромынияын да Сӧрбияын. Янсалӧм. Чудь-йӧгра кыввез традиция сьӧрті чукӧртӧны кык группаӧ: "чудь-перым кыввез" да "йӧгра кыввез". Быд группаӧ пырӧны кынымкӧ увтыр, быд увтырын ӧтік нето мымдакӧ кыв. 1. Об йӧгра увтыр: ханты кыв, манси кыв 2. Мадьяр увтыр: мадьяр кыв 3. Перым увтыр: коми кыв (зыряна коми да перем коми), удмурт кыв 4. Мари увтыр: мари кыв (олык мари да курык мари) 5. Мордва увтыр: эрзя кыв, мокша кыв 6. Саам увтыр: саам кыв (6 стандарт) 7. Чудь увтыр: финн кыв, ижора кыв (†), карел кыв (3 стандарт), вепс кыв, эст кыв, вадья кыв (†), лив кыв (†) Вужкывсянь зоралӧм. Лыддьӧны тай, быдӧс энія кыввез аркмӧмась ӧтік важся кывсянь, с.ш. вужкывсянь, кӧда вылын чудь-йӧгра отир баитӧма пӧ, ӧтлаын олікӧ, 6000 миян кадся одзжык. Сэсся отирыс рознитчисӧ му пасьта да аркмісӧ торья увтыррез. Быд увтырись сэсся быдмӧмась ӧння баитан кыввез. Кыдз муніс этія процессыс, висьтавны сьӧкыт. Эм быдкодь нёджӧввез. Медодз ӧтласа чудь-йӧгра вужкывсянь торйӧтчӧма пӧ йӧгра-мадьяр группа (кытӧн аркмис йӧгра-мадьяр нето угор вужкыв); кольччас чудь-перым вужкыв. Этія чудь-перым кывсянь сэсся янсӧтчӧма перым увтыр (перым вужкыв) да кольччас мари-мордва-чудь-саам вужкыв, сы бӧрын торйӧтчас мари-мордва увтыр (с.ш. волга вужкыв), кольччас чудь-саам вужкыв, а сэсся и саам увтыр янсӧтчас да кольччас ӧтнас чудь увтыр. Абондоло (1998) сьӧрті быдӧс мунӧма мӧдӧрсянь: перво пӧ янсӧтчӧма чудь-саам увтыр, сэсся мордва увтыр, мари увтыр, перым увтыр да кольччас чунь ӧтнас угор (йӧгра-мадьяр) увтыр. Чужья (Кӧсваӧ усян ю). ="preserve">Чужья – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн веськыт вож. Чужьялӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Чужья грезд (деревня). Чурак сельсовет. e="preserve">Чурак сельсовет – 1918-2004 воэзӧ веськӧтлан юкӧт Коми кытшись Кӧсладор районын. 2003 во кежӧ татӧн вӧлі 11 оланін, да оліс 475 морт. Шӧрин – Чурак грезд. Чурак сельсовет вӧлі аркмӧтӧм 1918 годӧ август 19 лунӧ. Перво сыын вӧлі 10 грезд: "Чурак, Пальник, Тимина, Демид, Шалам, Гришкин, Нӧвӧжилӧв, Ильин, Липӧв, Денин." Сэсся сы увтӧ пырисӧ муэз вӧвлӧм Лямпин сельсоветісь. 2005 годсянь кӧркӧся Чурак сельсовет пыртӧмась Лёвич посадмуӧ. Шӧмувтыр. Шӧмувтыр (O), рочӧнжык кислород - сія химияись 8-ӧд ӧтувтор. Абу металл, газ. Топыта - 0,00142897 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 54,8 K. Шӧмувтыр ӧддьӧн колана быдӧс ловья лов понда, мыля отир да пода лолалікӧ унажыксӧ сійӧ и кыскӧны тыэзаныс руись. Шӧр Йӧг (ю). e="preserve">Шӧр Йӧг (гижӧны сідзжӧ Шӧрйӧг) – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Велваӧ усян Йӧгвалӧн веськыт вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Шӧр Йӧгыслӧн эм ыджыт веськыт вож. Ю дорын сулалӧны грезддэз: Габов, Тренёв (ӧні абу ни йӧзыс), Дмитриевка (ӧні отиртӧм), Мартин, Алековчи, Мурмар. Шӧр Кува (ю). e="preserve">Шӧр Кува – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн шульга вож. Юыс – ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Куваӧ усьтӧдз Шӧр Куваыс котӧртӧ туйсӧ ачыс Кувася кузьжыкӧ. Шӧрӧт Асыввыв. Шӧрӧт Асыввыв (рочӧнжык Средньӧй Восток, фарс. خاورمیانه, урду مشرقی وسطٰی, араб. الشرق الأوسط‎‎, азерб. Orta Şərq, ивр. המזרח התיכון‎, тюрк. Orta Doğu) — Рытвыв Азияын регион, кӧда куйлӧ Тюркиясянь да Ираксянь асыввылын, Индиясянь рытвылын да Шӧрӧт Азиясянь лунвылын. Мукӧд кыввезын Шӧрӧт Асыввывнас шуӧны Матісь Асыввыв + вылынжык казьтыштӧм канмуэз, шуам инглиш кыв вылын этія ыджытжык регион шусьӧ Middle East. Мукӧдкоста Шӧрӧт Асыввыв регионӧ пыртӧны сідзжӧ Шӧрӧт Азиясӧ, а кӧр эшӧ и быдсӧн Лунвыв Азиясӧ. Шӧрвож (Иньва усян ю). e="preserve">Шӧрвож – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн шульга вож. Шӧрвожлӧн кузяыс – 25 км. Бассейныс – 30 км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Медыджыт вожжес – Ичӧтвож, Ойвож. "Шӧрвож" нима юэз эмӧсь и мӧділаын Коми му пасьта, шуам – Исывлӧн Шӧрвож Шайтанка (ю). e="preserve">Шайтанка – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн шульга вож. Юыс – ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Шайтанка уссёлӧ паныт сулалӧны грезддэз: Ыджыт Сидӧр да Учӧт Сидӧр Шайтановка (ю). e="preserve">Шайтановка – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кувалӧн шульга вож. Юыс – ? км кузя. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Шайтановка уссёын сулалӧ Васюк грезд. Шаньшор (Кӧчладор район). Шаньшор — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія вӧлі Кӧч сельсоветын. География. Шаньшорыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-рытвылӧ 19 км ылынаын, Янчер ю дорын. Ордча грезддэз. Шаньшоркӧт ордчӧн, лунвылас, сулалӧ Усь Янчер посёлок да сы сайын трак кузяс ӧні отиртӧм ни Киршин грезд. Трак кузя эшӧ ылӧжык кӧ асыввылӧ мунан, 3-4 км ылынаын петас Гаинчи грезд. А сідзту Шаньшор гӧрӧр быдлаын сьӧд вӧр. Отир. Шаньшорын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн чинӧма сизимпӧв. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ 19 морт, кӧдна видзисӧ 11 горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ грездсис лыддисӧ 141 мортӧс. Шать. ="preserve">Шать этӧ сьӧм Рочмуын, Беларусьын, Днестрдорын. Шведму. Шведму нето Сверье (,) – швед отирлӧн ыджыт канму Ойвыв Европаын, Скандинав кӧдж вылын. Ыждаыс сьӧрті сія сулалӧ витӧт местаын Европаат. Ордчӧн Шведмукӧт куйлӧны: Суоми – асыввылас, Норвег – рытвылас, Данмарк (ва сайын) – лунвылас. Асыввылас Шведму петӧ Балты саридз дорӧ. Шведму пырӧ Ӧтласа Европаӧ (1995 во) да Шенген зонаӧ. Шипичинчи (Кӧчладор район). Шипичинчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія вӧлі Кӧч сельсоветын. География. Шипичинчиыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-рытвылӧ 7 км ылынаын. Ордча грезддэз. Шипичинчисянь лунвылӧ 1,5 км ылынаын сулалӧ Каз грезд, сыбӧрын — Дуров да Шорша, лунвыв-рытвыласжык трак кузяс — Лобоз, Петрушин да Гаинчи. Ылынкодь ойвылас кӧ трак кузя мунны, петӧ Октябскӧй посёлок да Кӧч посад, ойвыв-рытвылас, нюр сайын — грезддэз Васькин да Тарас. Отир. Шипичинчиын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн чинӧма невна не нёлись. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ 25 морт, кӧдна видзисӧ 10 горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ грездас вӧлі 96 морт. Ширись. Ширись (Pb), рочӧнжык свинеч - сія химияись 82-ӧд ӧтувтор. Дорсян металл, чочком рӧма. Топыта - 11,35 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 600,65 K. Шлян (Юсьва район). Шлян (рочӧнжык Калинина) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Арашор ю дорын. Шляныс пырӧ Карпов посадмуӧ. Шомкор. ="preserve">Шӧма тшӧтшкӧр Шомкор (лат. "Rumex", рочӧн "щавель") – ӧтік- нето унавося быдмас увтыр гречугакоддьӧммэз котырись. Овлӧ турун нето куст кодьӧн. Корыс шомкорыслӧн кузь. Шомкор увтырӧ пырӧны 150-200 вид, кӧдна быдмӧны Евразияын, Африкаын, Ойвыв да Лунвыв Америкаын. Роч муын, унажыксӧ европаладорас, пантасьӧ 70 мымда вид. Шомувтыр. Шомувтыр (C), рочӧнжык углерод - сія химияись 6-ӧд ӧтувтор. Абу металл. Шомувтырыслӧн чорыт мӧдкодьсялӧммезісь бура тӧдсаӧсь графит да алмаз. Сідзжӧ быдӧнным тӧдамӧ шом да са. Топытаыс (графит формаын) - 2,25 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 3 820 K. Шондігорт (Удора район). e="preserve">Шондігорт (рочӧжык Солнечнӧй) – посёлок Коми Республикаись Удора районын, Благоев кармуын. Куйлӧ Удора район рытвылын, Благоев кароксянь 5 км ылынаын. Этимология. "Шондігорт" – калька роч ним вылісь ("Солнечнӧй"). История. Посёлок Шондігорт вӧлі осьтӧм 1970 годӧ, нояб 19 лунӧ. 1979 воын татӧн олӧмась 287 морт, 1989 годӧ – 589 (ны коласісь 66% комиӧсь, 21% рочӧсь). 1995 годӧ лоис 617 морт, 1998 кольччис 422 морт (154 горт), 2000 воын – 393 морт (150 горт). Инфраструктура. Ӧні посёлокас эм пондӧтчан школа-сад, почта, магазиннэз, клуб, вӧрлэдзан уджаиннэз. Отир. 2009 годӧ Шондігортын олісӧ 335 морт. Шорша (Кӧчладор район). Шо́рша — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія пырис Кӧч сельсоветӧ. География. Шоршаыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 10 км ылынаын. Ордча грезддэз. Шоршакӧт топ сулалӧ Дурӧв грезд, мытын ойвылас да асыввылас — грезддэз Каз, Лобоз, Шипичинчи да Гаинчи, ылынкодь ойвылас, матісь трак кузя кӧ мунны, петӧ Кӧч посад, лун-асыввылас — Ташка грезд. Отир. Шоршаын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн чинӧма некӧ куимпӧв. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ дзир 56 морт, кӧдна видзисӧ 22 горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ грездас вӧлі 147 морт. Штиприя. Штипри́я нето Алба́нму (штиптар кыв вылын Shqipëria,) – штиптар отирлӧн канму лунвыв-асыввыв Европаын, Балкан кӧдж вылас. Мезмыт канмуӧн Штиприя лоис 1912 годӧ Осман империя увтісь мезмӧтчӧмӧн. Штиприя межаасьӧ Элладакӧт лунвылын, Македониякӧт да Косовкӧт асыввылын, Цӧрнагоракӧт ойвылын. Рытвылас Штиприясянь гыасьӧ саридз. Лун-рытвылас Штиприя петӧ Ион саридз дорӧ, а ой-рытвылас – Адриатика саридз дорӧ. Шудья (Лолӧгӧ усян ю). ="preserve">Шудья (важынжык – Шуддю) – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн веськыт вож. Шудьялӧн кузяыс – 27 км. Бассейныс – 75 км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Шуддя (нето Шуддю, Шудъю) нимсӧ новйӧны уна юэз Коми муын. Шырволь. Шырволь (язьвин "Шөрволь";) этӧ грезд Рочмуын, Перем ладорлӧн Вишера районын. Ыджыт Бритму. Ыджыт Бритму да Ойвыв Ирму Ӧтлаӧтан Канму (дженытжык – Ыджыт Бритму нето Ӧтлаӧтан Канму, нето United Kingdom, нето Соединённӧй Королевство) – важынся вына канму Рытвыв Европа дорын, Ыджыт Бритму ді вылын. Бритму видзӧ ас кипод увтын ойладорас Скотланд, Оркней да Гебрид діэз, лунвылын – Норман діэз да сэсся эшӧ вит сюрс мымда поснитжык діок, а сідзжӧ веськӧтлӧ Ирму ді ойвыв-асыввылын, кытӧн куйлӧ сылӧн провинция Ойвыв Ирму. Этія провинция межаасьӧ мезмыт Ир республикакӧт, кӧда петіс Брит Ӧтувтчӧмись 1949 годӧ. Сідз-ту Ӧтлаӧтан Канмуын талун нёль тор: Ингланд, Скотланд, Кӧмры да Ойвыв Ирму. Асыввывсянь Ыджыт Бритму пӧлӧн куйлӧ Ойвыв саридз, лунвывсянь – Ла Манш да Па дэ Кале виссэз, кӧдна мӧдӧрын, континентас, му видзӧ Франс. Рытвывлань Ыджыт Бритму вадӧр шӧр пӧлӧн куйлӧ Ир саридз, а ойвывсянь, рытвывсянь да лун-рытвывсянь – Атлантика океан. Ыджыт Бритму – ӦВК-ись Повтӧг олан сьӧрті советын пырся инвидзись, пырӧ НАТО-ӧ да Ӧтласа Европаӧ. Ыджыт Коча (Кӧчладор район). Ы́джыт Ко́ча (рочӧнжык Большӧ́й Ко́ча) — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районас посад, Коча посадмулӧн веськӧтлан шӧрин. Ним йылісь. Ыджыт Кочаын оліссез висьтасьöм сьöрті, вöлöма пö татісь отирлöн кöркö нето пам, Коча нима. Сы ним сьöртi и пондöмась шуны деревнясö. А ыджытнас сія шусьö, мыля ордчöн Учöт Коча сулалö. География. Ыджыт Кочаыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвыв-асыввылӧ 21 км ылынаын, Онолва ю шульга ладорын. Посад кузя котöртö Сылва шор. Ордча грезддэз. Ыджыт Кочакӧт ордчӧн сулалӧ Учӧт Коча. Онолва кузя катытынжык — Маскаль грезд. Ыджыт Кочасянь рытвылас сулало Ыджыт Пальник грезд, ойвыв-асыввылас — Ӧбрамовка, лунвыв-асыввылас — Дзельгорт, лунвылас — Ош, лунвыв-рытвылас — Вежайка. История. Отир олöмась Ыджыт Коча му вылын важынсянь. Посад шöрын Онолва шульга вадöрын археологгез адззöмась X-XIII векся дзебсянін. Шедöмась татісь сэкся морт лыэз, баситчан торрез. Первуись Ыджыт Кочаыс йылісь кывсьöма 1579' годö, кöр роччез сійö гижöмась "Нестерова". Сэк татöн олöмась пö 13 айка морт, а керкуэз сулалöмась 14-я. Öтік олісьöс шуöмась Лунег Нестеров. 1623'–1624' вося гижöтöм коста керöм гумагаэзісь адззамö ни грездыслісь öння нимсö. Сія кад кежö кольччöмась татöн оліссез токö куим керкуын, а 13-ыс вöлöмась енöвтöмöсь. 1769' годö Ыджыт Кочаö осьтöны волось, а 1801' во кежö Коча волостяс олöмась 1294 морт, кöдна вöлісö Строганов увтырись Шаховскöй графиня кипод увтын. 1858' во коста йöзöс гижöтікö грездісь лыддьöмась 580 морт лов. Быд во сэк чулöтлöмась вузасяннэз — юнь 19' лунö да август 17'-18' луннэзö. 1886' годö Ыджыт Кочаын оліссез видзöмась быдсöн 89 горт. Посадас вöлі ни асласныс приход, вичку бердын школа, кирпич керанін, вина вузалан. Отир быдтöмась нянь, кылöтöмась вöр. Август 10'-23' луннэзö лöсьöтлöмась ярманкаэз. 1907' во. Ыджыт Кочаö вептöмась пуовöй вичку. Вичкуыс сулаліс 1930' годöдз и вöлі Герасим, Питирим да Иона нима. ХХ нэм пондöтчикö посадас вöлі инькаэз понда Иона да Серафим нима монастыр. 1926' восянь да öнöдз Ыджыт Коча öтлаын аслас посадмуöн (сэкся сельсовет, а одзза волось) пырö Кöчладор районö. 1930' октяб 25' лунö Ыджыт Кочаö лöсьöтісö «Коммунар» колхоз, кöдö 1951' март 1' лунö, и сэсся 1956' февраль 14' лунö гырисьмöтасö да шуасö медодз Маленков нимöн, а 1957' восянь нимыс лоас «Рассвет», 1959' годсянь – «Родина». Веськöтлан. Ыджыт Кочаын вöлі сельсовет (Большекочинскöй сельсовет), öні татöн лöсьöтöмась Коча посадмулö веськöтлан. Юралісьыс — Рискова Мария Александровна Отир. 2009' годö Ыджыт Кочаын лыддисö 564 мортöс, этö унажык 2002' во сьöрті, кöр татöн гижöтчöмась 484 морт. Коми кытш аркмикö посадын олöмась 317 морт (1926' во). Кöзяйство да быт. Медыджыт уджаин: колхоз «Родина», кытöн уджалöны 60 морт кыным. Эм кусöтчан депо да почта юкöт Культура. Посадын быд во чулöтöны Быкобой. Отирлöн мöдік гажыс — турун вежан лун. Казьмöтаннэз да сингажöтаннэз. Важ монастырсянь кольччöма öтік керку, архитектура ладöрсянь сія öддьöн ассяма. Ордча ландшафттэз. 1970' воэзö А.С.Гантман кипод увтын коми-роч отделеннёись студенттэз öктöмась озыр материал микротопонимика сьöрті. Сідз миянöдз локтіс информация Ыджыт Коча ладорись ландшафттэз йылісь, кöдналісь ниммесö талуння отир натьтö вунöтöмась ни. Ыджыт Парья (ю). ="preserve">Ыджыт Парья – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Ыджыт Парьялӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Юыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Уссёын сулалӧ Сергеевскӧй посёлок. Ыджыт Сфинкс. Ыджыт Сфинкс этӧ медваж Муын монумент скульптура. Ыджытшор (Иньваӧ усян ю). e="preserve">Ыджытшор – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Котӧртӧ Иньва катытас. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ырӧш. left Ырӧш (язьвин "орөш") этӧ сёян. Ыргӧн. Ыргӧн (Cu) нето - сія химияись 29-ӧд ӧтувтор. Дона металл, веж-гӧрд рӧма. Дорсяна. Топытаыс - 8,96 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 1356,6 K. Эжӧр. Эжӧр () – этӧ быдмас. Эжва (ю). Эжва (рочӧн – Вычегда) — Коми Республикаын да Кардор лапӧлын ыджыт ю, кӧда усьӧ Вынваӧ. География. Эжваыс 1130 км кузя, а бассейныс 121 сюрс км² ыжда. Мувывтор аркмӧма йы кыссьывлӧм дырни, а тодиль – Ойвыв саридз медбӧрьяись бӧрыньтчикӧ. Муыс волькыт, шӧрӧт вылынаэз – 120–150 м. Ю оллез паськытӧсь, аллювиӧсь оллез векнитӧсь, террасатӧмӧсь. Бассейныс тэчсьӧма перем кадся пуксьӧссэзӧн (сёйез, мергеллез), изшомвевья извеснякӧн, юра да мел кадся породаэзӧн, кӧднӧ вевттьӧны нельӧттор кадся пуксьӧссэз. Бассейн муыс вӧрсялӧм: пармаын быдмӧны кӧз, пожум, кыдз. Ӧддьӧн унаӧсь нюррез (нюрсялӧм 18,6%-ӧдз). Ӧрыс чукыля, ю пӧліньыс неыджыт (0,000162). Эжва пондӧтчӧ Тиман мусюр лунвыв пом дорись Дзур нюрын кык шор (Лунвож да Войвож) ӧтлаасьӧмсянь, а усьӧ Вынва юӧ Пырас (Котлас) кар дынын. Юыслӧн торрез. Шуӧны "Катыт Эжва" йылісь (йывсяняс Нем уссёӧдз, 246 км), "Шӧрӧт Эжва" йылісь (Немдінсянь Сыктыв уссёӧдз, 489 км) да "Кывтыт Эжва" йылісь (Емва дінсянь аслас уссёӧдз). Катытас Эжвалӧн бассейныс – кырӧтӧм мыссэза плато, саридз вевдӧрсянь кӧ лыддьыны – 200–250 м вылына. 150–200 метра пасьта оль лажмалӧ 20–40 метраӧдз. Юыс чукыля, уна коськ, лажмытін, ваыс котӧртӧ чожа (0,6–0,7 м/сек лоӧ визулыслӧн перытаыс). Юыс 15–20 метрасянь 80-100 метраӧдз пасьта, шӧрӧт пыдына – 3 м (медджуджытін – 10 м). Тыртчӧ юыс унажыксӧ сылан лымӧн (43–48 %). Ыджыт пайсӧ пуктӧны и муувтся ваэз (35-40 %-ӧдз), мыля му пытшкыс татӧн тэчӧма карст аркмӧтан породаэзӧн (извесняккез, доломит). Ваыслӧн ыждаыс Помӧсдін дорын 49,6 м³/сек. 2011 ыджытва дырни, Кулöмдін весьтын Шӧрӧт Эжвалӧн бассейныс босьтӧ паськыт волькытін Тиман керӧссэз да Ойвыв мыссэз коласын. Катытланьсянь ю котӧртӧ Керчомья оль кузя, кӧда куйлӧ Нем вылынін да Джеджым парма коласын. Кывтытланяс юыс кывтӧ паськыт волькыт увтасӧттяс, кӧда лёка нюрсялӧм. Веськыт ладорын юсянь эмӧсь ыджыт тыэз (Донты, Синдор ты). Зораммӧма карст (Нем, Ойвыв Кӧтйӧм, Емва пӧлӧн). Ольыс 10 км пасьта. Адзыс (поймаыс) паськыт, унажыксӧ кыкладорся; татӧн уна ласта (видз), нюр, полойез (виссэз), орӧмваэз. Ӧрыс 100-680 м пасьта, пыдӧсыс кӧдза сора лыаись да сёймуись, абу зумыт, эм уна перекат, лажмытін да ді (остров). Перекаттэзын пыдынаыс 0,5 метраӧн, вомынын (плёсын) – 1,5–5 метраӧдз. Гожумся кӧс дырни визулыс мунӧ 0,3–0,6 м/сек перытаӧн, ыджытва дырни перытаыс лоӧ 1,5–1,8 м/сек. Эжва пырӧ сэтшӧм юэз чукӧрӧ, кӧдналӧн менандрируйтӧмыс абу на чулалӧм. Ваыслӧн ыждаыс вежласьӧ 162 м³/сек-сянь (Немдін) 601 м³/сек-ӧдз (Сыктывкар). Вердчан понда васӧ медуна сетӧ сылан лым (60 %–ӧдз), зэрыслӧн пай – 15–30 %, грунт ваэзлӧн – 15–35 %. Тулысся ытва дырни юыс лэбӧ шӧрӧт межень тшупӧтся вылӧжык кынымкӧ метраӧн (Сыктывкар дынын – кыксянь кватьӧдз метраӧн), эта коста сія вӧтьӧ адзсӧ (поймасӧ) уна километра пасьта. Кывтыт Эжвалӧн ландшафт да гидрологияыс Шӧрӧт Эжвалӧн кодь жӧ. Ваыслӧн ыжда уссёын – 1160 м³/сек. Кӧзяйство. Эжва – кылӧтан ю. Кораббез ветлӧны тулыснас Вӧльдінӧдз (959 км), гожмунас да арнас – Кулӧмдінӧдз (693 км). Ӧрыс ӧддьӧн вежласьӧ, лыаэз ветланаӧсь. Эта сьӧрті Эжва Рочмуын медодзза юэз лыдын лоӧ. Медгырись ӧзыннэз: Совдор, Еринь, Межӧг, Айкатыла, Сыктывкар, Кулӧмдін. Мукӧд вожжес Эжвалӧн ӧддьӧн коланаӧсь кӧзяйство понда, (чими кульмӧ да): Войвыв Кӧтйӧм, Емва дмд. Эзісь. Эзісь (Ag) - сія химияись 47-ӧд ӧтувтор. Дона металл, чочком рӧма. Дорсяна. Топытаыс - 10,5 г/см³. Сылӧтан шонтӧг - 1 235,1 K. Эллада. Эллада ([eˈlaða],) – эллин отирлӧн канму лунвыв-асыввыв Европаын, Балкан кӧдж вылас. Элладаыслӧн история чулалӧ миян эра пондӧтчан сайсянь. Ӧння кадӧ канмуыс аркмис 1821 годӧ Осман империя увтісь мезмӧтчӧмӧн. Эллада межаасьӧ мӧдік канмуэзкӧт токӧ ойвылас. Татӧн сыкӧт ордчӧн куйлӧны Штиприя, кӧркӧся югослав республика Македония, Бӧлгария да Тюркия. Мӧд ладоррезсянь Эллада кытшӧвтӧм саридззезӧн. Асыввылас гыасьӧ Эгеида саридз, рытвылас – Ион саридз, лунвылас – Крит саридз да Мушӧр саридз. Эллада му вылын чужӧма рытвывся цивилизация, татӧн аркмӧмась и медодзза демократияэз. Республика пырӧ Ӧтласа Европаӧ да НАТО-ӧ. Эрзя кыв. e="preserve">Эрзя кыв этӧ урал вужись чудь-йӧгра группаись кыв, Мордва Республикаын веськöтлан кыв. Сійӧн сёрнитӧ Мордва Республикаись важвужа отир - эрзя йӧз (матӧ 614,3 сюрс морт). Мöд кыв Мордваас - мокша кыв. Эспання. Эспання (, кат. Espanya, баск Espainia,) – мезмыт канму лунвыв-рытвыв Европаын, Ибер кӧдж вылын. Межаасьӧ рытвылас Португалкӧт, ойвылас Франскӧт да Андорракӧт, лунвылас брит колония Гибралтаркӧт да Магрибкӧт (Ойвыв Африкаын). Рытвылас Эспанняыс петӧ Атлантика океан дорӧ, асыввылас – Мушӧр саридз дорӧ. Канму пырӧ ӦВК-ӧ, Ӧтласа Европаӧ да НАТО-ӧ. География. Эспання босьтӧ Ибер кӧджлісь ыджытжык торсӧ. Асыввылын сія петӧ Мушӧр саридз дынӧ, кытӧн эшӧ важся кадӧ зорамис саридз кузя уялӧм, а рытвылын сія петӧ Атлантика океан дынӧ, кӧда вӧлі первуись вуджӧма Коломбо веськӧтлӧм увтын эспаннёл кораббезӧн. Ойвылын Эспаннялӧн визир мунӧ Пирена керӧссэз кузя, а лунвылын сійӧ торйӧтӧ Африкасянь векнитик (14 км пасьта) Гибралтар вис. Этія висыс ойвыв вадорын сулалӧ англичаналӧн изкар да порт Гибралтар, а лунвыв вадорын – эспаннёл порт Сеута. Эспання тэчасӧ пырӧны сідзжӧ Балеар діэз. Рельеф да ваэз. Эспання ойвылын сулалӧны том кӧрӧм керӧссэз – Пиренаэз, кӧдна кӧджсӧ торйӧтӧны материк дынсянь. Нія аркмӧмась кынымкӧ параллель нёжа излёдзись. Ны коласісь медыджытыс лэбтісьӧ Эспання да Франсузму визир коласын; сылӧн пиня мусюррез вевттьӧмӧсь пырся лыммезӧн; ӧті-мӧділаын лэдзчисьӧны йыаэз, кӧдна асланыс ыждаӧн уна учӧтжыкӧсь альпавывся йыаэзся. Пиренаэзлӧн кӧрӧм виззез нюжалӧны и Кантабрия керӧссэзын. Эспання лунвылын кыссьӧны Андалусия керӧссэз, кӧдналӧн медшӧрӧт лёдзыс Сьерра Невада; ны вылын лымыс куйлӧ гожум шӧрӧдз. Ибер кӧджлісь ыджытжык тор босьтӧ ӧддьӧн паськыт массив, кӧдалӧн волькытжыкиныс шусьӧ Месетаӧн, – эспаннёл кыв вылын эта лоӧ «пызан». Месеталӧн вевдӧрыс волькыт, волькӧтӧма не ӧтік век сьӧрна; важынся кадӧ сэтӧн вӧлісӧ ӧддьӧн вылын керӧссэз. Ӧні Месета вевдӧрас лэбтісьӧны токӧ невылын уськӧса керӧссэз, Сьерра Гвадаррама да мӧдіккез, кӧдна янсӧтӧны Месетасӧ кык джуджытін вылӧ: Важ Кастилля да Виль Кастилля. Джуджытіннэзлӧн ӧтласа покатыс лажмалӧ рытвывлань, кытчӧ визывтӧны юэз: Дуэро, Тахо, Гвадиана. Океан дынӧ лэдзчисикӧ нія вуджӧны ыджыт коськкез. Сія жӧ ладорӧ Андалусия лажмытін кузя визывтӧ и Гвадалквивир. Андалусия лажмытін аркмис уськӧссэзсянь му кора лэдзчисьӧм понісь. Му кора лэдзчисьӧмсянь аркмис и Арагон лажмытін, кӧда кузя визывтӧ ю Эбро. Колана шедтассэз. Эспаннялӧн му пытшкыс ӧддьӧн озыр кӧртовӧй да ыргӧн рудаэзӧн, ӧддьӧнжыксӧ ойвылын, Кантабрия керӧссэзын, да лунвылын, Андалусия керӧссэзын, а сідзжӧ Гвадиана ю кыкнан вадорын. Эспанняыс озыр и изшомӧн – Астурияын – сэсся, ширисьӧн, свинечӧн да эзісьӧн. Климат, быдмассэз да пода. Климат сьӧрті да быдмассэз сьӧрті Эспання юксьӧ мускыт (уль) да кӧс лапӧввез вылӧ. Мускыттэс куйлӧны ойвыв-рытвылын да Бискайя курья вадорын. Сэтчин пыр енӧжӧттяс рытвывсянь кыссьӧны кымӧррез да киссьӧны зэррез; керӧс потассэзын шумитӧны визыввез; покаттэз вылын веж видзӧны бур видззез да быдмӧны вуджӧра вӧррез – улын каштанісь, вылынжык тыпуись да букись, а эшӧ вылынжык – пожума вӧррез. Климатыс небыт, мускыт да шоныт, вачкисьӧ Франсузмуісь Бретань климат вылӧ. Эспання джуджытіннэз вылын климатыс небыта континентвывся. Тӧввез, кӧдна пӧльтӧны океан вывсянь, кольӧны кӧдж вылас вылын доррезӧ уна ульсӧт, а пытшкись лапӧввезӧ локтӧны кӧсӧсь. Енӧжваэз сэтчин усьӧны тӧвся год джынӧ, кӧр Эспання пыр мунӧны циклоннэз да вайӧтӧны зэр нето лым. Гожумӧн жӧ сэтчин сулалӧны жаррез да лёка кӧс погоддя. Этасянь Эспанняын юэз гожумнас ӧддьӧн косьмӧны и судноэз ветлӧм понда дугдӧны лӧсявны. Джуджытіннэз вылын быдмассэз йылӧны умӧля; Эспання лунвыв-асыввылын уна места босьтӧны альфа турунӧн да бытшкасян кустарниккезӧн лёк степпез. Альфа, вачкисьӧ ковыльлань, лоӧ бур вердасӧн баляэз понда нельки сэк, кӧр сія косьмӧ сулалікас. Сійӧн, мыля листтэс сылӧн ӧддьӧн кузьӧсь да топытӧсь, сія мунӧ геззэз, куддэз да сандалийез кыйӧм вылӧ, мунӧ сідзжӧ медбур бумага сорттэз керӧм вылӧ. Андалусия лажмытінын, кӧда куйлӧ кӧдж лунвыв-рытвылын, да Мушӧр саридз вадорын климатыс субтропикся – кынмывтӧм да зэра тӧлӧн и зэртӧм да жар гожумӧн. Муыс – гӧрдмусин. Сэтчин быдмӧны оливаэз, рожки пуэз да пробка тыпуэз, кӧдна матын Пиренаэз дынын Каталунняын аркмӧтӧны ыджыт вӧррез. Лунвыв вадорын быдмӧны финика пальмаэз и нельки сакара тростник – этӧ Европаын медшоныт места. Отир. Эспанняын оліссезлӧн топытаыс ӧддьӧн неӧткодь: кӧс джуджытіннэзын да керӧса массиввез вылын отирысыс олӧ уна шочжыка, нежели саридз дорын да ю оллезын. Эст кыв. e="preserve">Эст кыв ("eesti keel") этӧ Эстмуын каналан кыв. Сійӧн сёрнитӧ Эстмуись вужотир - эст йӧз (матӧ 1 млн. морт). Эстму. Эстму (,) – эст отирлӧн канму Асыввыв Европаын, Балты саридз дорын. Канмуыс эсттэзлӧн аркмис 1918' годӧ, но 1940'–1941' да 1944'–1991' воэзӧ сія вӧлі Советскӧй Союз увтын, а 1941'–1944' годдэзӧ – Куимӧт рейхын. Бӧр мезмыт канмуӧн Эстму лоис вӧлись 1991' годӧ, СССР разьсикӧ. Талун Эстму межаасьӧ кык канмукӧт: асыввылас куйлӧ Рочму, а лунвылас Латвия. Рытвылас канму петӧ Рига курья дорӧ, а ойвылас Фин курья дорӧ. Фин курья пыр Эстму йитчӧ Суомикӧт, а Балты саридз пыр – Шведмукӧт. Юксьӧв посадму. Юксьӧв посадму () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районас. 2009' во кежӧ татӧн вӧлі ӧтік посад, кык посёлок да сизим грезд (деревня). Оліссез —, кӧдна видзӧны. Посадмулӧн шӧрин — Юксьӧв посад. Медыджыт оланін туйӧ лыддиссьӧ Усь Силайка посёлок, кытӧн олӧны. Посадмуись веськӧтланлӧн адрес: 619327, Юксьӧв посад. Тел. 8 (34293) 9-22-19. Юралісьыс: Утробин Василий Климентьевич. Юль. ="preserve">Юль Эксай де Берри Часословасын Юль этӧ тӧлісь. Юм (ю). e="preserve">Юм – ыджыткодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районас. Кӧсвалӧн веськыт вож. Юмлӧн кузяыс – 178 км. Бассейныс – 411 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧ Юм посад да грезддэз: Галечник, Берёзов, Крысанов, Келич. Юнь. ="preserve">Юнь Эксай де Берри Часословасын Юнь этӧ тӧлісь. Юракыв. e="preserve">Юракыв (подлежащӧй) — сёрникузяын под видзан юкӧт, кӧда мыччалӧ, кин йылісь нето мый йылісь мунӧ сёрниыс, да кӧда видзӧ очакыв "кин? " ("киннэз? "), "мый? " ("мыйез? ") юасяннэз вылӧ. Юракыв унажыксӧ овлӧ нимтан кӧртаса эманимӧн. Юракыв рольын овлӧны сэтшӧм сёрни торрез, кӧдна петӧны эманиммес туйӧ. Юракылӧн вермас лоны и кывтэчас: "тійӧ куимнанныт" (мортіна нимвежлас ӧтлаын ӧтувтан лыднимкӧт), "нія асьныс" (мортіна нимвежлас ӧтлаын мортін вынмӧтанакӧт), "айӧ вонӧкӧт", "мійӧ Толиккӧт" (нимтан кӧртаса эманим либо нимвежлас ӧтлаын эманимкӧт, либо нимвежласкӧт ӧтлаӧтан кӧртасын), "вит велӧтчись" (эманим кодя лыднимкӧт), "Балты саридз" (неторьясян кывтэчас). Юрла район. Ю́рла район () – веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын. Куйлӧ Кӧсва ю катытын, Кудымкар–Гайна автотуйсянь кыкнан ладорын. Юрла районын куим посад - Юрла, Усь Зула да Юм, кыкьямыс посёлок да 81 грезд (деревня). Юралісьыс - Моисеева Татьяна География. Юрла район куйлö Перем ладорись Коми кытшын. Ойвывлас сія межаасьö Кӧчладор районкöт, асыввылас Кӧсладор районкöт, лунвылас - Кудымкар районкöт, рытвылас Киров лапӧвкöт. Отир. Олöны районас унажыксö роч отир, унажыкыс - рочсялöм комиэз. Юрсигусь. Юрсигусь () - сія геббез чукӧрись подаок. Юсь. Юсь () - сія ва выв кай. Юсьва (ю). Юсьва (шуӧны сідзжӧ Юсва) – ыджыткодь ю Перем ладорись Коми кытшын, Иньвалӧн веськыт вож. Лыдпассэз. Юыслӧн кузяыс – 78 км. Бассейныс – 425 км² ыжда. Режим. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Оланіннэз. Ю дорын эм уна олан ин, ны коласын посаддэз: Вертюсва, Мелюкинчи, Юсьва да грезддэз (деревняэз): Юсвадор, Бормотовчи, Сеня, Косогор, Ляпинчи, Канамовчи, Бурво, Мутшак, Позагорт, Чубаровчи, Баидзов, Жганёв, Белюков, Мосин, Черемнов. Юсьва посадму. ce="preserve">Юсьва посадму (рочӧнжык – Юсьвинскӧй сельскӧй поселеннё) – веськӧтлан юкӧт Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ордчöн посадмукöт куйлöны ойвылас – Карпов посадму, асыввылас – Купрӧс посадму, лунвылас – Карагай районісь Нердва посадму, рытвылас – Кудымкар районісь Ленинск посадму. Юсьва посадму аркмис 2006' год пондöтчикö одззася Юсьвинскöй, Мелюкинскöй, Каринскöй, да Бажинскöй сельсоветтэзісь муэз ӧтлаӧтӧмӧн. 2009 во кежӧ татӧн вӧлі кык посад да 52 грезд (деревня). Оліссез – 7554 морт, гортвидзаннэз 2536-а. Посадмуись шӧрин – Юсьва посадын. Веськӧтланлӧн адресыс – 619170, Юсьва, Гӧрд Армия туй, 18. Тел. (834246) 2–73–52. Юралісьыс – Гордеев Михаил Серафимович Юсьва район. Юсьва район () – Перем ладорись Коми кытшын. Куйлӧ Коми кытшыс лунвылын, Иньва ю да Кама дорын. Аркмӧтӧм февраль 25' лунӧ 1925' годӧ. Районын лыддьӧны 148 оланін, ны коласын 10 посад, 8 посёлок да 130 грезд (деревня). Веськӧтлан шӧрин – Юсьва посадын. Юсьва посадсянь Кудымкарӧдз – 26 км, Перемӧдз – 270 км, медматын ӧзынӧдз (Майкар) – 61 км. Район юралісьыс – Евсин Михаил Николаевич (2010 восянь). Перем ладорын веськöтліссез мöдöны ликвидируйтны Юсьва район, муэз öтлаöтны Кудымкар район дынö. Кыдз медодзза оськöв вöзйöны öтлаöтны Коми кытшись быдöс районнэз öтік районö. География. Юсьва район дорын пас Юсьва районыс 3100 км2 ыжда. Визирыс 332774 м кузя. Межаасьӧ рытвылын да ойвылын Кудымкар районкöт, лунвылын – Обва да Карагай районнэзкӧт, асыввылын – Добрянка да Совдор районнэзкӧт. Му вевдӧр сьӧрті Юсьва районыс – волькыткодь мысаин, лунвылӧттяс нюжвидзӧны Кымайыв вылынінлӧн лажмытик мусюррез, а шӧрӧттяс куйлӧ Обва-Иньва волькытін, ойвылын лэбӧны Кондӧс мыссэз. Медкузь ю районын - Иньва. Иньваӧ усьӧны Юсьва, Истер, Лунвыв Ык да Ойвыв Ык, Дӧйӧг, Пӧй, Исыв, Ӧнь. Асыввылын районыс петӧ Кама вавидзан дорӧ. Камаӧ усьӧны юэз Пожва да Чормоз. Мӧдыс токӧ пондӧтчаннас визывтӧ район лунвылоттяс. Юсьва районісь мувывторсӧ 70 % вылӧ вевттьӧны кӧзъяиннэз да ньывпуа вӧррез, тэлляын быдмӧны посниткорья пуоккез да нинпу. Вӧр-ва дорьяніннэз: ботаника сьӧрті – öтік, ландшафт сьӧрті – кватя. Мупытшся шедтасэз: мусир, минерал ваэз, песӧка-гравия сорас, сёй, торф. Рытвывсянь асыввылӧ район му кузя мунӧ асфальтӧсь автотуй Кудымкар – Пожва. Янсалӧм. Одзжык районын вӧлі 16 веськӧтлан юкӧт, ны коласын 2 поссовет: Майкарскöй да Пожвинскöй и 14 сельсовет: Аксёновскöй, Бажинскöй, Дӧйӧговскöй, Каринскöй, Архангельскöй, Камскöй, Киминскöй, Крыкалёвскöй, Купрӧсскöй, Мелюкинскöй, Ӧнтипинскöй, Ӧньковскöй, Тукачовскöй да Юсьвинскöй. Веськöтлан. Юсьва район пырö Перем ладорись Коми кытшö. Районыслöн öнняся Устав вöлі примитöм Юсьва районісь земство öксянын 2005' август 16' лунö. Виль роч закон сьöрті сія шусьö Юсьвинскöй муниципальнöй район Районын власьнас лыддисьöны Юсьва район юралісь, Юсьва районісь Земство öксян. Канму нимсянь веськöтлöны Юсьва районісь суд да прокурор. Юралісь да веськöтлан. Юсьва район юралісьыс медыджыт морт Юсьва районын, сы кипод увтын веськöтлан органнэз. 2010' восянь район юралö Евсин Михаил Николаевич. Земство öксян. Отир нимсянь баитан орган - Юсьва районісь земство öксян. Земство öксянын озынпукалісь - Богушевскöй Юрий Николаевич. Суд. Судитан влась Юсьва районын видзö Перем ладорись Юсьва районлöн суд. Юсьва районыс - Перем ладорын Бурöтан судлöн 135' участок. Бурöтан судья Гагарина Татьяна Николаевна. Артвидзöм. Юсьва районісь прокурор Сюркаева Надежда Витальевна. Юсьва районын полицияöн веськöтлö Власов Александр Владимирович. Отир. Олӧны Юсьва районын 22,2 сюрс морт (2009.01.01). Ны коласын: комиэз – 54,3 %, роччез – 43,2 %. Му-видз уджалöм. Му-видз уджалöны 10 уджаин, кöдна унажыксö быдтöны йöла пода. Оланіннэз. Омӧн район пасьта ӧні сулалӧны 148 оланін. Статус сьӧрті ны коласын торьясьӧны 10 посад, 8 посёлок да 130 грезд (деревня). Видзӧт сідзжӧ. Перем ладорись Коми кытш Юсьва Юшков Геннадий Анатольевич. Юшков Геннадий Анатольевич (комиӧнжык Толь Гень) – коми гижись, оліс 1932–2009 годдэзӧ. Гижис зыряна нёж комиӧн. Олан туй. Толь Гень чужис 1932 март 14 лунӧ Сыктывдін районісь Час сельсоветын, Сітбар сиктас. Велӧтчис горт посадас да Сыктывкарись 12’ школаын. 1958 годӧ помаліс М. Горький нима литературнӧй институт, уджаліс Коми АССР-ись гижись котырын литконсультантӧн, «Войвыв кодзув» журналын кыввидзись секретарӧн. СССР-ись гижись котырӧ сійӧ босьтісӧ 1961 годӧ.1978 восянь да 1993 годӧдз Г. А. Юшков вӧлі Коми АССР-ись гижись котырын юралісьӧн. Куліс гижисьыс Сыктывкарын 2009 декаб 20 лунӧ. Гижан удж. Толь Гень вӧлі тӧдса кыдз поэт, прозаик да драматург. Медодзза кывбурсӧ публикуйтіс 1952 воын "Войвыв кодзув" журналын. 1959 годӧ сылӧн петіc медодзза небӧг. Уна во сьӧрна Коми республикаись драма театрын мыччалісӧ "Сизимӧд председатель", "Макар Васька – сиктса зон", "Кыськӧ тай эмӧсь" пьесаэз сьӧрті спектаккез. Висьттэзын, повессезын да романнэзын гижись бергӧтчӧ отир олӧмын меддонаыс дынӧ, осьтӧ коми мортыслісь ассяма мывкыдсӧ. Гижӧттэс Толь Геньыслӧн вуджӧтӧмӧсь роч да мӧдік кыввез вылӧ. Ябыр. Ябыр () – сія кай, кӧдӧ коми отир сідзжӧ шуӧны сьӧдкай. Этія кай понда тулыснас керӧны кайпоззэз. Ягшорка (Лолӧгӧ усян ю). ="preserve">Ягшорка – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсваӧ усян Лолӧглӧн шульга вож. Ягшоркалӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ядьва (Юсьваӧ усян ю). e="preserve">Ядьва – неыджыт юок Перем ладорись Коми кытшын, Юсьвалӧн шульга вож. Юыслӧн кузяыс – ? км. Бассейныс – ? км² ыжда. Ваыс кынмӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Ю дорын сулалӧны грезддэз (деревняэз): Вылісь Ядьва, Петрованов, Доронькина, Сыскин. Ядьваӧн шусьӧ сідзжӧ Исывлӧн веськыт вож. Язьвинса. e="preserve">Язьвинса, коми язьвинса (рочӧн – коми-язьвинцы; мӧдік ниммез: язьвинскӧй пермяккез, вишерскӧй пермяккез, коми язьвинчи) – комиэз, кӧдна олӧны Вишера районісь Язьва ю йыввезын. Баитӧны коми кывлӧн язьва диалект вылын (200 морт мымда) да рочӧн. Вера сьӧрті – кержаккез. Якутму. Яку́тму нето Саха́му (,) – якут отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ. Якутму – Рочмуын ыжда сьӧрті медыджыт регион. Татӧн тыр ресурссэз экономика зорӧтӧм понда. Асъюралӧм якуттэзлӧн аркмис 1922' годӧ апрель 27' лунӧ. Куйланін. Якут республикаыс 3103,2 сюрс км² ыжда. Сія куйлӧ ойвыв-асыввыв Сибирын. Канмуыс межаасьӧ Чукотка кытшкӧт да Магадан лапӧвкӧт асыввылын, Хабаров ладоркӧт лунвыв-асыввылын, Амур лапӧвкӧт да Байкалсай ладоркӧт лунвылын, Иркут лапӧвкӧт лунвыв-рытвылын да Краснояр ладоркӧт рытвылын. Ойвылас республика паськыта петӧ океан дорӧ. Асчужӧм дорресӧ татӧн аркмӧтӧны Лӧпта саридз да Асыввыв Сибир саридз. Быдсӧн вадӧр визьыс матӧ 4,5 сюрс км кузя. Мувывторсис 2/5-ся унажык куйлӧ ойвыв полюс кытш сайын. Параллель пӧлӧн Якутму нюжалӧ 2500 км кузя, меридиан пӧлӧн 2000 км кузя. Медрытвывся чутсӧ адззам Краснояр ладор бердын (105° а.к.), медасыввывсясӧ — Чукотка кытш бердын (165° а.к.). Лунвылас меддорись чут куйлӧ Стан мусюр вылын (55°30' о.п.), Амур лапӧв бердын, а меддорись чутыс ойвылас — Нордвик нӧрыс йылын (74° о.п.), а лыддьыны кӧ и діэсӧ, сэк Генриетта ді вылын (77°о.п.). Мувевдӧр. Мувевдӧрыс республикаас 2/3 тор – керӧссэз да джуджытіннэз, 1/3 – лажымытіннэз. Медвылын чутсӧ – Победа керӧс (3147 нето 3003 м вылына), адззӧмась Черскӧй мусюр вылын. Мукӧдыс бӧра шуӧны, Мус Хая керӧс пӧ сысся вылынжык (сія сулалӧ Сунтар Хаята мусюр вылын да лэбӧ 2959 нето 3011 м вылына). Якутмуын нюжалӧ сідзжӧ Янайыв мусюр. Канму рытвылын сулалӧ ыджытся ыжыт джуджытін – Сибир шӧрисьыс. Лажмытіннэзісь медпаськытӧсь Медшӧр Якут лажмытін, Колыма лажмытін да асыввыв тор Ойвыв Сибир лажмытінсис. Ваэз. Медпаськыт тыэз — Бустах, Лабынкыр дмд. Чужанвуж сьӧрті тэчас. "1939—2002 воэзӧ отирӧс гижӧтикӧ тӧдісӧ, кин да кин оліс Якутмуын:" Tӧвшӧр. ="preserve">Январ Эксай де Берри Часословасын Tӧвшӧр нето январ — тöвлöн кыкöт да волöн медодзза тӧлісь. Янчер (ю). ="preserve">Янчер – неыджыт ю Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсвалӧн шульга вож. Янчерлӧн кузяыс – 57 км. Бассейныс – 366 км² ыжда. Ваыс йысялӧ октяб помын, а оссьӧ – апрель помын. Юыс дорын сулалӧны олан иннэз: Акилов, Никитин, Шаньшор, Усь Янчер. Яранёв (Юсьва район). Яранё́в (рочӧнжык Яранё́ва) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Истер ю дорын. Яранёвыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Дурӧв (Кӧчладор район). Дурӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). 2006 воӧдз сія пырис Кӧч сельсоветӧ. География. Дурӧвыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 9 км ылынаын. Ордча грезддэз. Дурӧвкӧт топ, лунвыв дорас сулалӧ ыджытжык Шорша грезд, ойвылас — эшӧ ыджытжык Каз, ылынжык ойвылас да асыввылас — грезддэз Лобоз, Шипичинчи да Гаинчи. Отир. Дурӧвын оліссезлӧн лыдыс медбӧрья нёльдас годӧн буракодь чинӧма. 2009 во пондӧтчикӧ татӧн олісӧ дзир 13 морт, кӧдна видзисӧ 3 горт, кӧть эшӧ 1970 годӧ грездас вӧлі 84 морт. Jeanette Biedermann. Jeanette (Jeanette Jean Biedermann) — этö Америкаись сьылісь. Ӧтласа Европа. Ӧтласа Европа – Европаись мезмыт канмуэзлӧн ӧтувтчӧм. 2007 восянь сыын 27 канму. Гурин (Кудымкар район, Йӧг посадму). Гу́рин (мукӧдыс шуӧны Гу́рина) – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын ыджыт грезд (деревня). Ним йылісь. Татісь отир висьтасьöм сьöрті Гурин грездыслöн нимыс аркмöма Гурий морт нимсянь. Мукöдыс бöра баитöны, гури нима чери сьöрті пö шуöны грездсö. География. Гурин грезд сулалӧ Камашор уссё гöгöр да улынжык Йӧгва ю пöлöн, Кудымкарсянь ойвылӧ 20 км ылынаын, (автобусöн кö мунны, локтан 35-40 минутаöн). Медматын оланін – Савин грезд, кöда сулалö Гурин бердын топ, Йöгва кузя катыт. Вылöжык кö Йöгва кузя кайны, петö Мов, сы сайын – Ӧреп да Паршак. Лэдзчан кö Йöгваыс кузя, адззан Мижуй да Ермак. Камашор ю пöлöн кö кайны, локтан Камашор грездö. Гуринсянь асыввылö километра етш ылынаын сулалö Чукыль грезд (кöдö эшö шуöны Важ Чукыль), а ойвыв-асыввылö 1,7 км ылынаын поздісьöм Виль Чукыль. Янсалӧм. Камашор ю ньылат шульга ладорыс Гуринаӧн и шусьӧ, веськыт ладорас куйлӧ с. ш. Сісьпинь. 1960 годдэзӧ Сісьпинсянь вевдӧрас – Савин Савин грездланяс вептісӧ виль школа, кӧда гӧгӧрын чужис Виль посёлок. Сэтчӧ отирыс локтӧмась овны Ӧрепись да Вотякись. Туйез. Ныись медыджыт туйнас лыддисьö Медшöр туй. Веськöтлан. Ӧні Гуриныс пырӧ Йӧг посадмуӧ, одзжык сія вӧлі Мижуй сельсоветын, а эшӧ одзжык – Алёковчи сельсоветын. Отир. 2009 во пондӧтчикӧ Гуринын олісӧ 354 морт, кӧдна видзисӧ 107 горт. Отирыс шусьӧны гуринчи нето гуриновса (öтік инька морт лоö гуриновка). Памиллёэз коласын медуна Гусельниковвез, Надымоввез, Нечаеввез, Петроввез Оліссез комиöсь, баитöны комиöн. Кӧзяйство да быт. Гурин муэз пырӧны Киров нима колхозӧ (шӧрин – Мижуйын). Эм няньпöжалан да ферма. Фермаыс вузалö яй да йöв. Отирыс тшакьялöны, ягöдалöны, öктöны веськöтчан туруннэз. Чериалöны етша, мыля ыджыт ваэз абуöсь. Грездын эм кык вузасянін: ӧтыс – сельпо, мӧдыс – асторья лавка. Мукöд туйез вевттьöмöсь асфальтöн, но унажыкыс - кöдзаöн. Уна отирлöн эм ас машинаэз. Автобус ветлö быд лун нёлись. Гуринын позьö видзöтны телевизор да кывзыны радио. Мобильниккез кутöны Мегафонлісь вез. Быт службаэз абуöсь, шырсьыны да мый да отирыс ветлöны Кудымкарö. Кӧркӧ татӧн вӧлі медпункт, ӧні грездас поздісьö Мижуй лечебницалӧн офис (амбулатория). Школаын осьтöмась аптека. Культура да быт. Гуринас эм челядьсад. Татчӧ вайӧтлӧны кагаэзнысӧ не токӧ гуринчи, но и алёковчи да мижуевчи. Гуринын эм шӧрӧт школа, кытчӧ вовлӧны челядь 12 грездісь, сы лыдын и Мижуйись. Школа керкуын эм библиотека. Порйöтлöны унажыксö масленича да семиккез. Кӧркӧ грездын вӧлі часовня. Öні отирыс ветлöны юрбытны Йöгö нето Кудымкарö. Ордча ландшафттэз. Гуринасянь Кудымкарлань мунікӧ шульга ладорын петӧ ыджыт керӧс – Понгород. Сэтчин тшакьялӧны, а вежалунӧ гажа местаэзӧ ӧксьӧны томпӧлӧс да орсӧны ӧзтӧм бипуррез дынын. Мижуй (Кудымкар район). Мижу́й – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын ыджыт грезд (деревня). Ним йылісь. Мижуй грезд шусьö сідз натьтö Мижуй нимкодь сьöрті. Мижуйнас коми отир нимкодялö жаг мортöс. География. Мижуйыс сулалӧ Йӧгва ю шульга вадöрын, Кудымкарсянь ойвылӧ 18 км ылынаын (автобусöн кö мунны, локтан 30 минутаöн). Грезд кузя котöртö Чукыльшор, кöдö мижуёвса шуöны дженытика Шор. Ордча грезддэз. Мижуйсянь рытвылын, Йӧгва саяс топ сулалӧ Ермак грезд. Йӧгва кузя кӧ каян – петӧ Гурин, лэдзчан кӧ – Педӧт грезд. Чукыльшор кузя кӧ кайны, петан Чукыль грезд дынӧ, кöдö эшö шуöны Важ Чукыль. Мувевдöр. Ордча рельефын тöдчöны ыббез – Онокыб, Ермакыб, видззез – Нюр, Вöвйöр, вöр – Раск. Пода да быдмассэз. Вöрын олöны руччез, кöччез, таррез. Дзоридза быдмассэзісь медуна пантасьöны пикан, пистик, шышыбар, катшасин, горадзуль. Туйез. Ныись медыджыт туйöн лыддисьö Медшöр туй. Веськöтлан. Ӧні Мижуйыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, одзжык татӧн вӧлі Мижуй сельсоветлӧн шӧрин. Грездын эм почта керку, но не староста, не милиция татöн абу. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Мижуйын олісӧ 289 морт, кӧдна видзисӧ 81 горт. Отирыс шусьӧны мижуёвчи нето мижуёвса (öтік морт – мижуёвскöй). Памиллёэз коласын медуна Кетоввез, Тупицыннэз, Сыстероввез. Оліссез комиöсь, баитöны комиöн. Кӧзяйство да быт. Мижуйын – Киров нима колхозлӧн контора. Этія колхозыс аркмис 1961' годӧ, куим ордча колхоз ӧтлаӧтӧм бӧрын. А одзжык эта ладорын вӧлісö 11 колхоз. Грездын эм йöв вузалан ферма. Колхозыслöн эм гараж. Отирыс видзöны пода да мошшез, быдтöны сю да карч. Мижуёвса озö вöралö, но гожумöн чериавлöны Йöгваын: вугыррезöн кыйлöны комöс (хариусöс), арöс, шулюмöс. Сэсся ягöдалöны да тшакьялöны. Асфальтöн вевттьöм токö Медшöр туй, мöдік туйез – куш му. Автобус быд лун керö нёль рейсöн, но уна отирлöн эм ас машинаэз. Мижуйын кык магазин, öтыс – Йöгись сельполöн, мöдыс – асторья. Мижуёвса вермöны видзöтны телевизор да кывзыны радио. Грездсянь позьö баитны мобильник пыр. Быт службаэз абу, шырсьыны да мый да отирыс ветлöны Кудымкарöдз. Культура. Быд челядёк олö Мижуёвскöй челядь садын. Эшō эм клуб, кытöн отир быд деревняись чулöтöны кад. Томмез понда лöсьöтöны дискотекаэз. Клубын эм библиотека. Уджалöны гöрдззисьöм да сьылöм сьöрті кытшоккез. Отирыс порйöтлöны öтласа празьниккез, вильгод, масленича. Юрбытны мижуёвса ветлöны Йöгö нето Кудымкарö. Ордча ландшафттэз да вöр-ва. Юдор (Заречнöй?) туй дын котöртö Йöгва ю, увланьжык сыö йитсьö ключ. Леонтьев Валерий Яковлевич. ="preserve">Леонтьев Валерий Яковлевич - коми сьылісь. Роч попмузыкаись кӧдзув. Чужис 1949 годӧ Усвавомын. PT Sans. PT Sans (ПТ Санс) — свободно распространяемый компьютерный шрифт без засечек производства ПараТайп. Поддерживает перем коми кыв. Чукыль (Кудымкар район). Чу́кыль (рочӧнжык Чукылё́ва) – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. Чукыль грездсö сідзжö шуöны Важ Чукыль. География. Чукыль грездыс сулалӧ Чукыльшор ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ 21 км ылынаын. Медматын грезд да кöркöся сельсоветлöн шöрин Мижуй, сулалö Чукыльсяняс лунвылас, шор кузя кывтыт 1,7 км ылынаын. Мижуйыс Чукыльсянь бура тыдалö. Рытвылас 1,6 км ылынаын, Йöгва дорын сулалö мöдік ыджыт грезд Гурина, асыввылас сы ылынаын жö адззам учöтик Сенькашор грезд. Ойвылас, Чукыльшор кузя катыт кö 2 км каян, локтан Виль Чукыльö, кöда Ошыб посадмуö ни пырö. Чукыльöт мунö туй Мижуйсянь Ӧсипöдз. Öсипыс сулалö Чукыль грездсянь асыввылö 3,5 км ылынаын (туй кузя кö 4,2 км). Чукыль гöгöрас унажыксö видззез да ыббез. Вöрыс токö öті-öті быдмö. Вöррез сораöсь. Веськöтлан. Ӧні Чукыльыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, одзжык вӧлі Мижуй сельсоветын. Отир. Чукыльын олöны чукылё́вса нето чукылё́вчи (öтік мортсö шуöны чукылё́вись нето чукылё́вскöй). 2009' во пондӧтчикӧ чукылёвса вöлöмась 32 морт, кӧдна видзисӧ 15 горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Кöзяйство да быт. Отирыс видзöны курöггез, дзодзоггез, мӧссэз, кӧзаэз, порссез. Баляэз абуöсь. Мед пуксьыны автобусö, колö мунны Мижуйöдз. Грездын эм телефоннэз, телевизоррез да радио. Позьö баитны мобильник пыр. Кулöммесö чукылёвса дзебöны Йöгись шойнаö. Мурмар (Кудымкар район). Мурмар нето Мурмаро́вчи – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Мурмарыс сулалӧ Шорйӧг ю дорын, Кудымкарсянь ойвылӧ 10 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Мурмарыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, одзжык вӧлі Мижуй сельсоветын. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Мурмарын олісӧ 76 морт, кӧдна видзисӧ 26 горт. Ӧльӧк (Кудымкар район). Ӧльӧ́к (мукӧдыс шуӧны Алёкова нето Алёковчи) – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Ӧльӧкыс сулалӧ Шорйӧг (Кукушка?) ю дорын, Кудымкарсянь ойвылӧ 10 км ылынаын (туй кузя кö мунны, петö 16 км). Ӧльӧксянь рытвылын топ сулалö Мартин грезд, асыввылын – Мурмар. Вöрын олöны ошшез, руччез, кöччез, ёжжез. Туйез. Ныись медыджыт туйöн лыддисьö Колхоз туй. Веськöтлан. Ӧні Ӧльӧкыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, одзжык сія оліс Мижуй сельсоветын. А эта вотӧдз татон вӧлі асланыс сельсоветлӧн шӧрин. Не страроста, не участковöй, не почта керку грездын абу. Отир. Олöны Ӧльӧкын öльöко́вчи. 2009' во пондӧтчикӧ нійö лыддьöмась 153 лов, а горттэз грездас вöлöмась 47-а. Оліссес комиöсь, баитöны комиöн. Унажык отирыс гишшöны Сыстеров, Петров, Канюков. Кöзяйство да быт. Грездын эм ферма, вузалöны йöв. Складын видзöны пизь. Отирыс вöралöны да чериалöны, тшакьялöны да ягöдалöны, öктöны веськöтчан туруннэз. Ӧльӧк пырйöт мунö бур туй. Быд час ветлö автобус. Уна отирлöн эм ас машинаэз. Öльöковчи вермöны видзöтны телевизор да кывзыны радио, грездсянь позьö баитны мобильник пыр. Ӧльӧкын осьтöм Йöг сельполöн лавка. Быт службаэз абуöсь, шырсьыны да мый да отир ветлöны Кудымкарöдз. Культура. Ӧльӧкын эм челядьсад, но асланыс школа абу. Челядь ветлöны велöтчыны Мижуйö. Эм клуб, но кытшоккез осьтöны токö гожумнас. Ректан (Кудымкар район). Ректа́н (рочӧнжык Ректа́нова) – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Ректан грездыс сулалӧ Йӧгва ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ 11,5 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Ректаныс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Ректанын олісӧ токӧ 4 морт, кӧдна видзисӧ 2 горт. Додоновчи (Кудымкар район). Додоно́вчи – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын учӧтик грезд. География. Додоновчи грездыс сулалӧ Йӧгва ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ 11 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Додоновчиыс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Додоновчиын олісӧ токӧ 14 морт, кӧдна видзисӧ 6 горт. Ермак (Кудымкар район). Ерма́к – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Ермак грезд сулалӧ Йӧгва ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ ?? км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Ермакыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, одзжык вӧлі Мижуй сельсоветын. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Ермакын олісӧ 67 морт, кӧдна видзисӧ 21 горт. Мов (Кудымкар район). Мов – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Мов грездыс сулалӧ Йӧгва ю дорын, Кудымкарсянь ойвылӧ 18 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Молыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, одзжык вӧлі Мижуй сельсоветын. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Молын олöмась 80 морт, кӧдна видзöмась 30 горт. Камашор (Кудымкар район). Кама́шор – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Камашор грезд сулалӧ Камашор ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ 19 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Камашорыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, одзжык вӧлі Мижуй сельсоветын. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Камашорын олісӧ 52 морт, кӧдна видзисӧ 23 горт. Габов (Кудымкар район). Га́бов – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Габов грезд сулалӧ Шорйӧг ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ ?? км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Габовыс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009 во пондӧтчикӧ Габовын олісӧ 27 морт, кӧдна видзисӧ 13 горт. Порськок (Кудымкар район). Порськок – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Порськок грездыс сулалӧ Йӧгва ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ сизим километра ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Порськокыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, а одзжык вӧлі Йӧг сельсоветын. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Порськокын олісӧ 114 морт, кӧдна видзисӧ 42 горт. Герскан (Кудымкар район). Герскан – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Сулалӧ Велва юсянь неылын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ ?? км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Герсканыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, а одзжык вӧлі Корчёвня сельсоветын. Отир. 2009 во пондӧтчикӧ Герсканын олісӧ 32 морт, кӧдна видзисӧ 12 горт. Корчовня (Кудымкар район). Корчовня – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас ыджыт грезд. Ним йылісь. Корчовня — рочсялöм ни нимыс. 1869' воын грездсö гижöмась "Корчемна" нето "Корчемская". А.С.Гантман сьöрті перво сія шусис "Корчомья" (корись керöм чомья места), а сэсся аркмис ассимиляция. Коми Республикаын эм сы выло вачкисян нима Керчомья посад Кулӧмдін районын. География. Сулалӧ Корчовняыс Велва ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ 14 км ылынаын, самöй Юсьва район бердын. Местаыс öддьöн гажа, гогöр быдмöны сора вöррез. Öтмöдöрын Корчовнясянь казялан ыджыт мыссэз. Веськöтлан. Ӧні Корчовняыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, а одзжык татӧн вӧлі Корчовня сельсоветлӧн шӧрин. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Корчовняын олісӧ 337 морт, кӧдна видзисӧ 113 горт. Сордва (Кудымкар район). Сордва – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Сордва грездыс сулалӧ Велва ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ 11 км (туй кузя кö – 16 км) ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Сордваыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, а одзжык сія вӧлі Корчёвня сельсоветын. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Сордваын олісӧ 31 морт, кӧдна видзисӧ 16 горт. Лячкан (Кудымкар район). Лячкан – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас учӧтик грезд (деревня). Сулалӧ Йӧгва ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-асыввылӧ ?? км ылынаын. Ӧні Лячканыс пырӧ Йӧг посадмуӧ, а одзжык сія вӧлі Корчёвня сельсоветын. Отир. 2009 во пондӧтчикӧ Лячканын олісӧ 15 морт, кӧдна видзисӧ 11 горт. Боголюб (Кӧчладор район). Боголюб — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын учӧтик грезд (деревня). География. Боголюбыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ ? км ылынаын, неылын Кӧсва дорсянь. Ордча грезддэз. Боголюбсянь асыввылын нач матын сулалӧ Сальник, рытвылас — Ташка, ойвыв-асыввылас — Уржа, ылынкодь ойвылас — Кокушка, лунвылас — Усь Мельничнӧй. История. Одзжык грездыс шусис Дьяволова, сэсся нимсӧ вежӧмась. ХХ век шӧрын Боголюбын олӧмась роч отир. Отир. Олӧны Боголюбын боголюбӧвчи. 2009 во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ токӧ 3 морт, кӧдна видзисӧ 2 горт. Сальник (Кӧчладор район). Сальник — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын учӧтик грезд (деревня). География. Сальникыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 20 км ылынаын, Кӧсва (ю) дорын. Ордча грезддэз. Сальниксянь рытвылын нач матын сулалӧ Боголюб грезд, сы сайын — Ташка, ойвыв-асыввылас — Уржа, ылынкодь лунвыв-асыввылас — Пестерева, лунвыв-рытвылас — Усь Мельничнӧй. История. ХХ век шӧрын Сальникын олӧмась роч отир. Отир. Олӧны Сальникын сальникӧвчи. 2009 во пондӧтчикӧ нія вӧлісӧ токӧ 8 морт, кӧдна видзисӧ 6 горт. Слепӧйӧв (Кӧчладор район). Слепӧйӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). Одзжык сія пырис Сэпӧль сельсоветӧ. География. Грездыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 19 км ылынаын. Ордча грезддэз. Слепӧйӧв дынсянь медматын олан ин — Сэпӧль, куйлӧ сысянь километра мымда ылынаын лунвылӧ. Слепӧйӧвсянь рытвылын сулалӧны Кокушка да Пӧлӧзайка, ойвыв-рытвылас — Кышка да Палькояг, ойвылас — Сюльков, лунвыв-асыввылын Васькин грезд, а саясжык Гӧрд Курья посёлок. Отир. 2009 во пондӧтчикӧ Слепӧйӧвын олісӧ 54 морт, видзисӧ 22 горт. Сюлькӧв (Кӧчладор район). Сюлькӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). Одзжык сія пырис Сэпӧль сельсоветӧ. География. Грездыс сулалӧ Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылӧ 21 км ылынаын. Ордча грезддэз. Сюлькӧв дынсянь медматын олан иннэз — Слепӧйӧв лунвылас, Вежайка ойвылас да Кышка рытвылас. Отир. 2009 во пондӧтчикӧ Сюлькӧвын олісӧ 35 морт, кӧдна видзисӧ 12 горт. Ош (Кӧчладор район). Ош — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Коча посадмуын учӧтик грезд (деревня). Одзжык Ошыс пырис Коча сельсоветӧ. География. Ош грездыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвыв-асыввылӧ 24 км ылынаын, Вежайка ю шульга ладорын. Ордча грезддэз. Кӧркӧся сельсоветлӧн шӧрин, Ыджыт Коча, сулалӧ Ош грездсянь ойвылӧ вит километра ылынаын. Вежайка ю кузя катытынжык куйлӧ Вежайка грезд, кывтытас — Дзельгорт. Нія - Ошыс дынсянь медматын олан пункттэз. Отир. 2009 во пондӧтчан кежӧ Ош грездын олісӧ 17 морт, кӧдна видзисӧ 9 горт. Дзольгорт (Кӧчладор район). Дзольго́рт — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Коча посадмуын йöзтöм грезд (деревня). Одзжык Дзольгортыс пырис Коча сельсоветӧ. Ним йылісь. Грездсö комиöн шуöны Дзольгорт нето Дзельгорт. География. Дзольгортыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвыв-асыввылӧ 26 км ылынаын, Вежайка ю веськыт ладорын. Ордча грезддэз. Кӧркӧся сельсоветлӧн шӧрин, Ыджыт Коча, сулалӧ Дзольгортсянь ойвыв-рытвылӧ кыкьямыс километра ылынаын. Вежайка ю кузя катытынжык сулалӧны грезддэз Ош да Вежайка. Ойвыв-асыввылын - Пузым. Асыввылын, дзиб вӧррез сайын Марапальник да Усь Онолва. Вежайка (Кӧчладор район). Вежа́йка — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Коча посадмуын учӧтик грезд (деревня). Одзжык Вежайкаыс пырис Коча сельсоветӧ. Ним йылісь. Вежайка грезд шусьö сідз Вежайка ю сьöрті, кöдалöн öння нимыс аркмöм Вежа ю 'святöй ю' тэчасісь да -ка суффиксісь. География. Вежайкаыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвыв-асыввылӧ 27 км ылынаын, Вежайка ю шульга ладорын. Ордча грезддэз. Кӧркӧся сельсоветлӧн шӧрин, Ыджыт Коча, сулалӧ Вежайкасянь ойвыв-асыввылӧ вит километра ылынаын. Вежайка ю кузя кывтытынжык сулалӧны грезддэз Ош да Дзельгорт. Ойвыв-рытвылын — Ыджыт Пальник, а лунвыв-рытвылын — Кышка. Лунвылас кӧ мунан туй кузя, локтан Сюлькӧвӧ. Отир. 2009 во пондӧтчан кежӧ Вежайкаын пыр олісӧ токӧ куим морт, кӧть 1970 годӧ татӧн оліссесӧ лыддьӧмась пӧ быдса 95 мортӧс. Мурмӧс (Юсьва район). Мурмӧ́с — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуас неыджыт коми грезд (деревня). География. Мурмöс грезд сулалö Иньва ю шульга вадöрын, посадму шöринсянь (Карпов) асыввылö вит километра ылынаын, райцентрсянь (Юсьва посад) ойвыв-асыввылö öкмыс километра ылынаын (туй кузя кö мунны пето быдса 25 км). Ордча грезддэз. Ойвылас, юыссянь ылынсялӧмӧн сулалӧны грезддэз Митровчи да Петыковчи. Иньва кузя кӧ каян, петас Рудак, а сы сайын Ивучовчи. Быдöнныс нія Мурмöссянь кык мымда километра ылынаын. Асыввылас Мурмӧсыссянь нёль километра ылынаын сулалӧ кӧркӧся сельсоветлӧн шӧрин — Ӧнтипинчи посад. Ландшафт. Муыс лажмыт. Котöртöны шоррез Чумкаршор, Ляпчиншор, Кыровшор. Быдöнныс Иньвалöн вожжез. Гавина грезд дорын куйлö нюр. Мурмöс весьтын, Иньва веськыт вадöрын сідзжö эм нюр да ты (Важты). Мурмöс дынын адззам Барсуков керöс, Волпавидз шутём, Рӧзинка мыс, Семач лог. Рудак грездланьын сулалö Чумкар керöс. Мурмöс ладорын быдмöны горадзуль, чаньпод, катшасин, ыжман, туримоль, балянянь. Олöны вӧрмӧс, кӧин, руч, кӧч, ур, сьӧла, дозмӧр, кӧк, тури, вӧрдуді. Туйез. Барсуковас эм öтік туй, Мурмöсас кыка. Быдöс туйез шусьöны öтмоза Медшöр туй (рочöн ул. Центральная) История. Отирыс вежöрö кольччöмась то кытшöм:, колхоз аркмöтöм (1929), ыджыт террор (1937), Айму понда ыджыт косясян. Веськöтлан. Ӧні Мурмöсыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Эм управляющöй. Отир. Олöны Мурмöсас мурмöша́на нето мурмöсо́вчи (öтік морт мурмöсо́веч, мурмöсо́вка). 2009' во пондӧтчан кежо татöн лыддьöмась 34 лов, отирыс видзисӧ 14 горт. Былись олöны 11 гортын 25 морт. Оліссес комиöсь, баитöны комиöн. Отирыс гишшöны Баяндин, Боталов, Кривощёков. Кöзяйство да быт. Ыджыт уджаиннэз Мурмöсын абуöсь. Отирыс быдтöны карчйöрын лук, капуста, морков, сёква, кушман. Видзöны мӧссэз, баляэз, порссез, дзодзоггез, курӧггез. Мукöдыс чериалöны да вöралöны. Öктöны тшак (гӧстшак, рыжык, маслята, чочком гриб), ягöд (сэтӧр, туримоль, озъягӧд, ӧмидз, жельнӧг) да турун (петшӧр, пистик, гӧнютш, пикан, веськöтан туруннэз). Туйес Мурмöсас абуöсь. Автобус татчö оз лок. Отирлöн эмöсь куим ас машина. Радио мурмöшана кывзöны, телевизор видзöтöны. Деревнсянь туйö баитны мобильникöт (UTEL). Магазинö колö кайны Петыковчиöдз нето Öнтипинчиöдз, быт службаэз колö кошшыны Öнтипинчиись жö нето нельки Юсьваись. Культура. Челядьсад да школа Öнтипинчиын. Сэтчин жö культура керку да школа бердісь библиотека. Асланыс фольклор мыччаліссез мурмöшаналöн абу. Отирыс порйöтöны вичкуся вежалуннэз. Юрбытны да мый да лэдзчывлöны Öнтипинчиö. Гора нима отир. Быдöс орчча грезддэз понда вежа ним — Рудак (Юсьва район). Рудак — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуас неыджыт коми грезд (деревня). Рудакыс сулалӧ Иньва ю дорын, Юсьва посадсянь 20 км ылынаын. Ордча грезддэз. Рудакыс сулалӧ Иньва ю шульга ладорын. Асыввылас сысянь сулалӧны грезддэз Митровчи да Петыковчи. Иньва кузя кӧ лэдзчан километра мымда, петас Мурмӧс, а кайны кӧ — матын лоас Ивучовчи. Кӧркӧся сельсоветлӧн шӧрин, Ӧнтипинчи посад, куйлӧ Рудакыссянь асыввылӧ вит километра ылынаын. Отир. 2009 во пондӧтчан кежо Рудакын олӧмась 26 морт, кӧдна видзисӧ 12 горт. Унажыкыс новйӧны памиллё Боталов. Ивучовчи (Юсьва район). Ивучовчи (сідзжӧ шуӧны Ивучова) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуас неыджыт коми грезд (деревня). Ивучовчиыс нюжалӧ Истер ю пӧлӧн, Юсьва посадсянь асыввылӧ 18 км ылынаын. Ордча грезддэз. Ивучовчиыс сулалӧ Истер ю катытас, шульга ладорас. Лунвылас сысянь сулалӧ Рудак, а сы сайын Петыковчи, Митровчи да Мурмӧс. Ойвылас — Кубень. Истер ю кузя кӧ каян, петасӧ Истердор да Виджӧв. Рытвылын Ивучовчисянь сулалӧ Дӧйкар. Кӧркӧся сельсовет шӧринӧдз, Ӧнтипинчи посадӧдз Ивучовчисянь коліс мунны 7 км. Отир. 2009 во пондӧтчан кежо Ивучовчиын олӧмась 29 морт, кӧдна видзисӧ 9 горт. Митровчи (Юсьва район). Митровчи — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуас коми грезд (деревня). Митровчиыс сулалӧ Иньва ю дорсянь ойвылас, Юсьва посадсянь 20 км ылынаын. Ордча грезддэз. Митровчиыс сулалӧ Иньва ю дорсянь ойвылын. Рытвылас сысянь параллель нёжӧн нюжалӧ Петыковчи грезд. Иньвалань кӧ лэдзчан километра мымда, петас Мурмӧс. Рытвылас, ылынкодь ни, эшӧ кык деревня Рудак да Ивучовчи. Кӧркӧся сельсоветлӧн шӧрин, Ӧнтипинчи посад, куйлӧ Митровчисянь асыввылӧ куим километра ылынаын. Отир. Митровчи Боталов Иван дзарпас вылын Деревняын оліссез сідзжӧ шусьӧны митровчи. 2009 во пондӧтчан кежо татӧн олӧмась 64 морт, кӧдна видзисӧ 24 горт. Отирыс гишшӧны Баяндин, Радостев. Увтырыс ур, Петыковчи (Юсьва район). Петыковчи нето Петуковчи — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуас коми грезд (деревня). Петыковчиыс сулалӧ Иньва ю дорсяняс ойвылын, Юсьва посадсянь ойвыв-асыввылӧ 22 км ылынаын. Ним йылісь. Грездыс шусьö медодзза олісь сьöрті, кöда вöлі натьтö Петук нима. Сы пияннэз лоисö Петуковчи. Вежсьöм у > ы аркмис татісь диалектын, ордч. Петр"ы"нёвчи, Кр"ы"калёва да с.о. Ордча грезддэз. Петыковчиыс меститчӧм Иньва ю дорсянь ойвылас. Асыввылын сысянь параллель нёжӧн сулалӧ Митровчи грезд да сылон торрез кодь Падёвчи да Гавинчи. Иньвалань кӧ лэдзчан джын километра мымда, петас Мурмӧс. Рытвылас, ылынкодь ни, эшӧ кык деревня Рудак да Ивучовчи. Кӧркӧся сельсоветлӧн шӧрин, Ӧнтипинчи посад, куйлӧ Петыковчисянь асыввылӧ куим километра ылынаын. Отир. Деревняын оліссез сідзжӧ шусьӧны петыковчи. 2009 во пондӧтчан кежо татӧн олӧмась 77 морт, кӧдна видзисӧ 20 горт. Отирыс унажыксӧ Баяндин, эмӧсь Утеввез, Тарасоввез. Веськӧтлан. Ӧні Пытыковчи пырӧ Карпов посадмуӧ. 2006 годӧдз сія вӧлі Ӧнтипинчи сельсоветын. Сэтӧн ӧнӧдз пукалӧны морт-мӧд начальниккез. Милициясь медматын участковӧй патеруйтӧ Дӧйӧгын. Культура. Грездын сулалӧ казьмӧтан герой Егор Утевлӧ. Эбе Камарго. Эбе Мария Камарго (8 марта, 1929 годӧ, Таубате). Стёколна. Стёколна () — ыджыт кар Шведмуын, шведдэзлöн канкар. Хельсинки. Хельсинки (, () — ыджыт кар Финмуын, Суомилӧн канкар. Тӧв/Тöв. Тöв этö волöн кад. Psikoz. ="preserve">Psikoz - lov šogalöm konkret (no nepyr jugyt) etiologiköt, patogenezköt, klinika śerpasköt. Nevroz. ="preserve">Nevroz - (grekiś νεῦρον, neuron - sön) klass funktion sön-lov šogöttezlön, ködna tödcöny specifik klinik fenomennezyn, psikotik petkötcömmeztög. Zigmund Freud. Зигмунд Фройд - австриялӧн ловтӧдісь, псикоанализ школалӧн аркмӧтісь. Ылісь Асыввыв федерал кытш. Ылісь Асыввыв федерал кытш () — Роч президент вертикальын мувывторнас веськӧтлан юкӧт. Магадан лапӧв. Магада́н лапӧв () — веськӧтлан юкӧт Роч муын, Роч Федерация. … Чужанвуж сьӧрті тэчас. По данным Всероссийской переписи населения (октябрь 2002 г.) в Магаданской области проживало 182 тыс. 726 чел. Кык Чао. ="preserve">Кык Чао () — важ Китайын гижöм «Куимсарья» роман сьöртi, кык басöк инька, Чао Сюаньлöн ныввез Да Чао да Сяо Чао. Сяо Чао. ="preserve">Сяо Чао () — важ Китайын гижöм «Куимсарья» роман сьöртi, Джоу Юлöн инь да Чао Сюаньлöн ныв. 14-годсяöн сiя отсалöма жöникыслö косясян дырйи. Сяо Чаоöс да сылiсь пöрисьжык сойсö Да Чао () шуисö "кык Чао" (), мыля нiя вöлiсö öтмоза öддьöн басöкöсь. Висьталöны, нiя пö сiя кадö вöлöмась медмича инькаэзöн му вылас. Сойезлöн гора нимныс горалöма быдöс Китай пасьта. Да Чао. ="preserve">Да Чао () — Китайись генерал Сунь Целöн инь, Чао Сюаньлöн ныв. Сiя олöма важся Китайын сёр Хань дырни. Гижöны, сiя пö вöлöма Ву сарствоын öтлаын аслас сой Сяо Чаокöт медбур инькаэз коласын. Висьталöны, Да Чао басöкыссянь нельки тöлiсьлöн бергалöма юр, а медбасöк дзоридззез копыртчöмась сы одзын. Да Чаосылöн вöлi Сунь Цесянь ныв, кöда сэсся петiс Ву сарствоись гора нима генерал Лун Сюнь сайö. Кудымкарын Удмуртскöй государственнöй университетлöн Филиал. e="preserve">Кудымкарын Удмуртскöй государственнöй университетлöн Филиал оссис 1996 годын. 1931 г. – Ижкарын оссис Удмуртскöй государственнöй педагогическöй институт (УГПИ) 1971 г. – УГПИ вежсьö Удмуртскöй государственнöй университет вылö (УдГУ) 1994 г. – Кудымкарын пондiс уджавны УдГУ-лöн представительство 1996 г. – Кудымкарын представительство вежсьö Удмуртскöй государственнöй университетлöн Филиал вылö 2010 г. – Социально-гуманитарнöй да правовöй дисциплинаэз сьöртi кафедра вылын пондöтöны велöтны венгерскöй кыв «Финанссэз да кредит», «Прикладнöй информатика (экономикаын)» да «Чрезвычайнöй ситуацияэзын защита» специальносттеза велöтчиссез. Тюрк кыв. Тюрк кыв (ас нёж Türk dili) этӧ Тюркияын каналан кыв. Тюрк отирлӧн кыв, тюрки кыввез увтырись. Тюрк кылын 8 тыргора шы: a e ı i o ö u ü Шума шыэз татӧн 21-а: b c ç d f g ğ h j k l m n p r s ş t v y z Анадолу диалекттэз. 1.1.2. Муш, Битлис 1.1.3. Ахлат, Адилджеваз, Буланык, Ван 1.1.5. Палу, Каракочан, Бингёль, Карлыова, Сиирт 1.2.2. Эрзурум, Ашкале, Оваджык, Нарман 1.2.3. Пасинлер, Хорасан, Хыныс, Текман, Караязы, Терджан ("partim") 1.2.4. Байбурт, Испир, Эрзинджан, Чайырлы, Терджан ("partim") 1.2.7. Карс ("азербайджаннэз да терекемеэз") 1.3.1. Пософ, Артвин, Шавшат, Ардануч, Юсуфели 1.3.2.1. Ардахан, Олур, Олту, Шенкая; Турок-месхетин ("Грузия") 1.4.1. Кемалие, Илич, Агын 1.4.2. Тунджели, Хозат, Мазгирт, Пертек 1.4.4. Элязыг, Кебан, Баскиль 2.1.1. Вакфыкебир, Акчаабат, Тонья, Мачка, Оф, Чайкара 2.1.2. Трабзон, Йомра, Сюрмене, Араклы, Ризе, Калкандере, Икиздере, Гюндогду, Бюйюккёй 2.2.2. Чамлыхемшин, Пазар, Хемшин, Ардешен, Фындыклы 2.3.1. Архави, Хопа, Кемальпаша, Ортаджалар 2.3.2. Хопа ("a little partim") 2.3.3. Борчка, Муратлы, Джамили, Мейданджык, Ортакёй, Гёкташ 3.1.1. Афьонкарахисар, Эскишехир, Ушак, Наллыхан 3.1.2. Чанаккале, Балыкесир, Бурса, Биледжик 3.1.3. Айдын, Бурдур, Денизли, Ыспарта, Измир, Кютахья, Маниса, Мугла 3.2. Измит, Сакарья 3.3.1. Зонгулдак, Деврек, Карадениз Эрегли 3.3.2. Бартын, Чайджума, Амасра 3.3.3. Болу, Оваджык, Эскипазар, Карабюк, Сафранболу, Улус, Эфлани, Куруджашиле 3.4.1. Гёйнюк, Мудурну, Кыбрысджык, Себен 3.4.2. Кызылджахамам, Бейпазары, Чамлыдере, Гюдюл, Аяш 3.4.3. Чанкыры, Искилип, Каргы, Баят, Османджык, Тосья, Боябат 3.5.2. Самсун, Кавак, Чаршамба, Терме 3.5.3. Орду, Гиресун, Шалпазары 3.6.1. Ладик, Хавза, Амасья, Токат, Эрбаа, Никсар, Турхал, Решадие, Алмус 3.6.2. Зиле, Артова, Сивас, Йылдызели, Хафик, Зара, Месудие 3.6.3. Шебинкарахисар, Алуджра, Сушехри 3.6.4. Кангал, Дивриги, Гюрюн, Малатья, Хекимхан, Арапгир 3.7.1. Акчадаг, Даренде, Доганшехир 3.7.2. Афшин, Эльбистан, Гёксун, Андырын, Адана, Хатай, Тарсус, Эрегли 3.7.4. Адыяман, Халфети, Биреджик, Килис 3.8. Анкара, Хаймана, Бала, Шерефликочхисар, Чубук, Кырыккале, Кескин, Каледжик, Кызылырмак, Чорум, Йозгат, Кыршехир, Невшехир, Нигде, Кайсери, Шаркышла, Гемерек Азербайджан кыв. Азербайджан кыв (ас нёж Azərbaycanca, Azərbaycan dili) этӧ Азербайджанын каналан кыв. Азербайджан отирлӧн кыв, тюрки кыввез увтырись. Азербайджан кылын 9 тыргора шы: a e ə ı i o ö u ü Шума шыэз нылӧн 23-а: b c ç d f g ğ h x j k q l m n p r s ş t v y z Hakka. Hakka (недер.| Hakken, недер.| Hakkuh) – йӧктанлӧн стиль, кӧда аркмыліс Недерландын, 90 воэзын кыдз элемент томйӧзлӧн субкультура hardcore. Одиссея. ce="preserve">Одиссей Одиссея — му югыт пасьта тӧдса эпос. Лӧсьӧтӧма сійӧ важ Элладаын синтӧм сьылісь Гомер. Гижӧмась эпоссӧ миян эраӧдз VIII векын. Сюжетыс одзлань нуӧтӧ Илиадалісь висьтасьӧм. Сюжет. Троясянь бӧр локтікӧ эллин геройес дыр уялӧмась паськыт саридз кузя. Уна шогыс да сьӧкытыс усис нылӧ. Меддыр ковсьӧма бертны гортас Итакаись (Ион саридзын остров) Одиссей сарлӧ — быдса дас во. «Одиссеяын» гижсьӧ сы ветлӧтлӧм йылісь. Одиссей Полифем ордын. Кӧр некӧр вашӧтӧма ӧвсьытӧм саридз Одиссейсӧ да сылісь морттэсӧ циклоппез, ӧтік сина великаннэз, ді дорӧ. Одиссей аслас отиркӧт пырас медлёк циклопыс, Полифем, мугыркӧ. Гортас бертӧм бӧрын Полифем адззас нійӧ аслас мугырксис. Сія сэк жӧ йӧрьяс пыранінсӧ пытшксяняс ыджытся ыджыт изӧн да кык мортсӧ сэк жӧ и сёяс. Эта бӧрын сія ланьтас. Одиссей вермис бы вийны сійӧ узикас, но сэк некинлӧ бы вӧлі осьтны Одиссейлӧ да сы отирлӧ мугыркись петанінсӧ. Асьныс нія абу вермӧмась вештыны ыджыт изсӧ и нылӧ быдӧнныслӧ ковсис бы тшыгсянь кувны пещёраас. Ыджыт вежӧра Одиссей думайтӧма керны мӧднёж. Ашынас сія циклопсӧ юкталас винаӧн. Кӧр коддзӧм Полифемыс ланьтас, Одиссей сотчан майӧгӧн сотас сылісь ӧтка синпӧвсӧ. Циклопыс ӧддьӧн лӧгасяс и сетас кӧрткыв некинӧс не лэдзны ловйӧн сы мугыркись. Асывнас, ассис баляэсӧ пещёрасис лэдзикӧ, Полифем сувтас самӧй пыранін дынас да пондас пешлыны киэзнас быд петісь подасӧ. Но Одиссейыс кужӧма сійӧ бӧбӧтны. Быдӧс баляэсӧ сія домалас куимӧн ӧтлаӧ, а шӧрись баляэз кынӧм увтӧ кӧрталас ӧтікӧн ассис спутниккесӧ. Ачыс сія вевттяс ассис киэсӧ вурунӧн да улісянь кутчисис ӧтік баля бердӧ. Сідз нія пышшӧмась шуштӧм мортсёйись шогья. Тӧввез ен — Эол дынын. Кӧр Одиссей сюрӧма тӧввез ен — Эол — ді вылӧ, сійӧ бытшӧма панталасӧ. Бӧр мунікӧ Эол сетас Одиссейыслӧ мешӧк, кӧдаын вӧлісӧ домалӧмӧсь быдӧс ӧвсьытӧм лёк тӧввес. Кӧр Одиссей уяс Эолыс дынсянь, саридз вылас вӧлі ӧддьӧн лӧнь. Но лоис сідз, что аслас чужанін Итака дынӧ сибӧтчикӧ Одиссейыс ланьтіс, и сылӧн морттэс пӧрччалісӧ мешӧксӧ. Нія виччисисӧ эта мешӧкись адззыны дона берсясӧ. Мезмӧм тӧввес уннялӧмӧн петісӧ воля вылӧ и Одиссейлісь судносӧ вились вашӧтісӧ Эол ді дорӧ. Но ӧні Эолыс эз понды отсавны Одиссейыслӧ, и мӧдыслӧ ковсис одзлань уйны ӧвсьытӧм саридз кузя. Сиренаэз. Одиссейлӧн мӧдік интереснӧй приключеннёӧн вӧлі сиренаэзкӧт сылӧн пантасьӧм. Сиренаэс вӧлісӧ джынсӧ инькаэз, джынсӧ кайез. Нія сэтшӧм басӧка сьылісӧ, что быдыс, кин мунліс сія ді дорӧт, кытӧн нія олісӧ, сувтчывліс эта остров дынӧ и сэтчинсянь бӧр эз ни мунлы. Медбы не сетчыны сиренаэс очарованнёлӧ, Одиссейыс ны ді дорӧ сибӧтчикӧ быдӧс аслас спутниккезлісь пеллезнысӧ лякис воскӧн. Асьсӧ сія тшӧктіс кӧртавны мачта бердӧ. Кӧр Одиссей кыліс сиренаэзлісь голоссӧ, сія пондіс пессьыны, мед мездӧтчыны да петны вадӧрас, но спутниккес эшӧ ёнжыка домалісӧ сійӧ. Сідз Одиссей кужис керны ӧтдруг кык дело: и кывны сиренаэзлісь голоснысӧ и не петны берегас. Сцилла да Харибда коласын. Ӧтік местаын Одиссейлӧ коліс мунны кык лёк нечулим коласӧт: Сцилла да Xарибда коласӧт. Сциллаыс куталіс сы дынӧт уйись кораббез вылісь медбур мореходдэзӧс. А Харибда дынісь некин эз вермы пышшыны: сія ньылавліс быдсӧн корабсӧ ӧтлаын сы вылын муніссезкӧт. Сідз кыдз орддьыны энӧ чудовищеэсӧ некыдз эз туй, Одиссей кык лёксис бӧрйис учӧтжыксӧ — Сциллаӧс. Сія кӧть и сёйис квать мортӧс Одиссейыс спутниккез коласісь, но зато мукӧдыс кольччисӧ ловйӧн. А Харибдаыс быдӧннысӧ бы ньылыштіс. Феаккез дынын. ӧтпыр кыдзкӧ буря жугдіс Одиссейлісь корабсӧ, и быдӧс спутниккес сылӧн вӧйисӧ. Одиссей кольччис ӧтнас. Уна приключеннёэз бӧрын Одиссей керис пур (плот) да бӧра уйис одзлань. Но Посейдон, кӧда преследуйтіс сійӧ циклоп Полифемӧс синтӧмсьӧтӧм понда (Полифемыс вӧлі Посейдонлӧн зон), жугдіс Одиссейлісь пурсӧ. Токӧ ӧтік саридзовӧй ен инька отсалӧмӧн Одиссей вермис уйны сылӧ тӧдтӧм ді дорӧдз да кольччыны ловйӧн. Эта ді вылын оліс сказочнӧй отир феаккез — кужись мореходдэз. Эта отирлӧн сар Алкиной ласкова панталіс Одиссейсӧ, козьналіс бур козиннэз да гортас бертӧм понда сетіс сылӧ судно. Одиссей бертӧ горт муас. Сія кадӧ, кӧр Одиссей воюйтіс Троя увтын да странствуйтіс, сылісь иньсӧ — Пенелопаӧс корасисӧ уна жӧниккез. Нія думайтісӧ, что Одиссейыс некӧр ни оз берт, но Пенелопаыс веритіс жӧникыс бертӧмӧ и откажитліс быдӧс жӧниккесӧ. Одиссейлӧн зон Телемах, кӧда Итакаись Одиссейыс мунікӧ вӧлі эшӧ кагаӧн, быдмис вына да бытшӧм том мортӧ. Гажтӧма да лӧгӧн видзӧтіс сія айыс керкуын пируйтісъ жӧниккез буйство вылӧ. Но ӧтнас сія нем эз вермы керны унаыскӧт. ӧтпыр сія муніс кошшыны айсӧ, но нем эз вермы тӧдны сы йылісь и бертіс бӧр. Одиссей пӧртчӧ корисьӧ. Одиссей тӧдіс сы йылісь, мый керсис сы керкуын. Этасянь сія решитіс локны гортас не аслас быльнӧй видын, а кыдз корись странник. Эта коста сы керкуын пируйтісӧ жӧниккез. Нія быднёж кешитчисӧ быдӧс кориссес вылын. Мӧд лунас Одиссей локтӧм бӧрын вӧлі Аполлонлӧн вежалун, и Пенелопа вӧзйис жӧниккеслӧ то кытшӧм испытаннё. Сія вайис Одиссейлісь ньӧввуж да висьталіс, кин пӧ жӧниккез коласісь кужас зэлӧтны ньӧввуж везсӧ да пырӧтны ньӧвнас 12 кольчо, сія и лоас сы жӧникӧн. Жӧниккес ӧтамӧд бӧрын пондылісӧ зэлӧтны ньӧввужсӧ, но некин ны коласісь этӧ эз вермы керны. Жӧниккезӧс вийӧм. Одиссей вийӧ жӧниккезӧс Сэк Одиссей, сё эшӧ кыдз корись, корис, медбы и сылӧ сетісӧ пешлыны ассис вынсӧ. Жӧниккез откажитісӧ сылӧ этаын. Но Телемах, кӧдалӧ Одиссей осьтіс ассис гусяторсӧ, сетіс сылӧ ньӧввужсӧ, и Одиссей кокнита пырӧтіс быдӧс 12 кольчосо. Сыбӧрын Одиссейыс, ӧтлаын Телемахкӧт да кык веркӧт сэк жӧ вийисӧ быдӧс жӧниккесӧ. Эта бӧрын сія висьталіс Пенелопалӧ, кин сія. Сьӧкыт вӧлі Пенелопалӧ эскыны, медбы эта пӧрись, бырӧм паськӧма корисьыс вӧлі сылӧн жӧникыс. Но сыбӧрын Пенелопаыс тӧдіс сійӧ. Афина, кӧда пыр сулаліс Одиссейыс дор, керис сійӧ одзза кодь томӧн да бытшӧмӧн. Одиссей локтӧм йылісь да жӧниккесӧ вийӧм йылісь юӧрыс чожа паськаліс омӧн Итака пасьта. Вийӧммезлӧн родняыс мунісӧ тышкасьны Одиссейкӧт да сыдор сулаліссезкӧт. Афина отсалӧмӧн вермисьнас кольччис Одиссей. Недыр мыйись Афинаыс жӧ бурӧтіс сійӧ Итака йӧзыскӧт, и нія бӧра Одиссейсӧ керисӧ асланыс сарӧн. «Одиссея» да «Илиада». Одиссеяыс» кыдз и «Илиадаыс» тэчӧм 24 сьыланісь. Ны коласын уна ӧткодьыс, но эм и ыджыт неӧткодь. «Илиадаын» мыччалӧма йӧзыслӧн важжык оланыс, нежели «Одиссеяын». «Илиадаын» баитсьӧ война йылісь, и сія лоӧ геройез йылісь поэмаӧн, а «Одиссеяыс» мыччалӧ мир дырни олан, и сыын унаӧсь мойдын кодь лоӧмторрез. Сія рӧмажык да быдсямажык. «Илиадаыс» да «Одиссеяыс» лоӧны мичмӧтан литературалӧн медбур гижӧттэзӧн да ӧддьӧн дона история казьмӧтаннэзӧн. Азия. ce="preserve">Азия – мушар карта вылын Азия – Му планета вылын квать муторись ӧтік. Ӧтлаын Европакӧт сія аркмӧтӧ мушар вылас медыджыт континент – Евразия. Коми мунымӧс Азиясянь торйӧтӧны Урал керӧссэз. Куйланін да ыжда. Азия – джыншар карта вылын Азияыс чуть не быдсӧн куйлӧ ойвыв джыншарын. Дзир асыввылас мукӧд діэз пырӧны лунвыв джыншарӧ. Азия куйлӧ мукӧд муторрез шӧрын. Рытвывсяняс Азия бердын куйлӧ Европа, лун-рытвыв ладорсяняс Суэц вуджанінӧн Азияыс ӧтлаасьӧ Африкакӧт, асыв ладорсянь куйлӧ Америка, кӧдія торьясьӧ Азия бердісь Беринг висӧн. Лунвыв-асыввылӧ Азиясянь куйлӧ Австралия, кӧдія ӧтлаасьӧ Азиякӧт тшӧк ді чепӧн. Азияыс – му вылын медыджыт тор (44,6 млн. кв. км). Аслас ыжда (мувывтор) сьӧрті сія 4½-ись Европася ыджытжык. Азиялӧн вадӧррес Европа вадӧррез сьӧрті абу бура вундалӧмӧсь, но унакодь жӧ эмӧсь діэз да кӧджжез. Ордча ваэз да муэз. Азиялӧн вадӧррес миськассьӧны мувылісь нёльнан океанӧн. Ойвылын куйлӧ Ойвыв Йыа океан. Азия вадӧррез дынын сія гожумнас шоналыштӧ неӧддьӧн пыдына и сысянь вонас дыржык овлӧ йы увтын. Этӧ – уялӧм понда медтуянтӧм отва. Азиялӧн ойвыв вадӧррез вундалӧмӧсь етша. Татӧн эмӧсь кӧджжез: Ямал, Таймыр да Чукотка. Ордчон куйлӧны діэз: Ойвыв ді, Виль Сибыр ді да Врангель ді. Асыввывсянь Азияыс миськассьӧ Ыджыт нето Лӧнь океан ваэзӧн. Этӧ ӧддьӧн ыджыт океан, некӧр оз кынмы, сія медыджыт саридз туй омӧн му кузя канмуэзӧ. Ыджыт океанӧн миськассян вадӧррез бура вундалӧмӧсь. Ылӧ нюжалӧм кӧджжез да ді кытшшез янсӧтӧны Лӧнь океан бердісь унакодь гырись мудор саридззез. Ойвыв-рытвылын куйлӧ Беринг да Оката саридз. Унажык торыс нылӧн кынмӧ и не пыр позьӧ ны вылӧт уявны. Лунвыв-рытвылӧ Оката саридзсянь куйлӧ Ниппон саридз. Оката саридзсянь сія янсӧтӧм Сахалин діӧн, Лӧнь океансянь – Ниппон діэзӧн. Уялӧм понда эта пыдын саридзыс ӧддьӧн бур. Ойвылісь дорся, кӧдія куйлӧ Азия берег да Сахалин ді коласын, сія некӧр оз кынмы. Лунвывланяс Корея кӧджсянь Тайвань діӧдз куйлӧ лажмытваа Веж саридз. Сія шоналӧ шоныт Куро-Сиво визылӧн и некӧр оз кынмы. Эшӧ лунвылынжык, Индакитай да Малакка кӧджжез коласын, Пилипин да Ыджыт Сунда діэз (Суматра, Калимантан да мукӧд) коласісь адззам Лунвыв Китай саридз. Эта саридзыс быдсӧн куйлӧ тропик отын. Лунвылас Азиясянь куйлӧ Инда океан. Азия вадӧррез татӧн вундалӧмӧсь етшажык. Ыджыт Индостан кӧдж да Цейлон ді Инда океанлісь ойвылісь торсӧ янсӧтӧны кык ыджыт курья вылӧ. Индостан да Арабия кӧдж коласісь курья шусьӧ Араб саридзӧн. Векнитик курьяӧн Араб саридзыс пырӧ ылӧжык ой-рытвылӧ и янсӧтӧ Арабия кӧджсӧ Азия материксянь. Векнит Гӧрд саридз да Суэц канал ӧтлаалӧны Инда океансӧ Мушӧр саридзкӧт. Мушӧр саридзлӧн асыввылыс, Эгеида саридз, Мрамор саридз, Босфор вис да Сьӧд саридз миськалӧны Учӧт Азия кӧджлісь вадӧрресӧ. Мувевдӧр. Карта вылӧ нёджжӧвтӧм бӧрын жӧ позьӧ адззыны: Азияын унажыкыс вылыніннэз да керӧссэз. Лажмытіннэз ас увтаныс босьтӧны мувывторсис токо 25 % гӧгӧр. Сія жӧ карта сьӧрті позьӧ казявны, ыджытжык керӧссэз да джуджытіннэз кыссьӧны орлытӧм йиӧн рытвывсянь ой-асыввылӧ да лун-асыввылӧ. Эта джуджытін да керӧс йиыс тӧдчӧмӧн янсӧтӧ ойвылісь да шӧрись Азиясӧ тропик Азиясянь. Азиялӧн медвылынін – керӧса ладор – Памир да Памир бердісь нюжалан мусюррез: Гималаэз, Кунь-Лунь, Тянь-Шань да мӧд. Эта керӧссэзлӧн вылынаыс сибалӧ 6–7 км-ӧдз (Ибн Сина пик – 7 165 м, Самани пик – 7 495 м, Джомолунгма – 8840 м). Памирсянь асывланьӧ куйлӧ медвылын джуджытін – Тибет. Сія ойвывсянь кытшӧвтӧм Кунь-Лунь да Тянь-Шань керӧссэзӧн, а лунланьсянь – Гималаэзӧн. Тибетлӧн вылынаыс 4 км гӧгӧр. Ойвылӧ да ой-асыввылӧ Памирсянь куйлӧны мусюррез: Тянь-Шань, Алтай, Саяннэз, Байкалсай керӧсаин, Стан мусюр и ылын ойвылын – Янайыв мусюр да Черскӧй мусюр. Памирсянь ылӧжык мунӧм сьӧрна керӧссэзлӧн вылынаыс бура чинӧ. Тянь-Шань кӧ вылынанас 6 км гӧгӧр, то Алтай – 3–4 км-ӧдз, Саяннэз шоча вылынжыкӧсь 2 км-ся, Байкалсай да Стан мусюр 1½-ӧдз и токо шоча 2 км-ӧдз. Вежсьӧ не токо вылынаыс но сідз жӧ и чужӧмыс. Тянь-Шань мусюррез вевттьӧмӧсь пырся лымӧн да йыӧн, нылӧн эмӧсь лажмыт покаттэз, дорыша пиня йыввез, пыдын потассэз да оллез. Саяннэз, Байкалсай да Ой-асыввыв Азияись мукӧд мусюррез мӧдчужӧмаӧсь. Нылӧн йыввезныс кыдз бытьтӧ гӧгрӧстӧмась, волькӧтӧмась, покаттэс лайкытӧсь, оллез – паськытӧсь. Сідзкӧ, быдӧс лунвыв мусюррес том керӧс кодьӧсь, а мусюррез, кӧдна куйлӧны ойвылынжык, пӧрись, бура киссьӧм керӧссэз кодьӧсь. Паськыта-паськыт муэз, кӧднія куйлӧны Тянь-Шань, Памир, Тибет, Алтай, Саяннэз да Байкалсай керӧссэз коласын, джуджытін кодь, 1000–1500 м вылына. Эта джуджытін ыс ӧтмӧдӧрсянь кытшӧвтӧм керӧссэзӧн и унажыксӧ овтӧмин да джынви овтӧмин кодь (Гоби нето Шамо овтӧмин). Унакодь джуджытіннэз сідз-жӧ кыссьӧны Памирсянь и рытвылӧ: Иран, Араб, Учӧт Азия да Аястан джуджытіннэз. Армяна джуджытінсянь ойвыдӧ куйлӧ Эльбрус да Казбек йыввезӧн Кавказ мусюр. Иран джуджытінсянь ой-асыввылӧ куйлӧ Гиндукуш мусюр, рытвылын кӧда ӧтлаасьӧ Памиркӧт. Ойвылӧ керӧса, джуджытін да овтӧмин йисянь куйлӧ Азиялӧн паськыта-паськыт, унажыксӧ волькытіна тор. Сэтӧн мийӧ янсӧтам Арал-Каспи да Рытвыв Сибир лажмытіннэз да Сибир шӧрись джуджытін. Арал-Каспи да Рытвыв Сибир лажмытіннэз ӧтамӧд бердісь торьясьӧны неыджыт вылынінӧн. Эна кык лажмытіныс кыссьӧны ойвывсянь лунвылӧ 4000 км кузя. Рытвыв Сибир лажмытін ойвывсянь лунвылӧ – кузянас 2400 км гӧгӧр и асыввывсянь рытвылӧ – 2000 км-ся унажык. Эна омӧн му пасьта медгырись лажмытіннэз. Рытвыв Сибир лажмытін небурика пӧліньтӧм ойвылӧ и сы вывті визывтӧ аслас Иртыш вожӧн Об ю – Азияын медыджыт ю. Арал-Каспи лажмытін вевдӧрсяняс ляпкыт гӧп кодь, кӧдалӧн лажмытіннэс Каспи саридз увтын да Арал ты увтын. Эта лажмытінісь юэз усьӧны Каспи, Арал да мӧдік тыэзӧ и оз вермӧ петны осьта саридзӧ. Сибир шӧрись джуджытін куйлӧ Енисей юсянь асывланьӧ. Асыввывсянь и медбура лун-асыввывсянь сія жугӧдӧма потласьӧминнэзӧн и вуджӧ Байкалсайӧ, Амурдорӧ да мӧдік уськӧса (сбросовӧй) да чукыра керӧссэзӧ. Сибир шӧрись джуджытін – Азиялӧн ӧддьӧн важся материк тор. Колана шедтассэз. Сибир шӧрись джуджытінын асыввыв да лунвыв ладорын шогмисӧ пыдын потласьӧминнэз и аркмисӧ медважся керӧссэз. Кристала важся продаэзісь, кӧднӧ пышналісӧ вулкан породаэзлӧн сӧннэз, лоисӧ и татӧн рудаэзлӧн да мукӧд колана шедтассэзлӧн куйланіннэз. Мийӧ нійӧ вермам адззыны Лунвыв и Асыввыв Сибирын быд керӧсас. Шӧр Азияын асыввывсянь и лунвывсянь волькытін сідз-жӧ жугӧдӧма потласьӧминнэзӧн. Татӧн шогмисӧ чукыра и уськӧса керӧссэз, кӧднія кыссьӧны Ыджыт океан ойвыв вадӧррезсянь топ Сунда діэзӧдз. Татӧн Китайын мийӧ сідз жӧ адззам ыджыт руда шогманіннэз. Лунвыв да Асыввыв Сибир керӧссэзын мийӧ панталам кӧрт, ыргӧн, свинеч, эзысь, зарни да быдкодь асрӧма иззэз. Гырись ыргӧн запассэз эмӧсь Казахстанын (Коундрад). Озыр кӧрт рудаэз, ыргӧн, олово, цинк да мӧдік металлэз эмӧсь Китайын лун-асыв керӧссэзын, ӧддьӧн уна оловоыс Малакка кӧджын и ыргӧн – Ниппонын. Изшоммез тшӧкжыка пантасьӧны Медшӧр Азия джуджытінсянь ойвылын да асывланьын. Нія эмӧсь Кузнецк, Черемхов бассейннэзын, Роч Ылын Асыввылын, Китайын. Бурӧй шомлӧн ыджыт куйласэз эмӧсь ойвыв Индияын. Мусир паськалӧма Азияын не ӧтмоз. Медбогатӧсь нефть шогманіннэз Перс курья дорын, Рытвыв Сибирын, Кавказын да Шӧр Азияын. Нефтьыс сідз жӧ Сахалин ді вылын ойвыв ладорын, Тибет вылын асыввыв ладорын, Индокитайын рытвыв ладорын да Калимантан ді вылын ойвыв ладорас. Климат. Азия быд аслас торӧн куйлӧ быдкодь шоныт оттэзын: кӧдзытын, шӧркодьын да жар отын. Ойвыв Азия быдсӧн куйлӧ кӧдзыт да шӧркодь климатын. Татӧн бура усьӧ син вылӧ тӧв да гожум коласын неӧткодьыс. Эта позьӧ бура адззыны январ да юль изотерма картаэз сьӧрті. Сідз, ойасывланись Азияын январ тӧлісьӧ шӧрӧт шонтӧгыс (температураыс) – 40°, а юль тӧлісьӧ шӧрӧт шонтӧгыс – 15°. Тӧвнас виӧдз Лунвыв Сибирын кӧдзыттэз лэдзчӧны 40°-ӧдз, а гожум пора жарыс кайӧ 35°-ӧдз и унажык. Шӧркодя шоныт климатын куйлӧ овтӧм кодь джуджытін да керӧса от. Керӧссэз да джуджытіннэз бытьтӧ заплод – нія падмӧтӧны лунвывсянь лун-асыввывсянь пӧльтан тӧввез. Эшӧ сьӧкытжык лоӧ сюрны татчӧ Атлантика океансянь уль тӧввезлӧ. Этасянь кӧс да овтӧм климат кыдз Медшӧрись, сідзжӧ и Рытвыв Азияын. Вылын джуджытіннэзсянь да керӧссэзсянь Медшӧр Азияас эна местаэзын климатыс ӧддьӧн лёк да кӧс. Азиялӧн лунвыв да лун-асыввыв тор куйлӧны жар отын. Ны вылӧ вачкӧны муссоннэз, а сійӧн ӧтлаасьӧны нія Азияын муссона ладор нимӧн. Лунвылісь Азияын климатыс ӧддьӧн шоныт да ульӧса. Токо тӧвсӧ, кӧр саридзыс шоныт, тӧлыс пӧльтӧ материксянь и татӧн лоӧ кӧс погоддя. Гожумнас, бӧра, тӧввез пӧльтӧны саридзсянь и вайӧны ӧддьӧн уна ульӧс. Гимала керӧссэз падмӧтӧны шоныт саридз тӧввесӧ, а сійӧн лунланись Гимала керӧс покаттэзын овлӧ ӧддьӧн уна зэр – 12 000 м гӧгӧр, мӧднёдж висьтавны 20-ись унажык татӧн сьӧрті, Рочму Европа лапӧлын сьӧрті. Этӧ жӧ мийӧ адззам лунвыв-асыввыв Азияын. Токо ойланьсянь лунвылӧ ылӧ кыссьӧмыс татӧн сетӧ тӧвся шонтӧггезын ыджытӧ неӧткодьсӧ. Ойвыв Китай понда тӧвся шонтӧггес кӧ унажыксӧ овлӧны 0-ся улынжыкӧсь (0-сянь – 20°-ӧдз), то Лунвыв Китайын нія вылынжыкӧсь 0-ся (0-сянь +20°-ӧдз). Ойвыв Китайын тӧвнас усьлӧ лым, Лунвыв Китайын лымыс оз овлы. Муссоннэзлӧн вачкӧмыс тӧдчӧ не токо Китайын, но и ойвылынжык, чуть не Оката саридз дорӧдз. Гожумся муссоннэз кадӧ, и медбура гожум помӧ, татӧн чуть не быд воӧ мунӧны ыджыт зэррезӧн циклоннэз. Эна зэррезсянь Китайын, Ниппонын да Кореяын, а сідзжӧ Роч Ылісь Асывладор лунвылас овлӧны лёк вӧйӧммез. Юэз да тыэз. Янцзы - Азияын медкузь ю Каспи саридз - Азияын медпаськыт ты Азияын медгырись юэз визывтӧны Ойвыв да Асыввыв Азияын. Эта вежӧртана. Ойланьын эмӧсь ыджыт волькытінэз, кӧдна ӧддьӧн учӧта пӧліняӧсь Ойвыв Йыа океан ладорӧ. Медшӧр Азия керӧссэзын пондӧтчӧм бӧрын нія не тэрмасьӧмӧн нӧбӧтӧны ассиныс ваэсӧ волькытін кузя 2–3 и унажык сюрс километра сайӧ. Асывланись торын юэз уна вааӧсь да перытжыкӧсь, но кузя сьӧрті дженытжыкӧсь ойвыв Азия юэзся. Джуджытіна да овтӧмина ладоррезын юэс нето ӧшӧны песӧк муэзын нето усьӧны тыэзӧ. Быдмӧт. Азияын мийӧ панталам быдмассэзлісь быдӧс оттэсӧ (пояссэсӧ) – полюсдор тундраэзсянь тропик вӧррезӧдз, уль нюра джунглиэзсянь степпезӧдз да овтӧминнэзӧдз. Тундра от кутӧ ас увтас Ойвыв Йыа океанлісь быдӧс берегдорсӧ. Рытвыв Сибирын тундралӧн лунланись визирыс почти ӧтлаасьӧ полюс кытшкӧт. Шӧрись да Асыввыв Сибирын сія нюжалӧ ылӧ лунвылӧ, медбурасӧ юэз коласын, вылыніннэзын да керӧсаиннэзын. Тайгалӧн лунвыв визирыс рытвылын, мӧднёдж, Рытвыв Сибир лажмытінланьын вешшӧм ӧддьӧн ылӧ ойвылӧ. Шӧрись Сибирын сія сибалӧ керӧса отӧдз, кытӧн Медшӧр Азиясӧ керӧссэзӧн янсалӧ, и мукӧдлаын вуджӧ эна керӧссэзын лунвыв покаттэзӧ. Эшӧ ылӧжык лунвылӧ мунӧны вӧррес Асыввыв Азияын. Татӧн тайгаыс вежсьӧ сора вӧрӧн, а эшӧ лунвылынжык – паськыткорья вӧрӧн (Уссури ладор, Манджу, Корея). Китайлӧн асчужан быдмассэз бура вежӧмӧсь морт уджсянь. Вӧррес татӧн пантасьлӧны шоча. Тшӧкжыка сюрӧны быдкодь культура быдмассэз: рис, тута пу, хлопчатник, чай да мый да. Лунвыв Азияын, медбура асыввыв торас, саридз вадӧррезӧт да покаттэзӧт кыссьӧны дона пуэза тропик вӧррез. Культура быдмассэзісь татӧн позьӧ шуны банан, нянь пу, саго пальма, кокос пальма, сакар тростник, хина пу, кофе пу дмд. Рытвыв Азияын, ыджытжык торыс кӧдалӧн куйлӧ шӧркодя шоныт да тропик увдӧрись отын, вӧр быдмассэз пантасьӧны ӧддьӧн шоча, и то токо саридз вадӧрись керӧссэзын. Эта лоӧ кӧс климатсянь, а сідз-жӧ эстӧн вӧрсӧ бура видзӧны (керасьӧ морт да тшыкӧтӧны сылӧн баля-кӧза табуннэз). Саридз дорӧт да керӧс покаттэзӧт татӧн быдмӧны пырвеж быдмассэз (апельсин пу, лимон пу). Месопотамын, Сурияын да Арабияын – финик пальма. Медшӧр Азияыс торьясьӧ кӧс климатӧн. Татӧн эмӧсь овтӧминэз да джынви овтӧминэз. Пода. Ойвыв Азияын подаыс лӧсялӧны тундраын да тайгаын олӧм понда. Токӧ Ылісь Асывладорын, кытӧн абу ятнӧй визирыс ойвыв да лунвыв тор коласын, мийӧ ӧддьӧн ылын ойланьын панталам лунвыв подаэзӧс. Сідз, Уссури ладорын – тигр, барс, гимала ош, еноткодь пон да мӧдіккез олӧны тшӧтш кӧррезкӧт да мӧдік ойвыв подаэзкӧт. Рытвыв да Асыввыв Азияын, шӧркодя шоныт да тропик увдӧрись климатын, вӧй пода ӧддьӧн шочӧсь. Эта шогмис сысянь, мыля эстӧн важысянь ни мортыс олӧ да пессьӧ вӧр-ваыскӧт. Медшӧр Азияын, кӧть сія и быдмассэзнас ӧддьӧн коньӧр (беднӧй), пода мирыс ӧддьӧн озыр (богат). Тибетын уналаын эмӧсь вӧй вӧввез, вӧй осёллэз, кыкгорба верблюддэз, пороззэз-яккез, керӧс бараннэз-аркаррез да кин да. Эта лоис сысянь, мыля татӧн отир шоча олӧ. Мортыс эз на ешты бытшӧмик вежны му вевдӧрын вӧр-ваыслісь чужӧмсӧ. Тропик обласьын олӧны быдчужӧма подаэз. Мийӧ эстӧн панталам слоннэз, сюраныраэз, тигррез, быдкодь облезяна увтыр, кайез да кыскасись подаэз. Облезянаэз шӧрын эмӧсь и мортчужӧмаэз – орангутанг да гиббон. Шонді. Шонді – кӧдзув, кӧда системаын мӧдік планетаэз коласын бергалӧ мушарным. Шондіыс вачкисьӧ ӧддьӧн ыджыт да дзирыт шар вылӧ, вевдӧрас кӧдалӧн 6000°, а пытшкас сія эшӧ вылынжык. Мушарысся Шондіыс 1350 ыджытжык. Шондіас эмӧсь сэтшӧм жӧ веществоэз, кыдз и муын. Шонді вылын эмӧсь: кӧрт, ыргӧн да мый да. Сійӧн, мыля шонтӧгыс ӧддьӧн вылын, быдӧс эна веществоэз дзирдаммӧмӧсь – кизерӧсь нето газкодьӧсь. Му дынсянь шондіыс ӧддьӧн ылын – 149 500 000 км ылына. Шонді вылын тыдалӧны пятноэз. Нія мыччисьӧны шонді асыв ладорын да 12–13 ойлун бӧрті сибӧтчӧны рыт ладорӧ. Сы дырна кежӧ жӧ нія ӧшӧны, сэсся бӧра мыччисьӧны асыв ладорын. Быдса кытшсӧ пятноыс керӧ 25 ойлун дырна. Сідзкӧ, 25 ойлун дырна шондіыс бергӧтчӧ аслас ось гӧгӧр. Шондіыс кыскӧ да ас гӧгӧрас видзӧ мусӧ, оз лэдз орӧтчыны помтӧм ылынаӧ. Фотосфера. Шондіыс – ӧддьӧн ыджыт дзирдаммӧм шар, кӧда пасьтӧтӧма вевдӧрсяняс дзирыт югьялан газ вевтӧсӧн. Эта вевтӧсыс шусьӧ фотосфераӧн. Кӧр мийӧ Шондісӧ видзӧтам телескоп пыр, то адззам токӧ фотосферасӧ. Фотосфераыс тыдалӧ миянлӧ уна югыт-чочком пятноэзӧн, кӧдна ӧддьӧн вачкисьӧны поснитик кымӧроккез вылӧ. Учёнӧйезлӧн исследованнёэз мыччалісӧ: эна кымӧроккес аркмӧны ёна дзирдаммӧм быдкодь веществоэз (элементтэз) суксьӧтӧм паррезісь. Сэтшӧм кымӧроккезісь быдыслӧн поперечникыс – 100-сянь 500-ӧдз и нельки 2000 км. Эна кымӧррес ветлӧны ӧддьӧн перыта – кыдз бы берегтӧм биа океанын пизян. Кытшӧм ыджыт эна кымӧррезлӧн шонтӧгыс, позьӧ адззыны кӧть бы сэтісь, мыля сэтшӧм веществоэз, кыдз кӧрт, платина да мӧдіккез пӧртчӧмӧсь сэтчин пар кодь состояннёӧ. Фотосфера вылын почти пыр тыдалӧны эшӧ тодильнӧй, шочыника чапкалӧм пемыт пятноэз, кӧдна шусьӧны шонді пятноэзӧн. Шонді пятноэс овлӧны неӧтыждаӧсь и форма сьӧрті вачкисьӧны кыдз бы осьтаэз вылӧ, кӧдна гырися писькӧтӧмӧсь фотосфераас. Шонді пятноэс, кӧть и тыдалӧны пемыттэзӧн, но былисьсӧ нія вовсё не пемытӧсь. Фотосфера югыт сьӧрті нія нежык югытӧсь и сійӧн фотосфераыс югыт-чочком фон вылын нія тыдалӧны пемытжыккезӧн. Этӧ явленнёсӧ позьӧ ордчаӧтны то мыйӧн: шуам, мийӧ видзӧтам керку вылӧ, кӧдӧ бура югдӧтӧ шонді. Керку ӧшыннэс миянлӧ пондасӧ тыдавны пемыттэзӧн, кӧть керку пытшкас воть абу пемыт. Кадісь кадӧ Шонділӧн дзирдаммӧм югьялан газ вевтӧсыс письталӧ дзирыт газ лёк взрыввезӧн; дзирдаммӧм газзэс чапкиссьӧны ӧддьӧн вылына (протуберанеццез). Сэтшӧм биа фонтаннэс овлӧны вылынанас не ӧтік дас сюрс и не ӧтік сё сюрс километрӧдз. Фотосфера вевдӧрын эм шонді атмосфера, кӧда аркмӧ сідзжӧ дзирыт газзэзісь. Шонді атмосфераись прокод лэбтісьӧны неӧтік сюрс километр вылына бикыввез. Шондіыс, кыдз мыччалӧны наблюденнёэз, бергалӧ аслас ось гӧгӧр, токӧ бергалӧ не сідз, кыдз Му. Шонділӧн экватор ладорыс керӧ быдса бергӧтчӧмсӧ 25 лунӧн, ойвыв да 45° вылын – 28 лунӧн, дынын – 33 лунӧн. Петӧ тай, Шонділӧн быд поясыс бергалӧ аспондасис. Мушар. Мый ыжда мушарыс. XVІІ вексянь пондісӧ точнӧя муртавны, кузь я градусыс, мӧднёж шуны, кузь я мушар гӧгрӧсісь 1/360 торыс. Этӧ керӧны и ӧння кадӧдз. Мурталӧм бӧрын пондісӧ тӧдны, муыс пӧ шар кодь, кӧда полюссэз весьтӧт невна ляпкӧса. Этасянь му радиуссэс и не ӧтыждаӧсь. Полюслань радиусыс, мӧднёж шуны, му шӧрсянь ойвыв полюсӧдз, 6356 километра ылына. А экваторлань радиусыс – му шӧрсянь экваторӧдз – 6378 километра ылына. Шӧрӧт лыднас му шарлӧн радиусыс – 6370 км. Мулӧн гӧгрӧсыс 40 070 км. Эта гӧгрӧслӧн ӧтік градусыс – 111 километра. Муыс бергалӧ ось гӧгӧр. Полюссэз весьтӧт муыс лоис ляпкӧса. Ляпкӧса шар кодьӧн вермасӧ лоны токӧ газкодь да небыд вывтыррез, кӧр нія бергалӧны да кӧр нылӧн ыждӧ шӧрсянь пышшан вын (вын, кӧда пышшӧ му шӧрись). Сэтшӧм вывтыррез вылӧ муыс и вачкисис, кӧр сія вӧлі калитӧм быдсӧн. Мийӧ адззам, бытьтӧ шондіыс петӧ асыввывсянь, луншӧрнас вылына кайӧ горизонт вевдӧрӧ да лэдзчӧ рытвылын. А былись лоӧ мӧднёж: не шондіыс ветлӧ асыввывсянь рытвылӧ, а муыс бергалӧ аслас ось гӧгӧр рытвывсянь асыввылӧ. Асыввывсянь рывылӧ шонділісь ветлӧмсӧ позьӧ вежӧртны сэк, кӧр мийӧ асьным кытчӧ либо мунамӧ. Босьтам пример: кӧр мийӧ мунамӧ поездӧн, дак адззам бытьтӧ вӧрыс, ыббес, телегрф стоббес да станцияэс котӧртӧны не сылань, кӧдалань мийӧ мунамӧ, а мӧдӧрӧ, бӧрлань. Кӧр ми ойӧн видзӧтам кӧдзуввес вылӧ, дак адззам: шонді моз и кӧдзуввес мунӧны асывланьсянь рытланьӧ. Быд кӧдзув коласісь дзир ӧтік кӧдзув кольтчӧ вешшытӧг – этӧ Юрйыв кӧдзув. Сійӧн, мыля кӧдзуввес оз ветлӧ ӧтмӧдӧрӧ, а мунӧны ӧтіклань, мийӧ адззам, бытьтӧ кӧдзула нёбоыс быдсӧн бергалӧ му гӧгӧр, кытшӧвтӧ сійӧ 24 часӧн. Но босьтам кӧ тӧд вылӧ то мый: му сьӧрті шондіыс уна ыджытжык (1305 сюрс кынымись), дак миян чайтӧмыс нач лоас невежӧртана, мыля сэтшӧм ыджыт шар – шонді – пондас ветлыны учитик шар гӧгӧр – му гӧгӧр. Эшӧ невернӧйжык чайтӧмным, босьтам кӧ ми сійӧ, мый перыта коліс бы сэк лэбзьыны планетаэзлӧ да кӧдзуввезлӧ. Шуам, шондісянь ӧддьӧн ылын планеталӧ – Нептунлӧ – коліс бы ӧтік суткиӧ мунны 28 миллярд километра. А Капелла кӧдзувлӧ коліс бы ӧтік секундаӧ лэбзьыны 32 миллиард километра. Лун да ой. Мийӧ шуим ни, муыс бергалӧ ось гӧгӧр. Этасянь ой да лун овлӧ: югдӧтӧм му ладорас овлӧ лун, а пемыт ладорас – ой. Мулӧн бергалікас быд чутыс керӧ гӧгрӧссэз. Ӧтіккез керӧны ыджытжыккезӧ, мӧдіккез – учӧтжыккезӧ. Токо кык чут, кӧдна куйлӧны мушарас ӧтмӧдӧрсянь, озӧ керӧ гӧгрӧссэсӧ. Эна невештасян чуттэс шусьӧны полюссэзӧн. Мулӧн полюсыс, кӧда куйлӧ Юрйыв кӧдзувланьын, шусьӧ ойвыв полюсӧн, а мӧдӧрись полюсыс – лунвыв полюсӧн. Ойвыв полюс весьтас Юрйыв кӧдзулыс видзсьӧ веськыта юр вевдӧрын. Чайтан гӧгрӧс визьыс, кӧда куйлӧ полюссэзсянь ӧтылына, шусьӧ экваторӧн. Му шарсӧ сія янсӧтӧ ӧтыжда кык джыншарӧ: ойвыв джыншар да лунвыв джыншар. Мулӧн вося бергӧтчӧм. Во сьӧрна луннэс да ойес овлӧны не ӧткузяӧсь. Март 21 лунӧ ойыс да луныс ӧткузяӧсь, мӧднёдж шуны, и луныс 12 час и ойыс 12 час. Сэсся юнь 22 лунӧдз кузьжыкӧсь и кузьжыкӧсь лоӧны луннэс. Мӧскваын юнь 22 лун сулалӧ 17 час да 35 минута дырна. Эта бӧрын луныс пондӧ чинны. Сентяб 23 лунӧ сія сулалӧ 12 час дырна. А декаб 22 лун кежӧ лоӧ токо 6 час 25 минута. Декаб кыкдас кыкӧт бӧрын луныс пондӧ содны. Март 21 лун кежӧ сія лоӧ 12 час кузя. Мыйянь эта шогмӧ? Сысянь, мыля муыс бергалӧ шонді гӧгӧр и быд кадӧ неӧтмоз сія видзӧтӧ шонділань. Кыдз бы му шарлӧн осьыс видзсис веськыта (отвеснӧя) сія туй сьӧрті, кӧда кузя муыс ветлӧ шондӧ гӧгӧр, дак эзӧ бы вежсьӧ во каддэз, и луннэс да ойес прокод-бы вӧлісӧ ӧткузяӧсь – 12 часӧн. Но мушарлӧн осьыс пыр видзсьӧ пӧліньӧн (пӧліньтчӧ 66½ ° пельӧс увтӧ), а ойвыв полюсыс видзӧтӧ Юрйыв кӧдзувлань, кӧда горизонт вевдӧрас прокод овлӧ ӧтвесьтын. Вот мыля шонді веськыт югӧррез увтӧ сюрӧ нето му шарлӧн сія бокыс, кӧда куйлӧ экваторсянь ойвыласжык, нето экваторыс, нето экваторсянь лунвывланьжык куйлан бокыс. Первӧй случай коста ойвыв джыншарас овлӧ гожум, а лунвыв джыншарас – тӧв. Мӧд случай коста – тулыс да ар. А куимӧт случай коста – лунвыв джыншарас овлӧ гожум, ойланисяс – тӧв (5 рис.). Медодзза положеннёас муыс овлӧ март 21 лунӧ. Югытъянсӧтан визьыс (югыт коласын да пемыт коласын визьыс) мунӧ полюссэз пыр. Эта положеннёын му вылас омӧн луныс овлӧ ойкӧт ӧткузя. Эта тулысся ойкузялуна кад (равноденствие). Ойвыв джыншарын сэк – тулыс. Экватор вылас эта кадӧ шондіыс овлӧ веськыта юр вевдӧрын. Мӧд положеннёас муыс овлӧ юнь 22 лунӧ. Эта лунӧ овлӧ гожумся шондісулалан. Сэтшӧм положеннё дырни ойвыв джыншарын овлӧ гожум, а лунланисьын – тӧв. Ойвыв джыншарас быдлаын ой сьӧрті луныс кузьжык. И токо экватор дынын лункӧт ойыс ӧткузя. Сентяб 23 лунӧ муыс овлӧ сэтшӧм жӧ положеннёын, кыдз и март 12 лунӧ. Эта – арся ӧткузя луна кад. Сэк ойланись джыншарын – ар. Нёльӧт положеннёын муыс овлӧ декаб 22 лунӧ. Эта – тӧвся шондісулалан. Эта лунӧ ойвыв полюсыс да сы гӧгӧрӧт муыс овлӧ вуджӧр увтын. Шонді югӧррес веськыта усьӧны экваторсянь лунланьӧжык. Эта кадӧ лунвыв джыншарын – гожум, ойланисьын – тӧв. Шонытыс, кӧдӧ сетӧ шонді, му вевдӧрас сюрӧ не ӧтмоз. Шондіыс кыным дыржык шонтӧ, сыным унажык сія сетӧ шоныт. Но шонытыс лоӧ не токо этасянь, но и сысянь, кыдз усьӧны югӧррез – веськыта али пӧліньӧн. Веськыт югӧррез сетӧны шонытсӧ унажык, пӧліняэс – етшажык. Ӧтік воӧ экватор дорын шондіыс кыкись овлӧ вськыта юр вевдӧрын – март 21 лунӧ да сетняб 23 лунӧ. Визьыс, кӧда мунӧ экваторкӧт ордчӧн, кӧда сы дынсянь куйлӧ ойланьынжык 23½°, шусьӧ ойвыв тропикӧн. А сэтшӧм жӧ визь, кӧда куйлӧ экваторсянь лунланьынжык сы ылына жӧ, шусьӧ лунвыв тропикӧн. (Тропик – мусӧ гӧгӧртан кытш. Сідз эта визьыс нимтӧм сійӧн, мыля сы сайын ойланьынжык шондіыс оз ни овлы веськыта юр вевдрын, а мунӧ сія бытьтӧ бӧрлань). Ойвыв тропик вылас веськыта юр вевдӧрын шондіыс овлӧ юнь 22 лунӧ, а лунвыв тропик вылас – декаб 22 лунӧ. Визьыс, кӧда мунӧ экваторкӧт ордчӧн, кӧда сы дынсянь куйлӧ ойланьынжык 66½°, шусьӧ ойвыв полюс кытшӧн. А сэтшӧм жӧ визь, кӧда куйлӧ экваторсянь лунланьынжык сы ылына жӧ – лунвыв полюс кытшӧн. Полюс кытшшез вылын вонас ӧтпырись луныс сулалӧ 24 час. Сы дырна жӧ вонас ӧтпырись сулалӧ и ой. Ойвыв полюс кытш вылын луныс сулалӧ 24 час – юнь 22 лунӧ, а ойыс сулалӧ 24 час – декаб 22 лунӧ. Лунвыв полюс кытш вылын луныс сулалӧ 24 час – декабр 22 лунӧ, а 24 часа ойыс – юнь 22 лунӧ. Полюссэз вылын 6 тӧлісь гӧгӧр сулалӧ лун и 6 тӧлісь гӧгӧр – ой. Воэз лыддьӧм (важмоз да вильмоз). Кӧр пондісӧ лыддьыны, кузь я воыс, дак пантасисӧ уна сьӧкыттэз. Воас медбӧрья ойлуныс не быдса (воас – 365 ойлун 5 час 48 мин. да 46 секунда). Оз лӧсяв кыдзкӧ пондӧтны восӧ не быдса суткисянь. Миян воэз лыддьӧмӧдз 46 воӧ висьталісӧ, куим во пӧ мед вӧлісӧ 365 ойлунӧн, а нёльӧт («кассян» воын – 366 ойлун. Кассян воэзӧн лыддисьӧны сэтшӧм воэз, кӧднӧ позьӧ юкавны нёль вылӧ, шуам, 1904, 1908, 1916. Простӧй воэзся энӧ воэсӧ пондісӧ лыддьыны кузьжыккезӧн. Нія лоисӧ кузьжыкӧсь 11 минутаӧн да 16 секундаӧн, мӧднёж шуны, воын 365¼ сутки. Этасянь 128 бӧрын петіс сорасьӧм 1 ойлунӧн. Эта календарыс шусьӧ важмоз лыддьӧмӧн. Медбы ӧксьӧм сорасьӧмсӧ бырӧтны, 1582 воӧ лыддьӧссӧ вештісӧ одзлань 10 лун вылӧ. А медбы эз вӧлӧ сорасьӧммез одзлань, дак воэсӧ, кӧдналӧн лыддьӧссэз помассьӧны кык нульӧн, пондісӧ кассяннэзӧн лыддьыны токӧ сэк, кӧр нылісь медодзза кык лыдпассӧ позьӧ юкавны нёль вылӧ, шуам, 1600, 2000 – кассян воэз, а 1700, 1800, 1900 – простӧй воэз. Эта календарыс шусьӧ вильмоз лыддьӧмӧн. 1918 февраль 15 лунӧ этӧ пыртісӧ и Рочмуын. Вильмоз лыддьӧм коласын да важмоз лыддьӧм коласын неӧткодьыс – 13 ойлун. Выль Монья (Пичи Пурга йӧрӧс). ="preserve">Выль Монья (рочӧнжык Новӧй Монья) – Удмуртмуын, Пичи Пурга йӧрӧсын грезд. Татӧн олӧны удмурттэз, 400 морт кыным. Грездас эм пондӧтчан да шӧрӧт (9 классӧдз) школаэз, библиотека, челядь сад, клуб да кык магазин. Посадмуӧн веськӧтланӧ да медматісь почта юкӧтӧ колӧ мунны Улын Юри посадӧ. Почта понда индексыс: 427826. Иркут лапӧв. Иркут лапӧв () — веськӧтлан юкӧт Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Сибир федерал кытшӧ. Канкарыс – Иркут. Иркутсянь Мӧскваӧдз – 5042 км, Владивостокӧдз — 4106 км ылына. Иркут лапӧв – Рочмуас ыжда сьӧрті витӧт регион. Ӧння визиррезын Иркут лапӧлыс вӧлі лӧсьӧтӧм 1934' годӧ декаб 7' лунӧ, кӧр одззася Асыввыв Сибир ладорись торйӧтӧмась Иркут лапӧв, Асыввыв Сибир лапӧв (ӧння Байкалсай ладор) да Бурят АССР (ӧння Бурят Республика). Одзжык, 1926 воӧдз татӧн вӧлі Иркут губерния. 2008' восянь Иркут лапӧлӧ пырӧ кӧркӧся автономия – Усь Ордаись Бурят кытш. География. Иркут лапӧв куйлӧ Асыввыв Сибирын. Амур лапӧв. Амур лапӧв () — веськӧтлан юкӧт Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Ылісь Асыввыв кытшӧ. Канкарыс – Благовещенскӧй. Благовещенскӧйыс Мӧсквасянь 7 985 км ылына. Амур лапӧлыс Роч канмуын токӧ 150 во мымда. 1858' годӧдз эна муэз вӧлӧмась Китайлöн. Медодз Амур лапӧвсӧ видзӧмась татöн 1858'—1922' воэзӧ. Сыбӧрын визиррез унаись вежсьылӧмась. Ӧння визиррезын Амур лапӧлыс вӧлі лӧсьӧтӧм 1932' октяб 20' лунӧ Ылісь Асыввыв ладор пытшкын, а 1948' август 2' лунсянь сія веськыта сулалӧ Роч Федерацияын. География. Амур лапӧв куйлӧ Асыввыв Сибирын, Амур ю пӧлӧн. Лапӧлыскӧт межаасьӧны: Якутму ойвылын, Хабаров ладор асыввылын, Асъюралана Еврей лапӧв лунвыв-асыввылын, Байкалсай ладор рытвылын. Лунвылас Амур лапӧлыскӧт ордчӧн куйлӧ Китай отир республика Отир. Медваж отирыс Амур лапӧлас — ӧвӧнкиэз, кӧдна петӧмась тунгус-манджур вужись. Хабаров ладор. Хаба́ров ладор () — веськӧтлан юкӧт Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ. Канкарыс – Хабаров, кытӧн 2009' годӧ олӧмась 578,6 сюрс морт. Быдсӧн ладорас отирыс олӧны миллионся унажык, но оліссезлӧн лыдыс пыр чинӧ. Хабаров ладорыс – Рочмуас ыжда сьӧрті нёльӧт регион, этія рангын сія сулалӧ Тюмень лапӧв да Иркут лапӧв коласын. Роччез локтӧмась эна муэзӧ XVII вексянь да сэсся дыр вермасьӧмась китайсакӧт, кӧдналісь мырддьӧмась амурсайся муэз 1858' годӧ. Вӧлі аркмӧтӧмӧсь Амур лапӧв да Саридздын лапӧв. 1920'-1923' годдэзӧ муыс вӧлі с.ш. Ылісь Асыввыв республикаын, сыбӧрын Ылісь Асыввыв ладорын. Хабаров ладорыс аркмис 1938' октяб 20' лунӧ, Ылісь Асыввыв ладорсӧ кыкӧ янсӧтікӧ (мӧд торыс – Саридздын ладор). Медодз Хабаров ладорыс вӧлі тӧдчӧмӧн ыджытжык, сэсся сыись сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн торйӧтӧмась мукӧд муэз. География. Хабаров ладӧр куйлӧ Азияын, Роч Ылісь Асыввылын, Амур ю, Оката да Ниппон саридззез вадӧр пӧлӧн. Мувывторыс босьтӧ Роч муись 4,5 %, этӧ лоӧ 788 600 км². Ладорыс нюжалӧ 1 800 км, — 125—750 км ылына. Ордчӧн Хабаров ладорыскӧт куйлӧны: ойвылын — Якутму да Магадан лапӧв, рытвылын — Асъюралан Еврей лапӧв да Амур лапӧв, а сідзжӧ Китай отир республика, лунвылас — Саридздын ладор. Ойвыв-асыввывсянь да асыввывсянь Хабаров ладорсӧ миськалӧ Оката саридз, лунвыв-асыввывсяняс — Ниппон саридз. Асыввылас куйлӧ Сахалин, кӧда торйӧтӧм Хабаров ладорсянь Тотара да Невельскӧй. Хабаров ладорас лыддиссьӧны кынымкӧ ді, медся гырисьӧсь — Шантар муэз. Вадӧр визьыс быдӧссӧ — матӧ 2 500 км кузя, діэскӧт кӧ лыддьыны — 3 390 км кузя. Медыджыт керӧс массиввез — Сихотэ Алинь, Сунтар Хаята, Джугджур, Бурея, Дуссэ Алинь, Ям Алинь. Медджуджыт йылыс — Берилл керӧс (2933 м), медлажмытыс — саридз вевдӧрын. Отир. Медваж оліссез Хабаров ладорын — тунгус-манджур группаись отир: нанайез, наниэз, негдыэз, удэгеэз, ороччез, эвеннэз да эвенкиэз. 2002' годӧ отир лыддикӧ Хабаров ладорын адззисьӧмась 1 436 570 морт, ныись 694 210 айморт да 742 360 инька (лӧсялӧ 48,3 % да 51,7 %). Рочмуись унажык регионнэзся Хабаров ладорыс буржыка карсялӧм, 2002' во кежӧ кар кодь олан пункттэзын олӧмась 80,4 %, грезддэзын — 19,6 %. Хабаров — регионас медыджыт кар, кытӧн олӧ 583 сюрс морт (2002). Ыждаыс сьӧрті мӧд места босьтӧ Комсомольскӧй-на-Амуре, оліссес 281 035 морт. Ладорись 5 мӧдік карыс учӧтӧсь, а ӧтікыс — шӧрӧт ыжда. Йӧзыслӧн шӧрӧт тшӧкыта 1,8 морт/км² гӧгӧр, ладорись ойвывся да шӧрӧт районнэзас сія не унажык 0,1—0,2 морт/км², эта лыдпасыс меддорись ойвылас кодь жӧ. Но лунвыласжык, буражык зорӧтӧм районнэзын отир олӧны топытжыка — 1-сянь 6  мортӧдз/км². Чужанвуж сьӧрті тэчас (2002). Отирыс Хабаров ладорас пыр чинӧ, мыля ваясьӧны этшажык нежели кулӧны. Саридздын ладор. Сари́дздын ладор (рочӧнжык: Приморскӧй край) — Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ. — Владивосток, кытӧн 2010' годӧ олӧмась 592 морт. Быдсӧн ладорас олӧны отир невна не кык миллион. Унажыкыс олӧны каррезын — 75,4 %. Саридздын ладорыс Роч токӧ 150 мымда. 1858' годӧдз эна муэз вӧлӧмась Китайлöн. Сэсся татӧн вӧліcӧ аркмӧтӧмӧсь Амур лапӧв да Саридздын лапӧв. 1920-1923 муыс вӧлі с.ш. Ылісь Асыввыв республикаын, сыбӧрын Ылісь Асыввыв ладорын. Саридздын ладор ыс аркмис 1938' октяб 20' лунӧ, Ылісь Асыввыв ладорсӧ кыкӧ янсӧтікӧ (мӧд торыс – Хабаров ладор). География. Ордчӧн Саридздын ладорыскӧт куйлӧны: — Хабаров ладор, — Китай отир республика, лунвыв-рытвылас — Корея отирлӧн демократ республика. да Саридздын ладорсӧ миськалӧ Ниппон саридз. Медыджыт курьяыс — Ыджыт Петра нима. Вадӧрыс курьяыслӧн бура вундалӧм да сысянь аркмӧны учӧтжык курьяэз: Амур, Уссури, Посьета, Стрелок, Восток. Медкузь визьсӧ ладорӧттяс позьӧ нюжӧтны Туманнӧй ю уссёсянь Самарга ю усянінӧдз — сія лоӧ матӧ 900 км ылына. А медпаськыт инӧттяс, Уссури дорсяняс Ниппон саридзӧдз, лоӧ матӧ 280 км ылына. ӧтласа кузяыс 3000 км, ныись дорӧт 1500 км. Саридздын ладорыс шӧрӧт да асыввыв муэзын сулалӧ керӧса массив Сихотэ Алинь, рытвылас куйлӧны Уссури да Ханкадор лажмытіннэз. йылыс ладорас Аник — 1933 метра вылына, сулалӧ ойвыв-рытвылын, самӧй Хабаров ладор бердын. Медыджыт: Русскӧй, Путятина, Аскольд, Попова, Рикорда, Рейнеке, Ыджыт Пелис. Лунвыв-рытвылын эм ыджыт Ханка ты. Сы кузя мунӧ визир Рочму да Китай коласын. Медыджыт ю Уссури, сылӧн петанін Снежнӧй керӧс покатын, Облачнӧй керӧссянь ойвыв-асыввылӧ. Кад кытш. Саридздын ладорын отир олӧны Владивосток кад сьӧрті. Сія куйлӧ Vladivostok Time Zone (VLAT)-ын, м.ш. Гринвич +11:00. Но асланыс кадныс кык часӧн вешшӧм, мыля Рочмуын пыртӧма декрет кад. Мӧсквакӧт неӧткодьыс +7, Кудымкарыскӧт +5. Камчатка ладор. Камчатка ладор () — юкӧт Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ. Канкарыс — Петропавлов (Камчатка), кытӧн 2010' годӧ олӧмась 194,4 сюрс морт. Быдсӧн ладорас олӧны отир невна не джын миллион. Камчатка ладорсӧ лӧсьӧтӧмась 2007' юль 1' лунӧ, сэкся Камчатка лапӧв да Коряк АК ӧтлаӧтӧмӧн. Камчатка лапӧв, кӧдӧ аркмӧтӧмась 1932' октяб 20' лунӧ медодз Хабаров ладор пытшкын, 1956' январ 23' лунсянь олӧ веськыта Роч Федерация увтын. Байкалсай ладор. Байка́лсай ладор () — веськӧтлан юкӧт Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Сибир федерал кытшӧ. Канкарыс — Чита, кытӧн 2010' годӧ олӧмась 309 сюрс морт. Быдсӧн ладорас олӧны миллион мортся невна унажык. Байкалсай ладорсӧ лӧсьӧтӧмась 2008' март 1' лунӧ, сэкся Чита лапӧв да Ага Бурят кытш ӧтлаӧтӧмӧн. А Чита лапӧлыс вӧлі аркмӧтӧм 1937' сентяб 26' лунӧ. Бурятму. Буря́тму (,) – бурят отирлӧн горт му, республика. Роч Федерация, пырӧ Сибир федерал кытшӧ. Канкарыс – Улан Удэ. Асъюралӧм буряттэзлӧн лоис 1923’ май 30’ лунӧ, сэк аркмис Бурят-Монгол АССР, 1958 восянь – Бурят АССР. Сахалин лапӧв. Сахалин лапӧв () — веськӧтлан юкӧт Рочмуын, Роч Федерация). Пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ. Рочму регионнэзісь токӧ Сахалин лапӧв быдсӧн куйлӧ вылын. Медпаськыта тӧдса діэc – ачыс Сахалиныс да Курилаэз Сахалин лапӧлыс вӧлі лӧсьӧтӧм 1932' октяб 20' лунӧ Ылісь Асыввыв ладор пытшкын, 1938 восянь Хабаров ладорын, а 1947' январ 2' лунӧ сы дынӧ ӧтлаӧтісӧ Лунвыв Сахалин лапӧв, да сувтӧтісӧ веськыта Роч Федерация кипод увтӧ. География. Сахалин лапӧв куйлӧ Азияын, Роч Ылісь Асыввылын, Ниппон да Оката саридззез дорын, Лӧнь океансянь рытвылас. Лапӧлыс быдсӧн вылын. Медыджытыс — Сахалин куйлӧ материк пӧлӧн. Сы бердын эмӧсь кынымакӧ поснит діоккез: Монерон да Тюленя. Курила діэз нюжалӧны вӧснит лёдзӧн Камчатка кӧдж да Хоккайдо ді коласын. Этӧ 30 гыриськодь да уна поснит діоккез. Асыввылас Сахалин лапӧвкӧт ордчӧн, материк вылас, куйлӧ Хабаров ладор, ойвылас — Камчатка ладор, лунвылас — Ниппон. Чукотка кытш. Чукотка кытш нето Чукоткаись асъюралан кытш () — отирлӧн горт му, Роч Федерация. Пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ. Канкарыс – Кагыргын. Чукотка кытшыс вӧлі лӧсьӧтӧм 1930' декаб 10' лунӧ медодз Камчатка лапӧв пытшкын, 1953' восянь вӧлі Магадан лапӧлын, кӧдаись сія петіс 1992' юль 16' лунӧ. Сэксянь кытшыс веськыта сулалӧ Роч Федерация кипод увтын. География. Чукотка кытш куйлӧ Азия ойвыв-асыввыв помын, Роч Ылісь Асыввылас, Чукотка кӧджын да ордча дiэз вылын (Врангель, Айон, Ратманов да мук.). Ойвылас сія петӧ Асывыв Сибир да Чукотка саридззез дорӧ, лунвылас — Беринг саридз дорӧ. Асыввылас ордчӧн куйлӧ Якутму, лунвылас — Магадан лапӧв да Камчатка ладор. Рытвылас, Беринг вис сайын куйлӧ Америкалӧн Аляска штат. Медыджыт юэз — Кагыргын (вожжес Майн, Белӧй, Танюрер), Омолон, Великӧй, Амгуэма, Ыджыт да учӧт Анюи. Медпаськыт тыэз — Краснӧй, Эльгыгытгын, Пекульня. Эльгыгытгын тыыс — уникум, кӧдӧ туялікӧ позьӧ тӧдны, кытшӧм климат вӧлі му вылын уна сюрс во одзті. Кытшын эм вӧр-ва дорьянін Врангель ді вылын. Климат. Чукотка кытш унажыкнас куйлӧ Ойвыв полюс кытш сайын. Сійӧн и климатыс татӧн лёк, субарктикася, вадӧррезын – шӧркодь саридз климат, пытшкись районнэзын – континентвывся. Тöвся кад кыссьӧ 10 тӧлісь дырна. Январын шӧркодя овлӧ −15 °C-сянь −39 °C-ӧдз, юль коста +5 °C-сянь +10 °C-ӧдз. Енӧжваыс усьӧ 200—500 мм во сьӧрна. Быдмассэз олан кад кытш лунвылас 80—100 лун. Быдлаын адззан пыр кын му. Колана шедтассэз. Чукотка кытшын эмӧсь быдкодь колана шедтассэз: мусир, мугаз, изшом, зарни, озісь, вольфрам, ртуть. Отир. Чукотка кытшын олӧны 49,5 сюрс морт (2009). Отирыслӧн топыта шӧркодяс — 0,07 морт/км², карын оліссес — 66,4 % (2009). 1990' воэзӧ морт лыдыс чинӧма куимись, нетатіссез унаӧн мунісӧ да. Сыбӧрын лыдыс эзжык понды вежсьыны. Янсалӧм. Чукотка кытшын квать район да öтік каркытш. Веськӧтлан. Чукотка кытшын юралö губернатор. Асъюралöм дырни губернаторрес вöлöмась куима. Медгора нимаыс — роч олигарх Абрамович Роман Аркадьевич. Чукотка кытшись öння губернаторсö, Копин Роман Валентиновичöс, кытшлöн дума бöрйис Рочму президент Д.А.Медведев вöзйöм сьöрті 2008' годö юль 13' лунö. Оката саридз. ce="preserve">Оката саридз да сы гӧгӧр Ока́та са́ридз () – Лӧнь океанлӧн тор Ойвыв Азия бердын. Ыждаыс — 1603 сюрс км². Саридз дорын куйлöны кык канму: Рочму да Ниппон. Ним. Оката саридз шусьö сідз Окат ю сьöрті, а окатыс эвен кыв вылын и лоö «ю». Роччез сыбöрын соралісö шуансö, да сідз аркмис ним Охотскöй морё. А одзжык морёсö шуöмась эшö Лам нето Ламскöй морё (эвенск. лам — «саридз»), а сідзжö Камчатка саридз. Ниппонса важынсянь шуöмась этö саридзсö Хоккай (北海) «Ойвыв морё». Но сійöн, мыля öні сідз шусьö мöд Ойвыв саридзыс, кöда тай Атлантика океан бердын, нія сетöмась Оката саридзыслö виль ним Охоцуку-кай (オホーツク海), кöдö нія аскодялöмась роч Охотскöй морё ним сьöрті. Доррез. Лӧнь океан бердiсь Октата саридзсӧ янсӧтӧны Курила діэз. Саридзыс лунвыв-рытвыв ладорын континент дынас матын куйлӧ Сахалин ді, кӧда торйӧтӧма континент бердiсь Тотара висӧн. Лунвыв-асыввылас Оката саридз дорö петö Хоккайдо ді. Курьяэз коласiсь ыджытжыккес ойвыв-асыввылын: Гижига курья да Пенжина курья, діэз коласiсь – Шантар муэз. Асыввылын, Камчатка дынас, вадӧррес унажыксӧ лажмытӧсь, ойвыв-рытаылас крутӧсь да, судноэз сулалӧм понда лӧсьыт бухтаэз етшаӧсь. Пыдынаэз. Медпыдынiннэсö адззöмась лунвыв акваторияын (3916 метраӧдз). Вадöр визьын ваыс 200 метрася не пыдынжык, а ойвывланьсянь Тотара висӧ пыранiнын 20 м пыдына и лажмытжык. овлӧны Оката саридз вылас ӧддьӧн вылынӧсь, буражыксӧ Пенжина бухтаын, кытӧн лэбтiсьлӧ 11 метраӧдз. Климат. Оката саридзлӧн ойвыв помыс куйлӧ Онега ты паськыта вылын, лунвыв помыс – Крым паськыта вылын. Но сёжӧ климатыс сьӧртi Оката саридзыс – полюс дорись бассейн. Тӧвнас Оката саридз йысялӧ быдсӧн, кольччӧ кынмытӧг только шӧрыс, кытӧн нешоча овлан падмӧтӧны йыыслӧ аркмыны. Йыӧн вевттисьӧ нояб пондӧтчикӧ, оссьö – юнь пондӧтчикӧ. Но Шантар муэз дынын и ойвыв торын йыэс видзсьӧны юль шӧрӧдз. Гожумнас нешоча овлӧны сук туманнэз, кӧдна шогмӧны кӧдзыт ва вевдӧрӧ шоныт ру павкӧмсянь. Оката саридзлӧн туманнэс ӧддьӧн бура падмӧтӧны судноэзлӧ ветлыны да самолёттэзлӧ лэбавны. Но Оката саридз весьтын куйлӧны аэролинияэз Хабаровсянь Камчатка вылӧ да Чукотка кӧдж вылӧ. Туманнэс мукӧд пырися сулалӧны недель-мӧдӧн. Шантар муэсӧ нельки сьӧкыт адззыны самолёт вылiсянь. Шонтӧг режим да совпайыс. Тӧвся кадӧ валӧн шонтӧгыс саридз вевдӧрын овлӧ −1,8-сянь 2,0 °C-ӧдз, гожумӧн шонтӧгыс лэбтісьӧ 10-18 °C-ӧдз. Вевдӧрся слой увтын, 50-150 метра пыдынаын куйлӧ кӧдзыт ва колас, кӧдалӧн шонтӧгыс оз вежсьыв во сьӧрна да лоӧ −1,7 °C гӧгӧр. Лӧнь океансянь Курила виссэзӧт локтӧны туан ваэз, кӧдна аркмӧтӧны пыдӧс весьтын ва массаэз температуранас 2,5 — 2,7 °C (топ пыдӧс бердын — 1,5-1,8 °C). Вадор районнэзын, кытчӧ петӧ уна ва юэзісь, ваыслӧн шонтӧгыс тӧвнас 0 °C гӧгӧр, гожумся кадӧ — 8-15 °C. Совпайыс саридз вевдӧрас — 32,8—33,8 промилле. Шӧрись кӧдзыт слойын — 34,5‰. Пыдӧс бердын ваыс солассьӧм 34,3 — 34,4 ‰ мымда. Вадӧр районнэзын ваыс 30‰ сола. Кöзяйство. Миян кадӧ Оката саридз вадöррес перыта осваивайтчӧны. Погоддя сьӧрын видзöтӧм понда керсьӧны радиостанцияэз да метеорология станцияэз. Медыджыт порттэз: континент вылын — Магадан, Аян, Охотск (портпункт); Сахалин дi вылын — Корсаков, Курилаэз вылын — Северо-Курильск. Ростов лапӧв. Ростов лапӧв () — веськӧтлан юкӧт Роч муын, Роч Федерация. Канкарыс – Ростов (Дон), кытӧн 2009' годӧ олӧмась миллионся унажык морт. Быдсӧн лапöлас отирыс олӧны нёль миллионся унажык, и оліссезлӧн лыдыс пыр содӧ. Ростов лапӧлыс аркмис 1937' годö сентяб 13' лунӧ, кöр Азов-Сьöдсаридз ладорись торйöтöмась кынымкö кытш. География. Ордчöн Ростов лапöвкöт адззамö: асыввылын — Волгоград лапöв, ойвылын — Воронеж лапöв, лунвылын — Краснодар ладор, Ставрополь ладор да Калмык Республика, рытвылас — Украина. Рытвыв-лунвылас Ростов лапöлыс петö Азов саридз дорö, кытчö усьö Дон ю. Сія и лоас татöн медыджыт ва туй. Доныслöн вож - Донец. Отир. Мёртвöй Донец ю, Ростов лапöв рытвылас öддьöн типичнöй пейзаж Йöзыслöн тшöкыта — 42,1 морт/км² (2009), карын оліссез — 66,9 % (2009). Чужанвуж сьӧрті тэчас. Мыччалöмöсь токö чужанвужжес 1000 мортся унажыкöсь Экономика. thumb Араб кыв. Араб кыв нето (нето дженыта العربية) – Мушар вылын öтік ыджыт кыв, чужан кыв араб отирлöн. Пырö афразия увтырись семит группаö. Араб кыв ислам религия сьöрті вежа кыв, эта кыв вылын Ен пö диктуйтöма, а Мухаммед пророк гижöма мусульманнэз понда (1 570 млн морт) вежа небöг Коран. Диалекттэз. Араббез олöны öддьöн паськыта. Сійöн араб кылын уна диалект. Отирыс, кöдна баитöны эна диалекттэз вылын не пыр вермöны öтамöднысö вежöртны. Но быдöс араб нациялöн эм öтласа лыддьöтан кыв. Яснӧг (Сыктывдін район). Яснӧг – посёлок Коми Республикаын, Сыктывдін районас. Ясгöг посадмулöн шöрин. Сія жö посадмуын посёлоккез Кемъяр, Метдін, Пöинга. Яснöгыс сулалö Сыктывдін район лунвыв-рытвылын, Выльгортсянь 63 км ылынаын да Сыктывкар кöрттуй станциясянь 70 км ылынаын. Отир. 2007 годö татöн олöмась 937 морт (2000 годö – 991 морт) История. Первуись Яснöг починок казьтывсьö 1916' годö. Сідзкö сія аркмис кöркö 1892' во бöрын. Сэк татöн вöлі сизим горт да оліс 21 морт. 1926' во кежö починокас оліссес лоисö ни 69-а, а горттэс 16-я. 1933' годö татчö лöсьöтöмась «Выль Яснöг» колхоз. 1930' воэзö грездас вöлі 25 горт ни. Быдтöмась рудзöг, шогді, ид, анькытш. Колхозын вöлі 35 вöв да 40 мöс, 120 баля, порссез, öшкаэз. Быдтöмсö иньдöтлöмась Ягъюö да Ыбö. Яснöг сэк пырис Ягъю сельсоветö. 1930' воэзö ордчöн грездыскöт пондöмась лэптыны ыстöм отир понда посёлок Вöрью. Татöн олісö кулачитöм поляккез да украинса. 1939' вося гижöтöм дырни фиксируйтöм Межадор сельсоветісь Яснöг вöручасток, оліссес 95 морт. Посёлок Яснöг осьтöм 1948' воын. 1954' годö татчö лöсьöтöмась торья сельсовет. Выльгорт. Выльгорт – посад Коми Республикаын, Сыктывдін районлöн шöрин. Выльгортыс öтнас аркмöтö торья посадму: Выльгорт посадму. Олöны татöн 11 335 морт (2009). Сулалö посадыс Сыктыв ю дорын, Сыктывкарсянь 7 км ылынаын. Выльгорт лыддисьö асторья веськöтлан юкöтöн, но былись сія Сыктывкарлöн кодь ни. Посад чужис 1586' годö. 1929' воын сія лоис Сыктывдін районлö шöрин. Уличаэз. туйыс Выльгортын Каликова Домна нима. Медшöрöт - Юбилей изэрд. Отир. 2009 январын Выльгортын олöмась 11 335 морт. Куимöт торыс - томпöлöс, кöдна велöтчöны посадын. Кыдз быдмис оліссезлöн лыд, туйö адззыны таблича сьöрті. Экономика. Выльгорт посадын керöны валёнкиэз, промышленнöя быдтöны горт кайез (унажыксö лэдзöны курöг кольттез да курöг яйись берся). Мобильниккез йитöны нія жö операторрез, кыдз и Сыктывкарын (ТЕЛЕ2, Билайн, Мегафон, МТС) Сыктывкарланяс Выльгортысь ветлöны маршрута автобуссэз (маршруттэс 101,174). Сингажöтаннэз. Медся тöдса архитектор посадас вöлі А. В. Холопов. Сы кипод увтын Выльгортас лöсьöтöмась кынымкö отласа мога керку. Медбасöкыс – татісь школалöн керку, кöдаын чорыт архитектурнöй виззез, фасад да посодзас синö чеччана орнамент, бытшöма бöрйöм строитчан материалыс – пу. Медшöр отаинын, Юбилей площадьын сулалö Ыджыт войнаын усьöм земляккезлö казьмöтан. Татöн жö эм фонтан. Музыка школа одзын сулалö казьмöтан Налимов Семёнлö. Мöд № школа дынын лöсьöтöм Муслун пос. Лузса. e="preserve">Лузса () — коми отир, кöдна олöны Луз ю дорын да Лэт ю йылын. Лузсалöн олан муэз пырöны Коми Республикаись Луздор районö. Луз дорын комиэз олöмась важынсянь, м.э. І сюрсво помсянь ни. Мöдік комиэзся одзжык нія шедöмась роч кипод увтö, перво Ростов-Суздаль князяинö, сыбöрын Мӧскваись княззез увтö. ХІІІ-ХІV веккезö Луз кывтытö локтöмась овны роч крессяна. Этноссэз торйöтан визьыс мунöма Спаспоруб погостöт. Му, кытöн кольччисö овны комиэз, роч сёртоккезын пондöмась шуны "Лузскöй Пермца"öн. Рочöн татісь комиэз шусьöны "пермяк"кезöн. Сійöн, мыля лузса сы одза кöртасисö роччезкöт, ны культура да кöзяйство лоöмась бура неöткодьöсь ордча комиэз сьöрті. Татöн уна гöрöмась му, кöдзöмась шабді, быдтöмась порссез. Аскодяöсь вöлöмась промысёллэз, паськöм, орнамент. Керкуэз да мöдік стройба асмоза жö керöмась. Антропология сьöрті лузсалöн ятка-кама сублапоноид тип. Отир баитöны луз-лэт диалект вылын, кöда бура неöткодь мöдік коми диалекттэз сьöрті. Лузсаын позьö янсöтны кык группа: луздорса да лэтдорса. Иньвенса. e="preserve">Иньвенса – коми отир, кöдна олöны Иньва ю бассейнын. Иньвенсалöн олан муыс куйлö Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар да Юсьва районнэзас. Татісь комиэз торьясьӧны кык неыджыт чукӧр вылӧ, кӧдна олӧны Иньва кывтытын да Иньва катытын, баитöны кык диалект вылын. Кудымкар район пасьта да Юсьва район рытвылын олісь комиэзлӧн аскодьӧм басни да культура, ордча комиэз нійӧ шуӧны батюррезӧн. Иньвенса шедтӧмась сёянсӧ гӧрӧмӧн да кӧдзӧмӧн. Иньва ю пӧлӧн керкуэсӧ сувтӧтӧмась вит бокаӧсь, картавывсӧ абу вевттьывлӧмась. Керкуэсӧ лэбтӧны вӧлі невылына. Паськӧмсӧ вурлӧмась мурӧма да сьӧдрӧма пестрӧдись, вежалунся дубассэз вӧлӧмась набойнӧй дӧраись. Инькаэс новйӧмась юр выланыс шамшураэз. Коми иньвенса тӧдӧны космогония висьт сы йылісь, кыдз Ен да Куль аркмӧтісӧ мусӧ, висьтасьӧны Кудым Ош йылісь важся легенда. Емватас. e="preserve">Емватас — коми отир, кöдна олöны Емва ю дорын. Емватаслöн олан му куйлö Коми Республикаись Емдін да Емва районнэзын. Этія коми группа аркмöма Х-ХІV, кöр важжык оліссез (Емва культура, Эжва Перым) сорасьöмась Кама дорсянь локтöм коми йöзыскöт. XV-XVII нэммезö татчö сорасьöны и роч локтіссез. Этадз лоис сысянь, мыля таті Роч кан керöма туй Печораланьö, йöграö да самод муэзö, а сідзжö сысянь, мыля XVII нэмö татісь Сэрöгын пондöтöмась совшедтан. Шогмöмась роч оланіннэз. Локтіссез шогья татöн аркмöма ассяма Емва диалект, асыввыв балты антропотип, квам да лов культураын уна мый босьтöма роччезлісь. Удораса. e="preserve">Удораса () — коми отир, кöдна олöны Ву да Мозын ю йыввезын. Удорасалöн олан муэз куйлöны Коми Республикаись Удора районын. Медодз комиэз локтöмась Ву да Пиньöг дорö ХІІІ-ХVІ веккезö Эжва катытсянь, Мозын йылö ХVІ нэм одзза джынын Емвасянь. Ву да Пиньöг ладорын комиэз пантасьöмась рытвыв чудь отиркöт (волоксайся чудь, вепссэз), сорасьöмась ныкöт. Сысянь аркмöма ассяма коми группа Ву дорын (кытчö вуджисö овны и комиэз Пиньöгланись). Мозын йылын коми группаыс аркмöм, кöр татісь комиэз сорасьыштöмась роччезкöт да яраннэзкöт. Сійöн Мозынса мымдакö неöткодьöсь Ву комиэзкöт. ХVІІ-ХVІІІ веккезö Ву дорсянь сэтісь коми отир локтöмась Мозын ладорö да сорасьöмась татісёвöй комиэзкöт. Лоис консолидация да, ХІХ нэм кежö удораса пöртчöмась öтласа коми субэтносö асланыс удора диалектöн. öтмоза ныкöт вептöны керкуэз, серöтöны, керöны орнамент дмд. Советтэз вотöдз бура вöралöмась да чериалöмась. Паськöм да кöмкöт аскодяöсь жö. Изьватас. Изьватас — коми отир, кöдна олöны Изьва да Печора юэз дорын, Ыджыт да Учöт тундраын, Обдорын да Кола кöджын. Изьватаслöн олан муэз пырöны Коми Республикаись Изьва да Печора районнэзö, Ускар кытшö, а этасся Яран да Ямал Яран кытшшезö и Мурман лапöлö. Этногенез. Этія коми группа пондöма аркмыны ХVІ, кöр Изьва дорын сорасисö Удорасянь да Емва дорсянь локтöм комиэз, Новгортсянь, Кардорсянь да Чилимдінсянь локтöм роччез да мымдышки яраннэз. Роччез да яраннэз öшисö комиэз коласын, мыйсянь татöр аркмöма ассяма изьва диалект, аскодя олан культура, торья антропотип. Субэтнос аркман шöрин вöлі Изьва катытын Ижемскöй слободкаланьын. История. Медодз татісь отирыс унажыксö вöралöмась да чериалöмась, етшаника уджалöмась му да видзöмась горт пода. XVIII-XIX веккезö, эна уджжез дынö содтісьö кöрвидзöм, кöда лоöма изьватас кöзяйствоын медассяма чертаöн. Кöррез видзиссезö пöртчикö комиэз пондöмась чожа босьтны аслыныс паськыт муэз тундра пасьта. Коми этнослöн мувывтор öдззöма бура содны. Кöр XIX нэм пондöтчикö комиэз олöмась токö Изьва пöлöн да матісь Печора районнезын, то сія жö век сьöрна нія босьтöны ас кипод увтö быдöс шöрöт Печора вожжезнас (Колва, Усва), овмöтчöны Ыджыт да Канин тундраэзö, вуджöны Кола кöджö да Об дорö, быддлаö аслыныс оланіннэз лöсьöтікö. Лыд. 1897 вося гижöтöм дырни, Печора уездын лыддьöмась 22 сюрс коми мортöс (невна не быдöнныс — Изьватас). А эшö 10 сюрс изьватассö адззöмась уездыс сайын. 1979 вося гижöтöм сьöрті Изьва да Усва районнэзын олöмась 27,8 сюрс морт комиэз, изьватас вужись эшö 18 сюрс коми морт вöлісö лыддьöмась мукöдлаын (Рытвыв Сибирын, Яран муэзын да кытöн да). Культура да кöзяйство. Кöрвидзöмыс талун медбура торйöтö изьватассö быдöс мöдік коми этногруппаэзісь. Нія кочуйтöны кöррезöн, кöть и оланіннэз озö енöвтö. Кöр кучикись нія вурöны кöмкöт да паськöм. Ветлöны нія нартаэзöн, кöррез дор уджалікö олöны чуммезын. Политика. Изьватас лыддьöны бы асьнысö торья отирöн, да кыдз учöтлыда ойвывся народок мöдöны босьтны сьöм веськыта Мöсквасянь. Нылöн эм организация Изьватас. Сыктывкарын лöсьöтöмась асланыс землячество. Штиптар кыв. Штипта́р кыв нето алба́н кыв (асьныс шуöны Gjuha Shqipe /ˈɟuha ˈʃcipɛ/) - инд-европа кывгортісь йöз кыв, штиптар отирлöн мам кыв. Каналан кыв моз штиптар кывсö видзöны Штиприяын да Косовын. 250 px Сыктылса. e="preserve">Сыктылса нето сыктывса () — коми отир, кöдна олöны Сыктыв ю пöлöн. Этногенез. Сыктыв дорын комиэз пондöмась овны важынсянь, нія дыр вöлöмась топыт йитöтын Кама ладорись комиэзкöт. ХV векся сёртоккезын Ужга дынісь комиэсö шуöны "сиряне". ХV-ХVІІ веккезö татчö унаöн локтöны виль йöз: роччез да Луз дорись комиэз. Роччез татöн лоисö унажык, кöр Кажымö лöсьöтöмась завод. Этногруппаэз. Сыктыв йылын комиэз сідз-ту перем комиэз коласö ни пырöны, видзöтам кö нылісь кыв, памиллёэз да культураись мукöд деталлез. Антропотип. Антропологгез сьöрті татісь комиэз сублапоноид ятка-кама антропотипаöсь. Зюзьдінса. e="preserve">Зюзьдінса — коми отир, кöдна олöны Кама йыввезын, Киров лапӧлісь Зюзьдін (Афанасьева) районын. Рытвылынжык олісь комиэз коласын нія медматынӧсь Коми кытш дынӧ. Одзджык эта вӧлі Ятка губернияись Глазов уезд. Этноним. Зюзьдінса этноним лоис, натьтӧ, "Сюзьва" ю нимсянь, кӧда усьӧ Кама юӧ веськыт ладорсянь ("Зюзьдін" < "Сюзь дін", дін кывлӧн вежӧртас лоӧ ‘уссё’). Этія ю уссё гӧгӧр, тыдалӧ, и олісӧ татісь комиэзлӧн важ ай-маммез. Асьнысӧ татісь комиэз рочӧн шуӧны "пермянаӧн", да "пермянса зыряниннэзӧн", пермяккесӧ оз радейтӧ. Рочсялöм. Уна век сьӧрна зюзьдінса олӧмась торйӧн коми этнос шӧриннэзсянь, ӧтлаын роччезкӧт. Сійӧн Зюзьдын комиэслӧн важынсянь лоӧма аскодьӧм рочсялӧм олан культура. Рӧдвуж отир дынсянь торйӧн олӧмыс, нация зоралӧмсянь да коми отирлӧн ӧтлаасьӧмсянь торьялӧм, Коми Республикаись комиэзкӧт экономика да культура йитӧттэзын етша пантасьлӧм, унажыксӧ и сорлаласӧ Зюзьдынісь комиэсӧ рочческӧт. Лыд. 1950 воэзӧ Зюзьдын районас коми отир вӧлӧмась 7 сюрс гӧгӧр морт, 1970 гӧдӧ — 700 морт. А 2002 гӧд кежӧ татӧн кольдзчасӧ 351 коми морт, сы сьӧрті, кыдз быдсӧн районас олӧны 16 960 морт. Этногруппаэз. Зюзьдынісь комиэс баитан кыв да горт олан сьӧрті торйӧтчӧны кык чукӧр вылӧ. Ойвыв зюзьдинсаыс вачкисьӧны унажыксӧ Гайна гӧгӧрись пермяккезлань, лунвывсяэс — Иньва дорисьпермяккезлань. Кыв. Баитöны коми -зырянскӧй кыв лöн зюзьдінса диалект вылын. Антропотип. Антропологгез сьöрті татісь комиэз сублапоноид ятка-кама антропотипаöсь. Ир кыв. Ир кыв нето гэл кыв (,) — ир отирлöн кыв. Пырö инд-европа вужись кельт группаö. Этія кылыс Ирмуын каналан кыв. Немеч кыв. Немеч кыв нето () — немеч отирлöн кыв. Пырö инд-европа вужись герман группаö. Немеч кывья канмуэзöн лыддисьöны Немечму, Австрия, Швейцарму, Лецебург да Лихтенштайн. Сэтöн, а сідзжö Белгияын этö каналан кыв. Шинн фейн. Шинн Фейн («Асьным») — Ир Республикаын да Ойвыв Ирмуын партия, Ир Республикан Армиялӧн () политика бордыс. Джерри Адамс — партиялӧн юралісь Парма (газета). e="preserve">«Ленин туй вылöт» 1957 годö Парма — Перем ладорись Коми кытшын газета. Петö Кудымкарын недель вылас куимись. Ыдждаыс 4-8 листбок. Тиражыс 4500-7300 экземпляр. Газетаыс сідз-ту роч, кöть öтпыр недель вылас сетöны öтік листбок комиöн («Коми говк»). История. Газет лэдзöны Кудымкарын 1926' нояб 7' лунсянь. Перво шусис «Гöрись» и петіс роч кыв вылын, токö мукöд статьяэз да мичмöтан гижöттэз вöлісö комиöн. 1926'-1930' воэз сьöрна тиражыс содöма 500-сянь 3500 нумерöдз. 1931' нояб 2' лунсянь газета пондіс шусьыны «Ленин туй вылöт». Коми кыв вылын тексттэз лоисö унажык, а 1936'-1938' годдэзö «Ленин туй вылöтыс» невна не быдсöн комисяліс, мыля роччез понда кутчисö лэдзны торья газета («За ленинскую национальную политику»). 1938' во помын, кöр роччез уськöтчисö Финму вылö, «Ленин туй вылöт» лоис роч, но сэсся бöра пондöмась лэдзны сійö кыкнан кыв вылын. 1951' юнь 1' лунсянь Кудымкарас öтлаöтöмась коми да роч газетаэз «Ленин туй вылöт» да «Коми пермяцкöй колхозник». Нёль листбока газета («По ленинскому пути»/«Ленин туй вылöт») пондіс петны недель вылас витісь. Тиражыслісь учöтжык тор (800 экземпляр) печатайтöмась комиöн, а ыджытжыкö (4000 экземпляр) — рочöн. Пытшкöсыс вöлі öткодь. 1958' годö коминас газетасö лэдзны дугдöмась. «По ленинскому путиас» токö шочыника сетыштлöмась коми статьяоккез да кывбуррез. 1991' сентябсянь газета шусьö «Парма». Мукöдкоста материаллэз пондöмась сетны комиöн. Коми кывтö газетаын озö радейтö, мыля рочсялöм отир комиöн оз бы лыддьöт. 1997' восянь петö коми кыв вылын быднеделься содтöт. Перво коми содтöтыс шусис «Лымдорчача», сэсся «Коми говк». Коми текст лöсьöтісьöн вöлі Кольчурин Вась, 2009' годсянь — Дульцева Öрина. 2000' воэз пондöтчикö пондылöмась керны комиöн торья вкладка, но рочсялöм народыс пондöмась шупкавны вкладкасö ("асьныт пö лыддьöтö асланыт пон кыв вылас"), сійöн бöра ковсис керны «Пармаас» токö коми листбок. 2009' во помын газеталöн редакция видчис юраліссезкöт, мыля унавося редакторлö да сы туйö уджалісьыслö ковсис мунны. Вӧрмӧс. Вӧрмӧс (сідзжӧ шуӧны йӧра) — вӧй пода, вожьясянгыжа Нимӧтчиссез. Медыджыт звир кӧр увтырын дай миян коми вӧррезын медгырись вӧрпи. Ош. Ош нето миян ош () — ыджыт вӧй пода. Му вылас медвына да отир понда медлёк звиррез коласын. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, ош котырӧ, ош увтырӧ. Коми отир понда ошыс — вежа лов. Ош нимӧн шуисӧ и коми отирлісь медыджыт геройӧс: Кудым Ош. Кӧин. ="preserve">Кӧин мунӧ лым вылӧт Кӧин нето руд кӧин нето миян кӧин () — вӧй пода. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, пон котырӧ, кӧин увтырӧ. Лысиныс овлӧ кузянас 160 см-ӧдз (ӧтлаын бӧжнас), сивилёнви вылынаыс 90 сантиметраӧдз. Кӧиныс овлӧ 62 кг сьӧкыта. Вӧркань. ="preserve">Вӧркань куйлӧ позын Вӧркань нето миян вӧркань () — вӧй пода. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, кань котырӧ, вӧрканнез увтырӧ. Лысиныс овлӧ кузянас 80—130 см, сивилёнви вылынаыс 70 сантиметраӧдз. Айпӧввез овлӧны 18—30 кг сьӧкытаӧсь, иньпӧввез лэбтӧны унажыксӧ 18 кг гӧгӧр. Тулан. ="preserve">Тулан Тулан нето миян тулан () — вӧй пода. Олӧ Европаын да Рытвыв Азияын йӧзтӧм местаэзынжык. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, тулан котырӧ, тулан увтырӧ. Лысиныс овлӧ кузянас 45—58 см (бӧжыс эшӧ 16—28 см). Лэбтӧ туланыс 0,8—1,8 кг. Айпӧввез унажыксӧ 30%-ӧн сьӧкытжыкӧсь иньпӧввезся. Ним. Мукӧд коми диалекттэзын тулансӧ шуӧны сідзжӧ туан. Удмурттэз нимтӧны сійӧ сёр. Чужмӧр. ="preserve">Чужмӧррез Чужмӧр () — дона кучишока вӧй пода. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, тулан котырӧ, учкись увтырӧ. Лысиныс 17—38 см кузя (сыись бӧжыс 35 %: 6—12 см), иньпӧввез овлӧны кыкись учӧтжыкӧсь айпӧввезся. Чужмӧрыс 70—260 г сьӧкыта. Ним. Чужмӧрсӧ мукӧд коми диалекттэзын шуӧны сьӧдбӧж нето бӧжа. Удмурт кылын сідзжӧ: сьӧдбыж нето ӵӧжмер. Учкись. e="preserve">Учкись — медпоснит лёквир Учкись () — вӧй пода. Олӧ невна не быдӧс континенттэзын. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, тулан котырӧ, учкись увтырӧ. Лёквиррез коласын учкисьыс — медпоснит звирок. Лысиныс овлӧ кузянас 11,4—21,6 см (быдкодь пӧлӧссэзлӧн). Лэбтӧ учкисьыс 40—100 г. Айпӧввез неӧткодьӧсь иньпӧввезкӧт токӧ ыджанас. Ним. Мукӧд коми диалекттэзын учкисьсӧ шуӧны сідзжӧ ычи-кычи, укучик нето рочӧнжык ласича. Удмурттэз нимтӧны сійӧ юрмег нето ятчи. Вурд. ="preserve">Вурд Вурд нето миян вурд () — вӧй пода. Олӧ Евразияын да Ойвыв Африкаын. Радейтӧ уявны. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, тулан котырӧ, вурд увтырӧ. Лысиныс овлӧ кузянас 55—95 см (бӧжыс 26—55 см). Лэбтӧ вурдыс 6—10 кг. Ним. Мукӧд коми диалекттэзын вурдсӧ шуӧны сідзжӧ чув. Удмурттэз нимтӧны сійӧ вад. Лана. Лана () — вӧй пода. Олӧ ойвыв паськытаэзын. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, тулан котырӧ, лана увтырӧ. Этія увтырын токӧ ӧтік вид и эм — лана, кӧдалӧн кык пӧлӧс: Gulo gulo gulo (Евразияын) и Gulo gulo luscus (Ойвыв Америкаын) Аслас котырын ланаыс ыжда сьӧрті сетчӧ токӧ каланлӧ. Лысиныс овлӧ кузянас 70—86 см (бӧжыс 18—23 см). Лэбтӧ 9—18 кг. Мыгӧрнас ланаыс вачкисьӧ ош вылӧ. Ним. Мукӧд коми диалекттэзын ланасӧ шуӧны сідзжӧ латшӧг, сан нето парья, Иньва ладорын — вана. Удмурттэз нимтӧны сійӧ лусьтыро сёр, лопчи нето лакша. Виззяорда. ="preserve">Виззяорда Виззяорда нето миян виззяорда () — вӧй пода. Олӧ Евразияись тайгаын. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, йириссез чукӧрӧ, ур котырӧ, виззяорда увтырӧ. Лысиныс овлӧ кузянас 12—17 см (бӧжыс 7—12 см). Лэбтӧ виззяордаыс 80—111 г. Ним. Мукӧд коми диалекттэзын этійӧ звироксӧ шуӧны сідзжӧ визяорда, орда. Удмурттэз нимтӧны сійӧ урдо, кучырмо нето колёко. Анча. e="preserve">Анча — йывман подаок Анча нето миян анча () — дона кучишока вӧй пода. Олӧ Асыввыв Европаын да Рытвыв Азияын, юэз дорын. Сёйӧ чери, лягушаэз да раккезӧс. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, тулан котырӧ, учкись увтырӧ. Ӧння кадӧ миян анчаыс йывмӧ ни. Сы туйӧ пондіс овны "америкаись анча" нето чуша. Ним. Мукӧд коми диалекттэзын анчасӧ шуӧны сідзжӧ дзор нето чуш. Удмурттэз нимтӧны сійӧ чайы нето чашкы. Чуша. e="preserve">Чуша — америкаись анча Чуша нето америкаись анча () — дона кучишока вӧй пода. Перво олӧма Ойвыв Америкаын, а ХХ векӧ, сійӧ овмӧтӧмась и Евразияын, кытӧн сія пондіс бура йывны. Классификация сьӧрті чушаыс пырӧ нимӧтчиссез классӧ, лёквиррез чукӧрӧ, тулан котырӧ, чуша увтырӧ. Одзжык сійӧ лыддьӧмась миян анчалӧ медматісь родняӧн, но виль туялӧммез сьӧрті, америкаись анчаыс вӧлӧма матынжык тулан увтыр дынӧ, а миянісьыс — колоноккез дынӧ. Мыгӧрнас чушаыс миян анча кодь жӧ, токӧ невна ыджытжык (лысьӧрыс — 50 см кузяӧдз, сьӧкытаыс — 2 кг-ӧдз, бӧжыс 25 см кузяӧдз). Чуннез коласын уялан ыс чушаыслӧн абужык зораммӧм. Кучишоккез кыкнан анчаыслӧн ӧткодь рӧмаӧсь, но чушаыслӧн гӧныс чочкомвидзӧ токӧ улісь тырп (чуш) вылас, а вылісьыс — юрвыв гӧн рӧма. Америкаын чушасӧ кучишокыс понда быдтӧны и фермаэзын. Медыджыт фирмаэз: American Legend Cooperative да NAFA. Кабарга. Кабарга () — вӧй пода. Олӧ Сибирын да Асыввыв Азияын. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, вожьясянгыжаэз чукӧрӧ, кабарга котырӧ, кабарга увтырӧ. Кабаргаэс 4-6 пӧлӧс. Лысиныс овлӧ кузянас 1 м (бӧжыс 4—6 см), вылынаыс сивилёнысви 70 см. Массаыс 11—18 кг. Бӧрись коккез кабардаыслӧн кузьӧлӧсь, сійон, чеччас кӧ, каджыс 5—10 сантиметраӧн вылынжык сивилёнысся. Бӧжыс дженыт. Сюррез абуӧсь. Айпӧввезлӧн кузь пиньӧла ковпиннез, кӧдна чурвидзӧны вылісь тырп увтісь 7—9 см. Нійӧн айпӧввез тышкасьӧны ӧтамӧдныскӧт. Айпӧввеслӧн жӧ эм и кынӧм вылас нерӧд, кытісь петӧ муксус. Вуруныс кабаргаыслӧн кузь да сук, но чегласяна. Рӧмыс пемытгӧрд нето мурӧма. Пияннэслӧн боккезас да мыш выланыс казалан нежык тӧдчана югытруд пятнаэз. Ним. Латынь нимыс аркмӧ важ эллин " μόσχος" 'мускус' шуансянь, сідзкӧ "Moschiferus" лоӧ мускусновйись. Баля. e="preserve">Баля Баля () — горт пода. Мевйӧтӧм мортӧн уна сюрсво одзті. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, вожьясянгыжаэз чукӧрӧ, кыксюраэз котырӧ, ыж увтырӧ. Мортыс босьтӧ балялісь вурун, йӧв (брынза) начкывлӧ сійӧ яй понда да кучикись керӧ ыжку. Баляыс — медодзза нимӧтчись, кӧдӧ клонируйтісӧ. Балянас унажыксӧ шуӧны иньпӧв баляӧс. Айпӧвсӧ нимтӧны меж, нето рочӧнжык баля баран. Баляэзӧс вӧдитӧны мушар пасьта, медзіля Китайын, Австралияын, Ыджыт Бритмуын да Виль Зеландын. Ыж увтыр. ="preserve">Ыж увтыр () — вожьясянгыжаэз чукӧрись кыксюраэз ("Caprinae") котырись пода увтыр. ӧтлаӧтӧ вит вид. Кӧза. e="preserve">Баля Кӧза нето горт кӧза () — горт пода. Мортыс мевйӧтӧма кӧзаӧс ӧкмыс сюрсво одзті Матісь Асыввылын. Классификация сьӧрті пырӧ нимӧтчиссез классӧ, вожьясянгыжаэз чукӧрӧ, кыксюраэз котырӧ, керӧс кӧза увтырӧ. Горт кӧзаыс аркмӧма безоар кӧзаись, кӧда олӧ паськыт муэзын Эгеида саридзись эллин діэзсянь Пакистанӧдз, сідзкӧ эшӧ Тюркияын, Иракын да Иранын. Унажык кӧзаэз тошаӧсь. Вывтырыс вевтьӧма гонӧн, веськыт вурунӧн. Масьыс овлӧ быдкодь: бель чочкомсянь сьӧдӧдз. Сюррез діннэзӧт боксяняныс топӧтӧмӧсь, бӧрланьӧ пинтӧвтӧмӧсь да одзас поперег серӧтӧмась валиккезӧн. Кӧзаись морт босьтӧ яй, йӧв, гӧн, вурун да кучик. Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэз. Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэз, дженыта АӦШ (,) — ыджыт канму Ойвыв Америкаын. Мушар вылас супервын. АÖШ-ыслöн под мувывторыс куйлö Лöнь океансянь рытвылын да Атлантика океанöдз асыввылын. Ойвылас сія межаасьö Канадакöт, лунвылас Мексикакöт. Торйын куйлö Аляска Америка — континент ойвыв-асыввыв помын да Гавайи — діэз вылын Лöнь океанын. Быдсöн штаттэз 50-а. Канкарыс Вашингтон, сулалö асыввыв вадöрын. Кöмри кыв. ="preserve">thumb Кӧмри кыв (кӧмр. "Cymraeg") — этӧ Кӧмри муын (Уэльсын) кельт кыв. Керновись кыв. Керновись кыв (керн. "Kernowek") — этӧ Кернов кӧджын кельт кыв. Брезон кыв. ="preserve">thumb Брезон кыв либö брезісь кыв (бреж. "brezhoneg") — этӧ Брез кӧджын кельт кыв. Белоёв (Кудымкар район). Белоёв — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас посад. Белоёв посадмулӧн шӧрин. Ним йылісь. Посадыс сідз шусьö натьтö медодзза олісь сьöрті, кöдалöн нимыс вöлі Белой. География. Белоёв посад сулалö Кудымкарсянь ойвылö 20 км ылынаын, Метшкöр ю дорын. История. Роччез первуись казьтылöны этійö оланінсö 1645' воын ("деревня Верх речки Мечкора"). Посаднас Белоёв лоис 1868 годö, кöр граф А. С. Строганов да татісь отир сьöм вылö вептöмась пуовöй вичку (Васий вичку). 1930' воын лöсьöтісö колхоз «Большевик», кöдö 1951' март коста, кынымкö артеллез öтлаöтікö, шуисö В.И.Ленин нимöн, а 1960' мартсянь сія шусьö «Красное знамя». 1930'-1940' воэзö посадын вöлі випичкан завод (кöда сёрöнжык лоис випичкан заводыслöн юкöт). 1941' восянь Белоёвын уджаліс райпромкомбинат, сэсся сыись аркмис кирпич керан завод (пöдналöм 1997' воын). 1950' годсянь 1958' годöдз посадын видзисö МТС. 1941' январ 13' лунсянь 1959' нояб 4' лунöдз Белоёв посадын вöлі Коми кытшись Белоёв районлöн шöрин. Веськöтлан. Öні Белоёвын лöсьöтöмась Белоёв посадмулісь шöрин. Минин Иван Алексеевич. e="preserve">Минин Иван Алексеевич (1926–1990) – коми гижись. Лöсьöтліс и проза, и кывбуррез. Гижис перем комиöн да рочöн. Авторыс перем коми литературалöн куимöт гыись. Олантуй. И. А. Минин чужис 1926' январ 3' лунö Кöчладор районісь Кышкамыс грездын. Война одзын помаліс школаись кыкьямыс класс, 1955' годö – томпöлöс понда Кудымкарись рытся школа, а 1960' годö медвылісь партшкола Перемын. 1943'–1951' воэзö кысъяліс Совет Армияын. Сыбöрын уджаліс Коми кытш газетаын, кытшись радиоын юралісь редакторöн, редактораліс Перем коми небöг лэдзанын. Куліс Иван Алексеевич 1990' январ 10' лунö. Карьера. КПСС-ö пырис 1953' годö, СССР-ись гижись котырö 1958' годö. В.И.Ленин чужöмсянь 100 во кежö сылö сетöмась медаль «Доблестнöй труд понда». Сёрöнжык сія лоис лауреатöн А.Гайдар нима областнöй литературнöй премияöн. Гижöм. И. А. Минин кутчис гижны эшö пондöтчан школаын, медодзза кывбуррез печатайтöмась «Колхозник» да «Ленин туй вылöт» газетаэзын. Гижис сія быдкодь темаэз вылö: коми му, отирлöн олан, удж да челядь йылісь. Унажык кывбуррес сылöн сюжетаöсь. А лирика геройыс олiсь морт, кöда пельпон вылöт мунiс быдкодь удж, кöда солдат чинын подöн мунiс джын Европа. Öння олöм йылiсь думайтiкö, поэт пыр видзö тöдвылас историясö, отир мывкыдлiсь вужжесö. Кыдз и мöдiк коми поэттэс, И. Минин радöн сьылöтö чужан мусö, Пармасö, асмознас рисуйтö тöв и гожум. Ыджыт места перем коми поэзияын босьтöны Мининлöн поэмаэз: «Сiдз висьталiс Ленин», «Рыт и асыв», «Миян ладорын», «Пöрись морт». И. А. Минин прозаын пыр эм лэчыт конфликт. Сія часто паныт сувтöтö бурсö да умöльсö. Медодзза проза öктöтыс не просто сiдз шуöма «Оча морос». И. А. Минин жанрын пондöтчö исследуйтны современниклiсь олансö, мывкыдсö, олантуйсö, мыччалö, кыдз деревняись петöм или деревняын олiсь морт оз вермы кын сьöлöмöн видзöтны мöдiк морт вылö, то сiя ошкöмöн баитö сосед йылiсь, то сералöмöн висьтавлö сылöн тырмытöм торрез йылiсь. Небöггез. Быдсöн И. А. Мининлöн петіс 26 небöг комиöн да рочöн. Ӧнтипинчи (Юсьва район). Ӧнтипинчи — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуас коми посад. Ӧнтипинчиыс сулалӧ Ойвыв Ык ю дорын, Юсьва посадсянь ойвыв-асыввылӧ 21 км ылынаын. Ним йылісь. Грездыс шусьö медодзза олісь сьöрті, кöда вöлі натьтö Öнтип нима. Сы пияннэз лоисö Ӧнтипинчи. Рочöнжык посадыс шусьö Антипина, сійöн "Антипинскöй сельсовет", "антипинскöй школа" да с.о. Ордча грезддэз. Ӧнтипинчиыс меститчӧм Иньва ю дорсянь ойвылас, ыджыт туйвежын: таті мунöнын туйез Юсьвасянь Дöйöглань да Кудымкарсянь Пожваöдз. Асыввылын Ӧнтипинчисянь Дöйöг ю дорын сулалӧ Петбор грезд, лунвыв-асыввылын — Логинов. Ойвыв-асыввылын, туй кузя кö мунны петö Тарабай, сы сайын Дöйöг, ойвылас — Новосёв, ойвыв-рытвылын нёль километра ылынаын — Петыковчи да Митровчи, асыввылас, Иньва ю дорын, — Мурмöс, лунвыв-рытвылас туй кузя локтан Габовöдз. Отир. Посадын оліссез сідзжӧ шусьӧны öнтипинчи. 2009 во пондӧтчан кежö татӧн олӧмась 372 морт, кӧдна видзисӧ 123 горт. 1970 отирыс вöлі 539-а. Веськӧтлан. Ӧні Ӧнтипинчиыс пырӧ Карпов посадмуӧ. 2006 годӧдз татöн вӧлі торья Антипинскöй сельсовет. Кӧзяйство. Совет кадсянь колхоз «Родина», юралісьыс Боталова Любовь Ивановна. Уджалöны 140 гöгöр морт. Вöдитöны гырись сюра пода. Культура. Школа Öнтипинчиын (Боталов Иванлöн дзарпас) Дӧйӧг (Юсьва район). Дöйöг (мукöдыс шуöны Дöег) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуас коми-роч посад. Дöйöгыс сулалӧ Дöйöг ю дорын, Юсьва посадсянь ойвыв-асыввылӧ 28 км ылынаын. Ордча грезддэз. Дöйöгсянь неылын сулалöны: ойвылас Воронов, ойвыв-асыввылас Оноков грезд, лунвылас — Якушев да Петбор. Лунвыв-рытвылас, туй кузя кö мунны, петö Тарабай. Отир. Посадын оліссез шусьӧны дöйöговчи. 2009' во пондӧтчан кежö татӧн олӧмась 308 морт, кӧдна видзисӧ 85 горт. 1970' годö отирыс вöлісö 237-а. Дöйöговчиыс öддьöн рочсялöны. Пöрисьжык отир баитöны комиöн улісь иньва диалект вылын, томмезöс велöтöны сёрнитны лыддьöтан сьöрті. Унажык отирыс гишшöны Мальцев, эмöсь Семушеввез...). Веськӧтлан. Ӧні Дöйöгыс пырӧ Карпов посадмуӧ. 2006 годӧдз татöн вӧлі торья Дöйöговскöй сельсовет. Кӧзяйство. Советскöй кадсянь уджалö колхоз «Дружба», юралісьыс Мальцева Тамара Николаевна. Быдтöны гырись пода, вузалöны яй да йöв. Ордча ландшафттэз. 1970' воэзö А.С.Гантман кипод увтын коми-роч отделеннёись студенттэз öктöмась озыр материал микротопонимика сьöрті. Сідз миянöдз локтіс информация Дöйöг ладорись ландшафттэз йылісь, кöдналісь ниммесö талуння отир вунöтöмась ни. Шулак (Юсьва район). Шулак — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Карпов посадмуас неыджыт коми грезд (деревня). Шулак сулалӧ Дöйöг дорын, Юсьва посадсянь 40 км ылынаын. Ордча грезддэз. Мурмӧсыс сулалӧ сьöд вöр шöрын. Туй кузя позьö локны токö Пикан, а сы пырйöт Дöйöгö. Асыввылас Шулакыссянь Шлан Шлян, но ны коласын туй абу. Отир. 2009 во пондӧтчан кежо Шулакын олӧмась 2 морт, кӧдна видзисӧ 2 горт. А 1970 годö татöн олöмась 70 морт. Петбор (Юсьва район). Петбор — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ Дöйöг ю дорын. Петборыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Ордча грезддэз. Ойвылас Петборыскöт топ сулалö Якушев, кöдö мукöдыс лыддьöны Петбор торöн. Кайны кö Дӧйӧг ю кузя, петö Дöйöг посад, лэдзчыны кö, Логинов грезд. Рытвылын медматын грезд Петборыссянь Тарабай, но веськыт туй сэтчö абу. Оліссез. Олöны Петборас 28 морт (2009 г.), видзöны 12 горт. Кöть 1970 во оліссез вöлöмась 80-а. Тарабай (Юсьва район, Дӧйӧг ладорын). "Юсьва районын эм и мöд Тарабай!" Тарабай — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас грезд (деревня). Грездыс сулалӧ джын туй вылас Öнтипинчисянь Дöйöгö. Тарабайыс пырӧ Карпов посадмуӧ. Öні грездын олö 1 морт, кöть 1970 во татöн лыддьöмась 50 олісьöс. Ыджыт Сидӧр (Кудымкар район). Ыджыт Сидöр — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Учӧт Сидӧр (Кудымкар район). Учöт Сидöр — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Пиктовка (Кудымкар район). Пиктовка — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Важ Пашня (Кудымкар район). Важ Пашня — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Васюк (Кудымкар район, Куваланьын). Васюк — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Тебень (Кудымкар район). Тебе́нь — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Карп Васька (Кудымкар район). Карп Васька — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Мавак (Кудымкар район). Мавак — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Типруш (Кудымкар район). Типру́ш — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Мить (Кудымкар район). Мить — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Йӧвсин (Кудымкар район). Йӧвсин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Перша (Кудымкар район). Пе́рша — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Метшкӧр (Кудымкар район). Метшкӧр — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Минядын (Кудымкар район). Минядын — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Курдюк (Кудымкар район). Курдюк — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Мошов (Кудымкар район). Мошов — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Йӧгич (Кудымкар район). Йӧгич — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Шорйыв (Кудымкар район). Шорйыв — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Вась Пальник (Кудымкар район). Вась Пальник — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Саранин (Кудымкар район). Саранин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Пруддор (Кудымкар район). Пруддор — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Виль Чигас (Кудымкар район). Виль Чигас — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Важ Чигас (Кудымкар район). Важ Чигас — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Карбас (Кудымкар район). Карба́с — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Карбас грезд ним йылісь сьöкыт мыйкö висьтавны. Мукöдыс шуöны, карбас (ыджыт пыж) вылö вачкисьö да, сідз и шусьö. Роччез одзжык деревнясö шуöмась Карбасова. География. Карбас грезд сулалö Ошмушашор да Метшкöр юэз дорын, Белоёв посадсянь ойвылö 6 км ылынаын да Кудымкарсянь ойвыв-рытвылö 24 км ылынаын. Ордча грезддэз. Ордчöн адззам деревняэз: ойвылас 1,5 км ылынаын Илля, ойвыв-асыввылас 1,7 км ылынаын Козвовчи, ойвыв-рытвылас кык километра етш ылынаын Епанов да лунвылас 2,7 км ылынаын Важ Чигас. История. 1800' воын первуись гижӧны Карбас йылісь. 1869' вося список сьöті Карбасын сетікö вöлöма 31 картавыл, олöмась 120 мужик морт да 126 инька морт. XX век пондöтчикö грездыс лыддисьöма Перем губерниялöн Совкар уездісь Белоёв волосьын, татöн вöлі Карбас обществолöн шöрин. 1926' вося гижöтöм коста Карбасын олöмась 497 морт (226 айка, 271 инька), сулалöма 88 кöзяйство. Роччез вöлöмась сизима, мукöдыс комиэз. Сэк жӧ чужис Карбаслӧн сельсовет. 1924' восянь Карбас грезд лыддисьöма Кудымкар районісь (1941'-1959' воэзö Белоёв районісь) Карбас сельсоветлöн шöрин. 1963' воӧ Карбасовскӧй сельсовет ӧтлаӧтӧм Белоевскӧйкӧт. 1966' октяб тӧлісь - вились чужис Карбаслӧн сельсовет. 2006' во пондöтчикö, виль роч туйдöт сьöрті сельсоветсö Карбассис вежöмась да, грездыс лоис Белоёв посадмуын. Веськöтлан. Öні Карбас грезд пырö Кудымкар районісь Белоёв посадмуö. Отир. Олöны Карбасын карбасо́вса, öтік морт йылісь шуöны карбасо́вскöй нето карба́сісь. Бумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Карбас грездын олöмась 173 морт, кöдна видзöны 62 горт. Оліссез комиöсь, баитöны комиöн. Кöзяйство да быт. Ас машинаэз абу уна. Ветлö автобус куимись луннас Кудымкарлань. Туйыс асфальтируйтöм токö лавкаöдззас. Лавкаыс кольччис токö Белоёв сельполöн. Вöлі эшö асторья, но öні пöдналöм. Быт службаэз абуöсь, шырсьыны да мый ветлöны Белоёвöдз нето Кудымкарöдз. Позьö видзöтны телевизор, баитны мобильникöт (Мегафон, UTEL). Дзебсьöны карбасовчи Ярашутёмас (Козвовчиланьын) нето белоёвланяс. Культура. Челядьсад да пондöтчан школа Карбассис пöдналöмась. Челядь велöтчöны Белоёвын. Эм культура керку (клуб), сэтчин вöлöмась кружоккез, öні кольччис токö библиотека, порйöтан зал пöртöтмась физзалö, кытöн орслöны воллейболöн да баскетболöн. Фольклор коллектив абу. Отирыс порйöтöны покров, кöдö татöн лыддьöны престольнöй вежалунöн. Карбасын пö вöлöма часовня (?). Öні татіссез ветлöны юрбитны Кудымкарö. Илля (Кудымкар район). Илля́ — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Вöлöмась пö кык вон, Козлов Иван да Козлов Илля. Öтыс пуксьöма овны сэтчö, кытöн талун Козвовчи, мöдыс татчö, сійöн и шусьö грездыс Илля, нето рочöн, сы пияннэз сьöрті, Ильичи. География. Илля грезд сулалö Метшкöр ю шульга вадöрын, Кöзвовскöй шор уссё сайын. Ордча грезддэз. Ордчöн адззам деревняэз: лунвылас 1,5 км ылынаын Карбас, асыввылас километра етш ылынаын Козвовчи, рытвылас 2 км ылынаын Епанов да ойвылас 3 км ылынаын Чибьян. Туйез. Официальнöй ниммез деревняись туйезлö абу сетöмась. Былись Илля грездын кык кузькодь туй, кöдна мунöны меридиан пöлöнжык. Энö туйесö йитöны нёль дженыт туйколас. Эшö öтік кузь туй гöгöртö деревнясö асыввылöттяс (ферма дорöт мунö). История. 1869' вося список сьöті Илляын воля сетікö вöлöма 9 картавыл, олöмась 36 мужик морт да 25 инька морт. XX век пондöтчикö грездыс вöлöма Перем губерниялöн Совкар уездісь Белоёв волосьын, Карбас обществоас. 1926' вося гижöтöм коста Илляын олöмась 175 коми морт (79 айка, 96 инька), сулалöма 29 кöзяйство. 1924' восянь Илля грезд лыддисьöма Кудымкар районісь (1941'-1959' воэзö Белоёв районісь) Карбас сельсоветын. Перво пö татöн нельки вöлöма сельсоветыслöн шöрин. 1970'-80' воэзö Илляын вöлі совхозлöн ферма, кытöн видзöмась пода 200 юрöн (мöссэз, куканнез, откормочник). 2006' во пондöтчикö, виль роч туйдöт сьöрті сельсоветсö Карбассис пöдналöмась, да Илля грезд лоис Белоёв посадмуын. Веськöтлан. Öні Илля грезд пырö Кудымкар районісь Белоёв посадмуö. Отир. Олöны Илляын илляо́вса, öтік морт йылісь шуöны илляо́вскöй. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Илля грездын олöмась 30 морт, кöдна видзöны 14 горт. Былись деревняас олöны 20 морт кыным. Медваж памиллёыс татöн Козлов. Отирыс гишшöны сідзжö Суранов, Епин, Майбуров, Канюков, Гусельников, Катаев. Оліссез комиöсь, баитöны комиöн. Кöзяйство да быт. Илляын оліссез уджалöны асланыс карчйöрын, видзöны пода, керöны аскур. Ыджыт, лавкаэз, ФАП, велöтчанін, да роч цивилизация мöдік мыччаланнэз Илля грездын абуöсь нач. Босьтасьны да мый да отирыс ветлöны Карбасö. Туйез умöльöсь, ас машинаэз отирлöн абуöсь, мед пуксьыны автобусö колö мунны Карбасöдз. Грездас позьö видзöтны телевизор, эмöсь телефоннэз. Кулöммезнысö илляовса кайöтöны Ярашшутём вылö. Этія шойнаыс (могильникыс) куйлö Козвовчилань кайикö веськытланьын керöс вылын вöрын. Культура. Челядьсад не, школа не абу. Татісь челядьыс велöтчöны Белоевын, кытöн нія олöны интернатын. Илляын порйöтöны Иллялун, кöда татöн престольнöй празьник. Епанов (Кудымкар район). Епанов — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын коми грезд (деревня). География. Епанов грезд сулалö Исаковка шор дорын. Чибьян (Кудымкар район). Чибьян — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Треттёв (Кудымкар район). Треттёв — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Перков (Кудымкар район). Перков — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Трошов (Кудымкар район). Трошов — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Ивашков (Кудымкар район). Ивашков — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Бражкин (Кудымкар район). Бражкин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Анань (Кудымкар район). Анань — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Исаков (Кудымкар район). Исаков — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Гӧрдин (Кудымкар район). Гӧрдин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Шадрин (Кудымкар район). Шадрин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Вопадор (Кудымкар район). Вопадор — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Важ Кузьва (Кудымкар район). Важ Кузьва — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Коньшин (Кудымкар район). Коньшин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Васюк (Кудымкар район, Белоёвланьын). Васюк — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Паль (Кудымкар район, Белоёв посадму). Паль — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Сили (Кудымкар район). Си́ли — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Сеня (Кудымкар район, Белоёв посадму). Сеня — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Заполлё (Кудымкар район, Белоёв посадму). Заполлё — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Козвовчи (Кудымкар район, Белоёв посадму). Козвовчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Косогор (Кудымкар район, Белоёв посадму). Косогор — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Белоёв посадмуын грезд (деревня). Отёв (Кудымкар район). Отёв — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас посад. Пырö Белоёв посадмуö. Ыджыт Сер (Кудымкар район). Ыджыт Сер — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Дзульган (Кудымкар район). Дзульган — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Романова (Кудымкар район). Романова — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Дёмина (Кудымкар район). Дёмина — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Плотникова (Кудымкар район). Плотникова — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Остапова (Кудымкар район). Остапова — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Таров (Кудымкар район). Таров — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Степановчи (Кудымкар район). Степановчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районын грезд (деревня), Степановчи посадмулöн шöрин. Артамон (Кудымкар район). Артамон — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Пидай (Кудымкар район). Пидай — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Миронова (Кудымкар район). Миронова — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Почкина (Кудымкар район). Почкина — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Сергина (Кудымкар район). Сергина — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Юковчи (Кудымкар район). Юковчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Баран (Кудымкар район, Пешнигортланьын). Баран — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Юсай Пешнигорт (Кудымкар район). Юсай Пешнигорт — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Вуровчи (Кудымкар район). Вуро́вчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын коми грезд (деревня). География. Вуровчи куйлö Иньва ю шульга вадöрын, Кудымкар шöринсянь лунвыв-рытвылö 7,7 км ылынаын, да Пешнигорт шöринсянь (кöркöсянь сельсовет) ойвыв-рытвылö 1,9 км ылынаын. Вуровчи бердын рытвылас сулалö Чикув грезд, ойвылас 1,3 км ылынаын — Баран. Иньва сайын 2 км ылынаын поздісьö Амон. Рытвылас 0,5 км ылынаын кöркö вöлі Новосёв грезд, сы сайын, 2,8 км ылынаын — Пикан. Отир. Олöны Вуровчиын вуровса (öтік морт вуровскöй). 1970 во пондöтчикö татöн лыддьöмась 273 мортöс, а 2010 во пондöтчан кежö кольччöмась токо 142-а. Разьсьöм Пиканісь татчö локтöмась Зубов, Фирсов, Попов, Хозяшев. Культура. Советтэз дырни Вуровчиын вöлі пондöтчан школа да клуб. Öні быдöс культура ордча Пешнигорт посадын. Амон (Кудымкар район). Амон — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Борисовчи (Кудымкар район). Борисовчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Сопонко (Кудымкар район). Сопонко — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Боярскӧй (Кудымкар район). Боярскöй — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Кекур (Кудымкар район, Степановчи посадму). Кекур — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. Диалекттэзын "кекур" - изъя нöрыс. Кекур нима грезддэз эм эшö Ленинск посадмуын да Коми Республикаись Кулӧмдін районын. География. Кекур сулалö Кудымкарсянь лунвылö 5 км ылынаын, Кекур ю дорын. Культура. Эм фольклор сьылісь группа "Бичир" (юралö Денисенко Валентина Егоровна) Тшакылёвчи (Кудымкар район). Тшакылёвчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Степановчи посадмуын грезд (деревня). Растафари. Растафари - ӧтік ена авраама эскӧм, аркмӧтӧм Ямайка вылын 1930 воэзын иудаизмлісь, эфиопму буркывья вичкулісь, индуизмлісь. Цимбидиелла. Цимбидиелла () – дзоридза быдмас увтыр. Таксономия сьöрті пырö Орхидея котырö (Orchidaceae). Цимбидиеллаэз паськыта быдмöны Мадагаскарын, кытöн пантасьöны этія увтырись 3 вид. Орхидея котыр. Орхидея котыр () — быдмас котыр. Орхидеяэз 21.950 нето 26.049 вид. Колегова Нина Андреевна. Колегова Нина Андреевна (комиӧн Ӧньӧ Нина; 1913-2006) — коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат (1947), Коми АССР-ись наукаын да культураын заслуженнӧй уджалісь (1964). Гуляев Евгений Семёнович. Гуляев Евгений Семёнович (комиӧн Семен Йӧлгинь; 1928—1977) — коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат (1962). Баталова Раиса Михайловна. Баталова Раиса Михайловна (перво гишшис Боталова; 1931- 17.01.2016) — коми кыв туялісь, филология сьöрті доктор (1998). Олантуй. Чужис 1931' август 10' лунö Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Рудак грездас. 1954'-1959' годдэзö велöтчис Сыктывкарын, Коми пединститутас. Сыбöрын сія муніс овны Мöскваö, кытöн 1959'-1962' воэзö аспиранталіс СССР-ись НА-лöн Кывтуялан институтын, 1962' годö дорйис диссертация "Оньковский диалект коми-пермяцкого языка" да 1963' восянь öнöдз уджалö сія жö институтын. Туялöммез. Раиса Михайловна туяліс перем коми диалекттэз. 1959-1992 воэзö сія вöлі öтка специалист этія сфераын. Р. М. Баталова öктöма уна материал, но тексттэз публикуйтöм öті-öті. Ассис нёджöв коми диалектология вылö, сія изложитіс специальнöй изданнёэзын. Сія торйöтіс Кöчладор диалект Кöсладор диалектісь да Луп сёрниын адззис кык диалект - Лупйылісь да Нöрысісь. Коми кывлöн Язьва диалект сы сьöрті пырö перем коми диалекттэз коласö. Идеяэз. Р. М. Боталова синöн оз адззы коми зырянасö. Этасянь сія лыддьö коми отирсö кык торья народöн. Сы сьöрті перем комиэз да коми зыряна первосянь жö аркмöмась да пыр олöмась торйын. Велöтчиссез. Р. М.Баталова готовитіс öтік специалистöс коми кыв сьöрті. Сы бердын велöтчис Лобанова Алевтина Степановна. Муюгыт наукаын. 1979' годсянь Р. М. Баталова состоитö иностраннöй членöн Финно-угорскöй обществоын (Хельсинки, Суоми) Хоббиэз. Раиса Михайловна занимайтчö нетрадиционнöй медицинаöн. Участвуйтö Рериховскöй движеннёын. Небöггез. Нысся öтлаын А. С. Кривощёкова-Гантманкöт Р. М. Баталова лöсьöтіс "Коми-пермяцко-русский словарь" (М., 1985) да "Коми-пермяцкöй орфографическöй словарь" (Кудымкар, 1966; мöд изданнёыс – Кудымкар, 1992). Раиса Михайловна гижис сотняся унажык научнöй статья. Ванеев Альберт Егорович. Ванеев Альберт Егорович (комиӧн Ёгор Альберт; 1933—2001) — коми гижись, коми литература туялысь, филология сьöрті кандидат (1963), Коми Республикаын отир поэт (1996). Сахарова Марфа Александровна. Сахарова Марфа Александровна (комиöн Öльöксан Марпа; 1913-2004) — коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат (1954), Коми АССР-ись наукаын да техникаын заслуженнӧй уджалісь (1969). Сметанин Александр Франсович. ="preserve">Сметанин Александр Франсович (комиӧн Франс Ӧльӧксан; 1949—2010) — история туялісь, история сьöрті кандидат, Коми наука шöринісь Кыв, литература да история институтöн веськöтлісь (1996—2010), Коми Республикаись заслуженнöй уджалісь (1999). Шахов Пётр Федотович. Шахов Пётр Федотович (комиӧн Педöт Петыр; 1931—2006) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Аксёнова Ольга Петровна. Аксёнова Ольга Петровна (комиöн Петра Оля; 1961) — коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат. Олантуй. О. П. Аксёнова чужис 1961' февраль 25' лунö Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районісь Йӧвсин. 1978' воын Оля помалс Крыкалёвын шöрöт школа, а 1983' годö Перемын пединститутісь коми-роч юкöт. 1983' восянь 1987' годöдз велöтіс Купрöсісь шöрöт школаын. 1987'—1988' воэзö вöлі Юсьваын оргвопроссэз сьöрті инструкторöн комсомол райкомын. 1988' восянь да öнöдз уджалö Кудымкарын Перем коми наука юкöтын. Наука. 1990' годсянь 1995' воöдз О.П. Аксёнова аспиранталіс Сыктывкарын университитетас. Веськöтлісьöн сылöн вöлі Туркин Адольф Иванович. 1996' годö Петра Оля дорйис кандидат диссертация "Географияись перем коми терминнэз да кыдз нія функционируйтöны топонимияын". Интерессэз наукаын: коми топонимия, перем коми диалекттэз. Асторья олан. Айкаыс — Дерябин Валерий Семёнович. Эм ныв Мария. Кудым Ош. e="preserve">Кудым Ош - Иньва ладорись легендаэз сьöрті коми отирлöн важ герой. Кудымкар аркмöтісь. Кытшöм вöлі Кудым. Кудымыс вöлöма ош кодь вына, сысянь и шуöмась сiйö Кудым Ош. Вöлöма мортыт куим аршин сувда, муыс сылö вынсö да мывкыдсö куим мортлiсь сетöма, а синнэс и ойнас тупкася буржыка аддзöмась. Пасьтасьöма сiя не бура, не басöка, а тöв и гожум новйöма кучиккезiсь вурöм паськöм да кöмкöт, а юрсö не зэрсянь, не лымсянь, не шондiсянь, не лёк тöвсянь абу сайöвтлöма. Кудымлöн мам да Чикыш. Кудым Ошлöн вöлöма ён высина мам — ыджыт мыгöра да мывкыд юра инь, кöдö шуöмась Пöвсин. Сiя быдöс родсö ас кипод увтас видзöма, и быдöнныс сiйö кывзöмась. Ачыс уджавлöма мужыккескöт тшöтш, гортас ыджыт кринкаöн ва кайöтлöма да абу кошшывлöма лаб каянiнсö, а кайлöма крутикас веськыта. Пöвсин öддьöн радейтöма Ойпельöс — чудь отирлiсь бур енсö, и эта понда Ойпель пыр отсавлöма сылö. Ныкöт жö олöма мöдiк инь — уна тöдiсь Чикыш. Сiя учöтсянь велалöм веськöтчыны да тшыкöтчыны, кужлöма изiсь шедтыны бичир, вийöм мортöс ловзьöтлöма. Тöдчывлöм Чикыш вöрись дядькöт — Сюра-пелякöт и вермывлöм пöртмавны мортлiсь синнэз. Кудымлöн ай. Кудым Ошлöн айыс, Сылпанiсь пам, ветлывлöм войнаöн мöдiк увтыррез вылö: Курöгкарö и Круточойö, Кама дорö и Йöграö. Öтiк ветлансянь сiйö вайöтöмась кулöмöн, и нельки Пöвсин иньыс — Ойпельöс бура радейтiсь, да уна тöдiсь Чикыш абу вермöмась ловзьöтны сiйö. Дзебöмась памсö Кува дорö, Изъюр мыс вылö, кытöн вöлöма еннэзлöн горт. Чудь увтыр сэтöн юрбитлöма еннэслö да казьтывлöма кулöм-вийöм отирöс. Дзебасö сылпанса пöрись памнысö да пондасö бöрйыны виль памöс. И керасö памнас Кудым Ошöс. Сетасö сылö памлiсь паськöм да пас, бура юрбитасö Ойпельлö, тшöктасö берегитны Кудым Ошöс пöрöссянь да тшыкöтöмсянь, а эшö ёнжыка берегитны лёк ньöвъёссезсянь да лэчыт пуртсянь. А сыбöрын и том памлö висьталасö, медбы сiя сiдз жö бура, кыдз и пöрись памыс, дорйис нылiсь гортнысö да отирсö, челядьöс и пöрисьöс, медбы сылпанса лэчыта видзисö шодззезнысö, а ньöвъёссез медбы прокод вöлi мавтöмöсь бильöн. Виль оланін. И сэтöн чудь увтыр казялас, кыдз шондiыс югдöтö Изъюр керöссö. Ачыс пö шондiыс мыччалö, кытöн пондам овны, - висьталас Кудым Ош да иньдöтчас сэтчин, Кува ю дорас. А сы бöрсянь мунасö томмес и кыссясö пöриссес. И керасö сэтчин аслыныс виль горт, йöръясö сiйö вылын йöрöн-заплотöн. И шуасö чуддэз ассиныс виль гортнысö Кудым кар Босьтас Кудым Ош бур козин да гöснеч и ветлас Изкарö, воннэз дынö, ваяс сэтчинiсь кöртовöй черрез, пурттэз да ньöвъёсь йыввез. А эшö тöдас мыйись сэтчин кöрт керöны и кыдз кöртсис чер-пурт дорöны. Сэксянь Кудымкарын лоас асланыс кöрт. Юксякöт тышкасьöм. Кынымкö год бöртi, кöр уна ни öксяс няньыс, Кудым Ош корас гöссезöс, вердас нiйö чöскыт няньöн. Корас быдлаись, а Юкся оз лок: юöрыс сы дынöдз абу мунöма. Эта кадсянь чудь увтырыс дугдöма öта-мöдкöт лёкасьны. Кудым Ош няньсö быдöнныслö сетöма: Кöчлö и Пальлö, Юксялö и Анюшлö, Купралö и Майлö, кöр нiя янсöтчöмась сы дынiсь. Эта понда Кудым Ошсö отирыс вексö донтöм и казьтылöм бур кылöн. Кулöм. Костö недыр олöма, а Кудым Ош сто год да эшö джын сто олас, и вöлись кулöмыс сы дынö локтас. — Кöр ме кула, пуктö менö сыспуись керöм гробö, а гробсö вартö кöртöн и крепыта игналö, ась и ва воть сэтчин оз сюр. Ме узя, мымда колö, и сайма. А кöр сайма, тiянлö олансö эшö буржыкö кера. Но и тiйö весь эд олö, прокод кошшö аслыныт шудсö. И ёртасьö матiсь и ылiсь йöзкöт. А öнi прошшайтчö мекöт. Быд мужык ась павкöтчас веськыт пельпон бердам öтiк чуньöн да босьтас менчим вын. Кин павкöтчас кык чуньöн да босьтас кыкись унажык вын, сiя выныс лоас лёк вын. Прошшайтчасö отирыс, и Кудым Ош онмöссяс кыз онöн. Туркин Адольф Иванович. Туркин Адольф Иванович (комиӧн Кöсты Вась Миш Öдöль; 1936-1996) — коми кыв туялісь, филология сьöрті доктор (1989). Аразай (Кудымкар район). Аразай — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Грездыс сулалӧ Кӧтыс ю дорын. Ӧні Аразайыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Дёма (Кудымкар район). Дёма — ыджыткодь грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Грездыс сулалӧ Кӧтыс ю дорын. Ӧні Дёмаыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Мишпиян (Кудымкар район). Мишпия́н — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Мишпияныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Сенинов (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Сенинов — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас, Кӧтыс ю дорын. Ӧні Сениновыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Нёльсин (Кудымкар район). Нё́льсин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Иньвайыв посадмуын коми грезд (деревня). География. Нёльсиныс сулалö Кӧтыс ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Нёльсиныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Трошовчи (Кудымкар район). Трошо́вчи нето Трошо́ва — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Сулалö Кӧтыс ю дорын. Ӧні Трошовчиыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Учӧт Зон (Кудымкар район). Учӧт Зон — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Сулалö Кӧтыс ю дорын. Ӧні Учӧт Зоныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Видзай (Кудымкар район). Видза́й — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Иньвайыв посадмуын коми грезд (деревня). География. Видзайыс сулалö Кӧтыс ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Видзайыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Аа (быдмас). Аа () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аа увтырӧ пырӧны 26 вид. Аа пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Подволошнӧй (Кудымкар район). Подволошнӧй — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Подволошнӧйыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Кокорина (Кудымкар район). Коко́рина — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Иньвайыв посадмуын грезд (деревня). География. Кокоринаыс куйлö Дёминасянь Иньвайывлань мунан туй дорын. Сыкöт ордчöн, лунвыв-асыввылö джын километра ылынаын Вежаягшор сайын сулалö Пару грезд. Рытвылö джын километра ылынаын, Кöтыс ю дорын, сулалö Нёльсин грезд. Асыввылö километра да джын ылынаын сулалö Кватьпель, ойвылас 1,7 км ылынаын — Учöтзон, лунвыв-рытвылö 1,3 км ылынаын — Трошовчи. Веськöтлан. Ӧні Кокориныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Кöзяйство да быт. Кокоринаын эм пельшöр пункт сизим деревня понда. Абдоминеа. Абдоминеа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Абдоминеа увтырӧ пырӧ 1 вид (Монотипи). Абдоминеа пантасьӧ Азияын. Акампе. Акампе () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Акампе увтырӧ пырӧны 7 вид. Акампе пантасьӧ Африкаын да Азияын. Акантефиппиум. Акантефиппиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Акантефиппиум увтырӧ пырӧны 13 вид. Акантефиппиум пантасьӧ Азияын. Пару (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Па́ру — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Иньвайыв посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. Пару грезд шусьö сідз Пару нима морт сьöрті, кöда натьтö медодз поздісьöма татчö. Паруыс рочöн лоö Парфён, сысянь и роч нимыс - Парфёново. География. Пару грезд сулалö Кöтысö усян Парушор дынын, мыс вылын. Янсалöм. Грездыс оз янсöтчы поснитжык торрез вылö. Веськöтлан. Ӧні Пару грездыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Одзжык сія вöлі Дёминскöй сельсоветын. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Пару грездын олöмась 62 морт, кöдна видзöмась 23 горт. Татісь отир шусьöны паруша́на (öтік морт - паруо́вскöй). Оліссес комиöсь, баитöны комиöн. Унажык отирыс гишшöны Полуянов, эм Четиннэз, Бачеввез. Кöзяйство да быт. Пару грездын Дёминскöй совхозлöн юкöт. Ас понда быдтöны карч, видзöны мошшез. Грездас кык лавка, öтыс Дёмина сельпосянь, мöдыс асторья. Культура. Отирыс порйöтöны Стречалун, Семик, Масленича, Спассэз Онтон (Кудымкар район). Онто́н — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Онтоныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Коштан (Кудымкар район). Коштан — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Коштаныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ациантера. Ациантера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ациантера увтырӧ пырӧны 177 вид. Ациантера пантасьӧ Ойвыв да Лунвыв Америкаын. Кватьпель (Кудымкар район). Кватьпе́ль — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Кватьпельыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Панняшор (Кудымкар район). Панняшор — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Панняшорыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ӧника (Кудымкар район). Ӧника — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Ӧникаыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Нуков (Кудымкар район). Нуков — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Нуковыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Голубков (Кудымкар район). Голубков — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Голубковыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Новожилов (Кудымкар район). Новожилов — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Новожиловыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Вогин (Кудымкар район). Вогин — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Вогиныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Пронин (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Пронин — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Прониныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Гыр (Кудымкар район). Гыр — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Гырыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Гришунь (Кудымкар район). Гришунь — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Гришуньыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Лёль (Кудымкар район). Лёль — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Лёльыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Кузовок (Кудымкар район). Кузовок — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Кузовокыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ковыляйчи (Кудымкар район). Ковыляйчи — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Ковыляйчиыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Кöзяйство да быт. Туйез Ковыляйчиланьын öддьöн умöльöсь, сваль бороздаэз. Кукшун (Кудымкар район). Кукшун — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Кукшуныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Лёвинчи (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Лёвинчи — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Лёвинчиыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Калинин (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Калинин — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Калининыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Гаврук (Кудымкар район). Гаврук — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Гаврукыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Паль (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Паль — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Пальыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Гурин (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Гурин — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Гуриныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Силин (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Силин — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Силиныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Якшин (Кудымкар район). Якшин — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Якшиныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Питер (Кудымкар район). Питер — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Питерыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Сель (Кудымкар район). Сель — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Сельыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Виль Жуков (Кудымкар район). Виль Жу́ков — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Иньвайыв посадмуын коми грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Виль Жуковыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Каринов (Кудымкар район). Каринов — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Кариновыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Мартя (Кудымкар район). Мартя — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Мартяыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ключмыс (Кудымкар район). Ключмыс — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Ключмысыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Юньга (Кудымкар район). Юньга — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Юньгаыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Заполлё (Кудымкар район, Иньвайыв посадму). Заполлё — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Заполлёыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Путой (Кудымкар район). Путой — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Путойыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Нестёров (Кудымкар район). Нестёров — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Нестёровыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Таскай (Кудымкар район). Таскай — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Таскайыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Еремушкин (Кудымкар район). Еремушкин — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Еремушкиныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ациантус. Ациантус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ациантус увтырӧ пырӧны 21 вид. Ациантус пантасьӧ Австралияын. Гажамыс (Кудымкар район). Гажамыс — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Гажамысыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ацинета. Ацинета () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ацинета увтырӧ пырӧны 18 вид. Ацинета пантасьӧ Ойвыв да Лунвыв Америкаын. Вылісь Буждӧм (Кудымкар район). Вылісь Буждӧм — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Вылісь Буждӧмыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Акостэа. Акостэа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Акостэа увтырӧ пырӧны 6 вид. Акостэа пантасьӧ Америкаын. Самков (Кудымкар район). Самков (татісь отирыс шуöны Самко) — посад Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Самковыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Юсьвадор (Кудымкар район). Юсьвадор — отиртöм грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Сулалö Юсьва ю дорын. Ӧні Юсьвадорыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Акролофия. Акролофия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Акролофия увтырӧ пырӧны 7 вид. Акролофия пантасьӧ Лунвыв Африкаын. Черӧмнӧй (Кудымкар район). Черӧмнӧй — отиртöм грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Сулалö Вежайка ю дорын. Ӧні Черӧмнӧйыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ада (быдмас). Ада () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ада увтырӧ пырӧны 16 вид. Ада пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Яраш (Кудымкар район). Яра́ш — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Иньвайыв посадмуын грезд (деревня). Сулалö Москвина бердын. Веськöтлан. Ӧні Ярашыс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Ганин (Кудымкар район). Ганин — отиртöм грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас. Ӧні Ганиныс пырӧ Иньвайыв посадмуӧ. Эрангис. Эрангис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эрангис увтырӧ пырӧны 50 вид. Эрангис пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Эрантес. Эрантес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эрантес увтырӧ пырӧны 48 вид. Эрантес пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Эридес. Эридес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эридес увтырӧ пырӧны 20-26 вид. Эридес пантасьӧ Азияын. Аганисия. Аганисия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аганисия увтырӧ пырӧны 3 вид. Аганисия пантасьӧ Лунвыв Америкаын (Тринидад, Бразив, Колумбия, Венесуэла, Гайана да Перу). Амитостигма. Амитостигма () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Амитостигма увтырӧ пырӧны 27 вид. Амитостигма пантасьӧ Азияын. Анакамптис. Анакамптис ("Anacamptis x feinbruniae ") Анакамптис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Анакамптис увтырӧ пырӧны 27 вид. Анакамптис пантасьӧ Евразияын да Ойвыв Африкаын. Анаталлис. Анаталлис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Анаталлис увтырӧ пырӧны 100 вид. Анаталлис пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Анципития. Анципити () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Анципития увтырӧ пырӧны 28 вид. Анципития пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Анцистрохилус. Анцистрохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Анцистрохилус увтырӧ пырӧны 2 вид. Анцистрохилус пантасьӧ Африкаын. Ангрекум. Ангрекум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ангрекум увтырӧ пырӧны 220 вид. Ангрекум пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Ангулоа. Ангулоа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ангулоа увтырӧ пырӧны 13 вид. Ангулоа пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Ӧнь (Юсьва район). Ӧнь — посад Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Ӧньыс пырӧ Майкар посадмуӧ. Отир. Отирыс рочсялöм. Одзжык Öняс баитöмась комиöн öнь диалект вылын. Анектохил. Анектохил () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Анектохил увтырӧ пырӧны 50 вид. Анектохил пантасьӧ Азияын да Океанияын. Афиллорхис. Афиллорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Афиллорхис увтырӧ пырӧны 30 вид. Афиллорхис пантасьӧ Азияын да Австралияын. Горки (Юсьва район). Горки — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Горкиыс пырӧ Майкар посадмуӧ. Апостасия. Апостасия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Апостасия увтырӧ пырӧны 7 вид. Апостасия пантасьӧ Азияын да Австралияын. Аппендикула. Аппендикула () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аппендикула увтырӧ пырӧны 130 вид. Аппендикула пантасьӧ Азияын да Океанияын. Арахнис. Арахнис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Арахнис увтырӧ пырӧны 20 вид. Арахнис пантасьӧ Азияын да Океанияын. Аскоцентрум. "Ascocenda Royal Sapphire x Vanda coerulea" Аскоцентрум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аскоцентрум увтырӧ пырӧны 13 вид. Аскоцентрум пантасьӧ Азияын. Аспасия. Аспаси () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аспасия увтырӧ пырӧны 7 вид. Аспасия пантасьӧ Америкаын. Аспиидогине. Аспиидогине () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аспиидогине увтырӧ пырӧны 39 вид. Аспиидогине пантасьӧ Америкаын. Барбоселла. Барбоселла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Барбоселла увтырӧ пырӧны 20 вид. Барбоселла пантасьӧ Америкаын. Майкар (Юсьва район). Ма́йкар — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас посёлок, Майкар посадмулӧн шöрин. Ним йылісь. Нимыс тэчöм кык торись: Май + кар. Май - мортлöн ним, вежöртасыс натьтö вöлі сія жö, мый талун мой (диал. мöй) кывлöн. Кар - комиöн лоö "заплодöн гöгöртöм отир оланін". Карöн помасян топониммес Коми муын уна: Сыктывкар, Кудымкар, Дöйкар, Редикар, Изкар. Майкарсö рочöн гижöны "Майкор", мыля мöд а-ыс коми кылын кöркö вöлі гöгрöстöм шыöн, сысянь рочöн гижöмась нето гижöны сідзжö "Кудымкор, Редикор, Искор". География. Майкар сулалö Кама вавидзан дорын, Иньва курья веськыт вадöрын. Посёлок вылöт котöртöны юоккез: Кемель... Майкарсянь Юсьва посадöдз (райцентр) 64 км ылына. Перемöдз веськыт визь кузя — 96 км ылына, а мунны кö автотуй кузя, петö 380 км мымда. Пожвасянь ойвыв-асыввылö (туй кузя) 14 км ылынаын сулалö Пожва, ордча посадмулöн шöрин. Майкар бердын, асыввылас, сулалö Горки посёлок. История. Майкар дорын адззöм Родановсалісь городищё, кытöн вöлі коми отирлöн важся оланін, Майкар нето Туманкар. 1472' годö роччез вайöтöмась Ыджыт Перем ас кипод увтö. Майкар муэз öтлаын пырöмась Роч канмуö. 1564' годö Гым Иван сетö Камалісь шульга ладор, кытöн куйлöны Майкар муэз, Строганов Григорий Оникиевичлö, Совдорись купечлö. Роч сёротоккезын Майкар муын оланін йылісь медодз казьтыштö 1579' годö Яхонтов, кöда, Строганов понда муэз гижалікö, шуö сійö "Туманскöй городищё"öн. Сэк пö татöн отирыс абу олöмась. "Майкор" нимсö роччезісь медодз касьтылö 1623' годö М. Кайсаров. Сэк пö татöн вöлі кык горт, кöднö видзöмась "Ерёмка Давыдов" да "Пронька Малец". 1623' годö горттэз вöлöмась даса ни. Кватьсö видзöмась "Давыдоввез", куимö "Мальцеввез", öтікö "Петухов". 1678' воын татчö лэбтöны пуовöй вичку (Вежа Геогий нима), Майкарыс лоö погост (кытшлöн шöрин). 1702' Петра сар пыр кежö колис Строганов Григорийлö веськöтлöм вылö муэз Обва, Иньва да Косьва юэз пöлöн. Татісь отирыс сэксянь олöмась быдсöн крепоститöмöсь. Нія мынтöмась Строгановвезлö вот (сьöм, турун, нянь). 1715' во кежö Майкарыс посадöн ни лыддисьö. Татöн вöлі вичку да приход. 1773' годö Строгранов пиян вузалöма татісь муэз (Майкарöн да Пожваöн) сенатор Всеволожскöй Всеволод Öльöксеевичлö 390 сюрс руб понда. Мöдыслöн племенник, Всеволожскöй Всеволод Öндреевич 1811' годö тшöктöма строитны Майкар дорын кöрткеран завод, кöдö шуöмась Никитинскöй заводöн (Всеволодлöн Никита зон сьöрті). Волось Никитинскöйöн жö пондöмась шуны. Никитинскöй волось пырис Перем губерниялöн Совкар уездö. Заводыс уджалöма крепоститöм йöз киэзöн. 1861' вося реформа бöрын, кöр креспоститан право вежисö, завод розоритчöма. 1873'-1883' воэзö сійö небö Демидов, кöда киын заводыс вöлі Октябся революцияöдз. 1898' май вылын, Рочмуись отирöс гижöтікö, Майкарын лыддьöмась 3,5 сюрс мортöс. 1914' годö Майкар посадын олöмась 6 сюрс кыным морт ни. Посадын сэк вöлі волось веськöтлан (старшина, староста да волось понда гижись). Арт видзöмась кык урядник да 10-12 морт стражниккез. Вöлі чижовка. Совет пондöма юравны Майкарас 1918' январ 29' лунсянь. Перво посадісь советöн веськöтлöма С.Ф.Давыдов. 1918' декабсянь Майкарын джын год ыждалöмась чочкоммез, А.А.Федосеев юралісьныс. Революция дырни татöн вöлі томмезлöн клуб "Олимпия" 1919' годö заводас дугдöмась лэдзны кöрт, и сія лоим Чормоз заводлöн домнаа цех. 1930 воын татчö лосьöтöмась колхоз «Заря» (нимыс сэсся унаись вежсьылöма: 1940 воэзö сельхозартель «Каганович», 1951 годсянь колхоз «Победа», 1961–1965 воэзö колхоз «Мичурин», 1965–1966 воэзö колзоз «1' Май»). 1937' годö осьтöмась Иньваись кылöтан рейд, кöда сёрöнжык пондас не токö кылöтчыны, но и керны пуись берсяторрез. ОАО «Иньваись рейд» разьсьöма. 1939' годö кöрткеран завод бöра осьтлöмась, но 1955' воын, Кама вавидзан аркмöтöм бöрын, Майкарись кöрткеран завод пöдналöмась, кольччис токö поромлöн векнит визёк. Мöд мировöй война дырни майкарассэз тышкасисö фронт вылын, посад сетöм Советскöй Союзлö кык Геройöс – А.И. Вотиновöс да И.К. Ошмаринöс. 1940' воэзö Майкорын вöлі туберкулезöг шогалісь челядь понда санаторий. 1966' годö Пожваись, Майкарись да Öнись колхоззэз öтлаöтöмась, лоас Пожвинскöй совхоз, кöда 1969' восянь пондас шусьыны «Майкарскöй» совхоз. 1961' годö Маркар дорись адззöмась медодзза мусир, но шедтыны пондöмась токö 1995' мартсянь (ЛУКОЙЛ-Пермь). 1970' воэзсянь 1992' воöдз Майкарын лэдзöмась и кирпич. 1924' февраль 27' лунсянь 1931' юнь 10' лунöдз Майкор вöлі аслас Майкар районлöн шöрин, кöдалісь муэз сэсся кыдз Майкарскöй сельсовет пыртöмась Чормöс районö, а 1959' нояб 4' лунсянь сетöмась Коми отир кытшлöн Юсьва районö. 1940' юль 26' лунсянь и невна не кватьдас во Майкар лыддисис карокöн. Этö статус сылісь вежöмась 1999' годö, кöр Майкар бöр лоис посёлок. 2006' годö виль роч туйдöт сьöрті Майкарскöй поссовет дынö öтлаöтöмась Öньковскöй сельсовет. Öтласа веськöтлан юкöт пондіс шусьыны Майкар посадму. Веськöтлан. Öні Майкар посёлокын Майкар посадмулöн шöрин. Посадмуын юралö Салахутдинов Борис Александрович да сы бердын веськöтлан (администрация). Эм депутаттэзлöн совет. Отир. Олöны Майкарын майкарассэз. 2009' во пондöтчан кежö нія вöлöмась 2985 морт. Отирыс унажыксö рочöсь, эмöсь комиэз, тотара да локтіссез. Оліссез öтамöдныскöт баитöны рочöн. Гишшаннэзісь медтшöка пантасьöны Давыдов, Ошмарин, Чиртулов. Сідзжö уна отирыс гишшöны Корякин, Кривощёков, Кузнецов, Мальцев, Оньков, Якимов. Йитчöм. Мобильникöт баитны Майкарас лоис позяна 2008' январ 24' лунсянь (Оператор UTEL). Берся. Майкарассэз порйöтöны посёлокнысö юнь 27' лунö. Баркерия. Баркерия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Баркерия увтырӧ пырӧны 15 вид. Баркерия пантасьӧ Америкаын. Бартолина. Бартолина () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Бартолина увтырӧ пырӧны 2 вид. Бартолина пантасьӧ Лунвыв Африкаын. Городищё (Юсьва район, Майкар ладорын). Городищё — грезд Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Городищёыс пырӧ Майкар посадмуӧ. Полюты (Юсьва район). Полюты — грезд Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Полютыыс пырӧ Майкар посадмуӧ. Баскервилла. Баскервилла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Баскервилла увтырӧ пырӧны 10 вид. Баскервилла пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Бифренария. Бифренари () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Бифренария увтырӧ пырӧны 20 вид. Бифренария пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Бинотия. Бинотия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Бинотия увтырӧ пырӧны 2 вид. Бинотия пантасьӧ Бразивын. Бипиннула. Бипиннула () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Бипиннула увтырӧ пырӧны 10 вид. Бипиннула пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Блетия. Блетия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Блетия увтырӧ пырӧны 35 вид. Блетия пантасьӧ Ойвыв (Флорида) да Лунвыв Америкаын. Блетилла. Блетилла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Блетилла увтырӧ пырӧны 9 вид. Блетилла пантасьӧ Азияын (Китай, Тайвань да Япония). Брахионидиум. Брахионидиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Брахионидиум увтырӧ пырӧны 72 вид. Брахионидиум пантасьӧ Америкаын. Брахистеле. Брахистеле () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Брахистеле увтырӧ пырӧны 21 вид. Брахистеле пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Брассавола. Брассавола () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Брассавола увтырӧ пырӧны 20 вид. Брассавола пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Брассия. Брассия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Брассия увтырӧ пырӧны 34 вид. Брассия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Городищё (Юсьва район, Пожва ладорын). Городищё — грезд Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Городищёыс пырӧ Пожва посадмуӧ. Бромхэдия. Бромхэдия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Бромхэдия увтырӧ пырӧны 10-30 вид. Бромхэдия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Елизавета Пожва (Юсьва район). Елизавета Пожва — грезд Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Елизавета Пожваыс пырӧ Пожва посадмуӧ. Ключи (Юсьва район, Пожва ладорын). Ключи — грезд Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Ключиыс пырӧ Пожва посадмуӧ. Бругтония. Бругтония () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Бругтония увтырӧ пырӧны 6 вид. Бругтония пантасьӧ Америкаын. Бульбофиллум. Бульбофиллум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Бульбофиллум увтырӧ пырӧны 1803 вид. Бульбофиллум пантасьӧ Азияын, Америкаын, Африкаын да Мадагаскарын. Усь Пожва (Юсьва район). Усь Пожва — грезд Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Усь Пожваыс пырӧ Пожва посадмуӧ. Каладения. Каладения () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Каладения увтырӧ пырӧны 243 вид. Каладения пантасьӧ Азияын да Океанияын. Каланте. Каланте () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Каланте увтырӧ пырӧны 170 вид. Каланте пантасьӧ Азияын, Америкаын, Африкаын да Австралияын. Льӧмпика (Юсьва район). Льӧмпика — грезд Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Льӧмпикаыс пырӧ Пожва посадмуӧ. Калеана. Калеана () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Калеана увтырӧ пырӧны 1-2 вид. Калеана пантасьӧ Австралияын. Кама (Юсьва район). Кама — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Камаыс пырӧ Пожва посадмуӧ. Калопогон. Калопогон () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Калопогон увтырӧ пырӧны 5 (+) вид. Калопогон пантасьӧ Америкаын. Пожовка (Юсьва район). Пожовка — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Пожовкаыс пырӧ Пожва посадмуӧ. Калиптрохилум. Калиптрохилум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Калиптрохилум увтырӧ пырӧны 2 вид. Калиптрохилум пантасьӧ Африкаын. Тузим (Юсьва район). Тузим — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Ӧні Тузимыс пырӧ Пожва посадмуӧ. Пожва (Юсьва район). По́жва — Перем ладорись Коми кытшын посёлок, Юсьва районісь Пожва посадмулöн шöрин. Ним йылісь. Пожванас посёлоксö шуöны Пожва ю сьöрті, кöд дорö сійö лöсьöтöмась. Кылыс тэчöм кык торись — пож да ва. Ва формантöн помасьöны уна юэз Коми муын: Иньва, Обва, Нытва... Пож йылісь эм быдкодь версияэз: пож = коми пож, пож < коми пеж; пож < коми пожум. География. Пожваыс сулалö Кама вавизан дынын, Пожва ю паськыт уссёын (Пожва курья), кыкнан ладорас. Вадöррес коласын нюжалö тымöт (дамба), кöда кузя мунö автотуй. Тымöтся катыт аркмöма паськыт Пожва пруд. Посёлок вылöт котöртöны юоккез: Елыманика, Ратанка, Аняшор (рочöн Анящера), Лысковка. Пожвасянь Юсьва посадöдз (райцентр) 78 км ылына. Перемöдз веськыт визь кузя — 100 км ылына, а мунны кö автотуй кузя, петö 400 км мымда. Пожвасянь лунвыв-рытвылö (туй кузя) 14 км ылынаын сулалö Майкар, ордча посадмулöн шöрин. Пожва посёлок бердын куйлöны грезддэз: рытвылас Ключи, асыввылас йöзтöмöсь ни Ыджыт Мочищё да Учöт Мочищё, лунвыв-асыввылын — грезддэз Льӧмпика да Усь Пожва. Туйез. Туйезся эмöсь кварталлэз, шуам Подстанция, Аэродром. История. Пожва ладорыс öтлаын быдöс Ыджыт Перемнас вуджöма роч кан кипод увтö XVI ын, а 1564’ годö Гым Иван козьналöма эна муэсö Строганов купечлö. Роччез первуись гижöмась Пожва йылісь 1629’ годö, но сэк басниыс мунöма токö ю йылісь, кöда гöгöр осьтöмась кöрт рудаэз. 1715’ годö Гагаринлöн гижöтан небöгын казьтывсьöны «Орёл присудісь кык учöтичок грезд Усь Пожва да Верх Пожва, но сэтчин сизим гортвидзансис нёльыс вöлöмась отиртöг, а кыкас олöмась кориссез. Пожва ю дорын слободка пондас быдмыны чугунсылöтан да кöрткеран завод бердын, кöдö Н.Г. Строганов тшöктöм сьöрті кутчöмась лэбтыны 1754’ годö да лэдзöмась 1756’ март коста. 1758’ восянь 1786’ воöдз Пожва заводын сылöтлöмась и ыргöн. Сёрöнжык, 1773’ годö, заводыс вуджöма сенатор В. А. Всеволожскöй киэзö, а 1796 сылöн Всевлод лö. Мöдыс вуджöтöма перемскöй именнёлісь веськöтлансö Совдорись Пожваö. Посадсö бура планируйтöмась. Эшö 1785’ годö татчö лэбтöмась мöдік пуовöй вичку (одззаыс сотчöма 1778’ воын). ХІХ век пондöтчикö Пожваын лыддьöмась 414 керку ни. 1809–1812’ воэзö татöн уджалöмась архитекторрез А. М. Заправскöй да П. Д. Шретер. Бура баситöмась посаднысö и крепоститöм архитекторрез Вяткин Андрей да Мальцев Лука Степанович. 1815’–1817’ воэзö заводын уджалöма тöдчана туялісь металлург да сыбöрся Петербургись Академиялöн член-корреспондент П. Г. Соболевскöй (1782–1841). Сы кипод увтын 1817’ годö лэдзöмась Кама ва вылö кык медодзза пароход да первуись Рочмуын пондылöмась пудлингуйтны кöрт. 1839’ февральын татöн керöмась паровоз «Пермяк» – паськыт колея понда медодзза паровоз Рочмуын. 1876’ юнь 28’ лунö Пожваын осьтомась потребитіссез котыр, кöда сідзжö вöлöма медодззаэзын империяаным. 1847’ годö пондöмась лэбтыны изовöй вичку (важыс сотчöма чарöтöм шогья 1828’ гожум пондöтчикö). Виль вичкусö вежаöтöмась 1865’ сентяб 12’ лунö. 1861’ годся реформаэз бöрын заводыс Пожваас жебмас, чугунсö кисьтны дугдасö, пондасö лэдзны токö вевттян кöрт. 1900’ годö, Пожваись заводсö небöма князь С. Е. Львов, кöда тшöктöма заводас керны отирлö колана берся: металлісь бекöр-пань, му-видз уджалан струмент да мый да. Уджаиныс лоас бöра рентабельнöй. XX пондöтчикö Пожваын оліссезлöн сулалöмась 600 мымда керку, а господалöн — 20. Посадын вöлі зонкаэз да нывкаэз понда велöтчаніннэз, кык изовöй вичку (мöдыс — шойна дынын), почта, телеграф, веськöтчан комплекс. Пожваыс вöлі Пожевскöй волосьлöн шöрин. 1918’ во пондöтчикö заводсö князьыслісь мырддьöмась, сія лоас канлöн. 1922’ да 1927’ годдэзö Пожвасис завод кыкись пöднавлöмась. 1928’ восянь 1939’ воöдз уджаиныс вöлöма промысёл керан «Молот» нима кооперируйтöм артельлöн, кöдö сэсся сетасö Кыдззакарись химкомбинат кипод увтö. Заводыс Пожваын уджалöма 1954’ годöдз, сэсся сійö демонтируйтöмась Кама вавидзан лоöм шогья. 1931’ годö Пожваын пансьöма Назукин нима колхоз, кöдö 1951’ январ 20’ лунö гырисьмöтöм бöрын (сэк öтувтчöмась нёль сельхозартель) пондöмась шуны «Путь к коммунизму». Этія колхозыс олас 1966’ май 12’ лунöдз, кöр татчö лöсьöтасö совхоз, 1969’ годö совхозыслісь веськöтлансö вуджöтöмась Майкарö. 1940’ юль 26’ лунö Пожвалісь статус лэбтöмась карокöдз, но ХХ век помын сія бöра лоас посёлокöн. 1940’ воэзö, Ыджыт косясян коста, посёлокö вайöтöмась уна эвакуируйтöм отирсö. Пожваас лöсьöтöмась туберкулёзöн висись челядь понда санаторий. Война бöрын оліссез бöра лоасö этшажык. 1955’–1956’ годдэзö, вавидзан шогман кежö, Пожваын олöмась 3000 морт, сулалöмась 699 öтісувдаа да 95 кыксувдаа керку, вöлі шöрöт школа, клуб, куим челядьсад, больнича, аптека, почта, кык магазин, вичку, суд, веськöтлан керкуэз. Унажык керкуэсö ва шогья вуджöтöмась тодиль аркмöтöм виль микрорайонö. 1958’ декаб 16’ лунö важ завод туйö лэдзöмась судомеханика сьöрті завод, кöда сэсся пондас шусьыны «Лесосплавмаш» да пырас Перемись «Коммунар» öтувтчöмö. Талун сія — ОАО «Пожваись машинакеран завод»). 1918’ восянь 2005’ воöдз Пожваын юралöма посёлковöй совет, муыс шусис "Пожвинскöй поссовет" нето "Пожвинскöй сельсовет". 1924’–1931’ воэзö Пожваись поссоветыс лыддисьöма Майкар районын, сыбöрын – Чормöс районын, а 1959’ нояб 4’ лунсянь — Коми кытшись Юсьва районын. 2006’ годö виль роч туйдöт сьöрті Пожва поссовет туйö вöлі лöсьöтöм Пожва посадму. Веськöтлан. Öні Пожваыс пырö Перем ладорись Коми кытшö, Юсьва районас, кытöн сія — Пожва посадмулöн шöрин (2006' восянь). Посадмуын эм юралісь да депутаттэзлöн совет. Öні посамуын юралö Попов Петра Дмитриевич. Отир. Пожваын оліссез шусьöны пожевля́на. 2009' во пондöтчикö нія вöлöмась 3518 морт. Отирыс баитöны роч кыв вылын. Кампилоцентрум. Кампилоцентрум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кампилоцентрум увтырӧ пырӧны 64 вид. Кампилоцентрум пантасьӧ Америкаын. Катасетум. Катасетум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Катасетум увтырӧ пырӧны 166 вид. Катасетум пантасьӧ Америкаын. Каттлея. Каттлея () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Каттлея увтырӧ пырӧны 113 вид. Каттлея пантасьӧ Америкаын. Каукэа. Каукэа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Каукэа увтырӧ пырӧны 9 вид. Каукэа пантасьӧ Лунвыв Америкаын (Колумбия, Эквадор да Венесуэла). Каулартрон. Каулартрон () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Каулартрон увтырӧ пырӧны 4 вид. Каулартрон пантасьӧ Америкаын. Цефалантера. Цефалантера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цефалантера увтырӧ пырӧны 18 вид. Цефалантера пантасьӧ Евразияын, Африкаын да Ойвыв Америкаын. Цефалантеропсис. Цефалантеропсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цефалантеропсис увтырӧ пырӧны 8 вид. Цефалантеропсис пантасьӧ Азияын. Цератостилис. Цератостилис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цератостилис увтырӧ пырӧны 60 - 145 вид. Цератостилис пантасьӧ Азияын да Океанияын. Хамэгастродия. Хамэгастродия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хамэгастродия увтырӧ пырӧны 3 вид. Хамэгастродия пантасьӧ Азияын. Юсьва (посад). Юсьва — Перем ладорись Коми кытшын ыджыт посад, Юсьва районлöн да Юсьва посадмулöн шöрин. Ним йылісь. Юсьва шусьö сідз Юсьва ю сьöрті. География. Юсьва сулалö Юсьва ю дорын, Кудымкарсянь (45 минут автобусöн). Веськöтлан. Юсьва посад - Юсьва районлöн да Юсьва посадмулöн веськöтлан шöрин. Отир. 2009' во пондöтчикö нія вöлöмась 4752 морт. Отирыс рочсялöм комиэз. Унажыкыс баитöны роч кыв вылын. Коми кывсö озö радейтö, школаын сійö озö велöтö. Юсьваись памиллёэз коласын медодзза местаын Боталов, сы сьöрын мунöны Казанцев, Баяндин да Сторожев. Унакодь отирыс татöн сідзжö гишшöны Кривощёков, Исаков, Петухов, Тарасов, Савельев, Мелюхин, Власов, Истомин, Быков, Котельников, Ярусов, Вилесов, Можаев, Цыбин, Климов. Етшажык адззам сэтшöм памиллёэз: Бычков, Гордеев, Мальцев, Петров, Габов, Котов, Крохалев, Мехоношин, Семушев, Хозяшев, Хорошев, Чечулин, Колыхматов, Овчинников, Ошмарин, Сюркаев, Туляев, Утев, Якимов. Хейростилис. Хейростилис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хейростилис увтырӧ пырӧны 53 вид. Хейростилис пантасьӧ Африкаын, Азияын да Америкаын. Хелонистеле. Хелонистеле () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хелонистеле увтырӧ пырӧны 12 вид. Хелонистеле пантасьӧ Азияын. Хилоглоттис. Хилоглоттис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хилоглоттис увтырӧ пырӧны 17 вид. Хилоглоттис пантасьӧ Австралияын да Виль Зеландын. Карпов (Юсьва район). Карпов нето Аркангельскöй — посад Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районас. Карповын — Карпов посадмулöн шöрин. Хилопогон. ="preserve">Хилопогон () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хилопогон увтырӧ пырӧны 5 вид. Хилопогон пантасьӧ Виль Гвинеяын. Хилосхиста. Хилосхиста () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хилосхиста увтырӧ пырӧны 20 вид. Хилосхиста пантасьӧ Азияын. Хрисосикнис. Хрисосикнис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хрисосикнис увтырӧ пырӧны 9 вид. Хрисосикнис пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Хисис. Хисис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хисис увтырӧ пырӧны 51 вид. Хисис пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Хитроглосса. Хитроглосса () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хитроглосса увтырӧ пырӧны 3 вид. Хитроглосса пантасьӧ Бразивын. Циррхея. Циррхея () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Циррхея увтырӧ пырӧны 7 вид. Циррхея пантасьӧ Бразивын. Цирропеталум. e="preserve">Цирропеталум ("Cirrhopetalum Elizabeth Ann ‘Buckleberry’") Цирропеталум ("Cirrhopetalum var. Copper Queen") Цирропеталум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цирропеталум увтырӧ пырӧны 150 вид. Цирропеталум пантасьӧ Азияаын да Океанияын. Цисшвейнфия. Цисшвейнфия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Клейсостома. Клейсостома () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Клейсостома увтырӧ пырӧны 89 вид. Клейсостома пантасьӧ Азияын да Австралияын. Клейстес. Клейстес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Клейстес увтырӧ пырӧны 64 вид. Клейстес пантасьӧ Ойвыв да Лунвыв Америкаын. Кловесия. Кловесия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кловесия увтырӧ пырӧны 7 вид. Кловесия пантасьӧ Америкаын. Кохлеантес. Кохлеантес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кохлеантес увтырӧ пырӧны 13 вид. Кохлеантес пантасьӧ Америкаын. Кохлиода. Кохлиода () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кохлиода увтырӧ пырӧны 10 вид. Кохлиода пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Коелия. Коелия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Коелия увтырӧ пырӧны 5 вид. Коелия пантасьӧ Медшöр Америкаын. Коелиопсис. Коелиопсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Коелиопсис увтырӧ пырӧны 1 вид. Коелиопсис пантасьӧ Медшöр Америкаын. Целогина. Целогина () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Целогина увтырӧ пырӧны 200 вид. Целогина пантасьӧ Азияын да Океанияын. Коилостилис. Коилостилис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Коилостилис увтырӧ пырӧны 7 вид. Коилостилис пантасьӧ Америкаын. Компареттия. Компареттия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Компареттия увтырӧ пырӧны 16 вид. Компареттия пантасьӧ Америкаын. Кориантес. Кориантес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кориантес увтырӧ пырӧны 53 вид. Кориантес пантасьӧ Америкаын. Корибас. Корибас () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Корибас увтырӧ пырӧны 141 вид. Корибас пантасьӧ Азияын да Австралияын. Корициум. Корициум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Корициум увтырӧ пырӧны 14 вид. Корициум пантасьӧ Африкаын. Коримборкис. Коримборкис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Коримборкис увтырӧ пырӧны 8 вид. Коримборкис пантасьӧ Азияын да Америкаын. Кранихис. Кранихис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кремастра. Кремастра () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кремастра увтырӧ пырӧны 4 вид. Кремастра пантасьӧ Азияын. Криптарена. Криптарена () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Криптарена увтырӧ пырӧны 3 вид. Криптарена пантасьӧ Америкаын. Криптоцентрум. Криптоцентрум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Криптоцентрум увтырӧ пырӧны 19 вид. Криптоцентрум пантасьӧ Америкаын (Никарагуа - Бразив). Криптостилис. Криптостилис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Криптостилис увтырӧ пырӧны 23 вид. Криптостилис пантасьӧ Азияын да Океанияын. Цианэорхис. Цианэорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цианэорхис увтырӧ пырӧны 2 вид. Цианэорхис пантасьӧ Америкаын. Циклопогон. Циклопогон () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Циклопогон увтырӧ пырӧны 80 вид. Циклопогон пантасьӧ Америкаын. Цикнохес. Цикнохес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цикнохес увтырӧ пырӧны 30 вид. Цикнохес пантасьӧ Америкаын. Цимбидиум. e="preserve">Цимбидиум ("Cymbidium Clarisse Austin 'Best Pink cultivar' ") Цимбидиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цимбидиум увтырӧ пырӧны 52 вид. Цимбидиум пантасьӧ Азияын да Австралияын. Цинорхис. Цинорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цинорхис увтырӧ пырӧны 159 вид. Цинорхис пантасьӧ Лунвыв Африкаын да Мадагаскарын. Циприпедиум. Циприпедиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Циприпедиум увтырӧ пырӧны 50 вид. Циприпедиум пантасьӧ Евразияын да Америкаын. Циртоподиум. Циртоподиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Циртоподиум увтырӧ пырӧны 40 вид. Циртоподиум пантасьӧ Америкаын. Циртостилис. Циртостилис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Циртостилис увтырӧ пырӧны 9 вид. Циртостилис пантасьӧ Австралияын. Дактилориза. Дактилориза () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дактилориза увтырӧ пырӧны 40 (+) вид. Дактилориза пантасьӧ Евразияын да Америкаын. Дендробиум. Дендробиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дендробиум увтырӧ пырӧны 1200 вид. Дендробиум пантасьӧ Азияын да Австралияын. Дендрохилум. Дендрохилум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дендрохилум увтырӧ пырӧны 100 - 300 вид. Дендрохилум пантасьӧ Азияын. Дендрофилакс. Дендрофилакс () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дендрофилакс увтырӧ пырӧны 17 вид. Дендрофилакс пантасьӧ Ыджыт Антиллэзын. Дихэа. Дихэа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дихэа увтырӧ пырӧны 100 вид. Дихэа пантасьӧ Америкаын. Дихромантус. Дихромантус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дихромантус увтырӧ пырӧны 3 вид. Дихромантус пантасьӧ Америкаын. Дидимоплексис. e="preserve">Дидимоплексис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дидимоплексис увтырӧ пырӧны 17 - 28 вид. Дидимоплексис пантасьӧ Азияын да Австралияын. Дифилакс. Дифилакс () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Диплокаулобиум. Диплокаулобиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Диплокаулобиум увтырӧ пырӧны 100 вид. Диплокаулобиум пантасьӧ Азияын да Океанияын. Диподиум. Диподиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Диподиум увтырӧ пырӧны 25 вид. Диподиум пантасьӧ Азияын да Океанияын. Диса. Диса () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Диса увтырӧ пырӧны 169 вид. Диса пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Дисперис. Дисперис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дисперис увтырӧ пырӧны 74 вид. Дисперис пантасьӧ Африкаын да Океанияын. Диурис. Диурис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Диурис увтырӧ пырӧны 71 вид. Диурис пантасьӧ Австралияын. Докриллия. Докрилли () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Докриллия увтырӧ пырӧны 29 вид. Докриллия пантасьӧ Австралияын да Папуа-Виль Гвинеяын. Домингоа. Домингоа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Домингоа увтырӧ пырӧны 5 вид. Домингоа пантасьӧ Америкаын (Куба, Гаити). Доритэноппсис. ="preserve">Доритэноппсис (" × Doritaenopsis 'Dorado' ") Доритэноппсис (" × Doritaenopsis 'Sogo Cherry' ") Доритэноппсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) гигрид ("Doritis" × "Phalaenopsis") быдмас увтыр. Дракэа. Дракэа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дракэа увтырӧ пырӧны 10 вид. Дракэа пантасьӧ Австралияын. Дреслерелла. Дреслерелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дреслерелла увтырӧ пырӧны 13 вид. Дреслерелла пантасьӧ Америкаын. Дреслерия. Дреслерия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дреслерия увтырӧ пырӧны 11 вид. Дреслерия пантасьӧ Америкаын. Дриаделла. Дриаделла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дриаделла увтырӧ пырӧны 53 вид. Дриаделла пантасьӧ Америкаын. Дримода. Дримода () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дримода увтырӧ пырӧны 26 вид. Дримода пантасьӧ Азияын (Мьянма да Таиланд). Дукеелла. ="preserve">Дукеелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дукеелла увтырӧ пырӧны 3 вид. Дукеелла пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Эарина. Эарина () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эарина увтырӧ пырӧны 7 вид. Эарина пантасьӧ Океанияын. Элеорхис. Элеорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Элеорхис увтырӧ пырӧны 2 вид. Элеорхис пантасьӧ Японияын. Эллеантус. Эллеантус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Энциклия. Энцикли () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Энциклия увтырӧ пырӧны 120 вид. Энциклия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Эпибластус. e="preserve">Эпибластус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эпибластус увтырӧ пырӧны 22 вид. Эпибластус пантасьӧ Виль Гвинеяын да Пилипинын. Эпидендрум. Эпидендрум () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эпидендрум увтырӧ пырӧны 1500 вид. Эпидендрум пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Эпигениум. Эпигениум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эпигениум увтырӧ пырӧны 35 - 40 вид. Эпигениум пантасьӧ Азияын. Эпипактис. Эпипактис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эпипактис увтырӧ пырӧны 70 вид. Эпипактис пантасьӧ Евразияын да Африкаын. Эпипогиум. Эпипогиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эпипогиум увтырӧ пырӧны 12 вид. Эпипогиум пантасьӧ Евразияын, Ойвыв Африкаын да Океанияын. Эпистефиум. Эпистефиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эрия. Эрия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эрия увтырӧ пырӧны 500 вид. Эрия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Эриохилус. e="preserve">Эриохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эриохилус увтырӧ пырӧны 9 вид. Эриохилус пантасьӧ Австралияын. Эулофия. Эулофи () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эулофия увтырӧ пырӧны 210 вид. Эулофия пантасьӧ Африкаын, Ойвыв Азияын, Австралияын да Америкаын. Эулофиелла. Эулофиелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эулофиелла увтырӧ пырӧны 5 вид. Эулофиелла пантасьӧ Мадагаскарын. Фликингерия. Фликингерия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Фликингерия увтырӧ пырӧны 60 вид. Фликингерия пантасьӧ Азияын да Виль Гвинеяын. Функиелла. Функиелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Функиелла увтырӧ пырӧны 4 вид. Функиелла пантасьӧ Америкаын. Галеандра. Галеандра () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Галеандра увтырӧ пырӧны 20 вид. Галеандра пантасьӧ Америкаын. Галеарис. Галеарис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Галеарис увтырӧ пырӧны 14 вид. Галеарис пантасьӧ Азияын да Америкаын. Галеола. Галеола () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Галеола увтырӧ пырӧны 22 - 25 вид. Галеола пантасьӧ Азияын да Мадагаскарын. Гастрохилус. Гастрохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гастрохилус увтырӧ пырӧны 60 вид. Гастрохилус пантасьӧ Азияын. Гастродия. Гастродия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гастродия увтырӧ пырӧны 52 вид. Гастродия пантасьӧ Азияын, Австралияын да Виль Зеландын. Гениорхис. Гениорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гениорхис увтырӧ пырӧны 10 вид. Гениорхис пантасьӧ Африкаын. Гломера. Гломера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гломера увтырӧ пырӧны 50 вид. Гломера пантасьӧ Малайзияын да Папуа-Виль Гвинеяын. Глоссодия. Глоссодия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Глоссодия увтырӧ пырӧны 2 вид. Глоссодия пантасьӧ Австралияын. Гомфихис. Гомфихис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гомфихис увтырӧ пырӧны 24 вид. Гомфихис пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Гонгора. Гонгора () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гонгора увтырӧ пырӧны 65 вид. Гонгора пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Гудйера. Гудйера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гудйера увтырӧ пырӧны 800 вид. Гудйера пантасьӧ Евразияын, Африкаын да Америкаын. Говения. Говения () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Говения увтырӧ пырӧны 23 вид. Говения пантасьӧ Ойвыв, Медшöр да Лунвыв Америкаын. Грамматофиллум. Грамматофиллум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Грамматофиллум увтырӧ пырӧны 11 вид. Грамматофиллум пантасьӧ Азияын да Океанияын. Гуарианте. Гуарианте () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гуарианте увтырӧ пырӧны 4 вид. Гуарианте пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Гимнадения. Гимнадения () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Гимнадения увтырӧ пырӧны 22 вид. Гимнадения пантасьӧ Евразияын. Хабенария. Хабенария () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хабенария увтырӧ пырӧны 600 - 800 вид. Хагсатера. Хагсатера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хагсатера увтырӧ пырӧны 2 вид. Хагсатера пантасьӧ Мексикаын. Ханкокия. ="preserve">Ханкокия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ханкокия пантасьӧ Азияын. Ярков Яков Ермолаевич. Ярков Яков Ермолаевич (1899-1937) – Коми кытш советтэзын функционер. Чужис 1989' годö талуння Кудымкар районісь Öльöксандровка грездын. 1918' во помаліс Оханскöйын му-видз уджалöм сьöрті училищё. Сэсся кысъяліс Гöрд Армияын (1918-1920). Я. Е. Ярков уджаліс Коми кытш советтэз аппаратын. 1930' январ 9' лунсянь 1933' декаб 8' лунöдз сія вöлі Перем коми оркрисполкомын юралісь. 1937' юнь 10' лунö Ярков Яковöс арестуйтöмась да сія жö вося сентяб 21' лунö шуöмась лыйлыны. Нимсö вийöмыслісь сöстöмтöмась 1959' апрель 16' лунö. Хапалорхис. Хапалорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хапалорхис увтырӧ пырӧны 8 вид. Хапалорхис пантасьӧ Америкаын. Хемипилия. Хемипилия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хемипилия увтырӧ пырӧны 18 вид. Хемипилия пантасьӧ Азияын. Херминиум. Херминиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Херминиум увтырӧ пырӧны 30 вид. Херминиум пантасьӧ Евразияын. Хексалектрис. Хексалектрис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хексалектрис увтырӧ пырӧны 11 вид. Хексалектрис пантасьӧ Америкаын. Хексисея. Хексисея () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хексисея увтырӧ пырӧны 13 вид. Хексисея пантасьӧ Америкаын. Химантоглоссум. Химантоглоссум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Химантоглоссум увтырӧ пырӧны 7 вид. Химантоглоссум пантасьӧ Европаын. Онтон Пёдор. Онтон Пёдор важ армияын Онтон Пёдор (; 1886-1937) – коми отир понда пессись, велöтись, небöг лэдзись, перем коми кыв вылö вуджöтісь, редактор. Олантуй. Чужис Перем губерния Совкар уездісь Йöг волосьын, Поносова грездас. 1906’ восянь уджаліс велöтісьöн Вылісь Юсьваын да Йӧгын. Дöсмуись медодзза война коста сар армияын, вöлі унтер-офицер. 1919’ годö велöтіс Мелюкинісь школаын. Вöлі виль коми гижöт аркмöтіссез коласын. Пессис öтласа Коми Республика понда. Этасянь сійö 1921’ годö арестуйтлöмась. 1920’ годдэзö юраліс Кудымкар районоын. Сы кипод увтын осьтöмась школаэз Патрукын, Мелюкинын, Девинын. Сёрöнжык велöтіс коми кыв сьöрті педтехникумын, уджаліс Перем коми небöг лэдзанын. Онтон Пёдор йöзöтіс ассис кывбур медодзаа перем коми «Горадзуль» (1923) да лöсьöтіс меодзза самоучитель перем коми кыв сьöрті (1935). Советтэза Союзын ыджыт террор коста сійö кутісö, мыждісö да 25.09.1937 вийисö. Нимсö сöстöмтöмась 1956’ юль 12’ лунö. Асторья олан. Иньыс Тупицына (Копылова) Акилина Петровна – коми велöтісь да методист. Хинтонелла. Хинтонелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хинтонелла пантасьӧ Америкаын. Холкоглоссум. Холкоглоссум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Холкоглоссум увтырӧ пырӧны 15 вид. Холкоглоссум пантасьӧ Азияын. Холотрикс. Холотрикс () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Холотрикс увтырӧ пырӧны 74 вид. Агишев Никита Матвеевич. Агишев Никита Матвеевич (19?? – 1937) – Коми кытш советтэзын функционер, окрисполкомын юралісь. Чужис öння Юсьва районісь Питер грездын. 1925'-1927' годдэзö кысъяліс Гöрд Армияын. Демобилизуйтчöм бöрын уджаліс Коми кытшись вöр индустрияын. 1930' годсянь совет аппаратын. Уджаліс юралісьöн Кимина сельсоветын, веськöтлісьöн удж сьöрті юкöтын Окрисполком бердын. 1932'-1934' воэзö юраліс Кудымкар райисполкомын, веськöтліс ОкрЗУ-öн. 1934' декаб 30' лунсянь 1937' сентяб 3' лунöдз Н. М. Агишев вöлі юралісьöн Перем коми окрисполкомын. 1937' октяб 26' лунö Матьвей Микитöс арестуйтöмась да 1938' август 8' лунö шуöмась вийны. 1957' юль 16' лунö нимсö сöстöмтöмась. Хуллетия. Хуллетия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хуллетия увтырӧ пырӧны 19 вид. Хуллетия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Зубов Сергей Ильич. Зубов Сергей Ильич (1902-1964) – Коми кытш лöсьöтіссезісь öтік, уджаліс Коми кытшын отирöс велöтöм сьöрті. С.И. Зубов чужис öння Кудымкар районісь Баран грездын. Помаліс физика-математика сьöрті факультет Перемись университетын. Велöтіс Коми кытш школаэзын, вöлі медодзза юралісьöн Кудымкарись педучилищёын. Веськöтліс Коми кытшись да Перем лапöлісь отирöс велöтан юкöттэзöн. 1937’ воын С.И. Зубовöс пуксьöтісö. Пукаліс вит год. Сёрöнжык (1958-1959) вöлі Пешнигортын «Заветы Ленина» колхозын юралісьöн. Сылö сетöмась нёль медаль да гора ним «РСФСР школаын заслуженнöй велöтісь». Хунтлея. Хунтлей () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хунтлея увтырӧ пырӧны 14 вид. Хунтлея пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Ипсея. Ипсей () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ипсея увтырӧ пырӧны 3 - 5 вид. Ипсея пантасьӧ Азияын. Изабелия. Изабелия () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Изабелия увтырӧ пырӧны 4 вид. Изабелия пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Исохилус. Исохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Исохилус увтырӧ пырӧны 13 - 39 вид. Исохилус пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Мехоношин Кузьма Трофимович. Мехоношин Кузьма Трофимович (1903-19??) – Коми кытш советтэзын функционер, окрисполкомын юралісь. Олантуй. Чужис 1903' октяб 18' лунö öння Кудымкар районісь Вылісь Юсьва грездын. 1914' во помаліс нёлькласса училищё да муніс велöтчыныКудымкарас, реальнöй училищёö. Öткоста уджаліс сапöгвочисьлö отсалісьöн. 1919' тулыснас велöтчöмсö помаліс да лоис велöтісьöн Кудымкарын, а 1922' годö велöтіс 1' тшупöта школаын Вылісь Юсьваын. Секретараліс комсомол позын. 1923' восянь уджаліс Перемын öтік заводас да Кыдзöлын шахтаас. Висянöсь вöлі да, армияын абу кысъялöма. 1924' августын, Камакатыт кытшись СПШ помалöм бöрын сійö пуктöмась Юсьваись ШНК-öн веськöтлісьö, кытöн сія уджалöм 1927' сентябöдз. Сы коста мортыс курссэзын лэбтіс квалификациясö ШКМ-ын велöтісьöдз. 1928' ноябсянь 1929' сентябöдз веськöтлöма профшколаын Куваын. 1930' сентябсянь 1931' годöдз вöлі Кудымкарись СХГ-öн веськöтлісь. 1931' юль 19' лунсянь редакторалö «Ленин туй вылöт» газетаын. 1933' декаб 8' лунö К.Т.Мехоношинöс бöрйöмась Коми окрисполкомö юралісьöн. Этія чинын сія пукаліс 1934' декаб 30' лунöдз. Парткарьера. 1921'-1927' воэзö К. Т. Мехоношинöс бöрйывлöмась Юсьва районісь, Кудымкар районісь да Коми кытшись комсомол комитеттэзö. 1925' воын сія пырис ВКП(б)-ö. 1926'-1934' годдэзö мортыс вöлі ВКП(б) Юсьва райкомын, а 1930'-1934' воэзö ВКП(б)-лöн Коми окружком бюроын. Сыстеров Филимон Андриянович. Сыстеров Филимон Андриянович (1889-19??) – Коми кытш советтэзын функционер. Коми кытш лöсьöттіссезісь öтік. Чужис 1889’ годö öння Кудымкар районісь Новожилова дынын. Помаліс карись училищё, строитчöм сьöрті курссэз, политграмота школа. 1929’ март 7’ лунсянь 1930’ январ 9’ лунöдз юраліс Коми окрисполкомын. Сэсся керис удж Коми кытш кöзяйство сьöрті. Жумеллея. Жумеллея () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Жумеллея увтырӧ пырӧны 40 - 58 вид. Жумеллея пантасьӧ Мадагаскарын да Африкаын. Кегелиелла. Кегелиелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кегелиелла увтырӧ пырӧны 4 вид. Кегелиелла пантасьӧ Америкаын (Никарагуа да Венесуэла). Нефедьев Степан Григорьевич. Нефедьев Степан Григорьевич (1904-1938?) – Коми кытшын комсомолісь функционер. Олантуй. Чужис 1904’ годö öння Кӧсладор районісь Селиш грездын. Помаліс вылынжык пондöтчан училищё Кöсын, кытöн 1919’ воын комсомол поз. Чожа мыйись комсомолса бöрйисö сійö волосись, а 1921’ во и районісь комитетын юралісьö. Уджаліс РКСМ-лöн Чердын укомын инструкторöн, помаліс Совпартшкола Перемын. Вöлі Кыдзов ГРЭС строитіссез коласын. 1924’ во помын сійö бöрйöны секретарöн комсомолсалöн Кудымкар райкомö. С.Г.Нефедьев уджаліс Коми кытш лосьöтан бюроын, пырис партиялöн медодзза окружкомö, вöлі сы бюроын. Лоис медодзза секретарöн комсомол окружкомын, кытöн сія уджаліс дас годся дыржык. 1926’ мартын ветліс Мöскваö, комсомол VII öксян вылö. 1930 воэзö. Год да джын редактораліс «Гöрись» газетаын. Помаліс Коммунизм сьöрті университет (Я.М.Свердлов нима). Юраліс Кудымкарись совпартшколаын. Сэсся куим во сьöрна вöлі кыввидзись редакторöн «Ленин туй вылöт» газетаын. 1937’ воын сійö бöрйöмась партиялöн окружком бюроö, кытöн сія веськöтліс школаэз да культпросветработа сьöрті юкöтöн. Вийöм. 1938’ майын Советтэза Союзын ыджыт террор коста С.Г.Нефедьев вöлі репрессируйтöм. Нимсö сöстöмтöмась 1956’ воын. Небöггез. Дед Нефёд ним увтын 1932’ годö сія лэдзис гыриссез понда буквар «Ударник». Öтлаын Иву Стёпкокöт С.Г.Нефедьев вуджöтіс перем коми кыв вылö В.И.Ленинлісь Молодёж Союззэзлöн задачаэз. (Кудымкар, 1933). Пасютин Яков Кукшич. Пасютин Яков Кукшич (1898-1937) – Коми кытшын партиялöн функционер, Коми кытш лöсьöтіссезісь öтік. Чужис 1898’ во Кудымкарын. 1918’ годö помаліс Педагогика сьöрті джендöтöм институт Уфаын. 1918’-1919’ воэзö кысъяліс Гöрд Армияын. 1919’-1934’ годдэзö вöлі быдкодь велöтан да веськöтлан посттэз вылын. 1937’ март 4’ лунö Советтэза Союзын ыджыт террор коста Я. К. Пасютинöс арестуйтöмась Калинин лапöлісь да этапируйтöмась Свердловскö, кытöн 1937’ лунö 21’ лунö сійö шуöмась вийны кыдз лёк националистöс. Нимсö сöстöмтöмась токö 1989’ январ 16’ лунö. Кӧлленштайния. Кӧлленштайни () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кӧлленштайния увтырӧ пырӧны 20 вид. Кӧлленштайния пантасьӧ Америкаын. Креодантус. Креодантус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Креодантус увтырӧ пырӧны 11 вид. Креодантус пантасьӧ Америкаын. Кухлхасселтия. e="preserve">Кухлхасселтия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кухлхасселтия увтырӧ пырӧны 9 вид. Софронов Илья Сергеевич. Софронов Илья Сергеевич (1905-1965) – Коми кытш советтэзын ыджыт функционер, Коми окрисполкомын юралісь. Олантуй. Чужис 1905’ август 2’ лунö öння Кудымкар районісь Мутшак грездын. 1918’ годсянь строшнöялöма суседдэз ордын. 1927’-1929’ воэзö кысъялö Гöрд Армияын. 1930 во сійö иньдöтöны Кöс вöрпромхозö мастерöн вöрзаптöм сьöрті. 1932’-1934’ годдэзö мортыс веськöтлö Белоёвын лыддьöтан керкуöн да секретаралö сэтісь парторганизацияын. 1935’-1936’ воэзö веськöтлö РайЗО-öн Юсьваын. Помаліс Свердловскын му-видз уджалöм сьöрті медвылісь школа да сыбöрын пуктöм Москвинаись МТС-ö директорöс политика сьöрті вежисьöн. Ыджыт морт. 1938’ во помын сійö бöрйöны Коми окрисполкомö юралісьöс вежисьöн, а 1940’ годö – сэтчо жö юралісьöн. 1950’ воын мортöс иньдöтöны Перемö велöтчыны ВПШ-ö. Школасö помалöм бöрын сія секретаралö партия Кудымкар райкомын, а 1955’ восянь Белоёв райкомын. 1957’ мартын И. С. Софроновöс мöдпырись пуктöны Коми окрисполкомö юралісьöн. Этія чинын сія уджалö 1964’ августöдз, пенсия вылö петтöдз. Куліс Илья Сергеевич сьöкыта шогалöм бöрын 1965’ сентяб 25’ лунö. Гора ниммез. И. С. Софронов вöлі депутатöн РСФСР-ись Верховнöй Советын (мöдпырись кичöстöм коста). 17 во сьöрна пукаліс партия окружкомын. Сылö сетöмась Уджлöн Гöрд Дöрапас орден, Почёт пас орден да медаллез. Лакэна. Лакэна () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Лакэна увтырӧ пырӧны 6 вид. Лакэна пантасьӧ Медшöр Америкаын (Мексика - Панама). Лелия. Лелия () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Лелия увтырӧ пырӧны 25 вид. Лелия пантасьӧ Америкаын. Благонравов Александр Иванович. Благонравов Александр Иванович (1886-1937) – Коми кытшын партиялöн функционер, Коми окружкомын медодзза секретар. Чужис 1886' годö öння Воронеж лапöлісь Грязи грездын. Роч. Помаліс поппезö велöтан семинария. 1928'-1929' воэзö уджаліс Урал лапöлын парития Ишым окружкомын. 1930' апрельсянь 1937' годöдз вöлі ВКП(б) Коми окружкомын медодзза секретар. Ветліс делегатöн партия XVI да XVII öксяннэз вылö, Урал лапöлісь партконференцияэз вылö. 1937' юль 3' лунö Советтэза Союзын ыджыт террор коста А. И. Благонравовöс арестуйтöмась да октяб пондöтчикö шуöмась лыйлыны. Нимсö сöстöмтöмась 1957' май 9' лунö. Лелиокаттлея. Лелиокаттлея () – Орхидея котырись (Orchidaceae) гибрид (лелия да каттлея) быдмас увтыр. Леканорхис. e="preserve">Леканорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Леканорхис увтырӧ пырӧны 18 вид. Леканорхис пантасьӧ Азияын. Тотьмянин Иван Михайлович. Тотьмянин Иван Михайлович (1915-19??) – Коми кытшын партиялöн ыджыт функционер, Коми окрисполкомын юралісь да Коми окружкомын медодзза секретар. Олантуй. Чужис 1915' годö öння Кудымкар районісь Шадрин грездын. 1934' годö Перемын помаліс финанссэз да экономика сьöрті техникум. Вит во сьöрна уджаліс Улісь Тагилын Комбанк юкöтын инспекторöн-консультантöн, сэсся комсомол органнэзын. Коми Республикаын. ВКП(б) ЦК бердын медвылісь партшкола помалöм бöрын И. М. Тотьмянин вöлі иньдöтöм Коми АССР-ö, кытöн сійö пуктöмась секретарöн, сыбöрын мöдöдз секретарöн партия Тывда райкомö, а 1944' годö медодзза секретарöн Кулöмдін райкомö. Мортöс бöрйылöмась депутатöн республика Верховнöй Советö, а 1949' во сія лоис ВКП(б) обкомын секретарöн. Коми кытшын да Перемын. 1949' во мортöс иньдöтöны Коми кытшö секретарöн партия окружкомö. 1950' декаб коста сія лоис юралісьöн окрисполкомын, а 1953' февральын – ВКП(б) окружкомын медодзза секретарöн. Этія чинын сія пукаліс 1961' годöдз. Сыбöрын муніс овны Перемö, кытöн сія веськöтліс облсобесöн, отир контроль сьöрті карись комитетöн. Гора ниммес да пассэс. Вöлі РСФСР-ись Верховнöй Советын депутатöн III, IV, V кичöстöм коста (1951-1963), ветліс делегатöн партия XX (1956' во) да XXI (1959' во) öксяннэз вылö. Лыддиссис партия Перем обкомын бюроö пырисьöн. Кан сетöма И.М. Тотьмяниныслö кык орден: Уджлöн Гöрд Дöрапас да Айму понда косясян (1 тшупöта). Нысся сылöн вöлі кыкьямыс медаль. Лепантес. Лепантес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Лепантес увтырӧ пырӧны 700 вид. Лепантес пантасьӧ Америкаын. Лепантопсис. Лепантопсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Лепантопсис увтырӧ пырӧны 40 вид. Лепантопсис пантасьӧ Америкаын. Лептотес. Лептотес () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Лептотес увтырӧ пырӧны 9 вид. Лептотес пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Лимодорум. Лимодорум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Лимодорум увтырӧ пырӧны 1 вид. Лимодорум пантасьӧ Евразияын. Липарис (быдмас). Липарис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Липарис увтырӧ пырӧны 200 вид. Липарис пантасьӧ Океанияын, Африкаын да Азияын. Листера. Листера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Листера увтырӧ пырӧны 30 вид. Листера пантасьӧ Евразияын да Америкаын. Локхартия. Локхартия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Локхартия увтырӧ пырӧны 33 вид. Локхартия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Лӧфгрениантус. Лӧфгрениантус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Лӧфгрениантус увтырӧ пырӧны 1 вид. Лӧфгрениантус пантасьӧ Бразивын. Людизия. Людизия () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Людизия увтырӧ пырö 1 вид. Людизия пантасьӧ Азияын. Луеддемания. Луеддемания () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Луеддемания увтырӧ пырӧны 3 вид. Луеддемания пантасьӧ Лунвыв Америкаын (Венесуэла - Перу). Луизия. Луизия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Луизия увтырӧ пырӧны 40 вид. Луизия пантасьӧ Азияын. Ликасте. Ликасте () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ликасте увтырӧ пырӧны 54 вид. Ликасте пантасьӧ Америкаын. Ликомормиум. Ликомормиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ликомормиум увтырӧ пырӧны 8 вид. Ликомормиум пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Макодес. Макодес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Макодес увтырӧ пырӧны 10 вид. Макодес пантасьӧ Азияын. Малаксис. Малаксис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Малаксис увтырӧ пырӧны 250 вид. Малаксис пантасьӧ Евразияын, Океанияын да Америкаын. Манниелла. ="preserve">Манниелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Манниелла увтырӧ пырӧны 2 вид. Манниелла пантасьӧ Африкаын. Масдеваллия. Масдеваллия () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Масдеваллия увтырӧ пырӧны 400 вид. Масдеваллия пантасьӧ Америкаын. Максиллария. Максиллария () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Максиллария увтырӧ пырӧны 570 вид. Максиллария пантасьӧ Америкаын. Мейрацилим. Мейрацилим () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мейрацилим увтырӧ пырӧны 2 - 3 вид. Мейрацилим пантасьӧ Медшöр Америкаын (Мексика, Гватемала да Сальвадор). Месаденелла. Месаденелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Месаденелла увтырӧ пырӧны 7 вид. Месаденелла пантасьӧ Америкаын. Месаденус. ="preserve">Месаденус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Месаденус увтырӧ пырӧны 7 вид. Месаденус пантасьӧ Америкаын. Микротис. Микротис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Микротис увтырӧ пырӧны 49 вид. Микротис пантасьӧ Азияын да Океанияын. Мильтония. Мильтония () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мильтония увтырӧ пырӧны 9 вид. Мильтония пантасьӧ Америкаын. Мильтониопсис. Мильтониопсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мильтониопсис увтырӧ пырӧны 6 вид. Мильтониопсис пантасьӧ Америкаын. Мономерия. ="preserve">Мономери () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мономерия увтырӧ пырӧны 8 вид. Мономерия пантасьӧ Азияын. Моносепалум. ="preserve">Моносепалум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Моносепалум увтырӧ пырӧны 3 вид. Моносепалум пантасьӧ Виль Гвинеяын. Мормодес. Мормодес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мормодес увтырӧ пырӧны 70 вид. Мормодес пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Мормолика. Мормолика () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мормолика увтырӧ пырӧны 24 вид. Мормолика пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Миоксантус. Миоксантус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Миоксантус увтырӧ пырӧны 50 вид. Миоксантус пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Мирмехила. ="preserve">Мирмехила () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мирмехила увтырӧ пырӧны 5 вид. Мирмехила пантасьӧ Австралияын да Виль Зеландын. Мирмехис. e="preserve">Мирмехис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мирмехис увтырӧ пырӧны 17 вид. Мирмехис пантасьӧ Азияын. Мирмекофила. Мирмекофила () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мирмекофила увтырӧ пырӧны 20 вид. Мирмекофила пантасьӧ Америкаын. Мистацидиум. ="preserve">Мистацидиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Мистацидиум увтырӧ пырӧны 24 вид. Мистацидиум пантасьӧ Африкаын. Нематоцерас. Нематоцерас () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Нематоцерас увтырӧ пырӧны 13 вид. Нематоцерас пантасьӧ Виль Зеландын да Австралияын. Необентамия. Необентамия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Необентамия увтырӧ пырӧны 1 вид. Необентамия пантасьӧ Танзанияын. Неоконьоксия. Неоконьоксия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Неоконьоксия увтырӧ пырӧны 2 вид. Неоконьоксия пантасьӧ Америкаын. Неофинетия. Неофинетия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Неофинетия увтырӧ пырӧны 3 вид. Неофинетия пантасьӧ Азияын (Китай, Корей, Япония). Неомурея. Неомурея () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Неомурея увтырӧ пырӧны 26 вид. Неомурея пантасьӧ Америкаын (Панама, Колумбия да Эквадор). Неоттия. Неоттия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Неоттия увтырӧ пырӧны 160 вид. Неоттианте. Неоттианте () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Неоттианте увтырӧ пырӧны 7 вид. Неоттианте пантасьӧ Евразияын. Нефелафиллум. Нефелафиппум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Нефелафиллум увтырӧ пырӧны 12 вид. Нефелафиллум пантасьӧ Азияын (Индонезия, Малайзия да Пилипин). Нервилия. Нервилия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Нервилия увтырӧ пырӧны 65 вид. Нервилия пантасьӧ Азияын, Океанияын да Лунвыв Америкаын. Неувидия. Неувидия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Неувидия увтырӧ пырӧны 9 вид. Неувидия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Нигрителла. ="preserve">Нигрителла ("Nigritella nigra subsp. rhellicani") Нигрителла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Нигрителла увтырӧ пырӧны 20 - 26 вид. Нигрителла пантасьӧ Европаын. Нотилия. Нотилия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Нотилия увтырӧ пырӧны 40 вид. Нотилия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Оберония. Оберония () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Оберония увтырӧ пырӧны 330 - 400 вид. Оберония пантасьӧ Палеарктикаын да Виль Гвинеяын. Октомерия. Октомерия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Октомерия увтырӧ пырӧны 150 вид. Октомерия пантасьӧ Америкаын. Одонтоглоссум. Одонтоглоссум () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Одонтоглоссум увтырӧ пырӧны 100 вид. Одонтоглоссум пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Одонторинхус. ="preserve">Одонторинхус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Одонторинхус увтырӧ пырӧны 10 вид. Одонторинхус пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Онцидиум. Онцидиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Онцидиум увтырӧ пырӧны 160 - 800 вид. Онцидиум пантасьӧ Америкаын. Офрис. Офрис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Офрис увтырӧ пырӧны 40 вид. Офрис пантасьӧ Европаын, Тюркияын да Ойвыв Африкаын. Орхис. Орхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Орхис увтырӧ пырӧны 125 вид. Орхис пантасьӧ Евразияын да Ойвыв Африкаын. Орлеанезия. Орлеанезия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Орлеанезия увтырӧ пырӧны 9 вид. Орлеанезия пантасьӧ Бразивын. Орнитоцефалус. Орнитоцефалус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Орнитоцефалус увтырӧ пырӧны 48 вид. Орнитоцефалус пантасьӧ Америкаын. Орнитохилус. Орнитохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Орнитохилус увтырӧ пырӧны 9 вид. Орнитохилус пантасьӧ Азияын. Пахифиллум. Пахифиллум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Пахифиллум увтырӧ пырӧны 50 вид. Пахифиллум пантасьӧ Америкаын. Пахистома. Пахистома () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Пахистома увтырӧ пырӧны 10 - 26 вид. Пахистома пантасьӧ Азияын да Океанияын. Панисеа. Панисеа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Панисеа увтырӧ пырӧны 9 вид. Панисеа пантасьӧ Азияын. Пафиния. Пафиния () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Пафиния увтырӧ пырӧны 16 вид. Пафиния пантасьӧ Азияын да Америкаын. Папилионанте. Папилионанте () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Папилионанте увтырӧ пырӧны 11 вид. Папилионанте пантасьӧ Азияын. Парафалэнопсис. Парафалэнопсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Парафалэнопсис увтырӧ пырӧны 4 вид. Парафалэнопсис пантасьӧ Азияын (Калимантан). Педилохилус. ="preserve">Педилохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Педилохилус увтырӧ пырӧны 15 вид. Педилохилус пантасьӧ Виль Гвинеяын. Перистерия. Перистерия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Перистерия увтырӧ пырӧны 11 вид. Перистерия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Фаюс. Фаюс () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Фаюс увтырӧ пырӧны 26 вид. Фаюс пантасьӧ Азияын, Австралияын да Мадагаскарын. Фалэнопсис. Фалэнопсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Фалэнопсис увтырӧ пырӧны 60 вид. Фалэнопсис пантасьӧ Азияын да Океанияын. Фолидота. Фолидота () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Фолидота увтырӧ пырӧны 40 - 50 вид. Фолидота пантасьӧ Азияын да Океанияын. Фрагмипедиум. Фрагмипедиум () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Фрагмипедиум увтырӧ пырӧны 24 вид. Фрагмипедиум пантасьӧ Америкаын. Фреатия. Фреати () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Фреатия увтырӧ пырӧны 150 - 255 вид. Фреатия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Пиперия. Пиперия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Пиперия увтырӧ пырӧны 15 вид. Пиперия пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Питифиллум. ="preserve">Питифиллум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Питифиллум увтырӧ пырӧны 5 вид. Питифиллум пантасьӧ Лунвыв Америкаын (Колумбия дӓ Эквадор). Платантера. Платантера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Платантера увтырӧ пырӧны 100 вид. Платистеле. Платистеле () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Платистеле увтырӧ пырӧны 95 вид. Платистеле пантасьӧ Америкаын. Плейоне. Плейоне () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Плейоне увтырӧ пырӧны 20 вид. Плейоне пантасьӧ Азияын. Плевроталлис. Плевроталлис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Плевроталлис увтырӧ пырӧны 1240 вид. Плевроталлис пантасьӧ Америкаын. Плекоглоттис. Плекоглоттис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Плекоглоттис увтырӧ пырӧны 51 вид. Плекоглоттис пантасьӧ Азияын да Виль Гвинеяын. Подангис. Подангис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Подангис увтырӧ пырӧны 1 вид. Подангис пантасьӧ Африкаын. Подохилус. Подохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Подохилус увтырӧ пырӧны 62 вид. Подохилус пантасьӧ Африкаын да Виль Гвинеяын. Погония. Погония () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Погония увтырӧ пырӧны 7 вид. Погония пантасьӧ Ойвыв Америкаын да Азияын. Погониопсис. Погониопсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Погониопсис увтырӧ пырӧны 2 вид. Погониопсис пантасьӧ Бразивын. Полицикнис. Полицикнис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Полицикнис увтырӧ пырӧны 17 вид. Полицикнис пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын (Панама, Костарика, Колумбия, Гайана да Перу). Понерорхис. Понерорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Понерорхис увтырӧ пырӧны 18 вид. Понерорхис пантасьӧ Азияын. Понтиева. Понтиева () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Понтиева увтырӧ пырӧны 84 вид. Понтиева пантасьӧ Америкаын. Порроглоссум. Порроглоссум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Порроглоссум увтырӧ пырӧны 28 - 41 вид. Порроглоссум пантасьӧ Лунвыв Америкаын (Венесуэла, Колумбия, Боливия да Перу). Прасофиллум. Прасофиллум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Прасофиллум увтырӧ пырӧны 126 вид. Прасофиллум пантасьӧ Австралияын да Виль Гвинеяын. Простехеа. Простехеа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Простехеа увтырӧ пырӧны 112 вид. Простехеа пантасьӧ Америкаын. Псевдерия. ="preserve">Псевдерия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Псевдерия увтырӧ пырӧны 19 вид. Псевдерия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Псевдолелия. Псевдолелия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Псевдолелия увтырӧ пырӧны 11 вид. Псевдолелия пантасьӧ Бразилияын. Псевдованиль. Псевдованиль () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Псевдованиль увтырӧ пырӧны 8 вид. Псевдованиль пантасьӧ Азияын да Австралияын. Психилис. Психилис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Психилис увтырӧ пырӧны 15 вид. Психилис пантасьӧ Америкаын. Психопсис. Психопсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Психопсис увтырӧ пырӧны 4 вид. Психопсис пантасьӧ Америкаын. Птероглосса. Птероглосса () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Птероглосса увтырӧ пырӧны 11 вид. Птероглосса пантасьӧ Америкаын. Птеростилис. Птеростилис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Птеростилис увтырӧ пырӧны 100 вид. Птеростилис пантасьӧ Океанияын. Кекеттия. Кекеттия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кекеттия увтырӧ пырӧны 4 вид. Кекеттия пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Кискея. ="preserve">Кискей () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кискея увтырӧ пырӧны 4 вид. Кискея пантасьӧ Америкаын. Пузым (Кӧчладор район). Пузым — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Пузымыс пырӧ Коча посадмуӧ. Маскаль (Кӧчладор район). Маска́ль — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районісь Коча посадмуын грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Маскальыс пырӧ Коча посадмуӧ. Учӧт Маскаль (Кӧчладор район). Учӧт Маскаль — отиртöм грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Учӧт Маскальыс пырӧ Коча посадмуӧ. Пыстӧг (Кӧчладор район). Пыстӧг — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Пыстӧгыс пырӧ Коча посадмуӧ. Ним йылісь. Сідз шусьӧ кай пистӧг улъя, кӧда рочӧн лоӧ синица. География. Располагайтчӧ севера-восточнӧйжыка районӧсь центрсянь, села Кочёво. Расстояннё районнӧй центрӧдзас 13 км. История. Даннӧез сьӧрті 1 июль 1963 во вылӧ, деревняас олісӧ 194 морт. Отир. Даннӧез сьӧрті Всероссийскӧй перепись оліссезлӧн 2010 волӧн, деревняас олісӧ 80 морт (47 мужиккез и 33 инькаэз) Куделька (Кӧчладор район). Куде́лька — отиртöм грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Куделькаыс пырӧ Коча посадмуӧ. Ыджыт Пальник (Кӧчладор район). Ыджыт Пальник — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Ыджыт Пальник пырӧ Коча посадмуӧ. Марапальник (Кӧчладор район). Марапальник (гижöны сідзжö Мара Пальник) — грезд (деревня) Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Марапальник пырӧ Коча посадмуӧ. Ренантера. Ренантера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ренантера увтырӧ пырӧны 15 вид. Ренантера пантасьӧ Азияын. Рестрепия. Рестрепия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Рестрепия увтырӧ пырӧны 49 вид. Рестрепия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Рестрепиелла. Рестрепиелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Рестрепиелла увтырӧ пырӧны 1 вид. Рестрепиелла пантасьӧ Америкаын (Мексика - Коста-Рика). Ризантелла. Ризантелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ризантелла увтырӧ пырӧны 3 вид. Ризантелла пантасьӧ Австралияын. Ринхолелия. Ринхолелия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ринхолелия увтырӧ пырӧны 2 вид. Ринхолелия пантасьӧ Медшöр Америкаын (Мексика, Гватемала, Белиз да Гондурас). Мараты (Кӧчладор район). Мараты — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні посёлокас Мараты посадмулöн веськöтлан шöрин. Буждым (Кӧчладор район). Буждым — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Буждымыс пырö Мараты посадмуö. Усь Онолва (Кӧчладор район). Усь Онолва — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Усь Онолваыс пырö Мараты посадмуö. История. Поселок Усть-Онолва был основан посреди дремучих лесов спецпереселенцами из Белоруссии в 1929г. Еще в 60-х годах это был большой поселок с населением около 500-600 человек. Основным, и практически единственным, видом деятельности была лесозаготовка и сплав древесины по реке Коса. Многие годы поселок служил местом ссылки людей неугодных власти. Там жили русские, белорусы, украинцы, татары, немцы, эстонцы, латыши, литовцы, евреи и многие другие народности нашей необъятной страны.. Раскулаченные, высланные, вернувшиеся из плена, попавшие под известную 58 статью. Сейчас лес вырублен и поселок медленно умирает. Там еще живет несколько человек - детей тех первых спецпереселенцев, кто строил этот поселок и кто уже давно лежит на обширном, многонациональном кладбище на крутом берегу р.Коса. Пармайыл (Кӧчладор район). Парма́йыл — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районсис Юксьӧв посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Пармайыл грездыслöн нимыс вежöртана, сія тэчöм кык торись: парма + йыл. Грездыс сулалöма парма йылын, кöть öні вöрсö и кералöмась. Роччез кылісö "Пармайыл" нимын нылö вежöртанасö да гижöмась деревнясö кыдз Пармайлова. География. Пармайылыс сулалö Важ сибир тракт дорын, Юксьöвсянь асыввылö вит километра ылынаын (веськыт линия сьöрті кö, петö 4,4 км). Матісь грезддэз. Матісь грезддэз: лунвыв-рытвылас Митя (кык километра ылынаын) да ойвыв-асыввылас Пеклаыб (3,4 км ылынаын, туй кузя кö мунны — 4,3 км). Матісь ландшафттэз. Пармайылсянь рытвылö 1,5 км ылынаöт котöртö Кончиви́дзшор, кöда усьö Вижайка вылö. Ойвылас 1,5 км ылынаын куйлö Кара́иннюр. Лунвылас туйсяняс петöны ключевинаэз, кöднаись деревня дорын лöсьöтöмась Парма́йыл пруд. Янсалöм. Грездыс оз юксьы поснитжык торрез вылö. Туйез. Ыджыт туйыс — Кöсланьö тракт, сысянь ойвылöт нюжалö Сад туй, сы бöрын Ойвыв туй. История. 1872' годся роч картаын "Пармайлова" вöлі ни пасйöм. 1880' воэзö татісь лыддьöмась квать кöзяйство, отирыс сэк кöдзлöмась сю, пöрöтлöмась вöр, кыйлöмась вöрпöтка. 1909' годö грездын олöмась 167 морт, кöдна видзöмась 14 картавыл. Пармайылчи перво олöмась Юксьӧв волосьын, 1924' во бöрын Юксьӧв сельсоветын. Коллективизируйтікö Пармайылас лоис «За коммунизм» колхоз. Вöлі ферма, кытöн видзöмась порссез, куканнез да мöдік пода. Токö вӧввез вöлöмась 200-а. Сэсся лоис «Юксьӧвскӧй» совхоз. Советтэз киссьöм бöрын совхозыс разьсис. Отирыс пондöмась видзны кöзяйство торйын. Унаöн пондöмась кодавны да кулöмась, мукöдыс мунöмась овны мöділаö. 1995' воэз шöрсянь Пармайылсö пондöмась паськыта тöдны татісь чучкöй мыгöррез увья, кöднö перестройка кадсянь эшö лöсйö пуись татісь зарникиа морт Утробин Ёгор (Гоша). 2006' восянь, виль роч туйдöттэз сьöрті сельсоветтэсö вежöмась да, Пармайылчи пондісö овны Юксьöв посадмуын. Веськöтлан. Пармайлыс öні пырö Кöчладор районісь Юксьӧв посадмуӧ. Пармайылчи бöрйöны депутаттэзöс Кöчладор районісь Земство öксянö да Юксьӧв посадмуись депутаттэз советö. Сетöны нысö район да посадму юраліссез понда. Отир. Олöны Пармайылас парма́йылчи. Татісь айка мортöс шуöны парма́йылэч, инька мортсö парма́йылка. ыс парма́йылскöй нето парма́йылісь. 2009' во пондöтчикö гумагаэз сьöрті татöн оліссезöн лыддисьöмась 53 морт, кöда видзöмась 18 горт. Былись олöны 40 гöгöр морт (советтэз дырни вöлі 100-ся унажык), керкуэз 15-а (важынжык 20-öдз сулалöмась). Медваж памиллёыс Пармайылас Юркин. Отирыс гишшöны сідзжö Андров, Сизов, Сидоров, Утробин. Пармайылчи комиöсь, баитöны комиöн. Пармайылын оліссезöс ордча грезддэзісь йöзыс нимкодялöны масьля́ккезöн. Кöзяйство да быт. Öні Пармаылас ыджыт уджаиннэз абуöсь. Сю озö кöдзö. Ыббез турунсялöны да вöрсялöны. Отирыс ас йöрын быдтöны карч, видзöны пода (мӧссэз, пороззэз, порссез, курӧггез). Ветлöны вöравны, чериалöны Лолог вылын. Кöсладорö туйыс буркодь. Машинаэз абу уна, трактор эм. Кöсладорся автобус сувтчö быд ойлун öтпыр. Телевизор видзöтöны, радио орöтöмась. Мобильник оз кут. Лавка деревняын öтік — ИП Костарева. Медматын веськöтчанін — Юксьöвын (ФАП), сэтчин жö шойна. Культура. Одзжык Пармайылын вöлі челядьсад да клуб, кытöн уджаліс фольклор коллектив. Öні быдöс пöдналöм. Отир пасйöны Яблочнöй спас — август 19' лунö. Сійö видзöны ас вежалун туйö Пармайыл да ордча Митя грездын оліссез. Этія лунö быд во матісь видззез вылын овлöны Спас коссез, кöр Кöчладорись да Кöсладорись том отир тышкасьöны öтамöдныскöт. Отирыс Пармайылас öнöдз чучкöйöсь, Кристосö не Иеговаö озö веритö, кöть ортодокссэз да баптисттэз тшöка вовлöны миссионеритны. Пармайыл нимыс бура горалö Рочму пасьта Пуовöй мыгöрреза музей увья. Энö чуддэсö лöсьöтöма да сувтöтöма ас керкукöт ордчöн татісь морт Педöр Гоша. Сизьӧв (Кӧчладор район). Сизьö́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районісь Юксьӧв посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Сизьöв шусьö сідз натьтö медодзза олісь сьöрті. Этö коми мортсö шуöмась Сизь. География. Сизьöвыс сулалö мыс вылын, Юксьöвсянь лунвыв-асыввылö нёль километра ылынаын, с.ш. Юксьöвскöй Турцияын. Ордча грезддэз. Сизьöвыскöт ордчöн сулалöны: лунвылö 0,8 км ылынаын Москвина, лунвылö кык километра ылынаын Вершинин, асыввылö километра етш ылынаын Бажӧв да лунвыв-асыввылö нёль километра ылынаын Артипӧв. Сизьöвсяняс асыввылас кык километра ылынаын эшö позьö адззыны медбöрья строеннёэз йöзтöм Манастыр грездісь, ылынжык асыввылас кöркö вöлöма Чаняыб грезд, öні сэтчин ытшкас. Мунан кö ойвылö, куим километра ылынаын петас гажа пруддэза Митя грезд. Матісь ландшафттэз. «Юксьöвскöй Турцияын» оліссез ассьыныс горт му бура тöдöны, матісь ландшафттэз ны понда öтласаöсь. Кöркö Сизьöв гöгöр вöлöмась ыббез, öні кежö быдöс ни турунсялöма. Янсалöм. Отирыс торйöтöны Сизьöв грездас У́рдöл (лунвылас) да Ве́рдöл (ойвылас). Туйез. Сизьöвын нёль туй. Кыка мунöны параллель пöлöн (Урдöл туй да Вердöл туй), кыка меридиан пöлöн (шуам нійö Рытвыв туй да Асыввыв туй). Рытвыв туйыс петö грезд сайö кыкнан помнас: лунвылас сія мунö Москвиналаньö, ойвылас — Митяланьö. Урдöл туйыс асыввылас кежö Бажöвланьö. Ойвылас да Асыввылас грезд дорöттяс керöмöсь кытшöвтан туйез. История. Роччез первуись гижöны Сизьöв ("Сизева") йылісь 1834' годö. ХІХ век шöрын Сизьöвись отир лöсьöтöмась Москвина грезд. 1869' годö Сизьöвын олöмась 94 морт (49 айка, 45 инька), вöлі 13 картавыл. 1880' воэзö горттэс Сизьöвын лоöмась 16-я ни, отирыс кöдзлöмась сю, видзлöмась пода, заптывлöмась вöр. Ордчöн вöлöма изгарьян. Сизьöвын сулалöма часовня да уджалöма дорсянін. Отирыс деревня вылас чожа содöма, 1909' во кежö грездын лоис 32 картавыл, олöмась 215 морт. Сизьöвыс вöлöма Чердын уездісь Юксьӧв волосьын, татöн вöлі центр Сизьöв общество понда, кытчö пырлöмась сідзжö Артипöв, Вершинин, Манастыр, Москвина, Чаняыб. Революция бöрын, 1924' во бöрсянь Сизьöвыс лоис Кӧсладор (1926' годсянь Кӧчладор) районісь Вершинин сельсоветын. 1926' вося гижöтöм коста грездын олöмась 213 морт (96 айка, 117 инька), вöлі 37 кöзяйство. Сэсся лöсьöтöмась колхоз, нимыс унаись вежсьылöма, отир тöдöны да, кöркö вöлі Жданов нима. Коллективизация коста уна отирсö кулачитöмась. Сизьöв да Москвина вöлöмась öтік колхоз. Хрущёв дырни колхоззэз гырисьмöтасö, быдöс ордча грезддэз лоисö «Калиновка» колхозын. Сэк жö Вершининісь сельсоветсö вежöмась, Сизьöвыс лоис Юксьöв сельсоветын. 1970' воланьын «Калиновкасö» öтлаöтöмась Юксьöвись «За коммунизм» колхозкöт да керисö «Юксьӧвскӧй» совхозлö мöд отделеннёöн. Сизьöвын вöлі клуб, магазин, челядь сад, пондöтчан школа. Сизьöвскöй школаö вовлöмась челядь Манастырись, Чаняыбись да Бажöвись (москвинскöйес ветлöмась вершининскöй школаö). Эшö 1970' годö Сизьöвын олöмась 147 морт. Но сэсся сельсоветын шуöмась зорöтны Москвина (сизьöвскöй выселок), керны сэтчö совхозыс мöд отделеннё понда шöрин. Москвинаö осьтöмась школа, сувтöтöмась сэтчö бур виль керкуэз. Отирыс мунöмась виль "центрö", матöжык ыджыт трактланяс. Сизьöвас оліссес кольччöмась öддьöн етша. 2006' годö, виль роч туйдöт сьöрті сельсоветтэсö вежöмась да, Сизьöв лоис Юксьӧв посадмуын. Веськöтлан. Ӧні, Сизьӧвыс пырӧ Кӧчладор районісь Юксьӧв посадмуӧ. Отир. Олöны Сизьöвын сизьӧ́вчи. Айка мортсö шуöны сизьӧ́веч, инька мортöс сизьӧ́вка. ыс сизьӧ́вись нето сизьӧ́вскöй. Медваж фамиллёыс Сизов. Отирыс гишшöны сідзжö Жуков, Ветлугин, Андреев, Семерик. 2011' гожумнас Сизьöвын олöмась куим пöрись гозъя да нёль öтка мужик. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Кöзяйство да быт. Отирыс олöны аспондасис. Быдтöны карч, вöдитöны пода (мöссэз, вöввез), видзöны мошшез. Ягöдалöны да тшакьялöны. Гожум пора сизьöвчи ордö вовлöны ас увтыр гожйыны деревня вылас. Босьтасьны татіссез ветлöны Бажöвö нето Москвинаö. Кулöм отирсö сизьöвчи дзебöны Яланяс. Культура. Важ культура видзан керкуэзісь кольччöма токö кöркöся лавка, кытöн одзжык вöлі юрбитанін, важ часовня дорын. Сёрва (Кӧчладор район). Сёрва — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Сёрваыс пырӧ Юксьӧв посадмуӧ. Усь Силайка (Кӧчладор район). Усь Сила́йка — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні Усь Силайкаыс пырӧ Юксьӧв посадмуӧ. Юксьӧв (Кӧчладор район). Юксьö́в — важ коми посад Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районас. Ӧні посадас Юксьӧв посадмулöн шöрин. Ним йылісь. Юксьöв посад шуöны сідз важ Юкся ним сьöрті. География. Юксьöв посад сулалö Ыджыт туйвежын: Важ сибир тракт да öння Кудымкар-Гайна тракт вожасянінын, Кöч посадсянь ойвылö 30 км ылынаын (автобусöн мунны 40 минута), Гайнасянь лунвылö 45 км ылынаын да Кöс посадсянь рытвылö 38 км ылынаын. Посадсяняс рытвылö нюжалö Кай волок. Ордча грезддэз. Медматын Юксьöвсяняс — Митя грезд, кöда сулалö асыввылас 1,5 км ылынаын. Ылöжык Кöс тракт кузя кö мунан, адззан Пармайыл. Мунан кö рытвылö кыкьямыс километра, петас Сёрва посёлок. Лунвыв-асыввылас Юксьöвсяняс чукöрöн сулалöны грезддэз Москвина, Сизьöв, Бажöв, Вершинин да нёль километраöн ылынжык Архипöв. Одзжык матын вöлöмась грезддэз Маше́нь, Ӧ́ртя, Зи́мин (рытвылас), Белькӧ́в да Кайса́рӧв (ойвылас), Манасты́р да Чаня́ыб (Турцияын). Ордча посаддэз — Чадзöв (асыввылас 11 км ылынаын), Пелым (лунвылас 15 км ылынаын) да Сергеевскöй (посёлок, ойвылас 16 км ылынаын). Туйез. Посадлöн — Медшöр туй да Базар туй вожасянінын, татöн сулалö вичку да лавкаэз. Медшöр туй — важ Гайна трактлöн тор, cія петö посад сайö ойвылас да лунвылас. Базар туй петö асыввылас посад сайö да пöртчö Кöс трактö. Сёрва туй петö рытвылас посад сайö да пöртчö Кай волокö. Эм эшö туйезлöн важ ниммез: Мöсъюртуй, Чагья туй. История. Юксьöв ладорыс — важ чудь му. Роччез первуись казьтылöны Юксьöв йылісь 1579' годö, а 1647' годö шуöны сійö погостöн. Сэк татöн вöлöма ям, сулалöма пуовöй вичку. Посадыс быдмöма Важ сибир тракт дорын. 1787—1798' воэзö татчö сувтöтöмась öнняся изовöй Преображеннё вичку. 1880' воэзö татöн вöлі 54 кöзяйство. Отир кöдзöмась сю, пöрöтöмась вöр, ягöдалöмась (пуягöд, туримоль), ямщичайтöмась, кыйлöмась вöр пöтка. ХХ век пондöтчикö кужöмась ни кокнита баитны не токö комиöн, но и рочöн. 1909' годö татöн вöлі волосьнас веськöтлан, земстволöн велöтчанін, лыддьöтан керку (библиотека), вит лавка, казналöн вина вузалан, земстволöн станция. Олöмась сэк посадас 532 морт, видзöмась 68 картавыл. 1924' воöдз, посадас вöлі Чердын уездісь Юксьӧв волосьлöн шöрин, сыбöрын Кӧсладор (1926' восянь Кӧсладор) районісь Юксьӧв сельсоветлöн шöрин. 1929' годö Юксьöвын лöсьöтöмась колхоз «Плуг», кöдö гырисьмöтöм бöрын шуöмась «За коммунизм». 1970' нояб 27' лунö сійö öтлаöтöмась ордча «Калиновка» колхозкöт, да лöсьöтöмась татчö «Юксьӧвскöй» совхоз. Веськöтлан. Öні Юксьöв — Юксьӧв посадмулöн шöрин. Татöн пукалö посадмулöн веськöтлан, юралісьыс Утробин Василий Клименьевич. Эм депутаттэзлöн совет. Отир. Юксьöв посадын олöны юксьӧ́вчи. Айка мортсö шуöны юксьӧ́веч, инька мортöс — юксьӧ́вка. юксьӧ́вись нето юксьӧ́вскöй. 2009' во пондöтчикö гумагаэз сьöрті посадас олöмась 503 морт, кöдна видзöмась 176 горт. Отирыс унажыксö комиöсь, баитöны комиöн. Ордча грезддэзісь йöзыс нимкодялöны Юксьöвын оліссесö лöдззезöн (юксьöвскöй лöдззез). Кöзяйство да быт. Öні посадас öтласа артиллез абуöсь. Отир уджалöны му-видз торйын: быдтöны карч да видзöны пода. Сю озö ни кöдзö. Ыббез турунсялöны да вöрсялöны. Одзжык вöлі пекарня, öні сійö разьöмась. Райпö керкуын жö эм йöзöс верданін. Посад дорын лöсьöтöм электровезлöн трансформатор подстанция. Виль трасса Кудымкар-Гайна асфальтируйтöм, мöдік туйез посадас вевттьöмöсь гравийöн нето куш му. Быд лун ветлöны автобуссэз Кудымкарлань Гайнасянь да Кöссянь и мöдöрö. Телевизор юксьöвчи видзöтöны, радио позьö кывзыны токö приемник пыр. Эм гортся телефоннэз да туйдорся таксофоннэз. Мобильникöт позьö баитны 2011' гожумсянь (оператор Мегафон, Эм ФАП, матісь больнича — Кöч посадын. Юксьöвчилöн шойна одзжык вöлі посад шöрас, вичкуыс бердын. Öні кулöммесö дзебöны посадсянь лунвылас. Культура. Юксьöвын кык стадион: клуб одзын да школа одзын. Одзжык орслöмась вичку бердісь важ шойнаын. Ринхофреатия. ="preserve">Ринхофреатия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ринхофреатия увтырӧ пырӧны 10 вид. Ринхофреатия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Ринхостеле. Ринхостеле () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ринхостилис. Ринхостилис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ринхостилис увтырӧ пырӧны 6 вид. Ринхостилис пантасьӧ Азияын. Ритионантос. ="preserve">Ритионантос () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ритионантос увтырӧ пырӧны 11 вид. Ритионантос пантасьӧ Азияын. Робикетия. Робикети () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Робикетия увтырӧ пырӧны 25 вид. Робикетия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Родригезия. Родригезия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Родригезия увтырӧ пырӧны 35 вид. Родригезия пантасьӧ Лунвыв Америка. Рудолфиелла. Рудолфиелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Рудолфиелла увтырӧ пырӧны 8 вид. Рудолфиелла пантасьӧ Панамаын да Лунвыв Америкаын. Саккоглоссум. ="preserve">Саккоглоссум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Саккоглоссум увтырӧ пырӧны 5 вид. Саккоглоссум пантасьӧ Виль Гвинеяын. Сакколабиум. Сакколабиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Салпистеле. ="preserve">Салпистеле () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Салпистеле увтырӧ пырӧны 6 вид. Салпистеле пантасьӧ Азияын да Америкаын. Саркохилус. Саркохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Саркохилус увтырӧ пырӧны 25 вид. Саркохилус пантасьӧ Австралияын да Виль Каледонияын. Саркоглоттис. Саркоглоттис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Саркоглоттис увтырӧ пырӧны 45 вид. Саркоглоттис пантасьӧ Америкаын. Саркостома. ="preserve">Саркостома () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Саркостома увтырӧ пырӧны 5 вид. Саркостома пантасьӧ Малайзияын. Сатириум (быдмас). Сатириум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Сатириум увтырӧ пырӧны 91 вид. Сатириум пантасьӧ Африкаын да Азияын. Зауроглоссум. Зауроглоссум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Зауроглоссум увтырӧ пырӧны 11 вид. Зауроглоссум пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Скафоцефалум. Скафоцефалум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Скафоцефалум увтырӧ пырӧны 44 вид. Скафоцефалум пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Скафиглоттис. Скафиглоттис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Скафиглоттис увтырӧ пырӧны 26 вид. Скафиглоттис пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Шиделла. e="preserve">Шиделла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Шиделла увтырӧ пырӧны 23 вид. Шиделла пантасьӧ Медшöр Америкаын. Шомбургкия. Шомбургкия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Шомбургкия увтырӧ пырӧны 17 вид. Шомбургкия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Скутикария (быдмас). Скутикари () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Скутикария увтырӧ пырӧны 9 вид. Скутикария пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Серапиас. Серапиас () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Серапиас увтырӧ пырӧны 10 вид. Сертифера. e="preserve">Сертифера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Сертифера увтырӧ пырӧны 8 вид. Сертифера пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Сивекингия. Сивекингия () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Сивекингия увтырӧ пырӧны 20 вид. Сивекингия пантасьӧ Америкаын. Скептростахис. Скептростахис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Скептростахис увтырӧ пырӧны 13 вид. Скептростахис пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Собралия. Собралия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Собралия увтырӧ пырӧны 125 вид. Собралия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Софронитис. Софронитис () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Софронитис увтырӧ пырӧны 65 вид. Софронитис пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Сотеросантус. Сотеросантус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Сотеросантус увтырӧ пырӧны 1 вид. Сотеросантус пантасьӧ Эквадорын да Колумбияын. Спатоглоттис. Спатоглоттис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Спатоглоттис увтырӧ пырӧны 45 вид. Спатоглоттис пантасьӧ Азияын да Океанияын. Спилотанта. Спилотанта () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Спилотанта увтырӧ пырӧны 35 вид. Спирантес. Спирантес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Спирантес увтырӧ пырӧны 20 вид. Спирантес пантасьӧ Евразияын, Африкаын да Океанияын. Стелис. Стелис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Стелис увтырӧ пырӧны 500 вид. Стелис пантасьӧ Америкаын. Стеллилабиум. e="preserve">Стеллилабиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Стеллилабиум увтырӧ пырӧны 28 вид. Стеллилабиум пантасьӧ Америкаын. Стения. Стения () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Стения увтырӧ пырӧны 22 вид. Стения пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Стеноптера. Стеноптера () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Стеноптера увтырӧ пырӧны 7 вид. Стеноптера пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Стеноринхос. Стеноринхос () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Стеноринхос увтырӧ пырӧны 5 вид. Стеноринхос пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Стереосандра. ="preserve">Стереосандра () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Стереосандра увтырӧ пырӧны 5 вид. Стереосандра пантасьӧ Азияын. Стевениелла. Стевениелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Стевениелла увтырӧ пырӧны 1 вид. Стевениелла пантасьӧ Евразияын. Тайния. Тайния () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Тайния увтырӧ пырӧны 37 вид. Тайния пантасьӧ Азияын да Океанияын. Тетрамикра. Тетрамикра () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Тетрамикра увтырӧ пырӧны 13 вид. Тетрамикра пантасьӧ Америкаын Теушерия. Теушерия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Теушерия увтырӧ пырӧны 8 вид. Теушерия пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Текостеле. Текостеле () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Текостеле увтырӧ пырӧны 9 вид. Текостеле пантасьӧ Азияын. Кӧс (посад). Кöс — ыджыт посад Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районлöн да Кӧс посадмулöн. Ним йылісь. Кöс посад шуöны сідз натьтö Кöсва ю сьöрті. Одзжык сія котöртöма посад дорöттяс, а сэсся вежсьöма, и посадыс кольччöма кöсінас. География. Кöс посад сулалö важ сибир тракт дорын Кöсва юсянь рытвылö 2,5 км ылынаын да Лолог юсянь лунвылö кык километра ылынаын. Кöс посадсянь Кудымкарöдз 163 км, Перемöдз 338 км ылына. Ордча оланіннэз. Асыввылас Кöс посад бердын сулалö локтіссезöн лэбтöм Кордон посёлок, рытвылас километра етш ылынаын — Абрамöв грезд. Кöс да Абрамöв коласын адззам Сельхозтехника посёлок. Кöссяняс лунвылас куим километра ылынаын поздісьöмась деревняэз Виль Гущин да Важ Гущин (кöднö одзжык шуöмась Октыльсорд), ойвылас кыкьямыс километра ылынаын сулалö Увдöр Кöс. Янсалöм. Гырися кö юкны, посдас эм кык тор: У́рдöл (асыввылас) да Ве́рдöл (рытвылас). Урдöлыс — важ посад, вердöлыс — сёрöнжык овмöтöм район. Туйез. Медшöр улица — Ленин туй. Сія мунö посадöттяс параллель пöлöн, рытвылас петö кар сайö да пöртчö Юксьöв трактö, асыввылас петö Кордонланьö. Лунвылöттяс Ленин туйсяняс нюжалöны Гöрдармия туй, Пролетариат туй, Коми туй, Киров туй, Мир туй, ойвылöттяс — Колхоз туй да Первомай туй. Меридиан пöлöн медшöр туйöн позьö лыддьыны Совет туй, этія туйыс петö карсайö да пöртчö Пуксипи трактö. Асыввылас Совет туйсянь куйлö Боталов туй, кöда ойвылас петö кар сайö да пöртчö Светлича трактö. Рытвылас Боталов туйсянь куйлöны Карл Маркс туй, Октябся туй, Партизан туй, Голев туй. Ленин туй да Совет туй вожасянінын сулалö Микола вичку да культура керку. История. Кöсладорын отирыс олöны важынсянь. Кöс посадсянь ойвылö 3,5 км ылынаын археологгез адззöмась неолит кадся йöзлісь сувтчанін (II миян эраöдз). Родановсалісь адззöмась посадсянь рытвылö 5 км ылынаын, Ыджытшор уссёын. XVI век помсянь Кöс пырйöт мунöма ыджыт сибир туй. Роччез первуись казьтылöны татісь оланін 1579' годö. Сэк Яхонтов гижöма сійö кыдз "Ныров погост", кытöн вöлöмась 14 горт. 1623' годö Кайсаров гижö ни "погост Коса, Ныров тож" йылісь, кытöн вöлöмась 41 горт да 44 айка морт. Гижись казьмöтö, тавö пö татчö вовлöма лёкби, чарöтöма да, 41 керку сотчöма. Кöс погостын сэк сулалöма пуовöй вичку, а ачыс сія вöлі татісь кытш понда шöрин (быдсöн сы кипод увтын олöмась сизим грезд). 1769' годö Кöсын лэбтöмась виль пуовöй вичку. XVIII век помын Кöс посадыс лыддисьö Селиш волосьын. 1802'-1812' воэзö строитöмась изовöй Микола вичку. 1840' во кежö Кöс посад пырöма Юксьӧв волосьö. Посадын вöлі сельскöй управленнё, кöда кипод увтын олöмась 13 оланін. Кöсын сэк олöмась 227 айка морт, видзöмась 80 горт. 1876' восянь Кöсын уджалö пондöтчан школа (1908' восянь лоис кыккласса, 1910' восянь нёлькласса) 1879' годö вöлі ошкöм виль план, кöда сьöрті посадсö и пондöмась зорöтны, Кöсын лоисö веськыт туйез. Лэбтöны кыксувда керкуэз, лавкаэз. 1910' во кежö посадас уджалöма нёлькласса велöтчанін, лыддьöтанін-библиотека да больнича, ветеринар пункт, земстволöн станция. Вузасьöмсь 12' лавкаын да казналöн вина вузаланын. Быд кресення чулöтлöмась вузасян луннэз, а май 6' лунö да декаб 9' лунö осьтлöмась торжоккез. Отирыс кöдзлöмась рудзӧг, ид, зӧр, етшажык шогді, анькытш да шабді. 1924' восянь Кöс посад - Кöсладор районлöн веськöтлан шöрин. Веськöтлан. Кöс посад Кöсладор районлöн да Кöс посадмулöн шöрин. Татöн уджалöны Кöсладор районлöн веськöтлан да Кöс посадмулöн веськöтлан. Отир нимсянь баитöны Кöсладöр районісь земство öксян да Кöс посадмуись депутаттэзлöн совет. Кöсісь отирöс судитö Кöсладор районлöн суд. Отир. Олöны Кöс посадын кöси́нчи; айка мортöс шуöны кöси́неч, инька мортсö кося́нка; тöдчаннимыс кöси́нскöй нето кӧ́сісь. Оліссезлöн лыд 2009' во пондöтчан кежö вöлі 2296 морт, гортвидзаннэз вöлöмась 857-а. Татісь отирын токö 30% лоöны важ оліссезлöн пияннэз, а 70% — локтіссез. Отирыс баитöны унажыксö рочöн, челядьсö комиöн озö велöтö. Кöзяйство да быт. Шöрись шонтісян ни канализация абу. Лонтісьöны песöн. Вавайöтан лöсьöтöма öті-öті. Эм автостанция. Автобус ветлö Перемöдз да Кудымкарöдз öтпыр ойлуннас. Позьö корны такси. Посадын эм ЭТУС-лöн цех, уджалöны гортся телефоннэз да таксофоннэз. Косинчи вермöны видзöтны телевизор, радио позьö кывзыны токö приёмниккез пыр. Пуксипи (Кӧсладор район). Пу́ксипи нето Пу́ксиб — ыджыт посад Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районас. Öні Пуксипиыс пырö Кӧс посадмуö. Телимитра. Телимитра () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Телимитра увтырӧ пырӧны 100 вид. Телимитра пантасьӧ Азияын да Австралияын. Телишиста. Телишиста () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Телишиста увтырӧ пырӧ 1 вид. Телишиста пантасьӧ Бразивын. Триксспермум. Триксспермум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Триксспермум увтырӧ пырӧны 100 вид. Триксспермум пантасьӧ Азияын да Океанияын. Туния. Туния () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Туния увтырӧ пырӧны 6 вид. Туния пантасьӧ Азияын. Тикоглоссум. Тикоглоссум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Тикоглоссум увтырӧ пырӧны 2 вид. Тикоглоссум пантасьӧ Медшöр Америкаын. Типулария. Типулария () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Типулария увтырӧ пырӧны 3 - 6 вид. Типулария пантасьӧ Азияын да Америкаын. Толумния. Толумния () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Толумния увтырӧ пырӧны 29 вид. Толумния пантасьӧ Америкаын. Томзанония. Томзанония () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Томзанония увтырӧ пырӧны 1 вид. Томзанония пантасьӧ Америкаын. Тревория. Тревория () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Тревория увтырӧ пырӧны 5 вид. Тревория пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Трияс (быдмас). Трияс () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Трияс увтырӧ пырӧны 13 вид. Трияс пантасьӧ Азияын. Трихоцентрум. Трихоцентрум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Трихоцентрум увтырӧ пырӧны 65 вид. Трихоцентрум пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Трихоглоттис. Трихоглоттис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Трихоглоттис увтырӧ пырӧны 60 вид. Трихоглоттис пантасьӧ Азияын да Океанияын. Трихосалпинкс. Трихосалпинкс () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Трихосалпинкс увтырӧ пырӧны 107 вид. Трихосалпинкс пантасьӧ Америкаын. Трихотосия. Трихотосия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Трихотосия увтырӧ пырӧны 78 вид. Трихотосия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Тригонидиум (быдмас). Тригонидиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Тригонидиум увтырӧ пырӧны 20 вид. Тригонидиум пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Трифора. Трифора () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Трифора увтырӧ пырӧны 18 вид. Трифора пантасьӧ Америкаын. Трисетелла. Трисетелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Трисетелла увтырӧ пырӧны 22 вид. Трисетелла пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Тропидия. e="preserve">Тропидия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Тропидия увтырӧ пырӧны 30 вид. Тропидия пантасьӧ Азияын. Ванда (быдмас). Ванда () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ванда увтырӧ пырӧны 53 вид. Ванда пантасьӧ Азияын да Океанияын. Вандопсис. Вандопсис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Вандопсис увтырӧ пырӧны 5 вид. Вандопсис пантасьӧ Азияын. Ваниль (быдмас). Ваниль () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ваниль увтырӧ пырӧны 110 вид. Ваниль пантасьӧ Америкаын, Азияын да Африкаын. Вармингия. Вармингия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Вармингия увтырӧ пырӧны 4 вид. Вармингия пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Виника. Виника () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Виника увтырӧ пырӧны 1 вид. Виника пантасьӧ Виль Зеландын. Вулшлегелия. ="preserve">Вулшлегелия ("Wullschlaegelia aphylla" (Fig. I), "Wullschlaegelia calcarata" (Fig. II)) Вулшлегелия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Вулшлегелия увтырӧ пырӧны 2 вид. Вулшлегелия пантасьӧ Америкаын. Гайна (посёлок). Гайна — посёлок Перем ладорись Коми кытшын. Гайна районлöн да Гайна посадмулöн веськöтлан шöрин. Ксилобиум. Ксилобиум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Ксилобиум увтырӧ пырӧны 31 вид. Ксилобиум пантасьӧ Америкаын. Йоания. Йоания () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Йоания увтырӧ пырӧны 4 вид. Йоания пантасьӧ Азияын. Зевксина. Зевксина () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Зевксина увтырӧ пырӧны 80 вид. Зевксина пантасьӧ Азияын. Зоотрофион. Зоотрофион () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Зоотрофион увтырӧ пырӧны 15 вид. Зоотрофион пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Зигопеталум. Зигопеталум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Зигопеталум увтырӧ пырӧны 15 вид. Зигопеталум пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Зигостатес. Зигостатес () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Зигостатес увтырӧ пырӧны 29 вид. Зигостатес пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Ягыб (Сыктыв район). Ягыб — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ягыбыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Ыбпом (Сыктыв район). Ыбпом — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ыбпомыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Шучи (Сыктыв район). Шучи — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Шучиыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Шорйыв (Сыктыв район, Куратов посадму). Шорйыв — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Шорйылыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Уткавидз (Сыктыв район). Уткавидз — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Уткавидзыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Уличпом (Сыктыв район). Уличпом — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Уличпомыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Сорма (Сыктыв район). Сорма — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Сормаыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Слӧбӧда (Сыктыв район). Слӧбӧда — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Слӧбӧдаыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Семушин (Сыктыв район). Семушин — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Семушиныс пырӧ Куратов посадмуӧ. Семановчи (Сыктыв район). Семановчи — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Семановчиыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Савук (Сыктыв район). Савук — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Савукыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Расчой (Сыктыв район). Расчой — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Расчойыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Раевсикт (Сыктыв район, Куратов посадму). Раевсикт — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Раевсиктыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Прошкинь (Сыктыв район). Прошкинь — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Прошкиньыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Помйыв (Сыктыв район). Помйыв — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Помйылыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Мом (Сыктыв район). Мом нето Мöм — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Момыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Мельниковчи (Сыктыв район). Мельниковчи — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Мельниковчиыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Кӧсьтин (Сыктыв район). Кӧсьтин — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Кӧсьтиныс пырӧ Куратов посадмуӧ. Кваловчи (Сыктыв район). Кваловчи — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Кваловчиыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Картасикт (Сыктыв район). Картасикт — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Картасиктыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Ивановчи (Сыктыв район). Ивановчи — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ивановчиыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Заречье (Сыктыв район). Заречье нето Ентыла — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Заречьеыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Ждановчи (Сыктыв район). Ждановчи — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ждановчиыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Волим (Сыктыв район). Волим — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Волимыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Бубдор (Сыктыв район). Бубдор — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Бубдорыс пырӧ Куратов посадмуӧ. Куратов (Сыктыв район). Куратов нето Кебра — Коми Республикаись Сыктыв районын посад (сикт). Ӧні посадас Куратов посадмулöн шöрин. Визин (Сыктыв район). Визин — Коми Республикаись Сыктыв районын ыджыт посад (сикт). Ӧні посадас Сыктыв районлöн да Визин посадмулöн шöрин. Чуклӧм (Сыктыв район). Чуклӧм — Коми Республикаись Сыктыв районын ыджыт посад (сикт). Ӧні посадас Чуклӧм посадмулöн шöрин. Поёл (Сыктыв район). Поёл — Коми Республикаись Сыктыв районын ыджыт посад (сикт). Ӧні посадас Поёл посадмулöн шöрин. Гагшор (Сыктыв район). Гагшор — Коми Республикаись Сыктыв районын ыджыт посад (сикт). Ӧні посадас Гагшор посадмулöн шöрин. Куниб (Сыктыв район). Куниб — Коми Республикаись Сыктыв районын ыджыт посад (сикт). Ӧні посадас Куниб посадмулöн шöрин. Шорйыв (Сыктыв район, Куниб посадму). Шорйыв — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Шорйылыс пырӧ Куниб посадмуӧ. Вадыб (Сыктыв район). Вадыб — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Вадыбыс пырӧ Куниб посадмуӧ. Копса (Сыктыв район). Копса — Коми Республикаись Сыктыв районын отиртöм ни посёлок. Öні Копсаыс пырӧ Куниб посадмуӧ, но öні öтирсö сэтісь вуджöтöмась овны мöділаö. Пустӧш (Сыктыв район). Пустӧш — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Пустӧшыс пырӧ Куниб посадмуӧ. Первомайскӧй (Сыктыв район). Первомайскӧй — Коми Республикаись Сыктыв районын посёлок. Öні Первомайскӧйыс пырӧ Куниб посадмуӧ. Палаззя (Сыктыв район). Палаззя — Коми Республикаись Сыктыв районын посад (сикт). Ӧні посадас Палаззя посадмулöн шöрин. Шор (Сыктыв район). Шор — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Шорыс пырӧ Палаззя посадмуӧ. Шляпкин (Сыктыв район). Шляпкин — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Шляпкиныс пырӧ Палаззя посадмуӧ. Катыдпом (Сыктыв район). Катыдпом — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Катыдпомыс пырӧ Палаззя посадмуӧ. Мӧдлапӧв (Сыктыв район). Мӧдлапӧв — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Мӧдлапӧлыс пырӧ Палаззя посадмуӧ. Бертӧм (Сыктыв район, Поёл посадму). Бертӧм — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Бертӧмыс пырӧ Поёл посадмуӧ. Вӧлӧкпом (Сыктыв район). Вӧлӧкпом — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Вӧлӧкпомыс пырӧ Поёл посадмуӧ. Ӧзынпом (Сыктыв район). Ӧзынпом — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ӧзынпомыс пырӧ Поёл посадмуӧ. Юманьсикт (Сыктыв район). Юманьсикт — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Юманьсиктыс пырӧ Поёл посадмуӧ. Раевсикт (Сыктыв район, Поёл посадму). Раевсикт — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Раевсиктыс пырӧ Поёл посадмуӧ. Кузивансикт (Сыктыв район). Кузивансикт — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Кузивансиктыс пырӧ Поёл посадмуӧ. Теплӧй (Сыктыв район). Теплӧй — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Теплӧйыс пырӧ Поёл посадмуӧ. Тяпорсикт (Сыктыв район). Тяпорсикт — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Тяпорсиктыс пырӧ Поёл посадмуӧ. Елин (Сыктыв район). Елин — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Елиныс пырӧ Визин посадмуӧ. Катыд (Сыктыв район). Катыд — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Катыдыс пырӧ Визин посадмуӧ. Янсалöм. Большое Носково, Верхний Конец, Дальняя, Дружбы, Малое Носково, Олимпийская, Рай (?), Семенчин Кольёль (Сыктыв район). Кольёль — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Кольёльыс пырӧ Визин посадмуӧ. Митюшсикт (Сыктыв район). Митюшсикт — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Митюшсиктыс пырӧ Визин посадмуӧ. Рай (Сыктыв район). Рай — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Райыс пырӧ Визин посадмуӧ. Рочев (Сыктыв район). Рочев — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Рочевыс пырӧ Визин посадмуӧ. Сорд (Сыктыв район). Сорд — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Сордыс пырӧ Визин посадмуӧ. Чукаыб (Сыктыв район). Чукаыб — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Чукаыбыс пырӧ Визин посадмуӧ. Волся (Сыктыв район). Волся — Коми Республикаись Сыктыв районын ыджыт посад (сикт). Ӧні посадас Волся посадмулöн шöрин. Велпом (Сыктыв район). Велпом — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Велпомыс пырӧ Волся посадмуӧ. Кырув (Сыктыв район). Кырув — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Кырулыс пырӧ Волся посадмуӧ. Ляпин (Сыктыв район). Ляпин — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ляпиныс пырӧ Волся посадмуӧ. Ягдор (Сыктыв район, Волся посадму). Ягдор — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ягдорыс пырӧ Волся посадмуӧ. Малешор (Сыктыв район). Малешор — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Малешорыс пырӧ Межадор посадмуӧ. Тыдор (Сыктыв район). Тыдор — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Тыдорыс пырӧ Межадор посадмуӧ. Утӧга (Сыктыв район). Утӧга — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Утӧгаыс пырӧ Межадор посадмуӧ. Ягдор (Сыктыв район, Межадор посадму). Ягдор — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ягдорыс пырӧ Межадор посадмуӧ. Шорсай (Сыктыв район). Шорсай — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Шорсайыс пырӧ Межадор посадмуӧ. Межадор (Сыктыв район). Межадор — Коми Республикаись Сыктыв районын посад (сикт). Ӧні посадас Межадор посадмулöн шöрин. Важ Чуклӧм (Сыктыв район). Важ Чуклӧм — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Важ Чуклӧм пырӧ Чуклӧм посадмуӧ. Дав (Сыктыв район). Дав — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Далыс пырӧ Чуклӧм посадмуӧ. Ёльбаза (Сыктыв район). Ёльбаза — Коми Республикаись Сыктыв районын посёлок. Ӧні Ёльбазаыс пырӧ Чуклӧм посадмуӧ. Ключ (Сыктыв район). Ключ — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ключыс пырӧ Чуклӧм посадмуӧ. Ягдор (Сыктыв район, Чуклӧм посадму). Ягдор — Коми Республикаись Сыктыв районын. Ӧні Ягдорыс пырӧ Чуклӧм посадмуӧ. Шугрӧм (Сыктыв район). Шугрӧм — Коми Республикаись Сыктыв районын посёлок. Ӧні Шугрӧмыс пырӧ Визиндор посадмуӧ. Визиндор (Сыктыв район). Визиндор — Коми Республикаись Сыктыв районын посёлок. Ӧні посёлокас Визиндор посадмулöн шöрин. Заозерье (Сыктыв район, посёлок). Заозерье — Коми Республикаись Сыктыв районын посёлок. Ӧні посёлокас Заозерье посадмулöн шöрин. Исанёв (Сыктыв район). Исанёв — Коми Республикаись Сыктыв районын посёлок. Ӧні Исанёвыс пырö Заозерье посадмуö. Заозерье (Сыктыв район, грезд). Заозерье — Коми Республикаись Сыктыв районын отиртöм. Ӧні Заозерье грездыс пырö Заозерье посадмуö. Бертӧм (Сыктыв район, Гагшор посадму). Бертӧм — Коми Республикаись Сыктыв районын посёлок. Ӧні Бертӧмыс пырö Гагшор посадмуö. Пӧинга (Сыктывдін район). Пӧинга — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Пӧингаыс пырӧ Яснӧг посадмуӧ. Кӧмъяр (Сыктывдін район). Кöмъяр — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Кöмъярыс пырӧ Яснӧг посадмуӧ. Метдін (Сыктывдін район). Метдін — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Метдіныс пырӧ Яснӧг посадмуӧ. Зеленеч (Сыктывдін район). Зеленеч — Коми Республикаись Сыктывдін районын ыджыт посад (сикт). Ӧні посадас Зеленеч посадмулöн шöрин. Лӧзым (Сыктывдін район). Лӧзым — Коми Республикаись Сыктывдін районын посад (сикт). Ӧні посадас Лӧзым посадмулöн шöрин. Озёл (Сыктывдін район). Озёл — Коми Республикаись Сыктывдін районын посад (сикт). Ӧні посадас Озёл посадмулöн шöрин. Паджга (Сыктывдін район). Паджга — Коми Республикаись Сыктывдін районын ыджыт посад (сикт). Ӧні посадас Паджга посадмулöн шöрин. Паль (Сыктывдін район). Паль — Коми Республикаись Сыктывдін районын посад (сикт). Ӧні посадас Паль посадмулöн шöрин. Придаш (Сыктывдін район). Придаш — Коми Республикаись Сыктывдін районын посад (сикт). Ӧні посадас Придаш посадмулöн шöрин. Сёська (Сыктывдін район). Сёська — Коми Республикаись Сыктывдін районын посад (сикт). Ӧні посадас Сёська посадмулöн шöрин. Час (Сыктывдін район). Час — Коми Республикаись Сыктывдін районын посад (сикт). Ӧні посадас Час посадмулöн шöрин. Ыб (Сыктывдін район). Ыб — Коми Республикаись Сыктывдін районын посад (сикт). Ӧні посадас Ыб посадмулöн шöрин. Койтыбӧж (Сыктывдін район). Койтыбӧж — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Койтыбӧжыс пырӧ Зеленеч посадмуӧ. Янсалöм. Грездын кык тор Улыс Койтыбöж да Вылыс Койтыбöж Сёйты (Сыктывдін район). Сёйты — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Сёйтыыс пырӧ Озёл посадмуӧ. Граддор (Сыктывдін район). Граддор — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Граддорыс пырӧ Сёська посадмуӧ. Закаров (Сыктывдін район). Закаров — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Закаровыс пырӧ Ыб посадмуӧ. Каргорт (Сыктывдін район). Каргорт — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Каргортыс пырӧ Ыб посадмуӧ. Мальцевгрезд (Сыктывдін район). Мальцевгрезд — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Мальцевгрездыс пырӧ Ыб посадмуӧ. Шорйыв (Сыктывдін район). Шорйыв — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Шорйылыс пырӧ Ыб посадмуӧ. Ичӧт Слуда (Сыктывдін район). Ичӧт Слуда — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Ичӧт Слудаыс пырӧ Час посадмуӧ. Кӧччойяг (Сыктывдін район). Кӧччойяг — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Кӧччойягыс пырӧ Час посадмуӧ. Краснӧй (Сыктывдін район). Краснӧй — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Краснӧйыс пырӧ Час посадмуӧ. Ыджыд Слуда (Сыктывдін район). Ыджыд Слуда — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Ыджыд Слудаыс пырӧ Час посадмуӧ. Язьёль (Сыктывдін район). Язьёль — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Язьёльыс пырӧ Час посадмуӧ. Ипать (Сыктывдін район). Ипать — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Ипатьыс пырӧ Придаш посадмуӧ. Парма (Сыктывдін район). Парма — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Пармаыс пырӧ Придаш посадмуӧ. Пожӧгдін (Сыктывдін район). Пожӧгдін — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Пожӧгдіныс пырӧ Придаш посадмуӧ. Позялӧм (Сыктывдін район). Позялӧм — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Позялӧмыс пырӧ Придаш посадмуӧ. Проньдор (Сыктывдін район). Проньдор — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Проньдорыс пырӧ Придаш посадмуӧ. Шыладор (Сыктывдін район). Шыладор — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Шыладорыс пырӧ Придаш посадмуӧ. Гаждор (Сыктывдін район). Гаждор — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Гаждорыс пырӧ Паль посадмуӧ. Данямитьдор (Сыктывдін район). Данямитьдор — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Данямитьдорыс пырӧ Паль посадмуӧ. Ивадор (Сыктывдін район). Ивадор — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Ивадорыс пырӧ Паль посадмуӧ. Пычим (Сыктывдін район). Пычим — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Пычимыс пырӧ Паль посадмуӧ. Сотчӧмвыв (Сыктывдін район). Сотчӧмвыв — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Сотчӧмвылыс пырӧ Паль посадмуӧ. Гарйинскӧй (Сыктывдін район). Гарйинскӧй — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Гарйинскӧйыс пырӧ Паджга посадмуӧ. Гаръя (Сыктывдін район). Гаръя — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Гаръяыс пырӧ Паджга посадмуӧ. Жуӧд (Сыктывдін район). Жуӧд — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Жуӧдыс пырӧ Паджга посадмуӧ. Парчим (Сыктывдін район). Парчим — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Парчимыс пырӧ Паджга посадмуӧ. Разгорт (Сыктывдін район). Разгорт — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Разгортыс пырӧ Паджга посадмуӧ. Савапиян (Сыктывдін район). Савапиян — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Савапияныс пырӧ Паджга посадмуӧ. Парчӧг (Сыктывдін район). Парчӧг — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Парчӧгыс пырӧ Зеленеч посадмуӧ. Чукачой (Сыктывдін район). Чукачой — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Чукачойыс пырӧ Зеленеч посадмуӧ. Моров (Сыктывдін район). Моров — Коми Республикаись Сыктывдін районын. Ӧні Моровыс пырӧ Лӧзым посадмуӧ. Нювчим (Сыктывдін район). Нювчим — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Нювчимыс öтнас лыддисьö Нювчим посадмуӧн. Мандач (Сыктывдін район). Мандач — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Мандачас Мандач посадмулöн шöрин. Тӧрӧяг (Сыктывдін район). Тӧрӧяг — Коми Республикаись Сыктывдін районын посёлок. Ӧні Тӧрӧягыс пырö Мандач посадмуö. Абиу. Абиу () — сапота котырись корья пу вид. Абиу пантасьӧ Лунвыв Америкаын (Перу, Эквадор, Бразив, Колумбия, Венесуэла да Тринидада). Авиценния. Авиценния () — акант котырись корья пу увтыр. Авиценния увтырӧ пырӧны 14 вид. Авиценния пантасьӧ Азияын, Африкаын да Америкаын. Авокадо. Авокадо () — быдмассэзлöн лавр котырись корья пу увтыр. Авокадо пантасьӧ Америкаын. Австроцедрус. Австроцедрус () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Австроцедрус увтырӧ пырӧ 1 вид. Австроцедрус пантасьӧ Чилиын да Аргентинаын. Агатис. Агатис () — араукария котырись лыса пу увтыр. Агатис увтырӧ пырӧны 20 вид. Агатис пантасьӧ Азияын, Австралияын да Полинезияын. Азимина. Азимина () — аннона котырись корья пу вид. Азимина пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Вежью (Койгорт район). Вежъю — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні Вежъюыс пырӧ Ужга посадмуӧ. Сьӧдтыдор (Койгорт район). Сьӧдтыдор — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні Сьӧдтыдорыс пырӧ Ужга посадмуӧ. Воктым (Койгорт район). Воктым — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні Воктымыс пырӧ Ком посадмуӧ. Гуж (Койгорт район). Гуж — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні Гужыс пырӧ Кажым посадмуӧ. Зимовка (Койгорт район). Зимовка — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні Зимовкаыс пырӧ Подз посадмуӧ. Иванчомъя (Койгорт район). Иванчомъя — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні Иванчомъяыс пырӧ Подз посадмуӧ. Каури (быдмас). Каури () – быдмассэзлӧн араукария котырись агатис увтырын торья вид. Агатисыс быдмӧ 30-50 метра вылына да овлӧ 1-4 метра кыза диаметрын. Каури пантасьӧ Виль Зеландын. Тыбъю (Койгорт район). Тыбъю — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні Тыбъюыс пырӧ Подз посадмуӧ. Вылыс Турунъю (Койгорт район). Вылыс Турунъю — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні Вылыс Турунъюыс пырӧ Турунъю посадмуӧ. Улыс Турунъю (Койгорт район). Улыс Турунъю — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні посёлокас Турунъю посадмулон шӧрин. Айлант. Айлант () — симаруба котырись корья пу увтыр. Айлант увтырӧ пырöны 10 вид. Айлант пантасьӧ Азияын да Австралияын. Подз (Койгорт район). Подз — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні посёлокас Подз посадмулон шӧрин. Нюдзпоска (Койгорт район). Нюдзпоска — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні посёлокас Нюдзпоска посадмулон шӧрин. Кузьёль (Койгорт район). Кузьёль — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні посёлокас Кузьёль посадмулон шӧрин. Ком (Койгорт район). Ком — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні посёлокас Ком посадмулон шӧрин. Койдін (Койгорт район). Койдін — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні посёлокас Койдін посадмулон шӧрин. Кажым (Койгорт район). Кажым — Коми Республикаись Койгорт районын посёлок. Ӧні посёлокас Кажым посадмулон шӧрин. Ужга (Койгорт район). Ужга — Коми Республикаись Койгорт районын посад. Ӧні посадас Ужга посадмулöн шӧрин. Грива (Койгорт район). Грива — Коми Республикаись Койгорт районын посад. Ӧні посадас Грива посадмулöн шӧрин. Койгорт (посад). Койгорт — Коми Республикаись посад, Койгорт районлöн да Койгорт посадмулöн шӧрин. Карвуджӧм (Койгорт район). Карвуджӧм — Коми Республикаись Койгорт районын. Ӧні Карвуджӧмыс пырӧ Грива посадмуӧ. Мырпонаыб (Койгорт район). Мырпонаыб — Коми Республикаись Койгорт районын отиртöм. Ӧні Мырпонаыбыс пырӧ Ужга посадмуӧ. Улыс Дав (Койгорт район). Улыс Дав — Коми Республикаись Койгорт районын отиртöм. Ӧні Улыс Далыс пырӧ Грива посадмуӧ. Аки (быдмас). Аки () — сапиндус котырись корья пу вид. Аки пантасьӧ Африкаын. Акмопиле. ="preserve">Акмопиле () — подокарп котырись лыса пу увтыр. Акмопиле увтырӧ пырöны 2 вид. Акмопиле пантасьӧ Виль Каледонияын да Фиджиын. Актиностробус. ="preserve">Актиностробус () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Актиностробус увтырӧ пырöны 3 вид. Актиностробус пантасьӧ Австралияын. Алибертия. e="preserve">Алиберти () — марена котырись корья пу увтыр. Алибертия увтырӧ пырöны 61 вид. Алибертия пантасьӧ Америкаын. Альварадоа. Альварадоа () — симаруба котырись корья пу увтыр. Альварадоа увтырӧ пырöны 9 вид. Альварадоа пантасьӧ Медшöр Америкаын. Амбарелла. Амбарелла () — сумах котырись корья пу вид. Амбарелла пантасьӧ Азияын да Америкаын. Аннона. Аннона () — аннона котырись корья пу увтыр. Аннона увтырӧ пырöны 110 вид. Аннона пантасьӧ Азияын да Америкаын. Черимойя. Черимойя () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Черимойя пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Илама. Илама () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Илама пантасьӧ Америкаын. Сонкойя. Сонкойя () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Сонкойя пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Араза. Араза () — мирт котырись корья пу вид. Араза пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Араукария. Араукария () — араукария котырись лыса пу увтыр. Араукария увтырӧ пырöны 19 вид. Араукария пантасьӧ Океанияын да Америкаын. Араукария котыр. Араукария котыр () — пожум чукöрись лыса пу быдмас котыр. Араукарияэз 41 вид. Подокарп котыр. Подокарп котыр () — быдмассэзлöн пожум чукöрись лыса пу котыр. Подокарппез 18 - 19 увтыр да 170 - 200 вид. Кипарис котыр. Кипарис котыр () — быдмассэзлöн пожум чукöрись лыса пу котыр. Кипариссэз 27 - 30 увтыр да 130 - 140 вид. Аннона котыр. Аннона котыр () — магнолия чукöрись корья пу быдмас котыр. Аннонаэз 130 увтыр да 2300 - 2500 вид. Аргания. Аргания () — сапота котырись корья пу увтыр. Аргания увтырӧ пырö 1 вид. Аргания пантасьӧ Мароккоын. Сапота котыр. Сапота котыр () — быдмассэзлöн корья пу котыр. Сапотаэз 65 увтыр да 800 вид. Астрониум. Астрониум () — сумах котырись корья пу увтыр. Астрониум увтырӧ пырöны 23 вид. Астрониум пантасьӧ Америкаын. Сумах котыр. Сумах котыр () — быдмассэзлöн сапиндус чукöрись корья пу котыр. Сумаххез 70 - 82 увтыр да 600 - 800 вид. Атротаксис. Атротаксис () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Атротаксис увтырӧ пырöны 3 вид. Атротаксис пантасьӧ Тасманияын. Бабако. Бабако () — карика котырись гибрид корья пу увтыр. Бабако пантасьӧ Эквадорын. Карика котыр. Карика котыр () — быдмассэзлöн Brassicales чукöрись корья пу котыр. Карикаэз 5 увтыр да 31 вид. Карика котырись быдмассэз пантасьӧны Медшöр да Лунвыв Америкаын да Африкаын. Ыджыдвидз (Кӧрткерӧс район). Ыджыдвидз — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Ыджыдвидз посадмулöн шӧрин. Баиль. Баиль () — рута котырись корья пу увтыр. Баиль пантасьӧ Азияын. Шойнаты (Кӧрткерӧс район). Шойнаты — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Шойнаты посадмулöн шӧрин. Пӧддельнӧй (Кӧрткерӧс район). Пӧддельнӧй — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Пӧддельнӧй посадмулöн шӧрин. Позтыкерӧс (Кӧрткерӧс район). Позтыкерӧс — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Позтыкерӧс посадмулöн шӧрин. Пезмӧг (Кӧрткерӧс район). Пезмӧг — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Пезмӧг посадмулöн шӧрин. Одыб (Кӧрткерӧс район). Одыб — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Одыб посадмулöн шӧрин. Нёбдін (Кӧрткерӧс район). Нёбдін — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Нёбдін посадмулöн шӧрин. Мордін (Кӧрткерӧс район). Мордін — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Мордін посадмулöн шӧрин. Маджа (Кӧрткерӧс район). Маджа — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Маджа посадмулöн шӧрин. Кӧрткерӧс (посад). Кӧрткерӧс — Коми Республикаись ыджыт посад, Кӧрткерӧс районлöн да Маджа посадмулöн шӧрин. Рута котыр. Рута котыр () — сапиндус чукöрись быдмас котыр. Рутаэз 150 - 183 увтыр да 1815 вид. Керӧс (Кӧрткерӧс район). Керӧс — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Керӧс посадмулöн шӧрин. Ним йылісь. Жмыдыдыр абрахым мюз эбелэт жижмо ардык кускуле. Эбердэм ух мумухо жбор дэмъерсам. Куковож пой дудыр армык дэз зелец. Додз (Кӧрткерӧс район). Додз — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Додз посадмулöн шӧрин. Вомын (Кӧрткерӧс район). Вомын — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Вомын посадмулöн шӧрин. Висер (Кӧрткерӧс район). Висер — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посад. Ӧні посадас Висер посадмулöн шӧрин. Каляты (Кӧрткерӧс район). Каляты — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посадас Каляты посадмулöн шӧрин. Лӧкчимдін (Кӧрткерӧс район). Лӧкчимдін — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посадас Лӧкчимдін посадмулöн шӧрин. Нам (Кӧрткерӧс район). Нам — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посадас Нам посадмулöн шӧрин. Бакупари. Бакупари () — клузия котырись корья пу вид. Бакупари пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Пӧдтыбок (Кӧрткерӧс район). Пӧдтыбок — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посадас Пӧдтыбок посадмулöн шӧрин. Адзорӧм (Кӧрткерӧс район). Адзорӧм — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посёлокыс пырö Пезмӧг посадмуö. Веселовка (Кӧрткерӧс район). Веселовка — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посёлокыс пырö Мордін посадмуö. Визябӧж (Кӧрткерӧс район, посёлок). Визябӧж — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посёлокыс пырö Додз посадмуö. Мартиты (Кӧрткерӧс район). Мартиты — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посёлокыс пырö Лӧкчимдін посадмуö. Сӧбин (Кӧрткерӧс район). Сӧбин — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посёлокыс пырö Позтыкерӧс посадмуö. Клузия котыр. Клузия котыр () — быдмассэзлöн Мальпигия чукöрись корья пу котыр. Клузияэз 37 увтыр да 1610 вид. Уръёль (Кӧрткерӧс район). Уръёль — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын посёлок. Ӧні посёлокыс пырö Керӧс посадмуö. Бальса. Бальса () — мальва котырись корья пу увтыр. Бальса увтырӧ пырö 1 вид. Бальса пантасьӧ Америкаын. Баяркерӧс (Кӧрткерӧс район). Баяркерӧс — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Позтыкерӧс посадмуö. Важкуръя (Кӧрткерӧс район). Важкуръя — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Каляты посадмуö. Визябӧж (Кӧрткерӧс район, грезд). Визябӧж — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Додз посадмуö. Выльыб (Кӧрткерӧс район). Выльыб — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын, кöда пырö пырö Ыджыдвидз посадмуö. Ним йылісь. Нимыс вежöртана: выль 'виль' + ыб. Вильнас сія шусьö сійöн, мыля отирыс локтöмась татчö овны мöдлапöвсянь, кытöн нылöн вöлі важ оланін. География. Выльыб сулалö Висер ю веськыт вадöрын, куим километра ылынаын Ыджыдвидз посад дорсянь. Район шöринöдз, Кӧрткерӧс посадöдз, Выльыбсянь – 78 км, а Сыктывкарöдз – 126 км ылына. История. Выльыбыс пыр зораммöма öтлаын Ыджыдвидз посадкöт. Ыджыдвидз ладорись Вишера погост медодз казьтыштöны 1585' годö. Вöлöма сэк куим керку, отирыс олöмась Висер ю шульга вадöрас, öння Выльыб весьтын, а местасö шуöмаöсь Кöсьта керöсöн. Мöдлапöлас вöлöма паськыд видз. XVII векö Висер ю пырöтöма сэтi виль ватуй, а век помас ыджытва коста местасö пондас вöтьлыны. Висер юлöн ватуй вежсьöм шогья Кöсьта керöс вывсис отирыс пондасö вуджны овны Висер веськыт вадöрас. Мукöдыс лэбтöмась керкуэз вылынжык местаэзö, выль ыббез вылö – сідз аркмöма Выльыб, мукöдыс – ю кузя улöжык поздісьöмась, но сэсся быдöс отирсö пондасö шуны ыджыдвидзсаöн. Медоддза вуджисьсö нимтöмась «шабалаöн». Веськыт вадöрас овнытö вуджöмась уна во. Выльыб, кыдз торья грезд, первуись казьтывсьö 1784' годö. Эшö Октябся револяцияöдз Педöр Степан Васька лэптöма земскöй правленнё отсöтöн керка и сэтчö осьтöма школа. Вöлі грездын и мельнича. ыльыбсянь катытланьын сулалöма часовня (порйöтöмась Прокопей лун – сура празьник). Война вотöдз Выльыб ягын вöлöмась тюромщиккезлöн бараккез да вышкаэз, пукалісес пöрöтiсö вöр да лэдзчöтісö сійö Висер юö. Радио деревенса кывзöны 1952' восянь. Би сетны пондöмаöсь 1958' восянь. Отир. Унажык отирыс Выльыбас гишшöны Макаров, Меников нето Мишарин. Культура. Одзжык грездас вöлöма КБО, медпункт, школа. Зулӧб (Кӧрткерӧс район). Зулӧб — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Ыджыдвидз посадмуö. Джиян (Кӧрткерӧс район). Джиян — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Ыджыдвидз посадмуö. Мальва котыр. Мальва котыр () — Мальва чукöрись корья быдмас котыр. Мальваэз 200 увтыр да 2300 вид. Дань (Кӧрткерӧс район). Дань — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Мордін посадмуö. Конша (Кӧрткерӧс район). Конша — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Мордін посадмуö. Чӧддін (Кӧрткерӧс район). Чӧддін — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Мордін посадмуö. Лопыдін (Кӧрткерӧс район). Лопыдін — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Нам посадмуö. Банан. Банан () — банан котырись корья пу увтыр. Банан пантасьӧ Азияын. Емель (Кӧрткерӧс район). Емель — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Одыб посадмуö. Ӧзын (Кӧрткерӧс район). Ӧзын — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Одыб посадмуö. Банан котыр. Банан котыр () — быдмассэзлöн имбирь чукöрись корья пу котыр. Бананнэз 3 увтыр да 35 - 42 вид. Банан котырись быдмассэз пантасьӧны Африкаын да Азияын. Рочсикт (Кӧрткерӧс район). Рочсикт — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Одыб посадмуö. Лунь (Кӧрткерӧс район). Лунь — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Висер посадмуö. Пасвомын (Кӧрткерӧс район). Пасвомын — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Висер посадмуö. Баобаб. Баобаб () — мальва котырись корья пу увтыр. Баобаб пантасьӧ Африкаын. Сюзяыб (Кӧрткерӧс район). Сюзяыб — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Висер посадмуö. Бергамот. Бергамот () — рута котырись корья пу вид. Типӧсикт (Кӧрткерӧс район). Типӧсикт — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Висер посадмуö. Кармыльк (Кӧрткерӧс район). Кармыльк — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Маджа посадмуö. Куръядор (Кӧрткерӧс район). Куръядор — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Маджа посадмуö. Бигнай. Бигнай () — филлант котырись корья пу вид. Бигнай пантасьӧ Азияын. Лаборӧм (Кӧрткерӧс район). Лаборӧм — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Керӧс посадмуö. Эжов (Кӧрткерӧс район). Эжов — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Керӧс посадмуö. Филлант котыр. Филлант котыр () — Мальпигия чукöрись корья пу быдмас котыр. Филланттэз 56 - 59 увтыр да 1745 вид. Якушев (Кӧрткерӧс район). Якушев — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Вомын посадмуö. Навӧлӧк (Кӧрткерӧс район). Навӧлӧк — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Пӧддельнӧй посадмуö. Нӧвик (Кӧрткерӧс район). Нӧвик — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Пӧддельнӧй посадмуö. Онопсикт (Кӧрткерӧс район). Онопсикт — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Нёбдін посадмуö. Ӧникасикт (Кӧрткерӧс район). Ӧникасикт — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Нёбдін посадмуö. Тимасикт (Кӧрткерӧс район). Тимасикт — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Нёбдін посадмуö. Паркерӧс (Кӧрткерӧс район). Паркерӧс — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын отиртöм. Ӧні грездыс пырö Нёбдін посадмуö. Билимби. Билимби () — оксалис котырись корья пу вид. Билимби пантасьӧ Азияын. Трӧшсикт (Кӧрткерӧс район). Трӧшсикт — Коми Республикаись Кӧрткерӧс районын. Ӧні грездыс пырö Нёбдін посадмуö. Оксалис котыр. Оксалис котыр () — Oxalidales чукöрись корья быдмас котыр. Оксалиссэз 5 увтыр да 780 вид. Бириба. Бириба () — аннона котырись корья пу вид. Бириба пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Брахихитон. Брахихитон () — стеркулия котырись корья пу увтыр. Брахихитон увтырӧ пырöны 31 вид. Брахихитон пантасьӧ Австралияын. Стеркулия котыр. Стеркулия котыр () — быдмассэзлöн Мальва чукöрись корья пу котыр. Стеркулияэз 68 увтыр да 700 вид. Вампи. Вампи () — рута котырись корья пу вид. Вампи пантасьӧ Азияын. Аныб (Кулӧмдін район). Аныб — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Аныб посадмулöн шӧрин. География. Аныб сулалö Эжва ю шульга вадöрын, Кулӧмдiн посадсянь 48 км ылынаын. История. Аныб посад аркмöма 1663 во бöрын. Отир. Унажык отирыс гишшöны Лобанов нето Казаринов. Вӧльдін (Кулӧмдін район). Вӧльдін — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Вӧльдін посадмулöн шӧрин. Вангерия. Вангерия () — марена котырись корья пу увтыр. Вангерия увтырӧ пырöны 121 вид. Вангерия пантасьӧ Африкаын. Дзоль (Кулӧмдін район). Дзоль — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Дзоль посадмулöн шӧрин. Діасёръя (Кулӧмдін район). Діасёръя — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок. Ӧні сэтöн Діасёръя посадмулöн шӧрин. Югыдъяг (Кулӧмдін район). Югыдъяг — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок. Ӧні сэтöн Югыдъяг посадмулöн шӧрин. Тымсер (Кулӧмдін район). "Тымсер — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок. Ӧні сэтöн Тымсер посадмулöн шӧрин. Крутоборка (Кулӧмдін район). "Крутоборка — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок. Ӧні сэтöн Крутоборка посадмулöн шӧрин. Вельвичия. Вельвичия (; Фридрих Вельвич 1806 – 1872) — вельвичия чукöрись вельвичия котырись корья пу увтыр. Вельвичия увтырӧ пырö 1 вид. Вельвичия пантасьӧ Лунвыв Африкаын. Зимстан (Кулӧмдін район). Зимстан — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок. Ӧні сэтöн Зимстан посадмулöн шӧрин. Кебанъёль (Кулӧмдін район). Кебанъёль — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда öні öтка оланін Кебанъёль посадмуын. Дон (Кулӧмдін район). Дон — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Дон посадмулöн шӧрин. Куж (Кулӧмдін район). Куж — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Куж посадмулöн шӧрин. Носим (Кулӧмдін район). Носим — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Носим посадмулöн шӧрин. Вертикордия. Вертикордия () — мирт котырись корья пу увтыр. Вертикордия увтырӧ пырöны 101 вид. Вертикордия пантасьӧ Австралияын. Парч (Кулӧмдін район). Парч — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Парч посадмулöн шӧрин. Пожӧг (Кулӧмдін район). Пожӧг — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Пожӧг посадмулöн шӧрин. Видрингтония. Видрингтония () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Видрингтония увтырӧ пырöны 4 вид. Видрингтония пантасьӧ Лунвыв Африкаын. Помӧсдін (Кулӧмдін район). Помӧсдін — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Помӧсдін посадмулöн шӧрин. Руч (Кулӧмдін район). Руч — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Руч посадмулöн шӧрин. Улыс Воч (Кулӧмдін район). Улыс Воч — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад. Ӧні посадас Улыс Воч посадмулöн шӧрин. Воллемия. Воллемия () — араукария котырись лыса пу увтыр. Воллемия увтырӧ пырö 1 вид. Воллемия пантасьӧ Австралияын (Виль Лунвыв Уэльс). Дереваннӧй (Кулӧмдін район). Дереваннӧй — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад, öтка оланін Дереваннӧй посадмуын. Керчомъя (Кулӧмдін район). Керчомъя — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад, öтка оланін Керчомъя посадмуын. Мыс (Кулӧмдін район). Мыс — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад, öтка оланін Мыс посадмуын. Немдін (Кулӧмдін район). Немдін — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посад, öтка оланін Немдін посадмуын. Кулӧмдін (посад). Кулӧмдін — Коми Республикаись ыджыт посад, Кулӧмдін районлöн да Кулӧмдін посадмулöн шӧрин. Ним йылісь. Кулöмдiн посадыс шусьö сідз, мыля сулалö неылын Кулöм юлöн Эжваö усянінсянь, а діныс — этö лоö 'уссё'. Одзжык Кулöм ю вöлi усьö Эжваö Тренясикт весьтын, кытöн кöркö вöлi Лесокомбинат. Öнняся кадö Кулöм ю пырöтiс виль вис, кöда петö Эжваö посадсяняс öтік километраöн вылынжык. География. Кулöмдiн сулалö Эжва ю дорын, Кулöм ю ын. Галдина. Галдина () — марена котырись корья пу увтыр. Галдина увтырӧ пырö 1 вид. Галдина пантасьӧ Лунвыв Азияын. Марена котыр. Марена котыр () — Gentianales чукöрись корья быдмас котыр. Маренаэз 611 увтыр да 13 000 вид. Гардения. Гардения () — марена котырись корья пу увтыр. Гардения увтырӧ пырöны 60 - 200 вид. Гардения пантасьӧ Африкаын, Азияын да Океанияын. Генипа. Генипа () — марена котырись корья пу вид. Генипа пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Геттарда. Геттарда () — марена котырись корья пу увтыр. Геттарда увтырӧ пырöны 50 - 162 вид. Геттарда пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Акакаллис. Акакаллис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Акакаллис увтырӧ пырӧ 1 (?) вид. Акакаллис пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Адамантиния. Адамантиния () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Адамантиния увтырӧ пырö 1 вид. Адамантиния пантасьӧ Бразивын. Аламания. Аламания () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аламания увтырӧ пырö 1 вид. Аламания пантасьӧ Мексикаын. Амерорхис. Амерорхис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Амерорхис увтырӧ пырö 1 вид. Амерорхис пантасьӧ Канадаын да Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Анселлия. Анселлия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Анселлия увтырӧ пырö 1 вид. Анселлия пантасьӧ Африкаын. Антогониюм. Антогониюм () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Антогониюм увтырӧ пырö 1 вид. Антогониюм пантасьӧ Азияын. Аплектрум. Аплектрум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аплектрум увтырӧ пырö 1 вид. Аплектрум пантасьӧ Америкаын. Аретуса. Аретуса () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Аретуса увтырӧ пырö 1 вид. Аретуса пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Арундина. Арундина () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Арундина увтырӧ пырö 1 вид. Арундина пантасьӧ Азияын да Океанияын. Барбродрия. Барбродрия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Барбродрия увтырӧ пырö 1 вид. Барбродрия пантасьӧ Бразивын. Брэмия. Брэмия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Брэмия увтырӧ пырö 1 вид. Брэмия пантасьӧ Лунвыв Америкаын (Колумбия, Эквадор, Перу, Суринам, Гайана да Француз Гвиана). Дракула (быдмас). Дракула () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Дракула увтырӧ пырöны 126 вид. Дракула пантасьӧ Америкаын. Калипсо (быдмас). Калипсо () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Калипсо увтырӧ пырö 1 вид. Калипсо пантасьӧ Ойвыв Евразияын да Ойвыв Америкаын. Каттлеелла. Каттлеелла () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Каттлеелла увтырӧ пырö 1 вид. Каттлеелла пантасьӧ Бразивын. Коелоглоссум. Коелоглоссум () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Коелоглоссум увтырӧ пырö 1 вид. Коелоглоссум пантасьӧ Европаын да Америкаын. Комперия. Комперия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Комперия увтырӧ пырö 1 вид. Комперия пантасьӧ Тюркияын, Крымын, Любнанын, Иракын да Иранын. Кондилаго. Кондилаго () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кондилаго увтырӧ пырö 1 вид. Кондилаго пантасьӧ Колумбияын. Кораллориза. Кораллориза () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Кораллориза увтырӧ пырöны 90 вид. Кораллориза пантасьӧ Америкаын да Евразияын ("C. trifida"). Микрохилус. Микрохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Микрохилус увтырӧ пырöны 78 вид. Микрохилус пантасьӧ Америкаын. Пафиопедилум. Пафиопедилум () — Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Пафиопедилум увтырӧ пырöны 80 вид. Пафиопедилум пантасьӧ Азияын да Океанияын. Полистахия. Полистахия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Полистахия увтырӧ пырöны 100 вид. Полистахия пантасьӧ Африкаын, Азияын да Америкаын. Станхопея. Станхопея () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Станхопея увтырӧ пырöны 55 вид. Станхопея пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Хаммарбия. Хаммарбия () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хаммарбия увтырӧ пырö 1 вид. Хаммарбия пантасьӧ Northern Hemisphere-ын. Хлорэя. Хлорэя () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Хлорэя увтырӧ пырöны 51 вид. Хлорэя пантасьӧ Америкаын. Цератохилус. Цератохилус () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Цератохилус увтырӧ пырö 1 вид. Цератохилус пантасьӧ Индонезияын (Ява да Суматра). Эмбрееа. Эмбрееа () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эмбрееа увтырӧ пырö 1 вид. Эмбрееа пантасьӧ Колумбияын да Эквадорын. Эриаксис. Эриаксис () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эриаксис увтырӧ пырö 1 вид. Эриаксис пантасьӧ Виль Каледонияын. Эсмералда (быдмас). Эсмералда () – Орхидея котырись (Orchidaceae) быдмас увтыр. Эсмералда увтырӧ пырöны 3 вид. Эсмералда пантасьӧ Азияын. Белоборск (Кулӧмдін район). Белоборск — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Югыдъяг посадмуö. Вад (Кулӧмдін район). Вад — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Югыдъяг посадмуö. Важ Эжва (Кулӧмдін район). Важ Эжва — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Югыдъяг посадмуö. Смолянка (Кулӧмдін район). Смолянка — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Югыдъяг посадмуö. Климов (Кулӧмдін район). Климов — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Зимстан посадмуö. Лӧгинъяг (Кулӧмдін район). Лӧгинъяг — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Зимстан посадмуö. Фролов (Кулӧмдін район). Фролов — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Зимстан посадмуö. Лопъювад (Кулӧмдін район). Лопъювад — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Тымсер посадмуö. Нюмыд (Кулӧмдін район). Нюмыд — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Крутоборка посадмуö. Озъяг (Кулӧмдін район). Озъяг — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Куж посадмуö. Паспом (Кулӧмдін район). Паспом — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Носим посадмуö. Пузла (Кулӧмдін район). Пузла — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Вӧльдін посадмуö. Ягкӧдж (Кулӧмдін район). Ягкӧдж — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Вӧльдін посадмуö. Улыс Ярашъю (Кулӧмдін район). Улыс Ярашъю — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Пожӧг посадмуö. Ярашъю (Кулӧмдін район). Ярашъю — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Пожӧг посадмуö. Ульяна (Кулӧмдін район). Ульяна — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Куж посадмуö. Шӧръяг (Кулӧмдін район). Шӧръяг — Коми Республикаись Кулӧмдін районын посёлок, кöда пырö Дон посадмуö. Джеджим (Кулӧмдін район). Джеджим — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Дон посадмуö. Бадьёль (Кулӧмдін район). Бадьёль — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Помӧсдін посадмуö. Выльгорт (Кулӧмдін район). Выльгорт — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Помӧсдін посадмуö. Кырныша (Кулӧмдін район). Кырныша — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Помӧсдін посадмуö. Мӧдлапӧв (Кулӧмдін район). Мӧдлапӧв — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Помӧсдін посадмуö. Скӧрӧдум (Кулӧмдін район). Скӧрӧдум — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Помӧсдін посадмуö. Сордйыв (Кулӧмдін район). Сордйыв — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Помӧсдін посадмуö. Великополье (Кулӧмдін район). Великополье — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Пожӧг посадмуö. Вомынбӧж (Кулӧмдін район). Вомынбӧж — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Пожӧг посадмуö. Кекур (Кулӧмдін район). Кекур — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Пожӧг посадмуö. Мальӧ (Кулӧмдін район). Мальӧ — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Пожӧг посадмуö. Пожӧгдін (Кулӧмдін район). Пожӧгдін — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Пожӧг посадмуö. Сьӧдтыдін (Кулӧмдін район). Сьӧдтыдін — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Пожӧг посадмуö. Вӧль (Кулӧмдін район). Вӧль — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Улыс Воч посадмуö. Вылыс Воч (Кулӧмдін район). Вылыс Воч — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Улыс Воч посадмуö. Дёма (Кулӧмдін район). Дёма — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Улыс Воч посадмуö. Канава (Кулӧмдін район). Канава — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Югыдъяг посадмуö. Габов (Кулӧмдін район). Габов — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Дзоль посадмуö. Югыдтыдор (Кулӧмдін район). Югыдтыдор — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Діасёръя посадмуö. Парма (Кулӧмдін район). Парма — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Кулӧмдін посадмуö. Ӧлек (Кулӧмдін район). Öлек нето Дзоля Аныб — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Аныб посадмуö. Ичӧт Куж (Кулӧмдін район). Ичӧт Куж — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Куж посадмуö. Лебежнӧй (Кулӧмдін район). Лебежнӧй — Коми Республикаись Кулӧмдін районын, кöда пырö Парч посадмуö. Лунпока (Кулӧмдін район). Лунпока — Коми Республикаись Кулӧмдін районын отиртöм, кöда пырö Руч посадмуö. Гинкго. Гинкго () — гинкго котырись пу увтыр. Гинкго пантасьӧ Азияын. Глиптостробус. Глиптостробус () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Глиптостробус увтырӧ пырö 1 вид. Глиптостробус пантасьӧ Азияын. Гордония. Гордония () — чай котырись корья пу увтыр. Гордония увтырӧ пырöны 40 вид. Гордония пантасьӧ Азияын да Америкаын. Чай котыр. Чай котыр () — Ericales чукöрись корья пу быдмас котыр. Чайез 30-40 увтыр да 600 вид. Грейпфрут. Грейпфрут () — рута котырись корья пу вид. Лимон. Лимон () — рута котырись корья пу вид. Вöркута (кар). Вöркута — Коми Республикаын кар, Вӧркута каркытшлӧн шӧрин. Кар муэз – 32 кв. км. Оліссез 69 008 морт. Карыс сулалӧ республика ойвыв-асыввылын, Вöркута ю дорын. Вöркутасянь Сыктывкарӧдз 780 км ылына. Инта (кар). Инта — Коми Республикаын кар, Инта каркытшлӧн шӧрин. Карыс сулалӧ республика ойвыв-асыввылын, Сыктывкарсянь 608 км ылына. Уква (кар). Уква нето Ухта — Коми Республикаын кар, Уква каркытшлӧн шӧрин. Карыс сулалӧ республика шöрын, Тиман керöссэз лунвыв помын, Уква да Чибъю юэз дынын. Карын олöны 103 675 морт (2010). Уква карсянь Сыктывкарӧдз 333 км ылына. Ускар (кар). Ускар — Коми Республикаын кар, Ускар каркытшлӧн шӧрин. Кар муэз 6110 га ыжда. Оліссез 43 283 морт (2010). Карыс сулалӧ республика ойвыв-асыввылын, Усва ю дорын. Ускарсянь Сыктывкарӧдз 757 км ылына. Вуктыл (кар). Вуктыл — Коми Республикаын кар, Вуктыл районлӧн шӧрин. Карыс сулалӧ республика асыввылын, Печора ю дорын. Вуктылсянь Сыктывкарӧдз 575 км ылына. Емва (кар). Емва — Коми Республикаын кар, Емва районлӧн шӧрин. Карыс сулалӧ республика рытвылын, Емва ю дорын. Емвасянь Сыктывкарӧдз 130 км ылына. Сыктывкар каркытш. Сыктывкар каркытш () – веськӧтлан юкӧт Коми Республикаын, республикалӧн вит каркытшшезісь ӧтік. География. Сыктывкар каркытшö пырöны ачыс кар, кароккез Вылыс Максаковка, Краснозатонскöй, Сьöдкыркöтш, посёлоккез Вылыс Мыртыю, Выльтыдор, Трехозёрка. Отир. Олӧны Сыктывкар каркытшын 251 068 морт (2007), ны коласісь карын 235 845 морт. Веськӧтлӧм. Сыктывкар каркытшын юралісьöн ӧні уджалӧ Курсаков Николай Викторович (25.03.2011-сянь), веськöтланын юралö Поздеев Иван Александрович. Веськӧтланыслӧн адрес: 167000, г. Сыктывкар, ул. Бабушкина, 22. Факсыс: (8212) 241-723. Оланіннэз. Сыктывкар каркытшӧ пырӧны 7 оланін: ачыс кар, куим карок да куим посёлок. Этася карыслöн öтік тор (Эжва) лыддисьö Сыктывкар каркытшлöн торья районöн. Грумичама. Грумичама () — мирт котырись корья пу вид. Грумичама пантасьӧ Бразивын. Гуайява. Гуайява () — мирт котырись корья пу вид. Гуайява пантасьӧ Америкаын. Мирт котыр. Мирт котыр () — быдмассэзлöн Мирт чукöрись корья пу котыр. Мирттэз 130-150 увтыр да 5650 вид. Дакридиум. Дакридиум () — подокарп котырись лыса пу увтыр. Дакридиум увтырӧ пырöны 16 - 20 вид. Дакридиум пантасьӧ Океанияын да Азияын. Джаботикаба. Джаботикаба () — мирт котырись корья пу вид. Джаботикаба пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Джамболан. Джамболан () — мирт котырись корья пу вид. Джамболан пантасьӧ Азияын. Джекфрут. Джекфрут () — тут котырись корья пу вид. Джекфрут пантасьӧ Азияын. Тут котыр. Тут котыр () — быдмассэзлöн роза чукöрись корья пу котыр. Туттэз 37 - 40 увтыр да 1100 - 1400 вид. Дизельма. ="preserve">Дизельма () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Дизельма увтырӧ пырö 1 вид. Дизельма пантасьӧ Тасманияын. Диптерокарп. Диптерокарп () — диптерокарп котырись корья пу увтыр. Диптерокарп увтырӧ пырöны 70 вид. Диптерокарп пантасьӧ Азияын. Диптерокарп котыр. Диптерокарп котыр () — быдмассэзлöн мальва чукöрись корья пу котыр. Диптерокарппез 17 увтыр да 500 вид. Додонаэа. Додонаэа () — сапиндус котырись корья пу увтыр. Додонаэа увтырӧ пырöны 70 вид. Додонаэа пантасьӧ Африкаын, Америкаын, Азияын да Австралияын. Сапиндус котыр. Сапиндус котыр () — быдмассэзлöн сапиндус чукöрись корья пу котыр. Сапиндуссэз 140-150 увтыр да 1400-2000 вид. Домбея. Домбея () — мальва котырись корья пу увтыр. Домбея увтырӧ пырöны 80 вид. Домбея пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Дуранта. Дуранта () — вербена котырись корья пу увтыр. Дуранта увтырӧ пырöны 17 вид. Дуранта пантасьӧ Америкаын. Вербена котыр. Вербена котыр () — Lamiales чукöрись корья быдмас котыр. Вербенаэз 34-35 увтыр да 700 вид. Дуриан. Дуриан () — мальва котырись корья пу увтыр. Дуриан увтырӧ пырöны 30 вид. Дуриан пантасьӧ Азияын. Евтерпе. Евтерпе () — пальма котырись корья пу увтыр. Евтерпе увтырӧ пырöны 7 вид. Евтерпе пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Пальма котыр. Пальма котыр () — Arecales чукöрись корья быдмас котыр. Пальмаэз 183 увтыр да 2600 вид. Жакиния. Жакиния () — теофраста котырись корья пу увтыр. Жакиния увтырӧ пырöны 86 вид. Жакиния пантасьӧ Медшöр Америкаын. Теофраста котыр. Теофраста котыр () — Ericales чукöрись корья быдмас котыр. Теофрастаэз 8 увтыр да 105 вид. Икако. Икако () — хризобаланус котырись корья пу вид. Икако пантасьӧ Америкаын. Хризобаланус котыр. Хризобаланус котыр () — Мальпигия чукöрись корья быдмас котыр. Хризобалануссэз 17 увтыр да 460 вид. Хризобаланус котырись быдмассэз пантасьӧны Америкаын. Хризобаланус. Хризобаланус () – хризобаланус котырись корья пу увтыр. Хризобаланус увтырӧ пырöны 3 вид. Хризобаланус пантасьӧ Америкаын. Иланг-иланг. Иланг-иланг () — аннона котырись корья пу вид. Иланг-иланг пантасьӧ Азияын да Океанияын. Имбу. Имбу () — сумах котырись корья пу вид. Имбу пантасьӧ Бразилияын. Инжир. Инжир () — тут котырись корья пу вид. Инжир пантасьӧ Лунвыв Евразияын. Казуарина. Казуарина () — казуарина котырись корья пу увтыр. Казуарина увтырӧ пырöны 17 вид. Казуарина пантасьӧ Австралияын да Океанияын. Казуарина котыр. Казуарина котыр () — Fagales чукöрись лыса быдмас котыр. Казуаринаэз 3-4 увтыр да 70 вид. Казуарина котырись быдмассэз пантасьӧны Азияын, Австралияын да Океанияын. Каламондин. Каламондин () — рута котырись корья пу вид. Каллитрис. Каллитрис () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Каллитрис увтырӧ пырöны 15 вид. Каллитрис пантасьӧ Австралияын да Виль Каледонияын. Каллитропсис. Каллитропсис (, "Xanthocyparis") — кипарис котырись лыса пу увтыр. Каллитропсис увтырӧ пырöны 2 вид. Каллитропсис пантасьӧ Азияын да Ойвыв Америкаын. Калопанакс. Калопанакс () — аралия котырись корья пу увтыр. Калопанакс увтырӧ пырö 1 вид. Калопанакс пантасьӧ Азияын (Сахалин, Япония да Китай). Аралия котыр. Аралия котыр () — Apiales чукöрись корья быдмас котыр. Аралияэз 2 субкотыр да 254 вид. Калоцедрус. Калоцедрус () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Калоцедрус увтырӧ пырöны 4 вид. Калоцедрус пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Камелия. Камелия () — чай котырись корья пу вид. Камелия пантасьӧ Азияын (Япония, Корей да Китай). Канистел. Канистел () — сапота котырись корья пу вид. Канистел пантасьӧ Мексикаын да Медшöр Америкаын. Кантиум. Кантиум () — марена котырись корья пу увтыр. Кантиум увтырӧ пырöны 52 вид. Кантиум пантасьӧ Азияын. Карамбола. Карамбола () — оксалис котырись корья пу вид. Карамбола пантасьӧ Азияын. Каранда. Каранда () — кутра котырись корья пу вид. Каранда пантасьӧ Азияын. Кутра котыр. Кутра котыр () — Gentianales чукöрись корья быдмас котыр. Кутраэз 5 субкотыр, 424 увтыр да 1500 вид. Касасия. Касасия () — марена котырись корья пу увтыр. Касасия увтырӧ пырöны 10 вид. Касасия пантасьӧ Америкаын. Кастанопсис. Кастанопсис () — Fagaceae котырись корья пу увтыр. Кастанопсис увтырӧ пырöны 120 вид. Кастанопсис пантасьӧ Азияын. Катальпа. Катальпа () — бигнония котырись корья пу увтыр. Катальпа увтырӧ пырöны 10 (+) вид. Катальпа пантасьӧ Азияын да Америкаын. Николя Саркози. Николя́ Саркози́ (, тыр нимыс Николя́ Поль Стефа́н Саркози́ де На̀дь-Бо́ча,*1955' январ 22' лун) - Франслöн öнняся президент. Ангела Меркель. А́нгела Ме́ркель нето А́нгела Дороте́я Ме́ркель (, шогмикö Kasner; *1954) — Немечмуись политик, 2000 восянь Кристоса демократтэз котырын нуöтісь, 2005 восянь Немечмуись бундесканцлер. Исраэль. Исраэ́ль нето Исраэ́ль Ка́нму (,) — еврей отирлӧн канму. Куйлӧ Азия лунвыв-рытвылын, Мушӧр саридз дорын. Ойвылас Исраэль Канму межаасьӧ Любнанкӧт, ойвыв-асыввылас Суриякӧт; асыввылас куйлӧ Урдун да Ёрдан юлӧн рытвыв вадӧр, лунвыв-рытвылас — Египет да Газа Сектор. Бигнония котыр. Кутра котыр () — Lamiales чукöрись корья быдмас котыр. Бигнонияэз 5 субкотыр, 116-120 увтыр да 800 вид. Кафир-лайм. Кафир-лайм () — рута котырись котырись корья пу вид. Чадзӧв (Кӧсладор район). Чадзӧ́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районас грезд (деревня), Чадзӧв посадмулöн. Ним йылісь. Чадзӧвсö мукöдыс шуöны дженытика Чадз. Нимыс аркмöма Чадз морт сьöрті, кöда вöлі Юксялöн зон. Важ гумагаэзын казьтывсьö "Гришка Чазев", кöда натьтö вöлі Чадз пиян. География. Чадзöвыс сулалö Чадзчой мыс вылын Кӧс посадсянь рытвылö 26 км ылынаын (автобусöн мунны 28 км 30 минута) да Кӧч посадсянь ойвыв-асыввылö 33 км ылынаын. Чадзöвсянь рытвылас, увдöрын топ сулалö Поддячӧв грезд, колö токö лэдзчыны Кöсöгöр кузя. Татіссез шуöны, Поддячöвыс пö поздісьöма "урдöлас", Чадзöвыс "вердöлас". Лунвыв-асыввылас, 3,4 км ылынаын сулалö Красинькöв грезд, ойвыв-рытвылас 5,1 км ылынаын Карчой да 6,1 км ылынаын Пеклаыб. Мунан кö рытвылö тракт кузя 7,6 км, петö Пармайыл, 11,6 км кö мунан, адззан Юксьöв, кöдна кыкнанныс Кöчладор районын ни. Чадзöвсянь лунвывті котöртö Кыдзыс ю. Рытвывті километра етш ылынаын кывтö Кыдзыслöн шульга вож Яйва. Кыдзысыслöн мöд шульга вожыс, Нюрвис, пондöтчö самой посад дорас (асыввывлань) да котöртö Чадзöвсяняс ылынсялöмöн. Эм эшö Кричкан ю. Янсалöм. Деревня лунвылын адззам Виль посёлок (мукöдыс бöра шуöны Колхознöй посёлок). Туйез. Медшöр туйöн лыддисьö Ыджыт туй. Сылö параллель нёжöн мунöны: ойвылас Девятков туй да Ойвыв туй, лунвылас Васöт туй да Виль туй. лыддьöны клуб да школа коласісь площадка. Татöн чулöтлöны öксяннэз, спорт вермасьöммез. История. Чадзöв ладорын отирыс олöмась важынсянь. Чадзöвсяняс лунвылö вит километра ылынаын, Кыдзыс ю дорын адззöмась родановсалісь оланін Важ Чадзӧв. Öні сэтöн сулалö перна, пöрись отир ветлöны сэтчö юрбытны. Висьтавлöны, сэтчин пö дзебöмöсь Юкси, Пукси, Чадз да Бач, кöднö вийöмась Сера Пёдор вовлікö. Роччез медодз казьтылöны грезд йылісь 1579' годö, кöр Яхонтов Иванлöн отир Ыджыт Перемись муэз гижалікас шуöмась сійö "починок Чазев". Кайсаров Михаил 1623' годö фиксируйтöма ордчöн Чадзöвыскöт и Поддячöвсö. 1935' годö татчö осьтöмась Крупскöй нима колхоз, кöдö 1950' воэзö гырисьмöтасö да пондасö шуны перво «Ма́ленков» нимöн, 1957' юльсянь «Путь к коммунизму», 1961' восянь – «Путь Ильича». 1970' нояб 27' лунö колхоз туйö лöсьöтöмась «Чадзöвскöй» совхоз. 2006' январöдз Чадзöвын вöлі Чазёвскöй сельсоветлöн шöрин. Веськöтлан. Одзжык Чадзöв посадмуöн веськöтліссез пукалöмась ордча Поддячӧв грездын, öні кайöмась вевдöрас, Чадзöвö. Посадмуын юралö Кучев Николай Степанович. Сійö бöрйöмась 2007' декаб 2' лунö 366 морт (быдсöн бöрйиссез вöлöмась 956-я). Сылöн конкурент Рудова Мария Алексеевна понда сетöмась сэк нысö 248 морт. Отир. Олöны Чадзöвас чадзӧ́вчи, öтік айка мортöс шуöны чадзӧ́веч, инька мортсö чадзӧ́вка, чадзӧ́вскöй нето чадзӧ́вись. 2009' годö грездын олöмась 297 морт. Отир лыдыс чинö (2002' годö Чадзöвын вöлöмась 340 морт, 1926' годö – 334 морт). Татісь важ памиллёэс Батуев да Мартынов. Отирыс гишшöны сідзжö Рудов (Гайна ладорись), Ильиных да Кучев (Бачманов ладöрись), Никонов (Пармайылісь), сёрöнжык локтіссез Грачов, Варганов. Кöзяйство да быт. Йöзыс быдтöны мöссэз, вöввез, баляэз, порссез, курöггез. Мусö озö ни гöрö, буди галяэз понда. Вöралісь эм быд керкуын. Мед вöравнытö, колö «Удачнöй» вöркöзяйстволісь ньöбны. Туйез быдкодьöсь, "Ыджыт туй"ыс гравия. Сы кузя ветлöтöны машинаэз Юксьöв да Кöс коласын. Чадзöвчи вермöны видзöтны телевизор, а радиоись нійö орöтöмась. Грездын позьö йитчыны телефон пыр, кöть и линияыс важмöм. Эм таксофоннэз, но карточкаэзöн öнджакерны отирыс абу на велалöмась. Быт сфера абу зорöтöм, шырсьыны да мый да ветлöны Кöсöдз. Не, не, не канализация Чадзöвын абуöсь. Шойнаыс куйлö Чадзöвсяняс лунвыв-асыввылö 1,5 км ылынаын. Чадзöвчися сэтчин дзебсьöны Поддячöвчи, Пеклаыбчи да Карчойчи. Велöтан. Школа понда медодзза керку сувтöтöма 1901' годö Батуев Öсип Павлович. Эта понда сылö сарсянь вöлі сетöм медаль. Культура. Клуб да школа класын эм площадка. Грездын вежалун вöлі Девята пятница. Чой вылас жö сулалö часовенка Девята пятница. Кöркö матын вöлі быдса часовня, сы местö сэсся лэбтöмась клуб. Татöн жö вöлі шойна. Öнняся клуб, площадка, школаэз да веськöтлан керку сулалöны важ шойна вылын. Увдöрын, Поддячöвын, сулалö часовенка Пролавер, сэтчин важынся кадö вöлі дюттян, чулалöмась гулянкаэз да орсаннэз (лапта дмд). Отирыс порйöтöны и мöдік вичкуся празьниккез, шуам, стречалун, кöдö татöн шуöны трöича. Казьмöтаннэз да сингажöтаннэз. Чадзчой вылын сулалö часовенка Девята Пятница. Берся. Чадзöв да Поддячöв öні позьö лыддьыны öтік туйö ни, кöть одзжык нія пыр öтамöдныскöт вермасьöмась, быдыс ыджытжыкö бы вöлі пуксьö. Кöркö Чадзöвын олöмась етшажык отирыс, а öні быдса 2/3 "вердöлын" олöны, и токö 1/3-ыс "урдöлын". Да и сельсоветлöн керкуыс дыр кад сьöрна абу жö чой йылас сулалöма... Луным (Гайна район). Гайна — Перем ладорись Коми кытшын, Гайна районсис Старича посадмуын посёлок. География. Луным сулалö Луным ю дорын, Гайнасянь 53 км ылынаын. Отир. 2010' во пондöтчикö посёлокын олöмась 173 морт. Кетелеерия. Кетелеерия () — пожум котырись лысъя пу увтыр. Кетелеерия увтырӧ пырöны 3 вид. Кетелеерия пантасьӧ Азияын. Пожум котыр. Пожум котыр () — быдмассэзлöн пожум чукöрись лыса пу котыр. Пожуммез 10 увтыр да 220-250 вид. Кешью. Кешью () — сумах котырись корья пу вид. Кешью пантасьӧ Бразивын. Клементин. Клементин () — рута котырись корья пу вид. Кола (быдмас). Кола () — мальва котырись корья пу вид. Кола пантасьӧ Африкаын. Беленькӧй (Кӧчладор район). Беле́нькӧй — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Коча посадмуын учӧтик грезд (деревня). Борина (Кӧчладор район). Бо́рина — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Коча посадмуын грезд (деревня). Зуйӧв (Кӧчладор район). Зуйӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Коча посадмуын грезд (деревня). Колубрина. Колубрина () — Rhamnaceae котырись корья пу увтыр. Колубрина увтырӧ пырöны 30 вид. Колубрина пантасьӧ Африкаын, Америкаын да Азияын. Корлан. Корлан () — сапиндус котырись корья пу вид. Корлан пантасьӧ Азияын. Криптомерия. Криптомерия () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Криптомерия увтырӧ пырö 1 вид. Криптомерия пантасьӧ Японияын. Кумкват. Кумкват () — рута котырись корья пу увтыр. Кумкват увтырӧ пырöны 5 вид. Кумкват пантасьӧ Азияын. Куннингамия. Куннингамия () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Куннингамия увтырӧ пырöны 2 вид. Куннингамия пантасьӧ Азияын. Демин (Кӧчладор район). Демин — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын неыджыт грезд (деревня). География. Демин грезд сулалö Кӧч посадсянь тракт кузя ойвылö 1,7 км ылынаын. Асввылö Деминсянь джын километра ылынаын сулалö Запольчӧв грезд. Митя (Кӧчладор район). Митя́ — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районісь Юксьӧв посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Вöлöма пö морт, кöда поздісьöм эта местаö, нимыс вöлі Митя. Сідз и пондасö шуны деревнясö. География. Митя грездыс сулалö Кыдзыс ю йыввезын, посадму шöринсянь (Юксьӧв посадсянь) асыввылö 1,6 км ылынаын да Кöч посадсянь ойвыв-асыввылö 33 км ылынаын. Ордча грезддэз. Митя грездсянь ойвыв-асыввылö 1,4 км ылынаын сулалö Пармайыл (сэтчö эм веськыт туй), лунвыв-асыввылö 3 км ылынаын сулалö Бажöв, лунвылö 2,8 км ылынаын — Сизьöв. Матісь ландшафттэз. Ордча вöррезын олöны кӧин, руч, кӧч да быдкодь кайез. История. Эм археологгезöн адззöм Митядорись шойна. 1880' воэзö Митяын вöлі 18 картавыл. Отирыс кöдздöмась сю, заптöмась вöр, вöравлöмась. 1909' во кежö татöн вöлі кык мельнича (мутовка). Олöмась 115 морт, кöдна видзöмась 27 горт. Митяыс сэк вöлі Чердын уездісь Юксьӧв волосьын, 1924' во бöрын Кöсладор (1926' годсянь Кöчладор) районісь Юксьӧв сельсоветын. Советтэз дырни Митяас лоис «За коммунизм» колхоз. Сэсся лоис «Юксьӧвскӧй» совхоз, митинчи уджалöмась совхозыс первöй отделеннёын. Вöлі ферма. 1970' во пондöтчикö Митяын олöмась 241 морт. Веськöтлан. Ӧні Митяыс пырӧ Юксьӧв посадмуӧ, 2006' воöдз вöлі Юксьӧв сельсоветын. Грездын эм староста, полициялöн урядник вовлö Юксьöвись. Отир. Отирыс шусьöны ми́тинчи (öтік морт — митя́ись). Митинчи гишшöны унажыкыс Утробин. Эм и мöдік фамиллёэз — Юркин, Сизов. 2009' во пондöтчикö грездын олöмась 192 морт, кöдна видзöмась 59 горт. Отирыс — комиöсь, баитöны комиöн. Ордча грездын Митяын оліссесö нимкодялöны упа́ддезöн. Торья отирыслöн эм нимкоддез: "Арбуз Петь, Санко Вань, Паша Валь, Зинко Лёнь, Öнись Лёнь, Гоб Ныр, Одуванчик, Сьöд Иван, Гöрд Иван". Кöзяйство да быт. Ыджыт грездын абуöсь. Отирыс быдтöны пода да карч, туруналöны, ягöдалöны, тшакьялöны, вöралöны. Туйез грездас умöльöсь. Токö Юксьöвлань туйыс вевттьöм асфальтöн. Ветлö автобус, кöть тодильнöй сувтчаныс и абу. Джын отирлöн эм ас машинаэз. Митинчи вермöны видзöтны телевизор, а радио кынымкö во кыдз ни орöтöмась. Эмöсь телефоннэз, а мобильниккез озö кутö. Эм кык лавка, кытöн вузалöны берсятор. Öт магазиныс шусьö Бар. Шырсьыны да мый да отирыс, öддьöн колö кö, ветлöны Кöчöдз. Эм аптека, медматісь медпункт — Юксьöвын. Кулöм отирöс Митровчи дзебöны Юксьöвас жö. Культура. Челядьсад грездісь пöдналöмась. Челядь велöтчöны Юксьöвись школаын. Сэтöн жö медматын культура керку. Одзжык вöлöма асланыс клуб, керкуыс öнöдз сулалö. Митяын берся гажöтаннэз чулöтлöны öддьöн шоча. Отирыс медыджыт празьник туйö пуктöны Спас. Митяын да Пармайылын сія — асланыс вежалун. Этія лунö быд во матісь видззез вылын овлöны Спас коссез, кöр Кöчладорись да Кöсладорись том отир тышкасьöны öтамöдныскöт. Порйöтöны сідзжö Стречалун, Ыджытлун, Василей рыт, Масленича. Медматын вичку (киссьöм ни) — Юксьöвын. Бажӧв (Кӧчладор район). Бажӧ́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районсис Юксьӧв посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Видзöтны кö грездыслöн öння ним вылö, сія ровно кыдз аркмöма Баж нима морт сьöрті. Но одзжык сійö гижöмась мöднёж — Бажья нето Бажаева. Роччез, первуись фиксируйтікö, эшö и сорасьöмöн гижöмась деревнясö "Баскаево", сэсся пондöмась гижны "Бажева", öні "Бажово" Нимыс кö былись вöлі Бажья, то этö — важ коми увтырлöн ним. География. Бажöв грезд сулалö мыс вылын, Юксьӧвсянь лунвыв-асыввылö вит километра ылынаын, с. ш. Юксьӧвскӧй Турцияын. Ордча грезддэз. Мунан кö Бажöвсяняс рытвылас ыб кузя 1,5 км, локтан Сизьӧв грездö, 2,5 км лунвыв-рытвылас петö Москвина, 3,5 км — Вершинин. Лунвыв-асыввылас километра етш ылынаын сулалöны медбöрья куим керку йöзтöмсялöм Манастыр грездісь. Ойвыв-рытвылас куим километра ылынаын, вöр саяс, поздісьö Митя грезд. Матісь ландшафттэз. Бажöвыс пöліня рытвывлань. Рытвылас сія орö круткодь покатöн. Янсалöм. Бажöвын керкуэз сулалöны нёль туй пöлöн. Куим туйыс куйлöны параллельнöя, этö Сёйгуйöр (асыввылас), Шöр улича да Пыштыгöп (рытвылас). Öтік туй куйлö нылö перепендикулярöн, сія петö Сёйгуйöр туйсис, поперегалö кык мöдік туйсö да петö рытвылас грезд сайö — Митяланьö. Пыштыгöп туй петö грезд сайö лунвылас да мунö мöдік ордча деревняэзö. Шöр уличалöн ойвыв торыс шусьö Кайгоро́дка. История. Первуись Бажöвсö пасйö карта вылö А. Е. Теплоухов 1848' годö, сорасьöмöн сэтчö гижöм "Баскаева". 1869' вося небöгись адззам: Бажьяын пö олöмась 30 мужик да 25 инька, кыртавыллэз кыкьямыса. 1886' годö Бажöв выселокын вöлöма 17 картавыл ни. Отирыс кöдзлöмась сю, заптылöмась вöр, вöравлöмась. 1909' годö грездын вöлі вичкубердся школа да дорсянін, олöмась 167 морт, видзöмась 24 картавыл. 1924' воöдз Бажöвыс вöлöма Чердын уездісь Юксьӧв волосьын, 1924' во бöрын — Кӧсладор (1926' годсянь Кӧчладор) районісь Юксьӧв сельсоветын. Лöсьöтöмась колхоз, коллективизация коста уна отирсö кулачитöмась. Бажöв, Манастыр да Чаняыб вöлöмась öтік колхоз. Сээся колхоззэз гырисьмöтасö, быдöс ордча грезддэз лоисö «Калиновка» колхозын. 1970' воланьын «Калиновкасö» öтлаöтöмась Юксьöвись «За коммунизм» колхозкöт да керисö «Юксьӧвскӧй» совхозлö мöд отделеннёöн. Бажöвын вöлі челядьсад, аптека. Бажöвскöй челядь велöтчынытö ветлöмась Сизьöвö, 1970' воэз бöрын — Москвинаö. 2006' годö, виль роч туйдöт сьöрті сельсоветтэсö вежöмась да, Бажöв лоис Юксьӧв посадмуын. Веськöтлан. Ӧні Бажӧвыс пырӧ Кӧчладор районісь Юксьӧв посадмуӧ. Отир. Олöны Бажöвын бажӧ́вчи. Öтік айка морт шусьö бажӧ́веч, öтік инька морт бажӧ́вка. ыс бажӧ́вскöй нето бажӧ́вись. 2009' во пондöтчикö гумагаэз сьöрті Бажöвын оліссес вöлöмась 59 морт, кöдна видзöмась 26 горт. Былись олöны 30 морт гöгöр. Медваж фамиллёыс Андров. Йöзыс гишшöны сідзжö Исаев, Евдокимов. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Кöзяйство да быт. Öтласа кöзяйство öні абу ни. Отирыс уджалöны аспондасис — быдтöны карч, вöдитöны пода, ягöдалöны да тшакьялöны. Грездын позьö видзöтны телевизор, баитны мобильникöт (UTEL). Бажöвчилöн эм асланыс шойна — Тимало́г, кöда куйлö грездсяняс рытвылö. Но мукöдыс дзебсьöны и ыджыт шойнаö — Яланяс, кытöн дзебöны кулöммезнысö быдöс ордча грезддэз. Леспромкоз (Кӧчладор район). Леспромкоз (шочыника шуöны Октябскöй) — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын посёлок. География. Леспромкоз посёлок сулалö Кӧч посадсянь рытвылö, Сэпöль ю мöдлапöлын. Отир. 2009 во пондöтчикö Леспромкозын олöмась 626 морт, кöдна видзöмась 192 горт. Зырянӧв (Кӧчладор район). Зырянӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Пелым посадмуын грезд (деревня). География. Зырянӧвыс сулалӧ Сэпöль ю дорын, Кӧч посадсянь ойвыв-рытвылӧ 11 км ылынаын (туй кузя кö мунны — 18 км, 30 минут етш), Пелым посадсянь лунавыв-асыввылö кыкьямыс километра ылынаын (туй кузяс — 10 км). Ордча грезддэз. Зырянӧвсянь лунвыв-рытвылын öтік километр ылынаын сулалӧ Порошин грезд, асыввылас кык километра ылынаын, туй кузя кö мунны, петö Тубыз, а квать километра ылынаын — Петукӧв. Лунвыв-асыввылын кык да джын километра ылынаын, нюр сайын, сулалӧ Гӧрдей. Ордча рельефын тöдчöны Кыдззаыб, Чомлог, Кринкамыс. Янсалöм. Öтік тор грездас шусьö Виль посёлок. Веськöтлан. Öні Зырянöв пырö Пелым посадмуö. Милиция не почта грездын абу. Отир. Олöны грездас Зырнянöвчи. 2009 во пондöтчикö нійö лыддьöмась 143 лов, горттэз вöлöмась 43-а. Оліссез комиöсь, баитöны комиöн. Отирыс гишшöны унажыксö Никонов, Худяков, Аганин. Кöзяйство да быт. Ыджыт уджаиннэз абуöсь. Отир быдтöны пода (порссез, мöссэз, баляэз) да карч (картовка, лук, капуста), вöралöны да чериалöны. Öктöны тшак да ягöд, косьтöны веськöтчан туруннэз. Грездын эм лавка ЧП Чеботков. Эм аптека. Шырсьыны да мый да отирыс ветлöны Кöчöдз. Туйез грезд гöгöр умöльöсь, зэр бöрын он и мун. Ас машинаэз видзöны 10 кыным морт. Челядьсö быд лун новйöтö школаö автобус. Зырянöвчи вермöны видзöтны телевизор, а мобильниккез кутöны не быдлаын. Культура. Не челядьсад, не школа Зырянöвын абу. Челядь ветлöтны велöтчыны Пелымö. Отир порйöтöны Петырлун, Вильгод, Инькалун, Айму дорйиссезлісь лун. Купаниопсис. Купаниопсис () — сапиндус котырись корья пу увтыр. Купаниопсис увтырӧ пырöны 60 вид. Купаниопсис пантасьӧ Океанияын. Купания. Купания () — сапиндус котырись корья пу увтыр. Купуасу. Купуасу () — мальва котырись корья пу вид. Купуасу пантасьӧ Америкаын. Кёльрейтерия. Кёльрейтерия () — сапиндус котырись корья пу увтыр. Кёльрейтерия увтырӧ пырöны 3 вид. Кёльрейтерия пантасьӧ Азияын. Лагерстрёмия. Лагерстрёмия () — Lythraceae котырись корья пу увтыр. Лагерстрёмия увтырӧ пырöны 50 вид. Лагерстрёмия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Лангсат. Лангсат () — мелия котырись корья пу вид. Лангсат пантасьӧ Азияын. Мелия котыр. Мелия котыр () — быдмассэзлöн сапиндус чукöрись корья пу котыр. Мелияэз 50 увтыр да 550 вид. Аглая. Аглая () — мелия котырись корья пу увтыр. Аглая увтырӧ пырöны 100 вид. Аглая пантасьӧ Азияын, Австралияын да Океанияын. Либоцедрус. Либоцедрус () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Либоцедрус увтырӧ пырöны 5 вид. Либоцедрус пантасьӧ Виль Зеландын да Виль Каледонияын. Ликания. Ликания () — хризобаланус котырись корья пу увтыр. Ликания увтырӧ пырöны 200 вид. Ликания пантасьӧ Америкаын. Ликвидамбар. Ликвидамбар () — алтингия котырись корья пу увтыр. Ликвидамбар увтырӧ пырöны 4 - 5 вид. Ликвидамбар пантасьӧ Азияын да Америкаын. Алтингия котыр. Алтингия котыр () — Saxifragales чукöрись корья быдмас (пу) котыр. Алтингияэз 3 увтыр да 17 вид. Литокарпус. Литокарпус () — Fagaceae котырись корья пу увтыр. Литокарпус увтырӧ пырöны 334 вид. Литокарпус пантасьӧ Азияын. Fagaceae. Fagaceae котыр () — Fagales чукöрись корья быдмас (пу) котыр. Fagaceae-эз 7 (+) увтыр да 900 вид. Личи (быдмас). Личи () — сапиндус котырись котырись корья пу вид. Личи пантасьӧ Китайын. Полва (Кудымкар район). Полва — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын роч посад. Ним йылісь. Полва посадыс шусьö сідз Полва ю сьöрті. Ленинск (Кудымкар район). Ленинск нето Питева — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районас посад, Ленинск посадмулöн шöрин. Ним йылісь. Ленинскыс шусьö сідз В.И.Ленин ним сьöрті. 1924' воöдз посадыс шусис Питева ("Питеево"), а 1860'-1916' годдэзö Вылісь Нердва ("Верхняя Нердва"). География. Ленинск сулалö Нердва да сыö усян Сым юэз дорын. Посад дынöт мунö автотуй Кудымкарсянь (29 км ылынаын) Менделееваöдз (63 км ылынаын). Ӧрна (Кудымкар район). Ӧрна — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуын. Велва База (Кудымкар район). Велва База нето Велвапоз — посёлок Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуын. История. В 1938 году первый дом был построен на месте лесосплавного участка. Основатель поселка Бабиков Виктор Тимофеевич (род.ок 1898 г). Участник первой мировой, участник Октябрьской революции, в то время заведующий сельпо. Был построен дом и магазин для рабочих, занятых на сплаве леса по р.Велва. Купрӧс сельсовет. ="preserve">Купрöс сельсовет нето (тыр нимыс – Купрöсскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Купрöс посадын. 2006' восянь территория пырö Купрöс посадмуö. Купрӧс (Юсьва район). Купрӧс — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районын посад, Купрӧс посадмулöн шöрин. Крыкалёв (Юсьва район). Крыкалёв — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми посад. Аксёновчи (Юсьва район). Аксёновчи — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми посад. Тукачов (Юсьва район). Тукачов — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын посёлок. Ивач (Юсьва район). Ивач — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Туйез. Ивач грездын эм токö öтік туй, кöда шусьö Медшöр туй Отир. 2009' во пондöтчикö Ивачас олöмась 8 морт, кöдна видзöмась 3 горт. Ыджыт Тукачов (Юсьва район). Ыджы́т Тукачо́в — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Туйез. Ыджыт Тукачов грездын эм токö öтік туй, кöда шусьö Медшöр туй Отир. 2009' во пондöтчикö Ыджыт Тукачовас олöмась 34 морт, кöдна видзöмась 17 горт. Учӧт Тукачов (Юсьва район). Учöт Тукачов — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Туйез. Учöт Тукачов грездын эм токö öтік туй, кöда шусьö Медшöр туй Отир. 2009' во пондöтчикö Учöт Тукачовас олöмась 4 морт, кöдна видзöмась 3 горт. Учӧт Модзга (Юсьва район). Учöт Модзга — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Отир. 2009' во пондöтчикö Учöт Модзгаас олöмась 37 морт, кöдна видзöмась 17 горт. Ыджыт Модзга (Юсьва район). Ыджыт Модзга — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Отир. 2009' во пондöтчикö Ыджыт Модзгаас олöмась 118 морт, кöдна видзöмась 44 горт. Аксёновчи сельсовет. ="preserve">Аксёновчи сельсовет нето (тыр нимыс - Аксёновскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Аксёновчи посадын. 2006' восянь территорияыс пырö Купрӧс посадмуö. Дӧйӧг сельсовет. ="preserve">Дӧйӧг сельсовет нето (тыр нимыс - Дӧйӧговскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Дӧйӧг посадын. 2006' восянь территория пырö Карпов посадмуö. Ӧнтипинчи сельсовет. ="preserve">Ӧнтипинчи сельсовет нето (тыр нимыс – Ӧнтипинскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Ӧнтипинчи посадын. 2006' восянь территория пырö Карпов посадмуö. Карпов сельсовет. ="preserve">Карпов сельсовет нето (тыр нимыс - Архангельскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Карпов посадын, кöда рочöн шусьö Архангельское. 2006' восянь территория пырö Карпов посадмуö. Юсьва сельсовет. ="preserve">Юсьва сельсовет нето (тыр нимыс - Юсьвинскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Юсьва посадын. 2006' восянь территорияыс пырö Юсьва посадмуö. Крыкалёв сельсовет. ="preserve">Крыкалёв сельсовет нето (тыр нимыс - Крыкалёвскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Крыкалёв посадын. 2006' восянь территорияыс пырö Купрӧс посадмуö. Тукачов сельсовет. ="preserve">Тукачов сельсовет нето (тыр нимыс – Тукачовскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Тукачов посёлокын. 2006' восянь территорияыс пырö Купрӧс посадмуö. Ӧнь сельсовет. ="preserve">Ӧнь сельсовет нето (тыр нимыс – Ӧньковскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Ӧнь посадын. 2006' восянь территория пырö Майкар посадмуö. Майкар поссовет. ="preserve">Майкар поссовет нето (тыр нимыс – Майкарскöй посёлковöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Майкар посёлокын. 2006' восянь территория пырö Майкар посадмуö. Пожва поссовет. ="preserve">Пожва поссовет нето (тыр нимыс – Пожвинскöй посёлковöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Пожва карокын. 2006' восянь территория пырö Пожва посадмуö. Кама сельсовет. ="preserve">Кама сельсовет нето (тыр нимыс – Камскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. Шöриныс вöлі Кама посёлокын. 2006' восянь территория пырö Пожва посадмуö. Урман (Юсьва район). Урман — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Урман грездлöн ниымыс аркмöм натьтö тотар кылын, урманыс лоö тотара моз "вöр". География. Урман грезд сулалö Кырдым ю дорын. Отир. 2009' во пондöтчикö Урманас олöмась 210 морт, кöдна видзöмась 70 горт. Купрӧсволок (Юсьва район). Купрӧсволок — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын посёлок. Отир. Купрöсволокын 2009' во пондöтчикö олöмась 112 морт, кöдна видзöмась 48 горт. Чикманов (Юсьва район). Чикманов (сідзжö шуöны Чикманова) — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Олöма пö купеч Чикман, сы ним сьöрті и пондöмась шуны грездсö. География. Чикманов грезд сулалö Кудымкарсянь Пожвалань мунан туй дорын, Иньва юсянь ойвылö 1,5 км ылынаын. Кудымкарöдз муннытö 56 км, автобусöн 1:20. Ордчöн, етшажык километрася ылынаын сулалöны: рытвылас, — Трипанов грезд, асыввылас, Пöй ю дорын, — Пашня грезд. Аксёновчи посадöдз колö мунны 2,5 км рытвылö, Купрöс посадöдз — 5 км асыввылö. Лунвылас 4 км ылынаын сулалö Крыкалёв посад, но веськыт туй сэтчöдз Чикмановсянь абу. Вöрын олöны ош, вӧрмӧс, кӧин, руч, ур. Быдмöны пикан, шышыбар. Янсалöм. Чикманов грездын кык тор: ачыс Чикманов да Маркин. История. Чикманов грездын кöркö вöлöма колхоз "Март 8' лун", уджалöма клуб, школа. Отирыс вöлöм уна. Веськöтлан. Öні Чикманов грезд пырö Купрӧс посадмуö, а 2006' воöдз сія вöлі Аксёновскöй сельсоветын. Аксёновчиын и öні пукалö морт, кöда влась нимсянь баитö чикмановчикöт. Отир. Чикманов грездын олöны чикмановчи. 2009' во пондöтчикö нія вöлöмась 37 морт, кöдна видзöмась 17 горт (öні пö 41 морт, 16 горт). Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Уныжыкыс гишшöны Крохалёв да Кылосов. Кöзяйство да быт. Ыджыт Чикмановын абуöсь. Отиырыс быдтöны карч, видзöны пода, вузалöны ма, чериалöны, öктöны тшак, ягöд да веськöтчан туруннэз. Туйез Чикмановас умöльöсь, ас машинаэз абу уна. Быд час грезд пырйöт мунö автобус, эм тодильнöй сувтчан. Чикмановын позьö видзöтны телевизор, кывзыны радио, баитны мобильникöт. Лавкаэз грездын абуöсь, босьтасьнытö отирыс ветлöны Аксёновчиö нето Купрöсö. Быт службаэз абуöсь жö, бритчыны да мый да колö мунны Юсьва посадöдз. Культура. Челядьсад ни школа öні Чикмановын абуöсь. Медматын пондöтчан школа - Аксёновчиын. Ыджытжык челядь ветлöны велöтчыны Аксёновчиö жö нето Купрöсö. Клуб абу, фольклор коллектив абу, гажöтаннэсö грездас озö чулöтö. Гортын порйöтлöны Иван лун, Василий рыт. Юрбытны татісь кристосаэз ветлöны Öнтипинчиö, Пожваö нето Майкарö. Галяшор (Юсьва район). Галя́шор — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Галяшор грезд шусьö сідз Галяшор нима юок сьöрті, кöда дорын грездыс сулалö. Отир. 2009' во пондöтчикö Галяшорас кольччис овны токö öтік морт. Кузьмина (Юсьва район). Кузьмина́ — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Отир. 2009' во пондöтчикö Кузьминаас öлöмась 96 морт, кöдна видзисö 33 горт. Юрла (посад). Юрла — ыджыт посад Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районлöн да Юрла посадмулöн веськöтлан шöрин. География. Юрла посад сулалö Лопва ю дорын, Кудымкарсянь ойвыв-рытвылö 39 км ылынаын. История. Роч гумагаэзын Юрла йылісь первуись казьтылöны 1719' годö. 1766' во кежö татчö сувтöтöмась вичку. XVIII век помсянь Юрлаас керöмась волось, сэк сія вöлі Чердын уездын. 1924' восянь татöн Юрла районлöн шöрин. Отир. Юрлаын олöны 4,2 сюрс морт. Унажыкыс роччез 96 %, но эм и комиэз 3 %. Юм (посад). Юм — важ посад Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын. География. Юм посад сулалö Юм ю дынын, Юрласянь ойвыв-рытвылö 15 км ылынаын. Ананькина (Юрла район). Ананькина — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын грезд (деревня). Бадья (Юрла район). Бадья — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын грезд (деревня). Беляева (Юрла район). Беляева — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын грезд (деревня). Бирина (Юрла район). Бирина — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын отиртöм грезд (деревня). Ыджыт Половина (Юрла район). Ыджыт Половина — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын грезд (деревня). Васькина (Юрла район). Васькина — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын грезд (деревня). Конина (Юрла район). Конина — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын грезд (деревня). Васькова (Юрла район). Васькова — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын грезд (деревня). Вылісь Юм (Юрла район). Вылісь Юм — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын отиртöм грезд (деревня). Вятчина (Юрла район). Вятчина — Перем ладорись Коми кытшын, Юрла районсис Юрла посадмуын грезд (деревня). Сапиндус чукӧр. Сапиндус чукöр () – Magnoliopsida классісь корья быдмас чукöр. Сапиндус чукöр котырӧ пырöны 10 котыр. Магнолия чукӧр. Сапиндус чукöр () – Magnoliopsida классісь корья быдмас чукӧр. Магнолия чукöр котырӧ пырöны 6 котыр. Магнолия котыр. Магнолия котыр () — быдмассэзлöн магнолия чукöрись корья пу котыр. Магнолияэз 7 увтыр да 227 вид. Чердын район. Че́рдын райо́н () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорын, важся коми му, одзжык Ыджыт Перемлöн шöрин. Район аркмӧтӧм 1924 годӧ, Камакатыт кытш разикö. Мувывтор сьӧртіыс (20 872 км2 ыжда) этӧ лоӧ медыджыт район Перем ладорын. Чердын районкӧт ордчӧн куйлӧны: рытвылын Коми кытшись Кӧсладор да Гайна районнэз, ойвылын – Коми Республикаись Кулӧмдін да Мылдін районнэз, асыввылын – Перем ладорись Вишера район, лунвылын – Совкар район. Веськӧтлан шӧрин – Чердын кар. Чердынсянь Перемӧдз – 308 км. Районын юралісьыс – Чагин Юрий Иванович. Янсалӧм. Веськöтлöм могись Чердын район янсöтöм сідз: кык карму да кыкьямыс посадму. Лонган (быдмас). Лонган () — сапиндус котырись корья пу вид. Лонган пантасьӧ Азияын. Димокарпус. Димокарпус () – сапиндус котырись корья пу увтыр. Димокарпус увтырӧ пырöны 17 вид. Димокарпус пантасьӧ Азияын да Австралияын. Сапиндус. Сапиндус () – сапиндус котырись корья пу увтыр. Сапиндус увтырӧ пырöны 12 вид. Сапиндус пантасьӧ Азияын да Америкаын. Лукума. ="preserve">Лукума () — сапота котырись корья пу вид. Лукума пантасьӧ Америкаын. Лума. Лума () — мирт котырись корья пу вид. Лума пантасьӧ Медшöр Америкаын. Маболо. Маболо () — эбен котырись корья пу вид. Маболо пантасьӧ Пилипинын. Эбен котыр. Эбен котыр () — Ericales чукöрись корья быдмас (пу) котыр. Эбеннэз 2 увтыр да 500 вид. Магнолия. "Magnolia macrophylla" var. "ashei " Магнолия () — магнолия котырись корья пу увтыр. Магнолия увтырӧ пырöны 210 вид. Магнолия пантасьӧ Азияын да Америкаын. Маммея. Маммея () — калофилл котырись (нето клузия котырись) корья пу увтыр. Маммея увтырӧ пырöны 50 вид. Маммея пантасьӧ Азияын, Мадагаскарын, Африкаын да Америкаын. Калофилл котыр. Калофилл котыр () — быдмассэзлöн Malpighiales чукöрись корья пу котыр. Унажык увтыр этія котырись одзжык лыддьöмась клузия котырись "Calophylleae" субкотырöн. Калофиллэзз 14 увтыр. Мамончилло. ="preserve">Мамончилло () — сапиндус котырись корья пу вид. Мамончилло пантасьӧ Америкаын. Манго. Манго () — сумах котырись корья пу вид. Манго пантасьӧ Азияын. Мангостан. Мангостан () — клузия котырись корья пу вид. Мангостан пантасьӧ Азияын. Мандарин. Мандарин () — рута котырись корья пу вид. Маракуйя. Маракуйя () — пассифлора котырись корья пу вид. Маракуйя пантасьӧ Медшöр Америкаын. Пассифлора котыр. Пассифлора котыр () — Мальпигия чукöрись корья быдмас котыр. Пассифлораэз 18 - 27 увтыр да 530 - 937 вид. Пассифлора котырись быдмассэз пантасьӧны Африкаын да Америкаын. Маранг. Маранг () — тут котырись корья пу вид. Маранг пантасьӧ Азияын. Марула. Марула () — сумах котырись корья пу вид. Марула пантасьӧ Лунвыв Африкаын. Вакинчи (Юсьва район). Ва́кинчи — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Купрӧс посадмуын коми грезд (деревня). Туйез. Вакинчи грездын эм токö öтік туй, кöда шусьö Медшöр туй. Отир. 2009' во пондöтчикö Вакинчиас олöмась кыкьямыс морт, кöдна видзöмась квать горт. Гӧрдкурья (Кӧчладор район). Гӧрдкурья () — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын посёлок. География. Гӧрдкурья посёлок сулалö Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылö 18 км ылынаын, Кӧсва ю шульга вадöрын. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Гӧрдкурьяын олöмась 140 морт, кöдна видзöмась 58 горт. Мезуя. Мезуя () — калофилл котырись корья пу увтыр. Мезуя увтырӧ пырöны 15 вид. Мезуя пантасьӧ Азияын. Метасеквойя. Метасеквойя () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Метасеквойя увтырӧ пырö 1 вид. Метасеквойя пантасьӧ Азияын. Микробиота. Микробиота () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Микробиота увтырӧ пырö 1 вид. Микробиота пантасьӧ Азияын. Микрокахрис. Микрокахрис () — подокарп котырись лыса пу увтыр. Микрокахрис увтырӧ пырö 1 вид. Микрокахрис пантасьӧ Тасманияын. Тубыз (Кӧчладор район). Тубыз — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Пелым посадмуын грезд (деревня). География. Тубызыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвылӧ 11 км ылынаын. Микростробос. Микростробос () — подокарп котырись лыса пу увтыр. Микростробос увтырӧ пырöны 2 вид. Микростробос пантасьӧ Австралияын. Мирмекодия. Мирмекодия () — марена котырись корья пу увтыр. Мирмекодия пантасьӧ Азияын да Австралияын. Бачманӧв (Кӧсладор район). Бачма́нöв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Бачманöвыс пырӧ Чадзӧв посадмуӧ. Посадмуись специалист Нилогова Галина Алексеевна пукалö Бачманöвын. Почта да полициялöн урядник вовлöны Чадзöвсянь. Митрагина. Митрагина () — марена котырись корья пу увтыр. Митрагина пантасьӧ Азияын. Момбин. Момбин () — сумах котырись корья пу увтыр. Момбин увтырӧ пырöны 10-17 вид. Момбин пантасьӧ Азияын да Америкаын. Монодора. Монодора () — аннона котырись корья пу увтыр. Монодора увтырӧ пырöны 35 вид. Монодора пантасьӧ Африкаын. Чоййыл (Кӧсладор район). Чоййыл нето Шöрöт Бачман — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Чоййылыс пырӧ Чадзӧв посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009 во пондöтчикö Чоййылын олöмась 27 морт, кöдна видзöмась сизим горт. Гортлуд (Кӧсладор район). Гортлу́д — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. Гортлуд грездлöн нимыс вежöртана — гортся луд, кытöн "луд"ыс — туруна кушин. География. Гортлудыс сулалö Кöсладор район асыввылын, Бачман ладорын, Чадзöвсянь лунвыв-асыввылö 5,2 км ылынаын да Кӧс посадсянь лунвыв рытвылö 24,5 км ылынаын (веськыт линия кузя). Ордча оланіннэз. Гортлудсяняс ойвыв-рытвылас километра етш ылынаын сулалö Красинькӧв, ойвыв-асыввылö 1,5 км ылынаын Бачманöв, сы сайын Чоййыл да Пыдöс. Асыввылас Гортлудсяняс 2,5 км ылынаын кöркö сулалöма Тылавыл грезд, квать километра ылынаын Чаняыб грезд. Ландшафттэз. Маті котöртö Бе́рег шор, ывтіжык Ю́динскöй шор. Кыкнан шор вылын зм пруд. Янсалöм. Грездас эм Урдöл да Вердöл, а сідзжö Виль посёлок. Туйез. Былись ту туйез грездас куима: öтік ыджыт туй да сысянь петан учöт туйез. История. Гортлуд гöгöр адззöмась чучкöй берсяторрез. Сідзкö комиэз овлöмась татöн важынсянь. Öнняся грездыс аркмöма 1880' воэзö, кöр татчö локтöмась йöз Бачманöвись. 1886' годö татöн вöлöма кык гортвидзан. Гортлудын сэк олöмась комиэз, кöдна быдтывлöмась нянь, кылöтлöмась вöр, уравлöмась, кыйлöмась пöтка (сьöла), чериавлöмась. 1910' во кежö татöн лоис 8 горт, кытöн олöмась 48 морт. 1924' восянь 2005' воöдз Гортлудыс олöма Чадзӧв сельсоветын. 1926' годö татöн лыддьöмась 100 мортöс, кöзяйствоэз вöлöмась 16-я. Коллективизируйтöм коста, 1930' во, Гортлудсö пыртöмась «Ленин» колхозö (шöриныс Бачманöвын). 1934' годö öтлаын Красинькöвкöт да Тылавылкöт гортлудчи лöсьöтöны торья «Комсомол» колхоз, кöдö 1957' во öтлаöтöмась Бачман ладорись öтласа колхозö «Путь Иллича». Мöдсö 1960' годö гырисьмöтасö, шöринсö керасö Чадзöвö. 1966' годö этія суперколхозісь Бачман ладорись грезддэз петöны, аслыныс торья «Искра» колхоз лöсьöтікö. Но торйöн олöмась недыр: 1968' годö нійö кöрталöны «Кöсинскöй» совхоз бердö Бачманöвскöй отделеннёöн, а 1971' восянь этійö отделеннёсö вуджöтöмась «Чадзӧвскӧй» совхозö. Веськöтлан. Ӧні, 2006 во пондöтчöмсянь, Гортлудыс пырӧ Чадзӧв посадмуӧ. Отир. Олöны Гортлудас гортлу́дчи, öтік айка мортöс шуöны гортлу́деч, инька мортöс гортлу́дка; тöдчанним гортлу́дскöй нето гортлу́дісь. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Гортлудын олöмась 72 морт, кöдна видзöмась 21 горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Медваж гишшаныс Кучев. Мöдік фамиллёэз: Ильниных, Мартынов, Конохов, Калашников. Кöзяйство да быт. Öні грездас öтласа кöзяйство абу. Отирыс торйын видзöны пода, быдтöны карч. Ньöбöны вöрвидзанісь делянкаэз да пöрöтöны вöр. Продукция вузалöны ньöбсиссезлö, кöдна вовлöны татчö камаззэзöн. Паныт босьтöны сакар, сов да пизь. Отирлöн эмöсь ас машинаэз. Автобус ветлö токö школьнöй. Эм райполöн лавка. Асторья магазин банкротитчис. ФАП-ö колö мунны Бачманöвöдз. Сэтчин жö шойна. Велöтчан. 1989' восянь Гортлудын вöлі челядьсад. Öні сійö пöдналöмась. Культура. Гортлудын эм клуб, кытöн уджалö фольклор сьылісь коллектив. Карчой (Кӧсладор район). Карчо́й — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. Карчой грездлöн ним тэчöма кык торись: кар да чой. Карнас одзжык шуöмась йöрйöм оланін нето шойна. Чой — керöс, мыс. Сідзкö, Карчой позьö вежöртны кыдз "йöрйöм оланінын мыс". География. Карчой сулалö Карчойшор пöлöн, Чадзöвсянь ойвыв-рытвылö 4,5 км ылынаын да Пеклаыбсянь ойвыв-асыввылö кык километра ылынаын. Грездын эм кык пруд, Карчой кыкнан помын. Гожумнас местаыс öддьöн гажа. Янсалöм. Карчойын позьö торйöтны веськыт вадöр да шульга вадöр. Туйез. Былись туйес кыка, шорсяняс кыкнан ладöрын. История. Комиэз лöсьöтöмась Карчояс öнняся оланін 1870' воэзö, кöр татчö локтöмась йöз Поддячöвсянь. 1909' годö татöн олöмась 71 морт, видзöмась 10 картавыл. Отирыс кöдзöмась сю, пöрöтöмась вöр, вöралöмась да чериалöмась. 1924' воöдз карчойчи олöмась Чердын уездісь Юксьӧв волосьын, сэсся Кöсладор районісь Чадзӧв сельсоветын. 1926' вося гижöтöм коста татöн лыддьöмась 80 мортöс, кöдна видзöмась 13 картавыл. Коллективизируйтчикö карчойчи öтлаын пеклаыбчикöт лöсьöтöмась «Краснöй звезда» колхоз. 1936' годö Карчояс олöмась 102 морт, вöлі 18 картавыл. «Краснöй звездаас» пеклаыбчи уджалöмась öтлаын карчойчикöт 1959' воöдз, кöр колхозсö гырисьмöтасö — содтасö Чадзöвись да Поддячöвись кöзяйствоэз, а шöринсö вуджöтасö Чадзöвö. Сія жö годö вöлі гижöтöм. Сы коста Карчойсис адззöмась 21 строеннё, 22 гортвидзан, 108 олісьöс. Гырись «Краснöй звездасö» 1960' годö ни нимтöмась «Путь Иллича», а 1970' годö керисö сыись «Чадзöвскöй» совхоз. 1971' годö Карчойын вöлі 22 кöзяйство. Мыйкö дыра нельки уджалöма ясьли. Отир касьтылöны да, вöлöма пö клуб, магазин. Челядьыс ветлöмась велöтчыны Пеклаыбö, гырисьжыккез — Чадзöвö. Но сэсся оланыс разьсис. Йöзыс пондісö мунны овны мöділаэзö. 2007' во пондöтчикö Карчояс олöмась токö 12 морт, кöдна видзöмась кыкъямыс кöзяйство. 2011' гожум кежö Карчояс кольччöма овны дзир öтік семья, да куим öтка айка морт. Веськöтлан. Ӧні Карчойыс пырӧ Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуӧ, отирыс бöрйöны депутаттэзöс районісь Земство öксянö да посадмуись депутаттэз советö. Сетöны кипаснысö район да посадму юраліссез понда. Отир. Олöны Карчояс карчо́йчи. Мужик морт — карчо́еч, инька морт — карчо́йка. ыс карчо́йись нето карчо́йскöй. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Карчойын олöмась 11 морт, кöдна видзöмась сизим горт. Карчойись фамиллёэз: Батуев, Мартынов, Пустоев. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Токö öтік мортыс (Чудинов) рочовöй, локтöма Нöвöсёлісь. Кöзяйство да быт. Отир уджалöны асланыс карчйöррезын. Мукöдыс вовлöны горт деревняаныс токö гожйыны, а уджалöны мöділаын. Грезд гöгöр лёка пöрöтöны вöр локтісь йöз. Отир норасьö кислотнöй зэррез вылö, кöднö вайöтö татчö тöв Кыдззакарсянь. Карчойын сулалöны таксофоннэз, эм мобильнöй йитöт (UTEL). Туйез грездас да сы гöгöр — куш му нето турун. Но отирлöн эмöсь ас машинаэз да техника. Культура. Грездын порйöтлöмась вежалун Девята Пятница, сэк кежö татчö вовлöмась гöссез ордча деревняэзісь. Пеклаыб (Кӧсладор район). Пекла́ыб — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. Пеклаыб грездлöн нимыс кокнита вежöртана Пекла + ыб, м. ш. Пеклалöн ыб. Кöр отирыс чожа баитöны, этія нимсис ы-ыс öшö нето пöртчö а-ö; сідз сы туйö, мед висьтавны Пекла́ыбсянь, шуöны Пекла́бсянь нето Пекла́абсянь. География. Пеклаыб сулалö Вижайка ю дорын, Чадзöвсянь ойвыв-рытвылö 5,8 км ылынаын, Юксьöвсянь ойвыв-асыввылö кыкьямыс километра ылынаын. Грездыс поздісьöма Кöсладор да Кöчладор коласісь визир бердын. Пеклаыбкöт ордча грезддэс: Пармайыл лунвыв-рытвылö куим километра ылынаын, Карчой ойвыв-асыввылö кык километра ылынаын, Поддячöв — лунвыв-асыввылö 4,5 км ылынаын. Вежайка ю котöртö Пеклаыб шöрöтяс асыввывсянь рытвылö. Медшöр туйыс мунö Пеклаыб пырйöт меридиан пöлöн да поперегалö юсö. Асыввылас поссянь аркмöма пруд, кöдö 2011' гожумнас мöдöны бурмöтны. Пос сайын, грезд самой шöрын сулалö лисвень — талун паса объект оліссез понда, сы сьöрті тöдöны погоддя. Ойвылас грездсяняс ландшафтыс шусьö Па́льникмыс, лунвылас Яйва́йыл. Асыввылас куйлöны ыббез (турунсялöмöсь ни), кытöн сулалö енöвтöм ферма. Рытвылас Пекла́ыббез, а ойвыв-рытвылас — Ту́пöсямыс. История. Талуння Пеклаыбсö овмöтöмась отир Поддячöвись 1880' воэзö, кöр татöн лыддьöмась кык гортвидзан. Отирыс кöдзлöмась сю, видзöмась пода. 1909' во кежö сю пондіс артмыны етшажык. Мужиккезлö ковсис пöрöтны вöр, вöравны да чериавны, шочыника кыскалöмась вовлісь йöзсö доддезöн. Грездын уджалöма куим мельнича (мутей). Гортвидзаннэз сэк вöлöмась даса, оліссез 75-а. Пруд дорас сулалöма часовня. 1924' воöдз пеклаыбчи олöмась Чердын уездісь Юксьӧв волосьын, сыбöрын лоисö Коми кытшись Кöсладор районын, Чадзӧв сельсоветас (веськыт туй кузя сэтчö коліс мунны вит километра, öння туй кузя кыкьямыс километра). 1926' вося гижöтöм дырни татöн олöмась 132 морт, кöдна видзöмась 21 картавыл. 1929' ародзын Пеклаыбас лöсьöтöмась «Краснӧй звезда» колхоз (23 гортвидзан, 131 няньсёйись). 1936' годö Пеклаыбын лыддьöмась 145 морт (30 картавыл), грездас вöлі 1' ступеня школа, колхозісь дорсянін, пöжаланін, МТФ, СТФ, КрТФ. Ыджыт война коста грездын вöлі ыджыт бишог. Сотчисö быдöс керкуэз. Бур кöть урожайыс артмöма. «Краснöй звездаас» пеклаыбчи уджалöмась öтлаын карчойчикöт 1959' воöдз, кöр колхозсö гырисьмöтасö — содтасö Чадзöвись да Поддячöвись кöзяйствоэз, а шöринсö вуджöтасö Чадзöвö. Этія гырись «Краснöй звездасö» 1960' годö ни нимтöмась «Путь Иллича», а 1970' годö керисö сыись «Чадзöвскöй» совхоз. 1959' вося гижöтöм коста Пеклаыбас олöмась 100 морт, кöдна видзöмась 27 кöзяйство. Строеннёэз вöлöмась 25-а, уджалöма пондöтчан школа. Колкозниккез лöсьöтöмась мöсвидзан, балявидзан, порсьвидзан, курöгвидзан. 1970' во пондöтчикö грездын лыддьöмась 128 мортöс. Мöдігод татöн адззöмась 26 кöзяйство, пельшöрпункт, челядьсад, пондöтчан школа, МТФ. 1990' воэзö деревня мöдпырся сотчис. Ыджыт лёкби кушöдз сотöма 16 керку. 2005' годсянь, кöр виль роч туйдöт сьöрті сельсоветтэсö вежисö, Пеклаыб грезд пондіс лыддисьны Чадзӧв посадмуын. 2007' во пондöтчикö Пеклаыбын вöлі 15 гортвидзан да 30 олісь. Уджаліс асторья вöрпилитан, но соцкультбыт öшис нач. Медбöрья вöлі ФАП, кöдö пöдналöмась 2007' годö. Веськöтлан. Ӧні Пеклаыбыс пырӧ Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуӧ, отирыс бöрйöны депутаттэзöс районісь Земство öксянö да посадмуись депутаттэз советö. Сетöны кипаснысö район да посадму юраліссез понда. Отир. Пеклаыбын олöны пеклаыбчи /шусьö пекла́бчи/. Мужик мортыс пеклаыбеч /пекла́беч/, инька мортыс пеклаыбка /пекла́бка/. пекла́ыбись нето пеклаыбскöй /пекла́бскöй/. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Пеклаыбын олöмась 26 морт, кöдна видзöмась 14 горт. Былись олöны етшажык, 12 морт. Унажык отирыс гишшöны Батуев. Эм сідзжö Вилесов, Пустоев. Кöзяйство да быт. Олöны Пеклаыбас унажыксö пенсионеррез. Отир быдтö карч, вöдитö пода. Öтік кöзяйствоын видзöны мошшез, вузалöны ма. Культура. Культура керку да мöдік берся Чадзöвын. Грездын вежалун вöлі Петырлун — вöв празьник. Отирыс пыралöмась сы коста ваö. Вылісь Лёль (Кӧсладор район). Вылісь Лёль — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын посёлок. Веськöтлан. Ӧні Вылісь Лёльыс пырӧ Чадзӧв посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Вылісь Лёльын олöмась 156 морт, кöдна видзöмась 57 горт. Кордон (Кӧсладор район). Кордо́н — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын посёлок. Веськöтлан. Ӧні Кордоныс пырӧ Кӧс посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Кордонын олöмась 1160 морт, кöдна видзöмась 449 горт. Лочсай (Кӧсладор район). Лочсай — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Лёвич посадмуын посёлок. Веськöтлан. Ӧні Лочсайыс пырӧ Лёвич посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Лочсайын олöмась 114 морт, кöдна видзöмась 47 горт. Солым (Кӧсладор район). Солы́м — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Светлича посадмуын посёлок. Веськöтлан. Ӧні Солымыс пырӧ Светлича посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Солымын олöмась 245 морт, кöдна видзöмась 94 горт. Одань (Кӧсладор район). Ода́нь — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Светлича посадмуын посёлок. Веськöтлан. Ӧні Оданьыс пырӧ Светлича посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Оданьын олöма 1 морт, кöдна видзöма 1 горт. Усь Кӧсва (Кӧсладор район). Усь Кӧсва — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Светлича посадмуын посёлок. Веськöтлан. Ӧні Усь Кӧсваыс пырӧ Светлича посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Усь Кӧсваын олöмась 226 морт, кöдна видзöмась 71 горт. Виль Светлича (Кӧсладор район). Виль Светли́ча — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районас посёлок, Светлича посадмулöн шöрин. Веськöтлан. Ӧні Виль Светличаын поздісьö Светлича посадмулöн шöрин. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Виль Светличаын олöмась 426 морт, кöдна видзöмась 155 горт. Вольвыл (Кӧсладор район). Вольвыл — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Вольвыл пырӧ Кӧс посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Вольвылын олöмась 65 морт, кöдна видзöмась 28 горт. Варыш (Кӧсладор район). Вары́ш — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Варыш грездыс пырӧ Кӧс посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Варыш грездын олöмась 12 морт, кöдна видзöмась сизим горт. Маскаль (Кӧсладор район). Маскаль — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Маскаль грездыс пырӧ Кӧс посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Маскальын олöмась 118 морт, кöдна видзöмась 45 горт. Нятяин (Кӧсладор район). Нятяин — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Нятяиныс пырӧ Кӧс посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Нятяинын олöмась 20 морт, кöдна видзöмась 5 горт. Дедеруй (Кӧсладор район). Дедеру́й — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Лёвич посадмуын коми грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Дедеруйыс пырӧ Лёвич посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009 во пондöтчикö Дедеруйын олöмась сизим морт, кöдна видзöмась куим горт. Чурак (Кӧсладор район). Чурак — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Лёвич посадмуын коми грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Чуракыс пырӧ Лёвич посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Чуракын олöмась 180 морт, кöдна видзöмась 63 горт. Шалам (Кӧсладор район). Шалам — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Лёвич посадмуын отиртöм грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Шаламыс пырӧ Лёвич посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Шаламын отирыс абу ни олöмась. Селиш (Кӧсладор район). Селиш — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Лёвич посадмуын отиртöм грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Селишыс пырӧ Лёвич посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Селишын отирыс абу ни олöмась. Лёвич (Кӧсладор район). Лёвич — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районас коми грезд (деревня), Лёвич посадмулöн. Веськöтлан. Ӧні Лёвичын Лёвич посадмулöн шöрин. Отир. Лёвичын олöны лёвича́на. Мужик мортсö шуöны лёвича́неч, инька мортöс лёвича́нка. ыс лёвича́нскöй нето лё́вичись. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Лёвичын олöмась 276 морт, кöдна видзöмась 85 горт. Улісь Кӧс (Кӧсладор район). Улісь Кӧс нето рочöнжык Нижньöй Коса — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Кӧс посадмуын грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Улісь Кӧсыс пырӧ Кӧс посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Улісь Кӧсын олöмась 101 морт, кöдна видзöмась 42 горт. Культура. Грездын вежалун вöлі Петырлун — вöв празьник. Краснобай (Кӧсладор район). Краснобай — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Лёвич посадмуын коми грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Краснобайыс пырӧ Лёвич посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Краснобайын олöмась 11 морт, кöдна видзöмась квать горт. Краснодар ладор. Краснодар ладор () — веськӧтлан юкӧт Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Лунвыв федерал кытшӧ. Моринда. Моринда () — марена котырись корья пу увтыр. Моринда увтырӧ пырöны 80-130 вид. Моринда пантасьӧ Азияын. Нансе. Нансе () — мальпигия котырись корья пу вид. Нансе пантасьӧ Америкаын. Мальпигия котыр. Мальпигия котыр () — мальпигия чукöрись корья быдмас котыр. Мальпигияэз 75 увтыр да 1300 вид. Мальпигия котырись быдмассэз пантасьӧны Америкаын (90%), Африкаын да Азияын (10%). Мальпигия чукӧр. Мальпигия чукӧр () – Magnoliopsida классісь корья быдмас чукӧр. Мальпигия чукӧр котырӧ пырӧны 16000 вид. Науклеа. Науклеа () — марена котырись корья пу увтыр. Науклеа увтырӧ пырöны 10 вид. Науклеа пантасьӧ Африкаын да Азияын. Нектарин. Нектарин () — роза котырись корья пу вид. Запольчӧв (Кӧчладор район). Запо́льчӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын грезд (деревня). Ордча грезддэз. Запольчӧвыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвылӧ 3 км ылынаын. Джын километра ылынаын Запольчöвсянь рытвылас сулалö Демин грезд, 5,5 км ылынаын ойвылас — Петукöв. Роза котыр. Роза котыр () — роза чукöрись корья быдмас котыр. Розаэз 4 субкотырись 95 увтыр да 2830 вид. Роза чукӧр. Роза чукöр () – Magnoliopsida классісь корья быдмас чукöр. Васькина (Кӧчладор район). Васькина — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын неыджыт грезд (деревня). География. Васькина грезд сулалö Кӧч посадсянь лунвыв-асыввылö 12,5 км ылынаын. Рытвылö Васькинасянь кык да джын километра ылынаын сулалö Сэпӧль грезд, асыввылö 5 км ылынаын адззам Гӧрдкурья посёлок. Неокаллитропсис. Неокаллитропсис () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Неокаллитропсис увтырӧ пырö 1 вид. Неокаллитропсис пантасьӧ Виль Каледонияын. Ним (быдмас). Ним () — мелия котырись корья пу вид. Ним пантасьӧ Азияын. Петукӧв (Кӧчладор район). Петукö́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Пелым посадмуын грезд (деревня). География. Петукӧвыс сулалӧ Кӧч посадсянь ойвылӧ 10 км ылынаын. Нотофагус. Нотофагус () — быдмассэзлöн Fagales чукöрись нотофагус котырись корья пу увтыр. Нотофагус увтырӧ пырöны 35 вид. Нотофагус пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Паветта. Паветта () — марена котырись корья пу увтыр. Паветта увтырӧ пырöны 350 вид. Паветта пантасьӧ Африкаын да Азияын. Москвина (Кӧчладор район). Москвина́ — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районсис Юксьӧв посадмуын коми грезд (деревня). География. Москвина сулалö крут мыс вылын, Урьюö усян Уржовчина шор дорын, Юксьöвсянь лунвыв-асыввылö вит километра ылынаын. Москвинасö позьö лыддьыны шöрин туйö с.ш. Юксьöвскöй Турцияын, кытчö пырöны сідзжö матісь грезддэз: Сизьӧв (ойвылö 0,8 км ылынаын), Вершинин (лунвылö 0,6 км ылынаын), Бажӧв (ойвыв-асыввылö 2,5 км ылынаын) да Артипӧв (лунвыв-асыввылö 3,5 км ылынаын). Москвинаас абу ключчез, сійöн ва коліс кайöтлыны шорсяняс, а öні письктöтöмась артезиан öшымöссэз. История. Москвина грездыс аркмöма натьтö ХІХ век шöрын, кöр татчö локтöмась овны отир Сизьöвись. Сідзкö видзöтам кö история, Москвина — Сизьöвлöн выселок. 1869' годö татöн олöмась 58 морт, вöлі куим (!) картавыл. Москвинаыс перво вöлöма Чердын уездісь Юксьӧв волосьын, 1924' во бöрын — Кӧсладор (1926' годсянь Кӧчладор) районісь Вершинин сельсоветын. 1926' вося гижöтöм коста Моквинаись адззöмась 61 мортöс (25 айка, 36 инька), öкмыс кöзяйство. Лöсьöтöмась колхоз, нимыс унаись вежсьылöма, отир тöдöны да, кöркö вöлі Жданов нима. Сизьöв да Москвина вöлöмась öтік колхоз. Н. С. Хрущёв дырни колхоззэз гырисьмöтасö, быдöс ордча грезддэз лоисö «Калиновка» колхозын. Сэк жö Вершининісь сельсоветсö вежöмась, Москвинаыс лоис Юксьöв сельсоветын. 1970' годдэзö сельсоветын шуöмась керны Москвинаись сія ладорись учöтик центр, мыля сія сулалöма матынжык тракт дынö. Татчö строитöмась керкуэз, лэбтöмась школа, осьтöмась совхозыслö мöд отделеннё. Москвинаас пондасö локны овны йöзыс сёрдынжык сулалан грезддэзісь. Веськöтлан. Ӧні Москвинаыс пырӧ Кӧчладор районісь Юксьӧв посадмуӧ. Отир. Олöны Москвинаын москви́нчи. Öтік мортсö шуöны москви́нскöй. 2009' во пондöтчикö москвинскöйöсь вöлöмась 79 морт, кöдна видзöмась 24 горт. Этö невна не кыкись унажык 1970' во сьöрті, кöр татісь лыддьöмась 47 мортöс. 2011' во кежö отирыс бöра чинö. Медваж оліссезлöн фамиллёыс — Сизов, мыля грездсö сувтöтöмась йöзыс ордча Сизьöвись. Сэсся татчö пондöмась локны отир мöдік грезддэзісь, Андров (Бажöвись), Пономарёв (Вершининісь), Федурин (Манастырись), Батуев (Чадзöвись), Гагарин, Фалалеев... Кöзяйство да быт. Отирыс кöзяйствуйтöны торйын. Быдтöны карч да видзöны пода. Сю озö ни кöдзö. Эм öтік лавка — ИП Л.Чеботков. Дзебсьöны москвинчиэз, кыдз и ордча грезддэзісь отир, Ялань шойнаын. Культура. Москвинаын эм пондöтчан школа, но öні, челядьыс етша лоöмась да, школасö мöдöны пöднавны. Павловния. Павловния () — Lamiales чукöрись павловния котырись корья пу увтыр. Павловния увтырӧ пырöны 6-17 вид. Павловния пантасьӧ Азияын. Киршин (Кӧчладор район). Киршин — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районісь Коча посадмуын йöзтöм грезд (деревня). Паликуреа. Паликуреа () — марена котырись корья пу увтыр. Паликуреа увтырӧ пырöны 200 вид. Паликуреа пантасьӧ Америкаын. Папайя. Папайя () — карика котырись корья пу вид. Папайя пантасьӧ Америкаын. Грезд. Грезд () — учöт олан пункт, кытöн абуöсь индустрия, а отирыс уджалöны му, быдтöны пода, öктісьöны нето керöны кытшöмкö промысёл. Грездын йöзыс пыржык олöны асланыс торья керкуэзын. Грезд кыв йылісь. Талун Коми кытшын грезд кывсö лёка вунöтöмась ни. Быдлаын комиöн баитікö шуöны деревня. Кöть эшö XIX век пондöтчикö Кудымкарись поп Г.Чечулин аслас лексиконын гижö: "деревня"ыс пö лоас комиöн "грезд", кöть и содтö, шоча пö ни пантасьö асланым. Миян кадö грезд кыв тöдöны коми отир Язьваланьын да Коми Республикаын. Зырянаыс, комиöн сёрнитікö, "деревня"тö некор оз и горöтчö, сё "грезд" да "грезд", мыля важся коми кыв кольччöма нылöн ловья. Сійöн и миян коми гижöтын, перем коми лыддьöтан кылын, вöзъям этійö шуансö ловзьöтны. Грезд да посад. Функцияэз сьöрті грездыс öддьöн вачкисьö посад вылö. Одзжык неöткодьыс грезд да посад коласын вöлі то мыйын: посадас эм вичку, а грездын абу. Öні эта тöдчаныс абу вына, мыля уна посаддэзын вичкуэз абуöсь, а мукöд грездын, мöдöрö, эмöсь. Сё жö унажыксö посад овлö грездся ыджытжык, мыля вичкуа оланінö одзжык лöсьöтлöмась быдöс ордча грезддэз понда, отирыс сэтчин, туйö вежöртны, содöма чожажык. Коми грезддэз. Коми кытшын грезддэс — медтшöка пантасян оланін форма. Нія миян 590-а. Но нылöн лыдыс пыр чинö. Отирыс мунöны ыджытжык оланіннэзö кошшыны сьöмажык удж да кокнитжык олан. Роч юраліссез, мед тырмöтны казнаись сьöм, йöзтöмтöны учöт грезддэсö ныись школаэз да культура керкуэз пöдналöмöн. Коми грездыс öшö. Коми отир, кöдна мунöны карö нето посёлокö, рочсялöны. Грезддэзлöн ниммез. Коми отир шуöны оланіннэзнысö быдкодя, мыля комиэзкöт ордчöн пыр олöмась мöдік чужанвужа отир. Медуна грезддэз нимтöмась морт ним сьöрті. Этö вермас лоны важ перем ним - Пыстöг, кистосалöн ним - Митя. Роч кылісь одзöстöмöсь тодильнöй содтассэз: "-ов (-öв), -ова (-öва), -овчи, ин, ина", кöдна отсöтöн аркмöны грезд ниммез морт ниммезісь: Ёгоров, Бажöв, Закаровчи, Девин, Москвина. Мукöд грезддэз нимтöмась увтыр ним сьöрті, шуам Модзга. Папуацедрус. ="preserve">Папуацедрус () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Папуацедрус увтырӧ пырö 1 вид. Папуацедрус пантасьӧ Виль Гвинеяын. Паразитаксус. ="preserve">Паразитаксус () — подокарп котырись лыса пу увтыр. Паразитаксус увтырӧ пырö 1 вид. Паразитаксус пантасьӧ Виль Каледонияын. Пахиподиум. Пахиподиум () — кутра котырись корья пу увтыр. Пахиподиум увтырӧ пырöны 25 вид. Пахиподиум пантасьӧ Мадагаскарын да Африкаын. Пекуи. Пекуи () — кариокар котырись корья пу вид. Пекуи пантасьӧ Бразивын. Кариокар котыр. Кариокар котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись корья пу котыр. Кариокаррез 2 увтыр да 25 вид. Кариокар. Кариокар () – кариокар котырись корья пу увтыр. Кариокар увтырӧ пырöны 15 вид. Кариокар пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Пильгеродендрон. Пильгеродендрон () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Пильгеродендрон увтырӧ пырö 1 вид. Пильгеродендрон пантасьӧ Лунвыв Америкаын (Чили да Аргентина). Дёма (Кӧчладор район). Дёма — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧчладор районісь Кӧч посадмуын неыджыт грезд (деревня). География. Дёма грезд сулалö Кӧч посадсянь ойвыв-рытвылö 15 км ылынаын. Лунвылö Дёмасянь километра ылынаын сулалö Воробьёв грезд. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Дёма грездын олöмась 30 морт, кöдна видзöмась 10 горт. Подокарп. Подокарп () — подокарп котырись лыса пу увтыр. Подокарп увтырӧ пырöны 105 вид. Подокарп пантасьӧ Африкаын, Лунвыв Америкаын, Азияын да Океанияын. Помело. Помело () — рута котырись корья пу вид. Помело пантасьӧ Азияын. Померанец. Померанец () — рута котырись корья пу вид. Померанец пантасьӧ Азияын. Танжело. Танжело () — рута котырись корья пу вид. Танжело пантасьӧ Америкаын. Протея. Протея () — протея котырись корья пу увтыр. Протея увтырӧ пырöны 115 вид. Протея пантасьӧ Лунвыв Африкаын да. Протея котыр. Протея котыр () — быдмассэзлöн протея чукöрись корья пу котыр. Протеяэз 80 увтыр да 1600 вид. Протея чукӧр. Протея чукöр () – Magnoliopsida классісь корья быдмас чукöр. Платан котыр. Платан котыр () — быдмассэзлöн протея чукöрись корья пу котыр. Платаннэз 2 увтыр. Психотрия. Психотрия () — марена котырись корья пу увтыр. Психотрия увтырӧ пырöны 1900 вид. Психотрия пантасьӧ Африкаын да Океанияын. Пожум чукӧр. Пожум чукӧр () – Pinopsida классісь лыса пу быдмас чукӧр. Пожум чукӧрӧ пырӧны 7 котыр. Покча (Чердын район). Покча — Перем ладорись Чердын районын посад, Покча посадмулöн шорин. Кöркöся коми оланін. География. Покча посад сулалö Покча юлöн Колваö усянін дынын, Чердынсянь ойвылö куим километра ылынаын. Пуласан. Пуласан () — сапиндус котырись корья пу вид. Пуласан пантасьӧ Азияын. Вильгорт (Чердын район). Вильгорт — Перем ладорись Чердын районын посад, Вильгорт посадмулöн шорин. Кöркöся коми оланін. Ним йылісь. Вильгорт - коми ним, вежöртасыс "виль горт", грезд (деревня). География. Вильгорт посад сулалö Ыджыдовка юлöн Колваö усянін дынын, Чердынсянь ойвылö 15 километра ылынаын. Сабал. Сабал () — пальма котырись корья пу увтыр. Сабал увтырӧ пырöны 15 вид. Сабал пантасьӧ Америкаын. Саксеготея. Саксеготея () — подокарп котырись лыса пу увтыр. Саксеготея увтырӧ пырö 1 вид. Саксеготея пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Камгорт (Чердын район). Камгорт — Перем ладорись Чердын районын, Вильгорт посадмуас посад. Кöркöся коми оланін. Ним йылісь. Камгорт - коми ним, вежöртасыс "Кам нима мортлöн горт". Гортнас кöркö шуöмась грезд (деревня). Кам - тöдісь. География. Камгорт посад сулалö Колва дорын, Чердынсянь ойвылö 17,5 километра ылынаын. Километра да джын ылынаын Камгортсянь лунвылас сулалö посадмулöн шöрин Вильгорт. Салак. Салак () — пальма котырись корья пу вид. Салак пантасьӧ Индонезияын. Бондюг (Чердын район). Бондюг — Перем ладорись Чердын районын посад, Бондюг посадмулöн шорин. Кöркöся коми оланін. География. Бондюг посад сулалö Бондюг юлöн Камаö усянін дынын, Чердынсянь ойвыв-асыввылö 30 км ылынаын. Сантол. Сантол () — мелия котырись корья пу вид. Сантол пантасьӧ Азияын. Кольчуг (Чердын район). Кольчуг — Перем ладорись Чердын районын, Покча посадмуас посад. Кöркöся коми оланін. География. Кольчуг посад сулалö Кольчуг ты дынын, Чердынсянь асыввылö 16 км ылынаын. Саподилла. Саподилла () — сапота котырись корья пу вид. Саподилла пантасьӧ Америкаын. Сассафрас. Сассафрас () — лавр котырись корья пу увтыр. Сассафрас увтырӧ пырöны 3 вид. Сассафрас пантасьӧ Азияын да Ойвыв Америкаын. Секвойя. Секвойя () — кипарис котырись лыса пу вид. Секвойя пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Секвойядендрон. Секвойядендрон () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Секвойядендрон увтырӧ пырö 1 вид. Секвойядендрон пантасьӧ Ойвыв Америкаын (Калифорния). Симаруба. Симаруба или Маруба () — симаруба котырись корья пу увтыр. Симаруба увтырӧ пырöны 10 вид. Симаруба пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Симаруба котыр. Симаруба котыр () — сапиндус чукöрись корья быдмас котыр. Симарубаэз 19 - 20 увтыр да 95 вид. Симплокос. Симплокос () — Ericales чукöрись симплокос котырись (Symplocaceae) корья пу увтыр. Симплокос увтырӧ пырöны 250 - 300 вид. Симплокос пантасьӧ Азияын, Австралияын да Америкаын. Софора. Софора () — Fabaceae котырись корья пу увтыр. Софора увтырӧ пырöны 45 вид. Софора пантасьӧ Евразияын, Океанияын да Америкаын. Аралия. Аралия () — аралия котырись корья пу увтыр. Аралия увтырӧ пырöны 68 вид. Аралия пантасьӧ Азияын да Америкаын. Суриана. Суриана () — суриана котырись корья пу увтыр. Суриана увтырӧ пырö 1 вид. Суриана пантасьӧ Евразияын, Ойвыв Африкаын да Австралияын. Суриана котыр. Суриана котыр () — быдмассэзлöн Fabales чукöрись корья пу котыр. Сурианаэз 5 увтыр да 8 вид. Суриана котыр пантасьӧ Австралияын да Америкаын. Схинопсис. Схинопсис () — сумах котырись корья пу увтыр. Схинопсис увтырӧ пырöны 4 - 6 вид. Схинопсис пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Сциадопитис. Сциадопитис () — быдмассэзлöн пожум чукöрись монотипик Сциадопитис котырись (Sciadopityaceae) лыса пу увтыр. Сциадопитис увтырӧ да котырӧ пырö 1 вид. Сциадопитис пантасьӧ Японияын. Тайвания. Тайвания () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Тайвания увтырӧ пырö 1 вид. Тайвания пантасьӧ Азияын (Тайвань, Китай, Мьянма да Вьетнам). Таксодиум. Таксодиум () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Таксодиум увтырӧ пырöны 2 - 3 вид. Таксодиум пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Тамарилло. Тамарилло () — Solanaceae котырись корья пу вид. Тамарилло пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Тетраклинис. Тетраклинис () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Тетраклинис увтырӧ пырö 1 вид. Тетраклинис пантасьӧ Ойвыв Африкаын да Эспанняын. Токсикодендрон. Токсикодендрон () — сумах котырись корья пу увтыр. Токсикодендрон увтырӧ пырöны 13 вид. Токсикодендрон пантасьӧ Азияын да Америкаын. Увария. Увария () — аннона котырись корья пу увтыр. Увария пантасьӧ Африкаын да Азияын. Унаби. Унаби () — Rhamnaceae котырись корья пу вид. Унаби пантасьӧ Азияын. Фалса. Фалса () — мальва котырись корья пу вид. Фалса пантасьӧ Азияын. Фалькатифолиум. ="preserve">Фалькатифолиум () — подокарп котырись лыса пу увтыр. Фалькатифолиум увтырӧ пырöны 5 - 6 вид. Фалькатифолиум пантасьӧ Азияын. Киршин (Кудымкар район). Ки́ршин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Муткыльтан ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Киршиныс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Киршинын олöмась 150 морт, кöдна видзöмась 42 горт. Ёгоров (Кудымкар район). Ёгоро́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Муткыльтан ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Ёгоровыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Ёгоровын олöмась 287 морт, кöдна видзöмась 79 горт. Падей (Кудымкар район). Паде́й — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Муткыльтан ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Падейыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Падейын олöмась 29 морт, кöдна видзöмась 8 горт. Трӧпезник (Кудымкар район). Трӧпезни́к — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Муткыльтан ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Трӧпезникыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Трӧпезникын олöмась 45 морт, кöдна видзöмась 16 горт. Баран (Кудымкар район, Ёгоровланьын). Бара́н нето Барано́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Муткыльтан ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Бараныс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Баранын олöмась 136 морт, кöдна видзöмась 34 горт. Девин (Кудымкар район). Де́вин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Весым ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Девиныс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Девинын олöмась 75 морт, кöдна видзöмась 23 горт. Закаровчи (Кудымкар район). Закаро́вчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Закаровчиыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Закаровчиын олöмась 49 морт, кöдна видзöмась 20 горт. Сенькашор (Кудымкар район). Сенькашор — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Сенькашор ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Сенькашорыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Сенькашорын олöмась 10 морт, кöдна видзöмась 3 горт. Сюзьпозъя (Кудымкар район). Сюзьпозъя — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Велва ю дынын. Веськöтлан. Ӧні Сюзьпозъяыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Сюзьпозъяын олöмась 197 морт, кöдна видзöмась 69 горт. Косьва (Кудымкар район). Косьва — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Косьваыс сулалӧ Велва ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Косьваыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Косьваын олöмась 20 морт, кöдна видзöмась вит горт. Важ Пальник (Кудымкар район). Важ Па́льник — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). Ним йылісь. Важ Пальник шусьö сідз сійöн, мыля эта ладорын кöркö сотöмась вöр, медбы керны ыббез. Натьтö вöлі и виль пальник, но талуння отирыс сы йылісь нем озö тöдö. Юыс, кöда дорын грездыс сулалö сідзжö шуöны Тыашор, кытöн тыдалö компонент тыла (сöтöм ректас). География. Грездыс сулалӧ Тыашор ю дорын, Ошыб посадсянь ойвылö километра ылынаын. Важ Пальник да Ошыб коласын сулалö Рочов грезд. Ойвылас, рытвылас да асыввылас Важ Пальниксяняс оланіннэз абуöсь, уна километра ылына сэтчин нюжалö сьöд вöр. Тыашор вылас Важ Пальник весьтö лöсьöтöмась пруд, кытöн йылöтöны карппез. Веськöтлан. Ӧні Важ Пальникыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Важ Пальникын олöмась öкмыс морт, кöдна видзöмась куим горт. Татісь отирыс гишшöны Радостев. Оліссез комиӧсь, баитöны комиöн. Паршак (Кудымкар район). Паршак – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Паршак грездыс сулалӧ Йӧгва ю дорын, Кудымкарсянь ойвылӧ 19 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Паршакыс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Паршакын олісӧ 32 морт, кӧдна видзисӧ 10 горт. Нӧрыс (Гайна район). Нӧрыс — Перем ладорись Коми кытшын, Гайна районсис Кебраты посадмуын посёлок. Ним йылісь. Роччес шуöны Нöрыс посёлоксö Мысы, а официальнöя гижöны Жемчужнöй. География. Нӧрысыс сулалö Луп да Аншор юэз коласын, Гайнасянь ойвыв-рытвылö 35 км ылынаын. Янсалöм. Посёлокын куим тор Нöрыс, Конопля да Сойга. История. Посёлок вöлі панöм куим грезд — Нöрыс, Сойга, Конопля — öтлаöтöмöн. Веськöтлан. Öні Нöрыс посёлок пырö Кебраты посадмуö. Отир. 2010' во пондöтчикö Нöрыс посёлокын олöмась 377 морт, кöдна видзöмась 112 горт. Будым (Гайна район). Будым нето Вылісь Будым — Перем ладорись Коми кытшын, Гайна районсис Кебраты посадмуын посёлок. Ним йылісь. Будымыс одзжык шусьöма Вылісь Будым, мыля вöлі эшö Улісь Будым. Посёлоккез сідз нимтöмöсь Будым ю сьöрті. География. Будымыс сулалö Будым да Соч юэз коласын, Гайнасянь ойвыв-рытвылö 30 км ылынаын. Веськöтлан. Öні Будым посёлок пырö Кебраты посадмуö. Отир. 2009' во пондöтчикö Нöрыс посёлокын олöмась 354 морт, кöдна видзöмась 118 горт. Кебраты (Гайна район). Кебраты — Перем ладорись Коми кытшын, Гайна районас посёлок, Кебраты посадмулöн шöрин. Ним йылісь. Посёлок сідз шусьö Кебраты нима ты сьöрті, кöда дорын сія сулалö. География. Кебраты посёлокыс сулалö Кебраты дорын, Гайнасянь ойвыв-рытвылö 3,5 км ылынаын. Веськöтлан. Öні Кебраты посёлокас Кебраты посадмулöн шöрин. Отир. 2009' во пондöтчикö Кебраты посёлокын олöмась 1123 морт, кöдна видзöмась 384 горт. Шордын (Гайна район). Шордын — Перем ладорись Коми кытшын, Гайна районсис Кебраты посадмуын посёлок. География. Шордыныс сулалö Леман ю дорын, Гайнасянь ойвыв-рытвылö 6,7 км ылынаын. Веськöтлан. Öні Шордын посёлок пырö Кебраты посадмуö. Отир. 2009' во пондöтчикö Шордын посёлокын олöмась 137 морт, кöдна видзöмась 46 горт. Иванчина (Гайна район). Иванчина́ — Перем ладорись Коми кытшын, Гайна районас грезд (деревня), Иванчина посадмулöн шöрин. География. Иванчинаыс сулалö Учöт Парья да Ыджыт Парья юэз коласын, Гайнасянь лунвылö 24 км ылынаын. Веськöтлан. Öні Иванчинаын Иванчина посадмулöн шöрин. Отир. 2009' во пондöтчикö Иванчинаын олöмась 332 морт, кöдна видзöмась 109 горт. Филлокладус. Филлокладус () — подокарп котырись (formerly филлокладус котырись) лыса пу увтыр. Филлокладус увтырӧ пырöны 5 вид. Филлокладус пантасьӧ Азияын, Виль Зеландын да Тасманияын. Фирмиана. Фирмиана () — мальва котырись корья пу увтыр. Фирмиана увтырӧ пырöны 12 (+) вид. Фирмиана пантасьӧ Медшöр Америкаын. Фицройя. Фицройя () — кипарис котырись корья пу увтыр. Фицройя увтырӧ пырö 1 вид. Фицройя пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Фокиения. ="preserve">Фокиения () — кипарис котырись лыса пу увтыр. Фокиения увтырӧ пырö 1 вид. Фокиения пантасьӧ Азияын. Фукьерия. Фукьерия () — Ericales чукöрись фукьерия котырись (Fouquieriaceae) корья пу увтыр. Фукьерия увтырӧ пырöны 11 вид. Фукьерия пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Халезия. Халезия () — стиракс котырись корья пу увтыр. Халезия увтырӧ пырöны 6 вид. Халезия пантасьӧ Ойвыв Америкаын да Азияын. Стиракс котыр. Стиракс котыр () — быдмассэзлöн Ericales чукöрись корья пу котыр. Стиракссэз 11 увтыр да 160 вид. Хамелия. Хамелия () — марена котырись корья пу увтыр. Хамелия увтырӧ пырöны 5 вид. Хамелия пантасьӧ Америкаын. Хенрикезия. ="preserve">Хенрикезия () — марена котырись корья пу увтыр. Хенрикезия увтырӧ пырöны 3 вид. Хенрикезия пантасьӧ Америкаын. Хризолепис. Хризолепис () — Fagaceae котырись корья пу увтыр. Хризолепис увтырӧ пырöны 2 вид. Хризолепис пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Цефалантус. Цефалантус () — марена котырись корья пу увтыр. Цефалантус увтырӧ пырöны 15 вид. Цефалантус пантасьӧ Америкаын, Азияын да Африкаын. Цитарексилум. Цитарексилум () — вербена котырись корья пу увтыр. Цитарексилум увтырӧ пырöны 70 - 100 вид. Цитарексилум пантасьӧ Америкаын. Чекен. ="preserve">Чекен () — мирт котырись лума увтырись корья пу вид. Чекен пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Акант котыр. Акант котыр () — быдмассэзлöн Lamiales чукöрись котыр. Аканттэз 250 увтыр да 2500 вид. Ааронсония. Ааронсония () — астра котырись быдмас увтыр. Ааронсония увтырӧ пырöны 2 вид. Ааронсония пантасьӧ Азияын да Ойвыв Африкаын. Тунбергия. Тунбергия () — акант котырись быдмас увтыр. Тунбергия увтырӧ пырöны 200 вид. Тунбергия пантасьӧ Африкаын да Азияын. Юстиция. Юстиция () — акант котырись быдмас увтыр. Юстиция увтырӧ пырöны 420 вид. Юстиция пантасьӧ Америкаын. Эхинацея. Эхинацея () — астра котырись быдмас увтыр. Эхинацея увтырӧ пырöны 9 вид. Эхинацея пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Астра котыр. Астра котыр () — быдмассэзлöн астра чукӧрись котыр. Астраэз 1600 увтыр да 25000 вид. Эвпоматия. Эвпоматия () — магнолия чукöрись Эвпоматия котырись (Eupomatiaceae) корья пу котыр. Эвпоматия увтырӧ пырöны 3 вид. Эвпоматия пантасьӧ Австралияын да Виль Гвинеяын. Кыдз котыр. Кыдз котыр нето Кыдзкодььӧммез () — быдмассэзлöн Fagales чукöрись корья пу котыр. Кыдзкодььӧммез 6 увтыр да 130 вид. Альстрёмерия. Альстрёмерия () — альстрёмерия котырись быдмас увтыр. Альстрёмерия увтырӧ пырöны 120 вид. Альстрёмерия пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Альстрёмерия котыр. Альстрёмерия котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись котыр. Альстрёмерияэз 3 - 4 увтыр да 200 вид. Бомарея. Бомарея () — альстрёмерия котырись быдмас увтыр. Бомарея увтырӧ пырöны 150 вид. Бомарея пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Лилия чукӧр. Лилия чукöр () – Magnoliopsida классісь корья быдмас чукöр. Лилия чукöрӧ пырöны 11 котыр да 1300 вид. Агератум. Агератум () — астра котырись быдмас увтыр. Агератум увтырӧ пырöны 40 - 60 вид. Агератум пантасьӧ Америкаын. Альпиния. Альпиния () — имбирь котырись быдмас увтыр. Альпиния увтырӧ пырöны 230 вид. Альпиния пантасьӧ Азияын да Океаниияын. Имбирь котыр. Имбирь котыр () — быдмассэзлöн имбирь чукöрись котыр. Имбиррез 52 увтыр да 1300 вид. Имбирь котыр пантасьӧ Евразияын, Азияын да Америкаын. Имбирь чукӧр. Имбирь чукöр () – Magnoliopsida классісь корья быдмас чукöр. Имбирь чукöрӧ пырöны 8 котыр. Имбирь чукöр пантасьӧ Евразияын, Ойвыв Африкаын да Австралияын. Канна (быдмас). "Canna (Foliage Group) 'Auguste Ferrier Канна () — имбирь чукöрись Канна котырись (Cannaceae) быдмас увтыр. Канна котырӧ 1 увтыр да канна увтырӧ пырöны 10 - 20 вид. Канна пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Костус котыр. Костус котыр () — быдмассэзлöн имбирь чукöрись котыр. Костуссэз 7 увтыр да 100 вид. Костуссэз пантасьӧ Азияын, Африкаын, Медшöр да Лунвыв Америкаын. Геликония. Геликония () — имбирь чукöрись Геликония котырись (Heliconiaceae) быдмас увтыр. Геликония увтырӧ пырöны 100 - 200 вид. Геликония пантасьӧ Америкаын, Индонезияын да Океаниияын. Стрелитция котыр. Стрелитция котыр () — быдмассэзлöн имбирь чукöрись котыр. Стрелитцияэз 3 увтыр да 7 вид. Стрелитцияэз пантасьӧ Лунвыв Африкаын, Мадагаскарын да Лунвыв Америкаын. Стрелитция. Стрелитция () — стрелитция котырись быдмас увтыр. Стрелитция увтырӧ пырöны 5 вид. Стрелитция пантасьӧ Лунвыв Африкаын. Равенала. Равенала () — стрелитция котырись быдмас увтыр. Равенала увтырӧ пырö 1 вид. Равенала пантасьӧ Мадагаскарын. Фенакоспермум. ="preserve">Фенакоспермум () — стрелитция котырись быдмас увтыр. Фенакоспермум увтырӧ пырö 1 вид. Фенакоспермум пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Маранта котыр. Маранта котыр () — быдмассэзлöн имбирь чукöрись котыр. Марантаэз 31 увтыр да 525 - 550 вид. Марантаэз пантасьӧ Африкаын. Маранта. Маранта () – маранта котырись быдмас увтыр. Маранта увтырӧ пырöны 20 - 30 вид. Маранта пантасьӧ Азияын да Америкаын. Калатея. Калатея () – маранта котырись быдмас увтыр. Калатея увтырӧ пырöны 150 вид. Калатея пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Астерискус. Астерискус () — астра котырись быдмас увтыр. Астра. Астра () — астра котырись быдмас увтыр. Астра увтырӧ пырöны 600 вид. Астра пантасьӧ Евразияын да Америкаын. Афеландра. Афеландра () — акант котырись быдмас увтыр. Афеландра увтырӧ пырöны 170 вид. Афеландра пантасьӧ Америкаын. Аяния. Аяния () — астра котырись быдмас увтыр. Аяния увтырӧ пырöны 50 вид. Аяния пантасьӧ Азияын. Бальзамориза. Бальзамориза () — астра котырись быдмас увтыр. Бальзамориза увтырӧ пырöны 11 вид. Бальзамориза пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Бувардия. Бувардия () — марена котырись быдмас увтыр. Бувардия увтырӧ пырöны 30 вид. Бувардия пантасьӧ Америкаын. Бурхеллия. Бурхеллия () — марена котырись быдмас увтыр. Бурхеллия увтырӧ пырö 1 вид. Бурхеллия пантасьӧ Ойвыв Африкаын. Вернония. Вернония () — астра котырись быдмас увтыр. Вернония увтырӧ пырöны 1000 вид. Вернония пантасьӧ Америкаын, Азияын да Африкаын. Георгина. Георгина () — астра котырись быдмас увтыр. Георгина увтырӧ пырöны 35 вид. Георгина пантасьӧ Америкаын. Гербера. Гербера () — астра котырись быдмас увтыр. Гербера увтырӧ пырöны 35 вид. Гербера пантасьӧ Лунвыв Америкаын, Африкаын да Азияын. Диодия. Диодия () — марена котырись быдмас увтыр. Диодия увтырӧ пырöны 50 - 119 вид. Диодия пантасьӧ Лунвыв Америкаын да Африкаын. Иксора. Иксора () — марена котырись быдмас увтыр. Иксора увтырӧ пырöны 529 вид. Иксора пантасьӧ Азияын. Каллистефус. Каллистефус () — астра котырись быдмас увтыр. Каллистефус увтырӧ пырö 1 вид. Каллистефус пантасьӧ Азияын. Космос (быдмас). Космос () — астра котырись быдмас увтыр. Космос увтырӧ пырöны 20–26 вид. Космос пантасьӧ Америкаын. Лапажерия. Лапажерия () — филезия котырись быдмас увтыр. Лапажерия увтырӧ пырö 1 вид. Лапажерия пантасьӧ лунвыв Чилиын. Филезия котыр. Филезия котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись корья пу котыр. Филезияэз 2 увтыр да 2 вид. Филезия котыр пантасьӧ лунвыв Чилиын. Филезия. Филезия () — филезия котырись быдмас увтыр. Филезия увтырӧ пырö 1 вид. Филезия пантасьӧ лунвыв Чилиын. Маршаллия. Маршаллия () — астра котырись быдмас увтыр. Маршаллия увтырӧ пырöны 7 вид. Маршаллия пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Остеоспермум. Остеоспермум () — астра котырись быдмас увтыр. Остеоспермум увтырӧ пырöны 70 вид. Остеоспермум пантасьӧ Африкаын. Пахистахис. Пахистахис () — акант котырись быдмас увтыр. Пахистахис увтырӧ пырöны 17 вид. Пахистахис пантасьӧ Медшöр да Лунвыв Америкаын. Пентас. Пентас () — марена котырись быдмас увтыр. Пентас увтырӧ пырöны 40 - 79 вид. Пентас пантасьӧ Африкаын. Псевдэрантемум. Псевдэрантемум ("Pseuderanthemum carruthersii" var. "atropurpureum") Псевдэрантемум () — акант котырись быдмас увтыр. Псевдэрантемум увтырӧ пырöны 176 вид. Рудбекия. Рудбекия () — астра котырись быдмас увтыр. Рудбекия увтырӧ пырöны 23 вид. Рудбекия пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Руэллия. Руэллия () — акант котырись быдмас увтыр. Руэллия увтырӧ пырöны 150 - 300 вид. Руэллия пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Хризантэма. Хризантема (латин кылын "Chrysanthemum") — астра котырись быдмас увтыр. Хризантэма увтырӧ пырöны 30 вид. Хризантэма пантасьӧ Евразияын. Цинния. Цинния () — астра котырись быдмас увтыр. Цинния увтырӧ пырöны 20 вид. Цинния пантасьӧ Америкаын. Аберрантия. ="preserve">Аберрантия () – орхидея котырись быдмас увтыр. Ацераторхис. ="preserve">Ацераторхис () – орхидея котырись быдмас увтыр. Ацераторхис увтырӧ пырöны 2 вид. Ацераторхис пантасьӧ Тибетын да Китайын (Юньнань). Акермания. ="preserve">Акермания () – орхидея котырись быдмас увтыр. Акермания увтырӧ пырöны 5 вид. Акермания пантасьӧ Америкаын. Акриопсис. Акриопсис () – орхидея котырись быдмас увтыр. Акриопсис увтырӧ пырöны 12 вид. Акриопсис пантасьӧ Азияын да Океанияын. Афрамомум. Афрамомум () – имбирь котырись быдмас увтыр. Афрамомум увтырӧ пырöны 50 - 70 вид. Афрамомум пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Амомум. Амомум () – имбирь котырись быдмас увтыр. Амомум увтырӧ пырöны 150 - 200 вид. Амомум пантасьӧ Азияын. Элетария. Элетария () – имбирь котырись быдмас увтыр. Элетария увтырӧ пырöны 7 - 11 вид. Элетария пантасьӧ Азияын. Этлингера. Этлингера () – имбирь котырись быдмас увтыр. Альпиния увтырӧ пырöны 80 - 100 вид. Альпиния пантасьӧ Азияын да Океаниияын (Индия, Бангладеш, Бирма, Китай, Лаос, Камбоджа, Вьетнам, Таиланд, Малайзия, Сингапур, Индонезия, Пилипин, Бруней, Папуа-Виль Гвинея, Австралии). Куркума. Куркума () – имбирь котырись быдмас увтыр. Куркума увтырӧ пырöны 80 вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Кемпферия. Кемпферия () – имбирь котырись быдмас увтыр. Кемпферия пантасьӧ Азияын да Африкаын. Имбирь. Имбирь () – имбирь котырись имбирь увтырись быдмас вид. Имбирь пантасьӧ Азияын. Имбирь (увтыр). Имбирь () – имбирь котырись быдмас увтыр. Имбирь увтырӧ пырöны 100 -150 вид. Имбирь пантасьӧ Азияын. Гедихиум. Гедихиум () – имбирь котырись быдмас увтыр. Гедихиум увтырӧ пырöны 50 вид. Гедихиум пантасьӧ Азияын. Роскоя. Роскоя () – имбирь котырись быдмас увтыр. Роскоя увтырӧ пырöны 18 вид. Роскоя пантасьӧ Азияын. Смитатрис. ="preserve">Смитатрис () – имбирь котырись быдмас увтыр. Смитатрис увтырӧ пырöны 2 вид. Смитатрис пантасьӧ Азияын. Костус. Костус () – костус котырись быдмас увтыр. Костус увтырӧ пырöны 80 вид. Костус пантасьӧ Америкаын Океаниияын да Африкаын. Ктенанте. Ктенанте () – маранта котырись быдмас увтыр. Ктенанте увтырӧ пырöны 18 вид. Ктенанте пантасьӧ Америкаын. Кампинема котыр. ="preserve">Кампинема котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись котыр. Кампинемаэз 2 увтыр да 4 вид. Кампинема котыр пантасьӧ Океаниияын. Корсия котыр. Корсия котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись котыр. Корсияэз 3 увтыр да 25 вид. Корсия котырись быдмассэз пантасьӧны Океаниияын да Америкаын. Арахнитис. Арахнитис () – корсия котырись быдмас увтыр. Арахнитис увтырӧ пырö 1 вид. Арахнитис пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Лилия котыр. Лилия котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись котыр. Лилияэз 16 увтыр да 635 вид. Лузуриага котыр. Лузуриага котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись котыр. Лузуриагаэз 2 увтыр да 5 вид. Мелантиум котыр. Мелантиум котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись котыр. Мелантиуммез 13 - 16 увтыр да 170 вид. Рипогонум котыр. Рипогонум котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись котыр. Рипогонум котырын 1 увтыр да 6 вид. Смилакс котыр. Смилакс котыр () — быдмассэзлöн лилия чукöрись котыр. Смилакс котырын 2 увтыр да 315 вид. Ахария котыр. Ахария котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Ахарияэз 30 увтыр да 145 вид. Мимоза. Мимоза () – Fabaceae котырись быдмас увтыр. Мимоза увтырӧ пырöны 400 - 530 вид. Баланопс котыр. ="preserve">Баланопс котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Баланопс котырын 1 увтыр да 9 - 12 вид. Баланопс котырись быдмассэз пантасьӧны Океаниияын да Австралияын. Боннетия котыр. Боннетия котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Боннетияэз 3 увтыр да 35 вид. Дихапеталум котыр. ="preserve">Дихапеталум котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Дихапеталум котырын 3 увтыр да 240 вид. Эуфрония котыр. ="preserve">Эуфрония котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Эуфрония котырын 1 увтыр да 3 вид. Эуфрония пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Тригония котыр. Тригония котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Тригония котырын 4 - 5 увтыр да 28 - 35 вид. Ктенолофон котыр. ="preserve">Ктенолофон котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Ктенолофон котырын 1 увтыр да 3 - 4 вид. Элатина котыр. Элатина котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Элатина котырын 2 увтыр да 35-40 вид. Эуфорбия котыр. Эуфорбия котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Эуфорбия котырын 300 увтыр да 7500 вид. Гупия котыр. Гупия котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Гупия котырын 1 увтыр да 3 вид. Гупия пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Гумирия котыр. Гумирия котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Гумирия котырын 8 увтыр да 50 - 55 вид. Ирвингия котыр. Ирвингия котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Ирвингия котырын 3 увтыр да 20 вид. Лофопиксис котыр. ="preserve">Лофопиксис котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Лофопиксис котырын 1 увтыр да 1 вид. Охна котыр. Охна котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Охна котырын 27 увтыр да 500 - 600 вид. Медузагина котыр. Медузагина котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Медузагина котырын 1 увтыр да 1 ("Medusagyne oppositifolia") вид. Куина котыр. Куина котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Куина котырын 4 увтыр да 50 - 55 вид. Мальзербия котыр. Мальзербия котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Мальзербия котырын 1 увтыр да 24 -27 вид. Тёрнера котыр. Тёрнера котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Тёрнера котырын 10 увтыр да 205 вид. Вишера район. Ви́шера райо́н () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорын, важся коми му, одзжык Ыджыт Перемлöн тор. Район аркмӧтӧм 1941' годӧ, Чердын районсянь торйöтöмöн. Веськӧтлан шӧрин – Вишера кар. Вишера карсянь Перемӧдз – 300 км. Районын юралісьыс – Паньков Виктор Артемьевич. Вишера районын роччез коласын олöны коми отир — язьва комиэз. География. Мувывтор сьӧртіыс (15400 км2 ыжда) районыс босьтö 9,4% Перем ладорсис. Вишера районкӧт ордчӧн куйлӧны: рытвылын Чердын район, ойвылын — Коми Республикаись Мылдін район, асыввылын — Свердлов лапöв, лунвылын — Лытва да Совкар районнэз 80 процент район мусис вевттьöма вöрöн. Татöн öддьöн уна колана шедтассэз. Вишера муись адззöмась алмаззэз, мусир, газ, зарни, сёйез, извесь из, лыа, торф, минерал ваэз. Нійö шедтöны ни. Сэсся эмöсь мрамор, кöрт иззэз, ыргöн рудаэз, вольфрам, ртуть, марган. Районын дозоритöны вöр-валöн 22 юкöт да дорйöмин «Вишера». Янсалӧм. Öні Вишера районын öтік карму да вит посадму. Веськöтлан. Вишера районын юралісьöн 2009 восянь уджалö Паньков Виктор Артемьевич. Отир. Талун Вишера районын олöны 26,1 сюос морт: айморттэз — 12,4 сюрс, инькаэз — 13,7 сюрс. Коми отирыс районас öтік сюрс морт мымда, баитöны комиöн (коми язьва диалект вылын) 200 морт кыным. Кӧзяйство. Районын шедтöны алмаззэз да нефть, заптöны вöр. Вишера карын уджалö ЦБК. Совкар район. Совка́р райо́н () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорын, важся коми му, одзжык Ыджыт Перемлöн тор. Район аркмӧтӧм 1924' годӧ, Камакатыт кытш разикö. Веськӧтлан шӧрин – Совкарын, кöть ачыс Совкарыс аркмöтö торья каркытш да районас оз пыр. Районын юралісьыс – Дума Андрей Юрьевич. География. Совкар районкӧт ордчӧн куйлӧны: рытвылын Коми кытшись Кöсладор район, ойвылын — Чердын да Вишера районнэз, лунвылын — Лытва да Совдор районнэз. Совкар районыс — 5 421 км² ыжда. Мувывторсис 80 % босьтö вöр да ректассэз. Быдмöны унажыкö лысъя пуэз: кöз, ньыв, шочыника лисвень да сыспу, эмöсь и корья пуэз: кыдз, пелысь, льöм. Веськöтлан. Совкар районын юралісьöн 2009' восянь уджалö Дума Андрей Юрьевич. Отир. Талун Совкар районын олöны 17,5 сюос морт. Пикродендрон котыр. Пикродендрон котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Пикродендрон котыр 28 увтыр да 100 вид. Подостемум котыр. Подостемум котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Подостемум котырын 48 - 52 увтыр да 270 вид. Ризофора котыр. Ризофора котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Ризофора котырын 16 увтыр да 120 - 140 вид. Эритроксил котыр. Эритроксил котыр () — быдмассэзлöн мальпигия чукöрись котыр. Эритроксил котырын 4 увтыр да 300 вид. Сыспу увтыр. Сыспу увтыр () – быдмассэзлöн пожум котырись лысъя пу увтыр. Суспу. Суспу́ нето ми́ян суспу́ () — быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (strobus субувтырын) торья вид. Сія лысъя пу, пыр виж. Суспуыс быдмö 35—44 метра вылына да овлö 1,8 метра кыза диаметрын. Вермö овны 800—850 во. Быдмö и миянын, Коми муын. Ним йылісь. Роччез тшöка соралöны "суспу"сö "сыспу"öн, мыля нылöн эна быдмассэз понда эм öтласа ним — кедр. Комиöн мийö торйöтам сыспуэз, кöдна быдмöны Мушӧр саридз дорын (нія лöсьöтöны торья увтыр), да cуспу, кöда быдмö миянын и лоö торья видöн пожум увтырын. Атласісь сыспу. Атласісь сыспу (нето "Cedrus libani" subsp. "atlantica") – пожум котырись сыспу увтырын торья вид. Атласісь сыспу пантасьӧ Алжирын да Мароккоын. Сыспуыс быдмö 50 метра вылына да овлö 200 см кыза диаметрын. Гималаись сыспу. Гималаись сыспу нето деодар () – пожум котырись сыспу увтырын торья вид. Гималаись сыспу пантасьӧ Афганистанын, Пакистанын, Индияын, Непалын да Тибетын. Сыспуыс быдмö 50 метра вылына да овлö 3 метра кыза диаметрын. Физалис. Физалис () – Solanaceae котырись быдмас увтыр. Физалис увтырӧ пырöны 75 нето 90 вид. Физалис увтырись быдмассэз пантасьӧны субтропиккезын. Физалисыс быдмö 0.4–3 метра вылына. Перуись физалис. Перуись физалис () – быдмассэзлöн Solanaceae котырись физалис увтырын торья вид. Этія видыс пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Перуись физалисыс быдмö 0,9-1,6 метра вылына. Мушӧр саридз. e="preserve">Мушöр саридзыс — му шöрын саридз Му́шöр са́ридз () — Атлантика океан бердісь саридз, кöда куйлö Европа, Азия да Африка коласын. Ыждаыс — 2,5 миллион км². Саридзыс йитчö аслас океаныскöт векнит (токö 14 км паськыта) Гибралтар вискöн. Медпыдынін саридзас 5.267 м. Ним йылісь. Важ римляна шуöмась Мушöр саридзсö Mare Nostrum "миян саридз". Араббез нимтöны сійö البحر الأبيض المتوسط, "чочком шöрöт саридз", а нысянь нимыс вуджöма тюрк кылö, кытöн морёсö шуöны Akdeniz "чочком саридз". Мукöд кыввезын саридзсö нимтöны "шöрöт саридз":, ивр. הַיָּם הַתִּיכוֹן, шв. Medelhavet, тот. Урта диңгез. Мöдіккез шуöны сійö "коласісь саридз": фин. Välimeri, эст. Vahemeri, азер. Aralıq dənizi. Унажык кыввезын Мушöр саридзыс шусьö "му шöрись саридз" нето "му коласісь саридз": ит. Mar Mediterraneo, эл. Μεσόγειος Θάλασσα, шт. deti mesdhe, берб. ilel Agrakal, хöрв. Sredozemno more, мад. Földközi-tenger, кит. 地中海. Комиöн Мушöр саридзсö кöркö шуöмась сідзжö Мукос саридз, Мушöр морё. Рочöнжык сійö нимтöны Средиземнöй морё. Лысьва (кар). Лы́сьва - этӧ кар Рочмуын, Перем ладорын, Лысьва районлӧн шӧрин. Лысьва куйлӧ Перемсянь 86 км ылынаын, Перем ладорын асыввылын, Лысьва ю ладорын.Карыс 26,4 км² ыжда, олӧны татӧн 68,7 сюрс морт (2010).Карыс дорӧт мунӧ кӧрттуй Чусва - Кузина Верещагина. Верещагина — Перем ладорын неыджыт кар, Верещана районлӧн да Верещагина кармулöн шӧрин. Вильпашия (кар). Вильпаши́я — Перем ладорын неыджыт кар, Вильпашия районлӧн да Вильпашия кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Вильпашияыс рочöн перво шусьöма Новöй Пашия нето Ново-Пашийскöй посёлок цемент керан завод бердын. Пашияöн шусьö маті визывтан ю. 1965' годö роччез керöмась посёлоксö карöн да сетöмась этія оланіныслö виль ним — Горнозаводск. А комиöн кольччö важ нимыс. Гремячӧй (кар). Гремячӧй — Перем ладорын неыджыт кар, Гремячӧй районлӧн да Гремячӧй кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Гремячӧй карыс шусьö сідз Гремячöй ю сьöрті, кöд дорын сія сулалö. Чусва (кар). Чусва - кар Рочмуын, Перем ладорын, Чусва районлӧн шӧрин. Кар куйлӧ Перемсянь 86 км ылынаын, Перем ладорын асыввылын, ӧтлаӧтӧмінын Усьва ю, Вильва, ю Чусва ю. Карыс 58,0 км² ыжда, олӧны татӧн 49,3 сюрс морт (2008). Губаха. Губаха — Перем ладорын кар, Губаха районлӧн да Губаха кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Губаха карыс шусьö сідз Губаха ю сьöрті, кöд дорын сія сулалö. Добрянка. Добрянка — Перем ладорын кар, Добрянка районлӧн да Добрянка кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Добрянка карыс шусьö сідз Добрянка ю сьöрті, кöда уссёын сія сулалö. Коми ниммез. ce="preserve">Коми ниммез — коми отирлöн антропонимия. Краснокамск. Краснока́мск — Перем ладорын кар, Краснокамск районлӧн да Краснокамск кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Краснокамск карыс шусьö сідз Кама ю сьöрті, кöда дорын сійö лэбтöмась. А Красно- "гöрд" торыс мыччалö: Кама дорö карсö совет отир аркмöтöмась. География. Карыс сулалö Кама ю веськыт вадöрын, Перемсянь кывтыт 47 км ылынаын да кöрттуй кузя рытвылö 34 км ылынаын. Автотуй кузя кö мунны, Перемсянь Краснокамскöдз лоас 35 км. Важ перем гижӧт. e="preserve">Важ перем гижöт (сідзжö шуöны важ перем гижöт, важ коми гижöт, важ коми анбур, Степанлöн анбур) — коми отирлӧн медваж гижöт, кöдö коми кыв понда лöсьöтöма вежа Перем Степан. Ним йылісь. Перем гижöтнас этійö алфавитсö шуöны то мыля. XII-XV веккезö роччез нимтöмась Коми мунымöс Пе́ремь. Этійö кывсö локтісь славяна кывлöмась вепссэзлісь, кöдна ны сайись муэсö шуöмась Пе́рямя, мый лоö "Бöрму". Вежа Степаныс и локтас этія Перем муö, медбы пыртны татісь коми отирсö Кристос нимöн да лöсьöтны татчö епархия. Эта понда сылö коліс вуджöтны Ен небöггез коми кыв вылö. Мед текстыс вöлі виль кристосаэзлö вежöртана, мортыс босьтöма важ коми пассэз да лöсьöтöма нійö роч да эллин шыпассэз сьöрті. Перем муын оліссезлöн, коми отирлöн, лоис ассяма алфавит, кöдö и шуöны важ перем гижöтöн нето важ перем анбурöн. Анбур (мукöдыс гижöны абур) лоö алфавит комиöн. Роч "азбука" моз жö, коми анбурыслöн нимыс аркмöма кык медодзза шыпаслісь ниммесö тэчöмöн: ан да бур. Медваж коми анбурсö вежа Степан и лöсьöтöма. Сійöн, кöр рочöн баитöны анбур йылісь, вежöртöны этія ним увтын токö стефаница. Но коми отирлöн анбуррес и сёрöнжык уна эшö вöлісö. Сысянь стефаница йылісь мийö комиöн висьталам: важ коми анбур нето Степанлöн анбур, и эта лоö сія жö, мый важ перем гижöт. Кунгур. Кунгу́р — Перем ладорын кар, Кунгур районлӧн шӧрин. Ачыс Кунгурыс районас оз пыр, а аркмöтö торья Кунгур каркытш. Ним йылісь. Кунгурыс шусьö сідз Кунгур () юок сьöрті, кöда сы кузя котöртö. География. Карыс сулалö Сылва ю дорын, Ирень ю уссёланьын, Перемсянь лунвыв-асыввылö 80 км ылынаын. Лытва (кар). Лытва нето — Перем ладорын неыджыт кар, Лытва районлӧн да Лытва кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Лытва карыс шусьö сідз Лытва ю сьöрті, кöда дорын сія сулалö. Рочöнжык карыс шусьö Öльöксандровскöй (роччез гижöны Александровск), мыля татісь завод пондöмась шуны Öльöксандровскöй завод (кöзяин пиянлöн ним сьöрті). Татісь оліссез сё шуöны карсö Лытва. География. Лытва кар сулалö Урал рытвыв покатын, Лытва ю дорын, Перемсянь ойвыв-асыввылö 185 км ылынаын. Нытва (кар). Нытва — Перем ладорын кар, Нытва районлӧн да Нытва кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Нытва карыс шусьö сідз Нытва ю сьöрті, кöда дорын сія сулалö. Кыдзӧл (кар). Кыдзöл — Перем ладорын кар, Кыдзӧл районлӧн да Кыдзӧл кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Кыдзӧл карыс шусьö сідз Кыдзӧл ю сьöрті, кöда дорын сія сулалö. Оса (кар). Оса́ — Перем ладорын кар, Оса районлӧн да Оса кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Оса карыс шусьö сідз Оса (рочöн Осинка) ю сьöрті, кöда дорын сія вöлі лöсьöтöм. Перво сійö гижöмась Новоникольскöй слобода. 1708' восянь — Оса. География. Оса карыс сулалö Кама (Вотка вавидзаныс) шульга вадöрын Тулва ю уссёланьын, Перемсянь лунвыв-рытвылö 97 км ылынаын. Мунны кö автотуй кузя петö 141 км, Кама ю кузя — 193 км. Медматын кöрттуй станция, Куеда, куйлö Осасяняс 110 км ылынаын. Отир. 90 % оліссеc — рочöсь. Оханнӧй. Оханнöй — Перем ладорын кар, Оханнöй районлӧн да Оханнöй кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Оханнöй нимыс йылісь эм быдкодь мненнёэз. Мукöдыс адззöны татöн роч диалектісь охан кыв (вежöртасыс — ыджыт сина недотка), мукöдыс охансö вежöртöны мöднёж — кулиган, ростя. Перво кар местаын вöлі Оханнöй монастыр, 1764 восянь Оханнöй посад, 1781 годö Оханнöйсö керöмась карöн и рочöн шуöмась сійö Оханск. Комиöн кольччö важ нимыс. География. Оханнöй кар сулалö Кама веськыт вадöрын. Кама кузяс Перемöдз 126 км. Оханнöй пырйöт мунö важся тракт Козаньсянь Перемлань, Оханнöй карын этія туйыс вуджö Кама ю, кöда вылын лöсьöтöм вуджанін. Туй кузяс Перемöдз 66 км ылына. Медматын кöрттуй станцияöз, Нытваöдз 35 км ылына. Чормӧс (кар). Чормöс — Перем ладорись Обва районын кар, Чормöс кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Чормöс кар шусьö сідз Чормöс ю сьöрті, кöда уссёын сія сулалö. География. Чормöс кар сулалö Обва район ойвылын, Кама вавидзан дынын, Чормöс кöдж лунвылын. Петö Чормöс прудланьö. Чормöс вылöт котöртöны кык шор: Якинка да Головниха. Карсö адззан Перемсянь ойвылö 69 км ылынаын, туй кузя колö мунны 212 км. Медматын кöрттуй станцияöдз, Добрянкаöдз, 60 км ылына. Кар дорын сулалöны грезддэз Макарята, Бурган да Селезни История. 1724' годö оланіныс вöлі Кылосова приходын, грездыс сулалöма келанін дынын, Кылосовасянь Дмитриевскöйланьö туй кузя мунтöн. 1761' годö Чормöсын осьтöмась ыргöн сылöтан завод, кытöн сэсся (1766' восянь) пондасö кисьтны кöрт да керны сыись берсясö. 1954' годö, КамГЭС лöсьöтöм бöрын, завод подналöмась. 1778' апрель 29' лунö Н. Г. Строганов вузалö Чормöсісь завод да именнёлісь тор ювелир И. Л. Лазаревлö 450 сюрс руб понда. XVIII век помын карсö пондасö план сьöрті зорöтны. Архитекторöн вöлі А. Н. Воронихин. 1797' годö Чормöсын лэбтöмась Преображеннё вичку (пöдналöм 1830' годö). 1800' годö Лазареввез лöсьöтöны Чормöсын Перем муись асланыс именнё понда веськöтлан шöрин. 1802' годö Чормöсын лэбтöмась изовöй больнича. 1811' апрель 21' лунö завод бердын осьтöмась отир понда велöтчанін. 1812' апрель 1' лунö заводас пондас уджавны отир понда библиотека, кöда вöлі медодзза Урал вылын. 1827' май 29' лунö пуктöмась медодзза из Енмам чужöм нима вичкуö, вичкуыс вöлі вежаöтöм 1836' сентяб 8' лунö. 1836' годö приходісь велöтчанінын осьтöмась музей. 1943' июнь 18' лунö Чормöс лоис карöн, сэк татöн олöмась 17 сюрс морт. 1924'-1959' воэзö Чормöсын волі торья Чормöс районлöн шöрин. Чормöс öштіс ассис значеннё 1956' годö, КамГЭС шогья завод подналöм бöрын. Сэсся 1959' воын пöдналöмась и район. Карыс кольччис горсоветöн (1960'–2005' воэзö), кöда пырис Перем лапöлісь Обва (Ильинскöй) районö. Веськöтлан. Öні карыс пырö Перем ладорись Обва районö да лоö Чормöс кармулöн веськöтлан шöрин. Юралісьыс Солдатов Михаил Владимирович. Отир. Отирыс шусьöны чормозяна. 2010 во пондöтчикö нія вöлöмась 4017 морт. Кöзяйство да быт. Автотуйыс мунö Обва посадö, сы пырйöт мунöны Перемö (ас машинаöн 2,5 час, автобусöн — 4 час. Якусимаись чочком пожум. ="preserve">Якусимаись чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 25 метра вылына да овлö 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Японияын (Якусима да Танегасима діэз). Китайись чочком пожум. Китайись чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 25–40 метра вылына да овлö 1.5 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Китайын. Мексикаись чочком пожум. ="preserve">Мексикаись чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 30-45 метра вылына. Пожум пантасьӧ Мексикаын, Гватемалаын, Сальвадорын да Гондурасын. Ошшор (кар). Ошшор — Перем ладорын кар, Ошшор районлӧн да Ошшор кармулöн шӧрин. Ним йылісь. Ошшор карыс шусьö сідз Ошшор ю сьöрті, кöда дорын сія сулалö. География. Карыс сулалö Ошшор ю дорын, Перемсянь рытвылö 120 км ылынаын, медматын кöрттуй станцияöдз (Верещагина) колö мунны 23 км, Кама дорся озынöдз (Таборы) 30 км. История. Граф А.С. Строганов тшöктöма лöсьöтны Ошшор ю дорö кöрткеран завод 1759' годö. Ордча ландшафттэз. Öддьöн гажа Ошшор пруд да остров сы вылын, кытчö отирыс ветлöны шоччисьны. Бутанісь чочком пожум. ="preserve">Бутанісь чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 25 метра вылына. Пожум пантасьӧ Бутанын, Китайын да Индияын. Чьяпасісь пожум. ="preserve">Чьяпасісь пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Мексикаын (Чьяпас) да Гватемалаын. Вьетнамись чочком пожум. ="preserve">Вьетнамись чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 30–40 метра вылына. Пожум пантасьӧ Вьетнамын. Хайнанись чочком пожум. ="preserve">Хайнанись чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 20 метра вылына да овлö 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ лунвыв Китайын (Хайнань). Лунвыв-рытвыв чочком пожум. Лунвыв-рытвыв чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 20 метра вылына. Пожум пантасьӧ рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын, Канадаын да Мексикаын. Ламберт пожум. Ламберт пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 70 метра вылына да овлö 1,2—1,8 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Орегон, Невада да Калифорния). Рытвыв чочком пожум. Рытвыв чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 30-50 метра вылына. Пожум пантасьӧ ойвыв-рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Невада, Калифорния, Орегон, Вашингтон, Айдахо) да лунвыв-рытвыв Канадаын. Ниппонісь чочком пожум. Ниппонісь чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 15-25 метра вылына. Пожум пантасьӧ Ниппонын. Румелияись пожум. Румелияись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 10—20 метра вылына. Пожум пантасьӧ лунвыв-асыввыв Европаын нето Румелияын (Штиприя, Бӧлгария, Эллада, Македония, Сӧрбия, Цӧрнагора, Югославия). Чиуауаись чочком пожум. ="preserve">Чиуауаись чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 30 метра вылына. Пожум пантасьӧ Мексикаын (Чиуауа). Асыввыв чочком пожум. Асыввыв чочком пожум нето Веймут пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 30—67 метра вылына да овлö 100—180 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ ойвыв-асыввыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да лунвыв-асыввыв Канадаын. Гималаись пожум. Гималаись пожум нето бутанись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 30-50 метра вылына. Пожум пантасьӧ Гималаяын (Каракорум, Гиндукуш), Афганистанын да Китайын (Юньнань). Гуандунісь чочком пожум. ="preserve">Гуандунісь чочком пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Китайын да Вьетнамын. Европаись суспу. Европаись суспу () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Суспуыс быдмö 25-35 метра вылына да овлö 1.5 метра кыза диаметрын. Суспу пантасьӧ медшöр Европаын (Польска, Швейцарму, Франс, Италья, Австрия, Немечму, Словения, Словенско, Украина да Ромыния). Кореяись суспу. Кореяись суспу () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Суспуыс быдмö 40-50 метра вылына да овлö 1.5-2 метра кыза диаметрын. Суспу пантасьӧ асыввыв Азияын, Рочмуын (Саридздын ладор, Хабаров ладор да Амур лапӧв), ойвыв-асыввыв Китайын, Кореяын да Японияын. Дзоля суспу. Дзоля суспу () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Суспуыс быдмö 1–3 метра вылына. Суспу пантасьӧ Рочмуын (Чукотка кытш, Магадан лапӧв, Сахалин лапӧв, Амур лапӧв, Камчатка ладор, Хабаров ладор, Саридздын ладор) да Японияын. Боснаись пожум. Боснаись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 25–35 метра вылына да овлö 2 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ лунвыв-асыввыв Европаын (лунвыв-рытвыв Бӧлгария, Босна-Герцеговина, Штиприя, Македония, Сӧрбия, ойвыв Эллада да лунвыв Италья). литература. Simone Morris (2018) "Loricati in the fog" | Тюркияись пожум. Тюркияись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 20–35 метра вылына да овлö 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Тюркияын, асыввыв Эллада діэзын, Крымын, Грузияын, Азербайджанын, Иранын, ойвыв Иракын, рытвыв Сурияын, Любнанын да Кипрын. Суматраись пожум. Суматраись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 25–45 метра вылына да овлö 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Суматраын да Пилипинын. Чиуауаись пожум. ="preserve">Чиуауаись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 20–30 метра вылына да овлö 35–80 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын да Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Виргинияись пожум. Виргинияись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 9–18 метра вылына да овлö 0.5 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Аризонаись пожум. Аризонаись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 25-35 метра вылына да овлö 1.2 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ лунвыв-рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (лунвыв-асыввыв Аризона, лунвыв-рытвыв Нью-Мексико, рытвыв Техас) да ойвыв Мексикаын. Дурангоись пожум. ="preserve">Дурангоись пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 25–40 метра вылына да овлö 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ ойвыв-рытвыв Мексикаын. Апачи пожум. ="preserve">Апачи пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 20-30 метра вылына да овлö 35-80 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ ойвыв Мексикаын да лунвыв-рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (лунвыв-рытвыв Нью-Мексико, лунвыв-асыввыв Аризона) Жеффрей пожум. Калифорнияись пожум нето Жеффрей пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 25–40 метра вылына да овлö 60—120 см метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Калифорния) да Мексикаын (Улісь Калифорния). Монтесума пожум. Монтесума пожум () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмö 35 метра вылына да овлö 80 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын да Медшöр Америкаын. Ситкаись кӧз. Ситкаись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 50–70 метра вылына да овлӧ 5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ ойвыв-рытвыв Ойвыв Америкаын. Энгельманн кӧз. Энгельманн кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 25–40 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Чочком кӧз. Чочком кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 15–30 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Миян кӧз. Миян кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 35–55 метра вылына да овлӧ 1-1.5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Европаын. Бревер кӧз. Бревер кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 20–40 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (лунвыв-рытвыв Орегон да ойвыв-рытвыв Калифорния). Чиуауаись кӧз. Чиуауаись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 25-35 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ ойвыв-рытвыв Мексикаын (Чиуауа да Дуранго). Мьянмаись кӧз. ="preserve">Мьянмаись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧз пантасьӧ лунвыв-асыввыв Мьянмаын да лунвыв-рытвыв Китайын. Ликиангись кӧз. Ликиангись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 50 метра вылына да овлӧ 25 дециметра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Бутанын да лунвыв-рытвыв Китайын. Мартинес кӧз. Мартинес кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 25-35 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ ойвыв-асыввыв Мексикаын. Максимович кӧз. Максимович кӧз (;) – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 100 см кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Ниппонын. Тайванись кӧз. Тайванись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 50 метра вылына да овлӧ 150 см кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Тайваньын. Кавказісь кӧз. Кавказісь кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 30-45 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Кавказын да ойвыв-асыввыв Тюркияын. Тянь-Шанись кӧз. Тянь-Шанись кӧз нето Шренк кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 40–50 метра вылына да овлӧ 1–2 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Медшӧр Азияын (Тянь-Шань). Гималаись кӧз. Гималаись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 40-55 метра вылына да овлӧ 1-2 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ рытвыв Гималаяын (Афганистан - Непал). Сиккимісь кӧз. ="preserve">Сиккимісь кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 40-55 метра вылына да овлӧ 1-2.5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ асыввыв Гималаяын (Сикким - Бутан). Вильсон кӧз. ="preserve">Вильсон кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 20-25 метра вылына. Кӧз пантасьӧ Китайын. Алькок кӧз. e="preserve">Алькок кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 30-35 метра вылына да овлӧ 100 см кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ медшӧр Ниппонын. Picea asperata. Picea asperata () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 25-40 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ рытвыв Китайын. Picea crassifolia. ="preserve">Picea crassifolia () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 25 см вылына да овлӧ 60 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Китайын. Глен кӧз. Глен кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 25-35 метра вылына да овлӧ 0,6-0,7 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ ойвыв Ниппонын да Сахалинын. Аянісь кӧз. Аянісь кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 30-50 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ ойвыв-асыввыв Азияын да Ниппонын. Кореяись кӧз. Кореяись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 0.8 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Кореяын да ойвыв-асыввыв Китайын. Койама кӧз. Койама кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 25 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Ниппонын. Сьӧд кӧз. Сьӧд кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 15-50 см вылына да овлӧ 30-60 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Ойвыв Америка. Мейер кӧз. ="preserve">Мейер кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 0.8 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ ойвыв Китайын. Сибирись кӧз. Сибирись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 15-35 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Ойвыв Евразияын. Сӧрбияись кӧз. Сӧрбияись кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 20–35 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ Сӧрбияын. Гӧрд кӧз. Гӧрд кӧз () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 18–40 метра вылына да овлӧ 60 см кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ рытвыв Ойвыв Америкаын. Давид кетелеерия. Давид кетелеерия () – быдмассэзлӧн пожум котырись кетелеерия увтырын торья вид. Кетелеерияыс быдмӧ 25-40 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Кетелеерия пантасьӧ Тайваньын да ойвыв-асыввыв Китайын. Форчуна кетелеерия. ="preserve">Форчуна кетелеерия () – быдмассэзлӧн пожум котырись кетелеерия увтырын торья вид. Кетелеерияыс быдмӧ 25–30 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Кетелеерия пантасьӧ ойвыв Вьетнамын да Китайын. Keteleeria evelyniana. Keteleeria evelyniana () – быдмассэзлӧн пожум котырись кетелеерия увтырын торья вид. Кетелеерияыс быдмӧ 40 метра вылына да овлӧ 100 см кыза диаметрын. Кетелеерия пантасьӧ Вьетнамын, Лаосын да Китайын. Лытва район. Лы́тва райо́н () — веськӧтлан юкӧт Перем ладорын. Район аркмӧтӧм 1942' годӧ, Кыдзӧл районсянь торйöтöмöн. Веськӧтлан шӧрин – Лытва кар. Лытва карсянь Перемӧдз – 185 км. Районын юралісьыс – Шицын Александр Борисович. География. Лытва район куйлö Перем ладор асыввылын, Урал керöссэз бердын. Мувывтор сьӧртіыс (5513 км2 ыжда) пырö Перем муын шöрöт районнэз коласö. Вишера районкӧт ордчӧн куйлӧны: рытвылын Совдор район, ойвылын — Совкар да Вишерарайоннэз, асыввылын — Свердлов лапöв, лунвылын — Кыдзӧл, Губаха да Добрянка районнэз. Мувевдöрыс керöса да мыса. 80 процент мусис вевттьöма вöрöн. Районын 7 мувывтор дорйöны геология ладöрсянь, 4-ö ботаника ладöрсянь, 9-ö вöр-ва история ладöрсянь. Колана шедтассэз: мусир, сьöрся газ, торф, мраморсялöм известняк, алмаззэз, зарни, баситан из, керамзит и кирпич керан сёй. Янсалӧм. Öні Лытва районын öтік посадму да куим карму. Оланіннэз. Лытва районын öні сулалöны 39 оланін: öтік кар, куим карок, 12 посёлок, кык посад, 20 грезд да öтік невежöртана оланпункт. Веськöтлан. Вишера районын юралісьöн 2009' восянь уджалö Шицын Александр Борисович. Отир. 2002' вося гижöтöм дырни районас олöмась 36,5 сюрс морт, 92,9 % – карын да кароккезын. Одзжык: 45,3 сюрс морт (1979' во), 44,7 сюрс морт (1989' во). Чужанвуж сьöрті (2002' во): роччез – 91,2 %, тотара – 2, 8 %, украинса – 1,4 %. Ньыв. Ньыв нето Ньывпу () – быдмассэзлӧн пожум чукӧрись лыса пу увтыр. Ньыв увтырӧ пырӧны 48–55 вид. Ньылыс быдмӧ 10–80 метра вылына да овлӧ 0.5–4 метра кыза диаметрын. Совдор район. Совдо́р райо́н () — Перем ладорын. Веськӧтлан – Совдор кар. Совдорянь Перемӧдз – 183 км. Районын юралісьыс – Шехматов Геннадий Петрович. География. Совдор район куйлö Перем ладор ойвылын, Кама ю кыкнан ладорын. сьӧртіыс (4666 км2 ыжда) пырö Перем муын шöрöт районнэз коласö. Совдор районкӧт ордчӧн куйлӧны: рытвылын Перем ладорись Коми кытшлöн Кудымкар да Кöсладор районнэз, ойвылын — Совкар район, асыввылын — Лытва район, лунвылын — Добрянка район да лунвыв-рытвылын Коми кытшись Юсьва район. Ойвыв-асыввылын Совдор районыс куим ладорсянь гöгöртö Кыдззакар каркытш. Климатыс континентвывся. 70 процент мувывторсис вевттьöма вöрöн, быдмöны унажыксö лысъя пуэз (кöз, ньыв, пожум), пантасьöны кыдз да пипу. Кан дорйö районас вöр-ва казьмöтаннэз: Кыддзакарись заказник, Огурдін яг, нюррез - Дедюкиннюр, Токовнюр, Марьиннюр, Морошковнюр, Яйванюр да мый да. Колана шедтассэз: мусир, калия-магния соввез, извесь из, извесь туф, керамика сёй. Янсалӧм. Öні Совдор районын öтік карму да вит посадму. Оланіннэз. Совдор районын öні сулалöны 89 оланін: öтік кар, кык карок, сизим посёлок, сизим посад, 68 грезд, куим невежöртана оланпункт да öтік. Веськöтлан. Совдор районын юралісьöн 2003' декабсянь уджалö Шехматов Геннадий Петрович. Отир. 2002' вося гижöтöм дырни Совдор районас олöмась 13,4 сюрс морт, 44 % – карын да кароккезын. Одзжык: 19,9 сюрс морт (1979' во), 16,1 сюрс морт (1989' во). Чужанвуж сьöрті (2002' во): роччез – 93,8 %, комиэз – 1,7 %, тотара – 1,4 %. Фразер ньыв. Фразер ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 10–15 метра вылына да овлӧ 40–50 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Бальзам ньыв. Бальзам ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 14–20 метра вылына да овлӧ 10–60 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Сибирись ньыв. Сибирись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 30-35 метра вылына да овлӧ 0.5-1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ ойвыв да медшӧр Азияын. Сахалинісь ньыв. Сахалинісь ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 90 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Рочмуын (Сахалин да Куриль діэз) да Ниппонын (Хокайдо). Кореяись ньыв. Кореяись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 10-18 метра вылына да овлӧ 0.7 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Лунвыв Кореяын. Чочкомкач ньыв. Чочкомкач ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 1.2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Кореяын да Рочмуын (Саридздын ладор, Хабаров ладор, Амур лапӧв). Вич ньыв. Вич ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 25–30 метра вылына да овлӧ 30-50 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Ниппонын. Ыджыт ньыв. Ыджыт ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40–70 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын (ойвыв-рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэз да лунвыв-асыввыв Канада). Дурангоись ньыв. Дурангоись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 20–40 метра вылына да овлӧ 150 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Мексикаын (Дуранго, Чиуауа, Коауила, Халиско да Синалоа). Abies lasiocarpa. Abies lasiocarpa () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 20 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын (рытвыв Канада да рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэз). Abies concolor. Abies concolor () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 25-60 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да ойвыв-рытвыв Мексикаын. Халискоись ньыв. ="preserve">Халискоись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпу пантасьӧ лунвыв Мексикаын (Халиско) да Гватемалаын. Гватемалаись ньыв. Гватемалаись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 20 - 35 см вылына да овлӧ 60 - 90 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ лунвыв Мексикаын, Гватемалаын, Гондурасын да Сальвадорын. Січильяись ньыв. Січильяись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 15-25 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Итальяын (ойвыв Січилья: Неброди керӧссэз да Мадоние керӧс). Чочком ньыв. Чочком ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40–50 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Европаын. Македонісь ньыв. Македонісь ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40–50 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Бӧлгарияын, ойвыв Элладаын, Македонияын, Штиприяын да Сӧрбияын. Кефалинияись ньыв. Кефалинияись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 25-35 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Элладаын (Кефалиния). Киликияись ньыв. Киликияись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 25-30 метра вылына да овлӧ 75-210 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Тюркияын, Сурияын да Любнанын. Нордман ньыв. Чочком ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40-60 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Кавказын да Тюркияын. Эспанняись ньыв. Эспанняись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 25-30 метра вылына да овлӧ 1,5 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ лунвыв Эспанняын да ойвыв Мароккоын. Алжирись ньыв. Алжирись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 20–35 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Алжирын. Тайванись ньыв. Тайванись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 15–35 метра вылына да овлӧ 0,5–1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Тайваньын. Abies homolepis. Abies homolepis () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 30-40 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Ниппонын. Abies recurvata. ="preserve">Abies recurvata () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40-60 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Abies firma. Abies firma () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 50 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Ниппонын (Хонсю, Сикоку, Кюсю да Яку). Abies beshanzuensis. Abies beshanzuensis () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 15–17 метра вылына да овлӧ 0.8 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Abies holophylla. Abies holophylla () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Рочмуын (Саридздын ладор), ойвыв Кореяын да Китайын ((Хэбей, Хэйлунцзян, Цзилинь). Abies chensiensis. ="preserve">Abies chensiensis () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 50 метра вылына да овлӧ 250 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Индияын, Тибетын да Китайын. Гималаись ньыв. Гималаись ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40-60 метра вылына да овлӧ 2-2.5 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ рытвыв Гималаиын (Афганистан, Пакистан, Индия да Непалын). Abies ziyuanensis. ="preserve">Abies ziyuanensis () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 90 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ лунвыв Китайын. Abies amabilis. Abies amabilis () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 30–45 метра вылына да овлӧ 1.2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Канадаын (Британ Колумбия) да Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Аляска, Вашингтон, Калифорния, Орегон). Марис ньыв. Марис ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 15-30 метра вылына да овлӧ 0.8 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Ниппонын. Кудымкарись му-видз уджалан сьöртi техникум. ="preserve">Кудымкарись му-видз уджалан сьöртi техникум — шöрöт велöтчан керку Коми кытшись канкарын, Кудымкарын. Сэтчин велöтöны сэтшöм специальноссез сьöртi: бухгалтер, агроном, ветеринар, фермер. Обва район. О́бва райо́н () — Перем ладорын, Коми мулöн важся тор. Районыс öння формаын аркмӧтӧм 1959' годӧ. Веськӧтлан — Обва карок. Обваcянь Перемӧдз – 93 км. Обва районын эм öтік кар — Чормӧс. Районын юралісьыс — Красноборов Анатолий Иванович. География. Обва район куйлö Перем ладор шöрын, Кама вавидзансянь асыввылö. Районлöн шöрин Обва карок, сулалö Перемсянь ойвыв-рытвылö 93 км ылынаын. сьӧртіыс (3069 км2 ыжда) пырö Перем муын шöрöт районнэз коласö. Рытвывсянь асыввылö районыс нюжалö 80 км ылына, ойвывсянь лунвылö — 156 км ылына. Обва районкӧт ордчӧн куйлӧны: рытвылын Карагай район, ойвылын Коми кытшись Юсьва район, асыввылын — Добрянка район, лунвылын — Красновишерск да Нытва районнэз. Асыввылас районыс петö Кама вавидзан дорö. Обва ю торйöтö районсö кыкö: лунвыв да ойвыв ладор. Лунвыв ладорыс пырö Перем аггломерацияö, ойвылыс — дзиб. Öні, Обва вылöт поссö нюжöтöмась да, ойвылыс сідзжö оссьö. Мувевдöрыс абу жö öткодь: Обва да Чормöс юэзланьын паськалö лажмытін, а район лунвылас — Оханнӧй вылынінлöн ойвыв пом. Быдмассэз кыдз и быдлаын лунвыв тайга дорын. Вöррес пемытлысъяöсь да паськыткорья-лысъяöсь (ньыв, кöз, нинпу). Бöрьяэз лёка кералöмöсь, ны туйö адззам му-видз уджалан юкöттэз, нето — Кама пöлöн — тэллясялöм уйттэз. Вöрын олöны ур, кöин, вöрмöс, яг пöтка, ош да кин да. Районісь вöр-ва да мупытшк öддьöн öсь. Татöн эмöсь: вöр, торф, сёй. История. Обва район — коми отирлöн важся му. Археологгез осьтöмась татöн родановсалісь культура казьмöтан карколяс — Анюшкар. XVIII век пондöтчикö Строгановвез лöсьöтöмась татчö именнёлісь шöрин да вайöтöмась роч крессяна. Коми му лоис роч. Басöк архитектура казьмöтаннэзöн кольччöны 1701' годö панöм Чормöс кар да 1781' воын сувтöтöм Обва посад (öні карок, рочöн "Иллинскöй"). Сар дырни öння районыслöн мувывтор вöлі Совкар уездын. Обва район аркмöма 1923' декаб 14' лунö. 1935' восянь 1959' воöдз сія шусьöма Перем-Обва район (рочöнжык Пермско-Ильинскöй район). 1959' годö Перем-Обва районлісь визиррез бура вештöмась, сы дынö öтлаöтісö лунвыв торсö пöдналöм Чормöс районлісь, а ассис торйöтöмась рытвыв муэз, кытöн лоис талуння Карагай район. Районыс пондіс бöра шусьыны Обва район. Янсалӧм. Öні Обва районын öтік карму да квать посадму. Оланіннэз. Обва районын öні сулалöны 189 оланін: öтік кар, öтік карок, 11 посад да 176 грезд.. Веськöтлан. Обва районын юралісьöн 2011' восянь уджалö Красноборов Анатолий Иванович. Отир. 2011' во пондöтчикö Обва районын олöмась 19 591 морт, ныись 10 128 морт — карсаэз (51,7%), 9 463 морт олöны посад-грездын (48,3%). Отирлöн тшöкыта — 6,6 морт/км2. Йöзыс тшöкжыка олöны район шöрын да лунвылын, унажыксö Обва ю кыкнан вадöрын да туйез пöлöн: Перем—Обва, Обва—Григорьевскöй, Сретенскöй—Ивановскöй—Чормöс. Район ойвылын отирыс олöны шоча. Медуна йöзыс олöны Обва карокын (7,1 сюрс морт), Чормöс карын (4,1 сюрс морт), Сретенскöй посадын (1467 морт), Васильева посадын (561 морт), Филатова посадын (537 морт), Кривец посадын (503 морт). сьöрті 95,3 % рочöсь, 1,7 % комиöсь, колясыс — мöдік чужанвужа йöз. Коми отирыс унажыксö олöны ойвылын да ойвыв-рытвылын. Джынся унажык отиырыс уджавны лöсялан öсь, 24 % — пöрисьöсь. Öтік во сьöрна уджаліссез да лыддисьöны 8,7 сюрс морт мымда. Диплома специалисттэз — 1918 морт, ныись медвылын велöтчöмöн — 629 морт. Кӧзяйство. Кöзяйство структураын медыжыт роль орсöны пукерöтöм да электродеталлез керöм. Му-видз уджаліссез вöдитöны пода, быдтöны сю. Вöр индустриялöн Обва районас 60 % фонддэз, 40 % лэдзан продукция, 50 % индустрияын уджаліссез. Татчö пырöны вöрхоззэз, вöрпромхоз, кылöтан рейд. Машинакерöмын уджалö токö электродеталлез лэдзан Чормöс завод (кусöтаннэз, радиорозеткаэз, янсöтан щитоккез). Васильевскöй да Русаки посаддэз дынын невнаöн шедтöны мусир. Обва районын эм йöвзавод (Обва карокын, сылöн сепаратора юкöттэз осьтöмöсь Чормöсын да Серетенскöйын), Обваын уджалö начкисян пункт, Обваын да Чормöсын эм няньзаводдэз. Кöдзöны 52 тыс. га пасьта, ныись 5 тыс. га вылын быдтöны сю. Унакодь кöдзöны и вердан культураэз. Сюэз (шогді, зöр, ид, рудзöг) босьтöны 9−11 ц/га. Кöрттуйлань нуан туйез (Григорьевскöйлань да Менделеевалань) вевттьöмöсь кöдзаöн. Районын автобуссэз ветлöны 8 маршрут кузя. Район пырйöт 25 км мунö федерациялö колана газнуан Ямбург—Тула да 8 км кежöтöм газнуан (регионлö колана). Культура. Обва районісь посаддэзын да грезддэзын эмöсь Январ 1’ лун. Январ (тӧвшӧр) 1' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, во пондöтан лун, во помöдз кольччö 364 лун (воыс кö кассяна – 365 лун). Январ 2’ лун. Январ (тӧвшӧр) 2' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн кыкöт лун, во помöдз кольччö 363 лун (воыс кö кассяна — 364 лун). Январ 3’ лун. Январ (тӧвшӧр) 3' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн куимöт лун, во помöдз кольччö 362 лун (воыс кö кассяна – 363 лун). Январ 4’ лун. Январ (тӧвшӧр) 4' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн нёльöт лун, во помöдз кольччö 361 лун (воыс кö кассяна — 362 лун). Январ 5’ лун. Январ (тӧвшӧр) 5' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн витöт лун, во помöдз кольччö 360 лун (воыс кö кассяна — 361 лун). Январ 6’ лун. Январ (тӧвшӧр) 6' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн кватьöт лун, во помöдз кольччö 359 лун (воыс кö кассяна — 360 лун). Январ 7’ лун. Январ (тӧвшӧр) 7' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн сизимöт лун, во помöдз кольччö 358 лун (воыс кö кассяна — 359 лун). Январ 8’ лун. Январ (тӧвшӧр) 8' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн кыкьямысöт лун, во помöдз кольччö 357 лун (воыс кö кассяна — 358 лун). Январ 9’ лун. Январ (тӧвшӧр) 9’ лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн öкмысöт лун, во помöдз кольччö (воыс кö кассяна —). Январ 10’ лун. Январ (тӧвшӧр) 10’ лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн дасöт лун, во помöдз кольччö (воыс кö кассяна —). Январ 11’ лун. Январ (тӧвшӧр) 11' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 11-öт лун, во помöдз кольччö 354 лун (воыс кö кассяна — 355 лун). Январ 12’ лун. Январ (тӧвшӧр) 12' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 12-öт лун, во помöдз кольччö 353 лун (воыс кö кассяна — 354 лун). Январ 13’ лун. Январ (тӧвшӧр) 13' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 13-öт лун, во помöдз кольччö 352 лун (воыс кö кассяна — 353 лун). Январ 14’ лун. Январ (тӧвшӧр) 14' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 14-öт лун, во помöдз кольччö 351 лун (воыс кö кассяна — 352 лун). Январ 15’ лун. Январ (тӧвшӧр) 15' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 15-öт лун, во помöдз кольччö 350 лун (воыс кö кассяна — 351 лун). Январ 16’ лун. Январ (тӧвшӧр) 16' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 16-öт лун, во помöдз кольччö 349 лун (воыс кö кассяна — 350 лун). Февраль 1’ лун. Февраль (тӧвпом) 1' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 32-öт лун, во помöдз кольччö 333 лун (воыс кö кассяна — 334 лун). Делавей ньыв. Делавей ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 7-40 метра вылына да овлӧ 1 - 1,5 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ лунвыв-асыввыв Азияын. Фабер ньыв. Фабер ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40 метра вылына да овлӧ 100 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Форрест ньыв. ="preserve">Форрест ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 35-60 метра вылына. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Ченг ньыв. ="preserve">Ченг ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 20 метра вылына. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Бутанісь ньыв. Бутанісь ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 60 метра вылына да овлӧ 250 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Бутанын, Китайын, Индияын да Непалын. Abies spectabilis. Abies spectabilis () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 50 метра вылына да овлӧ 1,5 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Афганистанын, Китайын, Индияын да Непалын. Фарж ньыв. Фарж ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40 метра вылына да овлӧ 1,5-2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Abies fanjingshanensis. ="preserve">Abies fanjingshanensis () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 20 метра вылына да овлӧ 65 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Abies yuanbaoshanensis. ="preserve">Abies yuanbaoshanensis () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 25 метра вылына да овлӧ 60 см кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Abies squamata. Abies squamata () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Китайын. Abies religiosa. Abies religiosa () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 25–50 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Мексикаын да Гватемалаын. Гиккел ньыв. ="preserve">Гиккел ньыв () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 20–30 метра вылына. Ньывпу пантасьӧ лунвыв Мексикаын. Abies procera. Abies procera () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40–70 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ рытвыв Лунвыв Америкаын. Abies magnifica. Abies magnifica () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 40–60 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ рытвыв Лунвыв Америкаын. Abies bracteata. Abies bracteata () – быдмассэзлӧн пожум котырись ньыв увтырын торья вид. Ньывпуыс быдмӧ 20-35 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Ньывпу пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Пронин (Кудымкар район, Йӧг посадму). Про́нин — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын учöтик коми грезд (деревня). Ним йылісь. Пронин грездыс шусьö сідз Проня ним сьöрті. География. Пронин грездыс сулалö Кукушка ю дорын, Кудымкарсянь ойвылö 13 км ылынаын (веськыт визь кузя кö). Пронин бердын рытвылас, Кукушка ю кузя катыт сулалö Ягӧдин грезд. Асывввылö 1,5 км ылынаын, ю кузя кывтыт адззам Мартин, сы сайын Ӧльӧк да Мурмар, ойвылас 4,4 км ылынаын сулалö Габов. Ойвыв-асыввылö 2,6 км ылынаын поздісьöмась Королёв да Васюк. Туйез. Тодиль нима туйез Пронин грездын абуöсь. История. Одзжык Пронин грезд вöлі Мижуёвскöй сельсовет кипод увтын. Веськöтлан. Пронин грезд пырö Йӧг посадмуö. Отир. Олöны Пронин грездын про́нинса (öтік морт про́нинісь нето про́нинскöй). 1970' во пондöтчикö нія вöлöмась 76-а, а 2010' во пондöтчан кежö кольччöмась токö 11-а. Ягӧдин (Кудымкар район). Ягӧди́н — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Отир шуанöн перво Ягöдин грезд местын вöлі ягöдаин. Сысянь и нимыс. География. Ягöдин грездыс сулалö Кукушка ю дорын, Кудымкарсянь ойвылö 13 км ылынаын (веськыт визь кузя кö). Ягöдин бердын асывввылас, Кукушка ю кузя кывтыт, сулалö Пронин грезд. Ылöжык асыввылö кö ю пöлöн мунам, 2,7 км ылынаын адззам Мартин, сы сайын Ӧльӧк да Мурмар. Ойвылас 4,5 км ылынаын сулалö Габов. Ойвыв-асыввылö 2,3 км ылынаын поздісьöмась Королёв да Васюк. Туйез. Тодиль нима туйез Ягӧдин грездын абуöсь. История. Одзжык Ягӧдин грезд вöлі Мижуёвскöй сельсовет кипод увтын. Веськöтлан. Öні Ягӧдин грезд пырö Йӧг посадмуö. Отир. Олöны Ягӧдин грездын ягӧди́нса (öтік морт ягӧди́нісь нето ягӧди́нскöй). 1970' во пондöтчикö нія вöлöмась 115-а, а 2010' во пондöтчан кежö кольччöмась токö 50-а. Веж кыдз. Веж кыдз () – быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 20 метра вылына да овлӧ 80 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Betula lenta. Betula lenta () – быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 20 метра вылына да овлӧ 60 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Сьӧд кыдз. Сьӧд кыдз () – быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 25 метра вылына да овлӧ 50 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Эрман кыдз. Эрман кыдз () – быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 12—15 метра вылына да овлӧ 50—75 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Сибирын (Бурятму, Байкалсай ладор, Якутму), Ылісь Асыввыв федерал кытшын (Камчатка ладор да Сахалин лапӧв), Китайын (Хэйлунцзян, Гирин, Ляонин, Внутренняя Монголия), Корейский полуостровын да Ниппонын (Хоккайдо, Хонсю, Сикоку). Гималаись кыдз. Гималаись кыдз () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 25 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Азияын. Ӧреп (Кудымкар район). Ӧре́п – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Ӧреп грездыс сулалӧ шор дорын, Кудымкарсянь ойвылӧ 20 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Ӧрепыс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Паршакын олӧмась 26 морт, кӧдна видзӧмась 14 горт. Савин (Кудымкар район, Йӧг посадму). Са́вин – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Савин грездыс сулалӧ Йӧгва ю кыкнан вадöрын, Кудымкарсянь ойвылӧ 18 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Савиныс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Савинын олӧмась 67 морт, кӧдна видзӧмась 19 горт. Онтроп (Кудымкар район). Онтро́п – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Онтроп грездыс сулалӧ Йӧгва ю шульга вадöрын, Кудымкарсянь ойвылӧ 14 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Онтропыс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Онтропын олӧмась 16 морт, кӧдна видзӧмась сизим горт. Шыпичи (Кудымкар район). Шыпичи́ – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Шыпичи грездыс сулалӧ Йӧгва ю веськыт вадöрын, Кудымкарсянь ойвылӧ 15 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Шыпичиыс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Шыпичиын олӧмась 49 морт, кӧдна видзӧмась 13 горт. Педӧтовчи (Кудымкар район). Педӧто́вчи – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Педӧтовчи грездыс сулалӧ Йӧгва ю веськыт вадöрын, Кудымкарсянь ойвылӧ 16 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Педӧтовчиыс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Педӧтовчиын олӧмась 13 морт, кӧдна видзӧмась вит горт. Радде кыдз. Радде кыдз () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 7—8 метра вылына. Кыдзпу пантасьӧ Кавказын (Рочмуын, Азербайджанын да Грузияын. Левинчи (Кудымкар район, Йӧг посадму). Леви́нчи нето Ле́вина – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Левинчи грездыс сулалӧ Кокуй ю дорын, Кудымкарсянь ойвылӧ 10 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Левинчиыс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Левинчиын олӧмась 130 морт, кӧдна видзӧмась 45 горт. Мартин (Кудымкар район). Марти́н – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын грезд. География. Мартин грездыс сулалӧ Кукушка ю дорын, Кудымкарсянь ойвылӧ 13 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Мартиныс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Мартинын олӧмась 63 морт, кӧдна видзӧмась 19 горт. Патрук (Кудымкар район). Патрук — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Косыл ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Патрукыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Патрукын олöмась 117 морт, кöдна видзöмась 31 горт. Петук (Кудымкар район). Петук — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Кӧсым ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Петукыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Петукын олöмась 111 морт, кöдна видзöмась 30 горт. Сизь (Кудымкар район). Сизь — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Кӧсым ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Сизьыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Сизьын олöмась 28 морт, кöдна видзöмась öкмыс горт. Рочов (Кудымкар район). Рочо́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). Ним йылісь. Рочов грездыс шусьö сідз натьтö медодзза олісь сьöрті, кöдалöн вöлі нимкодь Роч. География. Грездыс сулалӧ Тыашор ю дорын, Ошыб посадсянь ойвылö джын километра ылынаын. Ойланяс Рочовсяняс 300 м ылынаын сулалöн учöтик грездок Важ Пальник. Рочов сулалö Тыашор увтасын. Рочовын Тыашорсö шуöны сідзжö Рочовшор. Шорас гывьясьöны да туллясьöны. Чериыс етша, мыля катытын, Важ Пальникас, лöсьöтöмась пруд, кытöн йылöтöны карппез. Янсалöм. Рочов грездын куим тор: Виль Деревня, Дуко́вчи (Важ Пальник ладорын) да Жопи́нчи (öтік керку кольччис). Туйез. Рочовын öні лыддьöны öтік, кöда шусьö Медшöр туй (рочöн ул. Центральная). Веськöтлан. Ӧні Рочовыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Рочовын олöны рочо́вса (öтік морт рочо́вись). Гумагаэз сьöрті 2009’ во пондöтчикö татöн лыддьöмась 118 мортöс, кöдна видзöмась 27 горт. Оліссес комиöсь, баитöны комиöн. Токö öтік семьяын сёрнитöны рочöн. Кöзяйство да быт. Колхозыс öні Рочовас абу. Отирыс видзöны баляэз, пороззэзöс, куканнэзöс, мöссэзöс (кöзаэз абуöсь!). Карчйöрö садитöны картовка, сёква, морков, лук, кушман, калиг. Туйыс куш му. Медматын автобус сувтчан Ошыбын. Культура. Культура керку да шöрöт школа Ошыбын. Плешковчи (Кудымкар район). Плешко́вчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Весым ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Плешковчиыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Плешковчиын олöмась 64 морт, кöдна видзöмась 22 горт. Betula cordifolia. Betula cordifolia () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 25 метра вылына да овлӧ 70 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америка. Betula pendula. Betula pendula () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 15–25 метра вылына да овлӧ 40 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Евразияын. Аляскаись кыдз. Аляскаись кыдз () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 15-20 метра вылына да овлӧ 20-40 метра кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Аляскаын да Канадаын. Betula occidentalis. Betula occidentalis () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 40 метра вылына да овлӧ 120 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америка. Betula platyphylla. Betula platyphylla () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 20—30 метра вылына. Кыдзпу пантасьӧ Азияын. Betula populifolia. Betula populifolia () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 7—9 метра вылына да овлӧ 0,3 метра кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америка. Betula szechuanica. Betula szechuanica () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 20 метра вылына. Кыдзпу пантасьӧ Китайын. Betula pubescens. Betula pubescens () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 10–20 метра вылына да овлӧ 70 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Евразияын. Betula papyrifera. Betula papyrifera () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 20 метра вылына да овлӧ 80 метра кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Betula glandulosa. ="preserve">Betula glandulosa () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 1-3 метра вылына да овлӧ 5-10 см кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Betula nana. Betula nana () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 20—70 см вылына да овлӧ 6-20 мм кыза диаметрын. Кыдзпу пантасьӧ Евразияын да Ойвыв Америкаын. Betula pumila. Betula pumila () —быдмассэзлӧн кыдз котырись кыдз увтырын торья вид. Кыдзыс быдмӧ 1—5 метра вылына. Кыдзпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Кузьминчи (Кудымкар район). Кузьми́нчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Велва ю дорын. Туйез. Кузьминчиын öні тодиль нима туйез абуöсь Веськöтлан. Ӧні Кузьминчиыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Кузьминчиын олöмась 72 морт, кöдна видзöмась 23 горт. Тарасовчи (Кудымкар район). Тарасо́вчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Велва ю дорын. Туйез. Тарасовчиын öні тодиль нима туйез абуöсь Веськöтлан. Ӧні Тарасовчиыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Тарасовчиын олöмась 27 морт, кöдна видзöмась кыкьямыс горт. Alnus acuminata. Alnus acuminata () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 20 метра вылына. Ловпу пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Alnus cordata. Alnus cordata () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 17–25 метра вылына да овлӧ 70–100 см кыза диаметрын. Ловпу пантасьӧ Итальяын. Новосёв (Кудымкар район). Новосё́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). Туйез. Новосёлын öні лыддьöны вит да öтік туйколас Веськöтлан. Ӧні Новосёлыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Новосёлын олöмась 122 морт, кöдна видзöмась 45 горт. Виль Шляпинчи (Кудымкар район). Виль Шляпи́нчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). Туйез. Виль Шляпинчиись туйес öнöдз кольччöны нимтöг Веськöтлан. Ӧні Виль Шляпинчиыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Виль Шляпинчиын олöмась 41 морт, кöдна видзöмась 19 горт. Важ Шляпинчи (Кудымкар район). Важ Шляпи́нчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). Туйез. Важ Шляпинчиись туйес öнöдз кольччöны нимтöг Веськöтлан. Ӧні Важ Шляпинчиыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Важ Шляпинчиын олöмась 75 морт, кöдна видзöмась 24 горт. Сьӧд ловпу. Сьӧд ловпу () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 35 метра вылына да овлӧ 90 см кыза диаметрын. Ловпу пантасьӧ Европаын да Учӧт Азияын. Даньшин (Кудымкар район). Даньши́н – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Йӧг посадмуын учӧтик грезд. География. Даньшин грездыс сулалӧ Йӧг посадсянь ойвылö 6,5 км ылынаын. Веськöтлан. Ӧні Даньшиныс пырӧ Йӧг посадмуӧ. Отир. 2009' во пондӧтчикӧ Даньшинын олöмась токӧ 11 морт, кӧдна видзöмась нёль горт. Виль Чукыль (Кудымкар район). Виль Чу́кыль — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Виль Чукыльыс сулалö Чукыльшор йылын. Веськöтлан. Ӧні Виль Чукыльыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Виль Чукыльын олöмась 17 морт, кöдна видзöмась 10 горт. Руд ловпу. Руд ловпу () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 15-20 метра вылына да овлӧ 40 см кыза диаметрын. Ловпу пантасьӧ Евразияын да Ойвыв Америкаын. Виль Конан (Кудымкар район). Виль Кона́н — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Виль Конаныс сулалö Весым ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Виль Конаныс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Виль Конанын олöмась 25 морт, кöдна видзöмась 8 горт. Маваков (Кудымкар район). Мавако́в — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Маваковыс сулалö Муткыльтан ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Маваковыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Маваковын олöмась öкмыс морт, кöдна видзöмась нёль горт. Конан (Кудымкар район). Кона́н — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). Веськöтлан. Ӧні Конаныс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Конанын олöмась 244 морт, кöдна видзöмась 78 горт. Мексикаись ловпу. Мексикаись ловпу () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 20–25 метра вылына. Ловпу пантасьӧ Медшӧр Америкаын (Мексикаын да Гватемалаын) да Лунвыв Америкаын. Непалісь ловпу. ="preserve">Непалісь ловпу () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 60 метра кыза диаметрын. Ловпу пантасьӧ Пакистанын, Непалын, Бутанын да Китайын. Галюк (Кудымкар район). Галюк — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Галюк грезд сулалö Велва ю дорын. Веськöтлан. Ӧні Галюкыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Галюкын олöмась 28 морт, кöдна видзöмась 12 горт. Alnus rhombifolia. Alnus rhombifolia () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 15–25 метра вылына. Ловпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Гӧрд ловпу. Гӧрд ловпу () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 20–35 метра вылына. Ловпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Alnus serrulata. Alnus serrulata () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 2,5-3,5 метра вылына. Ловпу пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Кавказісь ловпу. Кавказісь ловпу () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 15-25 метра вылына. Ловпу пантасьӧ Азербайджанын да Иранын. Тайванись ловпу. Тайванись ловпу () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпу пантасьӧ Тайваньын. Вершинин (Кӧчладор район). Верши́нин — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районісь Юксьӧв посадмуын коми грезд (деревня). География. Вершинин грезд сулалö Урью дорын. Веськöтлан. Ӧні Вершининыс пырӧ Юксьӧв посадмуӧ. Отир. 2009' во пондöтчикö Вершининын гумагаэз сьöрті олöмась 83 морт, кöдна видзöмась 24 горт. Alnus maritima. Alnus maritima () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 10 метра вылына. Ловпу пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Оклахома, Делавэр, Джорджия да Мэриленд). Alnus viridis. Alnus viridis () —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 3-12 метра вылына. Ловпу пантасьӧ Евразияын да Ойвыв Америкаын. Европаись лисвень. Европаись лисвень () – быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 25-45 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Лисвень пантасьӧ Европаын. Уралісь лисвень. ="preserve">Уралісь лисвень () – быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвень пантасьӧ Урал керӧссэзын. Сибирись лисвень. Сибирись лисвень () – быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 20-50 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Лисвень пантасьӧ рытвыв Рочмуын. Гмелин лисвень. Гмелин лисвень () – быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 10-30 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Лисвень пантасьӧ Азияын. Ниппонісь лисвень. Ниппонісь лисвень () – быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 20-40 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Лисвень пантасьӧ Ниппонын. Larix principis-rupprechtii. ="preserve">Larix principis-rupprechtii () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвень пантасьӧ ойвыв Китайын. Потанин лисвень. Потанин лисвень () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 30 метра вылына. Лисвень пантасьӧ лунвыв Китайын (Ганьсу, Шэньси, Сычуань, Юньнань да Тибет) да Непалын. Гималаись лисвень. ="preserve">Гималаись лисвень () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвень пантасьӧ Непалын да Тибетын. Larix mastersiana. ="preserve">Larix mastersiana () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвень пантасьӧ рытвыв Китайын. Юньнанись лисвень. ="preserve">Юньнанись лисвень () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвень пантасьӧ лунвыв-рытвыв Китайын (Юньнань)да Мьянмаын. Larix griffithii. Larix griffithii () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 20-25 метра вылына да овлӧ 0.8 метра кыза диаметрын. Лисвень пантасьӧ Гималаиын (Непал, Бутан, Индия) да лунвыв-рытвыв Китайын (Юньнань да Тибет). Америкаись лисвень. Америкаись лисвень () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 10–20 метра вылына да овлӧ 60 см кыза диаметрын. Лисвень пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Larix lyallii. Larix lyallii () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 10–25 метра вылына да овлӧ 40–60 см кыза диаметрын. Лисвень пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Larix occidentalis. Larix occidentalis () — быдмассэзлӧн пожум котырись лисвень увтырын торья вид. Лисвеньыс быдмӧ 30–60метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Лисвень пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Март 1’ лун. Март (тулысодз) 1' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 60-öт лун (воыс кö кассяна — 61-öт лун), во помöдз кольччö 305 лун. Кипрись сыспу. ="preserve">Кипрись сыспу () — быдмассэзлӧн пожум котырись сыспу увтырын торья вид. Сыспу пантасьӧ Кипрын. Picea brachytyla. ="preserve">Picea brachytyla () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ лунвыв-рытвыв Китайын. Picea neoveitchii. ="preserve">Picea neoveitchii () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 15 метра вылына да овлӧ 50 см кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ ойвыв-рытвыв Китайын. Picea purpurea. ="preserve">Picea purpurea () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧз пантасьӧ рытвыв Китайын. Picea torano. Picea torano () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧз пантасьӧ Ниппонын. Picea pungens. Picea pungens () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧзыс быдмӧ 25–30 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Кӧз пантасьӧ шӧр-рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Picea retroflexa. ="preserve">Picea retroflexa () – быдмассэзлӧн пожум котырись кӧз увтырын торья вид. Кӧз пантасьӧ Китайын. Pinus albicaulis. Pinus albicaulis () – быдмассэзлöн пожум котырись пожум увтырын (Strobus субувтырын) торья вид. Суспуыс быдмö 10-20 метра вылына да овлö 150 см кыза диаметрын. Суспу пантасьӧ рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Канадаын. Pinus nelsonii. ="preserve">Дурангоись пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 10 метра вылына да овлӧ 20–30 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ ойвыв-асыввыв Мексикаын. Кремпф пожум. ="preserve">Кремпф пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 35–55 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Вьетнамын. Pinus bungeana. Pinus bungeana () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15-25 метра вылына да овлӧ 116 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Китайын. Pinus gerardiana. Pinus gerardiana () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 10-20 метра вылына. Пожум пантасьӧ Азияын. Pinus squamata. ="preserve">Pinus squamata () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15–20 метра вылына. Пожум пантасьӧ Китайын. Pinus maximartinezii. Pinus maximartinezii () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 5-15 метра вылына да овлӧ 50 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ шӧр Мексикаын. Pinus pinceana. ="preserve">Pinus pinceana () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 10 метра вылына да овлӧ 25 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus rzedowskii. ="preserve">Pinus rzedowskii () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20-25 метра вылына да овлӧ 30–60 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus cembroides. Pinus cembroides () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 8-20 метра вылына да овлӧ 50 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus culminicola. Pinus culminicola () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 1.5-5 метра вылына да овлӧ 25 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Колорадоись пожум. Колорадоись пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 10-20 метра вылына да овлӧ 80 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Колорадо, Юта, Аризона, Техас). Pinus johannis. Pinus johannis () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 4–10 метра вылына да овлӧ 50 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Pinus monophylla. Pinus monophylla () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 10–20 метра вылына да овлӧ 80 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Мексикаын. Орисабаись пожум. ="preserve">Орисабаись пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 8-10 метра вылына да овлӧ 50 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын (Орисаба). Техасісь пожум. ="preserve">Техасісь пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 3-10 метра вылына да овлӧ 40 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Техас). Pinus quadrifolia. Pinus quadrifolia () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 8 метра вылына да овлӧ 40 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Мексикаын. Февраль 30’ лун. Февраль (тӧвпом) 30’ лун — григорий лунлыддян сьӧрті абутӧм лун. Pinus aristata. Pinus aristata () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 5-15 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus balfouriana. Pinus balfouriana () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 10–20 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus longaeva. Pinus longaeva () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Ducampopinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 5–15 метра вылына да овлӧ 2.5–3.6 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus densata. Pinus densata () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Китайын. Ниппонісь гӧрд пожум. Ниппонісь гӧрд пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20–35 метра вылына да овлӧ 70-80 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Китайын (Хэйлунцзян, Цзянсу, Цзилинь, Ляонин, Шаньдун), Ниппонын (Хонсю да Кюсю, Сикоку), Кореяын да Рочмуын (Саридздын ладор). Генри пожум. ="preserve">Генри пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Китайын. Хуаншанись пожум. Хуаншанись пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15-25 метра вылына. Пожум пантасьӧ Китайын (Хуаншань). Pinus kesiya. Pinus kesiya () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 30-35 метра вылына. Пожум пантасьӧ лунвыв-асыввыв Азияын. Окинаваись пожум. Окинаваись пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Ниппонын (Окинава). Массон пожум. Массон пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 25-45 метра вылына. Пожум пантасьӧ шӧр да лунвыв Китайын, Тайваньын да ойвыв Вьетнамын. Керӧс пожум. Керӧс пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Европаын. Öсип (Кудымкар район). Öси́п нето Осипо́вчи — Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ошыб посадмуас коми грезд (деревня). География. Грездыс сулалӧ Велва юсянь неылын, шор дорын. Веськöтлан. Ӧні Öсипыс пырӧ Ошыб посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Öсипын олöмась 47 морт, кöдна видзöмась 17 горт. Европаись сьӧд пожум. Европаись сьӧд пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20–55 метра вылына да овлӧ 1,85 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Европаын да Ойвыв Африкаын. Америкаись гӧрд пожум. Америкаись гӧрд пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20–35 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ ойвыв-асыввыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да лунвыв-асыввыв Канадаын. Миян пожум. Миян пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 25 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Евразияын. Китайись гӧрд пожум. Китайись гӧрд пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 25-45 метра вылына да овлӧ 1-1,4 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Китайын да Кореяын. Тайванись гӧрд пожум. Тайванись гӧрд пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 25-45 метра вылына. Пожум пантасьӧ Тайваньын. Ниппонісь сьӧд пожум. Ниппонісь сьӧд пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 30-40 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Ниппонын да Лунвыв Кореяын. Тропик пожум. ="preserve">Тропик пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Кубаын. Юньнанись пожум. Юньнанись пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 35 метра вылына. Пожум пантасьӧ Китайын. Pinus pinea. Pinus pinea () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinea субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 25–30 метра вылына да овлӧ 1,9 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Европаын да Учӧт Азияын. Канарісь пожум. Канарісь пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 30–45 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Канарын. Халебісь пожум. Халебісь пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15–25 метра вылына да овлӧ 60 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Mediterrane-ын. Тенассеримісь пожум. ="preserve">Тенассеримісь пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 25-45 метра вылына да овлӧ 1.5 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ лунвыв-асыввыв Мьянмаын, ойвыв Таиландын, Лаосын, Камбоджаын, Вьетнамын да Китайын (Хайнань). Саридз пожум. Саридз пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20–35 метра вылына да овлӧ 1.2 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ рытвыв да лунвыв-рытвыв Мушӧр саридзын. Pinus roxburghii. Pinus roxburghii () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 30-50 метра вылына да овлӧ 2 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Пакистанын, Индияын, Непалын, Бутанын да Тибетын. Pinus lumholtzii. ="preserve">Pinus lumholtzii () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15-20 метра вылына. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus caribaea. Pinus caribaea () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20–35 метра вылына да овлӧ 50–100 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Медшӧр Америкаын. Кубаись пожум. Кубаись пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 25-30 метра вылына. Пожум пантасьӧ Кубаын. Pinus clausa. Pinus clausa () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 5–10 метра вылына да овлӧ 51-66 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Florida). Pinus echinata. Pinus echinata () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20-30 метра вылына да овлӧ 0.5-0.9 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus elliottii. Pinus elliottii () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 18–30 метра вылына да овлӧ 0.6–0.8 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus glabra. Pinus glabra () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20-35 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus occidentalis. ="preserve">Pinus occidentalis () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20-30 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Hispaniola-ын. Pinus palustris. Pinus palustris () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 30–35 метра вылына да овлӧ 0.7 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus pungens. Pinus pungens () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 6–12 метра вылына да овлӧ 0,6 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus rigida. Pinus rigida () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 6–30 метра вылына да овлӧ 0,9 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus serotina. Pinus serotina () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15-20 метра вылына да овлӧ 0,6 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus taeda. Pinus taeda () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 30–35 метра вылына да овлӧ 0.4–1.5 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Банкс пожум. Банкс пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 9–22 метра вылына да овлӧ 0,9 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Канадаын да Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus contorta. Pinus contorta () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 40–50 метра вылына да овлӧ 60–0 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Pinus attenuata. Pinus attenuata () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 8–24 метра вылына да овлӧ 80 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Pinus greggii. Pinus greggii () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 6–15 метра вылына. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus herrerae. Pinus herrerae () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 25–35 метра вылына. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus jaliscana. ="preserve">Pinus jaliscana () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20–30 метра вылына да овлӧ 50–80 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus lawsonii. ="preserve">Pinus lawsonii () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus muricata. Pinus muricata () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15-25 метра вылына да овлӧ 1.2 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Мексикаын. Pinus oocarpa. Pinus oocarpa () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus patula. Pinus patula () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 30-35 метра вылына да овлӧ 50-90 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus praetermissa. ="preserve">Pinus praetermissa () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus pringlei. ="preserve">Pinus pringlei () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus radiata. Pinus radiata () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15–30 метра вылына. Пожум пантасьӧ Калифорнияын. Pinus tecunumanii. ="preserve">мини Pinus tecunumanii () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 55 метра вылына да овлӧ 100 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Pinus teocote. ="preserve">Pinus teocote () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 8-25 метра вылына. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Купер пожум. Купер пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Култер пожум. Култер пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 10-24 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Мексикаын. Мичоаканісь пожум. Мичоаканісь пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 10-24 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын да Гватемалаын. Хартвег пожум. Хартвег пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 20-30 метра вылына да овлӧ 100 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын да Гватемалаын. Максимино пожум. ="preserve">Максимино пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 15-30 метра вылына да овлӧ 100 см кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Сальвадорын, Мексикаын да Гватемалаын. Pinus ponderosa. Pinus ponderosa () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 72 метра вылына да овлӧ 2,5 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Pinus pseudostrobus. Pinus pseudostrobus () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 30-40 см вылына да овлӧ 40-80 метра кыза диаметрын. Пожум пантасьӧ Мексикаын. Pinus sabiniana. Pinus sabiniana () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 36–45 метра вылына. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Торрей пожум. Торрей пожум () – быдмассэзлӧн пожум котырись пожум увтырын (Pinus субувтырын) торья вид. Пожумыс быдмӧ 8–15 метра вылына. Пожум пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Sorbus aucuparia. Sorbus aucuparia () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 8–10 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Евразияын. Sorbus americana. Sorbus americana () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 12 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Австрияись пелідз. ="preserve">Австрияись пелідз () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Европаын. Калифорнияись пелідз. Калифорнияись пелідз () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ойвыв Америкаын да Австралияын. Кашмирісь пелідз. Гиккел ньыв () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 6–8 метра вылына да овлӧ 25 см кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ Кашмирын. Ниппонісь пелідз. Ниппонісь пелідз () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 7–10 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Ниппонын да Сахалинын. Sorbus decora. Sorbus decora () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Sorbus esserteauiana. ="preserve">Sorbus esserteauiana () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 5–10 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Китайын. Sorbus fosteri. ="preserve">Sorbus fosteri () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 5 метра вылына. Sorbus fruticosa. Sorbus fruticosa () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 1.5 метра вылына. Sorbus glabrescens. Sorbus glabrescens () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 8–15 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Китайын (Юньнань). Sorbus harrowiana. Sorbus harrowiana () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Азияын. Хубэйись пелідз. Хубэйись пелідз () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 5–10 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Китайын. Суомись пелідз. Суомись пелідз () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 10–15 метра вылына да овлӧ 60 см кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ ойвыв Норвегын, асыввыв Шведмуын, лунвыв-рытвыв Суомиын да Латвияын. Sorbus insignis. ="preserve">Sorbus insignis () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Китайын. Sorbus khumbuensis. ="preserve">Sorbus khumbuensis () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Китайын. Sorbus lancastriensis. ="preserve">Sorbus lancastriensis () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus latifolia. Sorbus latifolia () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 10–20 метра вылына да овлӧ 60 метра кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ Франсын. Мадейраись пелідз. ="preserve">Мадейраись пелідз () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Португалын. Sorbus oligodonta. ="preserve">Sorbus oligodonta () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 5–15 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Китайын (Юньнань). Sorbus × pinnatifida. ="preserve">Sorbus × pinnatifida () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Sorbus scalaris. Sorbus scalaris () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Китайын. Sorbus pseudofennica. Sorbus pseudofennica () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus randaiensis. ="preserve">Sorbus randaiensis () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 3–8 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Тайваньын. Sorbus sargentiana. Sorbus sargentiana () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 6–10 метра вылына да овлӧ 50 см кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ Китайын. Sorbus scopulina. Sorbus scopulina () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Ситкаись пелідз. Ситкаись пелідз () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Sorbus subcuneata. ="preserve">Sorbus subcuneata () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus torminalis. Sorbus torminalis () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Torminaria субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 15–25 метра вылына да овлӧ 1.3 метра кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ Европаын, Азияын да Ойвыв Африкаын. Sorbus vexans. ="preserve">Sorbus vexans () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus vilmorinii. Sorbus vilmorinii () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 5 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Китайын. Sorbus wilmottiana. ="preserve">Sorbus wilmottiana () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 5 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus admonitor. ="preserve">Sorbus admonitor () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus alnifolia. Sorbus alnifolia () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Micromeles субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 10–20 метра вылына да овлӧ 30 см кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ Китайын, Кореяын да Ниппонын. Sorbus anglica. ="preserve">Sorbus anglica () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ирмуын да Ыджыт Бритмуын. Sorbus aria. Sorbus aria () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 3-15 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Европаын. Sorbus arranensis. Sorbus arranensis () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus bristoliensis. ="preserve">Sorbus bristoliensis () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus devoniensis. ="preserve">Sorbus devoniensis () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 12 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Ыджыт Бритмуын. Sorbus × intermedia. Sorbus × intermedia () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 10–20 метра вылына да овлӧ 60 см кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ Европаын. Sorbus mougeotii. Sorbus mougeotii () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 8–10 метра вылына да овлӧ 30 см кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ Европаын. Sorbus rupicola. Sorbus rupicola () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Aria субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 3—5 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Европаын. Sorbus domestica. Sorbus domestica () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Cormus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 15–20 метра вылына да овлӧ 1 метра кыза диаметрын. Пелідз пантасьӧ Европаын, Учӧт Азияын да Ойвыв Африкаын. Sorbus chamaemespilus. Sorbus chamaemespilus () —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Chamaemespilus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 2–3 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Европаын. Акрохэне. ="preserve">Акрохэне () — орхидея котырись быдмас увтыр. Акрохэне увтырӧ пырӧны 2 вид. Акрохэне пантасьӧ лунвыв-асыввыв Азияын. Акрорхис. ="preserve">Акрорхис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Акрорхис увтырӧ пырӧ 1 вид. Акрорхис пантасьӧ Костарикаын да Панамаын. Аденохилус. ="preserve">Аденохилус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аденонкос. ="preserve">Аденохилус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аденонкос увтырӧ пырӧны 20 вид. Аденонкос пантасьӧ Малайзияын да Виль Гвинеяын. Адроризон. ="preserve">Адроризон () — орхидея котырись быдмас увтыр. Адроризон увтырӧ пырӧ 1 вид. Адроризон пантасьӧ ойвыв Индияын да Шри-Ланкаын. Аглосоринка. Аглосоринка () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аглосоринка увтырӧ пырӧны 13 вид. Аглосоринка пантасьӧ Океанияын. Агростофиллум. e="preserve">Агростофиллум () — орхидея котырись быдмас увтыр. Агростофиллум увтырӧ пырӧны 91 вид. Агростофиллум пантасьӧ Мадагаскарын, Азияын да Океанияын. Альтенштайния. Алтенштайния () – орхидея котырись быдмас увтыр. Алтенштайния увтырӧ пырӧны 7 вид. Алтенштайния пантасьӧ лунвыв Америкаын. Амбрелла (быдмас). ="preserve">Амбрелла () — орхидея котырись быдмас увтыр. Амбрелла увтырӧ пырӧ 1 вид. Амбрелла пантасьӧ Мадагаскарын. Амезиелла. ="preserve">Амезиелла () — орхидея котырись быдмас увтыр. Амезиелла увтырӧ пырӧны 3 вид. Амезиелла пантасьӧ Пилипинын. Ампароа. ="preserve">Ампароа () — орхидея котырись быдмас увтыр. Амфигена. ="preserve">Амфигена () — орхидея котырись быдмас увтыр. Анцистроринхус. Анцистроринхус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Анцистроринхус увтырӧ пырӧны 18 вид. Анцистроринхус пантасьӧ Африкаын. Андрокорис. Андрокорис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Андрокорис увтырӧ пырӧны 6 вид. Андрокорис пантасьӧ Азияын. Ангрекопсис. Ангрекопсис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Ангрекопсис увтырӧ пырӧны 16 вид. Ангрекопсис пантасьӧ Африкаын да Азияын. Антосифон. ="preserve">Антосифон () — орхидея котырись быдмас увтыр. Антилла. e="preserve">Антилла () — орхидея котырись быдмас увтыр. Антилла увтырӧ пырӧны 12 вид. Антилла пантасьӧ Америкаын. Антилланорхис. ="preserve">Антилланорхис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аорхис. ="preserve">Аорхис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аорхис увтырӧ пырӧны 2 вид. Аорхис пантасьӧ Азияын. Апода-прорепентия. ="preserve">Апода-прорепентия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Апоростилис. Апоростилис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Апоростилис увтырӧ пырӧ 1 вид. Апоростилис пантасьӧ Виль Зеландын. Аракамуния. ="preserve">Аракамуния () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аракамуния увтырӧ пырӧ 1 вид. Аракамуния пантасьӧ лунвыв Венесуэлаын. Арахнитес. ="preserve">Арахнитес () — орхидея котырись быдмас увтыр. Magnolia grandiflora. Magnolia grandiflora () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 27.5 метра вылына да овлӧ 120—135 см кыза диаметрын. Магнолия пантасьӧ лунвыв-асыввыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Гватемалаись магнолия. ="preserve">Гватемалаись магнолия () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Мексикаын (Чьяпас), Гватемалаын, Сальвадорын да Гондурасын. Панамаись магнолия. ="preserve">Панамаись магнолия () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Панамаын. Magnolia iltisiana. ="preserve">Magnolia iltisiana () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ рытвыв Мексикаын. Magnolia poasana. ="preserve">Magnolia poasana () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 10-30 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Костарикаын (Поас), Панамаын да лунвыв Мексикаын. Magnolia schiedeana. ="preserve">Magnolia schiedeana () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Мексикаын. Виргинияись магнолия. Виргинияись магнолия () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 30 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Magnolia yoroconte. ="preserve">Magnolia yoroconte () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Гондурасын. Делавей магнолия. Делавей магнолия () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 8–15 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын. Генри магнолия. ="preserve">Генри магнолия () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Китайын, Лаосын, Мьянмаын да Таиландын. Magnolia hodgsonii. Magnolia hodgsonii () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 15 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Азияын. Magnolia amazonica. ="preserve">Magnolia amazonica () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 20 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Перуын да Бразивын. Боливияись магнолия. ="preserve">Боливияись магнолия () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 30 метра вылына да овлӧ 50 - 75 см кыза диаметрын. Магнолия пантасьӧ Перуын да Боливияын. Magnolia caricifragrans. ="preserve">Magnolia caricifragrans () —быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia cespedesii. ="preserve">Magnolia cespedesii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia espinalii. ="preserve">Magnolia espinalii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia georgii. ="preserve">Magnolia georgii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia gilbertoi. ="preserve">Magnolia gilbertoi () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Ойвыв Америкаын да Австралияын. Magnolia hernandezii. ="preserve">Magnolia hernandezii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia katiorum. ="preserve">Magnolia katiorum () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia narinensis. ="preserve">Magnolia narinensis () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia wolfii. ="preserve">Magnolia wolfii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia virolinensis. ="preserve">Magnolia virolinensis () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia santanderiana. ="preserve">Magnolia santanderiana () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia minor. ="preserve">Magnolia minor () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Кубаын. Magnolia rimachii. ="preserve">Magnolia rimachii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 8-15 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Эквадорын да Перуын. Magnolia sambuensis. ="preserve">Magnolia sambuensis () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын да Панамаын. Magnolia calimaensis. ="preserve">Magnolia calimaensis () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia calophylla. ="preserve">Magnolia calophylla () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia cararensis. ="preserve">Magnolia cararensis () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia colombiana. ="preserve">Magnolia colombiana () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia guatapensis. ="preserve">Magnolia guatapensis () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia mahechae. ="preserve">Magnolia mahechae () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia urraoense. ="preserve">Magnolia urraoense () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia yarumalense. ="preserve">Magnolia yarumalense () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Колумбияын. Magnolia splendens. ="preserve">Magnolia splendens () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 5-25 метра вылына да овлӧ 1.2 метра кыза диаметрын. Магнолия пантасьӧ Пуэрто-Рикоын. Magnolia blumei. Magnolia blumei () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Суматраын да Яваын. Magnolia obovata. Magnolia obovata () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 15–30 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Ниппонын. Magnolia officinalis. Magnolia officinalis () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 20 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын. Magnolia rostrata. ="preserve">Magnolia rostrata () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолия пантасьӧ Китайын да Мьянмаын. Magnolia tripetala. Magnolia tripetala () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 15 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Magnolia globosa. ="preserve">Magnolia globosa () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 7-10 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Бутанын, лунвыв-рытвыв Китайын, ойвыв-асыввыв Индияын, ойвыв Мьянмаын да асыввыв Непалын. Magnolia sieboldii. Magnolia sieboldii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 5–10 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын, Ниппонын да Кореяын. Уилсон магнолия. Уилсон магнолия () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 8–10 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын. Фразер магнолия. Фразер магнолия () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 14 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Magnolia macrophylla. Magnolia macrophylla () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын торья вид. Магнолияыс быдмӧ 12-20 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Мексикаын. Magnolia amoena. ="preserve">Magnolia amoena () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолия пантасьӧ Китайын. Кемпбелл магнолия. Кемпбелл магнолия () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 30 метра вылына. Магнолия пантасьӧ асыввыв Непалын, Индияын (Sikkim, Assam), Китайын (лунвыв Тибет, Юньнань, лунвыв Сычуань) да Мьянмаын. Хуаншанись магнолия. Хуаншанись магнолия () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 10 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын (Хуаншань). Давсон магнолия. Давсон магнолия () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 20 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын. Magnolia denudata. Magnolia denudata () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 15-20 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын. Кобуши магнолия. Кобуши магнолия (пип. 辛夷 "kobushi") — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолия пантасьӧ Ниппонын да Кореяын. Magnolia liliiflora. Magnolia liliiflora () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 4 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын. Magnolia salicifolia. Magnolia salicifolia () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 7.5 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Ниппонын. Саржент магнолия. ="preserve">Саржент магнолия () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 7.5 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын. Шпренгер магнолия. Шпренгер магнолия () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 20 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Китайын. Magnolia stellata. Magnolia stellata () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 4.6 - 6 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Ниппонын. Magnolia zenii. Magnolia zenii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолия пантасьӧ Китайын. Magnolia acuminata. Magnolia acuminata () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолияыс быдмӧ 24 - 30 метра вылына. Магнолия пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Канадаын. Magnolia × alba. Magnolia × alba () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Magnolia griffithii. ="preserve">Magnolia griffithii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолия пантасьӧ Индияын. Magnolia kachirachirai. ="preserve">Magnolia kachirachirai () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолия пантасьӧ Тайваньын. Magnolia omeiensis. ="preserve">Magnolia omeiensis () — быдмассэзлӧн магнолия котырись магнолия увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Магнолия пантасьӧ Китайын. Кмерия. ="preserve">Кмерия () — магнолия котырись корья пу увтыр. Кмерия увтырӧ пырöны 5 вид. Кмерия пантасьӧ асыввыв Азияын (лунвыв Китайын да Индокитайын). Михелия. Михелия () — магнолия котырись корья пу увтыр. Михелия увтырӧ пырöны 50 вид. Михелия пантасьӧ лунвыв да лунвыв-асыввыв Азияын. Лириодендрон. Лириодендрон () — магнолия котырись корья пу увтыр. Лириодендрон увтырӧ пырöны 2 вид. Лириодендроныс быдмӧ 18–32 метра вылына да овлӧ 60–120 метра кыза диаметрын. Лириодендрон пантасьӧ асыввыв Ойвыв Америкаын да Азияын. Америкаись лириодендрон. Америкаись лириодендрон () — быдмассэзлӧн магнолия котырись лириодендрон увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Лириодендроныс быдмӧ 50 (+58) метра вылына да овлӧ 3 метра кыза диаметрын. Лириодендрон пантасьӧ асыввыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Азияись лириодендрон. Азияись лириодендрон нето Китайись лириодендрон () — быдмассэзлӧн магнолия котырись лириодендрон увтырын (Yulania субувтырын) торья вид. Лириодендроныс быдмӧ 40 метра вылына. Лириодендрон пантасьӧ Китайын да ойвыв Вьетнамын. Eupomatia bennettii. Eupomatia bennettii () — быдмассэзлӧн магнолия котырись эвпоматия увтырын торья вид. Эвпоматияыс быдмӧ 70 - 140 см вылына. Эвпоматия пантасьӧ асыввыв Австралияын. Eupomatia laurina. Eupomatia laurina () — быдмассэзлӧн магнолия котырись эвпоматия увтырын торья вид. Эвпоматияыс быдмӧ 3-5 метра вылына да овлӧ 30 см кыза диаметрын. Эвпоматия пантасьӧ асыввыв Австралияын да Виль Гвинеяын. Атемойя. Атемойя (; Гибрид Annona squamosa" × "Annona cherimola") — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 3-5 метра вылына да овлӧ 30 см кыза диаметрын. Аннона пантасьӧ Америкаын. Annona asplundiana. ="preserve">Annona asplundiana () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Перуын. Annona atabapensis. ="preserve">Annona atabapensis () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Венесуэлаын. Annona cacans. ="preserve">Annona cacans () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Бразивын да Парагвайын. Annona conica. ="preserve">Annona conica () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Эквадорын. Annona coriacea. ="preserve">Annona coriacea () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Бразивын. Annona crassiflora. Annona crassiflora () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Бразивын да Парагвайын. Annona cristalensis. ="preserve">Annona cristalensis () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Кубаын. Annona deceptrix. ="preserve">Annona deceptrix () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Эквадорын. Annona deminuta. ="preserve">Annona deminuta () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Перуын. Annona dolichophylla. ="preserve">Annona dolichophylla () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Перуын. Annona ecuadorensis. ="preserve">Annona ecuadorensis () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Эквадорын. Annona ekmanii. ="preserve">Annona ekmanii () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Кубаын. Annona glabra. Annona glabra () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 10–12 метра вылына. Аннона пантасьӧ Америкаын. Annona hystricoides. ="preserve">Annona hystricoides () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Эквадорын. Annona jamaicensis. ="preserve">Annona jamaicensis () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Ямайкаын. Annona reticulata. Annona reticulata () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 8 метра вылына. Аннона пантасьӧ Медшӧр да Лунвыв Америкаын. Annona manabiensis. ="preserve">Annona manabiensis () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Эквадорын. Annona montana. Annona montana () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 15 метра вылына. Аннона пантасьӧ Медшӧр да Лунвыв Америкаын. Annona muricata. Annona muricata () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 8–12 метра вылына. Аннона пантасьӧ Медшӧр Америкаын. Annona oligocarpa. ="preserve">Annona oligocarpa () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Эквадорын. Annona praetermissa. ="preserve">Annona praetermissa () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Ямайкаын. Annona salzmannii. Annona salzmannii () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 9.1–14 метра вылына. Аннона пантасьӧ Бразивын. Annona scleroderma. ="preserve">Annona scleroderma () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 15–20 метра вылына. Аннона пантасьӧ Медшӧр Америкаын. Сенегалісь аннона. Сенегалісь аннона () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 2–6 метра вылына. Аннона пантасьӧ Африкаын. Annona spraguei. ="preserve">Annona spraguei () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Панамаын. Annona squamosa. Annona squamosa () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннонаыс быдмӧ 3–8 метра вылына. Annona trunciflora. ="preserve">Annona trunciflora () — быдмассэзлӧн аннона котырись аннона увтырын торья вид. Аннона пантасьӧ Венесуэлаын. Heliconia acuminata. ="preserve">Heliconia acuminata () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 1.6 метра вылына. Геликония пантасьӧ Бразивын. Heliconia angusta. Heliconia angusta () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 0.70 метра вылына. Геликония пантасьӧ Бразивын. Heliconia bihai. Heliconia bihai () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 1.5 метра вылына. Геликония пантасьӧ Бразивын да Гайанаын. Heliconia berryi. ="preserve">Heliconia berryi () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia brenneri. ="preserve">Heliconia brenneri () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia chartacea. Heliconia chartacea () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 7–8 метра вылына. Геликония пантасьӧ Бразивын да Гайанаын. Heliconia collinsiana. Heliconia collinsiana () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 3.0–4.6 метра вылына. Геликония пантасьӧ Гватемалаын. Heliconia episcopalis. ="preserve">Heliconia episcopalis () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 7 - 20 метра вылына. Геликония пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Heliconia flabellata. ="preserve">Heliconia flabellata () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia fredberryana. ="preserve">Heliconia fredberryana () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia gaiboriana. ="preserve">Heliconia gaiboriana () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia hirsuta. ="preserve">Heliconia hirsuta () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Бразивын, Мексикаын да Перуын. Heliconia litana. ="preserve">Heliconia litana () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia lutheri. ="preserve">Heliconia lutheri () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia markiana. ="preserve">Heliconia markiana () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia obscura. ="preserve">Heliconia obscura () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia mariae. Heliconia mariae () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Heliconia pardoi. ="preserve">Heliconia pardoi () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia peckenpaughii. ="preserve">Heliconia peckenpaughii () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia peteriana. ="preserve">Heliconia peteriana () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia psittacorum. Heliconia psittacorum () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 0,70 метра вылына. Геликония пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Heliconia riopalenquensis. ="preserve">Heliconia riopalenquensis () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia rostrata. Heliconia rostrata () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Медшӧр да Лунвыв Америкаын. Heliconia sclerotricha. ="preserve">Heliconia sclerotricha () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia stricta. Heliconia stricta () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 1,8 метра вылына. Геликония пантасьӧ Медшӧр да Лунвыв Америкаын. Heliconia tortuosa. Heliconia tortuosa () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Медшӧр Америкаын. Heliconia virginalis. ="preserve">Heliconia virginalis () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia willisiana. ="preserve">Heliconia willisiana () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Эквадорын. Heliconia aurantiaca. Heliconia aurantiaca () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликония пантасьӧ Медшӧр Америкаын. Heliconia latispatha. Heliconia latispatha () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 2-4 метра вылына. Геликония пантасьӧ Медшӧр да Лунвыв Америкаын. Heliconia wagneriana. Heliconia wagneriana () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 3,5 метра вылына. Геликония пантасьӧ Медшӧр да Лунвыв Америкаын. Heliconia imbricata. Heliconia imbricata () — быдмассэзлӧн геликония котырись геликония увтырын торья вид. Геликонияыс быдмӧ 3,5 - 6 метра вылына. Геликония пантасьӧ Медшӧр Америкаын. Alpinia caerulea. Alpinia caerulea () — быдмассэзлӧн имбирь котырись альпиния увтырын торья вид. Альпинияыс быдмӧ 3 метра вылына. Альпиния пантасьӧ Австралияын. Alpinia conchigera. ="preserve">Alpinia conchigera () — быдмассэзлӧн имбирь котырись альпиния увтырын торья вид. Альпиния пантасьӧ Азияын. Alpinia galanga. Alpinia galanga () — быдмассэзлӧн имбирь котырись альпиния увтырын торья вид. Альпинияыс быдмӧ 2 метра вылына. Альпиния пантасьӧ Азияын. Alpinia nutans. Alpinia nutans () — быдмассэзлӧн имбирь котырись альпиния увтырын торья вид. Альпинияыс быдмӧ 90 - 140 см вылына. Альпиния пантасьӧ Азияын. Alpinia officinarum. Alpinia officinarum () — быдмассэзлӧн имбирь котырись альпиния увтырын торья вид. Альпинияыс быдмӧ 1,50 метра вылына. Альпиния пантасьӧ Азияын. Alpinia purpurata. Alpinia purpurata () — быдмассэзлӧн имбирь котырись альпиния увтырын торья вид. Альпинияыс быдмӧ 2-3 метра вылына. Альпиния пантасьӧ Америкаын. Alpinia zerumbet. Alpinia zerumbet () — быдмассэзлӧн имбирь котырись альпиния увтырын торья вид. Альпинияыс быдмӧ 8–10 метра вылына. Альпиния пантасьӧ Азияын. Hedychium aurantiacum. ="preserve">Hedychium aurantiacum () — быдмассэзлӧн имбирь котырись гедихиум увтырын торья вид. Гедихиум пантасьӧ Азияын. Hedychium coccineum. Hedychium coccineum () — быдмассэзлӧн имбирь котырись гедихиум увтырын торья вид. Гедихиум пантасьӧ Азияын. Hedychium coronarium. Hedychium coronarium () — быдмассэзлӧн имбирь котырись гедихиум увтырын торья вид. Гедихиум пантасьӧ Азияын. Hedychium flavescens. Hedychium flavescens () — быдмассэзлӧн имбирь котырись гедихиум увтырын торья вид. Hedychium gardnerianum. Hedychium gardnerianum () — быдмассэзлӧн имбирь котырись гедихиум увтырын торья вид. Гедихиумыс быдмӧ 2.4 метра вылына. Гедихиум пантасьӧ Азияын. Hedychium spicatum. ="preserve">Hedychium spicatum () — быдмассэзлӧн имбирь котырись гедихиум увтырын торья вид. Гедихиум пантасьӧ Азияын. Curcuma alismatifolia. Curcuma alismatifolia () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma amada. ="preserve">Curcuma amada () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma aromatica. ="preserve">Curcuma aromatica () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma australasica. Curcuma australasica () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркумаыс быдмӧ 1.83 метра вылына. Куркума пантасьӧ Австралияын да Виль Гвинеяын. Curcuma caesia. Curcuma caesia () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma comosa. ="preserve">Curcuma comosa () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma longa. Curcuma longa () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma petiolata. Curcuma petiolata () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma prakasha. ="preserve">Curcuma prakasha () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Индияын. Curcuma roscoeana. Curcuma roscoeana () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma xanthorrhiza. ="preserve">Curcuma xanthorrhiza () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Curcuma zedoaria. Curcuma zedoaria () — быдмассэзлӧн имбирь котырись куркума увтырын торья вид. Куркума пантасьӧ Азияын. Canna amabilis. ="preserve">Canna amabilis () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Канна пантасьӧ Аргентинаын. Canna bangii. ="preserve">Canna bangii () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 4 метра вылына. Канна пантасьӧ Перуын да Боливияын. Canna coccinea. Canna coccinea () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 1-3 метра вылына. Канна пантасьӧ Лунвыв Америкаын. Canna compacta. Canna compacta () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 2 метра вылына. Канна пантасьӧ лунвыв Бразивын да ойвыв Аргентинаын. Canna discolor. Canna discolor () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 3 метра вылына. Канна пантасьӧ Медшӧр Америкаын да Колумбияын. Canna flaccida. Canna flaccida () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 1.5 метра вылына. Канна пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын. Canna glauca. Canna glauca () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 1.5 метра вылына. Канна пантасьӧ Америкаын. Canna indica. Canna indica () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 0.5 - 2.5 метра вылына. Канна пантасьӧ Азияын. Canna iridiflora. Canna iridiflora () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 5 метра вылына. Канна пантасьӧ Перуын, Колумбияын да Костарикаын. Canna jacobiniflora. Canna jacobiniflora () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 3 метра вылына. Канна пантасьӧ Аргентинаын. Canna jaegeriana. Canna jaegeriana () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 3 метра вылына. Канна пантасьӧ Америкаын. Canna liliiflora. Canna liliiflora () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 3 метра вылына. Канна пантасьӧ Боливияын. Canna paniculata. ="preserve">Canna paniculata () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 5 метра вылына. Канна пантасьӧ Медшӧр да Лунвыв Америкаын. Canna patens. ="preserve">Canna patens () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Canna pedunculata. ="preserve">Canna pedunculata () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 2.5 метра вылына. Канна пантасьӧ Бразивын. Canna plurituberosa. ="preserve">Canna plurituberosa () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Канна пантасьӧ ойвыв Аргентинаын. Canna speciosa. Canna speciosa () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 2 метра вылына. Канна пантасьӧ тропик Америкаын. Canna stenantha. ="preserve">Canna stenantha () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Канна пантасьӧ ойвыв Аргентинаын. Canna tuerckheimii. Canna tuerckheimii () — быдмассэзлӧн канна котырись канна увтырын торья вид. Каннаыс быдмӧ 4-5 метра вылына. Канна пантасьӧ Медшӧр да Лунвыв Америкаын. Costus barbatus. Costus barbatus () — быдмассэзлӧн костус котырись костус увтырын торья вид. Костус пантасьӧ тропик Америкаын. Costus osae. ="preserve">Costus osae () — быдмассэзлӧн костус котырись костус увтырын торья вид. Костусыс быдмӧ 1 метра вылына. Костус пантасьӧ Костарикаын. Costus spicatus. Costus spicatus () — быдмассэзлӧн костус котырись костус увтырын торья вид. Костус пантасьӧ Америкаын. Хамэкостус. Хамэкостус () – костус котырись быдмас увтыр. Хамэкостус увтырӧ пырöны 7 вид. Хамэкостус пантасьӧ тропик Америкаын. Хейлокостус. Хейлокостус () – костус котырись быдмас увтыр. Хейлокостус увтырӧ пырöны 4 вид. Хейлокостус пантасьӧ Индонезияын да Виль Гвинеяын. Красинькӧв (Кӧсладор район). Краси́нькӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын отиртöм грезд (деревня). География. Красинькöвыс сулалö Берегшор веськыт вадöрын, Гортлудсянь ойвыв-рытвылö километра ылынаын, Чадзöв посадсянь лунвыв-асыввылын куим километра ылынаын. Берегшорыс усьö Кыдзыс вылö, кöдö Берегшор уссёланьын шуöны Ме́льник, мыля кöркö татöн вöлі мельнича. История. Красинькöв дорын вöлöма важ чучкöй шойна. 1886' восянь татöн пондöмась гöрикö адззавны муись лыэз, кöртовöй ральниккез, шаманитанторрез. 1858' вося ревизия дырни Красинькöвсö абу на казьтыштöмась, натьтö грездыс татöн аркмис сёрöнжык. 1884'-1889' годдэзö деревняын вöлі 14 кöзяйство. 11-ыс сэк вузавлöмась нянь, кватя вузавлöмась пода. Отирыс ветлывлöмась кылöтны вöр, вöравлöмась да чериавлöмась. Грездын вöлöма мельнича. 1909' во кежö горттэз лоöмась 18-а, олöмась 128 морт. Красинькöвыс перво вöлöма Юксьӧв волосьын, 1924' восянь пырö Чадзӧв сельсоветö. 1926' вося гижöтöм дырни татöн олöмась 159 морт (30 горт). 1929' сентяб кежö Красинькöвö лöсьöтöны му-видз уджалан артель, кытчö пырöмась 13 горт, 60 няньсёйись. Сэсся Красиньковись, Гортлудісь да Тылавылісь кöзяйствоэсö öтлаöтöны "Комсомол" колхозö. Этійö колхозсö 1957' годö пыртöны ыджытжык колхозö "Путь Ильича", кытöн лоисö сідзжö кöзяйствоэз Бачманöвись ("Ленин" колхоз) да Чоййылісь и Пыдöсісь ("Путь Иллича" жö шусьöма). 1960' годö колхоззэз бöра гырисьмöтöны, "Путь Илличаö" пыртöны "Краснöй Звезда" колхозісь деревняэз (Чадзӧв, Поддячӧв, Карчой, Пеклаыб, Котша), но 1966' годö ни гырисьмöтöм "Путь Илличаись" Бачманöв ладорыс петö, "Искра" колхоз аркмöтікö. Этія колхозыс 1968' годö лоö Бачманöвскöй отделеннёöн Кӧсинскöй совхозын, а 1971' восянь Чадзӧвскӧй совхозлöн Бачманöвскöй отделеннёöн. 1956' годö Красинькöвын олöмась 141 морт, видзöмась 30 горт. Татöн вöлі колхозісь доранін, няньпöжалан, МТФ, СТФ, ПТФ. 1959' вося гижöтöм дырни грездын 93 морт ни кольöма, горттэз чинöмась 22-öдз, строеннёэз вöлісö 19-а. 1971' годö Карасинькöвись адззöмась дзир 20 кöзяйство, уджалöма райпосянь магазин. 2007' во пондöтчикö Красинькöвын олöмась токö куим пöрись морт (2 горт). 2010' ародзын деревняись нуöтöмась медбöрья олісьöс. Кольччöмась сулавны дас прос керку. Веськöтлан. Ӧні, 2007' во пондöтчансянь, Красинькӧвыс пырӧ Чадзӧв посадмуӧ. Отир. Олöмась Красинькöвас краси́нькöвчи (öтік морт краси́нькöвеч, краси́нькöвка, тöдчöтним - краси́нькöвскöй). Отирыс вöлöмась комиöсь, баитöмась комиöн. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Красинькӧвын олöмась куим морт, кöдна видзöмась кык горт. 2010' сентяб 18' лунö деревняись мунöма медбöрья олісьыс, Кучева Анна Филипповна (*1929). Красинькӧвыс öні отиртöм. Красинькöвын важ оліссез вöлісö Кучеввез. Олöмась сідзжö Мининнэз да Чӧдоввез. Ниммез: Опонь Паша, Настасика баб, Паша Анна, Куш Митипер... Кöзяйство да быт. Коркö Красинькöвын вöлі колхозлöн бригада, сылöн бригаддом. Видзöмась ферма, вöв двор (сэсся кайöтöмась Бачманöвö). Отирыс йылöтöмась мӧссэз да куканнез, баляэз, порссез, курӧггез. Велöтан. Красинькöвын одзжык вöлі ясли. Велöтчынытö челядьыс ветлöмась Бачманöвö, кытöн вöлöма интернат. Поддячӧв (Кӧсладор район). Поддя́чӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын грезд (деревня). Ним йылісь. Поддячöвсö татöн оліссез шуöны эшö Подячöв. Этимология сьöрті натьтö перво вöлі Подъя чой. География. Поддячӧв сулалö Юксьöв—Кöс туй пöлöн Кӧс посадсянь рытвылö 27 км ылынаын (автобусöн кö мунны, петö 28 км, локтан 30 минутаöн) да Кӧч посадсянь ойвыв-асыввылö 33 км ылынаын (веськыт туй кузя). Поддячöв бердын топ асыввылас, йылын, сулалö Чадзöв грезд, посадмулöн шöрин. Татіссез шуöны, Поддячöвыс пö сулалö урдöлын, Чадзöвыс вердöлын. Мед шедны Поддячовсянь Чадзöвö, колö кайны Кöсöгöр. Местаыс осьтöм, öтмöдöрас паськыт видззез, кöдна одзжык вöлöмась ыббезöн. Лунвыв-асыввылас, 3,5 км ылынаын сулалö йöзтöм Красинькöв грезд, ойвыв-рытвылас вит километра ылынаын поздісьöма кытчöдз отира Карчой да квать километра ылынаын Пеклаыб. Мунан кö рытвылö тракт кузя сизим километра, петö Пармайыл, 11,6 км кö мунан, петö Юксьöв, кöдна кыкнанныс Кöчладор районын ни. Поддячöвсянь лунвывті котöртö Кыдзыс ю. Рытвывті километра етш ылынаын кывтö Кыдзыслöн шульга вож Яйва́. Яйва вожсянь кык километра етш рытвылас вöлi Крычкан шор (вож), кöда öнi косьмис. Асыввылас эмöсь эшö ю Нюрви́с. Кыдзыс вылын Поддячöв весьтын, Яйва уссёланьын эм Короса́ыб пруд да Пуста пруд. Лунвывлань кык километра сьöртi эм Капран пруд. Поддячöвсянь километра етш рыт вылö вöлi Яйва пруд. Кузибрыл, Сьöд нять, Лыа ыб, Торчик, Яйвапос велдöр, Кык Яйва колас, Кузьпоспон, Вöрчой. Мырья пöдиб, Öльöш пöдиб, Яйва сай, Кыдзыскат, Капран, Льöмпуакуш, Сöбöль кулöм, Мыссэз, Губин йöр. Веськöтлан. Ӧні Поддячӧвыс пырӧ Чадзӧв посадмуӧ. Отир. Татісь йöзыс шусьöны поддя́чöвчи, öтік айка мортöс шуöны поддя́чöвеч, инька мортсö поддя́чöвка, поддя́чöвскöй нето поддя́чöвись. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Поддячӧвын олöмась 161 морт, кöдна видзöмась 52 горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Кöзяйство да быт. Экономика ладорсянь Поддячöвсö колö видзöтны öтлаын ордча Чадзöвыскöт. Йöзыс быдтöны мöссэз, вöввез, баляэз, порссез, нимöв, курöггез. Вöралісь эм быд керкуын. Мед вöравнытö, колö «Удачнöй» вöркöзяйстволісь ньöбны. Туйез Поддячöвас быдкодьöсь, "Ыджыт туй"ыс гравия. Сы кузя ветлöтöны машинаэз Юксьöв да Кöс коласын. Поддячöвчи видзöтöны телевизор, а радио орöтöмась. Позьö йитчыны телефон пыр, но линия важмöм. Эм таксофоннэз, но карточкаэзöн öнджакерны отирыс абу на велалöмась. Быт сфера абу зорöтöм, шырсьыны да мый да ветлöны Кöсöдз. Не, не, не канализация Поддячöв грездын абуöсь. Шойнаыс куйлö ордча Чадзöвсяняс лунвыв-асыввылö 1,5 км ылынаын. Поддячöвчиыс сэтчин жö дзебсьöны, чадзöвчи, пеклаыбчи да карчойчи моз. Культура. Клубыс вердöлын, Чадзöвын, сэтчин чулöтлöны быдкодь вежалуннэз. Клубын эм библиотека, клуб бердас площадка (стадион). Поддячöвын сулалö часовенка Пролавер, гажöн чулöтöны пролавер лун. Отирыс порйöтöны и мöдік вичкуся празьниккез, шуам, стречалун, кöдö татöн шуöны трӧ́ича. Берся. Чадзöв да Поддячöв öні позьö öтік ни лыддьыны, кöть одзжык нія пыр öтамöдныскöт вермасьöмась, быдыс ыджытжыкö бы вöлі пуксьö. Кöркö Поддячöвын олöмась унажык отирыс, а öні токö 1/3 олöны "урдöлын", а 2/3-ыс "вердöлын". Да и сельсоветлöн керкуыс уна сьöрна абу чой йылас сулалöма... Пыдӧс (Кӧсладор район). Пыдӧ́с — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын грезд (деревня). География. Пыдöс грезд сулалö Кӧс посадсянь лунвыв-асыввылö 20 км ылынаын, Бачман ладорын. Медматісь грезддэз поздісьöмась Пыдöсыссянь асыввылö: Чоййыл да Бачманöв (километра етш ылынаын), Гортлуд (3,5 км ылынаын) да Красинькöв (4,5 км ылынаын). Веськöтлан. Ӧні Пыдӧсыс пырӧ Чадзӧв посадмуӧ. Посадмуись специалист Нилогова Галина Алексеевна пукалö Бачманöвын. Почта да полициялöн урядник вовлöны Чадзöвсянь. Отир. Олöны Пыдöсын пыдӧ́счи, айка мортöс шуöны пыдӧ́сöвеч, инька мортсö пыдӧ́ска; тöдчаннимыс пыдӧ́сісь нето пыдӧ́сöвскöй. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Пыдӧсын олöмась 117 морт, кöдна видзöмась 31 горт. Былись олöны 70 мымда морт, кöзяйствоэз 24 гöгöр. Медваж фамиллёыс Пыдöсас Кучев. Йöзыс гишшöны сідзжö Нилогов, Пономарёв, Сизов. Öні инькаэз грездын кольччöмась етша, унажык олöны мужиккез. Томмез мунöны Пыдӧсісь овны мöділаö. Кöзяйство да быт. Колхозыс разьсьöм бöрын сюсö кöдзны дугдöмась. Отирыс торйöн видзöны пода (мӧссэз, вӧввез, порссез, баляэз), быдтöны карч, унажыксö картов. Öктöны пуягӧд, чöд (сьӧдъягӧд), нюрмöль (туримоль), нямыр, сьӧлаягӧд, малина (ӧмидз), муягöд (озъягӧд), сэтӧр. Туйес Пыдöсас куш му. Автобус абу, эм асторья такси. 8-9 мортлöн эм ас машина. Телевизор мыччалö, радио кывзан токö приёмник пыр. Гортся телефоннэз етша. Мобильниккез кутöны UTEL. Быт службаэз абуöсь, шырсьыны да мый да ветлöны Кöсöдз. ФАП Бачманöвын, сэтчин жö öтласа шойна. Велöтан. Челядьыс ветлöны велöтчыны Бачманöвö, кытöн уджалö под школа - челядьсад. Велöтöны коми кыв. Культура. Культура керку Бачманöвын, сэтöн жö библиотека. Бачман ладорись вежалун — вöв празьник Гаврил лун — порйöтöны юль 26' лунö. Казьмöтаннэз да сингажöтаннэз. Ыджыт косясянын усьöммезöс казьтыланін лöсьöтöмась Бачманöвын. Сосновка (Кӧсладор район). Сосно́вка — Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Чадзӧв посадмуын посёлок. География. Сосновка сулалö Кыдзыс юлöн Лологö усянін дынын. Веськöтлан. Ӧні Сосновкаыс пырӧ Чадзӧв посадмуӧ. Отир. Гумагаэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Сосновкаын олöмась 230 морт, кöдна видзöмась 77 горт. Лаппӧв. Лаппӧв () - сія компьютерись тор. Ловкылӧм. Ловкылӧм (рочӧнжык эмоция) - сія лолісь процесс. Вежӧр-лов. ="preserve">Лов (рочӧнжык психика) - сія ловъя лад. Сьӧлӧмкылӧм. Сьӧлӧмкылӧм - сія вежӧр-лолісь процесс Архинеоттия. ="preserve">Архинеоттия () – орхидея котырись быдмас увтыр. Арелдия. ="preserve">Арелдия () – орхидея котырись быдмас увтыр. Арелдия увтырӧ пырӧны 1 вид. Арелдия пантасьӧ Панамаын. Армодорум. ="preserve">Армодорум () – орхидея котырись быдмас увтыр. Арноттия. ="preserve">Арноттия () – орхидея котырись быдмас увтыр. Арпофиллум. ="preserve">Арпофиллум () – орхидея котырись быдмас увтыр. Артрохилус. ="preserve">Артрохилус () – орхидея котырись быдмас увтыр. Арторима. Арторима () – орхидея котырись быдмас увтыр. Арторима увтырӧ пырӧ 1 вид. Арторима пантасьӧ Мексикаын. Асцидиерия. ="preserve">Асцидиерия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Асцидиерия увтырӧ пырӧны 2 вид. Асцидиерия пантасьӧ Азияын. Аскохилопсис. ="preserve">Аскохилопсис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аскохилус. ="preserve">Аскохилус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аскоглоссум. e="preserve">Аскоглоссум () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аскоглоссум увтырӧ пырӧ 1 вид. Аскоглоссум пантасьӧ Океанияын. Увтыр гибриддэз. Ascoglossum x Renanthera (Ren.): Renanthoglossum (Rngm.) Ascoglossum x Aerides (Aer.): Nonaara (Non.) Ascoglossum x Arachnis: Ngara (Ngara) Ascoglossum x Paraphalaenopsis: Ascoparanthera (Apn.) Ascoglossum x Phalaenopsis (Phal.): Dresslerara (Dres.) Ascoglossum x Rhynchostylis: Lauara (Lauara) Ascoglossum x Trichoglottis: Sheehanara (Shn.) Ascoglossum x Vanda: Pantapaara (Pntp.) Ascoglossum x Vandopsis: Freedara (Fdra.) Атопоглоссум. ="preserve">Атопоглоссум () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аулосепалум. ="preserve">Аулосепалум () – орхидея котырись быдмас увтыр. Аулосепалум увтырӧ пырӧны 6 вид. Аулосепалум пантасьӧ Америкаын. Ауксопус. ="preserve">Ауксопус () – орхидея котырись быдмас увтыр. Ауксопус увтырӧ пырӧны 3 вид. Ауксопус пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Азадехделия. ="preserve">Азадехделия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Барлия. Барлия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Базифиллэа. ="preserve">Базифиллэа () — орхидея котырись быдмас увтыр. Базифиллэа увтырӧ пырӧны 4 вид. Базифиллэа пантасьӧ Америкаын. Батеманния. Батеманни () — орхидея котырись быдмас увтыр. Батеманния увтырӧ пырӧны 5 вид. Батеманния пантасьӧ Бразивын. Беклардия. ="preserve">Беклардия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Белоглоттис. Белоглоттис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Белоглоттис увтырӧ пырӧны 8 вид. Белоглоттис пантасьӧ Америкаын. Бентамия. e="preserve">Бентамия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Бентамия увтырӧ пырӧны 75 вид. Бентамия пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Бензингия. ="preserve">Бензингия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Биерманния. ="preserve">Биерманния () — орхидея котырись быдмас увтыр. Боллея. ="preserve">Боллея () — орхидея котырись быдмас увтыр. Болусиелла. ="preserve">Болусиелла () — орхидея котырись быдмас увтыр. Болусиелла пантасьӧ Африкаын. Брахтия. ="preserve">Брахтия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Брахикоритис. ="preserve">Брахикоритис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Брахипеза. ="preserve">Брахипеза () — орхидея котырись быдмас увтыр. Брасисепалум. ="preserve">Брасисепалум () — орхидея котырись быдмас увтыр. Бренезия. ="preserve">Бренезия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Артипӧв (Кӧчладор район). Арти́пӧв — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районісь Юксьӧв посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Грездсö шуöны сідз Аркип нима морт сьöрті. Татісь коми диалектын /к/ шыыс /и/ одзын пöртчö /ть/-ö. А /о/ туйö чуть да и бöра петö /ö/. Этасянь Аркипов туйö аркмöма Артипöв. Роччез содтöмась ассиныс окончаннё, а /к/ туйö нылöн велассьöм шыöтны /х/, сійö рочöн грездсö гижöны Архипово, а шуöны Архипова. География. Артипӧв грезд сулалö Урью дорын. Юксьöвскöй Турцияын сія медылын грезд. Поздісьöма посадму самöй сёрдын. Медматын оланінöдз, Вершининöдз, колö мунны куим километра рытвылö. Лунвыв-рытвылас 4,4 км ылынаын сулалö Öтöпка, но веськыт туй сэтчöдз абу. История. Артипöв йылісь первуись гижöны 1873' годö, сэк татöн олöмась 50 айка морт да 54 инька морт. 1886' годö Артипöвын лыддьöны 15 картавыл, отирыс кöдзлöмась сю, вöравлöмась, ямщичайтлöмась. 1909' годö татöн олöмась 133 морт, волі 21 картавыл, 3 мельнича. Революция вотöдз Аритипöв лыддисьöма Чердын уездісь Юксьöв волосьын. 1924' во бöрын грездсö пыртöмась Вершинин сельсоветö, сыбöрын, öтлаын Вершининыскöт, Юксьöв сельсоветö. Веськöтлан. Ӧні (2006' во пондöтчöмсянь) Артипӧвыс пырӧ Юксьӧв посадмуӧ. Отир. 2009' во пондöтчикö Артипӧвын гумагаэз сьöрті олöмась 10 морт, кöдна видзöмась нёль горт. Ордча грезддэзын оліссез нимкодялöны артипöвчиэсö веж типпезöн. Бригерия. ="preserve">Бригерия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Браунлея. Браунлея () — орхидея котырись быдмас увтыр. Браунлея увтырӧ пырӧны 7 вид. Браунлея пантасьӧ Африкаын да Мадагаскарын. Бухтиения. ="preserve">Бухтиения () — орхидея котырись быдмас увтыр. Бухтиения увтырӧ пырӧны 3 вид. Бухтиения пантасьӧ Лунвыв Америка. Буллейия. ="preserve">Буллейия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Буллейия увтырӧ пырӧ 1 вид. Буллейия пантасьӧ Китайын. Бурнеттия. ="preserve">Бурнеттия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Бурнеттия увтырӧ пырӧ 1 вид. Бурнеттия пантасьӧ Лунвыв - асыввыв Австралияын да Тасманияын. Бёрнсбалогия. ="preserve">Бёрнсбалогия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Калифорнияись аралия. Калифорнияись аралия () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралияыс быдмӧ 2-3 метра вылына. Аралия пантасьӧ рытвыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Калифорнияын да Орегонын). Китайись аралия. Китайись аралия () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралияыс быдмӧ 8 метра вылына. Аралия пантасьӧ Китайын, Вьетнамын да Малайзияын. Aralia cordata. Aralia cordata () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралияыс быдмӧ 2-3 метра вылына. Аралия пантасьӧ Ниппонын, Кореяын да Китайын. Aralia dasyphylla. ="preserve">Aralia dasyphylla () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралия пантасьӧ Китайын, Вьетнамын, Малайзияын да Индонезияын. Aralia debilis. ="preserve">Aralia debilis () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Aralia elata. Aralia elata () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралияыс быдмӧ 6 метра вылына. Аралия пантасьӧ Рочмуын, Китайын, Кореяын да Ниппонын. Aralia malabarica. ="preserve">Aralia malabarica () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралия пантасьӧ Индияын. Aralia nudicaulis. Aralia nudicaulis () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралияыс быдмӧ 30–60 см вылына. Аралия пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Aralia racemosa. Aralia racemosa () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Aralia rex. Aralia rex () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралияыс быдмӧ 14 метра вылына. Аралия пантасьӧ Кубаын. Aralia spinosa. Aralia spinosa () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралияыс быдмӧ 2–8 метра вылына. Аралия пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Aralia stipulata. ="preserve">Aralia stipulata () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралия пантасьӧ Китайын. Тибетісь аралия. ="preserve">Тибетісь аралия () – быдмассэзлӧн аралия котырись аралия увтырын торья вид. Аралия пантасьӧ Китайын (Тибетын). Амурись льӧм. Амурись льӧм () – быдмассэзлӧн роза котырись льӧм субувтырын торья вид. Льӧмыс быдмӧ 4–10 метра вылына. Льӧм пантасьӧ ойвыв — асыввыв Азияын, Кореяын, Китайын да Рочмуын (Саридздын ладорын да Амур лапӧвын). Америкаись льӧм. Америкаись льӧм () – быдмассэзлӧн роза котырись льӧм субувтырын торья вид. Льӧмыс быдмӧ 15–30 метра вылына да овлӧ 70–120 см кыза диаметрын. Льӧм пантасьӧ асыввыв Канадаын, асыввыв Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын, Мексикаын да Гватемалаын. Виргинияись льӧм. Виргинияись льӧм () – быдмассэзлӧн роза котырись льӧм субувтырын торья вид. Льӧмыс быдмӧ 5 метра вылына. Льӧм пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Лёквиррез. Лёквиррез () – нимӧтчиссез классісь пода чукӧр. Лёквиррез чукӧрӧ пырӧны 287 вид. Нимӧтчиссез. Нимӧтчиссез () – пода класс. Нимӧтчиссез классӧ пырӧны 5676 вид, 1,229 увтыр, 153 котыр да 29 чукӧр. Лысиныс нимӧтчиссезлӧн овлö кузянас 30—40 мм (Craseonycteris thonglongyai), а овлӧ и 33 м (Balaenoptera musculus). Йириссез. Йириссез () – нимӧтчиссез классісь пода чукӧр. Йириссез чукӧрӧ пырӧны 2,277 вид. Приматтэз. Приматтэз () – подалӧн нимӧтчиссез классісь ӧтік чукӧр. Этія чукӧрсис медучӧт пода, туланыс (Microcebus berthae), лэбтӧ 30 г, а медыджытыс (Gorilla beringei beringei) - 200 кг. Вожьясянгыжаэз. Вожьясянгыжаэз () – нимӧтчиссез классісь пода чукӧр. Вожьясянгыжаэз чукӧрӧ пырӧны 220 вид. Кыксюраэз. Кыксюраэз () – нимӧтчиссез классісь вожьясянгыжаэз чукӧрись пода котыр. Кыксюраэз котырӧ пырӧны 10 субкотыр да 142 вид. Манастыр (Кӧчладор район). Манасты́р — Перем ладорись Коми кытшын, Кöчладор районісь Юксьӧв посадмуын кöркöся грезд (деревня). Ним йылісь. Манастыр шусьö сідз сійöн, мыля татчö локтöмась овны отир Манастыр грездісь, кöда сулалö Гайна районын. Одзжык деревнясö шуöмась сідзжö Поселье нето рочöн "Монастыское поселье". География. Манастыр грезд сулалöма Зьвединка ю дорын (одзжык гижöмась Зелинка, Кузяковка, öні Манастырка), öддьöн гажа местаын, Юксьöвсянь лунвыв-асыввылö сизим километра ылынаын, с.ш. Юксьöвскöй Турцияын. Татісь шоррез йылісь отирыс висьталöны сідз. Эм пö Ордча грезддэз. Манастырыскöт ордчöн сулалöны деревняэз: ойвыв-асыввылö 0,8 км ылынаын Бажӧв, асыввылö 1,8 км ылынаын Сизьӧв, лунвыв-асыввылö куим километра етш ылынаын Вершинин да Москвина. Асыввылö 2,3 км ылынаын сулалöма Чаняыб грезд. История. Отир басни сьöрті, деревнясö сувтöтöмась Гайна ладорись манаккез, кöдна олöмась сэтчинся Манастыр грездын. Йöзыс вöлöмась пö рочöсь, фамиллёэз Фалалеев, Федурин. Но быдöс сёртоккез сьöрті Манастырас пыр олöмась токö комиэз. Первуись Монастырское поселье пасйöма карта вылö А. Е. Теплоухов 1848' годö Чердын уездісь вöррез гижалікö. 1869' годö Манастырын олöмась 91 морт (50 мужик, 41 инька), вöлі 10 горт. Сэсся кöзяйствоэз содöмась: 1880' воэзö нія вöлöмась 17-а, 1909' годö 27-а. 1926' вося гижöтöм коста татісь адззöмась 190 мортöс (88 айка, 102 инька) 40 кöзяйствоын. Манастырын перво вöлі торья колхоз, сэсся быдöс ордча грезддэз понда лоис öтласа колхоз «Калиновка». 1970' воланьын «Калиновкасö» öтлаöтöмась Юксьöвись «За коммунизм» колхозкöт да керисö «Юксьӧвскӧй» совхозлö мöд отделеннёöн. Челядьыс ветлöмась велöтчыны Сизьöвö, сэсся Москвинаö. Эшö 1970' годö Манастырын олöмась 106 морт. Сэсся грездсö пондöмась лыддьыны перспективатöмöн, трактсяняс ылын да. Отирыс мунісö татісь овны мöділаэзö, Москвинаö да кытчö да. Веськöтлöм. Манастыр перво вöлöма Чердын уездісь Юксьӧв волосьын, Сизьöв обществоас, 1924' во бöрсянь сія лоис Кӧсладор (1926' годсянь Кӧчладор) районісь Вершинин сельсоветын. 1960' воэзö, Вершининсис сельсоветсö вежöмась да, Манастыр пыртöмась Юксьӧв сельсовет увтö. Öні, 2006' восянь мувывторыс — Кöчладор районісь Юксьӧв посадмуын. Отир. Öні Манастырас некин ни оз ов. Отирыс шусьöмась манасты́рчи. Öтік айка морт — манасты́реч, инька морт — манасты́рка. ыс манасты́рись нето манасты́рскöй. Ордча грезддэзын татісь оліссесö нимкодявлöмась сьöд манастырчи. Ош котыр. Ош котыр () — лёквиррез чукӧрись пода котыр. Ош котыр 3 субкотыр. Ыджыт панда. Ыджыт панда () — подаэзлӧн ош котырись торья вид. Лысиныс овлӧ кузянас 1.2 — 1.8 м (бӧжыс эшӧ 12 см). Лэбтӧ туланыс 150♂ — 125♀ кг. Ыджыт панда пантасьӧ Китайын. Учӧт панда. Рытвыв да Асыввыв учӧт пандаэз Учӧт панда нето Гӧрд панда () —подаэзлӧн учӧт панда котырись (Ailuridae) торья вид. Лысиныс овлӧ кузянас 56 — 63 см (бӧжыс эшӧ 37 — 47 см). Лэбтӧ туланыс 3.7-6.2♂ — 4.2-6.0♀ кг. Учӧт панда пантасьӧ Непалын, Бутанын, Китайын, Лаосын да Мьянмаын.. Америкаись сьӧд ош. Америкаись сьӧд ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын торья вид. Лысиныс овлӧ кузянас 1,5 — 1,8 м. Лэбтӧ туланыс 50-400♂ — 40-230♀ кг. Америкаись сьӧд ош пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Чочком ош. Чочком ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын торья вид. Лысиныс овлӧ кузянас 2.4–3♂ — 1.8–2.4♀ м. Лэбтӧ туланыс 350–680♂ — 150–249♀ кг. Чочком ош пантасьӧ Гренландияын, Норвегын, Рочмуын, Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Канадаын. Лунвыв Судан. Лунвыв Судан (;) – мезмыт канму асыввыв Африкаын. Канкарыс – Джуба. Ursus americanus cinnamomum. Ursus americanus cinnamomum () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын Америкаись сьӧд ош видын торья субвид. Лэбтӧ туланыс 92.1 — 270 кг. Ош пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Колорадо, Нью-Мексико, Айдахо, Монтана, Вашингтон, Вайоминг) да Канадаын. Кермод ош. Кермод ош (подаэзлӧн ош котырись ош увтырын Америкаись сьӧд ош видын торья субвид. Лэбтӧ туланыс 225♂ — 135♀ кг. Ош пантасьӧ Канада ын (British Colombia). Ursus americanus carlottae. ="preserve">Ursus americanus carlottae () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын Америкаись сьӧд ош видын торья субвид. Ош пантасьӧ Канадаын (Хайда-Гуаи діын). Флоридаись сьӧд ош. ="preserve">Флоридаись сьӧд ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын Америкаись сьӧд ош видын торья субвид. Лысиныс овлӧ кузянас 120 — 180 см. Лэбтӧ туланыс 140-230♂ — 90-120♀ кг. Ош пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Флорида, Алабама да Джорджияын). Ньюфаундлендісь сьӧд ош. ="preserve">Ньюфаундлендісь сьӧд ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын Америкаись сьӧд ош видын торья субвид. Лэбтӧ туланыс 90 — 270 кг. Ош пантасьӧ Канадаын (Ньюфаундлендын). Евразияись ош. Евразияись ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Лэбтӧ туланыс 265–355♂ — 150–250♀ кг. Ош пантасьӧ Евразияын. Камчаткаись ош. Камчаткаись ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Лысиныс овлӧ кузянас 2,4 — 3 см. Лэбтӧ туланыс 650 кг. Ош пантасьӧ Рочмуын (Камчатка ладорын). Асыввыв Сибирись ош. Асыввыв Сибирись ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Ош пантасьӧ Рочмуын (Асыввыв Сибирын, Якутму) да Монголмуын. Атласісь ош. Атласісь ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Ош пантасьӧ Мароккоын, Алжирын да Либияын. Гризли. Гризли () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Лэбтӧ туланыс 230–450♂ — 150–350♀ кг. Ош пантасьӧ Канадаын Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын да Мексикаын. Ursus arctos isabellinus. Ursus arctos isabellinus () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Лысиныс овлӧ кузянас 1.5-2.2♂ — 1.37-1.83♀ м. Ош пантасьӧ Пакистанын, Индияын, Непалын, Бутанын да Китайын. Ursus arctos lasiotus. Ursus arctos lasiotus () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Ош пантасьӧ Рочмуын (Уссури), Китайын, Кореяын да Ниппонын. Кадьякісь ош. Кадьякісь ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Лысиныс овлӧ кузянас 1.5♂ м. Лэбтӧ туланыс 360-635♂ — 225-315♀ кг. Ош пантасьӧ Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Аляска, Кадьякын). Мексикаись гризли. Мексикаись гризли () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Лысиныс овлӧ кузянас 183 см. Лэбтӧ туланыс 318 кг. Ош пантасьӧ Мексикаын. Ursus arctos pruinosus. Ursus arctos pruinosus () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Ош пантасьӧ Тибетын. Ursus arctos syriacus. Ursus arctos syriacus () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын миян ош видын торья субвид. Ош пантасьӧ Шӧрӧт Асыввывын. Ursus deningeri. Ursus deningeri () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын торья вид. Ursus etruscus. ="preserve">Ursus etruscus () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын торья вид. Ursus maritimus tyrannus. ="preserve">Ursus maritimus tyrannus () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын чочком ош видын торья субвид. Ursus minimus. ="preserve">Ursus minimus () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын вид. Пещернӧй ош. Пещернӧй ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын торья вид. Азияись сьӧд ош. Азияись сьӧд ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын торья вид. Лэбтӧ туланыс 120-170♂ — 80-130♀ кг. Ош пантасьӧ Азияын. Тайванись сьӧд ош. Тайванись сьӧд ош () —подаэзлӧн ош котырись ош увтырын Азияись сьӧд ош видын торья субвид. Ош пантасьӧ Тайваньын. Европа. ="preserve">Европа – мушар карта вылын Европа – Му планета вылын квать муторись ӧтік. Ӧтлаын Азиякӧт сія аркмӧтӧ мушар вылас медыджыт континент – Евразия. Миян Коми муным куйлö Европаын. Африка. Африка – Му планета вылын квать муторись да квать континентісь ӧтік. Ӧтлаын Евразиякӧт сія аркмӧтӧ мушар вылас медыджыт суперконтинент. Шусьлӧн аркмӧм. Пондӧтчанаись словонас «афри» оліссезыс древньӧй кар Карфагенлӧн шувлісӧ мортэӧс, кӧдна олісӧ неылын карыссянь. Этійӧ шусьсӧ обычно нуӧтсьӧтӧны финикийскӧй «afar» кӧт, мый значитӧ «бус». Карфогенсӧ завоеваннё бӧрсянь, римляннэс шуісӧ провинциясӧ Африка (лат. Africa). Сёрӧнжык Африкаӧн пондісӧ шувлыны и дӧс тӧдса регионнэсӧ эта континентлісь, а сыбӧрын и асьсӧ иконтинентсӧ. Мӧдік теория шуӧ, что шусь отирлӧн «афри» аркмӧ берберскӧйись ifri, «пещера», имейтчӧ видын пещераӧсь оліссесӧ. Аркмӧм сёрӧнжык этія ланьын мусульманӧсь провинция Ифрикия сідзжӧ сохранитіс этӧ вуджсӧ аслас шусьын. археолог И. Ефремовлісь, слово «Африка» локтіс кӧркӧся Египетӧсь кылісь «Та-Кем», слово «Афрос» — быгйӧсь ладор. Эта связана динасьӧмкӧт кынымиськӧ виддэза визыллэзлісь, кӧдна образуйтӧны быг, приближениё дырни континентыс дынӧ Климат. Климат кӧс. Африка самӧй ӧдъя материк планеталӧн. Унажык сая тор вылас средньӧй температура любӧй месяцлӧн вылынжык +20 С, мый объясняйтчӧ расположеннёӧн унажык торсӧ материкыслісь тропиккез коласын, кытӧн шондіыс воыс визылын сулалӧ вылына горизонтыс весьтын, а кыкись воас оллӧ зенитын. Сезоннэз волӧн унажык различайтчӧны ӧтамӧд коласын увлажнение условиеэз кузя. Юэз да тыэз (водопаддэз). Африкаын котортӧ ю Нил кыкӧт кузьмӧса сьӧрті ю мирлӧн, сыисся кузьжык тӧкӧ юж. Америкаӧсь ю Амазонка. Кузьмӧсыс Ниллӧн 6 852 км. Конго 4700 км., Нигер 4 150 км., Замбези 2660 км., Оранджевӧй ю 220 км., Вольта 1600 км., Лимпопо 1600 км., Руфиджи 600 км. Африкаын сулалӧ медыджыт ты Виктория ю Замбези вылын, паськытанас 1800 метр, вылынаӧн 128 метр. Сідз жӧ африкаын медыджыт тыэз: Ауграбис, Тугела, Хоуик-Фоллз, Мерчисон, Тамарин, Джимба, Малетсюнейане, Каламбо, Каландула. Пиэз. Олӧнны бегемоттэз, леввез, тигррез, крокодиллэз, верблюддэз, жираффез, зебраэз и уна мӧдік пиэз. Отир. Олӧны унажыксӧ негыррез да араббез Политикаӧсь торйӧтӧм. Африкаын пукӧтсянаӧсь 55 страна и 5 аспровозглашёнӧйез и непризнанӧйӧсь государствоэз. Большинство ныись дырся кадсӧ вӧлісӧ колонияэӧн европейскӧй независимостьсӧ тӧкӧ 50 —60-т воэзын XX векас. Эта одзын независимӧеӧн вӧлісӧ тӧкӧ Египет (1922 сянь), Эфиопия (Средневековьеа каддэзсян), Либерия (1847 восянь) и ЮАР (1910 восянь); ЮАР ас и Южӧсь Родезияас (Зимбабве) вплоть 80-90-х воэзӧдь XX векас, сохранитчыліс режим апартеид лӧн, населеннёыс дынӧ. Ӧніся кадӧ уна африкаӧсь странаэзын дискриминацияӧсьӧсь отношение сьӧрті чӧчкӧм население кежӧ. (Сеута, Мелилья, Канарскӧй островвез) и Португалиялӧн (Мадейра) Ысттэз. http://www.vodopads.ru/blog/vodopady_afriki/2012-10-08-7 http://umeda.ru/africa_climate Америка. ="preserve">Америка – мушар карта вылын Америка – Му планета вылын квать муторись ӧтік. Сія медыжыт мутор, кöда куйлö Рытвыв джыншарын. Америка тэчöм кык континентісь Лунвыв Америкаись да Ойвыв Америкаись. Европаын Америкасö шуöны Виль муюгытöн. Австралия (континент). e="preserve">Австралия – мушар карта вылын Австралия – Му планета вылын квать континентісь ӧтік. Сія куйлö Асыввыв джыншарын да Лунвыв джыншарын. Австралия кыдз континент лыддисьö Океания муторын. Этія континентас токö öтік канму, кöда сідзжö шусьö Австралия. Лунвыв Америка. ="preserve">Лунвыв Америка – мушар карта вылын Лунвыв Америка – Му планета вылын квать континентісь ӧтік. Сія куйлö Рытвыв джыншарын да унажыксö Лунвыв джыншарын. Лунвыв Америка кыдз континент лыддисьö Америка муторын. Ойвыв Америка. ="preserve">Ойвыв Америка – мушар карта вылын Ойвыв Америка – Му планета вылын квать континентісь ӧтік. Сія куйлö Рытвыв джыншарын да Ойвыв джыншарын. Ойвыв Америка кыдз континент лыддисьö Америка муторын. Антарктида. e="preserve">Антарктида – мушар карта вылын Антаркти́да ("Арктикакöт паныт") – Му планета вылын квать континентісь ӧтік. Сія куйлö Мушар лунвылын, Лунвыв полюс гöгöр. Быд ладорсянь Антарктидасö кытшöвтö Лунвыв океан. Континентыс 14,4 млн км² ыжда (ныись 1,6 млн км² шельфись кыссянйы). Евразия. ="preserve">Евразия – мушар карта вылын Евразия – Му планета вылын квать муторись ӧтік. Традиция сьöрті Евразиясö юкöны кыкö: эм пö Европа, и эм Азия, кöднö лыддьöны торья муторрезöн. Миян Коми му куйлö Евразияын. Океания. e="preserve">Океания – мушар карта вылын Океания – Му планета вылын квать муторісь ӧтік. Сія куйлö Асыввыв джыншарын да Лунвыв джыншарын. Океания тэчасын лыддьöны кык юкöт: континент Австралия да Лӧнь океанісь діэз (островвез), кöдна öтвыв шусьöны Океанмуэз. Джуба. Джуба (;) – Лунвыв Судан вылын канкар. Сулалӧ Лунвыв Судан лунвыв лапӧлын. Олӧны татӧн 250 000 морт. Ойвыв Йыа океан. О́йвыв Йы́а океа́н нето Йы́а океа́н (,) — Мушар планета вылын медучöт отва. Куйлö Ойвыв полюс ладорын, Евразия да Ойвыв Америка коласын. Мувывторыс — 14,75 млн. км² ыжда, шöрöт пыдына — 1225 м, медпыдыніныс (5527 м) — Грёнланд саридзын. Ваыс 18,07 млн. км³ тöрик. Лӧнь океан. Лӧнь океан нето Ыджыт океан (,) — Мушар планета вылын медыджыт отва. Нюжалö Арктикасянь ойвылас, Антарктикаöдз лунвылас, Евразия да Австралиясянь рытвылас Америкаöдз асыввылас. Мувывторыс (саридззезнас) — 179 679 сюрс км² ыжда, шöрöт пыдына — 3984 м, ваыс 723 699 сюрс км³ тöрик. (саридззезтöг лöсялö: 165246,2 сюрс км², 4282 м да 707 555 сюрс км³). Медпыдыніныс (11 022 м) — Мариана потасын. Лöнь океанöт, 180 меридиан пöлöнняс, мунö ойлун вежан визь. Европаись отирыс первуись адззылöмась Лöнь океансö 1521' годö, кöр Фернан Магеллан уййис сы кузя. Отва вылас петікö вöлöма мича да лöнь, сійöн саридзуййись нимтöма океансö Лöньöн. Мортыс сорасьöма, мыля самой татöн и шогмöны миян планетаись медуна тайфуннэз, мушар вылас 3/4 кымöррез аркмöны Лöнь океан ваэзісь. Атлантика океан. Атлантика океан (,) — Мушар планета вылын ыжда сьöрті мöдöдз отва. Нюжалö Арктикасянь ойвылас, Антарктидаöдз лунвылас, Америкасянь рытвылас Евразия да Африкаöдз асыввылас. Мувывторыс — 91,6 млн. км² ыжда (этія лыдын нёльöт торсö босьтöны му коласісь саридззес). Шöрöт пыдынасö лыддьöны 3736 м, медпыдыніныс — 8742 м. Ваыс 329,7 млн. км³ тöрик (этö лоö Мушар отвасис 25%). Инда океан. Инда океан (,) — Мушар планета вылын ыждаыс сьöрті куимöт отва. Мушар отваись 20% мувывтор (90,17 млн км² ыжда) куйлö Инда океан увтын. Сылöн доррес: ойвылас Азия, асыввылас Африка, асыввылас Азиялöн жö торрез (Индокитай, Индонезия) да Австралия, лунвылас Антарктида. Инда океаныслöн шöрöт пыдынасö лыддьöны 3711 м, медпыдыніныс — 7209 м. Вадöррес Инда океанлöн небурика вундалöмöсь, ыджыт діэз етша, нія куйлöны токö ордча континенттэз бердын. Инда океан лунвылас йитчö Атлантика океанкöт да Лӧнь океанкöт. Руанда. Руа́нда нето Ургва́нда (;; ‎‎‎‎) — мезмыт канму асыввыв Африкаын. Тыр нимыс — Республика Ургванда. Республикалӧн мувывтор —. Оліссес — (2010). Кигали. Кигали (;; ‎‎‎‎) – Руанда вылын канкар. Сулалӧ Руанда медшӧр лапӧлын. Олӧны татӧн. Руандаись провинцияэз. Руандаись провинцияэз нето Интара (;;) — Руандаын пырӧны нёль провинция () да ӧтiк провинция-кар (). Руандаись районнэз. Руандаись районнэз нето Акарере (;;) — Руандаын пырӧны 30 район (ӧтікӧ лыддян:, унаӧ лыддян:). Руандаись секторрез. Виль (2006...) Руандаись провинцияэз (ингл.) Виль (2006...) Руандаись провинцияэз (фр.) Руандаись секторрез яке Умуренге (;;) — Руандаын пырӧны 416 сектор (ӧтікӧ лыддян:, унаӧ лыддян:). Киняргванда. Киняргванда нето Няргванда кыв / Руандаись кыв () — этӧ нигер-конго вужись банту группаӧ пыран кыв. Руандаись кыв вылын баитӧны 12 млн морт, унажыксö Руандаын да Угандаын. Няргванда кыв босьтöмась веськöтлан кыв туйö Руандаын. Сылöн вариант, Рунді кыв, лыддьöны веськöтлан кывнас лунвылас куйлан Бурундіын. Кыдз Руандаын, сідз и Бурундіын отирыс тэчöм куим этносісь: хуту (84%), тутсі (15%) да тва (1%) (пигмей отир). Но быдöнныс баитöны öтік кыв вылын, кöдö перво вöлöма хутулöн. Руанда анбур. Няргванда анбур лöсьöтöм латынь анбурись, кытісь босьтöмöсь 24 шыпас. Латин анбурись q да x няргванда кылын абуöсь. Кыдз лыддьöтны шыпассэз. d, f, g, k, m, n, p, s, t, v шусьöны кыдз коми д, ф, г, к, м, н, п, с, т, в. a, o, u, i, e кыдз коми а, о, у, и, е "Reka tukurate tukuvuge ibigwi wowe utubumbiye hamwe twese Abanyarwanda uko watubyaye berwa, sugira, singizwa iteka." "Reka tukurate tukuvug' ibigwi wow' utubumiye hamwe twes' abanyarwand' uko watubyaye berwa, sugira singizw' iteka." Ним. Няргванда кылын субстантиввез юксьöны 16 классö. Мукöдкоста ныись керöны 10 гоз, мыля уна эманиммезлöн унаö да öтікö лыддян формаэз пырöны öтік классö. Улісь табличаын мыччалам субстантиввезлісь 16 класс и кыдз нійö унажыксö гозйöтöны. Кадакыв. Инфинитив мыччалö префикс "gu-" нето "ku-" (тыргора одзын "kw-"). Вежласико инфинитив префикс туйö петö класс мыччылан префикс. Кад мыччалöны торья инфикссэзöн. Чулалöм кадсö мыччалöны öнні да самöй öння кад инфикссэза формаэз дынö аспект суффикссэз содтöмöн. Инюпиак отир. Инюпиак отир нето Инюпик отир (инюпиак кыв ӧтікӧ лыддян:, кыкӧ лыддян:, унаӧ лыддян:) — эскимос вужись инуит группаӧ петӧм отир. Рӧдвуж сьӧрті инюпиаккезлӧ медматынӧсь Канадаись инуиттэз (Инуктитут да Инувиалуит отиррез). Инюпиак отирлӧн эм кык ыджыт субэтнос – Аляскаись инюпиаккез да Канадаись инюпиаккез (нето ууммармиуттэз) Инюпиак отирлӧн оланіннэз Аляскаын. North Slope Borough: Анактувук Пасс (), Аткасук (), Барроу (), Кактовик (), Нуиксат (), Пойнт-Лей (), Пойнт-Хоуп (), Уейнрайт () Амблер (), Бакленд (), Диринг (), Киана (), Кивалина (), Кобук (), Коцебу (), Ноатак (), Нурвик (), Селавик (), Шаньнак () Nome Census Area: Аналаклит (), Головин (), Койук (), Ном (), Теллер (), Теллер-Мишен (), Уэльс (), Шактулик (), Шишмареф () Инюпиак кыв. инглишöн "Welcome to Barrow"инюпиакöн "Paġlagivsigiñ Utqiaġvigmun" Инюпиак кыв нето инюпиатун (асмознас) — этӧ эскимос вужись инуит кывлöн рытвыв тор. Инюпиак отирись (13 500 морт) асланыс кыв вылын баитӧны 3 сюрс морт, унажыксö Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэзын (Аляскаись рытвыв да ойвыв районнэз) да Канадаын (Аклавик да Инувик грезддэз). Аляскаас (Нортвест Арктик район) да Канадаас (Маккензи дельта) инюпиак кывсö нормируйтöмась торйын. Канадаын этійö кывсö шуöны ууммармиутун. Канадаын нормируйтöмöсь сідзжö инуит кывлісь мöдік варианттэз, инуктитут да инувиалуит кыввез. Ним йылісь. Инюпиак кыв ("Iñupiaq, Inupiaq, Inyupiaq") шуöны сідзжö инюпиат кыв ("Inyupiat, Inyupeat"), инюпик кыв ("Inyupik, Inupik") нето инюпиатун ("Iñupiatun, Inupiatun"). Аляскаись инюпиак анбур. Ойвыв Аляскаись инюпиак анбур () лöсьöтöм латынь анбурись, кытісь босьтöмöсь 24 шыпас. Канадаись инюпиак анбур. Канадаись инюпиак (Ууммармиут) анбур лöсьöтöм латынь анбурись, кытісь босьтöмöсь 22 шыпас. Унаö лыддян. Iḷisaġvik College (only before high school education school of инюпиаккез) Лыдниммез. tattooed (kakiñiq) Ukiuvaŋmiut инькаэз, 1910 Эскимос-алеут кыввез. Эскимос-алеут кыввез нето Эскалеут кыввез — этӧ кыв вуж. Тюркияись районнэз. Тюркияись районнэз нето ильче () — веськöтлан юкöттэз Тюркияын. Районнэз пырöны ыджытжык регионнэзö, кöдна шусьöны иль. Адана (иль). Адана кар = Юрегир, Караисалы, Сарычам, Сейхан, Чукурова Анкара (иль). Анкара кар = Акьюрт - Алтындаг - Аяш - Баля - Чанкая - Чубук - Элмадаг - Этимесгут - Гёльбашы - Каледжик - Казан - Кечиёрен - Мамак - Синджан - Пурсаклар - Енимахалле Анталья (иль). Анталья кар = Аксу, Дёшемеалты, Кепез, Коньяалты, Муратпаша Бурса (иль). Бурса кар: Гемлик, Гюрсу, Кестель, Муданья, Нилюфер, Османгази, Йылдырым. Газиантеп (иль). Газиантеп кар: Огузели, Шахинбей, Шехиткамиль. Диярбакыр (иль). Диярбакыр кар: Баглар, Каяпынар, Сур. Измир (иль). Измир кар: Балчова, Байраклы, Борнова, Буджа, Чигли, Газиэмир, Гюзелбахче, Карабаглар, Каршыяка, Конак, Менемен, Нарлыдере. Истанбул (иль). Истанбул кар: Авджылар, Багджылар, Бахчелиэвлер, Бакыркёй, Байрампаша, Бешикташ, Бейоглу, Фатих, Газиосманпаша, Гюнгёрен, Кадыкёй, Кягытхане, Кючюкчекмедже, Шишли, Ускюдар, Зейтинбурну Кайсери (иль). Кайсери кар: Хаджылар, Инджесу, Коджасинан, Меликгази, Талас. Конья (иль). Конья кар: Каратай, Мерам, Сельчуклу. Мерсин (иль). Мерсин кар: Акдениз, Мезитли, Торослар, Енишехир. Сакарья (иль). Адапазары кар: Арифие, Эренлер, Сердиван Самсун (иль). Самсун кар: Атакум, Джаник, Илкадым, Теккекёй. Эрзурум (иль). Эрзурум кар: Паландёкен, Азизие, Якутие. Тюркияись регионнэз. e="preserve">Тюркияись регионнэз нето бёльге () — веськöтлан юкöттэз Тюркияын. Быдсöн лыддьöны 7 регион (бёльге). Тюркияись ладоррез. ce="preserve">Тюркияись ладоррез нето иль () — веськöтлан юкöттэз Тюркияын. Анкара. Анкара иль да Анкара кар Анкара () — Тюркиялöн канкар да Анкара ладорлöн веськöтлан шöрин. Истанбул бöрын, сія ыжда сьöрті мöдік кар Тюркияын. Анкара сулалӧ канму шöрынмоз, невна рытвывланяс. Карас олöны 4,4 млн морт. Анкара карись районнэз: Акьюрт, Алтындаг, Аяш, Бала, Чанкая, Чубук, Элмадаг, Этимесгут, Гёльбашы, Каледжик, Казан, Кечиэрен, Мамак, Синджан, Пурсаклар, Енимахалле. Анкара ладор. Анкара ладор нето Анкара иль () — Тюркиялöн 81 ладорись (иль) ӧтік. Анкара ладорыс куйлö канму шöрын, невна рытвывланяс. Мувывторыс 25 615 км² ыжда. Анкара ладорыслöн веськöтлан шöрин — Анкара кар. Районнэз (Илчеэз). Анкара ладорын 25 район, ныись 16-ыс — Анкара карись районнэз. Анкара кар = Акьюрт - Алтындаг - Аяш - Баля - Чанкая - Чубук - Элмадаг - Этимесгут - Гёльбашы - Каледжик - Казан - Кечиёрен - Мамак - Синджан - Пурсаклар - Енимахалле Кечиэрен. e="preserve">Анкара ладорлöн да Кечиэрен районлöн куйланін Кечиэрен район. (Зоопарк "Evcil Hayvanlar Parkı") Кечиэрен район () — Анкара карись район, Тюркиялöн 957 районісь (ильче) ӧтік. Районыс пырö Анкара ладорö, кытöн сія öтлаын мöдік 14 районкöт аркмöтö Анкара кар. Кечиэрен районыс куйлö Анкара кар ойвылын. Мувывторыс 189,88 км² ыжда. 2008' годö районас олöмась 779 905 морт (айкаэз 385 062-а; инькаэз 394 843-а). Кечиэренсö керöмась карись районöн 1984' годö. Микрорайоннэз. Кечиэрен карись микрорайоннэз (): 19 Майыс (), 23 Нісан (), Аднан Мендерес (), Актепе (), Ашагы Эглендже (), Атапарк (), Айвалы (), Бадемлик (), Багларбашы (), Басынэвлері (), Чалдыран (), Чичекли (), Эмрах (), Эсертепе (), Этлик (), Гючлюкая (), Гюмюшдере (), Хаскёй (), Инджірли (), Каваджык Субайэвлери (), Калаба (), Кямільоджак (), Кануні (), Караргяхтепе (), Кёшк (), Кушджагыз (), Османгазі (), Оваджык (), Пынарбашы (), Санджактепе (), Шехіт Кубілай (), Шенлик (), Шенйува (), Шефкат (), Тепебашы (), Уфуктепе (), Уяныш (), Якаджык (), Яйла (), Ешілёз (), Ешільтепе (), Юксельтепе () да Баглум (). Посаддэз. Кечиэрен районісь посаддэз (): Чалсеки (), Гюмюшолук (), Гюзельйурт (), Кёсрелик (), Хісар (), Сарыбейлер (), Каршыяка (), Кафкас (), Каракая (), Курусары () да Оваджык (). Истанбул ладор. Истанбул ладор нето Истанбул иль () — Тюркиялöн 81 ладорись (иль) ӧтік. Истанбул ладорыс куйлӧ Тюркия ойвыв-рытвылын, Европаын да Азияын. Мувывторыс 5343 км² ыжда. 2009' годö сія ладорын олöмась 12 915 158 морт (айкаэз 6 498 997-а, инькаэз 6 416 161-а). Веськöтлан шöриныс — Истанбул кар, кытöн олöны 11 млн. мортся унажык. Районнэз (Илчеэз). Истанбул ладорын лыддьöны 40 район. Ныись 16-ыс — Истанбул карись районнэз. Истанбул карись районнэз: Авджылар, Багджылар, Бахчелиэвлер, Бакыркёй, Байрампаша, Бешикташ, Бейоглу, Фатих, Газиосманпаша, Гюнгёрен, Кадыкёй, Кягытхане, Кючюкчекмедже, Шишли, Ускюдар, Зейтинбурну Эманим. ce="preserve">Эманим - кывладын асвына сёрнитор, кöда мыччалö мыйкö, нето кинöскö. Перем коми кылын эманимыс вежласьӧ "лыддян", "кӧрталан" да "асалан" сьӧрті. Роч кодьӧм "род" перем коми кылын абу. Лыддян. Ӧтікӧ лыддян форманас лыддисьӧ эманимыслӧн под. Унаӧ лыддян артмӧ "эз" содтасӧн; под помын кӧ петӧ шума шыыс, то эз одзын сія кыкпӧвсасьӧ. Гижикӧ унаӧ лыддян содтас гижӧны нето "-эз" нето "-ез". б) гозъя чорыт шума шыӧн: "кӧззэз, поссэз". Нія кӧ абуӧсь, гижсьӧ "-ез": "каннез, кыдззез; керрез, туйез". Кыдз адззам, помасьӧ кӧ подыс шума шыпасӧн ("й"-ся), то сія шыпасыс кыдз и шыыс жӧ кыкпӧвсасьӧ. Кӧрталан. Перем комиэзлӧн лыддьӧтан кылын эм 17 кӧрталан. Эманимыслӧн форма, кӧдалӧн абу кӧрталан содтас, лыддисьӧ под кӧрталан туйӧ. Под кӧрталансянь аркмӧны быдкодь содтаса кӧрталаннэз. Вежласьӧм. Эманиммез вежласьӧны кык нёж. асалан содтассэзӧн нето нытӧг (с.ш аслаӧмӧн вежласьӧм да сӧстӧм вежласьӧм). Асалан содтассэз "-ыт, -ыс" йитчӧны унаӧ лыддян содтаскӧт, да сысянь артмӧны дженыт формаэз: "небӧгг-ез-ыс > небӧгг-е-ыс > небӧгг-е-с". Лыддьӧтан кылын сэтшӧм дженыт варианттэз пуктӧны норма туйӧ: "пызаннэт, пызаннэс". Асалан содтассэз йитчӧны и мукӧд кӧрталан содтассэзкӧт, сы коста кыкнан содтасыс петӧны асланыс тодильнӧй формаын (йитчан вариантӧн): "ки-си-т" (ордч. "ки, ки-ись, ки-ыт"). Эманимлӧн формаэз аркмӧтан содтассэз. -ок (-ёк) — видзӧ небзьӧтан вежӧртас: "ваок, туёк, канёк"; -у (-ю) — небзьӧтӧ увтыр ниммесӧ да асторья ниммесӧ: "сою, зону, Колю, маму"; -иньӧй (-іньӧй) — шыӧтчӧммезын сідзжӧ видзӧ небзьӧтан вежӧртас: "маминьӧй, муиньӧй, ныліньӧй"; -жуг — умӧльтан вежӧртаса содтас: "понжуг, керкужуг, туйжуг". Кадакыв. ce="preserve">Кадакыв - кывладын асвына cёрнитор, кöда мыччалö керöм-сулалöм. Коми кадакыв вежласьö кад, мортін да лыддян сьöрті. Сылöн эм вит модус: индикатив, императив, конъюнктив, дезидератив, кондиционал. Под форма - тшöктан модуслöн (императив) öтікö лыддян мöдöдз мортін: "мун", "кер", "пукты". Инфинитив аркмö под сьöрас суффикс -ны содтöмöн: "мунны", "керны", "пуктыны". Суффиксісь тыргора шы одзын под помсис -ы öшö: пукты - пукт-а-с. Индикатив. Кывладісь быд вежöртас мыччалöны торья аффикссэз (содтассэз). Кад, мортін да лыддян аффикссэз öтлаасикö аркмöтöны кывйыввез. Маньси кыв. Маньси кыв – Урал вужись чудь-йӧгра кыв. Баитіссез – 3 сюрс морт гöгöр. Маньсиэз олöны унажыксö Йöгра кытшын. Маньси кыв пырö кыввезлöн йöгра увтырö, кытöн сы дынö медматын ханты кыв. Ним йылісь. Асьсö маньсиэз шуöны маньси (маньси маа хум 'вöгул муись морт'), ассиныс кывнысö – маньси латынг. Манси ним аркмöма 'сёрнитны' вежöртаса маньсиӈкве кадакылісь. Сiдзкö, манси – морт, кöда кужö баитны. Важын комиэз шуисö маньси туйö вогул (зыряна моз вöгул). Эта нимыс öнöдз олö рытвылас, визир сайын. Вогул кывсö позьö петкöтны Вийя ‘Воль ю’ нимись, кöдö ханттэз шуöны "Вогаль ёган" ‘Вогаль ю’. Этія ю нимись пö и аркмöма комилöн вогул ним. Манси кылын "воль" ‘вомын’ (плёсо) – юлöн кык чукыльтанiн коласын веськыта визывтан орöток. Вот и пондöмась вöгул кылöн нимтыны ю дорись чери понісь олан маньсиöс комиэз да орччöн олісь мöдік йöз. Но öння коми кылын вогув шуаныс лоис видчан кылöн. Вежöртасыс – дыш. Маньси кыв туялӧм йылісь. Первуись торьякывъяс маньси сёрниись гижöмась ХVIII нэмын. Найö чукöртлiсны вовлісь-муніссез, Сибирын олісь отирлысь культурасö, йöзлісь сёрнибурсö туялыссез: П. Паллас, Й. Фишер, Регули Антал, Хунфальви Пал, Август Альквист, Мункачи Бернат, Арттури Каннисто да кин да. Мансиэзісь паськытжыка тöдса кывтуяліссез – А. Н. Баландин да Е. А. Ромбандеева. Сёрнисикассэз. Но бöрья куим сёрнитаныс öнi öшöмöсь ни. Гижӧд. Медводдза маньси небöгыс петiс ХIХ нэм помланьын. Лыддьöтан кыв вöлi аркмöдöма 1931’ воö Сосьва дорись сёрнисикас под вылын. Ас кыв вылын петö газет «Луима сэрипос» («Ойвыв кыа»). Маньсиэз велöтчан небöггез йылісь видзöтö татісь:. Шыэз. Тыргора шыэз коласын эм дженытöсь да кузьöсь "а, э, и, у, о, ы". "Ы"-ыс (сiйö, былисьту, коми "ö" моз кылö) оз овлы медоддза шыгарын (слогын). Сія вель жеб шыыс: тшöкыта вежлало формасö ордча шумашыяс увья нето нач öшö. Эмöсь небыт шума шыэз: "ль, нь, ть, сь" (бöрьяыс коми "сь" моз кылö). Гора шумашыэз абуöсь, нельки рочись босьтöм кыввезын, шуам: "косутарства" ‘канму’… Кыв вуж бердын аркмöны зыртчана "г" (небыт) да "х", нумган "ӈ". "В" шума шы аркмö тырппез коласын, кыдз. Кыв помын зыртчана шы ("с, сь х") одзись нумган "н", "ӈ" öшлö: "лёнхыт" ‘туйын’ – "лёх" ‘туй’… Маньси анбур. Маньси анбурыс неважöн вöлi вежöм. Одзжык кö кузь тыргора шыэсö гижикас эзö мыччавлö, öнi мыччалöны кузь визьöн шыпас весьтын. Талуння анбурыс маньсиэзлöн не öддьöн бур, сiйöн нія пыр лэбтывлöны сёрни орфографиясö бурмöтöм йылісь. Эманим. Кыкö лыддянсö мыччалöны сідзжö эманимлöн сора вежласьöмын, кодя нимвежласлöн – торъя формаöн да кадакывлöн – вежласян содтасöн. Аккузатив туйö вöдитчöны унажыксö под формаöн, а керанатор тöдчöтöм могись – инструментальöн: Ам агим супыл варилум. ‘Ме нылöлö платтё вура’ (м.ш. ‘ме ныл[öc] платтёöн вурöта’). Мансиэзлöн эмöсь артикллез, кöть и вöдитчыны ныöн шочыника, унажкыксö мойдiкö: чорыт артикльыс "ань", небыт "акв": "ань кати" ‘[этія] каньыс’, "акв кати" ‘[öтік] кань’. Тöдчанним. Тöдчаннимлісь ордчöтан тшупöт мыччалö -нув содтас: хосанув ‘кузьжык’, а ‘öддьöнöв’ вежöртас тöдчöтöны -кве содтасöн: хосакве ‘кузьöв’. Лыдним. Сьöрся-бöрся лыдним аркмö содтас -"ит" отсöтöн: "хурмит" ‘куимöт’. Кадакыв. Инфинитив пас – -"нкве": "минункве" 'мунны'. Партицип öнiя кадын лоö -"нэ" содтаса, чулалöм кадын – "-м": "миннэ" ’мунан, мунісь’, "артмум" ’аркмöм’. Кадакывлöн куим нёж вежласьöм: объекттöм, объекта (-"л, -яг, -ян" паса) да пассива (-"аве-, -ве"- содтасыс). Кык кад – öння да чулалöм: "мины" ‘мунö’, "минас" ‘мунiс’. Лоан кад туйö вöдитчöны öння кад формаöн + "тах" кывторöн (< "таях" ‘сэсся’): "хансэгум тах" ‘гижа сэсся’. Императив -"н" содтаса: "тотэлн" ‘нöбöт [сiйöс]’, "ул тотэлн" ‘эн нöбöт’. Конъюктив -"нув"- паса: "тотнувлум" ‘ме нöбöті бы’ Кондициональ: "ке" (= коми "кö") кывтор отсöтöн аркмö: "тотсын ке" ’нöбöтін кö’ Эвиденциаль: öння кадын -"нэ"-, чулалöм кадын – -"м"- содтаса: "тэнэн" ‘тэ сёян тай вöлöм’, "тэмун" ‘тэ сёйöмыт’. Соссян кадакывнас мансиэз, мöдік йöграэз моз жö, озö вöдитчö. Сы туйö кадакыв бердö содтöны вежласьтöм "ат" кывтор: "ам ат вислум" ‘ме эг босьт’, "ат ке вислын" ‘эн кö босьт’…; кадакывтöг соссикö шуöны "ати" ‘абу’. Тöдчанкыввезісь аркмöма кынымкö префикс, кöдна вермöны торйöдчыны кадакывсис, и нельки сёрникузя помöдз вешшыны. Сёрникузя мыччалан. "Ам хул алысьлаңкве минасум" ' Ме чери кыйны муна'. Кыввöр. Маньсиэз важынсянь вовлісьöмась коми йöзыскöд (Х-ХIХ нн.). Сiйöн маньси сёрниö пырöмась уна коми кыв: "мöс > мис", "ыж > ош", "баля > паля", "порсь > пурысь", "нянь > нянь", "кöрт > кер", "акань > акань", "видза олан! > пася олэн!" (дыровасьöм), "роч > русь"… Лыддьöтан. "Афанасьева, К.В." Русско-мансийский тематический словарь. СПб, 2002. "Баландин, А.Н., Вахрушева М.П." Мансийско-русский словарь. Л., 1958. "Ромбандеева, Е.И." Русско-мансийский словарь. Л., 1954. "Ромбандеева, Е. И., Кузакова Е. А." Словарь мансийско-русский и русско-мансийский. Л., 1983. "Ромбандеева, Е.И." Русско-мансийский словарь. СПб., 2005. "Чернецов, В.И., Чернецова И.Я." Краткий мансийско-русский словарь. М.-Л., 1936. "Ahlqvist, A." Wogulisches Wörterverzeichnis. Helsinki, 1891. "Veenker, W." Rückläufiges Wörterbuch der wogulischen Schriftsprache. Wiesbaden, 1971. "Баландин, А. Н." Изучение обско-угорских языков в советский период // Учен. зап. Ленингр. гос. пед. ин-та им. А. И. Герцена. Т. 167. Л., 1960, с. 47–70. "Баландин, А. Н." Мансийско-хантыйские соответствия сложноподчиненным предложениям русского языка // В помощь учителю школ Крайнего Севера. Вып. 6. Л., 1955, с. 111–121. "Баландин, А. Н". О происхождении самоназвания маньси // Учен. зап. Ленингр. гос. пед. ин-та им. А. И. Герцена. Т. 132. Л., 1957, с. 65–68. "Баландин, А. Н." Основные правила произношения и правописания мансийского языка. Л., 1959. "Баландин, А. Н". Русские элементы в обско-угорских языках // Опыт работы школ Крайнего Севера. Вып. 1. Л., 1949, с. 73–93. "Баландин, А. Н." Язык маньсийской сказки. Л., 1939. "Баландина М. П." Многозначные слова в лексике мансийского языка // Лексико-грамматические исследования языков народов Севера СССР. Л., 1980, с. 56–66. Баландина, М. П. О некоторых явлениях грамматикализации лексических элементов в обско-угорских языках в связи с именами действия // XXII Герценовские чтения: Филол. науки. Лингвистика. Л., 1969, с. 212–213. "Баландина, М. П". Падежная система существительного в языках обских угров // XXV Герценовские чтения: Филол. науки. Лингвистика. Л., 1972, с. 161–163. "Баландина, М. П". Словоизменение существительных в обско-угорских языках // XXIII Герценовские чтения: Филол. науки. Лингвистика. Л., 1970, с, 177–179. "Баландина, М. П". Сложные слова мансийского языка // Учен. зап. Ленингр. гос. пед. ин-та им. А. И. Герцена. Т. 353. Л., 1967, с. 108–207. "Баландина, М. П". Формирование сложных слов мансийского языка на базе соматической лексики (на материале кондинского диалекта): Автореф. канд. дис. Л., 1965. "Вавра, К". Семантический анализ терминов родства угорских языков // Сов. финно-угроведение, т. 2, 1966, № 3, с. 217–226. "Вахрушева, М. П". Сложные слова мансийского языка // В помощь учителю школ Севера. Вып. 13. М.; Л., 1965, с. 71–79. "Вахрушева, М. П." Тюркские элементы в языке южных манси //Учен. зап. Ленингр. гос. пед. ин-та им. А.'И. Герцена. Т. 167. Л., 1960, с. 85–94. "Вуоно, Г. П." О некоторых звуковых вариантах мансийских топонимов //Учен. зап. Томского пед. ин-та. Т. 22. Томск, 1965, с. 154–161. "Вуоно, Г. П." Семантическая характеристика топонимов мансийского происхождения // Учен. зап. Томского пед. ин-та. Т. 21, вып. 1. Томск, 1964, с. 103–113. "Герасимова, Д. В". Лексика, связанная с охотничьим и рыбным промыслом, в мансийском языке: Автореф. канд. дис. Л., 1988. "Герасимова, Д. В." Названия, связанные с охотничьим промыслом, в мансийском языке // XXVIII Герценовские чтения: Филол. науки. Лингвистика. Л., 1975, с. 131–136. "Герасимова, Д. В." О названиях промысловых животных в мансийском языке // Лексико-грамматические исследования языков народов Севера СССР. Л., 1980, с. 71–78. "Герасимова, Д. В." Табуистические наименования медведя в мансийском языке // Вопросы лексики и грамматики языков народов Крайнего Севера. Л., 1983, с. 29 — 31. "Емельянов, А. И." К вопросам мансийской грамматики // Сов. Север, 1939, № 4. "Картина, А. И." Именное словообразование в мансийском языке: Автореф. канд. дис. Л., 1955. "Картина, А. И." Словосложение имен в мансийском языке // Просвещение на советском Крайнем Севере. Вып. 8. Л., 1958, с. 280–295. "Картина, А. И." Суффиксальное словообразование имен в современном мансийском языке // Тр. Марийского НИИ яз., лит. и ист. Вып. 13. Йошкар-Ола, 1960, с. 79–99. "Кочнев, В. В". О кличках собак в мансийском языке // Вопросы ономастики. Вып. 7. Свердловск, 1974, с. 98–100. "Кузакова, Е. А." Имя прилагательное южно-мансийского диалекта // В помощь учителю школ Крайнего Севера. Вып. 10. Л., 1962, с. 72–87. "Кузакова, Е. А." Причастия в языке восточных манси // Сов. финно-угроведение, т. 24, 1988, № 1, с. 40 –42. "Кузакова, Е. А." Система гласных в языке восточных манси // Сов. финно-угроведение, т. 17, 1981, № 1, с. 42–48. "Кузакова, Е. А." Служебные части речи южно-мансийского диалекта.// Просвещение на советском Крайнем Севере. Вып. 8. Л., 1958, с. 307—318. "Кузакова, Е. А." Топонимия восточных манси // Сов. финно-угроведение, т. 15, 1979, № 2, с. 84–88. "Кузакова, Е. А." Южно-мансийский (кондинский) диалект (в сопоставлении с северомансийским диалектом): Автореф. канд. дис. Л., 1963. "Майтинская, К. Е." Угорские языки // Советское языкознание за 50 лет. М., 1967, с. 231–233. Основы финно-угорского языкознания: Вопросы происхождения и развития финно-угорских языков. М., 1974. Основы финно-угорского языкознания: Марийский, пермские и угорские языки. М., 1976. "Ромбандеева, Е. И". Вопросы совершенствования алфавита, графики и орфографии мансийского языка // Просвещение на Крайнем Севере. Вып. 22. Л., 1985, с. 3–8. "Ромбандеева, Е. И." Каузативные глаголы в мансийском языке: Автореф. канд. дис. Л., 1964. "Ромбандеева, Е. И." Каузативные формы мансийского глагола // Учен. зап. Ленингр. гос. пед. ин-та им. А. И. Герцена. Т. 167. Л., 1960, с. 71–83. "Ромбандеева, Е. И." К вопросу о долгих и кратких гласных фонемах в мансийском языке // Сов. финно-угроведение, т. 8, 1972, № 4, с. 277–281. "Ромбандеева, Е. И." К вопросу о противопоставлении определенности и неопределенности в мансийском языке.— Сов. финно-угроведение, т. 2, 1966, № 4, с. 273–278. "Ромбандеева, Е. И". К вопросу об усовершенствовании алфавита, графики и орфографии мансийского языка.// Опыт усовершенствования алфавитов и орфографий языков народов СССР. М., 1982, с. 80–85. "Ромбандеева, Е. И". Мансийский (вогульский) язык: Фонетика и морфология. М., 1973. "Ромбандеева, Е. И." Мансийский язык // Языки народов СССР. Т. 3. М., 1966, с. 50–64. "Ромбандеева, Е. И." Синтаксис мансийского (вогульского) языка. М., 1979. "Ромбандеева, Е. И". Сложные слова в мансийском языке // Вопросы финно-угроведения. Вып. 6. Саранск, 1976, с. 166–171. "Ромбандеева, Е. И". Фонетические особенности в диалектах северных манси // Вопросы финно-угорского языкознания. М.; Л., 1964, с. 51 – 58. "Сайнахова, А. И." Местоименные частицы в мансийском языке // Сов. финноугроведение, т. 1, 1965, № 4, с. 273–279. "Сайнахова, А. И." Несерийные послелоги в мансийском языке // Вопросы языка и литературы. Вып: 2, ч. 1. Новосибирск, 1968, с. 171–185. "Сайнахова, А. И." Простые серийные послелоги мансийского языка // Проблемы лингвистического анализа. М., 1966, с. 30–42. "Сайнахова, А. И". Служебные слова в мансийском языке: Автореф. канд. дис. М., 1966. "Тамбовцев, Ю. А." Сочетания фонем в мансийском языке // Теоретические вопросы фонетики и грамматики языков народов СССР. Вып. 1. Новосибирск, 1979, с. 30—39. "Чернецов, В. Н." Мансийский (вогульский) язык // Языки и письменность народов Севера. Вып. 1. М.; Л., 1937, с. 163–192. "Чернецов, В. Н." Термины средств передвижения в мансийском языке // Памяти В. Г. Богораза. М.; Л., 1937, с. 349–365. "Honti, László." Die Wogulische Sprache // The Uralic Languages. Description, History and Foreign Influences / ed. by Denis Sinor. Leiden, 1988. S. 147–171. "Keresztes, László". Mansi // The Uralic Languages / ed. by Daniel Abondolo. London, New York, 1998. S. 387-427. "Kálmán, Bela." Manysi nyelvkönyv. Budapest: Tankönyvkiadó, 1955. "Liimola, M". Zur Historischen Formenlehre des Wogulischen. I. Flexion der nomina, Helsinki, 1963. "Murphy, Lawrence Walter". 1968. Sosva Vogul Grammar. Indiana University. [unpublished Ph.D. Dissertation] "Pirotti, G". Grammatica vogula (Con una scelta di poesi vogule). Parma, 1972. "Riese, Timothy". Vogul: Languages of the World / Materials 158. Lincom Europa, 2001. ISBN 3-89586-231-2 "Rombandeeva, E. I." Wogulische Syntax. (aus dem Russischen ubertragen von Katharina Oestreich-Gelb). [Ромбандеева Е.И. Синтаксис мансийского (вогульского) языка. 1975 München: L. und E. Schiefer, 1984. Тӧдчанним. e="preserve">Тöдчанним () — кывладын асвына сёрнитор, кöда мыччалö предметлiсь да сетö очакыв "кытшöм? кытшöмöсь?" юасяннэз вылö. Мыччалöм могись: "паськыт ыб, крут керöс, гажа лун, виль небöг, рöма ситец, ыббез паськытöсь, луннэз гажаöсь". Тöдчанниммез керöны сёрнисö буржыкöн, мичаöн, богатсьöтöны сiйö. Увтыррез. Асланыс вежöртас сьöртi тöдчанниммес овлöны кодяöсь да жебöсь. Вежласьöм. Эм эшö ыждöтан тшупöт, но сія аркмö синтаксис сфераын: тöдчаннимсö мöдпöвсьöтöмöн. Эта коста, кык öткодь тöдчанним коласö вермö петны -ся суффикс, нето и йитас: "ыджыт-ыджыт, ыджытся-ыджыт, ыджыт и ыджыт" Синтаксис. Тöдчанним вежöртöтö эманим и унажыксö сулалö сы одзын. Сэк сiя сёрникузяын лоö определеннёöн. Мыччалöм могись: "Кузя нюжалöма волькыт туй. Сулалö жар мича погоддя." Но тöдчанним вермö сулавны и эманим бöрын. Сэк сiя сёрникузяын лоö висьтасöн и согласуйтчö юракывкöт лыддянын. Мыччалöм могись: "Луннэс гажаöсь да мичаöсь. Туйес кузьöсь да волькытöсь". Субстантивация. Мукöд тöдчанниммез сёрниын вермöны петны эманим туйö. Мыччалöм могись: "Томмезлö колö уна велöтчыны". Кываркмöм. Коми кылын эмöсь уна тöдчанниммез, кöдналöн некытшöм содтас абу: "кыз, ныж, виль, пым, кузь, лöз, лöг, бур, умöль". Мукöд тöдчанниммез аркмöны мöдiк сёрниторрезiсь быдкодь содтассэз отсöтöн. Орфография. Быдöс тöдчанниммес, кöдна аркмöны содтассэзöн да мед- приставкаöн, гижсьöны öтлаын. Торйын колö висьтавны приставка не- гижöм йылiсь. Тöдчанниммез вермöны аркмыны не торокöн, кöда босьтöм роч кылiсь: "неыджыт, небасöк, непаськыт, негора". Не торокыс эна мыччаланнэзын вежöртас сьöртi матын приставка дынö. Этасянь гижсьö сiя тöдчанниммезкöт öтлаын. Не торокöн аркмöм тöдчаннимсö кокнита позьö вежны матына вежöртаса кылöн: "неыджыт" = учöт, "небасöк" = нёштöм, "непаськыт" = векнит, "негора" = гуся (шыэз). Кöр эм паныта висьталöм, торок не тöдчанниммезкöт гижсьö торйын. "Вöр не ыджыт, а учöт". Туйыс миян деревняöдз не паськыт, но волькыт. Рочись босьтöм тöдчанниммез, кöдна аркмöмась не торокöн, гижсьöны роч орфорграфия сьöртi: "небрежнöй, неряшливöй, неаккуратнöй". Перым кыввез. ce="preserve">Перым кыввез — урал котырись чудь-йöгра группаын кыв увтыр. Перым кыввезöн лыддисьöны коми кыв да удмурт кыв. Мöд нёджöв сьöрті перым кыввез унажык. Коми кывсянь торйöтöны бы коми (зыряна) кыв, перем коми кыв, язьва коми кыв, изьва коми кыв. Удмурт кывсянь торйöтöны бы бесерман кыв. Роч кан лыддьö торья кыввезöн куим перым кыв: коми (зыряна) кыв, перем коми кыв да удмурт кыв. Ним йылісь. Перым кыввез шусьöны сідз топоним Перем (ойвыв комиэз шуöны Перым) сьöрті. Одзжык Perämä-нас (Бöрму) вепссез шуöмась дорись муэз, кытöн олöмась перым отир (талуння комиэзлöн да удмурттэзлöн важайез). Ны сьöрті скандинаввез пондöмась шуны энö муэсö Bjarmaland (латыньöн Biarmia), а роччез Перемь. Сысянь петісö терминнэз. Термин аркмöма европаись лингвистикаын XIX векын. Комиöн мийö вуджöтамö сійö кыдз перым кыввез, м.ш. босьтам зыряналісь форма перым, мыля форма перем миян вежöртасыс сьöрті зэлыта йитöм перем коми кывкöт (кöдö шуöны сідз Перем ладор сьöрті, кытöн сы вылын унажыксö баитöны), а "перем" коми кылыс — токо öтік юкöт "перым" кыввез коласын. Кытöн баитöны. Перым кыввез вылын баитіссез олöны Европа ойвыв-асыввылын, унажыксö Перем ладорын, Коми Республикаын да Удмурт Республикаын. Эмöсь нія и ордча муэзын: Киров лапöлын, Тотарстанын, Башкырмуын, Свердлов лапӧвын, Йӧгра кытшын, Ямал Яран кытшын, Яран кытшын, Мурман лапöлын. Мымда баитісь. Быдсöн перым кыввез вылын баитöны 775 сюрс морт (2002' во). Ныись 464 сюрсыс баитöны удмуртöн, а 311 сюрс морт комиöн. Медбöрья дасвоэзö перым кыввез вылын пондöмась баитны етшажык. Сідз, эшö 1989' годö öтласа лыдпас вöлі миллёнся унажык: 1 210 777 морт. Перым кыввез аркмöм. Перым кыввез история йылісь туяліссез висьтасьöны сідз. Важ перым кыв аркмöма миян эраöдз мöд сюрсвоын, кöр одзланься чудь да меря мунöмась рытвылö, а одзланься йöграыс лунвылö. Важ перым отир кольччöмась асланыс горт муын — Кама да Ятка бассейннэзын. Важ перым кыв разьсьöма миян эрася VII-IX веккезö, кöр мукöд перым увтыррез, булгара шогья пышшикö, мунöмась ойвылö — Сыктыв, Емва да Эжва ладорö, а мöдіккез кольччöмась овны Кама да Ятка коласын. Ойвылас виль оліссез пондöмась асьнысö шуны коми ойтыр, а ордча чудь йöзыс перво нійö нимтöмась perämäne (бöрмуись), сысянь лоис пермяна, biarmian. Лунвылас кольччöм перым увтыррез сэсся пондöмась асьнысö шуны удмуртъёс (одморттэз), ордча йöзыс шуанöн вотяккез, аррез. Перым отирыс эна кык группаын пондöмась жагöника баитны мöднёжа нежели одзжык и быд группаас асмоза, мыля комиэз одз пондöмась вовлісьны роччезкöт да чудьыскöт, а удмурттэз тюркиэзкöт. Сёрöнжык мукöд комиэз, роччез шогья пышшикö, бертöмась ойвывсянь Кама ладорö, кытчö нія сьöраныс вайöмась и йöзовöй нимнысö перем. Кама ладорын комиэз аркмöтöмась Ыджыт Перем канму да аскодялöмась кыв сьöрті матын удмурттэзöс да Урал дорсянь вовлісь маньсиэзöс. Этія сорасісь Кама ладорын (öнняся Перем ладор) аркмöмась виль коми диалекттэз, кöднаись сэсся керöмась перем коми кыв. Сы коста ойвылас кольччöм коми отирсö ордча чудьыс пондöма нимкодявны zyrjäne (дорись), сы сьöрті и роччез пондöмась шуны сэтісь комиэзöс зыряна. Чудьыскöт да роччезкöт вовлісьöм увья аркмöмась ойвыв коми диалекттэз: эжвагрув диалект, емва диалект, удора диалект. Ны коласын медбура аскоддьöм удора диалект. Ойвыв коми диалекттэзісь XVI-XIX веккезö торйöтчис изьва диалект, кöда бура йылöма ойвыв муэзас, кыдз öння Коми Республикаын, сідз и ордча регионнэзын. Сійöн, мыля изьватас отирыс паськыта олöны да зорамöмась кыдз ассяма субэтнос, мукöдыс шуöны нылісь диалектнысö изьва кыы. Сыктыв ладорись комиэз дыр вовлісьöмась Кама ладорись комиэзкöт Кай волокöт. Этасянь татісь сёрниыс (сыктывыйыв диалект, шöрöт сыктыв диалект) öддьöнжык вачкисьö перем коми басни вылö, а мукöд оліссез нельки рочöн шуöны асьнысö пермякъясöн. Эшö öтік "пермяцкöй" диалект зыряналаняс аркмöма Луз ю дорын да Лэт ю йылын (луза-лэтка диалект), кытöн комиэз павкöтчöмась не токö чудьыскöт да роччезкöт, но и мариэзкöт. Эжва йылö да Печора йылö коми отир локтöмась сёр (XVII век), унажыксö Сыктывсянь да Удорасянь. Татісь диалекттэз (эжвайыв диалект да печора диалект) аркмöмась быдкодь диалекттэз сорасісь. А Кама ладорын коми диалекттэзлöн аркмöмась нёль группа: асыввылас, рытвылас, ойвылас да лунвылас. Перем му асыввылас перво вöлі Ыджыт Перемлöн шöрин; татісь коми диалект вöлöма статусыс сьöрті медвына. Коми öксайезöс берездöтöм бöрын, татчö локтöмась уна роччез, и комиэз XVI-XVIII веккез сьöрна рочсялöмась. ХХ век кежö Перем ладор асыввылын коми басниыс невна не быдсöн öшöма, сылісь коляссö адззам токö Язьва дорын. Этö язьва диалект, кöдаись перемшана öні керöны бы торья язьва коми кыл. Рытвылас перем комиэз шедöмась Ятка губерняö, кытöн нія бура рочсялöмась жö (öнняся коляысыс — зюзьдін диалект). Öнняся Коми кытшын коми кывлöн аркмöмась кык диалект чукöр, мыля татісь коми отир XVI век понсянь пондöмась овны торья уезддэзын: Чердын уездын коми оліссезлöн аркмöма кöсладор диалект, а Совкар уездын - иньва диалекттэз (вылісь иньва диалект да улісь иньва диалект). Ойвыв-рытвылас перем комиэз павкöтчöмась зыряна комиэзкöт: кöсладор диалект XIX векöдз вöлі йитöм cыктыв диалекттэзкöт, а XIX-XX веккезö самöй ойвылас эжвайыв диалекткöт контакт увья аркмöма луп диалект. Лунвылас коми кылыслöн ареал одзжык вевттьöма и Обва бассейн. Татöн вöлöма коми кывлöн обва диалект, кöда öні кежö öшöма нач — отирыс вокорень рочсялöмась. Токö Нердва йылісь коми басни сьöрті позьö тöдны этія диалектлісь ассямасö. Ойвыв удмурттэзлöн сёрниыс öддьöн вачкисьö перем коми басни вылö, мыля роччез локтытöдз нія дыр вовлісьöмась ордча коми отирыскöт, кöдна нылö кыв сьöрті öтвужаöсь. Ойвыв удмурт сёрнитан аркмöма Чупчи ю пöлöн, одзжыкся Ятка губерняын. Ойвыв удмурттэз коласын олöны бесермана. Бесермянасö лыддьöны удмуртсялöм чувашшезöн, кöдналöн аркмöма ассяма бесерман диалект. Лунвылынжык, одззася Козань губерняын, олісь удмурттэз бура вовлісьöмась тюрки йöзкöт, перво булгаракöт, а сыбöрын тотаракöт. Эта вовлісьöм увья удмурттэзлöн аркмöма лунвыв сёрнитаннэз, кытöн öддьöн уна босьтöм тюрки кыввезісь. Удмурт диалекттэз, кöдна Удмуртму лунвылын, шуöны лунвыв сёрнитанöн, а ордча муэзісь удмурт диалекттэз - лунвыв периферияись сёрнитанöн. Мöдас тюрки шöмыс эшö буражык тöдчö. Удмурт кывлöн лунвыв да ойвыв сёрнитаннэз коласын аркмöмась шöрöт удмурт диалекттэз, кöднаын сорасьöмась ойвывся да лунвывся элементтэз. Öткодьыс. Сысянь, мыля торьясьöмыс аркмöма нежык важын, коми да удмурт кыввез öддьöн матынöсь и бура вачкисьöны öтамöд вылö. Улісь иньва диалект. ce="preserve">Улісь иньва диалект () ― коми кывлöн диалект, кöда вылын баитöны Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва район асыввылын: Дöйöг, Пöй, Исыв юэз пöлöн да Иньва мöдлапöлын. Коми диалекттэз системаын улісь иньва диалектыс сулалö вылісь иньва диалект да Язьва диалект коласын. Фонетика. 1. л шы абу: "вым, ведзис, сов, кывис"… Сы пыдди петысь в-ыс зумыд сöмын кыв панасын. Мукöдлаын сiйö жебкодь, гулыд шыяс костыысь да кыв помысь тшöкыда бырлö (медсясö зэвтöд бöрса шыгарын), шуам, поöны < повöны, ныöн < нывöн ‘налöн’, вööн < вöвöн ‘вöлöн’, петаи ‘петалi’, но кывö ‘кылö’, пувис ‘пуис’, ювöнö ‘юöны’… Унашыгара кадакывйын вужса и, ы, у шыяс озджык зэлавны, на дырйи зэлыдöн лоö дiн бöрса шыгар: "мунiс, пырасö, висьöма, пукты". Мукöд кывсикасъяс тшöтш тайö оланпас сертиджык олöны: терку, но вичку, векнит, чорыт, но курыт, ыджыт; паськöм, сьöвöм, но нинкöм, кынöм. Бара, нимыслöн кыввежлалан содтöс оз зэлавлы-а: урвöн ‘урлöн’, вирнас, орчч. нимвежтаслöн: кинвöн ‘кодлöн’, кысянь… Кадакыв артмöдан содтöсъяс -ав, -öт, -ись, -ась да мукöд – пыр зэлыдöсь. Арталан нимберд артмöдысь содтöс -öдз пыр зэлалö: куимöдз ‘коймöд’, нёльöдз ‘нёльöд’, орч. омограф сылы – воанiн доман содтöс: вöрöдз, пуöдз, мöдыс некор оз зэлавлы. Бердним артмöдан содтöс -öсь пыр зэлыд: "вийöсь, шырöсь, грезьöсь, висянöсь, тороканöсь", орч. нимберд лыдмöдан -öсь: "важöсь, гöрдöсь, томöсь, вильöсь, пымöсь, кузьöсь" – танi содтöсыс оз зэлав. 3. Мукöд кыввужйын э пыдди шыалö и: виж, вим, йим, чир, чигны. 4. Некымын торъякыв панасын ву- > у-: узавны, уджны, утны, уджöр. 5. Озджык тöдчы аскодялöм: пышйыны, кошйыны ‘корсьны’, вешйыны, но нессыны. 6. Кыв восьтысь к > т' матыс пыднаа гулыд водзын: терку ‘керка’, тепись ‘кепысь’, теймыны ‘кеймысьны’. 7. Мöд шыгарысь мукöд гулыдыс шыалö асмоза: пожым, гожым, шöрым… Текст. Учöтнам ме пыр пукавви öтнам. Мунасö быдöнныс роботаö, менö игнаасö керкуö и пукав. Кыдзкö гожумнас вуныс вöи гажа. Мамö да вежаньö веччисö куртны уö видзезвö, а менö кольисö бабö дынö. А меным öдьдьöн окота вöи веччыны ныкöт тшöтш. Но менö изö босьтö, и ме понi горзыны. Мамö из тшöкты ведзны. Бабö дыр менö öвис, а ме сьороно вöччи. Мамö да вежаньö менö казьаисö да вöгасьисö. Менö кутiсö да игнаисö бальа гидö. Бабöö опеть изö тшöктö ведзны, понi брйакйыны удзöсас. Бабöö воис менö жаль. Cia менö ведзис. Me пондi вöччыны мамö сьöрö. Ньиа менö казьаисö и ышö öдьдьöнжык вöгасьисö. Сык ме котрасьны верми бура, ньиа понiсö ме сьöрын вöтвисьны, но вöтны изö вермö. Керны ныö вöви ньем. Менö сьодаки босьтiсö сьöраныс. Сыдз ме первуись вöи уын видззезвын Миян айным. ce="preserve">«Миян айным» Витсен небöгын (1705) Миян айным — Христос вичкуын медтöдчана. Библия сьöрті Иисус Христос сетöма сійö велöтчиссеслö, кöдна юалöмась Енпияныслісь, кыдз колö юрбытны. Текст йöзöтöм «Бур юöррезын» Матьвей сьöрті да Лука сьöрті. «Миян айным» перем комиöн. Коми кыв вылö «Миян айнымсö» пондöмась вуджöтны Степан кадсянь (XIV век). Перем комиöн «Миян айнымсö» первуись публикуйтöмась Амстердамын 1705' годö, мöдпырся Петракарын 1817' годö. Сэсся этійö кеймисянсö öтлаын «Бур юöрыскöт» вуджöтöмась Любимов Фёдор (1823' во) да Попов Öврам (1850' воэз). Революция вотöдз видзсьöма Попов Öврамлöн версия. Советтэз дырни Хритоса тексттэз перем коми кыв вылö абу вуджöтöмась. 1990' воэзö Никитина Людмила вились комиöтöма «Миян айнымсö», зыряналісь текст под туйö босьтöмöн. Öння текст керöмась 2000' воэз пондöтчикö Р. К. Попова да Л. Г. Пономарёва. Мыччаланнэз. Татöн мыччалам «Миян айöлісь» коми текст быдкодь каддэзісь. 1817' вося текст. И. К. Аделунг небöгын йöзöтöм текст, кöдö сылö ыстöма Перемись губернатор К. Ф. Модерах. Этія текстыс лыддисьö öддьöн бура вуджöтöмöн. XIX век помся текст. Революция вотöдз перем комиэз коласын ветлан текст лöсьöтöма Рогов Миковлöн ёрт Попов Öврам. Первуись публикуйтöм Рогов «Пермяцкöй грамматикаын», 1860' годö. Никитина вуджöтöммез. 1990' годдэзсянь вичкося тексттэз вуджöтöма Никитина Людмила. Сія вуджöтöма текст зыряна кыв вылісь. «Миян айным» петöма сылöн кыкись. Öння вуджöтöм. Медборья вариантыс (2003 год) сибöтöм перем коми баитан кывлань. Текст редактируйтöмась Петрова Раиса да Пономарёва Лариса. Амстердам. Амстердам () — Недерландлöн канкар да канмуас медыджыт оланін, финанссэс да культураыс понда шöрин. Амстердамыс сулалö Недерланд рытвылын, Амстел да Эй юэз уссёын, Ойвыв Холланд провинчаын. Омöн Амтердам пасьта гарйöмась каналлэз, кöдна öддьöн басöксьöтöны карсö. Öтлаын ордча каррезкöт Амстердам аркмöтö аггломерация Рандстад (7 млн. морт), кöда ыжда сьöрті кватьöт местаын Европаас. Ним йылісь. Кар нимыс аркмöм кык торись: Амстел да дам. Амстел — эта нимыс юыслöн, кöда дорын карыс сулалö, а дам лоö «дамба». География. Амстердам сулалö Недерланд рытвылын, Ойвыв Холланд провинчаын, Амстел да Эй юэз уссёын. Амстел юыс каршöрын вожасьö уналыда каналлэзö да ны кузя котöртö Эйсселмер курьяö. Сійöн карыс дзик кыдз сулалö 90 вылын, кöдна кöрталöмöсь поссэзöн и виадуккезöн (нія 1300-ся унажык). Карыслöн муыс куйлö саридз тшупöтся 2 метраöн улынжык, а гöгöртан лажмыт да волькыт муэз мырддьöмöсь саридзлісь. Амстердамись гавань кузь Ойвыв каналöн йитöм Ойвыв саридзкöт. Амстердам лёка урбанизируйтöм, кыдз и сылöн каркытш. Мувывторыс 219,4 км2, аслас карас петö 4457 морт/км2 да 2275 горт/км2. Парккез да вöр-ва видзаніннэз босьтöны Амстердам мувывторись 12%. Карсяняс лунвыв-рытвылас быдмö Амстердам вöр, кöдö отирыс асьныс садитöмась. История. XII векын татöн вöлöма токö черикыйиссезöн учöтичок грезд, но Недерланд зарни нэм коста, Амстердамыс пöртчöм мирас медтöтчана портö, да ыджыт вузасян шöринö. Отир. 2009' май 31' лун кежö Амстердам муниципалитетын олöмась 761 395 морт, а каркытшын — 2,2 млн морт. 2009' апрель вылын татöн олöмась 177 чужанвужа отир. Кöзяйство да быт. Мирсис 150 медыджт компання коласын сизима поздісьöны Амстердамын, шуам Филипс да ING. Каршöрын уджалö мирсис медваж биржа. Казьмöтаннэз да сингажöтаннэз. Быд во Амсердамö вовлöны 4,2 миллион турист. Акьюрт. e="preserve">Анкара ладорлöн да Акьюрт районлöн куйланін Акьюрт район () — Анкара карись район, Тюркиялöн 957 районісь (ильче) ӧтік. Районыс пырö Анкара ладорö, кытöн сія öтлаын мöдік 14 районкöт аркмöтö Анкара кар. Акьюрт районыс куйлö Анкара кар асыввылын. Мувывторыс 212,16 км² ыжда. 2008' годö районас олöмась 24 986 морт (айкаэз 12 676-а; инькаэз 12 310-а). Эллин кыв. Эллин кыв нето (,) — эллин отирлöн кыв. Пырö инд-европа вужись палеобалкан группаö. Эллин кывья канмуэзöн лыддисьöны Эллада да Кипр. Сэтöн сія каналан кыв. Эллин кывлöн öддьöн важ история. Сійöн, мыля Европаись наука чужис Элладаын, уна мöдік кыввезын (сідз жö и коми кылын) эм уна сюрс термин, босьтöмöсь эллин кылісь, нето керöмöсь эллин кыв вужжезісь. Ним йылісь. Асьныс эллиннэз шуöны кывнысö эллиника нето эллиники глосса Татöн глоссаыс — кыв, эллиники — инька классісь тöдчанним эллин эманимись. Эллин — Элладаись öтік морт. Сійöн комиöн шуам кывсö эллин кыв. Анбур. Эллин анбур (алфавит) лыддисьö öтікöн медваж анбуррез колаын. Алтындаг. e="preserve">Анкара ладорлöн да Алтындаг районлöн куйланін Алтындаг район (Анкара карись район, Тюркиялöн 957 районісь (ильче) ӧтік. Районыс пырö Анкара ладорö, кытöн сія öтлаын мöдік 14 районкöт аркмöтö Анкара кар. Алтындаг районыс куйлö Анкара кар асыввылын. Мувывторыс 174 53 км² ыжда. 2008' годö районас олöмась 367 812 морт (айкаэз 184 329-а; инькаэз 183 483-а). Алтындагсö керöмась карись районöн 1983' годö. Мамак. Анкара ладорлöн да Мамак районлöн куйланін Мамак район () — Анкара карись район, Тюркиялöн 957 районісь (ильче) ӧтік. Районыс пырö Анкара ладорö, кытöн сія öтлаын мöдік 14 районкöт аркмöтö Анкара кар. Мамак районыс куйлö Анкара кар асыввылын. Мувывторыс 478 40 км² ыжда. 2008' годö районас олöмась 520 446 морт (айкаэз 263 156-а; инькаэз 257 290-а). Микрорайоннэз. Мамак карись микрорайоннэз (): Абидинпаша (), Акдере (), Акшемсеттин (), Алтыагач (), Анаюрт (), Араплар (), Ашыквейсел (), Бахчелеричи (), Бахчелерюстю (), Балкираз (), Башак (), Богазичи (), Бостанджык (), Бюyюккаяш (), Дженгизхан (), Чаглаян (), Чигилтепе (), Демирлибахче (), Дербент (), Достлар (), Дуралиалич (), Дутлук (), Эге (), Экин (), Фахри Корутюрк (), Гн Zеки Доган (), Гюлсерен (), Гюлверен (), Харман (), Хюрель (), Хюсейингази (), Караагач (), Карталтепе (), Казыморбай (), Кыбрыс (), Кёстендже (), Кутлу (), Кючюккаяш (), Мехтап (), Мискет (), Мутлу (), Пеями Сефа (), ПТТ Эвлери (), Саимекадын (), Ш. Дженгиз Топел (), Шафактепе (), Шахапгюрлер (), Шахинтепе (), Ширинтепе (), Тепеджик (), Тузлучайыр (), Тюркёзю (), Юрегил (), Ятыкмуслук (), Енибайындыр (), Ешилбайыр (), Юкары Имрахор(). Кароккез. Мамак районісь кароккез (): Кутлудюгюн (), Посаддэз. Мамак районісь посаддэз (): Байындыр (), Гёкчеюрт (), Кызылджакёй (), Кусунлар (), Ортакёй (). Эрен, Хасан. Хасан Эрен (; 1916 вося март 15 лунӧ, Видин, Бӧлгария — 2007 вося май 26 лунӧ, Анкара, Тюркия) — тюрк кывтуялісь да тюрколог, профессор, академик. Филология сьӧрті доктор (1942), хабилитация (1946) профессор (?). Туна, Осман Недим. Осман Недим Туна (; 1923 вося январ 1 лунӧ, Дюздже, Тюркия — 2001 вося июль 17 лунӧ, Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэз) — тюрк кывтуялісь да тюрколог, профессор, академик. Филология сьӧрті доктор (1950), доцент (1984), профессор (1989). Брейвик, Андерс Беринг. Андерс Беринг Брейвик (; 1979 вося февраль 13 лунӧ, Лондон, Ыджыт Бритму) — норвег террорист да организатор. Бормотовчи (Кудымкар район). Бормото́вчи – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд (деревня). Ним йылісь. Бормотовчисö коми отир эшö шуöны Бормотова. Öтік идея сьöрті шуаныс аркмöм Бормот (< Бурморт) нимись. 1869' годö гижöмась грездыслісь и мöд ним – Мармотова. География. Бормотовчи грезд сулалӧ Вертюсва посадсянь асыввылö 21 км ылынаын, Юсьва ю дорын. Ордча грезддэз. Öні сы ладорын оланіннэзісь Бормотовчиыс кольччöма невна не öтнас. Медматын грезд, кытöн эшö олö морт, – Косогор. Сія сулалö Бормотовчисянь асыввылö 3,8 км ылынаын. Матынжык, 1 км ылынаын, адззам йöзтöм деревняэз Сеня (асыввылас) да Митрок (ойвыв-асыввылас). Отиртöм Юсвадор поздісьöм рытвылас 3,6 км ылынаын. Мунан кö ойвылас нёль километра, петас Разин грезд. Одзжык матын вöлöмась эшö деревняэз: Дзольпальник, Трӧпим. Торйöн лунвылас сулалöмась грезддэз Чирков, Полом, Новӧй Деревня, Карабатова, Русакова, Кутор. Матісь ландшафттэз. Бормотовчи сулалö Юсьва ю кыкнан вадöрын. Веськöтлан. Öні грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) лöсьöтöмась Вертюсваын, кытчö бормотовса ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Олöны деревняас бормото́вса, öтік мортсö шуöны бормото́вскöй. 2009' во пондöтчикö нія гумагэз сьöрті вöлöмась 82-а, видзöмась 32 горт. Оліссез комиöсь, баитöны комиöн. Медуна отир гишшöны Казаринов да Бормотов. Важжык отир новйисö нимкоддез: Вася Турка, Вукöй Улька, Кушман Степан, Кыр Пёдорок, Чуман Миколика. Кöзяйство да быт. Одзжык татöн вöлі «Родина» колхозлöн Бормотовскöй бригада. Кöдззлöмась 2,5 сюрс га пасьта. Вöлі сювидзан, мöскартаэз (кык ферма). 1992'/93' воэзö колхозыс разьсис, перво лоис кооператив, сэсся öтласа кöзяйство нач эз ло. Отирыс олöны торья горттэзöн. Быдтöны карч, йылöтöны пода (мӧссэз, вӧввез, баляэз, порссез, курӧггез, дзодзоггез), видзöны мошшез. Сюсö некин оз ни кöдз. Бормотовчи тшакьялöны да ягöдалöны (озъягӧд, ӧмидз, сэтӧр), мукöдыс вöралöны. Унаöн юöны, этасянь уна кулöны (миллениум коста 13 мортöдз год вылас). Сысянь жö керсьö берся лёк. Сельполісь лавка унаись петкöтлöмась, сійöн магазинсö нульöт годдэз шöрын пöдналöмась. Öні Бормотовчиас кайлö автолавка Ляпинчисянь öтпыр недель вылас, нёльöдзлунö. Грездын эм таксофон, радиотелефоннэз, позьö баитны мобильникöт (UTEL), видзöтны телевизор. Бормотовчилöн эм асланыс шойна (креста городок): дзебсьöны деревнясянь 1,7 км ылынаын, Косогорланяс. Культура. Вöлі школа, кытöн перво велöтöмась 8 классöдз, сэсся 4 классöдз. 1993' годö школаыс сотчöм, öні челядьыс ветлöны велöтчыны Вертюсваöдз. Вöлі клуб да библиотека часовня керкуын. Одзжык отир пантавлöмась тулыс Абраммыс вылын, сэтчин керлöмась бипур. Бурво (Кудымкар район). Бу́рво – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Бурво грезд сулалӧ Вертюсвасянь рытвылö 3,9 км ылынаын, Юсьва ю дорын. Матісь ландшафттэз. Бурвоыс сулалö Юсьва ю веськыт вадöрын. Посадын туйез. Бурвоын нима туйез абуöсь. Эм вылісь туй, улісь туй да кык туйколас. Веськöтлан. Öні грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) лöсьöтöмась Вертюсваын, кытчö бурвовскöйез ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Олöны деревняас бу́рвовскöй отир, öтік мортсö шуöны бу́рвовскöй. 2009' во пондöтчикö нія гумагэз сьöрті вöлöмась 11-а, видзöмась вит горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Мутшак (Кудымкар район). Мутша́к – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Мутшак грезд сулалӧ Вертюсвасянь рытвылö 5,7 км ылынаын, Юсьва ю дорын. Матісь ландшафттэз. Мутшакыс сулалö Юсьва ю веськыт вадöрын, Мигвашор уссёланьын. Веськöтлан. Öні Мутшак грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Мутшакись ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Мутшак грездын оліссесö шуöны мутша́ковса, öтік мортыс – мутша́кись. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн олöмась 27 морт, кöдна видзöмась кыкьямыс горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Сидӧршор (Кудымкар район). Сидӧ́ршор – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Сидӧршор грезд сулалӧ Вертюсвасянь рытвылö 2 км ылынаын, Сидӧршор юок дорын. Веськöтлан. Öні Сидӧршор грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Сидöршорись ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Сидӧршор грездын оліссесö шуöны сидӧ́ршорса, öтік мортыс – сидӧ́ршорись. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн олöмась 152 морт, кöдна видзöмась 56 горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Ляпинчи (Кудымкар район). Ля́пинчи нето Га́йшор – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Ляпинчи грезд сулалӧ Вертюсвасянь рытвылö куим километра ылынаын, Гайшор ю пöлöн. Матісь ландшафттэз. Ляпинчиыс сулалö Юсьва ю веськыт вадöрын, Гайшор ю пöлöнняс. Веськöтлан. Öні Ляпинчи грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö ляпинчи ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Ляпинчи грездын оліссесö шуöны ля́пинчи, öтік мортыс – ля́пинскöй. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн олöмась 27 морт, кöдна видзöмась 15 горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Галин (Кудымкар район). Га́лин – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Галин грезд сулалӧ Вертюсвасянь ойвыв-рытвылö вит километра ылынаын, Юсьва ю дорын. Матісь ландшафттэз. Галиныс сулалö Юсьва ю шульга вадöрын. Веськöтлан. Öні Галин грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Галинісь отир ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Галин грездын оліссесö шуöны га́линса, öтік мортыс – га́линскöй. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн олöмась 16 морт, кöдна видзöмась 10 горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Канамовчи (Кудымкар район). Канамо́вчи – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Канамовчи грезд сулалӧ Вертюсвасянь ойвыв-рытвылö вит километра ылынаын, Юсьва ю дорын. Матісь ландшафттэз. Канамовчиыс сулалö Юсьва ю шульга вадöрын. Веськöтлан. Öні Канамовчи грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Канамовчиись отир ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Канамовчиын олöмась куим морт, кöдна видзöмась куим горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Казаринчи (Кудымкар район). Казари́нчи – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Казаринчи грезд сулалӧ Вертюсвасянь ойвылö километра да джын ылынаын. Матісь ландшафттэз. Казаринчиыс сулалö Юсьва ю шульга вадöрын. Веськöтлан. Öні Казаринчи грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсва посадын, кытчö Казаринчиись отир ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Казаринчиын олöмась 50 морт, кöдна видзöмась 25 горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Сеня (Кудымкар район, Ленинск посадму). Се́ня – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын отиртöм грезд. География. Сеня грезд сулалӧ Вертюсвасянь 8,4 км ылынаын. Матісь ландшафттэз. Сеняыс сулалö Юсьва ю веськыт вадöрын. Веськöтлан. Öні Сеня грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Отир. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö отирыс эзö ни олö, унажыкыс мунöмась овны Бормотовчиö. Одзжык татöн олöмась комиöсь, баитöмась комиöн. Митрок (Кудымкар район). Митрок – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын отиртöм грезд. География. Митрок грезд сулалӧ Вертюсвасянь ойвыв-рытвылö 8,9 км ылынаын. Матісь ландшафттэз. Митрокыс сулалö Бараншор шульга вадöрын. Веськöтлан. Öні Митрок грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Отир. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö отирыс Митрокын абуöсь ни, унажыкыс мунöмась овны Бормотовчиö. Одзжык татöн олöмась комиэз, баитöмась комиöн. Косогор (Кудымкар район, Ленинск посадму). Косого́р – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Косогор грезд сулалӧ Вертюсвасянь рытвылö квать километра ылынаын, Бормотовчи тракт дорын. Веськöтлан. Öні Косогор грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Косогорись ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Косогор грездын оліссесö шуöны косогорса, öтік мортыс – косогорскöй. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн пыр олöма дзир öтік морт, гожумнас отирыс унажык. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Жакключ (Кудымкар район). Жакключ – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Жакключ грезд сулалӧ Вертюсвасянь рытвылö вит километра ылынаын. Матісь ландшафттэз. Жакключыс сулалö мыс покатын, ключ бердын. Веськöтлан. Öні Жакключ грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Жакключись ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö Жакключ грездын пыр олöма дзир öтік морт, кöть гожумнас отирыс овлöны унажык. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Пання (Кудымкар район). Па́ння – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Пання грезд сулалӧ Вертюсва посад дынсянь рытвыв-лунвылö 1,5 ылынаын. Веськöтлан. Öні Пання грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Панняись отир ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Пання грездын оліссесö шуöны ?, öтік мортыс – ?. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн пыр олöмась 10 морт, кöдна видзöмась 5 горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Рӧдин (Кудымкар район). Рӧ́дин – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Рӧдин грезд сулалӧ Вертюсва посад дынсянь лунвылö 1,8 км ылынаын. Веськöтлан. Öні Рӧдин грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Рӧдинісь отир ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Рӧдин грездын оліссесö шуöны ?, öтік мортыс – ?. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн пыр олöмась кыкьямыс морт, кöдна видзöмась нёль горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Коньчи (Кудымкар район). Ко́ньчи – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Коньчи грезд сулалӧ Вертюсва посад дынсянь лунвыв-асыввылö 3,6 км ылынаын. Матісь ландшафттэз. Коньчиыс сулалö Беляевка ключ бердын, Вымысшор веськыт вадöрын. Веськöтлан. Öні Коньчи грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Коньчисис отир ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Коньчи грездын оліссесö шуöны ?, öтік мортыс – ?. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн пыр олöмась öкмыс морт, кöдна видзöмась квать горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Шайдыр (Кудымкар район). Ша́йдыр – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Шайдыр грезд сулалӧ Вертюсва посад дынсянь ойвыв-асыввылö 3,48 км ылынаын Куштыв ю дорын. Веськöтлан. Öні Шайдыр грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Шайдырсис отир ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Шайдыр грездын оліссесö шуöны ?, öтік мортыс – ?. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн пыр олöмась 14 морт, кöдна видзöмась вит горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Спасов (Кудымкар район). Спа́сов – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын коми грезд. География. Спасов грезд сулалӧ Вертюсва посад дынсянь ойвыв-асыввылö 5,5 км ылынаын Ошьяшор ю дорын. Веськöтлан. Öні Спасов грездыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Посадмуыслöн юкöт (структурнöй подразделеннё) уджалö Вертюсваын, кытчö Спасовсис отир ветлöны юралан специалист да мумерайтісь дынö. Отир. Спасов грездын оліссесö шуöны ?, öтік мортыс – ?. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö татöн пыр олöмась 13 морт, кöдна видзöмась квать горт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Позагорт (Кудымкар район). Поза́горт – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын отиртöм грезд. География. Позагорт грезд сулалӧ Вертюсвасянь ойвыв-асыввылö 8,4 км ылынаын. Матісь ландшафттэз. Позагортыс сулалö Юсьва ю веськыт вадöрын. Веськöтлан. Öні Позагорт грездлöн мувывторыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Отир. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö отирыс Позагортас эзö ни олö. Одзжык татöн олöмась комиöсь, баитöмась комиöн. Педӧтов (Кудымкар район, Ленинск посадму). Педӧто́в – Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районсис Ленинск посадмуын одззася грезд. География. Педӧтов грезд сулалӧма Вертюсвасянь рытвыв-лунвылö 3,7 км ылынаын. Матісь ландшафттэз. Педӧтовыс сулалöма Вымысшор ю веськыт вадöрын. Веськöтлан. Öні Педӧтов грездлöн мувывторыс пырӧ Ленинск посадмуӧ. Отир. Гумагэз сьöрті 2009' во пондöтчикö отирыс Педӧтовас эзö ни олö. Одзжык татöн олöмась комиöсь, баитöмась комиöн. Кадетия. Кадетия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Кадетия увтырӧ пырӧны 55 вид. Кадетия пантасьӧ Азияын да Океанияын. Калохилус. ="preserve">Калохилус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Калиммантера. ="preserve">Калиммантера () — орхидея котырись быдмас увтыр. Капанемия. ="preserve">Капанемия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Кардиохилус. ="preserve">Кардиохилус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Центроглосса. ="preserve">Центроглосса () — орхидея котырись быдмас увтыр. Центростигма. ="preserve">Центростигма () — орхидея котырись быдмас увтыр. Аяш. e="preserve">Анкара ладорлöн да Аяш районлöн куйланін Аяш район () — Анкара карись район, Тюркиялöн 957 районісь (ильче) ӧтік. Районыс пырö Анкара ладорö, кытöн сія öтлаын мöдік 14 районкöт аркмöтö Анкара кар. Аяш районыс куйлö Анкара кар рытвылын. Мувывторыс 1111,74 км² ыжда. 2008' годö районас олöмась 13 502 морт (айкаэз 6 670-а; инькаэз 6 832-а). Аяш керöмась карись районöн 1864' годö. Мелюкинчи (Юсьва район). Мелю́кинчи нето Мелю́кина — Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районсис Юсьва посадмуын коми посад. Ним йылісь. Мелюкинчи шусьö сідз Мелюхин гишшан сьöрті. Отир шуöны Мелюкинчи и Мелюкина. География. Мелюкинчи сулалö Юсьва ю дорын, Кудымкарсянь асыввыв-лунвылö 18 км ылынаын, Юсьва посадсянь рытвыв-лунвылö 11 км ылынаын. Ордча грезддэз. Мелюкинчисянь асыввылö километра ылынаын сулалöны грезддэз Баидзовчи да Чубаровчи, асыввыв-лунвылас 1 км ылынаын Тарабаевчи, рытвыв-лунвылас 2 км ылынаын Потинчи. Асыввылас 3 км ылынаын поздісьöм Сивашор, асыввылас 3,5 км ылынаын — Тумень. Асыввыв-ойвылас 3 км ылынаын адззам Керинчи, рытвыв-ойвылас 2,6 км ылынаын — Обиринчи. Матісь ландшафттэз. Мелюкинчи сулалö Юсьва веськыт ладорын, Тарабайка шор уссёланьын. Янсалöм. Посадас кык ыджыт тор: Важ Мелюкинчи да Виль Мелюкинчи. Туйез. Мелюкинчи посадісь кыкьямыс туй öні новйöны тодиль ниммесö История. Медодзза оліссез вöлісö Захароввез. Кöр Захаров грездö локтöмась Сергиевскöй волосись виль оліссез, Туляеввез, деревнясö пондöмась шуны Кожов, мыля нія вöлöмась кучиккериссез. Виль грездыс быдмöма кык кырас коласын. Сьöраныс татчö Ятка губернясис локтöмась Мелюхиннэз. Нія пуксисö овны Кожовсянь лунвылас да пондöмась шуны грезднысö Кузнецова, мыля вöлöмась дориссез. Дорсянін сулалöма ю дорын, талуння мастерскöйезланяс. Мелюхиннэз бöрын локтöмась Ӧнь ладорись Ошмариннэз, кöдна пондöмась овны Кожовсянь ойвылас, кырас сайын. Нылöн оланін шусьö Маслов. ХХ век пондöтчикö Кожовсö сотöма лёкби. Кынымкö увтырлö, керкутöг кольччисö да, ковсис мунны овны мöділаö. Кожов грездыс разьсьöма. Туляеввез кольччöмась куим семья. Нія öтлаасьöмась Кузнецовакöт. Мелюкинчи увтырыс пондіс быдмыны и чожа Кузнецова грездын лоис медыджыт. Сэк и сетöмась деревняыслö виль ним Мелюкинчи. Важ небöггез сьöрті история чулалöма сідз. 1869' годö Мелюкинчиас вöлі деревня Милюхина (Кузнецова), олöмась татöн 69 морт (32 айка, 37 инька), кöдна видзöмась öкмыс горт. Верстаöн ойвылас вöлі ыджытжык деревня Маслов (Кöчов), кытöн вöлі 16 горт да олöмась 93 морт (44+49). Эна деревняэз коласын вöлі починок Сивухин, кытöн вит гортын олöмась 23 морт (12+11). ХХ век пондöтчикö Мелюкинчи, Маслов да Сивухин лыддисьöмась Юсьвинскöй волосись Кожевскöй обществоын. 1926' годö Маслов (Сивухин) деревняын кольччöмась 15 горт, а отирыс чинöма 79-öдз (31+48), а Мелюкинчиыс быдмöма: горттэс лоöмась 33-а, а отирыс 149 морт (71+78). Сэк Мелюкинчиас лоис ни сельсовет. Сельсоветыс посадас пукаліс 2006' воöдз, кöр виль роч туйдöттэз сьöрті, Мелюкинчи да сы гöгöр деревняэсö пыртöмась Юсьва посадмуö. Веськöтлан. Öні Мелюкинчиыс лыддисьö Юсьва районісь Юсьва посадмуын, посадмусянь Мелюкинчиын уджалö юралан специалист. Отир. Мелюкинчиын оліссез сідз и шусьöны — мелюкинчи, а öтік мортсö шуöны мелюкинскöй. 2009' во пондöтчикö гумагаэз сьöрті татöн пыр олöмась 307 морт. Отирыс комиöсь, баитöны комиöн. Фамиллёэз коласын медодзза местаын Мелюхин да Тарасов. Ордча посаддэзын Мелюкинчиланьын оліссесö сералöны сакар сёйиссезöн, мыля Ыджыт косясян коста, татісь отир пондылöмась пö дзебны юö сакар мешöк (сакарсö сэк кыскалöмась мелюкинскöй тракт кузя). Кöзяйство да быт. Посадын советтэз кадсянь кольччöма öтласа кöзяйство *ООО "Мелюкинскöй" (одззася совхоз). Сійö видзö ас кипод увтын Юсьваись "Заря будущего" колхоз. Отирыс кöдзöны сюэз, видзöны мöссэз. Йöвсö вузалöны Юсьва пыр. Совхозлöн эм контора, гараж, ферма, куканьвидзан, сюкосьтан. Йöзöс вердöны столовöйын. Кöркö вöлі асланыс няньпöжалан. Автобус Кудымкарöдз (Юсьва пырйöт) ветлö кыкись луннас, мунö асывнас 8:10 да рытнас 5:40. Вöлі сувтчан, öні сійö разьöмась. Ас машинаэз мелюкинчиэзлöн эмöсь, но не öддьöн уна. Татісь ФАП-ын уджалöны кык морт: пельшöр да медсой (одзжык медперсонал вöлі 6-7 морт, нельки пиньвеськöтісь вöлöма). Дзебсьöны Мелюкинчи ас шойнаö, кöда куйлö посадсяняс асыввылын. Культура. Клуб пондіс киссьыны да сійö разьöмась, öні культура пельöсок ФАП керкуын. Сэтчин жö библиотека. Спортзалын мастерскöйезкöт ордчöн, сія сідзжö "повзьöтчö" ни. Мелюкинчиын эм под школа, кытöн уджалöны 10 морт велöтісь и велöтчöны морт челядь. Директорыс Тарасова Галина Власовна. Гёльбашы (Анкара). e="preserve">Анкара ладорлöн да Гёльбашы районлöн куйланін Гёльбашы район () — Анкара карись район, Тюркиялöн 957 районісь (ильче) ӧтік. Районыс пырö Анкара ладорö, кытöн сія öтлаын мöдік 14 районкöт аркмöтö Анкара кар. Гёльбашы районыс куйлö Анкара кар лунвылын. Мувывторыс 738,30 км² ыжда. 2008' годö районас олöмась 85 499 морт (айкаэз 44 008-а; инькаэз 41 491-а). Гёльбашы керöмась карись районöн 1983' годö. Пурсаклар. e="preserve">Анкара ладорлöн да Пурсаклар районлöн куйланін Пурсаклар район () — Анкара карись район, Тюркиялöн 957 районісь (ильче) ӧтік. Районыс пырö Анкара ладорö, кытöн сія öтлаын мöдік 14 районкöт аркмöтö Анкара кар. 2008' годö районас олöмась 91 742 морт (айкаэз 46 204-а; инькаэз 45 538-а). Пурсаклар керöмась карись районöн 2008' годö. Синджан. e="preserve">Анкара ладорлöн да Синджан районлöн куйланін Синджан район () — Анкара карись район, Тюркиялöн 957 районісь (ильче) ӧтік. Районыс пырö Анкара ладорö, кытöн сія öтлаын мöдік 14 районкöт аркмöтö Анкара кар. Синджан районыс куйлö Анкара кар асыввылын. Мувывторыс 478,40 км² ыжда. 2008' годö районас олöмась 434 064 морт (айкаэз 219 394-а; инькаэз 214 670-а). Синджан керöмась карись районöн 1983' годö. Цератандра. Цератандра () – орхидея котырись быдмас увтыр. Цератандра увтырӧ пырӧны 6 вид. Цератандра пантасьӧ Лунвыв Африкаын. Цератоцентрон. ="preserve">Цератоцентрон () – орхидея котырись быдмас увтыр. Цератоцентрон увтырӧ пырӧ 1 вид. Цератоцентрон пантасьӧ Пилипинын. Хамэангис. ="preserve">Хамэангис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хамэантус. ="preserve">Хамэантус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хамелофитон. ="preserve">Хамелофитон () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хамелофитон увтырӧ пырӧ 1 вид. Хамелофитон пантасьӧ Венесуэлаын да Суринамын. Хаморхис. ="preserve">Хаморхис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Чангниения. ="preserve">Чангниени () — орхидея котырись быдмас увтыр. Часеелла. ="preserve">Часеелла () – орхидея котырись быдмас увтыр. Часеелла увтырӧ пырӧ 1 вид. Часеелла пантасьӧ Зимбабвеын. Шобария. Шобария () — орхидея котырись быдмас увтыр. Шобариелла. ="preserve">Шобардиелла () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хаулиодон. ="preserve">Хаулиодон () — – орхидея котырись быдмас увтыр. Хейрадения. Хейрадения () – орхидея котырись быдмас увтыр. Хейрадения увтырӧ пырӧ 1 вид. Хейрадения пантасьӧ унвыв Америкаын. Хелиорхис. ="preserve">Хелиорхис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хилотерус. ="preserve">Хилотерус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хитонантера. ="preserve">Хитонантера () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хитонохилус. ="preserve">Хитонохилус () – орхидея котырись быдмас увтыр. Хондрадения. ="preserve">Хондрадения () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хондроринха. Хондроринха () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хондроринха увтырӧ пырӧны 31 вид. Хондроринха пантасьӧ Америкаын. Хрониохилус. ="preserve">Хрониохилус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хрисоглоссум. Хрисоглоссум () — орхидея котырись быдмас увтыр. Хрисоглоссум увтырӧ пырӧны 4 вид. Хрисоглоссум пантасьӧ Азияын да Океанияын. Чусуа. ="preserve">Чусуа () — орхидея котырись быдмас увтыр. Кладерия. ="preserve">Кладерия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Клейсоцентрон. ="preserve">Клейсоцентрон () — орхидея котырись быдмас увтыр. Клейсомерия. ="preserve">Клейсомерия () — орхидея котырись быдмас увтыр. Клематепистефиум. ="preserve">Клематепистефиум () — орхидея котырись быдмас увтыр. Клематепистефиум увтырӧ пырӧ 1 вид. Клематепистефиум пантасьӧ Виль Каледонияын. Коксинеорхис. ="preserve">Коксинеорхис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Коксинеорхис увтырӧ пырӧны 7 вид. Коксинеорхис пантасьӧ Ойвыв да Лунвыв Америкаын. Коклеорхис. ="preserve">Коклеорхис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Кодонорхис. Кодонорхис () — орхидея котырись быдмас увтыр. Кодонорхис увтырӧ пырӧны 2 вид. Кодонорхис пантасьӧ Ойвыв Америкаын. Кодоносифон. ="preserve">Кодоносифон () — орхидея котырись быдмас увтыр. Кодоносифон увтырӧ пырӧны 3 вид. Кодоносифон пантасьӧ Сулавесиын да Виль Гвинеяын. Коилохилус. ="preserve">Коилохилус () — орхидея котырись быдмас увтыр. Ратегова Людмила Петровна. Ратегова Людмила Петровна (*1951) — коми кывтуялісь да небöглэдзись. Перем комиэзлöн нация лэбтан визулын тыдалана морт. Олантуй. Чужис 1951' февраль 20' лунö, Кӧчладор районын. Велöтчöм. Велöтчис Перемись педагогика сьӧрі институтын коми-роч юкӧтас да аспиранталікас невна сэтчин жö уджаліс. Удж. Институтас уджалікö, 1980' годö, öтлаын А.С. Гантманкöт Людмила Петровна лöсьöтіс да лэдзис медодзза хрестоматия перем коми диалекттэз сьöрі. 1987'-2009' воэзö Л.П. Ратегова вöлі юралісьöн Перем коми небöг лэдзанінын. Сы редакция увтын кыкдас год сьöрна Кудымкарын петöмась вель тума небöг перем коми да роч кыввез вылын. Ны коласын кыдз мичмöтан литратура, сідз и нигаэз перем коми отир йылісь да Коми Парма йылісь. Политика. Л.П. Ратегова вöлі "Югöр" котырсö öтік аркмöтісь. Унаись ветлöма коми отир öксяннэз вылö. Перем ладор лöсьöтан коста Людмила Петровна сулаліс Коми кытш автономия дор. Асторья олан. Айкаыс, коми гижись Фадеев Тимофей Павлович, куліс 1992' годö. Эм öтік зон. Öні Л.П.Ратегова пенсионер. Олö Кудымкарын. Ниппон. Ниппон нето Нихон (ниппон кыв вылын 日本, рочöн Япония) — Асыввыв Азияын, діэз (островвез) вылын вына канму. Тыр нимыс — Ниппон канму 日本国 (Ниппон коку нето Нихон коку). Ниппоныс куйлö Лӧнь океанын, Ниппон саридзсянь асыввывланяс. Рытвылас сысянь матын куйлöны канмуэз: Рочму, Китай, Ойвыв Корея, Лунвыв Корея. Ниппоныс нюжалö Оката саридзсянь ойвылас Асыввыв Китай саридзöдз лунвылас. Ниппоныслöн нимыс гижсьö иероглиффезöн, кöдналöн вежöртасыс "Шонді петан", сійöн Ниппонсö и шуöны Шонді петан канмуöн. Ниппон - 6852 острова архипелаг. Медыджыт діэз нёля: Хоншу, Хоккайдо, Кюшу да Шикоку. Öтлаын нія босьтöны канмуын 97% муывывторсис. Ниппонын олöны 127 миллён морт, öні канмуыс лоö му вылас дасöт местаын оліссез лыд сьöрті. Ыджыт Токио, кöдаö пырö Ниппонлöн быльнöй канкарыс да кынымкö ордча лапöв, лыддиссьö му югытас медыджыт кар ареалöн, кытöн олöны 30 миллён морт. Археологгез шуанöн отирыс олöны öння Ниппон му вылын вылісь палеолит кадсянь. Первуись Ниппон йылісь казьтывсьö Китайись хроникаэзын миян эрася I векын. Ниппонса понда öддьöн ассяма то мый: нія мукöд коста паськыта босьтлöмась культура йöзладорись, а мукöдкоста дыр кежö пöднассьывлöмась быдöс мирсис. XIX век помын да XX век пондöтчикö Ниппон лоис вына военнöй канмуöн, вермис китайсаöс, роччезöс, а сэсся и дӧсмирись медодзза войнаын лоис вермиссез коласын. 1937' годсянь Ниппон пондöтіс мöдік война Китайлö паныт, кöда сэсся вуджис Дӧсмирись мӧд войнаö. Этія войнаын Нипонсö пасьвартісö 1945' годö, кöр Хирошима да Нагасаки вылö чапкöмась атомнӧй бомбаэз. 1947' годö канмуын примитöмась виль конституция, кöда сьöрті Ниппоныс лоис парламента монархияöн. Ниппон - ыжжыт вын мирись экономикаын. Сылöн БПЛ (быдöс пытшкöсся лэдзöмыс) ыжда сьöрті му югытас куимöт. Экспорт да импорт сьöрті Ниппоныс нёльöт местаын мирын. Кöть и сылö конституция сьöрті оз позь видзны армия, Ниппонын эм асдорьян выннэз, кöднö позьö ыстывлыны йöз муэзö раммöтан могöн. Ниппоныс мортвийöм сьöрті мирас мöд местаын улісянь (Сингапура бöрын). Шуöны, Ниппонын пö отирыс олöны дыржык, нежö быдöс мöдік канмуэзын. Волегов Федот Алексеевич. Волегов Федот Алексеевич (Öльöш Педöт, 1790–1856) – Перем муын асладор туялісь, этнограф, лингвист, Строганов увтырлöн историк. Уджаліс веськöтлісьöн Строгановвез контораын. Олантуй. Öльöш Педöт чужис Перем губерняись Оханнöй уездын, Важ Посад грездын. Сія вöлі Строганов граффезлöн крепоститöм крессянаись. 1807'-1819' воэзö том Волегов уджаліс Петракарын, Строгановвез медшöрöт контораын, а 1819'-1827' воэзö, мезмöтчöм бöрын, вöлі кан службаын. 1828' годö Öльöш Педöт бертіс Перем ладорö, кытöн Строгановвез янсöтлытöм именнёас перво вöлі Обваись медыджыт правленнёын лыддян юкöтісь юралісьöн, в 1833'-34' воэзö – С. В. Строганова именнёын Обва кытш правленнёись веськöтлісьöн. 1836'-1856' воэзö Ф.А. Волегов вöлі Строганноввезлöн Перемись именнёын веськöтлісь, пукаліс Виль Совдорын. 1856' годö сія лоис Перем губерняись статистика комитетö пырись корреспондентöн. Куліс Öльöш Педöт 1856’ сентяб 16’ лунö Перем губерняись Совкар уездын, Виль Совдор посадын. Историк. Ф. А. Волегов, сылöн вон В. А. Волегов моз жö, вöлі Перем муын асладор туяліссез коласын медтöдчана фигураöн. Öльöш Педöт эшö 1810' воэзсянь пондіс туявны Строганов увтырлісь история да кöзяйство. Этія тема сьöрті сія лöсьöтöма кынымкö удж, кытöн сія гижö сы йылісь, кыдз колонизируйтісö Перем ладорсö XVI—XVIII веккезö да кытшöм вöлі сы коста Строгановвез роль, кытшöм состояннёын вöлісö Строгановвезлöн вотчинаэз, кыдз нія быдмисö да юксисö пияннэз коласын янсöтчöм коста нето вузалöм шогья, кыдзи зорамисö вотчинаэзын кöзяйстволöн торья виддэз. Öльöш Педöт гижалöма Строганов увтырлісь чужанпу, лöсьöтöма Совдорись вогижöт да мый да. Этнограф да лингвист. Ф.А.Волегов ыджыт интересöн туяліс и Кама ладорын олісь отирлісь культурасö, нылісь важся история да öння быт, кыв. 1830' годдэзö сія лöсьöтöма роч-коми кывчукöр. Сэк жö сія лöсьöтöма роч, перем коми, зыряна коми, удмурттэз да чувашшез кыввез сьöрті кывлёдз. Роч географ котырлöн архивын (Петракар) видзöны сылісь кигижöт «Собрание простонародных слов Пермской губернии», кытöн сія вежöртöтö ассяма кыввез, кöдна бергалісö Уралісь роч крессяна да рабоччöйез басниын XIX век шöрын. Волеговвезлöн фонд. Уна материаллэз, кöдна сьöрті позьö туявны Ф. А. Волеговлісь удж, куйлöны Перем ладорись архивын Волеговвез фондын (Ф. 672). Якутск. Якутск (сахаöн Дьокуускай,) — Якутмулӧн канкар, Лена ю дорын. Асыввыв Сибирын культуралöн да наукалöн шöрин. Карын олöны 255,8 сюрс морт (2008). Демография. 2010' вося январ 1' лун кежö карын оліссезлöн лыдыс лоис 268 сюрс морт. 2002' вося гижöтöм коста татöн вöлі 210 642 морт. Кармуын олöны 284,1 сюрс морт (2009), эта лоö республикаын оліссезісь 30 %. 1 2004 воö кармуö пыртöмась посёлоккез Марха да Кангалассы. Промышленность. Ыджыт индустрия Якутскын абу. Унажык уджаиннэсö видзöны карын олан лöсьöтöм понда. Быдöс лэдзöмсис джынся унажык (53,3 %) лонтісян-энергетика комплексын, 17,7 % — сёян индустрияын, 11,1 % — алмаз лэчöтöмын, 4,3 % — строитчан материаллэз керöмын, 3,2 % — метал уджалöмын. Иисус Христос. Иисус Христос (комиöн лыддьöны Сус Кристос, важ элл. Ἰησοῦς Χριστός) - христоса вичкуын медрадейтана чужöм, мессия, кöда йылісь вöлі одзвыв шуöм Важ Йитöтын. Унажык конфессияын веритöны, штö сія - куим чужöма Енлісь öтік ипостась - Ен Зон (мöдік кык торыс - Ен Ай да Ен Вежа Лов). Иисус пö ловзьöма кулöмись. Ислям лыддьö Иисусöс пророкöн да мессияöн, а иудаизм оз пукты сійö ни пророкö, ни мессияö. Сы йылісь, кыдз олöма Иисус Христосыс му вылын, мийö тöдамö Буръюöррез (Евангеллёэз) сьöрті. Иисус пö вöлі ыстöм му вылö Ен Айсянь, медбы аслас кулöмöн мезмöтны отирöс мыжасянь, кöда ны вылö усьöма нёштöма олöм шогья. Евангеллёэз сьöрті Иисус вöлі еврей. Ас дырни оліссез сійö лыддьöмась велöтісьöн да веськöтісьöн. Мортыс вöлі пыртöма Пыртісь Иванöн да сетöма вартны пернаö Иудеяись прокуратор Понти Пилатöн сы понда, мыля мöдіс лэбтыны отирсö Рим империялö паныт. Иисус Христослöн чужöм. Öтпыр Вежа Ныв Мария Иосифкöт мунiсö Вифлеем карö. Мунiсö нiя татчö гижсьыны. Иисус Христос чужöмся одзжык еврейез вöлiсö покорёнöйöсь римскöй отирöн. Римскöй сар мöдiс тöдны, мымда сылöн отир, мый понда быдыслö ковсис мунны аслас карö и гижсьыны. Кöр Вежа Ныв Мария и Иосиф локтiсö Вифлеемö, керкуэз вöлiсö ни тыраöсь. Вежа Нывлö Мария лоис пора вайны кага. Кöр Иосиф и Мария эзö адззö места Вифлеемын, мунiсö öтiк керöс коласö, кöда вöлi неылын Вифлеемсянь, кöда служитiс картаöн подалö. Эта керöс коласын Мария и вайис Иисус Христосöс. Сiя пеленайтiс Сiйö и пуктiс яслиö. Подавидзиссез. Пастуккез, Мария да кага Иисус Мезмöтісь чужöм йылісь медодз тöдiсö вифлеемскöй пода караулитiссез. Сы пора, кöр чужис Иисус Христос, нiя вöлiсö ыб вылын аслас подакöт. Вöлi ой. Вдруг нылö мыччисис Ангел Енлöн. Пода караулитiссез повзьöмась сысянь. Ангел висьталiс нылö: «Эд полö! Ме мыччиси гажöтны тiянöс: Вифлеемын чужис Мезмöтісь, Кöда эм Христос Ен. Тiйö адззат Сiйö яслиын пеленаэзö каттьöмö». Сыбöрын пода караулитiссез весьтын лоисö мöдi Ангеллэз, Кöдна сьылiсö Ен писняэз: «Бур шы вылын Енлö и му вылын бур пора: отир коласын благоволеннё». Сыбöрын быд Ангеллэз öшисö. Пода караулитiссез висьталiсö öтамöдныслö: «Мунамö Вифлеемö и видзöтам, мый сэтчин лоис». Нiя мунiсö, пырисö гор коласö и адззисö сэтчин Кага Христосöс, пеленаэзöн каттьöмö. Пода караулитiссез юрбитiсö Сылö, кыдз Енлö, и висьталiсö Ныв Мариялö быдöс, мый кылiсö Ангеллэзсянь. Сыбöрын нiя мунiсö бöр ыб вылö и славитiсö Енöс быд понда, мый кылiсö и адззылiсö. Стреча лун. Кöр Иисус Христослö тырис нёльдас лун, Вежа Ныв Мария и Иосиф вайисö Сiйö вичкуö. Вичкуын нiйö панталiс öтiк праведнöй морт, Семен нима. Сылö Енсянь вöлi шуöм, что сiя оз кув, кытчöдз оз адззыв Мезмöтісьöс. Кöр Иисусöс вайисö вичкуö, сiя тöдiс сiйö и висьталiс: «Öнi лэдзан мортöс Тэнчит, Енö, Тэнат шыöт, сысянь что адззылiсö менам синнэз Спасеннё Тэнчит, кöдö Тэ заптiн быд отир понда». Сыбöрын Семен сетiс Иисус Христосöс Ныв Мариялö и шуис Сылö: «Тэнат Зон понда унаöсь пондасö споритны; мукöдныс веруйтасö и мезмасö, а мукöдныс озö. Тэныт Аслыт эта пора сiдз лоас сьöкыт, кыдз бытьтö Тэнö шучкöп бытшкасö мечöн». Вичкуын сы пора вöлi эшö öтiк дöва, Анна нима. Сiя пыр олiс вичку дынын. Кöр сiя адззылiс Иисус Христосöс, ошкис Енöс, а сыбöрсянь пондiс висьтавны Иисус Христос чужöм понда быдныслö, кöдна виччисисö Сiйö. Ирод да мудреччез. Кеймисьны чужöм Мезмöтісьлö вовлiсö и ылiсянь мудреччез. Нiя локтiсö Иерусалимö и юалiсö: «Кытöн чужис Сар иудейскöй? Мийö адззылiм Сылiсь кöдзув (звезда) асывланись». Иисус Христос чужöм одзын эшö пророк Валаам висьталiс отирлö, что Сылöн чужöм дырни мыччисяс кöдзув. Мудреччез тöдiсö этö, и кöр адззылiсö виль кöдзув, мунiсö Ерусалимö. Эта пора еврейезлöн сарöн вöлi Ирод Идумеянин – мöдi отирись, сувтöм римскöй сарöн. Кöр сiя кылiс, что еврейезлöн чужис аслас сар, повзис: сiя думайтiс, что эта чужöм сар мырддяс сылiсь власть. Сiя öктiс быдöс велöтöм еврейскöй отир и юалö нылiсь: «Кытöн должён чужны Христос?» Нiя шуисö, что Христослö должно чужны Вифлеемын. Сэк Ирод гусьöн корис ас дынö мудреццезöс и юалiс нылiсь, кöр мыччасис кöдзув, и шуис нылö: «Мунö Вифлеемö и тöдö, кытöн чужис Христос, а кöр тöдат, локтö и висьталö меным, и ме муна кеймися Сылö». Ирод совсем эз мöд кеймисьны Сылö, а мöдiс вийны. Мудреччез мунiсö. Кöдзув, кöдö нiя адззылiсö асыввылын, мыччисис нылö и мунiс ны одзын. Сiя мунiс сэтчöдз ны одзын, кытчöдз эз локтö керку весьтö, кытöн вöлi Вежа Ныв Мария Иисус Христоскöт. Мудреччез пырисö эта керкуö, и кöр адззылiсö Христосöс, кеймисö Сылö и вайисö козиннэз: зарни, серебро, ладан и смирна (бур дука мавтан). Эта бöрын нiя мöдiсö мунны Ирод ордö. Но Ангел Енöн мыччисис нылö вöтын и эз тшöкты мунны Ирод ордö, а мунны гортö мöдi туйöн. Мудреччез сiдз и керисö. Кагаэз вийöм. Кöр Ирод тöдiс, что мудреччез мунiсö мöдi туйöт, сiя тшöктiс вийны быд кагаэзöс Вифлеемын и сы гöгöр кыкгодсяэзö и учöтжыккезö. Сiя думайтiс, что ны коласын сюрас и Иисус Христос. Воиннэз вийисö даснёль тысяча кага. Иосиф и Вежа Ныв Мария Иисус Христоскöт эта пора пышшисö Египетö, кытöн олiсö Ирод кувтöдз. Пыртiсь Иоанн. Öтiк иудейскöй карын олiс поп Захария аслас инькöт Елизаветакöт. Нiя вöлiсö отир набожнöйöсь. Нiя вöлiсö пöрисьöсь, а челядь нылöн эз вöв. Нiя корисö Енöс, медбы Сiя сетiс нылö кага. Ен кылiс нылiсь кеймöм и ыстiс Захар ордö Архангел Гавриилöс висьтавны, что сылöн чужас зон. Захария эз верит Ангеллö. «Кыдз ме тöда этö? Ме эд пöрись и иньö пöрись?» – шуис Архангеллö Захария. Архангел шуис сылö: «Ме ыстöм Енсянь висьтавны тэныт эта понда; сы понда, что тэ эн верит меным, лоан кывтöм сэтчöдз, кытчöдз тэнат оз чуж зон». Захария сэк жö керсис кывтöмöн. Кыдз висьталiс Архангел, сiдз и лоис: Елизавета вайис зонöс. Кыкьямысöт лунö родственниккез Захарлöн и Елизаветалöн локтiсö ны ордö. Нiя мöдiсö сiйö шуны Захарöн, кыдз шуисö и айöс. Но Елизавета шуис, что сiйö колö шуны Иоанöн. Юалiсö эта понда Захарлiсь. Сiя вöлi сё эшö кывтöм, корис пöлок и гижис: «Иоан ним сылö». Кöр гижис этö, пондiс баитны и ошкыны Енöс». Иоан учöтсянь олiс пустыняын. Сёйис татöн бöб ма и саранча, паськöм новйис верблюд вурунiсь, кушакасис кучик йиöн. Кöр сылö тырис куимдас год, Ен тшöктiс сылö мунны Иордан вылö и лöсьöтны отирöс стреча вылö Спасительöс. Иисус Христослö эта пора вöлi кыкдас öкмыс джынйöн год. Иоан локтiс Иордан вылö и шуис отирлö: «Каитчö асланыт греххезын: локтiс сарство Енлöн». Кин отирись каитчис, сiйö Иоан пыртiс Иорданын. Отир юалiс Иоанöс: «Мый жö миянлö керны?» Иоан баитiс сылö: «Кинлöн эм кык паськöм, сiя ась сетö öтiкö сылö, кинлöн абу; кинлöн эм сёян, ась керö сiйö жö», Сборщиккез юалiсö сiйö: «Ученьщик, мый миянлö керны?» Нылö сiя баитiс: «Эдö босьтö некинсянь унажык». Уна и мöдiкö сiя баитiс отирлö, велöтiс сiйö. Иисус Христосöс пыртöм. Кöр Иисус Христослö тырис куимдас год, Сiя локтiс Иордан вылö Иоан ордö и корö, медбы Иоан пыртiс Сiйö. Иоан видзис Сiйö и баитiс: «Меным колö пыртчыны Тэсянь, и Тэ я локтан ме дынö». «Коль öнi», – шуис сылö Иисус Христос, – «сысянь что миянлö колö керны сякöй правда». Сэк Иоан пыртiс Сiйö. Кöр Иисус Христос петiс ваись, юрбитiс Енлö. Сы пора сы вевдöрын оссис енвевт и Дух Святöй дудi кодьöн лэдзчис Сы вылö, а енвевтсянь кывсис шы Ен Айлöн: «Сiя эм Менам Зон любöй, Кöдаын Менам благоволеннё». Иисус Христос пыртчис не сысянь, что нуждайтчис пыртанын, а сы понда, медбы светитны пыртан и Аслас примерöн мыччавны отирлö, что нiя должны пыртчыны и весöтчыны греххезсянь. Крещеннё празднуйтчö 6 январьын. Сiя шусьö эшö Енмыччасьöмöн, сысянь что эта лунö мыччасис отирлö быдöс Пресвятöй Троица: Ен Ай баитiс енвевтсянь, Ен Зон пыртчис, а Ен Дух Святöй лэдзчис Иисус Христос вылö дудi кодьöн. Христос да сылöн велöтчиссес. Аслас пыртан бöрын Иисус Христос мунiс пустыняö и сэтчин нёльдас лун юрбитiс Енлö. Сыбöрын Сiя куим год джынйöн гöгöр ветлöтiс еврейскöй каррезöт, велöтiс отирöс веруйтны Сылö кыдз Ен Зонлö и овны праведно. Эта дырни Сiя керис уна чудоэз. Сылöн вöлiсö велöтчиссез, мукöдныс ныись шусисö апостоллэзöн, мöднёж, посланниккезöн. Сiдз нiя шусисö сысянь, что Иисус Христос ыстывлiс нiйö гöгöр велöтны отирöс. Самöй замечательнöй велöтчиссез Сылöн даскык: Петр, Андрей, Иаков, Иоан, Филип, Варфоломей, Фома, Матфей, Симон, Зилот, Иаков Алфеев, Иуда Иаковлев и Иуда Искориот нимаöсь. Нёляöсь ныись гижисö и колисö миянлö евангеллё, кöдаын гижсьö быд олöм Иисус Христослöн. Велöтчиссез эна: Матфей, Марк, Лука и Иоан, кöдна шусьöны евангелисттэзöн. Мукöдныс ныись гижисö и колисö миянлö апостольскöй ыстöммез. Свадьба Канаын. Первöй чудо, кöдö керис Иисус Христос вöлi керöм вина свадьба вылын Кана карын. Еврейскöй карын Канаын вöлi свадьба. Эта свадьба вылö корисö Иисус Христосöс Мамкöт и велöтчиссезкöт. Свадьба дырни жöниклöн эз судз вина. Эн Чужöтiсь тöдiс, что Иисус Христос вермас отсавны жöниклö, локтiс Сы дынö и шуис: «Вина эз судз нылöн». Иисус Христос шуис Сылö: «Эшö эз на лок час Менам». Вина эшö вöлi, а сысянь Иисус Христос и шуис, что эз на лок эшö час Сылöн». Пресвятöй Ныв Мария локтiс жöник слугаэз дынö и тшöктiс нылö керны быдöс, мый тшöктас нылö Иисус Христос. Еврейезлöн вöлi обычай каждöй локтöм гöсьлö или велöтiсьлö миськавны коккез, а сысянь каждöй еврейскöй ыбöс дынын сулалiсö доззэз ваöн. Иисус Христос шуис слугаэзлö: «Тыртö доззэз ваöн». Слугаэз тыртiсö. Сэк Иисус Христос тшöктiс нылö гумавны доззэзiсь и нöбöтны пир начальник дынö. Пир начальник пешлiс и адззылiс, что эта вина буржык одззася; сiя эз тöд кысянь боссис вина, корис ас дынö жöникöс и шуис сылö: «Быд морт удалö гöссезлö одзжык бур вина, а кöр коддзасö, сэк удö умöльжыкö, – а тэ бур вина видзин öнöдз?» Сэк оссис, что Иисус Христос керис ваись вина, и веруйтiсö Сыö велöтчиссез Сылöн. Веськöтöм шогалöмöс баля купальна дынын. Иерусалимын вöлi купальна. Эта купальна дынын вöлi вит жыр, кытöн куйлiсö шогалöммез. Мукöд пораöт Ангел Енлöн лэдзчылiс эта купальнаö и гудыртлiс сыын ва. Кин первöй лэдзчылiс ваö, Ангел ва гудыртöм бöрын, сiя петлiс здоровöйöн. Шогалöммез сысянь сэтöн и куйлiсö, медбы лэдзчывны купальнаö, кöр сыын гудыртчас ва. Татöн вöлi öтiк шог – расслабленнöй, кöда шогалiс куимдас öтiк ямыс год. Öтпыр Иисус Христос пырис эта купальнаö, локтiс расслабленнöй дынö и юалiс сiйö: «Мöдан я лоны здоровöйöн?» Шогалiсь висьталiс Сылö: «Мöда, Енö, но абу сэтшöм морт, кöда бы лэдзис менö купальнаö чожжык гудыртчöм ва бöртi; ачым жö ме ог на ешты лэдзчыны сэтчин одзжык мöднысся». Иисус шуис сылö: «Чеччы, босьт ольпась тэнчит и ветлöт». Шогалiсь сэк жö, öтiк Ен шысянь, лоис здоров, чеччис, босьтiс ольпась и мунiс. Эта вöлi суббота лунö. Еврейез неправильно думайтiсö нёльöт заповедь велöтöм понда, – суббота лунö нiя нем эз керö, дажö эз мöдö керны бурö мортлö. Кöр адззылiсö веськалöмö ольпасьöн киын, нiя висьталiсö сылö: «Талун суббота, эз ков тэныт босьтны ольпась». Веськалöм висьталiс нылö: «Кин менö веськöтiс, Сiя шуис меным: босьт ольпась тэнчит и мун». Сiйö юалiсö: «Кин жö висьталiс тэныт: босьт ольпась и ветлöт?» Веськалöм эз на тöд Иисус Христосöс. Чожа эта бöрсянь Иисус Христос адззылiс веськалöмöс вичкуын и шуис сылö: «То тэ öнi здоров; эн грешит эсся; медбы эз ло тэкöт мый умöльжык» (Эта шыэзсянь тыдалö, что висян веськалöмлöн вöлi аслас греххезсянь). Веськалöм мöдiс прославитны Иисус Христосöс, мунiс и пондiс висьтавлыны, что сiйö веськöтiс Иисус Христос. Еврейез мöдiсö вийны И. Христосöс сы понда, что Сiя керис этö Суббота лунö. Ловзьöтöм зонöс Наинскöй дöвалiсь. Öтпыр Иисус Христос локтiс Наин кар дынö. Сы сьöрын мунiсö велöтчиссез Сылöн и уна отир. Карö пыртан дырни Сылö пантасис отир, кöда нöбöтiс дзебны öтiк том мортöс. Кулöм вöлi öтiк зон дöвалöн. Сiя мунiс домовищё сьöрын и горзiс. Иисус Христос жалейтiс сiйö и висьталiс: «Эн горзы!» Нöбöтiссез домовищё сувтiсö. Иисус Христос локтiс домовищё дынö, павкöтчис сы бердö и висьталiс кулöмлö: «Том морт, тэныт шуа, чеччы!» Кулöм сэк жö ловзис, пуксис и пондiс баитны. Иисус Христос сетiс сiйö сылöн мамлö. Кöдна вöлiсö эта чудо дырни, пондiсö славитны Енöс и баитiсö: «Ыджыт пророк лоис миян коласын, и Ен эз коль Ассис отирöс». Дугдöтöм буряöс ты вылын. Öтпыр Иисус Христос локтiс Генисаретскöй ты дынö, пуксис Аслас велöтчиссезкöт пыжйö и шуис нылö: «Вуджамö мöдлапöлö». Кöр нiя уйисö, ты вылын лэбис ыджыт буря. Иисус Христос эта пора узис. Велöтчиссез öддьöн повзисö, пондiсö саймöтны Иисус Христосöс и баитiсö: «Велöтiсьö! Велöтiсьö! Мийö погибайтам!» Иисус Христос саймис, эз тшöкты пöльтны тöвлö, шуöм: «Дугды!» И буря дугдiс и керсис бур погода. Сыбöрын Иисус Христос висьталiс велöтчиссезлö: «Мый тiйö сiдз полат? Кыдз тiян етша вера!» Велöтчиссез ас коласас баитiсö: «Кин жö эта, ва и тöв кывзöны сiйö?» Чудеснöй пöтöм отирöс вит няньöн. Öтi пора Иисус Христос вöлi пустыняын. Отир öксис Сы дынö уна. Иисус Христос пондiс велöтны отир и велöтiс рытöдз. Рытöн велöтчиссез висьталiсö Иисус Христослö: «Места татöн пустыннöй, а сёр ни; лэдз отирöс сёянла». Иисус Христос висьталiс нылö: «Сетö тiйö нылö сёйны, чем нылö мунны». Но апостоллэз висьталiсö Сылö, что нылöн эм токö вит нянь и кык чери, а эта етша лоас сымда отирлö. Иисус Христос тшöктiс вайны этö нянь, а отир пуксьöтны турун вылö стоöн и витдасöн. Кöр нянь и чери вöлi вайöм, Иисус Христос благословитiс нiйö и тшöктiс сетны отирлö. Велöтчиссез сетiсö. Быдöс отир сёйис и пöтiс и эшö кольччисö кусöккез даскык тырья короб. Быдныс сёйис вит тысяча гöгöр, да эшö иннез и челядь. Ветлöтöм Иисус Христослöн ваэзöт. Öтпыр велöтчиссез Иисус Христослöн уйисö тыöт пыжйын. Иисус Христос эта пора ныкöт эз вöв. Вöлi ой. Ты вылын вöлi öддьöн тöла. Асывлö нiя адззылiсö, что кытшöмкö морт мунö пыдö ваöт. Нiя думайтiсö, что блазнитö, повзисö и пондiсö чирзыны. Эта вöлi Иисус Христос. Сiя висьталiс нылö: «Эд полö! Эта Ме!» Апостол Петр висьталiс Сылö: «Енö! Кыдзи Тэ, тшöкты меным мунны Тэ дынö ваöт». Иисус Христос тшöктiс сылö. Петр петiс пыжйись и мунiс паныт Сылö, но кöр адззылiс ас гöгöрын ыджыт ваввез, повзис и пондiс вöйны. Сiя пондiс чирзыны Иисус Христослö: «Енö! Спасит менö!» Иисус Христос локтiс сы дынö, босьтiс сiйö киöт и шуис: «Мый тэ повзин». Сыбöрын Сiя пырис пыжйö и тöв раммис. Велöтчиссез кеймисö Иисус Христослö и шуисö Сылö: «Тэ – Зон Енлöн!» Веськалöм бöбмöм нылöс Хананеянкалiсь. Öтпыр Иисус Христос сьöрын мунiс Хананейскöй инька, язычница, и чирзiс: «Милуйт менö, Енö, Зон Давидлöн, ныв менам öддьöн беснуйтчö». Эта инька веруйтiс вынлö Иисус Христослöн. Иисус Христос, кыдз Ен, тöдiс эта понда. Медбы и велöтчиссез адззылiсö сылiсь вера, Сiя дыр нем эз баит сылö. Инька эз на дугды кеймисьны Сылö. Велöтчиссез шуисö Иисус Христослö: «Лэдз сiйö, ась оз чирзы миян вылö». Но Иисус Христос висьталiс: «Абу бур мырддьыны нянь челядьлiсь и сетны сiйö поннэзлö». Инька висьталiс сылö: «Сiдз, Енö, но эд и поннэз сёйöны крöшкаэз, кöдна усьлöны пызансянь». Сэк Иисус Христос висьталiс сылö: «О, инька! Ыджыт тэнат вера, ась лоас тэнат желаннёыт» – и куль петiс сы пытшкись сэк жö. Веськалöм дас прокажённöйöс. Пырöм дырни öтiк карö Иисус Христосöс панталiсö дас морт прокажённöйöсь, кöдналöн быд яй вöлi вевттьöм орöн. Нiя сувтiсö и ылiсянь чирзiсö Сылö: «Иисус Велöтiсь, милуйт миянöс». Иисус Христос висьталiс нылö: «Мунö, мыччасьö поппезлö». Шогöт проказа öддьöн заразителен, а сысянь кöдна шогалiсö сiйöн пыр олiсö кар сайын. Кöр нiя веськалiсö, то пыр мыччасьлiсö поппезлö. Поппез нiйö свидетельствуйтлiсö и, кыдз нiя веськавлiсö, вились тшöктывлiсö овны карын отир коласын. Эссянь Иисус Христос и тшöктiс нылö мунны поппез ордö. Нiя мунiсö и туйöн быдныс веськалiсö. Öтiк ныись вöлi Самарянин – мöдi отирись. Кöр сiя адззылiс, что веськалiс, бертчис Иисус Христос дынö, усис Сылöн коккез дынö, ошкис Сiйö и благодаритiс Енöс. Кöр Иисус Христос адззылiс этö, шуис: «Эд быдныс веськалiсö даса? Кытöн жö öкмыс? Мыля жö нiя эзö бертчö сетны бур шы Енлö, а локтiс то токö öтiк мöдi отирись?». И шуис сылö: «Чеччы, мун, вера тэнат спаситiс тэнö». Заповедь сьöлöмтны Енöс да матiсьöс. Öтiк законник (велöтöм морт) локтiс Иисус Христос дынö и юалiс Сылiсь: «Велöтiсьö! Кытшöм самöй главнöй заповедь законын?» Иисус Христос шуис сылö: «Первöй быд заповеддезiсь: кывзы, Израиль, Ен эм öтiк, и любит Енöс тэнчит быд сьöлöмöн и быд воöн тэнат и быд вынöн тэнат – то первöй заповедь! Мöдiк сы кодь жö: любит матiсьöс тэнчит, кыдз асьсö. Мöдi заповедьöс энася ыджытжыкö абу законын». Законник шуис Сылö: «Бур, Велöтiсьö! Правда шуин тэ, что öтiк Ен. И любитны Енöс быд сьöлöмöн, быд воöн и быд вынöн, и любтны матiсьöс, кыдз асьсö, эм ыджытжык быд жертваэзся». Иисус Христос адззылiс, что законник отвечайтiс бура, шуис сылö: «Неылын тэ Ен сарство дынсянь». Притча бур Самарянин йылісь. Öтiк законник юалiс Иисус Христослiсь: «Кинöс ме должён лыддьыны аслам матiсьöн?» Эта вылö Иисус Христос висьталiс сылö сэтшöм притча. «Öтiк морт мунiс Иерусалим карись Иерихон карö. Туй вылын сiйö кутiсö разбойниккез, грабитiсö сiйö, ранитiсö и колисö сiйö чуть ловьяö. Сы дынöт мунiс иудейскöй поп. Поп видзöтiс сы вылö и колис. Сэт жö мунiс служитель вичкуись. Но и сiя мунiс ортсö. Сы туйöт жö мунiс Самарянин. Кöр сiя адззылiс вартлöмö, чеччис аслас осёлсянь, кисьтiс сылö ранаэз вылö ви и вина, а сыбöрын пуксьöтiс сiйö осёл вылö, вайöтiс гостиницаö и ухаживайтiс сы сьöрын. Мöдi лун вылö, кöр сылö колiс мунны, сiя сетiс деньга хозяинлö и висьталiс: «Берегит сiйö, а кыдзи видзан сы вылö унажык, ме мынта тэныт, кöр бертча». Кöр Иисус Христос висьталiс этö притча, юалiс законниклiсь: «Кин эна куим мортiсь матын увешнöйлö?» Законник шуис Сылö: «Сiя, кин отсалiс сылö». Сэк Иисус Христос висьталiс сылö: «Мун и тэ кер сiйö жö». Притча мытарь и фарисей йылісь. «Кык морт локтiсö вичкуö юрбитны. Öтiк ныись вöлi фарисей, а мöдiк мытарь. Фарисей юрбитiс сiдз: «Енö! Благодарита ме Тэнö, что ме не сэтшöм, кыдз мöдi умöль отир, ли то кыдз эта мытарь: поститча кыкись субботаöн и дасöт тор аслам доходiсь сетала беднöйезлö». Мытарь жö сувтiс ыбöс дынын и эз лысьт лэбтыны синнэз вывлань, а токö вартлiс аслас моросö и шувлiс: «Енö! Ло милостлив меным грешнöйлö!» Кöр висьталiс этö притча, Иисус Христос содтiс: «Висьтала тiянлö, что мытарь мунiс гортö унажык правöн, чем фарисей, сысянь что кин лэбтö асьсö, сiя чинас, а кин чинтö, сiя лэбас». Притча бур сар да лёк одзöстісь йылісь. Öтiк сар ордö вайöтiсö морт, кöда должён вöлi сылö 25 000 000 рублей гöгöр. Морт эта эз вермы мынтыны долг. Сэк сар тшöктiс вузавны сiйö, инь сылiсь, челядь и быдöс именнё и мынтыны долг. Должник усис сылö коккезö и шуис: виччись, ме быдöс тэныт мынта. Сар жалейтiс сiйö и проститiс быд долг. Должник петiс сар ордiсь и пантасис аслас товарищкöт. Эта товарищ должён вöлi сылö рублей 20 гöгöр. Сiя кутiс сiйö горшöт и пондiс корны долг. Товарищ корис виччисьны. Но сiя эз мöд виччисьны и пуксьöтiс сiйö тюрьмаö. Кöр сар тöдiс этö, лöгасис сы вылö, кöда должён вöлi сылö. Сiя корис сiйö ас дынö и шуис сылö: «Лöг морт! Быд долг ме проститi тэныт, и тэныт эз я ков проститны аслат товарищлö, кыдз и ме проститi тэныт? Эта бöрын сар тшöктiс пуксьöтны сiйö тюрьмаö и маитны, кытчöдз сiя оз мынты быд долг». Притча росйöм зон йылісь. Öтi мортлöн вöлi кык зон. Учöтжык ныись öтпыр висьталiс аслас айлö: «Ая! Сет меным тор, кöда колö меным». Ай сетiс. Эта бöрын учöт зон мунiс ай керкуись аслас именнёöн öтiк странаö и чожа быдöс этö прожил. Эта странаын лоис тшыг пора, и сiя пондiс нуждайтчыны. Медбы не кувны тшыгсянь, сiя медасис берегитны порссезöс и рад вöлi пöтны сёянöн, кöдö сёйисö порссез, но и этö эзö сетö сылö. Сэк сылö усис тöд вылö ай и шуис: «Мымда менам айлöн строшнöйез и быдныс нiя сёйöны нянь пöттöдз, а ме кула тшыгсянь! Муна айö ордö и висьтала сылö: “Ая! Ме грешитi енвевт весьтын и тэ весьтын и недостоин ни ме шусьыны зонöн тэнат – босьт менö аслат строшнöйез коласö”». Сiдз сiя и керис: чеччис и мунiс. Ай эшö ылiсянь казялiс сiйö, радуйтчис, котöртiс сы паныт и пондiс сiйö окавны. Зон пондiс баитны, мый мöдiс висьтавны, кöр пондiс мунны гортö. Ай жö сылöн эз сет сылö баитны, а тшöктiс аслас слугаэзлö вайны медбур паськöм, чунькытш, сапоггез, и пасьтöтны бертчöм зонöс. Сыбöрын тшöктiс слугаэзлö начкывны медбур кукань и керны обед. Ыджыт зон эта пора вöлi ыб вылын. Кöр сiя бертчис гортö и кылiс сьылöм ай керкуын, юалiс öтiк слугалісь: «Мыся веселлё ай керкуын?» Слуга висьталiс сылö: «Вон тэнат бертчис, и ай начкылiс сы понда вердöм куканьöс и керис öбед». Ыджыт зон лöгасис эта вылö и эз мöд пырны ай керкуö. Ай петiс сы дынö и пондiс корны сiйö. Но сiя висьталiс айлö: «Кыным год ме служита тэныт; а тэ некöр эн сет меным и кöза пиянöс, веселитчыны аслам товарищщезкöт. Кöр жö эта зон тэнат бертчис немтöг, тэ начкылiн сы понда кукань». Ай эта вылö висьталiс сылö: «Зонöиньöй, тэ пыр мекöт, и быдöс менам тэнат; а сы понда колö гажöтчыны, что вон тэнат вöлi кулöм, и ловзис; öшлiс, и адззисис». Притча таланттэз йылісь. Öтiк господин пондiс мунны ылö странаö. Сiя корис ас дынö ассис работниккезöс и сетiс нылö ассис именнё. Öтiклö сетiс вит талант, мöдiклö кык, куимöтлö öтiк. Кöр сеталiс быдöс, мунiс. Работник, кöда получитiс вит талант, нажил ны вылö эшö вит. Работник, кöда получитiс кык талант, нажил мöдi кык. Работник, кöда получитiс öтiк талант, вöлi морт дыш, сiя дзебис талант муö. Дыр время бöртi господин бертчис и пондiс корны аслас работниккезлiсь отчёт. Работник, кöдалö сiя сетiс вит талант, локтiс сы дынö и шуö: «Господинö! Тэ сетiн меным вит талант, а ме то адззи ны вылö эшö вит». Господин висьталiс сылö: «Бур, тэ бур морт! Учöтын тэ вöлi сувтöм, уна вылын ме тэнö сувтöта; радуйтчы мекöт». Кöда получитiс кык талант, локтiс и шуö: «Господинö! Тэ сетлiн меным кык талант, ме адззи ны вылö эшö кыкö». Господин и эталö висьталiс сiйö жö, мый и первöйлö. Эта бöрын господин дынö локтiс дыш работник и шуö: «Господин! Ме тöдi, что тэ морт лöг: вундан, кытчö он кöдз, и öктан, кытчö он киськав; сысянь ме повзи тэись и дзеби тэнчит талант муö, на босьт сiйö». Господин шуис сылö: «Дыш морт тэ! Кыдз тэ тöдiн, что ме вунда, кытчö ог кöдз, и öкта, кытчö ог киськав. Тэ сетiн бы менчим талант купеццезлö, и ме босьтi бы сiйö барышöн». Эта бöрын господин тшöктiс вашöтны дыш мортöс аслас керкуись. Кöр Иисус Христос висьталiс этö притча, шуис: «Кинлöн эмöсь пеллез, ась кылö!» Мöдi локтöм и Полöтана суд йылісь. Öтпыр апостоллэз юалiсö Иисус Христослiсь: «Кöр лоас Тэнат мöдi локтöм?» Иисус Христос шуис нылö: «Сы лун понда некин оз тöд, не ангеллэз Енлöн, не Зон, тöдö токö öтiк Ен. Кöр жö локтас Зон Аслас славаын и быд святöй Ангеллэз Сыкöт, сэк пуксяс пызан вылö Аслас славаын. Сы весьтö öксяс быд отир, ловья и кулöм. Сiя янсöтас праведниккезöс грешниккезсянь, кыдз торйöтö пода караулитiсь баляэзöс кöзаэзсянь. Праведниккезöс сувтöтас веськыт ки вылö, а грешниккезöс шульга вылöт. Сыбöрын висьталас праведниккезлö: «Локтö, благословеннöйез Менам Айöн бур местаö, кöда заптöм тiян понда: сысянь что кöр Ме мöдi сёйны – тiйö вердiт Менö, кöр мöдi юны – тiйö юкталiт Менö, кöр ветлöтi – тiйö корит Менö аслат керкуö, кöр вöлi куш – тiйö пасьтöтiт Менö, кöр вöлi шог – тiйö локтiт Ме дынö, тюрьмаын вöлi – и тiйö сэтчö локтiт Ме дынö». Праведниккез шуасö Сылö: «Енö! Кöр мийö адззылiм Тэнö тшыгöн и вердiм? Кöр юкталiм? Кöр адззылiм ветлöтöмöн и корим? Кушöн, и пасьтöтiм? Кöр адззылiм мийö Тэнö шогöн ли тюрьмаын, и локтiм Тэ дынö?» Сар висьталас нылö: «Этö керит тiйö öтiк учöт вонлö Менчим, этö керит Меным». Сыбöрын бергöтчас грешниккезлань и шуас нылö: «Мунö, ёрдöммез, пырся биö, кöда заптöм дьявол и сылöн ангеллэз понда: сысянь что Ме мöдi сёйны – и тiйö эдö сетö Меным сёйны, мöдi юны – и тiйö эдö юкталö, ветлöтi – и тiйö эд корö Менö, вöлi куш – и эд пасьтöтö, вöлi шог и тюрьмаын – и тiйö эдö локтö Ме дынö». Грешниккез шуасö Сылö: «Енö! Кöр мийö адззылiм Тэнö тшыгöн, ли юны бы Тэ мöдiн, ли ветлöтöмöн, ли кушöн, ли шогöн, ли тюрьмаын – и эгö служитö Тэныт?» Сiя шуас нылö: «Этö тiйö эд керö öтiклö учöт вонлö – и эд керö Меным». И мунасö грешниккез адö, а праведниккез сарство небеснöйö. Мöднёжасьöм. Öтпыр Иисус Христос босьтiс куим Ассис велöтчись (Петрöс, Иаковöс и Иоанöс) и мунiс ныкöт керöс вылö, Фавор нимаö. Кöр локтiсö керöс вылö, Иисус Христос пондiс юрбитны. Кеймöм дырни Сiя мöднёжасис (вежсис): рожа Сылöн лоис югыт, кыдз шондi, а паськöм керсис чочком лым моз. Эта дырни Сылö мыччасисö Моисей и Илья (пророккез) и баитiсö Сыкöт Сылöн страданнёэз понда, кулöм и ловзьöм понда. Кöр апостол Петр адззылiс этö, чирöстiс: «Енö! Бур миянлö татöн; кыдзи мöдан, мийö керам куим балаган: öтiкö Тэныт, мöдiкö Моисейлö и куимöтö Ильялö». Кöр сiя этö баитiс, югыт кымöр сайöвтiс Моисейöс и Ильяöс, и кымöрись кывсис шы Ен Айлiсь: «Эта (Иисус Христос) эм Менам любöй Зон, Кöдаын менам благоволеннё, Сiйö кывзö!» Кöр велöтчиссез кылiсö этö, повзисö и усисö рожабаннэзöн му вылö. Иисус Христос локтiс ны дынö, павкöтiс нiйö и шуис: «Чеччö и эд полö!» Велöтчиссез чеччисö и некинöс сэсся эз адззылö, токö Öтiкö Иисус Христосöс. Иисус Христос вöлi кыдз и одзжык. Кöр нiя лэдзчисö керöс вывсянь, Иисус Христос шуис нылö: «Эд висьталö некинлö, мый татöн адззылiт, кытчöдз морт Зон оз на ловзьы кулöммезiсь». Ловзьöтöм Лазарöс. Неылын Иерусалим дынсянь вöлi селеннё Вифания. Татöн олiс öтiк благочестивöй морт Лазарь нима. Сылöн вöлi кык сой. Öтiкö шуисö Марфаöн, а мöдiкö Марияöн. Благочессё понда Иисус Христос любитiс нiйö. Öтпыр Лазарь пондiс шогавны и кулiс. Вит лунö, сылöн кулöм бöртi, Иисус Христос локтiс Вифанияö. Марфа петiс Сылö паныт и синваöн синнэз вылын шуис Сылö: «Енö, кыдзи бы Тэ вöлiн татöн, эз бы кув вонö; но и öнi, тöда, мый Тэ коран Енлiсь, Сiя сетас Тэныт». Иисус шуис сылö: «Ловзяс вон тэнат!» Марфа шуис Сылö: «Тöда, что ловзяс ловзян лунö, последньöй лунö». Эта вылö Иисус Христос шуис сылö: «Ме ловзьöм и олöм; кöда веруйтö Меö, кыдз и кулас, ловзяс… Веритан я эталö?» Сiя шуис Сылö: «Верита, что Тэ Зон Енлöн, локтöм мирö». Эта баитöм бöртi Марфа мунiс и корис Марияöс. Мария чожжык котöртiс и, кöр адззылiс Иисус Христосöс, усис Сылöн коккез дынö и шуис: «Енö, кыдзи бы Тэ вöлiн татöн, эз бы кув вонö!» Иисус Христос юалiс: «Кытчö тiйö пуктiт сiйö?» Сылö висьталiсö. Кöр локтiсö керöс колас дынö, кытчö вöлi дзебöм Лазарь, Сiя шуис: «Босьтö из ыбöс дынсянь!» Марфа шуис Сылö: «Енö, Лазарьсянь ни мунö дук, сысянь что сiя нёль лун ни куйлö домовищёын…» Иисус шуис сылö: «Эг я висьтав Ме тэныт, кыдзи пондан веруйтны, адззылан слава Енлiсь?» Эта бöрын из босьтiсö. Иисус Христос юрбитiс Енлö и шуис: «Лазарь! Мун сэсь!» Кулöм сэк жö ловзис и петiс домовищёись, быдöс каттьöм пеленаэзöн. Иисус Христос тшöктiс босьтны быдöс, мый вöлi сы вылын. Керкуын Марфалöн и Мариялöн вöлi уна иудейез, кöдна вовлiсö гажöтны нiйö. Кöр нiя адззылiсö этö чудо, мукöдныс ныись веруйтiсö Иисус Христосö, а мукöдныс, кöдна эзö любитö Сiйö, мунiсö и висьталiсö эта чудо понда Сылöн лöг враггезлö. Враггез Иисус Христослöн öксисö öтлаын и баитiсö: «Мый миянлö керны? Эта морт керö уна чудоэз. Кыдзи колям Сiйö сiдз, то быдöнныс веруйтасö Сыö». Нiя решитöмась вийны Иисус Христосöс и Лазарьöс Сыкöт, сысянь что уна адззылiсö ловзьöтöм и веруйтiсö Иисус Христосö. Пыран Христослöн Ерусалимö. Вит лунся одзжык Аслас кувтöдз Иисус Христос мунiс Иерусалимö. Туй вылын Сiя корис Ас дынö кык велöтчись и шуис нылö: мунö неывся селеннёö, сэччин адззат ослица пиянкöт кöрталöммезö, кöда вылö некин эшö эз на пуксьыв; пöрччалö нiйö и вайöтö Ме дынö. Кыдзи кин юалас тiянлiсь: мыля пöрччалат нiйö? Висьталö сылö: нiя колöны Енлö, – и сiя лэдзас нiйö». Велöтчиссез мунiсö и адззисö ослица пиянкöт кöрталöмöн, ворота дын, öтöрын. Кöр нiя пондiсö пöрччавны, хозяиннэз ослицалöн и пиянлöн шуисö нылö: «Мыля пöрччалат нiйö?» Велöтчиссез шуисö: «Нiйö колö Енлö». Хозяиннэз лэдзисö нiйö. Велöтчиссез вайöтiсö ослицаöс и пиянöс Иисус Христос дынö и пуктiсö ны вылö ассис паськöм. Иисус Христос пуксис ны вылö и мунiс ылöжык. Сы сьöрын мунiс уна отир. Öтныс эта отирись пондiсö ольсавны коккез увтö ослицалöн и пиянлöн паськöм, а мöдныс орлалiсö шаттез пуэзсянь и чапкалiсö нiйö туй кузя, кытi колiс мунны Енлö. Кöр Иисус Христос вöлi ни неылын Иерусалим дынсянь, уна отирись, кöда вöлi Иерусалимын, петiсö Сы паныт пальма шаттезöн. Быдныс, кöдна вöлiсö Сыкöт, и кöдна панталiсö Сiйö, пондiсö чирöстлыны: «Спасит, Зон Давидлöн! Благословен мунöм Ен воляöт, Сар Израильлöн! Спасит енвевт вылын олiсь!» Кöр Иисус Христос локтiс Иерусалимö, пырис вичкуö. Татöн вöлi ыджыт беспорядок: вузалiсö дудiэзöс и вежлiсö деньга, мыйсянь вичкуын вöлi шум. Иисус Христос вашöтiс вичкуись быднысö вузалiссезöс и вежиссезöс, кыминьтiс пызаннэз вежиссезлiсь и скамьяэз дудi вузалiссезлiсь, и шуис: «Гижöм: керку Менам эм керку кеймöмись; а тiйö керит сiйö разбойник местаöн». Сэтöн сибöтчисö Сы дынö коктöммез и синтöммез, и Сiя веськöтiс нiйö. Челядь еврейезлöн, кыдзи пöриссез, горöтчывлiсö Сылö: «Спасит, Зон Давидлöн!» Враггез Иисус Христослöн шуисö Сылö: «Кылан я, мый нiя шуöны?» Иисус Христос шуис нылö: «Да! Но тiйö я эд лыддьö энö шыэз: öммезiсь челядьлöн и кагалöн Тэ керан Меным ошкан?» Колис нiйö и мунiс Иерусалимись Вифанияö. Пыран Иисус Христослöн Иерусалимö празднуйтчö квать лунöн одзжык Ыджыт Лунся и шусьö миян Верба лунöн, сысянь что эта лунö заутреня дорын христиана сулалöны бербаэзöн киэзын; этiйöн отир казьтылö стречайтöм Иисус Христосöс еврейскöй отирöн пальма шаттезöн. Иуда вузалö Мезмöтісьöс и ачыс джагöтчö. Иисус Христослöн вöлi уна враггез, кöдна эзö любитö Сiйö сы понда, что Сiя каверзитiс нiйö нылöн умöль олöм понда. Öддьöнжык эз любитö Сiйö первосвященниккез, книжниккез и фарисейез. Эна лöг враггез сяко старайтчисö погубитны Сiйö. Лунöн одзжык Сылöн кувтöдз нiя öксьöмась öтлаын и совещайтöмась, кыдз бы погубитны Сiйö. Кöр нiя совещайтчöмась ны дынö локтiс öтiк велöтчиссезiсь Иисус Христослöн, Иуда нима, прозвищёöн Искориотскöй. Эта велöтчись Иисус Христослöн медöддьöн любитiс деньга, мый понда сiя дажö лэдзчисьлiс гусялöм вылö. Иуда тöдiс замысёл враггезлiсь Иисус Христослöн, и тöдiс, кыдзи сiя отсалас нылö кутны Сiйö, то нiя сетасö сылö деньга. Сiя локтiс ны дынö и шуö: «Мый тi сетат меным, и ме отсала тiянлö кутны Сiйö?» Нiя кöсйисö сылö куимдас серебренник. Иуда босьтiс нiйö и пондiс кошшыны буржык пора, кыдз бы сетны нылö Иисус Христосöс. Кöр жö Иисус Христос осужён вöлi кулöм вылö, Иуда вайис серебренниккез бöр первосвященниккезлö и шуис: «Грешитi ме, сетi тiянлö невиннöй вир». Нiя эта вылö шуисö сылö: «Миянлö мый этчöдз, видзöт ачыт». Иуда чапкис серебренниккез джодж вылö, мунiс и джагöтчис. Первосвященниккез лэбтiсö серебренниккез и шуисö: «Абу бур пуктыны этö деньга вичку казнаö, сысянь что нiя – вир цена». Эна деньга вылö нiя ньöбисö кашник керисьлiсь му дзебны ветлöтiссезöс. Эта му сэксянь пондiс шусьыны вир ыбöн. Гуся рыт. Лунöн одзжык Аслас кувтöдз Иисус Христос корис Ас дынö Ассис кык велöтчись (Петрöс и Иоанöс) и шуис нылö: «Мунö, заптö миянлö сёйны пасха». Нiя юалiсö Сылiсь: «Кытöн тшöктан миянлö заптыны?» Сiя шуис нылö: «Мунö карö (Иерусалимö): сэтчин пантасяс тiянлö морт, вайöм кувшинын ва: тiйö мунö сы сьöрö и кытчö сiя пырас, висьталö хозяинлö сы керкуись: “Велöтiсь шуö тэныт: кытöн комната, кытöн бы сёйны пасха Менам велöтчиссезкöт?” И сiя мыччалас тiянлö ыджыт лöсьöтöм горница; сэтчин и заптö». Велöтчиссез мунiсö. Кыдз Иисус Христос висьталiс, сiдз и лоис; велöтчиссез заптiсö пасха. Рытöн эта лунö жö (а вöлi четверг пасха одзын) Иисус Христос локтiс эта горницаö Аслас даскык велöтчиссезкöт, чöвтiс Ассянь вевдöрись паськöм, босьтiс чышкöт и кушакасис сыöн; сыбöрын кисьтiс ва дозйö, пондiс миськавны нiйö чышкöтöн, кöдаöн вöлi кушакасьöм. Кöр миськалiс коккез велöтчиссезлö, Сiя бöра пасьталiс Ас вылö вевдöрись паськöм и пуксис Аслас местаö. Баиттöн велöтчиссезкöт, Сiя вдруг гажтöмтчис и шуис нылö: «Öтiк тiянiсь вузалас Менö». Велöтчиссез эзö тöдö, что Иуда лоас Сылöн вузалісьöн, повзисö и юалiсö Иисус Христослiсь: «Не ме я, Енö? Не ме я, Енö?» Юалiс и Иуда: «Не ме я, Енö?» Иисус Христос шуис сылö: «Тэ!» Но висьталiс сiдз жагöна, что мукöд велöтчиссез эзö кылö, и чожа эта бöрсянь Иуда мунiс. Рыт помын Иисус Христос босьтiс шöма нянь, благословитiс сiйö, чеглалiс и, кöр сетлiс велöтчиссезлö, шуис: «Босьтö, сёйö, эта эм яй Менам, кöда тiян понда чегласьö, медбы кольны греххез». Сыбöрын босьтiс бекöр гöрд винаöн и, кöр сетлiс сiйö велöтчиссезлö, шуис: «Юö сыись быдныс, эта эм вир Менам виль заветiсь, кöда тiян понда и уна понда виялö, медбы колисö греххез. Керö этö, медбы казьтывны Менö». Вöлi ой. Иисус Христос Апостоллэзкöт сьылiс псаломмез, чеччис и петiс Иерусалимись. Гевсиманскöй садын. Тайнöй рытсянь Иисус Христос мунiс Аслас велöтчиссезкöт Гевсиманскöй садö, кöда вöлi неылын Иерусалим дынсянь. Кöр Сiя пырис эта садö, шуис велöтчиссезлö: «Пукалö татöн, а Ме муна юрбита». Куимö ныись: Петрöс, Иаковöс и Иоанöс босьтiс сьöрö. Кöр пырис ныкöт ылöжык садö, Сiя пондiс гажтöмтчыны, и шуис нылö: «Пукалö сэтöн и эд узьö». Ачыс жö мунiс ны дынсянь неылö, усис му вылö и пондiс юрбитны: «Айö! Кыдзи туйö, избавит Менö страданнёсянь и кулöмсянь! Ась лоас не сiдз, кыдз Ме мöда, но кыдз мöдан Тэ». Юрбитiс Сiя сыбурна, что виялiс вир Сылöн кымöс вывсянь. Ангел Енлöн мыччасис Сылö и крепитiс Сiйö. Кыкись Иисус Христос дугдылiс юрбитны и кыкись вовлiс Аслас велöтчиссез дынö, но нiя узисö. Локтiс ны дынö куимöтпырся и шуö: тiйö сё эшö узят? Чеччö, мунамö; то локтö вузалiсь Менö». Кöр Иисус Христос баитiс этö, Иуда воиннэзкöт и первосвященник слугаэзкöт локтiс Сы дынö. Слугаэз и воиннэз вöлiсö биöн, меччезöн и майöггезöн. Иуда туй вылын висьталiс нылö: «Кинöс ме окала, Сiйö и босьтö». Иисус Христос петiс паныт Иудалö. Иуда шуис сылö: «Гажав, Велöтiсьö!» И окалiс Сiйö. Иисус Христос шуис сылö: «Иуда, окалöмöн я сетан Менö враггезлö?» Сыбöрын Сiя бергöтчис воиннэз дынö и первосвященник слугаэз дынö и юалiс нiйö: «Кинöс тiйö кошшат?» Нiя шуисö Сылö: «Иисус Назорянинöс». Сiя шуис нылö: «Эта Ме!» Воиннэз и слугаэз эна шыэзсянь усисö му вылö. Кöр нiя веськалöмась, Иисус Христос бöра юалiс нiйö: «Кинöс кошшат?» Нiя бöра шуисö Сылö: «Иисус Назорянинöс». Сiя баитö нылö: «Ме висьталi тiянлö, что эта Ме; кыдзи Менö кошшат, кольö нiйö (велöтчиссезöс), ась мунöны». Кöр велöтчисссез адззылiсö, что Иисус Христосöс мöдöны босьтны, шуисö Сылö: «Енö, не боссьыны я миянлö меччез бердö?» Апостол Петр эз на виччись ответöс Иисуслiсь, босьтiс аслас меч, вачкис сыöн первосвященник слугаöс, Малх нимаö, и кералiс сылiсь веськыт пель. Иисус Христос шуис Петрлö: «Пукты меч тэнчит пурт видзанö; неужели тэ думайтан, что Ме ог вермы корны менчим Айöс, медбы Сiя дорйис Менö?» Сыбöрын Сiя павкöтчис Малх пель бердö и веськöтiс сiйö. Эта бöрын слугаэз и воиннэз кöрталiсö Иисус Христосöс и нуöтiсö первосвященник ордö. Апостоллэз повзисö и пышшисö. Иисус Христос сьöрö мунiсö токö Петр и Иоан. Суд Анна и Каиафа ордын. Воиннэз и слугаэз вайöтiсö Иисус Христосöс Гевсиманскöй садiсь первосвященник Анна ордö. Анна юалiс Сiйö велöтöм понда и велöтчиссез понда. Иисус Христос шуис сылö: «Ме велöтi пыр явно, а гусьöн эг баит нем; мый юалан Менö? Юав нiйö, кöда кывзiсö Менчим велöтöм». Кöр Сiя шуис этö, öтiк первосвященник слугаэзiсь вачкис Сiйö пель дорöт и шуис: «Сiдз я туйö баитны первосвященниклö?» Иисус Христос шуис слугалö: «Кыдзи Ме висьталi умöльö – мыччав, мый умöль, а кыдзи бур, то мый понда тэ вартлан Менö?» Анна немын эз вермы винитны Иисус Христосöс и ыстiс Сiйö первосвященник Каиафа ордö. Каиафа ордын öксьöмась быд враггез Иисус Христослöн, медбы винитны Сiйö. Иисус Христос сайын некытшöм вина эз вöв, сысянь нiя подкупили неправильнöй свидетеллезöс. Свидетеллез вöлiсö уна, но нiя немын эз вермö винитны Иисус Христосöс. Христос нем эз баит и эз оправдывайтчы. Каиафа чеччис аслас местасянь и шуис Сылö: «Мыля Тэ нем он баит?» Но Иисус Христос и эта вылö нем эз шу. Сэк Каиафа шуис Сылö: «Ёрда Тэнö ловья Енöн, висьтав миянлö, Тэ я Христос Зон Енлöн?» Иисус Христос шуис сылö: «Да, Ме, и висьтала тiянлö, что тiйö адззылат морт Зонöс, мунöмö енвевт кымöррез вылын уна славаöн и вынöн». Кöр Каиафа кылiс энö шыэз, косялiс ас вылын паськöм и шуис: «Мыйлö миянлö эшö свидетеллезöс: тiйö асьныт кылiт, что Сiя хулитö Енöс? Кыдз тiйö думайтат, мый эта понда колö керны Сыкöт?» Враггез Енлöн шуисö: «Сiйö колö вийны!» Кöр враггез осудитiсö Иисус Христосöс кулöм вылö, мунiсö горттэзöт, а Сiйö сетiсö воиннэзлö и слугаэзлö. Воиннэз и слугаэз петкöтiсö Сiйö öтöрö и пондiсö сэтчин сякöй нёж дикуйтчыны Сы вылын: сьöлалiсö Сылö рожабанö, вартлiсö пельбокöт; вевттисö Сылiсь синнэз, вартлiсö юрöт палкаöн и юалiсö: «Христос, висьтав миянлö, кин вачкис Тэнö?». Сiя терпитiс и нем эз баит. Суд Понтий Пилат ордын. Враггез Иисус Христослöн, кöр осудитöмась Сiйö кулöм вылö, асылöн мöдi лунö (вöлi петнича) нуöтiсö Сiйö Понтий Пилат ордö, медбы сiя тшöктiс нылö кутны Иисус Христосöс. Пилат петiс ны дынö и юалiс: «Мыйын тiйö винитат этö мортöс?» Нiя шуисö сылö: «Сiя оз тшöкты мынтыны вот Кесарьлö (римскöй сарлö), шуö Асьсö Христосöн-сарöн. Кыдз бы Сiя эз вöв злодей, эг бы вайöтö Сiйö тэ дынö». Пилат юалiс сiйö öтiкö и кöр адззылiс, что Сiя немын абу виноват, петкöтiс Сiйö отир дынö и шуис: «Ме ог адззы Сы сайын некытшöм вина». Враггез жö Иисус Христослöн пондiсö чирзыны: «Сiя развращайтö отирöс Галилеясянь (тор Ханаанскöй муын) и Иерусалимöдз!» Пилат юалiс нiйö: «Сiя я Галилеяись?» И, кöр тöдiс, что Иисус Христос действительно Галилеяись (Назарет, кытöн быдмис Иисус Христос, лоö Галилеяын), ыстiс Сiйö Ирод Антипа ордö, Галилейскöй правительлö. Ирод эта пора вöлi Иерусалимын, локтiс татчö праздник Пасха вылö. Кöр Ирод адззылiс Иисус Христосöс, сералiс Сы вылын, пасьталiс Сы вылö чочком паськöм и бöр ыстiс Пилат ордö. Пилат, кöр локтiс Иисус Христос, шуис отирлö: «Ме юалi Сiйö (Иисус Христосöс) тiян дырни, но эг адззы Сы сайын некытшöм вина; ыстылi Сiйö Ирод ордö, и сiя эз винит Сiйö; то ме накажита Сiйö и лэдза». Еврейезлöн жö вöлi обычай лэдзлыны праздник Пасха вылö öтiк преступникöс тюрьмаись. Пилат шуис отирлö: «Кинöс мöдат, медбы ме лэдзи тiянлö, Варавваöс али Иисусöс, шуöмö Христосöн?» Варавва вöлi разбойник. Сiя пукалiс сы пора тюрьмаын морт вийöм понда. Первосвященниккез велöтiсö корны Варавва, а Иисусöс погубитны. Отир пондiс корны Варавваöс. Пилат юалiс нiйö: «Мый жö керны Иисускöт?» И пондiсö чирзыны сылö быдныс: «Ась лоас вартöм пернаö (крест вылö)!» Сэк Пилат сетiс Иисусöс воиннэзлö и тшöктiс вартлыны Сiйö. Сiя думайтiс, что кöр отир адззылас Сiйö вартöмöн, жалейтас Сiйö и оз понды корны Сылiсь кулöм». Воиннэз керисö терновникись (емья куст) венеч и пуктiсö сiйö Спаситель юр вылö; сыбöрын пасьталiсö Сiйö багряницаö (важ гöрд сарскöй паськöм), пондiсö вартлыны Сiйö и баитiсö Сылö: «Гажав, сар иудейскöй!» Кöр нiя сералiсö сы вылын, Пилат петкöтiс Сiйö отир дынö. Враггез Спасительлöн, кöр адззылiсö Сiйö, пондiсö чирзыны: «Варт Сiйö перна вылö! Варт Сiйö перна вылö!» Пилат уна эшö старайтчис освободитны Иисус Христосöс, но кöр адззылiс, что нем оз вермы керны, тшöктiс вайны ва, миськалiс ны одзын киэз и шуис: «Ме абу виноват вирын эта праведниклöн; асьныт отвечайтö!» Отир шуис сылö: «Вир Сылöн миян вылын и миян челядь вылын (мийö и миян челядь пондасö отвечайтны Сылöн вир понда)». Сэк Пилат лэдзис нылö Варавваöс, а Иису́сöс сетiс перна вартöм вылö. Хӧрват кыв. Хӧрват кыв — этӧ Хӧрватскаын да Босна-Герцеговинаын каналан кыв, Сӧрбияын, Цӧрнагораын, Итальяын, Австрияын веськӧтлан кыв. Ставрополь ладор. Ставрополь ладор () — веськӧтлан юкӧт Рочмуын, Роч Федерация. Пырӧ Лунвыв федерал кытшӧ. Майкоп. Майкоп — Рочмуын кар, Адыг Республикалöн канкар. Сулалö Шхагуаше ю дорын. Ним. Майкоп шусьö адыг кыв вылын Мыекъуапэ. Этія нимын кык тор: мые — яблок да къуапэ — долина. Сідзкö быдсöн эта лоö яблока долина) География. Майкоа кар сулалö Кавказ ойвылын, Шхагуаше ю дорын. Оліссез. Карын олöны 154,8 тыс. чел. (2010). Чужанвуж сьöрті (2010): роччез — 69,8 %, адыггез — 19,1 %, армяна — 2,9 %, украинса — 2,5 %, мöдіккез — 5,7 %. Шубашкар. Шубашка́р (,) — Рочмуын кар, Чуваш Республикалöн канкар. Сулалö Волга ю дорын. Шубашкарлöн эм кар-спутник — Сене Шубашкар. 2008' март 2' лунö вöлі чулöтöм референдум, медбы öтлаöны энö кык кар öтік каркытшö, но Сене Шубашкарын оліссез голосуйтöмась паныт. Ним. Важ кар, нёджжöв Гöрд отаинсянь Янсалöм. Шубашкарын куим веськöтлан район: Калинин нима, Ленин нима, Москва нима, да öтік мувывтор сьöрті веськöтлан Волгасай. Статус сьöрті Шубашкарыс каркытш. Шубашкар каркытшö пырöны сідзжö сэтшöм оланіннэз: посёлоккез Сене Лапсар, Сосновка, посёлок Северный, деревня Чандрово. Оліссез. Карын олöны 453 645 морт, 60% чувашшез, 35% - роччез. Карьяла. Карьяла (,) – карел отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Ойвыв-рытвыв федерал кытшӧ. Башкырму. Башкырму (,) – башкыр отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Волгадор федерал кытшӧ. Мариму. Мариму (мариöн да) – мари отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Волгадор федерал кытшӧ. Ним. Мариму шусьö сідз мари отир сьöрті, кöда татöн важысянь олöм и кöда понда татöн вöлі лöсьöтöм автономия. Статус. Республика Мариму — Роч Федерация видзантор. География. Мариму куйлӧ Асыввыв-Европа волькытін асыввыв торын. Ордча муэз:  ойвылын да асыввылын — Киров лапӧв, лунвыв-асыввылын — Тотарму, лунвыв-рытвылын — Чувашму, рытвылын — Макарья лапӧв. Республика куйлӧ Волга шӧр визывтӧмын. Республика ыджытжык торнас куйлӧ Волга шульга вадӧрын. Ю везыс тэчӧм 19 бассейнісь. Быдсӧн республикаын 10 км-ся кузьжык 179 ю. Юэз котӧртӧны унажыксӧ вӧрӧттяс да вердчӧны быднёжа (ныись 50 %  — сылӧм ваэзӧн). Ювезлӧн шӧрӧт тшӧкыта 0,47 км2, медучӧт — 0, 36 км2 Ветлуга ю бассейнын, а медыджыт — 0,85 км2 Учӧт Юнга ю бассейнын. Быдӧс юэз (Илеть-ся) бура йысялӧны. Ваыс ыждывлӧ медбура апрель мӧд джынын, ваыс содӧ 2 до 5,5 м-ӧдз. Ямӧны юэз — май помӧдз, мукӧдкоста юнь пондӧтчанын. Шульга вадӧрись рытвыв торын паськалӧ нюрья Мари лыжмытін. Рытвылас Волгаӧ усьӧ гырись вож — Ветлуга. Лажмытінся асыввылынжык котӧртӧны Волгалӧн шульга вожжез, кӧдна пондӧтчӧны Ятка мыссэз лунвыв покаттэзын: Учӧт Кокшага вожжезӧн Учӧт Кундыш да Ыджыт Ошла, Ыджыт Кокшага вожнас Ыджыт Кундыш, Рутка. Ны оллезын уна вӧртыэз. Муввывторлӧн асыввыв тор куйлӧ Ятка мыссэз гӧгӧр (275 м вылынаӧдз), татӧн пантасьлӧны рельефлӧн карстчужӧма формаэз, вевдӧрыс кырӧтӧм юэзӧн да кырассэзӧн. Ны коласісь Яткаӧ усьӧны: Немда вожжезӧн Лаж, Толмань, Шукшан дмд, Буй, Уржумка; Волгалӧн шульга вож Илеть вожжезӧн Шора, Ировка да Юшут. Волга веськыт вадӧрын республика 14 кундеммезісь куйлӧ токӧ ӧтік — Курыкмари, кӧда босьтӧ Волгадор вылынінлісь ойвыв тор. Татӧн Волгаӧ усьӧны Сура, Сумка, Юнга, Учӧт Юнга, Сундырь. Волга вылын лӧсьӧтӧмӧсь Шубашкар вавидзан да Куйбышев вавидзан. Колана шедтассэз. Ресурссэз: торф, сёй, строитчан из, известняккез, стеклоа да силиката лыаэз, минерал ваэз. Климат. Климат шӧркодя континентвывся: кузь кӧдзыт тӧв, шоныт гожум. Шӧрӧт шонтӧгыс гожумнас. Меджар погоддя — юль шӧрын. Руыс шоналӧ -ӧдз. Арнас погоддя кӧдзыт да мускыт, пыржык вына лэчыт тӧӧввезӧн да зэррезӧн. Нечшоча одз кынтывлӧ да пуксьывлӧ лым. Нояб — медтӧла тӧлісь. Тӧвся кад, унажыксӧ, пондӧтчӧ нояб коста. Шӧрӧт шонтӧгыс тӧвнас. медкӧдзыт тӧлысь — январ. Республикаын ӧддьӧн лӧсьыт тӧвся спорт понда: татӧн ысласьӧны лямпаэзӧн, конёккезӧн. Тулыс пыржык ыркыт да кӧс. Быдмӧт да пода олан. Мариму куйлӧ тагадорись зонаын. Мусиннэс унажыксӧ ежаа-шаргунаӧсь, нюрвывсяӧсь, вӧрись рудӧсь. Сора вӧррез (пожум, ньывпу, кӧз, кыдз) вевттьӧны мувывторсис 50 %-ся унажык (нія унажыксӧ рытвыв да шӧрӧт районнэзын. Юэз пӧлӧн — тыпуа-нинпуа вӧррез. Вӧрын олӧны кӧин, ош, руч, вӧрмӧс, вӧркань, мой, мукань да кин да. Эм ягись да ваись пӧтка. Маримуын эм национал парк Марий Чодра, заповедник Кугу Кокшага. Янсалом. Республика Мариму веськӧтлӧм могись янсӧтӧм сiдз: куим каркытш да 14 муниципал кундем. Отир. Ёшкарын да Юлсерын, а сэсся кынымкӧ посадын Ёшкар гӧгӧр да республика рытвылын олӧны унажыксӧ рочччез. Посадын олӧны унажыксӧ мариэз, Курыкмари кундемын — курыкмариэз, кӧдна невна неӧткодьӧсь олык мариэзкӧт. Провой кундемын эм кынымкӧ чуваш посад. Веськöтлан. 2000' восянь республикаын юралӧ Леонид Маркелов. Отир нимсянь баитан орган — Кугыжаныш Погын (каналан ӧксян). Медбӧрьяись Кугыжаныш Погынӧ бӧрйисьлӧмась 2009' октяб 11' лунӧ. Мордва. Мордва (,) – эрзя отирлӧн да мокша отирлöн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Волгадор федерал кытшӧ. Тотарму. Тота́рму (,) – тотар отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Волгадор федерал кытшӧ. Чувашму. Чува́шму нето Чöва́шму (,) — чуваш отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Волгадор федерал кытшӧ. Канкарыс — Шубашкар. Шубашкарсянь Мӧскваöдз 630 км. Ним. Чувашму шусьö сідз чуваш отир сьöрті, кöда татöн важысянь олöм и кöда понда татöн вöлі лöсьöтöм автономия. Статус. Чуваш Республика — Роч Федерация видзантор. География. Чувашму куйло Асыввыв Европа волькытінын, Волга ю бердын, сы вожжез Сура да Свияга коласын. Мувывторыс — 18,3 сюрс км.кв. Саридз вевдöрсянь медвылынін республикаас — 286,6 метра Чуваш Республикакöт ордчöн куйлöны: ойвылын Мариму, асыввылын Тотарму, лунвылын Симбир лапöв да Мордва, рытвылын Макарья лапӧв. Веськöтлан. Чуваш Республикаын 21 веськöтлан район, 9 кар, 8 карок, 1700 гöрöр учöт оланін. Канкар. Республикалöн канкар — Шубашкар, кытöн олö 500 сюрс морт. 2003' годö сія вермис конкурсын «Рочмуын олан понда медбур кар». Отир. Чуваш Республикаын оліссез — 1279 сюрс морт (2009). Отирлöн тшöкыта — 69,9 морт/км² (2009), карын оліссез — 57,7 % (2009). Чуваш отир. e="preserve">Чуваш отир нето чувашшез () — тюрки вужись отир. Горт муыс — Чувашму. Лыд да олан муэз. 2002' вося гижöтöм коста Рочмуын олöмась 1,7 млн чуваш. Кыв. Чувашшез баитöны чуваш кыв вылын. Этія кылыс пырö тюрки кыввез увтырö, сы булгар группаö. Сія группаас чунь öтік ловья кыв. Чуваш кылын куим диалект: вылісь («о-а»), шöрись, улісь («у-а»). XIX век шöрын ыджыт морт, чувашшезöс югдöтісь Яковлев Иван роч азбука под вылын лöсьöтö чуваш анбур. Вера. Унажык чувашшез — буркывья вичкуын, но эмöсь чучкöйез да муслиммез. Чуваш кыв. Чуваш кыв (чувашöн Чăваш чĕлхи) — тюрки кыв увтырись отир кыв, Чуваш Республикаын веськöтлан кыв. Чуваш кыв вылын баитöны чувашшез. Генеалогия сьöрті пырö тюрки кыввез булгар группаö, кытöн сія кольччöма чунь öтік. 2002 вося гижöтöм дырни чуваш кыв вылын баитöмась 1,3 млн морт,сэк кöр этнос сьöрті чувашшес 1 млн 637 сюрс морт. Баитіссез коласісь 55 % олöны Чуваш Республикаын. Ас республика сайын чуваш кыв вылын отирыс баитöны Тотармуын, Башкырмуын, Самара лапöлын, Симбир лапöлын, Саратов лапöлын, Пенза лапöлын, а сідзжö мöділаын Волгадорын, Уралын да Сибирын. Чуваш Республикаын чуваш кыв вылын велöтöны чуваш школаэзын 1-сянь 5 классöдз. Мöдік школаэзын, а сідзжö кык семестр дыра мукöд вуззэзын (ЧГУ, ЧГПУ, ЧГСХА, ЧКИ РУК) чуваш кыв велöтöны кыдз предмет. Чувашмуын чуваш кыв вылын лэдзöны регионісь радио- да телепрограммаэз, петö периодика. Канкеркуэз, бöра, уджалöны рочöн. Тыва. Тыва () – тыва отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Сибир федерал кытшӧ. Ним. Тыва шусьö сідз тыва отир сьöрті, кöда татöн важысянь олöм и кöда татöн лöсьöтöма аслыс канму. Статус. Тыва Республика — Роч Федерация видзантор. География. Тыва Республика куйлö Азия шöрын, Асыввыв Сибир лунвылын, Енисей ю йыввезын. Ойвывсянь лунвылö республикаыс нюжалö 420 км кузя, рытвывсянь асыввылö — 630 км. Ордча муэз: лунвылын да лунвыв-асыввылын — Монгол Отир Республика, ойвыв-асыввылын — с Иркут лапӧв, ойвыв-рытвылын — Хакас Республика, асыввылын — Бурят Республика, Рытвылын — Алтай Республика, ойвылын — Краснояр ладор. Медкузь ю Тываын — Улуг-Хем (Вылісь Енисей). Тываыс — керöсаин, татöн кузь да вылын керас лёдззез вежласьöны пыдын котловинаэзкöт. Климат чорыта континентвывся — тöвнас кöдзыт, абу тöла, котловинаэзын етша лыма. Гожумнас шоныткодь керöссэзын, а котловинаэзын жар. Тöвнас шонтöгыс унажыксö овлö −25 −35 °C; гожумнас +13 +23 °C. Олан понда медлöсялана кад — сёр тулыс да одз ар. Быдман кадколас 150—160 лун. Мукöдлаын эмöсь пыркынмуэз. Республика мусис 3 млн га вевттьöмöсь суспуа вöррезöн, эта лоö Рочмуись сыспуаиннэзісь 11 %. Тываын эм уна курорттэз, медыджытэс — бальнеология сьöрті курорт Уш-Бельдир да нятьсьöтан курорт Чедер ты дорын. Туристтэз понда республика кузя лöсьöтöмöсь туёккез Азия шöринöдз. Кызыл дорын эмöсь базаэз Азас да Жарки. Янсалöм. Тыва Республика веськöтлöм могись янсöтöм сідз: кык каркытш да 12 кожуун. Каррез - Кызыл да Ак-Довурак Хакасму. Хака́сму (,) – хакас отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Сибир федерал кытшӧ. Ним. Хакасму шусьö сідз хакас отир сьöрті, кöда татöн важысянь олöм и кöда понда татöн вöлі лöсьöтöм автономия. Статус. Хакас Республика — Роч Федерация видзантор. География. Хакас Республика куйлö Лунвыв Сибирын, Енисей да Об юэз бассейн шульгаланьын, Саян-Алтай керöсаинын да Хакас-Минусинск котловинаын. Ордча муэз: Кемеров лапӧв, Краснояр ладор, Тыва Республика да Алтай Республика. Бура лöсьöтöм Лунвыв-Сибир магистраль йитö Хакасмусö Минусинска веськыт вадöркöт, Иркут лапöвкöт, Кузбасскöт. Енисей кузя республикасянь позьö петны «Ыджыт Краснояр» дынö да Енисей Ойвылö. Медкузь юэз — Енисей, Агбан, Томва, Чочком Июс, Сьöд Июс, Чулым. Енисей вылас лöсьöтöмöсь Саяна-Шушенскöй ГЭС да Майнскöй ГЭС. Калмыкму. Калмы́кму (,) – калмык отирлöн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Лунвыв федерал кытшӧ. Ним. Калмыкму шусьö сідз калмык отир сьöрті, кöда понда татöн вöлі лöсьöтöм автономия. Статус. Калмык Республика - Роч Федерация видзантор. География. Калмыкму куйлö Рочму европа юкöнлöн лунвыв-асыввыв дорын. Лунвывсянь ойвылö республика нюжалö 458 км кузя, рытвывсянь асыввылö — 423 км кузя. Сылöн медылісь координатаэз 41°38' и 47°34' асыввыв кузьта да 48°15' и 44°45' ойвыв паськыта. Ордча муэз: лунвылын — Дагестан, лунвыв-рытвылын — Ставрополь ладор, рытвылын — Ростов лапӧв, ойвыв-рытвылын — Волгоград лапӧв, асыввылын — Астрахань лапӧв. Регион куйлö степпез, джынви овтöминнэз да овтöминэз зонаын, сылöн öтласа ыжда 75,9 сюрс км², сідзкö Калмыкму паськытжык сэтшöм канмуэз сьöрті, кыдз Белгия, Данмарк, Швейцарму и Недерланд. Республика ойвыв-асыввыв ладорын котöртö Волга (12 км). Лунвылын, Ставрополь ладоркöт визирын куйлö Чограй вавидзан, асыввылын — Каспи саридз, ва дын муэз 1,4 тыс. км². Янсалöм. Калмык Республикаö пырöны öтік каркытш (Элиста) да 13 веськöтлан район. Каррез да посаддэз. Республикаын 102 посадму да 3 кар. Карачай-Черкесму. Карачай-Черкесму (,) – карачай отирлӧн, адыг отирлöн да абаза отирлöн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Ойвыв Кавказ федерал кытшӧ. География. Карачай-Черкесму куйлö Рочму лунвылын, Кавказ керöссэз одзын. Ордча муэз: рытвылын — Краснодар ладор, ойвылын — Ставрополь ладор, асыввылын — Кабарда-Малкарму, лунвылын — Медыджыт Кавказ мусюр сайын — Картвелму да Абхазму Климат шоныткодь, тöвся кад дженыт, а гожумыс шоныт, кузь да мускыт. Тшöка овлöны шондіа луннэз. Шöрöт шонтöгыс январын −3,2 °C, юльын +20,6 °C, медвылын шонтöг +39 °C, медулыныс −29 °C. Ваэз республикаын тыр: 130 керöстыэз, керöссэзын уна борганнэз. Котöртöны 172 ю, ны коласын медкузьöсь — Кубань, Ыджыт и Учöт Зеленчук, Уруп, Лаба; эм Кубань вавидзан. Республика вылöт нюжалö Ыджыт Ставрополь канал, кöда кузя локтö юан ва Ставрополь ладорö. Му пытшкын эмöсь колана шедтассэз: изшом, гранит, мрамор, быдкодь рудаэз да сёйез. Öддьöн унаöсь веськöтан изваэз, адззöмась термаль öшмöссэз. Янсалöм. Республикаын 2 каркытш да 10 муниципал район, кытöн 144 оланін, ны коласын — 4 кар: (Черкесск, Карачаевск, Усть-Джегута и Теберда). Еврей анбур. e="preserve">Еврей анбур (‎ alef-bet ivri) — еврей кывлöн алфавит, кöдö сідзжö босьтісö арамей кыв понда Библияын да Талмудын. Сія жö анбур и еврейезлöн мöдік кыввезын, шуам идишын да ладиноын. Еврей кыв. Еврей кыв нето иврит (асмозöн עִבְרִית [ive̞'ʁit]) — семит кыввез увтырись йöз кыв, еврей отирлӧн чужан кыввезісь ӧтік, Исраэль канмуын веськöтлан кыв (öтлаын араб кылыскöт). Еврейез вунöтöмась ни вöлі важ чужан кывнысö, но XX нэмын ловзьӧтісö сійö бöр. Еврей кылын аскодя еврей анбур. Кабарда-Балкарму. Кабарда-Малкарму (,) – адыг отирлӧн да тавлула отирлöн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Ойвыв Кавказ федерал кытшӧ. Торокан. Торокан нето гöрд торокан () — сія геббез чукӧрись подаок. Миян керкуэзын олöны кык пöлöс тöрöканнэз: гöрдöсь да сьöдöсь. Торокан мортлö уна умöльсö керö. Ветлöтöны нія быдлаöт, сёйöны мый шедас, а сыбöрсянь кайöны сёян вылö, лякöсьтöны сійöс. Уна микроб тороканыс кынöмын оз кулö, и кöр сія кайö сёян вылö и пакöсьтитö сійö, сэк кольöны уна микроббезыс. Тороканлö туша бердас, а сідз-жö и коккез бердас лякасьö уна нять и бус. Быдöс сія этійö буссö и нятьсö паськöтö быдлаö, кытчö токо оз сюр: и сёян вылö, и пызан вылö, и бекöррез вылö, а öтлаöн и кольö микроббез. Торокан вермö паськöтны сэтшöм шогöттэз: холера, туберкулёз, кынöм тиф и уна мöдік вуджан шогöттэз. Сідз-жö нія вуджöтöны и курöг-тип шогöттэз: курöг холера, курог мыт. Торокан мампöв кольттезсö оз тэч кытчö шедас, кыдз лудык, а новйöтö сьöрас, торья кöзичкаокын. Эта кöзичкаокыс мампöвлöн быдмö бöр туша понын. Миян сійöс шуöны торокан кольтьöн. Эта колькын овлывлö 20-50 кольтьöдз. Куим недель бöрсянь мампöлыс кольтьсö чапкö. Кольк кыш потö и сы пытшкись петöны учöтик чочком личинкаэз. Нія чужöмöн сідз-жö, кыдз и ыджыт тороканнэз. Абуöсь токо борддэз. Личинкаэз сёйöны сійö-жö, мый и ыджыт тороканнэз. Быдмöны и вежöны асьсиныс кучиксö (леняйтöны). Нёлись кучик вежöм бöрсянь личинкаэзлöн пондöны петны борддэз. Кватись кучик вежöм бöрсянь (1 ½ - 3 ½ тöлісь) лоöны ыджыт тороканнэз. Олікас (олö 100-130 лун) мампöв вайö 3-4 кольть. Аланму. Ала́нму нето О́йвыв Иры́штон (,) – ирон отирлӧн горт му, республика, Роч Федерация, пырӧ Ойвыв Кавказ федерал кытшӧ. Статус. Республика Ойвыв Ирыштон – Аланму — Роч Федерация видзантор. География. Ордча муэз: рытвылын — Кабарда-Балкарму, ойвылын — Ставрополь ладор, асыввылын — Ингушму да Нохчому, лунвылын — Картвелму да Лунвыв Ирыштон. Янсалöм. Веськöтлöм могись Аланму янсöтöм сідз: 1 карму (Завдзӧкав) да 8 район. Отир. Аланмуын олöны 701 807 морт (2009), оліссезлöн тшöкыта — 87,7 морт/км² (2009), карын оліссез — 64,3 % (2009). 2010 вося гижöтöм сьöрті республикаын отир содiс 0,4% вылö и лоис 712 900 морт. Джынся унажык (56 %) олöны Завдзӧкавын. Башкыр кыв. e="preserve">Башкыр кыв (асмозöн башҡорт теле) – тюрк кыввез увтырись йöз кыв, башкыррезлöн мам кыв, роч кывкӧд öтлаын каналан кыв Башкырмуын. Чечен кыв. e="preserve">Чечен кыв (асмозöн нохчийн мотт) — нах-дагестан кыввез увтырись йöз кыв, Чечняын каналан кыв. Карачай-балкар кыв. e="preserve">Карачай-балкар кыв нето тав кыв (асмознаныс къарачай-малкъар тил, тау тил) — тюрки кыввез увтырись йöз кыв кыв, Карачай-Черкесмуын да Кабарда-Балкармуын каналан кыв. Тотар кыв. e="preserve">Тотар кыв (асмознаныс татар теле, татарча, tatar tele, tatarça) — тюрки кыввез увтырись йöз кыв, тотаралöн мамкыв, Тотармуын канкыв. Араб анбур. 1920 воэзӧдз тотаралöн вöлі араб анбур. Выль латин тотара анбур. 1999 воын тотараыс вöлі примитöмась виль латин анбур, но Рочму юраліссез тшöктісö анбурсö чапкыны, да одзлань гижны роч шыпассэзöн. Хакас кыв. Хакас кыв (асмознаныс хакас тілі) — тюрки кыввез увтырись йöз кыв, хакас отирлöн мамкыв, Хакасмуын канкыв. Тыва кыв. e="preserve">Тыва кыв (асмознас тыва дыл) — тюрки кыввез увтырись йöз кыв, тыва отирлöн мамкыв, Тываын канкыв. Макарья лапӧв. Макарья лапӧв () — веськӧтлан юкӧт Роч муын, Роч Федерация видзантор (субъект). Пырӧ Волгадор федерал кытшӧ. Макарья лапӧв вӧлі аркмӧтӧм 1929' годӧ январ 14' лунӧ. Астрахань лапӧв. Астрахань лапӧв () — веськӧтлан юкӧт Роч муын, Роч Федерация видзантор (субъект). Пырӧ Лунвыв федерал кытшӧ. Астрахань лапӧв вӧлі аркмӧтӧм 1943' годӧ декаб 27' лунӧ. Ыстісяннэз. * Орджоникидзе район (Перемын). Орджоникидзе район — Перем карын сизим районісь öтік. География. Орджоникидзе район куйлö кар ойвыв торын, Кама ю кыкнан ладорын. Кама районас поромитöм КамГЭС плотинаöн, кöда кузя мунö автотуй. Лунвылас ордчöн куйлö Мотовилиха район. Отир. Орджоникидзе районын 2010' годö олöмась 111 293 морт, а 2002' вося гижöтöм коста вöлі 111 631 морт, 1989' воын 121 914 морт. История. Орджоникидзе район аркмис 1940' март 16' лунö, кöр РСФСР Медвылісь Совет Президиум тшöктіс паськöтны Молотов карлісь ыждасö ойланяс. Сылва (ю). Сылва — Свердлов лапöлын да Перем ладорын ыджыткодь ю, Камалӧн шульга. География. Юыс 493 км кузя, бассейныс 19 700 км² ыжда. Пондöтчö Шӧрӧт Урал рытвыв покатсянь, котöртö сё рытвылöжык. Усьö Кама вавидзан Чусва курьяö. Юыс унаваа, ваыс сöстöм, визылыс шöркодь перыта, кывтытын жагвыв. Öрыс бура чуклясьлö, эм уна ляпытін да кось. Сылва бассейн кывтытын öддьöн зорöтöма карст (шуам, Кунгур, Закурья, Серга мугырккез да мый да). Серга посад дорсянь пондöтчö Сылва курья. Вердас. Вердасыс сора, унажыксö лымья. Уссёсянь 45 км ылынаын ваыс видзсьö 139 м³/с. Юыс кынмö октяб помын — нояб пондöтчикö, овлöны дэз, оссьö Сылваыс апрель мöд джынын. Кöзяйство. Юыс пыжветлана уссёсянь 74 км ылынаöдз. Турку. Турку нето Обу — кар да порт Суомиын, Варсинайс Суоми регионлöн веськöтлан шöрин. Карыс сулалö Авраёки ю уссёын. Ним йылісь. Туркулöн финскöй нимыс Turku аркмöма важ славяна кылісь търгъ 'вузасянін'. Шведскöй нимыс Åbo (лыддьöтӧны Обу) тэчöм кык торись о 'ю' да бу 'оланін'. География. Турку куйлӧ Финму лунвыв-рытвылын, Авраёки ю уссёын да матісь Саристо саридз діэз вылын. 2012’ во пондöтчан кежö карыслöн мувывтор вöлі 306,36 км² пасьта, кöдаись 245,66 км² вöлі му вевдöр, 3,46 км² — мушöрва да остатки 57,24 км² — саридзвыв. Ойвывсянь лунвылö Туркуыс нюжалö 45 км ылына. Ойвыв торыс, 1973' годö каркöт öтлаöтöм одззася коммуна Паттинен, вöснит тув моз нюжöтчö ойвывлань да судзöтчö Куханкуоноöдз, кыкьямыс коммуна öтувтан визир изöдз, кöда и эм Туркулöн медойвывся места. А паськытанас Турку токö 15 километра лоö. Лунвыв-рытвылас карыс куйлö островвез вылын, кöднаись медыджытöсь Руйссало, Хирвенсало, Сатава да Какскерта. Энія діэз вылын вöрыс мукöдлаті чисто корья. Ойвылас куйлан Паттиненын вöррез унажыксö лысъяöсь. Турку сулалӧ Авраёки ю кыкнан ладорын, кöда янсöтö сійö кык тор вылö. Шульга ладорыс, кытӧн сулалӧ Турку собор, шусьӧ "таладор"ӧн ("täl pual"), а веськыт ладорсӧ, кытӧн куйлӧ площадь Кавпатори, шуӧны "мӧдлапӧл"ӧн ("tois pual"). Кывтытын, кытöн поссэсö абу лöсьöтöмöсь, мыля сэтчин кораббезлö ни уялвны колö, лöсьöтöмась паром Фёри ("Föri"), кӧда Марттиланяс вуджöтӧ отирсö таладорсянь мöдлапöлö да бöр. Шуöны тай, этія паромыс пӧ ветлö "Обусянь Туркуӧдз" да мöдöрö. Карас медджуджыт чут куйлö ойвылас. Этö Кархунсауна (89 метра), кöда сулалö Тортинмяки вылын. Ордча коммунаэз. Ордчӧн Туркукӧт куйлӧны коммунаэз Авра, Карина, Лието, Парайнен, Мюнямяки, Нантали, Новсиайнен, Пёвтюя, Райсио да Руско. Янсалöм. Туркуын 9 район, кытчӧ пырӧны 134 микрорайон. Районнэз да микрорайоннэз оз лӧсялӧ пыр сідз, медбы микорорайон вӧлі ӧтік район пытшкын. Сэсся эмӧсь статистика мувывторрез (нумеруйтӧмӧсь), кӧдна нач оз лӧсялӧ районнэзкӧт да микрорайоннэзкӧт. Микрорайоннэз, кӧдна куйлӧны кар шӧрын отир тӧдӧны нуммеррез сьӧрті, а быдӧс мӧдіккес - ас ним сьӧрті. 1970' воэзсянь Туркуас уналаын строитӧмась виль посёлоккез. Эттшӧм посёлоккезӧн лоӧны: Исохейккиля, Уйттамо, Илпойнен, Харитту, Луолавуори, Лавсте, Вариссуо, Пяскювуори, Курала, Кохмо, Халинен, Руносмяки, Хепокулта, Терясравтела, Няттинумми, Лянсинумми, Суйккила, Хяркямяки, Йюрккяля, Пансио, Перно да Якярля. Ны коласісь Исохейккиля медваж, а Лянсинуммиас строитчӧны и ӧні. Якярля куйлӧ мӧдік карторрезсянь янын, Лието визир дынын. 1990' воэзсянь Туркуас вились строитчӧны унажыксӧ Хирвенсало, Сатава да Какскерта островвез вылын, а мӧділаын тыртӧны прос местаэз керкуэз коласісь. Архитектура. Турку архитектураын тöдчöны XVIII—XX веккезся классицизм, национальнöй романтизм да финскöй функционализм. Университет керкуын, кöда сэсся лоис губернатор керкуöн, эм зал, кытчö квать горельеф керöма швед скульптор Каймберг. Пон котыр. e="preserve">Пон котыр () - лёквиррез чукӧрись пода котыр. Пон котырись подаэз Кань котыр. Кань котыр () - лёквиррез чукöрись, пода котыр. Классификация. Кань котырись подаэз Итьоппья. ="preserve">thumb Итьоппья (нето Эфиопия)- асыввыв Африкаись канму Яран кытш. Яран кытш (яр. Ненёцие окрук) — яран отирлӧн чужан му, Роч Федерация видзантор, Кардор лапӧлын асъюралан кытш. Ыстісяннэз. Чудь-Йöгра муэз Ямал Яран кытш. Ямал Яран кытш (яран. Ненёцие автономной окрук) - Чудь-Йöгра му. Ямал Яран Кытшыс вӧлі аркмӧтӧм 1930 годӧ декаб 10 лунӧ. Чудь-Йöгра муэз Сёлькуп кыв. e="preserve">Сёлькуп кыв (шӧльӄумыт әты, чумыль ӄумыт әты, сӱccӱ ӄумыт әты, шӧш ӄумыт әты, тӱй ӄумыт әты) - самодий кыв. Няа кыв. e="preserve">Няа кыв - самодий чукöрись кыв. Маду кыв. e="preserve">Маду кыв ("Онай базаан") - Таймырись самодий чукöрись кыв. Яран кыв. e="preserve">thumb Яран кыв (яран "ненэцяʼ вада") - эта самодий кыв. Яран анбур. 750px Яран кыв вылын лыдпассэз. 1 - ӈопой, 2 - сидя, 3 - няхарʼ, 4 - тет, 5 - самляӈг, 6 - матʼ, 7 - сиˮив, 8 - сидндет, 9 - хасую, 10 - юˮ, 11 - ӈопой яӈгня, 20 - сидя юˮ, 21 - сидя юˮ ӈопой, 100 - юрˮ, 1000 - ёнарˮ. Таймыр кытш. Таймыр кытш - чудь-йöгра-самодий му. Пырö Краснояр ладор. Канкарыс - Дудинка. Таймыр кытшыс вӧлі аркмӧтӧм 1930 годӧ декаб 10 лунӧ. Чудь-Йöгра муэз Вистина. ="preserve">Вистина (ижор. — Viistina) — Вистина посадмуись грезд. Ижора мулöн канкар. Йӧгракар. ="preserve">Йӧгракар (хант. Ёмвош, Ёмвоҷ,) этӧ кар Рочмуын, Йӧгра кытшлӧн канкар. Чудь-Йöгра канкаррез Ёшкар. Ёшкар () – Волгаладорын важ кар, Роч Федерацияын каркытш, Мари Республикалӧн канкар. Ним йылісь. Мари кыв олык вариант сьӧрті Ёшкарыс шусьӧ Йошкар-Ола, курык мари вариант сьӧрті – Якшар-Хала. Сэтшӧм нимсӧ карыслӧ сетӧмась автономия лӧсьӧтікӧ. Одзза тор "йошкар" ("якшар") коминас лоӧ "гöрд", "ола" ("хала") – "кар", сідзкӧ мари канкарыслӧн нимыс лоӧ, коми вылӧ кӧ вуджӧтны, "Гӧрдкар". Коминас вежӧртам "кар", кыдз топоформант да "ола"сӧ огӧ содтӧ. Одзжык карсӧ шуӧмась Чарла нето Царола (рочӧн Царевококшайск), октябся революция бӧрын роч нимыс вӧлі Краснококшайск. География. Ёшкар сулалӧ Изи Какшан ю дорын. Янсалӧм. Ёшкар пытшкӧ ас кадӧ пыртӧмась 20 етш деревня. Ыстісяннэз. Чудь-Йöгра канкаррез Луяввр. Луяввр (рочöн Ловозеро) - Мурман лапöвын грезд, кильдин саамезлöн канкарыс. Ыстöттэз. Чудь-Йöгра канкаррез Нарьянамар. Нарьянамар () – Европаись тундраын кар, Роч Федерацияын каркытш, Яран кытшлӧн канкар. Ним йылісь. Ненеч кыв вылын Нарьянамарсӧ гижӧны Наръяна мар. Одзза тор "наръяна" коминас лоӧ "гöрд", "мар" – "кар", сідзкӧ ненеч карыслӧн нимыс лоӧ, коми вылӧ кӧ вуджӧтны, "Гӧрдкар". Ыстісяннэз. Чудь-Йöгра канкаррез Гуткулантшак. Гуткулантшак (лат. Amanita) - гуткулантшак котырись тшак увтыр. Куш юр. Куш юр тшак (лат. Psilocybe) - тшак увтыр. Тулан котыр. e="preserve">Тулан котыр (лат. Mustelidae) - лёквиррез чукöрись пода котыр. Тулан котырö пырö 57 пöлöс, 22 увтыр. Кынь. Кынь (лат. Alopex) - нимöтчиссез классись, лёквиррез чукöрись, пон котырись вöй пода. Варсинайс Суоми (регион). Варсинайс Суоми – Финмуын регион (маакунта), кöда куйлö канму лунвыв-рытвылын, Балтика дорын. Канкарыс – Турку. Маакунтаын 2011' январын олісö 465 544 морт, сійöн оліссез лыд сьӧрті Варсинайc Суомиыс вöлі куимöт регион Финмуын. Отир тшöкыта сьöрті Варсинайс Суоми сулалӧ мöд местаын Финмуын. Отирыс унажыксö финнэз, но эмöсь и шведдэз (5,7 процент) да йöзовöйöсь (3,9 процентыс). География. Авраёки – быд финлӧ тӧдса ю Варсинайс Суоми куйлö Финму лунвыв-рытвылын, Саристо саридз да Похьян курья дорын. Вадӧр саридзӧт кыдз киськалӧмӧсь уна сюрс поснитик островок. Ордчöн куйлöны сэтшöм регионнэз: Ахвенанма, Сатакунта, Пирканма, Канта Хяме да Усима. Варсинайс Суомилöн мувывтор 20 537,76 км², ныись муыс – 10 661,61 км², мушӧрваэз – 247,53 км² да саридз ваэз – 9 628,62 км². Регионісь медвылын чутыс, 163,9 метра Сярямяки, куйлӧ Сало ді вылісь Кикалаын. Варсинайс Суоми кӧркӧ важын вӧлі саридз увтын. Сэксянь муыс жагӧника лэбӧ, Турку архипелагын островвес ӧнӧдз быдмӧны да содӧны. А сідзту мувевдӧрыс лажмытін, а мусиныс бурачужтана. Финнэз невесь шуӧны Варсинайс Суомисӧ "финскӧй карчйӧр"ӧн. Мушӧрваэзісь медтӧдсаыс – Авраёки ю, кӧдалӧн ольыс важысянь мӧдкодьсьӧтӧм морт киӧн да Суомиас лыддисьӧ асланыс национальнӧй ландшафтӧн. Юыс пондӧтчӧ Орипя мусюррезсянь да котӧртӧ коммунаэз Пёвтюя, Авра, Лието да Карина пырйӧт Туркуӧ, кытӧн сія усьӧ Саристо саридзӧ. Мӧдік юэзісь позьӧ казьтыштны Паймионъёки, Халиконъёки, Ускеланъёки, Кисконъёки-Перниӧнъёки, Мюняёки, Лаёки да Сирппуёки. Саристо саридзӧ петан юэзісь Паймионъёкилӧн медыджыт ваӧктан. Регионісь медыджыт тыыс – Пюхяярви (Сякюлаын), кӧдалӧн кузяыс 30 км, а медпаськытіныс 8 км. Быдмӧгсис регион понда тӧдчанажыкӧсь рассэз. Тыпуа вӧньыс локтӧ Турку архипелагӧдз да Варсинайс Суоми вадӧрӧдз. Турку одзись Руйссало остров вылын быдмӧны медпаськыт тыпуа вӧррез. Подапӧлӧсыс сідзжӧ регионас медозыр быдӧс Суоми сьӧрті. Финмуын олісь насекомӧйезісь 80 % позьӧ пантавны Варсинайс Суомиын. Но павкӧтлытӧм вӧр-ва регионыс пӧшти эз и коль. Юэз да важынсянь гӧрӧм муэз ӧтлаын зумыш вадӧррезкӧт лӧсьӧтӧны Варсинайс Суомиын ӧддьӧн аскодя ӧтӧр. Регион лунвылас куйлан Турку архипелаг тэчӧм невна не 20 000 островись, кӧднаись мукӧдыс ва увтісь чурвидзан иззэз, мукӧдыс паськыт діэз. 4 км²-ся ыджытжык островвез кынымкӧ сотня. Гижӧны, діэзлӧн лыд сьӧрті Саристо саридз сулалӧ пӧ медодзза местаын мирын. Этія мувывторыс, кыдз и Авраёкилӧн ольыс - финнэзлӧн национальнӧй ландшафт. Вӧр-ваыс татӧн ӧткоста зумыш да лышкыт. Аскодяӧсь татӧн небыт ясеняиннэз да чорыт скалаэз. Медодзза Салпаусселькя нюжалӧ саридзӧ кузь лыаиннэзӧн. Медыджыт ныись Парайнен коммунаын Корппоись Юрмо. Мӧд Салапаусселькя нюжалӧ Кемиёнсари коммунаын Драгфьердісь Ӧрёӧн. Лыа діэз вылас быдмӧг да подапӧлӧс богатжыкӧсь да неӧткодьӧсь скалаэзвывся вӧр-ва сьӧрті. Отир. a> ді – регионын да и быдöс Финмуын медлунвывся олана остров Варсинайс Суомиын олӧны 460 сюрс морт гӧгӧр. Отир лыд сьӧрті сія сулалӧ Усима да Пирканма бӧрын куимӧт местаын. История. Талуння Варсинайс Суоми шедіс XII векӧ шведдэз увтӧ, кӧр корольныс Эрик XI локтіс татчӧ вынӧн пыртны отирсӧ Христос вераӧ. Сія ветлӧмсяняс, кӧда вӧлі 1155 нето 1156 годӧ, лыддьӧны христоса кад Финмуын, кӧть археологгез сьӧрті, христосаэз пондӧмась овны татӧн эшӧ одзжык. Сэкся кадӧ "Финланд"ӧн шуӧмась токӧ талуння регион Варсинайс Суоми ("Подвыв Финму"), сысянь и ӧння нимыс. Сёрӧнжык "Финланд / Суоми" нимӧн пондӧмась шуны Швед канмуись быдӧс мувывтор, кытӧн олӧмась финнэзкӧт ӧтувтыра йӧзыс. XIII векӧ татчӧ сувтӧтӧмась медодзза кар – Турку. Джын сюрсво сія вӧлі медтӧдчана оланін Суомиын. Дзир 1809' во бӧрын, кӧр роччез кыскӧмась шӧринсӧ сэктӧдз тӧдтӧм Хельсинкиӧ, регионыс ӧштӧма одзза рольсӧ. 1831' годӧ Варсинайс Суомисӧ ӧтлаӧтӧмась Сатакунтакӧт ӧтласа Турку-Пори губерняӧ. Этія губерняыс олӧма 1997' воӧдз, кӧр Финмуын провинцияэз гырисьмӧтікӧ татчӧ лӧсьӧтӧмась Рытвыв Суоми губерня. Кайез. Кайез (лат. "Aves") - подаэз класс. Кушборддэз. Кушборддэз (лат. Chiroptera) — нимӧтчиссез классісь, пода чукӧр. Cetacea. ="preserve">Cetacea - нимӧтчиссез классісь, пода чукӧр. Йиаэз. e="preserve">Йиаэз (лат. Cingulata) — нимӧтчиссез классісь, пода чукӧр. Тупыльтчиссез. Тупыльтчи́ссез нето чодзы́ввез () – подалӧн нимӧтчиссез классын, планцетаа инфраклассын ӧтік чукӧр. Сідзту, генетиккез медбӧрья туялӧммез сьӧрті сійӧ колӧ бы пыртны субчукӧрӧн Cimolesta чукӧрӧ. Ним йылісь. Тупӧльтчиссезлісь чукӧрсӧ нимтӧмӧсь сідз сысянь, мыля сыӧ пыртана пода чодзыв кодьӧсь да сяммӧны тупыльтчывлыны. Оланін. "Manis" увтырын 8 вид, кӧднаись нёля олӧны Экваторись да Лунвыв Африкаын, а нёля — Лунвыв-Асыввыв Азияын. Сало (коммуна). Сало — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Карина (коммуна). Карина — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ордча коммунаэз. Каринакöт ордчöн куйлöны: рытвылас Турку кар, ойвылас Лието, асыввылас Паймио, лунвылас Савво да вис сайын Парайнен. Райсио (коммуна). Райсио — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Кузьныраэз. e="preserve">Кузьныра (лат. "Proboscidea ") - нимöтчиссез классісь пода котыр. Нантали (коммуна). Нантали (,) — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Коммунаын олӧны 18 817 морт, а сылӧн мувывтор 688,01 км, кытісь 4,07 км2-ыс — мушӧрва. Отирыслӧн тшӧкыта 60,41 морт/км2. Коммунаын оліссезісь фин кыв вылын баитӧны 97,6 %, швед кыв вылын 1,7 %. Одззася коммунаэз Меримаску, Рюмяттюла да Велку ӧтлаӧтісӧ Нантали дынӧ 2009' во пондӧтчикӧ. Карыслӧн ним да вужпас кольччисӧ важӧсь, а оліссез лоисӧ невна не 20 сюрс. Суоми пасьта кӧзяйство туялікӧ 2008' воын видзӧтісӧ коммунаэзлісь иммидж. Сы сьӧрті ас группаын (20 сюрс олісся етшажык) Нантали вӧлі медбур. Нанталиас республикаись президентлӧн эм гожумся оланін Култаранта. Ним йылісь. Паракод «Укко Пекка» Нанталиын 2004' воын Нанталиын вичку да вадӧр 1920' воэзӧ Мумимаын Муми да Хемули керку География. Нанталилӧн каршӧр куйлӧ материк вылын. Сы киндзя коммунаӧ пырӧны діэз Луоннонма да Отава, неыджыт тор Ливонма діись, да уна учӧтик діоккез. Діэз вылас унажыксӧ вӧр нето видззез, материкыс унажыксӧ кар кодь. Ливонмаланьӧ позьӧ вуджны токӧ Маску пырйӧт. Нанталиыс регион шӧрин Туркусянь 16 км ылына. Ордча районнэз. Ордча коммунаэз: Парайнен, Маску, Райсио, Тайвассало да Турку. Лойма (коммуна). Лойма — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Лойма районлӧн шӧрин. Коммунаыс унажыксӧ му-видз уджалана. 2005' годӧ Лойма карыскӧт ӧтлаӧтӧмась сэкся Лойма посадму, кӧдалісь вужпас вуджис ӧтлаӧтӧм коммуналӧ. Лойма коммунаӧ 2009' во пондӧтчикӧ пыртӧмась одззася коммунаэз Аластаро да Меллиля. Эшӧ 1976' годӧ важ Лойма посадмуӧ ӧтлаӧтӧмась кӧркӧся Метсяма коммуна. Ним йылісь. Лоймиёки вадӧрын Весикоски мельнича. Сайынжык - одззася кучиккеран завод География. Ӧнняся Лойма коммунаын медыджыт оланіннэз нёля: Лойма каршӧр, одззася Лойма посадмулӧн шӧрин Хирвикоски да одззася Аластаро да Меллиля посадмуэзлӧн шӧриннэз. Кар шӧрын эм магазиннэз да ыджыт керкуэз, но невна муныштан да, пондӧтчӧны ни ас керкуэз. Ыджыт магазиннэз осьтӧмась каршӧр ойвыв дорын, Туркусянь Тамперелань нуӧтан автотуй №9 пӧлӧн. Мувевдӧрыс коммунаын волькыт, иусиныс унажыксӧ тэчӧм сёйись. Быдлаын куйлӧны ыббез. Мӧдкодьсьӧтӧны пейзаж сёйӧттяс кырӧтӧм ю ӧррез, изпытшкӧса моренаэз да мукӧдлаӧт нюррез (ны коласын медыджытыс Эксюссуо куйлӧ коммунаэз Коски, Сомеро да Ӳпяя коласын). Эм кык мусюр, кӧднаись ӧтыс мунӧ Лойма коммуна рытвыв визир пӧлӧн, а мӧдыс одззася Метсяма коммуна му кузя, кытӧн мувевдӧр быдкодьсялӧ. Таті автотуй №2 мунӧ 15 км ылына мусюрыс пӧлӧн Веняя да Леппиярви коласын. Лойма каршӧрӧттяс, Хирвикоски да Аластаро пырйӧт котӧртӧ Таммеласянь пондӧтчан да Хуйттиненын Кокемяенъёкиӧ усян Лоймиёки ю. Юыслӧн ва сёйыс шогья пыр гӧрд рӧма. Аластораын Лоймиёкиӧ усьӧ сылӧн медыджыт вож Коёнъёки, кӧда пондӧтчӧ Коиярвисянь (Форсса коммунаын) да котӧртӧ Лойма кар ойвылӧт и Метсянма посад пырйӧт. Лунвывсянь Аластароын Лоймиёкиӧ пырӧ Меллилясянь пондӧтчан Нииниёки, а Хирвикоски дорын Ёэнперя деревнясянь пондӧтчан Петяёки. Тыэз невна, нія куйлӧны токӧ мусюррез пӧлӧн. Ордча коммунаэз. Лоймакӧт ордчӧн куйлӧны коммунаэз: Хуйттинен, Хумппила, Коски ТЛ, Марттила, Орипя, Пункалайдун, Пёвтюя, Сомеро, Сякюля да Ӳпяя. Усикавпунки (коммуна). Усикавпунки — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын, Вакка Суоми районын. Карсӧ тӧдӧны унажыксӧ автозавод сьӧрті да квадратӧн тэчӧм каршӧр сьӧрті. Усикавпунки Финмуын арлыд сьӧрті дасӧт кар. Король Густав ІІ Адольф лӧсьӧтіс сійӧ 1674' годӧ. Карыс пырӧма и Европа историяӧ, мыля татӧн 1720' август 30' лунӧ кырымалӧмась Ништадтісь мир да помалӧмась сійӧн унавося Ойвывся война. Усикавпункиас каршӧрысся пырӧны одззася коммунаэз: Усикавпунки посадму, Каланти, Локалахти да Пюхама. Усикавпункиӧ медбӧрья война бӧрын эвакуируйтӧмась отирсӧ Метсяпиртиись. Ним йылісь. Кар курья дорын важся совкеранін Усикавпункиись отаин, сайынжык - виль вичку География. Усикавпунки сулалӧ Похьян курья вадӧрын. Медматын карӧдз, Лайтилаӧдз Усикавпункисянь 18 км ылына, Раумаӧдз 45 км, Туркуӧдз 70 км, Тампереӧдз 170 км, юркар Хельсинкиӧдз 230 км ылына. Ордча коммунаэз. Усикаупункикӧт ордчӧн куйлӧны сэтшӧм коммунаэз: Пюхяранта, Лайтила, Вехма, Тайвассало, Кустави. Янсалöм. Посёлоккез: Палккинен, Руйссари, Кинко, Курулма. Лёко ді вылын Сундхолма да Торлахти. Кöзяйство. Усикавпункиын уджалӧ Суоми пасьта ӧтка автозавод, кытӧн лэдзӧны кокни автомобиллез. Сія — мирын медойвывся места, кытӧн керӧны автомобиллез. «Валмет Автомотиве» заводын 1960' воэзсянь лэдзӧны маркаэз Сааб, Талбот, Опел, Лада да Порше. Заводын уджалӧны 800 кыным морт. Карас мӧд ыджыт уджаиныс — «Кемира» компаннялӧн химзавод. Мукöр. Мукöр - (лат. "Mammuthus") - кузьныраэз котырись пода. Зепталёквиррез. ="preserve">Зепталёквиррез - нимöтчиссез пода чукöр. Кольтьваялiссез. ="preserve">Кольтьваялiссез (лат. "Monotremata") - пода чукöр. Тшутшаэз. Тшутшаэз (лат. "Didelphidae") - нимӧтчиссез зептаэз пода чукöр Кыкодзпинняэз. e="preserve">Кыкодзпинняэз () - нимöтчиссез классісь зепта пода чукöр Керöс чангыляэз. Керöс чангыляэз (,) - зепта нимöтчиссез классісь пода котыр. Зептамуканнез. Зептамуканнез () - нимöтчиссез классiсь зепта пода чукöр. Шыртшутшаэз. Шыртшутшаэз - () - нимöтчиссез классiсь зепта пода чукöр. Порсьшыррез. Порсьшыррез () - нимöтчиссез классiсь зепта пода чукöр. Зуаемаэз. Зуаемаэз () - нимӧтчиссез классісь, пода чукӧр. Сатакунта (регион). Сатакунта – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму лунвыв-рытвылын, Балтика дорын. Канкарыс – Пори. Похьянма (регион). Похьянма – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму рытвылын, Балтика дорын. Канкарыс – Васа. Кески Похьянма (регион). Кески Похьянма – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму рытвылын, Балтика дорын. Канкарыс – Коккола. Этеля Похьянма (регион). Этеля Похьянма – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму рытвылын. Канкарыс – Сейняёки. Пирканма (регион). Пирканма – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму рытвылын. Канкарыс – Тампере. Канта Хяме (регион). Канта Хяме – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму лунвылын. Канкарыс – Хяменлинна. Пяйят Хяме (регион). Пяйят Хяме – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму лунвылын. Канкарыс – Лахти. Усима (регион). Усима – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму лунвылын, Балтика дорын. Канкарыс – Хельсинки. Кюменлаксо (регион). Кюменлаксо – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму лунвыв-асыввылын, Балтика дорын. Канкарыс – Куовола. Кески Суоми (регион). Кески Суоми – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму шӧрын. Канкарыс – Ювяскюля. Похьёйс Саво (регион). Похьёйс Саво – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму асыввылын. Канкарыс – Куопио. Этеля Саво (регион). Этеля Саво – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму асыввылын. Канкарыс – Миккели. Этеля Карьяла (регион). Этеля Карьяла – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму асыввылын. Канкарыс – Лаппенранта. Похьёйс Карьяла (регион). Похьёйс Карьяла – регион (маакунта) Суомиын, кӧда куйлö канму асыввылын. Канкарыс – Ёэнсу. J.M.K.E.. J.M.K.E. ("jesus maria karjatas eit") - эстмуись панк-чукöр. Кайну (регион). Кайну – Суомиын регион (маакунта), кӧда куйлö канму асыв-войвылын. Канкарыс – Каяни. Похьёйс Похьянма (регион). Похьёйс Похьянма – Суомиын регион (маакунта), кӧда куйлö канму ойвылын. Канкарыс – Овлу. Лаппи (регион). Лаппи – Суомиын регион (маакунта), кӧда куйлö канму ойвылын. Канкарыс – Рованиеми. Villu Tamme. Villu Tamme − J.M.K.E.-лöн уджкерись, солист да китарист. Tõnu Trubetsky. Tõnu Trubetsky − J.M.K.E.-лöн одззася уджкерись. Тынис Мяги. Тӧнис Мяги () − Эстмуись сьылісь. Кучикбордаэз. ="preserve">Кучикборддэз () - нимöтчиссез классісь зепта пода чукöр Даманнэз. ="preserve">Даманнэз () - нимöтчиссез классісь зепта пода чукöр Мышксöнаэз. e="preserve">Мышксöнаэз () - пода тип. Гебсёйиссез. ="preserve">Гебсёйиссез () - нимӧтчиссез классісь, пода чукӧр. Кöччез. ="preserve">Кöччез () - нимӧтчиссез классісь, пода чукӧр. Сан Павлу. Сан Павлу (порт. São Paulo) — Бразивын Сан Павлу штатын медыджыт кар. Карыс 1.523,8 км² ыжда. 2011' годö татöн олöмась 13,651,000 (гöгöртасöн: 21,300,000) морт. Халинен (Турку). Халинен – Финму лунвыв-рытвылын посёлок, кöда öні Турку карын микрорайон, а одзжык вöлі грезд. Посёлокыс пырö Туркуись Нумми-Халинен (кöркöся "Коройнен") районö. Ним йылісь. Халинен шусьö фин кыв вылын Halinen, швед кыв вылын Hallis. Этимология тöдмавтöм. Мукöд сэтшöм жö ниммезын моз косвеннöй падежжез аркмöны унаö лыддян формасянь: "Halisten" 'Халиненнэзлöн', "Halisissa" 'Халиненнэзын' дмд. География. Халинен куйлӧ Турку кар асыввылын, Авраёки веськыт вадӧрын, Халинен коськ бердын. Ордчӧн Халиненкӧт адззамӧ сэтшӧм микрорайоннэз: Коройнен рытвылас, Рянтямяки да Орикето ойвылас, Нумми да Курала лунвылас. Халиненсянь асыввылас – кар дор. Сы сайын куйлӧ Карина коммунаись Раваттула грезд. Халинен ойвыв визир пöлöн котöртö Топиноя шор да мунö Коройстенкари улича. Рытвыв визирыс – Грегориус XI туй. Сы сайын эм токö вузясян шöрин. Микрорайон лунвылöт котöртö Авраёки (Халинен пруд), кöда дорын лэбö Вирнамяки мыс. Асыввылас – вöрсялöм Пяхкинямяки мыс да мöдік вöрьяин. Вöрьяиннэз эмöсь и посёлок пытшкын. Янсалӧм. Халиненын кынымкö тор, кöдна неöткодьöсь история да инфраструктура сьöрті. История. Халинен важся шӧринын, посад мылькын, отирыс пыр олӧмась кӧрт кадколассянь. Лунвылас Вирнамяки мысвылісь адззöмась корткадся шойна да оланін, а Авраёки дорись Комойнен мылькын – сія жö кадся культура пöвст да юрбитан иззэз. Пяхкинямяки мысын эмöсь шойгуэз, кöдна кольччöмась м.э. V нэмсянь. XIV векӧ öння Халинен дорас, Авраёки вылас, керӧмась вамельнича, кӧда сэсся сулалӧма топ 1940' воэзӧдз. XVI нэм коста Халинен коськ дорын вӧлі осьтӧма нойкыянін, кӧдӧ лыддьӧны Финму пасьта индустрияын медодззза уджаинӧн. Сія жӧ кадсянь татчӧ лӧсьӧтӧмась му-видз уджалан кӧзяйствоэз Тятиля, Франци да Комойнен, кытӧн и ӧні крессяна уджалӧны. Важ (увдöрись) пос Халинен коськ весьтöт нюжöтöмась 1930' годö, вильö (вевдöрсяö) осьтöмась 1980' годö. 1944' воӧдз Халинен вӧлі rрезд Мария волосьын, а сыбӧрын сійӧ, ӧтлаын ордча грезддэзнас пыртӧмась Турку карӧ. Бура быдмыны Халинен пондӧма дзир 1980'-2000' воэзӧ, кӧр татчӧ строитӧмась уна ыджыт керкуэз. 1990' воэзсянь татчӧ пондӧмась селитны йӧз муэзісь локтӧм отирсӧ. Отир. 2004' годö Халиненын олöмась 3501 морт, кöдна коласісь 81,18%-ыс мам кывнас шуöмась фин нето швед кыв, а 18,82 % мöдік кыввез. Сэки отир быдмöма во сьöрна 0,34% вылö. Öні Халиненын оліссесö лыддьöны 3600 морт етш. Ны коласын 27%-ыс – йöз муэзісь локтöмовöйöсь. Кӧзяйство да быт. Унажык керкуэз унасувдаöсь, сувтöтöмöсь 1980'-2000' воэзö. Нія нето Турку университетлöн, нето кар советлöн. Энö керкуэсö сетöны кöртымö учöт донісь студенттэзлö да гов отирлö, йöзовöйезлö. Эм и аскеркуэз, кытöн олöны крессяна, кöдна татöн важынсянь уджалöны му-видз. Халиненын бергöтчö да сы кузя мунö автобус №4 (40). Микрорайон дорöт сідзжö ветлöны автобуссэз №55 да №15. Ны вылын отирыс шедöтчöны каршöрöдз. Подöн Халиненсянь Турку соборöдз муннытö 40 минут, автобусöн 6 минут. Халиненсянь позьö шедны каршöрö и Авраёки пöлöт мунтöн, туёккез кузя. Халиненын эмöсь универсам S-Market, бар, пицерия. Мельник керкуын эм кофейна. Спорткерку «"Urheilutalo"» сулалö микрорайон ойвыв визир сайын, Халиненын да Рянтямякиын оліссез понда сія öтласа. Спорт луддэз эмöсь школа дорын ("Францинкенття") да Раваттуланполкуланьын. Культура да велöтöм. Халиненын эм школа «"Halisten koulu"» да челядьсад. Туризм. Мельник керкуын позьö босьтлыны пыж. Татöн велöтöны кыдз уявны пыжжезöн коськöттяс. Уличаэз. Рытвыв дорöттяс Халиненсянь каршöрланьö мунö Грегориус XI туй. Сія вуджö Авраёкисö коськ дынын, кытöн машинаэз ветлöны Вевдöрись Халинен пос кузя. Увдöрись пос кузя позьö мунны токö кокнит транспортöн да подöн ветліссезлö. Микрорайон ойвылас Орикетолань нуöтö Коройстенкари туй. Лунвылöттис Халиненас мунö Раваттуланполку, кöда петö асыввылас кар саяс да шусьö Ванха Раваттулантие (сы кузя позьö шедны Раваттула грездö). Уличаэз микрорайон ойвылас шусьöны вичкуся уджаліссез ниммезöн, мöділаын туйниммез унажыксö йитöмöсь му-видз уджалöмöн. Туркуись карторрез. ce="preserve">Туркуись карторрез () — Турку карлöн тодиль янсöтöм мувывторрез, кöднö лöсьöтöмась история, география, отир лыд, кöзяйство, транспорт да инфраструктура сьöрті. 2011' годö Туркуын вöлі 134 микрорайон, кöдна пырӧмась 9 веськöтлан районö. Вариссуо-Лавсте район. Перво районыс шусьӧма "Итяхарью-Вариссуо" и сыын вӧлӧмась 9 микрорайон. Сэсся сылӧ сетӧмась виль ним "Вариссуо-Лавсте" и этчӧ кольччӧмась токӧ 5 микрорайон. Нумми-Халинен район. Перво районыс шусьӧма "Коройнен", татӧн вӧлӧмась 5 микрорайон. Сэсся нимыс лоӧма "Нумми-Халинен", ӧні татӧн 8 микрорайон. Руносмяки-Равнистула район. Перво районыслӧн ним вӧлі "Тампереэнтие" (,). Реформа бӧрын пондӧма шусьыны "Руносмяки-Равнистула" (), ӧні татӧн 5 микрорайон. Лянсикескус район. Перво районыс шусьӧма "Кунинкоя" (), да вӧлі тэчӧм 7 микрорайонісь. Сэсся сылӧн сетӧмась виль ним "Лянсикескус", а микрорайоннэз лоӧмась 9-а. Пансио-Юрккяля район. Медодзза нимыс "Нанталинтие" (), татӧн вӧлі 6 микрорайон. Реформа бӧрын нимыс лоис "Пансио-Юрккяля" (), ӧні татӧн 4 микрорайон. Мариа-Паттинен район. Перво районын вӧлі 5 микрорайон, ӧні 10. Купитта (Турку). Купитта — Туркуись микрорайон, кытӧн сулалӧ туркускӧй кӧрттуйвокзаллэзісь ӧтік. Пырӧ карыс Кескуста районӧ. География. Микрорайоныс куйлӧ Купитта парк гӧгӧр, кӧда карас медважся да медпаськыт. Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Курьенмяки (Турку). Курьенмяки — Туркуись микрорайон, кытӧн сулалӧ карись больнича. Курьенмяки пырӧ карыс Кескуста районӧ. Ним йылісь. Нимыс "Курьенмяки" фин кыв вылын Kurjenmäki, швед кыв вылын Tranbacken, комиӧн лоӧ "Туримыс". Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Мянтюмяки (Турку). Мянтюмяки — Туркуись микрорайон, кытӧн сулалӧ Пуропелто школа. Мянтюмяки пырӧ карыс Кескуста районӧ. Ним йылісь. Нимыс "Мянтюмяки" фин кыв вылын Mäntymäki, швед кыв вылын Tallbacka, комиӧн лоӧ "Пожуммыс". Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Нумми (Турку). Нумми — Туркуись микрорайон, кытӧн сулалӧны Нумми школа, Куувуори да Катарина вичку. Нумми пырӧ карыс кык районӧ — Кескустаӧ да Нумми-Халиненӧ. Ним йылісь. Нимыс "Нумми" гижӧны фин кыв вылын Nummi, швед кыв вылын Nummis нето Nummisbacken. Финнэз шуӧны сійӧ сідзжӧ Nummenmäki, Nummenpaka, Nummenpakka нето дзир Paka. Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Пихлаяниеми (Турку). Пихлаяниеми — Туркуись микрорайон, одззася посад. Пихлаяниеми пырӧ карыс кык районӧ — Кескустаӧ да Скансси-Уйттамоӧ. Ним йылісь. Нимыс "Пихлаяниеми" (гижӧны фин кыв вылын Pihlajaniemi, швед кыв вылын Rönnudden) комиӧн лоӧ "Пелісьнӧрыс". География. Ордча микрорайоннэз: Корпполайсмяки ойвылын, Пуйстомяки асыввылын да Уйттамо лунвылын. История. Одзжык Пихлаяниемиын, Питкясалми курья дорын вӧлі деревня, кӧдӧ дзимлялӧмась 1950' воэзӧ, кӧр мӧдӧмась керны таті туй портсянь. Сэсся татӧн патеруйтӧма Варсинайс Суомиись енӧждорьян полк, кӧдӧ пӧдналӧмась 2002' во помын. 2007' во помын сы казармаэзӧ вуджис Саридзвыннэзлӧн штаб. 1990' воэзсянь Пихлаяниемиӧ паськыт прос муэз вылас пондӧмась бура строитчыны. Ыджыт керкуэз чукӧрӧн сувтӧтӧмась Маяка вадорӧ (Маяккаранта). Медтӧжчана керку татӧн лоис 58 метра вылына да 18 судта Airiston Tähti. Отир. Пихлаяниемиын 2004' годӧ олӧмась 1 139 морт, и быд во олісьыс содӧ 3,69 процент вылӧ. Отирись 9,13%-ыс 15 годся томжыкӧсь, а 11,94%-ыс 65 годся пӧрисьжыкӧсь. Мам кывнас шуӧмась фин кыв 90,52%, швед кыв 5,36%, а мӧдік кыввез 4,13% оліссезісь. Кӧзяйство. Пихлаянниеми пырйӧт мунӧ материковӧй Туркуӧ быдӧс транспорт Хирвенсалосянь, Сатавасянь да Какскертасянь. Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Исохейккиля (Турку). Исохейккиля — Туркуись микрорайон, кытӧн эмӧсь уна пром уджаиннэз да сулалӧ пӧриссезлӧн керку. Исохейккиля пырӧ карыс Кескуста районӧ. Ним йылісь. Нимыс "Исохейккиля" фин кыв вылын Iso-Heikkilä, швед кыв вылын Storheikkilän, комиӧн лоӧ "Ыджыт Хейккиля". Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Корпполайсмяки (Турку). Корпполайсмяки — Туркуись микрорайон Авраёки уссёын. Корпполайсмяки пырӧ карыс кык районӧ — Кескустаӧ да Скансси-Уйттамоӧ. Ним йылісь. Нимсӧ "Корпполайсмяки" гижӧны фин кыв вылын Korppolaismäki, швед кыв вылын Korpolaisbacken. Сідз сія шусьӧ татісь Корппола керӧс сьӧрті. География. Корпполайсмяки куйлӧ Туркуись портлӧ панытын, сэтӧн, кытӧн Авраёки усьӧ Питкясалми вискӧ. Ордчӧн куйлӧны сэтшӧм карторрез: Пихлаяниеми лунвылын, Вяхяхейккиля да V микрорайон асыввылын. Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Вяхяхейккиля (Турку). Вяхяхейккиля пырӧ карыс кык районӧ — Кескустаӧ да Скансси-Уйттамоӧ. Ним йылісь. Нимсӧ "Вяхяхейккиля" гижӧны фин кыв вылын Vähäheikkilä, швед кыв вылын Lillheikkilä. Комиӧн сія лоӧ "Учӧт Хейккиля". География. Ордчӧн куйлӧны сэтшӧм карторрез: Корпполайсмяки да Мартти рытвылын, Мянтюмяки да Луолавуори асыввылын, Пуйстомяки лунвылын. Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Мартти (Турку). Мартти — Туркуись IV микрорайон. Мартти пырӧ Туркуись Кескуста районӧ да куйлӧ каршӧр рытвылын. Ним йылісь. Нимсӧ "Мартти" гижӧны фин кыв вылын Martti нето Martinmäki, швед кыв вылын Martins. Микрорайоныс шусьӧ сідз татісь Мартин вичку сьӧрті, кӧда новйӧ ним Мартин Лютерлісь География. Мартти куйлӧ Турку медшӧрӧт чутсянь кык километра ылынаын рытвылас. Сійӧ адззан Авраёки уссёланись, юыс шульга вадӧрись. Мартти петӧ Авраёки дорӧ ойвылас, кытӧн ю весьтӧт нюжӧтӧм Мартти пос. Ордчӧн куйлӧны сэтшӧм карторрез: Итяранта рытвылын, Вяхяхейккиля и Мянтюмяки лунвылын да карись III микрорайон (Урхейлупуйсто) рытвылын. История. Картор строитӧмась пуовӧй керкуэзісь ХХ век пондӧтчикӧ. Перво татӧн олӧмась уджаліссез. 1941' юнь 25' лунӧ микрорайон бомбитӧмась советскӧй самолёттэз да бусӧ пӧртӧмась Авраёки дорись юкӧнсӧ. Сэсся 1940'-1950' годдэзӧ татчӧ лэптӧмась унасувда изовӧй керкуэз. Отир. Олӧны Марттиын 4 410 морт (2007). Кӧзяйство. Ӧні Мартти Туркуас ӧті меддона район овнытӧ. Культура. Мартти вичку Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Итяранта (Турку). Итяранта — Туркуись V микрорайон. Итяранта пырӧ Туркуись Кескуста районӧ да куйлӧ каршӧр рытвылын. Ним йылісь. Нимсӧ "Итяранта" гижӧны фин кыв вылын Itäranta нето V kaupunginosa, швед кыв вылын Öststranden нето IV stadsdel'". Микрорайоныс шусьӧ сідз сійӧн, мыля быттьӧкӧ куйлӧ Авраюки асыввыв вадӧрын ("Itä" 'асыввыв', "ranta" 'вадӧр'). География. Мартти куйлӧ Турку каршӧр рытвылас. Сійӧ адззан Авраёки уссёланись, юыс лунвыв вадӧрись. Ордчӧн куйлӧны сэтшӧм карторрез: Мартти ойвыв-асыввылын, Вяхяхейккиля лунвылын да Корпполайсмяки рытвылын. Ойвылас, Авраёки сайын куйлӧ карись VIII микрорайон, кытчӧ Итярантасянь позьӧ шедны паромӧн. Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Лянсиранта (Турку). Лянсиранта — Туркуись IX микрорайон. Лянсиранта пырӧ Туркуись Кескуста районӧ да куйлӧ каршӧр рытвылын. Ним йылісь. Нимсӧ "Лянсиранта" гижӧны фин кыв вылын Länsiranta нето IX kaupunginosa, швед кыв вылын Väststranden нето IX stadsdel'". Микрорайоныс шусьӧ сідз сійӧн, мыля бытьтӧкӧ куйлӧ Авраюки ю рытвыв вадӧрын ("Länsi" 'рытвыв', "ranta" 'вадӧр'). География. Мартти куйлӧ Турку каршӧр рытвылас. Сійӧ адззан Авраёки уссёланись, юыс ойвыв вадӧрись. Ордчӧн куйлӧны: Портсаись Каколанмяки ойвыв-асыввылын да Сатама рытвылын. Лунвылас, Авраёки мӧдапӧлын куйлӧ карись V микрорайон Итяранта, а сысянь рытвыласжык Корпполайсмяки. Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Портса (Турку). Портса нето Порт Артур — Туркуись VIII микрорайон. Портса пырӧ Туркуись Кескуста районӧ да куйлӧ каршӧр рытвылын. Ним йылісь. Микрорайон шуӧны "Портса"ӧн (фин кыв вылын Portsa, швед кыв вылын Port Arthur) асыввыв Азияын сулалан Порт Артур изкар сьӧрті, кӧдӧ роччезлісь 1904-1905' годся война дырни мырддисӧ ниппонсаэз. Татчӧ, Туркуас, мӧдӧмась строитны мӧдік Порт Артур. География. Портса куйлӧ Турку каршӧр рытвылас. Сійӧ адззан Авраёки уссёланись, юыс веськыт вадӧрись. Мӧдлапӧлас Портсакӧт ордчӧн куйлӧ Мартти. Мӧд ладоррезӧн Портса граничитӧ Исохейккилякӧт ойвылын, VII микрорайонкӧт асыввылын, Лянсирантакӧт рытвылын. Лунвыласмоз Портсаын сулалӧ Каколанмяки. Кӧзяйство. Портсаыс Туркуас ӧтік меддона микрорайон овнытӧ. Культура. Портса лыддисьӧ Туркуись медбасӧк карторӧн. Керкуэз невна не быдӧс пуовӧйӧсь, уличаэз векнитӧсь. Лыддьӧтан. Elina Teerijoki. "Kaupunginosien Turku". Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3 Авраёки (ю). Авраёки — ыджыткодь ю Финму лунвыв-рытвылын, Варсинайс Суомиын. География. Сія пондӧтчӧ Орипя мусюррезын, котӧртӧ коммунаэз Пёвтюя, Авра, Лието да Карина пырйӧт Турку карлань, кытӧн сія усьӧ Саристо саридзӧ. Юыс 70 км кузя, вызывтан перытаыс 7 метракуб секундаӧ. Рянтямяки (Турку). Рянтямяки – Финму лунвыв-рытвылісь Турку карын микрорайон, одззася грезд. Пырö Нумми-Халинен районö. География. Рянтямякилöн рытвыв визирыс мунö Вяхяёки пöлöн, лунвывсяыс - Топиноя ольöттяс. Ордча карторрез: рытвылас Касту, ойвылас Кярсямяки, асыввылас Орикето, лунвылас Коройнен да Халинен. История. Рянтямякиас отир пондöмась овны эшö историяодзся каддэзö. Одзжык Рянтямякиöн шусьöма быдöс Мария волось. XIII векö татчö вептöмась Мариа вичку. Уличаэз. Микрорайон лунвылöт мунö Мавно Тавастин кату, рытвылас да ойвылас посёлоксö гöгöртö Ванха Тамперентие. Орикето (Турку). Орикето – Финму лунвыв-рытвылісь Турку карын микрорайон. Пырö Нумми-Халинен районö. География. Орикетолöн ойвыв визирыс мунö Вяхяёки пöлöн, лунвывсяыс - Топиноя пöлöттяс. Микрорайоныс сідзкö куйлö кык шор коласын. Ордча карторрез: асыввылас Метсямяки, рытвылас Кярсямяки, лунвылас Рянтямяки да Халинен. Орикетосянь ойвылас сулалö регионісь тюрьма. Отир. 2004' годö Орикетоын олöмась 120 морт (2007 годö - 122), быд во отирыс быдмöма 5.83% вылö. Оліссезісь 11.67% томжыкöсь 15 годся, а 9.17% пöрисьжыкöсь 65 годся. 89.17%-ыслö мам кыв вöлі суоми, 0.83%-ыслö швед кыв, а 10.00%-ыс мöдік кыввеза йöз. Кӧзяйство да быт. Олан керкуэз öтісемьяаось, строитöмась 1950 годдэзö. Уличаэз. Микрорайон ойвылöт рытвывсянь асыввылö мунö Ванха Тамперентие. Асыввылас сы пырйöт мунö Туркуись Охитустие (гöгöртан туй). Метсямяки (Турку). Метсямяки – Финму лунвыв-рытвылісь Турку карын микрорайон. Пырö Мариа-Паттинен районö. Ним йылісь. Метсямяки фин кыв вылын гижöны Metsämäki, швед кыв вылын Skogsbacka'". Комиöн эта лоö «Вöрмыс» ("metsä" – вöр, "mäki" – мыс). География. Метсямякилöн ойвыв визирыс мунö Вяхяёки юок пöлöн, лунвывсяыс – Топиноя шор пöлöттяс. Микрорайоныс сідзкö куйлö кык шор коласын. Метсямяки дорын Вяхяёки вылас керöмась пруд ("Maarian allas"). Ордчöн куйлöны сэтшöм карторрез: рытвылас микрорайон Орикето, ойвылас Сарамяки микрорайонö пыран куторрез Вярттиля, Вялима да Туленсу, асыввылас одззася микрорайон Хага (сы куторрез Хапала, Каунела, Павола). Рытвылас кыклаті Метсямяки петö кардорö. Татöн сыкöт граничитöны ордча коммунаэзiсь грезддэз Раваттула да Алискулма. Кӧзяйство да быт. Метсямяки - промышленнöй мувывтор. Татöн Туркуись ёгчапканін (Topinojan jätekeskus). Уличаэз. Микрорайон ойвылöт рытвывсянь асыввылö мунö Ванха Тамперентие. Сарамяки (Турку). Сарамяки – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Мариа-Паттинен районö. Ним йылісь. Сарамяки фин кыв вылын гижöны Saramäki, швед кыв вылын Starrbacka. География. Сарамяки куйлö карыс ойвылын, каршöрсянь 6 км ылынаын, Тамперен валтатие да кöрттуй дорын. Рытвылас Сарамякисянь котöртö шор Пиипаноя, кöда сайын куйлöны карись микрорайоннэз Урусвуори да Лентокентя, ойвыв-рытвылын адззам микрорайон Мойсио, ойвыв-асыввылын Якярля, лунвылас Метсямяки да Орикето. Асыввылас – посёлок Паймала. Сарамякилöн ойвыв тор шусьö Вайсте (одззася грезд), лунвылас Кулланмяки. Отир. 2004 годö Сарамякиын олöмась 530 морт, быд год отир чинö 1,7 % вылö. Оліссезісь 16,6 %-ыс 15 годся томжыкöсь, а 15,09 % пöриссез 65 годся. 95,28 %-ыслö чужан кыв вöлі суоми, 0,75 %-ыслö – швед кыв, а 3,96%-ыслö – йöз кыввез Кӧзяйство да быт. 2007' годö микрорайонö каршöрсяняс вуджöтöмась регионісь тюрьма Какола. Сы понда микрорайон лунвылас строитöмась тодильнöй керкуэз. Руносмяки (Турку). Руносмяки – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö кык районö: Мариа-Паттинен да Лянсикескус. Ним йылісь. Руносмяки фин кыв вылын гижöны Runosmäki, швед кыв вылын Runosbacken. Паттинен (Турку). Паттинен – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Мариа-Паттинен районö. Ним йылісь. Паттинен фин кыв вылын гижöны Paattinen, швед кыв вылын Patis. Урусвуори (Турку). Урусвуори – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Мариа-Паттинен районö. Ним йылісь. Урусвуори фин кыв вылын гижöны Urusvuori, швед кыв вылын Urusberget. География. Урусвуори куйлö Турку каршöрсянь ойвылö 6 км ылынаын. Юли Мариа (Турку). Юли Мариа – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Мариа-Паттинен районö. Ним йылісь. Юли Мариа фин кыв вылын гижöны Yli-Maaria, швед кыв вылын Övre S:t Marie. Мойсио (Турку). Мойсио – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Мариа-Паттинен районö. Ним йылісь. Мойсио фин кыв вылын гижöны Moisio. География. Мойсио куйлö Турку каршöрсянь ойвылö 8 км ылынаын Культура да велöтöм. Мойсиоын эм школа, кык челядьсад, библиотека. Кярсямяки (Турку). Кярсямяки – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон, одззася деревня. Пырö Руносмяки-Равнистула районö. Ним йылісь. Кярсямяки фин кыв вылын лоö Kärsämäki. Мукöдыс шуöны, бытьтö нимыс аркмöма kärsä (порсь ныр) да mäki (мыс) кыввезісь. Кöр мувевдöрыс вöлі лажмытжык, деревняыс пö сулалöма вылын, кöда кыдз порсь ныр чурвидзöма Вяхяёки вадöрас. Но одзжык деревнялісь нимсö гижлöмась и мöднёж: Kaersemaekj, Kozmike, Kiärsemaeki, Kursamäki нето Korsmäki. Важ форма "Korsmäki" сьöрті да ордча топоним "Ristin"paltta сьöрті позьö вежöртны сідз, что нимыс аркмöма швед кылісь "Korsbacke", мый лоö 'Пернамыс'. География. Кярсямяки куйлö Турку каршöрсянь ойвылö нёль километра ылынаын, Вяхяёки да Пипаноя юэз веськыт ладорын. Визиррез да ордча карторрез. Кярсямякилöн визиррез: ойвылас "гöгöртан туй", асыввылас кöрттуй пöлöн котöртан юоккез "Пиипаноя" да "Вяхяёки", лунвылас "Каэрлантие" туй, асыввылас "Тампере кантуй". Ордчöн куйлöны сэтшöм микрорайоннэз: ойвылас Урусвуори да Лентакенття, асыввылас Орикето да Рянтямяки, лунвылас Каэрла, рытвылас Руносмяки. Янсалöм. Карторыслöн рытвыв тор шусьö Палтта посёлок, сэтöн строитöмöсь унасувда керкуэз. Мукöлаын Кярсямякиас унажыксö аскеркуэз. Лунвыв-рытвылас куйлö посёлок Палливаха, кöдалöн мöдік торрез лыддисьöны öні и ордча микрорайоннэзын, Каэрлаын да Руносмякиын. Кярсямякиын кык промзона: рытвылас Орьясмяки промзона (топ Урусвуори промзона бердын), а асыввылас, кöрттуй дорын, Хиденвартти промзона. Вöр-ва. Вöррез Кярсямякиын сулалöны нёль мыс вылын, кöдналöн ниммес Орьясмяки, Мунттисмяки, Палливаханмяки да Руносмяки. Орьясмяки ягын куйлöны литорина кадсянь кольччöм иззэз да вайöм валуннэз. Мыс ойвылісь эттшöм глыбасö адззöмась нельки квать метра ыждаö. Мöдік валун вачкисьö гöглян вылö (Паллинваха). Отир ветлöны шоччисьыштны сідзжö лыаинас лöсьöтöм Палта паркö. Öддьöн басöкöсь Вяхяёки дорись паськыт ыббез да видззез, кöна öні тырöмöсь мортпиканнэзöн. Татісь пиканнэзкöт öні отир вермасьöны. Хиденвартти промзона дорын эм учöтик ты Алоппи, кöдаись ваыс петö Пипинояö, да кытчö завод Хеллас чапкаліс коляссэсö. История. Изкадся отирсянь кольöм берся адззалöмась Хиден песöкгарьяинісь, важ казармаланись да Кярсямяки шойна дорись. Этія ладорын медважся крессянскöй керкуэз сулалöмась юэзсянь асывввылö нюжалан покаттэзас, кыдз и Кярсямякиланьын, кöда вöлі медваж деревняöн Мария волосьын. Кярсямякиись изкадся дзебанін, Финмуас эттшшöм дзебаниннэзісь öті медтöдса. Археологгез сьöрті татчö дзеблöмась кулöммесö оруддёэзöн да баситчаннэзöн Рома кад, м. э. II-IV веккезö, шойезнысö сотöмöн. Кярсямяки первуись казьтыштöны гижöттэзын 1363 годö ("Kaersemaekj"). Шöрöт веккезö Кярсямяки вöлі Мария волосьлöн öтік якокунта. XV векöдз сія вöлі öддьöн паськыт, Руско дорсянь Авраёки дорöдз, Рянтямяки да Коройнен деревняэзся сыын лыддисисö грезддэз Халинен, "Пипаноя", Хамаро да "Ниускала". XV вексянь якокунта чинöма öння мувывторöдз, м.ш. кольччöма Вяхяёки веськыт ладорö. 1363 годся купчöй сьöрті Кярсямякиын сэк вöлöма ни не етшажык куим керкуся. 1540 годö татісь тöдöны нёль керку, кöднаись öтікö (Яккола, сэсся шусис Симола) видзöма Турку соборлöн Вежа Юрьяня алтар, а мöдіккесö (Marttila, Hiisi, Isotalo) Туркуын оліссез видзöмась кöртмалан кöзяйствоэз моз. XVI векын астор видзиссез вежсьöмась (реформация шогья), но XVII векöдз отир, кöдна видзöмась асторын татісь кöзяйствоэсö, олöмась Турку карын. Мария волосьын сідз вöлі не шоча, мыля и вичку и карыс вöлісö матын. Шöрöт веккезö Карсямяки пырйöт мунöмась куим туй: Туркусянь ойвылö Юляне ладорся Пюхяярвиланьö нуöтан Савоярвентиелöн рытвыв да шöрöт вож, а сідзжö сэтчö жö Юлянелань нуöтан Айрикинтие да Хуовинтие. Кярсямяки именнё. Hiidenvartin teollisuusalueen ja Kärsämäentien välissä sijaitsee Kärsämäen kartano (Hiiden kartano), jonka päärakennus on rakennettu pääasiassa 1800-luvulla, vaikkakin jotkut rakenteet ovat jo 1700-luvulta. Kartano on yksikerroksinen empiretyylinen rakennus, joka on rakennettu puusta ja tiilestä ja rapattu valkoiseksi. Kartanon eteläpääty on korotettu kaksikerroksiseksi. Kartanon viimeiset omistajat ennen sen siirtymistä kaupungin omistukseen olivat Räntämäen asemanhoitaja Karl Lagerstam ja hänen vaimonsa, Maarian kunnanlääkäri Helvi Lagerstam. He omistivat kartanon 1940–1968. Karl Lagerstam kuoli vuonna 1940, mutta Helvi Lagerstam asui siinä kuolemaansa asti vuoteen 1977. 1980-luvulla kaupunki remontoi kartanon. Se annettiin mielenterveyskuntoutujien käyttöön, ja alueen yhdistyksetkin saivat järjestää kartanossa kokouksia ja juhlatilaisuuksia. Kaupunki myi kartanon rakennukset 2000-luvun alussa, ja päärakennus on nyt asuinkäytössä. Кярсямяки казарма. Kärsämäkeen perustettiin vuonna 1882 Turun tarkk'ampujapataljoonan alaisuudessa toimineen 5. reservikomppanian kasarmi paikalle, jossa on nykyään Paltan kerrostaloalueen ja Hellaksen tehtaan välinen hiekkakuoppa. Reservikomppania harjoitteli kasarmilla kesäisin vuoteen 1899 asti, kunnes ensimmäinen sortokausi ja helmikuun manifesti lakkautti Suomen suuriruhtinaskunnan armeijan. Kasarmi lienee ollut venäläisten käytössä vuosina 1900–1918. Sen jälkeen kasarmialue oli Puolustusvoimien käytössä 1960-luvulle asti, kunnes aluetta alettiin käyttää hiekanottoon. Отир. Vielä vuonna 2000 asukkaita oli 2 076. Kartanon vanhoille maille ja päärakennuksen lähelle Hiidenvartin teollisuusalueelle on tehty kaavaluonnos, joka toisi alueelle noin 300 asukasta. Lisäksi Leafin autohuollon alueelle on hyväksytty 80–100 asukkaan kaavaluonnos. Культура да быт. Öні Кярсямякиын кык пондöтчан школа. Важжыкыс сідз и шусьö Кярсямяки школа ("Kärsämäen koulu"), сійö осьтöма Мария волось эшö 1881 годö. Сы дынö 2007 годö öтлаöтöмась Палливаха школа, кöда вöлі осьтöм 1959 годö. Кярсямякиын медодза библиотека меститчöма татісь школаын 1885 восянь 1943 воöдз, кöр сійö вуджöтісö кынымкö дас метра ылынаö, Кярсямяки именнё вороталö панытас лöсьöтöм торья керкуö. Библиотекасö пöдналöмась 1990 годдэзö, и öні Кярсямякиö кыкись недель вылас вовлö машина-библиотека. Päiväkodin perustamista alettiin suunnitella 1937, ja jo seuraavana vuonna sille oli luvattu tontti, rakennussuunnitelmat olivat valmiit ja merkittäviä rahalahjoituksia oli saatu. Päiväkoti aloitti toimintansa 1. marraskuuta 1938 Kärsämäen kartanossa 22 lapselle. Sodan aikana päiväkodin toiminta oli usein keskeytyksissä, mutta vuoden 1944 alusta se alkoi toimia vakituisesti uudessa kirjastotalossa, missä se pysyikin koko toimintansa ajan. Kärsämäen päiväkoti pysyi yksityisenä, mutta vuodesta 1984 alkaen sen ja Turun kaupungin välillä oli palvelusopimus. Kärsämäen päiväkoti lopetti toimintansa vuonna 2004. Nykyään alueen ainoa päiväkoti toimii Paltankatu 27:ssä. Якярля (Турку). Якярля – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Мариа-Паттинен районö. Ним йылісь. Якярля фин кыв вылын гижöны Jäkärlä. Каэрла (Турку). Каэрла – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Руносмяки-Равнистула районö. Ним йылісь. Каэрла фин кыв вылын гижöны Kaerla. Касту (Турку). Касту – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Руносмяки-Равнистула районö. Ним йылісь. Касту фин кыв вылын гижöны Kastu. География. Касту куйлö Турку ойвыв-рытвылын, Равнистула проспект, Тампере шоссе да Маркула туй коласын. Ойвылас сыкöд ордчöн куйлö Кярсямяки да Каэрла микрорайонісь Такакирвес посёлок, асыввылас Равнистула, рытвылас Вятти. Кастуын эм ыджыт изъя мыс Кирвенмяки, кöдасянь тыдалö быдöс карыс. История. Одзжык Касту вöлі деревня Мария волосьын. Равнистула (Турку). Равнистула – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö кык районö Руносмяки-Равнистула да Лянсикескус. Ним йылісь. Равнистула фин кыв вылын гижöны Raunistula. Вятти (Турку). Вятти – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Лянсикескус районö. Ним йылісь. Вятти фин кыв вылын гижöны Vätti. География. Вятти кузя котöртö шор Ковасоя. Вяттиын эм посёлок Хепокулта да Риескаляхтентие промзона. Кяхяри (Турку). Кяхяри – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Лянсикескус районö. Ним йылісь. Кяхяри фин кыв вылын гижöны Kähäri. Мяликкяля (Турку). Мяликкяля – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Лянсикескус районö. Ним йылісь. Мяликкяля фин кыв вылын гижöны Mälikkälä. Питкямяки (Турку). Питкямяки – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Лянсикескус районö. Ним йылісь. Питкямяки фин кыв вылын гижöны Pitkämäki, швед кыв вылын Långbacka. Похьёла (Турку). Похьёла – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Лянсикескус районö. Ним йылісь. Похьёла фин кыв вылын гижöны Pohjola, швед кыв вылын Norrstan. Руохонпя (Турку). Руохонпя – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Лянсикескус районö. Ним йылісь. Руохонпя фин кыв вылын гижöны Ruohonpää. География. Посёлок Суйккила öтік торöн куйлö Руохонпяын. Терясравтела (Турку). Терясравтела – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Лянсикескус районö. Ним йылісь. Терясравтела фин кыв вылын гижöны Teräsrautela. Курала (Турку). Курала – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Нумми-Халинен районö. Ним йылісь. Курала фин кыв вылын гижöны Kurala. Кохмо (Турку). Кохмо – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Нумми-Халинен районö. Ним йылісь. Кохмо фин кыв вылын гижöны Kohmo. Коройнен (Турку). Коройнен – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Нумми-Халинен районö. Ним йылісь. Коройнен фин кыв вылын гижöны Koroinen, швед кыв вылын Korois. Итяхарью (Турку). Итяхарью – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Нумми-Халинен районö. Ним йылісь. Итяхарью фин кыв вылын гижöны Itäharju, швед кыв вылын Österås. Артукайнен (Турку). Артукайнен – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Пансио-Йюрккяля районö. Ним йылісь. Артукайнен фин кыв вылын гижöны Artukainen, швед кыв вылын Artukais. Паханиеми (Турку). Паханиеми – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Пансио-Йюрккяля районö. Ним йылісь. Паханиеми фин кыв вылын гижöны Pahaniemi. Пансио (Турку). Пансио – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Пансио-Йюрккяля районö. Ним йылісь. Пансио фин кыв вылын гижöны Pansio. Перно (Турку). Перно – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Пансио-Йюрккяля районö. Ним йылісь. Перно фин кыв вылын гижöны Perno. Уйттамо (Турку). Уйттамо – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Уйттамо фин кыв вылын гижöны Uittamo. Харитту (Турку). Харитту – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Харитту фин кыв вылын гижöны Harittu. Луолавуори (Турку). Луолавуори – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Луолавуори фин кыв вылын гижöны Luolavuori. Пелтола (Турку). Пелтола – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Пелтола фин кыв вылын гижöны Peltola. Пуйстомяки (Турку). Пуйстомяки – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Пуйстомяки фин кыв вылын гижöны Puistomäki, швед кыв вылын Parkbacken. Скансси (Турку). Скансси – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Скансси фин кыв вылын гижöны Skanssi, швед кыв вылын Skansen. Васарамяки (Турку). Васарамяки – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Васарамяки фин кыв вылын гижöны Vasaramäki, швед кыв вылын Hammarbacka. Илпойнен (Турку). Илпойнен – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Илпойнен фин кыв вылын гижöны Ilpoinen, швед кыв вылын Ilpois. Испойнен (Турку). Испойнен – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Испойнен фин кыв вылын гижöны Ispoinen, швед кыв вылын Ispois. Катарина (Турку). Катарина – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Катарина фин кыв вылын гижöны Katariina, швед кыв вылын Katrinedal. Койвула (Турку). Койвула – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Скансси-Уйттамо районö. Ним йылісь. Койвула фин кыв вылын гижöны Koivula, швед кыв вылын Björkas. Вариссуо (Турку). Вариссуо – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Вариссуо-Лавсте районö. Ним йылісь. Вариссуо фин кыв вылын гижöны Varissuo, швед кыв вылын Kråkkärret. Лавсте (Турку). Лавсте – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Вариссуо-Лавсте районö. Ним йылісь. Лавсте фин кыв вылын гижöны Lauste, швед кыв вылын Laustis. Вала (Турку). Вала – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Вариссуо-Лавсте районö. Ним йылісь. Вала фин кыв вылын гижöны Vaala, швед кыв вылын Svalas. Пяскювуори (Турку). Пяскювуори – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Вариссуо-Лавсте районö. Ним йылісь. Пяскювуори фин кыв вылын гижöны Pääskyvuori, швед кыв вылын Svalberga. Хухкола (Турку). Хухкола – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Вариссуо-Лавсте районö. Ним йылісь. Хухкола фин кыв вылын гижöны Huhkola. Какскерта (Турку). Какскерта – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Какскерта фин кыв вылын гижöны Kakskerta. Кукола (Турку). Кукола – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Кукола фин кыв вылын гижöны Kukola. Манпя (Турку). Манпя – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Манпя фин кыв вылын гижöны Maanpää. Ориниеми (Турку). Ориниеми – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Ориниеми фин кыв вылын гижöны Oriniemi. Сатава (Турку). Сатава – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Сатава фин кыв вылын гижöны Satava. Папинсари (Турку). Папинсари – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Папинсари фин кыв вылын гижöны Papinsaari. Сяркилахти (Турку). Сяркилахти – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Сяркилахти фин кыв вылын гижöны Särkilahti. Фрискала (Турку). Фрискала – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Фрискала фин кыв вылын гижöны Friskala. Янессари (Турку). Янессари – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Янессари фин кыв вылын гижöны Jänessaari. Иллойнен (Турку). Иллойнен – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Иллойнен фин кыв вылын гижöны Illoinen, швед кыв вылын Illois. Лавттаранта (Турку). Лавттаранта – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Лавттаранта фин кыв вылын гижöны Lauttaranta, швед кыв вылын Färjstranden. Кайстарниеми (Турку). Кайстарниеми – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Кайстарниеми фин кыв вылын гижöны Kaistarniemi, швед кыв вылын Kaistarudden. Мойкойнен (Турку). Мойкойнен – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Мойкойнен фин кыв вылын гижöны Moikoinen, швед кыв вылын Moikois. Пикисари (Турку). Пикисари – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Пикисари фин кыв вылын гижöны Pikisaari, швед кыв вылын Beckholmen. Тойяйнен (Турку). Тойяйнен – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Тойяйнен фин кыв вылын гижöны Toijainen, швед кыв вылын Toijais. Харла (Турку). Харла – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Хирвенсало-Какскерта районö. Ним йылісь. Харла фин кыв вылын гижöны Haarla, швед кыв вылын Harlax. Сатама (Турку). Сатама – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Кескуста районö. Ним йылісь. Сатама фин кыв вылын гижöны Haarla, нето Turun satama. Руйссало (Турку). Руйссало – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон. Пырö Кескуста районö. Ним йылісь. Руйссало фин кыв вылын гижöны Ruissalo, швед кыв вылын Runsala. Лайтила (коммуна). Лайтила — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын, пырö Вакка Суоми районö. Ним йылісь. Лайтила фин кыв вылын гижöны Laitila, швед кыв вылын Letala. География. Лайтила коммуна куйлö регион ойвывланьын. Ачыс карыс сулалö Сирпуёки дорын, кытöн сыö усьö Кетунъёки. Ордча коммунаэз. Лайтилакöт ордчöн куйлöны: Эвра, Мюнямяки, Пюхяранта, Равма, Усикавпунки да Вехма. Янсалöм. Коммунаын ачыс кар да сы гöгöрись деревняэз: Haaro, Hartikkala, Haukka, Kaariainen, Kaivola, Katinhäntä, Kaukola, Kiveinen, Kivijärvi, Kodjala, Koliseva, Koukkela, Kouma, Kovero, Kovio, Kusni, Laessaari, Laitila, Lausti, Leinmäki, Liesjärvi, Malko, Mudainen, Niemi, Nästi, Pahojoki, Palttila, Pato, Pehtsalo, Salonkylä, Seppälä, Sillantaka, Silo, Sorola, Суокайнен, Suontaka, Syttyä, Torre, Untamala, Vahantaka, Vaimaro, Valko, Vekka, Vidilä, Viikainen да Ytö Культура. Лайтила лицейын 150 велöтчись да 19 велöтісь, Лицейыс сулалö Лайтила каршöрын, 2002' годö дзоньталöм керкуын. Лужиков Александр Михайлович. Лужиков А.М. (1964–2006) – коми гижись Лужиков Александр Михайлович (, 1964–2006) – коми поэт. Олантуй. А.М. Лужиков чужӧма 1964' март 19' лунӧ Коми АССР Кулӧмдін районісь Кекур ын. Кулӧма 2006' годӧ жӧ. Кулан луныс да шойгуыс тӧдтӧмӧсь. Поэтӧс дзебöмась кыдз нимтöм-увтыртöм мортӧс Вылыс Чов шойнаись 13' участокӧ. Родняыс тöдасӧ кулöм йывсьыс токӧ 2009' воын. Гижан удж. Медодзза кывбуррес Миш Ӧльӧксаныслöн петӧмась 1970' воэз помын. Сэсся сiя ветлӧма Союз пасьтаись том гижиссез IX совещаннё вылö. А.М. Лужиковлісь кывбурресö вылӧ донтӧмась роч поэт Егор Исаев да Коми Республикаись отировӧй гижись Геннадий Юшков. Сылӧн «Йиркап» поэмаын кылö мамкыв да асувтыр понда тöждісьӧм. Поэт бура мыччалӧма асьсӧ и драматургия жанрын. Сія гижӧма «Ыджыд висьöм» пьеса (йöзöтöм: «Арт» журнал, 1997' во, №1). Роч кыв вылын Миш Ольӧксаныслісь гижöттэсӧ публикуйтӧмась «Литературнöй газета» да «Литературнöй Россия» газетаэзын, «Север» журналын. А. М. Лужиковлісь кывбурресö вуджöтлӧмась Елена Исаева, Александр Кувакин, Сергей Филатов. Авра (коммуна). Авра — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Грезддэз. Hypöinen, Järvenoja, Järykselä, Karviainen, Kinnola, Kuuskoski, Käetty, Lahto, Laukkaniitty, Leikola, Leinakkala, Leppäkoski, Pitkäniitty, Prunkkala, Seppälä, Simola, Viilala Вехма (коммуна). Вехма — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Вехма гижӧны фин кыв вылын Vehmaa, швед кыв вылын Vemo. Грезддэз. Ane, Antola, Ennys, Gunnila, Haapanala, Heikola, Hermula, Hiedo, Hietajärvi, Hilleinen, Himoinen, Hinnuri, Huruinen, Huukainen, Ilmarinen, Inkurinen, Irjala, Isoalho, Kaipinen, Kaivoinen, Karaluoto, Karintaka, Kaukola, Kauramäki, Kesoinen, Ketto, Kiikoinen, Kiima, Kiimkallio, Kirkkomäki, Kirkonkylä, Kivijärvi, Korpi, Koski, Krookkinen, Kupusjärvi, Kuulila, Lahdenranta, Lahdinko, Laittinen, Lallinen, Lammi, Lautanala, Lempiö, Ludila, Maarjärvi, Maitila, Manterkaisti, Mylly, Nakkila, Nuhjala, Oja, Pankkio, Papala, Pappila, Piettinen, Piiloinen, Pitkiskallio, Pullila, Pummainen, Puosta, Puotila, Putta, Pyöli, Rahikkala, Rahkmala, Rautila, Reinilä, Revo, Riihivainio, Riittiö, Ristinkylä, Rokainen, Saarikkala, Salo, Seipsaari, Sillankorva, Soinila, Takala, Tanila, Tarvola, Taskala, Tommila, Tuomarla, Tuomoinen, Uhlu, Ukkila, Vahilainen, Vallila, Vanhakylä, Varttainen, Vihtjärvi, Viiainen, Viljainen, Vilu, Vinkkilä, Ylöjärvi, Yötiö. Кемиёнсари (коммуна). Кемиёнсари — шведкывья посадму Финмуын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Кемиёнсари гижӧны фин кыв вылын Kemiönsaari, швед кыв вылын Kimitoön'". Грезддэз. Albrektsböle, Berga, Billböle, Biskopsö, Bjensböle, Björkboda, Bogsböle, Bolax, Brante, Bredvik, Brokärr, Brännboda, Båtkulla, Böle, Dalby, Dalen, Dalkarlby, Digerdal, Ekniemi ("Eknäs"), Elmdal, Engelsby, Finsjö, Flugböle, Fröjdböle, Galtarby, Gammelby, Genböle, Gräggnäs, Gräsböle, Grönstrand, Gundby, Gästerby, Hammarsboda, Hasselbacken, Helgeboda, Hertsböle, Hiittinen ("Hitis"), Holma, Hova, Hulta, Högmo, Högsåra, Illo, Kalkkila ("Kalkila"), Kaskärr, Kasnäs, Kaxskäla, Kiila ("Kila"), Kirkonkylä ("Kyrkoby"), Kobböle, Koddböle, Koivuranta, Koustar, Kuggböle, Kråkvik, Kulla, Kvarnböle, Kyrkbacken, Kårkulla, Kärra, Labböle, Labbnäs, Lamkulla, Lappdal, Lemnäs, Lillfinnhova, Lillvik, Linnarnäs, Långnäs, Länsiniemi ("Västerudden"), Lövböle, Mainiemi ("Majniemi"), Makila, Mattböle, Mattkärr, Misskärr, Mjösund, Måsa, Nivelax, Nordanå, Nordvik, Norrlångvik, Norrlammala, Norrsundvik, Nybacka, Orrnäs, Pajböle, Pederså, Pungböle, Purunpää, Påvalsby, Pörtsnäs, Reku, Rosala, Rosendal, Rugnola, Rövik, Santasaari ("Sandö"), Sirnäs, Skarpböle, Skinnarvik, Skoböle, Skog, Skogsböle, Släts, Småland, Smedaböle, Smedsböle, Smedskulla, Stenmo, Storfinnhova, Strömma, Stubbnäs, Stusnäs, Sundvik, Sunnanå, Suomenkulma ("Finnudden"), Söderby, Söderlångvik, Söderlammala, Söglö, Skålböle, Skånpusten Skäggböle, Syvälahti ("Sjölax"), Taalintehdas ("Dalsbruk"), Tappo, Tavasttrona, Tjuda, Tollsnäs, Torsböle, Trotby, Träskö, Tynglax, Vestlahti ("Vestlax"), Viksgård, Viksvidja, Villkärr, Vreta, Vänoxa, Vänö, Västankärr, Västermark, Ytterkulla, Ytterölmos, Östanå, Östermark, Överölmos Лието (коммуна). Лието — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Лието гижӧны фин кыв вылын Lieto, швед кыв вылын Lundo. Грезддэз. Alhojoki, Ankka, Hakula, Hihnala (Hihna), Hiisi, Huilu, Hyssälä, Ilmarinen,Inkoinen, Kahloja, Karvala, Kaskala, Kaurinkoski, Keppola, Ketola, Kilpijoki, Kiusala, Kurkela, Käipilä, Kärpijoki, Laitio, Lintula, Littoinen, Lommola, Loukinainen, Mellilä, Moisio, Mäkkylä, Nautela, Paappala, Pahka, Pettinen, Pokkola, Pränikkälä, Punittu, Puntamäki, Pyhältö, Raukkala, Rähälä, Sauvala, Sikilä, Sillilä, Taatila, Tammentaka, Teijula, Tootula, Torstila, Vangio, Vanhalinna, Viikka, Vintala, Vääntelä Маску (коммуна). Маску — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Маску гижӧны фин кыв вылын Masku. Грезддэз. Ajosenpää, Akkoinen, Auvola, Hujala, Humikkala, Härmälä, Iinainen, Intola, Juva, Kairinen, Kaituri, Kajala, Kakkarainen, Kalela, Kankainen, Karinkylä, Kaukoinen, Kelhoinen, Kierikainen, Killuva, Kiveinen, Korpi-Iiroinen, Kurittula, Kynnysmäki, Lankila, Laulainen, Lellainen, Luolavuori, Maanpää, Malho, Mäksmäki, Ohensaari, Pakainen, Pappila, Piuha, Ristimäki, Sopola, Stenberga, Suikkila, Taipale, Takapaltta, Ahtinen, Antikainen, Auttinen, Hannula, Iiroinen, Kairinen, Karavainen, Karvatti, Koskoinen, Laakinen, Lempoinen, Manna, Merijärvi, Nepola, Palsala, Pukkila, Raumharja, Rauvola, Ruohoisenmaa, Tättäläinen, Tävälä, Vanhakylä, Vilu Heikkinen, Helala, Hievunen, Iso-Vallunen, Järäinen, Kaitainen, Kaivonen, Kallela, Kovala, Kuneninen, Leppävainio, Mannerjärvi, Maskulainen, Mattila, Miiainen, Monnoinen, Niittukartano, Nikkarla, Nyynäinen, Oukkula, Pappila, Peinikkala, Penninen (hävinnyt), Raukunen, Seijainen, Seppälä, Taloinen, Tenhola, Toijola, Torttila, Tuhkala, Valpperi, Vastila, Verainen, Vipinen, Vitikainen, Vähä-Vallunen, Yllikäinen Пёвтюя (коммуна). Пёвтюя — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Пёвтюя гижӧны фин кыв вылын Pöytyä, швед кыв вылын Pöytis. Грезддэз. Посадму ойвылас Важ Тамперетуй дорын Auvainen, Ellinen, Helttula, Himainen, Jalkala, Juotola, Juva, Kantola, Karhunoja, Karinainen, Kaulanperä, Kaulansuu, Koivisto, Kolkkinen, Kulhua, Kumila, Lankkinen, Leisala, Mustanoja, Mäkiäinen, Naaranoja, Oja, Ordenoja, Paju, Pappila, Pihlava, Puho, Pöytyän Haveri, Raatikainen, Riihikoski, Taipalsaari, Vauranoja, Vistola Karinainen, Kiukainen, Kyrö, Mäenpää, Närppi, Suutarla, Tilkanen Heinjoki, Kajava, Keihäskoski, Kirkonkylä, Kurala, Kärrilä, Latvo, Lietsa, Makkarakoski, Mettäinen, Mykkälä, Mäenpää, Nokkala, Osa, Pramila, Tourula, Uusikartano, Vainionperä, Vimpa, Yläne, Ylänehaveri Мюнямяки (коммуна). Мюнямяки — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Мюнямяки гижӧны фин кыв вылын Mynämäki, швед кыв вылын Virmo. Миетойненланьын. Aarlahti, Antikkala, Haijainen, Harainen, Heikkilä, Hietamäki, Hiippavuori, Hiivola, Hirmuinen, Hämäläinen, Kaivattula, Kaskinen, Katavainen, Kaukurla, Kaulakko, Kauvainen, Kivivuori, Koivisto, Kumiruona, Kuneinen, Kurina, Kuuskorpi, Laukola, Lehtinen, Leinakkala, Mannuinen, Mietoinen, Nummi, Orkovakkinen, Palokylä, Pursila, Pyhe, Pyhäranta, Rantavakkinen, Raukkaa, Rauvola, Ravea, Runoinen, Ruonkallio, Saari, Soukko, Sukoinen, Sydänperä, Tavastila, Telkinmäki, Tervoinen, Tiirola, Tuokila, Uhlu, Valaskallio, Vähäkylä. Мюнямякиланьын. Aakula, Asema, Asemanseutu, Haapainen, Haloila, Halso, Huoli, Hurula, Ihalainen, Jutila, Juva, Kalela, Karhula, Karjakoski, Kasurla, Kattelus, Keijainen, Kintikkala, Kivikylä, Korvensuu, Kukola, Kälälä, Laavainen, Lankkinen, Lemmettylä, Lepistö, Liuskallio, Majalainen, Maunula, Mielismäki, Munnuinen, Munttinen, Mustila, Myllykylä, Mäenkylä, Nakkila, Neuvoinen, Nihattula, Nihdeinen, Nukkila, Nuuskala, Pahikkala, Palolainen, Parsila, Pellilä, Perpoinen, Pursinen, Rahkola, Raimela, Ruotsinmäki, Ruutila, Seppälä, Sunila, Suorsala, Tammisto, Tapaninen, Tarvainen, Tiuvainen, Tursunperä, Vallainen, Vihtamäki, Värräinen Карьялаланьын. Одззася Карьяла коммунаын сулалӧны деревняэз Haankylä, Haanperä, Kalela, Karjala, Karppinen, Ketelinen, Laajoki, Lemmi, Sairinen, Salavainen, Suojoki, Suutila, Tallola, Vehmalainen, Vuoloinen Новсиайнен (коммуна). Новсиайнен — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Новсиайнен гижӧны фин кыв вылын Nousiainen, швед кыв вылын Nousis. Грезддэз. Aatoila, Alakylä, Haatila, Hakola, Heininen, Hyrkkö, Kaisela, Kaitarinen, Kallunen, Keskusoja, Killainen, Koljola, Kulola, Kytöinen, Kärmälä, Kärrynen, Köönikkälä, Laaleinen, Laihonen, Leinainen, Mahala, Moijonen, Nummi, Nutturla, Ojankulma, Paijula, Paistanoja, Pakainen, Palo, Papumäki, Puotunen, Rekoinen, Repola, Riitalho, Ristimäki, Riukula, Saksala, Santamala (одзжык Sontamala), Sukkinen, Tappuri, Topoinen, Vadanvainio, Vainionpohja, Vainoinen, Valpperi, Vastlahti, Vuorenpää, Kukkola, Mutola Руско (коммуна). Руско — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Руско гижӧны фин кыв вылын Rusko. Грезддэз. Asola, Hiidenvainio, Hujala, Kankare, Kirkonkylä, Liukola, Lähteenmäki, Munittula, Merttelä, Papumäki, Uttula, Vahto Савво (коммуна). Савво — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Савво гижӧны фин кыв вылын Sauvo, швед кыв вылын Sagu. Грезддэз. Татӧн сетӧмӧсь Савво ладорын оланіннэзлісь ниммез вичку небӧггез сьӧрті. Alsila (Alsböle), Ampola (Amböle), Louhela (Birkkärr), Britsböle, Bränkärr, Dals, Danskulla, Dikarböle, Finkulla, Finskylä, Flossböle, Foudila, Gripsböle, Haarakallio, Haddböle, Hallela, Hemböle, Holvastböle, Hännikböle, Hännälä, Härmälä, Ingniemi, Isomäkipää, Isopalike, Isosilkkilä, Järvenkylä, Kalainen, Kaukola, Kavalto, Kirkonkylä, Knappböle, Koorla, Korpela, Korsnäs, Korvala, Koski, Kosundböle, Kouttu (Koutböle), Kuggböle, Kursalo, Lattmark, Lautkankare, Liesniemi, Liivala, Luola, Lurböle, Marike, Martböle, Mattböle, Mäenala, Naarslahti, Nummenpää, Osmalahti, Paddainen, Pappila, Patarautila, Pyrilä, Raitniemi, Rajalahti, Rikaniemi, Ristniemi, Ruona, Ruonlahti, Salmensuu, Salmi, Sarapisto, Saustila, Sillankorva, Sillanpää, Siuri, Skörsböle, Slätsböle, Sodaböle, Sorrböle, Sunnanberg, Svartsböle, Sydänmaa, Tallböle, Tapila, Timperlä, Vahtinen, Vartsalo, Vesti, Vuotkulla, Vähäkylä, Vähämäkipää, Vähäpalike, Vähäsilkkilä, Västerkulla, Ylistaro, Åkers Одззася Каруна коммунаӧ пырӧм грезддэзлісь ниммез видзӧт Каруна статьяись. Орипя (коммуна). Орипя — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Орипя гижӧны фин кыв вылын Oripää. Марттила (коммуна). Марттила — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Марттила гижӧны фин кыв вылын Marttila'", швед кыв вылын S:t Mårtens. География. Марттила посадкерку. Керку одзын посадлісь вужпас мыччалан скульптура, кӧдӧ керис Арто Али-Эскола Ордчӧн Марттилакӧт куйлӧны сэтшӧм коммунаэз: Коски Тл, Лойма, Паймио, Пёвтюя, Сало да Тервасъёки. Марттила посадму кузя котӧртӧ Паймионъёки ю, кӧда пондӧтчӧ Сомероланьын, а помасьӧ Паймио коммунаын. Ю вылас лӧсьӧтӧмась кынымкӧ электростанция да пруд, но сія лӧсялӧ и пыжжезӧн уялӧм понда. Паймиоёки пӧлӧн Марттила пырйӧт мунӧ Туркусянь Хяменлинналаняс нуӧтан Хямелань Ӧшкатуй ("Hämeen Härkätie"). Марттила посадмуын, Хейколаас, лӧсьӧтӧм дзибьяинӧт ветланін, кӧда Варсинайс-Суомиын лоӧ медкузь. Культура. Хямелань ӧшкатуй дорын сулалӧ Вежа Мартин вичку, кӧда строитӧм 1765 годӧ Антти Пимянен проект сьӧрті. Позьӧ видзӧтны сэтчин жӧ сулалан Мартиилан тышкасян казьмӧтан, вичку музей да асладор музей. Марттилаын сулалӧ сідзжӧ Финмуись медбӧрья юркералан плака да Ностальгия музей. Быд год Марттилаын чулӧтӧны компьтер музыка сьӧрті фестиваль «Компьютер вӧр» ("Konemetsä"). Кустави (коммуна). Кустави — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Кустави гижӧны фин кыв вылын Kustavi, швед кыв вылын Gustavs. Пюхяранта (коммуна). Пюхяранта — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Пюхяранта гижӧны фин кыв вылын Pyhäranta. Грезддэз. Hirslahti, Ihode, Kauhianpää, Kaukka, Kaunissaari, Kukola, Lahdenvainio, Nihtiö, Nuuski, Polttila, Radansuu, Reila, Reitula, Rihtniemi, Rohdainen, Santtio (Sandnäs), Valkama (Vitby), Varhokylä, Ylikylä (Överby) Тайвассало (коммуна). Тайвассало — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Тайвассало гижӧны фин кыв вылын Taivassalo, швед кыв вылын Tövsala. Тайвас фин кыв вылын лоас 'енвевт', сало — 'остров' нето 'дзибъяин'. Ордча коммунаэз. Ордчöн Тайвассалокöт куйлöны сэтшöм коммунаэз: Кустави, Маску, Мюнямяки, Усикавпунки, Нантали да Вехма. Отир. 2011' январ 31' лун кежö Тайвассало коммунаын олöны 1703 морт: 861 айка да 842 инька. Фин кыв лоö мам кывнас 97,06% оліссезло, Швед кыв — 0,59%-ыслö. Мöдік кыввесö шуöмась ас кывнас 2,35% морт. Веськöтлöм. Тайвассало коммунаын медыджыт мортöн лыддисьö коммунануöтісь ("kunnanjohtaja"). Öні эта чинын ветлö Веса Рантала ("Vesa Rantala"). Коммунна советын юралö Вилхо Вуоринен ("Vilho Vuorinen"). Öння советсö бöрйöмась 2009'-2012' воэз кежö 2008' годся бöрйисян коста. Кöзяйство. Тайвассало кöзяйствоын тöдчанаэз сэтшöм сфераэз: кысйöттэз, берсякерöтöм, му-видз уджалöм да вöрвидзöм. Шуöны, татöн пö медуна чериалісь, лыддьыны кö Саристо саридз пасьта. Коски Тл (коммуна). Коски Тл — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын. Ним йылісь. Коски Тл гижӧны фин кыв вылын Koski Tl. Грезддэз. Halikkola, Harmaa, Hongisto, Iso-Sorvasto, Jättälä, Kattelus, Koivukylä, Koski, Liipola, Myllykylä, Partela, Patakoski, Penninkulma, Talola, Tapala, Tausela, Tuimala, Vähä-Sorvasto, Värmälä Сомеро (коммуна). Сомеро — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын, пырö Сало районö. Ним йылісь. Сомеро фин кыв вылын гижöны Somero. География. Сомероись пуовӧй ризнича (1480 воэз) Сомеро приходлӧн сювидзаннэз (1758' да 1828' воэз) Ордча коммунаэз. Сомерокӧт граничитӧны сэтшӧм коммунаэз: Ёкиойнен, Коски Тл, Нумми-Пасула, Лойма, Сало, Таммела да Юпяйя. Янсалöм. 1977' годӧ Сомеро дынӧ ӧтлаӧтӧмась Сомерниеми посадму. Посёлоккез. Сомеро кармуын медшӧр посёлокыс - токӧ ӧтік посёлок и эм. 2005' годӧ татӧн олӧмась 5278 морт. Этія посёлокӧ пырӧны грезддэз Joensuu, Ruunala, Pappila, Jaatila, Lammi, Harju, Härkälä да Kultela. Посёлокын медуна отир олӧ Харью да Ламми грезддэзас Кирконмяки вылын, Ламми грездісь Ламминиемиын, Ёэнсу грездісь Кайсларанта, Пярнямяки да Хайронпелто вылын, Okkeri Паппила грездісь Оккериын да Ятила грездісь Ранккулаын. Посёлоккӧт ордчӧн куйлӧны Ёэнсу грезд бердісь Pikku-Joensuu да Хяркяля, Харью, Ихамяки да Терттиля грезддэз бердісь Пяликёнкулма. Деревняэз. Härjänlahti, Härjänoja, Jakkula, Kaskisto, Keltiäinen, Kopila, Mäyrämäki, Oinasjärvi, Palikainen, Salkola, Suojoki, Vesanoja, Viuvala Harju, Hirsjärvi, Häntälä, Härkälä, Ihamäki, Jaatila, Joensuu, Jurvala, Kerkola, Kimala, Kivisoja, Kultela, Kärilä, Lahti, Lammi, Lautela, Ollila, Pajula, Paltta, Pappila, Pitkäjärvi, Pusula, Pyöli, Rautela, Ruunala, Ryhtä, Saarentaka, Sillanpää, Sylvänä, Syvänoja, Talvisilta, Terttilä, Viluksela, Ylenjoki Паймио (коммуна). Паймио — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын, Турку районын Ордча коммунаэз. Ордчӧн Паймиокӧт куйлӧны сэтшӧм коммунаэз: Лието, Карина, Марттила, Сало, Савво да Тарвасъёки. Парайнен (коммуна). Парайнен — кар да коммуна Суомиын, Варсинайс Суоми регионын, Турунма районын. Ордча коммунаэз. Ордчӧн Парайненкӧт куйлӧны сэтшӧм коммунаэз: Brändö, Sottunga, Kökar, Кемиёнсари, Савво, Карина, Турку, Нантали да Кустави. Янсалöм. Attu, Ali-Kirjala (Neder-Kirjala), Bjursäng, Björkö, Bläsnäs, Boda, Bodnäs, Bollböle, Bollstad, Brattnäs, Degerby, Domarby, Ersby, Fagerkulla, Fallböle, Finby, Gammelgård, Garsböle, Granvik, Grisböle, Gräggböle, Gunnarsnäs, Haraldsholm, Heisala, Håggais, Jermo, Kappeliranta (Kapellstrand), Kassor, Kirjala, Kojkulla, Kopparö, Kouppo, Kuitia (Qvidja), Kurckas, Kyrkäng, Koorlahti (Kårlax), Källvik, Lampis, Laplahti (Lapplax), Lemlahti (Lemlax), Levo, Lielahti (Lielax), Lillby, Lillmälö, Lofsdal, Loskarnäs, Mattholm, Mielisholma (Mielisholm), Munkbacka, Mutainen (Muddais), Myrby, Mågby, Mörkby, Mörkvik, Nilsby, Norrby, Nulto, Ontala (Åntala), Parsby, Pettby, Pikku-Tervo (Lilltervo), Pitå, Piukkala (Pjukala), Pyhänsuu, Pölsböle, Rövarnäs, Sandvik, Seivis, Siggnäs, Siltala (Sildala), Simonkylä (Simonby), Skogböle, Skråbbo, Skräbböle, Skyttala, Skyttböle, Skärmola, Sorpo, Storgård, Stormälö, Strandby, Sunnanberg, Sydmo, Sydänperä, Sysilahti (Sysilax), Såris, Söderby, Tara, Tennby, Tennäs, Tervsund, Toijois, Träskby, Vallis, Vannais, Vepo, Vidkulla, Våno, Västermälö, Ybbersnäs. Berghamn, Björkö, Hyppeinen (Hyppeis), Hönsnäs, Jungfruskär, Järvis, Kittuinen (Kittuis), Kivimo, Lempnäs, Medelby, Mossala (Mussala), Notö, Näsby, Roslax, Saverkeit, Stor-Pensar, Sördö, Träskby, Äppelö Тарвасъёки (коммуна). Тарвасъёки — посадму Суомиын, Варсинайс Суоми регионын, Лойма районас. Ним йылісь. Тарвасъёки гижӧны фин кыв вылын Tarvasjoki. Посадму шусьö сідз таті котöртан ю сьöрті. Кыв ёки фин моз лоӧ ю, а тарваснас кӧркӧ шуӧмась вӧрӧшкаӧс (турӧс), а сэсся косуляӧс. Эттшӧм пода да ю и рисуйтӧмась Тарвасъёки вужпас вылын. Ордча коммунаэз. Тарвасъёки посадмукöт куйлöны ордчöн сэтшöм коммунаэз: Авра, Лието, Марттила, Паймио да Пёвтюя. Мувевдӧр. Ландшафтыс Тарвасъёки ладорын унажыксö сёйпытшкöса волькытін, кöть мукöдлаті волькыт вевдöрсö жугдöны изпытшкöса морена мыльккез: лунвылын "Киимакаллио", "Юӧкаллио", "Хорнанкаллио", "Койвистонвялья", рытвылын "Такаметсянкаллио", "Рахоланкаллиот", ойвылын "Лепомяки", "Ляхтенмяки". Ваэз. Посадму кузя котöртö Паймионъёки ю, и медшöр посад дынын сыö усьö медыджыт вожыс, Тарвасъёки, кöда пондöтчö Пёвтюяын Каринайненсянь. Посадмуыс куйлö унажыксö Паймионъёки бассейнын, и токо Лиедонперя ордча грезддэзкöт куйлöны Авраёки бассейнісь Савиёки ю йыввезын. История. Посадыслö сетісö талуння нимсö 1909' годö. Одзжык волосьыс шусьöма Аластаро приходöн ("Alastaron saarnahuonekunta"), а сыбöрын Эвраöн ("Eura"). Отир. Тарвасъёки посадмуын олӧны морт, оліссезлӧн тшӧкыта морт/км2. Кöзяйство. Посадын эм школа, кык челядьсад, пӧриссез керку. Культура. Посадму кузя мунӧ Хяме ӧшкатуй. Неылын сысянь сулалӧ 1779' годӧ вептӧм пуовӧй Тарвасъёки вичку (архитектор Микаэль Пимянен) да Тарвасъёки асладор музей, кытӧн лӧсьӧтӧмась Ӧшкатуйлісь история тыдӧтан "Tuu tuu tupakkirulla". Юва именнёын видзӧны Куста Маври Армфельтлісь горт-музей. Тарвасъёки SEO автотыртансянь неылын, 10' автотрасса дорын гожуммезӧн овлӧ тыдӧтан, кытӧн мыччалӧны 20 етш музейнӧй трактор. Тыдӧтансӧ лӧсьӧтӧ 1995 годӧ аркмӧтӧм Тарвасъёкиын оліссезлӧн котыр Uitonkulman Siivapyörämiehet ry. Ванта (кар). Ванта – кар да коммуна Суомиын, Усима регионын. Васа (кар). Васа – кар да коммуна Суомиын, Похьянма регионлöн канкар. Ювяскюля (кар). Ювяскюля – кар да коммуна Суомиын, Кески Суоми регионлöн канкар. Ёэнсу (кар). Ёэнсу – кар да коммуна Суомиын, Похьёйс Карьяла регионлöн канкар. Каяни (кар). Каяни – кар да коммуна Суомиын, Кайну регионлöн канкар. Куопио (кар). Куопио – кар да коммуна Суомиын, Похьёйс Саво регионлöн канкар. Овлу (кар). Овлу – кар да коммуна Суомиын, Похьёйс Похьянма регионлöн канкар. Миккели (кар). Миккели – кар да коммуна Суомиын, Этеля Саво регионлöн канкар. Лаппенранта (кар). Лаппенранта – кар да коммуна Суомиын, Этеля Карьяла регионлöн канкар. Пори (кар). Пори – кар да коммуна Суомиын, Сатакунта регионлöн канкар. Тампере (кар). Тампере – кар да коммуна Суомиын, Пирканма регионлöн канкар. Хяменлинна (кар). Хяменлинна – кар да коммуна Суомиын, Канта Хяме регионлöн канкар. Лахти (кар). Лахти – кар да коммуна Суомиын, Пяйят Хяме регионлöн канкар. Равма (кар). Равма – кар да коммуна Суомиын, Сатакунта регионас. Тусула (коммуна). Тусула – кар да коммуна Суомиын, Усима регионас. Эспо (кар). Эспо – кар да коммуна Суомиын, Усима регионас. Порво (кар). Порво – кар да коммуна Суомиын, Усима регионас. Коккола (кар). Коккола – кар да коммуна Суомиын, Кески Похьянма регионлöн канкар. Рованиеми (кар). Рованиеми – кар да коммуна Суомиын, Лаппи регионлöн канкар. Сейняёки (кар). Сейняёки – кар да коммуна Суомиын, Этеля Похьянма регионлöн канкар. Лохья (коммуна). Лохья – кар да коммуна Суомиын, Усима регионас. Коввола (кар). Коввола – кар да коммуна Суомиын, Кюменлаксо регионлöн канкар. Котка (кар). Котка – кар да коммуна Суомиын, Кюменлаксо регионас. Нокиа (коммуна). Котка – кар да коммуна Суомиын, Пирканма регионас. Париж. Париж нето Пари ({) – Франсузмуын ыджыт кар, франсуззэзлöн канкар. Мадрид. Мадрид ([maˈðɾið]) – Эспанняын ыджыт кар, этія канмулöн канкар. Вин. Вин (,) – Австрияын ыджыт кар, этія республикалöн канкар да федеральнöй муэзісь öтік. Паймионъёки (ю). Паймионъёки — ыджыткодь ю Финмуын, кöда котöртö Варсинайс Суоми кузя да усьö Саристо саридзö. Ним йылісь. Паймионъёки гижöны фин кыв вылын Paimionjoki, швед кыв вылын Pemarån'". География. 110 км кузя Паймионъёки котöртö Варсинайс Суомиын. Саристо саридзö усян юэзісь Паймионъёкиыс медыджыт кыдз бассейн сьöрті (1088 км²), сідз и ва ыджа сьöрті. Ордчöн Паймионъёки бассейнкöт, бассейннэсö видзöны сэтшöм юэз: Авраёки, Кокемяенъёки (Лоймиёки), Каръянъёки, Ускеланъёки ja Халиконъёки. Паймионъёки пондöтчö Сомерниемисянь Сомероын да сэссянь котöртö Хаме öшкатуй пöлöн Коски Тл пырйöт Марттилалань да одзлань Тарвасъёки кузя, недыр кеж кежалö Лието коммунаö, да Паймио посадмуын усьö Саристо саридзыс Паймио курьяö. Тарвасъёки (ю). Тарвасъёки — неыджыт ю Финму лунвыв-рытвылын, Варсинайс Суоми региоын, Паймионъёки юлöн медыджыт вож. Ним йылісь. Тарвасъёки гижöны фин кыв вылын Tarvasjoki, комиöн сія лоö "Туръю". География. Тарвасъёки пондöтчö Лойма коммунаын, кöркöся Меллиля посадмусянь, котöртö Пёвтюя коммуна пыр, кытöн сы дорын сулалöны одззася Каринайнен посадмуись грезддэз Рахкио, Кюра да Каринайнен посад. Сэтісь юыс петö Тарвасъёки коммунаö, кытöн сія усьö Паймиоёкиö Тарвасъёки посад дорын. Юыс 14 км кузя да сылöн бассейныс 139 км². Апрель 1’ лун. Апрель (тулысшöр) 1' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 91-öт лун (воыс кö кассяна — 92-öт лун), во помöдз кольччö 274 лун. Апрель 2’ лун. Апрель (тулысшöр) 1' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 92-öт лун (воыс кö кассяна — 93-öт лун), во помöдз кольччö 273 лун. Апрель 3’ лун. Апрель (тулысшöр) 3' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 93-öт лун (воыс кö кассяна — 94-öт лун), во помöдз кольччö 272 лун. Январ 17’ лун. Январ (тӧвшӧр) 17' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 17-öт лун, во помöдз кольччö 348 лун (воыс кö кассяна — 349 лун). 2012’ во. ="preserve">2012’ во — кассяна во, кöда пондöтчö кресенняö григорий лунлыддян сьöрті. Сія миян эрася 2012-ӧт год, III сюрсвоын 12-ӧт год, XXI нэмын 12-ӧт год, XXI век 2’ дасвоын 2-ӧт год, 2010’ воэзлöн 3-ӧт год. Январ 18’ лун. Январ (тӧвшӧр) 18' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 18-öт лун, во помöдз кольччö 347 лун (воыс кö кассяна — 348 лун). Январ 19’ лун. Январ (тӧвшӧр) 19' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 19-öт лун, во помöдз кольччö 346 лун (воыс кö кассяна — 347 лун). Январ 20’ лун. Январ (тӧвшӧр) 20' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 20-öт лун, во помöдз кольччö 345 лун (воыс кö кассяна — 346 лун). Январ 21’ лун. Январ (тӧвшӧр) 21' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 21-öт лун, во помöдз кольччö 344 лун (воыс кö кассяна — 345 лун). Январ 22’ лун. Январ (тӧвшӧр) 22' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 22-öт лун, во помöдз кольччö 343 лун (воыс кö кассяна — 344 лун). Январ 23’ лун. Январ (тӧвшӧр) 23' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 23-öт лун, во помöдз кольччö 342 лун (воыс кö кассяна — 343 лун). Январ 24’ лун. Январ (тӧвшӧр) 24' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 24-öт лун, во помöдз кольччö 341 лун (воыс кö кассяна — 342 лун). Январ 25’ лун. Январ (тӧвшӧр) 25' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 25-öт лун, во помöдз кольччö 340 лун (воыс кö кассяна — 341 лун). Январ 26’ лун. Январ (тӧвшӧр) 26' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 26-öт лун, во помöдз кольччö 339 лун (воыс кö кассяна — 340 лун). Январ 27’ лун. Январ (тӧвшӧр) 27' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 27-öт лун, во помöдз кольччö 338 лун (воыс кö кассяна — 339 лун). Январ 28’ лун. Январ (тӧвшӧр) 28' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 28-öт лун, во помöдз кольччö 337 лун (воыс кö кассяна — 338 лун). Январ 29’ лун. Январ (тӧвшӧр) 29' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 29-öт лун, во помöдз кольччö 336 лун (воыс кö кассяна — 337 лун). Январ 31’ лун. Январ (тӧвшӧр) 31' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 31-öт лун, во помöдз кольччö 334 лун (воыс кö кассяна — 335 лун). Январ 30’ лун. Январ (тӧвшӧр) 30' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 30-öт лун, во помöдз кольччö 335 лун (воыс кö кассяна — 336 лун). Февраль 2’ лун. Февраль (тӧвпом) 2' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 33-öт лун, во помöдз кольччö 332 лун (воыс кö кассяна — 333 лун). Февраль 3’ лун. Февраль (тӧвпом) 3' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 34-öт лун, во помöдз кольччö 331 лун (воыс кö кассяна — 332 лун). Февраль 4’ лун. Февраль (тӧвпом) 4' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 35-öт лун, во помöдз кольччö 330 лун (воыс кö кассяна — 331 лун). Февраль 5’ лун. Февраль (тӧвпом) 5' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 36-öт лун, во помöдз кольччö 329 лун (воыс кö кассяна — 330 лун). Февраль 6’ лун. Февраль (тӧвпом) 6' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 37-öт лун, во помöдз кольччö 328 лун (воыс кö кассяна — 329 лун). Февраль 7’ лун. Февраль (тӧвпом) 7' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 38-öт лун, во помöдз кольччö 327 лун (воыс кö кассяна — 328 лун). Февраль 8’ лун. Февраль (тӧвпом) 8' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 39-öт лун, во помöдз кольччö 326 лун (воыс кö кассяна — 327 лун). Февраль 9’ лун. Февраль (тӧвпом) 9' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 40-öт лун, во помöдз кольччö 325 лун (воыс кö кассяна — 326 лун). Февраль 10’ лун. Февраль (тӧвпом) 10' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 41-öт лун, во помöдз кольччö 324 лун (воыс кö кассяна — 325 лун). Февраль 11’ лун. Февраль (тӧвпом) 11' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 42-öт лун, во помöдз кольччö 323 лун (воыс кö кассяна — 324 лун). Февраль 12’ лун. Февраль (тӧвпом) 12' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 43-öт лун, во помöдз кольччö 322 лун (воыс кö кассяна — 323 лун). Февраль 13’ лун. Февраль (тӧвпом) 13' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 44-öт лун, во помöдз кольччö 321 лун (воыс кö кассяна — 322 лун). Февраль 14’ лун. Февраль (тӧвпом) 14' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 45-öт лун, во помöдз кольччö 320 лун (воыс кö кассяна — 321 лун). Февраль 15’ лун. Февраль (тӧвпом) 15' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 46-öт лун, во помöдз кольччö 319 лун (воыс кö кассяна — 320 лун). Февраль 16’ лун. Февраль (тӧвпом) 16' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 47-öт лун, во помöдз кольччö 318 лун (воыс кö кассяна — 319 лун). Февраль 17’ лун. Февраль (тӧвпом) 17' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 48-öт лун, во помöдз кольччö 317 лун (воыс кö кассяна — 318 лун). Февраль 18’ лун. Февраль (тӧвпом) 18' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 49-öт лун, во помöдз кольччö 316 лун (воыс кö кассяна — 317 лун). Февраль 19’ лун. Февраль (тӧвпом) 19' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 50-öт лун, во помöдз кольччö 315 лун (воыс кö кассяна — 316 лун). Февраль 20’ лун. Февраль (тӧвпом) 20' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 51-öт лун, во помöдз кольччö 314 лун (воыс кö кассяна — 315 лун). Февраль 21’ лун. Февраль (тӧвпом) 21' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 52-öт лун, во помöдз кольччö 313 лун (воыс кö кассяна — 314 лун). Февраль 22’ лун. Февраль (тӧвпом) 22' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 53-öт лун, во помöдз кольччö 312 лун (воыс кö кассяна — 313 лун). Февраль 23’ лун. Февраль (тӧвпом) 23' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 54-öт лун, во помöдз кольччö 311 лун (воыс кö кассяна — 312 лун). Февраль 24’ лун. Февраль (тӧвпом) 24' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 55-öт лун, во помöдз кольччö 310 лун (воыс кö кассяна — 311 лун). Февраль 25’ лун. Февраль (тӧвпом) 25' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 56-öт лун, во помöдз кольччö 309 лун (воыс кö кассяна — 310 лун). Февраль 26’ лун. Февраль (тӧвпом) 26' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 57-öт лун, во помöдз кольччö 308 лун (воыс кö кассяна — 309 лун). Февраль 27’ лун. Февраль (тӧвпом) 27' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 58-öт лун, во помöдз кольччö 307 лун (воыс кö кассяна — 308 лун). Февраль 28’ лун. Февраль (тӧвпом) 28' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 59-öт лун, во помöдз кольччö 306 лун (воыс кö кассяна — 307 лун). Февраль 29’ лун. Февраль (тӧвпом) 29' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, кассяна волöн 60-öт лун, во помöдз кольччö 306 лун. Март 2’ лун. Март (тулысодз) 2' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 61-öт лун (воыс кö кассяна — 62-öт лун), во помöдз кольччö 304 лун. Март 3’ лун. Март (тулысодз) 3' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 62-öт лун (воыс кö кассяна — 63-öт лун), во помöдз кольччö 303 лун. Март 4’ лун. Март (тулысодз) 4' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 63-öт лун (воыс кö кассяна — 64-öт лун), во помöдз кольччö 302 лун. Март 5’ лун. Март (тулысодз) 5' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 64-öт лун (воыс кö кассяна — 65-öт лун), во помöдз кольччö 301 лун. Март 6’ лун. Март (тулысодз) 6' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 65-öт лун (воыс кö кассяна — 66-öт лун), во помöдз кольччö 300 лун. Март 7’ лун. Март (тулысодз) 7' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 66-öт лун (воыс кö кассяна — 67-öт лун), во помöдз кольччö 299 лун. Март 8’ лун. Март (тулысодз) 8' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 67-öт лун (воыс кö кассяна — 68-öт лун), во помöдз кольччö 298 лун. Март 9’ лун. Март (тулысодз) 9' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 68-öт лун (воыс кö кассяна — 69-öт лун), во помöдз кольччö 297 лун. Март 10’ лун. Март (тулысодз) 10' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 69-öт лун (воыс кö кассяна — 70-öт лун), во помöдз кольччö 296 лун. Март 11’ лун. Март (тулысодз) 11' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 70-öт лун (воыс кö кассяна — 71-öт лун), во помöдз кольччö 295 лун. Март 12’ лун. Март (тулысодз) 12' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 71-öт лун (воыс кö кассяна — 72-öт лун), во помöдз кольччö 294 лун. Март 13’ лун. Март (тулысодз) 13' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 72-öт лун (воыс кö кассяна — 73-öт лун), во помöдз кольччö 293 лун. Март 14’ лун. Март (тулысодз) 14' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 73-öт лун (воыс кö кассяна — 74-öт лун), во помöдз кольччö 292 лун. Март 15’ лун. Март (тулысодз) 15' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 74-öт лун (воыс кö кассяна — 75-öт лун), во помöдз кольччö 291 лун. Март 16’ лун. Март (тулысодз) 16' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 75-öт лун (воыс кö кассяна — 76-öт лун), во помöдз кольччö 290 лун. Март 17’ лун. Март (тулысодз) 17' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 76-öт лун (воыс кö кассяна — 77-öт лун), во помöдз кольччö 289 лун. Март 18’ лун. Март (тулысодз) 18' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 77-öт лун (воыс кö кассяна — 78-öт лун), во помöдз кольччö 288 лун. Март 19’ лун. Март (тулысодз) 19' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 78-öт лун (воыс кö кассяна — 79-öт лун), во помöдз кольччö 287 лун. Март 20’ лун. Март (тулысодз) 20' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 79-öт лун (воыс кö кассяна — 80-öт лун), во помöдз кольччö 286 лун. Март 21’ лун. Март (тулысодз) 21' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 80-öт лун (воыс кö кассяна — 81-öт лун), во помöдз кольччö 285 лун. Март 22’ лун. Март (тулысодз) 22' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 81-öт лун (воыс кö кассяна — 82-öт лун), во помöдз кольччö 284 лун. Март 23’ лун. Март (тулысодз) 23' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 82-öт лун (воыс кö кассяна — 83-öт лун), во помöдз кольччö 283 лун. Март 24’ лун. Март (тулысодз) 24' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 83-öт лун (воыс кö кассяна — 84-öт лун), во помöдз кольччö 282 лун. Март 25’ лун. Март (тулысодз) 25' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 84-öт лун (воыс кö кассяна — 85-öт лун), во помöдз кольччö 281 лун. Март 26’ лун. Март (тулысодз) 26' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 85-öт лун (воыс кö кассяна — 86-öт лун), во помöдз кольччö 280 лун. Март 27’ лун. Март (тулысодз) 27' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 86-öт лун (воыс кö кассяна — 87-öт лун), во помöдз кольччö 279 лун. Март 28’ лун. Март (тулысодз) 28' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 87-öт лун (воыс кö кассяна — 88-öт лун), во помöдз кольччö 278 лун. Март 29’ лун. Март (тулысодз) 29' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 88-öт лун (воыс кö кассяна — 89-öт лун), во помöдз кольччö 277 лун. Март 30’ лун. Март (тулысодз) 30' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 89-öт лун (воыс кö кассяна — 90-öт лун), во помöдз кольччö 276 лун. Март 31’ лун. Март (тулысодз) 31' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 90-öт лун (воыс кö кассяна — 91-öт лун), во помöдз кольччö 275 лун. XXI нэм. XXI нэм (лыддьӧтнытӧ кыкдас öтікöт нэм) — век, кöда пондӧтчӧ Григорий лунлыддян сьöрті 2001' январ 1' лунö да помасьӧ 2100' декаб 31' лунӧ. Медыджыт лоӧмторрез. * Пончӧд. Пончӧд нето миян пончӧд () – туся пырвеж быдмас, пончӧд увтырын, вереск котырын. Кунинкоя (шор). Кунинкоя – Финмуын шор, кöда котöртö Турку кар кузя да усьö Саристо саридзö. Ним йылісь. Кунинкоя гижöны фин кыв вылын kuninkoja, мый лоö "саршор". Топиноя (шор). Топиноя – Финмуын шор, кöда котöртö Турку кар кузя да усьö Вяхяёки юö. Ним йылісь. Топиноя гижöны фин кыв вылын Topinoja. География. Топиноя пондöтчö Метсямяки карторын, котöртö Халинен да Орикето коласöт, сэсся Рянтямяки да Коройнен коласöт да усьö Вяхяёкиö неылын Призма базасянь. Вяхяёки (Авраёки вож). Вяхяёки – Финмуын юок, кöда котöртö Турку кар кузя да усьö Авраёки юö. Ним йылісь. Вяхяёки гижöны фин кыв вылын Vähäjoki, мый лоö "Етшаю". Катытас юсö шуöны сідзжö Паттистенъёки ("Pattistenjoki"), сэтісь посад сьöрті, кöда шусьö Паттинен. Ԋ. Ԋ, ԋ — коми кылын одззася шыпас, вӧлі молодцов анбурын. Таллинн. Таллинн — Эстмуын кар, Балтика саридз дорын порт, эст отирлöн канкар. Ним йылісь. Таллинн эст кыв вылын гижöны Tallinn. Кар нимын кык тор: linn — сія 'изкар', а tal аркмöма tan кылісь, кöда лоö 'дан (датскöй)'. Данлинн сэсся лоöм Таллинн. География. Таллинн сулалö Фин курья лунвыв вадöрын, Эстму ойвыв-рытвылын. Кар му кузя мунö извесьняк тшупöт (Глинт, нето Балтика-Ладога тшупöт). Сійö позьö казявны Тоомпеа да Ласнамяэ вылын. Медвылын чут Таллиннас (саридз вевдöрсянь 64 метра вылына) куйлö карыс рытвыв-лунвылын Нымме районын. Медыджыт ты — Юлемисте (9,6 км² ыжда). Татісь босьтöны юан ва карын оліссезлö. Харку — паськыта сьöрті мöдік ты (1,6 км² ыжда). Кар дор кузя котöртö Пирита ю, но сія оз кежав кар шöрö, кывтö токö Пирита районöт. Юыс бассейн öддьöн басöк, сійö дорйöны-видзöны. Саридз вадöрыс карас 46 километра кузя. Татöн сія аркмöтö куим ыджыт: Копли, Пальяссааре да Какумяэ, нёль курья: Таллинн курья, Пальяссааре курья, Копли курья да Какумяэ курья. Экономика. Электропоезддэзöн Таллинсянь позьö шедны сэтшöм каррезö: Тарту, Валга, Тюри, Вильянди, Тапа, Нарва, Рапла, Выхма, Элва, Пылва, Йыгева, Тамсалу, Раквере, Кивиыли, Пюсси, Йыхви да Пярну. Микаэль Агрикола. e="preserve">a> серпас вылын. Ас дырни керöм серпассэз Агриколалöн абуöсь Микаэль Агрикола (, 1510–1557) – фин кыв вылын гижöт аркмöтісь, Туркуись епископ, реформатор, гижись да вуджöтісь. Дас год сьöрна сія вуджöтіс да лэдзис öкмыс небöг, быдсöн 2400 листбок Lipasti 2007, s.5.. Сія вöлі ветлöтчисьöн кык ыджыт реформаторлöн, Роттердамись Эразмуслöн да Мартин Лютерлöн. Суомиын Агриколаöс шуöны "финскöй лыддьöтанлö айöн". Кемиёки. Kemijoki (, са. Giemajohka) — Финмуын медкузь ю. Сія 550 км кузя. Юыс котöртö каррез Кемиярви да Рованиеми пырйöт да усьö Похьян курьяö коммунаэз Кеми да Кемима коласöт. Кемиёки бассейн куйлӧ унажыксö Ойвыв Суомиын да мымдакö ордча Норвегын да Рочмуын. Ачыс бассейныс 51 000 км2. Визывтан перыта ю вомын шöркодяс 556 м3/с. Вожжез. Кемиёкилöн медыджыт ты Кемиярви. Иёки. Иёки — Финму ойвылын ыджыт ю, котöртö Похьёйс Похьянмаын. Юыс 370 км кузя. Иёкилöн öшмöсыс куйлö Иярви ладорын Кусамо коммунаын, кысянь сія котöртö посадмуэз Тайвалкоски, Пудасъярви да Юли И пырйöт, сэсся пырö И коммунаö. Иёки усьö Перямериö И посад весьтöт. Öшмöсыс куйлö 250 метраöн вылынжык ю вомысся. Берся. Калле Пятало гижис 26 торья роман "Вужжес Иёки кыркöтшын" ("Juuret Iijoen törmässä"), кытöн мыччалöма татісь олан. Адзва (ю). e="preserve">Адзва — Коми Республикаын да Яран кытшын ю, Усвалӧн веськыт. Ним йылісь. Яран кыв вылын юыс шусьӧ Хирмор нето Хырмор. Бассейн. Адзваыс 334 км кузя, бассейныс 10600 км.кв. ыжда. Юыс котӧртӧ Ыджыт Тундра кузя Чӧрныж мусюр пӧлӧн. Усьӧ Усваӧ (уссёсянь 161' км ылынаын), кӧда ачыс лоӧ Печора вож. Адзва бассейнын куйлӧны 5332 ты, быдсӧн 353 км.кв. пасьта. Вожжез. Адзваӧ усьӧны 307 вож. Межыджыт вож — Хоседа (веськыт) Режим. Вердчаныс лым. Сійӧн, мыля юыс визывтӧ ойвывсянь лунвылӧ, тулыснас овлӧ ыджыт. Кынмӧ Адзваыс октяб-нояб коста. Оссьӧ майын, шочыника юнь коста. Экология. Адзваын кульмӧ сьӧмга. Чериавны оз позь. Вадӧр пӧлӧн лӧсьӧтӧмӧсь вадорьян вӧр виззез, 1 км пасьтаӧсь. Кардор лапӧв да Коми Республика визирсянь неылын эм вӧр-ва казьмӧтан термаль ӧшмӧссэз Пым-Ва-Шор. Оланіннэз. Ю ним сьӧрті шусьӧны оланіннэз Адзвавом да Адзва. Молодцов анбур. e="preserve">Молодцов анбур зыряналöн «Шонді югöр» небöгын (1926' во) Молодцов анбур () — коми зыряналöн 1918'-1932' и 1936'-1938' годдэзö да перем комиэзлöн 1921'-1932' годдэзö гижан шыпаскуд. История. Анбур лöсьöтöма 1918' годö Молодцов Сандрö Васьö. Сы ним сьöрті алфавитсö и шуöны. Молодцов лöсьöтöма анбурсö роч азбука под вылын. Коми алфавит аркмöтікö сія босьтіс принцип туйö серб кириллича, кöда сьöрті быд шылö колö адззыны тодильнöй шыпас. Шыпассэз. Медодзза перем коми небöг молодцов анбурöн Анбурас перво вöлі сымда шыпас, мымда шыэз коми кылын — 33. Сэсся содтöмась роч шыпассэз ф, х, ц, кöдна пантасьöны токö рочовöй кыввезын. Роч анбурись д, ё, и, й, ъ, ь, э, ю, я шыпассэз молодцов анбурын эзö вöлö. Тыргора /э/ шы пыр мыччалöмась е шыпасöн. Латина анбурись босьтöмöсь шыпассэз Коми гижиссез анбур сьӧрті. ce="preserve">Коми гижиссез анбур сьӧрті – кык, кытчӧ тэчӧмӧсь алфавит сьӧрті ниммез коми морттэзлӧн, кӧдна пыртӧмась да пыртӧны пай коми литература да журналистика зорӧтӧмӧ. Одзза нимлёдзас перем коми гижиссез, мӧдас Коми Республикаись коми гижиссез. Перем коми гижиссез. Перем коми гижиссез гижӧны комиӧн миянмоз, перем коми кыв вылын. Коми Республикаись коми гижиссез. Коми Республикаын гижиссез гижӧны комиӧн асмознаныс, коми кыв сыктывкарись стандарт сьӧрті. Ярасов Борис Степанович. Ярасов Борис Степанович (сайним Биавир; 1908-1942) — коми гижись, поэт. Гижис комиöн зыряна моз. Яковлев Юрий Дмитриевич. Яковлев Юрий Дмитриевич (1955) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Ануфриева Альбина Зиновьевна. Ануфриева Альбина Зиновьевна (1940-1996) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Артеев Пик Герасимович. Артеев Пик Герасимович (1937-1987) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Афанасьев Анатолий Петрович. Афанасьев Анатолий Петрович (1935-2004) — коми кыв туялісь да коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз, туяліс коми топонимика. Афанасьев Евгений Степанович. Афанасьев Евгений Степанович (1942–1998) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Безносиков Владимир Иванович. Безносиков Владимир Иванович (1927–2008) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Белых Николай Фёдорович. Белых Николай Фёдорович (1941-1992) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Вавилин Иван Михайлович. Вавилин Иван Михайлович (1911-1975) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Васютов Юрий Константинович. Васютов Юрий Константинович (1931–2006) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Власов Василий Иванович. Власов Василий Иванович (1916–1986) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Габов Александр Григорьевич. Габов Александр Григорьевич (1912-1941) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Доронин Михаил Павлович. Доронин Михаил Павлович (1902-1939) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Доронин Павел Григорьевич. Доронин Павел Григорьевич (1904-1967) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Дьяконов Николай Михайлович. Дьяконов Николай Михайлович (1911–1982) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Елькин Василий Иванович. Елькин Василий Иванович (1912–1942) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Забоев Александр Степанович. Забоев Александр Степанович (1904-1980) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Забоева Феоктиста Ивановна. Забоева Феоктиста Ивановна (1850-1943) — коми велӧтісь, вуджӧтісь. Гижис комиöн зыряна моз. Игнатов Михаил Иванович. Игнатов Михаил Иванович (1933-1999) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Изъюров Иван Васильевич. Изъюров Иван Васильевич (1910–1995) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Истомин Иван Григорьевич. Истомин Иван Григорьевич (1917-1988) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Коданёв Иван Васильевич. Коданёв Иван Васильевич (1916–1982) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Колегов Егор Васильевич. Колегов Егор Васильевич (1895–1935) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Коми Александр Павлович. Коми Александр Павлович (1926-1989) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Конюхов Дмитрий Васильевич. Конюхов Дмитрий Васильевич (1911-1982) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Клочков Пётр Фостирьевич. Клочков Петр Фостирьевич (1831-1853) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Костромин Анфим Иванович. Костромин Анфим Иванович (1907-19??) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Куратов Виталий Константинович. Куратов Виталий Константинович (1933-2003) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Куратов Иван Алексеевич. Куратов Иван Алексеевич (1839–1875) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Кушманов Василий Егорович. Кушманов Василий Егорович (1929-1995) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Латкин Владимир Павлович. Латкин Владимир Павлович (1910-1942) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Лыюров Александр Алексеевич. Лыюров Александр Алексеевич (1923-1990) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Маегов Афанасий Андреевич. Маегов Афанасий Андреевич (1893–1942) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Мальцев Александр Михайлович. Мальцев Александр Михайлович (1924-1989) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Лебедев Михаил Николаевич. Лебедев Михаил Николаевич (1877–1951) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Леканов Василий Дмитриевич. Леканов Василий Дмитриевич (1918–1989) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Матвеев Александр Михайлович. Матвеев Александр Михайлович (1919-1981) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Морозов Сергей Михайлович. Морозов Сергей Михайлович (1913-1988) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Никулин Николай Егорович. Никулин Николай Егорович (1932-1993) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Образцов Пантелеймон Александрович. Образцов Пантелеймон Александрович (1909-1984) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Юхнин Василий Васильевич. Юхнин Василий Васильевич (сайним Луздор Вась, 1907–1960) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Шахов Николай Александрович. Шахов Николай Александрович (1898–1942) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Шахов Егор Александрович. Шахов Егор Александрович (1907-1938) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Щербаков Фёдор Васильевич. Щербаков Федор Васильевич (1914–1978) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Ширяев Владимир Архипович. Ширяев Владимир Архипович (1926–1979) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Шахов Борис Федотович. Шахов Борис Федотович (1928-2002) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Шаманов Алексей Александрович. Шаманов Алексей Александрович (1918-1943) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Чупров Яков Иванович. Чупров Яков Иванович (1906-1942) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Чисталёв Иона Тимофеевич. Чисталёв Иона Тимофеевич (1893-1923) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Чисталев Вениамин Тимофеевич. ="preserve">#перенаправление Тима Вень Чисталев Вениамин Тимофеевич (1890-1939) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Чеусов Алексей Александрович. Чеусов Алексей Александрович (1882-1940) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Фролов Николай Андрианович. Фролов Николай Андрианович (1909–1987) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Фёдоров Геннадий Александрович. Фёдоров Геннадий Александрович (1909–1990) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Туркин Константин Иванович. Туркин Константин Иванович (1902-1971) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Торопов Иван Григорьевич. Торопов Иван Григорьевич (1928-2011) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Торопов Василий Павлович. Торопов Василий Павлович (1929-2006) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Титов Иван Павлович. Титов Иван Павлович (1908-1941) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Тимушев Эдуард Алексеевич. Тимушев Эдуард Алексеевич (1962–2006) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Тимушев Степан Фёдорович. Тимушев Степан Фёдорович (1919–1986) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Тимушев Анисим Петрович. Тимушев Анисим Петрович (1898-1947) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Тимушев Алексей Степанович. Тимушев Алексей Степанович (1934-1975) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Тентюков Борис Пантелеймонович. Тентюков Борис Пантелеймонович (1922-1978) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Тарабукин Иван Иванович. Тарабукин Иван Иванович (1902-1980) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Суханова Агния Андреевна. Суханова Агния Андреевна (1884-1925) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Старцев Николай Александрович. Старцев Николай Александрович (1907-1943) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Старцев Зосима Алексеевич. Старцев Зосима Алексеевич (1902-1961) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Старцев Георгий Афанасьевич. Старцев Георгий Афанасьевич (1902-1943) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Старцев Александр Дементьевич. Старцев Александр Дементьевич (1908-1943) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Симаков Иван Николаевич. Симаков Иван Николаевич (1906-1943) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Сажина Маргарита Ивановна. Сажина Маргарита Ивановна (1929-2000) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Сажин Иван Иванович. Сажин Иван Иванович (1904-1951) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Савин Виктор Алексеевич. Савин Виктор Алексеевич (1888-1943) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Рочев Яков Митрофанович. Рочев Яков Митрофанович (1909–1977) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Рассыхаев Иван Степанович. Рассыхаев Иван Степанович (1878-1968) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Размыслов Ананий Прокопьевич. Размыслов Ананий Прокопьевич (1915-1943) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Рассыхаев Василий Николаевич. Рассыхаев Василий Николаевич (1922-1990) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Размыслов Александр Васильевич. Размыслов Александр Васильевич (1927-1994) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Раевский Степан Семёнович. Раевский Степан Семёнович (1918–1996) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Пыстин Илья Иванович. Пыстин Илья Иванович (1907–1951) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Пунегов Николай Трофимович. Пунегов Николай Трофимович (1919-1985) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Потолицын Иван Иванович. Потолицын Иван Иванович (1913–1978) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Потапов Егор Васильевич. Потапов Егор Васильевич (1937-1982) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попова Юстина Аверкиевна. Попова Юстина Аверкиевна (1896-1980) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попов Эраст Алексеевич. Попов Эраст Алексеевич (1926-1986) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попов Федор Васильевич. Попов Федор Васильевич (1898–1922) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попов Серафим Алексеевич. Попов Серафим Алексеевич (1913–2003) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попов Прокопий Спиридонович. Попов Прокопий Спиридонович (1908–1979) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попов Полиевкт Павлович. Попов Полиевкт Павлович (1912-1958) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попов Николай Павлович. Попов Николай Павлович (1901-1971) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попов Владимир Александрович. Попов Владимир Александрович (1934–1995) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Подоров Иван Гаврилович. Подоров Иван Гаврилович (1906-1942) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Осипов Иван Александрович. Осипов Иван Александрович (1911-1942) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Шеболкин Павел Андреевич. Шеболкин Павел Андреевич (1905-1963) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Огнёв Леонид Степанович. Огнёв Леонид Степанович (1932-1991) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Афанасьева Елена Евгеньевна. Афанасьева Елена Евгеньевна (1967) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Бабин Вячеслав Леонидович. Бабин Вячеслав Леонидович (1960) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Белых Иван Ильич. Белых Иван Ильич (1946) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Козлова Елена Васильевна. Козлова Елена Васильевна (н.ф. Ветошкина, 1954) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Напалков Виктор Егорович. Напалков Виктор Егорович (1938) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Ногиев Иван Иванович. Ногиев Иван Иванович (1952) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Одинцов Алексей Серафимович. Одинцов Алексей Серафимович (1938) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Полугрудов Алексей Владимирович. Полугрудов Алексей Владимирович (1976) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Тимин Владимир Васильевич. Тимин Владимир Васильевич (1937) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Ульянов Александр Васильевич. Ульянов Александр Васильевич (1953) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Иванова Валентина Васильевна. Иванова Валентина Васильевна (1956) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Шуктомов Ганс Александрович. Шуктомов Ганс Александрович (1929) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Ларев Александр Константинович. Ларев Александр Константинович (1930) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Рочев Егор Васильевич. Рочев Егор Васильевич (1937) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Рогова Зоя Ивановна. Рогова Зоя Ивановна (1918) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Щукин Николай Александрович. Щукин Николай Александрович (1933) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Бутырева Галина Васильевна. Бутырева Галина Васильевна (1944) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Елфимова Анжелика Геннадьевна. Елфимова Анжелика Геннадьевна (1970) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Елькин Михаил Андреевич. Елькин Михаил Андреевич (1958) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Ельцова Елена Власовна. Ельцова Елена Власовна (1979) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Козлов Евгений Валерианович. Козлов Евгений Валерианович (1960) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Лодыгин Василий Григорьевич. Лодыгин Василий Григорьевич (1947) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Мишарина Александра Петровна. Мишарина Александра Петровна (1946) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Некрасов Александр Васильевич. Некрасов Александр Васильевич (1952) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Попов Алексей Вячеславович. Попов Алексей Вячеславович (1950) — коми гижись, драматург. Гижö комиöн зыряна моз. Вурдов Алексей Иванович. Вурдов Алексей Иванович (1956) — коми гижись, прозаик. Гижö комиöн зыряна моз. Куратова Нина Никитична. Куратова Нина Никитична (1930) — коми гижись, прозаик. Гижö комиöн зыряна моз. Обрезкова Нина Александровна. Обрезкова Нина Александровна (1965) — коми гижись, поэт, вуджӧтісь. Гижö комиöн зыряна моз. Попов Василий Иванович. Попов Василий Иванович (, 1921-1991) — коми поп, Коми вичко аркмӧтісь; вуджӧтіс Библия быдсӧн коми (зыряна) кыв вылӧ. Югов Степан Александрович. Югов Степан Александрович (1958-2004) — коми челядь литература туялісь да вуджӧтісь. Гижис комиöн зыряна моз. Цыпанов Евгений Александрович. Цыпанов Евгений Александрович (, 1960) — коми лингвист да вуджӧтісь. Гижӧ комиöн зыряна моз. Ракин Анатолий Николаевич. Ракин Анатолий Николаевич (1949) — коми лингвист, поэт да вуджӧтісь. Гижӧ комиöн зыряна моз. Игушев Евгений Александрович. Игушев Евгений Александрович (1939) — коми лингвист, коми кыв йылісь гижись. Гижӧ комиöн зыряна моз. Некрасов Александр Иванович. Некрасов Александр Иванович (1931) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Пылаева Соломония Васильевна. Пылаева Соломония Васильевна (сайним Солӧ Баб, 1930) — коми гижись. Гижö челядь понда комиöн зыряна моз. Бушенёв Пётр Феликсович. Бушенёв Пётр Феликсович (1956) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Уляшев Олег Иванович. Уляшев Олег Иванович (1964) — коми фольклорист да этнограф, коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Хатанзейский Григорий Фёдорович. Хатанзейскӧй Григорий Фёдорович (1977) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Шебырев Александр Васильевич. Шебырев Александр Васильевич (1960) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Третьяков Владислав Григорьевич. Третьяков Владислав Григорьевич (1938-1988) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Уляшев Игорь Иванович. ="preserve">Уляшев Игорь Иванович (1967-2005) — коми фолькор да коми литература туялісь, филология сьӧрті кандидат. Втюрина Людмила Зарниевна. Втюрина Людмила Зарниевна (1964) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Шомысова Анастасия Александровна. Шомысова Анастасия Александровна (1981) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Шомысов Владимир Игоревич. Шомысов Владимир Игоревич (1955) — коми велӧтісь да гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Шиликова Зоя Васильевна. Шиликова Зоя Васильевна (1940-01.05.2013) — коми велӧдісь да гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Худяев Иван Ефимович. Худяев Иван Ефимович (1902-1933) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Распутин Пётр Васильевич. Распутин Пётр Васильевич (1820-1901) — революцияодзся коми гижись, поэт. Гижис комиöн зыряна моз. Уляшев Виталий Васильевич. Уляшев Виталий Васильевич (1946) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Чувьюрова Лидия Даниловна. ="preserve">Чувьюрова Лидия Даниловна (1949–1993) — коми композитор да сьыланкыввез тэчись. Гижис комиöн зыряна моз. Тарабукин Андрей Степанович. Тарабукин Андрей Степанович (1936-1977) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Попов Геннадий Иванович. Попов Геннадий Иванович (1952) — челядь понда коми гижись да сьывланкыввез тэчись. Гижӧ комиöн зыряна моз. Сердитов Константин Степанович. Сердитов Константин Степанович (, 1961) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Семяшкин Михаил Степанович. Семяшкин Михаил Степанович (1941) — коми велӧтісь да гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Беляев Геннадий Васильевич. Беляев Геннадий Васильевич (1940-) — коми журналист да литература критик. Гижис комиöн зыряна моз. Горчаков Гений Дмитриевич. Горчаков Гений Дмитриевич (1927) — коми гижись, драматург да прозаик. Гижӧ комиöн зыряна моз. Баженова Ольга Николаевна. Баженова Ольга Николаевна (1992) — коми гижись, поэт. Гижö комиöн зыряна моз. Кузнецов Николай Владимирович. Кузнецов Николай Владимирович (1976) — Коми кыв туялісь да вуджӧтісь. Гижӧ комиöн зыряна моз. Шергин Александр Васильевич. Шергин Александр Васильевич (1789-1837) — коми поп, протоиерей. Медодз вуджӧтіс коми кыв вылӧ Евангеллё. Куклина Раиса Ильинична. Куклина Раиса Ильинична (1930) — коми гижись да коми литература туялісь. Гижö комиöн зыряна моз. Куликов Сергей Лукич. Куликов Сергей Лукич (1921) — коми велӧтісь да гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Лудыков Михаил Ильич. Лудыков Михаил Ильич (1930) — коми велӧтісь да гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Палкин Борис Александрович. Палкин Борис Александрович (1930-1992) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Палкин Леонид Николаевич. Палкин Леонид Николаевич (1932) — коми журналист да гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Панюков Александр Александрович. Панюков Александр Александрович (1936-2016) — коми литература туялісь да гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Торлопов Георгий Иванович. Торлопов Георгий Иванович (1913-2001) — коми гижись да литертура критик. Гижис комиöн зыряна моз. Мишарин Алексей Васильевич. Мишарин Алексей Васильевич (1949) — коми гижись. Гижö комиöн зыряна моз. Прошева Зинаида Александровна. Прошева Зинаида Александровна (1931) — коми методист да гижись. Гижӧ комиöн зыряна моз. Грабежова Валентина Михайловна. Грабежова Валентина Михайловна (1947) — коми методист да гижись. Гижӧ комиöн зыряна моз. Ыджытлун. Ыджытлун () – христоса вичкуын ыджыт. Порйöтöны сійö тулыснас, 50' лунö Масленича бöрын. Этія празьникыс христосаэзлöн медыджыт. Сэк казьтылöны Иисус Христослісь кулöмись ловзьöм. Тима Вень. Тима Вень (, 1890-1939) — коми гижись, поэт, коми литератураын классик. Гижис комиöн зыряна моз. Олантуй. Тима Вень чужис 1890' октяб 20' лунӧ Вӧлӧгда губерняись Сыктывдін уездын Помӧсдін посадас. Велӧтчис перво горт школаын, сэсся помаліс Дереваннӧйись кыквося школа. 1908' годӧ экстернӧн видзис экзамен да лои велӧтісьӧн Пожӧгын. Сэк жӧ лӧсьӧтӧма быдмассэз йылісь да коми-роч. 1914' годӧ, мортӧс босьтӧмась сар армияӧ, мир пасьта одзза война коста Тима Вень Украинаын. Октябся революция бӧрын В.Т. Чисталёв бертӧма гортӧ да дас вит во сьӧрна, 1918'-сянь 1933' годӧдз костіалыштӧмӧн велӧтіс челядьӧс горт школаын. 1920' воэз пондӧтчикӧ Тима Вень уджалыштiс Коми небӧг лэдзанінын, сы коста редактируйтӧма 16 небӧг. 1934' годӧ сія ветлӧма делегатӧн советскӧй гижиссез медодз ӧксянӧ, пантасьлӧма А. М. Горькӧйкӧт. ССРС-ись гижись котырын 1934' восянь. Ыджыт террор коста, 1937' годӧ, гижисьӧс пуксьӧтӧмась дзескытінӧ сысянь, мыля «пропагандируйтӧма буржуазнöй идеология». 1939' октяб 13' лунӧ Тима Вень кулӧма Вылыс Чов тюрьмаын. Поэтсӧ дзебӧмась нимтӧм да, дзебаніныс ӧнӧдз абу адззӧм. 1956' годӧ мортсӧ кулöм бöрас реабилитируйтӧмась. Гижöттэз. Тима Вень вӧлі стрась бур лирикӧн. Сія гижис сьӧлӧм вӧрзьӧтан кывбуррез да висьттэз асланым Комиму да коми отир йылісь. Литератураӧ Тима Вень локтӧма поэзия вуджӧтісьӧн. Эшӧ революция одзын сія вуджӧтӧма Иван Никитинлісь «"Песня бобыля"» (1908) да Алексей Кольцовлісь «"Песня старика"» (1909) кывбуррез. Мир пасьта война коста том В. Т. Чисталёв гижӧма сэтшӧм стиккез, кыдз «"Гут да ном"» (1916), «"Кöнкö веж турун пöвстын"» («Кытӧнкӧ виж турун коласын», 1917). Асйӧз война бöрын сія гижис «"1919-öд во"» поэма, висьттэз «"Шог асыв"», «"Тшыг во"», «"Сартас би улын"» да мый да. Октябся революциялӧ 10-вося юбилей кежö Тима Вень лӧсьӧтіс поэмаэз «"Ленин гу дорын"» (1927) да «"Му вежандыр"» (1927). Мыйнӧ, эм сылӧн кыввбуррез коласын и ӧтілунся гижӧттэз, кӧднӧ сія лӧсьӧтӧма сэкся веськӧтлан идеология сьӧрті: «"Кодi гöрд му понда олö?"», «"Дубинушка"», «"19-öд во"», «"Важ олöм колльöдöм"», «"Том ёртлы"», «"Олан да вылан, Сöвет Коми му"», «"Юкмöсö"» и мукöд. Эттшӧм гижӧттэз унакодь. Но историяӧ Тима Вень кольӧма аслас лирикаӧн – эна кывбуррес дженытикӧсь да небыт кылаӧсь. Коми Республикаын нійӧ тӧдӧ быд коми морт – «"Менам кывъясöй"» («Менам кыввезӧ»), «"Потандорса"» («Зыбка дорся»), «"Ок, эськö"» («Ок, кӧбы»). Тима Веньлӧн кывбуррес матынӧсь отир басни дынӧ, этадз коми муын баитӧны чериаліссез, вӧраліссез, няньбыдтіссез... 1929' годӧ гижисьлöн чужис «"Трипан Вась"» висьт – коми литератураын медбур рассказзэзісь ӧтік. Вöр-ва серпассэз йылісь да му вылын уджаліссез йылісь гижис сэтшöм кывбурресӧ, кыдз: «"Тувсов вой"» («Тулысся ой», 1920), «"Кайла, видзöдла"» (1921), «"Гожöм пом"» (1922) да мый да. Отир буракодь тӧдӧны сылісь пьесаэз "Изкар" да "Ныв сетöм". Тима Вень олан сьӧрна уна вуджöтiс сідзжӧ роч да дӧсмирись литература. 20' воэзӧ Тима Веньлöн гижöттэз (кывбуррес, висьттэс, очерккес) неетша петавлiсӧ быдкодь ӧктӧттэзын, унажыксӧ велӧтчиссез понда лыддьӧтан небӧггезын. Шуам, 1923' вося «Выль туйöд» хрестоматияын сылӧн 21 гижöт. 20' воэз мöд джынын да 30' воэзӧ гижись тшӧкыта публикуйтчӧма «Ордым» да «Ударник» журналлэзын. Ойвыв вöр–ва йылісь, туйвыв пасйӧттэз да некымын мукöд гижöт петiсӧ и «Вöрлэдзысь» газетаын. Илля Вась. Илля Вась (, 1895–1981) – коми кывтуялісь, профессор, коми поэт. Мартынов Валерий Иванович. e="preserve">Мартынов Валерий Иванович (1933) — коми литература туялісь да критик, филология сьöрті кандидат. Изъюров Анатолий Степанович. Изъюров Анатолий Степанович (1932–1966) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Габов Иван Николаевич. Габов Иван Николаевич (сайним Иван Комсомольскöй, 1914–1941) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Надеев Алексей Николаевич. Надеев Алексей Николаевич (сайним Чард, 1895–1992) — коми гижись. Гижис комиöн зыряна моз. Лимерова Валентина Александровна. Лимерова Валентина Александровна (*1964) — коми литература туялісь да критик, педагогика сьöрті кандидат. Олан туй. В.А.Лимерова чужис 1964' январ 1' лунӧ Коми Республика Луздор районын, Берёзовка грездас. Помаліс Сыктывкар университетісь филология факультет, сэсся уджаліс школаын коми да роч кыввез и литература сьӧрті велӧтісьӧн. Аспиранталіс Мӧскваын, Велӧтӧмын национальнӧй проблемаэз сьӧрті НИИ бердын, велӧтіс Коми Республикаись Велӧтӧм зорӧтан институтын, Сыктывкар университетын. 2002' восянь Валентина Александровна — ыджытжык туялісь ИЯЛИ КНЦ УрО РАН-ын, 2002'–2007' воэзӧ юраліс сэтӧн литература туялан юкӧтас. В.А.Лимерова пырӧ «Войвыв кодзув» журнал редколлегияӧ. Туялӧм. В.А.Лимеровалӧн кандидат ним вылӧ диссертация вӧлі «"Постижение авторской позиции при изучении эпических произведений родной литературы в 5–11 классах коми школы"» (1995 во, наука веськӧтлісь − педагогика сьӧрті доктор, профессор К. М. Нартов). В. А. Лимерова 100-ся унажык туялан уджлӧ автор. Остапова Елена Васильевна. ce="preserve">Остапова Елена Васильевна — коми литература туялісь да критик, филология сьöрті кандидат. Олан туй. Ӧні Елена Васильевна уджалӧ доцентӧн Сыктывкар университетын, коми да чудь-йӧгра филология кафедраын. Туялӧм. Е.В.Остапова туялӧ коми литературалісь поэтика, литература вуджӧтӧмын проблемаэз да коми литератураӧ сьӧрті велӧтан методика. Войвыв кодзув. ="preserve">Войвыв кодзув — коми кыв вылын мичмыт литератураа да отир олан йылісь журнал. Петӧ Сыктывкарын 1926' восянь. Ӧні Коми му холдингын. Ним йылісь. 1926'-1931' воэзӧ журнал шусьӧма «Ордым» («Туёк»), 1931' восянь нимыс вӧлі «Ударник», 1946' годӧ сылӧ сетісӧ ним «Войвыв кодзув» (пк. «Ойвыв кӧдзув»). Латышева Вера Алексеевна. Латышева Вера Алексеевна (*1933) — коми литература да искусство туялісь и критик, филология сьӧрті доктор. Олантуй. Чужис 1933' октяб 22' лунӧ ӧння Коми Республика Луздор районын, Абьячой посадын. 1956' годӧ помаліс Мӧскваын Ломоносов нима университет. Сэсся дасвит во уджалӧма АН СССР Коми филиалын. Аспиранталіс Ленинградас, сэтісь Театр, музыка да хореография институтын. Кынымкӧ во велӧтіс Коми пединститутын да Велӧтіссез институтын. 1993' годӧ дорйис доктор ним вылӧ диссертация (Общность и различие в драматургии финно-угорских народов Поволжья и Приуралья). Ӧні профессоралӧ Сыктывкар университетын. Филиппова Валентина Викторовна. Олантуй. В. В. Филиппова чужис 1957' нояб 4' лунö öння Сöснагорт районын Винла грездын. 1981' годö сія помалiс Сыктывкар университетісь филология факультет «Филология» специальнось сьöрті. 1987'–1990' воэзö уджалö Сыктывкар университетын филология факультетас ассистентöн, 1990–1998' воэзö – ыджытжык велöтісьöн. 1990–1993' воэзö В. В. Филиппова вöлі филология факультетын деканöс вежись. 1992' годö Валентина Викторовна дорйис диссертация филология кандидат ним вылö, а 1998' годö сылö сетöмась доцент званнё, кöдаын сія и уджалöма сэсся Сыктывкар университетын. В.В. Филиппова виччисьтöг куліс 2012' март 6' лунö Суомиын, Турку университетын стажировка коста. Туялан удж. Валентина Викторовна туяліс коми фольклор да важся культура, публикуйтiс 50-ся унажык туялан удж, ны коласын 10 велöтан небöг, монография да фольклор öктöттэз. Турку университет. Турку университет () – Финмуын университет. Сулалö Турку карын. Пономарёва Лариса Геннадьевна. Пономарёва Лариса Геннадьевна (*1975) – коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат. Олантуй. Л. Г. Пономарёва чужис 1975' октяб 5' лунö Перем ладорись Коми кытшын, Гайна посёлокас. Быдмис да велӧтчис Юсьва районісь Дӧйӧг посадын. Ай-мамыс велӧтіссез. Школа бӧрын велӧтчис Кудымкарись медучилищёын. 1998' годӧ помаліс Перем педуниверситетісь филфакас коми-роч юкӧт да муніс Ижкарӧ, кытӧн пондіс велӧтчыны УдГУ аспирантураын. Веськӧтлісьнас вӧлі проф. В. К. Кельмаков. Аспирантураын велӧтчикӧ 1999'-2000' воэзӧ стажёраліс Суомиын. Татӧн Хельсинки университетын сія велӧтчис баитны финскӧйӧн. 2000' восянь редактируйтӧ перем коми тексттэз, кӧднӧ лэдзӧ Хельсинкиын Библия вуджӧтан институт. 2002' годӧ дорйис кандидат ним вылӧ диссертация Нӧрыс-Луп диалект сьӧрті. 2002' арсянь вӧлі велӧтісьӧн Перем педуниверситет филфакись коми-роч юкӧтын да 2005' восянь ӧтдырни керис удж Коми-пермяцкӧй народ кыв, история да традиционнӧй культура исследуйтан институтын. 2007' сенябсянь 2010' августӧдз оліс Будапештын, кытӧн уджаліс перем коми кыв сьӧрті лекторӧн Лоранд Этвёш университетын. 2010'-2011' велӧтчан годӧ уджаліс Кудымкарас, Удмуртскӧйын фин кыв сьӧрті велӧтісьӧн. Туялан удж. Аспиранталікас Л. Г. Пономарёва туяліс коми сёрни Луп йылісь да Нӧрыс ладорись. Ӧтлаын Е. Н. Федосеевакӧт нія пондісӧ лыддьыны нӧрыс да луп диалекттэсӧ ӧтік нӧрыс-луп диалектӧн. Этадз нія вежисӧ диалекттэзісь система, кӧдӧ лӧсьӧтіс аскадӧ Р. М. Баталова. Педуниверситетын уджалікӧ Лариса Геннадьевна ветліс экспедицияэзӧ Кӧсладор да Кӧчладор районнэзӧ, чукӧртӧма сэтісь диалекттэз сьӧрті ыджыткодь материал (абу публикуйтӧм). Ӧтлаын А. С. Лобановакӧт да О. А. Поповакӧт уджалӧма Язьва коми кыв лӧсьӧтӧмын. Коми кыв туялікӧ интересыс объектӧн медодз вӧлісӧ фонетика да морфология, сэсся лексика да кыввез коласісь йитӧттэз. Л. Г. Пономарёва лыддьӧ перем коми кыв да коми (зыряна) кыв важынсянь торья кыввезӧн. Асторья олан. Пономарёва Лариса Геннадьевна роч да перем комися бура баитӧ удмурт, фин да мадьяр кыввез вылын. Лобанова Алевтина Степановна. Лобанова Алевтина Степановна (н.п. Боталова, *1966) – коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Олантуй. Алевтина Степановна чужис 1966' юль 21' лунӧ Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Шатун деревняын. Быдмис да велӧтчис Москвина посадын, кытӧн 1983' годӧ помаліс шӧрӧт школа. 1988' годӧ гӧрд дипломӧн помаліс Перем педуниверситет филфакись коми-роч юкӧт да муніс одзлань велӧтчыны Мӧскваись Кывтӧдӧм сьӧрті институтӧ, Чудь-йӧгра кыввез сьӧрти секторас. Сэтчин сія вӧлі перво стажёрӧн, а 1989' октябсянь 1992' ноябӧдз аспиранталіс. Научнӧй веськӧтлісьыс вӧлi Р.М.Баталова. 1993' март коста А. С. Лобанова дорйис кандидат ним вылӧ диссертация Кӧчладор диалект сьӧрті. 1994' февральсянь Алевтина Степановна уджалӧ Перем педуниверситетын, перво велӧтісьӧн, а 1996' годсянь доцентӧн. Юралӧ филфакись коми-роч юкӧтын. 2004' во помсянь ӧткоста директоралӧ Коми-пермяцкой народ кыв, история да традиционнӧй культура исследуйтан институтын. 2015-ӧй годӧ сетӧм званнё «Почетный работник высшего профессионального образования Российской Федерации». Туялан удж. Аспиранталікӧ А. С. Лобанова туялӧма кӧчладор диалект. Перем коми диалекттэзын фономорфология сьӧрті сія гижис велӧтан удж студенттэз понда. Алевтина Степановна интерсуйтчӧ сідзжӧ перем коми семантикаӧн да лыддьӧтан кыв историяӧн. Ӧні уджалӧ унажыксӧ перем коми кыв стилистика да социолингвистика сфераын. А. С. Лобанова лыддьӧ перем коми кыв да коми (зыряна) кыв важынсянь торья кыввезӧн. Попова Ольга Анатольевна. Попова Ольга Анатольевна (н.п. Гагарина, *1973) – коми кыв туялісь да методист, филология сьӧрті кандидат. Олантуй. Ольга Анатольевна чужис 1973' годӧ Коми кытш Кӧчладор районісь Сэпӧль грездын. 1995' годӧ помаліс Перем педуниверситет филфакись коми-роч юкӧт да 1995'-2011' воэзӧ уджаліс сэтчин жӧ велӧтісьӧн. Уджалікас ни одзлань велӧтчӧма Ижкарын, Удмурт университет аспирантураын, перво вовлӧмӧн, а сэсся орӧтчытӧг. Веськӧтлісьӧн вӧлі проф. В. К. Кельмаков. 1999' годӧ дорйис кандидат ним вылӧ диссертация коми фразеология сьӧрті. Педуниверситетын лоис доцентӧн, велӧтіс унажыксӧ коми кыв велӧтан методикаӧ. 2011' гожумсянь олӧ Кӧчын, юралӧ методист ӧтувтчӧмын. Туялан удж. О.А.Попова гижис наука да велӧтан методика сьӧрті 30 гӧгӧр удж. Меркушева Татьяна Николаевна. Меркушева Татьяна Николаевна (*) – коми кыв туялісь да отир котыртісь, филология сьӧрті кандидат. Олантуй. Чужис Перем ладорись Коми кытшын, Кудымкар районісь Кува посадас. Помаліс Сыктывкарись университет да ИЯЛИ КНЦ УрО РАН бердын аспирантура. Веськӧтлісьӧн вӧлі А.Н.Ракин. Дорйис кандидат ним вылӧ диссертация флора-фауна ниммез сьӧрті. Сэсся локтіс Кудымкарӧ, кытӧн уджалӧ специалистӧн Коми кытш делоэз сьӧрті министерствоын. Федюнёва Галина Валерьяновна. Федюнёва Галина Валерьяновна (*1953) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті доктор. Гижӧ комиöн зыряна моз. Федина Марина Серафимовна. Федина Марина Серафимовна (*) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Гижӧ комиöн зыряна моз. Мусанов Алексей Геннадьевич. Мусанов Алексей Геннадьевич (*1971) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Туялӧ коми (зыряналысь) топонимика. Гудырева Татьяна Анатольевна. Гудырева Татьяна Анатольевна (*) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Гижӧ комиöн зыряна моз. Безносикова Люция Михайловна. Безносикова Люция Михайловна (*1940) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Лӧсьӧтӧ коми (зыряна) кыв кузя кывкуддэз. Лудыкова Валентина Матвеевна. Лудыкова Валентина Матвеевна (*1956) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті доктор. Гижӧ комиöн зыряна моз. Олантуй. В. М. Лудыкова чужис 1956' апрель 19' лунӧ Коми Республика Микунь карын. 1973' годӧ помаліс шӧрӧт школа Гамын (Емдін район), 1978' годӧ Сыктывкарись университет. Аспиранталіс Ленинград университетісь чудь-йӧгра филология кафедра бердын. Веськӧтлісьыс проф. З. М. Дубровина. Валентина Матвеевна лоис филология сьӧрті кандидатӧн 1989' годӧ, "Коми кывйын сказуемӧй" диссертация дорйӧм бӧрын. 1982' годсянь уджалӧ Сыктывкар университетын, перво ассистентӧн, сэсся ыджытжык велӧтісьӧн, 1993' восянь доцент. 1996' восянь веськӧтлӧ СГУ-ись коми кыв кафедраӧн. Туялалан удж. В. М. Лудыкова туялӧ унажыксӧ коми кывлісь синтаксис. Сідзжӧ интересуйтчӧ коми лыддьӧтан кыв историяӧн. Пунегова Галина Васильевна. Пунегова Галина Васильевна (*) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Сажина Светлана Александровна. Сажина Светлана Александровна (*) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Гижӧ комиöн зыряна моз. Прокушева Тамара Ивановна. Прокушева Тамара Ивановна (*1949) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Гижӧ комиöн зыряна моз. Понарядов Вадим Васильевич. Понарядов Вадим Васильевич (*1973) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Гижӧ комиöн зыряна моз. Попова Римма Павловна. Попова Римма Павловна (н.п. Дмитриева, *1969) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Олантуй. Римма Павловна чужис 1969' январ 6' лунӧ, Перем ладорись Коми кытшын, Кӧсладор районісь Пуксипи посадын. Велӧтчис перво Порошволь школаын, а мӧдік классянь горт посадас. Шӧрӧт школа помалӧма Кӧсын. 1985' годӧ муніс Перемӧ да пондіс сэтчин велӧтчыны педуниверситетын, филология факультетсис коми-роч юкӧтас. 1990' годӧ университетсӧ гӧрд дипломӧн помаліс да, сійӧ колисӧ кафедра вылас ассистентӧн. Сэсся Е.В. Ботева ыстіс нывкасӧ одзлань велӧтчыны Сыктывкарӧ. Коми Республика канкарӧ Р. П. Дмитриева локтӧма 1994' сентяб коста. 1995' арсянь велӧтчис СГУ бердын аспирантураын. Веськӧтлісьӧн вӧлі Е. А. Игушев. 1996' сентябсянь 1997' майӧдз оліс Хельсинкиын, кытӧн сылӧн вӧлі фин кыв сьӧрті стражировка. Сыбӧрын сійӧ босьтісӧ уджавны Сыктывкар университетӧ, коми кыв кафедра вылас фин кыв сьӧрті велӧтісьӧн. Кандидат ним понда диссертация кӧсладор диалект сьӧрті Римма Павловна дорйис 1998' годӧ. Сэсся Р. П. Попова кольччӧма уджавны Сыктывкар университетас, кытӧн сія вӧлі ыджытжык велӧтісьӧн, доцентӧн, деканӧс вежисьӧн, а 2003'-2005' годдэзӧ юраліс чудь-йӧгра факультетаныс декан туйӧ уджалісьӧн. Ӧні доценталӧ СГУ-ын жӧ, велӧтӧ студенттэсӧ коми диалектологияӧ да фин кылӧ. Туялан удж. Научнӧй интерессэз — коми диалекттэз, нылӧн фонетика, лексика да морфология. Федосеева Елена Николаевна. Федосеева Елена Николаевна (*) – коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Олантуй. Е. Н. Федосеева чужис Коми кытш Кӧсладор районісь Пуксипи посадын. Велӧтчис Перемись педуниверситетын, кытӧн помаліс филфаксис коми-роч юкӧт. Аспиранталіс Сыктывкарын, КНЦ УрО РАН бердын. Веськӧтлісьыс А. Н. Ракин. Ӧні Елена Николаевна уджалӧ КНЦ-ись Кыв, литература да история институтын. Туяланудж. Е. Н. Федосеева диалектолог, сія туялӧ унажыксӧ перем коми диалекттэзісь лексика. Ӧтлаын Л. Г. Пономарёвакӧт нія пондісӧ лыддьыны Нӧрыс ладорись да Луп йылісь басниэз ӧтувья нӧрыс-луп диалектӧн. Сідз том туяліссез вежыштӧмась перем коми диалекттэзісь система, кӧдӧ лӧсьӧтӧма аскадӧ Р. М. Баталова. Некрасова Галина Александровна. Некрасова Галина Александровна (*1958) – коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Олантуй. Г. А. Некрасова чужис 1958' декаб 12' лунӧ Коми Республика Емдін районісь Айкатыла посадын. 1976' годӧ сія помаліс шӧрӧт школа Гамын, а 1981' годӧ Сыктывкарись университет. Аспиранталіс Тарту университетын. Веськӧтліссезӧн сэтчин сылӧн вӧлісӧ П. Алвре да А. Кюннап. 1987' годӧ Галина Александровна дорйис кандидат ним вылӧ диссертация «Л-а падежжез коми кылын». 1987' восянь Г. А. Некрасова уджалӧ КНЦ УрО РАН-ын, Кыв, литература да история институтас. Туялан удж. Г. А. Некрасова туялӧ коми кывлісь морфология, унажыксӧ падежжез. Айбабина Евгения Авенировна. Айбабина Евгения Авенировна (*1952) — коми кыв туялісь, филология сьӧрті кандидат. Лӧсьӧтӧ коми (зыряна) кыв кузя кывкуддэз. Сорвачева Валентина Александровна. Сорвачёва Валентина Александровна (1923-1977) – коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат. Олантуй. Валентина Александровна чужис Сыктывкарын 1923' февраль 23' лунö. Куліс сэтчин жö 1977' юнь 12' лунö. Подорова Агния Ивановна. Подорова Агния Ивановна (1901-1972) – коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат. Кипрушева Анастасия Ивановна. Кипрушева Анастасия Ивановна (1904-1977) – коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат. Сельков Николай Никитич. Сельков Николай Никитич (1911-1992) – коми кыв туялісь. Бараксанов Геннадий Григорьевич. Бараксанов Геннадий Григорьевич (1934–1997) – коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат. Ляшев Владимир Александрович. Ляшев Владимир Александрович (1942–1999) – коми кыв туялісь, филология сьöрті кандидат. Тимушев Дмитрий Андреевич. Тимушев Дмитрий Андреевич (1900–1970) – коми кыв туялісь. Сидоров Алексей Семёнович. Сидоров Алексей Семёнович (комиöн Семен Öльöш, 1892–1953) – коми кыв туялісь, этнограф, филология сьöрті доктор. Олантуй. Семен Öльöш чужис 1892' сентяб 28' лунö ӧння Сыктывдін районісь Паль посадын. Помаліс Пальын кыккласса училищё. 1907' годö пондіс велöтчыны велöтісьö Тотьма семинарияын, кытöн сія медбура велöтіс кыввез. 1911' годö Сидоров помаліс семинария, да сэсся вит во сьöрна велöтіс Емва ладорись Кони посад школаын. Одзлань велöтчöм могись 1915' годö А. С. Сидоров муніс Вöлöгдаö велöдчыны сэтісь велöтіссез институтын, кöдö помаліс куим во бöрті... Попова Элеонора Николаевна. Попова Элеонора Николаевна (*1952) — коми кыв туялісь, Туялö коми (зыряна) кылісь отсасян сёрниторрез. Карманова Альбина Николаевна. Карманова Альбина Николаевна (*1940) — коми кыв туялісь да Сыктывкар университетын коми кыв велöтісь. Апрель 4’ лун. Апрель (тулысшöр) 4' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 94-öт лун (воыс кö кассяна — 95-öт лун), во помöдз кольччö 271 лун. Апрель 5’ лун. Апрель (тулысшöр) 5' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 95-öт лун (воыс кö кассяна — 96-öт лун), во помöдз кольччö 270 лун. Апрель 6’ лун. Апрель (тулысшöр) 6' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 96-öт лун (воыс кö кассяна — 97-öт лун), во помöдз кольччö 269 лун. Апрель 7’ лун. Апрель (тулысшöр) 7' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 97-öт лун (воыс кö кассяна — 98-öт лун), во помöдз кольччö 268 лун. Апрель 8’ лун. Апрель (тулысшöр) 8' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 98-öт лун (воыс кö кассяна — 99-öт лун), во помöдз кольччö 267 лун. Апрель 9’ лун. Апрель (тулысшöр) 9' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 99-öт лун (воыс кö кассяна — 100-öт лун), во помöдз кольччö 266 лун. Апрель 10’ лун. Апрель (тулысшöр) 10' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 100-öт лун (воыс кö кассяна — 101-öт лун), во помöдз кольччö 265 лун. Апрель 11’ лун. Апрель (тулысшöр) 11' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 101-öт лун (воыс кö кассяна — 102-öт лун), во помöдз кольччö 264 лун. Апрель 12’ лун. Апрель (тулысшöр) 12' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 102-öт лун (воыс кö кассяна — 103-öт лун), во помöдз кольччö 263 лун. Апрель 13’ лун. Апрель (тулысшöр) 13' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 103-öт лун (воыс кö кассяна — 104-öт лун), во помöдз кольччö 262 лун. Апрель 14’ лун. Апрель (тулысшöр) 14' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 104-öт лун (воыс кö кассяна — 105-öт лун), во помöдз кольччö 261 лун. Апрель 15’ лун. Апрель (тулысшöр) 15' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 105-öт лун (воыс кö кассяна — 106-öт лун), во помöдз кольччö 260 лун. Апрель 16’ лун. Апрель (тулысшöр) 16' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 106-öт лун (воыс кö кассяна — 107-öт лун), во помöдз кольччö 259 лун. Апрель 17’ лун. Апрель (тулысшöр) 17' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 107-öт лун (воыс кö кассяна — 108-öт лун), во помöдз кольччö 258 лун. Апрель 18’ лун. Апрель (тулысшöр) 18' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 108-öт лун (воыс кö кассяна — 109-öт лун), во помöдз кольччö 257 лун. Апрель 19’ лун. Апрель (тулысшöр) 19' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 109-öт лун (воыс кö кассяна — 110-öт лун), во помöдз кольччö 256 лун. Апрель 20’ лун. Апрель (тулысшöр) 20' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 110-öт лун (воыс кö кассяна — 111-öт лун), во помöдз кольччö 255 лун. Апрель 21’ лун. Апрель (тулысшöр) 21' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 111-öт лун (воыс кö кассяна — 112-öт лун), во помöдз кольччö 254 лун. Апрель 22’ лун. Апрель (тулысшöр) 22' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 112-öт лун (воыс кö кассяна — 113-öт лун), во помöдз кольччö 253 лун. Апрель 23’ лун. Апрель (тулысшöр) 23' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 113-öт лун (воыс кö кассяна — 114-öт лун), во помöдз кольччö 252 лун. Апрель 24’ лун. Апрель (тулысшöр) 24' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 114-öт лун (воыс кö кассяна — 115-öт лун), во помöдз кольччö 251 лун. Апрель 25’ лун. Апрель (тулысшöр) 25' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 115-öт лун (воыс кö кассяна — 116-öт лун), во помöдз кольччö 250 лун. Апрель 26’ лун. Апрель (тулысшöр) 26' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 116-öт лун (воыс кö кассяна — 117-öт лун), во помöдз кольччö 249 лун. Апрель 27’ лун. Апрель (тулысшöр) 27' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 117-öт лун (воыс кö кассяна — 118-öт лун), во помöдз кольччö 248 лун. Апрель 28’ лун. Апрель (тулысшöр) 28' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 118-öт лун (воыс кö кассяна — 119-öт лун), во помöдз кольччö 247 лун. Апрель 29’ лун. Апрель (тулысшöр) 29' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 119-öт лун (воыс кö кассяна — 120-öт лун), во помöдз кольччö 246 лун. Апрель 30’ лун. Апрель (тулысшöр) 30' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 120-öт лун (воыс кö кассяна — 121-öт лун), во помöдз кольччö 245 лун. Май 1’ лун. Май (тулыспом) 1' лун — Григорий лунлыддян сьöрті, волöн 121-öт лун (воыс кö кассяна — 122-öт лун), во помöдз кольччö 244 лун. Мари отир. Мари отир (важмöм ним черемиссэз) — чудь-йӧгра вужись мари кыв вылын баитісь отир. Мариэз олöны Маримуын, а сідзжö Рочмуись ордча регионнэзын. Мариэз быдсӧн 604 сюрс морт. Удмурт отир. Удмурт отир (важмöм ним вотяккез) — чудь-йӧгра вужись удмурт кыв вылын баитісь отир. Удмурттэз олöны Удмуртмуын, а сідзжö Рочмуись ордча регионнэзын. Удмурттэз быдсӧн 552 299 морт. Кöч котыр. e="preserve">Кöч котыр - () кöччез чукöрись, пода котыр. Вожтöмгыжаэз. e="preserve">Вожтöмгыжаэз () - нимӧтчиссез классісь пода чукӧр. Гарри Поттер да авьяэзлӧн из орсан. ="preserve">Гарри Поттер да авьяэзлӧн из (орсан) Гарри Поттер да Авьяэзлӧн из – компьютер пыр орсан. Петроскӧй. ="preserve">Петроскӧй нето (карелӧн "Petroskoi", вепсӧн "Petroskoi" нето "Zavod", рочӧн Петрозаводск) этӧ кар Рочмуын. Этія кар Карелиялӧн юркар да медыджыт кар. Öні карыс лыддисьö торья асвеськöтлан öн — Петроскӧй, этася карыс лоö Петроскӧй район понда веськöтлан. Йыгыперя. ="preserve">Йы́гыпе́ря () нето этӧ посад Рочмуын, Ленинград лапӧлын. Йыгыперя этӧ водь мулӧн медыджыт посад. Гöнаэз. e="preserve">Гöнаэз (лат. Pilosa) — нимӧтчиссез классісь, пода чукӧр. Гарри Поттер да куланлӧн козиннэз. 1' тор (орсан). Гарри Поттер да куланлӧн козиннэз. 1 тор - видеоорсан, кӧдӧ керӧмась сэтшӧм жӧ нима фильм сьӧрті. Медшӧр герой - Гарри Поттер. Рига. Рига () — Латвиялӧн канкар. Куйлö Рига куръя дорын да Давгава ю кыкнан ладорын. Оліссез лыд сьöрті — куимöт местаын Балтика регионын Петракар да Стёколна бöрын. Янсалöм. Ригаись веськöтлан районнэз Ригаись микрорайоннэз Кöджпом (Сыктывкарын). ="preserve">Кӧджпом () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. Микрорайон сулалӧ "кӧдж пом"ын, сысянь и нимыс. Роч ним сьӧрті мукӧдыс шуӧны, "кӧч" да "пон" лоӧны этимологияын, но этӧ абу сідз. Кырув (Сыктывкарын). ="preserve">Кырув () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. Микрорайон аркмӧма "кыр ул"ын, сысянь и нимыс. Кöзяйство да быт. Кырулын эм карса базар да аэропорт. Мöдлапöв (Сыктывкарын). ="preserve">Мӧдлапӧв () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. Микрорайон куйлӧ Сыктыв ю "мӧдлапӧл"ын, сысянь и нимыс. Орбита (Сыктывкарын). ="preserve">Орбита – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. География. Микрорайон сулалӧ каршӧрсянь ойвылӧ, телерадиошӧрин гӧгӧр. Стрӧитель (Сыктывкарын). ="preserve">Стрӧитель () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Париж (Сыктывкарын). ="preserve">Париж – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. 1812' вося кось бӧрын татчӧ ыстӧмась пленитӧм прансуззэзӧс. Сэксянь и места Сыктыв ва дорын, кытӧн нія олӧмась, шусьӧ "Париж"ӧн, Франсузму канкар Париж сьӧрті. Тентюков (Сыктывкарын). ="preserve">Тентюков () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. Микрорайон местаын вӧлӧма "Тентюков". Сэсся сійӧ пыртӧмась карӧ, а нимыс кольӧма. Посадыс шусьӧ "Тентюк" нима морт сьӧрті. Ыліпом (Сыктывкарын). ="preserve">Ыліпом () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Дырнöс (Сыктывкарын). ="preserve">Дырнӧс () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. Микрорайоныс шусьӧ сідз Дырнӧс шор сьӧрті, кӧда эсті котӧртӧ. Ошвидз (Сыктывкарын). ="preserve">Ошвидз () – ылыс микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Вöрзавод (Сыктывкарын). ="preserve">Вӧрзавод () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. Микрорайонас сулалӧ Сыктывкарса вӧрзавод, сійӧн посёлокыс и шусьӧ сы ним сьӧрті. Яйкомбинат (Сыктывкарын). ="preserve">Яйкомбинат () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. Микрорайоныс лебтісьӧма Сыктывкарса яйкомбинат дорын, сійӧн посёлокыс и шусьӧ этія уджаин сьӧрті. Давпом (Сыктывкарын). ="preserve">Давпом () – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. Микрорайон сулалӧ важ грезд местаын. Сія грездыс вӧлі лэптӧма дав (рас) помӧ (конечӧ), сысянь и нимыс. Татісь диалектын "пом" туйӧ шуӧны "пон". Эта увья Сыктывкарсыслӧн этія тор рочӧн и шусьӧ "Давпон"ӧн. Чит (Сыктывкарын). ="preserve">Чит – микрорайон Сыктывкарын, Коми Республика канкарын. Ним йылісь. А. П. Афанасьев сьӧрті Чит посад пондӧмась сідз шуны "Тит" нима морт сьӧрті. Лыддьöтан. Афанасьев А. П. "Топонимия Республики Коми". Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1996 ISBN 5-7555-0554-3 Вылыс Чов (Сыктывкарын). ="preserve">Вылыс Чов () – Коми Республика канкарын, Сыктывкарын, микрорайон (карпом). Ним йылісь. Карпомсö аддзам Човъю катытісь, сысянь и нимыс. География. Карпом сулалö Сыктывкарись Эжва район дорын. Улыс Чов (Сыктывкарын). ="preserve">Улыс Чов () – Коми Республика канкарын, Сыктывкарын, микрорайон (карпом). Ним йылісь. Карпомыс шусьö сідз Човъю нима юок сьöрті, кöда кывтытын сія сулалö. География. Карпомсö адззам Сыктывкарись Эжва район дорсис. Емваль (Сыктывкарын). ="preserve">Емваль – Коми Республика канкарын, Сыктывкарын, микрорайон (карпом). Ним йылісь. Карпомыс шусьö сідз Емваль ю сьöрті, кöда дорын сія сулалö. География. Микрорайоныс адззисьö Сыктывкарас Эжва район дорсис. Човъю (Сыктывкарын). ="preserve">Човъю – Коми Республика канкарын, Сыктывкарын, микрорайон (карпом). Ним йылісь. Карпомыс шусьö сідз Човъю нима юок сьöрті, кöда дорын сія сулалö. География. Микрорайонсö адззамö Сыктывкарас Эжва район дорсис. Койты (Сыктывкарын). ="preserve">Койты – Коми Республика канкарын, Сыктывкарын, микрорайон (карпом). Ним йылісь. Карпомыс шусьö сідз Койты нима ты сьöрті, кöдаланьын сія сулалö. География. Микрорайонсö адззамö Сыктывкарас Эжва район дорсис. Эжва (Сыктывкарын). Эжва. Гумажнöй проспект дорын керкуэз Эжва – Коми Республика канкарын, Сыктывкарын, торъя район (картор). Ним йылісь. Карторыс шусьö сідз Эжва ю сьöрті, кöда дорын сійö лэбтöмась. География. Районыс куйлö Сыктывкар каршöрсянь ойвыв-рытвылö 14 км ылынаын, Эжва ю шульга ладорын. Эжва районыслöн мувывтор 232 километра квадрат ыжда. Отир. Эжва районын олöны 59 сюрс морт. Этö лоö Сыктывкарын оліссезісь нёльöт тор, а быдсöн Коми Республикаын оліссезісь 5,5 прочент. Радиошöрин (Сыктывкарын). ="preserve">Радиошöрин () – Коми Республика канкарын, Сыктывкарын, карпом. Ним йылісь. Карпомыс аркмöма Сыктывкарса радиошöрин дорын, сійӧн сія и шусьӧ этія шöрин сьӧрті. Човъю (ю). e="preserve">Човъю () — неыджыт юок Коми Республикаын, Эжва юлöн шульга вож. География. Човъю котöртö Сыктывкарись Эжва районöт да усьö Эжваö мöдыслöн Сьöртполой нима вис пыр, Лыддьöтан. Афанасьев А. П. Топонимия Республики Коми. Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1996 ISBN 5-7555-0554-3 Выльтыдор (Сыктывкар каркытш). Выльтыдор — Коми Республикаись Сыктывкар каркытшын посёлок. Ним йылісь. Посёлок аркмӧма Выльты вис дорын, сысянь и нимыс. География. Посёлоксӧ адззамӧ кӧджись, кӧдӧ керӧны Эжвалӧн Выльты нима вис, Сыктыв ю да мӧдыслӧн Кылӧтан затон. Максаковкасянь Выльтыдорыс сулалӧ рытвылӧ 6 км ылынаын, Сыктывкарсянь асыввылӧ 9 км ылынаын., История. 1940' воэзӧ таладорас лӧсьӧтӧмась Выль Затон нима посёлок, кӧда 1960' воэзӧ ӧтлаасьӧма Гӧрд Затон кароккӧт. Ӧнія местаын посёлокыс официальнӧя пасйӧм 1981' юль 19' лунӧ. 1983' майын Выльтыдор пыртӧмась Сыктывкар кипод увтӧ, 1990' нояб 15' лунӧ бӧра керисӧ торья оланінӧн да пыртӧмась Максаковка поссовет кипод увтӧ. Веськöтлан. Выльтыдорын ӧні юралӧ Максаковка кароклӧн веськӧтлан, кӧда ачыс лоӧ Сыктывкар каркытш кипод увтын. Культура. Выльтыдорын эм челядьсад да культура керку. Мыртыю (Сыктывкар каркытш). Мыртыю нето Вылыс Мыртыю — Коми Республикаись Сыктывкар каркытшын посёлок. Ним йылісь. Посёлок аркмӧма Мыртыю нима ю катытын, сысянь и нимыс. География. Максаковкасянь Мыртыюыс сулалӧ рытвыв-лунвылӧ 14 км ылынаын, Сыктывкарсянь лунвылӧ 22 км ылынаын., История. 1949' годӧ татісь лыддьӧмась 177 ыстӧм морт: 117 немеч, 15 «одззася кулак», 3 рытвыв украинеч, 42 «власовеч». 1956' годӧ татӧн вӧлі ни вӧрзаптіссезлӧн оланін, кӧда вӧлі Сьӧська сельсовет кипод увтын. 1969' юнь 19' лунӧ посёлоксӧ пыртӧны Гӧрд Затон поссовет кипод увтӧ, а 1981' юнь 19' лунӧ Максаковка поссовет кипод увтӧ. 1984' апрель 17' лунсянь Мыртыю вӧлі Сыктывкарись Куратов районын, кытчӧдз 1991' нояб 19' лунӧ сійӧ бӧр эз сетӧ Максаковка поссовет кипод увтӧ. Веськöтлан. Мыртыюын ӧні юралӧ Максаковка карокись веськӧтлан, кӧда ачыс лоӧ Сыктывкар каркытш кипод увтын. Бажин (Юсьва район, Киминчи ладорын). Бажин (Бажинчи, Бажина) - Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва районын учöт грезд. Бажин ним лоис кык кывсянь Важ да Ин (роч: Старое место). Грезд сулалö неылын Пöй ю дынсянь, мыс вылын. Куим ладорсянь сы гöгöр кырассэз, асывладорсянь ыббэз. Кимна посад дынöдз квать километр. Грездын олöны кык морт. Быдыс ны коласiсь пенсионеррезз. Нӧдъяна-Енкӧла. Нӧдъяна-Енкӧла - коми поэтесса, гижӧ рочӧн. Инвожо (Уддядиись ансамбль). e="preserve">Инвожо — Удмуись Кияса йӧрӧсын, Уддяди грездсис фольклорнӧй ансамбль. История. «Инвожо» ансамбль вӧлі аркмӧтӧм 1986' годӧ, кӧр Уддяди клубын уджаліссезлӧ да татісь отирлӧ окота лоис аслыныс сьылісь котыр лӧсьӧтны. Коллектив. «Инвожоын» сылыссез пыр вежсьӧны. Перво сэтчӧ и томмез ветлвывлӧмась, а ӧні токӧ 45-75-годся отирыс сьылӧны (унажыксӧ инькаэз). Лыдныс вежсьӧ жӧ. Талун кежӧ кытӧнкӧ 15 морт сьылӧны ансамбляс. Веськӧтліссез. Веськӧтлӧны ӧні коллективӧн кыкӧн. Этӧ Уддядиись шоччисян керкуын юралісь, бур гармонист Н. И. Смирнов, да (2001' восянь) Кияса йӧрӧсісь тӧдса уджалісь Н. В. Пахомова. Концертасьӧм. 2007' воын ансабльыс концертасис Башкырмуись кынымкӧ карын. Сэсся «Инвожо» ветлісӧ Эстмуӧ, 2006' годӧ — Латвияӧ, а сы вотӧдз и Финмуын вӧлісӧ. 2011' годӧ коллектив мыччаліс асьсӧ «Гораним минута» проектын, дорйис сідзкӧ Удмулісь горанимсӧ Мӧскваын. Кияса йӧрӧс. Кияса йӧрӧс () – Удмурт Республикаын веськӧтлан юкӧт, муниципал район. Веськӧтлан шӧриныс – Кияса посад. География. Кияса йӧрӧс куйлӧ Удмурт Республика лунвылын. Ордчӧн Кияса мукӧт куйлӧны Удмуись жӧ Пичипурга йӧрӧс, Сарапул йӧрӧс да Тотармуись Огырчи район. История. Йӧрӧссӧ Киасаӧ лӧсьӧтӧмась 1926' арпом 4' лунӧ. Веськӧтлӧм. Кияса йӧрӧсын ӧні юралӧ Максимов Александр Вячеславович, йӧрӧсісь веськӧтланын медыджытыс Мерзляков Сергей Васильевич. Отир. Олӧны Кияса йӧрӧсын 11,6 сюрс мымда морт. Оліссез коласын 38 % удмурттэз, 54,3 % роччез, 5 % тотара. Культура. Кияса йӧрӧсын эмӧсь 14 школа, 12 библиотека, 22 культура керку да музей. Оланіннэз. Ӧні Кияса йӧрӧсын быдсӧн 34 оланін. Сыктывкар (аэропорт). Сыктывкар – йӧзколас аэропорт Сыктывкарын. Corallorhiza trifida. Многолетнее травянистое растение, лишенное хлорофилла (сапротроф), подземным беловатым корневищем, разветвленным на короткие утолщенные веточки, напоминающие кораллы. Цветоносы желтоватые, 10–15 (до 30) см высотой. Соцветие – рыхлая кисть из 2–10 зеленовато-беловатых цветков. Губа в середине белая с красными пятнышками (1). Цветет в конце мая – июне, плодоносит в августе. Размножается преимущественно семенами, реже – вегетативно. Нередко по нескольку лет ведет подземный образ жизни (1). Растет в сырых лесах, на лугах, болотах, среди кустарников, на вскрытых торфяниках. Предпочитает хорошо увлажненные участки, к богатству почвы и ее реакции малотребователен. Одинцовском р-не произрастает в тенистом еловом лесу в окрестностях д. Малые Вязёмы. Нохчо кыв. "preserve">#перенаправление Чечен кыв Карачай-малкар кыв. "preserve">#перенаправление Карачай-балкар кыв Тусяпу увтыр. Тусяпу увтыр () — Кипарис котырись пу да куст увтыр. Ним йылісь. Тусяпу ним босьтӧма роч диалекттэзісь, комиӧн увтырыслӧн ним тусяпу. Тусяпу. Тусяпу нето миян тусяпу () — кипарис котырись верӧс увтырись пырвиж лысъя пу. Ним йылісь. Верӧссӧ мукӧд коми диалекттэзын да зыряна кылын шуӧны тусяпу. Обдор. Обдор - (яран Саляʼ харад, рочӧн Салехард) - Ямал Яран кытш канкар. Эспаннёл кыв. «Эспаннёл кыв» (эсп.: Español, Castellano) – Эспанняын да Латинскöй Америкаын кыв, кöда пырö роман кыввез группа вылö. Чепца. Чепца́ (удм. Чупчи́, тат. Чюпче) — Перем крайын, Удмуртияын да Киров областьын ю, Вяткалӧн медыджыт шульга вож. Кузяыс 501 км, бассейныс 20 400 км². Пондӧтчӧ Перем крайись Камайыв керӧссэзсянь и котӧртӧ Удмуртияӧт да Киров областьӧт. Усьӧ Кирово-Чепецк кар дынын Вятка юӧ. Перем коми Википедия. ="preserve">Перем коми Википедия – Википедия перем коми кыв вылын. Трояны. Трояны — этія посад Польшаын, Мазовия воеводствоын. Рохир Блокланд. Рохир Блокланд (, *1971, Дордрехт) — недерландскӧӥ лингвист, Уппсалаын чудь-йӧгра кыввез серти профессор (2014ʼ годсянь). Олӧм да удж. Рохир Блокланд чужис 1971ʼ певраль 16ʼ лунӧ Дордрехт карын. Мортыс велӧтчис Гронинген университетын, кытӧн лоис магистрӧн 1997ʼ годӧ, а 2005ʼ-ӧ Корнелиус Хассельблатт бердын дорйис докторскӧӥ диссертация. Сыбӧрын Р. Блокланд уджаліс доцентӧн, кытсалӧм доцентӧн, исследовательӧн Европаись кымынкӧ тыдалана вузын, ны коласын Таллинскӧӥ университет, Тартусскӧӥ университет, Грайфсвальдскӧӥ университет да А. Гумбольдт нима Берлинскӧӥ университет. 2005ʼ-2006ʼ годдэзӧ докт. Блокланд веськӧтліс чудь-йӧгра кафедраӧн Гронингенын (Корнелиус Хассельблатт бӧрсянь), а 2009ʼ-2010ʼ воэзӧ чудь-йӧгра кафедраӧн Гамбургскӧй университетын (Е. А. Хелимскӧй бӧрсянь). 2011ʼ годӧ сія пондіс уджавны кыввез исследуйтісьӧн чудь-йӧгра кафедраын Людвиг-Максимиллян нима Мюнхенскӧй университетас (Елена Скрибник бердын). 2014ʼ арнас Рохир Блокланд вежис Ларс-Гуннар Ларссонӧс Уппсальскӧӥ университетын, кытӧн кутчис юравны Ӧння йӧз кыввез серти институтісь чудь-йӧгра кафедраын. Р. Блокландыс велӧтӧ унажыксӧ чудскӧӥ, перемскӧӥ да саамскӧӥ кыввез. Медуна кад профессор сетӧ кыв документируйтӧмлы. Сійӧ интересуйтӧны ӧшан кыввез да учӧтик кыв формаэз. Стражжез галактикалӧн (фильм). «Стражжез Галактикалӧн» (англ. Guardians of the Galaxy) — фантастическӧй боевик режиссёрсянь Джеймс Ганн, основаннӧй ӧтнима комикссэзлӧн серияэз вылын; являйтчӧ дасӧтӧн счёт сьӧрті фильмӧн кинематографическӧй вселеннойлӧн Marvel. Главнӧй роллез исполнитісӧ Крис Прэтт, Зои Салдана, Дэйв Батиста, Вин Дизель и Брэдли Купер. «Стражйез Галактикалӧн» петісӧ роч и коми экраннэзыс вылӧ 31 июльӧн 2014 воын форматтэын 3D и IMAX 3D. Релиз фильмлӧн DVD вылӧ султсис 2 декабӧн 2014. Сюжет. 1988 воын том Питер Квилл сыбӧрын кыдз куліс мамыс, вӧлі пышшӧтӧм инопланетяниннэзӧн. Нія быдтісӧ сійӧ ворӧн, сія босьтіс аслыс ним Кӧдзулэя Лорд. 26 во бӧрті Питер Квилл мунӧ чапкӧм планета вылӧ Мораг, медбы гусялны таинственнӧй сфера, но сійӧ кутӧ группа солдаттэзлӧн Расаись Крии кӧдӧн управляйтӧ Корат, кодія сідзжӧ локтйіс сферала, медбы сетны сайӧ фанатиклӧ Расаись Крии Ронанлӧ. Квиллыслӧ шогмӧ пышшыны ӧтлаӧн сферакӧт, но сылісь местонахожденнёсӧ тӧдмалӧ Йонду — глава космическӧй пиратэзлӧн Опустошителезлӧн, кӧда пышшӧтіс му вылсис Квиллсӧ и быдтіс сійӧ. Питер должен вӧлі сетны сферасӧ сылӧ, но решитіс вузалны сайӧ веськыта заказчиклӧ. Лӧгсялӧм Йонду назначайтӧ награда Квиллыс поимка понда. Ронан тӧдмалӧ сы йылісь, что сферасӧ сӧтіс Кӧдзулэя Лорд, и тшоктӧ вайны сайӧ вийисьлӧ Гаморалӧ. Сая адзӧ Квиллсӧ Ксандар вылын, кытӧн сія получитіс отказ небисьыс сянь сійӧн, что сферанас заинтересуйтчис сэтшом опасной фигура кыдз Ронан Обвинитлісь. Гамора пешлӧ гусялны сферасӧ, но Кӧдзулэя Лорд сайӧ вӧтӧ. Ны разборкаӧ пырӧны кык наёмник — ылъя енот Ракета и пуаобразӧсь гуманоид Грут, кӧдна мӧдӧны получитны награда Квиллыс понда. Но нійӧ быдӧннысӧ кутӧны местнӧй правоохранительнӧй органнэзыс — Корпус Нова, и различнӧй преступленнёэз понда пуксьӧтӧны тюрьмаӧ космическӧй станция вылын Килн. Сэтчин Гаморасӧ пешлӧны вийны сотрудничество понда Ронан кӧт, кӧда виис уна заключённӧеслісь роднӧесӧ, кӧда коласын опаснӧй вийлісь Дракс Разрушитель. Но Квиллӧ шогмӧ убедитны Дракссӧ, что Гамора вермас отсалны вийны Ронансӧ. Кӧдзулэя Лорд, Гамора, Дракс, Ракета и Грут ӧтлаасьӧны, медбы пышшыны и вузалны сферасӧ ыджыт деньгаэз понда. Реактивнӧй енот аркмӧтӧ план, кӧда сьӧрті командаыс пышшӧ тюрьмасис "Милано" вылӧ- корабль Квиллыслӧн. Ронан связывайтчӧ Таноскӧт, кӧда обещайтіс уничтожитны Ксандарсӧ сфераыс пондаись, обвиняйтӧмӧн сійӧ, сыын что сылӧн приёмнӧй ныл Гамора предайтіс нійӧ. Эта кадӧ геройес локтӧны космоса станция вылӧ "Забвение", кӧда сулалӧ черепын кулӧм гигантлӧн, кытӧн нійӧ должен видзчисьны небись сфераыслӧн. Небисьнас оказывайтчӧ богатӧй коллекционер Танелиир Тиван. Сія осьтӧ сферасӧ кӧдалӧн пытшкас — могущественной артефакт, способнӧй уничтожайтны планетаэз, но сійӧн вермӧны владейтны тӧкӧ существоэз ыджыт расалӧн. Карина, рабыня Коллекционерлӧн, пешліс гусялны Галясӧ, медбы шедны рабствосис, но шогмӧ взрыв, кӧда уничтожайтӧ музей Тиваныслісь. Откадӧ этакӧт коддьӧм Дракс корӧ Ронансӧ, медбы косьасьыштны сыкӧт. Обвинительыс кокнита вермис сійӧ, а Небула, агентыс Ронаныслӧн и мӧдік приёмнӧй ныл Танослӧн, босьтӧ галясӧ сферасис. Гамора, кӧда пешліс мешайтышны аслас сойлӧ, шедӧ космосӧ. Медбы сайӧ спаситны Кӧдзулэя Лорд висьталӧ Йондуыслӧ асис местанахожденнёсӧ и мунӧ Гамораыс бӧрсянь вакуумӧ. Пустошителлес кватайтӧны нійӧ, Йондаыс мӧдӧ вийны Квиллсӧ, но сія переубеждайтӧ сійӧ, уговаривайтӧмӧн босьтны сэтшӧм дона артефакт кыдз Галя Понтӧгсьӧмтлӧн Ронаныслісь. Ракета, Грут и Дракс, чайтӧмӧн, что нылӧн ёрттэс пленын, угрожайтӧны Пустошителлэслӧ, но Квилл діс висьтасьӧ нылі и куимчӧтыс ӧтлаасьӧ командаыс дынӧ. Аслас флагман вылын Ронан получайтӧ галясӧ Небуласяняс и сюйӧштӧ в аслас боевӧй молотӧ, медбы используйтны сылісь ён. Сія связывайтчӧ Таноскӧт и баитӧ, что ӧні, галяыс ёнкӧт, сылӧ оз кол отсӧт уничтоженнёын Ксандарсӧ, и что Ксандарыс бӧрсянь уничтожитас и асьсӧ Таноссӧ. Небула предайтӧ ассис приёмнӧй айсӧ и вуджӧ Обвинительыс ладорӧ. Флагман Ронанлӧн приближайтчӧ Ксандарыс дынӧ, и сія вермас уничтожитны планетасӧ, кӧр корабльыс достигнитас планетаыс дынӧ. Но Пустошителлес атакуйтӧны флагман, ны дынӧ ӧтлаасьӧ асланыс корабыллез вылын Корпус Нова, кӧда пешлӧ сдержитны флагман Ронаныслісь лэдзчисьӧмсянь муыс вылӧ, аркмӧтсьӧмті корабллесісь Корпуслісь ловья энергетическӧй щит сеть видын. Реактивнӧй Енот Опустошителлес главаын кольччӧ сражайтчыны корабыллэзкӧт Крии, пока кольтсьӧм героес пырӧны Ронаныс флагман вылӧ. Нія янсӧтчӧны — Гамора мунӧ отключитны дорьйӧт ыбӧсэслісь команднӧй залас Ронан дынӧ, пока Квилл, Дракс и Грут пессьӧны Обвинительыс дорйиссескӧт. Эта дырни Дракс в киапашнӧй схваткын вийӧ Коратсӧ, кыскӧмӧн сылісь юрсис имплантат. Небула пешлылӧ мешайтны Гаморалӧ, но лишайтчӧ киысис и пышшӧ. Героес шедӧны Ронанлӧ и пешлӧны сійӧ вийны, но злодей выживайтӧ. Сія уничтожайтӧ корабыллесӧ Корпуслісь и корабль усьӧ на Ксандар вылӧ. Грут аркмӧтӧ из ас телоись дорйӧтана сфера для кольтсьӧм героес понда и кулӧ усьӧм дырни. Поверхность вылас Ронан гӧтӧвитчӧ уничтожитны Ксандар и шувӧ героесӧ «Стражжеӧн Галактикалӧн», но Квилл отвлекайтӧ сійӧ йӧктсьӧтӧн, пока Дракс готовитчӧ лыйны Енотыс супероружиеись. Лыйсьмӧмыс выбивайтӧ галясӧ Ронаныс молотісь, и Питер сійӧ кутіс. Энергия галялӧн пондӧтӧ разьны тело Кӧдзулэя Лордлісь, но Гамора, Дракс и Ракета босьтӧнв Квиллсӧ киэзӧттяс, мый сетӧ нылӧ торйӧтны ёнсӧ галяыслісь и уничтожины Ронансӧ. Героес выживайтӧны, но долженӧсь договор кузя сетны Сферасӧ Галянас Йондулӧ. Корпус Нова прощайтӧ ны одзся преступленнёэсӧ и восстанавливайтӧ уничтоженнӧй корабль Квилллісь. Сідзжӧ Кӧдзулэя Лордлӧ висьталӧны, что сія тӧкӧ джыныланас морт, мый и отсаліс сылӧ видзны Галясӧ сэтшӧм дырись. Героес мӧдӧны и одзлань охраняйтлыны Галактикасӧ угрозаэссянь. А ас корабыль вылын Йонду осьтӧ Сфера и адззӧ сэтчин Галя местӧ чача, сэк кыдз быльнӧй Галясӧ Стражжес сетісӧ храненнё вылӧ Корпуслӧ Нова. Сы бӧрсянь тӧдчана, что отросток Грутлӧн, кӧдія босьтӧм Енотӧн и садитӧм горшокӧ, вужсяліс и лоис чужанӧн виль оланлӧ Грутлӧн. Сценаын титыррез бӧрсянь Танелиир Тиван пукалӧ развалинаэз вылын аслас музейын и горесянь ювӧ. Сы дынӧ локтӧ бывшӧй экспонат — советскӧй пон-космонавт Космо (Лайка) и лакӧ сылісь чужӧм, мый вылӧ мӧдік образеч сы коллекчиялӧн — антропоморфнӧй утка ним сьӧрті Говард удивленнёӧн реагируйтӧ... Аркмӧтӧм. подтвердитіс информачия аслас пуктӧм йылісь фильмас режиссёрӧн пост вылӧ. Производство пондӧтчис январь 2013 воын, асьныс съёмкаэс жӧ пондӧтчисӧ Февральын 2013 воас Крис Прэтт вӧлі султӧтӧм главнӧй роль вылас Кӧдзулэя Лордӧн — отпрыскӧн му планетасис иньлӧн и пришельчлӧн, кӧда лоас лидерӧн Стражжес Галактикаыслӧн коласын. воин Дракс Разрушительлӧн вӧлі сетӧм профессиональнӧй Съёмкаэс фильмлӧн кыссисӧ ровно 83 лун. Завершение йылісь гижис режиссёр проектлӧн Джеймс Ганн аслас страница вылын ФЕЙСБУКын. Кассаӧсь сборрес. Состояниё сьӧрті ноябыс шӧр вылӧ 2014 воас, «Стражъес Галактикаыслӧн» ӧктісӧ $331 959 384 СШАын и $439 600 000 ($37 881 775 Россияын) мӧдік кытшеын и ӧтлаӧн ӧктсис $771 559 384. Бланко (мыс, Тунис). Бланко́ ("Кабо Бланко, Кап-Блан, Бен-Секка"; арабскӧй шуӧт — Рас-бен-Сакка) — мыс побережье вылын Средиземнӧй морелӧн государство Тунисын, сулалӧ неылын портовӧй карсянь Бизерта. Бланко являйтчӧ дорись северӧсь точкаӧн Африкалӧн. Игольнӧй (мыс). Мыс Иго́льнӧй" (сідзжӧ "Агульяс") — южісь оконечность (дорья южӧсь точка) Африкалӧн, территория ЮАР. Лэбтиссьӧ 140 метр вылынаӧ. Сулалӧ 155 км южа-восток дынӧ Мыс Добрӧй Надеждалӧнсянь, шогмӧтӧ оконечность дугалісь, кӧда кыссьӧ Капскӧй мусянь. Кончитчӧ маякӧн 34° 51' южӧсь паськытаын и 20° 00' востокӧсь долготаын. Доброй Надеждалӧн мыссянь нюжалӧ залив весьтын песокӧсь мель 840 километыра, представляющӧй ваултіся продолженнё южӧсь береглісь, кайӧ 37° южӧсь паськыталісь, то и эм южисьжык берегсис 240 км вылӧ. 36° ултын чмні, принимайтӧ коническӧй фигура, лэбтисися ва ординар весьтын 112—130 м. вылӧ и крута лэдзчисися глубинаӧ 340—380 м. Эта подводнӧй террасавс и нолӧтӧ нимсӧ Игольной мель ("Banco de Agulhas"), опаснӧй морекупайтчиссес понда незначительнӧй глубина ж и чож визыл Индийскӧй океансис Атлантикӧсь океанӧ улъя, кӧда керлӧ известнӧй буруннэсӧ, причина частӧй коральвӧйӧммезлӧн. Визыл мыссӧ Игольнӧйлӧн англичаниннэс шувлӧны "Great Lagullas-Stream". Вин Дизель. Семьялӧн состав. Вин Дизельлӧн эм вон близнеч Пол, кӧда сӧсем оз вачкись сы вылӧ. увлекайтчыліс астрологияӧн. Ассис айсӧ Вин эз тӧдлы. Биограпия. Вин Дизель (быльнӧй ним Марк Синклер Винсент) чужис беднӧй семяын. Семья оліс Нью-Йоркын унаквартираӧсь керкуын. Куим воӧ Вин Дизель пондіс мыччалны ассис медодзза скллонносттез актёррезӧсь дело дынӧ. Этна жӧ воэзӧ Вин Дизельлӧн аркмӧ отчим Ирвин и сводннэзӧсь томжык сой Саманта и томжык вон. Эта умӧльсьӧтіс деньгаа благополучиёсӧ семьялісь. театырӧн и велӧтсьӧтліс актерӧсь мастерство университетын Нью-Йоркас. Именнӧ Ирвин влияйтыштіс сы актёрӧсь мылкыдлӧн аркмӧм вылӧ, и театырӧсь представленнёэз и премьераэз кинофильмезыслӧн вылӧ. Учӧтнас Вин Дизель вӧлі вылынісьӧн и вӧснитӧн, мый понда иньтіс кличка "Нидзыл". Будущӧй актёр вӧлі зэл стеснительнӧсь, мый оз туй мы вон Пол йылісь, кӧда вӧллі тӧдмана дискотекаэз вылын. Медбы вежны асьсӧ, квнымӧкӧ во Вин Дизель усердно ньылсис спортзалэын. Кӧр сылӧ тырис 7 во сія ӧтлаӧн мӧдік зонкаэскӧт пырис ӧтік театырӧ, медбы бӧбалыштны реквизиткӧт. Но театырас муніс репетиция. Зонкаэсӧ казяліс режиссер, кӧда заставитіс лыддьӧтны зонкаэсӧ дӧс сценарий роллеыс кузя. Медбура аркмиссис Винлӧн, сылӧнёж режиссер пригласитіс сійӧ выступитны сцена вылы 20 долларрез пондаись. Вин ӧддьӧн гажӧтсяліс и эта кад сянь пондіс аетлӧтны репетицияэз вылӧ быд лун школа бӧрсянь. Медодззо спектакль, кӧдаын участвуйтіс Вин, шусис "Ыбӧс динозавр понда". Сылӧ сідз гленитчис, что сія пондіс чайтсьылны карьера йылісь актерлісь.17 воӧдз Дизель выступайтліс театырын, бытшӧмсьӧтліс ассис актёрӧсь мастерство. 1984 воын Дизель вежӧртіс, что театырас сія оз вермы шедтыны уна деньгаэсӧ. Этія кад кежӧ сія лоис ыджыт и накачаннӧй зонкаӧн. Сія устроитчис вышибалаӧн ойся клубӧ "Туннель" Манхэттеныс вылын, вежис ассис быльнӧй нимсӧ "Вин Дизель" вылӧ и пондіс бритлыны юр. Куим во Вин уджаліс вышибалаӧн. Этна воэзӧ Вин Дизель поступитіс Хантер Колледжӧ, кытӧн велӧтіс англияӧсь кыл и классикаӧсь литература. Сія сідз жӧ велӧтчис гижны сценариез, мый колсис сылӧ одзланьын. 1987 воын Дизель чапкис колледжсӧ и уджсӧ клубас, медбы мунны Лос Анджелесӧ и лоны кодзулӧн киноын. Но Голливудас эз оценитӧ актерӧсь талантсӧ Вин Дизельлісь, сылӧмоз сія устроитчис уджалны телевидение вылын продавечӧн телемагазинын, кытӧн уджласис во, рекомендуйтсьӧтіс асьсӧ и шедтіс уна деньга. Вин уджаліс 18 чассэз кузяэзӧн лунас. И сесся муніс Нью-Йоркӧ. Ассис медодзза роль Вин Дизель орсіыштіс 1990 воас драммаын Пенни Маршалл "Самӧмтчӧм". 1995 воын тӧкӧ кык лунӧн гижсьӧтіс сценарий и снимитіс кино "Уначужӧмся", кӧдаын исполнитіс главнӧй роль. Этӧ киносӧ мыччалісӧ канскӧсь кинофестивалын май 1995 воын. Но успех сылӧн шогмис тӧкӧ кӧр 2001 воын петіс боевик "Форсаж" Роба Коэнлӧн, кытӧн Дизель орсситіс роль Доминик Торетто лісь. 2002 воын церемония награжденнё вылын премияӧн каналлӧн "MTV" Вин Дизель вӧлі удостоитӧм награда номинацияын "Медбур экранӧсь команда". Участие понда эта картинаын Вин Дизель шедтіс ассис медодза гонорар кынымкӧ миллиона доларрэза. Сэсся снимайтчис уна успешнӧй киноэын и ӧнӧдз снимайтчӧ ӧшӧ и даже осьтіс компания Tigon Studios кӧда аркмӧтсьӧтӧ компьютераӧсь орсісьӧммез киноэз сьӧртӧт кӧднаын сія вӧлі продюссерӧн. Нил (ю). Нил – (арабӧсь ﺍﻟﻨﻴﻞ an-nīl, англ. Nile, египетӧсь iteru или Ḥ'pī, коптӧсьⲪⲓⲁⲣⲱ (p(h)iaro) — ю Африкаын, кыкӧт мирын кузьмӧса сьӧрті. Ӧтлаӧсь характеристика. Дыр ваӧсь система Нилыслӧн лыдьысьыліс самӧй кузьмӧсаӧн му вылас. Но 2013 воын установитісӧ, что самӧй кузь шорья система Амазонкалӧн. Сылӧн кузьмӧсыс 6992 километр, сы кадӧ кыдз кузьмӧсыс системалӧн Ниллӧн ӧктӧ 6852 километр, мый 140 километрӧн етшажык. Слово «Нил» греческӧй шусь сянь юлісь «Нейлос» (Νείλος). Значение Египет понда. Северӧсь Африкалӧн, кӧда мунлӧ Сахараӧт и вайӧтсьӧтӧ ассис ваэсӧ Средиземнӧй мореӧдз, являйтчӧ источникӧн оланлӧн ватӧм пустыняас. Шучся водоток Ниллӧн существуйтӧ осадкез улъя, усяліссез унажыка южӧсь областезас и вердіссез сылісь истоккез. питание круглогодичнӧй зэррезсянь. Вердӧллэзын уровень сылӧн ӧддьӧн вылын и довольно постояннӧй, сідз кыдз сія ӧшӧ регулируйтчӧ озёроэзӧн. Но пределэас Вердӧла-Нильскӧй количество валӧн торксьӧ руалӧм вылӧ, и питаниеас Нилыслӧ уллынжык Хартум сянь важнӧйжык значение имейтӧ Голубӧй Нил, кӧда нуӧтӧ обильнӧй ваэз гожумся зэррез бӧрсянь, усяліссезсянь Абиссинскӧсь керӧссьӧм (нагорье) вылын. Ыджытжыкся торксьӧмт уллынся Нилас эта Нил урдӧлісь визылын кисьлассьӧ, вӧйӧтӧмӧн дӧс долинасӧ. Притокикес Ниллӧн, ыскӧлтіссес Абиссинскӧй керӧссьӧмись, вайлӧны уна ил, пуксялісисьӧ разлив кадын. Это регулярнӧй удобрение орсӧ ыджыт роль Ваэза ресурсэз Нил лӧн важся каддэзсянь удобреннёэз понда ыббезын, черикыисянын, вааснабжениеын и Особенно важнӧй ю Египет понда, кытӧн прибрежнӧй полосаас паськытаӧн 10—15 км проживайтӧны около Ниле вылын сулалӧны ыджыт каррез Хартум, Асуан, Луксор (Фиввез), карӧсь агломерация Каир -Гиза; дельтын — Александрия. Ю Нил север дынӧ Асуан сянь представляйтӧ асьнас популярнӧй туристическӧй Нил (Iteru древнеегипетӧсь кыл вылын) представляйтіс асьнас источник оланоісь древнеегипетӧсь цивилизация понда уже каменного вексянь. Именно сы долине расположенӧйӧсь дӧс каррес Египтлӧн и ӧнӧдз Зі. Зі — кӧсгаг, отрядултісь стебельчатобрюхӧй ("Apocrita"), отрядісь перепончатаборддэза. Этӧ дӧс чушкалісь стебельчатобрюхӧез не нуӧтліссеза малямушшез кӧдзылкаррез дынӧ. Кӧлдӧмок (Кӧвдӧмок). Кӧлдӧмок— персонаж ӧтнима отирӧсь сказкалісь, изображаемӧй кыдз неыджыт шогдіӧсь гӧгрӧса нянь, кӧда пышшис дед.да бабсянь, кӧдна сійӧ пӧжалісӧ, шедліс быдкодь вӧрпиэзлӧ (кӧчлӧ, кӧинлӧ и ошлӧ), кӧдна мӧдісӧ сёйны сійӧ, но шуч ылӧтліс и вермыліс пышшылны, но сказка конецас шедіс ручлӧ, кӧдія сійӧ асьсӧ ылӧтіс и сёйис. Сказкаыс Кӧлдӧмок йылісь пантасьлӧ уна отиррез фольклорреын, а сідзжӧ видзӧ аналоггез: америкаын Попугай. Попугайез нето попугай чукӧр () — кайез классісь чукӧр. Пырӧны 372 вид. Чили. Чили (эсп. Chile), Чили Республика. — ыджыт канму Лунвыв Америка. Мушар вылас супервын. Киминчи сельсовет. ="preserve">Кимна сельсовет нето рочӧнжык Киминскöй сельсовет (тыр нимыс - Киминскöй сельскöй совет) вöлі веськöтлан юкöт Коми кытшын, Юсьва районас. 2006' восянь территорияыс пырö Купрӧс посадмуö. Ябыровчи (Юсьва район). e="preserve">Ябыровчи (Ябыр) - Перем ладорись Коми кытшын Юсьва районiсь Купрöс посадмуын коми грезд. Ябыровчи (мöднёж Ябыр) грезд шуöмась сiдз ябыр кайсянь (ябыр - роч: дрозд-рябинник). Грезд сулалö мыс вылын, неылын Пöй ю дынсянь. Матынжык оланiн - Кимна посад. Сэтчöдз нёль километр. Ябыровчи грездын эм токö öтік туй, кöда шусьö Медшöр туй. во пондöтчикö Ябыровчиын кольччисö овны токö кык морт. Шедов (Юсьва район). e="preserve">Шедов - Перем ладорись Коми кытшын Юсьва районiсь Купрöс посадмуын коми грезд. Ним йылiсь Шедов (мöднёж Сьöдов, Сьöд) грезд шуöмась сiдз сьöд рöмсянь. Сiдз кыдз керкуэз да пывсяннэз одзжык вонтлöмась сьöда (трубаэзтöг). Тшыныс петö керку пытшкö и сiя сьöдöтö. География Грезд сулалö мыс вылын, неылын Пöй ю дынсянь. Матынжык оланiн - Кимна посад. Сэтчöдз квать километр. Туйез Шедов грездын эм токö öтік туй, кöда шусьö Медшöр туй. Отир 2015 во пондöтчикö Шедовын кольччисö овны токö куим морт. Пистӧг (Юсьва район). ="preserve">Пистӧг - Перем ладорись Коми кытшын Юсьва районiсь Купрöс посадмуын коми грезд. 7 декабрь лунö 2011 воö грезд пöднасис. 2015 во пондöтчикö Пистӧгын некин оз ов. Ним йылiсь Пистӧг грезд шуöмась сiдз пистӧг кайсянь (пистӧг - роч: синица). География Пистӧг грезд сулалӧ Тульвит юок дорын. Кимна посадӧдз даскык километр. Нинпу. Нинпу - корья пу нинпу увтырись, мальва гортісь. Тыпу. Тыпу () - пуэзлӧн нето куссэзлӧн увтыр, буккодьӧммез (Fagaceae) котырлӧн. Балязина йӧрӧс. e="preserve">Балезина йӧрӧс (рочӧнжык Балезинскӧй район) - Удмурт Республикалӧн муниципал район, куйлӧ ойвыв ладорын. Ордчӧн Балезинокӧт куйлӧны Глаз, Кез, Красногорье да Эгра районнэз. Ленин туй вылӧт. e="preserve">Ленин туй вылӧт — Коми кытшса газет. Таджикистан. Таджикистан — Азияын канму. Канкар – Душанбе Геометрия вывтыр. Геометрия вывтыр — сэтшӧм вывтыр, кӧдалӧн эм кытшӧмкӧ ыжда места пространствоын, мыись бы сія эз вӧв керӧм. Быд вывтырсӧ тӧдмалӧны куим медыджыт иньдӧт сьӧрті: кузя, пасьта и сувда меряйтӧм сьӧрті. Мукӧд меряйтӧммезсӧ шуӧны и мӧднёж, сідз: колодеч пыдына, пӧв кыза, а не сувда. Геометрия вывтырлӧн быд тор тоже лоӧ геометрия вывтыр. Вальпараисо. ="preserve">мини Сантьяго. ="preserve">мини Шипраге. Шипраге (bs. Šiprage) — Босна-Герцеговиналöн посад. Олӧны татӧн 788 морт. Шондi (л). Шондi (астр. ☉) — единственнöй кöдзыл шондiя системалöн. Шондi гöгöрын бергалöны мöдiк объекттэз эта системаыслöн: планетаэз и нылöн спутниккез, карликöвöй планетаэз и нылöн спутниккез, астероиддэз, метеороиддэз, кометаэз и космическöй бус. Шондiлöн излучение поддерживайтö му вылын (светыс колö фотосинтезлöн начальнöй стадияэзлö), определяйтö климат. Швайсму. Швайсму (,, рмч. Svizra,) – мезмыт канму Европа шӧрын, куйлӧ Альпа керӧссэзын, саридз дорӧ оз пет. Ордчӧн Швайсмукӧт куйлӧны: Франс рытвылын, Немечму войвылын, Австрия да Лихтенштайн асыввылын да Италья лунвылын. Швайспурт. Швайспурт - зеппурт нето мультитул, керӧм Victorinoxӧн AG. Швайспуртлӧн эм пуртдор да мӧдік инструменттез, сэтшӧм сідз осьтан, гардан да уна мӧдіккез Эдирне. Эдирне (,,,,) - кар Тюркияын Эдирне ладор канкарыс. Важ Египет. e="preserve">Хефренлӧн пирамида да Ыджыт Сфинкс Инбу-Хедж некропольын (эллиннэзлӧн важ кыв вылын. Мемфис, ӧнніся Гиза) Важ Еги́пет (ас шуан ним Та-кемет, Та-мери, Та-уи, Ке́ми да сідз одзлань) - сідз шусис Африкаись ойвыв-асыв ладорись, улісь Нил ю вадоррезись, Важ Му периодся кӧркӧся цивилизация. Важ Египетлӧн история нюжалӧм 40 нэм кузяӧн и янсӧтчӧ исследователями на додинастическӧй кадколас вылӧ (кӧр эшӧ эзӧ вӧлӧ канмуэз да фараоннэз), династическӧй кадколас вылӧ (Египетлӧн медкузь да медыджыт период кӧда нюжалӧма 27 нэм кузя), Эллада кадся Египет кадколас вылӧ (Элладалӧн да Египетлӧн сорвасьӧм культура, Птолемей династия юралӧм), Рим кадся Египет кадколас вылӧ (няньӧн медозыр провинция Рим империя пытшкын). Важ Эллада. e="preserve">Парфенон вежаку Акрополь вежа керӧс вылын, Афин кар, Эллада Важ Эллада - вӧлі Важ Мулӧн цивилизацияӧн, кӧдалӧн кадыс кыссьӧ III сюрс восянь миян эра вотӧдз 600 воэзӧдз. Дзик сы бӧрсянь пондӧтчис Византия канмулӧн кад. Куим нэм бӧрын кыдз усис Микен карлӧн цивилизация, VIII нэмӧ миян эра вотӧдз пондӧтчисӧ аркмыны эллиннэзлӧн полиссэз да Му́шöр са́ридз вадоррез вылын колонияэз осьтӧм. Эллиннэз культуралӧн медыджыт дзоридзалӧм лӧсяліс V-IV нэммезӧ миян эра вотӧдз, кӧр нія вермисӧ перссэзӧс. Сы бӧрын Александр Македонскӧй паськӧтіс эллиннэзлісь цивилизациясӧ Индияӧдз. Важ Элладалӧн кадыс бырсис кӧр быдӧс муэсӧ Му́шöр са́ридз гӧгӧр аннексируйтіс Рим нима Республика да янсӧтіс эллиннэзлісь муэсӧ Ахея, Крит да Македония нима провинцияэз вылӧ. Важ Рим. ="preserve">"Senātus Populus que R'"ōmānus - Сенат да йӧз Римлӧн" Важ Рим - Важ Му кадколаслӧн медыджыт да медвына цивилизация. Сылӧн история пондӧтчӧ 753 восянь миян эра вотӧдз, кӧр Рим карсӧ, миф сьӧрті, аркмӧтісӧ кык вон - Ромул да Рем. Бырсьӧ Важ Римлӧн история 476 воӧ, кӧр германеццез жугдісӧ-паздісӧ Рытъяв Рим Империя. Месопотамия. Месопота́мия - Матісь Асыввыв ладорись историческӧй му. Мӧднёж шусьӧ Кыкьюколас, сідз кыдз куйлӧ кык ю - Тигр да Евфрат коласын. Ӧнняся кадӧ Месопотамиян куйлӧны сэтшӧм канмуэз кыдз Ирак да Кувейт; сідзжӧ Месопотамияын мымдакӧ куйлӧны территорияэз сэтшӧм канмуэзлӧн кыдз Сирия, Турция, Иран да Сауд Арабия. Важ Му кадколас коста Месоптамияын вӧлісӧ сэтшӧм канмуэз кыдз: Шумер, Аккад, Вавилон, Ассирия да Урарту. Шумеррез, аккаддеццез, вавилониннэз да ассириеццез олісӧ Месопотамияын  сы пондӧтчӧмсянь 3100 восянь миян эра вотӧдз Вавилон усьӧмӧдз 539 воӧ миян эра вотӧдз,  кӧр Месопотамиясӧ завоюйтіс перссэзлӧн Ахемен Империя. Сы бӧрын, 332 воӧ миян эра вотӧдз, Месопотамия шедіс Вына Александр кипод увтӧ, а сы кулӧм бӧрын лоис торӧн Селевк Империяын. 137 воӧ миян эра вотӧдз асыввыв Месопотамия шедіс Парфия Империя кипод увтӧ, кӧда жугдіс-паздіс Селевк Империясӧ, а рытвыв Месопотамия шедіс Рим Империя кипод увтӧ. Не ӧтік нэм кежӧ Месопотамияыс лоис тышкасян инӧн Рим Империя да Парфия Империя коласын. 226 воӧ Парфия Империя усис Сасан Империякӧт тышкасьӧм бӧрсянь, и асыввыв Месопотамия лоис сатрпияӧн перссэзлӧн Сасан Империяас, а рытвыв Месопотамия кольчис Рим Империялӧн наследниклӧ - Византиялӧ. 640 воӧ быдӧс Месопотамиясӧ босьтісӧ араббез, кӧдна вайисӧ виль эскӧм - ислам. Ӧнӧдз кык ю колас муэзын олӧны отир, кӧдна баитӧны араб кыв вылын да эскӧны Аллахлӧ. Месопотамия - ин, кытӧн 10 000 воэзӧ пондӧтчис Неолитическӧй революция, Месопотамияын медодззаись пондӧтчис сю быдтӧм да му вылын уджалӧм, пода вӧдитӧм, ва нуӧтӧм понда каналлэз гарйӧм, металлэз сывӧтӧм да ныись медодзза уджалан колуйез керӧм, медодза колесо сідзжӧ вӧлі лӧсьӧтӧм Месопотамияын, математика да астрономия - наукаэз, кӧдна аркмисӧ Месопотамияын. Этимология. Месопота́мия ("эллиннэзлон важ кыв вылын" Μεσοποταμία, "араб кыв вылын" الجزيرة‎ Эль-Джезира, "курд кыв вылын" ما بين النهرين‎ Ма-Байн-эн-Нахрайн, "арамей кыв вылын" ܒܝܬ ܢܗܪܝܢ Бет-Нахрейн, "тюрк кыв вылын" Mezopotamya) - Матісь Асыввыв ладорись историческӧй му. Basshunter. Basshunter, Jonas Erik Altberg (1984’ вося декаб 22’ лун, Хальмстад) — певец, музыкальный продюсер, диджей. Фернандес, Юрий. Юрий Фернандес Магальес де Алмейда (порт. Yuri Fernandes Magalhães de Almeida, 31 октябся 1985) — Бразивын сеши. Манзиери, Даниель. Даниель Манзиери Едер (порт. Daniel Manzieri Heder) — Бразивын сеши. Колумбия. Колумбия (эсп. Colombia), Колумбия Республика. — ыджыт канму Лунвыв Америка.