1 (lugu).
1 (üks') om lugusana 0 da 2 keskes.
Ozoitesed.
Nell' vellest ühten katusen al seištas (laud).
Nell' vellest ühten šläpan al seištas (laudan jaugad).


2 (lugu).
2 (kaks') om lugusana 1 da 3 keskes.
Ozoitesed.
Kaks' vellest läheten elädas, üks' te om keskes (sil'mad).
Kaks' vellest päliči tes elädas, toine tošt ei nähkoi (sil'mad).


3 (lugu).
3 (koume) om lugusana 2 da 4 keskes.
Ozoitesed.
Mecas koume mechašt, kezal i tal'vel ühted sädod (hong, kuz' da kadag).


4 (lugu).
4 (nell') om lugusana 3 da 5 keskes.
Nell'-lugusanha sidodud vepsän ozoitesed.
Nell' vellest ühten katusen al seištas (laud).
Nell' vellest ühten šläpan al seištas (laudan jaugad).


5 (lugu).
5 (viž) om lugusana 4 da 6 keskes.


6 (lugu).
6 (kuz') om lugusana 5 da 7 keskes.


7 (lugu).
7 (seičeme) om lugusana 6 da 8 keskes.


8 (lugu).
8 (kahesa) om lugusana 7 da 9 keskes.


9 (lugu).
9 (ühesa) om lugusana 8 da 10 keskes.


Abakan.
Abakan (,) om lidn Venälaižes Federacijas, Sibirin suves. Se om Hakasijan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Ende gunnoiden lidnuz oli olmas Samohval-mägenno. Sid' kalaidajad nimitihe ülüt "Ah Tigei" «vauged mägenpa» jurtiden äjüden tagut. Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1675 kuti Abakanan lidnuz (). 1780-nziš vozišpäi nimitihe küläd "Ust'-Abakanskoje".
Vl 1925 sauvoihe raudted Minusinskhasai i avaidihe Abakan-raudtestancijad. Panihe Hakasijan avtonomijan alust vn 1925 tal'vkus, siš aigaspäi eländpunkt tegihe Hakasijan administrativižeks keskuseks. Eländfartalad sünduiba žilon raudtestancijanno i külän keskes. Vl 1931 kaikile niile anttihe lidnan statusad da udesnimitihe nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Abakan seižub ühtennimižen jogen lanktendan sijas Jeniseiha (hura ližajogi), Hakasiž-Minusinskan katl'usen keskuses, 250 m korktusel valdmeren pindan päl. Jenisein son' ümbärdab Samohval-mäged lidnas. Matkad Moskvhasai om 3390 km päivlaskmha orhal. Ezilidnad oma Černogorsk (lodeheze) i Minusinsk (päivnouzmha, Jeniseinjogen vastrandal). Lähembaižed järedad lidnad oma Meždurečensk, Krasnojarsk, Ačinsk, Novokuzneck, Kizil.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 165 214 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'.
Ižandusen päsarakod oma jüžmak transportine mašinoidensauvomine, sauvondmaterialiden tegimed, sömtegimišt.
Avtobusad da trolleibusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline Abakan-lendimport ("АБН / ABA") sijadase lidnan röunanno pohjoižhe keskusespäi, tehtas reisid Venäman Sibirin järedoihe lidnoihe, Moskvha, Azijan lähižihe maihe.
Irdkosketused.
*
*


Abissal'.
Abissal' ("abissaline zon") om kaikiš lujembiden merisüvüziden zon, kus elädas valdmerinpohjan bentosan kundad.


Acolastus limbatus.
"Acolastus limbatus" om gaved', kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1992 entomolog Lopatin. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Adam.
Adam (, «mez'», «mez'kund»;, «rusked», «ma») om Biblijan da Koranan mödhe ezmäine mez', kudamban Jumal tegi.
Adam oli mez'kundan ezitat. Evan mužik, Kainan, Avelin da Sifan tat. Jumal küksi Adamad Edeman saduspäi kundlematomuden tagut.


Aetheomorpha pallida.
"Aetheomorpha pallida" om gaved', kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1975 entomolog Medvedev. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Afinad.
Afinad (grek.: "Αθήνα") om Grekanman pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Attik-agjan pälidn mugažo.
Lidn sen ezilidnoidenke om grekan ižandusen südäin. Grekanman kogosüdäiproduktan pol' tehtas Afiniš, elektrusen nell' videndest kulutase siš.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 15. voz'sadal edel m.e. Lidn oli Amuižen Grekanman znamasižeks keskuseks.
Vl 1834 Afinad tegihe uden Grekanman pälidnaks Nafplionan jäl'ghe. Sil aigal Afiniden ristitišt oli 5 tuh. ristituid.
Geografijan andmused.
Afinad sijadasoiš valdkundan keskuses, 20 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Reljef om erazvuitte lidnan röunoiš: tazangišt om ümbärtud mägil.
Klimat om subtropine kuiv. Paneb sadegid 400 mm vodes (kezal 18 mm koumes kus).
Tobmuz.
Attik-agj jagase 35 municipalitetha (kaikutte om ičeze pämehenke). Afinad-municipalitet om üks' niišpäi. Se alajagase 7 lidnrajonha, niiden ühthine pind om 39 nellikkilometrad, ristitišt 655 780 eläjad (vl 2011). Giorgos Kaminis om Afinad-municipalitetan pämez' vspäi 2011. Todesižikš Afinad ülitadas Attik-agjan territorijad.
Eläjad.
Lidnaglomeracijan ristitišt om 4 mln (Pirei-portanke da toižidenke ezilidnoidenke), se om valdkundan eläjiden koumandez.
Transport.
Metro, lidnelektrojonused, tramvai, avtobusad da trolleibusad, taksid da libutimed (funikulörad) oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1869 metro radab lidnas da sen kaimdailidnoiš (vl 2016 3 jonod, 65 stancijad, 84,5 km raudted).
Afiniden rahvahidenkeskeine civiline Elefterios Venizelos-lendimport ("ATH") seižub 94 metrad ülemba valdmeren tazopindad, sijadase 20 km päivnouzmha lidnan keskusespäi (metrol, 30 km avtotedme). Sišpäi tehtas reisid Evropan da Lähižen Päivnouzmman äjihe maihe.


Afrik.
Afrik om kontinent, lähižidenke saridenke — Man kuiv pala. Se om Man kahtenz' surtte kontinent Evrazijan jäl'ghe, sijadase kaikiš šurupoliškoiš.
Pind saridenke — 30 221 532 km², kaiken kuivman videndez. Eläjiden lugu om läz 1 100 mln vl 2013. 55 valdkundad, 10 rippujad territorijad da 3 valdkundad rahvahidenkeskeižeta tundištuseta sijadasoiš Afrikas.
Afrikanistik om tedo Afrikan polhe, afrikanistad tedoidas kontinentad.
Afrikan eläjid da sündnuzid nimitadas afrikalaižikš, afrikanižel rodul mehid — afroamerikalaižikš, afroevropalaižikš da afroazijalaižikš.
Geografijan andmused.
Afrik om kaikiš räkemb kontinentišpäi. Se om üks'jäine kontinent, kudamban zonad levinedas pohjoižes subtropižes vöspäi suvhe subtropižhe vöhösai. Afrikan päivnouzmaižed randad lainištab Indine valdmeri, päivlaskmaižed da pohjoižed — Atlantine valdmeri, Neglaine-nem' om röunaks niiden keskes.
Nil, Niger da Kongo oma Afrikan da mail'man znamasižed joged. Kaikiš korktemb čokkoim om Kilimandžaro-vulkan (5892 m) Tanzanijan da Kenijan röunal. Kaikiš alahamb čokkoim sijadase mugažo Päivnouzmaižes Afrikas, Džibutiš, se om solakahan Assal'-järven tazopind (-155 m).
Istorii.
Evropalaižed ličiba Afrikha 15.-16. voz'sadal. Portugalijalaižed anastiba kontinentan päivlaskmašt randad i möškanziba orjid. 1880-nzil vozil kaik Afrikan randišt oli koloniziruidud da jagatud evropižil valdkundoil, päiči Efiopijas i Liberijas. Eläjad Saharan suvemb Afrikan rahvahad oliba otnuded vägel industrialižhe civilizacijha. Tarbhaižiden maižanduzkul'turoiden vend äikerdoičihe Ezmäižen i Toižen mail'man sodoiden keskes. Sil-žo aigal Suviafrikan Tazovaldkund, Egipt i Livijan pala saiba faktišt ripmatomut.
Kontinentan dekolonizacii zavodihe Toižen mail'man sodan jäl'ghe, se lopiše tobjimalaz vodele 1975, Namibii sai ripmatomut vl 1990. Rahvahanikoiden sodad, evropalaižiden lähtend da diktaturad oliba processan palaks äjiš uziš valdkundoiš.


Afroevrazii.
Afroevrazii om järed superkontinent, kudambha mülütadas Evrop, Azii da Afrik.


Ahvenad.
Ahvenad (latin.: "Perca") oma jogikalad. Se om Ahvenanvuiččiden sugukundan heim.
Har'gmused.
Ahvenad oma lihansöjad kalad. Ned södas penembid kaloid, rakuzid, gavedid.
Ahvenad elädas reskas vedes — jogiš, järviš, ojiš.


Ajanine kuz'.
Ajanine kuz' (latinan kelel: "Picea jezoensis") om kuz' sugudan puiden erik.


Alamad.
Alamad vai Niderland vai Gollandii (), täuz' oficialine nimituz — Alaman Kunigahuz (), om valdkund Päivlaskmaižes Evropas, Pohjoižmeren randal, ühtnii vspäi 1957 (sen üks' alusenpanijoišpäi). Oficialine pälidn da kaikiš suremb lidn om Amsterdam, faktine pälidn — Hag (monarhan, ohjastusen da parlamentan rezidencijad sijadase sigä).
Alamad oma kaikiš tihedašti elänzoittud Evropan sur' valdkund.
Istorii.
Vl 1581 heinkun 26. päiväl Alamad tedotiba ripmatomudes Ispanijaspäi.
Vozil 1940-1945 Alamad oliba okkupiruidud Saksanmal Toižen mail'man sodan aigan.
Jäl'gmäine vn 1815 Konstitucijan sur' udištamine oli vl 1983.
Geografijan andmused.
Alamaiden reljefan kart vl 2012.
Alamad oma mavaldkundröunoiš Saksanmanke päivnouzmas (röunan piduz — 575 km) da Bel'gijanke suvipäivlaskmas (478 km). Ühthine röunoiden piduz — 1053 km. Randanpird om 451 km. Valdkundan pind — 41 543 km², sidä kesken ma — 33 893 km², vezi — 7 650 km².
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Vaalserberg-sija, 322 m valdmeren pindan päl, Kariban meres — Sceneri-mägi (862 m, Sab-sarel). Kaikiš madalamb čokkoim om Züidplas-pol'der, 7 m alemba meren pindad. Valdkundan läz pol't territorijad sijadase alemba meren pindad, völ koumandez om ühten metran penemba meren pindan päl korktusidenke. Znamasižed joged oma Maas da Rein niiden suhištoidenke. Kaikiš suremb järv om ratud Eisselmer-järv, se om kaikiš järedamb Päivlaskmaižes Evropas.
Alamaiden klimat om ven merine. Lämuz vilukul om 0...+2°C, heinkul — +16...+17°C. Paneb sadegid 650-750 millimetrad, vihmub ani kaikuččel päiväl.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz; toižed varad — turbaz, mouckivi, keitandsol, letked, gravii, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Vspäi 2013 valdkundan pämez' om Villem-Aleksandr-kunigaz. Hän delegiruib valdatusid ministrištole. Hot' Konstitucijan mödhe kunigaz voib panda ministrid radsijihe da allekirjutada kaikuččen käskusen, faktižikš parlamentan ühtnijad tehtas necidä. Ohjastuz sättutab znamasižid pätandoid parlamentanke. Ohjastusen ühtnijad oma ministrad (kogotas Ministriden Nevondkundha) da valdkundsekretarid.
Parlament om kaks'kodine, sen nimituz om Alaman Kunigahusen Päštatad (). Üläkodi om Ühtenz' Kodi vai Senat (alam. "Eerste Kamer"), mülüb 75 ühtnijad (agjoiden nevondkundad valitas heid 4 vodeks). Alakodi om Kahtenz' Kodi vai Ezitajiden Kodi (), mülüb 150 deputatad (heid rahvaz valičeb 4 vodeks). Molembad kodid sätas käskusid.
Ülembaine Käskuzkund om käskusenandajan tobmuden pä.
Vl 2012 järgenduseližed valičendad oliba parlamentha.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Alamaiden administrativiž-territorialine jagand."
Alaman Kunigahuz jagase 12 agjaha (provincijha, alam. "provincie"). Agjad alajagasoiš kundoihe (), erased kundad — kundrajonihe (). Mugažo om 3 merentagašt territorijad Kariban meres, niil kundoiden statusad oma (Boneir, Sint Estatius, Sab). Kundad alajagase 647 municipalitetha. Sen ližaks, koume territorijad ičeohjastusenke sijadasoiš Kariban meres (Arub, Kürasao, Sint Marten).
Eläjad.
Alamaiden sured lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Amsterdam (oficialine pälidn), Rotterdam, Hag (pälidn de-fakto).
Vl 2012 eläjiden lugu oli 16 847 007 ristitud. Vodel 2017 eläjiden lugu om 17 100 475 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2012 Alamaiden päeksport oli kivivoi (20%), elektrotehnik ofisan da kodin täht (läz 12%), likkuimed da niiden palad (läz 10%), himižen tegimišton produkcii (läz 10%); toine da toštmižeksport — zelläd (2%), änikod (2%, sidä kesken mahusenke), kakaovoi, sobad, sagud da maplodud.


Alaman kel'.
Alaman kel' (vai Niderlandan kel', Gollandijan kel'; ičeze nimitused: "de Nederlandse taal", "het Nederlands") om germanižen gruppan indoevropine kel'.
Alaman kel' om valdkundkel' Alamaiš, Bel'gijas, Surinamas. Mugažo se om üks' oficialižiš kelišpäi. Pagižijoiden lugu — 22 mln ristituid (2005). Reguliruindorganizacii — Alaman kel'ühtištuz ("Nederlandse Taalunie, NTU"), sijadase Hagas.


Albanii.
Albanii (), täuz' oficialine nimi — Albanijan Tazovaldkund (albanijan kelel: "Republika e Shqipërisë"), om valdkund Suvievropas, Adriatižen da Ionižen meriden randpolil. Vspäi 2009 om ühtnijaks. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Tiran.
Istorii.
Vn 1912 28. päiväl kül'mkud Albanii tedoti ičeze ripmatomudes Osmanan imperijaspäi.
Vozil 1944−1992 valdkundan nimi oli Albanijan Rahvahaline Socialistine Tazovaldkund.
Vn 1998 28. päiväl tal'vkud jäl'gmäine konstitucii om vahvištadud parlamental sen-žo voden 21. päivän redukud kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe da tuli väghe.
Geografijan andmused.
Albanii oma mavaldkundröunoiš Mustmäginke lodehes (röunan piduz — 186 km), Serbijanke pohjoižpäivnouzmas (112 km sen Kosovonke), Makedonijanke päivnouzmas (181 km) da Grekanmanke suvipäivnouzmas (212 km). Ühthine röunoiden piduz — 691 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištadas Adriatine da Ionine mered. Randanpird om 362 km. Valdkundan pind — 28 748 km².
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Korab-mägi, 2764 m valdmeren pindan päl.
Klimat om Keskmeren randpolel, kontinentaline man päivnouzmpolel.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, boksitad, hrom, nikel'), gidroenergii; toižed varad — mec, sol, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Parlamentan ühtnijad valitas händast videks vodeks. Parlament paneb radsijha mugažo kaikid ministrid.
Parlament om üks'kodine Albanijan Suim (vai Rahvahaline Suim () 140 ühtnijanke. Kaik rahvaz änestab sen kandidatoid nelläks vodeks.
Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 25. päiväl kezakud. Vn 2017 24. päiväl heinkud parlamentan ühtnijad valičihe nügüdläšt prezidentad (Ilir Meta).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Albanijan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund jagase 12 agjaha (üks'lugu "kark",). Agjad alajagasoiš 36 ümbrikho (üks'lugu "ret",), ned — 373 municipalitetha.
Eläjad.
Nened rahvahad elädas Albanijas (2008): albanijalaižed — 95%, grekalaižed — 3%, toižed rahvahad — 2%.
Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): Durres, El'basan, Vlör, Škoder. Vl 2011 kaik oli 72 municipalitetad lidnan statusanke, 29 lidnad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Vn 2011 Albanijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 831 741 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 3 490 400 eläjad vl 2000, se poleni rademigracijan i madalan sündutamižmäran tagut.
Ižanduz.
Vl 2012 Albanijan päeksport oli erazvuiččed sobad da kengäd (läz 30%), kivivoi (12%), raudkivend da raudühthesuladused (7%), hromkivend (6%), elektruz (6%); toine eksport — cement (2%), vas'k, kuld, kala.


Andrejeva Alevtina.
Alevtina Ivanovna Andrejeva (; 1938 — 2001) — vepsän runokirjutai. Runod kodirandas, sen ristituiš, armastuses, elos. Runokirj "Koivuine" (surmanjäl'ghine, 2003), runod erazvuiččiš keradusiš, aiglehtesiš, lehtesiš. Oli ranu Karjalan televizijas (vepsän redakcijas).


Alma-At.
Vspäi 2014 Almati jagase 8 rajonha.
Alma-At vai Almati (kaz. i ven. "Алматы" «Jablokžilo», mugažo Venämas ven. "Алма-Ата", vozil 1854-1921 "Верный") om Kazahstanan kaikiš suremb lidn, «Suvine pälidn». Vozil 1927—1997 oli Kazahstanan pälidnaks.
Voz'sadoil 8.-10. severz'-se žiloid oli lidnan terroitorijal, üks' niišpäi ezimeletaden nimitihe "Almatu" da seižui Surel šuuktel. Vn 2016 sügüz'kus oigenzihe lidnan 1000-vottušt jubilejad Kazahstanas. Eländpunktan nügüdläine šingotez zavodihe vspäi 1854 kuti venämalaine "Vernii-sodalidnuz".
Alma-At sijadase valdkundan suvipäivnouzmas, Kirgizstanan röunanno, ezimägišton katl'uses, 500-1700 m korktusil valdmeren pindan päl. Sur' Almatink, Pen' Almatink da niiden ližajoged jokstas lidnas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 1 471 800 ristitud, pind oli 497,8 km². Läz 2,5 mln elädas lidnan aglomeracijas (2015).


Alüminii.
Alüminijasižen sargan fragment 55x37 mm surtte, irguz 99,9998%. Nägub strukturid muiktustandan jäl'ghe.
Alüminii ("Al" — "aluminium" latinan kelel) om 13nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumanden gruppan päalagruppas, tabluden koumandes periodas.
Alüminii om lujas levitadud Man kores (7,5..8,1%), sen kaikiš paksumb metall. Vl 1825 danijalaine Hans Ersted-himik sai alüminijad ezmäižen kerdan. Nimitihe latinan kelen "alumen"-sanaspäi «muigištandsubstancii».
Fizižed ičendad.
Alüminii om kebn paramagnitine hobedaižvauged metall.
Atommass — 26,981539. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 2,6989 g/sm³. Suladandlämuz — 933,5 K. Kehundlämuz — 2792 K.
Londuseline element kogoneb üks'jäižes stabiližes 27Al-izotopaspäi, sen ližaks 26Al-izotopan jäl'ged oma olmas (T½ — 717 tuh. vozid). Kaik tetas 23 ratud radioaktivišt izotopad 19..43 atommassanke i 4 izomerad.


Amerik.
Amerik om Man kuiv pala. Se kogoneb kahtes kontinentaspäi — Pohjoižamerik da Suviamerik. Lähižed sared Grenlandanke mülüdas sihe mugažo.
Pind — 42,55 millionad km². Eläjiden lugu ületi 1 mlrd vodel 2016.
Kaik om 35 valdkundad da 17 rippujad territorijad Amerikas kogonaz.
Pohjoižamerikan da Suviamerikan kontinentad ühtištuiba 8 mln vot tagaz Panaman rajonas.


Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad.
Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad (lühenduz: AÜV) vai Amerikan Ühtenzoittud Štatad (lühenduz: AÜŠ) (anglijan kelel: "United States of America") om valdkund Pohjoižamerikan keskuses. AÜV:oiden pälidn om Vašington, no kaikiš järedamb lidn om Nju Jork.
Nece om koumanz' valdkund Mal ristituiden lugun mödhe (318 millionad eläjid) da nellänz' valdkund pindan mödhe (9 518 900 km²) mail'mas.
Istorii.
Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad (Štatad) sünduihe vl 1776. Koumetoštkümne britaništ kolonijad ühtniba sihe, kudambad tedotiba ičeze ripmatomuden polhe. Soda ripmatomudes mäni 1783 vodhesai da lopihe kolonistoiden vägestusel. Vodel 1787 tuli väghe AÜV:oiden konstitucii, i vodel 1791 — Bill' oiktusiden polhe, kudamb lujas röunati ohjastusen valdoiktusid.
1860-nziš voziš Rahvahanikoiden soda oli AÜV:oiš orjakahiden suvipol'židen da orjatomiden pohjoižiden valdkundoiden (štatoiden) keskes. Soda jatksihe läz 4 vot. Pohjoižiden štatoiden vägestuz kaiči valdkundad jagamižespäi da toi orjile joudjut kaikel Ühtenzoittud Štatoiden territorijal.
Ezmäižen Mail'man sodan jäl'ghe Ühtenzoittud Valdkunad vändiba aktivišt rolid mail'man politikas. 1930-nzil vozil oli elänu Sures ekonomižes depressijas läbi. Toižen Mail'man sodan aigan Štatad oliba Antigitlerižen koalicijan ühtnijaks.
Vspäi 1945 AÜŠ om ezmäine nuklearine valdkund. 1940:n voziden lopuspäi 1990:n voziden augotišhesai oli Vilusoda Nevondkundaližen Ühtištusen da Ühtenzoittud Valdkundoiden keskes.
2001-nden voden 9. päiväl sügüz'kud ozaižihe terroristižiden aktoiden serii valdkundas.
Geografijan andmused.
Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad om maröunoiš Meksikanke suvel (röunan piduz — 3326 km) da Kanadanke pohjoižel (8895 km pitte). Ühthine röunoiden piduz — 12 221 km. Valdkund sijadase Tünen da Antlantižen valdmeriden keskes. Ühthine randanpird — 19 924 km. Läz kaik klimatan toižendad da vöd oma olmas järedan territorijan tagut, päiči ekvatorialižes i subekvatorialižes.
Suriden järviden rajon i Atlantiženveren alangišt oma kaikiš tihedašti elänzoittud tahondad. Appalačid-mäged sijadasoiš kontinentaližen päpalan päivnouzmas, ned kaimdas Keskuztazangištoid (200..500 m ü.m.t. korktusil) i Sured tazangištod-mägiplatod (600..1500 m ü.m.t.) valdkundan keskuzpalas. Kordil'jerad ottas kaikid päivlaskmaižid štatoid.
Aläskan štat on AÜV:oiden pol'anklav. Se sijadase Pohjoižamerikan lodehel. Aläskal om mavaldkundröunoid Kanadanke päivnouzmpoles da vezivaldkundanröunoid Venälaiženke Federacijanke päivlaskmal. Havajad-štat da severz-se penid sarid oma AÜV:oiden tün'valdmerižed territorijad.
Kaikiš korktemb čokkoim om Denali-mägi (enzne Makkinli), 6194 m valdmeren pindan päl. Kaikiš pidembad joged oma Missuri (4127 km pitte), Mississipi (3757 km), Arkanzas (2364 km, Mississipin ližajogi), Kolorado (2330 km).
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, hahktin, cink, nikel', boksitad, kuld, hobed, uran, artut', molibden, harvad mametallad), fosfatad; toižed varad — potaš, mec, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Valitas händast Valičijoiden kollegijan änil štatoidme nelläks vodeks (enamba kaht strokud ei sa vspäi 1951), parlamentan ezitajad da tetabad mehed oma valičijoikš.
Parlament om kaks'kodine Kongress (). Üläkodi om Senat (), 100 ühtnijad om siš, valitas heid 6 vodeks, koumandesen rotacii oleleb kerdan kahtes vodes. Alakodi om Ezitajiden Kodi (), valitas sen 435 ühtnijad kaikuččes kahtes vodes.
Nügüdläine prezident om valitud vl 2016 kül'mkun 8. päiväl Donal'd Tramp (sai 56,5% valičijoiden änid) parlamentan ezitajidenke ühtes, radaškanzi vl 2017 vilukun 20. päiväspäi. Enzne prezident om Barak Obama, radoi vspäi 2009 kaht täut strokud jäl'geten. Kongressan valdoiktused (115nz' kucund) jätktasoiš vn 2017 3. päiväspäi vilukud vn 2019 3. päivhäsai vilukud.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiden administrativiž-territorialine jagand."
Administrativižešti valdkund jagase 50 štatha (valdkundha) da Kolumbijan federaližhe ümbrikho (Vašington-pälidn). Om alištunuzid territorijoid-ki, ned oma Kariban meren Puerto Riko i severz'-se sarištoid Tünen valdmeren päivlaskmas tobjimalaz. Štatad-valdkundad alajagasoiš 3 141 ümbrikho (, mž. "parish" Luizianas da "borough" Aläskas).
Eläjad.
Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiden eläjid kuctas tobjimalaz "Amerikalaižikš".
Lidnad-millionerad (vl 2011, surembaspäi penembha): Nju Jork, Los Andželes, Čikago, Hjuston, Filadel'fii, Finiks, San Antonio, San Diego, Dallas.
Vl 2010 AÜV:oiden ristitišt oli 313 232 044 eläjad. Jagand veren mödhe (eile etnosan mödhe) om ottud statistikan täht.
Ižanduz.
AÜV:oiden ekonomik lidirui mail'mas kogosüdäiproduktan mödhe pit'kan aigan (läz sadad vot), no vl 2015 kätihe kahtendeks Kitain jäl'ghe (18,5 trln US$ vai 15% mail'man KSP:d). Vozil 1994—2008 Pohjoižamerikan joudjaližen torguindan zon () šingotihe — ekonomine ühtnend Kanadanke da Meksikanke. Se ližazi radsijiden verdad koumes valdkundas, no torguindbalansan deficit lujeni AÜV:oiš Kanadan da Meksikan polespäi. Štatoiden valdkundaline velg üleni 20 trln US$ vl 2017.
Vl 2011 AÜV:oiden päeksport oli likutimed da turbinad (läz 20%), avtod, lendimed da toižed likkuimed da niiden palad (11%), kivivoi (6%); toine eksport — kuld (2%), zelläd (2%), medicinižed instrumentad (2%), kukuruz (1%), soi (1%). Vl 2014 eksportan (vendan) mülü oli 1,45 trln US$ (2nz' sija Kitain jäl'ghe), eksportan znamasižed ostajad oliba Kanad (17%), Meksik (13%), Kitai (9,2%).


Amsterdam.
Amsterdam (mugažo alaman kelel) om Alamaiden oficialine pälidn (vspäi 1814) da kaikiš suremb lidn, mülüb Pohjoižalamad-agjaha. Enamba 2,4 mln ristituid elädas lidnümbrikos (vl 2016). Amsterdam mülüb Randstad-lidnaglomeracijha (sana sanha «rengazlidn», 7,1 mln rist. vl 2011).
Lidn om valdkundan finansine da kul'turkeskuz, järed transporttesol'm, mail'man port. Lidnan pämez' om Kaisa Ollongren (vs 2017 sügüz'kun 18. päiväspäi), vajehti Eberhard van der Lanad (07.2010—09.2017), ende oli hänen varapämehen.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1275 kuti "Aemstelredamme-külä" läz dambad Amstel-jogel. Se om saudud voziden 1170 i 1173 sur'veziden jäl'ghe. 15. voz'sadale lidn tegihe Alamaiden torguindan kaikiš surembaks keskuseks.
Vn 1928 kezal Amsterdam vastsi 9. Kezaližid Olimpiadvändoid.
Geografijan andmused.
Amsterdam sijadase valdkundan päivlaskmas, agjan suves, 2 metrad alemba valdmeren tazopindaspäi. Lidn seižub Amstel-jogensun da tehtud Eisselmer-järven randoil. Reljef om tazo, kogoneb pol'deroišpäi. Enamba sada kilometrad kanaloid sätas 90 sart, 1200 sildad ühtenzoittas niid. Nordze-kanal ühtenzoittab Amsterdamad Pohjoižmerenke. Lidnan municipalitetan pind om 219 km², sidä kesken saum vezid om nelländez (53,5 km²), puištod da kel'dtahod ottas kahesandest.
Klimat om ven. Paneb sadegid 838 mm vodes, enamba voden kahtendel polel. Lumi lankteb 26 päiväd vodes.
Eläjad.
Vl 1564 Amsterdaman eläjiden lugu oli 30 900 ristituid. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1960 — 869 602 ristitud. Vl 2010 Amsterdaman eläjiden lugu oli 767 773 ristitud.
Vl 2000 eläjiden keskes 27% oliba hristanuskojad (protestantad tobjimalaz), 14% — islamanuskojad (sunnitad tobjimalaz).
Transport.
Velosipedad, metro, tramvai, avtobusad da ehtatimed oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1977 metro radab lidnas da sen kaimdailidnoiš (vl 2016 4 jonod, 52 stancijad, 42,5 km raudted).
Kuz' kiruhted augotase lidnas i lähttas radialižikš, ümbärte ühtenzoitab niid. Rahvahidenkeskeine civiline Shiphol-lendimport ("AMS") om nellänz' surtte Evropas, se seižub 3 metrad alemba valdmeren tazopindaspäi, sijadase 17 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid mail'man äjihe maihe, om äi čarterreisid lebutahoihe.


Andorr.
Andorr, täuz oficialine form — Andorran Ruhtinazkund (,), om pen' mererandatoi valdkund Evropan suvipäivlaskmas. Sen pälidn, kaikiš suremb da üks'jäine lidn om Andorr la Vel'j.
Valdkund om associacijoiš Francijanke da Ispanijanke ühtes.
Etimologii.
Valdkundan nimi sündui baskan kelen "andurrial"-sanaspäi «pustolän» znamoičendanke.
Istorii.
Vl 1278 Andorran aluz om pandud.
Jäl'gmäine Konstitucii oli vahvištadud parlamentas vl 1993 uhokun 2. päiväl, hüvästadud kaiken rahvahan referendumal sil-žo vodel keväz'kun 14. päiväl, da tuli väghe publikoičendan päiväl (28. sulaku).
Geografijan andmused.
Andorr om mavaldkundröunoiš Francijanke pohjoižes da päivnouzmas (röunan piduz — 55 km), Ispanijanke suves da päivlaskmas (63 km). Ühthine röunoiden piduz — 118 km. Andorr om mererandatoi valdkund. Valdkundan pind — 468 km².
Reljef om mägikaz, valdkund sijadase Pirenejiden pautkil, kall'oikahad mäged vajehtasoiš süvihe jogialangištoihe. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Koma Pedros-mägenpä (2946 m). Kaik om 65 mägenpäd valdkundas. Kaikiš madalamb om Valir-jogen pind (840 m) Ispanijan röunal. Pened kaks'ballaižed manrehkaidused oma paksud.
Klimat om al'pine da kontinentaline. Tal'vel om pakaižid da äi lunt, keza om viluhk.
Londuseližed varad oma raudkivend, hahktin, gidroenergii, mec, mineraližed purtked.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine dualistine monarhii äjiden partijoiden sistemanke. Kaiken aigan om kaks' monarhad nominaližen tobmudenke — Francijan pämez' da ispanižen Uržel'-eparhijan pämez' (arhijerei). Päministr om radonoigendajan tobmuden faktine pä.
Parlament om üks'kodine Pänevondkund (katalan.: "Consell General d'Andorra") 28 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.
Ülembaine Käskuzkund om käskuzkundaližen tobmuden pä, se kogoneb vit sudijad.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2015 keväz'kun 1. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Andorran administrativiž-territorialine jagand."
Andorr jagase 7 tulendha (katalanaks "parròquies").
Eläjad.
Andorras elädas andorralaižed. Äi personid rahvahanikuseta eläb valdkundas.
Toižed sured eländpunktad (enamba 5 tuh. rist. vl 2014, surembaspäi penembha): Eskal'des Engordan', Enkam, Sent Žulia de Lorii, La Masan. Om 44 oficiališt eländpunktad valdkundas (üks'lugu katalan.: "poble" znamoičeb «külä», "vila" — «lidnut»), sen ližaks toižed pened küläd oma.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 84 082 ristitud.
Ižanduz.
Turizm om ekonomikan aluz, andab kogosüdäiproduktan 4/5. Kaikuččes vodes 9 mln turistad tuldas valdkundha.
Vl 2009 Andorran eksport oli avtod, jüguavtod, mašiništ da sen palad (kaik oli läz 20%), konservad (8%), kala (7%); toine eksport — toižed söndtavarad (5%), raud da teraz (4%), ortopedižed ladlused (3%), kivivoi (2%), džem da marmelad (2%).


Andorr la Vel'j.
Andorr la Vel'j (— «vanh Andorr»,) om Andorran pälidn, üks'jäine lidn da kaikiš suremb eländpunkt. Se om valdkundan üks' seičemes tulendaspäi.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud 9. voz'sadan augotišel. Toštelmasen mödhe, Sur' Karl tegihe sen alusenpanijaks. Lidn om olmas Andorr-ruhtinazkundan pälidnaks valdkundan alusenpanendan aigaspäi vl 1278.
Vahvištadud Konstitucijan mödhe, vspäi 1993 ruhtinazkundan tobmuden koumen sarakon päd sijadase lidnas: parlament, ohjastuz i käskuzkund. Vaiše kaikutte kudenz' eläi om rahvahanikan oiktusidenke valdkundas.
Vozil 2015−2018 Marija Roza Ferrer Obiols radoi lidnan pämehen.
Geografijan andmused.
Tulend röunatab Ispanijanke päivlaskmas da Andorran koumenke tulendanke toižiš poliš.
Lidn sijadase tulendan keskuses, Valira-del'-Orjen i Valira-del'-Nord jogiden ühthejoksmusen jäl'ghe. 44-kilometrine Valir-jogi () jokseb sišpäi, sen bassein otab läz kaik territorijad valdkundas. Andorr la Vel'j seižub 1079 m korktusel valdmeren pindan päl Pirenejan pautkinno, se om Evropan kaikiš korktemb pälidn.
Klimat om kontinentaline. Heinkun da elokun lämuz om +18 C°, vilukun +2 C°. Voden keskmäine lämuz om +9,8 C°. Paneb sadegid 812 mm vodes, niid om penemba uhokus-keväz'kus (38..40 mm kus), enamba semendkus (90 mm). Tal'vel voib panda halad da lunt.
Eläjad.
Andorr la Vel'j-tulend mülütab 2 eländpunktad: Andorr la Vel'j-pälidnan ližaks, koumetuhaine Santa-Kolom-külä mülüb tulendha. Valdkundan kaikutte nellänz' ristit eläb tulendas. Lähiženke Eskal'des Engordan'-eländpunktanke ühtes pälidn sädab aglomeracijad, ruhtinazkundan pol' eläb siš.
Rahvahad Andorran rahvahanlugemižen mödhe vl 2007: Ispanijan rahvahad — 43%, andorralaižed — 33%, portugalijalaižed — 11%, francijalaižed — 7%, toižed rahvahad — 6%.
Ižanduz.
Lidn om ruhtinazkundan kommertine keskuz. Äjad bankoiden palakundad sijadasoiš täs valdkundmaksoiden vällendusiden da lujan konfidencialižusen tagut.
Kaikiš znamasižed sarakod oma turizm, torguind da tošteksport. Kaikuččes vodes 9 mln turistad tuldas valdkundha, i äjad heišpäi tuldas valdkundan pälidnha ostmaha odvembid tavaroid. Sijaližed pened edheotandad mülüdas mebläntehmižhe, sömtegimištho, mugažo villan i mecan ümbriradmine oma olmas.
Andorr la Vel'j om sidodud valdkundan toižidenke eländpunktoidenke kundaližil avtobusmaršrutoil. Ühtenzoitai Ispanijad Francijanke avtote läbitab lidnad. Voib sadas avtobusoil Tuluzan i Barselonan lendimportoihesai koumes časus. Vspäi 2016 voib sadas Andorr - Seo-de-Uržel'-lendimporthasai-ki ("LEU", vspäi 2015 om rados) Ispanijan territorijas 20 km suvhe lidnaspäi. Lendimportaspäi tehtas reisid Ispanijan, Francijan da Portugalijan lidnoihe.


Ankar.
Ankar (turk.: "Ankara", [ˈaŋ.ka.ɾa]) om Turkanman pälidn.
Vl 2014 eläjiden lugu om 4 587 558 ristitud. Lidnan pind — 24 521 km2.


Lisicina Anna.
Anna Lisicina, Mihailan tütär (; sünd. 14. uhoku 1922, Ozrei (nügüd' Kalagen posad), Karjalaine radkommun, Venäman NFST — kol. 3. eloku 1942, Süvär'jogi, Leningradan agj, Venäman NFST, NSTÜ) — Karjalaiž-Suomalaižen Nevondkundaližen Socialistižen Tazovaldkundan Kommunistižen partijan keskuzkomitetan sidonik, partizan. Nevondkundaližen Ühtištusen vägiak. Hän sai mugažo Leninan da Rusttan tähthan ordenad.
Aigaližed voded.
Anna oli sündnu vl 1922 Ozreihe (ven. "Житноручей", Žitnoručein külä; nügüd' Kaleigen külän posadas Änižröunan (Änižrandan) rajonas, Karjalan Tazovaldkundas). Hän oli vepsläine. Anna lopi Kaleigan keskmäižen školan. Vodespäi 1938 vodehesai 1940 hän openzihe Karjalaižes kul'turtehnikumas (vai Leningradižes kirjišttehnikumas). Sid' Anna radoi kirjištakan Segežan rajonklubas.
Sur' Kodimaine soda (voin).
1942 voden kezakul Lisicinan Annad da hänen sebranikad Melent'jevan Marijad oigetihe anastadud Šoutarven rajonha. Šoutarves hö sädiba peitkomitetoid, konspirativižid peittahoid, keraziba andmusid okkupacižen tobmuden polhe, lämoipunktoiš da toižiš sodasauvuziš. Vodel 1942 elokun 3. päiväl kaks'kümnevozne Lisicina upsi ehtatades Süväres poikpoli.
Mušt.
Muštpachad Anna Lisicinan oiktastuseks oma Kos'kenaluižes, lidnanvuiččes Nikol'skii-žilos (Kos'kenaluižen rajon) da Kaleigas. Om nimitadud irdoid hänen nimel Petroskoiš i Nikol'skii-žilos.


Antarktid.
Antarktidan kogotud fotokuva kaimdajaspäi vl 2002.
Antarktid (grek.: "ἀνταρκτικός" — «Arktikan vastolend») om kaikiš suvemb kontinent, Man kuiv pala lähižidenke saridenke. Pind — 14,1 millionad km², sidä kesken šel'fjäžomad — 0,93 mln km², sared — 75,5 tuh. km². Om olmas kaikenaigaižeta ristitištota. Ei ole valdkundoid kontinentas, om vaiše polärižid tedoiduzstancijoid (läz 45), 4 tuhazesai elädas niiš lämäl voz'aigal.
Kontinentan da sariden olend reguliruiše Kožundaktal Antarktikas, se om väges vs 1961 kezakun 23. päiväspäi. Kožundaktan mödhe, Antarktid da sared suvižen kuz'kümnenden parallelin südäimes oma territorii atoman kävutandata. Antarktidan domen om .aq, telefonkod +672. Kaik aigvöd oma olmas kontinental. Voib oigeta vaiše tedoiduzradoid.
Antarktidan 99,7% om kattud jäl. Kontinentan realine pind läksi manaluižhe läz pol'kilometrad jän vedusen tagut, leved šel'f tegihe. Jän korktuz sab 4 km kontinentan keskuses, kudamb om läz Suvinabad. Transantarktižed mäged jagadas kontinentad päivnouzmaižhe da päivlaskmaižhe paloihe. Kontinent istorižikš alajagase maihe da randoihe, oz., Adelin Ma. Sarištod: Suvižed Orkneisared da Suvižed Šetlandsared.
Antarktid om kaikiš vilumb kontinent Mas. Sen randad lainištadas (päiväižen mödhe) Atlantine, Tün' da Indine valdmered. Dreikan sal'm om kontinentan da Suviamerikan keskes.
Paneb vaiše lunt sadegišpäi. Sulasä oleleb vaiše lämäl voz'aigal i mererandal. Kaikiš pidemb jogi om Oniks läz Rossan mert, 32 km pitte. Om severz' sadad manalaižid järvid, Vostok-järv om kaikiš znamasižemb niiden keskes (pind 15 790 km², pindan süvüz 3 769 m, mülü 6 343 km³, järven süvüz 1 200 m). Kaikiš korktemb čokkoim om Vinsonan mägenpä (4892 m) Päivlaskmaižes Antarktidas. Kaikiš alahamb čokkoim om täuttud jäl Bentli-alangon süvüz (-2555 m) Päivlaskmaižes Antarktidas mugažo. 35 vulkanad om tetab Antarktidal da sen saril, niišpäi 8 oma aktivižed.
Vspäi 1978 läz 10 ristitud om sündnu Antarktidan territorijal.


Argon.
Argon (mugažo latinan kelel, znamoitas "Ar"), om kahesatoštkümnenz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan päalagruppas, tabluden koumandes periodas.
Argon om levitadud Man atmosferas, sen koumanz' element mülün mödhe (0,934%; 1,288% massan mödhe), mail'mas — 0,02% massan mödhe. Anglijalaižed Uil'jam Ramzai-himik i Lord Relei-fizikantedomez' (Džon Uil'jam Strett) avaižiba ut elementad il'mas vll 1893−1894 himižel reagiruindan kodvindal i spektraližen analizan abul. Hö saiba vn 1904 Nobelän premijoid himijas i fizikas inertižiden gazoiden avaiduses. Element om nimitadud -sanaspäi «lašk», «vitk», «aktivitoi».
Fizižed ičendad.
Argon om inertine üks'atomine gaz mujuta, maguta da hajuta.
Atommass — 39,948. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš, −186 C° lämudel) — 1,40 g/sm³. Suladandlämuz — 83,8 K. Kehundlämuz — 87,3 K.
Man atmosferan argon kogoneb koumes stabiližes izotopaspäi: 36Ar (0,337%), 38Ar (0,063%), 40Ar (99,600%). Kosmine argon mülüb 40Ar-izotopad vähän lujas, sikš miše nece izotop sündub Mas kalijan-40 čihodamižes. Tetas 21 ratud radioaktivišt izotopad 30..53 atommassanke.


Arhimed.
Arhimed (; sündnundan i kolendan sijaduz: Sirakuzad, Sicilii, Amuine Grekanma; eli vozil 287 - 212 edel m.e.) om amuižgrekalaine matematikantedomez', fizikantedomez', mehanikantedomez' da inžener Sirakuzišpäi. Hän om tehnu äjan avaidusid geometrijas, pani mehanikan, gidrostatikan alusid. Arhimed — äjiden tarbhaižiden löudusiden avtor.


Aristotel'.
Aristotel' (; sünd. vl 384 edel m.e., Stagir-lidn, Frakii — kol. 322 e.m.e., Halkis, Evbejan sarel) oli amuižgrekalaine filosof, Platonan openik. Vodespäi 343 edel m. e. — Makedonijalaižen Aleksandran kazvatai da opetai. Vl 335 EME hän pani Likejan Peripatetižen školan alusen. Aristotel' oli klassižen periodan naturalist da amuižaigan lujas valatoitai dialektikantedomez'. Hän oli mugažo formaližen logikan alusenpanijan. Aristotel' om sänu tärtuzapparatan, kudambad nügüd'-ki kävutadas filosofijas da tedostiliš.
Aristotel' oli ezmäine, ken om sänu filosofijan kaikenpol'žen sisteman. Sihe sistemha mülüdas kaik ristitun šingotesen sferad — sociologii, filosofii, politik, logik, fizik. Aristotelin kaceged ontologijha oma lujas valatoitnuded ristitunmeletamišt. Hänen metafizine openduz om šingotanu Akvinalaižen Homoin sholastižen metodan abul.


Armenii.
Armenii (, "Hajastan"), täuz' oficialine nimi — Armenijan Tazovaldkund (, "Hajastani Hanrapetutjun"), om mererandatoi valdkund Evrazijas, Kavkazantagaižes. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Jerevan.
Istorii.
Vn 1991 21. päiväl sügüz'kud Armenii tedoti ripmatomudes NSTÜ:späi.
Valdkundan Konstitucijad vahvištihe vn 1995 5. päiväl heinkud, vl 2005 kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Armenii om mavaldkundröunoiš Azerbaidžananke päivnouzmas da suvipäivlaskmas (röunoiden piduz — 996 km), Irananke suves (44 km), Turkanmanke päivlaskmas (311 km) da Gruzijanke pohjoižes (219 km). Ühthine röunoiden piduz — 1570 km. Armenii om mererandatoi valdkund. Valdkundan pind — 29 743 km².
Londuseližed pävarad oma metallad: kuld, vas'k, molibden, cink, boksitad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Prezident paneb päministrad radsijha parlamentanke sättutandan jäl'ghe.
Parlament (, "Horhrdaran") om üks'kodine Nacionaline Suim (, "Hajastani Azgajin Žogov") 131 ühtnijanke. Kaik rahvaz änestab sen kandidatoid kerdan vides vodes.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Armenijan administrativiž-territorialine jagand."
Armenii jagase 10 agjaha ("marz") da Jerevan-lidnankundha. Pälidnankund alajagase rajonihe. Agjad alajagasoiš kundoihe. Vl 2011 kaik oli 932 kundad, sidä kesken 871 küläkundad da 61 lidnankundad.
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 80 tuh. rist. vl 2014, surembaspäi penembha): Gümri, Vanadzor. Vl 2011 kaik oli 48 lidnad valdkundas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 3 262 200 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2009 Armenijan päeksport oli vas'k da sen ühthesuladused (23%), raudan ühthesuladused (13%), alkogoližed jomad (10%), almazad (9%), alüminii da sen ühthesuladused (9%); toine eksport — kuld (5%), kofe (2%), cink, cement, stökoltegesed.


Arsen.
Arsen ("As" — "arsenicum" latinan kelel) om 33nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videnden gruppan päalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Arsen om harv londuses, pala Man kores om 0,00017% massan mödhe. Voib vastata puhthas olendas lujas harvoin. Vl 1789 francijalaine Antuan Loran Lavuaz'je-himik sai puhtast arsenad ezmäižen kerdan mineralaspäi. Latinine nimituz sündui persijan kelen زرنيخ (zarnik)-sanaspäi «pakuine kuldakaz muju», kävutadas muga arsenan sul'fidad (As2S3).
Arsen da kaik sen ühtnendad oma morijad.
Fizižed ičendad.
Puhtaz arsen om hudr terazmujuine metalloid (pol'metall) vihandanke ližamujunke.
Atommass — 74,92159. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 5,73 g/sm³ (hahk arsen). Sublimacijan lämuz — 886 K.
Londuseline arsen kogoneb üks'jäižes stabiližes 75As-izotopaspäi. Tetas mugažo 33 ratud radioaktivišt izotopad 60..92 atommassanke i niiden 10 izomärad.


Arskaht'.
Arskaht' (ven.: "Радогощь", suom.: "Arskahti") om vepsän külä Leningradan agjan Boksitogorskan rajonas.
Küläs elädas suvivepsän paginan pagižijad. Arskahtiš om kahesavozne škol, kus opetas vepsän kel't.


Astan.
Astan (kazahan da venän kelil: "Астана") om Kazahstanan pälidn.
Lidn seižub Išim-jogen molembil randoil.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 708 794 ristitud.


Astrahan'.
Astrahan' (,;, "Астархан" i "Қажытархан") om lidn (vspäi 1717) Venäman suvipäivlaskmas. Se om Astrahanin agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan suves, Volgan pähijaman randoil da sen suhišton 11 sarel, Kaspijanveren alangištos. Astrahanin keskuz seižub 23 metrad valdmeren pindan al korktusel, om kukhid 5—15 metrhasai kortte. Järed port om Kaspijan merel (20 merivaldmad da sen enamba).
Klimat om terav kontinentaline ven pol'letetazangišton. Voden keskmäine lämuz om +10,5 C°. Lujad kuivad tulleid oleldas lidnas kezoidme. Paneb sadegid 234 mm vodes, tazomäras kuidme.
Eläjad.
Vn 2010 rahvahanlugemižen andmusiden mödhe eläjiden lugu oli 520 339 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2015 — 532 699 eläjad.
Rahvahad (2010, enamba 0,4%): venälaižed — 65,3%, totarlaižed — 5,8%, kazahlaižed — 4,6%, azerbaidžanlaižed — 1,1%, armenijalaižed — 0,8%, ukrainalaižed — 0,8%, nogailaižed — 0,7%, avarad — 0,7%, lezginalaižed — 0,6%, čiganalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 16,2%.
Transport.
Sured da pened avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid da jogilaivad oma kundaližeks transportaks lidnas. Maršruttaksid ühtenzoittas Astrahanid ezilidnoidenke, sured avtobusad — Venäman Kavkaz-regionan järedoidenke lidnoidenke. Päraudtestancii i völ 9 raudtestancijad da platformad oma lidnas, raudted oigetas Volgogradha i Mahačkalha.
Rahvahidenkeskeine civiline Astrahan'-lendimport ("АСР / ASF") sijadase 8 km suvhe keskusespäi lidnan röunanno. Sišpäi tehtas reisid Moskvha i Aktauhu (Kazahstan), čarterreisid Turkanmaha.
Irdkosketused.
*
*


Avaran kel'.
Avaran kel' (ičeze nimitused: "авар мацӀ", "магӀарул мацӀ") om nahiž-dagestanižen kel'kundan kel'. Avaran kel' om üks' Dagestanan Tazovaldkundan oficialižiš kelišpäi. Pagižijoiden lugu — 762 tuhad ristituid, heišpäi 715 tuh. elädas Venämas vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe.


Avstralii (kontinent).
Avstralii om kontinent, mülüb Man Valdmerimad kuivha palaha. Pind — 7,7 millionad km². Eläjiden lugu — 22,6 mln.
Nece kontinent om üks'jäine, kudambal om vaiše üks' valdkund — Avstralii.


Avstrii.
Avstrii ([ˈøːstɐˌʁaɪç]), täuz' oficialine nimi — Avstrijan Tazovaldkund (), om mererandatoi valdkund Evropan keskuses. Vspäi 1955 neitraline valdkund om, vspäi 1995 — ühtnii. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Ven.
Istorii.
Vn 1918 17. päiväl redukud Avstrii sai ripmatomut Avstrijan da Mad'jaranman imperijan čihodamižen satuseks.
Geografijan andmused.
Avstrijal oma mavaldkundröunad Saksanmanke (röunan piduz — 801 km) da Čehanmanke (402 km) pohjoižes, Slovakijanke (105 km) da Mad'jaranmanke (321 km) päivnouzmas, Slovenijanke (299 km) da Italijanke (404 km) suves, Šveicarijanke (158 km) da Lihtenšteinanke (34 km) päivlaskmas. Ühthine röunoiden piduz — 2524 km. Avstrii om mererandatoi valdkund.
Avstrii om Keskevropalaine valdkund, sen pind om 83 871 km². Mägikaz ma om: keskmäine korktuz ülemba meren tazopindad om ümbri 900 metras. Päivnouzmpol'žed Al'pad ottas Avstrijan znamasišt palad. Kaikiš korktemb čokkoim om Grosglokner-mägi (3797 m).
Voden keskmäine lämuz om +8 C°, uhokun −1..−7 C° da heinkun +18..+24 C°. Keskmäine vozne painuz om 760 mm.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, cink, magnii), antimonii, toižed varad — mec, kivisol, grafit, gidroenergii.
Politine sistem.
a>as, molembad kodid sätas ištundoid siš.
Ohjandusen form om federativine parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om federacijan prezident (), kaik rahvaz valičeb händast kuden voden strokuks. Prezident paneb radsijha federacijan kanclerad — ohjastusen pämest.
Avstrijan suim (parlament) om kaks'kodine Federaline Keraduz (): ezmäine (ülembaine) kodi — Federaline Nevondkund da toine (alembaine) kodi — Nacijannevondkund. Federaline Nevondkund kuctas "Bundestrat":aks (64 ühtnijad), federacijanmaiden suimad ("landstag:ad") valitas sen ühtnijoid nelläks vai kudeks vodeks (lanstagha kactes). Nacijannevondkund kuctas "Nacionalrat":aks (183 ühtnijad), kaik rahvaz valičeb sen ühtnijoid videks vodeks.
Parlamentan alakodin ühtnijoiden edelstrokuižed valičendad oliba vn 2017 15. päiväl redukud (26. kucund). Valitihe federacijan prezidentad kahtel tural (vn 2016 24. sulaku i 4. tal'vku), Aleksandr Van der Bellen radab prezidentan vs 2017 vilukun 26. päiväspäi. Sebastjan Kurc om pandud federacijan kancleraks prezidental vn 2017 18. päiväl tal'vkud.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Avstrijan administrativiž-territorialine jagand."
Eläjad.
Om 88,6 % avstrijalaižid (saksavstrijalaižid). Oficialine kel' om saksan kel'.
Avstrijalaižed — katoližen jumalankodikundan uskojad. Avstrijas om völ ortodoksid, protestantoid, judaistoid da islamanuskojid.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. rist. vl 2014, surembaspäi penembha): Grac, Linc, Zal'cburg, Insbruk. Vl 2014 kaik oli 77 lidnad valdkundas enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Ižanduz.
Avstrijan päeksport om mašinansauvomižen da elektrotehnižen tegimišton produkcii (läz 25%), avtod da sen palad (7%), zelläd (5%); toine eksport — raudan ühthesuladused da tegesed (3%), londuseline gaz (2%), vas'ken ühthesuladused (2%), bumag (2%), alüminii (2%).


Azerbaidžan.
Azerbaidžan (), täuz' oficialine nimi — Azerbaidžanan Tazovaldkund (), om valdkund Evrazijas. Sijadase sen Azijas paloin vai täuzin, Kaspijan meren randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Baku.
Istorii.
Azerbaidžanan Demokratine Tazovaldkund (1918) lugedas ezmäižeks demokratijaks islamižes mail'mas.
Vl 1918 Gändž oli Azerbaidžanan pälidnan lühüdaks aigaks, sid' pälidnad sirtihe Bakuhu.
Azerbaidžanan territorijal om lidnoid, kudambad konz-ze oliba olnuded erižiden istorižiden valdkundoiden pälidnoikš: Gändž, Šeki, Kabal, Bard, Šemah da Nahičevan'.
Vl 1991 redukun 18. päiväl Azerbaidžan tedišti ičeze ripmatomut.
Nügüdläine Konstitucii tuli väghe vl 1995 kül'mkun 12. päiväl (vozil 2002 da 2009 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Azerbaidžanal oma mavaldkundröunad Irananke suves (röunan piduz — 689 km), Armenijanke päivlaskmas (996 km), Turkanmanke (17 km) da Gruzijanke (428 km) lodehes, Venämanke pohjoižes (338 km). Ühthine röunoiden piduz — 2468 km. Azerbaidžan om valdmererandatoi valdkund, no Kaspijan meren randanpird om 713 km pitte päivnouzmas. Valdkundan pind — 86 600 km².
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, raudkivend, boksitad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund dominirujanke partijanke. Valdkundan pämez' om prezident, kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Prezident paneb ohjastusen radsijha kaikid valdkundmehid.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim () 125 ühtnijanke, kaikid heid mugažo rahvaz valičeb videks vodeks.
Azerbaidžanan prezident om Il'ham Alijev vspäi 2003. Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2010 kül'mkun 7. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Azerbaidžanan administrativiž-territorialine jagand."
Azerbaidžan alajagase 66 rajonha () da 11 lidnha () tazovaldkundan alištusenke. Rajonad ühtetas 10 ekonomižhe regionha.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. rist. vl 2012, surembaspäi penembha): Gändž, Sumgajit, Mingečaur. Vl 2012 kaik oli 77 lidnad valdkundas, 9 niišpäi enamba mi 50 tuh. eläjidenke.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 9 165 000 ristitud.
Ižanduz.
Azerbaidžan om lider valdkundoiden keskes kogosüdäiproduktan kazvandan mödhe, vozil 2003-2008 se ližazi kahthe kudenke kümnendesenke kerdha.
Vl 2009 Azerbaidžanan päeksport oli kivivoi (81%); toine eksport — likujad buraudamižčuhundused (1%), sahar (1%).


Azii.
Azii (grekan kelel: "Ασία") om man kuiv pala, kaikiš suremb pindan i ristitišton mödhe. Se da Evrop oma Evrazii-kontinentan kaks' palad. Sijadase pohjoižel šurupoliškol, Evrazijan suves, päivnouzmas da pohjoižes. Nügüd' Azii om kaikiš heredamb šingotesen region.
Pind lähižidenke saridenke — 43,5 millionad km². Eläjiden lugu — 4,2 mlrd (2012), koume ristitud videspäi elädas Azijas. 47 valdkundad, 5 rippujad territorijad da 5 valdkundad palahiženke rahvahidenkeskeiženke tundištusenke sijadasoiš Azijas. Kazahstan, Turkanma da Venäma sijadasoiš paloin Evropas-ki, Indonezijan pala om Valdmerimaiš, Egipt da Jemen sijadasoiš Afrikas paloin.
Azijan sariden pind om läz 2 mln km², kaikiš suremb niišpäi om Kalimantan (Borneo). Järedad pol'sared: Arabijan pol'sar', Indostan, Anatolijan pol'sar', Korejan pol'sar', Kamčatk, Čukotk, Taimir.
Kaik klimatižed vöd oma Azijan territorijal. Erasiden tarbhaižiden kaivatusiden varad oma kaikiš surembad: kivivoi, londuseline gaz, harvad mametallad. Azijan päivnouzmaižed randad lainištab Tün' valdmeri, suvižed randad — Indine valdmeri, päivlaskmaižed randad — Atlantižen valdmeren Keskmeri da Mustmeri, pohjoižed randad — Jävaldmeri. Dežnevan nem' om kaikiš päivnouzmaižemb čokkoim, Beringan sal'm sijadase Päivnouzmaižen Azijan i Pohjoižamerikan keskes. Suecan kanal lugetas röunaks Azijan i Afrikan keskes.
Janczi, Huanhe, Ob' Irtiš-ližajogenke, Jenisei Angar-ližajogenke, Lenanjogi Vitim-ližajogenke, Amur Arguninke, Mekong, Evfrat, Ind, Gang i Brahmaputra oma Azijan da mail'man znamasižed joged. Järedad järved oma Kaspijan meri (paloin), Baikal, Balhaš, Tonlesap, Aral, Issik-Kul', Urmii da Duntinhu. Kaikiš korktemb čokkoim om Džomolungm-mägenpä (8848 m) Kitaiš. Kaikiš alahamb čokkoim om Umbemeren tazopind (-430 m vn 2015 sügüz'kul) Azijan suvipäivlaskmas.
Azijan eläjid da sündnuzid nimitadas azijalaižikš.
Päivnouzmmantedo om disciplin, tedoidab Azijan da Pohjoižafrikan rahvahiden istorijad, ižandust, literaturad, religijad, filosofijad, kelid i kul'turid.


Azot.
Azot ("N" — "nitrogenium" latinan kelel «sündutai nitratad») om seičemenz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videnden gruppan päalagruppas, tabluden kahtendes periodas.
Vl 1772 šotlandijalaine Daniel' Rezerford-himik pästi dissertacijad azotan ičendoiden ümbrikirjutamiženke, lugetas händast azotan avaidajaks. Vl 1787 nügüd'aigaižen himijan Antuan Lavuazje-alusenpanii tariči nimitada elementad azotaks () amuižgrekan kelen "ἄζωτος"-sanaspäi «hengmätoi», sikš miše azot ei pid'oitele palandan i hengaidusen processid.
Fizižed ičendad.
Atommass — 14,00674. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 0,001251 g/sm³. Suladandlämuz — 63,29 K. Kehundlämuz — 77,4 K.
Azot om kaks'atomine gaz mujuta, maguta da hajuta. Londuseline azot kogoneb kahtes stabiližes izotopaspäi: 14N (99,635%) i 15N (0,365%). Sen ližaks, om sadud 14 ratud radioaktivišt izotopad 10..13 i 16..25 atommassanke, üks' izomer mugažo (m11). Kaikiden niiden pol'čihodamižen pord om sekundad lühüdamb päiči 13N (10 minutad), 16N (7,13 s) i 17N (4,173 s).
Himižed ičendad.
Inertine element, no reagiruib päličmänendmetalloiden kompleksižidenke ühtnendoidenke. Azotan ühtnendad oma aktivižed da toksižed paksus.
Kävutand.
Seičemenz' element om lujas levitadud londuses, Man atmosfer kogoneb sišpäi 78,09% mülün mödhe. Sadas il'maspäi, koume nelländest kändase ammiakaks.
Azot om üks' tarbhaižiš elementoišpäi elon olendan täht, mülüb vauktušihe. Kävutadas inertižeks ümbrištoks, agentaks vilugoitimiš.


Ašhabad.
Ašhabad vai Ašgabat (, farsi: "اشک آباد‎") om Turkmenistanan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 860 000 ristitud. Lidnan pind — 470 km2.


Babajevon rajon.
Babajevon rajon (ven.: "Бабаевский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Babajevo-lidn (rajonan ristitišton kuz' kümnendest).
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikos. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1937 rajon mülüi Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Babajevon rajon om Vologdan agjan päivlaskmaine taho. Pind — 9 200 km² (kahtenz' surtte agjas). Sen piduz pohjoižespäi suvhe — 200 km, päivlaskmaspäi päivnouzmha — 50 km. Mec otab territorijan 61%.
Znamasižed joged oma Sud sen ližajogidenke (Kolp' da Šogd), mugažo Sudan sädajad joged: Nožem da Kološm. Läz kaik joged mülüdas Volgan (Kaspijan meren) basseinha, pen' pala lodehes — Ojatin (Atlantižen valdmeren) basseinha. Läz 200 järved om soiden kesked.
Reljef om tazo da alangoikaz tobjimalaz. Vepsän ülüz seižub rajonan pohjoižpalas.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, saved, gravii), mineraližed mujud, mec, reskvezi.
Vs 2015 sulakun 28. päiväspäi rajonan territorii alajagase 7 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkund, 5 küläkundad da 1 rahvahaline küläkund.
Tobmuz.
Vs 2013 sügüz'kuspäi Igor' Kuznecov radab rajonan da sen administracijan pämehen. 4 ohjandust, 2 komitetad da 5 palakundad alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Ezitajiden Suim (ven. "Представительное Собрание") 18 ühtnijanke. Nikolai Korotišev radab Suiman ezimehen vl 2015. Kaik rahvaz valičeb ezitajid nelläks vodeks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 22 853 ristitud.
Kaik om 273 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 13 žilod, 253 küläd, 2 raudtestancijad, 1 raudtesarak da 3 futorad.
Toine sur' eländpunkt om Borisovo Sudal-külä (1,9 tuh. rist. vl 2002).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma raudte- da gazanveimtransport, maižanduz da sömtegimišt, mecan ümbriradmine da turizm.


Bah Iogann Sebast'jan.
Iogann Sebast'jan Bah (; sünd. 21. keväz'ku 1685, Eizenah, Saksen-Eizenah-gercogkund — kol. 28. heinku 1750 Läipcig, Saksonii, Pühä Rimalaine imperii) oli saksalaine muzikankirjutai da organist, barokkon aigan čomamahton ezitai. Mail'man üks' surembiš muzikankirjutajišpäi.


Baikal.
Baikalan fotokuva Man kaimdajaspäi vn 2001 redukus.
Baikal vai Baikaljärv om reskveden süvä järv. Sijadase Venäman azijalaižes palas, Sibirin päivnouzmpoles.
Kaikiš suremb langenii jogi om Seleng. Üks'jäine jogi lähteb järvespäi, se om Angar.
Ühthižed andmused.
Järven piduz om 636 km, kaikiš enamb leveduz — 80 km.
Baikal om kaikiš süvemb järv mail'mas. Siš om 27 sart, kaikiš suremb niišpäi om Ol'hon.
Nene lidnad seištas järven randal: Severobaikal'sk i Babuškin (Burätijan Tazovaldkund), Baikal'sk i Slüdänk (Irkutskan agj).
Geologii.
Baikal om kaikiš vanhemb järv Mail'mas, sen igä om 25 mln vot. Se venub riftzonas.


Baku.
Baku () om Azerbaidžanan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Baku om Kavkaz-regionan i Kaspijan meren randišton kaikiš järedamb lidn. Järed openduzkeskuz, üläopendusen 30 aluzkundad.
Istorii.
Antižen aigan Kaspijan meri oli Bakun territorijan sijas. 12. voz'sadal Baku kändihe lidnuseks. Torguindted da kivivoin samine tegihe lidnan alusen päsüks.
Gadžibala Abutalibov oli edeližel, 3. lidnan pämehel (meral) pit'kan aigan (2001−2018).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Azerbaidžanan päivnouzmas, Apšeronan pol'sarel, 28 m valdmeren pindad alahaižemb.
Eläjad.
Vl 2014 Bakun municipaližen ühtnikan eläjiden lugu oli 2 181 800 ristitud, sidä kesken 1 217 300 lidnalašt i 964 500 lidnanvuiččiden žiloiden eläjid, kaik om 59 niid. Vl 2013 2,6 mln elihe ezilidnoidenke (Sumgajit i Apšeronan rajon).
Rahvahad (2009): azerbaidžanlaižed — 90,3%, venälaižed — 5,3%, evrejalaižed — 0,6%, toižed rahvahad i rahvahuden ozutandata — 3,8%.


Baltijan meren suomalaižed keled.
Baltijan meren suomalaižed keled om keliden oks, kudamb mülütadas suomalaiž-ugrilaižhe kel'gruppha.


Bapshaine.
Bapshaine (dial. mugažo amptäine, koukjaine) (lat. "Apocrita") om gaved'.


Baškiran kel'.
Baškiran kel' (ičeze nimituz: "башҡорт теле" [bɑʂ.ˌqʊ̞rt.tɪ̞ˈlɪ̞]) mülüb altaižhe kel'kundha. Baškiran kel' om kodikel' baškirаlaižiden täht. Se om Baškortostanan Tazovaldkundan oficialine kel'.
Pagižijoiden lugu om 1,451 millionad ristituid, Venämas tobjimalaz.


Bel'gii.
Bel'gii (alam.: "België", franc.: "Belgique", saks.: "Belgien"), täuz' oficialine nimi — Bel'gijan Kunigahuz, om valdkund Evropan päivlaskmas, Pohjoižmeren randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Brüssel'.
Vspäi 1949 om PAKO:n ühtnii (alusenpanijaks). Vspäi 1957 om ühtnijan (mugažo ühteks alusenpanijoišpäi).
Istorii.
Vl 1830 redukun 4. päiväl Bel'gii tedoti ičeze ripmatomudes Alamaišpäi.
Geografijan andmused.
Bel'gijal oma mavaldkundröunad Alamaidenke pohjoižes (röunan piduz — 478 km), Germanijanke päivnouzmas (133 km), Lüksemburganke suvipäivnouzmas (130 km), Francijanke suves da päivlaskmas (556 km). Ühthine röunoiden piduz — 1297 km. Valdkundan lodehližed randad lainištab Pohjoižmeri, sen randan pird — 66 km. Ühthine pind — 30 528 km².
Londuseližed varad oma sauvondmaterialad, karbonatad, lete, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om parlamentine konstitucine monarhii. Bel'gii om federativine valdkund vspäi 1980, kaks'jäine federacii. Nece znamoičeb, miše ičeohjastuz om kahten parametran mödhe — regionil (3) da kel'kundoil (3) — üks'-se valdkundan territorijal.
Valdkundan pämez' om Filipp I-kunigaz (vspäi 2013).
Šarl' Mišel' radab päministraks vspäi 2014.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Bel'gijan administrativiž-territorialine jagand."
Bel'gii alajagase koumhe regionha: Flandrii (alajagase 5 agjaha), Vallonii (mugažo 5 agjaha), Brüsselin pälidnaine ümbrik. Ühten aigan valdkund alajagase koumhe kel'kundha: Flandrijan kel'kund, francijankel'ne da saksankel'ne kundad.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 150 tuh. rist. vl 2013, surembaspäi penembha): Antverpen, Gent, Šarlerua, L'jež. Vl 2013 kaik oli 71 lidnad valdkundas enamba mi 30 tuh. eläjidenke.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 10 444 268 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2009 Bel'gijan päeksport oli himižen tegimišton erazvuitte produkcii — voižimad, glikozidad, polimerizacijan produktad (läz 16%), zelläd (11%), avtod da niiden palad (8%); toine eksport oli sobad (läz 4%), almazad (3%), raudan da teraraudan lehtesed (2%), londuseline gaz (1%).


Belgrad.
Belgrad («vauged lidn») om Serbijan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Belgradan ümbrikon administrativine keskuz, valdkundan ižandusen da opendusen päkeskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kel'talaižil 3. voz'sadal EME kuti "Singidunum-lidn". Mainitase nügüdläiženke nimenke vspäi 878. Om serbalaižiden pälidnaks vspäi 1403 i Ottomanan imperijan jäl'ghe vspäi 1815 tošti. Vll 1918−2003 oli Jugoslavijan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Belgrad sijadase Serbijan keskuses. Lidn seižub Dunai-jogen da Savjogen ühthejoksmusen sijan randoil, 116 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Belgradan ümbrik jagase 17 kundha, sen pind — 3 224 km². Kaikutte kund om ičeze tobmuden aluzkundoidenke.
Klimat om subtropine päipaštokaz. Heinkun lämuz om +24,3 C°, vilukun — +2,2 C°, voden keskmäine lämuz om +13,6 C°. Paneb sadegid 722 mm vodes, läz tazomäras kuidme (94 mm kezakus, 41..50 mm sulakus i sügüz'kus-redukus).
Eläjad.
Vn 2011 Serbijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 166 763 ristitud, ümbrikon — 1 659 440 ristitud. Ümbrikon 91% oma serbalaižed i Serbijan ortodoksižen jumalankodikundan uskojad. 1990-nzil vozil lidn vastsi äi sirdanikoid külätahondaspäi i pagenuzid Jugoslavijan toižiš paloišpäi.
Ižanduz da transport.
Serbijan valdkundaližed aluzkundad, keskuzbank da birž sijadasoiš Belgradas. Informacižtehnologijoiden sektor i turizm ottas znamasišt sijad ižanduses.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused da taksid oma kundaližeks transportaks. Rahvahidenkeskeine civiline Nikola Tesla nimel nimitadud lendimport ("BEG") om saudud 18 km päivlaskmha, Surčin-kundas.
Irdkosketused.
*


Berillii.
Berillii ("Be" — "beryllium" latinan kelel) om nellänz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtenden gruppan päalagruppas, tabluden kahtendes periodas.
Berillii om lujas harv londuses i kalliž. Francine Lui Nikola Voklen-himik avaiži berillijan vl 1817.
Fizižed ičendad.
Atommass — 9,01218. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,848 g/sm³. Suladandlämuz — 1551 K. Kehundlämuz — 3243 K.
Berillii om kova hahkvauvaz i lujas travii metall. Paremboičeb ühthesuladusiden ičendoid. Vedab radiacijad vähän. Kogoneb üks'jäižes stabiližes 9Be-izotopaspäi, mugažo tetas 11 radioaktivišt izotopad 5..16 atommassanke, niiden keskes kaks' elädas enamba sekundad: 10Be (pol'čihodamižen pord 1,5 mln vot) i 7Be (53,2 päivest).


Berlin.
Berlin (mugažo saksan kelel, virktas: [bɛɐ̯ˈliːn]) om Saksanman pälidn, kaikiš järedamb lidn Saksanman Federativižes Tazovaldkundas, üks' sen 16 maišpäi.
Megapolisan pind om 891,68 km², se om 14nz' sija federacijanmaiden keskes. Eläjiden lugu om enamb 3,5 millionad ristituid, lidnaglomeracijas — 6 mln (vl 2015). Se om kahtenz' lidn Evropan Ühtištuses ristituiden lugun mödhe Londonan jäl'ghe da videnz' lidn pindan mödhe.
Istorii.
Läz 1200 vot kaks' torguindlidnad — Köl'n da Berlin — oli nügüd'aigaižen Berlinan sijal. Vodel 1307 lidnad ühtištuiba da tegiba ühthine lidnaline nevondkund (ratuš). Jäl'ghepäi lidn oli Brandenburgan markgrafkundan/kurfürstkundan pälidnan (vodelpäi 1417), Prussijan (vodelpäi 1618) da Saksanman imperijan (vodelpäi 1871) istorižen pälidnan.
Toižen mail'mansodan jäl'ghe Jaltan konferencijan pätandan mödhe jagatihe Berlinad 4 okkupacižhe sektorha. Möhemba 3 sektorad ühtištuiba Päivlaskmpol'žhe Berlinha, kudamb iče mülüi SFT:ha. Vs 1961 elokun 13. päiväspäi Berlinan sein ümbärzi Päivlaskmpol'žen Berlinan. Berlinan sein oli üks' Viluvoinan päsimvolišpäi, muretihe sidä vozil 1989-1990. Germanijan ühtenzoitamižen jäl'ghe vl 1990 ühtenzoittud Berlin om sen pälidnaks, de-fakto vspäi 1999, konz Saksanman parlament da federaližed ministrused sirdihe sihe Bonnaspäi.
Nügüd' Berlin om valdkundan znamasine politine, ekonomine, kul'turine da tedoline keskuz.
Geografijan andmused.
Berlinan sijaduz om valdkundan pohjoižpäivnouzmas, Šprejen da Hafelän jogiden randoil, Brandenburgan federaližen man keskuses, kudambha iče lidn ei mülü (vodelpäi 1920). Korktused oma 34-115 m valdmeren pindan päl, lidnan istorine keskuz om saudud alangos.
Klimat om ven. Heinkun lämuz om +19,8 C°, elokun — +19,2 C°, vilukun +0,7 C°. Voden keskmäine lämuz om +9,9 C°. Paneb sadegid 577 mm vodes, läz tazomäras vodes ümbri. Tal'vel voib panda lunt.
Berlin jagase 12 ümbrikho, ned alajagasoiš 96 rajonha.
Transport.
Berlin om mugažo jalos järed transportsol'm. 12 päraudtestancijad om lidnas. Siš om 2 lendimportad: Berlin-Tegel' ("TXL") lidnan lodehes da Berlin-Šönefel'd ("SXF") lidnan suvipäivnouzmaiženno röunanno.
Berlinas om kundališt transportad: avtobusoid, tramvaid (vspäi 1865), lidnelektrojonusid. Velosipedad oma lujas populärižed. Vodespäi 1902 metropoliten radab lidnas ("U-Bahn Berlin", vspäi 2009 om 10 jonod, 173 stancijad, 152 km raudted). Lidnelektrojonusiden verk nimitase "S-Bahn Berlin", se om 331 km pitte 166 stancijanke.
Sport.
Vodel 1936 Kezaližed Olimpižed vändod oliba Berlinas.


Bern.
Bern (mugažo saksan kelel [ˈbɛrn];, ital. i romanš.: "Berna") om Šveicarijan Konfederacijan pälidn de fakto. Se om mugažo ühtennimižen kantonan pälidn.
Bern sijadase pohjoižpolehe Al'pilpäi, valdkundan lodehes. Lidn seižub Are-jogen känman molembil randoil.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 137 980 ristitud. Lidnan pind — 51,60 km².
Irdkosketused.
*


Bethoven Lüdvig van.
Lüdvig van Bethoven ([ˈluːtvɪç fan ˈbeːt.hoːfən]; sünd. 16. tal'vku, valatadud 17. tal'vku 1770, Bonn, Vestfalii, Germanii, Pühä Rimalaine imperii — kol. 26. keväz'ku 1827, Ven, Avstrijan imperii) — saksalaine muzikankirjutai, dirižor da pianist, üks' «venalaižiš klassikoišpäi».
Bethoven om kaikiš järedamb person Evropan klassižes muzikas keskes klassicizmad da romantizmad. Hän om lujas arvostadud muzikankirjutai, kenen muzikad edestadas lujas paksus.
Hän kirjuteli muzikad kaikiš žanroiš: operad, baletad, muzikad dramatižiden spektakliden täht, töd horan täht. Lujas znamasižikš mail'man muzikan istorijas oma hänen soittöd: sonatad da koncertad fortepjanon, violižen täht, kvartetad, ezivändod da simfonijad.


Biblii.
Biblii (grek.: "Βιβλία") om hristanuskojiden päkirj. "Biblii" jagase kahthe palaha — Vanh Zavet i Uz' Zavet. "Vanh Zavet" oli kirjutadud amuiževrejan kelel, a "Uz' Zavet" — amuižgrekan kelel. Nened keled oliba siloi kul'turkeled.
Biblii om ezmäine paindud kirj: Gutenbergan Biblii oli paindud vozil 1452-1455. Biblii om mugažo üks' kaikižiš populärižiš kirjoišpäi mail'mas, kudamb om pästtud keliden kaikižikš sureks luguks.
Vul'gat om Biblijan latinankel'ne kändmuz.
Biblijan kändused vepsän kelel.
Vl 1996 oli pästtud lühentud Lapsiden Biblii vepsän kelel, nua om kogonaz pästtud vaiše Uz' Zavet (2006). Kaikiden kändusiden pätegii om Nina Zaiceva.


Biškek.
Biškek () om Kirgizstanan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1878 kuti "Pišpek" lidnan statusanke Venäman imperijan kozakištol pandud mantazole Kokandan hanan lidnusen sijas. Vll 1926−1991 nimitihe lidnan "Frunze:ks", ripmatomas Kirgizstanas — nügüdläižikš.
Lidn šingotaškanzi tegimištol'žeks keskuseks Suren sodan aigan edheotandoiden evakuacijan sihe taguiči. Biškek om tegimišton äisarakoine keskuz, päsarakod oma sömtegimišt, energetik, mašiništonsauvomine i metallan ümbriradmine.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan pohjoižes, Ču-jogen alangištos i Tän'-Šanin ezimägištol, 700..900 m korktusil, 800 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kazahstanan röunhasai om 25 km pohjoižhe orhal.
Biškek jagase nellhä territorialižhe rajonha: Pervomain, Sverdlovan, Oktäbrin i Leninan rajonad. Severz'-se žilod alištudas rajoniden tobmudele, i ühthine pind lidnan administracijan ohjandusen al om 160 km².
Eläjad.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 835 743 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Islaman 7 pühäpertid i ortodoksižen hristanuskondan 4 jumalanpertid oma olmas lidnas.
Biškek om professionaližen üläopendusen keskuseks, kaik 22 üläopendusen aluzkundad sijadasoiš lidnas.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine soda- da civiline «Manas»-lendimport ("FRU") sijadase 23 km lodeheze lidnan keskusespäi, tehtas reisid Kazahstanan, Venäman, Turkanman järedoihe lidnoihe, jügureisid Kitaihe.


Boksitogorskan rajon.
Boksitogorskan rajon (ven. "Бокситогорский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Boksitogorsk-lidn. Siš da lähižes Pikalövo-lidnas eläb 70% rajonan ristitištod.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1952 heinkun 25. päiväl Leningradan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Boksitogorskan rajon om Leningradan agjan suvipäivnouzmaine taho. Pind — 7 201 nellikkilometrad (koumanz' sija agjas). Kavag'mecad oma enambuses: pedajikod — päivnouzmas, kuššed mecad — päivlaskmas.
Znamasižed joged oma Čagodošč da Kolp' päivnouzmas, ned mülüdas Volgan (Kaspijan meren) basseinha; Tihvink da Voložb mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha rajonan päivlaskmas.
Londuseližed varad oma turbaz, boksitad, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, saved), dolomit, mec, reskvezi. Londuseližen Vepsän mec-puišton pala om rajonan pohjoižpäivnouzmas.
Vs 2014 semendkuspäi rajonan territorii alajagase 9 municipaližhe ühtnikha: 3 lidnkundha da 6 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 18 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Valerii Tihonov radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2011 semendkun 26. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2006 vilukun 1. päiväspäi Sergei Muhin om valitud i radab rajonan administracijan pämehen, se om hänen koumanz' strok jäl'geten. Rajonan ezmäine varapämez' da kaks' rajonan varapämest oma hänele abhu. Kuz' komitetad, koume palakundad da laudkund alištudas rajonan administracijale.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 53 842 ristitud.
Kaik om 261 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnad, 1 lidnanvuitte žilo, 21 žilod, 4 raudtestancijan žilod, 231 küläd, 2 sijašt da 2 futorad.
Toižed sured eländpunktad oma Pikalövo-lidn (20,5 tuh. rist. vl 2016), lidnanvuitte Jefimovskii-žilo (3,6 tuh. rist. vl 2016) da Bor-külä (1,7 tuh. rist. vl 2014).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 86,9%, ukrainalaižed — 1,0%, vaugedvenälaižed — 0,5%, toižed — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 10,0%.
Erased igähižed rahvahad: vepsläižed — 0,20% (108 rist.), karjalaižed — 0,08% (45 rist.).
Vepsläižed elädas rajonan pohjoižpäivnouzmas. Tihvinan karjalaižiden - ortodoksižid vanhuskolaižiden küläd sijadase rajonan suvipäivnouzmas.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma alüminijan i himine tegimištod, gazanveimtransport, mecan ümbriradmine, cementan pästand, maižanduz.


Bolgarii.
Bolgarii (bolgarijaks: "България"), täuz' oficialine nimituz — Bolgarijan Tazovaldkund (, vepsän transkripcii: "Republika Bǎlgarija"), om valdkund Evropan suvipäivnouzmas, Mustmeren randal. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Sofii.
Vspäi 2004 PAKO:n ühtnii om, vspäi 2007 — EÜ:n ühtnii.
Istorii.
Ezmäine Bolgarijan imperii oli olmas vozil 681-1018. Kahtenz' Bolgarijan imperii oli olmas vozil 1185-1396.
Vl 1908 redukun 5. päiväl nügüdläine Bolgarii tedoti ripmatomudes Osmanan imperijaspäi.
Geografijan andmused.
Bolgarii om mavaldkundröunoiš Turkanmanke (röunan piduz — 223 km) da Grekanmanke (472 km) suves, Makedonijanke (162 km) da Serbijanke (344 km) päivlaskmas, Romanijanke pohjoižes (605 km). Ühthine röunoiden piduz om 1806 km. Valdkundan pind — 110 879 km². Bolgarijan päivnouzmaižed randad lainištab Mustmeri, sen randanpird — 354 km.
Londuseližed pävarad oma kivihil', metallad (boksitad, vas'k, hahktin, cink); toižed varad — mec, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks.
Parlament om üks'kodine Rahvahaline Suim (bolg.: "Народно събрание", lugese «Narodno sabranie») 240 ezitajanke. Kaik rahvaz änestab heid nelläks vodeks.
Jäl'geline Rahvahaline Suim tuli radho vl 2014 redukun 27. päiväl. Prezidentan järgvaličendad oliba vl 2016 (kül'mkun 6. päiväl), Rumen Radev om valitud prezident, sai vägestust ezmäižes turas (57,47%), tuleškandeb radho vs 2017 vilukun 22. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Bolgarijan administrativiž-territorialine jagand."
Bolgarii jagase 27 agjaha (bolg. "област"), ned alajagasoiš 264 kundha (bolg. "община"), da völ üks' pälidnan territorii (Sofii) om.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2011, surembaspäi penembha): Plovdiv, Varn, Burgas, Ruse, Stara Zagor, Pleven. Vl 2011 kaik oli 24 lidnad enamba mi 50 tuh. eläjidenke; ühthemänho om 257 lidnad valdkundas.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 7,364,570 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2012 Bolgarijan päeksport oli erazvuiččed sobad (läz 13%), vas'k da sen ühthesuladused (11%), kivivoi (10%), elektromašiništ (läz 10%); toine eksport — raud da teraz (4%), nižu (2%), podsolnušnikan semned (2%), elektruz (2%).


Sur' Teatr.
Valdkundaline akademine Venäman operan da baletan teatr, Bol'šoi vai Sur' Teatr () om üks' kaikiš järedambišpäi teatrišpäi Venälaižes Federacijas da üks' kaikiš znamasižembišpäi oper- da baletteatrišpäi Mal. Teatran sauvusiden kompleksan sijaduz om Moskvas, Teatraližel torgul.


Bor (himine element).
Bor ("B" — "borium" latinan kelel) om videnz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumanden gruppan päalagruppas, tabluden kahtendes periodas.
Francižed himikad Žozef Lui Gei-Lüssak i Lui Žak Tenar avaižiba boran vl 1817.
Fizižed ičendad.
Atommass — 10,811. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 2,34 g/sm³. Suladandlämuz — 2573 K. Kehundlämuz — 3931 K.
Ireg bor om lujas kova, mujutoi, hahk vai rusked kristalline vai pimed amorfine substancii. Om pol'veimeks. Tetas enamba 10 allotropišt modifikacijad. Londuseline bor kogoneb kahtes izotopaspäi: 11B (80,2%) i 10B (19,8%). Kaik 12 radioaktivišt izotopad om olmas 6..19 atommassanke, vähemb sekundad pol'čihodamižen pordonke.


Bosnii da Gercegovin.
Bosnii da Gercegovin, se om täuz' oficialine nimi (bosn., serb. da horv.: "Bosna i Hercegovina", serbijan kelen kirillican kirjamil "Босна и Херцеговина"), om valdkund Suvievropas, Balkanan pol'saren keskuses. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Sarajevo.
Etimologii.
Valdkundan nimi sündui Bosn-jogen nimespäi da saksalaižen Stefan Vukšič Kosača-sodavejan gercog-arvnimespäi.
Istorii.
Vl 1992 sulakun 5. päivän Bosnii da Gercegovin tedoti ičeze ripmatomudes Jugoslavijaspäi.
Vn 1995 tal'vkun 14. päivän Deitonan kožundkirjutesiden mödhe Bosnii da Gercegovin om tedotamatoi protektorat Horvatii- da Serbii-susedvaldkundoiden gegemonijan elementoidenke. Bosnii da Gercegovin jagase nenihe paloihe: Bosnijan da Gercegovinan Federacii, Serbine Tazovaldkund; Brčko-ümbrik kontroliruiše molembil paloil.
Geografijan andmused.
Bosnijan da Gercegovinan reljefan kart.
Bosnii da Gercegovin om mavaldkundröunoiš Horvatijanke pohjoižes, suves da päivlaskmas (röunan piduz — 956 km), Serbijanke päivnouzmas (345 km) da Mustmäginke suvipäivnouzmas (242 km). Ühthine röunoiden piduz — 1543 km. Adriatižen mererandan piduz om 20 km.
Valdkund sijadase Balkanan pol'sarel. Dinaran mägišt otab 90% man territorijad. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Maglič-mägi, 2386 m valdmeren pindan päl. Pohjoižes om Keskdunain tazangišton suvipala. Kaikiš pidembad joged oma Bosn i Neretv.
Klimat om ven kontinentaline man tobjal palal. Paneb sadegid tazomäran vodes ümbri. Om Keskmeren subtropine pehmed klimat vaiše läz Adriatišt mert. Paneb 1500-1800 mm sadegid vodes, alangoil 800-1000 mm.
Londuseližed pävarad oma boksitad, raudkivendod, artut'kivendod, vas'k, hahktin, cink, hrom, kobal't, marganc, burhil', keitandsol, gidroenergii, mec.
Politine sistem.
Ohjandusen form om konfederativine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämehišt om Bosnijan da Gercegovinan Prezidium ("Predsjedništvo Bosne i Hercegovine"), om koume pämest. Pämez' heišpäi vajehtab kaikutte 8 kud. Rahvahad valitas heid 4 vodeks etnižiš valičendümbrikoiš, üks' pämez' kaikuččes rahvahaspäi. 2/3 — Bosnijan da Gercegovinan Federacijaspäi (bosnijalaižed da horvatalaižed), 1/3 — Serbižes Tazovaldkundaspäi (serbalaižed). Toine radonoigendai tobmuz om 9 ministrust.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Rahvahiden Kodi ("Dom naroda"), 15 ühtnijad (vizin koumiš rahvahišpäi) kahteks vodeks, formiruiše taholižil käskuzkundoil. Alakodi om Ezitajiden Kodi ("Predstavnički dom/Zastupnički dom"), 42 deputatad (nellintoštkümnin kaikuččes rahvahaspäi) valitas kaiken rahvahan änestamižel, heiden valdatusiden strok om 4 vot.
Bosnijan da Gercegovinan Päjärgvaličendad oliba vl 2014 redukun 12. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Bosnijan da Gercegovinan administrativiž-territorialine jagand."
Bosnijan da Gercegovinan administrativine jagand (Serbine Tazovaldkund mujutadud ruskedvauvhaze, Bosnijan da Gercegovinan Federacii ozutadud sinižel mujul, Brčko-ümbrik om vihandokaz.
Bosnii da Gercegovin alajagase koumha palaha: Bosnijan da Gercegovinan Federacii (10 kantonad), Serbine Tazovaldkund (7 regionad), Brčko-ümbrik.
Eläjad.
Bosnijas da Gercegovinas elädas bošnäklaižed (48%) (islamuskojad serbijalaižed da horvatalaižed), serbijalaižed (37%) (hristanuskojad), horvatalaižed (14%) (hristanuskojad).
Bosnijan da Gercegovinan toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. rist., surembaspäi penembha): Banä Luk, Tuzl, Zenic, Mostar.
Ižanduz.
Vl 2009 Bosnijan da Gercegovinan päeksport oli elektruz (8%), sobad (8%), ištmed (6%), alüminii da sen kivend (6%); toine eksport — koks hilespäi, detalid avtoiden täht, maidproduktad, slivad.


Bratislav.
Bratislav () om Slovakijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 907 Zal'cburgan aigkirjas toran Presburganno (Bratislavan saksalaine nimi vhesai 1919) ümbrikirjutandas — mad'jaralaižed toraziba Bavarijan armijad vaste i otiba vägestust. Vozil 1541−1684 lidn oli Mad'jaranman pordaigaližeks pälidnaks Budan turkaižen okkupacijan tagut.
Edel 1919 vot lidnan nimed oliba "Prešporok", "Prešporek", "Presburg" (), "Požon (), keskaigal. Vl 1919 udesnimitihe lidnad. Vozil 1919−1939 i 1945−1992 mülüi Čehoslovakijha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Slovakijan suvipäivlaskmas, Dunain molembil randoil i Peniden Karpatiden ezimägištol, 140 m valdmeren pindan päl. Matkad toižhe pälidnhasai — Venhasai — om vaiše 60 km päivlaskmha. Bratislav om röunoiš kahtenke valdkundanke kerdalaz — Avstrijanke da Mad'jaranmanke, se om üks'jäine statj mail'mas.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun lämuz om +21,3 C°, vilukun — −0,4 C°. Voden keskmäine lämuz om +10,5 C°. Paneb sadegid 565 mm vodes, enamba kezal da sügüzel (53..59 mm kus). Kezal kovad tulleid oleldas lidnas.
Bratislav jagase 5 nomeruidud rajonha (), V. rajon sijadase Dunain taga. Rajonad alajagasoiš 17 lidnanpalaha (slovak. "Mestská časť").
Eläjad.
Vl 1900 eläjiden lugu oli 61 500 ristitud, i 20. voz'sadan aigan se ližadui lujas. Kaikiš suremb ristitišt oli 442 197 eläjid vl 1991. Vn 2001 Slovakijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 428 672 ristitud.
Rahvahad (2001): slovakalaižed — 91,4%, mad'jaralaižed — 3,8%, čehalaižed — 1,9%, saksalaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 2,6%.
Religijan mödhe (2001): katolikad — 56,7%, ateistad — 29,3%, lüteranižen jumalankodikundan uskojad — 6%, toižed uskojad — 4,7%.
Transport.
Tramvaid, avtobusad da trolleibusad oma kundaližeks transportaks. Bratislav om järed raudtesol'm, kaks' päraudtestancijad oma olmas Dunain erazvuiččil randoil. Jogiport om saudud lidnas.
Rahvahidenkeskeine civiline Štefanikan nimel nimitadud lendimport "Bratislav-Ivank" (, "BTS") om valdkundan kaikiš znamasižemb i sijadase 9 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid erasihe Evropan maihe, om äi čarterreisid Keskmeren lebutahoižesai.


Brom.
Brom ("Br" — "bromum" latinan kelel) om 35nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemenden gruppan päalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Element om levitadud londuses avaros, leviganduz Man kores — 1,6 grammad tonnas; sen znamasižed koncentracijad oma merivedes (67 grammad tonnas). Saksalaine Karl Jakob Lövih-himik vl 1825 i francijalaine Antuan Žerom Balar-himik vl 1826 avaižiba broman ripmata toine toižespäi. Nimituz libub grekan "βρῶμος"-sanaspäi «haiž, hajukaz».
Brom om lujas aktivine himižešti galogen. Läz kaik sen ühthendad oma segojad vedes. Broman molekul om kaks'atomine — Br2, se i artut' oma üks'jäižed elementad-nozoluded honuzližel lämudel. Elementarine brom om morim, i se purustub.
Fizižed ičendad.
Brom om jüged ruskedbur nozoluz lujanke pahanke hajunke.
Atommass — 79,904. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš, 25 C°) — 3,102 g/sm³. Suladandlämuz — 265,9 K. Kehundlämuz — 331,9 K.
Londuseline brom kogoneb kahtes stabiližes izotopaspäi: 79Br (50,56%) i 81Br (49,44%). Tetas 30 ratud radioaktivišt izotopad 66..78, 80, 82..97 atommassanke, sen ližaks 14 izomärad om olmas.


Brüssel'.
Brüssel'-lidn (sandal'ne) om üks' 19 kommunaspäi Brüsselin pälidnaižes ümbrikos.
Brüssel' ([ˈbrʏsəl], [bʁyˈsɛl],) om Bel'gijan pälidn da valdkundan kaikiš suremban lidnaglomeracijan keskuz. Se om mugažo Brüsselin pälidnaižen ümbrikon pälidn-kommun.
Etimologii.
«Brüssel'»-nimituz sündui alaman kelen vanhiš sanoišpäi: "bruoc" «so» da "sella" «külä», «žilo». Ned znamoitas ühthe «külä (žilo) sol».
Istorii.
Legend sanub, miše Ph. Gagerik (vai Sen-Žeri) pani lidnan alust 6. voz'sadal meiden erad. "Bruocsella"-eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vn 966 Suren Ottonan kirjeižes. Vozil 977−979 saudihe lidnust časounänke Sennanjogen sarel, i lidn šingotaškanzihe. Lidnusen sein oli saudud 11. voz'sadal. Phh. Mihailan da Gudulan päjumalanpert' om saudud vozil 1047−1485.
Geografijan andmused.
Brüssel' sijadase valdkundan keskuzpalas, 13 m korktusel valdmeren pindan päl. Lidnan pind — 32,61 km².
Eläjad.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 166 497 ristitud. Läz 2 mln ristitud elädas lidnaglomeracijas.


Budapešt.
Budapešt (madj.: "Budapest") om Mad'jaranman pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Keskmad'jaranman provincijan administrativine keskuz.
Budapešt om Mad'jaranman biznesan, opendusen, kul'turan da tedon keskuz. Läz 3 mln ristitud elädas lidnaglomeracijas.
Istorii.
Lidnad sädihe koumen lidnan ühtištusel vn 1873 kül'mkun 17. päivän Mad'jaranman erigoittud ohjastusen alusenpanendan jäl'ghe. Nene koume lidnad oliba "Pešt" Dunain hural (päivnouzmaižel) randal, "Bud" (madj. "Buda") da "Obud" (madj. "Obuda") Dunain oiktal randal. Bud oli Mad'jaranman kunigahusen pälidnaks vozil 1361-1541.
Toižen mail'man sodan aigan lidn oli okkupuruidud Saksanman sodavägil vozil 1944 (keväz'ku) - 1945 (13. uhoku, armijan šturm). Lidnad udessündutihe 1950-60-nzil vozil.
Geografižed andmused.
Dunai jagab lidnad kahthe palaha: tazo Pešt da kukhikaz vihand Bud. Jogen hijamad ümbärtas seičeme sar't lidnan röunoiš.
Klimat om ven kontinentaline. Keza om räk, tal'v om pehmed. Voden keskmäine lämuz om +11,0 C°. Paneb sadegid 532 mm vodes, tazomäras vodes ümbri, enamba semendkus-kezakus (60 mm kus).
Budapešt alajagase 23 lidnümbrikho, kaikutte om ičeze nimenke.
Eläjad.
Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1980 — 2 059 226 eläjad. Vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden znamasine enambuz oli mad'jaralaižed (91,7%). Vl 2008 1 702 297 rist. elihe lidnas (Bud: 480 756, Pešt: 1 221 541). Vodel 2014 eläjiden lugu oli 1 744 665 ristitud.
Transport.
Mad'jaranman pälidn om valdkundan avtotesol'm. Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, elektrojonused da funikulör oma kundaližeks transportaks Budapeštas. Koume päraudtestancijad om lidnas. Metro radab lidnas vspäi 1896 (vspäi 2014 4 jonod, 52 stancijad, 37,6 km raudted). Jogitaksid oma populärižed.
Rahvahidenkeskeine civiline Ferenc Listan nimel nimitadud lendimport, ende Ferihed' ("BUD") sijadase 16 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid äjihe Evropan i Päivlaskmaižen Azijan lendimportoihe, čarterreisid — ližaks Evropan edahaižihe sarihe i Päivnouzmaižen Azijan maihe.


Buharest.
Buharest ([bukuˈreʃtʲ] «Bukurešt'») om Romanijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Lidn om valdkundan ižandusen keskuz. Tehtas valdkundan KSP:n da tegimištprodukcijan nelländest, kaks' koumendest Romanijan edheotandoišpäi oma registracijanke neche lidnha, KSP ühthe henghe om €20,564 ($27.300) vl 2013. Buharest om sur' kul'turan keskuz.
Istorii.
Ende mecad kukhil oliba lidnan sijas. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vn 1459 Vlad Cepešan Koumanden dokumentoiš kuti "Buharestan lidnuz" kaičemha Valahijad turkoid vaste. Vspäi 1698 lidn om Valahijan käskuzkundan kaikenaigaine sijaduz. Vl 1861 Buharest om tedotadud Romanijan pälidnaks, nece valdkund om sündnu Valahijan da Moldovan ühtištuseks.
Katastrofad murenzihe lidnad paloin severz' kerdad: lämoipalod (1595, 1847), manrehkaidused (1738, 1940, 1977, 1986).
Edel 1989 vot külätahond ümbärzi Buharestad. Sid' lidnaglomeracii (662 nellikkilometrad) šingotaškanzihe planan mödhe, i vl 2011 sen ristitišt oli 2,27 mln eläjid.
Geografijan andmused.
Buharest sijadase Balkanan pol'sarel, Romanijan suves, Dimbovic-jogen randal (), Dunain basseinan hural polel, 45 km Dunaišpäi. Järviden jono om lidnan pohjoižfartaloiš da päivnouzmaiženno röunanno. Čišmidžiu-sadud järvenke oma ratud lidnan keskuses vodele 1847. Lidn seižub seičemel kukhal. Korktused oma 55..91 metrad valdmeren pindan päl.
Klimat om ven kontinentaline. Keza om räk, tal'v om pehmed. Heinkun da elokun lämuz om +22 C°, vilukus om −1,3 C° keskmäral. Voden keskmäine lämuz om +10,8 C°. Paneb sadegid 595 mm vodes, kezal niid om enamba (60..77 mm kus).
Buharest jagase 6 sektorha () ičeze pämehidenke (meroidenke) da administracijoidenke, nomeruiše niid častomaraižen mödhe. Sektorad alajagasoiš fartaloihe (rom.: "cartiere"), niid kaik om 57.
Eläjad.
Vozil 1912−1948 lidnan ristitišt ližadui heredamba kaiked i sai 1 millionad. Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 1 883 425 ristitud. Heiden keskes romanijalaižed i ortodoksižed hristanuskojad oma enambuses (96..97%). Rahvahanvähembused oma čiganalaižed (1,4%) i mad'jaralaižed (0,3%). Hristanuskondan äjiden toižendoiden pühäkodid oma lidnas, no vaiše rahvahan videndez tuleb jumalankodihe kerdan nedališ da sen paksumb.
Transport.
Rengazavtote ümbärdab lidnad. Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, kiruhtramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks Buharestas. Metro radab lidnas vspäi 1979 (vspäi 2011 4 jonod, 51 stancijad, 69,2 km raudted).
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Anri Koandan nimel nimitadud lendimport ("OTP"), ende Otopeni, sijadase 16 km pohjoižhe lidnan keskusespäi, 4 km lidnan pohjoižröunaspäi. Sišpäi tehtas reisid äjihe Evropan i Päivlaskmaižen Azijan lendimportoihe, čarterreisid — Ispanijan sarihe i Tunisha. Toine civiline vanh Benäs-lendimport ("BBU") sijadase 8 km pohjoižhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas tatanmaižid reisid i erasid rahvahidenkeskeižid čarterreisid, vozil 2013−2015 se jäi läz kävutamata.


Bur kondi.
Bur kondi vai Järgeline kondi (latinan kelel: "Ursus arctos", venäkelel: "Бурый медведь, Обыкновенный медведь") om kondjiden sugun ("Ursidae") lihansöi ("Carnivora") imetaiživat.
Vepsän kul'turan mödhe om kel'dand nimitamha kondjan kondjaks, sen sijas varanimed kävutadas. Buran kondjan toižed vepsän nimed oma «käpš», «sur' oc», «bubarik», «bukač», «mecižand» (mž. znamoičeb «mecamez'»).


Böbörijad.
Böbörijad (latin.: "Melolontha") oma gavediden sugu, muludas "Scarabaeidae"-sugukundha, "Bumbakod" (Melolonthinae)-alasugukundha.
Se om järed bumbak 23-32 mm pitte. Päivlaskmaine erik ("Melolontha melolontha") vasttase Evropan tobjas palas, suvipäivlaskmha Estinma — Moskvan agjan pohjoine jonospäi. Päivnouzmaine erik ("Melolontha hippocastani") vasttase Evropan pohjoižes da Sibirin suves, pilitišen letkesižiš sijiš. Oma maižanduzkul'turoiden travijoin. 1980-nziš vozišpäi kel'dihe erasiden pesticidoiden kävutandad, i böbörijiden lugu ližadab.


Cetine.
Cetine om Mustmägin istorine lidn, enzne pälidn.


Cink.
Puhthan cinkan tukuižed ühten kubižen santimetran kohtha.
Cink ("Zn" — "zincum" latinan kelel) om 30nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om toižen gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Cink om levitadud Man kores keskmäras (0,0083%), ei voi löuta sidä puhthas olendas. Šveicarijalaine Paracel's-lekar' mainiti elementad latinan kelel ezmäižen «"Liber Mineralium II"»-kirjas, saksan kelen "Zinke"-sanaspäi «pi», cinkan kristallad oma negloihe pojavad.
Vl 1738 Uil'jam Čempion-metallurg sai puhtast cinkad ezmäižen kerdan distilläcijan mahtusel i vl 1743 sauvoi tegint Bristoliš samha cinkad. Vl 1746 germanijalaine Andreas Sigizmund Marggraf-himik sädi cinkan samižen pojavad tehnologijad da ümbrikirjuti sidä detališ, i lugetas cinkan avaidajaks arni händast.
Metall om nellänz' kävutamižen lugumäran mödhe raudan, alüminijan i vas'ken jäl'ghe. Ristitun täuz'kaznu hibj mülütab cinkan 2 grammad, fermentoiš tobjimalaz. Erased zolotuhheinäd kogotas cinkad.
Fizižed ičendad.
Element om hudr taivazmavauged metall. Cink om kattud hapandusen kerthel normaližiš arvoimižiš. Metall om dropk honuzližel lämudel, irgän cinkan plastižuz tuleb lämbitamižen jäl'ghe +100..120 Cel'sijan gradushasai.
Atommass — 65,38. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,133 g/sm³. Suladandlämuz — 419,6 C°. Kehundlämuz — 906,2 C°.
Londuseline cink kogoneb vides stabiližes izotopaspäi: 64Zn (49,2%), 66Zn (27,7%), 67Zn (4,0%), 68Zn (18,2%), 70Zn (0,6%). Tetas mugažo 25 ratud radioaktivišt izotopad 54..63, 65, 69, 71..83 atommassanke, i niiden 10 izomärad.


Cirkonii.
Cirkonijan brusuded ühten kubižen santimetran kohtha.
Cirkonii ("Zr" — "zirconium" latinan kelel) om 40nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om nelländen gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om levitadud londuses. Germanijalaine M. G. Klaprot-himik avaiži cirkonijan vl 1789.
Fizižed ičendad.
Cirkonii om plastine hoštai hobedaižvauged metall i oleskeleb kahtes kristalližes modifikacijas.
Atommass — 91,224. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,506 g/sm³. Suladandlämuz — 2125 K. Kehundlämuz — 4650 K.


Dagestanan Tazovaldkund.
Dagestanan Tazovaldkund (, da tž.1) vai Dagestan om Venäman avtonomine valdkund, sen subjekt.
Se mülüb Pohjoižkavkazan federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Mahačkal.
Keled da oficialižed nimed.
Sikš ku keled mülüdas erazvuiččihe kel'kanzoihe, ka venäkel' om rahvahidenkeskeižiden sidoiden kel' faktižešti.
Istorii.
Dagestanan Tazovaldkund om olmas vs 1921 vilukun 20. päiväspäi. Vodhe 1993 tal'vkun 25. päivhäsai nimitihe Dagestanan Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks.
Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 2003 10. päiväl heinkud Konstitucižen Suiman ezitajil. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Enzne vahvištadud vl 1994 Konstitucii kadoti ičeze väged.
Geografijan andmused.
Tazovaldkund om röunoiš Azerbaidžananke suves, Gruzijanke suvipäivlaskmas, Čečenijan Tazovaldkundanke päivlaskmas, Stavropolin randanke lodehes da Kalmikijan Tazovaldkundanke pohjoižes. Dagestanan Tazovaldkundan päivnouzmaižed randad lainištab Kaspijan meri. Randanpird om 530 km pitte.
Pind om 50 270 km². Mec da penzhišt ottas 9% territorijad. Znamasižed joged oma Terekan alajoksmuz da Sulak, mugažo Kum-jogi (kezal kändase ojandeheks) Kalmikijanke röunal pohjoižes da Samur Azerbaidžananke röunal suves. Kaik joged mülüdas Kaspijan meren basseinha, 20 joged lanktas arni merhe.
Reljef om tazo pohjoižes da mägikaz suves. Ezimägišt om keskuses. Nogain step' da Kaspijanveren alangišt oma tazovaldkundan pohjoižes. Pohjoižen Kavkazan mäged levinedas suves. Kaikiš korktemb čokkoim om sen Bazardüzü-mägenpä («torg», 4466 m) Azerbaidžanan röunal, Venäman kaikiš suvemb čokkoim sijadase severdas-se kilometras sišpäi.
Klimat om kontinentaline kuivahk. Ülemba mägile lämuz poleneb, nepsuz ližadub. Om koume klimatzonad: tazangišton (44% territorijad), ezimägišton (16%) da mägiden (40%). Heinkun keskmäine lämuz om +30 C° alangištoil da +8 C° mägil, vilukun lämuz — +4 C° alangištoil da −11 C° mägil. Paneb sadegid 250 mm vodes alangištoil da 700 millimetrad mägil. Vegetacijan pord om 200..240 päiväd.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', palab šoidkivi, raudkivend, sauvondmaterialad (saved, letked), gidroenergii.
Tobmuz.
Vladimir Vasil'jev tegeb tazovaldkundan pämehen velgusidme vs 2017 redukun 3. päiväspäi, edel 2014 vot nece radnikuz nimitihe prezidentan. Parlamentan ezitajad änestadas händast videks vodeks taritud Venäman prezidental koumes kandidataspäi. Tazovaldkundan pämez' paneb Ohjastusen ezimest radnikusele, sid' paneb radnikusile sen ühtnijoid Ohjastusen ezimehen taričendan mödhe. Tazovaldkundan pämehen da Ohjastusen Administracii, Tazovaldkundan pämehen ohjandused oma hänele abhu. Sanumatoman ohjandimen mödhe, tobmuden sarakoiden pämehed oma erazvuiččiš rahvahišpäi.
Dagestanan Tazovaldkundan parlament om üks'kodine Rahvahaline Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 90 ezitajad videks vodeks. Hizri Šihsaidov radab Suiman ezimeheks vs 2013 uhokun 7. päiväspäi kahtenden strokun.
Radonoigendai tobmuz om Dagestanan Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, komitetad, radnikoičendad, agentused da inspekcijad alištudas Ohjastusele. Artöm Zdunov radab Ohjastusen ezimeheks vs 2018 uhokun 7. päiväspäi.
Valitihe Tazovaldkundan pämest järgenduseližen kerdan vn 2013 8. päiväl sügüz'kud, edeline pämez' sai vägestust ezmäižel tural (86 än't 88:späi). Rahvahaližen Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 910 249 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Vl 2018 lidnalaižiden pala om 45%.
Kaik om kümne lidnad tazovaldkundas da 18 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid, surembaspäi penembha): Hasavürt, Derbent, Kaspiisk. Vl 2018 kaik om 28 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Dagestan om Venäman kaikiš äirahvahaližemb region. Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): avarad — 29,2%, darginalaižed — 16,8%, kumikalaižed — 14,8%, lezginalaižed — 13,2%, lakalaižed — 5,5%, azerbaidžanlaižed — 4,5%, tabasaranalaižed — 4,1%, venälaižed — 3,6%, čečenalaižed — 3,2%, nogailaižed — 1,4%, agulalaižed — 1,0%, rutulalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 1,7%, rahvahuden ozutandata — 0%.
Erased toižed igähižed rahvahad (2010): cahuralaižed — 0,34% (9771 rist.), tatalaižed — 0,02% (456 rist.), mägievrejalaižed — 0,01% (196 rist.).


Danii.
Danii, täuz' oficialine nimituz — Danijan Kunigahuz (dan. "Kongeriget Danmark"), om valdkund Pohjoiževropas, Baltijan da Pohjoižen meriden randal. Vspäi 1973 Danii om EÜ:n ühtnii. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Kopenhagen.
Nece om vaiše kontinentaližele Danijale pühätadud kirjutuz. Danijal om kaks' avtonomijad avaroiden oiktusidenke, no penen ristitištonke: Grenland da Fareran Sared.
Istorii.
Vs 1949 sulakun 4. päiväspäi Danii om PAKO:n ühtnii.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1953. Se om väges vn 1972 vilukun vajehtusidenke (ned tegese kaikuččen uden monarhan tulendas).
Geografijan andmused.
Danii om mavaldkundröunoiš Saksanmanke kuivudedme suves (piduz — 68 km). Randanpird om 7314 km. Norvegii sijadase pohjoižpoles, Ročinma om päivnouzmpoles.
Kunigahuz sijadase Jutlandan pol'sarel da 443 nimitadud saril sen sires, päivnouzmpoles. Reljef om vezo, äi tazangištoid. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Mollehoi-sija, 170 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Lammefjord, 7 m alemba valdmeren tazopindad. Kaikiš znamasine jogi om Gudano.
Danijan klimat om ven, mererandaline, lämän tal'venke, kauktan kezanke, sel'ktatomiden voz'aigoidenke. Uhokun lämuz om 0...+1°C, heinkun — +15...+17°C. Paneb sadegid 712 millimetrad vodes.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', kala; toižed varad — keitandsol, mouckivi, kived, gravii, letked.
Politine sistem.
Ohjandusen form om konstitucine monarhii. Se om unitarine valdkund.
Vspäi 1972 valdkundan pämez' om Margrete II-kunigaznaine. Hän paneb ministrid radsijha parlamentan nevondan mödhe, voib heitta parlamentad. Kunigaznaine om armijan päkäsknik.
Parlament om üks'kodine suim — fol'keting (dan. "Folketinget", «rahvahan suim»), mülüb 179 ühtnijad (niiden keskes 2 ühtnijad kaikuččes avtonomijaspäi — Grenlandaspäi da Fareran Sarišpäi). Valičendad parlamentha oleldas kerdan 4 vodes.
Vl 2011 sügüz'kus järgenduseližed valičendad oliba parlamentha. Nügüdläine päministr om Lars Lökke Rasmussen.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Danijan administrativiž-territorialine jagand."
Vspäi 2007 Danijan Kunigahuz jagase 5 agjaha (regionha). Sen ližaks, Erthol'men-sarišt om kaičendministrusen ohjandusen al, se ei mülü nimiččehe agjaha. Agjad alajagase 98 municipalitetha — lidnad (voidas alajagadas lidnümbrikoihe — dan. "Bydel") da kommunad (dan. "Kommune").
Eläjad.
Danijan sured lidnad (enamba 100 tuh. rist. vl 2006, surembaspäi penembha): Orhus, Odense, Ol'borg.
Ižanduz.
Vl 2012 Danijan päeksport oli mašiništ (sidä kesken elektromašiništ), zelläd, kivivoi, liha, kala, maidproduktad.


Dante Aligjeri.
Dante Aligjeri (), täuz' nimi om Durante del'ji Aligjeri (; elon voded: 30. semendku 1265 — 13 vai 14. sügüz'ku 1321) — italijalaine runokirjutai, üks' italijan kirjankelen sädajišpäi. "Jumalaižen komedijan" sädai; neciš säduses nägub möhäižen keskaigaižen kul'turan sintez.
Oli sündnu Florencijha (Florencijan Tazovaldkund). Koli Ravenn-lidnha (Päivlaskmaižen Rimalaižen imperijan enzne pälidn, nüg. Emilii da Romanj-regionas).


Darvin Čarl'z.
Čarl'z Robert Darvin (; sünd. 12. uhoku 1809, Šrusberi, Anglii, Sur' Britanii — kol. 19. sulaku 1882 Daun-pertiš (nüg. Londonan pala), Sur' Britanii) — britanijalaine londusentedoidai da matkadai, kudamb pani evolücijan teorijan alusen i eziti londuseližen valičendan meletusen. Darvinan koncepcii om anttud "Matk Bigläl"-kirjas (1859).
Č. Darvinan openduz kuctas darvinizmaks.


Daugavpils.
Daugavpils (mugažo latvijan kelel; latg.: "Daugpiļs"; edel 1920 vot "Dvinsk", edel 1893 vot "Dünaburg", vozil 1656-1667 "Borisoglebsk") om lidn Latvijan suvipäivnouzmas. Se om tazovaldkundan alištusenke, Latvijan kahtenz' lidn ristitišton lugun mödhe da järed raudtesol'm.
Istorii.
Livin Ordenan mameister Ernst von Ratzeburg pani Daugavpilsan (Dünaburgan) alusen vl 1275 kuti ricarin zamk. Dünaburgan zamk oli 19 km ülezjogen, nügüd' Vecpils. Vl 1577 Ivan Grazijan sodaväged murenziba zamkad Livonižen sodan aigan, i carin käskön mödhe šancsauvusiden aluz om pandud nügüdläižen lidnan sijha.
Vll 1655-1656 lidn oli Ročinman palaks; vll 1656-1666 da 1772-1920 — Venäman palaks; vll 1666-1772 mülüi Reč Pospolitaiha; vozil 1920-1944 oli ripmatomas Latvijas; 1944-1991 — Nevondkundaližen Ühtištusen palaks.
Zamk oli olmas vhesai 1810, sid' seinid heittihe savičuid ottes. Vozil 1810-1878 sauvoihe Daugavpilsan lidnusen Daugavan molembil randoil. Se om kaikiš suremb sodalidnuz Baltijan maiš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Daugav-jogen (Päivlaskmaine Dvin) randoil, 105 m valdmeren pindan päl. Matkad Righasai om 218 km raudtedme, 232 km avtotedme, Vil'nüshasai om 174 km suvipäivlaskmha. Valdkundröunad oma läz: Litvanmanke 25 km suvipäivlaskmha, Vaugedvenämanke 33 km suvipäivnouzmha.
Klimat om kontinentaližemb mi mererandal, voden keskmäine lämuz +5,5 C°. Paneb sadegid 634 mm vodes, enamba kezal (230 mm).
Eläjad.
Vl 1910 lidnan ristitišt oli 110 tuhad eläjid.
Transport.
Avtobusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Raudte tuli lidnha vl 1860. Se ühtenzoitab lidnad Riganke da Minskanke.
Daugavpilsan lendimport ("DGP") sijadase 12 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi, seižub kävutamatoman, lendahtamižsargan apakod oma heittud. Vhesai 1993 se oli nevondkundaližiden sodavägiden lendimport, 1990-nziden voziden lopus lendelihe Righa da Kopenhagenha.


Dendermonde.
Dendermonde (mugažo alaman da saksan kelil, alaman virkand: [ˌdɛndərˈmɔndə]; fr.: "Termonde"; paginoiš: "Deiremonne") om Bel'gijan lidn da kund lodeheze Brüsselišpäi.
Eländpunkt mainitase ezmaižen kerdan vl 1088 "Tenremunde"-nimenke. Lidn jagase 8 tulendha (alam. üks'lugu: "deelgemeente").
Vl 1910 eläjiden lugu oli 32 923 ristitud. Lidnan pamez' om Pjet Bais (alam. "Piet Buyse"), radab vhesai 2018.


Derbent.
Derbent (, "Алпан" vai "Цал", vai "Дере-бент", avar. i,,) om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Se om tazovaldkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Derbentan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunkt om üks' amuižiš lidnoišpäi Venäman territorijas, sen aluz om pandud 4. voz'tuhal edel meiden erad. Mainitase Amuižen Grekanman kirjutajil 6. voz'sadal EME, nimitihe vihtoi "Bab al' Abvab" i "Veroi pahr". Derbent-nimi om persijan kelespäi (دربند‎ Darband) i kändase «sauptud (sidodud) verajad». Üks'jäine Sasanidoiden kaičenus lidnuz (2 verajad) sijadase lidnas, varmitihe sidä möhemba äi kerdad. Derbentan kaks'jaine sein (om kaičenus 3,6 km pitte, 7 verajad) i lidnuz mülüdas mail'man jäl'gushe. Sur' šuukte läbiti lidnad. Vspäi 1813 oli Venäman imperijas palaks, vl 1840 sai oficiališt makundan lidnan statusad.
Vl 1898 «Petrovsk-Port — Baku»-raudtejono läbiti lidnad. Vl 2015 oigetihe lidnan statusan andmižen kaks' tuhad vot. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil (kon'jakkombinat, vändaivinantegim, konservkombinat, lihakombinat, maidkombinat, leibtegim), mugažo ÜLL-radiostancijoiden tegim i sauvondkombinat (panel'pertid) ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kaspijan meren randal, 0 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, koume kilometrad levette tazangištol Suren Kavkazan i meren keskes, meren päivlaskmaižel randal. Kaspijan kendäk om 27 metrad valdmeren pindan alemb korktusel, lidn vedase 20 kilometrad pidust' sen randad. Derbent seižub penen Suhodol-jogen (10 km) i Samuran-Derbentan kanalan randoil. Matkad Mahačkalhasai om 120 km lodeheze orhal, raudtedme vai 130 km avtotedme. Lähembaine lidn om Dagestanan Lämoid 10 km lodeheze.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 121 251 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Religijan pühäpertid: islam — 5, armenine jumalankodikund, ortodoksine hristanuskond i iudaizm — üksin.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Derbentan medicinine, pedagogine i maižandusen kolledžad, kour-, sauvond- i raudteprofškolad, Juždag-institut, Derbentan gumanitarine institut, Dagestanan opendusen da kul'turan akademii i 9 üläopendusen aluzkundoiden (Moskv, Mahačkal, Groznii) filialad.
Irdkosketused.
*


Deržavin Gavriil.
Gavriil (Gavrila) Romanovič Deržavin (; sünd. 3 (14). heinku 1743, Kazan', Kazanin gubernii, Venälaine imperii — kol. 8 (20). heinku 1816, Zvank, Uz'lidnan gubernii, Venälaine imperii) — Vauktustusen aigan venämalaine runokirjutai, klassicizman ezitаi.


Dnepr.
Dnepr (, "Днепр", "Дніпер") om Evropan jogi. Jogen piduz om 2290 km, basseinan pind — 504000 km².
Dnepranjogi jokseb Venämalpäi päliči Vaugedvenämas Ukrainha, kus se lankteb Mustmerhe.
Jogi oli tutab amuižgrekalaižile Borisfen-nimenke. Siloi lugetihe Dneprad Evropan päivnouzmaižeks röunaks.


Dublin.
Dublin (mugažo anglijan kelel, virkand [ˈdʌblɨn], sijaline virkand [ˈdʊblən], [ˈdʊbələn]; [bˠalʲə aːha klʲiəh], lühüdas "BÁC") om Irlandijan pälidn (vspäi 1922) da kaikiš suremb lidnankund.
Etimologii.
«Dublin»-nimituz sündui irlandijan kelen sanoiden ühtištusespäi: "dubh" «must» da "linn" «abai, učulm, uit».
Geografijan andmused.
Lidn seižub Liffi-jogen molembil randoil (,), sen lanktendan sijas Irlandijan merhe.
Klimat om ven meren. Voden keskmäine lämuz +9,8 C°. Paneb sadegid 758 mm vodes, läz tazomäras kuidme.
Vspäi 1994 Dublinan lidnterritorii () mülüb Dublin-lidnha ičesaz (lidnan istorine keskuz faktižikš) da 3 grafkundha (Fingal, Dun Leare Ratdaun, Suvidublin), kudambihe enzne Dublin-grafkund alajagoihe.
Tobmuz.
Lidnan pämez' om lord-mer («lord» ližazihe vspäi 1665), händast valitas kezakun lopul vaiše vodeks (tobjimalaz). Nece tradicii jäb vajehtamata vspäi 1229.
Eläjad.
Vn 2011 Irlandijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 527 612 ristitud. Vn 2016 rahvahanlugemižen mödhe lidnan ezilidnoidenke eläjiden lugu om 1 173 179 ristitud 318 km² pindal. Kaik 1 904 806 ristitud elädas lidnaglomeracijas (vn 2016 rahvahanlugemine) 6983 km² pindal, nece otab kaks' videndest valdkundan ristitištos.


Džasper (lidn, Minnesot).
Džasper om lidn Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiš, Minnesot-štatas (valdkundas).
Lidnan pind om 2,3 km². Eläjiden lugu om läz 660 ristituid.


Edison Tomas Alva.
"A Day with Thomas Edison" (1922).
Tomas Alva Edison (; sünd. 11. uhoku 1847, Milan (Ogajo), AÜV — 18. reduku 1931, Vest Orandž, Nju Džersi, AÜV) — mail'mas tutab amerikalaine edheotai i melestegii. Edison sai AÜV:oiden 1093 patentad da läz 3000 — toižiš valdkundoiš. Hän paremboiči telegrafan, telefonan, fil'mapparaturad, tegi kalindlampad satusekahan kommertižikš, sädi ezmäižid elektrovedimid, tegi meles fonografan.


Einštein Al'bert.
Al'bert Einštein (['albɛɐ̯t 'aɪnʃtaɪn]; sünd. 14. keväz'ku 1879, Ul'm, Vürtemberg-kunigahuz, Saksanma — kol. 18. sulaku 1955, Prinston, Nju Džersi, AÜV) — üks' nügüdläižen teoretižen fizikan sädajišpäi, Nobelän premijan fizikas laureat (vl 1921), kundaline šingotai-gumanist. Eli Saksanmas (1879−1893, 1914−1933), Šveicarijas (1893−1914) da (1933−1955). Oli mail'man äjiden päuniversitetoiden arvostuzdoktoraks, äjiden Tedoakademijoiden ühtnijaks.
Einštein om 300 tedotön sädai fizikas, 150 tedotön istorijas da tedon filosofijas avtor.
Biografii.
Al'bert sündui German Einštein-edheotajan (1847−1902) i Paulina Einštein-kodiemägen (neiččel Koh, 1858−1920) kanzha. Maja-sizar (1881−1951) oli tedomehel. Openui Cürihan tehnižes üläškolas (1896−1900), pästtihe sišpäi rata školopendajan voimusenke.
Oli naižiš kaks' kerdad, akad: Mileva Marič (vspäi 1896, kol. 1948) i El'za Einštein (vspäi 1919, kol. 1936). Koume last sünduihe ezmäižes naimiželos: Lizerl'-tütär (1902, kol. vagahaižel), Gans Al'bert-poig (1904) i Eduard-poig (1910).
Andoi ičeze avtoroiktust, kaik kirjeižid i tedotöiden käzikirjutesid Evrejan universitetale (Jerusalim).


Lönnrot Elias.
Elias Lönnrot (mugažo suomen kelel, lugedas: "lönn-ruut"; sünd. 9. sulaku 1802 Sammatti-tulendha, Nüland da Tavastgus, Ročinman kunigahuz — kol. 19. keväz'ku 1884 sigä-žo, Nülandan gubernii, Sur' Suomenman ruhtinazkund, Venäman imperii) — sur' suomalaine tedomez', lekar', kaikjal tutaban «Kalevalan» sädai. Elias Lönnrot oli sündnu vodel 1802 sulakun 9 päiväl goll'ha küläomblijan kanzha Sammattihe (nüg. Udenman agj) i eli mairhes. Lönnrot lopi ezmäi ročilaižen školan Tammisaares da Turkus, sid' universitetad Turkus (vodel 1827) da Hel'sinkiš (vodel 1832). Vodel 1833 hän zavodi rata lekarin Kajaniš. Sigä hän eli 21 vot, vodhesai 1853. Niil vozil Lönnrot äjan ajeli Suomenmadme, Karjaladme, Saamenmadme (M. Kastrenanke).
Kajaniš hän kirjuti «Kalevalan» (ezmäine versii — 1835, toine, täuz' — 1849), ročilaiž-suomalaižen vajehnikan i toižed kirjad: «Suomen rahvahan muštatesed» (1842), «Suomen ozoitesed» (1844), «Suomen maižandan kodilekar'» (1839) da «Suomenman kazvišt» (1860). Vodelpäi 1853 — suomen kelen da literaturan professor Hel'sinkin universitetas. Vodelpäi 1862 surmhasai (19. keväz'ku 1884) eli Sammatti-kodiküläs. Vodelpäi 1876 — Venäman Imperatorižen Tedoakademijan arvostuzakademik. Lönnrotan doktordissertacii «Pohjoižčudin keles» («Om det Nord-tshudiska språket», 1853) om kirjutadud vepsän kelen polhe.


Elist.
Elist (, — «letkesine») om lidn da lidnümbrik Venäman suvipäivlaskmas. Se om Kalmikijan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Vl 1845 Nikolai I-imperator käski ištutada mecad kalmikan stepiš. Valitihe Elista-Sale-vanan sijad ezmäižeks ištutesiden täht. Vl 1865 pen' külä augoti eländpunktad. Elist om lidnan statusanke vspäi 1930. Vozil 1944−1957 nimitihe sidä "Stepnoi" kalmikalaižiden deportacijan tagut.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan päivlaskmas, 120 m korktusel valdmeren pindan päl, Ergeni-ülüden suvipäivnouzmas. Matkad Moskvhasai om 1250 km lodeheze orhal. Lähembaižed järedad lidnad oma Astrahan' (300 km päivnouzmha avtotedme), Stavropol' (260 km suvipäivlaskmha avtotedme), Volgodonsk (230 km lodeheze avtotedme) i Volgograd (260 km pohjoižhe avtotedme). Ei ole raudteid lidnas da sen ümbrištos.
Klimat om ven terav kontinentaline, päipaštokaz da kuivahk. Kuivad päivnouzmaižed tulleid oma paksud. Voden keskmäine lämuz om +9,8 C°. Paneb sadegid 349 mm vodes, semendkus-kezakus enamba kaiked (43..50 mm kus).
Nell' žilod mülüdas lidnümbrikho Elist-lidnan ližaks. Lidnümbrikon pind om 396,57 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 103 749 ristitud, lidnümbrikon — 108 289 ristitud. Sil aigalpäi niiden eläjiden lugu om stabiline da kaikiš suremb kaikes aigas.
Rahvahad (vn 2010 rahvahanlugemine, lidnümbrik, enamba 0,4%): kalmikalaižed — 66,1%, venälaižed — 24,9%, kazahlaižed — 0,6%, ukrainalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,2%, rahvahuden ozutandata — 4,8%.
Irdkosketused.
*
*


Eloku.
Eloku om voden kahesanz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, kezan koumanz' ku. Kogoneb 31 päiväspäi.


Elonpu.
Elonpu vai Elo-pu () om vepsän rahvahan praznik.
Oigetas kezal Vinglas. Praznuitihe jäl'gmäižen kerdan vn 2018 11. päiväl kezakud.


Estin kel'.
Estin kel' (ičeze nimituz: "eesti keel") om üks' Baltijan meren suomalaižiš kelišpäi, estilaižiden kodikel'. Pagižijoiden lugu — 1,1 mln ristituid. Estin kel' om valdkundkel' Estinmas.
Estin kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal. Nece om agglütinativine kel'.


Estinma.
Estinma (), täuz' oficialine nimi — Estinman Tazovaldkund (), om Pohjoiževropan valdkundaks, sijadase Baltijan meren randal. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Tallidn.
Vspäi 2004 Estinma om da ühtnii.
Istorii.
Vn 1991 20. päiväl elokud Estinma tedoti ičeze ripmatomudes.
Geografijan andmused.
Estinma om röunatud Venämal päivnouzmpoles (röunan piduz — 324 km) da Latvijal suvipoles (333 km). Ühthine röunoiden piduz — 657 km. Valdkundan pind — 45 228 km². Baltijan meren randanpird om 3794 km.
Peipusjärv da Vörtsjärv oma Estinman kaikiš surembad reskvezijärved.
Londuseližed pävarad oma bitumine šoidkivi, turbaz, fosforitad, harvad mametallad; toižed varad — hahk mouckivi, saved, letked, dolomit, merinima, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Parlamentan ühtnijad pandas prezidentad radsijha.
Parlament om üks'kodine Valdkundaline Suim (). Kaik rahvaz änestab sen 101 ühtnijoid kerdan nelläs vodes.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Estinman administrativiž-territorialine jagand."
Kaik om 47 lidnad Estinmas, kudambad mülüdas 15 makundha (agjaha) ().
Eläjad.
Kaikiš järedambad Estinman lidnad oma Tallidn, Tartu, Narv, Kohtla-Järve, Pärnu, Vil'jandi, Rakvere, Maardu da Sillamäe.
Ižanduz.
Vl 2011 Estinman eksport oli telefonad (15%), kivivoi (10%), elektromašiništ da kodielektrotehnik (läz 10%); toine eksport — pu (5%), avtod da niiden palad (3%), raud (3%), elektruz (2%), räzinšinad (1%), kakaonbabud (1%).


Eva.
Eva om Toran, Biblijan da Koranan mödhe ezmäine naine. Adaman ak, kudamban Jumal oli tehnu Adaman kül'gespäi. Eva sai ičeze nimen Adamalpäi. Vanhan Zavetan sanutesen mödhe kü maniti händast, miše hän söiži hüvüden i pahuden tedon pun plodud.


Evangelii.
Evangelii (grekan kelel "εὐαγγέλιον", se znamoičeb "hüvä vest‘") om Iisusan Hristan elon ümbrikirjutand; kirjad, kudambad starinoitas Hänen sündundas, elos, čudoiš, surmas da eläbzumižes.


Evklid.
Evklid (amuižgrekan kelen "Εὐκλείδης"-sanaspäi — "Eukleidēs" «hüvä hoštuz»; sünd. läz 325 vot edel m.e. — koli 265 voden aigemba e.m.e.) oli amuižgrekalaine matematikantedomez'.


Evrazii.
Evrazii om kontinent. Pind — 53,9 millionad km², Eläjiden lugu — 4 800 mil.


Evrop.
Evrop (grekan kelel: "Ευρώπη") om Evrazii-kontinentan pala (Azijanke ühtes) da üks' kudes Man kuiviš paloišpäi. Sijadase pohjoižel šurupoliškol, Evrazijan päivlaskmas.
Pind om 10,18 millionad km². Eläjiden lugu om 742 millionad ristitud (2013). 43 valdkundad, 8 rippujad territorijad da 7 valdkundad palahiženke rahvahidenkeskeiženke tundištusenke sijadasoiš Evropas. Kazahstan, Turkanma da Venäma sijadasoiš Evropas vaiše paloin.
Evropan sariden pind om läz 730 tuh. km², kaikiš suremb niišpäi om Sur' Britanii. Pol'sared ottas territorijan nelländest: Skandinavijan, Pirenejan, Balkanan, Apenninan, Kolan da toižed.
Ven klimat om Evropan tobmas palas. Evropan suvižed da päivlaskmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri, pohjoižed randad — Jävaldmeri, Nordkap-nem' (pohjoižsaam. "Davvenjárga") om röunaks niiden keskes kontinental, mugažo Islandii-sar' da Špicbergen-sarišt.
Volg, Dunai, Ural (röunaks) da Dnepr oma Evropan znamasižed joged. Järedad järved oma Ladog, Änine, Peipus, Venern, Balaton da Ženevan järv. Kaikiš korktemb čokkoim om El'brus (5642 m) Kavkazan mägisel'gal vai Monblan (4808 m) Francijan da Italijan röunal. Kaikiš alahamb čokkoim om Kaspijan meren tazopind (vajehtub, -27 m keskmäral).
Evropan eläjid da sündnuzid nimitadas evropalaižikš.
Evropeistik om disciplin, tedoidab Evropan oiktust, istorijad, literaturad, kelid i kul'turid.


Evropan valdkundad.
Evropas om 46 ripmatomad valdkundad, 3 niišpäi oma Evropas paloin.


Ezmärg.
Ezmärg om ühtenz' ("ezmäine") nedalin päiv.


Evropan Ühtištuz.
Evropan Ühtištuz (EÜ) om evropine ekonomine da politine organizacii.
Vn 2016 heinkus EÜ:n ünäine ristitišt oli 513 949 445 eläjad (Indijan da keskes), kogosüdäiprodukt ostmižmahtusen paritetan mödhe — 21,6 trln US$ (mail'man 23%, 2013).
Kaik om 24 oficiališt kel't. Tobmuden organad — Evropine nevondkund (valdkundoiden pämehed), Evropine parlament (750 ezitajad, käskusenandai) i Evropine laudkund (radonoigendai). Ühtištusen 19 valdkundad mülüdas evron zonha.
Viž valdkundad oma EÜ:n kandidatoikš: Albanii, Makedonii, Mustmägi, Serbii i Turkanma.


Filippinad.
Filippinad, oficialine valdkundan nimi om Filippinoiden Tazovaldkund (tagal.: "Republika ng Pilipinas", angl. "Republic of the Philippines") om sar'hine valdkund Suvipäivnouzmpol'žes Azijas. Sen pälidn om Manil.
Istorii.
Vl 1946 heinkun 4. päiväl Filippinad saiba ripmatomut.
Nügüdläine Konstitucii tuli väghe vl 1987 uhokun 2. päiväl.
Geografijan andmused.
Filippinad ottas Filippinoiden sarid, niid om enamba 7100, läz 2 tuhad sarid oma elänzoittud. Sared sijadase Vjetmanaspäi päivnouzmpolehe. Sariden päivlaskmaižed randad lainištab Tünen valdmeren Kitain suvimeri, pohjoižed randad — Baši-sal'm (sen kal't om Kitain Taivan'-sar'), päivnouzmaižed randad — Filippinoiden meri, suvirandad — Sulavesin meri, suvipäivlaskmaižed randad — Sulumeri. Randanpird om 36,3 tuhad kilometrad.
Kaikiš korktemb čokkoim om Apo-vulkan Mindanao-sarel, 2954 m valdmeren pindan päl.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, metallad (kuld, hobed, vas'k, nikel', kobal't); toižed varad — mec, keitandsol.
Politine sistem.
Malakanjang-pert'kulu (tagal. "Palacyo ng Malakanyang") om valdkundan prezidentan radsija.
Filippinad oma unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Varaprezident om kahtenz' surtte person valdkundas. Kaik rahvaz änestab heid da valičeb kudeks vodeks. Vspäi 1986 ei ole päministran radnikust valdkundas.
Parlament om kaks'kodine Kongress. Üläkodi om Filippinoiden Senat (filipp.: "Senado ng Pilipinas" vai "Mataas na Kapulungan ng Pilipinas") 24 ühtnijanke 6 vodeks, heiden pol' valičese kaikuččes koumes vodes, enamba kahted strokud ei sa. Alakodi om Filippinoiden Ezitajiden Kodi (filipp.: "Kongreso ng Pilipinas") 292 deputatanke, heiden valdatusiden strok om 3 vot, enamba koumed strokud ei sa.
Valdkundan järgenduseližed pävaličendad oliba vl 2016 semendkun 9. päiväl. Rodrigo Roa Duterte tegihe prezidentaks (Davao-lidnan enzne pämez', sai 39%), Leni Robredo — varaprezidentaks (35,1% änid oli necen naižen poles). Molembad tuliba radho vs 2016 kezakun 30. päiväspäi. Mugažo valitihe möst Senatan pol't i kaik Ezitajiden Kodin ühtnijoid.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Filippinoiden administrativiž-territorialine jagand."
Filippinad jagase 80 agjaha (provincijha, tagal.: "lalawigan / probinsya"). Agjad alajagase municipaližihe ühtnikoihe da ühtnetud lidnoihe.
Agjoid ühtenzoittas 17 statistižhe regionha, regionid — koumhe sariden joukhu: Luson, Visajad da Mindanao.
Eläjad.
Filippinoiden lidnad-millionerad (2007): Keson Siti, Manil, Kalookan, Davao. Vl 2009 kaik oli 138 lidnad valdkundas.
Ižanduz.
Vl 2012 päeksport valdkundaspäi oli digitaližed mikroshemad (40%), elektromašiništ da elektropalad (läz 20%), kompjuterad (7%); toine eksport — bananad, kuld, nikel', sobad.


Flevoland.
Flevoland (mugažo alaman kelel) om üks' Alamaiden agjoišpäi (provincijoišpäi), kaikiš noremb 12:späi. Om olmas vn 1986 1. päiväspäi vilukud. Flevolandan pälidn om Lelistad.
Flevoland-agj sijadase kuivatoittud territorijal, Eisselmer-järven randpolel. Agj jagase 6 kundha.


Ford Genri.
Genri Ford (; sünd. 30. heinku 1863 läz Detroitad, Mičigan, AÜV — kol. 07. sulaku 1947 Dirbornas, Mičigan, AÜV) oli amerikalaine tegimištonmez', inžener-melestegii, avtotegimiden pidai kaikes mail'mas.
Fordan lozungan oli "avto kaikiden täht" — hänen tegim pästli kaikiš odvambid avtoid. Fordan "Ford Motor Company"-kompanii radab nügüd'-ki.
Genri Ford zavodi ezmäižen kävutada konvejerad. Konvejer oli kävutadud edel-ki Fordad, no vaiše hänen tegimiš se radaškanzi kommertižidenke satusidenke. Fordan "Minun elo i minun satused"-kirj om klassine säduz radon tedoorganizacijas.


Fosfor.
Vauged, rusked, pakuine da must fosfor oma elementan allotropižed modifikacijad.
Fosfor ("P" — "phosphorus" latinan kelel) om 15nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videnden gruppan päalagruppas, tabluden koumandes periodas.
Fosfor om lujas levitadud londuses. Ei voi vastata sidä puhthas olendas elementan lujan himižen aktivižusen tagut.
Fizižed ičendad.
Atommass — 30,973762. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,82 g/sm³ (vauged fosfor). Suladandlämuz — 317,3 K. Kehundlämuz — 553 K.


Francii.
Francii (), täuz' oficialine nimi — Francijan Tazovaldkund (), om valdkund Päivlaskmaižes Evropas, Keskmeren da Atlantižen valdmeren randoil. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Pariž.
Francii om üks' videspäi kaikenaigaižes valdkundas-ühtnijaspäi. Vspäi 1949 Francii om ühtnii (vozil 1966−2009 ei ühtnend sodavägil), vspäi 1957 ühtnii sen alusenpanijaks.
Istorii.
Valdkundan aluz om pandud vl 863 Verdenan kožundkirjutesen satuseks. Vll 1789−1799 mail'man ezmäine buržuazine revolücii tegihe Francijas i Ezmäine Tazovaldkund oli sätud.
Vn 1958 4. päiväl redukud jäl'gmäine konstitucii (Videnden Tazovaldkundan konstitucii) om vahvištadud.
Geografijan andmused.
Kontinentaližel Francijal oma mavaldkundröunad Ispanijanke, Andorranke, Bel'gijanke, Lüksemburganke, Saksanmanke, Šveicarijanke, Italijanke da Monakonke. Ühthine röunoiden piduz — 2751 km. Sen ližaks, Francijan Gvian om röunoiš Brazilijanke (649 km) da Surinamanke (556 km). Ühthine röunoiden piduz — 1205 km. Ühthemänho — 3956 km.
Valdkundan ühthine pind — 674 843 km², sidä kesken metropolijas — 547 030 km². Valdmeren randanpird om 4853 km, sidä kesken metropolijas — 3427 km.
Londuseližed pävarad oma kivihil', metallad (raudkivend, urankivend, boksitad, cink, vas'k, hahktin, nikel'); toižed varad — mec, gidroenergii, kalii- da kivisol, kivivoi, londuseline gaz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Hän paneb päministrad radsijha.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat () 348 ühtnijanke. Valičijoiden kollegii änestab heid kudeks vodeks, se kogoneb alakodin da municipalitetoiden ühtnijoid, a mugažo valdkundan pänevojid. Senatan mülükund udištase poleks kaikuččel koumandel vodel. Alakodi om Nacionaline Suim () 577 delegatanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Alakodile sab pästta ohjastust radmaspäi miččel taht aigal.
Vn 2017 7. päiväl semendkud Emmanuel' Makron om valitud udeks 25. prezidentaks (kahtenz' tur — 66,06%), tuleškandeb radho nedališ, 15. päiväspäi. Vs 2016 tal'vkun 6. päiväspäi Bernar Kaznöv om ohjastusen pämez'.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Francijan administrativiž-territorialine jagand."
Francii jagase 27 regionha (): 22 metropolijan regionad da 5 merentagašt regionad-departamentad. Metropolijad alajagasoiš 96 departamentha (). Kaik om 101 departamentad. Sen ližaks, 5 merentagašt territorijad da 3 territorijad eriliženke statusanke oma Francijan palaks.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 1 mln ristituid lidnaglomeracijas vl 2012, surembaspäi penembha): Lion, Marsel', Tuluz, Lill', Bordo, Nicc.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 65.951.611 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2011 Francijan päeksport oli avtod, jüguavtod da niiden palad (9%), lendimed, punolendimed da kosmine tehnik (8%), likutimed da gazturbinad (läz 5%), zelläd (5%); toine eksport — kivivoi (3%), vin (2%), elektromašiništ, nižu, sagud.


Ftor.
Turuškastii (Kodvič) vilugoittud −196 Cel'sijan gradushasai nozolanke ftoranke.
Ftor ("F" — "fluorum" latinan kelel) om ühesanz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemenden gruppan päalagruppas, kahtendes periodas.
Francine Anri Muassan-himik erigoiti ftoran joudjaks elementaks elektrolizan abul vl 1886.
Fizižed ičendad.
Ftor om kaikiš kebnemb gaz galogenoišpäi lujanke harakteriženke hajunke, pakuižvauvast mujud, morim gazaks. Se om lujas aktivine himižešti element, kaikiš vägevamb muigotai. Ftoran molekul om kaks'atomine — F2.
Atommass — 18,998403. Ninevuz (−189 C° lämudel) — 1,108 g/sm³. Suladandlämuz — 53,53 K. Kehundlämuz — 85,01 K.
Londuseline ftor kogoneb üks'jäižes stabiližes 19F-izotopaspäi, putub mahushe eziauguižešti vulkanižiš gazoišpäi. Tetas 17 ratud izotopad 14..31 atommassanke.


Gagarin Jurii.
Jurii Gagarin (Jurii Aleksejevič Gagarin) (; sünd. 9. keväz'ku 1934, Klušino-külä, Gžatskan rajon Smolenskan agjas, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 27. keväz'ku 1968, läz Kiržač-lidnad Vladimiran agjas, Venäman NFST, NSTÜ) — nevondkundaline kosmonavt-lendai, polknik, ezmäine ristit, kudamb oli tehnu lendusen kosmosha.


Galatin.
Galatin (ital.: "Galatina") om lidn da kommun Italijan suvipäivnouzmas. Se mulub Apulii-agjan Lečče-provincijha.
Lidn sijadase 75 m korktusen valdmeren pindan päl, läz Keskmeren randištod. Voden keskmäine lämuz +16,3 C°. Paneb sadegid 627 mm vodes, niid om penemb semendkus-elokus (14-29 mm kus).
Vl 1991 eläjiden lugu oli kaikiš suremb, rahvahanlugemine fiksirui 29 296 ristitud.


Galilei Galileo.
Galileo Galilei (mugažo italijan kelel; sünd. 15. uhoku 1564, Piz, Florencijan gercogkund — kol. 8. viluku 1642, Arčetri, Toskanan Sur' gercogkund) — italijalaine fizikantedomez', mehanikantedomez', astronom, filosof da matematikantedomez', kudamb lujas valaitoiti ičeze aigoiden tedod. Hän ezmäižen kävuti teleskopan taivazhibjoid kaclemas i tegi äjan surid astronomižid avaidusid.
Galilei — eksperimentaližen fizikan alusenpanii. Ičeze eksperimentoil hän om vahvas kumaiži Aristotelän spekulätivižen metafizikan i pani klassižen mehanikan alused.
Elon aigan Galilei oli tutab kut geliocentrižen Mail'man sisteman polenpidai. Nece vei händast konfliktannoks katoliženke jumalankodikundanke.


Gallii.
Gallii ("Ga" — "gallium" latinan kelel) om 31nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumanden gruppan päalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Gallii om harv londuses, ei voi löuta sidä puhthas olendas. Vl 1875 francijalaine Pol' Emil' Lekok de Buabodran-himik sai puhtast gallijad ezmäižen kerdan.
Fizižed ičendad.
Gallii om kebn pehmed, plastine hobedaižvauged metall siniženke ližamujunke.
Atommass — 69,723. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 5,91 g/sm³. Suladandlämuz — 302,93 K. Kehundlämuz — 2477 K.


Gdan'sk.
Gdan'sk (pol'š.: "Gdańsk" [ˈgdaɲsk], kašub.: "Gduńsk", vozil 1308-1466 da 1793-1945 oli Dancig-nimenke, saks.: "Danzig") om lidn Pol'šanman pohjoižes. Se om Pomorjen sodaveikundan pälidn, kudenz' surtte eländpunkt valdkundas, järed port Baltijan meren randal.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 997. Se sai lidnan statusad vl 1263.
Vl 1939 Saksanma ezini tarbhaičendoid pörta lidn i antta levedoid teid ühtenzoitmaha Päivnouzmaiženke Prussijanke. Pol'sanman pučind tegihe Toižen mail'man sodan formaližeks süks.
*


Gelii.
Gelii ("He" — "helium" latinan kelel) om kahtenz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan päalagruppas, tabluden ezmäižes periodas.
Gelii om lujas levitadud londuses (23% massan mödhe, kahtenz' sija vezinikan jäl'ghe), sikš miše se om lujas stabiline substancii i om kaičenus tähäsai Suren Poukahtusen aigaspäi. Nügüd' se sündub tähthiš levitadud vezinikaspäi. Element om harv Mas, sündub radioaktivižiden metalloiden čihodamižes da putub londuseližhe gazha, kudambaspäi sidä sadas-ki madallämuzdistilläcijal.
Francijalaine Pjer Žansen- i anglijalaine Norman Lokjer-astronomad avaižiba uden elementan Päiväižen spektras läz ühten aigan vl 1868. Kahtes vodes Lokjer tariči nimitada sidä gelijaks («päiväine»).
Fizižed ičendad.
Gelii om inertine üks'atomine gaz mujuta, maguta da hajuta.
Atommass — 4,002602. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 0,00017846 (+20 C°) g/sm³. Suladandlämuz — 0,95 K. Kehundlämuz — 4,215 K.
Londuseline gelii kogoneb kahtes izotopaspäi (4He — 99,99986%, 3He — 0,00014%). Sen ližaks tetas seičeme ratud izotopad 2 (diproton) i 5..10 atommassanke, kaikiden niiden pol'čihodamižen pord om sekundad lühüdamb.
Himižed ičendad.
Element om kaikiš inertižemb Mendelejevan tabludes. Ei ole löutud himišt reakcijad völ, kudambas gelii ühtniži. Sädab vaiše erasid stabilitomid ühtnendoid — eksimeroid.


Gent.
Gent (mugažo alaman kelel; [ɡɑ̃]) om Bel'gijan lidn valdkundan lodehes, Flandrii-regionas. Se om Päivnouzmpol'ne Flandrii-agjan pälidn.
Oficilaline kel' om alaman kel'. Lidn om järedaks openduzkeskuseks, universitet da nell' üläškolad oma avaitud.
Istorii.
Arheologijan andmused ozutadas, miše ristituiden žilod oliba Gentan nügüdläižes seižundsijas oliba kiviaigan jo. 7. voz'sadal Gent oli järedan torguindkeskusen. Vl 1000 Gent oli Evropan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe (jäl'ges Parižad).
19. voz'sadal tekstiline Gent kändihe tegimišton jalos järedaks keskuseks. Lidn šingotase metallurgijan tegimel, avtotegimel, himižel i kivivoinhimižel tegimištol, cement- i betonedheotandoil, mugažo turizmal.
Geografijan andmused.
Gent sijadase Šel'd-jogen randal. Lidn jagase 14 nimitadud rajonha.
Eläjad.
Vll 1970−1977 mülütihe 13 kommunad lidnha, i sen eläjiden lugu ližadui 148 860-luguspäi 248 657 ristithusai. Vl 2000 elihe 224 180 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2008 municipalitetan ristitišt oli 594 582 eläjad (nellänz' surtte valdkundas), 1 205 km² pindal. Katoližen jumalankodikundan kaks' päjumalanpertid da jumalanpert' oma olmas.
Ižanduz da transport.
Jogiport da koumanz' surtte meriport valdkundas sijadasoiš lidnan pohjoižes. Merilaivad ujudas kanaladme Ternözenaspäi (Alamad). Om mugažo erazvuiččid tegimid portan industrialižes zonas.
Avtobusad, tramvaid da trolleibusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Kiruhraudted da avtoted ühtenzoittas Gentad Bel'gijan, Francijan i Alamaiden lähižidenke järedoidenke lidnoidenke.
Järedad tegimištjarmankad oleskeldas lidnas. Bel'gijan kahtenz' surtte "Flanders Expo"-ozutelendkompleks sijadase täs.
Irdkosketused.
*


Saksanma.
Saksanma vai Germanii (, vepsän transkripcii «Doičland»), täuz' oficialine nimituz — Saksanman Federativine Tazovaldkund (saksan kelel: "Bundesrepublik Deutschland"), om valdkund Evropan päivlaskmas, Pohjoižen da Baltijan meriden randištoidenke. Federacijan pälidn da kaikiš suremb lidn om Berlin. Federaližen ohjastusen ministrusiden da agentusiden pala sijadase vanhas Bonn-pälidnas.
Ristitišton lugun mödhe valdkund om kaikiš suremb Päivlaskmaižes Evropas da otab 16:nden sijan mail'mas.
Vspäi 1955 om ühtnijaks (päivlaskmaine pala), vspäi 1958 om üks' alusenpanijaks da sen ühtnijaks (mugažo päivlaskmaine pala).
Istorii.
Saksanman valdkundan aluz om pandud vn 962 2. päiväl uhokud, konz Otton I kändihe Pühän Rimalaižen imperijan ezmäižeks imperatoraks. Imperii oli olmas vhesai 1806, čihozi francijalaižen Napoleon I-sodakäsknikan naprindan mödhe. Enččed federacijanmad sädihe ühtištusid: Pohjoižsaksanman ühtištuz, Avstrijan imperii, Prussii. Vl 1870 udesnimitihe Pohjoižsaksanman ühtištust Germanijan imperijaks, se ühtni molembihe mail'man sodoihe i tuli lophu Toižen mail'man sodan rezul'tataks.
Enččen Prussijan territorii NSTÜ i Pol'šanma jagoiba keskneze, deportiruihe saksalaižid sen agjoišpäi. Saksanman federacijanmad oliba jagadud AÜV:oiden, Suren Britanijan, Francijan i NSTÜ:n keskes. Nevondkundaline pala oli olmas eriži kuti Germanijan Demokratine Tazovaldkund i Päivnouzmaine Berlin vilusodan tagut. Päivlaskmaižed da päivnouzmaižed Saksanman palad ühtniba vn 1990 3. päiväl redukud.
Jäl'gmäine Konstitucii («Päkäskuz», "GG") tuli väghe vn 1949 23. päiväl semendkud päivlaskmaižiš federacijanmaiš, vl 1957 — Saaras, vl 1990 — Berlinas da päivnouzmaižiš federacijanmaiš.
Geografijan andmused.
Saksanmal om mavaldkundröunoid Pol'šanmanke (piduz — 467 km) da Čehanmanke (704 km pitte) päivnouzmaižes, Avstrijanke (801 km) da Šveicarijanke (348 km) suves, Francijanke suvipäivlaskmas (418 km), Lüksemburganke (128 km), Bel'gijanke (133 km) da Alamaidenke (575 km) päivlaskmas, Danijanke pohjoižes (140 km). Ühthine röunoiden piduz — 3714 km. Pohjoižen da Baltijan meriden randanpird om 2389 km.
Reljef om tazo da kukhikaz pohjoižpalas, Al'pad da sen ezimägišt sijadasoiš suvipalas. Kaikiš korktemb čokkoim om Cugšpitce-mägenpä () Avstrijan röunal, 2 962 metrad. Znamasižed joged oma Rein, Dunai, El'b, Vezer i Oder, ned sädas ičeze basseinoid i ühtenzoittas laivkanalil.
Klimat om ven meren pohjoižes i kontinentaline suvipalas.
Londuseližed pävarad oma kivihil', bur hil', londuseline gaz, raudkivend, vas'k, nikel', uran; toižed varad — potaš, keitandsol, sauvondmaterialad, mecad, mustma.
Politine sistem.
Saksanma om federativine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Keratas Federališt Suimad (Federaližen Parlamentan da federacijanmaiden ezitajad oma ühteverzin sigä) valičemha händast videks vodeks, kahtenden strokun voimuz om olmas. Federaližen ohjastusen pämez' om federaline kancler, prezident paneb händast radsijha.
Federaline käskusenandai tobmuz om kaks'palaine. Üks' pala om üks'kodine Federaline Parlament (), kaik rahvaz valičeb sen 631 ühtnijad nelläks vodeks. Federacijanmaiden suimad valitas ičeze 69 ezitajad Federaližhe Nevondkundha (), sen ühtnijad ei antkoi pästta hubatajid käskusid erižiden maiden täht.
Nügüdläine prezident om Frank-Val'ter Štainmaier vs 2017 keväz'kun 19. päiväspäi. Järgenduseližed valičendad "Bundestag:ha" oliba vn 2017 24. päiväl sügüz'kud. Angela Merkel' radab päministran (federaližen kencleran) vs 2005 kül'mkun 22. päiväspäi, nelländen strokun jäl'geten.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Saksanman administrativiž-territorialine jagand."
Saksanma jagase 16 federacijanmaha (vai muite "Land"). Vl 2009 ned alajagasoiš 403 ümbrikho (), sidä kesken 102 lidnümbrikho da 301 küläümbrikho.
Eläjad.
Elädas Saksanmas (enamba 1% vl 2017, ozutadud rahvahudenke): saksalaižed — 91,5%, turkad — 2,4%, toižed rahvahad — 6,1%.
Toižed järedad lidnad (enamba 600 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): Gamburg, Münhen, Köl'n, Frankfurt Mainal, Štuttgart.
Ižanduz.
Ümbriradai tegimišt otab enamba sijad ižanduses mi toižil šingotadud mail. Valdkundan tegimišton eriližuz om äisarakoižen mašiništonsauvomižen olend: avtosauvomine, tömašintegimišt, tarkoiged, elektrotehnine i transportine mašiništonsauvomine. Varatoitab ičtaze maidol da lehmänlihal täudes märas, vinan i oluden tehmine ottas znamasišt sijad maižanduses. Sil-žo aigal ižandusen nügüd'aigaine puhtaz form rippub londuseližen gazan tondaspäi, ičeze samine katab vaiše vident palad kulutusespäi. Vaiše üks' kivivoimareig om valdkundas. Tahtoib loptä elektrusen tehmišt AES:oil vodele 2022.
Saksanma om videnz' surtte ekonomik mail'mas (4,15 trln US$ vl 2017), kaikiš järedamb Evropas. Päivnouzmaižed federacijanmad jädas päivlaskmaižišpäi ühthižhe šingoteshe kacten. Suriden kompanijoiden enamba kaht koumandest om keskitadud vidhe maha (vägen polendusen mödhe): Pohjoine Rein da Vestfalii, Baden Vürtemberg, Bavarii, Gessen, Gamburg.
Vl 2012 Saksanman päeksport oli mašiništonsauvomižen produkcii (läz 25%, sidä kesken erazvuiččed likutimed 4%), avtod (11%), toižed likkuimed da niiden palad (11%); toine eksport oli zelläd (4%), kuld (1%), kivivoi (1%). Saksanma om koumanz' surtte tegimišton produkcijan da holitišiden eksportirui mail'mas (2016, 1,6 trln US$), AÜV:oiden i Kitain jäl'ghe (2,2 trln US$ kaikutte), pit'kan aigan oli kahtendel sijal edel Kitain šingotest.


Germanii (himine element).
Germanii ("Ge" — "germanium" latinan kelel) om 32nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om nelländen gruppan päalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Germanii om harv londuses, sidä ei voi löuta puhthas olendas. Vl 1886 germanijalaine Klemens Vinkler-himik sai puhtast germanijad ezmäižen kerdan.
Fizižed ičendad.
Germanii om hudr kova hahkvauged hoštai metalloid (pol'metall).
Atommass — 72,63. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 5,323 g/sm³. Suladandlämuz — 1210,6 K. Kehundlämuz — 3103 K.


Glazov.
Glazov (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Udmurtijan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om tazovaldkundan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Glazovan rajonan administrativine keskuz, ei ole sen palaks.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1678 kuti "Glazovo-külä". Se sai makundan lidnan statusad vl 1780. Vl 1921 (viluku — kezaku) Glazov oli Votin avtonomižen agjan ezmäižeks pälidnaks, sid' Iževsk. Toižen mail'man sodan aigan severz'-se sodategint personalanke oliba sirtud lidnha päivlaskmaspäi, niiden potencial radoi valdkundan sodategimišton kompleksan hüvüdele sodan jäl'ghe-ki.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čepcanjogen hural randal (, Vätkan hurapol'ne bassein), 135..235 m korktusil, 150 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Iževskhasai om 180 km suvhe.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 95 854 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1991—2001, 106..107 tuhad eläjid. Professionaližen opendusen aluzkundad: pedagogine institut, tehnine kolledž, medicinine škol, tehnikum, koume profškolad, üläopendusen aluzkundoiden koume filialad.
Ižandusen päsarakod oma südäitukuižen poltusen tehmine, harvoiden mametalloiden da niiden suladusiden sand, ahtištimiden da ventiläcijan mašiništon tehmine, sauvondmaterialiden pästand, sömtegimišt, mecan ümbriradmine.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Vspäi 1899 "Glazov-raudtestancii" om olmas Kirov — Perm' raudtel.
Irdkosketused.
*


Gomer.
Gomer (amuižgrekan kelel: "Ὅμηρος" «Homeros»; ezimeletaden, eli voz'sadoil 9.-8. edel m.e.) — legendarine amuižgrekalaine runokirjutai, sarnoičii, kudamb, legendoiden mödhe, sädi «Iliadan» da «Odissejan». Gomeran elos ei ole ni-miččid eskai todhekoskujid andmusid, no nimen grekine form voi olda vaiše realižel personal.
Gomeran runoiden fragmentad oma olmas läz poles löunuziden amuižgrekižiden papirusoiden keskes.


Google Chrome.
Google Chrome (lugeda: "Gugl Hrom") om kaclim.


Gorno-Altaisk.
Gorno-Altaisk (,) om lidn da lidnümbrik Venäman suves. Se om Altajan Tazovaldkundan pälidn da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1824 kuti "Ulal-külä" () — ortodoksižen hristanuskondan hengeline missii Altai-mägil. Vl 1928 se sai lidnan statusad. Vll 1932−1948 lidnan nimi oli "Oirot-Tur" ().
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan pohjoižröunanno, Altajan mägiden katl'uses, 270..305 m korktusil valdmeren pindan päl, Katun'-jogen oiktal randpolel (, Obin joginišk). Matkad Moskvhasai om 3641 km päivlaskmha orhal, Bijskhasai om 105 km avtotedme (lähembaine raudtestancii), Barnaulhasai om 258 km avtotedme.
Klimat om kontinentaline, lämuden teravad vajehtused oleldas. Paneb sadegid 731 mm vodes, enamba kezal (80..110 mm kus).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 56 933 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 63 295 eläjad vl 2017.
Kuz' pühäpertid om lidnas: ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid, vanhan hristanuskondan pühäpert', islamanuskondan pühäpert' i medrese da buddizman pühäpert'.
Ižanduz da transport.
Ižandusen sarakod oma turizm i sauvondmaterialoiden pästand (raudbetontegesed).
Üks' üläopendusen aluzkund om lidnas, se om Gorno-Altaiskan valdkundaline universitet. Nell' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: agrarine kolledž (Gorno-Altaiskan universitetan palakund), pedagogine kolledž, kul'turan da čomamahton kolledž, medicinine škol.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes i ümbrištos.
Tatanmaine ühtennimine lendimport ("ГОР / RGK") sijadase 6 km päivlaskmha lidnan keskusespäi, Katun'-jogen oiktal randal. Sišpäi tehtas reisid Moskvhasai, kezaaigan — Krasnojarskha, Novosibirskha i Tümenihe.
Irdkosketused.
*
*


Grekanma.
Grekanma (, "Elláda"), täuz' oficialine nimi — Grekanman Tazovaldkund (, "Ellīnikī́ Dīmokratía"), om valdkund Evropan suves, Adriatikan, Ionižen meren da Keskmeren randoil. Afinad oma sen pälidn, ned oma Grekanman kaikiš suremb lidn.
Valdkund om ühtnii vspäi 1952 (vozil 1974-1980 oli lähtnu sišpäi), vspäi 1981 om ühtnijan.
Istorii.
Vl 1821 keväz'kun 25. päiväl Grekanma tedoti ripmatomut Ottomanan imperijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii (, "Sintagma tis Elladas") om väges vs 1975 kezakun 11. päiväspäi (voziden 1986, 2001 da 2008 znamasižidenke vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Grekanmal om mavaldkundröunoid Albanijanke lodehes (röunan piduz — 212 km), Makedonijan Tazovaldkundanke (234 km) da Bolgarijanke (472 km) pohjoižes, Turcijanke pohjoižpäivnouzmas (192 km). Ühthine röunoiden piduz om 1110 km. Valdkundan pind — 131 597 km², sidä kesken kahten tuhan saren pind — 25 100 km² (valdkundan territorijan läz videndest). Sen randad lainištadas Keskmeren mered: päivlaskmaižed — Adriatik da Ionine, suvižed — Kritan da Livijan, päivnouzmaižed — Egeine da Frakine. Ühthine randanpird om 13 676 km.
Grekanma om mägikaz ma. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Olimp-mägen Mitikas-mägenpä (2917 m).
Londuseližed pävarad oma kivivoi, bur hil', metallad (raudkivend, boksitad, cink, nikel', hahktin, magnii), gidroenergii; toižed varad oma kivisol, mramor.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Parlamentan ühtnijad valitas händast videks vodeks. Prezident om armijan päkäsknik. Hän voib käta käskusid tagaze parlamentha toštkaclendan täht.
Parlament (, "Voulí ton Ellínon") om üks'kodine. Kaik rahvaz valičeb sen 300 ühtnijoid kerdan nelläs vodes. Parlamentan tobmuden partijan lider tegese päministraks.
Käskuzkundaližen tobmuden pä om Areopag (, "Arejos Pagos").
Järgvaličendad valdkundan parlamentha oliba vl 2015 vilukun 25. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Grekanman administrativiž-territorialine jagand."
Grekanma jagase 13 agjaha (üks'lugu, "periféreia"). Agjad alajagasoiš 74 agjan ühtnikha (üks'lugu, "perifereiakí enótita"), niiden kontinentröunoid enččikš nomoikš (54 nomad oliba Grekanman päühtnikoiš edel 2011 vot) jättihe vajehtuseta paksumba kaiked. Agjan ühtnikad jagasoiš 325 municipaližhe ühtnikha (üks'lugu, "dímos"). Periferijad oma seičemen decentraliziruidud administracijan (äilugu, "apokentroménes dioikíseis") ohjandusen al. Üks'jäine avtonomii — pühä Afon-mägi grekižes Makedonijas. Kaik administrativižed ühtnikad oma ičeohjandusen al.
Eläjad.
Afinad-pälidnas eläb 35% valdkundan ristitištod. Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. rist. vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Salonikid, Patrad, Iraklion, Laris, Volos, Aharnes. Vl 2011 kaik oli 65 lidnad enamba mi 14 tuhad eläjidenke valdkundas.
Eläjiden lugu — 10,8 mln. Enamba 97% eläjid vl 2006 oliba ortodoksižen jumalankodikundan hristanuskojad.
Ižanduz.
Grekanman päeksport om söndtavarad (nižu, tabak, kala, sagud, puvoi, fruktad da maplodud, vin da vinmarj — kaik läz 25%), kivivoi (9%), erazvuiččed sobad (läz 8%), zelläd (6%); toine eksport — polimerad (läz 5%), likkuimed (lendimed, treilerad — 2%), vanuimed da kabeläd (2%), cement (1%). Sen ližaks, turizm, rahvahidenkeskeižed jüguvendad lendimil da laivil todas äi rahoid büdžetha.


Groznii.
Groznii (, «Sunž-lidn») om lidn da lidnümbrik Venäman suvipäivlaskmas. Se om Čečenijan Tazovaldkundan pälidn, lidn tazovaldkundan alištusenke da kaikiš suremb lidn, Groznijan rajonan administrativine keskuz mugažo (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1818 Venälaižen imperijan sodavägil kuti "Groznai-lidnuz" () vahvištamha Venäman tobmut Kavkazan territorijal. Sen ühtes läz 20 pen't čečeništ küläd da futorad oliba muretud sodavägil nügüd'aigaižen lidnan territorijal. Žilo lidnusenno sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1869. Čečenankel'ne "Соьлжа-ГӀала"-nimituz jäi vajehtuseta.
1830-nziš vozišpäi saihe kivivoid Groznajan ümbrištos, amuntihe madališ kaivoišpäi jodogil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan keskuses, Sunž-jogen randoil (, Kaspijan meren bassein) da sen alangištos. Keskuz seižub 130 m korktusel valdmeren pindan päl.
Klimat om ven kontinentaline. Keza om räk da pit'k. Tal'v om pehmed, no voib panda pakaižid −20 Cel'sijan gradushasai, sikš miše nimidä ei telusta tulda pohjoižtulleile. Voden keskmäine lämuz — +10,4 C°. Paneb sadegid 439 mm vodes, semendkus-heinkus oleleb niid enamba (57..72 mm kus).
Groznii jagase 4 lidnrajonha, niiden keskes kaikutte alajagase 5 territorialiž-administrativižhe ümbrikho. Lidn om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos, lidnfartalad da territorii kaikenaigaižeta ristitištota mülüdas sihe.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 271 573 ristitud, se om tazovaldkundan ristitišton videndez. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1987 — 404 tuhad eläjid, i vl 1991 — 401 tuhad eläjid. Islaman üks' järed Čečenijan südäin-pühäpert' i ortodoksižen hristanuskondan Mihail Arhangelan pühäpert' oma lidnas.
Rahvahad (vn 2010 rahvahanlugemine, enamba 0,4%): čečenalaižed — 93,7%, venälaižed — 3,3%, kumikad — 0,5%, ingušad — 0,4%, toižed rahvahad — 1,9%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.
Transport.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas, ned-žo ühtenzoittas tazovaldkundan eländpunktoidenke, ajeltas Kavkazan erasihe järedoihe lidnoihe. Päraudtestancii om lidnas vspäi 1893, ei ole ezilidnelektrojonusid.
Rahvahidenkeskeine civiline Groznii-lendimport ("ГРН / GRV") sijadase lidnan pohjoižes. Tehtas reisid Moskvha, Stambulha, Biškekha.
Irdkosketused.
*
*
*


Gruzii.
Gruzii (gruz.: საქართველო "Sakartvelo", se om täuz' oficialine nimituz), om valdkund Azijan päivlaskmas, Mustan meren päivnouzmaižen randištonke. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Tbilis. Parlamentan olendsija om Kutaisi (vspäi 2012).
Istorii.
Vl 1991 keväz'kun 31. päiväl tegihe referendum ripmatomuden polhe, 98,93% oli «za». Sil-žo vodel sulakun 9. päiväl Gruzii tedoti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Vl 1991 tal'vkun 26. päiväl ripmatomuz linni täudeks.
Vozil 1991-1992 rahvahanikoiden soda zavodihe valdkundan pohjoižes, muga Suviosetii-territorii rahvahidenkeskeižeta tunduštuseta om sündnu. Vozil 1992-1993 rahvahanikoiden soda zavodihe valdkundan lodehes, muga Abhazii-territorii rahvahidenkeskeižeta tunduštuseta om sündnu. Vl 2008 uz' azekaz konflikt oli Suviosetijas, nügüd'aigan Abhazii da Suviosetii oma ripmatomudenke de fakto, ned oma Gruzijan ohjastusen kontrolita.
Jäl'gmäine konstitucii oli vahvištadud parlamental vl 1995 elokun 24. päiväl da tuli väghe sil-žo vodel redukun 17. päiväl. Se om väges nügüd'-ki voziden 2004 da 2010 znamasižiden vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Gruzii om mavaldkundröunoiš Venämanke pohjoižes da päivnouzmas (röunan piduz — 894 km), Azerbaidžananke päivnouzmas da suvipäivnouzmas (428 km), Armenijanke (219 km) da Turkanmanke (273 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 1814 km. Gruzijan päivlaskmaižed randad lainištab Must meri 310 km randanpirdanke. Valdkundan pind om 69,700 km².
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Suren Kavkazan Šhar-mägenpä (5201 m).
Londuseližed pävarad oma raudkivend, vas'k, marganc, gidroenergii; toižed varad oma kivivoi, kivihil', mec.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (gruz.: საქართველოს პრეზიდენტი, "Sakartvelos prezidenti"), hän-žo om armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb prezidentan videks vodeks, ühten toštstrokun om voimuz. Ku parlament pästi radmaspäi ministrid da koume kerdad ei voi vahvištada ut ohjastust, ka prezidentale sab pästta radmaspäi parlamentan ühtnijoid.
Käskusenandajan tobmuden pä om üks'kodine Parlament (gruz.: საქართველოს პარლამენტი, "Sakartvelos parlament'i") 150 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.
Radonoigendajan tobmuden pä om päministr. Prezident ezineb päministrad (parlamentan ezipartijan liderad), parlament vahvištab händast radnikusele. Päministr vahvištab radnikusele toižid ministrišton ühtnijoid. Ministrišt kogoneb kaks' varapäministrad, koume valdkundališt ministrad da 14 tošt ministrad. Kaik ministrišt pästase radmaspäi edel järgvaličendoid parlamentha.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2012 redukun 1. päiväl. Prezidentan järgvaličendad oliba vl 2013 redukun 27. päiväl, nügüdläine Giorgi Margvelašvili-prezident sai 62,12%. Vs 2013 kül'mkun 20. päiväspäi Irakli Garibašvili om päministraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Gruzijan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkundan konstitucijan mödhe, Gruzii alajagase 12 regionha: 1 Tbilis-pälidn, 9 agjad (gruz.: მხარე "mkhare") da 2 avtonomišt tazovaldkundad (gruz.: ავტონომიური რესპუბლიკა "avtonomiuri resp'ublik'a"): Abhazii da Adžarii. Abhazii da kogodajad Suviosetijha nellän agjan palad oma ripmatomad de fakto, niiden administrativine jagand om ičeze kartte.
Agjad alajagase formaližikš 71 municipalitetha (gruz.: მუნიციპალიტეტი) da 11 tazostadud agjaha lidnha (gruz.: თვითმმართველი ქალაქი "t'vit'mmart'veli k'alak'i"), no de fakto — 62 municipalitetha da 11 surhe lidnha.
Eläjad.
Gruzijas elädas gruzijalaižed. Vn 2002 rahvahanlugemižen mödhe, läz 84 procentad eläjid oma ortodoksižed hristanuskojad, 10% — islamanuskojad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Kutaisi, Batum, Rustavi. Vl 2012 kaik om 65 lidnad valdkundas, sidä kesken 10 lidnad seištas territorijoil rahvahidenkeskeižeta tundištuseta.
Ižanduz.
Gruzijan larin znam: 15px.
Gruzijan päeksport om kivivoi (26%), teraz, raud da niiden ühthesuladused (17%), kuld (14%); toine eksport om mineraližed heretused (4%), pähkmed (4%), vin (3%), ezitegesed alkogoližiden jomiden täht (3%), citrusfruktad (2%), jondvezi (2%), üläloštan predmetad (1%), elektruz (1%), cement (1%), sobad (1%), pu (1%).


Gutenberg Iogann.
Iogann Gutenberg (; sünd. keskes 1397 da 1400 vot, Mainc, Pühä Rimalaine imperii — kol. 3. uhoku 1468, sigä-žo) — germanijalaine sep', juvelir da melestegii. Vl 1440 hän sädi mahtusen painda likkujiden metalližiden literiden abul. Kavutihe kirjamiden zerkolkuvandad.


Göte Johan Vol'fgang fon.
Johan Vol'fgang fon Göte (; sünd. 28. eloku 1749, Frankfurt Mainal, Saksanma — kol. 22. keväz'ku 1832, Veimar, Saksanma) — germanijalaine runokirjutai, kirjutai, valdkundan šingotai, meletai da londusentedoidai.


Haitmann Fridrih.
Fridrih Haitmann (; sünd. 27. reduku 1853, Ahlen, Saksanma — kol. 13. eloku 1921, Königsberg, Saksanma (nügüd' Kaliningrad, Venäma)) oli germanijalaine arhitektor.
Hän om "Zur heiligen Familie"-jumalanpertin (Kaliningrad) avtor. Nügüd' jumalanperiš om filarmonijan koncertzal.


Hanh'.
Hanh' () om vezilind. Mülüb sorziden sugukundha.
N'okun korktuz suremb mi leveduz. Kaglan piduz om keskmäine, penemb mi joucnel. Ižačud järedamb mi emäčud.
Elädas paroil londuses, kezalindud. Oleleb 6—12 munad pezas. Södas veresid heinid da semnid tobjimalaz, voidas šil'ptä linman kazmusid da marjoid. Navettäs kuivmad enamba mi vet. Oma mectusen objektoikš äikerdoičendan aigas päiči.
Hanhidenkazvatusen produktad: munad, höuneh, razv, hanhenliha, hanhenmaks.


Hapanik.
Hapanik ("O" — "oxygenium" latinan kelel) om kahesanz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kudenden gruppan päalagruppas, kahtendes periodas.
Hapanik om lujas levitadud londuses. Man koren massan 47% kogoneb hapanikaspäi ühtnendoiš (silikatad da tž.), valdmeren vezi i reskvezi mülütadas 86% hapanikad massan mödhe, Man atmosferas joudjaližen hapanikan pala om 23,1%. 3,5 mlrd vot tagaz ani ei olend hapanikad Man atmosferas, se libui olijoiden fotosintezan tagut. Nügüd'aigan valdmeren fitoplankton i mecad pästtas joudjališt hapanikad. Valdmeren viluvezi mülütab enamba hapanikad mi läm' vezi ekvatoral.
Nened himikad avaižiba hapanikad puhtas olendas vll 1771−1775: ročilaine Karl Šeele, angline Džozef Pristli i francijalaine Antuan Lavuazje. Francine himik nimiti elementad "oxygène" «sündutai muiktust (hapandust)» amuižgrekan kelen sanoišpäi "ὀξύς" — «muiged» i "γεννάω" — «sündutan».
Fizižed ičendad.
Atommass — 15,9994. Ninevuz: gaz (normaližiš arvoimižiš) — 0,00142897 g/sm³, jügedamb vähäižel mi il'm, nozoluz — 1,141 g/sm³. Suladandlämuz — 54,8 K. Kehundlämuz — 90,19 K. Tetas koume stabilišt izotopad (16O — 99,759%, 17O — 0,037%, 18O — 0,204%) i 10 radioaktivišt 12..24 atommassanke, kaikiden niiden pol'čihodamižen pord om sekundiš.
Hapanik om kaikiš kebnemb mujutoi magutoi hajutoi gaz, paramagnetik. Nozol da kova hapanikad oma sinivauvhad. Hapanikan molekul om kaks'atomine — O2 ("dihapanik"). Toine gaz om hajukaz sinine ozon O3.
Kävutand.
Ristitun i kaiken londusen olend olmas ripub hapanikan oiktas südäiolendspäi, mugažo maižandusen šingotez. Sadas il'maspäi tobjimalaz tegimišton täht. Nozol hapanik om olmas ühthekeitandan täht. Gazsegoituz il'manke kävutase metallurgijas poltusen paremban palandan täht. Sadas äi ühtnendoid himižes tegimištos, kahtenz' aktivine metallatoi substancii ftoran jäl'ghe.


Haug'.
Hauged () om jogikala. Se om "Esocidae"-sugukundan üks'jäine eläb sugu. Om levitadud Evropas, Sibiriš, Pohjoižamerikas.
Haug' om lihan- da kalansöi živat, söb toižid penid kaloid tobjimalaz (särg, ahven), mugažo amfibijoid, reptilijoid, penid hirid, makondjid, järedoid gavedid, jändusid. Sase 1,8 metrhasai pitte, 32 kilogrammhasai vedutte. Eläb koumekümnevoččehe igähäsai. Hibj om torpedan kartte.
Hen haug' nimitase "haugič:uks". Vaiše pohjoižed erikod södas niid (racionan videndeshesai).
Ozoitez.
Haug' meres, a händ ülähän (kauh vezilačus).


Hebo.
Hebo vai Kodihebo () om kabjživat. Mülüb Hebod-suguhu ("Equus"), Hebonvuiččed-sugukundha ("Equidae").
Hebo om kodikoittud ristituil lujas amu jo. Sil om sur' znamoičend ristituiden civilizacijan istorijas.
Hebon emä om kobul vai emähebo, a hebon iža om ižahebo.
Hebon poig om varz, varzaine.
Kazvanu varz om ubeh. Sauvatadud hebo — oreh.


Heinku.
Heinku om voden seičemenz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, kezan kahtenz' ku. Kogoneb 31 päiväspäi.


Hel'sinki.
Hel'sinki (suomen kelel: "Helsinki", ročin kelel: "Helsingfors") om Suomenman pälidn da kaikiš järedamb lidn. Mugažo se om Udenma-agjan administrativine keskuz.
Hel'sinki om Suomenman biznesan, opendusen, kul'turan da tedon keskuz.
Istorii.
Ročinman Vasan Gustav-kunigaz pani Hel'sinkin lidnan alusen vodel 1550. Vodel 1809 Suomenma ühtni Venälaižhe imperijha da vodel 1812 tegihe Suomenman Suren ruhtinazkundan pälidnaks. Vodel 1870 lidnad üntenzoittihe raudtel Piterinke. Vodelpäi 1920 se om ripmatoman Suomenman pälidn.
Vodel 1952 Hel'sinki vastsi Kezaližid Olimpižid vändoid.
Geografijan andmused.
Hel'sinkin sijaduz om valdkundan suvipolel, Baltijan meren Suomen lahten randal, kall'oikahas tahondas. Vezilanktendad oma lidnan jogil.
Klimat om ven, se om keskmäine meren i kontinentan klimatoišpäi.
Administrativine jagand.
Vodel 2011 eläjiden lugu oli 588 941 ristitud. Helsinkid lidnoiden-kaimdajidenke (Vantaan, Espoon da Kauniainenan) mülüdas ühtes «Sur' Hel'sinki» pälidnan regionha. Suren Hel'sinkin eläjiden lugu, kudambha mülüb 12 kommunad, om enamb 1,3 millionad ristituid.
Openduzsijad.
Kaik om 8 universitetad da 6 tehnologišt parkad Sures Hel'sinkiš.
Transport.
Hel'sinki om mugažo jalos znamasine transportsol'm. Siš om rahvahidenkeskeine Hel'sinki-Vantaa-lendimport da penemb Hel'sinki-Mal'min aeroport, sur' raudtestancii i meriport. Allegro-üläkiruhjonused ajadas Piterin da Hel'sinkin keskes. Hel'sinkiš om kundališt transportad: avtobusoid, tramvaid, lidnelektrojonusid. 1982. vodespäi metropoliten radab lidnas. Se om kaikiš pohjoižemb metropolitenan sistem Mal.


Hil'nik.
Diamant da grafit oma hilen allotropad.
Hil'nik ("C" — "carbonium" latinan kelel) om kudenz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om nelländen gruppan päalagruppas, tabluden kahtendes periodas.
Hil'nikal om erazvuiččid allotropižid modifikacijoid: hil', nogi, diamant, grafit, karbin, hil'nikan nanotorvuded i m. e.
Fizižed ičendad.
Atommass — 12,011 (izotopiden londuseline segoituz). Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 2,25 g/sm³ (grafit). Suladandlämuz — 3820 K. Kehundlämuz — 5100 K.
Londuseližed izotopad: 12C (98,93%, stabiline), 13C (1,07%, stabiline), 14C (10−12 Man atmosferas, radioaktivine, 5730 vot pol'čihodamižen pordonke). Sen ližaks 12 ratud izotopad om olmas 8..22 atommassanke, severz'-se sekundad vai sen lühüdamb pol'čihodamižen pordonke.
Hil'nik voib säta polimerižid čepiižid, sišpäi ühtnendoiden sur'kulu lugumär mülüb hil'nikad, i organine himii tedoidab niid.


Hil'muiktuzgaz.
Hil'muiktuzgaz vai hil'nikan dioksid om gaz (CO2) hajuta da mujuta; sil om muiktahk magu.
Hil'muiktuzgazan koncentracii atmosferas om 0,038 %. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) om 1,97 kg/m³.
Kova hil'nikan dioksid kuctas kuivaks jäks.
Himižed ičendad.
Hil'muiktuzgaz om muiktuzoksid. Vedhe segoiden se tegese hil'muiktuseks. Reagiruib muglidenke karbonatoid da gidrokarbonatoid tehten.
Biologine rol'.
Hil'muiktuzgazal om luja znamoičend eläban londusen täht. Se ühtneb aktivižešti kaikihe eläban stajan metabolizman processihe. Atmosferine hil'muiktuzgaz om hil'nikan päpurde kazmusiden täht. Hil'muiktuzgaz ei ole toksine, no se ei pid'oitele hengaidust.


Hirb'.
Hirb' (latin.: "Alces alces") om meckabjživat.
Etimologii.
"Hirb om uz' velgsana suomen kelespäi (rndt. suom. hirvi "hirb'").


Hired.
Hired (latin.: "Muridae") oma imetaiživatoiden sugukund Nühtajad-heimkundaspäi ("Rodentia").
Hiren erikod.
Kaik om 4 alasugukundad, 147 sugud, 701 erikod mail'mas, sidä kesken 13 erikod elädas Venämas.


Hir'pulo.
Hir'pulo (lat.: "Strigiformes") om meclind.


Hlor.
Hlor ("Cl" — "chlorum" latinan kelel) om 17nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemenden gruppan päalagruppas, tabluden koumandes periodas.
Element om lujas aktivine himižikš. Mülütadas hlorad galogenihe, se om kaikiš enamb levitadud galogen Man kores. Löudas enamba valdmeren vedes (19 grammad litras). Vl 1774 ročilaine Karl Vil'hel'm Šeele-himik sai puhtast hlorad ezmäižen kerdan. Elementan nimi libub grekan kelen "χλωρός"-sanaspäi «vihand».
Fizižed ičendad.
Hlor om morii pakuižvihand kaks'atomine gaz (normaližiš arvoimižiš) lujanke harakteriženke metalliž-magedanke hajunke.
Atommass — 35,4527. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš, −33,6 C° lämudel) — 1,56 g/sm³. Suladandlämuz — 172,2 K. Kehundlämuz — 238,6 K.
Londuseline hlor kogoneb kahtes stabiližes izotopaspäi: 35Cl (75,78%) i 37Cl (24,22%). Tetas 22 ratud radioaktivišt izotopad 28..51 atommassanke i 2 izomärad (34m, 38m).


Hobed.
Hobed ("Ag" — "argentum" latinan kelel) om 47nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühtgenden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om levitadud Man kores keskmäras, 0,08 palad millionas. Löutas hobedad joudjas olendas, sidä kesken sur'kuluid paloid (20-tonnaižed Saksanmas i Kanadas), sikš hobed om tetab ristitule amuižiš aigoišpäi. Latinan nimi libub indoevropižes "*H₂erǵó-, *H₂erǵí-" tüvespäi «vauged, hoštai», kut amuižgrekan kelen "ἄργυρος"-sana-ki [árgyros].
Hobed om platinan gruppan hüväsuguine metall. Vl 2014 saihe 26,8 tuhad tonnoid mail'mas. Todištadud mail'man sadud varad oliba 360 tuhad tonnoid vl 1986, i ned poletas rajadusen tagut tegimištos. Vn 2018 heinkus hobed maksoi 15,5 US$ troižes uncijas vai 495 US$ kilogrammas. Sadas vas'ken, kuldan, hahktinan i cinkan ümbriradmiženke tobjimalaz. Järedad tegijad oma Meksik, Peru i Kitai, mail'man samižen enamba pol't.
Fizižed ičendad.
Hobed om tagokaz plastine hobedaižvauged päličmänendmetall.
Atommass — 107,8682. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 10,5 g/sm³. Suladandlämuz — 1235,1 K. Kehundlämuz — 2485 K.
Londuseline hobed kogoneb kahtes stabiližes izotopaspäi: 107Ag (51,84%) i 109Ag (48,16%). Tetas 36 ratud radioaktivišt izotopad 93..106, 108, 110..130 atommassanke i 36 izomärad, kaikiš hätkemban 105Ag pol'čihodamižen pord om 41,29 päiväd.


Horvatii.
Horvatii (horv.: "Hrvatska"), täuz' oficialine nimituz — Horvatijan Tazovaldkund (horv.: "Republika Hrvatska"), om valdkund Evropan keskusen suves. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Zagreb.
Vspäi 2013 heinkun 1. päiväspäi om EÜ:n ühtnijaks. Vspäi 2009 om PAKO:n ühtnijaks.
Istorii.
Vl 1991 kezakun 25. päiväl Horvatii tedoti ičeze ripmatomudes Jugoslavijaspäi.
Valdkundan konstitucii (horv.: "Ustav") oli vahvištadud parlamental vl 1990 tal'vkun 22. päiväl (edel ripmatomut). Se om väges nügüd'-ki möhembaižiden znamasižiden vajehtusidenke vozil 1998, 2000, 2001 da 2013 (referendumal).
Vozil 1991-1995 rahvahanikoiden soda oli valdkundas erazvuiččiden rahvahiden keskes. Vl 1998 Horvatijan ünäižuz oli sadud möst.
Geografijan andmused.
Horvatii sijadase Balkanan pol'saren lodehes. Valdkund om kaks'poline: kontinentaline pala sijadase Sav-jogen basseinas, a mererandaline pala levigandeb Adriatižen meren randištol suvipäivlaskmas. Meren akvatorijan pind — 33 200 km², sigä om 1185 sart, niišpäi 67 oma elänzoittud, Krk- da Cres-sared oma kaikiš surembad Horvatijas. Randanpird om 1777 km kontinentas da sen ližaks 4058 km saril.
Horvatii om mavaldkundröunoiš Slovenijanke pohjoižes (röunan piduz — 667 km), Mad'jaranmanke pohjoižpäuvnouzmas (355 km), Serbijanke päivnouzmas (317 km), Bosnijan da Gercegovinanke (1011 km) i Mustmägenke (22 km) suves. Röunoiden kuivmadme ühthine piduz om 2374 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Dinar-mägi, 1831 m meren pindan päl.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, raudkivend, boksitad; toižed varad — kivihil', mouckivi, sauvondgips, londuseline asfal't, keitandsol, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (horv.: "Predsjednik Republike"). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, ühten kahtenden strokun om voimuz. Prezident om mugažo sodavägiden päkäsknikaks. Hän paneb päministrad (horv.: "Predsjednik Vlade") da nelläd varapäministrad radsijihe parlamentan nevondan mödhe. Prezidentale sab heitta radmaspäi päministrad.
Parlament om üks'kodine Horvatine Suim (vspäi 2001, horv.: "Hrvatski sabor" vai muite "Sabor") 151 ühtnijanke, heiden lugu voib vajehtadas 100 da 160 keskes. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Ohjastuz (horv.: "Vlada") pidab vastust edel parlamentad. Parlamentale sab ozutada uskletomut ohjastusen täht.
Ülembaine Käskuzkund (horv.: "Vrhovni sud") om käskuzkundaližen tobmuden pä.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2011 tal'vkun 4. päiväl. Vspäi 2011 tal'vkun 4. päiväspäi Zoran Milanovič om päministraks. Nügüdläine prezident om Kolinda Grabar-Kitarovič, hän om valitud kahtil turil vl 2014 tal'vkun 28. päiväl da vl 2015 vilukun 11. päiväl (sai 50,74%).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Horvatijan administrativiž-territorialine jagand."
Horvatii alajagase 20 ümbrikho (üks'lugu horv.: "županije") da 1 pälidnha ümbrikon oiktusidenke (Zagreb). Ümbrikod alajagase 127 lidnkundha da 429 municipaližhe ühtnikho. Mugažo jagadas valdkundad koumhe statistižhe regionha.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Split, Rijek, Osijek, Zadar, Pul, Slavonski Brod. Vl 2013 kaik oli 128 lidnad valdkundas.
Ižanduz.
Horvatijan päeksport om elektroladimišt da likkuimed (läz 15%), laivad da venehed (13%), kivivoi da londuseline gaz (11%), sobad (läz 7%); toine eksport — pu (material) da mebel' (4%), zelläd (3%), heretused (2%), polimerad (2%), raud (2%), alüminiitegesed (1%), elektruz (1%), cement (1%).


Hrom.
Hroman tukuižed ühten kubižen santimetran kohtha.
Hrom ("Cr" — "chromium" latinan kelel) om 24nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kudenden gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Hrom om levitadud londuses, no ei voi löuta sidä joudjas olendas. Francine Lui Nikola Voklen-himik sai puhtast hromad ezmäižen kerdan vl 1797. Nimitihe grekan kelen "χρῶμα"-sanan mödhe «muju» ühtnendoiden erazvuiččen mujun tagut, kävutihe niid mujutimikš 19. voz'sadan augotišes.
Fizižed ičendad.
Hrom om kova taivazmavauged metall. Oleleb paramagnetikaks 38 C° lämudel.
Atommass — 51,9961. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,19 g/sm³. Suladandlämuz — 2130 K. Kehundlämuz — 2945 K.
Londuseline hrom kogoneb nelläs stabiližes izotopaspäi: 50Cr (4,345%), 52Cr (83,789%), 53Cr (9,501%) i 54Cr (2,365%). Sen ližaks, tetas 22 ratud radioaktivišt izotopad 42..49, 51 i 55..67 atommassanke.


Händikaz.
Händikaz vai Hahk händikaz vai Järgeline händikaz (latinan kelel: "Canis lupus", venän kelel: "Волк обыкновенный") om koiranvuiččiden sugukundan ("Canidae") lihansöi ("Carnivora") imetaiživat. Händikaz, šakal ("Canis aureus"), kojot ("Canis latrans") i toižed heimolaižed živatad mülüdas Koir-heimho ("Canis"). Händikaz om mugažo kodikoiran oiged ezitat. Erased biologad lugedas koirid händikahan alaerikoks. Händikaz om kaikiš järedamb živat koiranvuiččiden sugukundas: sen piduz (händanke) om 160 sm:hasai, korktuz säguhusai om 90 sm:hasai, hibjan vedaduz — 62 kg:hasai.
Konz-se händikahan areal Evrazijas da Pohjoižamerikas oli suremb. Aigan mändes sen areal da živatoiden lugu om penenus ristittön taguiči (londusižen landšaftan toižetuz, urbanizacii). Äjiš Man regioniš händikahale grazib kadomine, hot' neniden kontinentiden pohjoižpolil sen populäcii om stabiline.
Areal.
Historižiš aigoiš händikahan areal oli toine pindan mödhe jäl'ges ristitun arealad imetaiživatoiden keskes. Meiden aighasai se om lujas penenu. Evropas händikaz eläb Ispanijas, Ukrainas, Venämas, Vaugedvenämas, Portugalijas, Italijas, Pol'šanmas, Skandinavijas, Balkanil da Baltijanmeren randaližes regionas. Azijas se eläb Korejas, Kitaiš, Indijas, Azerbaidžanas, Kazahstanas, Afganistanas, Iranas, Irakas, Arabijan pol'saren pohjoižes. Pohjoižamerikas händikaz eläb Aläskaspäi Meksikhasai.
Om 6 händikahiden alaerikod Venämas: Tundran händikaz, Keskvenälaine (vai Evropalaine) mechändikas, Sibirin mechändikas, Step'händikaz, Kavkazan händikaz, Mongolijan händikaz. Karjalan Tazovaldkundas om läz 480 evropalašt händikast ("Canis lupus lupus").


Hübj.
Järgeline hübj (), mugažo Hungjäine paginoiš, om Pulonvuiččiden heimkundan ("Strigiformes") lihansöi meclind. Hübj om üks' kaikiš jaredambišpäi puloišpäi Mal.
Levigandmižavaruz.
Voib putta vastha kaiked Evrazijadme päiči tundras, Benilüksan maiš (kadonu), Britanijan sariš i Indokitaiš. Eläb Pohjoižafrikas mugažo. Virginijan hübj otab pojavad arealad Pohjoižamerikas da Suviamerikas.
Irdpol'ne nägu.
Hübj om korvikaz. Hibj om bučunvuitte, ruskedkarvaiženke ližamujunke. Venäman Lodehen lind om järedamb mi suves i Amerikas, ižačun hibj 2,1—2,7 kg vedutte, emäčud jügedamba 3,0—3,2 kilogrammhasai. Täuz'igäižen lindun suugiden maihutuzkeskust 160—190 santimetrhasai, hibj oleskeleb 60—75 sm pitte. Ištten pid'oiteleb hibjad püštti päiči hungandad.
Elonlad.
Ei varaikoi ristitud, voidas elänzoitta lidnan südäimes Päivlaskmaižen Evropan maiš. Ecib kebnad äilugušt sötet, tacib jänišid, nühtajid, neglikoid, kronid, vezilinduid da kananvuiččid.
Aigaižel kevädel paneb munid man kophudhe, kuden alaoksiden al (konz lumikate om völ), ronguiden vai lanktud tüviden keskes, mägen vai jogialangišton pautkel. Lind om lujanke änenke, hungab-klungab erazvuiččenke znamoičendanke.


Igling.
Igling (mugažo saksan-ki kelel) om küläkund Saksanman suves, Bavarii-federacijanmas.
Kund sijadase Leh-jogen (Dunain oiged ližajogi) hural randpolel, 593..611 m korktusil valdmeren pindan päl. Landsberg Lehal-lidn om kundan päivnouzmaižen röunan taga, jogen randal. Lähembaižed sured lidnad oma Augsburg jogen mödvedhe, 40 km pohjoižhe avtotedme, da Münhen 65 km päivnouzmha kiruhtedme nomer 96.
Igling-kund jagase 3 küläümbrikho (saks. "Ortsteil"): Hol'chauzen b. Buhloe (saks. "Holzhausen bei Buchloe"), Unterigling i Oberigling. Vl 2013 kundan eläjiden lugu oli 2 457 ristitud.


Iisusan loičend.
Iisusan loičend om loičend Ortodoksižes hristanuskondas.
"Господи, Иисусе Христе, Сыне Божий, помилуй мя грешнаго."
"Sur' Sünd, Jumalan poig, armahta mindai, grähkhišt."


Glazunov Il'ja.
Il'ja Sergejevič Glazunov (; sünd. 10. kezaku 1930, Leningrad (nügüd' Piter), Venäman NFST, NSTÜ — kol. 9. heinku 2017, Moskv, Venäma) oli nevondkundal'ne i venämalaine pirdai. Sai -arvnint (1980).


Il'bez.
Evrazijalaine il'bez vai Järgeline il'bez () om Kažinvuiččiden sugukundan ("Felidae") lihansöi ("Carnivora") imetaiživat. Il'bez om kaikiš järedamb erik Il'besiden sugus da kaikiš pohjoižemb erik kažinvuiččiden sugukundas.
Levigandmižavaruz.
Järgeline il'bez eläb Skandinavijas, Suomenmas, Balkanan nemes, Pol'šanmas, Čehanmas, Slovakijas, Mad'jaranmas, Romanijas, Penes, Keskmäižes da Kezk-Azijas Kitajhasai da Mongolijahasai. Venämas il'bez eläb mecvös Karjalaspäi Kamčatkhasai da Sahalinhasai. Il'besen izoliruidud populäcijad oma Karpatoil, Kavkazal, Keskmäižen Azijan mägil.
Nece lihansöi eläb mustkavag'kor'biš, taigas, hot' se voib vastata mugažo mägimecoiš, erašti mecstepiš da mectundroiš. Näl'gvozil se kävub külihe da eskai surihe lidnoihe. Istorižil aigoil il'besen areal Evropas oli levedamb. Ristitud oma koletanuded kaikid il'besid Kezkuz- da Päivlaskmpol'žen Evropan maiden enambuses, i nügüd' nece živat om harv.
Irdpol'ne nägu.
Il'bez om järed kaži jalos korktoiden jaugoiden päl: hibjan vedaduz ižačul om 8,3 — 10,6 kg, emäčul 7,2 — 10,3 kg, hibjan piduz ižačul om 76 — 106 sm, emäčul 73 — 99 sm, händan piduz ižačul da emäčul om 10 — 24 sm. Modpoliškoil karv om jalos pit'k, korvil oma sured tophad pit'käs karvospäi. Nahkan mujutuz om jalos erazvuitte mujul (tuhk-sinivauvhaspäi rusttahasai) da läipoil. Händan agjaine om kaiken must. Händ om lühüd. Hibjrung om lühüd da ninev. Käbälad oma järedad, tal'vel käbälil om äi höunhid da karvad. Mal om 13 il'besen alaerikod.
Elonmahtuz.
Il'bez eläb üksin, emäčud elädas pezakundanke. «Gon» oleskeleb vilukus — keväz'kus. «Gonan» aigal emäčud da ižačud kidastadas komedas. Konkuriruijad ižačud toratas emäčun tagut. Emäčun kohtuz jatkub 67..74 päiväd. Il'besel semendkus sündub 2 — 3 poigašt, kudambiden mass om 245..300 g. Poigaižed oma sogedad da abutomad. Sil'mad avaidasoiš 12-ndel päiväl.
Il'bez om tipine lihansöi živat. Il'besen sömižen aluz — jänišad, hirenvuičced rouhijad, erašti pened kabjoikahad. Il'besed voidas eläda 20:he vodhesai.


Ingušetijan Tazovaldkund.
Ingušetijan Tazovaldkund vai Ingušetii (, "Ингушетия", "ГIалгIайче") om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Pohjoižkavkazan federaližhe ümbrikho.
Ingušetii om Venäman kaikiš penemb subjekt pindan mödhe lugemata federaližen alištusen lidnoid.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' i ingušan kel'.
Istorii.
Ingušetijan Tazovaldkund om olmas vs 1993 vilukun 9. päiväspäi Čečenijan da Ingušetijan čihodamižen jäl'ghe.
Ingušetijan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1994 27. päiväl uhokud kaiken rahvahan referendumal da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Čečenijan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Gruzijanke suves (läz 45 km), Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundanke päivlaskmas da pohjoižes. Ingušetijan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 3628 nellikkilometrad, sidä kesken videndez mecoiden al (756 km²) mägiden pautkil. Znamasine jogi om Sunž. Kaik joged oma Terekan ližajoged, ned mülüdas Kaspijan meren basseinha. Om severz'-se penid nimetomid mägijärvid.
Jagadud süvižil jogialangištoil Kavkazan ezimägištod da mägisel'gad ottas territorijan tobjad palad. Pohjoižes om stepid. Kaikiš korktemb čokkoim om Kavkazan Pämägisel'gan Šan-mägenpä (4451 m) tazovaldkundan suves, Gruzijanke röunal.
Klimat om mägiden kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +21..+23 C°. Paneb sadegid 1200 millimetrhasai vodes.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, sauvondmaterialad (mramor, dolomit), mec, mustma.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' (,) om Junus-Bek Jevkurov, radab vs 2008 redukun 31. päiväspäi (edel 2011 vot nece radnikuz nimitihe «Tazovaldkundan prezident»). Tazovaldkundan parlamentan ezitajad änestadas Tazovaldkundan pämest videks vodeks Venäman prezidentan taričendan mödhe, ei sa enamba kaht strokud jäl'geten. Tazovaldkundan pämez' märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile, Ohjastusen pämest — parlamentan hüvästusen sandan jäl'ghe. Tazovaldkundan pämehen Administracii om hänele abhu.
Ingušetijan Tazovaldkundan Rahvahaline Suim (Parlament,) om tazovaldkundan üks'kodižeks parlamentaks 32 ezitajanke. Zälimhan Evloev radab sen ezimehen vs 2016 redukun 3. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Ingušetijan Tazovaldkundan Ohjastuz. Ruslan Gagiev radab sen ezimehen vs 2016 kül'mkun 18. päiväspäi. Kaks' Ohjastusen ezmäšt varaezimest da nell' Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu. Tazovaldkundan ministrused, komitetad, ohjandused, tazovaldkundan inspekcijad da tazovaldkundan radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Valitihe tazovaldkundan pämest parlamentas vn 2013 8. päiväl sügüz'kud Venäman prezidentan taričendan mödhe, nügüdläine Tazovaldkundan pämez' sai vägestust ezmäižel tural (25 än't 27:späi, 92,5%) da radab kahtenden strokun jäl'geten. Rahvahaližen Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 412 529 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 508 090 eläjad vl 2009. Kaikutte koumanz' ristit videspäi om lidnalaine.
Kaik om viž lidnad Ingušetijas. Kaikiš surembad lidnad (enamba 60 tuh. ristituid) oma Nazran' i Sunž. Vl 2018 kaik om 12 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): ingušad — 93,5%, čečenalaižed — 4,6%, venälaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 0,4%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.


Internet Explorer.
Internet Explorer om kaclim, Microsoft Windows-OS:an integriruidud pala.
Internet Exploreran tegeb Microsoft-kompanii AÜV:s.


Inupiakan kel'.
Inupiakan kel' (ičeze nimituz: "Iñupiatun") om eskimosiž-aleutine kel' (eskimosan kel'kund, inuitan alakel'kund). Inupiakan kel' om valdkundkel' Aläsk-štatas. Aläskas om enamba 13500 inupiakalašt da enamba 3000 inupiakan kelen pagižijoid.
Inupiakan kirjamišt.
Inupiakan kirjkel' om latinan kirjamišton alusel.


Iran.
Iran ("Iran"), täuz' oficialine nimituz — Iranan Islamine Tazovaldkund ("Džomhurijo Eslamijo Iran"), om valdkund Päivlaskmaižes Azijas. Edel 1935 vot sen toine nimituz oli Persii mugažo. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Tehran.
Istorii.
Vs 1979 sulakun 1. päiväspäi Iran om olmas tazovaldkundaks.
Vl 1979 redukun 24. päiväl nügüdläine Konstitucii tuli väghe (om olmas vn 1989 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Iran om mavaldkundröunoiš Afganistananke (röunan piduz om 921 km) da Pakistananke (959 km) päivnouzmas, Irakanke päivlaskmas (1599 km), Turkanmanke (534 km) da Armenijanke (44 km) dai Azerbaidžananke (689 km) lodehes, Turkmenistananke pohjoižes (1148 km). Ühthine röunoiden piduz — 5894 km. Iranan pohjoižed randad lainištab Kaspijan meri (randanpird om 740 km), suvižed randad — Indižen valdmeren Arabijan meren Persijan da Omanan lahted (1700 km). Ühthine randanpird om 2440 km.
Iran om mägikaz ma. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om sambnuden Demavend (Damavand)-vulkananpä (5604 m). Kaikiš madalamb om Kaspijan meren pind — -28 metrad (valdmeren pindan alemba).
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, hahktin, hrom, cink, marganc), rik.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine teokratine (islamine) prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om Ülembaine ohjandai (Ali Hamenei).
Prezident om kahtendel sijal valdkundas. Kaik rahvaz valičeb händast nelläks vodeks. Kümne varaprezidentad da 21 ministrad oma hänele abuhu.
Parlament om üks'kodine Islamine Konsul'tativine Suim ("Medžlis-e šura-je islami"). Kaik rahvaz valičeb sen 290 ühtnijoid nelläks vodeks.
Nügüdläine prezident om Hasan Ruhani.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Iranan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund jagase 31 agjaha ("ostān:ha",). Vl 2012 agjad alajagasoiš 402 ümbrikho ("šahrestān"), ned — 999 rajonha ("bahš"). Edemba, rajonad alajagasoiš municipalitetoihe: 1167 lindankundha ("šahr") da 2512 küläkundha ("dehestān").
Iranan agjad ühtenzoittas vidhe statistižhe regionha.
Eläjad.
Toižed seičeme lidnad-millionerad (vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Mešhed, Keredž, Isfahan, Tebriz, Širaz, Ahvaz, Kum.
Ižanduz.
Vl 2010 Iranan päeksport oli kivivoi (82%); toine eksport — himižed substancijad (3%), londuseline gaz (2%), polietilen (2%), pähkmed (1%), raudkivend, vas'k, kuld, kourad.


Irlandii.
Irlandii (irl.: "Éire", angl.: "Ireland"), nece om oficialine nimi, mugažo Irlandijan Tazovaldkund-nimituz kävutadas (irl. "Poblacht na hÉireann", angl. "Republic of Ireland"), om valdkund Evropan pohjoižes. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Dublin, sen aglomeracii mülütab man ristitišton koumandest.
Valdkund eile PAKO:n ühtnii, a neitraline om. Vspäi 1973 om EÜ:n ühtnijaks.
Etimologii.
Valdkundan nimi sündui irlandijan kelen «Éire»-sanaspäi, kudamb «valdkund» znamoičeb-ki.
Istorii.
Vl 1922 tal'vkun 6. päiväl Irlandii sai dominion-statusan Sures Britanijaspäi. Täuden ripmatomuden päiv oli vl 1931 11. tal'vku.
Vl 1937 tal'vkun 29. päiväl valdkundan Konstitucii (irl.: "Bunreacht na hÉireann") oli pandud eloho kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe. Se om väges, vl 1996 tundujiden vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Irlandii otab Irlandii-saren tobmad palad. Valdkund sijadase Atlantižen valdmeren Kel'tan da Irlandijan meriden randoil. Irlandijal oma mavaldkundröunad Sur' Britanijanke (443 km). Randanpird — 1448 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Karantuill-mägi, 1041 m valdmeren pindan päl.
Klimat om ven mererandaline. Tal'v om hobed, kezal om viluhk.
Londuseližed varad oma cink, hahktin, hobed, vas'k, kuld, londuseline gaz, turbaz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund.
Parlament (irl. "Oireachtas", virktas «Erahtas») om kaks'kodine.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Irlandijan administrativiž-territorialine jagand."
Vl 1994 Dublin-grafkundan sijas tegihe 3 grafkundad da 1 lidn (Dublin). Vspäi 2014 valdkundas om 31 administrativišt ühtnikad sijaližen ohjastusenke: 26 grafkundad (angl. "county"), 2 lidnad-grafkundad (Limerik, Uoterford) da 3 lidnad (Dublin, Kork, Goluei). Sen ližaks, nügüd' municipaližiden ümbrikoiden sistem om peniden lidnnevondkundoiden sijas.
Istorižikš Irlandijan Tazovaldkund alajagase 4 agjaha (angl. "province"): Lenster, Manster, Konnaht, Ol'ster. Mugažo valdkund alajagase 8 planiruindan regionha.
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe): Kork, Limerik, Goluei, Uoterford.
Ižanduz.
Vl 2012 Irlandijan päeksport oli zelläd (läz 60%), elektromašiništ (13%), medicinižed instrumentad (7%); toine eksport — olud, argvoi, lehmänliha. Sur' Britanii da AÜV oma torguindan päühtnijad.
Praznikad.
Irlandijan praznikad alajagase oficialižihe da oficialitomihe. Nened jäl'gmäižed praznikad jäiba paganičiden aigoišpäi, praznuitas niid paksus oficialižen praznikanke ühtel päiväl.
Kaičenus paganudessai praznikad znamoitud "kon'akol šriftal" alakirjutadud tabludes.


Isafjordür.
Isafjordür (, kändase «jäfjord») om lidn Islandijan lodehes.


Islandii.
Islandii ([ˈistlant], kändase kuti «sar'», se om täuz' oficialine nimituz) — sar'hine valdkund Evropan pohjoižes. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Reikjavik (valdkundan ristitišton läz 60% sen ezilidnoidenke).
Vspäi 1949 om PAKO:n ühtnijaks. Ei ole ičeze regulärižid sodavägid, vaiše randkaičendvägi om.
Istorii.
Vl 1944 kezakun 17. päiväl Islandii tedoti ripmatomut Danijaspäi da tegihe tazovaldkundaks, sil-žo päiväl parlament vahvišti valdkundan konstitucijad (). Nece konstitucii om väges tähäsai, voziden 1984, 1991, 1995 da 1999 znamasižidenke vajehtusidenke. Kaikel rahvahal kirjutadud uden Konstitucijan projekt om hüvästadud vl 2012 redukun 20. päiväl referendumal.
Geografijan andmused.
Islandii om mail'man kaikiš suremb vulkanižen augotižlibundan sar'. Se sijadase ani suvhe Pohjoižes nabapirdaspäi.
Eile Islandijan valdkundališt röunad kuivmadme. Valdkund sijadase lodehpolehe Sures Britanijaspäi. Sen randad lainištab Atlantine valdmeri kaikiš polišpäi. Ühthine randanpiduz om 6088 km. Islandijaspäi Grenlandhasai om 287 km lodeheze, Fareran Sarihesai — 420 km suvipäivnouzmha, Šotlandijhasai — 798 km suvipäivnouzmha, Norvegijhasai — 970 km päivnouzmha.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Hvannadalšnukur-vulkan (2110 m). Tundr otab 62,7% saren territorijad. Geizerad oma levitadud.
Klimat om ven lämän Gol'fstrim-joksendan tagut. Vodenkeskeine lämuz om +3...+5 C°. Paneb sadegid 500-750 mm vodes pohjoižrandištol da 3800 mm vodes suvirandištol. Mecoiden pind om läz sadandest.
Londuseližed pävarad oma kala, geotermine energii, alüminii; toižed varad — rik, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjastusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident (). Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks, strokuiden lugu om röunatusita. Nügüdläine Gvüdni Jouhannesson-prezident om valdatusiš ühtendel strokul vs 2016 elokun 1. päiväspäi. Prezident paneb päministrad radsijha valičendoiden parlamentha satusiden mödhe, parlamentan nevondan mödhe.
Parlament (, virktas «Al'ting», kätas «Ühthine Suim») om üks'kodine, siš om 63 ühtnijad. Kaik rahvaz valičeb heid 4 vodeks. Se om kaikiš vanhemb parlament mail'mas, radab vspäi 930, udessündutadud vl 1845.
Edelstrokuižed valičendad parlamentha oliba vl 2016 redukun 29. päiväl rahvahansuimiden taguiči ohjastuzkundad vaste. Prezidentad valitihe jäl'gmäižen kerdan vl 2016 kezakun 25. päiväl (vägestai sai 39,1%). Vspäi 2017 vilukun 11. päiväspäi Bjarni Benediktsson om päministraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Islandijan administrativiž-territorialine jagand."
Islandii jagase kudhe agjaha (valičemižümbrikho,). Kaks' niišpäi oma Reikjavikas da völ üks' ühtenzoitab sen ezilidnoid. Agjad alajagasoiš 23 järgeližhe ümbrikho (üks'lugu) da 24 lidnha ičeohjastusenke (). Ümbrikod da lidnad alajagasoiš 76 kundha ().
Mugažo jagadas valdkundad 8 statistižhe regionha ().
Eläjad.
Valdkundas om 32 lidnad, kus eläb enamba 1 tuhad ristituid. Järed lidnad (enamba 10 tuh. ristituid vl 2014): Koupavogür, Habnarfjordür, Aküreiri, Keblavik, Gardabair.
Ižanduz.
Islandijan päeksport om kaikenvuitte kala kaikil näguil (34%, lihanke), ümbriradmatoi alüminii (31%); toine eksport — aerokosmine produkcii (4%), raudan ühthesuladused (3%), söm živatoile (3%), zelläd (2%), kalarazv (2%), alüminiivanuim (1%).


Ispanii.
Ispanii (isp.: "España"), täuz' oficialine nimituz — Ispanijan Kunigahuz (isp.: "Reino de España"), om valdkund Evropan suvipäivlaskmas, Keskmeren lodehližen da Atlantižen valdmeren Biskaižen lahten randoil. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Madrid.
Vspäi 1982 om PAKO:n ühtnijaks (vaiše politižikš), vspäi 1986 om EÜ:n ühtnijaks.
Ispanii om diplomatižiš kosketusiš kaikiden ÜRO:n valdkundoidenke-ühtnijoidenke.
Istorii.
Vozil 1936-1939 Rahvahanikoiden soda oli Ispanijas. Frankon diktatur (1939-1975) oli sen satuseks.
Vl 1812 ezmäine valdkundan Konstitucii oli vahvištadud. Jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vl 1978.
Geografijan andmused.
Ispanii otab Pirenejan pol'saren nell' videndest. Valdkundal om maröunoid Portugalijanke päivlaskmas (röunan piduz — 1224 km), Andorranke (63 km) da Francijanke (646 km) pohjoižes, Suren Britanijanke suves (Gibraltar, 1 km) da Marokonke (Seut-, Melilj da Penjon de Veles de la Gomer-pol'anklavad, 18 km). Ühthine röunoiden piduz — 1952 km. Sen ližaks, ma otab Atlantižen valdmeren Kanarižed sared da Keskmeren Balearižed sared. Ühthine randanpird om 4964 km.
Ispanii om üks' kaikiš mägikahižembiš Evropan maišpäi. Man keskmäine korktuz om 650 m meren pinden päl. Meset-mägitazangišt otab pol'valdkundad. Pirenejad oma pohjoižpäivlaskmas. Kaikiš korktemb čokkoim sijadase Kanarižiden sariden Tenerife-sarel — Teide-vulkan, 3718 metrad valdmeren pindan päl. Kaikiš pidembad joged oma Ebro (910 kilometrad pitte) da Taho (ühthine piduz om 1007 km, sidä kesken Ispanijan territorijal — 730 km).
Klimatižed zonad oma lujas erazvuiččed. Randišton klimat om Keskmeren subtropine, räk da neps vodes ümbri. Ispanijan südäipaloiden klimat om kontinentaline (penemba 500 mm sadegid vodes), sigä tal'vel pakaižed oleskeldas.
Londuseližed pävarad oma kivihil', bur hil', metallad (raudkivend, vas'k, hahktin, cink, magnii, uran, artut', vol'fram); toižed varad oma sauvondgips, kaolin, potaš, mahuz, kala, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om Filipp VI-kunigaz (vspäi 2014 kezakun 19. päiväspäi).
Käskusenandai tobmuz om kaks'kodine parlament (kodid — "Generaližed kortesad"). Sen üläkodi om Senat (isp.: "Senado") (259 ühtnijad). Alakodi om Deputatoiden Kongress (isp.: "Congreso de los Diputados") (350 ristitud). Kaik rahvaz valitab kaks'kodišt parlamentad 4 vodeks. Agjoiden suimad pandas erasid Senatan ühtnijoid radnikusele.
Radonoigendai tobmuz om ohjastuz päministranke pämeheks. Valičendoiden jäl'ghe vägestajan partijan lideran pandas päministraks (isp.: "Presidente del Gobierno").
Käskuzkundaline tobmuz om käskuzkundoiden sistem: Konstitucijan sil'mišpidandan organ — Konstitucine Käskuzkund (isp.: "Tribunal Constitucional"), ülembaine käskuzkundaline instancii — Ülembaine Käskuzkund (isp.: "Tribunal Supremo"), ülembaine kontrolirui organ — Lugendkäskuzkund (isp.: "Tribunal de Cuentas").
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2011 kül'mkun 20. päiväl, edel strokud. Mariano Rahoi om nügüd' päministraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Ispanijan administrativiž-territorialine jagand."
Ispanii alajagase 17 avtonomižhe agjaha (isp.: "comunidad autónoma") da 2 avtonomižhe lidnha (isp.: "ciudades autónomas") Afrikas (Seut da Melilj). Niiden ližaks, Ispanijan suverenižed territorijad oma. Avtonomižed agjad alajagase 50 provincijha (isp.: "provincias"). Provincijad jagase ümbrikoihe, ümbrikod — sijaližihe municipalitetoihe.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vl 2013, surembaspäi penembha): Barselon, Valensii, Sevil'j, Saragos, Malag. Vl 2013 kaik oli 20 lidnad valdkundas enamba mi 200 tuh. eläjidenke.
Ižanduz.
Ispanijan päeksport om likkuimed (jüguavtod, lumiavtod, gol'favtod, koveritomad) da niiden varapalad (17%), elektrotehnine produkcii (läz 10%), sobad (läz 7%), fruktad da tomatad (läz 6%); toine eksport — zelläd (4%), kivivoi (4%), raud da teraz (2%), šinad (1%), vin (1%), keramine mozaik (1%).


Ispanijan kel'.
Ispanijan vai Kastilijan kel' (ičeze nimitused: "español, castellano") om ibero-romanine kel'. Ispanijan kirjutuzkel' om latinan kirjamišton pohjal.
Reguliruindorganizacii om «Ispanijan kelen akademijoiden associacii» (isp.: "Asociación de Academias de la Lengua Española", ASALE) vspäi 1951, päfater sijadase Madridas, om 22 ühtnijad mail'madme.
Geografii.
Ispanijan kel' om kuden oficialižen kelen keskes. Se om valdkundkel' Argentinas, Bolivijas, Čiliš, Dominikanižes Tazovaldkundas, Ekvadoras, Ekvatorialižes Gvinejas, Gondurasas, Gvatemalas, Ispanijas, Kolumbijas, Kostarikas, Kubas, Meksikas, Nikaraguas, Panamas, Paragvaiš, Perus, Sal'vadoras, Urugvaiš, Venesuelas. Mugažo se om oficialine kel', N'ju Meksiko-štatas (AÜV), Puerto Rikos (rippui territorii) i Päivlaskmaižes Saharas.
Pagižijoiden lugu.
Pagižijoiden lugu — 480 mln ristituid mamankeleks (2017) da 90 millionad kahtendeks keleks. Kaikiš järedambad ispanijankel'žed valdkundad (2017, pagižijoid kuti mamankel' i toine kel') oma Meksik (121 mln), AÜV (58 mln), Kolumbii (49 mln), Ispanii (46 mln), Argentin (43 mln).


Italii.
Italii (italijan kelel: "Italia"), täuz' oficialine nimi — Italijan Tazovaldkund (), om valdkund Suvievropas, Adriatižen, Tirrenižen, Ionižen meriden da Keskmeren randal. Vspäi 1949 ühtnii (üks' alusenpanijoišpäi), vspäi 1958 ühtnii (mugažo üks' alusenpanijoišpäi). Valdkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Rim.
Istorii.
Vn 1861 17. päiväl keväz'kud Italijan palad ühtenzoitihe ühthižhe valdkundha.
Italii kändihe tazovaldkundaks (monarhijan jäl'ghe) vn 1946 2. päiväl kezakud.
Vn 1947 27. päiväl tal'vkud Konstitucižen Suiman ühtnijad vahvištihe jäl'gmäšt valdkundan Konstitucijad. Se tuli väghe vn 1948 1. päiväl sulakud, om olmas vn 2006 znamasižiden vajehtusidenke kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Italii otab nenid territorijoid: Apenniniden pol'sar', Balkaniden pol'sar' (pen't palad), Padanan tazangišt, Al'piden suvipautked, Sicilii- da Sardinii-sared, severz'-se penid sarid. Pind penita sarita — 301 230 km².
Italii om mavaldkundröunoiš Francijanke lodehes (röunan piduz — 476 km), Šveicarijanke (698 km) da Avstrijanke (404 km) pohjoižes, Slovenijanke pohjoižpäivnouzmas (218 km), südäiröunad San Marinonke (37 km) da Vatikananke (3 km). Ühthine röunoiden piduz — 1836 km. Randanpird (saridenke) om 7600 km.
Valdkund om mägekaz ičeze enambuses. Sen kaikiš korktemb čokkoim sijadase röunal Francijanke — Monblan-mägi, 4808 metrad meren pindan päl. Apenniniden pol'saren kaikiš korktemb čokkoim om Korno Grande-mägi, 2914 m. Kaikiš pidemban Po-jogen piduz om 682 km. Kaikiš järedamb järv om Gard-järv.
Klimat om Keskmeren subtropine. Al'pad ei pästkoi pohjoižtulleid Italijha, sigä meren valatoituz lujeneb.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, kivihil', bitum, boksitad, marganc, kaliisol.
Politine sistem.
Ohjandusen form om decentralizuidud unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident (). Parlamentan Kodiden ühthižen ištundan aigan valitas prezidentad 7 vodeks. Erindprezident kändase Senatan ühtnijaks ičeze elon hätkte.
Rahvaz valičeb kaks'kodišt parlamentad 5 vodeks. Sen üläkodi om Senat () 320 ühtnijanke (valitas 315 i pandas 5 elon hätkte), alakodi — Deputatoiden Kodi () 630 ristitunke. Kaik om 950 ezitajad parlamentas.
Italijan generaližen järgenduseližed valičendad (sidä kesken valdkundan parlamentha) oliba vl 2013 uhokun 24. da 25 päivil. Nügüd' Serdžo Mattarella om prezidentaks, händast valitihe vl 2015 vilukun 31. päiväl. Paolo Džentiloni om päministraks vn 2016 12. päiväspäi tal'vkud.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Italijan administrativiž-territorialine jagand."
Italii jagase 20 agjaha (regionha, üks'lugu) ičeohjandusenke, 5 niišpäi oma avtonomijad. Agjad alajagasoiš 110 provincijha (üks'lugu), 9 niišpäi oma järedad lidnad (üks'lugu). Provincijad alajagasoiš 8092 kommunha (üks'lugu). Jagadas kommunid municipaližihe ühtnikoihe (äilugu, "municipalità", "zone di decentramento" da "quartieri"). Agjad ühtenzoittas vidhe statistižhe regionha.
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 500 tuh. ristituid vl 2013, surembaspäi penembha): Milan, Napol', Turin, Palermo, Genui.
Ižanduz.
Vl 2012 Italijan päeksport oli mehanine mašiništ (läz 25%) (sidä kesken varapalad, koditehnik), sobad (10%), avtod (7%); toine eksport — zelläd, furnitur, tomatpast, vin.


Italijan kel'.
Italijan kel' (ičeze nimitused: "italiano, lingua italiana") mülüb indoevropižhe kel'kundha (romanine jouk, italiž-romanine alajouk). Italijan kel' om valdkundkel' Italijas, San Marinos, Vatikanas, Šveicarijas da aluzkundoiš. Pagižijoiden lugu — 70 mln rist. Italijan kirjkel' om olmas latinan kirjamišton pohjal.


Ittrii.
Ittrijan palaižed 1 kubižen santimetran kohtha.
Ittrii ("Y" — "yttrium" latinan kelel) om 39nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumanden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Ittrii om lujas harv londuses. Vl 1828 germanijalaine Fridrih Völer-himik sai metallišt ittrijad ezmäižen kerdan.
Fizižed ičendad.
Ittrii om hobedakaz mametall. Se oleskeleb kahtes kristalližes modifikacijas: α-Y magnijanvuiččenke geksagonaliženke seglusenke, da β-Y raudanvuiččenke kubiženke mülücentriženke seglusenke, α↔β-kändandan lämuz om 1482 C°.
Atommass — 88,90585. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 4,47 g/sm³. Suladandlämuz — 1795 K. Kehundlämuz — 3611 K.
Londuseline ittrii kogoneb üks'jäižes stabiližes 89Y-izotopaspäi. Tetas 32 ratud radioaktivišt izotopad 76..88, 90..108 atommassanke i niiden 28 izomärad.


Izrail'.
Izrail' ("Israel' ", "Israil' "), täuz' oficialine nimituz — Izrailin Valdkund (Evrejanma) ("Medinat Israel' ", "Daulat Israil' "), om valdkund Päivlaskmaižes Azijas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Jerusalim.
Istorii.
Vn 1948 14. päiväl semendkud Izrail' tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi. 19. voz'sadan lopuspäi evrejan istorižed mad elädas ridas araban mail'man valdkundoidenke.
Geografijan andmused.
Izrail' om mavaldkundröunoiš Livananke pohjoižes (röunan piduz — 81 km), Sirijanke pohjoižpäivnouzmas (83 km), Iordanijanke (307 km) da Jordan-jogen Päivlaskmaine randanke (330 km) päivnouzmas, Egiptanke (208 km) da Gazan sektor (59 km) suvipäivlaskmas. Ühthine röunoiden piduz — 1068 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Keskmeri, suves om Rusttan meren rand (Eilat) 12 km pitte. Ühthine randanpird — 273 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Hermon-mägen pautkel (2236 m). Umbemeren pind om kaikiš madalamb (-408 m).
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, vas'kkivend, fosfatad; toižed varad oma mec, potaš.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Izrailin administrativiž-territorialine jagand."
Eläjad.
Valdkundan sured lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): Tel' Aviv, Haif, Rišon Le Cion, Petah Tikv, Ašdod. Kaik om 75 lidnad, niišpäi 14 lidnad oma enamba mi 100 tuh. eläjidenke. Lidnoiden eläjad ottas enamba 90% ristitištos.
Ižanduz.
Valdkund šingotase korktoiden tehnologijoiden tegimištol. Maižanduz ripub lujas reskveden tondaspäi. Sured rajadused oma pidamha armijad. Tel' Aviv sen ezilidnoidenke om ekonomižeks pälidnaks.


Iževsk.
Iževsk (,) om lidn da lidnümbrik Venämas. Se om Udmurtijan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, Volgaveren i Uralan azegtegimišton da kul'turan järed keskuz. Zav'jalovon rajon ümbärdab lidnad kaikiš polišpäi.
Istorii.
Ezmäižed eländpunktad oliba lidnan territorijal 3.−5. voz'sadal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1760 kuti "Iževskan tegim"-radnikžilo ümbriradamha raudkivendod Blagodatnai-mägespäi. Žilod nimitihe Iž-jogen mödhe ().
Radnikžilo sai lidnan statusad nügüd'aigaiženke nimenke vl 1918. Vl 1921 regionan keskuz oli sirtud sihe Glazovaspäi. Vozil 1984−1987 lidnan nimi oli "Ustinov".
Geografijan andmused.
Lidn sijadase kukhikahal tazangištol, 140 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Iž-jogi läbitab lidnad (Kamanjogen oiged ližajogi), se om madal laivoid vaste. Iževskan vezivaradim (uit) om 22 nellikkilometrad pindanke, se om tehtud eländpunktan alusenke padoseinil. Matkad Moskvhasai om 1180 km päivlaskmha avtotedme. Lähembaine sur' lidn om Perm' 281 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme.
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +3,0 C°. Paneb sadegid 511 mm vodes, kaikiš vähemb uhokus-sulakus (21..26 mm kus). Mahusen kül'mandan süvüz oleskeleb 170 santimetrhasai.
Eläjad.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe Iževskan eläjiden lugu oli 628 116 ristitud, tazovaldkundan ristitišton kaks' videndest eläb siš. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992−2001, 650..655 tuh. ristituid.
Rahvahad (enamba 0,3% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 68,8%, udmurtalaižed — 14,8%, totarlaižed — 8,9%, ukrainalaižed — 0,7%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, marilaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 6,1%.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Rengazavtote om sauvomas vspäi 2002.
Ühtennimine tatanmaine civiline Iževsk-lendimport ("ИЖВ / IJK") om üks'jäine lendimport Udmurtijas matknikoiden täht, se sijadase Zav'jalovon rajonas 15 km päivnouzmha lidnan keskusespäi.
Irdkosketused.
*
*


Jakutsk.
Jakutsk (,) om lidn da lidnümbrik Venäman päivnouzmas. Se om Saha (Jakutijan) Tazovandkundan pälidn da kaikiš suremb lidn. Järed port sijadase Lenanjogen randal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1632 kuti "Jakutijan (Lenan) lidnuz" (). Se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1643. Kätihe agjan pälidnaks vl 1851.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tuimaad-alangištos, seižub Lenanjogen hural randal, 95 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Se om kaikiš järedamb sijatud igähižen rougun zonha lidn Mas. Matkad Moskvhasai om 4885 km päivlaskmha orhal vai 8370 km avtotedme.
Klimat om terav kontinentaline kuiv. Tal'v om lujas vilu (tal'vkun-vilukun keskmäine lämuz −38 C°), ei olele sulasäd tal'vkus-uhokus. Keza om läm' i paksus räk. Voden keskmäine lämuz — −8,8 C°. Paneb sadegid 237 mm vodes, kaikiš vähemb tal'vkus-sulakus (7..10 mm kus).
Jakutsk-lidnümbrik jagase kahesha administrativižhe ümbrikho. Kümne žilod mülüdas lidnümbrikho Jakutskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman ravahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 269 601 ristitud, lidnümbrikon — 295 664 ristitud. Vl 2017 kaik om 324 651 eläjid lidnümbrikos, se om tazovaldkundan ristitišton koumandez.
Rahvahad (vl 2010): jakutalaižed — 52,3%, venälaižed — 41,9%, toižed rahvahad i rahvahuden ozutandata — 5,8%.
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks. Jogitransport ühtenzoitab Lenan basseinan lidnoidenke.
Om kaks' civilišt lendimportad. Rahvahidenkeskeine Jakutsk (Tuimaad)-lendimport ("YKS / ЯКТ") sijadase lidnan pohjoižpoles 7 km keskusespäi. Sišpäi da sihe tehtas čarterreisid Azijan lebutahoihe, Sibiridme da Jakutijan südäimes. Magan-varalendimport ("GYG / МГН") sijadase 12 km lodeheze Jakutskan röunaspäi ühtennimižes žilos. Sikš ku sumeg om paksus pälendimportas, varalendimport om olmas.
Irdkosketused.
*
*


Jekaterinburg.
Jekaterinburg () om millionerlidn Venämas, nellänz' surtte lidn valdkundas. Se om Sverdlovskan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn i lidnümbrik, mugažo Uralan federaližen ümbrikon keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1723 kuti "Jekaterinan raudtegim-lidnuz" Petr I Suren käskön mödhe. Om nimitadud hänen naižen mödhe (Jekaterina I-imperatornaine). Vl 1781 sai lidnan statusad. Vozil 1924—1991 lidnan nimi oli Sverdlovsk.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Iset'-jogen randoil (Obin bassein), seižub Uralmägiden päivnouzmaižil pautkil, 200..380 m korktusil valdmeren pindan päl (keskmäine — 270 m). Matkad Moskvhasai om 1667 km päivlaskmha orhal.
Jekaterinburg jagase 7 administrativižhe rajonha. 16 žilod da 2 küläd mülüdas lidnümbrikho Jekaterinburgan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 424 702 ristitud, lidnümbrikon — 1 383 179 ristitud. Lidnümbrikon pind — 1147 km². Vl 2017 1 488 406 ristitud elädas lidnümbrikos. Kaikiš suremb ristitišt lidnas om nügüd'. Enamba 2,2 mln ristituid om lidnaglomeracijas.
Rahvahad (vn 2010 rahvahanlugemine, enamba 0,4%): venälaižed — 80,0%, totarlaižed — 3,3%, ukrainalaižed — 0,9%, baškiralaižed — 0,9%, marilaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, tadžikalaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 10,1%.
Irdkosketused.
*
*


Jel'cin Boris.
Boris Nikolajevič Jel'cin (; sünd. 1. uhoku 1931, Butk, Uralan agj, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 23. sulaku 2007, Moskv, Venäma) oli ezmäine Venälaižen Federacijan prezident (1991—1999).


Jerevan.
Jerevan ([jɛɾɛˈvɑn]) om Armenijan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om valdkundan ižandusen, politikan da opendusen keskuz, eriline region.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Urartun Argišti I-caril vl 782 edel m.e. kuti "Erebuni-lidnuz". Lidn da sen ümbrišt oliba sodoiden predmetaks paksus. Vl 1828 mülütihe Venäman imperijha. Vl 1902 raudte ühtenzoiti lidnad Tiflisanke, vl 1908 — Persijanke. Vn 1918 semendkuspäi "Erivan' " šingotaškanzihe teravas Armenijan Tazovaldkundan pälidnaks. Vspäi 1936 lidnan oficialine nimi om nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan päivlaskmas, Razdan-jogen randoil ("Hrazdan", Kuran oigedpol'ne bassein), 900..1300 m korktusil valdmeren pindan päl.
Klimat om kontinentaline pol'letetazangišton kuivahk. Heinkun lämuz +26,4 C°, vilukun — −3,6 C°, voden keskmäine lämuz om +12,4 C°. Paneb sadegid 294 mm kus, vähemba kaiked elokus-sügüz'kus (17 mm pordos).
Eläjad.
Vn 2011 Armenijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 121 900 ristitud. Eläjiden enamba 95% oma armenijalaižed i hristanuskojad.


Jerusalim.
Jerusalim (evr.: יְרוּשָׁלַיִם, "Jerušalajim"; arab.: "القدس", "al'-Kuds") om Izrailin pälidn da kaikiš suremb lidn.


Vondel Jost van den.
Jost van den Vondel (; sünd. 17. kül'mku 1587, Köl'n, Saksanma — 5. uhoku 1679, Amsterdam, Alamad) — alamalaine runokirjutai da dramaturg.


Joucen.
Joucen () om kezalind. Mülüb Sorziden sugukundha.
Pit'k kagl erištab joucnid. Kazvatadas poigaižid kanzal 1—2 vot.


Joškar-Ol.
Joškar-Ol (ven., nitmar. i «rusked lidn») om Venäman lidn da lidnümbrik. Se om Marii Elan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1584 kuti "Carin lidnuz Kokšagal", möhemba "Carevokokšaisk" vhesai 1919. Se sai lidnan statusad vl 1781. Vozil 1919−1928 nimitihe lidnad "Krasnokokšaisk:aks", sid' nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan keskuses, Pen' Kokšag-jogen () molembil randoil, tazosijal 100 m kortte valdmeren pindan päl. Jogi lankteb Volgha 50 kilometras suvhe, om 2 padoseinäd jogenvagos lidnan südäimes. Matkad Moskvhasai om 862 km päivlaskmha orhal. Lähembaine järed lidn om Čeboksarad 69 km suvipäivlaskmha orhal vai 93 km avtotedme.
Kaks' žilod da 8 küläd mülüdas lidnümbrikho Joškar-Olan ližaks. Se om ümbärtud Medvedevon rajonal kaikiš polišpäi.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 248 782 ristitud, lidnümbrikon — 259 256 ristitud. Vl 2017 277 676 eläjad om lidnümbrikos. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (vn 2010 rahvahanlugemine, enamba 0,4%): venälaižed — 61,3%, marilaižed — 23,3%, totarlaižed — 4,1%, ukrainalaižed — 0,8%, čuvašalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 8,3%.
Irdkosketused.
*
*


Järgeline kuz'.
Järgeline kuz' vai Evropine kuz' (latinan kelel: "Picea abies") om pu, kuz'-sugudan erik.


Järved (külä).
Järved, vai Järvenkülä, Järvidenkülä, Järvidekülä (ven.: "Озёра", suom.: "Järvienkylä") om vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen rajonas.


Jävaldmeri.
Jävaldmeri (mugažo Arktine valdmeri'") om valdmeri Man Pohjoižel šurupoliškol, arktižes polärižes regionas.
Jävaldmeri om kaikiš penemb valdmeri Mal. Sen pala om kaiken jän al.
Saksalaiž-alamalaine Varenius-geograf erišti valdmert ezmäižen kerdan 1650-ndes vodes. Vl 1845 Londonan geografine sebr nimiti valdmert anglijan kelel ("Arctic Ocean"). Erased nügüdläižed tedomehed lugetas valdmert Atlantižen valdmeren palaks. Jävaldmeren täuz' oiktuzline status om märhapanmatoi. Ižanduseližed zonad oma kudel valdkundal: Danii (Grenland), Islandii, Norvegii, Venäma, AÜV, Kanad.
Nece valdmeri oli hätken olnu "vauktan läipan" kartoil, i vaiše XIX vsadan toižes poles sidä zavottihe tedoita intensivižin. Fridtjof Nansen ujui ezmäižen päliči Jävaldmeres laivas vl 1896. Nügüd' ujujad tedostancijad ratas Jävaldmeres (AÜV, Venäma).
Veden mülü — 18,07 mln km².
Keskmäine süvüz — 1225 metrad (kaikiš madalamb valdmeriden keskes), kaikiš suremb süvüz — 5527 m (Grenlandan meri).
Mered.
Kaik om 11 mert, päivnouzmaspäi päivlaskmha: Čukotkan meri, Päivnouzmaine Sibirin meri, Laptevoiden meri, Karan meri, Vauged meri (kontinentansüdäimine), Barencan meri, Grenlandan meri, Linkol'nan meri, Baffinan meri (kontinentansüdäimine), Bofortan meri. Kaikis suremb laht om Gudzonan laht (Kanad).


Kadmii.
Kadmijan brusut (irguz 99,999%) kubižen santimetran kohtha.
Kadmii ("Cd" — "cadmium" latinan kelel) om 48nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtenden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om harv Man kores, 130 mg tonnas. Germanijalaine Fridrih Štromajer-himik avaiži kadmijan vl 1817, nimiti sidä Amuižen Grekanman Kadm-personažan mödhe. Sadas cinkan kivendon ümbriradmiženke, läz 20 tuhad tonnoid vodes, makstihe 3 US$ kilogrammas vn 2011 elokus.
Fizižed ičendad.
Kadmii om pehmed tagokaz plastine hobedaižvauged päličmänendmetall. Se da kadmijan ühtnendad oma morijad.
Atommass — 112,411. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,65 g/sm³. Suladandlämuz — 594,1 K. Kehundlämuz — 1038 K.
Londuseline kadmii kogoneb kahesas stabiližes izotopaspäi, niišpäi kaks' oma radioaktivižed vähän: 106Cd (1,25%), 108Cd (0,89%), 110Cd (12,47%), 111Cd (12,8%), 112Cd (24,11%), 113Cd (12,23%, T½ — 7,7 × 1015 vot), 114Cd (28,75%), 116Cd (7,51%, T½ — 3,1 × 1019 vot). Sen ližaks tetas 30 ratud radioaktivišt izotopad 95..132 atommassanke da 12 izomärad.


Kadujan rajon.
Kadujan rajon (ven.: "Кадуйский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Kadui-žilo (rajonan ristitišton kaks' koumandest).
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikos. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1937 rajon mülüi Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Vozil 1962-1965 rajonan territorii mülüi Babajevon rajonha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Kadujan rajon om Vologdan agjan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 3 262,62 km². Mec otab territorijan nell' videndest.
Znamasine jogi om Sud sen ližajogidenke (Andog, Kolp' da tž.). Se läbitab rajonad lodehespäi suvipäivnouzmha. Kaik joged mülüdas Sudanjogen (Kaspijan meren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondkivi, letked, saved), mec, reskvezi.
Vs 2015 keväz'kun 25. päiväspäi rajonan territorii alajagase 4 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 2 küläkundha.
Tobmuz.
Vspäi 1991 Nikolai Dekteröv radab rajonan da sen administracijan pämehen kudenden strokun jäl'geten. Kaik rahvaz valičeb rajonan pämest videks vodeks. 4 ohjandust da 4 komitetad alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Municipaline Suim (ven. "Муниципальное Собрание") 15 ühtnijanke. Heiden kesken niken ei rada Suimas kaikenaigašti. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Sergei Lukjančenko radab Suiman ezimehen vl 2015.
Järgvaličendad Municipaližhe Suimha oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Rajonan pämest valitihe järgkerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (enččed oliba vozil 1996, 1999, 2003 da 2008).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 754 ristitud.
Kaik om 202 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnanvuittušt žilod, 6 žilod, 191 küläd, 2 raudtestancijad da 1 raudtesarak.
Toine sur' eländpunkt om lidnanvuitte Hohlovo-žilo (2,4 tuh. rist. vl 2015).
Ižanduz.
Rajonan kaikiš suremb edheotand om Čerepovecan GRES. Se om kaikiš suremb elektrostancii Vologdan agjas, londuseline gaz om sen poltuseks. Toižed ižandusen sarakod oma raudte- da gazanveimtransport, mecan varhapanend da süvä ümbriradmine, sömtegimišt da maižanduz, metallkonstrukcijoiden tehmine, turizm.


Kajag.
Kajag (lat. "Laridae") om lind.


Kal'cii.
Kal'cii ("Ca" — "calcium" latinan kelel) om 20nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtenden gruppan päalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Kal'cii om lujas levitadud londuses. Vl 1808 anglijalaine Hemfri Devi-himik sai elementarišt kal'cijad ezmäižen kerdan elektrolizan abul.
Fizižed ičendad.
Kal'cii om pehmed hobedaižvauged muglmetall, kudamb om lujas aktivine himižešti.
Atommass — 40,078. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,55 g/sm³. Suladandlämuz — 1112 K. Kehundlämuz — 1757 K.


Kalakurnik.
Kalakurnik om vepsän rahvahan söm. Se om umbel'jäine pirg palatoman kalanke südäimeks.


Kaleig.
Kaleig (al'ternativižed nimed oma Kaleg, Kalajogi, Kalag'; venän kelel: "Рыбрека", karjalan kelel: "Kalajogi", suomen kelel: "Kalajoki") om vepsän külä Änižröunan (Änižrandan) rajonas, Karjalan Tazovaldkundas, Kaleigan (Kalajogen) vepsän küläkundan administrativine keskuz. Kaleig (Kalajogi) om Änižjärven randal. Vodelpäi 1994 vodhesai 2005 se oli Vepsän rahvahaližes volostiš. Kaleigan eläjiden lugu — 639 mest (2000), enamb 58 % eläjid — vepsläižed.
Kaleiges oma: keskškol, kus opetas vepsän kel't, lapsiden päivkodi, feršaliž-akušerine punkt da kul'turkodi. Kaleiges om mugažo gabrodiabazan löudmižsija.
Avtonmatk Kaleigan da Petroskoin keskes om 105 kilometrad, regionaline R19-ted (Petroskoi — Šušt) mäneb siriči Kaleiges.
Vodel 1922 Nevondkundaližen Ühtištusen vägiak Anna Lisicina oli sündnu Kaleighe (Žitnoručejha).


Kalevala.
Kalevala — karjalaiž-suomalaine rahvahaline epos. Elias Lönnrot "kerazi" "Kalevalan" Karjalas da Suomenmas. Hän ümbriradoi keratud materialad kahtišti: vl 1835 pästtihe ezmäižen kerdan, vl 1849 kahtenz' pästand om sündnu.
Vepsän kel'he Kalevalan kändi Nina Zaiceva.


Kalii.
Kalii ("K" — "kalium" latinan kelel) om 19nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühtenden gruppan päalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Kalii om levitadud Man kores, sen seičemenz' element (2,4%) i videnz' metall. Element om lujas aktivine himižešti, i sikš ei voi löuta sidä londuses puhthas olendas, necil se om lujas natrijha pojav. Vl 1807 anglijalaine Hemfri Devi-himik sai puhtast kalijad ezmäižen kerdan elektrolizan abul. Nimituz libub araban "al'-kali"-sanaspäi «potaš» (kalijan karbonat).
Fizižed ičendad.
Kalii om pehmed hobedaižvauged muglmetall. Londuseline kalii kogoneb koumes izotopaspäi, kaks' niišpäi oma stabiližed: 39K (93,258%), 40K (0,0117%, T½ — 1,25 mlrd vot) i 41K (6,730%). Kaikuččel sekundal 40K-izotopan 4 tuhad čihodamižid tegese ristitun hibjas, voib kodvda dozimetrid kalijan kodiühtnendoil (potaš, kalijan hlorid, kalijan nitrat-selitr).
Atommass — 39,0983. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 0,856 g/sm³. Suladandlämuz — 336,8 K. Kehundlämuz — 1047 K.


Kaliningrad.
Kaliningrad (, edel 1946 vot — i, amuižiš aigoiš "Tvangste") om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmaižes anklavas. Se om Kaliningradan agjan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1255. Vspäi 1945 NSTÜ anasti lidnad Saksanmal kaikenke Päivnouzmaiženke Prussijanke ühtes Toižen mail'man sodan aigan. Mülütihe territorijad lidnanke, i vhesai 1947 vajehtihe saksalašt ristitištod nevondkundaližil rahvahanikoil. Lidn om valdkundröunanverine zon kaiken agjan kartte, i om äi sodavägid ümbrištos.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pregol'-jogensun randoil i Baltijan meren suvipäivlaskmaižel randal (Kaliningradan (Vislan) laht), 5 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 1290 km päivnouzmha orhal. Lähembaižed järedad lidnad oma Ol'štin 100 km suvhe orhal, Gdan'skan aglomeracii 125 km päivlaskmha i Klaiped 120 km pohjoižhe.
Kaliningrad jagase koumhe (edel 2009 vot jagoihe vidhe) administrativižhe rajonha, ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš. Lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 431 902 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt lidnas om nügüd'. Läz 715 tuhad ristituid (2002) elädas ezilidnoidenke, se om koume nelländest agjan ristitištos.
Irdkosketused.
*
*


Kaliningradan agj.
Kaliningradan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt (agj) da pol'eksklav Baltijan meren randal.
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Agj om Venäman kaikiš päivlaskmaižemb da kaikiš penemb pindan mödhe. Baltijan laivišton päsodameribaz sijadase täs.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Kaliningrad (sen ristitišton läz pol't).
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Kaliningradan agj om olmas vs 1946 sulakun 7. päiväspäi.
Kaliningradan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 28. päiväl tal'vkud Agjan Duman ezitajil, tuli väghe vn 1996 18. päiväl vilukud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Kaliningradan agjal om mavaldkundröunoid Litvanmanke pohjoižes da päivnouzmas, Pol'šanmanke suves. Ühthine röunoiden piduz om 410 km. Agjan päivlaskmaižed da lodehližed randad lainištab Baltijan meri, sen irdpol'ne randanpird — 140 km.
Pind om 15 125 km². Mec otab territorijan videndest. Znamasižed joged oma Neman da Pregol'. Kaliningradan da Kuršan lahted oma Baltijan meren paloikš, ned oma jagadud merespäi Baltijan (Vislan) da Kuršan letejonoil.
Reljef om kukhikaz tazangišt. Agjan keskmäine korktuz om 15 metrad valdmeren pindan päl. Kaikiš korktemb čokkoim om Nimetoi-mägi (230 m) agjan suvipäivnouzmas. Kaikiš alahaižembad oma pol'derad (läz üht tuhad nellikkilometrid) mererandanno, ned oma ümbärtud kaičenddambil, sijadasoiš valdmeren pindan alemb. Sügüzel kovad päivlaskmtulleid oma paksud.
Klimat om Baltijan meren agjan tobjas palas da ven kontinentaline suvipäivnouzmas. Heinkun keskmäine lämuz om +17..+18 C°. Vilukun lämuz — −4..+0,5 C°. Vodes paneb sadegid 600..740 mm, om penemb niid vai ani ei sulakul-kezakul. Vihm oleskeleb 185 päiväl vodes. Paneb lunt 55 päiväl vodes, lumikate hajeneb teravas.
Londuseližed varad oma kivivoi, bur hil', turbaz, raud, marganc, titan, cirkonii, sauvondmaterialad (saved, letked, gravii), jartal' (mail'man varan ühesa kümnendest), keitandsol, kala.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Anton Alihanov radab gubernatoran vs 2017 sügüz'kun 29. päiväspäi, edel sidä tegi hänen velgusidme vs 2016 redukun 6. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Viž Ohjastusen varaezimest oma hänele abhu.
Kaliningradan agjan üks'kodine parlament om Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 40 ezitajad videks vodeks. Marina Orgejeva radab Agjan Duman ezimeheks vs 2011 sulakun 2. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Kaliningradan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, agentused da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Vn 2017 10. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (81,06% änid).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 941 873 ristitud. Kaikutte seičemenz' ristit ühesaspäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'kümne kaks' lidnad agjas da nell' lidnanvuittušt žilod. Vl 2017 kaik om 12 lidnad enamba 10 tuh. eläjid.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 82,0%, ukrainalaižed — 3,5%, vaugedvenälaižed — 3,5%, litvalaižed — 1,0%, armenijalaižed — 1,0%, saksalaižed — 0,8%, totarlaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,2%, rahvahuden ozutandata — 5,1%.
Ižanduz.
Tegimišton päsarakod oma kalan da pun ümbriradmine, meblän tehmine, elektroenergetine sarak.


Kalitkad.
Kalitkad oma vepsän da karjalan rahvahan söm. Ned oma avol'jaižed pirgad.


Kana.
Kana (, mugažo "Gallus gallus domesticus", erasti "Gallus domesticus") om kodikoittud lind, maižanduzživat samha lihad da munid.
Ozoitesed.
Edel oraine, keskel keraine, jäl'gil (jäl'giči) labidoine (kana).


Kanad.
Kanad (angl. "Canada" [ˈkænədə]; fr. "Canada" [kanaˈda]), nece om täuz' oficialine nimituz, om valdkund Pohjoižamerikas. Pälidn om Ottav.
Istorii.
Vl 1982 sulakun 17. päiväl Suren Britanijan parlament vahvišti Konstitucižen "Kanadan Akt":an. Nece akt de facto tedoti Kanadan ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Kanad om valdkundröunoiš kuivmadme vaiše AÜV:oidenke pohjoižes da lodehes (Aläsk-štatanke). Nece om kaikiš pidemb kahtiden valdkundoiden röun mail'mas. Mugažo om meriröunoid Grenlandanke (Danijan avtonomii) pohjoižpäivnouzmas da Francijanke (Sen Pjer da Mikelon-territorijanke) päivnouzmas.
Tobmuz.
Kanad om federativine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om Suren Britanijan Elizavet Toine-kunigaznaine. Gubernatorjeneral om Devid Lloid Džonston (2014).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kanadan administrativiž-territorialine jagand."
Kanad alajagase 10 agjaha (provincijha) da 3 territorijha.
Eläjad.
Kanadan kaikiš surembad lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Toronto, Monreal', Kalgari, Ottav (pälidn), Edmonton, Mississog, Vinnipeg, Vankuver, Brampton, Gamil'ton.
Ižanduz.
Kanadan päeksport om avtod, kivivoi, himižed heretused, alüminii, lendimed; toine eksport — kivihil', bumag, pompad, nižu, liha, kuld. Kitai da AÜV oma pätorguindparnörikš.


Kant Immanuel'.
Immanuel' Kant ([ɪ'ma:nu̯e:l 'kant]; sünd. 22. sulaku 1724, Königsberg, Prussii (nüg. Kaliningrad, Venäma) — kol. 12. uhoku 1804, sigä-žo) oli germanijalaine filosof. Saksanman klassižen filosofijan alusenpanii.


Karabulak (lidn).
Karabulak (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Ingušetijan Tazovaldkundan keskuzpalan pohjoižes.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1859 kuti kozakoiden Karabulakskai-stanic (). Vl 1962 kätihe stanicad lidnanvuiččeks žiloks. Žilo sai lidnan statusad vl 1995. Lidn šingotase «Himreagent»-tegimel, sauvondmaterialiden edheotandoil (raudbeton, asfal't), mugažo jauhkompleks i kartonažfabrik ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Alkančurtskii-kanalan randal i Sunž-jogen hural randal (Terekan bassein), 410 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Magashasai om 25 km suvipäivlaskmha. Lähembaine lidn om Sunž 8 km päivnouzmha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 30 961 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (vl 2010, enamba 0,4%): ingušad — 97,1%, čečenalaižed — 1,2%, venälaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 0,2%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Mediciniž-tehnologine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks, om olmas vspäi 2017.


Karagandi.
Karagandi (kazahan kelel: "Қарағанды",) om nellänz' surtte lidn Kazahstanas. Se om Karagandin agjan keskuz da kaikiš suremb lidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1931 kuti sija pidatadud ristituiden täht samha kivihil't, severz'-se lagerid sijazihe täs. Vl 1934 eländpunkt läz lagerid sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke. Äjad joudutadud ristituišpäi jäiba eläda lidnas.
Lidn sijadase valdkundan keskuses, «Irtiš — Karagandi»-kanalan lopus, 553 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Klimat om terav kontinentaline, voden keskmäine lämuz om +3,6 C°, paneb sadegid 332 mm vodes, om penemb niid vilusezonal (107 mm kül'mkus-keväz'kus). Vspäi 1997 lidn jagase 2 administrativižhe rajonha: Oktäbrin i Kazibekbin, edel oli 5 rajonad.
Vl 1989 lidnan ristitišt oli kaikiš suremb — 613 797 eläjad. Sädab lidnaglomeracijad 800 tuh. rist. Temirtau-lidnanke da toižidenke ezilidnoidenke. Lageriden enzne aig sel'gitab äirahvahut: vn 2015 zavodindas kazahlaižed oliba 42,6%, venänikad — 40,3%, toižed — 17,1%.
Ižandusen päsarakod oma kivihilen samine (2,5 mln tonnoid vl 2008), elektroenergetine (kaks' LEK:ad), mašiništonsauvomine (sidä kesken mägitransportine), sömtegimišt, sauvondmaterialoiden tehmine. Raudan metallurgii šingotase Temirtau-kaimdailidnas, 15 km lodeheze. Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas.


Karjalan Tazovaldkund.
Karjal (, "Карьяла") vai Venäman Karjal, täuz' oficialine nimituz — Karjalan Tazovaldkund (venäkelel: "Республика Карелия", ičenaižkarjalan kelel: "Karjalan tašavalta", livvinkarjalan kelel: "Karjalan tazavaldu", suomen kelel: "Karjalan tasavalta"), om Venälaižen Federacijan subjekt, Venäman üks' tazovaldkundoišpäi. Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Karjalan Tazovaldkundal om röunoid Arhangel'skan agjanke päivnouzmal, Vologdan i Leningradan agjoidenke suvel, Suomenmanke päivlaskmal (798 km), Murmanskan agjanke pohjoižel. Karjalan pohjoižpäivnouzmaižed randad lainištab Jävaldmeren Vauged meri.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Petroskoi. Eläjiden lugu om 622 484 ristitud (2018. vodel). Pind om 180 520 nellikkilometrad.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine, se om venäkel'. Sab panda toižid-ki valdkundkelid kaiken rahvahan referenduman satusiden mödhe (Karjalan Konstitucijan 11. kirjutuz).
Regionaližed rahvahaližed keled oficialiženke statusanke oma karjalan, suomen da vepsän keled. Sab kävutada niid sijaližen ičeohjandusen tobmuden aluzkundoiš.
Istorii.
Vozil 1784−1922 nügüdläižen Karjalan territorii mülüi Anuslidnan gubernijha.
Karjalan Tazovaldkund om olmas Venäman avtonomijaks vs 1920 kezakun 8. päiväspäi. Vhesai 1923 heinkun 27. päivhäsai nimitihe sidä Karjalan Radkommunaks. Vozil 1923−1940 da 1956−1991 sen nimi oli Karjalan Avtonomine Nevondkundaline Socialistine Tazovaldkund, vozil 1940−1956 — Karjalaiž-Suomen Nevondkundaline Socialistine Tazovaldkund. Vn 1991 13. päiväl kül'mkud Karjal sai nügüdläižen oficialižen nimitusen.
Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 2001 7. päiväl uhokud tazovaldkundan Ezitajiden Kodil (Käskusenandajan Suiman ezitajil) da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkund sijadase Pohjoižes Evropas, Venäman lodehližes palas.
Pind om 180 520 nellikkilometrad. Mec otab territorijan 85%. Kaik om 27 000 jogid Karjalas. Ned mülüdas Jävaldmeren Vauktan meren basseinha pohjoižes da Atlantižen valdmeren Baltijan meren basseinha suves. Karjalan kaikiš pidembad joged oma Vodl (149 km), Kem' (191 km), Ond (197 km), Čirka-Kem' (221 km), Šui (194 km), Sun (280 km) Kivačun kos'kenke. Karjalas om mugažo 60 000 järvid. Änine da Ladogjärv oma Evropan kaikiš surembad järved pindan mödhe, tazovaldkundan suviröun läbitab niid.
Tazovaldkundan reljef om kukkaztazangišt, kudamb päivlaskmal vajehtub Päivlaskmkarjalaižeks ülüdeks. Karjalan pohjoižel om Maanselkän ülüz, kudambal Karjalan kaikiš korktemb Nuorunen-mägi sijadase (577 m). Konz jäžom tageni pohjoižele, se oli lujas vajehtanu Karjalan reljefad — täs nügüd' om järviden katl'usid, morenižid sel'gid.
Karjalas om enamba kut sadad löudmižsijid, kaik om 24 tarbhaižiden kaivatusiden toižendad niiš. Sadas aktivižikš slüdad, pöudšpatad, kvarcad, sauvondmaterialoid (sauvondkivi, saved, letked, gravii, bazal't, granit, mramor, diabaz, Šokšun babarmkvarcit), raudkivendod. Täs om kuldad, hobedad, platinad, diamantoid, harvoid mametalloid. Geologad löuziba mugažo urankivendoiden, titanan, vanadijan da molibdenan löudmižsijid. Sen ližaks, tinan, nikelin, magnijan, vas'ken da hroman löudmižsijad seištas koskmatomikš. Toižed londuseližed pävarad oma turbaz, tal'k, mineraližed mujud, mec, kala da reskvezi.
Klimat om ven paksuidenke sadegidenke, i se vajehtase Karjalan territorijal merižespäi kontinentaližeks. Tal'v om lumekaz, rainiž, tobjimalaz ilma vägekahita pakaižita. Keza om lühüdaigaine da rainiž (pohjoižiš rajoniš), surenke sadegiden lugumäranke. Eskai kezakus erasti oleskeleb halad tazovaldkundas. Räk oleleb harvas, kahtel vai koumel nedalil suvirajoniš. Keskmäine lämuz vilukul om −8,0 C°, i heinkul +16,4 C°, nepsuz — ümbri 80%. Sadegiden vozne lugumär om 500..700 mm.
Flor da faun.
Karjalan faun da flor oma istorižikš nored, ned oma formiruinus jäl'gmäižen jäaigan jäl'ghe, 10..12 tuhad vot tagaz. Tazovalkundan territorijal eläb 63 imetaiživatoiden, 285 linduiden, 5 maujujiden erikod. Karjalan jogiš voib nägištada evropižen da kanadižen majagan pezad. Kanadine majag, ondatr da amerikaine hähk oma Pohjoižamerikan faunan akklimatiziruiduid ezitajad, sen ližaks jenotanvuitte koir om Edahaižen Päivnouzman faunan akklimatiziruiduid ezitai. Vodespäi 1960 todas mecsigoid da kosulid. Voib vastata kondjid, il'besid, jänišid, mägrid, reboid da händikahid. Kevädel om äi gavedid: säs'kid, čopjäižid, kägentäid, kärbhaižid.
Tazovalkundan floras om enamba kavag'mecoid: pohjoižpolel — pedajižid mecoid, suvel — pedajižid da kuššid mecoid. Karjalan mecoiden pälehtezsugud oma koiv, hab da raid. Karjal om mugažo marjoiden ma, sinnä kazdas: bol, jonikaine, garbol, babarm, murikeine, čigičaine, sestrikaine da mustikaine.
Tobmuz.
Artur Parfenčikov radab Tazovaldkundan Pämeheks vs 2017 uhokun 15. päiväspäi, Käskusenandajan Suiman ezitajad vahvištihe händast radnikusele Venäman prezidentan taričendan mödhe. Kaik rahvaz änestab pämehen kandidatad videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Tazovaldkundan Pämez' om mugažo sen Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen valdkundmehid radnikusile. Tazovaldkundan pämehen administracii, üks' ezmäine varapämez' (päministr) da nell' muite varapämest oma hänele abhu, völ kaks' varapämest abutadas päministrale.
Karjalan Tazovaldkundan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Vhesai 2002 se oli kaks'kodižeks. Kaik rahvaz valičeb sen 36 ezitajad videks vodeks. Elissan Šandalovič radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2016 redukun 6. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Karjalan Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, valdkundaližed komitetad, kaks' ohjandust da üks' inspekcii alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe Tazovaldkundan pämest vn 2017 10. päiväl sügüz'kud, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižes turas (61,34% änid).
Administrativiž-territorialine jagand.
Karjalan Tazovaldkund jagase 16 municipaližhe rajonha (sidä kesken 3 rahvahališt rajonad) da 2 lidnümbrikho. 2006. vodelpäi municipaližen reforman jäl'ghe rajonad jagadas 22 lidnkundha (venäkelel: "городские поселения") da 86 küläkundha (, sidä kesken 3 vepsän küläkundad). Vodelpäi 1994 (vodhesai 2005, municipaližhe administrativižhe reformhasai) Änižröunan (Änižrandan) rajonan suvipol' oli mülütadud Vepsän rahvahaližhe volost'he.
Demografii.
Vn 2010 kaiken Venälaižen Federacijan rahvahanlugemižen andmusiden mödhe 643 548 ristitud elihe Karjalas (neche rindataden, 2002. voden rahvahanlugemižen andmusiden mödhe eläjiden lugu oli 716 281 eläjad) 3,81 rist./km² eläjiden keskmäiženke tihedusenke. Kaikiš suremb ristitišt oli 795 tuh. eläjid vl 1987. Eläjiden lugun vähendamižen päsü om ekonomikan hondon situacijan tagut 1990-nzil vozil.
Karjalan eläjiden enamba koumandest eläb kaikiš surembas lidnas da tazovaldkundan pälidnas — Petroskoiš. Kaikutte nellänz' ristit videspäi om lidnaneläi. Lidnalaižed elädas koumestoštkümnes lidnas da 11 lidnaližen tipan žilos. Toižed järedad lidnad (enamba 25 tuh. ristituid vl 2015) oma Kondopog, Kostamukš da Segež. Sen ližaks, 794 külähišt žilod da küläd om tazovaldkundas. Vl 2018 kaik om 9 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): 78,9% oma venänikad (507654 rist.), 7,1% — karjalaižed (45570 rist.), 3,6% — vaugedvenälaižed (23345 rist.), 2,0% — ukrainalaižed (12677 rist.), 1,3% — suomalaižed (8577 rist.), 0,5% — vepsläižed (3423 rist.), 2,6% — toižed rahvahad (16422 rist.), 4,0% — rahvahuden ozutandata (25880 rist.).
Venänikad, karjalaižed, ukrainalaižed, vaugedvenälaižed da vepsläižed — ortodoksižen jumalankodikundan uskojad tobjimalaz, suomalaižed — lüteranižen jumalankodikundan uskojad.


Karjalan Tazovaldkundan gimn.
Karjalan Tazovaldkundan gimn om Karjalan Tazovaldkundan valdkundsimvol.
Karjalan Tazovaldkundan gimn om vahvištadud valdkundkonstitucijal (pala 101) da Karjalan Tazovaldkundan käskusel (6.04.1993, nomer XII-16.495 "Karjalan Tazovaldkundan Gimnan tekstas").
Muzikan avtor — Aleksandr Beloborodov, venäkel'žen tekstan avtorad — Armas Mišin da Ivan Kostin, suomenkel'žen tekstan avtor — Armas Mišin (venäkel'žen tekstan känduz).
Ezmäi gimnal oli kaks' oficiališt tekstad (venäkelel da suomen kelel), no vl 2001 Karjalan käskusenandajan suiman Tazovaldkundan kodi om tühjitanu suomenkelžen tekstan. "Karjalan Tazovaldkundan Gimnan tekstas"-käskushe oma tehtud tarbhažed toižetused. Nece pätind motiviruidihe sil, miše üks'jäižen oficialižen valdkundkelen Karjalas om venäkel'. Pätind vasttihe hondoin äjad baltijan meren suomalaižiden rahvahiden ezitajad Karjalas (suomalaižed, karjalaižed da vepsläižed).
Gimn pajatadihe suomen kelel vaiče kerdan Karjalan muzikaližes teatras gimnan vahvištoitandan jäl'ghe.
Venäkel'ne tekst.
И песню во славу тебе пою.
Герои былин средь лесов и гор
Живут на земле нашей до сих пор.
Suomenkel'ne tekst.
Nuo järvet ja vaarat ja hongikot-
Irdkosketused.
g


Karjalan Tazovaldkundan Rahvahaline teatr.
Karjalan Tazovaldkundan rahvahaline teatr (venäkelel: "Национальный театр", suomen kelel: "Kansallinen teatteri", ičenaižkarjalan kelel: "Kanšallini teatteri", livvinkarjalan kelel: "Kanzalline teatru") om valdkundaline dramatine teatr Petroskoiš. Nece om üks'jäine suomenkeline teatr Venämas. Teatr radab 1932 vodespäi. 2010 vodespäi teatran direktoran radab Arvid Zeland.
Teatras om sur' scen (300 ištsijad) da pen' scen (50 ištsijad). Teatran edestused olesketas venäkelel, suomen da karjalan kelil. Sen sijaduz om Petroskoin keskuses, Kirovan torgul. Adres om Marksan Karlan prospekt, p. 19. Tätüižteatr, Rahvahaline teatr da populärine sušibar oma ühtes sauvuses.


Karjalan keled.
Karjalan keled (ičeze nimituz: "karjalan kielit") om suomalaiž-ugrilaižiden keliden alaoks, kudamb mülütab Baltijan meren suomalaižihe kelihe. Pagižijoiden lugu — läz 60 tuhad ristituid.
"Karjalan kel'"-termin om ridasine. Venäman tedoliteraturas nügüd' kävutadas erižed terminad «ičenaižkarjalan kel'», «livvin kel'» da «lüdikel'».
Karjalan keled oma agglütinativižed. Karjalan keled oma Karjalan Tazovaldkundan pagižkeled.
Karjalan kirjamišt.
Vl 2011 Petroskoiš pättihe, miše Ü-kirjamen sijas i ičenaiž-karjalan, i livvin kelil linneb Y.


Kaskez.
Kaskez (ven.: "Каскесручей") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundas, Änižröunan (Änižrandan) rajonas.


Kastel'sardo.
Kastel'sardo (ital.: "Castelsardo") om lidn Italijas, Sardinii-sarel.
Geografižed koordinatad oma 40°50′0″N da 8°43′0″E.


Katalanan kel'.
Katalanan kel' vai Katalonijan kel', Valensijan kel' (ičeze nimitused: "català", "valencià") om ibero-romanine kel'.
Pagižijoiden lugu om 11,5 mln ristituid vl 2009, Ispanijan pohjoižpäivnouzmas da Francijan suves tobjimalaz. Kel' om Andorran valdkundkeleks.
Katalanan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal. Regulirujad organizacijad: Katalonijan tedoidusen institut, Valensijan kelentedoakademii.


Kaunas.
Kaunas (mugažo litvan kelel) om kahtenz' surtte lidn Litvanmas.
Istorii.
Legendan mödhe Kaunasan alusen panihe vodel 1030, no ezmäine mainitez lidnas vasttase vaiše vodel 1361. Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1408. Vl 1441 Kaunas ühtni Hanza-ühtištushe, i XVI voz'sadan augotišes se oli jo Litvanman ühteks kaikiš elokahambiš lidnoišpäi. Vodelpäi 1701 Kaunas oli Venämas (möhemba — Venälaižes Imperijas). Vl 1862 Kaunasad ühtenzoittihe raudtel Venäman da Saksanman pälidnoidenke.
Konz Litvanma sai ripmatomut i kadoti Vil'nüsan, ka pälidn sirtihe Kaunasha. Kaunas oli Litvanman pälidnan vodelesai 1940, sid' sirtihe pälidnad tagaze, Vil'nüsha (valdkundan konstitucijan mödhe Vil'nüs oli pälidnan kaiken). Toižen mail'mansodan aigan 30 tuhad kaunaslašt evrejalašt oli riktud.
Geografijan andmused.
Kaunas sijadase 104 km lodeheze Vil'nüsaspäi. Lidn seižub Litvanman kaikiš surembiden Nämunasan (litv. "Nemunas") da Nerisan jogiden ühthejoksmusenno, Via Baltika-kiruhtel.
Eläjad.
Vl 2004 lidnan ristitišt oli 366 652 eläjad.
Kaunas — üläopenikoiden lidn; kaikiš suremb üläopendusen aluzkund om Vitautas Suren nimel nimitadud universitet.
Mel'heižtahod.
Kaunasas om čomid arhitekturmuštnikoid: keskaigaižen lidnusen ruinad, äiluguižed jumalankodid, toižed istorižed pertid, muzejad.
Irdkosketused.
*


Kazahlaižed.
Kazahlaižed (kazahan kelel: "қазақтар/qazaqtar/قازاقتار") — üks' türkižiš rahvahišpäi. Kazahlaižiden enambuz eläb Kazahstanas.


Kazahan kel'.
Kazahan kel' (ičeze nimituz: "қазақ тілі") om altaižen kel'kundan kel'. Kazahan kel' om Kazahstanan valdkundkel'. Pagižijoiden lugu — 10 mln ristituid.


Kazahstan.
Kazahstan (kaz.: "Қазақстан", ven. "Казахстан"), täuz' oficialine nimi — Kazahstanan Tazovaldkund (kaz. "Қазақстан Республикасы", ven. "Республика Казахстан"), om valdmererandatoi valdkund Azijas da Evropas paloin. Pälidn om Astan.
Kazahstanan pind om 2 724 902 km² (ühesanz' sija mail'mas).
Istorii.
Vl 1991 tal'vkun 16. päiväl Kazahstan tedoti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Ühesas päiväs päliči, 25. päiväl, ripmatomuz tegihe täudeks.
Jäl'gmäine valdkundan Konstitucii oli ottud kaiken rahvahan referendumal vl 1995 elokun 30. päiväl. Se om väges voziden 1998, 2007 da 2011 znamasižiden vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Kazahstanal oma mavaldkundröunad Venämanke päivlaskmas da pohjoižes (röunoiden piduz om 7644 km), Kitainke päivnouzmas (1765 km), Kirgizstanan (1212 km), Uzbekistananke (2330 km) da Turkmenistananke (413 km) suves. Ühthine maröunoiden piduz om 13364 km. Kazahstanan päivlaskmaižed randad lainištab Kaspijan meri (randanpird — 1894 km), suvipäivlaskmas om kuidahtanu Aralmeri (kaks' vezištod, randanpird — 1070 km). Kazahstan om valdmererandatoi valdkund, kaikiš suremb mugoine mail'mas.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Han Tengri-mägenoc (6995 m).
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, boksitad, kuld, cink, hahktin, marganc, hrom, nikel', kobal't, molibden, uran).
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine segoitadud tazovaldkund dominiruijan partijanke. Valdkundan pämez' om prezident (kaz.: "Қазақстан Республикасының Президенті"), kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun om voimuz (päiči ezmäižes prezidentas). Prezident om sodavägiden päkäsknik, valičeb päministrad da paneb händast radsijha parlamentan alakodin hüvästusen sandan jäl'ghe videks vodeks, paneb ministrid radsijha päministran nevondan mödhe.
Parlament (kaz.: "Парламенті") om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (kaz.: "Сенаты") 47 ühtnijanke (32 oma delegatad kaksin kaikuččes regionaspäi, 15 — prezident paneb radnikusele) kudeks vodeks, Senatan pol' vajehtase kerdan koumes vodes. Mugažo kaik enččed valdkundan prezidentad oma Senatan ühtnijoikš ičeze elon pitte. Senatan ühtnijad pandas radnikusile Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid prezidentan nevondan mödhe. Alakodi om Mažilis (kaz.: "Мәжіліс") 107 ühtnijanke (98 — kaik rahvaz valičeb, 9 — Kazahstanan Rahvahiden Suim oigendab) videks vodeks.
Prezidentan jäl'gmäižed valičendad oliba edel strokud, vl 2015 sulakun 26. päiväl. Nursultan Nazarbajev sai vägestust (oti 97,75%), sen om hänen videnz' strok. Valičendad parlamentha oliba mugažo edel strokud, vl 2012 vilukun 15. (kaik rahvaz) da 16. (Kazahstanan Rahvahiden Suimas) päivil. Vspäi 2014 sulakun 2. päiväspäi Karim Masimov om päministraks (jo oli vozil 2007-2012).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kazahstanan administrativiž-territorialine jagand."
Kazahstan alajagase 14 agjaha (üks'lugu kaz.: "облысы") da 2 lidnha valdkundan statusanke (Astan-pälidn, Alma-At). Völ om Baikonur-lidn eriližen statusanke, se om ottud kortomas Venämal vhesai 2050. Agjad jagadas 175 rajonha (üks'lugu kaz.: "ауданы"), sidä kesken 15 oma lidnoiš (Alma-At — 8, Astan — 3, Šimkent — 3, Karagandi — 2).
Mugažo valdkund alajagase vidhe statistižhe regionha.
Eläjad.
Vl 2014 enamba 65% Kazahstanan eläjid oliba kazahlaižed, 21,8% — venänikad, 3% — uzbekalaižed, 1,8% — ukrainalaižed, 1,4% — uigurad, 1,2% — totarlaižed.
Kazahstanan järedad lidnad (enamba 300 tuh. ristitud vl 2014): Alma-At, Astan-pälidn, Šimkent, Karagandi, Aktobe, Taraz, Pavlodar, Ust' Kamenogorsk, Semei.
Keled.
Üks'jäine valdkundan kel' om kazahan kel'. Venäkel' om oficialižen statusanke kaiked valdkundadme.
Rahvahanižanduz.
Kazahstanan tengen znam: 10px.
Kazahstanan päeksport om kivivoi (59%), raud, sen ühthesuladused da tegesed (10%); toine eksport — londuseline gaz (5%), radioaktivižed elementad (4%), vas'k da sen ühthesuladused (4%), nižu (3%), kuld (3%), kivihil' (1%), cink (1%), korund (1%). Kitai om valdkundan eksportan päühtnijaks. Venäma om valdkundan importan päühtnijaks.


Kazan'.
Kazan' (,) om kudenz' surtte millionerlidn, lidnümbrik da järed raudtesol'm Venämas. Se om Tatarstanan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Ezmäižen kerdan lidn mainitase kirjutadud purtkiš vl 1391. Vozil 1438−1552 Kazan' oli Kazanin hankundan pälidnan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kazank-jogen molembil randoil sen Volgha lanktendan sijas, Volgan hural randal, 60 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Moskvhasai om 820 km päivlaskmha orhal.
Kazan' om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidn jagase 7 administrativižhe rajonha. Severziden rajoniden administracijad oma ühthižed, kaik nell' om niid, sen ližaks vanhan lidnan ičeze administracii.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe Kazan'-lidnan eläjiden lugu oli 1 143 535 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Enamba 1,65 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas (2017).
Rahvahad (vn 2010 rahvahanlugemine, enamba 0,3%): venälaižed — 48,5%, totarlaižed — 47,4%, čuvašalaižed — 0,8%, ukrainalaižed — 0,4%, marilaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 0,3%.
Transport.
Tähäsai kaikiš populärižemb kundaline transport om avtobusad, ned ottas kaikiden passažoroiden nell' videndest. Trolleibusad, tramvaid, kiruhtramvaid, ezilidnelektrojonused da taksid oma kundaližtransportaks mugažo. Kazanin metro om rados vspäi 2005 (vl 2015: 1 jono, 10 stancijad, 15,8 km raudted).
Kaks' päraudtestancijad, nell' avtobusstancijad, jogistancii i jogiport oma lidnas. Ümbäravtote i avtotesild Volgas päliči oma olmas. Rahvahidenkeskeine Kazan'-lendimport ("КЗН / KZN") sijadase 26 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Se tegeb reisid Venämadme da Keskuzazjian maihe, mugažo čarterreisid Venäman turistoiden navedijoihe verhiže maihe. Om erasid il'mteid Tatarstanan-ki järedoihe lidnoihe.
Irdkosketused.
*
*


Kazmused.
Kazmused (vai) — üks' äistajižiden organizmiden gruppišpäi, kudambha mülüdas samlod, sänijaugad, kortehed, derägad, alastoisemnižed da änikkazmused. Kazmusikš lugedas erasti šoll'oid.
Kazmused oma ezitadud äjil elonformil — ozutesikš, puil, penzhil, heinil i m. e.


Kaži.
Kaži vai Kodikaži () om kodiživat, popularižemb (koirha rindataden) «živat-kompan'jon». Kodikaži om Kažinvuiččiden (vai Kažiden) sugukundan ("Felidae") lihansöi ("Carnivora") imetaiživat. Kodikaži ("Felis silvestris catus") om meckažin ("Felis silvestris") alaerik nügüd'aigaižen biologižen sistematikan mel'pidegen mödhe.
Kaži mecadab üksnäze. Hän tabadab nühtajid da toižid penid živatoid, nece mahtuz om arvokaz ristitun täht enamba 10 tuhad vot. Kaži om socialine živat mugažo; hän kävutab kommunikacijan täht kulundsignalad, feromonad da hibjan likundoiden levedan diapazonan. Nügüd' kaikes Mas om 600 mln kodikažid, mülütadas heid 200 kodikažin suguihe.
Mecerik i kodierik mecatas hüvin läz tazomäras. Živat om kodikoittud poleks, vajehtab elonmahtod i arktub kebnas ristitun eländsijan irdpolel.
Irdpoline nägu.
Täuz'kaznuden kažin hibjan keskmäine piduz om 60 sm händata, händan piduz sase 25..35 santimetrhasai. Kaikiš järedamban kodikažin piduz Ginnessan rekordoiden kirjas om 121,9 sm. Tervhen kažin hibjan keskmäine veduz om 2,5 — 6,5 kg, no voib vastata surembid-ki kažid (6 — 9 kg). Meinkunan da sibirin suguiden kažiden veduz om 11,5 — 13 kg. Hö voidas sabustada 20 kilogrammad — nece om razvdusen jäl'guz.
Elonmaht i fiziologijan norm.
Lihansöjad živatad, södas mugažo maidod da maidproduktoid. Lipitadas nozolut ei lanktes kel't sihe koiran erineden, no nozoluden pindale, i se libub vakuumal, 4 kerdad sekundas. Söndtavarad kofenke da kakaonke voidas travida kažid.
Pul'san paksuz — 110..140 iškendad minutas, hengaiduz — 16..40 südäimehehengahtust minutas. Hibjan lämuz +38,6 C°. Veren koume gruppad om olmas: A, B i AB.


Keväz'ku.
Keväz'ku om voden koumanz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, ezmäine keväden ku. Kogoneb 31 päiväspäi.


Kezaku.
Kezaku om voden kudenz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, ezmäine kezan ku. Kogoneb 30 päiväspäi.


Kijev.
Kijev (ukrainan kelel: "Київ" [ˈkɪjiu̯], venän kelel: "Киев") om Ukrainan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om lidn eriliženke statusanke i Kijevan agjan administrativižeks keskuseks (ei mülü sihe).
Eländpunktan aluz om pandud 6.-7. voz'sadal.
Geografijan andmused.
Lidn om sijatud Dnepranjogen molembil randoil. Kaikiš korktemb čokkoim venub 203 metral ü.m.t..
Irdkosketused.
*


Kipr.
Kipr (grekan kelel "Κύπρος", turkan kelel "Kıbrıs", anglijan kelel "Cyprus"), täuz' oficialine nimituz — Kipran Tazovaldkund (grek.: Κυπριακή Δημοκρατία, turk.: "Kıbrıs Cumhuriyeti"), om valdkund Azijas (britanižiden purtkiden mödhe — Evropas), Keskmeren ühtennimižel sarel. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Nikosii.
Valdkund vspäi 2004 om EÜ:n ühtnii.
Kipran Tazovaldkundan tobmuden organad kontroliruidas 60% saren territorijad, Pohjoižen Kipran Turkan Tazovaldkund kontroliruib 38% de fakto, jättud 2% oma Suren Britanijan ohjandusen al.
Istorii.
Vl 1960 redukun 1. päiväl Kipr tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Valdkundan Konstitucii oli vahvištadud vl 1960 elokun 16. päiväl da tuli väghe sil-žo vodel tal'vkun 31. päiväl.
Geografijan andmused.
Kipran Tazovaldkund om mavaldkundröunoiš Suren Britanijan kahtiden sodameribazoidenke (nell' eksklavad), röunoiden piduz — 156 km. Pohjoižkipran Tazovaldkundan territorii rahvahidenkeskeižeta tundištuseta (vaiše Turkanma tundišti) sijadase saren pohjoižes, südäinröun nimitase «vihandaks pirdaks» (eksklav de fakto mugažo). Keskmeren randanpird om 648 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Olimp-mägi, 1951 m meren pindan päl.
Londuseližed varad oma vas'k, azbest, mramor, sauvondgips, mec, keitandsol, mujutimed.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident (grek.: "Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας"), hän-žo ohjastusen pämez'. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, strokuiden lugu om röunatusita.
Parlament om üks'kodine Ezitajiden Suim (grek.: "Βουλή των Αντιπροσώπων"; turk.: "Temsilciler Meclisi") 59 ühtnijanke, sidä kesken 3 oma ezitajad rahvahanvähembusišpäi. Kaik rahvaz valičeb jättud 56 ezitajad videks vodeks. Völ 24 sijad om rezervas turkan kundan täht (ei ühtnend politižes elos vspäi 1974).
Prezidentan järgvaličendad oliba vl 2013 kahtil turil, uhokun 17. da 24. päivil. Nügüdläine prezident om Nikos Anastasiadis (sai 57,48% kahtendel tural, ühtenz' strok). Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2011 semendkun 22. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kipran administrativiž-territorialine jagand."
Kipran Tazovaldkund alajagase 6 agjaha (eparhijha, grek.: "επαρχίες"), 2 niišpäi kontroliruiše rahvahidenkeskeižikš tundištadud tombudel täuzin, 3 — paloin, 1 — ani ei. Kontroliruidud Kipran Tazovaldkundal territorii alajagase 33 kundha (grek.: "δήμος").
Eläjad.
Kipras elädas kipralaižed (vl 2001 grekalaižed — 77%, turkad — 18%, toižed — 5%).
Toižed sured lidnad grekan palas (enamba 50 tuh. ristitud vl 2011, surembaspäi penembha): Limasol, Strovolos, Larnak. Eländpunkt enamba mi 10 tuh. eläjidenke lugese lidnaks, ka kaik om 18 lidnad grekižes palas.
Ižanduz.
Kipran päeksport om kivivoi (21%), zelläd (12%), radiopalad da telefonad (8%); toine eksport — raud da sen ühthesuladused (4%), laivad da astjad (4%), medicinine kaluišt (4%), fruktad da niiden südäiveded (2%), sagud (2%), sigarad (2%), kartohk (1%), mebel' (1%), vas'k (1%), avtod (1%).


Kirgizstan.
Kirgizstan vai Kirgizii, täuz' oficialine nimi om Kirgizstanan Tazovaldkund (kirgiz.: "Кыргыз Республикасы", ven. "Кыргызская Республика"), om mererandatoi valdkund Keskmäižes Azijas. Pälidn da kaikiš järedamb lidn om Biškek.
Istorii.
Vl 1991 elokun 31. päiväl Kirgizstan tedoti ičeze ripmatomut NSTÜ:espäi.
Vl 2005 keväz'kun 24. päiväl rahvahaline kukerduz («tül'panrevolücii») oli Kirgizijas.
Vl 2010 sulakus-kezakus rahvahaline kukerduz oli valdkundas.
Jäl'gmäine Konstitucii om vahvištadud vl 2010 kezakun 27. päiväl.
Geografijan andmused.
Kirgizstan om mavaldkundröunoiš Kitainke päivnouzmas da suvipäivnouzmas (röunan piduz — 1063 km), Tadžikistananke suvipäivlaskmas (984 km), Uzbekistananke päivlaskmas (1314 km) da Kazahstananke pohjoižes (1212 km). Ühthine röunoiden piduz om 4573 km. Kirgizstan om mererandatoi valdkund.
Mäged ottas enamba koumed nelländest valdkundan territorijad. Man tobj pala venub Tän'-Šan'-mägisisteman röunoiš, Pamiran mäged oma suvipäivlaskmpoles. Kaikiš korktemb čokkoim om Vägestusen mägenoc (7439 m) Kitain röunal. Kaikiš suremb järv om ümbištadud Issik-Kul'. Znamasine jogi om Narin.
Londuseližed pävarad oma metallad (kuld, cink, hahktin, artut', vismut, harvad mametallad); toižed varad — kivivoi, londuseline gaz, kivihil', gidroenergii.
Politine sistem.
Kirgizstan om unitarine parlamentiž-prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast kudeks vodeks, kahtenden strokun voimuseta.
Parlament om üks'kodine Ülembaine Nevondkund (kirgiz.: "Жогорку Кенеш") 120 ühtnijanke, hö pandas päministrad radnikusele.
Prezidentad valitihe jäl'gmäižen kerdan vl 2011 redukun 30. päiväl, Almazbek Atambajev sai vägestust (oti 63,24%).
Administrativine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kirgizstanan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 7 agjaha da 2 lidnha tazovaldkundan alištusenke (Biškek, Oš).
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vn 2009 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Oš, Džalal Abad, Karakol, Tokmok. Vl 2015 kaik om 31 lidnad valdkundas. Vl 2012 oli 9 lidnanvuittušt žilod.
Ižanduz.
Kirgizstanan päeksport om kuld (43%), fruktad da maplodud (14%), erazvuiččed sobad (läz 13%); toine eksport — elektruz (3%), radioaktivižed elementad (2%), tabak (1%), sahar (1%), elektroveim (1%), varapalad likutimiden täht (1%).


Kirilline kirjamišt.
Kirilline kirjamišt (vai kirillic) om kirjutandsistem, kudamb om heimos grekan kirjamištonke da glagolicanke.
Kirilližen kirjamišton kävutand vepsän kirjkeles.
1930-den voziden toižes poles "Krasnoje Šoltozero"-lehtez lähtli pordon aigad vepsänkel'židen materialoidenke, kudambad paindihe kirilližel (venälaižel) kirjamištol.
Vl 1991 Petroskoihe pästtihe abekirj vepsän kelen pohjoižpaginal. Se kirjutihe mugažo kirilližel kirjamištol. Nece naprind jäi jäl'gusita. Nügüd' kaik vepsänkel'žed kirjad Karjalas paindas latinan kirjamištol.


Kirkjubajarklöistür.
Kirkjubajarklöistür () om külä Islandijan suves.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1186. Külä mülüb turistoiden popularižihe matkoihe čoman londusen tagut.
Vl 2011 kaikenaigaižiden elajiden lugu oli 120 ristitud.


Kizil.
Kizil (ven. i) om lidn da lidnümbrik Venäman Sibirin suves. Se om Tuvan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Mongolijan generaline konsuluz sijadase lidnas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud venämalaižil vl 1914 kuti "Belocarsk-žilo". Vozil 1918−1926 oli sanu "Hem-Beldir"-nimed, vspäi 1926 om olmas nügüdläiženke nimenke (tuv. "Kizil" znamoičeb «rusked»). Vspäi 1944 oli mülünu Tuvan avtonomižen agjan pälidnaks.
Geografii.
Lidn sijadase tazovaldkundan keskuses, Tuvan katl'uses, 630 m korktusel valdmeren pindan päl. Kaks' joged ühthejokstas lidnan rounoiš: Sur' Jenisei () da Pen' Jenisei (, "Кызыл-Хем"). Se om Jenisein joginišk (). Lähembaižed järedad lidnad oma Minusinsk, Abakan da Černogorsk 390 km lodeheze avtotedme, lähembaine raudtestancii om Minusinskas.
Klimat om terav kontinentaline kuiv. Tal'vel ei olele sulasäd, paneb 10..20 sm lunt. Voib olda pölütorokoid da kovid tulleid semendkus-heinkus. Voden keskmäine lämuz om –1,3 C°, lidnan klimat om tazostadud Edahaižhe Pohjoižhe. Paneb sadegid 217 mm, enamba kezal (127 mm).
Kizil om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind — 200,37 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 109 918 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2017). Tazovaldkundan koumandez eläb Kizilas.
Ižanduz da transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad da jogitransport ühtenzoittas lidnad kaikidenke rajonkeskusidenke. Projektiruidas raudted, linneb Krasnojarskan randan Kuragino-žilospäi.
Regionaline civiline "Kizil-lendimport" ("KYZ / КЫЫ") sijadase lidnan suves, 6 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Tehtas regularižid reisid Irkutskha, Krasnojarskha da Novosibirskha, mugažo Tuvan Tazovaldkundan eländpunktoihe.
Irdkosketused.
*
*


Kišinöv.
Kišinöv ([kiʃiˈnəw]) om Moldovan pälidn da kaikiš suremb lidn. Om valdkundan äisarakoižeks keskuseks.
Istorii.
Mainitase ezmäižen kerdan vl 1436 kuti eländpunkt vezikaivonno. Vhesai 1812 mülüi Moldovan ruhtinazkundha. Vll 1812−1918 oli Bessarabijan gubernijan keskuseks, sai lidnan statusad vl 1818. Vll 1918−1940 oli Romanijan sureks lidnaks. Vn 1940 28. päiväl kezaku Rusked Armii okkupirui Bessarabijad, jouduti sidä nacistoišpäi Suren sodan aigan vn 1944 24. päiväl elokud, lidnan pertiden seičeme kümnendest oli muretud. Šingotihe teravas tazovaldkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan keskuzpalas, Bik-jogen kukhikahil randoil i sen vanoikahil terrasoil (, Dnestran () oiged ližajogi), 85 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Kišinöv-lidn jagase vidhe sektorha: Keskuz, Čokan, Bujukani, Botanik, Riškani. Kuz' lidnad i 25 žilod mülüdas municipijha sen ližaks.
Eläjad.
Vn 2013 lidnan eläjiden lugu oli 671 800 ristitud. Vl 2017 kaik 820 500 ristitud elihe municipijan röunoiš, 1,15 mln ezilidnoidenke, valdkundan koumandez. Kišinövan municipijan pind — 571,64 km².
Rahvahad (enamba 0,7%, vn 2014 rahvahanlugemine, ozutadud rahvahudenke): moldovalaižed — 67,2%, romanijalaižed — 14,5%, venälaižed — 9,3%, ukrainalaižed — 5,9%, bolgarijalaižed — 1,1%, gagauzalaižed — 0,7%, toižed rahvahad — 1,3%.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Koume avtostancijad om Kišinövas. Rahvahidenkeskeine civiline Kišineu-lendimport ("KIV") sijadase 13 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid Evropan maihe, čarterreisid Keskmeren lebutahoiže.
Irdkosketused.
*


Kobal't (himine element).
Kobal't ("Co" — "cobaltum" latinan kelel) om 27nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Kobal't om harv londuses. Se oleskeleb kahtes kristalližes modifikacijas: α-Co (segluz om geksagonaline i kinktas pakuidud) da β-Co (segluz om kubine i tahkkeskustoittud).
Ročilaine Georg Brandt-himik avaiži kobal'tan vl 1735.
Fizižed ičendad.
Kobal't om kova hobedaižvauged ferromagnitine metall pakuiženke ližamujunke.
Atommass — 58,9332. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,9 g/sm³. Suladandlämuz — 1768 K. Kehundlämuz — 3143 K.


Kodima.
«Kodima» om vepsänkeline da venäkeline lehtez, miččen redakcii sijadase Petroskoiš.
Vodelpäi 1991 se lähtli ližanomeraks "Prionežje"-lehteses, sid' vodelpäi 1993 kätihe ičenaižeks lehteseks. Päredaktorad — N. Zaiceva, N. Fomin, N. Abramov. Nügüdläine päredaktor om Irina Sotnikova.
Lehtez lähtleb kerdan kus, se om maksutoi. Tiraž om 600 ekzempl'arad. Voib lugeta veresen nomeran materialoid lehtesen oficialižel saital, arhiv om olmas sigä-žo.


Koir.
Koir () om kodiživat, händikahan alaerik, koiranvuiččiden sugukundaspäi. Koir om popularižemb (kažin rindal) «živat-kompan'jon».


Kolumb Hristofor.
Hristofor Kolumb (,; sünd. vl 1451 elokun 26. da redukun 31. päividen keskes, Genui (vai Korsikansar', om versijoid), Genujan Tazovaldkund — kol. 20. semendku 1506, Val'jadolid, Ispanii) — merimatkadai-ispanijalaine i uziden maiden tenavaidai. Händast tetas tobjimalaz Amerikan avaidusen tagut evropalaižiden täht (1492).
Vodel 1492 Kolumb tegihe ezmäižen ristitun, ken läbiti Atlantižen valdmeren pohjoižen mašurupoliškon subtropižes da tropižes vöiš. Hän kävui Kariban merhe i zavodi Amerikan avaidamižen processan. Kolumb löuzi kaik Sured Antiližed sared, Pened Antiližed sared, Bagaman sarišton palan da Trinidad-sar'.


Gorbatov Konstantin.
Konstantin Ivanovič Gorbatov (; sünd. 5 (17). heinku 1876, Stavropol' (nügüd' Tol'jatti), Venäman imperii — kol. 24. semendku 1945, Berlin, Saksanma) oli venälaine pirdai.


Mel'nikov Konstantin.
Konstantin Stepanovič Mel'nikov (; sünd. 3. eloku 1890, Moskv, Venäman imperii — kol. 28. kül'mku 1974, Moskv, NSTÜ) — venämalaine i nevondkundaline arhitektor-konstruktivist.


Konstebl Džon.
Džon Konstebl (; sünd. 11. kezaku 1776, Suffolk, Anglii, Britanii — kol. 31. keväz'ku 1837, London, Sur' Britanii) oli britanijalaine pirdai. Romantizman ezitai.


Kopenhagen.
Kopenhagen ([kʰøb̥ənˈhaʊ̯ˀn], vanhan danijan "Køpmannæhafn"-nimitusespäi «torgovanoiden merivaldmad») om Danijan pälidn da kaikiš suremb kommun. Mülüb Danijan pälidnan agjaha (), no ei ole sen keskuseks.
Kaik 13 municipalitetad mülüdas lidnha täuzin i völ 3 paloin, kaks' lidnad oma Pälidnan regionan paloikš mugažo. Läz 2 mln ristituid elädas lidnas ezilidnoidenke (2015), nece om valdkundan ristitišton enamba koumandest.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1167 lidnuseks kalanpüdajiden külän sijas.
Geografijan andmused.
Kopenhagen sijadase valdkundan päivnouzmas, Baltijan meren Eresunn (Zund)-sal'men randal. Lidn otab kahtiden sariden palad: Zelandii da Amager. Pen' Slotshol'men-sar' om Kopenhagenan istorine keskuz.
Klimat om ven meren. Keza om viluhk, tal'v om pehmed.
Transport.
Avtobusad, ezilidnelektrojonused da velosipedad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Metro radab lidnas vspäi 2002 (23 km pitte, 2 jonod, 22 stancijad vspäi 2007).
Eresunnan sild-tonnel' 16 km pitte ühtenzoitab lidnad ročin Mal'mö-lidnanke. Jogapäiväline ehtatim ühtenzoitab Oslonke (Norvegii). Kaks' rahvahidenkeskešt lendimportad sijadasoiš lidnan ümbrištos: kaikiš suremb Skandinavijan maiš Kastrup ("CPH") om 8 km suvhe lidnan keskusespäi; pen' Roskil'de ("RKE") om 15 km päivlaskmha.


Koreine kuz'.
Koreine kuz' (latinan kelel: "Picea koraiensis") om kuz' sugudan puiden erik.


Korol' i Šut.
«Korol' i Šut» (Kunigaz da nagrnik; "venäkelel:" "Король и Шут") om olmas vspäi 1988, ezmäi nevondkundaline, sid' venämalaine muzikaline pankrokgrupp. Se om lujas tutab ičeze tekstoiden tagut; nened tekstad oma tobjimalaz mistižed vai istorižed. Gruppan scenine grim om pöl'gästoitai i kožub sen imidžanke lujas hüvin.


Korsik.
Korsika (francijan kelel: "Corse", korsikan dialektal: "Corsica") om Francijan sar' da region. Se om Keskmeren nellänz' surtte sar' pindan mödhe. Korsikan pälidn om Ajaččo.


Koskhaine.
Koskhaine vai čirgjäine, skoc'k (todesižed koskhaižed —) om gavediden sugukund.
Voib vastata kaikil kontinentil päiči Antarktidas. Ühtištadas 20 alasugukundha. Erikoiden enambuz eläb Amazonasan vihmmecoiš, läz 2 tuhad, erased täuz'igäižed kazdas 130 millimetrhasai. Koskhaižed oma venon vönen tahoiš-ki. Södas lehthištod, änikoid, möuvast da semnid, no om lihansöjid-ki erikoid, ottas sömäks toižid gavedid, edenoid, eskai penid küid i šihlikoid.


Kosov (region).
Kosov, oficialižikš — Kosovon Tazovaldkund (,), om rajon Serbijas, kudamb om albanijalaižiden kontrolil. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Prištin.
Homaičendad.
K


Kostanai.
Kostanai (kazahan kelel: "Қостанай", vozil 1895−1997 — Kustanai) om Kazahstanan lidn valdkundan pohjoižes. Se om Kostanain agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1879 kuti "Nikolajevsk". Vl 1893 se sai lidnan statusad. Vl 1913 raudte tuli lidnha Čeläbinskaspäi (sijadase 260 km lodeheze orhal). 1950-nzil vozil ristitišt ližadui stepin haumhen otandan kävutamižhe taguiči.
Kostanai šingotase sauvondmaterialiden tehmižel, sömtegimištol, mašiništonsauvomižel (dizel'tegim, agromašinad) i tekstilin da kengiden edheotandoil (kezerduztrikotažine fabrik, omblendfabrik, kan'goiden ajandfabrik).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan pohjoižes, Tobol-jogen () hural randal, 156 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Astanhasai om 571 km suvipäivnouzmha orhal vai 770 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2009 Kazahstanan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 214 961 ristitud. Kaikiš suremb eläjiden lugu oli 233 900 ristitud vl 1991 i om nügüd'. Islaman (sunnizm) i ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid, sinagog i katoline kostöl oma olmas lidnas.
Rahvahad (2018, enamba 0,4%): venälaižed — 43,5%, kazahlaižed — 39,3%, ukrainalaižed — 7,1%, saksalaižed — 2,3%, totarlaižed — 2,0%, vaugedvenälaižed — 1,3%, korejalaižed — 1,2%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,8%.
Irdkosketused.
*


Koumanz'päiv.
Koumanz'päiv om koumanz' nedalin päiv.


Krasnodar.
Krasnodar (, edel 1920 vot oli "Jekaterinodar") om lidn Venäman suvipäivlaskmas. Se om Krasnodaran randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Krasnodaran lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1793 Kubanin kozakoil ezmäi kuti "Jekaterinodar-sodalager' ", sid' lidnuz. Om nimitadud Jekaterina II-imperatornaižen oiktastuseks, sikš miše hän lahjoiči ičeze käsköl kozakištole mad elänzoitamha. Vspäi 1860 kätihe Kubanin agjan administrativižeks keskuseks. Vl 1867 sai lidnan statusad. 1880-nzil vozil «Tihoreck — Novorossiisk»-raudte läbiti lidnad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase randan keskuzpalas, Adigejan Tazovaldkundan röunanno. Se seižub Kuban'-jogen oiktal pohjoižel korktal randal, Kubaninveren alangištos, 19..32 m korktusil valdmeren pindan päl. Krasnodaran vezivaradim om ülezjogen ani lidnan röunan taga. Matkad Moskvhasai om 1350 km pohjoižhe.
Krasnodar jagase 4 südäimižhe lidnümbrikho. Viž küläümbrikod alištudas kahtele lidnümbrikoišpäi. 29 žilod, stanicad da futorad mülüdas Krasnodaran lidnümbrikho Krasnodar-lidnan ližaks. Kaikiden ümbrikoiden ühthine pind om 841,36 km².
Tobmuz.
48 ezitajad kävudas lidnan Duman ištundoihe, sen 6-nz' kucund radab vn 2015 sügüz'kuspäi. Vn 2016 sügüz'kuspäi Jevgenii Pervišov radab municipaližen «Krasnodar-lidn»-ühtnikan pämehen. Vozil 2005−2016 Vladimir Jevlanov radoi lidnan pämehen.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 744 995 ristitud, lidnümbrikon — 832 532 ristitud. Vl 2017 kaik 972 952 ristitud elihe lidnümbrikos. Kaik 1,3 mln (vl 2017) elädas ezilidnoidenke da pordaigaližidenke mehidenke 9 tuh. km² pindal. Läz 15 vepsläšt elädas lidnas.
Rahvahad (lidnas vl 2010, enamba 0,4%): venälaižed — 87,9%, armenijalaižed — 3,6%, ukrainalaižed — 1,4%, adiglaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 3,1%, rahvahuden ozutandata — 3,1%.
Transport.
Tramvaid, trolleibusad, avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Kaks' päraudtestancijad da sortiruindstancii oma raudtel. Jogiport radab vedamha jüguid. Koume sildad ühtenzoittas Kubanin randoid lidnaspäi.
Rahvahidenkeskeine civiline "Krasnodar (Paškovskii)"-lendimport ("KRR / КПА") sijadase 12 km keskusespäi lidnan päivnouzmaižel röunal, tehtas reisid Evropan da Azijan maihe, mugažo Venämadme i vahtreisid Sibirin pohjoižlidnoihe. Toine "Krasnodar-Keskuzline"-aerodrom sijadase 6 km lodeheze keskusespäi lidnas, se om sodaaviacijan täht.
Irdkosketused.
*
*


Kripton.
Kripton ("Kr" — "krypton" latinan kelel) om 36nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan päalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Element om harv londuses. Man atmosferan il'man 1 m³ mülütab 1,14 sm³ kriptonad. Anglijalaine Uil'jam Ramzei-himik avaiži kriptonan il'mas vl 1898. Nimituz libub grekan kelen "κρυπτός"-sanaspäi «peittud».
Fizižed ičendad.
Kripton om inertine üks'atomine gaz mujuta, maguta da hajuta.
Atommass — 83,798. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 3,745 kg/m³, (nozoluz, −153 C°) — 2,155 g/sm³. Suladandlämuz — 116,6 K. Kehundlämuz — 120,85 K.
Londuseline kripton kogoneb kudes stabiližes izotopaspäi: 78Kr (0,35%, T½ = 9,2 × 1021 vot), 80Kr (2,28%), 82Kr (11,58%), 83Kr (11,49%), 84Kr (57,00%) i 86Kr (17,30%). Ližaks tetas 27 radioaktivižes izotopas 69..77, 79, 81, 85, 87..101 atommassanke i niiden 10 izomäras.


Kaist.
Kaist (ven.: "Кийно") om vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas, mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha.
Vspäi 2006 vilukun 1. päiväspäi vhesai 2009 sulakun 13. päivhäsai külä oli Kaistan rahvahaližen vepsän küläkundan keskuseks.
Matkad küläkundan Timošino-keskushesai om 25 km suvhe, Babajevo-rajonkeskushesai om 118 km suvhe avtotedme.
Külän eläjiden lugu oli 91 ristitud 2002-žes vodes, i 86% heišpäi kirjutihe venälaižikš.


Kuld.
Kuld ("Au" — "aurum" latinan kelel, znamoičeb «pakuine») om 79-nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ezmäižen gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Kuld om üks' niiš metalloišpäi, kudambid ristitkund oli tenu süväs amussai. Element om levitadud londuses keskmäras, sidä voib löuta joudjas olendas. Kuld om platinan gruppan hüväsuguine metall.
Fizižed ičendad.
Kuld om pehmed tagokaz plastine pakuine päličmänendmetall.
Atommass — 196,966569. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 19,32 g/sm³. Suladandlämuz — 1337,33 K. Kehundlämuz — 3243 K.
Toižed ičendad da kävutand.
Kuld om lujas tetab juvelirine metall. Se kävutadas mugažo elektrotehnikas, elektronikas da medicinas. Kuld om mail'man finansižen sisteman päelement. Erazvuiččiden valdkundoiden päbankad tehtas ičheze sured varad kuldad. Kuldaspäi tehtas kal'hid monetoid. Metallan löudmižsijid om äjiš valdkundoiš.


Kundlimed.
Kundlimed om elektrotehnine ladim muzikan, paginan da toižiden kulundsignaliden personaližen kundlemižen täht. Sihe mülüb kaks' pen't dinamikad, harvemba - üks'. Sen sijaduz om kävutajan korviden sires, kundlimiden veim sidodas signalan purtkehe (kompjuter, kulundan vägestoitim, MP3-plejer, radio i m.e.)


Kur'ged.
Kur'ged () om linduiden sugu: hahk kur'g, must kur'g da tž.


Kurgan.
Kurgan ([kʊrˈgan]) om lidn da lidnümbrik Venäman suves. Se om Kurganan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Lidn om znamasine ekonomine, tedoline da kul'turine keskuz, järed transportsol'm.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1679 kuti "Carin Lidnuz" (). Vspäi 1738 nimitihe "Kurganan slabadaks" (ven. "Курганская слобода"). Se sai lidnan statusad vl 1782 nügüdläiženke nimenke. Raudte tuli lidnha Čeläbinskaspäi vl 1892 kuti Transsiban pala.
Kurgan šingotase transportižel mašiništonsauvomižel (avtobusad, tesauvondan avtod, jaugvägiden toraavtod, lumisoavtod, konvejerlent), sauvondmaterialiden tegimil (elektrotehnine mašiništ, metalližed sildkonstrukcijad), zell'fabrikoil i sömtegimištol (leib, liha, maid, olud, kon'jak, südäiveded, kuiv sep).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Uralmägiden taga, 75 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Tobol-jogen randoil (Irtišan bassein), hural pohjoižel randal tobjimalaz. Om penid järvid — Tobolan johtoid. Matkad Moskvhasai om 1973 km päivlaskmha orhal vai 2373 km raudtedme. Lähembaine lidn om Kurtamiš 80 km suvipäivlaskmha orhal vai 90 km avtotedme. «Irtiš»-avtote (R-254) ümbärdab lidnad pohjoižespäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 333 606 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 367 200 eläjad vl 1999. Läz 360 tuhad elädas ezilidnoidenke (2017).
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 91,4%, ukrainalaižed — 0,8%, totarlaižed — 0,5%, kazahlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 4,6%.
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Raudte ühtenzoitab Čeläbinskanke, Jekaterinburganke i Omskanke, mugažo Petropavlovskanke (Kazahstan). Voib sadas oiktal avtotel nenihe-žo lidnoihesai i Tümenihesai. Rahvahidenkeskeine civiline Kurgan-lendimport ("KRO") radab lidnan päivnouzmaiženno röunanno, tehtas passažirreisid Moskvhasai i jügureisid.
Irdkosketused.
*
*


Kuruv.
Kuruv vai Kurov (pol'šan kelel: "Kurów") om žilo (külä) Pol'šanman päivnouzmas, Kurovan gminan keskuz Lüblinan sodaveikundas.
Ezmäine mainitez Kuruvas vasttase XII voz'sadal. Vlpäi 1442 vhesai 1870 Kuruv oli lidnan statusanke.
Kuruv seižub Kuruvk-jogen randoil. Vl 2011 eläjiden lugu oli läz 2 800 ristitud.
Postkommunistižen Pol'šanman ezmäine prezident Voiceh Jaruzel'ski om sündnu Kuruvha vodel 1923.


Kuruvan znam.
Kuruvan znam (pol'š.: "Herb Kurówa") om vahvištadud 1990-ndel vodel.


Kuruvk.
Kuruvk vai Kurovk (pol'šan kelel: "Kurówka") om jogi Pol'šanmas, Vislan jogen oiged ližajogi. Sen piduz om 42,8 km, basseinan pind om 395,4 km².
Kuruvkan randal om 5 eländsijad: Garbuv, Markušuv, Kuruv, Kon'skovol' da Pulavi.


Kuz'.
Kuz' () om Pedaižiden sugukundan puiden sugu.
Läz 35 erikoid. Kuzed — igähižvihandad korktad pud (korktuz 30 metralesai) čoman kronanke.
Etimologii.
Latinankel'ne nimi libub ezimeletaden latinižes "pix"-sanaspäi, kudamb znamoičeb rugan, vai -sanaspäi ("rugapu").
Ozoitez.
Mecas koume mechašt, kezal i tal'vel ühted sädod (hong, kuz' da kadag).


Kuzedejevo.
Kuzedejevo () om žilo Kemerovon agjan suvipoles, sijadase Kondom-jogel, Novokuzneckan rajonas läz Novokuzneckad. Om küläkundan administrativižen keskusen. Sur' lugumär suvivepsläižid om žilos, kudambad oma tulnuded Leningradan agjaspäi.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1660. Eläjiden lugu — 3 609 rist. vl 2010.
Keskškol, raudtestancii «Novokuzneck — Mundibaš»-jonol, 18. vsadan jumalanpert'.


Kärbhaižed.
Kärbhaižed () oma gavediden sugu, mülüdas Todesižed kärbhaižed-sugukundha (). Kaik 83 erikod mülüdas suguhu.


Kühkjaine.
Kühkjaine (dialekt. mugažo gulüine) (lat. "Columba") om lind.


Kül'mku.
Kül'mku om voden ühtenz'toštkümnenz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, sügüzen koumanz' ku. Kogoneb 30 päiväspäi.


L'jež.
L'jež (franc.: "Liège", alaman kelel: "Luik", vallonijan kelel: "Lidje", saks.: "Lüttich") om Bel'gijan lidn, L'ježan agjan pälidn.
Eläjiden lugu om 197 013 ristitud (2015), a pind — 69,39 km2.


Labidostomis martensi.
"Labidostomis martensi" om gaved'. Se om bumbak "Chrysomelidae"-sugukundaspäi, kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1983 entomolog Medvedev.
Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Ladv (Leningradan agj).
Ladv (vai "Казыченская", "Kazičenskai") om vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen rajonan suvipäivnouzmas.
Külän edeližed venäkel'žed nimed: "Ladv-Sel'g" ("Ладва Сельга"), "Kozičenskai" ("Козыченская"), "Kazačenskai" ("Казаченская"). Edel 1922 vot oli Anusan gubernijas, sid' Leningradan gubernijas da agjas. Oli Vinglan rajonan palaks (1927-1963; niišpäi 1931-1938 rahvahaliženke statusanke). Mülüb Kos'kenaluižen rajonha vodespäi 1965. Om Vinglan küläkundan palaks sen alusenpanendaspäi vodel 2006.
Ladvankülä sijadase Ladvanjärven suvipäivnouzmaižel randal i Ojat'-jogen oiktal randal, järven da jogen keskes. Matkad Vinglhasai om 48 km lodeheze orhal. Om viž nimitadud irdad küläs.
Ladvan kaikiš suremb kaikenaigaine ristitišt oli 129 eläjad vodel 1997. Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 89 ristitud (vepsläižed — 61%, venälaižed — 37%).
Küläs om üks' parembišpäi vepsän rahvahan muzejoišpäi (sen tegii — istorik N. Finčenko). Ladv om vepsän runokirjutajan N. Abramovan kodikülä.


Lakan kel'.
Lakan kel' (ičeze nimituz: "Лакку маз") om nahiž-dagestanižen kel'kundan kel'. Lakan kel' üks' Dagestanan Tazovaldkundan oficialižiš kelišpäi. Pagižijoiden lugu — 200 tuh. ristituid, sidä kesken Venämas — 146 tuh. ristituid vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe.


Las Vegas.
Las Vegas (mugažo anglijan i ispanijan kelil, virkmine: angl. [lɑːs ˈveɪɡəs], isp. [laz ˈβeɣas] «kazvateližed alangištod») om Amerikan Ühtenzoittud Štatoiden lidn Nevad-štatan suvipäivnouzmas. Se om štatan kaikiš suremb lidn, azartvändoiden da bobuštusiden pälidn mail'man znamoičendanke.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1905 15. päiväl semendkud. Vspäi 1911 om lidnan statusanke. Lidn sijadase rahvahatoman Mohave-man keskuses, läz Mid-vezivaradint.
Vn 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 583 756 ristitud, enamba 1,9 mln ristituid elihe lidnaglomeracijas.


Latinan kel'.
Latinan kel' (ičeze nimituz: "lingua latina" [ˈlɪŋɡʷa laˈtiːna]) om kolnu indoevropine kel', kudamban znamoičend om luja ristitkundan istorijan täht. Se om Vatikanan i Mal'tan ordenan oficialine kel', mugažo katoline jumalankodikund i biologad kävutadas sidä levedali.
Istorii.
Kelen kaikiš lujemb leviganduz — Rimalaine imperii Trajanan ohjandusen lopus (117. voz' m.e.).
Latinan kel' oli Mad'jaranman kunigahusen üks'jäine oficialine kel' 11. voz'sadaspäi vhesai 1844. Kel' augotihe nügüdläižen Riman ümbrištos 2. voz'tuhaspäi EME. Literaturine kel' šingotihe Rimalaižen imperijan aigan. Romanižed keled šingotihe latinan kelespäi 9.-12. voz'sadal meiden erad.
Läz 100 ristituid kävutadas kel't jogapäiväližes elos (2013). Lähembaižed nügüdläižed keled oma sardinijan kel' i italijan kel'.
Reguliruind.
Latinan kelen Papan akademii (latin. "Pontificia Academia Latinitatis") sijadase Vatikanas. Nece kelen akademii om reguliruindorganizacijaks vspäi 2012, edel sidä oli Papan tedoakademijan palaks. Erižed organizaciad reguliruidas botanikan i zoologijan kirjkelid. Rahvahidenkeskeižen associacijan kazmusiden taksonimijas keskuz sijadase Bratislavas (Slovakii), rahvahidenkeskeine laudkund zoologižes nomenklaturas — Londonas (Sur' Britanii).


Latvii.
Latvii vai Lätänma (latv.: "Latvija"), oficialižikš Latvijan (Lätänman) Tazovaldkund (latv. "Latvijas Republika"), om valdkund Evropan pohjoižes, Baltijan meren randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Rig.
Vspäi 2004 valdkund om PAKO:n da ühtnijaks.
Istorii.
Latvii tedoti ičeze ripmatomudes vl 1918 kül'mkun 18. päiväl Venälaižes imperijaspäi.
Vozil 1940-1991 Latvii oli Nevondkundaližen Ühtištusen palaks. Latvijan käskusišton mödhe, se oli okkupacii. Toštripmatomuden dat om 21. eloku 1991.
Jäl'gmäine Konstitucii (latv.: "Satversme") oli vahvištadud Konstitucižel Suimal vl 1922 uhokun 15. päiväl da tuli väghe sil-žo vodel kül'mkun 7. päiväl, sen vägi oli udištadud vl 1993.
Geografijan andmused.
Latvijal om mavaldkundröunoid Estinmanke pohjoižes (röunan piduz — 333 km), Venämanke päivnouzmas (332 km), Vaugedvenämanke suvipäivnouzmas (161 km) da Litvanmanke suves (544 km). Ühthine röunoiden piduz om 1370 km. Valdkundan päivlaskmaižed da lodehližed randad lainištab Baltijan meri, sen randanpird om 498 km pitte valdkundan südäimes.
Reljef om tazo, ülüded da alangištod vajehteldas keskneze. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Gaizin'kalns-kukkaz (312 m). Mererandaline alangišt om kaikiš pidemb. Znamasižed joged oma Gauj da Daugav (Päivlaskmaine Dvin). Kaik om 12 tuhad jogid da 3 tuhad järvid valdkundas.
Klimat om ven Baltijan meren. Järghine pil'višt om paksus, om vaiše 30-40 päivoikahid päivid vodes. Tal'v vedase 3 kud: kesktal'vkuspäi keskkeväz'kuhusai. Uhokun keskmäine lämuz om -9°C, heinkun kesklämuz — +15...+17°C. Paneb sadegid 500-800 mm vodes. Kaikiš kuivamb da päipaštokahamb ku om semendku.
Londuseližed varad oma turbaz, mouckivi, dolomit, letked, jartal', mec (56% territorijad), mahuz, gidroenergii, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om valitud Suimal prezident (latv. "Valsts prezidents"). Hänen valdatusiden strok om 4 vot, ühten kahtenden strokun om voimuz. Prezident paneb radnikusele märitud ristitud formiruimha ohjastust, Suim vahvištab ohjastusen ministrid radnikusiš päministranke (latv. "Ministru prezidents" — «ministriden prezident») pämeheks äniden enambusel.
Käskusenandai organ om üks'kodine parlament — Latvijan Suim (latv. "Saeima"), kudamban 100 ühtnijad Latvijan rahvahanikad täuzidenke oiktusidenke valitas 4 vodeks.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2014 redukun 4. päiväl. Prezidentan järgvaličendad Suimas oliba vl 2015 kezakun 3. päiväl, i uz' Raimonds Vejonis-prezident tuleškanzi radho heinkun 8. päiväspäi. Laimdota Straujuma om päministraks vl 2014 vilukun 22. päivälpäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Latvijan administrativiž-territorialine jagand."
Latvii jagase 110 agjaha (üks'lugu latv.: "novads") da 9 lidnha tazovaldkundan alištusenke (üks'lugu latv.: "republikas pilsēta"). Toižed agjad alajagadas volostihe (üks'lugu latv.: "pagasts"), toižed agjad seištas jagamatomikš.
Mugažo valdkund jagase 5 statistižhe regionha: Kurzemen, Latgalijan, Rigan, Zemgalen da Vidzemen.
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): Daugavpils, Lepai, Elgav, Jurmal. Kaik om 77 Latvijan lidnad.
Ižanduz.
Latvijan ižandusen päsarakod oma bankad, logistik (transportiruind da varažomad), turizm, sömtegimišt.
Vl 2011 valdkundan päeksport oli elektromašiništ da mašinad (12%), raud da teraz (11%), pu (material) (7%); toine eksport oli zelläd (4%), sobad (3%), toižed metallad da tegesed niišpäi (2%).
Vl 2012 Litvanma, Venäma, Estinma, Saksanma da Pol'šanma oliba valdkundan pätorguindpartnörikš.


Kettunen Lauri.
Lauri Kettunen (mugažo suomen kelel, täuz' nimi: "Lauri Einari Kettunen"; sünd. 10. sügüz'ku 1885, Joroinen-küläkund, Suomenman Sur' ruhtinazkund, Venäman imperii — kol. 26. uhoku 1963, Hel'sinki, Suomenma) — sur' suomalaine kelentedomez', Tartun da Hel'sinkin universitetoiden professor, vepsän i toižiden Baltijan meren suomalaižiden keliden tedoidai.
Monografijad vepsän keles: "Suvivepsläižen dialektan istorine fonetik" ("Lõunavepsa häälik-ajalugu", 1922), "Vepsän dialektoiden sintaksis" ("Vepsän murteiden lauseoppilinen tutkumus", 1943), toižed tedokirjutesed vepsän kelen polhe.


Lelistad.
Lelistad (alaman kelel: "Lelystad") om Alamaiden lidn, Flevoland-agjan pälidn.
Vl 2014 eläjiden lugu om 76 285 ristitud. Lidnan pind — 765,39 km2.


Leningradan agj.
Leningradan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt (agj).
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Agjan tobmuden aluzkundad sijadasoiš toižes susedližes federacijan subjektas — Piteriš.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
12. voz'sadaspäi vodhesai 1478 nügüdläižen agjan territorii oli Uz'lidnanman palaks.
17. voz'sadal agjan päivlaskmpol' oli Ročinman palaks — Ingrijaks.
Leningradan agj om olmas vl 1927 elokun 1. päivälpäi.
Leningradan agjan Päkäskuz om vahvištadud Käskusenandajan Suiman ezitajil vn 1994 27. päiväl redukud da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Vologdan agjanke päivnouzmas, Uz'lidnan agjanke suves, Pskovan agjanke suvipäivlaskmas, Estinmanke päivlaskmas, Suomenmanke lodehes, Karjalan Tazovaldkundanke pohjoižes, Piterinke keskuses (pol'anklav). Agjan päivlaskmaižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Baltijan meren Suomen laht.
Pind om 83 908 km². Mec otab territorijan viž ühesandest. Kaikiš suremb järv om kaikiš järedamb Evropas Ladoganjärv. Znamasižed joged oma Lug, Ojat', Säs', Süvär' sen Paš-ližajogenke, Olhavanjogi, Oredež, Vuoksenjogi, Neva. Joged mülüdas Baltijan meren basseinha päiči erasiš suvipäivnouzmaižiš.
Reljef om tazo agjan keskuses, murdma da ülüded oma toižil polil. Kaikiš korktemb čokkoim om Vepsän ülüden Gapsel'g-kukkaz (291 m).
Klimat om Atlantižen valdmeren kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +16..+18 C°, vilukun kesklämuz om −8..−11 C°. Paneb sadegid 600..700 mm vodes.
Londuseližed varad oma palab šoidkivi, turbaz, raud- da marganckivend (Suomen lahten pohjal), boksitad, sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked), fosfatad, almazad, mec, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Nimitadas agjan pämest gubernatoraks. Aleksandr Jur'jevič Drozdenko radab gubernatoran vs 2012 semendkun 28. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Kaks' varagubernatorad, üks' Ohjastusen ezmäine varaezimez', kuz' Ohjastusen muite varaezimest da Gubernatoran Administracii oma hänele abhu.
Leningradan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim 50 ezitajanke. Kaik rahvaz änestab heid videks vodeks. Sergei Mihailovič Bebenin radab Leningradan agjan Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2012 semendkun 22. päiväspäi kahtenden strokun.
Radonoigendai tobmuz om Leningradan agjan Ohjastuz. Agjan komitetad da ohjandused alištudas Ohjastusele.
Valitihe gubernatorad vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (82,1%) da radab kahtenden strokun jäl'geten. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 1 716 878 ristitud. Kaikiš suremb agjan ristitišt om nügüd' (nenil röunoil). Kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om koumekümne üks' lidnad agjas da 32 lidnanvuittušt žilod. Gatčin-lidn om kaikiš suremb niišpäi eläjiden lugun mödhe. Vl 2015 kaik om 33 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 86,5%, ukrainalaižed — 1,8%, vaugedvenälaižed — 1,0%, totarlaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,5%, rahvahuden ozutandata — 6,7%. Suomalaiž-ugrilaižed: suomalaižed — 4366 rist. (0,25%), mordvinalaižed — 1465 rist. (0,09%), vepsläižed — 1380 rist. (0,08%), karjalaižed — 1345 rist. (0,08%), estilaižed — 772 rist. (0,04%), marilaižed — 755 rist. (0,04%), udmurtalaižed — 753 rist. (0,04%), ižoralaižed — 169 rist. (0,01%), vodilaižed — 33 rist. (vähemba mi 0,01%).
Vepsläižiden tobj pala eläb agjan päivnouzmpoles.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma atomenergetik (Sosnovii Bor), kivivoin ümbriradmine (Kiriši), himine sarak (Kingisepp, Lug), transportmašinoidensauvomine (Vsevoložsk, Tosno), alüminijan (Boksitogorsk) da bumagan (Svetogorsk, Säs'stroi) tehmine, ezilidnoiden maižanduz.


Leonardo da Vinči.
Leonardo da Vinči, täuz' nimi om Leonardo di ser Pjero da Vinči (; sünd. 15. sulaku 1452, Ankiano-külä läz Vinči-lidnad, Florencijan Tazovaldkund — kol. 2. semendku 1519, Klo Lüse-lidnuz, Francii) oli sur' italijalaine pirdai (voimujupirdai, skul'ptor da arhitektor) i tedomez' (anatom, matematikantedomez', fizikantedomez'), luja «universaližen ristitun» ("homo universale") tipan — italižen Renessansan idealan — ezitai.


Fon Ranke Leopol'd.
Leopol'd fon Ranke vl 1877.
Leopol'd fon Ranke (; sünd. 21. tal'vku 1795, Vie, Saksanma — kol. 23. semendku 1886, Berlin, Saksanma) — Prussijan oficialine istoriograf (vspäi 1841), kudamb sädi nügüd'aigaižen istoriografijan metodologijad.


Lev.
Levan keskaigaine (rusked) da nügüd'aigaine (sinine) levigandmižavaruz.
Lev (latin.: "Panthera leo") om järed kažinvuitte živat, mülüb "Felidae"-sugukundha.
Om kaikiš järedambaks kažinvuiččeks tigranke ühtes, levan izačuiden veduz voib olda 150-250 kg, emäčuiden — 120-182 kg. Levan igä om 10-14 vot londuses, elädas 20 vodhesai stajas. Lev om lihansöi živat, sömčepiihuden lopind, niken ei sö händast londuses. Amerikalaižed levad ("Panthera leo atrox") kadoiba 10 tuhad vot tagaz.


Minsk.
Minsk (vaugedvenäkelel: "Мінск", venäkelel: "Минск", vodhesai 1939 — "Mensk") om Vaugedvenäman pälidn, Minskan agjan da Minskan rajonan adminisrativine keskuz (niihe adminisrativižhe ühtnikoihe iče lidn ei mülü), vägilidn.
Nece om valdkundan politine, ekonomine, kul'turine da tedoline keskuz. Minskas om Ripmatomiden Valdkundoiden Ühtnendan päfater.
Istorii.
Ezmäine johtutez lidnas vasttase vodel 1067 «Aigaižiden voziden starinas». Vodelpäi 1242 Minsk oli Litvanmas (möhemba — Sures Litvanman Ruhtinazkundas). Vodel 1499 lidn sai Magdeburgan oiktust. Vodelpäi 1793 Minsk oli Minskan gubernijan pälidnaks Venälaižes imperijas. Vodel 1871 Minsk sidotihe raudtel Moskvaha da Varšavaha. Vodelpäi 1919 vodehesai 1991 se oli pälidnan. Suren Tatanmaižen sodan aigan 70 000 minskalašt oli riktud, lidn oli muretud.
Vodespäi 1991 Minsk om ripmatoman Vaugedvenäman pälidn.
Geografijan andmused.
Minskan sijaduz om läz valdkundan geografišt keskust, Svisločjogen randal (Dnepran bassein). Lidn seižub Minskan ülüden suvipäivnouzmaižil pautkil, 220 m valdmeren pindan päl keskkorktusel, 181-283 m korktusil. Lähembaine pälidn om Vil'nüs 180 kilometras lodeheze avtotedme.
Baltijan da Mustmeren basseinoiden röun läbitab lidnad. Vezivaradimiden sistem i manaluižed vezipurtked jottas lidnad. Pompatas vet Vilijan vezivaradimespäi (Nemanan bassein) Zaslavlin vezivaradimhe (Minskan meri) lodeheze lidnaspäi, kuspäi vezi jokseb Svisloč-jogehe.
Klimat om ven Atlantižen valdmeren valatoitusenke. Heinkun lämuz om +18,5 C°, vilukun -4,5 C°, uhokun -4,4 C°. Voden keskmäine lämuz om +6,7 C°. Paneb sadegid 690 mm vodes, enamba kezakus-heinkus (89 mm kus).
Minsk jagase 9 administrativižhe rajonha (vaugedven. "раён") vspäi 1977, rajonan administracii om kaikuččes. Edel 2006 vot Minskan pind oli 307,8 km².
Eläjad.
Vl 1939 ristitišt oli 239 tuh. eläjid. Vodele 1977 se ületi millionad. 2011 vodel eläjiden lugu oli 1 864,1 tuhad ristituid. Läz 2,65 mln elädas Minskan lidnaglomeracijas vl 2014.
Rahvahad (vn 2009 rahvahanlugemižen mödhe): vaugedvenälaižed — 85,8%, venälaižed — 10,8%, ukrainalaižed — 1,6%, pol'šanmalaižed — 0,8%, evrejalaižed — 0,3%, toižed — 0,7%.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad, lidnelektrojonused da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1984 metro radab lidnas. Metros om kaks' linijad 37,2 km pitte da 29 stancijad.
Minsk om mugažo kaikiš järedamb transportsol'm Vaugedvenämas. 10 avtoted lähttas tazovaldkundan kaikihe polihe, M9-trass om Minskan rengazavtote 56 km pitte. Vaugedvenäman M1-kiruhte ühtenzoitab lidnad Moskvanke, matkad om läz 700 km päivnouzmha.
Rahvahidenkeskeine Minsk-lendimport (Minsk-2, "MSQ") sijadase 22 km päivnouzmha lidnan keskusespäi, mülüb lidnha, tehtas reisid Evropan maihe da Azijan erasihe maihe. Penemb rahvahaline Minsk-1-aeroport om sauptud vspäi 2017, uz' lidnan rajon linneb saudud sil territorijal. Minsk-Pasažirski-päraudtestancii (vaug.: "Мінск-Пасажырскі"), 7 raudtestancijad da 11 seižutezpunktad oma lidnas.


Moldov.
Moldov vai Moldavii (), täuz' oficialine nimituz — Moldovan Tazovaldkund (), om mererandatoi valdkund Suvipäivnouzmpol'žes Evropas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Kišinöv.
Istorii.
Vozil 1924−1991 Moldov oli NSTÜ:n palaks: 1924−1940 kuti Ukrainan avtonomii, vozil 1940−1991 — tazovaldkundaks.
Vn 1991 27. päiväl elokud Moldov tedoti ripmatomudes Nevondkundaližes Ühtištusespäi.
Jäl'gmäine valdkundan konstitucii () om vahvištadud parlamental vn 1994 29. päiväl heinkud da tuli väghe sen-žo voden 27. päiväl elokud. Nügüd' se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Moldov om mavaldkundröunoiš Romanijanke päivlaskmas (röunan piduz — 450 km), Ukrainanke pohjoižes, päivnouzmas da suves (940 km). Ühthine röunoiden piduz — 1390 km. Moldov om mererandatoi valdkund, no man suves Mustan meren randpol' sijadase ani läz.
Valdkund levigandeb kukhikahal tazangištol. Moldovan kaikiš korktemb čokkoim om Balanešti-mägi, 429 m valdmeren pindan päl. Valdkundan kaikiš surembad joged oma Dnestr da Prut. Kaik joged jokstas Mustha merhe. 200-metrine Dunai-jogen randan pala om Moldovan kaikiš suvembaks čokkoimeks.
Klimat om ven kontinentaline, pehmdan tal'venke da pit'kan päipaštokahan kezanke. Vilukun kesklämuz om −4 C°, heinkun — +21 C°. Paneb sadegid 380..550 mm vodes, kuidme tazomäras.
Londuseližed pävarad oma bur hil', fosforitad; toižed varad — mouckivi, sauvondgips, mustma.
Politine sistem.
Moldov om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Vspäi 2016 kaik rahvaz valičeb händast nelläks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Ende parlamentan ühtnijad valičiba prezidentad vozil 2001−2012.
Parlament () om üks'kodine 101 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.
Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 30. päiväl kül'mkud. Prezidentan järgenduseližed valičendad oliba kaks'turaižed vl 2016 (30. reduku da 13. kül'mku), Igor' Dodon sai vägestust ezmäižes (47,98%) i kahtendes turas (52,18%). Vs 2016 vilukun 20. päiväspäi Pavel Filip om päministraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Moldovan administrativiž-territorialine jagand."
Moldov jagase 32 rajonha (), 5 municipijha (3 sured lidnad, 1 avtonomijan pälidn da 1 territorijan pälidn), 1 avtonomii (Gagauzii man suves) da Dnestran huran randišton administrativiž-territorialižihe ühtnikoihe eriližen oiktuzližen statusanke (Dnestranrandal om ičeze administrativine jagand). Edemba rajonad alajagasoiš 61 lidnha da 916 küläkommunha. 32 lidnad-rezidencijad oma rajoniden keskusikš. Kišinöv-municipii jagase 5 sektorha (Kišinöv-lidn), 6 lidnha da 12 kommunha. Toižed municipijad alajagasoiš kommunihe.
Tundištamatoi Dnestranrandan Moldovan Tazovaldkund-valdkund kontroliruib Dnestran huran randan ühtnikoiden tobmad palad da Benderi-lidn oiktal randal, ned oma hoik jono pidust' Ukrainan röunad. Dnestranrand alištub keskuzohjastusele vaiše paloin.
Eläjad.
Moldovas elädas moldovalaižed. Läz 25% ristitištod (600..1000 tuhad valdkundan rahvahanikoid) ratas verhiš maiš.
Toižed järedad lidnad (enamba 45 tuh. ristituid vl 2014, surembaspäi penembha): Bel'ci, Tiraspol', Benderi, Ribnic. Kaik om 66 lidnad da 1615 küläd valdkundas.
Vn 2004 rahvahanlugemižen mödhe 93% eläjid oliba ortodoksižen jumalankodikundan uskojad.
Ižanduz.
Vl 2014 Moldovan päeksport oli söndtavarad — 26% (sidä kesken jomad da südäiveded), sobad — 22%, mašiništ — 14%, vin da tabak — 9%, himine produkcii — 7%, kanghad — 7%; toine eksport oli pühävoi da toižed razvad — 3%. Vl 2014 Romanii, Venäma, Italii, Ukrain da Saksanma oliba pätorguindpartnörikš.


Molibden.
Molibdenan kristalline palaine ühten kubižen santimetran kohtha.
Molibden ("Mo" — "molybdaenum" latinan kelel) om 42nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kudenden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om harv londuses, 0,0003% Man kores massan mödhe. Ei voi löuta sidä joudjas olendas. Vl 1817 ročilaine Jöns Jakob Bercelius-himik sai puhtast molibdenad ezmäižen kerdan. Nimitihe -sanaspäi «hahktin» molibdenitan (MoS2) irdpol'žen koskundan tagut galenitha (PbS).
Fizižed ičendad.
Molibden om hoštai hahkvauvaz päličmänendmetall. Pind muigotub il'mas 400 C° lämudel da sen enamba.
Atommass — 95,95. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 10,22 g/sm³. Suladandlämuz — 2890 K. Kehundlämuz — 4885 K.
Londuseline molibden kogoneb seičemes stabiližes izotopaspäi: 92Мо (15,86% massan mödhe), 94Мо (9,12%), 95Мо (15,70%), 96Мо (16,50%), 97Мо (9,45%), 98Мо (23,75%) i 100Мо (9,62%, T½ — 8,5 × 1018 vot). Sen ližaks tetas 26 ratud radioaktivišt izotopad 83..91, 93, 99, 101..115 atommassanke i niiden 8 izomärad.


Mustmägi.
Mustmägi, Černogorii vai Montenegro (, "Crna Gora", nece om täuz' oficialine nimituz), om tazovaldkund Evropan suvipäivnouzmpoles, Balkanan pol'saren Adriatižel randištol. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Podgoric. Vspäi 2017 om ühtnijan.
Istorii.
Vl 2006 kezakun 3. päiväl Mustmägi tedoti ripmatomudes Serbijan da Mustmägin Konfederacijaspäi referenduman satusiden mödhe.
Mustmägin Konstitucijad vahvištihe vl 2007 redukun 20. päiväl.
Istorine da kul'turine pälidn om Cetine.
Geografijan andmused.
Mustmägi om mavaldkundröunoiš Horvatijanke päivlaskmas (röunan piduz — 14 km), Bosnijan da Gercegovinanke lodehes (225 km), Serbijanke pohjoižpäivnouzmas da Kosovonke suvipäivnouzmas (ühtes 203 km), Albanijanke suves (172 km). Ühthine röunoiden piduz om 614 km.
Mustmägin suvipäivlaskmaižed randad lainištab Adriatine meri. Randanpird om 293,5 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Zla Kolat-mägenoc, 2534 m valdmeren pindan päl.
Saum vezid — 1,5%. Kaikiš suremb järv om Skadar Albanijan röunal.
Londuseližed pävarad oma boksitad, raudkivend, kivihil'.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident (kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks). Prezidental om kahtenden strokun voimuz. Nügüdläine Filip Vujanovič-prezident radab vspäi 2003.
Mustmägin parlament () om üks'kodine, se mülüb 81 ühtnijad: 76 heišpäi valitas kaikel rahvahal i 5 ezitajad albanižes rahvahanvähembusespäi, kaik hö ratas nell' vot.
Radonoigendai tobmuz om Mustmägin ohjastuz (), parlament vahvištab sen mülükundan prezidentan taričendan mödhe.
Käskuzkundaline tobmuz om kaks'pordhikaz. Mustmägin Ülembaine Käskuzkund ühtenzoitab käskusiden kävutandan kaikel valdkundan territorijal.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mustmägin administrativiž-territorialine jagand."
Mustmägi jagase 21 municipalitetha () da sen ližaks 2 lidnümbrikho Podgorican südäimes.
Eläjad.
Mustmägin toižed järedad lidnad (enamba 20 tuh. ristitud vn 2003 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Nikšič, Plevl'.
Ižanduz.
Mustmägin päeksport om alüminii, teraraudad.


Moskv.
Moskv (venäkelel: "Москва" [mɐˈskva]) om Venälaižen Federacijan pälidn, federaližen alištusen lidn da vägilidn. Moskv om Venälaižen Federacijan da Evropan kaikiš suremb lidn ristituiden lugun mödhe: vn 2018 1. päival vilukud Moskvan eläjiden lugu om 12 506 468 eläjad. Lidn om Moskvan aglomeracijan keskuz (enamba 16,7 mln rist. vl 2016). Moskv mülüb Man 10 kaikiš järedambiden lidnoiden nimikirjuteshe.
Lidn om Federaližen Keskuzümbrikon administrativine keskuz, mugažo Moskvan agjan üks' administrativižiš keskusišpäi (iče Moskv ei mülü sihe agjaha).
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Jurii Dolgorukii-ruhtinaz pani Moskvan lidnan alust vodel 1147. Jäl'ghepäi lidn oli Suren Moskvan Ruhtinazkundan, Venälaižen kunigazkundan (1389−1713), Venälaižen Imperijan (1728−1732), Nevondkundaližen Venäman (vspäi 1918) da istorine pälidn. Vspäi 1991 Moskv om nügüdläižen Venäman pälidnaks.
Moskv om olmas nügüdläižiš röunoiš vs 2012 heinkun 1. päiväspäi.
Moskvan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 28. päiväl kezakud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Moskvan sijaduz om Päivnouzmaižen Evropan alangišton keskuses, Okan i Volgan jogiden keskes, Moskvanjogen keskjoksmusen molembil randoil.
Lidn-region röunatab Kalugan agjanke suvipäivlaskmas, om ümbärtud Moskvan agjal toižiš polišpäi. Moskv om valdmererandatoi.
Pind om 2 561 km², sidä kesken koumandez' (870 km²) sijadase Moskvan ümbärten südäimes. Mec da penzhišt ottas 343 km² ümbärten südäimes, mugažo om äi tahoid uziš rajoniš. Kaik joged mülüdas Moskvanjogen basseinha, sidä kesken Jauz, Shodn', Setun', Pahr da toižed. Enamba 20 sildad om saudud päliči Moskvanjoges lidnan röunoiš. Läz 400 uitoid om Moskvas.
Reljef om kukhikaz. Kaikiš korktemb čokkoim om Lämän Stanan ülüden pä, se sijadase Moskvan ümbärten suvipäivlaskmas sen südäimes (255 m). Kaikiš alahaižemb om Moskvanjogen kendäk päivnouzmas (114 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +19 C°, vilukun da uhokun lämuz om −6 C°. Voden keskmäine lämuz om +6 C°. Paneb sadegid 600..800 mm vodes, enamba kezakus-redukus.
Londuseližed varad oma sauvondmaterialad (saved, letked), reskvezi.
Tobmuz.
Sergei Sobänin radab lidnan pämehen vs 2010 redukun 21. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, strokuiden lugu om röunatusita. Lidnan pämez' om mugažo Moskvan ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad i paneb Ohjastusen ministrid da toižid ühtnijoid radnikusile. Moskvan prefekturiden pämehed taughudas ohjastusen rados ministriden rangas.
Moskvan üks'kodine parlament om Lidnan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 45 ezitajad videks vodeks. Aleksei Šapošnikov radab Duman ezimeheks vs 2014 sügüz'kun 24. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Moskvan Ohjastuz. Lidnan departamentad, ohjandused, komitetad, laudkundad da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Vn 2013 8. päiväl sügüz'kud valitihe lidnan pämest, nügüdläine mer sai vägestust ezmäižel tural (51,37% änid) da radab kahtenden strokun. Lidnan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Ičeze administrativiž-territorialine jagand, lidnanznam, flag da gimn oma Moskval. Venäman federaližed valdkundaližed aluzkundad sijadasoiš Moskvas (vaiše üks' niiden erind — Venälaižen Federacijan konstitucine käskuzkund — sijadase Piteriš), mugažo sijaližen tobmuden aluzkundad da verhanmaiden sur'oigenduzkundad.
Administrativine jagand.
Ümbrikod alajagasoiš rajonihe päiči Troickan i Uden Moskvan ümbrikoiš. Kaik om 125 rajonad. Troickan da Uden Moskvan ümbrikod mülütadas 21 kundad, ned — 289 žilod da küläd.
Nell' südäilidnad sijadasoiš rajoniš: Moskovskii, Ščerbink, Zelenograd, Troick.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 503 501 ristitud, sidä kesken 24 vepsläšt. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Läz kaik eläjad oma lidnalaižed (99%).
Rahvahad (enamba 0,3% vl 2010): venälaižed — 86,3%, ukrainalaižed — 1,3%, totarlaižed — 1,3%, armenijalaižed — 0,9%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, evrejalaižed — 0,5%, vaugedvenälaižed — 0,3%, gruzijalaižed — 0,3%, uzbekalaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 3,5%, rahvahuden ozutandata — 5,8%.
Mel'heižtahod.
Moskv om Venäman znamasine turistine keskuz. Moskvan Kreml' da Rusked torg, toižed kul'turan da arhitekturan muštpachad mülüdas Mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe.
Transport.
Moskv om jalos znamasine transportsol'm. Kaik om 6 lendimportad lidnas, 9 päraudtestancijad, 3 jogiportad. Sapsan-üläkiruhjonused ajadas Piterin da Moskvan (Leningradan päraudtestancii) keskes. Vodespäi 1935 Moskvan metropoliten radab pälidnas (vl 2018 om 14 jonod, 214 stancijad, 365 km raudted). Mugažo avtobusad, trolleibusad, tramvaid, lidnelektrojonused da taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Moskvan ümbärte oli lidnan röunaks vhesai 1980.
Sport.
1980. vodel Kezaolimpižed vändod mäniba Moskvas.
Irdkosketused.
*


Moskv-Siti.
Moskv-Siti (ven.: "Москва-Сити") om biznesrajon Moskvas, Presnin randirdal. Se linneb azjaližen aktivižusen zonaks; nügüd' om sauvomižen stadijas. Sauvomine om augotanus vl 1995 i lopiše vhesai 2017.
Territorii — 100 gektarad, dai 60 niišpäi — uzile sauvusile.


Mozilla Firefox.
Mozilla Firefox om kaclim Internetan täht.


Must kuz'.
Must kuz' (latinan kelel: "Picea mariana") om kuz' sugudan puiden erik.


Nal'čik.
Nal'čik (,) om lidn da lidnümbrik Venäman suvipäivlaskmas. Se om Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, järed lebutaho.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1724. "Nal'čik-lidnuz" om saudud vozil 1818−1822, nimitihe jogen mödhe. Se sai lidnan statusad vl 1921.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan keskuzpalas, Kavkazan ezimägištol, Nal'čik-jogen randoil (Terekan i Kaspijan meren bassein), 420..849 m korktusil valdmeren pindan päl, 512 metrad om korktusen keskmäine znamoičend. Matkad Moskvhasai om 1430 km pohjoižhe orhal.
Nell' küläd mülüdas lidnümbrikho Nal'čik-lidnan ližaks. Lidnümbrikon pind om 133 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 240 203 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 2002−2003 — 275 tuhad eläjid. Vl 2017 265 162 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (eländpunkt vl 2010, enamba 0,4%): kabardalaižed — 49,3%, venälaižed — 28,8%, balkarijalaižed — 12,2%, osetinalaižed — 2,0%, ukrainalaižed — 0,8%, armenijalaižed — 0,7%, čerkesalaižed — 0,7%, čečenalaižed — 0,5%, gruzijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 4,1%, rahvahuden ozutandata — 0,5%.
Irdkosketused.
*
*


Natrii.
Natrii ("Na" — "natrium" latinan kelel) om 11nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ezmäižen gruppan päalagruppas, tabluden koumandes periodas.
Natrii om levitadud londuses, se om keitandsolan pala. Vl 1807 anglijalaine Hemfri Devi-himik sai natrijad ezmäižen kerdan elektrolizan abul.
Fizižed ičendad.
Atommass — 22,989768. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 0,971 g/sm³. Suladandlämuz — 370,96 K. Kehundlämuz — 1156,1 K.
Natrii om pehmed hahkvauvaz muglmetall.


Nazran'.
Nazran' (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Ingušetijan Tazovaldkundan keskuzpalas. Se om tazovaldkundan kaikiš suremb lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Nazranin rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1781 kuti venämalaižiden varjoičendpost Nazrank-jogel kaičemha ted Gruzijha sijaližiden heimoiden londoišpäi. Mainitase redutaks ezmäižen kerdan vl 1810. Vl 1894 raudte tuli žilho. Vll 1944−1959 nimitihe žilod "Kosta-Hetagurovo" osetižen runokirjutajan muštho, oli Pohjoižosetijan palaks. Nazran' sai lidnan statusad vn 1967 16. päiväl redukud. Ühtištuihe lähižidenke žiloidenke vl 1995. Oli Ingušetijan faktižeks pälidnaks vll 1992−2000.
Lidn šingotase mujumetalloiden tegimištol, betontegimel i omblendedheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 522 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Lähembaine om Magas-pälidn 4 km suvipäivlaskmha Nazranin röunaspäi. Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkund om ani lidnan suvipäivlaskmaižen röunan taga.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 93 335 ristitud. Vll 2001−2009 severz'-se lähižid žiloid oli mülünu lidnha, sid' jagoihe niid rajonidme, i Nazranin kaikiš suremb ristitišt oli 136 991 eläjad vl 2009. Koume islaman pühäpertid om olmas lidnas, mugažo ortodoksižen hristanuskondan časoun' sodapalakundanno.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): ingušad — 98,8%, čečenalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 0,8%.
Irdkosketused.
*


Nellänz'päiv.
Nellänz'päiv om nellänz' nedalin päiv.


Neodim.
Neodim ("Nd" - "neodymium" latinan kelel) om 60nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Neodiman avaiži vl 1885 avstrijalaine himik K. Auer fon Vel'sbah.
Neodim lujas kebnas muigotub il'mas i kändase oksidaks.
Neodiman löudmižsijid om AÜV:oiš, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai. Neodimad ottas kävutamižhe metallurgijas, optikas, magnitoiden tehmižes i m. e.
Fizižed ičendad.
Neodim om pehmed tagokaz notked hobedaižvauged mametall kuldaiženke ližamujunke.
Atommass — 144,242. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,007 g/sm³. Suladandlämuz — 1297 K. Kehundlämuz — 3347 K.


Neon.
Neon (mugažo latinan kelel, znamoitas "Ne") om kümnenz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan päalagruppas, tabluden kahtendes periodas.
Anglijalaižed Uil'jam Ramzai- i Moris Travers-himikad avaižiba neonan vl 1898, nimitihe grekan kelen "νέος"-sanaspäi «uz'».
Neon om videnz' element londuses levigandusen mödhe, mail'man massan 0,13%.
Fizižed ičendad.
Atommass — 20,1797. Ninevuz (−246 C° lämudel) — 1,204 g/sm³. Suladandlämuz — 24,55 K. Kehundlämuz — 27,1 K.
Neon om inertine üks'atomine gaz mujuta, maguta da hajuta.


Neoneuromus coomani.
"Neoneuromus coomani" om gaved', kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1927 entomolog Lestage. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Nevondkundaližiden Socialistižiden Tazovaldkundoiden Ühtištuz.
Nevondkundaližiden Socialistižiden Tazovaldkundoiden Ühtištuz ("Nevondkundaline Ühtištuz"; ven.: "Союз Советских Социалистических Республик") — valdkund oli vodespäi 1922 vodhesai 1991 Evropas da Azijas.
Valdkund oli südäitukuiženke azegištonke.
Eläjiden lugu — 293 047 571 (1989) (nellänz' surtte mail'mas).
Pind — 22 402 200 km² (kaikiš suremb mail'mas).
Istorii.
Ühtištuz oli sätud enččen Venälaižen imperijan sijas Suomenman i Pol'šanman territorijoita (saiba ripmatomut) Rahvahanikoiden sodan rezul'tataks.
Vozil 1940-1956 16 tazovaldkundad oli NSTÜ:s. Vspäi 1956 Karjal läksi VNFST:n alistušhe, i tegihe 15 tazovaldkundad. Nevondkundaline Ühtištuz sai ekonomišt kilad Vilusodas.
Üks' tazovaldkundoišpäi, Venälaine Federacii, tegihe valdkundan täudeks oiktusenjäl'ghetulijaks.
Geografijan andmused.
Nevondkundaline Ühtištuz sijazihe Päivnouzmaižes Evropas, Pohjoižes i Keskmäižes Azijas. VNFST oli kaikiš suremb tazovaldkundoiden keskes.
Politine sistem.
Üks'jäine partii oli olmas valdkundas — NÜKP. Sen Keskuzkomitetan generaline sekretar' oli de-fakto valdkundan pämehen.
Eläjad.
Nevondkundaline Ühtištuz oli koumandel-nelländel sijil ristitišton mödhe mail'man valdkundoiden keskes (Kitain da Indijan jäl'ghe, läz tazostadud).
Ižanduz.
Planekonomik oli valdkundas. NÜKP:n suimad anttihe generaližen linijan sen šingotesele.
Ižandusen ülämäraine militarizacii i vajagan energoeffektivižuz oliba NSTÜ:n čihodamižen süiden keskes.


Nikel'.
Nikel' ("Ni" — "niccolum" latinan kelel) om 28nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühesanden gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Nikel' om levitadud Man kores, 0,01% massan mödhe. Voib löuta ičesündujad nikelid vaiše meteoritoiš raudanke ühtes. Vl 1751 ročilaine Aksel' Fredrik Kronstedt-himik sai puhtast nikelid ezmäižen kerdan.
Metall da sen ühtnendad oma toksižed, kuctas allergišt reakcijad. Nikelin otand südäimehe om vitiligon üks' süišpäi. Vl 2012 maksoi 15,5..17,6 US$ kilogrammas.
Fizižed ičendad.
Nikel' om lujas kova, plastine, tagokaz hobedaižvauged päličmänendmetall, kudamb ei ole aktivine himižešti. Nikel' om kattud normaližiš arvoimižiž oksidan kerthel. Elementan elektroniden konfiguracii orbitaliden mödhe voib olda mugoi-ki: 2, 8, 17, 1.
Atommass — 58,6934. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,902 g/sm³. Suladandlämuz — 1726 K. Kehundlämuz — 3005 K.
Londuseline nikel' kogoneb vides stabiližes izotopaspäi: 58Ni (68,27%), 60Ni (26,10%), 61Ni (1,13%), 62Ni (3,59%), 64Ni (0,91%).


Abramov Nikolai.
Nikolai Viktorovič Abramov (; sünd. 24. viluku, 1964, Ladv-külä, Kos'kenaluižen rajon, Leningradan agj — kol. 23. viluku 2016, Petroskoi, Karjalan Tazovaldkund) oli Venälaižen Federacijan kirjutajiden ühtištusen ühtnii, vepsänkel'ne runokirjutai, lehtezmez', Bengtan Pohjaižen literaturan premijan (2006) laureat da Karjalan Tazovaldkundan premijan (2009) laureat. Abramov oli etnine vepsläine.
Abramov oli sündnu Ladvaha, Podporožjen (Kos'kenaluižen) rajonha, Leningradan agjha vl 1961 24. päiväl vilukud. Keskškolan jäl'ghe Nikolai Abramov openzihe Leningradas da Karjalan valdkundaližes pedagogižes akademijas Petroskoiš. Nikolai Abramov oli vepsän Kodima-lehtesen toimitajan.
Abramovan vepsänkeližed da venäkel'žed runod oma paindud 1980-ndel vodelpäi. 1994-ndel vodel ozutihe «Koumekümne koume»-runokogodust, ezmäine vepsänkeline čomamahtoine kirj. Abramovan runod oma kätud suomen, estin, mad'jaran kelihe da toižihe kelihe.


Fomin Nikolai.
Nikolai Fomin () — vepsläine kirjutai. Om ühteks «Kodima»-lehtesen redaktorišpäi enččes. Sanutesed i publicistik erazvuiččiš kirjoiš da periodikas.


Nikosii.
Nikosii (grek.: Λευκωσία; turk.: "Lefkoşa") om Kipran pälidn da kaikiš suremb lidn.


Niobii.
Niobijan kristallad ühten kubižen santimetran kohtha.
Niobii ("Nb" — "niobium" latinan kelel) om 41nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videnden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om harv londuses, ei voi löuta sidä joudjas olendas, pala Man kores — 18 grammad tonnas. Anglijalaine Čarl'z Hetčett-himik avaiži niobijan vl 1801, i vhesai 1950 nimitihe sidä «kolumbii» (Cb) Sures Britanijas i, AÜV:oiden nimen mödhe sil aigal. Saksalaine Genrih Roze-himik erišti elementad tantalaspäi i nimiti sidä Tantalan Nioba-tütren oiktastuseks. 19. voz'sadan lopus francine Anri Muassan-himik sai puhtast niobijad ezmäižen kerdan.
Metallan putnuded palaižed kuctas organizman südäiorganoiden ärdutandad i lopusiden kid'žmoitust. Erased ühtnendad oma toksižed.
Fizižed ičendad.
Niobii om hoštai hobedaižhahk metall.
Atommass — 92,90637. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,57 g/sm³. Suladandlämuz — 2741 K. Kehundlämuz — 5015 K.
Londuseline niobii kogoneb üks'jäižes stabiližes 93Nb-izotopaspäi. Kaik toižed 32 izotopad oma radioaktivižed, sadud da tedoitud ratud tel, ned oma 81..92, 94..113 atommassanke, tetas mugažo 25 izomärad.


Njuton Isaak.
Ser Isaak Njuton (; sünd. 4. viluku 1643 grigorianižen kalendarin mödhe, Vulsthorp läz Kolstervortad, Anglii — kol. 31. keväz'ku 1726, Kensington, Sur' Britanii) om sur' anglijalaine fizikantedomez', matematikantedomez' da astronom, üks' klassižen fizikan sädajišpäi. Njuton om fundamentaližen tedotön "Naturaližen filosofijan matematižed augud" avtor. Neciš tedotös hän andoi mail'man gravitacijan käskusen i mehanikan koume käskust, kudambad linniba klassižen mehanikan aluseks. I. Njuton sädi differencialižen da integraližen lugemižen, mujun teorijan i toižed matematižed da fizižed teorijad.


Norvegii.
Norvegii (bukmol: "Norge", nünošk: "Noreg"), oficialižikš Norvegijan Kunigahuz (bukmol: "Kongeriket Norge", nünošk: "Kongeriket Noreg") om valdkund Pohjoiževropas. Pälidn — Oslo, se-žo om kaikiš suremb Norvegijan lidn.
Istorii.
Vl 1905 kezakun 7. päiväl ripmatomuz om tedotadud Ročinmaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii om väges vspäi 1814 möhembaižiden vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Norvegijal oma röunad Suomenmanke (röunan piduz — 727 km) da Venämanke (196 km) pohjoižpäivnouzmas, Ročinmanke päivnouzmas (1619 km). Ühthine röunoiden piduz om 2542 km. Sen suvipäivlaskmaižed randad lainištab Pohjoižmeri, päivlaskmaižed randad — Norvegine meri, a pohjoižpäivnouzmaižed randad — Barencan meri. Ühthine kontinentaline randanpird om 25 148 km da läheližiden sariden randanpird om 58 133 km. Sen ližaks, Norvegii ohjastab Jan Majen- da Kondjan-saril, Špicbergen-sarištol Jävaldmeres, Buve-sarel Atlantižen valdmeren suves.
Norvegii om mägekaz valdkund, man keskkorktuz om 490 m meren pindan päl. Sen harakterine pird om fjordiden olend olmas, nene merikarad lähttas edahaks territorijan südäimehe. Läz 50 tuhad sared sijadase Norvegijas. Kaikiš korktemb čokkoim om Gallhöpiggen-mägi (2469 m).
Evrop-kontinentan kaikiš pohjoižemb čokkoim sijadase Norvegijas, 71,2° pohjoižlevedust, se om Nordkin-nem'.
Politine sistem.
Norvegii om unitarine valdkund. Se otab konstitucižen monarhijan da parlamentižen demokratijan principid aluseks. Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om kunigaz (vspäi 1991 — Haral'd V).
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament — "Storting", kogoneb 169 deputatad. Heid kaik rahvaz valičeb kerdan nelläs vodes. Valičendoiden jäl'ghe sajan enamb änid partijan lider tuleb päministraks, ohjastusen pämeheks. Vspäi 2013 Erna Solberg radab päministran.
Ülembaine käskuzkundaline tobmuz om Norvegijan Ülembaine Käskuzkund (norv. "Norges Høyesterett"), kogoneb 20 sudijad.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Norvegijan administrativiž-territorialine jagand."
Norvegii alajagase 19 fül'kehe (gubernijha) (norv. "fylke"), a ned — 430 kommunha (norv. "kommune").
Eläjad.
Ristitišton 78% oma lidnalaižed eläjad. Norvegine lidnanvuitte taho om žilo enamba 200 ristitud ristitištonke da lähemba 50 metrad toine toižespäi pertidenke.
Norvegijan järed lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Oslo, Bergen, Tronheim, Stavanger, Frederikstad da Drammen.
Ižanduz.
Norvegii om Pohjoiževropan kaikiš järedamb valdkund kivivoin da londuseližen gazan sal'hen mödhe. Neniš sarakoiš sättas läz pol't man kogosüdäiproduktad. Tehtas äi energijad gidroelektrostancijoiš, ka sišpäi om voimuz vedamha äi kivivoid röunoiden irdpolihe.


Novosibirsk.
Novosibirsk da sen ezilidnad vl 2010 (nägu kaimdajaspäi).
Novosibirsk () om Venäman millionerlidn, lidnümbrik da koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, sijadase Sibirin suvipäivlaskmas. Om Novosibirskan agjan i sen Novosibirskan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Sibirin federaližen ümbrikon pälidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1893 30. päiväl sulakud "Aleksandrovskii-žiloks" sauvomha da holitamha Transsibad. Vll 1895−1903 udesnimitihe "Novonikolajevskijaks". Se sai lidnan statusad vn 1903 28. päiväl tal'vkud i edel 1926 vot lidnan nimi oli Novonikolajevsk ().
Novosibirsk šingotase importtavaroiden möndal tukuil (logistine keskuz 20 km²), raudan metallurgijal, metallan ümbriradmižel, mašiništonsauvomižen tegimil, sauvondmaterialiden pästandal (stökol) i sömtegimištol.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ob'-jogen molembil randoil, 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Hura randpol' om tazo, oiged om vanoikaz, Novosibirskan vezivaradim sijadase ülezjogen. Matkad Moskvhasai om 3000 km päivlaskmha orhal. Lähembaižed lidnad mülüdas Novosibirskan aglomeracijha (2,1 mln rist. vl 2018), ned oma Berdsk i Iskitim suvhe, Ob' päivlaskmha. Voib olda penid 2..3-ballaižid manrehkaidusid (12-ballaižen Rihteran pordhišton mödhe).
Novosibirsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt i jagase 10 administrativižhe rajonha. Ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš, no kaikutte om ičeze administracijanke päiči El'covkantagaižes, Raudteiden i Keskuzrajonas, niiden administracii om ühthine Keskuzümbrikon.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 473 754 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused da taksid oma kundaližeks transportaks. Vspäi 1986 metro radab lidnas (kaik om 2 jonod, 13 stancijad da 15,9 km raudted vl 2018). Koume avtotesildad da kaks' raudtesildad om saudud Obiš päliči. Jogiport om olmas lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline "Tolmačovo"-lendimport ("OVB/ТЛЧ") sijadase 17 km päivlaskmha lidnan keskusespäi Ob'-lidnan röunal, tehtas reisid Evropan, Päivnouzmaižen Azijan (jügureisid tobjimalaz) i Keskuzazijan maihe, mugažo Venämadme i čarterrreisid Tailandha.
Irdkosketused.
*
*
*


Nägudezkirj.
Nägudezkirj om Biblijan jäl'gmäine kirj.


Nemž.
Nemž om vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen rajonas.


Valdmerimad.
Valdmerimad (vai Okeanii) (angl., bislam i fidžin hindi: "Oceania", fr.: "Océanie", maor.: "Ao-o-Kiwa", tok-pisin: "Osenia") om Man kuiv pala, kaikiš suremb sariden kogoduz planetas. Sijadase kaikil šurupoliškoil, Afrikan kartte. Avstralii-kontinent, Uz' Gvinei-sar' da Tünen valdmeren erigoittud sared atolloidenke mülüdas sihe.
Pind — 8,52 millionad km² (Avstralijata 1,52 mln km²). Eläjiden lugu — 36,6 mln (vl 2010, 15,4 mln Avstralijata). 16 valdkundad da 21 rippujad territorijad sijadasoiš Valdmerimaiš. Mugažo Indonezijan pala otab Uz' Gvinei-saren päivlaskmpol't, pala om (Havajad-štat) i Čilin severz' sarid. Avstralii, Papua — Uz' Gvinei, Uz' Zelandii, Havajad i Fidži oma järedad niiden keskes.
Kaikiš suremb sarišpäi om Uz' Gvinei (786 tuh. km²). Sarištod: Havajan sared, Solomonan sared, Marianan sared, Maršalan sared, Fidžin sared, Uded Gebridad, Bismarkan sarišt, Markizan sared. Järedad pol'sared: Keip-Jork i Arnemlend (Avstralii), Čendravasih i Papuan pol'sar' (Uz' Gvinei).
Tropižed klimatižed vöd oma Valdmerimaiden tobmas palas, penil saril klimat om neps. Valdmerimaiden randad lainištab Tün' valdmeri. Uden Gvinejan suvipäivlaskmaižed randad i Avstralijan pohjoižed randad lainištab Indižen valdmeren Arafuran meri. Sariden enambuz om vulkaniženke augotižlibundanke. Om vähä tarbhaižid kaivatusid päiči Avstralijas sen metallkivendoidenke. Sared alištudas kovile tulleile, manrehkaidusile, cunamile, pit'kile valegile.
Murrei sen Darling- i Marrambidži-ližajogidenke (Avstralii), Sepik i Flai (Uz' Gvinei) oma Valdmerimaiden znamasižed joged. Järedad järved oma Eir (9500 nellikkilometrhasai), Torrens, Gerdner, Makkai i Amadius (kaik oma solakahad, Avstralii), Marri i Sentani (Uz' Gvinei-sar'), Taupo (Uz' Zelandii). Penil saril om lagunoid da penid ojid. Kaikiš korktemb čokkoim om Džai-mägi (4884 m) Indonezijas, Uden Gvinejan päivlaskmas. Kaikiš alahamb om kuivanuden Eir-järven pohj (-15 m) Avstralijan keskusen suves.
Valdmerimaiden eläjid da sündnuzid nimitadas regionan mödhe: avstralijalaižikš, udenzelandijalaižikš, udengvinejalaižikš, polinezijalaižikš, melanezijalaižikš i mikronezijalaižikš.


Ola.
Polikristalližen olan palaine, irguz 99,9%.
Ola ("Si" — "silicium" latinan kelel) om 14nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om nelländen gruppan päalagruppas, tabluden koumandes periodas.
Ola om lujas levitadud londuses, om kahtenz' Man koren element hapanikan jäl'ghe (SiO2 — 12%). Olakahad pämineralad — lete, olakivi, kvarc, pöudšpat. Voib löuta londuses ičesündujad olad lujas harvoin.
Vl 1808 francijalaižed himikad Žozef Lui Gei-Lüssak i Lui Žak Tenar saiba irgäd olad. Nimitihe latinižen "silex"-sanan mödhe «olakivi».
Fizižed ičendad.
Puhtaz amorfine ola om bur tuhk. Ola om räbed, plastižuz ližadub vaiše ülemba 800 C°. Aktivitoi himižešti normaližiš arvoimižiš, sen palaižed oma kattud hapandusen kerthel. Olan palaižed i olakivi oma kovad, künzäidused jädas stöklal.
Londuseližed izotopad oma stabiližed (28Si — 92,23%, 29Si — 4,67%, 30Si — 3,10%). Kaik 20 ratud radioaktivišt izotopad om sätud 22..27 i 31..44 atommassanke, niiden keskes 14 elädas sekundad lühüdamb.
Atommass — 28,0855. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 2,33 g/sm³. Suladandlämuz — 1688 K. Kehundlämuz — 2623 K.
Kävutand.
Nügüd'aigaine elektronik om saudud olal — mikroshemad, batarejad päiväiženergijal. Ližatas raudan metallurgijas paremboičemha ühtnendoid. Kävutadas leted tehmaha keramikad (savič, porcellan), cementad i ten alust. Kvarclete om torhudeks stökoltegimen i optižen edheotandan täht. Om olmas äi olan ühtnendoid, ottas kävutamižhe silikatoid levedali. Tarbhaine biologine rol' om olal, tähkheinäd i kortehein kogotas olad enamba. Pidab kaitas olan pölüspäi, se ärdutab hengaiduzteid.
Kiviaigan kävutihe olakivid avaros noliden lopusikš, tehmaha azegid da veičid. Ottas kaks' kived vai piritanke iškemha lämoin kibinoid viritimiš i tuikutimiš. Olakivi om hüvä čomitandmaterial, om erazvuiččen mujun mineraloiš.


Omsk.
Omsk () om millionerlidn da lidnümbrik Venäman keskuzpalan suves. Se om Omskan agjan administrativine keskuz (vspäi 1934) da kaikiš suremb lidn, kahtenz' surtte Sibirin lidn.
Omskan agjan kaikutte koumanz' ristit videspäi eläb Omskas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1716 Omskan lidnuseks. Vl 1782 žilo udenke lidnusenke oiktal randal saiba lidnan statusad.
Vozil 1918−1920 Venäman rahvahanikoiden sodan aigan Omsk oli Venäman valdkundan da Vauktan Gvardijan likundan pälidnaks. Vn 1921 kezal sirtihe Sibirin keskusen aluzkundoid Novosibirskha. Vl 1930 ühtištuihe Leninsk-Omskii-lidnad i Omskad, vl 1933 — Novo-Omsk-lidnad Omskanke. Vll 1947−1958 lidn alištui Venäman NFST:n tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Irtiš-jogen muugotil randoil Ominjogen lanktendan sijas, 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Lähembaižed lidnad oma Kalačinsk 65 km päivnouzmha raudtel vai avtol i Isil'kul' 149 km päivlaskmha raudtedme vai avtotedme.
Omsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Se jagase 5 administrativižhe ümbrikho vspäi 1945.
Eläjad.
Omsk kändihe millionerlidnaks vl 1979. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 154 116 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 1 169 tuh. eläjid vl 1992 da om nügüd'.
Rahvahad vl 2010 (ozutanuziden rahvahudes pala): venälaižed — 88,8%, kazahlaižed — 3,4%, ukrainalaižed — 2,0%, totarlaižed — 1,9%, saksalaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 2,6%.
Ižanduz.
Ekonomikan päsarakod oma kivivoin ümbriradmine, himine sarak, aerokosmižed tegimed, sodatehnikan tehmine (tankad, somuzavtod), maižanduztehnikan pästand, radioledimiden i avtodetaliden tehmine, sömtegimišt.
Transport.
Transsiban raudtestancii om saudud Omskas vl 1896. Järed jogiport levineb läz raudtestancijad. Jogistancijaspäi passažirlaivad ujudas Salehardhasai.
Rahvahidenkeskeine civiline da Venäman policijan Keskuzline Omsk-lendimport ("OMS / ОМС") sijadase 5 kilometras suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Vspäi 1989 uz' civiline Omsk-Födorovk-lendimport om sauvomas vajehtamha vanhad lendimportad. Sauvond sijadase 32 km lodeheze lidnan keskusespäi.
Avtobusad da trolleibusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Vspäi 1992 metro vai kiruhtramvai sauvose lidnas. Viž manalašt stancijad lindäs ezmäižeks jonoks.
Irdkosketused.
*
*


Oper.
Parižan vanh operteatr (Palais Garnier).
Oper (— «azj», «tö», «rad») om muzikaliž-dramatižen čomamahtusen žanr, kudambas südäiolend anttas muzikaližen dramaturgijan abul. Oper om vokaline žanr. Operan literaturine aluz om libretto.
Žanran istorii.
Oper om sündnu Italijaha. Operan ezitat om misterii — mugoine hengeline spektakl', kus om muzikad. Hengeline komedii "Pühän Pavlan kändmine hristanuskojaks (1480, avtor Beverini) om jo tozine tö, kus muzikad om kaikiš paloiš. XVI voz'sadas lujas populärižikš tegihe pastoralid (paimniden vändod), kus oli horid: motetoid, madrigaloid. Vl 1597 Modenas ozutihe "garmonižen komedijan" (Commedia armonica) "Amfiparnasso" (avtor Oracio Vekki), kus hor kaiken pajati madrigaloid scenan taga, a akt'orad vändiba scenal.
XVI voz'sadan lopus ningoižiš spektakliš zavodiba kävutada üksänine pajatand (monodii), i žanr lujas šingotaškanzihe. Avtorad nimitiba ičeze muzikaliž-dramatižed sädused "drama in musica" vai "drama per musica"; "opera"-nimi om sündnu XVII voz'sadan ezmäižes poles.
Ezmäižen operteatran publikan täht avaitihe vl 1637 Italijaha, Venecijha. Ezmäine sur' oper oli Perin Džakomon "Evridik"-oper (1597). Venecii oli ezmäine operan keskuz Evropas.
Operan toižendad.
Komižes operas muzikaližiden nomeroiden keskes voib olda dialog muzikata. No dialogad voib löuta i toižiš operoiš, ozutesikš, Bethovenan "Fidelios" vai Veberan "Noidambujas".
Operan elementad.
Oper om sintetine žanr. Sihe mülüdas dramaturgii, muzik, pirdand (dekoracijad, scenižed sädod), horeografii (balet).
Operan kollektivas oma: solistad, hor, orkestr i m.e.
Operas oma naižäned — soprano, meccosoprano, kontral'to, i mehenäned — tenor, kontrtenor, bariton da bas.
Oper jägadas aktoihe, kuvihe, scenoihe i nomerihe.
Operan palad — rečitativad, ariozod, pajod, arijad, duetad, triod, kvartetad, ansamblid i m.e.; simfonižed formad — ezivänd, introdukcii, antrakt, marš, baletmuzik i m.e.


Orav.
Orav(ad) (latin.: "Sciurus") om mecživatoiden sugu.


Orenburg.
Orenburg (,) om lidn Venäman suvipäivlaskmas. Se om Orenburgan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn i lidnümbrik.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1743 kuti lidnuz da lidn. Vl 1744 se tegihe Orenburgan gubernijan pälidnaks.
Vozil 1938−1957 nimitihe lidnad "Čkalov:aks" tutaban lendajan oiktastuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ural-jogen molembil randoil, 150 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 1432 km lodeheze avtotedme. Lähembaine lidn om Sol'-Ileck 75 km suvhe raudtel vai avtol.
Orenburg jagase kahthe ümbrikho i nellhä administrativižhe rajonha. Leninan rajon da Keskuzrajon mülüdas Suviümbrikho. Pohjoine ümbrik mülütab Dzeržinskijan i Tegimišton rajonid. Kümne žilod mülüdas Orenburgan lidnümbrikho lidnan ližaks, lidnümbrikon pind — 916,91 km².
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 548 331 ristitud, lidnümbrikon — 563 876 ristitud. Vl 2017 kaik 579 677 ristitud eliba lidnümbrikos. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2017).
Rahvahad (lidn, enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 81,1%, totarlaižed — 7,6%, kazahlaižed — 2,0%, ukrainalaižed — 1,9%, baškiralaižed — 1,1%, armenijalaižed — 0,6%, mordvinalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 2,9%.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid i kervačte Ural-joges päliči oma kundaližtransportaks lidnas. Vl 1876 raudte tuli lidnha, i Orenburg om järed raudtesol'm. Rahvahidenkeskeine civiline Jurii Gagarinan nimel nimitadud "Orenburg-Keskuzline"-lendimport ("REN / ОНГ") sijadase 19 km päivnouzmha lidnaspäi, tehtas reisid Tadžikistanha, Päivlaskmaižen Azijan lebutahoihe, mugažo Venäman järedoihe lidnoihe.
Irdkosketused.
*
*


Oslo.
Oslo (mugažo kirjutase norvegijan kelel, no virkmine — [Ušlü] vai [Uslü]) om Norvegijan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om olmas mugažo kommunaks da ühteks 19 norvegižes agjaspäi (fül'ke).
Oslo-agj om kaikiš suremb Norvegijas eläjiden lugun mödhe da kaikiš penemb pindan mödhe. Vl 2013 eläjiden lugu oli 623 966 ristitud. Lidnan pind — 454,03 km², saum vezid — 6%. Oslo om ümbärtud Akershus-agjal (kahtenz' ristituiden lugun mödhe), kudamban tobmuden organad sijadasoiš pälidnas.
Istorii.
Oslo mainitase ezmäižen kerdan Sturlusonan Storrin islandižes skal'das. Om kirjutadud siš, miše Haral'd III-kunigaz pani lidnan alust vl 1048. Nimituz znamoičeb «Lo-jogensu». Lidn oli olmas mugoiženke nimenke vhesai 1624. Sid' vhesai 1925 sen nimi oli Hristianii () da Kristianii ().
Geografijan andmused.
Olso seižub ühtennimižen fjordan randal 23 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, sijadase sen kaikiš pohjoižembas palas, Piterinke ühtel levedusel, no 20° päivlaskmaižemb. Om nell'kümne sart da 343 reskveden järved lidnan röunoiš.
Lidn jagase 15 administrativižhe rajonha (). Mugažo 19. voz'sadalpäi lidn jagase päivlaskmaižhe ("Vestkanten") da päivnouzmaižhe ("Ostkanten") polihe.
Transport.
Avtobusad, tramvaid da metro oma kundaližeks transportaks, mugažo likutimvenehed oma tulmha ujuden lähiden saridennopäi. Metro () om olmas vspäi 1966, vl 2012 siš om 97 stancijad (16 — manaluižed), 6 jonod da 85 km raudted.
Kaik om koume rahvahidenkeskešt lendimportad Oslon ümbrištos, päine niišpäi om Gardermuen (vspäi 1998) 48 km lidnan keskusespäi.
Sport.
Vl 1952 Oslo vastsi Tal'volimpiadan ühtnijoid.


Osmii.
Osmii ("Os" - "osmium" latinan kelel) om 76nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Element om lujas harv londuses, sidä ei voi löuta joudjas olendas. Osmijan avaiži vl 1804 anglijalaine himik S. Tennant.
Osmijal ei ole ičenašt biologišt rolid. Osmijan ülembaine oksid om lujas toksine.
Osmii kävutadas metallurgijas, elektrotehnikas da elektronikas. Se om mugažo hüvä katalizator. Pälöudmižsijad oma Venämas, Kanadas da Kolumbijas; kaikiš järedamb löudmižsija om Suviafrikan Tazovaldkundas (Bušvel'd).
Fizižed ičendad.
Osmii om hudr hoštai hobedaižtaivazma päličmänendmetall. Se mülütab kuz' stabilišt izotopad. Ičeze ičendoiden tagut metalline osmii lujas hondoin andase mehanižele ümbriradmižele.
Atommass — 190,23. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 22,587 g/sm³. Suladandlämuz — 3306 K. Kehundlämuz — 5285 K.


Palladii.
Palladii ("Pd" — "palladium" latinan kelel) om 46nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om lujas harv londuses, pala Man kores 10−8. Voib löuta sidä joudjas olendas — allopalladijaks. Anglijalaine Uil'jam Haid Uollaston-himik avaiži palladijan vl 1803. Om nimitadud Pävönen 2 Pallas-asteroidan mödhe (avaitihe vl 1802). Nimitihe asteroidad Amuižen Grekanman mifologijan Pallada-personažan mödhe (). Lugetihe, ku jumalnaižen puine kuvapatshaine ("palladuim") om olmas miččel-se sijal, ka se om murendamatoi.
Palladii om platinan gruppan hüväsuguine metall. Sadas nikelin, hobedan i vas'ken sul'fidkivendoiden ümbriradmiženke.
Fizižed ičendad.
Palladii om tagokaz plastine hobedaižvauged päličmänendmetall, paramagnetik. Ei voi segoitada sidä vedhe. Kogoneb vezinikad ičeze 900 mülühüsai.
Atommass — 106,42. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 12,02 g/sm³. Suladandlämuz — 1827 K. Kehundlämuz — 2940 K.
Londuseline palladii kogoneb kudes stabiližes izotopaspäi: 102Pd (1,00%), 104Pd (11,14%), 105Pd (22,33%), 106Pd (27,33%), 108Pd (26,46%) i 110Pd (11,72%). Sen ližaks tetas 29 ratud radioaktivišt izotopad 91..101, 103, 107, 109..124 atommassanke i 13 izomärad.
Kävutand.
Palladii om hüvä katalizator. Kävutadas puhtastamha vezinikad.


Paltog.
Paltog (ven.: "Палтога") om Venäman külä Vologdan agjan Vitegran rajonas.
Eländpunktas oma škol, kirjišt, kul'turkodi, počt i kaks' torguinsijad. Paltogan territorijal sijadase kaks' ortodoksišt jumalanpertid.


Pariž.
Pariž (francijan kelel: "Paris" [paˈʁi] «pari») om Francijan pälidn da kaikiš järedamb lidn. Se om valdkundan kaikiš znamasižemb ekonomine da kul'turine keskuz.
Geografijan andmused.
Parižan sijaduz om Keskfrancijan pohjoižpoles, Il'-de-Frans-regionas, Senanjogen molembil randoil. Parižas om eräzvuiččiden rahvahankeskeižiden organizacijoiden päfaterid. Megapolisan pind om 105,4 km². Eläjiden lugu om enamb 2,3 millionad ristituid, no kaikes Parižan aglomeracijas eläb jo enamb 12 millionad ristituid (vn 2014 andmused). Se on üks' EÜ:n järedambiš aglomeracijoišpäi.
Mel'heižtahod.
Pariž om Francijan znamasine turistine keskuz. Siš om äi mail'man tetabid mel'heižtahoid: Parižan Jumalanmaman päjumalanpert', Luvran muzei, Elisejan pöudod; Parižan simvolan om ažurine raudaine Ejfelän čuhunduz.
Transport.
Pariž om mugažo jalos znamasine transportsol'm. Siš om 5 lendimportad: "Šarl'-de-Gol (toine aeroport Evropas passažiroiden lugun mödhe Londonan "Hitroun" jäl'ghe), "Orli", "Le Burže" (kudambha tehtas tutab aviasalon), "Varti" da "Bove"; 7 päraudtestancijad. Vodespäi 1900 metropoliten radab lidnas, se om koumanz' surtte Evropas Londonan da Budapeštan metropolitenoiden jäl'ghe.
Rahvahidenkeskeižed kosketused.
Vodespäi 1956 Rim om Parižan üks'jäine sebruzlidn ("«Vaiše Pariž om Riman arvoine; vaiše Rim om Parižan arvoine»"). No Parižal om völ enamb 40 partnörlidnad (sidä kesken — Moskv da Piter).
Sport.
Pariž om voziden 1900 da 1924 Kezaližiden Olimpižiden vändoiden lidn.
Galerei.
Parižan päivlaskmpol'žen palan panoram öl.


Paskač.
(Kodi)Paskač vai (Kodi)Pasklind (latinan kelel: "Passer domesticus", venäkelel: "Домовый воробей") om lujas levitadud erik todesižiden pasklinduiden sugus ("Passer"), pasklinduiden sugukundas ("Passeridae") da pasklindunvuiččiden sugukundas ("Passeriformes"). Se om üks' tetabiš linduišpäi, kudambad elädas ristitun kodin rindal, i kudambid tunttas hüvin meiden tahoiš irdpol'žen nägun da harakterižen änen mödhe.
Levigandmižavaruz.
Ende kodipasklindun areal oli röunanus Pohjoižel Evrazijal. Paskačud nügüd' elädas Evropas da Azijas (päiči Arktikas, Azijan pohjoižpäivnouzmpol'žid, keskuz- da suvipäivnouzmpol'žid rajonid), i mugažo Pohjoižes da Päivnouzmpol'žes Afrikas, Senegalas, Penes Azijas, Arabijan pol'sarel da Javan sarel. XX voz'sadan augotišespäi ristitud oma tonuded paskačuid erazvuiččihe valdkundoihe (Afrikan suvehe, Avstralijaha, Udhe Zelandijha, Pohjoiž- da Suviamerikha), kudambas nened linduižed elädas nügüd'.
Irdpol'ne nägu.
Hibjan piduz om 14:späi 18:hesai santimetrad, mass om 21:späi 37:hesai grammad, suugiden maihutuzkeskust om 22:späi 27:hesai santimetrad. Emäč om burhahk, sel'g om burakaz pitkähkoiden muzoiden kirjaviden läipidenke, sil'män päl om loštakaz vauvaz kulm, nök om pakuižbur. Ižačul hibjan alapala om vauvhamb, ani hahk, üläh om loštakaz. Tuhkhahk šapkaine om päl, modpolišk om vauvaz hahk, must šoid mäneb sil'män al, om mustoid läipid kurkul da rindhal. Nök om must, jaugad oma burahkod. Än' — čirkinehen erazvuiččed toižendad.
Elonmahtuz.
Erazvuiččed sömjändused ližadase gavedile da kazmusiden semnile sötamha paskačuid. Parad formiruiše tal'ven lopuks, sil aigal paskačuiden keskes om eläbzoitust, ižačud čirkaba komedas, kimiba, toratas. Pezoitelese erazvuiččiš peitsijiš, tobjimalaz puižiden da kivižiden sauvotusiden pal'huziš, murdoiden kogoiš, kodiš, uruiš, päskhaižiden pezoiš. Paskačud tehtas kogonaižed pezoiden žilod. Ezmäine nor' pol'v sünduse (lähteb munišpäi) sulakuspäi, poigmine lopiše elokus, sezonas par ehtib kazvatada 2 - 3 pezakundad. Lindunpoigaižed södas tobjimalaz erazvuiččid sel'grodatomid. Paskačud voidas eläda 13:he vodhesai.


Paster Lui.
Lui Paster (; sünd. 27. tal'vku 1822, Dol', Jur-departament, Francii — kol. 28. sügüz'ku 1895, Vil'növ-l'Etan läz Parižad, Francii) — francijalaine mikrobiolog da himik, Francijan tedoakademijan ühtnii (1881). Paster ozuti nozoluziden kävundan i äjiden läžundoiden mikrobiologižen olmusen. Hän oli üks' mikrobiologijan da immunologijan alusenpanijoišpäi. Hänen töd kristalliden sauvuses da polärizacijan näguses paniba stereohimijan alusid.
Pasteran kaclendtegod ozutiba mugažo, miše meiden aigan elon ičesündundad ei voi olda. Pasteran nimi om jalos tutab sikš, miše hänen nimel om nimitadud pasterizacijan process.


Pavlodar.
Pavlodar (kazahan i venän kelil: "Павлодар") om lidn Kazahstanan pohjoižpäivnouzmas. Se om Pavlodaran agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1720. Se sai lidnan statusad vl 1861.
Pavlodar šingotase kivivoinümbriradajal tegimel, raudan i alüminijan metallurgijal, himižel i mašiništonsauvomižel tegimil, sauvondmaterialiden sarakol (katuzmaterialad, elektrokabeläd).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Irtiš-jogen oiktal randal, Päivlaskmaižel Sibirin alangištol, 123 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Alištunuded akimatale kuz' žilod: Pavlodarskoje, Kenžekol', Baidali, Dolgoje, Leninskii i Mojil'di.
Eläjad.
Vl 2010 lidnan eläjiden lugu oli 320 362 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Vl 2018 kaik 360 048 ristitud elädas alištunuzidenke akimatale eländpunktoidenke. Islaman koume pühäpertid, ortodoksižen hristanuskondan päjumalanpert' i katoline jumalanpert' oma olmas lidnas.
Rahvahad (2018, enamba 0,4%): kazahlaižed — 46,2%, venälaižed — 42,3%, ukrainalaižed — 4,0%, saksalaižed — 2,2%, totarlaižed — 2,0%, vaugedvenälaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,8%.
Irdkosketused.
*


Pedr.
Pedr (lat.: "Cervus") om kabjmecživat.


Peitsemnižed.
Änikkazmused vai Peitsemnižed (, vai "Angiospermae") — ülembaižed kazmused, kudambiden eriližuz om änik — suguäikerdoičendan elim. Völ üks' änikkazmusiden tunduz — kahtejitte sugutand.
Peitsemnižed da alastoisemnižed kazmused mülüdas ühtes semnižiden kazmusiden gruppha ("Spermatophytae").
Klass Kaks'palaižed.
Neciš klassas ("Magnoliopsida", vai "Dicotyledones") om ümbrikirjutadud 6 alaklassad, 128 kundad, 418 sugukundad, läz 10 000 suguid i läz 190 000 kazmusiden erikoid.
Klass Üks'palaižed.
Neciš klassas ("Liliopsida", vai "Monocotyledones") om ümbrikirjutadud 5 alaklassad, 37 kundad, läz 120 sugukundoid, enamb 3 000 suguid da enamb 60000 erikoid.


Petropavlovsk.
Petropavlovsk (,) om Kazahstanan lidn valdkundan pohjoižes. Se om Pohjoižkazahstanan agjan administrativine keskuz (vspäi 1936).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1752 kuti "Ph. Petran lidnuz". Sai lidnan statusad vl 1807, nimitihe nügüdläižikš da mülütihe Tobol'skan gubernijha. Vll 1919−1921 Petropavlovsk mülüi Omskan gubernijha. Vspäi 1921 lidn om Kazahstanan palaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Išim-jogen oiktal randal (, Irtišan hura ližajogi), 140 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om mecoid da penid järvid ezilidnas. Matkad Astanhasai om 428 km suvhe.
Klimat om terav kontinentaline. Paneb sadegid 378 mm vodes, enamba kezaaigan (150 mm).
Eläjad da transport.
Vn 2012 Kazahstanan rahvahanlugemižen mödhe ristitišt oli 205 tuh. eläjid, kaikiš suremb oli 247 400 eläjad vl 1991. Rahvahad (enamba 1% vl 2014, ozutadud rahvahudenke): venänikad — 63,7%, kazahlaižed — 25,9%, totarlaižed — 3,2%, ukrainalaižed — 2,2%, saksalaižed — 1,7%, toižed rahvahad — 3,3%.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Vl 1896 saudihe Transsib-raudted ühtennimiženke stancijanke läz lidnad. Päličmänendtaho Venäman röunal sijadase 40 km pohjoižhe.
Irdkosketused.
*


Petroskoi.
Petroskoi vai Zavod (, karj. da suom.: "Petroskoi") om lidn Venäman lodehpoles. Se om Karjalan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, mugažo Änižröunan (Änižrandan) rajonan administrativine keskuz. Venäman kudenz'kümnenz' seičemenz' lidn ristituiden lugun mödhe — 270 601 eläjad (2010). Petroskoi seižub Änižen randal.
Petr Sur' pani Petroskoin lidnan alusen vodel 1703.
Istorii.
Lidnan istorii augotihe vl 1703, konz azegtegim om letud (möhemba — raud- da juraižimtegim). Petroskoin alusenpanijan oli car' Sur' Petr. Petroskoi sai lidnan statusad 1777-ndel vodel. 1782 vodel Petroskoi linni Olonecan gubernijan keskuseks. Ezmäižen gubernijan gubernatoran oli venälaine runokirjutai Gavriil Deržavin.
Suren Kodimaižen sodan (voinan) aigan suomalaine Karjalan armii anasti Karjalan pälidnan 1941 vodel. Lidnan nimi vajehtihe "Äänislinnaks".
1944 vodel Rusked Armii anasti Petroskoin tagaze.
Nügüdläine lidnan pämez' om Galina Širšina. Hän om valitud vn 2013 sügüz'kun 8. päiväl.
Geografii.
Mantedokoordinatad om 61 gradusad 47 minutad pohjošt levedut i 34 gradusad 36 minutad päivnouzmpolišt pidust.
Petroskoi seižub Änižen randal (Petroskoin laht). Petroskoiš om järvid (Änine, Logmozero /Logmär/), Četir'ohv'orstnoje, Lamb, Karjer) da jogid (Lososink, Neglink, Tomic, Studenec, Kamennii). Ümbri lidnas om äi mecoid da puištoid. Petroskoin pohjoižpalas om PetrVU:n botanine puišt da peizažine «Zaozerskii»-kel'dtaho. Kul'turan da Lebun puišt, Änižen traktortegimen puišt da NÜKP:n XXII suiman puišt sijadase Lososinkanno. Neglinkanno om Pionerižen organizacijan puišt.
Lidnan kaikiš korktemb čokkoim om Kukkaz (Kukkovk) (293 m).
Eläjad.
2010 vodel Petroskoin eläjiden lugu oli 270 000. Petroskoi om 67-nz' lidn Venämas eläjiden lugun mödhe. Jäl'gmäižil vozil lidnan eläjiden lugu väheneb.
2002 voden Venäman rahvahanlugenmižen andmusiden mödhe, enamb 80% Petroskoin eläjid oma venälaižed, 5% — karjalaižed (20% Karjalan karjalaižid), 2,8% — suomalaižed, 2,7% — vaugedvenälaižed, 2,3% — ukrainalaižed da 1% — vepsläižed (Venäman vepsläižiden nelländez).
Üläopenduz.
Petroskoiš om 3 korktad školad: Petroskoin valdkundaline universitet (PetrVU), Karjalaine valdkundaline pedagogine akademii (KVPA) da Petroskoin valdkundine konservatorii Glazunovan nimed.
Keskopenduz.
Petroskoiš om 40 openduzškolad (niiden keskes — 5 liceid da 3 gimnazijad). Lidnas om rahvahaline suomalaiž-ugrilaine škol, kus opetas suomen, karjalan da vepsän kelid. Täs om mugažo 67 päivkodid.
Irdkosketused.
*
*
*


Pifagoran teorem.
Pifagoran teorem sai sen nimen amuižgrekalaižen matematikantedomehen Pifagoran mödhe, kudamb oli avainu da todestanu teoreman.
Egiptalaižed da vavilonalaižed kävutiba Pifagoran teoreman toižendad völ 2000 vozil e.m.e.


Pikasso Pablo.
Pablo Ruis Pikasso (täuz' nimi ispanijan kelel: "Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Martyr Patricio Ruíz y Picasso"; sünd. 25. reduku 1881, Malag, Ispanii — kol. 8. sulaku 1973, Mužen, Francii) oli ispanijalaine pirdai, skul'ptor da dizainer.


Pil'ved.
Pil'ved oma suspenziruidud atmosferas vezipurun koncentracijan produktad, kudambid voib nähta sil'mil taivhal Man pindaspäi i kosmosaspäi.
Pil'viden kogod oma olmas troposferas tobjimalaz, reguliruidas radiacijad Päiväižespäi i kazmuzhonuzeffektad, poletas päivän i ön lämuden köläidusid. Perlamutraižed pil'ved sädasoiš alahaižes stratosferas 15..27 km korktusil. Voib nähta hobedakahid pil'vid hämäras, ned libudas mezosferas 76..85 km korktusil.
Troposferine pil'v mülüb penikaižid tilkuižid vet da/vai jän kristalluzid (kut "pil'venelementoid") pil'viden südäiolendha. Konz il'man lämuz om ülemb −10 C°, pil'viš om tilkuižid-pil'venelementoid, konz lämuz peneneb −10:späi −15:hesai C°, pil'vil segoitadud südäiolend om olmas jo (tilkuižed da kristallad), i konz lämuz om alemb −15 C°, — vaiše kristalluded. Ku pil'venelementad tobnetas i niiden lanktendan piguz kazvaškandeb, ka ned langetas pil'višpäi atmosferižil sadegil (lumi, vihm, ränd, ragiž i m.e.), no voidas purustuda lankten. Sadegiden naceinuz ližadab pil'višpäi segoitadud mülündan šoiduidenke.
Pil'ved — tetab lirine mel'kuva, kudamban äjad runokirjutajad oma kävutanuded (ozutesikš, venälaižed kirjutajad Aleksandr Puškin, Gavriil Deržavin) ičeze sädusiš.
Man ližaks, pil'ved oma Päiväižen sistemas kaikil planetoil-gigantoil (Jupiter, Saturn, Uran i Neptun), Marsal, Veneral, Titanal da Tritonal. Neniden planetoiden pil'ved oma erazvuiččed augotižlibundal, ozutesikš, Veneral sanged pil'višt kogoneb rikmuiktusespäi, Titanan pil'ved tegesoiš metanan vihmoišpäi lämudel −180 С°.


Piter.
Piter (venäkelel: "Санкт-Петербург") om federaližen alištusen lidn Venälaižes Federacijas, sen subjekt da vägilidn.
Se om Lodehližen federaližen ümbrikon administrativine keskuz. Mugažo lidn om Leningradan agjan da erasiden Venäman valdkundaližen tobmuden aluzkundoiden sijaduztahoks. Vspäi 1992 Parlamentoidenkeskeižen assamblejan sijaduz om Tavrine pert'kulu. Vspäi 2008 Venälaižen Federacijan Konstitucine käskuzkund sijadase Piteriš.
Piter om Venäman znamasine ekonomine, tedoline da kul'turkeskuz, järed transporttesol'm.
Lidnan istorine keskuz da ühtenzoittud senke muštpachiden kompleksad oma pandud Mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe; se om Venäman kaikiš suremb turistine keskuz.
Lidnan nimed.
Oficialižetomad nimed: «Pohjoine pälidn», «Pohjoine Pal'mir», «Pohjoine Venecii», «Lidn Neval», «Kul'turpälidn», «SPb», «Vauktoiden öiden lidn», «Revolücijan kätte (lidn)» (aigan).
Istorii.
Sur' Petr pani Piterin lidnan alust vl 1703. 18.-20. voz'sadoil Piter oli Venälaižen Imperijan pälidnan.
Vs 1993 tal'vkun 25. päiväspäi Piter om olmas Venäman federaližen alištusen lidnaks vn 1993 Venäman Konstitucijan mödhe.
Piterin Päkäskuz om vahvištadud vn 1998 14. päiväl vilukud Käskusenandajan Suiman ezitajil, allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 28. päiväl uhokud da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Piter sijadase Pohjoižes Evropas, Venälaižen Federacijan lodehpoles, Baltijan meren Suomen lahten randpolen päivnouzmas, Nevanjogen suhištos.
Federacijan subjekt röunatab Leningradan agjanke kaikil polil päiči päivlaskmpoles.
Pind om 1439 km², sidä kesken mecištutesed da mec (lidnan röunoil) ottas 310 km² (vl 2002). Znamasine jogi om Neva sen ližajogidenke (hurad — Ižor, Slavänk, Murzink; oiktad — Oht da Must jogihut). Lidnan röunoiš Suomen lahten kaikiš suremb sar' om Kotlin.
Reljef om tazo alangoikaz. Lidnan keskuz seižub 1..5 metrad korktusil ülemb valdmeren pindad, ende ani jogavoččed sur'veded oleliba täs sihesai, kuni saudihe Piterin dambad vl 2011. Piterin pohjoižpol' sijadase 5..30 m korktusil (Karjalan kaglaz), suvipäivlaskmpol' — 5..22 m. Kaikiš korktemb čokkoim om Dudergofan korktusiden Pähkimkukkaz (176 m) lidnan suves Krasnosel'skijan rajonas.
Klimat om ven kontinentaline Baltijan meren klimatan pirdoidenke. Heinkun keskmäine lämuz om +19 C°. Vilukun da uhokun lämuz om −6 C°. Paneb sadegid 660 mm vodes, kezakus-elokus oleskeleb niid enamba (70..80 mm kus), uhokus-sulakus — vähemba (30..35 mm kus).
Londuseližed varad oma sauvondmaterialad (saved, letked, mouckivi) da reskvezi.
Tobmuz.
Lidnan pämez' nimitase gubernatoraks. Georgii Poltavčenko radab Piterin gubernatoran vs 2011 elokun 31. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo lidnan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Ühesa varagubernatorad da Gubernatoran Administracii oma hänele abhu.
Piterin üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Väčeslav Makarov radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2011 tal'vkun 14. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten. Suiman ühthižtö Ohjastusenke paneb eloho gubernatoran ezitajas — Ohjastusen ühtnijas päliči.
Radonoigendai tobmuz om Piterin Ohjastuz. Federacijan subjektan komitetad, ohjandused, inspekcijad da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 79,3% änid satusenke da radab kahtenden strokun. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Piter om Man kaikiš pohjoižemb lidn, kudamban eläjiden lugu om enamb 1 mln eläjid. Se om Evropan koumanz' lidn ristituiden lugun mödhe (Moskvan i Londonan jäl'ghe) da ühtenz' lidn, kudamb ei ole valdkundan pälidn. Se om suren lidnaglomeracijan keskuz (5,9 mln vl 2015, 11,6 tuh. km² pindanke).
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 879 566 ristitud, sidä kesken 271 vepsläšt. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Kaik ristitud oma lidnalaižed.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 79,1%, ukrainalaižed — 1,3%, vaugedvenälaižed — 0,8%, totarlaižed — 0,6%, evrejalaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,4%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,5%, rahvahuden ozutandata — 13,4%.
Transport.
Piter om Venäman järed transportsol'm, viž päraudtestancijad om lidnas. Allegron-üläkiruhjonused ajadas Piterin (Suomenman päraudtestancii) da Hel'sinkin keskes, Sapsan-üläkiruhjonused ajadas Piterin (Moskvan päraudtestancii) da Moskvan keskes.
Piteriš om kundališt transportad: avtobusoid, trolleibusid, tramvaid, lidnelektrojonusid da maršrutkid. 1955. vodespäi metropoliten radab lidnas.
Rahvahidenkeskeine civiline "Pulkovo"-lendimport ("LED / ПЛК") om üks'jäine lidnas, sijadase röunanno Moskvan rajonas, 15 km suvhe lidnan keskusespäi, tehtas reisid Evropan i Azijan äjihe maihe, mugažo om äi reisid Venämadme.
Irdkosketused.
*


Piterin Lehtez.
"Piterin lehtez" om Piterin Vepsän sebran bülleten'. Lahtleb irregulärižešti vlpäi 2006.


Piterin Vepsän Sebr.
Piterin Vepsän sebr (täuz' nimi: "Piterin rahvahaliž-kul'turaline kundaline organizacii Vepsän sebr") om vepsän rahvahaline organizacii Piteriš (vspäi 2000); sebrha mülüdas äjad vepsän rahvahan da kelen tedajad (dr. S. Miznikov, dr. V. Lapin da toižed). Läz 60 sebranikoid. Pästleb «Piterin Lehtez»-bülletenin, toižid pästandoid.


Plank Maks.
Maks Karl Ernst Lüdvig Plank (; sünd. 23. sulaku 1858, Kil', Germanine imperii — kol. 4. reduku 1947, Göttingen, Alasaksonii, Germanii) om sur' germanijalaine fizikantedomez'. Plank pani kvantižen teorijan alused i sil ozuti fizižiden tedoidusiden pävektoran XX vsadas.


Platon.
Platon (amuižgrekan kelel: "Πλάτων" [plá.tɔːn]; sünd. 428 vai 427 edel m.e., Afinad, Amuine Grekanma — kol. 347 e.m.e., sigä-žo) oli amuižgrekalaine filosof, Sokratan openik, Aristotelän opendai.


Kos'kenaluižen rajon.
Kos'kenaluižen (Podporožjen) rajon (ven.: "Подпорожский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Kos'kenaluine-lidn. Siš eläb rajonan ristitišton koume videndest.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Pöudon ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1932-1938 Važini-külä oli rajonan pordaigaižeks keskuseks Üläsüvärin GES:an sauvomižen tagut Kos'kenaluižes. Vl 1954 rajonad ühtištuihe Ust'kan rajonanke. Vspäi 1963 enččen Vinglan rajonan territorii mülüb Kos'kenaluižen rajonha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Kos'kenaluižen rajon om Leningradan agjan pohjoižpäivnouzmaine taho. Pind — 7 830 nellikkilometrad (ühtenz' sija agjas). Mec katab 7 200 km² vai 92% territorijad; sil-žo aigal mecmaiden fondan pind om 5550 km² vai 71% territorijad.
Joged mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha. Znamasižed joged oma Süvär' da sen hura Ojat'-ližajogi. Änine lainištab rajonan pohjoižpäivnouzmaižid randoid.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (sauvondkivi, apakkivi, letked, saved, gravii), mec, reskvezi, gidroenergii. Londuseližen Vepsän mec-puišton pala om rajonan suvipäivnouzmas.
Vs 2006 vilukun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 5 municipaližhe ühtnikha: 4 lidnkundad da 1 küläkund.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om rajonan Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Vasilii Mosihin radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2009 redukun 23. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten, hän-žo radab Kos'kenaluine-lidnankundan pämehen (sen Ezitajiden Nevondkundan ezimehen). Rajonan Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest da paneb händast radsijha.
Vspäi 2009 kül'mkun 23. päiväspäi Petr Levin om valitud i radab rajonan administracijan pämehen, se om hänen kahtenz' strok jäl'geten. Hän-žo radab Kos'kenaluine-lidnankundan administracijan pämehen. Ezmäine varapämez' da nell' muite varapämest oma hänele abhu. Kahesa palakundad, koume komitetad da laudkund alištudas rajonan administracijale.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 35 157 ristitud, vl 2010 — 31 753 ristitud.
Kaik om 72 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 3 lidnanvuittušt žilod, 4 žilod muite, 1 raudtestancijan žilo da 63 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma lidnanvuiččed Nikol'skii-žilo (2,8 tuh. rist. vl 2016), Važini-žilo (2,7 tuh. rist. vl 2016) da Ust'ka-žilo (2,4 tuh. rist. vl 2016), mugažo Vingl-külä (2,2 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 89,2% (28 324 rist.), vepsläižed — 2,9% (909 rist.), ukrainalaižed — 0,9% (276 rist.), vaugedvenälaižed — 0,7% (234 rist.), karjalaižed — 0,5% (149 rist.), toižed — 1,6% (514 rist.), rahvahuden ozutandata — 4,2% (1347 rist.).
Vepsläižed elädas rajonan suves da päivnouzmas päpaloin.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine, laivoiden sauvomine da kohenduz, sildkonstrukcijoiden tehmine, tarbhaižiden kaivatusiden samine, torguind, omblend, gidroenergetik (Üläsüvärin GES).


Pohjoižamerik.
Pohjoižamerik (angl.: "North America", fr.: "Amérique du Nord", isp.: "América del Norte, Norteamérica", actek.: "Ixachitlān Mictlāmpa") om kontinent. Se da Suviamerik mülüdas Man kuivha Amerik-palaha. Sijadase pohjoižel i päivlaskmaižel šurupoliškoil.
Pind lähižidenke saridenke — 24,2 millionad km². Eläjiden lugu — 565 mln (2013). 23 valdkundad da 22 rippujad territorijad sijadasoiš Pohjoižamerikas, no niiden keskes vaiše koume oma sured: Kanad, AÜV i Meksik.
Pohjoižamerikan sariden pind om läz 3,9 mln km², kaikiš suremb niišpäi om Grenland (2,176 mln km²). Sarištod: Kanadan Arktine sarišt, Vest-Indii (Kariban sared, Bagaman sared da tž.), Aleutan sared. Järedad pol'sared: Labrador, Aläsk, Kalifornii, Florid, Jukatan.
Kaik klimatižed vöd oma kontinental päiči ekvatorialižes vönes. Pohjoižamerikan päivnouzmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri, sen Meksikan laht da Kariban meri, suvipäivlaskmaižed da päivlaskmaižed randad — Tün' valdmeri, pohjoižed randad — Jävaldmeri. Beringan sal'm sijadase Päivnouzmaižen Azijan i Pohjoižamerikan keskes. Panaman röun Kolumbijanke lugetas röunaks Suviamerikanke.
Mississipi Missuri-ližajogenke, Makkenzi, Jukon, Ph. Lavrentijan jogi, Rio-Grande, Saskačevan, Arkanzas, Kolumbii, Kolorado i Ogajo oma Pohjoižamerikan znamasižed joged. Järedad järved oma Sured järved (Üläjärv, Erinjärv, Guronjärv, Mičiganjärv i Ontarionjärv), Sur' Kondjanjärv, Sur' Orjanjärv, Sur' Solakaz järv, Vinnipeg da Atabask. Kaikiš korktemb čokkoim om Denali-mägi (enzne Makkinli, 6194 m) AÜV:oiden Aläskas. Kaikiš alahamb čokkoim om Surman alangištos (-86 m) AÜV:oiden suvipäivlaskmas.
Kontinentan eläjid da sündnuzid nimitadas pohjoižamerikalaižikš.
Amerikanistik om disciplin, tedoidab AÜV:oiden (erasti Kanadan-ki) politikad, istorijad, geografijad, oiktusen da ižandusen sistemid, kundad da sen kul'turad.


Sezann Pol'.
Pol' Sezann "(avtoportret, läz 1875 vot)".
Pol' Sezann (; sünd. 19. viluku 1839, Eks-an-Provans, Francii — kol. 22. reduku 1906, sigä-žo) oli francijalaine pirdai-postimpressionist.


Pol'šanma.
Pol'šanma (pol'šan kelel: "Polska"), täuz' oficialine nimi — Pol'šanman Tazovaldkund (), om valdkund Evropan keskuses. Pälidn da kaikiš järedamb lidn om Varšav.
Vspäi 1999 valdkund om ühtnijaks, vspäi 2004 om ühtnijaks.
Pol'šanman pind om 312 685 km² (ühesanz' sija Evropas). Vl 2017 eläjiden lugu oli 38,5 millionad ristitud (koumekümnenz' kudenz' sija Mal).
Istorii.
Ezmäižen Pol'šan valdkundan alusenpanendan dat om 966 voz', konz pol'šanmaine Meško I-ruhtinaz sai hristanuskondad. Vodelpäi 1025 Pol'šanma oli kunigahusen. Vodel 1569 se ühtištui Surenke Litvanman ruhtinazkundanke. Vodel 1795 Pol'šanma jagadihe paloihe, kudambad kändihe Prussijan, Avstrijan da Venäman territorijoikš. Vodel 1807 Napoleon udessünduti Pol'šan valdkundan — Varšavan gercogkund. Vodel 1815 Venan kongressan pätandoiden mödhe sen suremb pala kändihe möst Venälaižen Imperijan palaks. Pol'šanma sai ripmatomut vodel 1918 Ezmäižen mail'man sodan jäl'ghe, no vodel 1939 Nevondkundaline Ühtištuz da Nacistine Saksanma okkupiruiba ühtmudel Pol'šanman.
Toižen mail'man sodan jäl'ghe Pol'šanma udessünduihe ičeze uziš röunoiš kut «socialistine» valdkund (Pol'šan Rahvahaline Tazovaldkund). Vodel 1989 vajehtused politižes da ekonomižes sistemiš kändihe Pol'šanmad demokratižeks valdkundaks. Vodes 2004 semendkun 1. päiväspäi Pol'šanma om Evropan Ühtištusen ühtnijaks. Vn 2010 10. päiväl sulakud prezidentižen lendimen katastrof ozaižihe Smolenskas. Siloi koliba Pol'šan Leh Kačin'skii-prezident, toižed tetabad politikanmehed.
Jäl'gmäine Pol'šanman Konstitucii om vahvištadud parlamental vn 1997 2. päiväl sulakud da kaiken rahvahan referendumal sen-žo voden 25. päiväl semendkud. Se tuli väghe vn 1997 17. päiväl redukud.
Geografijan andmused.
Valdkundan pohjoižed randad lainištab Baltijan meri. Randanpird — 440 km.
Pol'šanmal om mavaldkundröunoid Venämanke (röunan pird — 210 km, Kaliningradan agjanke) da Litvanmanke (104 km) pohjoižpäivnouzmas, Vaugedvenämanke päivnouzmas (418 km), Ukrainanke suvipäivnouzmas (535 km), Slovakijanke suves (541 km), Čehanmanke suvipäivlaskmas (796 km) da Saksanmanke päivlaskmas (467 km). Ühthine röunoiden piduz kuivmadme om 3071 km. Valdkundal om mugažo merivaldkundröunoid Danijanke da Ročinmanke.
Znamasižed joged oma Visl i Odr, om penid järvid pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om Risi-mägi (2499 m) Tatrid-mägiš (Karpatad) valdkundan suviröunal. Toine mägisel'g om Sudetad suvipäivlaskmaižel röunal.
Londuseližed pävarad oma kivihil', bur hil', londuseline gaz, vas'k, hahktin, kaliisol, rik, hobed; toižed varad — jartal', keitandsol, mec (26% territorijad), mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Prezident paneb erasid Suiman ezipartijan ühtnijoid da sen liderad ohjastusen () ministrikš da päministraks.
Parlament () om kaks'kodine. Üläkodi om Senat () 100 ühtnijanke. Alakodi om Suim () 460 ühtnijanke. Kaik rahvaz änestab kandidatoid parlamentha kerdan nelläs vodes.
Järgenduseližed valičendad parlamentha oliba vn 2015 25. päiväl redukud. Valitihe prezidentad järgenduseližen kerdan vn 2015 semendkul kahtes turas (10. da 24. päivil). Uz' valitud Andžei Duda-prezident tuleškanzi radho vs 2015 elokun 6. päiväspäi (sai 51,55%). Nügüdläine päministr om Mateuš Moravecki vs 2017 tal'vkun 11. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Pol'šanman administrativiž-territorialine jagand."
Pol'šanman Tazovaldkund jagase 16 sodaveikundha ("vojevodstv:aha"), kudambad alajagasoiš povätihe ("ujezd:oihe") da volostihe ("gmin:oihe").
Eläjad.
Pol'šanmas elädas pol'šalaižed — 96,74% vl 2002. Vl 2014 eläjiden lugu oli 38 483 957 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 38 666 000 eläjad vl 1998.
Toižed järedad lidnad (enamba 300 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): Krakov, Lodz', Vroclav, Poznan', Gdan'sk, Ščecin, Bidgošč, Lüblin, Katovice. Kaik om 39 lidnad enamba mi 100 tuh. eläjidenke. Vl 2015 ühthemänho om 915 lidnad valdkundas.
Rahvahanižanduz.
Pol'šanma om šingotadud industrialine ma. Kogosüdäiprodukt — 1 121 mlrd. US$ (ostmižmahtusen mödhe, 2017).
Valdkundan päeksport om avtod, jüguavtod da niiden varapalad (12%), elektromašiništ da koditehnik (läz 12%); toine eksport — mebel' da transportištmed (5%), vas'ktegesed (4%), zelläd (3%), putegesed da tualetbumag (2%), kivihil' (2%), kivivoi (1%), hobed (1%), šinad (1%).


Pomon (Kalifornii).
Pomon (angl.: "Pomona") om lidn Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiš, Kalifornii-štatas. Üläopendusen aluzkundoiden keskuz.
Om Los Andželesan ezilidnaks, sijadase 43 km päivnouzmha sen keskuselpäi.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 149 058 ristituid.
Geografižed koordinatad oma 34°3′39″ pohjoižlevedust da 117°45′21″ päivlaskmašt pidust.


Porog.
Porog om Venäman külä Vologdan agjan Vitegran rajonas.


Portlend (Oregon).
Portlend ([ˈpɔːrtlənd]) om lidn lodehes, sen Oregon-štatas, kaikiš suremb Oregonan lidn. Vl 2016 kaik 2,4 mln elädas Portlendas ezilidnoidenke.
Istorii.
Eländpunktan sauvond zavodihe vspäi 1845 Uillamett-jogen randoil, läz sen ühthejoksmusen sijad Kolumbii-jogenke, 15 m korktusel valdmeren pindal päl. Portlend om registriruidud lidnan statusanke vn 1851 8. päiväl uhokud.
Geografijan andmused.
Portlend sijadase 0,2..362 m ü.m.t. korktusil. Se om viherzoittud lidn, saum vezid — 7,6% (29 nellikkilometrad). Om sambnuzid i potencialižešti aktivižid vulkanoid lidnan ümbrištos. Matkad Tünen valdmeren randištolesai om 100 km päivlaskmha.
Transport.
Kundaline transport om šingotadud. Avtobusad, tramvaid i kiruhtramvaid () ühtenzoittas lidnad ezilidnoidenke, funikulör om olmas, kožub sadas velosipedal, avtoiden kortom om šingotadud, kundaline punolendimport sijadase lidnan keskuses. Severz'-se transportsildoid om saudud jogiš päliči.
Meriport om koumanz' surtte AÜV:oiden päivlaskmaižel randištol, vedadas ujuden metallišt lomud i nižud Azijan maihe. Rahvahidenkeskeine Portlend-lendimport ("PDX") sijadase 10 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Tehtas reisid Kanadha, Meksikha, Japonijha i Evropan maihe, mugažo AÜV:oiden kaikihe järedoihe lidnoihe.


Portugalii.
Portugalii (port. "Portugal", mirand. "Pertual"), oficialižikš — Portugalijan Tazovaldkund (port. "República Portuguesa", mirand. "República Pertuesa"), om kaikiš päivlaskmaižemb Evropan valdkund. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Lissabon.
Vspäi 1949 om PAKO:n ühtnii (sen alusen aigalpäi). Vspäi 1986 om EÜ:n ühtnii.
Etimologii.
Valdkundan nimi om saudud Portu-lidnan nimespäi (latin. "Portus") da kel'tan "Cale"-tahondan nimespäi.
Istorii.
Vl 1143 redukun 5. päiväl Portugalii tedoti ičeze ripmatomut Leon-kunigahusespäi.
Vozil 1581-1640 Portugalii oli Ispanijan palaks.
Vl 1910 redukun 5. päiväl Portugalii tegihe tazovaldkundaks revolücijan satuseks.
Vl 1926 sodakukerduz oli valdkundas. Sodadiktatur jätksihe vhesai 1974 (25. sulaku, «uniheiniden revolücii»).
Jäl'gmäine valdkundan konstitucii (port.: "Constituição") om väges vs 1976 sulakun 25. päiväspäi möhembaižiden znamasižiden vajehtusidenke (vozil 1982, 1989, 1992, 1997, 2001, 2004 da 2005).
Geografijan andmused.
Valdkund sijadase Pirenejan pol'saren suvipäivlaskmpoles, Atlantižen valdmeren randal.
Portugalii om mavaldkundröunoiš Ispanijanke (1224 km) pohjoižes da päivnouzmas. Sen päivlaskmaižed da suvižed randad lainištab Atlantine valdmeri (randanpird om 1793 km pitte). Sen ližaks atlantižed Azorižed da Madeir-sared oma Portugalijan ohjandusen al.
Portugalijan territorijan enamban palan reljef om murdma da mägikaz. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Piko-mägenoc Azorižil saril (2351 m). Kaikiš korktemb čokkoim kontinental om Eštrel-mägi, 1991 metrad meren pindan päl. Valdkundas om kaks' znamasišt joged Ispanijas niškoil. Ned oma Doru-jogi (isp. "Duero") da Težu-jogi (isp. "Taho").
Klimat om Keskmeren subtropine. Vilukun kesklämuz om +5...+10°C, heinkun — +20...+27°C. Mägil sadab äjan, 1000-2500 mm vodes, a mererandaližil tazangištoil vaiše 400-800 mm.
Londuseližed pävarad oma kala da metallad (raudkivend, vas'k, vol'fram, cink, tin, hobed, kuld, uran); toižed varad — mramor, sauvondgips, saved, sol, mec, mahuz, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (port.: "Presidente da República Portuguesa"), kudambad kaik rahvaz valičeb 5 vodeks. Prezident paneb päministrad da ministrid radnikusile, hö pidadas vastust parlamentale. Valdkundaline Nevondkund (port.: "Conselho de Estado") om nevoi prezidentale organ.
Kaik rahvaz valičeb üks'kodišt parlamentad (port. "Assembleia da República", 230 deputatad) 4 vodeks partijoiden nimikirjutesiden mödhe.
Prezidentan järgvaličendad oliba vl 2016 vilukun 24. päiväl, Marselu Rebelu di Soza tegihe prezidentaks (sai 52%). Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2015 redukun 4. päiväl. Vs 2015 kül'mkun 26. päiväspäi Antoniu Košta om päministraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Portugalijan administrativiž-territorialine jagand."
Portugalii alajagase 23 agjaha da kahthe avtonomižhe regionha (atlantižed Azorižed da Madeir-sared). Agjoiden keskes 21 oma municipaližkeskeižed kundad (üks'lugu port.: "comunidade intermunicipal / ComInter"), 2 oma sured lidnad (üks'lugu port.: "área metropolitana") — Lissabon da Portu. Agjad alajagase 308 municipaližhe rajonha (üks'lugu port.: "município" vai "concelho" «nevondkund»), ned — 3092 civiližhe tulendha (üks'lugu port.: "freguesia") vl 2013.
Eläjad.
Portugalijas elädas portugalijalaižed (87%) da libujad Azijan i Afrikan maišpäi (12%). Uskojiden keskes läz 90% oma katoližen jumalankodikundan polenpidajad. Vn 2011 rahvahanlugemižen aigan 6,8% ristituid nimitihe ičtaze religijatomikš.
Portugalijan järedad lidnad oma Lissabon-pälidn da Portu. Valdkundan 43% eläjid keskendase niiš da niiden ezilidnoiš. Vspäi 2009 kaik om 156 lidnad valdkundas.
Kaikuččen voden läz 20-50 tuh. ristitud lähttas elämhä toižihe maihe. Nece emigracijan process zavodihe Suriden geografižiden avaidusiden aigaspäi völ.
Ižanduz.
Portugalijan päeksport om erazvuiččed sobad da suks'kengäd (läz 12%), avtod, jüguavtod, punolendimed da niiden varapalad (10%), elektroladimed (10%); toine eksport — kivivoi (5%), putegesed (3%), lebuištmed lendimiden täht da metalline mebel' (2%), šinad (2%), zelläd (2%), vinmarj (2%), kuld (1%), vas'k da sen ühthesuladused (1%).
Vl 2014 Ispanii, Saksanma, Francii da Sur' Britanii oliba valdkundan pätorguindpartnörikš (ühtes — eksportan dai importan pol').


Por'moi.
Por'moi vai Pormoi (latinan kelel: "Mustela erminea") om Nädenvuiččiden sugukundan arvokaz karvakaz mecživat.
Por'moi om nädenvuiččen pen' mecživat pit'kan hibjanke i lühüdoiden käbälidenke, pit'kan kaglanke da koumesaumaižen pänke penenke kehkeriden korvidenke. Hibjan piduz om 17—38 sm, händan piduz om läz 35 procentoid hibjan pidust — 6—12 sm, hibjan vedaduz om 70—260 g.
Nahkan mujutuz om mimikrine: tal'vel se om puhtazvauged, kezal - kaks’mujuine — hibjan üläh om ruskedbur, a alah om pakuižvauged. Tal'veline mujutuz voib nähta rajonoiš, kus minimum 40 päiväd vodes venub lumi. Händan agjaine om must ünäižen voden. Tal'veližen nahkan ladun, kezäližen nähkan mujutusen da hibjan surusen geografine vajehtumižmaht andab voimut erigoitta 26 por'moin alaerikod.
Por'moi eläb mecst'epiš, taigmecas da tundras. Se mecadab lemmingoid, burundukid, nügahirid, pöudhirid. Por'moin londuseližed vastustajad oma reboi, näd, sobol', amerikanižed mägrad.


Prag.
Prag ([ˈpraɦa]) om Čehanman pälidn da ekonomine i kul'turine keskuz, valdkundan administrativine ühtnik ičeohjastusenke. Se om kaikiš suremb lidn Čehanmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 6. voz'sadal meiden erad. Kändihe Čehanman pälidnaks 10. voz'sadal. Nimituz libui čehan kelen "prah"-vaihespäi «kos'k», äi bradindsijid oli Vltav-joges.
Vozil 1918—1992 lidn oli Čehoslovakijan pälidnaks. Ezilidnastumižen process zavodihe 20. voz'sadan kahtendes poles.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan päivlaskmas, Vltav-jogen randoil (El'ban hura ližajogi), 177..399 m korktusil valdmeren pindan päl. Kaik 9 jogen sar't mülüdas lidnha. Ištutesed da puištod ottas territorijan pol't.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun lämuz +18,2 C°, vilukun −1,4 C°, voden keskmäine lämuz +8,4 C°. Paneb sadegid 509 mm vodes, kaikiš vähemb kül'mkus-sulakus (22..30 mm kus).
Eläjad.
Vn 2011 Čehanman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 242 tuhad ristituid. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2017). Kaik 2,15 millionad eläb aglomeracijas vl 2016, se om valdkundan ristitišton videndez.
Ižanduz da transport.
Vl 2015 lidnan kogosüdäiprodukt oli 41 billionad € (78 mlrd US$ ostmižmahtusen paritetan mödhe).
Avtobusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused, ehtatimed da funikulör oma kundaližeks transportaks lidnas. Metropoliten radab vspäi 1974 (vl 2015 om 3 jonod, 61 stancijad, 65,2 km raudted). Rahvahidenkeskeine civiline Vaclav Gavelan nimel nimitadud lendimport ("PRG") sijadase 12 km päivlaskmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid kaiked Evropadme, Pohjoižamerikha, Turkanmaha i Kitaihe.


Putin Vladimir.
Vladimir Vladimirovič Putin (; sünd. 7. reduku 1952, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) om Venälaižen Federacijan prezident (vhesai 2018). Hän oli mugažo Venäman kahtenden lugul prezidentan (2000—2008) da päministran (vozil 1999—2000, 2008—2012).


Puškin Aleksandr.
Aleksandr Sergejevič Puškin (; sünd. 26. semendku (6. kezaku) 1799, Moskv, Venäman imperii — kol. 29. viluku 1837, Piter, Venäman imperii) — sur' venämalaine kirjutai, runokirjutai, prozankirjutai da dramaturg.


Kotk.
Kotk vai orl () om järed lind, mülüdas Habukad-sugukundha.


Päiväine.
Päiväine (latinan kelel: "Sol") om Päiväižen sisteman üks'jäine tähtaz, kudambas ümbri necen sisteman toižed objektad punotas: planetad i niiden sputnikad, karlikplanetad i niiden kaimnikad, asteroidad, meteoroitad, händtähthad (kometad) da kosmospölüd.
Tähtaz om sündnu läz 4,5 mlrd vot tagaz gazmolekulärižes pil'vespäi. Päiväižen veduz om 99,866% Päiväižen sisteman vedust vai 1,9891×1030 kilogrammad. Lämuz Päiväižen pindal om 6000 K (kel'vinad). Gelii da fotonad kätas vezinikaspäi südäitukuižel reakcijal, substancijan 4,26 mln tonnoid heitase sädegoičendaks kaikuččel sekundal. Päivaižen sädegoičend abutab elole Mal (fotonad oma tarbhaižed fotosintezan täht), se sijadase 1,496×108 kilometras vai 8,31 vauktuzminutas (8′ 20″) keskmäras.
Päiväižen südäin: vezinik (~73% vedusespäi i ~92% mülündmäraspäi), gelii (~25% vedusespäi i ~7% mülündmäraspäi) da toižed elementad penembanke koncentracijanke (raud, nikel', kislorod vai hapanik, azot, ola, rik, magnii, hil'nik, neon, kal'cii, hrom). Spektraližen klassifikacijan mödhe Päiväine om G2V:n tipan tähtaz («Pakuine karlik»).
Kaik om 26 000 vauktuzvot Päiväižen da Maidten galaktikan keskusen keskes; Päiväine punose ümbri Maidtes. Nügüd' Päiväine om meiden galaktikan Orionan hijamas.


Pälehtpol’.
Karjal (, "Карьяла") vai Venäman Karjal, täuz' oficialine nimituz — Karjalan Tazovaldkund (venäkelel: "Республика Карелия", ičenaižkarjalan kelel: "Karjalan tašavalta", livvinkarjalan kelel: "Karjalan tazavaldu", suomen kelel: "Karjalan tasavalta"), om Venälaižen Federacijan subjekt, Venäman üks' tazovaldkundoišpäi. Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Karjalan Tazovaldkundal om röunoid Arhangel'skan agjanke päivnouzmal, Vologdan i Leningradan agjoidenke suvel, Suomenmanke päivlaskmal (798 km), Murmanskan agjanke pohjoižel. Karjalan pohjoižpäivnouzmaižed randad lainištab Jävaldmeren Vauged meri.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Petroskoi. Eläjiden lugu om 622 484 ristitud (2018. vodel). Pind om 180 520 nellikkilometrad.
Toižed hüväd kirjutused | lugeda enamba…
__NOTOC____NOEDITSECTION__


Pöudon rajon.
Pöudon rajon (ven.: "Лодейнопольский район") om rajon Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Pöud-lidn, sijadase rajonan pohjoižpalas. Rajonan ristitišton kaks' koumandest eläb siš.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Pöudon ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vl 1955 rajonad ühtištuihe Ojatin rajonanke. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Pöudon rajon om Leningradan agjan pohjoižpäivnouzmaine taho. Pind — 4 910 nellikkilometrad (seičemenz' sija agjas). Kavag'mecad oma enambuses.
Om Ladoganjärven randan pala päivlaskmas. Znamasižed joged oma Süvär' sen Ojat'- da Paš- huriden ližajogidenke. Joged mülüdas Nevan (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved), mec, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 5 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 3 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Vladimir Radkevič radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2006 vilukun 1. päiväspäi koumanden strokun jäl'geten. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vspäi 2007 Il'ja Dmitrenko om valitud i radab rajonan administracijan pämehen, se om hänen koumanz' strok jäl'geten. Ezmäine varapämez' da koume muite varapämest oma hänele abhu. Seičeme palakundad, komitet da laudkund alištudas rajonan administracijale.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 30 469 ristitud (jäl'gmäine sija agjas).
Kaik om 123 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 1 lidnanvuitte Svir'stroi-žilo, 6 žilod, 4 raudtestancijan žilod, 111 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Alöhovščin-külä (1,6 tuh. rist. vl 2015) da Janeg-žilo (1,0 tuh. rist. vl 2014).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,8%): venälaižed — 84,1%, ukrainalaižed — 1,4%, vaugedvenälaižed — 0,9%, toižed — 2,4%, rahvahuden ozutandata — 11,2%.
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 0,44% (134 rist.), vepsläižed — 0,11% (35 rist.).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine, sauvond da sömtegimišt, gidroenergetik (Alasüvärin GES).


Pühäpäiv.
Pühäpäiv om seičemenz' nedalin päiv.


Raud.
Puhthan raudan palaižed ühten kubižen santimetran kohtha.
Raud ("Fe" — "ferrum" latinan kelel) om 26nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Raud om lujas levitadud londuses (4,65% Man kores, äi Man südäitukus ezimeletaden), i voib erasišti löuta sidä puhthas olendas (m. n. ičesündui raud). Sen znamoičend om sur'kulu ristitun täht.
Fizižed ičendad.
Raud om tagokaz da sitked hobedaižvauged metall.
Atommass — 55,847. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,874 g/sm³. Suladandlämuz — 1812 K. Kehundlämuz — 3134 K.
Londuseline raud kogoneb nelläs stabiližes izotopaspäi: 54Fe (5,845%), 56Fe (91,754%), 57Fe (2,119%) i 58Fe (0,282%). Tetas 24 radioaktivišt ratud izotopad 45..53, 55, 59..72 atommassanke i 6 izomärad mugažo.
Himižed ičendad.
Metallal om luja himine reakcine mahtuz. Raud palab puhthan hapanikan atmosferas. Hen pölü voib virizuda iče il'mas. Ireg raud voib mülütada 0,8 procenthasai ližoid.


Reboi.
Reboi vai Rusked reboi vai Järgeline reboi (latinan kelel: "Vulpes vulpes", venäkelel: "Лисица обыкновенная") om Koiranvuiččiden sugukundan ("Canidae") lihansöi ("Carnivora") imetaiživat, levitadud da kaikiš suremb erik Reboiden sugus. Hibjan piduz om 60—90 sm, händan piduz om 40—60 sm, veduz om 6—10 kg.
Levigandmižavaruz.
Järgeline reboi om lujas levitadud: Evropan kaikel territorijal, Pohjoižes Afrikas (Egiptas, Alžiras, Marokos, pohjoižes Tunisas), Azijan surembas palas (Indijan pohjoižehesai, Kitain suvehesai i Indokitaihesai), Pohjoižamerikas arktižes zonaspäi Meksikan lahten pohjoižele randalesai. Reboi oli akklimatiziruidud Avstralijas da leviganzi kaiked kontinentadme, päiči pohjoižiš rajoniš subekvatorialižen klimatanke. Ende biologad oma lugenuded, miše Amerikas eläb reboiden erine erik, no jäl'gmäižil aigoil se lugedas jo rusttan reboin alaerikoks.
Irdpol'ne nägu.
Reboiden mujutuz da suruz oma sortukahad erazvuiččiš tahoiš; om 40 — 50 reboiden alaerikod. Pohjožele likkudes reboid lindäs surembikš da vauvhambikš, suvele — penembikš da tuhlakamban mujutusenke. Pohjoižrajoniš da mägiš paksus vasttas mugažo mustbur da mujutusen toižed melanistižed formad. Levitadud mujutuz om rusked sel'g, vauged pök da muzad käbälad. Reboil oma paksus burad ristha pojavad karvanšoidud sel'gäs da melaluil. Ühthižed eriližtundused: mustad korvad da vauged händanagjaine. Reboi om keskmäižen suruden mecživat čomakulun hibjanke, madaliden käbälidenke, pitkäčun kärzanke, teraviden korvidenke, pit'kän karvakahan händanke.
Reboiden karv zavodib lähtta uhokul da keväz'kul, lopib kezan keskuses. Sen jäl'ghe reboil kazvaškandeb jo tal'vkarv, kudamb formiruiše kül'mkuks-tal'vkuks. Kezakarv om harvamb da lühüdamb, a tal'veline nahk — paksumb da rohlamb.
Elonlad.
Kut händikaz-ki, reboi om monogamine živat, toižin sanoin, poigiše se vaiše ühten kerdan vodes. "Gon" om tal'ven lopus. Noren jäl'gpol'ven kazvatusen täht hö kaidas süväd urud vai "ottas velgha" verhad urud toižil živatoilpäi. Kohtuz om 44 — 58 päiväd, reboil om 4 — 6 poigašt, hö imedas mamanmaidod 1...1,5 kun igähäsai da kazdas toižeks vodeks. Necil toižel vodel hö opendase tehta kaik, mi pidab teta reboile — ozutesikš, mecata.
Meclonduses reboid harvas elädas enamb 7 vot. Valdatomudes hö elädas 20...25 vot.
Ičtazvedand.
Ku reboi om tünäs, ka se mäneb kohtha, jättab jäl'giden sel'ktoid čepid. Pöl'gästunu živat voib joksta lujas teravas, hüptel vai ani levigandes madme oigetud händanke.
Hüvä nühaind da kulemine oma reboin eduz. Nägemine om sättutoitud pimedusen arvoimižile — lujembaižen aktivižusen aigale. Reboi reagiruib varastamatomha likundha teravas äjiden lihansöjiden kartte. Živat tundištab mujuid hubin, päivänvauktuses eriližešti, sikš miše reboi voib, ozutesikš, tulda lähele ištujad vai seižujad likumata ristitud tulleipolespäi.
Sömine.
Reboid tobjimalaz mecatas hämäral aigal da öidme. Pened nühtajad (rouhijad) oma reboin sömižen aluseks. Järedambad imetaiživatad, ozutesikš jänišad, mändas sömhä harvamb, hot' erašti reboi navedib tabata niid, jänišanpoigaižid eriližešti. Sured reboid voidas sorta kosulinpoigaižid. Lindud ei otkoi äjan sijad reboin sömižes, no lihansöi kaiken tacib hüppijan madme lindud, muniden panegen vai suugitomid lindunpoigid.
Letetazangištoil da pol'letetazangištoil reboid paksus püdeltas amfibijoid. Kanadas da Pohjoižpäivnouzmapol'žes Evropas reboid, kudambad elädas pidust' surid jogid, södas lohid, kudambad koldas kudondaigan jäl'ghe. Kezal reboid södas äjan bumbakoid da gavedid. Kazmussöm — fruktad da marjad — mülüdas reboiden sömižhe ani kaiktä, no ned eile päsömäks necen erikon täht.
Kävutand.
Reboi om znamasine živat nahkan samha. Voz'sadan 19. lopus mustburan reboin sugu oli sätud. Sid' selekcii da kodikoičend oli, ned ližaziba karvan ladud. Mustburan sugun pohjal sädihe äi toižid suguid: platinakaz, bakurianine, dakotine.
Mugažo reboid oma nühtajiden — villän kulutajiden — znamasižed söjad.


Reduku.
Reduku om voden kümnenz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, sügüzen kahtenz' ku. Kogoneb 31 päiväspäi.


Reikjavik.
Reikjavik ([ˈreiːcaˌviːk] «savesine merikar», "Reykjavíkurborg", edel 1800 vot oli "Reykja"r"vík") om Islandijan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om kaikiš pohjoižemb valdkundan pälidn mail'mas.
Istorii.
Vl 874 ezmäine tulii sarehe elämhä, Ingol'f Arnarson, sauvoi ferm pol'sarel, kus nügüd' Reikjavik om olmas. Nimitihe sijad purun (ei ole saven, isl. "reykur" «savi») heitandoiden tagut huliš purtkišpäi. Vn 1262 jäl'ghe Reikjavik kändihe andan da valdkundmaksoiden keradandan keskuseks Norvegijan täht, mugažo torguindan keskuseks. Vspäi 1395 Islandii kändihe Danijan palaks, i eländpunktan znamoičend lujeni.
Eländpunkt sai lidnan statusad vn 1786 18. päiväl elokud. Vspäi 1845 rippujan territorijan i vspäi 1944 valdkundan parlament da ohjastuz sijadasoiš Reikjavikas. Toižen mail'man sodan aigan lidn kändihe znamasižeks keskuseks amerikaižiden da britanižiden merisodalaivoiden täht.
Geografijan andmused.
Pälidn sijadase Islandii-saren suvipäivlaskmas, Seltjarnarnes-pol'sarel. Pen' Ellid-jogi läbitab lidnad. Lidnan pind — 274,5 km².
Klimat om subarktine meren. Heinkun kesklämuz +10,6 C°, tal'vkun, vilukun, uhokun da keväz'kun — −0,5..+0,6 C°. Voden keskmäine lämuz om +4,3 C°. Merikar om jädumatoi vodes ümbri lämän Gol'fstrim-merijoksmusen taguiči. Paneb sadegid 799 mm vodes, tazomäras kuidme, enamba tal'vel (70..80 mm kus).
Reikjavik jagase 10 ümbrikho, "Mitborg" («lidnan keskuz») om istorine keskuz lidnan lodehes.
Eläjad.
Vl 2015 lidnan eläjiden lugu oli 121 841 ristitud. Reikjavik sädab aglomeracijad 200-tuhaiženke ristitištonke da 5 kaimdailidnanke, Islandijan koume ristitud videspäi elädas siš. Kaimdailidnad levigatas suvhe da päivnouzmha.
Transport.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ezilidnoiš, «Strætó bs»-kompanii ohjandab niil. Ei ole kundaližid raudteid penen ristitišton lugun tagut. Om äi personaližid avtoid da avtoteid.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Keblavik-lendimport ("KEF") sijadase 50 km suvipäivlaskmha Reikjavikaspäi i 3 km päivlaskmha Keblavik-lidnaspäi, sišpäi tehtas reisid Evropadme da Pohjoižamerikha. Kiruhte ühtenzoitab lidnad lendimportanke. Tatanmaine civiline Reikjavikan lendimport ("RKV") sijadase 3 km suvhe lidnan keskusespäi, sišpäi tehtas reisid Islandijadme, Grenlandha da Fareran Sarihe, mugažo se om transatlantine jügulendimport da varalendimport Keblavikan täht.


Rembrandt.
Rembrandt Harmens van Rein (; sünd. 15. heinku 1606, Leiden, Alamad, Ühtištadud provincijoiden Tazovaldkund — kol. 4. reduku 1669, Amsterdam, Alamad, Ühtištadud provincijoiden Tazovaldkund) — alamalaine pirdai, kaikiš suremb Alamaiden voimujupirdandan "kuldaižen aigan" ezitai.


Renii.
Renijan palliškod kubižen santimetran kohtha.
Renii ("Re" - "rhenium" latinan kelel) om 75nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemenden gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Nece element om lujas harv londuses. Renijan avaižiba vl 1925 germanijalaižed himikad V. da I. Noddak. Sen nimi om anttud Reinanjogen nimen mödhe. Se om jäl'gmäine avaitud element, kudambal om stabiline izotop.
Renii kävutadas metallurgijas da elektrotehnikas. Se om mugažo hüvä katalizator. Kaikiš järedambad löudmižsijad oma Čiliš.
Fizižed ičendad.
Renii om kova löumassulatud hobedaižvauged päličmänendmetall.
Atommass — 186,207. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 21,02 g/sm³. Suladandlämuz — 3459 K. Kehundlämuz — 5869 K.


Repin Il'ja.
Il'ja Jefimovič Repin (,; sünd. 24. heinku /5. eloku/ 1844, Čugujev, Har'kovan gubernii, Venäman imperii (nüg. Ukrain) — kol. 29. sügüz'ku 1930, Kuokkal, Viipurin gubernii, Suomenma (nüg. Venäma)) oli ukrainalaiž-venälaine pirdai, voimujupirdai, portretoiden, elo- da istorižiden scenoiden mastar.
Repin radoi mugažo kut memuarist, kuvakirjutusiden tegii. Hänen mainitesiden kirj — «Edahaine läheline» (venäkelel: "Далёкое близкое"). Hän oli opendajan, professoran — radhonusen pämez' (1894 – 1907), mugažo rektoran (1898 – 1899) Čomamahtoiden Akademijas Piteriš; openzi Teniševan atel'ješkolas. Hänen openikad oliba B. M. Kustodijev, I. E. Grabar', I. S. Kulikov, F. A. Malävin, A. P. Ostroumova-Lebedeva. Repin mugažo andli privatižid urokoid Valentin Serovale.


Rig.
Rig (latvijan kelel: "Rīga" [ˈriːɡa], latg.: "Reiga") om Latvijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Lidn om valdkundan politikan, kul'turan da ižandusen keskuz. Se om üks' 9 lidnaspäi tazovaldkundan alištusenke.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Al'bert Buksgevden-episkopal vl 1201 ühtennimižen jogen sun randoil, Daugavan randištol, üks'jäižeks ümbrištos lasketud torguindeländpunktaks. Vozil 1211-1270 Dom-päjumalanpert' om saudud. Vll 1222−1223 Rigan Nevondkund sündui, vl 1225 panihe lidnan pämehen valitud radnikust ("fogt" episkopan sijas), i kätihe Rigad lidnaks. Alusenpanendan aigaspäi Rig oli latvijalaižiden maiden pälidnaks kaikenaigašti.
Toižen mail'man sodan aigan saksalaižed sodaväged oliba lidnas vozil 1941−1944.
Geografijan andmused.
Rig sijadase valdkundan keskuses, Daugav-jogen molembil randoil sen lanktendan sijas Baltijan meren Rigan lahthe. Lidn seižub 7 metrad keskkorktusel. Dzegužkalns-dün 28 m kortte sijadase lidnan lodehes, se om rahvalaine puišt.
Klimat om ven Baltijan meren, pil'vesekahad päiväd oma paksud (40%). Keza om läm' neps. Lämšundad oma paksud tal'vel (10 kerdad uhokus). Heinkun lämuz om +18,2 C°, vilukun −2,7 C°, uhokun −3 C°. Voden keskmäine lämuz om +7,0 C°. Paneb sadegid 669 mm vodes, enamba kezakus-redukus (70..80 mm kus).
Rig jagase oficialižešti 3 rajonha (üks'lugu) da 3 ezilidnha (latv. üks'lugu: "priekšpilsēta"). Rajonad da ezilidnad alajagasoiš 58 lidnanlaptha (latv. üks'lugu: "apkaime").
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli 909 305 eläjad vl 1990. Vl 2013 eläjiden lugu oli 695 539 ristitud, se väheni emigracijan da madalan sündutandmäran taguiči. Läz 1,1 mln elädas lidnas ezilidnoidenke.
Vl 2015 Rig-lidnan eläjiden keskes 45,9% oma latvijalaižed, 38,0% — venälaižed, 3,9% — vaugedvenälaižed, 3,5% — ukrainalaižed, 1,9% — pol'šalaižed, 0,8% — litvalaižed, 6,0% — toižed rahvahad.
Kodikel' (vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,2%): venäkel' — 55,8%, latvijan kel' — 43,4% (sidä kesken latgalan kel' — 5,0%), toižed keled — 0,8%.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Elektrojonused ühtenzoittas lidnad valdkundan äjidenke municipalitetoidenke.
Baltijan maiden kaikiš surembad meriport i lendimport ratas lidnas. Rigan rahvahidenkeskeine lendimport ("RIX") sijadase 10 km päivlaskmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid Evropan äjihe maihe, mugažo Päivlaskmaižen Azijan erasihe maihe.


Rik.
Rik ("S" — "sulphur" latinan kelel) om 16nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kudenden gruppan päalagruppas, tabluden koumandes periodas.
Rik om Man koren 16nz' element levigandusen mödhe, i voib löuta sidä puhthas olendas. Arboid kävutiba rikid verotegoiš edel meiden erad völ, kitajalaižed tegiba meled porhad rikin aluseks. Nügüd'aigan sadas londuseližen gazan puhtastandan laptaližeks produktaks.
Fizižed ičendad.
Ireg rik om hahkpakuine hudr substancii hajuta, palab il'mas. Sulamižen jäl'ghe ližadab mülüd 15 procenthasai i polimerizuiše.
Atommass — 32,066. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 2,070 g/sm³. Suladandlämuz — 386 K. Kehundlämuz — 717,824 K.
Londuseline rik kogoneb nelläs stabiližes izotopaspäi: 32S (95,02%), 33S (0,75%), 34S (4,21%), 36S (0,02%). Tetas 20 ratud radioaktivišt izotopad 26..31, 35 i 37..49 atommassanke.


Rim.
Rim (italijan kelel: "Roma" [ˈroːma]) om Italijan pälidn da kaikiš suremb lidn, Riman provincijan da Lacion agjan administrativine keskuz.
Geografijan andmused.
Lidnan sijaduz om Tibranjogen molembil randoil. Ühtes F'jumičino-lidnanke (kus om rahvahidenkeskeine lendimport) Rim mülüb Rim-F'jumičinon lidnaglomeracijaha. Eläjiden lugu om enamb 2,8 millionad ristitud; enamb 4,3 mln elädas aglomeracijas.
Riman territorijan südäimes om kaikiš penemb valdkund Mal — Vatikan.
Mel'heižtahod.
Rim om Italijan znamasine turistine keskuz. Siš om äjad tetabad mel'heižtahod: Riman forum, Kolizei, Panteon, Pühän Pavlan päjumalanpert' i m. e. Rim om mugažo jalos znamasine transportsol'm. Siš om 2 aeroportad: Leonardon da Vinči rahvahidenkeskeine lendimport da Čamoino; 2 päraudtestancijad. Vspäi 1955 metro radab lidnas.
Istorii.
Legendan möghe Romul da Rem vellesed, kudambad kazvoiba Tibranjogen randal, kerdan ridaškanziba; Romul rikoi Remad, pani lidnan alusen Tibran hural randal vl 753 EME da tegese sen ezmäižeks carikš.
Rim om üks' kaikiš vanhembiš lidnoišpäi Mal, Riman imperijan amuine pälidn. Oficialižetomad nimed: «Igähine lidn» da «Lidn seičemil kukhil».
Rahvahidenkeskeižed kosketused.
Vodespäi 1956 Pariž om Riman üks'jäine sebruzlidn ("«Vaiše Pariž om Riman arvoine; vaiše Rim om Parižan arvoine»"). No Rimal om völ enamb 20 partnörlidnad (sidä kesken — Kijev).
Sport.
Vodel 1960 Kezaližed Olimpižed vändod oliba Rimas.
Irdkosketused.
*


Ristitun oiktusiden ühthine deklaracii.
Eleanora Ruzvel't pidab ispanijankel'žen deklaracijan.
Ristitun oiktusiden ühthine deklaracii — nevodud Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacijan ühtnijoile dokument. Se om todištadud da ezitadud Päassamblejan rezolucijal 217 A (III) 10.12.1948 Parižas, Francijas. Se om kätud 375 kelihe da paginoihe.
Vepsän kel'he Deklaracijan tekst om kändnu universitetan vepsän kelen opendai Ol'ga Žukova.


Rodii.
Rodii ("Rh" — "rhodium" latinan kelel) om 45nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühesanden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om lujas harv londuses (10−7% massan mödhe Man kores, 4,8 × 10−5% meteoritoiš), ei voi löuta sidä joudjas olendas. Anglijalaine Uil'jam Gaid Uollaston-himik avaiži rodijan vl 1803 platinan ümbriraten. Nimituz libub «roz»-sanaspäi metallan ühtnendoiden mujun tagut.
Rodii om platinan gruppan hüväsuguine metall. Sadas läz 30 tonnad mail'mas joga vodel, sen nell' videndest kävutadas katalizatoraks samha levitadud substancijoid i avtoiden heitandoiden neitralizatoroiš.
Fizižed ičendad.
Rodii om kova hobedaižvauged päličmänendmetall.
Atommass — 102,9055. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 12,41 g/sm³. Suladandlämuz — 2239 K. Kehundlämuz — 4000 K.
Londuseline rodii kogoneb üks'jäižes stabiližes 103Rh-izotopaspäi.


Romanii.
Romanii (roman.: "România"), nece om täuz' oficialine nimituz, om valdkund Evropan suvipäivnouzmpoles, Balkanan pol'saren pohjoižpäivnouzmpoles. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Buharest.
Vspäi 2004 valdkund om PAKO:n ühtnijaks, vspäi 2007 — EÜ:n ühtnijaks.
Istorii.
Vl 1877 semendkun 9. päiväl Romanii tedoti ripmatomudes Ottomanan imperijaspäi.
Romanijan Konstitucijad vahvištihe vl 1991 tal'vkun 8. päiväl kaiken rahvahan referendumal. Vl 2003 redukul järgenduseližid vajehtusid panihe sättumha EÜ:n käskusištole.
Geografijan andmused.
Romanii om mavaldkundröunoiš Bolgarijanke suves (röunan piduz — 631 km), Serbijanke (546 km) da Mad'jaranmanke (448 km) päivlaskmas, Ukrainanke pohjoižes da suvipäivnouzmas (649 km), Moldavijanke päivnouzmas (681 km, se otab Prut-jogen tobman palan). Ühthine röunoiden piduz om 2955 km.
Romanijan suvipäivnouzmaižed randad lainištab Must meri. Randanpird om 193,5 km.
Karpatad ičeze 14 mägisel'gil ristikoitas kaiked valdkundad. Niiden tobj pala sijadase man keskuses. Täs Vrančan zon om, se kucub manrehkaidusiden kajadusid Venäman lodehel. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Moldavänu-mägi, 2544 m valdmeren pindan päl.
Veden pind — 3%. Znamasine jogi om Dunai, se formiruib järedad suhištod (toine surtte Evropas) Mustha merhe lankten.
Londuseližed pävarad oma äimetalližed kivendod, kivivoi, londuseline gaz, mecad (14% territorijad, tobman palan koskmatomad), kivihil', kuld, raudkivend; toižed varad oma keitandsol, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine segoitadud tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks. Prezidental toižen strokun om voimuz, a koumen — eile. Nügüdläine prezident radab vs 2014 tal'vkuspäi. Hän paneb radsijha päministrad, ka hö ühtes oma radonoigendajan tombuden pämehed. Päministr paneb ministrid radnikusile.
Romanijan parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (roman. "Senat"), se mülüb 137 ühtnijad. Alakodi om Deputatoiden Kodi (roman. "Camera Deputaţilor") 332 deputatanke (18 heišpäi oma rahvahanvähembusiden täht). Molembiden Kodiden ühtnijoid valitas kaiken rahvahan änestusel 4 vodeks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Romanijan administrativiž-territorialine jagand."
Romanii alajagase 41 ümbrikho (roman.: "žudec") da sen ližaks ühthe tazostadud ümbrikonke Buharestan municipalitetha. Ümbrikod alajagase penembaižihe ühtnikoihe: 2686 kommunha (külätahoiš) da 236 lidnmunicipalitetha. 13092 küläd mülüdas kommunihe.
Romanijan ümbrikod oma ühtenzoittud 8 šingotesen regionha statistikan täht, ned ei ole administrativižed ühtnikad.
Eläjad.
Romanijan toižed surembad lidnad (enamba 200 tuh. ristitud vl 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Kluž Napok, Timišoar, Jassi, Konstanc, Kraiov, Brašov, Galac, Ploješti.
Rahvahanižanduz.
Romanijan päeksport om metallad, mašinansauvomižen produkcii tegimišton täht, avtod; toine eksport — programad kompjuteroiden täht, sobad (sidä kesken sodasobad), plastmassad, räzinad, zelläd.


Ročinma.
Ročinma (roč.: "Sverige"), täuz' oficialine nimituz — Ročinman Kunigahuz (roč.: "Konungariket Sverige"), om valdkund Pohjoiževropas, Skandinavijan pol'sarel. Vspäi 1995 EÜ:n ühtnii. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Stokhol'm.
Istorii.
Ühtenzoittud ročin kunigahuz om olmas 12. voz'sadan augotišespäi.
Vozil 1814-1905 Ročinma oli Ročinman da Norvegijan Ühtnendan palaks.
Geografijan andmused.
Ročinma om mavaldkundröunoiš Norvegijanke päivlaskmas (röunan piduz — 1666 km) da Suomenmanke pohjoižpäivnouzmas (545 km). Ühthine röunoiden piduz — 2211 km. Baltijan meren randanpird om 3218 km. Valdkundan pind — 450 295 km².
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Kebnekaise-mägi (2106 m). Järved ottas läz 10% man territorijad, Venern (5545 km²) da Vettern (1898 km²) oma kaikiš surembad niišpäi. Kaik om läz 4 tuhad järvid 1 nellikkilometrad suremba. Joged tobmas lanktas Botnižhe lahthe.
Klimat om ven kunigahusen tobmas palas kacmata pohjoižhe sijadushe, Gol'fstim-merijoksmuz pehmitab sidä.
Londuseližed pävarad oma metallad (raudkivend, vas'k, hahktin, cink, kuld, hobed, vol'fram, urankivend), arsen, mec, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om Karl XVI Gustav-kunigaz vspäi 1973, hän om ezitajan valdatusidenke. Radonoigendai tobmuz om ohjastusel päministranke, ministrišt pidab vastusid parlamentan edes. Pidab parlamentan ühtnijoiden äniden enambuz vahvištamha znamasižid pätandoid. Sodaväged alištudas ohjastusele.
Parlament om üks'kodine Riksdag 349 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb sen ühtnijoid nelläks vodeks.
Valičendad parlamentha oleldas sügüz'kun koumandel pühäpäiväl, ühten aigan sijaližiden valičendoidenke agjoiden parlamentoihe — "landstag:oihe". Mugomad järgvaličendad oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Ročinman administrativiž-territorialine jagand."
Ročinma jagase 21 agjaha (roč. "län"), ned alajagase 290 kommunha (vl 2008) (roč. "kommun").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 140 tuh. rist., surembaspäi penembha): Göteborg, Mal'mö, Uppsal. Kaik om 133 lidnkommunad valdkundas, 19 niišpäi oma enamba mi 50 tuh. eläjidenke.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 9 555 893 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Ülänacionaližiden korporacijoiden läz pol'sadad oma Ročinman rezidentikš.
Ročinman päeksport om mašiništ tegimišton täht da koditehnik (läz 10%), bumag kirjutamha (8%), telefonmašiništ (6%), kivivoi (6%), likkuimed (lumiavtod, gol'favtod) da niiden palad (6%), zelläd (5% — penicillin, streptomicin); toine eksport — teraz da raudkivend (4%), tehnik teiden sauvomha (2%), mebel' (1%).


Rubidii.
Rubidii ("Rb" — "rubidium" latinan kelel) om 37nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ezmäižen gruppan päalagruppas, tabluden videndes periodas.
Germanijalaižed himikad Robert Vilhel'm Bunzen da Gustav Robert R. Kirhhof avaižiba rubidijan spektraližen analizan abul vl 1861, nimitihe spektran jonoiden tobjan mujun mödhe («rusked», «muzarusked»).
Element om levitadud londuses keskmäras. Mineralad rubidijan lujetud koncentracijanke (0,2 procenthasai): lepidolit, cinnval'dit, pollucit i amazonit. Om neniden mineraloiden löudmižsijid Saksanmas, Čehijas, Slovakijas, Turkmenijas, Namibijas i Zimbabves.
Fizižed ičendad.
Rubidii om pehmed hobedaižvauged muglmetall. Ei voi löuta sidä londuses puhthas i koncentriruidud olendas. Sadas litijanke ühtes tobjimalaz. Rubidii om vägev katalizator, paramagnetik.
Atommass — 85,4678. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,532 g/sm³. Suladandlämuz — 39,05 C°. Kehundlämuz — 688 C°.
Londuseline rubidii kogoneb kahtes izotopaspäi: 85Rb (72,2%) i 87Rb (27,8%). 87Rb om radioaktivine vähän, pol'čihodamižen pord — 49,23 mlrd vot. Sen ližaks, saihe 30 ratud izotopad 71..102 atommassanke i 16 izomerad.
Kävutand.
Kävutadas rubidijad specialižes optikas, elektronikas, medicinan ladimiš, sterilizacijan täht. Om tarbhaine katalizatoraks kivivoin ümbriradmižen aigan. Rubidijan purud kävutasoiš lazeraks. Ühtnendoiden otand kävutamižhe om levitadud.


Rutenii.
Rutenii ("Ru" — "ruthenium" latinan kelel) om 44nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om lujas harv londuses, ei voi löuta sidä joudjas olendas. Venämalaine Karl Klaus-himik avaiži rutenijan vl 1844. Element om nimitadud Venän/Venäman ühten latinižiš nimitusišpäi mödhe ("Ruthenia").
Rutenii om lujas inertine himižikš, no se om mugažo hüvä katalizator i magnitine material honuzližel lämudel. Sadas platinan puhtastamižel ližasegoitusišpäi, mugažo südäitukuižiden reakcijoiden jänduseks (250 grammhasai tonnas).
Fizižed ičendad.
Atommass — 101,07. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 12,41 g/sm³. Suladandlämuz — 2334 K. Kehundlämuz — 4077 K.
Londuseline rutenii kogoneb seičemes stabiližes izotopaspäi: 96Ru (5,7% massan mödhe), 98Ru (2,2%), 99Ru (12,8%), 100Ru (12,7%), 101Ru (13%), 102Ru (31,3%) i 104Ru (18,3%). Tetas 27 ratud radioaktivišt izotopad 87..95, 97, 103, 105..120 atommassanke, i niiden 7 izomärad.


Saksan kel'.
Saksan kel' vai Germanijan kel' (ičeze nimituz: "Deutsch, deutsche Sprache") om valdkundkel' Saksanmas, Avstrijas, Lihtenšteinas, Lüksemburgas, Šveicarijas, Belgijas da kaikes. Pagižijoiden lugu — 90 mln ristituid.


Samar.
Samar () om millionerlidn da lidnümbrik Venäman suvipäivlaskmas, valdkundan ühesanz' surtte lidn. Se om Samaran agjan pälidn da kaikiš suremb lidn, mugažo Volgan rajonan administrativine keskuz (rajon ei mülü lidnha).
Istorii.
Grigorii Zasekin-ruhtinaz pani varjoičijan Samar-lidnusen alust vl 1586, om nimitadud jogen mödhe. Lidnuz da žilo senno saiba lidnan statusad vl 1688. Vozil 1935−1991 nimitihe lidnad "Kuibišev:aks" nevondkundaližen partijan da kundan Valerian Kuibišev-šingotajan kanzannimen mödhe.
Geografijan andmused.
Samar sijadase Volg-jogen (Saratovan vezivaradim) hural (korktal) randal ühtennimižen jogen lanktendan sijas, 100 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Moskvhasai om 855 km päivlaskmha orhal vai 1050 km avtotedme. Lähembaižed järedad lidnad oma Ural'sk () suvhe (246 km avtotedme), Sizran' päivlaskmha (111 km orhal), Tol'jatti lodeheze (79 km avtotedme) i Ul'janovsk lodeheze (242 km avtotedme). Novokuibiševsk om suvipäivlaskmaižeks kaimdailidnaks.
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +5,7 C°. Paneb sadegid 563 mm vodes, kuidme tazomäras.
Samar jagase 9 administrativižhe rajonha, kaik ned oma municipaližikš ühtnikoiš lidnan südämes. Kaks' pen't žilod (129 rist. vl 2010) mülüdas lidnümbrikho Samaran ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 164 685 ristitud, agjan koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1987 — 1 280 000 eläjid. Läz 2,7 mln elädas lidnaglomeracijas (2017).
Irdkosketused.
*
*
*


San Marino.
San Marino, oficialine nimi — San Marinon Tazovaldkund, täuz' nimituz om San Marinon Vauvhembaine Tazovaldkund (ital.: "Serenissima Repubblica di San Marino"), om valdkund Evropan suves. Pälidn — ühtennimine San Marino — sijadase valdkundan keskuses.
Etimologii.
Hristanuskoi Ph. Marin om San Marinon alusenpanijaks. Valdkund om nimitadud hänen oiktastuseks.
Istorii.
Vl 301 sügüz'kun 3. päiväl San Marino tedoti ripmatomut Rimalaižes imperijaspäi.
Jäl'gmaine Konstitucii tuli väghe vl 1600 redukun 8. päiväl (vl 1974 da 2002 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
San Marino om mavaldkundröunoiš Italijanke kaikiš poliš. Ühthine röunoiden piduz — 39 km. San Marino om mererandatoi valdkund.
Valdkund sijadase Apenninoiden pol'sarel, koumepäižen Monte Titano-mägimassivan suvipäivlaskmaižel pautkel. Sen kaikiš korktemb čokkoim om 749 m valdmeren pindan päl. Kall'massivad ottas 80% valdkundan territorijad. Tazangištoid da järvid eile. Znamasižed joged oma Aus, Marano, San Marino.
Klimat om Keskmeren subtropine pehmed, lujad räkad ei oleskele. Paneb 800-900 mm sadegid vodes, sügüzel-tal'vel tobjimalaz. Kesklämuz kezal +24°C, tal'vel +4°C.
Londuseližed pävarad oma sauvondkivi, saved, mec.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Nece om kaikiš amuižemb tazovaldkund mail'mas. Valdkundan pämehed oma kaks' regentkapitanad. Parlament valičeb heid pol'vodeks, valdatusiden strok zavodiše sulakun 1. päiväl da redukun 1. päiväl. Om 10 sekretariatad ohjastuseks. San Marinon röunantagaižiden azjoiden da politikan sekretariatan pämez' (vspäi 2012, 5. tal'vku — Paskuale Valentini) tegeb äi päministran funkcijoišpäi.
Parlament om üks'kodine Sur' Generaline Nevondkund (ital. "Consiglio Grande e Generale"). Se kogoneb 60 ühtnijaspäi, heiden valdatusiden strok om 5 vot.
San Marinon parlamentan Päjärgvaličendad oliba vl 2012 kül'mkun 11. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: San Marinon administrativiž-territorialine jagand."
San Marinos om 9 lidnad-kommunad (municipališt ühtnikad) (ital. "castello" «lidnused»).
Eläjad.
San Marinos elädas sanmarinolaižed (80%), italijalaižed (19%). Sen ližaks, enamba 13 tuhad tošt valdkundan rahvahanikad elädas verhiš maiš (Italii — 5,7 tuh., AÜV — 3 tuh., Francii — 1,9, Argentin — 1,6).
Toižed sured lidnad-kommunad (enamba 5 tuh. ristutud): Serravalle, Borgo Madžore.
Ižanduz.
Kožundkirjutusen mödhe, San Marinole sab löda evro-rahuzid ičeze simvolidenke.
Bankoiden da varmitusen sarak otab 18,6% valdkundan kogosüdäiproduktad. Turizm om lujas šingotadud, kaikuččes vodes läz 3 mln turistoid tuldas valdkundha.
Vl 2011 San Marinon päeksport oli sauvondkivi, keramik, nižu, laimad, vinad, lihaproduktad, pumaterialad, lambhan nahkad — kaik US$3,827 mln.


San Francisko.
San Francisko () om lidn Kalifornii-štatan lodehes. Se om Kalifornijan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, mülüb 5-millionižhe lidnaglomeracijha San Hose- i Oklend-lidnoidenke.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud ispanijalaižil vl 1766 kuti "Jerba Buen-lidnut" (), lidnuz i ph. Franciskan missii. Vl 1848 Kalifornijan kuldsäruläžund zavodihe i udesnimitihe lidnad nügüdläižikš. Se šingotaškanzihe teravas raudten sauvondan jäl'ghe i oli Kalifornijan kaikiš surembaks vhesai 1920, konz Los Andželes ezišti. Vn 1906 18. päiväl sulakud luja manrehkaiduz (7,7 magnitudanke) mureni lidnan nell' videndest, se eli lämoipaloiš läbi i oli udessündutadud teravas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tünen valdmeren ühtennimižen lahten randal, 0..285 m korktusil, 16 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Ühthine pind 600,6 km², sidä kesken kuivma 121,4 km², vezi 479,2 km².
Eläjad da ižanduz.
Vodel 2014 eläjiden lugu oli 852 469 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'.
Ižandusen päsarakod oma finansižed edheotandad i turizm.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, ehtatimed da BART-metropoliten oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("SFO", 55,8 mln passažiroid vl 2017) om saudud lahten ratud randal 21 km suvhe lidnan keskusespäi, tehtas reisid Evropan, Azijan i Amerikan maihe, mugažo AÜV:oidme. Regionan kaks' tošt rahvahidenkeskešt lendimportad sijadasoiš läz Oklendad ("OAK", 32 km päivnouzmha) i San Hosed ("SJC", 70 km suvipäivnouzmha).


Kalatrava Sant'jago.
Sant'jago Kalatrava Valls (; sünd. 28. heinku 1951 Valensii-lidnha, Ispanii) om ispanijalaine arhitektor.


Santa Marija Podžo.
Santa Marija Podžo (, kors.: "Santa Maria di u Poghju") om küläkund Francijas, Korsik-sarel.
Ristitišt — 650 eläjad (2008). Pind — 10,28 nellikkilometrad.


Sarajevo.
Sarajevo (mugažo bosnijan, serbijan da horvatan kelil; serbijan kelen kirillican kirjamil: "Сарајево"; turk.: "Saraybosna") om Bosnijan da Gercegovinan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2013 eläjiden lugu om 369 534 ristitud. Lidnan pind — 141,5 km2.


Saransk.
Saransk (, vai "Саранской", "Саранск ошсь" vai "Саранскяйсь") om Venäman lidn valdkundan päivlaskmas. Se om Mordovijan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1641 kuti puine lidnuz kaičemha Venäman röunad. Se sai oficiališt lidnan statusad vl 1780.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan päivnouzmas, Insar-jogen molembil randoil (Volgan oigedpol'ne bassein). Se seižub Volgaveren ülüdel, 120..250 m korktusil, 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Saransk jagase koumhe administrativižhe rajonha: Leninan, Proletarskii, Oktäbr'skii.
Eläjad.
Vl 1913 16,8 tuh. rist. oli elänu lidnas. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 297 415 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 323 000 eläjad vl 1987. Saransk-lidnümbrikon ristitišt oli 331 654 eläjad vl 2015.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Rahvahidenkeskeine (vspäi 2015) civiline Saransk-lendimport ("SKX / СРН") sijadase 7 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Moskvha da Sočihe, mugažo čarterreisid. Lendimport om elänu rekonstrukcijas läbi vodele 2018.
Irdkosketused.
*
*


Sarapul.
Sarapul (ven. i) om Venäman lidn Udmurtijan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Se om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn, municipaližen «Sarapul-lidn»-ühtnikan üks'jäine eländpunkt. Sarapulan rajon ümbärdab lidnad.
Istorii.
Külä nügüdläiženke nimenke mainitase ezmäižen kerdan 13. voz'sadal. Mugažo oli tetab kuti "Voznesenskoje-külä". Sarapul sai lidnan statusad vl 1780. Oli torgovanoiden lidnaks.
Lidn šingotase söm- da kebntegimišton edheotandoil.
Geografijan andmused.
Sarapul sijadase Kamanjogen oiktal korktal randal, 80 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Iževskhasai om 62 km lodeheze. Lähembaine lidn om Kambark 30 km suvipäivnouzmha. Kaik om olmas 22 territoriališt nimitadud lidnanlaptad.
Lidn om maižanduzrajonan keskuz. Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz — +3,5 C°.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 101 381 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli läz 110 tuh. eläjid vozil 1987−1994.
Irdkosketused.
*


Saratov.
Saratov om lidn da lidnümbrik Venälaižes Federacijas, avtote- da raudtesol'm. Se om Saratovan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Nügüd'aigaine Saratov om äifunkcionaline da äisarakoine lidn, agjan openduzkeskuz.
Istorii.
Ristitud elihe lidnan territorijan sijas 4 voz'tuhad tagaz völ. Saratov-lidnan aluz om pandud koume kerdad. Ezmäi vl 1590 Volgan randoil kuti lidnuz kaičemha Venäman suviröunoid, Samaran lidnusen (vspäi 1586) i Caricinan (vspäi 1589) keskes matkan pol'ten sijha. Sikš ku voziden 1613-1614 tal'vel lidn paloi, ka vl 1617 lidnad panihe möst, jogen hural randal. Vl 1674 sirtihe lidnan keskust oiktale, korktembale randale Aleksei I Vaikneižen käskön mödhe.
Vll 1708-1718 da 1728-1739 Saratov mülüi Kazanin gubernijha, vll 1718-1728 da 1739-1780 — Astrahanin gubernijha. Vozil 1796-1928 lidn oli Saratovan gubernijan administrativižeks keskuseks. Vspäi 1936 (5. tal'vku) lidn om Saratovan agjan keskuz.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg-jogen da sen Volgogradan vezivaradimen oiktal randal, keskuz om 50 m korktusel valdmeren pindal päl. Matkad Moskvhasai om 858 km lodeheze. Lähembaižed sured lidnad oma Engel's 8 km suvipäivnouzmha, Balakovo 176 km pohjoižpäivnouzmha, Kamišin (Volgogradan agj) 169 km suvhe da Penz 196 km lodeheze.
Volgan tazopind oli 6 metrad madalamb edel Volgogradan vezivaradimen täutmišt, kudamb oli vozil 1958-1961. Vezivaradimen tazopind vajehtase 3 metras sezonadme.
Saratovan territorii om kukhikaz. Volgaveren ülüden koume madalad mäged oma lidnas, ned seištas pertištota. Kaks' kivivoin da londuseližen gazan löudmižsijad om lidnan territorijan al. Mahuz om mustma.
Eläjad.
20. voz'sadan augotišes Saratov oli järedambaks mi Kazan', Alauz'lidn, Samar, ümbri 200 tuhas elihe lidnas. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1987 — 918 tuh. eläjid. Zavottes 1980-ziš vozišpäi Volgaveren saksalaižiden enambuz sirdi Saksanmaha. Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 837 900 ristitud.
Transport.
Avtoümbärte da kaks' avtotesildad Volgas päliči oma läz lidnad. Raudte tuli Saratovha vl 1871 Tambovaspäi. Volgaveren raudten ohjanduz sijadase lidnas. Jügujogiport om lidnas.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, taksid da jogilaivad (kezal) oma kundaližeks transportaks lidnas. 21 platform elektrojonusiden täht om Saratovas. Rahvahidenkeskeine civiline "Saratov-Keskuzline"-lendimport ("RTW / СРО", ven. "Саратов-Центральный") sijadase 1 km pohjoižhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Venämadme, om sezonine reis Praghasai. Om sodalendimportoid-ki. Vspäi 2012 uz' lendimport om sauvomas 22 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi, läz Saburovk-küläd.
Irdkosketused.
*
*


Selen.
Selen ("Se" — "selenium" latinan kelel) om 34nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kudenden gruppan päalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Selen om levitadud londuses, mülünd Man kores om 0,5 grammad tonnas. Voib löuta elementad puhthas olendas. Ročilaižed Jons Jakob Bercelius i Gotlib Gan-himikad avaižiba selenan vl 1817. Nimitihe grekan Kudmaižen nimitusen mödhe "σελήνη", selen om telluran pojav i vasttase sen ühtes, znamoičeb «Ma».
Selen da sen ühtnendad oma morijad, no element om tarbhaine biologižikš lujas peniš koncentracijoiš.
Fizižed ičendad.
Ireg selen om hudr hoštai substancii. Kovan elementan nell' allotropišt modifikacijad om olmas: hahk metalline, rusked kristalline (ruskedpakuižen, muzarusttan i rusttan ližamujun), rusked amorfine, must stöklanvuitte.
Atommass — 78,971. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 4,79 g/sm³. Suladandlämuz — 490 K. Kehundlämuz — 958,1 K.
Londuseline selen kogoneb kudes stabiližes izotopaspäi: 74Se (0,87%), 76Se (9,02%), 77Se (7,58%), 78Se (23,52%), 80Se (49,82%), 82Se (9,19%). Om sätud 24 radioaktivišt izotopad 65..73, 75, 79, 81 i 83..94 atommassanke i niiden 9 izomärad.
Kävutand.
Selen da sen ühtnendad oma pol'veimed, i sikš niiden znamoičend elektronikan täht om luja.
75Se-izotop (T½ — 120,4 päivest) om gamma-sädegoičendad purde, kävutase defektoskopas konstrukcijoiden i ühthekeitandan pärmgiden kontrolin täht.
Selenan 200 mikrogramman jogapäiväline otand südäimehe poleneb rakan statjoid 40 procentas.


Semendku.
Semendku om voden videnz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, koumanz' keväden ku. Kogoneb 31 päiväspäi.


Serbii.
Serbii (serb.: "Србија"), oficialine nimituz — Serbijan Tazovaldkund (serb.: "Република Србија"), om mererandatoi valdkund suvipäivnouzmaižes Evropas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Belgrad.
Istorii.
Vl 1878 heinkun 13. päiväl Serbii tedoti ripmatomudes Osmanan imperijaspäi.
Serbii om enzne Jugoslavijan ühtnii.
Nügüdläine Konstitucii om vlpäi 2006, se vajehti 1990nden voden Konstitucijad Serbii da Mustmägi-valdkundan čihodamižen tagut. Uz' Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 2006 redukun 28-29. päivil (53,04%).
Geografijan andmused.
Valdkundan 4/5 territorijad sijadase Balkanan pol'saren keskuses, 1/5 — Keskdunaižel alangištol.
Serbii om mavaldkundröunoiš 8 valdkundoidenke: Horvatijanke (röunan piduz — 262 km) i Bosnijan da Gercegovinanke (371 km) päivlaskmas, Mad'jaranmanke pohjoižes (174 km), Romanijanke pohjoižpäuvnouzmas (546 km), Bolgarijanke päuvnouzmas (367 km), Makedonijanke suves (283 km), Albanijanke (111 km) da Mustmäginke (250 km) suvipäivlaskmas. Röunoiden ühthine piduz om 2364 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Džeravic-mägi, 2656 m meren pindan päl.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund.
Parlament om üks'kodine Rahvahan Suim (serb. "Народна скупштина") 250 kaikel rahvahal valitud ezitajidenke 4 vodeks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Serbijan administrativiž-territorialine jagand."
Serbii alajagase 29 ümbrikho (serb. "управни округ"), niiden kesken: Belgrad-pälidn da 2 avtonomišt agjad (Vojevodin, Kosovo da Metohii), a ümbrikod — 211 kundha (serb. "општине"). Nene ühtnikad ühtenzoittas 5 statistižhe regionha (serbaks "статистички регион").
Eläjad.
Serbijan toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Novi Sad, Prištin, Niš, Kragujevac, Subotic. Serbijas om 24 lidnad.
Ižanduz.
Serbijan päeksport om metallad (raud, vas'k da alüminii), himižed produktad (polietilen, räzin), kukuruz; toine eksport — sadmanzikaine, sobad, zelläd, elektroenergii.


Serbine kuz'.
Serbine kuz' (latinan kelel: "Picea omorika") om kuz' sugudan puiden erik.


Sibirine kuz'.
Sibirine kuz' (latinan kelel: "Picea obovata") om kuz' sugudan puiden erik.


Siktivkar.
Lidnan nevondkundan da administracijan pert' (ezimal).
Siktivkar (ven. i, venälaine virkand: [sɨktɨfˈkar], znamoičeb «Sisol-lidn», «lidn Sisol-jogen randal» komin kelel) om Venäman lidn valdkundan lodehes. Se om Komin Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Permevelisk" vl 1570 Orteliusan atlasas. Vl 1586 jumalankodikundan tulendan "Ust'-Sisol"-keskuz jumalankodinke mainitase Jarenskan aigkirjas, lähižidenke nimitadud tanhidenke ühtes. Vl 1780 volost' sai lidnan statusad, nimitihe lidnad "Ust'-Sisol'sk:aks" (). Vozil 1796-1918 oli Vologdan gubernijan makundan keskuseks.
Vl 1930 lidnad udesnimitihe nügüdläižikš käskön mödhe, anttihe nimi komin kelel lidnan 150-voččen jubilejan oiktastuseks. Vspäi 1936 (5. tal'vku) Siktivkar om vaiše sätud Komin Tazovaldkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Siktivkar seižub soiden da mecoiden keskes. Lidn sijadase tazovaldkundan suvipäivlaskmas, Sisolan (,) lanktendan sijas Vičegd-jogehe (huralpäi), Sisolan hural randal tobjimalaz i Vičegdan hural randal. Lidnan keskuz seižub 172 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 1003 km suvipäivlaskmha orhal, 1331 km avtotedme (Kirovan kal't). Lähembaine lidn om Mikun' 96 km lodeheze raudtedme vai 108 km avtol.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +1,3 C°. Voib panda halad heinkus eskai. Paneb sadegid 621 mm vodes, kezal niid om enamba (73..75 mm kus).
Siktivkaran Ežvan rajon om ičeze administracijanke, märitud röunanke. Toižed rajonad oma lidnanlaptoikš, ned oma oficialižetomad, märitud röunoid niil ei ole. Ližaks, 3 lidnanvuittušt žilod da 3 muite žilod mülüdas Siktivkaran lidnümbrikho.
Eläjad.
Vl 1967 lidnan ristitišt oli 102 tuhad eläjid. Vl 2010 lidnan eläjiden lugu oli 235 006 ristitud, lidnümbrikos — 250 874 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (2018).
Rahvahad (lidnümbrik, vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 63,0%, komilaižed — 24,7%, ukrainalaižed — 2,6%, saksalaižed — 0,8%, vaugedvenälaižed — 0,8%, totarlaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, čuvašalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 4,4%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine, cellüloz-bumagaine sarak, sauvondmaterialiden pästand, sömtegimišt.
Avtobusad, taksid da ehtatimed (kezal) oma kundaližeks transportaks lidnas. Raudte tuli lidnha vl 1961. Avtobusad da lendimed ühtenzoittas Siktivkarad makundoiden keskusidenke da federacijan lahižiden subjektoiden pälidnoidenke. Rahvahidenkeskeine civiline "Siktivkar"-lendimport ("SCW / СЫВ") sijadase 2 km päivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Venämadme, Bakuhu, om čarterreisid Keskmeren lebutahoihe.
Irdkosketused.
*


Sithine kuz'.
Sithižen kuzen käbud. Ei voi nähta paksus, sikš miše ned kazdas läz ladvad.
Sithine kuz' (latinan kelel: "Picea sitchensis") om Kuz'-sugudan puiden erik. Kazvab Pohjoižamerikas pidust' sen päivlaskmašt valdmererandad.


Skandii.
Skandijan palad ühten kubsantimetran kohtha.
Skandii ("Sc" — "scandium" latinan kelel) om 21nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumanden gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Skandii om lujas harv londuses. Se oleskeleb kahtes kristalližes modifikacijas: α-Sc magnijanvuiččenke geksagonaliženke seglusenke, da β-Sc kubiženke mülücentriženke seglusenke. Vl 1879 ročilaine Lars Nil'son-himik sai skandijad ezmäižen kerdan i nimiti Skandinavii-pol'saren mödhe.
Fizižed ičendad.
Skandii om kebn hobedakaz harv mametall pakuiženke ližamujunke. Londuseline skandii kogoneb üks'jäižes stabiližes 45Sc-izotopaspäi.
Atommass — 44,95591. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 2,99 g/sm³. Suladandlämuz — 1814 K. Kehundlämuz — 3110 K.
Kävutand.
Sadas severz'-se tonnoid vodes mail'mas. Ottas kävutamižhe kovitamha alüminijan, titanan i raudan ühthesuladusid. Pästtas üläveimid i lazerid skandijanke. 47Sc-izotop andab pozitronid paremba äjid toižid.
Ireg skandii ei ühtne biologijan čepiižihe i eile toksine, no sen ühtnendad voidas olda morijoikš.


Skopje.
Skopje (maked.: "Скопје", [ˈskɔpjɛ]) om Makedonijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2002 eläjiden lugu om 506 926 ristitud. Lidnan pind — 571,46 km2.


Slovakii.
Slovakii (), oficialine nimituz — Slovakijan Tazovaldkund (), om mererandatoi valdkund Evropan keskuses. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Bratislav.
Istorii.
Vn 1993 1. päiväl vilukud Slovakii sai ripmatomut Čehoslovakijan čihodamižen jäl'ghe.
Valdkundan konstitucii () tuli väghe vn 1992 1. päiväl redukud, täuzin — ripmatomuden päiväl. Se om väges nügüd'-ki, möhembaižidenke vajehtsidenke.
Geografijan andmused.
Slovakii om mavaldkundröunoiš Ukrainanke päivnouzmas (röunan piduz — 97 km), Mad'jaranmanke suves (627 km pitte), Avstrijanke päivlaskmas (105 km), Čehanmanke lodehes (241 km) da Pol'šanmanke pohjoižes (541 km). Ühthine röunoiden piduz om 1611 km. Slovakii om mererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Gerlahovski Štit-mägi (2655 m).
Londuseližed pävarad oma bur hil', raudkivend da mustma; toižed varad oma vas'kkivend, mangankivend, keitandsol.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident (). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Prezident paneb radsijha parlamentan ezinenahižen partijan liderad päministraks, mugažo ministriden palad parlamentan nevondan mödhe. Ku parlament ei voind vahvištada ohjastusen programad koume kerdad kun aigan, ka Prezidentale sab pästta parlamentad radmaspäi.
Parlament om üks'kodine Rahvahaline Nevondkund () 150 kaikel rahvahal valitud ezitajidenke 4 vodeks. Parlamentale sab heitta prezidentad radmaspäi äniden kuz' kümnendest enambusel.
Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 5. päiväl keväz'kud. Nügüdläine prezident om Andrei Kiska, hän om valitud kahtel änestuztural vn 2014 15. da 29. päivil keväz'kud (sai 59,38%). Peter Pellegrini radab päministran vs 2018 keväz'kun 15. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Slovakijan administrativiž-territorialine jagand."
Slovakii jagase 8 randha () avtonomijan erasidenke oiktusidenke. Randad alajagasoiš 79 rajonha (üks'lugu).
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 75 tuh. ristituid vl 2013, surembaspäi penembha): Košice, Prešov, Žilin, Banska Bistric, Nitr. Vl 2013 kaik oli 138 lidnad valdkundas. Ristitišt da lidnad oma levitadud valdkundadme tazomäras.
Ižanduz.
Slovakijan päeksport om avtod da niiden varapalad (24%, mail'man lider avtoiden pästandan mödhe ühtele ristitule), videodisplejad (10%), elektromašiništ da radioladimišt (läz 10%), raudtegesed da teraz (läz 9%), rafiniruidud kivivoi da londuseline gaz (6%); toine eksport om šinad (2%), pörutüged (1%).


Slovenii.
Slovenii (), oficialine nimituz — Slovenijan Tazovaldkund (), om valdkund Keskuzevropas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Lüblän.
Vn 2004 29. päiväl keväz'kud tegihe ühtnijaks. Vs 2004 semendkun 1. päiväspäi om ühtnijaks.
Istorii.
Vl 1991 kezakun 25. päiväl Slovenii tedoti ripmatomudes Jugoslavijaspäi.
Geografijan andmused.
Valdkund sijadase Balkanan pol'saren lodehes, sen Edelal'piden palas.
Slovenii om mavaldkundröunoiš Italijanke päivlaskmas (röunan piduz — 280 km), Avstrijanke pohjoižes (röun om 318 km pitte), Mad'jaranmanke pohjoižpäuvnouzmas (102 km), Horvatijanke (670 km) päuvnouzmas da suves. Röunoiden kuivmadme ühthine piduz om 1370 km. Slovenijan suvipäivlaskmaižed randad lainištab Adriatine meri (randanpird om 43 km).
Kaikiš korktemb čokkoim om Triglav-mägenoc, 2864 m kortte meren pindan päl.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Prezident om valdkundan pämeheks, valitas händast videks vodeks kaikel rahvahal.
Parlament om kaks'kodine, paneb päministrad radsijha. Parlamentan üläkodi om Valdkundaline Nevondkund () 40 ezitajanke videks vodeks, se tob kohendusid alakodin aktoihe i vaiše nevondfunkcii om sil. Alakodi om Valdkundaline Suim () 90 ühtnijanke, pandas heid nelläks vodeks ühthižil valičendoil.
Nügüdläine prezident om Borut Pahor, om valitud kahtendes turas vn 2012 2. päiväl tal'vkud (67,37%), ühtenz' tur oli 11. päiväl kül'mkud (sai 39,87%). Üläkodin nügüdläine mülükund zavodi radod vl 2012 tal'vkun 12. päiväspäi. Edelstrokuižed valičendad parlamentan alakodihe oliba vn 2014 13. päiväl heinkud. Miroslav Cerar om vahvištadud päministran radsijha vn 2014 18. päiväl sügüz'kud.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Slovenijan administrativiž-territorialine jagand."
Slovenii jagase 212 kundha (), 11 niišpäi oma lidnan statusanke. Nene kundad ühtnedas 12 statistižhe regionha (slovenijaks "regija").
Eläjad.
Valdkundan toižed järedad lidnad (enamba 30 tuh. ristituid vn 2013, surembaspäi penembha): Maribor, Cele, Kran'. Kaik om 67 lidnad Slovenijas (2011. voz').
Ižanduz.
Slovenijan päeksport om avtod, transportmašiništ, söndtavarad da himižed heretused.


Sobat.
Sobat om kudenz' nedalin päiv. Sana tuleb evrejan kelespäi.


Sodjärv.
Sodjärv () om vepsän külä Leningradan agjan Boksitogorskan rajonas, sen Arskahtin küläkundas.
Kaikuččel vodel vepsän rahvahaline Sagudpäiv-praznik sätas küläs.


Sofii.
Sofii ([ˈsɔfija]) om Bolgarijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Lidn om valdkundan järed tegimišton keskuz da raudtesol'm.
Istorii.
Frakijalaižed paniba lidnan alust 8. voz'sadal edel m.e.. Rimalaižed anastiba sidä i nimitihe "Serdik-lidnaks" () frakijalaižiden heimon mödhe. Kahtenden Bolgarijan imperijan aigan (1185−1396) udesnimitihe lidnad nügüdläižikš ezmäi paginas, sid' oficialižešti, ph. Sofijan päjumalanpertin — lidnan päpühäpertin nimitusen mödhe. Sen pala om kaičenus tähäsai.
Ottomanan imperijan aigan lidn oli sen kahtendel surtte evropižel keskusel, Konstantinopolin jäl'ghe.
Vl 1879 Sofii kändihe joudutadud Bolgarijan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bolgarijan päivlaskmas, Balkanan pol'saren keskuses, Vitoš-mägimassivan pohjoižpautkenno, 500..800 m korktusil valdmeren pindan päl.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun i elokun lämuz om +22,0 C°, vilukun +0,5 C°. Voden keskmäine lämuz om +11,4 C°. Paneb sadegid 571 mm vodes, enamba semendkul-heinkul (63..75 mm kus).
Eläjad.
Vn 1878 uhokus Venälaižen imperijan armii tegi ezmäšt rahvahanlugemišt i löuzi 11 694 eläjad. Vodele 1975 ristitišt ületi millionad. Vl 2015 eläjiden lugu oli 1 286 383 ristitud, 1,54 mln ezilidnoidenke (1344 km²).
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe bolgarijalaižed (87,9%) da ortodoksižed hristanuskojad (69,1%) oma enambuses eläjiden keskes. Om äi religijatomid ristituid (28,8%).


Soton.
Soton om nimi, kudamb znamoičeb väritajad i vastustajad Biblijas.


Stavropol'.
Stavropol' () om lidn da lidnümbrik Venäman suvipäivlaskmas. Se om Stavropolin randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1777 kuti "Stavropol' Kavkazal". Vl 1785 se sai lidnan statusad. Vl 1897 raudte tuli lidnha Kavkazskai-stancijaspäi, ühtenzoiti lähiženke «Rostov Donal — Vladikavkaz»-jononke.
Vozil 1935−1943 lidnan nimi oli "Vorošilovsk". Vspäi 1964 udesnimitihe Stavropolid Volgaveres, i oficialine nimi tegihe nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Stavropolin randan päivlaskmas, Kavkazan ezimägištol, 230..660 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 1230 km pohjoižhe orhal vai 1410 km avtotedme. Järed vezišt sijadase lidnümbrikon päivlaskmas — Sengileevskoje-vezivaradim (42 km²), Jegorlik-jogi täudub sidä, kudambad sen ližaks Kuban' täudub Nevinnomisskan kanalan kal't. Lidnümbrik om ümbärtud Špakan rajonan territorijal. Lähembaižed järedad lidnad oma pohjoine Mihailovsk-kaimdailidn, Nevinnomissk suvhe (46 km orhal) i Armavir päivlaskmha (67 km orhal).
Toine lidnümbrikon eländpunkt om Grušovii-futor (196 eläjad vl 2017). Lidnan ümbrikon pind — 276,7 km², lidnan pind — 171,7 km². Stavropol' jagase koumhe administrativižhe rajonha, ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 398 539 ristitud. Nügüdläine lidnan ristitišton lugu om kaikiš suremb kaikes aigas (vl 2017). Läz 600 tuhad elädas ezilidnoidenke.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad ühtenzoittas Stavropolid randan lidnoidenke, sen ližaks voib sadas raudtel Kavkazan Mineraližed Veded-regionhasai randan suves. Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Stavropol'-lendimport ("STW / СТВ") sijadase ani lidnan röunan taga pohjoižpäivnouzmas, Mihailovsk-kaimdailidnas, tehtas reisid Moskvha i Stambulha.
Irdkosketused.
*
*


Stounhendž.
Stounhendž (angl. "Stonehenge") om eziistorine kivine sauvuz, kudamb om Suren Britanijan südäimes.
Stounhendžan znamoičend om tundmatoi. Se voi olda observatorijan vai kaumoiden tahon.


Stroncii.
Stroncii ("Sr" — "strontium" latinan kelel) om 38nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtenden gruppan päalagruppas, tabluden videndes periodas.
Stroncii om levitadud londuses keskmäras, sen pala Man kores om 0,014% massan mödhe (23nz' sija), litosferas — 0,045%. Metall om lujas aktivine himižešti, i sikš ei voi löuta sidä londuses puhthas olendas. Vl 1808 anglijalaine Hemfri Devi-himik sai puhtast stroncijad ezmäižen kerdan. Nimituz libub stroncianit-mineralaspäi, löutihe sidä Šotlandijan Strontian-külänno ().
Fizižed ičendad.
Stroncii om pehmed tagokaz plastine hobedaižvauged muglmametall.
Atommass — 87,62. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 2,54 g/sm³. Suladandlämuz — 1042 K. Kehundlämuz — 1657 K.
Stabiline stroncii kogoneb nelläs izotopaspäi: 84Sr (0,56%), 86Sr (9,86%), 87Sr (7,00%), 88Sr (82,58%). Tetas 29 radioaktivišt izotopad 73..83, 85, 89..105 atommassanke, i niiden 6 izomärad.
Himižed ičendad.
Stroncijan muigotandmär om +2 ühtnendoiš. Reagiruindan ičendad oma kal'cijan pojavad. Teravas reagiruib vedenke i metallatomižidenke substancijoidenke, muigotub il'mas pakuiženke kerthenke. Läz ei ole muglreakcijoid. Stroncijan tuhk voib süttuda iče il'mas, mugažo metall palab il'mas huldutamižen aigan.
Kävutand.
Londuseline stroncii om toksine vähän, kävutase metallurgijas i pirotehnikas, i ei pida segoitada sidä radioaktivižidenke izotopoidenke. Ottas kävutamižhe irgäd stroncijad uranan endištandan reakcijas. Tehtas kaikenaigaižid magnitoid, stroncijan hapanduz ottase keramižen üläveimen palaks.


Sulaku.
Sulaku om voden nellänz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, kahtenz' keväden ku. Kogoneb 30 päiväspäi.


Suomalaiž-ugrilaine škol.
Suomalaiž-ugrilaine škol (venäkelel: "Финно-угорская школа", suomen kelel: "Suomalais-ugrilainen koulu", karjalan kelel: "Šuomelais-ugrilaini koulu", livvin kelel: "Suomelas-ugrilaine škola"), täuz' nimituz — Elias Lönnrotan nimel nimitadud Suomalaiž-ugrilaine škol keskopendusenke, om rahvahaline škol Petroskoiš. Školas opetas suomen, karjalan, vepsän, anglijan da francijan kelid, 50 openikad opetab vepsän kelen.
Suomalaiž-ugrilaine škol radab vodespäi 1994. Nügüd' školas om 921 openikad. Školan direktor om Natal'ja Valer'jevna Barkalova.


Suomalaiž-ugrilaižed keled.
Suomalaiž-ugrilaižed keled om heimolaižiden keliden grupp, kudambad mülütadas uraližhe kel'kundha. Nenil kelil pagištas Venämas, Suomenmas, Mad'jaranmas, Estinmas, Ročinmas i toižiš valdkundoiš.
Suomalaiž-ugrilaižil kelil om avar ühthine sanavara. Ned oma agglütinativižed, niiš kaikiš ei ole sugun kategorijad. Suomalaiž-ugrilaižiš keliš om lujas šingotadud posessivine suffiksacii.


Suomen kel'.
Suomen kel' (ičeze nimituz: "suomi, suomen kieli") om suomalaiž-ugrilaine kel', kudamb mülütadas baltijan meren suomalaižiden keliden oksha. Suomen kelel pagižeb kuz' millionad ristituid Suomenmas, Ročinmas, Venämas da toižiš valdkundoiš.


Suomenma.
Suomenma, täuz' oficialine nimi — Suomenman Tazovaldkund (,), om valdkund Pohjoiževropas. Suomenman pälidn da kaikiš suremb lidn om Hel'sinki.
Vspäi 1995 om ühtnijan, mülüb evron zonha sen alusenpanendaspäi vl 1999. Suomenma om neitraline valdkund.
Istorii.
Vn 1917 6. päiväl tal'vkud Suomenma tedoti ičeze ripmatomudes Venämaspäi. Imperijan čihodamine vei Rahvahanikoiden sodale Suomenmas vl 1918 (27. viluku — 16. semendku). Koumanden nevondkundaliž-suomalaižen sodan jäl'ghe (30. kül'mku 1939 — 13. keväz'ku 1940) Suomenma kadoti territorijan palad, no kaiči ripmatomut.
Geografijan andmused.
Suomenma om mavaldkundröunoiš Norvegijanke pohjoižes (röunan piduz — 709 km), Venämanke päivnouzmas (1309 km) da Ročinmanke päivlaskmas (545 km). Ühthine röunoiden piduz madme — 2563 km. Om meriröunpirdoid Estinmanke.
Suomenman suvižed da päivlaskmaižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Baltijan meri, sen Suomen i Botnine lahted, randanpird — 1250 km koverikahuden lugemata, täuzin läz 40 000 km (sarita). Kaik om 81 tuhad sart läz mererandad enamba 100 m² surudel.
Pind: kaik — 338 145 km², saum vezid — 34 330 km² (10,2%). Kaikiš korktemb čokkoim sijadase Haltitunturi (Haltiatunturi, Haltia, Halti)-mägen pautkel (1328 m).
Londuseližed varad — mec, metallad (raudkivend, vas'k, cink, hrom, nikel', hahktin, kuld, hobed).
Politine sistem.
Suomenma om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund ühtenke palahiženke avtonomijanke (Ahvenanma). Suomenman konstitucijan mödhe, käskusenandai tobmuz om prezidentan da parlamentan käziš, i radonoigendai tobmuz om prezidental da Valdkundaližel Nevondkundal (,).
Kaik rahvaz valičeb prezidentad kudeks vodeks, voib valitas kahtendeks strokuks jäl'geten. Prezident om armijan päkäsknik. Suomen parlament ezitoitab päministrad prezidentale, i prezident formaližikš paneb päministrad radsijha, mugažo Valdkundaližen Nevondkundan ühtnijoid-ki (ministrid) päministran rekomendacijan mödhe. Ministriden lugu ei voi olda enamba 18.
Parlament (,) om üks'kodine, siš om 200 deputatad. Kaik rahvaz valičeb heid 4 vodeks.
Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 19. päiväl sulakud. Valitihe prezidentad vn 2018 28. päiväl vilukud, nügüdläine prezident sai vägestust ezmäižes turas (62,7%) da radab kahtenden strokun.
Kaikiš ülemb käskuzkundaline instancii om Suomenman Ülembaine käskuzkund (,).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Suomenman administrativiž-territorialine jagand."
Suomenma jagase 19 agjaha (regionha) (/), ned — kommunihe (/) (oli niid 336 vl 2011) da lidnoihe (/).
Eläjad.
Suomenmas elädas suomalaižed. Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe valdkundan eläjiden lugu oli 5 375 300 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd', vspäi 2016 se ližadub immigracijan tagut tobjimalaz. Mamankel' (vl 2017): suomen kel' — 87,9%, ročin kel' — 5,2%, venäkel' — 1,4%, toižed keled — 5,5%. Uskond (2017): lüteranižen jumalankodikundan uskojad — 70,9%, ateistad — 26,3%, ortodoksižed hristanuskojad — 1,1%, toižed uskojad — 1,7%.
Seičeme suomalašt kümnespäi elädas lidnas vai sen ümbrištos (vl 2013). Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penembha): Espoo (pälidnan region), Tampereh, Vantaa (pälidnan region), Oulu, Turku, Jüväskülä, Kuopio, Laht. Vl 2013 kaik oli 107 lidnad.
Rahvahanižanduz.
Ižandusen päsarakod oma mašiništonsauvomine (elektrotehnine — Nokia), cellüloz-bumagaine (Stora Enso, UPM), kivivoihimine i mechimine, sömtegimišt, energetine (Fortum), turizm.
Vl 2009 Suomenman päeksport oli likutimed da mašiništ (11%), bumag (kirjutamha da painmaha, 10%), TV- da radiooigendimed (6%), pu (material) (läz 6%); toine eksport — elektropalad (3%), laivad da venehed (3%), teraz (3%), cink, nikel', avtod, zelläd da medicinižed instrumentad.


Sur' Britanii.
Sur' Britanii, täuz' oficialine nimituz — Suren Britanijan da Pohjoižen Irlandijan Ühtenzoittud Kunigahuz (anglijan kelel: "United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland"), om sar'hine valdkund Päivlaskmpol'žes Evropas. Päine da sen kaikiš suremb lidn om London. Vspäi 1973 Evropan Ühtištusen ühtnii. Se om valdkund südäitukuižen azegištonke, ÜRO:n Varuitomuden nevondkundan kaikenaigaine ühtnii.
Üks'jäine röun kuivudme om Irlandijanke (360 km). Suren Britanijan suvirandištospäi Francijan pohjoižrandištho om vaiše 35 km La Manš-sal'men kal't, ned oma ühtenzoittud vižkümnekilometraižel evrotonnelil.
Istorii.
Vl 1707 semendkun 1. päiväl Akt Anglijan da Šotlandijan ühtištuses om allekirjutadud.
Vl 1801 vilukun 1. päiväl Akt Suren Britanijan da Irlandijan ühtištuses om allekirjutadud.
Ei ole Konstitucijad valdkundas ühtenzoittud dokumentaks tähäsai. Statutad, käskuzkundaližed precedentad, rahvahidenkeskeižed kožundkirjutesed da konstitucižed verod oma sen sijas.
Geografii da klimat.
Suren Britanijan fotokuva kaimdajaspäi (2002).
Valdukundan sijaduz om Britanižil saril (Sur' Britanii-sarel, Irlandii-saren pohjoižpäivnouzmpol'žel palal, Normandižil saril), Atlantižen valdmeren randal. Pind om 243 610 km². Ümbärdajad mered: Irlandijan, Kel'tine, Gebrid- da Pohjoiž-. Randanpird om läz 31 368 km.
Pohjoižel da päivlaskmal om mäged (Pohjoine Šotlandijan mägišt, Penninad da Kembrižed mäged). Suvel da suvenpäivnouzmal oma kukhikahad tazangištod. Kaikiš korktemb čokkoim om Ben Nevis-mägi (1343 m) Šotlandijas. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Fenland (-4 m).
Päjoged oma Temz (334 km), Severn (310 km), Trent (298 km), Mersi (109 km) da Klajd (170 km). Kaikiš jaredamb jarv' om Loh Nej (396 km²) Pohjoižen Irlandijan territorijal.
Klimat om valdmerine, neps. Uhokun keskmäine lämuz' +3...+7°C da heinkun +11...+17°C.
Londuseližed varad oma kivihil', kivivoi, londuseline gaz, metallad (raud, tin, hahktin, kuld, hobed), mouckivi, sauvondgips, kaolin, keitandsol, kala, reskvezi.
Tobmuz.
Istorikad lugedas Surt Britanijad nügüd'aigaižen parlamentaižen demokratijan kodimaks. Sur' Britanii om unitarine valdkund administrativižikš. Valdkundan ohjandusen form om konstitucine parlamentine monarhii. Sen pämez' om Elizavet Toine-kunigaznaine.
Monarh om tobmuden koumen sarakon pämeheks. Hän voib pästta radmaspäi suim, panda ministrid radnikusele, tedotada sodad verast valdkundad vaste ülembaižeks armijan käskmeheks.
Parlament om kaks'kodine. Valičendad oleskeldas paksumb, mi kerdan videks vodeks. Lordoiden kodi (angl. "House of Lords") om üläkodi, sen ühtnijoiden lugumärad ei ole röunadusid, nügüd' mülüb 763 ühtnijad (heid valitas alakodin partijoišpäi tobjimalaz, vai pandas radnikusele elon hätkte). Alakodi, Kundoiden kodi (angl. "House of Commons"), mülüb 650 ristitud (niid rahvaz valičeb). Päministr om ühteks parlamentan ühtnijoišpäi, iče paneb ministrid radsijha (monarh vaiše hüvästab hänen valičend), händast alakodin ühtnijad valitas järgeližen äniden enambusen mödhe.
Järgenduseližed valičendad parlamentan alakodihe oliba vl 2015 semendkun 7. päiväl. Konservativine partii Devid Kemeronanke lideraks sai äniden enambust (331 än't 650:späi). Devid Kemeron radoi päministran kaht strokud (vspäi 2010), läksi erindha. Vs 2016 heinkun 13. päiväspäi Tereza Mei radab päministran da om Konservativižen partijan ezinenas.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Suren Britanijan administrativiž-territorialine jagand."
Jäl'gmäižed koume palad oma znamasižen avtonomijanke Anglijaspäi.
Sen ližaks, Sur' Britanii valdoičeb 14 merentagaižel territorijal da 3 kunigahan mal. Ned ei ole Suren Britanijan palad juridižikš.
Eläjiden lugu.
Sur' Britanii om EÜ:n koumanz' valdkund ičeze ristitišton lugumäran mödhe.
Kaikuččen voden 1-lopunke tehtas valdkundan rahvahanlugemišt, kerdan kümnes vodes. Suren Britanijan eläjiden lugu (1901 — 2011)
Lidnad (Sitid).
Kaik om 69 lidnad (sitid). Suren Britanijan kaikiš surembad lidnad (enamba 450 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): London, Börmingem, Lids, Glazgo, Šeffild, Bredford, Mančester, Edinburg, Liverpul'.
Rahvahanižanduz.
Vl 2012 Suren Britanijan päeksport oli likutimed da niiden palad (läz 20%), kivivoi (15%), himižen sarakon produkcii (10%), avtod (8%); toine eksport — zelläd (5%), almazad (2%), ezitegesed olut tehmaha (2%).


Petr I Sur'.
Petr Sur', Petr Ezmäine vai Pötr Aleksejevič Romanov (; sünd. 30. semendku (9. kezaku) 1672, Moskv, Venäma — kol. 28. viluku (8. uhoku) 1725, Piter, Venälaine imperii) oli Romanovan dinastijaspäi, jäl'gmäine Kaiken Venän kunigaz (car', 1682 vodespäi) da ezmäine kaikenvenämalaine imperator (vodespäi 1721).
Aigaližed voded.
Petr oli sündnu Aleksei Vaikneine-carin da hänen kahtenden Natal'ja Nariškina-akan kanzha. Panihe Petrad kunigahaks vodel 1682, konz hänele oli kümne vot, ühtes hänen Ivan-veikonke. Petran da Ivanan regent oli heiden čikoi Sof'ja Aleksejevna.
Ohjanduz.
Petr zavodi ohjastada ičenaižešti vodespäi 1689 politižen kukerdusen jäl'ghe. Hän ozuteli völ noressai mel'hetartust tedoihe da röunantagaižhe elonladhu, elonveroho. Petr oli ezmäižen venälaižen kunigahan, ken tegi pit'kaigaižen matkan Päivnouzmpol'žen Evropan valdkundoihe (vozil 1697−1698). Pördutesen jäl'ghe, vodel 1698, hän augoti venälaižen valdkundan da kundaližen elon masštabižid reformid. Mugažo Pohjoižsodan (1700−1721) jäl'ghe Venälaine imperii sai maid Baltijan meren randoil. Vn 1703 16. päiväl semendkud Julianan kalendarin mödhe Petr pani Piterin lidnan alust kuti phh. Pedran da Pauloin lidnuz, i vodespäi 1712 Piter oli jo nimitadud kaiken Venäman udeks pälidnaks.
Suren Petran ohjandusen aigal Venäma kändihe sureks evropižeks valdkundaks.
Kanz.
Oli naižiš kahtišti. Ezmäižes naimiželos (1689−1698) Evdokija Lopuhina-ak sünduti Aleksei-poigad (1690), hänespäi Petr II-imperator (1727−1730). Väritihe Evdokijad komplotas i küksihe elämha jumalankodihe. Vspäi 1703 Jekaterina (neiččel Marta Skavronskaja) kändihe carin sudaruškaks, venčaind oli vl 1712, vencastuz imperatornaižeks tegihe vl 1724. Jekaterina sünduti Petrale 11 last, vaiše kaks' kazvoiba täudhe ighäsai: Anna (1708−1728, sünduti Petr III-imperatorad, ohjasti vl 1762) i Jelizaveta Petrovna (1710−1762, Venäman imperatornaine vll 1741−1762).


Suviamerik.
Suviamerik (isp.: "América del Sur, Sudamérica, Suramérica", port.: "América do Sul", guar.: "Ñembyamérika", keč.: "Urin Awya Yala, Urin Amerika") om kontinent. Se da Pohjoižamerik mülüdas Man kuivha Amerik-palaha. Sijadase suvižel, pohjoižel i päivlaskmaižel šurupoliškoil.
Pind lähižidenke penidenke saridenke — 17,84 millionad km². Eläjiden lugu — 410 mln (2015). 12 valdkundad da 3 rippujad territorijad sijadasoiš Suviamerikas, Brazilii om kaikiš suremb niiden keskes.
Kaikiš suremb sar' om Lämoima-sar' (Isla-Grande), 48 tuh. km². Sarištod: Čilin sarišt (Patagonijan sarištod), Lämoima-sarišt, Mal'vinan sared (Folklendad), Galapagos-sared.
Tropižed klimatižed vöd oma kontinentan tobmal palal. Suviamerikan päivnouzmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri, pohjoižed — sen Kariban meri, päivlaskmaižed randad — Tün' valdmeri. Paneb sadegid enamba kaiked kontinentišpäi. Panaman röun Kolumbijanke lugetas röunaks Pohjoižamerikanke, Kariban meren sared mülüdas Pohjoižamerikha päiči Suviamerik-kontinentan šel'fas. Dreikan sal'm om kontinentan da Antarktidan keskes.
Amazonas sen Purus-, Madeir-, Žapur- da Riu-Negru-ližajogidenke, Paran sen Riu-Grandi- da Paragvai-ližajogidenke i La Plat-estuarijanke, San Fransisku, Tokantins Araguajanke, Orinoko i Urugvai oma Suviamerikan da mail'man znamasižed joged. Järedad järved oma Titikak, Marakaibo da Patus. Kaikiš vägev (Iguasu) da kaikiš korktemb (Anhel') vezilanktendad sijadasoiš Suviamerikas. Kaikiš korktemb čokkoim om Akonkagua-mägi (6961 m) Argentinan päivlaskmas. Kaikiš alahamb čokkoim om solakahan Laguna del' Karbon-järven kendäk (-105 m) Argentinan suves.
Kontinentan eläjid da sündnuzid nimitadas suviamerikalaižikš. Suviamerikan tobj pala mülüb Latinižen Amerikan regionha.


Särg.
Särg (lat. "Rutilus rutilus") om jogikala.


Säs'k.
Säs'k () om kaks'suugaine gaved'. Leviganzi kaiked mail'madme Antarktikas päiči ristitun jäl'ghe.
Kaik enamba 3 tuhad erikoid elädas mail'mas, mülüdas heid 38 sughu, 100 erikod om Venämas. Vaiše emäčud purdas. Södas änikoiden nektarad i kazmusiden südäivet, imetaiživatoiden čakansönd om sas'kiden ektoparazitizman form.
Elädas severz'-se kuid, voidas jäda elegiš tal'ven jäl'ghe. Emäč eläb ižačun hätkemb i paneb 30..150 munad kaikuččes kahtes-koumes päiväs. Muna kändase täuz'igäižeks säs'kaks ühtes nedališ.
Travidas säskid biomahtusil: bakterijoiden levigandmine i genetine modifikacii.


Sügüz'ku.
Sügüz'ku om voden ühesanz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, sügüzen ezmäine ku. Kogoneb 30 päiväspäi.


Süvär'.
Süvär' (karjalan da suomen kelil: "Syväri"; venäkelel: "Свирь") om jogi, kudamb lähteb Evropan kahtendes pindan mödhe järvespäi Änižespäi (Ust'ka-žilo) da lankteb Evropan kaikiš surembha järvhe — Ladogha (Süvärensu-žilo). Om äi hijamid da vezisonid jogensus.
Süvärin piduz om 224 km. Süvär' om Vaugedmeren-Baltijanmeren da Volgan-Baltijanmeren veziteiden pala. Volgan-Baltijanmeren vezite ühtenzoitab Moskvan da Piterin.
Joginiškan da jogensun korktusen erind om 28 metrad. Absolütine korktuz om 33 m Änižespäi i 5 m jogensus. Jogel om kaks' gidroelektrostancijad: Alasüvärin elektrostancii radab 1933 vodespäi, Üläsüvärin elektrostancii radab 1952 vodespäi. Ned jagadas Süvären koumhe palaha: Alasüvär' (80 km), Keskmäine Süvär' (45 km) da Üläsüvär' (95 km). Gidroelektrostancijoiden sauvondan taguiči libui sur', no madal Ivinan järv. Jogen leveduz om enamba 100 metrad kaiktä. Joksmusen časpiguz vajehtase pol'kilometraspäi 10,6 kilometrhasai erazvuiččil tahoil.
Süvärihe langetas kaks' sured ližajoged, molembad oma hurad — Ojat' (15 km jogensuspäi) da Pašjogi (8 km jogensuspäi).
Jogi sijadase Venäläižes Federacijas, Leningradan agjas. Süvärin randal om 2 lidnad (mödvedhe): Kos'kenaluine da Pöud.
Voden 1942 elokun 3 päiväl Nevondkundaližen Ühtištusen vägiak Anna Lisicina upsi ehtatades Süväres poikpoli.


Taganrog.
Taganrog () om Venäman lidn, lidnümbrik da meriport Rostovan agjan suvipäivlaskmas, sen kahtenz' surtte lidn, om «sodahoštusen lidn»-arvonke (vspäi 2011).
Istorii.
Grekalaižiden žilo, "Kremnoi" () ezimeletaden, oli olmas Taganrogan territorijal 6. voz'sadal EME.
Läz 13. voz'sadal italijalaižed sauvoiba "Porto-Pizano"-lidnad da portad täs.
Petr I pani nügüdläižen eländpunktan alust vl 1698 kuti "Troickan lidnuz Taganii Rog-nemel". Vozil 1712−1769 se oli muretud da tactud sodoiden Turkanmanke tagut, sid' saudud möst. Žilo lidnusenke saiba lidnan statusad vl 1775. Kätihe portaks vaiše torguindan täht Sevastopolin alusenpanendan jäl'ghe vl 1783.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Azovmeren Taganrogan lahten pohjoižpäivnouzmal randal, 50 metrhasai ü.m.t. korktusil. Matkad Rostovhasai Donal om 70 km päivnouzmha, Ukrainan röunhasai — 50 km päivlaskmha da lodeheze. Lähembaine lidn om Azov 40 km suvipäivlaskmha orhal meren kal't.
Vodenkeskeine il'man lämuz om +10,4 C°. Paneb sadegid 450 mm vodes. Kuivahk klimat pehmdub meritulleil.
Taganrog om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Se jagase 5 territorialižhe ohjandushe: Keskuzline, Mererandaline, Tegimišton, Päivlaskmaine da Pohjoine.
Tobmuz.
«Sodahoštusen lidn»-monument lidnan ohjastusen pertinke tagamal.
Käskusenandai tobmuz om Lidnan Dum. Sen ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Duman ezimez' om lidnan pämez'.
Andrei Lisickii om valitud lidnan administracijan pämeheks i radab vn 2016 redukuspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 257 681 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 295 tuhad eläjid vl 1987.
Rahvahad (enamba 1%, vn 2002 rahvahanlugemižen mödhe): venälaižed — 91,1%, ukrainalaižed — 3,8%, armenijalaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 1,0%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma raudan metallurgii, mašinoidensauvomine, laivoiden kohenduz, meblän pästand, villän da kivihilen eksport.
Avtobusad, trolleibusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Sodavägiden da civiline Taganrog-Suvine lendimport ("TGK / ТАГ") sijadase 6 km päivlaskmha lidnan keskusespäi, mererandal.


Tallidn.
Tallidn vai Tallinn, Tallin () om Estinman pälidn, kaikiš suremb lidn da kaikiš järedamb municipaline ühtnik. Kaikutte koumanz' Estinman eläi om registriruidud pälidnas. Municipaline Tallidn-ühtnik mülüb Harju-makundha.
Lidn om Estinman biznesan, opendusen, kul'turan da tedon keskuz.
Istorii.
Vl 1154 lidn mainitase ezmäižen kerdan arabižen geografijan Al' Idrisi-tedomehen tedotöiš kuti "pen' Kolivan'-lidnuz".
Vozil 1219-1227 i 1238-1346 eländpunkt oli alištunu Danijale.
Geografižed andmused.
Lidn sijadase Estinman lodehes, Suomen lahten suvirandal. Meren randanpird om 46 km pitte.
Kaikiš suremb järv om Ülemiste-järv (9,6 km²) lidnan suves. Toine järv om Harku (1,6 km²). Znamasine jogi om Pirit, se läbitab lidnan päivnouzmpol't. Kaik järved da joged mülüdas Baltijan meren basseinha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Lidnan Suim (est. "Tallinna Linnavolikogu") 79 ühtnijanke. Kaik täuz'igäižed lidnan eläjad (18-voččed da sen vanhemba) valitas heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2013 redukun 20. päiväl. Kalev Kallo radab sen ezimehen vs 2015 sulakun 30. päiväspäi. Lidnan Suim valičeb lidnan pämest - ohjastusen pämest nelläks vodeks.
Lidnan ohjastusen (est. "Tallinna linnavalitsus") pämez' om lidnan pämez'-ki. Hän pidab vastust Lidnan Suiman ühtnijoiden edes. Vs 2015 sügüz'kun 30. päiväspäi Taavi Aas radab lidnan pämehen velgusentäutajaks.
Eläjad.
Vl 1913 Tallidnan ristitišt oli 116 012 eläjad. Vn 2011 Estinman rahvahanlugemižen mödhe kaikenaigaižiden eläjiden lugu oli 393 222 ristitud.
Rahvahad (vn 2011 Estinman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): estilaižed — 55,3%, venälaižed — 36,8%, ukrainalaižed — 2,9%, vaugedvenälaižed — 1,6%, suomalaižed — 0,5%, evrejalaižed — 0,4%, toižed — 2,5%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma bankad da valdkundaline administrativine holituz, laivansauvomine, meritransport, varapalad avtoiden täht (kaičendvöd), omblendtegimišt, turizm.
Transport.
Estinman kaikiš järedamb jüguport da port passažoroiden täht sijadase Tallidnas. Ehtatimed ujudas Hel'sinkihesai (80 km pohjoižhe), mugažo Piterihe, Stokhol'mha da Rostokha.
Avtobusad, tramvaid da elektrojonused oma kundaližeks transportaks Tallidnan südäimes.
Rahvahidenkeskeine civiline Merin Lennartan nimel nimitadud Tallidn-lendimport ("TLL") sijadase 4 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi, Ülemiste-järven pohjoižpäivnouzmaižel randpolel. Sišpäi tehtas reisid Evropan surihe lidnoihe da Estinmadme.


Tal'vku.
Tal'vku om voden kahtenz'toštkümnenz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, tal'ven ezmäine ku. Kogoneb 31 päiväspäi.


Totaran kel'.
Totaran kel' (ičeze nimituz: "татар теле", "tatar tele") om altaižen kel'kundan kel' (türkan grupp, kipčakan alagrupp). Totaran kel' om Tatarstanan Tazovaldkundan oficialine kel'. Pagižijoiden lugu — 6,5 mln ristituid.
Paginad.
Totaran keles om koume paginad: mišarin pagin, kazanin pagin da sibirin pagin.
Kaikutte pagin jagase henombihe alapaginoiden gruppihe.


Taumatauakatangiangakoauauotamateaturipukakapikimaungahoronukupokanuenuakitanatahu.
Taumatauakatangiangakoauauotamateaturipukakapikimaungahoronukupokanuenuakitanatahu (maori: "Taumata-whakatangihanga-kōauau-a-Tamatea-pōkai-whenua-ki-tana-tahu") om kukkaz Udes Zelandijas. Sen nimi om kaikiš pidemb Mal.


Taškent.
Taškent (,) om Uzbekistanan pälidn (vspäi 1930) da kaikiš suremb lidn.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 2. voz'sadal EME. Šingotihe Šuukten seižuteseks. Lidn eli läbi murendajas manrehkaiduses vn 1966 26. päiväl sulakud, om udessündutadud 3,5 vodes kaiken radnikoil.
Lidn sijadase Čirčik-jogen randoil (Sirdarjan jogen oiged ližajogi) i sen alangištos, 440..480 m ü.m.t. korktusil. Taškentan agj ümbärdab lidnad, Taškent ei mülü sihe.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 2 309 300 ristitud, ezilidnoidenke — läz 3 mln (2001).


Tbilis.
Tbilis ([tʰ'biliˌsi] «läm' purde») om Gruzijan pälidn da kaikiš suremb lidn. Läz pol'tošt millionad ristituid eläb lidnaglomeracijas, kaikiš suremb ezilidn om Rustavi 11 km suvipäivnouzmha.
Lidn om valdkundan tegimišton, kundan da kul'turan kaikiš znamasižemb keskuz i energetine sol'm. Lidnas tehtas Gruzijan pol't.
Iberijan Vahtang-car' pani eländpunktan alust 5. voz'sadal. Jäl'ghižel voz'sadal se kändihe valdkundan pälidnaks.
Klimat om subtropine kontinentaline. Paneb sadegid 495 mm vodes.
Tbilis jagase 8 lidnrajonha. Valičendad oleldas kerdan nelläs vodes, kaik rahvaz valičeb Lidnan Suiman ezitajid ("Sakrebulo") i Lidnan pämest.
Vn 2014 Gruzijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 062 282 ristitud. Gruzijalaižed (84,2% vn 2002 rahvahanlugemižen mödhe) i ortodoksižed hristanuskojad (91,4% vl 2002) oma enambuseks eläjiden keskes.


Tedr.
Tedr (lat.: "Lyrurus tetrix") om lind.


Tehnecii.
Tehnecii ("Tc" — "technetium" latinan kelel, amuižgrekan kelen "τεχνητός"-sanaspäi — «ratud») om 43nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemenden gruppan laptalagruppas, tabluden videndes periodas.
Tehnecii om kaikiš kebnemb element, kudambal ei ole stabiližid izotopoid. Sadas sidä radioaktivižiš jändusišpäi himižel mahtusel, se om ezmäine sinteziruidud element. Varadase mugažo atomreaktoriš. Saiba tehnecijad vl 1936 AÜV:oiden Berkli-laboratorijas molibdenan meton deiterijal bombardiruindal, no vaiše vn 1937 kezakus italijalaižed Karlo Perr'je i Emilio Džino Segre el'genziba necidä i löuziba 43. elementad meton tedoidusen aigan Palermo-lidnas.
Fizižed ičendad.
Tehnecii om hoštai radioaktivine hobedaižhahk päličmänendmetall.
Atommass — 97,9072. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 11,5 g/sm³. Suladandlämuz — 2445 K. Kehundlämuz — 5150 K.
Kaik 31 radioaktivišt izotopad oma olmas 85..115 atommassanke, da niiden 22 izomärad. Kaikiš hätkemb olijad izotopad oma tehnecii-97 da -98, niiden pol'čihodamižen pord om 4,21 i 4,2 millionad vot.


Tervoil.
Tervoil (ven.: "Тервеничи") om Venäman külä Leningradan agjan Pöudon rajonan suvipäivnouzmas, Alöhovščinan küläkundas.
Külä om tetab 12. voz'sadaspäi. Se seižub Tervoilan järven (Ojatin bassein) päivlaskmaižel randal. Matkad Alöhovščinhasai om 18 km lodeheze (sigä om internat školanno), Pöud-rajonkeskushesai i raudtestancijhasai om 66 km lodeheze.
Vl 1910 Tervoilan ristitišt oli 21 eläjad. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 307 ristitud.
Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Katken Tervoilan naižjumalankodi sijadase külän suvipäivnouzmas. Jumalankodin aluz om pandud vl 1991 vanhan Uspen'jan pühäpertin jändusiden sijas.
Vspäi 1992 oigetas jogavoččen regionidenkeskeižen «Enarne ma»-praznikan ezmäšt päiväd neciš küläs. Tošt päiväd oigetas Enar'v-küläs (20 km päivnouzmha). Oigenzihe praznikad 2016 vodel-ki (heinkun 2. da 3. päivil).


Tesla Nikola.
Nikola Tesla (serbohorvatan kelel: "Никола Тесла" vai "Nikola Tesla"; sünd. 10. heinku 1856, Smilän, Avstrine imperii, nügüd' Horvatijas — kol. 7. viluku 1943, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV) — fizikantedomez', inžener, elektrotehnikantedomez' da melestegii. Tesla oli sündnu Avstrižhe imperijha da kaznu siš (sid' — Avstrijan da Mad'jaranman imperijas), möhemba radoi Francijas da. Vl 1891 hän tegihe AÜV:oiden rahvahanikaks.
Teslan tond elektrusen da magnetizman tedoidushe om sur'. Hänen patentad da teoretižed töd avaižiba ted nügüd'aigaižile ladimile, kudambad ratas vajehtujan joksusen abunke, äifazižile sistemile da elektrolikutimile. Kaik nened ladimed laskiba zavottä uz' etap industrialižes revolücijas.
Tesla om tutab kut efiran teorijan polenpidai.
Magnitvalun tihedusen ühtnik om nimitadud hänen nimel ("Tesla").


Tigr.
Tigr () om kažinvuiččiden (vai kažiden) sugukundan ("Felidae") lihansöi ("Carnivora") imetaiživat. Tigr, jaguar ("Panthera onca"), lev ("Panthera leo") da leopard ("Panthera pardus") sätas Panteridan sugud ("Panthera"). «Tigr»-sana sündui amuižgrekan kelen τίγρις-sanaspäi, kudamb sündui amuižpersijan kelen "*tigri"-sanaspäi vanhanke «"*taig"»-tüvenke, znamoičeb «terav, hered».


Tihvin.
Tihvin () om Venäman lidn Leningradan agjas. Se om Tihvinan rajonan da lidnkundan administrativine keskuz da üks'jäine lidn. Vn 2010 4. päiväspäi kül'mkud om sodahoštusen lidn-arvnimenke.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan koumandes aigkirjas vl 1383 kuti "Tihvinan pagast" (), om nimitadud jogen mödhe (nüg. "Tihvink",). Vl 1560 kahten jumalankodin aluz om pandud jogen vastrandoil — mehiden i naižiden täht. Nened jumalakodid abutiba küksta ročilaižid anastajid 17. voz'sadan augotišes.
Posad sai lidnan statusad vl 1773 kuti Uz'lidnan gubernijan Tihvinan makundan keskuz. Vozil 1918—1927 Tihvin makundanke mülüi Čerepovecan gubernijha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tihvink-jogen mougotil randoil (Ladogan bassein), 50 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Piterišpäi om 183 kilometrad päivnouzmha orhal vai 219 km avtotedme vai 192 km ezilidnelektrojonusel.
19 žilod da küläd mülüdas lidnankundha Tihvin-lidnan ližaks.
Tobmuz.
Tihvinan rajonan administracii tegeb Tihvinan lidnankundan radonoigendajan tobmuden velgusidme vn 2014 21. päiväspäi elokud. Ičeze Ezitajiden Nevondkund om lidnankundas, sen 22 ezitajad oma valitud vn 2014 14. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 58 459 ristitud, lidnankundan — 60 675 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 72 tuhad eläjid. Tihvinan rajonan ristitišton läz nell' videndest eläb Tihvinas.
Vn 2002 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe 85 vepsläšt elädas lidnas, vl 2010 — 57 vepsläšt.
Ižanduz da transport.
Lidnan ižandusen päsarakod oma transportmašinoidensauvomine (vagonoiden tehmine), mechimii, meblin tehmine (IKEA:n fabrik), omblendtegimišt, sömtegimišt.
Avtobusad oma kundaližtransportaks lidnas. Raudtestancii om olmas vspäi 1904 Piter — Babajevo-raudtel. «Uz' Ladog — Vologd»-avtote ümbärdab lidnad pohjoižpoles.
Irdkosketused.
*


Tihvinan rajon.
Tihvinan rajon (ven.: "Тихвинский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Tihvin-lidn. Siš eläb rajonan ristitišton viž kudendest. Edel 2006 vot lidn ei mülünd rajonha, se alištui agjan tobmudele.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Leningradan ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1945-2006 Tihvin-lidn alištui agjan tobmudele. Vl 1952 Boksitogorskan rajon erištui rajonaspäi. Tihvinan rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Tihvinan rajon om Leningradan agjan päivnouzmaine taho. Pind — 7 018 nellikkilometrad (nellänz' sija agjas). Mec otab viž kudendest rajonan territorijad, sidä kesken enamba pol't om kavag'mecad.
Znamasižed joged oma Paš (Süvärin hura ližajogi) da Säs' (lankteb Ladogha), ned mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha. Kaik om 146 pen't järved 112 km² ühthižen pindanke.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved), mec, reskvezi. Londuseližen Vepsän mec-puišton pala om rajonan pohjoižpäivnouzmas.
Vs 2006 vilukun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 9 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkundha da 8 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 18 ühtnijanke, heišpäi vaiše kaks' voidas rata kaikenaigaižešti. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Aleksandr Lazarevič radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2012 sügüz'kun 26. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest. Tihvinan rajonan varapämez, Tihvin-lidnankundan pämehen varapämez i kaks' nevojad oma hänele abhu.
Vs 2016 keväz'kun 26. päiväspäi Vera Pastuhova om valitud i radab rajonan administracijan pämehen. Rajonan administracijan koume varapämest oma hänele abhu. Seičeme komitetad da laudkund alištudas rajonan administracijale.
Vspäi 2014 Kundaline Nevondkund (ven. "Общественный Совет") radab rajonas. Siš ei voi olda 40 ühtnijad enamba.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 637 ristitud (Tihvinanke — 77 975 rist.), vl 2010 — 70 988 ristitud.
Kaik om 198 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 10 žilod, 3 raudtestancijan žilod, 182 küläd da 2 sijašt.
Toižed sured eländpunktad oma Šugar'v-žilo (2,4 tuh. rist. vl 2012) da Bor-külä (1,2 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 82,6%, ukrainalaižed — 1,0%, vaugedvenälaižed — 0,7%, toižed — 1,9%, rahvahuden ozutandata — 13,8%.
Erased igähižed rahvahad: vepsläižed — 0,19% (133 rist.), karjalaižed — 0,08% (56 rist.).
Vepsläižed elädas rajonan pohjoižpäivnouzmas i administrativižes keskuses (Tihvinas).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma transportmašinoidensauvomine (vagonoiden tehmine), gazanveimtransport, mecan varhapanend da ümbriradmine, maižanduz.


Tijaine.
Tijaine (lat. "Paridae") om lind.


Timarcha maritima.
"Tumarcha maritima" om gaved', kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1850 entomolog Perris. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Tiran (lidn).
Tiran () om Albanijan pälidn da kaikiš suremb lidn.


Titan (himine element).
Titan ("Ti" — "titanium" latinan kelel) om 22nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om nelländen gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Titan om levitadud Man kores, 0,57% massan mödhe. Mail'man arv om US$5,9..6 kilogrammas (vn 2014 viluku). Vl 1825 ročilaine Jens Jakob Bercelius-himik sai elementarišt titanad ezmäižen kerdan. Vl 1910 amerikalaine Uden Zelandijan augotižlibundanke Met'ju Hanter-metallurg sai puhtast titanad (99,9%).
Fizižed ičendad.
Titan om kebn hobedaižvauged metall i oleskeleb kahtes kristalližes modifikacijas. Om paramagnetikaks enamba 73 K lämudel. Elementan pölü voib poukahtuda, piskuižed paladas.
Atommass — 47,88. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 4,54 g/sm³. Suladandlämuz — 1933±20 K. Kehundlämuz — 3560 K.
Londuseline titan kogoneb vides stabiližes izotopaspäi: 46Ti (7,95%), 47Ti (7,75%), 48Ti (73,45%), 49Ti (5,51%), 50Ti (5,34%).


Toižeg.
Toižeg (ven.: "Другая Река") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundas, Änižröunan (Änižrandan) rajonas.


Tom'.
Tom' (latin.: "Prúnus pádus") om pu.


Tožnarg.
Tožnarg om kahtenz' ("toine") nedalin päiv.


Trut or Konsekuenses.
Trut or Konsekuenses (angl.: "Truth or Consequences", lühüdas "T or C", sana sanha znamoičeb "«tozi — vai jäl'gused»") om lidn Nju Meksiko-štatas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 6,451 ristitud. Lidnan pind om 33,1 km².


Tu-154.
Tupolev Tu-154 (venäkelel: "Ту-154"; kodifikacijan mödhe: Careless — «"Holetoi"») om passažirlendim koumenke likutimenke keskpidusen avialinijoiden täht. Se om sädud 1960-nzil vozil Nevondkundaližes Ühtištuses Tupolevan Konstruktorbüros vajehtusen täht.
Kävutandan istorii.
Ezmäine lendand om tehtud vn 1968 3. päiväl redukud. Oli pästtud serijha vodespäi 1968 vodhesai 1998. Kaik pästtihe 935 lendint, sidä kesken Tu-154M-modifikacijan 313 lendint. 1998-ndes vodespäi 2011-ndehe vodhesai oli mugažo vähäseriine tehmine «Aviakor»-tegimes. Jäl'gmäižed lendimed oma anttud Venäman kaičendministrusen täht. Vn 2013 uhokul lendimen tehmine oli loptud Samar-lidnas, no tehnine holituz i sured kohendused jädas.
Se om kaikiš massižemb nevondkundaline reaktivine passažirlendim, kudamb oli XXI. voz'sadan augotišes lujas levitadud keskpidusen maršrutoil Venämas. Tu-154:n kaikiš lühüdamb maršrut oli Baku — Aktau (388 km), i kaikiš pidemb — Moskv — Nerüngri (5200 km). Vozil 2008 da 2009 S7-, Aeroflot- da Rossija- aviakompanijad pučihe Tu-154:späi moraližen kulutusen i ekonomižen effektatomuden tagut.
Modifikacijad.
Tu-154-lendimel om erazvuiččid modifikacijoid: Tu-154A, Tu-154B, Tu-154B1, Tu-154B2 da Tu-154M. Vaiše Tu-154М-modifikacijale voib lendelta Evropan Ühtišusen maihe, toižil kel'd om lujan judun taguiči.
Ümbrikirjutand.
Lendimen veduz om 54 tonnad, suugiden maihutuzkeskust om 37,55 metrad, füzeläžan piduz om 47,9 metrad. Lendim om 11,4 metrad korkte, passažiroiden lugu oleskeleb 152:späi 180:he ristithusai.


Turkanma.
Turkanma vai Turcii (turkan kelel: "Türkiye" [ˈtyɾcije]), täuz' oficialine form — Turkanman (Turcijan) Tazovaldkund ([ˈtyɾcije d͡ʒumˈhuɾijeti]), om valdkund Azijan suvipäivlaskmas, paloin Evropan suvipäivnouzmas (20% eläjid da 3% territorijad). Pälidn om Ankar, kaikiš suremb lidn — Stambul.
Istorii.
Valdkundan aluz om pandud tazovaldkundaks vn 1923 29. päiväl redukud Osmanan imperijan jagon satuseks.
Jäl'gmäine Konstitucii () om nellänz' lugul. Se tuli väghe vn 1982 7. päiväl kül'mkud sodaohjastusen aigan, om olmas äiluguižidenke möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Turkanma otab Anatolijan pol'sart da paloin Armeništ mägištod.
Turkanma om mavaldkundröunoiš Grekanmanke (röunan piduz — 192 km) da Bolgarijanke (223 km) päivlaskmas, Gruzijanke (273 km), Armenijanke (311 km), Azerbaidžananke (17 km) da Irananke (534 km) päivnouzmas, Irakanke (367 km) da Sirijanke (899 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 2816 km. Valdkundan pohjoižed randad lainištab Mustmeri, suvižed randad — Keskmeri, päivlaskmaižed randad — Egeine meri da Mramormeri. Ühthine randanpird — 7200 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Ararat-mägi (5166 m).
Londuseližed pävarad oma kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, kuld, hrom, magnii, artut', barii, stroncii), antimonii, bor; toižed varad — mramor, mouckivi, perlit, korund, jartal', saved, mahuz, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (). Parlament änestab prezidentan kandidatoid, sid' kaik rahvaz valičeb prezidentad seičemeks vodeks, ühten kahtenden strokun om voimuz. Parlament-žo valičeb ohjastusen () ministrid ičeze ühtnijoišpäi. Vl 2018 päministran () radnikuz om tühjitadud vn 2017 referenduman rezul'tataks. Ohjastuz om radonoigendajan tobmuden pämehišt.
Parlament om üks'kodine Sur' Nacionaline Suim () vai muite Suim (Medžlis) () 550 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Partijoiden äniden barjer om 10% putumha parlamentha.
Valitihe prezidentad kaikel rahvahal ezmäižen kerdan valdkundan istorijas vn 2014 10. päiväl elokud, edel sidä parlament valičeli händast. Prezidentan edelstrokuižed i parlamentan järgeližed valičendad oliba vn 2018 24. päiväl kezakud. Nügüdläine prezident om Redžep Tajip Erdogan vs 2014 elokun 28. päiväspäi (sai 51,79%, vl 2018 — 52,59%), edel necidä radnikust radoi päministran vspäi 2003.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Turkanman administrativiž-territorialine jagand."
Turkanma jagase 81 agjaha (üks'lugu). Agjad alajagasoiš 957 rajonha (üks'lugu, vl 2013). Äjad rajonad alajagasoiš lidn- da küläkundoihe (üks'lugu). Lidnad alajagasoiš fartaloihe (üks'lugu).
Ühtenzoittas mugažo valdkundan agjoid 7 statistižhe regionha.
Eläjad.
Turkanmas elädas turkad (60..75%), kurdlaižed (8..12%) da toižed rahvahad. Vl 2013 eläjiden lugu oli 76 667 864 ristitud. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.
Turkanman 6 lidnad-millionerad (vl 2012, surembaspäi penembha) oma: Stambul, Ankar, Izmir, Burs, Adan, Gaziantep.
Ižanduz.
Turkanman päeksport om erazvuiččed sobad (läz 20%), elektromašiništ da koditehnik (läz 15%), avtod da jüguavtod dai niiden varapalad (11%), raud da teraz (7%); toine eksport — söndtavarad (5%), kivivoi (3%), kuld (2%), šinad (1%), cement (1%).


Turkmenistan.
Turkmenii, oficialižikš Turkmenistan (turkmen.: "Türkmenistan"), om valdmererandatoi valdkund Keskmäižes Azijas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Ašhabad (turkmen.: "Aşgabat").
Istorii.
Vl 1991 redukun 27. päiväl Turkmenistan tedoti ripmatomudes Nevondkundaližes Ühtištusespäi.
Valdkundan uz' Konstitucii om vahvištadud vl 2008.
Geografijan andmused.
Turkmenistan om mavaldkundröunoiš Kazahstananke (röunan piduz — 413 km) da Uzbekistananke (1793 km) pohjoižes, Irananke (1148 km) da Afganistananke (854 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 4158 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Kaspijan meri. Necen järven randanpird — 1768 km. Turkmenistan om valdmererandatoi valdkund.
Karakum-letetazangišt otab nell' videndest valdkundan territorijad. Turkmenistanan kaikiš korktemb čokkoim om Airibab-mägi, 3139 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Akčakai-alang (-81 m) valdkundan lodehes.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz (nellänz' surtte mail'mas) da kivivoi; toižed varad — rik, keitandsol, turbaz.
Politine sistem.
a>as vižkümnemanataižel banknotal, vn 2009 pästand.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Prezident om valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez'. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Teoretižikš parlament voib tehta prezidentan strokuiden lugu lopmätoman (hänen elon pitte).
Parlament om üks'kodine Medžlis (turkmen.: "Türkmenistanyň Mejlisi") 125 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.
Prezidentan valičendad oliba järgenduseližen kerdan vl 2012 uhokun 12. päiväl. Nügüdläine prezident om Gurbanguli Berdimuhamedov (sai 97,14% kahesan kandidatan keskes), se om hänen kahtenz' strok. Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2013 tal'vkun 15. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Turkmenistanan administrativiž-territorialine jagand."
Turkmenistan jagase 6 regionha: 5 agjad (üks'lugu turkmen.: "welaýaty") da üks' Ašhabad-pälidn agjaha tazostadud. Agjad alajagasoiš 77 ümbrikho (üks'lugu turkmen.: "etraby"): 52 — agjoiš, 6 — Ašhabadas, 2 — Turkmenabatas, 2 — Turkmenbašiš, 15 oma lidnad da žilod ümbrikho tazostadud.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 200 tuh. ristitud vl 2009, surembaspäi penembha): Turkmenabat, Dašoguz, Mari. Vl 2014 kaik oli 24 lidnad valdkundas.
Ižanduz.
Turkmenistanan päeksport om londuseline gaz (38%, sidä kesken nozoltadud), kivivoi (27%), puvill (18%); toine eksport — turbaz (4%), polipropilen (4%), sobad (läz 3%), elektruz (1%), mujutimed da dubindsubstancijad maploduišpäi (1%).


Tähtaz.
Tähtaz om taivhaline hibj, kudambas kaiken mändas sintezan reakcijad (termonuklearižed reakcijad). Päiväine om spektraližen G-klassan tipine tähtaz. Tähthad oma massivižed paštajad gazižed (plazmaližed) šurud. Ned sündusoiš gaziž-pölüsižes ümbrištospäi — vezinikaspäi da gelijaspäi. Südäilämuz tähthiš — millionad K (kel'vinoid), pindan lämuz — tuhad K (kel'vinoid).
Kaikiš lähižemb tähtaz (päiči Päiväišt) om Centavran proksima. Keskmäine matk Maspäi Centavran proksimhasai om läz 39 trillionad kilometrid vai 4,2 vauktusenvot. Ristit voib nähta pal'hal sil'mäl taivhal 6000 tähthid. Enamba 200 milliardad tähthid om olmas meiden galaktikas.


Tän'-šanine kuz'.
Tän'-šanine kuz' (latinan kelel: "Picea schrenkiana" subsp "tianschanica") om kuz' sugudan Šrenkan kuz' erikoiden alaerik.


Uatt Džeims.
Džeims Uatt (; sünd. 19. viluku 1736, Grinok, Šotlandii, Sur' Britanii — kol. 19. eloku 1819, Hendsuort, Börmingem, Anglii, Sur' Britanii) — sur' šotlandijalaine inžener, mehanik da melestegii, Londonan kunigazližen sebran (1785) da Parižan Tedoakademijan ühtnii (1814). Universaližen kaks'kerdaižen tegendan purumašinan sädai. Purumašinan sädand pani industrialižen revolücijan alusen.
Vägevuden ühtnik — "vatt (W)" — om nimitadud Uattan nimel.


Udmurtan kel'.
1898-nden voden abekirj udmurtan kelel.
Udmurtan kel' (ičeze nimituz: "удмурт кыл" [udmurt kɨl]) om uraližen kel'kundan kel'. Udmurtan kel' om Udmurtijan Tazovaldkundan oficialine kel'. Pagižijoiden lugu — 464 tuhad (voden 2002 Venäman rahvahanlugemine).
Funkcijad.
Udmurtan kel' om Udmurtijan (Udmurtan Tazovadkundan) valdkundkel' ühtes venäkelenke.


Uf.
Uf ([ʊˈfa], [ʏ̞ˈfʏ̞],) om millionerlidn Venämas. Se om Baškortostanan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, sädab Ufan lidnümbrikod, mugažo om Ufan rajonan administrativižeks keskuseks.
Ufanlidn om Venäman järed transporttesol'm, kivivoin ümbriradmižen i himižen tegimišton keskuz, openduzkeskuz.
Istotii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1574 kuti lidnuz (puine kreml'). Se sai lidnan statusad vl 1586.
Vspäi 1802 Uf oli Orenburgan gubernijan pälidnaks, sid' vozil 1865—1919 — Ufan gubernijan keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan keskuses, ühtennimižen jogen muugotil randoil sen lanktendan sijas Vaugedjogehe (Volgan bassein), 150 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Reljef om tazo jogialangištoidenke. Lidnan keskuz sijadase muga nimitadud «Ufan pol'sarel» Vauged- da Uf- jogiden keskes. Uf seižub mecstepin zonan pohjoižes. 20 karad om lidnan manaluižes. Matkad Moskvhasai om 1567 km raudtel päivlaskmha. Lähembaine toine järed lidn om Sterlitamak 100 kilometras suvhe.
Uf jagase seičemehe administrativižhe rajonha, sen ližaks 24 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho.
Eläjad.
Vl 1913 lidnan ristitišt oli 100 700 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 062 319 ristitud, lidnümbrikon — 1 071 640 ristitud. Vl 2017 kaik 1 126 098 eläjad om lidnümbrikos, tazovaldkundan ristitišton kaks' seičemendest. Hristanuskondan 24, islaman 18 pühäpertid da iudaizman 1 pühäpert' oma lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 48,9%, totarlaižed — 28,3%, baškiralaižed — 17,1%, ukrainalaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 4,5%.
Transport.
Rahvahidenkeskeine civiline Uf-lendimport ("UFA / УФА") sijadase 22 kilometras suvhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan i Azijan maihe, Venämadme tobjimalaz, mugažo čarterreisid lebutahoihe.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Raudtesild da koume avtotesildad ühtenzoittas Vaugedjogen randoid. Jogitransport om šingotadud, kezaaigan om ehtatimid jogiš päliči.
19. voz'sadan lopus «Samar — Čeläbinsk»-raudte tuli lidnha. Ühesa raudtestancijad om Ufas.
Irdkosketused.
*
*
*


Uhoku.
Uhoku om voden kahtenz' ku grigorianižes da julianižes kalendariš, koumanz' tal'ven ku. Kogoneb 28 päiväspäi vai 29 (ližapäivvodel, kerdan nelläs vodes) päiväspäi.


Šeikspir Uil'jam.
Uil'jam Šeikspir (; sünd. 23. sulaku 1564, Stratford Eivonal, Anglii — kol. 3. semendku 1616, sigä-žo) — anglijalaine dramaturg da kirjutai. Hän om üks' kaikiš tutabiš dramaturgišpäi, 17 komedijan, 10 aigkirjan, 11 tragedijan da 5 poeman avtor; sen ližaks hän om kirjutanu 154 sonetad.


Ukrain.
Ukrain (ukr.: "Україна", se om täuz' oficialine nimituz) om valdkund Päivnouzmaižes Evropas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Kijev.
Sikš ku Ukrain om blokanirdaliženke statusanke, ka valdkundale ei sa tehtas nimiččen blokan ühtnijaks.
Istorii.
Vl 1991 kezakun 30. päiväl Ukrain tedoti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Sil-žo vodel tal'vkun 1. päiväl tegihe referendum ripmatomuden polhe, i vl 1991 tal'vkun 26. päiväl ripmatomuz linni täudeks.
Vl 2014 rahvahanikoiden soda zavodihe valdkundan suvipäivnouzmas.
Jäl'gmäine konstitucii tuli väghe vl 1996 kezakun 28. päiväl.
Geografižed andmused.
Ukrain om mavaldkundröunoiš Vaugedvenämanke pohjoižes (röunan piduz — 1111 km), Venämanke pohjoižpäivnouzmas, päivnouzmas (1944 km) da de fakto suves, Romanijanke (601 km), Moldovanke (1202 km), Mad'jaranmanke (128 km) da Slovakijanke (97 km) päivlaskmas, Pol'šanmanke lodehes (535 km). Ühthine röunoiden piduz om 5618 km. Ukrainan suvižed randad lainištadas Keskmeren Must meri da Azovmeri. Ühthine randanpird om 2782 km.
Valdkundan pind om 576 628 km² Kriman territorijata, vai 603 549 km² Kriman lugemiženke.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Goverl-mägi Karpatiš (2061 m).
Londuseližed pävarad oma kivihil', raudkivend, marganc, magnii, titan, nikel', keitandsol, mustma; toižed varad oma kivivoi, londuseline gaz, artut', grafit, kaolin, mec.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke (enamba 200 partijad vl 2012). Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb prezidentad kerdan vides vodes. Enamba kahtid strokuid jäl'geten ei sa.
Parlament om üks'kodine Ülembaine Nevondkund (ukr.: "Верховна Рада") 450 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Röun om 5% putumha parlamentha partijoiden täht.
Vl 2014 semendkun 25. päiväl jäl'gmäižed prezidentan valičendad oliba, ned ei olgoi ičeze strokul. Nügüdläine videnz' lugul prezident om Pötr Porošenko (sai 54,70%). Jäl'gmäižed valičendad parlamentha oliba vl 2014 redukun 26. päiväl, ned ei olgoi ičeze strokul. Vladimir Groisman radnikoičeb päministran vs 2016 sulakun 14. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Ukrainan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkundan konstitucijan mödhe, Ukrain jagase 27 regionha: 24 agjad (ukr.: "область"), 1 avtonomine tazovaldkund (ukr.: "автономна республіка", se om Kriman Tazovaldkund) da 2 lidnad eriliženke statusanke (ukr.: "містo зі спеціальним статусом", ned oma Kijev da Sevastopol'). Vspäi 2015 Kriman Tazovaldkund da Sevastopol'-lidn kontroliruiše Venämal de fakto. Luganskan Rahvahaline Tazovaldkund rahvahidenkeskeižeta tundištuseta pidab kontrolin al Luganskan agjan palad. Doneckan Rahvahaline Tazovaldkund rahvahidenkeskeižeta tundištuseta kontroliruib Doneckan agjan palad.
Eläjad.
Ukrainas elädas ukrainalaižed, venälaižed da toižed rahvahad.
Toižed sured lidnad (enamba 650 tuh. ristituid vl 2014, surembaspäi penembha): Har'kov, Odess, Dnepropetrovsk, Doneck, Zaporožj, L'vov, Krivii Roh. Kaik om 459 lidnad valdkundas.
Kaikiš suremb ristitišt oli 52,2 mln vl 1993. Vozil 1993-2010 valdkundan ristitišt poleni 12 procental lähtendan elämha verhižhe maihe tagut, sündutandmäran polendusen da kolendmäran ližadusen satuseks. Vl 2014 eläjiden lugu oli läz 42—44 millionad ristitud (Krimata vai senke).
Ižanduz.
Ukrainan päeksport om raud, teraz da tegesed niišpäi (33%); toine eksport — kivivoi (4%), podsolnušnikan semned da pühävoi (4%), vagonad (4%), nižu (2%), kukuruz (2%), margancraudasine ühthesuladuz (2%), kivihil' (2%), likkuimed lendimiden täht (1%), vas'k (1%), korund (1%), kakao (1%), ozr (1%), sagud (1%).


Ulan Ude.
Ulan Ude (,) om lidn da lidnümbrik Venäman Sibirin suvipäivnouzmas. Se om Burätijan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1666 Venäman kozakoil kuti "Tal'vdundan sija Udal" () keradamha valdkundmaksuid tungusalaižiš rahvahišpäi. Vspäi 1680 sen nimi oli "Udan lidnuz" (). Vl 1690 sai lidnan statusad udenke "Udinsk"-nimenke. Vozil 1735−1924 nimitihe Üläudinsk:aks ().
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Seleng-jogen da sen oiktan Ud-ližajogen kaikil randoil, mägidenkeskeižes katl'uses, 500..800 m korktusil valdmeren pindan päl, oiged rand om korktemb. Matkad Moskvhasai om 5660 km päivlaskmha avtotedme, Baikalan randhasai — 100 km päivlaskmha orhal. Lähembaine järed lidn om Irkutsk 454 km päivlaskmha avtotedme.
Ulan Ude jagase koumhe lidnrajonha. Lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 404 400 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2017), se otab 43% tazovaldkundan ristitištos.
Irdkosketused.
*
*


Nju Jork.
Nju Jork vai Uz' Jork (, "New York City" vai muite "New York") om Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiden kaikiš suremb lidn ristituiden lugun mödhe. Se om kaikiš suremban AÜV:oiš lidnaglomeracijan keskuz.
Lidn om valdkundan finansine da turistine keskuz (62,8 mln turistoid vl 2017), mugažo kul'turan da massinformacijan keskuz. päfater sijadase lidnas vspäi 1952.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1624 kuti "Amsterdam-lidnuz" Manhetten-sarel, möhemba "Uz' Amsterdam" (,). Se sai lidnan statusad vl 1653, udesnimitadud nügüdläižikš vl 1664. Vl 1667 alamalaižed tegiba vajehtust Kahten angliž-alamaižen sodan jäl'ghe: andoiba Nju Jorkad anglijalaižile, saiba Surinam vajehtuseks.
19. voz'sadal lidn tegihe evropalaižiden immigracijan keskuseks Filadel'fijanke da Bostonanke ühtes. Vl 1811 pertišton generaline plan oli sädud kaiken Manhetten-saren täht, i vodele 1835 lidn tegihe kaikiš surembaks AÜV:oiš. Viž municipalitetad oma ühtištadud lidnaks vspäi 1898.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen londuseližen merikaran randal, Nju Jork-štatan suves, Atlantižen valdmeren lodehližel randal, 3 m keskkorktusen valdmeren pindan päl. Pind om 1214,4 km², sidä kesken kuivma 783,84 km², saum vezid — 429,53 km².
Klimat om subtropine Atlantižen valdmeren. Heinkun lämuz om +24,7 C°, elokun — +24,0 C°, vilukun +0,3 C°. Voden keskmäine lämuz om +12,7 C°. Paneb sadegid 1268 mm vodes, läz tazomäras vodes ümbri (100..120 mm kus, 78 mm uhokus). Tal'vel voib panda lunt.
Lidn jagase 5 municipalitetha (). Nju Jorkan municipalitetad oma ühtištadud mülüjidenke eländpunktoidenke ümbrikod i alajagasoiš äjihe lidnrajonihe.
Eläjad.
Ristitišt sai millionad vodele 1860, 5 millionad — vodele 1920. Eläjiden lugu om 8 550 405 ristituid (2015) ičesaze lidnas i ümbri 20..23 mln lidnaglomeracijas (vl 2017, pind 34 490 km²). Nju Jork-štatan koume ristitud seičemespäi elädas Nju Jork-lidnas.
Eläjad pagištas mail'man äjil kelil (enamba 800). Religijan mödhe hristanuskondan sarakoiden i iudaizman uskojad oma enambuses, no om-ki enamba sadad islaman pühäpertid.
Transport.
Nju Jork om üks'jäine sur' amerikaine lidn šingotadud kundaliženke transportanke: om avtobusoid, lidnelektrojonusid, municipališt taksid. Funikulör, ehtatimed, enamba 2 tuhad sildoid da tonnelid ühtištadas lidnan mererandoid. Vodespäi 1904 metropoliten radab lidnas ("New Jork City Subway", päiveses ümbri, vspäi 2015 om 34 jonod, 469 stancijad, 1362 km raudted).
Rahvahidenkeskeine civiline Džon Kennedin nimel nimitadud lendimport ("JFK") sijadase lidnan suvipäivnouzmas, 20 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid mail'man äjihe maihe, mugažo AÜV:oidme. Se om AÜV:oiden kaikiš suremb lendimport da 17nz' mail'mas passažiroiden valun mödhe. Lendimport om päverai sirdmaha jüguid AÜV:oiden da Evropan keskes.


Uzbekistan.
Uzbekistan (uzb.: "O‘zbekiston / Ўзбекистон"), Uzbekistanan Tazovaldkund (uzb.: "O‘zbekiston Respublikasi / Ўзбекистон Республикаси" vai "Oʻzbekiston Jumhuriyati / Ўзбекистон Жумҳурияти"), om valdmererandatoi valdkund Keskmäižes Azijas. Pälidn da kaikiš järedamb lidn om Taškent.
Uzbekistan om neitraline valdkund.
Istorii.
Vl 1991 elokun 31. päiväl Uzbekistan tedoti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Vl 1991 tal'vkun 25. päiväl valdkund erištui täuzin.
Valdkundan Konstitucii oli vahvištadud vl 1992 tal'vkun 8. päiväl.
Geografijan andmused.
Uzbekistan om mavaldkundröunoiš Turkmenistananke (röunan piduz — 1793 km) suves da suvipäivlaskmas, Kazahstananke (2330 km) lodehes, pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas, Kirgizstananke päivnouzmas (1314 km), Tadžikistananke suvipäivnouzmas (1312 km) da Afganistananke suves (144 km). Ühthine maröunoiden piduz om 6893 km. Uzbekistan om valdmererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Hazret Sultan-mägenpä Tän'-Šanin Gissaran-mägisel'gal, 4643 m meren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Sarikamiš-järven Minbulak-alang (-12,8 metrad) Kizilkum-rahvahatomas mas.
Kaikiš järedambad joged oma Amudarj da Sirdarj. Niiden veziden enambuz ei sabuta Aralmert, sen tagut Aralmeri kuivab voz' voden jäl'ghe. Se azj vedab ekologižid problemoid.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, turbaz, kivivoi, kivihil' da metallad (kuld, uran, hobed, vas'k, cink, hahktin, vol'fram, molibden).
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan da armijan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Prezident paneb päministrad da ministrid radnikusile, mugažo koumen valdkundaližen käskuzkundan sudijoid.
Parlament om kaks'kodine Olii Mažlis (). Sen üläkodi om Senat. Alakodi om Käskusenandmižkodi. Kaik rahvaz valičeb niiden ühtnijoid videks vodeks.
Islam Karimov oli valdkundan prezidentan pit'kan aigan (24.03.1990-02.09.2016).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Uzbekistanan administrativiž-territorialine jagand."
Uzbekistan jagase 14 regionha: 12 agjad (), Karakalpakijan Tazovaldkund-avtonomine agj da Taškent-pälidn. Päiči pälidnas, regionad alajagasoiš lidn- da külärajonihe («rajon»).
Eläjad.
Uzbekistanan toižed järedad lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2014, surembaspäi penembha): Samarkand, Namangan, Andižan, Nukus, Buhar, Fergan, Karši, Kokand, Margilan. Vl 2014 kaik valdkundas om 120 lidnad da 115 lidnanvuittušt žilod.
Ižanduz.
Uzbekistanan päeksport om puvill (22%), turbaz (12%), uran (11%), puhtaz vas'k da vas'kvanuim (10%), avtod (8%), fruktad da maplodud (7%), londuseline gaz (6%); toine eksport — sobad (läz 4%), kuld (4%), kivivoi (3%), cink (2%), heretused (1%).


Uz' Zavet.
Uz' Zavet («Hē Kainḕ Diathḗkē») om Biblijan toine pala. Kaik om 27 kirjad Udes Zavetas.
Uden Zavetan vepsän kel'he kändi Nina Zaiceva. Kirj om pästtud 2006. vodel Biblijan kändmižen institutan abunke.


Učubras.
Učubras, vai Ürgiš (lat.: "Bombus"), om gaved'.


VAZ-2101.
VAZ-2101 «Žiguli» (venäkelel: "ВАЗ-2101 «Жигули»") om nevondkundaline avto.


Vaduc.
Vaduc (saks.: "Vaduz") om Lihtenšteinan pälidn.
Vl 2014 eläjiden lugu om 5 425 ristitud. Lidnan pind — 17,3 km2.


Vanadii.
Vanadijan palaižed ühten kubsantimetran kohtha.
Vanadii ("V" — "vanadium" latinan kelel) om 23nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videnden gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Vanadii om harv londuses, ei voi löuta sidä joudjas olendas. Mehikon eläi Andres Manuel' del' Rio-mineralolog avaiži vanadijan ezmäižen kerdan vl 1801. Ročilaine Nil's Sefström-himik avaiži metallan tošti. Element sädab ühtnendoid čomidenke mujuidenke, sikš nimitihe Skandinavijan Freja-jumalnaižen amuižen "Vanadís"-nimen mödhe («Vanoiden tütär»). Sadas raudkivendospäi tobjimalaz.
Fizižed ičendad.
Vanadii om plastine hobedaižhahk metall, kudamban irdnägu lujas koskub terashe. Kändihe dropkaks enamba 300 C° lämudel.
Atommass — 50,9415. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,11 g/sm³. Suladandlämuz — 2160 K. Kehundlämuz — 3650 K.
Londuseline vanadii kogoneb kahtes izotopaspäi: 50V (0,25%, T½ — 1,5 × 1017 vot) i stabiline 51V (99,75%). Tetas mugažo 24 ratud radioaktivišt izotopad 40..49 i 52..65 atommassanke.
Himižed ičendad.
Metall om seižui merivet, muiktusiden segoitesid i gidrohapandusid vaste. Sädab hapandusid i galogenühtnendoid, vanadijan muiktust, klatratoid vedenke (akvakompleksoid).
Kävutand.
Ottas kävutamižhe avaros kovitamha raudan ühthesuladusid, tehtas instrumentid i likutimen tulkmid. Kävutadas vanadijan hapandusid rikmuiktusen tehmižen katalizatoraks, akkumulätoriden elektrodikš, veden tegimištoližen termohimižen palastusen täht.
Vanadii i kaik sen ühtnendad oma toksižed.


Vanh Zavet.
Vanh Zavet (grek.: "Ἡ Παλαία Διαθήκη" «Hē Palaía Diathḗkē») om Biblijan toine pala.
Vanhan Zavetan kirjad.
*


Varšav.
Varšav, pagin. Aršav ([varˈʂava], jidiš: וואַרשע / "Varše",), täuz' nimituz om Varšav-pälidn (pol'š. "Miasto stołeczne Warszawa"), om Pol'šanman pälidn (vspäi 1596) da kaikiš suremb lidn. Mugažo se om Mazovijan sodaveikundan administrativižeks keskuseks, mülüb sihe.
Istorii.
Eländpunkt om lidnan statusanke vspäi 1323. Toižen mail'man sodan aigan (1939—1945) Krakov oli pälidnaks, Varšavan 85% oli pandud mantazole, sidä kesken istorine keskuz. Keskusen vaiše pen' pala om udessaudud i vaiše irdpolel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan keskusen päivnouzmas, Visl-jogen randoil, 78..116 m korktusil valdmeren pindan päl. Varšav jagase 18 lidnrajonha.
Eläjad.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 1 729 119 ristitud. Enamba 3,1 mln elädas lidnaglomeracijas (6 100,43 km², 2016. voz').
Transport.
Avtobusad, tramvaid da ezilidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Vspäi 1995 metro radab lidnas (vl 2016 om 2 jonod, 28 stancijad, 29,2 km raudted). Kaks' päraudtestancijad om lidnas.
Frederik Šopenan nimel nimitadud rahvahidenkeskeine soda- da civiline lendimport ("WAW") sijadase 8 km keskusespäi lidnan südäimes, sen suvipäivlaskmaiženno röunanno. Sišpäi tehtas reisid mail'madme, Evropan äjihe pälidnoihe da järedoihe lidnoihe, čarterreisid Keskmeren, Kariban meren da Indižen valdmeren lebutahoihe, jügureisid, mugažo Pol'šanmadme. Toine rahvahidenkeskeine "Modlin"-lendimport ("WMI") sijadase 49 km pohjoižhe Varšavan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan järedoihe lidnoihe.
Irdkosketused.
*


Vas'k.
Vas'k ("Cu" — "cuprum" latinan kelel) om 29nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühtenden gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Vas'ken leviganduz Man kores om 0,005% massan mödhe, i voib löuta sidä puhthas olendas (m. n. ičesündui vas'k). Nece metall om lujas znamasine material ristitun civilizacijan täht, om tetab amuižiš aigoišpäi. Latinine nimi sündui Kipr-saren nimitusespäi, saihe vas'ked sarel 3. voz'tuhaspäi edel meiden erad.
Fizižed ičendad.
Vas'k om plastine, tagokaz kuldaižruskedvauvaz päličmänendmetall.
Atommass — 63,546. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,92 g/sm³. Suladandlämuz — 1356,55 K. Kehundlämuz — 2840,1 K.
Londuseline vas'k kogoneb kahtes stabiližes izotopaspäi: 63Cu (69,1%) i 65Cu (30,9%). Sen ližaks om avaitud 27 ratud radioizotopad 52..80 atommassanke i niiden 7 izomärad.


Surikov Vasilii.
Vasilii Ivanovič Surikov (; sünd. 28. viluku 1848, Krasnojarsk, Jenisein gubernii, Venäman imperii — kol. 13. keväz'ku 1916, Moskv, Venäman imperii) oli venämalaine pirdai kozakan augotižlibundanke. Suriden istorižiden kuviden tegii.


Vatikan.
Vatikan (latin. "Status Civitatis Vaticanae", ital. "Stato della Città del Vaticano") — valdkund da lidn Evropan suves. Se om Italijanke associacijoiš.
Iče ičeleze pälidn, se om anklav Riman südäimes. Vatikan om kaikiš penemb ripmatoi valdkund Mas. Verazmaižed sur'oigenduzkundad sijadase Riman territorijal.
Istorii.
Vl 1929 uhokun 11. päiväl Vatikan sai ripmatomut Italijaspäi.
Geografijan andmused.
Vatikan om röunoiš kaikiš polišpäi Italijanke, mavaldkundröunan piduz om 3,2 km.
Vatikan sijadase Vatikanan kukhal Riman lodehližes palas. Tibr-joghesai om severz' sadad metrad.
Politine sistem.
Rimalaižen papan ištundsija — Vatikanan Pühäištmen "Palazzo Apostolico" («Apostolan pert'kulu»).
Ohjandusen form om absolütine teokratine monarhii. Nügüdläine valdkundan pämez' om Francisk.
Pjetro Parolin om valdkundan sekretarikš.
Eläjad.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 839 ristitud.


Vauged Pert'.
Vauged Pert' (anglijan kelel: "the White House") om Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiden Prezidentan oficialine rezidencii. Sen sijaduz om Vašingtonas (Kolumbijan ümbrikos), adres om "Pensil'vanijanavenü, 1600".
Augotadihe sauvondad vodel 1792, lopihe 1800-nden voden 1. päiväl kül'mkud. AÜV:oiden kahtenz' prezident Džon Adams oli sen ezmäižen ižandan. Vauged Pert' oli kaikiden AÜV:oiden prezidentoiden rezidencii, päiči ezmäižes prezidentas Džordž Vašingtonas, kudamb oli valdas vodelpäi 1789 vodhesai 1797. 1812-nden voden elokul britanijalaižed sodaväged poltiba Vauktad Pertid, sütutandan jäl'ghe se om rekonstruiruidud da udištadud.
Vauged Pert' om palladianižen stilin sauvuz. Pertin arhitektor om Džeims Hoban. Kuz' žirud om siš: kaks' cokolišt, kaks' kundaližiden vasthaotandoiden täht da kaks' Prezidentan kanzan täht. Prezident tegeb valdkundan ohjandusen töd Ovaližes radkabinetas — allekirjutab käskusiden projektid da vasttase ičeze ühtradnikoidenke da adivoidenke. Sase lendimportaspäi Pertihesai "Marine One"-punolendimel.
Lehtezmehiden kelel «Vauged Pert'»-termin om Ühtenzoittud Valdkundoiden Prezidentan administracijan sinonim (anologižešti: «Kreml'», «Jelisein pert'kulu» i m.e.).
Vauktan Pertin kuva om kaks'kümnedollarižel banknotal.


Vauged kuz'.
Vauged kuz', Hahksinine kuz' (latinan kelel: "Picea glauca") om kuz' sugudan puiden erik.


Vaugedvenäma.
Vaugedvenäma (vaug. "Беларусь", ven. "Белоруссия"), täuz' oficialine nimi — Vaugedvenäman Tazovaldkund (vaug. "Рэспубліка Беларусь", ven. "Республика Беларусь"), om mererandatoi valdkund Päivnouzmpol'žes Evropas. Vaugedvenäman pälidn da kaikiš järedamb lidn om Minsk.
Vaugedvenäma om Evrazijalaižen Ekonomižen Ühtištusen ühtnijaks.
Istorii.
Vl 1990 heinkun 27. päiväl Vaugedvenäma tedištoiti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Vl 1991 tal'vkun 25. päiväl valdkund erištui täuzin.
Jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vl 1994 keväz'kun 15. päiväl (voziden 1996 da 2004 vajehtusidenke kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe).
Geografijan andmused.
Vaugedvenäma om mavaldkundröunoiš Venämanke pohjoižpäivnouzmas da päivnouzmas (röunan piduz — 1312 km), Ukrainanke suvipäivnouzmas da suves (1111 km), Pol'šanmanke päivlaskmas (418 km), Litvanman (640 km) da Lätänmanke (161 km) lodehes. Ühthine röunoiden piduz — 3642 km. Vaugedvenäma om kaikiš suremb mererandatoi valdkund Evropas.
Reljef om tazo da sijidme sokaz. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Dzäržinskaja (Pühä) Hara-kukkaz (345 m) päivlaskmpolehe Minskaspäi.
Londuseližed pävarad oma kaliisol, keitandsol, mec, turbaz; toižed varad — kivivoi, londuseline gaz, granit, dolomit, mel, gravii, lete, savi.
Politine sistem.
a>as om parlamentan alakodin-ki ištundoiden sija.
Vaugedvenäma om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (vaug.: "прэзідэнт", ven.: "президент"). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, strokuiden lugu om röunatusita. Prezident paneb päministrad radsijha parlamentan alakodin hökkähtusen samižen jäl'ghe. Prezident voib säta da panda väghe käskusid.
Parlament om kaks'kodine Nacionaline Suim (vaug.: "Нацыянальны сход", ven.: "Национальное собрание"). Üläkodi om Tazovaldkundan Nevondkund (vaug.: "Савет Рэспублікі", ven.: "Совет Республики") 64 deputatanke (kahesin kaikuččes agjaspäi da völ 8 ristitud prezident paneb radsijha). Alakodi om Ezitajiden Kodi (vaug.: "Палата прадстаўнікоў", ven.: "Палата представителей") 110 ühtnijanke. Kaikiden parlamentan ühtnijoiden valdatusiden strok om nell' vot.
Nügüdläine prezident om Aleksandr Lukašenko. Hän radab vs 1994 heinkun 20. päiväspäi, se om hänen jo nellänz' strok faktižikš. Prezidentad änestihe järgkerdan vl 2010 tal'vkun 19. päiväl. Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2012 sügüz'kun 23. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Vaugedvenäman administrativiž-territorialine jagand."
Vaugedvenäma alajagase 6 agjaha (vaug.: "вобласць", ven.: "область") da ühthe pälidnha (Minsk). Agjad alajagase 118 rajonha (vaug.: "раён", ven.: "район") da 10 lidnha agjan alištusenke (vaug.: "горад абласнога падпарадкавання", ven.: "город областного подчинения"). Minsk da erased (5) lidnad agjan alištusenke alajagase lidnrajonha, mugomid om 24. Agjoiden rajonad alajagase 1295 küläkundha, 102 lidnankundha da 90 žilonkundha.
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 300 tuh. ristitud vl 2015, surembaspäi penembha): Gomel', Mogilöv, Vitebsk, Grodno, Brest. Vl 2015 kaik om 15 lidnad enamba mi 100 tuh. eläjidenke. Vl 2013 ühthemänho oli 113 lidnad valdkundas.
Ižanduz.
Vl 2009 Vaugedvenäman päeksport oli kivivoin tošteksport (34%), söndtavarad (sagud, maid, argvoi, lehmänliha, sahar, kaik om läz 10%), likkuimed da niiden palad (traktorad da jüguavtod, 9%), heretused (mineraližed da organižed, 8%), himižen tegimišton produkcii (8%); toine eksport oli sobad (läz 5%), teraz (2%), šinad (2%), vilugoitimed (1%), mebel' (1%).


Vašington (lidn).
Vašington (anglijan kelel: "Washington, D.C." [ˈwɑʃɪŋtən ˌdiː ˌsiː]) om Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiden pälidn. Oficialine nimi om Kolumbijan federaline ümbrik. Se om ičenaine territorii, kudamb ei mülü toižihe štatoihe.
Lidnan deviz om (latinan kelel): "Justitia Omnibus" (, «Oigedsudind kaikiden täht»).
Lidnan nimed.
Lidn sai ičeze nimen ezmäižen Ühtenzoittud Štatoiden prezidentan Džordž Vašingtonan mödhe. Vodespäi 1871 Vašington, Džordžtaun da toižed rajonad oma ühtenzoittud Kolumbijan federaližhe ümbrikho (anglijan kelel: "District of Columbia", lühüdas: "D.C."). Amerikalaižed tobjimalaz kuctas paginas lidnan «Di-Si»:kš vai «Vašington Di-Si»:kš, miše erištada lidnad ühtennimižes štataspäi AÜV:oiden lodehel.
Istorii.
Vašingtonan augonpanendan dat om 1791 voz'.
Geografii.
Vašington sijadase AÜV:oiden pohjoižpäivnouzmas, 53 kilometras Atlantižen valdmeren randištospäi. Lidnan sijaduz om Potomak-jogen pohjoižrandal, sil om röunad Virginii-štatanke suvipäivlaskmal da Merilend-štatanke kaikil toižil polilpäi. Puištod ottas lidnan videndest, saum vezid om kümnendez (18 nellikkilometrad).
Klimat om subtropine neps. Heinkun keskmäine lämuz om +26,6 C°, vilukun — +2,2 C°. Paneb sadegid 1010 mm vodes (67..101 mm kuidme).
Ristitišt.
Kaikiš suremb ristitišt oli 1950-ndel vodel, 802 178 eläjad. Sid' ristitud sirdaškanziba ezilidnoihe, i vl 2010 kaikenaigaižiden eläjiden lugu oli 601 723 ristitud lidnan röunoiden südäimes. Köläidimenvuičcen migracijan taguiči ezilidnoišpäi ristitišt sureneb muupäivin ühthe millionhasai. Vl 2017 Vašingtonan lidnaglomeracijan eläjiden lugu om 6,1 millionad ristituid (kudenz' surtte AÜV:oiš).
Eläjad religijan mödhe (vl 2000): hristanuskojad — 58,1% (katolikad, baptistad), islamanuskojad — 10,6%, iudaizman uskojad — 4,5%, toižiden religijoiden polestajad i religijatomad — 26,8%.
Tobmuz.
Vs 2015 vilukun 2. päiväspäi Müriel Elizabet Bauzer radab 8. lidnan pämehen. Nece naine vajehti endišt Vinsent Grei-pämest.
Valdkundan koumen tobmuden oksiden ezitaikundad sijadasoiš Vašingtonas, sidä kesken AÜV:oiden prezidentan rezidencii (Vauged Pert') om, mugažo rahvahaližen znamoičendan muzejad da muštpachad. Mail'man bankan, Rahvahidenkeskeižen valütfondan, Amerikan valdkundoiden organizacijan (AVO), Amerikoidenkeskeižen bankan da Panamerikaižen tervudenorganizacijan päfaterad oma lidnas.
Transport.
Avtobusad, ezilidnelektrojonused, velosipedad i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ezilidnoiš. Vodespäi 1976 metropoliten radab lidnas (, vspäi 2014 om 6 jonod, 91 stancijad, 188 km raudted). Päraudtestancii om kaikiš järedambišpäi AÜV:oiš.
Irdkosketused.
*


Vašington Džordž.
Džordž Vašington (; sünd. 22. uhoku 1732, Bridž-Krik, Virginii, Britanijan Imperii — kol. 14. tal'vku 1799, Maunt-Vernon, Virginii, AÜV) oli amerikalaine valdkundaline šingotai, Ühtenzoittud Štatoiden ezmäine prezident, Tat-augonpanii, Kontinentaližen armijan päkäskmez', Ripmatomuzsodan ühtnii, amerikaižen prezidentišton institutan sädai.
Džordž Vašington oli sündnu vodel 1732 uhokun 22 päiväl manpidajan kanzha. Sai kodihižen opendusen, laps'aigan hänen hobbi om kirjoiden lugend. Hänen tat koli, konz Džordž oli üks'toštkümnevozne prihaine. Vašington radoi manmäričijan, ühtni Ferfaks-lordan ekspedicijha. Vodel 1752 sai jäl'gestuseks Maunt-Veronan pertid, necil-žo vodel tuli kolonialižhe rahvahaližhe armijha da ühtni Seičemevoččehe sodha francijalaižid da indejalaižid vaste. Vodel 1758 läksi erindha polknikan arvonke. Vodel 1759 hän om nainu Marta Dendridž Kastisal.


Vehkoi.
Vehkoi (ven.: "Вехручей", suom.: "Vehkaoja") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundas, Änižröunan (Änižrandan) rajonas.


Ven.
Ven ([viːn]) om Avstrijan federativine pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om kaikiš penemb Avstrijan federacijanma pindan mödhe. Toine federacijanma, Alaavstrii, ümbärdab pälidnad kaikiš polišpäi.
Lidn om Avstrijan kul'turan, ižandusen da politikan keskuz, rahvahidenkeskeižiden aluzkundoiden keskuz. ližaofis ("UNO-City"), da päfaterad sijadasoiš siš.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 1. voz'sadal meiden erad kuti "Vindobon" («Vindosan mad») — rimalaižiden 15. legionan ezipost. Ven mainitase ezmäižen kerdan vl 881 lidnan statusanke kuti Venii-torasija (latin. "Uuenia") mad'jaralaižidenke.
Vozil 1867−1918 Ven oli Avstrijan da Mad'jaranman imperijan ühteks kahtes pälidnaspäi.
Edeline lidnan Mihael' Hoipl'-pämez' radoi pit'kan aigan (1994−2018).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan pohjoižpäivnouzmas, Venan katl'uses i Al'piden ezimägištol, Dunain molembil randoil. Korktused oma 151..542 m lidnan röunoiš. Istorine keskuz sijadase Dunain suvipäivlaskmaižel randal. Pen' Ven-jogi lankteb Dunain oiktaha hijamha kahtes sijas lidnan territorijal. Matkad toižhe Bratislav-pälidnhasai om vaiše 60 km päivnouzmha.
Klimat om ven pehmed. Heinkun lämuz om +20,8 C°, elokun — +20,3 C°, vilukun +0,3 C°. Voden keskmäine lämuz om +10,5 C°. Paneb sadegid 649 mm vodes, enamba kezal (70 mm kus). Tal'vel lumikurod oma paksud.
Ven jagase 23 nimitadud valičemižümbrikho (), no erasti niid mainitadas nomeruidud nimil-ki. Lidnan administracii om ühthine, sen palakund om kaikuččes ümbrikos.
Eläjad.
Ristitišton luja ližaduz tegihe 19. voz'sadal. Kaikiš suremb eläjiden lugu oli 2 083 630 ristitud vl 1910. Vl 2010 kaik 1 689 995 ristitud elihe lidnas. Vl 2016 läz 2,6 mln elädas aglomeracijas.
21. voz'sadal ristitišt ližadui immigracijan tagut: ku vl 2001 toižed rahvahuded otiba 16% (Avstrijan saksalaižed — 84%), ka vl 2012 38,8% eläjid oliba toižen rahvahuden augotižlibundanke paloin vai täuzin.
Religijan mödhe (vn 2001 rahvahanlugemine) eläjiden pol' oli katolikoikš, nelländez — religijatomikš, islamanuskojad — 7,8%, ortodoksižed hristanuskojad — 6,0%, protestantad — 4,7%, toižed uskojad — 6,8%.
Transport.
Ven om Evropan kiruhavtotesol'm. Kundaline transport om šingotadud: om avtobusoid, kiruhlidnelektrojonusid (), tramvaid. Vspäi 1976 metropoliten radab lidnas (saks. "U-Bahn", vspäi 2013 om 5 jonod, 104 stancijad, 78,5 km raudted).
Venan rahvahidenkeskeine civiline lendimport, Ven-Švehat (, "VIE") sijadase 18 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan äjihe maihe, Lähižen Päivnouzmman maihe, jügureisid — Azijan äjihe maihe. Jogivaldmad oma Dunain randal jügukonteineriden täht (6 ga pind, 9 mln tonnoid vl 2005).


Vener (planet).
Vener om kahtenz' planet Päiväižespäi lugeden Päiväižen sistemas, Maižen gruppan planet. Matk Veneraspäi Päiväižhesai om läz 108 208 000 kilometrad. Planet punose ümbri Päiväižes da tegeb kogonaižen punondan 224,7 maižes päiväs.
Veneral om toižid nimid vepsänkel'žes literaturas: Ehttähtaz, Homendeztähtaz da Zor'atähtaz.
Veneral ei ole londuseližid kaimdajid; no om kvazikaimdai — 2002 VE68-asteroid, kudamb om lujas läheline planetannoks. Aigemba tedomehed kacuiba todestada niiden olend.


Venän kel'.
Venän kel' (lühüdas — venäkel'; ičeze nimituz: "русский язык") om Venälaižen Federacijan valdkundkel', mugažo üks' kahtes oficialižes kelespäi Vaugedvenämas. Se om indoevropine, slavine kel'.
Pagižijoiden lugu om läz 165 millionad ristituid kut mamankelel. Erištadas läz 20 paginad keles.


Venäma.
Venäma (venäkelel: "Россия") vai Venälaine Federacii (lühetud nimi: VF, venäkelel: "Российская Федерация"), molembad nimitused oma oficialižed, om valdkund Päivnouzmaižes Evropas da Pohjoižes Azijas.
Venäman pälidn da kaikiš suremb lidn om Moskv. Vl 2013 kaik oli 15 lidnad Venälaižes Federacijas, kudambiden eläjiden lugu oli enamb 1 mln eläjid: Moskv, Piter, Novosibirsk, Jekaterinburg, Alanovgorod (Alauz'lidn), Kazan', Čeläbinsk, Samar, Omsk, Rostov Donal, Uf, Krasnojarsk, Perm', Voronež, Volgograd.
Venäma om Man kaikiš suremb valdkund pindan mödhe — 17 075 400 km². Vl 2010 Venälaižen Federacijan eläjiden lugu oli 141 927 297 eläjad (9-nz' sija Mas). Valdkundaline kel' om venäkel', dai mugažo ičeze valdkundaližed keled oma 23 federacijan subjektoiš.
Venäma om Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacijan, Ripmatomiden Valdkundoiden Ühtnendan, Evrazijan Ekonomižen Ühtištusen da toižiden organizacijoiden ühtnii.
Istorii.
Vl 862 päivnouzmslavine (Amuižvenälaine) valdkund sündui. Äjad päivnouzmslavižed heimod ühtetas sihe. Möhemba, feodaližen rouhusen tagut, se jagase paloihe — ičenaižihe ruhtinazkundoihe. XIII. voz'sadal venälaižed ruhtinazkundad puttas mongoližiden hanoiden tobmuden alle. Vl 1380 venälaine Donan Dmitrii (Dmitri Donskoi)-ruhtinaz vägestab Mamai-hanan voinväged Kulikovo-toras.
XVI. voz'sadal Moskvan ruhtinazkund (möhemba — valdkund) zavodib lujetas, susedruhtinazkundad ühtetas sihe. Muga ühthine keskustoittud valdkund oli sündnu. Ivanan IV (Grazijan)-carin aigan Venälaine valdkund levitab jalos ičeze röunad. Se anastab Kazanin da Astrahanin hankundoid. XVII. voz'sadal, jäl'ges Ivanan IV surmad, Torokaig zavodiše. Pol'šanmaižed voinväged tuldas Venämaha. Vl 1612 venälaine ratnikišt, kudamban ezinenas Minin da Požarskii oma, vägestadas pol'šalaižid. Vl 1613 uz' car' valičese, kudambaks Mihail Romanov tegese. Romanoviden dinastii ohjastab Venämad vodelesai 1917.
XVIII. voz'sadan augotišes Petr I-car' zavodib ičeze masštabižed reformad valdkundas da tegeb sidä Venäman imperijaks. Pohjoižvoinan (1700—1721) jäl'ghe Venälaine imperii sab maid Baltijanmeren randoil. Vl 1812 voin («Tatanmaine voin») zavodiše Napoleonižen Francijanke. Venälaižed voinväged vägestadas neciš voinas evropalaižiden ühtnenuziden valdkundoiden abunke. Vl 1861 maorjanoiktuz om tühjitadud. XIX. voz'sadan lop harakterizuiše tegimišton da radajiden lugun kazvol.
Vozil 1905—1907 oli ezmäine venäläine revolücii. Vl 1914 Venälaine imperii, Antantan ühtnijan oldes, tuleb Ezmäižhe mail'manvoinha. Vn 1917 uhokul revolücii zavodiše («Uhokun revolücii»), kudamb tühjitab monarhijad i tegeb Venäman tazovaldkundaks. Pordaigaine ohjastuz tedotab voinan jätkmižes, no sügüzel bol'ševikad anastadas tobmut Lenin ezinenas. Vozil 1918—1922 — Rahvahanikoiden soda, kudambas bol'ševikad vägestadas. Vl 1922 tedotadas sädandas.
Vozil 1941—1945 — Venäman ühtnemine Toižhe mail'manvoinha («Surhe Tatanman voinha») Saksanmad vaste.
1991 — Nevondkundaližen Ühtnendan (NSTÜ:n) jagund i Venäman lähtend sišpäi.
Geografižed andmused.
Venäma sijadase Pohjoižes mapoliškos, Evrazii-kontinentan pohjoižel. Ümbri 14 procentas Venäman territorijad sijadase Pohjoižen polärižen pirdan taga, igähižen rougun zonas.
Venälaine Federacii om Tünen, Antlantižen (Baltijan, Must- da Azovan mered), Jävaldmerin da Kaspijan meren randoil, sen merirandad oma kaikiš pidembad Man toižihe valdkundoihe rindataden (37,653 km).
Venämal oma mavaldkundröunad Norvegijanke, Suomenmanke, Estinmanke, Latvijanke, Litvanmanke, Pol'šanmanke, Vaugedvenämanke, Ukrainanke, Gruzijanke (sidä kesken Abhazijanke da Suviosetijanke), Azerbaidžananke, Kazahstananke, Mongolijanke, Kitainke da Korejan Rahvahaliženke Demokratiženke Tazovaldkundanke; vezivaldkundröunad Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoidenke (Štatoidenke) da Japonijanke.
Venäman agjahižed čokkoimed kontinental: agjahine pohjoine punkt — Čelüskinan nem' Krasnojarskan randas; agjahine suvipunkt — Bazardüzünmägi Dagestanan Tazovaldkundas; agjahine päivlaskmpol'ne punkt — Dežnövan nem' Čukotkan avtonomižes ümbrikos; agjahine päivnouzmpol'ne punkt — Baltijan letejono Kaliningradan agjas. Keskuzpunkt — Vivijärv Krasnojarskan randas.
Kaik om enamba 120 tuhad jogid da ümbri 2 mln järvid Venämas. Kaikiš pidembad joged oma Amur, Lenanjogi, Kamanjogi, Jenisei, Irtiš, Ob', Volg; kaikiš surembad järved — Kaspijan meri, Baikal, Ladogjärv da Änine.
Politine sistem.
1993. voden konstitucijan mödhe Venälaine Federacii om demokratine federativine valdkund prezidentiž-parlamentiženke tazovaldkundaliženke ohjanduzmahtusenke.
Valdkundan pämez'.
Venäman pämez' om prezident, eläjad valitas händast kudeks vodeks. Kahtenden strokun voimuz om olmas.
Käskusenandai tobmuz.
Käskusenandajan tobmuden ülembaine aluzkund om kaks'kodine parlament (Federaline Suim): ülähäine kodi (palat) — Federacijan Nevondkund, alahaine kodi (palat) nimitase Valdkundaližeks Dumaks.
Radonoigendai tobmuz.
Radonoigendajan (Elohopanijan) tobmuden ülembaine aluzkund om Venälaižen Federacijan ohjastuz, prezident paneb radnikusele sen ezimest — päministrad. Valdkundaline Dum vahvištoitab päministran kandidaturad.
Dmitrii Medvedev om päministraks vspäi 2012.
Vspäi 2004 Sergei Lavrov radab röunantagaižiden azjoiden ministran.
Nügüdläine kaičendministr om Sergei Šoigu (vspäi 2012).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Venäman administrativiž-territorialine jagand."
Kaik om 9 federališt ümbrikod Venämas.
Eläjad.
andmusiden mödhe, vl 2010 Venälaižen Federacijan eläjiden lugu oli 141 927 297 eläjad. Venäma om ühesandel sijal ristituiden lugun mödhe toižihe valdkundoihe rindataden.
Venäman eläjiden enambuz (2/3) eläb valdkundan evropižes palas, toižed (1/3) — Uralan taga.
79% Venäman eläjid oma venälaižed, 3,9% — kazanin totarlaižed, 2% — ukrainalaižed, 1,2% — baškiralaižed, 1,1% — čuvašalaižed. Venäma om äirahvahaline valdkund, kus äjiden rahvahiden ezitajad elädas.
Rahvahanižanduz.
Vl 2012 Venäman päeksport oli kivivoi da londuseline gaz (45%), kivivoiproduktad (25%), metallad da metalltegesed (8%), himižen tegimišton produkcii (6%), mašinansauvomižen sarakon produkcii (5%); toine eksport — söndtavarad (3%), pu (2%).


Venäman Tazovaldkundad.
Venäman rahvahaližiden tazovaldkundoiden pämehiden rahvahuz vozil 1991-2017.
Venälaižes Federacijas kaik om 21 tazovaldkundad.


Vepsläižed.
Kel'.
Vepsläižed pagištas vepsän kelel. Tämbei kaik vepsläižed oma jo kaks'kel'žed i pagištas völ venän kelel-ki.
Genezis da istorii.
Vepsän rahvahan amuižes istorijas tetas lüjas vähä.
Lugumär.
Venäman imperijan eläjiden lugemižen mödhe kaik oli 25 820 vepsläšt valdkundas.


Vepsän kel'.
Vepsän abekirj (ezmäižen periodan kirjkel').
Vepsän kel' om suomalaiž-ugrilaine kel', vepsän rahvahan kel'.
Ičtaznimitused.
Suvivepsläižed kuctas ičtaze "bepslaažed"-nimituseks. Pohjoižvepsläižil da keskvepsläižil ningošt nimitust ei ole, hö kuctas ičtaze toižikš etnonimikš: "tähižed", "tägälaižed", "lüdinikad", "lüdiläižed".
Geografii.
Vepsän kelel pagištas Venälaižes Federacijas: Karjalan Tazovaldkundas (Änižröunan rajon), Leningradan da Vologdan agjoiš.
Pagižijoiden lugu.
Venälaižen Federacijan rahvahanlugemižen mödhe (2010 v.) Venämas om läz 6000 vepsläšt da enamb 3600 vepsän kelen pagižijoid.
Paginantedo.
Vepsän keles om koume paginad: "pohjoižvepsän", "keskvepsän" da "suvivepsän" pagin. Pohjoižvepsän paginan pagižijad elädas Karjalan Tazovaldkundas; suvuvepsän paginan pagižijad — Leningradan agjas, a keskvepsän paginan pagižijad — Leningradan da Vologdan agjoiš.
Erased paginad, kudambid oli fiksiruinuded kelentedomehed ende, koliba. Ozutesikš, ei ole jo Isajevon volostin vepsläižid, kudambiš oli kirjutanu suomalaine kelentedomez' J. Basil'jer XIX voz'sadas ičeze tös «Vepsäläiset Isajevan Voolostissa» ("Vepsläižed Isajevon volostiš", 1890).
Fonetik.
Sanan augotišes voib olda vokal', konsonant vai konsonantklaster. Konsonantklasterid om vaiše onomatopoetižiden sanoiden da möhäižiden velgsanoiden augotišes. Sanan südäimes tavun augotišes voib olda vaiše üks' konsonant. Tavunlopus voib olda konsonantklasterid.
Vokalizm.
Vepsän keles om kahesa vokal't. Nened vokalid jagasoiš taga- da ezivokalihe. Ezivokalid oma: e, i, ü, ä da ö. Tagavokalid oma: a, o, u.
1) u-diftongid, ozutesikš, ou, öu, üu
2) i-diftongid, ozutesikš, oi, ui, äi, üi
Diftongid ei sa jagada, kaikutte diftong mülüb ühthe tavuhu.
Libumiždiftongid om vaiše velgsanoiš, ozutesikš, špionaž-sanas.
Vokaliden garmonijad, kudambad voib nähta, ozutesikš, suomen keles, vepsän keles tämbäi ei ole jo. Sen jändused jädas kaikihe paginoihe, no niiden parahim kaičendmär om suvivepsän paginas.
Painend om fiksiruidud (ezmäižhe tavuhu). Sanas voib olda pol'painend (vällemb painend) — koumandes vai videndes tavus.
Vepsän kelen painend om kvalitativine (venäkeles se om kvantitativine).
Konsonantizm.
Vepsän keles om koumekümne konsonantad.
Sanan ezmäižes tavus kaik konsonantad palatalizuišoi ezivokaliden edes; erind — konsonantad "č", "š" da "ž", kudambad ei palataližuide neciš pozicijas. Konsonantad voidas erasti palatalizuidas mugažo tagavokaliden edes, ozutesikš, "n'ok"- vai "šoll'od"-sanoiš. Neciš statjoiš i mugažo toižiš ningoi palatalizacii ozutadas pehmituzznamal. Pehmituzznam pandas tobjimalaz palataližen konsonantan jäl'ghe toižen konsonantan edehe vai sanan palataližen lopkonsonantan jäl'ghe.
Vepsän keles ei ole konsonantiden pordhiden vajehtelendad. Mugoi vajehtelend om heimolaižiš keliš, ozutesikš, suomen vai estin keliš.
Sanantüvi.
Sanantüvihe tarttas formanozutajad. Vepsän keles om vokal'tüvid da könsonanttüvid. Vokal'tüvien lopus om vokal', a konsonanttüven lopus — konsonant. Sanad voidas olda üks'tüvižin vai kaks'tüvižin. Vokal'tüved jagadas täuzihe da lühüdoihe. Lühüdoid vokal'tüvid om verboil.
Lugun kategorii.
Üks'lugul ei ole nimittušt ozutajad. Äilugul om kaks' ozutajad: "-d" da "-i-".
"-d"-ozutai om vaiše äilugun nominativas. Se ozutai tartub vaiše täudhe vokal'tüvehe, i siloi iče tüvi ei toižetade.
Kaikiš toižiš kändoiš om "-i-" -ozutai. Nece ozutai tartub mugažo täudhe vokal'tüvehe, no tüven lopvokal' (tematine vokal') erasti toižetase.
Vepsän keles om sanoid, kudambad oma vaiše äilugus, ozutesikš, "rahtod", "valdmad", "rahad", "adenoidad", "raudad", "Raštvad".
Nominad (nimed).
Nimed (nominad) toižetase luguidme da kändoidme. Adjektivil oma völ komparativan, superlativan da ekvativan kategorijad. Erasil nimil voib olda possesivižid suffiksoid.
Vepsän kelen kändod.
Vepsän keles om 23 vai 24 kändod (ku lugeda kändoks m.n. vanh prolativ "-iči-"ozutajanke).
Substantivad.
Substantivad jagadas semantižen znamoičendan mödhe kahthe palaha: nimisubstantivad da appelativsubstantivad. Nimisubstantivihe mülütadas ristituiden da tahoiden nimed (Nastoi, Moskv). Kaiked toižed substantivad oma appelativsubstantivad.
Substantividen tegend.
Vepsän keles om substantivid, kudambad ei ole südäiformad. Nened sanan oma amuižed, i niiš ei voi löuta suffiksoid. Erasiš amuižiš sanoiš voib löuta suffiksoid, no nügüd'aigaižes keles ned suffiksad ei olgoi aktivižed jo — kut, ozutesikš, sanoiš "sel'ged", "maged", "pimed", "laged" i m.e.
Toižed sanad tehtas suffiksacijan abul vai sanoidenühtištoitmižen abul.
Om nimgomid-ki sanoid, kudambad tehtas semantižen mahtusen turbiš, ozutesikš, "hebonkel' " (kazmusen nimi) < "hebon kel' " (živatan elim).
Substantividen possessivižed suffuksad.
Substantivine suffiks ozutab, kenen mitte-ni kalu, näguz, živat vai ristit om.
Nügüd'aigaižes keles possessivižid suffiksoid ottas paginaha vaiše siloi, konz pagištas kanznikoiš, no paginozutesiš, kudambad om kirjutadud edel Tošt mail'man sodad, voib löuta mugažo toižid appelativsubstantivid possessivižiden suffiksoidenke.
Verbad.
Verbad toižetasoiš luguidme, personidme da modusidme.
Modused.
Vepsän keles om nell' modust: indikativ, kondicional, imperativ da potencial.
"Indikativ" ozutab realižen, konkretižen tegendan vai olendan. Indikatival ei ole nimittušt ozutajad.
"Kondicional" ozutab tegendan, kudamb voiži vai voinuiži olda. Kondicionalal om ozutai "-iži-".
"Imperativ" ozutab käsktud tegend. Imperatival om ozutai "-ga- / -ka-".
"Potencial" ozutab tegendan, kudamb voiži vai voinuiži olda potencialižikš. Potencialal om ozutai "-ne-".
Vepsän keles om üks' abuverb olda. Se om mugažo üks'jäine värformine verb keles.
Vepsän kirjkel' da literatur.
Oficialižen kirjkelen vepsläižed saiba ezmäižen kerdan vaiše 1930-nziden voziden augotišes. Siloi pästtihe openduzkirjoid i toižid kirjoid (ozutesikš, abugrammatik opendajile, vepsläiž-venälaine vajehnik, üks' kätud kirj lapsile).
Nügüdläine kirjkel' om sündnu 1990-l vozil i šingotase latinižel kirjamištol.
Vepsän kirjankelel pästtas erazvuiččid kirjoid (openduzliteratur, čomamahtoine literatur).
Kaikiš järedambad nügüd'aigaižed vepsän kelel kirjutajad avtorad — Nikolai Abramov, Igor' Brodskii, Aleksei Ščennikov. Nikolai Abramov om lujas tutab runokirjutai, vepsän čomamahtoižen literaturan alusenpanii.
Vspäi 2015 internet-kursad ratas vepsän kel't opendamha testiden kal't Petroskoin kirjkelen variantal.


Vepsän kul'turan muzei.
Vepsän kul'turan muzei vai Šoutjärven vepsläine etnografine muzei (venäkelel: "Шёлтозерский вепсский этнографический музей") — Karjalan Tazovaldkundan Kodirandan muzejan filial. Pani Vepsän muzei radab 1967 vodespäi. Muzejan augonpanii om Rürik Lonin. Se sijadase Mel'kin-torgovanan puižes pertiš Šoutjärves, Änižröunan rajonas, Karjalan Tazovaldkundas. Muzejas oma 6 000 ozuteluzkalud.


Vepsän kändod.
Kaik om 23 nügüd'aigašt kändod vepsän keles. Ottas niid kävutamižhe substantividen, adjektividen i pronominoiden kändluses.


Vepsän rahvahaline volost'.
Vepsän rahvahaline volost' (venäkelel: "Вепсская национальная волость") oli vepsläižiden administrativine avtonomii vodelpäi 1994 vodhesai 2005 Karjalan Tazovaldkundas, Venämas. Sen sijaduz oli Karjalan Tazovaldkundan suvipolel da Änižjärven päivlaskmaižel randal. Vodelpäi 2006 siš oliba Änižröunan rajonan Šokšan, Šoutarven da Kaleigen (Kalajogen) vepsän küläkundad. Keskuz oli Šoutarves. Pind — 830 km². Vodel 2002 eläjiden lugu oli 3 493 mest. Volostin küliden enambišton sijaduz oli Änižjärven randal da pidust’ R19-ted (Petroskoi — Šoutarv — Šušt).
Enččen volostin territorijal oma kvarcitan, gabrodiabazan löudmižsijad da savisijad. Se volost' oli kaikiš mecakahamb municipaline palakund Karjalas. Volostin jur'ristitišt om vepsän rahvaz. Vepsläižid oli enamba 30% Volostin eläjid. Ristitišton päazjin oliba manalaižiden kal'huziden samine, mecradod, punümbriradmine, kalatez da maižanduz. Volostiš oliba 3 keskškolad, lapsiden päivkodid, lapsiden muzikškol da üks' sen filial, kirjištod, 3 kul’turkodid da klub. Vodelpäi 1936 tähäsai radab Vepsän rahvahaline hor, vodelpäi 1982 radab Vepsän lapsiden hor.
Vepsläižiden rahvahaližed verod kaičeb Šoutarven vepsläine etnografine muzei. Volostiš om 111 arhitekturan, arheologijan, istorijan muštpacast (68 pušt arhitekturmuštpacast: küläkodid, läväd da aitoid). Mugažo Volostiš om D’äšarvan jumalankodi (läz 1580 v.), Brusnenskij jumalankodi, pühän Foman-apostolan jumalanpert' (XX voz'sada), puine jumalanpert' Vehkoiš (XIX voz'sadan lop), jumalanpert' Mägiküläs (XIX voz'sadan kesk).
Volost' om ven kontinentaline klimatvö. Voden kesklämuz om +3 grad., uhokun -9,5 grad. (kaikiš vilumb ku) da kezakun +17 grad. (kaikiš lämemb ku). Kesknepsuz — ümbri 80%.


Verdi Džuzeppe.
Džuzeppe Fortunino Frančesko Verdi (; sünd. 10. reduku 1813, Ronkole-külä läz Busseto-lidnad, Lombardii, Ezmäine Francine imperii — kol. 27. viluku 1901, Milan, Italii) — italijalaine muzikankirjutai, italižen operan školan kaikiš järedamb ezitai. Hänen parahimad operšedevrad ("Rigoletto, Traviata, Aida") oma kaiken mail'man teatriden repertuaras.


Vezi.
Vezi (vezinikan oksid) om himine substancii sel'ktan nozoluden nägunke. Vezi om mujutoi (penes lugumäras), hajutoi da magutoi. Himine formul om H2O. Veden molekulas om kaks' vezinikan atomad da üks' hapanikan atom. Voib olda 135 veden toižendad izotopoiden mödhe.
Substancii oleskeleb kovas olendas lumen vai jän, gazanvuiččes — veden purun. Läz 70,8 procentad Man pindad — Manvaldmeri (valdmered, mered, järved, joged, jä, puru da pil'ved).
Vezi om hüvä segoitai. Om gazid da solid (tipižid segoitadud substancijoid) vedes londuseližidenke arvoimižidenke. Vedel om päznamoičend elon sündundas da olendas Mal, eläbiden organizmiden himižes sauvuses, klimatan da sän formiruindas.
Veden ninevuz om 0,9982 g/sm³, suladandlämuz om 0 C°, kehundtemperatur om läz 100 C° (rippub atmosferižes painudespäi).


Vezinik.
Kolb puhthanke vezinikanke. Gaz vauvhatub.
Vezinik ("H" — "hydrogenium" latinan kelel «sündutai vet») om ezmäine himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Vezinik om kaikiš levitadud element londuses, otab mail'man substancijan koume nelländest barionižen massan mödhe.
Fizižed ičendad.
Element om kaikiš kebnemb mujutoi hajutoi gaz tobjimalaz, ei ole toksine. Vezinikan molekul om kaks'atomine — Н2.
Koume izotopad oma ičeze nimidenke: 1H — protii (järgeline Н, se om neitronita), 2H — deiterii (D) da 3H — tritii (radioaktivine T).
Atommass — 1,00794. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš, 0 C°) — 0,0000899 g/sm³. Suladandlämuz — 14,01 K. Kehundlämuz — 20,28 K.
Himižed ičendad.
Erazvuiččed ühtnendad da niiden kävutamine oma levitadud.
Segoituz il'manke vai hapanikanke andab palamižen reakcijad vai poukahtust. Voib segoitadas etanolas i erasiš metalloiš (raud, nikel', titan, niobii, platin, palladii).


Pätnič.
Pätnič (vai videnz'päiv) om videnz' nedalin päiv.


Vikipedii.
Vikipedii (angl.: "Wikipedia") om joudai, kaikile avaitud äikel'ne universaline enciklopedii, kudamban «Vikimedii-fond» pid'oiteleb. Nimi om sädud «viki»- (saitoiden sädamižtehnologii) da «enciklopedii»-sanoišpäi. Vl 2016 heinkun 1. päiväl Vikipedijas om enamb 40 mln kirjutusid 293 kelel, kudambid kirjutadas ühtes ičetahtnikad kaikiš mail'man tahoišpäi, i kaikuččele sab kirjutada da redaktiruida niid tugedusita. Vikipedijan ühtnijoid kuctas "Vikipedistoikš".


Gügo Viktor.
Viktor Mari Gügo (, virktas: [viktɔʁ maʁi yˈɡo]; sünd. 26. uhoku 1802, Bezanson, Francii — kol. 22. semendku 1885, Pariž, Francii) — francijalaine kirjutai, runokirjutai, prozankirjutai da dramaturg, francižen romantizman pävei da teoretik. Francijan akademijan ühtnii (1841).


Jašov Viktor.
Viktor Jašov om vepsläine kirjutai. Om sündnu Pondlaha (Babajevon rajon, Venäman NFST, NSTÜ). Sanutesed vepsän kelel ("Kondi", "Nutai").


Jeršov Viktor.
Viktor Jeršov — vepsläine runokirjutai. Om sündnu Vinglaha (Leningradan agj, Nevondkundaline Ühtištuz). Runod vepsän kelel erazvuiččiš keradusiš, periodikas.


Vil'nüs.
Vil'nüs ([ˈvʲɪɫnʲɪʊs],) om Litvanman pälidn da kaikiš suremb lidn. Mugažo se om Vil'nüsan agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1323 kuti Litvanman Suren Gediminan-ruhtinasen pälidn. Voz'sadoiden joksten Vil'nüs oli Litvan Suren Ruhtinazkundan pälidnaks, vspäi 1569 (Lüblinan unii) — Pol'šan valdkundan-ki. Vozil 1795-1918 oli Venäman lidnan "Vil'na"-nimenke. Vozil 1920-1939 oli Pol'šanman lidnan. Vspäi 1939 Vil'nüs tegihe Litvanman Tazovaldkundan pälidnaks (Kaunasan jäl'ghe), sidä kesken vozil 1940-1991 mülündas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan suvipäivnouzmas, Näris (Vilii)-jogen randoil (Nämunasan oiged ližajogi). Pen' Vil'nii-jogi () lankteb Närisha huralpäi lidnan territorijal. Puištod ottas 69% lidnan territorijad. Uded lidnanlaptad oma erigoittud toine toižespäi mecan tarhoil. Matkad Vaugedvenäman röunhasai om 18 km päivnouzmha lidnan röunaspäi.
Eläjad.
Vn 2011 Litvanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 543 071 ristitud (valdkundan ristitišton videndez). Läz 800 tuhad elädas ezilidnoidenke.
Rahvahad (vn 2011 rahvahanlugemine, enamba 0,5%): litvalaižed — 62%, pol'šanmalaižed — 17%, venänikad — 12%, vaugedvenälaižed — 3,5%, ukrainalaižed — 1,0%, evrejalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,5%; rahvahuden ozutandata — 2,5%.
Irdkosketused.
*


Viluku.
Viluku om voden ezmäine ku grigorianižes da julianižes kalendariš, toine tal'ven ku. Kogoneb 31 päiväspäi.


Vilulind.
Vilulind (lat. "Pyrrhula pyrrhula") om lind.


Vil'häl.
Vil'häl, vai Vil'hal, Vilhal (venän kelel: "Ярославичи", vepsän kirjamil: "Jaroslaviči") om vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen rajonas. Sen sijaduz om Vinglan küläkundas, Ojat'jogen randal.
Vil'hälan eläjiden lugu om 216 ristitud.
Vil'hälas oma küläkirjišt, fel'dšeriž-akušerine punkt da kul'turkodi. 2009 vodhesai oli keskškol.


Vingl.
Vingl vai Vidl (ven.: "Винницы") om vanh külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen rajonas. Se om Vinglan küläkundan administrativine keskuz.
Vingl mainitase ezmäižen kerdan vl 1137. Vl 1926 Vingl-külišt kogoni 40 penes küläspäi. Vozil 1927-1963 Vingl-külä oli Vinglan rajonan administrativižeks keskuseks. Suren Tatanman sodan aigan vozil 1942 (reduku) - 1944 (keza) külän ristitišt oli evakuiruidud suvhe lähižhe Järvidenkülähä da meckülihe frontan ezipirdan lähembusen tagut.
Külä sijadase Ojat'-jogen randoil, oiktal randal tobjimalaz. Avtotesild ühtenzoitab randoid. Matkad Kos'kenaluine-lidnhasai om 74 km lodeheze.
Eläjad.
Vinglas elädas äi vepsläižid. Vepsläižiden lugun mödhe nece žilo lidiruib Leningradan agjas. Vl 1989 (2511 rist.) kaikutte koumanz' külän eläi kirjuti ičtaze vepsläižeks.


Vintaž.
Vintaž om stilizirui čuraduz modas. Sen pämeletuz — eläbzoitta enččed modan čuradusid.
Modas vai dizainas "vintaž"-termin znamoičeb enččen epohan originaližed modižed kalud.
Vintažine stil' tuli modha, konz vintažad pidaškanziba tutabad akt'orad da top-modelid.


Vintaž (popgrupp).
«Vintaž» (venäkelel: "Винтаж") oli populärine venämalaine muzikaline popgrupp. Edesti muzikad evropop- da danspop-stiliš. Gruppan aluz oli pandud Moskvha vl 2006.


Vitegran rajon.
Vitegran rajon (ven.: "Вытегорский район") om rajon Vologdan agjas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Pöudon ümbrikos. 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1937 rajon mülüi Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1959.
Geografijan andmused.
Vitegran rajon om Vologdan agjan lodehline taho. Se om kaikiš suremb agjan rajon pindan mödhe (13 100 km²). Mec otab seičeme ühesandest rajonan territorijad, se om kavag'mec tobjimalaz.
Volgan-Baltijanmeren vezite läbitab territorijan keskusen. Atlek-čokkoim sijadase rajonan pohjoižpäivnouzmas, se om ühthine jogiden koumen basseinan täht: Atlantižen valdmeren, Jävaldmeren da Kaspijan meren. Znamasine jogi om Andom. Kaikiš suremb vezišt om Änine, se mülüb rajonha vaiše paloin.
Londuseližed varad oma mouckivi, mineraližed mujud, mec, kala, reskvezi.
Vs 2013 semendkun 30. päiväspäi rajonan territorii alajagase 10 küläkundha da 1 lidnkundha (Vitegr-lidn).
Tobmuz.
Vs 2013 sügüz'kun 17. päiväspäi Aleksandr Pavlikov radab rajonan da sen administracijan pämehen (7 ohjandust).
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (15 ezitajad), Aleksandr Zimin radab sen ezimehen vs 2013 redukun 4. päiväspäi.
Kaik valičendad oleldas kerdan vides vodes.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 29 058 ristitud.
Kaik om 208 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 18 žilod da 189 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Depo-žilo (2,8 tuh. rist. vl 2002), Annan Sild-külä (1,9 tuh. rist. vl 2010), Šušt (1,2 tuh. rist. vl 2002) da Devätinad-külä (1,1 tuh. rist. vl 2010).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine, vezitransport da turizm, tarbhaižiden kaivatusiden samine, elektrusen tehmine, sömtegimišt.


Vladikavkaz.
Vladikavkaz (, «Dzaugan eländpunkt») om Venäman lidn da lidnümbrik valdkundan suvipäivlaskmas. Se om Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1784 kuti "Vladikavkaz-lidnuz" Venälaižen imperijan Jekaterina II-imperatornaižen käskön mödhe hänel valitud sijha Georgijevskan traktatan vahvištusen jäl'ghe. Soda-gruzine te zavodiše lidnas.
Vladikavkaz om lidnan oficialiženke statusanke vspäi 1860. Vl 1875 raudte ühtenzoiti lidnad Rostovanke. Vozil 1931−1944 i 1954−1990 lidnan nimi oli "Ordžonikidze", vll 1944−1954 — "Dzaudžikau". Vspäi 1990 oficialine venäkel'ne nimituz om eziauguine.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Terek-jogen mougotil randoil, Kavkazan pohjoižil pautkil. Lidnan keskuz seižub 692 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 1504 km pohjoižhe orhal. Lähembaižed järedad lidnad oma Nal'čik lodeheze (117 km avtotedme), Nazran' pohjoižpäivnouzmha (26 km avtotedme) i Groznii päivnouzmha (113 km avtotedme).
Klimat om ven. Vilukun lämuz om −1,9 C°, voib toda pakaižid −20 Cel'sijan gradushasai kül'mkus-keväz'kus. Heinkun da elokun — +20 C°, voden keskmäine lämuz om +9,2 C°. Paneb sadegid 933 mm vodes, semendkus-heinkus enamba kaiked (113..175 mm kus).
Vladikavkaz jagase 4 administrativižhe rajonha. Lidnanvuitte Zavodskoi-žilo da viž küläd mülüdas lidnümbrikho Vladikazkazan ližaks, kaik ned alištudas lidnrajonile.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 311 693 ristitud, lidnümbrikon — 330 148 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 1992 — 325 tuhad eläjid.
Rahvahad (lidnümbrik, enamba 0,4% vl 2010): osetinalaižed — 63,9%, venälaižed — 24,5%, armenijalaižed — 3,5%, gruzijalaižed — 2,2%, ingušad — 1,1%, azerbaidžanlaižed — 0,7%, ukrainalaižed — 0,6%, grekalaižed — 0,5%, toižed rahvahad da rahvahuden ozutandata — 3,0%.
Irdkosketused.
*
*


Vobl.
Vobl (latin.: "Rutilus caspicus", sinonimad: "Rutilus rutilus caspicus", "Rutilus lacustris") om Kaspijan meren kala. Voblad pütas Alavolgal kevädel.
Kalan piduz om 30 sm da enamba. Kalasuugad oma hahkad muzanke randanke.
Vobl om Kaspijan meren endemik.
Sömine.
Vobl om lihansöi kala. Sömižen tip om geterotrofine.
Äikerdoičend.
Ičeze elonaigan vobl äikerdoičese 5 - 6 kerdad. Se kudob sulakus da semendkus.
Eloncikl da šingotamine.
Vobl tal'vdub meres. Sügüzel voblan parvehed tuldas randoihe i jädas tal'veks vedenalaižihe kopihe. Tal'ven lopul vai keväden augotišes vobl zavodib tulda Volgha. Sulakus joges om äi voblan parvehid jo. Kudondan jäl'ghe kala lähteb Volgaspäi: semendkun lopus joges ei ole jo necidä kalad.
Voblan piskud mugažo lähttas merhe. Sigä kalad söteltas hätken. Meres-žo piskad tegese vanhembikš.
Vobl om lujas tutab surustuz.


Volgograd.
Lidnan da ezilidnoiden nägu Man kaimdajaspäi.
Volgograd ([vəlɡɐˈɡrat]) om Venäman millionerlidn da lidnümbrik Volg-jogen oiktal randal. Se om Volgogradan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1589 kuti "lidnuz Caricin-sarel" (). Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1780 "Caricin"-nimenke. Vozil 1925−1961 nimitihe lidnad "Stalingrad:aks". Vs 1936 tal'vkun 5. päiväspäi Stalingrad kätihe Stalingradan agjan keskuseks. Vozil 1942 (17. heinku) — 1943 (2. uhoku) Stalingradan tora tegihe lidnas.
Vozil 1945−1958 Stalingrad oli alištunu tobmudele oikti, kuti federativižen tazovaldkundan toižed-ki sured lidnad. Vn 1961 10. päiväl kül'mkud udesnimitihe lidnad nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Kaik lidn om 60 km pitte, seižub padoseinän al. Lidnan tobj pala sijadase pidust' Volg-joged 0..156 metrad korktusil valdmeren pindan päl, Volgaveren ülüdel. Lidnan keskuz da randaline pala om alemba valdmeren tazopindad, −13..0 m korktusil, Kaspijanveren alangišton augpalas. Matkad Moskvhasai om 964 km lodeheze. Lähembaižed järedad lidnad oma Volžskii (pohjoižpäivnouzmaižes röunas Volgogradanke) i Kamišin 198 km pohjoižhe.
Lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Volgograd jagase 8 territorialižhe rajonha vspäi 1975. Rajonad oma administracijoita (pohjoižespäi suvhe): Traktortegimen, Rusttan Oktäbrin, Keskuzrajon, Dzeržinskijan, Vorošilovan, Nevondkundaline, Kirovan, Rusttan Armijan rajonad.
Eläjad.
Vl 1901 eläjiden lugu oli 70 tuhad ristituid. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 021 215 ristitud (kaikiš suremb ristitišt).
Transport.
Lidn om järed avtotesol'm. Om koume irdad-avtoted pidust' kaikes lidnas. Volgan-Donan veziten agj om lidnan suves. Jogitransport om šingotadud lidnas da sen ümbrištos. Keskuzline päraudtestancii om passažoroiden täht, suvine päraudtestancii om jügujonusiden täht.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, kiruhtramvaid (vspäi 1984, 1 jono, 22 stancijad, 17 km raudted), taksid da lidnelektrojonused (vspäi 1959, 5 jonod, 38 stancijad, läz 100 km raudted) oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline "Volgograd (Gumrak)"-lendimport ("VOG / ВГГ") sijadase 15 km lodeheze lidnan keskusespäi, Dzeržinskijan rajonas. Sišpäi tehtas sezonreisid Uzbekistanan da Kazahstanan lidnoihe, čarterreisid Stambulha da Salonikihe, om äi reisid Venämadme.
Irdkosketused.
*
*


Vologd.
Vologd () om lidn da lidnümbrik Venäman lodehpoles. Se om Vologdan agjan administrativine, tedoline da kul'turine keskuz, mugažo Vologdan rajonan administrativižeks keskuseks (ei ole rajonan palaks).
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1147 sekundarižiš purtkiš kuti "Stroican jumalankodin" alusenpanend. Aigan mändes nimitaškanzihe lidnad jogen mödhe. Lidn alištui Uz'lidnan Tazovaldkundale vhesai 1456 formaližikš, tora Tverin, Vladimiran i Moskvan oigenuzidenke jätksi 13. voz'sadaspäi. Vozil 1566−1822 Vologdan kremlin seinäd oliba olmas, nimitihe sidä mugažo "Nason-lidnaks" ().
Vodel 1782 Vologd linni Vologdan gubernijan keskuseks. Vspäi 1937 Vologd om Vologdan agjan administrativižeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan suves, Venäman pohjoižes, 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Vologd seižub ühtennimižen jogen molembil randoil. Matkad Moskv-pälidnaspäi om 450 kilometrad pohjoižpolehe. Lähembaižed lidnad oma Gräzovec 42 km suvhe «Holmogorid»-avtotedme (M8) vai raudtel, Sokol 42 km pohjoižhe avtotedme vai raudtel i Kadnikov 40 km pohjoižpäivnouzmha M8-avtotedme.
Klimat om ven, sä vajehtub paksus. Paneb sadegid 565 mm vodes, enamba kezal (217 mm) da sügüzel (149 mm). Heinkun keskmäine lämuz om +17,5 C°, vilukun — −10,8 C°. Voden keskmäine lämuz om +3,1 C°. Tal'veline sezon voib olda 5 polenke kud.
Vologdan lidnümbrik om kaikiš suremb agjas eläjiden lugun mödhe — 320 702 ristitud vl 2017. Moločnoje-žilo (7 690 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho mugažo.
Tobmuz.
Lidnan pämez' om Jurii Sapožnikov vs 2016 sügüz'kun 26. päiväspäi. Käskusenandai tobmuz om Lidnan Dum 30 ezitajanke, valitas heid 30 üks'mandatižes valičemižümbrikos. Ezitajiden valdatusiden strok om viž vot. Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud.
Radonoigendai tobmuz om Lidnan administracii, kogoneb 7 departamentaspäi. Lidnan administracijan pämez' (mer) radab sen ohjandajaks. Vologdan mer om Sergei Voropanov vs 2017 kül'mkun 23. päiväspäi. Departamentoiden pämehed oma lidnan meran varapämehikš.
Ižanduz da transport.
Tarkoiged mašiništonsauvomine da transportmašinoiden tehmine, sömtegimišt i kompjuterprogramiden sarak oma šingotadud lidnas. Kaikiš järedambad edheotandoišpäi oma Vologdan pörutügitegim i Vologdan optiž-mehanine tegim.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Lidn om järed raudte- da avtotesol'm Venäman lodehes. Vspäi 2003 avtoümbärten pala om saudud lidnas.
Federaline civiline Vologd-lendimport ("VGD / ВГД") sijadase lidnan pohjoižröunanno, 10 km pohjoižhe keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Moskvha, Piterihe, Surhe Ustügha da Čerepovecha.
Irdkosketused.
*
*
*


Vologdan agj.
Vologdan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt (agj).
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz om Vologd.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Vologdan agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi.
Agjan ezmäine Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 14. päiväl sügüz'kud Käskusenandajan Suiman ezitajil.
Vologdan agjan kahtenz' Päkäskuz om vahvištadud vn 2001 3. päiväl redukud Käskusenandajan Suiman ezitajil, tuli väghe sen-žo voden 18. päiväl redukud da om väges tähäsai äiluguižidenke vajehtusidenke. Valdatusiden erištund Federacijan tobmuden aluskundoidenke om kirjutadud tarkašti Päkäskuses (1nz' jaguz 4nz' kirjutuz 3nz' pala). Venäman Konstitucijan vägi om lujemb vologdašt Päkäskust kaiken aigan (1nz' jaguz 3nz' kirjutuz).
Geografijan andmused.
Agj röunatab Kirovan agjanke päivnouzmas, Kostroman agjanke suvipäivnouzmas, Jaroslavlin agjanke suves, Tverin da Uz'lidnan agjoidenke suvipäivlaskmas, Leningradan agjanke päivlaskmas, Karjalan Tazovaldkundanke lodehes, Arhangel'skan agjanke pohjoižes. Vologdan agj om mererandatoi.
Vologdan agjan kukhad läz Moločnoje-küläd (Vologdan lodehline ezilidn).
Reljef om kukhikaz, mugažo tazo äiluguižidme soidme. Vologdan agj sijadase Päivnouzmaižen Evropan tazangištol, mecakahad kukhad oma enambuses sen londuzkuviden keskes. Mologan da Šeksnan alangišt om agjan suvipäivlaskmas, Šeksn- da Molog-jogidenno. Kivekahad Andoman da Vepsän ülüded oma lodehližes palas, dai erased kukkazsel'gad. Vag-, Suhon- i Jug-jogiden alangod čaptas kukkaztahoid agjan päivnouzmpoles. Pohjoižed Uvalad seištas agjan suvipäivnouzmas, ned sijadasoiš suvhe Suhon-jogespäi. Kaikiš korktemb čokkoim om Vepsän ülüden Mal'mägi-kukkaz (304 m) agjan lodehes (Vitegran rajon).
Pind om 144 527 km². Agjan pindan enambuz om ottud taigamecoihe, soihe da novihe. Mec otab territorijan koume nelländest, necišpäi kavag'mecad oma enamba pol't.
Vologdan agjan pind om jagadud Vauktan, Baltijan i Kaspijan meriden basseinoiden keskes. Meribasseinoiden koumekerdaine čokkoim (üks'jäine mugoine Venämas) sijadase agjan lodehes, Vitegran rajonas, kudamb ühtenzoitab Änižjogen (Jävaldmeri), Nevanjogen (Atlantine valdmeri) da Volgan (Kaspijan meri) basseinad.
Änine om kaikiš suremb järvišpäi Evropas, se kaičeb äi verest vet. Sen suvipäivnouzmaine randišt sijadase Vologdan agjas. Vitegr- da Andom-joged oma Änižen ližajoged. Mugažo agjan päivlaskmaižed joged oma Ojatin ližajoged penes tahos. Päivlaskmpolen joged lanktas Ribinskan merhe, sen padosein om saudud läz Volgad. Ribinskan vezivaradimen znamasižed ližajoged oma Mologjogi, Sudjogi, Sogožjogi dai Šeksnanjogi.
Kaik om läz 4 tuhad järvid agjas. Nened sured järved sijadasoiš agjas täuzin: Vaugedjärv, Kubenanjärv i Vože-järv.
Klimat om ven kontinentaline, kontinentaližuz ližadab päivlaskmaspäi päivnouzmha. Keza om lühüd da läm', heinkun keskmäine lämuz om +16..+18 C°. Tal'v om pit'k vilu. Vilukun keskmäine lämuz om −11 C° päivlaskmas i −14 C° päivnouzmas. Paneb sadegid 500..650 mm vodes. Lumikate venub 165−170 päiväd vodes. Vegetacijan pord vedase 130 päiväd vodes.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (savi, lete), keitandsol, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Oleg Aleksandrovič Kuvšinnikov radab gubernatoran vs 2011 tal'vkun 28. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo Agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad. Kaks' ezmäšt varamest da kahesa muite varamest oma hänele abhu.
Vologdan agjan parlament om üks'kodine Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 34 ezitajad videks vodeks. Andrei Nikolajevič Lucenko radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vn 2016 27. päiväspäi sügüz'kud.
Radonoigendai tobmuz om Vologdan agjan Ohjastuz. Agjan departamentad, ohjandused da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (62,98% änid) da radab kahtenden strokun. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud, se nimitase 2016−2021 voziden kucundaks.
Eländpunktad da kundad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe kaik om 15 lidnad agjas, 9 lidnanvuittušt žilod da 8006 küläd (niišpäi 2131 oma kaikenaigaižeta ristitištota). Kaik om 2 lidnümbrikod, 22 lidnankundad da 159 küläkundad (2017, vl 2009 oli 252 küläkundad).
Ümbrikod.
Kaik om 2 lidnümbrikod agjas da 26 municipališt rajonad (ümbrikod).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 202 444 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 1 355 000 eläjid vl 1987. Vl 2018 kaikutte videnz' ristit seičemespäi om lidnalaine.
Kaik om vižtoštkümne lidnad agjas. Järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penembha): Čerepovec (tegimišton pälidn) i Vologd (administrativine pälidn). Vl 2017 kaik oli 9 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,2% vl 2010): venälaižed — 92,5%, ukrainalaižed — 0,7%, vaugedvenälaižed — 0,3%, azerbaidžanlaižed — 0,2%, armenijalaižed — 0,2%, čiganalaižed — 0,2%, toižed rahvahad — 1,0%, rahvahuden ozutandata — 4,9%.
Erased toižed igähižed rahvahad: vepsläižed — 0,03% (412 rist.), komilaižed — 0,02% (295 rist.).


Votkinsk.
Votkinsk (,) om Venäman lidn da municipaline ühtnik (lidnümbrik) Udmurtijan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om kahtendel sijal eläjiden lugun mödhe tazovaldkundas Sarapulanke ühtes.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1759 kuti žilo sauvomha Votkinskan raudantegint Pötr Šuvalov-grafan tahton mödhe. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1935. Om Udmurtijan palaks vspäi 1937. Votkinskan tegim om valdkundan järed edheotand tähäsai.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Votk-jogen () i Votkinskan uiton randoil (Kamanjogen oigedpol'ne bassein), 130 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Iževskan keskushesai om 52 km suvipäivlaskmha orhal vai 54 km avtotedme. Lähembaine lidn om Čaikovskii (Permin rand) 32 km suvhe orhal vai 42 km avtol.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 99 022 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1991−1993, 105 tuhad eläjid. Hristanuskondan päjumalanpert' da viž jumalanpertid oma olmas lidnas. Professionaližen opendusen aluzkundad: mašiništonsauvomižen tehnikum, medicinine škol, pedagogine škol, profškol da Iževskan üläopendusen aluzkundoiden kaks' filialad.
Ižandusen päsarakod oma sodakompleks (kontinentidenkeskeižed ballistižed raketad — «Jars», «Bulav», «Topol'-M», operativiž-taktižed «Iskander»-raketad), mašiništonsauvomine (kivivoin da gazan samižen täht i kaivuzmašiništ), elektromašiništon pästand, sauvondmaterialiden tehmine (savič, bazal'tizoläcii), sömtegimišt.
Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. "Votkinsk-raudtestancii" om olmas vspäi 1919, kuti «Iževsk — Votkinsk»-jono-ki. Lähembaine lendimport sijadase Iževskas.
Irdkosketused.
*


Vul'gat.
Joannan evangelii, Klimentan redakcian Vulgata, 1922
Vul'gat om Biblijan latinankeline kändmuz.


Zagreb.
Zagreb (mugažo horvatan kelel) om Horvatijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1094 kuti "Kaptol" ühtennimižel kukhal. "Gradec"-eländpunkt sai lidnan oiktusid vl 1222. Nene kaks' eländpunktad ühtištuihe 17. voz'sadan augotišele i saihe Zagreb-nimed vl 1851, oma lidnan istorižeks keskuseks nügüd'. Vspäi 1776 horvatijalaižiden ohjandusen ištundad vedihe Zagrebas, i se kändihe heiden faktižeks pälidnaks Varaždinan sijas. Nimitihe "Agram:aks" Avstrijan da Mad'jaranman imperijan aigan (1864−1918).
Om ripmatoman Horvatijan pälidnaks vs 1991 kezakun 25. päiväspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sav-jogen randoil (, Dunain oiged ližajogi). Se seižub 122..1035 m ü.m.t. korktusil, 158 m keskmäižel korktusel, Medvednic-mägimassivanno (vai "Zagrebačka gora").
Eläjad da transport.
Vn 2011 Horvatijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 790 017 ristitud, ezilidnoidenke — 1,1 mln ristituid, valdkundan videndez. Enamba ühesad kümnendest oma horvatijalaižed i katoližed uskojad.
Avtobusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused, funikulör da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas.


Zaiceva Nina.
Nina Grigor'jevna Zaiceva (; om sündnu 25. semendku 1946 Voilaht-külähä, Babajevon rajon, Vologdan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om vepsläine kelentedomez' da literator. Om Vologdan pedagogižen institutan pästnikan (1969). Filologijan doktor. Om olnu «Kodima»-lehtesen redaktoran.
Monografijad: "Nimiden vajehtamine vepsän keles" (1981), "Vepsän verb" (2001), kelentedoližed kirjutesed erazvuiččiš keradusiš da aiglehtesiš. Vepsän kelen openduzkirjad školan täht (5, ühtes Mulložen M.), niiden keskes — "Vepsän kelen grammatik" keskškolan täht. Kändmižed (Uz' Zavet — 2006, Kalevala /lühetud kompožicii lapsile/ — 2003, toižed). Runod (publikacijad "Carelia"-aiglehteses, runokirj lapsile "Izo Lizoi" — 2005), publicistik.


Zebr.
Zebr () om kabjživat. Mülüb Hebonvuiččed-sugukundan "Hebod"-suguhu.
Živatoiden levigandmižavaruz om Afrik Saharan suvemb. Elädas penil joukuil: üks' ižač da emäčud poigidenke. Kaikutte živat om šoudukaz ičeze kartte.


Zelenogradsk.
Zelenogradsk (,; edel 1946 vot — "Kranc",) om Venäman kurortine lidn Kaliningradan agjan lodehes. Se om Zelenogradskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti Prussijan kalanikoiden "Pillkoppen-külä" («mererandaline lidneihut» prussijan kelespäi). Vl 1282 Prussijan "Kranta-Krug-žilo" («traktir randal» prussijan i saksan kelišpäi) vajehti sidä, sijazihe ten Klaipedannoks augotišel Kuršan čirakodme. Vspäi 1283 ristankandajiden ordenan lidnuz oli olmas, vaiše puine aluz jäi sišpäi. Vl 1816, konz 300 ristitud elihe žilos, saudihe ezmäižid kül'bendsijid, i Kranc kätihe rekomenduidud kurortaks.
19. voz'sadan keskes Kranc kätihe kunigahan kurortaks (1844) da sid' lidnaks. Raudte tuli lidnha Königsbergaspäi vl 1885, i tulijoiden samha lebud lugu ližadui äjan. Om kaičenus äi vanhid saksan pertid. Lidn šingotase Kaliningrad-lidnan eläjiden kurortaks i maižanduzrajonan keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren suvižel randištol, 3 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Kuršan čirakon augunno. Matkad Kaliningradhasai om 25 km suvhe elektroraudtedme vai avtol.
Kaik 111 žilod mülüdas lidnümbrikho Zelenogradskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 2016,49 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 13 026 ristitud, lidnümbrikon (edel 2016 vot — rajonan) nell' ühesandest, rajonan — 32 271 ristitud. Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 35 754 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas, enččes katoližes i lüteranižes sauvusil.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 87,0%, ukrainalaižed — 3,8%, vaugedvenälaižed — 3,6%, armenijalaižed — 1,1%, uzbekalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,5%, litvalaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,1%.


Zubr.
Zubr vai Evropine bizon (latinan kelel: "Bison bonasus", venäkelel: "Зубр, Европейский бизон") om pall'azsar'vižiden sugukundan ("Bovidae") bizoniden sugun erik, imetaiživat. Hän om jalos läheline amerikaižid bizonid. Hö voidas poiktas da andeltas plodukahid norid jäl'gpol'vid — zubrobizonid. Zubr mülüb Londusen kaičusen rahvahidenkeskeižen ühtištusen Rusttha kirjha.
Areal.
Istorižiš aigoiš zubran areal oli suremb. Zubrad eliba Pirenejan nemespäi Päivlaskmpol'žehe Sibirihesai, sidä kesken Anglijas da Suvipol'žes Skandinavijas. Hö eliba mecoiš da avoinuzil tahoil. Intensivižen ristitmectusen taguiči zubrad linni živat, kudamb vasttase vaiše šohroiš. Pigai hö eliba vaiše Belovežan puščas da Kavkazal. Ezmäine mail'man soda (voin) da murendatišen voded linni katastrof zubroiden täht. Peitmecnikad surmičiba jäl'gmäšt zubrad, kudamb eli valdal Belovežan puščas Vaugedvenämas, vodel 1921, a koume jäl'gmäšt zubrad, kudambad eliba valdal Kavkazal, om surmičetud peitmecnikoil 1927 vodel. Vaiše 66 zubrad oli kaiken mail'man živatpuištoiš. Nügüd' küksetud valdal živatpuištoišpäi zubrad elädas Pol'šanmas, Vaugedvenämas, Litvanmas, Moldovas, Ukrainas da Venämas (Kavkazal, rahvahaližes «Orelan polesje»-puištos).
Irdpol'ne nägu.
Zubr om kaikiš järedamb da jügedamb imetaiživat Evropižes kontinentas da jäl'gmäine evropine mechärgan ezitai. Hibjan piduz om 330 sm:hasai, korktuz säguhusai om 2 m:hasai, hibjan vedaduz sabustab 1 tonnad. Hänen karv om muzabur, tal'vel om lujas paks; sägul, kaglal da löudal om pit'k. Noril vazoil karv om rusttahk. Hibjrungon ezine pala om massivine, kagl om lühüd, pä om pen', lasketud, bardanke da kahtenke penidenke sirpinvuiččidenke sarvidenke. Zubran erikos om 2 alaerikod — Belovežine zubr ("B. b. bonasus") da Kavkazine zubr ("B. b. caucasus"). Ristitud koletiba Kavkazižid zubroid 1927 vodeks. Nügüd' Kavkazas elädas zubrobizonad, kudambid ristit elätoiti.
Elonlad.
Zubrad elädas penil kogoil, niil om koumespäi kaks'kümnehesai živatad (augul emäčud da nored vazad). Zubroiden kogon lider om emäč. Ižačud elädas üksin da ühtetas kogohe vaiše kärban aigan. Londuseližes populäcijas kärb oleleb elokus—sügüz'kus. Kesketi konkurirujad ižačud voidas torata emäčun tagut. Tal'vel kogod ühtetas surembha kogoho, kudambiš om äjak-se ižačud. Emäčun kohtukahuz' jatkub 9 kud. Semendkun da heinkun keskes sündub üks' vaza (kaks'jäižed om harv), kudamban mass om 20—25 kg da kudamb imeb mamanmaidod 1 voden igähäsai. Sömižen aug om heinasižed kazmused, puiž-penzhiine söm, karpked, plodud. Zubroiden ezmäižed vihanikad om peitmecnikad da händikanad. Zubr voib eläda 28-voččehe igähäsai.


Mocart Vol'fgang Amadeus.
Vol'fgang Amadeus Mocart, täuz' nimi — Johan Hrizostom Vol'fgang Teofil Mocart (; sünd. 27. viluku 1756, Zal'cburg, Pühä Rimalaine imperii — kol. 5. tal'vku 1791, Ven, Pühä Rimalaine imperii) — sur' avstrijalaine muzikankirjutai, instrumentalist da dirižor.
Venan klassižen školan järed ezitai, violižnik-virtuoz, klavesinist, organist. Mason vspäi 1784.


Avrora (kreiser).
«Avrora»-kreiser () om muzei-laiv Piteriš, Keskuzližen sodamerimuzejan filial. Se om Redukun revolücijan simvol, tegi tühjad ambundad psihologižeks signalaks šturmuimha Tal'velišt pert'kulud.
Istorii.
Säten laivan projektad ottihe aktualižen sil aigal angližen «Talbot»-laivan ezikuvaks. Nikolai II valiti laivan nimitust üks'toštkümnespäi vl 1896. Sodasomuzkreiser om saudud Piteriš Admiraluden verfil vll 1897−1903 koumen ühtejiččiden kesken, toižed oliba «Diana» i «Pallada». Ühtni Cusiman toraha vn 1905 semendkul i Ezmäižhe mail'man sodaha. Vn 1948 kül'mkuhusai kreiser mülüi Venäman imperijan, sid' NSTÜ:n Baltijan sodalaivištho.
Toižen mail'man sodan aigan heittihe azegid laivaspäi i formiruihe «Avrora»-ambundbrigadad kaičemha Leningradad, laiv jäi metoks saksalaižiden lendajiden täht, muretihe sidä lujas. Vodele 1948 om kohetud da jättud kaikenaigaižel jakar'seižundal Petrogradan randirdanno, Nahimovan sodameriškolanno, kävutihe sen školan openduzbazaks vhesai 1956. Vspäi 1957 om olmas Keskuzližen sodamerimuzejan filialaks, vll 1984−1987 eli läbi kal'hes restavracijas (35 mln rublid)., sid' Venäman kul'turjäl'gusen objekt (vspäi 1960).
Vn 2010 tal'vkuspäi laivan mez'kund oli tühjitadud. Vll 2014−2016 om kohetud Kronštadtas. Vn 2018 heinkuspäi ortodoksižen hristanuskondan pühäpert' om udessündutadud laival.
Suruded.
Laivan vedenahtištuz — 6731 tonnad järgeline i 7130 tonnad täuz'. Se om 126,8 m pitte, 16,8 m levette i 6,4 m ištumižsüvüdenke vedes. Voi ujuda 19,2 sol'med pigudenke (35,6 km časpigudenke). Koume likutimmašinad 24 katl'anke, koume laivanpunod, voi ujuda 4 tuhad merimijlihesai avtonomižikš. Vägevuz — 11 791 hebonväged (8,8 MVt). Mez'kund — 20 oficerad i 550 merimest, 42 ambundazeged i 3 torpedapparatad.


«Kuldaine verai»-sild.
«Kuldaine verai»-sild () om rippui sild San Franciskos. Om saudud vozil 1933-1937. Ühtenzoitab ühtennimižen lahten randoid.
Sild om läz 2,7 km pitte. Sen avtoten korktuz valdmeren päl om 67 metrad ližadumižen aigan. Sildan härgad oma 227 m kortte veden päl.
k
k
k


Änine.
Änine vai Änižjärv (venäkelel: "Онежское озеро, Онего", karjalan kelel: "Oniegu", suomen kelel: "Ääninen, Äänisjärvi") om reskveden järv Venälaižen Federacijan evropižes lodehpoles, Karjalan Tazovaldkundas tobjimalaz, mugažo Leningradan da Vologdan agjoiš. Se om kahtenz' järv pindan mödhe Evropas Ladogjärvhe rindataden. Änine om Atlantižen valdmeren Baltijan meren basseinan järv.
Järven pind saridenke om läz 9700 km². Basseinan pind — 66 284 nellikkilometrad. Änižen veden mülü om 285 km³, koumandez Ladogan rindataden. Piduz pohjoižespäi suvhesai om 245 km, kaikiš suremb leveduz om 91,6 km. Keskmäine süvüz om 30 m, kaikiš znamasižemb süvüz om 127 m. Pohjan reljef om koverikaz, se abutab kalale äikerdoičemas. Voib vastata 47 kalan erikod järves. Toižes polespäi, kall'oiden korvused telustadas laivoidenlikundale.
Läz tuhad penid vezivaluid da 52 pit'kad joged (10 km pidemb) langetas järvhe, no vaiše üks' — Süvär' — jokseb lähten Änižespäi. Om reguliruindpadoseinid Süvärin üläjoksmuses. Kaik koume lidnad om Änižen randal: Petroskoi, Kondopog da Medvežjegorsk. Järv om Vaugedmeren-Baltijanmeren veziten palaks. Volgan-Baltijanmeren vezite ümbärdab järved randaližedme kanaladme.
Kaik om 1650 sart Änižes, tobj pala sijadase järven pohjoižes, niiden ühthine pind om 224 km². Kiži-sar' mülüb sariden lughu, sil om 89 pušt arhitekturan muštpacast 15.—20. voz'sadoid (časounäd, pühäkodid, küläpertid, mellicad da aitod). Nece keraduz om pandud mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe. Änižen päivnouzmrandal om 1200 petroglifad (4.—2. voz'tuhad edel meiden erad).


Tolstoi Lev.
Lev Tolstoi (; sünd. 28. eloku (9. sügüz'ku) 1828, Jasnaja Polän, Tulan gubernii, Venäman imperii — kol. 7 (20). kül'mku 1910, Astapovo-stancii, Räzanin gubernii, Venäman imperii) — mail'man tutab sur' venämalaine kirjutai, publicist da meletai; graf.
Kirjuti «Soda i kožund»-romanan (vll 1863-1869) i toižid sädusid realizman žanraks. Tolstoin sädamine tegihe sildaks 19. voz'sadan klassižen romanan da 20. voz'sadan sarakoiden literaturan keskes. Lev Tolstoi valatoiti evropižen gumanizman šingotest.


Lezgin kel'.
Lezgin kel' (ičeze nimituz: "лезги чӀал") om nahiž-dagestanižen kel'kundan kel'. Lezgin kel' om üks' Dagestanan Tazovaldkundan oficialižiš kelišpäi. Pagižijoiden lugu — läz 900 tuhad ristituid, heiden enambuz eläb Dagestanas da Azerbaidžanan pohjoižes.


LiAZ-677.
LiAZ-677 (venäkelel: "ЛиАЗ-677") om nevondkundaline avtobus.


Lihtenštein.
Lihtenštein (saks.: "Liechtenstein"), täuz' oficialine nimi — Lihtenšteinan Ruhtinazkund (saks.: "Fürstentum Liechtenstein"), om pen' mererandatoi valdkund Evropan keskuses Šveicarijanke associacijoiš. Pälidn om Vaduc.
Valdkund ei ole EÜ:n ühtnijan, no mülüb Evropan Ekonomižhe Zonha. Ei ole olmas ičeze azekhid vägid.
Istorii.
Vl 1866 Lihtenštein tedoti ičeze ripmatomudes Saksanman Ühtištusespäi.
Jäl'gmäine Konstitucii (saks.: "Verfassung") om väges vs 1921 redukun 5. päiväspäi. Voziden mändes äi vajehtusid oli, vl 2003 kaikiš znamasižembad oliba niišpäi.
Geografijan andmused.
Lihtenšteinal oma mavaldkundröunad Šveicarijanke suves da päivlaskmas (röunan piduz — 41 km), Avstrijanke pohjoižes da päivnouzmas (34 km). Ühthine röunoiden piduz om 75 km. Lihtenštein om mererandatoi valdkund.
Ruhtinazkund sijadase Al'piden sarakoil. Kaikiš korktemb valdkundan čokkoim om Graušpic-mägi (2599 m). Rein-jogi om päivlaskmaižeks röunaks Šveicarijanke. Mecad ottas läz nelländest man territorijad (kuz', tamm, bukpu). Subal'pižed da al'pižed nitud oma mägil.
Lihtenšteinan üks'jäine järv om Gampriner Zele. Valdkundan saum vezid — 2,4%.
Klimat om ven. Paneb sadegid 700 — 1200 mm vodes, tal'vel paksus vihmub vai paneb lunt.
Londuseližed varad oma gidroenergii da mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine monarhii kaks'partižen sistemanke.
Valdkundan pämez' om Hans Adam II-ruhtinaz (vspäi 1989), hänen tobmuden valdatused oma läz absolütižen monarhan kartte. Ruhtinaz voib panda radsijha ohjastusen ühtnijoid, sudijoid, da heitta heid radmaspäi. Hän voib iče säta da otta tarbhaižid käskusid, voib panda kel'dod parlamentan käskusihe.
Parlament nimitadas Landtagaks. Rahvaz valičeb sen 25 deputatad nelläks vodeks.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2013 uhokun 3. päiväl. Vs 2013 keväz'kun 27. päiväspäi Adrian Hasler om nügüdläižeks päministraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Lihtenšteinan administrativiž-territorialine jagand."
Lihtenštein alagajase 11 kommunha (üks'lugu saks.: "Gemeinde") üks'jäižen lidnanke päpaloin. Kaks' valičendümbrikod om valdkundas: Ülälihtenštein kuden kommunanke da Alalihtenštein (viž kommunad).
Eläjad.
Lihtenšteinan elädas lihtenšteinalaižed (alemannalaižed) (65,6% vn 2000 rahvahanlugemižen mödhe), mugažo italijalaižed, šveicarijalaižed, avstrijalaižed.
Kaikiš järedambad lidnad (läz 5 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha) oma Šan, Vaduc da Trizen.
Ižanduz.
Lihtenšteinan eksport om elektromašiništ, varapalad avtoiden täht, optižed ladimed.
Valdkundan pätorguindpartnörad oma AÜV, Saksanma da Šveicarii. Eksportan pol' oigendase nenihe koumhe valdkundha; importan kudendez' tuleb Šveicarijaspäi.


Linux.
Linux (Linuks) om kompjuterine operacine sistem.


Lipkaine.
Lipkaine () om somusensuugaine gaved'. Nece heimkund mülütab kojegid (horid) mugažo, lipkaižed kazvoiba kojegišpäi 56 mln vozid tagaz.
Kaik om 18 500 erikod mail'mas, elädas kaikil zonoil päiči jäžomid. Enamba kaiked erikoid (7700) om Keskuz- i Suviamerikas. Kazdas nelläs pordhas läbi: muna — gaved'mado — tätüine — lipkaine. Södas nektarad, südäivet i saven vezisegoitest. Erased lipkaižed elädas sömäta ani, heiden söndorganad jättas alašingoteses i kävutadas gaved'madon varoid. Om lihansöjid-ki erikoid Suvipäivnouzmaižen Azijan maiš. Erased erikod letas tal'veks tropižhe vöhö.


Lissabon.
Lidnan 53 tulendad 4 rajonas.
Lissabon ([liʒˈboɐ],) om Portugalijan pälidn, kaikiš suremb lidn da port.
Istorii.
Nügüdläine eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vodel 205 EME, nimitihe sidä "Olisipo / Ulyssipo" latinan kelel. Sai lidnan oiktusid läz 1256 vot. Koume revolücijad oli lidnas vll 1910, 1926 i 1974. Toižen mail'man sodan aigan oli neitraližeks valdmeriportaks.
Geografijan andmused.
Lissabon sijadase Težu (Taho)-jogen estuarijan pohjoižel randal, Pirenejan pol'saren suvipäivlaskmaižel randal, 15 kilometras Atlantižen valdmeren randištospäi, 0..227 metrad ü.m.t. korktusil.
Klimat om Keskmeren. Voden keskmäine lämuz — +17,4 C°. Paneb sadegid 774 mm vodes, vähemba kezakus-elokus (26 mm pordos).
Eläjad.
Vn 2011 Portugalijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 547 773 ristitud. Kaik 2,8 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas (958 km²).
Transport.
Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks. Vspäi 1959 metro radab lidnas (vl 2012 43 km pitte, 4 jonod, 55 stancijad).
Rahvahidenkeskeine Portel-lendimport ("LIS") sijadase lidnan pohjoižpoles.


Litii.
Litii ("Li" — "lithium" latinan kelel) om koumanz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ezmäižen gruppan päalagruppas, tabluden kahtendes periodas.
Litii om lujas harv londuses. Ročilaine himik Johann Arfvedson avaiži litijan vl 1817. Nimitihe mineraližen löudandan mödhe («kivi»).
Fizižed ičendad.
Litii om pehmed muglmetall hobedaižvauktad mujud. Voib vanuda da pressuida sidä.
Atommass — 6,941. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 0,534 g/sm³. Suladandlämuz — 453,69 K. Kehundlämuz — 1613 K.


Litvanma.
Litvanma (), oficialižikš Litvanman Tazovaldkund (), om valdkund Päivnouzmpol'žes Evropas, Baltijan meren randal. Vspäi 2004 da ühtnii. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Vil'nüs.
Istorii.
Ezmäine mainitez oli keskaigaižes Litvanmas vl 1009. XIII voz'sadalesai germanižed ricer'kundad (ordenad) ladiba anastada Litvanmad i toda sinnä hristanuskondad, no satusita. Litvanma tegihe hristianižeks vaiše XIV voz'sadan lopuks. Sil aigal se oli jo üks' surembaižiš valdkundoišpäi päivlaskmaižes Evropas. Vl 1569 Litvanma ühtištui Pol'šanmanke Pol'šanlitvanmaha (ninga nimitadud Lüblinan Unii). Vl 1795 kaik Litvanma tegihe Venälaižen Imperijan palaks. 18.02.1918 Litvanman nevonkund (kaikiden litvalaižiden ezitai organ) om tedotanu Litvanman ripmatomut. Sil aigal kaik Litvanma oli völ okkupiruidud germanižil sodavägil (oli Ezmäine mail'mansoda). Jäl'ges germanižiden sodavägiden lähtendad pol'šalaižed nacionalistad tegiba Vil'nüsha kumaiduz, kudamban ezinenas oli jeneral Želigovski. Litvanman ohjastuz pageni Kaunasha. Kaunas oli Litvanman pälidnan vodelesai 1940.
Vl 1940 Litvanman okkupirui Nevondkundaline Ühtištuz; nece oli Molotovan-Ribbantropan paktan oiged rezul'tat. Vozil 1941—1944 nacional-socialistine Germanii okkupirui Litvanman. Vl 1944 möst anastihe Litvanman, Nevondkundaline Ühtištuz tegi necidä azjad.
Ripmatomuz tedotihe udes 11.03.1991. Litvanma tegihe EÜ:n da PAKO:n ühtnijaks vl 2004.
Geografijan andmused.
Litvanma om kaikiš suremb Baltijan valdkund, se om väheta Irlandijan surtte. Litvanman merirandan piduz' — 99 km. Pälidnan Vil'nüsan korktuz om 213 metrad ülemba meren tazopindad.
Litvanma oma mavaldkundröunoiš Latvijanke, Vaugedvenämanke, Pol'šanmanke da Venämanke (Kaliningradan agj).
Litvanman kaikiš korktembad mäged oma Juozapine vai Kruopine (niiden korktuz om ühtejitte). Valdkundan pindan koumandesen kattas mecad. Kaikiš suremb (pidemb) jogi om Nämunas (Nemunas); Litvanmas om enamb 4000 järved.
Voden keskmäine lämuz om +6,7 C°, uhokun -2,8 da heinkun +17,9 grad. Lämuden vajehtusen amplitud om sur': kezan +30 gradusišpäi tal'ven -32 gradusihesai. Vozne keskpaineh om 744,8 mm., kesknepsuz — 78 %.
Politine sistem.
Litvanma om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Litvanman prezident om valdkundanpämez', händast valitas ühtihižil valičemižil viden voden strokuks. Prezident om armijan päkäsknik i ohjandab irdpolitikal. Hän sijatab mugažo päministran (nece sijatez vahvištab parlament,).
Litvanman parlamentas (seimas) om 141 deputatad. Deputatoid valitas nellän voden strokuks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Litvanman administrativiž-territorialine jagand."
Litvanma jagadas kümnehe agjaha (litvank. "apskritis"). Surembad lidnad oma ičenaižed agjad.
Eläjad.
Enamba 83% Litavnman eläjid — litvalaižed, 6,6% — pol'šalaižed, 5,4% — venänikad da 1,3% — vaugedvenälaižed.
Litvalaižed — katoližen jumalankodikundan uskojad; Litvanman om völ ortodoksid, protestantid, judaistoid da musul'manoid.
Ižanduz.
Litvanman ižanduz kazvab stabiližešti; vl 2006 radotomiden lugu oli 6,1%, infläcii oli 3%. Edel surt finansišt krizisad Venämas (vl 2008) Litvanman torguindan päpartnöran oli Venäma, nügüd' Litvanman torguindan päpartnör om EÜ. Kaikiš znamasižembad sarakod oma himine (azotheretusiden tehmine), kivivoin ümbriradmine (importiruidud kivivoil) i sömtegimišt. Vhesai 2010 kaikiš suremb radišt oli Ignalinan atomine elektrostancii, andoi 70% valdkundha tehtud elektrust.


Livin kel'.
Livin (livän) kel' (ičeze nimitused: "līvõ kēļ" vai "rāndakēļ" — «randkel'») oli suomalaiž-ugrilaine, Baltijan meren suomalaine kel'. Kelen kandajad eliba Latvijas.


London.
London (mugažo anglijan-ki kelel, virktas: [ˈlʌndən]; latinan kelel: "Londinium") om Suren Britanijan da Pohjoižen Irlandijan Ühtenzoittud Kunigahusen da Anglijan pälidn, kaikiš järedamb lidn Britanijan saril.
Suren Londonan pind om 1572 km² (aglomeracijas — 8382 km²). Eläjiden lugu om enamb 8,5 millionad ristituid (aglomeracijas om läz 14 millionad). Se om toine lidn Evropas ristituiden lugun mödhe Moskvan jäl'ghe, kaikiš järedamb lidn Evropan Ühtištuses da Sures Britanijas.
London om Ühtenzoittud Kunigahusen znamasižembaine politine, ekonomine da kul'turine keskuz. Mail'man rahaazjoiden keskuz.
Istorii.
Riman imperator Klavdii pani Londonan lidnan alusen vodel 43 meiden erad.
Geografižed andmused.
Londonan sijaduz om Suren Britanijan saren suvipäivnouzmpoles, Temzanjogen molembil randoil läz sen lanktendsijad Pohjoižmerhe, Noländel (Grinvičan) meridianal.
London-Siti da 32 rajonad oma lidnan paloikš.
Transport.
Lidnas om rahvahidenkeskeine Hitrou-lendimport, üks' järedambišpäi mail'mas, jogiport Temzanjogel.
Vspäi 1863 mail'man ezmäine metropoliten radab lidnas.
Eläjad.
Vl 2007 eläjiden lugu oli 7 556 900 ristitud.
Mel'heižtahod.
Londonas om äjad mail'man tetabid mel'heižtahoid: Vestminsteran abbatuz, Vestminsteran pert'kulun kompleks časčuhundusenke (Parlament da Big Ben), Pühän Pavlan päjumalanpert', Taueran lidnuz i m. e.
Sport.
London oli vastnu Kezaližiden Olimpižiden vändoid vozil 1908, 1948 da 2012.


Lämoi.
Lämoi om palamižen processan päfaz.
Lämoin muju.
Lämoin muju rippub sišpäi, mitte substancii palab. Ozutesikš, hil'nik palab taivazmal mujul, vas'k - vihandal, a selen - sinižel mujul.


Lüblin.
Lüblin (pol'š.: "Lublin" [ˈlublʲin]) om lidn Pol'šanman suvipäivnouzmas. Se om Lüblinan sodaveikundan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud 6. voz'sadal, se mainitase ezmäižen kerdan kirjutadud purtkiš vl 1198 lidnuseks. Se sai lidnan oiktusid vl 1317.
Lidn seižub Bistšic-jogen (pol'š. "Bystrzyca", Vislan bassein) da Zembžican vezivaradimen (pol'š. "Zalew Zemborzycki") randoil, 163..238 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Varšavhasai om 153 km lodeheze orhal, 169 km avtotedme. Lüblin jagase 27 lidnrajonha (pol'š. "dzielnica miasta") vspäi 2006.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 350 392 ristitud.
Irdkosketused.
*


Lüblän.
Lüblän (,; vll 1335−1918 "Laibah" ()) om Slovenijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
1. voz'sadaspäi tetihe rimalašt Emon-lidnad necil sijal (), linni okaidud 5. voz'sadal rahvahiden suren sirdmižen tagut.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1144. Lujad manrehkaidused paniba lidnad mantazole vl 1511 i vl 1895 (6,1 magnitudanke), saudihe tošti uden planiruindan mödhe. Vll 1849−1857 raudte ühtenzoiti Venanke i Triestanke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lüblänic-laivjogen (, 41 km pitte, Dunain oigedpol'ne bassein) i toižiden jogiden randoil, 260..794 m korktusil, 295 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Adriatižen meren randhasai om 65 km suvipäivlaskmha (Triest, Italii) vai suvhe orhal.
Klimat om ven meren kontinentaližen pirdoidenke mägiden lähembusen tagut. Heinkun lämuz om +20,6 C°, vilukun — −0,5 C°, voden keskmäine lämuz +10,3 C°. Paneb sadegid 1368 mm vodes, vähemba vilukus-keväz'kus (71..87 mm kus). Lidn alištub sur'vezile (vn 2010 sügüz'ku).
Lüblänan lidnankund jagase 17 rajonha. Lidnankundan pind — 275 km², sidä kesken puištod ottas 127 km².
Eläjad.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 277 554 ristitud. Läz 500 tuh. ristituid elädas ezilidnoidenke, valdkundan nelländez.


Lüksemburg.
Lüksemburg (lüksemb.: "Lëtzebuerg"), täuz' oficialine nimituz — Lüksemburgan Sur' Gercogkund (lüksemb.: "Groussherzogtum Lëtzebuerg", franc.: "Grand-Duché de Luxembourg", saks.: "Großherzogtum Luxemburg"), om pen' mererandatoi valdkund Evropan päivlaskmpoles. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Lüksemburg-lidn.
Vl 2014 Lüksemburg oli kaikiš elokaz valdkund mail'mas kogosüdäiproduktan ühtele hengele mödhe (ÜRO:n andmused).
Vspäi 1949 Lüksemburg om PAKO:n ühtnii (üks' alusenpanijaks). Vspäi 1957 om EÜ:n ühtnii. Mülüb Benelüks:ha ühtes Bel'gijanke da Alamaidenke.
Istorii.
Vl 1815 kezakun 9. päiväl Lüksemburg tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmäine valdkundan konstitucii (lüksemb.: "Konstitutioun") oli vahvištadud vl 1868 redukun 17. päiväl. Se om väges znamasižiden möhembaižiden vajehtusidenke, oz., vspäi 2009 Surele Gercogale sab vaiše tarita käskusid, ei vahvištada.
Geografijan andmused.
Lüksemburg om mavaldkundröunoiš Germanijanke pohjoižpäivnouzmas da päivnouzmas (röunan piduz — 128 km), Francijanke suves (69 km) da Bel'gijanke päivlaskmas (130 km). Ühthine röunoiden piduz om 327 km. Lüksemburg om mererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Ardenniden Knaiff-kukkaz, 560 metrad meren pindan päl. Kaikiš madalamb om Mozel'-jogen tazopind (133 m).
Londuseližed varad oma raudkivend (samine om jättud kesketi), mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om Sur' Gercog, Anri (Genrih) vs 2000 redukun 7. päiväspäi. Hänele sab heitta parlamentad radmaspäi da panda uziden valičendoiden dat koumes kus. Monarh paneb päministrad da ministrid radnikusile valičendoiden parlamentha kacten.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament — Deputatoiden Kodi (lüksemb.: "Chamber vun den Deputéierten", "D'Chamber", franc.: "Chambre des Députés", saks.: "Abgeordnetenkammer") 60 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2013 redukun 20. päiväl. Nügüdläine päministr om Ksavje Bettel' vs 2013 tal'vkun 4. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Lüksemburgan administrativiž-territorialine jagand."
Lüksemburg alajagase 3 ümbrikho (lüksemb. da saks.: "Distrikt", franc.: "District"). Ümbrikod alajagadas 12 kantonha, ned — 116 kommunha. Pälidn jagase fartaloihe.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 17 tuh. ristitud vl 2005, surembaspäi penembha): Eš-sür-Al'zett, Differdanž, Düdelanž. Kaik om 12 kommunad lidnan statusanke.
Ižanduz.
Lüksemburgan päkesport om raud, teraz, tegesed niišpäi da niidenke (20%), elektromašiništ da radiopalad (läz 10%); toine eksport — plastik (5%), avtod (4%), bumag kirjutamha (3%), alüminii (3%), sobad (3%), šinad avtobusoiden täht (2%), stökoltegesed (2%), maidproduktad (2%), išketadud kanghad (1%), poliester (1%), vas'k da sen ühthesuladused (1%), varapalad lendimiden täht (1%).


Lüksemburg (lidn).
Lüksemburg (;;) om ühtennimižen valdkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, üks' 12 kantonaspäi.
Istorii.
Ezmäižen kerdan Lüksemburgas kirjutadas vn 963 aigkirjas, se sai lidnan statusad vl 1244. Vozil 1606–1684 da 1697–1724 Lüksemburg alištui Ispanijan tobmudele, vozil 1684–1697 da 1794–1815 — Francijan tobmudele, i vozil 1714–1794 — Avstrijale. Vspäi 1855 om olmas Lüksemburg-valdkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 230..402 korktusil, 334 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Al'zet- (Siran ližajogi) da Petrus-jogiden ühthejoksmusen randoil (Reinan hurapol'ne bassein).
Klimat om pehmed ven valdmerine, poud oleskeleb harvoin.
Eläjad.
Valdkundan ristitišton videndez eläb lidnas. Eläjiden enambuz om katolikad.
Transport.
Avtobusad oma kundaližeks pätransportaks lidnas (27 maršrutad). Ümbärte da viž maksutont avtoseižundtahod oma lidnas.
Valdkundan üks'jäine lendimport — rahvahidenkeskeine civiline Findel-lendimport ("LUX"), se sijadase 6 km päivnouzmpolehe lidnaspäi lähižes Sandveiler-kommunas, tehtas reisid äjihe maihe Evropadme. Se om Evropan videnz' surtte jügulendimport.


MP3-plejer.
MP3-plejer om elektronine ladim, kudambad kävutadas, miše kundelta muzikad.


Ma.
Ma (latinan kelel: "Terra") om koumanz' planet Päiväižespäi lugeden Päiväižen sistemas, kaikiš jaredamb diametran da vedusen mödhe Maižen gruppan planetoiden (Merkurii, Vener, Ma i Mars) keskes, tihedusen (ninevusen) mödhe — sisteman kaikiden planetoiden keskes.
Matkad Maspäi Päiväižhesai om 149 597 887 kilometrad vai 1 astronomine ühtnik. Planet punose Päiväižes ümbri da tegeb kogonašt pörut 365,26 päiviš. Mugažo se punose ičeze värtmudes ümbri da tegeb kogonašt pörut 23 časus 56 minutas i 4.091 sekundas.
Mal üks'jäine sur' londuseline kaimdai om — Kudmaine. Keskmäine matk Man keskusespäi Kudmaižen keskushesai om läz 384 467 kilometrad. Erasti kactas «Ma — Ku»-sistemad kaks'jaižeks planetaks, molembad punotas barikeskuses ümbri, se sijadase Man südäimes 4 671 kilometras keskusespäi, Man raduis — 6 378 km.
Mal ičeze atmosfer om, nened elementad mülüdas sihe: azot (78,08%), hapanik (20,95%), argon (0,93%) da toižed. Biosferan kazvand vajehti atmosferad znamasižešti. Magnitine kend om olmas, sikš miše planetan südäituk kogoneb raudaspäi vai nikelišpäi.
Man pind om 510 072 000 nellikkilometrad. Necišpäi 70,8 procentad om Manvaldmeren veded. Mülüdas Manvaldmerhe: Atlantine, Indine, Jä-, Suvi- da Tün' valdmered. Valdmered da sal'med jagadas kuivmad kudhe kontinentha, ned oma Afrik, Antarktid, Avstralii, Evrazii, Pohjoižamerik i Suviamerik.
Tedoližed andmused ozutadas, miše Ma om sänus Päiväižen sumegusespäi läz 4,54 milliardad vozid tagaze. Ma om mail'man üks'jäine planet eläbidenke olijoidenke. Elo om tulnu Male läz 3,5 milliardad vozid tagaze, elon kaičendan londuseližed arvoimižed lindäs olmas völ 0,5..2,3 mlrd vot.


Mad'jaranma.
Mad'jaranma (), se om täuz' oficialine nimituz (vspäi 2012), om mererandatoi valdkund Evropan keskuses. Mad'jaranman pälidn da kaikiš suremb lidn om Budapešt.
Valdkund om ühtnijaks vspäi 1999. Vs 2004 semendkun 1. päiväspäi om ühtnijaks.
Istorii.
Valdkundan aluz oli pandud läz tuhant vot meiden erad Mad'jaran Kunigahuseks.
Vl 1918 redukun 17. päiväl Mad'jaranma sai ripmatomut Avstrijan da Mad'jaranman imperijan čihodamižen satuseks.
Jäl'gmäine Konstitucii (mad'j.: "Magyarország Alaptörvénye") oli hüvästadud vl 2011 sulakun 18. päiväl parlamentas, tuli väghe vl 2012 vilukun 1. päiväl da om väges vn 2013 znamasižidenke vajehtusidenke. Valdkundan oficialine nimituz oli vajehtadud ühtes valdkundansüdäimižiden da röunantagaižiden mad'jaralaižiden oiktusiden tazostamiženke.
Geografijan andmused.
Mad'jaranma om mavaldkundröunoiš Ukrainanke pohjoižpäivnouzmas (röunan piduz — 128 km), Romanijanke päivnouzmas (424 km), Serbijanke suves (164 km), Horvatijanke suvipäivlaskmas (348 km), Slovenijanke päivlaskmas (94 km), Avstrijanke lodehes (321 km) da Slovakijanke pohjoižes (627 km). Ühthine röunoiden piduz — 2106 km. Mad'jaranma om mererandatoi valdkund.
Reljef om tazo tobjimalaz. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Kekeš-mägi (1014 m). Balaton om kaikiš suremb reskvezijärv Keskuzevropas. Mecad ottas läz videndest valdkundan territorijad.
Londuseližed pävarad oma kivihil', londuseline gaz, boksitad; toižed varad — kivivoi, väghine mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Parlamentan ühtnijad valitas händast videks vodeks.
Parlament om Nacionaline Suim (). Kaik rahvaz valičeb sen 199 ühtnijoid nelläks vodeks.
Vl 2012 semendkun 2. päiväl valitihe nügüdläšt prezidentad (Janoš Ader). Valdkundan parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 6. päiväl sulakud.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mad'jaranman administrativiž-territorialine jagand."
Mad'jaranmas om 346 lidnad, kudambad mülüdas 19 administrativižhe agjaha ("med'jed",), ned — 7 statistižhe regionha (). Pälidn da völ 5 lidnad (Debrecen, Miškol'c, Seged, Peč, D'jor) ei mülügoi agjoihe. Agjad alajagasoiš 175 ümbrikho (). Ümbrikod — lidnoihe ("város") da küläkundoihe ("község"). Pälidn alajagase rajonihe ("kerületei").
Eläjad.
Valdkundan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. rist. vl 2012, surembaspäi penembha): Debrecen, Seged, Miškol'c, Peč, D'jor, N'jired'haz, Kečkemet da Sekešfehervar. Vl 2012 kaik oli 19 lidnad enamba mi 50 tuhad eläjidenke. Vl 2009 ühthemänho oli 328 lidnad () Mad'jaranmas.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 10 012 000 ristitud.
Ižanduz.
Mad'jaranman päeksport om mašiništ radiosidon täht (20%), elektromašiništ (läz 17%), söndtavarad (läz 10%), avtod da niiden palad (8%); toine eksport — zelläd (3%), kivivoi (1%), elektruz (1%).


Madrid.
Madrid (mugažo ispanijan kelel) om Ispanijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 932 kuti arabine "Madžirit-lidnuz".
Vl 1085 Al'fonso VI-kunigaz anasti lidnust Rekonkistan aigan. Pit'kan aigan eländpunkt šingotihe vitkos, sikš miše arabalaižed i ispanijalaižed tehtihe sodad paksus. Vspäi 1561 Madrid om Ispanijan pälidn (Val'jadolidan sijas) da monarhan päolendsija.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pirenejan pol'saren keskuses, penen Mansanares-jogen randoil (Taho-jogen bassein), 667 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel.
Klimat om kuiv kontinentaline. Keza om räk, tal'vel lumilanktendad oleldas paksus. Paneb sadegid 430 mm vodes, kezal om kuivsezon.
Madrid jagase 21 lidnrajonha (isp. "distrito"), ned alajagase 128 administrativižhe ümbrikho (isp. "barrio").
Transport.
Metro, tramvai, lidnelektrojonused i avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1919 metro radab lidnas da sen kaimdailidnoiš (vl 2016 13 jonod, 289 stancijad, 293 km raudted).
Kuz' kiruhted augotase lidnas i lähttas radialižikš, severz' ümbärteid ühtenzoittas niid. Kaks' päraudtestancijad om lidnas: "Atoča" (suvited) i "Čamartin" (pohjoižted). Rahvahidenkeskeine civiline Madrid-Barahas-lendimport ("MAD") sijadase 14 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi, sišpäi tehtas reisid Evropan i Suviamerikan äjihe maihe, Pohjoižen Afrikan i Keskmäižen Päivnouzmman arabižihe maihe, mugažo Ispanijadme.


Mafii.
Mafii om sicilijalaine kriminaline kund Italijas, kudamb valatoitab töižed-ki valdkundad, ozutesikš, AÜV.
Nece om kriminaližiden gruppiden "kanz", kudambal om ühthine organizacii, struktur i ičtazvedandan kodeks. Kaikuččel gruppal om ičeze territorii, kus se reketiruib biznesad.
Nügüd' "Mafii"-termin kävutadas, miše znamoita erazvuiččed etnižed kriminaližed gruppiruindad.


Magas.
Magas (, vai "Магате") om Venäman lidn da lidnümbrik. Se om Ingušetijan Tazovaldkundan pälidn da openduzkeskuz, federacijan subjektan kaikiš noremb da kaikiš penemb administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1994 kuti subjektan pälidn oigendamha Ingušetijan tobmuden pätandoid da tehmaha adminisrativižiden funkcijoiden mödhe. Magas sai lidnan statusad vl 2000. Vl 2010 lidnan pertišton uz' generaline plan om vahvištadud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sunž-jogen oiktal randal, 540..600 m korktusil valdmeren pindan päl, tazovaldkundan päivlaskmas, 500 metrad Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan röunaspäi. Tazovaldkundan kaikiš suremb Nazran'-lidn om 4 km lodeheze pälidnaspäi.
Eläjad da transport.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 502 ristitud. Ingušan valdkundaline universitet da Ingušan gumanitarine tedoinstitut sijadasoiš lidnas.
Avtobusad da taksid ühtenzoittas lidnad Nazraninke. Lähembaine raudtestancii om Nazraniš 8 kilometras. Federaline «Kavkaz»-avtote sijadase läz lidnad. Federaline civiline Magas-lendimport ("IGT / ИНШ",) sijadase 30 km pohjoižpäivnouzmha lidnaspäi. Sišpäi tehtas reisid Moskvha. Rahvahidenkeskeine civiline Vladikavkaz (Beslan)-lendimport ("OGZ / ВЛА") sijadase 22 km päivlaskmha lidnaspäi. Sišpäi tehtas reisid Moskvha i Piterihe.
Irdkosketused.
*
*


Magellan Fernan.
Fernan Magellan (;; sünd. 1480, Traz už Montiš-agj, Portugalii — kol. 27. sulaku 1521, Makatan-sar', Filippinad) — portugaline da ispanine merimatkadai.


Magnii.
Magnii ("Mg" — "magnesium" latinan kelel) om 12nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtenden gruppan päalagruppas, tabluden koumandes periodas.
Magnii om levitadud Man kores (1,95%). Voib löuta ičesündujad magnijad harvoin lujas. Vl 1808 anglijalaine Hemfri Devi-himik sai magnijad ezmäižen kerdan elektrolizan abul.
Fizižed ičendad.
Magnii om kebn tagokaz hobedaižvauged metall. Magnijan palandan aigan eritub äjan vauktust da lämut.
Atommass — 24,305. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,737 g/sm³. Suladandlämuz — 922 K. Kehundlämuz — 1 363 K.
Stabiline magnii kogoneb koumes izotopaspäi: 24Mg (78,6%), 25Mg (10,1%) i 26Mg (11,3%). Sen ližaks 19 ratud izotopad om olmas 19..23 i 27..40 atommassanke, 28Mg čihodab kaikiš hätkemb (T½ — 20,9 časud).


Mahačkal.
Mahačkal (,, vai "МяхIячкъала", "Магьачкъала", vai "Анжи", "Анжи",) om Venäman lidn valdkundan suvipäivlaskmas. Se om Dagestanan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1844 kuti "Petrovskoje-lidnuz". Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1857 "Petrovsk-Port" nimenke. Vl 1870 ratud laht da meriport oma saudud.
Vspäi 1921 lidn sai nügüdläšt nimed Magomed-Ali Dahadaev-bol'ševikan «Mahač»-psevdoniman mödhe da kätihe Dagestanan avtonomijan pälidnaks. Toine sijaline lidnan "Anži-Kala"-nimituz sündui tahondan nimespäi (kukhikaz Anži-Ark-mägišt), se om tetab keskaigaspäi, znamoičeb «hel'mesine lidnuz» turkaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan keskuzpalan päivnouzmas, 10 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, Kaspijan meren päivlaskmaižel randal, sen kendäk om 27 metrad valdmeren pindan alemb korktusel. Matkad Moskvhasai om 1825 kilometrad avtotedme. Kumtorkalin i Karabudahkentan rajonad oma röunoiš lidnümbrikonke.
Klimat om ven kontinentaline. Keza om räk, tal'v om pehmed. Voden keskmäine lämuz om +12,4 C°. Paneb sadegid 325 mm vodes, kuidme tazomäras. Koume pen't järved sijadasoiš lidnas: Ak-Göl', Vuzovskoje, Gräzevoje. Kanal Oktäbrin revolücijan nimel nimitadud ristikoičeb lidnad.
Mahačkal jagase 3 administrativižhe rajonha: Kirovan, Leninan, Nevondkundaline. Kahesa lidnanvuittušt žilod da kuz' muite žilod mülüdas lidnümbrikho Mahačkalan ližaks. Lidnümbrikon pind — 468,13 km², se mülütab edahaižid Sulak-žilod i Kaspijan meren Čečen'-sart lähiženke tahondanke.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman ravahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 572 076 ristitud, lidnümbrikon — 696 885 ristitud, tazovaldkundan nelländez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd', vozile 2002 i 2010 ühtištuihe äi lähižid eländpunktoid lidnanke. Vl 2018 kaik 726 654 ristitud elädas lidnümbrikos.
Läz 1 mln ristituid eläb ezilidnoidenke. Mahačkalan suvipäivnouzmaine kaimdailidn om Kaspiisk ani Mahačkalan röunan taga.
Transport.
Avtobusan da trolleibusan maršrutad ratas kundaližeks transportaks, mugažo maršruttaksid da taksid.
Rahvahidenkeskeine Uitaš-lendimport ("MCX / МХЛ") sijadase 16 km suvipäivnouzmha lidnan röunaspäi Kaspiiskan taga. Sišpäi tehtas reisid Venäman südäimes, Päivlaskmaižen da Keskuzližen Azijan verhiže maihe.
Lidnan nägu.
Kaspijan mererandišton ühthine nägu lidnas (2015).
Irdkosketused.
*
*


Maikop.
Maikop (, «jablokalangišton jogensu») om Venäman lidn da lidnümbrik valdkundan suvipäivlaskmas. Se om Adigejan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1857. Se sai lidnan statusad vl 1870. Vspäi 1936 oli Adigejan avtonomižen agjan pälidnaks. Lidn šingotase mašiništonsauvomižen (gidromanipulätorad, reduktorad) i sömsarakon tegimil, mugažo meckombinat i kartonfabrik ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen oiktal randal (, Kubanin hurapol'ne bassein), 220 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Lähembaižed lidnad oma Krasnodaran randan Apšeronsk 40 km suvipäivlaskmha i Belorečensk 30 km lodeheze.
Klimat om ven pehmed. Voden keskmäine lämuz — +10,9 C°.
Hanskai-stanic (, 11 752 rist. vl 2018), nell' žilod da koume futorad mülüdas lidnümbrikho Maikopan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman ravahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 144 249 ristitud, lidnümbrikon — 166 540 ristitud, tazovaldkundan koumandez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 167 300 eläjad vl 2000, sen poleni lidnan territorijan vähendusen tagut. Vl 2018 kaik 165 279 ristitud elädas Maikopan lidnümbrikos.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 66,6%, adigejalaižed — 17,0%, armenijalaižed — 2,8%, ukrainalaižed — 1,8%, čerkesalaižed — 1,3%, totarlaižed — 0,6%, vaugedvenälaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 6,5%.
Transport.
Avtobusan da trolleibusan maršrutad ratas lidnas. Om kaks' lendimpöudod Maikopas («Maikop» da «Hanskai»); nügüd' il'mlikund om sauptud.
Irdkosketused.
*


Mal't.
Mal't, täuz' oficialine nimi — Mal'tan Tazovaldkund (mal'taks: "Repubblika ta' Malta", angl.: "Republic of Malta"), om sar'hihe valdkund Keskmeres. Vspäi 2004 EÜ:n ühtnii. Sen pälidn om Vallett.
Etimologii.
Valdkundan da saren nimituz sündui finikižes "malat"-sanaspäi (znamoičeb «port», «poht», «kar», «peitsija»).
Istorii.
Vl 1964 sügüz'kun 21. päivän Mal't tedištoiti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi, sil-žo päivän nügüdläine Mal'tan Konstitucii vahvištadud (jäl'ghižiden vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Mal't sijadase seičimil saril (Mal'tan sarištol), kaikiš surembad niišpäi oma Mal't da Gozo. Mal'talpäi Italijahasai om 80 km pohjoižpolehe, Tunishasai — 284 km päivnouzmpolehe, Livijhasai — 333 km suvipolehe.
Mal'tan randad lainištab Keskmeri. Randanpird om 196,8 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Ta Dmeirek-mägi Mal't-saren suvipäivlaskmal randpolel, 253 m valdmeren pindan päl.
Londuseližed päresursad — mouckivi (sared saudud necišpäi). Mal'tan olendsija om lujas ližakaz.
Mal'tan 95% om lidnoitadud territorii. Se om 4nz' ma mail'mas rahvahantihedusen mödhe, no EÜ:n kaikiš penemb valdkund ristitišton da pindan mödhe (Evropas penemb necidä vaiše Vatikan).
Politine sistem.
a>as, sil aigal parlamentan uz' pert' om sauvomas.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund.
Konstitucijan mödhe, kaik ministrad voidas ühtneda parlamentan ištundoiš.
Vl 2013 keväz'kun 9. päivän järgvaličendad parlamentha oliba.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mal'tan administrativiž-territorialine jagand."
Mal'tan Tazovaldkund alajagase 68 municipalitetha (mal't. "kunsill lokali", angl. "local council"). Ned ühtenzoittas 6 statistižhe ümbrikho (angl. "district") vai 3 statistižhe regionha (angl. "region").
Eläjad.
Mal'tan kaikiš surembad lidnad (enamba 15 tuh. rist., vn 2005 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Birkirkar, Most, Kormi, Zabbar.
Ižanduz.
Mal'tan päeksport om mikroshemad, kompjuterprogramad, sportkalud, zelläd; tošttud eksport — transportmašinoiden palad, kivivoi.


Malgobek.
Malgobek (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Ingušetijan Tazovaldkundan lodehes. Om Malgobekan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha. Vn 2007 redukuspäi om Venälaižen Federacijan sodahoštusen lidnaks.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1934, "Voznesenskoje-külä" kändihe "Malgobek-radnikžiloks" samha kivivoid. Vspäi 1939 se om lidnan statusanke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Alhančurt-alangištos, 409 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om ümbärtud mägil: Terekan mägisel'g om pohjoižes, Sunžan mägisel'g om severziš-se kilometriš lidnaspäi suvhe. Matkad Magashasai om 40 km suvipäivnouzmha orhal. Alhančurtan kanalan päivlaskmaine sarak jokseb pidust' lidnan röunad suvipäivnouzmas.
Malgobek om ümbrikon üks'jäine eländpunkt. Kaik nevondkundaližed žilod ümbri lidnas oma hudrad kivivoin samižen da reduvaluiden tagut, pidab sirta niiden eläjid lidnha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 31 018 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2000 — 55 200 eläjid.
Rahvahad (vl 2010, enamba 0,4%): ingušad — 89,7%, čečenalaižed — 6,6%, venälaižed — 1,6%, turkad — 1,0%, toižed rahvahad — 0,4%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Irdkosketused.
*


Marganc.
Margancan tukuižed ühten kubižen santimetran kohtha.
Marganc ("Mn" — "manganum" latinan kelel) om 25nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemenden gruppan laptalagruppas, tabluden nelländes periodas.
Marganc om levitadud londuses, 14nz' element Mas levigandusen mödhe (kaikutte 3 atomad tuhaspäi), no ei voi löuta sidä joudjas olendas. Vl 1774 ročilaine Juhan Gotlib Gan-himik sai puhtast margancad ezmäižen kerdan.
Fizižed ičendad.
Marganc om hudr hahkvauvaz metall. Sil om viž allotropišt modifikacijad.
Atommass — 54,93805. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,21 g/sm³. Suladandlämuz — 1517 K. Kehundlämuz — 2235 K.
Element kogoneb üks'jäižes stabiližes 55Mn-izotopaspäi. Kaik toižed 25 izotopad oma ratud radioaktivižed 44..70 atommassanke, tetas mugažo 7 izomärad. Kaikiš hätkemb čihodai niišpäi om 53Mn (T½ — 3,7 mln vozid).


Zaiceva Marja.
Marja Zaiceva om vepsläine kelentedomez'. Filologijan kandidat.
Monografijad: "Verbiden suffiksaline sauvond vepsän keles" (1978), "Vepsän kelen sintaksis" (2001, suomen kelel); "Vepsän kelen ozutesed" (1969, ühtes Mulložen M.), "Vepsän kelen vajehnik" (1972, ühtes Mulložen M.), kel'tedoližed kirjutused erazvuiččiš keradusiš da aiglehtesiš.


Marok.
Marok vai Marokko ("Al'-Magrib") om valdkund Afrikas. Oficialine nimi om Marokon Kunigahuz ("Al'-Mamlakat al'-Magribijja", berber.: "Tagldit N Lmaġrib"). Marok om Magrib-regionan pala; mugažo Tunis, Alžir, Mavritanii da Livii mülüdas neche regionha. Nenihe valdkundoihe Marok om sidotud kul'turižikš, istorižikš, kaikil nenil valdkundoil om ühthine kel'.
Marok om konstitucine monarhii suimanke (parlamentanke). Marokon kunigahal om surid' oiktusid, ozutesikš, hänele sab pästta radmaspäi suim. Radonoigendai tobmuz om ohjastusel da kunigahal. Kunigaz mugažo pästab dekretad, kudambad kuctas "dahiroikš"; nenil dekretoil om käskusiden vägi. Tantoižed valičendad oliba vl 2011.
Politine pälidn om Rabat, no kaikiš suremb lidn om Kasablank; toižed sured lidnad: Marrakeš, Tetuan, Tanžer, Sale, Fes, Agadir, Meknes, Udžd da Nador.
Eläjad pagištas araban da berberan kelil.
Pind — 446 550 km². Päivlaskmpol'žen Saharan pind ei mülü neche luguhu.
Valdkundan nimi.
Täuz' valdkundan nimi araban kelel om al'-Mamlakat al'-Magribijja (), mi znamoičeb: "Päivlaskmpol'ne Kunigahuz". Tobjimalaz-žo valdkund kuctas Al'-Magrib-nimeks, mi znamoičeb: "Päivlaskm".
Vepsän Marok-nimi om velgsana, kudamb om tulnu ispanijan vai portugalijan kelespäi venäkelen kal't.
Völ nügüd'-ki farsi- da urdu-kelil Marok kuctas Marrakešaks necen lidnan nimen mödhe. Iče Marrakeš-nimi om tulnu berberan kelespäi, kus Mur-n-Akuš znamoičeb: "Jumalan Ma".
Turkan kelel Marok kuctas Fasaks Fes-lidnan nimen mödhe.
Istorii.
Ezmäine tutab valdkund Marokon territorijal oli Berberiden Mavritanii-kunigahuz, kudamban kunikaz oli Bokh I. Nece valdkund oli Pohjoižmarokos. Se oli olmas vhesai 110 EME. Sid' nügüdläine Marok putui rimalaižiden valdha. Riman imperijan tobmuz lopihe vl 429, konz Marokho tuliba Vandalad.Rimalaižen Čella-lidnan ruinad Rabatas.
Musul'manad anastiba Marokon territorijad VII voz'sadas. Hö toiba islaman, ičeze araban kelen da ohjastandan sisteman. Ezmäine islamine valdkund Marokos oli Nekoran Kunigahuz. Vspäi 780 Marokon ohjasti Idrisidoiden dinastii. Marok tegihe teravas opendusen da tedon keskuseks araban mail'mas.
XI vsadaspäi Marokos valdoičiba berberižed dinastijad, kaikiš vägevambikš niišpäi tegihe Al'moravidad da Al'mohadad. Sil aigal Marok oli pävägen Magribas, Ispanijas i kaikes Keskmeren regionas. XIII vsadaspäi valdoiči Merinidoiden dinastii. XIV vsadas Ispanijas ozaiži rekonkist, i sigäpäi Marokho pageniba äjad arabad da evrejad. Saadidoiden dinastijan al Marok möst tegihe lujas vägevaks araban valdkundaks; se kaiči ičeze ripmatomut portugalijalaižišpäi da osmanoišpäi (kut, ozutesikš, toras Ksar-al'-Kebiras). Al'-Mansur-sultanan ohjanduz toi Marokole prestižad da bohatust.
Al'-Mansuran surman jäl'ghe hänen poigad jagoiba mad, no vl 1666 se möst tehihe ühthižeks, kogonaižeks. Siš aigaspäi Marokon om valdoinu Alauitoiden dinastii.
Vl 1912, Ezmäižen Marokon Krizisan da Agadiran krizisan jäl'ghe, Marok oli jagatud Ispanijan da Francijan protektoratoihe, a vl 1956 se möst tegihe ripmatomaks kunigazkundaks. Sultan Muhammed V, Marokon kunigaz tegihe kunigahaks vl 1957.
Hänen surman jälghe, vl 1961, kunigahaks tegihe Hasan II. Ezmäižed ühthižed valičendad oliba vl 1963. Ispanine Ifni om pördnus Marokole vl 1969. Vl 1973 om sänus POLISARIO-front; sen metoks siš aigaspäi om tehnus Päivlaskmaižen Saharan joudutand.
Geografijan andmused.
Marok sijadase Pohjoižafrikas, Keskmeren suvirandal, sen päivlaskmpoles. Gibraltaran sal'm erigoitab Marokon Evropaspäi. Marokon randal om koume ispaništ eksklavad — Seut, Pen'jon de Veles de la Gomera da Melil'ja. Päivlaskmal da suvel Marokol om mavaldkundröun Alžiranke, sen piduz 1559 km. Politižiden süiden tagut nece röun om sauptud vspäi 1994. Valdkundan lodehližed randad lainištab Atlantine valdmeri. Valdmerirandan piduz om 1835 km.
Sikš ku Marok kontroliruib de-fakto Päivlaskmašt Saharad, sil om pit'k maröun Mavritanijanke (läz 2200 km).
Marokos om korktoid mägid. Atlas-mäged oma valdkundan keskuses da suvipoles. Rif-mäged oma Marokon pohjoižpoles. Mägiš elädas berberad. Kaikiš korktemb čokkoim om Tubkal'-mägi Korged Atlas-mägisel'gas, 4165 m meren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Sebha Tah-alang, 55 metrad meren pindan al. Man päjoged: Mului (lankteb Keskmerhe) da Sebu (lankteb Atlantižhe valdmerhe).
Valdkundan suves om Sahar — kaikiš suremb rahvahatoi ma mail'mas. Saharas om vähä rahvast, i sen ekonomine znamoičend om lujas kaid.
Kaikiš suremb lidn valdkundas om Kasablank. Pälidn om Rabat.
Marokon rahvahan Internet-domen om .ma.
Politine sistem.
Marok om "de-jure" unitarine konstitucine parlamentine kunigahuz valitud suimanke. No üks'-se kunigahal om radonoigendajad tobmut. Valdkundas funkcioniruib äipartine sistem. Oppozicižed partijad oma legaližed.
Ohjastusen pämez' om päministr. Radonoigendai tobmuz om ohjastusen käziš, a käskusenandai tobmuz om ohjastusel da kaks'kodižel suimal.
Üks' suimankodi kuctas Marokon Ezitajiden Assamblejaks, toine — Nevojiden Assamblei. Marokon konstitucii garantiruib mugažo käskuzkundaližen sisteman ripmatomuden.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Marokon administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund jagase 16 agjaha, kaks' polenke niišpäi sijadasoiš Päivlaskmpol'žen Saharan anneksiruidud territorijal. Agjad alajagasoiš provincijoihe da prefekturoihe.
Eläjad.
Marokon eläjad oma arabiziruidud berberad vai berberad. Kaik ned oma musul'manad-Sunnitad. Verazmäižed eläjad — ispanijalaižed da francijalaižed. Ispanijas eläb 700 tuhad marokolašt, Francijas — üks' million marokolašt. Berberan znamasižed lidnad oma Marrakeš, Agadir da Nador.
Eläjiden enambuz eläb merirandan da Rif-mägiden keskes.
Keled.
Berberan kelel pagižeb 28% eläjid. Araban kelel pagižeb läz 90% eläjid. Araban kel' da berberan kel' oma oficialižed. Marokos pagištas araban kelen darigža-paginal.
Ižanduz.
Marokon ekonomik om liberaline. Vspäi 1993 ohjastuz vedab privatizacijan politikan. Vozil 2003-2007 Marokon ekonomik kazvoi parembil tempoil, mi regionan toižed valdkundad.
Servisan sektor andab läz pol't Südäimišt Ühthišt Produktad. Tegimišt andab nelländesen necidä produktad. Teramba toižid kazdas turizm, informacižed tehnologijad, sido da tekstiline tegimišt.
Maižanduz andab läz 14% kogosüdäiproduktad, no siš radab ristitišton 40 - 45%.
Valdkundan sal'hen znamasine purde oma fosfatad, sikš fosfatoiden arvoiden köläiduz mail'mtorguses lujas valatoitab Marokod.
Radotomiden lugu oli vl 2008 9,6%.
Valdkundan irdpol'ne velg oli vl 2002 20 mlrd US$; nece om kogosüdäiproduktan pol'.
Energetik.
Elektroenergetikan aluz — lämuzelektrostancijad, kudambad ratas hilen turbiš. Elaktroenergijan kulutuz kazvab teravas, i Marokon ohjastuz ecib energijan uzid purtkid, mugomid, kut päiväižen energii, londuseližen gazan energii i tž.
Transport.
Marokos om 56 986 km teid da 610,5 km avtostradoid, 2010 km raudteid. Raudteiden nacionaline operator om ONCF.
Valdkundas om 27 lendimportad, kudambiden lendahtandan da ištutandan jonoil om kova krepind.


Matfejansel'g.
Matfejansel'g (ven. "Матвеева Сельга") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundas, Änižröunan rajonas.


Mecantaga.
Mecantaga vai Mecäntaga (ven. "Залесье", suom. "Metsäntaka") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundas, Änižröunan (Änižrandan) rajonas.


Medvedev Dmitrii.
Dmitri Anatol'jevič Medvedev (; sünd. 14. sügüz'ku 1965, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) — venälaine valdukundmez' da politikanmez', Venälaižen Federacijan koumanz' prezident, kudamban oli valitud vl 2008 keväz'kun 2. päiväl. Juridižiden tedoiden kandidat. Vspäi 2012 semendkun 8. päiväspäi radab Venälaižen Federacijan ohjastusen ezimehen.
Politine kar'jer.
14.11.2005-dataspäi — ezmäine Venälaižen Federacijan Ohjastusen Varapämez', nacionaližiden projektoiden kurator. 10.12.2007 voden hän tegihe Venälaižen Federacijan prezidentkandidataks partijoišpäi: «Ühthine Venäma (Jedinaja Rossija)», «Oiktusekaz Venäma (Spravedlivaja Rossija)», «Rahvahanikoiden vägi (Graždanskaja sila)», «Venäman agrarine partii (Agrarnaja partija Rossii)».
Vl 2008 keväz'kun 2. päiväl oli valitud Venälaižen Federacijan Prezidentaks.
Laps'aig da nor'aig.
D. Medvedev om sündnu 14. sügüz'ku 1965 Leningradha. Hän eli Leningradan Kupčino-rajonas.
Tat — Anatolii Afananas'jevič Medvedev, lopi Leningradan Tehnologižen Üläškolan.
Mam — Julija Veniaminovna (om sündnu 21.11.1939) — kelentedomez', radoi opendajan Pedogogižes Üläškolas, sid' ekskursijanveikš Pavlovskas.


Meiden Tat.
Meiden Tat om päloičend hristanuskondas.


Meksik.
Meksik (isp. "México"), oficialižikš — Meksikan Ühtenzoittud Valdkundad (isp. "Estados Unidos Mexicanos"), om valdkund Pohjoižamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Mehiko.
Istorii.
Vl 1810 sügüz'kun 16. päiväl Meksik tedoti ripmatomudes Ispanijaspäi.
Geografijan andmused.
Meksik röunatab AÜV:oidenke pohjoižes (mavaldkundröunan piduz — 3155 km), Belizanke (276 km) da Gvatemalanke (958 km) longibokas. Ühthine röunoiden piduz — 4389 km. Valdkundan päivlaskmrandad lainištab Tünen valdmeren Kalifornijan laht, päivnouzmrandad — Kariban meren Meksikan laht. Ühthine randanpird — 9330 km.
Klimat om subtropine da tropine.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, hobed, kuld, vas'k, cink, hahktin, londuseline gaz; toižed varad — mec (otab man koumandest).
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Hänen valdatusiden strok om 6 vot, toižen strokun voimuseta. Prezident paneb ministrid radnikusile.
Meksikan parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat 128 ristitunke, kudambid valitas 6 vodeks. Alakodi om Deputatoiden Kodi, 500 ristitud valdatusiden strokunke 3 vot.
Prezidentad valitihe järgkerdan vl 2012 heinkun 1. päiväl, nügüdläine prezident om Enrike Penja Njeto.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Meksikan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Meksik alajagase 31 valdkundha (štatha, isp. "estados") da ühthe federaližhe ümbrikho (isp. "Distrito Federal") — Mehiko-pälidnha. Kaik nened regionad nimitadas "federaližikš ühtnikoikš" (isp. "Entidades federativas").
Eläjad.
Valdkundas om 10 lidnad-millionerad: Mehiko, Gvadalahar, Monterrei, Puebl, Ekatepek, Tihuan, Leon, Sjudad Huares, Nesaual'kojotl', Sapopan.
Ižanduz.
Meksikan päeksport om avtod, jüguavtod, traktorad da likkuimiden varapalad (17%), televizorad da radiooigendimed (14%), kivivoi (11%); toine eksport — digitaližed ladimed oigendamha andmusid (4%), elektroveimed da elektroavtomatad (4%), fruktad da maplodud (3%), sobad (3%), kuld (2%), medicinine instrument (2%), ištmed (1%), vilugoitimed (1%).


Mel'burn.
Mel'burn ([ˈmɛlbə(r)n], sijaline virkand mž. [ˈmælb(ə)n]) om lidn Avstralijan suvipäivnouzmas. Se om kahtenz' lidn valdkundas eläjiden lugun mödhe (Sidnein jäl'ghe), kaikiš suvemb lidn-millioner mail'mas.
Mel'burn-lidn (angl. "City of Melbourne") om Viktorii-štatan pälidn. Štatan nell' ristitud videspäi elädas Sures Mel'burnas.
Lidn om Avstralijan kul'turan da sportan keskuz. Vl 1956 se vastsi Kezaližid Olimpiadvändoid.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1835 kuti evropalaižiden külä Uz' Suviuel's-kolonijas. Vl 1837 lidnan pertišton «Hoddlan plan» (angl. "Hoddle Grid") oli vahvištadud. Vl 1847 kezakun 25. päiväl tedotihe Suren Britanijan Viktorii-kunigaznaižen kirjeižes, kudamb andoi Mel'burnale lidnan statusad. Vspäi 1851 ripmatoman Viktorii-kolonijan aluz oli pandud, nügüd' Viktorii-štat. 1850-nzil vozil lidn tegihe tetabaks da kazvoi heredas löutud kuldan kaivuden tagut.
Vozil 1901-1927 Mel'burn oli Avstralijan pordaigaližeks pälidnaks, sid' pälidnad sirtihe Kanberrha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jarr-jogen molembil randoil, Port Fillip-merilahtes ümbri, kudamb ühtenzoitase Bassan sal'menke. Geografižed koordinatad oma 37°48′49″S da 144°57′47″E.
Klimat om ven valdmeren. Paneb sadegid 602 mm vodes, kuidme tazomäras.
«Sur' Mel'burn»-rajon sijaliženke ičeohjastusenke jagase 31 municipaližhe ühtnikha (niid om 79 kaikes štatas) vspäi 1994: 27 — lidnad (angl. "city"), 4 — grafkundad (angl. "shire").
Eläjad.
Vl 1854 ristitišt oli 123 tuhad eläjid. Vn 2006 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 744 373 ristitud. Vl 2011 heiden keskes 36,7% oma sündnuded verhiš maiš.
Religijan mödhe hristanuskojad (55,8%) i religijatomad (23,5%) oma enambuses vl 2006.
Transport.
Transportted lähttas radialižikš lidnan keskusespäi, ristitud elädas pidust' niid. Personaližed avtod oma pätransportaks. Ezilidnelektrojonused, tramvaid, avtobusad, velosipedad da taksid oma kundaližeks transportaks. Lidnan suruzihe kacmata, metrod ei ole eskai projektas.
Valdkundan kaikiš suremb meriport sijadase lidnas. Nell' lendimportad om lidnas. Suremb niiden keskes om rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("MEL"), se sijadase 23 km lodeheze lidnan keskusespäi Tullamarin-ezilidnas. Sišpäi tehtas reisid Azijan äjihe maihe i Udhe Zelandijha, Londonhasai i Los Andželeshasai, mugažo Avstralijadme.
Irdkosketused.
*


Melent'jeva Marija.
Marija Melent'jeva (; sünd. 24. viluku 1924, Präž, Karjalan ANST, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 2. heinku 1943, Kirvezmägi-külä, Karjalaiž-Suomen NST, NSTÜ) oli karjalaine partizan, Nevondkundaližen Ühtištusen vägimez'. Oli tedištelijan, putui plenha Suomenman sodavägile i amptihe händast.


Mezjäižed.
Mezjäižed (vai "Apoidea s. str.") oma lendajad gavedid.
Sündnuded läz 100 mln vot tagaz bapshaižiden šingotesespäi. Oma keratud 520 sughu 21 tuhad erikoid mail'mas. Voidas putta vastha kaikil kontinentil päiči Antarktidas. Ottas kävutamižhe maižanduses samha met da sen ližaproduktoid, medicinas (apiterapii) Amižen Egiptan aigaspäi. Mezjäižed ühtes pezaspäi voidas levitada heid'omad änikoidme 3 millionhasai päiväs, ploduiden da fruktiden satuz rippub pölüstoitandaspäi.
Mezjäižiden äjiden erikoiden tedoiduz om vajag. Gavedin suruz om 2 millimetraspäi "Plebeia minima"-erikol (Suviamerik) 39 millimetrhasai "Megachile pluto"-erikol (Indonezii).


Microsoft Office Excel.
Microsoft Office Excel (Microsoft Excel, Excel) om program radmaha elektronižidenke tabluzidenke, tabluziden processor Microsoft Office:as.


Microsoft Office Word.
Microsoft Office Word (MS Word, WinWord, Word) om tekstan processor Microsoft Office:as.


Microsoft Windows.
Microsoft Windows om kompjuterine operacine sistem.


Mikel'andželo.
Mikel'andželo Buonarotti (täuz' nimi: "Mikel'andželo di Lodoviko Buonarotti Simoni",; sünd. 6. keväz'ku 1475, Kapreze Mikelandželo, Toskan — kol. 18. uhoku 1564, Rim, Papan agj) — italijalaine voimujupirdai, skul'ptor, arhitektor, runokirjutai da meletai. Hän om üks' surembišpäi da järedambišpäi Renessansan aigan mastarišpäi.
Om kaičenus äi dokumentoid Mikel'andželon elos da sädamižes. Mastarin mahtuz zavodiše da lopiše ristitun hibjan ozutandas.


Änižröunan rajon.
Änižröunan vai Änižrandan rajon (venäkelel: "Прионежский район", karjalan kelel: "Oniegan rannikon piiri", suomen kelel: "Äänisenrannan piiri") om Venälaižen Federacijan Karjalan Tazovaldkundan municipaline ühtnik.
Rajonan sijaduz om Karjalan Tazovaldkundan suvipolel da Änižjärven randal. Rajonan administrativine keskuz om Petroskoi, se ei mülü rajonha.
Istorii.
Änižröunan (Änižrandan) rajon om sädud vl 1927, elokun 29. päivän käskön mödhe. Petroskoi-lidn tegi sen administrativižen keskusen funkcijoiden mödhe.
Vodelpäi 1941 vodehesai 1944 rajon oli anastadud Suomenman sodavägil (voinvägil).
Vozil 1946 (2. sulaku) — 1963 (1. uhoku) Ladv-žilo oli rajonan keskuseks. Vl 1956 ühtištuihe Šoutarven rajonad Änižröunan (Änižrandan) rajonanke.
Vodelpäi 1994 (vodhesai 2005, municipaližhe administrativižhe reformhasai) Änižröunan (Änižrandan) rajonan suvipol' oli mülütadud Vepsän rahvahaližhe volost'he. Se oli vepsläižiden administrativine avtonomii. Volostin keskusen oli Šoutarv. Nügüd' ned oma Šokšan, Šoutarven da Kaleigen (Kalajogen) vepsän küläkundad.
Geografijan andmused.
Rajonan pind — 4 475 nellikkilometrad (12nz' sija tazovaldkundas 18:späi).
Joged mülüdas Änižjärven i Atlantižen valdmeren basseinha.
Klimat om ven pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om −10,0 C°, heinkun lämuz om +16,0 C°.
Londuseližed varad oma sauvondmaterialad (rugižkivi, ozrikkivi, gabrodiabaz, sauvondkivi), mec, kala, reskvezi.
Administrativiž-territorialine jagand.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 13 küläkundha.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 597 ristitud, vl 2010 — 21 502 ristitud.
Kaik om 51 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 16 külänvuittušt žilod, 1 raudtestancii kaikenaigaiženke ristitištonke, 1 raudteseižutezpunkt kaikenaigaiženke ristitištonke da 33 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Šuj-žilo (3,3 tuh. rist. vl 2013), Meliorativnii-žilo (2,3 tuh. rist. vl 2016) da Ladv-žilo (2,2 tuh. rist. vl 2016).


Öläpakaine.
Öläpakaižed vai Öläpakod () oma živatoiden alaheimkund da sen ühthine nimituz. Mülüdas Käzisuugaižed-heimkundha ("Chiroptera").
Aktivine elo oleskeleb öl, lebaitas päiväl (uinotas käpšuil pä alahaks). Voidas vitkostada ičeze metabolizmad da uinota 8 kuhusai vodes, no ei voigoi eläda vedeta käziden-suugiden suren pindan da purustusen tagut.
Öläpakaižiden erazvuiččed erikod södas gavedid. Erased erikod voidas söda kalad, vaiše kazmusid vai joda linduiden da imetaiživatoiden vert (koume suviamerikalaižid erikod), mecatas käzisuugaižiden toižid erikoid. Sured erikod voidas söda linduid, šihlikoid, löcuid. Kanttas vedenpöl'gästuzläžundan bacilloid da Ebolan virusad.


Čagodoščan rajon.
Čagodoščan rajon (ven.: "Чагодощенский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Čagod-žilo (rajonan ristitišton pol'). Se sijadase 326 kilometras Vologdaspäi, 340 km Piterišpäi da 380 km Sures Uz'lidnaspäi.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikho Üläčagodoščan rajon-nimenke. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1937 rajon mülüi Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha nügüdläižen nimenke. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Čagodoščan rajon om kaikiš päivlaskmaižemb Vologdan agjan taho. Pind — 2 408,63 km² (kaikiš penemb rajon agjas), sidä kesken segoitadud mec otab nell' videndest (2080 nellikkilometrad). Rajonan piduz pohjoižespäi suvhe — 60 km, päivlaskmaspäi päivnouzmha — 68 km.
Rajon sijadase Čagodošč- (Čagod) da Kobož-jogiden basseinoiš. Nene joged oma Molog-jogen hurad ližajoged. Joksijad rajonas Čagodošč-jogen päližajoged: Gorün, Smerdomk, Lid', Pes' (Ratc-ližajogenke) da Vnin. Kobož-jogen ližajoged: Vauged (ülä- da alaližajoged), Must, Veuč. Kaik joged mülüdas Volgan (Kaspijan meren) basseinha. Enamba 20 järved om rajonan tahoiš. Kaikiš surembad niišpäi oma Must-, Siglin-, Uglič- da Konevo-järved.
Reljef om tazo, alangoikaz da sokaz läz joga sijal.
Londuseližed varad oma turbaz, raudkivend, sauvondmaterialad (letked, mouckivi), mec, reskvezi.
Vs 2015 kül'mkun 25. päiväspäi rajonan territorii alajagase 4 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 2 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2012 keväz'kun 4. päiväspäi Aleksandr Kosönkov radab rajonan da sen administracijan pämehen. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Kaks' rajonan varapämest da üks' abunik oma hänele abhu. 2 ohjandust da 9 palakundad alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Ezitajiden Suim (ven. "Представительное Собрание") 14 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Andrei Gorev radab Suiman ezimehen vl 2015.
Järgvaličendad Ezitajiden Suimha oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl, sil-žo päiväl valitihe rajonan pämest.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 163 ristitud.
Kaik om 92 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnanvuittušt žilod, 4 külänvuittušt žilod, 85 küläd, 1 raudtestancii.
Toine sur' eländpunkt om lidnanvuitte Sazonovo-žilo (3,0 tuh. rist. vl 2015).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma stökoltegimišt, raudtetransport, sömtegimišt da maižanduz, mecan varhapanend.


Čai.
Čai (kit.: 茶 «ča», venäkelel: "чай") om hul vai vilu jom. Se jom om naturaline, aromatine da verestai.
Miše tehta čajud, pidab unotada čajunoun "(Camellia sinensis)" lehtesed kehujal vedel.
Pätoižendad - must čai da vihand čai.
Istorii.
Čai tetas Azijas jo enamba 5000 vot. Ezmäi čai kävutadihe kut zell', sid' zavottihe kävutada kut jom. Venämaha čai putui vaiše XVII voz'sadal.
Etimologii.
Čajun-joman nimi, mugažo kut i čajun-kazmusen nimi om tulnu vepsän kel'he venäkelespäi.


Čaikovskii Pötr.
Pötr Il'jič Čaikovskii (; sünd. 7. semendku 1840, Votkinsk, Venäman imperii — kol. 6. kül'mku 1893, Piter, Venäman imperii) oli Venälaižen imperijan sur' muzikankirjutai, instrumentalist, dirižor da pedagog ukrainiženke augotižlibundanke.


Čeboksarad.
Čeboksarad (,) om Venäman lidn, lidnümbrik da port Volg-jogen molembil randoil. Se om Čuvašijan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, tazovaldkundan ristitišton kaks' videndest eläb siš.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Ivan Runo-sodavejan sodamatkan Kazanihe vn 1469 semendkus, no kaivandusiden mödhe lidn om olmas jo 13. voz'sadan lopuspäi. Čeboksarad saiba lidnan statusad vl 1781.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg-jogen (Čeboksaran vezivaradim) oiktal korktal randal tobjimalaz, 53..205 m korktusil valdmeren pindan päl. Novočeboksarsk om kaimdailidnaks päivnouzmpoles, vezivaradimen padosein da Čeboksaran GES sijadasoiš siš.
Čeboksarad jagasoiš 3 rajonha: Kalininan, Leninan i Moskvan. Sen ližaks, territorialine Volgantagaine-ohjanduz () om jogen hural randal. Lidnanvuiččed Uded Lapsarid- (6955 rist. vl 2010) i Sosnovk- (2242 rist. vl 2010) žilod, muite žilo da külä mülüdas lidnümbrikho Čeboksarad-lidnan ližaks. Čeboksaran rajon ümbärdab lidnümbrikod.
Eläjad.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 447 929 rist., lidnümbrikon — 464 208 ristitud. Vl 2017 500 052 eläjad om lidnümbrikos, se om kaikiš suremb ristitišt lidnan alusenpanendaspäi. Lidnaglomeracijan ristitišt läz 700 tuhad ristituid.
Irdkosketused.
*
*


Čehanma.
Čehanma vai Čehii (), täuz' oficialine nimi — Čehijan Tazovaldkund (), om valdkund Keskuzevropas. Sen pälidn da kaikiš järedamb lidn om Prag. Vspäi 1999 Čehanma om ühtnii, vspäi 2004 — ühtnii.
Etimologii.
Valdkundan nimituz om sündnu čehalaižed-etnonimaspäi.
Istorii.
Nügüdläine Čehijan Tazovaldkund om sündnu voden 1993 1. päiväl vilukud, kudambal jagoiba Čehoslovakijan Čehanmaks da Slovakijaks. Sil-žo päiväl tuli väghe valdkundan Konstitucii. Se Konstitucii om väges nügüd'-ki, vn 2012 jäl'gmäižiden vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Čehanmal om mavaldkundröunoid Pol'šanmanke (röunan piduz — 658 km) pohjoižes, Slovakijanke (214 km) päivnouzmas, Avstrijanke (362 km) suves, Saksanmanke (646 km) päivlaskmas da lodehes. Valdkundröunoiden ühthine piduz om 1880 km.
Politine sistem.
Čehanman ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks.
Parlament () om kaks'kodine. Üläkodi om Senat ("Senát"). Alakodi om Ezitajiden Kodi ("Poslanecká sněmovna").
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Čehanman administrativiž-territorialine jagand."
Čehanma jagase pälidnha ("hlavní město") da 13 randha (üks'lugu).
Eläjad.
Čehanman toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid, vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe): Brno, Ostrav, Pl'zen', Liberec, Olomouc.
Ižanduz.
Čehanma om valdkund vägevanke tegimištonke. Šingotadud sarakod: poltusiženergetine (Temelin- da Dukovani-atomelektrostancijad), raudmetallurgii, avtotegimišt (Škoda), metalloiden ümbriradmine, himine tegimišt, kanghiden tehmine, stökoltegesed, sömtegimišt (olud, sahar, vinmarjad, nižu).


Čehov Anton.
Anton Pavlovič Čehov (; sünd. 29. viluku 1860, Taganrog, Jekaterinoslavan gubernii, Venäman imperii — kol. 15. heinku 1904, Badenveiler, Badenan Sur' gercogkund, Saksanma) oli venämalaine kirjutai da dramaturg. 25-voččes pordos sädi enamba 300 lühüdad sanutest, dramad da starinad. Nügüd' kätihe niid enamba mi sadal kelel.


Čeläbinsk.
Čeläbinsk () om millionerlidn da lidnümbrik Venämas. Se om Čeläbinskan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Lidn om Venäman järed transporttesol'm, raudan da cinkan metallurgijan keskuz. Sigä pästtas surid torvid da ferroühthesuladusid, om äi metallan ümbriradmižen tegimid.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1736 kuti puine lidnuz baškiran Čeläb (Seläb)-külän sijas (ven.: "Челяба, Селяба"). Se sai lidnan statusad vl 1781, oficialižikš — vl 1787.
Vozil 1743-1781 lidn oli Isetin provincijan keskuseks, vozil 1804-1919 mülüi Orenburgan gubernijha.
Vl 1892 Samar — Uf — Zlatoust — Čeläbinsk raudte tuli lidnha, sidä tegihe Transsiban päten. Lidn šingotaškanzihe teravas, Venäman leibän (ühtenz' surtte) i čajun (kahtenz' surtte) biržad sijazisoiš täs edel revolücijad. Lidn kazvoi lujas ezmäižiden vižvoččiden planoiden aigan da Suren Voinan mändes.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan pohjoižpäivnouzmas, Miass-jogen muugotil randoil (Obin bassein), Suviuralan pautkilpäi päivnouzmha, katl'uses 200-250 metrad korktusil. Tulleitomad päiväd ottas voden koumandest. Šeršni-vezivaradim Miass-jogel da koume järedad järved (Smolino, Pervoje, Sineglazovo) mülüdas lidnan territorijha. Miassan hural randal om Ural-region, oiktal randal Sibir' augotase.
Matkad lidnaspäi Moskvhasai om 1879 km päivlaskmha. Matkad Jekaterinburghasai om 200 kilometrad pohjoižhe. Kopeisk om Čeläbinskan päivnouzmaine kaimdai-lidn, ned röunatadas toine toiženke.
Čeläbinsk jagase seičemehe administrativižhe rajonha (vspäi 2014 — municipaliženke statusanke), sen ližaks enamba 20 eländpunktad-žilod mülüdas lidnümbrikho, kaik ned oma jagadud rajonidme. Administrativižed rajonad: Kalininan, Kurčatovan, Leninan, Metallurgine, Nevondkundaline, Traktortegimen da Keskuzrajon.
Eläjad.
Vl 1913 lidnan ristitišt oli 65 100 eläjad. Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe lidnümbrikon eläjiden lugu oli 1 130 132 ristitud. Kaikiš suremb lidnümbrikon ristitišt om nügüd'. Severz' hristanuskondan i islaman pühäpertid da iudaizman pühäpert' oma lidnas.
Rahvahad (enamba 0,4%, vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe): venälaižed — 82,9%, totarlaižed — 4,8%, baškiralaižed — 3,0%, ukrainalaižed — 1,4%, saksalaižed — 0,6%, vaugedvenälaižed — 0,4%; toižed — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 4,2%.
Transport.
Rahvahidenkeskeine civiline "Čeläbinsk (Balandino)-lendimport" ("CEK / ЧЛБ") sijadase 18 kilometras pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan da Keskuzazijan maihe, Venämadme tobjimalaz, mugažo čarterreisid lebutahoihe.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Metro om vaiše sauvomižes. Äiluguižed sildad ühtenzoittas Miass-jogen randoid. Läz 20 raudtestancijad da platformad om Čeläbinskas.
Irdkosketused.
*
*


Čerkessk.
Čerkessk (kar. da balk. i,,) om lidn da lidnümbrik Venäman suvipäivlaskmas. Se om Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan pälidn.
Istorii.
Čerkesskan aluz om pandud vl 1825 kuti "Batalpašinskai-stanic" () ühtennimižen redutan sijas. Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1931, om nimitadud nügüdläižikš vspäi 1939.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan pohjoižes. Se seižub Kuban'-jogen oiktal randal, 530 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Kavkazan ezimägištol. Korktused sadas 700 metrhasai. Kubanin vezivaradim om päivnouzmha lidnaspäi. Lähembaižed järedad lidnad sijadasoiš Stavropolin randas: Nevinnomissk 50 km lodeheze orhal i Jessentukad 50 km päivnouzmha orhal.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 129 069 ristitud, se om kaikiš suremb lugu kaikes aigas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 54,1%, karačailaižed — 16,2%, čerkesalaižed — 13,0%, abazilaižed — 8,1%, nogailaižed — 1,5%, armenijalaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 4,6%, rahvahuden ozutandata — 1,2%.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas.
Irdkosketused.
*
*


Čuvašan kel'.
Čuvašan kel' (ičeze nimitused: "Чăваш чĕлхи", "Чӑвашла") om altaižen kel'kundan kel', čuvašalaižiden kodikel', Čuvašijan oficialine kel'.
Pagižijoiden lugu om 1,05 mln (vn 2010 Venäman rahvahanlugemine).


Šanhai.
Šanhai (kit.: 上海, pin'jin': "Shànghǎi") om kaikiš suremb lidn da ižandusen keskuz Kitaiš.
Vl 2014 eläjiden lugu om 24 256 800 ristitud. Lidnan pind — 6 340,5 km2.
Lidn sijadase Janczi-jogen suhišton randoil.
Geografižed koordinatad oma 31°12′0″ N da 121°30′0″ E.


Šokš.
Šokš (venäkelel: "Шокша", karjalan da suomen kelil: "Šokšu") om vepsän külä Änižröunan (Änižrandan) rajonas Karjalan Tazovaldkundas. Sen sijaduz om Šokšan vepsän küläkundas (Šokšan vepsän küläkundan administrativine keskuz om Kvarcitkülä). Vodelpäi 1994 vodhesai 2005 se mülüi Vepsän rahvahaližhe volost'he. Šokšan eläjiden lugu — 173 ristitud (2000), enamb 62 % eläjid — vepsläižed.
Šokšas oma škol, lapsiden päivkodi da kul'turkodi. Šokšаs om mugažo babarmkvarcitan löudmižsija. Šokšan kvarcitad om kävutadud Tundmatoman Saldatan Kauman Moskvas, Leninan mavzolejan, Napoleonan grobnican Parižas sauvomas.
Avtomatk Šokšan da Petroskoin keskes om 60 kilometrad, regionaline R19-te (Petroskoi — Šušt) mäneb siriči Šokšas.


Šoutjärv'.
Šoutjärv', Šoutarv' (venän kelel: "Шёлтозеро / Шолтозеро", karjalan kelel: "Šoutjärvi", suomen kelel: "Soutjärvi") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundas, Änižröunan (Änižrandan) rajonas. Oli rajonankeskusen (Šoutjärven rajon; Vepsän rahvahaline volost'). Nügüd' se om Šoutjärven vepsän küläkundan administrativine keskuz. 2002 voden Venäman rahvahanlugemižen andmusiden mödhe Šoutjärven eläjiden lugu om 1039 ristitud, enamba 30% eläjid — vepsläižed.
Šoutjärves oma Šoutjärven vepsläine etnografine muzei (Mel'kinan-torgovanan pertiš), sur' kirjišt, keskškol, lapsiden muzikškol, läžundkodi da kul'turkodi.
Avtomatk Šoutjärven da Petroskoin keskes om 83 kilometrad, regionaline R19-te (Petroskoi — Šušt) mäneb siriči Šoutjärves.


Šrenkan kuz'.
Šrenkan kuz', Tän'-šanine kuz' (latinan kelel: "Picea schrenkiana") om kuz' sugudan puiden erik.


Šrödinger Ervin.
Ervin Šrödinger (saksan virkand ['ɛrvi:n 'ʃrø:dɪŋɐ]), täuz' nimi om Ervin Rudol'f Jozef Aleksander Šrödinger (; sünd. 12. eloku 1887, Ven, Avstrijan da Mad'jaranman imperii — kol. 4. viluku 1961, sigä-žo, Avstrii), oli avstrijalaine teoretižen fizikan tedomez', kenen pätedotöd oma kvantmehanikas.
E. Šrödinger om voden 1933 Nobelän premijan laureatan.


Šušt.
Šušt (ven.: "Ошта") om vepsän külä Vologdan agjan Vitegran rajonas. Se om Šuštan küläkundan keskuz.
Vozil 1927 (eloku) - 1949 (viluku) külä oli Šuštan rajonan administrativižeks keskuseks. Vozil 1941-1944 Suomenman sodaväged oliba vaiše nelläs kilometras päivlaskmha küläspäi.
Ühtennimine jogi läbitab küläd. Külä sijadase läz Änižen randad, Leningradan agjan röunanno, Vitegr - Piter avtotel. Matkad Vitegr-rajonkeskushesai om 60 km päivnouzmha, Petroskoihesai - 150 km lodeheze.
Külän eläjiden lugu oli 1204 ristitud 2002-žes vodes, i 94% heišpäi kirjutihe venälaižikš.


Šveicarii.
Šveicarii (saks.: "Schweiz", franc.: "Suisse", ital.: "Svizzera", romanš.: "Svizra") om mererandatoi valdkund Evropan päivlaskmas da keskuses. Šveicarijal eile oficiališt pälidnad, no sen pälidn om Bern («federaline lidn») de fakto.
Istorii.
Valdkundan aluz oli pandud vl 1291. Kaikuččel vodel elokun 1. päiv praznuiše Alusenpanendan päiväks.
Vl 1848 sügüz'kun 12. päiväl Šveicarii tegihe de fakto federacijaks (Federativine hartii nomer 1291), edel sidä oli konfederacijan. Federacijan aigan kantonoile sab otta ičeze käskusid, no pidab panda niid federativižen konstitucijan röunoihe.
Jäl'gmäine Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 1999 sulakun 18. päiväl da tuli väghe vl 2000 vilukun 1. päiväl.
Geografijan andmused.
Šveicarijal oma mavaldkundröunad Francijanke päivlaskmas (röunan piduz — 525 km), Saksanmanke pohjoižes (348 km), Avstrijanke (158 km) da Lihtenšteinanke (41 km) päivnouzmas, Italijanke suves (698 km). Ühthine röunoiden piduz — 1770 km.
Šveicarii om mererandatoi valdkund. Sen territorii alajagadas koumhe londuseližhe regionha.
Al'pad ottas 58,5% valdkundan territorijad. Kaikiš korktemb čokkoim om Düfur-mägenoc, 4634 m valdmeren pindan päl.
Londuseližed varad oma mec, keitandsol da gidroenergii.
Tobmuz.
Ohjandusen form om federativine tazovaldkund kollektivižen valdkundanpänke, äjiden partijoiden sistemanke, oiktan demokratijan elementoidenke. Kaik ottud tobmudel käskused sab heitta rahvahan referendumal. Valdkundan pämez' om Federaližen Nevondkundan nügüdläine prezident.
Parlament om kaks'kodine, molembad kodid oma ühtenjiččiden valdatusidenke. Ezmäine kodi om Kantonoiden Nevondkund (saks.: "Ständerat", fr.: "Conseil des Etats", it.: "Consiglio degli Stati", romanš.: "Cussegl dals Stadis") 46 ühtnijanke. Toine kodi om Nacionaline Nevondkund (saks.: "Nationalrat", fr.: "Conseil National", it.: "Consiglio Nazionale", romanš.: "Cussegl Naziunal") 200 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb molembiden kodiden ühtnikoid nelläks vodeks.
Radonoigendai tobmuz om Federaline Nevondkund (saks.: "Bundesrat", fr.: "Conseil fédéral", it.: "Consiglio federale") 7 ühtnijanke, parlament valičeb heid ičeze velgusiden strokun pitte (4 vodeks). Kaikuččel vodel valitas ut prezidentad da varaprezidentad.
Järgvaličendad federaližhe parlamentha oliba vl 2011 redukun 23. päiväl. Vl 2015 Simonetta Sommaruga om prezidentaks. Federaline kancler (ohjastusen pämez') om Korina Kazanova vspäi 2008 vilukun 1. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Šveicarijan administrativiž-territorialine jagand."
Šveicarii jagase 26 kantonha (pagištes tarkoiktas, 20 kantonha (saks. "Kanton") da 6 pol'kantonha ("Landesteil")). Kantonad voidas alajagadas ümbrikoihe ("Bezirk"), ümbrikod — lidnoihe da kundoihe ("Gemeinde"), erased kundad — lidnrajonihe ("Stadtkreis").
Eläjad.
Kaikiš surembad lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2013, surembaspäi penembha): Cürih, Ženev, Bazel', Lozann, Bern, Vintertur. Vl 2014 kaik oli 143 eländpunktad enamba mi 10 tuhad eläjidenke.
Ižanduz.
Šveicarijan päeksport om zelläd (16%, penicillin da streptomicin tobjas palas), kuld (15%), kaikenvuiččed časud (7%); toine eksport — üläloštajad predmetad (3%), obrädindmašinad lidnoiden da pertiden täht (2%), brill'jantad da hobed (2%), elektruz (2%), platin (1%), almazad (1%).


Ženevan järv.
Ženevan järv (fr.: "Lac Léman, Le Léman, Lac de Genève") om järv Francijas da Šveicarijas. Pind om 582 km².


Zverin lugu.
Zverin (Živatan) lugu (666) om lugu, kudamb hristanuskondas znamoičeb Antihristad.


Lacuna Coil.
«Lacuna Coil» («pall'az spiral'» anglijan kelespäi) om tetab italijalaine muzikaline anglijankel'ne gotikmetalgrupp Milanaspäi. Eziauguine nimi oli "Sleep of Right" (1994—1995), sid' "Ethereal" (1995—1997), udesnimitihe nügüdläižikš erištamha Grekanman muzikgruppaspäi.


Kvarcitkülä.
Kvarcitkülä vai Kvarcitni (venäkelel: "Кварцитный", suomen kelel: "Šokšunranta") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan (Änižrandan) rajonas.


Malthodes anatolicus.
"Malthodes anatolicus" om gaved', kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1967 entomolog Uittmer.


Igark.
Igark () om Venäman lidn, lidnankund da port Jenisei-jogen Igarkan hijaman oiktal randal, Krasnojarskan randan lodehes. Mülüb Turuhanskan rajonha.
Istorii.
Venäman merimatkadajad paniba "Igarkan tal'vdundsijad" kartale ezmäižen kerdan vl 1737. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1929 kuti jogiport vedamha ujuden pumaterialoid. Om nimitadud penen jogen mödhe, Jenisein hura ližajogi. Igark sai lidnan statusad vl 1931.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pohjoižen nabakehkruden südäimes, igähižen rougun zonas, 20 m kesmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Krasnojarskhasai om 1287 km suvhe orhal vai 1800 km jogedme, Turuhansk-rajonkeskushesai 195 km suvipäivnouzmha orhal, se sijadase Jenisein ülezjogen. Lähembaižed järedad lidnad oma Noril'sk pohjoižhe (220 km orhal) i Uz' Urengoi päivlaskmha (460 km orhal).
Klimat om subarktine, terav kontinentaline, luja vilu oleleb tal'vel. Kavag'mec ümbärdab lidnad 10..20 m kortte. Voden keskmäine lämuz om −8,2 C°. Paneb sadegid 494 mm vodes, enamba kezakus-redukus (50..60 mm kus).
Igark om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 117,52 km².
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 6 183 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1939 — 23 600 eläjad, lidnankundan vl 1989 — 26 506 eläjad. Igähižen rougun muzei sijadase lidnas.
Merilaivad tuldas jogiportha, se seižub 673 kilometras Jenisein jogensuspäi. Tatanmaine civiline Igark-lendimport ("IAA / ИГР") sijadase 2 km suvipäivnouzmha lidnaspäi, Jenisein Igarkan sarel, tehtas reisid Novosibirskha, Tümenin agjan ümbrikoihe da Krasnojarskan randadme, sidä kesken čarterid i punolendimil.


Džeffersonan memorial.
Džeffersonan memorial (angl. "Jefferson Memorial") om istorine muštpacaz Vašingtonan keskuses.


Taišet.
Taišet () om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Irkutskan agjan päivlaskmas. Se om Taišetan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2005.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1897 kuti raudtestancii sauvomha Transsibad da žilo holitamha sidä, nimitihe Taišetk-jogen mödhe. Kätihe Taišetad radnikžiloks vl 1937. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1938 2. päiväl keväz'kud. Kävituhe türmatud da ottud plenha mehiden töid. Vspäi 1960 oli alištunu agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase peniden Taišetk- () i Akul'šetk-jogiden randoil (, Birüsan oiktad ližajoged), Päivnouzmaižen Sajanan ezimägištol, 320 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 575 km suvipäivnouzmha orhal vai 670 km «Sibir'»-avtotedme. Lähembaine lidn om Birüsinsk 12 km päivlaskmha.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 35 485 ristitud, rajonan nell' ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 42..43 tuhad eläjid vozil 1989−2001 (vll 1992−1996 — 43 000 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan phh. Pedroin da Pauloin jumalankodi i islaman pühäpert' oma olmas lidnas.
Koume raudted ühtenzoittas lidnas: Transsib, BAM i Suvisibirine magistral'. Raudten passažirstancii, sortiruindstancii, 3 depod oma lidnas. Mecsarakon da sömtegimišton edheotandad ratas Taišetas. Vspäi 2008 alüminijantegim om sauvomas.
Irdkosketused.
*


Vjetnam.
Vjetnam (), oficialižikš Vjetnaman Socialistine Tazovaldkund (, tji nom 共和社會主義越南, vepsän transkripcii: "Kong hoa sa hoi tü ngä vjet nam"), om valdkund Azijan suvipäivnouzmpoles. Pälidn om Hanoi.
Istorii.
Vn 1945 2. päiväl sügüz'kud Vjetnam tedoti ripmatomudes Francijaspäi. Francii tundišti Vjetnaman ripmatomut vn 1954 21. päiväl heinkud.
Vozil 1940−1946 valdkundan territorii oli okkupiruidud Japonijan sodavägil.
Vspäi 1954 kaks' Vjetnamad oli — Pohjoine da Suvine. Vozil 1957−1975 Soda Vjetnamas oli, tetab kuti Toižen sodan Indokitaiš pala. Vl 1976 ühthine Vjetnaman valdkund udessündutihe.
Jäl'gmäine Konstitucii om vahvištadud vn 2013 28. päiväl kül'mkud. Se om tulnu väghe vspäi 2014.
Geografijan andmused.
Vjetnam om kaikiš päivnouzmaižemb valdkund Indokitai-pol'sarel. Se om mavaldkundröunoiš Kambodžanke (röunan piduz — 1158 km) da Laosanke (2161 km) päivlaskmas, Kitainke pohjoižes (1297 km). Ühthine röunoiden piduz om 4616 km. Vjetnaman päivnouzmaižed da suvižed randad lainištab Kitain Suvimeri. Ühthine randanpird (merisaridenke) — 3444 km.
Madalad mäged da keskkorktusen mäged ottas enamba Vjetnaman territorijan nell' videndest. Vjetnaman kaikiš korktemb čokkoim om Fanšipan-mägi, 3143 m meren pindan päl.
Suvipäivnouzmpol'žen Azijan kaikiš pidembad Hongh- da Mekong-joged langetas Kitain Suvimerhe Vjetnaman territorijal.
Londuseližed pävarad oma kivivoi da londuseline gaz Kitain Suvimeres, kivihil', boksitad, hrom, marganc, harvad mametallad, fosfatad; toižed varad — mec, gidroenergii, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine socialistine parlamentine tazovaldkund ühtenke partijanke (Vjetnaman Kommunistine partii). Valdkundan pämez' om prezident (), hän-žo azekhiden vägiden päkäsknik. Üks' varaprezident om hänele abhu. Parlament paneb radnikusele valdkundan prezidentad (videks vodeks), päministrad da toižid ohjastusen ühtnikoid, Ülembaižen käskuzkundan sudijad. Prezidentale sab otta radnikust kahtišti.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim () 500 deputatanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Vaiše parlamentale sab vahvištada käskusid da konstitucijad.
Ülembaine rahvahan käskuzkund om käskuzkundaližen tobmuden pä. Avtonomijoiden olmatomudehe kacmata, kaikuččele ristitule sab kävutada mamankel't käskuzkundas.
Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 22. päiväl semendkud. Čan Dai Kuang oli hüvästadud parlamental da radoi 10. prezidentan vs 2016 sulakun 2. päiväspäi, koli vn 2018 21. päiväl sügüz'kud, Dang Thi Ngok Thin'-varaprezidentnaine tegeb hänen velgusidme. Nguen Suan Fuk om päministraks vs 2016 sulakun 7. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Vjetnaman administrativiž-territorialine jagand."
Vjetnam jagase 63 regionha: 58 agjad () da 5 agjaha tazostadud lidnad keskuzalištusenke ().
Agjad alajagasoiš lidnoihe agjalištusenke (, vl 2013 oli 64 mugošt lidnad), ezmäižen pordhan administrativižihe lidnühtnikoihe (), külärajonihe (, kaik oli 548 rajonad vl 2013). Lidnad keskuzalištusenke mülütadas kahtenden da ezmäižen pordhan administrativižid lidnühtnikoid (da "thị xã"), külärajonid.
Valdkundan agjad da lidnad ühtetas 8 ekonomižhe regionha.
Eläjad.
Vn 2009 Vjetnaman rahvahanlugemižen mödhe 85 846 997 ristitud elädas valdkundas. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Vjetnaman lidnad-millionerad (vl 2010, kaik ned oma provincijoihe tazostadud): Hošimin (rahaazjoiden keskuz), Hanoi (pälidn), Haifon, Kantho, Danang.
Uskojiden mülükund (vn 1999 rahvahanlugemižen mödhe): ezitatoiden kul'tan () veroiden (animizman) polenpidajad da ateistad — 80,8%, buddistad — 9,3%, katolikad — 6,7%, toižed uskojad — 3,1%.
Rahvahanižanduz.
Vjetnaman päeksport om erazvuiččed sobad (läz 22%), suks'kengäd da sportkengäd (11%), elektroladimišt (läz 9%), kivivoi (6%), kala da merenproduktad (6%); toine eksport — metalline mebel' ofisan täht (4%), hobed (3%), ris (3%), kofe (2%), kivihil' (2%), vas'kne vanuim (2%), räzin (1%), lebuištmed lendimiden täht (1%), kakaonbabud (1%). Vl 2012 Kitai, Japonii, AÜV da Suvikorei oliba pätorguindpartnörikš (ühtes — pol'eksportad dai pol'importad).


Atlantine valdmeri.
Atlantine valdmeri om kahtenz' surtte da süvütte Man valdmeri, se kattab planetan vedenpindan läz 25%.
Ühthižed andmused.
Valdmeren pind — 91,66 mln km².
Keskmäine süvüz — 3646 m. Necen valdmeren kaikiš süvemb čokkoim om Miluoki alang, se sijadase Puerto Riko-kurnus (8605 m).
Atlantižen valdmeren meriden, lahtiden da sal'miden ühthine pind om 14,69 mln km² (16% valdmeren kaikes pindaspäi), mülü — 29,47 mln km³ (8,9%). Keskatlantine mägisel'g jagab valdmert läz ühtheverzin, päivnouzmaižhe i päivlaskmaižhe palaha.
Mered da sared.
Nened mered da pälahted levinedas pidust' valdmeren randištod (častomaraižen mödhe): Norvegine meri, Baltijan meri (Botnine laht, Suomen laht, Rigan laht), Pohjoine meri, Irlandijan meri, Biskaine laht, Keskmeri, Mustmeri, Azovmeri, Gvinejan laht, Riser-Larsenan meri, Lazarevan meri, Ueddellan meri, Skošan meri (nell' jäl'gelišt mert erašti mülütadas Suvivaldmerhe), Kariban meri, Meksikan laht, Sargassomeri, Men-laht, Ph. Lavrentijan laht, Labrador-meri, Irmingeran meri.
Erased sared — ozutesikš, Britanižed sared, Njufaundlend — oma amuižiden kontinentiden paloikš, toižed oma vulkaniženke augotižlibundanke — mugoižed oma Sured i Pened Antilad, Islandii. Sur' Britanii om Atlantižen valdmeren kaikiš suremb sar', sen pind — 230 tuh. km². Toižed järedad sared da sarištod: Lämoima, Kanarižed sared, Maražo, Folklendad, Sardinii, Sicilii, Bagaman sared, Kipr, Krit, Suvigeorgii, Vihandan Nemen sared, Fareran sared.
Ižanduz.
Mail'man merikalanpüdandan sal'hen kaks' videndest tuleb Atlantižen valdmeren vezišpäi. Tarbhaižed kommunikacijad Evropan, Afrikan i Amerikan keskes tegesoiš Atlantižes valdmeres päliči. Järedad portad (častomaraižen mödhe): Piter, Gamburg, Rotterdam, Kasablank, Keiptaun, Buenos Aires, Rio-de-Žaneiro, Uz' Orlean, Nju Jork.
Suecan kanal ühtenzoitab valdmert Indiženke valdmerenke, Panaman kanal — Tünenke valdmerenke tropižil levedusil.
Kivivoi da londuseline gaz oma Atlantižen valdmeren kaikiš znamasižembad kaivatused. Niiden löudmižsijad oma Pohjoižen meren, Gvinejan lahten, Kariban meren i Meksikan lahten šel'fas. Toižed tarbhaižed kaivatused — almazad (Suviafrik), raudkivend (Njufaundlend), rik (Meksikan laht), jartal' (Baltijan meri), mouckivi, lete. Erased löudmižsijad oma mererandištol, sadas nenid substancijoid da mineraloid: titanit, cirkonii, tin, fosforitad, monacit, barit.


Vk.com.
vk.com (ven.: "ВКонтакте" — "kontaktas") om populärine i kaikiš suremb socialine verk venäkel'žes Internetan segmentas. Sen tegii — Pavel Durov.
Kompanijan ofis sijadase Piteriš, «Zinger»-kompanijan kodi‎š.


Mrongovo.
Mrongovo (pol'šan kelel: "Mrągowo", saksan kelel: "Sensburg") om lidn Pol'šanman pohjoižpäivnouzmas. Mülüb Varminiž-Mazuran sodaveikundha.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1348, istorine nimi om "Ządzbork". Se sai lidnan oiktusid vl 1444. Vl 1945 lidnad udesnimitihe 19. voz'sadan Pol'šanman Kšištof Mrongoviuš-tedomehen oiktastuseks.


Mäggär'v.
Mäggär'v (ven. "Миницкая", vepsän kirjamil: "Minickaja") om vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen rajonas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 72 ristitud.


Murmansk.
Murmansk (, kil'd.-saam.: "Мурман ланнҍ",) om Venäman lidn valdkundan lodehes. Se om Murmanskan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, vägilidn.
Murmansk om kaikiš suremb lidn Pohjoižen polärižen pirdan taga. Sen aluz om pandud sureks portaks. Tähäsai Murmansk om Pohjoižen laivišton pävarustuzbaz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1916 redukun 4. päiväl kuti "Romanov Murmanal" () lidnan statusanke. Fevralin revolücijan jäl'ghe vn 1917 3. päiväl sulakud udesnimitihe lidnad "Murmansk:aks".
Vl 1926 se oli pen' lidn 9 tuhad eläjanke. Sikš ku pidi säta ičeze port Jävaldmeren randal varatoitmaha Pohjoižlaivištod, arktižid ekspedicijoid, Noril'skan sauvomišt, ümbriradamha kalan püdod, ka sid' Murmansk šingotaškanzihe hotkas. Vodele 1939 lidnan ristitišt oli jo 119 tuhad ristitud. Lidn šingotase järedaks portaks i laivišton bazaks, kaik Venäman atomlaivad oma kirjutadud Murmanskan portas, mugažo sömtegimišton, metalližkonstrukcijoiden i geologijan edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kolan pol'saren pohjoižel randal, 50 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Murmansk seižub "Murmanan randal", Barencan meren kaiken aigan jädumatoman Kolan lahten kall'oikahil randoil. Lidnan keskuz om lahten päivnouzmaižel randal. Vspäi 2005 avtotesild ühtenzoitab lahten randoid. Matkad avtotedme om läz 1380 km Piterihesai da 1905 km Moskvhasai. Lidnad-kaimdajad seištas lahten randadme: Kol ani suviröunan taga i Severomorsk 7 kilometras pohjoižpäivnouzmaižen röunan taga.
Murmansk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt, se jagase 3 administrativižhe ümbrikho: Leninan, Oktäbrin da Pervomaiskii. Ümbrikod ei olgoi municipalitetoikš.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 307 257 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 473 tuhad eläjid vl 1991, ristitišt poleni Murmanan randan sodalidnuziden kändandan taguiči eriližikš lidnoikš, mugažo norišt sirdi valdkundadme ižandusen pahan olendan tagut.
Rahvahad (enamba 0,8% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 89,6%, ukrainalaižed — 4,6%, vaugedvenälaižed — 1,6%, totarlaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 3,2%.
Irdkosketused.
*
*


Apatitad.
Apatitad ([əpɐˈtʲitɨ]) om Venäman lidn Murmanskan agjan keskuzpalas. Se om agjan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Apatitoiden lidnümbrikon administrativine keskuz.
Lidn om Edahaižen Pohjoižen tedokeskuz mail'man znamoičendanke. Venäman Tedoakademijan Kolan tedokeskusen 8 institutad ühesaspäi da 2 tedoiduzkeskust sijadasoiš Apatitoiš.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1926 kuti pen' "Apatitad-žilo" 7 eläjanke. Vl 1935 ühtištuihe sidä "Belii-raudtestancijanke" (vspäi 1916, nüg. Apatitad I-stancii) i «Industrii»-sovhozan žilonke (oli olmas vspäi 1930), kätihe Apatitad-radnikžiloks šingotamha apatitkivendon löudmižsijad, se om kaikiš suremb mail'mas tähäsai. Ühtištuihe radnikžilod lähiženke lidnanvuiččenke Molodöžnii-žilonke (5980 rist. vl 1959) da anttihe lidnan statusad vn 1966 7. päiväl heinkud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase kukhikahas tahondas, Ekostrovskai Imandr-järven (351 km²) päivnouzmaižel randpolel, 129..278 m korktusil, 178 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Murmanskhasai om 157 km pohjoižhe raudtedme vai «Kol»-avtotedme. Lähembaine lidn om Kirovsk 15 km päivnouzmha avtotedme.
Tiklaht-kezažilo i Hibinad-raudtestancii kaikenaigaižeta ristitištota mülüdas lidnümbrikho Apatitoiden ližaks. Lidnümbrikon pind om 2 500 nellikkilometrad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 59 672 ristitud, lidnümbrikon — 59 674 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1989 — 88 026 eläjad. Hristanuskondan viž pühäperid om lidnas: ortodoksižen hristanudkondan koume i baptizman kaks' jumalanpertid.
Rahvahad (vl 2010, enamba 0,4%): venälaižed — 84,0%, ukrainalaižed — 2,5%, vaugedvenälaižed — 1,6%, totarlaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 8,9%.
Ižanduz da transport.
Tegimišton päsarakod oma apatitkoncentratan pästand i nefelinan erigoitmine sijaližes kivendospäi, sauvondmaterialiden tehmine (raudbetontegesed), sömtegimišt, lämuden i elektrusen tehmine. Apatitoiden lämuzelektrostancii kävutab kivihil't.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Koume raudtestancijad da platform oma olmas. Tatanmaine civiline "Hibinad"-lendimport ("KVK / АПХ") sijadase 12 km suvhe lidnaspäi, tehtas reisid Piterihe, Moskvha i Čerepovecan lendimporthasai.


Gadžijevo.
Gadžijevo () om Venäman lidn Murmanskan agjan pohjoižes. Vspäi 2008 mülüb Sauptud administrativiž-territorialižhe «Aleksandrovsk»-ühtnikha (521 km²).
Pohjoižen laivišton sodameribazad sijadasoiš lidnan ümbrištos, se oma atomižid vedenalaižid laivid holitamha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1957 kuti "Pedransamlon laht"-žilo () sauvomha sodalidnut da valdmoid VA-laivoiden täht. Vozil 1967—1981 nimitihe radnikžilod nügüdläižikš pölištunuden vn 1942 toran aigan NSTÜ:n vägimehen Magomet Gadžijevan oiktastuseks (Pohjoižlaivišton VA-laivoiden divizijan käsknik).
Vn 1981 14. päiväl sügüz'kud radnikžilo sai lidnan statusad peitol'ženke "Kall'oikaz"-nimenke (), no oli tetab avaros kuti "Murmansk-130"-«počtkonor'». Vll 1994−1999 nimitihe lidnad "Kall'oikaz" oficialižikš, sid' pörtihe Gadžijevo-nimen.
Vl 1995 atomine avarii ei olend tehnus habi lidnan ümbrištos, sikš miše saupsihe elektroenergijad maksmatomudes.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase läz Barencan meren Said-lahted (). Lidnan südäimen kaikiš suremb korktuz om 72 m valdmeren pindan päl. Matkad Murmanskhasai om 33 km suvipäivlaskmha orhal vai 98 km avtotedme.
Klimat om subarktine meren.
Tobmuz.
SATÜ «Aleksandrovsk»:an Ezitajiden Nevondkund sijadase lähižes Polärnii-lidnas (20 km suvipäivnouzmha avtotedme), administracii — Snežnogorsk-lidnas (10 km suvhe avtotedme).
Kaks' deputatad kümnespäi ezitadas Gadžijevon eläjid üks'mantadižiš valičemižümbrikoišpäi.
Eläjad da transport.
Vl 1996 lidnan ristitišt oli 17 200 eläjid. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe Gadžijevon eläjiden lugu oli 11 068 ristituid.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks, ned ühtenzoittas Gadžijevod lähižidenke SATÜ:n lidnoidenke, žiloidenke i Murmanskanke.


Zaozörsk.
Zaozörsk (,) om Venäman sauptud lidn Murmanskan agjan lodehes.
Istorii.
Edel 1940 vot saamalaižiden (vspäi 1833) i suomalaižiden žilod (vspäi 1877, vai "Läätsi") oliba lidnan sijas. Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1958 kuti žilo holitamha vedenalaižiden atomlaividen «Päivlaskmaine Lic»-sodameribazad (). Vspäi 1962 nimitase "Zaozörnii-žiloks". Vozil 1972—1981 nimitihe "Severomorsk-7" kirjeižidenvajehtuses. Vl 1981 sodažilo sai lidnan oficiališt statusad nügüdläiženke nimenke erištamha Krasnojarskan randan lidnaspäi, vhesai 1994 mainitihe kuti "Murmansk-150" kirjeiženkoril.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase mägidenkeskeižes, 56 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, 2 kilometras suvhe Barencan meren Motovan lahten Päivlaskmaine Lic-jogen merikaran randaspäi. Matkad Murmanskaspäi om 54 km suvipäivnouzmha orhal vai 108 km avtotedme. Lähembaine lidn om Gadžijevo 38 km suvipäivnouzmha orhal vai 56 km avtol.
Nell' sodažilod mülüdas SATÜ:hu Zaozörskan ližaks: Nerpičj-, Lopatkinan, Pen' Lopatk- i Andrejevan lahtiden žilod.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 199 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 19 300 eläjad vl 1996.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 81,5%, ukrainalaižed — 11,3%, vaugedvenälaižed — 1,9%, totarlaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 4,1%.


Zapolärnii.
Zapolärnii () om Venäman lidn da lidnankund Murmanskan agjan lodehes. Mülüb Pečengan rajonha, sen üks'jäine lidn da kaikiš elänzoittud punkt.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud sauvomha küllästamižkombinatad vas'ken da nikelin löudmižsijanno Ždanovan nimel nimitadud vl 1955. Kirjutihe žilod "Zapolärnijaks" vl 1956, kätihe radnikžiloks vl 1957. Zapolärnii sai lidnan statusad vl 1963. Sen kartte Gornii-radnikžilo (edel 1958 vot Pil'gujärvi) om mülütadud lidnha vl 1967.
Geografijan andmused.
Lidn om röunanverine, sijadase 116 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Nikel'-rajonkeskushesai om 25 km päivlaskmha avtotedme, Murmanskhasai om 102 km suvipäivnouzmha orhal vai 160 km avtotedme. Om 10 km pohjoižhe orhal Norvegijan valdkundröunhasai. Lähembaine lidn om Zaozörsk 63 km päivnouzmha orhal vai 87 km avtotedme. "Zapolärnai-raudtestancii" om «Nikel' — Kol»-jonol.
Zapolärnii om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 416,5 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 288 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 23 564 eläjad.


Kandalakš.
Kandalakš (, karjalan kelil: "Kandalakši" / "Kannanlakši" / "Kandalahti", / "Kannanlahti", koltta-saamen kelel: "Käddluhtt") om Venäman lidn da meriport Murmanskan agjan suvipäivlaskmas. Se om Kandalakšan rajonan da lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kirjutadud purtkiš vl 1517. Ortodoksižen hristanuskondan mez'jumalankodi oli olmas vll 1548—1742, muretihe sen pühäpertid nevondkundaližel aigal. Vl 1916 «Petroskoi — Romanov Murmanal»-raudte läbiti lidnad. Vspäi 1796 Kandalakš oli Arhangel'skan gubernijan palaks, Pohjoižen Dvinan ambujad kaičiba jumalankodid da ohjastiba sidä istorižikš. Vl 1920 kätihe küläd Karjalan palaks.
Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1938 20. päiväl sulakud, sid' läksi Karjalaspäi i mülüškanzi Murmanskan agjaha sen-žo voden 28. päiväl semendkud. Vozil 1939—1951 saudihe alüminijantegint, i vll 1934—1952 koume gidroelektrostancijad zavodiba radod Niv-jogel. Alüminijantegim radab todud torhudel Pikalövon ümbrištospäi da Ispanijaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Niv-jogensun () da Vauktan meren Kandalakšan lahten randoil, 29 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Murmanskhasai om 200 km pohjoižhe orhal vai 245 km «Kol»-avtotedme. Lähembaine lidn om Polärnije Zori 25 km pohjoižhe orhal vai raudtedme, 35 km avtotedme.
Viž žilod da koume raudtestancijad mülüdas lidnankundha Kandalakšan ližaks. Lidnankundan pind — 6650 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 35 654 ristitud, rajonan ristitišton seičeme kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 54 200 eläjad. Vl 2017 kaik 34 120 ristitud elihe lidnankundas. Johann-endustajan Raštvoiden jumalanpert' (1526) om udessündutadud lidnas vl 2005.
Industrialine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Kirovsk (Murmanskan agj).
Kirovsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Murmanskan agjan keskuzpalas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1929 "Kukisvumčorr-radnikžiloks" samha apatit-mineralad. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1931 30. päiväl redukud "Hibinogorsk"-nimenke, alištui Leningradan agjan Murmanskan ümbrikon tobmudele. Vspäi 1934 lidn om tetab nügüdläiženke nimenke, nimitihe Sergei Kirovan oiktastuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Hibinad-mägimassivan suves, Sur' Vud-järven suvirandal da Vauged-jogen randoil, Umptek-alangištos, 368 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Murmanskhasai om 145 km pohjoižhe orhal vai 205 km avtotedme. Lähembaine lidn om Apatitad 15 km päivlaskmha. Lavinad voidas laskta Kukisvumčorr-mikrorajonha lumipordol.
Kaks' eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Kirovskan ližaks: Titan-eländpunkt (1442 rist. vl 2010) i Koašv-eländpunkt (, 882 rist. vl 2010). Lidnümbrikon pind — 3600 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 28 625 ristitud, lidnümbrikon — 30 990 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 46 000 eläjad vl 1967. Vl 2017 kaik 28 863 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan naižjumalankodi om olmas lidnas.
Rahvahad (lidnümbrik, enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 92,4%, ukrainalaižed — 2,8%, vaugedvenälaižed — 2,1%, toižed rahvahad — 2,7%.
Ižanduz da transport.
Sadas apatit-mineralad lidnas, om 4 kaivut i 3 küllästamižtegint. Om sömtegimišton edheotandoid (konditerižed tegesed, jomižed), mugažo meblin tehmine. Kirovsk om tetab lebutaho štargumha mägisuksil, turizm šingotase sen alusel.
Poläriž-al'pine botanine sad-institut funkcioniruib Kirovskas Kolan tedokeskusen palakundaks. Murmanskan arktižen valdkundaližen universitetan filial andab professionališt vaumičendad.
Avtobusad i funikulörad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. "Kirovsk-Murmanskii-raudtestancii" oli olmas sarakol Apatitad-lidnaspäi vll 1939—1996, raudte jäi vemha jüguid küllästamižtegimišpäi.


Kovdor.
Kovdor () om Venäman lidn Murmanskan agjan suvipäivlaskmas. Se om Kovdoran rajonan-lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vozil 1933—1934 kuti geologiden "Kovdorjärv"-žilo () tedoidamha kivendoiden löudmižsijid. Vozil 1940—1950 türmatud mehed eliba täs, sauvoiba raudtesarakod.
Panihe oficiališt radnikžilod vl 1953 sauvomha da kävutamha küllästamižtegint sijaližel raudkivendol, mugažo sädamha loštkivifabrikad. Nimitihe Kovdoro-järven mödhe. Kätihe radnikžilod lidnanvuiččeks žiloks vl 1956. Kovdor sai lidnan statusad vl 1965.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kovdor-järven randoil, 209 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Eländfartalad oma pohjoižpolel järvespäi, küllästamižtegim da Kovdor-raudtestancii sijadasoiš suvipolel, pudotez ühtenzoitab niid. Matkad Suomenman valdkundröunhasai om 20 km päivlaskmha, Murmanskhasai om 190 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 290 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Polärnije Zori i Kandalakš 90 km päivnouzmha orhal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 18 820 ristitud, rajonan-lidnümbrikon ristitišton viž kudendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1989 — 30 478 eläjad.
Kovdoran politehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Kol.
Kol () om Venäman lidn Murmanskan agjan pohjoižes, Murmanskan suvine ezilidn. Se om Kolan rajonan lidnankund da administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1565 kuti meriport da lidnuz. Torguind Evropan maidenke šingotihe aigan mändes, i vl 1780 Kol sai lidnan oiktusid. Lidnan nimi sündui Kol-jogen mödhe. "Kol'jok" znamoičeb "kuldjogi" saameks. Mugažo toine versii starinoičeb, miše "kul'joki" om "kalajogi".
Vl 1854 Kol oli pandud mantazole anglijalaižel "Miranda"-korvetal, oli jänu pal'han ühteks vodeks. Se sai lidnan statusad möst vl 1965.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Kolan da Tuloman jogiden ühthejoksmusen randoil, 15 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Znamasine mägi om Solovarak. Murmansk sijadase ani lidnan röunan taga, matkad Murmanskan keskushesai om 12 km pohjoižhe avtotedme, Kolan lahten randadme. Harvad manrehkaidused oleldas.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 437 ristitud, rajonan ristitišton nelländez. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 16 541 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas.
Ižanduz da transport.
Tegimišton päedheotandad oma oludtegim, mebel'fabrik, sauvondkompanijad, raudteholitusen edheotandad. Äjiden eläjiden radinsija sijadase Murmanskas. Agrarižtegimištoline i transportine kolledžad oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks. Avtobusad i ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad Murmanskanke da ümbrištonke. «Kol»-avtote om lidnan suviröunaks, avtotesild om sil Tulomas päliči lidnan suvipäivlaskmas. "Kolan raudtestancii" om jäl'gmäine passažiroiden täht edel Murmanskad, mugažo raudtesarak tuleb Nikel'-Murmanskii-stancijaspäi.
Irdkosketused.
*


Mončegorsk.
Mončegorsk () om Venäman lidn da lidnümbrik alištunudenke territorijanke Murmanskan agjan keskuzpalan päivlaskmas.
Istorii.
"Mončanlaht-eländpunkt" kändihe žiloks vl 1935 ümbriradamha vas'ken i nikelin löudmižsijid. Žilo sai lidnan statusad vl 1937. Nügüd'aigan todas torhut Noril'skaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Monč-jogen i Imandr- da Lumbolk-järviden randoil, 128 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Taho nimitase Mončetundraks: "monč" znamoičeb «čoma», "tundr" — «mägimassiv» saameks. Matkad Murmanskhasai om 115 km pohjoižhe. Lähembaine lidn om Olenegorsk 25 km pohjoižpäivnouzmha orhal, raudtel vai 35 km «Kol»-trassadme.
Koume eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Mončegorskan ližaks, sidä kesken «Mončegorsk — Olen'j-raudten 27. kilometr»-eländpunkt (2359 rist. vl 2010). Lidnümbrikon pind — 3400 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 45 361 ristitud, lidnümbrikon — 47 975 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 68 652 eläjad vl 1989, lidnümbrikon — vl 2002, 55 060 eläjad. Vl 2017 kaik 45 955 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (lidnümbrik vl 2010, enamba 1%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 91,1%, ukrainalaižed — 3,0%, vaugedvenälaižed — 1,5%, azerbaidžanlaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 3,3%.


Olenegorsk.
Olenegorsk (,) om Venäman lidn Murmanskan agjan keskuzpalas. Se om Olenegorskan lidnümbrikon administrativine keskuz, täuz' oficialine nimituz — «Olenegorsk-lidn alištunudenke territorijanke».
Istorii.
Saudihe "Olen'ja-raudtestancijad" (nüg. Olenegorsk-stancii) vl 1916 kaiken Murmanskan raudten ühtes. Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1949 "Olen'ja-radnikžiloks" samha raudkivendod. Se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1957.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Permusjärven suvipäivlaskmaižel randal (, 24 km², Vauktan meren bassein), 151 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Kaivuzkombinat sijadase ani lodeheze lidnaspäi, Kahjärven randal (, 11 km², Barencan meren bassein). Matkad Murmanskhasai om 105 km pohjoižhe raudtedme vai «Kol»-avtotedme. Lähembaine lidn om Mončegorsk 35 km suvipäivlaskmha niil-žo teil.
Visokii-sodaeländpunkt («korged», 6860 rist. vl 2010), kaks' pen't raudtestancijad da pen' Imandr-külä mülüdas lidnümbrikho Olenegorskan ližaks. Lidnümbrikon pind om 1889 nellikkilometrad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 23 072 ristitud, lidnümbrikon — 30 021 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 35 800 eläjid. Vl 2017 kaik 29 849 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (vl 2010, lidnümbrik, enamba 1%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 89,3%, ukrainalaižed — 5,1%, vaugedvenälaižed — 1,8%, toižed rahvahad — 3,8%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma kaivuztegimišt (raudkivendon koncentrat i üläkoncentrat, raudasiž-stroncijasine tuhk), sauvondmaterialiden tehmine (silikatine savič, šebin'), standartatoman mašiništon i varapaloiden pästand kaivuzmetallurgižiden edheotandoiden täht, raudasižed valamižtegesed. Professionaližen opendusen aluzkundad: kaivuztegimišton kolledž, Hibinoiden tehnižen kolledžan filial, Murmanskan, Petroskoin i Moskvan üläopendusen aluzkundoiden koume filialad.
Kundaline avtobusmaršrut ühtenzoitab lidnad aviabazanke. Ezilidnelektrojonuz ajab Murmanskhasai i Apatitoihesai. Aviabaz sijadase Visokii-sodažilos päivnouzmha lidnaspäi, Permusjärven vastrandal. Raudte i «Kol»-avtote oma lidnan päivnouzmaižeks röunaks.


Ostrovnoi.
Ostrovnoi (,) om Venäman sauptud lidn Murmanskan agjan päivnouzmas. Se om lidnümbrikon alištunudenke territorijanke administrativine keskuz.
Pohjoižen laivišton Gremih-sodabaz sijadase 2 kilometras lidnaspäi.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vn 1611 17. päiväl sügüz'kud kuti saamalaižiden "Jokan'gan pagast" (), nimi sündui jogen mödhe. Vozil 1920—1938 nimitihe sidä "Jokan'gan žiloks" (), sid' "Gremih-žiloks" (). Vll 1930—1962 žilo oli agjan Saamen rajonan administrativižeks keskuseks.
Sodameribazan aluz om pandud vl 1915 (tacihe sauvondad), sid' vn 1941 kezal vedenalaižid laivid holitamha pol'tel Arhangel'skan i Murmanskan keskes. Gremih-žilo sai lidnan statusad vl 1981 oficialiženke nügüdläiženke nimenke i "Murmansk-140"-počtnimenke. Vodele 2014 laivoiden südäitukuine poltuz oli vedadud ujuden tobjimalaz, territorii om lopuližes puhtastandas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Barencan meren Pühän Nemen lahten randal, meren čogas, 11 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om ümbärtud Lovozeron rajonal. Matkad Murmanskhasai om 260 km lodeheze orhal. Voib sadas Murmanskaspäi lämuzlaival vai punolendimel, ei ole teid Kolan pol'saredme. "Jokan'g-valdmad" oma saudud lidnas.
Viž pen't eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Ostrovnoin ližaks. Lidnümbrikon pind — 462,94 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 2 171 ristitud, lidnümbrikon — 2 222 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 14 000 eläjad, se poleneb Venäman kaičendministrusen štatan lühendamižen tagut planan mödhe. Vl 2017 kaik 1 924 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (lidnümbrik vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 73,8%, ukrainalaižed — 12,7%, vaugedvenälaižed — 1,7%, totarlaižed — 1,5%, toižed rahvahad — 10,3%.


Polärnije Zori.
Polärnije Zori () om Venäman lidn Murmanskan agjan suvipäivlaskmas. Se om municipaližen «Polärnije Zori-lidn»-ühtnikan keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1968 kuti žilo atomelektrostancijan sauvojiden täht Apatitan rajonha läz Zašejek-žilod. Oficialižešti Polärnije Zori-radnikžilo om kirjutadud vl 1973 tal'vkun 20. päiväl, alištui Apatitad-lidnale. Polärnije Zori tegihe lidnaks agjan alištusenke vl 1991 sulakun 22. päiväl.
Lidn om üks' kaikiš pohjoižembiš eländpunktoišpäi, kus ei olele polärišt öd. 22. päiväl tal'vkud om kaikiš lühüdamb 21-minutaine päiv.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nivanjogen randal i Pinjärven () pohjoižrandal, 116 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Murmanskhasai om 179 km pohjoižhe orhal vai 220 km «Kol»-avtotedme. Lähembaine lidn om Kandalakš 25 km suvhe orhal, 37 km «Kol»-avtotedme.
Afrikand- () da Zašejek-žilod mugažo mülüdas municipaližhe «Polärnije Zori-lidn»-ühtnikha, om Venäman sodavägid sigä. Ühtnikan pind om 1000 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 15 096 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1989 — 19 428 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Stroican jumalanpert' (2002) om lidnas.
Energetine kolledž om specialižen professionaližen opendusen aluzkundaks.
Ižanduz.
Ekonomikan päsarakod oma energetik da sauvond. Kolan AES sijadase läz lidnad, siš om severz' stancijan holitajid edheotandoid. Mugažo Niva GES-1 Pirengan vezivaradimenke oma olmas (saudihe niid vll 1950—1954). Sportturizman infrastruktur om olmas: koume adivpertid, ujundbassein, jästadion suks'trassanke, «Salma»-kompleks mägisuksil štargumha.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Ühtennimine raudtestancii om Petroskoi — Murmansk raudtel, ezilidnelektrojonused ajadas Kandalakšan da Apatitoiden keskes.


Polärnii.
Polärnii () om Venäman lidn Murmanskan agjan pohjoižes. Vspäi 2008 om sodahoštusen lidnaks i mülüb Sauptud administrativiž-territorialižhe «Aleksandrovsk»-ühtnikha (521 km²) territorialižeks ümbrikoks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1896 kuti kommertižen "Aleksandrovsk-portan žilo" Sergei Vitten taričendan mödhe. Se sai oficiališt lidnan statusad vl 1899 üläihastuzavaidusen ühtes. Vl 1926 kätihe "Aleksandrovskoje-žiloks", vl 1931 udesnimitihe "Polärnoje-žiloks". Vspäi 1939 om lidnan statusanke tošti da nügüdläiženke nimenke. Pohjoižen laivišton trallaividen baziruindan jädumatoi punkt i laivankohenduztegim oma olmas lidnas, mugažo leibtegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tundras, Barencan meren Jekaterinan merikaran randal, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kaikiš korktemb čokkoim om Vestnik-mägenpä 115 metrad korktusel. Matkad SATÜ:n Snežnogorsk-keskushesai om 8 km päivlaskmha orhal vai 14 km avtotedme (avtobusad ühtenzoittas lidnoid), Murmanskhasai — 30 km suvipäivlaskmha orhal vai 60 km avtotedme.
Klimat om subarktine meren.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 293 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 27 635 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert' om pühästadud vl 1999.
Murmanskan valdkundaližen tehnižen universitetan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks lidnas.


Severomorsk.
«USS Yorktown (CG-48)»-raketkreiser Severomorskas vn 1992 kezal.
Severomorsk (,) om Venäman lidn Murmanskan agjan pohjoižes. Se om Severomorskan lidnümbrikon (alištub agjale) da (alištub federacijan tobmudele) administrativine keskuz vn 1996 tal'vkuspäi, agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Om Venäman Pohjoižen laivišton päsodameribazaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1896 "Vajeng-külähä" (, saam. "vajongg" — «pohjoižpedran emäč»), nimitihe langenijan merhe jogen mödhe. Vn 1947 1. päiväl semendkud sirtihe Vajeng-žilho Pohjoižen laivišton bazad Polärnii-lidnaspäi. Vn 1951 18. päiväl sulakud radnikžilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Barencan meren jädumatoman Kolan lahten randal, 31 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Murmanskan röunhasai om 7 km päivlaskmha, keskushesai — 25 km suvipäivlaskmha.
Lidnanvuitte Safonovo-žilo, Severomorsk-3- da Ščukozero-eländpunktad mülüdas lidnümbrikho da SATÜ:hü Severomorskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 480 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 50 060 ristitud, lidnümbrikon — 67 331 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 67 100 eläjad. Vl 2017 kaik 60 423 ristitud elädas lidnümbrikos. Vspäi 2015 lidnanvuitte Rosläkovo-žilo (8928 rist. vl 2014) mülüb Murmanskha mikrorajonaks.
Rahvahad (lidnümbrik, enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 85,0%, ukrainalaižed — 8,0%, vaugedvenälaižed — 1,8%, totarlaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 4,2%.


Snežnogorsk.
Snežnogorsk () om Venäman lidn Murmanskan agjan pohjoižes. Vspäi 2008 mülüb Sauptud administrativiž-territorialižhe «Aleksandrovsk»-ühtnikha (521 km²) territorialižeks ümbrikoks. SATÜ:n administracii sijadase neciš lidnas.
Istorii.
Ende "Ščitovai-žilo" () oli lidnan sijas vspäi 1933, tegihe pumetoid laivišton amblusiden täht da azuihe kalaverkoid. Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1970 kuti sauptud žilo holitamha vedenalaižiden atomlaivoiden «Nerpa»-kohenduztegint (saudihe vspäi 1964). Vl 1973 nimitihe "Vjužnii-žiloks", vai "Murmansk-60" kirjeižiden täht. Vspäi 1994 nimitase nügüdläižikš oficialižešti. Utiliziruidas VA-laivid i sauvoihe kalatezlaivid «Nerpa»-kohenduztegimel, se om Severodvinskan «Tähthaine»-edheotandan filialaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tundran sambnuden vulkanan pautkil 174 metrhasai kortte, koumel terrasal. Snežnogorsk om ümbärtud penil järvil erazvuiččenke formanke, kävutadas jomižvedeks. Matkad Barencan meren jädumatoman Olen'jan lahten Kut-merikaran randhasai i tegimhesai om 4 km pohjoižpäivnouzmha, SATÜ:n Polärnii-lidnhasai om 8 km päivnouzmha orhal vai 14 km avtotedme (avtobusad ühtenzoittas lidnoid), SATÜ:n Gadžijevo-lidnhasai om 12 km pohjoižpäivnouzmha avtol, Murmanskhasai — 26 km suvipäivlaskmha orhal vai 58 km avtotedme.
Klimat om subarktine meren.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 12 683 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 16 300 eläjad vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Jurgijan pühäpert' om saudud vl 1998. Murmanskan kooperativižen tehnikuman filial (vspäi 1997) i Murmanskan pedagogižen kolledžan filial ratas lidnas professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Murmanskan agj.
Murmanskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Murmansk-vägilidn.
Keled.
Oficialine kel' om üks'jäine — venän kel'.
Istorii.
Murmanskan agj om olmas vl 1938 semendkun 28. päivälpäi.
Murmanskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1997 26. päiväl kül'mkud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 24. päiväl sulakud da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Murmanskan agj sijadase Kolan pol'sarel (agjan pindan 70%), mugažo lähižil saril da territorijoil.
Agjal om röunoid Karjalan Tazovaldkundanke suves, Suomenmanke päivlaskmas da Norvegijanke lodehes. Sen randad lainištadas Jävaldmeren Barencan merel pohjoižes, Vauktal merel päivnouzmas da suves.
Pind om 144 902 nellikkilometrad. Znamasižed joged oma Varzug, Umb, Kol, Tulom da Ponoi. Kaikiš suremb järv om Imandr. Kaik om 110 tuhad järvid enamba 0,1 nellikkilometrad pindanke.
Reljef om mägikaz jogiden alangištoidenke, tundrad mägitazangištoil oma enambuses. Kaikiš korktemb čokkoim om Hibinoiden Judičvumčorr-mägi (1200 m) agjan keskuzpalas.
Klimat om meren ven vilu agjan suvipalas da subarktine agjan pohjoižpalas. Vilu tundub teravas, lujan nepsuden da kovan tullein tagut. Kezal voib panda halad jogo päiväl. Heinkun keskmäine lämuz om +8 C° mererandpolel da +14 C° keskuzrajoniš. Vilukun lämuz om −8 C° mererandpolel (lämän Gol'fstrim-joksmusen tagut) da −12..−15 C° keskuzrajoniš.
Londuseližed varad oma kivivoi da londuseline gaz šel'fas, metallad (raudkivend, vas'k, nikel', nefelin, cirkonii, kobal't, platin, osmii, iridii, berillii, litii), apatitad, pol'kalližarvoižed kived, kala, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Marina Kovtun radab gubernatoran vs 2012 sulakun 4. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator da viž muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament — Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 32 ezitajad videks vodeks. Sergei Dubovoi radab Agjan Duman ezimeheks vs 2016 redukun 5. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Murmanskan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, komitetad, ohjandused da üks' inspekcii alištudas Ohjastusele.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vl 2016 sügüz'kun 18. päiväl. Gubernatoran valičendad oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (64,69%) da radab kahtenden strokun.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 795 409 ristitud, sidä kesken 82 vepsläšt. Kaikutte ühesanz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om kuz'toštkümne lidnad agjas da 12 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (läz 50 tuh. ristituid vl 2015) oma Apatitad da Severomorsk. Vl 2015 kaik om 15 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 80,8%, ukrainalaižed — 4,3%, vaugedvenälaižed — 1,5%, totarlaižed — 0,7%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, toižed — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 9,2%.
Erased toižed igähižed rahvahad: saamalaižed — 1599 rist. (0,20%), karjalaižed — 1376 rist. (0,17%), suomalaižed — 273 rist. (0,03%).


Adigejan Tazovaldkund.
Adigejan Tazovaldkund vai Adigei (vai muite "Адыгея",) om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe suviümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Maikop.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da adigejan kel' Adigejan Tazovaldkundan Konstitucijan 5. kirjutusen mödhe.
Istorii.
Adigejan Tazovaldkundan aluz om pandud vn 1922 27. päiväl heinkud kuti Adigejan (Čerkesan) avtonomine agj. Vs 1928 elokun 13. päiväspäi nimitihe sidä Adigejan avtonomižeks agjaks. Vn 1990 15. päiväl tal'vkud Adigei läksi Krasnodaran randaspäi, se sai nügüdläšt nimitust vn 1992 16. päiväl semendkud.
Adigejan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1995 10. päiväl keväz'kud Valdkundaližen Nevondkundan ezitajil. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Krasnodaran randanke kaikiš polišpäi, nece om anklav sen südäimes. Ühthine röunoiden piduz om läz 900 km. Adigejan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 7 792 nellikkilometrad. Mecad ottas territorijan koumandest (läz 2800 km²). Tazovaldkundan territorii mülüb Kuban'-jogen basseinha. Toižed znamasižed joged oma nened: Vauged da Lab oma Kubanin ližajoged; Fars da Giag oma Laban ližajoged. Sur' reskvezišt om ratud Krasnodaran vezivaradim.
Reljef om alangoikaz pohjoižes da mägikaz suves. Ezimägišt da sel'gad mülüdas Kavkazan mägisistemha. Kaikiš korktemb čokkoim om Čuguš-mägenpä 3237 m kortte valdmeren pindan päl tazovaldkundan suves.
Klimat om ven pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om −2 C°. Paneb sadegid 560..840 mm vodes.
Londuseližed varad oma londuseline gaz, kuld, sauvondmaterialad (mouckivi, gravii, saved, letked), mec, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Murat Kumpilov (vspäi 2008 radoi tazovaldkundan päministran) radab tazovaldkundan pämeheks vs 2017 vilukun 12. päiväspäi. Tazovaldkundan pämez' märičeb Ministrišton strukturad, paneb päministrad da toižid ministrid radnikusile sättutaden kandidatoid parlamentanke, sen hüvästusen sandan jäl'ghe. Tazovaldkundan pämehen da Ministrišton ühthine Administracii om hänele abhu. Vn 2017 10. päiväl sügüz'kud Valdkundaližen Nevondkundan ezitajad vahvištihe pandud Venäman prezidental tazovaldkundan pämest.
Adigejan parlament om üks'kodine Valdkundaline Nevondkund (). Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks, ličemha röun om 7% partijoiden täht. Vladimir Narožnii radab Nevondkundan ezimeheks vs 2013 vilukun 16. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Adigejan Tazovaldkundan Ministrišt. Natal'ja Širokova tegeb sen päministran velgusidme vspäi 2017. Tazovaldkundan ministrused, komitetad da ohjandused alištudas Ministrištole.
Adigejan Valdkundaližen Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 439 996 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Vl 2018 lidnalaižiden pala om 47%.
Kaik om kaks' lidnad tazovaldkundas da viž lidnanvuittušt žilod. Toine lidn om Adigeisk, järed eländpunkt om Jablonovskii (enamba 30 tuh. eläjid). Vl 2018 kaik om 7 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 61,5%, adigejalaižed — 24,3%, armenijalaižed — 3,5%, ukrainalaižed — 1,3%, kurdlaižed — 1,0%, čerkesalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, čiganalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,5%, rahvahuden ozutandata — 3,3%.


Adigeisk.
Adigeisk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Adigejan Tazovaldkundan lodehes. Se om tazovaldkundan videnz' eländpunkt ristitišton mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1969 kuti "Adigeiskii-radnikžilo" sirdamha upotajiden auloiden da žiloiden eläjid Krasnodaran vezivaradimen täutandan tagut. Mugomiden kanzoiden läz pol't eläškanzihe udes radnikžilos. Vn 1976 27. päiväl heinkud Adigeiskii sai lidnan statusad, nimitihe lidnad "Teučežsk:aks" Cug Teučež-runokirjutajan kanzannimen mödhe.
Vl 1990 udesnimitihe nügüdläižikš. Lidn šingotase sömtegimištol, mugažo omblendedheotand, ratud korundan pästand, Vologdan sauvondkonstrukcijoiden da temašinoiden tegimen ceh (sirdandpertid, sauvondmetallprofil') ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kubanin (Krasnodaran vezivaradim) hural randpolel, 57 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Maikophasai om 80 km suvipäivlaskmha orhal vai 100 km avtotedme. Lähembaine lidn om Krasnodar (rahvahidenkeskeine lendimport) 15 km lodeheze orhal vai 20 km «Don»-avtotedme (M4).
Gatlukai-aul (1 555 rist. vl 2018) i Psekups-futor (907 rist. vl 2018) mülüdas lidnümbrikho Adigeiskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 32 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 237 ristitud, lidnümbrikon — 14 659 ristitud. Vspäi 1989 lidnan ristitišt vajehtab 12,2..12,7 tuh. eläjid röunoiš, kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Vl 2018 kaik 15 207 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): adigejalaižed — 78,6%, venälaižed — 17,3%, toižed rahvahad — 2,5%, rahvahuden ozutandata — 1,6%.


Ak-Dovurak.
Ak-Dovurak (ven. i, «vauged ma» tuvan kelespäi) om Venäman lidn da lidnümbrik Tuvan Tazovaldkundan päivlaskmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1964 Sauvojiden () i Kaikenaigaine- () žiloiden ühtenzoitusel lidnan statusanke. Panihe žilod edel 1959 vot sauvomha azbestkombinatad pit'kkuiduižen azbestan pästandanke sijaližel torhudel (kar'jer om pohjoižhe lidnaspäi).
Lidn šingotase azbestan i šiferan tehmižel, mugažo kahtenz' surtte lämuzelektrokeskuz sijadase lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Hemčik-jogen huran randal (, Jenisein hura ližajogi), 850 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kizilhasai om 270 km päivnouzmha orhal vai 305 km avtotedme. Lähembaine lidn om Čadan 70 km päivnouzmha orhal vai 82 km avtol sil-žo tel. Lähembaine raudtestancii sijadase Abaz-lidnas (Hakasii) 170 km pohjoižhe orhal vai 240 km avtotedme.
Ak-Dovurak om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Om ümbärtud Barun-Hemčikan kožuunan territorijal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 468 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 15 191 eläjad vl 1989. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Blagoveššenjan jumalanpert' i buddizman suburgan oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 0,4% vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, ozutadud rahvahudenke): tuvalaižed — 91,8%, venälaižed — 6,1%, hakaslaižed — 0,5%, kirgizlaižed — 0,4%, komilaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 0,8%.
Ak-Dovurakan kaivuztehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Turan (lidn, Venäma).
Turan (ven. i) om Venäman lidn da lidnankund (sumon) Tuvan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Pii-Heman kožuunan (rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Se om ezmäine venämalaine eländpunkt Tuvas. Turanan aluz om pandud külähä vl 1885. Külä sai lidnan statusad vl 1945.
Lidn šingotase sauvondedheotandoil da maižanduzturizmal (maralankazvatuz).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen randal (mülüb Jenisein basseinha), 861 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kizilan röunhasai om 65 km suvhe, se om lähembaine lidn.
Koume žilod (arbanad) mülüdas lidnankundha Turanan ližaks. Lidnankundan pind — 94,01 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 4 981 ristitud, lidnankundan — 5 695 ristitud, kožuunan nell' seičemendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli läz 6 tuhad eläjid vll 1989−1998 (6 tuh. rist. vl 1998). Vl 2017 kaik 5 670 ristitud elihe lidnankundas.
Buddizman suburgan om olmas lidnas vspäi 2012. Hristanuskondan ph. Innokentijan Irkutskalaižen jumalanpert' oli saudud vl 1914, udessündutadud 1990-nzil vozil.
Rahvahad (enamba 0,5% vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 59,0%, tuvalaižed — 36,8%, hakaslaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,6%, ukrainalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 2,3%.
Irdkosketused.
*


Čadan.
Čadan (, — «barbikoikaz penzhišt» vepsäks) om Venäman lidn da lidnankund (sumon) Tuvan Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om Dzun-Hemčikan kožuunan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti buddizman "Aldii-Huree-jumalankodi" (). Vozil 1923−1929 jumalankodin seinidentagaine žilo oli tetab kuti "Artaadit", sid' om olmas nügüdläiženke nimenke. Vl 1930 jumalankodi oli muretud. Čadan-žilo sai lidnan statusad vl 1945. Vspäi 2003 Aldii-Huree-pühäpert' om udessündutadud.
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil, mugažo sadas kivihil't kar'jeran mahtusel läz lidnad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen randal (mülüb Jenisein basseinha), 800..825 m korktusil. Matkad Kizilhasai om 200 km päivnouzmha orhal vai 220 km avtotedme. Lähembaine lidn om Ak-Dovurak 70 km päivlaskmha orhal vai 82 km avtol.
Kirsarai-žilo (178 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha (sumonha). Lidnankundan pind — 101,29 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 9 035 ristitud, kožuunan nell' ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 10 775 eläjad vl 1989. Vl 2017 kaik 9 169 ristitud elihe lidnankundas.
Tuvan tehnologine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Šagonar.
Šagonar (,) om Venäman lidn da lidnankund Tuvan Tazovaldkundan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Ulug-Heman kožuunan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1888 (nüg. Vanh Šagonar). Se sai lidnan statusad vl 1945 Tuvan mülütamižen jäl'ghe. Šagonar oli sirtud 7 kilometraks Sajanan-Šušenskojen vezivaradimen täutmižen tagut vspäi 1975.
Lidn šingotase sauvondmaterialiden pästandan (savič, šlakblokad, mecanpilind) i sömtegimišton penil edheotandoil. Om živatvodindan rajonan keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jenisein hural randal (Ülembaine Jenisei,), 560 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kizilhasai om 105 km päivnouzmha orhal vai 115 km avtotedme. Toine lähembaine lidn om Čadan 97 km päivlaskmha orhal vai 112 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 956 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 11 386 eläjad vl 2009.
Rahvahad (enamba 0,6% vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe): tuvalaižed — 81,9%, venälaižed — 15,1%, komilaižed — 0,8%, hakaslaižed — 0,6%, toižed rahvahad da rahvahuden ozutandata — 1,6%. Uskojad oma buddizman, lamaizman da paganusen (šamanizm) polestajad tobjimalaz.
Irdkosketused.
*


Konseps'jon.
Konseps'jon () om lidn Čiliš. Se om Biobion agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud ispanijalaižil vl 1550. Om sirtud udhe nügüdläižhe sijha vl 1765. Vl 1818 tedotihe Čili-valdkundan ripmatomudes neciš lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Biobio-jogen estuarijan oiktal randal, Andiden ezimägištol. Matkad Santjagohosai om 464 km pohjoižpäivnouzmha, voib ajada sihe raudtedme vai avtotedme. Lujad manrehkaidused oliba vozil 1960 i 2010.
Valdmerine vilu Gumbol'dtan joksmuz pehmitab säd, ei olele räkad vai halad. Klimat om ven kaks'sezonine. Heinkun lämuz om +9,2 C°, vilukun — +16,9 C°. Voden keskmäine lämuz om +12,9 C°. Paneb sadegid 1130 mm vodes. Kuiv sezon om tal'vkus-keväz'kus (15-25 mm kus), vihmsezon om semendkus-elokus (150-250 mm kus).
Eläjad.
Vl 2002 eläjiden lugu oli 216 061 ristitud. Konseps'jon om kahtenden surtte Čilin lidnaglomeracijan keskuz, siš om 945 tuhad eläjid (2012). Tal'kauano-lidn om Konseps'jonan avanportaks Tünen valdmeren randal, sijadase 13 km lodeheze.
Edesine lugemine.
*


Santjago.
Santjagon kommunad, lidnan keskuz om ozutadud rusttal.
Santjago (isp.: "Santiago", täuzin "Santiago de Chile") om Čilin kaikiš suremb lidn. Se om Pälidnan agjan i Santjago-agjan administrativine keskuz. Santjago-kommun (22,4 km²) lidnan keskuses om Čilin pälidnaks.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1541 uhokun 12. päiväl. Sidä nimitihe ph. Jagon oiktastuseks, kut San Diego-lidnad Kalifornijas.
Nügüde Santjago om valdkundan ižandusen keskuz, sen kaks' videndest tehtas lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan keskmäižes palas, Mapočo-jogen randoil, Andiden mägikeskeižes katl'uses, 450-900 m valdmeren pindan päl, keskuz - 540 m. Om aktivižid vulkanoid ümbrištos. Luja manrehkaiduz oli vl 2010. Matkad Tünen valdmeren randhasai om sada kilometrad penemba päivlaskmha.
Klimat om kaks'sezonaine. Paneb sadegid 312 mm vodes, vihmakaz sezon om semendkus-elokus (40-80 mm kus).
Sur' Santjago (isp. "Gran Santiago") jagase 37 kommunha. Kaikutte kommun om olmas ičeze Suimanke da pämehenke-meranke.
Eläjad.
Vl 1940 ristitišt ületi millionad. Eläjiden enambuz om katoližen jumalankodikundan uskojad.
Transport.
Avtobusad, jonused da taksid oma kundaližeks transportaks. Vspäi 1975 metropoliten radab lidnas (vspäi 2011 om 5 jonod, 108 stancijad, 102 km raudted).
Santjago om järed raudtesol'm. Lidnan avanport om Val'paraiso. Arturo Benitesan nimel nimitadud rahvahidenkeskeine soda- da civiline Santjago-lendimport ("SCL") sijadase Pudauel'-kommunas, 15 km lodeheze lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas passažirreisid Suviamerikan äjihe maihe da Pohjoižamerikha, Päivlaskmaižen Evropan erasihe pälidnoihe i Čilidme, mugažo jügureisid Suviamerikha, AÜV:oihe da Evropha.


Val'paraiso.
Val'paraiso (isp.: "Valparaíso") om lidn Čiliš.
Vl 2012 eläjiden lugu om 284 630 ristitud. Lidnan pind — 401,6 km2.


Antofagast.
Antofagast () om lidn da meriport Čilin pohjoižes. Se om Antofagastan agjan administrativine keskuz.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1868 Bolivijan ohjastusel kuti "Peñas Blancas" ("Penjas Blankas", «vauktad kall'od» ispanijan kelespäi). Bolivii andoi Čilile löudmižsijid koncessijha, no mureni kožundkirjutesen arvod. Vl 1879 Čilin sodaväged anastiba lidnad, Toine Tünvaldmerine soda (1879–83) zavodihe neciš tegospäi. Lidn om Čilin palaks vspäi 1904. Sadas vas'kkivendod da natrijan nitratad Antofagastan ümbrištos.
Lidn sijadase letkesižes rahvahatomas Atakam-mas da Andiden ezimägištol, pidust' Tünen valdmeren randad i Suvitropikal. Antofagast seižub 40 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Santjagohosai om 1090 km suvhe orhal, voib sadas sihesai raudtel vai avtotel (1368 km).
Vl 2002 eläjiden lugu oli 285 255 ristitud.


Mägr.
Mägr () om mecživat. Mülüb Nädanvuiččed-sugukundha. Eläb Evropas Skandinavijan pohjoižes päiči i Päivlaskmaižes Azijas.
Täuz'kaznu hibj om 60—90 sm pitte, händan piduz — 20—24 sm, sügüzel 34 kilogrammhasai vedutte. Karv om kauged. Lankteb unhe tal'veks.


Sterlitamak.
Sterlitamak ([stʲɪrlʲɪtɐˈmak], [stær.ˌlɪ̞.tɑ.ˈmɑq] «Sterlin jogensu»,) om Venäman lidn da lidnümbrik Baškortostanan Tazovaldkundan keskuzpalan suves. Se om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn, mugažo Sterlitamakan rajonan administrativižeks keskuseks vspäi 1930 (ei mülü sihe).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Savva Tetüšev-torgovanan taričendan mödhe vodel 1766 kuti "Aškadaran valdmad" i "Sterlitamakan solvaldmad" () tomha solad Ileckaspäi Keskuzvenämaha. Vl 1781 sai makundan lidnan statusad, mülüi Orenburgan gubernijha. Vozil 1920—1922 oli Baškiran avtonomijan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen hural randal, 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Ufahasai om 120 km pohjoižhe orhal, avtotedme vai raudtedme. Sädab aglomeracijad lähižidenke Salavat- i Išimbai-lidnoidenke.
Sterlitamak om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Raudte jagab lidnad päivnouzmaižhe i päivlaskmaižhe palaha, om 8 mikrorajonad kaikuččes palas.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 273 486 ristitud, lidnaglomeracijan läz 600 tuhad ristituid. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (2017).
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma himine, kivivoihimine, mašiništonsauvomine (vagonoiden kohenduz), sauvond da sauvondmaterialiden tehmine (cement), sömtegimišt (spirtkombinat, oludtegim, leibkombinat, 2 maidkombinatad, lihan edheotandad).
Trolleibusad, avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad da rel'sobusad ühtenzoittas lähižidenke järedoidenke lidnoidenke. «Uf — Orenburg»-avtote ümbärdab lidnad da Salavatad päivlaskmaspäi. "Sterlitamak-raudtestancii" om olmas vspäi 1934.
Irdkosketused.
*


Čili.
Čili (isp.: "Chile"), täuz' oficialine nimi — Čilin Tazovaldkund (isp. "República de Chile"), om valdkund Suviamerikas, Tünen valdmeren randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Santjago. Valdkundan parlamentan molembid kodid sijazihe Val'paraisoho (port päivlaskmpolehe pälidnaspäi) tobmut decentralizuimha.
Istorii.
Vl 1818 uhokun 12. päiväl Čili tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.
Vl 1973 sügüz'kun 11. päiväl sodakukerduz oli valdkundas.
Jäl'gmäine Konstitucii om ottud kaiken rahvahan referendumal vl 1980 sügüz'kun 11. päiväl da tuli väghe paloin vl 1981 keväz'kus, Pinočetan aigan, täuzin — vl 1990 keväz'kun 11. päiväl. Se om väghe nügüd'-ki, voziden 1989 (referenduman jäl'ghe) da 2005 (parlamentan pätandan mödhe) znamasižiden vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Čili om mavaldkundröunoiš Perunke pohjoižes (röunan piduz — 168 km), Bolivijanke pohjoižpäivnouzmas (942 km) da Argentinanke päivnouzmas (6691 km). Ühthine röunoiden piduz — 7801 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird om 6435 km (penita sarita).
Man reljef om mägikaz. Valdkund otab kaidad pit'kad randjonod Tünen valdmeren da Andiden keskes. Kaikiš korktemb čokkoim om Ohos del' Salado-stratovulkan (kändase kuti «solavad sil'mad»), 6880 metrad valdmeren pindan päl, se om kaikiš korktemb vulkan Mas.
Klimat vajehtab lujas valdmeren venospäi suves letetazangištoiden tropižhe pohjoižes.
Londuseližed pävarad oma vas'k, raudkivend, molibden, kalližarvoižed metallad, nitratad; toižed varad — mec, kala, gidroenergii.
Politine sistem.
Čili om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks, ei sa tošti. Prezident paneb radsijha ohjastusen ühtnijoid, sodavägiden käsknikoid, Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid, sur'oigenuzid verhiže maihe. Sen ližaks, prezident tob ičeze käskusid parlamentha vahvištamha.
Parlament om kaks'kodine Čilin Nacionaline Kongress. Üläkodi om Senat 38 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid kahesaks vodeks, Senatan pol' vajehtase päliči nelläs vodes. Alakodi om Deputatoiden Kodi 120 ezitajanke, mugažo kaik rahvaz valičeb heid, valdatusiden strok om nell' vot.
Čilin järgenduseližed pävaličendad oliba vl 2013 kül'mkun 17. päiväl, ühtes kerdas (päiväiči) valitihe parlamentan ühtnijoid, prezidentad da sijaližid valdkundmehid. Kaik hö radaškanziba vs 2014 keväz'kun 11. päiväspäi. Nügüdläine prezident om Mišel' Bačelet (oti 62,16%).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Čilin administrativiž-territorialine jagand."
Čili jagase 15 agjaha (isp.: "región"), sidä kesken pälidnan agj (Santjago). Znamoitas agjoid riman luguil nimenke ühtes. Agjad alajagadas 54 provincijha (isp.: "provincia"), ned — 346 kommunha (isp.: "comuna").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 250 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Puente Al'to, Antofagast, San Bernardo, Vinja del' Mar, Val'paraiso, Temuko, Rankagua. Vl 2012 kaik oli 48 lidnad enamba mi 50 tuhad eläjidenke.
Ižanduz.
Vl 2009 Čilin päeksport oli vas'k da sen ühthesuladused (52%), kala (6%), fruktad (6%); toine eksport oli pucellüloz (5%), vin (3%), kuld (2%), toižed metallad (2%).
Valdkund tegeb mail'man vas'ken koumandest. Se om mugažo kahesanz' surtte vinan tegii mail'mas.


Venälaižen Federacijan Federaline suim.
Venälaižen Federacijan Federaline suim () om Venäman parlament. Se om olmas vn 1994 vilukuspäi.
Federaline suim om kaks'kodiine (kaks' palatad), kaik om 620 ezitajad (deputatad), ratas kaikenaigaižikš. Kodid sijadasoiš Moskvan keskuses, 1 kilometras keskneze Sur' Dmitrovk-irdadme. Palatad tehtas ištundoid eriži päiči statjoiš kundlemha kedä-se völ. Venäman Konstitucii märičeb suimad kirjutusil nomer 5, 95, 99 i 100.
Ülähäine kodi (palat) om Federacijan nevondkund (). Se radab partijatomal alusel, mülütab 170 ezitajad vspäi 2014 — kaks' ezitajad kaikuččes federacijan subjektaspäi. Region valičeb üht ezitajad käskusenandajan tobmuden suimaspäi da üht ezitajad radonoigendajas tobmudespäi. Sen ližaks, prezident voib ližata ičeze ezitajiden kümnendest, nimitadas heid «Venälaižen Federacijan ezitajikš». Senatoran radnikoičendan strokun hätkeližuz voib olda mitte taht.
Alahaine kodi nimitase Valdkundaližeks Dumaks (lühüdas "Gosdum:aks", "Госдума"), valitas 450 ezitajad kaikel rahvahal partijoiden ühtnendanke videks vodeks.
Prezident pidab ezinendad kerdan vodes edel Federaližen suiman ühtnijoid oigendamha käskusišton korrektiruindan strategijad.


Baškortostanan Tazovaldkund.
Baškortostanan Tazovaldkund (,) om Venälaižen Federacijan subjekt (tazovaldkund).
Se om kaikiš suremb Venäman tazovaldkund eläjiden lugun mödhe, mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Uf.
Keled.
Baškortostanan valdkundkeled oma baškiran kel' da venäkel'.
Istorii.
Baškortostan om olmas vl 1917 kül'mkun 29. päivälpäi. Nevondkundaline Venäma tundišti Baškortostanan avtonomijad vl 1919 keväz'kun 23. päiväl (alusenpanendan oficialine dat). Sen röunad oliba levitadud vl 1922 kezakun 14. päiväl, Uf tegihe pälidnaks.
Baškortostanan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1993 24. päiväl tal'vkud Valdkundsuiman (Kurultain) ezitajil da om väges nügüd' möhembaižidenke vajehtusidenke da ližadusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Čeläbinskan agjanke päivnouzmas, Orenburgan agjanke suves da suvipäivlaskmas, Tatarstanan Tazovaldkundanke päivlaskmas, Udmurtijan Tazovaldkundanke lodehes, Permin randanke da Sverdlovskan agjanke pohjoižes. Baškortostan om mererandatoi tazovaldkund.
Pind om 142 947 km². Mec otab enamba kaht videndest territorijad. Znamasine jogi om Vaugedjogi (Agidel') sen ližajogidenke (Uf, Döm, Sur' Ik, Sim). Uralan ližajoged oma vähäluguižed, jokstas tazovaldkundan suves.
Kaikiš korktemb čokkoim om Uralmägiden Jamantau-mägi (Sur' Jamantau-mägenpä — 1640 m).
Klimat om kontinentaline. Paneb sadegid 300..600 mm vodes.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', raudkivend, vas'k, cink, kuld, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondgips, bazal't, saved, letked), keitandsol, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' (,) om Rustem Hamitov vs 2010 heinkun 15. päiväspäi (edel 2015 vot hänen radnikuz nimitihe Prezidentaks). Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Hän-žo om tazovaldkundan Ohjastusen pämeheks Konstitucijan 91. kirjutusen mödhe, märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile Ohjastusen päministran taričendan mödhe, Ohjastusen päministrad — parlamentan hüvästusen sandan jäl'ghe. Pämehen Administracii om Tazovaldkundan pämele abhu, mugažo erased regionaližed laudkundad alištudas hänele.
Baškortostanan Tazovaldkundan Valdkundsuim (Kurultai,) om tazovaldkundan üks'kodižeks parlamentaks 110 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Konstantin Tolkačov radab sen ezimeheks vs 2013 sügüz'kun 8. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Baškortostanan Tazovaldkundan Ohjastuz (,). Rustem Mardanov radab Ohjastusen päministraks vs 2015 kül'mkun 26. päiväspäi. Seičeme Ohjastusen varapäministrad oma hänele abhu. Tazovaldkundan ministrused, valdkundaližed komitetad, ohjandused, agentused da valdkundaližed inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Järgenduseližed valičendad Valdkundsuimha (Kurultaihe) oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (5. kucund). Valitihe Tazovaldkundan pämest vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižel tural (82,17%) da radab kahtenden strokun.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe elihe 4 072 102 ristitud Baškortostanan Tazovaldkundas. Kaikiš suremb ristitišt oli 4 119 810 eläjad vl 2000. Lidnalaižiden pala om 62,1% vl 2018 (vl 2010 — 60,4%).
Kaik om kaks'kümne üks' lidnad tazovaldkundas, 2 lidnanvuittušt žilod da 4434 küläd. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penembha) oma Sterlitamak, Salavat, Neftekamsk, Oktäbr'skii. Vl 2017 kaik om 31 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 35,2%, baškiralaižed — 28,8%, totarlaižed — 24,8%, čuvašalaižed — 2,6%, marilaižed — 2,6%, ukrainalaižed — 1,0%, udmurtalaižed — 0,5%, mordvinalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 2,4%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma kivivoin ümbriradmine, himine da kivivoihimine sarakod, transportmašinoidensauvomine, torguind, tegimišt- da civiline sauvond, maižanduz.
Sured tegimištkeskused oma Uf, Sterlitamak, Išimbai, Salavat, Neftekamsk, Tuimazi, Oktäbr'skii da Beloreck. Tegimišton produkcijan läz pol't sätas Ufas.
Ižanduz om čuratud eksportha. Vl 2013 il'mtorguindan satusiden mödhe eksport oli 13,7 mlrd US$, import oli 1,2 mlrd US$.


Venälaižen Federacijan subjektad.
Voden 1993 konstitucijan mödhe Venälaine Federacii om federativine valdkund. Venälaižes Federacijas om 83 subjektad (regionad): 21 tazovaldkundad, 46 agjad, 9 randad, 4 avtonomišt ümbrikod, 2 federaližen alištusen lidnad da 1 avtonomine agj.


Pol'šan kel'.
Pol'šan kel' (ičeze nimitused: "język polski" vai "polszczyzna") om pol'šalaižiden kel' da Pol'šanman Tazovaldkundan valdkundkel'. Pol'šan kel' om indoevropine, slavine kel'.
Pagižijoiden lugu om enamb 40 mln rist (2007).
Pol'šan kelen kirjamišt.
Aa, Ąą, Bb, Cc, Ćć, Dd, Ee, Ęę, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Kk, Ll, Łł, Mm, Nn, Ńń, Oo, Óó, Pp, Rr, Ss, Śś, Tt, Uu, Ww, Yy, Zz, Źź, Żż.
Kirjamištos om mugažo 7 digrafad ("ch, cz, dz, dź, dż, sz, rz") da trigraf "dzi".


Präžan rahvahaline rajon.
Präžan rahvahaline rajon (venäkelel: "Пряжинский национальный район", karjalan keled: "Priäžän kanzalline piiri", suomeks: "Prääsän kansallinen piiri") om Venälaižen Federacijan Karjalan Tazovaldkundan municipaline ühtnik.
Administrativine keskuz om lidnanvuitte Präž-žilo.
Istorii.
Rajon om sädud vl 1930, uhokun 28. päivän käskön mödhe, ühtenzoittihe Pühäjärven i Sämjärven rajonid.
Vozil 1941−1944 Suomenman sodaväged oliba rajonas.
Vspäi 1956 enččen Vedljärven rajonan territorii mülüb Präžan rajonha päiči Tigvjärven küläkundas. Vozil 1963−1966 Präžan rajonan territorii mülüi Änižröunan rajonha.
Vs 2008 redukun 7. päiväspäi rajonan nimi om «rahvahaline»-sananke rajonan Nevondkundan pätandan mödhe.
Geografijan andmused.
Präžan rahvahaline rajon om Karjalan Tazovaldkundan suvine taho. Pind — 6 395 nellikkilometrad (10nz' sija tazovaldkundas 18späi), saum vezid om 9,4% (600 km²).
Reljef om kukhikaz mecakaz sodunu tazangišt. Joged mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha, erigoitai pird Änižen i Ladogan basseinoiden keskes läbitab rajonan territorijad. Znamasine järv om Sämjärv (ven. "Сямозеро") 266 km² pindanke rajonan pohjoižes.
Klimat om ven pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om −10,7 C°, heinkun kesklämuz om +16,3 C°.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (rugižkivi, ozrikkivi, mramor, sauvondkivi, savi), mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 7 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 6 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 224 ristitud, vl 2010 — 14 664 ristitud.
Kaik om 82 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidnanvuitte žilo, 14 külänvuittušt žilod, 3 raudtestancijad kaikenaigaiženke ristitištonke da 63 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Čaln-žilo (2,6 tuh. rist. vl 2013), Essoil-žilo (1,7 tuh. rist. vl 2013) da Matrosad-žilo (1,4 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 5%): venälaižed — 46%, karjalaižed — 37%, suomalaižed — 6%, vaugedvenälaižed — 5%, toižed rahvahad — 6%.


Kondopogan rajon.
Kondopogan rajon (venäkelel: "Кондопожский район",) om Venälaižen Federacijan Karjalan Tazovaldkundan municipaline ühtnik.
Administrativine keskuz om Kondopog-lidn (mülüb rajonha vspäi 2005). Siš eläb rajonan ristitišton nell' videndest.
Istorii.
Rajon om sädud vl 1927, elokun 29. päivän käskön mödhe. Kondopog-külä kändihe sen keskuseks.
Vspäi 1941 (reduku) vhesai 1944 (kezaku) Suomenman sodaväged oliba rajonas.
Sodan jäl'ghe udessündutihe rajonan ižandust. Sid' se eli lujas diversifikacijas läbi.
Geografijan andmused.
Kondopogan rajon om Karjalan Tazovaldkundan suvine taho. Pind — 5 951,48 nellikkilometrad (11nz' sija tazovaldkundas 18späi), saum vezid om videndez-nelländez. Mec (pedai, kuz') kazvab territorijan enambuses (enamba 70%).
Joged mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha. Änine lainištab rajonan päivnouzmaižid randoid. Kivač-vezilanktend sijadase rajonas.
Klimat om ven pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om −10,9 C°, heinkun kesklämuz om +16,4 C°.
Londuseližed varad oma titankivend, sauvondmaterialad (rugižkivi, ozrikkivi, diabaz, šungit, porfirit, lete), dolomit, mec, kala, reskvezi, gidroenergii.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 9 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 8 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 719 ristitud (44 582 Kondopoganke), vl 2010 — 41 114 ristitud (8 127 Kondopogata).
Kaik om 78 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 13 žilod, 4 žilod raudtestancijanno da 60 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Kendjärvi-külä (1,5 tuh. rist. vl 2013), Jänišpol'-žilo (1,1 tuh. rist. vl 2013) da Hirvas-žilo (1,0 tuh. rist. vl 2013).


Anusan rahvahaline rajon.
Anusan (Olonecan) rahvahaline rajon (venäkelel: "Олонецкий национальный район", karj.: "Anuksen kanzalline piiri",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Anus-lidn.
Istorii.
Rajon om sädud vl 1927, elokun 29. päivän käskön mödhe. Vspäi 1930 enččen Vidlican rajonan territorii mülüb Olonecan rajonha.
Vozil 1941-1944 Suomenman sodaväged oliba rajonas.
Vspäi 2004 rajonan nimi om «rahvahaline»-sananke.
Geografijan andmused.
Olonecan rahvahaline rajon om Karjalan Tazovaldkundan suvine taho. Pind — 3 988 nellikkilometrad (14nz' sija tazovaldkundas 18späi). Mecad da sod ottas territorijan ühesa kümnendest. Kavag'mecad oma enambuses (78%), sidä kesken pedajikod oma levitadud (53%).
Ladog lainištab rajonan suvipäivlaskmaižid randoid läz 120 km pitte.
Reljef om tazo tobjimalaz, om ülüzid pohjoižes i päivnouzmas. Kaikiš korktemb čokkoim om Raudasine-mägi (ven.: "Железная") 97 m kortte valdmeren pindan päl. Joged mülüdas Ladogan da Atlantižen valdmeren basseinha. Kaik om 11 joged i 49 järved rajonas.
Klimat om ven pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om −9,9 C°, heinkun kesklämuz om +16,5 C°. Paneb sadegid 584 mm vodes.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (saved, letked, gravii), mineraline muju (mars-umbr), mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 10 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 9 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 27 034 ristitud, vl 2010 — 23 124 ristitud.
Kaik om 65 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 8 külänvuittušt žilod da 56 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Il'jinskii-žilo (2,8 tuh. rist. vl 2013), Vidlic-külä (1,6 tuh. rist. vl 2013) da Tuks-külä (1,1 tuh. rist. vl 2015).


Pit'krandan rajon.
Pit'krandan rajon (venäkelel: "Питкярантский район",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Pit'krand-lidn. Siš eläb rajonan ristitišton nell' seičemendest.
Geografijan andmused.
Pit'krandan rajon om Karjalan Tazovaldkundan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 2 254 nellikkilometrad (15nz' sija tazovaldkundas 18späi).
Joged mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha, kaik ned oma lühüdad da kohubad. Ladog lainištab rajonan suvipäivlaskmaižid randoid. Sen ližaks, läz kaht sadad penid järvid om olmas rajonas.
Londuseližed varad oma äimetalližed kivendod (vas'k, tin, raud), urankivend, sauvondmaterialad (rugižkivi, ozrikkivi, špat, šebin'), pol'kalližarvoižed kived (granatad), mec, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 5 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 4 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 23 844 ristitud, vl 2010 — 19 895 ristitud.
Kaik om 36 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 5 žilod, 1 raudtestancii da 29 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Läskel'-žilo (2,9 tuh. rist. vl 2013) da Salmi-žilo (2,2 tuh. rist. vl 2013).


Sojärven rajon.
Sojärven rajon (venäkelel: "Суоярвский район",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Sojärv-lidn. Siš eläb rajonan ristitišton viž ühesandest.
Istorii.
Rajon om sädud vn 1940 heinkus enččel Suomenman territorijal, sidä anttihe Tal'vsodan jäl'ghe. Sojärv-žilo kändihe lidnaks da rajonan keskuseks.
Vozil 1941−1944 Suomenman sodaväged oliba rajonas.
Vspäi 1957 enččen Petrovskan rajonan territorii om jagadud Sojärven da Kondopogan rajoniden keskes. Vl 1964 andoihe Veškelican küläkundad rajonha Änižröunan rajonaspäi. Vl 1982 sijatihe Gumarinon küläkundad rajonha Medvežjegorskan rajonaspäi.
Geografijan andmused.
Sojärven rajon om Karjalan Tazovaldkundan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 13 731 nellikkilometrad (koumanz' sija tazovaldkundas 18:späi).
Kaik om 1800 järved da 490 pen't joged rajonan territorijas. Joged mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha. Znamasižed järved oma Sojärv (58,6 km²), Salonjärv (46 km²) da Loimolanjärv (20,7 km²).
Londuseližed varad oma turbaz, nikel', sauvondmaterialad (ozrikkivi, rusked mramor, gabrodiabaz, saved, letked, gravii), pirit, mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii alajagase 5 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 4 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 028 ristitud, vl 2010 — 18 814 ristitud.
Kaik om 27 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 18 külänvuittušt žilod, 2 raudtestancijad kaikenaigaiženke ristitištonke da 6 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Porosjärv-žilo (2,6 tuh. rist. vl 2013) da Naistenjärv-žilo (1,2 tuh. rist. vl 2013).


Bolgarijan kel'.
Bolgarijan kel' (ičeze nimituz: "български език") om bolgarijalaižiden kel' da Bolgarijan valdkundkel'.
Nece kel' om indoevropine, slavine kel'. Pagižijoiden lugu om läz 9 millionad ristituid mamankeleks (2008) da 1 mln toižeks keleks. Pagištas Bolgarijas (7,2 mln vl 2015), Makedonijan Tazovaldkundas (2,0 mln, oficialine kirjkel'), Turkanman lodehes, Serbijan päivnouzmas, Grekanman pohjoižes, Ukrainan Odessan agjan päivlaskmas, (57 tuh. vl 2008).
Tetas 10 paginoiden gruppad: 3 päivnouzmašt, 4 päivlaskmašt, 2 Makedonijas i emigrantoiden paginad. Reguliruindorganizacii om Bolgarijan Tedoakademijan Bolgarijan kelen institut (bolg.: "Институт за български език"), sijadase Sofijas, om olmas vspäi 1942.


Sortavalan rajon.
Sortavalan rajon (venäkelel: "Сортавальский район",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Sortaval-lidn. Siš eläb rajonan ristitišton koume videndest.
Istorii.
Rajon om sädud vn 1940 heinkus enččel Suomenman territorijal, sidä anttihe Tal'vsodan jäl'ghe. Sortaval-lidn kändihe rajonan keskuseks.
Vspäi 1941 (15. eloku) vhesai 1944 (sügüz'ku) Suomenman sodaväged oliba rajonas.
Vn 1970 1. päiväl vilukud likvidiruihe rajonad, Sortaval kändihe lidnaks tazovaldkundan alištusenke. Sen-žo voden 22. päiväl tal'vkud erištuihe Lahdenpohjan rajonad lidnale alištunudes territorijaspäi. Voziden 2003−2006 municipaližen reforman jäl'ghe Sortaval da sille alištunu territorii nimitaškanzihe Sortavalan rajonaks, udessündutihe sidä.
Vspäi 1995 rahvahidenkeskeine Värtsil'-kontrol'punkt sijadase Suomenman röunal (Niiral) rajonan pohjoižes.
Geografijan andmused.
Sortavalan rajon om Karjalan Tazovaldkundan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 2 190 nellikkilometrad (16nz' sija tazovaldkundas 18späi).
Joged mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha. Ladog lainištab rajonan suvižid randoid, sen Valaam-sar' sarištonke mülüb rajonha. Toine järed järv om Jänisjärv rajonan pohjoižpäivnouzmaižel röunal.
Klimat om ven pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om −9,1 C°, heinkun lämuz om +15,9 C°.
Londuseližed varad oma sauvondkivi, mramor, mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 5 municipaližhe ühtnikha: 3 lidnankundad da 2 küläkundad.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Rajonan Nevondkund (ven. "Совет района") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb kundoiden ezitajid videks vodeks, sid' ezitajad valitas Rajonan Nevondkundan ühtnijoid. Kundoiden ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud. Sergei Krupin radab Rajonan Nevondkundan ezimehen da rajonan pämehen vs 2013 redukun 16. päiväspäi. Hän-žo tegeb Sortaval-lidnan pämehen velgusiden mödhe vs 2015 sügüz'kun 21. päiväspäi. Rajonan Nevondkundan ezitajad valitas rajonan pämest i rajonan administracijan pämest ičeze valdatusiden strokun lophusai.
Vs 2009 tal'vkun 8. päiväspäi Leonid Gulevič om valitud i radab rajonan administracijan pämeheks kontraktan mödhe kahtenden strokun jäl'geten. Kaks' varapämest oma hänele abhu. Kahesa palakundad da 1 komitet alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 35 596 ristitud, vl 2010 — 32 287 ristitud.
Kaik om 50 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 2 lidnanvuittušt žilod, 42 külänvuittušt žilod, 2 žilod raudtestancijanno, 2 sijašt, 1 külä da 1 futor.
Toižed sured eländpunktad oma lidnanvuiččed Värtsil'-žilo (3,0 tuh. rist. vl 2016) da Helül'-žilo (2,6 tuh. rist. vl 2016), mugažo külänvuitte Kaalamo-žilo (1,2 tuh. rist. vl 2013).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 80,8%, vaugedvenälaižed — 8,6%, karjalaižed — 3,2%, ukrainalaižed — 3,1%, suomalaižed — 1,2%, totarlaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 0,3%.
Vl 2002 72 vepsläšt eli rajonas (0,2% sen ristitištospäi).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mramoran samine, šebnän pästand, mecan varhapanend, pumaterialan ümbriradmine, metalližiden tegesiden pästand, turizm, maižanduz da kalankazvatuz.


Pol'šalaižed.
Pol'šalaižed ([pɔˈlat͡sɨ], mez' üks'lugus: "Polak", naine üks'lugus: "Polka") oma indoevropalaine, slavine rahvaz. Elädas Pol'šanmas, Čehanmas, Slovakijas, Venämas, Litvanmas da toižiš valdkundoiš.
Pol'šalaižiden rahvankel' om pol'šan kel'. Rahvahan lugu om enamb 53 millionad.


Puškin (lidn).
Puškin () om Venäman lidn federacijan Piter-subjektan suves (vspäi 1936). Se om maižandusen järed tedokeskuz, Puškinan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Vl 1501 eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Nikol'skii Ižorskii pagastan mülükudas Uz'lidnan Vodin pätinan aigkirjas, voz'sadan lopus nimitihe usadibad "Saric:aks" (). Vll 1609−1702 oli Ročinman puine "Saari Mois(i)"-pert'kulu puišton keskes. Petr I lahjoiči sidä Aleksandr Menšikov-jenaralgubernatorale kuti "Sarskai miz:ad" ().
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1710 kuti "Sarskoje-žilo" (). Kändi Jelizaveta I-imperatornaižen usadibaks. Vl 1780 panihe erigoittud pert'kuluspäi Sofii-lidnad Jekaterina II-imperatornaižen käskön mödhe, sil-žo voz'sadal nimitaškanzihe žilod "Carskoje". Vl 1808 ühtištuihe Sofii-lidnad žilonke "Carskoje Selo"-lidnha. Vl 1837 Venäman ezmäine raudte oli saudud lidnha, vl 1887 kätihe Evropan ezmäižeks elektrificiruidud täuzin lidnaks. Vll 1918−1937 lidnan nimi oli "Detskoje Selo". Nimitihe Venäman imperijan Aleksandr Puškin-kirjutajan kanzannimen mödhe vn 1937 9. päiväl uhokud. Suren sodan aigan lidn oli okkupiruidud nacistižen Germanijan sodavägil (18. sügüz'ku 1941 — 24. viluku 1944). Äjad istorižed sauvused oliba pandud mantazole, no udessaudas niid nügüd'.
Lidn šingotase turizmal, transportmašinoiden sauvomižel (temašinad raudten i sauvondtehnik avtoteiden täht), tömašinoidensauvomižel (ümbriradamha mecad), sömtegimištol (lihapol'fabrikatad, olud, leib), pertidensauvondan kombinatal i sauvondmaterialiden pästandal (kivenümbriradmine, asfal't, pumaterialad), medicinižmašiništon edheotandoil da projektiruindan organizacijoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nevan hurapol'žen basseinan kanaliden, uitoiden da puištoiden randoil. Matkad Piterin keskushesai om 35 km pohjoižhe. Lähembaižed lidnad oma Kolpino ani päivnouzmha i Pavlovsk ani suvhe.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 99 380 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd', rajonan pol'.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Venäman veroližen kul'turan kolledž, Piterin raudtetransportan tehnikum, Piterin agrarine universitet, Leningradan valdkundaline Puškinan nimel nimitadud universitet (pedagogižed kadrad), Sodameren inženerine institut, Kosmižen akademijan sodavägiden varatoitandan institut.
Irdkosketused.
*


Zelenogorsk (Piter).
Zelenogorsk (,) om Venäman kurortlidn Piterin administrativižiš röunoiš. Se mülüb Kurortan rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1548. Lidnan enzne (vhesai 1948) i tutab nimi om Terijoki (ročinkel'ne toižetadud nimi suomen "tervajoki" sanaspäi, znamoičeb «tervasjogi»). Vozil 1939−1940 Tal'vsodan aigan se oli pandud mantazole. Žilo sai lidnan statusad vl 1946.
Mülütihe Piterihe Zelenogorskan rajonanke vl 1994. Vspäi 1997 Zelenogorsk om eriline municipaline lidnalaine ühtnik Piterin Kurortan rajonas. Lidn šingotaze turizman da lebun edheotandoil. Ei ole tegimišton edheotandoid lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase pidust' Suomen lahten randad. Matkad Piterin Suomen päraudtestancijhasai om 50 km. Lähembaine lidn om Piterin regionan Sestroreck suvipäivnouzmha.
Ühtennimine raudtestancii om olmas lidnas, saudihe vl 1869 i udesnimitihe lidnanke ühtes.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 14 958 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 16 206 eläjad vl 1970.


Kolpino.
Lidnan sijaduz rajonan da Piteran kartal.
Kolpino (,) om Venäman lidn da municipaline ühtnik Piterin i sen Kolpinon rajonas suvipäivnouzmas. Vspäi 2011 om Venäman sodahoštusen lidnaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1722 kuti radnikslabad' pilindmellicanno sauvomha laivoid. Šingotihe laivansauvomižen tegimil. Sai lidnan statusad vl 1912. Vn 1918 9. päiväl semendkud Nevondkundaline tobmuz kävuti azegištod proletariatad vaste ezmäižen kerdan — ambui Ižoran tegimiden radnikoid, kudambad kävuiba sen tobmust vaste.
Lidn šingotase Ižoran tegimil (energomašiništonsauvomine i suren diametran torved), metallan valamižtegimil (ezitegesed tegimišton äjiden sarakoiden täht), sauvondmaterialiden tegimil (savič, gipsmaterialad, lämuzizoläcii, sauvondpolimerad), söndtavaroiden edheotandoil, avtodetaliden pästandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nevanveren alangištos, Ižor-jogen alajoksmusen randoil (, Nevan hura ližajogi). Matkad Piterin keskushesai om 35 km lodeheze.
Kolpino ühtenzoitase avtobusoil Piterin metrostancijoidenke da Piterin regionan lidnoidenke. «Piter — Moskv»-raudte läbitab lidnad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 138 979 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli 145 tuh. eläjid vll 1991−1992 i om nügüd'. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Stroican päjumalanpert' (2003−2009) i koume jumalanpertid oma olmas, mugažo baptizman jumalanpert' i katoline časoun'.
Irdkosketused.
*


Krasnoje Selo.
Lidn Piterin i sen rajonan kartal.
Krasnoje Selo (, vepsäks «rusked/čoma žilo»,) om Venäman lidn Piterin röunoiš, sen suves. Se mülüb Krasnosel'skii-rajonha, otab sen suvipalad.
Istorii.
Petr I pani eländpunktan alust vl 1714 kuti "Pert'kulun Krasnoje-külä" () sijadamha bumagfabrikad. 19. voz'sadal Krasnoje Selo oli Venäman imperijan sodavägiden kezaližeks päsijaduseks. Külä sai lidnan statusad vl 1925.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ižoran ülüden kukhil. Nimetoi-järv da Dudergofk-jogi oma ülüden pohjanno.
Ühtennimine raudtestancii ühtenzoitab lidnad Baltijan päraudtestancijanke. Kaik om 3 raudtestancijad, mugažo avtobusstancii om. Lähembaine metro om Prospekt Veteranov-metrostancii.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahalugemižen mödhe lidnaneläjiden lugu oli 44 323 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid oma olmas.
Irdkosketused.
*


Kronštadt.
Kronštadt () om Venäman lidn da meriport Piterin lidnan röunoiden südäimes. Se om Kronštadtan rajonan üks'jäine eländpunkt.
Istorii.
Petr I pani eländpunktan alust vl 1704 kuti "Kronšlot-lidnuz" da torguindport läz Kotlin-sart. Vl 1723 hän-žo pani puižen "Kronštadt-lidnusen" alust Kotlin-sarel da nimiti lidnad uden lidnusen mödhe. 1720-nzil vozil lidn tegihe Baltijan sodamerilaivišton bazaks. Vl 1824 lidn eli läbi sur'vedes, läz kaiked sauvused oliba muretud, i 19. voz'sadal sauvoihe kivišt lidnust, kudamban pertid da seinän jändused oma kaičenus tähäsai. Sauvoihe da udessündutihe äiluguižid fortoid-ki randištol 20. voz'sadan augotišhesai, ned oliba ühtenzoittud raudtel vedamha šlibakoid 1980-nzihe vozihesai.
Toižen mail'man sodan aigan Kronštadt eli blokadas läbi, ei ole anastadud nacistoil. Vspäi 1996 avaitihe lidnad verazmalaižiden täht.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suomen lahten Kotlin-saren päivnouzmaižes poles, putkotadud mahusel. Ühtenzoitase avtotel lidnan toižidenke rajonidenke Piterin dambadme.
Kronštadtan klimat sättub meren lämudenke i tulleikahamb mi Piterin keskuzpalas. Heinkun lämuz +18,1 C°, vilukun i uhokun −6 C°.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 43 005 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1863 (48,4 tuh. rist.) i vl 1989 (45 053 eläjad). Ortodoksižen hristanuskondan kaks' päjumalanpertid om lidnas: Ph. Mikulai-čudonsädajan Meripühäpert' (1903−1913) i Vladimiran Jumalanmaman päjumalanpert' (1875−1879).
Ižandusen päsarakod oma laivoiden kohenduz i sömtegimišt. Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Avtobusad-žo ajeltas Lomonosov-lidnha da Staraja Derevnä-metrostancijhasai.
Irdkosketused.
*


Lomonosov (lidn).
Lomonosov (,) om Venäman lidn da meriport Piterin röunoiš. Vspäi 2011 om Venäman sodahoštusen lidnaks. Se mülüb Petrodvorecan rajonha, otab sen päivlaskmašt palad. Mugažo Leningradan agjan Lomonosovan rajonan ohjandusen aluzkundad sijadasoiš lidnas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1710 kuti "Menšikovan pert'kulu" lähiženke tahondanke. Vspäi 1727 sen nimi lähevenujanke žilonke oli Oranijenbaum (,), raudtestancijoiden nimed (Oranijenbaum I i Oranijenbaum II) oma mugoižed tähäsai. Žilo sai lidnan statusad vl 1780.
Vl 1948 lidnad udesnimitihe nügüdläižikš. Lidn šingotase ladimensauvomižel, raudten passažirvagonoiden südäimen tehmižel, sauvondmaterialiden edheotandoil (mecan ümbriradmine).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suomen lahten suvirandal, Karast-jogensus (). Matkad Piterin keskushesai om 30 km päivnouzmha orhal. Lähembaižed lidnad oma Piterin regionan Petergof suvipäivnouzmha i Kronštadt pohjoižhe.
Kaks' raudteplatformad oma kahten raudtestancijan ližaks, ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad Baltijan päraudtestancijanke. Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Lähembaine metro om Avtovo- da Kirovskii zavod-metrostancijad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnaneläjiden lugu oli 42 505 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 43 300 vl 1979 i om nügüd', vajehtase 42..43 tuh. eläjid röunoiš vspäi 2010.


Pavlovsk (Piter).
Pavlovsk () om Venäman lidn federacijan Piter-subjektan administrativižiden röunoiden südäimes. Se mülüb Puškinan rajonha.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1777 kuti "Pavlovskoje-külä" (), konz Jekaterina II lahjoiči nened mad ičeze poigale, tulijale Pavel-imperatorale. Külä sai lidnan statusad vl 1796 "Pavlovsk"-nimenke.
Vozil 1918−1944 lidnan nimi oli "Sluck" (Vera Sluckaja-revolücionernaižen kanzannimen mödhe). Lidn šingotase turizmal (pol'tošt mln rist. vodes), kartonan pästandal i nahkgalanterejan fabrikal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Slavänk-jogen randoil, Nevan alangišton hural randpolel. Matkad Piterin rengazavtotehesai om läz 15 km pohjoižhe. Pavlovsk röunatab Puškin-lidnanke lodehes. Pavlovskan puišt (6 km²) otab lidnan pohjoižpäivnouzmpol't.
Pavlovsk-raudtestancii sijadase Puškin-lidnan röunal. Raudtesarak om Pavlovskan jäl'ghe, i tulijad Piterišpäi jonused ajadas Suren Uz'lidnan vai Vitebskan raudteidme. Matkad Pavlovsk-raudtestancijaspäi Vitebskan päraudtestancijhasai om 25 km pohjoižhe.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 16 087 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 23 tuhad eläjid vl 1935 i 24..25 tuhad eläjid vll 1979−1998 (25 500 rist. vl 1989), sid' vajehtihe lidnan röunoid. Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Mikulai-čudonsädajan späjumalanpert', koume jumalanpertid i lüteranine pühäpert' oma olmas.


Petergof.
Petergof (, — «Petran tanaz»,) om Venäman lidn Piterin röunoiš, sen suvipäivlaskmaižes Petrodvorecan rajonas. Vspäi 2005 Petergof om tedolidnan statusanke, ezmäine mugoine Venämas.
Istorii.
Ende kaks' suomalašt küläd seižuiba neniš tahoiš — "Kuusoja" da "Pohjajoki"; mugažo "Papingondo-külä" oli ülüdel.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1710 kuti imperatoran lidnantagaine rezidencii. Žilo sai lidnan statusad vl 1762.
Vspäi 1944 vhesai 1997 lidnan nimi oli Petrodvorec (). Lidn šingotase turizmal, ladimensauvomižel (časuiden pästand) i metallfurnituran tehmižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suomen lahten suvirandal da sen randpolel. Puištoiden ühthine pind om 8,19 nellikkilometrad. Lähembaine lidn om Piterin regionan Lomonosov lodeheze.
Universitet-raudteplatform om kahten raudtestancijan ližaks (Vanh Petergof da Uz' Petergof), ned ühtenzoittas lidnad Baltijan päraudtestancijanke (29 km matkad) da Lomonosov-lidnanke. Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Lähembaine metro om Avtovo- da Kirovskii zavod-metrostancijad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 73 199 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 83 800 eläjad vl 1992.
Alapuišton keskuzpalan ühthine nägu Petergofan Sures pert'kuluspäi.


Sestroreck.
Sestroreck (, — znamoičeb «čigičaiženjogi», — vepsän kirjamil «Süsterbek») om Venäman kurortlidn Piterin administrativižiš röunoiš. Se mülüb Kurortan rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1643 kuti ročine torguindjarmank, om nimitadud jogen mödhe. Vspäi 1703 se om Venäman žilo.
Vl 1724 azegtegim zavodi radod. Vl 1735 metallurgine tegim avaižihe, se radoškanzi sijaližel raudkivendol. Vozil 1868 luja lämoipalo tegihe žilos. Žilo sai lidnan statusad vl 1925.
Vozil 1918−1940 oli röunmas, valdkundröun Suomenmanke oli 2 km pohjoižhe lidnaspäi. Lidn šingotase avtosauvomižel (tegim), turizm da lebu oma populärižed täs.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suomen lahten pohjoižrandal i Sestroreckii Razliv-järven päivlaskmaižel randal. Leterand om madal, 50 metrhasai levette.
Ühtennimine raudtestancii da viž raudteplatformad seištas Piter — Beloostrov raudtel. Matkad Sestroreck-raudtestancijaspäi Suomenman päraudtestancijhasai om 34 km suvipäivnouzmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 37 248 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.


Indii (himine element).
Indii ("In" — "indium" latinan kelel) om 49nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumanden gruppan päalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element vasttase Man kores koume kerdad paksumb mi hobed, indijan pala — 0,21 grammad tonnas, voib löuta sidä puhthas olendas. Germanijalaižed Ferdinand Raih- i Teodor Rihter-himikad avaižiba indijan vl 1863 spektroskopijal, erigoitiba puhtast metallad vodes sen jäl'ghe. Om nimitadud indigo-mujun jonon spektras tagut.
Fizižed ičendad.
Indii om tagokaz, lujas pehmed hobedaižvauged metall. Kändase üläveimeks 3,41 K lämudel.
Atommass — 114,818. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,31 g/sm³. Suladandlämuz — 429,32 K. Kehundlämuz — 2353 K.
Londuseline indii kogoneb kahtes izotopaspäi: stabiline 113In (4,29%) i β-vähänradioaktivine 115In (95,71%, T½ — 4,4 × 1014 vot). Sen ližaks tetas 37 ratud radioaktivišt izotopad 97..112, 114, 116..135 atommassanke i niiden 47 izomärad.
Himižed ičendad.
Indijan himižed ičendad lujas koskudas alüminijan da gallijan ičendoihe. Eile reakcijoid muglidenke. Muigotandmär oleleb +1..+3. Palab siniženke leskusenke il'mas enamba 800 C° lämudel i sädab hapandust.
Samine da kävutand.
Sadas indijad cinkan kivendon ümbriradmiženke tobjimalaz. Kävutadas metallan enamba pol't tehmaha sensorekranid. Pätegijad vl 2016 — Kitai (290 tonnad) i Suvikorei (195 tonnad), arv — 240 US$ kilogrammas (2016).
Ei ole löutud indijan biologišt rolid.


Tin.
Tin ("Sn" — "stannum" latinan kelel) om 50nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om nelländen gruppan päalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om harvahk londuses, sidä ei voi löuta puhthas olendas. Tinal kaiken om olnu luja znamoičend ristitun civilizacijan istorijas. Tin om bronzan päkomponent, i sikš bronzaigan se oli olnu "strategižen" metallan.
Fizižed ičendad.
Tin om kebn tagokaz hobedaižvauged metall.
Atommass — 118,71. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,31 g/sm³. Suladandlämuz — 231,9 K. Kehundlämuz — 2543 K.


Antimonii.
Antimonii ("Sb" — "stibium" latinan kelel) om 51nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videnden gruppan päalagruppas, tabluden videndes periodas.
Antimonii om tutab ristituile lujas amu. Sidä kävutadas tobjimalaz elektronikas.
Element om harv londuses. Ei voi vastata antimonijad puhthas olendas.
Fizižed ičendad.
Puhtaz antimonii om hoštai metalloid (pol'metall) siniženke ližamujunke. Antimonijal om mugažo metalloiden ičendoid.
Atommass — 121,760. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,697 g/sm³. Suladandlämuz — 903,8 K. Kehundlämuz — 1908 K.


Tellur.
Kristalline tellur 2 sm pitte.
Tellur ("Te" - "tellurium" latinan kelel) om 52nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kudenden gruppan päalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om harv londuses. Sidä voib vastata puhthas olendas (ičesündui tellur). Puhtast tellurad sai ezmäižen kerdan vl 1798 avstrijalaine himik M. G. Klaprot. Se om aktivine himižešti vaiše keskmäras.
Tellur da kaik sen ühtnendad oma morijad!
Fizižed ičendad.
Puhtaz tellur om hudr hobedaižvauged metalloid (pol'metall) lujanke metallhoštanke.
Atommass — 127,60. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,24 g/sm³. Suladandlämuz — 722,7 K. Kehundlämuz — 1263 K.


Jod.
Jod ("I" - "iodum" latinan kelel, amuižgrekan kelen "ἰώδης"-sanaspäi «zolotuhheinän mujun polhe», «ruskedsinine») om 53nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemenden gruppan päalagruppas, tabluden videndes periodas.
Jod om harv londuses, no sidä voib löuta kaikjal. Ičesündujad jodad voib löuta vaiše Italijas. Jodan avaiži vl 1811 francijalaine himik B. Kurtua.
Nece om aktivine himižešti galogen. Jodan molekul om kaks'atomine — sen formul om I2.
Jod om luja morim! Surmaline doz om 3 g.
Fizižed ičendad.
Normaližiš arvoimižiš puhtaz jod om muzahahkad kristallad ruskedsiniženke metallhoštanke. Jod tegeb ruskedsiništ purud, i sil om luja harakterine paha haju.
Atommass — 126,90447. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 4,93 g/sm³. Suladandlämuz — 113,5 C°. Kehundlämuz — 184,35 C°.


Ksenon.
Täuttud ksenonan plazmal stökolturud, ratas gazlasketusil.
Ksenon ("Xe" — "xenon" latinan kelel) om 54nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan päalagruppas, tabluden videndes periodas.
Element om harv londuses. Anglijalaižed himikad Uil'jam Ramzei i Moris Travers avaižiba ksenonan vl 1898 kriptonan ližasegoituseks — il'man palaks.
Ksenonal ei ole nimittušt biologišt rolid.
Fizižed ičendad.
Ksenon om inertine üks'atomine gaz mujuta, maguta da hajuta.
Atommass — 131,293. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš, 0 C°) — 0,005894 g/sm³; (nozolas olendas, −109 C°) — 2,942 g/sm³. Suladandlämuz — 161,3 K. Kehundlämuz — 166,1 K.


Cezii.
Cezii ("Cs" - "caesium" latinan kelel) om 55nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ezmäižen gruppan päalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Element om lujas harv londuses, sikš se om kalliž. Cezijan avaižiba vl 1860 spektraližen analizan abul germanijalaižed himikad R. Bunzen da G. R. Kirhhof.
Cezii om vägev katalizator, sidä kävutadas optikas, elektronikas, medicinas.
Fizižed ičendad.
Cezii om pehmed hobedaižpakuine muglmetall, kudamb lujas koskub kuldha.
Atommass — 132,90545. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,873 g/sm³. Suladandlämuz — 28,44 - 28,7 C°. Kehundlämuz — 667,6 - 688 C°.


Barii.
Barii ("Ba" — "barium" latinan kelel) om 56nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtenden gruppan päalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Element om levitadud londuses keskmäras. Vl 1808 anglijalaine Hemfri Devi-himik sai puhtast barijad ezmäižen kerdan.
Fizižed ičendad.
Barii om pehmed tagokaz hobedaižvauged muglmametall.
Atommass — 137,327. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 3,5 g/sm³. Suladandlämuz — 1002 K. Kehundlämuz — 1910 K.
Himižed ičendad.
Metall om lujas aktivine himižešti, i sikš ei voi löuta barijad londuses puhthas olendas. Pidadas metallišt barijad karasinas vai parafinas.


0 (lugu).
0 om lugusana -1 da 1 keskes.


10 (lugu).
10 (kümne) om lugusana 9 da 11 keskes.


Lantan.
Lantan ("La" — "lanthanum" latinan kelel) om 57nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumanden gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Ročilaine Karl G. Mozander-himik sai lantanad ezmäižen kerdan vl 1839. Nimitihe Jöns Jakob Bercelius-himikan taričendan mödhe, -sana znamoičeb «peitan» avaidusen pit'kan ten tagut.
Element om kaikiš levedambiden keskes harvoiš mametalloišpäi londuses. Koncentriruiše cerijanke, sadas cerijad, sid' lantanad, prazeodimad i neodimad ekstrakcijal.
Fizižed ičendad.
Ireg lantan om pehmed tagokaz notked hobedaižvauged mametall. Se oleskeleb koumes kristalližes modifikacijas: α-La geksagonaliženke seglusenke, β-La vas'kenvuiččenke kubiženke seglusenke da γ-La raudanvuiččenke kubiženke mülücentriženke seglusenke. Lantanan 1 mülü absorbiruib vezinikan 400 mülühüsai.
Atommass — 138,90547. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,162 g/sm³. Suladandlämuz — 1194 K. Kehundlämuz — 3730 K.
Himižed ičendad.
Om korktanke himiženke aktivižusenke. Lantan pojav 14 jäl'geližhe elementha himižil ičendoil.


Cerii.
Cerii ("Ce" - "cerium" latinan kelel) om 58nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Cerijan löudmižsijid om AÜV:oiš, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas.
Cerii om seižmatoi il'mas i kändase hilläšti oksidaks. Puhthad elementad sadas cerijan ftoridan (CeF3) suladusen elektrolizan abul.
Cerii om hüvä katalizator, sidä kävutadas metallurgijas, optikas, medicinas i m. e.
Fizižed ičendad.
Cerii om pehmed tagokaz notked raudhahk mametall.
Atommass — 140,116. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,757 g/sm³. Suladandlämuz — 1072 K. Kehundlämuz — 3699 K.


Ukrainan kel'.
Ukrainan kelen levigandusen kart Ukrainas da sen ümbrištos.
Ukrainan kel' (ičeze nimituz: "українська мова") om Ukrainan valdkundkel'.
Ukrainan kel' om indoevropine, slavine kel'. Pagižijoiden lugu — läz 45 millionad ristituid. Järedad ukrainankel'žed kundad oma Venämas (1 129 838 pagižijad vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe), Kanadas (200 525 pagižijad vl 2001), Brazilijas (läz 400 tuhad pagižijoid).
Ukrainan rahvahaližen tedoakademijan Ukrainan kelen institut om kelen reguliruindorganizacijaks, sijadase Kijevas.


Kägennin'.
Kägennin' ("Daphne mezereum") om marj.


Bitlad.
«Bitlad» ([ðə ˈbiː.tlz]) oli britanine muzikaline rokgrupp Liverpulišpäi. Oli olmas vozil 1960—1970.
Al'bomad.
b
b


The Rasmus.
«The Rasmus» om suomalaine muzikaline rokgrupp. Sen aluz om pandud vl 1994 Hel'sinki-lidnha.
Homaičendad.
R
R
R
R


Mariupol'.
Mariupol' (,) om lidn Ukrainan suvipäivnouzmas, Doneckan agjas. Raudan metallurgijan keskuz, järed meriport da lebutaho.
Eländpunktan aluz om pandud 10. voz'sadal. Om lidnan statusanke vspäi 1778, nügüdläiženke nimenke vspäi 1779 (vll 1948-1989 nimitihe "Ždanov:aks").
Lidn sijadase Azovmeren pohjoižel randal, Kal'mius-jogensun randoil, 67 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Voden il'man keskmäine lämuz om +10,5 C°, veden — +11,4 C°.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 458 533 ristitud.


Linkin Park.
«Linkin Park» om amerikaine muzikaline grupp Kalifornijaspäi. Muzikgruppan aluz om pandud vodel 1996 "Xero"-nimenke, vspäi 2000 nimitase nügüdläižikš.


System of a Down.
«System of a Down»-muzikgrupp vl 2005.
«System of a Down» (lühenduz: "SOAD") om amerikalaine muzikaline rokgrupp. Sen aluz om pandud vl 1992 Los Andželesha "Soil"-nimitusenke («mahuz»), Daron Malakän i Serž Tankän oma alusenpanijoikš. Vspäi 1995 nimitase nügüdläižikš, "down" om sana äjidenke znamoičendoidenke: lanktend, ozatomuz, murenduz, atak, tartund. Gruppan kaik ühtnijad oma armeniženke augotižlibundanke. Vozil 2007−2010 grupp ei olend väges, ühtnijad oliba otnus soližil projektoil.


U2.
«U2» (virktas "Ju tu") om irlandijalaine anglijankel'ne muzikaline rokgrupp Dublinaspäi. Om olmas vspäi 1976.


Nominativ vepsän keles.
Nominativ vepsän keles om päkänd, kudamb znamoičeb tobjimalaz tegendan subjektad.
Sen küzundad oma "Ken?" da "Mi?".
Üks'lugun formal ei ole nimittušt ozutajad, äilugun ozutai om -d.


Genitiv vepsän keles.
Genitiv vepsän keles om üks' kändoišpäi, kudamban päznamoičend om possesivižuz. Sen küzundad oma "Kenen?" da "Min?". Genitivan ozutajad oma -n (üks'lugus) da -den (äilugus).


Partitiv vepsän keles.
Partitiv vepsän keles om üks' kändoišpäi, kudamban küzundad oma "Keda?" da "Midä?". Sen ozutajad oma -d da -t.
Necen kändon äilugu om kävutamas i-ozutajanke.


Akkuzativ vepsän keles.
"Akkuzativ" vepsän keles om üks' kändoišpäi. Sen küzundad oma "Kenen?" da "Min?".
Ozutajad oma -n (üks'lugus) da -d (äilugus).


Pskov.
Pskov () om Venäman lidn da lidnümbrik valdkundan lodehes. Se om Pskovan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo om Pskovan rajonan keskuseks (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Lavrentijan aigkirjas kuti "Pleskov" () i "Pskov" lidnan statusanke vl 903. Nimitihe jogen mödhe. Pskovan lidnuz oli vižrenghaižeks, koume rengast oma olmas tähäsai.
Vozil 1348—1510 Pskov oli ripmatoman Pskovan Tazovaldkundan pälidnaks. Oli Venäman ühteks kaikiš järedambiš da znamasižembiš lidnoišpäi edel Piterin alusenpanendad.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Pskovanjogen () da Sur'-jogen molembil randoil niiden ühthejoksmusen sijas. Istorine keskuz levigandeb 47 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel, 16 kilometras Sur'-jogen lanktendan sijaspäi Pskovanjärvhe. Sijadase 278 kilometras avtoteidme Piterišpäi, matkad Moskvhasai om 743 kilometrad.
Pskov om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt, jagase 14 nomeruidud ohjanduzlidnanlaptha. Lidnan röunoiden piduz om läz 50 km.
Tobmuz.
Käskusenandai tobmuz om Lidnan Dum. Kaik eläjad änestuzoiktusenke valitas sen 25 ezitajad videks vodeks. Duman ezimez' lugese lidnan pämehen. Järgenduseližed valičendad Dumha oliba vl 2017.
Radonoigendai tobmuz om Lidnan administracii, se iče taričeb ičeze strukturad Dumale vahvištamha. Dum valičeb administracijan pämest.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 203 279 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1992 — 209 tuh. rist., i 2017 — 209 840 ristitud.
Rahvahad (enamba 0,4%, 2010): venälaižed — 87,4%, ukrainalaižed — 1,5%, vaugedvenälaižed — 0,9%, armenijalaižed — 0,5%, toižed — 1,6%; rahvahuden ozutandata — 8,1%.
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. 12 sildad ühtenzoittas Sur'-jogen randoid.
Civiline da sodavägiden Pskov-lendimport (vai Ristad, "PKV / ПСК") sijadase 6 kilometras suvipäivnouzmha lidnan istorižes keskusespäi. Se om rahvahidenkeskeiženke statusanke, tehtas reisid Piterihe da Moskvha.
Irdkosketused.
*
*
*


Velikije Luki.
Velikije Luki (, «Sured Lukad») om Venäman lidn da lidnümbrik Pskovan agjan suvipäivnouzmas. Se om agjan kahtenz' surtte lidn, om Velikije Lukin rajonan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan aigkirjas "Lukad Lovatil"-nimenke () vl 1166 kuti pagižmižiden sija Kijevan ruhtinasen i Uz'lidnan bajarišton keskes. Vl 1198 mainitase lidnaks (Kremlikš), se oli puine i paloi äi kerdad. 12.—15. voz'sadal ambujad taugaspäi taughuiba 56 toras Uden Lidnan poles Litvanman anastajid vaste. Vspäi 1406 se om tetab nügüdläiženke nimenke.
Kivine lidnuz om saudud Petran I käskön mödhe vozil 1704—1708, sen jändused oma kaičenus. 18. voz'sadal trakt läbiti lidnad Vaugedvenämaspäi Piterha. Velikije Luki saiba oficiališt makundan lidnan statusad vl 1777. Vl 1901 sauvoihe «Moskv — Rig»-raudted i "Velikije Luki-raudtestancijad". Vozil 1944—1957 oli Velikije Lukin agjan pälidnaks, nügüd' sen palad oma Pskovan i Tverin agjoiš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lovat'-jogen muugotil randoil (Il'mjärven bassein). 26 ližajoged lanktas sihe lidnan territorijal. Matkad Pskovhasai om 210 km lodeheze orhal vai 260 km avtotedme. Lähembaine lidn om Novosokol'niki 20 km päivlaskmha orhal vai 33 km avtotedme, järed lidn — Vitebsk 167 km suvhe avtotedme.
Velikije Luki oma lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Se jagase 4 territorialižhe lidnanlaptha: Pohjoine, Suvine, Keskuzrajon i Jogentagaine rajon. Mugažo 12 enččen žilon tarhad mülüdas lidnümbrikho.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 98 778 ristitud, agjan ristitišton seičemendez. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1991 i 1997—1999, 117 tuhad eläjid. Rahvahad (enamba 0,4%, vl 2010): venälaižed — 95,7%, ukrainalaižed — 0,8%, vaugedvenälaižed — 0,7%, toižed rahvahad — 1,5%, rahvahuden ozutandata — 1,3%.
Irdkosketused.
*


Gdov.
Gdov (,) om Venäman lidn Pskovan agjan lodehes. Se om Gdovan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Pskovan ezmäižes aigkirjas vl 1322. Saudihe kivišt lidnust vl 1431. Lidnuz kadoti znamoičendad Pohjoižen sodan jäl'ghe (1700—1721), sirtihe valdkundröunad päivlaskmha.
Oli Piterin (Ingrijan) gubernijan makundan keskuseks vspäi 1708. Gdov sai lidnan statusad vl 1780. Vozil 1941 (19. heinku) — 1944 (4. uhoku) lidn oli okkupuruidud nacistižen Saksanman sodavägil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundröunanno, Peipusjärven päivnouzmaižel randpolel, 1 km randaspäi, 40 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 105 km suvhe orhal vai 115 km avtotedme. Kävutamatoi "Gdov-raudtestancii" om olmas lidnan pohjoižpäivnouzmas, raudte tuleb lähembaižes Slanci-lidnaspäi (45 km) i se om konservacijas.
61 külä da 1 futor mülüdas lidnankundha Gdovan ližaks. Lidnankundan pind om 329,83 nellikkilometrad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 4 421 ristitud (rajonan ristitišton koumandez), lidnankundan — 6263 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1989 — 6 tuhad eläjid. Vl 2017 kaik 5 484 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman «Tatanmaine»-jumalaižen päjumalanpert' om saudud lidnas vll 1989—1993.
Irdkosketused.
*


Dno.
Dno () om Venäman lidn da raudtesol'm Pskovan agjan keskuzpalan päivnouzmas. Se om Dnon rajonan i lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Ezmäižed küläd mainitasoiš Uz'lidnan aigkirjas 15. voz'sadan augotišel, nimitihe niid "Sur' Dno" () i "Penemb Donce" (). 19. voz'sadan lopus läz 600 ristitud elihe Dno-küläs (vai Donščin,), se šingotaškanzihe raudtestancijaks «Piter — Vitebsk»- i «Pskov — Bologoje»-jonoil.
Vl 1925 Dno sai lidnan statusad. Eläjiden enambuz radab raudten edheotandoiš tähäsai, mugažo saudihe astjoiden tegint i abrazivtegint.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penen Suhovk-jogen randoil (, Šelon'-jogen i Il'mjärven bassein), 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om 95 km päivlaskmha matkad Pskovhasai orhal vai 110 km avtotedme. Lähembaine lidn om Porhov 26 km päivlaskmha orhal, raudtedme vai avtotedme. Molembad raudtejonod ühtenzoitasoiš lidnan röunoiš, "Dno-raudtestancii" om olmas.
43 pen't küläd da 1 futor mülüdas lidnankundha Dnon ližaks vspäi 2015. Lidnankundan pind — 13,82 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 061 ristitud (rajonan ristitišton kaks' koumandest), lidnankundan — 9 183 ristitud (ližaduihe 2 küläd futoranke edel 2015 vot). Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 12 400 eläjad. Vl 2017 kaik 8677 ristitud elihe lidnankundas.
Dnon raudtetehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks. Ortodoksižen hristanuskondan Mikoi-arhangelan pühäpert' om lidnas, saudihe vll 1821—1825.
Irdkosketused.
*


Nevel'.
Nevel' () om Venäman lidn, lidnankund da transporttesol'm Pskovan agjan suves. Se om Nevelin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Suren Ivan III-ruhtinasen zavetoičendas kuti "Nevl' " vl 1504, nimitihe järven mödhe. Sai torguindlidnan oiktusid Reč Pospolitai-valdkundas vl 1624. Anttihe Venäman lidnan oficiališt statusad vl 1773. Mülüi tahostuzröunha, evrejalaižed oliba enambuses 19. (kahtenz' pol') i 20. (ezmäine pol') voz'sadal, venälaižed i ortodoksine hristanuskond oliba kahtended levigandusen mödhe.
Toižen mail'man sodan aigan oli okkupuruidud nacistoil, vozil 1941 (16. heinku) — 1943 (7. reduku). Vspäi 1944 mülüi Velikije Lukin agjaha, vspäi 1957 om Pskovan agjan palaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen järven pohjoižel randal, 155 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 242 km lodeheze avtotedme. Lähembaižed järedad lidnad oma Velikije Luki 70 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme i Vitebsk (Vaugedvenäma) 95 km suvhe avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 324 ristitud, rajonan ristitišton kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 22 368 eläjad.
Irdkosketused.
*


Novoržev.
Novoržev () om Venäman lidn da lidnankund Pskovan agjan keskuzpalan suves. Se om Novorževan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
18. voz'sadal amuine eländpunkt nimitihe "Aršo-pagast:aks" (). Sirdihe sihe makundan keskust Tarabošsijantaguine-lidnusespäi, kudamb sijazihe 90 km suvhe järven sarel, 12 km nüg. Pustošk-lidnaspäi. Anttihe makundan lidnan statusad vl 1777 i panihe "Novoržev:aks" vanhan muretud Rževan Pall'az-lidnusen () nimen mödhe, vanhan lidnusen jändused sijadasoiš mecas 50 km suvhe Podorževk-külänno.
Lidn oli okkupiruidud nacistižen Germanijan imperijan sodavägil Toižen mail'man sodan aigan, vozil 1941 (17. heinku) — 1944 (29. uhoku). Vspäi 2002 avaitihe monumentad lidnas alusenpanijale Ekaterina II-imperatornaižele.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase peniden Oršo- (, 2,7 km²) i Rosco- () järviden keskes, Oršo-järven suvipäivlaskmaižel randal (Sur'-jogen oigedpol'ne bassein), Bežanican ülüden pohjoižen pautkenno, 75 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Järved ühtenzoitasoiš kanalal, se jägab lidnad poleti. Matkad Pskovhasai om 105 km lodeheze orhal vai 140 km avtotedme. Lähembaine Opočk-lidn om 54 km suvipäivlaskmha orhal vai 62 km avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 695 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 5 100 eläjad.
Ižandusen päedheotandad oma leibtegim, elektroveimiden pästandan edheotand. Turizm šingotase, om äi istorijan mel'heižtahoid i muzejid lidnas da rajonas: pühäpertid, usadibad puištoidenke, jäl'gmäižen sodan muštnikad. «Pskov — Velikije Luki»-avtoten üks' variantaspäi läbitab lidnad.
Irkosketused.
*


Novosokol'niki.
Novosokol'niki () om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Pskovan agjan suves. Se om Novosokol'nikin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1901 žiloks sauvomha ühtennimišt raudtestancijad. Vl 1925 anttihe lidnan statusad.
Lidn oli okkupuruidud Germanijan imperijan nacistižil sodavägil vozil 1941 (25. heinku) — 1944 (29. viluku).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pen' Udrai-jogen randal (, Il'mjärven bassein), Bežanican ülüden suvipautkenno, 135 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 195 km orhal vai 245 km avtotedme. Lähembaine lidn om Velikije Luki 25 km päivnouzmha orhal, avtotedme vai raudtedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8 119 ristitud, rajonan ristitišton viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 10,4 tuh. eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan Mikulai-čudontegijan jumalanpert' om lidnas (puine oli 1912, nüg. om saudud vll 1992—1996).
Ižanduz.
Tegimišton sarakod oma sauvondmaterialiden tehmine (šebin'tegim), sömtegimišt (leibkombinat), mugažo raudten depod i Nevelin omblendühtelmasen filial oma olmas lidnas.
«Moskv — Rig»- i «Piter — Kijev»-raudtejonod ristikoitas lidnas. «Moskv — Rig»-avtote (M9 Venämas, A12 Lätanmas) om lidnan suviröunaks.
Irdkosketused.
*


Opočk.
Opočk () om Venäman lidn da lidnankund Pskovan agjan suvipäivlaskmas. Se om Opočkan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1341 kuti "Opočk-külä". Se sai lidnan statusad vl 1412 lidnusen alusenke ühtes. Saudihe lidnusen vajehtamha muretud Kolože-lidnust, kudamban jändused sijadasoiš 11 km päivnouzmha nügüd'aigaižes lidnaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur'-jogen randoil (Peipusjärven bassein), 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 125 km pohjoižhe orhal vai 130 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Novoržev 60 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme, Sebež 60 km suvhe avtotedme i Pitalovo 75 km lodeheze avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 603 ristitud, rajonan ristitišton koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 16 130 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: Pühän Jumalanmaman katken jumalanpert' (puine 1804) i Sündun Toižetamižen jumalanpert' (2005).
Ižandusen päsarak om sömtegimišt (söndtavaroiden tegim, leibkombinat, südäiveziden edheotand), mugažo omblendfabrik i laps'avtoištmiden pästandan edheotand ratas lidnas. Opočkan industrialiž-pedagogine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Ostrov.
Ostrov () om Venäman lidn da lidnankund, transporttesol'm Pskovan agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Ostrovan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1341 röunanverižeks lidnuseks, kudamb sijazihe Sur'-jogen sarel. 14. voz'sadan keskespäi sauvoihe sen sijas lidnust kivespäi, kaiči Pskovad suvespäi. Vspäi 1719 kätihe Pskovan provincijan makundan lidnaks.
Jäl'gmäine soda pani lidnusen seiniden jändusid mantazole. Nügüd'aigan koume sodagarnizonad oma lidnan paloikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur'-jogen randoil (Peipusjärven bassein), 60 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 43 km pohjoižhe raudtedme vai avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Pskov i Pitalovo 50 km suvipäivlaskmha raudtedme vai orhal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 668 ristitud, rajonan ristitišton kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1998 — 30 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas.
Irdkosketused.
*


Petseri.
Petseri vai Pečori () om Venäman lidn Pskovan agjan päivlaskmas. Se om lidnankundan i Petserin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1472 kuti mez'jumalankodi čurukivižes kukhas da külä-posad läz sidä. Ümbärtihe seinäl jumalankodid vl 1565, kävutihe Petserin lidnuseks vhesai 1721. Petseri sai makundan lidnan statusad vl 1782.
Vozil 1920—1944 oli mülünu Estinmaha "Petseri"-nimenke, nece-žo nimi om varanus vepsäks-ki.
Geografijan andmused.
Lidn om röunanverine, om 1 km matkad Estinman röunhasai pohjoižhe i 2 km päivlaskmha, no tulend om joudai kaikile tahtnikoile vspäi 2007. Petseri sijadase penen Pačkovk-jogen randoil (Peipusjärven bassein), 85 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 42 km päivnouzmha orhal vai 50 km avtotedme Izborskan kal't. Om kaks' röunpäličmänendtahod, sidä kesken avtoiden täht: «Šumilkino — Luhamaa» i «Kuničinan mägi — Koidul». Estin Virun makundan Meremäen volost' sijadase röunan taga. Lähembaine Venäman lidn om Pskov, Estinman — Viru 36 km päivlaskmha orhal i raudtedme vai 67 km avtotedme, Pilv 42 km lodeheze orhal i raudtedme vai 57 km avtotedme, Räpin 33 km pohjoižhe vai 39 km avtotedme.
174 küläd mülüdas lidnankundha Petseri-lidnan ližaks (edel vn 2015 sulakud — 42 küläd).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 195 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1998 — 14 100 eläjad. Vl 2017 kaik 13 825 ristitud elihe lidnankundas. Äjad eläjad ostiba Estinman-ki pasportad ičeze aigan.
Ortodoksižen hristanuskondan Pskovan i Petserin Ph. Emäganpäivän mez'jumalankodi pühäpertidenke da seinänke sijadase ani suvhe lidnan keskusespäi, pol'millionad turistoid oleleb siš joga vot. Sen ližaks, ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid i lüteranižen jumalankodikundan Ph. Pedran pühäpert' (kirh, 1926) oma väges lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarak om sauvondmaterialiden tehmine: keramine apakut, jauh mouckivespäi.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Avtobusstancii om lidnas, tehtas rahvahidenkeskeižid-ki reisid. "Pskovan Petseri"-raudtestancii om lidnas vspäi 1899, vaiše jüguiden täht vspäi 2014.
Irdkosketused.
*


Porhov.
Porhov () om Venäman lidn da lidnankund Pskovan agjan keskuzpalan päivnouzmas. Se om Porhovan rajonan administrativine keskuz.
Enzne.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1239 pulidnuseks lidnan statusanke, nimitihe "Porhovan lidneihut" (). Vl 1387 uz' kivine lidnuz om saudud, om kaičenus hüvin, kävutadas muzejaks. Mülüi Venäman 12 kaikiš znamasižembha lidnushe ühtenzoitusen jäl'ghe Uz'lidnan tazovaldkundanke vl 1478. Panihe makundan lidnaks Uz'lidnan gubernijan Pskovan agjaha vl 1777, oli Pskovan gubernijas vspäi 1796.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Šelon'-jogen randoil (Il'mjärven bassein), 55 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Šelon' jokseb suvespäi pohjoižhe, läbitab lidnan keskust. Matkad Pskovhasai om 70 km päivlaskmha orhal, raudtedme vai 85 km avtotedme. Lähembaine lidn om Dno 26 km päivnouzmha orhal, raudtedme vai avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 608 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 14 400 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan viž jumalanpertid om kaičenus, niiden keskes kaks' oma väges. Časoun' om saudud koncentracižen «Dulag-100»-oigenduzlagerin (eloku 1941 — uhoku 1944) i kadodud kahten päjumalanpertin muštho.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarak om sömtegimišt (argvoi- da sagudtegim). Sadas mouckivid lidnan ümbrištos. Porhovan maižanduztehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Lidn om avtotesol'meks, kaik transport läbitab lidnan keskust. "Porhov-raudtestancii" i «580 km»-platform oma lidnan südäimes «Pskov — Bologoje»-jonol.
Irdkosketused.
*


Pustošk.
Pustošk () om Venäman lidn da lidnankund Pskovan agjan suves. Se om Pustoškan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1927).
Istorii.
Om severz'-se neolitan kaivandusid, löuzihe käpid da lidneihuziden jändusid lidnan ümbrištos (1. voz'tuha edel m.e. — 1. voz'tuha meiden erad). Eländpunktan aluz om pandud žiloks ühtennimiženno raudtestancijanno (om avaitud vn 1900 sügüz'kul) «Moskv — Rig»-jonol vl 1901. Ende pustolän oli žilon sijas, nimitihe äjiden agjan küliden kartte. Edel revolücijad puine jumalanpert' oli olmas žilos. Pustošk sai lidnan statusad vl 1925.
Vozil 1941 (16. heinku) — 1944 (27. uhoku) lidn oli bombardiruidud da okkupiruidud Germanijan imperijan sodavägil, sen aigan muretihe kaikid lidnan sauvusid täuzin i amptihe tuhid eläjid. Toižen mail'man sodan jäl'ghe udessündutihe lidnad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Krupejan järven da Krupei-jogen randoil (, mž. "Крупянка" alajoksmuses, Sur'-jogen i Peipusjärven bassein), 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 177 km pohjoižhe orhal vai 190 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Nevel' 50 km suvipäivnouzmha avtotedme i Sebež 60 km päivlaskmha avtotedme vai raudtedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 619 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 6 305 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Radonežan Sergijan jumalanpert' om saudud vll 1997—2000.
Ižandusen sarakod oma sauvondmaterialiden pästand (mecan ümbriradai tegimištkombinat) da sömtegimišt (leibkombinat).
Irdkosketused.
*


Pitalovo.
Pitalovo (,) om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Pskovan agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Pitalovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1863 kuti pol'stancii raudtel. Vozil 1920–1944 se rajonanke oli mülünu Lätänmaha. Vozil 1925–1937 eländpunktan latvijan nimi oli "Jaunlatgale" («Uz' Latgalii»), vozil 1937–1945 — "Abrene". Vl 1933 se sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Utroi-jogen randal (, Sur'-jogen hura ližajogi), 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 102 km pohjoižhe. Lähembaižed lidnad oma Viläk (Lätänma) 20 km lodeheze orhal vai raudtedme i Ostrov (Pskovan agj) 50 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai raudtedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 5 826 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996, 7 300 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Mikulai-čudonsädajan jumalanpert' (1929–1931) sijadase läz raudtestancijad.
Irdkosketused.
*


Sebež.
Sebež () om Venäman lidn Pskovan agjan suvipäivlaskmas. Se om Sebežan rajonan, lidnankundan (mülüb sihe) da Sebežan küläkundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud "Ivangorod Sebežal-pulidnuseks" () vl 1535 tehmaha londoid Litvanmaha, sen jändused oma kaičenus. Mainitase nügüdläiženke nimenke Ivan Grazijan zavetoičendas vl 1572. 16.-18. voz'sadoil Sebež oli se Reč Pospolitai-valdkundan palaks, se Venäman palaks. Sebež sai torguindlidnan oiktusid vl 1623, Venäman makundan lidnan statusad vl 1772.
Geografijan andmused.
Lidn om röunanverine, sijadase Sebež- da Orono-järviden keskes (Päivlaskmaižen Dvinan bassein), 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pskovhasai om 170 km pohjoižhe orhal vai 190 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Opočk 60 km pohjoižhe avtotedme, Pustošk 60 km päivnouzmha avtotedme i Zilupe (Latvii) 28 km päivlaskmha avtotedme. Sebežan rahvahaline puišt levigandeb suvhe lidnaspäi Vaugedvenämahasai.
68 küläd mülüdas lidnankundha Sebežan ližaks. Lidnankundan pind om 275,13 km².
Eläjad.
Vl 2010 lidnan eläjiden lugu oli 6 375 ristitud (rajonan ristitišton kaks' seičemendest), lidnankundan — 8 354 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1979 — 10 501 eläjad. Vl 2017 kaik 7 348 ristitud elihe lidnankundas.
Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Stroican jumalapert' om lidnas (kostöl enččes), om vanhid erižpertid. Kaiken istorijan aigan lidn paloi, anastihe sidä, i udessündutihe vitkos jogo kerdan. 19. voz'sadal iudaizman uskojad da evrejalaižed tuliba enambushe. Toižen mail'man sodan jäl'ghe om kaikiš enamb ortodoksižid hristanuskojid da venälaižid.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden tehmine (raudbetontegesed, pulaudad) i turizm. Pskovan agrotehnižen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Avtobusad oma kundaližtransportaks lidnas. "Sebež-raudtestancii" sijadase lidnan pohjoižröunanno «Moskv — Rig»-jonol vspäi 1901, raudten muit om lidnas. Koume avtotesarakod ühtenzoittas lidnad «Baltii»-trassanke (E22). Kaks' röunpäličmänendtahod om lidnan ümbrištos: «Buračkid — Terehovo» Lätänmanke 20 km päivlaskmha i «Doloscid — Juhovičid» Vaugedvenämanke 35 km suvipäivlaskmha.
Irdkosketused.
*


11 (lugu).
11 (üks'toštkümne) om lugu 10 da 12 keskes.


12 (lugu).
12 (kaks'toštkümne) om lugu 11 da 13 keskes.


13 (lugu).
13 (koumetoštkümne) om lugu 12 da 14 keskes.


14 (lugu).
14 (nell'toštkümne) om lugu 13 da 15 keskes.


15 (lugu).
15 (vižtoštkümne) om lugu 14 da 16 keskes.


16 (lugu).
16 (kuz'toštkümne) om lugu 15 da 17 keskes.


17 (lugu).
17 (seičemetoštkümne) om lugu 16 da 18 keskes.


18 (lugu).
18 (kahesatoštkümne) om lugu 17 da 19 keskes.


19 (lugu).
19 (ühesatoštkümne) om lugu 18 da 20 keskes.


20 (lugu).
20 (kaks'kümne) om lugu 19 da 21 keskes.


San Paulu.
San Paulu ([sɐ̃w ˈpawlu]) om Brazilijan, Suviamerikan da Suvižen šurupoliškon kaikiš suremb lidn eläjiden lugun mödhe. Läz 21 mln ristituid eläb lidnaglomeracijas ().
San Paulu om ühtennimižen štatan pälidn.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Brazilijan suvipäivnouzmas, Brazilijan mägištol, 800 m valdmeren pindan päl. Matkad Atlantižen valdmeren randišthosai om 70 km vaiše (Santus-avanport). Matkad Rio-de-Žaneirohosai om 300 km päivnouzmha. San Paulun da Rion biržsistemad oma ühtmuz.
Klimat om subtropine. Paneb sadegid 1285 mm vodes. Kuiv sezon om tal'vel (kezaku-eloku, 110 mm koumes kus), vihmoiden sezon om tal'vkus-keväz'kus (774 mm).
San Paulu jagase 9 zonha, ned alajagasoiš 32 lidnrajonha (port. "subprefeitura").
Eläjad da transport.
Vn 2011 Brazilijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 316 149 ristitud.
Avtobusad, trolleibusad, ezilidnelektrojonused, punolendimed i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Metropoliten radab vspäi 1974 (5 jonod, 69 stancijad, 76 km raudted). Kaks' rahvahidenkeskešt lendimportad holitadas lidnas, ned oma San Paulu − Guarul'jus ("GRU") i Kogonjas − San Paulu ("CGH").
Irdkosketused.
*


Rio-de-Žaneiro.
Rio-de-Žaneiro vai muite Rio (port.: "Rio de Janeiro" [ˈʁi.u d(ʒi) ʒɐˈnejɾu] «vilukuine jogi») om lidn Brazilijan suvipäivnouzmas. Se om ühtennimižen štatan administrativine keskuz.
Lidn om kahtenz' znamoičendal valdkundan ižanduses San Paulun jäl'ghe. Vl 2016 lidn vastsi ezmäižid Suviamerikas Kezaližid Olimpiadvändoid.
Istorii.
Rio-de-Žaneiro om Guanabar-lahten (port. "Baía da Guanabara") ezmäine nimituz, se oli anttud värin (laht, ei ole jogi). Lidnan aluz om pandud vl 1565 keväz'kun 1. päiväl lahten päivlaskmaižel randal kuti "San Sebastjan de Rio-de-Žaneiro" (port. "São Sebastião de Rio de Janeiro") Portugalijan Sebastjan I-kunigahan oiktastuseks.
Vl 1763 sirtihe sihe koloniališt administracijad Salvadoraspäi, i vozil 1763-1960 Rio oli Brazilijan pälidnaks. Vl 1960 pälidnad sirtihe udhe Brazilia-lidnha.
Geografijan andmused.
Rio sijadase Atlantižen valdmeren da sen Guanabar-lahten randoil, Brazilijan mägitazangišton suvipautkil, 31 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl.
Klimat om subekvatorialine. Kun keskmäine lämuz oleleb +21,3..+26,5 C° röunoiš. Paneb sadegid 1170 mm vodes, heinku da eloku oma kaikiš kuivad (50-60 mm kus).
Vspäi 2010 lidn jagase 7 subprefekturha (port. "subprefeituras"). Subprefekturas alajagasoiš 33 administrativižhe rajonha (port. "Regiões Administrativas, RAs") i edemba 162 lidnrajonha (port. "bairros").
Eläjad.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 6 453 682 ristitud. Vl 2015 läz 16,5 mln ristitud elädas «Sur' Rio»-lidnaglomeracijas 43 780 km² pindal. Eläjad nimitadas ičtaze «karioka» (port. "carioca").
Transport.
Rios om kundališt transportad: avtobusoid, kiruhavtobusoid, tramvaid (vspäi 1891), lidnelektrojonusid, ehtatimid. Om äi kiruhteid da 160 km velotehuzid. 13-kilometrine Rio-Niteroi-avtotesild ühtenzoitab Guanabar-lahten randoid. Vspäi 1979 metropoliten radab lidnas (vspäi 2016 om 3 jonod, 41 stancijad, 58 km raudted). Sen ližaks, vspäi 2016 kebn metro radab lidnas (port. "Veículo Leve sobre Trilhos Carioca", om 3 jonod, 42 stancijad, 28 km raudted).
Valdkundan kahtenz' surtte meriport sijadase lidnas. Koume lendimportad om lidnas. Suremb niiden keskes om rahvahidenkeskeine soda- da civiline Tom Žobinan nimel nimitadud Galean-lendimport ("GIG", port. "Galeão"), se sijadase 20 km pohjoižhe lidnan keskusespäi Gubernatoran sarel. Sišpäi tehtas reisid Suviamerikan äjihe maihe, Päivlaskmaižen Evropan i Afrikan surihe lidnoihe, mugažo Brazilijadme.


Tartu.
Tartu (mugažo estin kelel; vozil 1224−1893 "Derpt") om kahtenz' surtte Estinman lidn eläjiden lugun mödhe. Sijadase valdkundan päivnouzmas. Om Tartun makundan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Eländpunkt om tetab "Tarbatu"-nimenke 1. voz'tuhan keskespäi. 1030-nz' voz' lugese lidnan alusenpanendan vodeks, sikš miše mainitase ezmäižen kerdan kirjutadud purtkiš kuti "Jur'jev-lidn" anastandan tagut Kijevan Jaroslav Melev-ruhtinasel (oli nimitadud hänen hristanuskondan Jurii-nimen mödhe).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Emäjogen randoil (lankteb Peipusjärvhe), 79 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tallidnhasai om 185 km lodeheze avtotedme.
Eläjad.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 103 740 ristituid. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 113 977 eläjad. Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas.
Tartun universitet, Estinman openduzministruz i Estinman rahvahaline muzei sijadasoiš Tartus.
Irdkosketused.
*


Narv (lidn).
Narv (,) om lidn Estinman pohjoižpäivnouzmas, Venäman röunanno. Se om valdkundan koumanz' surtte lidn, mülüb Ida-Virun makundha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1223 kuti lidnuz. Kivesine lidnuz om kaičenus tähäsai paloin (est. "Narva kindlus / Hermanni linnus"). Narv sai lidnan oiktusid 14. voz'sadan ühtendel polel. Mainitase Danijan umakirjas vl 1240 kuti "Narvia" i Uz'lidnan ezmäižes aigkirjas vozil 1344 da 1444 kuti "Rugodiv". Se oli Danijan palaks vhesai 1346, sid' oli alištunu Livonijan ordenale vhesai 1558.
Vll 1581-1704 Ročinma valdoiči lidnal. Vozil 1558-1581 i 1704-1920 Narv oli mülünu Venämaha, sid' — ripmatomuden Estinman pala. Edel Rusttan armijan tulendad kaik ristitišt oli evakuiruidud saksalaižil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen hural randal, keskuz seižub 25 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tallidnhasai om 210 km päivlaskmha avtotedme vai raudtedme. Ivangorod-lidn om Venäman polel, Narvanjogen oiktal randal (edel mail'man sodad oli Narvan palaks).
Eläjad da ižanduz.
Vodel 2014 eläjiden lugu oli 59 049 ristitud, heiden keskes (vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe): venänikad — 87,7%, estilaižed — 5,2%, ukrainalaižed — 2,1%; toižed — 5%. Kaikiš suremb ristitišt oli vodel 1992 — 82 979 ristitud. Vl 2015 vilukun 1. päiväl 46,9% oliba Estinman rahvahanikoin, 14,9% — apatridad, toižed — verhiden maiden rahvahanikad.
Ižandusen järedad edheotandad oma elektrusen tehmižes (2 GRES:ad, ratas sijaližel šoidkivel), mašiništonsauvomižes, ladimensauvomižes, metallan ümbriradmižes.


Soči.
Soči ([ˈsotɕɪ], "Soči",) om Venälaižen Federacijan kaikiš järedamb kurortlidn. Sijadase Krasnodaran randas, Päivnouzmpol'žen Kavkazan Mustanmeren randištol. Om kaks' meriportad.
Vl 2014 Soči vastsi Tal'veližid Olimpižid vändoid.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1838. Se sai lidnan statusad vl 1917.
Geografijan andmused.
Lidn om pit'k da kaid formal, vedase pidust' randištod tobjimalaz, 0..1800 m korktusil, 65 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om kahtendeks pitte lidnaks mail'mas Mehikon jäl'ghe, piduz — 105 km orhal vai 140 km avtotedme.
Klimat om subtropine neps. Voden keskmäine lämuz +14,2 C°, uhokun +6,0 C°, elokun +23,6 C°. Paneb sadegid 1703, kaikiš enamb redukus-vilukus (164..201 mm kus), penemba kaiked kezakus (104 mm).
Sočin lidnümbrik jagase 4 administrativižhe rajonha. Kaik 80 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Sočin ližaks: lidnanvuitte Rusked Pallišt-žilo, 71 küläd, 1 žilo i 7 aulad. Lidnümbrikon pind — 3502 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 343 334 ristitud, lidnümbrikon — 420 589 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 lidnümbrikon (Sur' Soči) eläjiden lugu om 492 601 ristitud.
Rahvahad (enamba 0,4%, lidnümbrik vl 2010): venälaižed — 67,1%, armenijalaižed — 19,3%, ukrainalaižed — 2,2%, gruzijalaižed — 1,9%, adiglaižed — 1,1%, grekalaižed — 0,8%, totarlaižed — 0,5%, vaugedvenälaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,6%, rahvahuden ozutandata — 4,1%.


Buranovon Baboid.
«Buranovon Baboid / Buranovskije Babuški» (, udm.: "„Брангуртысь Песянайёс“") om Venäman muzikaline folkgrupp, kudamb om ezitanu Venämad 2012 voden Evrovizii-konkursal. Konkursal grupp pajati «Party for Everybody»-pajon, kudambanke oti kahtenden sijan.
Gruppan aluz om pandud enamba 40 vot tagaz Udmurtijan Buranovo-külähä. Vspäi 2014 grupp om udenke mülükundanke. Vanh mülükund (oli vspäi 2008) sädi ut gruppad i ezineb Baboid Buranovospäi-nimitusenke.


Party for Everybody.
«Party for Everybody» ("Ehtpraznik kaikiden täht") om «Buranovon Baboid»-muzikaližen kollektivan pajo.
Pajon tekst om udmurtan i anglijan kelil. Pajo oli lujas satusekaz Evrovizii-2012-konkursal Bakus da oti kahtenden sijan.
Pajon tekst.
Котэм нянь буй-буй будэ, сюлэмы керектэ.
Корка тыр ик нылпиосы, бертӥзы, мусоосы.
Корка тыр ик нылпиосы, бертӥзы, мусоосы.
Вож дэремме дӥсяло но горд кышетме мон кертто.
Вож дэремме дӥсяло но эктыны пото.
Кырӟалом жон-жон-жон, мӧзмон мед кошкоз али,
Коӵыше но шумпотэ но, пуные но шумпотэ.
Коӵыше но шумпотэ но, пуные но шумпотэ.
Кырӟалом жон-жон-жон, мӧзмон мед кошкоз али,
Come on and… Boom! Boom! Boom! Boom! Dance!
Pajon sanoiden znamoičend.
Kollektivan ühtnijoiden mödhe, pajo «om siš, miše panim päč lämhä, sötkiškanzim taigin, ladim vauktad pühkint da varastam ičeze lapsid kodihe. Da pagižem, miše meiden lapsed tuliba ajaden kodihe, ka linnem iloiteldas da kargaita».


Himižiden elementoiden periodine tablut.
Himižiden elementoiden periodine tablut vai Mendelejevan tablut om himižiden elementoiden klassifikacii. Se paneb märha elementan himižiden ičendoiden da atoman südäitukun täutken rippund. Tablut om periodižen käskusen grafine kuvand.
Tabluden ezmäižen variantan tegii om Dmitrii Mendelejev-tedomez' vll 1869−1871.
!


Samodižed keled.
Samodižed keled om heimolaižiden keliden grupp, kudambad mülütadas uraližhe kel'kundha suomalaiž-ugrilaižidenke kelidenke.
Nenil kelil pagištas vaiše Venämas: Nencan ümbrikos, Jamalan Nencan ümbrikos, Krasnojarskan randas, Tomskan agjas, Komi Tazovaldkundas da Murmanskan agjas.


Pskovan agj.
Pskovan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Pskov.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Vozil 910−1348 Pskovan ruhtinazkund oli olmas, se mülüi Uz'lidnanmaha. Sid' ruhtinazkund sai avtonomijad da oli olmas vhesai 1510 Pskovan Tazovaldkundaks.
Pskovan agj om olmas vs 1944 elokun 23. päiväspäi. Vn 1957 2. päiväl redukud enččen Velikije Lukin agjan rajoniden tobmad palad mülütihe Pskovan agjaha.
Pskovan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2001 29. päiväl keväz'kud Agjan Ezitajiden Suimal, tuli väghe sen-žo voden 12. päiväl sulakud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Uz'lidnan agjanke da Tverin agjanke päivnouzmas, Smolenskan agjanke suvipäivnouzmas, Vaugedvenämanke suves (sen Vitebskan agjanke, 305 km), Lätänmanke (214 km) da Estinmanke (270 km) päivlaskmas, Leningradan agjanke pohjoižes. Pskovan agj om mererandatoi.
Pind om 55 399 nellikkilometrad. Mec otab territorijan 38%, sod ottas kümnendest. Znamasižed joged oma Sur' sen ližajogidenke (Iss, Čeröh, Pskovanjogi), sid' Lovat' da Šelon' (lanktas Il'men'-järvhe), Plüss agjan pohjoižes om Narvan ližajogi. Kaik joged mülüdas Baltijan meren basseinha. Znamasine järv om Peipus da Pskovan estin röunal. Nece järv om videnz' surtte Evropas (3558 km²).
Reljef vajehteleb alangoišpäi kukhiže. Kaikiš korktemb čokkoim om Bežanicin ülüden Lipnickai-mägi (339 m) agjan suvipalas. Kaikiš alahaižemb om Peipusjärven pind (30 m).
Klimat om ven da Baltijan meren valatoitusele alastui.
Londuseližed varad oma turbaz, sapropel', sauvondmaterialad (mouckivi, dolomit, sauvondgips, saved, letked, gravii), mec, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Mihail Vedernikov om pandud radsijha pordaigaližikš prezidentan käskön mödhe vn 2017 12. päiväl redukud, edel händast Andrei Turčak radoi gubernatoran vll 2009−2017. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Administracijan pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Administracijan valdkundmehid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator da nell' muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Pskovan agjan üks'kodine parlament om Ezitajiden Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 44 ezitajad videks vodeks. Aleksandr Kotov radab Ezitajiden Suiman ezimeheks vs 2011 tal'vkun 15. päiväspäi kahtenden strokun.
Radonoigendai tobmuz om Pskovan agjan Administracii. Agjan ohjandused, komitetad da laudkundad alištudas Administracijale, se märičeb niiden strukturad.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe endišt gubernatorad, Andrei Turčak sai vägestust ezmäižel tural (78,36% änid) da oli ranu kahtenden strokun. Agjan Ezitajiden Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vl 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 673 423 ristitud. Kaikutte seičemenz' ristit kümnepäi om lidnalaine.
Kaik om nell'toštkümne lidnad agjas da 14 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 90 tuh. ristitud vl 2015) om Velikije Luki. Vl 2018 kaik om 5 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 91,5%, ukrainalaižed — 1,3%, vaugedvenälaižed — 1,0%, čiganalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 3,7%.
Erased toižed igähižed rahvahad: estilaižed — 0,09% (625 rist., sidä kesken setulaižed — 0,02%, 123 rist.); latvijalaižed — 0,07% (442 rist.).


Tver'.
Tver' () om lidn Venäman päivlaskmas. Se om Tverin agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Kalininan rajonan keskuseks (ei ole sen palaks).
Matkad Moskvan röunhasai om 134 kilometrad suvipäivnouzmha orhal, Piterin röunhasai — 484 km lodeheze.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1135. Vozil 1930−1991 sen nimi oli Kalinin.
Vozil 1247−1485 Tver' oli Suren Tverin ruhtinazkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg-jogen molembil randoil T'mak- () i Tverc- () jogiden lanktendoiden sijas, 124..174 m korktusil, istorižen keskusen korktuz om 146 m.
Klimat om ven kontinentaline. Paneb sadegid 654 mm vodes, enamba kezal (237 mm).
Tver' om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt, jagase 4 administrativižhe rajonha (vspäi 1976).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 403 606 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 458 tuhad eläjid vl 1997.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 93%, ukrainalaižed — 1,5%, armenijalaižed — 0,8%, azerbaidžanlaižed — 0,8%, vaugedvenälaižed — 0,5%, totarlaižed — 0,5%; karjalaižed — 0,3% (1119 rist.).
Irdkosketused.
*
*
*


Andreapol'.
Andreapol' () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan päivlaskmas. Se om Andreapolin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eziauguine "Dubn-külä" (, jogen oiktal randal) mainitase Litvanman metrikas vl 1489. 18. voz'sadal Andrei Kušelöv-leitnantjenaral pidi usadibad pöudoidenke jogen hural randal, avaiži sijaližiden mineralveziden kurortad. Vl 1906 sauvoihe raudted, i "Andrejapol'-žilo raudtestancijanno" sauvoškanzihe, möhemba nimitihe nügüdläižikš.
Vl 1928 ühtenzoittihe Andreapolid Dubn-külänke, panihe Leningradan agjan Leninan rajonan keskuseks. Vozil 1935—1944 oli i vspäi 1957 om Tverin agjan palaks. Toižen mail'man sodan aigan oli pandud mantazole, i vozil 1944—1957 mülüi Velikije Lukin agjaha. Vspäi 1965 om Andreapolin rajonan keskuseks. Sai lidnan statusad vl 1967.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Päivlaskmaižen Dvinan 20 kilometras joginiškaspäi, seižub Valdai-ülüden suvipäivlaskmaižil pautkil, 220 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tverihesai om 224 km päivnouzmha orhal vai 279 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Nelidovo suvipäivnouzmha (56 km orhal), Päivlaskmpol'ne Dvin suvhe (45 km orhal) i Toropec suvipäivlaskmha (42 km orhal).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8 286 ristitud, kaks' koumandest rajonan ristitištos. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 10 500 eläjid.
Tegimišton sarakod oma farforantegim i mecanümbriradajad edheotandad.
Ühtennimine stancii om Bologoje — Velikije Luki raudtel. Tactud Venäman sodaaviabaz sijadase 3 km päivnouzmha lidnaspäi, vhesai 2009 se oli Moskvan regionan il'mkaičendvägiden ühteks sijadusišpäi.
Irdkosketused.
*


Bežeck.
Bežeck () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Bežeckan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase vspäi 1137 kuti "Bežeckii Verh" () vai "Bežiči" () Uz'lidnan aigkirjas, se oli olmas 20 km pohjoižhe nügüdläižes lidnaspäi. Vl 1272 Tverin Svätoslav Jaroslavič-ruhtinaz mureni Bežičid, i sirtihe pätinan keskust "Gorodeck-lidnushe" (). Vl 1766 udesnimitihe sidä Bežeckaks, sai lidnan statusad vl 1775, kändihe makundan keskuseks vl 1796.
«Bologoje — Ribinsk»-raudtejono läbiti Bežeckad vl 1876. Vll 1935−1990 lidn alištui agjan tobmudele oikti. Lidn šingotase mobiližiden buraudamižmašinoiden tehmižel i mašiništon pästandal (kompressorad, kuivatimed, letevaluapparatad), mugažo raudbetonantegim i maidtegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 145 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverihesai om 126 km suvipäivlaskmha. Lähembaine lidn om Krasnii Holm 40 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme.
Koume küläd mülüdas lidnankundha Bežeckan ližaks. Lidnankundan pind — 18,41 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, lidnan eläjiden lugu oli 24 522 ristitud, lidnankundan — 25 728 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 29..30 tuhad eläjid vozil 1967−2001 (vl 1998 — 30 800 rist.). Vl 2017 kaik 22 854 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalanpertid i naižjumalankodi oma kaičenus lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Bežeckan tegimištoliž-ekonomine i pedagogine kolledžad, medicinine škol, Tverin torguimiž-ekonomižen kolledžan filial, Tverin valdkundaližen tehnižen universitetan filial.
Irdkosketused.
*


Belii (lidn).
Belii () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan suvipäivlaskmas. Se om Belijan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt om tetab 13. voz'sadaspäi kuti "Belai-lidnuz" () Smolenskan ruhtinazkundas, möhemba oli ičeze ruhtinazkundan pälidnaks. Vozil 1355−1654 mülüi 150 vot Litvanmaha, sid' Venämaha i Reč Pospolitai-valdkundha. Vl 1634 Smolenskan sodan aigan Reč Pospolitajan kunigaz oli satatadud venämalaižiden londan satuseks Belai-lidnusespäi.
Vl 1708 Belii sai makundan lidnan statusad. Suren sodan aigan lopihe okkupacijad vn 1942 29. päiväl vilukud. Lidn šingotase mecan ümbriradmižel pilindmaterialoihe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Obš-jogen randal (, Päivlaskmaižen Dvinan hurapol'ne bassein), 185 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Smolenskan agjhasai om 20 km suvhe, Tverihesai om 294 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaine lidn om Nelidovo 45 km pohjoižhe orhal vai 52 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 772 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 13 600 eläjad vl 1913, Suren sodan jäl'ghe — 5 300 eläjad vozil 1992−1996.
Irdkosketused.
*


Bologoje.
Bologoje () om Venäman lidn da raudtestancii Tverin agjan lodehes. Se om Bologojen rajonan da sen lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1495 kuti "Bologoje-külä Bologojen järvenno" Uz'lidnan Derevskai-agjan aigkirjas. Vl 1851 Moskv — Piter raudte tuli Bologojehe i külä šingotaškanzi. Sauvoihe äi edheotandoid holitamha raudted, sikš miše stancii sijadase raudten keskel. Vn 1917 3. päiväl kezakud ühtenzoittihe Bologoje-žilod Bologoje-külänke da anttihe lidnan statusad Venäman Pordaigaližen ohjastusen käskön mödhe, lidn mülüi Valdain makundha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Valdai-ülüden pohjoižpäivnouzmaižil pautkil 150..200 m kortte valdmeren pindan päl, Bologojen järven randal (7,87 km², Olhav-jogen bassein), i Orgizkovo-järv om lidnan pohjoižes. Matkad Tverišpäi om 164 km lodeheze.
Ühesa pen't küläd da raudtestancii mülüdas lidnankundha Bologojen ližaks. Bologoje jagase koumhe territorialižhe rajonha: Tegimen, Päivlaskmaine, Järventagaine.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 23 494 ristitud, lidnankundan — 23 660 ristitud, se om enamba pol't rajonan ristitištos. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1989 — 35 926 eläjad. Vl 2017 21 524 elädas lidnankundas. Specialižen opendusen kolledž om lidnas.
Irdkosketused.
*


Ves'jegonsk.
Ves'jegonsk () om Venäman lidn Tverin agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Ves'jegonskan rajonan lidnankund da administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1564 kuti "Ves' Jogonskai-külä" (ven.: "село Весь Ёгонская"). 16.-19. voz'sadoil rahvahidenkeskeižen torguindan znamasine keskuz, sai lidnan statusad vl 1776 nügüdläiženke nimenke ("Ves'jögonsk" variantaks). 19. voz'sadan keskes Tihvinan vezisisteman olend tuli lophu, i vl 1885 vaiše 2629 ristitud elihe lidnas. Ves'jegonskan koume nelländest oli upotadud Ribinskan vezivaradimen täutmižen aigan (1941—1947), lidn om sirtud ülembile korktusile.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase sokhas tahondas, Ribinskan vezivaradimen Mologan lahten suvipäivlaskmaižel randal, seižub 108 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tverihesai om 216 km suvipäivlaskmha orhal vai 247 km avtotedme. Lähembaine lidn om Ustüžn 52 km lodeheze orhal, järed lidn — Čerepovec 64 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 185 km avtotedme. Darvinan kel'dtaho sijadase 10 km päivnouzmha lidnaspäi.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 7 329 ristitud, rajonan ristitišton viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 9 700 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid om kaičenus lidnas.
Tegimišton sarakod oma mecan ümbriradmine (pumaterialiden varhapanend i pilitižmaterialad) da sömtegimišt (vintegim). Bežeckan tegimištoliž-ekonomižen kolledžan filial om professionaližen keskopendusen aluzkundaks.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas, ned-žo ühtenzoittas Ustüžnanke, Tverinke i Moskvanke. "Ves'jegonsk-raudtestancii" om Kiriši — Kaläzin linijan sarakon lopstancii vspäi 1919. Sezonine jogiport om lidnas. Nevondkundaližen aigan olnu lendimpöud om tactud.
Irdkosketused.
*


Višnii Voločok.
Višnii Voločok () om Venäman lidn da lidnümbrik Tverin agjan keskuzpalan lodehes. Se om Višnii Voločokan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Voskresenskan aigkirjas vl 1471, se om «ülätarabošsija». «Alatarabošsija» — nüg. Volok-külä (510 rist. vl 2010) Uz'lidnan agjas, sijadase lodeheze Boroviči-lidnaspäi.
Ezmäine Venämas Tvercan kanal om saudud lidnanno Petr I käskön mödhe vozil 1703−1722, ühtenzoitab Tverc-joged (Volgan bassein) Cnanjogenke (Baltijan meren massein). Vspäi 1770 Višnii Voločok om lidnan statusanke. Kanalad ühtenzoitiba ut Piter-pälidnad Venäman toižidenke lidnoidenke torguindteikš edel raudten sauvondad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Cnanjogen i Višnii Voločokan vezivaradimen randoil (Il'mjärven bassein), Valdai-ülüden pohjoižpäivnouzmaižel röunal, 160 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tverišpäi om 119 km lodeheze Moskv — Piter avtotedme vai raudtedme. Lähembaine lidn om Bologoje 50 km lodeheze sil-žo tel. Maksline kiruhavtote ümbärdab lidnad i vezivaradint päivlaskmaspäi.
Višnii Voločok om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 52 370 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1973 — 76 tuhad eläjid.
Ižandusen päsarakod oma tekstil'tegimišt (bumagonkombinat, trikotaž, omblendfabrik, edheotand pästamha villakoid) i sömtegimišt (liha- i leibkombinatad), mugažo stöklantegim (butulkad). Professionaližen opendusen aluzkundad: mehaniž-tehnologine tehnikum, medicinine kolledž, Tverin torguimiž-ekonomižen kolledžan alajaguz.
Avtobusad oma kundaližtransportaks lidnas da sen ümbrištos. Ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad Bologojenke, Tverinke da Moskvanke.
Irdkosketused.
*


Päivlaskmpol'ne Dvin.
Päivlaskmpol'ne Dvin () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan suvipäivlaskmas. Se om Päivlaskmpol'žen Dvinan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud "Päivlaskmpol'ne Dvin-raudtestancijha" vl 1900, sijadase «Moskv — Rig»-jonol. Nimitihe stancijad jogen mödhe, se sai radnikžilon statusad vl 1927. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1937. Lidn šingotase mecan ümbriradmižel da turizmal, mugažo maidtegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Päivlaskmaižen Dvinan randal (se-žo Daugav alajoksmuses), Valdai-ülüden suvipäivlaskmas, 185 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverihesai om läz 250 km pohjoižpäivnouzmha orhal. Lähembaižed lidnad oma Nelidovo 50 km päivnouzmha raudtel vai avtol, Toropec 38 km lodeheze orhal i Andreapol' 50 km pohjoižhe avtotedme, järed lidn — Velikije Luki 100 km päivlaskmha «Baltii»-trassadme (M9).
Päivlaskmpol'ne Dvin om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 845 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 11 556 eläjad vl 1989.
Tehnologine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Zubcov.
Zubcov () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan suves. Se om Zubcovan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1935).
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan aigkirjas vl 1216 lidnan statusanke. Vozil 1319−1364 da 1426−1460 Zubcov oli ühtennimižen ruhtinazkundan pälidnaks järedanke lidnusenke. Vspäi 1776 oli Zubcovan makundan lidnaks.
Toižen mail'man sodan aigan lidn oli okkupiruidud nacistoil vozil 1941 (11. reduku) — 1942 (23. eloku), sen aigan äi istorižid sauvusid panihe mantazole. 1970-nzil vozil Vazuzan vezivaradimen gidrotehnine sol'm padoseinänke om saudud läz lidnad varmitamha Moskvad reskvedel, jäihe specialistoid elämha lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vazuz-jogensun randoil (Volgan oiged ližajogi), 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverihesai om 116 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 164 km avtotedme vai 202 km raudtedme. Matkad Moskvan Rigan päraudtestancijhasai om 196 km raudtedme. Lähembaine lidn om Ržev 18 km lodeheze.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 6 927 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1998 — 8 100 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Emäganpäivän päjumalanpert' om olmas lidnas.
Ižandusen päsarakod oma mašinoidensauvomine da turizm. Ühtennimine raudtestancii (vspäi 1901) sijadase Moskv — Rig raudtel.
Irdkosketused.
*


Kaläzin.
Kaläzin () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan päivnouzmas. Se om Kaläzinan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1434 kuti külä läz jumalankodid. Se sai makundan lidnan statusad vl 1775. Vozišpäi 1939−1940 lidnan istorižen keskusen tobj pala om upotadud sauvomha Ugličun GES:ad, endevanh kellčuhunduz seižub vedes kesked lidnad. Lidn šingotase aviasauvomižen MiG-kompanijan mašiništontegimel, mugažo leibänkombinat, omblendfabrik i radioastronomine observatorii ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan oiktal randal (Ugličun vezivaradim), 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverihesai om läz 190 km suvipäivlaskmha, i om 190 km suvhe Moskvhasai. Lähembaine lidn om Kašin 30 km lodeheze avtol vai raudtedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 867 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli enamba 15 tuhad eläjid vll 1989−2001 (vozil 1992, 1998 i 2000 — 15 800 rist.).
Kaläzinan kolledž N.M. Poležajevan nimel nimitadud om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Kašin.
Kašin () om Venäman lidn, lidnankund i mineralveziden lebutaho Tverin agjan päivnouzmas. Se om Kašinan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1238 Nikonan aigkirjas kuti muretud mongoloil lidn. Vozil 1319−1426 lidnuz oli Kašinan ruhtinazkundan pälidnaks. Lidn šingotihe vauktan sauvondmujun tehmižel, seižui vezitel Volgan i Nevan basseinoiden keskes. Vl 1775 Kašin sai makundan lidnan statusad. Ižandusen päsarakod oma turizm, sömtegimišt (likörine tegim, konditerine edheotand i lihaceh), mugažo elektroladimišton tegim om olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kašinkanjogen randoil (Volgan hura ližajogi), 125 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverihesai om 116 km suvipäivlaskmha orhal vai 146 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kaläzin 30 km suvipäivnouzmha raudtedme vai avtol. Ühtennimine raudtestancii om saudud vl 1898 sarakon lopstancijaks «Bologoje — Ribinsk»-jonospäi, om ühtenzoittud Moskvanke vl 1918, seižub «Kaläzin — Ves'jegonsk»-raudtejonol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 171 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 21 200 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan nell' päjumalanpertid da 12 jumalanpertid om lidnas, mugažo om äi pühäpertiden jändusid.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 96,3%, ukrainalaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 2,8%.
Irdkosketused.
*


Kimri.
Kimri () om Venäman lidn da lidnümbrik Tverin agjan suvipäivnouzmas. Se om agjan videnz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Kimrin rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Ivan Grazijan kirjeižes vl 1546 kuti "Kimr-žilo" (). Se šingotihe kengiden (sapkoiden) tehmižel, pästtihe severz'-se millionid paroid vodes. Vl 1859 luja lämoipalo pani puišt pertištod mantazole, udessaudihe kahtes vodes. Vspäi 1902 raudte ühtenzoitab lidnad Moskvanke, "Savölovo-stancii" sijadase Volgan oiktal randal, om nimitadud enččen lähižen külän mödhe.
Kimri sai lidnan statusad vn 1917 kezakus. Läz sadad kivišt i puist torgovaništon pertid om kaičenus lidnas. Ižandusen päsarakod oma tömašintegimišt, sauvondmaterialiden tehmine (mecan ümbriradmine, bazal'tkuid), kebn tegimišt (3 keng'fabrikad i 2 trikotažfabrikad), turizm.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan (Ugličun vezivaradim) molembil randoil i sen huran Kimark-ližajogen randoil (, 32 km pitte), istorine keskuz — Volgan hural randal, 219 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverihesai om 87 km päivlaskmha orhal vai 101 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Taldom (Moskvan agj) 20 km suvipäivnouzmha i Dubn (Moskvan agj) 10 km suvipäivlaskmha vai Volgan ülezjogen. Avtotesild ühtenzoitab Volgan randoid vspäi 1978.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 49 628 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 58..61 tuhad vll 1973−2001 (61 800 rist. vl 1992). Ortodoksižen hristanuskondan Spasan Toižetamižen päjumalanpert' i Sündun Voznesen'jan jumalanpert' oma kaičenus lidnas, mugažo baptizman pühäpert' om olmas.
Irdkosketused.
*


Konakovo.
Konakovo () om Venäman lidn Tverin agjan suvipäivnouzmas. Se om agjan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe, lidnankundan da Konakovon rajonan administrativine keskuz i üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1806 "Kuznecovo-külähä". Vspäi 1929 sen nimi om "Konakovo" Porfirii Konakov-revolücioneran kanzannimen mödhe. Vodele 1936 lähižen Korčevanlidnan eläjad (läz 3 tuhad) oliba sirtud Konakovoho Ivan'kovon vezivaradimen sauvondan tagut. Konakovo sai lidnan statusad vl 1937.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase läz Donhovk-jogensud Volgan oiktal randal (Ivan'kovon vezivaradim), 124 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tverihesai om 55 km lodeheze orhal vai 82 km avtotedme. Lähembaine lidn om Dubn (Moskvan agj) 25 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 32 km avtotedme.
Viž penid küläd da pen' Energetik-žilo mülüdas lidnankundha Konakovon ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 41 291 ristitud, lidnankundan — 42 094 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 44 600 eläjad vl 1998. Hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden tegimišt da sömtegimišt, mugažo vanh fajanstegim (ei ole rados) i Konakovon GRES oma olmas. Professionaližen opendusen aluzkundad: energetine kolledž i profškol, mugažo Moskvan i Tverin üläopendusen aluzkundoiden viž filialad.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. "Konakovon GRES-raudtestancii" om lopstancii «Klin — Konakovo»-jonol, om ezilidnelektrojonusid Moskvhasai. Jogivaldmad oma lidnas lebukateriden täht. Moskv — Piter avtote i raudte ristikoitas tahondad 20 km suvipäivlaskmha lidnaspäi.
Irdkosketused.
*


Krasnii Holm.
Krasnii Holm («čoma kukkaz») om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Krasnii Holman rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1518 jumalankodin "Spas Holmal-torguindžiloks" (). Se sai makundan lidnan statusad vl 1776 udenke nimenke. Vl 1899 saudihe ühtennimišt raudtestancijad žilho, sarakon lopstancijad «Bologoje — Ribinsk»-jonospäi. Lidn šingotase elektromehanižel tegimel (vezifil'trad armijan täht, mangalad) i mebel'fabrikal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Neledin-jogen randoil (, Mologan i Volgan bassein), 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Neledin lankteb Mogoč-jogehe () ani lidnan röunan taga. Matkad Tverihesai om 176 km suvipäivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Bežeck 40 km suvipäivlaskmha avtol.
Neledino-žilo (327 rist. vl 2010) i Gluncovo-külä (167 rist. vl 2010) mülüdas lidnankundha Krasnii Holman ližaks. Lidnankundan pind — 13,93 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 5 608 ristitud, lidnankundan — 6 102 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 7 900 eläjad vl 1992. Vl 2017 kaik 5 710 ristitud elädas lidnankundas.
Irdkosketused.
*


Kuvšinovo.
Kuvšinovo () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Kuvšinovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Vanh "Kamennoje (Kamenskoje)-külä" mainitase ezmäižen kerdan rahvahanlugemižen aigkirjas vl 1624.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1910 "Kuvšinovo-raudtestancijha" jonol Toržokaspäi, bumagfabrikan pidajiden kanzannimen mödhe. Vl 1938 ühtištuihe raudtestancijan žilod Kamennoje-radnikžilonke da anttihe lidnan statusad ühthiženke Kuvšinovo-nimenke. Lidn šingotase Kamennojen bumagaiž-kartonaižel fabrikal, mugažo leibäntegim i maidtegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Valdai-ülüden päivnouzmas, Osuganjogen molembil randoil (, Tverc-jogen oiged ližajogi, Volgan bassein), 230 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverihesai om 120 km päivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Toržok 50 km päivnouzmha raudtel vai avtol. Ühtennimine raudtestancii sijadase Toržok — Soblago raudtel.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 007 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 13 549 eläjad vl 1959.
Professionaližen opendusen aluzkund om cellülozbumagaine tehnikum.
Irdkosketused.
*


Lihoslavl'.
Lihoslavl' () om Venäman lidn da raudtesol'm Tverin agjan keskuses. Se om Lihoslavlin rajonan da lidnankundan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
"Lihoslavl'-usadib" mainitase ezmäižen kerdan revizijan nimikirjutesiš vl 1816. Lähevenui "Ostaškovo-külä" mainitase ezmäižen kerdan Novotoržokan makundan aigkirjas vl 1624. Ühtištuihe raudtestancijad Ostaškovo-külänke vl 1907 udenke nügüdläiženke nimenke erištamha Ostaškov-lidnaspäi. Lihoslavl' sai lidnan statusad vl 1925. Vozil 1937—1939 se oli Karjalan rahvahaližen ümbrikon administrativižeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kavanjogen oiktal randpolel (2 kilometras, Tverc-jogen hura ližajogi, Volgan bassein), 170 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Pen' Čerömuški-jogi lankteb Lihoslavlin järvhe ani lidnan päivnouzmaižen röunan taga, järv om ratud vl 1906. Matkad Tverin röunhasai om 40 km lodeheze orhal vai 45 km avtotedme. Lähembaine lidn om Toržok 35 km päivlaskmha orhal.
Koume pen't eländpunktad mülüdas lidnankundha Lihoslavlin ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 257 ristitud, lidnankundan — 12 730 ristitud, rajonan ristitišton 45%. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989—2001, enamba 13 tuhad eläjid (vl 1989 — 13 449 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Jumalanmaman Emäganpäivän pühäpert' om lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma elektrotehnine tegimišt (pidatezarmatur) da sömtegimišt, mugažo avtoradiatoriden tegim da čomamahtkeramiktegesiden tegim oma olmas. Professionaližen opendusen aluzkundad: profškol i Toržokan pedagogižen kolledžan filial.
"Lihoslavl'-raudtestancii" om Moskv — Piter raudtel vspäi 1850 (vll 1897—1902 "Novotoržskai", edel nimi oli "Ostaškovo"), sarak Toržokha om olmas vspäi 1870. Ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad Bologojenke, Tverinke i Moskvanke. Kaks'kümnekilometrine sarak tuleb lidnha suves Moskv — Piter avtotespäi.
Irdkosketused.
*


Nelidovo.
Nelidovo () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan suvipäivlaskmas. Se om Nelidovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud "Nelidovo-raudtestancijha" vl 1901. Se om nimitadud amuižen bajarišton rodun mödhe, kudamban Sergei Nelidov-ezitai andoi umad maksuta sauvomha raudted. Nelidovo-radnikžilo sai lidnan statusad vl 1949.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Mežanjogen randal (, Päivlaskmaižen Dvinan hura ližajogi), Valdai-ülüden suves, 200 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tverihesai om 230 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaižed järedad lidnad oma Ržev 105 km päivnouzmha raudtedme vai «Baltii»-avtotedme i Velikije Luki 150 km päivlaskmha raudtedme vai avtol. Lähembaižed lidnad — Belii 50 km suvhe i Päivlaskmpol'ne Dvin 50 km päivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 22 896 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli 30 044 eläjad vl 1989.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma mašinoidensauvomine (pressuindmašiništ) i mecan ümbriradmine, mugažo plastmasstegim da omblendfabrik ratas lidnas. Vozil 1934−1996 buran hilen samine oli lidnas. Ühtennimine raudtestancii sijadase «Moskv — Rig»-jonol.
Nelidovon tehnikum (vspäi 2012) om lidnan professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Ostaškov.
Ostaškov () om Venäman lidn Tverin agjan lodehes. Se om Municipaližen «Ostaškov-lidnümbrik»-ühtnikan (edel 2017-nden voden semendkud — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Vanh sar'hine "Kličen-röunlidnuz" mainitase ezmäižen kerdan litvalaižen Ol'gerd-ruhtinasen kirjeižes vl 1371. Kaks' randališt Ostaškovan küläd mainitasoiš ezmäižen kerdan vl 1434. Ostaškov-eländpunkt sai oficiališt lidnan statusad vl 1770.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Seliger-järven suvirandal da sen saril, seižub Valdai-ülüden keskuses, 210 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tverihesai om 190 km päivnouzmha. Lähembaižed lidnad oma Kuvšinovo 75 km päivnouzmha avtotedme i Andreapol' 92 km suvipäivlaskmha avtotedme.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz — +4,4 C°, kaikiš lämhemb om heinku (+18,2 C°), viluku i uhoku oma kaikiš vilumbad (−8 C°).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 18 088 ristitud, rajonan (nüg. lidnümbrik) koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1989 — 27 401 eläjad.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt, sauvond da turizm, mugažo kaks' nahkoiden tegint da omblendfabrik oma olmas. Ühtennimine raudtestancii sijadase «Bologoje — Velikije Luki»-jonol.
Koume specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: elektromehanine da veterinarine tehnikumad, finansiž-ekonomine kolledž.
Irdkosketused.
*


Ržev.
Ržev () om Venäman lidn da lidnümbrik Tverin agjan suves. Se om agjan kahtenz' surtte lidn. Lidn om Rževan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1019 Uz'lidnan käskuzkirjeižes, vl 1216 — lidnuseks "Volodimiran Ržev", "Rževk" i "Ržov"-nimidenke (), lidnan statusanke. Lidn oli Rževan ruhtinazkundan keskuseks vll 1226−1356 da 1410−1526, rat'kaigas se oli alištadud Litvan Surele ruhtinazkundale.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan randoil, 190 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Se om ezmäine lidn jogel mödvedhe. Matkad Tverihesai om 117 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Zubcov 25 km suvipäivnouzmha M9-trassadme. Om kaks' päraudtestancijad «Moskv — Rig»- i «Toržok — Väz'm»-jonoil. «Baltii»-avtote (M9) sijadase 1 km suvhe lidnan röunaspäi.
Ržev om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Rževan oiged randpol' nimitase Rusttan Armijan poleks (), hura randpol' — Nevondkundaližeks poleks (), ned oma lidnan istorižed rajonad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 61 982 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 1982−1998, läz 70 tuhad eläjid (70 900 rist. vl 1992).
Vspäi 1839 ortodoksižen hristanuskondan nell' pühäpertid da viž časounäd oma lidnas, mugažo vanhuskolaižiden pühäpert' (1910. voz') om olmas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma mašiništonsauvomine (termostatad da stökolpuhtastimed avtoiden täht, sauvondlibutimed da liftad), sömtegimišt, sauvondmaterialiden pästand (savič), pun ümbriradmine, omblendfabrik om olmas.
Specialižen keskopendusen koume aluzkundad oma olmas: muite Rževan kolledž (enččel agrarine kolledž i mašiništonsauvondan tehnikum), tehnologine i medicinine kolledžad.
Irdkosketused.
*


Staric.
Staric () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan suvipalas. Se om Starican rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Tverin Mihail Jaroslavič-ruhtinasen käskön mödhe vl 1297 kuti "Gorodesk-lidnuz" (mž. "Gorodok") Staric-jogen randal. Vozil 1505−1566 oli Starican ruhtinazkundan keskuseks, sil aigalpäi nimitaškanzihe lidnad nügüdläižikš. Lidn šingotase mehanižel tegimel («Rodina»-tedotehmižühtelmaz, palad lendimiden täht) i mašiništonsauvomižen edheotandal (avtokonorüden palad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg-jogen muugotil randoil, 175 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Avtotesild ühtenzoitab randoid. Matkad Tverihesai om 65 km pohjoižpäivnouzmha avtol. Lähembaižed lidnad oma Ržev i Zubcov 50 km suvipäivlaskmha avtoteidme. Staric-raudtestancii sijadase 12 km päivlaskmha lidnaspäi avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8 607 ristitud, rajonan koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli enamba 9 tuhad vozil 1989−2009 (9 800 rist. vl 1998).
Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Emäganpäivän jumalankodin kompleks (12. voz'sadaspäi), Borisoglebskii-päjumalanpert' i koume jumalanpertid oma kaičenus paloin vai täuzin tähäsai.
Starican pedagogine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Toržok.
Toržok () om Venäman lidn, lidnümbrik da raudtesol'm Tverin agjan keskuses. Se om agjan nellänz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Toržokan rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü sihe).
Istorii.
Uz'lidnan torgovanad panihe eländpunktan alust 9.-10. voz'sadoiden röunal. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan aigkirjas vl 1139 kuti "Uz' Torg" (). 13. voz'sadale puine lidnuz oli saudud kivižidenke čuhundusidenke, vl 1742 seinäd paloiba lophu. Vl 1775 Toržok kätihe makundan lidnaks. Istorine pertišt om kaičenus hüvin, kaik om läz nell'sadad mel'heižtahoid. Vodele 2016 19 tohesišt kirješt om löutud lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tverc-jogen molembil randoil (, Volgan hura ližajogi), seižub Valdai-ülüden ezikukhil sen päivnouzmas, 165 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverin keskushesai om 64 km suvipäivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Lihoslavl' 35 km päivnouzmha raudtedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 47 644 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 49..50 tuhad eläjid vll 1986−2003 (51 tuh. rist. vl 1987).
Äi ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid om lidnas: kaks' jumalankodid, Spasan Toižetamižen päjumalanpert', koume jumalanpertid.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma elektrotehnine tegimišt, mecan ümbriradmine, sömtegimišt, turizm. Mugažo lämoipalovastaižen da toižen päzutandmašiništon edheotand, poligrafižmujuiden tegim, voižimiden järed tegim (Royal Dutch Shell), vuivodsistemiden tegim da omblendfabrikad oma olmas.
Koume specialižen keskopendusen sijališt aluzkundad om lidnas: politehnine (Rosrezerv:an), pedagogine i gumanitarine kolledžad. Mugažo lendajiden škol da pölvhan tedoinstitut oma olmas.
Raudted lähttas Rževha, Lihoslavlihe da Soblagoho.
Irdkosketused.
*


Toropec.
Toropec () om Venäman lidn da lidnankund Tverin agjan päivlaskmas. Se om Toropecan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1074 pühän Pečeran Isaakijan augotižlibundaks («toropecalaine»). Toine lidnan nimi oli "Krivitesk". Toropec-žo mainitase vl 1168 lidnan statusanke kuti ühtennimižen ruhtinazkundan (1168-1320) keskuz. Eländpunkt om sirtud udhe sijha vn 1337 lujan lämoipalon da sur'veden jäl'ghe. Toine luja lämoipalo oli vl 1634, i Ph. Nikolain jumalanpert' (1669) tegihe ezmäižen kivižen sauvusen lidnas.
18. voz'sadal oli mülünu Ingrijan (Piterin) gubernijha, sid' Uz'lidnan i Pskovan gubernijoihe. Vspäi 1935 om Tverin agjan palaks. Toižen mail'man sodan aigan oli okkupiruidud nacistižen Germanijan sodavägil (29. eloku 1941 — 21. viluku 1942).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Toropanjogen randal (, ende "Торопица", Päivlaskmaižen Dvinan oiged ližajogi), se jokseb Solomennoje- i Zalikovskoje-järviš läbi lidnan südäimes. Toropec seižub Valdai-ülüden suvipäivlaskmas, 180 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Tverihesai om 265 km päivnouzmha orhal vai 316 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Andreapol' pohjoižpäivnouzmha (42 km orhal), Päivlaskmpol'ne Dvin suvipäivnouzmha (38 km orhal) i Velikije Luki päivlaskmha (70 km orhal vai 97 km avtotedme).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 015 ristitud, kaks' koumandest rajonan ristitištos. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1970—2001, läz 17 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Tihonan naižjumalankodi, Korsunin Jumalanmaman päjumalanpert' da 6 jumalanpertid oma lidnas.
Ižandusen päsarak om kebn tegimišt (kengiden tegim) i mecan ümbriradmine, mugažo plastikpakuitesen tegim i valamižmehanine tegim oma olmas. Toropecan maižanduztehnikum om lidnas. Ühtennimine raudtestancii sijadase Bologoje — Velikije Luki raudtel.
Irdkosketused.
*


Udoml'.
Udoml' () om Venäman lidn Tverin agjan pohjoižes. Se om Udomlin lidnümbrikon (edel 2016 vot — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Udoml'-tahond mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan aigkirjas vl 1478. Eländpunktan aluz om pandud vl 1869 kuti Stroic-raudtestancii () da žilo senno «Bologoje — Ribinsk»-jonol. Vl 1904 udesnimitihe stancijad da žilod nügüdläižikš.
Vl 1929 Udoml' kändihe rajonan keskuseks, šingotaškanzi teravas Suren sodan jäl'ghe. Vl 1961 kätihe lidnanvuiččeks žiloks, vll 1974−1984 ezmäine jono om saudud Udoml'-järven randal. Ühtenzoittihe järvid AES:an sauvomižes, i vanh žilo oli upotadud, vaiše jumalanpert' jäi. Udoml' sai lidnan statusad vl 1981, šingotase atomelektrostancijal, mugažo sömtegimišton i mecan ümbriradmižen edheotandad ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kaspijan i Baltijan meribasseinoiden röunal, Udoml'- (10 km²) i Pes'vo- (6,6 km²) järviden randoil, sokahas tahondas, 165 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tverihesai om 176 km suvipäivnouzmha avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Višnii Voločok 50 km suvipäivlaskmha avtotedme i Bologoje 60 km päivlaskmha raudtedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 31 061 ristitud, rajonan (nüg. lidnümbrik) — 40 292 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 33 500 eläjad vll 1998−2000. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Vladimir-ruhtinasen päjumalanpert' om saudud vodele 2003.
Udomlin informatikan i lugendtehnikan tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Brno.
Brno (mugažo čehan kelel, virktas [ˈbr̩no];) om kahtenz' surtte lidn Čehanmas. Se om Moravii-agjan istorine pälidn (1641—1928).
Lidn mainitase ezmäižen kerdan 11. voz'sadan lidnuseks. Vozil 1054-1200 Brno oli ühtennimižen ruhtinazkundan pälidnaks.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +9,4 C°.
Lidn om raudte- da avtotesol'm, avtoümbärte om sen pohjoižes. Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, jonused da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas.


Ostrav.
Ostrav ([ˈɔstrava], silez.: "Uostrawa",) om Čehanman koumanz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Moravijan da Silezijan randan administrativine keskuz, sijadase valdkundan päivnouzmas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1267. 20. voz'sadal lidn oli kivihilen samižen da metallurgijan järedaks keskuseks.
Vn 2011 Čehanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 296 224 ristitud. Lidn om Čehanman kahtenden surtte aglomeracijan keskuz, 1,15 mln eläjid (2004).
*


Čehan kel'.
Čehan kel' (ičeze nimitused: "čeština", "český jazyk") om Čehanman oficialine kel'.
Čehan kel' om indoevropine, slavine kel'. Pagižijoiden lugu om 11,5 millionad ristituid.


Sel'kupan kel'.
Sel'kupan kel' (ičeze nimitused: "шӧльӄумыт әты, чумыль ӄумыт әты, сӱccӱ ӄумыт әты, шӧш ӄумыт әты, тӱй ӄумыт әты") om üks' samodižiš kelišpäi. Se om üks'jäine eläb suvisamodine kel'. Nenel kelel pagištas vaiše Venämas: Jamalan Nenciden avtonomižes ümbrikos, Tomskan agjas da Krasnojarskan randas.
Pagižijoiden lugu — läz 1000 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemine).


Barnaul.
Barnaul () om lidn (vspäi 1771) da lidnümbrik Venämas. Se om Altajan randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ob'-jogen randoil, hural randal tobjimalaz. Lähembaižed toižed sured lidnad oma Novosibirsk 240 km pohjoižhe (avtotedme vai raudtedme) i Novokuzneck 227 km päivnouzmha orhal (raudtedme).
Barnaul jagase vidhe administrativiž-territorialižhe rajonha. Ičeze administracii om kaikuččes, no rajonad ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš, Dum om üks'jäine lidnas. 1 lidnanvuitte žilo (Suvine-žilo, 20 028 rist. vl 2016) i 24 muite žilod, žilod raudtestancijanno da küläd mülüdas lidnümbrikho Barnaulan ližaks, kaik ned sijadasoiš päivlaskmha lidnaspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen satusiden mödhe Barnaul-lidnan eläjiden lugu oli 612 401 ristitud, lidnümbrikon — 670 332 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 2004 i 2015-2016 — 635 tuhad eläjid.
Irdkosketused.
*
*


Čit.
Čit () om lidn da lidnümbrik Venäman suvipäivnouzmas. Se om Baikalantagaižen randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Čitan rajonan keskuz (ei mülü sihe).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Plotbišče-külä" samha nahkoid, se mainitase kirjutadud purtkiš ezmäižen kerdan vl 1687. Vspäi 1701 mainitase kuti "Čitinskai-slabad' ", vspäi 1711 — "Čitan lidnuz" (). Om nimitadud jogen mödhe. Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1851, sidä kätihe Baikalantagaižen agjan pälidnaks. Lidn tegihe kuldan möjiden-torgovanoiden keskusen, i vl 1897 Transsib-raudte tuli lidnha.
Geografijan andmused.
Lidn seižub ühtennimižen jogen molembil randoil läz sen lanktendad Ingod-jogehe huralpäi (Amuran bassein), 650 m keskkorktusel. Kaikiš korktemb čokkoim om Čit-mägi (1039 m). Kaikiš madalamb čokkoim om Ingod-jogen alangištos (632 m).
Klimat om terav kontinentaline, tal'v om vilu. Voden keskmäine lämuz — −1,4 C°. Paneb sadegid 349 mm vodes, kuiv sezon om redukus-keväz'kus (28 mm kaikes pordos).
Čit om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos, se jagase nellhä administrativižhe rajonha (ei ole municipaližed ühtnikad): Raudten, Ingodan, Keskuzrajon da Černovskii-rajon.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman ravahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 324 444 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vodel 1992 — 377 tuhad eläjid.
Irdkosketused.
*
*
*


Petropavlovsk Kamčatkal.
Petropavlovsk Kamčatkal () om lidn, lidnümbrik i järed meriport Venäman päivnouzmas. Se om Kamčatkan randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1740 kuti "Petropavlovskan lidnuz" () jänuziden tal'veks sijaližes lahtes Kamčatkan Kahtenden ekspedicijan laivoiden nimiden mödhe — «Ph. Petr-apostol» i «Ph. Pavel-apostol». Se sai lidnan statusad vl 1812, i vhesai 1849 nimitihe lidnad "Petropavlovskan merikar" (ven. "Петропавловская гавань"). Vozil 1849—1924 lidn oli Kamčatkan agjan pälidnaks "Petropavlovskan Port"-nimenke. Vspäi 1924 udesnimitihe lidnad nügüdläižikš erištamha sidä Kazahstanan Petropavlovskaspäi.
Vn 2007 1. päiväspäi heinkud Koräkan avtonomine ümbrik (nüg. Koräkan ümbrik) da Kamčatkan agj oma ühtenzoittud Kamčatkan randha, i Petropavlovsk Kamčatkal tegihe Venälaižen Federacijan necen uden subjektan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamčatkan pol'saren suvipäivnouzmas, seižub Tünen valdmeren Avačin merikaran randal 0..513 m korktusil, 100 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om ümbärtud vulkanoil, kaks' niišpäi oma aktivižed: Koräkan i Avačin vulkanad. 20. voz'sadal 13 seičemeballašt manrehkaidust da sen lujemba tegihe lidnan ümbrištos.
Klimat om ven meren mussonine. Kezal om viluid i raibakoid tulleid, no tal'v om pehmed. Voden keskmäine lämuz om +1,9 C°. Paneb sadegid 1166 mm vodes, kaikiš vähemb semendkus-heinkus (53-64 mm kus), kaikiš enamb redukus-kül'mkus (130-174 mm kus).
Lidnümbrik om ümbärtud Jelizovon rajonal. Kümne žilod mülüdas lidnümbrikho Petropavlovskan Kamčatkal ližaks andmusita žiloden ristitištos.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnümbrikon eläjiden lugu oli 179 780 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1991 i 1992 — 273 tuhad eläjid, vodele 1995 se poleni 213 tuhazesai.
Ižandusen päsarakod oma energetine sarak, kalan da toižiden merenproduktoiden ümbriradmine, turizm šingotase. Pol'saren kaivuztegimišton kompanijoiden päfaterad sijadasoiš lidnas (sadas kuld, hobed, platin, nikel'). Venäman Tün'valdmerižen laivišton päport om Avačin merikaran randoil.
Irdkosketused.
*
*


Krasnojarsk.
Krasnojarsk () om millionerlidn Venäman keskuzpalan suves. Se om Krasnojarskan randan administrativine keskuz i lidnümbrik, Sibirin ižandusen da opendusen järed keskuz.
Istorii.
Nügüdläižen, kaikenaigaižen eländpunktan aluz om pandud kozakoil kuti pen' "Uz' Kačan lidnuz" () vl 1628. Saudihe surt lidnust vodele 1659 läz pen't. Lidnuz sai lidnan statusad vl 1690 ühtes Krasnojarsk-nimenke. Vn 1773 lämoipalo pani lidnust mantazole, vaiše 30 pertid jäi lidnas. Uz' planiruind oli oigedsaumaine. Vspäi 1822 lidn kändihe uden Jenisein gubernijan administrativižeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase kesked mecoid, Jenisei-jogen molembil randoil, 287 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Moskvhasai om 3350 km päivlaskmha orhal vai 4170 km avtotedme. Divnogorsk (20 km päivlaskmha orhal) da Sosnovoborsk (15 km päivnouzmha orhal) oma kaimdailidnoikš.
Krasnojarsk jagase seičemehe lidnrajonha. Pesčank-külä (861 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Krasnojarskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 379,49 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 973 826 ristitud, lidnankundan — 974 591 ristitud. Millionine eläi om sundnu vn 2012 10. päiväl sulakud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Laz pol'tošt millionad ristituid eläb lidnaglomeracijas.
Irdkosketused.
*
*


Perm'.
Perm' (,) om Venäman millionerlidn Uralan ezimägištonno. Se om Permin randan pälidn da kaikiš suremb lidn i lidnümbrik, mugažo Permin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1723 kuti "Jegošihan tegim" () samha vas'ked sijaližes kivendospäi. Jegoših-külä tegimenno sai lidnan statusad vl 1781 nügüdläiženke nimenke da agjan pälidnan statusanke Jekaterina II-imperatornaižen käskön mödhe. Nimitihe muga, sikš miše üks' hänen arvnimišpäi oli "Permin ruhtinaznaine".
Vspäi 1940 vhesai 1957 nimitihe lidnad "Molotov" nevondkundaližen partijan šingotajan kanzannimen mödhe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen randoil, 171 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Mecad ottas lidnan territorijan pol't, pertišt om ümbärtud mecal. Läz 300 penid jogid da ojid jokstas lidnan südäimes. Matkad Moskvhasai om 1382 km päivlaskmha avtotedme. Krasnokamsk om üks'jäine kaimdailidn, sijadase ani päivlaskmha. Lähembaižed järedad lidnad oma Alatagil 219 km päivnouzmha orhal, Jekaterinburg 361 km suvipäivnouzmha avtotedme i Iževsk 222 km suvipäivlaskmha orhal.
Perm' jagase 7 rajonha ičeze territorialižidenke administracijoidenke: Dzeržinskijan, Industrial'nii, Kirovan, Leninan, Motovilihan, Ordžonikidzen i Sverdlovan; ičeze administracii om enččel Uded Lädid-žilol (nüg. Sverdlovan rajonan palaks). Kaks' pen't eländpunktad (6 rist. vl 2017) mülüdas lidnümbrikho mugažo.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 991 162 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1991 — 1 100 000 eläjid.
Irdkosketused.
*
*
*


Vladivostok.
Vladivostok ([vlɐdʲɪvɐˈstok]) om lidn (vspäi 1880), lidnümbrik da joudai jüguport (vs 2015 redukun 12. päiväspäi) Venäman suvipäivnouzmas. Se om Merenrandaližen randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Lidn om randan tegimišton da opendusen keskuz. Se om Transsibirin raudten lopstancii, Tünvaldmerižen laivišton päsodameribaz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1860 kuti sodapost i port kozujanke merikaranke da sijadusenke torguindteil. Vladivostok sai lidnan statusad vl 1880. 20. voz'sadan augotišes lidn vastsi äi sirdnikoid Venäman man'čžurižiš kolonijoišpäi, sikš miše Japonii anasti niid.
Vspäi 1938 lidn om Merenrandaližen randan keskuseks, randan alusenpanendaspäi. Toižen mail'man sodan aigan lidnan port vastsi da ümbriradoi verazmašt abud «lend-liz»-programan mödhe severdha kerdha enamba, mi portad pohjoižes. Vozil 1951−1991 lidn oli sauptud, kaitud verazmalaižiden tulendad vaste sodavaruitomudehe näht. Nügüd' om 23 verazmašt konsulust lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase kukhil Murav'jov-Amurskijan pol'sarel i Tünen valdmeren Japonijan meren Suren Petran lahten penil saril. Röun Kitainke om 60 km päivlaskmha. Lähembaižed järedad lidnad oma Artöm pohjoižpäivnouzmha, Nahotk 88 km päivnouzmha orhal da Ussuriisk 76 km pohjoižhe (satas Vladivostokan konurbacijad 1 mln eläjidenke), mugažo Kitain da Pohjoižkorejan lidnad.
Vladivostok-lidn jagase 5 administrativizhe rajonha: Leninan, Pervomaiskii, Pervorečenskii, Nevondkundaline da Frunzen rajonad. 5 žilod mülüdas lidnümbrikho Vladivostokan ližaks, sidä kesken järed Trudovoje-žilo (18 522 rist. vl 2010). Lidnümbrikon pind — 561,54 km².
Eläjad.
Vl 1897 lidnan ristitišt oli 28 933 eläjad. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1991−1992, 648 tuhad ristituid. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 592 034 ristitud, lidnümbrikon — 616 807 ristitud. Vl 2017 kaik 633 414 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (lidn, vl 2010, enamba 0,3%): venälaižed — 80,3%, ukrainalaižed — 1,8%, uzbekalaižed — 1,2%, korejalaižed — 0,7%, kitajalaižed — 0,4%, totarlaižed — 0,4%, vaugedvenälaižed — 0,3%, armenijalaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 1,5%, rahvahuden ozutandata — 13,1%. Fiksiruihe 4 vepsläšt, 10 suomalašt da 65 estilašt, i 4 karjalašt elädas lidnümbrikos, ei ole lidnas.
Transport.
Avtobusad da ezilidnelektrojonused tobjimalaz, trolleibusad, tramvaid, funikulörad, ehtatimed, likutimvenehed oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline "Vladivostok" ("Kneviči")-lendimport ("VVO / ВВО") sijadase 38 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi, läz Artöm-lidnad. Sišpäi tehtas reisid Kitaihe, Pohjoižkorejha da Suvikorejha, Japonijan lidnoihe, Tailandha, čarterreisid Uzbekistanha, mugažo Venämadme.
Irdkosketused.
*
*


Habarovsk.
Habarovsk () om lidn Venäman suvipäivnouzmas. Se om Habarovskan randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn i lidnümbrik eläjiden lugun mödhe, Habarovskan rajonan keskuz mugažo (ei mülü sihe).
Habarovsk om Venäman Edahaižen Päivnouzmpolen järed ekonomine, transportiž-logistine, politine da kul'turine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1858 kuti "Habarovk-sodapost". Om nimitadud 17. voz'sadan venämalaižen Erofei Habarov-edelmatkajan oiktastuseks, kudamb ujui astjoil pidust' kaiked Amurad. Sai lidnan statusad vl 1880. Vspäi 1893 lidn om olmas nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rahvahidenkeskeižiden raudteiden da il'mteiden läbitusen keskuses, Amur-jogen oiktal randal Keskamuran alangištos, läz Kitain röunad. Mad Moskvhasai om läz 6100 kilometrad, matkad raudtedme — 8533 km.
Habarovsk jagase vidhe administrativižhe rajonha. Se om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 577 441 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1990 (616 tuhad) i om nügüd' (vl 2017).
Om kaks' lendimportad lidnas, nell' raudtestancijad, avtoteiden sol'm, jogiport.
Irdkosketused.
*
*
*


Kautokeino.
Kautokeino (norv.: "Kautokeino", pohjoižsaam.: "Guovdageaidnu") om kommun Norvegijas, Finnmarkas. Sen keskuz om lidn Kautokeino.


Cvetkov Dmitrii.
Dmitrii Pavlovič Cvetkov (vod.: "Dmitri Pavloviс Tsvetkov",; sünd. 30. eloku 1890, Krakol'je (nüg. Ust'-Lug-žilon pala), Piterin gubernii, Venäman imperii — kol. 26. eloku 1930, Estinma, mahapandud Ivangorodas) oli ezmäine vodilaine kelentedomez'.
Ühtni Rahvahanikoiden sodha «vauktoiden» poles i pageni Estinmaha. Oli Tartun universitetan üläopenikan.


Suhum.
Suhum (gruz.: "სოხუმი" /sohumi/, abh.: "Аҟәа" /akua/, ven.: "Сухум") om Abhazijan pälidn da kaikiš suremb lidn.


Moščen.
Moščen (ukr. "Мощена", pol. "Moszczana") om külä Ukrainas, Volinskan agjan Kovelin rajonas. Vodel 2010 eläjiden lugu — 581 ristitud.


Chinval.
Chinval (oset.: "Цхинвал", ven.: "Цхинвал") om Suviosetijan pälidn.


Orenburgan agj.
Orenburgan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt (agj).
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Orenburg-lidn.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Orenburgan agj om olmas vs 1934 tal'vkun 7. päiväspäi. Vozil 1938−1957 sen nimituz oli Čkalovan agj.
Orenburgan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2000 25. päiväl redukud Käskusenandajan Suiman ezitajil, tuli väghe sen-žo voden 20. päiväl kül'mkud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1994 19. päiväl redukud.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Kazahstananke päivnouzmas da suves (sen Kostanain, Aktoben da Päivlaskmaiž-Kazahstanan agjoidenke), Samaran agjanke päivlaskmas, Tatarstanan Tazovaldkundanke lodehes, Baškortostanan Tazovaldkundanke da Čeläbinskan agjanke pohjoižes. Ühthine röunoiden piduz om 3700 km. Orenburgan agj om mererandatoi.
Pind om 123 702 km². Künttud ma otab territorijan pol't, mec otab 5%. Znamasine jogi om Ural sen Sakmar- da Ilek-ližajogidenke, mugažo Samar- da Sur' Kinel'-joged (mülüdas Volgan basseinha). Kaikiš suremb järv om Šalkar-Ega-Kar (96 km² pindal, 96 km randanpirdanke, 1 m süvütte) Kazahstananke päivnouzmaižel röunal. Kaikiš suremb ratud vezišt om Iriklinan vezivaradim (260 km² pindal).
Reljef om Suviuralan madalad mäged. Kaikiš korktemb čokkoim om Nakas-mägi (667,6 m).
Klimat om kontinentaline. Vodes paneb sadegid 450 mm lodehes da 350 mm suvipäivnouzmas.
Londuseližed varad oma londuseline gaz, kivivoi, palab šoidkivi, bur hil', raudkivend, vas'k, nikel', kuld, sauvondmaterialad (mouckivi, dolomit, sauvondkivi, sauvondgips, saved, letked, gravii), fosforitad, kaliisol, mel, azbest, pol'kalližarvoižed kived, keitandsol, reskvezi, gidroenergii.
Administrativine jagand.
Kaik om 9 lidnümbrikod (sidä kesken sauptud Komarovskii-žilo) Orenburgan agjas da 35 municipališt rajonad. Ühthemänho om 4 lidnankundad da 566 küläkundad rajoniš (2015). Küläkundad ühtetas 1707 küläd.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Jurii Berg radab gubernatoran vs 2010 kezakun 15. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator da nell' muite varagubernatorad oma hänele abhu, kaik hö oma Ohjastusen ezimehen varapämehed mugažo.
Orenburgan agjan parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 47 ezitajad videks vodeks. Kümne komitetad ratas kaikenaigašti. Vaiše parlamentale sab vahvištada käskusid agjan territorijal, gubernator allekirjutab vai pördab toštmižkaclendha süd sel'gitaden. Sergei Gračov radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2011 keväz'kun 24. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Orenburgan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, departamentad, komitetad, inspekcijad da üks' ohjanduz alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (80,28% änid) da radab kahtenden strokun. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 033 072 ristitud. Kaikutte kudenz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'toštkümne lidnad agjas i ei ole lidnanvuiččid žiloid. Toižed järedad lidnad (enamba 80 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penembha): Orsk, Novotroick da Buzuluk. Vl 2017 kaik om 16 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 74,7%, totarlaižed — 7,5%, kazahlaižed — 5,9%, ukrainalaižed — 2,4%, baškiralaižed — 2,3%, mordvinalaižed — 1,9%, čuvašalaižed — 0,6%, saksalaižed — 0,6%, armenijalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,1%, rahvahuden ozutandata — 1,5%.


Gai (lidn).
Gai (, «puišt» vaugedvenäman kelespäi) om Venäman lidn Orenburgan agjan päivnouzmas. Se om Gain lidnümbrikon (edel 2016 vot — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1959 9. päiväl semendkud samha vas'kkivendod. Kätihe lidnanvuiččeks žiloks vl 1965. Sai lidnan statusad vl 1979. Gai šingotase küllästamižtegimel i mujumetalloiden ümbriradmižen tegimel, mugažo pästtas kaivuzpäzutandmašiništod i lindferm om olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suviuralan pautkil, 380 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Orenburghasai om 245 km päivlaskmha orhal. Lähembaižed lidnad oma Orsk 30 km suvhe raudtedme i Novotroick 30 km suvhe orhal.
34 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Gain ližaks. Lidnümbrikon pind — 2 923,55 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 38 301 ristitud, lidnümbrikon nell' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 44 800 eläjad vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Johann Kronštadtlaižen päjumalanpert' i phh. Pedr- da Pauloi-apostoloiden jumalanpert' oma väges, islaman pühäpert' om sauvomas vspäi 2012.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 81,8%, baškirаlaižed — 4,7%, ukrainalaižed — 4,1%, totarlaižed — 3,9%, kazahlaižed — 1,9%, toižed rahvahad — 3,6%.


Gändž.
Gändž (, vll 1935-1989 oficialine nimi oli "Kirovabad") om kahtenz' surtte lidn Azerbaidžanas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 660 meiden erad. Vl 859 se sai lidnan statusad.


Nahičevan.
Nahičevan (, "Нахчыван", ناخجیوان «Nahčivan») om lidn Azerbaidžanan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Nahičevanan Tazovaldkundan pälidn, valdkundan anklavan Iranan da Armenijan keskes.
Eländpunkt mainitase ezmaižen kerdan kuti "Naksuana" Ptolemein «Geografii»-kirjas 2. voz'sadal meiden erad. Lidn sijadase Araks-jogen hural randpolel, 873 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl.
Irdkosketused.
*


Šeki.
Šeki (azerb.: "Şəki") om lidn Azerbaidžanas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 63 700 ristitud.


Gabalan rajon.
Gabalan rajon (,) om rajon Azerbaidžanan pohjoižes. Gabal-lidn om sen administrativižeks keskuseks.


Bardan rajon.
Bardan rajon () om rajon Azerbaidžanan keskuses. Bard-lidn om sen administrativižeks keskuseks.


Buzuluk.
Buzuluk () om Venäman lidn da lidnümbrik Orenburgan agjan päivlaskmas. Se om Buzulukan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1736 kuti Venäman imperijan lidnuz baškiralaižiden amuižen lidnan jändusiden sijha. Se sai makundan lidnan statusad vl 1781. 1960-nziš vozišpäi Buzuluk šingotase agjan kivivoin samižen keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Samar-jogen hural randal da sen Buzuluk- i Domašk-ližajogiden randoil (Volgan hurapol'ne bassein), 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Orenburghasai om 220 km suvipäivnouzmha orhal vai 250 km avtotedme. «Samar — Orenburg»-raudte läbitab lidnad vspäi 1877, avtoümbärte om lidnanno «Samar — Orenburg»- i «Ural'sk (Kazahstan) — Bugul'm»-trassoil. Lähembaižed lidnad oma Soročinsk 90 km suvipäivnouzmha i Neftegorsk 85 km päivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 82 904 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 89 263 ristitud vl 2009. Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 92,5%, totarlaižed — 1,9%, ukrainalaižed — 1,2%, mordvinalaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 3,3%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: 6 kolledžad (tegimišton i transportan, finansine, sauvondan, pedagogine, medicinine, muzikaline), mecan i gidromelioracijan tehnikumad, mugažo Buzulukan gumanitariž-tehnologine institut — Orenburgan valdkundaližen universitetan filial.
Irdkosketused.
*


Orsk.
Orsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Orenburgan agjan päivnouzmas, röunatab Kazahstananke. Se om agjan kahtenz' surtte lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1735 kuti "Orenburg-lidnuz" langenijan Or'-jogen mödhe (). Vl 1741 panihe nügüdläižen Orenburgan alust Ural-jogen alemba mödvedhe (hot' Orenburg sijadase Sakmar-jogensunno, eile Or'-jogen), olijad lidnust udesnimitihe "Oren lidnuseks". Se sai lidnan statusad vl 1865.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Uralan suvižel ezimägištol, 200 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Orskan vanh pala sijadase Ural-jogen oiktal randal. Matkad Orenburghasai om 240 km orhal, 270 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed järedad lidnad oma Novotroick päivlaskmha (om 4 km röunoiden keskes) i Kazahstanan Aktobe (170 km suvipäivlaskmha). Lidnümbrik röunatab Kazahstananke, röunpäličmänendtaho om 30 km suvhe lidnan keskusespäi.
Orsk jagase koumhe territorialižhe rajonha vspäi 1972, niil ei ole ičeze administracijoid. Kahesa žilod mülüdas lidnümbrikho mugažo, niiden ühthine ristitišt oli 4 204 eläjad vl 2010. Lidnümbrikon pind — 1 426,54 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahalugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 239 800 ristitud, lidnümbrikon — 244 004 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 276 tuh. eläjid vl 1995.
Rahvahad (2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 81,7%, kazahlaižed — 5,3%, totarlaižed — 3,9%, ukrainalaižed — 2,7%, baškiralaižed — 1,7%, saksalaižed — 1,1%, mordvinalaižed — 0,7%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,9%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma mujumetalloiden tehmine, mašiništonsauvomine, kivivoin ümbriradmine. Sömtegimišton i elektroenergetikan edheotandad oma šingotadud, järed päiväiželektrostancii om saudud lidnümbrikos.
Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine "Orsk"-lendimport ("OSW / ОСК") sijadase 17 km suvhe lidnan keskusespäi, tehtas reisid Orenburgan agjadme, Moskvhasai, sezonreisid Simferopolihesai.


Buguruslan.
Lidnan islaman pühäpert' vn 2006 sügüz'kus.
Buguruslan (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Orenburgan agjan lodehes. Se om Buguruslanan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1748. Se sai makundan lidnan statusad vl 1781. Ühtennimine raudtestancii om olmas «Samar — Uf»-jonol vspäi 1888. Buguruslan šingotase kivivoin da gazan samižen i ümbriradmižen edheotandoil vspäi 1936, mugažo sömtegimišton edheotandad ratas (lihakombinat, jauhkombinat).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur' Kinel'-jogen (, Volgan hurapol'ne bassein) da sen huran Konduzl-ližajogen () kaikil randoil, Bugul'man da Belebein ülüden suvipautkil, 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Orenburghasai om 270 km suvipäivnouzmha orhal vai 355 km avtotedme. Lähembaine lidn om Pohvistnevo (Samaran agj) 22 km päivlaskmha kaikil teil, järedad lidnad — Samar 165 km päivlaskmha avtotedme i Oktäbr'skii 135 km pohjoižpäivnouzmha avtol.
Nell' pen't žilod da 2 raudtesarakod mülüdas lidnümbrikho Buguruslanan ližaks. Lidnümbrikon pind — 76,46 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 49 741 ristitud, lidnümbrikon — 50 226 ristitud. Ristitišt vajehtase 49..55 tuhad röunoiš vspäi 1970 (55 400 rist. vl 2000). Vl 2017 kaik 50 004 eläjad oli lidnümbrikos.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 67,1%, totarlaižed — 10,3%, mordvinalaižed — 10,0%, ukrainalaižed — 1,6%, saksalaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 9,7%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Buguruslanan kivivoin, medicinine, pedagogine kolledžad i civiližen aviacijan lendimškol (kolledž), maižanduztehnikum, mugažo Samaran tehnižen universitetan filial.
Irdkosketused.
*


Prazeodim.
Prazeodim ("Pr" — "praseodymium" latinan kelel) om 59nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Avstrijalaine K. Auer fon Vel'sbah-himik avaiži prazeodiman vl 1885. Prazeodiman kävutamine om harv.
Fizižed ičendad.
Prazeodim om pehmed tagokaz notked hobedakaz mametall.
Atommass — 140,90766. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,773 g/sm³. Suladandlämuz — 1204 K. Kehundlämuz — 3785 K.


Prometii.
Prometii ("Pm" - "promethium" latinan kelel) om 61nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Elementad ei ole londuses, sikš miše kaik sen izotopad oma radioaktivižed. Prometijad sai ezmäižen kerdan vl 1945 amerikalaižiden tedomehiden grupp. Kaikiš pit'k elo om Prometii-145-izotopal (pol'čihodamižen pord — 18 vot).
Fizižed ičendad.
Prometii om radioaktivine hahkvauvaz mametall.
Atommass — 144,9127. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,26 g/sm³. Suladandlämuz — 1315 K. Kehundlämuz — 3273 K.


Pol'šanman administrativiž-territorialine jagand.
Voden 1999 päkäskusen () mödhe, Pol'šanman Tazovaldkund jagase 16 sodaveikundha (vojevodstvaha;), kudambad jagasoiš povätihe (makundoihe, ujezdoihe;). Povätad jagasoiš gminoihe (volostihe;).
Istorii.
Vl 1999 Pol'šanman oli 16 sodaveikundad, 379 povätad (65 lidnalašt da 314 külähišt povätad,) da 2479 gminad (306 lidnalašt, 1576 külähišt da 597 külä-lidnalašt gminad,).
Homaičendad.
A


Abdulino.
Abdulino () om Venäman lidn Orenburgan agjan lodehes. Se om Abdulinon lidnümbrikon (1785 km²) administrativine keskuz da sen ristitišton 70%. Edel 2016 vot nimitihe lidnümbrikod Abdulinon rajonaks. Se mülütab 49 žilod da küläd.
Enzne.
Eläbzoittud "Abdulovankülä" () mainitase ezmäižen kerdan vodel 1795. Vodespäi 1811 nimitase nügüdläižikš. Vodel 1888 raudte tuli lidnha, ühtennimine raudtestancii om «Samar — Uf»-jonol. Vodel 1895 «Перов и Зуев»-kompanii sauvoi tegint ümbriradamha grečad surimeks. Vodelpäi 1923 Abdulino om lidnan statusanke.
Nügüd'aigan lidn om maižanduzrajonan keskuz. Leibänkombinat da maidkombinat oma olmas, om raudten holitišen edheotandoid, sauvondmaterialiden tehmine. Kivivoin da londuseližen gazan löudmižsijad oma ottud kävutamižhe läz lidnad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tiris-jogen randoil (, Ik-jogen bassein), Uralan ezimägištol, 190 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Orenburghasai om 280 km suvipäivnouzmha «Kazan' — Orenburg»-avtotedme (R239), röunhasai Baškortostananke — 4 km pohjoižpäivnouzmha lidnaspäi. Avtote om lidnan päivnouzmaižeks röunaks.
Eläjad.
Voden 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 20 173 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1959 — 29 976 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas.
Irdkosketused.
*


Samarii.
Samarii ("Sm" - "samarium" latinan kelel) om 62nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Samarijan avaižiba vozil 1878-1879 spektroskopijan abul francijalaižed himikad Buabodran da Lafonten. Hö analiziruiba samarskit-mineralad — sen formul om ((Y,Ce,U,Fe)3(Nb,Ta,Ti)5O16).
Londuseližhe samarijaha mülüb nell' stabilišt izotopad da koume radioaktivišt. Samarijan löudmižsijid om, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Samarii hilläšti muigotub il'mas. Se ezmäi katase Sm2O3-oksidan kerthel, sid' kändase paikuižeks tuhkaks.
Fizižed ičendad.
Atommass — 150,36. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,520 g/sm³. Suladandlämuz — 1345 K. Kehundlämuz — 2173 K.


Evropii.
Evropii ("Eu" - "europium" latinan kelel) om 63nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Puhtast evropijad ezmäižen kerdan sai vl 1896 francijalaine himik E. Demarse.
Evropii kebnas muigotub il'mas i katase oksidan kerthel.
Evropijad ottas kävutamižhe atomenergetikas, elektronikas, medicinas i m. e. Evropijan löudmižsijid om, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Fizižed ičendad.
Evropii om pehmed hobedaižvauged mametall.
Atommass — 151,965. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 5,243 g/sm³. Suladandlämuz — 1099 K. Kehundlämuz — 1802 K.


Gadolinii.
Gadolinii ("Gd" - "gadolinium" latinan kelel) om 64nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Gadolinijan avaiži vl 1880 francijalaine himik Ž. de Marin'jak.
Gadolinijan löudmižsijid om AÜV:oiš, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Gadolinijad ottas kävutamižhe atomenergetikas, elektronikas, metallurgijas, medicinas i m. e.
Fizižed ičendad.
Gadolinii om pehmed notked hobedaižvauged mametall.
Atommass — 157,25. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,900 g/sm³. Suladandlämuz — 1585 K. Kehundlämuz — 3273 K.


Terbii.
Terbii ("Tb" - "terbium" latinan kelel) om 65nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Terbijan avaiži vl 1843 ročilaine himik K. Mosander.
Terbii kävutadas metallurgijas, elektronikas, magnitoiden tehmižes i m. e. Sen löudmižsijid om, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Fizižed ičendad.
Terbii om pehmed tagokaz ninev hobedaižvauged mametall.
Atommass — 158,92535. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,229 g/sm³. Suladandlämuz — 1629 K. Kehundlämuz — 3396 K.


Disprozii.
Disprozii ("Dy" - "dysprosium" latinan kelel, amuižgrekan kelen "δυσπρόσιτος"-sanaspäi «jüged samižes») om 66nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Disprozijan avaiži vl 1886 francijalaine himik P. Lekok da Buabodran.
Metall hilläšti muigotub il'mas i kändase oksidaks. Disprozii mugažo om lujas hüvä katalizator.
Disprozijal ei ole ičenašt biologišt rolid.
Disprozijad ottas kävutamižhe metallurgijas, elektronikas, magnitoiden tehmižes i m. e. Sen löudmižsijid om, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Fizižed ičendad.
Disprozii om pehmed hoštai hobedakaz mametall.
Atommass — 162,500. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,55 g/sm³. Suladandlämuz — 1680 K. Kehundlämuz — 2840 K.


Vroclav.
Vroclav (pol'š.: "Wrocław" [ˈvrɔt͡swaf], saks.: "Breslau") om lidn Pol'šanman suvipäivlaskmas. Se om nellänz' surtte lidn valdkundas, Alasilezijan sodaveikundan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud 10. voz'sadal. Se sai lidnan oiktusid vl 1214 i tosti vl 1242.
Lidn sijadase Oderan (pol'š. "Odra") muugotil randoil, Silezijan alangištos, 105-155 m korktusil valdmeren pindan päl. Läz 130 sildad ühtenzoittas Oderan da sen nellän ližajogen randoid.
Irdkosketused.
*


Bidgošč.
Bidgošč (pol'š.: "Bydgoszcz", saks.: "Bromberg") om lidn Pol'šanman keskusen lodehes. Se om üks' Kujavijan da Pomorjen sodaveikundan pälidnoišpäi (toine pälidn om Torun').
Vl 2014 eläjiden lugu oli 358 614 ristitud.
Sebruzlidnad.
*


Torun'.
Torun' ([ˈtɔruɲ],) om lidn Pol'šanman keskusen pohjoižes. Se om üks' Kujavijan da Pomorjen sodaveikundan pälidnoišpäi (vspäi 1999). Toine pälidn om Bidgošč, lodeheze lidnaspäi.
Istorine keskuz mülüb Mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe vspäi 1997. Torun' om Nikolai Kopernikan kodilidnaks. Hänen nimel nimitadud universitet om olmas vspäi 1945 (40 tuh. üläopenikoid).
Istorii.
Ezmäižed eländpunktad lidnan territorijal oliba vspäi 1100 edel meiden erad. Tevtonan orden sauvoi lidnust "Thoren"-nimenke vozil 1230−1231, sen jändused oma olmas tähäsai. Lidnuz da eländpunkt sen seiniden taga saiba lidnan statusad vl 1233.
Toižen mail'man sodan aigan päzutihe murendusespäi tobjimalaz.
Geografijan andmused.
Torun'-lidn sijadase Visl-jogen randoil, 34..95 m korktusil valdmeren pindan päl. Torun' jagase 24 lidnrajonha (pol'š. "dzielnice miasta").
Eläjad da transport.
Vl 2000 elajiden lugu oli kaikiš suremb, 210 194 ristitud. Ristitišt poleneb suburbanizacijan tagut.
Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks. Raudtesild da koume avtotesildad ühtenzoittas Vislan randoid. Koume päraudtestancijad i kaks' avtostancijad om olmas lidnas. Lähembaine lendimport sijadase Bidgošč-lidnas 50 km päivlaskmha-lodeheze.
Irdkosketused.
*


Gožuv-Vel'kopol'ski.
Gožuv-Vel'kopol'ski (pol'š.: "Gorzów Wielkopolski" [ˈɡɔʐuf vʲɛlkɔˈpɔlskʲi], vhesai 1945 oli Landsberg Vartal-nimenke, saks.: "Landsberg an der Warthe") om lidn Pol'šanman lodehes. Se om üks' Lübušan sodaveikundan pälidnoišpäi. Toine pälidn om Zelöna Gur.
Lidn sijadase Vart-jogen randoil (pol'š.: "Warta", Oderan bassein), 19...82 m korktusil valdmeren pindan päl.
*


Zelöna Gur.
Zelöna Gur (pol'š.: "Zielona Góra" «vihand mägi», saks.: "Grünberg in Schlesien") om lidn Pol'šanman. Se om ühteks Lübušan sodaveikundan pälidnoišpäi. Toine pälidn om Gožuv-Vel'kopol'ski.
Eländpunktan aluz om pandud 13. voz'sadal. Se sai lidnan statusad vl 1323.
Lidn om ümbärtud mecoil, seižub Oder-jogen alangišton hural pautkel. Lähembaižed sured lidnad oma Kotbus (Saksanma) 83 km suvipäivlaskmha orhal da Gožuv-Vel'kopol'ski 91 km pohjoižhe orhal. Zelöna Gur jagase 28 territorialižhe "osiedle:he".
Vl 2014 eläjiden lugu oli 118 920 ristitud.
Irdkosketused.
*


Lodz'.
Lodz' ([wut͡ɕ] «veneh», jidiš: לאדזש‎, vepsän kirjamil "Lodž") om lidn Pol'šanman keskuses. Se om koumanz' surtte lidn valdkundas, Lodzin sodaveikundan pälidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1332 peneks küläks latiniženke "Lodzia"-nimenke. Vl 1423 se sai lidnan oiktusid. Vozil 1945—1948 lidn tegi valdkundan pälidnan funkcijoiden mödhe, sikš miše Varšav oli muretud Toižen mail'man sodan toriden jäl'ghe.
Vhesai 1990 Lodz' oli tekstil'tegimišton keskuseks. Vodele 2009 läz tuhad verazmaižid investirujid tuliba lidnha, mail'man elektronižed da IT-kompanijad sauvoiba ofisoid täs (oz. indine Infosys).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 164..284 m korktusil valdmeren pindal päl, peniden jogiden randoil. Nene 19 joged mülüdas Vartan (Oderan oiged ližajogi) i Vislan basseinoihe. Matkad Varšavhasai om 120 km pohjoižpäivnouzmha.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun lämuz +18,9 C°, vilukun −1,5 C°, voden keskmäine lämuz +8,6 C°. Paneb sadegid 582 mm vodes, enamba heinkus — 90 mm.
Eläjad da transport.
Vl 1988 ristitišt oli kaikiš suremb — 854 tuhad eläjid. Vl 2014 eläjiden lugu oli 706 004 ristitud. Ristitišt poleneb radotomuden tagut da Pol'šanman pälidnan lähembusen taguiči.
Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas. Elektrojonused ühtenzoittas lidnad ezilidnoidenke. Kaks' päraudtestancijad om olmas: Lodz'-Fabričnai (, manalaine) i Lodz'-Kalisk (). Rahvahidenkeskeine civiline Lodz'-lendimport (ende Lüblinek, "LCJ") sijadase 6 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid Münhenha, Surhe Britanijha, čarterreisid Keskmeren lebutahoiže.
Irdkosketused.
*


Krakov.
Krakov ([ˈkrakuf],) om lidn Pol'šanman suves. Se om kahtenz' surtte lidn valdkundas, Penen Pol'šanman sodaveikundan pälidn. Lidnan keskuz mülüb mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 965. Se sai lidnan oiktusid vl 1257. Vozil 1038−1596 oli Pol'šanman pälidnaks, vhesai 1734 — pol'šalaižiden kunigahiden vencastusen sijan.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Visl-jogen randoil sil sijal, kus jogi kändase laivjogeks, 188..383 m korktusil valdmeren pindal päl. Matkad Varšavhasai om 252 km pohjoižhe orhal, 296 km avtotedme. Voden keskmäine lämuz om +8,7 C°.
Krakov jagase 18 lidnrajonha (pol'š. "dzielnica miasta") vspäi 1991, ned oma nomeruidud da vspäi 2002 nimitadud-ki, oz. "Dzielnica I Stare Miasto" («vanh lidn»).
Eläjad.
Vl 1939 eläjiden lugu oli 259 tuh. ristituid. Kaikiš suremb kaikes aigas — 762 508 ristitud vl 2015. Lidnaglomeracijan ristitišt om 1,2 mln elajid.
Irdkosketused.
*


Opole.
Opole (mugazo pol'šan kelel, virktas: [ɔˈpɔlɛ]; edel 1945 vot Oppel'n, saks.: "Oppeln") om lidn Pol'šanman suvipäivlaskmas. Se om Opolen sodaveikundan pälidn (vspäi 1950), tedon da opendusen sijaline keskuz.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 845 kuti linduz sarel kesked joged. Se om ühteks kaikiš amuižembiš lidnoišpäi valdkundas, sai lidnan oiktusid vl 1217. Edel 1945 vot oli Germanijan palaks.
Lidn seižub Oder-jogen randoil, 176 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Ristitišt ezilidnoidenke om 267 tuh. eläjid (2017). Matkad Varšavhasai om 275 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 315 km avtotedme.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Päraudtestancii om olmas, 3 raudtestancijad da 2 raudteplatformad.
Irdkosketused.
*


Žešuv.
Žešuv (pol'š.: "Rzeszów" [ˈʐɛʂuf], ukr.: "Ряшiв", saks.: "Reichshof", latin.: "Resovia"; jidiš: ריישע, vepsän kirjamil "Raiše") om lidn Pol'šanman suvipäivnouzmas. Se om Alakarpatan sodaveikundan pälidn.
Eländpunkt sai lidnan oiktusid vl 1354. Lidn sijadase Vislok-jogen randoil (pol'š. "Wisłok"), 197..384 m korktusil valdmeren pindan päl. Žešuv jagase 30 rajonha (pol'š. "osiedle").
Vl 2014 eläjiden lugu oli 184 493 ristitud, ezilidnoidenke — läz 350 tuh. rist.
Sebrizlidnad.
*


Belostok.
Belostok ([bʲaˈwɨstɔk]) om lidn Pol'šanman pohjoižpäivnouzmas. Se om Alaläšan sodaveikundan pälidn, järed raudtesol'm.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kirjutadud purtkiš vl 1437. Se sai lidnan statusad vl 1749. Oli tekstil'tegimišton keskuseks 19. voz'sadan toižes polespäi. Vozil 1939 (tal'vku) — 1941 (27. kezaku) da vl 1944 (heinku−sügüz'ku) Belostok mülüi ühtennimižen agjan keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn om ümbärtud mecoil, sijadase Bäl-jogen randoil (, «vauged», Vislan oigedpol'ne bassein), 120..160 m korktusil valdmeren pindal päl. Matkad Varšavhasai om 188 km suvipäivlaskmha, Vaugedvenäman röunhasai — 54 km päivnouzmha.
Eläjad da transport.
Vn 2011 Pol'šanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 294 989 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2017). Om erazvuiččiden religijoiden pühäpertid: katoline jumalankodikund, ortodoksine hristanuskond, iudaizman pühäpert', mugažo čiganoiden sur' kund eläb lidnas.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Belostok ühtenzoitab päivlaskmaižid maid Baltijan maidenke avto- da raudteidme i Suomenmanke.
Irdkosketused.
*


Katovice.
Katovice (pol'š.: "Katowice" [katɔˈvit͡sɛ], saks.: "Kattowitz") om lidn Pol'šanman suves. Se om Silezijan sodaveikundan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud 19. voz'sadal. Se sai lidnan oiktusid vl 1865.
Katovice om kivihilen samižen da raudan metallurgijan keskuz, järed raudtesol'm (15 stancijad da platformad).
Vl 2014 eläjiden lugu oli 303 314 ristitud.
Irdkosketused.
*


Kel'ce.
Kel'ce (pol'š.: "Kielce" [ˈkʲɛlt͡sɛ], Venäman Imperijas venän nimituz oli "Kel'ci") om lidn Pol'šanman keskusen suves. Se om Sventokšistan sodaveikundan pälidn, vozil 1919-1998 oli Kel'cen sodaveikundan keskuseks.
Eländpunkt oli olmas kel'tižiden heimoiden aigaspäi völ. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud 12. voz'sadan augotišespäi, se sai lidnan oiktusid vl 1295.
Lidn sijadase Sventokšistan mägiden pohjanno, seižub Silnic-jogen randoil. Matkad Varšavhasai om 170 km pohjoižhe.
*


Ol'štin.
Ol'štin (pol'š.: "Olsztyn" [ˈɔlʂtɨn], vhesai 1945 Allenštain, saks.: "Allenstein") om lidn Pol'šanman pohjoižes. Se om Varminiž-Mazuran sodaveikundan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1334 kaičendčuhunduseks jogen randal. Se sai lidnan oiktusid vl 1353.
Lidn seižub Lin- (pol'š. "Łyna", pruss. "Alna"), Vadong- (pol'š. "Wadąg") da Kortuvk- (pol'š. "Kortówka") jogiden da 15 penen järven randoil, 88..154 m korktusil valdmeren pindan päl.
*


Poznan'.
Poznan' (pol'š.: "Poznań" [ˈpɔznaɲ], saks.: "Posen"; jidiš: פּױזן, vepsän kirjamil "Poizn") om lidn Pol'šanman päivlaskmas. Se om videnz' surtte lidn valdkundas, Suren Pol'šanman sodaveikundan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud 10. voz'sadal. Se sai lidnan oiktusid vl 1253. Poznan' sijadase Vart-jogen randoil, 50..150 m korktusil valdmeren pindal päl.
Vspäi 2011 Poznan' jagase 42 osedle:he (pol'š. "osiedle") — territorialižhe lidnrajonha.
Irdkosketused.
*


Ščecin.
Ščecin (pol'š.: "Szczecin" [ˈʂt͡ʂɛt͡ɕin], edel 1945 vot nimi oli Štettin, saks.: "Stettin" [ʃtɛˈtɪːn]) om lidn Pol'šanman lodehes. Se om seičemenz' surtte lidn valdkundas, Päivlaskmpol'žen Pomorjen sodaveikundan pälidn. Järed meriport om lidnas.
Eländpunkt sai lidnan oiktusid vl 1243. Ščecin sijadase Oderan hijamiden molembil randoil da Dombe-järven (pol's. "Dąbie") randal. Matkad Saksanman röunhasai om 10 km päivlaskmha avtotedme. Avanportan nimi om Svinouis'ce, sijadase Oderan Baltijan meren estuarijan (Ščecinan lahten) taga.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 407 180 ristitud.
Irdkosketused.
*


Korrea Rafael'.
Rafael' Korrea (; sünd. 6. sulaku 1963, Guajakil', Ekvador) om ranu Ekvadoran videnz'kümnendeks videndeks prezidentaks (15.01.2007—24.05.2017) koume strokud jäl'geten.


Gol'mii.
Gol'mii ("Ho" - "holmium" latinan kelel) om 67nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Gol'mijan avaiži spektraližen analizan abul vl 1879 šveicarijalaine himik Ž. Sore. Gol'mii hilläšti muigotub il'mas i kändase oksidaks (Ho2O3).
Gol'mii kävutadas metallurgijas, atomenergetikas, magnitoiden tehmižes i m. e. Sen löudmižsijid om, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Fizižed ičendad.
Gol'mii om pehmed da tagokaz, loštai da hobedakaz mametall.
Atommass — 164,93033. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,795 g/sm³. Suladandlämuz — 1734 K. Kehundlämuz — 2873 K.


Erbii.
Erbii ("Er" - "erbium" latinan kelel) om 68nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Erbijan avaiži vl 1843 ročilaine himik K. Mosander.
Erbii kävutadas metallurgijas, optikas i m. e. Sen löudmižsijid om, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Fizižed ičendad.
Erbii om pehmed tagokaz hobedakaz mametall.
Atommass — 167,259. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 9,06 g/sm³. Suladandlämuz — 1802 K. Kehundlämuz — 3141 K.


Tulii.
Tulijan palaižed kubižen santimetran kohtha.
Tulii ("Tm" — "thulium" latinan kelel) om 69nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Tulijan avaiži vl 1879 ročilaine himik P. Kleve.
Tulijad kävutadas elektronikas, optikas i m. e. Sen löudmižsijid om, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Fizižed ičendad.
Tulii om pehmed da tagokaz, notked hobedakaz mametall.
Atommass — 168,93422. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 9,321 g/sm³. Suladandlämuz — 1818 K. Kehundlämuz — 2223 K.


Itterbii.
Itterbii ("Yb" - "ytterbium" latinan kelel) om 70nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Itterbijan avaiži vl 1878 šveicarijalaine himik Ž. de Marin'jak.
Itterbii kävutadas atomenergetikas, elektronikas, optikas, magnitoiden tehmižes i m. e. Sen löudmižsijid om, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas. Päeksportör — Kitai.
Fizižed ičendad.
Itterbii om tagokaz notked hoštai hobedakaz mametall.
Atommass — 173,045. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,9654 g/sm³. Suladandlämuz — 1097 K. Kehundlämuz — 1469 K.


Lütecii.
Lütecijan palaižed ühten kubižen santimetran kohtha.
Lütecii ("Lu" — "lutetium" latinan kelel) om 71nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi.
Element om harv londuses. Francijalaine Ž. Urben-himik avaiži lütecijad hapandusen nägus vl 1907 da nimiti kel'talaižiden amuižen keskuzžilon mödhe Parižan sijas.
Himižed ičendad.
Lütecii muigotub il'mas lujas kebnas i katase oksidan kerthel. Lämbitamižen aigan vastamižpainab galogenoidenke, rikinke. Lütecii vastamižpainab anorganižidenke muiktusidenke solid tehmas, ned oma toksižed vähän. Lütecijan gidroksid tehtas sen segoitabiden soliden gidrolizan abul.
Fizižed ičendad.
Lütecii om kova hobedaižvauged mametall, kudamb andase mehanižele ümbriradmižele kebnas. Om olmas kaks' londuselišt izotopad: stabiline 175Lu (97,41%) i betaradioaktivine 176Lu (2,59%). Avaitihe 32 ratud izotopad 150..184 atommassanke.
Atommass — 174,9668. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 9,8404 g/sm³. Suladandlämuz — 1925 K. Kehundlämuz — 3675 K.
Kävutand.
Ottas kävutamižhe lütecijad metallurgijas (ližadab räkänvastaižust), optikas, keramikas ülävedandmahtusenke, magnitoiden tehmižes i sodalazeriš. Metalline lütecii >99,9% irgudenke maksab 3,5..5,5 tuh. US$ kilogrammas, om kaikiš kal'hembaks harvoiš mametalloišpäi.
Päeksportör — Kitai, mugažo elementan löudmižsijad oma olmas, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas.


Gafnii.
Gafnii ("Hf" — "hafnium" latinan kelel) om 72nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om nelländen gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Alamalaine Dirk Koster-fizikantedomez' i mad'jaralaine Djord' de Heveši-himik avaižiba gafnijan vl 1923 spektraližen analizan abul.
Element om harv londuses, läz 4 grammad mankoren tonnas. Sadas cirkonijanke ühtes.
Fizižed ičendad.
Gafnii om jüžmak löumassulatud hobedakaz metall.
Atommass — 178,49. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 13,31 g/sm³. Suladandlämuz — 2506 K. Kehundlämuz — 4876 K. Kristall vajehtab kristalližen seglusen formad 2016 K lämudel.


Kopernik Nikolai.
Nikolai Kopernik (,; sünd. 19. uhoku 1473, Torun', Pol'šan kunigahuz — kol. 24. semendku 1543, Frombork, Pol'šan kunigahuz) — pol'šalaine astronom, matematikantedomez', ekonomist, kanonik. Kopernik om mail'man geocentrižen sisteman avtor; nece sistem zavodi ezmäšt tedorevolücijad.


Tantal.
Tantalan palaižed kubižen santimetran kohtha.
Tantal ("Ta" - "tantalum" latinan kelel) om 73nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videnden gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Element om levitadud londuses keskmäras, sidä ei voi löuta joudjas olendas.
Avaidusen istorii.
Tantalan avaiži vl 1802 ročilaine himik A. Ekeberg.
Puhtast metallišt tantalad sai ezmäižen kerdan vl 1903 germanijalaine himik V. Bol'ten.
Nimen sündund.
Tantal sai ičeze nimen amuižgrekan mifologijan Tantal-vägimehen mödhe.
Fizižed ičendad.
Tantal om jüged kova hahk metall. Tantalal om lujas korged suladandlämuz da kehundlämuz, no se om mugažo lujas plastine. Puhthan tantalan muju om hahk.
Atommass — 180,94788. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 16,654 g/sm³. Suladandlämuz — 3290 K. Kehundlämuz — 5731 K.
Himižed ičendad.
Tantal ei ole aktivine normaližiš arvoimižiš, il'mas muigotub, ku lämuz om korktemb 280°C, i siloi se katase Ta2O5-oksidan kaičendkerthel; se reagiruib galogenidenke, ku lämuz om korktemb 250°C. Ku se lämbitadas, reagiruib elementoidenke С, В, Si, P, Se, Те; substancijoidenke: Н2О, СО, СО2, NO, HCl, H2S.
Tantal om lujas seižui mugliden da muiktusiden painust vaste.
Kävutand da löudmižsijad.
Tantal kävutase metallurgijas, atomenergetikas, elektotehnikas, elektronikas. Se om mugažo juvelirine metall.
Kaikiš järedambad tantalan löudmižsijad oma Francijas, Egiptas, Tailandas da Kitaiš. Kaikiš suremb mail'man löudmižsija om Grinbušas (Avstralii).
Toižed löudmižsijad oma Mozambikas, Avstralijas da Nigerijas.


Vol'fram.
Vol'framan palaižed kubižen santimetran kohtha.
Vol'fram ("W" — "wolframium" latinan kelel) om 74nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kudenden gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Vol'fram om levitadud londuses keskmäras, ei voi löuta sidä joudjas olendas. Ispanijalaižed Elüar-vellesed-himikad saiba puhtast vol'framad ezmäižen kerdan vl 1783. Nimi tuli latinan kelen saksan kändusespäi («händikahan kerthed»), metall vasttase tinan kaivuziš i telustab sada tinad reagiruiden senke.
Fizižed ičendad.
Vol'fram om kova, lujas löumassulatud hoštai hahkvauvaz päličmänendmetall. Londuseline metall mülütab viž seižujad izotopad (180W — 0,12%, 182W — 26,50%, 183W — 14,31%, 184W — 30,64% da 186W — 28,43%). Sen ližaks tetas 30 radioaktivišt ratud izotopad vl 2016 158..192 atommassanke.
Atommass — 183,84. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 19,25 g/sm³. Suladandlämuz — 3695 K. Kehundlämuz — 6203 K. Vol'framal kaikiš korktemb suladandlämuz da kehundlämuz oma metalloiden keskes. Voib olda tagodud hüvin, nitikš, 1600 C° lämudenke.
Toižed ičendad da kävutand.
Vol'fram om lujas seižui himišt painust vaste.
Metallal om korrozijanvastaižid ičendoid. Kävutadas sidä mugažo metallurgijas tobjimalaz. Kaikiš järedambad löudmižsijad oma Kanadas, Kitaiš, Kazahstanas da. Päeksportör — Kitai.
Vol'framal ei ole ičenašt biologišt rolid.


Iridii.
Iridii ("Ir" — "iridium" latinan kelel) om 77nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühesanden gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Anglijalaine S. Tennant-himik avaiži iridijan vl 1803 platinan palan ližasubstancijoiden keskes. Nimitihe elementan soliden erazvuiččen mujun mödhe («jumalanbembel'»).
Element om lujas harv londuses, ei voi löuta sidä joudjas olendas. Vl 2009 mail'man saliž oli 3 tonnad, torguzmöndarv — 35 US$ grammas (2012). Ectäs meteoritoid iridijan korktan koncentracijan mödhe.
Fizižed ičendad.
Iridii om löumassulatud hobedakaz päličmänendmetall, kova lujas. Iridii om platinan gruppan hüväsuguine metall. Kaks' londuselišt izotopad (191Ir — 37,3%, 193Ir — 62,7%) om olmas, sädihe 34 ratud radioaktivišt izotopad 164..199 atommassanke i niiden 32 südäitukušt izomerad. Kaikiš hätkemb om 192m2Ir-izomer 241 vot pol'čihodamiženke.
Atommass — 192,217. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 22,65 g/sm³. Suladandlämuz — 2719 K. Kehundlämuz — 4403 K.
Toižed ičendad da kävutand.
Lujad korrozijanvastaižed ičendad oma iridijal 2000 Cel'sijan gradushasai. Nece metall jäb reakcijata muiktusidenke mitte taht arvoimižiš, eskai kaikiš vägevidenke (ozutesikš, carin vodkanke).
Ottas kävutamižhe iridijad elektrotehnikas tobjimalaz, likutimiden sütutamižtohuzil levedali. Se om hüvä katalizator mugažo. Pälöudmižsijad sijadasoiš, Kanadas da Udel Gvinejal.
Iridijal ei ole ičenašt biologišt rolid. Metalline iridii ei ole toksine.


Platin.
Venäman imperijan platinaine monet, 1834.
Platin ("Pt" — "platinum" latinan kelel) om 78nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Element om lujas harv londuses, sidä voi paksus löuta joudjas olendas. Platin om lujas tetab hüväsuguine metall.
Avaidusen istorii da nimi.
Andiden civilizacijad saiba elementad amussai. Ispanijalaine A. de Ul'joa-matkadai toi ičesündujad platinad Evropha ezmäižen kerdan Suviamerikaspäi vl 1748. Vl 1835 italijalaine D. Skaliger-himik ozuti platinad himižeks elementaks.
Platinan nimi om anttud sen tagut, miše nece metall lujas koskub hobedha (ispanijan kelel "plata").
Fizižed ičendad.
Platin om jüžmak pehmed hobedaižvauged päličmänendmetall.
Atommass — 195,084. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 21,45 g/sm³. Suladandlämuz — 2041 K. Kehundlämuz — 4098 K.
Kaik om 6 stabilišt izotopad (190Pt, 192Pt, 194Pt, 195Pt, 196Pt, 198Pt), londuseline platin om niiden segoituz. Niišpäi 190Pt om radioaktivine vähän 6.50×1011 pol'čihodamižen pordonke. Sen ližaks, om tetab 31 ratud izotopad, niiden pol'čihodamižen pord om päivän lühüdamb tobjimalaz, 193Pt — 50 vot.
Toižed ičendad i kävutand.
Platin om lujas inertine himižešti, inertižuz poleneb lämbituses.
Platin om juvelirine metall; kävutadas sidä tehnikas da medicinas tobjimalaz. Se om hüvä katalizator mugažo. Ezmäine otand kävutamižhe rahoikš tegihe Venäman imperijas, löihe rahuzid vll 1828−1845. Torguidas platinad Nju Jorkan ("PPLT"-indeks) i Londonan ("PHPT"-indeks) biržil. Lödas kapitalanpanmižen monetoid.
Pälöudmižsijad oma (satusen koume nelländest), Venämas (Noril'sk i Habarovskan rand), Zimbabves da Kitaiš, ned kogotas varoiden ühesa kümnendest. Sadas platinan 150..200 tonnad vodes kaikes mail'mas.


Artut'.
Artut' ("Hg" — "hydrargyrum" latinan kelel, amuižgrekan kelen ὕδωρ «vezi»- da ἄργυρος «hobed»-sanoišpäi) om 80nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om toižen gruppan laptalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Element om harv londuses, no artutin löudmižsijid om äjiš valdkundoiš. Sidä voib mugažo löuta puhthas olendas (m. n. ičesündui artut').
Fizižed ičendad.
Artut' om nozol hobedaižvauged päličmänendmetall. Se om üks'jäine nozol metall normaližiš arvoimižiš.
Atommass — 200,592. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 13,534 g/sm³. Suladandlämuz — 234,32 K (−38,8°C). Kehundlämuz — 629,88 K.
Toižed ičendad da kävutand.
Metall kävutadas metallurgijas, tehnikas da medicinas.
Artut' da sen ühtnendad oma lujas toksižed.


Lantanoidad.
Lantanoidad om himižiden elementoiden, (metalloiden) heim.
Kaik nened elementad oma himižiden elementoiden periodižen tabluden III gruppas, VI periodas.
Iče Lantan-element ei ole lantanoid.
Kaik lantanoidad oma lujas harvad londuses. Niiden kävutamine om erazvuitte; kaikuččel lantanoidal om ičendoid, kudambad pandas märha sen kävutamižen pöudod.


Säs'.
Säs' vai Säs'jogi (venän kelel: "Сясь",) om jogi Venämas, Uz'lidnan da Leningradan agjoiš, vepsän etnižes territorijas.
Etimologii.
Jogen Baltijan meren suomalaine nimi om sel'ged: Säs'jogi < Säs'k||jogi (kc. mugažo Tihvina, Tihvinanjogi < *tihevä-, 'täuz' tihid').
Ümbrikirjutand.
Säsin joginišk sijadase Valdai-ülüden päivlaskmaižiden pautkiden soiš. Jogi jokseb Ladoganveren alangištodme i lankteb Ladogjärvhe.
Jogen piduz om 260 km. Basseinan pind om 7330 km², se om sidodud Volgan basseinanke Tihvinan kanalan kal't.
Säsin vezi om ruskedbur mujul, sikš miše om äjan raudan hapandust jogen vagon pohjas. Säs'stroi-lidn sijadase läz jogensud.


Metall.
Metall (latinan kelen "metallum" sündui -sanaspäi, molembad znamoitas «kaivuz») om himine element, kudambal om eriližid ičendoid.
Nügüd' tetas 97 metallad. Ristitun organizm kogoneb koume procentad metalloišpäi.


Omnibus.
Omnibus om heboekipaž äjid passažiroid vedades. Se om nügüdläižen avtobusan ezitat.
Omnibusad ajeliba kut lidnoiš, muga i lidnoiden keskhe.
Ezmäine regulärine omnibusmaršrut oli tehtud vl. 1662 Parižha.


Avtobus.
Avtobus om rel'satoi mehanine transportmašin äjid passažiroid vedades.
"Avtobus"-sana om lühenzoittud form "Omnibusan"-sanaspäi, kudamb znamoičeb "kaikiden täht" latinan kelel.
Istorii.
Ezmäižen avtobusan tegi vl. 1801 anglijalaine inžener R. Trevitik. Sil avtobusal oli purulikutim.
Ezmäine avtobusmaršrut avaitihe Londonha vl. 1903.
NSTÜ:s avtobusoiden populärine model' oli LiAZ-677.


Orbit.
Orbit om traektorii, kudambadme likub taivazhibj (ozutesikš, planet, sen kaimdai, kosmine lendaiapparat) toižen hibjan gravitacižes pöudos.
Hibjoiden likumine orbitadme tegese Kepleran käskusiden mödhe.


Orfoepii.
Orfoepii om kirjankelen normativižen virkmižen ühthevend.
Vepsän kelen orfoepijan normad sünduse völ; niiden aluz - keskvepsän paginan Ojatin alapaginad.


Ladog.
Ladog vai Ladogjärv vai Ladoganjärv (livv.: "Luadogu";;, amuižes oli "Нево") om järv Venämas. Se om kaikiš suremb Evropas reskvedenjärv.
Ladogan randad mülüdas Karjalan Tazovaldkundan da Leningradan agjan territorijoihe läz poleti.
Järven pind om 17,6 tuhad km² (saridenke — 18,1 tuhad km²), vedenmassan mülü — 908 km³; süvüz — 233 metrhasai. Kaikiš suremb sar' om Riekkalansaari (Rekkalansar') (55,3 km²).
Ühthemänho 35 joged langetas Ladogjärvhe (Süvär' om kaikiš järedamb niišpäi), no järvespäi vaiše üks' Neva-jogi lähteb.


Vepsän nimed.
Vepsän nimed — rahvahan antroponimijan model' vepsläižil.
Vepsläižed nügüd' kävutadas hristianižed nimed, kudambad toižetadas ičeze kelen mödhe. Oficialižiš dokumentoiš, tetpas, kävutadas venäkel'žed sättundad.
Hristianižiden nimiden vepsän formad.
"Ezmäi anttas venälaine nimi, sid' sen vepsän form(ad)."


Vodin kel'.
Vodin kel' om vodin rahvahan kel', kudamb mülüb Baltijan meren suomalaižihe kelihe. Lähembaižed keled oma estin da livin keled.
Om lujas vähä pagižijoid mamankeleks tämbei (6..10 ristitud vl 2011, Venäman Leningradan agjan päivlaskmaine Kingiseppan rajon), i sikš kel' om kadotanu ičeze kommunikativišt funkcijad.
Eläjiden vähän lugun sü oma sodad rahvahan territorijal, Tevtonan orden Uz'lidnan Tazovaldkundad vaste, sid' Ročinma Venämad vaste; mugažo äivoz'sadaine assimiläcii venän, estin i ižoran keliden kandajidenke, 20. voz'sadal — sirdand Suomenmaha i repressijad.
Kaik nell' paginad om vodin keles, no nügüd' vaiše üks' niišpäi (päivlaskmaine) jäb elegiš.
Jäl'gmäižil vozil pästtihe kaks' kirjad vodin kelel. Ližaks, necil kelel paindas "Maaväci"-lehtest.


Tallii.
Tallii ("Tl" - "thallium" latinan kelel) om 81nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumanden gruppan päalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Element om harv londuses, sidä ei voi löuta puhthas olendas. Tallijan avaiži vl 1861 spektraližen metodan abul anglijalaine himik U. Kruks. Tallii kävutase tobjimalaz medicinas da optikas.
Iče tallii da sen ühtnendad oma lujas toksižed.
Fizižed ičendad.
Tallii om pehmed hobedaižvauged metall taivazmanke ližamujunke. Londuseližhe tallijaha mülüb kaks' stabilišt izotopad. Tallii mülüb jügedoiden metalloiden gruppha.
Atommass — 204,3833. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 11,85 g/sm³. Suladandlämuz — 577 K. Kehundlämuz — 1746 K.


Hahktin.
Hahktin ("Pb" — "plumbum" latinan kelel) om 82nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om nelländen gruppan päalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Hahktin om levitadud Man kores (1,6 × 10−3% massan mödhe), i voib löuta sidä puhthas olendas. Metall tetas amuižiš aigoišpäi jo. Hahktinan sulamine oli olnu ezmäižen metallurgižen processan. Saudihe vedenveimid Amuižes Rimas. Puhthan elementan järedambad tegijad oma AÜV da Kitai. Metall om toksine.
Fizižed ičendad.
Hahktin om jüged tagokaz hahk metall, kudamb om muga pehmed, miše voib leikata sidä veičel. Nell' stabilišt izotopad mülüb londuseližhe hahktinha: 204Pb (1,4%), 206Pb (24,1%), 207Pb (22,1%), 208Pb (52,4%). Nece om tabluden jäl'gmäine element stabiližidenke izotopoidenke. Tetas 34 ratud izotopad 178..215 atommassanke i niiden 48 izomärad.
Atommass — 207,2. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 11,35 g/sm³. Suladandlämuz — 600,61 K. Kehundlämuz — 2022 K.


Vismut.
Vismutan kristallad kubižen santimetran kohtha.
Vismut ("Bi" - "bisemutum" vai "bismuthum" latinan kelel) om 83nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videnden gruppan päalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Vismut tetas amuižiš aigoišpäi jo. Element om harv londuses. Sidä ei voi vastata puhthas olendas.
Vismut kävutase tobjimalaz metallurgijas, medicinas, elektronikas. Se om mugažo hüvä katalizator. Vismutan löudmižsijid om Saksanmas, Mongolijas, Bolivijas, Avstralijas, Perus da toižiš valdkundoiš.
Fizižed ičendad.
Puhtaz vismut — hoštai vauged metall. Londuseližhe vismutha mülüb vaiše üks' stabiline izotop.
Atommass — 208,98040. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 9,747 g/sm³. Suladandlämuz — 544,7 K. Kehundlämuz — 1837 K.


Anglii.
Anglii (vai Englandinma; [ˈɪŋɡlənd]) om valdkund (kunigahuz), üks' Suren Britanijan federativižiš da administrativiž-territorialižiš paloišpäi.
Kunigahuz om anglijan kelen, anglikanižen jumalankodikundan, industrialižen revolücijan da parlamentižen demokratijan kodima.
Anglijan kunigahusen aluz om pandud vl 928. Sen pälidn om Suren Britanijan kaikiš suremb London-lidn. Vs 1707 semendkun 1. päiväspäi Anglijan kunigahuz Uel's-ruhtinazkundanke ühtištui Šotlandijanke.
Anglii sijadase Sur' Britanii-sarel, otab sen keskuzpalad da suvipalad. Pind om 133 396 km². Reljef om kukhikaz tazangišt. Om madalid mägid pohjoižes i soid suvipäivnouzmas.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 53 012 456 ristitud. Anglijan ristitišt om Suren Britanijan viž kudendest.


Polonii.
Polonii ("Po" - "polonium" latinan kelel) om 84nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kudenden gruppan päalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Puhtast polonijad saiba ezmäižen kerdan vl 1898 pol'šanmalaižed himikad P. Küri da M. Skladovskaja-Küri. Polonii om nimitadud Pol'šanman mödhe (latinan kelel: "Polonia").
Polonii kävutadas energetikas da atomenergetikas. Polonijan pätegii om Venäma (mail'man tehmižen 98%).
Polonii da kaik sen ühtnendad oma morijad!
Fizižed ičendad.
Polonii om pehmed radioaktivine hobedaižvauged metalloid (pol'metall). Sil ei ole stabiližid izotopid, kaik om 33 izotopad.
Atommass — 208,9824. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 9,32 g/sm³. Suladandlämuz — 527 K. Kehundlämuz — 1235 K.


Astat.
Astat ("At" - "astatium" latinan kelel, amuižgrekan kelen "ἄστατος"-sanaspäi — «seižmatoi», «stabilitoi») om 85nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemenden gruppan päalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Astat om kaikiš harvemb himine element londuses. Se avaitihe vl 1940 Kalifornižes universitetas. Elemental om 33 stabilitont izotopad. Astat-210-izotopan pol'čihodamižen pord om kaikiš hätkemb — 8 časud 6 minutad.
Fizižed ičendad.
Puhtaz astat — stabilitomad muzasinižed kristallad. Astatan fizižed ičendad tetas pahoin, sikš miše tedomehil ei ole necen elementan sättujad verdad. Tetas, miše se om galogen.
Atommass — 209,9871. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,35±0,15 g/sm³. Suladandlämuz — 575 K. Kehundlämuz — 610 K.


Radon.
Radon (mugažo latinan kelel, znamoitas "Rn") om 86nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahesanden gruppan päalagruppas, tabluden kudendes periodas.
Radon om lujas harv londuses. Se om lujas stabilitoi element. Puhtast radonad saiba ezmäižen kerdan vl 1908 anglijalaižed himikad Ramzei da Grei.
Fizižed ičendad.
Radon om jüged inertine üks'atomine radioaktivine gaz mujuta, maguta da hajuta.
Atommass — 222,0176. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 9,73 g/L (0 C°); 4,4 g/sm³ (kehundlämudel −61,7 C°). Suladandlämuz — 202 K. Kehundlämuz — 211,5 K.


Francii (himine element).
Francii ("Fr" — "francium" latinan kelel) om 87nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ezmäižen gruppan päalagruppas, tabluden seičemendes periodas.
Element om lujas harv londuses. Francine M. Pere-himijantedonaine avaiži francijad vl 1939. Se om nimitanu elementan avaidusen sijan mödhe — Francijan mödhe.
Fizižed ičendad.
Francii om radioaktivine muglmetall. Kaikiš hätkemban eläjan izotopan pol'čihodamižen pord om 22 minutad. Francijan ičendad oma tundmatomad, sikš miše tedomehil ei ole necen elementan sättujad varad.
Atommass — 223,0197. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,87 g/sm³. Suladandlämuz — 300 K. Kehundlämuz — 950 K.


Radii.
Radii ("Ra" - "radium" latinan kelel) om 88nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtenden gruppan päalagruppas, tabluden seičemendes periodas.
Radii om lujas harv londuses. Puhtast radijad ezmäižen kerdan saiba vl 1910 francijalaižed himikad P. Küri, M. Skladovskaja-Küri da A. Deb'jern.
Fizižed ičendad.
Radii om radioaktivine hoštai hobedaižvauged muglmametall, kudamb om lujas aktivine himižešti. Radijal ei ole stabiližid izotopoid. Kaikiš hätkemban eläjan radii-226-izotopan pol'čihodamižen pord om 1600 vot, čihodamižen aigan radon sündub.
Atommass — 226,0254. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 5,5 g/sm³. Suladandlämuz — 1233 K. Kehundlämuz — 2010 K.


Aktinii (himine element).
Aktinii ("Ac" - "actinium" latinan kelel) om 89nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Aktinii om lujas harv londuses. Sidä ezmäižen kerdan sai vl 1899 francijalaine himik A. Deb'jern.
Fizižed ičendad.
Aktinii om jüged radioaktivine hobedaižvauged metall. Ičeze irdnägul se lujas koskub lantanha.
Atommass — 227,0278. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 10 g/sm³. Suladandlämuz — 1500 K ("ezimeletaden"). Kehundlämuz — 3500±300 K ("ekstrapoliruiden").


Izotop.
Izotop om ühten himižen elementan atomiden da niiden südäitukuiden toižend. Ningomil toižendoil südäitukus om neitroniden erazvuitte lugu.
Izotopad kuctas ninga, sikš miše ned oma himižiden elementoiden periodižen tabluden ühtes stajas.
Ühten elementan izotopil om ühtejitte südäitukuntäute.
Nimi.
Sana "izotop" tuleb amuižgrekan sanoišpäi "ἴσος" ("ísos" 'se-žo') da "τόπος" ("tópos" 'taho'). Sana zavodihe kävutada ezmäi anglijan keles ("isotope"); sen sädai om Frederik Soddi (1914 vl.).


Torii.
Torii ("Th" - "thorium" latinan kelel) om 90nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Element om lujas harv londuses. Torijad ezmäižen kerdan sai vl 1828 ročilaine himik J. Bercelius. Metall om nimitadud skandinavižen Tor-jumalan muštoks.
Fizižed ičendad.
Torii om jüged pehmed tagokaz notked radioaktivine hahk metall, aktinoid. Nügüd tetas necen elementan 30 izotopad. Kaikiš hätkemban eläjan torii-232-izotopan pol'čihodamižen pord om 14,05 milliardad vot.
Atommass — 232,0377. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 11,78 g/sm³. Suladandlämuz — 2023 K. Kehundlämuz — 5061 K.
Kävutand.
Torii kävutase tobjimalaz atomenergetikas, mugažo elektronikas da metallurgijas.
Torijad om 12 mineraloiš. Sen löudmižsijid om Avstralijas, Indijas, Norvegijas, Kanadas, Brazilijas, Pakistanas, Malaizijas, Šrilankas da Kirgizstanas.


Protaktinii.
Protaktinii ("Pa" - "protactinium" latinan kelel) om 91nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Fizižed ičendad.
Protaktinii om jüged, lujas radioaktivine hobedaižvauged metall, aktinoid. Kaikiš hätkemban eläjan protaktinii-231-izotopan pol'čihodamižen pord om 32 760 vot.
Atommass — 231,03588. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 15,37 g/sm³. Suladandlämuz — 1841 K. Kehundlämuz — 4300 K.
Biologine rol'.
Protaktinii om kaikiš toksižemb himine element mail'mas.


Uran (himine element).
Uran ("U" - "uranium" latinan kelel) om 92nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Avaidusen istorii da nimi.
Puhtast uranad ezmäižen kerdan sai vl 1840 francijalaine himik P. M. Peligo. Element om nimitadud Uran-planetan mödhe.
Fizižed ičendad.
Uran om jüged pehmed tagokaz notked radioaktivine metall, aktinoid. Londuseližhe uranha mülüb koume izotopad. Äjad uranan izotopad oma radioaktivižed.
Atommass — 238,02891. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 19,05 g/sm³. Suladandlämuz — 1405,3 K. Kehundlämuz — 4404 K.
Toižed ičendad da kävutand.
Uran ottas kävutamižhe tobjimalaz atomenergetikas. Elementan löudmižsijid om äjiš valdkundoiš. Sen kaikiš järedambad löudmižsijad oma Avstralijas, Venämas, Kanadas da Kazahstanas.
Uran da sen ühtnendad oma lujas toksižed!


Neptunii.
Neptunii ("Np" - "neptunium" latinan kelel) om 93nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Neptunijad ei ole londuses. Se om ezmäine ratud transuranine element. Puhtast neptunijad ezmäižen kerdan saiba vl 1940 amerikalaižed himikad E. M. Makmillan da F. H. Abelson. Element om nimitadud Neptun-planetan mödhe.
Fizižed ičendad.
Neptunii om pehmed tagokaz radioaktivine hobedakaz metall, aktinoid. Kaik neptunii tehtas atomreaktoriš.
Atommass — 237,048. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 20,25 g/sm³. Suladandlämuz — 912±3 K. Kehundlämuz — 4447 K ("ekstrapoliruidud").
Toižed ičendad da kävutand.
Neptunii da sen ühtnendad oma toksižed!


Plutonii.
Plutonii ("Pu" - "plutonium" latinan kelel) om 94nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Plutonijad ei ole londuses. Se om ratud transuranine element. Puhtast plutonijad ezmäižen kerdan saiba vl 1940 amerikalaižed himikad E. M. Makmillan da F. H. Abelson. Element om nimitadud penen Pluton-planetan mödhe.
Fizižed ičendad.
Plutonii om jüged hudr radioaktivine hobedaižvauged metall, aktinoid. Kaik plutonii tehtas atomreaktoriš. Nügüd' tetas necen elementan 20 izotopad, kaik ned oma radioaktivižed.
Atommass — 244,0642. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 19,816 g/sm³. Suladandlämuz — 912,5 K. Kehundlämuz — 3505 K.
Toižed ičendad da kävutand.
Plutonii kävutadas atomenergetikas i atomazegid tehtes.
Plutonii da sen ühtnendad oma toksižed!


Aktinoidad.
Aktinoidad om 14 radioaktivižiden himižiden elementoiden grupp. Kaik ned mülüdas himižiden elementoiden periodižen tabluden III gruppha, 7 periodha.
Iče aktinii-element ei ole aktinoid.
Ičendad.
Aktinoidoil om ühtejiččid ičendoid. Kaik ned oma tipižed metallad. Kaik ned oma radioaktivižed, pehmdad da hobedakahad.
Torii om toižiden aktinoidoiden kovamb: se voib eskai vanuda.
Grupp jagase kahthe alagruppha: transuranižed da transplutonižed elementad.
Ei ole londuses äjid aktoinoidoid, ned oma ratud, sinteziruidud elementad.
Kävutamine.
Aktinoidoiden tipine kävutand om atomenergetikas.


Vepsän Vikipedii.
Vepsän Vikipedii om joudai enciklopedii vepsän kelel, Vikipedijan vepsänkel'ne jaguz.
Se om avaitud vl 2012, uhokun 1. päiväl. Vozil 2008 (uhoku) — 2012 (viluku) Vepsän Vikipedii oli Inkubatoras.
Vepsän Vikipedii kirjutase latinan kirjamištol läz täuzin, se om ezmäine mugoine Venäman rahvahiden vikipedijoiden keskes.
Vl 2015 tal'vkun 28. päiväl 5000-nz' kirjutuz om sätud.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.
Vikipedijas om vähä jagusid vähäluguižiden rahvahiden kelil. Ningoi enciklopedii, kut vepsänkel'ne, lujas abutab kelen kaičemižele. Ližaks, se om uden kirjankelen laboratorii.


Udmurtijan Tazovaldkund.
Udmurtijan Tazovaldkund vai Udmurtii (, "Удмуртия", vai "Удмурт Элькун", "Удмуртия") om Venäman avtonomine tazovaldkund, sen subjekt.
Udmurtii mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Iževsk.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da udmurtan kel'.
Istorii.
Udmurtijan Tazovaldkund om olmas vs 1920 kül'mkun 4. päiväspäi. Vodhe 1932 vilukun 1. päivhäsai nimitihe sidä Votin avtonomižeks agjaks, vodhe 1934 tal'vkun 28. päivhäsai — Udmurtijan avtonomižeks agjaks. Sid' vodhe 1991 redukun 11. päivhäsai — Udmurtijan Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks.
Jäl'gmäine Udmurtijan Konstitucii tuli väghe vn 1994 7. päiväl tal'vkud. Se om väges nügüd'-ki äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Permin randanke päivnouzmas, Baškortostanan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas, Tatarstanan Tazovaldkundanke suves, Kirovan agjanke päivlaskmas da pohjoižes. Udmurtii om mererandatoi tazovaldkund.
Pind om 42 061 km². Znamasižed joged oma Kam sen Iž- da Siv-ližajogidenke, mugažo Vätkan Čepc- da Kil'mez'-ližajoged.
Tazovaldkundan territorii om kukhikaz alangoidenke. Kaikiš korktemb čokkoim om Üläkaman ülüden nimetoi taho (332 m) tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Kaikiš madalamb čokkoim om nimetoi taho Vätk-jogen alangištos (52 m) tazovaldkundan suvipäivlaskmas.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18 C°, vilukun lämuz — −15 C°. Paneb sadegid 500..600 mm vodes.
Londuseližed varad oma kivivoi, kivihil', bur hil', turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, dolomit, sauvondkivi, letked, saved), reskvezi.
Tobmuz.
Aleksandr Brečalov radab tazovaldkundan pämehen vs 2017 sulakun 4. päiväspäi. Hän-žo om tazovaldkundan ohjastusen pämez'. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, ei sa enamba kaht strokud. Tazovaldkundan pämez' märičeb ohjastusen strukturad, sen kandidatoid da paneb heid radnikusile. Hän sättutab Valdkundaliženke Nevondkundanke ohjastusen ezimehen, sen varamehiden da rahaazjoiden ministran kandidatoid.
Udmurtijan parlament om üks'kodine Valdkundaline Nevondkund (). Kaik rahvaz valičeb sen 60 ezitajad videks vodeks. Aleksei Prasolov radab Nevondkundan ezimeheks vs 2013 kezakun 25. päiväspäi.
Tazovaldkundan radonoigendai tobmuz om Udmurtijan Ohjastuz (). Jaroslav Semönov radab ohjastusen ezimeheks vspäi 2017.
Valdkundaližen Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 10. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe Tazovaldkundan prezidentad edel ičeze strokud sil-žo päiväl, nügüdläine tazovaldkundan pämez' sai vägestust ezmäižes turas (78,16%).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 521 420 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 1 624 841 eläjad vl 1993. Vl 2018 kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om kuz' lidnad tazovaldkundas, 10 külänvuittušt žilod da 2119 küläd (vl 2015). Toižed järedad lidnad (enamba 90 tuh. eläjid vl 2017, surembaspäi penembha) oma Votkinsk, Sarapul da Glazov. Vl 2017 kaik om 11 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 60,0%, udmurtalaižed — 27,0%, totarlaižed — 6,5%, ukrainalaižed — 0,6%, marilaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,8%, rahvahuden ozutandata — 3,6%.


666 (lugu).
666 (kuz'sadad kuz'kümne kuz') om naturaline, palakaz lugu 665 da 667 keskes. Nece om palindromlugu.
«Koumel kuzil» om znamasine sija hristanuskondaližes kul'turas — nened lugud kuctas Zverin luguks, i bibliižen aigassai 666:l, kut lugedas, om negativiž-sakraline i okkul'tine ičend.


Americii.
Americii ("Am" - "americium" latinan kelel) om 95nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Americijad ei ole londuses. Se om ratud transplutonine element. Puhtast americijad ezmäižen kerdan saiba vl 1944 amerikalaine himik G. Siborg da hänen kollegad. Element om nimitadud Amerik-kontinentan mödhe.
Fizižed ičendad.
Americii om pehmed tagokaz radioaktivine hobedaižvauged metall, aktinoid. Kaik americii tehtas atomreaktoriš lujas penikaižin verdoin.
Atommass — 243,0614. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 12 g/sm³. Suladandlämuz — 1449 K. Kehundlämuz — 2880 K ("lugustusen mödhe").
Toižed ičendad da kävutand.
Americii kävutadas tedos — radiohimižiš tedoidusiš.
Americii da sen ühtnendad oma toksižed!


Kürii.
Kürii ("Cm" — "curium" latinan kelel) om 96nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Ei ole kürijad londuses. Se om ratud transplutonine element. Amerikalaine G. Siborg-himik da hänen kollegad saiba puhtast kürijad ezmäižen kerdan vl 1944. Element om nimitadud P. da M. Küri-tedomehiden muštoks.
Fizižed ičendad.
Kürii om radioaktivine hobedakaz metall, aktinoid. Kaik kürii sädase atomreaktoriš lujas penikaižin verdoin.
Atommass — 247,0703. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 13,51 g/sm³. Suladandlämuz — 1613 K. Kehundlämuz — 3383 K.
Toižed ičendad da kävutand.
Kürijan toksižuz om vähemb, mi neptunijal vai americijal.


Berklii.
Berklii ("Bk" - "berkelium" latinan kelel) om 97nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Berklijad ei ole londuses. Se om ratud transplutonine element. Puhtast berklijad ezmäižen kerdan saiba vl 1949 amerikalaine himik G. Siborg da hänen kollegad. Element om nimitadud amerikaižen Berkli-lidnan da tedoiduzkeskusen mödhe.
Fizižed ičendad.
Berklii om radioaktivine hobedakaz metall, aktinoid. Kaik berklii tehtas atomreaktoriš lujas penikaižin verdoin. Om ühesa berklijan izotopad. Kaikiš hätkemban eläjan berklii-247-izotopan pol'čihodamižen pord om 1380 vot. Berklii-249-izotopan pol'čihodamižen pord om 314 päiväd. Toižed izotopad oma olmas vaiše časuiš.
Atommass — 247,0703 (247Bk). Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 14,78 g/sm³ (247Bk); 13,25 g/sm³ (249Bk). Suladandlämuz — 1259 K (249Bk). Kehundlämuz — 2900 K (249Bk).
Kävutand.
249Bk-nuklid kävutadas kalifornijan izotopoid tehtes.


Kalifornii (himine element).
Kalifornii ("Cf" - "californium" latinan kelel) om 98nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Kalifornijad ei ole londuses. Se om ratud transplutonine element. Puhtast kalifornijad ezmäižen kerdan saiba vl 1950 amerikalaine himik G. Siborg da hänen kollegad. Element om nimitadud Kalifornii-štatan (valdkundan) mödhe.
Fizižed ičendad.
Kalifornii om radioaktivine hobedaižvauged metall, aktinoid. Kaik kalifornii tehtas atomreaktoriš lujas penikaižin verdoin. Kalifornii om kaikiš kal'hemb metall mail'mas.
Atommass — 251,0796. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 15,1 g/sm³. Suladandlämuz — 1173 K. Kehundlämuz — 1743 K.
Toižed ičendad da kävutand.
Kalifornii kävutadas tedos — radiohimižiš tedoidusiš.


Einšteinii.
Einšteinii ("Es" - "einsteinium" latinan kelel) om 99nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Einšteinijad ei ole londuses. Se om ratud transplutonine element. Einšteinii avaitihe vl 1952. Element om nimitadud Einšteinan Al'bertan muštoks.
Fizižed ičendad.
Einšteinii om radioaktivine hobedakaz metall, aktinoid. Kaik einšteinii tehtas atomreaktoriš lujas penikaižin verdoin.
Atommass — 252,083. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,84 g/sm³. Suladandlämuz — 1133 K. Kehundlämuz — 1269 K ("ezimeletaden").


Fermii.
Fermii ("Fm" - "fermium" latinan kelel) om 100nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Fermijad ei ole londuses. Se om ratud transplutonine element. Fermijan avaižiba vl 1952 amerikalaine himik A. Giorso da hänen kollegad. Element om nimitadud Fermin Enrikon muštoks.
Fizižed ičendad.
Fermii om radioaktivine hobedakaz metall, aktinoid. Kaik fermii tehtas atomreaktoriš ani penikaižin verdoin.
Atommass — 257,0951. Suladandlämuz — 1800 K ("ezimeletaden").


Mendelevii.
Mendelevii ("Md" - "mendelevium" latinan kelel) om 101nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Mendelevijad ei ole londuses. Se om ratud transfermine element. Mendelevijan avaižiba vl 1955 amerikalaine himik A. Giorso da hänen kollegad. Element om nimitadud Dmitrii Mendelejevan muštoks.
Fizižed ičendad.
Mendelevii om radioaktivine metall, aktinoid. Kaik om 16 izotopad 245...260 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan mendelevii-258-izotopan pol'čihodamižen pord om 51,5 päiväd.
Atommass — 258,1. Suladandlämuz — 1100 K ("ezimeletaden").


Nobelii.
Nobelii ("No" - "nobelium" latinan kelel) om 102nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Nobelijad ei ole londuses. Se om ratud transfermine element. Nobelijan avaiži vl 1957 ročilaižiden himikoiden grupp. Element om nimitadud Nobelän Al'fredan muštoks.
Fizižed ičendad.
Nobelii om radioaktivine metall, aktinoid. Kaik om 12 izotopad 250...260 da 262 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan nobelii-259-izotopan pol'čihodamižen pord om 58 minutad. Nobelii-255-izotop (pol'čihodamižen pord om 3,1 minutad) kävutase himijas paksumb, sikš miše om kebnemb sada sidä znamasižes verdas.
Atommass — 259,1. Suladandlämuz — 1100 K ("ezimeletaden").


Lourensii.
Lourensii ("Lr" - "lawrencium" latinan kelel) om 103nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Lourensijad ei ole londuses. Se om ratud element. Lourensijan avaiži vll. 1961-1965 nevondkundaline himik G. Flörov kolleganke. Element om nimitadud Lourensan Ernestan muštoks.
Fizižed ičendad.
Lourensii om radioaktivine metall, aktinoid. Vodele 2014 kaik om 12 avaitud izotopad 252...262 da 266 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan lourensii-266-izotopan pol'čihodamižen pord om 11 časud. Lourensii-260-izotop (pol'čihodamižen pord om 2,7 minutad) kävutase himijas paksumb, sikš miše om kebnemb sada sidä znamasižes verdas.
Atommass — 262,11. Suladandlämuz — 1900 K ("ezimeletaden").


Rezerfordii.
Rezerfordii ("Rf" — "rutherfordium" latinan kelel) om 104nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Rezerfordijad ei ole londuses. Se om ezmäine transaktinoidine ratud element. Rezerfordijan avaiži vl 1964 nevondkundaline himik G. Flörov kollegidenke. Vspäi 1997 element om nimitadud Rezerfordan Ernestan muštoks.
Fizižed ičendad.
Rezerfordii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2010 kaik om 14 avaitud izotopad da 4 izomärad 253...265 da 267 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan rezerfordii-267-izotopan pol'čihodamižen pord om 1,3 časud.


Dubnii.
Dubnii ("Db" - "dubnium" latinan kelel) om 105nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Dubnijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Dubnijan avaiži vl 1970 nevondkundaline himik G. Flörov kollegidenke. Vspäi 1997 element om nimitadud Dubn-lidnan mödhe.
Fizižed ičendad.
Dubnii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2010 kaik om 13 avaitud izotopad da 3 izomärad 255...263, 266...268 da 270 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan dubnii-268-izotopan pol'čihodamižen pord om 28 časud.
Atommass — 268. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 29,3 g/sm³ ("ezimeletaden").


Siborgii.
Siborgii ("Sg" — "seaborgium" latinan kelel) om 106nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Siborgijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Siborgijan avaiži vl 1970 nevondkundaline himik G. Flörov kollegidenke. Vspäi 1997 element om nimitadud amerikalaižen Siborgan Glennan (1912-1999) oiktastuseks hänen elon aigan völ.
Fizižed ičendad.
Siborgii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2010 kaik om 12 avaitud izotopad da 2 izomärad 258...267, 269 da 271 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan siborgii-271-izotopan pol'čihodamižen pord om 2,4 minutad.
Atommass — 271. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 35,0 g/sm³ ("ezimeletaden").


Borii.
Borii ("Bh" — "bohrium" latinan kelel) om 107nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Borijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Borijan avaiži vl 1981 germanijalaižiden himikoiden (fizikantedomehiden) grupp Jügedoiden ioniden Institutaspäi (Darmštadt). Vspäi 1997 element om nimitadud Boran Nil'san muštoks.
Fizižed ičendad.
Borii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2010 kaik om 11 avaitud izotopad da üks' izomär 260-262, 264-267, 270-272 da 274 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan borii-270-izotopan pol'čihodamižen pord om läz 1 minutad.
Atommass — 270. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 37,1 g/sm³ ("ezimeletaden").


Hassii.
Hassii ("Hs" — "hassium" latinan kelel) om 108nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Hassijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Hassijan avaiži vl 1984 germanijalaižiden himikoiden (fizikantedomehiden) grupp Jügedoiden ioniden Institutaspäi (Darmštadt). Vspäi 1997 element om nimitadud Saksanman Hessen-man mödhe, Darmštadt oli sen keskaigaižeks pälidnaks.
Fizižed ičendad.
Hassii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2010 kaik om 12 avaitud izotopad da 3 izomärad 263-271, 273, 275 da 277 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan hassii-269-izotopan pol'čihodamižen pord om 9,6 sekundad.
Atommass — 269. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 40,7 g/sm³ ("ezimeletaden").


Meitnerii.
Meitnerii ("Mt" — "meitnerium" latinan kelel) om 109nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Meitnerijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Meitnerijan avaiži vl 1982 germanijalaižiden himikoiden (fizikantedomehiden) grupp Jügedoiden ioniden Institutaspäi (Darmštadt). Vspäi 1997 element nimitase Meitneran Lizan muštoks.
Fizižed ičendad.
Meitnerii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2013 kaik om 8 avaitud izotopad 266, 268, 270, 274-278 atommassanke; izomärid ei löudnus. Kaikiš hätkemban eläjan meitnerii-278-izotopan pol'čihodamižen pord om 7,6 sekundad.
Atommass — 278. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 37,4 g/sm³ ("ezimeletaden").


Darmštadtii.
Darmštadtii ("Ds" — "darmstadtium" latinan kelel) om 110nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Darmštadtijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Darmštadtijan avaiži vl 1994 germanijalaižiden himikoiden (fizikantedomehiden) grupp Jügedoiden ioniden Institutaspäi (Darmštadt). Vspäi 2003 element nimitase necen lidnan nimen mödhe.
Fizižed ičendad.
Darmštadtii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2013 kaik om 7 avaitud izotopad da 2 izomärad 269-271, 273, 277, 279, 281 atommassanke. Kaikiš hätkemban eläjan darmštadtii-281-izotopan pol'čihodamižen pord om 9,6 sekundad.
Atommass — 281. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 34,8 g/sm³ ("ezimeletaden").


Röntgenii.
Röntgenii ("Rg" — "roentgenium" latinan kelel) om 111nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Röntgenijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Röntgenijan avaiži vl 1994 germanijalaižiden himikoiden (fizikantedomehiden) grupp Jügedoiden ioniden Institutaspäi (Darmštadt). Vspäi 2004 element om nimitadud Röntgenan Vil'hel'man Konradan muštoks.
Fizižed ičendad.
Röntgenii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2010 kaik om 7 avaitud izotopad 272, 274, 278-282 atommassanke, izomärid ei ole. Kaikiš hätkemban eläjan röntgenii-282-izotopan pol'čihodamižen pord om 2,1 minutad.
Atommass — 282. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 28,7 g/sm³ ("ezimeletaden").


Kopernicii.
Kopernicii ("Cn" — "copernicium" latinan kelel) om 112nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Kopernicijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Kopernicijan avaiži vl 1995 germanijalaižiden himikoiden (fizikantedomehiden) grupp Jügedoiden ioniden Institutaspäi (Darmštadt). Vspäi 2010 element om nimitadud Nikolai Kopernikan muštoks.
Fizižed ičendad.
Kopernicii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2011 kaik om 6 avaitud izotopad 277, 281-285 atommassanke, izomärid ei ole. Kaikiš hätkemban eläjan kopernicii-285-izotopan pol'čihodamižen pord om 29 sekundad.
Atommass — 285. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 23,7 g/sm³ ("ezimeletaden").


Nihonii.
Nihonii ("Nh" — "nihonium" latinan kelel) om 113nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Nihonijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element.
Avaidusen istorii da nimi.
Nihonijan avaiži vl 2004 venälaižiden tedomehiden grupp Dubnas. Sil-žo vodel ripmata heišpäi japonijalaižiden tedomehiden grupp RIKEN-institutaspäi sai nihonijad cinkan da vismutan südäitukuiden vilul ühtištusen reakcijal (seižujan platan bombardiruindal). IUPAC andoi prioritet japonijalaižile, sikš miše heiden elementan samižen mahtuz om kaikile nägui. Vl 2016 kül'mkun 28. päiväl IUPAC vahvišti elementan nimitusen Japonii-valdkundan nimen mödhe (日本 lugetas "nihon" vai "nippon"), sihesai kucuihe sidä Ununtrii-nimeks ("Uut").
Fizižed ičendad.
Nihonii om radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2010 kaik om 6 avaitud izotopad 278, 282-286 atommassanke, izomärid ei ole. Kaikiš hätkemban eläjan nihonii-286-izotopan pol'čihodamižen pord om 19,6 sekundad.
Atommass — 286. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 16,0 g/sm³ ("ezimeletaden"). Suladandlämuz — 700 K ("ezimeletaden"). Kehundlämuz — 1430 K ("ezimeletaden").


Flörovii.
Flörovii ("Fl" — "flerovium" latinan kelel) om 114nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Flörovijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element. Flörovijan avaiži vl 1998 venämalaižiden tedomehiden grupp Dubnas. Vhesai 2012 sen nimi oli Ununkvadii ("Uuq").
Fizižed ičendad.
Flörovii om lujas radioaktivine päličmänendmetall. Vodele 2015 kaik om 6 avaitud izotopad 284-289 atommassanke, izomärid ei ole. Kaikiš hätkemban eläjan flörovii-289-izotopan pol'čihodamižen pord om 2,5 sekundad.
Atommass — 289. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 14,0 g/sm³ ("lugendan mödhe"). Suladandlämuz — 340 K (67°C, "ezimeletaden"). Kehundlämuz — 420 K (147°C, "ezimeletaden").


Moskovii.
Moskovii (Mc — "moscovium" latinan kelel) om 115nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Moskovijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element.
Avaidusen istorii da nimi.
Moskovijan avaiži vn 2003 kezal venälaižiden tedomehiden grupp Dubnas. Vl 2016 kül'mkun 28. päiväl IUPAC vahvišti elementan nimitusen Moskvan ümbrišton vanhan nimen mödhe ("Moskovii" - ven. "Московия"), kus Dubn-lidn seižub, sihesai kucuihe sidä "Ununpentii"-nimeks ("Uup") da "eka-vismutaks".
Fizižed ičendad.
Moskovii om radioaktivine, ezimeletaden päličmänendatoi metall. Vodele 2010 kaik om 4 avaitud izotopad 287-290 atommassanke, izomärid ei ole. Kaikiš hätkemban eläjan moskovii-289-izotopan pol'čihodamižen pord om 0,22 sekundad.
Atommass — 289. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 13,5 g/sm³ ("ezimeletaden"). Suladandlämuz — 670 K ("ezimeletaden"). Kehundlämuz — 1400 K ("ezimeletaden").


Livermorii.
Livermorii ("Lv" - "livermorium" latinan kelel) om 116nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Livermorijad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element.
Avaidusen istorii da nimi.
Livermorijan avaiži vl 2000 venämalaižiden tedomehiden grupp Dubnas. Vl 2016 kül'mkun 28. päiväl IUPAC vahvišti elementan nimitusen E. Lourensan nimel nimitadud Livermoran rahvahaližen laboratorijan mödhe (Livermor-lidn, AÜV), kudamb ühtni elementan avaiduses, sihesai kucuihe sidä "Unungeksii"-nimeks ("Uuh") da "eka-polonijaks".
Fizižed ičendad.
Atommass — 293. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 12,9 g/sm³ ("ezimeletaden").


Tennessin.
Tennessin ("Ts" — "tennessine" anglijan kelel) om 117nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Ei ole tennessinad londuses. Se om transaktinoidine ratud element.
Avaidusen istorii da nimi.
Venämalaižiden tedomehiden grupp avaiži tennessinan Dubnas vll 2009−2010 ampten kal'cijan-48 ionil berklijan-249 metho, sädihe berklijad. Vl 2014 tedomehiden grupp Darmštadtas (Saksanma) sai elementad tošti.
Vn 2016 28. päiväl kül'mkud IUPAC vahvišti elementan nimitust AÜV:oiden Tennessi-štatan nimen mödhe (angl. "Tennessee"), sikš miše severz'-se jüžmakoiden elementoiden tedoiduzkeskusid sijadasoiš neciš štatas. Sihesai kucuihe elementad "Ununseptii"-nimeks ("Uus", 117nz') da "eka-astataks".
Fizižed ičendad.
Tennessin om radioaktivine galogen, om enamb metalližid ičendoid ezimeletaden. Vodele 2018 kaik om 2 avaitud izotopad 293 da 294 atommassanke, izomärid ei ole. Kaikiš hätkemban eläjan tennessin-294-izotopan pol'čihodamižen pord om 0,051 sekundad. Elementale pidab olda kovaks honuzlämudel. Tennessin voib olda üks'atomižeks toižiš galogenišpäi erineden, i kehuškandeb alembal lämudel.
Atommass — 294. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,1..7,3 g/sm³ ("ezimeletaden"). Suladandlämuz — 623..823 K ("ezimeletaden"). Kehundlämuz — 883 K ("ezimeletaden").
Himižed ičendad.
Järgeližed muigotandmärad lindäs +1 i +3, endištajidenke reakcijoidenke, läz ei linne muigotamižreakcijoid. Primitivine ühtnend — TsH.


Oganeson.
Oganeson ("Og" — "oganesson" latinan kelel) om 118nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes.
Oganesonad ei ole londuses. Se om transaktinoidine ratud element.
Avaidusen istorii da nimi.
Vl 2002 venämalaižiden tedomehiden grupp Dubnas avaiži oganesonan čihodamižen tundusid. Vozil 2006 da 2007 Venäman da AÜV:oiden fizikantedomehed saiba elementan severz' atomad.
Vl 2016 kül'mkun 28. päiväl IUPAC vahvišti elementan nimitusen venämalaižen Jurii Oganesän-tedomehen kanzannimen mödhe. Edel sidä kucuihe elementad "Ununoktii"-nimeks ("Uuo") da "eka-radonaks".
Fizižed ičendad.
Oganeson om radioaktivine gaz, kodilämudel se linneb kovaks. Vspäi 2006 kaik om 1 avaitud izotop 294 atommassanke, izomärid ei ole. Sen pol'čihodamižen pord om 0,001 sekundad.
Atommass — 294. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 4,9-5,1 g/sm³ ("ezimeletaden"). Kehundlämuz — 350±30 K ("ezimeletaden").
Elementan suladandlämuz linneb vaiše vähän alemba mi kehundlämuz.


Šel'd.
Šel'd om jogi Francijas, Bel'gijas da Alamaiš.
Šel'djogi sündub Pikardijaha, Ardennad-mägihe, i lankteb Pohjoižmerhe.
Kaikiš surembad ližajoged oma Lis da Rüpel.
Šel'dal seištas lidnad Gent, Antverpen da Flissingen.


Vantaa.
Vantaa (mugažo suomen kelel; ročin kelel: "Vanda") om lidn Suomenmas, Udenman provincijas. Se om valdkundan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Lidn sijadase Vantaajogen randoil, pohjoižhe da pohjoižpäivnouzmha Hel'sinkišpäi, om sen kaimdailidnaks. Vantaa sai lidnan statusad vl 1972.
Vantaa jagase 7 rajonha, ned alajagasoiš 98 kundha.
Kaikiš vanhemban raudtestancijan pert' Suomenmas sijadase necen lidnan territorijal, om saudud vl 1861. "Hel'sinki-Vantaa"-lendimport da Finnair-kompanijan päfater sijadasoiš lidnas.


Espoo.
Espoo (mugažo suomen kelel; ročin kelel: "Esbo") om lidn Suomenmas, Udenman provincijas. Se om valdkundan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1431, sai lidnan statusad vl 1972. Lidn sijadase Suomen lahten randal, päivlaskmha Hel'sinkišpäi, om sen kaimdailidnaks. Severz' penid reskveden järvid om lidnan pohjoižpalas. Erine Kauniainen-lidn om anklavaks Espoon keskuses.
Espoo jagase 7 rajonha, ned alajagasoiš 56 kundha. Vl 2000 eläjiden lugu oli 209 667 ristitud. Lidnan pind mereta om 330,23 km².
Vn 2017 sulakuspäi lidnan keskuz linneb ühtenzoittud Hel'sinkinke metropolitenal. Aalton nimel nimitadud universitet da Fortum-kompanijan päfater sijadasoiš lidnan territorijal.


Kauniainen.
Kauniainen (mugažo suomen kelel; ročin kelel: "Grankulla") om pen' lidn da kund Suomenmas, Udenman provincijas. Se om anklavaks Espoo-lidnan keskuzpalan südäimes, päivlaskmha Hel'sinkišpäi.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1920, sai lidnan statusad vl 1972. Lidnan pind sokhata mata om 5,89 km².
Nügüdläine lidnan pämez' om Kristofer Masar (suom. "Christoffer Masar"). Torsten Viden (roč. "Torsten Widén") radoi lidnan ezipämehen vozil 2006-2015. 35 ezitajad ratas lidnan suimas (suom. "Kauniaisten kaupunginvaltuusto").
Vl 2010 eläjiden lugu oli 8 689 ristitud. Vl 2014 mamankelen mödhe 59,6% oliba suomenkel'žed, 34,8% oliba ročinkel'žed (vl 1950 heid oli 60%), 5,6% — toiženke kelenke.


Halonen Tarja.
Tarja Kaarina Halonen (mugažo suomen kelel; sünd. 24 tal'vku 1943, Hel'sinki, Suomenma) om ranu Suomenman Tazovaldkundan 11. prezidentan vozil 2000-2012. Oli ezmäižeks naižeks necil radsijal.


Gaz.
Gaz (, sündui / «haos»-sanaspäi) om substancijan agregatine olend, kudamban molekuloiden, atomiden, ioniden sidod oma lujas välläd. Ližaks, nened heničud likudas gazas lujas hotkas.
Gazad oma lujas levitadud londuses, mail'mas, enamba kaiked plazman (ioniziruidud gaz) nägus. Erasti lugetas gazaks mugažo elementarižiden heničuiden ühtmut (fotoniden, elektroniden). Gazad voidas valuda i vastustadas deformacijale nozoluziden kartte, no gazoil ei oleskele fiksiruidud mülüd, ned täuttas kaiked mülüd. Man atmosferan gaz pidase gravitacijan vägel.
Ičendad.
Todesine gaz nahodib lujas idealižhe gazha tobjan palan, se om ülälämbitadud puru (üks'fazine olend). Ku voib säta nozolut vai kovad hibjad gazaspäi, ka nimitadas sidä "puruks" (kaks'fazine olend). Nozoluden kändand gazaks nimitase «purustuz» i sen tagaprocess — «kondensacii», kovan hibjan gazaks — «sublimacii» i sen tagaprocess — «ištutamine».
Todesine gaz om hüvä lämuzizoläcii. Ioniziruidud gaz i vilugoittud märitud temperaturhasai gaz vedadas elektrust hüvin.


Štol'berg Kaarlo Juho.
Kaarlo Juho Štol'berg (,; sünd. 28. viluku 1865, Suomussalmi, Suomenman Sur' ruhtinazkund, Venäman imperii — kol. 22. sügüz'ku 1952, Hel'sinki, Suomenma) oli Suomenman Tazovaldkundan ezmäine prezident (1919, 26. heinku — 1925, 2. keväz'ku), ročin augotižlibundanke.


Hil'muiktuz.
Hil'muiktuz (H2CO3) om väll kaks'aluseline muiktuz. Puhthas olendas se om seižmatoi, no sen ühtnendad - solad, efirad, amidad i m. e. - oma seižuijad.
Hil'muiktust kaiken om hil'muiktuzgazan vezisegoiteses (gaziruidud vezi).


Relander Lauri Kristian.
Lauri Kristian Relander (mugažo suomen kelel,; sünd. 31. semendku 1883, Sur' Suomenman gercogkund, Venäman imperii — kol. 9. uhoku 1942, Hel'sinki, Suomenma) oli Suomenman Tazovaldkundan kahtenden prezidentan (vozil 1925–1931).


Svinhuvud Per Evind.
Per Evind Svinhuvud (Per Evind Svinhufvud) (suom. i roč.: "Pehr Evind Svinhufvud"; sünd. 15. tal'vku 1861, Sääksmäki-kund (nüg. Valkeakoski-lidnan pala), Sur' Suomenman ruhtinazkund, Venäman imperii — kol. 29. uhoku 1944, Luumäki-kund, Suomenma) oli ranu Suomenman Tazovaldkundan koumanden prezidentan (2. keväz'ku 1931 — 1. keväz'ku 1937).


Kallio Küösti.
Küösti Kallio (), nimi sündundan aigan "Gustaf Kalliokangas" (mugažo suomen kelel; sünd. 10. sulaku 1873, Juliviesk, Suomenman Sur' ruhtinazkund, Venäman imperii — kol. 19. tal'vku 1940, Hel'sinki, Suomenma) oli Suomenman Tazovaldkundan prezident vozil 1937–1940.


Meri Lennart.
Lennart-Georg Meri (mugažo estin kelel; sünd. 29. keväz'ku 1929, Tallidn, Estinma — kol. 14. keväz'ku 2006, sigä-žo) oli Estinman Tazovaldkundan kahtendel prezidental vll 1992—2001. Edel sidä radoi Estinman röunantagaižiden azjoiden ministran vozil 1990-1992.


Kiviniemi Mari.
Kiviniemi Mari Johanna (mugažo suomen kelel; sünd. 27. sügüz'ku 1968, Seinäjoki, Suomenma) om ranu Suomenman 63. päministran (22.06.2010–22.06.2011).


Tatarstanan Tazovaldkund.
Tatarstanan Tazovaldkund vai Tatarstan (, "Татарстан",; "Татарстан Җөмһүрияте / Tatarstan Cömhüriäte", "Татарстан" — nimitused oma kohtaižed znamoičendal) om Venäman avtonomine valdkund, sen subjekt.
Tatarstan mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Kazan'.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da totaran kel'.
Istorii.
Tatarstanan Tazovaldkund om olmas vs 1920 semendkun 27. päiväspäi. Vodhe 1990 elokun 30. päivhäsai nimitihe Totaran Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks.
9. voz'sadaspäi 1240 vodhesai istorine Volgan Bulgarii-valdkund mülüti nügüd'aigaižen tazovaldkundan-ki territorijad.
Vozil 1438−1552 Kazanin hankund oli olmas tazovaldkundan territorijal.
Tatarstanan Konstitucii tuli väghe vn 1992 30. päiväl kül'mkud. Se om väges nügüd'-ki äiluguižidenke vajehtusidenke. Tatarstan om Venälaižen Federacijan üks'jäine subjekt, kudamb sädab kirjkožmust Federacijan tobmuden aluskundoidenke valdatusiden erištundas. Ku azj om tazovaldkundan valdatusiš, ka sen konstitucijan vägi om lujemba federaližen käskusen rindatades.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid 8 regionanke: Baškortostanan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Orenburgan agjanke suvipäivnouzmas, Samaran da Ul'janovskan agjoidenke suves, Čuvašijan Tazovaldkundanke päivlaskmas, Marii Elan Tazovaldkundanke lodehes, Kirovan agjanke da Udmurtijan Tazovaldkundanke pohjoižes. Tatarstan om mererandatoi tazovaldkund.
Pind om 67 847 km². Mecad ottas territorijan videndest, mustma otab koumandest suves. Znamasižed joged oma Volg (Kuibiševan vezivaradim) sen Kam-ližajogenke da Vätkan alajoksmuz.
Tazovaldkundan territorii om kukhikaz tazangišt, sen ühesa kümnendest venub alemba 200 m valdmeren pindan päl. Kaikiš korktemb čokkoim om Čatirtau-ülüden pä (321 m, kändase «Šatör-mägi») tazovaldkundan päivnouzmas.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +19 C°, vilukun lämuz — −13 C°. Paneb sadegid 460..520 mm vodes.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', bur hil', palab šoidkivi, bitum, turbaz, vas'k, boksitad, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondkivi, sauvondgips, letked, saved), mec, mustma, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' nimitase prezidentaks. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Rustam Minnihanov radab tazovaldkundan prezidentan vs 2010 keväz'kun 25. päiväspäi.
Tatarstanan parlament om üks'kodine Valdkundaline Nevondkund (). Kaik rahvaz valičeb sen 100 ezitajad videks vodeks. Farid Muhametšin radab Nevondkundan ezimeheks vs 2004 keväz'kun 26. päiväspäi. Parlament paneb päministrad da Konstitucižen Käskuzkundan ezimest radnikusile.
Tazovaldkundan radonoigendai tobmuz om Tatarstanan Ohjastuz. Ministrišt, valdkundaližed komitetad da toižed aluzkundad mülüdas sihe. Aleksei Pesošin radab päministran vs 2017 sulakun 17. päiväspäi.
Valdkundaližen Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (5. kucund). Valitihe tazovaldkundan prezidentad järgenduseližen kerdan vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, nügüdläine prezident sai vägestust ezmäižel tural (94,4%) da radab kahtenden strokun.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 786 488 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Kaikutte seičemenz' ristit ühesaspäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'kümne kaks' lidnad tazovaldkundas, 18 lidnanvuittušt žilod da 3073 küläd (vl 2010). Toižed järedad lidnad (enamba 150 tuh. eläjid) oma Jarčalli, Nižnekamsk, Al'met'jevsk. Vl 2018 kaik om 27 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): totarlaižed — 53,2%, venälaižed — 39,7%, čuvašalaižed — 3,1%, udmurtalaižed — 0,6%, mordvinalaižed — 0,5%, marilaižed — 0,5%, ukrainalaižed — 0,5%, baškiralaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,3%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.


Marii Elan Tazovaldkund.
Marii Elan Tazovaldkund (,) vai Marii El (venäkelel da nitmarin kelel: "Марий Эл", mägimarin kelel: "Мары Эл") om Venäman avtonomine valdkund, sen üks' subjektoišpäi.
Marii El mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Joškar-Ol.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel', mägimarin kel' da nitmarin kel' Marii Elan Konstitucijan 15. kirjutusen mödhe.
Istorii.
Marii Elan Tazovaldkund om olmas vs 1920 kül'mkun 4. päiväspäi.
Marii Elan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1995 24. päiväl kezakud Marii Elan Konstitucižen Suiman ezitajil, sidä kesken Valdkundaližen Nevondkundan ezitajil da prezidental. Se vajehti endišt oli olnu vahvištadud vn 1978 25. päiväl semendkud Konstitucijad da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Marii Elan Tazovaldkundan reljefan kart.
Tazovaldkundal om röunoid Kirovan agjanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas, Tatarstanan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas, Čuvašijan Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas da Alalidnan agjanke päivlaskmas. Marii Elan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 23 375 km². Segoitadud mecad ottas territorijan enamba pol't. Tazovaldkundan territorii mülüb Volg-jogen basseinha. Marii Elan röunoiš Volg om Čeboksaran da Kuibiševan vezivaradimed. Volgha langenijad sured ližajoged oma Vetlug, Pen' Kokšag, Sur' Kokšag da Ilet'.
Reljef om alangoikaz päivlaskmas, kukhikaz päivnouzmas. Kaikiš korktemb čokkoim om Čukšmägi-kukkaz 278 m kortte valdmeren pindan päl.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +19 C°, vilukun — −19 C°.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondkivi, saved, letked), mec, reskvezi.
Tobmuz.
Aleksandr Evstifeev radab tazovaldkundan pämeheks (mägimarin kel': "Мары Эл Республик Вуйлатышы", nitmarin kel': "Марий Эл Республик Вуйлатыше") vs 2017 sulakun 6. päiväspäi. Tazovaldkundan pämez' om Ohjastusen ezimeheks mugažo, märičeb sen strukturad, paneb ministrid radnikusile sättutaden kandidatoid parlamentanke.
Marii Elan parlament om Valdkundaline Nevondkund (,). Kaik rahvaz valičeb sen 52 ezitajad videks vodeks. Jurii Minakov radab Nevondkundan ezimeheks vs 2000 redukun 27. päiväspäi nelländen strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Marii Elan Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, komitetad da departamentad alištudas Ohjastusele.
Marii Elan Valdkundaližen Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Vn 2017 10. päiväl sügüz'kud valitihe tazovaldkundan pämest edel strokud, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižel tural (88,27% änid).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 696 459 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 758 363 eläjad vl 1993. Vl 2018 kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om nell' lidnad tazovaldkundas da 15 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 50 tuh. eläjid vl 2018) om Volžsk. Vl 2017 kaik oli 6 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 45,1%, marilaižed — 41,8%, totarlaižed — 5,5%, čuvašalaižed — 0,9%, ukrainalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,3%, rahvahuden ozutandata — 4,9%.
Erased toižed igähižed rahvahad: udmurtalaižed — 0,28% (1932 rist.), mordvinalaižed — 0,12% (862 rist.).


Päiväižen sistem.
Päiväižen sistem om planetoiden sistem, kudamban üks'jäine tähtaz om Päiväine. Kaik objektad, kudambas punose Päiväižes ümbri, mülüdas neche sistemha.
Sisteman päobjekt om Päiväine — G2V-spektraližen klassan pakuine karlut.
Päiväižen sistemha mülüb 9 planetad: Merkurii, Vener, Ma, Mars, Jupiter, Saturn, Uran, Neptun dai gipotetine Ühesanz' planet, kudamban olendas zavottihe aktivižin pagišta vl 2016. Pluton nügüd' (2006 vn jäl'ghe) ei lugekoi jo todesižeks planetaks.


Gavedid.
Gavedid (, "Insecta-Ectognatha", "Ectognatha") om sel'grodatomiden palačjaugaižiden živatoiden klass.
Lipkaižed, bumbakod, kärbhaižed, murahaižed da toižed mülüdas gavediden klassha.


Traektorii.
Materialižen čokkoimen traektorii om sen čokkoimiden äjüz, kudmbas om olnu, om nügüd' i oleskeleb tulebas aigas avarutme likkui materialine čokkoim.
Traektorijan tärtuses om hamad eskai siloi, konz ei ole nimittušt likundad.
Materialižen čokkoimen traektorii ümbrikirjutadas radus-vektoran abul; sen vektoran piduz da augotižčokkoim rippudas aigaspäi.


Uran (planet).
Uran om seičemenz' planet Päiväižespäi lugeden Päiväižen sistemas. Sen perigelii om 2 748 938 461 km, a afelii om 3 004 419 704 km. Planet punose ümbri Päiväižes da tegeb kogonaižen punondan 84,02 maižes vodes.
Uranal om 27 kaimdajad.


Merkurii (planet).
Merkurii om ezmäine planet Päiväižespäi lugeden Päiväižen sistemas. Se om kaikiš penemb Päiväižen sisteman planet. Merkurijan perigelii om 46 001 210 km, afelii om 69 816 927 km. Planet punose ümbri Päiväižes da tegeb kogonaižen punondan 88 maižes päiväs.


Mars (planet).
Mars om nellänz' planet Päiväižespäi lugeden Päiväižen sistemas, Maižen gruppan planet.
Marsan perigelii om 2,49232·108 km, afelii om 2,06655·108 km. Planet punose ümbri Päiväižes da tegeb kogonaižen punondan 687 maižes päiväs.
Marsal om 2 kaimdajad — Fobos da Deimos.


Nikaragua (järv).
Nikaragua, Nikaraguanjärv ("Lago de Nicaragua, Lago Cocibolca, Mar Dulce, Gran Lago, Gran Lago Dulce, Lago de Granada") om sur' reskvezine järv Nikaraguas, Keskuzamerikas.
Järvel om tektonine augotižlibund. Sil paksus oleskeleb torokoid. Nikaraguanjärves om sarid, sišpäi Karibižhe merhe jokseb San Huan-jogi.
Nikaragua om üksjäine järv mail'mas, kudambas elädas akulad.
Pind — 8264 km2. Mülü — 108 km3. Maksimaline süvüz — 70 m. Keskmäine süvüz — 13 m.


Managua.
Managua (täuz' nimi ispanijan kelel "Leal Villa de Santiago de Managua") om Nikaraguan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om ühtennimižen departamentan administrativine keskuz mugažo.
Lidn om valdkundan tegimišton da finansiden keskuz. 23 universitetad sijadasoiš lidnas.
Managuan nimituz nahuatlin kelel ("Mana-ahuac") znamoičeb «ümbärtud vedel».
Istorii.
Edel Kolumban erad kalanikoiden lidnut oli Managuan sijas. Ispanijan konkistadorad oma pannuded nügüdläižen Managua-lidnan alust 16. voz'sadas. Oficialine alusenpanend lidnaks oli vl 1819 (5. sulaku). Vl 1852 lidn kändihe ripmatoman Nikaraguan pälidnaks.
Vozil 1885, 1931 da 1972 lujad manrehkaidused murenziba lidnan paloid. 1980-nzil vozil ei olend sauvondad rahvahanikoiden sodan tagut.
Geografii.
Managua sijadase valdkundan päivlaskmas, Managuanjärven (isp. "Lago de Managua" vai "Lago Xolotlán") suvirandal. Järven kendäk om 55 m valdmeren pindan päl. Lidnan fartaloiden korktuz om lujemb, ned seištas Managuan mägil, kudambiden korktuz om 700 metrhasai.
Klimat om tropine räk. Päivän keskmäine lämuz om +28..+32 C° vodes ümbri. Om kaks' sezonad vodes: kuiv (kül'mku-sulaku, 75 mm pol'vodes) i neps (semendku-reduku, 130..280 mm kus). Paneb sadegid 1200 mm vodes.
Managua jagase 7 nomeruidud rajonha (isp. "distrito").
Eläjad.
Vn 2012 kezakul ristitišt oli 1 028 808 eläjad, ezilidnoidenke 2,1 mln (Nikaraguan kaikutte koumanz' eläi).
Transport.
Managuas om kundališt transportad: avtobusoid da taksid. Ei ole raudted kaikes valdkundas, möihe metallaks sodan aigan.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Augusto Sandinon nimel nimitadud lendimport ("MGA") sijadase lidnan 6. rajonas. Sišpäi tehtas reisid Pohjoižamerikha i Keskuzamerikan äjihe maihe, mugažo Nikaraguadme, om jügureisid Majamihe. Toine pen' Punta Huete-jügulendimport sijadase Managuanjärven pohjoižrandal.
Irdkosketused.
*


Karhil.
Karhil (ven. "Каргиничи") oli vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen rajonas.
Külä seižui Karhilanjärven randal. Nügüd' sen tahol niken ei elä jo. Erasiden andmusiden mödhe, külän pohjoižpoles, Lepjärvenno, om üks' pert, kus elädas ristitud.
Karhilas oli keskvepsän paginan ičevuitte alapagin.


Lehmjärv.
Lehmjärv (Lehmärv) om järv Leningradan agjas, Kos'kenaluižen rajonas, lähen kolnut Karhil-küläd.


Ojajärv.
Ojajärv om järv Leningradan agjas, Kos'kenaluižen rajonas, lähen kolnut Karhil-küläd.


Kekar'v (järv).
Kekar'v om järv Leningradan agjas, Kos'kenaluižen rajonas. Sen randal seižui kolnu Kekar'v-külä.


Kekar'v (külä).
Kekar'v oli vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen rajonas.
Külä seižui Kekar'v-järven randal. Nügüd' sen tahol niken ei elä jo.
Külän alapagin mülüi keskvepsän paginan pohjoižojatin alapaginoiden gruppha.


Kodajärv.
Kodajärv om järv Leningradan agjas, Kos'kenaluižen rajonas, lähen kolnut Karhil-küläd.


Säs'kjärv.
Säs'kjärv om järv Leningradan agjas, Pöudon rajonas, lähen Šapš-küläd.


Reboil.
Reboil (ven.: "Ребовичи") om Venäman žilo Leningradan agjan Pöudon rajonan suvipäivnouzmas, Alöhovščinan küläkundas.
Reboil-külä om tetab 19. voz'sadaspäi. Žilo om ümbärtud mecal, sijadase Kapšjogen molembil randoil. Matkad Alöhovščinhasai om 41 km lodeheze, Pöud-rajonkeskushesai i raudtestancijhasai om 85 km lodeheze.
Vl 1910 Reboilan ristitišt oli 10 eläjad (jumalankodikundan radnikoičijad). Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe žilon eläjiden lugu oli 154 ristitud.
Eläjiden enambuz oma venäläižed, no küläs elädas vepsläižed-ki.
Lähembaine nomeruidud P36-avtote om päivlaskmha žilospäi.


Norvegijan kel'.
Norvegijan kelen formad - bokmål i nynorsk.
Norvegijan kel' (ičeze nimituz: "norsk" [nošk]) om germanižen gruppan indoevropine kel'. Norvegijan kel' om Norvegijan valdkundkel'. Pagižijoiden lugu — 4,5 millionad rist.
Kelel oma kaks' oficiališt formad — bukmol ("bokmål", kirjan kel', 86—90% kävutadas sidä kirjutamižes) da nünošk ("nynorsk", uz' norvegijan kel', ristitišton kümnendesen mamankel'). Kaikil valdkundaližil organizacijoil om velgusiš kävutada molembid formid. Kaks' oficialitont formad oma olmas mugažo: "riksmol" (riksmål «valdkundaline pagin», bukmolan konservativižemb) i "högnošk" (høgnorsk «korged norvegine kel'», nünoškan konservativižemb).
Oficialižiden kel'formiden regulirui organizacii — Norvegijan Kel'nevondkund (norv. "Språkrådet"), nece om Norvegijan kul'turministrusen agentuz, nimitase muga vspäi 2005, sijadase Oslos.


Ustii.
Ustii vai Jogensu (venäkelel: "Устье") om enzne vepsän külä kaikenaigaižeta ristitištota (vozil 2009-2013). Se sijadase Šokšan vepsän küläkundas, Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan (Änižrandan) rajonas.


Blagoveščensk (Amuran agj).
Blagoveščensk ([bləgɐˈvʲeɕːɪnsk]) om lidn da lidnümbrik Venäman suvipäivnouzmas. Se om Amuran agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1856 "Ust'-Zejan küläks" (). Vl 1858 eländpunkt sai lidnan statusad da nügüdläšt nint, Blagoveščenjan jumalanpertin mödhe.
Vozil 1919 (keväz'ku) — 1920 (semendku) Blagoveščensk oli okkupiruidud Japonijan sodavägil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Amur-jogen hural randal Zei-jogen lanktendan sijas, 122 metrad keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Amur-jogen leveduz om läz 800 metrad lidnan röunoiš. Kitajine Heihe-lidn seižub Amuran oiktal randal vasthapäi. Ei ole ühtenzoituzsildoid niiden keskes, vaiše ehtatim om.
Kaks' muite žilod, kaks' küläd da kaks' žilod raudtestancijanno mülüdas lidnümbrikho Blagoveščenskan ližaks.
Eläjad.
Vl 1913 lidnan ristitišt oli läz 80 tuhad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 214 390 ristitud, lidnümbrikon — 219 847 ristitud. Lidnan i lidnümbrikon kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (2015−2017 voded).
Transport.
Rahvahidenkeskeine civiline "Ignatjevo"-lendimport ("BQS / БГЩ") sijadase 15 kilometras lodeheze lidnan keskusespäi.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Ühtenzoituz Heihenke: laivad ujudas kezal, avtobusad ajadas tal'vel.
Vspäi 1913 Blagoveščensk-raudtestancii om olmas. Raudte ühtenzoitab lidnad Belogorskanke, se om 109 km pitte.
Irdkosketused.
*
*


Arhangel'sk.
Arhangel'sk () om lidn, lidnümbrik da meriport Venäman lodehes. Se om Arhangel'skan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, «sodahoštusen lidn»-arvonke (vspäi 2009). Om agjan Mererandaližen rajonan administrativižeks keskuseks mugažo.
Arhangel'skan keskusen aerofoto öl (Lomonosovan ümbrik).
a> randird, Purnavolok-nem', lidnan alusenpanendan sija.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1584 lidnan statusanke Mihail Arhangelan jumalankodiš ümbri kuti "Novoholmogori-lidnuz" kaičemha jumalankodid da torguindkosketusid vihanikoid vaste. Panihe merivaldmoid-ki jogen vastrandal. Vspäi 1596 mainitase kuti "Arhangel'skii-lidn", vl 1613 om nimitadud muga oficialižikš jumalankodin mödhe.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Pohjoižen Dvinan jogensun hijamiden randoil, 7 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Istorine keskuz sijadase 30..35 kilometras Vauktan meren Dvinan lahten randaspäi, lidnan röun — 15 kilometras merespäi. Lähembaižed lidnad oma Novodvinsk 1 km suvipäivnouzmha kaikil teil i Severodvinsk 35 km päivlaskmha avtotedme.
Klimat om ven meren. Heinkun keskmäine lämuz om +16,3 C°, vilukun lämuz — −12,8 C°. Voden keskmäine lämuz om +1,3 C°. Paneb sadegid 607 mm vodes, om penemb niid uhokus-sulakus (30 mm kus).
Arhangel'sk jagase 9 territorialižhe ümbrikho. Viž žilod mülüdas lidnümbrikho Arhangel'skan ližaks, niiden keskes Talagin avialidnut (, 3298 rist. vl 2010) i Mecjogi (, 2709 rist. vl 2010). Lidnümbrikon pind — 294,42 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 348 783 ristitud, lidnümbrikon — 355 781 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 420 tuhad eläjid vl 1991, poleni sodalidnuziden i Novodvinskan erištundan tagut. Vl 2017 kaik 358 594 ristitud elädas lidnümbrikos.
Ižanduz da transport.
Arhangel'skan ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden tehmine (mecan pilind pumaterialha — severz'-se järedoid tegimid), sömtegimišt (kalan ümbriradmine, šoll'kombinat mecpilindan jändusil, leibänkombinat, maidtegim), mašiništonsauvomine mecan täht (Solombalan tegim — gidromanipulätorad, mecavtod) i laivoiden kohenduz.
Avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas, mugažo lämuzlaivad ühtenzoittas jogensaridenke kezal. Jogiport i meriport ratas lidnas. Kaks' soda- da civilišt lendimportad om lidnas: rahvahidenkeskeine Talagi ("ARH / АХГ") 6 km pohjoižpäivnouzmha lidnaspäi i pen' Vas'kovo ("ULAH / ВСЬ") 19 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi avtotedme sijaližiden reisiden täht.
Irdkosketused.
*)
*


Belgorod.
Belgorod () om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmas. Se om Belgorodan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn. Vspäi 2007 Belgorod om «sodahoštusen lidn»-arvnimenke.
Kaivuzmašiništonsauvomižen, sauvondmaterialiden edheotandad da sömtegimišt harakterizuidas lidnad.
Istorii.
Amuine "Severskii-lidnuz" oli pandud Vezölk-jogen randal sen lanktendan sijanno Severskii Doncha 10. voz'sadal. Sil-žo voz'sadal kalaidajad heimod paniba sidä mantazole.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud Födor I Čudokahan käskön mödhe vn 1596 sügüz'kun 11. päiväspäi kuti lidnuz Venäman valdkundröunanno. Vozil 1727−1779 Belgorod oli Belgorodan gubernijan keskuseks, sid' mülüi Kurskan gubernijha makundan keskuseks. Vl 1954 panihe Belgorodan agjan alust, i Belgorod kätihe sen keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan päivlaskmas, Severskii Donc-jogen muugotil randoil, 200 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl (keskuz om 130 m korktusel). Pertišt otab koumen kukhan pautkid, reljef om vanoikaz. Belgorodan vezivaradim augotaze lidnan territorijal. Matkad Moskvhasai om 700 km pohjoižhe, Ukrainan röunhasai — 40 km suvhe. Lähembaine järed lidn om röunantagaine Har'kov 71 km suvipäivlaskmha.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz +7,7 C°. Paneb sadegid 605 mm vodes, enamba kezal (192 mm).
Londuseližed varad oma mel, letked, saved, reskvezi, mineralveded, mustma, ištutadud kavag'mecad.
Belgorod jagaze kahthe ümbrikho: Päivnouzmaine (ven. "Восточный") i Päivlaskmaine (ven. "Западный"). Lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 356 402 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Läz 600 tuhad elädas ezilidnoidenke.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad ühtenzoittas lidnad rajonkeskusidenke, Venäman da Ukrainan järedoidenke lidnoidenke. 20. voz'sadan augotišespäi Belgorod om raudtesol'm, raudted lähttas Kurskha, Sumihe, Har'kovha.
Rahvahidenkeskeine civiline Belgorod-lendimport ("EGO / БЕД") sijadase 4 km pohjoižhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas čarterreisid Keskmeren da Tailandan lebutahoihe, mugažo reisid Venämadme (Moskv, Piter, Alauz'lidn; Tümenin agj, Noril'sk — vahtradnikoiden täht).
Irdkosketused.
*
*


Bränsk.
Bränsk () om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmas. Se om Bränskan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Lidn mainitase ezmäižen kerdan Ph. Ipatijan jumalankodin aigkirjas vl 1146 kuti "Debränsk". Kaivandusiden andmusiden mödhe, eländpunktan aluz om pandud 10. voz'sadan lopus, lugetas vl 985.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Desn-jogen molembil randoil, 190 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl.
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +6,2 C°, paksud sulasäd oleldas tal'vel. Paneb sadegid 683 mm vodes, enamba kezakus-sügüz'kus (63-87 mm kus).
Bränsk jagase 4 administrativižhe rajonha: Bežican, Volodarskijan, Nevondkundaline, Fokinan.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 415 721 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1991—1999, läz 460 tuhad eläjid.
Irdkosketused.
*
*


Vladimir (lidn).
Vladimir () om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmas. Se om Vladimiran agjan administrativine keskuz (vspäi 1944) da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Sungirin kaivandusiden mödhe ezmäižed ristitud tuliba lidnan territorijha 30.-25. voz'sadoil EME. Voz'sadoil 6.-7. meiden erad suomalaiž-volgalaine merälaižed-heim oti kävutamižhe nenid maid.
Eländpunktan aluz om pandud lidnaks vl 1108 (oficialine dat) vai vl 990 (om äi kirjutadud purtkid).
Vozil 1157-1238 Vladimir oli Vladimiran da Suzdalin ruhtinazkundan ühteks pälidnoišpäi.
Geografijan andmused.
Lidnan tobj pala seižub Kläz'm-jogen korktal vahoikahal hural randal, 150 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 170 km suvipäivlaskmha orhal. Lähembaižed järedad lidnad oma Ivanovo pohjoižpäivnouzmha (108 km orhal) i Kovrov päivnouzmha (64 km orhal).
Vladimir jagase 3 administrativižhe rajonha. 17 küläd da žilod mülüdas lidnümbrikho Vladimiran ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 345 373 ristitud, lidnümbrikon — 348 031 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2017).
Irdkosketused.
*
*


Voronež.
Voronež () om millionerlidn Venämas. Se om Voronežan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, järed openduzkeskuz, sodahoštusen lidn (vspäi 2008), Voronežan aglomeracijan keskuz (1,3 mln rist.).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1586 kuti lidnuz, lidnan statusanke.
7. heinku 1942 — 25. viluku 1943 oma lidnan palahižen okkupacijan datad Suren voinan aigan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan lodehes, ühtennimižen jogen muugotil randoil (Voronežan vezivaradim, Donan hura randpol'), 154 metrad keskorktusel. Hural randal reljef om tazo da madal, oiktal randal — kukhikaz, 100..160 m korktusil. Voronežan keskuz sijadase 8 kilometras Donaspäi. Muga nimitadud «Voronežan pol'sar'» sijadase Donan da Voronežan vezivaradimen keskes. Lidn seižub mecstepin rajonan suves. Matkad Moskvhasai om 515 km pohjoižhe.
Tobmuz.
Lidnan pämez' om Aleksandr Viktorovič Gusev (vspäi 2013).
Transport.
Rahvahidenkeskeine civiline Voronež (Čertovickoje)-lendimport ("VOZ / ВРН") sijadase 10 kilometras pohjoižhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan i Keskuzazijan maihe, Venämadme tobjimalaz, mugažo čarterreisid lebutahoihe. Sen ližaks Baltimor-sodalendimpöud da aviategimen Pridač-lendimpöud oma lidnan röunoiden südäimes.
Avtobusad, trolleibusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Nell' avtotesildad, raudtesild da avtote Voronežan padoseinädme ühtenzoittas Voronežan vezivaradimen randoid.
Vl 1868 raudte tuli lidnha. Kaks' päraudtestancijad om Voronežas.
Eläjad.
Vl 1913 lidnan ristitišt oli 94 800 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 975 373 ristitud. Vozil 2010−2011 enamba kaks'kümned ezilidnan žilod ližaduihe lidnümbrikho, kahtes vodes lidnan ristitišt sureni 136 tuhan ristituid.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 87,2%, ukrainalaižed — 0,9%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,5%, rahvahuden ozutandata — 10,0%.
Irdkosketused.
*
*


Ivanovo.
Ivanovo () om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmas. Se om Ivanovon agjan pälidn da kaikiš suremb lidn. Om ümbärtud Ivanovon rajonan territorijal, sen administrativine keskuz (ei ole rajonan palaks).
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1871 enččen Ivanovo-külän (om tetab 15. voz'sadaspäi) da Voznesenskii-posadan sijas. Vhesai 1932 nimitihe lidnad "Ivanovo-Voznesensk:aks".
Geografijan andmused.
Lidn sijadase vanoikahas tahondas, seižub Uvod'-jogen molembil randoil (Volgan bassein), 120 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Varatoittas vedel Uvodin vezivaradimespäi. Matkad Moskvhasai om 290 km suvipäivlaskmha. Lähembaižed järedad lidnad oma Vladimir suvhe, Jaroslavl' 100 km lodeheze orhal i Kostrom 100 km pohjoižhe.
Ivanovo jagase rajonihe vspäi 1936. Om 4 administrativišt rajonad vspäi 1979, käskusenandai tobmuz om ühthine.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 408 330 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1987—1993, läz 480 tuhad eläjid. Läz 650 tuhad elädas lidnaglomeracijas, se om koume videndest agjan ristitištos.
Seičeme ičevuittušt üläopendusen aluzkundad om Ivanovos.
Ižanduz da transport.
Tekstil'tegimišt, sömtegimišt, mašiništonsauvomine (mašinad programohjandusenke, avtolibutimed), turizm da torguind oma ižandusen znamasižed sarakod.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Raudtestancii om olmas vspäi 1894 «Moskv — Kinešm»-raudtel. Ivanovo om järed raudtesol'm, sortiruindstancii om olmas, om raudteid Moskvaspäi Vladimiran kal't i Jaroslavlihesai. Koume lendimportad om olmas, no vaiše "Ivanovo-Suvine" ("ИВВ / IWA") om federaline civiline. Se sijadase 7 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid Moskvha da Piterihe, om sezonreisid Mustmeren randpolen lidnoihe.
Kul'tur.
Ivanovo om levedali tutab valdkundas kut «Venäman tekstiline pälidn» ("Текстильная столица России") i «Neičeižiden lidn» ("Город невест").
Irdkosketused.
*
*
*


Irkutsk.
Irkutsk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Sibirin suves. Se om Irkutskan agjan pälidn da kaikiš suremb lidn, Irkutskan rajonan administrativine keskuz mugažo (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1661 kuti "Jandašan lidnuz" () ruhtinasen-tuvalaižen nimen mödhe, möhemba "Irkutskan lidnuz" (ven. "Иркутский острог") jogen mödhe. Sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1686. Järedad lämoipalod oliba lidnas vodel 1716, i 1879 — udessündutihe lidnad kümne vot.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Angar-jogen molembil randoil Irkut-jogensun sijas, Angar-jogi läbitab lidnad suvipäivnouzmaspäi lodeheze. Lidnan keskuz seižub 440 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Baikalan randalesai om 66 km päivnouzmha. Lähembaižed Angarsk- (lodeheze) i Šelehov- (suvipäivlaskmha) lidnad mülüdas Irkutskan aglomeracijha.
Irkutsk jagase 4 administrativižhe ümbrikho, ičeze administracijoidenke. Jagand koumhe ümbrikho (Oigedrandaline, Hurarandaline i Keskuzümbrik) om vaiše planoiš vspäi 2015. Lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 587 891 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 641 tuhad eläjid vl 1991. Irkutsk om lidnaglomeracijan keskuz 1,1 mln eläjidenke (kaks' videndest agjan ristitištos vl 2016).
Rahvahad (vn 2010 rahvahanlugemine, enamba 0,4%): venälaižed — 85,3%, burätalaižed — 2,2%, ukrainalaižed — 1,0%, totarlaižed — 0,7%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, kirgizlaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,6%, rahvahuden ozutandata — 7,0%.
Irdkosketused.
*
*
*


Kalug.
Kalug ([kɐˈlugə]) om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmas. Se om Kalugan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Kalug mainitase kirjutadud purtkiš ezmäižen kerdan vl 1371 kuti lidn. Todesižikš se om amuižemb, i om löutud koume keskaigašt lidnut nügüdläižen lidnan territorijal. Vl 1944 Kalugan agjan aluz om pandud, i Kalug tegihe sen keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Okanjogen da sen huran Jačenk-ližajogen muugotil randoil (Volgan bassein). Jačenkan vezivaradim om Kalugan päivlaskmas. Matkad Moskvan keskushesai om 160 km pohjoižpäivnouzmha, Uden Moskvan röunhasai — 80 km.
Kalug jagase koume territorialižhe ümbrikho (vhesai 2012 ičeze administracijad oliba niil). Kaik 20 žilod, 50 pen't küläd, 2 raudtestancijad da 1 pionerlager' mülüdas lidnümbrikho Kalugan ližaks. Lidnümbrikon pind om 540 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 324 698 ristitud, lidnümbrikon — 339 488 ristitud. Vl 2017 358 560 ristitud elädas lidnümbrikos. Vozil 1992 i 1997 lidnan eläjiden lugu oli kaikiš suremb — 347 tuh. ristituid.
Transportmašiništon da avtodetaliden tegimed harakterizuidas lidnad. Toine järed sarak om sömtegimišt.
Irdkosketused.
*
*


Kemerovo.
Kemerovo () om lidn da lidnümbrik Venäman Sibirin suves. Se om Kemerovon agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn ristitišton mödhe (Novokuzneck om kahtenz').
Istorii.
Ezmäižen kerdan "Kemerovo-külä" mainitase kirjutadud purtkiš vl 1721. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud lidnaks vn 1918 9. päiväl semendkud "Ščeglov"-nimenke, sid' "Ščeglovsk" läz vspäi 1924, ühtištuihe Ščeglovo- i Kemerovo-žiloid. Udesnimitihe lidnad "Kemerovo:ks" vn 1932 27. päiväl keväz'kud. Vll 1925−1943 lidn oli rajonan keskuseks, vn 1943 26. vilukuspäi — uden agjan keskuz.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan pohjoižes, seižub Tom'-jogen da sen Iskitimk-ližajogen molembil randoil, 140 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 2997 km päivlaskmha orhal vai 3601 km avtotedme. Lähembaižed järedad lidnad oma Novokuzneck (218 km suvhe avtotedme), Novosibirsk (260 km päivlaskmha avtotedme) i Tomsk (218 km lodeheze avtotedme). Ezilidnad oma Berözovskii 2 km pohjoižpäivnouzmha i Topki 10 km päivlaskmha orhal Kemerovon röunaspäi.
Kemerovo jagase vidhe administrativižhe rajonha. Se om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 532 981 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2018), agjan videndez.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 94,6%, totarlaižed — 1,3%, ukrainalaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,6%, saksalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,3%.
Ižanduz da transport.
Kivihilen samine, kivivoinhimižen produkcijan pästand da sömtegimišt harakterizuidas lidnad.
Kemerovo om olmas avtotesol'meks. Kaks' avtotesildad da üks' raudtesild ühtenzoittas Tomin randoid. Avtobusad, trolleibusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline Aleksei Leonovan nimel nimitadud «Kemerovo»-lendimport ("KEJ / КРВ") sijadase läz lidnad 3 kilometras sen suvipäivnouzmaižes rounaspäi. Sišpäi tehtas reisid Tailandha, Vjetnamha, mugažo Moskvha, Sočihe i Simferopolihe.
Irdkosketused.
*
*


Kirov.
Kirov () om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmaižes palas. Se om Kirovan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1181 lidnan statusanke. Enččed nimed: alusen jäl'ghe da vozil 1457-1781 sen nimi oli "Hlinov", no vozil 1374-1457 da 1780-1934 lidnad nimitihe "Vätk:aks".
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan keskuses, seižub Vätk-jogen molembil randoil 150 metrad keskmäižel korktusel. Kirovan keskuz sijadase hural randal. Matkad Moskvhasai om 896 km suvipäivlaskmha. Lähembaižed järedad lidnad oma Glazov (234 km päivnouzmha avtotedme) i Joškar-Ol (310 km suvipäivlaskmha avtotedme).
Kirov jagase nellhä administrativižhe rajonha. Kirov-lidn om ühtennimižen municipaližen ühtnikan keskuz vspäi 2005. Lidnterritorii om 170 km² pindanke, külähine territorii otab 587 km². 134 žilod da pen't küläd mülüdas municipaližhe «Kirov-lidn»-ühtnikha Kirov-lidnan ližaks.
Eläjad.
Vl 1913 46 400 ristituid elihe lidnas. Vn 2010 kaiken Venäman ravahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 473 695 ristitud, lidnümbrikon — 498 381 ristitud. Vl 2017 lidnümbrikon ristitišt om 527 733 eläjad. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2017). Lidnaglomeracijas elädas läz 750 tuh. ristituid.
Rahvahad (municipaline «Kirov-lidn»-ühtnik, enamba 0,3% vl 2010): venälaižed (92,2%), totarlaižed (0,8%), ukrainalaižed (0,5%), marilaižed (0,3%), udmurtalaižed (0,3%), azerbaidžanlaižed (0,3%), toižed — 0,9%, rahvahuden ozutandata — 4,7%.
Irdkosketused.
*
*


Kostrom.
Kostrom () om lidn da lidnümbrik Venämas. Se om Kostroman agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn. Järed jogiport.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1152. Ezmäižen kerdan se mainitase kirjutadud purtkiš vl 1213 kuti lidn.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Volgan muugotil randoil (Gor'kijan vezivaradim) läz ühtennimižen jogen lanktendan sijad, 110 m korktusel valdmeren pindan päl. Matk Moskvan ümbärtehesai om 306 kilometrad suvipäivlaskmha avtotedme. Lähembaine järed lidn om Jaroslavl' 60 km suvipäivlaskmha avtotedme vai jogedme.
Kostrom jagase 3 territorialižhe rajonha, ned oliba ičeze administracijoidenke vozil 2011—2013. Lidn om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 268 742 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1999 — 289 300 eläjid.
Irdkosketused.
*
*


Kursk.
Kursk () om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmas. Se om Kurskan agjan pälidn da kaikiš suremb lidn, Kurskan rajonan administrativine keskuz mugažo (ei mülü rajonha). Vn 2007 semendkuspäi Kursk om «sodahoštusen lidn»-arvnimenke.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmaižen kerdan Feodosii Pečerilaižen aigkirjas vl 1032 kuti järed "Kuresk / Kursk"-torguindlidn. 11.-13. voz'sadoil lidn oli Kurskan ruhtinazkundan pälidnaks. 15. voz'sadal kalaidajad heimod panihe lidnad mantazole, i eläjad okaizihe sidä voz'sadaks.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud tošti vl 1586 Venäman suviröunanno, vodele 1596 sauvoihe lidnusen, om lidnan oficialiženke statusanke vspäi 1779.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan keskuses, Seim-jogen (sijaline virkand "Sem' ") randoil. Matk Moskvahasai om 530 km pohjoižhe.
Vn 1994 keväz'kuspäi Kursk jagase koumhe ümbrikho (ende ned oliba rajonikš i nimitihe niid toižin). Lidn om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 415 159 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2017).
Irdkosketused.
*
*
*


Lipeck.
Lipeck (ven.: "Липецк" [ˈlʲipʲɪtsk]) om lidn Venämas. Se om Lipeckan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Ezmäine eländpunkt-lidnuz mainitase vl 1283 aigkirjoiš, se oli pandud mantazole vl 1284 mongoliž-tatarižil sodavägil. Nügüdläižen lidnan aluz om pandud vl 1703. Se om lidnan statusanke vspäi 1779. Vl 1954 sädihe Lipeckan agjad, lidn tegihe sen keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan päivnouzmas, Voronež-jogen randoil. Pertišton fartaliden enambuz om jogen korktal oiktal randal (lidnan pohjoine), keskusen korktuz om 160 m valdmeren pindan päl. Järed metallurgine tegim sijadase madalal hural jogirandal, lidnan suves. Matkad Moskvhasai om 428 km lodeheze. Lähembaižed sured lidnad oma Tambov 133 km päivnouzmha, Voronež 120 km suvhe i Jelec 78 km päivlaskmha.
Lipeck jagase 4 territorialižhe ümbrikho: Hurarandaline, Oigedrandaline, Oktäbrin ümbrik i Nevondkundaline. Matiran vezivaradim (vspäi 1976, 45 km²) sijadase päivnouzmha lidnan röunan taga Matir-jogel (ven. "Матыра"), sen 10-kilometrižen damban üläh om lidnan ümbärten palaks.
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1999 — 521,6 tuh. eläjid. Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 508 887  ristitud.
Ižanduz da transport.
Raudan metallurgii, sauvondmaterialiden i koditehnikan tehmine da sömtegimišt oma ižandusen päsarakoikš.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Avtoümbärte i päraudtestancii oma lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline Lipeck-lendimport ("LPK / ЛИП") sijadase 15 km lodeheze lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas passažorreisid Venämadme (Moskv, Piter, Jekaterinburg, Soči).
Irdkosketused.
*
*


Magadan.
Magadan () om lidn da lidnümbrik Venäman pohjoižpäivnouzmas. Se om Magadanan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, meriport.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1929 radnikžiloks otmaha kävutamižhe Koliman randan tarbhaižid kaivatusid, sidä kesken kuldad. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1939.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Ohotskan meren randištol, Magadank-jogen muugotil randoil, 70 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, om ümbärtud sambnuzil vulkanoil. Matkad Moskvhasai avtotedme om 9709 km.
Klimat om subarktine meren. Voden keskmäine lämuz — −2,7 C°, vilukun lämuz −16,4 C°, elokun — +12 C°. Paneb sadegid 561 mm vodes, kaikiš vähemb vilukus-keväz'kus (13-17 mm kus).
Kaks' lidnanvuittušt žilod mülüdas lidnümbrikho Magadan-lidnan ližaks: Sokol (4806 rist. vl 2017) i Uptar (2109 rist. vl 2017). Lidnümbrikon röunoiš znamasine jogi om Dukč.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 95 982 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1991 — 155 tuhad eläjid. Vl 2017 lidnümbrikon ristitišt om 99 626 eläjad.
Transport.
Maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad ühtenzoittas lidnad agjan eländpunktoidenke, ei ole raudteid. Meriport radab vodes ümbri, tal'vel jänmurendajiden abul.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline "Magadan (Sokol)"-lendimport ("GDX / МДС") sijadase 56 kilometras pohjoižhe lidnaspäi läz «Kolim»-avtoted da Sokol-žilod, tehtas reisid Edahaižen Päivnouzmman lidnoihe, Sibirin suven järedoihe lidnoihe, Moskvha i Piterihe. Pen' civiline "Magadan-13"-lendimport sijadase 13 kilometras läz «Kolim»-avtoted, sišpäi tehtas čarterreisid.
Irdkosketused.
*
*


Alauz'lidn.
Alauz'lidn (, vozil 1932-1990 — Gor'kii, ven. "Горький") om millionerlidn Venämas. Se om Alalidnan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Volgaveren federaližen ümbrikon pälidn. Lidn om Alalidnan aglomeracijan keskuz (2,1 mln rist.).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1221 kuti "Alaman Uz'lidn" (ven.: "Новгород Низовской земли"). Vozil 1350-1392 se oli Alalidnan da Suzdalin ruhtinazkundan pälidnaks. 16. voz'sadaspäi Alalidnan kreml' om olmas kaks'kilometrižen seinänke da 13 čuhundusenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan da Okanjogen ühthejoksmusen sijas, Volgan oiktal randal, 200 metrad keskorktusel. Reljef om tazo.
Alauz'lidn jagase kahesha administrativižhe rajonha: Avtotegimen, Kanavinan, Leninan, Moskvan, Alalidnan, Okanveren, Nevondkundaline da Sormovon.
Eläjad.
Vl 1913 lidnan ristitišt oli 111 400 ristitud. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 250 619 ristitud.
Transport.
Rahvahidenkeskeine sodavägiden da civiline "Strigino"-lendimport (ven.: "Стригино", "GOJ / НЖС") sijadase 18 kilometras suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan i Keskuzazijan maihe, Venämadme tobjimalaz, mugažo lebutahoihe.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Vspäi 1985 metro radab lidnas (vl 2016 om 2 jonod, 14 stancijad, 18,8 km raudted).
Vl 1862 raudte tuli lidnha. Nügüd' Alauz'lidn om järed raudtesol'm. Vspäi 2010 Sapsan-jonused ühtenzoittas lidnad Piterinke Moskvan kal't.
Irdkosketused.
*


Sur' Uz'lidn.
Sur' Uz'lidn () om Venälaižen Federacijan lidn agjan alištusenke da lidnümbrik. Se om Uz'lidnan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo om Uz'lidnan rajonan keskuseks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 9.-10. voz'sadoil, alusenpanendan oficialine voz' — 859-nz', om tetab lidnaks amussai. Mainitase ezmäižen kerdan verhiš maiš Vizantijan Konstantin-imperatoran vn 949 «Imperijan ohjanduses»-kirjas kuti "Nemogard" ().
Uz'lidn oli ripmatoman Uz'lidnan Tazovaldkundan pälidnaks vozil 1136−1478, sid' mülüi Moskvan car'kundha (oli olmas vhesai 1708) Uz'lidnan man pälidnaks. Vozil 1727−1927 lidn oli Uz'lidnan gubernijan administrativižen keskusen. Vhesai 1999 oficialine nimi oli "Uz'lidn" ().
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan lodehes, Olhav-jogen randoil. Lidnan keskuz om 6 km pohjoižhe Il'mjärvespäi. Matkad Moskvhasai om 552 km suvipäivnouzmha orhal, Piterihesai — 145 km lodeheze orhal. Lähembaižed järedad lidnad oma Pskov 190 km päivlaskmha da Piter 196 km avtotedme.
Sur' Uz'lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 218 717 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 235 tuhad eläjid vl 1992. Agjan ristitišton koumandez eläb lidnas.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Avtoümbärte i koume avtotesildad Olhavas päliči oma olmas. "Uz'lidn Olhaval"-päraudtestancii om olmas vspäi 1871, jonused da ezilidnelektrojonused ajadas Čudovo-, Pavlovsk- i Lug-lidnoihesai. Jogitransport om vedamha ujuden vaiše jüguid. Ei ole lendimportad vspäi 2004.
Irdkosketused.
*
*
*


Orel.
Orel (ven.: "Орёл") om lidn Venämas, järed raudte- da avtotesol'm. Se om Orelan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1566 sügüz'kun 21. päiväl kuti "Orel-lidnuz" lidnan statusanke Ivan Grazijan käskön mödhe. Vspäi 1719 lidn oli Orelan provincijan keskuseks, vll 1778-1928 — Orelan gubernijan pälidnaks. Sen jäl'ghe severz'-se vot lidn mülüi Kurskan agjaha.
Vs 1937 sügüz'kun 27. päiväspäi sädihe Orelan agjad, i lidn tegihe sen keskuseks. Vozil 1941 (3. reduku) - 1943 (5. eloku) lidn oli okkupiruidud Germanijan sodavägil. Pandud mantazole lidn om udessündutadud 20. voz'sadan kahtendes poles.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan keskusen lodehes, Okanjogen da sen huran Orlik-ližajogen muugotil randoil, 170 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moksvhasai om 340 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaine sur' lidn om Bränsk 119 km lodeheze.
Orel jagase 4 territorialižhe rajonha: Tegimiden (ven. "Заводской"), Raudteiden (ven. "Железнодорожный"), Nevondkundaline (ven. "Советский") i Pohjoine (ven. "Северный").
Eläjad.
Vl 1997 eläjiden lugu oli kaikiš suremb — 348 tuhad ristituid. Ortodoksižen hristanuskondan 2 jumalankodid (mez'- da naiž-), 2 päjumalanpertid da 10 jumalanpertid om lidnas. Mugazo om protestantizman 5 jumalanpertid da üks' katoline tulend.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma erazvuitte elektromehanine tegimišt, biotehnologine sarak da medicinine tehmine, tömašiništon pästand tegimišton sarakoiden täht (tömašintegimišt), raudbetontegesiden edheotandad, metalližiden tegesiden pästand, sömtegimišt.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, taksid da jogitaksid (kezal) oma kundaližeks transportaks lidnas. Civiline Orel-Suvine-lendimport ("OEL / ОЕЛ") sijadase 6 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi, 2010-ndes vspäi om konservacijas, kävutamata. Lähembaine radai lendimport om Bränskas.
Irdkosketused.
*
*


Penz.
Penz () om lidn da lidnümbrik i raudtesol'm Venäman päivlaskmas. Se om Penzan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Enzne.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1663 kuti "Penz-lidnuz" Venäman röunal, mainitase lidnan statusanke kerdalaz. Om nimitadud penen Penz-jogen mödhe (Volgan bassein). Vozil 1796—1928 oli Penzan gubernijan pälidnaks. Vl 1874 raudte tuli lidnha.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Sur-jogen molembil randoil, 174 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 629 km lodeheze avtotedme.
Penz jagase 4 (vspäi 1979) lidnrajonha, ičeze administracii om kaikuččes, no ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš. Lidn om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 517 311 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992-1993 — 552 tuhad eläjid.
Irdkosketused.
*
*


Rostov Donal.
Rostov Donal (, paksus muite "Rostov" paginas) om millionerlidn, kaikiš järedamb Venäman suves. Se om Rostovan agjan da Federativižen Suviümbrikon administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Tetab muštatiž sanub: «Odess om mamam, Rostov om tatam».
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1749 Jelizaveta Petrovna-imperatornaižen kirjeižen mödhe. Se sai lidnan statusad vl 1807.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Päivnouzmaižen Evropan alangišton suvipäivlaskmas, seižub Don-jogen oiktal randal tobjimalaz, 50 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Rostovan keskusespäi jogensuhusai da Azovmerhesai om 46 km, matkad Moskvhasai om 1092 km. Ezilidnad oma Aksai päivnouzmas, Bataisk suves i Azov suvipäivlaskmaižes poles.
Rostov Donal om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Rostov Donal om millionerlidnaks vspäi 1987. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 089 261 ristitud. Kaik eläb enamba 2,16 mln ristituid Rostovan aglomeracijan röunoiš. Läz 2,7 mln eläjid om Rostovan i Šahtin policentrižes aglomeracijas (koumanz' surtte valdkundas).
Tobmuden struktur.
Kaik om 40 valitud deputatad Rostov-lidnan Dumas. Peitol'ne änestuz tegese koumemandatižiš valičendümbrikoiš mažoritarižen valičemižsisteman pohjal. Deputatad pandas eloho ičeze valdatusid aigotel'di, niiden valdatusiden strok om 5 vot. Duman ezimez' radab lidnan pämeheks.
Vll 1996−2014 Mihail Černišov radoi lidnan pämehen (meran), sid' tühjitihe meran radsijad. Vitalii Kušnaröv radab lidnan administracijan pämehen vn 2016 kül'mkuspäi.
Lidnan praznikad.
Lidnan päiv praznikoičese sügüz'kun koumandel pühäpäiväl.
Irdkosketused.
*
*


Räzan'.
Räzan' (ven.: "Рязань") om lidn Venämas. Se om Räzanin agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn. Vl 2015 eläjiden lugu oli 534,762 ristitud.
Matkad Moskvhasai om 180 km lodeheze orhal.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1095 kuti sodakeskuz järedoiden eländpunktoiden keskhe. Edel 1778 vot sidä nimitihe "Räzanin Perejaslavl (ven. "Переяславль-Рязанский").
Vozil 1160-1521 Räzan' oli Suren Räzanin ruhtinazkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidnan istorine keskuz da tobj pala seižub Okanjogen oiktal korktal randal 130 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusel.
Klimat om ven kontinentaline. Paneb sadegid 560 mm vodes.
Räzan' alajagase 4 administrativižhe ümbrikho: Nevondkundaline ("Советский"), Raudteiden ("Железнодорожный"), Moskvan ("Московский") da Oktäbrin ("Октябрьский").
Irdkosketused.
*
*


Suvisahalinsk.
Suvisahalinsk (, "Judzinosaharinsku") om lidn da lidnümbrik Venäman päivnouzmas. Se om Sahalinan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1882 kuti "Vladimirovk-külä" () elänzoitmaha tahod oigetud küksushe da katargha mehil. Vspäi 1905 se oli nimitadud "Tojohar-žiloks" japonižen vägitungendan jäl'ghe. Žilo sai lidnan statusad vl 1915, i vodhe 1946 kezakun 4. päivhäsai "Tojohar-lidn" oli ("Tojohara-si"). Sid' nimitihe nevondkundališt lidnad udes, geografižen sijadusen mödhe.
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil i elektroenergetikal, om sauvondmaterialiden tegimid. Agjan kalanpüdandan, kivivoin da gazan samižen kompanijoiden päfaterad sijadasoiš Suvisahalinskas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sahalin-saren suves, 50 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Mägisel'g levineb päivnouzmpolehe lidnaspäi. Matkad Moskvhasai om 6680 km orhal (lendimel leten) vai 9400 km tedme. Voib olda 8-ballaižid manrehkaidusid magnitudan mödhe.
Suvisahalinsk om mererandpoleta, no meri om läz kaikihe polihe: 40 km pohjoižhe (Ohotskan meri, Dolinsk-lidn), 25 km päivnouzmha (Ohotskan meri), 20 km suvhe (Ohotskan meren Anivan laht, Aniv- i Korsakov-lidnad), 50 km päivlaskmha (Japonijan meren Tataran sal'm da Holmsk-lidn).
Kümne küläd mülüdas lidnümbrikho Suvisahalinskan ližaks. Lidnümbrikon pind om 905 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 181 728 ristitud, lidnümbrikon — 189 010 ristitud, agjan kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon ristitišt om nügüd'. Vl 2018 206 140 ristitud elädas lidnümbrikos, 315 tuh. eläjid om lidnaglomeracijas.
Irdkosketused.
*
*


Smolensk.
Smolensk () om lidn da lidnümbrik Venäman i agjan päivlaskmas. Se om Smolenskan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, järed raudtesol'm, vägilidn vspäi 1985. Lidn om Smolenskan rajonan administrativižen keskusen mugažo (ei mülü rajonha), om ümbärtud sen territorijal.
Istorii.
Vl 863 eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti järed lidn.
Vozil 1127-1387 Smolensk oli ühtennimižen ruhtinazkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Dnepranjogen üläjoksmusen muugotil kukhikahil randoil. Istorižen keskusen korktuz om 242 metrad, se sijadase Dnepran hural randal (suvipol'). Korktusiden erinend sase 90 metrhasai lidnan röunoiš. Matkad Moskvhasai om 378 kilometrad orhal suvipäivlaskmha, avtotedme — 410 km, Vaugedvenäman röunhasai — 65 km päivlaskmha. Lähembaižed järedad lidnad oma Vaugedvenämas: Mogilöv 150 km suvipäivlaskmha orhal, Orš 120 km päivlaskmha M1-avtotedme i Vitebsk 135 km lodeheze avtotedme.
Smolensk jagase 3 administrativižhe rajonha, käskusenandai tobmuz om ühthine. Lidn om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 326 861 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1997 — 356 tuhad eläjid.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Koume sildad om Dnepras päliči i viž avtoted om ristikoičemha raudted erižil tazopindoil lidnan territorijal. Ei ole civilišt lendimportad lidnas matknikoiden täht, vaiše sodalendimport (pohjoine) da aeroport sportaviacijan täht (suvine) oma olmas lidnan ümbrištos.
Irdkosketused.
*
*
*


Tambov.
Tambov () om lidn da lidnümbrik Venäman päivlaskmas. Se om Tambovan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Tambovan rajonan tobmuden aluzkundoiden keskuseks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1636 kuti "Tambov-kaičendlidnuz" Venäman suviröunal. Se sai lidnan statusad vl 1719. Vspäi 1796 tegihe Tambovan gubernijan keskuzlidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Cnanjogen hural randal, 130 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Moskvhasai om 420 km lodeheze orhal. Lähembaine järed lidn om Lipeck 130 km päivlaskmha avtotedme.
Tambov jagase 3 administrativižhe ümbrikho. Kaik 18 territoriališt nevondkundad om lidnas. Se om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos. Kotovsk om suvipäivnouzmaine kaimdailidn.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 280 161 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1997 — 318 tuhad eläjid.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Kaks' avtostancijad om olmas: «Tambov» i «Pohjoine». "Tambov I"-päraudtestancii om saudud vl 1868. Avtote ümbärdab lidnad. Tatanmaine civiline "Tambov (Donskoje)"-lendimport ("TBW / ТМБ") sijadase 10 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi Donskoje-žilos, tehtas reisid Moskvha i Piterihe, om sezonreisid Sočihe.
Irdkosketused.
*
*
*


Tomsk.
Tomsk () om lidn da lidnümbrik Venäman Sibiriš. Se om Tomskan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Tomskan rajonan tobmuden aluzkundoiden olendsija.
Tomsk om Päivlaskmaižen Sibirin opendusen, tedon da tegimišton udištamižen järed keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1604 kozakoil Boris Godunovan käskön mödhe kuti lidn lidnusenke. Vozil 1804−1925 oli Tomskan gubernijan pälidnaks. 1830-nzil vozil kazvoi lujas kuldan samižen tagut Sibiriš. Transsib-raudte ristikoiči Ob'-jogen toižes sijas (nüg. Novosibirsk) i jäti lidnad edahaižes poles.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan suvipäivnouzmas. Lidnan keskuz seižub Tom'-jogen oiktal randal (Obin bassein da oiged randpol'), 80 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Moskvhasai om 3,5 tuhad km päivlaskmha orhal. Lähembaižed järedad lidnad oma Seversk-kaimdailidn ani lodeheze, Kemerovo 145 km suvhe orhal vai 216 km avtotedme i Novosibirsk 272 km suvipäivlaskmha avtotedme.
Tomsk jagase nell'hä administrativižhe rajonha: Kirovan (mougotil randoil), Leninan, Nevondkundaline, Oktäbrin. Mugažo om ühesa valičendümbrikod kaikes lidnas. Koume žilod, koume küläd da raudtesara mülüdas lidnümbrikho Tomskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 524 669 ristitud, lidnümbrikon — 546 049 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2018 kaik 594 827 ristitud elädas lidnümbrikos. Tomsk om lidnaglomeracijan keskuseks 10 818 km² pindal, 781 tuh. eläjid (2017. voz').
Kaik om 9 üläopendusen aluzkundad, 15 tedoinstitutad da 6 biznes-inkubatorad lidnas.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Jogiport radab vemha jüguid tobman palan. Rahvahidenkeskeine civiline Bogašovo-lendimport ("TOF / ТСК") sijadase 14 km suvipäivnouzmha, tehtas reisid Moskvha, Piterihe, Alauz'lidnha, Kazanihe i Sibirin järedoihe lidnoihe, sezonreisid Mustmeren lebutahoiže, mugažo čarterreisid Suvipäivlaskmaižhe Azijha. Golovino-sodalendimport om saudud suvipäivlaskmha lidnaspäi.
Irdkosketused.
*
*
*


Tul.
Tul (ven.: "Тула") om lidn Venämas. Se om Tulan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, vägilidn.
Matkad Moskvhasai om 180 kilometrad orhal suvhe.
Istorii.
Vl 1146 eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Nikonan aigkirjas.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Upanjogen da Tulican ühthejoksmusel, Up-jogen muugotil randoil. Istorižen keskusen korktuz om 170 metrad valdmeren pindan päl, se sijadase Upan hural randal (suvipol').
Vspäi 2015 «Tul-lidn»-municipaline ühtnik alajagase 5 territorialižhe ümbrikho: Keskuzline, Proletarijoiden, Jogentagaine, Vagzalanverine, Nevondkundaline.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 501 169 ristitud. Äikeskuzližes Tulan da Novomoskovskan lidnaglomeracijas elädas läz 1 millionad ristituid.
Homaičendad.
*
*


Tümen'.
Tümen' (,) om lidn da lidnümbrik Venäman Sibirin suvipäivlaskmas. Se om valdkundan 18nz' lidn eläjiden lugun mödhe, Tümenin agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Tümenin rajonan tobmuden aluzkundad sijadasoiš lidnas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1586 kuti "Tümenin lidnuz" () da ezmäine Venäman lidn Sibiriš. Sijazihe lidnust läz Tümenin hankundan "Čingi-Tur"-pälidnad, kudamb oli olmas 13.-16. voz'sadal. Vl 1695 puine lidn paloi, i sauvoškanzihe kivižid pertid. Vspäi 1782 oli makundan lidnan statusanke, nahkoiden i kouroiden tehmine oliba šingotadud. Raudte tuli lidnha vl 1885.
1960-nzil vozil kätihe Tümenin Pohjoižen päbazaks otmaha kävutamižhe kivivoin ga gazan löudmižsijid, necil alusel šingotase nügüd'-ki.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tur-jogen mougotil randoil (, Irtišan hurapol'ne bassein), 102 metrad keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Sverdlovskan agjhasai om 30 km päivlaskmha, Moskvhasai om 2121 km päivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Jalutorovsk 65 km suvipäivnouzmha. Lähembaižed järedad lidnad oma Kurgan suvhe (200 km avtotedme), Jekaterinburg päivlaskmha (325 km avtotedme) i Tobol'sk pohjoižpäivnouzmha (245 km avtotedme).
Tümen' jagase 4 administrativižhe ümbrikho, ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš. Lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 581 907 ristitud, lidnümbrikon — 604 746 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2018).
Rahvahad (lidnümbrik vl 2010, enamba 0,4%): venälaižed — 77,4%, totarlaižed — 5,6%, ukrainalaižed — 1,5%, azerbaidžanlaižed — 1,0%, armenijalaižed — 0,9%, saksalaižed — 0,6%, kazahlaižed — 0,5%, čuvašalaižed — 0,5%, vaugedvenälaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,3%, rahvahuden ozutandata — 8,3%.
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Raudte ühtenzoitab Jekaterinburganke, Surgutanke i Omskanke. Kuz' avtotesildad ühtenzoittas Turanjogen randoid.
Rahvahidenkeskeine civiline Roščino-lendimport ("TJM / РЩН") sijadase 13 km päivlaskmha lidnan keskusespäi ani sen röunan taga, tehtas reisid Keskuzazijan maihe, Keskmeren i Suviazijan lebutahoiže, Venäman kivivoiregionihe da järedoihe lidnoihe.
Irdkosketused.
*
*
*


Ul'janovsk.
Ul'janovsk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik agjan pohjoižes. Se om Ul'janovskan agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn. Agjan kaikutte kahtenz' ristit eläb Ul'janovskas.
Lidnan nimitused.
Vhesai 1780 nimitihe lidnad "Sinbirsk:aks". Vozil 1780−1924 sen nimi oli "Simbirsk". Vn 1924 9. päiväl semendkud lidn sai nügüdläšt nint Vladimir Leninan todesižen kanzannimen mödhe (Ul'janov), sikš miše hän oli sündnu neche lidnha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1648 lidnan statusanke kuti Simber-lidnuz kaičemha Venämad kalaidajiden heimoiden vägitungendad vaste päivnouzmpolespäi. Vozil 1796−1928 lidn oli ühtennimižen gubernijan pälidnaks.
Lidn šingotase transportmašiništonsauvomižen (UAZ-avtotegim, avia, avtolibutimed, avtokomponentad), elektromašiništon (pol'veimed, avtoohjandusen sistemad merilaivišton täht, mašiništ energetikan i metallurgijan täht, medicinine tehnik), sömtegimišton i sauvondmaterialiden edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg- (Kuibiševan vezivaradim) i Svijag-jogiden muugotil randoil niiden lähendusen sijas. Simbirk-jogi om ottud torvihe lidnan keskuses, se lankteb Svijagha. Ul'janovskan istorine keskuz seižub 150 metrad ü.m.t. korktusel. Lidnan korktused vajehtadas 80..160 metrad ü.m.t. röunoiš. Matkad Moskvhasai om 890 kilometrad lodeheze orhal. Lähembaine lidn om Novoul'janovsk-kaimdailidn 20 km suvhe lidnan keskusespäi, lidnoiden ümbrikod röunatadas keskneze.
Kaik 30 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Ul'janovskan ližaks, ned oma jagadud rajonidme. Se jagase 4 administrativiž-territorialižhe rajonha, ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš. Lidnümbrikon pind — 628,96 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan i lidnümbrikon eläjiden lugu oli 637 564 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 679 tuh. eläjid vll 1996−1997, lidnümbrikon — 657 498 ristitud vl 2002. Vl 2017 kaik 647 425 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 77,6%, totarlaižed — 10,6%, čuvašalaižed — 7,0%, mordvinalaižed — 1,3%, ukrainalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 2,5%.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad (vaiše Volgan hural randal) da tramvaid (vaiše Volgan oiktal randal) oma kundaližeks transportaks lidnas.
Nell' raudtevagzalad oma lidnas, sidä kesken päraudtestancii. Jogiport sijadase Volgan oiktal randal. Kaks' sildad ühtenzoittas Volgan randoid.
Om kaks' rahvahidenkeskešt civilišt lendimportad. Ul'janovskan keskuzline Baratajevk-lendimport ("ULV / УЛК") sijadase 9 kilometras suvipäivlaskmha lidnan istorižes keskusespäi. Sišpäi tehtas passažorreisid Venämadme. Kahtenz' lendimport om Ul'janovsk-Päivnouzmaine-lendimport ("ULY / УЛС") sijadase 28 kilometras pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas čarterreisid da jügureisid, mugažo kävutadas kodvijoiden lendandbazaks.
Irdkosketused.
*


Jaroslavl'.
Jaroslavl' ([jɪrɐˈslavlʲ]) om lidn Venäman lodehes. Se om Jaroslavlin agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Jaroslavlin rajonan keskuz (ei mülü rajonha).
Istorii.
Jaroslav I Elonmelev pani nügüdläižen eländpunktan alust olden Rostovan ruhtinasen (987—1010), om nimitadud hänen nimen mödhe. Lugetas 1010 vot alusenpanendan vodeks, vl 2010 oigenzihe tuha vot Jaroslavlin alusenpanendaspäi. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1071 Rostovan völhoiden vasthalibundan näl'gespäi tekstas.
Jaroslavlin kremlin čaptud seinäd sädiba koumesaumnikad, järed torguindlidn sijazihe lodeheze sišpäi. Enččen Spasan-Toižetamižen mez'jumalankodin pertid (11.-12. voz'sadaspäi) sijadasoiš lidnan istorižes keskuses.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan (Gor'kijan vezivaradimen) molembil randoil, 100 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Istorine keskuz seižub Volgan ühthejoksmusel Kotorosl'-jogenke, se mülüb Mail'man jäl'gushe. Matk Moskvahasai om 282 km suvipäivlaskmha. Om ümbärtud Jaroslavlin rajonal kaikiš polišpäi. Lähembaine järed lidn om Kostrom 60 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme vai Volg-jogedme.
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz — +3,6 C°. Paneb sadegid 591 mm vodes, enamba kezakus-elokus (64-84 mm kus).
Om 6 administrativišt rajonad Jaroslavliš, lidnan Dum om ühthine. Lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 591 486 ristitud (agjan eläjiden pol'). Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1991 — 638 tuhad eläjid.
Jaroslavl' om avtote- da raudtesol'm. Avtobusad (kommertižed i socialižed), trolleibusad, tramvaid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Jogiport Volgan randal om olmas lidnas. Rahvahidenkeskeine "Tunošn"-lendimport ("ЯРТ / IAR", ven. "Туношна") sijadase 17 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi Volgan oiktal randal, tehtas reisid Piterihesai.
Sebruzlidnad.
Jaroslavliš om Saksanman, Francijan da Anglijan kožmusen pertid.
Irdkosketused.
*
*
*


Anglijan Vikipedii.
Anglijan Vikipedii (ičeze nimituz: "English Wikipedia") om joudai enciklopedii anglijan kelel, Vikipedijan anglijankel'ne jaguz.
Nece jaguz om eziauguine. Om avaitud 2001-nden voden vilukun 15. päiväl. Vl 2014 (viluku-keväz'ku) kohendusiden 38,3% tuli, 13,2% — Sures Britanijaspäi, 6,9% — Indijaspäi, 5,4% — Kanadaspäi, 3,6% — Avstralijaspäi, 0,7% — Udes Zelandijaspäi, 31,9% — toižiš maišpäi. Vn 2013 sulakul jagusen pala Vikipedijas oli 16,6% kirjutusiden mödhe (vn 2016 — 12,2%), no 48,8% kacundoiden mödhe. Jagusen «Instrukcii stiliš» rekomenduib säta kirjutuz kelen ühtel variantal täuzin, kävutada Avstralijan kelen variant kirjutusiš Avstralijan polhe i m.e. regionidme.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.
25 kaikiš järedad valdkundad Anglijan Vikipedijan kactud lehtpoliden mödhe vl 2008. Ku anglijan kel' om oficialine da ezmäine, ka valdkund om muzavihand.
En-wikin kirjutusiden geografižed koordinatad vn 2011 kül'mkus.


Saksankel'ne Vikipedii.
Saksankel'ne Vikipedii (ičeze nimituz: "Deutschsprachige Wikipedia") om joudai enciklopedii standartižel saksan kelel, Vikipedijan saksalaine jaguz.
Se om avaitud 2001-žen voden keväz'kun 16. päiväl.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Francijankel'ne Vikipedii.
Francijankel'ne Vikipedii (fr.: "Wikipédia en français") om Vikipedijan jaguz francijan kelel.
Se om avaitud 2001-žen voden keväz'kul.


Alaman Vikipedii.
Alaman Vikipedii () om joudai enciklopedii alaman kelel, Vikipedijan alamankel'ne jaguz.
Se om avaitud 2001-nden voden 19. päiväl kezakud. Om kudenz' jaguz kirjutusiden lugun mödhe vn 2018 sügüz'kus. Botad augotiba kirjutusiden enamba pol't.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Ginnessan Rekordkirj.
Ginnessan Rekordkirj (angl.: "The Guinness Book of Records") om jogavozne kogoduz, kudambas publikoičese informacii mail'man rekordoiš, ristituiden da živatoiden satusiš i londusen suruziš.


WinRAR.
WinRAR om populärine ahtištim konvertacijale RAR- da ZIP- formatoihe. Programm voib mugažo lugeda toižed arhivfailoiden formatad-ki (ACE, ARJ, CAB, EXE, ISO i m. e.).
Radab «Microsoft Windows»-sistemal (32. i 64. rivindad). Programm kandab 48 keled (sidä kesken venän kel').


Rahad.
Rahad oma specifine tavar, kudamb om toižid tavaroiden vai holitesiden maksarvon universaline ekvivalent.


Kofe.
Kofe om populärine jom, kudamb tegese räkištadud kofejüvišpäi.


Twitter.
Twitter vai Tvitter (angl. "to twitter" — "čičitada", "räpätada") om socialine verk, kudambas kävutajad voidas vajehtadas lühüdoil tedotusil.


Rammstein.
«Rammstein» [Rammštain] om germanijalaine rokgrupp, kudamb edestab muzikad indastrialmetal i Neue Deutsche Härte-stiliš. Gruppan aluz om pandud Berlinha vl 1994.


Birobidžan.
Birobidžan (, jidiš: "ביראָבידזשאַן") om lidn da lidnümbrik Venäman suvipäivlaskmas. Se om Evrejan avtonomižen agjan pälidn da kaikiš suremb lidn, mugažo Birobidžanan rajonan administrativine keskuz (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1915 kuti "žilo Tihon'kai-raudtestancijanno" Amuran raudtel (Transsiban pala) elänzoitmaha tahondad. Vspäi 1931 kätihe sidä radnikžiloks da nimitihe nügüdläižikš tahondan mödhe. Tahond sijadase Bir- da Bidžan-jogiden keskes. Jogiden nimed kändasoiš evenkan kelespäi kuti «jogi» — "bira" i «kaikenaigaine seižundtaho» — "bidžen", molembad lanktas Amur-joghe huralpäi, sadakilometraine keskust erigotab jogid. Vl 1937 radnikžilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bir-jogen randal, 80 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kitain röunhasai om 75 km suvhe. Lähembaine järed lidn om Habarovsk.
Klimat om ven mussonine. Tal'v om vilu da kuiv, kezal om räk da luja nepsuz. Voden keskmäine lämuz om +1,9 C°. Paneb sadegid 682 mm vodes, niišpäi 409 mm kezakus-elokus. Kuivsezon om kül'mkus-keväz'kus (5..19 mm kus).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 75 413 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 86 700 eläjad.
Irdkosketused.
*
*
*


Hanti-Mansiisk.
Hanti-Mansiisk (ven. i, vai "Ёмвоҷ",) om Venäman lidn da lidnümbrik valdkundan keskuzpalas, Sibirin päivlaskmas. Se om Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon administrativine keskuz i nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo om Hanti-Mansiiskan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü sihe.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Kunguran penes aigkirjas Sibiriš kuti "Samar-ruhtinasen lidneihut" vl 1582 — Ermakan toran sija Samar-ruhtinast vaste. 1630-nziš vozišpäi "Samarovo-külä" oli olmas. Vl 1935 külä i olnu sauvomas ümbrikon "Ostäko-Vogul'sk"-pälidn ühtištuiba. Vl 1950 eländpunkt sai lidnan statusad.
Hanti-Mansiisk šingotase sömtegimištol (leibtegesed, kalan ümbriradmine, lihaproduktad), kivivoin da gazan tedištelendan edheotandoil da regionan kompanijoiden päfateroil, torguindan da toižen holituzsferan verkoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Päivlaskmaižen Sibirin tazangištol, taigan londuseližes zonas, 50 m korktusel valdmeren pindan päl, Irtiš-jogen oiktal randal. Keskuz sijadase 20 kilometras Irtišan lanktendaspäi Obinjogehe. Matkad Moskvhasai om 1900 km päivlaskmha orhal vai 2600 km avtotedme, Tümenihesai om 472 km suvhe-suvipäivlaskmha orhal vai 673 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Neftejugansk 194 km päivnouzmha orhal vai 239 km avtotedme i Pit' Jah 209 km päivnouzmha orhal vai 259 km avtol.
Klimat om kontinentaline. Tal'v om vilu, se jätktase pol'vot. Keza om läm'. Voden keskmäine lämuz — −0,8 C°, vilukun lämuz −18,9 C°, heinkun — +18,4 C°. Paneb sadegid 530 mm vodes, oleleb niid vähemba uhokus-sulakus (22..29 mm kus).
Eläjad.
Vl 1939 žilon ristitišt oli 7 500 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe Hanti-Mansiiskan eläjiden lugu oli 80 151 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 98 692 eläjad vl 2017.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 69,9%, totarlaižed — 5,0%, hantilaižed — 3,7%, ukrainalaižed — 3,0%, tadžikalaižed — 1,9%, azerbaidžanlaižed — 1,9%, mansilaižed — 1,5%, kirgizlaižed — 1,3%, uzbekad — 1,1%, saksalaižed — 0,7%, baškiralaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 5,3%, rahvahuden ozutandata — 4,2%.
Transport.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Kezaaigan jogistancii radab. Avtotesild om olmas Irtiš-joges päliči, se om saudud vodele 2004. Lähembaine raudte mäneb 250 kilometras päivnouzmha (Pit' Jah), suvhe i lodeheze (Nägan').
Rahvahidenkeskeine civiline lendimport (latin. "HMA" / kirill. "ХАС") sijadase 5 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Tehtas reisid Moskvha, Ufaha, Venäman lähembaižihe järedoihe lidnoihe i Jugradme, mugažo sezonreisid Mustmeren lebutahoiže i sijaližid reisid punolendimil.
Irdkosketused.
*
*
*


Anadir'.
Anadir' (, sijaline "Кагыргын" «jogensu») om lidn, meriport da lidnümbrik Venäman pohjoižpäivnouzmas. Se om Čukotkan avtonomižen ümbrikon administrativine keskuz, mugažo Anadirin rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü sihe).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1889 elänzoitmaha tahondad Venälaižen imperijan ohjastusen käskön mödhe. Edel 1923 vot sen nimi oli Novomariinsk. Vspäi 1965 om lidnan statusanke.
Pertišton tobj pala om saudud vajil. Sadas kuldad da kivihil't lidnan ümbrištos.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen oiktal randal, igähižen rougun zonas. Jogi lankteb vilun Beringan meren Anadirin lahthe. Matkad Moskvhasai om 6192 km päivlaskmha orhal.
Klimat om subarktine meren. Voden keskmäine lämuz om –6,9 C°. Paneb sadegid 346 mm vodes, om penemb niid keväz'kus-semendkus (13..23 mm kus).
Tavaivaam-külä mülüb lidnümbrikho mugažo (488 rist. vl 2017).
Eläjad da transport.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 045 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 17 094 eläjad vl 1989.
Harvad avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Lendimport sijadase 23 km lidnaspäi avtotedme Kivihil'varad-žilos, limanan vastrandal.
Irdkosketused.
*
*
*


Salehard.
Lidnan kirjišt Jamal-sildan Fakel-restorananke sildan härgan päl tagamal.
Salehard (, «lidn nemel», hant.: "Пуӆңават", «Obin rand») om Venäman lidn da lidnümbrik valdkundan pohjoižes. Se om Jamalan Nenciden avtonomižen ümbrikon administrativine keskuz, ümbrikon koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kozakoil vl 1595 kuti Obdoran lidnuz (). Vl 1807 heittihe lidnusen seinid, i Obdorsk kändihe muite žiloks. Vl 1930 panihe žilod Jamalan Nenciden avtonomižen ümbrikon keskuseks. Udesnimihihe Salehardaks vl 1933, sai lidnan statusad vn 1938 27. päiväl kül'mkud.
Lidn šingotase kalakonservkombinatal, jogi- i merilaivišton bazaks i agrotehmižel, mugažo kuldansamižen i geologijan edheotandoiden päfaterad sijadasoiš Salehardas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Polui-jogen oiktal randal, läz Poluin ühthejoksmust Obinjogenke, 15 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Moskvhasai om 1940 km suvipäivlaskmha orhal vai 4200 km avtotedme Uden Urengoin kal't. Lähembaine Labitnangi-raudtestancii om Obin vastrandal, 16 kilometras Salehardaspäi orhal, ühtenzoittas lidnanke ehtatimel kezaaigan i tal'vtel jädme. Pohjoižen nabapirdan pala om lidnanpirdan südäimes.
Voden keskmäine lämuz om −5,7 C°. Heinkun lämuz +15 C°, vilukun i uhokun — −23 C°. Paneb sadegid 450 mm vodes, enamba kezakus-elokus. Polärine päiv Salehardas vedase 31 päivest voden aigan, kezakun 7. päiväspäi heinkun 7. päivhäsai. Sen aigan päiväižen üläpala ei laskte taivhanröunan taga, i ei oleskele polärišt öd lidnas.
Pel'vož-žilo (287 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Salehardan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1 017,68 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 42 544 ristitud, lidnümbrikon — 42 845 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'.
Jamalan polärine agroekonomine tehnikum i Jamalan äiprofil'ne kolledž oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*
*


Scania.
Scania AB om ročilaine kaikiš suremb avtobusoiden da jüguzavtoiden tegii. Mugažo tegeb dizel'likutimid laivoiden täht i tegimišton täht.
Kompanii pästab avtobusoid vlpäi 1920. Päfater sijadase Södertel'jen-lidnas (Stokhol'man ezilidn). Vl 2011 mülüb Volkswagen-gruppha, toine järed akcijoiden pidai om MAN-kompanii, molembad oma saksalaižed.
Tegimed sijadasoiš Ročinmas, Alamaiš, Argentinas, Brazilijas, Francijas, Pol'šanmas i Venämas.


Zanevk.
Zanevk (ven. "Заневка", suom. "Sannikko") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas. Se oli Zanevkan küläkundan administrativižeks keskuseks vhesai 2016. Sijadase ani röunal Piterinke.
Eläjiden lugu — läz 900 ristitud.
Zanevkan nimen augotižlibund ei ole sel'ged todesižikš. Aigoin, se libub külän vanhas suomen nimespäi — Sannikko.


Üebermutter.
«Üebermutter» (errativine kirjutamine, oiged — "Übermutter" «ülämam») om germanijalaine industrialine metalgrupp. Kogoneb nelläs neiččespäi da priha-gitaristaspäi. Gruppan pämez' om Lüsi van Org — akt'or, kirjutai da radio-didžei, hän pani gruppan alust vl 2007. Pajatadas saksan kelel.


Unheilig.
«Unheilig» (lugetas: [ˈʊnhaɪ̯lɪç] "unhailih' " — «eile pühä», «grähkhine» saksan kelespäi) oli germanine muzikgrupp Ahen-lidnaspäi (Pohjoine Rein da Vestfalii). Oli olmas vspäi 1999 vhesai 2016.


Remark Erih Marija.
Erih Marija Remark (; sünd. 22. kezaku 1898, Osnabrük, Prussijan kunigahuz, Germanine imperii — kol. 25. sügüz'ku 1970, Lokarno, Šveicarii) — tetab germanijalaine kirjutai.


Agidel'.
Agidel' (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Baškortostanan Tazovaldkundan lodehes.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud žiloks sauvomha Baškiran atomelektrostancijad vl 1980, nimitihe Agidelikš jogen baškiran nimitusen mödhe. Vn 1990 sügüz'kul azotadihe sauvomišt kundusen protestoiden lainhen tagut. Vl 1991 žilo sai lidnan statusad. Vl 1998 Baškortostanan Nevondkund heiti sauvondan kel'dod, no eile valdkundan planoiš jätkata sauvomišt vhesai 2035.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen (Agidel'-jogen) oiktal randal 30 kilometras sen ühthejoksmusespäi Kamanke, 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Ufahasai om 180 km suvipäivnouzmha orhal vai 220 km avtotedme. Lähembaine lidn om Neftekamsk 30 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 37 km avtotedme.
Agidel' om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Krasnokaman rajon ümbärdab lidnan territorijad. Lidnümbrik röunatab Tatarstananke suvipäivlaskmas.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 370 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1996—2009, 18,7..20 tuhad eläjid (vl 1998 — 20 tuh. rist.).
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): totarlaižed — 53,6%, baškiralaižed — 22,2%, venälaižed — 16,2%, marilaižed — 4,3%, udmurtalaižed — 1,5%, toižed rahvahad — 2,2%.
Ufan poltusiž-energetižen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Baimak.
Baimak (,) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Se om Baimakan rajonan administrativižeks keskuseks, mülüb rajonha vspäi 1994.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1748 kuti "Tanalikovo-Baimak-külä", sen ümbrišt oli vas'ken kaivuzbazaks lähižen kahten vas'kentegimen täht. 19. voz'sadan keskes löuzihe kuldad külänno, ristitud tuliba elämhä toižiš regionišpäi. Vl 1928 külä tegihe radnikžiloks. Žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1938.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tanalik-jogen randal (, Ural-jogen oiged ližajogi) da Suvižen Uralan Irendik-mägisel'gan pautkil, 500 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Ufahasai om 285 km lodeheze orhal vai 430 km avtotedme. Lähembaine lidn om Sibai 34 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme.
Baimak om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind om 138,78 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 710 ristitud, rajonan eläjiden koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1944—1947, 20..21 tuhad eläjid. Vspäi 1989 16..18 tuhad elädas lidnas.
Rahvahad (vl 2010, enamba 1%): baškiralaižed — 71,6%, venälaižed — 21,3%, totarlaižed — 5,1%, toižed rahvahad — 2,0%. Islaman pühäpert' i ortodoksižen hristanuskondan časoun' oma lidnas.
Ižanduz da transport.
Tegimišton päsarakod oma mašiništonsauvomine (valamiž-mehanine tegim), sauvond, sömtegimišt. Professionaližen opendusen aluzkundad: maižanduztehnikum, Uralantagaine agrotegimišton kolledž, Ufan poltusiž-energetižen kolledžan filial.
Avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas.
Irdkosketused.
*


Belebei.
Belebei (, bašk. i,) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om Belebein rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud čuvašalaižil sirdmižen jäl'ghe, mainitase ezmäižen kerdan vl 1757 kuti "Belebejevo-külä". Nimitihe 10-kilometrižen Belebeik-jogen mödhe (Ik-jogen da Kaman bassein). Vspäi 1781 om olmas lidnan statusanke.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Suviuralan Bugul'man da Belebein ülüdel, 300 m ü.m.t.keskmäižel korktusel. Matkad Ufahasai om 138 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 195 km avtotedme. Lahembaine järed lidn om Oktäbr'skii 78 km avtotedme lodeheze.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun lämuz +20,9 C°, vilukul i uhokul oleleb −11,4 da −11,2 C° keskmäral. Voden keskmäine lämuz om +4,1 C°.
Eläjad.
Vl 1959 eläjiden lugu oli 26 172 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2005 — 61 200 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 60 188 ristitud. Rajonan koume ristitud videspäi elädas lidnas.
Rahvahad (2010, enamba 1%): venälaižed — 47,0%, totarlaižed — 23,1%, čuvašalaižed — 12,5%, baškiralaižed — 12,5%, ukrainalaižed — 1,7%, mordvinalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 2,2%.
Religijan mödhe eläjad oma ortodoksižed hristanuskojad i islamanuskojad-sunnitad.
Ižanduz da transport.
Lidnan päsarakod oma paloiden tehmine avtoiden täht (2 tegint), sauvondmaterialiden sarak (savič), sömtegimišt (maidkombinat, etilspirtan pästand).
Kaik 10 keskškolad om lidnas. Specialižen kesk- da alaopendusen aluzkundad: maižandusen mehanizacijan da elektrifikacijan tehnikum, medicinine i gumanitariž-tehnine kolledžad, pedagogine škol.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks. «Samar — Uf»-raudtejono läbitab lidnad vspäi 1914, 1990-nziš vozišpäi "Belebei-stancii" om olmas vaiše jügustancijaks.
Irdkosketused.
*


Beloreck.
Beloreck (,) om Venäman lidn Baškortostanan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om Beloreckan rajonan da lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1762 kuti "Beloreckii tegim" () samha raudad lähevenujas kivendospäi (kaks' löudmižsijad) metallurgijan mahtusel, om nimitadud venäkel'žen jogen nimitusen mödhe Venäman Berg-kollegijal. Žilo sai lidnan statusad vl 1923 nügüdläiženke nimenke. 21. voz'sadaspäi tegimen pätegend om teraraudvanuimen da terazkervačuiden pästand.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen molembil randoil i Suviuralan pautkil, 500 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Padosein om lidnan keskuses Vaugedjogel, se röunatab Beloreckan uitad (vezivaradint). Matkad Ufahasai om 245 km lodeheze. Lähembaine järed lidn om Magnitogorsk 90 km suvipäivnouzmha.
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +2,4 C°.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 68 806 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1987 — 75 tuhad eläjid. Lidn otab kaks' koumandest rajonan ristitištos. Metallurgine kolledž om Beloreckas.
Ižandusen päsarakod oma raudan metallurgii i metalltegesiden pästand, sömtegimišt, sauvondmaterialiden tehmine (mecan ümbriradmine, raudbetontegesiden tegim).
Irdkosketused.
*


Birsk.
Birsk (,,) om Venäman lidn Baškortostanan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Birskan rajonan administrativine keskuz vs 1930 elokun 20. päiväspäi da sen üks'jäine lidn, mugažo Birskan lidnankundan keskuz.
Istorii.
Ezmäine eländpunkt mainitase vl 1555 kuti "Arhangel'skoje-külä". Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1663 kuti venälaine lidnuz, se oli polttud baškiralaižiden vasthalibundan aigan (1662-1664) Arhangel'skoje-külän sijas. Vl 1774 Salavat Julaevan sodaväged poltiba sidä tošti, no udessauvoihe küläd. Vspäi 1781 külä kätihe lidnaks. Šingotihe kuti ümbrišton torguind- da openduzkeskuz.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen oiktal randal sen alajoksmuses (Kaman bassein), 160 metrad keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Ufahasai om 80 km suvhe orhal vai 100 km avtotedme.
Kaks' küläd mülüdas lidnankundha Birskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 41 635 ristitud (rajonan 71% eläjid), lidnankundan — 43 572 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe): venälaižed — 53,6%, totarlaižed — 16,8%, baškiralaižed — 14,6%, marilaižed — 13,1%, toižed rahvahad — 1,9%. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Stroican päjumalanpert' da 2 udessündutadud jumalankodid oma olmas, mugažo islaman pühäpert' om lidnas.
Irdkosketused.
*


Blagoveščensk (Baškortostan).
Blagoveščensk (, bašk. i) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan keskuzpalan pohjoižes. Se om Blagoveščenskan rajonan administrativine keskuz, mülüb sihe vspäi 2005.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Blagoveščenskii zavod-külä" vas'kentegimenno vodel 1756. Kätihe radnikžiloks vl 1931. Žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1941.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 34 239 ristitud, rajonan ristitišton seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2016 — 35 037 eläjad.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 62,8%, totarlaižed — 15,5%, baškiralaižed — 14,0%, marilaižed — 4,8%, toižed rahvahad — 2,9%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Blagoveščenskan äiprofil'ne kolledž i Baškiran arhitekturan, sauvondan da kommunaližen ižandusen kolledž.
Irdkosketused.
*


Davlekanovo.
Davlekanovo (, bašk. i) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Davlekanovon rajonan administrativine keskuz (vspäi 1930).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud külähä vozil 1730..1750, nimitihe Davlekan Sirtlanov-manpidajan nimen mödhe. Saudihe «Samar — Zlatoust»-raudted külän ümbrištos 19. voz'sadan lopus, i maižanduzrajonan keskuz šingotaškanzihe villän vendpunktaks. Vozil 1917—1924 Davlekanovo oli lidnan statusanke, no kadoti sidä ižandusen krizisan i ristitišton polendusen tagut. Vl 1928 kätihe radnikžiloks. Vspäi 1942 Davlekanovo om lidnan statusanke tošti.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 073 ristitud, rajonan koume videndest. Vspäi 1996 ristitišt 23..24 tuhad, kaikiš suremb oli vozil 2000—2001, 24 900 eläjad.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 47,1%, baškiralaižed — 26,0%, totarlaižed — 17,9%, ukrainalaižed — 4,4%, čuvašalaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 3,3%.
Irdkosketused.
*


Dürtüli.
Dürtüli (,) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan lodehes. Se om Dürtülin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase vspäi 1786, nimi kändase «nell'pertine külä» baškiran kelespäi. 1957-ndel vodel ottaškanzihe kävutamižhe kivivoin lähišt Mančar-löudmižsijad. Kätihe Dürtülid lidnanvuiččeks žiloks vl 1964, se šingotaškanzi kivivoin samižen holitižkeskuseks. Žilo sai lidnan statusad vl 1989. Sauvondmaterialiden pästandan edheotandad (raudbetontegesed, savič) da sömtegimišt (maidproduktoiden kombinat i lihakombinat) oma olmas lidnas mugažo.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen hural randal, 101 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Ufahasai om 108 km suvipäivnouzmha orhal vai 122 km «Volg»-avtotedme (M7, «Jarčalli — Uf»-pala). «Volg»-trass mäneb 5 km suvipäivlaskmha lidnaspäi. Lähembaine lidn om Birsk 45 km päivnouzmha avtotedme.
Pen' Argamak-külä (, 385 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Dürtülin ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 31 274 ristitud, lidnankundan — 31 725 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Vspäi 1996 eläjiden lugu om läz kaikenaigaine, 30..31 tuhad (vl 2008 — 31 665 rist.).
Rahvahad (enamba 1%, vl 2010, ozutadud rahvahudenke): totarlaižed — 64,1%, baškiralaižed — 23,2%, venälaižed — 9,6%, marilaižed — 1,6%, toižed rahvahad — 1,5%.
Irdkosketused.
*


Išimbai.
Išimbai (, bašk. i) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan keskuzpalan suves. Se om Išimbain rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2000.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud žilho vl 1932 samha kivivoid. Vl 1934 ühtenzoittihe lähižid külid da kätihe Išimbai-radnikžiloks, nimitihe Išimbajevo-külän (vspäi 1815) alusenpanijan mödhe. Radnikžilo sai lidnan statusad tazovaldkundan alištusenke vl 1940.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen oiktal randal, 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Ufahasai om 140 km orhal vai 150 km avtotedme. Om Salavat-lidnan pohjoižpäivnouzmaižeks ezilidnaks, se om jogen hural randal, ühtenzoittas sildal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 66 259 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1994 — 72 tuhad eläjid. Islaman koume päpühäpertid (avaitihe vozil 1948, 1990 i 1995) da ortodoksižen hristanuskondan Ph. Stroican jumalanpert' (saudihe vll 2000—2004) oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: professionaline kolledž, kivivoikolledž i Ufan valdkundaližen aviaciž-tehnižen universitetan filial.
Irdkosketused.
*


Janaul.
Janaul (, «uz' külä»,) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan lodehes. Se om Janaulan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Janaul-raudtestancijaks «Kazan' — Jekaterinburg»-raudten sauvomižen aigan vl 1914. Nimitihe lähižen külän mödhe (mainitase vspäi 1750). Vl 1991 žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bui-jogen (, „быуа“-sanaspäi «padosein», Kaman hura ližajogi) randpolel, 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Pen' 22-kilometrine Janaul-jogi i Buin mödvedhe pen' 27-kilometrine Šudek-jogi () lanktas sihe ani pohjoižhe lidnaspäi. Matkad Permin randan röunhasai om 6 km pohjoižpäivnouzmha, Ufahasai — 183 km suvhe orhal vai 210 km avtotedme. Lähembaine lidn om Neftekamsk 47 km suvipäivlaskmha avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 26 924 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2001 — 29 300 eläjad. Islaman Iman-päpühäpert' i ortodoksižen hristanuskondan Iverijan Jumalanmaman jumalaižen pühäpert' oma lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): baškiralaižed — 39,4%, totarlaižed — 29,9%, venälaižed — 16,5%, udmurtalaižed — 9,0%, marilaižed — 3,9%, toižed rahvahad — 1,3%.
Ižanduz da transport.
Kivivoin da gazan «Arlanneft'»-samižohjanduz, maidtegim i ünäižen sauvusenlaptan tegim oma olmas lidnas. Ufan politehnižen tehnikuman Janaulan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Avtobusad da ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad lähižidenke järedoidenke lidnoidenke.
Irdkosketused.
*


Kumertau.
Kumertau («hil'mägi», bašk. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Baškortostanan Tazovaldkundan suves.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud žiloks samha burad hil't, nimitihe "Babai" oficialitomikš jogen mödhe. Kätihe sidä radnikžiloks da nimitihe "Kumer-Tau:ks" vl 1949. Vspäi 1953 om lidnan statusanke. Pästtas «Ka»-punolendimid vspäi 1968. Vozil 2009—2017 ei olend buran hilen samišt.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 310 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Ufahasai om 250 km pohjoižhe. "Kumertau-raudtestancii" om olmas vspäi 1951 «Uf — Orenburg»-jonol. Lähembaine lidn om Meleuz 18 km pohjoižhe orhal vai avtotedme.
Kaks' žilod da kaks' küläd mülüdas lidnümbrikho Kumertaun ližaks. Lidnümbrikon pind — 169,6 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 61 810 ristitud, lidnümbrikon — 67 078 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1998 — 70 500 eläjad.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 61,1%, baškiralaižed — 19,0%, totarlaižed — 13,0%, čuvašalaižed — 3,7%, ukrainalaižed — 2,0%, toižed rahvahad — 2,2%.


Meleuz.
Meleuz (,) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan suves. Se om Meleuzan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud torguindkülähä Orenburgan traktal 18. voz'sadan kahtendes poles, nimitihe jogen mödhe. Saudihe kuivatud maidon tegint da kätihe radnikžiloks vl 1939. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1958. Šingotaškanzihe teravas vspäi 1973 järedan himižen tegimen sauvondan tagut.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen hural randal tobjimalaz, 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Pened Meleuz- i Karan-joged lanktas Vaugedjogehe huralpäi. Matkad Ufahasai om 195 km pohjoižhe orhal vai 210 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kumertau 18 km suvhe. "Meleuz-raudtestancii" om olmas «Uf — Orenburg»-jonol vspäi 1951.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 61 390 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1996—2014, 60..62 tuhad eläjid (vl 2002 — 62 949 rist.).
Irdkosketused.
*


Mežgor'je.
Mežgor'je (ven., bašk. i) om Venäman lidn da sauptud administrativiž-territorialine ühtnik Baškortostanan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om tazovaldkundan lidnümbrik.
Istorii.
"Il'mäš-külä" oli olmas 18. voz'sadaspäi, möhemba udesnimitihe sidä "Tatli:kš". "Kuzjelg-žilo" zavodihe objektaks vl 1930.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud Suviuralan londuseližhe kel'dtahoze vl 1979 kuti sodaobjekt sauvomha peitolišt tegint. Žilo sai lidnan da SATÜ:n statusad vl 1995.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 500 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kogoneb kahtes palaspäi: Kuzjelg (Keskuzline mikrorajon, varjoitas) Jamantau-mägen pautkenno i Tatli (Suvipäivlaskmaine mikrorajon) Dunan-Sungan-mägen pohjanno, ned oma erigoittud toine toižespäi 20-kilometrižel keskustal. Matkad Ufahasai om 140 km lodeheze orhal vai 205 km avtotedme. Lähembaine lidn om Beloreck 35 km päivnouzmha orhal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 352 ristitud. Vspäi 2000 kaikiš suremb ristitišt oli vl 2000 — 19 900 eläjad.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 59,1%, baškiralaižed — 27,5%, totarlaižed — 7,9%, ukrainalaižed — 2,5%, toižed rahvahad — 3,0%.


Neftekamsk.
Neftekamsk (ven. i, bašk. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Baškortostanan Tazovaldkundan lodehes. Se om tazovaldkundan nellänz' surtte lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1957 kuti geologiden žilo samha kivivoid Arlanan löudmižsijaspäi. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1963. Aigan mändes ižanduz šingotaškanzihe erazvuiččikš, saudihe järedad Karmanovon GRES:ad (1968), ratud nahkoiden tegint (1970, täht), avtotegint (1977, kumaidaiavtod alusel i avtobusad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen hural randpolel (Volgan bassein), 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad jogehesai om 6 km lodeheze lidnaspäi, Ufahasai om 185 km suvipäivnouzmha orhal vai 215 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Kambark (Udmurtii) 20 km pohjoižhe i Agidel' 30 km suvipäivlaskmha orhal.
Amz'-, Enegretik-, Taškinovo-žilod da nell' küläd mülüdas lidnümbrikho Neftekamskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 147,25 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 121 733 ristitud, lidnümbrikon — 133 535 ristitud. Vl 2017 kaik 138 314 eläjad oli lidnümbrikos. Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon ristitišt om nügüd' (2017).
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): totarlaižed — 31,5%, venälaižed — 29,7%, baškiralaižed — 25,8%, marilaižed — 9,9%, toižed rahvahad — 3,1%.
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. "Neftekamsk-jügustancii" (vspäi 1964) da "Neftekamsk-passažirstancii" oma raudsarakol Agidel'-lidnhasai «Kazan' — Jekaterinburg»-jonon Anz'-stancijaspäi. Neftekamsk-lendimport ("NEF / НФК") sijadase 6 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi, vspäi 2011 ei ole kaikenaigaižid reisid.


Oktäbr'skii.
Oktäbr'skii (ven. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Baškortostanan Tazovaldkundas, sen videnz' surtte lidn. Sijadase tazovaldkundan päivlaskmaiženno röunanno.
Istorii.
Lidnan territorii da sen ümbrišt oma elänzoittud amussai, tetas Mullino II-seižutest kodikoittud hebon jändusidenke (7.−6. voz'tuhad e.m.e.).
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud "Soclidn-žiloks" () vl 1937 šingotamha kivivoin löudmižsijad. Kävutihe türmatud da ottud plenha mehiden töid. Oktäbr'skii-radnikžilo sai lidnan statusad tazovaldkundan alištusenke vn 1946 5. päiväl sulakud. Kivivoin samine, mašiništon tehmine samha kivivoid, metalližkonstrukcijoiden da sauvondmaterialiden pästand (raudbetontegesed, keramine apakut) i kebn tegimišt oma olmas lidnas, mugažo avtoladimiden tegim i plastiktegesiden edheotand.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ik-jogen oiktal randal, Bugul'man i Belebein ülüden kukhil, 140 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Tatarstan om jogen vastrandal, matkad Ufahasai om 160 km päivnouzmha orhal vai 180 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Tuimazi 10 km pohjoižpäivnouzmha i Bavli (Tatarstan) 10 km suvipäivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 109 474 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (2017). Islaman koume pühäpertid (sidä kesken Zajitovon päpühäpert', 2007) da «Nurul' islam»-medrese i ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid (sidä kesken Sretenjan päjumalanpert', 1995) oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 40,9%, totarlaižed — 38,1%, baškiralaižed — 13,3%, čuvašalaižed — 1,8%, ukrainalaižed — 1,3%, marilaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 3,4%.
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. «Ural»-avtote (M5) ümbärdab lidnad suvespäi. "Nariševo-raudtestancii" om sarakon čup i vaiše jüguiden täht, passažirstancii sijadase Tuimazi-lidnas. Sportlendimpöud levigandeb 9 km suvipäivlaskmha lidnaspäi.


Salavat.
Salavat (ven. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Baškortostanan Tazovaldkundan keskuzpalan suvipäivlaskmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1948 30. päiväl kezakud kuti "Novostroi-žilo" sauvomha kivivoihimišt kombinatad ümbriradamha sijališt kivivoid i geptilan pästandan täht. Kaks'kümne viž tuhad türmatud da ottud plenha mehid sauvoiba sidä. Vl 1949 udesnimitihe žilod "Salavat-radnikžiloks" baškiralaižiden Salavat Julajev-vägimehen nimen mödhe, oli alištunu Išimbai-lidnan Nevondkundale. Vspäi 1954 om lidnaks tazovaldkundan alištusenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen () hural randal, 150 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, kaikiš suremb korktuz om 175 metrad. Matkad Ufahasai om 155 km pohjoižhe avtotedme. Salavat mülüb Suvibaškortostanan aglomeracijha (565 tuh. rist. vl 2016). Lähembaižed lidnad (avtotedme) oma Meleuz 47 km suvhe, Sterlitamak 30 km pohjoižhe i Išimbai 2 km pohjoižpäivnouzmha.
Salavat om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Röunatab Išimbain, Meleuzan i Sterlitamakan rajonidenke.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 156 095 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1995—2006, 157..158 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Emäganpäivän päjumalanpert' i islaman Salavatan pämečet' sijadasoiš lidnas.
Rahvahad (vl 2010, enamba 1%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 54,9%, totarlaižed — 20,8%, baškiralaižed — 18,0%, čuvašalaižed — 2,1%, ukrainalaižed — 1,5%, toižed rahvahad — 2,7%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma kivivoihimine da gazhimine (pästtas poltusid, spirtoid, polietilenad, azotheretusid), kivivoimašiništon tehmine, sauvondmaterialad da tegesed (metalližed konstrukcijad, raudbetontegesed, mineraline izoläcii), stöklantehmine, omblendtegimišt, sömtegimišt, mecan ümbriradmine. Professionaližen opendusen aluzkundad: indistrialine, pedagogine, medicinine i muzikaline kolledžad, ekonomikan da ohjastusen, gumanitarine i opendusen tehnologijoiden institutad, Venäman üläopendusen aluzkundoiden koume filialad.
Avtobusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused, rel'savtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas i sen aglomeracijas. «Uf — Orenburg»-avtote ümbärdab lidnad päivlaskmaižeks röunaks. Avtotesild ühtenzoitab Išimbai-lidnanke Vaugedjoges päliči. "Salavat-raudtestancii" om olmas vspäi 1951 «Uf — Orenburg»-jonol.


Sibai.
Sibai (ven., bašk. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Baškortostanan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1913 tedoidamha raudkiven löudmižsijad. Vl 1938 avaitihe vas'ken da cinkan löudmižsijad Sibain ümbrištos, kätihe küläd radnikžiloks. Vn 1955 21. päiväspäi kül'mkud Sibai om lidnan statusanke, alištub tazovaldkundan tobmudele.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suviuralan päivnouzmaižil pautkil, Ural-jogen oiktal randpolel, 360 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čeläbinskan agjan röunhasai om 4 km päivnouzmha, Ural-jogehesai — 10 km päivnouzmha, Ufahasai om 285 km lodeheze orhal vai 425 km avtotedme. Lähembaine järed lidn om Magnitogorsk (Čeläbinskan agj) 80 km pohjoižhe orhal vai 100 km avtotedme.
Tujaläs-žilo (1013 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Sibain ližaks. Lidnümbrikon pind — 157,4 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 62 763 ristitud, lidnümbrikon — 63 838 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 2009 — 67 224 eläjad.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): baškiralaižed — 53,0%, venälaižed — 35,6%, totarlaižed — 8,3%, toižed rahvahad — 3,1%.


Tuimazi.
Tuimazi (ven., bašk. i) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om Tuimazin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1912 raudtežiloks sauvomha da holitamha «Simbirsk — Uf»-raudted. Se sai lidnan statusad vl 1960. Nevondkundaližes aigaspäi lidn om tegimišton järed keskuz: himine sarak (sijaližen kivivoingazan ümbriradmine substancijoihe), mašiništonsauvomine (kivivoin samižen i energetikan täht, betonmašiništ), sauvondmaterialiden pästand (torved, raudbetontegesed, savič, vahtbeton), pakuitesen tehmine (kartonkombinat i 3 plastikpakuitesen edheotandad), meblin 3 fabrikad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Usen'-jogen hural randal tobjimalaz (, Ik-jogen oigedpol'ne bassein), 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tatarstanan röunhasai om 7 km lodeheze, Ufahasai — 145 km päivnouzmha orhal vai 175 km «Ural»-trassadme (M5). Lähembaine lidn om Oktäbr'skii 10 km suvipäivlaskmha.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun lämuz +20,9 C°, vilukun da uhokun — −11 C°, voden keskmäine lämuz +4,3 C°. Paneb sadegid 467 mm vodes, oleleb niid vähemba kül'mkus-sulakus (23..34 mm kus).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 66 836 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (2017).
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): totarlaižed — 46,8%, venälaižed — 25,2%, baškiralaižed — 22,0%, marilaižed — 2,1%, čuvašalaižed — 1,7%, toižed rahvahad — 2,2%.
Irdkosketused.
*


Učali.
Učali (ven., bašk. i) om Venäman lidn da lidnankund Baškortostanan Tazovaldkundan päivnouzmaižes čogas. Se om Učalin rajonan administrativine keskuz (vspäi 1930).
Istorii.
Amuine «Pen' Učali II»-seižutez om löutud lidnan territorijal (6 tuh. vot tagaz).
Učali-žilo mainitase 19. voz'sadaspäi. 1930-nzil vozil löuzihe kuldad Pen' Učali-järvenno, i vspäi 1940 kaivuzžilo oli olmas samha kuldad. Vozil 1955—1968 sauvoihe cinkan (Venäman samižen kaks' koumandest) da vas'ken küllästamižtegint, sadas toižid-ki metallid penil lugumäril. Lidnan aluz om pandud kaivuzžiloiden ühtenzoitusel vodes 1963.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suviuralan päivnouzmaižil pautkil, mägidenkeskeižes tahondas, 525 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Enččed Pen' Učali-järved kätihe kaivuzkombinatan vezištoikš i mülüdas lidnan territorijha, Sur' Učali- (, 3,06 km²) i Karagaili-järved (, 3,84 km²) oma lidnan pohjoižen röunan taga, mülüdas Ural-jogen basseinha (). Matkad Uralan joginiškhasai om 10 km suvhe, Čeläbinskan agjhasai om 10 km päivnouzmha vai suvhe, Ufahasai — 225 km päivlaskmha orhal vai 350 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Üläural'sk (Čeläbinskan agj) 50 km suvhe orhal vai 65 km avtotedme i Beloreck suvipäivlaskmha 95 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 37 788 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Vspäi 1996 ristitišton lugu om stabiline, 37..39 tuhad eläjid (vl 2009 — 39 623 rist.). Islaman kaks' mečetid da ortodoksižen hristanuskondan pühäpert' oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): baškiralaižed — 50,2%, venälaižed — 26,6%, totarlaižed — 20,9%, toižed rahvahad — 2,3%.
Irdkosketused.
*


Babuškin (Burätii).
Babuškin (,) om Venäman lidn da lidnankund Burätijan Tazovaldkundan keskuzpalan päivlaskmas. Mülüb Kabanskan rajonha, sen üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1760 kuti Posol'skii-jumalankodin "Misovskii-žilo". Se sai lidnan statusad vl 1902, nimitihe "Misovsk". Vll 1925−1941 oli radnikžiloks, vspäi 1927 mülüb Burätijha. Vn 1941 18. päiväl vilukud sai lidnan statusad tošti udenke nimenke Ivan Babuškin-revolücioneran oiktastuseks (amptihe täs vl 1906). Lidn šingotase rel'soiden ühthekeitandtegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baikalan suvirandal, 470 m ü.m.t. keskmäižel korktusel (13 m Baikalan pindan korktemb). Pen' Misovk-jogi läbitab lidnad. Matkad Kabansk-žilo-rajonkeskushesai om 66 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 73 km «Baikal»-avtotrassadme (R-258), Ulan Udehesai — 170 km päivnouzmha. "Misovai"-raudtestancii radab Transsibal.
Bojarskii-žilo raudtestancijanno i Manturih-žilo mülüdas lidnankundha Babuškinan ližaks. Lidnankundan pind — 1 718,57 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 4 831 ristitud, lidnankundan — 5 064 ristitud, rajonan kaks'toštkümnendez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 8 238 eläjad vl 1959. Vl 2017 kaik 4 778 ristitud elihe lidnankundas.


Gusinoozörsk.
Gusinoozörsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Burätijan Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om Selengan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 1998.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1939 "Šahtid-radnikžiloks" () samha kivihil't. Vspäi 1953 om lidnan statusanke da nügüdläiženke nimenke, nimitadud järven mödhe burätan kelespäi. Vspäi 2000 järedad avol'jaižed löudmižsijad seištas muite pahan kivihilen tagut, vaiše pened kaivuded oma rados.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase katl'uses, Hanh'järven pohjoižpäivnouzmaižel randal. Matkad Ulan Udehesai om 110 km pohjoižpäivnouzmha federaližedme A340-avtotedme vai «Ulanbatar — Ulan Ude»-raudtedme. Raudtestancijan nimi om Zagustai (,), sijadase 6 km lodeheze lidnan keskusespäi. Lähembaižed lidnad oma Babuškin 66 km lodeheze orhal vai 273 km avtotedme i Ulan Ude.
Klimat om terav kontinentaline. Kaks' pen't žilod mülüdas lidnankundha lidnan ližaks: Zagustai-žilo raudtestancijanno i Jarventagaine-žilo (, enzne sodalidnut).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 23 588 ristitud, lidnankundan — 24 582 ristitud, rajonan nell' seičemendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1997 — 32 800 eläjad. Vl 2017 kaik 24 564 ristitud elihe lidnankundas.
Buddizman kaks' dacanad (jumalankodi i jumalanpert'), ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' oma lidnas da läz sidä.
Gusinoozerskan GRES i energetine tehnikum oma lidnas.
Irdkosketused.
*


Käht.
Käht (,) om Venäman lidn da lidnankund Burätijan Tazovaldkundan suves. Se om Kähtan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Käht-jogen randal vl 1727 kuti "Troickosavskan lidnuz", nimitihe jumalanpertin mödhe lidnusen südäimes. Vl 1792 sirtihe muitad tänna Irkutskhasai. Vl 1805 žilo sai lidnan statusad, i vhesai 1934 nimitihe "Troickosavsk:aks". Oli čaitorgovanoiden lidnaks, torguihe Kitainke.
Lidn šingotase rahvahidenkeskeižel torguindal i sömtegimišton edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penen Kähtink-jogen oiktal randal (Selengan oiged ližajogi), 760 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, jogi om lidnan suviröunaks da valdkundröunaks Mongolijanke. Matkad Ulan Udehesai om 225 km pohjoižhe avtotedme. «Käht — Altanbulag»-röunpäličmänendtaho om olmas, Altanbulag om Mongolijan joudai ekonomine zon. Lähembaine lidn om Suhebatar (Mongolii) 27 km suvipäivlaskmha.
Sudž-žilo (, 43 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Kähtan ližaks. Lidnankundan pind — 374,38 km².
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 20 024 ristitud, lidnankundan — 20 040 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 20 076 eläjad vl 2014. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid om olmas lidnas.
Burätijan tazovaldkundaline sauvond- i tegimištoližtehnologijoiden tehnikum i Baikalan medicinižen kolledžan (Selenginsk-žilo) filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Severobaikal'sk.
Severobaikal'sk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Burätijan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om tazovaldkundan kahtenz' eländpunkt eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1974 kuti raudtestancii i kangazpertiden žilo. Vn 1975 sügüz'kul registriruihe Severobaikal'sk-radnikžilod. Se sai lidnan statusad vl 1980. Planiruihe lidnad 140 tuhazesai eläjiden lugun mödhe.
Lidn šingotase kalanümbriradajan tegimel, raudten i mectegimišton edheotandoil, turizmal (termaližed purtked).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baikalan pohjoižrandal, 500 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, voib olda lujid manrehkaidusid. Matkad Ulan Udehesai om 440 km suvhe orhal. Lähembaižed lidnad oma Irkutskan agjan Ust'-Kut 255 km päivlaskmha-lodeheze orhal, raudtedme vai 345 km avtotedme i Kirensk 250 km lodeheze-pohjoižhe orhal vai 410 km avtotedme. Regionaline lendimport sijadase 25 km pohjoižpäivnouzmha Nižneangarsk-žilos. Kezaaigan voib sadas Irkutskhasai lämuzlaival järvedme.
Severobaikal'sk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind — 110,54 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 929 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 30 700 eläjad vl 1987. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Kazanin jumalaižen pühäpert' om saudud vl 2009.


Zakamensk.
Zakamensk (,) om Venäman lidn da lidnankund Burätijan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Zakamenskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1934 kuti "Džidastroi-žilo" sauvomha da kävutamha vol'framan i molibdenan küllästamižfabrikad sijaližel torhudel. Vl 1938 kätihe žilod lidnanvuiččeks. Vl 1944 anttihe lidnan statusad da udesnimitihe "Gorodok-lidnaks", kävutihe ottud plenha da türmatud mehiden töid. Vspäi 1959 om nügüdläiženke nimenke.
Kaivuzkombinat radoi vhesai 1998, sikš miše kändihe ližatomaks. Vspäi 2006 zavottihe vol'framan, kuldan da hobedan samišt kombinatan jändusišpäi. Lidn šingotase mugažo metallanvalamižen edheotandal i sömtegimištol (lihakombinat, leibtegim, oludtegim).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Modonkul'-jogen randoil i 2 km suvhe Džid-jogespäi (Selengan hurapol'ne bassein), Džidan mägisel'gan keskuzpalas, 1100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, om ümbärtud taigamecal mägipautkil. Letetorokad oleldas. Lidnan territorijan koumandez om redustadud kombinatan toksižil heitandoil tähäsai. Matkad Mongolijan röunhasai om 4 km suvipäivlaskmha, Ulan Udehesai om 340 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 410 km avtotedme. Lähembaižed Venäman lidnad oma Irkutskan agjan Slüdänk 145 km pohjoižhe orhal vai 740 km avtotedme i Baikal'sk 145 km pohjoižhe orhal vai 705 km avtol.
Holtoson-žilo (, 877 rist. vl 2010) i Hasur-žilo (, 80 rist. vl 2010) mülüdas lidnankundha vn 2015 heinkuspäi Zakamenskan ližaks. Lidnankundan pind — 80,95 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 524 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 16 300 eläjad vl 1992. Vl 2017 kaik 12 005 ristitud elihe lidnankundas. Buddizman dacan i ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkund om Zakamenskan agrotegimištoline tehnikum.
Irdkosketused.
*


21 (lugu).
21 (kaks'kümne üks') om lugu 20 da 22 keskes.


Buinaksk.
Buinaksk (, vai "Шура") om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan keskuzpalan suves. Se om Buinakskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1834, i vhesai 1922 sen oficialine nimituz oli "Temir-Han-Šur". Nimitihe järven i jogen mödhe, kuivatihe Temir-Han-Šur-järved vl 1854. Žilo sai lidnan statusad vl 1866.
Luja manrehkaiduz tegihe lidnas vn 1970 14. päiväl semendkud. Buinaksk šingotase agregattegimel i konservtegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Šura-ozen'-mägijogen randal (, lankteb Kaspijha), 490 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Kurortine tahond levineb lidnas ümbri. Matkad lähembaižhe Mahačkal-lidnhasai om 40 km pohjoižpäivnouzmha orhal, raudtel vai avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 62 623 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Islaman järed Džuma-mečet' i koume pühäpertid, medrese i institut oma olmas lidnas, mugažo ortodoksižen hristanuskondan ph. Aleksandr Nevskijan jumalanpert' om saudud vl 2000; iudaizman pühäpert' ei ole väges hudran olendan tagut.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): avarad — 45,8%, kumikalaižed — 30,8%, venälaižed — 7,0%, lakalaižed — 6,8%, darginalaižed — 6,3%, azerbaidžanlaižed — 0,6%, lezginalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,9%, rahvahuden ozutandata — 0,4%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Buinakskan kooperativine tehnikum, pedagogine, agrotegimišton i tegimištoliž-ekonomine kolledžad, medicinine škol, viž üläopendusen aluzkundad (Moskv, Belgorod, Mahačkal, Piter).
Irdkosketused.
*


Dagestanan Lämoid.
Dagestanan Lämoid (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Om Derbentan lodehližeks ezilidnaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1914 sauvomha stökoltegint sijaližel torhudel — kvarcletkel. Oli saudud tošti Rahvahanikoiden sodan jäl'ghe, radaškanzi vl 1926 sijaližel londuseližel gazal, kudamban spontanižed tulendad man pindale andoiba žilole nimed. Vl 1990 žilo sai lidnan statusad. Lidn šingotase järedal stökoltegimel, pörutügitegimel, mugažo kouranfabrik i vintegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suren Kavkazan ezimägištol, 35 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kaspijhasai om 4 km pohjoižpäivnouzmha, Mahačkalhasai — 120 km lodeheze. Lähembaine lidn om Derbent 10 km suvipäivnouzmha.
Dagestanan Lämoid oma lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 27 923 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): tabasaranalaižed — 46,2%, azerbaidžanlaižed — 23,1%, lezginalaižed — 17,8%, darginalaižed — 6,6%, agulalažed — 3,1%, venälaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 1,8%, rahvahuden ozutandata — 0,3%.


Hasavürt.
Jumalanmaman Pühän Znaman pert' Hasavürtas.
Hasavürt (, mž. avaran, darginan, lakan i lezgin kelil,) om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan keskuzpalan päivlaskmas. Om Hasavürtan rajonan administrativine keskuz mugažo (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1846 kuti "Jariksuv-lidnuz". Vl 1847 udesnimitihe sidä lähižen külän mödhe nügüdläižikš. Vl 1931 "Hasavürt-slabad' " sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kavkazan ezimägištol, 117 m korktusel valdmeren pindan päl. Lähembaižed järedad lidnad Mahačkal (80 km päivnouzmha) i Groznii (74 km päivlaskmha), avtote i raudte ühtenzoitab niid, i lidn seižub ani pol'tel.
Eläjad da transport.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 131 187 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt lidnas om nügüd' (2017). Üks' islaman sur' pühäpert' i üks' ortodoksižen hristanuskondan päjumalanpert' oma lidnas.
Päraudtestancii da avtobusstancii oma lidnas. Voib sadas avtobusal Dagestanan i Stavropolin randan lidnoihesai. Taksid oma kundaližeks transportaks lidnadme.
Irdkosketused.
*


Izberbaš.
Izberbaš (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1932 kuti "Izberg-radnikžilo" samha kivivoid meren pohjan alpäi, nimitihe mägen mödhe. Žilo sai lidnan statusad vl 1949, kätihe "Izberbaš:aks". Lidn šingotase sömtegimištol i merikurortaks.
Geografijan andmused.
Lidn vedase pidust' Kaspijan mererandad 10 kilometras, seižub 13 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Mahačkalhasai om 65 km lodeheze, sen Kaspiisk-ezilidn om lähembaine lidn.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 55 646 ristitud, vozile 2008 i 2010 ühtenzoittihe lidnad lähižidenke eländpunktoidenke. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): darginalaižed — 64,9%, kumikalaižed — 15,1%, lezginalaižed — 7,8%, venälaižed — 3,7%, avarad — 3,5%, lakalaižed — 2,5%, toižed rahvahad — 2,2%, rahvahuden ozutandata — 0,3%.


Kaspiisk.
Mečet' Kaspiiskas Said Acaevan nimel nimitadud.
Kaspiisk (ven., avar., darg. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan keskuzpalan päivnouzmas, Mahačkalan suvipäivnouzmaine kaimdailidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1932 kuti "Dvigatel'stroi-žilo" pästamha likutimid laivoiden täht. Se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1947. Eziauguižešti eländpunkt venänikoiden enambusenke (vl 1959 kaks' koumandest), lidn šingotase teravas, vspäi 1959 sen ristitišt ližadui 4,5 kerdha.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Kaspijan meren randal, sijadase Mahačkalan röunan taga ani. Matkad lidnan keskusespäi Mahačkalan keskushesai om 16 km avtotedme lodeheze.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 100 129 ristitud. Islaman kümne da hristanuskondan kaks' pühäpertid oma olmas lidnas.
Rahvahad (vl 2010, enamba 1%): lezgilaižed — 21,4%, darginalaižed — 20,7%, avarad — 14,6%, lakalaižed — 14,2%, kumikad — 9,7%, venälaižed — 9,0%, tabasaranalaižed — 5,4%, agulalaižed — 1,7%, rutulalaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 1,9%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma transport- (dizel'likutimed, mašiništ laivoiden täht) da tarkoiged mašinoidensauvomine, azegišt (meritorpedod). Professionaližen opendusen aluzkundad: Tazovaldkundan inženerine kolledž (enččel mehanine tehnikum), mašiništonsauvomižen da holitusen kolledž, energetine kolledž, medicinine škol, Piterin policijan kolledžan alajaguz, Dagestanan valdkundaližen tehnižen universitetan filial.
Maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas, trolleibusad i avtobusad ühtenzoittas lidnad Mahačkalanke. Meriport om lidnas. "Kaspiisk-raudtestancii" om 8-kilometrižen sarakon lopstancii «Mahačkal — Derbent»-linijaspäi, matkad Mahačkal-Port-päraudtestancijhasai om 23 km.


Kizilürt.
Kizilürt ([кизилъю́рт],, sana-sanhal'ne känduz — «rusked žilo») om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan keskuses. Se om Kizilürtan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Vl 1831 Venäman imperijan sodaväged šturmuiba Čir'jurt-varmitest. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud venämalaižil vl 1894 kuti "Čir'jurt-raudtestancii" «Beslan — Petrovsk»-jonol. 1930-zil vozil nimitihe žilod da raudtestancijad nügüdläižikš. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1963 uhokus.
Lidn šingotase sauvondmaterialiden edheotandoil (cement, savič, keramzit, šebin', metalližed konstrukcijad) i elektrotehnižen kaičendan tegimel, gidroenergetikal (Sulakan GES:oiden kaskad) i sömtegimišton edheotandoil (leibtegim, jähižen fabrik).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sulak-jogen randal, 45..115 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Mahačkalhasai om 53 km suvipäivnouzmha. Lähembaine lidn om Hasavürt 25 km päivlaskmha orhal, raudtel vai avtol.
Kaks' lidnanvuittušt žilod da muite žilo mülüdas lidnümbrikho Kizilürtan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 32 988 ristitud, lidnümbrikon — 43 421 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2018 kaik 48 058 ristitud elädas lidnümbrikod.
Rahvahad (enamba 0,8% vl 2010): avarad — 70,9%, kumikalaižed — 11,9%, lakalaižed — 5,3%, venälaižed — 3,8%, lezgilaižed — 2,9%, darginalaižed — 2,5%, čečenalaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.
Irdkosketused.
*


Kizlär.
Kizlär (ven. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan keskuzpalan pohjoižes. Se om Kizläran rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1735 kuti venälaine lidnuz kaičemha Venäman imperijan da Päivnouzmman torguindad. Paremboittihe lidnust vhesai 1760, vägesti kaikid londoid satusekahašti. Se sai lidnan statusad vl 1785, oli 8 etništ fartalad.
Edel raudten sauvondad oli kahtenz' surtte lidn Venäman suves Astrahanin jäl'ghe 19. voz'sadan ezmäižel nelländesel. Likvidiruihe lidnust hudran olendan tagut 19. voz'sadan lopus. Kizlär mülüi Dagestanha vll 1922−1938 i mülüb vspäi 1957.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Terek-jogen molembil randoil, Kaspijanverižel alangištol, viž metrad alemba valdmeren pindad korktusel. Matkad Mahačkalhasai om läz 100 km suvipäivnouzmha vai 138 km raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Kizilürt i Hasavürt 80 km suvhe orhal, Gudermes (Čečenii) 80 km suvipäivlaskmha.
Lidnanvuitte Komsomol'skii-žilo (2 585 rist. vl 2018) i Raudtesara nomer 17-eländpunkt mülüdas lidnümbrikho Kizläran ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 48 984 ristitud, lidnümbrikon — 51 707 ristitud. Ristitišt vajehtab 48..49 tuhad eläjid röunoiš vspäi 2002 (49 tuh. vl 2011). Kaik 51 492 ristitud elädas lidnümbrikos vl 2018.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 1% vl 2010): venälaižed — 40,5%, avarad — 19,9%, darginalaižed — 14,5%, kumikalaižed — 5,5%, lezgilaižed — 4,8%, lakalaižed — 3,6%, armenijalaižed — 2,0%, rutulalaižed — 1,7%, tabasaranalaižed — 1,7%, azerbaidžanlaižed — 1,6%, nogailaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 0,1%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen znamasižed edheotandad oma elektromehanine tegim da 4 kon'jaktegint.
Ühtennimine raudtestancii sijadase «Mahačkal — Astrahan'»-jonol.
Irdkosketused.
*


Suvisuhokumsk.
Suvisuhokumsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Dagestanan Tazovaldkundan lodehes.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1958 samha kivivoid. Lidnanvuitte žilo sai lidnan statusad vl 1988. Lidn šingotase kivivoin samižel, elektromehanižel tegimel (ohjanduzpul'tad, avtodetalid) i leibtegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nogain stepiš, Kumanjogen suvižel kuivajal hijamal, 10 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Stavropolin randhasai om 10 km lodeheze avtotedme, Mahačkalhasai om 240 km suvipäivnouzmha orhal vai 305 km avtol. Lähembaine lidn om Neftekumsk (Stavropolin rand) 60 km päivlaskmha avtotedme.
Suvisuhokumsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind — 82 km². Om ümbärtud Nogain rajonal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 035 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 12 400 eläjad vl 1992.
Rahvahad (enamba 4% vl 2010): avarad — 46,1%, darginalaižed — 21,1%, lezginalaižed — 10,3%, lakalaižed — 9,2%, kumikalaižed — 4,8%, venälaižed — 4,2%, toižed rahvahad — 4,1%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.
Tazovaldkundan holitišiden sferan kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Baksan.
Baksan (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Baksanan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Vl 1960 ühtištuihe Vahn Lidnuz-žilod Baksan-futoranke Baksan-žilho. Kätihe sidä lidnanvuiččeks žiloks vl 1964. Baksan sai lidnan statusad vl 1967.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 455 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, lidnümbrik — 515 m. Matkad Nal'čikhasai om 21 km suvhe. Lähembaine lidn om Čegem 15 km suvhe.
Digulibgei-žilo (20 553 rist. vl 2018) mülüb lidnümbrikho Baksanan ližaks. Lidnümbrikon pind — 180,12 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 36 860 ristitud, lidnankundan — 57 088 ristitud. Vll 2003−2008 Digulibgei-žilo mülüi lidnha, i sen kaikiš suremb ristitišt oli 57 800 eläjad vl 2008. Vspäi 2009 ristitišt vajehtub 37..38 tuhad röunoiš (38 192 rist. vl 2018). Islaman nell' pühäpertid i ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' oma olmas.
Rahvahad (lidn, enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): kabardalaižed (čerkesalaižed) — 90,4%, venälaižed — 7,5%, toižed rahvahad — 2,1%.
Irdkosketused.
*


Maiskii (Kabardinii da Balkarii).
Maiskii (,) om Venäman lidn da lidnankund Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om Maiskijan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1824 kuti varmitez, vspäi 1829 — "Prišibskai-stanic" (). Vl 1925 ühtištoitihe sidä lähiženke "Kotlärevskii-raudtežilonke" da udesnimitihe nügüdläižikš. Vl 1965 žilo sai lidnan statusad. Lidn šingotase röntgenladimiden «Sevkavrentgen»-tegimel, raudbetontegimel i oludtegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čerek- da Terek-jogiden keskes, kus ned jokstas kaikiš lähemba toine toiženke edel ühthejoksmust, 217 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Nal'čikhasai om 45 km suvipäivlaskmha. Lähembaižed lidnad oma Prohladnii 15 km pohjoižhe, Terek 25 km suvhe i Nartkal 25 km suvipäivlaskmha.
Nell' žilod da Baksan-tesar mülüdas lidnankundha Maiskijan ližaks. Lidnankundan pind — 138,3 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 26 755 ristitud, lidnankundan — 27 416 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om 26..27 tuhad eläjid vspäi 2002 (27 301 rist. vl 2009). Vl 2017 kaik 27 738 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (enamba 0,7% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 70,0%, turkad — 11,4%, kabardalaižed — 5,6%, korejalaižed — 3,3%, čiganalaižed — 2,9%, ukrainalaižed — 1,2%, osetinalaižed — 0,9%, balkarijalaižed — 0,7%, toižed rahvahad — 4,0%. Hristanuskondan pühäpert' om olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Nartkal.
Nartkal (, «vägimehiden lidn») om Venäman lidn da lidnankund Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om Kabardinijan da Balkarijan nellänz' surtte lidn, Urvanin rajonan administrativine keskuz.
Eläjad.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1913 kuti "Dokšukino-raudtestancii" () ruhtinasiden-manpidajiden kanzannimen mödhe. Vl 1921 se sai žilon statusad. Vl 1955 žilo sai lidnan statusad. Vl 1967 udesnimitihe lidnad nügüdläižikš, no raudtestancii nimitase enččikš. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil i kalankazvatusel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kabardan tazangištol da Kavkazan ezimägištol. Reljefan korktused vajehtadas sadan metran röunoiš, lidnan keskmäine korktuz — 305 m valdmeren pindan päl. Matkad Nal'čikhasai om 25 km suvipäivlaskmha orhal, raudtedme vai avtol. Toižed lähembaižed lidnad oma Čegem 25 km päivlaskmha orhal i Maiskii 25 km pohjoižpäivnouzmha orhal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 31 694 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 33 800 eläjad vll 2003−2005.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): kabardalaižed — 65,5%, venälaižed — 23,5%, turkad — 3,9%, osetijalaižed — 1,7%, toižed rahvahad — 5,4%.
Irdkosketused.
*


Prohladnii.
Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Mikulain päjumalanpert'.
Prohladnii (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundas. Se om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe. Lidn om Prohladnijan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe vspäi 1964.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1765 kuti "Prohladnai-stanic" (). «Rostov — Vladikavkaz»-raudtejono läbiti stanicad 1860-nzil vozil, i se šingotaškanzihe järedan maižanduzrajonan produkcijan oigenduzpunktaks. Stanic sai lidnan statusad vl 1937 nügüdläiženke nimenke, raudtestancijan nimituz jäi vajehtuseta.
Lidn om tegimišton znamasine sijaline keskuz da transporttesol'm.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazangištol, mecan da stepin zonas, Malk-jogen hural randal (, Terekan hurapol'ne bassein), 214 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Sur' Prohladnijan irrigacine kanal jokseb pohjoižhe lidnaspäi. Matkad Nal'čikhasai om 45 km suvipäivlaskmha orhal vai 60 km avtotedme. Lähembaine lidn om Maiskii 18 km suvhe orhal, raudtel vai avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 59 601 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 61 800 eläjad vl 2003.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 76,7%, kabardalaižed (čerkesalaižed) — 4,6%, armenijalaižed — 3,6%, turkad (turkad-meshetijalaižed) — 3,5%, korejalaižed — 3,1%, ukrainalaižed — 1,5%, čiganalaižed — 1,3%, saksalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 4,5%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.
Prohladnijan tehnologine kolledž i Kabardinijan da Balkarijan valdkundaližen maižanduzakademijan filial om professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Terek (lidn).
Terek (,) om Venäman lidn da lidnankund Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om Terekan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1876 kuti "Murtazovo-raudtestancii" (sijaline "Мэртэзей") «Rostov — Vladikavkaz»-jonol, nimitihe kabardinižen bajarišton Murtazovad-kanzannimen mödhe. Udesnimitihe nügüdläižikš vl 1920. Suren sodan aigan oli okkupiruidud vn 1942 lopus severz'-se nedalid. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1967.
Lidn šingotase diamantoiden ümbriradmižel, diamantinstrumentan tegim radab, mugažo konservtegim i elevator oma olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Terek-jogen oiktal randal, 254 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Nal'čikhasai om 53 km päivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Maiskii 25 km pohjoižhe.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 170 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 20 300 eläjad vl 2003. Islaman nell' pühäpertid om olmas lidnas. Profškol om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): kabardalaižed (čerkesalaižed) — 85,6%, venälaižed — 10,0%, osetinalaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 3,3%.
Irdkosketused.
*


Tirniauz.
Tirniauz (,) om Venäman lidn da lidnankund Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om El'brusan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1934 kuti "Girhožan-külä" samha molibdenad da vol'framad sijaližel torhudel. Vl 1937 se sai žilon statusad "Alabaksan"-nimenke (). Vl 1955 žilo sai lidnan statusad udenke nügüdläiženke nimenke.
Vspäi 2001 likvidiruihe kaivuzkombinatad. Lidn šingotase sauvondgipsan materialiden tegimel i turizman edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baksan-jogen molembil randoil (Terekan bassein). Reljef om korktiden mägiden (Kavkaz), om süvid jogialangištoid. Korktused vajehtadas polentošt-kahten tuhad metrad röunoiš, lidnan keskmäine korktuz — 1307 m valdmeren pindan päl. Toturbaši-mägi om kaikiš korktemb lidnan röunoiš, 2786 m. Reduvalud oleskeldas, katastrofine oli vn 2000 heinkus. Matkad lähembaižhe Nal'čik-lidnhasai om 57 km päivnouzmha orhal vai 82 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 000 ristitud, rajonan nell' seičemendest. Kaikiš suremb ristitišt oli 31 100 eläjad vl 1992.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): balkarijalaižed — 52,1%, venälaižed — 23,2%, kabardalaižed — 15,2%, totarlaižed — 1,6%, lezgilaižed — 1,0%, ukrainalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 5,9%. Üks' islaman da üks' hristanuskondan pühäpert' oma olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Čegem.
Čegem (ven. i,) om Venäman lidn Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan keskuses, Nal'čikan pohjoine ezilidn. Se om Čegeman rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1822 kuti "Kundetovo-külä" () elänzoitmaha tahod alištunuzil Venäman tobmudele sijaližil heimoil. Vl 1920 udesnimitihe žilod "Ezmäižeks Čegemaks" () toižiden eländpunktoiden kartte ruhtinasiden da bajarišton kanzannimidenke. Vl 2000 žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čegem-jogen oiktal randal (Terekan bassein), 493 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, korktused vajehtadas 150 m röunoiš. Matkad Nal'čikan röunhasai om 3 km suvhe.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 019 ristitud, rajonan nelländez. Kaikiš suremb ristitišt oli 18 300 eläjad vll 2006−2009. Koume islaman pühäpertid om olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): kabardalaižed — 78,6%, balkarijalaižed — 15,9%, venälaižed — 2,7%, toižed rahvahad — 2,8%.
Irdkosketused.
*


Gorodovikovsk.
Gorodovikovsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Kalmikijan Tazovaldkundan päivlaskmaižes čogas. Se om Gorodovikovskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1871 kuti kalmikalaižiden "Bašant-žilo" () elänzoitmaha tahondad anttud umal, nimitihe jogen mödhe. Vn 1943 28. päiväl tal'vkud deportiruihe kalmikalaižid, i vhesai 1957 žilo oli mülünu Rostovan agjaha. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1971, udesnimitihe Oka Gorodovikov-polknikjenaralan muštho. Ei ole tegimišton järedoid edheotandoid lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 64 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Elisthasai om 234 km päivnouzmha. Lähembaine lidn om Sal'sk (Rostovan agj) 53 km lodeheze orhal vai 60 km avtotedme.
Gorodovikovsk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 175,86 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 480 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 11..12 tuh. eläjid vll 1979−1992 (11 902 rist. vl 1989).
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 63,4%, kalmikalaižed — 25,4%, turkad-meshetijalaižed — 1,9%, saksalaižed — 1,5%, ukrainalaižed — 1,5%, armenijalaižed — 1,1%, korejalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 2,9%, rahvahuden ozutandata — 1,3%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: äiprofil'ne kolledž i Bašantan agrarine kolledž (Kalmikijan valdkundaližen universitetan filial).
Irdkosketused.
*


Lagan'.
Lagan' (ven. i) om Venäman lidn da lidnankund Kalmikijan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Se om Laganin rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud sar'he mererandanno kuti sidanikoiden evropižen Venäman keskusespäi "Lagan'-žilo" vl 1871, oli mülünu Astrahanin makundha. Vspäi 1927 om Kalmikijan palaks. Vl 1936 kalanümbriradai kombinat radaškanzi, i kätihe Laganid radnikžiloks. Kalmikalaižiden deportacijan jäl'ghe vl 1944 nimitihe sidä "Kaspiiskii". Aigan mändes lete ühtenzoiti sart randanke. Vl 1963 mašiništonsauvomižen tegim radaškanzi, i Kaspiiskii sai lidnan statusad.
Vspäi 1991 nimitadas lidnad eziauguižikš. Lidn šingotase kalan ümbriradmižel i osötran kazvatusel, sömtegimišton toižil edheotandoil, om kivivoin samižen rajonan keskuseks, mugažo turizman keskuz.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 20 m alemba mail'man valdmeren tazopindad keskmäižel korktusel, mi om 7..8 metras ülemba Kaspijan pindad. Ühtenzoitase merenke laivkanalal 10 km pitte. Matkad Elisthasai om 260 km lodeheze orhal vai 305 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kamizäk (Astrahanin agj) 98 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 205 km avtotedme. Matkad lähembaižhe Ulan-Hol-raudtestancijhasai om 40 km päivlaskmha oiktal avtotel.
Lagan' om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 1 521,1 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 323 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli 16 300 eläjad vl 1992.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): kalmikalaižed — 50,2%, venälaižed — 38,2%, kazahlaižed — 7,9%, totarlaižed — 1,4%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 0,05%.
Irdkosketused.
*


Karačajevsk.
Karačajevsk (,,) om Venäman lidn Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan keskuses. Se om tazovaldkundan koumanz' eländpunkt eläjiden lugun mödhe, om Karačajevskan lidnümbrikon administrativine keskuz, mugažo Karačajevskan rajonan pälidnaks (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud karačailaižil vl 1926 kuti "Georgijevskoje". Vl 1927 udesnimitihe "Mikojan-Šahar:aks" (). Vl 1929 se sai lidnan statusad. Vll 1944−1957 nimitihe "Kluhori:kš" (). Vll 1944−1955 oli palaks, sid' mülütihe Stavropolin randha möst. Rahvahan reabilitacijan jäl'ghe vspäi 1957 lidn nimitase nügüdläižikš.
Lidn šingotase elektroühtenzoitajiden paloiden tegimel i sömtegimišton edheotandoil (oludtegim, leibtegim, maidtegim), mugažo betoniž-šebin'tegim i kalankazvatusen edheotand (torp) ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kubanin i sen huran Teberd-ližajogen kaikil randoil, 857 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čerkesskhasai om 52 km pohjoižhe orhal vai 59 km avtotedme. Lähembaižed lidnad om Ust'-Džegut 40 km pohjoižhe i Teberd 44 km suvhe avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 21 483 ristitud, lidnümbrikon pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 22 113 eläjad vl 2002. Islaman pämečet' i hristanuskondan kaks' pühäpertid oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): karačailaižed — 81,6%, venälaižed — 11,3%, osetinalaižed — 1,8%, čerkesalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,8%, ukrainalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,1%.
Irdkosketused.
*
*


Teberd.
Teberd (, vai "Теберда",) om Venäman lidn-kurort Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan suves. Se mülüb Karačajevskan lidnümbrikho.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1868 kuti "Baičoralani-külä" () ezmäižen rodun kanzannimen mödhe. Aigan mändes ristitud toižel rodul tulihe elämha, i küläd udesnimitihe nügüdläižikš lähižen jogen mödhe. Vl 1971 žilo sai lidnan statusad. Teberd šingotase kurortan edheotandoil, kalankazvatusel i turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Teberd-jogen randoil (Kubanin hura ližajogi), Suren Kavkazan pautkil, 1280 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Teberdan kel'dtahon territorijal. Paks poud da puhtaz il'm mägilpäi abutihe käta lidnad lebutahoks. Matkad Karačajevskhasai (lähembaine lidn) om 39 km pohjoižhe orhal vai 44 km avtotedme, Čerkesskhasai om 105 km pohjoižhe.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 058 ristitud, lidnümbrikon videndez. Kaikiš suremb ristitišt oli 9 100 eläjad vl 2011. Islaman pühäpert' om olmas vspäi 2008.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): karačailaižed — 69,1%, venälaižed — 25,1%, osetinalaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 4,7%.


Ust'-Džegut.
Ust'-Džegut (,,) om Venäman lidn da lidnankund Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Ust'-Džegutan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kozakoil-sirdnikoil vl 1861 kuti "Ust'-Džegutinskai-stanic" (). Se sai lidnan statusad vl 1975 nügüdläiženke nimenke. Lidn šingotase sauvondmaterialiden tegimil (cement, mouckivi, silikatine savič).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase pidust' Kubanin oiktad randad, 620 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Ust'-Džegutan vezivaradim seižub ülezjogen, Sur' Stavropolin kanal augotase siš, om lidnan päivnouzmaižeks röunaks. Matkad Čerkesskhasai om 8 km pohjoižhe.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 30 566 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 32 903 eläjad vl 2002.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): karačailaižed — 54,6%, venälaižed — 32,6%, abazilaižed — 6,0%, čerkesalaižed — 1,4%, čiganalaižed — 1,1%, totarlaižed — 0,7%, ukrainalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,2%.
Irdkosketused.
*


Belomorsk.
Belomorsk (ven.: "Беломорск", karj.: "Šuomua" — «sokaz rand», suom.: "Sorokka") om Venäman lidn da raudtesol'm Karjalan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om Belomorskan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn. Rajonan ristitišton koume videndest eläb lidnas.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1419 kuti külä Vig-jogensun Sorok-vezisonen randoil (ven. "Сорока", sündui karjalan «saari»- i «joki»-sanoišpäi). Vl 1429 tetaban Solohkan jumalankodin German da Savvatii alusenpanijad oigenziba Solohkile arni neciš küläspäi. Vspäi 1551 Sorockai-külä (ven. "деревня Сороцкая") oli alištunu Solohkan jumalankodile.
Vozil 1869-1912 koume mectegint purulikutimil oli saudud Sorok-külän laptoiš.
Vozil 1931-1941 Belbaltlag sijazihe lidnas da sen ümbrištos, sen ühthine ristitišt saihe 100 tuhazesai aigoidme. Lagerin türmatud sauvoihe Vaugedmeren-Baltijanmeren vezited, Segežan mechimkombinatad, varhapanihe mecad Pudožalesai.
Vl 1938 sügüz'kun 11. päiväl Sorok-külä, mecančapajiden, veziradnikoiden žilod i Sorokskai-žilo raudtestancijanno oliba ühtenzoittud lidnha uden Belomorsk-nimenke.
Toižen mail'man voinan aigan vozil 1941-1944 Belomorsk oli pordaigaližeks pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan keskuses, seižub Vauktan meren suvipäivlaskmaižel randal, Vig-jogensun randoil, Šižn'-vezisonen da Vaugedmeren-Baltijanmeren veziten hural randpolel, 10 m keskkorktusel valdmeren pindan päl. Matkad Petroskoihesai om 304 km orhal suvhe, 372 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kem', 49 km pohjoižhe.
11 eländpunktad mülüdas Belomorskan lidnankundha (om sätud vl 2004): 6 žilod, 4 küläd da 1 žilo raudtesarakonno. Niiden ühthine ristitišt om 865 eläjad vl 2016, heišpäi 643 rist. elihe Zolotec-žilos (vl 2013).
Tobmuz.
Järgenduseližed valičendad lidnankundan Nevondkundha (ven.: "Совет поселения") oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päivän (koumanz' kucund). Kaik rahvaz valičeb sen 15 ezitajid videks vodeks. Nevondkundan ezitai radab lidnankundan pämeheks.
Ičeze administracijad lidnas ei ole, Belomorskan rajonan administracii tegeb lidnankundan velgusidme.
Eläjad.
Vl 1959 lidnan eläjiden lugu oli 14 783 ristitud. Sen jäl'ghe kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 19 000 eläjid. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 217 ristitud.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine, kalan püdo da kazvatuz, sauvondkiven da šebnän samine, gidroenergetik (Belomorskan GES). Mugažo meriport (vspäi 1934) da leibtegim oma lidnas.
Matkad «Kol»-avtotehesai (M18, vspäi 2018 Р21, mülüb E105-avtotehe) om 36 km lidnaspäi päivlaskmpolehe avtotesarakodme.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Irdkosketused.
*


Kem' (lidn).
Kem' (ven.: "Кемь", karj. da suom.: "Kemi") om Venäman lidn Karjalan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Kem' om Kemin rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn (mülüb rajonha vspäi 2004). Rajonan ristitišton koume nelländest eläb lidnas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 14. voz'sadal. Vozil 1450-1764 se alištui Solohkan jumalankodile. Vl 1657 jumalankodi sauvoi kaks'žirušt azekast pulidnust vihanikoiden (suomalaižed, ročilaižed) paksuid londoid vaste. Žilo sai lidnan statusad vl 1785 i alištui Anuslidnale. Vozil 1799-1920 lidn mülüi Arhangel'skan gubernijha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan suvipäivnouzmas, seižub Vauktan meren päivlaskmaižen randpolel, ühtennimižen jogen hural randal tobjimalaz. Solohkad-sared oma läz 50 km päivnouzmha lidnaspäi. Matkad Petroskoihesai om 352 km orhal suvhe, 410 km avtotedme. Lähembaine lidn om Belomorsk, 49 km suvhe.
Koume pen't žilod mugažo mülüdas Kemin lidnankundha, niiden ühthine ristitišt oli 651 eläjad vl 2013.
Eläjad.
Vl 1913 lidnan eläjiden lugu oli 4 100 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1970 — 21 025 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 051 ristitud.
Ortodoksižen hristanuskondan kaks' päjumalanpertid (amuine Uspen'jan i Pühän Jumalanmaman Blagoveščenjan) da Stroican jumalanpert'.
Ižanduz.
Ižandusen sarakod oma elektroenergetik (), mecan ümbriradmine, kalan kazvatuz, transport, turizm.
Raudtestancii om Petroskoi — Murmansk raudtel. Meriport om läz lidnad.
Irdkosketused.
*


Kondopog.
Kondopog (ven.: "Кондопога", karj.: "Kondupohju", suom.: "Kontupohja") om Venäman lidn da lidnankund Karjalan Tazovaldkundan suves. Se om Karjalan kahtenz' surtte lidn, Kondopogan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1927), mülüb rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1683. Se sai lidnan statusad vl 1938.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Änižen lodehližel randal (Kondopogan laht), 60 m valdmeren pindan päl keskkorktusel. Matkad Petroskoihesai om 46 km suvhe orhal, 54 km avtotedme.
Lidnan ližaks Berözovk-žilo mülüb lidnankundha, sen ristitišt om 633 eläjad (2013).
Lidnankundan londuseližed varad oma mramor, raudkivend, šebin', lete, kala, reskvezi.
Klimat om ven meren klimatan pirdoidenke. Paneb sadegid 580 mm vodes, enamba kaiked — kezakus-sügüz'kus.
Eläjad.
Vl 1939 lidnan eläjiden lugu oli 13 374 ristituid. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 32 987 ristituid.
Irdkosketused.
*


Kostamukš.
Kostamukš (ven. "Костомукша", ičen. karj. "Koštamuš", suom. "Kostamus") om Venäman lidn da lidnümbrik Karjalan Tazovaldkundan lodehes. Se om Karjalan koumanz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Nügüdläine eländpunkt om saudud enččiden "Kontokki"- i "Kostamukš"-küliden sijas kuti žilo sädamha raudkivendon ümbriradajad kombinatad. Se sai oficiališt statusad (lidnanvuitte žilo) vl 1977 kül'mkun 17. päiväl. Vspäi 1983 (25. sulaku) Kostamukš om lidnan statusanke. Lidnanpäiv praznuiše semendkun 1. päiväl.
Kombinat zavodi tehmižen vozil 1982-1984. Se sijadase 13 km pohjoižpäivnouzmha lidnan fartaloišpäi.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Kontokkijärven (Kondokijärven) päivlaskmaižen i suvižen randpolil, 220 m keskkorktusel valdmeren pindan päl. Matkad Petroskoihesai om 365 km orhal suvipäivnouzmha, 491 km avtotedme. Matkad Suomenman röunhasai om 35 km päivlaskmha, röunal raudten da avtoten «Lüttä-Vartius»-kontrol'punkt om olmas.
Kostamukšan lidnümbrikon pind om 4 046 km² (13nz' sija tazovaldkundas rajoniden i lidnümbrikoiden keskes).
Eläjad da transport.
Vl 1979 ristitišt oli 4 366 eläjad. Vl 2010 eläjiden lugu oli 28 436 ristitud.
Päraudtestancii om lidnan pohjoižel röunal. Kostamukš-lendimport civiližiden südäireisiden täht ("КСШ") sijadase 5 km päivlaskmha lidnaspäi, vspäi 2013 se ei ole rados.


Lahdenpohj.
Lahdenpohj (ven.: "Лахденпохья", suom.: "Lahdenpohja") om Venäman lidn da lidnankund Karjalan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Lahdenpohjan rajonan administrativine keskuz (vozil 1945-1958 i vspäi 1970) da üks'jäine lidn. Rajonan ristitišton viž ühesandest eläb lidnas.
Istorii.
Vl 1812 eländpunkt kuti Viipurin gubernijan pala oli mülünu Suomenman surhe ruhtinazkundha, vspäi 1917 — Suomenmaha. Edel 1924 vot eländpunkt oli Jakkimankülän palaks "Sieklahti"-nimenke. Vspäi 1925 zavodihe sauda fanertegint. Vl 1945 Lahdenpohj-radnikžilo sai lidnan statusad. Nügüd' Jakkimanžilo mülüb Lahdenpohjaha, vastkarin enččele.
Lahdenpohj om Karjalan palaks Tal'vsodan jäl'ghe, vspäi 1940.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan pohjoižpäivnouzmas, seižub Ladoganjärven lodehližel randištol, sen 12-kilometrižen Jakimvaran lahten edembaižel randal. Pen' Auranjogi lankteb Ladogha lidnan territorijal. Matkad lidnaspäi Petroskoihesai om 223 km orhal päivlaskmha, 289 km avtotedme. Matkad Piterihesai om 176 km orhal suvhe, 231 km A121-avtotedme. Matkad Suomenman röunhasai om 25 km lodeheze orhal. Lähembaine lidn om Sortaval, 33 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 42 km avtotedme.
Eläjad.
Vl 1959 lidnan eläjiden lugu oli 7 787 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 10 600 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 7 813 ristitud.
Vspäi 2004 ortodoksižen hristanuskondan ph. moknikan Valentinan časoun' om lidnas. Vozil 1850-1977 lüteranine jumalanpert' oli Jakkimanžilon territorijal (mülüti 3 tuh. ristituid, paloi, jändused oma olmas).
Ižanduz.
Jakkim-raudtestancii om Piter — Sojärv raudtel. Venehstancii om lidnan randal.
Irdkosketused.
*


Medvežjegorsk.
Medvežjegorsk (, karj.: "Karhumägi",) om Venäman lidn Karjalan Tazovaldkundan keskuzpalas. Se om Medvežjegorskan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn, mugažo Änižentagaižen znamasine keskuz. Rajonan ristitišton pol' eläb lidnas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1916 kuti "žilo Medvežja Gor-raudtestancijanno" () udel Piter — Murmansk raudtel. Stancijan nimi om mugoi-žo nügüd'. Vozil 1930−1933 žilo oli Vaugedmeren-Baltijanmeren veziten sauvondan ohjastuzkeskusen i kazvoi lujas. Veziten ohjastuzkeskuz sijadase täs nügüd'-ki. Vl 1938 Medvežja Gor-radnikžilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan keskuses, seižub Änižen pohjoižel randal, 30 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Kukhad ümbärtas lidnad. Matkad Petroskoihesai om 152 km suvhe. Klimat om ven meren pirdoidenke.
Vičk-žilo da Pergub-stancii mülüdas lidnankundha (om sätud vl 2004) Medvežjegorskan ližaks, niiden ühthine ristitišt oli 216 eläjad vl 2016.
Tobmuz.
Järgenduseližed valičendad lidnankundan Nevondkundha (ven.: "Совет поселения") oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud (koumanz' kucund). Kaik rahvaz valičeb sen 15 ezitajid videks vodeks. Administracijan pämez' radab lidnankundan pämeheks.
Eläjad.
Vl 1939 lidnan eläjiden lugu oli 12 108 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 20 373 eläjad vl 1989. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 533 ristitud.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine i laivansauvomine. Mugažo šebin'tegim, leib- da maidtegimed, jogiport i raudten depo ratas lidnas.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Kol-avtote (R-21, mülüb E105-avtotehe) mäneb läz lidnad päivlaskmpolel. Lidn om federaližen A-119-avtoten loppunkt (Vologd — Medvežjegorsk).
Irdkosketused.
*


Anus (lidn).
Anus-lidn vai Olonec (ven.: "Олонец", karj.: "Anuksenlinnu", suom.: "Aunus") om Venäman lidn Karjalan Tazovaldkundas. Se om Anusan rahvahaližen rajonan administrativine keskuz.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 9 056 ristitud. Lidnan pind — 6 km2.
*


Pit'krand.
Pit'krand (ven.: "Питкяранта", karj.: "Pitkyrandu", suom.: "Pitkäranta") om Venäman lidn Karjalan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Pit'krandan rajonan administrativine keskuz (vozil 1952-1957 i vspäi 1966) da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan Vodin pätinan aigkirjas kuti "külä Ladogan Pit'kal randal" (ven.: "деревня на Долгом берегу") vl 1499.
Vozil 1617-1721 oli Ročinman palaks Stolbovon kožundaktan mödhe. Vspäi 1721 Pohjoižen sodan jäl'ghe Pit'krand oli mülünu Venäman imperijha Ništadtan kožundaktan mödhe. Se oli Piterin gubernijan Viipurin provincijan, vspäi 1744 — Viipurin gubernijan palaks vhesai 1812.
Vl 1812 eländpunkt kuti Viipurin gubernijan pala oli mülünu Suomenman surhe ruhtinazkundha, vspäi 1917 — Suomenmaha. Vl 1920 mecpilindtegim, vl 1921 sul'fatiž-cellülozine tegim oma saudud. Ned oliba lidnan päedheotandoikš pit'kan aigan. Vl 1932 ezmäine jonuz tuli Pit'krandha Läskeläspäi. 19. voz'sadaspäi 1950-he vozihesai saihe vas'k-, tin- da raudkivendoid lidnan ümbrištos.
Pit'krand om Karjalan palaks Tal'vsodan jäl'ghe, sai lidnan statusad vl 1940. 16.06.1941-11.07.1944 Suomenman sodaväged oliba lidnas. Lidn oli mülünu Nevondkundaližhe Ühtištushe vn 1947 Parižan kožundaktan mödhe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan keskuses, seižub pidust' Ladoganjärven pohjoižpäivnouzmašt randad. Lidnan territorii om läz 15 km pitte. Matkad Petroskoihesai om 156 km orhal päivlaskmha, 202 km avtotedme. Lähembaine lidn om Sortaval, 44 km päivlaskmha orhal, 70 km A121-avtotedme.
Kaks' küläd (Uuksu, Koirinoja) mülüdas Pit'krandan lidnankundha, niiden ühthine ristitišt om 295 eläjad vl 2016. Jüläristioja-žilo om Pit'krand-lidnan pala.
Tobmuz.
Järgenduseližed valičendad lidnankundan Nevondkundha (ven.: "Совет поселения") oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päivän (koumanz' kucund). Kaik rahvaz valičeb sen 15 ezitajid nelläks vodeks.
Lidnan administracijan pämez' radab lidnankundan pämeheks. Sergei Kovalöv radab sen pämehen kahten strokun jäl'geten.
Eläjad.
Vl 1959 lidnan eläjiden lugu oli 6 204 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 14 700 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 429 ristitud.
Ortodoksižen hristanuskondan Sündun voznesenjan jumalanpert' om lidnas 1990-ziden voziden lopuspäi.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden samine da ümbriradmine (šebin', sauvondkivi), tehmine (raudbeton), mecan varhapanend, turizm, mugažo cellülozine tegim om olmas.
Ühtenzoitai A121-trassad Anus-lidnanke avtote läbitab Pit'krandad pohjoižespäi suvipäivnouzmha. Raudte Pöud — Jänisjärvi mugažo läbitab lidnad, sidä kävutadas nügüd' vaiše jüguiden täht.
Irdkosketused.
*


Pudož.
Pudož (ven.: "Пудож", karj.: "Puudoži", suom.: "Puudoži", "Puudosi" dai "Puutoinen") om Venäman lidn Karjalan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Pudož om Pudožan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn. Rajonan ristitišton pol' eläb lidnas. Vspäi 1991 se om olmas Venäman istorižen lidnan statusanke.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1382 kuti "Pudog" (ven. "Пудога"). 15. voz'sadaspäi se oli tetab kuti "Nikolan Pudogan pagast" (ven. "Никольский Пудожский погост"), vspäi 1478 mülüb Venäman valdkundha. Žilo sai lidnan statusad vl 1785 i oli alištunu Anuslidnale kuti Pudožan makundan keskuz. Vn 1922 sügüz'kuspäi Pudož om mülünu Karjalha (ühten aigan sen sädandanke), vozil 1926-1943 oli külän statusanke pordaigaižešti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan suvipäivlaskmas, seižub Vodlanjogen oiktal (korktal) randal, 55 m keskkorktusel valdmeren pindan päl. Matkad Änižen randhasai om 25 km päivlaskmha. Matkad Petroskoihesai om 113 km orhal päivlaskmha (Änižen vastrandal), 352 km avtotedme. Lähembaine lidn om Vitegr, 102 km suvhe.
Koume pen't žilod (Aeroport, Kolovo i Kos'kenaluine (ven. "Подпорожье")) da kahesa küläd mugažo mülüdas Pudožan lidnankundha, niiden ühthine ristitišt om 1 167 eläjad vl 2016.
Eläjad.
Vl 1913 lidnan eläjiden lugu oli 2 800 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 11 700 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 698 ristitud.
Ižanduz da transport.
Ižandusen sarakod oma mecan varhapanend da transport, mecan i kiven ümbriradmine, turizm, mugažo leibtegim om lidnas.
Specialižen keskopendusen aluzkund om A.N. Loginovan nimel nimitadud professionaline škol nomer 22.
Federaline Vologd — Medvežjegorsk avtote (A-119) läbitab lidnad suvipäivlaskmaspäi pohjoižhe. Regionaline Pudož — Kargopol' — Nändom — Dolmatovo (läz M8) avtote (Р2) lähteb lidnaspäi päivnouzmha. Pudož-lendimport ("ПДЖ") civiližiden südäireisiden täht sijadase 3 km pohjoižpäivnouzmha lidnaspäi, vspäi 2011 se om olmas vaiše lämoipaloaviacijan täht (punolendimed). Vodl-jogi sättub laivoiden täht vaiše Kos'kenaluine-žilhosai (11 km päivlaskmha lidnaspäi avtotedme).
Lähembaižed raudtestancijad, kuna voib sadas avtotedme, sijadasoiš Medvežjegorskas (192 km lodeheze) i Nändomas (236 km päivnouzmha).
Irdkosketused.
*


Segež.
Segež (ven.: "Сегежа"; suom.: "Segeža", mugažo "Sekee", "Segee", "Segehe" dai "Sekehe") om Venäman lidn da lidnankund Karjalan Tazovaldkundan keskuses, sen nellänz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe. Segež om Segežan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn. Rajonan ristitišton viž seičemendest eläb lidnas.
Istorii.
Üks'pertiine Segež-külä mainitase vl 1904 S.N. Sokolovan tedoiduses Povenecan makundan polhe. Külä oli nimitadud järven mödhe — karjalaine "sees"-tüvi znamoičeb «sel'ged, vauged» "Seesjarvi"-nimes, sanan genitiv om "sekehen".
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1914 kuti pen' "Segež-raudtestancii" udel Petroskoi — Murmansk raudtel.
Vl 1932 mectegim da kaik toižed tehmižed oliba sirtud lähižes pohjoižes Maigub-žilospäi (sen pala om upotadud, vl 2013 üks' kaikenaigaine eläi oli sigä) Segežha Vaugedmeren-Baltijanmeren veziten i Vigjogen padoseinän sauvomižen aigan. Vozil 1935-1939 cellülozbumagaine kombinat om saudud lidnas, se oli kaikiš suremb NSTÜ:s pakuitesen pästandan mödhe. Mugažo mechimijan tehmine om saudud kombinatanke ühtes.
Toižen mail'man voinan aigan Segež oli nevondkundaližen frontan eziröunas. Vn 1943 tal'vkus Segež-radnikžilo sai lidnan statusad. Vl 1945 udessündutihe Segežan rajonad i panihe Segežad sen keskuseks. Vspäi 2005 lidn mülüb rajonha, edel sidä vspäi 1991 se oli alištunu tazovaldkundan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase pohjoižpolehe Petroskoišpäi, Segežan rajonan keskuses. Matkad Petroskoihesai om 267 kilometrad suvhe.
Segež seižub Vigjärven-vezivaradimen (ven. "Выгозеро") päivlaskmaižel randal Segež-jogen lanktendan sijas, 80 m valdmeren pindan päl keskkorktusel.
Tobmuz.
Vs 2009 redukun 11. päiväspäi Anatolii Lotoš radab Segežan lidnankundan pämeheks kahtenden strokun jäl'geten, administracii alištub hänele. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Varapämez' om hänele abhu. Koume ohjandust da 3 palakundad alištudas administracijan pämehištole (2010 v.).
Käskusenandai tobmuz om lidnankundan Nevondkund (ven. "Совет поселения") 20 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb ezitajid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund), valitihe Nevondkundan ezitajid i lidnankundan pämest. Natal'ja Petriläinen radab Nevondkundan ezimehen vs 2013 sügüz'kun 23. päiväspäi.
Eläjad.
Vl 1959 lidnan eläjiden lugu oli 19 708 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 38 207 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 29 631 ristitud.
Ortodoksižen hristanuskondan ph. Nikolain-čudonsädajan jumalanpert' om lidnas. Toine pühäpert' om sauvomas, se om ph. Stroican jumalanpert', linneb kaks'žiruižen.
Ižanduz.
Lidnan ižandusen päsarakod oma cellülozbumagaine sarak, mechimii, pertiden da avtoteiden sauvond, mugažo leibtegim om olmas. om läz lidnad.
Jogivaldmad, Segež-raudtestancii i Segež-avtobusstancii oma lidnas. Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vozil 1950-1980 sijaližiden reisiden lendimport oli kävutamas, nügüd' seižub radmata.
Professionaližen keskopendusen aluzkund om lidnas, se om Pohjoine kolledž.
Irdkosketused.
*


Sojärv (lidn).
Sojärv (ven.: "Суоярви", karj. da suom.: "Suojärvi") om lidn Venämas, lidnankund da raudtesol'm Karjalan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Sojärven rajonan administrativine keskuz (vspäi 1940) da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Kaipaa-külä" vl 1500.
16. voz'sadal mülüi Uz'lidnan Vodin pätinha kuti "Šujanjogen pagast (ven.: "Шуерецкий погост").
Vozil 1617-1721 oli Ročinman palaks Stolbovon kožundaktan mödhe. Vspäi 1721 Pohjoižen sodan jäl'ghe Sojärv oli mülünu Venäman imperijha Ništadtan kožundaktan mödhe. Se oli Piterin gubernijan Viipurin provincijan, vspäi 1744 — Viipurin gubernijan palaks vhesai 1812. 18.-19. voz'sadoil saihe järven raudkivendod Sojärven pühäkodin tulendas.
Vl 1812 eländpunkt kuti Viipurin gubernijan pala mülüi Suomenman surhe ruhtinazkundha, vspäi 1917 — Suomenmaha. Vl 1926 mectegim i fabrik kartonan pästandan täht oma saudud. Ned oma lidnan päedheotandoikš tähäsai.
Sojärv om Karjalan palaks Tal'vsodan jäl'ghe, sai lidnan statusad vl 1940.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen järven suvirandal, 155 m valdmeren pindan päl keskkorktusel. Matkad Petroskoihesai om 112 km päivnouzmha orhal, 135 km avtotedme, 132 km raudtedme.
Klimat om ven meren klimatan pirdoidenke. Vilun pördumižed oleldas paksus. Vilukun keskmäine lämuz om -11 °C, heinkun — +17 °C.
Tobmuz.
Roman Petrov radab lidnankundan da lidnan ohjastusen pämehen vspäi 2012 (om valitud vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl).
Järgenduseližed valičendad lidnan Nevondkundha oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund). Siš 15 ezitajad om, üksin kaikuččes valičemižümbrikospäi. Sergei Potehin radab sen ezimehen.
Lidnan ohjastuz kogoneb administracijan pämehespäi hänen varapämehenke i koumes palakundaspäi.
Eläjad.
Vl 1959 lidnan eläjiden lugu oli 6 711 ristituid. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 766 ristituid.
Ortodoksižen hristanuskondan Raštvoiden jumalanpert' om lidnas vs 2011 kül'mkuspäi.
Irdkosketused.
*


Sortaval.
Sortaval (ven.: "Сортавала", edel 1918 vot "Сердоболь"; karj. i suom.: "Sortavala", roč.: "Sordavala") om Venäman lidn Karjalan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Sortavalan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn. Rajonan ristitišton koume videndest eläb lidnas. Vspäi 1991 se om olmas Venäman istorižen lidnan statusanke.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan venälaiž-ročižes röunaktas vl 1468: «Ei pida toda nimittušt pahut Sortevalha»..
Vozil 1617-1721 oli Ročinman palaks Stolbovon kožundaktan mödhe. Vl 1632 Sordavall-lidn (roč.: "Sordavalla") om pandud läz "Serdovolin pagastad" ročin Gustavan II kunigahan käskön mödhe. Vspäi 1721 Pohjoižen sodan jäl'ghe Sortaval oli muretud lujas, kadoti lidnan statusad, sidä nimitihe "Serdobolikš" (ven. "Сердоболь") da mülütihe Venäman imperijha Ništadtan kožundaktan mödhe. Serdobol' oli Piterin gubernijan Viipurin provincijan, vspäi 1744 — Viipurin gubernijan palaks vhesai 1812. Vl 1783 eländpunkt sai lidnan statusad tošti.
Vl 1812 eländpunkt kuti Viipurin gubernijan pala oli mülünu Suomenman surhe ruhtinazkundha, vspäi 1917 — Suomenmaha. Vn 1893 kül'mkus raudte tuli lidnha, se tegihe Viipur — Jogensu raudten palaks. Vspäi 1900 mašiništonsauvomižtegim zavodi radod.
Sortaval om Karjalan palaks Tal'vsodan jäl'ghe, vspäi 1940.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan suvipäivnouzmas, seižub Ladoganjärven pohjoižel randištol. Ladogan Rijekkalan- da Valaam-sared mülüdas Sortavalan lidnankundha. Matkad lidnaspäi Petroskoihesai om 195 km orhal päivlaskmha, 247 km A121-avtotedme. Matkad Piterihesai om 197 km orhal suvhe, 271 km avtotedme. Lähembaine lidn om Lahdenpohj, 33 km suvipäivlaskmha orhal, 42 km avtotedme.
Üks'toštkümne žilod mülüdas Sortavalan lidnankundha, niiden ühthine ristitišt om 1 165 eläjad vl 2016.
Tobmuz.
Järgenduseližed valičendad lidnankundan Nevondkundha (ven.: "Совет поселения") oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päivän (koumanz' kucund). Kaik rahvaz valičeb sen 15 ezitajid nelläks vodeks.
Vs 2015 sügüz'kun 13. päiväspäi Sergei Krupin om valitud da tegeb lidnankundan pämehen (sen Nevondkundan ezimehen) velgusidme. Hän-žo radab Sortavalan rajonan pämehen (sen Nevondkundan ezimehen) vs 2013 redukun 16. päiväspäi. Kaks' lidnankundan varapämest alištudas hänele. Sortaval-lidnankundan administracii kogoneb koumes palakundaspäi.
Eläjad.
Vl 1910 lidnan eläjiden lugu oli 3 085 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 22 800 eläjad. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 235 ristitud.
Sortavalas om pandud Petrin Šemeikkan muštpacaz, kudamb oli tetaban karjalaižen runonpajatajan XIX-ndel voz'sadal.
Irdkosketused.
*


Int.
Int (ven. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Komin Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1940 kuti "Int-žilo" Kožvan rajonas samha kivihil't da tedoidamha kivihil'basseinad. türmatud mehed sauvoiba «Kotlas — Vorkut»-raudted da kaivusid. Žilo kändihe lidnanvuiččeks vl 1942. Ezmäine jonuz kivihilenke oigenzihe blokiruidud Leningradha vl 1943. Vspäi 1954 erigoittihe Intan rajonad Üläint-žilonke keskuseks, i sil-žo vodel 4. päiväl redukud rajon sai lidnan statusad täuzin.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase mectundras, Sur' Int-jogen hural randal (Pečoran bassein) 50 m kortte valdmeren pindan päl, ani päivlaskmha Uralmägiden pautkilpäi. Om sijaližid avtoteid vaiše, ei voi sadas avtol toižiš lidnoišpäi Inthasai avtotedme. Matkad Siktivkarhasai om 665 km suvipäivlaskmha orhal.
Klimat om subarktine kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om –3,9 C°. Tal'v om pit'k da vilu, kaikiš vilumb ku om uhoku — –30,1 C°, heinkun kesklämuz om +14,2 C°.
2 lidnanvuittušt žilod i 20 muite žilod da küläd mülüdas Intan ümbrikho, 2 706 eläjanke (2017), kaikiš suremb om lidnanvuitte Üläint-žilo (1059 rist. vl 2017). Lidnan ümbrikon pind om 30 100 nellikkilometrad.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 32 080 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 60 700 eläjad. Se poleni londuseližen gazan kävutandan levigandusen tagut i kivihilen kaivusiden sauptandan taguiči, vaiše üks' kaivuz jäi kudespäi. Sijaline civiline Int-lendimport ("ИНТ / INA") sijadase 2 km pohjoižhe lidnaspäi külätahondas, sišpäi tehtas reisid Intan ümbrikodme, Nencan avtonomižen ümbrikon žiloihe da Siktivkarha.
Rahvahad (lidnan ümbrikos, vn 2010 rahvahanlugemine, enamba 0,5%): venälaižed — 65,9%, komilaižed — 10,4%, ukrainalaižed — 6,9%, totarlaižed — 1,6%, vaugedvenälaižed — 1,2%, marilaižed — 0,6%, čuvašalaižed — 0,6%, litvalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,2%; rahvahuden ozutandata — 9,1%.


Jemv.
Jemv (ven. i) om Venäman lidn Komin Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om Jemvan lidnankundan da Knäžpagastan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eziauguine eländpunkt om "Knäžpagast" (), se sijadase Vim'-jogen vastrandal da mainitase vn 2010 rahvahanlugemižes (114 eläjad), no om lidnan palaks. Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud Vim'-jogen hurha randha vl 1941 kuti lidnanvuitte Raudtežilo (). Se om lidnan statusanke da nügüdläiženke nimenke vspäi 1985.
Geografijan andmused.
Raudtestancii nimitase "Knäžpagast", om lidnan keskuses. Avtote läbitab lidnad pidust' raudted. Matkad Siktivkarhasai om 122 km suvhe orhal. Lähembaine lidn om Mikun' 50 km suvipäivlaskmha raudtedme vai 100 km avtotedme.
Seičeme küläd da kaks' pen't žilod mülüdas lidnankundha Jemvan ližaks. Lidnankundan pind om 61,25 nellikkilometrad.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 14 570 ristitud, lidnankundan — 14 626 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vodel 1989 — 18 782 eläjad. Vl 2017 13 017 eläjad om lidnankundas.
Ižandusen sarakod oma mecan varhapanend, mecan ümbriradmine (pästtas fibroplituid) da torguind. Om äi valdkundbüdžetan aluzkundoid, türmid päpaloin.
Irdkosketused.
*


Mikun'.
Mikun' (ven. i) om Venäman lidn Komin Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Mülüb Ust'-Vimin rajonha lidnankundaks, üks'jäine lidn rajonas.
Istorii.
Eländpunkt augotihe vl 1937 Pohjoižen raudten panendan aigan, sen istorijan muzei om lidnas. Vl 1940 sauvoihe elektrostancijad sihe. Žilo raudtestancijanno sündui vodel 1945, radnikžilo vn 1947 redukuspäi.
Žilo kändihe lidnaks vl 1959. Sauvoihe raudted Siktivkarha suvipäivnouzmha da Udoran maha lodeheze, i 1960-nzil vozil lidn tegihe järedaks raudtesol'meks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vičegd-jogen da sen Vim'-ližajogen oiktal randpolel (Pohjoižen Dvinan oigedpol'ne bassein). Rajonan Aikino-keskuz sijadase 15 km suvhe avtotedme, Vičegdan randal. Matkad Siktivkaraspäi om 108 km avtotedme vai 96 km raudtedme lodeheze. Lähembaine lidn om Jemv 50 km pohjoižpäivnouzmha raudtedme vai 100 km avtotedme.
Šežam-žilo (1 rist. vl 2014) mülüb lidnankundha Mikunin ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 088 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989−2001, läz 12 tuhad eläjid.
Kaks' raudtestancijad om lidnas: "Mikun' " päraudtel i "Mikun'-kahtenz' " Udoran sarakol. Om kompressorstancijoid läz lidnad pompamha kivivioid i londuselišt gazad magistraližil veimil.


Pečor (lidn).
Pečor (,) om Venäman lidn da lidnankund Komin Tazovaldkundan pohjoižpalas. Lidn om Pečoran rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn, mülüb rajonha, om sen ühteks koumes lidnankundaspäi.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1940 kuti "Pečor-raudtestancii" udel «Kotlas — Vorkut»-raudtel i sil-žo vodel jogimehiden "Kanin Nem'-žilo" () Pečor-jogen valdmoidenno sauvomha raudtesildad joges päliči. Vl 1949 ühtištuihe niid da anttihe lidnan statusad nügüdläiženke nimenke i panihe Kožvan rajonan keskuseks (Pečoran rajonan nimi vhesai 1959). Lidn om kaks'palaine nügüd'-ki, sokaz tahond om jogi- i raudtepaloiden keskes.
Geografijan andmused.
Lidn om ümbärtud mecoil, sijadase Pečor-jogen oiktal randal, jogen alangištos, 59 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Siktivkarhasai om 588 km suvipäivlaskmha orhal.
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om –1,9 C°, halatoi pord om 70 päiväd. Territorii om Edahaižhe Pohjoižhe tazostadud. Heinkun lämuz +16,1 C°, vilukun — –18,4 C°. Paneb sadegid 623 mm vodes, kaikiš vähemb niid oleleb uhokus-sulakus (31..33 mm kus).
Pečor-lidn om üks'jäine eländpunkt lidnankundas. Sen municipaline ühtnik om sätud vl 2006, pind om 4705,67 km².
Eläjad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 43 105 ristitud (rajonan ristitišton nell' videndest). Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1987-1998, enamba 60 tuhad ristituid, vl 1991 — 66 500 eläjad.
Järed jogiškol (Piterin vezikommunikacijoiden universitetan filial) i tegimišton da ekonomikan tehnikum oma lidnas. Ortodoksižen hristanuskondan naižjumalankodi om olmas, völ Spasan pühäpert' om sauvomas. Rahvahaližen «Jugid va»-puišton aluzkundad sijadasoiš neciš lidnas.
Ižanduz da transport.
Vozil 1974−1979 Pečoran GRES om saudud, tähäsai om 5 energoblokad 12:späi. Se om lidnan kaikiš järedamb edheotand, radab elektrust londuseližes da kivivoin gazaspäi, andab elektrusen koumandest da sen enamba Komin Tazovaldkundan kulutuzmäraspäi. Valitihe Pečorad, sikš miše Usinskan kivivoipöudod, veden järed purde i Pohjoižen säind-gazanveiman sarak Vuktilaspäi (nüg. «Jamal — Evrop»-gazanveim-ki om läz lidnad) sijadasoiš läz lidnad, dai saudud aigaližen varutusen stancii raketlondas kucub äi energijad.
Sadas kivivoid lidnan ümbrištos 1990-nziden voziden kahtendes polespäi. Raudbetontegesiden (vspäi 1979) i metallkonstrukcijoiden (vspäi 1987) tegimed oma väges.
Pened avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Voib putta lidnha avtos ehtatimel Vuktilaspäi, «Uht — Nar'jan Mar»-avtote om sauvomas. Järed jogiport vedamha jüguid i raudtevedimiden depo oma lidnas. Sijaline civiline lendimport ("ПЧР / PEX") om lidnan jogipalas, sišpäi tehtas reisid Siktivkarhasai. Kamenk-sodail'mbaz om 27 km päivlaskmha lidnaspäi.
Irdkosketused.
*


Sosnogorsk.
Sosnogorsk (,) om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Komin Tazovaldkundan keskuses. Se om Sosnogorskan rajonan administrativižen keskusen (om olmas vspäi 1979), om rajonan palaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1939 kuti "Ižm-raudtestancii" sauvomha «Kotlas — Vorkut»-raudted. Vl 1955 žilod ühtištoitihe lähiženke "Sosnovk-žilonke" (panihe vl 1945 Pohjoižen gazanümbriradmižen keskuseks) da anttihe lidnan statusad. Vl 1957 sidä udesnimitihe nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Ižm-jogen hural randal (Pečoran bassein). Matkad Siktivkarhasai om 345 km suvipäivlaskmha, Uhtahasai — 15 kilometrad lodeheze.
Klimat om ven, kuz'ne mec ümbärdab lidnad. Voden keskmäine lämuz om –1,5 C°.
Kaik 13 žilod da küläd mülüdas lidnankundha lidnale ližaks, ühthine ristitišt — 5 309 eläjad (2017. voz').
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 27 757 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992–2001, läz 31 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan pühäpertiden kompleks om saudud. Koume sportkompleksad da üks' jäpert'kulu oma lidnas.
Ižandusen znamasine edheotand om ÜRV «Gazprompererabotka», londuseližen gazan ümbriradmine.
Irdkosketused.
*


Uht.
Uht (,) om Venäman lidn Komin Tazovaldkundan keskuses. Se om Komin kahtenz' surtte lidn, alištub tazovaldkundan tobmudele oikti, Uhtan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
16. voz'sadal Moskvan ristitud löuziba da ümbrikirjutiba Venäman kivivoin ezmäižid purtkid Uht-jogen da sen ližajogiden pohjal. 18. voz'sadal ezmäine kivivoin samižedheotand radoi Uht-jogenno.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1929 kuti "Čibju-žilo" () tedoidamha burauduz da samha kivivoid. Vl 1939 udesnimitihe sidä nügüdläižikš. Vl 1941 zavodihe sada londuselišt gazad industrialižel mahtusel Uhtan ümbrištos, se oli ezmäižen kerdan.
Vl 1943 žilole anttihe lidnan statusad. 1950-nzil vozil sauvoškanzihe veimid, sid' tegimid ümbriradamha kivivoid da londuselišt gazad. Nügüd'aigan kivivoin da gazan samižtegimišton projektirujad institutad oma keskitadud neciš lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Uht-jogen da sen Čibju-ližajogen randoil (Pečoran bassein), 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Uhtan territorii om sokaz da kukhikaz. Matkad Siktivkarhasai om 333 km suvipäivlaskmha, Sosnogorskhasai — 15 kilometrad suvipäivnouzmha.
Viž lidnanvuittušt žilod i 12 muite žilod da küläd mülüdas lidnümbrikho (om olmas vspäi 2006) Uht-lidnale ližaks. Sured žilod: Jareg (7657 rist. vl 2017, sadas kivivoid da titankivendoid), Vezižilo (6139 rist. vl 2017, sadas radijad) i Šudajag (3468 rist. vl 2017).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 99 591 ristitud, lidnümbrikon ristitišt oli 121 596 eläjad. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 112 100 eläjad, ümbrikon — 126 990 eläjad vl 2009. Tedon da tehnikan pert'kulu, nell' sportkompleksad, jäpert'kulu, ujundbassein da dramatine teatr oma lidnas.
Rahvahad (lidnümbrik, enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 76,5%, komilaižed — 7,5%, ukrainalaižed — 3,9%, totarlaižed — 1,0%, vaugedvenälaižed — 1,0%, azerbaidžanlaižed — 0,6%, saksalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,3%, rahvahuden ozutandata — 5,7%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma londuseližen gazan da kivivoin samine, transportiruind, ümbriradmine, sauvondmaterialiden tehmine. Ičeze universitet da kahesa specialižen keskopendusen aluzkundad oma lidnas.
Avtobusad ühtenzoittas lidnan rajonid, lidnad ümbrišton eländpunktoidenke i Siktivkaranke avtotedme. Uht-raudtestancii om olmas «Kotlas — Vorkut»-raudtel vspäi 1942. Civiline Uht-lendimport ("УХТ / UCT") sijadase lidnan päivnouzmaiženno röunanno. Sišpäi tehtas reisid Moskvha, Piterha, Jamalha da Komidme.
Irdkosketused.
*


Usinsk.
Usinsk (,) om Venäman lidn Komin Tazovaldkundan pohjoižes. Om Usinskan lidnümbrikon administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1966 samha kivivoid, om nimitadud jogen mödhe. Vl 1984 žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 4 kilometras Usanjogen oiktal randalpäi, 67 m korktusel valdmeren pindan päl. Läbipäzmatomad sod ümbärtas lidnad. Matkad Siktivkarhasai om 757 km suvipäivlaskmha. Om tal'veližid avtoteid Uht-lidnhasai da Arhangel'skan agjaha (Nencan avtonomine ümbrik).
Klimat om subarktine, lumikate venub kezakuhusai. Voden keskmäine lämuz om −3,4 C°. Paneb sadegid 517 mm vodes, enamba kaiked heinkus-sügüz'kus (59..67 mm kus).
Lidnanvuitte Parm-žilo (1214 rist. vl 2017), 18 muite žilod da küläd mülüdas ümbrikho Usinsk-lidnan ližaks. Ümbrik om olmas vspäi 2006, sen pind — 30 564 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 40 827 ristitud, lidnümbrikon ristitišt oli 47 229 eläjad (vl 2017 — 44 525 rist.). Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1998 — 49 600 eläjad. Politehnine tehnikum om keskopendusen aluzkundaks.
Rahvahad kaikenaigaižes ristitištos (lidnümbrik, enamba 0,9% vl 2010): venälaižed — 55,9%, komilaižed — 13,9%, ukrainalaižed — 7,1%, totarlaižed — 6,7%, baškiralaižed — 2,3%, azerbaidžanlaižed — 1,4%, vaugedvenälaižed — 1,4%, čuvašalaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 4,3%, rahvahuden ozutandata — 6,1%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma londuseližen gazan da kivivoin samine, transportiruind i ümbriradmine. Kaikiš pohjoižemb kivivoinümbriradai tegim sijadase 60 km pohjoižhe lidnaspäi (1,3 mln tonnoid vodes). Läz 27 tuhad radsijid om ümbrikon edheotandoiš.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Usinsk-raudtestancii om sarakon lopstancii Sin'-raudtestancijaspäi. Jogitransport vedab matknikoid-ki Us- da Pečor-jogidme. Tatanmaine civiline Usinsk-lendimport ("УСН / USK") sijadase 8 km päivlaskmha lidnaspäi, tehtas reisid Arhangel'skha, Moskvha i Piterha, vahtradnikoiden täht tobjimalaz.
Irdkosketused.
*


Vorkut.
Vorkut (,) om Venäman lidn Komin Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas, ühtennimižen jogen randal. Se om tazovaldkundan koumanz' surtte lidn, nabakehkruden südäimen nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Vorkutan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Etimologii.
Lidnan eziauguine nimi oli anttud jogen mödhe ("Varkuta-jaha"), "vark" kändase nencan kelespäi «bur kondi», kaik kuti «äi kondjid», «bohat kondjil jogi», «kondjan pol'».
Istorii.
Vl 1930 löuzihe kivihil't nügüdläižen lidnan rajonas. Eländpunktan aluz om pandud vl 1936 Vorkut-jogen hurha randha kuti žilo «Kapital'nai»-kaivudenno (nomer 1 kaivudenno) samha kivihil't. Vl 1940 udesnimitihe žilod nügüdläižikš. Vspäi 1942 om Komin Tazovaldkundan palaks, anttihe Kožvan rajonha Arhangel'skan agjaspäi. Vl 1943 Vorkut sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Vorkut sijadase igähižen rougun zonas. Klimat om subarktine. Voden keskmäine lämuz om −5,3 C°. Paneb sadegid 531 mm vodes.
Lidnümbrik om olmas vspäi 2006, se om 24 179 km² pitte, ristitišt — 80 061 eläjad vl 2017. Kaik 8 lidnanvuittušt žilod, 5 muite žilod da 2 küläd mülüdas ümbrikho Vorkut-lidnan ližaks. Kaikiš järedambad oma lidnanvuiččed Vorgašor- (10 345 rist. vl 2017) i Pohjoine- (8 372 rist. vl 2017) žilod.
Eläjad da transport.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 70 548 ristitud, lidnümbrikon — 95 854 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 117 tuhad eläjid vl 1991.
Avtobusühtenzoituz om olmas lidnan südäimes, privatine-ki. Pohjoižen raudten "Vorkut-stancii" om olmas lidnas. Tatanmaine soda- da civiline «Vorkut»-lendimport ("ВКТ / VKT") sijadase lidnan suvipäivlaskmaižel röunal. Sišpäi tehtas reisid Moskvha, Kirovha, Jamalha, Siktivkarha. Vspäi 2010 saudas magistraližid gazanveimid lidnanno, i tal'veline avtote holitamha niid tuli lidnha Uhtaspäi.
Irdkosketused.
*


Vuktil.
Vuktil (ven. i) om Venäman lidn Komi Tazovaldkundan päivnouzmas. Om Vuktilan lidnümbrikon administrativižeks keskuseks (vozil 2006−2015 nimitihe Vuktilan rajonaks).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1964 samha londuselišt gazad da kivivoid. «Pohjoižen säind»-gazanveim zavodiše täs (Vuktil — Uht — Toržok). Vl 1984 žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pečor-jogen oiktal randal, 100..109 m ü.m.t. korktusil. Matkad Siktivkarhasai om 530 km suvipäivlaskmha. Lähembaižed lidnad oma Sosnogorsk 168 km päivlaskmha orhal vai 198 km avtotedme i Pečor 142 km pohjoižhe orhal vai 248 km avtol.
Vuktilan lidnümbrik om 22 453 nellikkilometrad pindanke. 10 pen't žilod da küläd mülüdas sihe Vuktil-lidnan ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 536 ristitud, rajonan — 14 873 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1989 — 19 330 eläjad. Vl 2017 kaik 12 042 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (lidnümbrik, enamba 0,7% vl 2010): venälaižed — 67,1%, komilaižed — 10,0%, ukrainalaižed — 7,7%, totarlaižed — 1,5%, vaugedvenälaižed — 1,3%, čuvašalaižed — 1,1%, saksalaižed — 0,7%, toižed rahvahad — 3,4%, rahvahuden ozutandata — 7,2%.
Ižandusen päsarakod oma londuseližen gazan samine da transportiruind, mecan varhapanend.


Koz'modem'jansk.
Koz'modem'jansk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Marii Elan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Mägimarin rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud lidnuseks vl 1583 Ivan Grazijan käskön mödhe kahten pühämehen päivän oiktastuseks: Koz'ma i Dem'jan. Mainitase lidnaks vspäi 1609. Koz'modem'jansk sai makundan lidnan statusad vl 1718, oficialine lidnan status om vspäi 1781.
Luja lämoipalo tegihe lidnas vn 1833 semendkus. Om kaičenus äi endevanhid istorižid pertid. Koz'modem'jansk šingotase jogiportal i elektroladimiden tegimil (katkaižimed, štepselid, avtotraktorine elektronik), mugažo pälembaižen soban omblendal i turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan oiktal randal (Čeboksaran vezivaradim), 110 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Joškar-Olhasai om 104 km pohjoižpäivnouzmha. Ehtatim ühtenzoitab jogen randoid. Lähembaižed lidnad oma Čuvašijan Čeboksarad 49 km suvipäivnouzmha orhal vai 73 km avtotedme i Jadrin 49 km suvipäivlaskmha vai 86 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 257 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 25 300 eläjad vl 1992.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 61,5%, marilaižed — 30,9%, totarlaižed — 0,9%, čuvašalaižed — 0,7%, ukrainalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 0,6%, rahvahuden ozutandata — 5,0%.
Ühtištuihe sauvondindustriališt tehnikumad i elektrotehnikan kolledžad vn 2014 sügüz'kus, i Koz'modem'janskan industrijan da edheotaikundan kolledž om professionaližen opendusen üks'jäižeks aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Zvenigovo.
Zvenigovo (, mägimar. i) om Venäman lidn da lidnankund Marii Elan Tazovaldkundan suves. Se om Zvenigovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Kostroman gubernijan edheotajil vl 1860 kuti laivansauvomižen tegim da sen "Čekuri-külä" i "Zvenižskii-žilo". Zvenigovo-žilo sai lidnan statusad vl 1974.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg-jogen hural randal (Kuibiševan vezivaradim), 60 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Joškar-Olhasai om 74 km pohjoižhe orhal vai 91 km «Vätk»-avtotedme. Lähembaine lidn om Volžsk 25 km suvipäivnouzmha orhal vai jogedme i 37 km avtotedme.
Pen' Čuvaš-Otari-külä (, 358 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Zvenigovon ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 946 ristitud, lidnankundan — 12 319 ristitud, rajonan kaks' seičemendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989−2001, enamba 14 tuh. eläjid (14 800 rist. vl 1992). Vl 2017 kaik 11 734 ristitud elihe lidnankundas.
Ižandusen järedad edheotandad oma laivansauvomižen da kohendusen tegim, meckombinat i maidkombinat.
Irdkosketused.
*


Volžsk.
Volžsk (, mugažo totaran kelel, mägimar. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Marii Elan Tazovaldkundan kaikiš suvižembas čokkoimes. Se om Volžskan rajonan administrativine keskuz mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eziauguine eländpunkt oli "Lopatino-külä", mainitase 19. voz'sadaspäi. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1938 "Lopatino-žiloks" sauvomha cellülozbumagašt kombinatad. Se sai lidnan statusad Volžsk-nimenke vl 1940.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Volg-jogen hural randal, 60 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Joškar-Olhasai om 97 km pohjoižhe avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Tatarstanan Zelenodol'sk 10 km päivnouzmha avtotedme, Kazan' 49 km päivnouzmha avtotedme, Innopolis 28 km suvipäivnouzmha avtotedme, Čuvašijan Kozlovk 3 km suvipäivlaskmha orhal (Volgan vastrandal), Novočeboksarsk 60 km päivlaskmha avtotedme.
Volžsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Kaik 9 lidnanlaptad, 2 tegimištrajonad i 3 žilod oma lidnan territorialižikš paloikš.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 55 659 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1987−2001, enamba 60 tuhad eläjid (vl 1992 — 62,5 tuh. rist.).
Rahvahad (vl 2010, enamba 0,4%): venälaižed — 67,9%, marilaižed — 13,5%, totarlaižed — 13,2%, čuvašalaižed — 1,6%, ukrainalaižed — 0,5%, mordvinalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,1%, rahvahuden ozutandata — 1,8%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma cellülozbumagaine, mašiništonsauvomine (vilugoitimed), sauvondmaterialiden (gazbeton), meblin tehmine. Nevondkundaližen aigan pästtihe magnitofonid-ki. Professionaližen opendusen aluzkundad: industrialine tehnikum, sauvomiž-tegimištoline kolledž, Joškar-Olan medškolan filial, üläopendusen aluzkundoiden nell' filialad.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad da ezilidnelektrojonused ühtenzoittas Kazaninke, "Volžsk-raudtestancii" om olmas vspäi 1940. Kaks' valdmad om Volgan randal.
Irdkosketused.
*


Ardatov.
Ardatov (ven. i,) om Venäman lidn Mordovijan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om Ardatovan rajonan lidnankund da administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 17. voz'sadal kuti Ardatovankülä (). Vspäi 1780 kätihe Simbirskan gubernijan makundan lidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Alatir'-jogen oiktal randal (lankteb Surha huralpäi 20 kilometras, Volgan oigedpol'ne bassein), 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Saranskhasai om 114 km suvipäivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Alatir' (Čuvašii) 20 km päivnouzmha orhal. "Ardatov-raudtestancii" sijadase 10 km suvhe lidnaspäi «Saransk — Kazan'»-linijal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 400 ristitud, rajonan ristitišton koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989−2001, enamba 10 tuhad eläjid (10 200 rist. vl 1998). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulain päjumalanpert' om olmas lidnas.
Rahvahad (vn 2002 rahvahanlugemine, enamba 1%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 66,2%, mordvinalaižed (tobj. erzänkel'žed) — 32,1%, toižed rahvahad — 1,7%.
Irdkosketused.
*


Insar.
Insar (ven. i,) om Venäman lidn da lidnankund Mordovijan Tazovaldkundan suves. Se om Insaran rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1647 kuti lidnuz posadanke. Vl 1780 sai makundan lidnan statusad Penzan gubernijas. Vspäi 1935 mülüb Mordovijha. Vozil 1926−1958 oli küläks, vn 1958 29. päiväspäi elokud om lidnaks tošti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan pohjoižröunanno, Iss-jogen hural randal (, Mokš-jogen oiged ližajogi, Okan oigedpol'ne bassein), 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Saranskhasai om 77 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Kovilkino 38 km lodeheze avtotedme i Ruzajevk 50 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme. Lähembaine raudtestancii sijadase lidnanvuiččes Kadoškino-žilos 18 km pohjoižhe avtotedme.
Pen' Zor'a-žilo (20 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Insaran ližaks. Lidnankundan pind om 52,18 nellikkilometrad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8687 ristitud, rajonan ristitišton kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992−1998, enamba 9,5 tuh. eläjid (vl 1996 — 9 800 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Ol'gan naižjumalankodi i Sündundan Raštvoiden jumalanpert' oma udessündutadud lidnas.
Insaran agrarine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Kovilkino.
Kovilkino (,) om Venäman lidn Mordovijan Tazovaldkundan keskuzpalan suves. Se om lidnankundan i Kovilkinon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Necil territorijal kaikiš vanhemb eländpunkt oli Lašm vspäi 1237. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1892 kuti "Arapovo-raudtestancii" «Räzan' — Kazan'»-jonol. Vl 1919 udesnimitihe sidä nügüdläižikš. Vl 1960 žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn seižub penen Lašm-jogen lanktendan sijas Mokš-jogehe (Okan oigedpol'ne bassein), Mokš-jogen hural randpolel, 140 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Saranskhasai om 85 km päivnouzmha orhal vai 108 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Insar 38 km suvipäivnouzmha avtotedme, Spassk 49 km päivlaskmha orhal vai 87 km avtotedme i Krasnoslobodsk 53 km pohjoižhe avtotedme.
Pen' Sosnovii Bor-žilo (37 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Kovilkinon ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 21 307 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1996−2000, 23 200 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas.
Lidnan tegimišt: söndtavaroiden pästandan edheotandad, sauvondmaterialiden tehmine (silikatižed savičud da blokad, faner), elektromehanine tegim (likujad radiolokatorad, dizel'elektrostancijad). Professionaližen opendusen aluzkundad: agrariž-sauvondkolledž i Mordovijan valdkundaližen universitetan filial.
Irdkosketused.
*


Krasnoslobodsk (Mordovii).
Krasnoslobodsk (,) om Venäman lidn Mordovijan Tazovaldkundan lodehes. Se om Krasnoslobodskan rajonan lidnankund, administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1571 kuti "Rusked Slabad-lidnuz" (). Vl 1706 se sai lidnan statusad. Vl 1780 lidnad udesnimitihe nügüdläižikš. Vn 1817 lämoipalon jäl'ghe Krasnoslobodsk om saudud möst regulärižen planan mödhe oiktoidenke irdoidenke.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Mokš-jogen hural randal (Okanjogen oigedpol'ne bassein). Matkad Saranskhasai om 103 km päivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Temnikov 44 km lodeheze orhal vai 64 km avtotedme. Lähembaine raudtestancii om Kovilkino-lidnas, se sijadase 50 kilometras suvhe orhal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 151 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992−2001, läz 12 tuhad eläjid (12 000 rist. vl 1998).
Koume specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: zooveterinarine da agrarine tehnikumad, medicinine škol.
Irdkosketused.
*


Ruzajevk.
Ruzajevk (,) om Venäman lidn da raudtesol'm Mordovijan Tazovaldkundan keskuzpalan suves. Ruzajevk om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn, Saranskan suvipäivlaskmaine ezilidn. Om Ruzajevkan rajonan lidnankund da administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1631 kuti lahjoitud külä Kasimovan eläjale — Urozai Tonkačev-murzale. Hänen nimen mödhe nimitihe-ki küläd. Vl 1937 žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Pišl'-jogen () lanktendan sijas Insar-jogehe (Volgan bassein), 169 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Saranskan keskushesai om 25 km pohjoižpäivnouzmha.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 47 523 ristitud, rajonan ristitišton seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 1982−2001, enamba 50 tuhad eläjid (53 tuh. rist. vl 1987). Rahvahad: venälaižed, mokšalaižed, erzälaižed, totarlaižed.
Tegimil tehtas nenid tegesid: avtocisternad da cisternvagonad, plastiktorved da tegesed, mašiništ maižanduzlikkuimiden täht, savič, specialižed sobad.
Irdkosketused.
*


Temnikov.
Temnikov (,,) om Venäman lidn Mordovijan Tazovaldkundan lodehes. Se om Temnikovan rajonan lidnankund da administrativine keskuz.
Istorii.
Tazovaldkundan kaikiš amuižemb olii lidn, mainitase ezmäižen kerdan 12. voz'sadal. Vl 1536 eländpunktan aluz om pandud udhe sijha, Mokšan vastrandan 10 km ülezjogen, Jelena Glinskajan käskön mödhe.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Mokš-jogen oiktal randal (Okanjogen oigedpol'ne bassein), 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Mordovijan londuseline kel'dtaho zavodiše 10 km pohjoižhe lidnaspäi. Matkad Saranskhasai om 158 km suvipäivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn da raudtestancii om sauptud administrativiž-territorialižes Sarov-ühtnikas 35 km pohjoižhe orhal vai 46 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 7 243 ristitud, rajonan ristitišton nell' ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vll 1989−2001, enamba 9 tuhad eläjid (vozil 1996−1998 9 600 rist.).
Professionaližen opendusen aluzkundad: Temnikovan maižanduzkolledž i medicinine kolledž.
Irdkosketused.
*


Aldan (lidn).
Aldan (ven. i) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan suves. Se om Aldanan rajonan administrativine keskuz.
Enzne.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1924 kuti "Nezametnii-žilo" samha kuldad, nimitihe ojan mödhe. Žilo sai lidnan statusad vn 1932 20. päiväl sügüz'kud. Udesnimitihe nügüdläižikš vn 1939 semendkus.
Lidn šingotase kuldan samižel tähäsai, mugažo mecanümbriradajad pened edheotandad ratas. «Jakutijan raudted»-kompanijan (Amuran-Jakutijan raudtemagistralin sauvond) ohjanduz da vedimdepo sijadasoiš Aldanas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Aldan-jogen oigedpol'žes basseinas, Aldanan mägištol, 650 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Aldan-jogehesai om 50 km lodeheze, Jakutskhasai om 450 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 540 km avtotedme. Lähembaine lidn om Tommot 65 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 78 km avtol, se om rajonan toine lidn. "Aldan-raudtestancii" om olmas «Skovorodino — Tommot»-jonol.
Kaks' pen't žilod mülüdas lidnankundha Aldanan ližaks. Lidnankundan pind — 11 110 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 21 275 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 27 090 eläjad vl 1989. Vl 2017 kaik 20 908 ristitud elihe lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan Venäman uziden moknikoiden da hengenavaidajiden jumalanpert' om saudud vll 1995−2000.
Irdkosketused.
*


Verhojansk.
Verhojansk (,) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Verhojanskan rajonan üks'jäine lidn. Mail'man kaikiš vilumb eländpunkt lidnan statusanke (−67,8 C° vn 1892 uhokus).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1638 Posnik Ivanoval kuti kozakoiden tal'veline eländsija. Se sai lidnan statusad vl 1817. Šingotihe kükstud mehiden eländsijaks. Nügüd'aigan mecpunktan ižanduzkeskuz, jogivaldmad da lendimport sijadasoiš lidnas, se šingotase karvpramozlal i maižandusel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jan-jogen oiktal randal (Pohjoižen valdmeren bassein), 127 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Batagai-rajonkeskushesai om 92 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme, Jakutskhasai om 650 km suvhe orhal. Toine lähembaine lidn om Vilüisk 700 km suvipäivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 311 ristitud, rajonan kümnendez. Kaikiš suremb ristitišt oli 2 tuhad eläjid vll 1998−2000.


Vilüisk.
Vilüisk (,) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om Vilüiskan ulusan (rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1634 jeniseilaižil kozakoil kuti "Olensk" keradamha valdkundmaksad da elänzoitmaha tahod. Vl 1783 se sai lidnan statusad, no vl 1805 lidn oli muretud. Udessündutihe sidä, i vl 1822 anttihe lidnan statusad tošti udenke Vilüisk-nimenke jogen mödhe.
Lidn šingotase sauvondedheotandoil, betontegimel, raudbetontegesiden i arbolitan pästandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vilüi-jogen oiktal randal (, Lenan hura ližajogi), 110 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Jakutskhasai om 450 km suvipäivnouzmha orhal vai 550 km avtotedme. Lähembaine lidn om Nürb 170 km päivlaskmha orhal vai 214 km avtol.
Sosnovk-žilo (304 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Vilüiskan ližaks. Lidnankundan pind — 150 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 234 ristitud, ulusan nell' ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 11 279 ristitud elihe lidnankundas, ulusan nell' ühesandest.
Vilüiskan tehnikum i Vilüiskan pedagogine kolledž oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Lensk.
Lensk (,) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om tazovaldkundan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Lenskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1663 kuti "Muhtukujevskai-külä" evenkalaižiden "Muhtui"-eländsijas. Se šingotaškanzihe bazaks da jogiportaks vspäi 1956 sauvomha Mirnii-lidnad. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1963 udenke nügüdläiženke nimenke. Vn 2001 kevädel luja sur'vezi tegihe lidnas, pani mantazole lähižid žiloid.
Lidn šingotase transportan edheotandoil (londuseližen gazan i kivivoin veimed lidnanno, jogiport), mecanümbriradajil edheotandoil, sauvondsarakol (sauvondmaterialiden kombinat, järedpaneliden tegim) i sömtegimištol.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lenanjogen hural randal, 242 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Jakutskhasai om 800 km päivnouzmha orhal vai 1050 km avtotedme. Lähembaine lidn om Mirnii 209 km pohjoižhe orhal vai 234 km avtol.
Klimat om terav kontinentaline. Heinkun lämuz om +17,7 C°, vilukun — −29 C°. Voden keskmäine lämuz — −5,4 C°. Paneb sadegid 227 mm vodes, enamba tal'vel.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 966 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 30 900 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Innokentijan Moskvalaižen jumalanpert' om saudud vl 2001.
Irdkosketused.
*


Mirnii (Saha Tazovaldkund).
Mirnii (,) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om tazovaldkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Mirnijan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Vl 1955 avaitihe «Mir»-kimberlitturut, sen samine vedihe vll 1957−2001 kar'jermahtusel. Panihe eländpunktan alust vl 1955 samha diamantoid, nimitihe löudmižsijan mödhe. Vl 1959 Mirnii sai lidnan statusad.
Lidn om Jakutijan koumen rajonan diamantoiden samižen keskuz, «Venäman diamantoiden pälidn». «ALROSA»-kompanijan päfater, sen energetikan tütärkompanijad, kaks' kaivust («Mir», «Internacional'nai») da küllästamižfabrik sijadasoiš täs. Toižed edheotandad oma leibtegim da maidtegim. Kivivoinümbriradai tegim om sauvomas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ireläh-jogen oiktal randal (, Vilüi-jogen bassein), 350 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, vezivaradim om ülezjogen. Matkad Jakutskhasai om 815 km päivnouzmha orhal vai 1270 km «Vilüi»-avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Nürb 237 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 387 km avtotedme i Lensk 209 km suvhe orhal vai 234 km avtol.
Mirnii om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 7 177,97 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 37 188 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 39..40 tuhad eläjid vll 1992 i 2002−2005 (40 tuh. rist. vl 2003). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Stroican jumalanpert', ph. Ezikuctud Ondrii-apostolan mez'jumalankodi i kaks' časounäd oma olmas lidnas.
Mirnijan regionaline tehnine kolledž da üläopendusen viž filialad (Jakutsk, Tomsk, Novosibirsk) oma professionaližikš aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Nerüngri.
Nerüngri (,) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan suves. Se om kahtenz' surtte lidn tazovaldkundas, Nerüngrin rajonan administrativine keskuz da pala.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1952 kangazpertil ühtennimižen jogen randal tedištamha kivihilen löudmižsijid. Vl 1975 formiruihe Suvijakutijan territoriališt tegimištkompleksad, Nerüngri-žilo sai lidnan statusad i zavodihe sauda Baikalan-Amuran raudted. Saudihe raudtestancijad vl 1984.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase taigan rajonas, Čul'man-jogen oiktal randal (Lenan bassein), Stanovoi-mägisel'gan pohjoižen ezimägišton pautkil, 800..850 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Jakutskhasai 820 km pohjoižhe «Len»-avtotedme, raudte sihesai om sauvomas (vl 2017). Lähembaine lidn om Tind (Amuran agj) 168 km suvhe orhal, 210 km avtol vai raudtedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 61 747 ristitud, rajonan ristitišton koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 76 700 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Kazanin jumalaižen pühäpert' om olmas lidnas vspäi 1993.
Irdkosketused.
*


Nürb.
Nürb (,) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om Nürban rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1824 pästtud Vilüihe järven sijas. Vl 1958 Nürb kätihe lidnanvuiččeks žiloks. aigan se oli Jakutijan diamantoiden löudmižsijiden otandan kävutamižhe keskuz. Nürb sai lidnan statusad vl 1997.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vilüi-jogen hural randal, 119 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Jakutskhasai om 600 km päivnouzmha orhal vai 760 km avtotedme. Lähembaine lidn om Vilüisk 170 km päivnouzmha orhal vai 214 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 157 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 11 934 eläjad.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma diamantoiden samine (ALROSA-kompanijan Nürban kivendkombinat, Venäman diamantoiden nelländez), sauvondmaterialiden pästand, sömtegimišt da kebn tegimišt.
Valdmad Vilüi-jogen randal. Regionaline civiline Nürban lendimport ("NYR / НЮР") sijadase lidnan pohjoižes, tehtas reisid Jakutskhasai da čarterreisid Suntarha i Irkutskannoks.
Irdkosketused.
*


Olökminsk.
Olökminsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Olökminskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1635 jeniseilaižil kozakoil kuti lidnuz läz Olökmanjogensud, 15 km Lenan vastvedele sišpäi. Olökminsk sai lidnan statusad vl 1783.
Toižen mail'man sodan aigan 7928 lendint oli oigetud päivlaskmha frontanpirdale necen lidnan lendimportan kal't lendliz-programan mödhe.
Lidn šingotase mecan ümbriradmižel, sömtegimištol (lihakombinat, leibtegim) i kuldan samižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Len-jogen hural randal, 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Jakutskhasai om 530 km päivnouzmha orhal, Lenanjogedme mödvedhe — 620 km, tal'veližedme avtotedme — 651 km. Lähembaine lidn om Lensk 304 km päivlaskmha orhal.
Nell' žilod mülüdas lidnankundha Olökminskan ližaks. Lidnankundan pind — 166,5 km².
Eläjad da transport.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 9 494 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 11 478 eläjad vl 1989. Vl 2017 kaik 10 475 ristitud elihe lidnankundas.
Kiruhjogilaivad ühtenzoitas Jakutskanke kezaaigan (1. kezaku — 30. sügüz'ku). Civiline lendimport ("OLZ / ОЛК") sijadase lidnan pohjoižpäivnouzmas, 5 km keskusespäi.
Irdkosketused.
*


Pokrovsk.
Pokrovsk (, "Эргис") om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan keskuzpalas. Se om Hangalassin ulusan administrativine keskuz.
Istorii.
Enččel jakutalaižiden "Tigin Darhan"-karaulpost seižui korktal nemel. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1682 kuti "Jumalanmaman katken rist-karaulpost" (). Vozil 1720−1734 da 1787−1960 jumalanpert' oli olmas, sidä kävutihe naižjumalankodikš. Pokrovsk sai lidnan statusad vl 1997.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Len-jogen korktal hural randal, seižub 90 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Jakutskhasai om 78 km pohjoižpäivnouzmha, se om lähembaine lidn.
Pokrovsk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 320,81 nellikkilometrad.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 495 ristitud, ulusan ristitišton kaks' seičemendest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 2000−2009, enamba 10 tuhad eläjid (10 200 rist. vl 2001).
Ižanduz da transport.
Tegimišton sarakod oma sauvondmaterialiden tehmine, bazal'ttegesiden pästand, kombisömän tegim živatoiden täht. Maižandusen edheotand i karvanferm oma olmas lidnankundas. Biznes-tehnologijoiden kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Asfal'tiruidud te ühtenzoitab Jakutskanke. «Tind — Alabestäh»-raudte i federaline «Len»-trass (A360) mändas Lenan vastrandadme, valdmad oma lidnas da «Pokrovsk — Tit-Ebä»-ehtatim Lenas üliči.
Irdkosketused.
*


Srednekolimsk.
Srednekolimsk (,) om Venäman lidn Saha Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om Srendekolimskan ulusan (rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1643 (1644) kuti "Jarmong-lidnuz (Jarmank)" (ven.: "острог Ярмонга (Ярманка)") Kolim-jogen hural madalal randal, kus jukagiralaižiden-tahoživatvodijoiden jurtad jo oliba. Möhemba nimitihe sidä "Kolimsk:aks", sid' nügüdläižikš. Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1775.
Vl 1647 sädihe ezmäšt Koliman jarmankad. Vn 1648 kezakus Semen Dežnev-edelmatkai sebranikoidenke läksi ujuden Jarmongaspäi matkata Čukotkan pol'sares ümbri.
Lidn šingotase živatvodindal, kalankazvatusel i karvpramozlal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Koliman hural randal läz Ankudink-jogensud, 15 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Jakutskhasai om 1485 km suvipäivlaskmha orhal, 2664 km madme vai 3940 km vetme.
Lobui-külä (, 2 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Srednekolimskan ližaks. Lidnankundan pind — 273,93 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 3 525 ristitud, rajonan läz pol't. Kaikiš suremb ristitišt oli 4 900 eläjad vl 1992.
Transport.
Civiline regionaline lendimport ("SEK / СРМ") om lidnas. Sišpäi tehtas reisid Jakutskhasai da ulusadme (rajonadme). Jogivaldmad oma olmas, laivad ujudas kezakuspäi redukuhusai. Pakaižsezonan aigan kävutadas tal'veližid avtoteid ajelemha lidnhasai. Vspäi 1988 raudbetonsild ühtenzoitab Ankudink-jogen randad.
Irdkosketused.
*


Tommot.
Tommot (ven. i — «jädumatoi» jakutan kelel) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan suves. Mülüb Aldanan rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1925 kesked kangast kuti Aldanan radnikoiden lebutaho. Se sai lidnan statusad vl 1933.
Uranan samine tegese läz lidnad 2010-nziš vozišpäi. Raudte tuli lidnha vl 1997, i Tommot-raudtestancii sijadase jonol Tindaspäi. Lidn šingotase sömkombinatal i mecanümbriradmižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Aldan-jogen molembil randoil (Lenan oiged ližajogi), 280 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Aldan-rajonkeskushesai (lähembaine lidn) om 65 km suvipäivlaskmha, lähembaine lendimport sijadase siš. Matkad Jakutskhasai om 390 km pohjoižpäivnouzmha orhal.
Nell' pen't žilod mülüdas lidnankundha Tommotan ližaks. Lidnankundan pind — 40 960 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 8 057 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 11 800 eläjad vll 1996−2001. Vl 2017 kaik 7 553 ristitud elihe lidnankundas.


Udačnii.
Udačnii (, — «satusekaz» vepsäks) om Venäman lidn da lidnankund Saha Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om Mirnijan rajonan kahtenz' surtte lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1967 samha diamantoid. Vspäi 1968 oli radnikžilon statusanke. Se om nimitadud «Udačnai»-kimberlitturun mödhe (). Toine kimberlitturu om «Zarnic» («lunad» vepsäks). Ühtenzoittihe severzid-se žiloid Udačnijha da anttihe lidnan statusad vl 1987. Tarbhatomad žilod jo rahvahatomad (Vanh Udačnii, Polärnii). Nügüd' siš om kaks' lidnanlaptad: Varmed (, vspäi 1970, eläjad sirtas sišpäi) da Uz' lidn (, vspäi 1971).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vilüin platol, 22 km Pohjoižes nabapirdaspäi suvhe, Daldin-jogen randoil, Marh-jogen üläjoksmusel (Vilüin hura ližajogi), 380 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Jakutskhasai om 930 km suvipäivnouzmha orhal i 1370 km avtotedme, Mirnii-rajonkeskushesai om 530 km suvhe. Toine lähembaine lidn om Nürb 450 km suvipäivnouzmha orhal vai 900 km avtol.
Polärnii-žilo (429 rist. vl 2013) mülüb lidnankundha Udačnijan ližaks, se seižub rahvahatoman vl 2017. Lidnankundan pind — 2 827,28 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 613 ristitud, rajonan kudendez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 19 603 eläjad vl 1989. Vl 2017 lidnankundan i lidnan ristitišt oma tazostadud.
Ižanduz.
Ižandusen päsarak om diamantoiden samine tähäsai (ALROSA-kompanii).
Civiline Polärnii-lendimport ("PYJ / ПЛЯ") sijadase 9 km lidnaspäi päivlaskmha. Sišpäi tehtas reisid Moskvha da Irkutskha, mugažo tazovaldkundadme. Se om varalendimport rahvahidenkeskeižiden reisiden täht.


Kodinsk.
Kodinsk () om Venäman lidn Krasnojarskan randan päivnouzmas. Se om Kežman rajonan administrativine keskuz (vspäi 1988).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1977 žiloks sauvomha. Žilo sai lidnan statusad vl 1989.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase taigamecoiš ümbri, Angaranjogen hural randal, 287 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, 12 kilometras Bogučanan gidroelektrostancijaspäi. Matkad Krasnojarskaspäi om 476 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 700 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Ust'-Ilimsk (Irkutskan agj) 220 km päivnouzmha orhal vai 440 km avtotedme, Bratsk (Irkutskan agj) 340 km suvipäivnouzmha avtol i Kansk 335 km suvipäivlaskmha orhal vai 470 km avtotedme.
Siromolotovo-külä (, 126 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Kodinskan ližaks. Lidnankundan pind — 28,81 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 14 873 ristitud, lidnankundan — 15 007 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 16 438 ristitud elädas lidnankundas.
Televizii.
Neniden federaližiden TV-kanaloiden signalad ottas lidnas kaikjal: «Ezmäine», «Venäma», STS-Kodinsk, REN TV, «Jenisei» (Krasnojarskan randan valdkundaline TV-kanal). «Kodinskan lidnalaižen TV-radiokompanijan» programad lähttas regulärižikš paksudel.
Om voimust lidnas ühtneda analogižhe kabel'televizijha, AAS «Kabel'televizijan verkod» anttas necidä voimust. AAS «DKV» (Digitaližed Kabel'verkod) tegeb ühtnemižen digitaližhe TV:ha vanutud paran turbiš.
Internet.
Kaik 5 internet-provaiderad ratas lidnas: SRV «Radiosväz'», PAS «Rostelekom», IE Trofimov (Wi-Fi, katab kaiked lidnad), SRV «IT Telekom».
Bankad.
Mugažo 3 ekspresskredituindan sijad ratas «Merkurii»-torguindkompleksas: Päivnouzmaine ekspressbank, Houm kredit end finans bank, OTP-Bank.
Kundaline sömine.
Mugažo voib pakitoitta lidnas sušid, rollad, picc, šašlik, uzbekine plov, tortad satandanke kodihe.
Irdkosketused.
*


Alagir.
Alagir (oset. i) om Venäman lidn da lidnankund Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan keskuzpalas. Se om Alagiran rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1850 kuti "Gornai-stanic" (). Vl 1863 udesnimitihe sidä Alagir:aks, -sanoišpäi, znamoičeb «Üläosetii». Alagir oli žiloks hobedan-hahktinan tegimenno vhesai 1897, konz sauptihe tegint. Panihe toižen "Salugardan-eländpunktan" () alust edel 1824 vot, aigan mändes kaks' žilod ühtištuihe. Alagir sai lidnan statusad vl 1938.
Lidn šingotase elektropaloiden i sauvondmaterialiden tegimil, mugažo meblin tehmine radab. "Tamisk-kurort" () sijadase 9 km suvhe Alagiran raudtestancijaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 721 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladikavkazhasai om 40 km päivnouzmha orhal vai avtotedme. Lähembaine lidn om Ardon 18 km pohjoižhe orhal vai avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 20 949 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 24 500 eläjad vl 1996. Hristanuskondan Pühän hengen Voznesen'jan päjumalanpert' (vspäi 1851) i Jumalanozutandan Alanijan naižjumalankodi (vspäi 2003) oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 0,6% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): osetinalaižed — 91,5%, venälaižed — 5,6%, armenijalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 2,3%.
Pohjoižkavkazan mectehnikum i muzikškol täuz'kaznuziden täht oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Ardon (lidn).
Ardon (,) om Venäman lidn da lidnankund Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan keskuzpalan pohjoižes. Se om Ardonan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1824 kuti Venäman imperijan varmitez kaičemha ted. Ühtes vodes sijaližed osetinalaižed heimod sirdaškanziba varmitesen seinile. Vl 1838 panihe kozakoiden Ardonskai-stanicad () osetinan eländpunktanno. Žilod ühtištuihe aigan mändes. Ardon sai lidnan statusad vl 1964.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen hural randal (Terekan hura ližajogi), 418 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladikavkazhasai om 35 km suvipäivnouzmha. Lähembaižed lidnad oma Alagir 18 km suvhe i Digor 12 km päivlaskmha orhal vai avtotedme.
Bekan-žilo (, 185 rist. vl 2018) mülüb lidnankundha Ardonan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 774  ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 19 513 eläjad vl 2016.
Rahvahad (enamba 0,6% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): osetinalaižed — 78,1%, venälaižed — 17,8%, armenijalaižed — 1,4%, toižed rahvahad — 2,7%.
Pohjoižkavkazan agrariž-tehnologine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Beslan.
Beslan (,) om Venäman lidn da lidnankund Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om tazovaldkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Oigedrandaližen rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1847 kuti "Tulatovo-žilo" (,) sijaližen Beslan Tulatov-manpidajan mödhe. Vl 1941 udesnimitihe "Iriston-žiloks". Žilo sai lidnan statusad vl 1950 nügüdläiženke nimenke. Vn 2004 1. päiväl sügüz'kud lidn eli läbi teraktas ühtes lidnan keskškoloišpäi.
Lidn šingotase spirttegimištol i vintegimil, söndtavaroiden pästandal, sauvondmaterialiden i tegesiden edheotandoil, mugažo omblendfabrik radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Terekan oiktal randal, 484 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladikavkazhasai om 16 km suvhe. Toine lähembaine lidn om Nazran' (Ingušetii) 10 km päivnouzmha. Beslan om raudtesol'meks «Rostov — Baku»-jonol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 36 728 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Vspäi 2013 lidnan ristitišt om kaikiš suremb — läz 37 tuh. eläjid (37 063 rist. vl 2015). Hristanuskondan viž jumalanpertid (3 — ortodoksine, 2 — vižkümnenden päivän jumalankodikund) i islaman mečet' (vspäi 2011) oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): osetinalaižed — 84,4%, venälaižed — 13,9%, armenijalaižed — 1,4%, toižed rahvahad — 3,6%.
Irdkosketused.
*


Digor.
Digor (, sijaline pagin: "Дыгурæ") om Venäman lidn da lidnankund Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan keskuzpalan lodehes. Se om Digoran rajonan administrativine keskuz.
Irdkosketused.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1852 kuti Vol'no-Hristianovskii-aul. Nimitihe sidä möhemba "Novohristianovskoje-žiloks" i "Hristianovskoje-žiloks" (sijaline: "Киристонгъæу",). Vn 1934 1. päiväl sulakud udesnimitihe žilod nügüdläižikš käskön mödhe. Vn 1964 kezal Digor sai lidnan statusad.
Lidn šingotase gofriruindpakuitesen kartonfabrikal i sömtegimišton edheotandoil (leibäntegesed, limonmuiktuz).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ursdon-jogen hural randal (sijaline pagin: "Уорсдон", Terek-jogen hura ližajogi), 448 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vladikavkazhasai om 45 km suvipäivnouzmha orhal vai 51 km avtotedme. Lähembaine lidn om Ardon 12 km päivnouzmha orhal vai avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 856 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 12 200 eläjad vll 2000−2001. Hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Sündundan jumalanpert' om olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 0,6% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): osetinalaižed — 95,7%, venälaižed — 1,8%, lezginalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 1,9%.
Irdkosketused.
*


Mozdok.
Mozdok (,) om Venäman lidn da lidnankund Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn, Mozdokan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1763 kuti äirahvahaline lidnuz kabardalaižiden mas, kesked "Mezdog-mectarhad" (). Vl 1770 kozakoiden 517 kanzad oliba sirtud sihe Volgan randpolespäi, Emil'jän Pugačovan pereh heiden keskes, valitihe Pugačovad Terekan sodavägen atamanaks.
Trakt ühtenzoiti Mozdokad Tiflisanke 1780-nzil vozil. Forštadt lidnusenke saiba Kavkazan gubernijan makundan lidnan statusad vl 1785. Mozdok šingotihe da änikoiči 19. voz'sadan ezmäižel nelländesel, oli järedaks torguindan keskuseks, tegimed radoiba pästamha muilad, vinad, karasinad, möihe kaikedme imperijadme. Sirtihe traktad polehe vl 1825, i änikoičend tuli lophu. Vl 1835 tühjitadihe Mozdokan lidnust.
Vl 1913 raudte tuli lidnha. Mozdok oli nacistižen Germanijan okkupacijan al nell' kud (23. eloku 1942 — 3. viluku 1943), se toi lujid vigoid ižandusele. Vspäi 1944 lidn om Pohjoižosetijan palaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazovaldkundan pohjoižen pol'anklavan keskuses, Terek-jogen hural randal, 130 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, mecan da stepin zonas. Matkad Vladikavkazhasai om 84 km suvhe orhal vai 95 km avtotedme. Terekan da Kuman kanal augotase suvipäivlaskmha lidnaspäi. Lähembaine lidn om Ingušetijan Malgobek 30 km suvhe orhal.
Mozdok om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind om 35 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 38 768 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 2002−2003, läz 43 tuhad eläjid.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 59,1%, osetinalaižed — 8,3%, kumikad — 7,1%, armenijalaižed — 6,2%, čečenalaižed — 3,5%, kabardalaižed — 3,2%, turkad — 2,0%, korejalaižed — 2,0%, ukrainalaižed — 1,5%, toižed rahvahad — 5,6%, rahvahuden ozutandata — 1,5%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt (pästtas vinad, lihaproduktoid, leibäd) i tekstil'tegimišt (gardinoiden fabrik, omblendfabrik), mugažo biopreparatoiden tegim i kartonfabrik oma olmas. Professionaližen opendusen aluzkundad: mehaniž-tehnologine tehnikum, professionaline škol, Vladikavkazan agrarižen mägiuniversitetan filial.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. "Mozdok-raudtestancii" seižub «Prohladnii — Gudermes»-jonol. Venäman strategine sodalendimport sijadase lidnan lodehližen röunan taga.
Irdkosketused.
*


Agriz.
Agriz (, mugažo nitmarin kelel,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om Agrizan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1927).
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1646. Kätihe radnikžiloks vl 1928. Žilo sai lidnan statusad vl 1938.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penen Agrizk-jogen (, Iž-jogen oiged ližajogi, Kaman i Volgan bassein) randal, 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, ani Udmurtijan röunal. Matkad Kazanihesai om 330 km päivlaskmha, Iževskhasai — 36 km pohjoižhe. "Agriz-raudtestancii" om olmas vspäi 1919, «Iževsk — Jarčalli»- i «Kazan' — Jekaterinburg»-raudtejonod ristikoittas lidnas.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 300 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1959 — 20 270 eläjad, sil aigalpäi vajehtab 18..20 tuh. ristituid röunoiš. Rahvahad (2010, ozutadud rahvahudenke): totarlaižed — 59%, venälaižed — 25%, marilaižed — 8%, udmurtalaižed — 6%, toižed rahvahad — 2%.
Ižandusen sarakod oma sömtegimišt, sauvondmaterialiden pästand, mecan ümbriradmine, mugažo raudtedepo om olmas lidnas.
Nižnekamskan agrariž-tegimištoližen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Al'met'jevsk.
Al'met'jevsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Al'met'jevskan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1930), mülüb rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1720 kuti "Al'met'jevo-külä", Al'met-mullan-alusenpanijan nimen mödhe. Vn 1952 25. päiväl keväz'kud panihe küläd lidnanvuiččeks žiloks da nimitihe nügüdläižikš. Vn 1953 3. päivälpäi kül'mkud Al'met'jevsk om lidnan statusanke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Zai-jogen hural randal (Kaman bassein). Matkad Kazanihesai om 265 km lodeheze.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz +4,4 C°.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 146 393 ristitud, se otab koume nelländest rajonan ristitištos. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2017). Opendusen professionaližed valdkundaližed aluzkundad oma Kivivoin institut, kaks' tehnikumad, koume kolledžad da muzikškol täuz'kaznuziden täht.
«Tatneft»-kompanijan päofis, sen «Tatnefteprom»-tütärkompanijan päfater i torviden tegim kivivoi- da gazanveimiden täht sijadasoiš lidnas. Rahvahidenkeskeine «Sebruz-kivivoinveim» augotase lidnan veres.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Lendimport sijadase Bugul'm-lidnas.
Irdkosketused.
*


Arsk.
Arsk (,) om Venäman lidn Tatarstanan Tazovaldkundan lodehes. Se om Arskan rajonan i lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase 13. voz'sadaspäi kuti Kazanin hankundan pohjoine "Arč-kaičendlidnuz". Vspäi 1606 kätihe Venäman palaks. Vozil 1781—1926 oli Kazanin gubernijan makundan lidnaks. Vl 1926 Arsk kadoti lidnan statusad, panihe küläks. Vozil 1938—2008 oli lidnanvuiččeks žiloks, sid' om sanu lidnan statusad tošti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kazank-jogen randal (, Volgan hurapol'ne bassein), 97 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazanihesai om 65 km suvipäivlaskmha. "Arsk-raudtestancii" om olmas «Kazan' — Jekaterinburg»-jonol.
Koume küläd mülüdas lidnankundha Arskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 18 114 ristitud, lidnankundan — 20 598 ristitud, rajonan eläjiden kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 23 107 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (vn 2002 rahvahanlugemine): totarlaižed — 88,2%, venälaižed — 10,7%, toižed rahvahad — 1,1%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden pästand (savič, asfal't) i sömtegimišt (maidtegim, trahmalantegim, kartohkan kuivadamižtegim).
Agrariž-tegimištoline kolledž i pedagogine kolledž oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Aznakajevo.
Aznakajevo (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Se om Aznakajevon rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1762 kuti baškiralaižiden külä, oli mülünu Samaran i Ufan gubernijoihe. Vspäi 1920 mülüi Tatarstanan Bugul'man rajonha, vn 1931 redukuspäi om Aznakajevon rajonan keskuseks. Žilo sai lidnan statusad vl 1987.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Stärle-jogen randoil (, Ik-jogen hura ližajogi, Kaman hurapol'ne bassein), 180 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kazanihesai om 270 km lodeheze orhal vai 325 km avtotedme. Lähembaižed avtoteidme lidnad oma Oktäbr'skii 59 km suvipäivnouzmha, Bugul'm 43 km suvhe, Leninogorsk 57 km suvipäivlaskmha i Al'met'jevsk 55 km päivlaskmha.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 34 853 ristitud, rajonan ristitišton viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2001 — 37 200 eläjad. Kaks' islaman pühäpertid i ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' oma lidnas.
Vspäi 1951 sadas kivivoid lidnan ümbrištos. Toine tegimišt om kivivoinmašiništon tehmine, sömtegimišt, omblendfabrik. Ei ole ičeze professionaližen opendusen aluzkundoid, Leninogorskan politehnižen kolledžan filial om olmas.
Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Lähembaine "Jutaz-raudtestancii" () sijadase 34 km suvhe.
Irdkosketused.
*


Bavli.
Bavli (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suvipäivnouzmaižes čogas. Se om Bavlin rajonan administrativine keskuz (vspäi 1930).
Istorii.
Severz'-se eländpunktoid oli olmas Bavlin sijal eziauguižin. Ezmäine külä oli olmas 16-kilometrižen jogen randal vspäi 1626, baškiralaižed oliba enambuses. Tetas usadiboid, "Mansurovo-usadib" oli olmas vspäi 1755 anttud Mansur-valdkundmehele umaspäi. Aigan mändes ühtenzoittihe niid, nimitaškanzihe žilod penen Bavlink-jogen mödhe totaraks (, «mezijogi», Ikan hura ližajogi, Kaman hura bassein).
Vn 1946 sügüz'kul löuzihe kivivoid rajonan territorijal i zavottihe sauda kaik tarbhašt samižen täht da elon täht. Žilo šingotihe, i vl 1997 Bavli sai lidnan statusad. Om londuseližen gazan löudmižsijid-ki lidnan ümbrištos.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ik-jogen hural randpolel, kukhikahas tahondas, Bugul'man da Belebein ülüdel, 210 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazanihesai om 303 km lodeheze orhal vai 355 km avtotedme. Lähembaine lidn om Oktäbr'skii (Baškortostan) 10 km pohjoižpäivnouzmha orhal. Vižkilometrine sarak tuleb lidnha Samar — Uf-avtotespäi.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 22 109 ristitud, rajonan ristitišton kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2001 — 23 400 eläjad. Islaman kaks' pühäpertid om lidnas.
Irdkosketused.
*


Bolgar.
Bolgar (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Spasskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Amuine "Bulgar-lidn" oli olmas 10. voz'sadaspäi. Lidnusen jändused seištas Bolgaran ümbrištos nügüd'-ki, mülütihe niid Mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe vl 2014.
Lähine upotadud "Spasskoje (Čertikovo)-külä" sai makundan lidnan statusad vl 1781, mülüi Kazanin gubernijha. Vhesai 1935 nimitihe lidnad Spassk-Tatarskijaks mugažo () erištamha toižiš Spasskoišpäi. Sid' udesnimitihe Kuibišev:aks, i lidn oli olmas vanhal sijal edel Kuibiševan vezivaradimen täutmišt vl 1957. Sirtihe Kuibiševad täuzin kahtes kilometras suvhe Bolgari-küläspäi (), eländpunktad ühtenzoitiba aigan mändes. Vl 1991 udesnimitihe lidnad nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuibiševan vezivaradimen hural randal, 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazanihesai om 90..100 km pohjoižhe orhal vai vezivaradimedme, 190 km avtotedme. Lähembaine lidn om Tetüši 15 km päivlaskmha vezivaradimen vastrandal.
Pen' Bolgari-külä (179 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Bolgaran ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 8 650 ristitud, lidnankundan — 8 841 ristitud, rajonan ristitišton koume seičemendest. Vspäi 1979 lidnan ristitišt om 8,3..8,7 tuh. eläjid röunoiš (vl 2003 — 8 700 rist.). Islaman akademii i Vauged päpühäpert' oma olmas Bolgaras, ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid om lidnas.
Ižandusen päsarak om turizm, jogiport om lidnas turistlaivoiden täht. Leibkombinat om tegimišton edheotandaks.
Irdkosketused.
*


Bugul'm.
Bugul'm (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Om Bugul'man rajonan administrativižeks keskuseks vspäi 1930, mülüb rajonha vodespäi 2011.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Bugul'man slabad" () penen külän sijas vl 1736, nimitihe sijaližen jogen mödhe. Bugul'm sai makundan lidnan statusad vl 1781. Mülüi Orenburgan gubernijha, sid' vozil 1851—1920 — Samaran gubernijha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bugul'man da Belebein ülüden keskuses, 315 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Pen' Bugul'm-jogi mülüb Zai-jogen basseinha (Kaman hura ližajogi). Matkad Kazanihesai om 270 km lodeheze orhal vai 320 km avtotedme. Mülüb Suvitatarstanan äikeskuzližhe aglomeracijha. Lähembaine lidn om Leninogorsk 15 km lodeheze avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 89 204 ristitud, rajonan ristitišton nell' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1998 — 94 200 eläjad. Islaman keskuzpühäpert' da ortodoksižen hristanuskondan nell' pühäpertid oma lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma kivivoin samižen holitajad edheotandad (geologine tedištelend, mašiništon pästand), sömtegimišt (leibproduktoiden 2 kombinatad, maidkombinat, voitegim, kombisömän tegim), sauvondmaterialiden pästand (savič, raudbetontegesed).
Kaks' kivivoin tedoinstitutad om lidnas. Professionaližen opendusen aluzkundad: mašiništonsauvomižen tehnikum, agrarine, pedagogine i sauvomižtehnine kolledžad.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da lidnaglomeracijas. "Bugul'm-raudtestancii" om «Ul'janovsk — Uf»-jonol vspäi 1911. Tatanmaine civiline Bugul'm-lendimport ("UUA / БУГ") sijadase 12 km pohjoižhe lidnaspäi, tehtas reisid Moskvha, Piterihe, Nižnevartovskha, mugažo om sezonreisid Mustmerennoks i Tümenin agjan järedoihe lidnoihe.
Irdkosketused.
*


Buinsk.
Buinsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Buinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1691. Se sai makundan lidnan statusad vl 1780.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Karlanjogen hural randal (, Svijagan hura ližajogi), 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazanihesai om 104 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 135 km avtotedme, Ul'janovskhasai om 80 km suvhe sil-žo tel. Lähembaine lidn om Tetüši 40 km päivnouzmha orhal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 20 352 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt om nügüdläine (2017).
Rahvahad (2010, ozutadud rahvahudenke): totarlaižed — 71,1%, venälaižed — 19,2%, čuvašalaižed — 8,4%, toižed rahvahad — 1,3%. Islaman medrese om lidnas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakon om sömtegimišt (etilspirt, sahar, sep, kombisöm, argvoi, sagud, lihaproduktad), mugažo mehanine tegim om olmas. "Bua-raudtestancii" sijadase «Joškar-Ol — Ul'janovsk»-jonol. Professionaližen opendusen aluzkundad: veterinarine tehnikum, medicinine škol.
Irdkosketused.
*


Čistopol'.
Čistopol' (,) om Venäman lidn Tatarstanan Tazovaldkundan keskuses. Om Čistopolin rajonan administrativine keskuz, vspäi 2011 mülüb rajonha lidnankundaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 17-18. voz'sadal kuti "Čistoje Pole-külä". Se sai makundan lidnan statusad vl 1781 udenke nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen hural randal (Kuibiševan vezivaradim), 100 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kazanihesai om 103 km lodeheze orhal vai 130 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Mamadiš 60 km pohjožpäivnouzmha orhal vai 220 km avtotedme, Nižnekamsk 105 km pohjožpäivnouzmha avtotedme i Laiševo 85 km päivlaskmha avtotedme.
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +4,1 C°.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 60 755 ristitud, se om rajonan ristitišton koume nelländest. Islaman viž da hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas.
Rahvahad (enamba 1%, vn 2002 rahvahanlugemižen mödhe, ozutadud rahvahuz): venälaižed — 62,6%, totarlaižed — 32,8%, čuvašalaižed — 2,3%, toižed rahvahad — 2,3%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt da omblendtegimišt, mugažo časuidentegim i laivoiden kohendusen tegim oma olmas. Koume specialižen keskopendusen sijališt aluzkundad om lidnas: maižanduztehnikum, medicinine škol da äiprofil'ne kolledž.
Irdkosketused.
*


Jelabug.
Jelabug (,) om Venäman lidn Tatarstanan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om tazovaldkundan seičemenz' surtte lidn, Jelabugan rajonan da sen lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Ezmäine lidnanvuitte žilo oli olmas 11. voz'sadaspäi (oficialižikš — vspäi 1007). Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud 17. voz'sadal kuti "Trehsvätskoje-külä (mž. Jelabug)". Se sai Vätkan gubernijan makundan lidnan statusad vl 1780 nügüdläiženke nimenke. Sur' lämoipalo tegihe vn 1850 elokus, se vei čomaha kivižhe pertištho, kudamb om kaičenus tähäsai. Mülüb Tatarstanan Tazovaldkundha sen alusenpanendaspäi vl 1921.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen oiktal korktal randal (Alakaman vezivaradim), läz Toim-jogensud. Jelabugan keskuz sijadase 70 m korktusel ülemb valdmeren pindad. Matkad Kazanihesai om 200 km päivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Jarčalli 20 km suvipäivnouzmha «Volg»-avtotedme (M7).
Pen' Tarlovk-külä (442 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Jelabugan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 70 728 ristitud, rajonan ristitišton 85%. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2017). Mülüb Alakaman lidnaglomeracijha (1,1 mln rist.).
Rahvahad (vl 2010, enamba 0,8%): venälaižed — 51,7%, totarlaižed — 42,6%, čuvašalaižed — 1,0%, udmurtalaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 3,9%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma kivivoin samine (vspäi 1961), avtonsauvomine, sauvondmaterialiden tehmine (raudbetonkonstrukcijad, savič), koditehnikan pästand, sömtegimišt. aigan planiruihe sauda sur'kulud traktortegint, sen sijas vspäi 1988 kebnavtoiden järedad tegint Tol'jattin kartte, no valdkund čihozi. Projekt jäi, jo saudihe kommunikacijoid, i eriližen ižandusen Alabug-zon om olmas vn 2005 tal'vkuspäi, sijadase pohjoižhe lidnaspäi.
Viž specialižen keskopendusen sijališt aluzkundad om lidnas: kul'turan da čomamahton škol, Suvorovan sodaškol, medicinine škol, ekonomiž-juridine da politehnine kolledžad.
Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Lähembaine raudtestancii om "Tihonovo" Mendelejevskan rajonas, sišpäi om raudteid Alabug-zonha vaiše jüguiden täht. Lähembaine rahvahidenkeskeine lendimport om "Begiševo" 27 km suvipäivlaskmha Jarčallišpäi.
Irdkosketused.
*


Laiševo.
Laiševo (,) om Venäman lidn Tatarstanan Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om lidnankundan i Laiševon rajonan administrativine keskuz, üks'jäine lidn.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1557 kuti "Laišev-lidnuz" bulgaralaižiden amuižen Laiš-eländpunktan sijas, lidnusen čuhundused oliba olmas 9. voz'sadaspäi. Laišev sai lidnan statusad vl 1781, kadoti sidä vl 1926 "Laiševo-külä"-nimenke. Vl 1950 külä tegihe lidnanvuiččeks žiloks. Vspäi 2004 se sai lidnan statusad tošti Laiševo-nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen oiktal korktal randal (Kuibiševan vezivaradim), 80 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kazanin röunhasai om 40 km lodeheze orhal.
Vanhad Valdmad-külä (, 1700 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Laiševon ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 7 735 ristitud, lidnankundan — 9417 ristitud. Vl 2017 10 218 eläjad om lidnankundas. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2017). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Sofijan (Stroican) päjumalanpert' sijadase lidnas.
Rahvahad (enamba 1%, vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe): venälaižed — 72,4%, totarlaižed — 24,4%, čuvašalaižed — 1,1%; toižed — 2,1%.
Eläjiden enambuz radab Kazaniš da sen ümbrišton edheotandoiš i rahvahidenkeskeižes lendimportas. Laiševon ižandusen päsarak om sömtegimišt — kalategim, maidtegim, leibtegim. Tehniž-ekonomine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Leninogorsk.
Leninogorsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Se om Leninogorskan rajonan administrativine keskuz vspäi 1955, mülüb rajonha vodespäi 2011.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1795 kuti "Uz' Pis'mänk-külä" (). Se sai lidnan statusad vl 1955 udenke nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamišl-jogen randoil (Zai-jogen ližajogi, Kamanjogen bassein), 165..334 m korktusil ülemb meren tazopindad. Matkad Kazanihesai om 308 km lodeheze orhal. Lähembaine lidn om Bugul'm 15 km suvipäivnouzmha avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 64 127 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2001 — 68 200 eläjad. Üks' islaman da kaks' ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid om lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 44,6%, totarlaižed — 43,6%, mordvinalaižed — 4,8%, čuvašalaižed — 4,6%, toižed rahvahad — 2,4%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma kivivoin samine, kivivoimašiništon pästand, sauvondmaterialiden tehmine (kaks' raudbetontegesiden tegint), mugažo avtodetaliden tegim om olmas. Koume specialižen keskopendusen sijališt aluzkundad om lidnas: kivivoin tehnikum, muzikaliž-čomamahtoline pedagogine kolledž i politehnine kolledž.
Irdkosketused.
*


Mamadiš.
Mamadiš (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Mamadišan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1613 kuti "Troickoje-Mamadiš-külä" jumalankodin seiniden taga. Külä sai lidnan statusad vl 1781 nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vätk-jogen oiktal randal (Kamanjogen oiged ližajogi) läz Ošm-jogensus, 80 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kazanihesai om 167 km päivlaskmha «Volg»-avtotedme (M7). Lähembaižed sured lidnad oma Nižnekamsk 27 km suvipäivnouzmha orhal (Kaman hura randpol') i Jarčalli 62 km päivnouzmha orhal.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 435 ristitud, rajonan ristitišton koumandez. Rahvahad (enamba 1%, vn 2002 rahvahanlugemižen mödhe): totarlaižed — 65,3%, venälaižed — 30,1%; toižed — 4,6%.
Ižandusen päsarak om sömtegimišt, mugažo savičtegim om olmas.
Irdkosketused.
*


Mendelejevsk.
Mendelejevsk (, vai "Менделеев шәһәре") om Venäman lidn Tatarstanan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas, mülüb Alakaman lidnaglomeracijha. Lidn om Mendelejevskan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha lidnankundaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1868 kuti "Bondüžskii-žilo" läz himišt tegint. Vspäi 1928 oli "lidnanvuiččeks Bondüžsk-žiloks". Žilo sai lidnan statusad vl 1967 nügüdläiženke nimenke Dmitrii Mendelejev-tedomehen muštho, hän oli tegimen radnikan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen oiktal randal da sen Toim-ližajogen randoil, 100 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kazanihesai om 238 km päivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 22 075 ristitud, rajonan ristitišton seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt om vozil 2002—2017, läz 22 tuhad eläjid om lidnas (vl 2009 — 22 257 rist.).
Rahvahad (vl 2010, enamba 1%): totarlaižed — 51,4%, venälaižed — 39,0%, udmurtalaižed — 3,1%, marilaižed — 3,0%, toižed rahvahad — 3,5%.
Irdkosketused.
*


Menzelinsk.
Menzelinsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om Menzelinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 16−17. voz'sadoil kuti kaičendlidnuz kalaidajiden rahvahiden hogahtusespäi. Nimitihe jogen mödhe. Žilo lidnusenke saiba makundan lidnan statusad vl 1781.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase läz Menzel'-jogensud, Kamanjogen hural randpolel (Alakaman vezivaradim), 90 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kazanihesai om 292 km päivlaskmha. Lähembaine järed lidn om Jarčalli 50 km päivlaskmha «Volg»-avtotedme (M7), trass om lidnan suvipäivlaskmaižeks röunaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 476 ristitud, rajonan ristitišton koume videndest. Vl 1979 i vspäi 2002 om enamba mi 16 tuhad eläjid, kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2017). Rahvahad (enamba 1%, vn 2002 rahvahanlugemižen mödhe): venälaižed — 50,2%, totarlaižed — 45,2%, marilaižed — 1,7%; toižed rahvahad — 2,9%.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt, sauvond da maižanduztehnikan kohenduz. Professionaližen opendusen aluzkundad: maižanduztehnikum, pedagogine kolledž, medicinine škol.
Irdkosketused.
*


Nižnekamsk.
Nižnekamsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om tazovaldkundan koumanz' surtte lidn, mülüb Alakaman lidnaglomeracijha (1,1 mln rist.), om konurbacijas Jarčallinke, Nižnekamskan rajonan administrativine keskuz vspäi 1965, mülüb sihe vodespäi 2011.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1961 kuti "Nižnekamskii-radnikžilo" sauvomha kivivoin ümbriradmižkompleksad. Vl 1965 se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen hural randal läz Zai-jogensud, 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazanihesai om 170 km päivlaskmha orhal vai 236 km avtotedme. Lähembaine lidn om Jelabug 15 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai Kaman ülezjogen.
Kaks' pen't küläd mülüdas lidnankundha Nižnekamskan ližaks, niiden ühthine ristitišt om 53 eläjad. Ei ole jagandad administrativižihe rajonihe, om 41 lidnanlaptad, 14 eländfartalad da 4 žilod.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 234 044 ristitud, lidnankundan — 234 163 ristitud, rajonan viž kudendest. Kaikiš suremb ristitišt om nügüdläine (vl 2017). Om islaman koumetoštkümne, ortodoksižen hristanuskondan kaks'toštkümne da toižen hristanuskondan kaks' pühäpertid lidnas.
Rahvahad (enamba 0,7%, vn 2002 rahvahanlugemine, ozutadud rahvahudenke): totarlaižed — 49,6%, venälaižed — 42,7%, čuvašalaižed — 2,7%, baškiralaižed — 0,8%, ukrainalaižed — 0,7%, toižed rahvahad — 3,5%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarak om kivivoinümbriradmine (PAÜ «Nižnekamskneftehim»), mugažo sur' šintegim om olmas. Nell' üläopendusen sijališt aluzkundad (institutad) da kümne keskopendusen sijališt aluzkundad om lidnas.
Ühtennimine raudtestancii om Jarčalli — Al'met'jevsk raudten sarakon lopstancii. Järed jogiport sijadase 2 km lidnaspäi. Rahvahidenkeskeine civiline "Begiševo"-lendimport (, "NBC / НЖК") sijadase 19 km suvipäivnouzmha Nižnekamskan keskusespäi.
Irdkosketused.
*


Nurlat.
Nurlat (ven. i,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suves. Se om Nurlatan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud raudtestancijan žilho vozil 1905—1910. Se tegihe radnikžiloks vl 1938, sai lidnan statusad vl 1961.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kondurč-jogen randal (Sokan ližajogi, Volgan hurapol'ne bassein), 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, läz Samaran agjan röunad. Matkad Kazanihesai om 237 km lodeheze avtotedme. Lähembaine lidn om Dimitrovgrad (Ul'janovskan agj) 80 km päivlaskmha orhal.
Nurlat jagase 17 lidnanlaptha. Lidn om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 32 601 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2014 — 33 267 eläjad. Rahvahad (enamba 1%, vn 2002 rahvahanlugemižen mödhe): totarlaižed — 58,8%, venälaižed — 20,7%, čuvašalaižed — 19,0%, toižed rahvahad — 1,5%.
Ižandusen päsarakod oma kivivoin samine, sömtegimišt da sauvond. Ühtennimine raudtestancii seižub Ul'janovsk — Uf raudtel. Nell' üläopendusen aluzkundoiden alajagust om lidnas, mugažo agrarine tehnikum.
Irdkosketused.
*


Zainsk.
Zainsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan keskuzpalan päivnouzmas. Se om Zainskan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1935), mülüb Alakaman lidnaglomeracijha (1,1 mln rist.).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1656 kuti "Zai-lidnuz". Vl 1978 ühtištuihe sidä Uz' Zai-radnikžilonke da anttihe lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Zai-jogen randal (Kaman hura ližajogi), Step'zai- da Meczai-jogiden ühtenzoitusen sijas, 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazanihesai om 246 km lodeheze orhal vai 287 km avtotedme. Lähembaine lidn om Nižnekamsk 35 km pohjoižhe orhal.
Pen' Karmalk-žilo (256 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Zainskan ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 41 803 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2001 — 42 900 eläjad.
Ižandusen päsarakod oma elektroenergetik da sömtegimišt, mugažo avtokezroiden tegim om olmas. Ühtennimine raudtestancii sijadase Jarčalli — Al'met'jevsk raudtel. Politehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Zelenodol'sk.
Zelenodol'sk (,) om Venäman lidn Tatarstanan Tazovaldkundan lodehes. Se om Zelenodol'skan rajonan administrativine keskuz vspäi 1958, tazovaldkundan videnz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe, mülüb Kazanin aglomeracijha (1,6 mln rist.).
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1802 kuti "Gari-külä" i vl 1865 "Kabačišči-žilo". Vl 1892 niid ühtištuihe "Vihand Alangišt-külähä" (). Vl 1913 sidä ühtištuihe "Paratskii Zaton-žilonke". Vspäi 1928 Vihand Alangišt tegihe radnikžiloks, vl 1932 — sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase pidust' Volg-jogen hurad randad (Kuibiševan vezivaradim), Svijag-jogensud vaste (). Matkad Kazanihesai om 38 km päivnouzmha orhal, raudtel vai Volg-jogedme. Lähembaine lidn om Volžsk (Marii El) päivlaskmha, kaks'kilometrine keskust om lidnoiden keskes.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 97 674 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1995, 1996 i 1998 — 102 tuhad eläjid. Religijan aluzkundad lidnas: islaman medrese da koume pühäpertid, ortodoksižen hristanuskondan koume da toižen hristanuskondan koume pühäpertid.
Rahvahad (enamba 0,9% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 61,6%, totarlaižed — 35,4%, čuvašalaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 2,1%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma laivansauvomine, sauvondmaterialiden pästand (kaks' fanertegint), sömtegimišt. Mehanikan da laivansauvomižen kolledžad oma lidnas.
Vihand Alangišt-stancii (,) om järed raudtesol'm, siš raudted ühthejokstas Kazanišpäi, Moskvaspäi, Joškar-Olaspäi da Ul'janovskaspäi.
Irdkosketused.
*


Tetüši.
Tetüši (,) om Venäman lidn da lidnankund Tatarstanan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Tetüšin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Kaks' vanhad lidnad oli olmas Tetüšin territorijal edel meiden erad, om kaivandusiden sijid. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vodele 1578 kaičemhas totarlaižiden londoišpäi. Anttihe lidnan statusad vl 1781, oli Kazanin gubernijan makundan keskuseks vspäi 1802.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuibiševan vezivaradimen (Volgan) korktal oiktal randal, 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, vanoikahas tahondas. Matkad Kazanihesai om 100 km pohjoižhe orhal vai 145 km avtotedme.
Kaks' pen't küläd (kaik 21 rist. vl 2017) mülüdas lidnankundha Tetüšin ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 596 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 2000—2001, 12 900 eläjad.
Rahvahad (vn 2002 rahvahanlugemine, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 54,3%, totarlaižed — 25,7%, čuvašalaižed — 13,2%, mordvinalaižed — 5,4%, toižed rahvahad — 1,4%.
Ižanduz da transport.
Tegimišton ezitajad oma leibän edheotand i omblendfabrik. Professionaližen opendusen aluzkundad: maižanduztehnikum i civiližen kaičendan kolledž (pedagogine enččel).
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Jogiport da valdmad oma lidnas matknikoiden täht. Lähembaine raudtestancii sijadase Buinsk-lidnas 41 km päivlaskmha avtotedme.
Irdkosketused.
*


22 (lugu).
22 (kaks'kümne kaks') om lugu 21 da 23 keskes.


Kambark.
Kambark (ven. i udm.: "Камбарка") om Venäman lidn da lidnankund Udmurtijan Tazovaldkundan suvipäivnouzmas. Se om Kambarkan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti žilo kaugedraudan valamižtegimenno, sauvoihe tegint vozil 1761—1767 (nüg. mašiništonsauvomižen tegim). Om nimitadud Kambark-jogen mödhe, jogen nimituz sündui baškiralaižiden Kanbar-rodun nimespäi. Vl 1936 kätihe Kambarkad radnikžiloks, vspäi 1937 mülüb Udmurtijha. Vl 1945 radnikžilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 9 kilometras Kamanjogespäi, sen hural randpolel, Kambarkan uiton randoil (om olmas vspäi 1767), 75 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Iževskhasai om 116 km lodeheze.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 021 ristitud, rajonan ristitišton koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1970 — 14 121 eläjad. Mašiništonsauvomižen kolledž om specialižen opendusen aluzkundaks.
Ižandusen päsarakod oma transportmašinoiden sauvomine (läm'vedimed, raudteiden kohenduzmašinad), metallkonstrukcijoiden tehmine, mecan ümbriradmine, pompiden da metalližiden peitkonoriden pästand, himine sarak (reagent kivivoin samižen täht). Avtotesild om läz lidnad Kam-joges päliči vspäi 2016, se om maksline. Kambark-raudtestancii om olmas vspäi 1919, Kazan' — Jekaterinburg raudte läbitab lidnad.
Irdkosketused.
*


Možg.
Možg (ven. i) om Venäman lidn da municipaline ühtnik (lidnümbrik) Udmurtijan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Sijadase Možgan rajonan keskuses, om sen administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1835 kuti "Süginskii tegim" (,) pästamha stökoltegesid sijaližes kvarcletkespäi. Sauvoihe tegint Jelabugan Fedor Černov-torgovanan rahoil da tahtol.
Vozil 1924−1929 radnikžilon nimi oli "Krasnii-žilo" (,). Vl 1924 sirtihe Možgan makundan keskust sihe, sikš miše luja lämoipalo tegihe enččes keskuses — Možg-küläs (8 km suvhe lidnaspäi). Žilo sai lidnan statusad vl 1926. Vspäi 1929 lidn nimitase nügüdläižikš Možg-külän da udmurtalaižiden rodun mödhe. Vspäi 1963 alištub tazovaldkundan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Süganjogen oiktal randal tobjimalaz (, Vätkanjogen hurapol'ne bassein), 150 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om ümbärtud mecoil. Matkad Iževskhasai om 76 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 94 km R320-avtotedme (läbitab lidnad suvipäivnouzmas).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 47 961 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2014 — 49 841 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid da islaman pühäpert' oma lidnas. Professionaližen opendusen aluzkundad: pedagogine kolledž, veterinarine kolledž, medicinine škol, 2 profškolad.
Rahvahad (vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 56,5%, udmurtalaižed — 25,8%, totarlaižed — 15,6%, toižed rahvahad — 2,1%.
Ižandusen päsarakod oma valamiž- da räkänvastaižiden tegesiden edheotandad, metallan ümbriradmine, stökol- da plastikpakuitesen tehmine, meblin i kanctavaroiden pästand puspäi, sömtegimišt.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks. Vspäi 1916 Kazan' — Jekaterinburg raudte läbitab lidnad, nimitihe Možg-raudtestancijad "Süginskai-stancijaks" Toižen mail'man sodan lophusai.
Irdkosketused.
*


Abaz (lidn).
Abaz (ven. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Hakasijan Tazovaldkundan suves.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1856 žiloks otamha kävutamižhe raudkivendon löudmižsijad. Vll 1867−1926 kaugedraudantegim radoi žilos. Vl 1957 raudan samine zavodihe möst, i vl 1966 lidnanvuitte žilo sai lidnan statusad. Lidn šingotase raudan samižel i küllästamižfabrikal, mugažo lihakombinat i mecedheotand ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Abakan-jogen molembil randoil (Jenisein hura ližajogi), mägidenkeskeižes katl'uses, 450 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Abakanhasai om 150 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 187 km avtotedme. Lähembaine lidn om Sajanogorsk 100 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 170 km avtol. Raudtesarak lopiše lidnas, se lähteb «Abakan — Novokuzneck»-jonospäi, oigetas küllästoittud raudkivendod Novokuzneckan edheotandoihe.
Abaz om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Om ümbärtud Taštipan rajonal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 115 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 18 700 eläjad vll 2000−2001.
Černogorskan kaivuzsauvondtehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Černogorsk.
Černogorsk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Hakasijan Tazovaldkundas. Se om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn, Abakan-pälidnan pohjoine kaimdailidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1907 kuti "Černogorskije Kopi-žilo" samha kivihil't. Vl 1936 žilod ühtištoittihe lähevenujidenke kaivuzžiloidenke da anttihe lidnan statusad udenke nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn seižub 5 kilometras Jenisei-jogen hural randalpäi, Minusinskan katl'uses. Matkad lidnan röunaspäi Abakanan röunhasai om 5 km suvhe. Lidnanvuitte Ust'-Abakan-žilo sijadase Černogorskan da Jenisein keskes.
Lidnanvuitte Prigorsk-žilo mülüb Černogorskan lidnümbrikho mugažo (2392 rist. vl 2017).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 72 147 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1986−1998, läz 80 tuhad eläjid.
Ižandusen päsarak om kivihilen samine tähäsai. Kaks' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: mehaniž-tehnologine i mägisauvondan tehnikumad.


Sajanogorsk.
Sajanogorsk (ven. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Hakasijan Tazovaldkundan päivnouzmaižes sen röunanno. Se om Hakasijan koumanz' surtte lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1830 kuti "Označennoje-külä" kaičemha Venäman röunad. Vozil 1965−1975 šingotihe sidä lidnanvuččeks žiloks sauvomha järedad gidroelektrostancijad, miše sada alüminijad. Vl 1975 žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jenisei-jogen hural randal, Päivlaskmaižen Sajanan pautkidenno 300 m korktusel valdmeren pindan päl, stepin zonas. Matkad Abakanhasai om 80 km pohjoižhe. Om ümbärtud Bejan rajonal.
Sajanogorsk jagase 10 lidnanlaptha. Lähižed lidnanvuiččed Čerömuški- da Main-žilod mülüdas lidnümbrikho Sajanogorskan ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 49 887 ristitud, lidnümbrikon — 63 322 ristitud. Vodele 2017 lidnümbrikon ristitišt poleni 61 013 eläjhasai. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1996 — 56 tuhad eläjid.
Ižandusen päsarakod oma alüminijan da sen ühthesuladusiden pästand (kaks' alüminijantegint), gidroenergetik (Sajanan-Šušenskojen GES vspäi 1978). Kaks' specialižen keskopendusen aluzkundad ratas lidnas.


Sorsk.
Sorsk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Hakasijan Tazovaldkundan keskuzpalan pohjoižes.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 1940-nzil vozil kuti "Dzeržinskii-žilo" molibdenad samha. Vn 1966 15. päiväl sügüz'kud žilo sai lidnan statusad udenke nügüdläiženke nimenke. Sorskan znamasižed edheotandad oma molibdenan i vas'ken küllästamižfabrik sijaližel torhudel, ferromolibdenantegim da avtošinoiden ümbriradmižtegim hahktinan pästandanke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sor'-jogen randal (, Jenisein hurapol'ne bassein), Kuzneckan Alataun ezimägištol, 750 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Abakanhasai i Černogorskhasai om 84 km suvipäivnouzmha orhal vai 110 km avtotedme. "Erbinskai"-raudtestancii (, vspäi 1914) sijadase 6 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi «Ačinsk — Abakan»-raudtejonol.
Sorskii podhoz-žilo, Erbinskai-žilo raudtestancijanno i Koltarov-aal mülüdas lidnümbrikho Sorskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1200 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 143 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 600 eläjad vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan pühäpert' om sauvomas.


Argun (lidn).
Argun (, vai "Орга-ГІала") om Venäman lidn da lidnümbrik Čečenijan Tazovaldkundan keskuzpalas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 18. voz'sadal kuti "Ustargardoi". Žilo sai lidnan statusad vl 1967, venäkel'ne nimituz — jogen mödhe. Vspäi 1990 alištub tazovaldkundan tobmudele oikti.
Voziden 1994−1996 sodan aigan Argunan tegimišt i äjad pertid oliba muretud. Lidn šingotase sauvondmaterialiden tehmižel (raudbetontegesed, metalline lava), «VAZ»-avtoiden ühthekeradamižedheotandal (enzne mašiništon tegim jomižcehoiden täht), metalližtegesiden pästandal (sured vezibakad, katl'ad), sömtegimištol (sahar, jauh), mugažo Argunan LEK radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Argun-jogen oiktal randal (, Terekan oigedpol'ne bassein), 116 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Grozniihasai om 10 km päivlaskmha raudtedme vai avtol. Toižed lähižed lidnad oma Gudermes 25 km pohjoižpäivnouzmha i Šali 10 km suvhe orhal vai 15 km avtol. Argun-raudtestancii om lidnan pohjoižes.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 29 525 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 41 767 eläjad vl 2009, mitte-se eländpunkt mülüi Argunha kaks' vot. Islaman pämečet' om saudud lidnas vll 2011−2014.
Argunan mehaniž-tehnologine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Gudermes.
Gudermes (,) om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Čečenijan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om Gudermesan rajonan administrativine keskuz, mülüb sihe vspäi 2012.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 17. voz'sadan augotišes kuti Gums-aul (Gümse) i vl 1893 kuti raudtesol'm läz necidä aulad. Vl 1929 kätihe Gudermes-žilod raudtestancijanke radnikžiloks, möhemba udesnimitihe Kalininan nimel. Vn 1941 5. päiväl sulakud ühtenzoittihe Kalininan žilod, Kunduhovan eländpunktad i Gümse-aulad da anttihe lidnan statusad, nimitihe Gudermesaks.
Voziden 1994−1996 sodan aigan Gudermesan tegimišt i äjad pertid oliba muretud. Lidn šingotase himižtegimel, medicinižinstrumentoiden tegimel, sömtegimišton edheotandoil (konservad, limonadad, jähine). Sadas kivivoid i kazvatadas vinmarjad lidnan ümbrištos.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Belk- () i Sunž-jogiden oiktoil randoil (Terekan bassein), 55 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Grozniihasai om 40 km päivlaskmha. «Groznii — Mahačkal»-raudte i avtote läbitadas lidnad. Lähembaine lidn om Argun 25 km suvipäivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 45 631 ristitud, rajonan koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli 52 407 vl 2016. Islaman kahesa pühäpertid om saudud lidnas.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): čečenalaižed — 95,3%, venälaižed — 2,2%, kumikad — 1,0%, toižed rahvahad — 1,3%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.
Gudermesan raudteiden tehnikum i pedagogine kolledž oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Urus Martan.
Urus Martan (, vai "МартантIе") om Venäman lidn da lidnankund Čečenijan Tazovaldkundan keskuzpalan suvipäivlaskmas. Se om Urus Martanan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vozil 1708−1713 kuti "Хьалха Марта-aul" severziš-se futorišpäi elänzoitmaha tahod. Vl 1832 Venäman imperijan armii murenzi aulad. Vedihe čečenan rahvahan suimid neciš eländpunktas (vll 1840, 1918, 1923). 19. voz'sadan kahtendel polel venämalaižiden kaikenaigaine Urus Martan-varmitez () oli saudud läz necidä čečenalaižiden aulad, ühtištuihe niid aigan mändes.
Nevondkundaližen aigan lugetihe Urus Martanad žiloks, sikš miše vaiše omblendfabrik da kaks' mecanümbriradmižen cehad oliba tegimišton edheotandoil, ristitišt ajeli burlakoita sauvojikš toižihe regionihe. Žilo sai lidnan statusad vl 1990.
Voziden 1994−1996 i 1999 sodoiden aigan Urus Martanan erased pertid oliba muretud bombanheitandal. Lidn šingotase sauvondmaterialiden tegimil (raudbeton, vahtbetonižed blokad), mugažo konditerine fabrik i lindferm ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Martan-jogen randoil (, Sunžan i Terekan oigedpol'ne bassein), 235 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Grozniihasai om 30 km pohjoižpäivnouzmha, se om lähembaine lidn.
Urus Martan om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 49 090 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Islaman kaks'kümne pühäpertid om olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): čečenalaižed — 96,4%, venälaižed — 1,8%, toižed rahvahad — 1,5%, rahvahuden ozutandata — 0,3%.
Urus Martanan ohjandusen da oiktusen kolledž i Čečenijan valdkundaližen universitetan filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Šali.
Šali (,) om Venäman lidn da lidnankund Čečenijan Tazovaldkundan päivnouzmas. Se om tazovaldkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Šalin rajonan administrativine keskuz (vspäi 1920), mülüb rajonha.
Istorii.
19. voz'sadal Šali oli järedaks aulaks. Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1990. Voziden 1994−1996 sodan aigan Šalin tegimišt i äjad pertid oliba muretud. Lidn šingotase sauvondmaterialiden edheotandoil (raudbetontegim, savičtegim, kiviümbriradai tegim, cementtegim), mugažo čomamahtoližen keramikan fabrik radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čečenijan tazangišton suvipalas, Džalk-jogen randal (, Terekan oigedpol'ne bassein), 225 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Grozniihasai om 25 km lodeheze orhal vai 33 km avtotedme. Lähembaine lidn om Argun 10 km pohjoižhe orhal vai 15 km avtol. Lähembaine raudtestancii om saudud Argun-lidnas, 18 kilometras.
Šali om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 234,94 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 47 708 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Islaman pämečet' da kaks' mečetid oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): čečenalaižed — 90,2%, venälaižed — 5,4%, kumikad — 0,8%, avarad — 0,6%, kazahlaižed — 0,4%, tabasaranalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 0,1%.
Šalin ekonomine kolledž, Čečenijan Tazovaldkundan agrotehnine kolledž i Groznijan medicinižen kolledžan filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Alatir'.
Alatir' (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Čuvašijan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Čuvašijan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Alatirin rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei ole rajonan palaks.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan lidnan statusanke Nikon-patriarhan aigkirjas vl 1552. Sil aigal lidnusen aluz om pandud Ivan Grazijan käskön mödhe, no löuzihe amušt lidnust, om 10.-12. voz'sadoiden arheologižid löudmižid. Lugetas 1552. vot lidnan alusenpanendan vodeks oficialižikš.
Vl 1893 «Ruzajevk — Kanaš»-raudtejono läbiti lidnad. Se šingotaškanzihe teravas, no uz' nevondkundaline administrativine jagand jai lidnad regioniden röunoidenno.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Alatir'-jogen oiktal randal sen lanktendan sijas Sur-jogehe, Sur-jogen hural randal (Volgan oigedpol'ne bassein), 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čeboksarhasai om 150 km pohjoižhe orhal vai 190 km avtotedme. Lähembaine lidn om Ardatov (Mordovii) 20 km päivlaskmha orhal.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 38 203 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992 i 1993 — 47 700 eläjad. 20. voz'sadan augotišes Alatir' oli kaikiš järedamb lidn nügüdläižen Čuvašijan territorijal, 25 tuhad ristituid elihe lidnas.
Irdkosketused.
*


Kanaš.
Kanaš (ven. i čuv.: "Канаш", kändase «nevondkund») om Venäman lidn da lidnümbrik, järed avtote- da raudtesol'm Čuvašijan Tazovaldkundan keskuzpalas. Se om tazovaldkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo om Kanašan rajonan administrativižeks keskuseks, ei ole rajonan palaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1892 kuti "Šihrani-külä" (). Vl 1925 se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pen' Civil'- () da Kubn'- (,) jogidenkeskeižes (Volgan oiged randpol'), 190 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Reljef om vanoikaz. Matkad Čeboksarhasai om 70 km pohjoižhe orhal vai 80 km avtotedme. Lähembaine lidn om Civil'sk 39 km pohjoižhe orhal vai 47 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 45 607 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992—2000, enamba 56 tuhad eläjid (vl 1996 — 56 900 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' om olmas lidnas.
Ižanduz da transport.
Tegimišton päsarakod oma transportmašinoiden sauvomine (vagonad i niiden palad, kormadimed, sortiruindmašiništ, avtoližavedamad, traktoran jäl'gmašiništ), sömtegimišt (leibtegim, sagudkombinat, painatosed) i sauvond. Professionaližen opendusen aluzkundad: transportiž-energetine tehnikum, sauvondtehnikum, pedagogine i finansiž-ekonomine kolledžad, mugažo Čeboksaran medicinižen kolledžan filial i kahten üläopendusen aluzkundoiden filialad.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. "Kanaš"- i "Kanaš-2"-raudtestancijad sijadasoiš lidnan territorijal.
Irdkosketused.
*


Kozlovk.
Kozlovk (,) om Venäman lidn Čuvašijan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om Kozlovkan rajonan i Kozlovkan lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Nügüdläižen lidnan territorijal kaikiš amuižemban eländpunktan aluz om pandud vl 1671 kuti "Bogorodskoje-külä" (toine nimi — Vauged Voložk, sid' Belovolžskoje). Vl 1938 Kozlovk-külä tegihe radnikžiloks. Vspäi 1959 Belovolžskoje-külä mülüb Kozlovkha, i vspäi 1965 ližazihe koume küläd. Vl 1967 Kozlovk sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan oiktal randal (Čeboksaran vezivaradim), 70 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Čeboksarhasai om 97 km lodeheze avtotedme.
Koume penid küläd mülüdas lidnankundha Kozlovkan ližaks. Lidnankundan pind om 50,76 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 359 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1992−1998 i 2002−2003, enamba 13 tuhad eläjid (13 300 rist. vl 1996).
Ižandusen päsarak om sömtegimišt, mugažo omblendfabrik om olmas. Jogivaldmad da ehtatuz Volgas päliči oma lidnas. Marii Elan Tazovaldkundan Volžsk-lidn seižub vastrandal, 3 km pohjoižpäivnouzmha.
Irdkosketused.
*


Mariinskii Posad.
Mariinskii Posad (,) om Venäman lidn da lidnankund Čuvašijan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Mariinskii Posadan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1927) da üks'jäine lidn.
Istorii.
Marilaižiden amuine lidnut sijazihe Sundirin mägen pohjanno amuižes aigas. Čuvašalaižiden külä sündui sen jäl'ghe. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan aigkirjas vl 1620 kuti "Sundir. Nimitadas čuvašan kelel "Сĕнтĕрвăрри" tähäsai kahten penen jogen mödhe (nüg. Üläsundirk i Alasundirk), nimi kändase «Sundirin jogensu». Vl 1856 ühtenzoittihe lähižidenke külidenke da anttihe lidnan statusad udenke venäkel'ženke nimenke, Venäman imperatoran Marija Aleksandrovna-akan oiktastuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg-jogen () oiktal randal, 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Emändan vai Sundirin mägi (, vai "Аралы курык") om pirtud lidnanznamal, seižub lidnan päivnouzmas. Matkad Čeboksarhasai om 25 km päivlaskmha orhal vai 45 km avtotedme. Lähembaine lidn om Novočeboksarsk 7 km päivlaskmha orhal vai 25 km avtotedme.
Mariinskii Posad om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 088 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992—2001, läz 11 tuhad eläjid (vl 2000 — 11 100 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Stroican päjumalanpert' (1726) i Kazanin Jumalanmaman jumalanpert' (1761) oma udessündutadud lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma turizm, sauvondmaterialiden tehmine (elektrokabeläd, elektroveimed, naglad) i sömtegimišt (leibkombinat, lihan ümbriradmižen edheotand), mugažo spirttegim om radmata. Professionaližen opendusen aluzkundad: Mariinskii Posadan tehnologine tehnikum i Marin valdkundaližen tehnižen universitetan filial (Joškar-Ol).
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Jogivaldmad oma turistlaivoiden täht.
Irdkosketused.
*


Novočeboksarsk.
Novočeboksarsk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Čuvašijan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn, Čeboksaran päivnouzmaine kaimdailidn.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1960 kuti "Sputnik-žilo" sauvomha himižkombinatad. Vl 1965 žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan oiktal randal (Čeboksaran vezivaradim), 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Reljef om vanoikaz, kukhikaz tazangišt. Matkad Čeboksaran röunhasai om 6 km päivlaskmha, toižes keskusespäi toižhesai om 15 km.
Novočeboksarsk jagase koumhe administrativižhe rajonha: Päivnouzmaine, Suvine da Päivlaskmaine. Alajagadas rajonid 18 lidnanlaptha. Ol'deevo-külä (310 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Novočeboksarskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu lidnan oli 124 097 ristitud, lidnümbrikon — 124 392 ristitud. Lidnan ristitišt vajehtase 123..126 tuhad eläjid röunoiš vspäi 1995 (126 885 rist. vl 2009). Vl 2017 kaik 126 382 ristitud elädas lidnümbrikos. Kaks' ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid da üks' islaman pühäpert' oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 0,6% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): čuvašalaižed — 50,0%, venälaižed — 38,7%, totarlaižed — 1,3%, marilaižed — 0,8%, mordvinalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 8,6%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma himine tegimišt (AS «Himprom»), gidroenergetik (Čeboksaran GES), kivivoin ümbriradmine da sauvondmaterialiden pästand, mugažo omblendfabrik om olmas.
Koume sijališt specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: himiž-mehanine i politehnine tehnikumad, olimpižen rezervan škol.
Avtobusad, trolleibusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks. Ühtennimine raudtestancii kävutase vaiše jüguiden täht raudtel Čeboksaraspäi.


Šumerl'.
Šumerl' (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Čuvašijan Tazovaldkundan päivlaskmas. Se om tazovaldkundan videnz' lidn eläjiden lugun mödhe, Šumerlin rajonan administrativižeks keskuseks (vspäi 1935), ei mülü rajonha.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1916 kuti "Šumerl'-raudtestancii" da sen žilo «Moskv — Kazan'»-raudten sauvomižes, nimitihe lähižen Šumerl'-külän mödhe. Vl 1930 kätihe Šumerlid radnikžiloks, vl 1937 anttihe lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur-jogen (, Volgan oigedpol'ne bassein) oiktal randpolel, 3 kilometras jogespäi, 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čeboksarhasai om 85 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 105 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Kanaš 68 km päivnouzmha orhal, Sergač 59 km päivlaskmha orhal i Jadrin 60 km pohjoižhe avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 31 722 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 42 800 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas.
Ižandusen päsarakod oma avtosauvomine (avtofurgoniden tegim, avtod specialiženke konor'anke — sömsija, kirhuližen abun) i sömtegimišt (leibtegim, voitegim, sömkombinat), mugažo omblendfabrik om olmas. Šumerlin politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Civil'sk.
Civil'sk (,) om Venäman lidn da lidnankund Čuvašijan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Civil'skan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1589 kuti Venäman puine lidnuz čuvašalaižiden külänno. Om nimitadud möhemba venäks "Sürbejevo:ks" eländpunktan čuvašan nimitusen mödhe, čuvašan kelen "ҫӗрпӳ"-sana znamoičeb «sadanik» — sodajoukun sadanke mehenke käsknik. Lidnuz kadoti sodaznamoičendad, i 17. voz'sadaspäi külä šingotaškanzihe torgovanoiden da käziradajiden keskuseks. Vl 1781 se sai makundan lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur' Civil'- (, mödvedhe muite Civil', Volgan oiged ližajogi) i Pen' Civil'- () jogiden ühthejoksmusen randoil, 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čeboksarhasai om 35 km lodeheze orhal vai M7-avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Čeboksarad, Novočeboksarsk 28 km pohjoižhe orhal i Kanaš 39 km suvhe orhal vai 47 km avtotedme. Lähembaine "Civil'sk-raudtestancii" sijadase 6 km päivlaskmha «Čeboksarad — Kanaš»-jonol, om olmas vspäi 1938.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 479 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2017).
Om ortodoksižen hristanuskondan aluzkundoid lidnas: Tihvinan Jumalanmaman naižjumalankodi (17. voz'sada) päjumalanpertinke, Eläban Eziauguižen Stroican päjumalanpert' (1734) i Kazanin Jumalanmaman pühäpert' (1735).
Ižanduz.
Tegimišton päsarakod oma sömän tehmine (maidkombinat, leibkombinat, humalan fabrik) i sauvondmaterialiden pästand (savič, metalltegesed, uksed), mugažo innovacižtehnologijoiden tegim om olmas lidnas.
Jogavozne jarmank oleleb heinkun ezmäižel nedalil. Civil'skan agrariž-tehnologine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks. «Volg»-avtote (M7) läbitab lidnan suvipäivlaskmašt palad.
Irdkosketused.
*


Jadrin.
Jadrin (,,) om Venäman lidn da lidnankund Čuvašijan Tazovaldkundan lodehes. Se om Jadrinan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1927) da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1590 kuti varjoičendpost. Külä sai lidnan statusad vl 1781 oficialiženke "Jadrinsk"-nimitusenke, möhemba nimi lüheni nügüdläižeks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur-jogen hural randpolel, päivlaskmha jogen känmaspäi, 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čeboksarhasai om 60 km päivnouzmha orhal vai 77 km avtotedme. Lähembaine raudtestancii om Šumerl'-lidnas 59 km suvhe avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 614 ristitud, rajonan ristitišton koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1996—2001, 11 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om olmas lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt (spirttegim, maidon da lihan ümbriradmižen edheotandad), sauvondmaterialiden tehmine (savičtegim), mugažo metallmašiništon tegim i omblendfabrik ratas. Lidn om maižanduzrajonan keskuz. Jadrinan agrotehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. «Volg»-avtote (M7) om 5 kilometras pohjoižhe lidnaspäi.
Irdkosketused.
*


23 (lugu).
23 (kaks'kümne koume) om lugu 22 da 24 keskes.


24 (lugu).
24 (kaks'kümne nell') om lugu 23 da 25 keskes.


25 (lugu).
25 (kaks'kümne viž) om lugu 24 da 26 keskes.


Kurganan agj.
Kurganan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt (agj).
Se mülüb Uraližhe federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Kurgan.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Kurganan agj om olmas vs 1943 uhokun 6. päiväspäi.
Kurganan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1994 1. päiväl tal'vkud Agjan Duman ezitajil da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Kurganan agj sijadase Päivlaskmaižen Sibirin tazangišton suvipäivlaskmas.
Agj röunatab Tümenin agjanke pohjoižpäivnouzmas, Kazahstananke suves (sen Pohjoižkazahstanan da Kostanain agjoidenke), Čeläbinskan agjanke päivlaskmas, Sverdlovskan agjanke lodehes. Kurganan agj om mererandatoi.
Pind om 71 488 km², sidä kesken mec otab territorijan nelländest (18 250 km² vl 2013), koivikod da pedajikod oma enambuses. Znamasine jogi om Tobol sen järedoidenke huridenke ližajogidenke (Iset', Miass da Ui). Kaik joged mülüdas Jävaldmeren basseinha. Znamasine järv om solakaz Kondjanjärv (61,3 km²). Kaik om läz koumed tuhad järvid, 88% niišpäi oma reskvedenke.
Reljef om tazo, äi penid da surehkoid katl'usid om olmas. Korktused vajehtadas 57..206 metrad röunoiš ülemb valdmeren pindad.
Klimat om kontinentaline pol'kuiv. Heinkun keskmäine lämuz om +19 C°, vilukun lämuz — −18 C°. Paneb sadegid 300..400 mm vodes, nece lugu voib lujas (kahthe kerdha) köläita vozidme.
Londuseližed varad oma turbaz, metallad (raudkivend, titan, cirkonii, vol'fram, molibden, uran), sauvondmaterialad (sauvondkivi, saved, letked), reskvezi.
Administrativine jagand.
Agj kogoneb 24 municipaližiš rajonoišpäi da 2 lidnanümbrikoišpäi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksei Gennad'jevič Kokorin radab gubernatoran vs 2014 uhokun 14. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator, nell' muite varagubernatorad da Gubernatoran Administracii oma hänele abhu.
Kurganan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 34 ezitajad videks vodeks. Dmitrii Frolov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2015 sügüz'kun 29. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Kurganan agjan Ohjastuz. Agjan departamentad, ohjandused, komitetad da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud. Valitihe gubernatorad vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 84,87% änid satusenke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 910 807 ristitud. Kaikutte kudenz' eläi kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om ühesa lidnad agjas da 6 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 50 tuh. ristituid vl 2017) om Šadrinsk. Vl 2017 kaik oli 7 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 90,4%, totarlaižed — 1,9%, baškiralaižed — 1,4%, kazahlaižed — 1,3%, ukrainalaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 2,2%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma metallurgii (Kurgan), mašinoidensauvomine (Kurgan, Šadrinsk, Šumih), urankivendon samine (Dalmatovon rajon, Šumih), sömtegimišt.


100TV.
100TV (ven.: "100ТВ") oli Venäman regionaline TV-kanal, kudamb ozuti Piteriš i Leningradan agjas.
Kanal zavodi radon vl 2003 elokun 31. päiväl. Mülüi Baltijan media-gruppha. Vl 2015 redukun 5. päiväl se vajehtui Life 78- informacižel kanalal.


Viski.
Viski (angl.: "whisky" vai "whiskey"; šot.-kel't.: "Uisge-beatha") om väghine alkogoline jom.
Veroližed regionad, kus tehtas viskid, oma Šotlandii da Irlandii.


Reboinnena.
Reboinnena (Lisii Nos) Piterin kartal.
Reboinnena (,) om žilo Venämas, Piterin Merenrandaižes rajonas. Sijadase Suomen lahten randal.
Vl 2015 eläjiden lugu om 5032 ristitud.


Čerepovec.
Čerepovec () om lidn Venäman lodehes. Se om Vologdan agjan kaikiš suremb eländpunkt, kahtenz' surtte lidnümbrik eläjiden lugun mödhe, Čerepovecan rajonan administrativine keskuz (ei mülü sihe).
Lidn om agjan tegimišton keskuz. Kaikiš znamasižembad oma raudan da sen ühthesuladusiden metallurgine kombinat i sen holitajad edheotandad, himižiden heretusiden tehmine, sauvondmaterialiden tegimed (faner, silikatine savič), maižanduztehnikan ühthekeradamine (traktorad).
Istorii.
Lidn mainitase ezmäižen kerdan (Hristan) Pühäpäivän mez'jumalankodikš, sen aluz oli pandud vl 1362. Jumalankodin pala — Pühäpäivän päjumalanpert' — om olmas nügüd'-ki. "Puhtaz («čerettüd») külä" () sündui jumalankodin seiniden taga.
Čerepovec sai lidnan statusad vn 1777 4. päiväl kül'mkud. Oli kadonu sidä vozil 1797−1802. Vl 1844 ezmäine tegim raudad pästmaha oli saudud lidnha, se oli Krasil'nikov-torgovanan tegim.
Vozil 1918−1927 lidn oli Čerepovecan gubernijan administrativižeks keskuseks, sid' vll 1927−1930 Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikon keskuseks. Vspäi 1930 om olmas lidnaks agjan alištusenke, kacmata agjaha. Vspäi 1937 lidn mülüb Vologdan agjaha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase läz Ribinskan vezivaradint, Jagorb- () da Šeksn- () jogiden ühthejoksmusen randoil (Volgan bassein), 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vologdhasai om 113 km päivnouzmha orhal, 136 km avtotedme. Lähembaine lidn om Ves'jegonsk (Tverin agj) 70 km suvipäivlaskmha orhal.
Čerepovec om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Se jagase 4 territorialižhe rajonha: Industrialine (istorine keskuz), Jagorbantagaine (sijaline nimi — «jogentaguine»), Šeksnantagaine («Prostokvašino») da Pohjoine («faner»).
Tobmuz.
Käskusenandai tobmuz om Lidnan Dum 26 ühtnijanke. Järgenduseližed valičendad oliba sihe vn 2017 10. päiväl sügüz'kud (9nz' kucund). Ezitajiden valdatusiden strok om viž vot. Lidnan pämez' om Margarita Guseva, tegeb Duman ezimehen velgusidme vn 2016 20. päiväspäi sügüz'kud, ezitajad valičiba händast lidnümbrikon pämeheks ičeze mülükundaspäi vn 2017 14. päiväl sügüz'kud.
Lidnan merijan pämez' om Jelena Avdejeva, Lidnan Dum vahvišti händast radnikusele vn 2017 14. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 311 869 ristitud, vl 2010 — 309 298 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1999 — 324 500 eläjad. Agjan ristitišton nelländez eläb Čerepovcas.
Lidnan opendusen aluzkundad: 38 keskškolad, valdkundaline universitet, radioelektronikan sodaškol, 2 tehnikumad, 5 kolledžad da 2 professionališt školad.
Transport.
Lidn sijadase transportteiden läbitusel: raudte (Piter — Vologd, vspäi 1905), avtoted (A114 «Vologd — Uz' Ladog», Čerepovec — Ribinsk, Čerepovec — Belozersk) da Volgan-Baltijanmeren vezite.
Avtobusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Čerepovecan rahvahidenkeskeine lendimport ("CEE/ЧРВ") sijadase 20 kilometrad pohjoižhe lidnan keskusespäi A114-trassanno, läz Čerepovecan rajonan Botovo-žilod.
Irdkosketused.
*


Ermitaž.
Valdkundaline Ermitaž () om muzei Piteriš. Se om kaikiš suremb Venämas da üks' kaikiš surembiš muzejišpäi mail'mas.
Viž sauvust sijadasoiš Pert'kulun randirdal, tulend — Pert'kulun torguspäi. 5,3 mln kacujid tuli muzejha vodes 2016.
Istorii.
Sur' Jekaterina pani Ermitažan alust vl 1764. Ezmäi se oli hänen privatine keraduz. Ermitaž om avaitud publikan täht vspäi 1854.
Ermitažan sauvused.
Ermitaž-muzei ozutab eksponatoid eriližiš kaikenaigaižiš honusiš mail'madme, ned oma severziš lidnoiš: Kazan' (vspäi 2005), Amsterdam (2009), Viipur (2010).


Glittertind.
Torbjørn Sandvik - gruppan alusenpanii da vokalist.
«Glittertind» om norvegijalaine muzikgrupp, kudamb edestab folk/viking-metal-, viking-rok- da hard-rok-žanroiš. Om nimitadud Norvegijan korktan mägen mödhe.


Henoja.
Henoja om jogi Leningradan agjas, Tihvinan rajonas. Se lankteb Kapšar'vhe.
Henojan piduz om 18 km, basseinan pind om 281 km².


Kapšar'v.
Kapšar'v vai Kapšjärv om järv Leningradan agjas, Tihvinan rajonas.
Kapšar'vespäi lähteb Kapšjogi. Järven piduz om 18 km, a leveduz — üks' kilometr. Kapšar'ven pind om 4 km², basseinan pind — 362 km².
Päivnouzmpolespäi järvhe lankteb Henoja. Randad oma mecakahad.
Kapšar'ven randoil seištas küläd Korbal da Nürgoil.


Korbal.
Korbal (ven. "Корбеничи") om vepsän külä Leningradan agjas, Tihvinan rajonas. Se mülüb Paksjärven küläkundha. Eläjiden lugu (1997) — 51 ristit (vepsläižed).
Korbal seižub Kapšar'ven pohjoižrandal. Külähä veb te Paksjärvespäi, päliči Kapšar'ves om tehtub pontonsild.
Küläs oma počt, kirjišt da küläklub.
Korbalha kävub avtobus Šugar'vespäi. Ted Korbalaspäi Nürgoilha, kudamb om ozutadud kartoil, jo ei ole. Nürgoilha voib putta vaiše järvedme.


Ojat' (jogi).
Ojat' om jogi Leningradan da Vologdan agjoiš. Se om Süvären hura ližajogi.
Se lähteb Čaimjärvespäi Vologdan agjan territorijas (Vepsän ülüz). Joginišk käroudab i jokseb Leningradan agjaha. Piduz om 266 km, basseinan pind — 5220 km².
Ojat' om tetab "vepsän jogi". Ojatil oma znamasižed vepsän küläd, neciš joges pagištas da pajatadas äjiš vepsän fol'klorsädusiš.
Keskaigas Ojatil eli Baltijan meren suomalaine heim, kudamb tegihe nügüdläižen vepsän rahvahan palaks.


Kurb.
Kurb om vepsän žilo Leningradan agjas, Kos'kenaluižen rajonas. Se mülüb Vinglan küläkundha. Eläjiden lugu — 362 ristitud (2007).
Žilo seižub Ojat'jogen randal. Matk rajonankeskushesai om 111 km. Mante veb Kurbaspäi Vinglaha, sidme kävub avtobus № 421.
Žilos oma augotižškol da päivkodi, kul'turpert', kirjišt, počt da fel'dšeriž-akušerine punkt.
Kurban žilon aluz pandihe vl 1960.


Alöhovščin.
Alöhovščin (ven.: "Алёховщина") om külä Leningradan agjas, Pöudon rajonan keskuzpalas. Se om Alöhovščinan küläkundan administrativižeks keskuseks vspäi 2006.
Alöhovščin om kaikiš järedamb külä Pöudon rajonas. Mainitase ezmäižen kerdan Piterin gubernijan kartal vl 1834. Nevondkundaližen Ühtištusen aigan naku oli kaks' kolhozad: «Alöhovščin» da «Ojatin».
Külä seižub Ojatin muugotil randoil, om ümbärtud mecal. Matkad Pöud-lidnhasai da raudtestancijhasai om 45 km lodeheze R36-avtotedme (Pöud — Tihvin — Budogošč). Raudbetonine avtotesild om Ojatiš päliči.
Vn 2002 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli kaikiš suremb — 1882 ristitud (85% kirjutihe venänikoikš). Kul'turpert' om olmas, astiinikoiden-padanikoiden radhonused. Küläs om keskškol, kudamban internatas elädas lapsed vepsän külišpäi (Tervoilaspäi, Enar'vespäi).


Henar'v.
Henar'v om järv Leningradan agjas, Tihvinan rajonas, läz Nürgoil-küläd.


Augär'.
Augär' (Augjärv; ven. "Авгозеро") om järv Leningradan agjas, Pöudon rajonas, läz Kapšjoged. Lähembaine külä om Reboil.


Vepsän Vikii.
Vepsän Vikii om vikienciklopedii vepsän kelel, kudamban kirjutused kirjutadas udel vepsän kirillical.


Habarduz (järv).
Habarduz (ven.: "Габордуское") om järv Leningradan agjas, Pöudon rajonas.
Järvespäi Kapšjogehe jokseb Habarduzjogi. Järvhe lankteb koume ojad.
Lähembaine külä om Humar'v. Konz-se järvenrandal seižui vepsän Habarduz-külä.


Habarduz (jogi).
Habarduz (ven. "Габордуса") om jogi Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se lähteb Habarduzjärvespäi.


Rabat.
Rabat ‎(arab. الرباط — "Ar Ribat" «jumalankodi-lidnuz»; berber.: "ⴻⵔⵔⴱⴰⵟ" — "Errbat") om Marokon pälidn, kul'turan da tegimišton keskuz.
Vl 2014 eläjiden lugu om 620 996 ristitud. Lidnan pind — 177 km2.


Ehtaline Urgant.
Ehtaline (Večernii) Urgant () om Ezmäižen kanalan öline šou.
Om AÜV:oiden «Late Night Show»-programiden («Öline šou») adaptacijan. Oleleb efiras vn 2012 sügüzespäi, lähtleb ezmärgespäi videnz'päivhäsai 23:30 ehtal.
Programman vedai om Ivan Urgant.


Toksovo.
Toksovo (ven. "Токсово", suom. "Toksova") om lidnanvuitte žilo Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas.
Toksovo sijadase 20 km pohjoižhe Piterin röunaspäi. Se om Toksovon lidnkundan administrativine keskuz.
Vl 2010 eläjiden lugu om 6135 ristitud.


Anglijan kel'.
«EN» — anglijan kelen znam mödhe.
Anglijan kel' (vai englandin kel'; ičeze nimituz: "English") om germanižen gruppan indoevropine kel'. Se om valdkundkel' Sures Britanijas, Avstralijas, Udes Zelandijas da 32 štatoiš, üks' kahtes valdkundkelespäi Irlandijas, Kanadas da Mal'tas. Anglijan kel' kävutadas mugažo kuti oficialine kel' erazvuiččiš Azijan (Indii, Pakistan da toižed) da Afrikan valdkundoiš.
Pagižijoiden lugu — 410 mln (mamankel') vai 1 mlrd (toine i veraz kel') ristituid.
Anglijan kel' om üks' radkelišpäi. Arni nece kel' kävutase rahvahidenkeskeižen besedoičendan täht kaiked mail'madme järgeližes elos.
Kelen grammatižen znamoičendan kuvandoičend om analitine tobjimalaz. Sanoiden järgenduz om tarkoiged. Vaiše kaks' kändod om olmas: "common case" i "objective case". Üks' vajeh mülüb paksus severdha-se sanaklassha (substantiv, adjektiv i verb).
Anglijan kel' mülüb analitižiden keliden gruppha. Om äi velgsanoid kelen leksikas. Kävutadas latinalašt kirjkel't VII voz'sadaspäi. Tradicižiden kirjutamižiden äjüz harakterizuib orfografijad.
Fonetik.
Änekahad lopkonsonantad ei tehkoiš änetomikš. Ei ole palataliziruidud konsonantoid anglijan keles. Akkomodacijad oma harvad keles.
Morfologii.
Anglijan kelen ičevuitte pird om sanoiden lühüduz. Sil-žo aigal om äi pit'kid sanoid keles, no pagištes kävutadas niid harvašti.


Murino.
Murino (ven. "Мурино", suom. "Muurola") om žilo Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas. Se om Murinon külänkundan administrativine keskuz. Sijadase Piterin päivnouzmaižen röunanno.
Vl 2009 eläjiden lugu om 5235 ristitud.
Medvežii Stan om žilon istorine pala.
Irdkosketused.
*


Vsevoložskan rajon.
Vsevoložskan rajon (ven. "Всеволожский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Vsevoložsk-lidn, mülüb rajonha vspäi 2006, sijadase Piterin röunanno.
Istorii.
Vsevoložskan rajonan aluz om pandud vl 1936 elokun 19. päiväl Leningradan agjaha Vsevoložskii-žilon keskuseks.
Vl 1954 Pargolovon rajonan küläkundoid ühtištuihe Vsevoložskan rajonanke. Vl 1963 Vsevoložskii-radnikžilo tegihe lidnaks, sidä alištihe agjan tombudele oikti, no lidnan ispolkomale alištuiba molembad lidn da rajon. Vozil 1998-2006 Sertolovo oli lidnaks agjan alištusenke. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Vsevoložskan rajon om Leningradan agjan keskuztaho. Pind — 2 945 nellikkilometrad. Mecad ottas territorijan koume videndest, ned oma kavag'mecad tobjimalaz. Om soid 3,6 % rajonan territorijal.
Rajonan päivnouzmaižed randad lainištab Ladoganjärv. Znamasine jogi om Oht, lankteb Nevaha. Neva om rajonan suviröunaks. Znamasižed järved oma Lembolovonjärv, Kavgolovonjärv, Hepojärv da Volojärv. Joged da järved mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved), mineraližed mujud, mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2016 rajonan territorii alajagase 19 municipaližhe ühtnikha: 9 lidnkundha da 10 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 38 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Ol'ga Koval'čuk radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 sügüz'kun 23. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2014 redukun 23. päiväspäi Vladimir Dračov om valitud konkursan kal't i radab rajonan administracijan pämehen kontraktan mödhe. Edel sidä, vs 2013 tal'vkuspäi, hän oli rajonan administracijan pämehen velgusentäutajaks. Seičeme varapämest abutadas hänele. Koume komitetad, 4 ohjandust, 14 palakundad, 2 sektorad da 2 laudkundad alištudas rajonan administracijale.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 260 478 ristitud (ühtenz' sija agjas).
Kaik om 154 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnad, 6 lidnanvuittušt žilod, 23 žilod, 11 raudtestancijan žilod, 110 küläd, 2 sijašt.
Toižed sured eländpunktad oma Sertolovo-lidn (51,1 tuh. rist. vl 2016), Uz' Devätkino-külä (16,2 tuh. rist. vl 2016), lidnanvuiččed Morozovan nimel nimitadud žilo (10,6 tuh. rist. vl 2016), Kuz'molovskii-žilo (10,0 tuh. rist. vl 2016) da Sverdlovan nimel nimitadud žilo (9,8 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 90,3%, ukrainalaižed — 2,7%, vaugedvenälaižed — 1,0%, armenijalaižed — 0,7%, totarlaižed — 0,7%, uzbekalaižed — 0,5%, suomalaižed — 0,4%, toižed — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 1,0%.
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 110 rist. (0,04%), estilaižed — 81 rist. (0,03%), vepsläižed — 30 rist. (0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma kebnavtoiden pästand (Ford Motors), renghanpäližiden tehmine (Nokian Tyres), mecan ümbriradmine, sauvondmaterialiden sarak, cellülozbumagaine tegim, gazanveimtransport (Elizavetinskai KS), sömtegimišt, maižanduz (kazvatadas linduid, maploduid, marjoid), torguind da logistik.


Videnz' kanal (Venäma).
Videnz' kanal () om Venäman federaline (vn 2006 redukuspäi) venäkel'ne TV-kanal. Sen tedotelendan keskuz sijadase Piteriš.
Om da Venäman kaikiš vanhembaks TV-kanalaks. Ezmäine oigenduz läksi efirha voden 1938 7. päiväl heinkud «Leningradan eksperimentaližes televizijan keskusespäi».
Videnden kanalan mödičezkalunikad oma «Nacionaline Media Grupp» (72,4%) i Piterin ohjastuz (27,6%). Kanalan pädirektor — Jurii Šalimov vn 2017 1. päiväspäi uhokud. Kanal om nügüdläiženke nimenke vn 2010 15. päiväspäi keväz'kud.


Jäine pert'kulu.
Jäine pert'kulu () om sportiž-koncertine kompleks Piteriš, kudambha voib mülüda 12 500 kaclijad. Se kožub mugažo muzikkoncertoiden, sportvoibuižiden da toižiden edheotandoiden täht.
Istorii.
Stadionan lendand oti kaks' vot (1998—2000), ezmäine matč oli vätud voden 2000 sulakus. Sauvondmänetused oliba ümbri 60 mln dollarid. Jäine pert'kulu om saudud hokkein čempionataks, kudambad oigenzihe Piteriš vl 2000. Stadion sijadase läz Prospekt Bol'ševikov-metrostancijad, kus edel joudai taho oli olnu.


Piterin metropoliten.
Piterin metropoliten () om kahtenz' pitte da avaidusen aigan mödhe da Venämas Moskvan metropolitenan jäl'ghe. Se oli avaitud kül'mkun 15 päiväl 1955 vodel.
Piterin metropolitenas nügüd' funkcioniruib viž linijad, teiden piduz om 113,6 km. Stancijoiden lugu — 67 (niiden keskes om 7 sirdandsol'med), 11 stancijad oma ühtenzoittud raudtestancijoidenke. Metropolitenan sistemha mülüb 74 vestibülid, 263 eskalatorad i 856 turniketad. Siš om 5 ekspluatacišt i üks' kohenduzdepo.
2007 vodes Piterin metropoliten vedi 829,8 mln matknikoid, necen ozutajan mödhe se om 12-ndel sijal mail'mas.
Piterin metropoliten om kaikiš süvemb mail'mas. Äjad stancijad oma nägutadud lujas čomin i originaližešti.


Teräsbetoni.
Solist i vokalist Jarkko Ahola.
«Teräsbetoni» (suomen kelespäi — "raudbeton") om suomalaine hevimetalgrupp, kudamban aluz om pandud vl 2002 Tampereheze. Debütine al'bom om pästtud 2005 vodel.
Jarkko Ahola, gruppan solist, pajati ende Dreamtale-gruppas mugažo.
Vl 2008 Teräsbetoni ezini "Evrovizii"-konkursal, kus pajati "Missä miehet ratsastaa"-pajon. Grupp sai 22-nden sijan.


Paksjogi.
Paksjogi vai Paš, Pašjogi om jogi Venämas, Leningradan agjas. Paksjogi om Süvären hura ližajogi, lankteb sihe Süvärensu-žilos.
Piduz om 242 km, basseinan pind om 6650 km². Leveduz alajoksmuses, läz Paš-küläd — 255 m.
Kaikiš järedamb ližajogi om Kapš. Paksjogi jokseb Paksjärvespäi Vepsän ülüden lodehližel pautkel. Vago om letkesine, erasti — kivekaz. Randad om korktad, niil kazdas kavag'mecad i segoitadud mecad.


Kapš (jogi).
Kapš, Kapšjogi om jogi Venämas, Leningradan agjas. Se om Paksjogen ližajogi.
Kapš jokseb Kapšar'vespäi Tihvinan da Pöudon rajonidme. Joksmuz om hered, vago om letkesine. Randad - kukhakahad, mecakahad.
Piduz - 115 km, basseinan pind - 1700 km².


Üläkurb.
Üläkurb (ven. "Верхняя Курба") om jogi Venämas, Leningradan agjas. Se om Ojatin hura ližajogi, lankteb sihe alemba Kurb-žilod.
Piduz — 17 km, basseinan pind — 96,6 km².


Alakurb.
Alakurb (ven. "Нижняя Курба") om jogi Venämas, Leningradan agjas. Se om Ojatin ližajogi.
Piduz — 29 km, basseinan pind — 154 km².


Neue Deutsche Härte.
Neue Deutsche Härte () om muzikčuraduz, kudamb om sündnu Saksanmaha 1990-nzil vozil.
Siš ühtištudas indastrial- i hevimetalan, hardrokan da elektromuzikan pirdad. Pajoiden tekstad oma tobjimalaz saksan kelel.


Gog Vinsent van.
Vinsent Villem van Gog (; sünd. 30. keväz'ku 1853, Groot-Zündert läz Bredad, Alamad — kol. 29. heinku 1890, Over sür Uaz, Francii) oli kaikes mail'mas tutab pirdai, postimpressionist.
Kaik van Gogan sädused (ümbri 900 voimujupirdandad da 1100 grafiktöd) oma tehtud kümnes vodes. Hän om pirnu äjan avtoportretoid, peizažid, natürmortid änikoidenke.
Van Gogal oli hengenläžund, ližaks, hän läžui alkogolizmal; 37 voden igäs hän rikoi ičtaze (ambui südäikerha).


Servantes Migel' de.
Migel' de Servantes Saavedra (; sünd. 29. sügüz'ku 1547, Al'kala-de-Enares, Ispanii — kol. 23. sulaku 1616, Madrid, Ispanii) oli kaikes mail'mas tutab ispanijalaine kirjutai.
Ezmäi kaiked tetas hänen suren «Vällišpä idal'go Don Kihot Lamančaspäi»-romanan, kudamb om genijan säduz. Päiči neciš romanas, Servantes om kirjutanu novellid, runoid da pjesid. Hänen toižen romanan nimi om «Persiles da Sihismunda», pästtihe sidä avtoran surman jäl'ghe jo.


Suomen laht.
Suomen laht (,,) om laht Baltijan meren päivnouzmpol'žes palas.
Suomen lahten randad oma Suomenman, Venäman da Estinman territorijoil.
Lahten pind om 29 500 nellikkilometrad, basseinan pind — 420 tuh. km². Kaikiš lujemb süvüz om 121 m (keskmäine — 38 m). Järed Kotlin-sar' om Venäman pala.
Sured lidnad lahten randoil (častomaraižen mödhe): Espoo, Hel'sinki, Kotk (Suomenma), Viipur, Piter, Sosnovii Bor (Venäma), Narv, Tallidn (Estinma).


Aleisk.
Aleisk () om Venäman lidn da lidnümbrik Altajan randan keskuses. Se om Aleiskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Turksiban "žiloks Aleiskai-raudtestancijanno" () vl 1913. Oli lidnanvuiččeks Aleisk-žiloks vozil 1926−1938. Vn 1939 vilukuspäi om lidnan statusanke. Lidn šingotase järedan maižanduzrajonan sömtegimištol: jauh, surimed, pühävoi, mugažo lihakombinat i voisagudkombinat ratas, i tehtas kombisömäd živatoiden täht.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Alei-jogen hural randal (, Obin hura ližajogi), 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad lähembaižhe Barnaul-lidnhasai om 125 km pohjoižpäivnouzmha kaikil teil. «Barnaul — Rubcovsk — Semei»-raudtejono läbitab lidnad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 29 510 ristitud. Vspäi 1959 lidnan ristitišt vajehtab 28..31 tuhad röunoiš, kaikiš suremb ristitišt oli 32 487 eläjad vl 1970. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid i mez'jumalankodi oma olmas lidnas.
Aleiskan tehnologine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Belokurih.
Belokurih () om Venäman lidn, lidnümbrik da kurort Altajan randan suvipäivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1803 kuti Novobelokurih-külä (), nimitihe sijaližen penen Belokurih-jogen mödhe (Obin bassein). 1920-nzil vozil šingotaškanzihe küläd kurortžiloks termaližiden radonveden purtkiden (+30 i +42 C°) i ioniziruidud mägiil'man tagut.
Vl 1982 žilo sai lidnan statusad. Oli lebutahoks kaiken Ühtištusen znamoičendanke vspäi 1970, om kurortan federaliženke znamoičendanke vspäi 1992. Läz 20 sanatorijad da pansionatad ratas lidnas, koume mägisuks'trassad om lattüd.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 240..250 m ü.m.t. korktusil, Altajan ezimägištol, Cerkovk-mägen pautkenno. Matkad Barnaulhasai om 170 km lodeheze orhal vai 225 km avtotedme Bijskan kal't. Lähembaižed lidnad oma Bijsk (raudtevagzal) 65 km pohjoižhe orhal vai avtol i Gorno-Altaisk (lendimport) 67 km päivnouzmha orhal vai 116 km avtotedme.
Klimat om ven, pehmed kaiken Sibirin röunataden, tulleitoi i päivoikaz tobjan palan, poud oleleb 260 päiväd vodes. Kezakun-elokun keskmäine lämuz +17..+20 C°, vilukun — −14 C°, voden keskmäine lämuz +2,7 C°. Paneb sadegid 800 millimetrhasai vodes, enamba kezal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 661 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.


Bijsk.
Bijsk () om Venäman lidn da municipaline ühtnik (lidnümbrik) Sibirin suves, Altajan randan päivnouzmas. Se om Bijskan rajonan administrativine keskuz mugažo (ei mülü rajonha). Om lidnaks randan alištusenke, randan kahtenz' surtte lidn, tedolidn, avtoteiden sol'm.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1709 kuti "Bikatunin lidnuz" () Bij- i Katun'-jogiden ühthejoksmusen randal Suren Petran käskön mödhe lidnusen sädandas Obin joginiškanno. Vl 1710 džungarijalaižed polttiba lidnust. Vl 1718 uden Bikatunin lidnusen aluz om pandud 20 kilometras Bijan ülezjogen. Vl 1732 udesnimitihe sidä "Bijan lidnuseks" oficialižikš faktižen sijadusen mödhe. Se sai lidnan statusad vl 1782 nügüdläiženke nimenke. Alusenpanendan molembad sijad mülüdas lidnümbrikho nügüd'aigan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bij-jogen randoil (Obin oiged joginišk), oiktal randal tobjimalaz. Matkad Barnaulhasai om 131 km orhal lodeheze vai 165 km avtotedme, mugažo raudte ühtenzoitab lidnoid.
Nell' žilod mülüdas lidnümbrikho Bijskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 210 115 ristitud, lidnümbrikon — 219 328 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1987—1994, 230..235 tuhad eläjid.
Irdkosketused.
*


Gornäk (Altajan rand).
Gornäk () om Venäman lidn da lidnankund Altajan randan suves. Se om Lokotin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Zolotuhan kaivuz om avaitud vspäi 1751. Vl 1942 panihe Gornäk-žilon alust otmaha kaivut kävutamižhe nügüdläižikš, ümbriradoihe äimetallišt kivendod. Vl 1946 kätihe Gornäkad lidnanvuiččeks žiloks, vl 1954 — rajonkeskuseks. Žilo sai lidnan statusad vl 1969.
Lidn šingotihe Altajan kaivuzkombinatal (küllästamižfabrikal) vhesai 1998, sadihe nenid metalloid: vas'k, cink, tin, hahktin, alüminii, kuld i hobed. Ližatoi tehmine roimahti kombinatad, i sen alusel avaitihe katilmašiništon mehaništ tegint. Mouckiventegim, leibtegim i omblendfabrik ratas lidnas mugažo.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Zolotuh-jogen randal (, Alein hura ližajogi, Obin bassein), 270 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazahstanan röunhasai (Päivnouzmaiž-Kazahstanan agj) om 5 km suvipäivlaskmha avtotedme, Barnaulhasai — 300 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 360 km kaikil teil. Lähembaižed lidnad oma Zmeinogorsk 53 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 65 km avtol, Šemonaih (Kazahstan) 51 km suvipäivnouzmha orhal vai 86 km raudtedme i Rubcovsk 62 km lodeheze orhal vai 78 km trassadme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 918 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 15..16 tuh. eläjid vll 1970−2008 (16 643 rist. vl 1970).
Irdkosketused.
*


Jarovoje.
Jarovoje () om Venäman lidn da lidnümbrik Altajan randan lodehes.
Istorii.
Vl 1942 sauvoškanzihe Slavgorodan himišt tegint. Eländpunktan aluz om pandud vl 1943 žilho evakuiruidud bromtegimenno Krimaspäi. Vl 1944 pästtihe töhö tegint, saudihe sidä da žilod täuzin vhesai 1980. Vn 1993 30. päiväl keväz'kud joudutihe žilod Slavgorod-lidnan alištusespäi i anttihe Jarovojele lidnan statusad.
Himine tegim eli bankrotnendan proceduras läbi vl 2011, se pästab levitadud himižid substancijoid, kodihimijan tavaroid, sauvondmujuid. Lidn šingotase mugažo kurortaks järven randal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kulundan stepin zonas, solakahan Sur' Jarovoje-järven (, 53..70 km²) pohjoižel randal, 95 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazahstanan (Pavlodaran agj) röunhasai om 20 km päivlaskmha, Barnaulhasai — 460 km päivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn da raudtestancii om Slavgorod 10 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 604 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 23 200 eläjad vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan naižjumalankodi i jumalanpert' oma olmas lidnas.
Jarovojen politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Kivi Obil.
Kivi Obil () om Venäman lidn da lidnankund Altajan randan pohjoižes. Se om Kivin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1751 peniden küliden ühtenzoitusel, nimitihe Salairan kräžan kall'on pall'astandan tagut. Torguindžilo sai lidnan statusad vl 1915, torguihe villäl. Saudihe Transsibad, i lidnan jogiportan znamoičend poleni. Vn 1933 10. päivhäsai sulakud lidnan nimi oli muite Kivi ().
Kivi Obil-raudtestancii om saudud vl 1961. Lidn om maižanduzrajonan keskuseks, šingotase sömtegimišton i sauvondmaterialiden (raudbetontegesed, savič, asfal't, šebin') tegimil, mugažo mecan ümbriradai kombinat i metallantegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Obinjogen hural randal, 120..143 m ü.m.t. korktusil. Kulundan kastelendkanal (vspäi 1973, 180 km) zavodiše lidnanno. Matkad Barnaulhasai (lähembaine lidn) om 207 km päivnouzmha avtotedme vai raudtedme, Novosibirskhasai — 212 km pohjoižpäivnouzmha avtol.
Plotinnai-raudtestancii (Obin oiktal randal, 746 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Kivin Obil ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 43 888 ristitud, lidnankundan — 44 648 ristitud, rajonan nell' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 43..45 tuh. eläjid vozil 1992−2012 (45 300 rist. vl 2005).
Professionaližen opendusen aluzkundad: Kivin profškol, pedagogine i medicinine kolledžad, agrarine tehnikum, mugažo Barnaulan i Novosibirskan üläopendusen aluzkundoiden filialad.
Irdkosketused.
*


Novoaltaisk.
Novoaltaisk () om Venäman lidn da lidnümbrik Altajan randan pohjoižes. Se om randan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Barnaulan päivnouzmaine kaimdailidn, Pervomaiskojen rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1736 kuti "Česnokovk-külä" () Česnok-närituznimen mödhe, muga nimitihe joged-ki. Kätihe radnikžiloks vl 1936. Žilo sai lidnan statusad vl 1942. Udesnimitihe nügüdläižikš vl 1962. Vl 2004 lidnanvuitte Belojarsk-žilo mülüi lidnha mikrorajonaks. Lidn šingotase raudten edheotandoil (vagonansauvomižen tegim, sortiruindstancii), sauvondmaterialiden sarakol (raudbetontegesed, katuzmaterialad, špaloiden da pachiden tegim sauvomha raudteid), mugažo maidtegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ob'-jogen oiktal randpolel, 7 kilometras jogespäi, 140 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Barnaulan röunhasai (Obin hura rand) om 7 km päivlaskmha avtotedme vai raudtedme.
Koume žilod mülüdas lidnümbrikho Novoaltaiskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 70 437 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 1998−2009 i om vspäi 2016, enamba 73 tuh. eläjid (73 986 rist. vl 2005).
Irdkosketused.
*


Rubcovsk.
Rubcovsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Sibirin suves, Altajan randan suvipäivlaskmas. Se om Rubcovskan rajonan administrativine keskuz mugažo (ei ole rajonan palaks).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1886 kuti "Rubcovo-külä" Mihail Rubcov-saldatal erindas, nimitihe alusenpanijan kanzannimen mödhe. Oficialižešti alusenpanend oli vl 1892, konz tobmuz andoi laskendad otta mad kävutamižhe. Külä sai lidnan statusad vl 1927 nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Alei-jogen (Obin ližajogi) hural randal. Matkad Barnaulhasai om 290 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaižed järedad lidnad sijadasoiš Kazahstanas: Ust' Kamenogorsk 200 km suvipäivnouzmha orhal i Semei 140 km suvipäivlaskmha orhal.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 147 002 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989—1996, 170..173 tuhad eläjid.
Ižandusen päsarak om mašinoidensauvomine: likkuimed maižandusen täht manümbriradajanke mašiništonke, palad vagonoiden täht, mašiništ vilugoitamha maidod.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Ühtennimine raudtestancii om Barnaul — Semei raudtel.
Irdkosketused.
*


Slavgorod (lidn, Venäma).
Slavgorod () om Venäman lidn Altajan randan lodehes. Se om Slavgorodan lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 2012).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1910. Se sai lidnan statusad vl 1914. Transsiban raudtesarak tuli lidnha vl 1917.
Vspäi 2012 ühtištuihe Slavgorodad da sen rajonad lidnümbrikho. Lidn šingotase radiotegimel, maidkombinatal, tagondpressmašiništon tegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sikači- da Sur' Jarovoje-järviden keskes, Kulundan stepin keskuses, 115 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Barnaulhasai om 394 km päivnouzmha raudtedme, Kazahstanan röunhasai — 20 km suvipäivlaskmha. Lähembaine lidn om Jarovoje 10 km suvipäivlaskmha avtotedme.
Kaik 23 žilod mülüdas lidnümbrikho Slavgorodan ližaks, sidä kesken Slavgorodskoje-žilo (3 557 rist. vl 2013) ani pohjoižhe lidnaspäi. Lidnümbrikon pind — 2 137 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 32 389 ristitud, rajonan — 10 186 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 38 413 eläjad vl 1959 i 33..35 tuh. eläjid vll 1989−2008. Vl 2018 kaik 40 048 ristitud elädas lidnümbrikos.
Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid i katoline pühäpert' oma olmas lidnas, islaman pühäpert' om sauvomas.
Irdkosketused.
*


Zarinsk.
Sündun Voznesenjan jumalanpert' (saudihe vll 1991−2005)
Zarinsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Altajan randan pohjoižpäivnouzmas. Se om Zarinskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1979 lidnan statusanke kahtes eländpunktaspäi: "Zarinskii"-žilo (sen aluz oli pandud vl 1953) da "Sorokino"-külä (oli tetab vspäi 1748). Lidn šingotase koksanhimižel tegimel, mugažo meckombinat (pilindmaterialad), lihategim i leibän edheotand ratas, nahktegim om sauvomas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čumiš-jogen (Obin oiged ližajogi) molembil randoil, 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Barnaulhasai om 100 km suvipäivlaskmha raudtedme vai avtotedme. "Zarinskai"-raudtestancii () om Barnaul — Novokuzneck raudtel. Lähembaine lidn om Salair (Kemerovon agj) 82 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 150 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 48 461 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 52 300 eläjad vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan nell' jumalanpertid om olmas lidnas.
Zarinskan politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Zmeinogorsk.
Zmeinogorsk () om Venäman lidn da lidnankund Altajan randan suves. Se om Zmeinogorskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1736 kuti žilo samha kuldad da hobedad. Vl 1757 lidnuz oli saudud varjoičemha sadud metalloid. Vozil 1941−1997 saihe äimetallišt kivendod. Žilo sai lidnan statusad vl 1952. Edel 2008 vot oli lidnümbrikoks, rajon eriži. Lidn šingotihe küllästamižfabrikal, juvelirfabrikal i likör-vodkan tegimel, nügüd' om eländsijaks rajonan kaivuziden radnikoiden täht.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Alei-jogen üläbasseinas, 450 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Barnaulhasai om 360 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaine lidn om Gornäk 53 km suvipäivlaskmha orhal vai 65 km avtol.
Lazurk-žilo (, 169 rist. vl 2016, 25 km lidnaspäi) mülüb lidnankundha Zmeinogorskan ližaks. Lidnankundan pind — 33,38 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 955 ristitud, lidnankundan — 11 155 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 13 774 eläjad vl 1959. Vl 2017 kaik 10 739 ristitud elädas lidnankundas.
Irdkosketused.
*


Balei.
Balei () om Venäman lidn da lidnankund Baikalantagaižen randan keskuzpalas. Se om Balein rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Ezmäižed mülünuded lidnha eländpunktad oliba tetabad 18. voz'sadaspäi kuti "Kamenk" () i "Novotroiskii pramozl-žilo" () samha kuldad. Vl 1938 ühtenzoittihe žilod lähižidenke koumenke külänke i stanicanke da anttihe lidnan statusad agjan alištusenke.
Vll 1947−1953 kävutihe türmatud mehiden töid ümbriradamha ut sur'kulud löudmižsijad. Vl 1997 lopihe kuldan samišt, vl 2004 projektiruiškanzihe ut samišt. Vl 2008 ühtištuihe lidnümbrikod rajonanke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Und-jogen oiktal randal (, Amuran bassein), Borščovočnii-mägisel'gan suvipautkidenno, 620 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čithasai om 222 km päivlaskmha orhal vai 337 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Šilk 52 km lodeheze orhal vai 104 km avtotedme i Nerčinsk 44 km pohjoižhe orhal vai 71 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 12 533 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 31 200 eläjad vl 1939, vhesai 1987 se vajehtihe 25..28 tuhad ristituid röunoiš.
Irdkosketused.
*


Borz'.
Borz' () om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Baikalantagaižen randan suves. Se om Borzin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud severzihe-se žiloihe. 18. voz'sadal panihe "Borz'-žilon" alust keitandsolan pramozlanno, nimitihe jogen mödhe. Vl 1899 saudihe "Borz'-raudtestancijad" raudtel Kitaihesai i vl 1900 avaitihe "Suvorovskii-žilod" holitamha stancijad. Aigan mändes ühtištuihe žiloid. Vl 1924 Borz'-žilo kändihe makundan keskuseks, vl 1950 sai lidnan statusad. Vedimdepo i vagondepo ratas lidnas, Borz' om maižanduzrajonan keskuseks kazvatamha villäd.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase solakahiden järvidenno, Borz'-jogen hural randal (, Amuran bassein), 690 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Mongolijan röunhasai om 50 km suvhe orhal, Čithasai — 370 km lodeheze avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Krasnokamensk 112 km päivnouzmha orhal vai 155 km avtol i Man'čžurii (Kitai, "Mǎnžōulǐ") 110 km suvipäivnouzmha orhal vai 123 km avtotedme. Raudten toine sarak Čoibalsanhasai ühtenzoitab Mongolijanke.
Zun-Torei-raudtestancii (109 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Borzin ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 31 379 ristitud, lidnankundan — 31 496 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 36 700 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Sergii Radonežalaižen jumalanpert' om olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: medicinine škol (tehnikum) i Krasnokamenskan tegimištoliž-tehnologižen tehnikuman filial.
Irdkosketused.
*


Hilok (lidn).
Hilok () om Venäman lidn da lidnankund Baikalantagaižen randan suvipäivlaskmas. Se om Hilokan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1895 kuti Transsiban "Hilok-raudtestancii", nimitihe jogen mödhe. Kätihe radnikžiloks vl 1929. Žilo sai lidnan statusad vn 1951 12. päiväl heinkud. Lidn šingotase raudten edheotandoil, vedimdepo i vagonkohenduzdepo ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Hilok-jogen muugotil randoil (, Selengan oiged ližajogi), Jablonovii-mägisel'gan alangištos, 800 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Burätijan Tazovaldkundhasai om 20 km pohjoižhe, Čithasai om 220 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 261 km raudtedme vai 320 km avtotedme. Lähembaine lidn om Petrovsk-Zabaikal'skii 112 km päivlaskmha orhal vai 152 km avtotedme. «Baikal»-avtote (R-258) om lidnan suviröunaks. Avtote mäneb jogen hural randal, raudte — oiktal randal, nell' avtotesildad ühtenzoitas jogen randoid.
Kaks' pen't žilod (Žilkin Futor i Sosnovk) mülüdas lidnankundha Hilokan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 539 ristitud, lidnankundan — 11 616 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 855 eläjad vl 1959. Vl 2017 kaik 10 786 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Vladimir-ruhtinasen jumalanpert' om pühästadud vl 2005.
Irdkosketused.
*


Krasnokamensk.
Krasnokamensk () om Venäman lidn da lidnankund Baikalantagaižen randan suvipäivnouzmas. Se om randan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Krasnokamenskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1968 kuti geologijan žilo tedoidamha uranan löudmižsijad. Vl 1969 sai lidnan statusad, saudihe samha uranad kaivuzmahtusel. Järedad sodaväged sijazisoiš lidnas nevondkundaližen aigan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Argunin mägisel'gan ezimägištol, 535 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kitain röunhasai om 50 km suvipäivnouzmha, Čithasai om 380 km lodeheze orhal vai 550 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Borz' 112 km päivlaskmha orhal vai 155 km avtol i Man'čžurii (Kitai, "Mǎnžōulǐ") 105 km suvipäivlaskmha avtotedme. Raudtestancii om lopuline sarakol Priargunsk-žilhosai. Lidnan pertid mülüdas mikrorajonihe, läz ei ole nimitadud irdoid.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 56 670 ristitud, rajonan seičeme kahesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 70 tuhad eläjid vl 1987.
Irdkosketused.
*


Mogoč.
Mogoč () om Venäman lidn da lidnankund Baikalantagaižen randan pohjoižpäivnouzmas. Se om Mogočan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1910 žiloks raudtestancijanno sauvomha Transsiban Amuran raudted. Stancii om avaitud vspäi 1914, nimitihe jogen mödhe. Žilo šingotihe kuldan samižel, i vl 1950 sai lidnan statusad.
Vspäi 1968 sijazihe il'mvägid Mogočas i sauvoškanzihe nügüd'aigaižikš. Lidn om kuldan samižen rajonan keskuseks, sen päedheotandad mülüdas raudten i mecan ümbriradmižen sarakoihe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Amazaran mägisel'gan ezimägištol, 620 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Mogoč-jogen lanktendan sijas Amazar-jogehe (Amuran hurapol'ne bassein). Matkad Čithasai om 460 km suvipäivlaskmha orhal vai 585 km «Amur»-avtotedme (R-297). Lähembaižed lidnad oma Skovorodino (Amuran agj) 275 km päivnouzmha orhal vai 345 km «Amur»-avtotedme i Sretensk 215 km suvipäivlaskmha orhal vai 470 km avtol.
Čaldonk-žilo (, 284 rist. vl 2010) i koume pen't žilod raudtestancijanno mülüdas lidnankundha Mogočan ližaks. Lidnankundan pind — 69,38 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 13 258 ristitud, lidnankundan — 13 652 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vll 1970−1992, enamba 17 tuh. eläjid (17 884 vl 1970). Vl 2017 kaik 13 785 ristitud elädas lidnankundas.
Irdkosketused.
*


Nerčinsk.
Nerčinsk () om Venäman lidn da lidnankund Baikalantagaižen randan keskuzpalas. Se om Nerčinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz oli pandud vl 1653 kozakoil kuti "Nelückii-varmitez" (), tungusalaižiden Gantimur-ruhtinasen mehed vargastiba sišpäi da paloiba sidä lophu vl 1654. Vodele 1657 saudihe ut "Nerčin varmitest" (), nimitihe jogen mödhe. Vodel 1664 Gantimur da völ 40 heimoiden ohjandajad tuliba da andoihe Venäman tobmudele, kändihe kozakoil mugažo.
Vl 1689 Nerčinsk sai lidnan statusad, sil-žo vodel Nerčin kožundakt om allekirjutadud Kitainke täs. Om kaičenus äi endevanhid pertid lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nerč-jogen () hural randal tobjimalaz, 7 kilometras sen lanktendan Šilk-jogehe sijaspäi (Amuran bassein). Matkad Čithasai om 210 km päivlaskmha orhal, 300 km raudtedme vai 270 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Šilk 40 km päivlaskmha avtotedme vai 45 km raudtedme i Balei 44 km suvhe orhal vai 71 km avtol. Vižkilometrine raudtesarak ühtenzoitab lidnad Transsiban Priiskovai-stancijanke () suvhe lidnaspäi.
Pen' Makejevk-žilo (33 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Nerčinskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 14 959 ristitud, lidnankundan — 14 999 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli läz 17 tuh. eläjid vll 1979−1992 (17 000 rist. vl 1992). Vl 2017 kaik 14 945 ristitud elädas lidnankundas.
Nerčinskan agrarine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Petrovsk-Zabaikal'skii.
Petrovsk-Zabaikal'skii () om Venäman lidn da lidnümbrik Baikalantagaižen randan suvipäivlaskmas. Se om Petrovsk-Zabaikal'skijan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1789 kuti "Petran Tegim" (). Vl 1926 se sai lidnan statusad da oli udesnimitadud nügüdläižikš. Lidnan raudtestancii om olmas vspäi 1900, se om Transsiban pala i "Petran Tegim"-nimenke tähäsai.
Geografijan andmused.
Lidn seižub mägidenkeskeižes katl'uses, Baläg- da Mikirt-jogiden kaidoiš alangištoiš (Hilokan i Selengan oigedpol'ne bassein), 800 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čithasai om 414 km päivnouzmha raudtedme vai 480 km «Baikal»-avtotedme (R258), Burätijan Tazovaldkundhasai — 15..20 km lodeheze. Lähembaine lidn om Ulan Ude 105 km lodeheze orhal vai 200 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 549 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1959—1992, 28..30 tuhad eläjid (vl 1979 — 30 945 rist.).
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine i sömtegimišt, raudmetallurgijan i stöklan tegimed ei ole rados. Professionaližen opendusen aluzkundad: professionaliž-pedagogine tehnikum i medicinine škol.
Maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad Ulan Udenke i Hilok-lidnanke. Dekabristad-raudtestancii om toine lidnas, sijadase 6 kilometras päraudtestancijaspäi Čitan polehe.
Irdkosketused.
*


Sretensk.
Sretensk () om Venäman lidn da lidnankund Baikalantagaižen randan keskuzpalan pohjoižpäivnouzmas. Se om Sretenskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1689 kuti "Stretenskii varmitez" (), sid' oli tetab kuti "Stretensk" — kaivuzžilo, kozakoiden stanic. Vhesai 1912 Sretenskan raudtestancii oli Transsiban lopstancijaks, edemba kormazihe jüguid jogilaivoihe da toihe Amuradme. Vl 1926 Sretensk sai lidnan statusad da kändihe rajonan keskuseks. Lidn šingotase laivansauvomižen tegimel (pened jogilaivad, meblin tehmine). Raudtestancii om Transsiban 50-kilometrižen sarakon lopstancii Kueng-stancijaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Šilk-jogen molembil randoil, 490 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čithasai om 365 km päivlaskmha. Lähembaine lidn om Nerčinsk 100 km päivlaskmha.
Klimat om terav kontinentaline mussonižpirdoidenke. Voden keskmäine lämuz — −2,9 C° vilun tal'ven tagut. Paneb sadegid 357 mm vodes, kezal tobjimalaz (vaiše 52 mm redukus-sulakus).
Morgul-külä (44 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Sretenskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 6 850 ristitud, lidnankundan — 6 895 ristitud, rajonan koume kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1959 — 15 138 eläjad.
Irdkosketused.
*


Šilk (lidn).
Šilk ([ˈʂɨlkə]) om Venäman lidn da lidnankund Baikalantagaižen randan keskuzpalas. Se om Šilkan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 18. voz'sadan ezmäižel polel kozakoiden vahtkundaks otmaha kävutamižhe jogen alangišton väghižid maid, nimitihe jogen mödhe. Ezmäižen kerdan lidn mainitase kirjutadud purtkiš vl 1765. Vspäi 1914 Transsiban stancii radab Šilkas. Se sai lidnan statusad vl 1951. Lidn šingotase raudten edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Šilk-jogen hural randpolel (Amuran bassein), 2 kilometras jogespäi, 490 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čithasai om 174 km päivlaskmha orhal, 216 km avtotedme vai 248 km raudtel. Lähembaižed lidnad oma Nerčinsk 40 km päivnouzmha avtotedme vai 45 km raudtedme i Balei 52 km suvipäivnouzmha orhal vai 104 km avtotedme.
Mitrofanovo-žilo (, 529 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Šilkan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 13 947 ristitud, lidnankundan — 14 539 ristitud, rajonan koumandez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 16..18 tuh. eläjid vll 1959−1996 (18 200 rist. vl 1992). Vl 2017 kaik 13 313 ristitud elädas lidnankundas.
Šilkan äiprofil'ne licei om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Jelizovo.
Jelizovo () om Venäman lidn da lidnankund Kamčatkan randan suves, Petropavlovskan Kamčatkal lodehline ezilidn. Se om Jelizovon rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2007.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1848 kuti "Vanh Ostrog" (). Vl 1897 sidä udesnimitihe "Zavoiko:ks" sijaližen gubernatoran kanzannimen mödhe. Vspäi 1924 eländpunkt om olmas nügüdläiženke nimenke, kolnuden Kamčatkal partizanjoukun käsknikan oiktastuseks. Vl 1975 Jelizovo-žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Avač-jogen randoil, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Petropavlovskan Kamčatkal röunhasai om 10 km suvipäivnouzmha avtotedme, keskushesai — 30 km.
Jelizovo om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 127,77 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 39 569 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 46 929 eläjad.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarak om kalan ümbriradmine. Lidn om maižanduzrajonan da turizmmaršrutoiden keskuz. Kamčatkan tegimištoline tehnikum i Kamčatkan tehnologijan da servisan kolledžan filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks. Rahvahidenkeskeine Jelizovo-lendimport ("PKC / ПРЛ") otab lidnan keskuzpalad. Sišpäi tehtas reisid Venämadme, mugažo čarterreisid Suvipäivnouzmaižen Azijan maihe, Tokioho i Ankoridžha.
Irdkosketused.
*


Vilüčinsk.
Vilüčinsk () om Venäman lidn da meriport Kamčatkan randan suves. Se om Vilüčinskan lidnümbrikon (vn 2005 sügüz'kuspäi, alištub randale) da (vn 1992 heinkuspäi, alištub federacijan tobmudele) administrativine keskuz.
Istorii.
Ristitun seižutesed oliba neniš tahoiš edel jäaigad. Ende itel'menalaižed oliba enambuses Vilüčinskan ümbrištos, löuzihe 7 seižutest (2. voz'tuha e.m.e. — 1. voz'tuha meiden erad). "Tarein-lidneihut" () mainitase vn 1739 keväz'kul.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1968 lidnan statusanke Tünen valdmeren laivišton sodameribazaks. "Ribačii"- (vozil 1931—1954 "Uz' Tarj"), "Primorskii"- da "Sel'devai"-žilod ühtištuihe "Petropavlovsk-Kamčatskii-50"-lidnha da tegisoiš sen lidnanlaptoikš. Vhesai 1994 nimitihe mugažo "Primorskii". Lidn om nimitadud lähižen Vilüčinskii-vulkanan mödhe vspäi 1994.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Avačin lahten Krašeninnikovan karan randoil, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Petropavlovskhasai Kamčatkal om 25 km pohjoižpäivnouzmha.
Vilüčinsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind — 341,22 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 25 401 ristitud. Vspäi 1996 kaikiš suremb ristitišt oli sil-žo vodel — 37 400 eläjad. 1990-nzil vozil saudihe ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid.
Ižanduz da transport.
Kamčatkan meritegim om kohendamha vedenalaižid laivoid — «Pohjoižpäivnouzmaine kohenduzkeskuz». Saudihe kalanümbriradajad tegint 1930-nzil vozil. Kamčatkan tedostancii om olmas vspäi 1957. Kamčatkan industrialine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Avtobusad i maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos.


Venäman rubl'.
Venäman rubl' (15px; toižed nimed — astaz, plit; ven.: "российский рубль") om Venäman oficialine valüt. Üks' rubl' kogoneb 100 kopeikoišpäi.
Rubl' kävutase Abhazijan, Suviosetijan, Kriman territorijoil mugažo.


26 (lugu).
26 (kaks'kümne kuz') om naturaline, palakaz lugu 25 da 27 keskes.


Abinsk.
Abinsk () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan päivlaskmas. Se om Abinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1834 kuti "Abinskan lidnuz". Vspäi 1863 "Abinskai-stanic" oli olmas, Azovan kozakad paniba sen alust. Vl 1962 (7. tal'vku) stanic kätihe "Abinskii-radnikžiloks". Vl 1963 (23. reduku) radnikžilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Abin-jogen randoil, Azov-Kubaninveres alangištos, 41 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 67 km päivnouzmha orhal vai 83 km avtotedme, raudtedme. Lähembaine lidn om Krimsk 15 km päivlaskmha orhal vai raudtedme, 20 km avtotedme. "Abinskai-raudtestancii" om olmas vspäi 1888 «Krasnodar — Novorossiisk»-jonol.
Nell' pen't eländpunktad mülüdas lidnankundha Abinskan ližaks: žilo, stanic da 2 futorad. Lidnankundan pind — 322,94 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 34 928 ristitud, lidnankundan — 36 078 ristitud. Kaikiš suremb lidnan i lidnankundan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 38 830 ristitud elädas lidnankundas, rajonan kaks' videndest.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 82,3%, armenijalaižed — 5,3%, ukrainalaižed — 2,1%, grekalaižed — 1,4%, totarlaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 2,6%, rahvahuden ozutandata — 5,2%.
Irdkosketused.
*


Anap.
Anap () om Venäman lidn-kurort da meriport Krasnodaran randan päivlaskmas, sodahoštusen lidn. Se om Anapan lidnümbrikon administrativine keskuz, mülüb sihe.
Istorii.
14. voz'sadal oli tetab kuti Genujan Tazovaldkundan "Mapa-kolonii". Ottomanan imperii pani nügüdläižen eländpunktan alust — sauvoi lidnust vll 1781—1782. Kozakad anastiba sidä severz'-se kerdad sodoiden aigan. Anap kändi Venäman imperijan palaks vl 1829. Om lidnan statusanke vspäi 1846.
Toižen mail'man sodan aigan kurort oli pandud mantazole, udessundutihe 1950-nzil vozil. Raudte tuli lidnannoks vl 1979 "Anap-raudtestancijaks".
Geografijan andmused.
Lidn-lebutaho sijadase Mustmeren pohjoižpäivnouzmaizel randal, 11 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel, Kavkazan ezimägištonno. Matkad Krasnodarhasai om 130 km päivnouzmha orhal vai 165 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Novorossiisk 40 km päivnouzmha orhal vai 52 km avtotedme i Temrük 43 km pohjoižhe orhal, 55 km avtotedme vai raudtedme.
Klimat om Keskmeren kuivahk, tal'vel voib toda pakaižid pohjoižespäi. Elokun lämuz +25,4 C°, vilukun +3,3 C°, voden keskmäine lämuz +13,6 C°. Paneb sadegid 560 mm vodes, enamba kaiked kül'mkus-vilukus (52..68 mm kus). Meriveden keskmäine lämuz +20..24 C° kezakus-sügüz'kus.
51 eländpunkt mülüb lidnümbrikho Anapan ližaks, ühtenzoittas 8 küläümbrikho. Lidnümbrikon pind — 981,86 km², om korktusid 439 metrhasai.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 58 990 ristitud, lidnümbrikon — 70 280 (Anapata). Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 186 127 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 1% vl 2010): venälaižed — 86,0%, armenijalaižed — 6,6%, ukrainalaižed — 2,2%, toižed rahvahad — 4,4%, rahvahuden ozutandata — 0,8%.


Apšeronsk.
Apšeronsk () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan suves. Se om Apšeronskan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1863 kuti "Apšeronskai-stanic" () Venäman armijan Apšeronan polkan sijadusenno, nimitihe polkan mödhe. Stanic kätihe "Apšeronskii-radnikžiloks" vl 1931. Se sai lidnan statusad vl 1947 nügüdläiženke nimenke.
Apšeronsk šingotaze kuti mecan (Sibirišpäi) da kalan (Piterišpäi) ümbriradai keskuz, mugažo ägehiden tegim om olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pšeh-jogen randal (, Kubanin hurapol'ne bassein), Kavkazan pohjoižel ezimägištol, 203 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 85 km lodeheze orhal vai 115 km avtotedme. Lähembaine lidn om Hadižensk 20 km päivlaskmha avtotedme. "Apšeronskai-raudtestancii" om olmas sarakol «Armavir — Tuapse»-jonospäi, kaidraižuine 37-kilometrine mägiraudte augotase lidnas.
Koume futorad mülüdas lidnankundha Apšeronskan ližaks. Lidnankundan pind — 219,22 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 40 225 ristitud, lidnankundan — 41 536 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om vll 2002—2017, 39..40 tuhad eläjid (vl 2016 — 40 349 rist.). Vl 2017 kaik 41 632 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 86,1%, armenijalaižed — 7,7%, ukrainalaižed — 1,4%, toižed rahvahad — 4,0%, rahvahuden ozutandata — 0,8%. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman katken jumalanpert' i «Kall'kinged sein»-jumalaižen naižjumalankodi oma olmas lidnas, mugažo Armenižen jumalankodikundan «Surb Gevorg»-pühäpert'.
Irdkosketused.
*


Armavir (Venäma).
Armavir (, "Armavir") om Venäman lidn Krasnodaran randan päivnouzmas. Se om Armaviran lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Armenine aul" () vl 1839 Čerkesijan armenijalaižil, hö sirdiba sihe kaičemha rahvahan religijad da veroid islaman levitamišt vaste. Vozil 1848—1876 nimitihe "Armaviran aul:aks" Armenijan amuižen pälidnan mödhe. Vl 1875 raudte Vladikavkazhasai läbiti aulad, i udesnimitihe sidä — "Armavir-küläks". Vspäi 1914 om lidnan statusanke. Vn 1930 7. päiväspäi elokud om lidnaks randan alištusenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuban'-jogen hural randal sen lähtendan sijas Kavkazaspäi, 190 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Krasnodarhasai om 170 km päivlaskmha orhal vai 220 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Stavropol' 65 km päivnouzmha orhal vai 120 km avtotedme, Labinsk 60 km suvipäivlaskmha avtotedme i Novokubansk 5 km lodeheze avtotedme.
Koume küläümbrikod (Zavetnii, Jogenverine i Vanhan Stanican) 11 eländpunktanke mülüdas lidnümbrikho Armaviran ližaks. Lidnümbrikon pind om 280 nellikkilometrad.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 188 832 ristitud, lidnümbrikon — 208 103 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 2002 — 193 964 eläjad. Vl 2017 209 405 ristitud elädas lidnümbrikos.
Rahvahad (vl 2010, lidn, enamba 0,4%): venälaižed — 85,2%, armenijalaižed — 9,3%, ukrainalaižed — 1,3%, čerkesalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 1,3%.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. «Kavkaz»-avtote (R217) om lidnan päivlaskmaižeks i suvižeks röunaks.
Irdkosketused.
*


Belorečensk.
Belorečensk (, "Belorečensk") om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan keskuzpalan suves. Se om Belorečenskan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha.
Istorii.
Čerkesalaižiden Šithal-eländpunkt () oli olmas Belorečenskan sijas edel 19. voz'sadan kahtent palad.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud Kubanin kozakoil kuti maine lidnuz i "Belorečenskai-stanic" () vl 1862. Vl 1910 «Armavir — Tuapse»-raudtejono läbiti stanicad, i se šingotaškanzihe teravas. Stanic sai lidnan statusad vn 1958 28. päiväl semendkud nügüdläiženke nimenke. Vozil 1979—2005 lidn alištui agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vaugedjogen oiktal randal (, Kubanin hurapol'ne bassein), 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Adigejan Tazovaldkundan röunhasai om 6 km päivlaskmha i 4 km suvhe, Krasnodarhasai om 75 km päivlaskmha orhal vai 100 km avtotedme. Lähembaine lidn om Maikop (Adigejan pälidn) 20 km suvipäivnouzmha orhal, raudtedme vai avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 53 892 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 60 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid i armenižen jumalankodikundan pühäpert' oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 84,1%, armenijalaižed — 9,9%, ukrainalaižed — 1,4%, toižed rahvahad — 4,1%, rahvahuden ozutandata — 0,5%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma himine (mineraližheretusiden tegim), sömtegimišt (südäiveded, konditerine fabrik, voitegim, kombisömän tegim, leibtegim), sauvondmaterialad (raudbetontegesed), raudtetransportan edheotandad i meblin tehmine.
Professionaližen opendusen aluzkundad: industrialiž-tehnologine tehnikum (valdkundaline), kooperativine tehnikum (privatine), biznesan da oiktusen tehnikum (privatine), medicinine kolledž (valdkundaline).
Irdkosketused.
*


Gelendžik.
Gelendžik () om Venäman lidn da meriport Krasnodaran randas. Se om Gelendžikan lidnümbrikon administrativine keskuz. Om federaližen lidnan-kurortan statusanke vspäi 2001.
Istorii.
Ristitud elädas lidnan ümbrištos amussai. Olnuded 5 tuhad vot tagaz bronzaigan heimod jätiba dol'menid mägipautkil. Ende oliba olmas lidnan territorijal: grekine "Torik"-kolonii (6. voz'sada e.m.e.), rimalaine "Pagri-port" (63. voz' EME), Vizantijan "Eptal-laht" (6. voz'sada m.e.) i Genujan "Mavrolako-lidnuz" (13. voz'sadaspäi). Eländpunkt nimitaškanzihe Gelendžik:aks Ottomanan imperijas (15. voz'sadan lop — 1829).
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1831 kuti "Gelendžikan varmitez" (). "Gelendžik-žilo" () sai lidnan statusad vl 1915. Vozil 1923−1963 oli Gelendžikan rajonan keskuseks sen tühjitushesai. Muretihe lidnad avialondoil Toižen mail'man sodan aigan, sen jäl'ghe udessaudihe lidnan pertid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Mustmeren da sen Gelendžikan lahten randal, 15 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kavkazan Markoth-mägisel'g sauptab oiktoid teid kontinental. Matkad Krasnodarhasai om 85 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 180 km avtotedme. Lähembaine lidn om Novorossiisk 20 km lodeheze orhal vai 30 km «Don»-avtotedme (M4-trass).
Klimat om subtropine meren, ezimägišton pirdoidenke. Heinkun lämuz +23,1 C°, vilukun +2,3 C°, voden keskmäine lämuz +12,4 C°. Paneb sadegid 849 mm vodes, enamba kül'mkus-uhokus (74..125 mm kus).
15 žilod da 5 futorad mülüdas lidnümbrikho Gelendžikan ližaks, ühtenzoittas niid 4 küläümbrikho. Lidnümbrikon pind — 1227,54 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 54 980 ristitud, lidnümbrikon — 91 126 ristitud. Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon kaikenaigaine ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 115 464 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, lidnan eläjad): venälaižed — 76,2%, grekalaižed — 4,3%, armenijalaižed — 2,7%, ukrainalaižed — 2,3%, toižed rahvahad — 3,9%, rahvahuden ozutandata — 10,6%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma turizm (läz 20 sanatorijad, 3 akvaparkad, puištod) i sömtegimišt. Tedoaluzkundad i jüguiden meriport oma lidnas mugažo.
Avtobusad, funikulörad (2 jonod), merilikutimvenehed, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Lähembaine raudtestancii sijadase Novorossiiskas. Civiline Gelendžik-lendimport ("GDZ/ГДЖ") sijadase 10 km lidnan keskusespäi lodeheze avtotedme, tehtas vaiše tatanmaižid passažirreisid Venämadme. Sätas čarterreisid gidrolendimportaspäi lähižihe järedoihe lidnoihe.


Gul'keviči.
Gul'keviči () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan päivnouzmas. Se om Gul'kevičin rajonan administrativine keskuz (vll 1935—1963 i vspäi 1980) da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1875 15. päiväl heinkud Gul'keviči-žiloks ühtennimiženno raudtestancijanno «Rostov Donal — Vladikavkaz»-jonol, nimitihe lähižen uman pidajan — Venäman imperijan Nikolai Gul'kevič-valdkundmehen kanzannimen mödhe. Kätihe radnikžiloks vl 1959. Žilo sai lidnan statusad vn 1961 21. päiväl heinkud. Lidn šingotase sauvondtegesiden edheotandoiden da sömtegimišton keskuseks, maižanduzrajon ümbärdab sidä.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuban'-jogen hural randpolel, 5 kilometras jogespäi, 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 140 km päivlaskmha orhal vai 165 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kropotkin 12 km lodeheze orhal, raudtedme vai avtotedme. «Kavkaz»-avtote ümbärdab lidnad 5 kilometras suvipäivlaskmpolespäi.
Maikopskoje-žilo (4106 rist. vl 2010) i Lebäžii-futor (181 rist. vl 2010) mülüdas lidnankundha Gul'kevičin ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 35 244 ristitud. Vspäi 1996 lidnan ristitišt vajehtab 34..35 tuhad röunoiš (vl 2001 — 35 300 rist.). Vl 2017 kaik 38 616 ristitud elädas lidnankundas, rajonan kaks' videndest.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 0,8% vl 2010): venälaižed — 92,8%, armenijalaižed — 2,1%, ukrainalaižed — 1,7%, saksalaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 1,9%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Irdkosketused.
*


Hadižensk.
Hadižensk (,) om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan suves, sen Apšeronskan rajonas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kozakoil vl 1864 kuti "Hadiženskai-stanic" () čerkesalaižiden tactud Hadiži-aulan sijas. Vl 1909 löuzihe kivivoid stanicanno i ristitišt ližadui teravas. Kätihe stanicad radnikžiloks edel 1936 vot. Žilo sai lidnan statusad vn 1949 28. päiväl sügüz'kud. Šingotase sömtegimišton i kivivoin samižen edheotandoiden keskuseks, vspäi 1953 — mineraližen veden kurortaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pšiš-jogen muugotil randoil (, Kubanin hurapol'ne bassein), Kavkazan pohjoižel ezimägištol, 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Apšeronsk-rajonkeskushesai om 20 km päivnouzmha avtotedme, Krasnodarhasai — 80 km lodeheze orhal vai 110 km avtotedme.
Koume futorad mülüdas lidnankundha Hadiženskan ližaks. Lidnankundan pind — 203,56 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 21 579 ristitud, lidnankundan — 22 585 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 2016 — 22 733 eläjad. Vl 2017 kaik 23 720 ristitud elädas lidnankundas, rajonan kaks' ühesandest.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 80,1%, armenijalaižed — 6,9%, ukrainalaižed — 1,6%, toižed rahvahad — 10,9%, rahvahuden ozutandata — 0,5%.
Transport.
Avtobusad da ezilidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnas i rajonas. Avtostancii i "1811. km"-raudteplatform sijadasoiš lidnas. "Hadiženskai-raudtestancii" om Stancionnii-žilos 2 km päivlaskmha lidnaspäi «Armavir — Tuapse»-jonol.


Hul Purde.
Lidnan keskuzline Leninan ird vn 2006 elokus.
Hul Purde () om Venäman lidn Krasnodaran randan keskuzpalan suvipäivlaskmas. Se om municipaližen «Hul Purde-lidn»-ühtnikan da lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Edel 19. voz'sadan kahtent pol't adiglaižiden "Psifab-aul" () oli necil sijal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1864 kuti lebutaho-kurort, saudihe sodaläžundkodid, kül'bendsijad da puištod. Vl 1965 kurortine žilo sai lidnan statusad. Mineralvedentegimed, turistad, lebuntahtnikad, meblin tehmine, kivivoin samižen sarak šingotadas lidnad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kavkazan ezimägištonno, Psekups-jogen randoil (, Kubanin hura ližajogi), 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 50 km pohjoižhe avtotedme vai raudtedme. Lähembaine lidn om Adigeisk (Adigejan Tazovaldkundan pälidn) 35 km pohjoižhe niil-žo teil.
Klimat om ven subtropižen nepsan vönen pirdoidenke. Heinkun lämuz om +23,1 C°, vilukun — +1,7 C°, voden keskmäine lämuz +12,2 C°. Paneb sadegid 895 mm vodes, enamba kül'mkus-vilukus (89..101 mm kus).
30 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Hulan Purtken ližaks: 8 stanicad, 13 žilod da 9 futorad, ühtenzoittas niid seičemeks küläümbrikoks. Lidnümbrikon pind — 1766,5 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 30 126 ristitud, lidnümbrikon — 57 289 ristitud. Vl 2017 kaik 65 045 elädas lidnümbrikos. Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 83,4%, armenijalaižed — 5,9%, ukrainalaižed — 2,5%, adiglaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, vaugedvenälaižed — 0,4%, saksalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 4,3%.
Transport.
Avtobusad da ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad ümbrištonke. "Hul Purde-raudtestancii" om olmas vspäi 1978, sijadase jogen hural randpolel, «Krasnodar — Tuapse»-jonol. «Don»-avtote (M4-trass) läbitab lidnan hurarandališt palad.


Jeisk.
Jeisk () om Venäman lidn-kurort, lidnankund i Azovmeren port Krasnodaran randan lodehes. Se om randan videnz' lidn eläjiden lugun mödhe, Jeiskan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1939), mülüb sihe vspäi 2007.
Istorii.
Vll 1777—1778 "Hanan lidneihut" () oli saudud Kriman hanan — Venäman imperijan vassalan varapälidnaks. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1848 kuti meriport londuseliženno čirakonno lidnan statusanke, nimitihe Jei-jogen mödhe (). Jeisk-raudtestancii om olmas vspäi 1911.
Toižen mail'man sodan aigan bombardiruihe Jeiskad, lidn oli okkupiruidud Germanijan imperijan sodavägil (eloku 1942 — uhoku 1943). Om udessündutadud sodan jäl'ghe, šingotase merilebun da sömtegimišton keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase nemel, Azovmeren pohjoižpäivnouzmaižel randal i Jei-jogen estuarijan (Jeiskan liman) suvirandal, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, rajonan pohjoižes. Azovmeri voib jäduda uhokus. Matkad Krasnodarhasai om 190 km suvhe orhal vai 250 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Taganrog 73 km pohjoižpäivnouzmha orhal meredme, Primorsko-Ahtarsk 74 km suvhe i Mariupol' (Ukrain) 71 km lodeheze meredme.
Klimat om ven. Heinkun lämuz +25,2 C°, vilukun-elokun — −0,2 C°, voden keskmäine lämuz +11,8 C°. Paneb sadegid 811 mm vodes, vähemba kaiked heinkus-redukus (53..55 mm kus). Meriveden lämuz oleleb +17..+25 C° semendkus-sügüz'kus.
Seičeme žilod mülüdas lidnankundha Jeiskan ližaks, sidä kesken Širočank (, 6025 rist. vl 2010) i Krasnoflotskii (2205 rist. vl 2010). Lidnankundan pind — 143,48 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 87 769 ristitud, lidnankundan — 97 178 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vll 2005−2011, enamba 87 tuhad (vl 2011 — 87 800 eläjad). Vl 2017 kaik 93 261 ristitud elädas lidnankundas, rajonan kaks' koumandest.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 1% vl 2010): venälaižed — 92,9%, ukrainalaižed — 2,5%, armenijalaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 1,0%.
Transport.
Avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad ajadas rajonadme da äjihe lähižihe lidnoihe.
Raudte Starominskai-stanicaspäi lopiše Jeiskas äjil sarakoil, eländpunktad ühtenzoittas rel'savtobusal. Jeisk-sodalendimport ("EIK / ЕСК") sijadase lidnan suvipäivlaskmas.
Irdkosketused.
*


Korenovsk.
Korenovsk () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan keskuses. Se om Korenovskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Korenovskai-stanic" vl 1794. Se sai lidnan statusad vl 1961, nimitihe nügüdläižikš. Lidn om maižanduzrajonan keskuz, sömtegimišt šingotase.
Geogarfijan andmused.
Lidn sijadase Hura Beisužok-jogen (, Azovmeren bassein) hural randal tobjimalaz, 40 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodaran röunhasai om 60 km suvipäivlaskmha. Lähembaižed lidnad oma Ust'-Labinsk 30 km suvipäivnouzmha orhal i Timašovsk 40 km lodeheze orhal.
2 žilod i 2 futorad mülüdas lidnankundha Korenovskan ližaks. Lidnankundan pind — 32,45 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman ravahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 41 166 ristitud. Vll 1996−2017 ristitišt vajehtab 40..41 tuhad röunoiš (vl 2016 — 41 876 rist.). Vl 2017 kaik 43 264 ristitud elädas lidnankundas. Punolendimiden polk baziruiše sijaližel lendimportal.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 1% vl 2010): venälaižed — 91,5%, armenijalaižed — 3,0%, ukrainalaižed — 1,9%, toižed rahvahad — 2,4%, rahvahuden ozutandata — 1,2%.
Transport.
«Don»-avtote (M4-trass) mäneb lidnan lodehližedme röunadme. "Korenovsk-raudtestancii" sijadase «Krasnodar — Volgograd»-jonol.
Irdkosketused.
*


Krimsk.
Krimsk () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan päivlaskmas. Se om Krimskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1862 kuti "Krimskai-stanic" (). Se sai lidnan statusad vl 1958 nügüdläiženke nimenke. Lidn šingotase sömtegimišton i sauvondmaterialiden edheotandoiden lidnaks, om äiprofil'žen maižanduzrajonan keskuseks. Krimsk eli läbi sur'vedes vn 2012 7. päiväl heinkud 200-millimetrižen valegen jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Adagum-jogen muugotil randoil (Kubanin hura ližajogi), 24 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Kavkazan ezimägištonno. Matkad Krasnodarhasai om 100 km päivnouzmha orhal. Lähembaine lidn om Abinsk 10 km suvipäivnouzmha orhal, raudtedme vai avtotedme.
"Verhneadagum-futor" (266 rist. vl 2010) mülüb lidnankundha Krimskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 57 382 ristitud. Vspäi 1996 lidnan ristitišt vajehtab 56..58 tuhad röunoiš (vl 2012 — 58 128 rist.). Professionaližen opendusen aluzkundad: Krimskan industrialiž-sauvondtehnikum i Krimskan tehnine kolledž.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 83,0%, armenijalaižed — 3,6%, ukrainalaižed — 2,4%, totarlaižed — 2,3%, grekalaižed — 1,8%, assirijalaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 4,8%, rahvahuden ozutandata — 0,9%.
Irdkosketused.
*


Kropotkin (Krasnodaran rand).
Kropotkin () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan päivnouzmas. Se om Kavkazskajan rajonan administrativine keskuz vn 2008 elokuspäi.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1879 kuti "Romanovskii-futor" Rostovan kozakoiden-alusenpanijoiden Romanovskai-stanican mödhe. Futor sai lidnan statusad vn 1921 4. päiväl uhokud, nimitihe nügüdläižikš Petr Kropotkin-tedomehen da revolücioneran-anarhistan kanzannimen mödhe. Lidn šingotase sömtegimišton keskuseks sijaližel torhudel, mugažo mašiništon sauvomha veimid tegim i simvolikan fabrik oma olmas lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuban-jogen oiktal korktal randal, 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 130 km suvipäivlaskmha orhal vai 145 km avtotedme. Lähembaine lidn om Gul'keviči 5 km suvipäivnouzmha. "Kavkazskai-raudtestancii" () om «Rostov — Vladikavkaz»-jonol, nece raudte ristikoičeb «Krasnodar — Mihailovsk — Elist»-raudtejonod lidnas. «Kavkaz»-avtote läbitab lidnad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 80 765 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 2000—2001, 82 800 eläjad.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 92,4%, armenijalaižed — 3,8%, ukrainalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Irdkosketused.
*


Kurganinsk.
Kurganinsk (, "Kurganinsk") om Venäman lidn Krasnodaran randan päivnouzmas. Se om Kurganinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Kubanin kozakoil vl 1853 kuti "Kurgannai-stanic" (), nimitihe käpiden äjüden ümbrištos tagut. Stanic sai lidnan statusad vn 1961 14. päiväl vilukud. Lidn šingotase sömtegimišton keskuseks sijaližel torhudel, mugažo lehtraudpakuitesen i savičun tegimed, raudten sauvondedheotandad oma olmas Kurganinskas. Lidn eli läbi sur'vedes vl 2002.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lab-jogen oiktal randal (, Kuban'-jogen hurapol'ne bassein), 165 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Kavkazan ezimägištonno. Adigei sijadase jogen vastrandal, matkad Krasnodarhasai om 150 km päivlaskmha. Lähembaižed lidnad oma Armavir 40 km päivnouzmha orhal vai raudtedme i Labinsk 27 km suvhe orhal vai kaikil teil. "Kurgannai-raudtestancii" om olmas «Armavir — Tuapse»-jonol vspäi 1915.
Krasnoje Pöud-žilo (, 737 rist. vl 2010) i Joudjuz-futor (, 640 rist. vl 2010) mülüdas lidnankundha Kurganinskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 47 970 ristitud, lidnankundan — 49 347 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 2001 — 50 800 eläjad, lidnankundan — vl 2015, 50 515 eläjad. Vl 2017 kaik 50 456 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 85,8%, armenijalaižed — 9,6%, ukrainalaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 2,6%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Irdkosketused.
*


Labinsk.
Labinsk () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan suvipäivnouzmas. Se om Labinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Ende nogailaižiden "Nauruz-aul" oli olmas lidnan sijas, sid' adiglaižiden "Četiun-aul" () oli pandud mantazole Kavkazan sodan aigan. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud Donan kozakoil vl 1841 kuti "Labinskai-stanic", nimitihe jogen mödhe. Se sai lidnan oficiališt statusad vn 1947 23. päiväl redukud Labinsk-nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lab-jogen oiktal randal (, Kuban'-jogen hurapol'ne bassein), 270 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Kavkazan ezimägištonno. Adigei sijadase jogen vastrandal, matkad Krasnodarhasai om 180 km päivlaskmha. Lähembaine lidn om Kurganinsk 27 km pohjoižhe orhal vai kaikil teil. "Labinskai-raudtestancii" om olmas jonol Kurganinskaspäi.
Prohladnii-žilo (1416 rist. vl 2010) da Mirun Zorä-futor (, 114 rist. vl 2010) mülüdas lidnankundha Labinskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 62 864 ristitud, lidnankundan — 64 394 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1996 — 64 300 eläjad. Vl 2017 kaik 62 388 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 91,8%, armenijalaižed — 3,3%, ukrainalaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Irdkosketused.
*


Novokubansk.
Novokubansk () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan päivnouzmas, Armaviran pohjoine kaimdailidn. Se om Novokubanskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1867 kuti "Kubanskoje-žilo" Kavkazan polkiden saldatoil erindas. Edel 1922 vot nimitaškanzihe sidä "Novokubanskoje:ks". Vl 1961 kätihe sidä "Novokubanskii-radnikžiloks". Vn 1966 11. päiväl kezakud se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke. Novokubansk šingotase sömtegimišton keskuseks sijaližel torhudel, mugažo sauvondmaterialiden tegimed oma olmas lidnas (seinmaterialad, profiline torv). Lidn eli läbi sur'vedes vn 2002 kezakul, urzi dambad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuban'-jogen hural randpolel, 1 km jogespäi, 145 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 162 km päivlaskmha orhal vai 205 km avtotedme. Lähembaine lidn om Armavir, om 4 km matkad lidnoiden röunoiden keskes avtotedme. "Kubanskai-raudtestancii" om olmas «Armavir — Kropotkin»-jonol. Koumekilometrine sarak ühtenzoitab lidnad «Kavkaz»-avtotenke suvipäivlaskmas.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 34 880 ristitud, rajonan kaks' videndest. Vspäi 2002 lidnan ristitišt vajehtab 34..35 tuhad eläjid röunoiš (vl 2016 — 35 440 rist.).
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 88,2%, armenijalaižed — 6,3%, ukrainalaižed — 1,6%, toižed rahvahad — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 1,2%.
Irdkosketused.
*


Novorossiisk.
Novorossiisk ([nəvərɐˈsʲijsk]) om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnodaran randan päivlaskmas. Vägilidn vspäi 1973. Om meriportaks mail'man znamoičendanke Mustmeren pohjoižpäivnouzmaižel randal.
Venäman Mustmeren laivišton sodabaz sijadase lidnas.
Istorii.
Nügädläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1838 turkan lidnusen jändusil. Nimitihe Novorossiiskaks vn 1839 14. päiväl vilukud. Žilo sai lidnan statusad vl 1866. Vl 1888 raudte tuli lidnha Jekaterinodaraspäi. Lidn šingotase sauvondmaterialiden (cement, šifer, raudbetontegesed, mecan ümbriradmine) i sömtegimišton keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Mustmeren da sen jädumatoman Cemesan lahten randoil, 0..558 m korktusil, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Pen' Cemes-jogi () läbitab lidnad. Lujad manrehkaidused oleldas, seičemehe ballhasai. Matkad Krasnodarhasai om 100 km päivnouzmha orhal, 145 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaine lidn om Gelendžik 20 km suvipäivlaskmha orhal, 30 km avtotedme vai merel.
Novorossiisk jagase 4 lidnrajonha. 24 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Novorossiiskan ližaks, ühtenzoittas niid 6 küläümbrikho. Lidnümbrikon pind — 834,94 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 241 952 ristitud, lidnümbrikon — 298 253 ristitud. Vl 2017 kaik 330 504 ristitud elädas lidnümbrikos. Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 0,7% vl 2010): venälaižed — 88,0%, armenijalaižed — 3,4%, ukrainalaižed — 2,4%, totarlaižed — 0,9%, grekalaižed — 0,7%, toižed rahvahad — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 1,6%.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad da ezilidnelektrojonused ühtenzoittas ümbrištonke. Novorossiisk-raudtestancii om lopstancii sarakol Krimskaspäi.
Venäman kaikiš suremb port sijadase lidnas. «Don»-avtote (M4-trass) tuleb Gelendžikaspäi i lopiše Novorossiiskas. Lähembaine lendimport sijadase Gelendžikan pohjoižes, toine Vitäzevo-lendimport om Anapas 50 km lodeheze.


Primorsko-Ahtarsk.
Primorsko-Ahtarsk () om Venäman lidn Krasnodaran randan lodehes. Se om Primorsko-Ahtarskan rajonan administrativine keskuz da lidnankund.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1774 kuti anastadud turkil "Ahtar-Bahtar-lidnuz" (känduz: «mererandaline vauged kall'»). Vl 1854 ühtenzoittihe "Ahtarskii-žilod" kozakoiden futorišpäi. Vl 1900 žilo kätihe "Primorsko-Ahtarskai-stanicaks" (). Stanic sai lidnan statusad vl 1949.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Azovmeren päivnouzmaižel randal, läz Ahtarskan i Jasenin lahtid, Azovveren da Kubanin tazangištol, 2 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Krasnodarhasai om 150 km suvipäivnouzmha avtotedme vai raudtedme. Raudtestancii nimitase "Ahtari" (). Lähembaine lidn om Timašovsk 70 km suvipäivnouzmha orhal, raudtedme vai avtotedme.
Klimat om ven läm' kuivahk, ei olele lumikatet. Vilukun keskmäine lämuz om −0,8 C°, heinku om kaikiš lämhemb — +24,6 C°. Paneb sadegid 587 mm vodes, läz tazomäras kuidme.
Nell' eländpunktad om lidnankundas, ned oma 2 pen't žilod (Primorskii, Ogorodnii) da Sadki-futor lidnan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 32 257 ristitud. Kaik 34 596 ristitud elädas lidnankundas vl 2017. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1996−2001 — 34 tuh. ristituid.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 93,0%, ukrainalaižed — 2,5%, vaugedvenälaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,9%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Ižanduz.
Meriport om olmas kalanpüdusen täht, mugažo kazvatadas da ümrbiratas kalad. Om severz'-se sömtegimišton toižid edheotandoid: jauhkombinat, maidtegim. Lotosan plantacijad lidnan ümbrištos. Lidn om klimatine lebutaho, tervehtajad veded rikvezinikanke. Sodalendimport sijadase lidnan pohjoižpäivnouzmaiženno röunanno.
Irdkosketused.
*


Slavänsk Kubanil.
Slavänsk Kubanil () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan päivlaskmas. Se om Slavänskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1865 kuti "Slavänskai-stanic" (), nimitihe gusariden polkan mödhe (1776—1783) Suvorovan ohjandusen al. Vspäi 1913 "Protok-raudtestancii" («jogen hijam») om olmas «Krimsk — Timašovsk»-jonol. Vll 1942—1943 stanic oli okkupiruidud Germanijan imperijan sodavägil.
Eländpunkt sai lidnan statusad vn 1958 28. päiväl semendkud udenke nimenke erištamha Ukrainan lidnaspäi. Lidn om ümbärtud maižandusen järedoil edheotandoil, šingotase kivivoin ümbriradmižen, sauvondmaterialiden tehmižen (savič, katuzmaterialad) i sömtegimišton keskuseks sijaližel torhudel, mugažo omblendfabrik i kurortkompleks oma lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuban-jogen suhišton Protok-hijaman hural randal, 8 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kuban'-jogehesai om 6 km suvhe, Krasnodarhasai om 70 km päivnouzmha orhal vai 80 km avtotedme. Lähembaine lidn om Krimsk 40 km suvhe orhal, raudtedme vai avtotedme.
Slavänsk Kubanil om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 63 842 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Hristanuskondan erazvuiččiden jumalankodikundoiden 9 pühäpertid om olmas lidnas. Slavižen kul'turan rahvahidenkeskeine festival' oleleb lidnas uhokun augul, vedadas vspäi 2004.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 92,0%, armenijalaižed — 3,5%, ukrainalaižed — 1,6%, toižed rahvahad — 2,4%, rahvahuden ozutandata — 0,5%.
Irdkosketused.
*


Temrük.
Temrük () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan päivlaskmas. Se om ühtennimižen rajonan administrativine keskuz, kaikiš suremb eländpunkt da üks'jäine lidn, vinmarjan maižanduzrajonan keskuz.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud 16. voz'sadan lopus kuti "Uz' Temrük-lidnuz" (), sidä kesken Venäman sodavägil, nimitihe sauvondan ohjandajan kabardalaižen Temrük-ruhtinasen mödhe. Vll 1570—1774 lidnuz mülüi Ottomanan imperijha. "Temrükskai-stanic" () sai lidnan statusad vl 1860. Temrük šingotase meriportaks Azovmerel i lebutahoks reduvulkanoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tamanin pol'sarel, Kuban'-jogen suhišton i Kurčanskii-limanan randoil, jogenvagon oiktal randal tobjimalaz, 10 m valdmeren pindan päl korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 130 km päivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Anap 40 km suvhe avtotedme vai raudtedme.
Kaks' žilo da futor mülüdas lidnankundha.
Eläjad.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 38 046 ristitud, lidnankundan — 38 836 ristitud. Vl 2017 kaik 40 915 ristitud elädas lidnankundas, rajonan koumandez. Lidnan i lidnankundan kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 1,0% vl 2010): venälaižed — 93,8%, ukrainalaižed — 1,9%, toižed rahvahad — 3,3%, rahvahuden ozutandata — 1,0%.
Transport.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas.
Temrük-merijüguport om saudud Azovmeren randal. "Temrük-raudtestancii" om olmas vaiše jüguiden täht, ühtenzoitab Anapanke. Lähembaine "Vitäzevo-lendimport" sijadase 30 km suvhe, läz Anap-lidnad.
Irdkosketused.
*


Tihoreck.
Tihoreck () om Venäman lidn da lidnankund Krasnodaran randan pohjoižpäivnouzmas. Se om Tihoreckan rajonan administrativine keskuz, mülüb sihe vspäi 2008.
Istorii.
"Tihoreckai-raudtestancii" () om olmas vn 1874 semendkuspäi «Rostov — Vladikavkaz»-jonol. Nimitihe raudtestancijad lähižen Tihoreckai-stanican mödhe (), se sijadase 7 km pohjoižpäivnouzmha, udesnimitihe vl 1930 Fastoveckajaks putlikoičendad vaste. Ühtenzoittihe Tihoreckii-futorad i žilod raudtestancijanno da kätihe lidnaks vn 1926 1. päiväl keväz'kud, nimitihe nügüdläižikš.
Vspäi 1961 alištihe lidnad randan tobmudele oikti. Lidn šingotase sömtegimišton da raudten edheotandoiden keskuseks, mugažo mašiništonsauvomižen tegim radab, se pästab raudteiden kohenduztehnikad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čelbas-jogen oiktal randpolel (lankteb soho Azovmeren randal, om sidodud Azovmerhe solakahiden limanoiden kal't), 3 kilometras jogespäi, 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 128 km suvipäivlaskmha orhal vai 155 km avtol ajaden, mugažo voib sadas oiktadme raudtedme. Lähembaine lidn om Kropotkin 63 km suvipäivnouzmha raudtedme vai «Kavkaz»-avtotedme.
Kaks' žilod mülüdas lidnankundha Tihoreckan ližaks. Lidnankundan pind — 76,03 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 61 823 ristitud, lidnankundan — 63 295 ristitud, rajonan pol'. Vl 2017 kaik 60 445 ristitud elädas lidnankundas. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 70 300 eläjad vl 1996.
Rahvahad (lidnan eläjad, enamba 1,0% vl 2010): venälaižed — 94,5%, armenijalaižed — 1,6%, ukrainalaižed — 1,4%, toižed rahvahad — 2,2%, rahvahuden ozutandata — 0,3%.
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. «Kavkaz»-avtote (R-217) om lidnan pohjoižpäivnouzmaižeks röunaks.
Irdkosketused.
*


Timašovsk.
Timašovsk () om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Krasnodaran randan keskuzpalan pohjoižes. Se om Timašovskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1794 kuti "Timoševskii-kuren' ". Kätihe stanicaks vl 1842, sai lidnan statusad nügüd'aigaiženke nimenke vn 1966 30. päiväl tal'vkud. Lidn šingotase sömtegimišton da sen pakuitesen edheotandoil, mugažo pästtas sauvondmaterialid (savič, asfal't).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kirpili-jogen oiktal randal tobjimalaz (lankteb Kirpilin limanha Azovmeren randpolel), 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 65 km suvhe orhal, avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Korenovsk 40 km suvipäivnouzmha orhal vai 55 km avtotedme.
Kirpičnii-žilo (78 rist. vl 2010) mülüb lidnankundha Timašovskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 53 924 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vll 1996—2013, 53..54 tuhad eläjid (vl 2006 — 54 200 rist.). Vl 2017 kaik 52 601 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 90,0%, armenijalaižed — 3,0%, ukrainalaižed — 1,6%, toižed rahvahad — 3,2%, rahvahuden ozutandata — 2,2%.
Irdkosketused.
*


Tuapse.
Tuapse (, "Tuapse", [tʷʼapsə]) om Venäman lidn, lidnankund da Mustmeren port Krasnodaran randan suvipäivlaskmas. Se om Tuapsen rajonan administrativine keskuz, mülüb sihe vspäi 2008.
Istorii.
Amuižed heimod saudihe dol'menid ümbrištos 5 tuhad vot tagaz. 6.−2. voz'sadal edel m.e. adiglaižiden ezitatoiden eländpunkt oli olmas, mainitase Amuižen Grekanman purtkiš kuti "Topsida" transkripcijas.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1864 kuti "Vel'jaminovskai-stanic" vn 1838 Venäman varmitesen sijas. Vl 1896 udesnimitihe "Vel'jaminovskii-posadad" jogen mödhe, -sanaspäi «tahond alemba kahten jogen ühthejoksmust». Vl 1916 Tuapse-posad sai lidnan statusad i saudihe raudted Armaviraspäi. Vspäi 1979 oiged raudte om saudud Krasnodarhasai. Lidn om järed meriport kormadamha jüguid, šingotase kivivoin ümbriradmižen da transportan, sömtegimišton i turizman edheotandoil, mugažo laivankohenduztegim radab i raudten sortiruindstancii om olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kavkazan suvipautkenno, 44 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnodarhasai om 103 km pohjoižhe. Lähembaine lidn om Soči i sen Višnovk-mikrorajon 20 km suvipäivnouzmha meren randal.
Klimat om subtropine neps. Heinkun i elokun lämuz +24 C°, vilukun i uhokun — +5 C°, voden keskmäine lämuz +13,9 C°. Paneb sadegid 1436 mm vodes, vähemba sulaku-elokus (84..96 mm kus).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 63 292 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1998 — 65 800 eläjad.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 75,2%, armenijalaižed — 8,5%, ukrainalaižed — 1,9%, adiglaižed (čerkesalaižed) — 1,3%, toižed rahvahad — 2,9%, rahvahuden ozutandata — 10,2%.
Irdkosketused.
*


Ust'-Labinsk.
Ust'-Labinsk (,) om Venäman lidn, lidnankund da avtotesol'm Krasnodaran randan keskuzpalas. Se om Ust'-Labinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1794 kuti "Ust'-Labinskai-stanic" () sirdanuzil Donan randaspäi kozakoil. Vl 1900 sauvoihe raudtestancijad «Jekaterinodar — Kavkazskai»-jonol.
Stanic sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1958. Stanican lidnusen varmitesed oma kaičenus hüvin.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuban'-jogen oiktal korktal randal, sen ühthejoksmust vaste Labanjogenke. Ust'-Labinsk seižub Adigejan Tazovaldkundan röunanno, 70 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Krasnodarhasai om 62 km päivlaskmha. Lähembaine lidn — Korenovsk 30 km lodeheze avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 43 270 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1996−2003, läz 44 tuhad eläjid. Hristanuskondan nell' pühäpertid om olmas (2 — baptizman, 1 — ortodoksine, 1 — seičemenden päivän adventistad). Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 91,9%, armenijalaižed — 3,2%, ukrainalaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 3,1%, rahvahuden ozutandata — 0,5%.
Lidn om maižanduzrajonan keskuz (kazvatadas villänkul'turoid, änikoid, semnid, lindvodindan ferm). Sömtegimišton da sauvondmaterialiden pästandan edheotandad oma olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Udmurt dunne.
Udmurt dunne (— «"Udmurtan mail'm"») om lehtez udmurtan kelel.
Lähtleb 4 kerdad nedališ, päofis om Iževskas. Tiraž — 12 500 ekzemplärad.


Zečbur.
Zečbur (udm.: "Ӟечбур" ("Tervhen!")) om lapsen- da norištonlehtez udmurtan kelel.


Elektrokillükam.
Elektrokillükam (ven., udm.: "Электрокыллюкам") om udmurtan elektronine vajehnik.


Smailut.
Smail, smailut vai emotikon () om piktogramm, kudamb znamoičeb emocijad. Om lujas populärine Internetas i SMS-kirjutandal. Vepsän kelel znamoičeb "muhut".
Smailuziden toižendad.
Smailuded kaiken toižetasoiš i šingotasoiš, sikš niil ei ole ühthišt nägud i kirjutamižen käskusid. Smailuziden pämet om kuvandoita lodunikoiden emocijoid da mel't. Ned voidas mugažo znamoita miččid-ni abstrakcižid tärtusid vai kaluid.
Klassižed smailuded.
Klassižiden smailuziden eriližuz om siš, miše modon i hibjan zonad sijadasoiš lapakoiktas. Mugomad smailuded znamoitas ristitun emocijoid, mimikad, žestoid, tegendoid da olendoid da völ erazvuiččid personažid.


Dostojevskii Födor.
Födor Mihailovič Dostojevskii (; sünd. 11. kül'mku 1821, Moskv, Venäman imperii — kol. 9. uhoku 1881, Piter, Venäman imperii) — sur' venämalaine kirjutai, literaturižiden sädusiden kändai da filosof-meletai. Hän om hüväšti tutab kaikes mail'mas.


Ogeruz i aznoičend.
«Ogeruz i aznoičend» (, "Prestuplenije i nakazanije") om vn 1866 Födor Dostojevskijan roman venän kelel.


Ačinsk.
Ačinsk () om Venäman lidn, lidnümbrik i raudtesol'm Krasnojarskan randan suvipäivlaskmas. Se om randan koumanz' surtte lidn, om lidnaks randan alištusenke. Mugažo Ačinskan rajonan administrativine keskuz, ei mülü rajonha.
Istorii.
Ezmäižen "Ačinskan lidnusen" () aluz oli pandud 30 km suvipäivlaskmha nügüd'aigaižes lidnaspäi Čuliman randal vl 1641 kaičemha Tomskad Jenisein kirgizlaižid vaste. Om nimitadud heiden «ačid / ačigid»-heimon mödhe. Vl 1683 lidnuz paloi lophu, i sil-žo vodel panihe Ačinskan lidnust tošti nügüdläižel sijadusel. Sibirin trakt läbiti sidä.
Vl 1782 anttihe makundan lidnan statusad. Vspäi 1822 oli mülünu udeks pandud Jenisein gubernijha. 19. voz'sadal lidn tegihe tarbhaižeks keskuseks otmaha Sibirid kävutamižhe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase madalan amuižen Arg-mägisel'gan pautkil, Čulim (Ijus)-jogen oiktal randal, 220 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Krasnojarskhasai om 160 km päivnouzmha Transsib-raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Nazarovo 30 km suvhe i Bogotol 60 km päivlaskmha.
Klimat om terav kontinentaline, tal'v om vilu. Voden keskmäine lämuz +0,8 C°, heinkun +19,1 C°, vilukun —15 C°.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 109 155 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1985—2001, 120..123 tuhad eläjid.
Ižandusen päsarakod oma alüminijan samine sen hapandusespäi i sauvondmaterialiden tehmine (cement). Vozil 2005—2007 sömtegimišton da kebnan tegimišton sarakod oma muretud.
Avtobusad, tramvaid, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Tatanmaine soda- da civiline Ačinsk-lendimport ("ACS / АЧН") sijadase 4 km päivnouzmha lidnaspäi, tehtas vaiše päzutajiden specialižid reisid.
Irdkosketused.
*


Bahmut.
Bahmut (ukr. da ven.: "Бахмут") om lidn Ukrainas, Doneckan agjas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1571 kuti "Bahmutan varmitez" (ven. "Бахмутовская сторожа"). Vozil 1924-2016 lidnan nimi oli Artömovsk.
Lidn seižub ühtennimižen jogen randal. Matkad Doneckhasai om 89 km suvhe.
Vl 2010 eläjiden lugu om 78 849 ristitud.


Bogotol.
Bogotol () om Venäman lidn, lidnümbrik da järed raudtestancii Krasnojarskan randan suvipäivlaskmas. Se om Bogotolan rajonan administrativine keskuz, ei mülu rajonha, om lidnaks randan alištusenke.
Istorii.
Sibirin traktan Bogotol'skai-stancii oli olmas 18. voz'sadan kahtendes polespäi. Se om nügüd'-ki kuti erine Bogotol-külä (Čuliman oiktal randal). Bogotol-lidnan aluz om pandud vl 1893 "žiloks Bogotol'skai-raudtestancijanno" holitamha Transsibad. Žilo sai lidnan statusad vl 1911.
Geografijan andmused.
Transsib-raudte läbitab lidnad. Bogotol sijadase mecstepin zonas, 290 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Reljef om kukhikaz. Matkad lidnan keskusespäi Čulim-jogehesai (Obin oiged ližajogi) om 6 km suvhe, röunaspäi — 2 km suvhe, Krasnojarskhasai om 252 km päivnouzmha. Lähembaine järed lidn om Ačinsk 70 km päivnouzmha «Sibir'»-avtotedme (R255). Avtote mäneb lidnan i Bogotol-külän keskes, Čuliman oiktal randpolel.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 051 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1959 — 30 874 eläjad, i vl 1975 — 30 100 eläjad.
Ižandusen päedheotandad oma sidodud raudten radonke (depod, vagonoiden kohenduztegim). Mugažo söndtavaroiden pästand sijaližes torhudespäi i instrumentan lukkolsepoiden da montažnikoiden täht tehmine oma olmas.
Irdkosketused.
*


Borodino (lidn).
Borodino () om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randan suvipalan päivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1949 samha burad hil't kar'jermahtusel, nimitihe lähižen külän mödhe (vspäi 1827), külä — Borodinon toran mödhe (1812). Borodino sai lidnan statusad vl 1981. Sadas burad hil't millionil tonnoid tähäsai (2005 — 17,5 mln tonnoid), mugažo kohenduzmehanine tegim, leibtegim i mebel'fabrik oma olmas lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 330 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnojarskhasai om 127 km päivlaskmha orhal vai 150 km «Sibir'»-avtotedme (R-255). Lähembaine lidn om Zaozörnii 15 km lodeheze avtotedme. Raudtesarak tuleb lidnha Transsibalpäi (Zaozörnii).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 416 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 19..20 tuh. eläjid vll 1996−2006 (20 100 rist. vl 2001). Hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: ortodoksine ph. Sergii Radonežalaižen jumalanpert' i vižkümnenden päivän uskojiden Vinogradnik-pühäpert' oma olmas lidnas.
Divnogorskan gidroenergetižen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks. Kaivuztehnikum sijadase lidnanvuiččes Irš-žilos 7 km päivlaskmha.


Divnogorsk.
Divnogorsk () om Venäman lidn Krasnojarskan randan suves. Se om Krasnojarskan päivlaskmaine ezilidn, Divnogorskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Vozil 1888−1920 "Znamenskii skit-mez'jumalankodi" šingotihe nügüdläižen lidnan territorijal. Jogivaldmad Jenisein randal, savičun, tervanajandan i tohusiden tegimed oliba jumalankodinno. Jumalankodin sauptandan jäl'ghe armotomiden lapsiden kodi oli, vspäi 1930 — Krasnojarskan mectehnikuman abutarh.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1956 kuti "Skit-žilo" sauvomha. Udesnimitihe sidä Divnogorskaks vl 1957 Jenisein vastrandan mägiden nimen mödhe («čudokahad mäged»). Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1963. Vozil 1967−1971 pästtihe töhö GES:an kaikid 12 agregatoid. Vspäi 1970 päraudtestancii om olmas, raudtejonon Krasnojarskaspäi lopstancii.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jenisei-jogen oiktal randal, mödvedhe Krasnojarskan vezivaradimen padoseinälpäi, 260 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnojarskan röunhasai om 20 km päivnouzmha orhal vai «Jenisei»-avtotedme, raudtedme vai jogen mödvedhe.
Ovsänk-külä (vspäi 1671, 2228 rist. vl 2010) i kuz' pen't žilod mülüdas lidnümbrikho Divnogorskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 28 292 ristitud, lidnümbrikon — 32 193 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1996 — 34 300 eläjad. Vl 2017 33 292 ristitud elädas lidnümbrikos.
Professionaližen opendusen aluzkundad: medicinine, gidroenergetine i mectehnologijoiden tehnikumad, olimpižen rezervan sportkolledž, kul'turan i mecsarakon radnikoiden kvalifikacijan lujendusen institutad.


Dudink.
Dudink (,) om Venäman lidn da lidnankund Krasnojarskan randan lodehes. Se om Taimiran Dolganan Nenciden rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1667 kuti "Jasašno Dudino-tal'vsija" (), nimitihe Dudink-jogen mödhe. Žilo šinotaškanzihe Taimiran (Dolganan Nenciden) avtonomižen ümbrikon pälidnaks (1931−2006) i sai lidnan statusad vl 1951. Vs 2001 kül'mkun 25. päiväspäi voib putta lidnha verazmalaižile vaiše Venäman tobmuden aluzkundoiden laskendan mödhe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jenisei-jogen oiktal randal, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om jogi- da meriportaks Noril'skan täht, ühtenzoittas raudtel. Lähembaižen Noril'sk-lidnan keskuzpala sijadase 96 kilometras päivnouzmha.
Viž žilod mülüdas lidnankundha Dudinkan ližaks. Lidnankundan pind — 223 455,69 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 22 175 ristitud, lidnankundan — 24 022 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 33 700 eläjad vl 1996. Vl 2017 kaik 23 086 ristitud elädas lidnankundas.
Taimiran kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Ilanskii.
Ilanskii () om Venäman lidn da lidnankund Krasnojarskan randan suvipalan päivnouzmas. Se om Ilanskijan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1646 kuti "Ilanskai-külä" (), nimitihe jogen mödhe. Vspäi 1734 saudihe Sibirin traktad, läbiti Ilanskajad. Külä kändihe žiloks, sen nügüdläine nimi — Vanh Ilan' (). Vl 1894 sauvoškanzihe Transsiban ühtennimišt raudtestancijad 5 kilometras küläspäi. Žilo raudtestancijanno sai lidnan statusad vl 1939. Lidn om maižanduzrajonan keskuseks, šingotase raudten i sauvondmaterialiden (raudbetontegesed, pun ümbriradmine) edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ilank-jogen hural randal tobjimalaz (, Kanan i Jenisein oigedpol'ne bassein), 280 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnojarskhasai om 200 km päivlaskmha orhal vai 258 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kansk 25 km päivlaskmha «Sibir'»-avtotedme, federaline trass läbitab lidnan suvipalad.
Pen' Algasi-külä kaikenaigaižeta ristitištota mülüb lidnankundha Ilanskijan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 16 111 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 26 911 eläjad vl 1959.
Irdkosketused.
*


Jeniseisk.
Jeniseisk ([jɪnʲɪˈsʲejsk]) om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randas. Se om Jeniseiskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei ole rajonan palaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1619 kuti "Tungusan lidnuz", sid' "Jenisein lidnuz" (). Vl 1676 se sai lidnan statusad, kändihe Jenisein regionan keskuseks. Joukud läksiba ujuden otmaha kävutamižhe Päivnouzmaižen Sibirin rajonid arni Jeniseiskaspäi.
Vozil 1724−1796 lidn oli Jenisein provincijan keskuseks. Karvanjarmank oleli lidnas 18. voz'sadal elokuidme, i torguihe tavaroid Kitaišpäi da kalad vodes ümbri. Vl 1765 kaik 1343 torgovanad oli kirjutadud Jeniseiskas. Möhemba lidnan znamoičend kadotihe, sikš miše saudud Sibirin te madme da Transsib vajehtiba jogiteid. Enamba 100 vanhid kivesižid pertid oma kaičendan al.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jenisei-jogen hural randal, mödvedhe Angar-jogensuspäi, 75 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Krasnojarskhasai om 348 km suvhe. Klimat om terav kontinentaline. Lähembaine lidn om Lesosibirsk 47 km suvipäivnouzmha avtotedme vai Jenisein ülezjogedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 766 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vodel 1989 — 22 845 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Spasan-Toižetamižen mez'jumalankodi om lidnas vspäi 1642, päjumalanpertin da koumen jumalankodin aluz om pandud 18. voz'sadal. Islaman pühäpert' om lidnas.
Pedagogine kolledž i professionaline škol ratas lidnas.
Ižanduz da transport.
Ei ole tegimišton järedoid edheotandoid Jeniseiskas. Jogistancii om saudud lidnan keskuses. Avtote ühtenzoitab lidnad Lesosibirskanke da Krasnojarskanke, Jenisein oiktadme randpoledme — Pohjoižjeniseiskanke. Civiline "Jeniseisk-lendimport" ("EIE/ЕНС") sijadase 5 km lodeheze lidnan keskusespäi, om äkkiližid reisid rajonadme.
Irdkosketused.
*


Kansk.
Kansk () om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randan suvipäivnouzmas. Se om randan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, om Kanskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo vspäi 1934, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud nügüdläižhe sijha vl 1636 kuti "Kanan lidnuz" () kaičemha ümbrištod kalaidajiden heimoiden londoišpäi, nimitihe Kan-jogen mödhe. 1740-nzil vozil Sibirin trakt läbiti eländpunktad. Kansk sai lidnan statusad vl 1782. 19. voz'sadal lidn oli kuldan samižen da nahkoiden ümbriradmižen keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kan-jogen muugotil randoil (Jenisein oigedpol'ne bassein), 200 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnojarskhasai om 175 km päivlaskmha orhal vai 230 km «Sibir'»-avtotedme. Lähembaine lidn om Borodino 60 km suvipäivlaskmha orhal vai 70 km sil-žo avtotel.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 94 226 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 1990−1995, 110 tuhad eläjid.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine, energetine (Kanskan TEC sijaližel bural hilel), tömašinsauvomine (bumagantegijad mašinad), sauvondkonstrukcijoiden pästand, mugažo plastikpakuitesen tegim radab.
Irdkosketused.
*


Lesosibirsk.
Lesosibirsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randan päivlaskmas.
Istorii.
Ezmäine eländpunkt mainitase vl 1640 kuti "Maklakov Lug-külä" (). 20. voz'sadan augotišel norvegine Jonas Lid-edheotai sauvoi mecan ümbriradajad kombinatad läz Maklakovod. Nevondkundaližen aigan saudihe kaks' mecanümbriradajad kombinatad da mecan varhapanendan järedad bazad samha materialoid angarižes pedajaspäi. Ühtenzoitihe Maklakovo- i Novomaklakovo-žiloid da anttihe lidnan statusad vl 1975 nügüdläiženke nimenke. Vl 1989 mülütihe Novojeniseisk-žilod lidnha.
Mectegimišton täuz' cikl om lidnas: mecan varhapanend i sauvondmaterialiden pästand (pilindmaterialad, fibroplitad), mechimijan kombinat, meblin tehmine. Vspäi 2011 uz' mecanpilindkompleks om sauvomas moderniziruimha tehmištod.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase pidust' Jenisein hurad randad 12-kilometrižel keskustal, 30 kilometras sen ühthejoksmusespäi Angaranjogenke mödvedhe, 80 m ü.m.t. valdmeren pindan päl. Matkad Krasnojarskhasai om 245 km suvhe vai 295 km avtotedme. Lähembaine lidn om Jeniseisk 30 km lodeheze orhal, 40 km avtotedme vai Jenisei-jogedme. Lesosibirsk-I-, I-kormaduzstancii i II-raudtestancijad oma Ačinskan sarakon lopuikš 260 km pitte.
Lidnanvuitte Strelk-žilo (4 792 rist. vl 2017) da pen' Ust'-Angarsk-žilo (52 rist. vl 2016) mülüdas lidnümbrikho Lesosibirskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 270,83 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 61 139 ristitud, lidnümbrikon — 66 240 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989−2001, 68..69 tuhad eläjid (vl 1992 — 69 900 rist.). Vl 2017 kaik 64 477 ristitud elihe lidnümbrikos.
Ortodoksižen hristanuskondan Ristan Zdviženjan päjumalanpert' (1995−2002), vižkümnenden päivän uskojiden loičendpert' i islaman pühäpert' (1997) oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: tehnologine i medicinine tehnikumad, mecanümbriradajan tegimišton kolledž, üläopendusen aluzkundoiden koume filialad.


Minusinsk.
Minusinsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randan suvipäivlaskmas. Se om Minusinskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1739 kuti Minjusinskoje-žilo (), nimitihe Minus-jogen mödhe (). Žilo sai ümbrikon keskusen i lidnan statusad vl 1822 udes Jenisein gubernijas. Lidn šingotase sömtegimišton (oludtegim, sömkombinat, konditerine fabrik, lihategim, maidtegim) i mecanümbriradmižen edheotandoil, mugažo geologižen ecmižen mašiništon tegim radab lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Minusinskan katl'usen keskuses, mecstepin zonas, Jenisein oiktan laivhijaman muugotil randoil, 250 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnojarskhasai om 267 km pohjoižhe orhal vai 434 km «Jenisei»-avtotedme (R-257). Lähembaine lidn om Abakan 10 km päivlaskmha orhal vai 15 km avtotedme.
Lidnanvuitte Vihand Kangaz-žilo (, 2 925 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Minusinskan ližaks, Minusinsk-raudtestacii sijadase neciš žilos, 12 km suvipäivlaskmha. Lidnümbrikon pind — 60,5 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 71 170 ristitud, lidnümbrikon — 73 948 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 74 400 eläjad vl 1992. Vl 2017 kaik 71 335 ristitud elädas lidnümbrikos.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Minusinskan medicinine tehnikum, maižandusen kolledž, pedagogine kolledž, kul'turan da čomamahton kolledž, mugažo Krasnojarskan i Moskvan üläopendusen aluzkundoiden 3 filialad.
Irdkosketused.
*


Nazarovo (Krasnojarskan rand).
Nazarovo () om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randan suvipalan päivlaskmas. Se om Nazarovon rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1700 kuti "Nazarovskai-külä" (), nimitihe tobol'skalaižen Nazarii Patükov-alusenpanijan mödhe. 17.-18. voz'sadadoiden röunal Minusinskan trakt läbiti Nazarovod, i se šingotaškanzihe. Vl 1916 raudte tuli žilho Ačinskaspäi. Kätihe žilod makundan keskuseks vl 1924, radnikžiloks vl 1946. Žilo sai lidnan statusad vn 1961 tal'vkus.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čulim-jogen hural randal, 250 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnojarskhasai om 152 km päivlaskmha orhal vai 207 km avtotedme. Lähembaine lidn om Ačinsk 30 km pohjoižhe.
Nazarovo om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind — 87,63 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 52 817 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 65 700 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Katken pühäpert' om saudud lidnas vll 1989−1990.
Ižanduz.
Ekonomikan päsarakod oma buran hilen samine, energetine (Nazarovon GRES), sauvondmaterialiden tehmine (lämuzizoläcii, šebin', metalližkonstrukcijad), sömtegimišt (leibän edheotand, maidkonservad).
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Nazarovo-raudtestancii om «Ačinsk — Abakan»-jonol.
Nazarovon agrarine i energetižen sauvomižen tehnikumad oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Noril'sk.
«Eziauguine lidnan pert'»-muzei, om saudud vl 1921.
Noril'sk ([nɐˈrʲilʲsk]) om Venäman lidn Krasnojarskan randan pohjoižes. Se om lidn randan alištusenke, randan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Noril'skan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Bronzaigan seižutez om löutud Päsino-järven randal suladuzpäčinke da ičesündujanke vas'kenke. 16.−17. voz'sadoil Mangazei-lidnan eläjad otiba kävutamižhe sijališt vas'kkivendod.
Noril'skan aluz om pandud vl 1935 sauvomha metallurgijan kompleksad türmatud mehil i samha metalloid sijaližes äimetalližes kivendospäi (vas'k, nikel', platin, kobal't). Se sai lidnan statusad vl 1953.
Vn 2001 tal'vkuspäi verazmalaižiden tulend lidnha om röunatud, voib olda lidnas tobmuden laskendan vaiše.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ani suvhe Taimiran pol'sarelpäi, igähižen rougun zonas, Pohjoižen nabakehkruden südäimes, 90 m korktusel valdmeren pindan päl, Noril'skan mägiden pautkidenno. Om ümbärtud mectundral da redustadud territorijoil. Päsino-järven pala om lidnümbrikon pohjoižes, Madal-järven pala () — päivnouzmas (mülüdas Karan meren basseinha). Matkad Krasnojarskhasai om 1500 km suvhe orhal, Jenisein randhasai (Dudink-lidn) om 90 km päivlaskmha raudtedme.
Klimat om sorav subarktine tulleikaz. Tal'v da lumikate oleldas 7..9 kud vodes, voden keskmäine lämuz — −9,8 C°. Polärine päiv da polärine ö oleskeldas lidnas. Paneb sadegid 341 mm vodes, elokus enamba kaiked (52 mm).
Koume lidnrajonad, niiden ümbrišt da pen' lidnanvuitte Snežnogorsk-žilo (887 rist. vl 2010) sädas lidnümbrikod. Vspäi 2005 enččed Talnah- (pohjoižpäivnouzmha) i Kaijerkan- (päivlaskmha) kaimdailidnad mülüdas Noril'skha lidnrajonikš, koumanz' rajon nimitase Keskuzrajonaks (Noril'sk edel 2005 vot). Taimiran Dolganiden da Nenciden rajon om lidnas ümbri.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnümbrikon eläjiden lugu oli 175 365 ristitud. Kaikiš suremb lidnümbrikon ristitišt oli vl 2006 — 213 200 ristitud, Noril'sk-lidnan edel lidnümbrikod — vl 1985, oli 185 tuhad eläjid. Specialižen opendusen aluzkundad oma industrialine institut, medicinine škol, pedagogine kolledž, servisan da tehnologijoiden professionaline licei.
Avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Päraudtestancii om saudud vozil 1951−1953, om sauptud vspäi 1998, tühjitihe ezilidnelektrojonusid. Raudte ühtenzoitab Talnah-rajonanke da Dudink-meriportanke, vspäi 1998 om ajamha jüguid vaiše. Tatanmaine soda- da civiline "Noril'sk (Alikel')"-lendimport ("NSK / НАК") sijadase 52 km päivlaskmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid matkadajiden täht Venäman surihe lidnoihe da Taimiradme, mugažo jügureisid.


Sosnovoborsk (Krasnojarskan rand).
Sosnovoborsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randan suvipalan keskuses, Krasnojarskan pohjoižpäivnouzmaine ezilidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1971 žiloks sauvomha avto- da traktorližavedamiden tegint (ei ole rados), oli alištunu Krasnojarskan tobmudele ezmässai. Vl 1985 sai lidnan statusad. Torguindvilugoitmižmašiništon «Aisberg»-tegim, plastikpakuitesen tegim i viluštampuidud tegesiden edheotand ratas Sosnovoborskas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jenisei-jogen oiktal randal, 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om ümbärtud kanghil. Matkad Krasnojarskhasai om 20 km suvipäivlaskmha orhal vai avtotedme. Toine lähembaine lidn om Železnogorsk 15 km pohjoižpäivnouzmha raudtel vai avtotel.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 33 091 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Hristanuskondan kaks' pühäpertid om olmas lidnas.
Sosnovoborskan politehnine kolledž i mehaniž-tehnologine tehnikum oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.


Šaripovo.
Šaripovo () om Venäman lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randan suvipalan päivlaskmas. Se om Šaripovon rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 18. voz'sadal kuti "Šaripovskoje-külä". Kätihe rajonan keskuseks vl 1941, radnikžiloks vl 1977. Vl 1981 žilo sai lidnan statusad. Vozil 1985−1988 nimitihe sidä "Černenko:ks". Šaripovon šingotez om sidotud Kanskan da Ačinskan buran hil'basseinan otandha kävutamižhe — Berözovskii-kar'jer i Berözovskai GRES.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kadat-jogen randal (Čuliman hurapol'ne bassein), 310 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, jagase 11 lidnanlaptha. Matkad Krasnojarskhasai om 315 km päivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Užur 47 km suvipäivnouzmha orhal vai 75 km avtotedme.
Kaks' lidnanvuittušt žilod mülüdas lidnümbrikho Šaripovon ližaks: Dubinino (8 961 rist. vl 2017) i Goräčegorsk (641 rist. vl 2017).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 38 561 ristitud, lidnankundan — 48 814 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 43 700 eläjad vl 1998.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Šaripovon sauvondtehnikum, Tomskan kommunaliž-sauvondtehnikuman filial i Ačinskan saraktehnologijoiden da biznesan kolledžan filial.
Irdkosketused.
*


Zaozörnii.
Zaozörnii () om Venäman lidn da lidnankund Krasnojarskan randan suvipäivnouzmas. Se om Ribnojen rajonan administrativine keskuz, mülüb sihe vspäi 2008.
Istorii.
Ende evenkalaižiden da Jenisein kirgizalaižiden žilo oli olmas lidnan sijas. Vl 1694 löuzihe keitandsolan purtkid da saudihe tegint samha sidä.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vn 1776 elokul kuti Troicko-Zaozörnai-slabad () samha loštkivid pühäpertiden iknoiden täht, nimitihe Stroican Turuhanskan jumalankodin — külän uman pidajan mödhe. 19. voz'sadal külä oli tetab villän torguindkeskuseks. Zaozörnii-radnikžilo sai lidnan statusad vn 1948 13. päiväl redukud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Barg-jogen randal (, Jenisein oigedpol'ne bassein), 210 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnojarskhasai om 120 km päivlaskmha. Lähembaižed lidnad — Borodino 15 km suvipäivnouzmha avtotedme i Zelenogorsk 20 km pohjoižhe avtotedme. Transsiban "Zaozörnai-raudtestancii" om saudud lidnan suves.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 681 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1959 — 34 724 ristitud.
Krasnojarskan juridižen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Zelenogorsk (Krasnojarskan rand).
Zelenogorsk () om Venäman sauptud lidn da lidnümbrik Krasnojarskan randan suvipalan päivnouzmas.
Istorii.
Ezmässai "Ust'-Barg-žilo" () mainitase vl 1920, nimitihe sijaližen penen jogen mödhe. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1956 kuti "Zaozörnii-13", sid' "Krasnojarsk-45" uranan küllästamižfabrikan («elektrohimine tegim») da Krasnojarskan GRES-2 sauvomižen ühtes. Vspäi 1988 pästtas uranad täht vaiše. Lidn šingotase metalltegesiden i plastikprofilän edheotandoil, leibtegimel i mebel'fabrikal mugažo.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kan-jogen hural randal (Jenisein hura ližajogi), 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om ümbärtud Ribnojen rajonan territorijal. Matkad Krasnojarskhasai om 110 km päivlaskmha orhal vai 150 km avtotedme. Lähembaine lidn i Transsiban raudtestancii om Zaozörnii 20 km suvhe avtotedme.
Zelenogorsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnan pertišton pind — 22 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 66 056 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli enamba 69 tuhad eläjid vll 2001−2006 (69 500 rist. vl 2001). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Serafim Sarovalaižen päjumalanpert' om saudud lidnas vll 1996−2004.
Krasnojarskan elektromehanine tehnikum i Zelenogorskan tegimištoližtehnologijoiden da servisan tehnikum oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.


Železnogorsk (Krasnojarskan rand).
Železnogorsk () om Venäman lidn Krasnojarskan randan suvipalan keskuses. Se om Železnogorskan lidnümbrikon (alištub randale) da (alištub federacijan tobmudele) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1950 kuti "Počtkonor' nomer 9" () tegemha plutonijad azegišton täht. Sodamehed da türmatud ristitud sauvoihe sidä. Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1954, udesnimitihe kahtenvuiččikš: "Krasnojarsk:aks-26" oigendamha kirjeižid i nügüdläižikš tobmuden organoiden täht. Železnogorsk om oficialine nimituz vspäi 1994.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jenisei-jogen oiktal randpolel, Sajaniden Ataman-sel'gan ezimägištol, 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Fartalad seištas peniden Gorodskoje- i More-järviden randoil. Matkad Krasnojarskhasai om 35 km suvipäivlaskmha. Lähembaine lidn om Sosnovoborsk 15 km suvipäivlaskmha raudtel vai avtotel.
Lidnanvuitte Podgornii-žilo (6541 rist. vl 2017), koume muite žilod da külä mülüdas lidnankundha Železnogorskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 456,67 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 84 795 ristitud, lidnümbrikon — 93 841 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 97 500 eläjad, lidnümbrikon vl 2002 — 102 620 eläjad.
Ižandusen päsarakod oma uden südäitukuižen poltusen tehmine da vanhan ümbriradmine, Man kaimdajiden pästand (Venäman civiližiden kaimdajiden 70%), sauvond, mugažo himine specialine tegim om olmas.


Ujar.
Ujar () om Venäman lidn da lidnankund Krasnojarskan randan suvipäivnouzmas. Se om Ujaran rajonan administrativine keskuz.
Enzne.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1760 kuti "Ujar-külä". Vl 1934 ühtenzoittihe sidä lähiženke "Klükvennai-raudtestancijanke" da külänke (), nimitihe Ujar-radnikžiloks. Vl 1944 se sai lidnan statusad. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil (lihakombinat, leibtegim), mugažo kivivoinvalamižterminal i raudbetonan edheotand ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Transsib-raudtel, 340 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Krasnojarskhasai om 95 km päivlaskmha orhal vai 115 km «Sibir'»-avtotedme. Ujar seižub 4 km suvhe avtotrassaspäi, ühtenzotase senke kahtel sarakol. Lähembaine lidn om Zaozörnii 40 km pohjoižpäivnouzmha raudtedme vai avtol.
Ujar om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 50,22 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 12 665 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1959 — 21 646 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Spasan Toižetamižen jumalanpert' om olmas lidnas vspäi 1874.
Irdkosketused.
*


Užur.
Užur () om Venäman lidn da lidnankund Krasnojarskan randan suvipäivlaskmaiženno röunanno. Se om Užuran rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1760 kuti hakaslaižiden külä ("ulus"), nimituz znamoičeb «jogensu» (). "Užur-raudtestancii" om kävutamas vn 1923 uhokuspäi.
Užur om lidnan statusanke vspäi 1953. Om äi sömtegimišton edheotandoid (maidtegim, leibtegim, kalanümbriradai tegim), ratas sijališt torhut.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Užurk-jogen hural randal tobjimalaz (, Čulim-jogen hura randpol'), kesked maižanduzrajonad, 390 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Se seižub 206 km suvipäivlaskmha Krasnojarskaspäi orhal, 303 km avtotedme, «Ačinsk — Abakan»-raudtejonol i avtotel. Matkad Čulim-jogehesai om 25 km suvhe orhal. Lähembaine lidn om Šaripovo 47 km lodeheze orhal vai 75 km avtotedme.
Užur om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 587,95 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 093 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 29 100 eläjad, edel Užur-4-eländpunktan erištundad. Sauptud administrativiž-territorialižhe "Solnečnii"-ühtnik (ende Užur-4, raketlidnut, 10 tuh. eläjid, 3,84 km²) sijadase ani suvipäivlaskmha lidnaspäi. Ortodoksižen hristanuskondan Petran da Pavlan pühäpert' om saudud vozil 1778−1824 kuti missionerine forpost.
Professionaližen opendusen aluzkund om Užuran äiprofil'ne tehnikum.
Irdkosketused.
*


Aleksandrovsk (lidn, Venäma).
Aleksandrovsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan päivnouzmas. Se om Aleksandrovskan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1942).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1802 žiloks sauvomha raudtegint. Vhesai 1912 pästtihe kaugedraudad, kävutihe sijališt kivihil't. Vn 1951 25. päiväl elokud radnikžilo sai lidnan statusad. Lidn šingotase mašiništonsauvomižen tegimel (erazvuitte kaivuzmašiništ, radab 1920-nziš vozišpäi) i mecpilindan edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Keskuralan päivlaskmaiženno pautkenno, Litv-jogen randoil (, Kaman hurapol'ne bassein), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permihesai om 150 km suvipäivlaskmha orhal, 235 km avtol Bereznikin kal't vai 200 km raudtel. Aleksandrovskan raudtestancii nimitase "Kopi". Lähembaine lidn om Kizel 12 km suvhe «Čusovoi — Solikamsk»-raudtedme da avtotedme.
Nell' pen't žilod da kaks' küläd mülüdas lidnankundha Aleksandrovskan ližaks. Lidnankundan pind — 1513,36 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 14 495 ristitud, lidnankundan — 15 181 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 18..20 tuhad eläjid vll 1959−2001 (20 200 rist. vl 1992). Vl 2017 kaik 13 398 ristitud elädas lidnankundas.
Kizelan politehnižen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Berezniki.
Berezniki («koivištod»,) om Venäman lidn da lidnümbrik Permin randan pohjoižes. Se om randan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Vl 1572 tora oli enččel sarel sijaližiden heimoiden i venälaižiden sirdanikoiden keskes. Läz 1700 vot Kaman joksmuz vajehtihe, sar' kändihe Bereznik-sarikol.
Ezmäižed venäkel'žed eländpunktad mainitadas Kaisarovan aigkirjas vl 1623 i oliba vspäi 1570, saihe keitandsolad niiden ümbrištos: Abramovo, Burundukov počinok (Sömino), Lönv, Berezniki, Usol'je, Veretje, vspäi 1670 — Dedühin-mägilidn. Nügüd'aigaine eländpunkt zavodihe vl 1883 ezmäižen Venäman sodantegimen radnikžiloks.
Vl 1932 ühtenzoittihe ümbrišton radnikžiloid i külid lidnha da nimitihe Berezniki-radnikžilon mödhe, nece om eländpunktan alusenpanendan oficialine voz'. Vspäi 1940 Usol'je-lidn om erigoittud Bereznikišpäi, vozil 1949—1954 Usol'je oli upotadud paloin sauvomha, eläjiden tobj pala oli sirtud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kaman vezivaradimen hural randal, 130 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Permihesai om 180 km suvhe avtotedme, 208 km vetme vai 278 km raudtedme (Čusovoi-lidnan kal't). Lähembaižed lidnad oma Usol'je 1 km päivlaskmha Kaman vastrandal, Solikamsk pohjoižhe (20 km röunhasai) i Aleksandrovsk 65 km suvipäivnouzmha avtotedme. Karstnägused harakterizuidas Bereznikid solan samižen tagut.
Berezniki om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind om 524,51 km², se om ümbärtud Usol'jen rajonan territorijal. Sadas lidnümbrikos kaliisolid, kivivoid, silikatišt letet.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 156 466 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 201 213 eläjad.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Tatanmaine civiline "Berezniki-lendimport" sijadase 16 km pohjoižhe lidnan keskusespäi, vspäi 2001 vaiše specialine aviacii kävutab sidä. Avtotesild ühtenzoitab lidnad Usol'je-lidnanke vspäi 1981. Vozil 1879—2014 "Berezniki-raudtestancii" oli olmas, sauptihe gruntan uhkundan tagut.


Čaikovskii (lidn).
Čaikovskii (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan suvipäivlaskmaižes čogas. Se om randan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Čaikovskijan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1958), mülüb rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1955 radnikžiloks sauvomha Votkinskan GES:ad. Sai lidnan statusad vn 1962 18. päiväl vilukud. Elektroenergetikan ližaks, lidn šingotase raudbetontegimel, kanghiden kombinatal, gazapparaturan tegimel, sömtegimišton edheotandoil (lihakombinat, maidtegim), mugažo meblin, metalližtegesiden i metalližkonstrukcijoiden edheotandad ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen hural randal, 95 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kaman Votkinskan vezivaradimen padosein sijadase lidnas. Matkad Permihesai om 190 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 270 km avtol, vob sadas Kamal-ki. Lähembaižed lidnad sijadasoiš Udmurtijan Tazovaldkundas: Sarapul suvipäivlaskmha, Iževsk päivlaskmha i Votkinsk 32 km pohjoižhe orhal vai 42 km avtotedme.
Čaikovskii om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnan pertišton pind om 31 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 82 895 ristitud, rajonan nell' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 90 200 eläjad vl 2001. Ortodoksižen hristanuskondan nell' jumalanpertid i kaks' časounäd, baptizman pühäpert' i islaman mečet' oma olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Čerdin'.
Čerdin' (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan pohjoižes. Se om Čerdinin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1451 Vičegdan da Vimin aigkirjas. Se sai lidnan statusad vl 1535, oli randan administracijan, religijan i torguindan keskuseks pit'kan aigan. Ende virifabrik, muiltegim, meblinartel' i tegimištoline kombinat (vanutihe villakoid armijan täht) radoiba lidnas. Lidn šingotase turizman keskuseks, tegimišton edheotandad ratas lähižiš žiloiš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kolv-jogen (Kam-jogen hurapol'ne bassein) korktal oiktal randal, 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permihesai om 270 km suvhe orhal vai 305 km avtotedme. Lähembaine lidn om Krasnovišersk 33 km päivnouzmha orhal vai 63 km avtol. Lähembaine raudtestancii sijadase Solikamskas 102 km suvhe.
Čerdin' om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 30,9 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 920 ristitud, rajonan videndez. Kaikiš suremb ristitišt oli 7 524 eläjad vl 1959. Jumalanpertid mülüdas ortodoksižhe hristanuskondha, no äjad eläjad oma vanhuskolaižed.
Irdkosketused.
*


Černušk (lidn).
Černušk (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan suves. Se om Černuškan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1854, nimitihe jogen mödhe. Vozil 1913−1920 saudihe ühtennimišt raudtestancijad 4 kilometras küläspäi «Kazan' — Jekaterinburg»-jonol. Kätihe radnikžiloks vn 1945 heinkul. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1966. Sadas kivivoid vspäi 1958, formiruidas jüguvagonrivid raudtestancijal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Černušk-jogen randoil (Kaman hurapol'ne bassein), 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, kesked levedlehtesišt i kavag'mecad. Matkad Permihesai om 170 km pohjoižhe orhal vai 230 km avtotedme. Lähembaine lidn om Janaul (Baškortostan) 75 km päivlaskmha orhal, 80 km raudtedme vai 110 km avtotedme.
Azinskii-žilo (1 476 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Černuškan ližaks. Lidnankundan pind — 33,4 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 33 272 ristitud, lidnankundan — 34 764 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 35..37 tuh. eläjid vll 1992−2009 (37 800 rist. vl 2001).
Randan kivivoin znamasine pala sase läz lidnad (vl 1993 — nell' ühesandest). Kivivoin ümbriradai da savičun pästai tegimed sijadasoiš lidnas, mugažo severz'-se edheotandad oma saudud kivivoisamižtegimišton holitamha.
Irdkosketused.
*


Čormoz.
Čormoz (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan keskuses. Mülüb Il'jinskijan rajonha, sen üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1701 kuti raudtegim i žilo senno, nimitihe "Čormozan tegim" () jogen mödhe. Žilo sai lidnan statusad vl 1943.
Vozišpäi 1954−1956 lidnan pala om upotadud, sidä kesken metallurgine tegim, se om peittud veden al. Vhesai 1959 oli ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks, likvidiruihe. Lidn šingotase kivivoimašiništon tegimel, sadas kivivoid lidnankundas (vspäi 1998).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kaman vezivaradimen i sen Čormozan lahten oiktoil randoil, 125 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Il'jinskii-rajonkeskushesai om 40 km suvipäivlaskmha orhal, vezivaradimedme vai 73 km avtotedme, Permihesai om 86 km suvhe orhal vai 165 km avtol vspäi 2007 Il'jinskii-radnikžilon kal't. Lähembaine lidn om Dobränk 38 km suvipäivnouzmha orhal, vezivaradimen hural randal, i 203 km avtotedme Permin kal't.
Kilasovo-žilo (, 183 rist. vl 2010) i 11 küläd mülüdas lidnankundha Čormozan ližaks. Lidnankundan pind — 313,8 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 861 ristitud, lidnankundan — 4258 ristitud, rajonan videndez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 11 600 eläjad vl 1959. Vl 2017 kaik 3 877 ristitud elihe lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Sündundpäivän päjumalanpert' om saudud vll 1818−1829, udessündutase.
Dobränkan gumanitariž-tehnologižen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Čusovoi.
Čusovoi (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan päivnouzmas. Se om Čusovoin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1878 kuti raudan metallurgijan tegim da žilo senno, nimitihe jogen mödhe. Čusovoi-žilo sai lidnan statusad vn 1933 20. päiväl kezakud.
Lidn šingotase teraraudan, kaugedraudan da ferroühthesuladusiden metallurgižel tehmižel, pästtas avtovanundad, kaikenvuiččid resoroid i vanadijan ühtnendoid, mugažo mecan ümbriradmižen (mebel') i sömtegimišton (leibkombinat, maidtegim) edheotandad ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čusovajanjogen randoil süväs alangištos, 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, oiged randpol' om ümbärtud mägil. «Perm' — Alatagil»-avtote i raudte läbitadas Čusovoid. Matkad Permihesai om 97 km päivlaskmha orhal vai 135 km avtotedme. Lähembaine lidn om Lis'v 22 km suvhe orhal vai avtol.
Lidnanvuitte Lämino-žilo (4 471 rist. vl 2017), Koškovo-külä (13 rist. vl 2010) i Kazarm 120 km-žilo kaikenaigaižeta ristitištota mülüdas lidnankundha Čusovoin ližaks. Lidnankundan pind — 135,64 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 46 375 ristitud, lidnankundan — 51 346 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 63 tuhad eläjid vll 1962−1967. Vl 2017 kaik 49 778 ristitud elihe lidnankundas.
Irdkosketused.
*


Dobränk.
Dobränk (ven. i) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan keskuses. Se om Dobränkan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1623 kuti Domränk-külä (). Sauvoškanzihe vas'ktegint i žilod senno vl 1752. Pigai vajehtihe nimed nügüdläižikš i tegimen profiläd raudan samižhe sijaližen vas'kkivendon vähän lugun tagut. 18. voz'sadan lopuspäi vedihe jarmankoid i toihe lidnalašt kul'turad Permišpäi. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1943.
Vll 1954−1956 täuttihe Kaman vezivaradint, i demontiruihe metallurgijan tegint. Lidn šingotase järedan Permin GRES:an radol (3,3 GVt), mecan ümbriradmižen edheotandoil (mecpilind, mebel') i kivivoin samižen edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kaman vezivaradimen hural randal, penen Dobränk-jogensunno, 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permin röunhasai om 50 km suvhe avtol vai raudtedme (vaiše jüguiden täht). Toine lähembaine lidn om Čormoz 38 km lodeheze orhal, vezivaradimen oiktal randal, i 203 km avtotedme Permin kal't.
Kahesa küläd mülüdas lidnankundha Dobränkan ližaks. Lidnankundan pind — 498,24 km².
Eläjad.
Vl 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 33 686 ristitud, lidnankundan — 34 198 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 38 400 eläjad vll 2000−2001. Vl 2017 kaik 33 513 ristitud elihe lidnankundas.
Dobränkan gumanitariž-tehnologine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Gornozavodsk (Permin rand).
Gornozavodsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan päivnouzmas. Se om Gornozavodskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Pašii-raudtestancii () om eländpunktan aluseks vspäi 1876 «Perm' — Alatagil»-jonol. Sauvoškanzihe cementtegint sijaližen mouckiven löudmižsijanno da "Uz' Pašii-žilod" () vl 1947, tegim radab vspäi 1955. Vl 1950 kätihe žilod lidnanvuiččeks. Vn 1965 4. päiväl kül'mkud anttihe sille lidnan statusad, nimitihe nügüdläižikš i panihe uden rajonan administrativižeks keskuseks.
Lidn šingotase cementtegimel, se pästtab mugažo gipsankivid, sidondsubstancijoid i seinmaterialid. Leibkombinat radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 280 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, 5 kilometras suvhe Vižai-jogespäi (Kaman hurapol'ne bassein). Matkad Permihesai om 128 km päivlaskmha orhal vai 170 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Čusovoi 30 km suvipäivlaskmha orhal vai 45 km avtotedme i Gremäčinsk 36 km lodeheze orhal vai 57 km avtol.
Koiv- () i Vižai-žilod raudtestancijanno mülüdas lidnankundha Gornozavodskan ližaks. Lidnankundan pind — 17,09 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 057 ristitud, lidnankundan — 12 566 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 800 eläjad vl 1996. Vl 2017 kaik 11 909 ristitud elihe lidnankundas.
Gornozavodskan politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Gremäčinsk.
Gremäčinsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan päivnouzmas. Se om Gremäčinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1942 samha kivihil't kaivuziden da Baskai-žilon randtestancijanno () ühtištusel, kävutihe ottud plenha saksalaižiden saldatoiden töid. Lidnanvuitte žilo sai lidnan statusad vl 1949.
Kivihilen samižen jäl'gmaižed kaivuded oma upotadud 1990-nzil vozil. Lidn šingotase mecan ümbriradmižel kombinatal (koivuine faner, latofleks) da edheotandoil (pilindmaterialad), mugažo sömkombinat i leibkombinat ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur' Gremäčai-jogen randoil (, 17 km pitte, Kaman hurapol'ne bassein), 340 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permihesai om 105 km suvipäivlaskmha orhal vai 170 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Gornozavodsk 36 km suvipäivnouzmha orhal vai 57 km avtotedme, Čusovoi 32 km suvhe vai 47 km avtotedme i raudtedme, Gubah 35 km pohjoižhe vai 42 km avtol i raudtedme. Baskai-raudtestancii sijadase «Čusovoi — Solikamsk»-jonol lidnan lodehes.
Baseg-raudtesara i Zagotouk-žilo mülüdas lidnankundha Gremäčinskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 752 ristitud, lidnankundan — 10 768 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 38 014 eläjad vl 1959. Vl 1989 20 977 ristitud elihe lidnas. Ristitišt poleneb Kizelan kivihil'basseinan kaivuziden likvidacijan tagut. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Kazanin jumalaižen pühäpert' om olmas lidnas.
Čusovoin industrialižen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Gubah.
Gubah (ven. i) om Venäman lidn Permin randan päivnouzmas. Se om Gubahan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1755 samha raudkivendod, vspäi 1825 — kivihil't-ki. Vl 1879 raudte läbiti lidnad, i kivihilen samine ližadui lujas. Kätihe Gubah-žilod lidnanvuiččeks vl 1928. Vspäi 1936 koksanhimine tegim radab. Ühtenzoittihe Gubahad lähižidenke žiloidenke da anttihe lidnan statusad vl 1941.
Vl 2012 ühtištuihe lidnümbrikho lidnad rajonanke. Lidn šingotase himižel i koksanhimižel tegimil (organižen himijan levitadud substancijad), mouckiven samižel, mugažo mecan ümbriradmižen edheotandad i Kizelan GRES № 3 ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kos'v-jogen randoil (Kaman hura ližajogi), 300 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permihesai om 120 km suvipäivlaskmha orhal vai 210 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Gremäčinsk 36 km suvhe orhal vai 44 km avtotedme i Kizel 25 km pohjoižhe orhal vai avtol.
Lidnanvuiččed Ugleural'skii- (9 109 rist. vl 2017) i Širokovskii-žilod (3 220 rist. vl 2017), nell' muite žilod i kaks' raudtestancijad mülüdas lidnümbrikho Gubahan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1009,5 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 28 111 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 36 858 eläjad vl 1989 nügüdläižiš röunoiš. Vl 2017 kaik 34 586 ristitud elihe lidnümbrikos.
Irdkosketused.
*


Kizel.
Kizel (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan päivnouzmas. Se om Kizelan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1750 samha raudkivendod, vspäi 1797 — kivihil't-ki, nimtihe jogen mödhe. Vl 1789 pästtihe töhö Kizelan tegint. Vl 1879 «Čusovoi — Solikamsk»-raudte läbiti žilod, i sadaškanzihe kivihil't äjan tegimištonmahtusel. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1926 5. päiväl sulakud. Kivihilen samine om loptüd. Lidn šingotase kivivoičuhundusiden tegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kizel-jogen randal (Kaman hurapol'ne bassein), Keskuralan päivlaskmaižel ezimägištol, 330 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Karstkarad oma olmas lidnan territorijal. Matkad Permihesai om 140 km suvipäivlaskmha orhal vai 240 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Gubah 25 km suvhe orhal vai avtol i Aleksandrovsk 12 km pohjoižhe.
Rasik-žilo raudtesaranno (6 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Kizelan ližaks. Lidnankundan pind — 75,81 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 19 587 ristitud, lidnankundan — 19 599 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli 60 687 eläjad vl 1959, sidä kesken türmatud mehed läz nelländest. Vl 1989 kaik 36 746 ristitud elihe lidnas. Ristitišt poleneb teravas kivihilen samižen lopindan tagut da pahan ekologijan samižen jäl'ghe taguiči.
Kizelan politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Krasnokamsk.
Krasnokamsk (ven. i) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan keskuzpalan suves. Se om Permin päivlaskmaine kaimdailidn da Krasnokamskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1929 kuti "Bumstroi-žilo" () sauvomha kaikiš järedambad cellülozbumagašt kombinatad Evropas sil aigal. Kätihe žilod lidnanvuiččeks vl 1933 da nimitihe nügüdläižikš. Krasnokamsk sai lidnan statusad vl 1938.
Toižen mail'man sodan aigan Leningradan monettegim oli sirtud sihe, pästtihe ordenoid da mötalid. Ei ulotund tegimen vägevut, sen tagut sätihe mugošt tegint Moskvas-ki.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kam-jogen oiktal randal Permin röunan taga ani, 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permin keskushesai om 34 km raudtel vai 35 km avtotel.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venämen rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 51 916 ristitud, rajonan koume nelländest. Vspäi 1959 ristitišt om 52..58 tuhad röunoiš, kaikiš suremb oli vl 1987 — 58 tuhad eläjid.
Ižandusen päsarakod oma bumagan tehmine da kivivoin samine. «Goznak»-fabrik tegeb bumagan eriližid toižendoid. Lidnan i Permin edheotandoiden sidod oma vahvad. Kävutadas valdmoid Kam-jogen randal vedamha jüguid.
Irdkosketused.
*


Krasnovišersk.
Krasnovišersk (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan pohjoižes. Se om Krasnovišerskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1894 kuti "Vižaih-žilo" () da metallurgijan tegim. Vl 1930 sauvoškanzihe cellülozbumagašt kombinatad (vspäi 2006 ei ole rados) i udesnimitihe žilod nügüdläižikš, kävutihe türmatud mehiden töid. Krasnovišersk sai lidnan statusad vn 1942 2. päiväl heinkud.
Saihe diamantoid lidnanno (vl 2014 edheotand oli bankrotnenus). Lidn šingotase mecpilindan edheotandoil sijaližel torhudel, mujumetallurgijan kombinatal, sadas kivivoid lidnan ümbrištos i hil't koivuspäi amuižel mahtusel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Višer-jogen (Kaman hura ližajogi) hural randal, 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permihesai om 270 km suvhe orhal vai 310 km avtotedme. Lendimport om saudud lidnan päivlaskmaižel röunal, ei ole rados. Lähembaine lidn om Čerdin' 33 km päivlaskmha orhal vai 63 km avtotedme. Lähembaine raudtestancii sijadase Solikamskas 105 km suvhe.
Nell' žilod da kaks' küläd mülüdas lidnankundha Krasnovišerskan ližaks. Lidnankundan pind — 30,5 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 16 099 ristitud, lidnankundan — 16 603 ristitud, rajonan seičeme ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 19 400 eläjad vll 1996−2000. Vl 2017 kaik 15 919 ristitud elihe lidnankundas.
Uralan tegimištoline tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Kudimkar.
Kudimkar (ven. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Permin randan päivlaskmas. Se om Permin Komin ümbrikon i Kudimkaran rajonan keskuz, ei mülü rajonha.
Istorii.
Kudimkaran lidnuz oli olmas 7. voz'sadaspäi (nüg. lidnan keskuz). Eländpunkt mainitase kirjutadud purtkiš ezmäižen kerdan kuti Kudimkar vl 1579.
Vozil 1931 Kudimkar-külä kändihe lidnanvuiččeks žiloks. Žilo sai lidnan statusad vl 1938. Kudimkar oli Permin Komin avtonomižen ümbrikon (Federacijan subjektan) administrativižeks keskuseks vn 2005 tal'vkun 1. päivhäsai.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase In'v-jogen randoil (Kaman oiged ližajogi), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permihesai om 201 km suvipäivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Čormoz 89 km suvipäivnouzmha orhal vai 200 km avtotedme.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz +1,7 C°, vilukun lämuz — −14,5 C°, heinkun +18,0 C°. Paneb sadegid 517 mm vodes.
Eläjad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 28 967 ristitud. Lidnan kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989−2001, 33..34 tuh. eläjid. Medicinine škol, pedagogine kolledž i Permin Komin opendajiden radmahtoiden paremboičendan institut oma lidnas.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe, 53% eläjid oma permin komilaižed, 45% — venälaižed, 2% — toiženke rahvahudenke.
Irdkosketused.
*


Kungur.
Kungur (, mugažo permin komin) om Venäman lidn da lidnümbrik Permin randan suvipäivnouzmas. Se om Kunguran rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eziauguižešti Kungur oli saudud 17 virstad suvhe vl 1648 (nüg. Troick-külä), nimitihe Kungurk-jogen mödhe (nüg. Kungur, Irenin ližajogi). Oli muretud vl 1662 baškiralaižiden vasthalibundan aigan. Nügüdläižen eländpunktan aluz oli pandud lidnuseks vl 1663. Se sai lidnan statusad vl 1781.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Silv-jogen randoil (ven. i permin komin: "Сылва", lankteb Kaman vezivaradimhe huralpäi), mugažo sen Iren'- (hura) i Šakv- (oiged) ližajogiden randoil. Seižub Uralan ezimägišton karsttahondas, mecan da stepin zonas, 120 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Kungur alištub sur'vezile kevädel lumen teravan kostandan tagut. Jämägi lidnanno da jäkar sen südäimes oma valdkundaline kel'dtaho. Matkad Permihesai om 90 km lodeheze.
Kungur om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Kunguran rajonan territorii ümbärdab sidä.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 66 074 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1987 — 83 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan kuz' jumalanpertid da islaman pühäpert' oma lidnas.
Lidn om maižanduzrajonan keskuz, sadas kivivoid-ki sen ümbrištos. Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt, mašiništon pästand samha kivivoid (pörkičimed), sauvondmaterialiden tehmine sijaližes gipsaspäi, mugažo järed nahktegesiden fabrik, čomamahttegesiden tegim (kividen ümbriradmine), mebel'fabrik, soitoiden fabrik (gitarad) oma olmas. Professionaližen opendusen aluzkundad: äiprofil'ne tehnikum, maižandusen kolledž, čomamahtoližtegimišton kolledž.
"Kungur-raudtestancii" om olmas Transsiban Perm' — Jekaterinburg pidustal vspäi 1909.
Irdkosketused.
*


Lis'v.
Lis'v (,) om Venäman lidn Permin randan päivnouzmas. Se om Lis'van lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 2011).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1785 sauvomha da holitamha kaugedraudvalamižtegint, nimitihe jogen mödhe. Vl 1902 raudte tuli tegimennoks i andoi torgusen edust. Žilo sai lidnan statusad vn 1926 5. päiväl sulakud.
Vl 2011 ühtenzoittihe lidnad da Lis'van rajonad lidnümbrikho. Lidn šingotase raudan metallurgijan tegimel (terasine vanund, terazlehtesiden polimerkrepind, astjad, gazkeitimed), mašiništonsauvomižen edheotandoil (turbinad, elektrolikutimed süvüdele, vedandelektrolikutimed raudteiden täht), mugažo raudbetonantegim i čulkoiden da sor'mikoiden fabrik ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lis'v-jogen randoil alangištos (Kam-jogen hurapol'ne bassein), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Ühtennimine raudtestancii seižub «Perm' — Alatagil»-jonol. Matkad Permin röunhasai om 86 km päivlaskmha orhal vai 155 km avtotedme. Lähembaine lidn om Čusovoi 22 km pohjoižhe orhal vai avtol.
59 küläd da žilod mülüdas lidnümbrikho Lis'van ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 65 918 ristitud, vl 2009 rajonanke (nüg. lidnümbrik) — 82 303 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 79 tuh. eläjid vl 1967 i 78 200 eläjad vl 1992. Nell' pühäpertid om lidnas: ortodoksižen hristanuskondan kaks' i vanhuskolaižiden jumalanpert', islaman mečet'.
Irdkosketused.
*


Nitv.
Nitv (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan suvipäivlaskmas. Se om Nitvan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1756, nimitihe jogen mödhe. Vl 1913 raudte tuli metallurgijan tegimennoks. "Nitvan tegim" sai radnikžilon statusad vl 1928. Kätihe lidnaks vl 1942. Lidn šingotase tuhkmetallurgijan tegimel tähäsai, pästab keitimpolen astjoiden keradusid, mugažo lihakombinat i leibkombinat ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nitv-jogen padoseinän al da sen randoil, 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, jogen lanktendan sijas Votkinskan vezivaradimhe (Kaman oiged randpol'). Matkad Permin keskusespäi om 55 km päivlaskmha orhal vai 70 km avtotedme. Lähembaine lidn om Krasnokamsk 29 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 33 km avtol.
Seičeme küläd i Vorobji-žilo mülüdas lidnankundha Nitvan ližaks. Lidnankundan pind — 143,05 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 19 041 ristitud, lidnankundan — 19 874 ristitud, rajonan nell' ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 23 100 eläjad vll 1992 i 1998. Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalanpertid om olmas lidnas.
Nitvan äiprofil'ne tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Očor.
Očor (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan suvipäivlaskmas. Se om Očoran rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1759 kuti Stroganovad-torgovanoiden "Očoran raudtegim", nimitihe jogen mödhe. Vspäi 1918 Očoran mašiništonsauvondtegim radab sen alusel, ende tegi bul'dozeroid, torvenpanijoid, pästab štangoid-pompid, mugažo valamiž-mehanine ceh om olmas. Žilo sai lidnan statusad vl 1950. Lidnan toižed sarakod oma mecan ümbriradmine (pilindmaterialad, mebel') i sömtegimišt (maidtegim, leibkombinat, alkogolitomiden jomižiden tegim). Pen' Očoran GES radab (0,4 MVt vägevudenke).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Očor-jogen randoil (Kaman oiged ližajogi), 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permihesai om 92 km päivnouzmha orhal vai 110 km avtotedme. Lähembaine lidn da raudtestancii om Vereščagino 21 km pohjoižhe orhal vai 25 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 238 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 16 400 eläjad vl 1989.
Stroganovan kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Ohansk.
Ohansk (,) om Venäman lidn Permin randan suvipäivlaskmas. Se om Ohanskan rajonan administrativine keskuz. Mülüb rajonha lidnankundaks, üks'jäine lidn rajonas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Stroganovad-torgovanoiden pätandan mödhe vl 1547 kuti "kalanpüdajiden Ohan'-slabad' ". Sen nimi sündui sijaližes -sanaspäi «harvsil'maine verk püdamha kalad». Om lidnan statusanke vspäi 1781. Vl 1923 Ohanskan rajon om sätud, i Ohansk kändihe sen keskusen.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kam-jogen Votkinskan vezivaradimen (vspäi 1964) oiktal randal, 110 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, «Kazan' — Perm'»-avtotel. Matkad Permihesai om 60 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 72 km avtotedme vai 126 km Kam-jogel. Toižed lähembaižed lidnad oma Očor 44 km lodeheze orhal vai 68 km avtotedme i Nitv (lähembaine raudtestancii) 25 km pohjoižhe orhal vai 48 km avtol.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 7250 ristitud, koume seičemendest rajonan ristitištos. Kaikiš suremb ristitišt oli 8800..9000 eläjad vozil 1992−2001 (9 tuh. rist. vll 2000 i 2001).
Lidnan tegimišton edheotandad oma omblendfabrik, leibänkombinat, mecanümbriradai edheotand. Ohansk om maižanduzrajonan keskuseks. Permin universitetan biostancii sijadase lidnas tedoidamha vezivaradimen biologijad.
Irdkosketused.
*


Os.
Os (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan suvipäivlaskmas. Se om Osan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1591 kuti "Uz' Nikol'skai slabad' " () Venäman päivnouzmaižel röunal. 17. voz'sadal nimitaškanzihe "Osan slabad' " (). Slabad' sai lidnan statusad vl 1737 nügüdläiženke nimenke. Lidn šingotase kivivoin samižel vspäi 1963 i sauvondmaterialiden pästandal (lämuzizoläcii bazal'tkuiduspäi, pumaterialad, strubad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen Votkinskan vezivaradimen hural randal, 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Permihesai om 94 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 141 km avtotedme vai 193 km Kam-jogel. Lähembaine lidn om Ohansk 49 km pohjoižhe orhal vai 95 km avtotedme.
Svetlii-žilo (läz 300 eläjad) da 4 pen't küläd mülüdas lidnankundha mugažo. Lidnankundan pind — 105,14 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 21 188 ristitud, lidnankundan — 21 889 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli läz 26,5 tuhad eläjid vozil 1996−2001 (26 600 rist. vl 1996). Vl 2017 kaik 21 732 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Stroican päjumalanpert' (1902−1916, udessündutadas vspäi 2004) i Jumalanmaman Kazanin jumalaižen pühäpert' (1882) oma olmas lidnas, mugažo islaman pühäpert' vspäi 1899 (om anttud kundale vl 2011).
Professionaližen opendusen aluzkundad: Osan pedagogine kolledž, agrarine tehnikum, Čaikovskijan tegimištoliž-gumanitarižen kolledžan filial.
Irdkosketused.
*


Solikamsk.
Solikamsk (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Permin randan pohjoižes. Se om randan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Solikamskan rajonan administrativine keskuz, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud samha keitandsolad "Usolk"-jogen randal vologdalaižil Kalinikovad-torgovanoil vl 1430. Mainitase vn 1506 aigkirjas kuti "Usol'je Kam-jogel" (). Sai lidnan oiktusid vl 1573, 1600-nzil nimitihe "Kaman Sol" ().
18. voz'sadan augotišes lidn andoi imperijan keitandsolan pol't, nimitaškanzihe sidä nügüdläižikš. 20. voz'sadaspäi sadas kaliisolid lidnan ümbrištos.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kaman vezivaradimen hural randpolel, Uralan päivlaskmaiženno ezimägištonno, 150 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Permihesai om 202 km avtotedme vai 368 km raudtedme (Čusovoi-lidnan kal't). Lähembaine lidn om Berezniki suvhe, 20 km röunoiden keskes.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 97 384 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989−1992, 110 tuhad eläjid.
Irdkosketused.
*


Usol'je.
Usol'je (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan keskuzpalan pohjoižes. Se om Usol'jen rajonan administrativine keskuz.
Pidab ei segotada Sibirin Usol'jenke (lidn Irkutskan agjas).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1606 kuti keitandsolan samižen keskuz i Stroganovad-torgovanoiden pälidn Kam-jogen randal. Vl 1809 luja lämoipalo pani 1200 pertid mantazole, i sauvoškanzihe kivižid pertid. Saihe solad 20. voz'sadahasai. Erigoittihe "Uz' Usol'je-žilod" Berezniki-lidnaspäi vl 1940 i anttihe lidnan statusad.
Vll 1954−1956 täuttihe Kaman vezivaradint pästamha töhö Kaman GES:ad, i upotihe Usol'jen tobjad palad, sirtihe eläjid. Kacmata sihe, om kaičenus 40 endevanhoid sauvusid: Spasan Toižetamižen päjumalanpert', ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert', Stroganovoiden palatad, erižpertid. Lidn šingotase turizmal i mecan ümbriradmižel, om äi tegimid lähižes Berezniki-lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen oiktal randal, 140 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Berezniki-lidn seižub jogen vastrandal 1 kilometras, lidnad ühtenzoittas avtotesildal (vspäi 1981). Matkad Permihesai om 183 km suvhe orhal.
Kaik 47 pen't žilod da küläd mülüdas lidnankundha Usol'jen ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 5 694 ristitud. Vl 2017 kaik 8 988 ristitud elädas lidnankundas, rajonan koume videndest.
Irdkosketused.
*


Vereščagino.
Vereščagino (,) om Venäman lidn da lidnankund Permin randan päivlaskmas. Se om Vereščaginon rajonan administrativine keskuz (vspäi 1924).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1898 "Očerskai-raudtestancijaks", sid' "Voznesenskai-raudtestancii" () «Moskv — Vladivostok»-jonol. Vl 1904 Vasilii Vereščagin-pirdai-batalist seižutihe siš Venä-Japonižhe sodaha ajaden, hänen oiktastuseks udesnimitihe-ki stancijad vn 1915 30. päiväl sulakud da volostin keskusen mödhe. Vereščagino-žilo sai lidnan statusad vn 1942 19. päiväl kezakud.
Lidn šingotase transportan holitusen edheotandoil. Järedad edheotandad ratas: kalorifertegim, raudbetontegim, trikotažine fabrik i plastikpakuitesen tegim.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 220 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Raudte läbitab lidnad suvespäi pohjoižhe. Matkad Permišpäi om 90 km päivlaskmha orhal vai 130 km avtotedme. Lähembaine lidn om Očor 24 km suvhe orhal vai avtotedme.
Kuz' küläd, üks' žilo da koume muite eländpunktad mülüdas lidnankundha Vereščaginon ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 22 156 ristitud, lidnankundan — 23 397 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 24..25 tuh. eläjad vll 1989−2001 (25 200 rist. vl 2001). Vl 2017 kaik 23 432 ristitud elädas lidnankundas.
Irdkosketused.
*


OpenOffice.org.
OpenOffice.org (lühenduz OOo, vozil 1985−1999 oli "StarOffice"), tetab kuti OpenOffice, om joudai ofisine paket, jäl'gmäine versii om pästtud vn 2011 sulakus. Kirjutihe C++ i Java kelil. Vspäi 2011 projektan maksutoi toižend šingotase kuti Apache OpenOffice.


Venäman millionerlidnad.
Kaik millionerlidnad oma lidnaglomeracijoiden keskusikš da järedoikš sijaližikš torgusikš ičeksaz. Venäman ohjastuz lahjoičeb erilišt tarkust niiden transportsistemha. Mugoižiden lidnoiden pämehed oma znamasižed Federacijas.
!


Gaček.
Gaček om diakritine znam "ˇ".
Vepsän kirjamištos gaček om kävutamas koumel kirjamel: Č, Š da Ž, kudambad lugese kut [tʃ] (ч), [ʃ] (ш) da [ʒ] (ж).


Evrovizii.
Evrovizii (angl. i fr.: "Eurovision",) om Evropan muzikaline päkonkurs.


Evrovizii-2012.
Evrovizii-2012 (,,) oli 57-nz' Evrovizii-konkurs, kudamb oli oigetud Bakus, Azerbaidžanan pälidnas, 2012-ndel vodel.
Konkursan vägestai oli ročilaine pajatai Lorin.
Irdkosketused.
2012


Oomph!
a> vl 2006, gruppan vokalist i pämez'.
«Oomph!» (saksan virkand: [uːmf]) om germanijalaine rokgrupp, kudamb edestab muzikad Neue Deutsche Härte-stiliš. Gruppan aluz om pandud vl 1989 Vol'fsburgha, Alasaksonii, Saksanma. Pajatab anglijan i saksan kelil.


Stravinskii Igor'.
Igor' Födorovič Stravinskii (; sünd. 17. kezaku 1882, Oranijenbaum, Venäman imperii — kol. 6. sulaku 1971, Nju Jork, Nju Jork-štat, AÜV, om mahapandud Venecijha) oli suren muzikankirjutajan, dirižoran da fortepianonvändajan.
Stravinski eksperimentirui muzikankirjutajaks kaiken, vajehteli kirjutamižen stilid. Hänen muzikas voib löuta i neoklassicizmad i džazad, i seriališt tehnikad (dodekafonii), i modernizmad. Stravinskii oli lujas valatoitai figur 20. vsadan muzikankirjutamižes.
Biografii.
Muzikankirjutai oli sündnu Venämaha, Mariinskii-teatran Födor Stravinskii-operpajatajan i Anna Holodovskaja-pianonvändajan da pajatajan sämižkanzha. Födor oli Piterin konservatorijan pästnikan, ak abuti mužikale koncertoil.
Igor' oli Gurevičan gimnazijan pästnikan, ühtni Piterin universitetan juridižhe fakul'tetha. Openui muzikad fortepianon privatižil urokoil 9-voččes igäspäi i ičeksaz. Venämas hän tegi ičeze ezmäižid znamasižid da tetabid sädusid, ozutesikš Lämoilind-balet. Nece balet om kirjutadud Dägilevan «venälaižiden sezonoiden» täht Parižas. Vn 1914 augotišes Stravinskii kanzanke ajoi elämaha Šveicarijha i ei ole pördu Venämaha jo.
Röunan taga Stravinskii kirjuti baletan sädusid: Petrušk, Pühä Keväz' i Pul'činell. Päiči niiš hän kirjuti Lozannas toižid-ki muziksädusid. Sid' Stravinskii ajoi elämaha Parižha (1934), sid' (1945), sai Francijan i AÜV:oiden rahvahanikust.
Pereh.
Oli nainu kaks' kerdad. Vspäi 1906 oli nainu ezmäižen kerdan, Jekaterina Nosenko-ak sünduti hänele tütärt da kaht poigad: Födor (1907, pirdai), Lüdmila (1908, läksi Jurii Mandel'štam-runokirjutajale) i Svätoslav (1910, muzikankirjutai-pianonvändai). Vspäi 1940 Igorin amuine Vera Sudeikina-sudarušk kändihe akaks oficialižikš. Merkurijan krater i Lomonosov-lidnan torg oma nimitadud muzikankirjutajan muštoks.


Vagner Rihard.
Rihard Vagner (; sünd. 22. semendku 1813, Läipcig, Reinan Ühtnend — kol. 13. uhoku 1883, Venecii, Italijan kunigahuz) oli tutab kaikes mail'mas da sur' saksalaine muzikankirjutai, teoretik, muzikan reformator. Vagner om romantizman ezitai. Vagner om lujas valatoitnu Evropan da kaiken mail'man muzikkul'turad.
Vagner oli operoiden kirjutai. Hän sädi ičeze muzikaližen kelen i iče kirjuti librettod ičeze operoiden täht.
Vagneran operad.
Operad "Reinan kuld", "Val'kirii", "Zigfrid" da "Jumaloiden Pölištuz" mülüdas "Nibelungiden Rengaz"-operciklha.


Läipcig.
Läipcig ([ˈlaɪptsɪç], ülälužic.: "Lipsk") om lidn Saksanman päivnouzmas. Se om kaikiš järedamb lidn Saksonijas.
Lidnas om lujas sur' i vanh tutab universitet. Kaikuččel vodel Läipcigas om erazvuiččid jarmankoid.
Istorii.
Ezmässai neciš lidnas oliba elänuded slavilaižed (lužican serbalaižed), sid' se tegihe saksalaižeks. Läipcig sai lidnan oiktusid vl 1165.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Saksonijan lodehes, Läipcigan alangišton keskuses. Matkad Berlinhasai om 150 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 187 km avto- da raudtel. Voden keskmäine lämuz om +9,5 C°. Tal'vel voib panda lunt.
Vspäi 1992 Läipcig jagase 10 administrativižhe lidnümbrikho (saks. "Stadtbezirk"), niid nimitadas mail'man čuradusiden mödhe.
Transport.
Avtobusad, tramvaid da lidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Lidnan päraudtestancii om üks' kaikiš surembišpäi mail'mas honusiden pindan mödhe. Om kaks' lendimportad ümbrištos: rahvahidenkeskeine "Läipcig/Galle" ("LEJ", kahtenz' surtte jüguiden lendimport Saksanmas) da regionaline "Läipcig/Al'tenburg".
Tetabad ristitud.
Vl 1409 om pandud Läipcigan universitetan aluz. Neciš universitetas vll. 1661 - 1666 openzihe sur' matematikantedomez' da filosof Läibnic.
Vll. 1723 - 1750 genialine muzikankirjutai Johan Sebastian Bah radoi organistan da horan ohjandajan Pühän Homan jumalanpertiš.
Vl 1813 sur' muzikankirjutai Rihard Vagner oli sündnu Läipcigha. Mugažo oliba sündnuded lidnha kirjutai Göte, filosof Nicše i toižed.


Kukazoja.
Kukazoja om jogut Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se jokseb Ohtojan sospäi Rugärvhe, a sišpäi Pöudjärvhe. Sen alajoksmuz Pöudjärvespäi Kukazjärvhesai kuctas Keskeižeks, a pala Kukazjärvespäi Šapšhasai - Alavodoškaks.


Rugärv.
Rugärv om pen' mecjärv Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Sihe da sišpäi jokseb Kukazoja.


Pöudjärv.
Pöudjärv om järv Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Sihe jokseb Kukazoja, sišpäi — Keskeine.


Keskeine.
Keskeine om lühüd jogi Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se jokseb Pöudjärvespäi Kukazjärvhesai.


Kukazjärv.
Kukazjärv om mecjärv Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Sihe jokseb Keskeine-jogi, a sišpäi — Alavodošk. Kukazjärv da Kukazoja oma kukhikahiš tahoiš, sikš niid kuctas muga.
Läz järved mäneb mante Sürj — Pečeinejärv.


Alavodošk.
Alavodošk om jogi Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se jokseb Kukazjärvespäi Šapšha.


Šidroja.
Šidroja om oja Venämas, sen Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Oja jokseb Šapšjogehe. Ojan sus seižub Šapšankülä.


Urboja.
Urboja om mecoja Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se jokseb Pečeinejärvhe.


Ülävodošk.
Ülävodošk om jogi Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se jokseb Šapšha.
Ülävodoškan ližajoged oma Kivioja, Paloja da Sagarvoja.


Kivioja.
Kivioja om oja Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se om Ülävodoškan pohjoižližajogi.


Paloja.
Paloja om oja Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se om Ülävodoškan ližajogi.


Sagarvoja.
Sagarvoja om oja Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se om Ülävodoškan ližajogi.
Jogen nimi anttihe sagarmoiden mödhe (Kapšan alapaginoil niid kuctas "sagarvoikš").


Murdoja.
Murdoja om oja Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se jokseb Šapšha.


Kärmoja.
Kärmoja om oja Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se jokseb Šapšha.


Vehkoja (Pöudon rajon).
Vehkoja om oja Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se om Kärmojan ližajogi i jokseb Kuz'järvespäi.


Kuz'järv.
Kuz'järv om järv Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Sišpäi jokseb Vehkoja - Kärmojan ližajogi.


Al'fa.
Al'fa (Α, α) om grekan kirjamišton ezmäine kirjam.


Beta.
Beta (Β, β) om grekan kirjamišton toine kirjam.


Gamma.
Gamma (Γ, γ) om grekan kirjamišton koumanz' kirjam.


Del'ta.
Del'ta (Δ, δ) om grekan kirjamišton nellänz' kirjam.


Epsilon.
Epsilon (Ε, ε) om grekan kirjamišton videnz' kirjam.


Dzeta.
Dzeta (Ζ, ζ) om grekan kirjamišton kudenz' kirjam.


Eta.
Eta (Η, η) om grekan kirjamišton seičemenz' kirjam.


Teta.
Teta (Θ, θ) om grekan kirjamišton kahesanz' kirjam.


Jota.
Jota (Ι, ι) om grekan kirjamišton ühesanz' kirjam.


Kappa.
Kappa (Κ, κ) om grekan kirjamišton kümnenz' kirjam.


Lämbda.
Lämbda (Λ, λ) om grekan kirjamišton ühtenz'toštkümnenz' kirjam.


Mü.
Mü (Μ, μ) om grekan kirjamišton kahtenz'toštkümnenz' kirjam.


Nü.
Nü (Ν, ν) om grekan kirjamišton koumanz'toštkümnenz' kirjam.


Ksi.
Ksi (Ξ, ξ) om grekan kirjamišton nellänz'toštkümnenz' kirjam.


Omikron.
Omikron (Ο, ο) om grekan kirjamišton videnz'toštkümnenz' kirjam.


Pi (kirjam).
Pi (Π, π) om grekan kirjamišton kudenz'toštkümnenz' kirjam.


Ro.
Ro (Ρ, ρ) om grekan kirjamišton seičemenz'toštkümnenz' kirjam.


Sigma.
Sigma (Σ, σ/ς) om grekan kirjamišton kahesanz'toštkümnenz' kirjam.


Tau.
Tau (Τ, τ) om grekan kirjamišton ühesanz'toštkümnenz' kirjam.


Ipsilon.
Ipsilon (Υ, υ) om grekan kirjamišton kahtenz'kümnenz' kirjam.


Fi.
Fi (Φ, φ) om grekan kirjamišton kahtenz'kümnenz' ühtenz' kirjam.


Hi.
Hi (Χ, χ) om grekan kirjamišton kahtenz'kümnenz' kahtenz' kirjam.


Psi.
Psi (Ψ, ψ) om grekan kirjamišton kahtenz'kümnenz' koumanz' kirjam.


Omega.
Omega (Ω, ω) om grekan kirjamišton kahtenz'kümnenz' nellänz' da jäl'gmäine kirjam.


Lehmoja (Pöudon rajon).
Lehmoja om oja Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se om Šapšan ližajogi.


Šapš (jogi).
Šapš om jogi Venämas, Leningradan agjas, Pöudon rajonas. Se om Ojatin oiged ližajogi.
Šaps jokseb Pečeinejärvespäi. Sen piduz om 48 km, basseinan pind om 512 km².
Šapšal taritas sauda gidroakkumulirui elektrostancii (GAES). Sauvondradod ei völ zavot'koiš.
Jogenrandoil seištas Šapš-, Agašovo-, Ratigor-küläd. Jogensunno seižub Jefremkovo-külä.


Šapš (külä).
Šapš (ven.: "Шапша") om Venäman külä Leningradan agjan Pöudon rajonan päivnouzmas, Janegan küläkundas.
Külä om tetab 19. voz'sadaspäi. Se seižub ühtennimižen jogen (Ojatin oiged ližajogi) oiktal randal. Matkad Pöud-rajonkeskushesai om 50 km lodeheze, Janeg-žilhosai da raudtestancijhasai — 33 km lodeheze orhal.
Vl 1905 Šapšun ristitišt oli 116 eläjad. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 36 ristitud.


Kervud Džeims.
Džeims Oliver Kervud (; sünd. 12. kezaku 1878, Ouosso, Mičigan, AÜV — kol. 13. eloku 1927, sigä-žo) oli tetab amerikalaine prozan kirjutai, ozaitelemižliteraturan sädusiden i londusenkaičendan romanoiden tegii.
Radoi lehtezmehel da redaktoral. Vspäi 1909 matkazi Kanadadme da Aläskadme, kirjuti satusekahid romanid (enamba 30) i kändihe elokahaks meheks. Koli aigemba häpein purendan tagut kalatesen aigan Floridas, mi kucui allergišt reakcijad da veren tartutandad.


Samai Soluna.
Soluna Samai Kettel'-Zigler (; sünd. 27. eloku 1990, Gvatemal-lidn, Gvatemal) om danijalaine pajatai.
Vl 2012 hän ezini "Evrovizii"-konkursal, kus pajati "Should've Known Better"-pajon. Soluna sai 23-nden sijan (21 čokkoint).


Should've Known Better.
«Should've Known Better» ("Minei pidaiži teta necidä paremba") om vn 2012 Soluna Samajan pajo da ühtennimine singl. Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajo oti 23. sijad Evrovizii-2012-konkursal Bakus.


Hamsun Knut.
Knut Hamsun (mugažo norvegijan kelel, norv. virkmine [Knüt Hamsün]), todesine nimi om Knud Pedersen (mugažo norvegijan kelel, norv. virkand [Knüd Pedešen]; sünd. 4. eloku 1859, Vogo-kund, Norvegii — kol. 19. uhoku 1952, Grimstad, Norvegii) — sur' norvegijalaine kirjutai, voden 1920 Nobelän premijan literaturas laureat.


Lorin.
Lorin ezineb «Melodifestivalen»-aigtegol, 2011 voz'.
Lorin Zineb Nora Tal'haui (roč.: "Lorine Zineb Nora Talhaoui", arab.: "لورين زينب نوكا طلحاوي") vai muite Lorin (angl.: "Loreen"; sünd. 16. reduku 1983, Stokhol'm, Ročinma) om ročilaine pajatai, kudambal om marokolaiž-berberaine augotižlibund.
Vl 2012 hän ezini "Evrovizii"-konkursal, kus pajati "Euphoria"-pajon. Lorin sai 1-nden sijan (372 čokkoint).


Euphoria.
«Euphoria» ([juːˈfɔːɹiə], "Eiforii") om vn 2012 Lorin:an nellänz' pajo «Heal»-al'bomas (reduku) i ühtennimine singl (uhoku). Pajon tekst om anglijan kelel.
Evrovizii-2012-konkursal pajo oli lujas satusekaz i oti 1. sijan Ročinman täht.


Facebook.
facebook.com ("Facebook") vai Feisbuk om populärine i kaikiš suremb socialine verk. Sen tegii – Mark Cukerberg.


MySpace.
MySpace vai Maispeis om populärine rahvahidenkeskeine socialine verk. Sen tegii – Kris DeVul'f.


Mail'man valdkundad.
Kaik om 188 tundištadud valdkundad mail'mas. Alemba valdkundoiden nimikirjutesed oma (sidä kesken ridstatusanke), niiden pälidnoidenke da valdkundflagoidenke.


194 (lugu).
194 (sada ühesakümne nell') om lugu 193 da 195 keskes.


Sügüz'.
Sügüz' om üks' nelläs voz'aigaspäi kezan da tal'ven keskes.
Sihe mülüb koume kud — sügüz'ku, reduku da kül'mku.


Keza.
Keza om üks' nelläs voz'aigaspäi keväden da sügüzen keskes.
Sihe mülüb koume kud — kezaku, heinku da eloku.


Keväz'.
Keväz' om üks' nelläs voz'aigaspäi tal'ven da kezan keskes.
Mülüb sihe koume kud — keväz'ku, sulaku da semendku.


Tal'v.
Tal'v om üks' nelläs voz'aigaspäi sügüzen da keväden keskes.
Sihe mülüb koume kud — tal'vku, viluku da uhoku.


Spoiler.
Spoiler (angl. "to spoil" — traudä) om informacii fil'mas, kompjutervändos vai kirjas, kudamb om avaitud edel aigad, murendab intrigad i travib avtoran idejad. Nece ei anda kaclijale (vändajale, lugijale) tedištada kaiked ičevägel i anastab hänelpäi mel'hüvüt.


Karusel' (laukoiden verk).
«Karusel'» () om Venäman gipermarketoiden verk.
Verkon ezmäine lauk oli avaitud Piterihe vl 2004. X5 Retail Group kätihe verkon mamkompanijaks vspäi 2008, konz oli 23 «Karuselid». Vl 2017 kaik 93 gipermarketad om Venämas, Federacijan äjiš subjektoiš. Enamba kaiked laukoid om Piteriš da Moskvas.
Vl 2016 läz 13,5 tuhad radnikoid om verkos.


Kalmikijan Tazovaldkund.
Kalmikijan Tazovaldkund (, vepsän kirjamil: "Hal'mg Tangč") vai Kalmikii () om Venäman avtonomine valdkund, sen subjekt.
Kalmikii mülüb Federaližhe suviümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Elist.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da kalmikan kel' Konstitucijan 17. kirjutusen mödhe.
Istorii.
Kalmikijan Tazovaldkund om olmas vs 1920 kül'mkun 4. päiväspäi. Sen aluz om pandud kuti Kalmikijan avtonomine agj. Vn 1935 20. päiväl redukud udesnimitihe sidä da vhesai 1992 sulakun 21. päivhäsai nimitihe Kalmikijan Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks. Vozil 1943−1957 ei olend olmas avtonomijad, panihe kalmikalaižid deportacijan alle.
Tazovaldkundan Stepin Käskusenpanend (Konstitucii) om vahvištadud vn 1994 5. päiväl sulakud Rahvahaližen Suiman ezitajil. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Astrahanin agjanke päivnouzmas, Dagestanan Tazovaldkundanke suves, Stavropolin randanke suvipäivlaskmas, Rostovan agjanke päivlaskmas da Volgogradan agjanke lodehes. Kalmikijan Tazovaldkundan suvipäivnouzmaižed randad lainištab Kaspijan meri. Randanpird om 167 km pitte.
Pind om 74 731 km². Znamasižed joged oma Volg (12 km), mugažo Kum-jogi Dagestananke röunaks (kezal kändase ojandeheks). Kaikiš suremb järv om solakaz Manič Gudilo () päivlaskmpoles. Kalmikijan territorijal om 6 ratud irrigacijan sistemad.
Reljef om tazo. Kuman da Maničun alang om amuižen sal'men sijas Mustmeren da Kaspijan meren keskes. Jergeni-ülüz seižub tazovaldkundan päivlaskmas. Kaikiš korktemb čokkoim om sen Šared-mägi (222 m) tazovaldkundan suvipolehe Elistaspäi, Stavropolin randanke röunanno.
Klimat om kuiv kontinentaline, kontinentaližuz ližadab päivlaskmaspäi päivnouzmha. Kezal Kalmikii om kaikiš räkemb federacijan subjekt ühtes Volgogradan agjanke. Heinkun keskmäine lämuz om +23..+25 C°, vilukun kesklämuz — −8..−11 C°. Voden aigan poud otab kaikiden päividen pol't. Paneb sadegid 210..340 mm vodes.
Londuseližed varad oma londuseline gaz, kivivoi, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondkivi, saved, letked), kaliisol, keitandsol, mustma.
Tobmuz.
Aleksei Orlov radab tazovaldkundan pämehen vs 2010 redukun 24. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Tazovaldkundan pämez' märičeb ohjastusen strukturad. Hän paneb Ohjastusen ezimest radnikusele sättutaden kandidatad parlamentanke. Tazovaldkundan pämehen Administracii om hänele abhu.
Kalmikijan Tazovaldkundan parlament om üks'kodine Rahvahaline Suim (). Kaik rahvaz valičeb sen 27 ezitajad videks vodeks, kaik hö ratas kaikenaigašti. Anatolii Kozačko radab Suiman ezimeheks vs 2008 keväz'kun 7. päiväspäi kahtenden strokun.
Radonoigendai tobmuz om Kalmikijan Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, radnikoičendad da ohjandused alištudas Ohjastusele. Igor' Zotov radab Ohjastusen ezimeheks vs 2012 kül'mkuspäi.
Rahvahaližen Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud (5. kucund). Valitihe Tazovaldkundan pämest vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižel tural (82,89%) da radab kahtenden strokun.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 289 481 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 329 tuh. eläjid vl 1987. Vl 2018 lidnalaižiden eläjiden pala om nell' ühesandest.
Kaik om koume lidnad tazovaldkundas da 262 küläd. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2018 kaik om 11 eländpunktad enamba mi 5 tuh. eläjanke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): kalmikalaižed — 56,2%, venälaižed — 29,6%, darginalaižed — 2,6%, kazahlaižed — 1,7%, turkad-meshetijalaižed — 1,3%, čečenalaižed — 1,2%, avarad — 0,8%, ukrainalaižed — 0,5%, korejalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,6%, rahvahuden ozutandata — 2,0%.
Erased toižed igähižed rahvahad: kumikalaižed — 0,21% (619 rist.), rutulalaižed — 0,20% (584 rist.), lezginalaižed — 0,16% (451 rist.).


Tuvan Tazovaldkund.
Tuvan Tazovaldkund (,) vai muite Tuv () om Venäman avtonomine valdkund, üks' subjektoišpäi.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Kizil.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da tuvan kel' Tuvan Tazovaldkundan Konstitucijan 5. kirjutusen mödhe. Sen ližaks, kaikiden toižiden rahvahiden oiktused pandas eloho kaičemha da opendamha mamankel't.
Istorii.
Amussai, 1. voz'tuhal edel meiden erad, indoevropižed kalaidajad rahvahad dominiruiba nügüdläižen tazovaldkundan territorijal, sid' turkankel'žed heimod ličihe sinnä. Ezmäine valdkund sündui Suvisibirin territorijal 3.-4. voz'sadal EME.
Vn 1944 14. päiväl redukud Tuvan Rahvahaline Tazovaldkund kändihe palaks avtonomižen agjan oiktusidenke. Vs 1961 redukun 10. päiväspäi nimitihe Tuvan Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks. Tuvan Tazovaldkund om olmas vs 1991 elokun 28. päiväspäi.
Tuvan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 2001 6. päiväl semendkud kaiken rahvahan referendumal. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Vn 2010 sulakul Konstitucijan tekst om sättutadud federativiženke konstitucijanke referenduman satusiden mödhe.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Burätijan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Mongolijanke suves, Altajan Tazovaldkundanke päivlaskmas, Hakasijan Tazovaldkundanke lodehes, Krasnojarskan randanke pohjoižes da Irkutskan agjanke pohjoižpäivnouzmas. Tuvan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 168 604 km². Mecad ottas territorijan viž kudendest. Tazovaldkundan territorii mülüb Jenisei-jogen basseinha. Sur' da Pen' Jenisei-joged ühthejokstas Jeniseihe läz tazovaldkundan pälidnad.
Reljef om mägikaz tobjimalaz, step' otab vaiše videndest. Mägisel'gad mülüdas Altajan mägisistemha päivlaskmas, Sajanan mägihe pohjoižes da päivnouzmas. Kaikiš korktemb čokkoim om Mongun Taig-mägenpä («hobed mägi») 3976 m kortte valdmeren pindan päl tazovaldkundan suvipäivlaskmas.
Klimat om terav kontinentaline, se om kuivamb mägidenkeskeižil katl'usil.
Londuseližed varad oma kivihil', raudkivend, kuld, artut', harvad da mujumetallad, sauvondmaterialad, azbest, mec, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Šolban Kara-ool radab tazovaldkundan pämeheks da ohjastusen ezimeheks vs 2007 sulakun 6. päiväspäi. Tazovaldkundan pämez' om Ohjastusen ezimeheks mugažo, märičeb sen strukturad, paneb ministrid radnikusile sättutaden kandidatoid parlamentanke. Kaik rahvaz änestab tazovaldkundan pämest i paneb händast radnikusele videks vodeks.
Tuvan parlament om üks'kodine Ülembaine Suim (). Kaik rahvaz valičeb sen 32 ezitajad videks vodeks, heišpäi vaiše 9 ratas kaikenaigašti. Kan-ool Davaa radab Suiman ezimeheks vs 2010 redukun 21. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Tuvan Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, komitetad, radnikoičendad da agentused alištudas Ohjastusele.
Tuvan Ülembaižen Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (2. kucund). Vn 2016 18. päiväl sügüz'kud valitihe tazovaldkundan pämest edel strokud, kaikel rahvahal ezmäižen kerdan vspäi 2002, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižes turas (85,66% änid).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 307 930 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 1990 oli 312 576 rist.). Sündutandmär ületab kolendmärad znamasižešti, no elon hätkeližuz om vähemb znamasižešti (61,8 vot vl 2013) mi Venämas ühthižmäras (70,8 vot vl 2013). Vl 2018 lidnalaižiden pala om 54%.
Kaik om viž lidnad tazovaldkundas da üks' lidnanvuitte Kaa Hem-žilo. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2015 kaik om 7 eländpunktad enamba mi 5 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): tuvalaižed — 81,0%, venälaižed — 16,1%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 1,3%.
Erased toižed igähižed rahvahad: hakaslaižed — 0,28% (877 rist.), burätalaižed — 0,10% (313 rist.), mongolijalaižed — 0,02% (47 rist.).


Čečenijan Tazovaldkund.
Čečenijan Tazovaldkund (,) vai muite Čečenii vai Čečnä (,) om Venäman tazovaldkund (subjekt).
Se mülüb Pohjoižkavkazan federaližhe ümbrikho.
Čečenijan pälidn da kaikiš suremb lidn om Groznii.
Keled.
Čečnän valdkundkeled oma venäkel' da čečenan kel'.
Istorii.
Čečenijan Tazovaldkund om olmas vs 1992 tal'vkun 10. päiväspäi Čečenijan da Ingušetijan čihodamižen jäl'ghe.
Vozil 1992−1999 tazovaldkund oli ripmatoman de fakto, se eli läbi kahtes sodas. Vozil 1999−2009 tazovaldkund oli «terroranvastaižen operacijan» zonaks.
Vn 2009 16. päiväl sulakud terroranvastaine režim oli heittud, ižandusen udessündutamine jätksihe.
Čečenijan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 2003 23. päiväl keväz'kud kaiken rahvahan referendumal da om väges nügüd' möhembaižidenke vajehtusidenke da ližadusidenke.
Geografijan andmused.
Čečenijal om röunoid Dagestanan Tazovaldkundanke pohjoižes, päivnouzmas da suvipäivnouzmas, Gruzijanke suvipäivlaskmas, Ingušetijan Tazovaldkundanke päivlaskmas, Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundanke da Stavropolin randanke lodehes. Čečenijan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 15 647 km². Mecad seištas ezimägištoil. Znamasižed joged oma Terek da Sunž. Läz kaik joged oma Terekan ližajoged. Kaik joged mülüdas Kaspijan meren basseinha. Kaik om 14 järved tazovaldkundas, kaikiš suremb niišpäi om Kezenojam (2,4 km², 72 m süvütte) suvipäivnouzmaižel röunal Dagestananke.
Reljef om tazo tazovaldkundan pohjoižes, kukhikaz da ezimägišton keskuses, mägikaz suves. Kaikiš korktemb čokkoim om Kavkazan Pämägisel'gan Tebulosmt-mägenpä () tazovaldkundan suvipäivlaskmas, Gruzijanke röunal (4492 m).
Klimat om kontinentaline läm' kuiv pohjoižes, mägiden vilu neps mägiš. Heinkun keskmäine lämuz om +21..+25 C°. Vilukun lämuz om −3 C° pohjoižtazangištoil da −12 C° mägiden pautkil. Paneb sadegid 300 mm vodes keskmäras pohjoižtazangištoil da 1000 mm vodes mägiden pautkil.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondgips, saved, letked, dolomit), mineraližed mujud, reskvezi, mustma.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' (,) om Ramzan Kadirov, radab vs 2007 uhokun 15. päiväspäi koumanden strokun. Ramzan Kadirov oli vahvištadud radnikusele möst Tazovaldkundan Parlamental vn 2011 5. päiväl keväz'kud Venäman prezidentan taričendan mödhe, i om valitud kaikel rahvahal (18.09.2016) videks vodeks, sai 97,94% änid.
Čečenijan Tazovaldkundan Parlament om tazovaldkundan üks'kodižeks parlamentaks 41 ezitajanke, vaiš 10 heišpäi ratas kaikenaigašti. Magomed Daudov radab sen ezimeheks vs 2015 heinkun 3. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Čečenijan Tazovaldkundan Ohjastuz. Ruslan Edel'gerijev radab Ohjastusen ezimeheks vs 2012 semendkun 24. päiväspäi. Ohjastusen ezmäine varaezimez' da nell' Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu. Tazovaldkundan ministrused, ohjandused da komitetad alištudas Ohjastusele.
Parlamentan ühtnijoiden edelstrokuižed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (4. kucund).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 268 989 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (edel vl 1994 — 1 307 071 rist.). Eläjiden keskes vaiše koumandez om lidnalaine.
Kaik om viž lidnad tazovaldkundas da 2 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Urus Martan, Šali da Gudermes. Vl 2017 kaik oli 27 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): čečenalaižed — 95,1%, venälaižed — 1,9%, kumikad — 1,0%, avarad — 0,4%, toižed rahvahad — 1,4%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.


Lonin Rürik.
Rürik Petrovič Lonin (; sünd. 22. sügüz'ku 1930, Kaskez, Karjalan ANST, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 17. heinku 2009, Šoutjärv', Karjalan Tazovaldkund, Venäma) oli vepsän fol'kloran keradai, Šoutjärven Vepsän etnografižen muzejan alusenpanii, runokirjutai (kirjuti vepsäks i venäks), vepsän kul'turan tedai da propagandist.


Venälaižed.
Venälaižed vai venänikad () oma indoevropalaine, slavine rahvaz. Elädas Venämas, Ukrainas, Kazahstanas, Latvijas, Saksanmas da toižiš valdkundoiš.
Venälaižiden rahvahankel' om venäkel'. Rahvahan lugumär om läz 133 millionad.


Venäkel'ne Vikipedii.
Venäkel'ne Vikipedii (ven.: "Русская Википедия") om Vikipedijan jaguz venän kelel.
Se om avaitud 2001-žen voden uhokul.


Sagarm.
Sagarm (dial. mugažo Sagarv,) om lihansöi pol'vezine živat, mülütadas "Nädad"-sugukundha. Eläb kaikedme Evrazijadme päiči kuivanuziš da lujas viluiš maišpäi, mugažo Afrikan pohjoižes.
Ümbrikirjutand.
Se om järed živat pitkänke notkanke hibjanke, siled formal. Täuz'kaznu hibj om 55..95 sm pitte, händan piduz 26..55 sm, 6..10 kg vedutte. Käbälod oma lühüdad nahkudenke, händ om lihasikaz i kaugedkarvaine. Karvan üläh om kauged, muzabur sel'gal, vauvaz da hobedakaz alahan. Alakarv om tihed pehmed, se kaičeb živatad viluspäi da märktundaspäi. Hibjan form abutab ujuda čuklos, čukloiteldas vedhe i jäda veden al 2 minuthasai.
Elonmahtuz.
Sagarvod elädas ühtelaz, survasoiš vedes kevädel (keväz'ku-sulaku) vai vodes ümbri ku klimat sättub (Anglii). Kohtukahad 63 päiväd, sündutadas 2−4 poigašt kerdan. Oleldas täuz'kaznuzikš elon kahtendel-koumandel vodel.
Eläb mecjogiš kalanke tobjimalaz vai järviš da uitoiš. Voib vastata mererandal. Navedib sijid bongoidenke, heredanke jädumatomanke joksmusenke i lomunke otmaha peitsijikš da kaivamha uruid. Tegeb pezoid karoiš vai kištos, heinžomas. Tulend mapezha sijadase vedes. Üks' sagarm sötlese 2..18 km jogentarhaspäi i 100 m randaspäi kuivmaha kezaaigan. Tal'vel kalaidab söndan ecmäs, matkadab vezijagandoiš päliči, voib mända 15−20 km päiväs lumedme da jädme, laskese pucul pautkedme. Söb kalad, jogimollüskid, kezal mugažo nühtajid, löcuid da šihlikoid, mecadab küukid da sorzoid sijidme.
Kävutand ižanduses.
Ottas kävutamižhe nahkad alakarvanke, se om käbed da varmed, kulumatoi aigan mändes. Mectuz da pesticidad poletas sagarmon lugumärad, i panihe živatad erikoiden Rusttaha kirjaha Venäman erasiš tihedašti elänzoittud regioniš.


Neglik.
Neglik (lat. "Erinaceus europaeus") om živat.


Evropalaine hähk.
Hähk vai Evropalaine hähk (latin.: "Mustela lutreola") om živatan erik. Se mulub Horid-suguhu ("Mustela"), Nädanvuiččed-sugukundha ("Mustelidae").
Erikon levigandmižen avaruz om Venäma (evropine pala), Estinma, mugažo Baskanma, Dunain del't. Živatoiden lugu poleneb amerikalaižen hähkan tulendan tagut (latin. "Neovison vison").


Variš.
Variš vai Hahk variš (latinan kelel: "Corvus cornix") om lind.
Muštatesed.
Varišad krongaba — nece om hondoks säks.


Must variš.
Must variš (vai kron'a) (latinan kelel: "Corvus corone", venäkelel: "Чёрная ворона") om kezalind.


Pedai.
Pedai (), paginoiš Pihk (mž. kavag'kor'b vai ruga) i Hong (kuiv pedai) om kavag'pu.
Pedajaha sidotud vepsän ozoitez.
Mecas koume mechašt, kezal i tal'vel ühted sädod ("hong, kuz' da kadag").


Vahtar'.
Vahtar' () om lehtpuiden sugu, mülüb "Sapindaceae"-sugukundha.
Kazvab Evropas, Pohjoižamerikas, Kavkazal, Keskuzližes, Suvižes (mägirajoniš tobjimalaz) i Päivnouzmaižes Azijas. Pud sadas 10—40 metrhasai kortte. Erased penzhad mülüdas sughu, hö kazdas 5—10 metrhasai kortusen mödhe. Om igähižvihandoid erikoid-ki Keskmeren randpolel da Suviazijas. Änikod oleldas rusttoil, oranžmujul, pakuižil da vihandoil, kuti lehthed-ki sügüzel. Om 3% saharad vahtaren südäivedes keskmäral.
Ottas kävutamižhe dekoriruimha irdoid da puištoid, bonsaikš, pumaterialaks, bumagan tehmižes, medenkandajaks kazmuseks. Sadas saharad da siropad Kanadan erikoiden südäivedespäi (4% saharad). armii kävuti 26-kilogrammišt bombad vahtaren semnidenke päkomponentaks Toižen mail'man sodan aigan.


Vačjärv.
Vačjärv (ven.: "Вачозеро") om reskveden järv läz Süvär'-joged Venäman Evroppalan lodehpoles, Leningradan agjas, Kos'kenaluižen rajonas. Järv om 10 km pitte i 3 km levette. Sen pind saridenke om 17 km²; järven bassein om 104,4 km².


Kipinä.
«Kipinä» "(Kibin)" om vepsänkel'ne, suomenkel'ne da karjalankel'ne Karjalan Tazovaldkundan lapsenaiglehtez. Nügüdläine päredaktor om Elina Bürkland.


Afganistan.
Afganistan (puštu dai dari: افغانستان "Afġānistān"), täuz' oficialine nimituz — Afganistanan Islamine Tazovaldkund (puštu: د افغانستان اسلامي جمهوریت "Də Afġānistān Islāmī Džumhurijat", dari: جمهوری اسلامی افغانستان "Džomhuri-je Eslāmi-je Afġānestān"), om mererandatoi valdkund Azijan Keskpäivnouzmas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Kabul.
Istorii.
Vl 1919 elokun 19. päiväl Afganistan tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Vspäi 1978 rahvahanikoiden soda jätktase valdkundas.
Geografijan andmused.
Afganistan om mavaldkundröunoiš Turkmenistananke (röunan piduz — 804 km), Uzbekistananke (144 km) da Tadžikistananke (1357 km) pohjoižes, Kitainke pohjoižpäivnouzmas (91 km), Pakistananke päivnouzmas da suves (2670 km), Irananke päivlaskmas (921 km). Ühthine röunoiden piduz — 5987 km.
Afganistan om mägekaz ma. Sen kaikiš korktemb čokkoim sijadase röunal Pakistananke — Hindukušan kaikiš korktemb Nošak-mägenoc, 7942 metrad meren pindan päl. Kaik joged kuivatas kezal päiči Kabul-joges (lankteb Indha). Znamasižed joged oma Gerirud da Gil'mend.
Klimat om subtropine kontinentaline. Lämuz da sadegiden mär oma lujas erazvuiččed londuseližid zonoidme da korktusidme. Paneb sadegid 40-50 mm vodes letetazangištoil, 800 mm suvipäivnouzmas (mussonad ličtas).
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, hrom, hahktin, cink); toižed varad — čomad kived, tal'k, keitandsol, mahuz, gidroenergii.
Politine sistem.
Afganistanan parlamentan südäin vl 2006.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Kaks' varaprezidentad oma hänele abuhu. Kaik rahvaz valičeb prezidentad videks vodeks, enamba kahted strokud ei sa.
Parlament om kaks'kodine Nacionaline Suim. Üläkodi om Tobmiden Kodi (puštu: مشرانوجرګه "Mešrano Džirga") 102 deputatanke. Prezident paneb radnikusile koumandest heišpäi, agjoiden nevondkundad oigetas toižid. Alakodi om Rahvahan Kodi (puštu: ولسي جرګه‎ "Volesi Džirga") 249 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid. Kaik hö oma vižvoččen valdatusiden strokunke.
Järgvaličendad parlamentan alakodihe oliba vl 2010 sügüz'kun 18. päiväl. Prezidentan järgvaličendad oliba vl 2014 sulakun 5. da kezakun 14. päivil. Nügüdläine prezident om Ašraf Gani Ahmadzai, sai 56,44% kahtel tural. Päministr om Abdulla Abdulla (sai vägestust ezmäižel tural da tahtoi sada midä-se vajehtuseks kilan tundištusen tagut äniden lugustusen aigan).
Vodhesai 2014 Afganistanan prezident oli Hamid Karzai; päministrad oliba Mohammad Fahim da Karim Halili.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Afganistanan administrativiž-territorialine jagand."
Afganistan alajagase 34 agjaha (puštu dai dari: ولايت "vilajat"). Agjad jagase 398 rajonha (puštu dai dari: ولسوالۍ "volasvalei").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 300 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Kandagar, Gerat, Mazari Šarif.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 28 150 000 ristitud.
Ekonomik.
Vl 2009 Afganistanan legaline päeksport oli avtod da niiden varapalad (läz 18%), polimerad (8%), södabad pähkmed (7%); toine eksport — vinmarj (mž. kuivatud) da granatad (5%), raud da teraz lehtesil da vanuimel (5%), kourad (5%), pol'fabrikatad-substancijad himižen tegimišton täht (3%), mikrofonad da radiosandapparatad (3%), puvill (3%), maplodud (3%), londuseline kaučuk (2%), heinäd (vihand vai kuidud, sidä kesken zellhä, 2%), libutimed (1%), poliester (1%), kül'menzoittud kala (1%).


Süvären Aleksandr.
Süvären Aleksandr (Amos) vai Aleksandr Süvärilaine (; sünd. 1448, Sermaks, Venäma — kol. 30. eloku 1533, Aleksandriž-Süvären jumalankodi, Venäma) oli Venäman ortodoksine pühämez', igumen. Vepsläine.


Kabul.
Kabul (puštu i dari: "کابل") om Afganistanan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Kabulan eläjiden lugu om 615 900 ristitud (2006). Lidnan pind om 275 km².
Lidnan pämez' om Mohammad Junus Nauandiš.


Evropan futbolan čempionat 2012.
Evropan futbolan čempionat 2012 om Evropan 14-nz' čempionat, kudamb mäneb Ukrainas i Pol'šanmas. Finaližen palan matčad augotiše semenkun 8. päiväl Varšavas i lopiše heinkun 1. päiväl Kijevas.
Gruppoiden stadii.
Gruppoiden stadijas vätas 16 joukud, kudambad oma jagatud nelläks gruppaks. Plei-off stadijaha tuldas kaks' joukud kaikuččes gruppaspäi, kudambad sijadase ezmäižel da toižel sijal.
Grupp A.
VD — vändod, VÄ — vägestused, TL — tazolugud, IŠ — iškused, AG — ajatud golad, SG — sadud golad, +/- — erinend
Grupp B.
VD — vändod, VÄ — vägestused, TL — tazolugud, IŠ — iškused, AG — ajatud golad, SG — sadud golad, +/- — erinend
Grupp C.
VD — vändod, VÄ — vägestused, TL — tazolugud, IŠ — iškused, AG — ajatud golad, SG — sadud golad, +/- — erinend
Grupp D.
VD — vändod, VÄ — vägestused, TL — tazolugud, IŠ — iškused, AG — ajatud golad, SG — sadud golad, +/- — erinend


Puštu.
Puštu (ičeze nimituz: "پښتو" [paʂto:], [paxto:], [pa:çte:]) om üks' indoevropižiš kelišpäi.
Puštu-kel' om Afganistanan ühteks kahtes valdkundkelespäi. Regionaline kel' Pakistanan severziš-se agjoiš.
Pagižijoiden ühthine lugu om 40-50 millionad ristituid.


Dari.
Dari (ičeze nimituz: "دری" [dæˈɾiː]) om dialekt; Afganistanan ühteks kahtes valdkundkelespäi. Pagižijoiden lugu om läz 15 millionad ristituid.


Karzai Hamid.
Hamid Karzai (; sünd. 24. tal'vku 1957, Karz, Afganistan) om ranu Afganistanan 12. prezidentan (07.12.2004 — 29.09.2014). Edel sidä radoi prezidentan velgusentäutajan (22.12.2001-dataspäi).


Nauandiš Mohammad Junus.
Mohammad Junus Nauandiš (dari: "محمد یونس نواندیش") om enzne Kabulan pämez' (4. viluku 2010 — 22. tal'vku 2014). Uzbekalaine.


Islam.
Islam (arab.: "إسلام‎‎", ven.: "Ислам") om üks' mail'manreligijoišpäi.


Afgani.
Afgani (puštu: "افغانۍ", dari: "افغانی") om Afganistanan valdkundvalüt.
1 afgani = 100 pulad ("پول"). Valütkod om "AFN".


.af.
.af om Afganistanan Internet-domen. Se om avaitud 1997-nden voden 16. päiväl redukud.


Afganistanan flag.
Afganistanan flag (puštu: "د افغانستان رپی", dari: "بيرق افغانستان") om Afganistanan valdkundflag. Flagan proporcii om "7:10".
Nügüdläine flag om vahvištadud 2004-nden voden uhokul.


Afganistanan valdkundznam.
Nügüdläine Afganistanan valdkundznam (puštu: "د افغانستان نښان") om vahvištadud 2013-ndel vodel. Kirjutused oma tehtud puštun kelel. Valdkundznam om Afganistanan flagas-ki.
«افغانستان»-kirjutuz lentaižel valdkundznaman alahas znamoičeb: «Afganistan». Arabankel'ne «Allahu Aqbar»-takbir znamoičeb: «Ülähaine om sur'», se sijadase valdkundznaman ülähas päiväižen sädegiden al.
Islaman pühäpert' (mečet') om valdkundznaman keskuses. Sen alemba Afganistanan ripmatomuden voz' om kirjutadud iranan kalendarin mödhe: 1298 voz' (se om 1919 voz' grigorianižen kalendarin mödhe).


Alamaiden valdkundznam.
Alamaiden valdkundznam (alam.: "Wapen van het Koninkrijk der Nederlanden") om vahvištadud 1815-nden voden uhokul.


Alamaiden flag.
Alamaiden flag (alam.: "Vlag van Nederland") om Alamaiden valdkundflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1937-nden voden uhokul.


Hristanuskond.
Hristanuskond (,) om üks' mail'manreligijoišpäi. Sen alusenpanii om/oli Iisus Hristos. Moraline orientir om kümne käsköd.


.nl.
.nl om Alamaiden Internet-domen. Se om avaitud 1986-nden voden 25. päiväl sulakud.


Evro.
Evro (€) om üks' mail'manvalütoišpäi, kudambad kävutadas EÜ:s.
1 evro = 100 evrocentad. Valütkod om "EUR".


Beatriks.
Beatriks Vil'gel'mina Armgard (; sünd. 31. viluku 1938, Barn, Alamad) oli Alamaiden kunigaznaižeks vn 1980 sulakun 30. päiväspäi. Vl 2013 sulakun 30. päiväl pučihe tobmudespäi Villem-Aleksandr-poigan ližaks. Nügüd' om Alamaiden princessaks.


Van der Lan Eberhard.
Eberhard van der Lan (; sünd. 28. kezaku 1955, Leiden, Alamad — kol. 5. reduku 2017, Amsterdam, Alamad) oli Amsterdaman pämehen vs 2010 heinkun 7. päiväspäi vn 2017 18. päivhäsai sügüz'kud.


Amsterdaman lidnanznam.
Amsterdaman lidnanznam (alam.: "Wapen van Amsterdam") om vahvištadud 1489-nden voden uhokul.


Amsterdaman flag.
Amsterdaman flag (alam.: "Vlag van Amsterdam") om Amsterdaman lidnflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1975-nden voden uhokul.


Las Vegas Strip.
Las Vegas Strip (mugažo anglijan kelel) om tutab Las Vegasan keskuzird.


Albanijan kel'.
Albanijan kel' (ičeze nimituz: "gjuha shqipe") om üks' indoevropižiš kelišpäi.
Pagižijoiden lugu om läz 8 millionad ristituid.


Albanijan lek.
Albanijan lek (alb.: "lek") om Albanijan valdkundvalüt.
1 lek = 100 kindarkad ("qindarka"). Valütkod om "ALL".


.al.
.al om Albanijan Internet-domen. Se om avaitud 1992-nden voden 21. päiväl sulakud.


Topi Bamir.
Bamir Mirteza Topi (; sünd. 24. sulaku 1957, Tiran, Albanii) om ranu Albanijan 5. prezidentan (24. heinku 2007 — 24. heinku 2012).


Albanijan valdkundznam.
Albanijan valdkundznam (alb.: "Stema e Shqipërisë") om vahvištadud 1928-nden voden uhokul.


Albanijan flag.
Albanijan flag (alb.: "Flamuri i Shqipërisë") om Albanijan valdkundflag. Flagan proporcii om "5:7".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1992-nden voden uhokul.


Tiranan lidnanznam.
Tiranan lidnanznam (alb.: "Emblema e Tiranës") om vahvištadud 2000-nden voden uhokul.


Tiranan flag.
Tiranan flag (alb.: "Flamuri i Tiranës") om Tiran-lidnan flag.


Baša Lulzim.
Lulzim Dželal Baša (; sünd. 12. kezaku 1974, Tiran, Albanii) om nügüdläine Tiran-lidnan pämez'.


FK Zenit Piter.
FK Zenit Piter () om Venäman futbolklub Piterišpäi.
Pätrener — romanijalaine Mirča Lučesku. Kodiaren — Petrovskii-stadion.
Kluban istorii augotihe vl 1925. Vl 1984 Zenitan vändajad tegihe NSTÜ:n čempionikš. Vozil 2007, 2010, 2011/12 i 2014/15 hö vägestiba Venäman čempionatan.
Irdkosketused.
Z
Z


Alžir.
Alžir (arab.: الجزائر, vepsän transkripcii: "Al'-Džazāir"), täuz' oficialine nimituz — Alžiran Rahvahaline Demokratine Tazovaldkund (arab.: الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية "Al'-Džumhurijja Al'-Džazairijja Ad-Dimukratijja Aš-Šabijja"), om valdkund Afrikan pohjoižes. Pälidn da kaikiš suremb lidn om ühtennimine Alžir-lidn.
Alžir om kaikiš suremb valdkund ičeze pindan mödhe Afrikas, Keskmeren randištonno, arabankel'žiš valdkundoišpäi.
Istorii.
Vl 1962 heinkun 5. päiväl Alžir tedoti ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii om vahvištadud vl 1976. Se om väges znamasižiden vajehtusidenke (vozil 1979, 1988, 1989, 1996).
Geografijan andmused.
Alžir om mavaldkundröunoiš Tunisanke (röunan piduz — 1034 km) da Livijanke (989 km) päivnouzmas, Nigeranke suvipäivnouzmas (951 km), Malinke (1359 km) da Mavritanijanke (460 km) suvipäivlaskmas, Marokonke päivlaskmas (1941 km, sidä kesken Päivlaskmaižen Saharanke — 41 km). Ühthine röunoiden piduz om 6734 km. Alžiran pohjoižed randad lainištab Keskmeri 998 km pitte randanpirdanke. Valdkundan pind om 2 381 741 km².
Atlas-mägiden päivnouzmaine pol' seižub Alžiran pohjoižes, läz mererandištod. Murendajad manrehkaidused oma paksud täs, kaikiš tihedašti elänzoittud sijas (93% valdkundan ristitištod eläb läheli). Kaikiš korktemb čokkoim om Ahaggar-mägišton Tahat-mägi (2908 m) suvipäivnouzmpoles. Kaikiš alahaižemb sija om solakahan Šott-Mel'gir-järven pind (-40 m). Rahvahatoi Sahar-letetazangišt otab valdkundan territorijan nell' videndest. Znamasine jogi om Šeliff 700 km pitte.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, raudkivend, cink, hahktin, uran, fosfatad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentiž-prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, strokuiden lugu om röunatusita.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Nacionaline Nevondkund (arab.: "al'-Madžlis al'-Umma") 144 ühtnijanke (heiden koumandest prezident paneb radnikusile, 2/3 — valitas agjoiden suimil). Alakodi om Rahvahaline Nacionaline Suim (arab.: "al'-Madžlis al'-Ša'abi al'-Vatani") 462 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.
Järgvaličendad parlamentan alakodihe oliba vl 2012 semendkun 10. päiväl. Nügüdläine prezident om Abdel' Aziz Buteflika (vspäi 1999). Vn 2014 sulakun 17. päivän valičendoil hän sai 81,53%, se om hänen nellänz' strok. Päministr om Abdel'malek Sellal' vs 2014 sulakun 28. päiväspäi. Edel sidä hän oli jo päministran (03.09.2012 — 13.03.2014).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Alžiran administrativiž-territorialine jagand."
Alžir alajagase 48 agjaha (üks'lugu arab.: ولاية "vilajet"). Agjad jagase 553 ümbrikho (üks'lugu arab.: دائرة "daira"), ned — 1541 kommunha (üks'lugu arab.: بلدية "baladija").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 300 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Oran, Konstantin, Džel'f, Batn, Setif. Vl 2012 kaik om 50 sadatuhašt lidnad.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 34 895 000 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Alžiran päeksport om kivivoi (56%, sidä kesken toreh — 41%, ümbriratud — 15%) da londuseline gaz (40%).


Alžir (lidn).
Alžir () om ühtennimine Alžir-valdkundan pälidn.
Vl 2008 Alžiran ristitišt oli 2 159 051 eläjad.


Alžir-lidnan znam.
Alžir-lidnan znam (arab.: "ختم الجزائر العاصمة") om Alžiran (Alžir-valdkundan pälidnan) lidnanznam.


Araban kel'.
Araban kel' (ičeze nimituz: "اللغة العربية", vepsän kirjamil: "al'-luġa al'-ʿarabijja") om semitan kel', mülüb afroazijalaižhe kel'kundha. Pagižijoiden lugu om läz 240 millionad, völ 50 mln kävutadas toižeks keleks, i 1,57 mlrd uskojid islam-religijas (Koranan original om kirjutadud araban kelel).
Kirjkel' otab kävutamižhe araban kirjamištod. Kirjutadas oiktalpäi hurale. Kaik om viž paginoiden gruppad, kaikutte valdkund kävutab ičeze normad i om ičezenke reguliruindorganizacijanke. Sädas tedotekstoid anglijan kelel päiči Tunisas, Alžiras i Marokos, kirjutadas francijan kelel niiš.
Araban kel' om üks' kudes oficialižes kelespäi radmaha.
Araban kel' om üks'jäine valdkundkel' neniš valdkundoiš: AÜE, Bahrein, Egipt, Jemen, Jordanii, Katar, Kuveit, Livan, Livii, Mavritanii, Oman, Saudan Arabii, Sirii, Tunis.
Araban kel' kävutase ühteks oficialižiš valdkundkelišpäi neniš valdkundoiš: Alžir, Čad, Džibuti, Eritrei, Irak, Izrail', Komoran Sared, Marok, Somali, Sudan.


Buteflika Abdel' Aziz.
Abdel' Aziz Buteflika (; sünd. 2. keväz'ku 1937, Udžd, Marok) om 5. da nügüdläine Alžiran prezident. Vspäi 1999 valitihe koume kerdad.
Vodespäi 1963 (5. sügüz'ku) vhesai 1979 (8. keväz'ku) radoi Alžiran röunantagaižiden azjoiden ministran. Oli Päassamblejan ezimehen (17.09.1974-16.09.1975).


Alžiran dinar.
Alžiran dinar (arab.: "دينار جزائري") om Alžiran valdkundvalüt.
1 dinar = 100 santimad ("سنتيم"). Valütkod om "DZD".


.dz.
.dz om Alžiran Internet-domen. Se om avaitud 1994-nden voden 3. päiväl vilukud.


Alžiran valdkundznam.
Alžiran valdkundznam (arab.: "شعار الجزائر") om vahvištadud 1976-nden voden uhokul.


Alžiran flag.
Alžiran flag (arab.: "علم الجزائر") om Alžiran valdkundflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1962-nden voden uhokul.


UTC.
UTC (angl.: "Coordinated Universal Time") om standart, kudamban mödhe reguliruidas aigan i datan.


Vašingtonan lidnanznam.
Vašingtonan znam (angl.: "Seal of the District of Columbia") om vahvištadud 1871-nden voden uhokul.


Vašingtonan flag.
Vašingtonan flag (angl.: "Flag of Washington, D.C.") om Vašington-lidnan flag.
Nügüdläine flag om vahvištadud 1938-nden voden uhokul.


Grei Vinsent.
Vinsent Kondol Grei (; sünd. 8. kül'mku 1942, Vašington, AÜV) om ranu 7. Vašington-lidnan pämehen (2. viluku 2011 — 2. vuliku 2015).


.us.
.us om Internet-domen. Se om avaitud 1985-nden voden 15. päiväl uhokud.


Joudjuden statui.
Joudjuden statui () vai Joudjuden muštpacaz om arhitekturine muštnik, üks' mel'heižtahoišpäi Nju Jorkas. Muštpachan korktuz om 93 metrad.


Obama Barak.
Barack Hussein Obama Toine ([bə'rɑːk huː'seɪn ɵ'bɑːmə]; sünd. 4. eloku 1961, Gonolulu, Havajad, AÜV) om enzne, 44. prezident (20.01.2009—20.01.2017, radoi kaks' strokud). Nobelän kožundpremijan laureat (2009).


Kub (fil'm).
«Kub» () om voden 1997 kanadine fantastine fil'm. Režissör — Vinčenco Natali. Fil'man slogan — „Ala eci sü. Eci te irdpolele“.
Rolid.
Kaik personažad oma nimitadud tetabiden mail'mas türmiden mödhe.


Jousne.
Jousne (), todesine nimi — Anna Vasil'jeva (ven.: "Анна Васильева"), om vepsläine pajatai, Jousnen Järved-kollektivan solist. Hän pajatab pajoid vepsän kelel.


Noid (grupp).
«Noid» om vepsläine folkrokgrupp Petroskoišpäi. Om olmas vspäi 2007. Nece muzikkollektiv pajatab pajoid vepsän i venän kelil.


Francijan kel'.
Francijan kel' (ičeze nimituz: "Français") om üks' gallo-romanižiš, indoevropižiš kelišpäi. Se om Francijan, Kanadan, Monakon, Bel'gijan, Šveicarijan, Lüksemburgan da erasiden Afrikan i Valdmerimaiden valdkundoiden oficialine kel'.
Pagižijoiden lugu om 274 millionad ristituid (2014) kuti mamankel' i toine kel', sidä kesken 76 mln ristituid (2012) kuti mamankel'. Francijan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal. Reguliruindorganizacijad oma Francijan akademii (fr.: "Académie Française", vspäi 1635, sijadase Parižas) i Francijan kelen Kvebekan ohjastuz (fr.: "Office québécois de la langue française", "OQLF", vspäi 1961, sijadase Monreališ).
Francijan kel' kävutase i ühteks radkelišpäi.


Olland Fransua.
Fransua Olland, täuz' nimi om Fransua Žerar Žorž Nikolä Olland (; sünd. 12. eloku 1954, Ruan, Francii) om ranu 24. Francijan prezidentan da 66. Andorran ruhtinasen (15. semendku 2012 — 14. semendku 2017). Emmanuel' Makron vajehti händast radsijas.
Vs 2017 semendkun 14. päiväspäi Olland radab Francijan Konstitucižen Nevondkundan ühtnijan.
Biografii.
Fransua om sündnu Ruan-lidnha, Žorž-lekarin da hänen Nikol'-akan kanzha. Hän openzihe Valdkundaližen ohjandusen školas.
Olland eläb naimatoman. Hänel om nell' last. Vodespäi 2014 Fransua besedoičeb Žuli Gajie-aktrisanke.


.ad.
.ad om Andorran Internet-domen. Se om avaitud 1996-nden voden 9. päiväl vilukud.


Stronghold (vändoiden serii).
Stronghold om kompjuterižiden vändoiden strategijan žanras serii.
Serijan säi om Firefly Studios.


Pälidn.
Pälidn om oficialine vanhemb valdkundan vai avtonomižen territorijan lidn.


Petroskoin flag.
Petroskoin flag (ven.: "Флаг Петрозаводска", karj.: "Petroskoin linnupiirin fluagu") om Petroskoin lidnflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 2001-nden voden uhokul.


Altajan Tazovaldkund.
Altajan Tazovaldkund (,) om üks' Venälaižen Federacijan tazovaldkundoišpäi, sen subjekt.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da üks'jäine lidn om Gorno-Altaisk.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da altajan kel' Konstitucijan 13. kirjutusen mödhe. Mugažo kazahan kel' kävutase oficialižiš kosketusiš kazahlaižiden eländsijiš.
Istorii.
Vn 1922 1. päiväl kezakud Oiratan avtonomižen agjan aluz oli pandud. Vs 1932 keväz'kun 2. päiväspäi nimitihe sidä Oirotan avtonomižeks agjaks, vs 1948 vilukun 7. päiväspäi — Mägi-Altajan avtonomižeks agjaks. Vn 1992 16. päiväl semendkud se läksi Altajan randaspäi da sai Mägi-Altajan Tazovaldkund-nimed. Vs 1993 tal'vkun 12. päiväspäi nimitadas sidä Altajan Tazovaldkundaks.
Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1997 7. päiväl kezakud Valdkundaližen Suiman ezitajil. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Hakasijan Tazovaldkundanke da Tuvan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Mongolijanke da Kitainke (sen Sin'czän-Uiguran avtonomiženke agjanke) suves, Kazahstananke (sen Päivnouzmaižen Kazahstanan agjanke) suvipäivlaskmas, Altajan randanke lodehes, Kemerovon agjanke pohjoižpäivnouzmas. Altajan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 92 903 km². Znamasižed joged oma Katun' da Bii ližajogidenke. Kaikiš suremb järv om Teleckan järv (vai "Altin Köl, 230 km², 325 m süvütte).
Reljef om mägikaz, äi mägisel'gid kaidoidenke jogialangištoidenke. Altajan Tazovaldkundan da kaiken Sibirin kaikiš korktemb čokkoim om Beluh-mägenpä (4509 m, toižed nimed: "Kadin Baži", "Uč Sumer") tazovaldkundan suviröunal Kazahstananke.
Klimat om terav kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om 0..+5 C° alangoiš, mägil — −6 C°.
Londuseližed varad oma kivihil', bur hil', metallad (raudkivend, kuld, hobed, vas'k, vol'fram, kobal't, vismut, tantal, molibden, artut'), sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondkivi, saved, letked), gidroenergii.
Tobmuz.
Aleksandr Berdnikov radab tazovaldkundan pämehen vs 2006 vilukun 20. päiväspäi. Hän-žo om tazovaldkundan ohjastusen ezimez'. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Tazovaldkundan pämez' märičeb ohjastusen strukturad. Hän paneb ministrid radnikusile sättutaden kandidatoid parlamentanke. Kaks' ezmäšt varapämest da nell' muite varapämest oma hänele abhu.
Altajan Tazovaldkundan parlament om üks'kodine Valdkundaline Suim (). Kaik rahvaz valičeb sen 41 ezitajad videks vodeks. Vladimir Tülentin radab Suiman ezimeheks vs 2016 sügüz'kun 29. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Altajan Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, komitetad da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Valitihe Tazovaldkundan pämest — Ohjastusen ezimest järgenduseližen kerdan vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižel tural (50,63%) da radab koumanden strokun jäl'geten. Valdkundaližen Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba sil-žo päiväl (14.09.2014, 6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 206 168 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Vl 2018 kaikutte koumanz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Üks'jäine lidn om olmas tazovaldkundas. Vl 2016 kaik oli 6 eländpunktad enamba mi 5 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 55,7%, altajalaižed — 35,3%, kazahlaižed — 6,1%, ukrainalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 0,7%, rahvahuden ozutandata — 1,7%.
Erased toižed igähižed rahvahad: tuvalaižed — 0,08% (158 rist.), šorijalaižed — 0,04% (87 rist.).


Petroskoin lidnanznam.
Petroskoin lidnanznam (ven.: "Герб Петрозаводска", karj.: "Petroskoin linnupiirin vuakuna") om vahvištadud 1991-nden voden uhokul.


Taims-Skver.
Taims-Skver () om tutab Nju Jorkan keskuzird. Sijadase Manhettenan keskuses. Nimitadud muga vspäi 1904 «Nju Jork Taims»-lugendlehtesen päfateran sijadusen mödhe. Toine nimi — «mail'man ristte», sikš miše 300 tuhad jaugnikoid i turistoid päiväs da 50 mln vodes mändas läbi siš.


Vives-i-Sisilja Žoan Enrik.
Žoan Enrik Vives-i-Sisilja (,; sünd. 24. heinku 1949, Barselon, Ispanii) om Urhelan arhiepiskop da üks' Andorran kahtes nügüdläižes ruhtinasespäi (47. lugul) vs 2003 semendkun 12. päiväspäi, Francijan prezidentanke ühtes.


Obiols Marija Roza Ferrer.
Marija Roza Ferrer Obiols, vai muite Roza Ferrer (; sünd. 23. sulaku 1960 Seo-de-Uržel', Ispanii — kol. 10. uhoku 2018, Andorr la Vel'j, Andorr), om enzne Andorr la Vel'jan pämez' (07.12.2007—22.01.2015). Vspäi 2015 radoi Andorran ohjastusen ministran.


Andorran valdkundznam.
Andorran valdkundznam (kat.: "Escut d'Andorra") om vahvištadud 1986-nden voden uhokul.


Andorran flag.
Andorran flag (kat.: "Bandera d'Andorra") om Andorran valdkundflag. Flagan proporcii om "7:10".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1866-nden voden uhokul.


Burätijan Tazovaldkund.
Burätijan Tazovaldkund (,) om üks' Venälaižen Federacijan tazovaldkundoišpäi.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Ulan Ude.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' i burätan kel'.
Istorii.
Burätijan Tazovaldkund om olmas vs 1923 semendkun 30. päiväspäi. Vodhe 1958 heinkun 7. päivhäsai nimitihe Burät-Mongolijan Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks.
Burätijan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1994 22. päiväl uhokud tazovaldkundan Ülembaižen Nevondkundan ezitajil da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Konstitucijad, kudamb oli vahvištadud vn 1978 30. päiväl semendkud.
Geografijan andmused.
Burätijal om röunoid Baikalantagaižen randanke päivnouzmas da suvipäivnouzmas, Mongolijanke suves, Tuvan Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas, Irkutskan agjanke päivlaskmas (sidä kesken Baikalas üliči) da pohjoižes.
Pind om 351 334 km², mecad ottas sen viž kudendest. Znamasižed joged oma Seleng i Vitim.
Reljef om mägikaz tobjimalaz. Kaikiš korktemb čokkoim om Päivnouzmaižen Sajanan Munku Sardik-mägenpä tazovaldkundan päivlaskmas, Mongolijanke röunal (3491 m). Baikal-järven kendäk om kaikiš madalamb (456 m).
Klimat om terav kontinentaline, päivoikaz da kuivahk. Kezaline lämuz +26 C°, tal'vel — −25 C°, voden keskmäine lämuz −1,6 C°. Paneb sadegid 244 mm vodes keskmäras, enamba heinkus-elokus.
Londuseližed varad oma kivihil', bur hil', metallad (kuld, cink, vol'fram, urankivend, molibden, berillii, tin, hahktin, äimetalližed kivendod), špat, azbest, nefrit, grafit, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' (,) om Aleksei Cidenov, radab vs 2017 uhokun 7. päiväspäi. Hän-žo om tazovaldkundan Ohjastusen ezimez' Burätijan Konstitucijan mödhe, om pandud radnikusele Venäman prezidentan käskön mödhe. Kaik rahvaz änestab Tazovaldkundan pämest videks vodeks. Tazovaldkundan pämez' märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ohjastusen ezmäine varaezimez', kuz' Ohjastusen muite varaezimest, Tazovaldkundan pämehen da Ohjastusen Administracii oma hänele abhu.
Burätijan Tazovaldkundan Rahvahaline Suim () om tazovaldkundan üks'kodižeks parlamentaks 66 ezitajanke. Ciren-Daši Doržijev radab sen ezimehen vs 2015 elokun 28. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Burätijan Tazovaldkundan Ohjastuz (,). Tazovaldkundan ministrused, ohjandused, tazovaldkundan agentused da tazovaldkundan radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Rahvahaližen Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud (5. kucund). Tazovaldkundan pämehen valičendad oliba vn 2017 10. päiväl sügüz'kud, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižes turas (87,43% änid).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 972 021 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 1 052 038 eläjad vl 1991. Vl 2018 lidnalaižiden pala om 59%.
Kaik om kuz' lidnad tazovaldkundas, 12 lidnanvuittušt žilod da 631 küläd. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2018 kaik om 7 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 64,9%, burätalaižed — 29,5%, totarlaižed — 0,7%, ukrainalaižed — 0,6%, sojotalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 1,8%.
Erased toižed igähižed rahvahad oma evenkalaižed — 2974 rist. (0,31%), tuvalaižed — 909 rist. (0,09%), mongolad — 395 rist. (0,04%).


Čuvašijan Tazovaldkund.
Čuvašijan Tazovaldkund (,) vai Čuvašii (,) om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Čeboksarad.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da čuvašan kel'.
Istorii.
Čuvašijan Tazovaldkund om olmas vs 1920 kezakun 20. päiväspäi. Vhesai 1925 sulakun 21. päivhäsai nimitihe Čuvašijan avtonomižeks agjaks. Vhesai 1990 redukun 19. päivhäsai sen nimi oli Čuvašijan Avtonomine Nevondkundaline Socialistine Tazovaldkund.
Čuvašijan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 2000 30. päiväl kül'mkud Čuvašijan Valdkundaližen Nevondkundan ezitajil.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Tatarstanan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Ul'janovskan agjanke suves, Mordovijan Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas, Alalidnan agjanke päivlaskmas, Marii Elan Tazovaldkundanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas. Čuvašijan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 18 343 km². Mecad ottas territorijan tobmad palad. Tazovaldkundan tobj pala sijadase Volg-jogen oiktal randal sen Sur- da Svijag-ližajogiden keskes. Kaikiš suremb järv om ratud vezišt — Čeboksaran vezivaradim Volg-jogel.
Reljef om kukhikaz alangištoidenke. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho 286 m kortte valdmeren pindan päl läz Jablonovk-küläd suves, röunoiden saral Tatarstananke da Ul'janovskan agjanke.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +19 C°, vilukun — –13 C°. Paneb sadegid 550 mm vodes.
Londuseližed varad oma palab šoidkivi, turbaz, fosforitad, sauvondmaterialad (letked, saved), reskvezi, mustma, gidroenergii.
Tobmuz.
Mihail Ignatjev radab Tazovaldkundan pämeheks vs 2010 elokun 29. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Tazovaldkundan pämez' märičeb ministrišton strukturad, paneb ministrid radnikusile. Hän sättutab ministrišton ezimehen kandidatad parlamentanke. Tazovaldkundan pämehen administracii om hänele abhu.
Čuvašijan parlament om Valdkundaline Nevondkund (). Kaik rahvaz valičeb sen 44 ezitajad videks vodeks. Valerii Filimonov radab Nevondkundan ezimeheks vn 2016 sügüz'kun 29. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Čuvašijan Tazovaldkundan Ministrišt. Ivan Motorin radab Ministrišton ezimeheks vspäi 2011 tal'vkun 23. päiväspäi. Tazovaldkundan ministrused da radnikoičendad alištudas Ministrištole.
Valitihe järgenduseližen kerdan nügüdläšt tazovaldkundan pämest vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, hän sai vägestust ezmäižes turas (65,54%) da radab kahtenden strokun. Čuvašijan Valdkundaližen Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 251 619 ristitud. Vl 2018 62,5% eläjid oma lidnalaižed.
Kaik om ühesa lidnad tazovaldkundas. Toine järed lidn (enamba 100 tuh. eläjid) om Novočeboksarsk — Čeboksaran päivnouzmaine kaimdailidn. Vl 2017 kaik oli 8 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): čuvašalaižed — 65,1%, venälaižed — 25,8%, totarlaižed — 2,7%, mordvinalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 3,8%.


Hakasijan Tazovaldkund.
Hakasijan Tazovaldkund (,) om üks' Venälaižen Federacijan tazovaldkundoišpäi, sen subjekt.
Hakasii mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Abakan.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da hakasan kel'.
Istorii.
Hakasijan avtonomine agj oli olmas vs 1930 redukun 20. päiväspäi. Se mülüi Krasnojarskan randha vn 1990 tal'vkuhusai. Vn 1992 16. päiväl semendkud udesnimitihe sidä Hakasijan Tazovaldkundaks.
Jäl'gmäine Hakasijan Konstitucii om vahvištadud vn 1995 25. päiväl semendkud Ülembaižen Nevondkundan ezmäižel ištundal. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Krasnojarskan randanke pohjoižes da päivnouzmas, Tuvan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas, Altajan Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas da Kemerovon agjanke päivlaskmas. Hakasijan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 61 569 km². Znamasižed joged oma Jenisei Krasnojarskan agjanke röunaks da sen hura Abakan-ližajogi. Jogiden pala mülüb Obinjogen basseinha.
Londuseližed varad oma kivihil', raudkivend, kuld, molibden, äimetalližed kivendod vas'kenke, sauvondmaterialad (mramor, granit, sauvondkivi, sauvondgips), azbest, fosforitad, pol'kalližarvoižed kived, gidroenergii.
Tobmuz.
Viktor Zimin radab tazovaldkundan pämeheks da ohjastusen ezimeheks vs 2009 vilukun 15. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Tazovaldkundan pämez' märičeb ohjastusen strukturad. Hän paneb ministrid radnikusile sättutaden kandidatoid parlamentanke.
Hakasijan parlament om üks'kodine Ülembaine Nevondkund. Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Vladimir Štigašev radab Nevondkundan ezimeheks vspäi 1992.
Tazovaldkundan radonoigendai tobmuz om Hakasijan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, komitetad, ohjandused da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Valitihe Tazovaldkundan pämest järgenduseližen kerdan vn 2013 8. päiväl sügüz'kud, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižel tural (63,41%) da radab kahtenden strokun. Ülembaižen Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba sil-žo päiväl (08.09.2013, 5. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 532 403 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 574 367 eläjad vl 1994. Vl 2018 seičeme ristitud kümnespäi oma lidnalaižed.
Kaik om viž lidnad tazovaldkundas. Toižed järedad lidnad (enamba 45 tuh. eläjid vl 2017, surembaspäi penembha) oma Černogorsk da Sajanogorsk. Vl 2018 kaik om 7 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 80,3%, hakaslaižed — 12,0%, saksalaižed — 1,1%, ukrainalaižed — 1,0%, totarlaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 3,4%, rahvahuden ozutandata — 1,6%.
Erased toižed igähižed rahvahad: šorijalaižed — 0,22% (1150 rist.), tuvalaižed — 0,18% (936 rist.).


Saha Tazovaldkund.
Saha (Jakutijan) Tazovaldkund vai Jakutii (, oficialitomikš "Саха Сирэ") om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Jakutsk.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da jakutan kel', mugažo igähižiden rahvahiden keled heiden eländsijiš tazovaldkundan Konstitucijan mödhe: evenkan, evenan, dolganan i jukagiran keled voidas olda mugomikš.
Istorii.
Saha Tazovaldkund om olmas vs 1922 sulakun 27. päiväspäi. Sen aluz om pandud kuti Jakutijan Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks. Vn 1990 27. päiväl sügüz'kud Jakutii tedoti ičeze suverenitetas, i vodhe 1991 tal'vkun 27. päivähäsai sidä nimitihe Jakutijan-Saha Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks.
Saha Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1992 4. päiväl sulakud Saha Tazovaldkundan Ülembaižen Nevondkundan ezitajil da tazovaldkundan prezidental, tuli väghe sen-žo voden 27. päiväl sulakud (znamoičese kuti Tazovaldkundan päiv). Vn 2002 17. päiväl redukud se om vahvištadud käskuseks Valdkundaližen Suiman ezitajil.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid 7 regionanke: Čukotkan avtonomižen ümbrikonke da Magadanan agjanke päivnouzmas, Habarovskan randanke suvipäivnouzmas, Amuran agjanke da Baikalantagaižen randanke suves, Irkutskan agjanke suvipäivlaskmas da Krasnojarskan randanke päivlaskmas. Sen pohjoižed randad lainištadas Jävaldmeren Laptevoiden da Päivnouzmaine Sibirin mered. Ühthine mererandan pird om läz 4,5 tuhad km.
Pind om 3 083 523 km². Saha Tazovaldkund om kaikiš suremb administrativiž-territoriaine ühtnik mail'mas. Igähine roug otab territorijad täuzin. Mecad ottas tazovaldkundan nell' videndest.
Mäged ottas territorijan kaks' koumandest. Kaikiš korktemb čokkoim om Čerskijan mägisel'gan Pobed-mägi (3003 m). Znamasižed joged oma Len sen ližajogidenke (Aldan, Olökm, Vilüi), Kolim, Indigirk, Olenök, Jan, Anabar.
Klimat om terav kontinentaline. Enamba kaht videndest territorijad venub Pohjoižen nabakehkruden südäimes. Pohjoižen mapoliškon vilun naba sijadase läz Oimäkonad i Verhojanskad.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', bur hil', metallad (raudkivend, tin, hahktin, kuld, hobed, artut', vol'fram, uran (ühtenz' sija Venämas), harvad mametallad), antimonii (ühtenz' sija Venämas), almazad (ühtenz' sija Venämas), mec, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Jegor Borisov radab tazovaldkundan pämeheks () vs 2010 semendkun 31. päiväspäi (edel vn 2014 sulakud nece radnikuz nimitihe prezidentaks). Tazovaldkundan pämehen valdatusiden strok om viž vot, kaik rahvaz änestab händast. Tazovaldkundan pämez' märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile, sidä kesken Ohjastusen ezimest, Ohjastusen varaezimehid, erasid ministrid — parlamentan hüvästusen sandan jäl'ghe. Üks' tazovaldkundan varaprezident, Tazovaldkundan pämehen da Ohjastusen Administracii oma hänele abhu.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament — Saha (Jakutijan) Valdkundaline Suim (). Kaik rahvaz valičeb sen 70 ezitajad videks vodeks. Aleksandr Žirkov radab Valdkundaližen Suiman ezimeheks vs 2013 redukun 2. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Saha Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused da valdkundaližed komitetad alištudas Ohjastusele. Jevgenii Čekin radab Ohjastusen ezimeheks vs 2016 redukun 25. päiväspäi. Koume ezmäšt Ohjastusen varaezimest da koume Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu.
Järgenduseližed valičendad Saha (Jakutijan) Valdkundaližhe Suimha oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl. Tazovaldkundan pämehen valičendad oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižel tural (58,79%) da radab kahtenden strokun jäl'geten.
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 958 528 ristitud. Sündutandmär ületab kolendmärad znamasižešti. Kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om koumetoštkümne lidnad tazovaldkundas, 42 lidnanvuittušt žilod da 586 küläd (vl 2009). Toine järed lidn (enamba 50 tuh. eläjid) om Nerüngri. Vl 2015 kaik om 16 eländpunktad enamba mi 8 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): jakutalaižed — 48,7%, venälaižed — 36,9%, evenkalaižed — 2,2%, ukrainalaižed — 2,1%, evenalaižed (ende lamutalaižed) — 1,6%, totarlaižed — 0,9%, burätalaižed — 0,7%, kirgizlaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,4%, uzbekalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,1%, rahvahuden ozutandata — 2,5%.
Erased toižed igähižed rahvahad: dolganalaižed — 1906 rist. (0,20%), jukagiralaižed — 1281 rist. (0,13%), čukčulaižed — 670 rist. (0,07%).


Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkund.
Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkund (,) om Venälaižen Federacijan subjekt, üks' sen tazovaldkundoišpäi.
Kabardinii da Balkarii mülüb Pohjoižkavkazan federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Nal'čik.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel', kabardinan da čerkesan kel', karačajan da balkaran kel'.
Istorii.
Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkund om olmas vs 1921 sügüz'kun 1. päiväspäi.
Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1997 1. päiväl sügüz'kud tazovaldkundan Parlamentan ühtnijoil, om allekirjutadud tazovaldkundan Prezidental sil-žo päiväl, om vajehtadud vn 2006 12. päiväl heinkud Konstitucižen Suiman ezitajil da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Konstitucijad, kudamb oli vahvištadud vn 1978 26. päiväl semendkud.
Geografijan andmused.
Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan reljefan kart.
Tazovaldkundal om röunoid Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Gruzijanke suvipäivlaskmas, Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundanke päivlaskmas da Stavropolin randanke pohjoižes. Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 12 470 km², sidä kesken mecad ottas kümnendest, ned oma levitadud 2200 m korktusihesai. Znamasižed joged oma Terek da sen äiluguižed ližajoged (Malk da tž.), Baksan. Läz kaik joged mülüdas Terekan basseinha. Kaks' pen't Kuman ližajoged jokstas pohjoižes. Kaik joged mülüdas Kaspijan meren basseinha.
Tazovaldkundan tobj pala sijadase Pohjoižen Kavkazan mägipautkil. Kabardinan alangišt om pohjoižpäivnouzmas. Kaikiš korktemb čokkoim om El'brus-mägenoc (5642 m) Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan suvipäivlaskmaižel röunal. Se om mugažo Kavkazan, Venäman da Evropan kaikiš korktemb čokkoim. Kaik om seičeme vižtuhametrišt mägenpäd da sen korktemb.
Klimat om ven kontinentaline tazangištol. Sigä heinkun keskmäine lämuz om +23 C°, vilukun lämuz — −4 C°. Mägisel'gil om vilumb: heinkun keskmäine lämuz sabustab +4 Cel'sijan gradushasai, vilukun lämuz oleleb −12 C° keskmäižes märas. Paneb sadegid 500 mm vodes pohjoižpäivnouzmas da 2000 millimetrhasai mägipautkil.
Londuseližed varad oma kivihil', metallad (raudkivend, hrom, nikel', vanadii, kuld, vol'fram, molibden), sauvondmaterialad (mouckivi, katekivi, saved), mec, mustma, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' om Jurii Kokov, radab vs 2013 tal'vkun 6. päiväspäi. Tazovaldkundan Parlamentan ezitajad änestadas Tazovaldkundan pämest videks vodeks Venäman prezidentan taričendan mödhe. Tazovaldkundan pämehen Administracii om hänele abhu, sidä kesken nell' nevojad.
Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan Parlament om üks'kodine 70 ezitajanke. Tat'jana Jegorova radab sen ezimehen vs 2014 sügüz'kun 18. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan Ohjastuz. Alii Musukov radab sen ezimehen vn 2014 redukuspäi. Kaks' Ohjastusen ezmäšt varaezimest da koume Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu. Tazovaldkundan ministrused, ohjandused, valdkundaližed komitetad da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Tazovaldkundan Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (5. kucund). Valitihe Tazovaldkundan pämest parlamentas vn 2014 9. päiväl redukud Venäman prezidentan taričendan mödhe, nügüdläine Tazovaldkundan pämez' sai vägestust ezmäižel tural (70 än't 70:späi, 100,0%).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 859 939 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 901 494 eläjad vl 2002. Sündutandmär ületab kolendmärad znamasižešti. Kaikutte kahtenz' ristit om lidnalaine eläi.
Kaik om kahesa lidnad tazovaldkundas da 2 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 50 tuh. ristituid) om Prohladnii. Vl 2018 kaik om 15 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): kabardalaižed — 57,0%, venälaižed — 22,5%, balkarijalaižed — 12,6%, turkad — 1,6%, osetinalaižed — 1,1%, armenijalaižed — 0,6%, ukrainalaižed — 0,6%, korejalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,2%, rahvahuden ozutandata — 0,3%.


Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkund.
Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkund (da tž.1) om Venälaižen Federacijan subjekt, üks' sen tazovaldkundoišpäi.
Se mülüb Pohjoižkavkazan federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Čerkessk.
Istorii.
Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkund om olmas vs 1922 vilukun 12. päiväspäi. Sen aluz om pandud kuti Karačajan da Čerkesijan avtonomine agj. Vspäi 1926 jagoihe sidä kahthe erižhe avtonomižhe agjaha. Vozil 1943−1957 ei olend olmas Karačajan avtonomijad, panihe karačailaižid deportacijan alle. Vspäi 1957 udessündutihe ühthišt Karačajan da Čerkesijan avtonomišt agjad. Erine federacijan subjekt om olmas vs 1992 semendkun 16. päiväspäi, erištui Stavropolin randaspäi.
Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1996 5. päiväl keväz'kud Rahvahaližen Suiman (Parlamentan) ezitajil da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan reljefan kart.
Tazovaldkundal om röunoid Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Gruzijanke i sen Abhazijanke suves da suvipäivlaskmas, Krasnodaran randanke päivlaskmas da lodehes, Stavropolin randanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas. Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 14 277 km². Mägipautkil om stepid da mecoid. Znamasižed joged oma Kuban' da sen äiluguižed ližajoged (Sur' da Pen' Zelenčukad, Labanjogi da tž.). Läz kaik joged mülüdas Kubanin da Mustmeren basseinha. Kumanjogi, sen Podkumk-ližajogi da Kičmalk-jogi (mülüb Terekan basseinha) jokstas päivnouzmas, nene joged mülüdas Kaspijan meren basseinha. Kaikiš suremb ratud vezišt om Kubanin vezivaradim (pind 50 km², mülü 0,566 km³, 21 m süvütte), se mülüb Suren Stavropolin kanalan sistemha.
Reljef om mägikaz tobjan palan. Tazangišt da lodehližen Kavkazan ezimägištod ottas tazovaldkundan videndest sen pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om kaks'päine El'brus-mägenoc (5642 m,) Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundan suvipäivnouzmaižel röunal. Se om mugažo Kavkazan da Venäman kaikiš korktemb čokkoim.
Klimat om ven läm' tazangištol da ezimägištol. Sigä heinkun keskmäine lämuz om +21 C°, vilukun lämuz — −3 C°. Paneb sadegid 500 mm vodes pohjoižes da 2000 millimetrhasai mägipautkil. Paks poud om erinii klimatan pird.
Londuseližed varad oma kivihil', vas'k, kuld, äimetalližed kivendod, sauvondmaterialad (mouckivi, mel, mramor, granit, pöudšpat, saved, letked), mineraližed mujud, mec, mustma, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' om Rašid Temrezov, radab vs 2011 uhokun 26. päiväspäi (edel 2011 vot sulakun 7. päiväd nece radnikuz nimitihe «Tazovaldkundan prezident»). Tazovaldkundan Rahvahaližen Suiman (Parlamentan) ezitajad änestadas Tazovaldkundan pämest videks vodeks Venäman prezidentan taričendan mödhe. Tazovaldkundan pämez' märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile, Ohjastusen ezimest — parlamentan hüvästusen sandan jäl'ghe. Tazovaldkundan pämehen da Ohjastusen Administracii om hänele abhu.
Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan Rahvahaline Suim (Parlament) om üks'kodižeks parlamentaks 50 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Aleksandr Ivanov radab sen ezimehen vs 2014 sügüz'kun 24. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundan Ohjastuz. Aslan Ozov radab sen ezimehen vn 2016 sügüz'kuspäi. Ezmäine Ohjastusen varaezimez' da viž Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu. Tazovaldkundan ministrused, ohjandused da tazovaldkundan inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Rahvahaližen Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (5. kucund). Valitihe tazovaldkundan pämest parlamentas järgenduseližen kerdan vn 2016 18. päiväl sügüz'kud, nügüdläine Tazovaldkundan pämez' sai vägestust ezmäižel tural (49 än't 50:späi, 98,00%) da radab kahtenden strokun jäl'geten.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 477 859 ristitud, se oli kaikiš suremb ristitišt. Sündutandmär ületab kolendmärad znamasižešti. Kaikutte koumanz' ristit seičemespäi om lidnalaine.
Kaik om nell' lidnad tazovaldkundas, 7 lidnanvuittušt žilod da 139 küläd. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2018 kaik om 18 eländpunktad enamba mi 5 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): karačailaižed — 40,7%, venälaižed — 31,4%, čerkesalaižed — 11,8%, abazilaižed — 7,7%, nogailaižed — 3,3%, osetinalaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,6%, ukrainalaižed — 0,4%, totarlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.


Komin Tazovaldkund.
Komin Tazovaldkund (,) vai Komi om üks' Venälaižen Federacijan tazovaldkundoišpäi.
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Siktivkar.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da komin kel'.
Istorii.
Voz'sadoil 14.−15. meiden erad Komin territorii mülüi komilaižiden nacionaližhe Sur' Perm'-valdkundha.
Komin Tazovaldkund om olmas vs 1921 elokun 22. päiväspäi. Sen aluz om pandud kuti Komin avtonomine agj. Vozil 1936−1991 nimitihe sidä Komin Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks, vozil 1991−1993 — Komin Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks.
Komin Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1994 17. päiväl uhokud tazovaldkundan Ülembaižen Nevondkundan ezitajil da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Tümenin agjan Jamalan Nenciden avtonomiženke ümbrikonke pohjoižpäivnouzmas, Hantin da Mansin avtonomiženke ümbrikonke päivnouzmas, Sverdlovskan agjanke suvipäivnouzmas, Permin randanke suves, Kirovan agjanke suvipäivlaskmas, Arhangel'skan agjanke päivlaskmas, Arhangel'skan agjan Nencan avtonomiženke ümbrikonke pohjoižes. Komi om mererandatoi tazovaldkund.
Pind om 416 774 km². Mecad ottas 297 000 km², sod — 32 000 km². Znamasižed joged oma Pečor sen ližajogidenke (Cil'm, Ižm, Us) da Vičegd () sen ližajogidenke (Sisol, Vim'). Kaik joged mülüdas Jävaldmeren basseinha, päiči peniš jogiš suvipäivnouzmas (mülüdas Kamanjogen da Kaspijan meren basseinha). Kaik om läz 78 tuhad järvid 4,5 tuh. km² ühthiženke pindanke. Kaikiš suremb järv om Jamjärv (31,1 km²) tazovaldkundan lodehes.
Reljef om tazo tobjan palan, Timanan kräž vedase keskusespäi lodeheze. Uralan mägenpäd seištas pidust' päivnouzmašt röunad. Kaikiš korktemb čokkoim om Uralan Narodnai-mägenpä (1895 m) Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon röunal. Manrehkaidused oleldas 4,5 ballhasai vägenke kerdan vodes keskmäras.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +15..+17 C° suves da +11 C° pohjoižes. Vilukun lämuz om −17..−20 C°. Paneb sadegid vodes 700 millimetrad da sen enamba.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', palab šoidkivi, turbaz, boksitad, titan, kuld, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondgips, letked, saved), fosforitad, kaliisol, rik, almazad, pol'kalližarvoižed kived, mägihrustal', keitandsol, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' om Sergei Gaplikov, radab vs 2015 sügüz'kun 30. päiväspäi. Eziauguižešti Venäman prezident pani händast radsijha ičeze käsköl velgusentäutajaks. Tazovaldkundan pämehen valdatusiden strok om viž vot, ei sa enamba kaht strokud jäl'geten. Hän märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile, sidä kesken Ohjastusen päministrad da ičeze varapämest — parlamentan hüvästusen sandan jäl'ghe. Tazovaldkundan pämez' ei ole Ohjastusen ühtnijaks. Tazovaldkundan varapämez', Tazovaldkundan pämehen da Ohjastusen Administracii oma hänele abhu.
Komin Tazovaldkundan Valdkundaline Nevondkund om üks'kodižeks parlamentaks 30 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Nadežda Dorofejeva radab Komin Tazovaldkundan Valdkundaližen Nevondkundan ezimeheks vs 2015 sügüz'kun 28. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Komin Tazovaldkundan Ohjastuz. Tazovaldkundan ministrused, agentused, radnikoičendad, komitetad da ohjandused alištudas Ohjastusele. Sergei Gaplikov tegeb Komin Tazovaldkundan Ohjastusen ezimehen velgusidme vs 2016 keväz'kun 24. päiväspäi. Kaks' Ohjastusen varaezimest oma hänele abhu.
Valitihe Tazovaldkundan pämest eile ičeze strokul vn 2016 18. päiväl sügüz'kud, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižel tural (62,17%). Valdkundaližen Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 901 189 ristitud, sidä kesken 23 vepsläšt. Kaikiš suremb ristitišt oli 1 261 024 eläjad vl 1989. Kaikutte seičemenz' ristit ühesaspäi om lidnalaine eläi. Ristitišt poleni erasiden kivihilen kaivusiden sauptandan tagut i lujan migracijan taguiči toižihe regionihe.
Kaik om kümne lidnad tazovaldkundas da 29 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. eläjid, surembaspäi penembha) oma Uht da Vorkut. Vl 2017 kaik om 12 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 61,7%, komilaižed — 22,5%, ukrainalaižed — 4,0%, totarlaižed — 1,2%, vaugedvenälaižed — 1,0%, saksalaižed — 0,6%, čuvašalaižed — 0,6%, azerbaidžanlaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 2,6%, rahvahuden ozutandata — 5,2%.
Erased toižed igähižed rahvahad: permin komilaižed — 659 rist. (0,07%), nencalaižed — 503 rist. (0,06%).
Ižanduz.
Tazovaldkundan ižanduz baziruiše tarbhaižiden kazvatusiden samižel da niiden ümbriradmižel (kivivoi, londuseline gaz, kivihil', mec). Äjiden mineraloiden löudmižsijad seištas koskmatomil. Transportan kaik toižendad oma šingotadud. Pedranvodind om maižandusen tobj pala.


Mordovijan Tazovaldkund.
Mordovijan Tazovaldkund (,) vai Mordovii (, erz. i) om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Saransk.
Keled.
Valdkundkeled oma venän, erzän da mokšan keled, tazovaldkundan Konstitucijan 12. kirjutusen mödhe.
Istorii.
Mordovijan Tazovaldkund om olmas vs 1930 vilukun 10. päiväspäi. Vodhe 1934 tal'vkun 20. päivhäsai sen nimi oli Mordovijan avtonomine agj. Vhesai 1990 sen nimi oli Mordovijan Avtonomine Nevondkundaline Socialistine Tazovaldkund.
Mordovijan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1995 21. päiväl sügüz'kud Mordovijan Konstitucižen Suiman ezitajil, sidä kesken Valdkundaližen Nevondkundan, da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tazovaldkundal om röunoid Ul'janovskan agjanke päivnouzmas, Penzan agjanke suves, Räzanin agjanke päivlaskmas, Alalidnan agjanke pohjoižes da Čuvašijan Tazovaldkundanke pohjoižpäivnouzmas. Mordovijan Tazovaldkund om mererandatoi.
Pind om 26 128 km². Mecad ottas territorijan tobmad palad. Tazovaldkundan territorijan päivlaskmpol' mülüb Mokš-jogen basseinha, päivnouzmpol' — Sur-jogen basseinha.
Reljef om kukhikaz alangištoidenke. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho 324 m kortte valdmeren pindan päl.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +19 C°, vilukun — −12 C°. Paneb sadegid 350..700 mm vodes.
Londuseližed varad oma palab šoidkivi, fosforitad, mouckivi, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Vladimir Volkov radab tazovaldkundan pämeheks vs 2012 semendkun 10. päiväspäi, enzne tazovaldkundan Ohjastusen pämez' (1995−2012), Valdkundaline Nevondkund vahvišti händast radnikusele eziauguižikš Venäman prezidentan taričendan mödhe. Kaik rahvaz änestab tazovaldkundan pämest videks vodeks. Tazovaldkundan pämez' märičeb Ohjastusen strukturad, paneb ministrid radnikusile. Hän sättutab Ohjastusen ezimehen kandidatad parlamentanke.
Mordovijan parlament om Valdkundaline Nevondkund. Kaik rahvaz valičeb sen 48 ezitajad videks vodeks. Vladimir Čibirkin radab Nevondkundan ezimeheks vs 2011 tal'vkun 15. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Mordovijan Tazovaldkundan Ohjastuz. Vladimir Suškov radab Ohjastusen ezimeheks vs 2012 semendkun 14. päiväspäi. Tazovaldkundan ministrused, komitetad da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Mordovijan Valdkundaližen Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe tazovaldkundan pämest vn 2017 10. päiväl sügüz'kud — ezmäižen kerdan vspäi 2003, nügüdläine pämez' sai vägestust ezmäižes turas (89,19% änid).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 834 755 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 1 029 562 eläjad vl 1970. Vl 2018 63% ristituid oma lidnalaižed.
Kaik om seičeme lidnad tazovaldkundas, 13 lidnanvuittušt žilod da 1250 küläd. Toine järed lidn (enamba 45 tuh. eläjid vl 2017) om Ruzajevk. Vl 2017 kaik oli 20 eländpunktad enamba mi 5 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 53,2%, mordvinalaižed — 39,9%, totarlaižed — 5,2%, ukrainalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 0,9%, rahvahuden ozutandata — 0,4%.


Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkund.
Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkund (,) om Venälaižen Federacijan subjekt, üks' sen tazovaldkundoišpäi.
Se mülüb Pohjoižkavkazan federaližhe ümbrikho.
Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Vladikavkaz.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da osetinan kel'.
Istorii.
Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkund om olmas vs 1924 heinkun 7. päiväspäi. Sen aluz om pandud kuti Pohjoižosetijan avtonomine agj. Vozil 1936−1993 nimitihe sidä Pohjoižosetijan Avtonomižeks Nevondkundaližeks Socialistižeks Tazovaldkundaks.
Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan Konstitucii om vahvištadud vn 1994 12. päiväl kül'mkud Ülembaižen Nevondkundan ezitajil da om väges vs 1994 tal'vkun 7. päiväspäi möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan reljefan kart.
Tazovaldkundal om röunoid Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundanke, Stavropolin randanke, Ingušetijan Tazovaldkundanke, Čečenijan Tazovaldkundanke, Gruzijanke da Suviosetijanke. Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkund om mererandatoi.
Alanii sijadase Suren Kavkazan pohjoižil pautkil da sen ezimägištol. Pohjoine pala seižub tazangištol. Kaikiš korktemb čokkoim om Kazbek (5 033 m) Gruzijan röunal. Päjogi om Terek sen Uruh-, Ardon- i Gizel'don-ližajogidenke. Pind om 7 987 km².
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, turbaz, metallad (vas'k, hahktin, cink, äimetalližed kivendod, harvad mametallad), sauvondmaterialad (mouckivi, katekivi, mramor, granit, letked, saved), reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Tazovaldkundan pämez' om Väčeslav Bitarov, radab vs 2016 uhokun 29. päiväspäi, edel sidä oli tazovaldkundan ohjastusen pämehen vn 2015 sügüz'kun 24. päiväspäi. Parlamentan ühtnijad pandas tazovaldkundan pämest radnikusele.
Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan Parlament () om üks'kodine 70 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Aleksei Mačnev radab sen ezimehen vs 2012 kül'mkun 20. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundan Ohjastuz. Taimuraz Tuskaev radab sen ezimehen vs 2016 keväz'kun 1. päiväspäi.
Valitihe Tazovaldkundan pämest parlamentas vl 2016 sügüz'kun 18. päiväl Venäman prezidentan taričendan mödhe, nügüdläine Tazovaldkundan pämez' sai vägestust ezmäižel tural (56 än't 68:späi, 82%). Tazovaldkundan Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 10. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 712 980 ristitud, se oli kaikiš suremb ristitišt. Sündutandmär ületab kolendmärad znamasižešti. Vl 2018 lidnalaižiden pala om 64%.
Kaik om kuz' lidnad tazovaldkundas, 7 lidnanvuittušt žilod da 209 küläd. Toižed järedad lidnad (enamba 35 tuh. eläjid, surembaspäi penembha) oma Mozdok da Beslan. Vl 2018 kaik om 12 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): osetinalaižed — 64,5%, venälaižed — 20,6%, ingušad — 4,0%, armenijalaižed — 2,3%, kumikalaižed — 2,2%, gruzijalaižed — 1,0%, turkalaižed — 0,5%, ukrainalaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, kabardalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 0,9%.


Altajan rand.
Altajan rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Barnaul.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Altajan rand om olmas vs 1937 sügüz'kun 28. päiväspäi.
Altajan randan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 5. päiväl kezakud Käskusenandajan Suiman ezitajil.
Geografijan andmused.
Altajan rand sijadase Päivlaskmaižen Sibirin suvipäivnouzmpoles.
Randal om röunoid Kemerovon agjanke päivnouzmas, Altajan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas, Kazahstananke (843 km) suves (sen Päivnouzmaižen Kazahstanan agjanke) da päivlaskmas (sen Pavlodaran agjanke), Novosibirskan agjanke pohjoižes. Altajan rand om mererandatoi.
Pind om 167 996 km². Mecad ottas territorijan nelländest. Znamasižed joged oma Ob' sen ližajogidenke (Čumiš, Alei, Čariš), mugažo Katun' da Bii. Kaikiš suremb järv om solakaz Kulundanjärv (728 km²) päivlaskmas.
Reljef om kukhikaz sijil da alangoikaz sijil, om Altajan ezimägišt suvipalas. Kaikiš korktemb čokkoim om Šanginan Majak-mägenpä (2490 m) randan suves Altajan Tazovaldkundanke röunal.
Klimat om ven, terav kontinentaline sijidme. Kezal pohjoižtulleid oma paksud. Heinkun keskmäine lämuz om +20 C°. Vilukun keskmäine lämuz om −15 C°. Paneb sadegid 230 mm vodes päivlaskmas da 600..700 mm suvipäivnouzmas.
Londuseližed varad oma bur hil', raudkivend, nikel', kobal't, magnii, kuld, äimetalližed kivendod (vas'k, cink, hobed), sauvondmaterialad (mouckivi, mramor, granit, sauvondgips, saved, letked), pol'kalližarvoižed kived, natrijan sul'fat, sod, keitandsol, gidroenergii.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksandr Karlin radab gubernatoran vs 2005 elokun 25. päiväspäi, edel 2007 vot (29. kül'mku) sen radnikusen nimi oli Administracijan pämez'. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo randan Administracijan pämez', märičeb sen strukturad, paneb radnikusile ičeze varamehid sättutaden parlamentanke.
Altajan randan parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 68 ezitajad videks vodeks. Aleksandr Romanenko radab Suiman ezimeheks vs 2016 redukun 6. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Altajan randan Administracii sihesai, kudai randan Ohjastuz formiruiškatas. Randan ohjandused da departamentad alištudas Administracijale.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe nügüdläšt gubernatorad möst, hän sai vägestust ezmäižes turas (72,97%) da radab koumanden strokun jäl'geten. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (7. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 419 755 ristitud. Lidnalaižiden pala om viž ühesandest. Vl 2017 kaik oli 23 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Kaik om kaks'toštkümne lidnad randas. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penemha): Bijsk i Rubcovsk.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 92,3%, saksalaižed — 2,1%, ukrainalaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 2,6%, rahvahuden ozutandata — 1,7%.
Erased toižed igähižed rahvahad: altajalaižed — 0,07% (1763 rist.), kumandinalaižed — 0,06% (1401 rist.).


Baikalantagaine rand.
Baikalantagaine rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Čit.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Aginskojen Burätan ümbrikon territorijal toine kel' om burätan kel', se om kohtaine venäkelenke.
Istorii.
Baikalantagaine rand om olmas vs 2008 keväz'kun 1. päiväspäi. Sädihe sidä Čitan agjan da Aginskojen Burätan avtonomižen ümbrikon ühtenzoitusel referenduman satuseks.
Randan Päkäskuz om vahvištadud vn 2009 11. päiväl uhokud Käskusenandajan Suiman ezitajil. Se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Randal om röunoid Amuran agjanke päivnouzmas, Kitainke suvipäivnouzmas, Mongolijanke suves, Burätijan Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas da päivlaskmas, Irkutskan agjanke da Saha (Jakutijan) Tazovaldkundanke pohjoižes. Baikalantagaine rand om mererandatoi.
Pind om 431 892 km². Mecad ottas territorijan kaks' koumandest. Mustma otab 32% territorijad. Znamasižed joged oma Argun' da Šilk, ned sätas Amurad ühthejoksmusel, mugažo Vitim (Lenan ližajogi).
Reljef om mägikaz tobjan palan, no om tazangištoid-ki. Kaikiš korktemb čokkoim om BAM-mägenpä (3073 m). Kaikiš madalamb om Amur-jogen kendäk (292 m).
Klimat om terav kontinentaline. Keza om lühüd da erašti räk. Heinkun keskmäine lämuz om +20 C° suves da +13 C° pohjoižes. Tal'v om pit'k vilu, paneb lunt vähän, poud oleleb paksus. Vilukun keskmäine lämuz om −20 C° suves da −37 C° pohjoižes. Paneb sadegid 200..300 mm suvipalas da 600 mm pohjoižpalas, kezal da sügüzel tobjimalaz.
Londuseližed varad oma kivihil', bur hil', metallad (raudkivend, vas'k, hobed, tin, litii, vol'fram, tantal, niobii, cirkonii, germanii, uran), antimonii, pöudoline špat, grafit, sauvondmaterialad (letked, saved), mec, mustma.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase gubernatoraks. Natal'ja Ždanova radab gubernatoran vs 2016 uhokun 17. päiväspäi, edel sidä vspäi 2013 oli randan Suiman ezimehen. Hän-žo om Randan Ohjastusen ezimez'. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator märičeb ohjastusen strukturad. Hän paneb ministrid radnikusile sättutaden kandidatoid parlamentanke. Ezmäine varapämez' da kuz' muite varapämest oma hänele abhu.
Baikalantagaižen randan parlament om üks'kodine Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Igor' Lihanov radab Suiman ezimeheks vs 2016 sulakun 13. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Baikalantagaižen randan Ohjastuz. Randan ministrused, departamentad, radnikoičendad da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suimhan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud (2. kucund). Valitihe gubernatorad edel strokud, vn 2016 18. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (54,39%).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 107 107 ristitud. Vl 2015 kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om kümne lidnad randas. Toine järed lidn (enamba 50 tuh. eläjid vl 2015) om Krasnokamensk. Vl 2017 kaik oli 19 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 88,3%, burätalaižed — 6,7%, ukrainalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 1,8%.
Erased toižed rahvahad: evenkalaižed — 0,13% (1387 rist.), kitajalaižed — 0,06% (632 rist.), mongolad — 0,01% (84 rist.).


Kamčatkan rand.
Kamčatkan rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Petropavlovsk Kamčatkal. Ristitišton nell' seičemendest elädas siš.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Koräkan ümbrikon territorijal toine kel' om koräkan kel'. Kamčatkan randan Päkäskusen mödhe, sil ei ole nimittušt oficiališt statusad, vaiše Päkäskusen 3. kirjutuz andab garantijoid kaičemha Pohjoižman, Sibirin da Edahaižen Päivnouzmpolen vähäluguižiden igähižiden rahvahiden oiktusid.
Istorii.
Kamčatkan rand om olmas vs 2007 heinkun 1. päiväspäi. Sädihe sidä Kamčatkan agjan da Koräkan avtonomižen ümbrikon ühtenzoitusel referenduman satusiden mödhe.
Kamčatkan randan Päkäskuz om vahvištadud vn 2008 14. päiväl kül'mkud Käskusenandajan Suiman ezitajil.
Geografijan andmused.
Kamčatkan rand sijadase Kamčatkan pol'sarel, otab kontinentan lähišt palad. Komandoran sared da Karaginskii-sar' mülüdas randha mugažo.
Randal om röunoid Magadanan agjanke lodehes da Čukotkan avtonomiženke ümbrikonke pohjoižes, mugažo om meriröunoid päivnouzmas da Sahalinan agjanke suves. Tün' valdmeri lainištab Kamčatkan päivnouzmaižed randad, sen Ohotskan meri — päivlaskmaižed randad, Beringan meri — pohjoižpäivnouzmaižed randad. Ühthine mererandan piduz om enamba 4 000 km.
Pind om 464 275 km². Mecad ottas territorijan kaks' koumandest. Sod, tundr da nitud ottas territorijan nelländest, rahvahatomad mägimad da jäžomad — 7%. Znamasižed joged oma Kamčatk (758 km pitte) da Penžin (713 km).
Randan territorii om mägikaz. Om läz koumed sadad vulkanoid, 29 niišpäi oma väges. Kaikiš korktemb čokkoim om Klüčevan vulkanan pä (4750 m).
Klimat om subarktine pohjoižes, ven valdmeren mererandpolil, kontinentaline pol'saren südäimes. Keza om lühüd, viluhk da vihmakaz. Heinkun da elokun keskmäine lämuz om +16 C° keskuzpalas da +10..+12 C° päivlaskmas. Tal'v om pit'k da lumekaz, vilukun keskmäine lämuz om −7 C° suves da −19..−24 C° pohjoižes da pol'saren südäimes. Paneb sadegid 300 mm vodes lodehes da 2500 mm vodes suvipäivnouzmas, nece om kaikiš suremb znamoičend Venäman territorijal.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', bur hil', vas'k, nikel', titan, kuld, platin, hobed, artut', sauvondmaterialad, mec, kala, gidroenergii.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase gubernatoraks. Vladimir Ilühin radab gubernatoran vs 2011 keväz'kun 3. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om randan Ohjastusen ezimez' mugažo, märičeb sen strukturad, paneb radnikusile ičeze varamehid sättutaden parlamentanke.
Kamčatkan randan parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 28 ezitajad videks vodeks. Valerii Rajenko radab Suiman ezimeheks vs 2011 tal'vkun 19. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Kamčatkan randan Ohjastuz.
Vn 2015 13. päiväl sügüz'kud valitihe nügüdläšt gubernatorad möst, hän sai vägestust ezmäižes turas (75,48%) da radab kahtenden strokun. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (3. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 322 079 ristitud. Lidnalaižiden pala — 78,22% (2018).
Kaik om koume lidnad randas. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2017 kaik oli 3 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 78,4%, ukrainalaižed — 3,6%, koräkalaižed — 2,1%, itel'menalaižed — 0,7%, totarlaižed — 0,7%, vaugedvenälaižed — 0,6%, evenalaižed — 0,6%, kamčadalalaižed — 0,5%, čukčulaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 3,6%, rahvahuden ozutandata — 8,7%.
Erased toižed igähižed rahvahad: aleutalaižed — 0,12% (401 rist.), jakutalaižed — 0,04% (142 rist.), ainalaižed — 0,03% (94 rist.).


Andorr la Vel'jan lidnanznam.
Andorr la Vel'jan znam (kat.: "Escut d'Andorra la Vella") om Andorr la Vel'jan (Andorran pälidnan) lidnanznam.


Krasnodaran rand.
Krasnodaran rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Suvižhe federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Krasnodar.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Krasnodaran rand om olmas vs 1937 sügüz'kun 13. päiväspäi. Vl 1989 Adigei läksi randaspäi.
Krasnodaran randan Päkäskuz om vahvištadud vn 1993 12. päiväl kül'mkud Randan Käskusenandajan Suiman ezitajil.
Geografijan andmused.
Randal om röunoid Stavropolin randanke päivnouzmas, Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas, Gruzijanke (sen rahvahidenkeskeižikš tundmatomanke Abhazijanke) suves, Adigejan Tazovaldkundanke keskuses (anklav) da Rostovan agjanke pohjoižes. Om meriröunoid Ukrainanke päivlaskmas da lodehes, sidä kesken Krimanke (de fakto Venäma sädab kontrolid). Atlantižen valdmeren Keskmeren Mustmeri lainištab suvipäivlaskmašt randpol't, Azovmeri — lodehližid randoid.
Pind om 75 485 km², sidä kesken mec otab nelländest, enamba 18 000 km². Znamasine jogi om Kuban' sen Lab-, Urup- da Vauged-ližajogidenke. Mugažo om pit'kid jogid randan pohjoižes, ned lanktas Azovmerhe mugažo: Jei, Čelb, Beisug. Kaikiš järedamb reskvezišt om ratud Krasnodaran vezivaradim.
Reljef om tazo randan keskuses da pohjoižes, mägikaz randan suves (Kavkaz-mäged). Kaikiš korktemb čokkoim om Cahvoa-mägenpä (3345 m) randan suvipalas.
Klimat om ven kontinentaline randan tobjas palas, Keskmeren pol'kuiv Mustmeren randištol Anapaspäi Tuapsehesai, subtropine Tuapsen suvemb. Kovad tulleid puhudas paksus mererandpolel. Keza om räk, heinkun keskmäine lämuz om +22..+24 C°. Tal'v om pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om −3..−5 C° tazangištol, 0..+6 C° Mustmeren randištol. Paneb sadegid 400..600 mm tazangištol, 3240 millimetrhasai mägil.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, raudkivend, vas'k, kuld, artut', sauvondmaterialad (mouckivi, mramor, sauvondgips, saved, letked, gravii), keitandsol.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase muga: «Administracijan pämez' (gubernator)». Veniamin Kondratjev radab gubernatoran vs 2015 sulakun 22. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator märičeb Randan Administracijan strukturad. Üks' ezmäine varamez' da seičeme muite varamest oma hänele abhu.
Krasnodaran randan parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 70 ezitajad videks vodeks. Jurii Burlačko radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vn 2017 28. päiväspäi sügüz'kud.
Radonoigendai tobmuz om Krasnodaran randan Administracii. Randan ministrused, departamentad, ohjandused da inspekcijad alištudas Administracijale.
Vn 2015 13. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (83,64% änid). Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 10. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 5 226 647 ristitud. Kaikiš suremb randan ristitišt om nügüd'. Vl 2015 lidnalaižiden ristituiden pala oli 54,06%.
Kaik om kaks'kümne kuz' lidnad randas. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penembha): Soči, Novorossiisk, Armavir. Kaik om 15 lidnad enamba mi 50 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 86,5%, armenijalaižed — 5,4%, ukrainalaižed — 1,6%, totarlaižed — 0,5%, grekalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,7%, rahvahuden ozutandata — 1,9%.
Erased toižed igähižed rahvahad: adiglaižed — 0,26% (13834 rist.), čerkesalaižed — 0,10% (5258 rist.), šapsugalaižed — 0,07% (3839 rist.), abhazijalažed — 0,04% (2092 rist.).


Krasnojarskan rand.
Krasnojarskan rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Krasnojarsk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'. Toižil kelil ei ole nimittušt oficiališt statusad randan territorijal sen Päkäskusen mödhe (kirjutused 12 da 27). Pid'oiteldas Pohjoižman igähižid rahvahid da niiden kelid federaližil metprogramil.
Istorii.
Krasnojarskan rand om olmas vs 1934 tal'vkun 7. päiväspäi. Edesižes administrativiž-territorialižed vajehtused oliba läz kaikuččel vodel randan tegimišton heredan šingotesen tagut. Vspäi 1991 Hakasii om olmas erižeks subjektaks. Vn 2007 1. päiväl vilukud Krasnojarskan rand, Taimiran (Dolganan Nenciden) avtonomine ümbrik i Evenkijan avtonomine ümbrik kätisoiš ühteks federacijan subjektaks.
Krasnojarskan randan Päkäskuz om vahvištadud vn 2008 5. päiväl kezakud Käskusenandajan Suiman ezitajil, allekirjutadud gubernatoral. Se tuli väghe kaikil paloil vspäi 2009 da om väges nügüd' erasidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Krasnojarskan rand sijadase Azijas, sen Keskmäižes da Päivnouzmaižes Sibiriš. Otab 13,86% Venäman territorijad.
Randal oma röunoid Saha (Jakutijan) Tazovaldkundanke da Irkutskan agjanke päivnouzmas, Tuvan Tazovaldkundanke suves, Hakasijan Tazovaldkundanke da Kemerovon agjanke suvipäivlaskmas, Tomskan agjanke da Tümenin agjan Hantin da Mansin avtonomiženke ümbrikonke päivlaskmas, Tümenin agjan Jamalan Nenciden avtonomiženke ümbrikonke lodehes. Mugažo om meriröunoid Arhangel'skan agjanke lodehes. Jävaldmeren Karan da Laptevoiden mered lainištadas Krasnojarskan randan pohjošt randištod.
Pind om 2 366 797 km². Mecad ottas territorijan seičeme kümnendest, 88% niišpäi oma kavag'mecad (lehtkuz', kuz', piht, järgeline pedai, sibirine kedr). Znamasižed joged oma Jenisei sen Angar-, Kivenalaine Tungusk- (Keskmäine Tungusk) da Alatungusk-ližajogidenke. Jogiden enambuz mülüb Jenisein basseinha. Mugažo järedad Hatang- da Päsin-joged lanktas Jävaldmerhe. Kaikiš suremb järv om Taimir, sen pind om 4560 km².
Kesksibirin mägitazangišt otab randan territorijan päivlaskmpol't da keskust. Kaikiš korktemb čokkoim om Päivnouzmaine Sajan-mägisisteman Križin-mägisel'gan Grandiozine-mägenpä (2891 m vai 2922 m) randan suvipäivnouzmas.
Klimat om terav kontinentaline. Om koume klimatvöd pohjoižespäi suvhe: arktine, subarktine da ven. Heinkun keskmäine lämuz om +10 C° pohjoižes da +20 C° suves, vilukun — −36 C° i −18 C°. Paneb sadegid 316 mm vodes, tobj pala paneb kezal, Sajanan ezimägištol — 600..1000 mm.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (63 elementad, sidä kesken nikel', platin, kuld, raudkivend, hahktin, boksitad, marganc, uran da kobal't), apatitad, grafit, islandine špat, sauvondmaterialad (letked, saved), mec, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksandr Uss tegeb gubernatoran velgusidme vs 2017 sügüz'kun 29. päiväspäi, enzne randan parlamentan ezimez' (1998−2017), Venäman prezident pani händast radsijha ičeze käsköl. Kaik rahvaz änestab gubernatorad videks vodeks, enamba kaht strokud ei sa. Rahvahale sab kucta händast poiš radnikusespäi. Gubernator om randan Ohjastusen pämez' mugažo, märičeb sen strukturad, paneb Ohjastusen ezimest radnikusele. Gubernatoran administracii om hänele abhu.
Krasnojarskan randan parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 52 ezitajad videks vodeks. Dmitrii Sviridov radab Suiman ezimeheks vs 2017 redukun 19. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Krasnojarskan randan Ohjastuz. Viktor Tomenko radab ohjastusen ezimeheks vs 2011 tal'vkun 14. päiväspäi. Randan ministrused, radnikoičendad da agentused alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud edeline gubernator sai vägestust valičendoil ezmäižes turas (63,28%). Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 16. päiväl sügüz'kud (3. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 828 187 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 3 164 219 eläjad vl 1992. Vl 2018 kaikutte seičemenz' ristit ühesaspäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'kümne koume lidnad randas. Toižed järedad lidnad (enamba 80 tuh. eläjid vl 2017, surembaspäi penembha) oma Noril'sk, Ačinsk, Kansk, Železnogorsk. Vl 2017 kaik oli 15 eländpunktad enamba mi 15 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 88,1%, ukrainalaižed — 1,3%, totarlaižed — 1,2%, saksalaižed — 0,8%, azerbaidžanlaižed — 0,6%, čuvašalaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,6%, rahvahuden ozutandata — 3,6%.
Igähižed rahvahad (vl 2010): dolganalaižed — 0,21% (5810 rist.), evenkalaižed — 0,15% (4382 rist.), hakaslaižed — 0,15% (4102 rist.), nencalaižed — 0,13% (3633 rist.), tuvalaižed — 0,10% (2939 rist.), jakutalaižed — 0,05% (1468 rist.), ketalaižed — 0,03% (957 rist.), nganasanalaižed — 0,03% (807 rist.), sel'kupalaižed — 0,01% (281 rist.), encalaižed — 0,01% (221 rist.), šoralaižed — 0,01% (161 rist.), čulimalaižed — 0,01% (147 rist.).


Andorr la Vel'jan flag.
Andorr la Vel'jan flag (kat.: "Bandera d'Andorra la Vella") om Andorr la Vel'jan lidnflag. Flagan proporcii om "2:3".


Permin rand.
Permin rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Perm'.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Permin Komin ümbrikon territorijal toine kel' om permin komin kel'. Permin randan Päkäskusen 42. kirjutusen mödhe, sil mugoi oficialine status om: sab kävutada kel't oficialižiden kosketusiden sferas.
Istorii.
Permin rand om olmas vs 2005 tal'vkun 1. päiväspäi. Sädihe sidä Permin agjan da Permin Komin avtonomižen ümbrikon ühtenzoitusel.
Permin randan Päkäskuz om vahvištadud vn 2007 19. päiväl sulakud Käskusenandajan Suiman ezitajil.
Geografijan andmused.
Permin rand sijadase Evropas, vaiše 0,2% territorijad — Azijas.
Randal om röunoid Sverdlovskan agjanke päivnouzmas, Baškortostanan Tazovaldkundanke suves, Udmurtijan Tazovaldkundanke da Kirovan agjanke päivlaskmas, Komin Tazovaldkundanke pohjoižes. Permin rand om mererandatoi.
Pind om 160 236 km². Mecad ottas territorijan seičeme kümnendest. Znamasižed joged oma Kam sen Čusovai- da Višer-ližajogidenke, mugažo Silv-jogi (Čusovajan ližajogi) da Kolv-jogi (Višeran ližajogi). Toižiden jogiden enambuz mülüb Kaman basseinha.
Randan territorijan päivlaskmpol' da keskuz (80%) oma kukhikahad da alangoikahad. Uralmäged seištas päivnouzmas. Kaikiš korktemb čokkoim om Tuliman Kivi-mägisel'gal (1469 m) randan päivnouzmas. Völ om 8 mäged enamba tuhad metrad korktusenke. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Kam-jogen kendäk (66 m) Permin randan suvipäivlaskmas.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +13..+18 C°, vilukun — −14..−18 C°. Om lämhemb suvipäivlaskmpolehe, om vilumb pohjoižpäivnouzmpolehe. Paneb sadegid 450 mm vodes suvipäivlaskmas da 1000 mm vodes pohjoižpäivnouzmas.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', raud, vas'k, kuld, hrom, kaliisol (sen kaikiš järedamb löudmižsija mail'mas), sauvondmaterialad (mouckivi, dolomit, sauvondgips, gravii, letked, saved), mec, reskvezi, kala, gidroenergii.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase gubernatoraks. Maksim Rešetnikov radab gubernatoran vs 2017 uhokun 6. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om randan Ohjastusen ezimez' mugažo, märičeb sen strukturad, paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusele. Gubernatoran administracii sen departamentoidenke om hänele abhu.
Permin randan parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 60 ezitajad videks vodeks. Valerii Suhih radab Suiman ezimeheks vs 2011 tal'vkun 23. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Permin randan Ohjastuz. Randan ministrused da agentused alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (3. kucund). Valitihe randan gubernatorad vn 2017 10. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (82,08% änid).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahalugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 635 276 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 3 099 994 vl 1989. Kaikutte koumanz' ristit nelläspäi om lidnalaine (2018).
Kaik om kaks'kümne viž lidnad randas da 30 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 80 tuh. eläjid vl 2015, surembaspäi penembha) oma Berezniki, Solikamsk, Čaikovskii. Vl 2017 oli 23 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 83,2%), totarlaižed — 4,4%, permin komilaižed — 3,1%, baškiralaižed — 1,2%, udmurtalaižed — 0,8%, ukrainalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 1,2%, rahvahuden ozutandata — 4,5%.


Merenrandaline rand.
Merenrandaline rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Vladivostok-lidn.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Merenrandaline rand om olmas vs 1938 redukun 20. päiväspäi.
Merenrandaližen randan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 12. päiväl sügüz'kud Käskusenandajan Suiman ezitajil, tuli väghe sen-žo voden 6. päiväl redukud.
Geografijan andmused.
Randal om röunoid suvipäivlaskmas, Kitainke päivlaskmas (sen Girin- da Heilunczän-agjoidenke) da Habarovskan randanke pohjoižes. Ühthine röunoiden piduz om läz 1500 km. Om meriröunoid Japonijanke. Tünen valdmeren Japonijan meri lainištab randan päivnouzmašt da suvišt randištod. Randanpird om läz pol'tošt tuhad kilometrid.
Pind om 164 673 km², niišpäi mec otab 123 000 km². Kaikiš pidemb jogi om Ussuri (Kitainke röunaks) sen ližajogidenke (Bikin, Sur' Ussurk). Znamasine järv om Hankajärv päivlaskmas, mugažo mavaldkundröunal.
Reljef om mägikaz. Sihote Alin'-mägišt otab randan keskuzpalad da päivnouzmpol't. Kaikiš korktemb čokkoim om Anik-mägenpä (1933 m) randan pohjoižpäivnouzmaižen röunanno Habarovskan randanke.
Klimat om ven mussonine. Kezal suvipäivnouzmtulleid puhudas, taifunad oleldas. Tal'vel vilu kuiv lodehline tullei om enambuses. Heinkun kontinentas da elokun randpolel keskmäine lämuz om +17..+22 C°. Vilukun keskmäine lämuz om −8..−13 C° suves da −20..−22 C° kontinental randan pohjoižes. Paneb sadegid 600..900 mm vodes, kezal tobjimalaz.
Londuseližed varad oma kivihil', bur hil', metallad (tin, hahktin, kuld, vol'fram, germanii, vismut, indii, äimetalližed kivendod — vas'k, cink, hobed; harvad mametallad), bor, fosforitad, sauvondmaterialad (saved, letked), špat, grafit, tal'k, mec, kala, gidroenergii.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase gubernatoraks, Andrei Tarasenko tegeb hänen velgusidme vn 2017 4. päiväspäi redukud, Venäman prezident pani händast radsijha ičeze käsköl. Kaik rahvaz änestab gubernatorad videks vodeks. Gubernator om mugažo ičeze Administracijan da randan Administracijan pämez'. Hän märičeb randan Administracijan strukturad. Kuz' varamest oma gubernatorale abhu.
Merenrandaližen randan parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 40 ezitajad videks vodeks. Aleksandr Rolik radab Suiman ezimeheks vn 2016 5. päiväspäi redukud.
Radonoigendai tobmuz om Merenrandaližen randan Administracii. Randan departamentad, palakundad da inspekcijad alištudas Administracijale.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, edeline gubernator sai vägestust ezmäižel tural (77,43% änid) da radoi kahtenden strokun. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 956 497 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 2 314 531 eläjad vl 1992. Vl 2018 kaikutte koumanz' ristit nelläspäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'toštkümne lidnad randas i 28 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penemha): Ussuriisk, Nahotk, Artöm. Vl 2017 kaik oli 22 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (vl 2010, enamba 0,5%): venälaižed — 85,7%, ukrainalaižed — 2,6%, korejalaižed — 1,0%, totarlaižed — 0,5%, uzbekalaižed — 0,5%; toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 7,4%.
Erased toižed igähižed rahvahad: udegelaižed — 0,04% (793 rist.), nanalaižed — 0,02% (383 rist.), nivhalaižed — 35 rist., oročilaižed — 19 rist., ul'čilaižed — 19 rist., orokalaižed — 2 ristitud.


Stavropolin rand.
Stavropolin rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Pohjoižkavkazan federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Stavropol'.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Stavropolin rand om olmas vs 1936 tal'vkun 15. päiväspäi. Vhesai 1937 nimitihe sidä "Pohjoižkavkazan rand:aks", vhesai 1943 — "Ordžonikidzen rand:aks". Vspäi 1958 Kalmikii om olmas eriži Stavropolin randaspäi, vspäi 1991 — mugažo Karačai da Čerkesii.
Stavropolin randan Päkäskuz om vahvištadud vn 1994 29. päiväl sügüz'kud Randan Valdkundaližen (sil aigal) Duman ezitajil. Se om väges nügüd' äilugižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Randal om röunoid 8 regionanke: Dagestanan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Čečenijan Tazovaldkundanke da Pohjoižosetijan — Alanijan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas, Kabardinijan da Balkarijan Tazovaldkundanke suves, Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas, Krasnodaran randanke päivlaskmas, Rostovan agjanke pohjoižes, Kalmikijan Tazovaldkundanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas. Stavropolin rand om mererandatoi.
Pind om 66 160 km². Step' otab randan tobmad palad, pol'letetazangišt om suvipäivnouzmpoles. Mahused oma kaštanma da mustma. Znamasižed joged oma Kumanjogi, Kalaus da Jegorlik. Irrigacijan koume päkanalad oma Nevinnomisskan, Sur' Stavropolin, Kuman da Maničun.
Stavropolin ülüz seižub randan territorijan keskuses. Kavkazan ezimägišt otab randan suvipäivlaskmpol't. Kaikiš korktemb čokkoim om Beštau-mägenoc (1400 m) randan suvipäivlaskmas.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +22..+25 C° (+14 C° mägil), vilukun — −5 C° (−10 C° mägil). Paneb sadegid 300..500 mm vodes tazangištol da 600 mm vodes ezimägištol.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, äimetalližed kivendod, uran, sauvondmaterialad (sauvondkivi, letked, saved), mustma, termaližed purtked, mineralvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase gubernatoraks. Vladimir Vladimirov radab gubernatoran vs 2013 sügüz'kun 27. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om randan Ohjastusen pämez' mugažo, märičeb sen strukturad. Kaks' ezmäšt varapämest da kuz' muite varapämest oma hänele abhu. Gubernator paneb kaikid heid radnikusile sättutandan Randan Dumanke jäl'ghe.
Stavropolin randan parlament om Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Gennadii Jagubov radab Duman ezimeheks vs 2016 sügüz'kun 29. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Stavropolin randan Ohjastuz. Randan ministrused, komitetad da ohjandused alištudas Ohjastusele.
Valitihe nügüdläšt gubernatorad järgenduseližen kerdan vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, hän sai 84,22% kerdalaz. Randan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 786 281 ristitud. Kaikiš suremb randan ristitišt oli 2 804 383 ristitud vl 2017. Vl 2018 kaikutte nellänz' ristit seičemespäi om lidnalaine.
Kaik om ühesatoštkümne lidnad randas i 7 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 90 tuh. eläjid vl 2017, surembaspäi penembha) oma Pätigorsk, Kislovodsk, Nevinnomissk, Jessentukad, Mihailovsk. Vl 2017 kaik oli 24 eländpunktad enamba mi 20 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 80,1%, armenijalaižed — 5,8%, darginalaižed — 1,8%, grekalaižed — 1,2%, čiganalaižed — 1,1%, ukrainalaižed — 1,1%, nogailaižed — 0,8%, azerbaidžanlaižed — 0,6%, karačajalaižed — 0,6%, turkmenalaižed — 0,5%, čečenalaižed — 0,4%, totarlaižed — 0,4%, turkad — 0,4, toižed rahvahad — 4,2%, rahvahuden ozutandata — 1,0%.


Malind.
Malind (lat.: "Riparia riparia", ven.: "Береговая ласточка") om pen' kezalind. Eläb kaikid kontinentail (sidä kesken Evrazijal), päiči Avstralijas da Antarktidas.


Habarovskan rand.
Habarovskan rand () om üks' Venälaižen Federacijan subjektoišpäi.
Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Habarovsk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Habarovskan rand om olmas vs 1938 redukun 20. päiväspäi.
Habarovskan randan Päkäskuz om hüvästadud vn 1995 30. päiväl kül'mkud Randan Administracijan pämehel.
Geografijan andmused.
Randal om röunoid Merenrandaližen randanke suvipäivnouzmas, Kitainke (sen Heilunczän-agjanke) da Evrejan avtonomiženke agjanke suvipäivlaskmas, Amuran agjanke päivlaskmas, Saha (Jakutijan) Tazovalkundanke lodehes da Magadanan agjanke pohjoižes. Tünen valdmeren Japonijan meri lainištab randan suvipäivnouzmašt randištod, Ohotskan meri — päivnouzmašt da pohjoižpäivnouzmašt randištod. Randanpird om 3390 km, vai 2500 km mererandpol'žita sarita (niišpäi Šantaran sared oma kaikiš surembad).
Pind om 787 633 km², sidä kesken mec otab kaks' koumandest, 520 000 km². Znamasine jogi om Amur sen Ussuri-, Burei- da Amgun'-ližajogidenke. Mugažo om pit'kid jogid randan pohjoižes: Ohot, Judom, Ud.
Reljef om mägikaz. Sihote Alin'-mägišt otab randan päivnouzmpol't, Burejan mägisel'g seižub päivlaskmas, Džugdžur-mägisel'g om pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om Suntar Hajat-mägisisteman Berill-mägenpä (2933 m) randan pohjoižpäivnouzmpalas.
Klimat om subarktine pohjoižes da ven suves, sen ühtes mussonižen meriklimatan pirdad oma olmas. Keza om räk da neps. Heinkun keskmäine lämuz om +20 C° suves da +15 C° pohjoižes. Tal'v om pit'k da lujas vilu, paneb lunt vähän. Vilukun keskmäine lämuz om −18..−24 C° randpolel, −22 C° suves da −40 C° kontinental randan pohjoižes. Paneb sadegid 600..800 mm vodes suves, kezal tobjimalaz, i 400..600 mm pohjoižes.
Londuseližed varad oma kivihil', bur hil', raudkivend, boksitad, vas'k, tin, kuld, sauvondmaterialad (saved, letked), grafit, mec, kala, gidroenergii.
Tobmuz.
Randan pämez' nimitase gubernatoraks. Väčeslav Šport radab gubernatoran vs 2009 semendkun 6. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo randan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad. Üks' varagubernator, Ohjastusen ezimehen koume ezmäšt varamest da kümne varamest oma gubernatorale abhu.
Habarovskan randan parlament om Käskusenandai Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 36 ezitajad videks vodeks. Sergei Lugovskoi radab Randan Duman ezimehen vs 2016 keväz'kun 30. päiväspäi, edel sidä tegi ezimehen velgusidme kaht pordod.
Radonoigendai tobmuz om Habarovskan randan Ohjastuz. Randan ministrused da ohjandused alištudas Ohjastusele.
Vn 2013 8. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (63,92% änid) da radab kahtenden strokun. Käskusenandajan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 343 869 ristitud. Vl 2018 kaikutte kahesanz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om seičeme lidnad randas. Toine järed lidn (enamba 250 tuh. ristituid vl 2015) om Komsomol'sk Amural.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 88,1%, ukrainalaižed — 2,0%, nanalaižed — 0,8%, korejalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 3,8%, rahvahuden ozutandata — 4,1%.
Erased toižed igähižed rahvahad: evenkalaižed — 0,35% (4654 rist.), ul'čilaižed — 0,20% (2621 rist.), nivhalaižed — 0,16% (2149 rist.), jakutalaižed — 0,11% (1417 rist.), udegelaižed — 0,05% (620 rist.), evenalaižed — 0,04% (575 rist.), negidalaižed — 0,04% (480 rist.), oročilaižed — 0,03% (441 rist.).


Arsen'jev (lidn).
Arsen'jev () om Venäman lidn da lidnümbrik Merenrandaližen randan suves.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1902 kuti Semönovk-žilo () severziš-se külišpäi. Kätihe sidä radnikžiloks vl 1938 sauvomha lendimiden kohenduztegint. Se sai lidnan statusad vl 1952, nimitihe Edahaižen Päivnouzmman Vladimir Arsen'jev-tedoidajan da kirjutajan oiktastuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Arsen'jevk-jogen oiktal randpolel (aborigenine nimi om "Hue", Ussurin hura ližajogi), 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Sambnu Obzornai-vulkan (, 876 m) da Sihote Alin'-mägisel'gan pautked seištas lidnan ümbrištos, suvipäivnouzmha lidnaspäi. Matkad Vladivostokhasai om 160 km suvipäivlaskmha orhal vai 250 km avtotedme. Lähembaine lidn om Spassk Dal'nii 62 km lodeheze orhal vai 110 km avtotedme.
Arsen'jev om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind — 90,74 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 56 750 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 71 500 eläjad.
Ižandusen päsarakod oma aviasauvomine («Ka»-punolendimiden pästand) da sömtegimišt. Mererandaline industrialine kolledž i kolledž (enzne aviatehnikum) oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.


Suviosetii.
Suviosetii (oset.: "Хуссар Ирыстон", ven.: "Южная Осетия") om valdkund Evropas palahiženke tundištusenke. Pälidn om Chinval.
Eläjiden lugu om läz 72,000 ristitud (2007). Pind om 3,900 km².
Suviosetijan prezident om Leonid Tibilov. Päministr om Domentii Kulumbegov.


Artöm (lidn).
Artöm () om Venäman lidn Merenrandaližen randan suves, Vladivostokan pohjoižpäivnouzmaine ezilidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1924 radnikžiloks samha burad hil't läz Zibunnii-kaivut. Nimitihe radnikžilod Födor Sergejev-revolücioneran psevdonimal (1883−1921), «Artöm-sebranik». Vl 1938 (26. reduku) žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Reljef om erazvuitte, om järvid, jogid da kukhid lidnas. Artöm sijadase Murav'jov-Amurskijan pol'saren jurel, mägidenkeskeižes katl'uses, 40 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel, mülütab Japonijan meren Amurskijan i Ussurijskan lahtiden randoid.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 102 603 ristitud. Vspäi 2005 lidnümbrik om sätud, enččed Artomovskii-, Zavodskoi- da Uglovoje-radnikžilod nügüd' mülüdas lidnan territorijha, i lidnan ristitišt ližadui enamba pol'tošt kerdad.
Ižanduz da transport.
Sadas burad hil't lidnümbrikos. Varažomiden zon, mägisuksiden «Sinine kukkaz»-lebutaho () da «Mererand»-azartvändzon () oma läz lidnad.
Vn 2016 sügüz'kuspäi avtoümbärte om olmas Artömas. Avtobusad da raudted oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Rahvahidenkeskeine soda- da civiline "Vladivostok" ("Kneviči")-lendimport ("VVO / ВВО") sijadase 3 km pohjoižhe lidnaspäi. Sišpäi tehtas reisid Kitaihe, Pohjoižkorejha da Suvikorejha, čarterreisid Uzbekistanha, mugažo Venämadme. Sodalendimbaz sijadase 9 km suvipäivlaskmha lendimportaspäi.


Dal'negorsk.
Dal'negorsk () om Venäman lidn Merenrandaližen randan päivnouzmas. Se om lidn randan alištusenke, Dal'negorskan lidnümbrikon (edel 1998 vot — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1897 kuti "Tetühe-külä" samha äimetalližid kivendoid, nimitihe jogen mödhe ("ječžuhe" «mecsigoiden jogi»). Vspäi 1930 oli radnikžiloks. Vl 1972 udesnimitihe Tetühe-radnikžilod nügüdläižikš. Vl 1989 Dal'negorsk sai lidnan statusad. Sadas nenid substancijoid: tin, cink, hahktin, borühtnendad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 35 kilometras Japonijan meren randaspäi, Sihote-Alin'-mägisisteman päivnouzmaižil pautkil, 180..804 m korktusil valdmeren pindan päl, 200 m keskmäižel korktusel. Dal'negorsk om läz 25 km pitte i 2..3 km levette, seižub pidust' Rudnai-jogen randoid (lankteb merhe). Jogen alangišt om kaid i ümbärtud sambnuziden vulkanoiden pautkil. Matkad Vladivostokhasai om 340 km suvipäivlaskmha orhal vai 490 km avtotedme (05H-100). Lähembaižed järedad eländpunktad oma lidnanvuitte Kavalerovo-žilo 68 km suvipäivlaskmha avtotedme i Arsen'jev-lidn 187 km päivlaskmha orhal vai 255 km sil-žo avtotel.
Kaik 7 küläd mülüdas lidnümbrikho Dal'negorskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 37 519 ristitud, ümbrikon ristitišton nell' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 50 400 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: phh. Borisan i Gleban jumalanpert', ph. Jurgijan-vägestusenkandajan pühäpert'.
Irdkosketused.
*


Dal'nerečensk.
Dal'nerečensk () om Venäman lidn Merenrandaližen randan pohjoižes. Se om kaikiš pohjoižemb da amuižemb lidn Merenrandaližes randas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kozakoil vl 1859 kuti Grafskai-stanic (). Vozil 1897—1972 nimitihe "Iman:aks" jogen mödhe (nüg. "Sur' Ussurk"), se oli kitajankel'ne nimituz. Om olmas lidnan statusanke vspäi 1917. Vspäi 1972 nimitase nügüdläižikš nevondkundaliž-kitajižen azekhan konfliktan jäl'ghe Damanskii-sarel.
Vn 2016 sügüz'kul Laionrok-taifun toi sur'vet, lidnan znamasine pala alištui upotamižele pit'kiden valegiden tagut.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase läz Kitain valdkundröunad, Ussuri-jogen oiktal randal i Sihote-Alinän ezimägištol, 160 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om 400 km matkad Vladivostokhasai suvipäivlaskmha. Lähembaine Venäman lidn om Lesozavodsk 50 km suvhe.
Klimat om ven kontinentaline. Vilukun keskmäine lämuz om —18,8 C°, kaikiš lämhembad oma heinku i eloku (+21 C°), voden lämuz om +3,2 C°. Paneb sadegid 637 mm vodes, sidä kesken 237 mm mussonan aigan (heinku-eloku) i 94 mm tal'vel vides kus (kül'mku-keväz'ku).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 27 604 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 39,7 tuh. eläjid.
Ižandusen päsarak om mecan ümbriradmine. Kivivoinpompstancii om olmas. Edahaižen Päivnouzmpolen federaližen universitetan alajaguz (üläopenduz). Habarovsk — Vladivostok-raudte i avtote läbitadas lidnad.


Fokino (Merenrandaline rand).
Fokino () om Venäman lidn da lidnümbrik Merenrandaližen randan suves.
Tünvaldmerižen laivišton sodabaz sijadase.
Istorii.
Vl 1867 pordaigaline sodapost oli pandud kontroliruimha kuldan samišt lähižel Askol'd-sarel. "Promislovk"-eländpunktan aluz () om pandud vl 1891, vspäi 1958 oli radnikžiloks. Registriruihe "Tihookeanskii-žilod" vl 1963, vspäi 1967 se oli radnikžiloks i Promislovk mülüi sihe aigan mändes.
Vs 1980 redukun 4. päiväspäi om olmas sauptud territorijaks, nimitihe "Škotovo-17-lidnaks" rajonkeskusen mödhe. Vspäi 1994 oficialine nimi om nügüdläine Tihookeanskii-žilon ezmäižen sauvojan, Vitalii Fokin-admiralan kanzannimen mödhe. Laivad seištas valdmoidenno lähižes merikaras, ümbriratas da kaitas VA-laivoiden reaktorid.
Geografijan andmused.
Lidnan keskuzpala sijadase mägidenkeskeižes katl'uses 2 kilometras randaspäi, 40 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, mugažo om rajonid Tünen valdmeren randal. Matkad Vladivostokhasai om 45 km päivlaskmha orhal vai 130 km avtotedme Ussuriiskan lahten randpolel. Lähembaižed lidnad samhas avtol oma Sur' Kivi 25 km lodeheze i Nahotk 57 km päivnouzmha.
Lidnanvuiččed Dunai- (7 614 rist. vl 2017) i Putätin-žilod (780 rist. vl 2017) mülüdas lidnümbrikho Fokinon ližaks. SATÜ:n pind — 291,29 km², korktused 0..530 m.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 23 696 ristitud, lidnümbrikon — 32 164 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vll 1996−2009, 25..26 tuhad eläjid (26 500 rist. vl 1996 i vl 2003).


Lesozavodsk.
Lesozavodsk () om Venäman lidn Merenrandaližen randan päivlaskmas. Se om Lesozavodskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Vspäi 1894 ristitud tuliba elämhä sihe Venälaižen imperijan Kijevan, Černigovan i Poltavan gubernijoišpäi, paniba stanicoiden alusid. Šingotihe mecan ümbriradmišt, «Ussurin mecanümbriradai kombinat» oli olmas nevondkundaližen aigan. "Lesozavodsk-eländpunkt" om sätud vl 1932 radnikžiloks nügüdläiženke nimenke Dal'les-žilon, Ussuri-stancijan (nüg. Lesozavodsk-1, om olmas jogen hural randal) da küliden ühtištusel. Žilo sai lidnan statusad vl 1938. Vozil 1963—1992 lidn alištui randan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ussuri-jogen muugotil randoil, 80 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladivostokhasai om 269 km suvipäivlaskmha orhal vai 350 km «Ussuri»-avtotedme. Kitain valdkundröun om 10 km lodeheze. Lähembaižed lidnad oma Dal'nerečensk 57 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 72 km «Ussuri»-avtotedme, i kitajine Hulin'-lidn 63 km lodeheze avtotedme.
19 küläd da 2 raudtestancijad mülüdas lidnümbrikho Lesozavodskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 3 063,8 km², se röunatab Kitainke.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 37 034 ristitud, lidnümbrikon ristitišton nell' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992—2001, 45..46 tuhad eläjid (vl 1996 — 46 800 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert' sijadase lidnas.
"Ružino-raudtestancii" om Transsiban pala, sijadase Habarovsk — Ussuriisk jonol, seižub jogen oiktal randal vspäi 1936. Stancii om kaikiš surembaks radonandajaks: vagondepo, vedimiden depo, raudten elektrovaratoitandan distancii sijadasoiš lidnas. Toižed edheotandad — mebel'fabrik, omblendfabrik, sömtegimišton edheotandad. Professionaližen opendusen aluzkundad: industrialine kolledž, Mererandaline tegimišton da ekonomikan tehnikum, Vladivostokan bazižen medicinižen kolledžan filial.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Kümnekilometrine sarak «Ussuri»-avtotelpäi (A-370) tuleb lidnha päivnouzmpolespäi. Raudtesild i R449-ten avtotesild ristikoitas Ussuri-joged neciš lidnas.
Irdkosketused.
*


Nahotk.
Nahotk (vai Nahodk; [nɐˈxotkə] «löudmine») om Venäman lidn da järed meriport Merenrandaližen randan suvirandpolel. Nece om randan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Nimitihe lahted Nahotkaks Päivnouzmaižen Sibirin Nikolai Murav'jov-Amurskii-jenaral-gubernatoran pätandan mödhe «Amerika»-purulaivan ujundan aigan vl 1859. Eländpunktan aluz om pandud vn 1864 kevädel kuti Venäman imperijan gidrografine sodapost i faktorii, oliba elänzoittud vhesai 1873. Okaizihe ühtenzoitajan laivan murendusen tagut, sirdihe lähižihe külihe da futorihe, kalategim radoi. Vn 1907 kezaspäi "Amerikank-külä" () oli pandud sirdnikoil Černigovan gubernijaspäi nügüdläižen lidnan territorijha.
1930-nzil vozil severz'-se žilod oli Nahotkan lahten randal, sidä kesken Nahotk-žilo. Vl 1939 NSTÜ:n ohjanduzkund päti sirta pämeriportad tänna Vladivostokaspäi, kävutihe türmatud mehiden töid sauvomha järedoid valdmoid i kalaportad. Vl 1940 kätihe Nahotkad radnikžiloks. Se sai lidnan statusad vn 1950 18. päiväl semendkud. Vll 1971−1973 Päivnouzmaine-portan () ezmäine jono om saudud Komsomolan udarnikoil. Vll 1990−2006 panihe Nahotkad joudjaližeks ekonomižeks zonaks vedatamha verazmaižid rahanpanijoid da šingotamha lidnad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Japonijan meren i sen Nahotkan merikaran lodehližel randal, Trudnii-pol'sarel, 8 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vladivostokhasai om 80 km päivlaskmha orhal vai 170 km avtotedme. Lähembaižed lidnad — Fokino 50 km lodeheze avtotedme i Partizansk 50 km pohjoižpäivnouzmha avtol vai raudtedme. Transsiban sarak tuleb meriportha Vladivostokaspäi. Lidn vedase pidust' randad 20 kilometras, lidnümbrik — 200 kilometras keskustoidenke, röunatab Partizanskan rajonanke.
Koume žilod mülüdas lidnümbrikho Nahotkan ližaks: Duškino, Ann i Beregovoi. Lidnümbrikon pind — 360,36 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 159 719 ristitud, lidnümbrikon — 160 760 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 173 500 eläjad vl 2005, lidnümbrikon röunoiš — 186 868 eläjad vl 1989. Vl 2017 kaik 152 294 ristitud elädas lidnümbrikos.


Partizansk.
Partizansk () om Venäman lidn da lidnümbrik Merenrandaližen randan suves. Mülüb Nahotkan lidnaglomeracijha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1896 kuti "Sučanan kaivuz"-žilo () samha kivihil't, nimitihe jogen mödhe, sana kitajiženke augotižlibundanke. Vl 1932 žilo sai lidnan statusad "Sučan"-nimenke. Udesnimitihe nügüdläižikš vn 1972 26. päiväl tal'vkud Rahvahanikoiden sodan vägevan partizanoiden likundan tagut neniš tahoiš.
Lidn šingotihe kivihilen samižen järedaks keskuseks, saudihe koume omblendfabrikad, ladimensauvomižen, mecan ümbriradmižen i sömtegimišton edheotandoid, farmaceftine tegim radoi. Likvidiruihe kivihilen samižen sarakod vozil 1994−2004 (vl 2008 Uglekamenskas), sid' toižid tegimid. Nügüd'aigan Partizanskan GRES radab (vedadas hil't Nerüngrišpäi), raudten edheotandad «Vladivostok — Nahotk»-jonol, metalližkonstrukcijoiden tegim, sömtegimišton edheotandad oma väges.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Partizanskai-jogen alangištos (, ende Sučan), 140 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, mäged ümbärtas lidnad. Lujad manrehkaidused oleldas (vl 1933 — seičemeballaine). Matkad Vladivostokhasai om 95 km päivlaskmha orhal. Lähembaine lidn om Nahotk 50 km suvhe avtotedme.
Ühesa žilod, raudtestancii i raudtesarak mülüdas lidnümbrikho Partizanskan ližaks, sidä kesken Uglekamensk-žilo (3647 rist. vl 2010) i Avangard-žilo (2143 rist. vl 2010). Lidnümbrikon pind — 1288,61 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 38 659 ristitud, lidnümbrikon — 46 748 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vll 1959−2001, 46..50 tuhad (vl 1967 — 50 000 rist., vl 1992 — 49 900 rist.). Vl 2017 kaik 45 106 ristitud elädas lidnümbrikos.
Mererandaline äiprofil'ne kolledž (kaivuztehnikum enččel) om professionaližen opendusen aluzkundaks lidnas.


Spassk Dal'nii.
Spassk Dal'nii () om Venäman lidn da lidnümbrik Merenrandaližen randan päivlaskmas, lidn randan alištusenke. Om Spasskan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Vl 1906 sauvoihe "Jevgen'jevk-raudtestancijad" «Vladivostok — Habarovsk»-jonol i radnikžilod stancijanno. Sen ližaks, panihe "Spasskai-slabadan" alust läheli. Vl 1917 ühtištuihe niid, nimitihe "Spassk-Primorskii-lidnaks". Vl 1929 udesnimitihe nügüdläižikš. Spasskoje-külä (vspäi 1886, 5778 rist. vl 2010) sijadase lidnan lodehližen röunan taga, no sen da lidnan infrastruktur om ühthine.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Hankajärven alangištos, peniden Kulešovkan i Spasovkan jogidenkeskeižes. Spassk Dal'nii seižub 100 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, Kulešovk-jogen (edel 1972 vot "Santahez") oiktal randal tobjimalaz, se lankteb Spasovk-jogehe (edel 1972 vot alajoksmuz nimitihe "Santahez:aks", Hankajärven da Ussuri-jogen bassein) huralpäi ani lidnan röunan taga. Matkad Hankajärvhesai om 20 km lodeheze, Vladivostokhasai om 178 km suvipäivlaskmha orhal vai 225 km «Ussuri»-avtotedme. Pöudod oma lodeheze lidnaspäi kazvatamha risad.
Spassk Dal'nii om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 44 173 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 61 400 eläjad. Hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas da Spasskai-küläs.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt i sauvondmaterialiden tehmine (cement). Professionaližen opendusen aluzkundad: Spasskan industrialiž-ekonomine kolledž, politehnine kolledž, pedagogine kolledž.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Transsiban "Spassk Dal'nii-raudtestancii" sijadase lidnan pohjoižpalas, ezilidnelektrojonused ajadas Vladivostokan ümbrišthosai. «Ussuri»-avtote (A-370) ümbärdab lidnad suvipäivnouzmaižeks röunaks. Avtote mäneb Hankajärvhesai, lebubazoidenke teverenno.
Irdkosketused.
*


Sur' Kivi.
Sur' Kivi ([bɐlʲˈʂoj ˈkamʲɪnʲ]) om Venäman lidn da lidnümbrik Merenrandaližen randan suves. Vhesai 2015 se oli sauptud lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1947 kuti "UNR-261-sauvomine" (), atomlaivoiden tegim radaškanzi vn 1954 3. päiväl tal'vkud. Vspäi 1956 kätihe radnikžiloks i nimitihe sijaližen merikaran mödhe. Vl 1963 poukahtihe järedad kived (kall' 15 metrhasai kortte) merikaran randal sauvomha tegimen cehad.
Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1989. Lidn šingotase vedenalaižiden laivoiden kohendusen i civiližen laivansauvomižen «Tähtaz»-tegimel (), sömtegimišton edheotandoil (kalan püdon da ümbriradmižen laivišt, leibänkombinat), mugažo pästtas punümbriradajad mašiništod, seifid da meblid tegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Japonijan meren Ussuriiskan lahten randal, 48 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vladivostokhasai om 20 km päivlaskmha orhal lahten kal't, 110 km avtotedme Artöm-lidnan kal't vai 105 km raudtedme. Lähembaine lidn om Fokino 25 km suvipäivnouzmha avtotedme.
Petrovk-žilo (, 977 rist. vl 2010) i Suhodol-žilo (, 301 rist. vl 2010) mülüdas lidnümbrikho Suren Kiven ližaks. Lidnümbrikon pind — 119,82 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 39 257 ristitud, lidnümbrikon — 40 535 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 65 621 eläjad vl 1989. Vl 2017 kaik 39 739 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om saudud lidnas.


Ussuriisk.
Ussuriisk () om Venäman lidn Merenrandaližen randan suvipäivlaskmas. Se om Ussuriiskan lidnümbrikon (vhesai 2005 — rajonan) administrativine keskuz, randan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud sirdanuzil mehil Astrahanin i Voronežan gubernijoišpäi kuti "Nikol'skoje-külä" vn 1866 elokus, ph. Mikoi-čudonsädajan mödhe. Vl 1893 raudte ühtenzoiti küläd Vladivostokanke. Vn 1898 3. päiväl sulakud külä sai lidnan statusad, nimitihe sidä "Nikol'sk:aks". 20. voz'sadan augotišes ukrainalaižed sirdanuded oliba ristitišton enambuses. Vl 1926 udesnimitihe lidnad "Nikol'sk-Ussuriiskijaks" erištamha NSTÜ:n toižiš lidnoišpäi. Vozil 1935—1957 lidnan nimi oli "Vorošilov", vspäi 1957 nimitase nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase katl'uses, Hankanveren tazangištol, sambnuziden vulkanoiden keskes, 33 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Pened joged oma Rakovk i Komarovk, mülüdas Razdol'nai-jogen ("Suifen'-He") hurapol'žhe basseinha, se jokseb Amuran lahthe läz Vladivostokad. Matkad Vladivostokhasai om 76 km suvhe orhal vai 97 km «Ussuri»-avtotedme (A370), Kitain röunhasai — 50 km päivlaskmha orhal.
Kaik 37 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Ussuriiskan ližaks: 2 žilod, 2 raudtestancijad da 33 küläd 9 territorijal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 158 004 ristitud, lidnümbrikon — 184 046 ristitud. Vl 2017 196 863 ristitud elädas lidnümbrikos. Lidnan i lidnümbrikon kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2017).
Rahvahad (lidnümbrik vl 2010, enamba 1%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 91,0%, korejalaižed — 3,0%, ukrainalaižed — 2,4%, toižed rahvahad — 3,6%.


Blagodarnii.
Blagodarnii () om Venäman lidn Stavropolin randan keskuses. Se om Blagodarnijan lidnümbrikon (edel 2017 vot — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
1782. voz' lugese eländpunktan alusenpanendan oficialižeks vodeks, zavottihe "Soldatskoje-küläks". 19. voz'sadal nimitihe sidä "Blagodarnoje-žilo"-ki (), kaks' nimed oli ühtel aigal. Vspäi 1900 kätihe makundan keskuseks. Vozil 1920−1922 Blagodarnii oli i vn 1971 9. päiväspäi sügüz'kud om lidnan statusanke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Märg Buivol-jogen randal (, Kumanjogen hura ližajogi), Stavropolin ülüdel, 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Stavropolihesai om 115 km päivlaskmha orhal vai 150 km avtotedme. Lähembaine lidn om Svetlograd 50 km lodeheze orhal, raudtedme vai 67 km avtotedme.
«Svetlograd — Budönnovsk»-avtote i raudte läbitadas lidnad. Raudtestancii om "Blagodarnoje"-nimenke, raudte om olmas ajamha jüguid vaiše.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 32 725 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1998−2005, läz 34 tuhad eläjid (vll 2002−2003 34 500 rist.). Rahvahad (vl 2010, enamba 1%): venälaižed — 81,8%, čiganalaižed — 7,5%, armenijalaižed — 3,6%, turkad — 1,8%, toižed rahvahad — 5,0%, rahvahuden ozutandata — 0,3%.
Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: Aleksandr Nevskijan jumalanpert' i Venäman uziden moknikoiden da hengenavaidajiden pühäpert'.
Ižanduz.
Ižandusen päsarak om sömtegimišt. Avtobusad oma kundaližtransportaks lidnas.
Agrotehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Budönnovsk.
Budönnovsk () om Venäman lidn da lidnankund Stavropolin randan päivnouzmas. Se om Budönnovskan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1799 "Pühä Rist"-nimenke () da lidnan statusanke. Vll 1921−1935 i 1957−1973 lidnan nimi oli "Prikumsk", sikš miše enzne nimi oli religiozine. Vll 1935−1957 nimitihe i vs 1973 kül'mkun 30. päiväspäi nimitadas "Budönnovsk:aks" Semön Budönnii-sodakäsknikan (1883−1973) oiktastuseks, ajeli lidnan läbi vl 1935. Lidn šingotase himižen sarakon edheotandoil, sömtegimištol i meblin tehmižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase kukhikahal tazangištol, stepin i pol'letetazangišton zonoiden röunal, Kumanjogen hural randal i Buivol-järven () randal, 135 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Stavropolihesai om 175 km päivlaskmha orhal vai 210 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Neftekumsk 70 km päivnouzmha, Zelenokumsk 55 km suvipäivlaskmha i Blagodarnii 70 km lodeheze, lendimport — 130 km suvipäivlaskmha avtotedme Mineraližed Veded-lidnanno.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 64 624 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 65 687 eläjad vl 2002. Nell' pühäpertid om olmas lidnas: ortodoksižen hristanuskondan — 2, armenižen jumalankodikundan — 2.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Budönnovskan medicinine i pedagogine kolledžad, profškol, Regionaline politehnine kolledž, «Progress»-openduzkeskuz, Stavropolin kooperativižen tehnikuman filial, Stavropolin valdkundaližen pedagogižen institutan filial i Kavkazan rahvahiden sebrusen institutan filial.
Irdkosketused.
*


Georgijevsk.
Georgijevsk (, "Georgievsk") om Venäman lidn Stavropolin randan suves. Se om Georgijevskan lidnümbrikon administrativine keskuz, Georgijevskan rajon mülüi sihe vn 2017 kezakuspäi. Om Kavkazižed Mineraližed Veded-regionan palaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1777 kuti "Ph. Jurgii-vägestusenkändajan lidnuz" (). Vl 1783 päivnouzmaižen Gruzijan Iraklii II-car' allekirjuti Georgijevskii-kožundtraktatad alištuses Venämale neciš lidnuses. Vl 1786 lidnuz sai makundan lidnan statusad.
Vl 1875 «Rostov — Vladikavkaz»-raudte läbiti lidnad. Georgijevsk šingotase sömtegimišton kaikenvuiččil edheotandoil, karvfabrikoil i metallan ümbriradmižen tegimil (armatur, instrument).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Podkumk-jogen hural randal (, Kuman oiged ližajogi), Kavkazan ezimägišton tazangištol, 300 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Stavropolihesai om 210 km lodeheze. Lähembaižed lidnad oma Novopavlovsk 25 km suvipäivnouzmha, Pätigorsk 30 km avtotedme suvipäivlaskmha i Mineraližed Veded 30 km päivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 72 153 ristitud (kaikiš suremb ristitišt), nügüdläižen lidnümbrikon kaks' videndest.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 81,3%, armenijalaižed — 11,5%, ukrainalaižed — 1,0%, azerbaidžanlaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 5,2%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Georgijevskan kolledž (ekstraordinarižiden situacijoiden ministrusen radnikad), Regionaližen «Integral»-kolledžan filial, Georgijevskan mehanizacijan tehnikum.
Irdkosketused.
*


Izobil'nii.
Izobil'nii () om Venäman lidn Stavropolin randan lodehes. Se om Izobil'nijan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2017 vot — rajonan, mülüi sihe).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1895 kuti "Izobil'no-Tiščenskii-žilo" (). Kätihe rajonkeskuseks vl 1929. Udesnimitihe "Izobil'noje:ks" vl 1935. Žilo sai lidnan statusad vl 1965.
Lidn šingotase kaikenvuiččel sömtegimištol, mugažo «Atlant»-tegim (avtoveimed, elektroühtenzoituzladimed, štampad) i Stavropolin mehanine tegim (mašiništ kazvatamha kalad) ratas. «Sinivauvaz valu»-gazanveim zavodiše lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 200 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Stavropolihesai om 40 km suvipäivnouzmha orhal, avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Stavropol' i Mihailovsk suvipäivnouzmha, Novoaleksandrovsk päivlaskmha. Raudtestancii nimitase "Izobil'nai" ().
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 40 555 ristitud (kaikiš suremb ristitišt), rajonan kaks' videndest. Hristanuskondan viž pühäpertid om olmas lidnas.
Nügüd'aigaižiden tehnologijoiden tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Ipatovo.
Ipatovo () om Venäman lidn Stavropolin randan pohjoižes. Om Ipatovon lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2017 vot ümbrik oli Ipatovon rajonaks).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1860, i vhesai 1880 nimitihe sidä "Čemrek-külä" () mahapandud läheli nogaižen ruhtinasen mödhe. Sid' vhesai 1935 nimi oli "Vinodel'noje" () vinan varažomiden äjüden taguiči.
Udesnimitadud Venäman Rahvahanikoiden sodan Pötr Ipatov-ühtnijan kanzannimen mödhe, hän pölištui külän ümbrištos vl 1918. Vspäi 1979 Ipatovo om lidnan statusanke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kalaus-jogen (Manič-jogen ližajogi) hural randal 100 m kortte valdmeren pindan päl, jogi om päivnouzmaižeks röunaks. Čemrek-oja läbitab kaiked lidnad da lankteb Kalausha. Matkad Stavropolihesai om 125 km suvipäivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Svetlograd 50 km suvhe kaikil teil. Federaline «Astrahan' — Stavropol'»-avtote (R-216) om lidnan pohjoižeks röunaks.
Klimat om terav kontinentaline, kuivan polhe. Paneb sadegid 300..400 mm vodes.
Eläjad da ižanduz.
Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1996−2009, läz 28 tuhad eläjid. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 26 053 ristitud, rajonan kaks' videndest.
Avtobusstancii da Ipatovo-raudtestancii oma olmas lidnas. Se om maižanduzrajonan keskuz, om sömtegimišton i sauvondan edheotandoid. «Kolos»-motobolklub om Venäman lidirujiden koumen kesken.
Irdkosketused.
*


Jessentukad.
Jessentukad () om Venäman lidn, lidnümbrik da lebutaho Stavropolin randan suves.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1825 kuti "Jessentukskai-stanic" (). Nece stanic om olmas erižeks eländpunktaks nügüd'-ki, se om ümbärdajan Ezimägišton rajonan keskuz, sijadase jogen vastrandal. Jessentukad nimitadas nügüdläižikš da oma lidnan statusanke vspäi 1920.
Geografijan andmused.
Eländpunkt om nimitadud Jessentug-hanan-pidajan nimen mödhe. Lidn sijadase Kavkazan ezimägištol, 600..650 m korktusil valdmeren pindan päl, Podkumk-jogen alangištos (Kum-jogen i Kaspijan meren bassein), jogen hural randal. Om ümbärtud Ezimägišton rajonan territorijal. Matkad Stavropolihesai om 200 km lodeheze orhal. Lähembaižed järedad lidnad oma Pätigorsk 15 km päivnouzmha i Kislovodsk 15 km suvipäivlaskmha.
Om «Jessentukad-lidn-kurort»-lidnümbrikon üks'jäižen eländpunktan. Kavkazan Mineralveziden regionan da aglomeracijan (1 mln rist. vl 2017) administracii sijadase neciš lidnas.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 100 996 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (vn 2010 rahvahanlugemine, enamba 1%): venälaižed — 84,7%, grekalaižed — 5,4%, armenijalaižed — 3,4%, ukrainalaižed — 1,6%, toižed rahvahad i rahvahuden ozutandata — 4,9%.


Kislovodsk.
Kislovodsk (,) om Venäman lidn, lidnümbrik da lebutaho Stavropolin randan suvipäivlaskmas. Se om randan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe. Mülüb Kavkazižed Mineraližed Veded-regionha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1803. Se sai lidnan statusad vl 1903.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Podkumk-jogen oiktal randal tobjimalaz (, Kuman oiged ližajogi), Suren Kavkazan ezimägištol, 750..1200 m ü.m.t. korktusil. Matkad Karačajan da Čerkesijan röunhasai om 10 km päivlaskmha, Stavropolihesai om 234 km lodeheze.
Seičeme žilod mülüdas lidnümbrikho Kislovodskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 128 553 ristitud, lidnümbrikon — 135 368 ristitud.
Vozil 2008 da 2014 Kaikenvenälaižen školopenikoiden olimpiadan venäkel'tme lopimetap oli neciš lidnas.


Lermontov (lidn).
Lermontov () om Venäman lidn da lidnümbrik Stavropolin randan suves. Mülüb Kavkazižed Mineraližed Veded-regionha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1953 samha urankivendod (gidrometallurgine tegim). Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1957. Lopihe urankivendon samišt vl 1967. Lidn šingotihe ladimensauvomižen edheotandoil nevondkundaližel aigal. Gidrometallurgine tegim (enzne uranan samižen edheotand) pästab mineraližid heretusid, mugažo elektromehanine tegim (likutimed, fil'trad), karvkombinat, sömkombinat, plastikpakuitesen i plastikverkon edheotandad ratas lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ümbärtüd mägil alangištos, 650 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Stavropolihesai om 182 km lodeheze. Lähembaižed lidnad oma Pätigorsk 10 km suvipäivnouzmha, Jessentukad 10 km suvipäivlaskmha i Železnovodsk 10 km pohjoižpäivnouzmha.
Ostrogork-žilo (, 2 043 rist. vl 2018) mülüb lidnümbrikho Lermontovan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 22 541 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 24 500 eläjad vl 1996.
Lermontovan regionaline äiprofil'ne kolledž i Moskvan avtoteiden valdkundaližen tehuniversitetan Pohjoižkavkazine filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.


Mihailovsk (Stavropolin rand).
Mihailovsk () om Venäman lidn da lidnankund Stavropolin randan päivlaskmas. Se om Stavropolin pohjoine kaimdailidn, randan Špakan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1784 kuti "Mihailovskoje-külä". Vozil 1963−1998 sen nimi oli "Špakovskoje-külä". Se sai lidnan statusad vspäi 1999 nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Stavropolin ülüdel, 440 m korktusel valdmeren pindan päl. Mihailovsk sijadase 2 kilometras Stavropolin pohjoižröunaspäi. Kova tullei oleleb paksus, se üleneb 10 metrhasai sekundas da sen enamba (35..40 m/s) 50 päiväl vodes.
Koume eländpunktad mülüdas lidnankundha Mihailovskan ližaks. Lidnankundan pind — 256 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 70 981 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' (vl 2018). Vl 2018 kaik 91 254 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (vn 2002 rahvahanlugemine, enamba 1%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 87,1%, armenijalaižed — 7,7%, čiganalaižed — 1,3%, ukrainalaižed — 1,3%.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden tehmine, sömtegimišt, avtodetaliden tegim.
Irdkosketused.
*


Mineraližed Veded.
Mineraližed Veded (, "Mineralnie Vodi") om Venäman lidn Stavropolin randan suves, Mineraližiden Veziden lidnümbrikon (edel 2015 vot — rajonan, mülütihe sihe vl 2010) administrativine keskuz. Mülüb Kavkazižed Mineraližed Veded-regionha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1878 kuti "Sultanovskii-žilo" raudtestancijannoks «Rostov Donal — Vladikavkaz»-jonol. Udesnimitihe sidä "Illarionovskii-žiloks" vl 1898. Vspäi 1922 om lidnan statusanke da nügüdläiženke nimenke.
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil, mugažo kivenümbriradai tegim, Irkutskan raudbetonan tegimen filial i karvfabrik ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kumanjogen oiktal randal (Kaspijan meren bassein), 300 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Stavropolihesai om 135 km lodeheze orhal vai 170 km avtotedme. Lähembaine lidn om Železnovodsk 15 km suvipäivlaskmha avtotedme. Regionan rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("MRV / МРВ") levineb 4 kilometras lidnaspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 76 728 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 88..89 tuhad eläjid vll 1997−2007 (89 336 rist. vl 2004).
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 82,6%, armenijalaižed — 8,7%, ukrainalaižed — 1,3%, grekalaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 6,3%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Mineraližveziden regionaline äiprofil'ne kolledž, raudtetransportan kolledž, Stavropolin randan muzikaližen kolledžan filial, Rostovan torguimiž-ekonomižen tehnikuman filial, üläopendusen aluzkundoiden koume filialad.
Irdkosketused.
*


Neftekumsk.
Neftekumsk () om Venäman lidn Stavropolin randan päivnouzmas. Se om Neftekumskan lidnümbrikon (edel 2017 vot — rajonan) administrativine keskuz, mülüi sihe ende-ki.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1958 samha kivivoid. Vl 1965 kätihe uden rajonan keskuseks. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1968. Lidn šingotase kivivoin samižel tähäsai (läz 1 mln tonnoid vodes), mugažo leibtegim i maidtegim ratas lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nogain stepiš, Kumanjogen oiktal randpolel, 5 km jogespäi, 40 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Stavropolihesai om 276 km päivlaskmha. Lähembaižed lidnad oma Suvisuhokumsk (Dagestan) 60 km päivnouzmha avtotedme i Budönnovsk 70 km päivlaskmha avtol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 27 687 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 27 703 eläjad vl 2011.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 75,5%, darginalaižed — 7,0%, nogailaižed — 3,4%, totarlaižed — 3,2%, armenijalaižed — 1,9%, turkmenalaižed — 1,7%, avarad — 1,0%, toižed rahvahad — 6,3%.
Irdkosketused.
*


Nevinnomissk.
Nevinnomissk () om Venäman lidn da lidnümbrik Stavropolin randan suvipäivlaskmas. Se om randan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1825 kuti "Nevinnomisskai-stanic" () läz ühtennimišt lidnust. Vozil 1872−1875 sauvoihe raudted lidnannoks. Stanic sai lidnan statusad vl 1939, nimitihe nügüdläižikš. Vspäi 1936 vhesai 1948 sauvoihe Nevinnomisskan kanalad. Vozil 1942 (eloku) — 1943 (21. viluku) lidn oli okkupiruidud nacistižen Germanijan sodavägil. Vn 2002 kezakus lidn eli läbi järedas sur'vedes.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kavkazan ezimägištol, seižub Kuban-jogen molembil randoil Suren Zelenčukan () lanktendan sijas (hura ližajogi), 320 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Stavropolihesai om 55 km pohjoižhe. Toine lähine lidn om Čerkessk 57 km suvipäivnouzmha avtotedme.
Nevinnomissk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Sen territorii jagase 11 lidnanlaptha. Om ümbärtud Kočubejevskojen rajonan territorijal.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 118 360 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1998 — 133 802 eläjad.
Rahvahad (vl 2010, enamba 1%): venälaižed — 89,9%, ukrainalaižed — 2,0%, armenijalaižed — 1,8%, toižed rahvahad — 6,3%.
Ižandusen päsarak om himine tegimišt: azotühtnendoiden pästand da kodihimijan tegim.


Novoaleksandrovsk.
Novoaleksandrovsk () om Venäman lidn Stavropolin randan lodehes. Se om Novoaleksandrovskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1804 kuti "Novoaleksandrovskai-stanic" () kozakištol i sirdnikoil Venäman keskuzgubernijoišpäi elänzoitmaha tahondad, miša varmitada valdkundan suviröunad i teid Mustmerennoks. Stanic sai lidnan statusad vl 1971 nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Rasševatk-jogen randoil (, Jegorlikan i Manič-jogen hurapol'ne bassein), 131 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Novoaleksandrovsk seižub kesked maižanduzrajonad, toižetujan nepstoindan zonas, paneb 450..550 mm sadegid vodes keskmäras. Matkad Stavropolihesai om 77 km suvipäivnouzmha orhal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 26 757 ristitud, ümbrikon ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1996−2000, 29 tuhad eläjid.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 90,5%, armenijalaižed — 3,2%, čiganalaižed — 2,0%, toižed rahvahad — 4,3%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarak om sömtegimišt, mugažo stökolmülütimiden tegim om olmas. "Rasševatk-raudtestancii" om olmas vspäi 1897, sijadase «Kropotkin — Stavropol'»-jonol.
Profškol i Stavropolin kooperativižen tehnikuman filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Novopavlovsk.
Novopavlovsk () om Venäman lidn Stavropolin randan suves. Om Kirovan lidnümbrikon administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1777 kuti "Pavlan lidnuz" (). "Novopavlovskai-stanic" sai lidnan statusad vl 1981.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuranjogen hural randal. Matkad Stavropolihesai om 220 km lodeheze avtotedme. Lähembaine lidn om Georgijevsk 20 km lodeheze orhal.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 26 562 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2010. Jumalanmaman Vladimir-lidnan jumalaižen pühäpert' om lidnas (ortodoksine hristanuskond).
Rahvahad (enamba 1%, vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe): venälaižed — 82,5%, čiganalaižed — 6,4%, armenijalaižed — 5,3%, ukrainalaižed — 1,1%; toižed rahvahad — 4,0%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt da sauvondmaterialoiden tegimišt, mugažo stökoltegim om olmas. "Apollonskai-raudtestancii" sijadase Georgijevsk — Prohladnii raudtel.
Irdkosketused.
*


Pätigorsk.
Pätigorsk (,) om Venäman lidn da lebutaho Stavropolin randan suves. Se om randan kahtenz' surtte lidn, Pätigorskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Vs 2010 vilukun 19. päiväspäi Pätigorsk om Pohjoižkavkazan federaližen ümbrikon pälidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1780 kuti "Konstantinogorskan lidnuz". "Goräčevodsk-žilo" (Hulad Veded) sai lidnan statusad vl 1830 udenke nügüdläiženke nimenke, läheseižujan (ei mülü lidnha) izoliruidud Beštau-mägen mödhe (— «viž-mägi», 1401 m).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Podkumk-jogen randal (Kuman oiged ližajogi), Mašuk-mägen (993 m) pautkil da pohjanno, 500..600 m korktusil. Matkad Stavropolihesai om läz 150 km lodeheze. Lähembaine lidn om Lermontov 10 km lodeheze avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 142 511 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 145 971 eläjad vl 2015.
Rahvahad (enamba 1%, vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe): venälaižed — 71,5%, armenijalaižed — 13,3%, azerbaidžanlaižed — 3,1%, ukrainalaižed — 1,8%, kabardalaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 8,4%, rahvahuden ozutandata — 0,7%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma turizm, sömtegimišt, omblendtegimišt, mašinoidensauvomine, torguind. Lidn sab reskveden Kubanišpäi vezivedon kal't. "Pätigorsk-raudtestancii" sijadase Mineraližed Veded — Kislovodsk raudtel. Kaik om 4 raudtestancijad da 1 platform lidnan röunoiš.
Irdkosketused.
*


Svetlograd.
Svetlograd () om Venäman lidn Stavropolin randan keskuzpalan lodehes. Om Petrovskojen lidnümbrikon administrativine keskuz. Edel 2017 vot lidn oli Petrovskojen rajonan "Municipaline «Svetlograd-lidn»-ühtnik"-lidnankundaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1786 kuti "Petrovskoje-külä". Se sai lidnan statusad vl 1965 udenke nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Stavropolin ülüdel, Kalaus-jogen randal (Manič-jogen ližajogi), 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Stavropolihesai om 76 km suvipäivlaskmha. Lähembaižed lidnad oma Blagodarnii 50 km suvipäivnouzmha orhal, raudtedme vai 67 km avtotedme i Ipatovo 50 km pohjoižhe kaikil teil.
Eläjad.
Vl 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 38 520 ristitud, rajonan (nüg. lidnümbrik) pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1996−2009, läz 40 tuhad eläjid.
Rahvahad (enamba 0,9% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 93,7%, armenijalaižed — 1,5%, ukrainalaižed — 1,0%, čiganalaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 2,9%. Ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas, mugažo baptizman jumalanpert'.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt, suvondmaterialoiden tegimišt, mugažo bumagfabrik om olmas. "Svetlograd-raudtestancii" sijadase «Stavropol' — Elist»-jonol. Svetlograd-sodalendimpöud levigandeb 12 km lodeheze lidnaspäi.
Kaks' specialižen keskopendusen sijališt aluzkundad om lidnas: pedagogine kolledž da regionaline maižandusen kolledž.
Irdkosketused.
*


Zelenokumsk.
Zelenokumsk () om Venäman lidn Stavropolin randan suves. Se om Nevondkundaližen lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1781 kuti saldatoiden erindas žilo. Vl 1783 Ekaterina II lahjoiči mad senno Voroncov-grafale, i "Voroncovo-Aleksandrovskoje" sauvoškanzihe. Vl 1963 ühtištuihe sidä olnu Kuman hural randal "Novogrigor'jevskoje-žilonke", nimitihe "Nevondkundaline-žiloks" (). Se sai lidnan statusad vn 1965 9. päiväl redukud nügüdläiženke nimenke.
Lidn šingotase sauvondmaterialiden pästandal (torved, savič) i betonmašiništon tehmižel, sömtegimišton edheotandoil (oludtegim, elevator, Budönnovskan maidtegimen ceh), mugažo elektroladimiden tegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kumanjogen molembil randoil (Kaspijan meren bassein), 145 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Stavropolihesai om 165 km lodeheze orhal vai 235 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Georgijevsk 43 km suvipäivlaskmha orhal vai 53 km avtotedme i Budönnovsk 47 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 57 km raudtedme i avtol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 35 839 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vll 1998−2009, 39..40 tuhad eläjid (40 500 rist. vl 2008).
Zelenokumskan äiprofil'ne tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Železnovodsk.
Železnovodsk () om Venäman lidn-kurort mineralveden purtkil Stavropolin randan suves. Om lidnümbrikon keskuseks randan alištusenke.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1810 mineralveden kahten purtken löudandan jäl'ghe Raudasine-mägel (nügüd' tetas enamba 20 purdet). Vl 1896 raudte tuli kurortha. Se sai lidnan statusad vl 1917. Toižen mail'man sodan aigan nacistine Germanii okkupirui Železnovodskad (9. eloku 1942 — 11. viluku 1943) da toi äi vigoid sille. Vspäi 1964 kaikenaigaine registracii lidnas oli röunatud i šingotihe kurortad severz'-se voz'kümnid.
Geografijan andmused.
Železnovodsk mülüb Kavkazan Mineraližed Veded-regionha. Se sijadase Lermontov- (suvipäivlaskmas) i Mineraližed Veded- (pohjoižpäivnoumas) lidnoiden keskes, Raudasine-mägen pautkil da läz sidä, 470..650 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Stavropolihesai om 191 km lodeheze. Toižed lähižed lidnad oma Jessentukad suvipäivlaskmas i Pätigorsk 12 km suvipäivnouzmha.
Sädab lidnümbrikod (52,6 tuh. eläjid vl 2017) Inozemcevo-kurortžilonke (27,5 tuh. eläjid vl 2017) ühtes.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 433 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1992−2001, läz 30 tuhad eläjid (30 300 vl 1998).
Čomamahtoliž-sauvondtehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Angol.
Angol (), täuz' oficialine form — Angolan Tazovaldkund (), om valdkund Keskmäižen Afrikan suves. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Luand.
Istorii.
Vl 1975 kül'mkun 11. päiväl Angol tedoti ičeze ripmatomudes Portugalijaspäi.
Vozil 1975-2002 rahvahanikoiden soda oli valdkundas.
Jäl'gmäine Konstitucii om vahvištadud parlamentas vl 2010 vilukun 21. päiväl.
Geografijan andmused.
Angol om mavaldkundröunoiš Kongon Tazovaldkundanke pohjoižes (Kabind-eksklav, röunan piduz — 231 km), Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas (2646 km), Zambijanke päivnouzmas (1065 km) da Namibijanke suves (1427 km). Ühthine röunoiden piduz om 5369 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri vilun Bengelan joksmusenke, randanpird — 1600 km. Valdkundan pind om 1,246,700 km² (seičemenz' surtte Afrikas).
Mägitazangišt otab 90% valdkundan pindad. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Mokko-mägi (2620 m). Kaid alangišt levigandeb pidust' valdmererandad, 50-160 km levette. Mec da harv mec ottas läz 40% valdkundan territorijad, pohjoižpäivnouzmpoles tobjimalaz.
Klimat om ekvatorialine, kuiv mererandal (50-500 mm sadegid vodes) da kuivahk mägitazangištol (600-1500 mm). Sadegiden mär poleneb pohjoižespäi suvhe. Letkesižed rahvahatomad Kalahari- da Namib-mad oma valdkundan suves. Päivlaskmaižed joged langetas Atlantižhe valdmerhe, pohjoižed oma ližajogikš Kongon täht, suvipäivnouzmaižed joged jokstas Zambezihe.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, almazad, kuld, raudkivend, vas'k, boksitad, uran, fosfatad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund dominirujan partijan sistemanke ("Rahvahaline likund Angolan päzutandas",).
Valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez' om prezident, hän-žo om armijan päkäsknik. Vn 2010 Angolan Konstitucijan mödhe, parlamentan ezipartijan lider tegese prezidentaks avtomatižikš videks vodeks, ezipartijan nimikirjutesen nomer kaks' — varaprezidentaks, kahtenden strokun om voimuz. Vspäi 2012 päministran radnikust eile olmas. Vs 2017 sügüz'kun 26. päiväspäi Angolan prezident om Žuan Lorensu, valdkundan kaičendministr vozil 2014—2017. Hänen partii sai vägestust järgvaličendoiden satusiden mödhe (61,08%).
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim () 220 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2017 elokun 23. päiväl. Parlamentan prezident om Fernandu da Pjedade Diaš Santuš vs 2012 sügüz'kun 27. päiväspäi (kahtenz' strok, enččen duš Santuš-prezidentan dvojurodnii vell').
Pit'kan aigan Žoze Eduardu duš Santuš oli Angolan prezidentan (vozil 1979—2017).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Angolan administrativiž-territorialine jagand."
Angol jagase 18 agjaha (). Agjad alajagasoiš 157 municipalitetha ().
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Kabind, Uambo, Lubango, Kuito, Malanže, Lobitu, Bengel, Uiže. Vl 2010 kaik oli 24 lidnad enamba mi 30 tuh. eläjidenke.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 18 489 000 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Vl 2009 Angolan päeksport oli kivivoi (97% rahoiden mödhe). Almazad, pumaterialad, puvill da kofe mugažo vedas verhiže maihe. Vl 2012 Kitai oli päühtnii torguindas (Angolan eksportan pol' da importan nelländez).


Luand.
Luand () om Angolan pälidn da kaikiš suremb lidn. Vozil 2008 i 2017 om kaikiš kal'hedamb lidn mail'mas elämižen täht.
Vn 2014 rahvahanlugemižen mödhe Luand-lidnan eläjiden lugu om 2 825 311 ristitud, Luand-agj om lidnan aglomeracijaks, sen ristitišt om 6 542 942 eläjad. Luand-lidnan pind om 113 km², Luand-agjan pind om 2418 km².
Voden 2016 kül'mkuspäi Francisko Higino Lopes Karneiro-jenaral (port. "Francisco Higino Lopes Carneiro" "Graciano Francisco Domingos") om Luand-agjan pämehen.


Amursk.
Amursk () om Venäman lidn da lidnankund Habarovskan randan suvipalas. Se om Amurskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud "Padali-Päivnouzmaine-žilho" () kangazpertikš vn 1958 kezakul sauvomha Komsomol'skan cellüloz-kartonašt kombinatad (likvidiruihe vl 2012). Amursk-radnikžilo sai lidnan statusad vl 1973. Lidn šingotase gidrometallurgijan (suladamha kuldad) i mecan ümbriradmižen (špon) edheotandoil, mugažo patroniden tegim radab. Amurskan LES varatoitab lidnad elektrusel da lämudel, kalankazvatusen ceh om sätud siš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Amur-jogen hijaman hural randal, 50 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Habarovskhasai om 230 km suvipäivlaskmha orhal, 300 km raudtedme vai 430 km avtotedme. Lähembaine lidn om Komsomol'sk Amural 50 km pohjoižhe.
Klimat om ven mussonižpirdoidenke. Heinkun lämuz +21,1 C°, vilukun — −25,8 C°, voden keskmäine lämuz −0,2 C°. Paneb sadegid 575 mm vodes, vähemba redukus-sulakus (113 mm pordol). Botanine sad radab vspäi 1988.
Amursk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 318 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 42 970 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 59 600 eläjad vl 1992. Amurskan politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Bikin.
Bikin () om Venäman lidn da lidnankund Habarovskan randas. Se om randan kaikiš suvemb lidn, Bikinan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1895 kuti kozakoiden "Bikinskai-stanic" (), sid' "Bikin-žilo", elänzoitmaha Venäman imperijan tahoid, om nimitadud jogen mödhe. Jogen nimi om sündnu -sanaspäi «akan veik». Žilo sai lidnan statusad vl 1938. Šingotihe mecan ümbriradmižen keskuseks nevondkundaližen aigan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bikin-jogen oiktal randal tobjimalaz (Ussurin oiged ližajogi), Ussurin alangištos, 70 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Sihote-Alin'-mägisel'gan sarakod 300..600 m kortte ümbärtas lidnad päivnouzmpolespäi. Matkad Habarovskhasai om 195 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 215 km «Ussuri»-avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Väzemskii 98 km pohjoižpäivnouzmha «Ussuri»-avtotedme (A-370) i kitajine Žaohe 20 km päivlaskmha orhal vai 40 km Pokrovk-külän kal't (röunpäličmänendtaho).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 154 ristitud, rajonan ristitišton seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli enamba 19 tuhad eläjid koume pordod: vozil 1959, 1989—1992 i 2002—2008 (vl 2002 — 19 641 rist.).
Rahvahad (vl 2010, enamba 1%): venälaižed — 89,6%, ukrainalaižed — 2,6%, totarlaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 6,5%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt da meblin tehmine, mugažo trikotegesiden fabrik om olmas lidnas. Profškol da Habarovskan tegimištoiž-ekonomižen tehnikuman filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. «Ussuri»-avtote ümbärdab lidnad päivnouzmas. "Bikin-raudtestancii" om olmas Transsiban Habarovsk — Ussuriisk jonol vspäi 1895. Raudte- da avtotesildad oma lidnan suves Bikin-joges päliči.
Irdkosketused.
*


Komsomol'sk Amural.
Komsomol'sk Amural () om Venäman lidn da lidnümbrik Habarovskan randan suves. Se om Komsomol'skan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, randan kahtenz' surtte i Venäman Edahaižen Päivnouzmpolen nellänz' surtte lidn (Vladivostokan, Habarovskan da Jakutskan jäl'ghe).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1932 lidnan statusanke, "Permskoje-külän" (sen aluz oli pandud vl 1860) da nanalaižiden "Dzömgi-seižutesen" sijas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Amur-jogen hural randal, 47 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Taigmec da sod ümbärtas lidnad. Matkad Habarovskhasai om 404 km suvipäivlaskmha avtotedme, Amuran jogensuhusai — 569 km jogiportaspäi. Lähembaine lidn om Amursk 50 km suvhe.
Komsomol'sk Amural om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 263 906 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 319 tuhad eläjid vll 1990−1992.
Rahvahad (enamba 0,3% vl 2010): venälaižed — 87,2%, ukrainalaižed — 1,7%, totarlaižed — 0,7%, vaugedvenälaižed — 0,4%, nanalaižed — 0,4%, azerbaidžanlaižed — 0,3%, korejalaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 1,7%, rahvahuden ozutandata — 7,3%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma lendimiden sauvomine, laivansauvomine, metallurgii, kivivoin ümbriradmine (kivivoin- da gazanveimed Sahalinaspäi).
Avtobusad, tramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks. Vspäi 1975 raudte- da avtotesild ühtenzoitab Amuran randoid. Ühtennimine raudtestancii om järed raudtesol'm Baikalan-Amuran magistralil. Sodavägiden da civiline «Hurb»-lendimport ("KXK" / "КСЛ") sijadase 22 km avtotedme suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Toižed lendimportad oma «Dzömgi» jüguzlendimiden da VIP-personiden täht i «Pobed» ("Vägestuz") kebnan aviacijan täht.
Irdkosketused.
*


Nevondkundaline Port.
Nevondkundaline Port () om Venäman lidn da lidnankund Habarovskan randan suvipäivnouzmas. Se om Nevondkundaližen Portan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1853 kuti Konstantinovskii-sodapost. Vozil 1856−1923 nimi oli "Imperatorine Port" (), vhesai 1930 nimitihe "Znamenskoje-žiloks", sid' radnikžiloks nügüdläiženke nimenke. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1941 vilukus. Vozil 1943−1945 saudihe Vanino-ližaportad merikaran vastrandal i raudted Komsomol'skaspäi Amural türmatud mehiden abul oigendamha sodavägid Japonijad vaste. Vspäi 1981 oli ümbrišton ühtenzoitusen planoid järedha lidnha, no azotihe niid NSTÜ:n čihodamižen jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tataran sal'men päivlaskmaižel randal, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Habarovskhasai om 385 km päivlaskmha orhal vai 570 km avtotedme. Lähembaine lidn om Uglegorsk (Sahalin) 120 km päivnouzmha orhal sal'men kal't. BAM-raudten lopstancii, meriport radab lidnas.
Nevondkundaline Port om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 27 712 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 35 500 eläjad vl 1992.
Irdkosketused.
*


Nikolajevsk Amural.
Nikolajevsk Amural () om Venäman lidn da lidnankund Habarovskan randan päivnouzmas. Se om Nikolajevskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1850 Nevel'skii-admiralal Venäman-Amerikan kompanijan laukaks, vspäi 1854 "Nikolajevskii-sodapost". Se sai lidnan statusad da "Nikolajevsk"-nint vl 1856. Paloi lophu vn 1920 japonižen intervencijan aigan. Udessaudihe lidnad da udesnimitihe sidä vl 1926. Vozil 1934—1956 oli Venäman NFST:n Alaamuran agjan keskuseks, sid' mülüb Habarovskan randha rajonan keskuseks. Lidn šingotase mecan, kuldan i kalan samižen keskuseks, meritorguindportaks, mugažo leibänkombinat radab. Elektruz andase Nikolajevskan LES:aspäi vspäi 1973, radab londuseližel gazal vspäi 2008.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penel ülüdel Amur-jogen hural randal läz sen jogensud (limanad), 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Habarovskhasai om 977 km suvipäivnouzmha. Lähembaine lidn om Oh (Sahalinan agj) 150 km päivnouzmha orhal. Ühtenzoitase lendimportal, kezal — vetme-ki, šebin'avtote mäneb Komsomol'skhasai Amural.
Nikolajevsk Amural om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 50,46 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 22 752 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli 36 500 eläjad vl 1992.
Irdkosketused.
*


Väzemskii (Habarovskan rand).
Väzemskii () om Venäman röunanverine lidn da lidnankund Habarovskan randan suves. Se om Väzemskijan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1934).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1894 kuti "Väzemskai-raudtestancii" () Transsiban «Habarovsk — Vladivostok»-jonol. Se om nimitadud Ussurin raudten sauvomižen Orest Väzemskii-pämehen oiktastuseks. Eländpunkt sai lidnanvuiččen žilon statusad vl 1938, šingotihe mecan varhapanendal. Žilo sai lidnan statusad vl 1951. Lidn šingotase mecan ümbriradmižen, sömtegimišton, kaivuztehmižen i sauvondmaterialiden sarakon edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ussuri-jogen randpolel, 5 kilometras suvipäivnouzmha jogespäi (Kitain valdkundröun), 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Habarovskhasai om 125 km pohjoižhe avtol. Lähembaine Venäman lidn om Bikin 88 km suvipäivlaskmha orhal, 100 km raudtedme vai «Ussuri»-avtotedme, avtote läbitab lidnan suvipäivnouzmad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 555 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 1939—2001, 17..19 tuhad eläjid (vl 1967 — 19 000 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan puine ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert' om saudud lidnas vozil 1993−2001. Väzemskijan mechoz-tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks vspäi 1934.
Irdkosketused.
*


Belogorsk (Amuran agj).
Belogorsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Amuran agjan suvipalas. Se om agjan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Belogorskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1860 kuti "Aleksandrovskoje-žilo" sirdanikoil Permin i Vätkan gubernijoišpäi. Se sai lidnan statusad vl 1926. Vspäi 1957 om nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tom'-jogen hural randal (, Zejan hura ližajogi), 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Belogorsk om Transsiban raudtesol'm, 109-kilometrine raudtesarak ühtenzoitab Blagoveščenskanke suvipäivlaskmas. Om 99 km matkad Blagoveščenskhasai avtotedme. Lähembaine lidn om Svobodnii 56 km lodeheze orhal vai raudtedme, 63 km oiktal avtotel vai 109 km «Amur»-avtoted kävutaden.
Nizinnoje-žilo (472 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Belogorskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 117,6 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 68 249 ristitud, lidnümbrikon — 68 716 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1992 — 75 tuhad eläjid. Vl 2017 kaik 66 917 ristitud elädas lidnümbrikos.
Ižanduz.
Tegimišton päsarakod oma sauvondtegesiden pästand (raudbetontegesed, läbinägujad konstrukcijad), sömtegimišt sijaližel torhudel, raudten edheotandad (distancii, 3 depod). Lidn om maižanduzrajonan keskuz. Turizm šingotase Belogorskas, 8 adivpertid om lidnas. Om kaks' ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid.
Professionaližen opendusen aluzkundad: sijaline Amuran profkvalifikacijoiden äifunkcionaline keskuz, mugažo Amuran torguindan da servisan kolledžan 4. palakund (Blagoveščensk, vspäi 2013, enzne Belogorskan sömtegimišton tehnologine tehnikum).
Irdkosketused.
*


Raičihinsk.
Raičihinsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Amuran agjan suves.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1932 kuti "Raičih-žilo" () samha burad hil't, nimitihe jogen mödhe. Vspäi 1934 oli radnikžiloks. Raičih sai lidnan statusad vl 1944, udesnimitihe siloi-žo.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Raičih-jogen (Amuran hura ližajogi) randal, 200 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kitain valdkundröunhasai (Amur-jogi) om 50 km suvhe, Blagoveščenskhasai om 165 km lodeheze. Lähembaine lidn om Zavitinsk 40 km pohjoižhe avtotedme. Transsiban raudtesarak lopiše Raičih-stancijal lidnas vspäi 1934, stancii ei ole rados vspäi 2012.
Koume žilod mülüdas lidnümbrikho Raičihinskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 225,52 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 20 534 ristitud, lidnümbrikon — 21 933 ristitud. Vozil 1959−1967 i vll 1979−1998 ristitišt oli 27..28 tuhad eläjid (vl 1979 — 28 060 rist.). Vl 2017 lidnümbrikon ristitišt — 20 271 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Vladimiran Jumalanmaman jumalaižen pühäpert' (1998) om lidnas.
Raičihinskan industrialine tehnikum da Amuran medicinižen kolledžan filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.


Skovorodino.
Skovorodino () om Venäman lidn da lidnankund Amuran agjan päivlaskmas. Se om Skovorodinon rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1908 kuti "Zmeinii-žilo" () raudtestancijanno Transsibal. Vl 1909 udesnimitihe sidä, i vhesai 1911 žilon nimi oli "Never-1". Vozil 1911—1938 eländpunktan nimi oli "Ruhlovo", ühtenzoituzteiden Ruhlovan Sergein-ministran kanzannimen mödhe (ajoi žilho). Lidnanvuitte žilo sai lidnan statusad vl 1927. Om nimitadud nügüdläižikš vn 1938 16. päiväl tal'vkud žilon nevondkundan ezmäižen Afanasii Skovorodin-ezimehen mödhe (japonižed interventad amptihe händast vn 1920 uhokus).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur' Never-jogen (Amuran hura ližajogi) randal, 400 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kitain valdkundröunhasai om 60 km suvhe, Blagoveščenskhasai om 480 km suvipäivnouzmha orhal, 650 km raudtedme vai «Amur»-avtotedme. Lähembaine lidn om Tind 140 km pohjoižhe orhal, 185 km avtotedme vai raudtedme.
Pen' Lesnoi-žilo (338 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Skovorodinon ližaks. Lidnankundan pind — 740,84 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 9 564 ristitud, rajonan ristitišton koumandez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1992—1996, 14 100 eläjad. Motoambujan sodajoukun lähtend kucui depopuläcijad.
Irdkosketused.
*


Svobodnii (Amuran agj).
Svobodnii () om Venäman lidn da lidnümbrik Amuran agjan keskuzpalan suves. Se om agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Svobodnijan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1912 kuti "Aleksejevsk" lidnan statusanke Aleksei-carinpoigan oiktastuseks. Vl 1917 sulakul nimitihe lidnad nügüdläižikš. Svobodnii šingotase raudten, sauvondmaterialiden (raudbetontegesed, keramine savič) i sömtegimišton edheotandoil. Kaikiš järedamb om vagonoiden kohenduztegim, se om üks'jäine Baikalaspäi Edahaižes Päivnouzmpoles. Vspäi 2015 Amuran londuseližen gazan ümbriradai tegim om sauvomas 15 kilometras lidnaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Zei-jogen (Amuran hura ližajogi) oiktal randal, 190 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Blagoveščenskhasai om 146 km suvhe avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Belogorsk 56 suvhe orhal vai raudtedme i Šimanovsk 60 km lodeheze raudtedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 58 778 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 81 300 eläjad, se oli agjan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Amuran tehnine kolledž i Amuran raudtetransportan institut — Edahaižen Päivnouzmpolen raudteühtenzoitusen valdkundaližen universitetan filial, medicinine škol i raudtetehnikum mülüdas institutha.
Irdkosketused.
*


Šimanovsk.
Šimanovsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Amuran agjan keskuzpalan suves. Se om Šimanovskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1910 kuti Transsiban "Per-žilo raudtestancijanno" (). Vll 1914—1920 nimitihe žilod "Gondatti". "Vladimiro-Šimanovskii-radnikžilo" sai lidnan statusad vl 1950 nügüdläiženke nimenke. Vspäi 1975 alištub agjan tobmudele oikti. Lidn šingotihe sauvondmaterialiden tehmižel täht edel 1990-nziden voziden lopud. Järedoiden edheotandoiden bankrotnendan jäl'ghe mašiništonsauvomižen tegimen pala i mecan edheotand ratas lidnas. Ristitišton enambuz radab kosmodroman objektoiden sauvondas Ciolkovskii-lidnanno.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur' Per-jogen üläjoksmusen randoil (, Zejan oiged ližajogi), 270 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Blagoveščenskhasai om 190 km suvhe orhal vai 245 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Ciolkovskii 39 km suvipäivnouzmha orhal, 52 km avtotedme vai raudtedme, i Svobodnii 75 km suvipäivnouzmha orhal vai 100 km niil-žo teil.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 815 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 1979−1998, 25..26 tuhad eläjid (vl 1992 — 26 500 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan Sündun londuseližen pühäpert' om olmas vspäi 2012.


Zavitinsk.
Zavitinsk () om Venäman lidn da lidnankund Amuran agjan suves. Se om Zavitinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1906 kuti "Zavitai-külä" (). Kätihe sidä lidnanvuiččeks "Zavitai-žiloks" vl 1936. Žilo sai lidnan statusad vl 1954, udesnimitihe siloi-žo.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Zavitai- da Burei-jogiden keskes (Amuran hurad ližajoged), 230 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. "Zavitai-raudtestancii" om olmas Transsibal vspäi 1914. Matkad Blagoveščenskhasai om 162 km päivlaskmha. Lähembaine lidn om Raičihinsk 40 km suvhe avtotedme. «Amur»-trass (Čit — Habarovsk) läbitab lidnan pohjoižpäivnouzmašt palad.
Kaks' pen't küläd da raudtestancii mülüdas lidnankundha Zavitinskan ližaks. Lidnankundan pind — 245 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 481 ristitud, lidnankundan — 11 811 ristitud, rajonan ristitišton koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989—1998, 20..22 tuhad eläjid (vl 1992 — 22 300 rist.). Vl 2017 kaik 11 057 eläjad om lidnankundas. Nevondkundaližel aigal sodadivizii baziruihe lidnas, sodalendimport oli olmas. Läz ei ole sodavägid lidnas 2000-nziš vozišpäi.
Amuran agrarižen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Zei (lidn).
Zei () om Venäman lidn da lidnümbrik Amuran agjan keskuses. Se om Zejan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo.
Enzne.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1879 kuti "Zejan Varažom" () Üläamuran kuldansamižkompanijan täht. Om nimitadud jogen mödhe (-sanaspäi «tera»). Žilo sai lidnan statusad vl 1906 uden "Zejan Valdmad"-nimenke (). Vspäi 1913 lidn nimitase nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Zejanjogen oiktal randal (Amur-jogen hura ližajogi), Tukuringr-mägisel'gan pautkenno, 220 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Blagoveščenskhasai om 385 km suvhe orhal vai 530 km avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 986 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 32 400 eläjad.
Lidnan kaikiš suremb edheotand om Zejan GES. Se om kahtenz' surtte gidroelektrine stancii Venäman Edahaižes Päivnouzmpoles da Amuran agjas Burejan GES:an jäl'ghe. Mugažo sadas kuldad da mecad lidnan ümbrištos. Medicinine škol i kaivuzkolledž oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Tind.
Tind () om Venäman lidn da lidnümbrik Amuran agjan lodehes. Se om Tindan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo (ei mülü sihe), agjan nellänz' surtte lidn. Kuctas Tindad «pälidnaks».
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1907 kuti "Tindinskii-žilo". Se sai lidnan statusad vl 1975, udesnimitihe siloi-žo, kändamha «BAM»-raudten sauvondan keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen randal (Amuran hurapol'ne bassein), 520 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om ümbärtud taigmecal sambnuziden vulkanoiden pautkil. Matkad Blagoveščenskhasai om 572 km suvipäivnouzmha orhal vai 820 km «Amur»-avtotedme. Lähembaine lidn om Skovorodino 140 km suvhe orhal, 180 km avtotedme vai raudtedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 36 275 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1991 — 65 tuhad eläjid.
Tegimišton päsarakod oma raudten holituz (2 depod), raudten da avtoten sauvondan edheotandad, mecan varhapanend da ümbriradmine.
Irdkosketused.
*


Kargopol'.
Kargopolin 17-nden voz'sadan jumalanpertid oma čomitadud toštmatomal kivižel leiktandal.
Kargopol' () om Venäman lidn da lidnankund Arhangel'skan agjan suvipäivlaskmas. Se om Kargopolin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
1146. voz' lugese lidnan alusenpanendan vodeks oficialižikš, Uz'lidnan kolonizacijan aigan. Gavriil Deržavin löuzi aigkirjad Kargopolin ühtes jumalankodišpäi kirjutesenke Belozerskan ruhtinasen toras sijališt ristitištod vaste, kudamb pani lidnust vägestusen jäl'ghe "Kargino Pole:he" (). Kargopolin tahond mainitase ezmäižen kerdan Nikonan aigkirjas vl 1380, om kirjutadud siš Kargopolin Gleb-ruhtinasen polhe hänen oigetud sodajoukunke Kulikovon toran täht.
Eländpunkt mainitase dokumentoiš vspäi 1447 kuti "Kargo Pole" (). Se sai makundan lidnan statusad vl 1784 kuti "Kargopol' ". Ezmäi se oli Uz'lidnan gubernijan palaks, vozil 1801—1919 mülüi Oloncan gubernijha, vhesai 1929 — Vologdan gubernijha. Om Arhangel'skan agjan palaks vspäi 1937.
Lidnankundan administracii om tühjitadud vn 2016 7. päiväspäi sügüz'kud, rajonan administracii tegeb sen velgusidme.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Änižjogen hural randal (navigacii om jogedme), 3 kilometras pohjoižhe Lač-järvespäi, 78 km matkad lähembaižhe Nändom-lidnhasai da raudtestancijhasai. Om 493 km matkad Arhangel'skahasai pohjoižhe. Distancii Moskvhasai om läz 1000 km.
Pen' Zažigino-külä (7 rist. vl 2010) mülüb lidnankundha Kargopolin ližaks, sijadase lodeheze lidnaspäi. Lidnankundan pind om 38,73 nellikkilometrad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 745 ristitud, rajonan ristitišton nell' seičemendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1996 — 13 300 eläjid.
Ortodoksižen hristanuskondan päjumalanpert' da 10 jumalanpertid om lidnas, niiden keskes kaks' vaiše jumalanpertid eliba kohenduses läbi da oma väges.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine, sömtegimišt (leibtegim, maidkombinat) i rahvahanpramozlad.
Kargopol' ühtenzoitase avtobusoil Nändomanke, Pleseckanke, Konevo-žilonke, Arhangel'skanke, Severodvinskanke, mugažo Kargopolin rajonan eländpunktoidenke. Üks' avtobusan maršrut om lidnadme, taksi om toižeks kundaližeks transportaks. Puižed jogivaldmad oma olmas, avtotesild Änižjoges päliči.
Irdkosketused.
*


Koräžm.
Koräžm () om Venäman lidn da municipaline ühtnik (lidnümbrik) Arhangel'skan agjan suvipäivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1535 kuti "Ph. Nikolain mez'jumalankodi". Jumalankodi om tühjitadud vodel 1917, no sen pühäpertid oma väges. Valdmad "Koräžm"-nimitusen nügüdläiženke formanke () mainitase vl 1909. Projektiruihe cellülozbumagašt tegint vspäi 1936, zavodihe sauda radnikžilod da tegint vl 1954, kävutihe türmatud mehid rados. Radnikžilo kombinatanke saiba lidnan statusad vl 1985, om lidnaks agjan alištusenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vičegd-jogen hural randal (Pohjoižen Dvinan oigedpol'ne bassein), 90 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Arhangel'skhasai om 635 km lodeheze. Lähembaižed lidnad oma Kotlas 30 km päivlaskmha i Sol'vičegodsk 12 km päivlaskmha.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 39 641 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1979—2009, 42..44 tuhad eläjid. Industrialine tehnikum da üläopendusen aluzkundoiden kaks' filialad anttas professionališt opendust.
Ižandusen järed sarak om bumagan tehmine. Mugažo himine tegim i sauvondtrest oma olmas.
Avtobusad oma kundaližtransportaks lidnas, ned-žo ühtenzoittas Koräžmad lähembaižidenke järedoidenke lidnoidenke. Lendimport sijadase Kotlasas. Ajeltas 10 km "Nizovk"-raudtestancijhasai (Kotlas — Uht raudtepidust), raudtesarak om lidnas vaiše jüguiden täht.


Mezen' (lidn).
Mezen' () om Venäman lidn Arhangel'skan agjan pohjoižes, Vauktan meren randpolel. Lidn om lidnankundan i Mezenin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 16. voz'sadal kuti "Okladnikovan (Sur') slabad". Vspäi 1708 alištub Arhangel'skan tobmudele. Ühtenzoittihe "Kuznecovan (Penen) slabadanke" vl 1780, anttihe makundan lidnan statusad da nimitihe nügüdläižikš jogen mödhe. Mezen' šingotihe torgovanoiden lidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Mezen'-jogen oiktal randal, 45 kilometras merospäi suvhe, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Mezen' mülüb valdkundröunanverižhe zonha i ei mülü igähižen rougun zonha. Matkad lähembaižhe Arhangel'sk-lidnhasai om 215 km suvipäivlaskmha orhal vai 380 km avtotedme, se om olmas vspäi 2008. Lähembaine järed eländpunkt om lidnanvuitte Kamenk-žilo 3 km lodeheze jogedme lidnan röunaspäi.
Klimat om subarktine. Taigan i tundran röun sijadase 50..100 km pohjoižhe lidnaspäi. Heinkun keskmäine lämuz om +14,5 C°, vilukun — −14,9 C°, voden keskmäine lämuz — −0,7 C°. Paneb sadegid 531 mm vodes, enamba kaiked heinkus-sügüz'kus (202 mm).
Viž küläd mülüdas lidnankundha Mezenin ližaks. Lidnankundan pind om 1057 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 3 575 ristitud, lidnankundan — 3 876 ristitud, rajonan ristitišton koumandez. Vl 2017 lidnankundan ristitišt om 3 568 eläjad. Vspäi 1856 kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 5 100 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Sündun Ozutandan päjumalanpert' om udessündutamižes.
Ižanduz da transport.
Lidn om ümbrišton tedoiduzkeskuseks geologiden (sadas diamantoid rajonas), sänendustajiden i mecnikoiden täht, mugažo port kalanpüdajiden arteliden täht. Mezenin meriportan alajaguz sijadase lidnas. Rahvahanpramozlad oma šingotadud, sen paloin punleiktand.
Tatanmaine Mezen'-lendimport ("МЗН") om penen aviacijan täht, sijadase lidnan pohjoižes 4 km keskusespäi, tehtas reisid Arhangel'skha i rajonadme. Avtobusmaršrut ühtenzoitab lidnan keskust lendimportanke. Mezen'-torguindmeriportan valdmad sijadasoiš lähižes Kamenk-žilos (ühtenzoitase ehtatimel kezaaigan) i jogen mödvedhe, Krivk-port-punktas. Jogiport om Kamenk-žilos.
Irdkosketused.
*


Mirnii (Arhangel'skan agj).
Mirnii ([ˈmʲirnɨj]) om Venäman tedolidn Arhangel'skan agjan päivlaskmas. Se alištub Federacijan tobmudele kuti «Mirnii»- keskuz i alištub Arhangel'skan agjan tobmudele kuti Mirnii-lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1957 kuti kontinentidenkeskeižiden raketoiden pästajiden sodalidnut saumovha kosmodromad. Nimitihe eländpunktad "Leningrad-400", "Leningrad-300" i "Mirnii-12". Mirnii sai lidnan statusad vl 1966.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 115 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, om ümbärtud mecal. Kaidan Plesci-järven () randad sijadasoiš lidnan suvipäivlaskmas. Matkad Arhangel'skhasai om 195 km orhal i raudtedme vai 310 km avtotedme. Lähembaine lidn om Nändom 120 km suvhe orhal i raudtedme vai 250 km avtotedme. Lähembaine eländpunkt om lidnanvuitte Pleseck-žilo 4 km suvhe, ühtenzoitase avtotel da raudtel.
Vl 2004 sädihe Mirnii-lidnümbrikod, i lidn om üks'jäine elandpunkt siš. Lidnümbrikon pind om 1762 km².
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 30 280 ristitud. Vspäi 1996 kaikiš suremb ristitišt oli vl 2016 — 32 245 eläjad.
Mirnijan valdkundaline tegimištoliž-ekonomine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
"Lidnalaine-raudtestancii" () om lidnas, ezilidnjonused ajeltas raudtedme kosmodroman erasihe sijihe kaikuččel päiväl. Pleseck/Plesci-sodalendimport sijadase 3 km suvipäivnouzmha, sidä nimitihe "Pero:ks" 1990-nzihe vozihesai.


Nar'jan Mar.
Nar'jan Mar (, sana sanaha «Rusked lidn») om Venäman lidn da lidnümbrik Arhangel'skan agjas. Se om Nencan avtonomižen ümbrikon administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Vozil 1892—1903 koume mecanümbriradajad tegint oliba saudud ühtel-žo sijal nügüd'aigaižen lidnan territorijal, kaks' paloiba, koumanz' jäi i sen eländpunkt nimitihe "Mectegimen žilo". Eländpunktan toine pala mainitase kuti "Beloščel'je-külä" vl 1922.
Vl 1931 "Nar'jan Mard-radnikžilo" ühtenzoiti Mectegimen, Kalüš-, Karmanovo (Gorodeckii)- i Nosovo (Kačgort)-žiloid, Beloščel'je- i Jokuš-külid sauvomha meriportad Vorkutan kivihilen täht. Sil-žo vodel udesnimitihe radnikžilod nügüdläižikš hüvän el'gendusen da virkandan täht, heittihe «d»-kirjant. Vl 1932 sirdihe Nencan avtonomižen ümbrikon keskust sihe Tel'visk-küläspäi. Nar'jan Mar om lidnaks vodelpäi 1935.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pohjoižen nabapirdan taga, seižub Pečor-jogen alajoksmusen randal, 110 km Barencan meren randaspäi, 6 m korktusel valdmeren pindan päl. Mad Moskvaspäi Nar'jan Marhasai om 1500 km, Arhangel'skaspäi Nar'jan Marhasai — 660 km. Lähembaine raudtestancii om Usinskas, 350 km matkad, voib vaiše tal'vavtotel sadas sihepäi madme.
Klimat om subarktine. Voden keskmäine lämuz om −3,1 C°. Paneb sadegid 456 mm vodes, kaikiš enamba elokus-sügüz'kus (52-63 mm kus). Lidn om ümbärtud igähižen rougun zonal, no ei ole rougud lidnan südäimes.
Lidnümbrikon pind om 42,6 km². Nar'jan Mar om üks'jäine eländpunkt lidnümbrikos.
Eläjad da transport.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 338 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2017). Hristanuskondan Sündun Ozutandan päjumalanpert' (vspäi 2004, ortodoksine jumalankodikund) da Kazanin pühäpert' (vanhuskolaižed) oma lidnas.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Meriport radab vspäi 1932 kezakuspäi kül'mkuhusai. Voib sadas likutimvenehil eländpunktoihesai kezaaigan. Avtote Usinskaspäi om sauvomas. Soda- da civiline "Nar'jan Mar"-lendimport ("NNM / ННР") sijadase 3 km päivnouzmha lidnaspäi, tehtas reisid lähembaižihe järedoihe lidnoihe, mugažo Moskvha, Piterihe i Nencan avtonomižedme ümbrikodme.
Irdkosketused.
*
*


Novodvinsk.
Novodvinsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Arhangel'skan agjan pohjoižes, Arhangel'skan suvine ezilidn.
Istorii.
Vspäi 1924 penen «Rusked Zor'a»-kommunan aluz oli pandud rahvahatomha sijha Pohjoižen Dvinan Mečka-Polai-hijaman randal. Vl 1935 zavodihe sauda sul'fit-cellülozišt kombinatad necil sijal i nimitihe sauvomišt "Arhbumstroi:aks".
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1936 sauvojiden žiloks kombinatanno, kävutihe türmatud-ki mehiden radod. Žilo sai oficiališt statusad vl 1941 kuti "Vorošilovskii-radnikžilo", sikš miše kombinat oli jo nimitadud Vorošilovan kanzannimel. Vl 1957 udesnimitihe sidä "Pervomaiskii-žiloks", mülüi Arhangel'sk-lidnan Isakogorkan rajonha. Lidnanvuitte žilo sai lidnan statusad vn 1977 24. päiväl kül'mkud, nimitihe nügüdläižikš, se tegihe lidnaks agjan alištusenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pohjoižen Dvinan hural randal, 20 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, 10 kilometras päivnouzmha M8-avtotespäi. Matkad Arhangel'skan keskushesai om 20 km pohjoižhe orhal vai 27 km avtotedme, röunhasai — 1 km jogedme lodeheze.
Pavlovo-külä (ristitišton lugu om tedmatoi) mülüb lidnümbrikho Novodvinskan ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 40 615 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1986—1995, 49..50 tuhad eläjid. Industrialine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks. Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalanpertid om lidnas.
Arhangel'skan cellülozbumagaine kombinat om järed lidnan edheotand. Sen ližaks, raudbetontegesiden tegim i Arhangel'skan fanerkombinat oma olmas.
Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks lidnas, ned-žo ühtenzoittas lidnad lähižidenke eländpunktoidenke, sidä kesken Severodvinskanke. Lähembaine Isakogork-raudtestancii sijadase 9 kilometras päivlaskmha.


Nändom.
Nändom () om Venäman lidn Arhangel'skan agjan suvipäivlaskmas. Se om Nändoman rajonan administrativine keskuz (vspäi 1929) da üks'jäine lidn. Om municipaližen «Nändom»-ühtnikan (lidnankundan) keskuz. Rajonan ristitišton koume nelländest elädas Nändom-lidnas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1895 kuti "Nändom-raudtestancii" Vologd — Arhangel'sk raudtel, om nimitadud lähižen jogen mödhe. Vl 1910 sur' lämoipalo tegihe raudtestancijan žilos. Vl 1923 raudtestancijad ühtištuihe lähižen "Šenkurskii-žilonke" da nimitadihe "Nändom-žiloks". Vl 1939 radnikžilole anttihe lidnan statusad.
Vhesai 1917 Nändom mülüi Oloncan gubernijan Kargopolin makundha, vozil 1917-1929 mülüi Vologdan gubernijha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen randpolel (Änižjogen bassein), Nändoman ülüden pohjoižel, 220 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Arhangel'skhasai om 342 km pohjoižhe.
Kaik 18 eländpunktad — 3 pen't žilod, 2 mecžilod, 3 raudtestancijad, 8 küläd, raudtesarak da lebun kodi — mülüdas lidnankundha Nändoman ližaks. Lidnankundan pind om 2501,16 km².
Eläjad.
Vl 1959 eläjiden lugu oli 21 668 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 22 356 ristitud, lidnankundan — 23 878 ristitud. Vl 2017 21 409 eläjad om lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid om Nändomas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma raudtetransportan kävutand i kohenduz, mecan ümbriradmine.
Kaks' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: raudtetransportan kolledž i medicinine škol.
Ühtennimine raudtestancii om Konoš — Arhangel'sk raudtel. Dolmatovo (läz M8) — Kargopol' — Pudož avtote (Р2) läbitab lidnad päivnouzmaspäi suvipäivlaskmha. Kaks' Pohjoižen raudten sured depod om lidnas.
Irdkosketused.
*


Oneg.
Oneg () om Venäman lidn, lidnankund da meriport Arhangel'skan agjan lodehes. Se om Onegan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Ust'-Oneg-külä" vl 1556, sid' "Änižjogensu" (). Se sai makundan lidnan statusad vl 1780 "Oneg"-nimitusenke (). Vspäi 1784 venäkel'ne nimi om vajehtadud nügüdläižikš. Vl 1866 udessauvoihe lidnad lämoipalon jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Änižjogensun randoil, oiktal randal tobjimalaz, da Vauktan meren Onegan lahten randal (Kii-sar'), 6 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 359 ristitud, kaks' koumandest rajonan ristitištos. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1967—2001, 25..26 tuhad eläjid.
Mecan pilitiž-ümbriradai kombinat i biopoltusen tegim (pästab pelletid), mugažo parččomiden «Onegales»-edheotandan päfater sijadasoiš lidnas.
Vspäi 1781 meriport om lidnas, ezmäi se oli Kii-sarel, sid' 7 kilometras jogensuspäi, vedatas ujuden laivoid mecanke süvetud farvateridme semendkuspäi kül'mkuhusai. Toižen mail'man sodan aigaspäi "Oneg"-raudtestancii om olmas, se om 22-kilometrižen sarakon Belomorsk — Arhangel'sk raudtespäi lopstancii. Regionaline Oneg-lendimport (südäikod "ОНА") mugažo om olmas sodan aigaspäi, otab pen't aviacijad da punolendimid. "Vateg"-sodalendimport (vai "Андозеро") sijadase 13 km päivnouzmha lidnaspäi, sen sauvond om jätud kesketi vl 1995.
Irdkosketused.
*


Severodvinsk.
Počtmark ezmäiženke nevondkundaliženke atomvedenalaiženke «Leninan komsomol»-laivanke.
Severodvinsk (, vozil 1938—1957 oli "Molotovsk"-nimenke) om Venäman lidn da lidnümbrik Arhangel'skan agjan pohjoižes, Venäman atomlaivansauvomižen keskuz. Se om agjan kahtenz' surtte lidn, alištub sen tobmudele oikti.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1936 kuti "Sudostroi-radnikžilo". Vn 1938 se sai lidnan statusad. Toižen mail'man sodan aigan lidnan meriport oli sanu abud amerikalaižišpäi lend-lizan mödhe.
Geografijan andmused.
Severodvinsk sijadase Vauktan meren randal, 7 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, läz Pohjoižen Dvinan Nikol'skii-jogensud. Om 35 km matkad lodehližhe polehe lähembaižes Arhangel'sk-lidnaspäi. Voden keskmäine lämuz om +1,3 C°.
Municipaližen «Severodvinsk»-ühtnikan pind om 119 349 gektarad, läheližed eländpunktad (10 lugul: 4 žilod, 6 küläd, läz tuhad eläjid) mülüihe sihe, niita — 12 051 gektarad.
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1990 — 255 tuhad ristituid. Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 192 353 ristitud, lidnümbrikon — 193 697 ristitud.


Sol'vičegodsk.
Jumalanmaman ezivendan päjumalanpert' (1690-nded voded), enččen ühtennimižen jumalankodin pala.
Sol'vičegodsk () om Venäman lidn da kurort Arhangel'skan agjan suvipäivnouzmas, Kotlasan rajonas. Se om municipaližen «Sol'vičegodskoje»-ühtnikan (lidnankundan) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan eläjad mainitasoiš ezmäižen kerdan Sinodan aigkirjas kuti "mehed Usol'jespäi" vl 1492. Möhemba nimitihe "Usol'sk" i "Vičegdan Sol" (). Vl 1796 sai makundan lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vičegd-jogen oiktal randal, 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kotlashasai om 17 km suvipäivlaskmha orhal vai 35 km avtotedme, Arhangel'skhasai — 480 km lodeheze orhal vai 635 km avtotedme. Lähembaine lidn om Koräžm 12 km päivnouzmha. "Sol'vičegodsk-raudtestancii" sijadase lidnanvuiččes Vičegodskii-žilos 12 km suvhe orhal.
Kaik 93 eländpunktad mülüdas lidnankundha Sol'vičegodskan ližaks. Lidnankundan pind om 2190,73 nellikkilometrad.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 2 460 ristitud, rajonan ristitišton kümnendez, lidnankundan — 5 064 ristitud. Vspäi 1856 kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1970—2001, läz 4 tuhad eläjid (vl 1979 — 4 094 rist.). Vl 2017 lidnankundan ristitišt oli 4 269 eläjad.
Ižandusen päsarak om turizm (istorine lidn i vezikurort), mugažo turbhan briketiruindan tegim om olmas.


Šenkursk.
Šenkursk () om Venäman lidn da lidnankund Arhangel'skan agjan suves. Se om Šenkurskan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1929) da üks'jäine lidn.
Istorii.
Nügüdläine eländpunkt mainitase kirjutadud purtkiš ezmäižen kerdan vl 1137 kuti "Oustje-Vag" — jumalankodin andan keradandsija, vl 1229 — "Šen'g-Kurje" Šen'g-jogen mödhe. Vozil 1565-1780 se oli "Vag-lidnuz" Šen'g-Kurj-kukhal. Saudud vl 1643 lidnuz om olmas paloin nügüd'-ki. Vl 1780 eländpunkt sai lidnan statusad Šenkursk-nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vag-jogen oiktal randal. Šenkursk seižub 60 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Arhangel'skhasai om 373 km lodeheze, Vel'skhasai om 143 km suvhe avtotedme. Lähembaine järed lidn om Kotlas, läz 230 km suvipäivnouzmha orhal.
Eläjad.
Vl 1913 eläjiden lugu oli 2 400 ristitud, vl 1984 — kaikiš suremb lugu, 8 tuhad ristituid. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 5 702 ristitud.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine da sömtegimišt. Ust'jan industrialižen tehnikuman palakund om specialižen keskopendusen aluzkundaks lidnas.
Vologd — Arhangel'sk avtote (M8) mäneb pidust' Vagan hurad randad. Sild pulloišpäi ühtenzoitab lidnad M8-trassanke, matkad sihesai om 8 km päivlaskmha.
Irdkosketused.
*


Vel'sk.
Vel'sk () om Venäman lidn Arhangel'skan agjan suves. Se om Vel'skan rajonan i lidnankundan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase kirjutadud purtkiš ezmäižen kerdan vl 1137 kuti "Velin pagast" () — jumalankodin andan keradandsija, nimitihe Vel'-jogen mödhe. Vl 1780 sille anttihe lidnan statusad. Vozil 1796—1929 mülüi Vologdan gubernijha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vag-jogen hural randal tobjan palan, sen Vel'-ližajogen lanktendan sijas, Vel'-jogen oiktal randal. Vel'sk seižub 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Arhangel'skhasai om 395 km pohjoižhe orhal vai 505 km «Holmogorad»-avtotedme (M8). Lähembaižed lidnad oma Nändom 120 km lodeheze orhal vai 200 km avtotedme i Tot'm 128 km suvhe orhal, järedad lidnad — Vologd, matkad sihesai om 250 km suvipäivlaskmha avtotedme, i Kotlas (266 km päivnouzmha raudtedme, 410 km avtotedme).
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz +2,7 C°. Paneb sadegid 645 mm vodes, penemb kaiked tal'vkus-keväz'kus (35..41 mm kus).
Kaks' küläd da raudtestancii mülüdas lidnankundha Vel'skan ližaks. Lidnankundan pind om 26,5 km².
Eläjad.
Vl 1913 eläjiden lugu oli 3 000 ristituid. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 23 885 ristitud, lidnankundan — 24 366 ristitud. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Emäganpäivän pühäpert' om udessündutadud lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine, mechimii, sömtegimišt. Kaks' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: maižandusen tehnikum i ekonomine tehnikum.
Ühtennimine raudtestancii om Konoš — Kotlas raudtel. Vologd — Arhangel'sk avtote (M8) ümbärdab lidnad päivlaskmaspäi. Lendimport sijadase 4 km suvhe lidnaspäi, sidä kävutadas vaiše sanitarižaviacijan täht.
Irdkosketused.
*


Kotlas.
Kotlas () om Venäman lidn Arhangel'skan agjan suvipäivnouzmas. Se om agjan koumanz' surtte lidn, järed raudtesol'm. Om municipaližen «Kotlas»-ühtnikan administrativižeks keskuseks, mugažo Kotlasan rajonan-ki (ei mülü rajonha).
Istorii.
Ende komilaižiden "Piras"-eländpunkt () da kund oliba olmas Kotlasan sijas 14.-18. voz'sadoil. "Kotlas-külä" (vai "Kodlas") mainitase eziauguižešti Stroganovan kirjeižes (1617—1625 voded) i Alamaiden kartal (1634), nimitihe lähižen penen jogen mödhe. Külä šingotaškanzihe transporttesol'meks vspäi 1899, sauvoihe raudted «Perm' — Vätk — Kotlas».
Vspäi 1917 (kezaku) om lidnan statusanke. Repressijoiden vozil (1930—1950-nded voded) oli järedaks oigenduzkeskuseks türmatud ristituiden täht. Raudtesild Pohjoižes Dvinas päliči om saudud nenil ristituil Toižen mail'man sodan aigan. Avtotesild Pohjoižes Dvinas päliči sijadase 2 km pohjoižemb, se om saudud vl 2001.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pohjoižen Dvinan oiktal korktal randal i Vičegdan hural randal, jogiden ühthejoksmusen sijas, 80 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Arhangel'skhasai om 600 km lodeheze orhal, oiged te om vetme vai il'madme. Lähembaižed lidnad oma Sol'vičegodsk i Koräžm päivnouzmha, Krasavino (Vologdan agj) suvhe.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +2,0 C°. Paneb sadegid 576 mm vodes, kezakuil enamba kaiked (207 mm koumes kus).
Koume eländpunktad mülüdas municipaližhe «Kotlas»-ühtnikha lidnan ližaks: kaks' pen't küläd (94 rist. vl 2010) i järed raudteradnikoiden lidnanvuitte Vičegodskii-žilo (12 786 eläjad vl 2017).
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 60 562 ristitud, lidnanümbrikon — 73 517 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1986 da 1987, 69 tuhad eläjid.
Avtobusad i ezilidnjonused oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Koume raudtestancijad om lidnas. Raudteedheotandan päfater sijadase Vičegodskii-žilos. Jogiport om lidnas. Tatanmaine Kotlas-lendimport ("КТС / KSZ") sijadase ani lidnan suvipäivnouzmaižen röunan taga, sišpäi tehtas reisid Arhangel'skha, Siktivkarha i Piterihesai.


Ahtubinsk.
Ahtubinsk () om Venäman lidn da lidnankund Astrahanin agjan lodehes. Se om Ahtubinskan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1959, ühtenzoittihe koume žilod — Vladimirovk-slabad' (mainitase vspäi 1793), Petropavlovk-žilo i Ahtubanžilo. Panihe niiden žiloiden alust kormadamha keitandsolad Baskunčak-järvespäi Volgan laivoihe.
Venäman kaikiš suremb kaičendministrusen lendimiden kodvindkeskuz sijadase lidnanno. Lidn šingotase laivoiden sauvondan da kohendusen tegimel, mugažo sömtegimišton edheotandad ratas (lihakombinat, leibänpaštandsijad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan hijamiden (Ahtub, Vladimirovk, Kalmink) hural randal, 1 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Astrahanihesai om 305 km suvipäivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Znamensk 50 km lodeheze kaikil teil.
Viž pen't eländpunktad mülüdas lidnankundha Ahtubinskan ližaks. Lidnankundan pind — 1055,4 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 41 853 ristitud, lidnankundan — 41 923 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1987 — 53 tuhad eläjid. Vl 2017 kaik 37 906 eläjad oli lidnankundas.
Irdkosketused.
*


Znamensk (Astrahanin agj).
Znamensk () om Venäman sauptud lidn Astrahanin agjan lodehes. Se om lidnümbrikon-ki statusanke alištamha agjan tobmudele.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1948 kuti "Kapustin Jar-1-žilo" — «Kapustin Jar»-poligonan personalan elämižkeskuz. Žilo sai lidnan statusad vl 1962 nügüdläiženke nimenke, Kapustin Jar-1-nimi jäi kirjeižidenvajehtusen täht. Nimitadas Znamenskaks oficialižikš vspäi 1993.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ahtuban Podstepk-hijaman hural randal (Volgan alangišt), 3..6 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Volgogradan agjhasai om 5 km lodeheze, Astrahanihesai — 350 km suvipäivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Leninsk (Volgogradan agj) 45 km päivlaskmha kaikil teil. Kapustin Jar-žilo (5724 rist. vl 2010) seižub ani lidnan päivnouzmaižen röunan taga, mülüb Ahtubinskan rajonha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 27 208 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 36 700 eläjad vl 2001.


Harabali.
Harabali () om Venäman lidn Astrahanin agjan keskuses.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Harabalinskoje-külä" vodes 1789 korktal kukhal, pagenuded manmehed Venäman mustmanregionaspäi elänzoitiba siš. Nimi om sündnu kalmikan kelespäi (znamoičeb «must kukkaz») vai enččen kazahižen Karabaili-aulan mödhe. Sai lidnan statusad vl 1974.
Geografijan andmused.
Harabali sijadase Ahtub-jogen (Volgan hura hijam) Ašuluk-keskhijaman randal, ühtel pindal valdmerenke. Matkad Astrahanihesai om 142 km suvhe. Endevanhan Sarai-Batu-pälidnan rujod oma 40 km suvhe lidnaspäi. Voden keskmäine lämuz om +10,7 C°.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 117 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 19 100 eläjid. Municipaline «Harabali-lidn»-ühtnik mülüb kaks' pen't žilod (170 rist. vl 2010) lidnale ližaks.
Ižanduz.
Lidn om maižanduzrajonan keskuz (sidä kesken plodukahad sadud, kalanpüdand), om sömtegimišton tegimid. Toižed sarakod oma mecan ümbriradmine da sen udessündutand, sauvondmaterialiden tehmine.
Maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. «Volgograd — Ahtubinsk — Astrahan'»-avtote läbitab lidnad. Raudtestancii om «Saratov — Astrahan'»-raudtel.


Kamizäk.
Kamizäk () om Venäman lidn da lidnankund Astrahanin agjan suves. Se om Kamizäkan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1925).
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1560 kuti kalatezport, ristitišt püdi kalad. Ühtenzoittihe žilod lähižidenke penidenke žiloidenke da anttihe lidnan statusad vn 1973 2. päiväl uhokud. Kamizäk šingotase sömtegimišton edheotandoil (ristegim, konservtegim, lindferm), mugažo Venäman kastlijan maploduidenkazvatusen da arbuzlinmavodindan tedoinstitut radab lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan suhišton Kamizäk-hijaman randal, −24 m keskmäižel korktusel, alemba valdmeren tazopindad. Matkad Astrahanihesai om 35 km pohjoižhe avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 314 ristitud, rajonan koumandez. Kaikiš suremb ristitišt om vspäi 2000, enamba 16 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Smolenskan jumalaižen pühäpert' om olmas lidnas, udessündutadud vodele 2008.
Kamizäkan maižanduzkolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Narimanov (lidn).
Narimanov () om Venäman lidn Astrahanin agjan suvipalas. Se om Narimanovan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1963 21. päiväl sulakud kuti "Vododelitel'-žilo" otmaha kävutamižhe Volgan suhišton oiktad randpol't. Vn 1973 sügüz'kul vezijagajan padoseinän sauvond tuli lophu i laivoiden likund zavodihe sen kal't. Saudihe šlüzad vodele 1975.
Udesnimitihe "Nižnevolžskii-žilod" nügüdläižikš Venäman kirjutajan da Azerbaidžanan NST:n Nariman Narimanov-pämehen (1870—1925) oiktastuseks vn 1984 19. päiväl redukud. Lidn šingotase laivansauvomižen «Lotos»-tegimel, kalankazvatusen da melioracijan edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg-jogen korktal oiktal randal, valdmeren tazopindan (0 m) keskmäižel korktusel. Matkad Astrahanihesai om 45 km suvhe «Kaspii»-avtotedme (M6), ümbärdab lidnad päivlaskmaspäi. Kivivoivalamižport om lidnas.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 11 521 ristitud, rajonan nelländez. Kaikiš suremb ristitišt oli 12 300 eläjad vl 1998. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Blagoveščenjan jumalanpert' om saudud vozil 2001−2012.
Astrahanin proftehnologijoiden valdkundaližen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Portugalijan kel'.
Portugalijan kel' (ičeze nimituz: "português") om üks' ibero-romanižiš, indoevropižiš kelišpäi.
Kel' om Portugalijan, Brazilijan, Angolan, Mozambikan, Kabo Verden, San Tome da Prinsipin i Päivnouzmaižen Timoran valdkundkel'. Pagižijoiden lugu om läz 150-200 millionad ristituid, Brazilijas tobjimalaz.
Portugalijan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Valuikad.
Valuikad () om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Belgorodan agjan suvipäivnouzmas. Se om Valuikan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1593 kuti röunlidnuz, nimitihe Valui-jogen mödhe. Udessaudihe sidä koume kerdad, jäl'gmäine tatarlaižiden lond suvespäi oli vl 1713. Valuikad sai lidnan statusad vl 1797. Lidn om maižanduzrajonan keskuseks, šingotase raudten (sortiruindstancii) i sömtegimišton (sahartegim, pühävoitegim, maidtegim, konservtegim, lihakombinat) edheotandoil, mugažo savičtegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Oskol-jogen (, Severskii Doncan ližajogi) hural randpolel da sen huran Valui-ližajogen randoil, 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Ukrainan röunhasai om 10 km suvipäivnouzmha orhal (Luganskan agj) vai 30 km suvipäivlaskmha kaikil teil (Har'kovan agj), Belgorodhasai om 115 km lodeheze orhal vai 148 km avtotedme Šebekinon kal't. Lähembaine lidn om Aleksejevk 60 km pohjoižpäivnouzmha raudtedme, Ukrainan lidn — Kupänsk (Har'kovan agj) 70 km suvipäivlaskmha.
Uz' Simonovk- i Agoševk-žilod da Kuznecovk-futor mülüdas lidnankundha Valuikan ližaks. Lidnankundan pind — 42,94 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 35 322 ristitud, lidnankundan — 35 799 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 35 800 − 35 900 eläjad vll 2000 i 2003−2008. Vl 2017 kaik 35 112 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid i Valuikan Jumalanmaman Emäganpäivän i ph. Mikulai-čudonsädajan mez'jumalankodi oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Valuikan industrialine tehnikum i pedagogine kolledž.
Irdkosketused.
*


Aleksejevk.
Aleksejevk () om Venäman lidn da lidnankund Belgorodan agjan päivnouzmas. Se om Aleksejevkan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1685 kuti kozakoiden "Aleksejevskai-slabad" () kaičemha Venäman röunad. Ühtennimine stancii om saudud vl 1895 «Har'kov — Balašov»-jonol. Vspäi 1918 oli makundan keskuseks. Kätihe slabadad radnikžiloks vl 1939. Suren sodan aigan žilo oli okkupiruidud (5. heinku 1942 — 19. viluku 1943), sen jäl'ghe Aleksejevkan ukrainine ristitišt poleni lujas.
Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1954 19. päiväl elokud. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil (järed voitegim, maidkonservtegim, leibtegim, kombisömäntegim), mugažo himižen i katilmašiništon tegimed oma olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tün' Sosn-jogen randoil (, Donan oiged ližajogi), 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Belgorodhasai om 148 km päivlaskmha orhal vai 172 km avtol. Lähembaižed lidnad avtoteidme oma Birüč 20 km päivlaskmha i Ostrogožsk (Voronežan agj) 50 km pohjoižpäivnouzmha.
Aleksejevk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 124,52 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 39 026 ristitud, rajonan koume videndest. Vspäi 1996 ristitišton lugu om 38..39 tuhad eläjid (39 400 rist. vl 2008). Ortodoksižen hristanuskondan nell' pühäpertid om olmas lidnas.
Aleksejevkan pedagogine kolledž i agrotehnine tehnikum oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Birüč.
Birüč () om Venäman lidn da lidnankund Belgorodan agjan päivnouzmas. Se om Krasnogvardeiskojen rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1705 kozakoiden žiloks vanhan lidnusen sijas. Vozil 1779−1918 Birüč oli makundan lidnan statusanke. Vll 1919−1958 nimitihe "Budönnovsk-lidn" (vai "Budönnii"), sid' "Budönnoje-žilo". "Krasnogvardeiskoje-žilo" sai lidnan statusad vl 2007 nügüdläiženke istoriženke nimenke. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil — maidtegim, maploduiden konservtegim.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tün' Sosn-jogen hural randal (, Donan oiged ližajogi), 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Belgorodhasai om 128 km päivlaskmha orhal vai 150 km avtotedme. Lähembaine lidn om Aleksejevk 20 km päivnouzmha.
Kaks' pen't žilod mülüdas lidnankundha Birüčun ližaks. Lidnankundan pind — 120,62 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 7 846 ristitud, lidnankundan — 8 073 ristitud, rajonan videndez. Kaikiš suremb ristitišt oli 14 200 eläjad vl 1913, i sodan jäl'ghe — 8 526 eläjad vl 1989. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman katken päjumalanpert' i kaks' jumalanpertid oma kaičenus lidnas.
Irdkosketused.
*


Graivoron.
Graivoron () om Venäman röunanverine lidn da lidnankund Belgorodan agjan suvipäivlaskmas. Se om Graivoronan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1678 kozakoil kuti "Graivoroni-slabad" (). Vl 1838 slabad sai makundan lidnan statusad. Vn 1848 lujan lämoipalon jäl'ghe udessaudihe lidnad oigedsaumaižen planan mödhe. Lidn šingotase elektromehanižen, savičun, parketlaudan i saguden tegimil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vorskl-jogen hural randal (, Dnepran hura ližajogi), 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Ukrainan röunhasai om 7 km suvipäivlaskmha avtotedme, Belgorodhasai — 78 km päivnouzmha, se om Venäman lähembaine lidn.
Lugovk-žilo (, 221 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Graivoronan ližaks. Lidnankundan pind — 30,64 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 6 234 ristitud, lidnankundan — 6 444 ristitud, rajonan videndez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 8 900 eläjad vl 1926, Suren sodan jäl'ghe — 6 506 eläjad vl 2016.
Irdkosketused.
*


Gubkin (lidn).
Gubkin () om Venäman lidn Belgorodan agjan pohjoižes. Se om agjan koumanz' surtte lidn, Gubkinan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2008 vot Gubkin i sen rajon oliba eriži).
Istorii.
18. voz'sadaspäi "Korobkovo-žilo" i "Saltikovo-külä" oliba necil territorijal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1931 žiloks kaivudenno tedoidamha raudkivendod. Žilo sai oficiališt statusad vn 1939 19. päiväl sügüz'kud kuti "Gubkin-radnikžilo" nevondkundaližen kivivoigeologijan Ivan Gubkin-ohjandajan (1871−1939) muštho. Suren sodan okkupacijan jäl'ghe žilo oli pandud mantazole.
Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1955, kändihe lidnaks agjan alištusenke vn 1960 keväz'kul. Vspäi 1967 Lebedinskii-küllästamižkombinat oli sauvomas da radab, sadas raudkivendod kar'jerišpäi lidnan i Vanhan Oskolan keskes.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase (Vanh) Oskolec-jogen randoil (, Donan oigedpol'ne bassein), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kurskan agjhasai om 10 km pohjoižhe orhal, Belgorodhasai om 116 km suvipäivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Vanh Oskol 10 km päivnouzmha avtol vai raudtedme.
Klimat om ven kontinentaline toižetui. Voden keskmäine lämuz om +7,0 C°. Paneb sadegid 480..550 mm vodes, enamba kezal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 88 560 ristitud, lidnümbrikon koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli 88 600 eläjad vl 2011. Ortodoksižen hristanuskondan Sündun Toižetamižen päjumalanpert' i kaks' jumalanpertid oma olmas lidnas.
Ižanduz da transport.
Lidn šingotase raudan samižen edheotandoil, sauvondmaterialiden pästandal (sauvondmujud, raudbetontegesed, plastmassiknad), sömtegimištol (lihakombinat, leibän edheotand), mugažo kengiden tegim i omblendfabrik ratas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Gubkinan muzikaline i kaivuzpolitehnine kolledžad, Belgorodan valdkundaližen tehnologižen universitetan filial i Vanhan Oskolan tehnologižen institutan pala — Nacionaližen MISIS-universitetan filial (Moskv).
Avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Passažiräraudtestancii om saudud raudteiden päl. Avtobusad da jonused ühtenzoittas lidnad lähižidenke rajonkeskusidenke i regioniden järedoidenke lidnoidenke.
Irdkosketused.
*


Koroč.
Jumalanmaman Raštvoiden jumalanpert' Koročas (1873).
Koroč () om Venäman lidn da lidnankund Belgorodan agjan keskuses. Se om Koročan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1637 kuti röunlidnuz i "Čoma lidn Koročal" (), aigan mändes nimituz lüheni. Koroč sai makundan lidnan statusad vl 1708. Lidn om maižanduzrajonan keskuseks, šingotase sömtegimišton edheotandoil (järed sigalihakombinat, maidtegim, sömänkombinat pästab olut i mineralvet).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen (Severskii Doncan bassein) oiktal kukhikahal randal, 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Belgorodan röunhasai om 45 km suvipäivlaskmha avtotedme, keskushesai — 54 km. Lähembaižed lidnad oma Uz' Oskol 52 km päivnouzmha avtol, Šebekino 63 km suvhe avtotedme, Belgorod i Gubkin 68 km pohjoižhe avtotedme.
Puškarnoje- (528 rist. vl 2010) i Belogor'je- (159 rist. vl 2010) žilod mülüdas lidnankundha Koročan ližaks. Lidnankundan pind — 7,93 km². Koroč-lidn röunatab küläeländpunktoidenke: Pogorelovk-žilo (2 218 rist. vl 2010) i Behteevk-žilo (hural randal, 3290 rist. vl 2010).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 5 877 ristitud, lidnankundan — 6 564 ristitud, rajonan kudendez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 200 vl 1931, sid' poleni kollektivizacijan, näl'gen i Suren sodan tagut. Vl 2017 kaik 6 621 ristitud elädas lidnankundas.
Irdkosketused.
*


Stroitel' (lidn).
Stroitel' () om Venäman lidn da lidnankund Belgorodan agjan päivlaskmas. Se om Jakovlevon rajonan (vspäi 1965) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud žilho kukuruzpöudol vl 1958 otmaha kävutamižhe raudkivendon Jakovlevo-löudmižsijad. Žilo sai lidnan statusad vl 2000. Stroitel' šingotase Jakovlevo-kaivuden radol, sauvondmaterialiden edheotandoil (raudbetontegesed, montažezitegesed), mugažo lihanümbriradai tegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vorskl-jogen hural randpolel (Dnepran bassein), 220 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Belgorodan röunhasai om 10 km suvhe avtotedme, keskushesai — 21 km. Raudten lopstancii om olmas vaiše ajamha jüguid.
Koume pen't futorad mülüdas lidnankundha Stroitelin ližaks. Lidnankundan pind — 34,7 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 23 933 ristitud, lidnankundan — 24 304 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 24 914 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalanpertid i protestantizman koume pühäpertid oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Jakovlevon politehnine tehnikum i Jakovlevon pedagogine kolledž.
Irdkosketused.
*


Šebekino.
Šebekino () om Venäman valdkundröunanverine lidn da lidnankund Belgorodan agjas. Se om Šebekinon rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn, mülüb sihe vspäi 2006.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1713 kuti "Šebeko-alapolknikan manmehiden külä". Vspäi 1928 om Šebekinon rajonan keskuseks. Vn 1938 16. päiväl tal'vkud radnikžilo sai lidnan statusad. Vozil 1942 (14. kezaku) — 1943 (9. uhoku) lidn oli nacistižen Saksanman okkupacijan al.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nežegol'-jogen randoil (Severskii Doncan hura ližajogi), Severskii Doncan randpolel, 110 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Belgorodhasai om 30 km lodeheze, Ukrainan valdkundröun om 5 km suvhe. Lähembaine lidn om Har'kovan agjan Volčansk () 10 km suvhe.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 44 279 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989—2009, läz 45 tuhad eläjid.
Ižandusen päsarakod oma himine (ezmäine kodihimijan tegim NSTÜ:s), sauvondmaterialiden tehmine (niiden kombinat, melan, raudbetonan i čomitandmaterialoiden tegimed), sömtegimišt.
Irdkosketused.
*


Angolan kvanz.
Angolan kvanz (port.: "Kwanza") om Angolan valdkundvalüt.
1 kvanz = 100 sentimad ("céntimo"). Valütkod om "AOA".


Uz' Oskol.
Uz' Oskol () om Venäman lidn da lidnankund Belgorodan agjan päivnouzmas. Se om Uden Oskolan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1637 kuti röunanverine lidnuz. Vl 1647 kändihe lidnaks "Caröv-Alekseev"-nimenke Aleksei Vaikneine-carin-alusenpanijan oiktastuseks. Udesnimitihe nügüdläižikš vl 1655 jogen mödhe, Vanh Oskol-lidnan rindataden 60 km pohjoižhe. Uz' Oskol sai makundan lidnan statusad vl 1779. Lidn šingotase elektrodtegimel, mebel'fabrikal, mugažo sömtegimišton edheotandoil (leibänkombinat, kombisömtegim, kanaferm).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Oskol-jogen (, Severskii Doncan hura ližajogi) hural randal, 110 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Belgorodhasai om 110 km päivlaskmha avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Birüč 35 km päivnouzmha avtotedme i Koroč 52 km päivlaskmha avtol. «Vahn Oskol — Valuikad»-raudtejono läbitab lidnad.
Rudnii-žilo (407 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Uden Oskolan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 19 350 ristitud, lidnankundan — 19 959 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vll 1989−2009, enamba 20 tuhad (20 900 rist. vl 2003).
Irdkosketused.
*


Vanh Oskol.
Vanh Oskol () om Venäman lidn da lidnümbrik Belgorodan agjan pohjoižes. Se om agjan kahtenz' surtte lidn, «sodahoštusen lidn»-arvonke (vspäi 2011). Edel 2008 vot Vahn Oskol i sen rajon oliba eriži.
Enzne.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1593 kuti "Oskol"-sodakordon valdkundröunanno lidnan statusanke, nimitihe jogen mödhe. Vl 1655 udesnimitihe nügüdläižikš Carev Alekseev-lidnan udesnimitusenke. Vanh Oskol kändihe makundan keskuseks vl 1727.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Oskol-jogen randoil (Severskii Doncan hura ližajogi), 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Belgorodhasai om 117 km suvipäivlaskmha orhal vai 140 km avtotedme. Lähembaine lidn om Gubkin, om 10 km matkad päivlaskmha sen röunhasai.
Vanh Oskol jagase kudhe territorialižhe rajonha: Keskuzline, Suvipäivlaskmaine, Pohjoižpäivnouzmaine, Raudten, Kotölan i Metallurgine rajonad. Kaik 78 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Vanhan Oskolan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1693,5 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 221 085 ristitud, lidnümbrikon — 256 542 ristitud. Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 259 986 ristitud elädas lidnümbrikos.
Ižanduz da transport.
Lidn šingotase raudan metallurgijan keskuseks sijaližel torhudel: elektrometallurgine kombinat i Stoilenskii-küllästamižtegim. Toižed sarakod oma sömtegimišt (leibänedheotandad, bekon, konditerfabrikad, maidkombinat, kalategim), mašiništonsauvomine (tegim metallurgijan täht, demfermašinoiden tegim, gidravline mašiništ), sauvondmaterialiden tehmine (cement, metalližkonstrukcijad, tagodud tegesed), mugažo plastmassantegim radab lidnas.
Avtobusad, kiruhtramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Tatanmaine civiline Vanhan Oskolan lendimport ("UUOS / СОЛ") sijadase 6 km lodeheze lidnaspäi, tehtas reisid Moskvha.


Dät'kovo.
Dät'kovo () om Venäman lidn da lidnankund Bränskan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Dät'kovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1626 kuti külä, vspäi 1810 oli žiloks. Vl 1924 kätihe lidnanvuiččeks žiloks. Vspäi 1938 om lidnan statusanke. Municipaližen «Dät'kovo»-ühtnikan administracii om likvidiruidud vn 2014 redukus, rajonan administracii tegeb sen velgusidme. Lidn šingotase hrustalin da meblin tehmižel, sauvondmaterialiden (raudbetonkonstrukcijad, keradajad puižed pertid) i sömtegimišton edheotandad ratas, mugažo releiden tegim om olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penen Olešn'-jogen randoil (, Desnan hurapol'ne bassein), 200 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kalugan agjan röunhasai om 6 km päivnouzmha orhal, Bränskhasai om 25 km suvhe teidme. "Dät'kovo-raudtestancii" om olmas vspäi 1927 lidnan pohjoižes.
Nell' küläd da Vereščovk-raudtestancii mülüdas lidnankundha Dät'kovon ližaks. Lidnankundan pind — 190,26 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 29 439 ristitud, lidnankundan — 29 588 ristitud, rajonan nell' ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989—2001, 34..35 tuhad (vl 1992 — 35 000 rist.). Vl 2017 kaik 27 283 ristitud elädas lidnankundas.
Hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas: 2 — ortodoksižen hristanuskondan, 1 — baptizman. Bränskan energomašiništonsauvomižen da radioelektronikan tehnikuman filial (edel 2016 vot — Dät'kovon industrialine tehnikum) om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Fokino (Bränskan agj).
Fokino () om Venäman lidn da lidnümbrik Bränskan agjan pohjoižpäivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1899 kuti žilo Borovk-külänno sauvomha da holitamha cementtegint. Vl 1929 nimitihe žilod "Cementnii Zavod-radnikžiloks" (), möhemba muite "Cementnii". Radnikžilo da Borovk-külä kätisoiš lidnaks udenke "Fokino"-nimenke, Ignat Fokin-revolücioneran kanzannimen mödhe. Vl 1969 "Šibenec-žilo" mülüi lidnha, ristitišton tobj pala eläb sen mikrorajonas 1 km suvipäivlaskmha lidnan vanhas palaspäi jogen oiktal randal.
Vhesai 2002 lidn mülüi Dät'kovon rajonha. Lidn šingotase sauvondmaterialiden pästandan edheotandoil: cementtegim, šiferantegim, raudbetontegesiden edheotand, azbestcementtegesiden kombinat, keramižiden torviden tegim ratas Fokinos.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bolv-jogen muugotil randoil (, Desnan hurapol'ne bassein), 190 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Dät'kovon i Bränskan rajoniden röunal. Matkad Kalugan agjhasai om 10 km päivnouzmha, Bränskan röunhasai — 10 km suvhe avtotedme, keskushesai — 25 km. Toižed lähižed lidnad oma Sel'co 20 km suvipäivlaskmha orhal i Dät'kovo 15 km pohjoižhe kaikil teil.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 876 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 1989−2008, enamba 15 tuhad eläjid (vozil 1996 i 2000 — 15 600 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om olmas lidnas.


Karačev.
Karačev () om Venäman lidn Bränskan agjan päivnouzmas. Se om Karačevan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Ph. Ipatijan jumalankodin aigkirjas vl 1146. Vozil 1246−1360 oli Karačevan ruhtinazkundan pälidnaks. Lidn šingotase polimeriden «Metaklei»-tegimel nanosilikatoišpäi, sömtegimišton edheotandoil (maidkombinat, trahmalan tehmine), mugažo elektroühtištoitajiden detaliden tegim om olmas, omblendfabrik radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Snežet'-jogen randal (Desnan hura ližajogi), 200 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Bränskan röunhasai om 44 km päivlaskmha-lodeheze raudtedme i avtol, Orelan agjhasai — 7 km päivnouzmha orhal.
Kaik 11 žilod da 20 küläd mülüdas lidnankundha Karačevan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 19 715 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1913 (21 800 rist.) i vll 1989−2001 — 21..22 tuhad (vl 1992 — 22 600 rist.). Vl 2017 kaik 24 761 ristitud elädas lidnankundas, rajonan seičeme kümnendest.
Irdkosketused.
*


Klincad.
Klincad () om Venäman lidn da lidnümbrik valdkundan päivlaskmas, Bränskan agjas. Se om agjan kahtenz' surtte lidn, mugažo om Klincan rajonan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1707 vanhuskolaižil kuti "Klinci-slabad", om nimitadud edeleläjiden kanzannimen mödhe () äilugus. 19. voz'sadal se kätihe tekstil'tegimišton keskuseks, oli olmas 25 edheotandad, niiden kesken 10 vatefabrikad da 11 nahktegint. Külä sai lidnan statusad vl 1925.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan päivlaskmas, seižub Moskovk-jogen randal (Turosnan ližajogi, Dnepran bassein), 150..160 m ü.m.t. korktusil. Matkad Bränskhasai om 164 km pohjoižpäivnouzmha, Ukrainan röunhasai — läz 50 km suvhe, Vaugedvenäman röunhasai — läz 50 km päivlaskmha da pohjoižhe.
Kaks' küläd mülüdas ümbrikho Klincad-lidnan ližaks: Zaimišče (5226 rist. vl 2013) i Ardon' (2418 rist. vl 2013).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 62 510 ristitud, lidnümbrikon — 70 350 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1986−1987 — 72 tuhad eläjid. Vl 2017 lidnümbrikon ristitišt om 70 164 eläjad.
Ižandusen päedheotandad oma avtolibutimiden tegim da silikatsavičun tegim. Mugažo sauvondmaterialiden kombinat, «Metrobeton»-tegim, špagatfabrik, konservtegim, maidedheotand da keng'fabrik oma olmas.
Ühtennimine raudtestancii om olmas «Bränsk — Gomel'»-jonol vspäi 1887.
Irdkosketused.
*


Mglin.
Mglin () om Venäman lidn da lidnankund Bränskan agjan keskuzpalan lodehes. Se om Mglinan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1154 kuti "Zaroi" (), mainitase ph. Ipatijan Gangralaižen jumalankodin aigkirjas, mugažo "Zartii" () i "Zarub". Oli pandud mantazole mongoliž-totarižen londan aigan. Vspäi 1359 mainitase nügüdläiženke nimenke Litvanman aigkirjoiš.
Mglin sai lidnan statusad vl 1781. Lidn šingotase sömtegimištol (argvoi, sagud, trahmal, leib) i mecedheotandoil (pilindmaterialad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sudink-jogen randal (Voronusan ližajogi, Iputin bassein), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Bränskhasai om 103 km päivnouzmha orhal vai 125 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Uneč 32 km suvipäivlaskmha i Suraž 36 km päivlaskmha avtoteil.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 7 916 ristitud, rajonan nell' ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1913 (9 900 rist.) i vl 1998 (9 000 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Emäganpäivän päjumalanpert' (saudihe vll 1815−1830) da kaks' jumalanpertid oma olmas lidnas.
Bränskan agrarižen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Novozibkov.
Novozibkov () om Venäman lidn da lidnümbrik Bränskan agjan suvipäivlaskmas. Se om agjan koumanz' surtte lidn, mugažo om Novozibkovan rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü sihe).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1701 kuti sirdanuziden Venäman keskuzregionoišpäi vanhuskolaižiden "Zibkai-slabad' " (). Se sai lidnan statusad vl 1809 nügüdläiženke nimenke. Lidn om openduzkeskuseks, šingotase elektrotermižen mašiništon pästandal (suladuzpäčid, ühthekeitandapparatad), nahk- i tekstil'edheotandoil, sömtegimištol, mugažo betonližadusiden tegim radab, ende tegihe jüguzvagonoid i virid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Bränskhasai om 207 km pohjoižpäivnouzmha, Vaugedvenämahasai — 25 km päivlaskmha orhal. Lähembaižed lidnad oma Klincad 35 km pohjoižpäivnouzmha orhal i Zlink 25 km suvipäivlaskmha orhal. Ühtennimine raudtestancii om olmas «Bränsk — Gomel'»-jonol vspäi 1887.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 40 553 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1985−1988, 47 tuhad eläjid.
Kuz' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: kaks' profškolad, pedagogine i medicinine kolledžad, maižandusen i ohjastusen tehnikumad.
Vozil 1963−2002 Venäman amuižortodoksižen jumalankodikundan keskuz sijazihe lidnas, sid' keskusen sirtihe Moskvha da kätihe patriarhataks.
Irdkosketused.
*


Počep.
Voskresenskii päjumalanpert' Počepas (läz 1771).
Počep () om Venäman lidn da lidnankund Bränskan agjan keskuzpalas. Se om Počepan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1447. Oli lidnuseks 16.-17. voz'sadal, sen mapudotesed oma kaičenus lidnanno tähäsai. Žilo sai lidnan statusad vl 1925. Vozil 1941 (22. eloku) — 1943 (21. sügüz'ku) oli okkupiruidud nacistižen Germanijan sodavägil, tegihe sijaližiden evrejalaižiden rikondad — 1800 ristitud. Ei ole himižen azegišton varoid lidnan ümbrištos (oli Venäman kudendez), likvidiruihe niid täuzin.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Sudost'-jogen randoil (Desnan oiged ližajogi), 150 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Bränskhasai om 84 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad (avtotedme) oma Trubčevsk 51 km suvipäivnouzmha, Uneč 64 km päivlaskmha i Mglin 48 km lodeheze.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 161 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1998—2001, 18 200 eläjad.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt (pästtas leibäd, maidod, void, kanaproduktoid) i mecan ümbriradmine, mugažo omblendfabrik om olmas. Mehaniž-agrarine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
"Počep-raudtestancii" om olmas lidnas vspäi 1887 «Bränsk — Gomel'»-jonol. Avtote «Bränsk — Gomel'» läbitab lidnan suvipalad.
Homaičendad.
*


Sel'co.
Sel'co () om Venäman lidn da lidnümbrik Bränskan agjan pohjoižes.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1876 kuti raudtestancii da sen žilo «Rig — Orel»-jonol, mugažo šingotihe mecpilindan edheotandoil. Kätihe radnikžiloks vl 1938, šlibakoiden tegim radoi 2 kilometras. Vn 1943 sügüz'kul nacistižen Saksanman sodaväged poltiba žilod lähtten, udessündutamine zavodihe sil-žo vodel.
Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1990. Järedad Bränskan himine tegim (sauvondhimijan produktad) i meckombinat (meblin tehmine) ratas Sel'cos, mugažo leibäntegim, «Tamoš»-lihakombinat i mineralveden edheotand.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Desn-jogen hural randal, 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, om ümbärtud mecoil. Matkad Bränskan röunhasai om 7 km suvipäivnouzmha raudtedme, keskushesai — 33 km. Ühtennimine raudtestancii om «Bränsk — Smolensk»-jonol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvhanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 934 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1979−1992, enamba 20 tuhad eläjid (vl 1989 — 20 762 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert' om olmas lidnas (saudihe vll 1994−2005), om väges.


Sevsk.
Ristan Zdviženjan jumalanpert' (vspäi 1808).
Sevsk () om Venäman lidn da lidnankund Bränskan agjan suvipäivnouzmaižes čogas. Se om Sevskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1146 nügüdläiženke nimenke da lidnan statusanke Voskresenijan i Ph. Ipatijan jumalankodiden aigkirjoiš. 17. voz'sadal oli tetabaks Venäman röunanverižeks lidnuseks da torguindan keskuseks. Vspäi 1778 lidnan sauvond tegese nellikfartaloil pertišton uden planan mödhe. Oli alištunu Černigovan, Kijevan, Belgorodan i Orelan tobmudele ičeze istorijas.
Aigan mändes sirtihe röunad, 1880-nzil vozil sauvoihe raudted edahan lidnaspäi, i se kadoti endišt znamoičendad. Lidn oli okkupiruidud Germanijan imperijan sodavägil (1. reduku 1941 — 27. eloku 1943). Mülüb Bränskan agjaha vspäi 1944. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil (konservtegim, lihakombinat, leibänkombinat, voitegim).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sev-jogen randoil (Nerussan ližajogi, Dnepran bassein), 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Bränskhasai om 120 km pohjoižhe orhal vai 140 km «Ukrain»-avtotedme (M3). M3-trass (Moskv — Bränsk — Ukrainan röun, edemba Kijevhasai) om ani lidnan päivlaskmaižen röunan taga. Lähembaine lidn om Seredina-Bud (, Suman agj, Ukrain) 30 km päivlaskmha orhal. «Trojebortnoje»-röunpäličmänendtaho ühtenzoitab lidnad Ukrainanke.
Kaks' žilod da kaks' küläd-slabadad mülüdas lidnankundha Sevskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 7 282 ristitud, rajonan nell' ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 11 400 eläjad vl 1913. Seičeme jumalanpertid oma kaičenus lidnas paloin vai täuzin.
Irdkosketused.
*


Starodub.
Starodub ([stərɐˈdup]) om Venäman lidn da lidnümbrik Bränskan agjan suves. Se om Staroduban rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1080 olijanke lidnusenke da lidnan statusanke Lavrentijan aigkirjas, mugažo "Starodub-Severskii"-nimenke. Se sai makundan lidnan statusad vl 1782.
Amuine pertišt om kaičenus tähäsai läz täuzin. Om äi vanhoid kundaližid sauvusid i torgovanoiden pertid. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil, pästtas sagudzid, kolbasoid, leibäd, kuivatud sömäd da konservid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Babinc-jogen randal (Vablin ližajogi, Dnepran bassein), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Bränskhasai om 145 km pohjoižpäivnouzmha. Vspäi 1900 raudtesarak ühtenzoitab lidnad lähembaiženke Uneč-lidnanke 30 km pohjoižhe.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 010 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 19 400 eläjad vll 1996−2001. Ortodoksižen hristanuskondan Hristan Raštvoiden päjumalanpert' (kozakišton) da kaks' jumalanpertid oma olmas lidnas.
Bränskan agrarine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Suraž.
Suraž () om Venäman lidn da lidnankund Bränskan agjan lodehes. Se om Suražan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Suražiči-külä" () 17. voz'sadan augotišes. Se sai makundan lidnan statusad eziauguiženke "Suraž Iputil"-nimenke () vl 1781. Om olmas nügüdläiženke nimenke vspäi 1797. Vozil 1803—1919 mülüi Černigovan gubernijha, sid' Gomelin gubernijha, vspäi 1926 mülütihe Bränskan gubernijha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Iput'-jogen oiktal randal tobjimalaz (Dnepran bassein), 160 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Bränskhasai om 134 km päivnouzmha orhal vai 170 km avtotedme, Vaugedvenäman röunhasai — 15 km lodeheze avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Klincad 32 km suvhe avtotedme da Uneč 27 km suvipäivnouzmha avtotedme.
Suraž om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 15,67 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 640 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1996 — 13 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Blagoveščenjan jumalanpert' om udessündutadud vozil 1993—2005.
Ižandusen päsarakod oma kartonan tehmine (kartonfabrik) i sömtegimišt (maidedheotand da leibtegimen filial), mugažo omblendfabrik om olmas. "Suraž-raudtestancii" om olmas «Uneč — Orš»-jonol. Pedagogine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Žukovk.
Žukovk () om Venäman lidn Bränskan agjan pohjoižes. Se om Žukovkan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1867 kuti pol'stancii holitamha «Orel — Vitebsk»-raudted. Kätihe raudtestancijaks vl 1871. Saudihe raudanvalamižtegint raudten täht 19. voz'sadan lopus, raudteškolad 20. voz'sadan augotišes. Kätihe tegimišton sijaližeks keskuseks aigan mändes, i sai radnikžilon statusad pätandan mödhe vn 1931 31. päiväl redukud.
Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1962. Lidn šingotase «Stels»-kvadrocikliden, lumi- i solikkuimiden da veloramoiden järedal tegimel, sömtegimišton edheotandoil (maidtegim, kombisömäntagim, villänümbriradai kombinat), mugažo tehnologižen mašiništon tegim radab i mecan edheotandad oma väges.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Desnan hural randal, 150..160 m korktusil. Matkad Bränskhasai om 56 km suvipäivnouzmha. Lähembaižed lidnad oma Dät'kovo 40 km päivnouzmha orhal vai 63 km avtol i Sel'co 40 km suvipäivnouzmha raudtedme.
Latiši-žilo da kuz' küläd mülüdas lidnankundha Žukovkan ližaks. Lidnankundan pind — 74,4 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu om 18 269 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 19..20 tuhad eläjid vozil 1989−2005 (vl 1996 — 20 600 rist.). Vl 2017 kaik 17 917 ristitud elädas lidnankundas. Hristanuskondan ph. Aleksandr Nevalaižen jumalanpert' om saudud vll 1991—1995.
Irdkosketused.
*


Santuš Žoze Eduardu duš.
Žoze Eduardu duš Santuš (; sünd. 28. eloku 1942, Luand, Angol) om 2. da nügüdläine Angolan prezident, vn 1979 sügüz'kuspäi, 37 vot rattemata. Edel sidä om ranu valdkundan röunantagaižiden azjoiden ministral (1976). Armijan jenaral. Ei linne ühtneda prezidentan valičendoihe vn 2017 elokus.


Zlink.
Zlink () om Venäman lidn da lidnankund Bränskan agjan suvipäivlaskmas. Se om Zlinkan rajonan administrativine keskuz, agjan kaikiš penemb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud pagenuzil vanhuskolaižil vl 1700. Se sai lidnan statusad vl 1925. Vozil 1959−1988 Zlinkan rajonan territorii mülüi Novozibkovan rajonha. Vspäi 1986 radiacine redustuz painab Zlinkha Černobilin stancijan avarijan jäl'ghe. Lidn šingotase gipskartonan tegimel, mänetusenmäričimiden i pompiden pästandan edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen randal (Iputin ližajogi), 151 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, om ümbärtud mecoil. Matkad Bränskhasai om 220 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme, Vaugedvenäman röunhasai om 11 km päivlaskmha. Lähembaižed lidnad oma Dobruš (Gomelin agj, Vaugedvenäma) 30 km päivlaskmha i Novozibkov 25 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaine raudtestancii nimitase "Zlink:aks", sijazihe sidä Viškov-žilho 8 km lodeheze.
Pened Pavlovk-žilo da Petrovk-külä mülüdas lidnankundha Zlinkan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 5 507 ristitud, rajonan nell' ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1917 (7 600 rist.) i vl 1939 (8 754 rist.). Vl 2017 kaik 5 535 eläjad oli lidnankundas. Hristanuskondan Voznesen'jan i Mikulai-čudontegijan jumalanpertid oma olmas lidnas 19. voz'sadan kahtendes polespäi.
Irdkosketused.
*


Trubčevsk.
Trubčevsk () om Venäman lidn da lidnankund Bränskan agjan suves. Se om Trubčevskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 975 kuti "Trubeč", "Trubež", "Trubeck", "Trubežsk" vai "Trubčesk" (erazvuiččiden purtkiden mödhe) lidnan statusanke Desnan randal 10 kilometras mödvedhe. 12. voz'sadaspäi lidn seižub nügüdläižel sijal. Vozil 1164—1566 Trubčevsk oli ühtennimižen ruhtinazkundan keskuseks, sid' Pol'šanman i Venäman röunanverižeks lidnuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Desn-jogen randal (Dnepran bassein), 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Bränskhasai om 94 km pohjoižhe, Ukrainan röunhasai — 25 km suvhe. Lähembaine lidn om Počep 44 km lodeheze orhal vai 52 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 014 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1998 — 17 700 eläjad.
Nell' specialižen keskopendusen aluzkundad radab lidnas: politehnine i avtomehanine tehnikumad, agrarine i pedagogine kolledžad.
Irdkosketused.
*


Uneč.
Uneč () om Venäman lidn da lidnankund Bränskan agjan päivlaskmas. Se om Unečan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1887 kuti raudtestancii «Bränsk — Gomel'»-jonol. Vl 1929 «Har'kov — Orš»-raudtejono läbiti stancijad, i Uneč tegihe järedaks raudtesol'meks. Se sai lidnan statusad vl 1940. Radiotegim, vedimdepo i vagondepo ratas lidnas, mugažo sömtegimišton edheotandad oma olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen hural randal tobjimalaz (Iputin ližajogi, Dnepran bassein), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Bränskhasai om 140 km pohjoižpäivnouzmha «Bränsk — Gomel'»-trassadme (A-240) vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Klincad 35 km päivlaskmha raudtedme, Suraž 30 km lodeheze avtotedme i Mglin 30 km pohjoižpäivnouzmha avtol.
Koume žilod da koume küläd mülüdas lidnankundha Unečan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 26 197 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli vll 1996−1998, 31 tuhad eläjid. Vl 2017 kaik 24 524 ristitud elädas lidnankundas.
Bränskan transportižen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


.ao.
.ao om Angolan Internet-domen. Se om avaitud 1995-nden voden 15. päiväl kül'mkud.


Angolan valdkundznam.
Angolan valdkundznam (port.: "Brasão de armas de Angola") om vahvištadud 1975-nden voden uhokul.


Angolan flag.
Angolan flag (port.: "Bandeira de Angola") om Angolan valdkundflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1975-nden voden uhokul.


Santuš Hose Marija duš.
Hose Marija duš Santuš () om Luand-agjan pämez' vozil 2011-2013.


Aleksandrov (lidn).
Aleksandrov () om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Vladimiran agjan lodehes. Se om Aleksandrovan rajonan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 14. voz'sadal. Mainitase ezmäižen kerdan vl 1434 kuti "Sur' slabad' " (). Oli "Aleksandran slabad' "-nimenke ("Александрова слобода") 16. voz'sadaspäi. Oli Moskvan ruhtinasiden lebutahoks matkan aigan loičendsijinnoks. Vspäi 1778 om lidnan statusanke. Carin rezidencii om tetab nügüd' kuti Aleksandrovan kreml' (vai slabad'), se om saudud 15.-17. voz'sadal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Hahkjogen randal (, Volgan bassein). Matkad Vladimirhasai om 125 km päivnouzmha, Moskvhasai om 112 km suvipäivlaskmha raudtedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 61 551 ristitud, se om rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989-1998 — enamba 68 tuh. ristituid. Läz 112 tuh. eläb ezilidnoidenke, sidä kesken Strunino i Karabanovo.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Ižandusen päsarakod oma elektrotehnine (elektrolampad, avtomatižed telefonstancijad, kompjuterad, mikroshemad), mašiništon pästand sömedheotandoiden da buraudusen täht, nahkoiden tehmine.
Irdkosketused.
*


Petuškad.
Petuškad () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan suvipäivlaskmas. Se om Petuškan rajonan administrativine keskuz, rajonan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1861 kuti žilo uden "Petuškad-raudtestancijanno", kudambad nimitihe lähižen külän mödhe (nüg. Vanhad Petuškad, om olmas 17. voz'sadaspäi). Vozil 1910—1915 sauvoihe tekstil'fabrikad, kämuiden fabrikad, savičtegint. Vl 1926 kätihe küläd lidnanvuiččeks "Uded Petuškad"-žiloks (). Vn 1965 11. päiväspäi kül'mkud om lidnan statusanke da nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kläz'm-jogen hural pohjoižel randal (Volgan oigedpol'ne bassein). Matkad Vladimirhasai om 67 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai raudtedme/«Volg»-avtotedme. Lähembaine lidn om Pokrov 18 kilometras päivlaskmha niil-žo teil.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 148 ristitud, rajonan ristitišton videndez. Kaikiš suremb eläjiden lugu oli vl 1989, 20 144 ristitud. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: Jumalanmaman Emäganpäivän pühäpert' (1910) i ph. Afanasijan jumalanpert' (2002).
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden tehmine (lämuzizoläcii, silikatine savič, katusenmaterialad), metallan ümbriradmine (tulkmen renghad, eriline mašiništ sauvondan täht), sömtegimišt (maidproduktad, kalakonservad da preservad meren produktoišpäi), mugažo trikotažfabrik i mecanümbriradai edheotand oma olmas. Professionaližen opendusen aluzkundad: Petuškan tegimištoliž-gumanitarine kolledž i Vladimiran ekonomikan da oiktusen tehnikuman filial.
Avtobusad oma kundaližtransportaks lidnas da sen ümbrištos, avtostancii om olmas. Federaline «Volg»-avtote (M7) läbitab lidnan pohjošt. "Petuškad-raudtestancii" sijadase lidnan keskuses.
Irdkosketused.
*


Pokrov.
Pokrov («kate» vai «kaičend») om Venäman lidn Vladimiran agjan päivlaskmas. Mülüb Petuškan rajonha lidnankundaks, sen kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1506 kuti "külä läz Antonii Pokrovskijan jumalankodid". Vozil 1678—79 se sai "partiarhan Pokrovskoje-külä"-nimed. Pokrovskijan jumalankodi oli olmas vhesai 1711, tühjitadud. Vspäi 1778 külä tegihe lidnaks nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Šitkanjogen randal (lankteb Vol'ganjogehe) 5 kilometras Kläz'man randaspäi, sen hural randpolel, 125 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Pokrov om ümbärtud penil järvil da pedaimecoil. Matkad Petuškad-lidnhasai om 18 km päivnouzmha, Vladimirhasai — 81 km päivnouzmha. Lähembaižed järedad lidnad sijadasoiš Moskvan agjas: Jegor'jevsk 60 km suvhe orhal, Orehovo-Zujevo 20 km suvipäivlaskmha i Noginsk 45 km päivlaskmha orhal.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 756 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om vozil 2010—2017, 17..18 tuhad eläjid. 16. voz'sadaspäi ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman katken pühäpert' om lidnas (kivine vspäi 1672).
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt (järed šokoladfabrik i pränikoiden tehmine), biopreparatoiden i raudbetontegesiden pästand, mugažo juvelirine i elektromehanine tegimed da omblendfabrik oma olmas.
Federaline «Volg»-avtote (M7) läbitab lidnad, avtobusstancii om trassan teverel. "Pokrov-raudtestancii" sijadase 4 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi Moskv — Vladimir raudtel.


Radužnii (Vladimiran agj).
Radužnii () om Venäman lidn Vladimiran agjan keskuses. Se om sauptud administrativiž-territorialine ühtnik (vspäi 1998), Vladimiran suvine ezilidn, lidn agjan alištusenke.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1971 kuti kaičendministrusen tegimišton "žilo «Raduga»-konstruktorbüron radnikoiden täht" sodunus tahos. Vl 1977 se sai radnikžilon statusad "Vladimir-30"-nimenke. Vspäi 1991 žilo tegihe lidnaks nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kläz'man oiktal randpolel (Volgan oigedpol'ne bassein) 5 kilometras jogespäi, seižub 160 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Radužnijan pindan ühesa kümnendest om kattud mecoil. Matkad Vladimiran röunhasai om läz 10 km pohjoižhe orhal, läz 20 km suvipäivnouzmha avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 211 ristitud. Ristitišton lugu om kaikenaigaine, vspäi 1996 17..18 tuhad elädas lidnas, kaikiš suremb ristitišt om nügüd' (vl 2017). Üks' ortodoksižen hristanuskondan puine pühäpert' om lidnas (vspäi 1997).
Ižandusen päsarak om ladimensauvomine, mugažo sömtegimišton edheotandad da mebel'ceh oma olmas. «Raduga»-lazersodapoligon sijadase lidnan suvipäivlaskmpoles. Vladimiran tehnologine kolledž om specialižen keskopendusen aluzkundaks.


Sobink.
Sobink () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Sobinkan rajonan administrativine keskuz, vspäi 2008 mülüb rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1858 kuti "Sobink-radnikžilo" tekstil'fabrikanno. Vspäi 1929 om Sobinkan rajonan keskuseks. Vn 1939 18. päiväl sügüz'kud radnikžilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Meščoran alangišton lodehližes palas, Kläz'm-jogen oiktal randal tobjimalaz (Volgan bassein), 105 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladimirhasai om 37 km pohjoižpäivnouzmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 482 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1970—1999, läz 23 tuhad eläjid. Vspäi 2006 ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Deržavnaj-jumalaižen pühäpert' om lidnas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma puvillkanghiden pästand i sömtegimišt (leibänkombinat da konditerine «Bol'ševik»-fabrik). Mugažo kaks' omblendfabrikad om olmas.
"Undol-raudtestancii" sijadase Lakinsk-lidnas 4 km lodeheze Sobinkan keskusespäi Moskv — Vladimir raudtel. Avtobusad ühtenzoittas lidnoid keskneze kundaližeks transportaks.
Irdkosketused.
*


Murom.
Murom ([ˈmurəm]) om Venäman lidn Vladimiran agjan suvipäivnouzmaiženno röunanno Alalidnan agjanke. Se om agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, om olmas Muroman lidnümbrikon i Muroman rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 862 «Aigvoziden starinos» (amuižven. Повѣсть времѧнныхъ лѣтъ) alištunuziden Rürik-ruhtinasele lidnoiden keskes. 10.-11. voz'sadoil Murom — torguindan järed keskuz. Vozil 1127—1392 oli Muroman ruhtinazkundan keskusen.
Vspäi 1778 tegihe makundan lidnaks Vladimiran gubernijas. Vll 1792 i 1805 lujad lämoipalod mureniba vanhad puišt pertištod radialiženke planiruindanke, i vn 1788 generaližen planan uz' oigedsaumaine irdoiden planiruind om oletadud 19. voz'sadal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazos tahondas, Okanjogen hural randal, 115 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vladimirhasai om 120 km lodeheze orhal vai 135 km avtotedme. Lähembaine lidn om Navašino (Alalidnan agj) 5 km päivnouzmha orhal, raudtedme vai avtotedme.
Koume žilod da 6 küläd mülüdas lidnümbrikho Muroman ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 116 075 ristitud, lidnümbrikon — 125 231 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1996, 143 tuhad eläjid, necil vodel ühtištuihe lidnanvuittušt Verbovskii-žilod lidnanke. Vl 2017 kaik 118 743 ristitud elädas lidnümbrikos.
Ortodoksižen hristanuskondan viž amušt jumalankodid, äiluguižed jumalanpertid da časounäd oma olmas lidnas, mugažo islaman pühäpert' vspäi 2007.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma radioladimiden tehmine, transportmašiništ (lämuzvedimed, kärauzimed), metalližkonstrukcijoiden tehmine, sauvondmaterialiden tegimed (faner, raudbeton, katusenmaterialad), tekstil'tegimišt, sömtegimišt (leibän i jauhon pästand). Professionaližen opendusen aluzkundad: industrialine, radioelektronižen ladimidensauvomižen i tegimištoliž-gumanitarine tehnikumad, medicine i pedagogine kolledžad, üläopendusen Moskvan i Vladimiran aluzkundoiden koume filialad.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Vl 1880 raudte ühtenzoiti lidnad Kovrovanke. Vspäi 1910 "Murom I-raudtestancii" da vspäi 1912 raudtesild Okas päliči oma olmas Moskv — Kazan' raudtel, kiruhjonused ajeltas sil. Rippui avtotesild ühtenzoitab Okan randoid vn 2009 redukuspäi. Jogiport om lidnas, voib kävutada sidä jüguiden täht, no vaiše turistlaivad ujudas.
Irdkosketused.
*


Melenkad.
Melenkad () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan suvipäivnouzmas. Se om Melenkan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 17. voz'sadan lopus kuti "Rogožino-külä". Vspäi 1709 se om nügüdläiženke nimenke. Külä sai lidnan statusad vl 1778. Melenkad tegihe vanhuskolaižiden eländtahoks. Nevondkundaližen tobmuden aigan panihe mantazole kaikid religijan sauvusid kellčuhunduses päiči (1878) i sauvoihe simvolid: Leninan muštpacaz, «Junost'»-kinoteatr.
Geogarfijan andmused.
Lidn sijadase Meščoran alangištos, Unžanjogen randal (Okan hura ližajogi), 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vladimirhasai om 150 km lodeheze avtotedme. Lähembaine järed lidn da raudtestancii om Murom 39 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 206 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1967—1998, läz 18 tuhad eläjid (vl 1970 — 18 545 rist.). Vspäi 1997 ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikolain pühäpert' om Melenkiš. Vspäi 1999 hristanuskondan vanhuskolaižiden üks' pühäpert' om lidnas.
Ižandusen päsarakod oma radioelektroladimiden tehmine (Jelat'man tegimen alajaguz), sömtegimišt (leibäntegim, konservtegim), meblin tehmine, räzinsapkoiden da brezentsoban pästand, mugažo järed valamiž-mehanine tegim om olmas. Muroman tegimištoliž-gumanitarižen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Lakinsk.
Lakinsk () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan keskuzpalan päivlaskmas. Mülüb Sobinkan rajonha, sen kahtenz' surtte lidn.
Istorii.
"Undol-külä" () mainitase ezmäižen kerdan 15. voz'sadan lopus. Eländpunktan aluz om pandud vl 1927 kuti "Lakinskii-radnikžilo" läz kudondfabrikad. Eländpunkt om nimitadud Lakinan-bol'ševikan mödhe, händast rikoihe fabrikas vl 1905. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1969 nügüdläiženke nimenke, mülütihe Undol-küläd lidnha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Undolk-jogen randal (Kläz'man hura ližajogi), 120 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Kläz'man rand i Sobink-rajonkeskuz oma 3 kilometras suvipäivnouzmha. Matkad Vladimirhasai om 30 km pohjoižpäivnouzmha.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 715 ristitud (rajonan ristitišton nelländez). Vspäi 1693 Jumalanmaman Kazanin jumalaižen pühäpert' om lidnas (ortodoksine hristanuskond).
Ižandusen päsarakod oma puvillkanghiden pästand da sömtegimišt. «Volg»-avtoten (M7-trass) Moskv — Vladimir-pidust läbitab lidnad. "Undol-raudtestancii" sijadase Moskv — Vladimir raudtel vspäi 1861.


Kurlovo.
Kurlovo () om Venäman lidn Vladimiran agjan suves. Mülüb Gus' Hrustal'nijan rajonha lidnankundaks, sen üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1811 kuti "Kurlivo-žilo" () läz stöklantegint. Kurlivo tegihe "Kurlovskii-radnikžiloks" vl 1927. Lidnanvuitte žilo sai lidnan statusad vl 1998 nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Meščoran alangištos, 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vladimirhasai om 81 km pohjoižhe, lähembaižhe Gus' Hrustal'nii-lidnhasai om 18 km pohjoižhe.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 6 764 ristitud, rajonan ristitišton kudendez. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1970 — 8 664 eläjad. Üks' ortodoksižen hristanuskondan puine pühäpert' om lidnas 1990-nziš vozišpäi.
Ižandusen päsarakod oma stökoltegesiden pästand (astjad, lagilampad) da mecan ümbriradmine. Ühtennimine raudtestancii om olmas vspäi 1893, se sijadase Vladimir — Tumskai (Räzanin agj) raudtel. Lähembaižed professionaližen opendusen aluzkundad sijadasoiš Gus' Hrustal'nijas, lidnad ühtenzoittas reisavtobusoil.


Kovrov.
Kovrov () om Venäman lidn da lidnümbrik Vladimiran agjan pohjoižes. Se om agjan kahtenz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe, Kovrovan rajonan administrativine keskuz, ei mülü rajonha. Om sodahoštusen lidnaks vn 2011 kül'mkuspäi.
Istorii.
Eländpunkt om olmas 12. voz'sadaspäi. Ei ole todhižid andmusid siš 16. voz'sadahasai, konz "Roždestvenskoje-külä" oli anttud valdoičemha Kovrovad-ruhtinasile, se zavodihe nimitadas heiden kanzannimen mödhe. Vozil 1567—1764 külä alištui Suzdalin Ph. Evfimijan mez'jumalankodile. Vl 1778 sai makundan lidnan statusad. Raudtestancii om olmas vspäi 1862 Moskv — Alauz'lidn raudtel. Nevondkundaližel aigal äi lidnan tegimid radoi sodategimišton kompleksan hüvüdele.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kläz'm-jogen oiktal randal läz täuzin, 125 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladimirhasai om 61 km suvipäivlaskmha orhal vai 80 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kameškovo 19 km päivlaskmha orhal vai 27 km avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 145 214 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989—2000, 160..163 tuhad eläjid (vll 1995—1996 163 tuh. rist.).
Professionaližen opendusen aluzkundad — Kovrovan valdkundaline tehnologine akademii i 5 kolledžad: transportine, tegimištoliž-gumanitarine, medicinine, holitusen da tehnologijoiden, energomehanine.
Trolleibusad, avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Raudte- i avtotesildad Kläz'mas päliči oma lidnas. Kaks'kümnekilometrine sarak tuleb lidnan suvhe «Volg»-avtotelpäi (M7). Raudte ühtenzoitab lidnad Muromanke.
Irdkosketused.
*


Kosterövo.
Kosterövo () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan suvipäivlaskmas. Se om Petuškan rajonan kaikiš penemb lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1890 kuti žilo raudtestancijanke ühtes. Se om nimitadud stöklantegimen pidajiden kanzannimen mödhe. Kosterövo tegihe radnikžiloks vl 1938. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1981.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur' Lipn'-jogen randal (Kläz'man hura ližajogi, Volgan bassein), 115 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kläz'man randhasai om 1 km suvhe, Vladimir-lidnhasai — 52 km pohjoižpäivnouzmha. Matkad lähembaižhe Petuškad-lidnhasai om 6 km päivlaskmha sijaližedme avtotedme. «Volg»-avtote (M7) mäneb 3 km pohjoižhe lidnan keskusespäi.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 073 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1979—1996, enamba 11 tuhad eläjid (vl 1989 — 11 777 ristitud). Ortodoksižen hristanuskondan kahten pühäpertin arhitekturine ansambl' sijadase lidnas.
Ižandusen päsarakod oma tehnižen plastmassan pästand da mecan ümbriradmine. Ühtennimine raudtestancii sijadase Moskv — Vladimir raudtel. Avtobusad ühtenzoittas lidnad rajonkeskusenke, ezilidnelektrojonused — Moskvanke i Vladimiranke.


Strunino.
Strunino () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan päivlaskmas, sen Aleksandrovan rajonas. Se om Aleksandrovan päivlaskmaine ezilidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1492. Vozil 1876—1881 järed tekstil'fabrik om saudud küläs, Baranov-torgovan pidi sidä vhesai 1917. Vl 1938 radnikžilo sai lidnan statusad. Vozil 1941—1965 oli Struninon rajonan administrativižeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Klinan da Dmitrovan kukkazsel'gan päivnouzmaižes palas, Pičkuranjogen randal (Kläz'man bassein), 170 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladimirhasai om 131 km suvipäivnouzmha, Aleksandrovan röunhasai — 6 km päivnouzmha. Ühtennimine raudtestancii sijadase Moskv — Jaroslavl' raudtel.
Eläjad da ižanduz.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 14 369 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1967 — 21 tuhad eläjid. Kaks' ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid om lidnas.
Ižandusen päsarakod oma erazvuiččiden kanghiden pästand (sidä kesken steriližiden), katusiden, pölusiden, havadoiden i ruzuiden pästand magaduzsijan täht, sömtegimišt, mugažo polimertaran tegim om olmas.


Sudogd.
Sudogd () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan keskuses. Se om Sudogdan rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1552 kuti "Jamskai-slabad" (). 17. voz'sadal — "Sudogodskai-slabad", nimitadud jogen mödhe. Se sai lidnan statusad vl 1778 nügüdläiženke nimenke. Lujad lämoipalod oliba lidnas vozil 1806 (pertid da jumalanpertid puspäi paloiba lophu) i 1838. Vl 1879 sauvoihe pölvhan kuidfabrikad, vl 1897 — butulktegint.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sudogd-jogen randal (Kläz'man oiged ližajogi, Volgan bassein), 100 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladimirhasai om 40 km lodeheze. Istorine keskuz sijadase Sudogdan hural randal, uded fartalad — oiktal randpolel.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 848 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989—2001, enamba 14 tuhad eläjid. Kaks' ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid om lidnas: Ph. Jekaterinan päjumalanpert' (1806—1814, udessündutadud vll 1891, 1999—2013) i Aleksandr Nevskijan jumalanpert' (1870).
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden pästand (stökol- da bazal'tkuid, katuzlehtesed, tehnižed kanghad) i stökolplastikan pästand, mugažo omblendfabrik om olmas.
Reisavtobusad ühtenzoittas lidnad lähižidenke eländpunktoidenke. «Vladimir — Murom»-avtote ümbärdab lidnad pohjoižespäi.
Irdkosketused.
*


Suzdal'.
Suzdal' () om Venäman lidn-muzei Vladimiran agjan pohjoižes. Se om Suzdalin rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidnankund.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 999 Uz'lidnan kodeksas. Lidnuz oli siš ümbri 10. voz'sadal jo arheologižiden kaivandusiden mödhe. Sidä mainitadas kahtenden kerdan vl 1024 Nestoran aigkirjas Suzdalin völhoiden torokan aigan kuti "Suždal lidnan statusanke.
Vozil 1238-1341 Suzdal' oli ühtennimižen ruhtinazkundan keskuseks. Vspäi 1778 se sai oficiališt lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamenk-jogen molembil randoil (Nerlin ližajogi, Kläz'm-jogen bassein). Matkad Vladimiran röunhasai om 26 km suvhe avtotedme. «Vladimir — Ivanovo»-avtote ümbärdab lidnad päivnouzmaspäi.
Klimat om ven. Keza om läm', tal'vel om pakašt. Paneb sadegid 547 mm vodes, kaikiš vähemb oleleb niid vilukus-sulakus (26-32 mm kus).
Eläjad da ižanduz.
Vl 1856 6 100 eläjad eli lidnas, vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 535 ristitud. Nügüdläižen lidnan kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 12 100 eläjid. Suzdalin Kreml' (om saudud 11.-12. voz'sadal, puvarmtesed paloiba lophu vl 1719), ortodoksižen hristanuskondan 5 jumalankodid da 30 jumalanpertid oma lidnas.
Ižandusen päsarakod oma turizm da holituzsfer (50 adivpertid), mugažo suvenirceh omblendfabrikanke om olmas.
Irdkosketused.
*


Väznikad.
Väznikad () om Venäman lidn Vladimiran agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Väznikan rajonan da lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1608 külähä läz amuišt Jaropolč-Zalesskii-lidnad. Külä sai lidnan statusad vl 1778. Vspäi 2005 enzne lidnanvuitte Novoväznikad-žilo mülüb lidnha sen laptaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase läz Kläz'm-jogen oiktad randad (Volgan oigedpol'ne bassein), 130 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladimirhasai om 93 km päivlaskmha avtotedme. Lähembaine järed lidn om Kovrov lodeheze, matkad om 45 km orhal vai 60 km avtotedme. Ühtennimine raudtestancii seižub Vladimir — Alauz'lidn raudtel.
62 eländpunktad mülüdas lidnankundha (municipaline ühtnik) Väznikan ližaks: 4 žilod, 57 küläd da 1 tarh. Lidnankundan pind om 801,86 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 41 248 ristitud, lidnankundan — 46 959 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1979—1992, 45..46 tuhad eläjid. Vl 2017 41 655 eläjad om lidnankundas. Nell' ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid da Blagoveščenjan naižjumalankodi oma lidnas, vozil 1641—1916 nece jumalankodi oli mehiden täht.
Ižandusen päsarakod oma avtoiden da traktoriden fariden, pidatezarmaturan i toižiden paloiden tehmine, pölvazkanghiden i brezentan pästand, sömtegimišt, mugažo koume omblendfabrikad da plastikprofil'ne tegim oma olmas. Tehniž-ekonomine kolledž om specialižen keskopendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Gus' Hrustal'nii.
Gus' Hrustal'nii («hrustaline hanh'», edel 1926 vot — Gus' i Gus'-Mal'cevskii) om Venäman lidn da lidnümbrik Vladimiran agjan suves. Se om Gus' Hrustal'nijan rajonan administrativižeks keskuseks, no ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1756 kuti "Gus'-žilo" sauvomha stöklantegint Mal'covad-torgovanoiden pätandan mödhe, sirdihe kaikid stöklantegimid Moskvan gubernijaspäi ohjastusen käskön mödhe mecan mairhen tagut. Om nimitadud Gus'-jogen mödhe (Okan hura ližajogi). Vl 1931 radnikžilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Meščoran alangištos, 125 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Lidnan vezivaradim om olmas Gus'-jogel vspäi 1756, sen pind om 0,86 km². Matkad Vladimirhasai om 51 km pohjoižhe.
Lidnanvuitte Gusevskii-žilo (2768 rist. vl 2017) da pen' Panfilovo-žilo (108 rist. vl 2017) mülüdas lidnümbrikho Gus' Hrustal'nijan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 60 784 ristitud, lidnümbrikon — 64 050 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1986—1996, 75..76 tuhad eläjid (vl 1989 — 76 360 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan hengeline škol i ph. Varvaran pühäpert'-časoun' oma lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma mašiništonsauvomine (veimiden armaturan «Gusar»-tegim), stöklantegimišt (hrustal', stökolkuid), sauvondmaterialiden pästand (stökol, savič), sömtegimišt (maidtegim, leibän edheotand). Professionaližen opendusen aluzkundad oma stöklan kolledž, tehnologine kolledž, Vladimiran universitetan i Vladimiran ekonomikan da oiktusen tehnikuman filialad.
Avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. "Gus'-Hrustal'nii-raudtestancii" om olmas vspäi 1899 Vladimir — Tum-žilo (Räzanin agj) raudtel, ezilidnjonused ajadas Vladimirhasai. Toižen Moskv — Murom raudten Nečajevskai-stancii sijadase 14 km suvhe lidnaspäi, voib sadas taksil sihesai.
Irdkosketused.
*


Jur'jev Pol'skii.
Jur'jev Pol'skii () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan lodehližen palan pohjoižes. Se om Jur'jev Pol'skijan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1152 Jurii Dolgorukii-ruhtinasen käskön mödhe lidnuseks lidnan statusanke. Nimitihe lidnad Dolgorukijan nimen mödhe. Eziauguižešti mainitihe aigkirjoiš "Gürgev", "Gergev", ližazihe "Pol'skii" erištamha Tartuspäi (enččel "Jur'jev") i Ivanovon agjan Jur'jevecaspäi. Lidn oli penen Jur'jevan ruhtinazkundan keskusen vozil 1213—1340, oli Vladimiran ruhtinasiden poles, vspäi 1340 Moskvan ruhtinazkundan palaks. Oli mülünu Vladimiran gubernijha makundan lidnaks vspäi 1796.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kolokš-jogen molembil randoil (, Kläz'man hura ližajogi), maižanduzrajonan keskuses, 140 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vladimiraspäi om 60 km lodeheze orhal vai 68 km avtotedme. Lähembaižed lidnad om Kol'čugino 30 km suvipäivlaskmha orhal vai avtotedme i Gavrilov Posad (Ivanovon agj) 28 km päivnouzmha orhal vai 42 km avtotel/raudtel.
Jur'jev Pol'skii om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 595 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1970 (22 096 rist.) i 1989 (22 247 eläjad).
Irdkosketused.
*


Kameškovo.
Kameškovo () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan pohjoižes.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1892 tekstil'fabrikan radnikžiloks. Kameškovo om Kameškovon rajonan administrativižeks keskuseks vspäi 1940, sen alusenpanendan aigaspäi Ivanovon agjaha. Vn 1944 elokun 14. päiväspäi panihe Vladimiran agjan alusen, i lidnad rajonanke sirdihe sihe. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1951.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazangištol Kläz'm-jogen (6 km suvhe) i Naromš-jogen (6 km pohjoižhe) keskes, 100 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Lähembaine järed lidn om Kovrov, matkad sihesai om 25 km päivnouzmha avtotedme vai 20 km raudtedme. Matkad Vladimirhasai om 40 km suvipäivlaskmha.
Kameškovo om lidnankundan üks'jäine eländpunkt, rajonan üks'jäine lidnankund.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 103 ristitud, rajonan kaks' videndest eläb lidnas. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989—1998, läz 15 tuhad eläjid. Pühän Voznesenjan päjumalanpert' om saudud vodel 1906.
Mehanine tegim, tekstil'fabrik da lavakrepindoiden tegim oma päedheotandoikš. Kompressorstancii om «Alauz'lidn — Dmitrov»-gazanveimel.
Irdkosketused.
*


Karabanovo (Vladimiran agj).
Karabanovo () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan päivlaskmas, sen Aleksandrovan rajonas.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1630, om nimitadud sodabajarišton ezitajiden, pidajan Karabanovad-kanzan mödhe. Vl 1846 Baranovad-torgovanad sauvoiba kudondfabrikad külänno. Vl 1871 raudte tuli külähä Aleksandrovaspäi i vedihe vagonoid hebovägel, vl 1893 ezmäine jonuz vedimenke ajoi küläs läbi. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1938. Nügüd'aigan (vl 2017) puvillkombinat om radmata.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan suves, Hahkjogen randoil (, Volgan bassein). Matkad Aleksandrov-rajonkeskushesai om 9 km pohjoižhe.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 868 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1967 — 19 tuhad eläjid. Pühän Stroican jumalankodi om ortodoksižen hristanuskondan pühäpert' lidnas (oli saudud vozil 1876—1880, muretud mantazole vl 1937, om udessündutadud vodele 2011).
Maršruttaksid oma kundaližtransportaks lidnas. Raudteplatform om Moskvan raudten Surel renghal, sen «Aleksandrov — Orehovo-Zujevo»-pidustal.


Kiržač.
Kiržač () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan päivlaskmas. Se om Kiržačun rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1332 Ivan Kalitan hengiden kirjeižes. Om nimitadud Kiržač-jogen mödhe (Kläz'man hura ližajogi). Külä šingotihe ortodoksižen hristanuskondan Blagoveščenjan mez'jumalankodinno vhesai 1764, konz jumalankodi oli tühjitadud, om udessündutadud vl 1995 naižjumalankodikš. Vspäi 1778 ühtenzoittihe Kiržač-küläd jogen hural randal Selivanan Mägi-külänke () vastrandal, ühthine eländpunkt sai makundan lidnan statusad. Vozil 1796—1929 lidn mülüi Pokrovan makundha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase kukhikahal tazangištol, 135 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, om ümbärtud mecoil. Matkad Vladimirhasai om 90 km päivnouzmha orhal vai 120 km R75-avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Karabanovo (20 km) i Aleksandrov (30 km) lodeheze, Kol'čugino 35 km pohjoižpäivnouzmha i Pokrov 40 km suvipäivnouzmha.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 29 965 ristitud, rajonan ristitišton seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2005 — 31 900 eläjad. Mašiništonsauvomižen kolledž i profškol oma professionaližen keskopendusen aluzkundoikš.
Ižandusen sarakod da edheotandad oma jäškapoiden, televizoriden i pezendmašinoiden tehmine «Beko»-torguindmarkanke, produkcii aerokosmižen sarakon täht, metallanümbriradajan instrumentan pästand, radiatoriden tehmine, omblendfabrik, meblin fabrik, maidtegim.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. "Kiržač-raudtestancii" om Moskvan raudten Surel renghal, sen «Aleksandrov — Orehovo-Zujevo»-pidustal. Avtobusad da ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad ümbrištonke. Sportivine lendimpöud om olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Kol'čugino.
Kol'čugino () om Venäman lidn da lidnankund Vladimiran agjan lodehes. Se om Kol'čuginon rajonan administrativine keskuz.
Enzne.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1871 kuti radnikžilo läz vas'ktegint. Se sai lidnan statusad vl 1931.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pekš-jogen randal (Kläz'man hura ližajogi, Volgan bassein), 175 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Vspäi 1977 Kol'čuginon vezivaradim om olmas necil jogel. Matkad Vladimirhasai om 74 km suvipäivnouzmha.
Žilo da kahesa pen't küläd mülüdas lidnankundha Kol'čuginon ližaks. Lidnankundan pind — 40,72 nellikkilometrad.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 45 776 ristitud, lidnankundan — 46 236 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 2003 — 47 100 eläjad. Üks' ortodoksižen hristanuskondan pühäpert' om lidnas.
Ižandusen päsarak om elektrolikutimiden, kabelän, mujumetalližtorviden da hobedaižtegesiden pästand. Sijaline politehnine kolledž om lidnas.
Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Ühtennimine raudtestancii sijadase Aleksandrov — Ivanovo raudtel.
Irdkosketused.
*


Gorohovec.
Gorohovec () om Venäman lidn Vladimiran agjan päivnouzmas. Lidn om Gorohovecan rajonan administrativine keskuz, mülüb sihe lidnankundaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1168 lidnuseks Vladimiran da Suzdalin ruhtinazkundan röunal tehmaha londoid Volgan Bulgarijha. Se mainitase ezmäižen kerdan Lavrentijan aigkirjas vl 1239 kuti "Pühän Jumalanmaman lidn", kudambad anastajad poltiba.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kläz'man oiktal randal, 80 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vladimirhasai om 157 km päivlaskmha «Volg»-avtotedme (M7).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 016 ristitud, rajonan ristitišton koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 16 600 eläjad.
Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalankodid (17. voz'sada) da Blagoveščenjan päjumalanpert' (1700) vedatadas turistoid, vl 2017 Gorohovec tuli Mail'man jäl'gusen ezinimikirjuteshe. 1900-nziden voziden erižpertid čomitadas lidnad, ned oma puspäi Evropan modern-stilinke.
Tegimišton edheotandad: libutimiden da konvejeroiden tegim, stökoltegim, lihakombinat, mecan i metallan ümbriradmižen cehad Gorohovecan kolledžan bazaks. 20. voz'sadal laivansauvomižen tegim oli olmas (3500 radnikad oleskeli). "Gorohovec-raudtestancii" sijadase 11 km suvipäivnouzmha lidnaspäi Kovrov — Alauz'lidn raudtel. Kaikiš järedamb Evropas Gorohovecan artillerine poligon sijadase päivnouzmha lidnaspäi, agjoiden röunal.
Irdkosketused.
*


Dubovk.
Dubovk () om Venäman lidn Volgogradan agjan keskuzpalan suves. Se om Dubovkan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
14. voz'sadan Kuldaižen Ordan lidnan jändused (Vodänan lidneihut) sijadasoiš 2 km pohjoižhe Dubovkaspäi vezivaradimen randal.
Eländpunktan aluz om pandud kozakoil vl 1734 Venälaižen imperijan ohjastusen käskön mödhe elänzoitmaha da kaičemha tahondad ümbrištonke. Stanic kätihe posadaks vl 1785, sai lidnan statusad vl 1803. Dubovk oli torgovanoiden lidnaks, om kaičenus äi vanhid pertid heišpäi. 1860-nzil vozil saudihe raudted Caricinhasai, i lidnan znamoičend poleni, no se-žo tegimišt šingotihe. Ristitišt poleni Rahvahanikoiden sodan jäl'ghe i Caricinan lähembusen tagut. Suren voinan aigan lidn jäi nevondkundaližen, varaväged da sodagospitalid sijazisoiš lidnas.
Lidn šingotase sömtegimišton keskuseks (villänpurnud, lihakombinat, leibtegim, mineraližen veden edheotand), mugažo gofriruidud kartonan pästandan kompanii i sauvondmaterialiden minikombinat ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgogradan vezivaradimen (Volgan) oiktal randal, Volgaveren ülüden päivnouzmaižil pautkil, 50 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Volgogradhasai om 37 km suvhe avtotedme vai mödvedhe, keskushesai — 52 km. Toine lähembaine lidn om Volžskii.
Dubovk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 409,83 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 347 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 18 203 eläjad vl 1913.
Irdkosketused.
*


Frolovo.
Frolovo () om Venäman lidn da lidnümbrik Volgogradan agjan keskuzpalas. Se om Frolovon rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan "Ližinskii-futoraks" (, Ližin-kanzannimen mödhe) vl 1859, i "Frolov-futoraks" 2 kilometras sišpäi. Vozil 1868—1871 sauvoihe raudted Caricinhasai läz nenid futorid, nimitihe stancijad jogen mödhe ("Arčad", nüg. "Arčed"). Žilo stancijanno šingotaškanzi, lähižiden futoriden elo mugažo, i niiden territorii ühtenzoitihe aigan mändes. Nimitaškanzihe "Frolovo" vai "Frolovskii-futor" 20. voz'sadaspäi. Vl 1936 futor sai lidnan statusad, vl 1976 kätihe sidä lidnaks agjan alištusenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Arčed-jogen randoil (, Medvedic-jogen hura ližajogi, Donan hurapol'ne bassein), 110 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Don-jogehesai om 30 km suvhe, Volgogradhasai — 145 km suvipäivnouzmha avtotedme. Lähembaine lidn om Mihailovk 50 km lodeheze.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 39 449 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1996—1998, 43 400 eläjad.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt, sauvond, raudteižandusen i gazanveimen kohenduz da holituz, sauvondmaterialiden pästand (lämuzizoläcii i metalližkonstrukcijad), kivivoin, londuseližen gazan i mouckiven samine, mugažo terasen valamižtegim radab. «Sebruz»-gazanveimen kompressorstancii om läz lidnad.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. «Kaspii»-avtote (R-22 vai E119, Moskv — Astrahan') ümbärdab lidnad päivlaskmas. "Arčed-raudtestancii" sijadase lidnan keskuzpalas.
Irdkosketused.
*


Kalač Donal.
Kalač Donal () om Venäman lidn Volgogradan agjan suvipäivlaskmas. Se om Kalačun rajonan i lidnankundan administrativine keskuz. Om sodahoštusen lidnan arvnimenke vspäi 2010.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1708 kuti kozakoiden Kalač-futor. Vl 1862 sauvoihe raudted Caricinaspäi (Venäman kahtenz' raudte), i Kalač šingotaškanzihe torguindžiloks. Vl 1951 se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke erištamha Voronežan agjan Kalač-lidnaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Don-jogen kändman hural randal läz Cimlänskan vezivaradint (ani suvipäivlaskmha), 40 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Volgogradan röunhasai om 62 km päivnouzmha orhal, 72 km avtotedme.
Pen' Lebupert'-žilo (104 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Kalačun Donal ližaks. Lidnankundan pind — 74,2 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 26 910 ristitud (kaikiš suremb ristitišt), rajonan nell' ühesandest. Vozil 2002—2013 lidnan ristitišt oli enamba 26 tuhad.
Ižandusen päsarakod oma laivansauvoimne da laivoiden kohenduz, turizm da sömtegimišt. Metalližkonstrukcijoiden tegim da mebel'fabrik oma olmas mugažo. Professionaližen opendusen aluzkundad: tehnikum-internat ristituiden röunatud voimusidenke täht i profškol.
"Donskai-raudtestancii" om lopstancii Volgograd — Kalač Donal raudtel. Volgan da Donan kanalan agj om ani suvhe lidnaspäi. Jogiport om lidnas. Vspäi 1976 avtotesild ühtenzoitab Donan randoid.
Irdkosketused.
*


Kamišin.
Kamišin () om Venäman lidn da lidnümbrik Volgogradan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om agjan koumanz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Kamišinan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1668 kuti lidnuz. 18. voz'sadan augotišespäi sen nimi oli "Dmitrijevsk", ph. Mitrein (Salonikilaižen) nimen mödhe. Vl 1780 se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke. Om kaičenus äi torgovanoiden vanhid pertid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgaveren ülüdel, 50 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Reljef om kukhikaz. Kamišin vedase Kamišink-jogensun randištol, pidust' Volgogradan vezivaradimen (Volgan) oiktad randad 11 kilometras. Matkad Volgogradan röunhasai om 180 km suvipäivlaskmha, Saratovhasai — 194 km pohjoižhe. Nikolajevsk-lidn seižub Volgas päliči (5 km), toine lähembaine lidn om Petrov Val 10 km päivlaskmha raudtel vai avtol.
Kamišin om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt, jagase 23 lidnanlaptha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 119 565 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 127..129 tuhad vozil 1993−1998 i 2002−2003.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 94,6%, ukrainalaižed — 1,4%, saksalaižed — 0,9%, armenijalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,0%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma valamiž-mehanine (gazkranad, zbrujad), stökoltaran i puvillkanghiden pästand, mugažo valamiž-ferroühthesuladusiden tegim da omblendedheotand oma olmas.
Ehtatimed ujudas Volgas päliči kezal, avtod il'mpölusel — tal'vel. Jogiport om lidnas. Ühtennimine raudtestancii om lopstancii «Tambov — Petrov Val — Kamišin»-jonol vspäi 1894. Borodinan avtotesild ühtenzoitab Kamišinkan randoid (vanh lidn da uz' lidn).
Irdkosketused.
*


Kotel'nikovo.
a> Kačan lendajiden školan alajaguden muštho (oli olmas vhesai 1998).
Kotel'nikovo () om Venäman lidn Volgogradan agjas, suvipäivlaskmaiženno röunanno. Se om Kotel'nikovon rajonan administrativine keskuz da lidnankund.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1897 kuti "Nikolajevskii-žilo" läz Kotel'nikovskaja-raudtestancijad Caricin — Sal'sk jonol. 20. voz'sadan augotišespäi žilon nimi oli "Kotel'nikovskaja-stanic". Vspäi 1929 külä tegihe "Kotel'nikovskii-radnikžiloks". Vl 1955 radnikžilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Aksai Kurmojarskii-jogen hural randal läz Cimlänskan vezivaradint (Donan bassein), 49 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Volgogradhasai om 190 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme. Lähembaižed lidnad sijadasoiš Rostovan agjas: Volgodonsk 76 km päivlaskmha orhal vai 110 km avtotedme i Cimlänsk 130 km päivlaskmha avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 20 428 ristitud, rajonan ristitišton viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1996—2001, 20 800 eläjad.
Biznesan kolledž i profškol oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Kotovo.
Kotovo () om Venäman lidn da lidnankund Volgogradan agjan pohjoižes. Se om Kotovon rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vozil 1710..1720 kuti "Kotovo-slabad", ezmäižen tulnuden elämižhe kanzan nimen mödhe. 1950-nzil vozil saudihe kivivoin samižen radnikžilod. Vl 1966 Kotovo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pen' Kazank-jogen randal (, Donan hurapol'ne bassein), 150 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Volgogradhasai om 180 km suvhe orhal vai 225 km avtotedme. Lähembaine järed lidn om Kamišin, 55 km suvipäivnouzmha avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 115 ristitud, rajonan ristitišton kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2000 — 28 600 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Mikoi-arhangelan pühäpert' om lidnas.
Ižandusen päsarakod oma londuseližen gazan ümbriradmine (Korobkovon tegim) i buraudamižmašiništon eksperimentaline pästand. Varuline tegimištzon sijadase 10 kilometras lidnan röunaspäi. Sadas kivivoid da londuselišt gazad lidnan ümbrištos. Professionaližen opendusen aluzkundad: tegimištoliž-ekonomine tehnikum i profškol.
Irdkosketused.
*


Krasnoslobodsk (Volgogradan agj).
Vavilovan nimel nimitadud Venäman kazmuzvodindan tedoinstitutan eksperimentaline stancii.
Krasnoslobodsk () om Venäman lidn Volgogradan agjan suves. Se om Volgogradan päivnouzmaine ezilidn, mülüb Volgogradan lidnaglomeracijha (1,4 mln. rist.). Lidn rajonan alištusenke om lidnankundan keskuseks Keskmäižen Ahtuban rajonas, sen kaikiš suremb eländpunkt da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1870 kuti "Bukatin-futor", ezmäižen tulnuden elämižhe kanzan nimen mödhe. Vl 1923 futor nimitaškanzihe "Rusttaks Slabadaks" ("Rusked Slabad" — ven. "Красная Слобода"). Vl 1938 slabad' tegihe radnikžiloks. Vl 1955 Rusked Slabad sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volg-jogen hural randal, se om vastrand Volgogradaspäi. Matkad Volgogradhasai om 1 km päivlaskmha, Keskmäine Ahtub-radnikžilhosai (rajonkeskuz) — 24 km päivnouzmha avtotedme. Volgogradan avtotesild ühtenzoitab jogen randoid vspäi 2009.
Kaks' pen't žilod mülüdas lidnankundha Krasnoslobodskan ližaks. Lidnankundan pind om 66,19 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 15 998 ristitud, lidnankundan — 17 254 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1957 i 1967, 19 tuhad eläjid. Vl 2017 18 786 ristitud elädas lidnankundas.
Ei ole surid edheotandoid lidnas. Krasnoslobodsk om kottedžpertišton rajon.


Leninsk (Volgogradan agj).
Leninsk () om Venäman lidn da lidnankund Volgogradan agjan suvipäivnouzmas. Se om Leninskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1776 tehmaha šuukkanghid. Vl 1802 pühästihe jumalanpertid (oficialine alusenpanendan dat), i tetaškanzihe küläd kuti "Prišib-žilo". Vl 1919 se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke. Vl 1942 oli Rusttan armijan varastuzbazaks. Om maižanduzrajonan keskuseks, ei ole surid edheotandoid lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ahtub-jogen hural randal (Volgan hijam), mail'man valdmeren tazopindal (0 m). Matkad Volgogradhasai om 49 km päivlaskmha, Astrahanin agjan röunhasai — läz 20 km suvipäivnouzmha orhal. Lähembaižed lidnad oma Volžskii 38 km lodeheze i Znamensk (Astrahanin agj) 45 km päivnouzmha kaikil teil. Ühtennimine raudtestancii om «Volgograd — Vladimirovk»-jonol vspäi 1884.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 504 ristitud (kaikiš suremb Rahvahanikoiden sodan jäl'ghe), rajonan pol'. Kaikiš suremb istorine ristitišt oli 25 380 eläjad vl 1914.
Leninskan profškol i Volgogradan biznesan institutan filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Mihailovk (Volgogradan agj).
Mihailovk () om Venäman lidn Volgogradan agjan lodehes. Se om agjan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Mihailovkan lidnümbrikon (edel 2012 vot — rajonan) administrativine keskuz, mülüb sihe.
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1762 Medvedic-jogen hural randal kuti "Sebräkovan Mihailan slabad", "Mihailovk" lühüdaks, polknikan-alusenpanijan nimen mödhe. Vl 1948 Mihailovk sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Medvedic-jogen oiktal randal (Donan ližajogi), 83 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Volgogradhasai om 178 km suvipäivnouzmha orhal vai 192 km avtotedme. Lähembaine lidn om Frolovo 50 km suvipäivnouzmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 59 132 ristitud, vspäi 2013 — lidnümbrikon ristitišton kaks' koumandest. Vspäi 1979 ristitišton lugu om stabiline, vajehtase 58..60 tuhad röunoiš (vl 2002 — 60 034 rist.).
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialoiden pästand (cement, raudbetontegesed, savič, azbesttorved) da sömtegimišt, mugažo pörkičimiden tegim da mebel'fabrik oma olmas. Kuz' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: Sebräkovon tehnologine tehnikum, Mihailovkan pedagogine kolledž, biznesan kolledž, Volgogradan medicinižen kolledžan filial i kaks' Volgogradan universitetoiden filialad.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Erine avtobusstancii om tranzitavtobusoiden täht. "Sebräkovo-raudtestancii" sijadase Volgograd — Povorino (Voronežan agj) raudtel vspäi 1870.
Irdkosketused.
*


Nikolajevsk (Volgogradan agj).
Nikolajevsk () om Venäman lidn da lidnankund Volgogradan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Nikolajevskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1747 kuti "Nikolajevskai-slabad' " (). Slabad' kändihe radnikžiloks vl 1936. Vl 1957 žilo oli sirtud udhe sijha vezivaradimen sauvondan tagut. Žilo sai lidnan statusad kümnes vodes päliči, vl 1967. Lidn šingotase maižandusen rajonan keskuseks, argvoikombinat radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgogradan vezivaradimen (Volgan) hural randal, 50 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kamišin-lidn om vezivaradimen vastrandal (5 km). Matkad Volgogradhasai om 190 km suvipäivlaskmha jogedme.
Nikolajevsk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 271,58 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 075 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli enččes slabadas vozil 1904−1914 (27..30 tuh. eläjid), lidnas — vozil 1989−2003 (ümbri 16 tuhas ristituid).
Profškol nomer 44 i Žirnovskan kivivoitehnikuman filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš Nikolajevskas.
Irdkosketused.
*


Novoanninskii.
Novoanninskii () om Venäman lidn da lidnankund Volgogradan agjan lodehes. Se om Novoanninskijan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1872 kuti "Samsonovskii-futor" läz Filonovo-raudtestancijad. Vl 1918 udesnimitihe futorad "Novo-Annenskai-stanicaks". Vl 1936 se kätihe "Novo-Annenskii-radnikžiloks". Vl 1956 radnikžilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Buzuluk-jogen hural randal (Hopran ližajogi, Donan bassein), 87 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Volgogradhasai om 254 km suvipäivnouzmha «Kaspii»-avtotedme (R-22) vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Mihailovk 75 km suvipäivnouzmha avtol i Urüpinsk 55 km lodeheze orhal.
Pen' Novoanninskan maižanduztehnikuman učhozan žilo (8 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Novoanninskijan ližaks. Lidnankundan pind — 63,31 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 17 912 ristitud, lidnankundan — 17 920 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1967−2001, enamba 20 tuhad (vl 1979 — 20 932 rist.).
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt da elektromedicinižladimišton pästand. "Filonovo-raudtestancii" om Volgograd — Povorino (Voronežan agj) raudtel vspäi 1870.
Irdkosketused.
*


Pallasovk.
Pallasovk () om Venäman lidn da lidnankund Volgogradan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Pallasovkan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vozil 1903−1907 kuti "žilo Pallasovk-raudtestancijanno" sauvomha da holitamha «Saratov — Astrahan'»-jonod, kätihe radnikžiloks sömtegimišton edheotandoiden sauvondan jäl'ghe, ratas sijaližel torhudel. Vl 1860 Volgaveren saksalaižiden "Nei-Galk-žilo" () oli pandud, se oli 2 kilometras stancijaspäi, möhemba udesnimitihe "Pallasovk-žiloks". Ühtenzoittihe žiloid Suren sodan jäl'ghe. Anttihe lidnan statusad vn 1967 30. päiväl kezakus.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazangištol, Torgun-jogen oiktal randal (Volgan hura ližajogi), 33 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, van ristikoičeb lidnad. Matkad Kazahstanan röunhasai om 25 km suvipäivnouzmha orhal, Volgogradhasai om 230 km suvipäivlaskmha orhal vai 285 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Nikolajevsk i Kamišin 115 km päivlaskmha avtotedme, Rusked Kut (Saratovan agj) 100 km pohjoižhe raudtel i Novouzensk (Saratovan agj) 100 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 318 km avtol. Raudtestancii om saudud lidnan päivlaskmas, avtote ümbärdab lidnad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 081 ristitud, rajonan koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989−2002, 17..18 tuhad (vll 1996−1998 — 18 000 eläjid). Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid om lidnas.
Pallasovkan maižanduztehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Petrov Val.
Petrov Val () om Venäman lidn Volgogradan agjan pohjoižes, üks'jäine lidnankund sen Kamišinan rajonas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1942 žilho raudtesol'men stancijanno «Saratov — Stalingrad»-jonon sauvomižen aigan, ristikoiči «Tambov — Kamišin»-raudtejonod. Nimitihe jättud kesken kanalan mödhe, kudamb ühtenzoitiži Volgad Donanke ližajogiden kal't Suren Petran käskön mödhe (saudihe 1697−1701), sen kanalan kaks' palad-vagod oma kaičenus tähäsai. Žilo sai lidnan statusad vl 1988. Vedimdepo om lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ilovl'-jogen hural randal (Donan hura ližajogi), Volgaveren ülüdel, 108 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kamišinhasai om 10 km päivnouzmha, Volgogradhasai om 180 km suvhe avtotedme. «Kamišin — Kotovo»-avtote om lidnan suviröunaks, matkad Kotovohosai om 40 km lodeheze.
Pen' Avilovskii-žilo (2 rist. vl 2010) mülüb lidnankundha Petrov Valan ližaks. Lidnankundan pind — 29,39 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 13 239 ristitud, rajonan koume kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 300 eläjad vl 2000. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om olmas lidnas.


Serafimovič.
Serafimovič () om Venäman lidn Volgogradan agjan päivlaskmas. Se om Serafimovičun rajonan lidnankund da administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1589 kuti "Ust'-Medvedickaja-stanic" Donan hural randal. Aigan mändes Medvedic-lidnut sirdihe korktha oiktaha randha sur'veziden tagut. Vl 1933 se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke, Aleksandr Serafimovič-kirjutajan oiktastuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Don-jogen oiktal randal, 110 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Reljef om vanoikaz. Medvedic-jogensu om vastrandal, 8 kilometras Don-ülezjogen. Matkad Volgogradhasai om 160 km suvipäivnouzmha orhal vai 260 km avtotedme. Lähembaine lidn om Frolovo 70 km päivnouzmha orhal vai 120 km avtotedme Mihailovk-lidnan kal't.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 368 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1979—1998, enamba 10 tuhad eläjid (vl 1996 — 10 200 rist.). Koume ortodoksižen hristanuskondan sauvust om lidnas: Ust'-Medvedican naižjumalankodi Kazanin päjumalanpertinke da Voskresenskaja-jumalanpert'.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt da turizm. Specialižen keskopendusen aluzkund om maižandusen mehanizacijan tehnikum.
Avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas da sen ümbrištos. Avtotesild ühtenzoitab Donan randoid lidnan pohjoižen röunan taga. Lähembaine "Sebräkovo-raudtestancii" sijadase Mihailovk-lidnas 84 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme.
Irdkosketused.
*


Antigua da Barbud.
Antigua da Barbud (angl.: "Antigua and Barbuda", se om täuz' oficialine nimituz), om sar'hine valdkund Pohjoižamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Sent Džons.
Istorii.
Vl 1981 kül'mkun 1. päiväl Antigua da Barbud tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Antiguan da Barbudan geografine kart.
Valdkundan pind om 442,6 km², sidä kesken kaikiš surembad sared oma Antigua — 280 km², Barbud — 161 km², Redond — 1,6 km². Sen ližaks, om völ 34 pen't lähišt sart. Atlantižen valdmeren da sen Kariban meren randanpird om 153 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Obam-mägi (402 m, enzne Boggi-mägenpä) vulkanižen augotižlibundanke Antigua-sarel. Mecad ottas 22,3% territorijad.
Klimat om tropine hobedan sänke tobjimalaz. Tropine ciklon oleskeleb kerdan vodes keskmäras. Kun kesklämuz vajehtab +23°C (tal'vku-uhoku) da +30°C (kezal da sügüzel) keskes. Paneb sadegid läz tuhad millimetrad vodes, no nece lugu voib köläita lujas.
Londuseližed varad oma kala, fosforit, barit, mouckivi, sauvondkivi, saved, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine monarhii parlamentižen demokratijanke. Valdkundan pämez' om britanijan kunigaznaine — Elizavet Toine. Jenaral-gubernator om hänen ezitai. Päministr om alakodin lidirujan partijan ezimez'.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl.: "Senate"). Ohjastuz da oppozicijan partii pandas 17 ristituid senatorikš jenaral-gubernatorale vahvištamha. Alakodi om Ezitajiden Kodi (angl.: "House of Representatives") 17 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid järgeližen enambusen sisteman mödhe videks vodeks.
Järgenduseližed valičendad parlamentan alakodihe oliba vl 2014 kezakun 12. päiväl. Vs 2014 elokun 13. päiväspäi Rodni Uil'jams om jenaral-gubernatoraks, nügüdläine päministr om Gaston Braun (vl 2014 kezakun 13. päivälpäi).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Antiguan da Barbudan administrativiž-territorialine jagand."
Antigua da Barbud alajagase 6 tulendha (angl.: "parish") Antigua-sarel da 2 rippujha territorijha (Barbud-sar' da rahvahatoi Redond-sar'). «Rippui»-sana om muite nimitusen palaks täs.
Eläjad.
Valdkundas elädas antigualaižed i barbudalaižed.
Toižed lidnad (enamba 3 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Ol Sents da Libert. Vl 2012 kaik oli 20 lidnanvuittušt eländpunktad.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 86 654 ristitud.
Ižanduz.
Antiguan da Barbudan ižandusen päsarakod oma turizm, valdkundmaksatoi torguind, vändod internetan kal't, maižanduz.
Vl 2009 valdkundan päeksport oli avtod da niiden varapalad (16%), jüguavtod da sauvondmašinad niiden varapaloidenke (12%), laivad da venehed (11%), kundaližen transportan likkuimed (6%); toine eksport oli polietilen (1%), elektroveim (1%), margarin (1%), sobad (1%).


Surovikino (lidn).
Surovikino () om Venäman lidn da lidnankund Volgogradan agjan suvipäivlaskmas. Se om Surovikinon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1744 kuti "Surovikino-futor", nimitihe ezmäižen kanzan mödhe. "Surovikino-stancii" om olmas vspäi 1900, nimitihe lähižen futoran mödhe. Panihe futorad Kaganovičan rajonan keskuseks vl 1937, vspäi 1957 udesnimitihe Surovikinon rajonaks. Žilo raudtestancijanno da futor ühtenzoitihe aigan mändes, i 1950-nzil vozil futor sai lidnanvuiččen žilon statusad. Om lidnan oiktusidenke vspäi 1966.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čir-jogen hural randal (Donan oiged ližajogi) 15 kilometras sen lanktendan sijaspäi Cimlänskan vezivaradimhe, 40 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Volgogradhasai om 135 km päivnouzmha E40-avtotedme. Lähembaine lidn om Kalač Donal 55 km päivnouzmha avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 20 533 ristitud (kaikiš suremb ristitišt), rajonan ristitišton viž ühesandest. Ortodoksižen hristanuskondan Ph. Mikoi-arhangelan jumalanpert' om lidnas.
Ižandusen päsarak om sömtegimišt, sijaližen maižandusen produkcijan ümbriradmine. Professionaližen opendusen aluzkundad: agrarižtegimišton tehnikum, biznesan kolledž (Volgogradan biznesan institutan pala), profškol.
Surovikino-raudtestancii sijadase lidnan keskuses, «Volgograd — Kamensk Šahtil»-linijal.
Irdkosketused.
*


Urüpinsk.
Urüpinsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Volgogradan agjan lodehes. Se om Urüpinskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 14. voz'sadan 1. Uz'lidnan aigkirjas kuti "Urüpesk-lidn" Červlönii Jar-tahondas. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud kozakoil läz 1618 vot kuti "Urüpinskai-stanic", mülüi Donan sodavägiden agjaha. "Urüpino-raudtestancii" om olmas vspäi 1871, se om vaiše jüguiden täht vspäi 2011, sarakon lopstancii «Lipeck — Volgograd»-jonospäi.
Stanic sai lidnan statusad vn 1929 7. päiväl vilukud. Urüpinsk šingotase sömtegimišton edheotandoil (pühävoitegim, leibtegim), mugažo libutimiden tegim, sömproduktoiden pakuitesen tegim i trikotažfabrik ratas siš. Paikoiden tehmine kozan alakarvaspäi om tetabaks pramozlaks, se vedab turistoid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Hopr-jogen hural randal (Donan oiged ližajogi), 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Volgogradhasai om 295 km suvipäivnouzmha orhal vai 335 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Voronežan agjan Novohopörsk 43 km lodeheze orhal vai 105 km avtotedme i Povorino 50 km pohjoižhe orhal vai 80 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 41 590 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 44 200 vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman katken päjumalanpert' (kivine om saudud vll 1785−1792) om väges da udessündutamas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Urüpinskan agrotegimišton tehnikum, Volgogradan medicinižen kolledžan filial i Urüpinskan biznesan kolledž (Volgogradan biznesan institutan filial).


Volžskii.
Leninan-prospekt om kaikiš pidemb ird lidnas.
Volžskii () om Venäman lidn da lidnümbrik Volgogradan agjan suves. Se om agjan kahtenz' surtte lidn, om konurbacijas Volgogradanke, mülüb Volgogradan lidnaglomeracijha (1,4 mln rist.).
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1951 "Bezrodnoje-külän" sijas kuti žilo sauvomha Volgan GES:ad (sil aigal Stalingradan GES, sauvomine jätksihe vozil 1950−1961). Vl 1954 žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ahtub-jogen hural randal (, Volgan hijam), Volgogradad vaste, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Röunatab Volgogradanke päivlaskmas. Matkad Volgogradan keskushesai om 20 km suvipäivlaskmha.
Volžskii om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt, jagase 38 lidnanlaptha, 45 fartalha da 9 žilho.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 314 255 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 327 356 ristitud vl 2013, žiloiden ühtenzoitusen lidnanke jäl'ghe.
Rahvahad (enamba 0,4% vn 2010): venälaižed — 90,8%, ukrainalaižed — 1,4%, kazahlaižed — 0,8%, armenijalaižed — 0,8%, totarlaižed — 0,8%, uzbekalaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,4%, rahvahuden ozutandata — 2,0%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma gidro- da lämuzenergetik, himine tegimišt, transportmašinoidensauvomine, sömtegimišt, mugažo pörutügi- i teraztor'viden tegimed oma olmas. Ühtennimine raudtestancii om «Volgograd — Alabaskunčak»-jonol. Järed jogiport radab lidnas. Raudte- da avtotesild ühtenzoitab jogen randoid, se mäneb Volgan GES:an padoseinän ülähadme.
Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks. Elektrojonused ühtenzoittas lidnad Volgogradanke.


Žirnovsk.
Žirnovsk () om Venäman lidn da lidnankund Volgogradan agjan pohjoižes. Se om Žirnovskan rajonan administrativine keskuz vspäi 1959.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Žirnoje-külä" 18. voz'sadan keskes ühtennimižen penen järven randal. Möhemba uded eläjad sirdiba sidä 5 km Medvedican ülezjogen. Vl 1949 buraudihe ezmäšt kivivoin mareigud žilon laptas. Vozil 1950−1954 ühtenzoittihe žilod Kurakino- i Neftänikov-žiloidenke i nimitihe "Žirnovskii-radnikžiloks".
Radnikžilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1958. Lidn šingotase kivivoin i sen gazan samižen da transportiruindan edheotandoil, sömtegimištol (grečan surimtegim), sauvondmaterialiden edheotandoil (asfal'ttegim, šebin'tegim).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Medvedic-jogen hural randal tobjimalaz (Donan hura ližajogi), Volgaveren ülüdel, 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Saratovan agjhasai om 25 km pohjoižhe orhal, Volgogradhasai om 255 km suvhe orhal vai 310 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Saratovan agjan Kalininsk 60 km pohjoižhe orhal vai 85 km avtotedme i Krasnoarmeisk 64 km päivnouzmha orhal vai 100 km avtol.
Žirnovsk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 92 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 872 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 19 200 eläjad vl 1998. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Hengen-tüništoitajan jumalanpert' (saudihe 1994−1998) i hristanuskondan seičemenden päivän adventistoiden pühäpert' oma olmas lidnas.
Žirnovskan kivivoitehnikum i pedagogine kolledž oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Babajevo.
Babajevo () om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan suvipäivlaskmas. Se om Babajevon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Babajevo-külä mainitase vl 1545 da mülüb lidnankundha. Nikol'skii Zavod-külä oli olmas vspäi 1822, metallurgine tegim oli siš, pästtihe telegrafveimid, nagloid da koukuid.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud vl 1902 kuti "Babajevo-raudtestancii", nimitihe lähižen külän mödhe. Vl 1925 ühtištuihe žilod raudtestancijanno lähiženke "Nikol'skii Zavod-külänke" da anttihe lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Mologan da Šeksnan alangištos, Kolp'-jogen randoil. Se seižub ülüdel keskel mecakahid soid, 137 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Vologdhasai om 246 km raudtedme, 309 km avtotedme. Lähembaine sur' lidn om Čerepovec, 116 km päivnouzmha orhal vai 180 km avtotedme.
Nell' pen't küläd mülüdas lidnankundha Babajevon ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 073  ristitud. Vl 2017 11 608 ristitud elädas lidnankundas. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989—2001, läz 14 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Pedran da ph. Pavlan pühäpert' om lidnas, sen ližaks lidnan päjumalanpert' om sauvomas.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine da elektrotehnižiden tegesiden pästand (SAS «Svetlana-Rentgen»). Ühtennimine raudtestancii om Vologd — Volhov raudtel. Londuseližen gazan kompressorstancii sijadase lidnan ümbrištos «Gräzovec — Viipur»-gazanveimal.
Irdkosketused.
*


Belozersk.
Belozersk () om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan päivlaskmas. Se om Belozerskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase kirjutadud purtkiš ezmäižen kerdan vl 862 kuti "Beloozero-lidn". Se oli olmas ende Šeksnanjogen niškan molembil randoil. Vozil 1238−1485 lidn oli Beloozeron ruhtinazkundan keskuseks, ičeohjastusenke vhesai 1380 (Kulikovon tora). Vl 1352 pošav tegihe, sauvoškatihe ut lidnad nügüdläižel sijal, 17 km päivlaskmha Šeksnanjogen niškaspäi. Vanh lidn oli olmas 15. voz'sadahasai.
Eländpunkt sai lidnan oficiališt statusad vodel 1777 nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Belozersk sijadase Vaugedjärven suvižel randal, 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Volgan-Baltijanmeren vezitel (Belozerskan kanal).
Kuz' eländpunktad mülüdas lidnankundha lidnale ližaks: nell' küläd, futor i sijaine, kaikiš suremb om Maeks-külä (474 rist. vl 2002) 2 km päivlaskmha randadme.
Tobmuz.
Lidnankund om sätud vn 2006 1. päiväl vilukud. Lidnan ohjastuz alištub rajonadministracijale.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 9616 ristitud, lidnankundan — 10 147 ristitud. Vl 2015 Belozerskan lidnankundan ristitišt oli 9641 eläjad, sen pind — 44,58 km², 9172 ristitud eliba arni lidnas. Lidnan kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1970−1996, 12..12,3 tuh. eläjid.
Ižanduz da transport.
Ižandusen sarakod oma mecümbriradmižen i sömtegimišton edheotandad.
Eriližed avtoted ühtenzoittas lidnad Čerepovecanke i Vologdanke. Lähembaine raudtestancii om Čerepovec. Lähembaine rahvahankeskeine lendimport om Čerepovecan aeroport, se sijadase 85 kilometrad Belozerskaspäi Čerepovecan rajonas, Botovo-žilos.
Irdkosketused.
*


Harovsk.
Harovsk () om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan keskuses. Se om Harovskan rajonan administrativine keskuz, sen üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1903 kuti "Harovskii-žilo" sauvomha stöklantegint. Žilo "Harovskai-raudtestancijanno" () zavodihe vspäi 1898 sauvomha stancijad i raudtesildad, sid' holitamha raudted. Vhesai 1904 nimitihe stancijad "Kubino" i vll 1904—1914 "Leščovo". Vspäi 1933 ühtištuihe niid Harovsk-radnikžilho.
1930-nzil vozil sauvoihe äi edheotandoid: mecanümbriradai tegim, sömänkombinat, špaloiden imetusen tegim, ezitegesiden edheotand tehmaha muziksoitoid, leibänkombinat, maidtegim, pölvhantegim, optiž-mehanižen tegimen filial. Harovsk sai lidnan statusad vn 1954 28. päiväl redukud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuben-jogen hural randal tobjimalaz (, Kubenan järven bassein), kukhikahas tahondas, 120..180 m ü.m.t. korktusil. Matkad Vologdhasai om 84 km suvhe orhal vai 110 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Sokol 55 km suvhe orhal vai 73 km avtotedme i Kadnikov 51 km suvhe orhal vai 90 km avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 079 ristitud, rajonan ristitišton koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 13 200 ristitud. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: ph. Sarovalaižen Serafiman jumalanpert' i ph. Katromalaižen Onufrijan jumalanpert'.
Ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine i sömtegimišt, mugažo tehnologižen mašiništon tegim agrariž-tegimištoližen kompleksan täht radab. Sokolan mectegimištoližen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Ezilidnelektrojonused ajeltas Vologdhasai i Vožeg-žilhosai.
Irdkosketused.
*


Kadnikov.
Kadnikov () om Venäman lidn Vologdan agjan keskuzpalas. Se om Sokolan rajonan kahtenz' eländpunkt eläjiden lugun mödhe, lidnankundan keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Kadnikovan pustolänha kaičendpostaks vl 1492, nimitihe "Kadnik"-nimen mödhe («urdamnik»). Kadnikovskai-külä zavodihe neciš postaspäi. Vspäi 1780 oli järedan makundan lidnan statusanke. Oli torguindan keskuseks, serverz'-se torgovanoiden erižpertid om kaičenus lidnas. Raudten sauvond jäi lidnad šingotesen veres 20. voz'sadal. Vspäi 1929 om Sokolan rajonan palaks (nimitihe Sverdlovan rajonaks vhesai 1932).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suhonanveren alangištos, Sodimanjogen randal (Pel'šman hura ližajogi, Suhonan hurapol'ne bassein), 140 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vologdhasai om 40 km suvipäivlaskmha «Holmogorid»-avtotedme (M8). Lähembaine lidn om Sokol-rajonkeskuz 15 km suvipäivlaskmha sil-žo tel. Trass ümbärdab Kadnikovad suvipäivnouzmaspäi.
Nell'kümne küläd mülüdas lidnankundha Kadnikovan ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 4 614 ristitud, rajonan ristitišton kümnendez, lidnankundan (Zamošjen küläkundanke) — 5 730 ristitud. Vl 2017 5 404 ristitud elädas lidnankundas. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1979−2008, enamba 5 tuhad eläjid (5 500 rist. vll 1996−1998). Ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas: ph. Il'ja-endustajan jumalanpert' (1776), Dmitrii Solunskijan pühäpert' om lidnan kaumištos, mugažo muretud Pel'šman mez'jumalankodin časoun' sijadase lidnas.
Ižandusen sarakod oma sömtegimišt (tähkheiniden söndtavaroiden kombinat, leibän edheotand), mecan ümbriradmine, turbhan samine. Ei ole professionaližen opendusen aluzkundoid lidnas.


Kirillov (lidn).
Kirillov () om Venäman lidn Vologdan agjan päivlaskmaižes palas. Se om Kirillovan rajonan da lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1397 kuti "Ph. Vaugedjärvelaižen Kirillan mez'jumalankodi". Torguindslabad jumalankodinno sai makundan lidnan statusad "Kirillov"-nimitusenke Uz'lidnan gubernijas vl 1776. Vspäi 1937 om Vologdan agjan palaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan suves, Süväjärven randal, 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vologdhasai om 105 km suvipäivnouzmha orhal vai 125 km A119-avtotedme tobjimalaz. Lähembaine lidn om Belozersk 37 km lodeheze orhal vai 44 km avtotedme maksliženke ehtatimenke.
Kirillovan ližaks, 23 küläd da 2 sijašt mülüdas lidnankundha, kudambišpäi 16 oma kezakülikš da oliba kaikenaigaižeta ristitištota vl 2010. Lidnankundan pind om 27,02 km², ristitišt — 8 034 eläjad (2017), se om rajonan ristitišton viž ühesandest. Nügüd'aigaižen lidnankundan röunad oma vspäi 2015, konz mülütihe Gorici-küläd sihe.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 7 728 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1992 — 9 tuhad eläjid oli lidnas.
Ižandusen sarakod oma turizman holituz, sömtegimišt (argvointegim, leibäntegim, kulutaikooperacijan sömänkombinat i tž. edheotandad) i mecan pened ümbriradajad edheotandad.
Irdkosketused.
*


Krasavino.
Krasavino () om Venäman lidn Vologdan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Suren Ustügan rajonan kahtenz' lidn, Krasavinon lidnankundan keskuz.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunkt mainitase "Krasavino-küläks" 19. voz'sadan augotišespäi, se oli külišton keskuses. Külä šingotihe, i vozil 1842—1851 sauvoihe tekstil'fabrikad pästmaha hoikid pölvazkanghid.
Krasavino sai lidnan statusad vl 1947. Vozil 1960—1980 udištihe pertištod, sauvoihe lebukodid, laukoid, äižiruižid pertid. Vl 2012 pölvhankombinat tuli bankrotnendale, lidnan tegimišt diversificiruiše.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan pohjoižes, Pohjoižen Dvinan hural randpolel i sen Lapink-ližajogen () randoil, 65 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vologdhasai om 410 km suvipäivlaskmha orhal vai 465 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Sur' Ustüg 25 km suvhe orhal vai avtotedme i Kotlas 34 km pohjoižhe orhal vai 44 km avtotedme. "Krasavino-raudtestancii" sijadase 3 km päivlaskmha lidnaspäi.
Kuz' küläd mülüdas lidnankundha Krasavinon ližaks. Lidnankundan pind — 60 km².
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 7 003 ristitud, lidnankundan — 7479 ristitud, rajonan ristitišton seičemendez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1959 — 11 186 eläjad. Vl 2017 kaik 6539 ristitud elädas lidnankundas.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden tehmine (savič, pumaterialad) i sömtegimišt (mecproduktoiden ümbriradmine). Professionaližen opendusen lähembaižed aluzkundad sijadasoiš Sures Ustügas.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas, ühtenzoittas sidä lähižidenke eländpunktoidenke. «Sur' Ustüg — Kotlas»-avtote ümbärdab lidnad päivlaskmaspäi. Raudtestancii om vaiše turistjoukuiden da jüguiden täht, mecan i mectegesiden täht tobjimalaz.


Nikol'sk.
Nikol'sk () om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan suvipäivlaskmas. Se om Nikol'skan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 15. voz'sadal kuti "Nikol'skii-pagast" vai "slabad" (vai "слобода") da sen valdmad torguindtel Volgan basseinan Vetlug-jogespäi pohjoižhe. Nikol'skoje-külä sai makundan lidnan statusad vl 1780.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan keskuzpalas, Jug-jogen molembil randoil (Pohjoižen Dvinan bassein), 140 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Nikol'skan keskuz seižub jogen känmas oiktal randal. Matkad Vologdhasai om 315 km päivlaskmha orhal vai 410 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Šarj 130 km suvhe orhal vai 145 km avtotedme, Tot'm 160 km päivlaskmha-lodeheze orhal vai 205 km avtotedme i Sur' Ustüg 145 km pohjoižhe orhal vai 165 km avtotedme.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun lämuz +17,8 C°, viluku oleleb kaikiš vilumb (−12,3 C°), voden keskmäine lämuz +2,6 C°.
Nikol'sk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Om ümbärtud Krasnopolänskoje-küläkundan territorijal da sen administrativine keskuz.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8 511 ristitud, rajonan ristitišton kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1996−2001, 9 200 ristitud. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: Sreten'jen päjumalanpert' (1790−1882) i Kazanin jumalanpert' (20. voz'sadan augotišespäi). Endevanh puine pertišt om čomitesid, se märičeb lidnan istorišt irdnägud mugažo.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt (maidkombinat, sömänkombinat), mecan ümbriradmine. Tot'man politehnižen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Sokol (lidn).
Sokol («sakkal») om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan keskuzpalas. Se om agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Sokolan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
"Sokolovo-külä" mainitase ezmäižen kerdan vl 1615. Vl 1897 sauvoškanzihe «Sokol»-bumagfabrikad läz küläd, nimitihe külän mödhe. Vn 1932 2. päiväl keväz'kud Sokol-randikžilo sai lidnan statusad käskön mödhe.
Vhesai 2006 lidn oli alištunu agjan tobmudele oikti, sid' kändihe Sokolan rajonan palaks. Sokol om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Geografijan andmused.
Lidnan tobj pala sijadase Suhon-jogen molembil randoil. Randad ühtenzoittas raudte- da avtotesildal lidnan keskuses da M8-trassan avtotesildal 5 km suvipäivnouzmha lidnaspäi. Lähembaine lidn om Kadnikov 15 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaine järed lidn — Vologd, matkad sihesai om 35 km suvhe orhal, 42 km avtotedme vai raudtel.
Sokol om ümbärtud mecoil da soil. Voden keskmäine lämuz om +2,5 C°.
Tobmuz.
Käskusenandai tobmuz om Sokol-lidnan Nevondkund 20 ezitajanke (vspäi 2013 — koumanz' kucund). Lidnan pämez' om Nevondkundan ezitai, Jurii Vasin. Hän om valitud vn 2017 sügüz'kul.
Vn 2017 kezakuspäi Sergei Räbinin radab lidnan administracijan pämehen.
Eläjad.
Vl 1931 radnikžilon ristitišt oli 15 100 eläjad. Vl 1967 50 tuhad ristituid elihe lidnas, se kändihe kaikiš surembaks luguks. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 37 233 ristitud, rajonan koume nelländest.
Ortodoksižen hristanuskondan Jumalan Voznesenjan pühäpert' om olmas lidnas vspäi 1997.
Ižanduz da transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusad da jonused ühtenzoittas Sokolad Vologdanke da agjan toižidenke lidnoidenke.
Jogiport sijadase lidnan lodehes, Kogaš-lidnanlaptas. Suhon-raudtestancii om Suhon-jogen oiktal randal. Lähembaine lendimport om Vologd ("VGD / ВГД") Vologdan pohjoižröunanno, 30 km suvhe Sokolaspäi. Se om civiline lendimport federaliženke znamoičendanke, tehtas reisid Moskvha, Piterihe, Surhe Ustügha da Čerepovecha.
Lidn om agjan cellülozbumagaižen tegimišton da pun süvän ümbriradmižen keskuz. Mugažo savičtegim da sagenzoittud maidon kombinat ratas lidnas.
Kodirandantedištandmuzei, «Soldek»-kul'turpert', «Suhonskii»-kul'turpert'kulu, čomamahtoiden lapsidenškol, lapsiden da norišton sportškol, kaks' fizkul'turiž-tervehtamižkompleksad i ujundbassein oma saudud lidnas. Opendusen aluzkundad oma 16 päivkodid, 7 školad keskopendusenke, mectegimišton politehnine tehnikum i pedagogine kolledž.
Irdkosketused.
*


Sur' Ustüg.
Sur' Ustüg (, enzne i sijaline — muite "Ustüg") om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Suren Ustügan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Amuine "Gleden-lidn" oli olmas 15. voz'sadhasai, seižui Jugan jogensun randpolen kukhanpäl 4 kilometras nügüdläižen lidnan keskusespäi. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kirjutadud purtkiš kuti pandud Ustügan Kiprianal vodes 1212 "Mikoi-arhangelan jumalankodi". Vozil 1364−1474 Ustüg oli ühtennimižen ruhtinazkundan keskuseks.
16. voz'sadaspäi zavodidas nimitada Ustügad Sureks, se šingotaškanzihe Venäman järedha keskushe torguides Anglijanke.
Vozil 1918−1929 Sur' Ustüg oli Pohjoižen Dvinan gubernijan administrativižeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suhon-jogen hural randal, sen da Jugan ühthejoksmusen sijas, Jugan jogensud vaste. Edemba mödvedhe, lidnan röunan jäl'ghe, jogi nimitase Pohjoižeks Dvinaks. Sur' Ustüg seižub 55 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Suhonan kendäk — 50 m, sur'veden varuz om kaikuččel vodel. Matkad Vologdhasai om 450 km suvipäivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Krasavino 30 km pohjoižhe, järed lidn om Kotlas 75 km pohjoižhe raudtedme vai avtol.
Slobodk-külä (244 rist. vl 2002) mülüb lidnankundha Suren Ustügan ližaks. Lidn jagase 6 lidnanlaptha: Keskuz, Toine pala, Mägi, Jajikovo, Borkid da rajon.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 30 926 ristitud, rajonan viž ühesandest. Vl 2017 kaik 31 885 ristitud elädas lidnankundas.
Kaks'kümne kahesa ortodoksižen hristanuskondan sauvust om lidnan südäimes, niišpäi vaiše koume oma pühäpertikš tähäsai: kaks' päjumalanpertid (Stolpnikan Simeonan i tozioiktan Prokopijan) da üks' kaumžoman jumalanpert' (Permin Stefanan). Toižiden enččikš pühäpertiden sauvusid kävutadas opendusen aluzkundoikš, fabrikoikš.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt da turizmha sidodud sarakod, lugedas lidnad Pakaine-Dedan kodimaks. Mugažo suvenirfabrikad da kaks' sugasižharjoiden fabrikad oma olmas. Viž specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: politehnine tehnikum, avtotransportan tehnikum, gumanitariž-pedagogine kolledž, medicinine škol i jogiškol.
Ühtennimine raudtestancii (jüguiden täht tobjimalaz) om lopstancii Kotlas — Sur' Ustüg raudtel. Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes, mugažo ehtatim Kuzino-žilhonnoks om Suhonas päliči. Avtotesild ühtenzoitab Suhonan randoid ülüižel. Tatanmaine lendimport ("VUS") sijadase 5 km lodeheze lidnan keskusespäi, läz raudtestancijad. Sišpäi tehtas reisid Moskvha da Piterha (molembad Čerepovecan kal't).
Irdkosketused.
*


Gräzovec.
Gräzovec () om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan suves. Se om Gräzovecan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1538 kuti "Gräzivitckoi počinok", sid' "Gräzlivici-külä" (). Vl 1780 se sai lidnan statusad "Gräzovic"-nimenke (), vspäi 1824 om olmas nügüdläiženke nimenke.
Raudte tuli lidnha vl 1872. Lidn oli ümbrišton torguindsijaks 20. voz'sadan augotišhesai. Üks' amuižiš jarmankoišpäi om udessündutadud da radab kezaaigan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penen Ržavk-jogen randoil (Volgan hurapol'ne bassein), 185 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vologdan röunhasai om 43 km avtotedme (uz' da vanh oma), keskushesai — 47 km.
Kaks' pen't küläd, Svistunovo i Pirogovo, mülüdas lidnankundha Gräzovecan ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 15 201  ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989—2003, enamba 16 tuhad eläjid (vl 1989 — 16 424 rist.). Vl 2017 kaik 15 109 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas, kaks' niišpäi — lidnan kaumžomas.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt da sauvondmaterialoiden pästand (savič). Politehnine tehnikum om specialižen keskopendusen aluzkundaks lidnas. Ühtennimine raudtestancii om Vologd — Jaroslavl' raudtel (vspäi 1872).
Irdkosketused.
*


Tot'm.
Tot'm () om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan päivnouzmas. Se om Tot'man rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1137 uz'lidnan Svätoslav Ol'govič-ruhtinasen tohesižes kirjeižes kuti Tošm-pagast (). Sirdihe Tot'mad Suhonan ülezjogen severz'-se kerdad: ezmäi sijazihe Vanh Tot'm-jogensun randal (10 km Suhonan mödvedhe), sid' saiba keitandsolad 2 km pohjoižhe nügüd'aigaižes lidnaspäi (nüg. "Varnicad-külä"), nimitihe "Tot'man Usol'je".
Vspäi 1541 sauvoihe lidnust kaičemhas vihanikoišpäi totarlaižiden londan jäl'ghe, korktal kukhal, nügüdläižen lidnan sijas. Änikoičeškanzi torguindlidnaks 17. voz'sadal, konz kaik Venäman verazmaine torguind tegihe Pohjoižen kal't. Tot'm sai oficiališt lidnan statusad vl 1780. Torguind poleni Piterin šingotesenke, no tot'malaižed löuziba uzid voimusid šingotadas. 18. voz'sadan kahtendel polel hö sädatiba da oigenziba äi joukuid Sibirihe, Edahaižen Päivnouzman i Amerikan randoihe samha živatkarvad, sišpäi must amerikaine reboi om lidnanznamal. Tot'man eläjad tegiba 20 ekspedicijad tedoidamha Tüned valdmert, avaižihe da nimitihe sen erasid sarid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suhon-jogen hural korktal randal tobjimalaz, 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om äi astužnikoiden sildoid, sikš miše pertišt om kukhikahas vanoikahas tahondas. Matkad Vologdhasai om 180 km suvipäivlaskmha orhal vai 210 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Soligalič 103 km suvhe orhal, Kadnikov 145 km orhal vai 165 km suvipäivlaskmha avtotedme i Vel'sk 128 km pohjoižhe orhal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 776 ristitud, rajonan ristitišton nell' ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 2000—2001, 10 900 eläjad.
Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: Stroican jumalanpert' i Hristan Raštvoiden jumalanpert'. Om kuz' muzejad Tot'mas, niišpäi nell' sijadasoiš enččiš hristanuskondan pühäpertiš.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma turizman holituz, sömtegimišt (leibänkombinat, lihakombinat, argvointegim), mecan ümbriradmine. Tot'man politehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos, reisavtobusad ühtenzoittas ümbrišton žiloidenke da lähembaižidenke rajonkeskusidenke. Avtotesild om Suhonas päliči lidnan suvipäivlaskmas. Passažirlaivad ujudas Suhonadme vaiše turistoidenke. Ei ole olmas Tot'm-aeroportad 1990-nziden voziden lopuspäi, andoihe lendimpöudon territorijad sauda pertištod.
Irdkosketused.
*


Ustüžn.
Ustüžn () om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan suvipäivlaskmas. Se om Ustüžnan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase kirjutadud purtkiš ezmäižen kerdan vl 1252 kuti "Raudaine Ustüg" () lidnan statusanke. 16. voz'sadan lopuspäi sen nimi kätihe nügüdläižikš: "Ust'-Ižin" — "Ustüžn" vai "Ustüžn Železnopol'skai".
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Molog-jogen molembil randoil (oiktal randal tobjimalaz) da sen oiktan ližajogen — Ižinan jogensun randoil (Volgan bassein), 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vologdhasai om 244 km päivnouzmha avtotedme. Lähembaine järed lidn om Čerepovec sil-žo tel.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 452 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 2002—2003, 10,5 tuh. eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt da sauvondmaterialiden pästand (raudbetontegesed). Politehnine tehnikum om specialižen keskopendusen aluzkundaks lidnas. Lähembaižed raudtestancijad sijadasoiš Ves'jegonsk-lidnas (Tverin agj) 58 km suvipäivnouzmha avtotedme, Sandovo-žilos (Tverin agj) 45 km suvhe avtotedme i Pestovo-lidnas (Uz'lidnan agj) 56 kilometras suvipäivlaskmha avtotedme.
Irdkosketused.
*


Vitegr.
Vitegr () om Venäman lidn da lidnankund Vologdan agjan lodehes. Se om Vitegran rajonan administrativine keskuz.
Etimologii.
Edel 1710 vot eländpunktan nimi oli Vitegran Pagast. Vitegr-nimitusen tarkoiged augotižlibund om tundmatoi, no se om suomalaiž-ugrilaine.
Vozil 1710−1773 Vängi-külä oli lidnan sijas, Vängi-jogen nimen mödhe. «Vängi»-nimituz om karjalan kelen "vengi"-sanaspäi, znamoičeb «oja, pen' jogi, hijam (jogensarak)».
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1496. Vl 1773 külä sai lidnan statusad i nimitihe nügüdläižikš. Saudihe pertištod vn 1776 oigedsaumaižen planiruindan mödhe.
Vozil 1715−1847 laivansauvomižen dok radoi Vitegr-jogen ülüižele lidnalpäi. Vll 1784−1922 Vitegr makundanke oli Oloncan agjan palaks. Läz 20 torgovanoiden erižpertid i 10 muštpachid oma mel'heižtahoikš. Lidn šingotase mecan ümbriradmižel, Volgan-Baltijanmeren veziten holitusel i turizmal.
Geografijan andmused.
Vitegr sijadase ühtennimižen da Vängi-jogiden ühthejoksmusenno, Vitegr-jogen oiktal randal, 50 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Vitegran vezivaradim levineb jogen ülüižele. Valdmad seištas 15 kilometras Änižen randištolpäi. Matkad Vologdhasai om 337 km suvipäivnouzmpolehe avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Pudož (Karjal) 89 km pohjoižhe orhal vai 102 km avtotedme, Kargopol' (Arhangel'skan agj) 144 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 220 km avtol, Belozersk 131 km suvipäivnoumha orhal vai 195 km avtotedme.
Vitegr om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnan ohjastuz alištub rajonadministracijale.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 491 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 12 905 eläjad vl 1989. Ortodoksižen hristanuskondan Pühäpäivän päjumalanpert', Sretenjan jumalanpert' i časoun' oma kaičenus lidnas.
Vitegran politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Italijankel'ne Vikipedii.
Italijankel'ne Vikipedii (ičeze nimituz: "Wikipedia in italiano") om joudai enciklopedii italijan kelel, Vikipedijan italine jaguz.
Nece jaguz om avaitud 2001-žen voden kezakul.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Sent Džons.
Sent Džons (angl.: "St. John's") om Antiguan da Barbudan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2005 Sent Džonsan eläjiden lugu om 31,000 ristitud. Lidnan pind om 4 km².


Elizavet Toine.
Elizavet Toine (), ünäine nimi — Elizabet Aleksandra Marija (Vindzor) (angl.: "Elisabeth Alexandra Mary (Windsor)"; sünd. 21. sulaku 1926, London, Anglii, Sur' Britanii), om 12. da nügüdläine britanine kunigaznaine, Vindzorad-dinastijaspäi.
Om valdištmel vn 1952 6. päiväspäi uhokud, hänele oli kaks'kümne viž vot. Tuli tobmudele ičeze Georg VI-tatan surman jäl'ghe. Kätihe kunigaznaižeks vn 1953 2. päiväl kezakud, vencastusen dat, om nügüd' Suren Britanijan kaikiš hätkembaks ohjastajaks. Hän om mugažo britanižen Rahvahiden Ühtištusen pämez' i vižtoštkümnen ripmatoman valdkundan kunigaznaine: Antiguan da Barbudan, Avstralijan, Bagaman Sariden, Barbadosan, Belizan, Grenadan, Jamaikan, Kanadan, Papua — Uden Gvinejan, Sent Kitsan da Nevisan, Sent Lüsijan, Sent Vinsentan da Grenadinoiden, Solomonan Sariden, Tuvalun da Uden Zelandijan kunigaznaine.


Kel'.
Kel' om koverikaz znamsistem, kudamb märhapaneb kirjutamine da/vai virkmine.


27 (lugu).
27 (kaks'kümne seičeme) om lugu 26 da 28 keskes.


28 (lugu).
28 (kaks'kümne kahesa) om lugu 27 da 29 keskes.


29 (lugu).
29 (kaks'kümne ühesa) om lugu 28 da 30 keskes.


Venäman päiv.
Venäman päiv () om Venäman nacionaline praznik, kudambad oigetas joga voden kezakun 12. päiväl.
Om petuzline mel'pideg, miše nece praznik kucuse "Venäman "ripmatomuden" päiväks", no mugošt nimed nikonz ei olend. Vhesai 2002 se kucuihe "Venäman valdkundsuverenitetan deklaracijan vahvištoitusen päiväks" (12.06.1990-dataspäi), i siš aigaspäi praznikal om nügüd'aigaine nimi. Venäman päiv om oficialine lebupäiv Venämas vodespäi 1991. Guleindad Rusttal torgul Moskvas, toižiš lidnoiš, žiloiš da küliš lopisoiš praznikambuškelusel.


.ag.
.ag om Antigua da Barbudan Internet-domen. Se om avaitud 1991-nden voden 3. päiväl sügüz'kud.


Päivnouzmaine kariban dollar.
Päivnouzmaine kariban dollar (angl.: "East Caribbean dollar") om Antiguan da Barbudan, Dominikan, Grenadan, Montserratan, Sent Kits da Nevisan, Sent Lüsijan, Sent Vinsent da Grenadinoiden valdkundvalüt.
1 dollar = 100 centad. Valütkod om "XCD".


Antiguan da Barbudan valdkundznam.
Antigua da Barbudan valdkundznam (angl.: "Coat of arms of Antigua and Barbuda") om vahvištadud 1967-nden voden uhokul.


Antiguan da Barbudan flag.
Antiguan da Barbudan flag (angl.: "Flag of Antigua and Barbuda") om vahvištadud 1967-nden voden uhokul. Flagan proporcii om "2:3".


Norvegijan konstitucijan päiv.
Lapsiden parad Konstitucijan päiväl vl 2005.
Konstitucijan päiv () om Norvegijan pävaldkundpraznik, kudambad oigetas joga voden semendkun 17. päiväl.
"Norge i rødt, hvitt og blått" (Norvegii rusttas, vauktas da sinižes) om Norvegijan rahvahanpajo, kudamb om pühätadud necile praznikale. "Glittertind"-metalgruppal om pajon edestuz ičeze stiliš.


Abu Dabi.
Abu Dabi () om Araban Ühtenzoittud Emiratoiden pälidn (pordaigaline vspäi 1971, kaikenaigaine vspäi 1996). Se om valdkundan kahtenz' surtte lidn (Dubain jäl'ghe), mugažo ühtennimižen emiratan pälidn (vspäi 1793). Lidnaglomeracijas elädas pol'tošt millionad ristituid.
Lidn om järedan kivivoinsamižregionan administrativine, finansine, transportine da ohjanduzkeskuz. Lidnan da valdkundan pämez' ("emir") om Halifa ibn Zaid al'-Nahajan (vs 2004 kül'mkun 3. päiväspäi).
Istorii.
Enččed eländpunktad lidnan territorijal oliba olmas 3 voz'tuhaspäi edel meiden erad.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud läz 1760 vot, ei edahan reskveden manalaižes purtkespäi. Pit'kan aigan eläjiden rad oli kalan püdo i hel'men samine. Vl 1958 löuzihe kivivoin ezmäižid manalaižid pöudoid lidnan ümbrištos. Vl 1968 levitandan ezmäine plan tuli väghe, lidn šingotaškanzi lujas.
Tegimed oma saudud ezilidnoiš: kivivoinhimine kompleks (Umm Enn Nar), cementtegim, torvenvanundan i laivansauvomižen tegimed (El' Mussafah).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase sarel, Persijan lahten suvirandal, sen ezilidnad — Arabijan pol'saren lähižel randal. Sarelpäi kontinenthasai om kilometran nelländez matkad, ned ühtenzoittas koumel sildal. Völ kaks' levedad sildad ühtenzoittas Abu Dabi-sart lähembaižidenke Al'-Rim- i Saadijat-saridenke.
Klimat om letetazangišton räk kuiv. Kaks'kümne puištod da viherzoittud territorijad om lidnas, kasteltas kaikid niid. Vilukun keskmäine lämuz om +18,5 C°, heinkun da elokun keskmäine lämuz — +35 C°. Paneb sadegid 57 mm vodes, sidä kesken 35 mm uhokus-keväz'kus.
Eläjad.
Vl 1960 Abu Dabin eläjiden lugu oli 25 tuhad ristituid, vl 2003 — 552 000 ristituid. Pind om 67 km². 40 lidnrajonad da ezilidnad sijadasoiš Abu-Dabi-sarel, kontinental da lähižil saril. Vl 2015 kaik 1,15 mln ristituid elihe ezilidnoidenke. Nell' eläjad videspäi oma immigrantad.
Kaikiš suremb pühäpert' om islaman Zaid-šeihan sur' mečet'.
Transport.
Avtobusad, laivad, punolendimed i taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Avtoted oma levedad, om koume ted kaikuččes poles. Vspäi 2013 metro sauvose lidnas, metron jono (18 km raudted) da kebnan metron kaks' jonod (28 km raudted, 45 stancijad) radaškatas lidnas da sen kaimdailidnoiš ezimeletaden vodele 2020.
Kiruhte ühtenzoitab lidnad Dubainke. Rahvahidenkeskeine civiline Abu-Dabi-lendimport ("AUH") sijadase 30 km päivnouzmha lidnan keskusespäi, sišpäi tehtas reisid mail'man äjihe maihe, enamba islamanuskojiden maihe da Indijha, mugažo Arabijan pol'saredme.


Abu Dabin flag.
Abu Dabin flag (arab.: "علم من أبو ظبي") om Abu Dabin lidnznam. Flagan proporcii om "2:1".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1958-nden voden uhokul.


Halifa ibn Zaid al'-Nahajan.
Halifa ibn Zaid al'-Nahajan-šeih (,; sünd. 25. viluku 1948, El' Ain, Abu Dabi) om kahtenz' da nügüdläine Araban Ühtenzoittud Emiratoiden prezident i 18nz' Abu Dabin emir vn 2004 kül'mkun 3. päiväspäi.


.ae.
.ae om Araban Ühtenzoittud Emiratoiden Internet-domen. Se om avaitud 1992-nden voden 1. päiväl tal'vkud.


Araban Ühtenzoittud Emiratoiden dirham.
Araban Ühtenzoittud Emiratoiden dirham (arab.: "درهم إماراتي") om Araban Ühtenzoittud Emiratoiden valdkundvalüt.
1 dirham = 100 filsad ("فلس"). Valütkod om "AED".


Araban Ühtenzoittud Emiratoiden valdkundznam.
Araban Ühtenzoittud Emiratoiden valdkundznam (arab.: "شعار الإمارات العربية المتحدة") om vahvištadud 2008-nden voden uhokul.


Araban Ühtenzoittud Emiratoiden flag.
Araban Ühtenzoittud Emiratoiden flag (arab.: "علم الإمارات العربية المتحدة") om Araban Ühtenzoittud Emiratoiden valdkundflag. Flagan proporcii om "1:2".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1971-nden voden uhokul.


Näl'g (roman).
«Näl'g» (norv. "Sult") om Knutan Hamsunan ezmäine roman, kudamban täuz' pästand om päzdud vl 1890. Nece roman, kudambas om äi avtobiografižid pirdoid, toi Hamsunale mail'man hoštusen.


Karjalaižed.
Karjalaižed (karj.: "karjalaižet",) om vähäluguine suomalaiž-ugrilaine rahvaz. Karjalaižed elädas Karjalan Tazovaldkundas (Venäma) da Suomenmas.
Karjalaižed pagištas karjalan kelel. Tämbei kaik karjalaižed oma jo kaks'kel'žed i pagištas völ venäkelel-ki.


Vepsän flag.
Vepsän rahvahaližen volostin flag (ven.: "Флаг Вепсской национальной волости") vai Vepsän flag (ven.: "Флаг вепсов") lugedas vepsläižiden rahvahaližeks flagaks. Flagan proporcii om "2:3". Avtor om V. Dobrinin.
Nece flag om vahvištadud 2000-nden voden uhokul kut Vepsän rahvahaližen volostin flag.
Simvolik.
Flagan kuvatusen aluses om Skandinavijan rist.
Toižed flagan variantad.
Piterin Vepsän Sebr kävutab mugažo toižen koumemujuižen flagan (koume lapakoiktas sijatud jonod: vauged, must da muzavihand).


Argentin.
Argentin (isp.: "Argentina"), täuz' oficialine nimituz — Argentinan Tazovaldkund (isp.: "República Argentina"), om valdkund Suviamerikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Buenos Aires.
Istorii.
Vl 1816 heinkun 9. päiväl Argentin tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.
Geografijan andmused.
Argentin om mavaldkundröunoiš Čilinke päivlaskmas (röunan piduz — 6691 km), Bolivijanke (942 km) da Paragvainke (2531 km) pohjoižes, Brazilijanke (1263 km) da Urugvainke (541 km) pohjoižpäivnouzmas. Ühthine röunoiden piduz — 11,968 km. Valdkundan päivnouzmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri. Randanpird — 4989 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Akonkagua-mägenoc, 6960 m valdmeren pindan päl.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, metallad (raudkivend, vas'k, tin, hahktin, cink, uran), mahuz.
Tobmuden organad.
Ohjandusen form om federativine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks.
Nügüdläine Argentinan prezident om Maurisio Makri; päministr om Amado Budu. Edeline prezident om Kristina Kiršner (10.12.2007-10.12.2015).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Argentinan administrativiž-territorialine jagand."
Argentin alajagase 23 agjaha (provincijha) da 1 pälidnan avtonomižhe ümbrikho (Buenos Aires).
Eläjad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 40 091 359 ristitud.
Toižed sured lidnad (vl 2007, surembaspäi penembha): lidnad-millionerad oma Kordov, Rosario; enamba 500 tuh. ristitud — Mendos, San Migel' De Tukuman, La Plat, Mar Del' Plat.
Ekonomik.
Vl 2012 Argentinan päeksport oli soi da soivoi (22%), avtod da toižed likkuimed (10%), kukuruz (6%); toine eksport — kivivoi (5%), fruktad, lehmänliha da nahkad.


Buenos Aires.
Buenos Aires (mugažo ispanijan kelel, no virktas [ˈbueˈnos aíɾes]) om Argentinan pälidn (vspäi 1810) da kaikiš suremb lidn. Se om Argentinan federacijan subjekt, eriline administrativine rajon agjan oiktusidenke.
Lidn om valdkundan kommertine da finansine keskuz, järed transporttesol'm da meriport. Sur' Buenos Aires om valdkundan ižandusen keskuz. 12 mln ristituid da sen enamba elädas lidnaglomeracijas, se om kahesanz' surtte Suviamerikas.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud ezmäižen kerdan vl 1536, i vl 1541 indejalaižed paloiba lidnad ičeze londan aigan.
Huan de Garai pani lidnan alusen tošti vl 1580, udessünduti sidä. Vspäi 1776 lidn tegihe uden Rio-de-la-Plat-varakunigadusen pälidnaks, edel sidä mülüi Peru-varakunigadushe.
Vozil 2007-2015 Makri Maurisio oli lidnan pämehen.
Geografii.
Buenos Airesan ezilidnoidenke nägu kaimdajaspäi vl 2011.
Lidn sijadase Riačuelo-jogen hural randal, Atlantižen valdmeren La Plat-lahten (Parananjogen estuarijan) päivlaskmaižel randal, 25 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusel. Matkad merohosai om 275 km, Montevideohosai — 220 km päivnouzmha La Plat-lahtedme. Lidnan tobj pala sijadase alangoikahas tahondas («pamp:as»).
Klimat om subtropine neps. Heinkun keskmäine lämuz om +11, vilukun kesklämuz om +25 Cel'sijan gradusad. Paneb sadegid 1256 mm vodes, kezakus-sügüz'kus om penemb niid (262 mm nelläs kus). Paneb lunt lujas harvoin, lujid manrehkaidusid ei olele (jäl'gmäine oli vl 1888, 5,5-ballaine).
Buenos Aires jagase 15 kommunha, ned alajagasoiš 48 rajonha.
Eläjad.
Vl 1914 eläjiden lugu oli 1 575 000 ristitud (12nz' sija mail'mas). Immigrantad Evropaspäi sauvoiba lidnad, vozil 1887-1936 italijalaižed da ispanijalaižed oliba enamba 70% lidnan ristitištos.
Vl 2010 rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 2 891 082 ristitud. Nügüdläižiden eläjiden genotipan nelländez om indejalaine rodul, viž procentad — afrikaniženke augotižlibundanke.
Uskojiden enambuz om katoližen jumalankodikundan polenpidajad.
Transport.
Avtobusad ("kolektivo"), lidnelektrojonused, velosiped da metro ("subte") oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes, ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnrajonid ezilidnoidenke. Metro radab lidnas vspäi 1913 (vl 2016 6 jonod, 86 stancijad, 53,9 km raudted).
Viž sodalendimportad da kaks' civilišt lendimportad om Buenos Airesas. Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Horhe Njuberi-lendimport ("AEP") sijadase 2 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi Palermo-rajonas. Sišpäi tehtas reisid Suviamerikan lähižihe maihe, mugažo Argentinadme. Pistarini-ministran nimel nimitadud rahvahidenkeskeine soda- da civiline Eseis-lendimport ("EZE") sijadase 35 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi Eseis-lidnas. Sišpäi tehtas reisid Evropan pälidnoihe.


Kiršner Kristina.
Kristina Elizabet Fernandes de Kiršner (; sünd. 19. uhoku 1953, La Plat, Argentin) om enzne, 55. Argentinan pämez' (prezident, 10.12.2007-10.12.2015).


Argentinan peso.
Argentinan peso (isp.: "Peso de Argentina") om Argentinan valdkundvalüt.
1 peso = 100 sentavod ("centavo"). Valütkod om "ARS".


.ar.
.ar om Argentinan Internet-domen. Se om avaitud 1987-nden voden 23. päiväl sügüz'kud.


Argentinan valdkundznam.
Argentinan valdkundznam (isp.: "Escudo de la República Argentina") om vahvištadud 1944-nden voden uhokul.


Horvatan kel'.
Horvatan (horvatijan) kel' (iceze nimituz: "hrvatski jezik") om Horvatijan oficialine kel'.
Kel' om üks' koumes oficialižes kelespäi Bosnijas da Gercegovinas, regionaline oficialine kel' Serbijan Vojevodin-agjas.
Horvatan kel' om indoevropine, slavine kel'. Pagižijoiden lugu om 7 millionad ristituid.
Horvatan kelen paginoiden levigandusen kart.


Argentinan flag.
Argentinan flag (isp.: "Bandera de la Argentina") om Argentinan valdkundflag. Flagan proporcii om "9:14".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1812-nden voden uhokul.


Makri Maurisio.
Maurisio Makri ([mau'ɾisjo 'makɾi]; sünd. 8. uhoku 1959, Tandil', Argentin) om Argentinan 56. dai nügüdläine pämez' (prezident) vs 2015 tal'vkun 10. päiväspäi.
Hän oli mugažo ičeze valdkundan Buenos Aires-pälidnan pämehen (24.06.2007—10.12.2015), edel sidä — Argentinan parlamentan alakodin ezitajan.


Buenos Airesan lidnanznam.
Buenos Airesan lidnanznam (isp.: "Escudo de la Ciudad de Buenos Aires") om vahvištadud 1997-nden voden uhokul.


Buenos Airesan flag.
Buenos Airesan flag (isp.: "Bandera de la Ciudad de Buenos Aires") om Buenos Airesan lidnflag. Flagan proporcii om "9:14".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1995-nden voden uhokul.


Margarän Taron.
Taron Margarän (; sünd. 17. sulaku 1978, Jerevan, Armenijan NST, NSTÜ) om 11. da nügüdläine Jerevanan pämez' (vn 2011 kül'mkun 15. päiväspäi), om valitud lidnan nevondkundal.


Armenijan kel'.
Armenijan kel' (ičeze nimituz: "հայերէն" [hɑjɛɾɛˈn]) om üks' indoevropižiš kelišpäi.
Se om Armenijan valdkundkel'. Pagižijoiden lugu om läz 6 millionad ristituid.
Armenijan kirjkel' om eriližen armenijan kirjamišton pohjal.


.am.
.am om Armenijan Internet-domen. Se om avaitud 1994-nden voden 26. päiväl elokud.


Sargsän Serž.
Serž Azati Sargsän (; sünd. 30. kezaku 1954, Stepanakert, Azerbaidžanan NST, NSTÜ) om 3. da nügüdläine Armenijan prezident, radab necil sijal vn 2008 sulakun 9. päiväspäi.


Armenijan dram.
Armenijan dram (arm.: "Հայկական դրամ") om Armenijan valdkundvalüt.
1 dram = 100 lumad ("լումա"). Valütkod om "AMD".


Armenijan flag.
Armenijan flag (arm.: "Հայաստանի Հանրապետության դրոշ") om Armenijan valdkundflag. Flagan proporcii om "1:2".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1990-nden voden uhokul.


Armenijan valdkundznam.
Armenijan valdkundznam (arm.: "Հայաստանի Հանրապետության զինանշան") om vahvištadud 1992-nden voden uhokul.


Jerevanan lidnandznam.
Jerevanan lidnanznam (arm.: "Երևանի զինանշան") om vahvištadud 1992-nden voden uhokul.


Jerevanan flag.
Jerevanan flag (arm.: "Երևանի դրոշ") om Jerevanan lidnflag. Flagan proporcii om "1:2".
Nügüdläine flag om vahvištadud 2004-nden voden uhokul.


Karasun.
Karasun () om järviden čep' Krasnodaran pohjal. Aigemba Karasun oli jogeks. Se kändi Kubanin palaks paloin, järvikš paloin. 1870-nzil vozil kozakad sauvoškanziba dambid joges miše ehtatadas toižele randale. Manaluižed purtked jokstas järvihe.
Kaik om 15 järved. Ühthine Karasunan piduz om 45 kilometrad.


Kubanin kozakišton hor.
Kubanin kozakišton horan lavastuz vn 2016 redukus.
«Kubanin kozakišton hor» () om muzikaline rahvahankollektiv Krasnodaraspäi. Hor edestab pajoid ukrainan da venän kelil. Se om avaitud 1811. vodel, kozakišton kaikiš suremb da vanhemb hor mail'mas.


Jevlanov Vladimir.
Vladimir Lazarevič Jevlanov (; sünd. 3. eloku 1948, Kuibišev-lidn, NSTÜ) om edeline Krasnodaran pämez' (vs 2005 sügüz'kun 18. päiväspäi — 27. sügüz'ku 2016). Vn 2016 sügüz'kuspäi radab Valdkundaližen Duman deputataks (7. kucund).


Krasnodaran flag.
Krasnodaran flag (ven.: "Флаг Краснодара") om Krasnodaran lidnflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 2006-nden voden uhokul.


Azerbaidžanan kel'.
Azerbaidžanan kel' (ičeze nimituz: "Azərbaycan dili") om üks' türkižiš kelišpäi.
Se om Azerbaidžanan valdkundkel'. Pagižijoiden lugu om läz 20 millionad ristituid.
Azerbaidžanan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


.az.
.az om Azerbaidžanan Internet-domen. Se om avaitud 1993-nden voden 28. päiväl elokud.


Alijev Il'ham.
Il'ham Geidar ogli Alijev (; sünd. 24. tal'vku 1961, Baku, Azerbaidžanan NST, NSTÜ) om 4. da nügüdläine Azerbaidžanan prezident (vs 2003 redukun 31. päiväspäi).
Biografii.
Il'ham om sündnu Baku-lidnha, edeližen Geidar Alijev-prezidentan i oftal'mologijan Zarifa Alijeva-tedoradnikan kanzha.
Vspäi 1983 om nainu, Mehriban om hänen ak. Heil om kaks' tütärt da üks' poig: Leila-tütär (om sündnu vl 1985), Arzu-tütär (om sündnu vl 1989) da Geidar-poig (om sündnu vl 1997).


Azerbaidžanan manat.
Azerbaidžanan manat (azer.: "Azərbaycan manatı") om Azerbaidžanan valdkundvalüt.
1 manat = 100 gäpikad ("qəpik"). Valütkod om "AZN".


Azerbaidžanan valdkundznam.
Azerbaidžanan valdkundznam (azer.: "Azərbaycan gerbi") om vahvištadud 1993-nden voden uhokul.


Azerbaidžanan flag.
Azerbaidžanan flag (azer.: "Azərbaycan bayrağı") om Azerbaidžanan valdkundflag. Flagan proporcii om "1:2".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1991-nden voden uhokul.


Onlain-vajehnik.
Onlain-vajehnik — elektronine vajehnik, kudamb om sijatud Internetas. Onlain-vajehnikad tegese populärižikš teravas. Äjad ecmižportalad (yandex.ru, rambler.ru, mail.ru) sijatas niid ičelaze.
Venämas om 3 onlain-vajehnikoiden variantad: artorižed vajehnikad, kudambad sättudas ičeze bumagvariantoile kogonaz, piratan vajehnikad, kudambad oma sadud avtorižiden bumagvajehnikoiden skaniruindan turbiš i publikoidud avtoroiktusid pidmata, i segoitadud versijad, konz aluses venudas kut artorižed, muga piratan-ki vajehnikad.


Elektronine vajehnik.
Elektronine vajehnik om vajehnik kompjuteras vai toižes elektronižes ladimes.
Se andab voimusen löuta teravas tarbhaine sana, paksus eskai morfologijanke i virkehiden ecmižen voimudenke. Erašti elektronižes vajehnikas voib löuta mugažo sanuiden kävutamižen ozutesed i vajehtada kändmižen čuraduz (ozutesikš, anglan kelespäi venäkel'he vai venäkelepäi anglan kel'he).


Piterin TV-čuhunduz.
Piterin TV-čuhunduz (ven. "Телевизионная башня Ленинградского радиотелевизионного передающего центра") om terazčuhunduz Piteriš, kudamb om saudud vozil 1956-1962 TV- da radiooigendamižen täht. Sijadase Aptekan sarel, Arhitektor — V.S. Vasil'kovskii. Metallkonstrukcijad oma tehtud Dnepropetrovskas. Kaik konstrukcijad oma ühthekeittud, boltatomad.
Čuhunduz om 326 m kortte. Oigendamižen radius 70-100 km (erazvuiččiš purtkišpäi). Vl 2016 necen sauvusen pä om kaikiš korktemb čokkoim lidnas. Üläžirun korktuz om 195 m.


Kon'jak.
Kon'jak () om väghine alkogoline jom, brendin toižend. Om nimitadud eziaugužen tehmižen lidnan mödhe. Voib nimitada jomad rahvahidenkeskeižel torgusel kon'jakaks vaiše eziaugužen tehmižen Francijan departamentaspäi.
Venäman kon'jak om vinantehmižen produkt etilspirtan palanke enamba kaht videndest. Se om sadud vaiše "Vitis vinifera"-vinmarjan distilläcijal da kanttud tamman pumaterialas hätkemba mi koume vot.


Vodk.
Vodk (hoik, hoikaine) (ven. "водка") om väghine alkogoline jom.


Bakun lidnanznam.
Bakun lidnandznam (azer.: "Bakının gerbi") om Bakun (Azerbaidžanan pälidnan) lidnanznam.


Alkogoližed jomad.
Alkogoližed jomad oma nozoluded, kudambad elätas etilspirt mülükundas.


Etilspirt.
Etilspirt vai etanol om üks'atomine spirt. Formul — C2H5OH.
Häiktui, palab da ireg nozoluz. Jalos varuline elon täht. Kävutadas medicinas irdpol'žeks abutuseks.


Abutalibov Gadžibala.
Gadžibala Ibragim ogli Abutalibov (; sünd. 13. semendku 1944, Turkmenbaši, Turkmenijan NST, NSTÜ) om nügüdläine Bakun pämez', vs 2001 vilukun 30. päiväspäi.


Kanberr.
Kanberr ([ˈkænb(ə)rə]) om Avstralijan administrativine da politine pälidn. Se om Avstralijan pälidnan territorijan üks'jäine znamasine eländpunkt da lidn.
Istorii.
Kanberran aluz om pandud vl 1913 kuti Avstralijan pälidn. Vspäi 1927 Avstralijan parlament da ohjastuz päministranke sijadasoiš lidnas. 1950-nzil vozil sirdihe jäl'gmäižid ministrusid pordaigaližes Mel'burn-pälidnaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn om Avstralijan üks'jäine sur' eländpunkt, kudambad sijatihe edahan mererandpolespäi. Otab Avstralijan pälidnan territorijan pohjoižpalad, nece territorii om täuz' anklav Uz' Suviuel's-štatan südäimes. Lidn sijadase Avstralijan suvipäivnouzmas, kukhikahan tazangišton 550-700 m korktusil, 570 m keskkorktusel valdmeren pindan päl, mecoiš ümbri. Matkad päivnouzmaižele mererandištolesai om pol'tošt sadad kilometrid, Sidneihesai 280 km pohjoižpäivnouzmha, Mel'burnhasai 660 km suvipäivlaskmha.
Lähižid mägid nimitadas Brindabell:aks (angl. "Brindabella Ranges"). Kanberran keskuz seižub Berli-Griffin-vezivaradimen randoil. Lopihe sen sauvomišt vl 1964, ende sen sijad upotelihe regulärižikš. Molonglo-jogi andab vet vezivaradimele, läbitab lidnad i lankteb Marrambidži-jogehe oiktalpäi lidnan lodehes.
Klimat om subtropine kuivahk. Heinkun keskmäine lämuz om +5,6 C°, vilukun +20,6 C°, uhokun +20,1 C°. Voden keskmäine lämuz om +13,1 C°. Paneb sadegid 617 mm vodes, läz tazomäras vodes ümbri. Tal'vel (kezaku-eloku) voib panda lunt.
Kanberr alajagase 7 ümbrikho (angl. "district"), kahesanz' Molonglo-Velli-ümbrik om sauvomas. Planiruind om leved, ičeze keskuz om jogahižes ümbrikos, ühtenzoittas avtoteil. Ümbrikod alajagasoiš 103 ezilidnha (angl. "suburb"). Puištod erigoittas erasid ümbrikod.
Eläjad.
Vl 1960 lidnan ristitišt oli 50 tuh. eläjid. Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe Kanberran eläjiden lugu oli 358 222 ristitud.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, 1,4% oma Avstralijan igähižiš rahvahišpäi, 28,6% oma sündnuded verhiš maiš (heiden keskes 3,7% Sures Britanijaspäi, 1,8% Kitaišpäi). 77,8% pagištas kodiš vaiše anglijan kelel.
Radnikoiden enambuz om ottud ohjastusen apparatha, varuitomuden edheotandoihe da armijha (il'mlaivišt, merinavigacii), kompjuterprogramiden sarakho.
Transport.
Äjad ezilidnad oma ühtenzoittud keskneze avtoteil, om velotehuzid-ki. Ühesa lidnalašt kümnespäi ajadas personaližil avtoil. Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks. Päraudtestancii om olmas, raudte ühtenzoitab lidnad Avstralijan toižidenke suridenke lidnoidenke.
Rahvahidenkeskeine civiline Kanberr-lendimport ("CBR") sijadase lidnas sen päivnouzmaižen röunanno. Sišpäi tehtas reisid Avstralijan kaikihe surihe lidnoihe, mugažo Udhe Zelandijha i Singapurha.
Irdkosketused.
*


Gallaher Keti.
Keti Gallaher (; sünd. 17. keväz'ku 1970, Kanberr, Avstralii) om Kanberran da Avstraližen pälidnan territorijan 7. pämez' (päministr, 16.05.2011-11.12.2014), sen nügüdläine senator (vn 2015 keväz'kun 25. päiväspäi).


Ezmäine radio.
Ezmäine radio (ven.: "Первое радио") om Krasnodaran radiostancii. Radioverk katab läz 95% Krasnodaran randan territorijad.


.au.
.au om Avstralijan Internet-domen. Se om avaitud 1986-nden voden 5. päiväl keväz'kud.


Avstralijan dollar.
Avstralijan dollar (angl.: "Australian dollar") om Avstralijan valdkundvalüt.
1 dollar = 100 centad. Valütkod om "AUD".


Avstralijan valdkundznam.
Avstralijan valdkundznam (angl.: "Coat of arms of Australia") om vahvištadud 1912-nden voden uhokul.


Avstralijan flag.
Avstralijan flag (angl.: "Flag of Australia") om Avstralijan valdkundflag. Flagan proporcii om "1:2".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1908-nden voden uhokul.


.at.
.at om Avstrijan Internet-domen. Se om avaitud 1988-nden voden 20. päiväl vilukud.


Avstrijan valdkundznam.
Avstrijan valdkundznam (saks.: "Das Österreichische Bundeswappen") om vahvištadud 1918-nden voden uhokul.


Avstrijan flag.
Avstrijan flag (saks.: "Flagge Österreichs") om Avstrijan valdkundflag.
Nügüdläine znam om vahvištadud 1919-nden voden uhokul.


Fišer Hainc.
Hainc Fišer (; sünd. 9. reduku 1938, Grac, Avstrii, Germanijan imperii) om edeline, 11. Avstrijan prezident (08.07.2004 - 08.07.2016). Vozil 1990-2002 radoi Avstrijan Rahvahaližen Nevondkundan ezimehen. Om Avstrijan Socialistiž-Demokratižen partijan ühtnijan.


Hoipl' Mihael'.
Mihael' Hoipl' (; sünd. 14. sügüz'ku 1949, Al'tlengbah, Alaavstrii, Avstrii) om edeline Venan pämez', radoi vs 1994 kül'mkun 7. päiväspäi vodhe 2018 uhokun 1. päivhäsai. Om pästtud Venan universitetaspäi, Avstrijan Socialistiž-Demokratižen partijan ühtnii.


Venan lidnanznam.
Venan lidnznam (saks.: "Wiener Wappen") om vahvištadud 1998-nden voden uhokul (se om nügüdläine variant).


Venan flag.
Venan flag (saks.: "Flagge von Wien") om Venan lidnflag.
Nügüdläine flag om vahvištadud 1946-nden voden uhokul.


Sing Out Loud.
«Sing Out Loud» ("Pajata necidä komedas") om Soluna Samajan debütine al'bom. Se om pästtud 23. päiväl sügüz'kud, vodes 2011.


Kroikoi.
Kroikoi (latinan kelel: "Corvus corax") om kroikoivuiččiden sugukundan lind.


NGC 905.
NGC 905 (vai "NPM1G -08.0091"; "PGC 9038") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1866-nden voden uhokul.


Bagaman Sared.
Bagaman Sared (angl.: "The Bahamas"), täuz' oficialine nimituz — Bagaman Sariden Ühtnend (angl.: "Commonwealth of the Bahamas"), om valdkund ühtennimižil saril Pohjoižamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Nassau, läz 80% valdkundan ristitištod eläb siš.
Istorii.
Vl 1973 heinkun 10. päiväl Bagaman Sared tedotiba ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi. Valdkundan konstitucii tuli väghe sil-žo päiväl.
Geografijan andmused.
Bagaman Sared sijadase pohjoižpoles Kubalpäi da Kariban merelpäi, suvipäivnouzmpoles ÄUV:oiden Florid-štataspäi. Kaik om läz seičemed sadad sart sarištos, sured koumekümne niišpäi oma elänzoittud. Valdkundan pind om 13,939 km². Valdkundan randad lainištab Atlantine valdmeri. Randanpird om 3542 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Alvernii-kukkaz (62 m) Ket-sarel.
Londuseližed varad oma keitandsol, aragonit, mec, kala, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine monarhii parlamentižen demokratijanke. Valdkundan pämez' om britanijan kunigaznaine — Elizavet Toine. Päministr om otnuden tobmut parlamentan alakodiš partijan lider.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl.: "Senate") 16 ühtnijanke, jenaral-gubernator vahvištab heid. Alakodi om Suiman Kodi (angl.: "House of Assembly") 38 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.
Bagaman päjärgvaličendad, sidä kesken parlamentan alakodihe, oliba vl 2012 semendkun 7. päiväl. Nügüdläine Margerit Pindling-jenaral-gubernator om radnikuses vs 2014 heinkun 8. päiväspäi. Enzne jenaral-gubernator om Artur Foulks (oli otnu radsijad vozil 2010-2014). Vs 2012 semendkun 8. päiväspäi päministr om Perri Kristi, hän jo oli valdkundan päministran vozil 2002-2007.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Bagaman Sariden administrativiž-territorialine jagand."
Bagaman Sared alajagase 31 ümbrikho (angl.: "district").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 10 tuh. ristitud vn 2009 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Friport, Uest End.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 338 956 ristitud.
Ižanduz.
Turizm da bankad anttas läz pol't valdkundan kogosüdäiproduktad.
Vl 2009 Bagaman Sariden päeksport oli polistiren (21%), hil'voižim da nukleinmuiktused (18%), kala da merenproduktad (11%); toine eksport — mašiništ (3%), kived (3%), parfümerii (3%), keitandsol (2%), käziinstrument (2%), raud da teraz (2%), avtod da likutimiden varapalad (2%), sodalaivad (1%), cement (1%).


Nassau.
Nassau (mugažo anglijan kelel) om Bagaman Sariden pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2006 Nassaun eläjiden lugu om 210,832 ristitud. Lidnas eläb läz nelläd videndest valdkundan ristitištod. Pind om 207 km².


.bs.
.bs om Bagaman Sariden Internet-domen. Se om avaitud 1991-nden voden 3. päiväl sügüz'kud.


Bagaman Sariden dollar.
Bagaman Sariden dollar (angl.: "Bahamian dollar") om Bagaman Sariden valdkundvalüt.
1 dollar = 100 centad. Valütkod om "BSD".


Bagaman Sariden valdkundznam.
Bagaman Sariden valdkundznam (angl.: "Coat of arms of the Bahamas") om vahvištadud 1959-nden voden uhokul.


Bagaman Sariden flag.
Bagaman Sariden flag (angl.: "Flag of the Bahamas") om Bagaman Sariden valdkundflag. Flagan proporcii om "1:2".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1973-nden voden uhokul.


Bahrein.
Bahrein ("al'-Baḥrein"), täuz' oficialine nimituz — Bahreinan Kunigahuz ("Mamläka al'-Baḥrein"), om pen' sar'hine valdkund Azijas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Manam.
Se om kaikiš penemb arabine valdkund mail'mas.
Istorii.
Vl 1971 elokun 14. päiväl Bahrein tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Valdkund sijadase ühtennimižen sarišton 33 sarel, Indižen valdmeren Persijan lahtes. Ühthine randanpird om 161 km.
Bahreinas om valdkundröunoid mertme Kataranke päivnouzmas da Saudan Arabijanke päivlaskmas. Röunoid kuivmadme ei ole. Valdkundan kaikiš suremb Bahrein-sar' om ühtenzoittud Saudan Arabijanke avtosildal 16 km pitte.
Reljef om tazo. Letkesižed rahvahatomad mad oma enambuses. Jogid ei ole olmas. Reskveden purtked lähttas meren pohjaspäi. Kaikiš korktemb čokkoim om Ed Duhan-mägi (122 m).
Klimat om kuiv tropine, lujas räk. Letetorokad oleldas kezakul-heinkul. Vilukun keskmäine lämuz om +17 C°, heinkun da elokun — +33 C°. Paneb sadegid 90 mm vodes, kezakus-sügüz'kus ei oleskele niid.
Londuseližed varad oma londuseline gaz (sur' vara), kivivoi (vara om läz lopi), hel'm, mouckivi, lete, reskvezi, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om kunigaz.
Parlament om kaks'kodine, kaikutte kodi mülütab 40 ristitud. Üläkodi om Konsul'tativine Nevondkund (), kunigaz paneb sen ühtnijoid radnikusele. Alakodi om Ezitajiden Kodi (), kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.
Bahreinan kunigaz om Hamad ibn Isa al'-Halifa; päministr om Halifa ibn Salman al'-Halifa.
Vl 2014 kül'mkun 22. da 29. päivil päjärgvaličendad oliba parlamentan alakodihe.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Bahreinan administrativiž-territorialine jagand."
Vspäi 2014 Bahrein jagase 4 agjaha ("muhafaz:ha").
Eläjad.
Bahreinas elädas bahreinalaižed. Vl 2010 hö otiba 46% ristitištos, personad Azijan augotižlibundanke — 45,5%, toižed arabialaižed — 4,7%, afrikalaižed — 1,6%, evropalaižed — 1%, toižed — 1,2%. Ristitišton pol' oma immigrantoikš.
Toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. rist. vl 2017, surembaspäi penembha): Riff, Muharrak (pälidn vhesai 1923), Hamad, Avali. Vl 2017 kaik om 11 lidnad valdkundas, ned oma keskitadud sarišton pohjoižes palas, Manam-pälidnas ümbri.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 1 234 571 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Ižandusen päsarakod oma londuseližen gazan da kivivoin samine, ofšorine islamine banking, järedoiden jügulaivoiden kohenduz, alüminijan tehmine, turizm. Läz täuz' varatoitmižmahtuz om olmas sömtavaroiden äjiden toižendoiden mödhe (fruktad, maplodud, päkhmed, meriproduktad, nižu, sötmižkul'turad živatoiden täht).
Vl 2012 Bahreinan päeksport oli alüminii da sen tegesed (29%), kivivoi (27%), raudkivend da sen koncentratad (14%), londuseline gaz (5%); toine eksport — himižed substancijad (3%), söm (3%), soba (1%), kondicionerad (1%).


Bahreinan dinar.
Bahreinan dinar (arab.: دينار بحريني "Dīnār Baḥrainī") om Bahreinan valdkundvalüt.
1 dinar = 1000 filsad (فلس). Valütkod om "BHD".


.bh.
.bh om Bahreinan Internet-domen. Se om avaitud 1994-nden voden 1. päiväl uhokud.


Manam.
Manam (arab.: "المنامة" "Al Manāma" [ˈmanaːma]) om ripmatoman Bahreinan pälidn (vspäi 1971) da kaikiš suremb lidn. Joudai port ("porto-franko") om lidnas vspäi 1958.
Lidn sijadase Persijan lahten Bahrein-saren pohjoižpäivnouzmaižel randal. Vl 2010 Manaman eläjiden lugu oli 157 474 ristitud, läz 330 tuh. elihe pälidnan agjas. Vl 2015 ristitišt oli 411 tuh. eläjad ezilidnoidenke.
Manam-lidnan pämez' om Hišam bin Abdulrahman bin Mohammed al'-Halifa. Lidnan enzne pämez' om Hamud bin Abdulla bin Hamad al'-Halifa.


Hamud bin Abdulla bin Hamad al'-Halifa.
Hamud bin Abdulla bin Hamad al'-Halifa () om enzne Manaman pämez'.


Svobodnii (Korenovskan rajon Krasnodaran randas).
Svobodnii () om žilo Korenovskan rajonas, Krasnodaran randas.
Vl 2010 eläjiden jugu om 418 ristitud.


Svobodnii (Severskan rajon Krasnodaran randas).
Svobodnii () om žilo Severskan rajonas, Krasnodaran randas.


Ročin kel'.
Ročin kel' (ičeze nimituz: "svenska") om valdkundkel' Ročinmas, Suomenmas da. Pagižijoiden lugu om läz 10 millionad ristituid (kut mamankel').
Se om indoevropine, germanine kel'. Ročin kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Komi mu.
Komi mu (kom. "Коми му" ("Komin ma")) om lehtez komin kelel.
Lähtleb 3 kerdad nedališ, päofis om Siktivkaras. Tiraž — 2 000 ekzemplärad.


.ru.
.ru om Venäman Internet-domen. Se om avaitud 1994-nden voden 7. päiväl sulakud.


.рф.
.рф om Venäman komplimentarine domen .ru-domenale. Se om avaitud 2010-nden voden uhokul.
Nece om ezmäine domen kirilližel kirjamištol Internetas.


Evrovizii-2013.
Evrovizii-2013 (angl.: "Eurovision Song Contest 2013", fr.: "Concours Eurovision de la chanson 2013", ven.: "Конкурс песни Евровидение 2013") oli 58. Evrovizii-konkurs, kudamb oigenzihe Ročinmas, 2013. vodel.
2013-nden voden vägestai — danijalaine pajatai Emmili de Forest. Venälaine edestai, Dina Garipova, linni 5-ndeks.
Irdkosketused.
2013


Hamad ibn Isa al'-Halifa.
Hamad ibn Isa al'-Halifa (; sünd. 28. viluku 1950, Riffa, Bahrein) om ezmäine da nügüdläine Bahreinan kunigaz (vn 2002 uhokun 14. päiväspäi). Edel sidä (1999-2002) oli Bahreinan emiraks "Hamad II"-nimenke.


Bahreinan flag.
Bahreinan flag (arab.: "علم البحرين") om Bahreinan valdkundflag.
Nügüdläine znam om vahvištadud 2002-nden voden uhokul.


Bahreinan valdkundznam.
Bahreinan valdkundznam (arab.: "شعار البحرين") om vahvištadud 1932-nden voden uhokul.


Bangladeš.
a> — üks' kaikiš surembiš sildoišpäi mail'mas.
Bangladeš ("Bānglādeš"), täuz' oficialine nimituz — Bangladešan Rahvahaline Tazovaldkund ("Gônôprôdžātôntrī Bānglādeš"), om pen' valdkund Azijas ičeze pindan mödhe. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Dakk.
Istorii.
Vl 1971 keväz'kun 26. päiväl Bangladeš tedoti ičeze ripmatomudes Pakistanaspäi, sil-žo vodel tal'vkun 16. päiväl Pakistan tundišti necen ripmatomuden.
Nügüdläine Konstitucii tuli väghe vl 1972 kül'mkun 4. päiväl.
Geografijan andmused.
Bangladeš sijadase Brahmaputra- da Gang-jogiden suhištos.
Valdkund om maröunoiš Indijanke päivlaskmas, pohjoižes da päivnouzmas (röunan piduz — 4142 km), mugažo Mjanmaranke suvipäivnouzmas (271 km). Ühthine röunoiden piduz om 4413 km. Randanpird — 580 km. Valdkundan suvižed randad lainištab Indižen valdmeren Bengalijan laht.
Ühthine pind om 144 tuhad km², saum vezid — läz 10%.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident.
Parlament om üks'kodine 345 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid 5 vodeks.
Bangladešan järgvaličendad parlamentha oliba vl 2014 vilukun 5. päiväl. Prezident om Abdul Hamid (2013. vspäi), a päministr om Šeih Hasina.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Bangladešan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund jagase nimitadud kaikiš suremban lidnan mödhe 7 administrativižhe agjaha ("bibhag:ha"). Ned alajagasoiš 64 ümbrikho ("zil:ha", "(d)zel:ha").
Eläjad.
Bangladešas elädas bangladešalaižed (enamba 98% heišpäi oma bengalijalaižed).
Vl 2011 eläjiden lugu oli 142 319 000 ristitud.
Lidnad-millionerad ezilidnoidenke (vl 2008): Čittagong, Khuln, Narajangandž.
Rahvahanižanduz.
Vl 2009 Bangladešan päeksport oli erazvuiččed sobad (läz 70%), puvill (21%); toine eksport — meriproduktad (2%), nahkad, džut, lang. Vodele 2012 sobad vajehtiba puvillad eksportas täuzin.


Bengalan kel'.
Bengalan kel' vai Bengali (ičeze nimituz: বাংলা "Bangla") om üks' indoevropižiš kelišpäi. Se om Bangladešan valdkundkel', mugažo bengalan kelel pagištas Indijas, sen Päivlaskmaine Bengalii-štatas. Pagižijoiden lugu om läz 250 millionad ristituid, rahvaz — bengalad.
Bengalan kirjkel' om bengalan kirjamišton pohjal.


Dakk.
Dakk (beng.: "ঢাকা") om Bangladešan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Eländpunktan aluz om pandud 7. voz'sadal. Se tegihe Bengalijan pälidnaks vl 1608.
Lidn sijadase Gangan del'tan randal. Vl 2005 Dakkan eläjiden lugu oli 9 724 976 ristitud.
Sadek Hussein Hoka om ranu lidnan 2. pämehen (2002-2011). Vn 2011 tal'vkuspäi Dakk om jagatud kahthe municipaližhe ühtnikha: pohjoine (angl. "Dhaka North City Corporation") i suvine (angl. "Dhaka South City Corporation"), kaikuččel ičeze pämez' om olmas.


Hoka Sadek Hussein.
Sadek Hussein Hoka (,; sünd. 12. semendku 1952, Dakk, Bangladeš) om ranu Dakkan (angl. "Dhaka City Corporation" vn 2011 tal'vkuhusai) 2. pämehen (25.04.2002—29.11.2011) kahtespäi. Sen jäl'ghe Dakkad jagatihe kahthe municipalitetha, pohjoine da suvine, i kaikuččel linniba ičeze pämehed (toižed mehed).


.bd.
.bd om Bangladešan Internet-domen. Se om avaitud 1999-nden voden 20. päiväl semendkud.


Religii.
Religii («ühtenzoitta») om tuntken eriline form, uskojiden organizacine kumardelend ühtele Jumalale vai sen enamba. Religijan tärtuz mülütab ičtazvedandan morališt normad, veroiden sistemad i kul'tan tegendoid.


Rahman Zillur.
Zillur Rahman (; sünd. 9. keväz'ku 1929, Bhairab, Britanine Indii, nüg. Bangladeš — kol. 20. keväz'ku 2013, Singapur) oli 19. Bangladešan prezidentan (12.02.2009-20.03.2013).


Bangladešan tak.
Bangladešan tak (beng.: "বাংলাদেশী টাকা", "Bangladeši taka") om Bangladešan valdkundvalüt.
1 tak = 100 paisad ("পয়সা"). Valütkod om "BDT". Simvol: ৳ vai Tk.


Bangladešan valdkundznam.
Bangladešan valdkundznam (beng.: "বাংলাদেশের জাতীয় প্রতীক") om vahvištadud 1971-nden voden uhokul.


Bangladešan flag.
Bangladešan flag (beng.: "বাংলাদেশের জাতীয় পতাকা") om Bangladešan valdkundflag. Flagan proporcii om "3:5".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1972-nden voden uhokul.


Lavin Avril.
Avril Ramona Lavin(') (angl. i, virkand: angl. [ˈævrɨl ləˈviːn], franc. [avˈril laˈviɲ]; sünd. 27. sügüz'ku 1984, Bel'vil', Ontario, Kanad) om populärine kanadalaine pajatai.
Biografii.
Avril Lavin om sündnu Bel'vil' (Belvill)-lidnha, Džudit-Rozann i Žan-Klod Lavin radnikoiden kanzha. Met'ju-veik i noremb Mišel'-sizar oma Avrilal. Hän ezini küläjarmankoil lapsessai, praznikehtoil, vl 1998 sai vägestust radiokonkursal.


Skabbija Kristina.
Kristina Adriana K'jara Skabbija (; sünd. 6. kezaku 1972, Milan, Italii) om italijalaine pajatai da lehtezmez', Lacuna Coil-kollektivan solist.


Serebro.
«Serebro» (venäkelel: "Серебро", kändase: "hobed") om populärine venämalaine muzikaline popgrupp Moskvaspäi. Om olmas vspäi 2006. Ezineb pajoid venän i anglijan kelil.
Mülükund om "Jelena Temnikova", "Ol'ga Serebräkina" i "Anastasija Karpova".
Vl 2007 Serebro ezini „Evrovizii“-konkursal, kus pajati „1“-pajon. Grupp sai 3-nden sijan.


T.A.T.u..
«t.A.T.u.» oli populärine venämalaine muzikaline popgrupp. Mülükund oli "Jelena Katina" i "Julija Volkova".
Vl 2003 t.A.T.u. eziniba „Evrovizii“-konkursal, kus pajatiba „Ne ver', ne boisä“-pajon. Grupp sai 3-nden sijan.


Salavat Kupere.
Salavat Kupere (ven.: "Салават Купере" / "Радуга", tot.: "Салават Күпере") oli lidnan projekt, kudamb pidi olda Kazanin kaimdailidnan. Vl 2013 projekt om tühjitud.


.fi.
.fi om Suomenman Internet-domen. Se om avaitud 1986-nden voden 17. päiväl tal'vkud.


Engr Žan Ogüst Dominik.
Žan Ogüst Dominik Engr (; sünd. 29. eloku 1780, Montoban, Francii — kol. 14. viluku 1867, Pariž, Francii) oli francijalaine pirdai.


Barbados.
Barbados (mugažo anglijan kelel, nece om täuz' oficialine nimituz) om sar'hine valdkund Pohjoižamerikas, Kariban meren ühtennimižel sarel. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Bridžtaun.
Istorii.
Vl 1966 kül'mkun 30. päiväl Barbados tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi, sil-žo päiväl valdkundan Konstitucii tuli väghe. Se om väges nügüd' äiluguižiden vajehtusidenke (vozil 1974, 1978, 1990, 1992, 1995, 2002, 2003).
Geografijan andmused.
Barbados sijadase ühtennimižel sarel 434 km pohjoižpäivnouzmpolehe Suviamerikaspäi (Venesuelaspäi). Valdkundan pind om 430 km². Randanpird — 97 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Hillabi-mägi 336 metrad kortte valdmeren pindan päl.
Klimat om meren tropine mussonine. Vihmsezon om kezakuspäi kül'mkuhusai.
Londuseližed pävarad oma kivivoi da londuseline gaz, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine monarhii parlamentižen demokratijanke. Valdkundan pämez' om britanine Elizavet Toine-kunigaznaine. Päministr om otnuden tobmut alakodin partijan lider. Jenaral-gubernator vahvištab ohjastusen ministrid.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl.: "Senate") 21 ühtnijanke, jenaral-gubernator paneb heid radsijha. Alakodi om sädud vl 1639 Suiman Kodi (angl.: "House of Assembly") 28 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.
Päjärgvaličendad parlamentan alakodihe oliba vl 2013 uhokun 21. päiväl. Nügüdläine jenaral-gubernator om Elliot Belgreiv. Vl 2010 redukun 23. päivälpäi päministr om Freindel' Stüart, edel sidä vs 2010 semendkuspäi hän oli päministran radon oigendajaks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Barbadosan administrativiž-territorialine jagand."
Barbados alajagase 11 tulendha (angl.: "parish"), vaiše kaks' niišpäi oma mererandatomad.
Eläjad.
Toižed lidnad (1,5-2,5 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Speitstaun, Houltaun, Oistins.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 284,589 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2009 Barbadosan päeksport oli zelläd (10%), kundaližen transportan likkuimed (10%), alkogoližed jomad (9%); toine eksport — rogosahar (4%), cement (4%), sömrazvad (4%, margarin tobjimalaz), juvelirižed tegesed (3%), kivivoi (3%), radiopalad (3%), časud (3%), parfümerii (3%), argvoi (1%), sobad (1%), ladimed navigacijan täht (1%).


Mirandan kel'.
a> levigandusen kart. Mirandan kel' om rusttal mujul.
Mirandan kel' (ičeze nimituz: "Lhéngua mirandesa") om üks' ibero-romanižiš, indoevropižiš kelišpäi.
Se om Portugalijan ühteks kahtes valdkundkelespäi. Pagižijoiden lugu om läz 15,000 ristitud.
Mirandan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Petuhov Anatolii.
Anatolii Vasil'jevič Petuhov (; sünd. 2. kül'mku 1934, Šimgär', Vitegran rajon, Leningradan agj, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 30. eloku 2016, Vologd, Vologdan agj, Venäma) oli vepsän kirjutai, kudamb sädi prozad vepsän da venän kelil. Hän oli ezmäižen professionaližen vepsläižen kirjutajan. Kirjuti starinoid da penid sanutesid.
Vozil 1990-1993 oli Venäman Ülembaižen Nevondkundan ezitajan, mülüi Nevondkundha rahvahuziden azjoiden mödhe ühtnijaks.


Vival'di Antonio.
Antonio Lučo Vival'di (; sünd. 3. keväz'ku 1678, Venecii, Venecijan Tazovaldkund — kol. 28. heinku 1741, Ven, Pühä Rimalaine imperii) oli italijalaine, italižen operan školan muzikankirjutai.


Azijan valdkundad.
Azijas om 48 ripmatomad valdkundad.
Azijas om paloin tundištadud valdkundoid.


Monako.
Monako vai Monakon Ruhtinazkund (franc.: "Principauté de Monaco", monakon dialektal: "Principatu de Múnegu"), om pen' lidn-valdkund Evropan suves, Keskmeren randal. Sen pälidn om ühtennimine Monako-lidn.
Istorii.
Vl 1297 Monakon alusenpanii — Grimal'din Kodi — tedoti ičeze ripmatomudes.
Ezmäine Konstitucii oli vl 1911. Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1962 tal'vkun 17. päiväl (vl 2002 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Monako sijadase Keskmeren pohjoižel randal, 20 kilometras francižes Nicc-lidnaspäi. Ruhtinazkundan röun Francijanke om 4,4 km pitte. Randanpird om 4,1 km.
Monakon pind märitas nellikmetril (2 023 194 m² — ühtes udes elänzoittud 11nden Le Portje-rajonanke) da kazvab meren kuivatoitmižel.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Mont Ažel'-mägen paute, 163 m meren pindan päl (sen mägen korktuz om 1148 m Francijan territorijal).
Keskmeren klimat om, lämän tal'venke da kuivan lämän kezanke. Voden kesklämuz — +16,3°C (tal'vkus da uhokus +8°C, heinkus da elokus +26°C). Oleleb koume sadad päivoikahid päivid vodes.
Politine sistem.
Monakon vahn lidn om valdkundan pälidn da ruhtinasen rezidencii.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine monarhii.
Valdkundan pämez' om Al'ber II-ruhtinaz. Sen tobmuz om absolütine.
Ruhtinaz da parlament jagadas käskusenandajad tobmut. Monakon parlament, Nacionaline Nevondkund (fr. "Conseil National"), om olmas vspäi 2002. Se om üks'kodine, kogoneb 24 deputatad-ühtnijad. Heid rahvaz valičeb 5 vodeks. Vl 2013 uhokun 10. päivän järgvaličendad oliba sihe.
Radonoigendajan tombuden pämez' om valdkundaline ministr, Francijan rahvahanik. Ruhtinaz paneb händast radnikusele 3 vodeks Francijan ohjastusen nevondan mödhe. Monakon ohjastuses (Valdkundaline Nevondkund) om nell' ristitud.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Monakon administrativiž-territorialine jagand."
Monako — nece nügüd' om vaiše üks' kommun (franc. "commune"), no edel 1917 vot koume kommunad oli. Lidnan da ruhtinazkundan röunad oma ühtejiččed. Sihe kacmata, niiden ohjandused oma erazvuiččed. Monako alajagase 10 rajonha (franc. "quartier"), ned alajagase lidnfartaloihe (kaik om 178 fartalad, franc. "îlot").
Eläjad.
Monakos elädas monakolaižed, francijalaižed, italijalaižed da toižed rahvahad. Jur'eläjil om vaiše läz 21 % ristitištod.
Monakon ühtištudud lidnad: Monako da Monte Karlo.
Ižanduz.
Monakos om kaikiš suremb mail'mas voz'ne kogosüdäiprodukt ühthe henghe — 169,694 US$ (vs 2011).
Monakon elektroverkod da muitad oma ühtenzoittud Francijanke. Päsarakod — bankad, kazinod, turizm. Monakho ajeltas radho enamba ristitud, mi eläb (48 tuhad radnikoid-verazmalaižid, Italijas da Francijaspäi).
Valdkundan monopolii levigandeb tabakha da počtha sen markoidenke.


Lehtkuz'.
Lehtkuz' (latinan kelel: "Lárix") om Pedaižiden sugukundan puiden sugu.


Piht.
Piht (latinan kelel: "Ábies") om Pedaižiden sugukundan puiden sugu.


Tamm.
Tamm vai Dub () om lehtpu.


Lehmuz.
Lehmuz, mugažo nin'pu paginoidme (), om lehtpu.


Jalaim'.
Jalaim' vai Jalam () om lehtpu.


Babarm.
Järgeline babarm () om pol'penzhišt, sen varded nimitadas babarmheinikš. Ku babarmheinid om äi, ka pagištas, miše nece om babarmik (babarmišt, babarmkišt, babarmžom). Mecbabarmos om enamba ližad, mi sadbabarmospäi, sikš miše ištmižsija niken ei valiči. Mecbabarm ajase paloile, jogiden randoil.
Areal (Leviganduz).
Eziauguine "Rubus idaeus"-erikon areal om Evrazijan pohjoižmecad. Nügüd'aigan necen erikon sadbabarmod kazvatadas Pohjoižamerikas-ki.
Ümbrikirjutand.
Järgeline babarm om lehtesenlähtendaine pol'penzhišt äivoččen ujelijan juriškonke. Jurišpäi seižujad kaks'voččed seikhed kazdas 1,5 — 2,5 m korktusel. Ned anttas satust vaiše kahtendel vodel, a sid' kuivehtudas, no niile vajehtuseks kazdas uded seikhed juriškospäi.
Änikod oma vauktad, 1 sm diametran, keratud ripsuikš. Babarm änikoičeb kezakus - heinkus. Plod om ühtištadud semnikahad murud, rusttan mujun (om olmas vauhpakuine babarmon alaerik, mugažo ježevikal-ki).
Himine mülünd.
Plodud mülüdas saharad (4,5-11,5%), pektinad da vauktušed, A-, B- da C-vitaminad. Semniden südäimes om 22%hesai void.
Kazvatuz.
Om äi babarmon sortuid. Remontantižen babarmon satuz om üks'voččil seikhil, satusen voz'aig tegese hätkemb.
Vanhid seikhid heittas ičeze aigal. Lahkoil röunatadas juriden kazvandad. Heinid purskutadas bordon segoitusel borcuimha travijoidenke.
Sömhä.
Babarmon ploduišpäi keittas keitiž, tehtas džem, puzertas südäivezi, valadas marmeladan jäloihe, mugažo sättas vin, nastoik, likör.
Babarmonke tehtas kolobad, vahlid, marjpudr (muss).
Zelläks.
Tehtas čajud kuiviš ploduišpäi da jodas kuti hibjanahjonvastaine zell' kül'mehtusen aigan, mugažo kuti profilaktine higonajai zell' muite.


Suvi.
Suvi (S) om manpol', kudamban azimut om 180 gradusad. Päiväine om suves keskpäivän.


Pohjoine.
Pohjoine (N) om manpol', kudamban azimut om 0 vai 360 gradusad. Päiväine om pohjoižes keskön.


Päivnouzm.
Päivnouzm (E vai O) om manpol', kudamban azimut om 90 gradusad. Päiväine om päivnouzmas homendesel.


Päivlaskm.
Päivlaskm (W) om manpol', kudamban azimut om 270 gradusad. Päiväine om päivlaskmas ehtal.


Öbok.
Öbok vai Lodeh (NW) om manpol', kudamban azimut om 315 gradusad.


Homendezbok.
Homendezbok vai Pohjoižpäivnouzm (NE vai NO) om manpol', kudamban azimut om 45 gradusad.


Longibok.
Longibok vai Suvipäivnouzm (SE vai SO) om manpol', kudamban azimut om 135 gradusad.


Ehtbok.
Ehtbok vai Suvipäivlaskm (SW) om manpol', kudamban azimut om 225 gradusad.


.bb.
.bb om Barbadosan Internet-domen. Se om avaitud 1991-nden voden 3. päiväl sügüz'kud.


Balakovo.
Balakovo () om Venäman lidn da lidnankund Saratovan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Balakovon rajonan administrativine keskuz da sen pala.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1762 kuti vanhuskolaižiden žilo ühten aigan Irgizan jumalankodidenke. Žilo sai lidnan statusad vn 1911 semendkus. Balakovo lugese ujelimtraktoran i Venäman dizel'likutimen sündundan sijaks.
Saratovan GES om saudud vll 1956−1971. Balakovon AES radab vspäi 1985. Lidn šingotase himižen sarakon edheotandoil (apatit, kuidmaterialad, hil'nikkuid, tehnine räzin), mašiništonsauvomižel (vagonad, dizel'likutimed) i sömtegimištol, sauvondmaterialiden tegimil (teraztorviden vanundtegim, beton, konstrukcijad elektromontažan täht), mugažo mebel'fabrik radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan hural randal Saratovan vezivaradimen lopus, GES:an padosein om lidnas, 25 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Volgan Sur' Irgiz-ližajogen oiktal randpolel. Matkad Saratovhasai om 134 km suvipäivlaskmha orhal, 180 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaine lidn om Vol'sk 30 km päivlaskmha orhal i Volgadme vai 49 km avtol.
Balakovo om lidnankundan (municipaližen ühtnikan) üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 199 690 ristitud, rajonan ühesa kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 206..208 tuhad vozil 1994−2001 (208 000 rist. vll 1995, 1996 i 1998).
Irdkosketused.
*


Bernar Sara.
Sara Bernar (), oli sündnu Genriett Rozin Bernar-nimenke (franc.: "Henriette Rosine Bernard"; sünd. 22. reduku 1844, Pariž, Francii — kol. 26. keväz'ku 1923, sigä-žo) oli francijalaine aktris.


Izborsk.
Izborsk (ven.: "Изборск", est.: "Irboska") vai Vanh Izborsk (ven.: "Старый Изборск") om külä Pskovan agjan Petserin rajonas, Izborskan volostin keskuz. Se om üks' amuižiš eländpunktoišpäi Venämas.
Vl 2008 Izborskan eläjiden lugu oli 605 ristitud.


It's Raining Men.
«It's Raining Men» ("Om meheline vihm") om „The Weather Girls“-muzikaližen kollektivan legendine 5nz' pajo debütižes «Success»-al'bomas i ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1982-nden voden sügüz'kus. Se om klassine pajo disko-žanras.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Slovenijan kel'.
Slovenijan kelen levigandusen kart Slovenijas da sen ümbrištos.
Slovenijan kel' (ičeze nimitused: "slovenski jezik" / "slovenščina") om üks' indoevropižiš, slavižiš kelišpäi.
Om Slovenijan valdkundkeleks. Pagižijoiden lugu — 2.5 millionad ristituid (2010)


Manpoled.
Geografijas erigoitadas 4 pämanpol't: "pohjoine", "päivlaskm", "päivnouzm" da "suvi". Kaiked om 8 vai eskai 12 manpol't.


Šugar'v.
Šugar'v (vai Šugär',) om žilo Leningradan agjan Tihvinan rajonas, Šugjärven randanno. Se om Šugar'ven küläkundan administrativine keskuz.
Istorii.
Panihe žilon alust lähižiden eländpunktoiden ühtištusel, nimitadas Šugar'ven agjoid niiden polhe tähäsai. Saudihe žilod olda rajonan keskuseks. Vozil 1927−1963 žilo oli Kapšan rajonan administrativižen keskusen. Tegimištoližkombinat i mecpromhoz radoiba.
Geografijan andmused.
Žilo sijadase Šugjärven (5,9 km²) suvirandanno i Pašjogen hural randpolel. Matkad Tihvinhasai om 66 km suvipäivlaskmha avtotedme. Lähembaižed orhal raudtestancijad oma Tihvin- i Pikalövo-lidnoiš.
Kaik om 31 irdad žilos. Ladoganveren käpišton 11. voz'sadan objektad sijadasoiš läz žilod.
Eläjad.
Vl 1990 Šugar'ven eläjiden lugu oli 2 616 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe — 2 060 ristitud. Ortodoksižen hristanuskondan puine Jumalanmaman Kazanin jumalaižen pühäpert' i baptizman kund oma olmas žilos.
Socialine infrastuktur: kaks'žiruine läžundkodi, päivkodi, keskškol, meckeskuz, kul'turpert', stadion ratud krepindanke.
Rahvahaline praznik.
Vn 2012 17. päiväl kezakud neciš žilos oigetihe Leningradan agjan ezmäšt vepsän kul'turan praznikad «Vepsän purde»-nimenke. Järgenduseline mugoine praznik oli vn 2016 18. päiväl kezakud.
Irdkosketused.
*


D'äšarv.
D'äšarv (ven.: "Яшезеро", suom.: "Jääsjärvi") om enzne vepsän külä Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan (Änižrandan) rajonas kaikenaigaižeta ristitištota. Se mülüb Šokšun küläkundha.
Vl 2007 D'äšarvas eli 1 ristit.


Mägikülä.
Mägikülä (ven.: "Горное Шёлтозеро") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan (Änižrandan) rajonas, mülüb Šoutarven vepsän küläkundha.
Vl 2007 Mägikülän eläjiden lugu oli 2 ristitud.


Meliorativnii.
Meliorativnii (ven.: "Мелиоративный", karj.: "Meliorativnoi", suom.: "Meliorativnyi") om vepsän žilo Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan (Änižrandan) rajonas.
Meliorativnijan eläjiden lugu oli 2367 ristitud vl 1989.


Išan'.
Išan' (ven.: "Ишанино", suom.: "Išannila") om vepsän külä Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan (Änižrandan) rajonas.
Išanin eläjiden lugu om 11 ristitud (2007).


Udmurtan Vikipedii.
Udmurtan Vikipedii om joudai enciklopedii udmurtan kelel, Vikipedijan udmurtankel'ne jaguz.
Se om avaitud vl 2005, redukun 24 päiväl.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Pohjoižsaamen Vikipedii.
Pohjoižsaamen Vikipedii om joudai enciklopedii pohjoižsaamen kelel, Vikipedijan pohjoižsaamenkel'ne jaguz.
Se om avaitud vl 2004, heinkun 20 päiväl.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Šujan stancii.
Šujan stancii (ven.: "Шуйская", karj.: "Vanha-Suoju") om raudtestancii Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan (Änižrandan) rajonas.


Puht.
Puht (ven.: "Пухта", suom.: "Puhto") om žilo Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan (Änižrandan) rajonas, mülüb Ladvan küläkundha.
Vl 2007 Puhtan eläjiden lugu oli 163 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe žilon ristitišt oli 120 eläjad.


Sent Antoni Villadž.
Sent Antoni Villadž () om lidn, Minnesot-štatas.
Pind om läz 6 km². Vl 2000 lidnan eläjiden lugu oli 8 012 ristitud.


7-Zip.
Sen tegii — venälaine programmist Igor' Pavlov.


Silend.
Silend, Silendan ruhtinazkund om mikrovaldkund Evropas, Pohjoižmeres.
Sijadase Rafs Tauer-meriplatformal. Pind om 550 nellikmetrad.
Silendan valdkundandeviz — "E mare libertas" (). Ohjandai dinastii — Beitsad.


Taimir (lehtez).
«Taimir» («Таймыр») om Krasnojarskan randan Taimiran Dolganan da Nencan municipaližen rajonan kundaliž-politine lehtez venäkelel da Pohjoižen rahvahiden kelil.
Alusenpanii om Taimiran Dolganan da Nencan rajonan Dum. Lähtleb Dudinkas koume kerdad nedališ: koumanz'päiviš, nellänz'päiviš da videnz'päiviš. Tiraž — 1300—5000 ekzemplärad.
Lehtez om avaitud vodel 1932. 1994-ndehe vodehesai lehtesen nimi oli «Nevondkundaline Taimir» ().
Lehtesen keled.
«Taimir» om üks'jäine encan-, nganasanan- da dolganankel'ne lehtez mail'mas.


Grekan kirjamišt.
Grekan kirjamištos om 24 kirjant.


Centillion.
Centillion om lugun nimi znamoičendanke 10303 amerikalaižes sistemas vai 10600 evropalaižes.
Nece lugu om naturaline dai palakaz.


Smoll Bertris.
Bertris Smoll (; sünd. 9. tal'vku 1937, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV — kol. 24. uhoku 2015, Sautold läz Nju Jorkad, Nju Jork-štat, AÜV) oli tetab amerikalaine kirjutai naine. Hän kirjuti armastuz- da erotižid romanid.


Hatin'.
Hatin' oli külä Vaugedvenämas. Nügüd' se om memorialine kompleks da uks' mel'heižtahoišpäi neciš valdkundas, kudamb ozutab kaiken fašistiden äredust.


Polandball.
Polandball vai countryball om populärine kävutajan Internet-mem. Om sädud vl 2009 /INT/-imidžbordas (Saksanma).
Countryball:ad oma mujutadud ičeiž flagiden mujuil. Jogahižil oma ičetoi tabad. Sil'mad ozutadas šuruiden emocijad.


Aleksandra Marinina.
Aleksandra Marinina (), todesine nimi — Marina Anatol'jevna Aleksejeva (ven.: "Марина Анатольевна Алексеева"; sünd. 16. kezaku 1957, L'vov, Ukrainan NST, NSTÜ), om tutab venämalaine kirjutai. Hän kirjutab detektivižed romanad.


Ostin Džein.
Džein Ostin (; sünd. 16. tal'vku 1775, Stiventon (Hempšir), Anglii, Sur' Britanii — kol. 18. heinku 1817, Uinčester (Hempšir), Anglii, Sur' Britanii) oli tutab anglijalaine kirjutai. Hän kirjuti armastuz- da moraližed romanad.


Vijon Fransua.
Fransua Vijon vn 1489 kirjkuval.
Fransua Vijon (; sünd. 1431 vai 1432, Pariž, Francii — kol. voziden 1464 da 1491 keskes, Francii), todesine kanzannimi oli de Monkorbje ("de Montcorbier") vai de Lož ("des Loges"), oli tetab francijalaine runokirjutai.


Venäman avtonomerad.
Homaičendad.
A


Vn 2012 Kezaolimpiadan lopmižed.
2012


Kezaolimpiad-2012.
Kezaolimpiad-2012 (angl.: "2012 Summer Olympics", franc.: "Jeux olympiques d'été de 2012") om vn 2012 30-nz' Kezaolimpiad, kudambad oigenzihe Londonas, Suren Britanijan pälidnas.
Deviz — «Sport at Heart» ("„Sport südäikeroihe“").


Fahim Mohammad.
Mohammad Kasim Fahim (dari: "محمد قسيم فهيم"; sünd. 1957, Pandžšer, Afganistan — kol. 9. keväz'ku 2014, Kabul, Afganistan) radoi valdkundmehen Afganistanan ohjastuses, tadžikalaine augotižlibundal.
Fahim Mohammad oli Afganistanan kaičendministraks vll 2001-2004. Oli mugažo ühteks Afganistanan päministrišpäi (19.11.2009 - 09.03.2014, Karim Halilinke) Hamid Karzajan administracijas.


Karim Halili.
Karim Halili (dari: "محمد کریم خلیلي"; sünd. 1950, Vardak-agj, Afganistan) om ranu ühteks Afganistanan päministrišpäi (07.12.2004 — 29.09.2014, Mohammad Fahimanke) Hamid Karzajan administracijas.


Rütte Mark.
Mark Rütte (; sünd. 14. uhoku 1967, Hag, Alamad) om nügüdläine Alamaiden päministr, radab vs 2010 redukun 14. päiväspäi.


Beriša Sali.
Sali Ram Beriša (; sünd. 15. reduku 1944, Tropoi, Albanii) om ranu Albanijan päministran, mugažo 3. Albanijan prezidentan (1992—1997).


Nišani Bujar.
Bujar Faik Nišani (; sünd. 29. sügüz'ku 1966, Durres, Albanii) oli edeline 6. Albanijan prezident vs 2012 heinkun 24. päiväspäi vodhe 2017 heinkun 24. päivhäsai. Om Albanijan demokratižen partijan ühtnijan vspäi 1991.
Vl 1988 lopi opendust Tiranan «Skanderbeg»-sodaakademijas. 1990-nzil vozil openui universitetoiš: San Antonio (Tehas, vn 1996 pästand), Sodameriškol-aspirantur Monterei-lidnas (Kalifornii, tedoarv). Om naižiš, kaks' last.


Ujahja Ahmed.
Ahmed Ujahja (; sünd. 2. heinku 1952, Ibudraren, Alžir) om ranu Alžiran päministran (10:nden lugul) koume pordod: 31. tal'vku 1995 — 15. tal'vku 1998, 5. semendku 2003 — 24. semendku 2006, 23. kezaku 2008 — 3. sügüz'ku 2012.


Baiden Džo.
Džozef Robinett „Džo“ Baiden-nrmb. (; sünd. 20. kül'mku 1942, Skrenton (Pensl'vanii), AÜV) om ranu 47. varaprezidentan ühten aigan Barak Obamanke (20.01.2009-20.01.2017). Edel sidä vozil 1973-2009 radoi AÜV:oiden Senatan ühtnijaks Delaver-štataspäi.


Marti Petit Antoni.
Antoni Marti Petit (; sünd. 10. kül'mku 1963, Eskal'des Engordan', Andorr) om nügüdläine Andorran päministr (6nz' lugul) vn 2011 semendkun 12. päiväspäi. Om valitud tošti päministraks vn 2015 keväz'kus. Hänel üläopenduz om arhitekturine.


Santuš Fernandu da Pjedade Diaš.
Fernandu da Pjedade Diaš Santuš (; sünd. 5. keväz'ku 1950, Luand, Angol) om ranu 4. Angolan päministran (2002-2008). Vll 2008-2010 i vspäi 2012 radab Angolan Rahvahaližen Suiman prezidentan.


Džinsad.
Džinsad () oma kinktas ištutadud räcnäižed brükad kovas kanghaspäi (tobjimalaz sinižel mujul) mujuombletišidenke.
Džinsoiden kodima om Italii; sen paloin, niiden nimi libub Genui-lidnan nimespäi. Edelespäi džinsad tegiba tutabikš Anglijas da Francijas ("denim"-sana znamoičeb francižen «Nim-lidnaspäi»), no saiba surt populärižut, kus kätihe niid uniforman odvaks palaks. Znamasižen džinsoiden dizaineran oli Livai Štrauss, hän populärizirui niid aktivižin.
Vlpäi 1957 möškanzihe džinsoid -ki, ned kändiba populärižikš Mail'man norišton festivalin aigaspäi. Nened brükad linniba kul'tazjaks.


Loo.
Loo (ven. da abaz.: "Лоо", adig.: "Лэуп") om turistine mikrorajon Lazarevan rajonas Sočis. Loon eläjiden lugu om läz 10 000 ristituid.


Vilämovice.
Vilämovice (pol'š.: "Wilamowice" [vʲilamɔˈvʲit͡sɛ]; vil.: "Wymysoü", silez.: "Wilamowicy") om lidnut Pol'šanman suves, Silezijas. Vspäi 2002 se om ühtennimižen gmin:an keskuseks 17-tuhaiženke ristitištonke (2016).
Eländpunktan aluz om pandud läz 1250 vot. Se sai lidnan oiktusid vl 1818. Lähembaine sur' lidn om Bel'sko-Bäl 6 km suvipäivlaskmha.
Vl 2007 Vilämovicen eläjiden lugu oli 2 813 ristitud.


Vilämovicen kel'.
Vilämovicen kel' (ičeze nimituz: "Wymysiöeryś") om germanižen gruppan indoevropine kel'. Kelel pagištas vaiše Vilämovices (Pol'šanma).
Pagižijoiden lugu om läz 70 ristitud (mamankel'). Vilämovicen kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.
«Meiden Tat» vilämovicen kelel.
Ynzer Foter, dü byst ym hymuł,
Daj wyła zuł zajn ym hymuł an uf der aot;
dos ynzer gywynłichys brut gao yns haojt;
wi wir aoj fercajn y ynzyn siułdigia;
zunder kaonst yns reta fum nistgüta.
Do Dajs ej z Kyngrajch an dy maocht, ans łaowa uf inda.


Modern Talking.
«Modern Talking» ("Nügüd'aigaine lodu" anglijan kelel) oli legendine saksalaine anglijankel'ne sintipopgrupp Hamburgaspäi, vodelpäi 1984 da vodehesai 2003. Mülükundas oli "Tomas Anders" da "Diter Bolen".


Naval'nii Aleksei.
Aleksei Anatol'jevič Naval'nii (; sünd. 4. kezaku 1976, Butin'-külä, Moskvan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine jurist, tutab blogger da politine i kundaline šingotai, oppozicioner.


Telefon.
Telefon om ladim kulundan sandan i oigendamižen täht keskustal elektrosignaliden kal't.
Telefonan abul kaks' mest voidas pagišta keskneze erazvuiččiš sijiš oldes.


Majami.
Majami ([maɪˈæmi], ispanine virkand: [miˈami]) om lidn da port Atlantižen valdmeren randal. Se sijadase Florid-štatan da pol'saren suvipäivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1825. Se sai lidnan statusad vl 1896. Om nimitadud "majaimi"-indejalaižiden mödhe (kätas «sur' vezi») da lähižen reskveden järven mödhe (nüg. Okičobi).
Vozil 2009—2017 Tomas Regalado radoi lidnan pämehen.
Eläjad.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 433 146 ristitud. Majami om kahtenz' surtte lidn Floridas (Džeksonvillan jäl'ghe) da AÜV:oiden nelländen surtte lidnaglomeracijan keskuz — läz 5,4 millionad ristituid. Toižen mail'man sodan jäl'ghe sodamehed sirdiba tänna, sid' immigrantad Kubaspäi i heiden jäl'ghe Haitišpäi sirdiba elämhä lidnas da sen ümbrištos erazvuiččil vozil.
Lidn om opendusen järed keskuz (80 tuhad radsijid).
Ižanduz da transport.
Majami om kaikiš suremb rahvahidenkeskeižiden bankoiden keskuz Amerikas. Äjad AÜV:oiden i mail'man kompanijad ohjatas Latinižen Amerikan torgusil Majamišpäi. AÜV:oiden televizijan ispanijankel'žen kontentan znamasine pala fil'mdase neciš lidnas. Toižed sarakod oma turizm i kivisuguiden ümbriradmine. Valdkundan Azekhiden vägiden suvibaz sijadase lidnas.
Avtobusad, velosipedad, ezilidnjonused, metro da monorel's oma kundaližtransportaks lidnas. Vspäi 1984 metro radab lidnas (, vl 2017 om 2 jonod, 23 stancijad, 39 km raudteid). Vspäi 1986 maksutoi monorel's om lidnas (, vl 2017 om 3 jonod, 21 stancijad, 7 km raudteid). 175 tuhad radnikoid om meriportas (2011). Rahvahidenkeskeine civiline "Majami"-lendimport ("MIA") sijadase 13 km lodeheze lidnan keskusespäi, tehtas reisid AÜV:oidme i Kariban meren basseinan maihe, mugažo Suviamerikan da Evropan järedoihe lidnoihe.


Mustmeri.
Meren da sen randpolen reljefan kart.
Mustmeri (, "Šavi zgva",,) om Atlantižen valdmeren basseinan kontinentansüdäimine meri Evropan da Azijan keskes. Pezeb Venäman, Gruzijan, Turkanman, Bolgarijan, Romanijan da Ukrainan territorijad.
Pind om 422 000 km². Ühtenzoitase Keskmeren Egeiženke merenke Bosfor-sal'men, Mramorižen meren i Dardanellad-sal'men kal't, mugažo Azovmerenke Kerčin sal'men kal't. Meri om znamasine transportine rajon.


Globus.
Globus om pen' Man (vai toižen planetan) model'.


Makkein Džon.
Džon Sidni Makkein Koumanz' (; sünd. 29. eloku 1936, Koko Solo-sodameribaz läz Kolon-lidnad, Panaman kanalan zon, AÜV — kol. 25. eloku 2018, Kornvill'-kund, Arizon-štat, AÜV) oli amerikalaine politikanmez', 2008-nden voden prezidentkandidat (Barak Obama oti vägestust). Vs 1987 vilukun 3. päiväspäi oli an ühtnijan (valitihe tošti vozil 1992, 1998, 2004 da 2010), oli ezitanu Arizon-štatad.
Oli sündnu sodamehiden kanzha, tat i ded eliba AÜV:oiden sodamerilaivišton admiralad arvonke. Ühtni sodaha Vjetnamas lendajan. Vl 1967 nevondkundaline raket mureni hänen lendint Hanoin taivhas. Makkein putui plenha da oli sigä viž vot polenke. Läksi erindha armijaspäi vl 1981. Oli radikaližeks rusofobaks.
Oli naižiš kahtišti. Kazvatihe seičeme last: ezmäižen akan Duglas- i Endrü-poigindamad, Sidni-tütär ühtendes naimiželospäi, Megan-tütär, Džon Sidni IV- i Džeims-poigad kahtendes naimiželospäi, Bridžit-tütrindam Bangladešaspäi.


Vepsän tätüine.
Vepsän tätüine (ven.: "вепсская кукла") om populärine vepsän bobaine da kaičez.
Mučak.
"Mučak" («mučuine akaine» sanoišpäi) om ripaktätüine. Lugetas, miše rahkoi kucub polunočnicad penile lapsile ka muga telustab uinota. Samha rahkoin tarkust, Änižrandal vagahaižen örigad vaste kävutihe noidhasai. Hän oli omblenu mugošt tätüšt da azotanu itketesen sanoid. Sid' mučakod panihe kätkehe (bajuhu) pölusen alle, i rahkoi vändiži sil, läksi lapsennopäi.


Vepsän mec.
Vepsän mec () om londuseline puišt Leningradan agjas. Pind om läz 189 100 gektarad. Om olmas istoriženke, kul'turiženke da londusenkaičijanke znamoičendanke.
Puišt sijadase nellän rajonan territorijoil: Kos'kenaluižen, Tihvinan, Boksitogorskan da Pöudon rajonil.


Spenser Uinston Bolduin.
Uinston Bolduin Spenser (; sünd. 8. reduku 1948, Greis-Grin-kund, Antigua da Barbud) om ranu 3. Antiguan da Barbudan päministran (24.03.2004—13.06.2014), sil-žo aigal tegi valdkundan röunantagaižiden azjoiden ministran-ki velgusidme (06.01.2005-dataspäi).
Vspäi 1992 om "Ühtenzoittud Progressivižen partijan" vajehtamatoi lider.


Mohammed ibn Rašid al'-Maktum.
Mohammed ibn Rašid al'-Maktum (), lühüdas Mohammed-šeih (sünd. 15. heinku 1949, Al' Šindagh-rajon, Dubai-lidn, AÜE) om 4. da nügüdläine Araban Ühtenzoittud Emiratoiden päministr, 3. Dubain emir.


Tanzwut.
«Tanzwut» om germanijalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad Neue Deutsche Härte i keskaigaine metal-stiliš. Se om tehtud vl 1998 Corvus Corax-gruppan ühtnijoil.


Windir.
«Windir» oli norvegijalaine muzikgrupp, kudamb edesti must- da vikingmetal-žanroiš.
Grupp oli tehnus vl 1994 Sogndalas (Norvegii). Sen muzikas mustmetal garmoniruib fol'kloriženke da mifologiženke motivoidenke. Ezmäine al'bom om pästtud vl 1997. Pajoiden sur' pala om kirjutadud norvegijan kelen sogndaližel dialektal.
Grupp om pästnus vl 2004, konz sen vokalist Valfar om kolnu. Enččed ühtnijad tegiba Vreid- da Cor Scorpii-gruppid.


Regalado Tomas.
Tomas Pedro Regalado (isp. i angl.: "Tomás Pedro Regalado"), täuz' nimi — Tomas Pedro Regalado i Val'des (; sünd. 24. semendku 1947, Havan, Kuba) om edeline, 42. Majami-lidnan pämez' (11.11.2009—15.11.2017). Sirdi leten Havanaspäi Floridha vn 1962 sulakus ičeze tädinnoks. Amerikalaine lehtezmez' enččel.
Frensis Suares radab hänen jäl'ghetulijaks, Majami-lidnan pämehen.


Lurkmore.to.
lurkmore.to, vai Venän larkmoar (,) om venäkel'ne jumoristine sait, kudamb ümbrikirjutab ičtaze kut «Internet-subkul'turiden, fol'kloran da Internet-memiden enciklopedii».
Saitan aluz om pandud kuti "lurkmore.ru" vn 2007 heinkus. Server sijadase Amsterdamas. Kirjutusiden lugu om 8,481 (27. kül'mku 2017). Se om üks' populärižiš Venäman saitoišpäi (352-nz' sija kacundoiden mödhe vn 2017 kül'mkus).
Äiluguižiden blokiruindoiden jäl'ghe saitan pidajad sirdiba Venämaspäi. Sait om blokiruidud Vaugedvenäman territorijal vn 2017 uhokus kuti ekstremistine.


Breivik Anders Bering.
Anders Bering Breivik (; sünd. 13. uhoku 1979, Oslo, Norvegii) om norvegijalaine terrorist da nacionalist. Rikoi 77 ristitud Oslos da läz sidä 2011-ndes vodes, heinkun 22. päiväl.


Nuori Karjala.
Nuori Karjala (veps.: "Nor' Karjal", ven.: "Молодая Карелия") om Karjalan norišton kundaline organizacii. Alina Čuburova oli sen pämeheks vll 2011-2015.
Voden 2015 heinkulpäi Venäman ohjastuz mülüi organizacijad «röunantagaižiden agentoiden» nimikirjuteshe, i se oli pästtud radmaspäi.
Vl 2016 vilukun 21. päiväl uz' organizacii udenke nimenke om registriruidud Karjalan Tazovaldkundas: «Igähižiden rahvahiden pid'oitelendan da kundaližen diplomatijan Nuori Karjala-keskuz».


Joy.
«Joy» om avstrijalaine sintipopgrupp. Muzikgrupp kerazi ezmäižen kerdan penes Bad Ausze-lebutahos (Štirii-federacijanma) vl 1984.
Mülükund om "Freddi Jaklič", "Manfred Temmel' " da "Endi Švaicer". Grupp edestab pajoid anglijan kelel.
Kaikiš tetabad gruppan pajod — «Touch By Touch» da «Valerie».


Hibbert Eleanor.
Eleanor Elis Hibbert (), todesine nimi — Eleanor Elis Baford (angl.: "Eleanor Alice Burford"; sünd. 1. sügüz'ku 1906, London, Sur' Britanii — kol. 18. viluku 1993, matkan aigan Keskmeredme Afinoiden da Port Saidan keskes) oli britanijalaine (anglijalaine) kirjutai naine. Todesine sündundan dat i elon detalid ei olgoi tetabad ühtei.
Hän kirjuti istorižid, gotikaižid da armastuzromanoid. Sädamizen vozil (1941-1993) kirjuti 200 kirjad, pästtihe 100 mln egzemplärid 20 kelel kaiked mail'madme.


Poliščuk Lübov'.
Lübov' Grigor'jevna Poliščuk (; sünd. 21. semendku 1949, Omsk, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 28. kül'mku 2006, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine aktris.


Ranevskaja Faina.
Faina Georgijevna (Grigor'jevna) Ranevskaja (), todesine nimi — Faina Girševna Fel'dman (; sünd. 15. eloku 1896, Taganrog, Venäman Imperii — kol. 19. heinku 1984, Moskv, NSTÜ), oli tetab nevondkundaline i venämalaine aktris, NSTÜ:n rahvahaline artist (1961).


Ferland Džodel'.
Džodel' Ferland (angl. i franc.: "Jodelle Micah Ferland"; sünd. 9 reduku 1994, Nanaimo, Britanine Kolumbii, Kanad) om kanadalaine aktris, "Emmy"-TV-premijan nominant, Kanadan nacionaližen Džini-kinopremijan nominant "Parahim aktris"-kategorijas i prestižižen "Saturn"-premijan nominant.
Džodelil om järgeližusetoi aktrisankar'jer — hän vändleb tobjimalaz horroriš i trilleriš, a hänen rolid oma nägused, kolnuded neičukaižed, demonad i m.e.


Savičeva Julija.
Julija Stanislavovna Savičeva (; sünd. 14. uhoku 1987, Kurgan, Kurganan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman estradan tutab pajatai naine.
Vl 2004 hän ezini Venämad "Evrovizii"-konkursal, kus pajati "Believe Me"-pajon. Julija sai 11-nden sijan (67 čokkoint).


Budu Amado.
Amado Budu (; sünd. 19. kül'mku 1962, Buenos Aires, Argentin) om ranu Argentinan 35. päministran (10. tal'vku 2011 — 10. tal'vku 2015). Edel sidä radoi kaks' vot Argentinan ekonomikan ministran.


Sargsän Tigran.
Tigran Surenovič Sargsän (; sünd. 29. viluku 1960, Kirovakan, Armenijan NST, NSTÜ) om ranu 12. Armenijan päministran (9. sulaku 2008 — 3. sulaku 2014).


Rasizade Artur Tair ogli.
Artur Tair ogli Rasizade (; sünd. 26. uhoku 1935, Gändž, Azerbaidžanan NST, NSTÜ) om 8. da nügüdläine Azerbaidžanan päministr vodes 1996 26. päiväspäi kül'mkud, päiči keskustas vl 2003 (4. eloku — 4. kül'mku), konz Il'ham Alijev-prezident oli päministraks pordaigaližešti.
Vozil 1986-1992 radoi Azerbaidžanan NST:n Ministrišton nevondkundan ezmäižen varaezimehen. Om naižiš, üks' tütär om sündnu.


Gillard Džulija.
Džulija Eilin Gillard (; sünd. 29. sügüz'ku 1961, Barri (Uel's), Sur' Britanii) om ranu 27. Avstralijan päministran (24. kezaku 2010 — 27. kezaku 2013). Om kaikiš suremban valdkundas Avstralijan leiboristižen partijan ühtnijan, oli sen lideran päministraks.


Faiman Verner.
Verner Faiman (; sünd. 4. semendku 1960, Ven, Avstrii) om avstrijalaine politikanmez', Avstrijan Socialistiž-Demokratižen partijan ühtnii noressai. Oli partijan ezimehen vspäi 2008. Radoi transportan ministran Avstrijan ohjastuses, sid' oli 12. Avstrijan federaližen kancleran (päministran, 02.12.2008-09.05.2016).


Lidnalaine legend.
Lidnalaine legend () om nügüd'aigaine legendan vai mifan toižend. Lidnalaižed legendad oma lühüdad tobjimalaz i nägudas todhekoskujikš ezmäižel kacegel. Konz ken-ni starinoičeb lidnalašt legendad, ka sanub, miše nece om putnu hänen sebranikale, tutabale mehele i s.v. Äjad lidnalaižed legendad oma lujas elokahad, paksus om jüged uskotoitta ristitud, miše nece om vaiše mif.


Foulks Artur.
Artur Aleksander Foulks (; sünd. 11. semendku 1928, Met'ju-Taun, Sur' Inagua-sar', Bagamad) oli 10. Bagaman Sariden jenaral-gubernatoraks vozil 2010-2014. Margerit Pindling radab hänen jäl'ghetulijaks nügüd'.


Virrat.
Virrat (mugažo suomen kelel; roč.: "Virdois") om lidn Suomenmas, Pirkanma-agjas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1868 kuti kund, se sai lidnan statusad vl 1977. Lidn sijadase Toižvezi-järven (suom. "Toisvesi") suvirandoil, mugažo peniden Sekkis- (suom. "Siekkisjärvi") da Härkössel'gan (suom. "Härkösselkä") jarviden keskes. Lidnan ühthine pind om 1 299,08 km², sidä kesken kuivma 1 162,57 km², sokaz ma om 136,51 km². 15 küläd mülüdas lidnankundha. Matkad Jüväskülähäsai om 114 km päivnouzmha, Tamperehesai — 105 km suvhe, Porihesai — 152 km suvipäivlaskmha, Seinjogihesai — 90 km lodeheze.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 9 621 ristitud, sil aigalpäi kaik poleneb. Rahvahantiheduz om 5,98 rist./km² (2016). Tapani Leppänen radoi lidnan ezipämehen vozil 1993-2010.


Danijan kel'.
Danijan kel' (ičeze nimituz: "dansk") om valdkundkel' Danijas, Fareran saril, Grenlandas da. Pagižijoiden lugu om läz 6 millionad ristituid.
Se om indoevropine, germanine kel'. Danijan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Vodilaižed.
Vodilaižed (ičeze nimituz: "Vad'd'alaizõd") oma üks' Baltijan meren suomalaižiš rahvahaišpäi. Rahvahan kodima sijadase Venäman Leningradan agjan Kingiseppan rajonas, vodilaižiden tobj pala eläb siš tähäsai.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe rahvahan lugumär om 64 ristitud. Sen ližaks, vn 2000 Estinman rahvahanlugemižen mödhe 9 vodilašt elädas valdkundan pohjoižpäivnouzmas. Rahvahan kel' om vodin kel'.


Poltavčenko Georgii.
Georgii Sergejevič Poltavčenko (; sünd. 23. uhoku 1953, Baku, Azerbaidžanan NST, NSTÜ) om 3-nz' da nügüdläine Piterin gubernator vs 2011 elokun 31. päiväspäi. Edel sidä radoi Venäman prezidentan täuz'valdaižen ezitajan Federaližes Keskuzümbrikos (18.05.2000—31.08.2011).
Jäi radsijal Piterin gubernatoran edelstrokuižiden valičendoiden jäl'ghe vn 2014 sügüz'kus, sai 79,3% änid.


.bg.
.bg om Bolgarijan Internet-domen. Se om avaitud 1995-nden voden 3. päiväl vilukud.


.et.
.et om Efiopijan Internet-domen. Se om avaitud 1995-nden voden 15. päiväl redukud.


.rs.
.rs om Serbijan Internet-domen. Se om avaitud 2007-nden voden 24. päiväl sügüz'kud.


.срб.
.срб om Serbijan komplimentarine domen. Se om avaitud 2011-nden voden uhokul.
Nece om toine domen kirilližel kirjamištol internetas.


Drozdenko Aleksandr.
Aleksandr Jur'jevič Drozdenko (; sünd. 1. kül'mku 1964, Akžar-žilo, Džambulan agj, Kazahstanan NST, NSTÜ) om Leningradan agjan koumanz' gubernator, radab vn 2012 28. päiväspäi semendkud kahtenden strokun jäl'geten. Edel sidä radoi Leningradan agjan varagubernatoraks — agjan kaluišton ohjandusen komitetan ezimeheks kümne vot. Nügüd' om valitud kaiken rahvahan valičendoil vn 2015 13. päiväl sügüz'kud (sai 82,1% änid, tulend 44,52%).
Openui Leningradan maižanduzinstitutas, om pästnus sišpäi «maižandusen ekonomik da organizacii»-specializacijanke vl 1986. Vozil 1988—2002 radoi Kingiseppan rajonan ohjanduzkundas erazvuiččil radnikusil.


Valaam.
Valaam (,) om sar' Ladoganjärven pohjoižes palas, Valaaman sarišton kaikiš suremb sar'. Sarel sijadase Valaam-žilo, kudamb mülüb Sortavalan lidnkundha, i Valaaman mez'jumalankodi — venälaižen sauvondčomamahton znamasine muštnik.


Olud.
Olud om väll' alkogoline jom.
Olud om koumanz' populärine jom mail'mas (veden da čajun jäl'ghe) i kaikiš populärižemb alkogoline jom.


Šotlandii.
Šotlandii (angl. i šot.-saks.: "Scotland",) om üks' Suren Britanijan administrativiž-territorialižiš paloišpäi, sen pohjoine.
Vozil 854−1707 ripmatoi Šotlandijan kunigahuz oli olmas. Vspäi 1999 ičeze parlament om olmas.
Šotlandijan pälidn om Edinburg. Kaikiš suremb lidn om Glazgo. Atlantižen valdmeren Pohjoine meri lainištab avtonomijan päivnouzmaižid randoid, Irlandijan meri — päivlaskmaižid.


Desireless.
Desireless (francine virkand: [deziʁ'lɛs]), todesine nimi — Klodi Fritš-Mentpop (; sünd. 25. tal'vku 1952, Pariž, Francii) om tutab francijalaine pajatai naine.


Venäman flag.
Venäman flag (ven.: "Флаг России") om Venäman valdkundflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1993-nden voden tal'vkul.
22. eloku om Venäman valdkundflagan päiv.


Venäman valdkundflagan päiv.
Venäman valdkundflagan päiv () om Venäman oficialine praznik, kudamb om pühätadud Venäman flagale. Ei ole lebupäiv.


Vepsän Vezad.
«Vepsän Vezad» om vepsän rahvahaline norišton organizacii Karjalas (vspäi 2003.).


Vepsän ülüz.
Vepsän ülüz (ven.: "Вепсовская возвышенность") om ülüz Leningradan agjan homendezbokas da Vologdan agjan lodehes.
Korktuz om läz 302 metrad valdmeren pindan päl.


Tähthasižed voinad.
«Tähthasižed voinad» () om tehtud epine tedoliž-fantastine sag. Džordž Lukas om sen režissöraks. Originaline kel' om anglijan kel'.
Kinoepopei.
Kahesa epizodad mülüdas "Tähthasižed voinad"-kinematografižhe ciklha, ned oma fil'mdud koumes etapas. Epizodad IV-VI oma fil'mdud ezmäižil, sid' — epizodad I-III, sen jäl'ghe epizodad VII-VIII.
Vl 2012 tuli ezmäižen epizodan udištadud variant  — 3D-nägus.


Uz' Devätkino.
Uz' Devätkino (2010, semendku).
Uz' Devätkino öl.
Uz' Devätkino (ven.: "Новое Девяткино", suom.: "Uusi Miina") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas.
Se om Uden Devätkinon küläkundan administrativine keskuz i üks'jäine eländpunkt. Eläjiden lugu — 16 248 ristitud (2016). Nece om kaikiš suremb külähine eländpunkt Leningradan agjas.
Uden Devätkinon mödhe om nimitadud link=Кировско-Выборгская линия Devätkino-metrostancii, kudamb iče sijadase Murinos.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 10 978 ristitud.


Bugri (Vsevoložskan rajon).
Bugri (ven. "Бугры", suom. "Pukra, Pukrankylä") om lidnanvuitte žilo Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas.
Se om Bugrin küläkundan administrativine keskuz. Eläjuden lugu — 6154 ristitud (2010). Sijadase ani röunal Piterinke.
Irdkosketused.
*


Voyage, voyage.
«Voyage, voyage» ("Lenduz, lenduz") om tetab pajo da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1986-nden voden tal'vkul. Se om mugažo 12. pajo «François»-al'bomas (1989).
Pajon tekst om francijan kelel.


Priozersk.
Priozersk (, karj. "Kägöisalmi",) om Venäman lidn Leningradan agjan lodehes. Se om Priozerskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1295 kuti "Korel-lidnuz", oli tetab necen nimenke vhesai 1611. Se sai lidnan statusad vl 1310. Vspäi 1948 lidn om olmas nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Karjalan kaglhal, Ladoganjärven i Vuoks-järven keskes, Vuoks-jogen pohjoižen hijaman randoil, 14 m valdmeren pindan päl keskkorktusel. Matkad Piterin röunhasai om 127 km suvhe, sen keskushesai — 145 km.
Eläjad.
Vl 1910 eläjiden lugu oli 1 977 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 929 ristitud.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarak om mecan süvä ümbriradmine. Lidnan üks'jäine specialižen keskopendusen aluzkund om politehnine kolledž.
Ühtennimine raudtestancii seižub Piter (Suomen päraudtestancii) — Hiitol raudtel. Avtote Sortavalhasai (A-121) läbitab lidnad. Venehstancii om Vuoks-järven randal.
Irdkosketused.
*


Priozerskan rajon.
Priozerskan rajon (ven. "Приозерский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Priozersk (vspäi 2006 mülüb rajonha), sijadase rajonan pohjoižpäivnouzmas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1940 heinkun 9. päiväl enččel Suomenman territorijal Tal'vsodan jäl'ghe kuti Kägisal'men rajon Kägisal'm-lidnan keskuseks. Vozil 1941-1944 rajonan territorii oli Suomenman tobmuden al sodavägiden tulendan tagut.
Vl 1944 kül'mkus rajonad alištihe Leningradan agjan tombudele. Vl 1948 redukun 1. päiväl rajon om olmas nügüdläižen nimenke, kut rajonan keskuz-ki. Vozil 1948-2006 Priozersk alištui agjan tobmudele oikti. Vl 1960 tal'vkun 9. päiväl rajonad ühtištuihe Sosnovon rajonan palanke. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Priozerskan rajon om Leningradan agjan lodehline taho. Pind — 3 597 nellikkilometrad. Mecad ottas territorijan kaks' koumadest, ned oma pedaimecad, pedaikanghad tobjimalaz.
Ladoganjärven randan pala om pohjoižpäivnouzmas da päivnouzmas. Znamasine jogi om Vuoks, lankteb Lagoganjärvhe. Järved ottas 12% rajonan territorijad, znamasižed oma Vuoks (108 km², sidä kesken sared 15 km²), Otradnoje (72 km²) da pit'k Suhodol'skoje järved. Joged da järved mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha.
Londuseližed varad oma sauvondmaterialad (ozrikkivi, rugižkivi, letked, saved), mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 14 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 12 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 28 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Vladimir Mil'nikov radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 sügüz'kun 29. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vspäi 2011 Svetlana Potapova om valitud i radab rajonan administracijan pämehen, se om hänen kahtenz' strok jäl'geten. Ezmäine varapämez' da viž muite varapämest oma hänele abhu. Nell' komitetad, 19 palakundad da laudkund alištudas rajonan administracijale.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 62 193 ristitud.
Kaik om 103 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 1 lidnanvuitte Kuznečnoje-žilo, 73 žilod, 5 raudtestancijan žilod, 23 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Sosnovo-žilo (7,2 tuh. rist. vl 2010), lidnanvuitte Kuznečnoje-žilo (4,3 tuh. rist. vl 2016) da Sapörnoje-žilo (3,6 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 84,1%, ukrainalaižed — 2,7%, vaugedvenälaižed — 1,4%, uzbekalaižed — 0,8%, totarlaižed — 0,6%, armenijalaižed — 0,4%, toižed — 2,6%, rahvahuden ozutandata — 7,4%.
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 89 rist. (0,14%), suomalaižed — 50 rist. (0,08%), estilaižed — 24 rist. (0,04%), vepsläižed — 7 rist. (0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine, ozrikkiven samine, meblän tehmine, plastiktegesiden pästand, sömtegimišt, maižanduz da kalankazvatuz, turizm.


Pul'kin Vasilii.
Vasilii Andrejevič Pul'kin (; sünd. 1. viluku 1922, Nürgoviči, Čerepovecan gubernii, Venäman NFST (Nevondkundaline Venäma) — kol. 9. sulaku 1986, Kirovsk (Leningradan agj), Venäman NFST, NSTÜ) oli vepsän kirjutai da dramaturg. Sädamižen voded: 1970 — 1986.
Oli sündnu manmehiden pereheze. Toižen mail'man sodan ühtnii, vastsi vägestust Budapeštas.


Keväz'vezi.
«Keväz'vezi» om vepsläine folkmuzikgrupp Petroskoišpäi. Om olmas vspäi 1999.
Om 9 ühtnijad kollektivas. Čomamahtoine ohjandai — Svetlana Kosireva.
«Keväz'vezi» pajatab pajod vepsän kelel.


Matvejev Andrei.
Andrei Födorovič Matvejev (; sünd. 25. eloku 1892, Järvenkülä, Pöudon makund, Oloncan gubernii, Venäman imperii — kol. 30. keväz'ku 1985, Dnepropetrovsk, Ukrainan NST, NSTÜ) oli Venälaižen imperijan politikanmez' da nevondkundaline opendai. Vepsläine.


Alitus.
Alitus () om lidn Litvanman suves. Se om Alitusan agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1377 kuti "Aliten-lidnuz" puspäi. Ezimeletaden, om nimitadud Nemanan ližajogen mödhe, kudamban nimi "Alitupis" () nügüd'aigan. Stefan Batorii-kunigaz andoi torguindoiktusid da lidnan statusad vspäi 1581.
Vl 1890 lidnuz om saudud lidnas varmitamha Venäman imperijan päivlaskmašt röunad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nämunas-jogen randoil 200 m kortte valdmeren pindan päl. Matkad Vil'nüshasai om 105 km pohjoižpäivnouzmha orhal. Lähembaine järed lidn om Kaunas 65 km pohjoižhe avtotedme vai raudtedme.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +6,4 C°, vilukun kesklämuz −5 C°, heinkun da elokun +16,7 C°. Paneb sadegid 634 mm vodes, penemb kaiked uhokus-keväz'kus (63 mm pordos).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2011 Litvanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 59 964 ristitud, litvalaižed ottas 96,9% heiden keskes. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 73 015 eläjad.
«Alytus Arena»-basketbolstadion om saudud lidnas vl 1977, rekonstruiruidud vl 2010. Molembiden sodoiden Afganistanas veteranoiden muzei, saven muzei, kaks' kodirandantedištandmuzejad i kaks' memoriališt muzejad oma Alitusas. Tomatiden mujahtusen festival' oleleb lidnas joga vodel. Evropine bonsain ozutelend oleskeleb vozidme.
Ižandusen sarakod oma himine («Alytaus chemija»), kebn tegimišt («Alytaus tekstilė»-tekstil'edheotand), elektrotehnine sarak («Snaige»-vilugoitimiden tegim), sömtegimišt (alkogoližiden jomiden «Alita»-kompanii).
Irdkosketused.
*


Litvanman flag.
Litvanman flag (lit.: "Lietuvos vėliava") om Litvanman valdkundflag. Flagan proporcii om 3:5.
Nügüdläine flag om vahvištadud 1918-nden voden uhokul.


MD-11.
MD-11 om tehtud «McDonnell Douglas»-korporacijal jügulendim koumenke likutimenke.
Om saudud McDonnell Douglas DC-10-modelil aluseks. Ezmäine kodvlenduz oli 1990-nden voden vilukun 10. päiväl, kommertine kävutand zavodihe vl 1991. Kaiked om 200 lendint, oma pästtud vozil 1988—2001.


Vagur.
Vagur (, «merikar») om lidn Fareran Sariš, suvižel Suduroi-sarel. Se om saren kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Kaikenaigaine eländpunkt om olmas 16. voz'sadaspäi. Port sijadase fjordan pohjoižrandal. Kalanümbriradai tegim i gidroelektrostancii oma kommunas.
Vl 2009 Vaguran kommunan eläjiden lugu oli 1 371 ristitud. Kommunan pind om 20,6 nellikkilometrad.


An-26.
An-26 (ukr. i; mödhe — Curl «vehor'») om «Antonov»:an nevondkundaline sodalendim, An-24-passažirlendimen variant. Ezmäine lenduz oli 1969-nden voden semendkul. Kaik om pästtud 1,403 lendint, lopihe vl 1986.


Fareran kel'.
Fareran kel' (ičeze nimituz: "føroyskt") om Fareran Sariden valdkundkel'. Pagižijoiden lugu om läz 80 tuhad ristituid.
Se om indoevropine, germanine kel'. Fareran kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Ternopol'.
Ternopol' (; vhesai 1944 — Tarnopol') om Ukrainan lidn valdkundan päivlaskmas, Ternopolin agjan politiž-administrativine, ekonomine da kul'turine keskuz. Se om Galicii-istorižen regionan üks' koumes kakiš surembas lidnaspäi.
Lidn šingotase sömtegimištol, sauvondmaterialiden sarakol i omblendedheotandoil, pästtas avtokabelid, mugažo mebel'fabrik i zell'fabrik ratas.
Ternopol' om Ukrainan päivlaskman nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe. Sijadase Seret-jogel, 320 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 218 641 ristitud.
*


Komin Vikipedii.
Komin Vikipedii (kom.: "Коми Википедия") om joudai enciklopedii komi-ziränižel kelel, Vikipedijan kominkel'ne jaguz.
Se om avaitud 2004-nden voden elokul. Nece om ezmäine Vikipedii Venäman uraližil kelil.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Halifa ibn Salman al'-Halifa.
Halifa ibn Salman al'-Halifa (; sünd. 22. kül'mku 1936, Džasr, Bahrein) om ezmäine da nügüdläine (2017. voz') Bahreinan päministr (vs 1971 elokun 16. päiväspäi). Bahreinan nügüdläižen Hamad ibn Isa al'-Halifa-kunigahan däd'.


Hasina Šeih.
Šeih Hasina (; sünd. 28. sügüz'ku 1947, Tungipara Upazila, Pakistanan Dominion) om 13. da nügüdläine Bangladešan päministr (1996—2001 i vspäi 2009).


Knock Nevis.
Knock Nevis (enččed nimed — "Seawise Giant", "Happy Giant" da "Jahre Viking") oli norvegijalaine supertanker. Se oli kaikiš suremb laiv mail'mas.
"Knock Nevis" oli saudud vl 1979, jäl'gmäižil vozil oli kävutadud kuti kivivoivaradim, sid' oli sattud Alangha (Indii), kus vl 2010 oli utiliziruidud.


Blogan päiv.
Blogan päiv (BlogDay, БлогДень) om praznik, kudambad oigetas elokun 31. päiväl.
Ezmäižen kerdan praznik oli oigetud vl 2005.


Poskröbiševa Galina.
Galina Ivanovna Poskröbiševa (; sünd. 4. kül'mku 1935, NSTÜ — kol. 1. sulaku 2008, Venäma) oli nevondkundaline da venämalaine dietolog, TV-vedai da kirjutai.


Gaidai Leonid.
Leonid Iovič Gaidai (; sünd. 30. viluku 1923, Svobodnii (Amuran agj), Venäman NFST, NSTÜ — kol. 19. kül'mku 1993, Moskv, Venäma) oli tetab nevondkundaline režissör.


Fobii.
Fobii (grek. φόβος — "varu") om luja irracionaline varu.


Tedonpäiv.
Tedonpäiv (ven.: "День знаний") om praznik Venämas da NSTÜ:s. Oigetas sügüz'kun 1. päiväl.
Praznik oli oigetud vl 1984.


Moldovan etnolekt.
Moldovan etnolekt (ičeze nimitused: "moldovenească", "молдовеняскэ") om romanijan kelen dialekt, kudambal pagištas Moldovas da Dnestranrandas. Faktižikš, se om romanijan kelen nimi neniš valdkundoiš.
Pagižijoiden lugu om läz 2 millionad ristituid (mamankel'). Moldovan kirjkel' om latinan da kirilližen kirjamištoiden pohjal.


Surg.
Surg () om vepsän külä Vologdan agjas, Babajevon rajonas. Mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha.
Külä sijadase Ivod-jogen hural randal. Matkad Timošinohosai (küläkundan keskuz) om 42 km suvhe avtotedme, Babajevohosai om 132 km suvhe avtotedme.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe Surgan eläjiden lugu oli 32 ristitud (19 mužikad, 13 naist), heišpäi vepsläižed viž seičemendest.


Jašdären Iona.
Iona Jašdären vai Iona Jäšjarvelaine (; sünd. Šokš, kol. 1592, Šokš) oli Venäman ortodoksine pühämez', Süvären Aleksandran openik. Oli vepsläine. Vl 1562 pani jumalankodin alusen kodimaižen Šokšun ümbrištho.
Jumalankodin palakund sijadase Šoutjärves, sikš miše jumalankodin kaikid sauvusid pidab udessündutada.
Jašdären Ionan muštonpäiv (5. reduku) linni vepsän rahvahanpraznikaks.


Verez tullei.
„Verez tullei“ om vepsänkel'ne literaturine al'manah.


Fontanka.ru.
Fontanka.ru (ven. "Фонтанка.ру") om Piterin elektronine SMI, Intenet-lehtez.
Fontanka.ru om tehtud vl 1999. Sen nimi om Fontank-jogen mödhe, ei edahan kudambaspäi sijadase redakcii. Nece om Piterin kaikiš populärižemb elektronine SMI — läz 100 tuhad mest tuldas saitale kaikuččen päivän.


47news.
47news (ven. "47 новостей Ленинградской области") om Leningradan agjan elektronine SMI, Intenet-lehtez.
Se starinoičeb ei vaiše oblastin, no Piterin-ki uzištusiden polhe. Nece om Lenindradan agjan kaikiš populärižemb elektronine SMI.


Fobijoiden nimikirjutez.
"Nece pagin om informacine nimikirjutez. Kacu mugažo päkirjutuz: Fobii"
Naku om fobijoiden nimikirjutez (amuižgrek. kelespäi φόβος — "varu"), kudambad oma realižešti tundištadud. Professionaližed psihiatrižed terminad tehtas vaiše necen nimikirjutesen palan. Ei kaiked nened "fobijad" oma psihižed palahtelendad.


Spalletti Lučano.
Lučano Spaletti vn 2009 sulakus.
Lučano Spalletti (; sünd. 7. keväz'ku 1959, Čertal'do, Italii) om italijalaine futboltrener, enzne futbolist.
Voden 2009 tal'vkuspäi voden 2014 keväz'kuhusai oli Zenitan pätreneran, kudambanke vägesti kaks' čempionatad.


Malafejev Väčeslav.
Väčeslav Malafejev (; sünd. 4. keväz'ku 1979, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine futbolist, verainik. Oli Zenitan vändajan kaiken kar'jeran aigan (1997—2016), ühtni Venäman ühthižjoukhu (2003—2012).
Biografii.
Om naižiš kahtenden kerdan. Jekaterina Komäkova om hänen nügüdläine ak, enzne diskžokei. Heil om üks' tütär da kaks' poigad: Ksenija (om sündnu vl 2003), Maksim-poig (om sündnu vl 2006) da Aleks-poig (om sündnu vl 2013). Marina Malafejeva oli ezmäine ak (sünd. 1974 — kol. 2011).


Keržakov Aleksandr.
Aleksandr Keržakov (; sünd. 27. kül'mku 1982, Kingisepp, Leningradan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine futbolist, ezirivenvändai. Nügüdläine Zenitan vändai (vspäi 2010, mugažo vozil 2001—2006).
Biografii.
Om naižiš kahtenden kerdan. Milana om hänen nügüdläine ak.
Heil om kaks' poigad da üks' tütär: Dar'ja-tütär (om sündnu vl 2005), Igor'-poig (om sündnu vl 2012) da Artemii-poig (om sündnu vl 2017).


Halk (futbolist).
Halk (todesine nimi —; sünd. 25. heinku 1986, Kampina-Grandi, Brazilii) om brazilijalaine futbolist, ezirivenvändai. Om Brazilijan i Japonijan rahvahanikusenke. Enzne Zenitan vändai (2012—2016). Nügüdläine «Šanhai SIPG»-futbolkluban vändai (Kitai, vn 2016 heinkuspäi).
Biografii.
Živanildo om sündnu Kampina-Grandi-lidnha, kanzha äjidenke lapsidenke.
Om nainu, Iran om hänen ak. Hänel om koume last: Ian-poig (om sündnu vl 2008), Tiago-poig (om sündnu vl 2010) da Alisija (ottud tütreks vl 2016).


A7V.
A7V () — Germanijan jüged tank Ezmäižen mail'man voinan aigan. Germanijan imperijan ezmäine serine tank. Vozil 1917−1918 oliba tehtud vaiše 20 mašinad.


1. Moisejan kirj.
1. Moisejan kirj (evr.: "בְּרֵאשִׁית‎", grek.: "Γένεσις", lat.: "Genesis", ven.: "Бытие") om 1. Vanhan Zavetan kirj.


2. Moisejan kirj.
2. Moisejan kirj (evr.: "שְׁמוֹת‎", grek.: "Ἔξοδος", lat.: "Exodus", ven.: "Исход") om 2. Vanhan Zavetan kirj.


3. Moisejan kirj.
3. Moisejan kirj (evr.: "וַיִּקְרָא‎", grek.: "Λευϊτικόν", lat.: "Leviticus", ven.: "Левит") om 3. Vanhan Zavetan kirj.


4. Moisejan kirj.
4. Moisejan kirj (evr.: "בְּמִדְבַּר‎", grek.: "Ἀριθμοί", lat.: "Numeri", ven.: "Числа") om 4. Vanhan Zavetan kirj.


5. Moisejan kirj.
5. Moisejan kirj (evr.: "דְּבָרִים‎", grek.: "Δευτερονόμιον", lat.: "Deuteronomium", ven.: "Второзаконие") om 5. Vanhan Zavetan kirj.


Jošuan kirj.
Jošuan kirj (evr.: "יְהוֹשֻׁעַ", grek.: "Ἰησοῦς", lat.: "Iosue", ven.: "Книга Иисуса Навина") om 6. Vanhan Zavetan kirj.


Sudjiden kirj.
Sudjiden kirj (evr.: "שׁוֹפְטִים", grek.: "Κριταὶ", lat.: "Iudicum", ven.: "Книга Судей") om 7. Vanhan Zavetan kirj.


Rufin kirj.
Rufan kirj (evr.: "רוּת", grek.: "Ροὺθ", lat.: "Ruth", ven.: "Книга Руфи") om 8. Vanhan Zavetan kirj.


1. Kunigahiden kirj.
1. Kunigahiden kirj, vai 1. Samuilan kirj (evr.: "שְׁמוּאֵל א׳", grek.: "Βασιλειων Α, lat.: "I Samuelis", ven.: "1-я Книга Царств") om 9. Vanhan Zavetan kirj.


2. Kunigahiden kirj.
2. Kunigahiden kirj, vai 2. Samuilan kirj (evr.: "שְׁמוּאֵל ב׳", grek.: "Βασιλειων Β, lat.: "II Samuelis", ven.: "2-я Книга Царств") om 10. Vanhan Zavetan kirj.


3. Kunigahiden kirj.
3. Kunigahiden kirj (evr.: "מְלָכִים א׳", grek.: "Βασιλειων Γ, lat.: "I Regum", ven.: "3-я Книга Царств") om 11. Vanhan Zavetan kirj.


4. Kunigahiden kirj.
4. Kunigahiden kirj (evr.: "מְלָכִים ב׳", grek.: "Βασιλειων Δ, lat.: "II Regum", ven.: "4-я Книга Царств") om 12. Vanhan Zavetan kirj.


1. Aigkirj.
1. Aigkirj (evr.: "דִּבְרֵי הַיָּמִים א׳", grek.: "Παραλειπομένων Α, lat.: "I Paralipomenon", ven.: "1-я Паралипоменон") om 13. Vanhan Zavetan kirj.


2. Aigkirj.
2. Aigkirj (evr.: "דִּבְרֵי הַיָּמִים ב׳", grek.: "Παραλειπομένων Β, lat.: "II Paralipomenon", ven.: "2-я Паралипоменон") om 14. Vanhan Zavetan kirj.


Ezdran kirj.
Ezdran kirj (evr.: "עֶזְרָא", grek.: "Ἒσδρας", lat.: "Esdrae", ven.: "Книга Ездры") om 15. Vanhan Zavetan kirj.


Neemian kirj.
Neemian kirj (evr.: "נְחֶמְיָה", grek.: "Νεεμιας", lat.: "Nehemiae", ven.: "Книга Неемии") om 16. Vanhan Zavetan kirj.


Esfirin kirj.
pisi
Esfirin kirj (evr.: "אֶסְתֵּר", grek.: "Ἐσθὴρ", lat.: "Esther", ven.: "Книга Есфири") om 17. Vanhan Zavetan kirj.


Jovan kirj.
Jovan kirj (evr.: "אִיּוֹב", grek.: "Ἰῶβ", lat.: "Iob", ven.: "Книга Иова") om Vanhan Zavetan kirj.


Psalmoiden kirj.
Psalmoiden kirj (evr.: "תְּהִלִּים", grek.: "Ψαλμοὶ", lat.: "Psalmorum", ven.: "Псалтирь") om Vanhan Zavetan kirj.
2013 vodel oli pästtud psalmoiden kirj vepsän kelel. Kändai om Nina Zaiceva.


Muštatišiden kirj.
Muštatišiden kirj ("MSLI", "Mišlei", "Paroimiai" «muštatišed», «Solomonan starinoiden kirj») om Vanhan Zavetan kirj.
Originaline kel' om Biblijan ivrit. Iudejan Jezekija-car' (eli vozil 752—698 EME) kerazi Izrailin Solomon-carin (ohjanzi vll 965—928 e.m.e.) elonmelid ühthe kirjaha. Se om Biblijan 20. kirj.


Ezmäine mail'man voin.
Ezmäine mail'man voin (28. heinku 1914 — 11. kül'mku 1918) oli ühteks kaikiš surembiš, avaroiš i pit'kiš konfliktoišpäi ristitkundan istorijas.
Voin vedihe 4 vot, 3 kud i 2 nedalid, sen aigan 12 mln ristituid koliba, 55 mln oliba satatadud.
Voinan formaližen augotišen tegosün oli Francan Ferdinandan rikond, kudamban tegi Gavrila Princip — ühtnenu "Mlada Bosna"-terroristižhe organizacijha serbijalaine student.


Danni.
Danni (), todesine nimi om Daniel Migel Alviš Gomiš (; sünd. 7. elo'ku 1983, Karakas, Venesuel) om portugalijalaine futbolist, ezirivenvändai. Nügüdläine Pragan Slavii-futbolkluban vändai (vspäi 2017). Enzne Zenitan vändai (2008—2017).


Denisov Igor'.
Igor' Denisov (; sünd. 17. semendku 1984, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine futbolist, pol'kaičii. Nügüdläine Lokomotivan da Venäman ühthižjoukun pol'kaičii. Zenitan enzne vändai (2002—2013).


Alveš Brunu.
Brunu Alveš ([ˈbɾunu ˈaɫvɨʃ]; sünd. 27. kül'mku 1981, Povua di Varzin-lidn, Portu-lidnan ümbrik, Portugalii) om portugalijalaine futbolist, keskusen kaičii. Šotlandijan «Reindžers»-futbolkluban (vn 2017 kezakuspäi) da Portugalijan ühthižjoukun nügüdläine vändai. Oli Zenitan vändajan (vn 2010 sügüz'ku — vn 2013 kezaku).


Petrovskii (stadion).
"Petrovskii" () om stadion Piteriš, "Zenit"-futbolkluban kodiaren.
Sijadase Petrovskii-sarel. Om olmas vspäi 1925. Sodan aigan oli pandud mantazole, om saudud möst vozil 1957—1960. Mülü om 21 504 ristitud.


Piter (stadion).
Piter-stadion (,) om ühtennimižen lidnan stadion. Sijadase Krestovskii-sarel lidnan keskuzpalas. Stadion om «Zenit»-futbolkluban päarenaks. Edeline tönimi — "Futboline stadion Krestovskii-saren päivlaskmpol'žes palas" (). Om saudud vll 2007−2016. Projektan tegii om japonine Kišö Kurokava-arhitektor (1934−2007) da hänen «Kisho Kurokawa Architects & Associates»-büro.
Stadion om Evropan üks' kaikiš nügüd'aigaižembiš i vigatomambiš stadionoišpäi. Sen mülü — 56 196 ristitud järgeližel futbolvändal, 68 134 ristitud suril vändoil i 80 tuhazesai koncertan aigan. Vn 2018 kezal stadion vastsi vn 2018 Mail'man futbolčempionatan vändoiden palad. Vl 2020 Evropan futbolčempionat linneb kontinentan erazvuiččiš maiš, i «Piter» om pandud ühteks 12:späi stadionoišpäi.
Sauvondan strokud i maksarv.
Vozil 1950−2006 Kirovan nimel nimitadud stadion oli nügüdläižen sijas, vn 2006 kahtendel polel demontiruihe sidä. Vl 2007 panihe ezmäšt kivid uden stadionan alushe.
Sauvondan strokud i maksarv oliba äjiden ridoiden i diskussijoiden süks. Ezmäižen projektan mödhe stadion pidaiži olda tehtud jo voden 2009 tal'vkuks. No strokud sirdihe kuz' kerdad. Vn 2012 1. päiväl sügüz'kud Dmitrii Medvedevan inspekcijan jäl'ghe, sauvondan lopindan uz' dat oli pandud — 2014 voz'. Stadion om tehtud vn 2017 sulakule, pened detalid oma sauvomižes (paremboičendas) tähäsai, oz., vajehtadas gazonad.
Eziauguine sauvondan maksarv oli 6,7 milliardad rublid (250 mln US$), no summ kazvoi kaiken. Lopuližen projektan mödhe se sabusti summad 44 milliardad rublid (1,3 mlrd dollaroid).


Evrejan kel'.
Evrejan kel' vai ivrit (ičeze nimituz: עברית "ivrit" [ʔivˈʁit] vai [ʕivˈɾit]) om üks' afroazijalaižiš, semitižiš kelišpäi.
Pagižijoiden lugu om läz 9 millionad ristituid, heišpäi 5 mln elädas Izrailiš (2016).


Petrovskii (sar').
Petrovskii-sar' () om Piterin sar' Neva-jogen suhištos.


Pussy Riot.
«Pussy Riot» om venämalaine pankrokgrupp Moskvaspäi (vspäi 2011.).
Elokun 18. päiväl ičeze huliganižes tegos (pajatandas i koukičendas päjumalanpertiš) koume kollektivan solistad (Nadežda Tolokonnikova, Marija Alöhina da Ekaterina Samucevič) oliba suttud 2 vodeks.


Ganter Henri.
Muštatezapak Genri Ganteran kaumal. Om pandud vn 2010 11. päiväl kül'mkud.
Henri Nikolas Ganter vai Genri Günter (; sünd. 6. kezaku 1895, Baltimor, Merilend, AÜV — kol. 11. kül'mku 1918, Šomon-devan-Damvil'je, Francii) oli jäl'gmäine saldat, kudamb pölistui Ezmäižes mail'man voinas. Hän oli riktud ühtes minutas edel voinan lopud 11:00 časud kül'mkun 11. päiväl.
Edeline elo.
Om vähä informacijad Ganteran edeližes elos. Hän oli sündnu Baltimorha Merilend-štatas, vn 1895 6. päiväl kezakud. Henrin kazvatajad oliba germaniženke augotižlibundanke, hö oliba Saksanman emigrantoiden AÜV:oihe lapsed. Tat — Džordž Ganter (Georg Günter), mam — Lina Rot. Edel konz tulda armijaha voden 1917 süguz'kul, Henri oli bankradnikan.
Voinradnikoičend.
Ganter tuli ujuden Francijha heinkul 1918. Radnikoiten sai seržantan arvon, no arvod anastihe da kätihe rivičuks möst sen tagut, miše oli žal'nüs armijan elonarvoimižihe kirjeižes kodihesai, pakiči sebranikad čurazuda kucmižennopäi. Om endištadud seržantan arvos surman jäl'ghe.
Homendesel sügüz'kun 11. päiväl Ganteran jouk ainastihe kahtehe germanijalaižehe pul'kančudimpozicijha, kudambad kaičiba külän ted. Germanijalaižed pul'kančudimnikad tegiba severz'-se ambundoid amerikaižiden saldatoiden päiden ülen i sid' taciba amblusen, sikš ku teziba, miše voin oli ani lopus. No miččil-se vaukoil Ganter libui i jokseškanzi pul'kančudimnikoihepäi. Konz hän oli tulnu lujas lähele heid, hän oli amptud i koli kerdalaz.
Tegihe hibjan jändusiden egzgumacijad Francijan sodakaumištos vl 1923. Ganter om mahapandud tošti Baltimoran kaumžomha.
Kirj i fil'm.
Rožer Fen ("Roger Faindt") kirjuti kirjan Ganteran polhe: "10h59; Henry Gunther, le dernier soldat americain mort en 1918'". Sen mödhe om fil'mdud anglijankeline '"10h59'"-fil'm.


Knorkator.
«Knorkator» om germanijalaine muzikgrupp Berlinaspäi, kudamb edestab muzikad Neue Deutsche Härte-stiliš (indastrial metal), no komediženke i jumoristiženke lirikanke.
Gruppan nimi om tehtud "knorke"-sanaspäi, kudamb znamoičeb "lujas hüvä" vai "čoma" Berlinan slengal.


In Extremo.
«In Extremo» om germanijalaine muzikgrupp Berlinaspäi, kudamb edestab muzikad Neue Deutsche Härte, keskaigaine metal da folkmetal-stiliš.


Die Streuner.
«Die Streuner» (veps. "kalikad") om germanijalaine muzikgrupp Bonnaspäi, kudamb edestab muzikad folk- da keskaigaine muzik-stiliš.


A.
A (a) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 1. kirjam vepsän kirjamištos.


Sorz.
Sorz () om Sorzanvuiččed-sugukundan lind. Om enamba 110 erikod, sidä kesken enamba 30 Venämas. Voib vastata mail'mas kaikuččel sijal avoinudenke vedenke da randanke.
Ižačud oma kirjavamb da suremb mi emäčud päiči Uden Zelandijan severziš-se erikoiš. Sorzoiden tobjan palan verend oleskeleb kahtišti vodes: kezal — täuz', sügüzel — palah'ne.
Kazvatadas kodisorzoid munihe da lihaze näht.


Vepsän kirjamišt.
Vepsän kirjamišt om vepsän kelen kirjamišt.
Ezmäine projekt (1913).
Ezmäižen venä-vepsläine vajehnikan oli tehtud opendai Pavel Uspenskii 1913 vodel. Vepsän sanad oliba kirjutadud siš kirillical ližakirjamidenke.
Sen kirjamišt muga ei sai suren levigandused-ki.
Nügüd'aigaline (oficialine) kirjamišt (2007—...).
Nügüd'aigaižes vepsän kirjamištos oma kaks'kümne kahesa kirjamed, lugemata apostrofan (pehmituzznaman).
Kirilližen kirjamišton oficialitoi projekt (2011).
Projekt (m. k. "uz' vepsän kirillic") om sädud 2011-des vodes. 2013. vodel Piteriš om pästtud Nikolajan Abramovan kirilline runokogoduz — «Оять-ёген рандал...». Om mugažo kaks' kirillišt vepsänkelišt saitad Internetas — Vepsän Vikii da VVIKP.
Se om venäkel'žen kirjamišton tüvel. Nügüdläižen aigan jäb lujeta leviganduseta.


Mihejan kirj.
Mikan kirj (evr.: "מִיכָה", grek.: "Μιχαίας", lat.: "Michaeae", ven.: "Книга пророка Михея") om Vanhan Zavetan kirj.


Daniilan kirj.
Daniilan kirj (evr.: "דָּנִיֵּאל", grek.: "Δανιὴλ", lat.: "Danielis", ven.: "Книга пророка Даниила") om Vanhan Zavetan kirj.


Isaijan kirj.
Isaijan kirj (evr.: "יְשַׁעְיָהוּ", grek.: "Ἠσαΐας", lat.: "Isaiae", ven.: "Книга пророка Исаии") om Vanhan Zavetan kirj.


Osijan kirj.
Osijan kirj (evr.: "הוֹשֵׁעַ", grek.: "Ὡσηὲ", lat.: "Osee", ven.: "Книга пророка Осии") om Vanhan Zavetan kirj.


Joilan kirj.
Joilan kirj (evr.: "יוֹאֵל", grek.: "Ἰωὴλ", lat.: "Ioel", ven.: "Книга пророка Иоиля") om Vanhan Zavetan kirj.


Jonan kirj.
Jonan kirj (evr.: "יוֹנָה", grek.: "Ἰωνᾶς", lat.: "Ionae", ven.: "Книга пророка Ионы") om Vanhan Zavetan kirj.


Kinofobii.
Kinofobii (amuižgrek. kelespäi "κυν" "koir" i "φόβος" "varu") om fobii (irracionaline varu), koiriden varaiduz.


Tetrafobii.
Tetrafobii (amuižgrek. kelespäi "τετράς" "nell" i "φόβος" "varu") om fobii (irracionaline varu), 4-lugun varaiduz.


Latinan kirjamišt.
Latinan kirjamišt om latinan kelen kirjamišt. Nügüd' sen bazižes variantas om 26 kirjant.


Mendelejev Dmitrii.
Dmitrii Ivanovič Mendelejev (; sünd. 8. uhoku 1834, Tobol'sk, Tobol'skan gubernii, Venäman imperii — kol. 2. uhoku 1907, Piter, Venäman imperii) oli venämalaine himik da polimat. Om Himižiden elementoiden periodižen tabluden avaidajan, nece om üks' fundamentaližiš käskusišpäi mail'mas.
Homaičendad.
*


Barbadosan flag.
Alamaiden flag (angl.: "Flag of Barbados") om Barbadosan valdkundflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1966-nden voden.


Barbadosan valdkundznam.
Barbadosan valdkundznam () om vahvištadud 1966-nden voden kül'mkul. Bardakaz fikus om kuvatud rindhankatusel, «bardakaz» ispanijan kelel linneb "barbudos", mi andoi nimitust sarele da valdkundale.
Deviz kändase anglijan kelespäi kuti «ülenpäižuz i radonnavedind».


Ristitun hibj.
Ristitun hibj om ristitun fizine struktur, ristitun organizm. Ristitun hibj kogoneb erazvuiččiden tipoiden stajišpäi, kudambad organizuiše kudehiže. Kudehed formiruidas elimid, täuttas avarut ümbri niiš vai kattas polel. Täuz'kaznuden ristitun hibjad tehtas läz koumedkümned trillionad stajid. Stajad oma ümbärtud stajidenkeskeižel substancijal, kudamb varatoitab niiden mehaništ tüged i todenzoitab himižiden substancijoiden sirdandad.
Ristitun hibjas erištadas päd, kaglad, hibjrungod, ülä- da alalopusid.


Zoščenko Mihail.
Mihail Mihailovič Zoščenko (; sünd. 9. eloku 1895, Piter, Venäman imperii — kol. 22. heinku 1958, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) oli venämalaine i nevondkundaline kirjutai da satirik.


Barbadosan dollar.
Barbadosan dollar (angl.: "Barbadian dollar") om Barbadosan valdkundvalüt.
1 dollar = 100 centad. Valütkod om "BBD".


Kurilan sared.
Kurilan sared vai Kurilad () om sariden čep' Kamčatk-pol'saren da Hokkaido-saren keskes, kudamb erigoitab Ohotskan mert Tünes valdmerespäi. Sel'gän piduz — 1200 km. Täuz' pind — 15,6 tuhad km². Sared mülüdas Venäman Sahalinan agjaha.
Sariden nimikirjutez.
Sariden nimikirjutez, kudambiden pind om enamb 1 km², pojhoižespäi suvehe.


Gefirofobii.
Gefirofobii (grek. kelespäi "γέφυρα" "sild" i "φόβος" "varu") om fobii (irracionaline varu), sildoiden varaiduz. Om akrofobijan (bateofobijan) toižend.
Ristitud necen fobijanke varaidas, miše sild voib poukahtuda vai lohketa poleti.


Ortodoksine hristanuskond.
Ortodoksine hristanuskond (, "Orthódoksi Ekklisía") om hristanuskondan kahtenz' surtte konfessii katoližen jumalankodikundan jäl'ghe. Kaik om 225−300 mln uskojid mail'madme, enamba kaiked Venämas i Ukrainas.
Vepsläižed da venälaižed oma ortodoksižed.


Stahlhelm.
Stahlhelm (znamoičeb «teraraudkask» saksan kelel) om germanine kask Ezmäižen- da Toižen mail'man voinoiden aigan.


Antofobii.
Antofobii (amuižgrek. kelespäi "ἄνθος" "änik" i "φόβος" "varu") om fobii (irracionaline varu), änikoiden varaiduz.


Gidrozofobii.
Gidrozofobii (amuižgrek. kelespäi "ἱδρόω" "higostun" i "φόβος" "varu") om fobii (irracionaline varu), varaiduz higostuda.


Lipofobii.
Lipofobii (grek. kelespäi "λίπος" "razv" i "φόβος" "varu") om fobii (irracionaline varu), razvasižen sömän varaiduz.


Novodvorskaja Valerija.
Valerija Il'jinična Novodvorskaja (; sünd. 17. semendku 1950, Baranovičad, Vaugedvenäman NST, NSTÜ — kol. 12. heinku 2014, Moskv, Venäma) oli Venäman politikanmez'. Naine oli tetab kut dissident da antikommunist.


Germanijan imperii.
Germanijan imperii (germ.: "Deutsches Kaiserreich") oli Germanijan valdkundan nimi vozil 1871—1918.


Abramova Marja.
Marja Abramova () om vepsläine runokirjutai. Hän om sündnu Ladvha. Runod vepsän kelel erazvuiččiš keradusiš da periodikas. Runokirjutajan runod oma täuttud fol'klorižil motivoil, ned oma lujas pajonvuiččed.


Makenzen August fon.
August fon Makenzen (; sünd. 6. tal'vku 1849, Lipnic-küläerižpert', Saksonii, Germanijan imperii — kol. 8. kül'mku 1945, Burghorn, Alasaksonii, Germanii) oli germanine jeneral-fel'dmaršal (22. kezaku 1915) i sodapämez', Ezmäižen mail'man voinan ühtnii.


Nicc.
Nicc (fr.: "Nice" [nis], fr.-prov.: "Niça", grek.: "Νίκαια", ital.: "Nizza", latin.: "Nicaea") om lidn da kommun Francijan suvipäivnouzmas, sen Keskmeren randal. Se om üks' populärižiš kurortižiš lidnoišpäi Francijas da mail'mas. Om sur' meriport i transportsol'm.
Nicc sijadase Azur'žel randal. Matkad Italijan röunhasai om 30 km, Monakohosai — 20 km pohjoižpäivnouzmha.
Nügüdläine lidnan pämez' om Kristian Estrozi (fr. "Christian Estrosi").
Vl 1962 kommunan eläjiden lugu oli 292 958 ristituid.


.ee.
.ee om Estinman Internet-domen. Se om avaitud 1992-nden voden 3. päiväl kezakud.


Šuman Klara.
Klara Žozefina Vik Šuman (; sünd. 13. sügüz'ku 1819, Läipcig, Saksonii-kunigahuz, Germanine Ühtnend — kol. 20. semendku 1896, Frankfurt Mainal, Prussii-kunigahuz, Germanine imperii) oli saksalaine pianist, muzikankirjutai da muzikaline pedagog. Robert Šumanan ak.


Kub zero.
«Kub zero» () om voden 2004 kanadine ülävarun da fantastikan fil'm. Om "Kub"-fil'man prikvelan.
Režissör — Erni Barbaraš.


Runet (termin).
Runet (ven. "Рунет") om eriline termin Internetan venäkeližen segmentan znamoičendan täht.


Barto Agnija.
Vn 1936 «Igruški»-kirjan kor' ("Bobaižed", pirdi K. Kuznecov).
Agnija L'vovna Barto (), todesine nimi — Gitel' Leibovna Volova (ven.: "Гитель Лейбовна Волова"; sünd. 4. uhoku 1906, Moskv, Venäman imperii — kol. 1. sulaku 1981, Moskv, NSTÜ), oli tetab nevondkundaline lapsenrunokirjutai da kinotarinantegii.


Brams Iogannes.
Iogannes Brams (; sünd. 7. semendku 1833, Gamburg, Saksanma — kol. 3. sulaku 1897, Ven, Avstrii) oli saksalaine muzikankirjutai da pianist.


Belih Nikita.
Nikita Jur'jevič Belih (; sünd. 13. kezaku 1975, Perm', Permin agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine politikanmez' da ekonomist, Kirovan agjan enzne pämez'.


Rengazavtote ümbri Piteriš.
Rengazavtote ümbri Piteriš (RÜP) vai Piterin ümbärte vai KAD (ven. "Кольцевая автомобильная дорога вокруг г. Санкт-Петербурга", "КАД") om federaližen znamoičendan avtote, kubamb mäneb Piterin da Leningradan agjan territorijoidme.


Piterin kaičendsauvusiden kompleks sur'vezišpäi.
Piterin kaičendsauvusiden kompleks sur'vezišpäi vai muite Damb (ven. "Комплекс защитных сооружений Санкт-Петербурга от наводнений", "Дамба") om dambiden i erazvuiččiden gidrotehnižiden sauvusiden kompleks, kudamb vanuse poikpoli Suomen lahtes — Bronkaspäi Kotlin-sarehesai (kudambal sijadase Kronštadt) i sid' Kotlin-sarespäi Sestroreckhasai (Gorskaja-žilo).
Dambadme mäneb Rengazavtote ümbri Piteriš‎, sen täht umal Bronkan da Kronštadtan keskes om ajatud vedenalaine tunnel'.
Sauvond vedihe 32 vot (1979-2011), projektan maksarv — 87,3 mlrd rubläd (2010).
Sauvusiden kompleks om tehtud kogonaz i radogoiti vs 2011 elokun 12. päiväspäi.
Piterin kaičendsauvusiden kompleks sur'vezišpäi pohjoižespäi (Sestroreckan čuraspäi) vl 2005.


Vikingad.
Vikingad (amuižnorv. "víkingar") oliba amukeskaigaižed skandinavijalaižed merimatknikad, kudambad voz'sadoil VIII—XI tehliba merimänendad Evropan valdkundoihe, Päivnouzmaha i Pohjoižamerikaha.
Venäs vikingad oliba tutabad kuti varägad.
Lugedas, miše vikingoiden aig vedihe 789—1066 voziš.


Voiničan käzikirjutuz.
Voiničan käzikirjutuz (angl.: "Voynich Manuscript", lat.: "Codex Voynich") om mistine kirj, kudamb om kirjutadud läz 600 vot tagaze.
Kirjan avtor om tundmatoi, kel' i sen kirjamišt oma tundmatomad mugažo.
Käzikirjutuz, ezimeletaden, om kazmusiden polhe.


Päivnouzfrizan kel'.
Päivnouzfrizan kel' vai Zaterlandan kel' (ičeze nimitused: "Seeltersk", "Seelterfräiske") om germanižen gruppan indoevropine kel'. Kelel pagištas vaiše Zaterlandas (Saksanma).
Pagižijoiden lugu om läz 2 000 ristituid (mamankel'). Päivnouzfrizan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


The 1st Album.
«The 1st Album» ("Ezmäine al'bom") om „Modern Talking“:an debütine al'bom. Se om pästtud 1. päiväl vilukud, vodel 1985.


Künz'lauk.
Künz'lauk (latinan kel': "Allium sativum") om äivozne kazmuz. Om populärine maplodkul'tur i magutez.


Die Ärzte.
«Die Ärzte» (veps. "lekarid") om germanijalaine pankrokgrupp Berlinaspäi.


Ankoridž.
Ankoridž (['æŋk(ə)rɪʤ]) om Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiden kaikiš pohjoižemb järed lidn. Sijadase Aläskan-štatan suvipalan keskuses, kogoneb štatan ristitišton kaks' videndest.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1914 kuti "Šip Krik-žilo" () sauvomha Aläskan raudted. Oficialine lidnan status om anttud vl 1920 nügüdläiženke nimenke.
Vl 1968 kivivoi om löutud Aläskan pohjoižes, sil aigalpäi lidn šingotaškanzihe lujas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tünen valdmeren randpolel, 31 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Jädumatoi meriport om olmas.
Läm' Aläskan joksmuz kändab klimatad, se om ven. Heinkun keskmäine lämuz om +14,9 C°, vilukun — −8,3 C°. Voden keskmäine lämuz om +2,8 C°. Paneb sadegid 423 mm vodes, sidä kesken 159 mm elokus-sügüz'kus. Čugač-mägisel'g telustab tulda Arktikan il'mmassoile.
Eläjad.
Vn 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 291 826 ristitud, läz 400 tuhad eläjid om ezilidnoidenke (Matanuskan da Susitnan boros). Lidnan pertišton pind om 204 nellikkilometrad.
Lidn om edahaižeks eländpunktaks industrialižes civilizacijaspäi.
Lendimport.
AÜV:oiden il'mvägiden «El'mendorf»-sodabaz om saudud 1940-nzil vozil. Rahvahidenkeskeine civiline Ted Stivensan nimel nimitadud Ankoridž-lendimport ("ANC") sijadase 6 km suvipäivlaskmha lidnaspäi, kävutase varalendimportaks transpolärižiden reisiden täht. Tehtas reisid Ankoridžaspäi Vankuverha, Frankfurtha, Taibeihe, mugažo Aläskadme da AÜV:oiden toižiden štatoiden lidnoihe, čarterreisid Azijan maihe.


Masterboy.
«Masterboy» om saksalaine anglijankel'ne evrodensgrupp Val'dorfaspäi. Om olmas vspäi 1989. Mülükund oma "Tommi Šleh", "Enriko Cabler" da "Triksi Del'gado".


Sketmen Džon.
Sketmen Džon (), todesine nimi — Džon Pol Larkin (; sünd. 13. keväz'ku 1942, El-Monte (Kalifornii), AÜV — kol. 3. tal'vku 1999, Los Andželes, Kalifornii, AÜV) oli amerikalaine pajatai da džazmuzikant.


German Anna.
Anna Viktorija German (,; sünd. 14. uhoku 1936, Urgenč, Uzbekistanan NST, NSTÜ — kol. 25. eloku 1982, Varšav, Pol'šanma) oli tetab pol'šalaine i nevondkundaline pajatai da muzikankirjutai. Hän om saksalaine augotižlibundal. (1980).


Gurčenko Lüdmila.
Lüdmila Markovna Gurčenko (,; sünd. 12. kül'mku 1935, Har'kov, Ukrainan NST, NSTÜ — kol. 30. keväz'ku 2011, Moskv, Venäma) oli nevondkundlaine i venämalaine pajatai da aktris.


Kičedži Vasilii.
Vasilii Nikolajevič Kičedži (; sünd. 3. viluku 1954, Čeläbinsk, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman valdkundmez' da edheotai, edeline Piterin vice-gubernator (14.09.2011—11.2014), kurirui kul'turan da sferad. Edel sidä (vll 2009-2010) radoi Moskvan ohjastuses. Kazvatajad — Bessarabijan bolgarijalaižed augotižlibundal.


Zelenogorsk (stancii).
Zelenogorsk () om Oktäbrin raudten stancii «Piter — Viipur»-linijal. Sijadase Piterin Kurortan rajonas, sen Zelenogorsk-lidnas. Om raudtesol'meks, sarak lähteb Primorsk-lidnha.


Markov Oleg.
Oleg Aleksandrovič Markov (; sünd. 30. tal'vku 1953, Suvisahalinsk, Sahalinan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine valdkundmez', nügüdläine Piterin vice-gubernator (vs 2012 kezakun 20. päiväspäi).


Ciolkovskii Konstantin.
Konstantin Eduardovič Ciolkovskii (; sünd. 17. sügüz'ku 1857, Iževskoje, Räzanin gubernii, Venäman imperii — kol. 19. sügüz'ku 1935, Kalug, VNFST, NSTÜ) oli venämalaine i nevondkundaline fizikantedomez'. Üks' kosmonavtikan pionerišpäi.


Virun kel'.
Virun kel' (ičeze nimituz: "võro kiil") om üks' suomalaiž-ugrilaižiš kelišpäi, Baltijan meren suomalaine kel'. Sil pagištas Estinman longibokas. Pagižijoiden lugu om läz 74 tuhad ristituid. Faktižikš, se om eriline kirjankel', kudamb om sinteziruidud estin kelen dialektan tüvel.
Virun kirjkel' om olmas latinan kirjamišton pohjal.


Hanoi.
Hanoi () om Vjetnaman pälidn.
Vl 2014 eläjiden lugu om 7 067 000 ristitud. Lidnan pind — 3 345 km2.


Sagud.
Sagud om sömprodukt, kudambad tehtas maidospäi.
"Brinz" om sagud lambhan maidospäi.


Braunšvaigan gercogkund.
Braunšvaigan gercogkund (mugažo Braunšveigan;) oli Evropan istorine valdkund, kudamb oli tulnu Germanijan imperijha vl 1871.
Braunšvaigan gercogkund (bur) vl 1914.


Lippen ruhtinazkund.
Lippen ruhtinazkund, Lippe-Detmol'd vai vaiše Lippe () oli istorine valdkund Evropas, kudamb vl 1871 oli tulnu Germanijan imperijha.


Mamontov Arkadii.
Arkadii Viktorovič Mamontov (; sünd. 26. semendku 1962, Novosibirsk, Venäman NFST, NSTÜ) om tetab venämalaine lehtezmez' da TV-vedai. Fil'mtegii „bretkil“ temoil.


Must braunšvaigalaine.
"Must braunšvaigalaine" (angl.: "The Black Brunswicker") om anglijalaižen Džon Mille-pirdajan kuva.
Kuval om pirttud hüväšt'jätandan scen braunšvaigalaižen saldatan Mustas korpusaspäi i hänen adivon keskes.
Suruz — 104 sm × 68,5 sm.
Modelin neiččen täht oli Keit Perugini — anglijalaine pirdai da Čarl'z Dikkensan tütär. Noren mehen model' oli tundmatoi saldat.


Gomiašvili Arčil.
Arčil Mihailovič (Miheilis-dze) Gomiašvili (,; sünd. 23. kevaz'ku 1926, Čiatur, Gruzijan NST, NSTÜ — kol. 31. semendku 2005, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline i gruzijalaine akt'or da edheotai.


Tolokonnikova Nadežda.
Nadežda Andrejevna Tolokonnikova () vai Nadä Tolokno ("Надя Толокно"; sünd. 7. kül'mku 1989, Noril'sk, Krasnojarskan rand, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine pankmuzikant da provokator; «Pussy Riot»-kollektivan enzne solist, «Voina»-artgruppan eksühtnii.
Elokun 18. päiväl, ičeze huliganižes tegos, hän da 2 erazvuiččed «Pussy Riot»:an solistad, Marija Alöhina da Ekaterina Samucevič, oli sittud 2 vodeks. Vl 2013 tal'vkun 23. päiväl hän da Alöhina oma pästtud arestan alpäi.


Nguen The Thao.
Nguen The Thao (; sünd. 21. keväz'ku 1952, Pho Mii, Vjetnam) om ranu Hanoi-lidnan pämehen da Vjetnaman kommunistižen partijan Hanoin komitetan ezimehen vspäi 2007. Vs 2015 tal'vkun 4. päiväspäi Nguen Duk Tung vajehti händast.


Sisu SA-150.
Sisu SA-150 vai «Masi» om Suomenman «Sisu Auto»-avtotegijan kesksurtte jüguavto. Tehmine oli vodespäi 1982 vhesai 1991.
Täuz' veduz om 6 400 kg. Kaikiš lujemb piguz — 100 km/č.


Sisu SA-110.
Sisu SA-110 vai «Kevyt-Masi» om Suomenman «Sisu Auto»-avtotegijan kebnan jüguavton prototip, kudamb om tehtud 1986-ndel vodel.


La Bouche.
«La Bouche» («su» francijan kelel) om saksalaine anglijankel'ne evrodensgrupp Frankfurtaspäi. Mülükund om "Lein Makkrei" da "Sofi Kairo", eks-ühtnii "Melani Tornton" om läžundas.


Kalininan rajon (Piter).
Kalininan rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan pohjoižes. Nece om Piterin kahtenz' rajon ristitišton mödhe.


Kolpinon rajon.
Kolpinon rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan suvipäivnouzmas.
Rajonan administracii sijadase Kolpino-lidnas, sišpäi om rajonan nimi.


Kronštadtan rajon.
Kronštadtan rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan päivlaskmas.
Kogoneb vaiše ühtes municipaližes ühtnikaspäi — Kronštadt-lidnaspäi.


Merenrandaine rajon (Piter).
Merenrandaine rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan pohjoižes palas. Nece om Piterin kaikiš suremb rajon ristitišton mödhe.


Krasnogvardeiskii rajon (Piter).
Krasnogvardeiskii rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan pohjoižpäivnouzmas.


«Zinger»-kompanijan kodi.
«Zinger»-kompanijan kodi vai «Kirjan kodi» (ven..: "Дом компании «Зингер»", "«Дом книги»") om tetab sauvuz Piteriš, sijadase Nevan prospektan da Gribojedovan kanalan saumal.
Sauvuz om saudud vozil 1902—1904 modern-arhitekturižel stilil. Arhitektor — Pavel Süzor.
Nügüd' sauvuses om «Kirjan kodi» — Piterin kaikiš suremb kijrlauk da üks' Evropan kaikiš surembiš kirjlaukoišpäi.
Kahtes üläžirus sijadase «Vkontakte»-kompanijan ofis.
Irdkosketused.
z
z


Ahmatova Anna.
Anna Andrejevna Ahmatova (Gorenko) (; sünd. 23. kezaku 1889, Odess, Ukrain, Venäman imperii — kol. 5. keväz'ku 1966, Domodedovo, Moskvan agj, Venäman NFST, NSTÜ) oli tetab venämalaine i nevondkundaline runokirjutai, kirjutai, literaturarvostelii da kändai. Aigaline sädamine sättub literaturan akmeizm-likundale, mohemba oli modernizman ezitajan.


Orlova Lübov'.
Lübov' Orlova «Cirk»-fil'mas, 1930-nded voded.
Lübov' Petrovna Orlova (; sünd. 11. uhoku 1902, Zvenigorod, Moskvan gubernii, Venälaine imperii — kol. 26. viluku 1975, Moskv, NSTÜ) oli tutab nevondkundaline aktris, pianist, pajatai da kargnik. (1950).


Cvetajeva Marina.
Marina Ivanovna Cvetajeva (; sünd. 8. reduku 1892, Moskv, Venäman imperii — kol. 31. eloku 1941, Jelabug, Tatarstan, Venäman NFST, NSTÜ) oli tetab venämalaine i nevondkundaline runokirjutai da kändai.


Baden Maksimilian fon.
Princ Maksimilian fon Baden (; sünd. 10. heinku 1867, Baden-Baden, Badenan sur'gercogkund — kol. 6 kül'mku 1929, Zalem (Baden), Saksanma) oli germanijalaine valdkundmez' da voinpämez'. Badenan sur'gercogkundan tronan jäl'gmäine jäl'gestai.
Vn 1918 redukus i kül'mkus oli Germanijan imperijan jäl'gmäižen kanzleran.


Eiffel 65.
Eiffel 65 om italijalaine evrodensgrupp Turinaspäi (vspäi 1998.). Mülükund om "Džeffri Džei", "Mauricio Lobina" da "Gerbi Ponte".


Badenan sur'gercogkund.
Badenan sur'gerсogkund () oli Evropan istorine valdkund, kudamb oli tulnu Germanijan imperijha vl 1871.


Vell' (fil'm).
«Vell'» () om voden 1997 venämalaine dram- da torafil'm.
Režissör — Aleksei Balabanov.


Vell' 2.
«Vell' 2» (, Avstralijan variant "Brother II" i Kanadan — "On the Way Home" «Tedme kodinnoks») om voden 2000 venämalaine dram- da torafil'm. Om vn 1997 "Vell'"-fil'man jätkusen.
Režissör — Aleksei Balabanov. Fil'mzihe znamasišt palad sen akt'oridenke.


Kaikiden uksiden avadim.
«Kaikiden uksiden avadim» () om voden 2005 amerikaine mistine triller. Režissör — Ien Softli.


Balabanov Aleksei.
Aleksei Oktäbrinovič Balabanov (; sünd. 25. uhoku 1959, Sverdlovsk, Sverdlovskan agj, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 18. semendku 2013, Solnečnoje, Sestroreck, Piter, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine režissör, scenarist da prodüser.
Biografii.
Aleksei Balabanov oli sündnu Sverdlovsk-lidnha, sen školan vn 1976 pästnik. Openui Gor'kii-lidnan pedagogižes institutas, pästihe sišpäi keliden kändajaks. Služi armijas vozil 1981—1983, ezmäi sodatransportaviacijan oficeraks (lendeli Azijan i Afrikan maihe), ühtni Afganistanan sodaha, lopi službad sodamerilaivištos. Vl 1990 openzihe kändmaha režissöraks Üläkursil Moskv-lidnas.
Oli naižiš kaks' kerdad, akad — Irina, Nadežda. Kaks' poigad: Födor ühtendes naimiželospäi, i Petr-poig (sünd. 1995) om kahtendes naindaspäi.


Leont'jev Mihail.
Mihail Vladimirovič Leont'jev (; sünd. 12. reduku 1958, Moskv, NSTÜ) om tetab venämalaine lehtezmez', publicist, "Odnako"- (vspäi 1999) da "Sur' vänd"- (vl 2007, sid' sauptud) oigendusiden vedai Venäman televizijan Ezmäižel kanalal. "Odnako"-aiglehtesen päredaktor.


Solov'jov Vladimir.
Vladimir Rudol'fovič Solov'jov (; sünd. 20. reduku 1963, Moskv, NSTÜ) om tetab venämalaine lehtezmez', TV- da radiovedai, publicist, pajatai da kundaline šingotai.
Nügüd' vedab "Pojedinok"-tok-šoud Venäma-1-kanalal i "Homendez Vladimir Solov'jovanke"-programad Vesti.fm-radiostancijal.


Riccato Gala.
Gala Riccato (; sünd. 6. sügüz'ku 1975, Milan, Italii) om italijalaine pajatai naine.


Picc.
Picc (ital. "pizza") om populärine italine sömine.


Olomouc.
Olomouc (mugažo čehan kelel;) om Čehanman kudenz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Olomoucan randan administrativine keskuz, sijadase valdkundan päivnouzmas.
Vn 2011 Čehanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 101 003.
*


Neva.
Neva (mugažo suomen kelel;) vai Nevanjogi om jogi Venämas, kudamb jokseb Piterin da Leningradan agjan territorijoidme. Ühtištoitab Ladogad Suomen lahtenke.
Piduz om pen' — 74 km. Kacmata sihe, jogen bassein om 281 000 nellikkilometrad, mi ülitab kaikiden toižiden langenijoiden Suomen lahthe jogiden basseinad. Keskmäine vezivalu — 2 500 m³ sekundas (läz Volodarskijan sildad).
Neva om üks'jäine jogi, kudamb lähteb Ladoganjärvespäi. Nened lidnad sijadasoiš Nevan randoil: Šlissel'burg (joginišk), Kirovsk, Otradnoje, Piter (jogen suhišt); mugažo toižed eländpunktad.


Vas'kne raccastai.
Vas'kne raccastai () om Petran I muštpacaz Senatan torgul Piteriš.
Muštpachan avaiduz oli vn 1782 18. päiväl elokud. Arhitektor — Et'jen Fal'kone.
Mugoine nimi muštpachal om Puškinan poeman mödhe, todeks se om tehtud bronzaspäi.


Senatan torg.
Senatan torg (ven. "Сенатская площадь", vozil 1923—2008 — Dekabristoiden torg) om üks' keskuztorguišpäi Piteriš.


Pert'kulun torg.
Pert'kulun torg (ven. "Дворцовая площадь") om Piterin pätorg.


Krasnodaran lidnanznam.
Krasnodaran lidnanznam (ven.: "Герб Краснодара") om vahvištadud 1849-nden vodel.


Vuoksenjärv.
Vuoksenjärv vai Vuoks (karj.: "Uuzijärvi",) om Venäman järv Leningradan agjas, sen Priozerskan rajonas.
Pind om 108 km². Kaikiš suremb süvüz om 25 m.


Visbü.
Visbü (roč.: "Visby") om pen' lidn Ročinmas, Gotland-sares. Oli järed keskaigaine eländpunkt. Nügüd' — populärine turistine čuraduz.
Lidnan pind om 12,08 km². Eläjiden lugu oli 22,236 mest 2005-žes vodes.


Grekan kel'.
Grekan kel' (ičeze nimitused: "ελληνικά" [ɛliniˈka], "ελληνική γλώσσα" [ɛliniˈki ˈɣlɔsa]) om üks' indoevropižiš kelišpäi. Se om valdkundkel' Grekanmas i üks' kahtes valdkundkelespäi Kipral. Pagižijoiden lugu om läz 25 millionad ristituid kaiked mail'madme. Kirjkel' om eriližen, grekan kirjamišton pohjal.


The Weather Girls.
«The Weather Girls» om amerikalaine diskopopgrupp vlspäi 1977. Muzikgrupp oli tutab «Two Tons o' Fun»-nimitusenke kar'jeran augotišes vhesai 1982. Tetab mülükund oli "Izora Armstid" da "Marta Uoš". Nügüdläižes mülükundas oma "Dainell Rods" da "Ingrid Artur", Armstidan tütred.
Kaikiš tetabamb gruppan pajo — «It's Raining Men».


Kut minä mänetin necil kezal.
«Kut minä mänetin necil kezal» () om voden 2010 Venäman dramfil'm.
Režissör — Aleksei Popogrebskii.


Success.
«Success» ("Satuz") om „The Weather Girls“-kollektivan debütine al'bom, pästtud 1982. vodes.


François (al'bom).
«François» ("Fransua") om Desireless:an debütine al'bom, pästtud 1989. vodes.


I Love You.
«I Love You» ("Minä armastan sindai") om Desireless:an 2. al'bom, pästtud 1994. vodes.


Ses plus grands succès.
«Ses plus grands succès» ("Hänen paremb saduz") om Desireless:an „best hits“-al'bom, pästtud 2003. vodes.


Un brin de paille.
«Un brin de paille» ("Ol'g") om Desireless:an 3. al'bom, pästtud 2004. vodes.


More Love and Good Vibrations.
«More Love and Good Vibrations» ("Enamb armastust da hüvid säraidusid") om Desireless:an 4. al'bom, pästtud 2007-ndes vodes.


Milonov Vitalii.
Vitalii Valantinovič Milonov (; sünd. 23. viluku 1974, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman valdkundmez', Ühthižen Venäman ühtnii, Valdkundaližen Duman nügüdläine ezitai (7nz' kucund, vn 2016 redukuspäi), Piterin käskusenandmižsuiman enzne deputat (keväz'ku 2007 — sügüz'ku 2016).


Piterin käskusenandmižsuim.
Piterin käskusenandmižsuim, KAS (ven. "Законодательное собрание Санкт-Петербурга", "ЗакС") om Piterin käskusenandmižen üks'jäine da üläaluskund.
Kogoneb 50 deputataspäi, kudambid valitas 5 vodeks.


Venäman valdkundznam.
Venäman valdkundznam (ven.: "Герб России") om vahvištadud 1497-nden vodel.


Rusked torg.
Rusked torg () om Moskvan da kaiken Venäman pätorg. Sijadase Moskvan keskuses. Om kul'turan da arhitekturan muštpacaz, mülüb Man jäl'gusen nimikirjuteshe.


Muzik.
Muzik (grek.: "Μουσική") om čomamahton toižend, kudamb oletab čomamahtoižed mahtused kulundan da hillüden abul.


Mez'.
Mez' om mužiksugun aigvozne ristit, üks' kahtes suguspäi. Toižen sugun ristit om naine.


Naine.
Naine om naižsugun aigvozne ristit, üks' kahtes suguspäi. Toižen sugun ristit om mez'.


Le petit bisou.
Le petit bisou ("Kebn čoksuine") om Desireless:an 5. al'bom, pästtud 2009-ndes vodes.


L'expérience humaine.
L'expérience humaine ("Ristitun maht") om Desireless:an EP-al'bom, pästtud 2011-ndes vodes.


L'Œuf du Dragon.
L'Œuf du Dragon ("Drakonan muna") om Desireless:an EP-al'bom, pästtud 2012-ndes vodes.


Leksjärv.
Leksjärv (,) om järv Karjalan Tazovaldkundan Mujezerskijan rajonan päivlaskmas. Mülüb Ladoganjärven basseinha.
Keskmäine pind om 166 km², tazopindan korktuz vajehtab 157 sm röunoiš. Kaikiš znamasine süvüz om 34 m, keskmäine süvüz 8,6 m. Kattud jäl kül'mkus—semendkus.


Surmanlabirint.
«Surmanlabirint» () om voden 2004 britanine triller. Režissör — Stiven Monro.


Ekkleziastan kirj.
Ekkleziastan kirj (evr.: "קֹהֶלֶת", grek.: "Ἐκκλησιαστὴς", lat.: "Ecclesiasticus", ven.: "Книга Екклесиаста") om 21. Vanhan Zavetan kirj.


Pajoiden kirj.
Pajoiden kirj (evr.: "שִׁיר הַשִּׁירִים", grek.: "ᾎσμα", lat.: "Canticum Canticorum", ven.: "Песнь песней Соломона") om 22. Vanhan Zavetan kirj.


Jeremian kirj.
Jeremian kirj (evr.: "יִרְמְיָהוּ", grek.: "Ιερεμίας", lat.: "Ieremiae", ven.: "Книга Иеремии") om 24. Vanhan Zavetan kirj.


Jeremian voikud.
Jeremian voikud (evr.: "אֵיכָה", grek.: "Θρῆνοι", lat.: "Lamentationes", ven.: "Плач Иеремии") om 25. Vanhan Zavetan kirj.


Jezekielan kirj.
Jezekielan kirj (evr.: "יְחֶזְקֵאל", grek.: "Ἰεζεκιὴλ", lat.: "Ezechielis", ven.: "Книга Иезекииля") om 26. Vanhan Zavetan kirj.


Amosan kirj.
Amosan kirj (evr.: "עָמוֹס", grek.: "Ἀμὼς", lat.: "Amos", ven.: "Книга Амоса") om 30. Vanhan Zavetan kirj.


Ei ole ted ülez.
«Ei ole ted ülez» (vai "No Way Up"; venäkel'žes versijas — "Нет пути наверх") om voden 2005 amerikaine triller. Režissör — Džeims Sil.


Avdijan kirj.
Avdijan kirj (evr.: "עֹבַדְיָה", grek.: "Ἀβδιοὺ", lat.: "Abdiae", ven.: "Книга Авдия") om 31. Vanhan Zavetan kirj.


Nauman kirj.
Nauman kirj (evr.: "נַחוּם", grek.: "Ναοὺμ", lat.: "Nahum", ven.: "Книга Наума") om 34. Vanhan Zavetan kirj.


Avvakuman kirj.
Avvakuman kirj (evr.: "חֲבַקּוּק", grek.: "Αμβακοὺμ", lat.: "Habacuc", ven.: "Книга Аввакума") om 35. Vanhan Zavetan kirj.


Sofonian kirj.
Sofonian kirj (evr.: "צְפַנְיָה", grek.: "Σοφονίας", lat.: "Sophoniae", ven.: "Книга Софонии") om 36. Vanhan Zavetan kirj.


Aggejan kirj.
Aggejan kirj (evr.: "חַגַּי", grek.: "Ἁγγαῖος", lat.: "Aggaei", ven.: "Книга Аггея") om 37. Vanhan Zavetan kirj.


Zaharian kirj.
Zaharian kirj (evr.: "זְכַרְיָה", grek.: "Ζαχαρίας", lat.: "Zachariae", ven.: "Книга Захарии") om 38. Vanhan Zavetan kirj.


Malahian kirj.
Malahian kirj (evr.: "מַלְאָכִי‎", grek.: "Μαλαχίας", lat.: "Malachiae", ven.: "Книга Малахии") om 39. Vanhan Zavetan kirj.


Islandijan kel'.
Islandijan kel' (ičeze nimituz: "íslenska") om valdkundkel' Islandijas. Pagižijoiden lugu om läz 310 tuhad ristituid.
Se om indoevropine, germanine kel'. Islandijan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


You're My Heart, You're My Soul.
__NOTOC__
«You're My Heart, You're My Soul» ("Oled minun südäin, oled minun heng") om Modern Talking-kollektivan tetab pajo. Se om ühtenz' pajo «The 1st Album»-al'bomas (1985) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1984-nden voden 29. päiväl redukud, BMG- da Hansa Records-leibloil. Se om gruppan debütine singl. Om änetadud anglijan kelel.
Tekstan i muzikan tegii — Diter Bolen (hän oli Modern Talking:an ühtnii); siloi hän radoi "Stiv Benson"-psevdonimanke.
Kompozicijal oli sur' satuz Evropas. Pästandan aigan oli mödud enamb 8 millionad kopijoid kaiked mail'madme. Pajo oli ezmäižes sijas valdkundoiden riven čartoiš (sidä kesken Saksanmas).
Saksanmas i Francijas (mugažo — Bel'gijas, Portugalijas, Ročinmas, Šveicarijas) singlal oli kuldaine status, Suviafrikan Tazovaldkundas oli platinaine (kahtišti), i Danijas — hobedaine. Mugažo pajo oli populärine.
Muzikklip om fil'mdud Lüksemburgas, 1984-ndes vodes.
Pajon uz' versii, «You're My Heart, You're My Soul '98», om pästtud 1998-nden voden 16. päiväl keväz'kud, kut singl «Back for Good»-al'bomaspäi. Se oli populärine mugažo, i mülüi äjiden evropižiden valdkundoiden hitparadoihe. Uden singlan pästand linni platinaižeks Saksanmas da kuldaižeks Francijas.
Südäiolend.
Pajo om änetadud evropop-, disko- da sintipop-žanroiš.
«You're My Heart, You're My Soul» om järgeline pajo kebnritmas; mugomad oliba populärižed 1980-nziš voziš. Se om armastusen polhe, allegoriženke koveritomanke tekstanke.
Pajon geroi — nor' mez', kudamban südäikera palab himospäi i armastusespäi armhannoks neiččennoks. Hän laskese ičeze unikuvihe, miše hamakahan olda hänenke.


Raffell Frensis.
Frensis Džein Raffell (; sünd. 29. eloku 1965, London, Anglii, Sur' Britanii) om anglijalaine pajatai da aktris; „Toni“-premijan laureat.
Vl 1994 hän ezini „Evrovizii“-konkursal, kus pajati "Lonely Symphony (We Will Be Free)"-pajon. Frensis sai 10-nden sijan (63 čokkoint).


Anžero-Sudžensk.
Anžero-Sudžensk () om Venäman lidn da lidnümbrik Kemerovon agjan pohjoižes. Se om agjan ühesanz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud radinžiloks vl 1928 Anžerk- () da Surženk- () kaivuzžiloišpäi. Anžerk-žilo oli nimitadud Anžer-jogen mödhe, i Surženk-žilon nimi oli anttud tulijoil Kurskan gubernijaspäi, kus Sudž-jogi da Sudž-lidn oma olmas. Anžero-Sudžensk sai lidnan statusad vl 1931.
Lidn om Kuzbassan hilen samižen ühteks keskusišpäi tähäsai.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuzneckan katl'uses, 230 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kemerovospäi om 115 kilometrad pohjoižpolehe. Transsib-raudte läbitab lidnad.
Lidnanvuitte Rudničnii-žilo (3752 rist. vl 2017) da seičeme muite žilod mülüdas lidnümbrikho Anžero-Sudženskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 340 km².
Eläjad.
Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 120 tuhad eläjid vl 1962. Lidnümbrikon ristitišt oli 82 497 eläjad vl 2010 i 77 666 eläjad vl 2017.
Professionaližen opendusen aluzkundad: kaivuztehnikum, pedagogine i politehnine kolledžad, Kemerovon agjan medicinižen kolledžan filial.


Yaki-Da.
«Yaki-Da» (vai «Y-D» verhiš maiš) oli ročilaine muzikaline naižgrupp Göteborgaspäi. Mülükund oli "Linda Šenberg" da "Meri Knutsen-Grin".


Pride.
Pride ("Ülenpäižuz") om „Yaki-Da“:n debütine al'bom, pästtud 1995-ndes vodes.


A Small Step For Love.
A Small Step For Love ("Pen' haškuz armastushe näht") om „Yaki-Da“:n 2. al'bom, pästtud 1998. vodes.


Iisus Hristos.
Iisus Hristos (,, aram.: "ܝܫܘܥ ܢܨܪܝܐ") om hristanuskondan keskuzfigur, hristanižiden Jumal. Islamas Hän om ühteks päendustajišpäi.


Mordükova Nonna.
Nonna (Nojabrina) Viktorovna Mordükova (; sünd. 25. kül'mku 1925, Konstantinovk, Ukrainan NST, NSTÜ — kol. 6. heinku 2008, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline da venämalaine aktris.


Samucevič Ekaterina.
Ekaterina Stanislavovna Samucevič () vai Katä ("Катя"; sünd. 9. eloku 1982, Moskv, NSTÜ) om venämalaine pankmuzikant da provokator; «Pussy Riot»-kollektivan solist.
Elokun 18. päiväl, ičeze huliganižes tegos, hän i 2 erazvuiččed «Pussy Riot»:an solistad, Marija Alöhina da Nadežda Tolokonnikova, oli sittud 2 vodeks; i 10. päiväl redukud om pästtud jo arestan alpäi.


Vepsän kelen aigad.
A


Bugrin küläkund.
Bugrin küläkund (ven. "Бугровское сельское поселение") — municipaline ühtnik Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas.
Administrativine keskuz — Bugri-žilo.
Ristitišt — 8 752 eläjad (2010), pind — 38,75 km².
Küläkundan territorijal sijadase 8 eländpunktad — 1 žilo i 7 küläd.


Mesill.
Mesill (angl.: "Mesilla", isp.: "La Mesilla") om lidn, Nju Meksiko-štatas.
Pind om läz 14 km². Lidnan eläjiden lugu om 2,196 ristituid (2010).


Avtonomerad.
Avtonomer om individualine registracine avtoznam.


Alöhina Marija.
Marija Vladimirovna Alöhina () vai Maša (ven. "Маша"; sünd. 6. kezaku 1988, Moskv, Nevondkundaline Ühtištuz) om venämalaine pankmuzikant da provokator; «Pussy Riot»-kollektivan enzne solist.
Elokun 18. päiväl, ičeze huliganižes tegos, hän da 2 erazvuiččed «Pussy Riot»:an solistad, Ekaterina Samucevič da Nadežda Tolokonnikova, oliba türmatud (sittud) 2 vodeks. Vn 2013 tal'vkun 23. päiväl hän da Tolokonnikova oma pästtud arestan alpäi.


Pirahan (kel').
Pirah (ičeze nimituz: "xapaitíiso") om pirahan rahvahan kel', üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi. Necel kelel pagištas Brazilijas; pagižijoiden lugu om läz 420 ristitud (mamankel').
Pirah om izoliruidud kel': se om üks'jäine eläb muranan kel'kundan kel'. Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.
Nece kel' om unikaline, sikš miše siš ei ole luguvaihid. Heiden sijas kelel oma kaks' definicijad: «vähä» ("hói", 1 — 4) da «äi» ("hoí", 5 da enamba). Edel keles ei olend personaližed pronominoid (nügüdläižed pronominad oma velgsanad tupi-kelišpäi). Kelen vaihišt om primitivine (ozutesikš, siš ei ole mujun kategorijad).
Fonemiden lugu om lujas pen' (8 konsonantad da 3 vokalid).


Indonezii.
Indonezii (), täuz' oficialine nimituz — Indonezijan Tazovaldkund (), om järed sar'hine ekvatorialine valdkund Suvipäivnouzmaižes Azijas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Džakart.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 253 609 643 ristitud (nellänz' surtte mail'mas).
Istorii.
Vn 1945 17. päiväl elokud Indonezii tedoti ičeze ripmatomudes Alamaišpäi. Valdkundan Konstitucii tuli väghe sil-žo päiväl. Vozil 1950−1959 ei olend väges valdkundan ühtmuden udessündutamižen aigan. Nell' znamasišt vajehtust oli pandud Konstitucijha (vozil 1998, 1999, 2001), sidä kesken jagamha koume tobmuden sarakoid Suharto-prezidentan (1967−1998) ohjandusen jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Indonezii om kaikiš suremb sar'hine valdkund mail'mas. Se sijadase Malain sarištol pidust' Man ekvatorad 17804 saril, niišpäi 6 tuhad sarid oma elänzoittud, 9634 — nimetomad. Kaikiš järedambad sared oma Sumatr, Kalimantan (keskmäine da suvine pala), Uz' Gvinei (päivlaskmaine pala), Jav da Sulavesi.
Indonezii om mavaldkundröunoiš Malaizijanke pohjoižes (röunan piduz — 1881 km), Papua — Udenke Gvinejanke (824 km) päivnouzmas da Päivnouzmaiženke Timoranke (253 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 2958 km. Valdkundan pind om 1 904 569 km² (ühtenz' sija Suvipäivnouzmpol'žes Azijas da 14nz' mail'mas).
Valdkund om meriröunoiš mugažo Singapuranke, Filippinoidenke, Avstralijanke da Indijanke. Indonezijan suvipäivlaskmaižed da suvirandad lainištab Indine valdmeri da sen Timoran meri, pohjoižed da südäimižed randad — Tün' valdmeri da sen randaližed mered: Javan meri, Sulavesin meri, Balin meri, Floresmeri, Savumeri, Bandameri, Serammeri, Hal'maheran meri, Molukkan meri. Ühthine randanpird — 54 716 km.
Kaik 400 vulkanad om Indonezijas, niišpäi pol'tošt sadad oma aktivižed. Vodes oleleb 7 tuhad penid manrehkaidusid (penemb 4 ballad) da üks' vulkanan lavanheitand. Valdkundan da Valdmerimaiden kaikiš korktemb čokkoim om Punčak Džai-mägi (4884 m) Uz' Gvinei-saren päivlaskmas.
Klimat om ekvatorialine valdmerine neps mussonine. Kun keskmäine lämuz om +26..+28 C°. Ani ei olele lämuden vajehtusid randištol vodes ümbri, sikš miše lämäd meriveded oma läz kaikenaigašti. Mägiden korktusil enamba 1500 metrad voib panda halad öidme. Äi jogid om suril saril, no kaik ned oma lühüdad.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', tin, boksitad, nikel', vas'k, kuld, hobed, mec, solad heretusid tehmaha.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' da ohjastusen direktor om prezident. Hän mugažo om armijan päkäsknik da röunantagaižiden azjoiden ministr, märičeb ohjastusen mülükundad, taričeb ministriden kandidatoid vahvištamha parlamentale, paneb radnikusile jättud vahvištuseta parlamental ministrid. Üks' varaprezident om prezidentale abhu, hän tegeb prezidentan velgusidme lähtendan erindha statjan. Vspäi 2004 kaik rahvaz valičeb valdkundan prezidentad da varaprezidentad videks vodeks, kahtenden strokun voimuz om olmas.
Parlament om kaks'kodine Rahvahan Nevondkundaline Suim () 692 ühtnijanke. Ezmäine kodi om Agjoiden Ezitajiden Nevondkund () 132 ühtnijanke (nellin kaikuččes agjaspäi). Toine kodi om Rahvahan Ezitajiden Nevondkund () 560 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb parlamentan ühtnijoid videks vodeks. Parlamentale sab heitta prezidentad radmaspäi uskletomuden ozutandal.
Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 9. päiväl sulakud. Valitihe prezidentad da varaprezidentad järgkerdan vn 2014 9. päiväl heinkud. Vs 2014 redukun 20. päiväspäi Indonezijan nügüdläine prezident om Džoko Vidodo (sai 53,15%), varaprezident om Jusuf Kalla.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Indonezijan administrativiž-territorialine jagand."
Indonezii jagase 34 regionha: 32 niišpäi oma agjad (provincijad,; 3 — eriliženke statusanke), 2 oma eriližed ümbrikod agjaha tazostadud (Džakart-pälidn da Džokjakart). Agjad alajagasoiš ümbrikoihe () da niihe tazostadud lidnoihe (üks'lugu).
Eläjad.
Indonezijas elädas indonezijalaižed erazvuiččenke etniženke augotižlibundanke. Jav-sar' om kaikiš tihedašti elänzoittud region.
Toižed lidnad-millionerad (enamba 2 mln ristituid vl 2013, surembaspäi penembha): Surabai, Bandung, Bekasi, Medan, Tangerang. Vl 2013 kaik oli 87 lidnad enamba mi 100 tuh. eläjidenke. Ühthemänho 98 lidnad om valdkundas.
Vl 2005 eläjiden lugu oli 237 424 363 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Religijan mödhe (2010): islaman uskojad — 87,2%, protestantad — 7,0%, rimalaižed katolikad — 2,9%, induizman uskojad — 1,7%, toižed uskojad — 0,9%, märhapanendata — 0,3%.
Rahvahanižanduz.
Industrialiž-agrarižen valdkundan kogosüdäiprodukt oli 3 243 trln US$ ostmižmahtusen paritetan mödhe (8nz' mail'mas, 2017) vai 12 400 US$ ühtele hengele. Vll 2015−2017 se ližadui 5% vodes. Maižandusen pala KSP:s om 14% (2017) i nece sarak otab 32% radnikoid (2016). Tegimišton pala om 40,3% i ratas 21%.
Indonezijan päeksport om elektroladimišt (läz 15%), erazvuiččed sobad (läz 12%), kivihil' (kümnendez), kivivoi (8%), pal'mvoi (7%), londuseline gaz (6%), pumaterialad da bumag (6%); toine eksport — kuld (5%), räzin (3%), kakaonproduktad (2%), vas'k (1%), tin (1%). Kitai, Japonii da Singapur oma päühtnijad torguindas (eksportan dai importan koumandez).


Buddizm.
Buddizman uskojiden lugu valdkundoiden mödhe vl 2014.
Buddizm ("buddha dharma", pali: बुद्ध धम्म "buddha dhamma" «vauvhatujad openduz», "fójiào") om üks' mail'manreligijoišpäi, nellänz' surtte uskojiden lugun mödhe. «Buddizm»-termin om tehtud evropalaižiden melel 19. voz'sadas.
Religii om sündnu Amuižes Indijas 1. voz'tuhan keskes edel m.e., leviganzi Suviazijan maihe, Mongolijan, Kitain i Japonijan valdkundoihe, 20. voz'sadal — mail'madme. Nügüd'aigan läz ei ole buddizman polestajid Indijas. Kaik 450..500 mln uskojid om olmas mail'madme (2010). Buddizman polenpidajad elädas Venäman koumes regionas: Burätii, Kalmikii, Tuv.
Buddizm erineb lujas «Kirjan» religijoiden rindataden: ei ole jumalad, gräkhiden kohendust, igähišt henged, lopulišt todust i absolütišt uskoližust, magijan šingotez om kel'tud. Sil-žo aigal mail'miden lugu om lopmätoi, tedoline todestuz otase todeks, rideltas reinkarnacijan (toštmižsündundan) voimuses, i sab buddizman uskojile olda toižen-ki religijan polenpidajan. Lugetas filosofijaks Japonijas. Pühäpertid nimitasoiš "pagod:oikš" i "stup:oikš" ("suburganikš").


Taivan' (sar').
Taivan' (, «čomakulu sar'») om Kitain sar' Tünen valdmeren lodehes. Se om Taivan'-agjan vai Kitain Tazovaldkundan palahiženke tundištusenke sijaduz.
Avoin Tün' valdmeri lainištab saren randoid päivnouzmas, sen Kitain Suvimeri da Filippinoiden meri — suves, i Kitain Päivnouzmmeri — pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om Juišan'-mägi 3952 m korkte. Ühesa ristitud kümnespäi elädas päivlaskmaižes mererandaližes tazangištos, kitajalaižed oma enambuz heiden keskes.
Saren pind om 35 834 nellikkilometrad. Joged oma äivezižed. Klimat om subtropine pohjoižes, tropine mussonine suves. Paneb sadegid 2-5 tuh. mm vodes. Manrehkaidused da kovad vihmakahad tulleid oma paksud.


Alabaman kel'.
Alabaman kel' vai Alabam (ičeze nimituz: "albaamo innaaɬiilka") om üks' muskogižiš kelišpäi, kudambal pagištas alabam- da koasati-rahvahad Tehas-štatas. Pagižijoiden lugu om läz 100 ristitud.
Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal. Jäl'gmäine tavu om painandanke, ülenujiden i langenijoiden tonoiden sistem om olmas.


Sobčak Ksenija.
Ksenija Anatol'jevna Sobčak (; sünd. 5. kül'mku 1981, Leningrad, Venäman NSFT, NSTÜ) om venämalaine TV- da radiovedai, lehtezmez' da aktris. Oppozicioner. Anatolii Sobčakan tütär.
Biografii.
Vspäi 2013 om läthnu mehele, Maksim Vitorgan om hänen mužik, akt'or. Vl 2016 Platon-poig om sündnu.


Dom-2.
Dom-2 (, «Kodi kaks'») om TNT-kanalan realiti-šou. Lähtleb ekranoile vspäi 2004.
Vedajad oma Ksenija Sobčak (2004-2012), Ksenija Borodina (2004-) da Ol'ga Buzova (2008-).
Om enamb 2 500 epizodad: se om kaikiš hätkemb TV-šou mail'mas.


Sobčak Anatolii.
Anatolii Aleksandrovič Sobčak (; sünd. 10. eloku 1937, Čit, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 19. uhoku 2000, Svetlogorsk, Kaliningradan agj, Venäma) oli venämalaine valdkundmez', Piterin ezmäine mer.


Depp Džonni.
Džon Kristofer "Džonni" Depp II (; sünd. 9 kezaku 1963, Ouensboro-lidn, Kentukki, AÜV) om amerikalaine akt'or, režissör, muzikant, kinotarinantegii da prodüser. "Sezar"- da "Kuldaine globus"-premijoiden laureat.


Dubovickaja Regina.
Regina Igorevna Dubovickaja (; sünd. 31. tal'vku 1948, Šadrinsk, Kurganan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman televizijan „Anšlag“-programan vedai da lehtezmez'. 1960-1980-nzil vozil radoi radiovedajan NSTÜ:n radios, kirjeižiden palakundas. Reginan kaik heimolaižed oma tedomehed.


Eisoptrofobii.
Eisoptrofobii, vai spektrofobii om fobii (irracionaline varu), ičeze kuvastusen zerklos varaiduz.


Zerkol.
Zerkol (zirkul) om siled pind (tobjimalaz nece om stökol), kudambas kuvastub vauktuz vai toine sädegoičend.


Herzeleid (al'bom).
«Herzeleid» ("Tusk") om germanijalaižen Rammstein-gruppan debütine al'bom. Se om pästtud 29. päiväl sügüz'kud vodel 1995.


Radajad lähttas "Lümjer"-fabrikaspäi.
«Radajad lähttas „Lümjer“-fabrikaspäi» () om Lümjer-velliden dokumentaline lühüdpiduzline laman monohromine fil'm. Nece om ezmäine fil'm kinematografan istorijas.
Ezmäižen kerdan se om ozutadud vl 1895 keväz'kun 22. päiväl Francijas.


Hapo-Oje.
Hapo-Oje (mugažo Happo-Oje) (ven. "Хапо-Ое", "Хаппо-Ое", suom. "Haapoja", "Haapaoja") om külä Leningradan agjas, Vsevoložskan rajonan Razmetelevon küläkundas.
Eläjiden lugu — 938 ristitud (2007).
Nimen etimologii ei ole sel'ged. Aigoin, se tuleb suomen vaihišpäi "happo oja — hapanoja", vai "haapo oja — haban oja".


8. reduku.
8. reduku om voden 281-nz' päiv (282-nz' ližapäivvoziš) grigorianižes kalendariš. Voden lophusai jäb 84 päiväd.


Bateti.
Bateti (gruz.: "ბატეთის ტბა") om järv Gruzijan longibokas.
Pind om 0,02 km². Makssüvüz om 12 m.


Abhazii.
Abhazii (abhaz.: "Аҧсны",), vai Abhazijan Tazovaldkund, om valdkund Evropas palahiženke tundištusenke. dokumentoiden mödhe, Abhazii om Gruzijan pala. Pälidn om Suhum.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 240 705 ristitud. Vn 1989 nevondkundaližen rahvahanlugemižen mödhe ristitišt oli 525 061 eläjad. Pind om 8 665 km².
Abhazijan Tazovaldkundan prezident om Raul' Hadžimba (25.09.2014—). Päministr om Beslan Barcic (05.08.2016—).


Piterin aglomeracii.
Piterin aglomeracii () om lidnan aglomeracii, kudamb om formiruinus Piteriš ümbri. Aglomeracijha mülüdas Piterin territorii kogonaz i Leningradan agjan territorijan pala. Se levigandeb kus-se 50 kilometraks Piterin keskusespäi.
Aglomeracijan ristitišt om läz 5,4 mln mest, pind — 11,6 tuhad km². Nece om Venäman kahtenz' surtte lidnaglomeracii Moskvan aglomeracijan jäl'ghe.
A


Pä.
Pä om ristitun vai živatan hibjan pala.


Ristitun kazv.
Ristitun kazv vai hibjan piduz om keskust pän ladvaspäi jaugpohjihe.
Mehen keskkazv mas om 182 sm, naižen keskkazv — 169 sm.
Vn 2013 andmusiden mödhe, mehen keskkazv Venämas om 178 sm, venämalaižen naižen keskkazv — 166 sm.


Šokolad.
Šokolad om konditerine tegez, kudambad tehtas kakaospäi da toižiš ingridientoišpäi.


Kanfet.
Kanfetad oma sahar- vai šokoladtegesed.


Saharan rahvahatoi ma.
Saharan nägu Man kaimdajaspäi («NASA World Wind»-organizacijan foto).
Saharan rahvahatoi ma, vai Sahar (arab.: "صحراء"; franc.: "Sahara") om kaikiš suremb letkesine rahvahatoi ma mail'mas da koumanz' surudel rahvahatoi ma (Antarktidan da Arktikan jäl'ghe) mail'mas, sijadase Pohjoižafrikal. Se levigandeb 4800 km päivlaskmaspäi päivnouzmha da 800 — 1200 km pohjoižespäi suvehe. Pind — 8,6 mln. km² (läz 30% Afrikan pindad), vai 9,1 mln. km² (WWF). Sahar päivlaskmas randičeb Atlantižen valdmerenke, pohjoižes om röunoiš Atlas-mägidenke da Keskmerenke, a päivnouzmas — Rusttan merenke. Rahvahatoman man suviröun märičese amuižiden vähälikujiden letkesižiden düniden zonal (16° p.l.). Sahel'-region om necen zonan suvehe, sen regionan jäl'ghe Sudanan savann sijadase.
Sahar otab paloikš enamba mi 10 valdkundoiden territorijad — Alžir, Tunis, Livii da Egipt pohjoižes; Marok da Mavritanii päivlaskmas; Mali, Niger, Čad da Sudan suves. Ristitud kaikenaigašti eläba vaiše oazisoiš, Nil- da Niger-jogiden alangištoiš.
Letkesiž-kivesine tip dominiruib neciš rahvahatomas mas.
Saharan regionad: Tenere, Sur' Päivnouzmaine Erg, Sur' Päivlaskmaine Erg, Tanezruft, Hamad El' Hamr, Erg Igidi, Erg Šeš, mugažo Talak, Aravijan (Egiptal), Alžiran, Livijan da Nubijan rahvahatomad mad.
Rahvahatoman man südäimine ristitišt om vaiše 2,5 mln. ristitud.
Etimologii.
«Sahar»-nimi mainitase meiden eran I voz'sadaspäi.. Se om sündnu arabižes «صَحراء» (ṣaḥrāʾ)-sanaspäi, kudamb znamoičeb «rahvahatoi ma», da sen äilugun «ṣaḥārāʾ»-sanaspäi. Sen ühtes om kosketuz «aṣḥar»-adjektivanke, «rahvahatoman man, rusttan polhe mujun» znamoičendanke.
Erasiden regioniden nimed oma berberan augotižlibundanke: Tanezruft (Alžiran ehtbokas), Tenere (Nigeran keskuses).
Geografii da klimat.
Sahar tegihe rahvahatomaks maks 5 mln. vot tagaze.
Saharas om äi ojandehid. Manalaižed järved rahvahatoman man pohjoižes venuba meren pindan ülemba (Livijas — 500 m), ka vezi niišpäi kävutase Keskmeren randpolen territorijoiden irrigacijan da jomižen täht.
Kožui maižandusele klimat oleskeleb Saharas 17 tuhad vot pordal. Jäl'ghine mugoine klimatan pord oli 4 tuhad vot tagaz, se möst sab ičeze maksimumad vl 15000 meiden erad.
Nügüd'aigan letked zavodiba tulda oazisoihe hondon ičtazevedandan kazvištho tagut, ka ümbärdajiden valdkundoiden ohjastused käsktas ištutada sauptajid puiden jonoid.
Homaičendad.
*


Goi Dero.
Dero Goi vai vaiše Dero (), todesine nimi om Štefan Muziol' (; sünd. 16. sulaku 1970, Vol'fsburg, Alasaksonii, Germanii) om germanijalaine muzikant, runokirjutai da kirjutai, Oomph!-muzikgruppan alusenpanii da vokalist.


Wahrheit oder Pflicht.
«Wahrheit oder Pflicht» ("Tozi vai velg") om Oomph!:an kahesanz' al'bom. Se om pästtud 8. päiväl uhokud, 2004-ndel vodel.


GlaubeLiebeTod.
«GlaubeLiebeTod» ("UskArmastuzSurm") om Oomph!:an ühesanz' al'bom, pästtud 24. keväz'kun 2006 vodel.


Sahar (produkt).
Sahar om saharozan kodinimi. Saharad kävutadas konditerižes tegemištos da kulinarijas.


Uels Džimmi.
Džimmi Donal Uels (, nikneim — Jimbo Wales; sünd. 7. eloku 1966, Hantsvill (Alabam), AÜV) om amerikalaine edheotai, Vikipedijan alusenpanii, Vikimedii-fondan ezimez'.


Golub Marina.
Marina Grigor'jevna Golub (; sünd. 10. tal'vku 1957, Moskv, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 9. reduku 2012, sigä-žo, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine aktris da TV-vedai.


Metallica.
«Metallica» om amerikalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad trešmetal da hevimetal-stiliš.
Gruppan aluz om pandud vl 1981.


Miss Mail'm.
a>, kudamb vägesti konkursan vl 2002.
Miss Mail'm () om jogavozne rahvahidenkeskeine čomuden konkurs. Vedase vspäi 1952.
Konkursan päfater sijadase Nju Jork-lidnas, AÜV. Oficialine kel' — anglijan kel'. Venc om kalližarvoine, vajehtihe sen formad 9 kerdad.


Födorova Oksana.
Oksana Gennad'jevna Födorova (pasportan mödhe — Borodina,; sünd. 17. tal'vku 1977, Pskov, Venäman NFST, NSTÜ) — venämalaine TV-vedai, fotomodel', Miss Piter (1999), Miss Venäma (2001) i Miss Mail'm (2002) konkursoiden vägestai, kirjutai, milicijan major.
Biografii.
Oksana om sündnu Pskov-lidnha. Openui Pskovan milicijan specialižen opendusen keskškolas, om pästtud sišpäi vl 1997 kuldmötalinke. Vozil 1997—2000 openui edemba, Venäman südäiazjoiden ministrusen Piterin universitetas, sai diplomad kitändanke.
Om lähtnu mehele nelländen kerdan, Venäman prezidentan administracijan Andrei Borodin-radnik om hänen mužik vspäi 2011. Heil kaks' last om olmas: Födor-poig (om sündnu vl 2012) i Jelizaveta-tütär (2013).


Car' (fil'm).
«Car'» () om voden 2009 venämalaine istorine fil'm, kudamb starinoičeb kahtes vodes Ivan Grazijan elospäi i hänen pidandoiš Filipp-mitropolitanke. Se om Oleg Jankovskijan jäl'gmäine fil'm.
Režissör — Pavel Lungin, fil'mdihe Suzdališ.


Rauk, rauk Pavel.
«Rauk, rauk Pavel» () om voden 2003 Venäman istorine fil'm.
Režissör — Vitalii Mel'nikov.


Kuznecova Agnija.
Agnija Jevgen'jevna Kuznecova (; sünd. 15. heinku 1985, Novosibirsk, Novosibirskan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine kinon da teatran aktris.
Biografii.
Agnija om sündnu Novosibirskha vl 1985. Hänen tat om pirdai, mamoi — opendai dekorativiž-sättutoitud čomamahtoiden institutas. Hän lopi školan Novosibirskas i mäni teatraližhe studijha. Vl 2006 hän lopi B.V. Ščukinan nimen teatraližen üläškolan (J. Šlikovan kurs).


Zhi-Vago.
«Zhi-Vago» oli saksalaine evrodens- da hausprojekt. Edesti pajoid anglijan kelel vspäi 1996 vhesai 2002.


No Mercy (grupp).
«No Mercy» om amerikalaine evrodensgrupp, om olmas vspäi 1995. Mülükund oma "Marti Sintron", "Ariel' Ernandes", "Gabriel' Ernandes".


Fareran Sared.
Fareran Sared (far.: "Føroyar", dan.: "Færøerne") om rippui territorii Evropas, Skandinavii-regionas. Om Danijan avtonomine provincii. Pälidn om Torshavn.
Geografijan andmused.
Fareran Sariden pind om 1,399 km²; territorii om kahesantoštkümnen päižiden sariden südäimes.
Tobmuz.
Se om parlamentine demokratine ma. Valdkundan pämez' om danijalaine kunigaznaine (nügüdläine — Margrete Toine). Päministr om Aksel V. Johannesen, päkomissar — Dan Knudsen.
Eläjad.
Vl 2005 eläjiden lugu oli 48 400 ristitud.


Jügu 200 (fil'm).
«Jügu 200» () om voden 2007 venämalaine dramfil'm. Režissör — Aleksei Balabanov, se om hänen üks'toštkümnenz' fil'm lugul. Om tehtud Piterin CTB-kinokompanijan (latinan kirjamed) ohjandusen al.
Fil'man tegend mäneb vodel 1984, Nevondkundaližes Ühtištuses. Fil'mzihe Čerepovecas, mugažo Leningradan agjas (Vanh Ladog i Viipur), Pskovas. Scenarii om kirjutadud realižiden tegoiden mödhe. Se vei küzundoihe, eziauguižešti kuctud akt'orad pučihe fil'mdandaspäi (no Makoveckii änetoiti). Fil'm läksi ekranoile vn 2007 14. päiväl kezakud, sid' äjad kinoteatrad heitihe «Jügu 200» ozutandaspäi severziš päiviš.


Kračkovskaja Natal'ja.
Natal'ja Leonidovna Kračkovskaja (Belogorceva) (; sünd. 24. kül'mku 1938, Moskv, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 3. keväz'ku 2016, sigä-žo, Venäma) oli nevondkundaline da venämalaine teatran i kinon aktris.


Paštik.
Paštik om pen' konditerine tegez, kudambad tehtas tahthaspäi.


Ristitun skelet.
Ristitun skelet om kaikiden luiden ühtmuz ristitun hibjas.


Modpolišk.
Modpolišk (lat. "bucca") om parine modon pala, sil'miden al, korvan da nenan keskes.


You Can Win If You Want.
«You Can Win If You Want» ("Void vägestada, ku tahtoid") om Modern Talking:an kahtenz' pajo «The 1st Album»-al'bomas (1985, viluku) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1985-nden voden keväz'kul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


There's Too Much Blue In Missing You.
«There's Too Much Blue In Missing You» ("Om muga opalašti sinuta") om Modern Talking:an koumanz' pajo «The 1st Album»-al'bomas (1985). Pajon tekst om anglijan kelel.
Singl om pästtud sil-žo vodel, da vaiše Avstralijas.


Jähine.
Jähine om kül'mdud maged mass maidproduktoišpäi i toižiš ingridijentoišpäi.


Deeper.
«Deeper» ("Süvemba") om üks' 2 Modern Talking:an demokompozicijaspäi, kudamb om pästtud 1984-ndel vodel. Pajon tekst om anglijan kelel.


My Declaration Of Love.
«My Declaration Of Love» ("Minun armastusen deklaracii") om üks' kahtes Modern Talking:an demokompozicijaspäi, kudamb om pästtud 1984-ndel vodel. Pajon tekst om anglijan kelel.


Munarič.
Munarič om sömine, kudambad tahtas rehtiläl muretud munišpäi.


Diamonds Never Made a Lady.
«Diamonds Never Made a Lady» ("Brill'jantad ei kända ledikš nikonz") om Lift Up:an pajo da ühtennimine singl Diteran Bolenan avtorusel. Om mugažo pästtud Modern Talking:an «The 1st Album»-al'bomas 1985-ndel vodel. Pajon tekst om anglijan kelel.


The Night Is Yours — The Night Is Mine.
«The Night Is Yours — The Night Is Mine» ("Nece om sinun ö — nece om minun ö") om Diter Bolenan pajo da ühtennimine singl, se om pästtud vl 1984 "Rajan Simmons"-psevdonimanke. Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajo om pästtud mugažo Modern Talking:an «The 1st Album»-al'bomas 1985-ndel vodel (5. pajo).


Do You Wanna.
«Do You Wanna» ("Tahtoid-ik sinä?..") om 6. pajo Modern Talking:an anglijankel'žes «The 1st Album»-al'bomas (1985).
Pajon butleg-singl om pästtud 2001-ndel vodel DJ RavL:alpäi.


Lucky Guy.
«Lucky Guy» ("Satusekaz priha") om Diter Bolenan pajo da ühtennimine singl. Vn 1984 sügüz'kul hän pästi necidä singlad "Rajan Simmons"-psevdonimanke. Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajo om pästtud mugažo Modern Talking:an «The 1st Album»-al'bomas 1985-ndel vodel (7nz' pajo).


Freid Anna.
Anna Freid (; sünd. 3. tal'vku 1885, Ven, Avstrii da Mad'jaranma — kol. 9. reduku 1982, London, Sur' Britanii) — Avstrijan augotižlibundan britanijalaine psiholog i psihoanalitik, Zigmund Freidan noremb tütär. Ühtmudel Melani Kläinanke lugedas lapsiden psihoanalizan alusenpanijan.
Biografii.
Anna oli noremban i kudenden lapsen Zigmund Freidan i hänen Marta-akan kanzas. Hän valiči augotižškolan opendajan professijan ičeze päazjaks. Jäl'ges Ezmäišt mail'man voinad Anna jäti openduzradon i pühäti ičtaze tatale, rates hänen sekratarin da holitajan, i psihoanalizale. Pigai hän tuli Venan psihoanalitikoiden sebraha i ezini sigä ezmäizidenke edespaginoidenke. Vodel 1938, Avstrijan anšlüsan jäl'ghe, Freidoiden kanz oli pandud arestal alle, i Anna tatanke pigai taci Venan kerdhaks i tuli elämaha Londonha. Sures Britanijas hän jatkui tedoita psihoanalizad i šingotada ičeze tatan idejad, eriližešti laps'aigan psihologijan sferas. Vl 1947 Anna Freid pani Hemstedan klinikan alusen Londonha, kudamb oli kaikiš suremban lapsiden psijoanalitižen tervehtand- i openduzkeskusen sen aigan. Vl 1952 hän avaiži Londonas lapsiden terapevtkursad i klinikan, kudambad oliba ezmäižen aluzkundan lapsiden tervehtandan psihoanalizan metodal täht. Elon jäl'gmäižil vozil tedomez' radoi Jelin universitetas i jatkui šingotada ičeze idejad lapsiden psihologijan sferas. Anna koli Londonas voden 1982 redukun 9. päiväl. Hän iče nikonz ei olend mehel i hänel ei olend ičeze lapsid.
Tedonägendad.
Lindes ičeze tatan tedonägendoiden jäl'gnikan, Anna Freid šingoti ezikät psihoanaližid el'gendusid Minä:n polhe, i faktižešti pani uden neofreidistižen čuradusen psihologijas — ego-psihilogijan — alusen. Hänen tedoližeks päedessatuseks tobjimalaz lugedas ristitun kaičijoiden mehanizmoiden teorijan tedoidust — mehanizmoiden, kudambiden abul Minä laptastab Se:n valatoitust. Mugažo Anna lujas edeni agressijan openduses, no üks'-se kaikiš suremban tondan psihologijaha oli lapsiden psihologijan (nece hänen edessatuz om ühthine Melani Kläinanke) i lapsiden psihoanalizan sädand. Hän tedoiži metodad, kut rata lapsidenke, sidä kesken Anna tedoiži udes psihoanalitižen teorijan vändsijadusid kazvatajile i lapsile heiden ičekeskentehmižes abun täht. Lapsed oliba Anna Freidan tedon da elon pämel'hetärtusen, erašti hän eskai sanui: «En meleta, miše olen hüvän objektan biografijan täht. Nacein, kaiked minun elod voib ümbrikirjutada ühtel sanundal — minä radoin lapsidenke!». Elon lopus tedomez', kudamb jo oli olnu Arvostuzprofessoran mail'man äjiden kaikiš surembiš universitetoišpäi, tartui melel toižhe agjaha, ühtenzoittud lapsidenke, — kanzoiktuz, hän radoi siš Jelin universitetas i pästi kaks' töd ühtmudel kollegidenke (kacu "Valitud tedotöd").


Let's Talk About Love.
«Let's Talk About Love» ("Pagiškam armastuses") om Modern Talking:an 2. al'bom. Se om pästtud 14. päiväl redukud, 1985-ndes vodes.


Cheri, Cheri Lady.
«Cheri, Cheri Lady» ("Kalliž višn'aine emänd") om Modern Talking:an tetab pajo da ühtennimine singl «Let's Talk About Love»-al'bomas, kudamb om pästtud 1985-nden voden redukul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


You're The Lady Of My Heart.
«You're The Lady Of My Heart» ("Sinä oled minun südäikeran ledi") om Modern Talking:an nellänz' pajo «Let's Talk About Love»-al'bomas (1985). Pajon tekst om anglijan kelel.
Singl om pästtud sil-žo vodel, da vaiše Suviafrikan Tazovaldkundas.


Ready for Romance.
«Ready for Romance» ("Vaumhed samha romantikad") om Modern Talking:an 3. al'bom. Se om pästtud 26. päiväl semendkud, vodes 1986.


Sneberk.
Sneberk (ven.: "Снеберка") om külä Venämas, Smolenskan agjas.
Pind om 0,36 km². Eläjiden lugu om 14 ristitud (2007).


Irlandijan kel'.
Irlandijan kel' (ičeze nimituz: "Gaeilge") om valdkundkel' Irlandijas da. Pagižijoiden lugu om 73 tuhad ristituid kuti maman kel', 1,76 mln kuti toine kel' Irlandijan Tazovaldkundas (vn 2016 Irlandijan rahvahanlugemine), 104,9 tuhad Pohjoižirlandijas (vl 2011) da 25,8 tuhad.
Se om indoevropine, kel'tine kel'. Nügüd'aigaine irlandijan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.
Kelen reguliruindorganizacii om Nevondkund irlandijan keles (irl. "Foras na Gaeilge", "FnaG" «Irlandine institut»). Se om sätud vn 1999 2. päiväl tal'vkud Irlandijan Tazovaldkundan ohjastusen aluzkundoiden ühtištusel, pätegendad — kelen kaičend da levitand Irlandii-saredme.


Kasablank.
Kasablank (arab.: "الدار البيضاء"; isp.: "Casablanca") om lidn Marokos. Se om kaikiš suremb lidn neciš valdkundas. Om populärine turistine keskuz.
Kasablankan pind om läz 324 km². Lidnan eläjiden lugu om 3,356,337 ristitud.


Balling Nora.
Eleonora-Izabel' Balling (Anders) (; sünd. 31. heinku 1964, Koblenc, Reinland Pfal'c, Saksanma) om saksalaine fotomodel', ezmäine Tomas Andersan (Modern Talking:an enččen solistan) ak (1985—1999).
Arni hän provocirui Modern Talking:an ezmäine čihodamine 1987. vodes.


Fun Factory.
«Fun Factory» om saksalaine evrodensgrupp vlpäi 1992. Mülükund oma "Douglas", "Diana" da "DGS".


Čehoslovakii.
Čehoslovakii oli valdkund Evropas vozil 1918−1939 da 1945−1992.
Vozil 1948−1969 se oli unitarine valdkund Slovakijan avtonomijanke. Vspäi 1969 Čehoslovakii oli federacijaks, kogoni kahtes valdkundaspäi: Čehii da Slovakii. Ned oma olmas eriži vs 1993 vilukun 1. päiväspäi.


Org Lüsi van.
Lüsi van Org (; sünd. 1. sügüz'ku 1971, Päivlaskmaine Berlin, Germanii) om germanijalaine muzikant, industrialižen Üebermutter-metalgruppan pämez' da vokalist, mugažo radiovedai, aktris, kirjutai da dramaturg.


Rompe Alöša.
Alöša Rompe (; sünd. 20. reduku 1947, Berlin, Germanii — kol. 23. kül'mku 2000, Berlin) oli germanijalaine pankmuzikant i Feeling B-pankgruppan alusenpanii.
Biografii.
Elon jäl'gmaižid vozid Alöša oli elänu tehtud kodikš avtos. Koli astmaspäi Berlin-lidnan Prenclauer-Berg-rajonas.


Der Graf.
Der Graf, todesine nimi om Bernd Hainrih (; om sündnu 1970-nzil vozil Ahenha, Pohjoine Rein da Vestfalii, Saksanma) om germanijalaine pajatai, enččen Unheilig-gruppan pämez', vokalist da pajoiden kirjutai.


Grekanman Makedonii.
Grekanman Makedonii () om istoriž-geografine agj Grekanman keskuses da pohjoižpäivnouzmas. Otab läz 25,9% Grekanman territorijad.


Karambol.
Karambol (lat.: "Averrhoa carambola") om tropine pu, kudamb kazvab Azijan suves da longibokas.


Stojanov Jurii.
Jurii Nikolajevič Stojanov (; sünd. 10. heinku 1957, Borodino, Odessan agj, Ukrainan NST, NSTÜ) om nevondkundlaine i venämalaine teatran da kinon artist, akt'or, televizijan jumoristižen "Gorodok"-programan vedai (ühtmudel Il'ja Olejnikovanke).


Olejnikov Il'ja.
Il'ja L'vovič Olejnikov (), todesine nimi — Il'ja L'vovič Kläver (; sünd. 10. heinku 1947, Kišinöv, Moldavijan NST, NSTÜ — kol. 11. kül'mku 2012, Piter, Venäma) oli nevondkundlaine i venämalaine akt'or da TV-vedai, televizijan jumoristižen "Gorodok"-programan vedai (ühtmudel Jurii Stojanovanke). Denis Kläveran tat.


Deblua Din.
Din Deblua (angl. da franc.: "Dean DeBlois"; sünd. 7. kezaku 1970, Eilmer (Kvebek), Kanad) om kanadalaine kinotarinantegii da režissör.


Lutrohori.
Lutrohori () om külä Grekanmas, Pell-agjas.
Lutrohorin eläjiden lugu om 466 ristitud (2001). Pind om läz 7,5 km².


Todesine Iisusan jumalankodikund.
Todesine Iisusan jumalankodikund (, kebn. 真耶稣教会, vepsän kirjamil: "Čžēn Jēsū Cziaohui",) om hristanuskondan protestantizman sekt, mülütadas vižkümnenden päivän čuradushe.
Om sätud 1917-ndel vodel Pekinas. Om enamb 2,5 millionad uskojid kaiked mail'madme. Rahvahidenkeskeine assamblei sijadase Los Andželesas (AÜV).


Pontan kel'.
Pontan kel' (dialekt) (ičeze nimituz: "ποντιακά" «pontiaká») om grekan gruppan kel'. Pagištas tobjimalaz Turkanmas da Grekanmas, da mugažo Ukrainas, Venämas, Armenijas i m. e.
Pagižijoiden lugu om läz 300 000 ristitud kaiked mail'madme. Om oficialižeta statusata.


Brother Louie.
«Brother Louie» ("Lui-vell' ") om Modern Talking:an tetab pajo da ühtennimine singl «Ready for Romance»-al'bomas, kudamb om pästtud 1986-nden voden vilukul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Atlantis Is Calling (S.O.S. for Love).
«Atlantis Is Calling (S.O.S. for Love)» ("Atlantik heikaidab (S.O.S.-signal armastusele)") om Modern Talking:an pajo da ühtennimine singl «Ready for Romance»-al'bomas, kudamb om pästtud 1986-nden voden sulakul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Just We Two (Mona Lisa).
«Just We Two (Mona Lisa)» ("Vaiše mö kahten kesken (Mona Liza)") om Modern Talking:an 2. pajo «Ready for Romance»-al'bomas (1986). Pajon tekst om anglijan kelel.
Singl om pästtud sil-žo vodel, da vaiše Pol'šanmas.


Keep Love Alive.
«Keep Love Alive» ("Laske armastuz eläb") om Modern Talking:an 7. pajo «Ready for Romance»-al'bomas (1986). Pajon tekst om anglijan kelel.
Singl om pästtud sil-žo vodel, da vaiše Portugalijas.


Doctor For My Heart.
«Doctor For My Heart» ("Doktor minun südäikerale") om Grant Milleran pajo da ühtennimine singl Diter Bolenan avtorusel. Om mugažo pästtud Modern Talking:an «Ready for Romance»-al'bomas 1986-ndel vodel. Pajon tekst om anglijan kelel.


Hey You.
«Hey You» ("Hei sinä!") om Džo Lokvudan pajo da ühtennimine singl Diter Bolenan avtorusel (2 trekad, 1986). Om mugažo pästtud Modern Talking:an «Ready for Romance»-al'bomas 1986-ndel vodel. Pajon tekst om anglijan kelel.


Rodriges Luis.
Luis Rodriges Salasar (; sünd. 1948, Fuente-el'-Fresno, Ispanii) om ispanijalaine prodüser da DJ; Modern Talking:an da toiž. muzikprojektoiden prodüser.
Lian Ross-pajatajan mužik.


Teufel.
Teufel (virkand "Toifel"), todesine nimi — Mike Paulenz (virkand "Maik Paulenc"; sünd. 9. heinku 1965) om germanijalaine muzikant, Tanzwut-gruppan pämez' da vokalist. Mugažo hän ezini Corvus Corax-gruppanke.


Valfar.
Valfar, todesine nimi — Terje Bakken (mugažo norvegijan kelel; sünd. 3. sügüz'ku 1978, Sogndal, Norvegii — kol. 14. viluku 2004, sigä-žo), oli norvegijalaine muzikant, Windir-gruppan pävokalist i alusenpanii. Ezmässai Windir oli tehtud kuti ühten muzikantan projekt, no sid' šingotihe täudeks gruppaks, konz hö pästiba koumanden al'boman. Valfar pajati ičeze pajod norvegijan kelen sognamål-dialektal, no kävuti anglijan kel't-ki, miše säta pagin levedambale auditorijale.
Biografii.
Valfar oli sündnu da kazvoi Sognefjordan randoil. Formirui Windir-muzikgruppad opeten kolledžas ičeze klassan sebranikoišpäi. Pästi kaks' demod: «Sogneriket» i «Det gamle riket».
Hänen kahtenz' «Arntor»-al'bom oli Windir:an jäl'gmäižen al'boman, kudamb kogoni Valfaran sädamižespäi järg, täuzin.
Ičeze vokaližhe stilihe kacmata, Valfar ei pidand ičeze muzikad kut blekmetal, aigoin, sikš miše lugi necidä stereotipaks. Necen sijas hän kucui Windir:an muzikstilid "sognametal:aks". Toižed gruppad, kudambad kävutadas sognametal-stilid, oma Cor Scorpii, Vreid, Feigd, Mistur i Sigtyr.
Surm.
Voden 2004 14. päiväl vulikud Valfar mäni kävelemha ičeze kanzan pertihepäi Fagereggiš, no ei tulend. Koumen päivän jäl'ghe hänen hibj oli löutud Reppastölenas, Sogndalan alangištos. Valfar oli putnu lumitorokha i koli vilustusespäi. Hän om pandud maha vn 2004 27. päiväl vilukud Stedje-jumalankodiš Sogndalas.
Windir-grupp čihozi kahtes kus Valfaran surman jäl'ghe.


Rakvere.
Rakvere (mugažo estin kelel; saks.: "Wesenberg"; venän aigkirjištos: "Раковор") om lidn Estinman pohjoižpäivnouzmas. Se om valdkundan kudenz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1226 kuti "Tarvanpea". Nügüd'aigaižen žilon aluz om pandud läz feodalan lidnusen seinid.
Rakvere alajagase 8 administrativižhe rajonha ičeohjastusenke.
Ižandusen päsarakod oma turizm da sömtegimišt.
Eläjad.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 15 264 ristitud.
Rahvahad (enamba 0,4% vn 2011 Estinman rahvahanlugemižen mödhe): estilaižed — 88,1%, venälaižed — 9,0%, ukrainalaižed — 1,0%, suomalaižed — 0,9%; toižed — 1,0%.


Elv.
Elv (estin kelel: "Elva") om lidn Estinman suvipäivnouzmas.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "El'v-raudtestancii" Tartu — Valg raudtel (sauvoihe vozil 1886-1889). Sidä nimitihe jogen mödhe. Žilo sai lidnan statusad vl 1938.
Kaks' järedad järved om lidnan röunoiš: Verevi (12,6 ga) da Arbi (5,5 ga). Matkad Tallidnhasai om 220 km lodeheze. Matkad lähembaižhe surhe Tartu-lidnhasai om 25 km pohjoižpäivnouzmha.
Ižandusen päsarak om turizm. Puištod ottas kaks' videndest lidnan territorijad.
Eläjad.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 6 090 ristitud.
Rahvahad: estilaižed — 95,3%, venälaižed — 2,0%; toižed — 2,7%.


Loks.
Loks (estin kelel: "Loksa") om lidn Estinman pohjoižes. Mülüb Harju-makundha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kirjutadud purtkiš vl 1629.
Vl 1879 Steinbok-graf sauvoi keramižsavičtegint. Savič tuli hüvän, i vl 1905 hän-žo sauvoi meriport Valge-jogensun randal dokanke venehid tehmaha da kohendamha. Toihe savičud Hel'sinkihe, Righa da Kronštadtha.
Žilo sai lidnan statusad vl 1993. Šingotase jüguzmeriportal (A.P. Moller-Maersk Group-kompanijan edheotand) i medicinižen «Medrull»-kompanijan tehmižpalakundal.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Baltijan meren Suomen lahten suvirandal, sen Hara-lahten sijas, 13 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tallidnhasai om 60 km päivlaskmha avtotedme. Voib sadas pälidnhasai i ümbrišton külihesai regulärižel avtobusal, avtostancii om olmas. Toižed lähembaižed lidnad: Kund päivnouzmha, Rakvere suvipäivnouzmha, Tap suvhe, Kehr suvipäivlaskmha, Maardu päivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2011 Estinman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 041 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 4 325 eläjad vl 1990. Rahvahad (2011): venälaižed — 57,0%, estilaižed — 30,6%, toižed rahvahad — 12,4%.
Kaks' hristanuskondan pühäpertid om lidnas: lüteranine kirh (om saudud vll 1847−1853) i ortodoksižen hristanuskondan junalanpert' (2002−2003).


Pärnu.
Pärnu (mugažo estin kelel) om lidn-port da kurort Estinman suvipäivlaskmas. Se om Pärnun makundan administrativižeks keskuseks.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen sus, Baltijan meren Rigan lahten randal. Matkad Tallidnhasai om 128 km pohjoižhe, Righasai — 175 km suvhe avtotedme.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 42 470 ristitud.
Irdkosketused.
*


Kund (lidn).
Kund (estin kelel: "Kunda") om lidn da meriport Estinman pohjoižpäivnouzmas.
Eländpunkt om tetab 13. voz'sadaspäi. "Toolse-sauvondjändused" sijadasoiš mererandal läz nügüdläšt lidnad. Žilo šingotaškanzihe 19. voz'sadan lopus (järed cementtegim da ezmäine tegimišton GES Estinmas), se sai lidnan statusad vl 1938.
Kund-lidn seižub Baltijan meren Suomen lahten suvirandal. Matkad Tallidnhasai om läz 100 km päivlaskmha orhal.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialoiden pästand (cement) da transport (torguindmeriport), mugažo cellülozantegim om olmas. Ühtennimine raudtestancii sijadase Rakvere — Kund linijal.
Eläjad.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 3 422 ristitud.
Rahvahad (vl 2000): estilaižed — 58,5%, venälaižed — 32,8%; toižed — 8,7%.


Singapur.
Singapur (angl.: "Singapore", mal.: "Singapura", kit.: 新加坡 "Ksīndziāpō", tamil.: சிங்கப்பூர் "Ciŋkappūr"), täuz' oficialine nimituz — Singapuran Tazovaldkund (angl.: "Republic of Singapore", mal.: "Republik Singapura", kit.: 新加坡共和国 "Ksīndziāpō Gònghéguó", tamil.: சிங்கப்பூர் குடியரசு "Ciŋkappūr Kudijarasu"), om sar'hine lidn-valdkund Azijan suves. Om pälidnaks ičesaz.
Etimologii.
Singapuran nimi sündui malain "singa"-sanaspäi («lev»), mitte oli ottud velgha sanskritaspäi (sanskr. सिंह "siMha" — «lev»), da sanskritan पुर "pura"-sanaspäi («lidn»).
Istorii.
Vl 1965 elokun 9. päiväl Singapur tedoti ripmatomut Malaizijaspäi.
Geografijan andmused.
Singapur seižub 63 sarel, Singapur-sar' (Pulau Udžong) om kaikiš suremb niišpäi. Se sijadase suvhe Malakkan pol'sarespäi, 137 kilometrad pohjoižhe ekvatoralpäi. Valdkund om erištadud Malaizijaspäi Džohor-sal'mel, Indonezijaspäi — Singapuran sal'mel.
Singapur om meriröunoiš Malaizijanke pohjoižes. Randanpird om 193 km. Valdkundan pind — 718 km² (vozil 1960 oli 581 km²), se ližadab aigan mändes sariden ühtištusel.
Kaikiš korktemb londuseline čokkoim om Bukit Timah-kukkaz (166 m). Kacmata Indonezijan tektonižen lohkaidusen lähembusele, lujid manrehkaidusid ei olele. Jogid eile, om severz' reskvezivaradint atmosfersadegid keradamha. Mec otab 3,3% territorijad.
Klimat om ekvatorialine räk da neps. Paneb sadegid 2342 mm vodes, enamba kaiked — kül'mkus-vilukus.
Londuseližed varad oma kala, süväd merikarad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, kaik rahvaz valičeb händast kudeks vodeks. Prezidentale sab panda kel'dod käskusiden projektoihe. Ken ezitab parlamentan enambust prezidentan mel'pidegen mödhe, ka hän paneb necen parlamentan ühtnijad päministraks-ki.
Parlament (angl.: "Parliament", mal.: "Parlimen") om üks'kodine 99 ühtnijanke, 87 heišpäi kaik rahvaz valičeb videks vodeks, 3 — ei päznu valičendoil oppozicijaspäi, 9 — prezident paneb.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2011 semendkun 7. päiväl. Vs 2011 sügüz'kuspäi prezident om Toni Tan. Päministr om Li Sän' Lun vs 2004 elokun 12. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Singapuran administrativiž-territorialine jagand."
Singapur alajagase 5 ümbrikho (angl.: "district"), ned — valičendümbrikoihe (angl.: "constituency").
Mugažo vspäi 2000 valdkund jagase 5 statistižhe regionha (angl.: "region"). Regioniden röunad ei ole ühtejiččed ümbrikoiden röunoidenke. Statistižed regionad alajagase 55 planiruindan regionha.
Eläjad.
Singapuras elädas singapuralaižed. Heiden kesken etnižen augotižlibundan mödhe 74,1% oma kitajalaižed, 13,4% — malaizijalaižed, 9,2% — indijalaižed (tamilalaižed tobjimalaz; toižed — malajalid, pendžabalaižed da bengalijalaižed).
Vl 2009 eläjiden lugu oli 4 987 600 ristitud.
Ekonomik.
Singapur om zon madaliden valdkundmaksoidenke eksportan da importan operacijoiden täht. Vl 2011 eksportan da importan mülü oli 726 bln US$, kogosüdäiprodukt — kahthe polenke kerdha alemba (318 bln US$).
Vl 2010 Singapuran päeksport oli kompjuterad, radiopalad, printerad da avtomatad kundaližsijiden täht (kaik — läz 25%), digitaližed mikroshemad (20%), ümbriratud kivivoi (19%), eziauguižed himižed organižsubstancijad (12%); toine eksport — polimerad (4%), kuld, hobed da kalližarvoižed kived (2%). Vl 2011 Kitai da Malaizii oliba pätorguindpartnörikš (eksportan da importan läz koumandest).


Stokhol'm.
Stokhol'm (ročin kelel "Stockholm" [stɔkːhɔlm]) om Ročinman pälidn (vspäi 1634) da kaikiš suremb lidn. Mugažo se om ühtennimižen agjan (lenan) administrativine keskuz.
Voz'sadassai 13. lidn om valdkundan ižandusen päkeskuz. Enamba 2,2 mln. ristitud elädas lidnan aglomeracijas vl 2015, se om Ročinman ristitišton 22%.
Vspäi 1901 kaikuččes vodes Nobelän komitet sädab ištundoid lidnas.
Istorii.
Vl 1187 lidnusen aluz oli pandud. Stokhol'm mainitase ezmäižen kerdan lidnaks vl 1252.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Melaren-järvespäi Baltijan merhe joksijoiden hijamiden randoil, Piterin levedusel. Baltijan meren randišton 14 sared Stokhol'man sarištospäi mülüdas lidnan territorijha.
Klimat om ven. Vilukun kesklämuz' om -1,5°C, heinkun — +19,6°C. Paneb sadegid 539 mm vodes, enamba voden kahtendel polel.
Tobmuz.
Lidnan pämez' om Karin Vanngord vs 2014 redukun 20. päiväspäi.
Lidn alajagase 14 rajonha koumel palal: Keskuz ("Innerstaden", 4 rajonad), Päivlaskmaine pol' ("Västerort", 4 rajonad) da Suvine pol' ("Söderort", 6 rajonad).
Eläjad.
Vl 2011 tal'vkun 31. päiväl eläjiden lugu oli 871 952 ristitud.
Ižanduz.
Stokhol'm om kodisija mail'man tetabiden kompanijoiden täht: Eriksson, Elektrolüks, Nordea-bank. Enamba 45% Ročinman kompanijoiden (200 radnikanke da sen ülemb) päfaterad sijadase pälidnas.
Transport.
Metro (roč. "Stockholms tunnelbana") om olmas vspäi 1950, vl 1994 siš om 100 stancijad (48 — manaluižed), 3 jonod (sarakoidenke) da 105,7 km raudted. Likund om hurapol'ne, sikš miše vhesai 1967 sügüz'kun 3. päivhäsai mugoine likund oli valdkundan kaikid teidme. Kaik raudteiden transportan maršrutad (tramvaid, metro da ezilidnelektrojonused) oma ühthižen numeracijanke.
Rahvahidenkeskeine civiline Stokhol'm-Arland-lendimport (roč. "Stockholm Arlanda flygplats", "ARN") sijadase 42 km pohjoižhe lidnan keskusespäi. Tehtas reisid Evropan maihe da, mugažo erasihe Azijan maihe (AÜE, Kitai, Suvikorei, Tailand).
Sport.
Vl 1912 Kezaližed Olimpižed vändod mäniba lidnas.
Lidnan nägud.
Lidnan keskusen ühthine nägu (täuz' pöruz).
Irdkosketused.
*


Ahvenanma.
Ahvenanma vai Ahvenanman Sared (suomen kelel: "Ahvenanmaa"; ročin kelel: "Åland", virktas [Oland]) om üks' Suomenman administrativiž-territorialižiš paloišpäi Ahvenanmal.
Ahvenanman üks'jäine lidn da pälidn om Mariehamn.
Oficialine kel' om ročin kel'.
Ahvenanman pämez' om Kamilla Gunell (2011–).
Geografijan andmused.
Ahvenanmas om 6 757 sart. Kaikiš suremb sar' — Fasta Oland. Toižed sured sared: Vordö, Föglö, Sottung, Kumlinge, Čökar, Brendö.
Kaikiš korktemb čokkoim — Orrdalsklint (129 m).
Ahvenanman pind — 13 324,79 km2.
Eläjad.
Vl 2015 eläjiden lugu oli 28 856 ristitud, sidä kesken Mariehamnas — 11 447 (40%).


Hošimin.
Hošimin (vjet.: "Thành phố Hồ Chí Minh") om lidn Vjetnamas, sur' megapolis.
Hošiminan pind om 2095 km². Eläjiden lugu om enamb 7,4 millionad ristituid, no kaikes Hošiminan aglomeracijas eläb jo enamb 9 millionad mest.


Just Like An Angel.
«Just Like An Angel» ("Aniku angel") om 5. pajo Modern Talking:an «Let's Talk About Love»-al'bomas (1985).
Pajon butleg-singl om pästtud 2001-ndel vodel DJ RavL:alpäi.


In the Middle of Nowhere.
«In the Middle of Nowhere» ("Ei ole tetab, kus") om Modern Talking:an 4. al'bom. Se om pästtud 10. päiväl kül'mkud, 1986-ndes vodes.


Ku.
Ku om aigan märičemižen ühtnik.


Geronimo's Cadillac.
«Geronimo's Cadillac» ("Džeronimon „Cadillac“") om Modern Talking:an pajo da ühtennimine singl «In the Middle of Nowhere»-al'bomas, kudamb om pästtud 1986-nden voden redukul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Give Me Peace on Earth.
«Give Me Peace on Earth» ("Anda minei kožund Mal") om Modern Talking:an pajo da ühtennimine singl «In the Middle of Nowhere»-al'bomas, kudamb om pästtud 1986-nden voden kül'mkul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Lonely Tears in Chinatown.
«Lonely Tears in Chinatown» ("Üksjaiželon kündeled čainataunas") om Modern Talking:an 6. pajo «In the Middle of Nowhere»-al'bomas (1986). Pajon tekst om anglijan kelel.
Singl om pästtud 1987-ndel vodel, da vaiše Ispanijas.


Romantic Warriors.
«Romantic Warriors» ("Romantikan saldatad") om Modern Talking:an 5. al'bom. Se om pästtud 8. päiväl kezakud, vodes 1987.


Vrilissii.
Vrilissii (grek.: "Βριλήσσια") om lidn Grekanmas.
Pind om läz 4,000 km². Lidnan eläjiden lugu om 40,312 ristitud (2010).


Makedonii.
Pohjoižmakedonijan Tazovaldkund (), vai muite Pohjoižmakedonii, om valdkund Evropan suvipalas, Balkanan pol'sarel. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Skopje.
Etimologii.
Valdkundan nimi om saudud amuižiden makedonijalaižiden nimitusespäi ("Makedónes"). Heiden nimituz oli saudud amuižgrekan kelen "μακεδνός (makednós)"-adjektivaspäi, «korged; kazvokaz; hoik tohuz»-znamoičendanke. Nece om mägiden eläjiden ümbrikirjutand. Grekan kelen "μάκρος (mákros)"-sanas «piduz»-znamoičendanke om se-žo tüvi. Vn 2018 kezakuhusai oficialine valdkundan nimituz oli Enččen Jugoslavijan Makedonijan Tazovaldkund ().
Istorii.
Vn 1991 8. päiväl sügüz'kud Pohjoižmakedonii tedištoiti ripmatomudes Jugoslavijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2001 keväz'kul.
Geografijan andmused.
Pohjoižmakedonii om mavaldkundröunoiš Kosovon da Serbijanke pohjoižes (röunan piduz — 221 km), Bolgarijanke päivnouzmas (148 km), Grekanmanke suves (228 km) da Albanijanke päivlaskmas (151 km). Ühthine röunoiden piduz — 748 km. Pohjoižmakedonii om mererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Korab-mägi Albanijan röunal, 2753 m valdmeren pindan päl.
Makedonijan klimat om ven da subtropine. Lämuz vilukul om +11..+12 C°, heinkul — +21..+23 C°. Paneb sadegid 500..700 millimetrad pohjoižes.
Londuseližed pävarad oma hrom, vas'k, raudkivend, cink, hahktin, marganc, asbest, rik, hobed.
Politine sistem.
Ohjandusen form — parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Nece om unitarine valdkund.
Valdkundan pämez' om prezident (rahvaz valičeb händast 5 vodeks, ühten kahtenden strokun om voimuz). Hänel om vähä tobmut, ohjastusen päministr om Tazovaldkundan pämez' faktižikš. Päministr paneb radsijha toižid ministrid.
Parlament om üks'kodine. Üks'jäine kodi om Suiman Kodi (), mülüb 120 deputatad-ühtnijad (rahvaz valičeb heid 4 vodeks).
Prezidentan da parlamentan järgenduseližed valičendad oliba vl 2014.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Pohjoižmakedonijan Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand."
Pohjoižmakedonijan Tazovaldkund jagase 84 municipalitetha (), niišpäi 10 kogotas Skopjeks. Mugažo oficialižeta valdkund jagase 8 statistižhe regionha.
Eläjad.
Pohjoižmakedonijan toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. rist., surembaspäi penembha): Bitol, Kumanovo, Prilep, Tetovo.
Ižanduz.
Vl 2012 Pohjoižmakedonijan päeksport oli sobad, teraz; toine eksport — söm, tabak, avtoiden palad.


Kudmaine.
Kudmaine om Man üks'jäine londuseline kaimdai.


Lidn.
Lidn om eraz järed eländpunkt. Tobjimalaz, lidnan eläjad ei rada maižanduses. Lidn om territorii šingotadud ižandusenke, sauvusiden äjüz jämha elegiš ristitištole. Tärtuz sündui "lidnuz"-sanaspäi — seinätud taho kaičemhas vihanikoid vaste.
Nügüd'aigaižed lidnad jagasoiš penihe (vähemb 50 tuhad eläjid), keskmäižihe (50—100 tuhad), surihe (100—250 tuhad), tobjihe (250—500 tuhad), sur'kuluihe (500 tuhad — 1 million) da lidnoihe-millionerihe (enamb 1 millionad eläjid).
Äjil suril lidnoil om ičeze lidnoid-kaimdajid. Ned voidas ühtenzuda i tehta aglomeracijad, kudambad voidas olda ühtenzoittud megalopolisoihe.


Runoišt.
Runoišt (vai runotuz) om paginorganizacijan eriline form, kudamb kävutab runosauvust, rifmad da toišt.


Leknes.
Leknes (norv.: "Leknes", pohj.-saam.: "Liehkke") om lidn Norvegijas, Nurlann-fül'kes.
Pind om läz 2,3 km². Leknesan eläjiden lugu om 2,715 ristitud (2012).


Gotad (subkul'tur).
Gotad om subkul'tur, kudamb ozaižihe 1970-nzil vozil Sur'he Britanijha. Tegihe pank-likundan aluseks.


Dnestranrand.
Dnestranrand (mold.: "Република Молдовеняскэ Нистрянэ", ven.: "Приднестровская Молдавская Республика" vai "Приднестровье", ukr.: "Придністровська Молдавська Республіка" vai "Придністров'я") om valdkund Evropas rahvahidenkeskeižeta tundištuseta. Pälidn om Tiraspol'.
Eläjiden lugu om läz 514,300 ristitud (2007). Pind om 4,163 km².
Dnestranrandan prezident om Jevgenii Ševčuk. Ohjastusen ezimez' om Pötr Stepanov.


Myllärit.
«Myllärit» ("mellicnikad") om venälaine folkrokgrupp Petroskoišpäi.
Pajatadas pajad karjalan, suomen da venän kelil.
Enččed ühtnijad.
Vn 2010 25. päiväl semendkud Aleksandr "Deduška" Bikadorov koli, hän oli tetab karjalaine muzikant, üks' gruppan alusenpanijoišpäi. Muzikgrupp lühenzi aktivižut hänen surman jäl'ghe.


Sar' (fil'm, Venäma, 2006).
«Sar'» () — dramfil'm, kuvitadud vodel 2006 Venämas, tobjimalaz Kemiš, Pohjoižes Karjalas.
Režissör — Pavel Lungin.
Kinotarin.
Suren Tatanman sodan aigan vodel 1942 kus-se Pohjoižes saksalaižed anastadas nevondkundlaižen baržad, kudamb veb kivihiled. Laivas oma Tihon-peramez' da Anatolii-lämbitai. Molembad napridas kaitas kopaten hiles, no saksalaižed löudas Anatolijad.


Pohjoižen saldat (fil'm).
«Pohjoižen saldat» (, (pinju "Yù zhànshì"),, sana sanaha kändase kuti "Nefritsaldat") om voden 2006 suomalaiž-kitajine sädud ühthe fil'm. Se ühtenzoitab vuksii-žanran kohtad suomalaiž-karjalaižen Kalevala-eposan mifologijanke. Režissör — Antti-Jussi Annila.
Fil'man ezmäine ozutez Suomenmas oli vn 2006 13 päiväl redukud 40 kopijas. Film om ozutadud #2 debütantaks -fil'man jäl'ghe. Necen fil'man ezmäine ozutez Kitaiš oli vl 2006 redukun 24 päiväl 150 kopijas 70 lidnas. «Pohjoižen saldat» om ezmäine ozutadud Kitain kinoteatroiš suomalaine fil'm. Kitain ližaks, rahvahankeskeižid oiktuzid ozutamha fil'mad ostiba enamba 30 valdkundad. Suomenmas nece fil'm kerazi €607,038, möihe 79,050 biletad.
Kinotarin.
Starinoičend zavodiše kadonudes ičeze ozad, mahtmatomas sepäspäi, suomalaiž-karjalaižen Kalevala-eposan kartte. Sepän nimi om Kai. Ronja-neižne okaizi händast, voib olda, igäks.
Fil'man muzik.
MTV3-saitan mödhe, pajoiden nimikirjutez oli ezitadud redukun 11. päiväl, 2006.


Vitebsk.
Vitebsk (,) om lidn Vaugedvenäman pohjoižpäivnouzmas, Vitebskan agjan da Vitebskan rajonan adminisrativine keskuz. Se om Vaugedvenäman toine kaikiš amuižemb lidn Polockan jäl'ghe i nellänz' ristituiden lugun mödhe.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 974, mainitase ezmäižen kerdan vl 1021 kuti "Vidbesk"-lidn. Vozil 1101-1320 oli ühtennimižen ruhtinazkundan keskuseks, vll 1508-1793 — Vitebskan sodaveikundan keskuz Sures Litvanman ruhtinazkundas. Vspäi 1772 oli mülünu Venäman imperijha.
Geografijan andmused.
Lidn oti ičeze nimen Vit'b-jogespäi, kudamban suhu lidnan aluz om pandud. Sijadase agjan päivnouzmaižes palas Päivlaskmaine Dvin-jogen kukhikahil randoil, 125..204 m korktusil valdmeren pindan päl.
Klimat om ven kontinentaline.
Ristitišt.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 367,7 tuh. ristituid.
Administrativiž-territorialine jagand.
Vitebsk jagase koumeks rajonaks: Raudten, Oktäbrin i Pervomaiskii.
Raudten rajon sijadase lidnan päivlaskmaižes palas Päivlaskmaižen Dvinan oiktal randal. Rajonan territorijal keskendab lidnan tegimišton znamasine pala: ratas 25 tegimištedheotandad, 34 kohendusen da sauvondan organizacijad, kommunaližen ižandusen kompanijad, 20 transport- i sidoorganizacijad, päraudtestancii da avtobusvagzal.
Oktäbrin rajon om lidnan istorijan, kul'turan da tegimišton keskuz. Territorii otab pindan enamba mi 3500 ha. Sijadase lidnan pohjoižpäivnouzmas. Rajonan eländmassivad ühtištoittas nell' prospektad i enamb 298 irdad da kujod, kudambiden piduz om enamb 300 km. Vn 1999 rahvahanlugemižen mödhe 129 137 ristitud elädas rajonas.
Pervomaiskii rajon kogoneb kahtes sures palaspäi, kudambad sijadasoiš Päivlaskmaižen Dvinan i Lučosan randoidme lidnan suvipalas. Se om Vitebskan kaikiš tobjemb rajon. Ristitišt om läz 180 tuhad ristituid. Om tehtud vl 1940 heinkun 19. päiväl.
Irdkosketused.
*


Haapsalu.
Haapsalu vai Habsar' (estin kelel: "Haapsalu") om lidn Estinman lodehes. Se om Läenemaan makundan administrativine keskuz.
Pind om 10,6 km². Vl 2010 eläjiden lugu oli 11 618 ristitud.
Irdkosketused.
*


Mezi.
Mezi om maged produkt äniknektaraspäi.


Akad (fil'm).
«Akad» () om voden 2003 venämalaine fil'm dram- i tragikomegii-žanras.
Režissör — Gennadii Sidorov.
Rolid.
da toižed professionaližed i professionalitomad akt'orad.


Kandatez.
Kandatez om muigedmaidprodukt, kudambad tehtas kerthudespäi i muigotesespäi.


Aig.
Aig om fizine interval erazvuiččiden tegoiden keskes.


Trier Lars fon.
Lars fon Trier (; sünd. 30. sulaku 1956, Kopenhagen, Danii kuti "Lars Trier") om danijalaine režissör da kinotarinantegii.


Marina.
Marina om Marin-mehiden nimen naiženform. Tuleb latinan adjektivaspäi "marinus" — "merelaine".


Arhangel'skan agj.
Arhangel'skan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt (agj). Mugažo Nencan avtonomine ümbrik mülüb sihe.
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Arhangel'skan agj om Evropan kaikiš suremb administrativine ühtnik pindan mödhe.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Arhangel'sk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Nencan kel' om regionaline, se kävutase oficialižeks nencalaižiden elämižsijiš venäkelen kartte Nencan avtonomižen ümbrikon territorijal.
Istorii.
Amussai suomalaiž-ugrilaižed heimod eliba nügüdläižen agjan tahoiš. Ende nencalaižed ottiba agjan kaikid pohjoižid randištoid. 14. voz'sadal sen territorii oli Uz'lidnan Tazovaldkundan palaks.
Arhangel'skan agj om olmas vl 1937 sügüz'kun 23. päivälpäi.
Arhangel'skan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 23. päiväl semendkud Ezitajiden Suiman ühtnijoil, se om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Tümenin agjan Jamalan Nenciden avtonomiženke ümbrikonke pohjoižpäivnouzmas, Komin Tazovaldkundanke päivnouzmas, Kirovan agjanke suvipäivnouzmas, Vologdan agjanke suves da Karjalan Tazovaldkundanke päivlaskmas. Om meriröunoid Murmanskan agjanke da Norvegijanke lodehes, Krasnojarskan randanke pohjoižpäivnouzmas (läz sen Vizen sart). Agjan pohjoižed randad lainištab Jävaldmeri da sen Vauged, Barencan, Karan randmered.
Pind om 589 913 km². Taig otab 53% territorijad. Läz kaik joged mülüdas Jävaldmeren basseinha päiči langenijad Vodljärvhe Ileks-joged da sihe lähembaižid jogid. Znamasižed joged oma Pohjoine Dvin sen ližajogidenke (Pineg, Vičegd da Vag), Änižjogi, Mezen', Pečoran alajoksmuz.
Mägekahad Francan Iosifan ma da Uz' Ma mülüdas agjaha. Kaikiš korktemb čokkoim om Uden Man Pohjoižen saren nimetoi mägenpä (1547 m, sidä erašti nimitadas Kruzenšternan mägikš). Kaikiš korktemb kontinentaline čokkoim om Timanan kräzan Četlasan Kivi-mägenoc (471 m) Komin Tazovaldkundanke röunal. Igähine roug om levitadud agjan pohjoižpäivnouzmas.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil' (kaik ned — Nencan avtonomižes ümbrikos), turbaz, boksitad, titan, kuld, almazad, sauvondmaterialad (sauvondgips, mouckivi, saved, letked, bazal't), keitandsol, mec, kala. Udes Mas om marganc, hahktin, cink da äimetalližid kivendoid hobedanke.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Igor' Anatoljevič Orlov radab gubernatoran vs 2012 vilukun 13. päiväspäi.
Üks'kodine parlament om Arhangel'skan agjan Ezitajiden Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 62 ezitajad videks vodeks. Viktor Feodosjevič Novožilov radab agjan Ezitajiden Suiman ezimeheks vs 2013 sügüz'kun 25. päiväspäi.
Valitihe gubernatorad vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (53,25%) da radab kahtenden strokun. Ezitajiden Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Lidnad.
Kaik om nell'toštkümne lidnad agjas. Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. eläjid) oma Severodvinsk da Kotlas.
Rajonad.
Kaik 19 municipališt rajonad om olmas agjas.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 227 626 ristitud, sidä kesken 18 vepsläšt. Kaikutte koumanz' ristit nelläspäi om lidnalaine.
Kaik om 14 lidnad agjas, 20 lidnanvuittušt žilod, 3970 küläd (sidä kesken 848 oma kaikenaigaižeta ristitištota vl 2010). Vl 2015 kaik om 14 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ühtes Nencan avtonomiženke ümbrikonke): venälaižed — 93,6%, ukrainalaižed — 1,4%, nencalaižed — 0,7%, vaugedvenälaižed — 0,5%, komilaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,3%, rahvahuden ozutandata — 2,1%.
Ižanduz.
Tegimišton päkeskused oma Severodvinsk (laivansauvomine), Novodvinsk (bumag), Kotlas (mecan ümbriradmine, mašiništonsauvomine), Koräžm (bumag), Nändom (raudten holituz), Vel'sk (mecan ümbriradmine).
Transport.
Vedadas avtotetransportal Jüguiden läz pol't da matknikoiden 95%.
Meriportad oma Arhangel'sk, Oneg, Mezen'. Järed jogiport sijadase Kotlasha.
Ühthižiden raudteiden piduz om 1760 km. Sen ližaks, om äi kaidan raižun raudteid mecad vedamha.
Üks'jäine mugoine agjas rahvahidenkeskeine Talagi-lendimport ("ARH / АХГ") sijadase 6 km pohjoižpäivnouzmha Arhangel'skan röunaspäi. Toine sur' lendimport om olmas Nar'jan Maras, sišpäi tehtas tatanmaižid reisid vaiše.


Kunstkamer.
Kunstkamer () om muzei Piteriš, nügüd'aigaine Venäman Tedoakademijan Antropologijan da etnografijan muzei Suren Petran nimel nimitadud.
Nece om ezmäine muzei Venämas, se om saudud Suren Petran käskön mödhe vll 1718−1734. 1830-nzil vozil jagoihe muzejad keradusiden suren lugumäran tagut nenihe paloihe: zoologine, etnografine, botanine i mineralogine muzejad. Etnografine muzei i observatorii sijadasoiš eziauguižes sauvuses.
Ende kuctihe Kunstkamerikš () erazvuiččid istorižiden, čomamahtoižiden, tedoližiden da toižiden harvuziden kollekcijoid i niiden varadusen sijid.


Pölünimurič.
Pölünimurič om elektrine ladim, kudamb keradab pölün da toižed redustandad pindaspäi il'mvalul imemas.


Jä.
Jä om kül'menzoittud vezi, veden kova olend.


Hatang (žilo).
Hatang (ven.: "Хатанга") om žilo Venämas, Krasnojarskan randas.
Hatangan eläjiden lugu om 2,960 ristitud (2011).


Lumut.
Lumut om lumen vai jän pen' kristall, tobjimalaz tähthan vai platan formas.


Časud.
Časud om ladim, kudamb ozutab nügüdläižen päivesen aigan.


Saamen keled.
Saamen keled oma suomalaiž-ugrilaižed keled, pagištas Skandinavijan da Kolan pol'sariš. Pagižijoiden lugu om läz 25 000 ristitud (mamankeled).


Skandinavijan pol'sar'.
Skandinavijan pol'sar' (roč.: "Skandinaviska halvön", norv.: "Skandinaviske halvøy", suom.: "Skandinavian niemimaa", ven.: "Скандинавский полуостров") om pol'sar' Evropan pohjoižes.
Pind om läz 800 000 km²; kaikiš korktemb čokkoim — 2,459 metrad. Pol'sar' sijadase Ročinman, Norvegijan, Suomenman da Venäman territorijoiden südäimes.


Studio Ghibli.
Studio Ghibli (Dzibli-studii) (, virkand: "Sutadzio Dziburi") om japonine animacine studii.
Sen aluz om pandud vl 1985 (faktižikš — vl 1983) Tokioho. Sen tegii da direktor om Hajao Mijadzaki.
„Studio Ghibli“ pästi 21 täuz'piduzlišt da 14 lühüdpiduzlišt mul'tfil'mad, lugemata muzikklipoiden, videovändoiden dai reklamrolikoiden rivid.


MoRandi.
«MoRandi» om romanijalaine popmuzikgrupp Buharestaspäi, 2004. vlpäi. Mülükund oma "Marius Moga" da "Andrei Štefan Ropča".


Norvegijan Vikipedii.
Om kaks' Vikipedijad norvegijan kelel — bukmol ("bokmål") i nünošk ("nynorsk") variantoiš.
Norvegijan Vikipedii (norv.: "Norsk Wikipedia på bokmål og riksmål") om avaitud 2001-žen voden kül'mkul i ezmäi oli molembiden variantoiden täht.
Nünošk-jaguz om avaitud 2004-nden voden heinkul i jäl'ges änestamišt vl 2005 päjaguz linni vaiše bukmol-variantan täht.
Kirjutusiden lugu om () bukmol-jaguses, süvüz —.
Kirjutusiden lugu om () nünošk-jaguses, süvüz —.


Jet Airliner.
«Jet Airliner» ("Reaktivine lendim") om Modern Talking:an ühtenz' pajo «Romantic Warriors»-al'bomas (vn 1987 kezaku) i ühtennimine singl, kudamb om pästtud sen-žo voden semendkul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Don't Worry.
«Don't Worry» ("Ala holdu") om Modern Talking:an pajo videndes «Romantic Warriors»-al'bomas (1987) da sen ühtennimižes singlas, singl om pästtud vaiše Ispanijan torgusen täht. Pajon tekst om anglijan kelel.
«Don't Worry»-butlegsingl (4 trekad) om pästtud 2001-ndel vodel, DJ RavL Pol'šanmaspäi tegi remiksoid siš.


Eländpunkt.
Eländpunkt om mitte-se sija vai taho, kus elädas ristitud.


Täuz'kudan'.
Täuz'kudan' om kudmaižen faz, konz Päiväižen i Kudmažen ekliptižiden pidusiden erižlugu om 180°.


Kudmaižen fazad.
Kudmaižen fazad vn 2007 redukus.
Kudmaižen fazad — Kudmaižen pidatusen Päiväižel olendad, kudambad toižetasoiš periodižešti.


Reverse.
«Reverse» ("Vastkarin") om MoRandi:n debütine al'bom, pästtud 2005-ndel vodel.


Mind Fields.
«Mind Fields» ("Melen avaruz") om MoRandi:n 2. al'bom, pästtud 2006-ndel vodel.


N3xt.
«N3xt» ("Jäl'gh1ne") om MoRandi:n 3. al'bom, pästtud 2007-ndel vodel.


Zebra.
«Zebra» ("Zebr") linniži MoRandi:n 4. al'bomaks, no tähäsai (2017) om vaiše singloid duetaspäi.


Moga Marius.
Marius Moga (mugažo romanijan kelel; sünd. 30. tal'vku 1981, Alba Julii, Romanii) om romanijalaine pajatai, prodüser da muzikankirjutai, MoRandi-kollektivan ühtnii.


Ropča Andrei.
Andrei Štefan Ropča (; sünd. 23. semendku 1983, Pitešti, Romanii) om romanijalaine pajatai, MoRandi-kollektivan ühtnii.


Jessica Jay.
„Jessica Jay“ om italijalaine muzikaline projekt SAIFAM-leiblal vlspäi. 1992, Milanaspäi. Om severz'-se sessijanpajatajad „Džessika Džei“-psevdonimanke. Kaikiš tetabamb pajo — „Casablanca“.


In the Garden of Venus.
«In the Garden of Venus» ("Veneran sadus") om Modern Talking:an 6. al'bom. Se om pästtud 30. päiväl kül'mkud, 1987-ndes vodes.


In 100 Years....
«In 100 Years...» ("100 vodes päliči...") om Modern Talking:an ezmäine da jäl'gmäine (10nz') pajo «In the Garden of Venus»-al'bomas i ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1987-nden voden kül'mkul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


It's Christmas.
«It's Christmas» ("Se om Raštvad") om Modern Talking:an 5nz' pajo «In the Garden of Venus»-al'bomas (1987). Pajon tekst om anglijan kelel.
Singl om pästtud sil-žo vodel, da vaiše Danijas.


Locomotion Tango.
«Locomotion Tango» ("Tango likundas") om Modern Talking:an 8. pajo «In the Garden of Venus»-al'bomas (1987). Pajon tekst om anglijan kelel.
Singl om pästtud sil-žo vodel, da vaiše Danijas i Pol'šanmas.


Mangostan.
Mangostan () om tropine igähižvihand pu, kudamb kazvab Azijan longibokas.
Pu om muzaburanke korenke, piramidanvuitte nägu, kazvab 25 metrhasai. Kävutadas maižanduses. Tob ploduid 9..20-voččen. Plod om 3,4..7,5 sm surtte, sen kor' (santimetrhasai) om pagan, südäin om södab.


Il-86.
Il-86 (; mödhe — Camber «kid'žor», «pöngel'») om «» levedfüzeläžine passažirlendim nellänke likutimenke. Ezmäine kodvlenduz oli 1976-nden voden tal'vkul. Kaik om pästtud 106 lendint Voronežan aviategimel vhesai 1997. Kävutihe vozil 1980—2011.
Lendimen variantad — Il-80 i Il-96.


Hydnellum peckii.
"Hydnellum peckii" om koiransen'.
Senen suruz om pen'. Se kazvab vaiše sügüzel kavag'mecoiš. Se om lujas karged.


Natal'ja.
Natal'ja (vepsän kelel — Natoi, Natku, Tal'a) om naižiden nimi, tuleb latinan "Natalis Domini" — "Raštvad".


Valerija.
Valerija om naižiden nimi, tuleb latinan sanaspäi "valeo" — "olda tervhen". Sil om mugoi-žo tüvi, kuti mehiden nimel Velerii.


Pondal.
Pondal (ven.: "Пондала" vai "Пондальский погост", suom.: "Pontala") oli külä Vologdan agjas, Babajevon rajonas.


Surmanvänd.
«Surmanvänd» (; venäkel'žes versijas — "Смертельная игра" vai "Марионетки теней") om voden 2007 amerikaine triller. Režissör — Maikl Uinnik.


Stal'fel't Pernilla.
Karin Pernilla Margareta Stal'fel't (; sünd. 22. uhoku 1962, Uppsal, Ročinma) om ročilaine pirdai, kirjutai da opendai Stokhol'man Moderna Museet:as. Astrid Lindgrenan premijan laureat (2004).


Vepsänma.
Vepsänma (vai Vepsii) om istoriž-geografine agj Venäman lodehes (öbokas), vepsläižiden eziauguine elonsija.
Om kaičenus tähäsai Karjalan Tazovaldkundan, Leningradan da Vologdan agjoiden territorijan südäimes.


10,5 ballad Rihteran pordhišton mödhe.
«10,5 ballad Rihteran pordhišton mödhe» (, venäkel'žes versijas — "10,5 баллов по шкале Рихтера") om voden 2004 amerikaine tedoliž-fantastine kaks'serine fil'm. Režissör — Džon Lafija.


Miller Aleksei.
Aleksei Borisovič Miller (; sünd. 31. viluku 1962, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) om "Gazprom"-kompanijan ohjandusen ezimez' vspäi 2001. Vl 2016 kontrakt om pidetud 5 vodeks völ.


Fonetik.
Fonetik ("foni" «kulund») om kelentedon pala, kudamb oppib paginan kulundoid i kelen kulundsüdäint (tavud, kulundühtnendad, kulundoiden ühtenzoitusen čepiižhe käskusenmärižused paginas).
Kel'tedon toižiden paloiden erineden, fonetik tedoidab kelen pagižijoid materialižikš: virkandapparatan radod, kulundnägusiden akustižed pirdad i niiden vasthaotmine kelenkandajil.
Kulundoiden sündundan mehanizman tedoiduz zavodihe 17. voz'sadal opendamha kurdižlamanoid.


Vaihišt.
Vaihišt om miččen-se kelen vaihiden ühtmuz. Vaihišt om kelen keskpala, se nimitab, formiruib i oigendab tedoid miččiš-se objektoiš vai nägusiš.


Laps'.
Laps' om ristit laps'aigan pordos.


Isinbajeva Jelena.
Jelena Gadžijevna Isinbajeva (; sünd. 3. kezaku 1982, Volgograd, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine sportnik, hüppii anšpuganke, kaks'kerdaine olimpine čempion (2004, 2008), Kezaolimpiadan-2012 bronzvägestai.
Jelena seižuti 28 mail'man rekordad hüppindas anšpuganke naižiden keskes.


Uz' Okkervil'.
«Uz' Okkervil'» () om uz' eländfartal, kudambad saudas Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas, Piterin Kudrovo- udes lidn-kaimdajas.
Kompleksine territorijan pertišt om planiruidud projektas: 4 päivkodid 800 sijaks, 2 školad 2400 sijaks, sportine tervehtandkompleks, medicinine keskuz.


1885.
1885 (tuha kahesasadad kahesakümne videnz') voz' — järgeline voz', kudamb augotihe nellänz'päiväl grigorianižen kalendarin mödhe.


Explay.
«Explay» (venän kirjamil: "Эксплей") om venämalaine kompanii, elektrižiden digitaližiden ladimiden tegii da satai. Tegeb 2005 vspäi Moskvas. Vl 2007 registriruihe ühtennimižen «Explay»-torguindmarkan.
Vspäi 2016 kompanii om mödud britanižele Fly-kompanijale, se om mobiližiden telefoniden tegii.


Siemens A52.
«Siemens A52» om 2003-nden voden Siemens-kompanijan mobiline telefon monohromiženke ekrananke. Se om 84 grammad jügutte, GSM 900 / GSM 1800-verkon täht. Ei ole GPRS-, USB-, IrDA- i Bluetooth-tehnologijoid telefonas, mugažo ei ole südäimuštod.
Modelid-jäl'ghetulijad: «Siemens A55» (2003, om apgreidan voimust C55-modelikš) i «Siemens A56» (2004, om ližan voimust kävutamha C56-modelikš).


Pezendtuhk.
Pezendtuhk om pärj sintetine pezendabutuz sobidenpezun täht. Om kodihimijan abutuz.


Tatu.
Tatu (samoan kelel om "tatau" — "pirdandkuva") om hibjan modifikacijan form.


Tualetvezi.
Tualetvezi (franc.: "Eau de toilette") om hajuveden kebn tip. Kompozicijan (efirvoiden) koncentracii — 4–10 %. Se om segoitadud spirtha 80-90%.
Haju varadab lühüdan aigan (2–3 časud). Mäneb kävutandale kezal.


Fotoapparat.
Fotoapparat om elektrine ladim likumatomiden kuviden satandan da fiksacijan täht vauktusen abul.


Maid.
Maid om sötainozoluz; amundase imetaiživatoiden emän maidrauguišpäi. Maidon londuseline märičine — poigiden imetuz.
Lehmän maid mäneb äjiden produktoiden mülükundaha. Sen tegend om järed tegimišton sarak.
Maid lugetas "reskmaidoks" pol'časud - časun aigan, kuni maidon vendub lüpsandan jäl'ghe (kezal hätkemb).


Nabutov Kirill.
Kirill Viktorovič Nabutov (; sünd. 26. eloku 1957, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) om venälaine sportkommentator, lehtezmez' da prodüser.
Vlpäi 2009 hän kommentiruib Zenitan matčoid 100TV-telekalal.
Hän kommentirui mugažo vn 2010 Tal'volimpiadan i vn 2012 Kezaolimpiadan avaidamižen.


Nevzorov Aleksandr.
Aleksandr Glebovič Nevzorov (; sünd. 3. eloku 1958, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) — enzne nevondkundaline da venämalaine lehtezmez', TV-vedai i enččel Valdkundaližen Duman deputat (nell' kucundad, 1993-2007). Nügüd' — publicist i režissör.
Vozil 1987-1993 hän vedi "600 sekundad"-TV-programad.
Vl 1997 fil'mzi "Častilišče"-fil'man ezmäižen čečenijan voinan polhe.


600 sekundad.
«600 sekundad» (ven. "«600 секунд»") oli TV-oigenduz, kudamb mäni efirha 1987—1993 vozil Leningradan televizijal (nügüd' — Videnz' kanal).
Kümnes minutas vedai (tobjimalaz nece oli Aleksandr Nevzorov) ehti starinoitta päivän päaigtegoiš Piteriš, antta videorivi i kommentarii.


Jablok.
Jablok om frukt. Se om jablokpun (latin. "Malus") plod. Södas küpsikš veresikš, ahavoitud, kuivatud. Kävutadas torhudeks slokostimhä südäivezid, vasad, segoitadud jomižid, möuvast, sömližadusid.
Jablokpuiden kodima om Keskuzazii. Om äi raudad ploduiš. Kazvatadas äi sortuid mail'man venos klimatižes vönes.


Frunzen rajon (Piter).
Frunzen rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan suves.
Rajonan istorine keskuz om Kupčino.


Nevan rajon.
Nevan rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan päivnouzmas. Nece om üks'jäine rajon, kudamb sijadase Nevan molembil randoil.
Rajonan aluz om pandud vn 1917 keväz'kus-semendkus nügüdläiženke nimenke. Vozil 1920—1948 nimitihe "Volodarskijan rajon:aks".
Nevan rajon jagase 9 municipaližhe ümbrikho (49...57).


Lernu!
Lernu! (vai lernu.net) om äikeline sait esperanto-internacionaližen kelen opendusen täht. Sil voib löuta informacijad esperanton polhe, opeta kel' erazvuiččiden kursoiden abul, kävutada grammatikan ümbrikacund i interaktivižed harjoitused, antta ekzamenad, väta fleš-vändoiš, lugeda i kundelta starinad esperantoks, ümbripagišta erazvuiččed temad forumoil, kävutada vajehnikad, vajehtadas tedotusil toižiden mehidenke, kudambad mugažo tarttas melel esperantoho, kundelta muzik i kacta lühüdad fil'mad esperantoks.


Fly To The Moon.
«Fly To The Moon» ("Lenda Kudmaižennoks") om 17-nz' pajo Modern Talking:an «Year of the Dragon»-al'bomas (2000). Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajo mülüi air play-čartha Bolgarijas, i oli 17-ndel sijal taholižes hitparadas.


Esperanto.
Esperanto om ratud rahvahidenkeskeine kel'.
Se om ratud vl 1887, tegii — varšavalaine Lüdvig Zamengof-sil'mlekar'.
Pagižijoiden lugu ei ole sel'ged, se om 100 tuhaspäi 2 millionhasai ristituid.


600 (kodiden serii).
"Kodi-laiv" (ven. "Дом-корабль") om äižiruižiden pertiden (eländkodin) tip 600-nden serijan projektan mödhe.
600-nz' serii oli 1970-nziden voziden kaikiš paksumb Leningradas. Vozil 1970—1980 600-nden serijan pohjal oma tehtud nügüd'aigaižembad serijad — 602-nz' da 606-nz'. 600-nden serijan pertiden sauvond jatkub tähäsai.


Rahvahan ühtmuden päiv.
a>, Venäman eksprezident, paneb änikod Mininan da Požarskijan muštpachale, vn 2008 kül'mkun 4. päiväl.
Rahvahan ühtmuden päiv (ven.: "День народного единства") om Venäman valdkundpraznik, kudamb oigetas kül'mkun 4. päiväl joga voz' vodespäi 2005. Om seižutud Moskvan joudutandan oiktastuseks pol'šalaižiš anastajišpäi, kudamb oli vodel 1612; nece oli lujas znamasine aigtego meiden valdkundan istorijas. Om aigastoitud Jumalanmaman Kazanin jumalaižen päivhä.
Necen päivän mugažo ajab «Venälaine marš», venälaižiden nacionalistoiden jogavoz'ne miting.


Celebrate (The Love).
«Celebrate (The Love)» ("Praznikoiče (ičeze armastust)") om Zhi-Vago:n tetab pajo da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1996-ndel vodel. Pajon tekst om anglijan kelel.
Se om klassine pajo haus-žanras.


Back for Good.
«Back for Good» ("Pörduim kerdhaks") om Modern Talking:an 7. al'bom, pästtud 30. keväz'kus, 1998. vodes.


You're My Heart, You're My Soul '98.
«You're My Heart, You're My Soul '98» ("Sinä oled minun südäin, sinä oled minun heng; 98. voz) om Modern Talking:an singl da ühtenz' pajo «Back for Good»-al'bomas (1998); singl om pästtud voden 1998 16. päiväl keväz'kud.
Om «You're My Heart, You're My Soul»-pajon uz' versii, kudamb om pästtud 1984-ndes vodes «The 1st Album»-al'bomas.


Brother Louie '98.
«Brother Louie '98» ("Lui-vell'; 98. voz' ") om Modern Talking:an singl da kahtenz' pajo «Back for Good»-al'bomas (1998). Singl om pästtud 1998-nden voden 20. päiväl heinkud.
Om «Brother Louie»-pajon uz' versii, kudamb om pästtud 1986-ndel vodel «Ready for Romance»-al'bomas.


Brother Louie '99.
«Brother Louie '99» ("Lui-vell'; 99. voz' ") om Modern Talking:an singl; om pästtud 1999-ndel vodel, da vaiše Sures Britanijas.
Om «Brother Louie»-pajon uz' versii, kudamb om pästtud 1986-ndel vodel «Ready for Romance»-al'bomas.


Space Mix '98.
«Space Mix '98» ("Kosmosmiks, 98. voz' ") om Modern Talking:an „megamiks“-singl «Back for Good»-al'boman pajoišpäi. Singl om pästtud 1998-ndel vodel.


We Take the Chance.
«We Take the Chance» ("Mö riskuim") om Modern Talking:an 10. pajo «Back for Good»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1998-ndel vodel.
Pajon tekst om anglijan kelel. Mal'tan Nacionalistine partii kävuti necidä reklamaks vn 1998 valdkundan generaližiden valičemižiden aigan.


Šarlotk.
Šarlotk (franc.: "Charlotte", ven.: "Шарлотка") om maged pirg, tobjimalaz jablokoišpäi.


Alone.
«Alone» ("Üks'jäine") om Modern Talking:an 8. al'bom, pästtud 19. uhokus, 1999. vodes.


You Are Not Alone.
«You Are Not Alone» ("Sinä ed ole üks'jäine") om Modern Talking:an ühtenz' pajo «Alone»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1999-nden voden uhokul (singl — 1. päiväl, al'bom — 19. päiväl).
Pajon tekst om anglijan kelel.


Sexy, Sexy Lover.
«Sexy, Sexy Lover» ("Seksi-drug") om Modern Talking:an kahtenz' pajo «Alone»-al'bomas (1999) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud sen-žo voden semendkul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Tomas Anders.
Tomas Anders (), todesine nimi — Bernd Vaidung (saks.: "Bernd Weidung"; sünd. 1. keväz'ku 1963, pen' Münstermaifel'd-lidn läz Koblencad, Reinland Pfal'c, Saksanma), om saksalaine pajatai, muzikankirjutai da prodüser, Modern Talking:an enzne ühtnii.


Vaugedvenälaižed.
Vaugedvenälaižed (vaug.-ven.: "беларусы", ven.: "белорусы") oma indoevropalaine, slavine rahvaz. Elädas tobjimalaz Vaugedvenämas, da mugažo AÜV:oiš, Venämas, Litvanmas, Ukrainas da toižiš valdkundoiš. Ühthine lugu om läz 10 millionad ristituid.
Vaugedvenälaižiden rahvahankeled oma vaugedvenäkel' da venäkel'.


Bolen Diter.
Diter Günter Bolen (; sünd. 7. uhoku 1954, Berne-kund läz Bremenad, Alasaksonii, Saksanma) om saksalaine pajatai, muzikankirjutai, prodüser da TV-person. Om Modern Talking-muzikgruppan-duetan enččeks ühtnijaks, ičeze Blue System-gruppan alusenpanii i C. C. Catch-pajatajan prodüser.
Biografii.
Diter om sündnu Berne-kundha, Gans Bolen-sauvondmenedžeran (s. 1928) i hänen Edif'-akan (s. 1936) kanzha, baboi (maman mam) oli Königsbergaspäi. Noremb Uve-vell' om Diteral. Vl 1978 sai azjaližen administriruindan specialistan diploman Göttingenan universitetas. Opendusen vozil ühtni severzihe-se muzikgruppihe. Sil-žo aigal hän napri sada radsijad änetusen studijoiš, oigendeli sihe demo-materialoid. Vn 1978 lopus Diter Bolen sai radsijad ozavaks statjaks i vspäi 1979 radaškanzi muzikaližes «Intersong»-pästandkodiš prodüseran da muzikankirjutajan.
Kanz.
Bolenal om viž poigad erazvuiččiš naindoišpäi da üks' tütär. Oli naižiš todesižikš kahtišti, vspäi 2006 eläb Fatma Karina Val'canke civiližes naindas. Diter eläb küläs läz Gamburg-lidnad.


Evrovizijan vägestajad.
Se om täuz' Evrovizijan vägestajiden nimikirjutez.


Mustjogen sild.
Mustjogen sild vn 2010 uhokus.
Mustjogen sild () om avtotesild Piterin Merenrandaižes rajonas Mustjoges päliči. Ühtenzoitab Toržkovskai-irdad hural randal Savuškinan i Krilov-akademikan irdoidenke oiktal randal.
Ezmäine sild nügüd'aigaižen sijas oli saudud puspäi 19. voz'sadan augotišes "Komendantskii"-nimenke lähižen pöudon nimen mödhe. Vspäi 1836 nimitihe sildad "Nikol'skii-sildaks" külän mödhe hural randal. Vspäi 1849 om nügüdläiženke nimitusenke. Raudbetonaine sild om saudud vozil 1967-1969 metalližen sildan sijas. Sild om 30 m pitte da 46 m levette, se om avtoiden, tramvaiden da jaugnikoiden täht. Lanskoi-avtotesild om ülezjogen, Stroganovan sild jaugnikoiden täht sijadase mödvedhe.


Čainik.
Čainik om saubaline astii n'okunke, saubanke (tobjimalaz, no voidas olda erindad — kacu foto) i korvaiženke veden lämbitamižen da kehutandan täht. Tobjimalaz čainikoid tehtas metallaspäi.


Mi? Kus? Konz?
Mi? Kus? Konz? () om intellektualine TV-oigenduz, lujas populärine venäkeližes ümbrištos. Sen aluz om pandud vn 1975 sügüz'kun 4. päiväl, tegii i ezmäine vedai — Vladimir Vorošilov.
Nügüd'läine vedai om Boris Krük.


Jesenija (fil'm, 1971).
«Jesenija» () om voden 1971 meksikaine melodram. Režissör — Al'fredo Krevenna.


Dedüško Aleksandr.
Aleksandr Viktorovič Dedüško (,; sünd. 20. semedku 1962, Volkovisk, Grodnon agj, Vaugedvenäman NST, NSTÜ — kol. 3. kül'mku 2007, Vladimiran agj, Venäma) oli tutab venämalaine teatran- da kinoakt'or.


Sóknardalr.
«Sóknardalr» om norvegijalaižen Windir-gruppan ezmäine studioal'bom, pästtud 1997-nden voden sulakus.
Sóknardalr om Sogndal-lidnan amuine nimi.


Sogneriket.
«Sogneriket» om norvegijalaižen Windir-gruppan ezmäine demo, pästtud vl 1995.
Valfar (Terje Bakken) vändi kaikiš instrumentoiš iče.


Lomonosovan rajon (Leningradan agj).
Lomonosovan rajon (ven. "Ломоносовский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Nece om Leningradan agjan üks'jäine municipaline ühtnik, kudamban ohjandusen organad sijadase toižes fegeracijan subjektas — Piteriš. Rajonan administrativine keskuz om Lomonosov-lidn, iče mülüb Piterin Petrodvorecan rajonha, sijadase pohjoižpoles rajonaspäi.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Leningradan ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke kuti Oranijenbauman rajon. Oranijenbaum tegihe rajonan keskuseks. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik.
Vspäi 1939 Oranijenbaum-lidn alištui agjan tombudele oikti, hot' rajonan tobmuden organad oliba neciš lidnas. Toižen mail'man sodan aigan rajonan suvipala oli okkupiruidud. Vl 1948 lidnad da rajonad udesnimitihe nügüdläižikš. Vl 1955 Krasnoje Selon rajonad ühtištuihe Lomonosovan rajonanke. Vl 1963 Krasnoje Selo-lidn tegihe lidnaks agjan alištusenke. Vl 1973 Sosnovii Bor tegihe lidnaks agjan alištusenke da läksi rajonaspäi.
Vl 1978 Lomonosov-lidn tegihe Leningradan palaks, no lidnan Ezitajiden Nevondkund kätihe Lomonosovan rajonan Ezitajiden Nevondkundaks. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Lomonosovan rajon om Leningradan agjan päivlaskmaine taho. Pind — 1 919 nellikkilometrad (jäl'gmäine sija agjas). Mecad ottas 72,7% territorijad (1448 km²).
Suomen laht lainištab rajonan päivlaskmaižed da pohjoižed randad 65 km randanpirdanke. Lühüdad joged mülüdas Suomen lahten (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma sauvondmaterialad (gravii, letked, saved), mineraližed mujud, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 15 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 13 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 30 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Dmitrii Polkovnikov radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 redukun 5. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2014 kül'mkun 1. päiväspäi Aleksei Kondrašov om valitud i radab rajonan administracijan pämehen kontraktan mödhe. Nell' varapämest oma hänele abhu. Kuz' komitetad, 13 palakundad, 1 sektor, ohjastuz da 27 laudkundad alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 70 347 ristitud.
Kaik om 143 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnanvuittušt žilod, 10 žilod, 2 raudtestancijan žilod, 129 küläd.
Kaikiš surembad eländpunktad oma Gorbunki-külä (7,5 tuh. rist. vl 2015), Russko-Visockoje-külä (5,3 tuh. rist. vl 2010) da lidnanvuitte Lebäžje-žilo (4,4 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 87,1%, ukrainalaižed — 2,2%, vaugedvenälaižed — 1,4%, uzbekalaižed — 0,7%, suomalaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,4%, toižed — 3,3%, rahvahuden ozutandata — 4,4%.
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 41 rist. (0,06%), estilaižed — 28 rist. (0,04%), vepsläižed — 5 rist. (vähemba mi 0,01%), vodilaižed — 5 rist. (vähemba mi 0,01%), ižoralaižed — 1 rist. (vähemba mi 0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mašinoidensauvomine, sauvondmaterialoiden pästand (apakut, metallkonstrukcijad, pilindmaterialad), poligrafii, maižanduz da kalankazvatuz, torguind da varažomad, tabakan ümbriradmine, sömtegimišt, turizm.


HR 7222.
HR 7222 (vai BD+21 3648, SAO 86753, HD 177392) om tähtaz Reboihut-tähthištos.
Tähthan muju om vauged. Keskust Maha om 372 lämoivot. Vizualine suruz — 6,61. Sirdase Galaktikadme 11,8 kilometran sekundpigunke.


Loginova Lidija.
Lidija Petrovna Loginova (,; sünd. 13. kül'mku, 1954, Bogorodsk-külä (komi "Висер"), Kortkerosan rajon, Komin ANST, Venäman NFST, NSTÜ) om komilaine pajatai, «Зильган турун»- ("Heläidai hein") ansamblin čomamahtoine ohjandai.


«Ö»-kirjamen muštpacaz.
«Ö»-kirjamen muštpacaz (komi "«Ӧ» коми шыпаслы паметник") — granitmuštpacaz Siktivkaras, kudamb om pühätadud komin «Ö»-kirjamele.
Muštpacaz om seižutadud vn 2009 heinkun 9. päiväl torgule Komin kul'turan keskusen edehe.
Irdkosketused.
Ö


Nedal'.
Nedal' om aigan märičemižen ühtnik.
1 nedal' = 7 päiväd.


Čužan kiv.
«Čužan kiv» "(Mamankel')" (komi: "«Чужан кыв»", ven.: "«Родной язык»") om tedoližmetodine aiglehtez Komin Tazovaldkundas.
Pästtas vlpäi 1997. Lähtleb kaks' kerdad vodes. Tiraž — 500 ekzemplärad.


Voiviv Kodzuv.
«Voiviv Kodzuv» "(Pohjoine tähtaz)" (komi: "«Войвыв кодзув»") om kominkel'ne literaturiž-čomamahtoine da kundaliž-politine aiglehtez.
Aiglehtest pästtas Siktivkaras, sen aluz om pandud vl 1926. Tiraž — 938 ekzemplärad.


Puvill.
Puvill om kazmuzkuid, kudambad tehtas puvillan kazmusen ("Gossypium") korobaižešpäi.


Pekka Kana 2.
«Pekka Kana 2» om 2003-nden voden kompjutervänd Suomenmaspäi arkad-žanras. Sen sädai om «Piste Gamez».


Year of the Dragon.
«Year of the Dragon» ("Drakonan voz' ") om Modern Talking:an 9. al'bom. Se om pästtud 28. päiväl uhokud, 2000-ndes vodes.


China in Her Eyes.
«China in Her Eyes» ("Kitai hänen sil'miš") om Modern Talking:an ühtenz' pajo «Year of the Dragon»-al'bomas (2000) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 2000-nden voden vilukul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Don't Take Away My Heart.
«Don't Take Away My Heart» ("Ala rästa minun südäin") om Modern Talking:an pajo da ühtennimine singl «Year of the Dragon»-al'bomas, kudamb om pästtud 2000-nden voden semendkul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


No Face, No Name, No Number.
«No Face, No Name, No Number» ("Ei ole modod, eile nint, eile nomerad") om 8. pajo Modern Talking:an «Year of the Dragon»-al'bomas (2000).
Oficialine ühtennimine remikspajoiden kogoduz om pästtud sil-žo vodel.


Zaleptus vigilans.
"Zaleptus vigilans" om gaved', kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1903 entomolog Vit.. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Komin familijad.
Komin familijad (komi "Коми овъяс") — komin rahvahan sugu- da kanzannimitused.


Arntor.
«Arntor» om norvegižen Windir-gruppan kahtenz' studioal'bom. Se om pästtud vn 1999 11. päiväl redukud.
Nece om jäl'gmäine al'bom, kudambas Valfar vändi kaikiš instrumentoiš iče.


1184 (al'bom).
«1184» om norvegijalaižen Windir-gruppan koumanz' studioal'bom, pästtud vl 2001.


Likferd.
«Likferd» om norvegižen Windir-gruppan nellänz' studioal'bom. Se om pästtud vodel 2003 keväz'kun 27 päiväl.


Valfar, ein Windir.
«Valfar, ein Windir» ("Valfar, torač)" om norvegijalaižen Windir-gruppan kogoduz, pästtud vn 2004 keväz'kun 27. päiväl.


SognaMetal.
«SognaMetal» om norvegijalaižen Windir-gruppan DVD, pästtud vl 2005.
Se om edestadud sügüz'kun 3. päiväl, konz oliži Valfaran 26-nz' sündundpäiv. Nece om Windir:an jäl'gmäine pajomaterial, kudamb znamoičeb gruppan lopun.


America.
«America» ("Amerik") om Modern Talking:an 10. al'bom, pästtud 19. keväz'kus, 2001. vodes.


Win the Race.
«Win the Race» ("Vägestada voibuižiš") om Modern Talking:an ühtenz' pajo «America»-al'bomas (2001, keväz'ku) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 2001-nden voden uhokul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Last Exit to Brooklyn.
«Last Exit to Brooklyn» ("Jäl'gmäine lähtend Bruklinho") om Modern Talking:an 2. pajo «America»-al'bomas (2001, keväz'ku) i ühtennimine singl, kudamb om pästtud 2001-nden voden kezakul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


I Need You Now.
«I Need You Now» ("Nügüd' minei pidab sindai") om 14. pajo Modern Talking:an «America»-al'bomas (2001).
Pajon butleg-singl om pästtud 2001-ndel vodel DJ RavL:alpäi.


New York City Girl.
«New York City Girl» ("Neižne Nju Jorkaspäi") om 15. pajo Modern Talking:an «America»-al'bomas (2001).
Pajon butleg-singl om pästtud sil-žo vodel DJ RavL:alpäi.


Witchqueen of Eldorado.
«Witchqueen of Eldorado» ("Noidak El'doradospäi") om tetab Modern Talking:an 8. pajo «America»-al'bomas (2001). Pajon tekst om anglijan kelel.
Hot' nece pajo ei olend pästtud kut singl, kompozicii om mülütadud Čilin, Perun, Argentinan, Brazilijan, Japonijan, Suviafrikan Tazovaldkundan da toiž. valdkundoiden hitparadoihe.


Šči.
Šči (ven. "Щи") om venälaine rahvahan sömine, kapustkeitoz.


Det gamle riket.
«Det gamle riket» ("Vanh kunigahuz") om norvegijalaižen Windir-gruppan kahtenz' demoal'bom, pästtud vl 1995.


Kitai.
Kitai (ičeze nimi — kit.: 中國 / 中国, pin'jin': "Zhōngguó", vepsän kirjamil "Čžun Go" «keskvaldkundad»), täuz' oficialine nimi om Kitain Rahvahaline Tazovaldkund (kit.: 中華人民共和國, pin'jin': "Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó", vepsän kirjamil: "Čžunhua Žen'min' Gunhego") om valdkund Azijan päivnouzmas. Se om kaikiš suremb valdkund mail'mas ristitišton lugun mödhe. Pälidn om Pekin.
Kitai om ÜRO:n kaikenaigaine ühtnii sen alusenpanendan aigaspäi.
Istorii.
Vl 221 EME Cin' Šihuandi ühtenzoiti Kitain maid imperijaks ezmäižen kerdan.
Vl 1912 vilukun 1. päiväl Kitain Tazovaldkundan aluz oli pandud (ohjandab Taivan'-sarel tähäsai).
Vl 1949 redukun 1. päiväl tedotihe Kitain Rahvahaližen Tazovaldkundan aluses.
Vll 1966-1976 Kitai eli läbi kul'turrevolücijas.
Nügüdläine Konstitucii om vahvištadud vl 1982.
Geografijan andmused.
Kitai om mavaldkundröunoiš 14 valdkundanke: Vjetnamanke (röunan piduz — 1297 km), Laosanke (475 km) da Mjanmaranke (2129 km) suves, Indijanke (2659 km), Butananke (477 km), Nepalanke (1389 km) da Pakistananke (438 km) suvipäivlaskmas, Afganistananke (91 km), Tadžikistananke (477 km) da Kirgizstananke (1063 km) päivlaskmas, Kazahstananke lodehes (1765 km), Mongolijanke (4630 km) da Venämanke (4179 km) pohjoižes, (1352 km) pohjoižpäivlaskmas. Ühthine röunoiden piduz om 22 457 km.
Valdkundan pind om 9 596 960 km² (koumanz' sija mail'mas Venäman da Kanadan jäl'ghe). Kitain päivlaskmaižed randad lainištadas Tünen valdmeren Kitain Päivnouzmmeri da Pakuine meri, suvižed randad — Kitain Suvimeri. Ühthine randanpird om 14 500 km.
Tibetan mägišt otab valdkundan suvipäivlaskmpalad. Gimalajad seištas Indijan röunal, niiden kaikiš korktemb čokkoim om kaikiš korktemb Mal Džomolungm-mägenoc (8850 m). Kaikiš madalamb čokkoim om Turfanan alang, -154 m. Znamasižed joged oma Janczi da Huanhe. Mecad ottas 22,3% territorijad.
Londuseližed pävarad oma kivihil', metallad (raudkivend, boksitad, tin, hahktin, cink, vanadii, molibden, vol'fram, artut', uran, harvad mametallad), kivivoi, londuseline gaz, antimonii, gidroenergii (kaikiš suremb mail'mas), mahuz.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine socialistine tazovaldkund dominirujanke partijanke ("Kitain Kommunistine Partii", "KKP") päižeks. Valdkundan pämez' om Kitain ezimez', hän om KKP:n keskuzkomitetan päsekretar', hän-žo om armijan päkäsknik (Keskuzsodanevondkundan ezimez') tobjimalaz. Valdkundaližen Nevondkundan pämez' om ohjastusen ezimez'.
Parlament om üks'kodine Kaiken Kitain Rahvahan Ezitajiden Suim (kit.: 全国人民代表大会, pin'jin': "Quánguó Rénmín Dàibiǎo Dàhuì", vepsän kirjamil: "Cüan'go Žen'min' Daibäo Dahuei") 2987 ühtnijanke. Kaik rahvaz da azekahad väged valitas heid videks vodeks. Todesine käskusenandai tobmuz om KKP, parlament vaiše vahvištab sen pätandoid.
Kitain ohjandai om Si Сzin'pin. Vs 2013 keväz'kun 15. päiväspäi Li Kecän om ohjastusen pämeheks. Järgenduseližed valičendad parlamentha oliba vl 2013 keväz'kun 5-17. päivil.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kitain administrativiž-territorialine jagand."
Kitai jagase 34 regionha: 23 agjad (provincijad), 5 avtonomišt agjad, 4 lidnad keskuzalištusenke (Pekin, Šanhai, Čuncin, Tän'czin') da 2 erilišt administrativišt agjad (Honkong da Makao). Regionad alajagase 333 ümbrikho, ned — 2853 rajonha.
Eläjad.
Lidnad-millionerad (lidnümbrikod enamba 6 mln. rist. vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Šanhai (ekonomine pälidn), Pekin (administrativine pälidn), Čuncin, Guančžou, Šen'čžen', Tän'czin', Uhan', Dunguan', Honkong, Fošan', Čendu, Nankin. Vl 2012 kaik om enamba 160 lidnad-millionerad valdkundas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 1 347 374 752 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2014 Kitain da kogosüdäiproduktad oma kaikiš surembad mail'mas da läz tazostadud keskneze. Sil-žo aigal Kitain ižanduz šingotase hotkemb amerikašt.


Bašnin Mihail.
Mihail Bašnin () oli vepsän runokirjutai.


Däižed lindud lanktoba oksilpei.
«Däižed lindud lanktoba oksilpei» (kirjankelel: "Jäižed lindud lankteba oksilpäi", suom.: "Jäätyneet linnut putoavat oksiltaan", ven.: "Замёрзшие птицы падают с веток") om 2001-žen voden Raisa Lardotan runokogoduz vepsän kelel.


Kalarand.
«Kalarand» om ezmäine vepsänkeline roman. Sen tegii om Igor' Brodskii.
Kirj om lähttud 2002-del vodel Petroskoiš.
Kirjan annotacii.
Igor Brodskin "Kalarand"-roman om ezmäine sur' kirjutez norel vepsän kirjkelel. Brodski kirjutab siš, midä holdutab noren mehen ezmäi kaiked — armastuses. Kalarand om penikaine lidnut, no sigä-ki kehub elo, ristitud oma kosketusiš toine toiženke, sündub erazvuiččed tegoid... Nece kaik jätab süvän jäl'gen noren mehen südäimehe.


Vanh zirkul.
«Vanh zirkul» () om 2003-nden voden Mihail Bašninan runokogoduz vepsän kelel.


REMA.
«REMA» om gruzijalaine al'ternativrok-/nümetalgrupp Tbilisišpäi, 2002. vlspäi. Om üks' populärižiš Gruzijan al'ternativižiš rokgruppišpäi.
Mülükund om "Kobi Mandžgaladze" (gitar), "Giga Čihradze" (barabanad), "Nik Kiknadze" (vokal, gitar) da "Georgii Kakalašvili" (bass).


Kal'kulätor.
Kal'kulätor om elektrine ladim erazvuiččiden arifmetižiden operacijoiden täht.


Kukuruz.
Kukuruz (latin. "Zéa máys") om Tähkheiniden sugukundan heinäsine kazmuz. Eziauguižin kazvoi Meksikas, no nügüd' om kul'tiviruidud kaiked mail'madme.


Taranto.
Taranto (ital.: "Taranto", tarant.: "Tarde", grek.: "Τάραντας", lat.: "Tarentum") om lidn Italijas, Apulii-regionas.
Pind om läz 217 km². Lidnan eläjiden lugu om 193,884 ristitud (2009).
Taranton pämez' om Ippacio Stefano.


Derbentan rajon.
Derbentan rajon (ven.: "Дербентский район", lezg.: "Дербент район", azer.: "Dərbənd rayonu") om rajon Dagestanan Tazovaldkundas (Venäma).
Pind om 823 km², eläjiden lugu om 93,282 ristitud (2012).


Back for Good Tour.
«Back for Good Tour» om 1998-žen voden Modern Talking:an koncertine tur.


Sontaga.
Sontaga (ven.: "Заболотье") om vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas, mülüb sen Vepsän rahvahaližhe küläkundha.
Vl 2002 külän eläjiden lugu om 45 ristitud.


Koumekümne koume (kirj).
«Koumekümne koume» om Nikolajan Abramovan ezmäine runokirj, runokogoduz vepsän kelel. Pästtud vl 1994 Petroskoiš.


Kurgiden aig.
«Kurgiden aig» om Nikolajan Abramovan toine kirj, runokogoduz vepsän kelel. Pästtud vl 1999 Petroskoiš.


Pagiškam, vell'.
«Pagiškam, vell'» (ven.: "Поговорим, брат") om Nikolajan Abramovan koumanz' kirj, runokogoduz vepsän i venän kelil. Pästtud vl 2005 Petroskoiš.


Iisusan elo.
«Iisusan elo» om kirj vepsän kelel läpsiden täht. Siš oma lühüdad starinad Iisusan Hristan elon polhe, Evangelijoiden ümbristarinoičend kebnal kelel läpsiden täht.
Nece om ezmäine kirj udel vepsän kirjkelel. Paindud Suomenmas vl 1991, painai — Biblijan kändmižen Institut.


Minun rahvhan fol'klor.
«Minun rahvhan fol'klor» om Rürikan Loninan kirj vepsän kelel, vepsän fol'kloran kogoduz. Pästtud vl 2000 Petroskoiš.
Kirjas oma kogotud erazvuiččed rahvahan sarnad, pajod, muštatišed, anekdotad da toižed fol'kloran ozutesed.


Šemeikka Petri.
Petri Šemeikka (mugažo karjalan kelil;,; sünd. 1821 vai 1825, Šemeikka-külä, Suistamo-tulend, Suomenman Sur' kunigahuz, Venäman imperii — kol. 1915, Ristivaara-külä, Suistamo-tulend, Suomenman Sur' kunigahuz, Venäman imperii, nügüd' Karjalan Tazovaldkundan Sojärven rajonas) oli karjalaine runonpajatai.
Sortavalas om pandud muštpacaz hänen oiktastuseks.


Victory.
«Victory» ("Vägestuz") om Modern Talking:an 11. al'bom. Se om pästtud 18. päiväl keväz'kud, vodel 2002.


Summer in December.
«Summer in December» ("Keza tal'vkul") om 8. pajo Modern Talking:an «Victory»-al'bomas (2002).
Pajon butleg-singl om pästtud sil-žo vodel DJ RavL:alpäi.


10 Seconds to Countdown.
«10 Seconds to Countdown» ("10 sekundad starthasai") om 9. pajo Modern Talking:an «Victory»-al'bomas (2002).
Pajon butleg-singl om pästtud 2002-ndel vodel DJ RavL:alpäi.


Virahtan.
Virahtan (mugažo — Viraht, Virin; ven.: "Вирино") om vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas, mülüb sen Vepsän rahvahaližhe küläkundha.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe külän eläjiden lugu om 11 ristitud (vepsläižed — 8 rist., venälaižed — 3 rist.).


Venäman valdkundgimn.
Venälaižen Federacijan valdkundgimn () om üks' Venäman oficialižiš simvolišpäi. Sanad oma vahvištadud vl 2000.


Volg.
Volg vai Volg-jogi () om jogi Venämas. Se om kaikiš pidemb jogi Evropas. Jokseb Päivnouzmaižedme Evropan alangištodme, keskjoksmuses — siriči Volgaveren ülüdes. Lankteb Kaspijan merhe.
Jogen piduz om 3 530 km, basseinan pind om 1 361 000 km².


Änine (jogi).
Änine, Änine-jogi vai Änižjogi () om Venäman jogi Arhangel'skan agjan päivlaskmas.
Jogen piduz om 416 km, basseinan pind om 56 900 km². Lähteb Lač-järvespäi, lankteb Vauktha merhe. Om laivjogeks erasil sijil. Kargopol'-lidn sijadase joginiškanno, Severoonežsk-žilo keskjoksmuses, Oneg-lidn — jogensunno.


Severoonežsk.
Severoonežsk (ven. "Североонежск") om lidnanvuitte žilo Venämas, Arhangel'skan agjan Pleseckan rajonas.
Sijadase Änižjogen hural randal, 55 kilometriš Mirnii-lidnaspäi.
Vl 2010 eläjiden lugu om 5 092 ristitud.


Marijan hebonmez'.
«Marijan hebonmez'» () om voden 1896 francijalaine bigi pornofil'm. Režissör — Ežen Piru.
Faktižikš, nece om ezmäine varatud pornofil'm kinematografan istorijas. Fil'mpiduz oli läz 7 minutad, no tämbäižhe aighasai om varanu vaiše sen pen' fragment.
Fil'makt'orad oma eraz kabareartist Luiz Villi da tähäsai tundmatoi akt'or.


Mikki Maus.
Mikki Maus (angl. "Mickey Mouse") om mul'tiplikacine personaž, mehenvuitte hirut, Uoltan Disnejan studijan üks' simvoloišpäi.


Taksami Čuner.
Čuner Mihailovič Taksami (; sünd. 23. uhoku 1931, Kal'm, Habarovskan rand, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 27. uhoku 2014, Piter, Venäma) oli nevondkundaline da venämalaine pohjoižentedomez', specialist pohjoižes i nivhalaižiš.
Tegi ezmäižen nivha-venälaižen da venä-nivhalaižen vajehnikan V.N. Savel'jevanke ühtes.


Nivhalaižed.
Nivhalaižed (nivh. "нивах", "нивух", "нивхгу", "ньигвнгун", ende "гиляки") oma vähäluguine rahvaz Venämas. Elädas läz Amur-jogen sud Habarovskan randas i Sahalin-sarel.
Ičeze nimetuz: "нивх" — «mez'», "нивхгу" — «mehed».
Lugu om läz 5 200 ristitud (2002). Rahvahan kel' om nivhan kel'.


MAZ-504.
MAZ-504 (ven. "МАЗ-504") om nevondkundaline jüguavto.


81-540/541.
Modeliden 81-540/541 metrovagon om tehtud vl 1997 «Vagonmaš»-zavodal Piteriš vagonoiden 714 pohjal.
Pävagonoiden nimituz om 81-540, a keskvagonoiden — 81-541.


Heraštoitim.
Heraštoitim om časud, kudambad anttas kulund- i/vai lämoisignalad pandud aigan kurol. Vepsän nimituz «heraštoitim» ozutab mugomiden časuiden päznamoičendad — ičeze ižandan heraštoitandad. Heraštoitint voib mugažo kävutada kuti «muštatim» vai taimer.


Ready for the Victory.
«Ready for the Victory» ("Vaumiž samha vägestust") om Modern Talking:an pajo «Victory»-al'bomas (2002) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud sen-žo voden uhokul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Juliet.
«Juliet» ("Džul'jetta") om Modern Talking:an 4nz' pajo «Victory»-al'bomas (2002, keväz'ku) i ühtennimine singl, kudamb om pästtud 2002-nden voden sulakul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


TV Makes the Superstar.
«TV Makes the Superstar» ("Televizii kändab „supertähthaks“") om Modern Talking:an ühtenz' pajo «Universe»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 2003-nden voden keväz'kul: singl — 3. päiväl, al'bom — 31. päiväl.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Alone Tour.
«Alone Tour» om 1999-žen voden Modern Talking:an koncertine tur.


Year of the Dragon Tour.
«Year of the Dragon Tour» ("Drakonan voz' ") om 2000-nden voden Modern Talking:an koncertine tur.


Must reig.
Must reig om agj avarudes da aigas lujas surenke gravitaciženke pöudonke.


America Tour.
«America Tour» om 2001-žen voden Modern Talking:an koncertine tur.


Victory Tour.
«Victory Tour» om 2002-žen voden Modern Talking:an koncertine tur.


Universe Tour.
«Universe Tour» (saks.: "Universe-Tournee") om 2003-žen voden Modern Talking:an koncertine tur.


LM-2008.
LM-2008 (ven. "ЛМ-2008") om Venäman tramvaivagon, se om sätud Piterin tramvaimehanižel tegimel vl 2008.


LVS-2005.
LVS-2005 (71-152) (ven. "ЛВС-2005 (71-152)") om Venäman tramvaivagon. Sidä sädihe Piterin tramvaimehanižel tegimel vl 2005.


Lumi.
Lumi om atmosferižiden sadegiden form, kudamb kogoneb jän kristalloišpäi.


Lumenlähtend.
Lumenlähtend om lumen lanktendan näguz pil'višpäi.


Zavorotnük Anastasija.
Anastasija Jur'jevna Zavorotnük (; sünd. 3. sulaku 1971, Astrahan', Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine kinon i teatran aktris da TV-vedai.


Tundmatomad modod.
«Tundmatomad modod» () om voden 2010 amerikaine anglijankel'ne TV-serial triller-žanras. Tegii — Kristofer Makkuorri.
Üks'jäižen sezonan 13 epizodad om serialas. Ezmäine ozutez tegihe AÜV:oiden NBC-telekanalal vodel 2010 (7. kezaku — 28 eloku).


Stepanenko Elena.
Elena Grigor'jevna Stepanenko (; sünd. 8. sulaku 1953, Stalingrad, Venäman NFST, NSTÜ) om nevondkundaline da venämalaine jumorist i aktris paginoiden žanras, ezineb vodespäi 1979. Om Evgenii Petrosänan ak.


Runaway Train.
«Runaway Train» ("Lähtnu jonuz") om Soul Asylum:an tetab pajo da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1993-nden voden kezakul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Strogalščikova Zinaida.
Zinaida Ivanovna Strogalščikova () om vepsläine naine, politikanmez', Vepsän kul'turan sebran pämez'.


Pakaine-Ded.
Pakaine-Ded (ven. "Дед Мороз") om sarnaline personaž, Uden voden lahjoičijan venälaine variant.
Pakaine-Dedan kodima om Sur' Ustüg. Sündundpäiv — 18. kül'mku.
Hänen kaikenaigaine kaimdai i abunik om Lumineižne.


Šahmatad.
Šahmatad oma logine laudanvänd. Sädud amuižes Indijas.
Vätas kaks' vändajad. Om kuz' sijatud laudal 64 stajidenke figurad. Figuroil da stajil om kaks' mujud — vauged da must. Tobjimalaz vänd vedab aigaks.


Kidonii (Mars).
Kidonii () om region Marsan pohjoižes šurupoliškos.
Kidonijas sijadase m.n. «Mod Marsal» — kukkaz, kudamb ezmäižil fotokuvil «Viking-1»-kosmosstancijaspäi vl 1976 nägui kuti ristitun mod.


Penrouzan pordhad.
Penrouzan pordhad "(lopmatomad pordhad, voimatomad pordhad)" om üks' voimatomiš figuroišpäi, kudamb om avaitud Oskaral Rutersvardal. Sen model' om tehtud Lajonelal i Rodžeral Penrouzil.


Pirei.
Pirei (grek.: "Πειραιάς") om pen' lidn Grekanmas.
Pind om 11 km². Lidnan eläjiden lugu om 175,697 ristitud (2001).


Geografii.
Geografii (vai mantedo) om tedo, kudamb tedoidab Man eriližusid, sen ristitištod da nägusid.


Elefteriu Elefterija.
Elefterija Elefteriu (,; sünd. 12. keväz'ku 1989, Paralimni, Kipr) om kiprilaine pajatai.
Vl 2012 hän ezini «Evrovizii»-konkursal, kus pajati «Aphrodisiac»-pajon, kut Grekanman ezitai. Elefterija sai 17-nden sijan (64 čokkoint).


Arktik.
Arktik om ühthine fiziž-geografine region Man pohjoižes.
Arktik-region om Pohjoižen polärižen pirdan südäimes tobjimalaz. Sen keskuz om Pohjoižnaba. Pind om läz 27 mln nellikkilometrid, sidä kesken Pohjoižen polärižen pirdan südäimes 21 mln km².


Il-114.
Il-114 () om «Il'jušin»:an lendim sijaližen aviaühtenzoitusen täht.
Ezmäine lenduz oli 1990-nden voden keväz'kul. Kaik pästtihe 20 lendint. Mülütab 64 passažirad da 2 mez'kundan ühtnijad, vai 6,5 tonnad jüguid.


Facepalm.
Facepalm (— mod i "palm" — kämen', «käzimod») om populärine virkeh internetžargonal, žest, konz kattas modod kämnel (kämnil).
«FACE PALM»-simvol (U+1F926, &#x1f926;) om Unikodan palaks 9.0-versijan augotades.


2 Eivissa.
«2 Eivissa» oli saksalaine evrodensgrupp Hamburgaspäi, 1997. vlpäi 2005. vhesai.
Kaikiš tetabamb gruppan pajo — «Oh La La La».


Sana.
Sana (vai vajeh) om strukturine kelen ühtnik; služib erazvuiččiden leksižiden funkciojiden täht, ozutesikš, objektoiden nimitusale. Tedod, kudamb tedoidab sanoiden strukturad, kuctas morfologijaks.
Om kaks' sanoiden tipad: täuz'znamasižed da specialižed sanad.


Lomonosov Mihail.
Mihail(o) Vasil'jevič Lomonosov (; sünd. 19. kül'mku 1711, Mišaninskai-külä (nüg. — Lomonosovo-külä), Arhangel'skan gubernii, Moskvan car'kund — kol. 15. sulaku 1765, Piter, Venäman imperii) oli tutab venämalaine tedomez', polimat, himik da fizikantedomez'; mugažo hän oli tedajaks toižiš tedo- da čomamahtagjoiš.
Lomonosov om Moskvan valdkundaližen universitetan alusenpanii.


Čoruh.
Čoruh (turk.: "Çoruh", gruz.: "ჭოროხი", arm.: "Ճորոխ", grek.: "Άκαμψις") om jogi Turkanmas da Gruzijas.
Jogen piduz om 438 km, basseinan pind om 22,100 km².


Kaclim.
Kaclim vai Brauzer om specialine kompjuterine program vebsaitid kacumha.


Universe.
«Universe» ("Londuzkund") om Modern Talking:an 12. da jäl'gmäine al'bom. Se om pästtud 31. päiväl keväz'kud, vodel 2003.


Shooting Star.
«Shooting Star» ("Langenu tähtaz") om jäl'gmäine Modern Talking:an pajo. Om sädud 2003-ndes vodes, no kompozicii om pästtud vaiše 2006-ndes vodes gruppan čihodamižen tagut.


Theope sticheli.
Necen gavedin avaiži da ümbrikirjuti vl. 1998 entomolog Dž. Holl. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Tetragnatha conica.
Necen gavedin avaiži da ümbrikirjuti vl. 1861 entomolog Grube. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Glipa formosana.
Necen gavedin avaiži da ümbrikirjuti vl. 1911 entomolog Pis.. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Suicide Tuesday.
«Suicide Tuesday» ("Suicidine tožnarg") om DJ Hyper:an 2. al'bom, pästtud 2008. vodes.


ČME3.
ČME3 (ven. "ЧМЭ3") om čehoslovakijalaine läm'vedim.


TEM2.
TEM2 () om nevondkundaline läm'vedim.


TEM18.
TEM18 (ven. "ТЭМ18") om venälaine läm'vedim.


Greatest Hits Mix.
«Greatest Hits Mix» ("Parahimiden hitoiden miks") om Modern Talking:an kompiläcijanal'bom, pästtud 1988. vodes, da vaiše Ispanijas.


Best of Modern Talking.
«Best of Modern Talking» ("Parahim Modern Talking:alpäi") om Modern Talking:an kompiläcijanal'bom, pästtud 1988. vodes.


Romantic Dreams.
«Romantic Dreams» ("Romantižed unikuvad") om Modern Talking:an kompiläcijanal'bom, pästtud 1988. vodes.


The Collection.
«The Collection» ("Kollekcii") om Modern Talking:an kompiläcijanal'bom, pästtud 1991. vodes.


The Golden Years.
«The Golden Years» ("Kuldvoded") om Modern Talking:an kompiläcijanal'bom, pästtud 2007. vodes.


We Still Have Dreams — The Greatest Love Ballads of Modern Talking.
«We Still Have Dreams — The Greatest Love Ballads of Modern Talking» ("Mö völ unikuvandoičim — Kaikiš parembad armastuzballadad Modern Talking:alpäi") om Modern Talking:an kompiläcijanal'bom, pästtud 2002. vodes.


Let's Talking!
«Let's Talking!» ("Pagiškam!") om Modern Talking-muzikgruppan kompiläcijanal'bom. Om pästtud 2003. vodes BMG-kompanijal, dai vaiše Taivaniš i Honkongas. Kogoneb voziden 1984−2002 pajoišpäi da niiden uziš versijoišpäi. Kompiläcijan avtor om Diter Bolen.


The Final Album.
«The Final Album» ("Finaline al'bom") om Modern Talking:an kompiläcijanal'bom, pästtud 2003. vodes.


25 Years of Disco-Pop.
«25 Years of Disco-Pop» ("25 vot diskopop-žanras") om Modern Talking:an kompiläcijanal'bom. Se om pästtud 2010. vodes.


Singlton Erik.
Erik Njukört «XL» Singlton (; sünd. 6. kül'mku 1968, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV) om amerikalaine repan pajatai, kaikiš tetabamb ühthižtön Modern Talking:anke mödhe.


Vepsänman sarnad.
«Vepsänman sarnad» om vepsän sarnoiden kirj. Se om pästtud 2006-del vodel Petroskoiš.
Kirjas oma 8 sarnad, kudambad kerazi vepsläižidenno oldes 1842-del vodel Elias Lönnrot. Nügüd'läižen vepsän kirjkelen mödhe om toimitanu Nina Zaiceva. Kuvitai om Aleksei Maksimov.


Tramvajan maršrut №100 (Piter).
100 tramvai om Piterin tramvajan maršrut.


Avialesoohrana.
«Avialesoohrana» (ven.: "„Авиалесоохрана“") om Venäman valdkundorganizacii, kudamb om olmas čuratud mecoiden kaičendaha aviacijan abul. Sen palakundad oma äjiš regioniš, sidä kesken Karjalan Tazovaldkundas-ki.


Lodehline aviabaz.
Lodehline aviabaz (ven.: "Северо-западная авиабаза") om aviabaz «Leted»-lendimportas (ven.: "Пески"). Mülüb «Avialesoohrana»-organizacijha.
Om kaks' čuradust: Petroskoihesai da Kižihesai. Om koumetoštkümne lendint aviabazan territorijan südäimes.


Blue System.
«Blue System» oli Modern Talking:an muzikaline projekt, sädud jäl'ges sen čihodamišt.
Mülükund oli "Diter Bolen", "Rol'f Köler" da "Mihael' Šol'c".


Venäman rahvahanikan pasport.
Venäman rahvahanikan pasport (ven. "Паспорт гражданина Российской Федерации") om pädokument, kudamb vahvištoitab Venäman rahvahanikan personad. Pasport pidab olda kaikuččil Venäman rahvahanikoil, kudambile om täudunu 14 vot, i kudambad elädas Venäman territorijal. Miše ajada Venäman röunoiden taga, rahvahanikoile pidab sada Venäman rahvahanikan röunantagaine pasport.


Leštukan sild.
Leštukan sild vn 2007 heinkus.
Leštukan sild () om avtotesild Piteriš Fontankas päliči. Sijadase lidnan Keskuzrajonas. Ühtenzoitab Džambulan kujod Surenke Dramteatranke. Sild om avtoiden da jaugnikoiden täht.
Pusild oli saudud vl 1907 Suvorinan teatran tuleskelijoiden täht (nüg. Sur' Dramteatr). Nimitihe Džambulan kujon enččen nimen mödhe Iogann Lestokan oiktastuseks, hän oli Jelizaveta Petrovna-imperatornaižen leib-lekarin. Vajehtihe pusildad metalližel sildal vl 1952, kerdalaz udesnimitihe Leštukan kujod. Vozil 1997—1998 rekonstrukcii oli, levitihe sildan avtotepalad. Nügüdläine sauvuz om 52 m pitte i 14 m levette. Lomonosovan sild om ülezjogen, Semenovskii-sild sijadase mödvedhe.


Vepsän kul'tursebr.
«Vepsän kul'tursebr» () om vepsän rahvahan organizacii (sebr) Petroskoiš. Se om Karjalan Tazovaldkundan regionaline organizacii. Venäkel'ne nimituz om oficialine. Om olmas vspäi 1989.
Zinaida Strogalščikova-tedomez' om sebran ezimehen. Sebran pätegend om vepsän kul'turan leviganduz kaikil mahtoil.


Durov Pavel.
Pavel Valer'jevič Durov (; sünd. 10. reduku 1984, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) om venälaine Internet-edheotai da programist, socialižen Vk.com-verkon tegii da sen enzne pämez' (2006−2014); rubl'aine milliarder. Hänen da Nikolai-vellesen maksutoi krossplatformine Telegram-messendžer radaškanzi vn 2013 elokus. Om milliarderan vl 2018 (1,7 mlrd. US$), Telegram-kompanijan CEO (radonoigendai pädirektor) sen alusenpanendaspäi.
Vl 2014 ajoi Venämaspäi, sanub, kaikeks igäks. Matkadab mail'man valdkundoidme. Sai Sent Kitsan da Nevisan rahvahanikust Venäman rahvahanikusen ližaks.


Pert'kulun sild.
Pert'kulun sild vn 2017 heinkus.
Pert'kulun sild () om vižkeskustaine 6-avtoteine avaiduzsild Piterin Keskuzrajonan, Admiralteiskii-rajonan i Vasileostrovskii-rajonan röunal. Se om saudud Nevas (Sures Nevas) päliči. Sildan avaitud keskuzpala om lidnan üks' simvolišpäi.
Sild ühtenzoitab Pert'kulun kujod Admiralteiskii-sarel Biržan torgunke da Universitetan randirdanke Vasil'jevskii-sarel. Sild om avtoiden da jaugnikoiden täht. Vl 1997 heittihe tramvaiteid järgenduseližen rekonstrukcijan aigan.
Pordaigaine ehtatim pulloišpäi oli ezmäižeks sildaks vspäi 1856. Om nimitadud lähižen Tal'veližen pert'kulun da randirdan mödhe. Kaikenaigaine nügüdläine sild om metalline, se om saudud vozil 1911—1916. Oli nimitadud "Tazovaldkundan sildaks" vozil 1917—1944. Sild om 255 m pitte da 27 m levette. Jäl'gmäine rekonstrukcii mäni vozil 2012—2013. Tähäsai oigedrandaižed alused seištas puvajil.


Čaplin Čarl'z.
Čarl'z «Čarli» Spenser Čaplin (; sünd. 16. sulaku 1889, London, Sur' Britanii — kol. 25. tal'vku 1977, Veve-lidn, Vo-kanton, Šveicarii) om amerikalaine i britanijalaine lamanan kinon akt'or, kinoscenarist, muzikankirjutai da režissör, üks' mail'man tetabiš akt'orišpäi.


Vepsän zavet.
«Vepsän zavet» () om voden 2009 Venäman dokumentaline fil'm vepsän rahvahan istorijan da kul'turan polhe. Fil'm starinoičese venän kelel, no om paloid vepsän paginanke-ki.
Erazvuččiš epizodoiš vändab vepsläine runokirjutai Nikolai Abramov. Fil'mas mugažo kuluse petroskoilaižen «Noid»-folkgruppan pajod.
Režissörad — Viktor Studennikov i Aleksandr Tütrümov.
Fil'm om pästtud Leningradan agjan ohjastusen abunke.


Džamunan sild.
Džamunan sild (,) om sild Bangladešas, järedas Džamun-joges päliči.
Sildan piduz om 4,8 km. Nece oli 11-nz' pitte sild mail'mas sauvondan jäl'ghe vl 1998.


Kongo (jogi).
Kongo (mugažo Zair, Lualab) om jogi Keskafrikas, kahtenz' mail'mas täuz'vezižusen mödhe Amazonasan jäl'ghe. Jogi om kahtenz' Afrikas sen pitte Nilan jäl'ghe. Üks'jäine jogi mail'mas, kudamb ristikoičeb ekvatorad kahtišti. Lankteb Atlantižhe valdmerhe nor't del'tad säden.
Kongo-jogi om 4374 km pitte. Basseinan pind — 4 014 500 nellikkilometrad. Veden keskmäine mülü om 41 600 m³/s.


Mecsiga.
Mecsiga (lat. "Sus scrofa") om živat.


All'.
All' () om lind, mülüdas "Sorzanvuiččed" (Anatidae)-sugukundha.


Tavi.
Tavi (dial. mugažo čiruškaine;) om kezalind, mülüb Sorzanvuiččed-sugukundha, kaikiš peneb jogisorzišpäi. Voib vastata Evrazijadme päiči Arktikas i Keskuzazijan letkesižiš maiš, Afrikan pohjoižes.
Täuz'kaznuded eričud oma 34..38 sm pitte, suugiden maihutuzkeskust 58..64 sm, ižačun veduz 250..450 g, emäčud kazdas 200..400 grammhasai. Teravad da kaidad suugad abutadas leta läz püštoikti kaidoiš pil'vesekahiš uitoišpäi. Tavinpoigaižed mahttas söttas vedel elon ezmäižes päiväspäi.


Handr.
Handr () om vezilind, hanhed-sugun erik.
Voib vastata londuses kaikedme Evrazijadme, enamba kaiked Dunain del'tas. Kodihanhen erased sugud libudas handrespäi.


Küuki.
Küuki (lat. "Tringa nebularia") om lind.


Zor'alinduine.
Zor'alinduine (lat. " Erithacus rubecula") om lind.


Näk.
Näk (lat. "Corvus monedula") om kroikoivuiččiden rodkundan lind.


Kärg.
Kärg (lat. "Dryocopus martius") om lind.


Jälinduine.
Jälinduine (lat. "Anthus trivialis") om lind.


Kodipulo.
Kodipulo (lat. "Athene noctua") om lind.


Kodipühüt.
Munad pezaspäi ("Coturnix coturnix confisa")
Kodipühüt () om kezalind. Kahesa alaerikod om olmas. Ende oliba mectusen objektoil. Kazvab lindstajas hüvin.
Täuz'kaznuden lindun hibj om 16..20 sm pitte, 80..145 g vedutte. Höunhišt om pakuižen polhe. Söb kazmusid (semned, urbad, vezad) tobjimalaz, mugažo gavedid.
Järgeline kodipühüt om levitadud Evropan, Afrikan i Päivlaskmaižen Azijan maiš. Tal'vdub Suviafrikas, Indijas da ümbri siš. Tuldas leten pohjoižmaihe semendkun augotišes. Äikerdoitas kaznudes heinäs, sätas pezoid man pindal. Emäč paneb 8..20 munad pezha, haudub niid 15−17 päivest i kazvatab pezakundad ižačun ühtnemižeta. Letas suvirandoile elokun-sügüz'kun lopus.


Hahm.
Hahm (lat. " Gulo gulo") om imetaiživat.


Näd.
Näd (lat. "Martes martes") om živat.


Lasicaine.
Lasicaine () om pen' lihansöi živat.
Voib vastata živatad Pohjoižen šurupoliškon kaikil kontinentil päiči räkäs vös. Ižačun hibj om 60-250 g jügutte, 160-260 mm pitte da händ 12-87 mm. Emäčun hibj om 30-108 g jügutte, 114-212 mm pitte, händ om 17-64 mm. Händ om bur mujul täuzin. Likkub heredas, hüpkil 25-30 sm pitte, ličese hüvin. Tal'veks vajehtab burad karvad vauktanke aluiženke i tegese vauktaks täuzin verendan rezul'tataks. Äikerdoičese kevädel.
Lasicaižed elädas joukuil paksus, tehtas pezoid ristitun eländpunktoiš-ki. Igä londuses om vidhe vodhesai, no tobjimalaz elädas läz 1 vot. Ližakaz živat, söb hirid, ristküid da makondid, no kodikoičese pahoin i om jüged torata hänele hahkad nüguhirt vaste. Oli kodiživataks Amuižes Rimas edel hahkan nüguhiren tulendad. Mecživat söb norid kodijänišid, cipaižid, hüpičuid, kühkjaižid, šihlikoid, löcuid. Mecadab päiväl da öl, ku jätta muite händast.


Systems in Blue.
«Systems in Blue» om saksalaine anglijankel'ne sintipop-/evrodensgrupp vlspäi 2003.
Ühtnijad gruppan augotišespäi oma "Mihael' Šol'c" da "Detlef Vedeke". Enččel Modern Talking:an da Blue System:an eksbekvokalistad oliba mülükundas.


In a Reverie.
«In a Reverie» ("Unikuviš") om Lacuna Coil:an debütine al'bom, pästtud kezakun 8. päiväl, 1999-ndes vodes.


Lahn.
Pä om pen', hibj om järed. Su lopiše penel peitol'žel torvudel. Eläb 23-voččehe igähäsai. Voib kazda 6 kilohosai jügutte, 82 sm:hasai pitte.
Nored lahnad — lahnalituižed, ned oma hobedakahad mujul.


Madeh.
Madeh (lat. "Lota lota") om kala.


Säunaz.
Säunaz (lat. "Leuciscus idus") om kala.


Hohol'.
Hohol' () om merikala, mülüb "Korehenvuiččed"-sugukundha ().
Kala kazvab vaiše meros, oleleb 25 santimetrhasai, 52 grammhasai, eläb kümnevoččehe igähäsai. Hoholin somuz da hambaz om hen. Putub meres läz Pohjošt polärišt pirdad — Jävaldmeren eläbas zonas, Atlantižen i Tünen valdmeriden pohjoižiš viluveziš.
Hohol' mäneb kudondale jogensuihe suril joukuil, kevädel-sügüzel sijidme. Pütas kalad kudondaigan jäl'ghe. Mail'man vozne saliž sase 1 mln tonnoihesai. Pidab keitta vai räkištada kalad hüvin edel söndad, voib olda äi madoid hözötadud-savukurdüd kalas.


Jäl'caine.
Jäl'caine () om reskveden kalan erik.
Hibj om 15 sm pitte, oleleb 40 santimetrhasai, 1 kg vedutte da sen penemba. Voib äikerdoitas koumevoččen. Eläb 16 vodhesai peniš jogiš, navedib kova letkesine vai kivesine pohj.
Levigandmižavaruz om Evrazijan pohjoižpala: Evrop pohjoižhe Al'pilpäi da Pohjoine Azii, putub Sibirin i Kirgizstanan jogiš. Voib lähtta reskvedenke Baltijan meren päivnouzmas.


Habobatk.
Habobatk (lat. "Leccinum aurantiacum") om babuk.


Nug.
Nug (franc.: "nougat") om maged produkt medespäi, pähkmišpäi da munavauktušespäi.


Sarnipu.
"Fraxinus excelsior" — paugud semnidenke.
Sarnipu vai Sarnpu () om pu.


Merikukoi.
Merikukoi () om Evrazijan venon vönen i Pohjoižafrikan kezalind, mülüb "Charadriidae"-sugukundha.
Tuleb leten tehta pezad kezapaikoiden aigan völ, teravan vilugoitusen aigan sirdase suvhe. Ei varaida ristitun olendad.
Höunhišt om must da vauged tobjimalaz. Suugad kehkralaz, niiden maihutuzkeskust — 67..87 sm. Täuz'igäine hibj om 28..33 sm pitte, 128..330 g vedutte.


Vagolind.
Vagolind vai Ojalind (latin. "Motacilla alba") om lind.


Tähklind.
Tähklind (), mugažo Rugižlind da Rugižpaskač paginoiš, om kezalind. Tegeb pezoid Evropas, Azijan stepin zonas, tal'vdub Afrikan suvipäivnouzmas.


Öhabuk.
Öhabuk vai ökägi (lat. "Caprimulgus europaeus") om lind.


Pähkim.
Pähkim om kazmusiden rivin plod, tobjimalaz södaban südäitukunke da kovan korenke.
*


Karniš.
Karniš (lat. "Corvus frugilegus") om kroikoivuiččiden rodkundan lind.


Jouhlinduine.
Jouhlinduine (lat. "Motacilla flava") om lind.


Kegonpaniilind.
Kegonpaniilind () om pen' kezalind, sugu mülüb Kegonpaniilindud-sugukundha. Tetas ičeze komedas da melodižes pajatandaspäi.
Sugun erikod oma levutadud avaros. Lind vasttase Evrazijas i Afrikan pohjoižmägil. Kegonpaniilindun sugu om invazivine Pohjoižamerikan i Avstralijan päivlaskmas, Udes Zelandijas. Putub vastha mecan päiči, no voib vastata mecanröunal.
Lind om järedamb mi paskač, i höunhišt kirjavamb. Sel'g om hahk mujul vai pakuiž-koričma, pucuhuden höunhišt om vauged. Pä om hahlakaz, tarkamb i henomb mi paskačul. Ižačud emäčuiden järedamba, vaiše ižačud pajatadas. Jodas kastet, södas tähkheiniden semnid tobjimalaz, mugažo penid gavedid da bumbakoid, vaiše maspäi. Pandas pezad heinhä man pindanno, valitas peitsijid pöudoil, nituil vai heinäsižil sijil ku eile niid. Venäman keskuztazangišton kezalindud tehtas pezoid semendkun augotišes, vihandoiden orahaižiden ühtes. Toine äikerdoičend oleleb kezakus-heinkus. Letas tal'veks Evropan suvhe sügüz'kun keskes.


Koževennaja-linii.
Koževennaja-linii () om ird Piteriš sen Vasil'jevskii sarel.
Om nimitadud vl 1845. Ühesa privatišt tegint ümbriradamha nahkoid oli linijan ümbrištos vl 1852.


Jablonovskii-sild (Krasnodar).
Jablonovskii-sild () om sild Krasnodaras Kuban'-joges päliči.
Sild ühtištoitab Krasnodar-lidnad i Jablonovskii-žilod Adigejas. Om Krasnodaran Zaharovan irdan jätktuseks.
Edel Toišt mail'man sodad pusild jaugnikoiden täht oli nügüdläižen sijas. Vl 1942 poukahtihe sildad ühtes olnuzidenke sildal Germanijan saldatoidenke. Kaikenaigaine raudbetonine avtotesild om saudud vl 1952. Sild om 795 m pitte, 9 m levette. «Suvine»-avtostancii om Krasnodaras sildanno.


Jablonovskii-sild (Piter).
Jablonovskii sild vn 2009 vilukus.
Jablonovskii-sild () om jaugnikoiden raudbetonine sild Piteriš Okkervil'-joges päliči. Sijadase Krasnogvardeiskii-rajonas.
Sild om nimitadud enččiden lähižiden küliden mödhe: Pen' i Sur' Jablonovk oliba saudud 19. voz'sadan augotišes. Ortodoksižen hristanuskondan časoun' om saudud sildanno vl 2003, se om Pühän Jumalanmaman sündundan oiktastuseks.


Okkervil' (jogi).
Okkervil' (ven. "Оккервиль") om jogi Piterin päivnouzmas. Se om Ohtan hura ližajogi, lankteb sihe 1,8 kilometras ülezjogen sen jogensuspäi.
Piduz — 18 km, leveduz — 1,5-25 m, süvüz — 0,25-0,8 m.
Joginišk sijadase soiš suvipäivnouzmha Koltušin ülüdespäi Vsevoložskan rajonan territorijal.


Pirsing.
Pirsing (anglijan kelel om "piercing" — "kiškaine") om hibjan modifikacijan form.


Uz' Zelandii.
Uz' Zelandii vai Uz' Merima (angl.: "New Zealand", maori: "Aotearoa") om sar'hine valdkund Valdmerimaiš. Pälidn om Vellington.
Istorii.
Vl 1947 tal'vkun 10. päiväl Uz' Zelandii sai de jure ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Konstitucii.
Vlpäi 2011 mäneb konstitucižiden dokumentoiden uz' kaclend sädamha ühthišt konstitucišt dokumentad.
Geografijan andmused.
Udel Zelandijal ei ole valdkundröunoid madme. Valdkund sijadase 1700 km suvipäivnouzmpolehe Avstralijaspäi kahtil suril saril (Pohjoine da Suvine) da völ lähižil penil saril (läz 700). Uden Zelandijan pind om 267 710 km². Tünen valdmeren Tasmanijan meri lainištab Uden Zelandijan päivlaskmaižed randad, mugažo Avstralijan Tasmanijan randad. Tün' valdmeri ičeksaz lainištab Uden Zelandijan päivnouzmaižed randad. Ühthine randanpird om 15 134 km pitte.
Kaikiš korktemb čokkoim om Suvial'piden Aoraki (Kukan)-mägi (3754 m) Suvisarel.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, kivihil', raudkivend, kuld; toižed varad — letked, mouckivi, kala, mec, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om Elizavet Toine (Suren Britanijan kunigaznaine), hän paneb radnikusele ičeze ezitajad — jenaral-gubernatorad. Päministr om parlamentan ezipartijan vai koalicijan lider. Ohjastuz pidab vastust parlamentan ühtnijoiden edel.
Parlament (angl.: "Parliament", maori: "Pāremata") om üks'kodine Ezitajiden Kodi (angl.: "House of Representatives") 120 ühtnijanke. Elizavet Toine-kunigaznaine om parlamentan ühtnii mugažo.
Jenaral-gubernator om Džerri Mateparai vlpäi 2011 elokun 31. päivälpäi. Järgenduseližed valičendad parlamentha oliba vl 2014 sügüz'kun 20. päiväl. Nügüdläine päministr om Džon Kei.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Uden Zelandijan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativižikš Uz' Zelandii jagase 12 regionnevondkundha (angl. "Regional Council"), niid alajagadas 74 territorialižhe ohjandaikundha (angl. "Territorial Authorities"): 16 lidnnevondkundad, 57 sijališt nevondkundad da 1 sar'hine nevondkund. Tokelau om Uden Zelandijan üks'jäine rippui territorii.
Valdkund jagase 17 agjaha territorialižikš: 9 — Pohjoižel sarel, 7 — Suvisarel, 1 — Čatem-sarištol. 12 agjoišpäi ohjastadas regionnevondkundoil, 4 — territorialižil ohjandaikundoil. Erine territorialine ohjandaikund om edahaižil saril ohjastamha — irdterritorijoiden ohjandaikund (angl.: "Area Outside Territorial Authority").
Eläjad.
Uden Zelandijan sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2006, surembaspäi penembha): Oklend, Kraistčerč, Vellington (pälidn), Gamil'ton, Danidin, Taurang. Vl 2006 kaik oli 16 lidnad da lidnterritorijad enamba mi 30 tuhad eläjidenke. Vl 2001 rahvahanlugemižen mödhe valdkundan läz 86% ristituid oliba lidnoiden eläjikš.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 4 443 900 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Vl 2011 Uden Zelandijan päeksport oli kuidud maid (14%), liha (10%), vin (6%), kazein (6%), pumaterialad (6%); toine eksport — kivivoi (5%), argvoi (5%), fruktad (4%), sagud (3%), vill (2%), alüminii (2%), kuld (2%).


Celati Marko Koti.
Marko Koti Celati (; sünd. 19. eloku 1975, Milan, Italii) om italijalaine basgitarist, Lacuna Coil-kollektivan ühtnii.


Mil'jore Kristiano.
Kristiano Mil'jore (; sünd. 20. semendku 1971, Milan, Italii) om italijalaine basgitarist, Lacuna Coil-kollektivan ühtnii.


Moccati Kristiano.
Kristiano «CriZ» Moccati (; sünd. 13. eloku 1973, Pezaro, Italii) om italijalaine barabananvändai, Lacuna Coil-kollektivan ühtnii.


Vepsän rahvahan hor.
Vepsän rahvahan hor () om üks' Karjalan vanhembiš kollektivoišpäi, kudamb om sündnu vodel 1936 Šoutjärvhe Vasilii Kononovan abul, i vodel 2011 kül'mkun lopus Vepsän rahvahan horale täudui 75 vot.
Se pajati dai pajatab erazvuiččiš Venäman festivalil dai Moskvas-ki. Vepsän hor om tutab verhiš maiš-ki: Suomenmas, Norvegijas, Ročinmas i Estin mal, toižiš maiš.
Horan ohjandai — Lüdmila Melent'jeva (vodelpäi 1978), Venäman da Karjalan arvostadud radnik.


Starobžegokai.
Starobžegokai (,) om aul Adigejan Tahtamukajan rajonas.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 1993 ristitud.


Turgenevan sild.
Turgenevan sild () om avtotesild Krasnodaran röunal Kuban'-joges päliči. Sild ühtištoitab Turgenevan irdad (Krasnodar) Turgenevan šossenke (Adigei), üks' koumes sildaspäi Krasnodaraspäi Adigejha da tagaz.
Vižkeskustaine sild om saudud vozil 1978—1986. Sild om avtoiden da jaugnikoiden täht. Se om 1020 m pitte da 18 m levette. Jäl'geline sur' kohenduz oli vl 2008. Sildan ekstraordinarine palahine murenduz tegihe vn 2015 kül'mkus jüguzavton ajandan tagapäi.


Bankan sild.
Bankan sild () om sild Piteriš Gribojedovan kanalas päliči. Om jaugnikoiden täht. Ühtenzoitab Kazanskii- i Spasskii-sarid vspäi 1826.
Kazanin sild sijadase ülezjogen, Jauhsild om mödvedhe.


Kokuškinan sild.
Kokuškinan sild () om Piterin sild Gribojedovan kanalas päliči. Se om avtoiden da jaugnikoiden täht. Sijadase Admiralteiskii-rajonas. Ühtenzoitab Stolärnii-kujod Kazanskii-sarel Kokuškinan kujonke Spasskii-sarel.
Pusild oli saudud kivesižil alusil vodele 1768. Nügüd'aigaine sild om saudud vozil 1946-1947. Sen projektan tegijad oma «Lenmosttrest:an» projektirujan büron Boris Levin-inžener i Lev Noskov-arhitektor. Om nimitadud Vasilii Kokuškin-torgovanan kanzannimen mödhe, hänen pert' oli nügüdläižel Kokuškinan kujol.
Sildan alused da pind oma raudbetonaspäi, balkad oma metalližed. Se om 20 m pitte, 13 m levette. Sennoi-sild om ülez, Voznesenskii-sild sijadase mödvedhe.


Kuban' (futbolklub).
«Kuban'» () om Venäman futbolklub Krasnodaraspäi.
Klub om olmas vspäi 1928. Vozil 1958-1960 sen nimituz oli da vspäi 1963 om nügüdläine. Ezini Venäman Prem'jer-ligas vozil 2011-2016. Voziden 2016/17-sezonas ezineb.
Pätrener — Jevgenii Kalešin (vn 2017 kezakuspäi). Kodiaren — Kuban'-stadion (om saudud vl 1960).


Krasnodar (futbolklub).
FK «Krasnodar» (ven. "ФК «Краснодар»»") om Venäman futbolklub Krasnodaraspäi.
Pätrener – serbijalaine Slavolüb Muslin. Kodiaren — Kuban'-stadion.
Ezineb Venäman Prem'jer-ligas.


.tg.
.tg om Togon Internet-domen. Se om avaitud 1996-nden voden 5. päiväl sügüz'kud, no ei faktižešti olend kävutamas vhesai 2015.


.li.
.li om Lihtenšteinan Internet-domen. Se om avaitud 1993-nden voden 26. päiväl uhokud.


.gd.
.gd om Grenadan Internet-domen. Se om avaitud 1992-nden voden 3. päiväl kezakud.


.om.
.om om Omanan Internet-domen. Se om avaitud 1996-nden voden 11. päiväl sulakud.


.no.
.no om Norvegijan Internet-domen. Se om avaitud 1987-nden voden 17. päiväl keväz'kud.


.de.
.de om Saksanman Internet-domen. Se om avaitud 1986-nden voden 5. päiväl kül'mkud.


.tn.
.tn om Tunisan Internet-domen. Se om avaitud 1991-nden voden 17. päiväl semendkud.


.zw.
.zw om Zimbabven Internet-domen. Se om avaitud 1991-nden voden 6. päiväl kül'mkud.


.zm.
.zm om Zambijan Internet-domen. Se om avaitud 1994-nden voden 25. päiväl keväz'kud.
Domenan registratorile pidab olda internet-palakundanke Zambijas. .com-domen kävutase valdkundan territorijal paksumba.


Viol (jändesoit).
Viol vai al't (angl. da ital. "viola", franc. "alto", saks. "Bratsche") om violiženvuitte soit, no vähäižel tobjemb, sikš se kulub madalambas registras.


Master i Margarita.
«Master i Margarita» () om Mihail Bulgakovan roman. Originalan kel' om venäkel'. Bulgakov oli kirjutanu romanad ičeze surmhasai, vozil 1928-1940, i nece säduz om jättud kesketi. Om pästtud ezmäižen kerdan vl 1966 literaturižes «Moskva»-aiglehteses (lühüd variant) i vl 1967 Parižas (venän kelel, täuz' variant).


Paavoharju.
«Paavoharju» om suomalaine psihodelikrok-/embientgrupp Savonlinnaspäi. Om olmas 2001-ndes vlspäi.
Mülükund oma "Lauri Ainala", "Olli Ainala", "Toni Kähkönen" da "Jenni Koivistoinen". Ainala-velled oma muzikgruppan alusenpanijad.


Duty free.
„Duty free“ om eriline laukan tip. Sen tavaroiden maksarv om lujas madal, sikš miše niid mödas valdkundmaksoita i akcizoita.
Tobjimalaz „duty free“-laukad sijadase portoiden, lenduzportoiden, päraudtestancijoiden da valdkundröunoiden südäimes. Tipine assortiment — alkogoližed jomad, tabaktegesed, parfümerii da bakalejantavarad.


Rossija (šokoladfabrik).
«Rossija» ("Россия") om venämalaine šokoladfabrik. Tegeb vspäi 1970 Samaras. Vspäi 1995 mülüb Nestlé-kompanijha.


Mille Džon Everett.
Džon Everett Mille (; sünd. 8. kezaku 1829, Sautgempton, Anglii, Sur' Britanii — kol. 13. eloku 1896, London, Sur' Britanii) oli tetab britanijalaine pirdai da kuvatai.


Mycena chlorophos.
"Mycena chlorophos" om pen' sen'. Kazvab Azijas, Avstralijas da Suviamerikas.


Randaine.
«Randaine» () om üks' Karjalan Tazovaldkundan pajokollektivoišpäi, kudamban aluz om pandud Petroskoihe vodel 2003 Vepsän kul'tursebran tomotusen tagut.
"Pajosebran ohjandai" — Baranova Irina Vladimirovna.
"Žanrad" — pajod vepslaižiden runokirjutajiden runoihe, veroližed vepsän pajod.
Vspäi 2006 pajosebr käraudase vepsän muzikkul'turan veroližile žanroile. Ansambl' radab voikuiden, sai-, kätte- da lühüdpajoiden, mugažo sanaližiden žanroiden udessündutamižes. Pajoiden pajatand čereduiše vepslaižiden veroližiden karguiden, vändoiden, rengazkarguiden edestamižen ühtes.
Kaik pajosebran pajatajad oma kuspäi-se tulnuded: toižed oma Vologdan, toižed — Piterin da Änižröunan agjoišpäi.
Erazvuiččiden voziden ohjandajad: zavodi rata vepsläižidenke pajanikoidenke Lidija Olešova. Hän radoi «Randaižes» kaks' vot, sid' oli Jurii Mugačev. Hänen jäl'ghe radoi äjak-se Zoja Jefimova. Jatksi necidä azjad Irina Baranova. Vl 2010 pajosebran ohjandai om Jelena Gagarina, hän lopi Piterin kul'turakademijan.
Ristitud, ked konz-se käveliba «Randaižehe»: Vera Mednikova, Valentina Vorobjova, Alevtina Vavilina, Juri Mugačev, Nina Zaiceva, Lidija Olešova, Tamara Ščerbakova.
Pajatab erazvuiččiš Karjalan festivališ, mugažo Venäman rahvahidenkeskeižiš praznikoiš.


Oza.
Oza om ristitun olend, kudamb sättub ičeze olendan arvoimižiden kaikiš surembale südäitäudundale, elon täudusele i hamakahudele, ičeze ristitun znamoičendan elohopanendale.


Jubileinii (Krasnodaran mikrorajon).
Jubileinii () om Krasnodaran mikrorajon.
Sijadase Päivlaskmaižes ümbrikos, Kuban'-jogehe tehtud pol'sarel. Äižiruižed pertid oma enambuses, mikrorajon-«magaduzsijan» pertišt om sauvomas tähäsai. Pöudod, kezaküläd da Starobžegokai-aul seištas jogen vastal'žel randal.


Pohjoine LEK (Piter).
Pohjoine LEK () om lämuzelektrokeskuz Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas. Varatoitab lämudel Piterin i Leningradan agjan lähižid rajonid, tehleb elektrust.
LEK:an sauvond oli zavodinus vl 1970. Voden 1975 27. päiväl elokud avaitihe ezmäižen energoblokan radod. Radab londuseližel gazal.
Elektrovägevuz — 500 MVt. Lämuzvägevuz — 1188 Gkal/čas.


Medvežii Stan.
Medvežii Stan (ven. "Медвежий Стан") om enzne žilo läz Piterid Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas, a nügüd' — Murino-žilon istorine pala.


Oht (Nevan ližajogi).
Oht () om jogi Piterin pohjoižpäivnouzmas i Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas, Nevanjogen kaikiš znamasižemb oiged ližajogi. Jogensu sijadase Piteriš. Kaik 13 sildad joges päliči om olmas Piterin südäimes.
Jogi om 99 km pitte, 10..50 m levette i 0,5..5,5 m süvütte. Joginišk sijadase Lembolovon korktusil. Basseinan pind — 768 km².


Kuban' (jogi).
Kuban' (,,,) om jogi Venäman suvipäivlaskmas.
Joginiškad sijadasoiš Pohjoižen Kavkazan pautkil, El'brus-mägenno 1339 m ü.m.t. korktusel. Jogi sättub laivoidenlikundale mödvedhe Ust'-Labinsk-lidnalpäi. Kuban' sädab del'tad Azovmerhe lankten. Jogen piduz om 870 km, basseinan pind om 57 900 km², vozne vedhuz 11 km³. Keskmäine vedhuz Krasnodaranno om 425 m³/s, voib sadas 582 m³/s (1,4 kerdha enamba) voden joksten. Krasnodaran vezivaradim sijadase keskjoksmuses.
Kaik lidnad jogen randoil (mödvedhe): Karačajevsk, Ust'-Džegut, Čerkessk, Nevinnomissk, Armavir, Novokubansk, Kropotkin, Ust'-Labinsk, Krasnodar, Temrük.


Hruškova Lüdmila.
Lüdmila Georgijevna Hruškova (; sünd. 15. viluku 1943, NSTÜ) om tetab nevondkundal'ne da venämalaine arheolog, čomamahtontedomez' da professor.


Amonap.
Amonap (ičeze nimituz: "matipu") om kuikuro- da kalapalo-rahvahan kel', üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Brazilijas; pagižijoiden lugu om läz 870 ristitud (mamankel').


Pirgaine.
Pirgaine om pen' konditerine tegez magedas tahtaspäi.


Slepcova Svetlana.
Svetlana Jur'jevna Slepcova (; sünd. 31. heinku 1986, Hanti-Mansiisk, Hantin da Mansin avtonomine ümbrik, Tümenin agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine biatlonist, äikerdaine čempion i estafetoiden vägestai.


Admiralteiskii rajon.
Admiralteiskii rajon () om rajon Piteriš. Sijadase lidnan keskuses Nevan hural randal.


Vasileostrovskii rajon.
Vasileostrovskii rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan keskuses Nevan suhišton Vasil'jevskii-, Dekabristoiden da Sernii-saril.
Rajonan aluz om pandud vn 1917 keväz'kus-semendkus. Vasileostrovskii rajon jagase 5 municipaližhe ümbrikho (7...11).
Rajon ühtenzoitase lidnan toižidenke paloidenke maksližen Päivlaskmaine kiruhdiametr-avtoten kal't kaikenaigašti vn 2016 tal'vkuspäi, edel sidä öidme ühtištoituz kadoteli sildoiden libutandan tagut kezaaigan.


Viipurin rajon (Piter).
Viipurin (Viborgan) rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan pohjoižes palas.
Rajonan aluz om pandud vn 1917 keväz'kus-semendkus nügüdläiženke nimenke. Sen territorii nimitihe "Viipurin pol' " istorižikš. Vozil 1952—1958 rajon nimitihe "Stalinan rajon:aks". 1960-nzil vozil muretihe läz kaiked istorišt pertištod sauvomha eländfartalid.
Viipurin rajon om nügüdläižiš röunoiš vspäi 1988, jagase 8 municipaližhe ümbrikho: nomerad 12...17, Pargolovo- i Levašovo-žilod. Om äi puištoid rajonas istorižikš, no äiluguižed magistralid i lähižed tegimištzonad redustadas il'mad lujas.


Kirovan rajon (Piter).
Kirovan rajon () om rajon Piteriš. Se sijadase lidnan suvipäivlaskmas.


Puškinan rajon (Piter).
Puškinan rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan suves palas. Nece om Piterin kahtenz' surtte rajon territorijan mödhe.
Rajonan aluz om pandud vn 1938 kezakun 5. päiväl. Kogoneb 5 municipaližes ühtnikaspäi, nimitadas 5 eländpunktadme. Sihe mülüdas: Puškin-lidn, Pavlovsk-lidn (päiči voziš 1995−2005), Šušari-, Tärlevo- i Aleksandrovskai-žilod, 14 istorišt zonad da 12 territoriališt zonad.
Rajonan administracii sijadase Puškin-lidnas, sišpäi om rajonan nimi.


Špalad.
Raudte puižiden (huralpäi) da raudbetonšpaloidenke (oiktalpäi)
Špalad (alam. "spalk" — tügi) oma brusanvuiččed tüged rel'soiden täht.


Rel's.
Rel'sad (angl. kelespäi "rails" — lat. kelespäi "regula" — oiged kalu) oma teraraudbalkad, kudambid pandas špaloihe vai toižihe tüvihe, miše tehta raudte.


Murino (platform).
Murino () om Oktäbrin raudten Priozerskan čuradusen platform Piterin pohjoižes. Om avaitud vl 1971.


Petäjärvi (stancii).
Petäjärvi (ven.: "Петяярви") om Oktäbrin raudten Priozerskan čuradusen stancii.
Sijadase Leningradan agjan Priozerskan rajonas läz Petrovskoje-žilod. Petäjärvi-stancijanno om ühtennimine žilo.


Toksovo (stancii).
Toksovo (ven. "Токсово") om Oktäbrin raudten Priozerskan čuradusen stancii.
Sijadase Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas Toksovo-lidnanvuiččes žilos.


Kapitolovo (stancii).
Kapitolovo (ven. "Капитолово") om Oktäbrin raudten Priozerskan čuradusen stancii.
Sijadase Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas. 1 km päivlaskmahapäi stancijaspäi om Kapitolovo-külä, kudamb andoi-ki stancijale mugoižen nimitusen.


Ristte.
Ristte om teiden vai likundjonoiden läbituz ühtel tazopindal.


Moskvan rajon (Piter).
Moskvan rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan suvipäivlaskmas.


Krasnosel'skii rajon (Piter).
Krasnosel'skii rajon () om rajon Piteriš. Se sijadase lidnan suvipäivlaskmas.
Krasnoje Selon rajon oli Leningradan agjan palaks vozil 1936—1955, sid' rajonan territorii mülüi agjan Lomonosovan rajonha. Rajonan aluz om pandud Leningrad-lidnan röunoiš vn 1973 13. päiväl sulakud Venäman NFST:n Ülembaižen Nevondkundan prezidiuman käskön mödhe.
Krasnoje Selo-lidn mülüb rajonan territorijha, kudambaspäi rajonal om nece nimi.


Kurortan rajon (Piter).
Kurortan rajon () om rajon Piteriš. Sijadase lidnan lodehližes palas Suomen lahten pohjoižel randal. Nece om Piterin kaikiš suremb rajon territorijan mödhe.
Sestroreck- i Zelenogorsk-lidnad mülüdas rajonha.


Keskuzrajon (Piter).
Keskuzrajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan keskuses. Rajon om sätud vn 1994 kevädel.


Petrogradan rajon.
Petrogradan rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan keskuses Nevan del'tan seičemel sarišpäi.
Vl 1703 Piterin aluz om pandud arni sihe, Jänišan sar'he. Ende lidnan keskuz om täs, edel sirdandad Vasil'jevskii-sar'he i sid' nügüdläižhe Keskuzrajonha. Rajonan tahondan istorine nimi om "Petrogradan pol' ".
Rajon om olmas vn 1917 semendkuspäi. Petrogradan rajon jagase 6 municipaližhe ümbrikho (58...63).


Petrodvorecan rajon.
Petrodvorecan rajon () om rajon Piteriš, sijadase lidnan päivlaskmaižes palas Suomen lahten suvirandal.
Rajonan aluz om pandud vn 1938 5. päiväl kezakud kuti "Petergofan rajon". Rajon alištui Piterin lidnan Nevondkundale, no oli lidnan röunan irdpolel sil aigal. Vl 1944 om udesnimitadud nügüdläižikš ühtes lidnanke.
Petrodvorecan rajon kogoneb koumes municipaližes ühtnikaspäi: Lomonosov-lidn (vspäi 2003), Petergof-lidn i Strel'n-žilo.
Piterin valdkundaližen universitetan erased institutad da fakul'tetad sijadasoiš Petrodvorecan rajonan territorijal.


.fr.
.fr om Francijan Internet-domen. Se om avaitud 1986-nden voden 2. päiväl sügüz'kud.


.va.
.va om Vatikanan Internet-domen. Se om avaitud 1995-nden voden 11. päiväl sügüz'kud.
Domen kävutase Vatikanan oficialižil aluzkundoil vaiše, sidä kesken e-počtan täht. Domenan ohjandai om «Department of Telecommunications — Vatican Internet Service Provider». Ei ole publišt registracijad nimiden täht.


.kz.
.kz om Kazahstanan Internet-domen. Se om avaitud 1994-nden voden 19. päiväl sügüz'kud.


.dk.
.dk om Danijan Internet-domen. Se om avaitud 1987-nden voden 14. päiväl heinkud.


.se.
.se om Ročinman Internet-domen. Se om avaitud 1986-nden voden 4. päiväl sügüz'kud.


.ca.
.ca om Kanadan Internet-domen. Se om avaitud 1987-nden voden 14. päiväl semendkud.


Lobotomii.
Orbitoklast — instrument labotomijan tegendan täht
Lobotomii (amugr. "λοβός — pala" i "τομή — čapatez"), mugažo tetab kuti leikotomii (amugr. "λευκός — vauged" i "τομή — čapatez") om neirohirurgine operacii, kudamban aigan leikatas kudehed aivoiden ocpaloiden i niiden toižen palan keskes.


Pit'kkarv kolli.
Pit'kkarv kolli () om koiriden rod. Lühüdkarvan kollin läheline heimolaine.


Lehm.
Lehm om kabjživat, kodihärgan () emäč.
Kazvanuded poigad: hartak, häčoi, härgvaza (ižačud), lähtan' (emäč).
Ozoitesed.
Lehm seižub tanhal, sar'ved irdal (päč lämptäb).
Nell' sizart kustas ühthe vädrha (lehmän lüpstas).


Morken Sverre.
Sverre Morken (mugažo norvegijan kelel; sünd. 19. sulaku 1945, Folldal, Norvegii) om norvegijalaine pirdai, gravirui, Norvegijan valdkundznaman uden versijan (1992), äiluguižiden banknotoiden da počtmarkoiden tegii.


Kuden čomitesed.
Kuden čomitesed (paksus mugažo kuden bobaižed) — šurud, živatoiden, mehiden vai miččiden-ni kaluiden figuruded, kudambil čomitadas uden voden kut. Bobaižiš päiči, kut voib čomitada magedusil, fruktoil i pähkmil.


Gerzmava Hibla.
Hibla Levarsovna Gerzmava (abh.: "Хьыбла Леуарса-иҧа Гьырзмаа",; sünd. 6. uhoku 1970, Picund, Abhazijan ANST, Gruzijan NST, NSTÜ) om abhazijalaine da venämalaine operpajatai (soprano). Venälaižen Federacijan rahvahan artist (2012).


Kändajan värad sebranikad.
Kändajan värad sebranikad (ven. "Ложные друзья переводчика" fr. kelespäi "faux amis") om par sanoid kahtes keles, kudambad koskudas toine toižehe kirjutamižel i/vai virkandal, no erinedas znamoičendal.


Kartohk-pirgaine.
Kartohk-pirgaine om biskvitiž-šokoladpirgaine kehkeral formal. Sil om harakterine kakaon magu.


Luxor.
«Luxor» om kompjutervändoiden serii arkad-žanras. Serijan säi om MumboJumbo.


Oreo.
a>an supermarketaspäi (Nabisco om tegijaks), 2017.
«Oreo» oma paštikod Kraft Foods-kompanijaspäi. Pästtas vspäi 1912.


Kačokavallo.
Kačokavallo (ital. "Caciocavallo" — «sagud rachal», sic. "Caciucavaddu") om saguden erik lambhan- vai lehmänmaidospäi, kudambad eziauguižin tehtihe vaiše Sicilijal, no sid' sen tegend leviganzi kaiked Italijadme i Balkanan pol'saredme.
Necen saguden toižendan tehmine alištub programale augotižlibundan znaman kaičendas (angl. "PDO — protected designation of origin").


Kaiv.
Kaiv vai kaid om gidrotehnine sauvuz gruntveziden samižen täht. Tobjimalaz nece om püštoiged süvenduz varmitadud seinidenke i mehanizm veden libundan täht (vädr noras vai pomp).


Virzud.
Virzud oma kengäd, kudambad oliba levitadud külähižes tahondas 1930-ndihe vozihesai. Virzuid kuvatihe ninespäi, tohespäi vai linaspäi.


Oliv'je (salat).
Oliv'je (ven. "Оливье") — salat, kudamb om populärine enččen valdkundoiš.


Lisičansk.
Lisičansk (,) om Ukrainan lidn Luganskan agjan päivlaskmas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1710. Se sai lidnan statusad vl 1938.
Lidn sijadase 145 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 103 459 ristitud. Lidnan pind — 95,64 km².


Tekil.
Tekil (isp. "Tequila") om väghine alkogoline jom (meskal').


Koume mušketörad.
«Koume mušketörad» (franc. "«Les trois mousquetaires»") om Aleksandran Düma-tatan roman, kirjutadud vl 1844.


Garvud Džuli.
Džuli Garvud (; sünd. 1946, Kanzas Siti (Missuri), AÜV) om tutab amerikalaine kirjutai naine. Hän kirjutab armastuz- da istorižed romanad.
Mugažo hän kirjutab Emili Čeiz- ("Emily Chase") psevdonimanke.


Ühten kirjan kirjutai.
„Ühten kirjan kirjutai“ (lat.: "Homo unius libri") om termin, sättutoitud kirjutajile, kudambad oma levedali tetabad vaiše ühtel kirjal. Hot' hö voiba kirjutada enamba sädusid, heiden sädamižen toine pala jäb vähäižel tetabaks lugijoile.


Pirg.
Pirg om sömine tahthaspäi miččen-ni päluiženke vai südäimenke, kudambad pašttas vai räkištadas.


Čopper (arheologii).
Čopper (angl. "chopper" — čapai, iškii) om üks' kaikiš amuižembiš radazegišpäi paleolitan aigan.


Čoum.
Čoum om kalanpüdusiden erik raidaižiš vicoišpäi.
Püduz om karkaskonstrukcii. Se ühtneb kon'ha, miše kala ei voiži tehta käroudust puttes südäimehe. Voib tehta da kävutada necidä püdust ekstraordinarižes statjas da edahaižes sijas, konz eile nimiččid toižid püdusid. Kävutadas püdumha kraboid-ki.


Mek.
Mek om viluiden azegiden erik oiktan teranke.


Gladius.
Gladius (lat. "gladius") om rimalaine lühüd mek (läz 60 santimetrad).


Salad.
Salad (franc. "salade", germ. "Schaller") om šlemoiden grupp (XIV — XVI voz'sadad), kudamb tuleb bacinet-šlemoišpäi.
XX voz'sadal salad-šlemad linniba germanijalaižen kaskan prototipoikš.


Baikalan-Amuran magistral'.
Baikalan-Amuran magistral' om znamoitud Venäman Transsiban rindataden.
Baikalan-Amuran magistral', lühüdašti BAM (, "БАМ") om raudte Päivnouzmaižes Sibiriš i Edahaižes Päivnouzmpoles.
Raudte om 3819 km pitte. Projektiruihe vspäi 1937, ei ulotand kartoid sil aigal. Saudihe paloin vozil 1938—1984, panihe raudted Severomuiskan tonnelihe vl 2003. Te ühtenzoiti Taišetad (Irkutskan agj) Nevondkundaliženke Portanke (Habarovskan rand). Päkeskuz sijazihe Tindas vhesai 1997, konz jagoihe raudted kahthe palaha. Vl 2014 zavodihe kahtenden ten projektiruindad da panendad olnudehe pudoteshe, edel sidä kävutihe pudotest avtoteks.
Kaik 13 raudtesarakod om projektiruidud otmaha kävutamižhe metalloiden da kivihilen löudmižsijid, niiden ühthine piduz voib olda seičeme tuhad kilometrid. Ezimeletaden, erigoittas Transsiban i BAM:an funkcijoid tulebas aigas. Toine BAM:an liža om varaten olendas röunanverižele Transsibale.


Fevral'sk.
Fevral'sk (ven. "Февральск") om Venäman radinžilo (lidnanvuitte žilo) Amuran agjan Selemdžinskan rajonas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 4 844 ristitud.
Žilo om tehtud sauvondan aigan (1974-1980 vozil).


Lazarevan sild (Piter).
Lazarevan sild vn 2009 semendkus.
Lazarevan sild () om avtotesild Piterin Petrogradan rajonas. Se om Penes Nevkas päliči, avtoiden da jaugnikoiden täht. Ühtenzoitab Sportivnai-irdad (Krestovskii-sar') Pionerskai-irdanke (Petrogradan sar').
Ezmäine sild oli saudud pualusil vozil 1947—1949 kuti "Koltovskijan sild" (). Vodel 1952 udesnimitihe sildad Lazarev-admiralan oiktastuseks, randirdanke ühtes. Vhesai 2002 tramvaid ajeliba da jaugnikad kävuiba pusildadme 11 m levette, ei olend avtoid. Vozil 2008—2009 nügüdläine metalline vantsild om saudud. Sild om 163 m pitte, 22 m levette, nell' avtoted om siš. Sur' Krestovskii-sild om ülezjogen sildaspäi, Sur' Petrovskii-sild om mödvedhe.


Kivisaren sild.
Kivisaren sild vn 2010 redukus.
Kivisaren sild () om sild Piterin Petrogradan rajonan pohjoižpäivnouzmas Penes Nevkas päliči. Ühtenzoitab Aptekarskii-sar' Kivisarenke Kivisaren prospektan ladvas. Kävutase avtoiden (vähemb 25 tonnad jügutte), tramvaiden da jaugnikoiden likundan täht.
Vspäi 1760 ezmäine sild-ehtatim oli olmas astjoil. Vozil 1811—1813 pusild oli saudud kivesižil alusil Avgustin de Betankur i Molina-inženeran projektan mödhe. Vodel 1938 heittihe pubalkoid i panihe balkoid metallaspäi. Vozil 1953—1954 nügüdläine sild om saudud metallbalkoil, asfal'tiruidud raudbetonižed apakod oma pindaks. Sild om 151 m pitte, 27 m levette. Se om avaiduzsild potencialižešti, no avaiduz om voimusetoi tramvain järgteiden taguiči (vn 2009 olend).


Kantemirovkan sild.
Kantemirovkan sild () om Piterin avtotesild Sures Nevkas päliči. Se ühtenzoitab Viipurin i Petrogradan rajonid, Kantemirovkan irdad i Viipurin randirdad Aptekarskii-sarenke.
Avaiduzsild, om saudud vozil 1979—1982. Om nimitadud lähižen irdan mödhe joudutadud fašistoišpäi vl 1942 Kantemirovk-raudtestancijan oiktastuseks Voronežan agjas. Sild om 312 m pitte (664 m pandusidenke-ližateidenke) da 31 m levette.


Ušakovan sild.
Ušakovan sild vn 2009 heinkus.
Ušakovan sild () om avtotesild Piteriš Sures Nevkas päliči. Se om avaiduzsild, ühtenzoitab Kivisaren prospektad (Petrogradan rajon) Krilov-akademikan irdanke (Merenrandaine rajon).
Ezmäine sild oli pulloišpäi i tehtihe sidä vl 1786 kuti "Kahtenz' Kivisaren sild", sid' nimitihe "Stroganovan sildaks", sikš miše Stroganov-kanzan kezakülä sijazihe läheli. Vozil 1869—1935 pusild oli olmas, i jo vll 1906—1907 tramvaid da avtod ajeliba sildadme. Nügüd'aigaine 11-keskustaine sild om saudud metallaspäi da raudbetonaspäi vozil 1953—1955, udesnimitihe nügüdläižikš vl 1954. Se om avtoiden da jaugnikoiden täht. Sild om 255 m pitte (eziteidenke) da 27 m levette.


Tučkovan sild.
Tučkovan sild () om avaiduzsild Piteriš Penes Nevas päliči. Ühtenzoitab Petrogradan polen Sur't prospektad (Petrogradan rajon) Ühtendenke linijanke (Vasileostrovskii rajon).
Ezmäine sild oli tehtud vl 1758 puspäi i pulloišpäi paloin kuti "Nikol'skii-sild". Se oli kaikiš pidembaks Piterin sildaks (900 m). Vozil 1833—1835 avaiduzsild oli saudud puspäi täuzin. Vl 1870 paloi varaidmatomas pipkutandaspäi i oli saudud möst. Vl 1948 sauvoihe ut sildad teraraudbalkoišpäi, se oli 257 m pitte da 19 m levette. Nügüdläine sild om saudud raudbetonaspäi vozil 1962—1965, se om 226 m pitte da 50 m levette. Avtod, tramvaid da jaugnikad kävutadas sildad. Biržan sild sijadase ülezjogen, völ üks' sild mödvedhe om sauvomas.


Biržan sild.
Avaitud Biržan sild vn 2007 semendkus.
Biržan sild (, vozil 1922—1989 nimitihe "Sauvojiden sild:aks",) om terasine sild Piteriš raudbetonaižil vajil Penes Nevas päliči. Ühtenzoitab Biržan torgud (Vasil'jevskii-sar') Mitninskai-randirdanke (Petrogradan pol').
Pusild oli saudud 1893—1894 (25 keskustad). Nügüdläine sild om saudud vozil 1957—1960 70 metras mödvedhe edeližes sildaspäi. Sild om vižkeskustaine, 239 m pitte i 27 m levette.


Magnum opus.
Magnum opus ("opus magnum" — latinan kelel om "sur' rad") om kaikiš paremb i ambiciozine kirjutajan, pirdajan vai muzikankirjutajan rad.


Putin (sömine).
Putin (franc. "Poutine") om kanadalaine nacionaline sömine fri-kartohkaspäi, sagudaspäi i painatosespäi, lujas populärine Kvebekas.


Hot-dog.
Hot-dog (— «hul koir») om sendvič sosiskanke vai kolbasanke. Tobjimalaz hot-dogha mülüb painatoz — ketčup i/vai gorčic. Mugažo sihe voidas mülüda veresed, marinuidud vai räkištadud maplodud, vihandused, sagud, bekon. Hot-dogad tobjimalaz södas astjoita. Necil sömižel om äi toižendoid.
Lugetas, miše saksankel'ne immigrant vei idejad Amerikha. Vspäi 1957 23. päiväl heinkud oficialižetoi «Hot-dogan päiv» praznuiše AÜV:oiš. Vl 1994 Rahvahaline nevondkund hot-dogan da sosiskoiden mödhe om sätud, se tedoidab produktan ladud, reklamad, degustiruib sidä. Ostmižmahtusen paritetan ližaks, hot-dogan mail'man reiting om olmas — arvon rindatuz erazvuiččiš valdkundoiš.
Keskmäine hot-dog om 69 grammad vedutte. Üks' amerikalaine söb enamba 60 hot-dogad vodes. AÜV:oiden sosiskantorgusen vozne mülü om 1,7 mlrd US$.


Gamburger.
Gamburger om sendvičun erik, kogoneb čaptud räkištadud kotletaspäi leiktud nižunikas. Päiči lihas, gamburgeras voib olda äi erazvuiččid magutesid, ozutesikš: ketčup i majonez, salatlehtesed, marinuidud ogurc, toreh vai räkištadud lauk, pomidor.


Haapasalo Ville.
Ville Juhana Haapasalo (; sünd. 28. uhoku 1972, Laht-lidn, Suomenma) om suomalaine da venämalaine akt'or.


Kuznečihan sild.
Kuznečihan sild () om sild Arhangel'skan keskuses Kuznečih-joges päliči (Pohjoižen Dvinan hijam). Ühtištoitab Solombalad lidnan keskusenke. Om 385 metrad pitte.
Om saudud vl 1924 kuti sild pumateriališpäi. Vspäi 1956 om saudud möst, metallasine da betonine. Vl 2003 sur' kohenduz oli, kebnenzoitihe sildad. Sild om avtoiden da jüguavtoiden täht (penemb mi 10 tonnad), mugažo jaugnikoiden täht. Vozil 1924-2003 tramvaited oliba sildal.


Internet.
Internet (mugažo anglijan kelel, virktas [ˈɪn.tə.net]) om ühtenzoittud kompjuterverkoiden mail'man sistem, kudamb om saudud i IP-protokoloiden maršrutizacijan pohjal. Internet tegeb globališt informacišt avarut, služib Mail'man hämähoukon verkon (World Wide Web, WWW) i äjiden toižiden andmusiden oigendamižen sistemoiden (protokoloiden) fizižen alusen. Internetad kuctas paksus Mail'man verkoks, Globaližeks verkoks vai vaiše Verkoks, kävutadas erašti koveritomas paginas lühenzoittud inet- dai net-nimitusid.
Ezmäine sidon avaiduz tegihe Kalifornijas Los Andželesan universitetan da Stanfordan tedoinstitutan keskes (640 km) vn 1969 29. päiväl redukud. Vl 1973 verk tegihe rahvahidenkeskeižeks, ühtenzoittihe Suren Britanijan i Norvegijan erasid organizacijoid transatlantižen telefonkabelän kal't. andoi rahoid kaiken necen radon täht.
Nügüdläižen aigan «Internet»-vaihel oletadas Mail'man hämähoukon verkod i informacijad siš, a ei fizišt verkod.
Venäkelišt Internetan segmentad kuctas Runetaks.


Borisovan sild.
Borisovan sild vn 2007 heinkus.
Borisovan sild () om sild Piteriš jaugnikoiden täht Obvodnii-kanalas päliči.
Ezmäine sild oli saudud 19. voz'sadan lopus da oli puspäi. Sild om nimitadud Borisov-torgovanan kanzannimen mödhe, hän oli kahten pertin pidajan kanalan randal. Nügüdläine sild om metalline, se om saudud vl 1989. Kävutamižpind (balkad) om kattud raudbetonižil apakoil. Sauvuz om 33 m pitte i 3 m levette.


Nevan prospekt.
Nevan prospekt () om Piterin päird. Sijadase lidnan Keskuzrajonas.


Lidnan duman sauvuz (Piter).
Lidnan duman sauvuz čuhundusenke (ven.: "Здание Городской думы с башней") om sauvusiden kompleks Piteriš, Duman irdan i Nevan prospektan saumal.


Rossi-arhitektoran ird.
Rossi-arhitektoran ird (, vhesai 1923 nimitihe "Teatral'nai-ird") om ird Piterin Keskuzrajonas. Vedab Aleksandrižel teatralpäi Lomonosovan torgule. 220 m pitte, 22 m levette, irdan leveduz om tazostadud sauvusiden korktusenke. Üks'jäine pert' näguse, no om 5 pertid ühthiženke ocseinänke.


Rusked ird (Krasnodar).
Rusked ird (— «čoma ird») om Krasnodaran päird. Om nimitadud edel Oktäbrišt revolücijad. Irdan piduz nügüdläiženke nimenke om vspäi 1957, edel sidä nimitihe irdan palad toižin. Lidnan i randan ohjastusen pertid sijadasoiš necil irdal.


Fastfud.
Fastfud (anglijan kelel om "fast food" — "kirhuline söm") om termin sömižele, kudambad hotkas slokosttäs da mugoi-žo hotkas kulutadas klijental. Tobjimalaz fast-fudad slokosttäs specialižiš aluzkundoiš („restoranoiš“). Erasišti nece om äikalorine söm, da eskai voib olda varuližen tervhuden täht.


.ie.
.ie om Irlandijan Internet-domen. Se om avaitud 1988-nden voden 27. päiväl vilukud.


.fj.
.fj om Fidžin Internet-domen. Se om avaitud 1992-nden voden 3. päiväl kezakud.


Ižoran kel'.
Ižoran kel' (ičeze nimituz: "ižorin kēli") om suomalaiž-ugrilaine, Baltijan meren suomalaine kel'. Kelen kandajad elädas Venäman Leningradan agjas, sen Kingiseppan da Lomonosovan rajoniš.
Pagižijoiden lugu — 123 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe).


Freid Zigmund.
Zigmund Freid ([ˈziːkmʊnt ˈfʁɔʏt]; sünd. 6. semendku 1856, Fraiberg, Avstrijan imperii — kol. 23. sügüz'ku 1939, London, Sur' Britanii) oli avstrijalaine psiholog, psihiatr i nevrolog.
Anna Freid oli Zigmundan tütren. Anna oli psihologan i psihoanalitikan, lapsiden psihoanalizan alusenpanijan.


Borkum.
Borkum (saks. i pohj.-friz.: "Borkum", päivl.-friz.: "Boarkum") om pen' lidn Saksanmas, ühtennimižen saren südäimes.
Pind om läz 31 km². Lidnan eläjiden lugu om 5,133 ristitud (2010).


Prokudin-Gorskii Sergei.
Sergei Mihailovič Prokudin-Gorskii (; sünd. 30. eloku 1863, Funikmägi, Vladimiran gubernii, Venäman imperii — kol. 27. kül'mku 1944, Pariž, Francii) oli tutab venämalaine fotograf, melestegii da matkadai.


Sesoto.
Sesoto vai Suvisoton kel' (ičeze nimituz: "seSotho") om bantu-gruppan kel', Lesoton da Suviafrikan Tazovaldkundan valdkundkel'.
Pagižijoiden lugu om läz 5 millionad ristituid (soto-rahvaz). Sesoto-kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Resling.
Resling (anglijan kelel om "wrestling" — "borcuind") om teatraline lavastuzborcuind, kudamban vägestai om tetab aigvodhe.
Reslingan kodima om Francii, kus nece šoun tip om sädud 19. voz'sadas (siloi oli tetab kut "francijalaine borcuind"). Nügüd' se om lujas populärine kaiked mail'madme, sidä kesken Venämas.
Kaikiš suremb reslingfederacii om "World Wrestling Entertainment (WWE)".


Bulla Karl.
Karl Karlovič Bulla (,; sünd. 26. uhoku 1855, Leobšütc, Prussii — kol. 29. kül'mku 1929, Jämai, Estinma) oli germanižen augotižlibundan venämalaine fotograf. Händast kuctas «Venälaižen fotoreportažan tataks». Vspäi 1908 radoi «Ogon'ok»-aiglehtesen fotografan.
Läz 230 tuhad negativoid om jäl'guseks hänespäi.


Sogndal.
Sogndal (norv.: "Sogndal") om kommun Norvegijas, Sogn-o-Fjurane-gubernijas.
Administrativine keskuz om Sogndalsfjör. Pind — 745,97 km². Eläjiden lugu — 7 425 ristitud.
Sogndalha oli sündnu Terje Bakken — Windir-metalgruppan alusenpanii i vokalist.


Cgačas Nek.
Cgačas Nek (sesoto "Qacha's Nek") om pen' lidn Lesotos, Cgačas-Nekan rajonan administrativine keskuz. Eläjiden lugu — läz 8 tuhad ristituid. Lidnudes sijadase rajonan üks'jäine läžundkodi.


Gaz (lidn).
Gaz (,) om lidn Palestinan avtonomijas, Gazan sektoran pälidn.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 449 221 ristitud. Pind — 45 km².


Gazan sektor.
Gazan sektor (arab. "قطاع غزّة", evr. "רצועת עזה") om territorii Keskmeren randištol.
Eläjiden lugu — 1 657 155 ristitud (2011). Pind — 360 km². Pälidn om Gaz.


Jordan-jogen Päivlaskmaine rand.
Jordan-jogen Päivlaskmaine rand ("aḍ-Ḍiffah l-Ġarbijah", "HaGadah HaMa'aravit ") om region Läheližes Päivnouzmpoles.
Eläjiden lugu — 2 747 943 ristitud (heinku 2017). Pind (mereta) — 5640 km².
Rahvahad (Päivnouzmaiženke Jerusalimanke): Palestinan arabalaižed — 83%, evrejalaižed da toižed rahvahad — 17%. Uskond (2012): islamanuskojad (sunnitad tobj.) — 80..85%, iudaizman uskojad 12..14%, hristanuskojad 1,0..2,5% (ortodoksad tobj.). Levitadud keled: araban, anglijan i evrejan keled.
Rahaühtnik — uz' izrailin šekel'.


Not.
Not om kalanpüdusiden erik, likui kalaverk.
Notan palad: čup, emä, kida, kos'ak, sorod, suug (suugpu, rindverk), verg.


Ridžvejan te.
Ridžvejan te (angl. "The Ridgeway") om Anglijan üks' kaikiš amuižembiš teišpäi, kudamb om varatud neolitan aigaspäi (om tehtud läz 3000 vot edel m.a.). Ten piduz om 135 km.


Avtomagistral'.
Avtomagistral' om te avtoiden kiruhlikundan täht, kudambal ei ole üks'tazopindaižid läbitusid toižidenke teidenke.


Venäman avtomagistraliden nimikirjutez.
Avtomagistralid sauvomižes vai projektiruindas.
*


Sognefjord.
Sognefjord (norv.: "Sognefjorden") om fjord Norvegijan suvipäivlaskmas, Sogn-o-Fjurane-gubernijas. Se om Pohjoižmeren süvä laht.
Nece om kaikiš suremb fjord Evropas i toine mail'man fjord suruden mödhe, jäl'ges Skorsbi-fjordad Grenlandan päivnouzmaižes randištos.
Piduz om 204 km. Süvüz sabutab 1308 metrad (se om kaikiš süvemb fjord Evropas).


Kompanis Garden.
Kompanis Garden (angl.: "Company's Garden", afr.: "Kompanjiestuin") om järed lidnpuišt Keiptaunas (Suviafrikan Tazovaldkund).


Trpin'.
Trpin' (horv.: "Trpinja", serb.: "Трпиња") om serbine külä da kund Horvatijas, Serbijan röunan südäimes.
Kundan pind om läz 124 km².
Eläjad.
Vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe, Trpin'-külän eläjiden lugu om 1,837 ristitud. Sil-žo vodel ühtennimižen kundan ristitišt oli 6,466 ristitud. Heiden keskes 89,3% oliba serbijalaižed, 7,5% oliba horvatijalaižed da 0,7% — mad'jaralaižed.


Port Elizabet.
Port Elizabet (angl.: "Port Elizabeth", afr.: "Die Baai", kosa: "iBhayi") om lidn Suviafrikan Tazovaldkundas.
Pind om läz 335 km². Lidnan eläjiden lugu om 237,500 ristitud (2007).
Port Elizabetan pämez' om Nondumiso Mafazi.


Ümbri mirus.
«Ümbri mirus» (ven.: "Вокруг света") om kaikiš vanhemb Venäman imperijan aiglehtez, nevondkundaline da möst venämalaine tedoližpopulärine i mantedoline aiglehtez.


Kuprin Aleksandr.
Aleksandr Ivanovič Kuprin (; sünd. 7. sügüz'ku 1870, Narovčat-lidn, Penzan gubernii, Venäman imperii — kol. 25. eloku 1938, Leningrad, NSTÜ) oli venämalaine kirjutai. Kirjuti venän kelel realizman žanras. Vozil 1920-1937 eli Parižas.


Moik (jogi).
Moik () om jogi Piteriš, Nevan del'tan pala.
Piduz — 4,67 km, leveduz — 40 metrhasai, kaikiš lujemb süvüz — 3,2 m.


Fontank.
Fontank (ven. "Фонтанка") om jogi Piteriš, Nevan del'tan pala.
Piduz — 6,7 km, leveduz — 70 m-hasai, kaikiš znamasižemb süvüz — 3,5 m.


Drozdov Nikolai.
Nikolai Nikolajevič Drozdov (; sünd. 20. heinku 1937, Moskv, NSTÜ) om nevondkundaline da venälaine zoolog, lehtezmez', änetoitandan akt'or da TV-vedai.
Vodespäi 1975 hän vedab «Živatoiden mirus»-oigendust.


Živatoiden mirus.
«Živatoiden mirus» (ven. "«В мире животных»") om nevondkundaline da venälaine TV-oigenduz živatoiden polhe.
Vodespäi 1977 sen vedai om Nikoilai Drozdov.


Ühthine Venäma.
Ühthine Venäma () om Venäman politine partii. Om olmas vn 2001 1. päiväspäi, kätihe «Ühtmuz da Tatanma — Ühthine Venäma»-partijaks sätajal suimal «Ühtmuz»-partijaspäi () da valičijoiden kahtes blokaspäi: «Tatanma» () i «Kaik Venäma» (). Ideologii — liberaline konservatizm (oiged keskuz).
Ühtnijoiden lugu — 2,1 mln ristituid (1. viluku 2012). Päfater sijadase Moskvas. Voden 2017 lopule kaik keratihe 17 partijan suimad, ned oleldas joga vot-pol'vot. Venäman Dmitrii Medvedev-politikanmez' om partijan ezimez', valitihe 13. suimal (26. semendku 2012). «Ühthižen Venäman» frakcii pidab Valdkundaližen Duman enambust valičendoiden jäl'ghe vn 2003 7. päiväl tal'vkud.


Oiktusekaz Venäma.
Oiktusekaz Venäma (ven. "Справедливая Россия") om Venäman politine partii.


VFKP.
Venälaižen Federacijan kommunistine partii (ven.: "Коммунистическая партия Российской Федерации") om Venäman politine partii.


VLDP.
Venäman liberaliž-demokratine partii () om Venäman politine partii. Sen lider om Vladimir Žirinovskii vajehtamata alusenpanendan päiväspäi.
Partijan aluz om pandud vl 1992 sulakun 18. päiväl. Se om Nevondkundaližen Ühtištusen liberaliž-demokratižen partijan täuz' jäl'ghetulii, kudambad registriruihe vl 1989 tal'vkun 13. päiväl.
VLDP om centristine partii. Sen frakcii om olmas Valdkundaližes Dumas jogahižiden valičendoiden jäl'ghe. Partijan ezitajad oma Federacijan subjektoiden-ki suimiš.


Lardot Raisa.
Raisa Lardot (Larüškina) (mugažo suomen kelel;; sünd. 17. viluku 1938, Šokš, Karjalan ANST, Venäman NFST, NSTÜ) om vepsläine kirjutai da runokirjutai. Nügüd' eläb Suomenmas.
Kaikiš tetabamb runokirj — „Däižed lindud lanktoba oksilpei“.


Matk maha.
«Matk maha» (suom.: "Matkamies maan") om 2008-nden voden Raisa Lardotan roman.


Soda.
Soda (vai voin) om azekaz konflikt politižiden ühtnikoiden (valdkundoiden, heimoiden, gruppiruindoiden) keskes, konz üks' opponentoišpäi naprib ičeze politižen pozicijan toižele vägivaldan abul.


Afrikaans.
Afrikaans (ičeze nimituz om mugoi-žo) om üks' germanižiš, indoevropižiš kelišpäi.
Se om Suviafrikan Tazovaldkundan valdkundkel'. Pagižijoiden lugu om läz 6-10 millionad ristituid.
Afrikaansan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Vasnecov Viktor.
Viktor Mihailovič Vasnecov (; sünd. 15. semendku 1848, Lop'jal-külä, Vätkan gubernii, Venäman imperii — kol. 23. heinku 1926, Moskv, NSTÜ) oli venämalaine voimujupirdai da arhitektor. Apollinarii Vasnecov-pirdajan veik.


Baptizm.
Baptizm om hristanuskondan sekt, üks' protestantižen hristanuskondan sarakoišpäi.
Baptine jumalankodikund om enamb 36 millionad ühtnijad kaiked mail'madme, tobjimalaz Pohjoižamerikas da Afrikas.


Frankfurt Mainal.
Lidnan 16 administrativišt ümbrikod i lidnrajoniden röunad (2005).
Frankfurt Mainal (saks.: "Frankfurt am Main" [ˈfʁaŋkfʊɐt am ˈmaɪn]) vai muite Frankfurt «frankoiden ehtatuz») om järed lidn Saksanman päivlaskmas, Gessen-federacijanman suves. Se om videnz' surtte lidn valdkundas da kaikiš suremb lidn Gessenas.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 794, arni necil aigal Sur' Karl kucui Frankfurtan keragad edel Pühän Rimalaižen imperijan sädandad. Toižen mail'man sodan jäl'ghe lidn oli amerikaižiden sodavägiden evropižeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Main-jogen randoil, 112 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om olmas Rein — Main regionan keskusen, se om kahtenz' surtte valdkundas eläjiden lugun mödhe (5,5 mln rist. vl 2014).
Klimat om ven pehmed. Voden keskmäine lämuz om +10,5 C°. Paneb sadegid 629 mm vodes, läz tazomäras vodes ümbri, lumikate oleleb 7 päiväd vilukus.
Eläjad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 679 664 ristitud, i 2 295 000 ristituid elihe lidnaglomeracijas.
Ižanduz da transport.
Amussai lidn om bankoiden keskuz. Evropan keskuzbank, Saksanman federaline bank da Frankfurtan fondbirž sijadasoiš lidnas. Saksanman viden järedan bankan päfaterad oma lidnas (Deutsche Bank, Commerzbank, DZ Bank da tž.).
Frankfurtan jarmank mainitase vspäi 1150. Nügüd' lidn om äiluguižiden ozutelendoiden da festivaliden sija. Ozutelendad: avtod ("IAA"), kirjad ("Frankfurter Buchmesse"), kulutajiden tavarad ("Ambiente"), muzik ("Musikmesse"), himii da farmacii ("Achema"), bumag ("Paperworld"), Raštvad ("Christmasworld"), čomuz ("Beautyworld"), elonmahtuz ("Tendence Lifestyle"), pidatuz ("Light and Building"). Festivaliden objektad: Muzejiden randird ("Museumsuferfest"), keramik ("Dippemess"), mecan päiväd ("Wäldchestag"), üläkorktad pertid ("Wolkenkratzer Festival").
Lidn da sen ümbrišt oma Evropan järedaks transporttesol'meks. 600 tuh. radsijid om lidnas, ka äjad radnikad ajeltas radho ezilidnoišpäi, i Frankfurtan ristitišt päiväl om läz 1 mln. Koume päraudtestancijad om olmas. Om järedoid erižtazoristteid avtoteil, sikš miše järed jügulendimport om lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("FRA") sijadase 12 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi, sil om 4 sija Evropas matknikoiden mödhe da 1 sija jüguiden mödhe. Sišpäi tehtas reisid mail'man äjihe maihe, mugažo Saksanmadme.
Avtobusad, tramvaid, lidnelektrojonused, taksid da velosipedad oma kundaližeks transportaks lidnas. Kaik transportan toižendad mülüdas aglomeracijan kundaližhe "Rhein-Main-Verkehrsverbund"-transportsistemha ("RMV"). Vspäi 1968 metro radab lidnas da ezilidnoiš (saks. "U-Bahn", vspäi 2010 om 9 jonod, 65 km raudteid, 86 stancijad, sidä kesken 27 manalaižed), sen ližaks lidnelektrojonused (saks. "S-Bahn") ühtenzoittas Frankfurtad ezilidnoidenke.


Tedo.
Tedo om ristitun radmižen sfer, kudamb sädab i sisematiziruib teoretižikš objektivišt informacijad toziolendas.
Necen radmižen aluz om faktoiden keradamine, niiden kaikenaigaine udištamine da sistematizacii, kritine analiz, i — necil bazal — uziden tedoiden vai ühthevendoiden sintez. Nened tedod da ühthevendad ei vaiše ümbrikirjutagoi nägujid londusen da kundan nägusid, no mugažo abutadas süjäl'gusemižid sidoid sauvomha da endustamha. Ned teorijad da gipotezad, kudambad vahvištoittas faktoil da kaclendtegoil (eksperimentaližikš), formuliruidas kut londusen da kundan käskused.


Istorii.
Istorii (grek.: "Ιστορία") om gumanitarine tedo, kudamb tedoidab ristitun radmišt vihtoi.
Istorii kacleb erazvuiččed homaičendad männuden agjan polhe, miše tehta istorine aigaine, istorine process, faktoiden objektivižuz da tehta lähtmižvendad tegoiden süiden polhe.


Nägu iknaspäi.
Nägu iknaspäi (franc. "La cour du domaine du Gras") om ezmäine satusekaz fotokuva fotografijan istorijas.
Sen tegi francijalaine melestegii da fotograf Žozef Njeps vl 1826.


Tuho.
«Tuhon vastha», German Kaufman vanhemb (1808—1889).
Tuho (vai uho) om libutadud man pindaspäi lumen sirdand tulleil.


Nižu.
Nižu () om "Tähkheiniden" sugukundan (tobjimalaz üks'voččiden) heinäsižiden kazmusiden heim. Se om znamasine maižanduzkul'tur äjiš valdkundoiš.
Nižu oli ezmäižiden kodikoittud tähkheiniden keskes 10200−6500 vot tagaz, eziauguižešti niil sijil, kus nügüd' oma Sirijan pohjoine — Turkanman suvipäivnouzm. Kodikoičendan jäl'ghe jüväd küpsniškanziba tähkas edel obrädindad, no kadotiba mahtust äikerdoitas ristitun ühtnendata. Nügüd'aigan om äi sijaližid sortuid, erištadas kovid da pehmdoid nižuid, söm- da sötmižsortuid.
Ümbrikirjutand.
Kazmuz om 30..150 sm kortte, voib kazvatada erasid sortuid voz'nižuks. Seikh voib olda täuttud vai pall'az südäimes, lopiše ühtel tähkal 3..15 sm pitte. Lehtesed oma kaidad pit'kad 3..15 mm levette.
Ottas kävutamižhe koveritomid jüvid tapandan jäl'ghe jüvänobrädindkombainal. Otab 2 180 000 km² pindad kazvatusen täht (2014), nece om kaikiš enamb levitadud maižanduzkul'tur mail'mas.
Kävutand.
Sadas villäspäi jauhod, sid' pašttas leibäd da leibtegesid (teplikad, pirgad, paštikod, kringuškoid da äi tošt), tehtas trahmalad, makaronid da konditerižid tegesid, mugažo vodkad i oluden receptoid. Kävutadas sötmižsortuid kazvatamha kabjživatištod. Pandas varha ol'gesižed jändusid i ottas holitamha maižanduzživatoid.
Mail'man satuz oli 729 mln tonnoid vl 2014, se ližadui 15,3% kümnes vodes. Kaikiš järedad kazvatajad — Kitai, Indii, Venäma i AÜV (mail'man satusen enamba pol't).


Rugiž.
Rugiž (latin. "Secale cereale") om Tähkheiniden sugukundan, Rughen heimon üks'vozne vai kaks'vozne heinäsine kazmuz.


Kagr.
Kagr (latin. "Avena") om Tähkheiniden sugukundan üks'voččiden heinäsižiden kazmusiden heim.


Ozr.
Ozr (latin. "Hordeum vulgare") om Tähkheiniden sugukundan, Ozran heimon heinäsine kazmuz.


Vihm.
Vihm om atmosferižed sadeged, kudambad langetas pil'višpäi nozoluden tippuiden formal.


Jarčalli.
Jarčalli (vai muite "Чаллы / Çallı", vozil 1982−1988 — "Brežnev") om Venäman lidn da lidnümbrik Tatarstanan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn, mülüb Alakaman lidnaglomeracijha (1,1 mln rist.), om konurbacijas Nižnekamskanke, mugažo Tukain rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü sihe).
Istorii.
Nügüd'aigaižen eländpunktan aluz om pandud 17. voz'sadal kuti "Berežnije Čalni-külä". Vl 1930 sidä ühtištuihe läheliženke "Rusttad Čalni-külänke" da anttihe lidnan statusad udenke nügüdläiženke nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kamanjogen hural randal (Alakaman vezivaradim), 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazanihesai om 237 km päivlaskmha avtotedme.
Jarčalli om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidn jagase koumhe administrativižhe rajonha: Avtotegimen, Komsomolan da Keskuzrajon.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 513 193 ristitud. Lidnas om islaman üks'toštkümne da ortodoksižen hristanuskondan nell' pühäpertid.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): totarlaižed — 47,2%, venälaižed — 44,7%, čuvašalaižed — 1,9%, ukrainalaižed — 1,3%, baškiralaižed — 1,2%, marilaižed — 0,7%, udmurtalaižed — 0,4%, mordvinalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,8%, rahvahuden ozutandata — 0,4%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarak om avtosauvomine (KAMAZ:an da Sollers:an tegimed). Kaks' sijališt universitetad da nell' üläopendusen tošt aluzkundad (institutad) om lidnas.
Jarčalli om sur' avtote- da raudtesol'm kahtenke stancijanke: Jarčalli-päraudtestancii da Krugloje Pole-sortiruindstancii («Kehker Pöud»). Järed jogiport om lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline "Begiševo"-lendimport (, "NBC / НЖК") sijadase 28 km suvipäivlaskmha Jarčallin keskusespäi.
Irdkosketused.
*


Socialine verk (sait).
Socialine verk (angl.: "social networking service") om Internetsait, kudamb služib socialižiden pidandoiden sauvusen da organizacijan täht.
Päeriližused: ičeze kävutajanlehtpolen sädand (pidab kirjutada todesižed NFI da informacii ičeze polhe), äi abutusid informacijan vajehtusen täht (čat, foto- i video:al'bomad, (mikro)blogad, kävutajangruppad da toižed). Tobjimalaz kävutajan sebranikad oma „realižed“ (tunzi händast elodme).
Kaikiš tetabambad ozutesed: Facebook, MySpace, Vk.com, Odnoklassniki.Ru, Google+, Twitter, LinkedIn, Bebo, mixi da toižed. Om kuverz'-se venälašt sociališt verkod, ozutesikš Vk.com, Odnoklassniki.Ru, Moi Mir@mail.ru, AlterGeo, Maxpark, Moi Krug da toižed.
*


Višnevskaja Galina.
Galina Pavlovna Višnevskaja (Ivanova) (; sünd. 25. reduku 1926, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 11. tal'vku 2012, Moskv, Venäma) oli tetab nevondkundaline i venälaine operpajatai (soprano). (1966).


Akvabus.
Akvabus () om Piterin (Venälaine Federacii) kundaližen transportan enzne vezierik, jogitramvain sijaline nimituz, vedi passažiroid kezanavigacijan aigan (semendkuspäi redukuhusai). Astjoiden maršrutad mänihe Suomen lahtedme i Nevanjogedme lidnan magaduzrajonišpäi istorižhe keskushe, Piterin azjaližihe fartaloihe dai sen ezilidnoihe. Matk kaikuttušt maršrutadme ei otand enamb 40—45 minutad, i äjad seižutesed sijazisoiš läz metrostancijoid. Vl 2012 kaik radoihe 4 maršrutad lidnas.
Vspäi 2015 jätihe sistemad vaiše turistoiden täht kalližarvoižen biletan, passažirvalun reguläritomuden da paksun potencialižen üläkormadusen tagut, mugažo Rengazavtoten sauvondan lopindan taguiči.


Kubanilaižed kozakad.
Kubanilaižed kozakad () oma venälaižen kozakišton pala Pohjoižel Kavkazal. Elädas Krasnodaran randas, Stavropolin randan, Adigejan da Karačajan-Čerkesijan päivlaskmaižes palas. Armijan štab sijadase Krasnodaras.


Kozakad.
Kozakad (,) oliba eziauguižešti ukrainalaižiden etnografine grupp, möhemba Venäman imperijan ripmatoman azektud ristitišton ühthine nimituz segoitadud etniženke augotižlibundanke da ičeze kul'turan järgendusenke. Eliba repressijoiš i emigracijas läbi, nügüd'aigan lugetas alaetnosaks (vai erižeks rahvahaks). Elädas Venämas (suvipäivlaskmaižed regionad da Sibirin suvi tobjimalaz), Ukrainas, Kazahstanas da Pol'šanmas.
17.-18. voz'sadoil Venäman tobmuz tarbhaiči uskoližust da oiktad radnikoičendad kozakoišpäi, mi vastkaroiči heiden valdan el'gendusenke i vedi vasthalibundoile (Bolotnikov, Razin, Pugačov da tž.). Vn 1897 Venäman imperijan rahvahanlugemižen mödhe kozakoiden lugu oli 3 millionad. Nügüd'aigaine oficialine ühthine lugumär om läz 67,5 tuhad ristituid (2010). Pagištas venäkelel penidenke dialektižidenke eriližusidenke.


Rusofobii.
Rusofobii om viha Venämale da/vai venälaižile. Üks' tipižiš ksenofobijan avaidusišpäi.
Kaikiš suremb rusofobijan procent om Suomenmas, Turkanmas (62 %-oiden mödhe), AÜV:oiš (60 %), Norvegijas, Egiptas (57 %-oiden mödhe), Čehanmas, Šveicarijas (42 %-oiden mödhe), Saksanmas (37 %), Gruzijas (35 %), Danijas, Pol'šanmas (32 %-oiden mödhe) da Estinmas (23 %); a mugažo Serbijan Kosov-regionas (73 %).
Vepsläižiden keskes läz ani eile rusofobijad.


Unleashed Memories.
«Unleashed Memories» ("Pästtud johtutesed") om Lacuna Coil:an 2. al'bom. Se om pästtud 29. päiväl vilukud, vodel 2001.


Krüčkov Koz'ma.
Koz'ma Firsovič Krüčkov (; sünd. 1890, Donan sodavägiden agj, Venäman imperii — kol. 18. eloku 1919, Lopuhovk-külä, Saratovan gubernii) oli Donan kozak, ezmäine mez', ken sai Georgijan ristan Ezmäižes mail'man voinas.


Lujima Seripos.
Lujima Seripos (mans.: "Лӯимā сэ̄рипос" — «Homendezzor'a») om lehtez mansin kelel.
Lähtleb kerdan kahtes nedališ vspäi 1989, päofis om Hanti-Mansiiskas. Tiraž — 1750 ekzemplärad. Om üks'jäine mansinkel'ne lehtez mail'mas. "«Хōталакве»-lehtez" (veps. «Päivoihut») om lapsiden täht, pästtase ližalehteseks.
Om kirjutusid Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon tärktoiš azjtegoiš, mansilaižiden materialižes da hengeližes šingoteses, toižiš suomalaiž-ugrilaižiš rahvahiš.


Lambaz.
Lambaz () om kabjživat. Om kodikoittud nügüdläižen Turkanman territorijas 8 tuhad vot tagaz.
Lambhan ižač om bošak, vai oinaz.
Vl 2013 kaik om 1 172 mln lambhid mail'mas. Valdkundad järedanke lambazvodindanke: Kitai — 185 mln lambhid, Avstralii — 89 mln, Indii — 75 mln, Sudan — 52 mln, Iran — 50 mln, Nigerii — 39 mln, Sur' Britanii — 33 mln, Uz' Zelandii — 30 mln.
Kävutadas karvad, lambazlihad, maidod (tehmaha brinzad), ket; kaclendtegoiš model'organizmikš (Dolli-lambhaine).
Ozoitesed.
Iče Timoi karvakaz, kauhtanaine villakaz (lambaz).


Neandertalin ristit.
Neandertalin mez' i naine (rekonstrukcii)
Neandertalin ristit (lat. "Homo neanderthalensis") om kividunu ristitun erik, kudamb eli 140—24 tuhad vot tagaze.


Brassempujan Vener.
Brassempujan Vener om figuran fragment slonanluspäi üläpaleolitan aigan. Se om löutud Brassempui-kommunas Francijas vl 1892. Sen igä om läz 25.000 vot (gravettan kul'tur), figurut lugese kut üks' kaiked amuižembiš ristitun modon kuvišpäi.


Veimar.
Veimar vai Vaimar ([ˈvaɪmaɐ]) om lidn Saksanman keskuses, Türingii-federacijanmas. Sijadase Jenan da Erfurtan keskes.
Vspäi 1998 «Klassine Veimar» mülüb mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe.
Istorii.
Eländpunktan istorii jätktase 10. voz'sadaspäi. Vl 1919 Saksanman uz' konstitucii oli vahvištadud neciš lidnas, i valdkundan istorijan pord (1919−1933) nimitase "Veimaran tazovaldkundaks". Vozil 1920−1946 lidn oli Türingijan pälidnaks, sid' sirtihe sidä lähižhe Erfurt-lidnha. Vozil 1949−1990 mülüi.
Veimar šingotase turizmal (650 tuh. ödumišt vl 2012), elektrotehnikan da inžiniringan edheotandoil. Tegimišton järedad kompanijad oma «Hydrema» (päfater da fabrik, kaikiš järedambad jüguavtod), «Bayer» (farmaceftine fabrik) i «Coca-Cola» (alkogolitomad jomižed). Municipalitetan pindan pol' otase kävutamižhe maižandusen edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Il'm-jogen randal (El'ban bassein), 200..481 m korktusil valdmeren pindan päl (208 m om keskmäine). Matkad Berlinhasai om 224 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 284 km avtotedme vai raudtedme.
Veimar jagase 10 lidnrajonha (saks. "Stadtteil") da 11 külärajonha (saks. "Ortsteil").
Eläjad.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 65 542 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 66 675 eläjad vl 1955. Uskojiden mülükund (2011): ateistad — enamba pol't, Keskuzsaksanman evangeližen jumalankodikundan uskojad — 20,3%, katolikad — 6,1%.


Trabzon (lidn).
Trabzon (turk.: "Trabzon", arm.: "Տրապիզոն") om lidn Turkanmas.
Pind om 4,685 km². Lidnan eläjiden lugu om 400,137 ristitud (2008).


Kroman'jonan ristit.
Kroman'jonan ristit (franc. "Homme de Cro-Magnon") oli nügüd'aigaižen ristitun aigaline ezitai, kudamb eli 40—12 tuhad vot tagaze (üläpaleolitan aig).


Südäin.
Südäin (vai südäikera) (lat. "соr", grek. "καρδιά") om organ, kudamban abul veri jokseb sonidme.


Veri.
Eritrocit, trombocit i leikocit mikroskopan al
Veri (vai čak) om organizman südäiümbrišt, kudambad tehtas nozol ühtenzoitai kudeh. Kogoneb plazmaspäi, leikocitoišpäi, eritrocitoišpäi da trombocitoišpäi.


Koht.
Koht (vai vac) om hibjan pala, pökhavad i sen seinäd.


Oug.
Oug (äilugus mugažo hardjod) om käden pala, sijadase ougnivelehen da künambruznivelehen keskes.
Tobjimalaz, konz pagištas ougan polhe, lugedas ei käden üläpalad, no hibjan palad pän da käden keskes. Anatomižešti sidä kuctas ougniveleheks.


Kaimol.
Kaimol (lat. "Axilla") om sija ougnivelehen da rindstajan keskes.


Kagl.
Kagl om sel'grodaižiden hibjan pala, kudamb ühtištoitab päd hibjrungonke.


Nahk.
Nahk om sel'grodaižiden organizman irdkatuz, kudamb kaičeb hibjad painusišpäi i ühtneb hengaidushe, termoreguläcijaha, vajehtamižihe da äjihe toižihe processoihe.


Päivituz.
Päivituz om nahkan pimidund ul'trafioletižen sädegoičendan painusen tagut.


Sitronics.
«Sitronics» ("Ситроникс") om avoin akcionerine sebr, venämalaine koncern, elektrižiden ladimiden tegii da satai. Tegeb vspäi 1997 Zelenogradas (Moskvan pala). Om edheotandoid Voronež-lidnas, vspäi 2013 ei ole palakundoid verhiš maiš, om vaiše ezitaikundoid. Vn 2012 elokuspäi AFK Sistema-kompanii kontroliruib koncern täuzin.
Vn 2008 redukuspäi kodielektronikan «Sitronics»-torguindmarkanke pästand tuli lophu. Tehtas komponentoid da elektronižkartoid, mašiništod da projektoid telekommunikacijan täht, kompjuterprogramid, elektrotehnikad tegimišton täht.


Čak-čak.
Čak-čak (tot.: "чәкчәк", bašk.: "сәк-сәк") om totaralaine i baškiralaine rahvahaline mageduz medespäi da tahthaspäi.


Siemens S10.
«Siemens S10» om 1997-žen voden Siemens:an mujuine mobiline telefon.
Nece om ezmäine mujuine telefon mail'mas. Om 8 mujud.


Irak.
Irak (arab.: العراق, sorani: عێراق), täuz' oficialine nimituz — Irakan Tazovaldkund (arab.: جمهورية العراق "Al' Džumhurija Al' Irakija", sorani: کۆماری عێراق "Komari Erak", aram.: ܩܘܼܛܢܵܐ ܐܝܼܪܲܩ "Kutna Irak"), om valdkund Azijan päivlaskmas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Bagdad.
Irak om KEVO:n üks' alusenpanijoišpäi, necen organizacijan aluz om pandud vl 1960 sügüz'kun 10-14. päivil Bagdadan konferencijal.
Istorii.
Vl 1932 redukun 3. päiväl Irak tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Vozil 2003-2011 valdkund oli alištunu AÜV:oiden sodavägile.
Pordaigaine Konstitucii om vahvištadud vl 2005 redukun 15. päiväl.
Geografijan andmused.
Irak om mavaldkundröunoiš Irananke päivnouzmas (röunan piduz om 1599 km), Kuveitanke suvipäivnouzmas (254 km), Saudan Arabijanke suves (811 km), Iordanijanke (179 km) da Sirijanke (599 km) päivlaskmas, Turkanmanke pohjoižes (367 km). Ühthine röunoiden piduz — 3809 km. Persijan lahten randanpird om 58 km pitte valdkundan suvipäivnouzmpoles. Valdkundan pind om 437 072 km².
Irakan tobj pala om sijatud Mesopotamijan alangištos. Kaikiš korktemb čokkoim om Iranan mägišton Šeeha Dar (Bozdag)-mägenpä (3611 m) Irananke röunal. Kaikiš znamasižembad joged oma Tigr da Jevfrat. Ned ühthejokstas lühüdha Šatt El' Arab-jogehe, kudamb lankteb Persijan lahthe. Mecad ottas 2% territorijad.
Klimat om subtropine pohjoižes da tropine suves. Keza om kuiv da lujas räk. Tal'v om vihmakaz da viluhk, paneb lunt pohjoižiš mägiš. Paneb sadegid 50-150 mm vodes, mägil — 1500 mm:hasai.
Londuseližed pävarad oma kivivoi (kahtenz' sija mail'mas Saudan Arabijan jäl'ghe), londuseline gaz, fosfatad; toižed varad — metallad (raud, vas'k, hrom, nikel', cink, hahktin), rik, sauvondgips, saved, azbest, mouckivi, tal'k, keitandsol.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine demokratine islamine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, koume varaprezidentad oma hänele abuhu. Parlamentan ühtnijad valitas prezidentad nelläks vodeks äniden kahtel koumandest, kahtenden strokun om voimuz. Ohjastusen da parlamentan pämez' om päministr, valičeze Prezidentan Nevondkundal. Parlamentan ezifrakcii formiruib ohjastust.
Parlament om kaks'kodine vn 2005 Konstitucijan mödhe, üks'kodine faktižešti. Üläkodid — Ühtištusen Nevondkundad — eile tähäsai. Vaiše alakodi om, se om Ezitajiden Nevondkund (arab.: مجلس النواب العراقي "Madžlis An-Nuvvab Al'-Irakiji", sorani: "Enkumena Nûnerên Êrak") 328 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2014 sulakun 30. päiväl. Nügüdläine Irakan prezident om Fuad Masum vs 2014 heinkun 24. päiväspäi. Haider Al' Abadi radab päministran vs 2014 sügüz'kun 8. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Irakan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 19 agjaha ("muhafaz:ha"), ned — 120 ümbrikho ("kaza:ha"). Ümbrikod jagase alaümbrikoihe. Irakan Kurdistan om region avtonomijanke valdkundan pohjoižes, nell' agjad täuzin vai paloin mülüdas sihe.
Eläjad.
Irakas elädas irakalaižed. Päivlaskmaižed da suvipäivlaskmaižed territorijad oma rahvahatomad.
Toižed lidnad-millionerad (vl 2008, surembaspäi penembha): Mosul, Basr, Erbil', Suleimanii, Kirkuk.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 31 234 000 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Vl 2012 Irakan päeksport oli toreh kivivoi (84%), toižed torhuzmaterialad (8%); toine eksport — söm da eläb kabjživatišt (5%). Vl 2012 Indii, Kitai, AÜV da Suvikorei oliba päeksportpartnörikš (eksportan kaks' koumandest valdkundaspäi). Sil-žo vodel Turkanma, Kitai, Sirii da AÜV oliba importan päühtnijoikš (ühtes — importan 60% valdkundha).


Nauru.
Nauru (naur.: "Naoero", angl.: "Nauru"), täuz' oficialine nimituz — Naurun Tazovaldkund (naur.: "Ripublik Naoero", angl.: "Republic of Nauru"), om valdkund ühtennimižel sarel Valdmerimaiš.
Nauru om üks'jäine valdkund mail'mas, kudambal ei ole ičeze pälidnad (sen funkcii om tehtud Jaren-ümbrikolpäi). Mugažo nece om kaikiš penemb sarenvaldkund, da üks' kaikiš penembiš valdkundoiš mail'mas (jäl'ges Vatikanad da Monakod).
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund oiktan demokratijan sistemanke, partijoita.
Nügüdläine Naurun prezident om Baron Vaka.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Naurun administrativiž-territorialine jagand."
Nauru alajagase 14 ümbrikho (angl. "district").
Eläjad.
Jared-ümbrik om kaikiš tihedašti elänzoittud.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 11,320 ristitud. Ristitišt ajab toižhe maihe kaikenaigaižhe elämižhe.


Kall'voimujupirdand.
Kall'voimujupirdand om kuvad mägiondusiš, kudambad tegiba mehed paleolitan aigan.


Al'tamir (mägionduz).
Kall'kuvad mägionduses - Rahvahaline arheologijan muzei.
Al'tamir (isp.: "La cueva de Altamira") om mägionduz Ispanijas, kudambas oma löutud kall'kuvad üläpaleolitan aigan.


Petroglifad.
Petroglifad vai Kall'kuvad (— «kivi» i "γλυφή" — «leikand») oma išktud kivehe kuvad. Voib vastata kaikil kontinentil päiči Antarktidas. Ei lugegoi kuvid hüvänke znamoiden sistemanke petroglifoikš.
Kaikiš amuižembad kuvad oma mecživatad, kirjutihe niid 40..20 tuhad vot tagaz. Elon kuvad (mectuz, kargud, torad, verotegod) zavodidas aigaližes neolitas (6.−4. voz'tuha edel m.e.).


Brusak.
Brusak () om torokanoiden ("Ectobiidae") sugukundan gaved'.


Kägentäid.
Kägentäid (lat. "Acari, Acarina") oma gavedid.


Kojeged.
Kojeged (lat. "Tinea, Tineola") oma gavedid.


Sonzared.
Sonzared (latin. "Siphonaptera") oma gavedid.


Täid.
Täid (lat. "Anoplura") oma gavedid.


Ludeged.
Ludeged (lat. "Tinea, Tineola") oma gavedid.


Kodiludeg.
Kodiludeg (lat. "Cimex lectularius") om gaved'.


YouTube.
YouTube (lugese "jutjub", kändase «SinäTorv» anglijan kelespäi) om populärine videohostingan sait.
Sen aluz om pandud vl 2005 uhokun 14. päiväl. Vspäi 2006 se om Google-kompjuterižgigantan tütärkompanijaks. YouTube:n päfater sijadase San Bruno-lidnas (San Franciskon suvine ezilidn), Kalifornii-štatas.
Kävutajad voidas kacta video saital vai panda ičeze videorolikad sinnä.


Lumineižne.
Lumineižne (vai Sneguročka; ven. "Снегурочка") om Uden voden personaž, Pakaine-Dedan vonuk, hänen kaikenaigaine kaimdai i abunik.


Uden voden kuz'.
Uden voden (Raštvoiden) kuz' om Uden voden da Raštvoiden praznikoičendan veroline atribut äjiš mail'man valdkundoiš.


Peugeot 308.
«Peugeot 308» ("Pežo 308") om francijalaižen Peugeot-kompanijan avto.
Pästandan augotiž — voden 2007 sügüz'ku. Model'rives vajehti Peugeot 307:an.


Škoda Yeti.
«Škoda Yeti» ("Škoda Jeti") om čehijalaine avto, Škoda-kompanijan ezmäine krossover.


Renault Logan.
«Renault Logan» ("Reno Logan") om B-klassan büdžetine avto, ratud Dacia-kompanijal, kudamb vlpäi 1999 mülüb Renault-kompanijaha.
Evropan valdkundoiš (päiči Venämas) i Marokos möse kuti Dacia Logan.


Kebnavto.
Kebnavto om 2..8 mehen kehette avto, kudamb om märitud passažiroiden i bagažan vedandale. Ku om enamb ištsijid passažiroiden täht, ka avto lugese avtobusaks (mikroavtobusaks).


Jüguavto.
Jüguavto om avto, kudamb om märitud jügun vedandale.


Bencan avto.
Bencan avto (germ. "Benz Patent-Motorwagen") om ezmäine avto mail'mas (kuti Daimleran-ki avto), kudamb om tehtud vl 1885 germanijalaižel melestegijal Karlal Bencal.


Annan Kofi.
Kofi Atta Annan (mugažo anglijan kelel; sünd. 8. sulaku 1938, Kumasi, Kuldasine rand — kol. 18. eloku 2018, Bern, Šveicarii) oli ganalaine politik da diplomat. Radoi 7. generaližen sekretarin (1997−2006). Om Nobelän premijan kožundas laureatan (2001).
Oli sündnu akalaižiden aristokratijan kanzha ühtes sizarenke-kaks'jaiženke, tat oli "fanti"-heimon vejan i radoi Ašanti-agjan gubernatoran. Kofi openui Tedon da tehnologijoiden universitetas (Kumasi), Ženevan Rahvahidenkeskeižiden sidoiden institutas i Massačusetsan tehnologižes institutas. Zavodi kar'jerad üläopenikaks vl 1962 ÜRO:n aluzkundoiš — Mail'man tervhuden kaičendorganizacii, sid' Afrikan ižanduz, azekahad väged i pagenijad. Oli naižiš kahtišti, koume last. Mahtoi pagišta anglijan i francijan kelil, Afrikan kodikelel.


Britanijan Kuldrand.
Britanijan Kuldrand (angl.: "British Gold Coast", akan: "Sika Mpoano") oli britanijalaine kolonii Afrikas. 1957-žes vodes nece kolonii linneb ripmatomaks Gan-valdkundaks.


Küd.
Küd () oma Reptilijad-klassan Somukahad-heimkundan alaheimkund.
Voib vastata küid kaikil kontinentil Antarktidas päiči. Ei ole küid Irlandijas i Udes Zelandijas, Tünen valdmeren keskusen saril da Atlantižen valdmeren penil saril.


Tsvanan kel'.
Tsvanan kel' (ičeze nimituz: "seTswana") om bantu-gruppan kel', Botsvanan da Suviafrikan Tazovaldkundan valdkundkel'.
Pagižijoiden lugu om läz 4,5 millionad rist. Tsvanan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Porvoo.
Porvoo (mugažo suomen kelel; ročin kelel: "Borgå") om lidn Suomenmas, Udenma-provincijas.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan aigkirjas läz 1380 vot, se om kahtenz' lidn Suomenmas vanhuden mödhe Turkun jäl'ghe. Porvoo sijadase ühtennimižen jogen randoil, Suomen lahten rand om läheli. Lidnan ühthine pind om 2 139,81 km², sidä kesken kuivma 654,42 km², meri 1 475,28 km², sokaz ma om 10,11 km². Matkad Hel'sinkihesai om 35 km päivlaskmha.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 38 296 ristitud. Vn 2011 andmusiden mödhe, suomen kel' om mamankeleks 64,6% täht lidnalaižišpäi, ročin kel' — 30,1% (vl 1960 oli 54,7%), toižed keled — 5,4%.


Peilin Sara.
Sara Luiz Peilin (; sünd. 11. uhoku 1964, Sendpoint, Aidaho, AÜV) om amerikalaine politikanmez'. Hän om ranu Aläsk-štatan gubernatoran (04.12.2006—26.07.2009).


Rumenchein.
Rumenchein (lat. "Isoëtes lacustris") om äivozne kazmuz.


Ruhj.
Ruhj vai karbaz — veneh, kudamb om tautadud ünäižes pun tüvespäi. Tobjimalaz sil ei ole emäpud.


Čžen He.
Čžen He (, kebnenzoittud kit.: 郑和; sünd. 1371, Hedai-külä, Kun'jan-makund, Junnan', Min-imperii — kol. 1433 meren matkan aigan vai 1435, Nankin, Min-imperii) oli kitajine matkadai, laivišton pämez' da diplomat.
Seičeme matkad oliba tehtud Indižen valdmeren randoile admiralan ohjastusen al. Merimatkad kändiba Indokitain, Indostanan, Arabijan pol'saren da Päivnouzmaižen Afrikan randoid Min-imperijan vassaloikš, torguindpartnörikš, hot' vaiše severdoikš-se voz'kümnikš.


Gektar.
1 ga = 10 000 m² = 100 ar = 0,01 km²


Kokteine.
Kokteine om radkalu, nügu pall' tomha lujid iškendoid. Kävutadas iškemha kividme, kivimadme, murenemha savičpanegt.


Taug.
Taug om azeg tomaril amblusen täht.


Nol.
Nol vai tomar om taugan i arbaletan šlibak.


Škol.
Škol (grek.: "σχολή", latin.: "schola") om openduzaluzkund keskopendusen sandan täht. Voib nimitada kaikutte openduzaluzkund školaks levedas hamas.


Sapsan (elektrojonuz).
«Sapsan» (ven.: "«Сапсан»") om elektrojonuz. Om tehtud Siemens-kompanijal Venäman täht.
Vspäi 2009 tal'vkun 18. päiväspäi kävub «Moskv (Leningradan päraudtestancii) — Piter (Moskvan päraudtestancii)»-linijadme (aig matkas — 3 časud 45 minutad). Om 10 vagonad jonuses. Vn 2015 kezakuhusai ajoi mugažo «Moskv — Alauz'lidn»-linijadme (aig matkas — 3 časud 55 minutad).


Nin'.
Nin' om noren lehmusen dai toižiden puiden alakor'.
Ninespäi kuvadas virzuid da toižid kodikaluid.


Toh'.
Toh' om koivun koren pälembaine šoid (irdpala).


Tohesižed kirjeižed.
Tohesižed kirjeižed (ven. "Берестяные грамоты") oma kirjeižed i kirjutesed koivun korel, Amuižen Venän kirjkelen muštnikad XI—XV voz'sadoil.
Tobmad tohesižiš kirjeišpäi oma löutud Sures Uz'lidnas.


Son'lehtez.
Son'lehtez (), paginoiš mugažo Tätükhein vai Tätüklehtez, om äivozne heinäsine kazmuz. Mülüb Son'lehtesenvuiččed-sugukundha ("Plantaginaceae").
Kazmusen augotižlibund om Evrop, Pohjoine Azii da Keskuzazii, nügüd' levganzi kaikedme mail'madme. Kazvab kuti rujohein kaikil sijil päiči Edahaižes Pohjoižes. Jurišt om lühüd äjidenke nitinke. Lehtesed oma levedad da munanvuiččed formal. Änikoičeb püštoiktoil kunutaižil 15—45 sm pitte.
Kazvatadas kul'turas ümbriradamha zelläks. Kävutadas veresid i kuivatud lehtesid, sadas südäivet-ki veresiš lehtesišpäi. Veresed lehtesed anttas ližad tervehtamha nahkan satatesid.


Helühein.
Helühein () om heinäsižiden kazmusiden sugu enamba mi 34 erikonke, mülüb "Orobanchaceae"-sugukundha.
Üks'vozne kazmuz vällänke jurištonke. Küpsad semned rämäitas plodun seinhä kazmusen lehkutamižes tulleil i sil hein om helühü pojav. Voib vastata Evropan, Sibirin i Pohjoižamerikan äjil nepsoil nituil venos vös.
Om rujoheinäks maižanduses. Jured kazdas toižiden kazmusiden vanhil juril, voib satatada kul'turkazmust küt'kindan aigan. Čaptud hein om paha sötmižes, sikš miše om äi seikhid i vähä lehtesid. Pidab otta nitud omaluižeks puhtastamha helüheinäspäi.


Korteh.
Korteh vai Kortehein () om äivoččiden heinäsižiden kazmusiden erik Kortehiden sugukundaspäi ("Equisetophyta"). Putub vastha soil.


Kiz'uhein.
Korteh (lat. "Equisetum sylvaticum") om äivoččiden hinäsižiden kazmusiden erik Kortehiden sugukundaspäi ("Equisetophyta").


Oravanhänd.
Oravanhänd (latin.: "Equisetum arvense") om äivoččiden heinäsižiden kazmusiden erik Kortehiden sugukundaspäi ("Equisetophyta"). Putub vastha nituil da pöudoil.


Takkiž.
Takkiž (latin.: "Arctium lappa") om äivoččiden hinäsižiden kazmusiden erik.


Ludeghein.
Ludeghein (lat. "Ledum palustre") om kazmusiden erik.


Rugižbobaine.
Rugižbobaine, mugažo Murenduzhein paginoiš (), om äivozne, kaks'vozne heinäsine änikoičii kazmuz.


Nitrugižbobaine.
Nitrugižbobaine () om äivozne heinäsine kazmuz.
Täuz'kaznu om metran kortte. Kazvab nituil, mecanröunoil, teveril.


.dj.
.dj om Džibutin Internet-domen. Se om avaitud 1996-nden voden 22. päiväl semendkud.


Tüp.
Tüp om miččen-ni materialan pala märhapandud formal, kudambad kävutadas butulkoiden, torvuden vai bot'kan sauptandale.


Šampanj.
Šampanj (franc. "Champagne") om vändai vin, tehtud Francijan Šampan'-regionas.


Vändai vin.
Vändai vin om vin hil'nikan dioksidanke, kudamb tegeb sidä šihaidajaks.
Erazvuiččiš maiš (sidä kesken Venämas) vändai vin om šampanjan sinonim.


Palan.
Palan (ven.: "Палана") om žilo (ed. — lidn) Venämas, Kamčatkan randas. Om Koräkan avtonimižen ümbrik ekskeskuz.


Morit.
Morit (franc.: "Morita") om pen' lidn Togos.


Nkaukau.
Nkaukau (angl.: "Nkawkaw", čvi: "Nkɔkɔɔ") om lidn Ganas.
Vl 2012 lidnan eläjiden lugu oli 60 427 ristitud.


Suomalaine veič.
Suomalaine veič om eriline veičen tip, tegihe populärižeks Venämas 19. voz'sadaspäi. Om adaptiruidud puukko-veič.


Secret Service.
«Secret Service» om ročilaine anglijankel'ne muzikaline grupp Stokhol'maspäi.
Mülükund om Ula Hokansson, Tim Norell, Ul'f Valberg, Tonni Lindberg, Leif Paulsen da Leif Juhansson.
Kaikiš tetabamb gruppan pajo — «10 O'Clock Postman».


Msvati III.
Msvati III (; sünd. kuti "Hänen Kunigahan Korktuz Mahosetive-princ" 10. sulaku 1968, Manzini-lidn, Esvatini) om kahtenz' da nügüdläine Esvatinin kunigaz, ohjastab vs 1986 sulakun 25. päiväspäi.
Hänel om 13 akad i 25 last.


Letsie III.
Letsie III (mugažo anglijan kelel; sünd. 17. heinku 1963, Moridž, Lesoto) om 4. da nügüdläine Lesoton kunigaz vs 1996 uhokun 7. päiväspäi, mugažo oli kunigahan vll 1990-1995.


Lesoto.
Lesoto (sesoto i angl. "Lesotho"), täuz' oficialine nimituz — Lesoton Kunigahuz (sesoto: "Muso oa Lesotho", angl.: "Kingdom of Lesotho"), om mererandatoi valdkund Afrikan suves, anklav SAT:an südäimes. Edel ripmatomuden sandad vl 1966 valdkundan territorijan nimi oli Basutolend. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Maseru.
Istorii.
Vl 1966 redukun 4. päiväl Lesoto tedoti ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Lesoto om mererandatoi anklav Suviafrikan Tazovaldkundan südäimes, röunan piduz — 1106 km. Valdkundan pind om 30 355 km².
Valdkundan territorijan nell' videndest om enamba 1800 metrad korktusidenke valdmeren pindan päl. Kaikiš korktemb čokkoim om Thabana Ntlenjan-mägi (3482 m).
Londuseližed pävarad oma almazad, sauvondkivi, vezi, girdoenergii; toižed varad — lete, savi, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Lesoton pämez' om Letsie III-kunigaz.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl.: "Senate"). Alakodi om Nacionaline Suim (angl.: "National Assembly").
Nügüdläine päministr om Betuel' Pakalita Mosisili.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Lesoton administrativiž-territorialine jagand."
Lesoto alajagase 10 ümbrikho (angl.: "district"). Ümbrikod jagase 80 valičemižümbrikho (angl.: "constituency"), ned — 129 sijaližhe nevondkundha (angl.: "local community council").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 40 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Hloce da Mafeteng. Vl 2012 oli 7 lidnad enamba 15 tuh. eläjidenke.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 1 894 194 ristitud.
Ižanduz.
Lesoton agrarine ižanduz rippub lujas märas Suviafrikan Tazovaldkundan ižandusespäi.
Vl 2010 Lesoton päeksport oli erazvuiččed sobad (63%) da almazad (33%).


Lenka.
Lenka, täuz' nimi om Lenka Kripač (; sünd. 19. keväz'ku 1978, Beg-lidn, Uz' Suviuel's, Avstralii) om avstralijalaine pajatai, aktris da muzikankirjutai.
Kändihe populärižeks jäl'ges "«Everything at Once»"-pajon pästandad. Nece pajo om mülütadud operacižen «Windows 8»-sisteman reklamha.
Biografii.
Lenka om sündnu pen'he Beg-lidnha () valdmeren randal, 225 km suvipäivnouzmha Kanberraspäi, čehalaižen Džiri Kripač-muzikantan-immigrantan i avstralijalaižen Eden-školopendajan kanzha. Sirdi kazvatajidenke Sidneihe seičemevoččen i openuškanzi muzikad alaškolale vaumiten.
Hän läksi mehele, Džeims Gulliver Henkok-pirdajale. Vl 2012 Lenka kändihe mamaks, Kuinn-poig om sündnu. Vl 2016 Etta-tütar om sündnu.


Happy Tree Friends.
«Happy Tree Friends» («HTP», "Ozakahad mecaližed sebranikad") om amerikaine mul'tiplikacine serial trilleran i mustan jumoran žanroiš simpatižiden živatoiden polhe. Om pästtud 1999-ndel vodelpäi.
De-fakto kel'tud Venämas, no kogonanzo om populärine ičemoi (dai ei vaiše) valdkundas.


Truganini.
Truganini, paksus mugažo Trugernanner (, "Trugernanner"; sünd. läz 1812, Bruni-sar', Tasmanii — kol. 8. semendku 1876, Hobart, Tasmanii) oli naine, kudambad lugedas jäl'gmäižeks puhtazverižeks tasmanijalaižeks. Pagiži mamankelel, Tasmanijan ühtel kelišpäi.


Smit Fanni Kokrein.
Fanni Kokrein Smit (; sünd. tal'vku 1834, Vaibalen, Flinders-sar', Tasmanii — kol. 24. uhoku 1905, Port-Sainet, Tasmanii, Avstralijan Ühtištuz) oli jäl'gmäine ristit, ken pagiži Tasmanijan kelel kuti mamankelel. Oli segoitadud augotižlibundanke.
Vl 1903 hänen pajod oma änetadud vahasižile cilindroile, i nügüd' nece om Tasmanijan keliden üks'jäine änetamine.


Sor'mikod.
Sor'mikod oma sobiden erik käzivarziden täht. Kindhišpäi erineden, niiš oma erištod kaikuččele sor'mele.


Kindhad.
Kindhad vai alaižed oma tal'vsobiden erik käzivarziden täht.
Niiš om kaks' erištod: pen' (käbä) — peiglole i sur' — toižile sor'mile.


Livin Vikipedii.
Livin Vikipedii (liv.: "Līvõ Vikipēdij") linneb joudjaks enciklopedijaks livin kelel, Vikipedijan livinkel'žeks jaguseks.


Cürih.
Cürih (, šveic. "Züri",,) om Šveicarijan kaikiš suremb lidn da transporttesol'm, saksankel'žen Cürih-kantonan pälidn.
Lidn om Šveicarijan ižandusen keskuz da finansine päsija. Finansižiden UBS-holdingan i Credit Suisse-konglomeratan päfaterad sijadasoiš Cürihas.
Istorii.
Kel'tiž-saksalaine "Turikum"-eländpunkt oli olmas 1. voz'sadaspäi EME. Cürih mainitase lidnaks ezmäižen kerdan vl 929. Cürihan kanton tegihe Šveicarijan videndeks palaks vl 1351.
Vl 1847 ezmäine Šveicarijan raudte ühtenzoiti Cürihad Bazelinke. Lidn om finansižeks keskuseks 19. voz'sadan kahtendes polespäi. Toižen mail'man sodan aigan vn 1945 4. päiväl keväz'kud eli bombardiruindas läbi petuseks armijaspäi, oli heittud 24 tonnad aviabomboid, niiden pol' oli viritajad bombad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan pohjoižes, Cürihan järven lodehližen lahten randoil, Limmat-jogen lähtendan sijas, 392..871 m korktusil valdmeren pindan päl (keskmäine — 408 m). Al'pad seištas 30 km suvhe. Voden keskmäine lämuz +9,4 C°.
Eläjad.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 393 595 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1962 — 440 180 eläjad. Läz 1,1 mln ristitud elädas lidnaglomeracijas vn 2000 rahvahanlugemižen mödhe.
Irdkosketused.
*


Maseru.
Maseru (mugažo sesoto- da anglijan kelil; kändase sesoton kelespäi «rusttan čurukiven sija») om Lesoton pälidn da kaikiš suremb lidn, agrarižen valdkundan industrialine keskuz. Se-žo om Maserun ümbrikon administrativine keskuz.
Lidnan aluz om pandud vl 1869 policijan lagerikš kuti britanižen protektoratan pälidn. Vspäi 1966 om ripmatoman valdkundan pälidnaks.
Lidn sijadase valdkundan lodehliženno rounanno Suviafrikan Tazovaldkundanke, 1600 m valdmeren pindan päl, Kaledon-jogen (sesoto: "Mohokare") hural randal. Klimat om subtropine mägiden vihmsezonanke (reduku-sulaku).
Vn 1966 rahvahanlugemižen mödhe, Maserun eläjiden lugu oli 28 tuhad ristituid. Ripmatomuden tedotusen jäl'ghe ristitišt ližadaškanzi teravas. Sild Kaledon-joges päliči ühtenzoitab lidnad. Raudtesol'm om lidnas.


Comalies.
«Comalies» om Lacuna Coil:an 3. al'bom, pästtud 8. redukus, 2002-ndes vodes.


Karmacode.
«Karmacode» ("Karmkod") om Lacuna Coil:an 4. al'bom. Se om pästtud 31. päiväl keväz'kud, 2006-ndes vodes.


End of Time.
«End of Time» ("Aigan lopind") om „Lacuna Coil“:an pajo da ühtennimine singl «Dark Adrenaline»-al'bomas, kudamb om pästtud 2012-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Kuziine om sündnu mecha.
«Kuziine om sündnu mecha» ("В лесу родилась ёлочка") om populärine venäkel'ne lapsenpajo. Pajatadas sidä Venämas Uden voden praznuičendan aigan.
Om sattud «Kuz'»-runon (1903) alusen Raisa Kudaševan avtoruselpäi. Muzikankirjutai om Leonid Bekman, no pojav melodii om tetab kuti saksalaine rahvahaline 19. voz'sadaspäi, nimitase «Türingijan motiv».


Hobednitid.
Hobednitid oma mujutud nitid, kudambad služidas kut kuden čomitez Uden voden kudoil.
Hobednitid oma tehtud XVIII voz'sadal. Edel evropalaižed sädatiba kuzid naturaližil čomitesil: jablokoil, pähkmil, magedusil dai tohusil.


Lumenšur.
Lumenšur om populärine Uden voden da Raštvoiden suvenir stökolšurun nägul.
Lumenšurud zavodiba tehta ezimeletaden 19. voz'sadan lopus Francijas. Oma täuttud gelil antifrizanke, mugomanke kut glicerin, a mugažo loštkil vai plastikal. Pudištandan aigan loštked lumenšurus širmotase aniku «lumi». Suveniran südäimes om tobjimalaz pened figuruded (pertiine, lumiuk, kuz'haine da m. e.); erasišti lumenšurul voib olda eriliženke mehanizmanke, kudamb vändab praznikmelodii.
Nügüdläižen aigan stöklan sijas voidas kävutada ireg plastik.


Sleep of Right.
«Sleep of Right» ("Oiktusekahuden uni") oli italijalaine dummetal/gotikmetalgrupp Milanaspäi, oli olmas 1994-ndes vodes. Kollektiv pästi ičeze üks'jäižen ühtennimižen demoal'boman.
Vodes päliči «Sleep of Right»-kollektivan muzikantad sädiba «Ethereal»-gotikmetalgruppan, kudamb edelespäi oli udesnimitadud «Lacuna Coil»:aks.
Mülükund oli Andrea Ferro (vokal), Marko Koti Celati (vokal, gitar), Raffaele Cagarija (gitar) da Mikelandželo Al'gardi (barabanad).
Gruppan üks'jäine pajo om "Bleeding Souls" 4'54" hätkte.


Plazm.
a>idenke jäl'ghe. Nece process vedab sädegoitushe, kudamban spektr sättub noustatadud gazale.
Plazm om paloin vai täuzin ioniziruidud gaz, miččes pozitivižiden i negativižiden elektrovägiden kinktuded oma ani ühtejiččed.
Plazm ("«sädud käzil»", "«čomitanus»") om paloin vai täuzin ioniziruidud gaz, kudamb om neitraližiš atomišpäi (vai molekuloišpäi) i vägitadud henegišpäi (ionišpäi i elektronišpäi). Plazman kaikid tärktamb eričuz om sen kvazineitraližuz. Nece znamoičeb, miše pozitivižiden i negativižiden vägitadud henegiden mülündkinktuded tuldas ani kohtaižushe.
Erašti nimitadas plazmad substancijan nelländeks (kovan, nozolan da gazanvuiččen jal'ghe) agregatižeks olendaks.
Antižed filosofad, Empedoklalpäi, vahvištoitiba, miše mir kogoneb nelläs augusespäi: maspäi, vedespäi, il'maspäi da lämoišpäi. Nece vahvištuz erasidenke lähenemidenke ühtes om kožui nügüdläiženke tedokacmusenke nellän agregatižen substancijan olemižen poliš, i plazmale, tetpas, lämoi om sättui. Plazman eričused opendase "plazman fizikal".
Nügüdläižiden kacmusiden mödhe, mirun substancijan fazaolemine om plazm ičeze enambištos (massal läz 99,9 %).
Kaik tähthad oma plazmaspäi, sen ližaks avaruz niiden keskes om täuttud plazmal, hot' harvetud-ki lujas (muga nimitadud "tähtazkeskeine avaruz").


Bekman Johan.
Erkki Johan Bekman (; sünd. 18. semendku 1971, Porvoo, Suomenma) om suomalaine kundantedomez', publicist da oiktusenkaičii, oiktusen doktor. Om Suomenman antifašistižen komitetan pämehen.
Johan Bekman linni tetabaks ičeze kirjutusil Suomenman da Venäman kosketusiš ičekesken. Kaičeb venälaižiden naižiden oiktusid, kudambilpäi Suomenman tobmuded todas lapsid.


Neišlotan kujo.
Neišlotan kujo () om kujo Piterin Viipurin rajonas.


Ethereal (demo).
«Ethereal» ("Efirine") om Lacuna Coil-kollektivan demoal'bom. Om pästtud 1996-ndes vodes.
Siloi muzikantad mugažo ühtištuiba „Ethereal“-nimenke. Jäl'ges kontraktan ezipakitandad «Century Media»-leiblanke hö udesnimitiba ičeze muzikgruppan „Lacuna Coil“:aks (sikš ku Grekanmas jo oli olnu grupp karthiženke nimenke).


Bleeding Souls.
«Bleeding Souls» ("Verestunuded henged") om üks'jäine «Sleep of Right»-muzikgruppan (nügüdläižen «Lacuna Coil») pajo.
Kompozicii om pästtud 1994-ndes vodes. 1995-ndes vodes om mülütadud «Noise of Bolgia»-kompiläcijha.
Pajo om änetadud dummetal-žanras, ei muga, kut jäl'ghižed kompozicijad.


Rahvahidenkeskeine kosmosstancii.
Rahvahidenkeskeine kosmosstancii, RKS (,) om orbitstancii, kudambad kävutadas kuti äimetoine kosmostedokompleks. RKS — ühthine rahvahidenkeskeine projekt, kudambha ühtnedas 15 valdkundad (kirjamišton mödhe): Alamad, AÜV, Bel'gii, Brazilii, Danii, Francii, Germanii, Ispanii, Italii, Japonii, Kanad, Norvegii, Ročinma, Šveicarii, Venäma.


Mir (orbitine stancii).
«Mir» (ven. "«Мир»") oli nevondkundaline (jäl'ges venälaine) 3-nden sugupol'ven orbitstancii, kudamb oli palakahan äimetoižen tedokompleksan.
Se oli vedatud orbitale vn 1986 uhokus i upotadud Tünehe valdmerehe vn 2001 keväz'kun 23. päiväl.


Sinine kit.
Sinine kit vai blüval (lat. "Balaenoptera musculus") om Kitanvuiččiden heimkundan meriživat. Nece om kaikiš suremb živat mail'mas i, aigoin, kaikiš suremb živat, kudamb om konz-ni elänu Mas.
Sen piduz voib olda 33 m-hasai, a veduz — enamb 150 tonnad.


Gurbakaz kit.
Gurbakaz kit (lat. "Megaptera novaeangliae") om Kitanvuiččiden heimkundan meriživat.
Keskpiduz om 14,5 m ižoil i 13,5 m emil, mass — 48 tonnahasai.


Hahk kit.
Hahk kit (lat. "Eschrichtius robustus" vai "Eschrichtius gibbosus") om Kitanvuiččiden heimkundan meriživat.
Piduz om 11—14,6 m ižoil i 12—15 m emil, mass — 15—35 tonnad.


Grenlandijalaine kit.
Grenlandijalaine kit vai polärine kit (lat. "Balaena mysticetus") om Kitanvuiččiden heimkundan meriživat.
Maksimaline piduz om 18 m ižoil i 20 m emil, veduz — 75—100 tonnad.


Leib.
Leib om sömižprodukt, kudambad tehtas tahthan paštandan, purul ümbriradmižen vai räkištandan mahtal.


Söm.
Söm om kaik, mi sättub söndale i jondale eläjiden organizmoiden täht.


Villänkul'turad.
a> — üks' kaikiš tarbhembiš villänkul'turoišpäi.
Villänkul'turad om kaikiš tarbhaižembiden kazmusiden grupp, kudamb andab jüväd — ristitun päsöndtavarad i torhust äjiden tegimišton sarakoile dai sömid maižanduzživatoiden täht.


Liha.
Liha om živatoiden kudeh, kudambad kävutadas kuti söm.
Produktan mülünd: vezi (73-77%), vauktušed (18-21%), razvad (1-3%), ekstraktivižed substancijad (2,6-3,2%), mineraližed substancijad (0,8-1,0%).


Kudeh.
Kudeh om stajiden i stajankeskeižen avaruden sistem, kudambad oma ühtenzoittud ühthižel augotižlibundal, sauvusel da funkcijoil.


Ferro Andrea.
Andrea Ferro (mugažo italijan kelel; sünd. 19. eloku 1973, Aron (P'jemont), Italii) om italijalaine pajatai, Lacuna Coil-kollektivan solist.


Ronson Šarlotta.
Šarlotta Džulija Ronson (; sünd. 7. eloku 1977, London, Sur' Britanii) om britanijalaine (anglijalaine) dizainer da model'jer. Nügüd' eläb i baziruiše Udes Jorkas.


B'jacci Marko.
Marko Emanuele B'jacci (; sünd. 3. sulaku 1977, Sesto San Džovanni, Italii) om italijalaine gitarist, Lacuna Coil-kollektivan ühtnii.


«Uz'vozne»-tarif.
«Uz'vozne»-tarif () om Venäman komedii fantastikan elementoidenke. Režissör — Evgenii Bedarev.
Ezmäine ozutez oli vl 2008 tal'vkun 4. päiväl.


Uz' voz'.
Uz' voz' om rahvahidenkeskeine praznik, kudambad oigetas joga voden.


Shallow End.
«Shallow End» ("Madalvezi") om Lacuna Coil:an üks' ezmäižiš pajoišpäi. Se om pästtud 1996-ndes vodes Ethereal-demoal'bomal (ühtenz' pajo).


Frozen Feeling.
«Frozen Feeling» ("Jäižed mujandad") om Lacuna Coil:an üks' ezmäižiš pajoišpäi, om pästtud 1996-ndes vodes Ethereal-demoal'bomal.
„Shallow End“-kompozicijaspäi erineden neciš-žo demoal'bomaspäi, nece pajo ei olend nikonz ezitadud fanatoile. Pajon hätkeližuz om 4 minutad 51 sekundad, i nece om kaik, mi om tetpal sen polhe.


B.
B (b) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 2. kirjam vepsän kirjamištos.


Raštvad.
Raštvad oma üks' hristanuskondan kaikiš surembiš praznikoišpäi (pühänikoišpäi), Iisusan Hristan Marijal Neiččelpäi sündundan oiktastuseks.


C.
C (c) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 3. kirjam vepsän kirjamištos.


Č.
Č (č) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 4. kirjam vepsän kirjamištos.


D.
D (d) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 5. kirjam vepsän kirjamištos.


E.
E (e) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 6. kirjam vepsän kirjamištos.


F.
F (f) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 7. kirjam vepsän kirjamištos.


G.
G (g) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 8. kirjam vepsän kirjamištos.


Logduzkülä.
Logduzkülä (ven.: "Логдуз") om külä Vologdan agjan Babuškinan rajonas.
Vl 2005 külän eläjiden lugu om 419 ristitud.


Belozerskan rajon.
Belozerskan rajon (ven.: "Белозерский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Belozersk-lidn, kudamb sijadase 214 km Vologd-lidnaspäi.
Lähembaine sur' lidn om Čerepovec, kudambahapäi om 120 km.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikos. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1937 rajon mülüi Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Rajonan territorii sijadase päilaskmaha da suvhe Vaugedjärven randalpäi, rajonidenkeskeine röun läbitab järved lodehespäi suvipäivnouzmha. Volgan-Baltijanmeren vezite ümbärdab Vaugedjärven randad. Rajonan piduz pohjoižespäi suvhe — 120 km, päivlaskmaspäi päivnouzmha — 95 km.
Pind — 5 398 nellikkilometrad. Mec otab territorijan nell' videndest (4525 km²). Kaik om 131 järved rajonas.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, gravii, dolomit), mec, kala, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 6 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkundha da 5 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2013 keväz'kun 10. päiväspäi Jevgenii Vladimirovič Šaškin om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen, Ühthine Venäma-partijan ühtnii. Viž ohjandust alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (videnz' kucund, 19 ezitajad). Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Aleksei Petrovič Jakovčuk radab sen ezimehen vl 2015.
Käskuzkundaline tobmuz om Belozerskan rajonan käskuzkund.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 065 ristitud.
Kaik om 280 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 8 žilod, 269 küläd da 2 futorad.
Toižed sured eländpunktad oma Zubovo-külä (1,5 tuh. rist. vl 2002) da Alamondom-žilo (1,1 tuh. rist. vl 2002).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine, jogitransport da turizm, sömtegimišt da maižanduz.
Transport.
Rajonankeskeižed avtoted asfal'tižbetonižen alusenke: Belozersk — Čerepovec, Belozersk — Vologd.


Vepsän mifologii.
Vepsän mifologijal om äi ühthižid pirdoid toižiden suomalaiž-ugrilaižiden rahvahiden mifologijanke. Eskai jäl'ges hristanuskondan ottundad 14. voz'sadas vepsläižed varaziba uskondan rahkoiš, hot' i ühtištoitihe heid hristanižidenke kanonidenke.
Vepsän rahvahan hristanedelišt uskondad voib harakterizuida kut animistine i politeistine. Päjumal — Jumou — jumalanjurun, jumalansän da toižiden londuseližiden nägusiden jumal. Edelespäi vepsläižed lugiba händast Il'ja-endustajaks, hänen nimi linni faktižikš nimeks kaikuččele jumalale. Turžas om veden jumalaks. Andmused vepsläižiden toižiden jumaloiden polhe oma kadotud.
Migo järedas vepsän küläs vai žilos om ičeze noidak.


Jumou.
Jumou om päjumal vepsän panteonas.


Amphelasma maculicolle.
"Amphelasma maculicolle" om bumbak, mülüb "Chrysomelidae"-sugukundha. Saksalaine Martin Jakobi-entomolog avaiži da ümbrikirjuti erikod vl 1887. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Pašgär' (järv').
Pašgär' (ven.: "Пашозеро") om järv Tihvinan rajonas, Leningradan agjas.
Pind om läz 7 km². Makssüvüz om 50 m.


Kakkarv.
Kakkarv (ven.: "Каккарово", suom.: "Kakkarova") om enzne vepsän külä Karjalan Tazovaldkundas, Änižröunan rajonas.
Pen' kezaküläpertiden žilo om külän sijas kaikenaigaižeta ristitištota.


Peipusjärv.
Peipusjärv (,) om järv Estinmas da Venämas. Om videnz' Evropas pindan mödhe.
Pind om läz 2613 km². Järv om 12,9 metrad süvütte, keskmäine süvüz om 7,5 m. Veden tazopind om 30 m valdmeren pindan päl.
Läz 30 joged da ojad lanktas järvhe. Üks'jäine jogi lähteb — Narvanjogi. Järv ühtenzoitase Pskovanjärvenke suves Läminjärven kal't.


Morimopsis lacrymans.
"Morimopsis lacrymans" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1857 entomolog Tomson. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Allodemus tricolor.
"Allodemus tricolor" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1832 entomolog Perti. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Aliboron antennatum.
"Aliboron antennatum" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1864 entomolog Tomson. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Aneuthetochorus bivestitus.
"Aneuthetochorus bivestitus" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1962 entomolog Martins. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Anomonotes leucomerus.
"Anomonotes leucomerus" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1917 entomolog Heller. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Alluaudia insignis.
"Alluaudia insignis" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1893 entomolog Lamer. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Allotraeus orientalis.
"Allotraeus orientalis" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1853 entomolog Uait. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Andinotrichoderes pellitus.
"Andinotrichoderes pellitus" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1960 entomolog Tippmann. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Ancornallis cristatus.
"Ancornallis cristatus" om gaved' (bumbak), kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1935 entomolog Fišer. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Heaven's a Lie.
«Heaven's a Lie» ("Rai om kelastuz") om „Lacuna Coil“:an pajo da ühtennimine singl «Comalies»-al'bomas, kudamb om pästtud 2002-ndes vodes. Se om üks' kaikiš tetabiš gruppan pajoišpäi.
Pajon tekst om anglijan kelel. Kontekstan mödhe, nece ei ole antireligiozine pajo, kut äjad meletadas.


Swamped.
«Swamped» ("Upotadud") om „Lacuna Coil“:an ühtenz' pajo «Comalies»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 2002-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Our Truth.
«Our Truth» ("Meiden tozi") om „Lacuna Coil“:an koumanz' pajo «Karmacode»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 2006-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Enjoy the Silence.
«Enjoy the Silence» ("Magita hillüdel") om tetab Depeche Mode:an pajo da ühtennimine singl «Violator»-al'bomas, kudamb om pästtud 1990-ndes vodes. Pajon tekst om anglijan kelel.
Nece pajo om änetadud äjil edestajišpäi. Üks' kaikiš tetabambiš kaveroišpäi om Lacuna Coil:aspäi. Nece grupp pästi ühtennimižen singlan 2006-ndes vodes.


Pagač.
Pagač (vai "Rhámnus frangula") om puidenvuitte penzaz. Mülüb "Rhamnus"-sugukundha.
Kazvab 7 metrhasai Azijadme i Evropan meczonas. Pil'vesenvastaine, voib kazda sokahil i vägitomil mahusil, mägiden pautkil (1700 metrhasai). Siniž-mustad plodud oma morijad ristitun täht, hot' lindud södas niid.
Kazvatadas dekorativižeks penzhaks. Kävutadas mezikazmuseks, pumaterialaks, lämbitadud kor't — utandzelläks. Ende kävutihe dubindsubstancijaks, tehmaha porhad i samha pakušt da koričmad mujutint.


Savihein.
Savihein () om heinäsine üks'vozne kazmuz.
Kazmusen augotižlibund om Sirijaspäi. Kazvab 60—100 santimetrhasai pitte, linmail — rujoheinäks.


Sigankorv.
Sigankorv (lat. "Calla palustris") om äivozne heinäsine kazmuz.


Sol'hein.
Sol'hein () om äivozne kazmuz. Mülüb Grečanvuiččed-sugukundha ("Polygonaceae").
Toižed nimitused dialektoiš: tuličud, jurutk, kikilistud, muiktad, patrakod, hebonkel' i hebonmuigičud ("Rumex acetosella").
Kazvab Evrazijas, Afrikan pohjoižes da Avstralijan päivlaskmas. Ei navedi muiktoid mahusid. Lehtesed oma kožujad sömhä, kazdas 15-20 sanimetrhasai. Jur' om lühüd, pidab 27 procenthasai dubindsubstancijoid. Kävutadas südäivet heinäspäi tervehtamha cingad, revmatizmad, sibitest vaste. Voib kazvatada maižanduses. Slokosttäs — vaumitas ščid, möuvast, konserviruidas.


Within Me.
«Within Me» ("Minun südäimes") om Lacuna Coil:an 4. pajo «Karmacode»-al'bomas (2006) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 2007-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel. Nece om ezmäine Lacuna Coil:an ballad, kudamb om pästtud singlaks.


Closer.
«Closer» ("Lähemba") om Lacuna Coil:an pajo da ühtennimine singl «Karmacode»-al'bomas, kudamb om pästtud 2007-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Fire.
«Fire» ("Lämoi") om Lacuna Coil:an pajo da ühtennimine singl «Dark Adrenaline»-al'bomas, kudamb om pästtud 2012-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Trip the Darkness.
«Trip the Darkness» ("Pimedusen läbi") om Lacuna Coil:an ühtennimižen singlan pajo, kudamb om pästtud Italijas i AÜV:oiš 2011-nden voden redukul. Mugažo se om ühtenz' pajo «Dark Adrenaline»-al'bomas (2012).
Pajon tekst om anglijan kelel.


Ragozina Natal'ja.
Natal'ja Jur'jevna Ragozina (; sünd. 5. sulaku 1976, Abai (Karagandin agj), Kazahstanan NST, NSTÜ) om tutab venämalaine keskvedusen boksör, mail'man boksan čempionatan vägestai. Om lanktud Ginnessan Rekordkirjaha kut kaikiš arvnimekahamb boksör-neižne mail'mas.


Shallow Life.
«Shallow Life» ("Tühj elo") om Lacuna Coil:an 5. al'bom. Se om pästtud 21. päiväl sulakud, vodes 2009.


I Like It.
«I Like It» ("Navedin necidä") om Lacuna Coil:an videnz' pajo «Shallow Life»-al'bomas (1. disk) da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 2009-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


I Won't Tell You.
«I Won't Tell You» ("En sanu sinei") om Lacuna Coil:an pajo «Shallow Life»-al'bomas (2nz' 1. diskal da eläbalaz 9nz' 2. diskal) i ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 2009-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Talosto.
«Talosto» (ven.: "Талосто", kätas suomen kelespäi kuti «kodilezi») om venämalaine kompanii, saubaline akcionerine sebr. Se om kül'menzoittud söndtavaroiden da sömižpol'fabrikatoiden tegii, sen paloin tegeb jähižen. Zavodi pästandad vspäi 1992 Piteriš kuti edheotand suomen da venän investicijoidenke vedamha Ingman- da Valio-kompanijoiden produktoid verhiš maišpäi. Ezmäine tatanmaine tegim om avaitud vl 1995. Nügüd' om tegimid Piteriš, Leningradan, Moskvan da Rostovan agjoiš.


Bela Lugosi's Dead.
«Bela Lugosi's Dead» ("Bela Lugoši om kolnu") om legendine pajo da heiden debütine singl, kudamb om pästtud 1979-nden voden elokul. Pajon tekst om anglijan kelel.
Nece om ezmäine pajo gotikrok-žanras. Se valatoiti „jügedrokan“ šingoteshe, da mugažo gotižen subkul'turan sündundaha.


Batcave.
«Batcave» ("Öläpakoiden kar") oli öine klub Londonas, gotižen subkul'turan sündundtaho. Oli sätud 1982-ndel vodel, heittihe vl 1985.
Nece oli kaikiš tetabamb gotikklub mail'mas.


World of Warcraft.
World of Warcraft om kaikiš populärižemb MMORPG mail'mas Ginnessan Rekordkirjan mödhe.
Sen tegii — Blizzard Entertainment-kompanii.


Spellbound.
«Spellbound» ("Vedud čudho") om Lacuna Coil:an pajo «Shallow Life»-al'bomas (1. diskan 8. pajo i 2. diskan 4. pajo, akustine versii) da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 2009-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


I'm Not Afraid.
«I'm Not Afraid» ("Minä en varaida") om Lacuna Coil:an pajo «Shallow Life»-al'bomas (4nz' 1. diskal i eläbalaz 8nz' 2. diskal), kudamb om pästtud 2009-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


De Agostini.
«De Agostini» om italijalaine pästandkodi. Tegeb 1901-ndes vspäi Rimas. Publikoičeb tedopopulärižiden aighehtesiden serijoid.
Om Venämas vspäi 2004.


Darginalaižed.
Darginalaižed (darg.: "дарганти", avar.: "даргиял", ven.: "даргинцы") oma üks' surižiš Dagestanan rahvahišpäi. Ristituiden lugu om läz 600 tuhad, tobjimalaz elädas Venämas. Pagištas läz 14 erazvuttušt darginan kel't, i mugažo venä- da avaran kelil.


Vederistmad.
Andrea Verokkjo, «Valatuz», läz 1472—1475, Uficci-galerei
Vederistmad oma üks' hristanuskondan kaikiš surembiš praznikoišpäi (pühänikoišpäi). Praznuiše Iisusan Hristan valatusen Joan-Valatajal Iordan-joges znamaks vilukun 19 (6) päiväl. Valatusen aigan, Evangelijoiden mödhe, Iisusale lanksi Jumalan Heng kühkjaižen nägol. Ühten aigan siš Än' Taivhišpäi sanui: «Nece om minun armaz Poig, kudamb om minei mel'he».


Lumiuk.
Lumiuk om skul'ptur lumespäi, kubambad tehtas tal'vel, tobjimalaz — lapsed tehtas.


Udinalaižed.
Udinalaižed (udin.: "уди", ven.: "удины", azerb.: "udilər") oma Dagestanan rahvaz. Ristituiden lugu om läz 10 tuhad, tobjimalaz elädas Venämas da Azerbaidžanas. Pagištas udinan kelel, i mugažo venän da azerbaidžanan kelil.


Evenkalaižed.
Evenkalaižed (evenk. "эвенкил", ende "тунгусы") oma tungusalaiž-man'čžuralaine rahvaz Venämas i Kitaiš. Oma evenalaižiden heimolaižed.
Rahvahan lugumär om läz 80 tuhad ristituid. Rahvahan kel' om evenkan kel'.


Evenalaižed.
Evenalaižed (even. "эвен", ende "ламуты") oma tungusalaiž-man'čžuralaine rahvaz Venämas. Oma evenkalaižiden heimolaižed.
Rahvahan lugumär om läz 22 tuhad ristituid (2002). Rahvahan kel' om evenan kel'.


H.
H (h) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 9. kirjam vepsän kirjamištos.


I.
I (i) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 10. kirjam vepsän kirjamištos.


J.
J (j) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 11. kirjam vepsän kirjamištos.


K.
K (k) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 12. kirjam vepsän kirjamištos.


L.
L (l) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 13. kirjam vepsän kirjamištos.


M.
M (m) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 14. kirjam vepsän kirjamištos.


N.
N (n) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 15. kirjam vepsän kirjamištos.


O.
O (o) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 16. kirjam vepsän kirjamištos.


Visockii Vladimir.
Vladimir Semönovič Visockii (; sünd. 25. viluku 1938, Moskv, NSTÜ — kol. 25. heinku 1980, sigä-žo) oli legendine nevondkundaline (venämalaine) pajatai, runokirjutai da akt'or.


The EPs.
«The EPs» ("EP:id") om Lacuna Coil:an kompiläcijanal'bom, pästtud 2005-ndes vodes.
Kompiläcijas om pajoid Lacuna Coil- da Halflife-minial'bomoišpäi.


Lacuna Coil (EP).
«Lacuna Coil» (kändase anglijan kelespäi kuti "Pall'az spiral' " vai "Pall'az käm") om ühtennimižen gruppan 1. minial'bom (EP), pästtud 1997-ndes vodes.


Halflife.
«Halflife» ("Pol'čihodamine") om Lacuna Coil:an 2. minial'bom (EP), pästtud 2005-ndes vodes.


Čukčulaižed.
Čukčulaine kanz haski-sugun koiranke 1900-nzil vozil.
Čukčulaižed vai Čukačud (čuk.: "ԓыгъоравэтԓьэт / оравэтԓьэт",) oma rahvaz Venämas.
Lugu om läz 16 000 ristituid (2010). Rahvahan kel' om čukačun kel'.


Neptun (planet).
Neptun om 8. planet Päiväižespäi lugeden Päiväižen sistemas. Sen perigelii om 4 452 940 833 km, a afelii om 4 553 946 490 km. Planet punose ümbri Päiväižes da tegeb kogonaižen punondan 367,49 maižes vodes.
Neptunal om 13 kaimdajad.


Maidte.
Maidte om spiraline galaktik. Päiväižen sistem (Orionan hijamas) da nägubiden tähtasiden enambuz sijadasoiš sen südäimes.
Maidten diametr om läz 100 000 vauktuzvozid, keskmäine sanktuz — 1 000 vauktuzvot, galon sferine diametr om 5-10 tuhad vauktuzvozid. Galaktikas om 200-400 billionad tähthad, kaikiš vanhemb niišpäi, HE 1523-0901, om olmas 13—14 milliardad vot.
Nece om üks'jäine galaktik (tetabišpäi nügüdläižen aigan), kudambas elo om olmas.


Rutracker.org.
rutracker.org (ed. — torrents.ru) om venälaine BitTorrent-treker, kaikiš suremb torrenttreker venälaižes Internetsegmentas, kudamb om populärine ei vaiše Venämas da, no toižiš mail'manvaldkundad-ki. Om enamb mi 12,4 aktivišt kävutajad da läz 1,2 millionad torrentjagajad.
Vlpäi 2016 om kel'dud Venäman territorijal kogonaz, no jätktab olda aktivižin kävutadud.


Azerbaidžanalaine pahlav.
Azerbaidžanalaine pahlav (azer.: "azərbaycan paxlavası") om pahlavan eriline tip, kudamb om populärine Azerbaidžanas da Venämas. Om septahthaspäi, pähkmišpäi (tobjimalaz nece om funduk vai grekalaine pähkim) da erazvuiččiden eriližmagutesišpäi.


Leo Klaudio.
Klaudio Leo (; sünd. 1. kül'mku 1972, Čel'je Messapik, Italii — kol. 17. viluku 2013, Milan, Italii) oli italijalaine gitarist Cayne-gruppas, Lacuna Coil:an enzne ühtnii.


Cagarija Raffaele.
Raffaele Cagarija () om italijalaine gitarist Cayne-gruppas, Lacuna Coil:an enzne ühtnii.


Forti Leonardo.
Leonardo Forti om italijalaine gitarist No Names-gruppas, Lacuna Coil:an eksühtnii.


Ritter Sport.
«Ritter Sport» om saksalaine torguindmark da šokoladfabrik. Tegeb vspäi 1912 Štuttgartas.
Päeriližuz om šokoladlastuižiden nellikform, kudambad oma jagadud 16 kubuzihe; da eriline „knick-pack“-pälitez. Om läz 40 toižendad (pened da sured lastuižed).


Pornolab.net.
pornolab.net om venälaine BitTorrent-treker erotižen da pornografižen südäiolendanke, rutracker.org-saitan projekt.
Nece om kaikiš suremb pornotreker mail'mas da venälaižes Internetsegmentas sen paloin. Om enamb mi 1,8 aktivišt kävutajad da läz 270 tuhad torrentjagajad.
Om populärine ei vaiše Venämas, no toižiš mail'man valdkundoiš-ki. Saitad napriba hal'g kel'ta; sen serverad hal'g oigenzihe ühtes valdkundaspäi toižehe.


Ketalaižed.
Ketalaižed (ket.: "денг",) oma rahvaz Venämas.
Rahvahan lugumär om läz 1 600 ristitud (2002). Rahvahan kel' om izoliruidud ketan kel'.


Jugalaižed.
Jugalaižed (jug.: "югын", ven.: "юги / дюканы") oma rahvaz Venäman Kransojarskan randas.
Lugu om 19 ristitud (2002). Rahvahan kel' oli jugan kel'; nügüd' se om kolnu, i nügüdläižed juglaižed pagištas vaiše venäkelel.


Laškuzlidn.
«Laškuzlidn» (angl.: "LazyTown", isl.: "Latibær"; venäkel'žes versijas — "Лентяево") om populärine islandiž-amerikaine mul'tiplikacine serial (eläbiden akt'oriden vändonke). Pästtas vodelpäi 2004.


Al'gardi Mikelandželo.
Mikelandželo Al'gardi () om italijalaine barabananvändai. Hän oli Sleep of Right-gruppan ühtnii (sen čihodamižhesai 1995-ndes vodes da udesnimitandhasai Lacuna Coil:aks). Hänen edesine elo om tundmatoi.


Negidalaižed.
Negidalaižed (negid.: "элькан бэйэнин / амгун бэйэнин",) oma rahvaz Venämas.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, rahvahan lugu om läz 600 ristitud. Rahvahan keled oma negidalin da venän keled.


Udegelaižed.
Udegelaižed (,) oma rahvaz Venäman suvipäivnouzmas.
Lugu om läz 1 700 ristitud (2002). Rahvahan keled oma udegen da venän keled.


P.
P (p) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 17. kirjam vepsän kirjamištos.


R.
R (r) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 18. kirjam vepsän kirjamištos.


S.
S (s) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 19. kirjam vepsän kirjamištos.


Š.
Š (š) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 20. kirjam vepsän kirjamištos.


Z.
Z (z) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 21. kirjam vepsän kirjamištos.


Ž.
Ž (ž) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 22. kirjam vepsän kirjamištos.


T.
T (t) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 23. kirjam vepsän kirjamištos.


U.
U (u) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 24. kirjam vepsän kirjamištos.


V.
V (v) om latinan kirjamišton kirjam.
Om 25. kirjam vepsän kirjamištos.


Ižoran Vikipedii.
Ižoran Vikipedii (iž.: "Ižoran Wikipedia") linneb joudjaks enciklopedijaks ižoran kelel, Vikipedijan ižorankel'žeks jaguseks.


Ivan Vasil'jevič vajehtab professijan.
«Ivan Vasil'jevič vajehtab professijan» () om 1973-nden voden nevondkundaline kinokomedii.
Režissör — Leonid Gaidai.


Ul'čilaižed.
Ul'čilaižed (ul'č.: "нани / ульча",) oma rahvaz Venämas.
Lugu om läz 3 tuhad ristituid (2002). Rahvahan keled oma ul'čin da venän keled.


Pomorad.
Pomorad (ven. i pom.: "поморы") oma venälaižiden etnografine grupp (vai erine rahvaz, miše om ridküzund).
Elädas Venäman pohjoižes. Ühthine lugu om 3113 ristitud (2010). Pagištas venäkelen pomoran dialektal.
Oli avaroid sidoid suomalaiž-ugrilaižidenke rahvahidenke, sidä kesken vepsläižidenke, eriližikš Karjalan päivnouzmas.


Rains.
«Rains» om amerikalaine al'ternativrokgrupp Fort Ueinspäi (Indian-štat), 2000. vlspäi.
Mülükund om "Džeff Reins" (vokal, gitar), "Džeison Anderson" (gitar), "Mett Hopkins" (bass) da "Džo Šul'c" (barabanad).


Ö (aig).
Kaidan hamas (Man täht), ö om aigan keskust, konz Päiväine om alemba, mi gorizontan linijad. Ö tegese jäl'ges tikahtust.
Ku öl Päiväine om gorizontan südäimes, necidä aigpordod kuctas vauktaks öks. Nece näguz voib nähta kezal Man pohjoižes (sidä kesken agjoiš, kus Vepsänma sijadase).


Orokalaižed.
Orokalaižed (orok.: "ульта / уйльта",) oma rahvaz Venämas.
Lugu om läz 400 ristitud (2002). Rahvahan keled oma orokan da venän keled.


Eht.
Eht om aigan keskust, mändud jäl'ges päiväd da ön edes.
Necen aigan Päiväine sabustab gorizontad da zavodiše tikahtuz; nece rippub voz'aigaspäi i sikš libub erazvuiččiš časuiš.


Kastamonu (lidn).
Kastamonu (mugažo turkan kelel; grek.: "Κασταμόνου") om lidn Turkanman pohjoižes. Se om ühtennimižen agjan administrativine keskuz.
Eländpunktan aluz om pandud 18. voz'sadal edel m.e.. Sen nimi oli "Timonion" (grek. "Τιμόνιον") 10. voz'sadahasai m.e., konz Vizantijan tulijan Isaak I Komnenos-imperatoran tat, Manuel Erotikos Komnenos, sai mad siš da sauvoi lidnusen. Lidnuz sai "Kastra Komnenon"-nimen (grek. "Κάστρα Κομνηνών"). Aigan mändes nece nimi oli lühetud "Kastamone"-nimehesai, sid' kätihe nügüdläižikš, turkan kartte.
Lidn sijadase agjan suves, seižub 774 m korktusel valdmeren pindan päl. Avtote ühtenzoitab lidnad Mustmeren randištonke. Ühtennimine civiline lendimport ("KFS") om olmas vspäi 2013, se sijadase 10 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid Stambulha.
Vn 2000 rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 64 606 ristitud.
*


Lužkovan stil'.
M. k. „Lužkovan stil'“ om neologizm Moskvan stiližiden eriližusiden znamoičendan täht Jurii Lužkovan lidnanohjandusen pordos (1992-2010).
Lužkovan sauvusiden pästilid oma postmodernizm, eklektik, istorizm, kitč. Harakterizuiše pertišton sistematomusel.
Nece «stil'» sai äi kritikad čomamahtmehišpäi.


Doncova Dar'ja.
Dar'ja Doncova (), todesine nimi — Agrippina Arkad'jevna Doncova (Vasil'jeva) (ven.: "Агриппина Аркадьевна Донцова (Васильева)"; sünd. 7. kezaku 1952, Moskv, NSTÜ) om venälaine kirjutai da TV-vedai, naiždetektividen avtor.


Kuvatud mez' (fil'm, 1973).
«Kuvatud mez'» () om voden 1973 tetab britanine triller. Režissör — Robin Hardi.


Manifesto of Lacuna Coil.
Manifesto of Lacuna Coil» ("Lacuna Coil:an manifest") om Lacuna Coil:an „best hits“-kompiläcijanal'bom, pästtud 2009-ndes vodes.


Spellbound Tour 2009.
«Spellbound Tour 2009» om 2009-žen voden Lacuna Coil:an koncertine tur.
Gruppan hulduteses oli Kill Hannah-, Seventh Void- da Dommin-kollektivad.


Tofalaralaižed.
Tofalaralaižed (tof.: "тоъфа / тофа / топа / тоха",) oma rahvaz, elädas Venäman Irkutskan agjas tobjimalaz.
Lugu om läz 800 ristitud (2002). Rahvahan keled oma tofalaran da venän keled.


Truhmenad.
Truhmenad (truh.: "туркмен", ven.: "трухмены / ставропольские туркмены") oma turkmenalaižiden etnografine grupp.
Elädas Venämas, Stavropolin randas. Ühthine lugu om tundmatoi, läz 13—14 tuhad ristituid (2002). Pagištas turkmenan kelen truhmenan paginal.


Gitar.
Gitar om populärine kaiked mail'madme jändesoit. Sättutoittas kut akkompanine vai soline soit äjižiš muzikaližiš stiliš, ozutesikš blüzas, kantris, flamenkos, rokas da toižiš; a mugažo džazas (harv).
Om kaks' gitaran pätoižendad — akustižed da elektrogitarad (no om toižid-ki tipid). Mugažo niid erinedas jäntkiden lugun, korpusan forman, diapazonan, augotižlibundan (valdkundan hamas) mödhe da m. e.


Lühüdad nardad.
Lühüdad nardad (vai kebnašti nardad) oma laudanvänd. Sädud amuižes Iranas.
Nece om kaikiš populärižemb nardtip.


Nardad.
Nardad oma tetab Päivnouzmman laudanvänd specifižiden käskusidenke.
Nardoiden pätipad oma lühüdad nardad (kaikiš tetabamb kaiked mail'madme) da pit'kad nardad; no om i äi erazvuiččid toižendoid mail'man regioniden riviš.


Homnesjäl'gen.
«Homnesjäl'gen» () om voden 2004 tetab amerikaine fil'm-katastrof. Režissör — Roland Emmerih.


Venäman TV-kanalad.
Alemba om Venäman TV-kanaloiden nimikirjutesed.


Operacii «I» da toižed Šurikan ozaitelemižed.
«Operacii «I» da toižed Šurikan ozaitelemižed» () om 1965-nden voden nevondkundaline kinokomedii.
Režissör — Leonid Gaidai.


Kavkazalaine tabanu vai Šurikan uded tegod.
«Kavkazalaine tabanu vai Šurikan uded tegod» () om 1966-nden voden nevondkundaline kinokomedii.
Režissör — Leonid Gaidai.


Brilliantine käzi.
«Brilliantine käzi» () om 1968-nden voden nevondkundaline kinokomedii.
Režissör — Leonid Gaidai. Fil'mzihe Moskvan agjas, Tuapses, Sočiš i Bakus «Kontrabandistad»-radnimitusenke.


Lukumades.
Lukumades (,) om(a) grekan, turkan da araban keitandoiden mäged emäguz, pončikan pojav.
Tehtas septahthaspäi koričun ližandanke; valatab medel. Söbäd kut desert (Turkanmas) vai murgn'al (Grekanmas).
Üks' desertan šuruine om pen' surud: lukumades harv söbäd üksin, sikš tobjimalaz kävutadas „lukumades“-sanad äilugus-ki.


Pontan grekalaižed.
Pontan grekalaižed, vai pontijalaižed (pont. i grek.: "πόντιοι", turk.: "Pontus rumları", ven.: "понтийцы / понтийские греки") oma grekalaižiden etnografine grupp.
Elädas Grekanmas, Venämas da Turkanmas. Faktižikš, pontijalaižiden kodima om Turkanman territorii (sen pohjoine da öbok), no nügüd' äjad heišpäi hül'gäižiba valdkundad. Ühthine lugu om läz 3 millionad ristituid. Pagištas grekan da venäkelil. Ičeze pontan kel' (dialekt) tezi vaiše läz 300 000 ristitud.


Kolan norvegijalaižed.
Kolan norvegijalaižed (,) oma norvegijalaižiden etnografine grupp.
Elädas Venäman Murmanskan agjas. Vodele 2004 kaks' sadad heišpäi sirdiba elämha Norvegijha repatriacijan programan mödhe. Tarkoiged ühthine lugu om tundmatoi. Pagištas norvegijan da venän kelil.


2012 DA14.
2012 DA14-asteroidan lendusen traektorii (Man sires)
2012 DA14 15.—16. uhoku 2013.
2012 DA14 om asteroid appolonoiden gruppas. Avaitud 23. uhokus 2012-žes vodes La Sagr-observatorijas (Ispanii). Diametr om läz 44 metrad da mass om läz 130 tuhad tonnad.
Lendi Mannoks keskös 2013-žen voden 15. uhokuspäi 16. uhokuhesai.


Brazilii.
Brazilii (port.: "Brasil"), täuz' oficialine nimituz — Brazilijan Federativine Tazovaldkund (port.: "República Federativa do Brasil"), om valdkund Suviamerikas. Pälidn om Brazilia.
Pindan dai ristitišton mödhe valdkund otab videnden sijan mail'mas.
Istorii.
Vl 1822 sügüz'kun 7. päiväl Brazilii tedoti ripmatomudes Portugalijaspäi i tegihe Brazilijan imperijaks. Vl 1889 kül'mkun 15. päiväl vahvištihe tazovaldkundad da sen ohjastust.
Geografii da klimat.
Brazilii om mavaldkundröunoiš Venesuelanke (röunan piduz — 2137 km), Gajananke (1308 km), Surinamanke (515 km) da Francijan Gviananke (649 km) pohjoižes, Urugvainke suves (1050 km), Argentinanke (1263 km) da Paragvainke (1371 km) suvipäivlaskmas, Bolivijanke (3403 km) da Perunke (2659 km) päivlaskmas, Kolumbijanke lodehes (1790 km). Ühthine röunoiden piduz om 16,145 km. Valdkundan pohjoižpäivnouzmaižed, päivnouzmaižed da suvipäivnouzmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri. Randanpird om 7491 km.
Tihedašti elänzoittud man pala sijadase Brazilijan mägištol. Kaikiš korktemb čokkoim om Piko Da Neblin-mägenoc, 2994 m valdmeren pindan päl, seižub läz Venesuelan röunad. Znamasižed joged oma Amazonas ližajogidenke, Paran da sen ližajoged, a San Fransisku mugažo.
Londuseližed pävarad oma metallad (raudkivend, nikel', tin, marganc, kuld, platin, boksitad, uran, harvad londuses metallad), fosfatad, kivivoi, mec, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks, kahtenden strokun om voimuz (vspäi 1997). Üks' varaprezident om prezidentale abuhu.
Parlament om kaks'kodine Nacionaline Kongress (port.: "Congresso Nacional do Brasil"). Üläkodi om Federaline Senat 81 ühtnijanke (8 vodeks). Alakodi om Ezitajiden Kodi 513 deputatanke, kaik rahvaz valičeb heid 4 vodeks.
Nügüdläine Brazilijan prezident om Dilma Rusef (vspäi 2014 kahtenz' strok); päministr om Mišel Temer.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Brazilijan administrativiž-territorialine jagand."
Brazilii alajagase 26 štatha (valdkundha, port. "estado"), da 1 pälidnan federaline ümbrik om völ (Brazilia). Štatoid ühtetas vidhe statistižhe regionha (Pohjoine, Pohjoiž-päivnouzmaine, Päivlaskmaiž-keskuzline, Suvipäivnouzmaine da Suvine). Štatad alajagase 5570 municipalitetha (üks'lugu port. "município").
Eläjad.
Valdkundan lidnad-millionerad (enamba 2 mln ristitud vl 2014, surembaspäi penembha): San Paulu, Rio-de-Žaneiro, Salvador, Brazilia, Fortalez, Belu Orizonti, Manaus.
Ekonomik.
Vl 2012 Brazilijan päeksport oli raudkivend da sen koncentrat (13%), kivivoi (8%), sojanbabud (7%); toine eksport — rogosahar (5%), kodilind (3%), avtod (2%), kuld (1%), fruktsüdäivezi (1%).


Etimologii.
Etimologii (amuižgrek. ἔτυμος — todesine, oiged + amuižgrek. λόγος — sekoimine) om kelentedon pala, kudamb tedoidab sanoiden augotižlibundad.


Meteoritan lanktend Uralal vl 2013.
Meteoranvuiččen hibjan poukahtuz atmosferas läz Čeläbinskad oli voden 2013 uhokun 15. päivän homendesel läz 9:20 sijaližen aigan mödhe (UTC+6). Meteoranvuitte hibj poukahtui läz Čeläbinskad korktusel 15—25 km. Tirpnuziden lugun mödhe (1491 ristitud) necil meteorital ei ole analogoid istorijas.


Kelentedo.
Kelentedo (vai kel'tedo, lingvistik) om gumanitarine tedo, kudamb tedoidab ristitližed keled.
Om kaks' alajagust kelentedos: tedoline da praktine. Hal'g „kelentedo“-tärtusel el'genzi arni tedoližen kelentedon. Kaikiš heimolaižemb tedo om semiotik, om znamoiden polhe.


Zelmer.
«Zelmer S.A.» om pol'šalaine kompanii da torguindmark, koditehnikan tegii da satai (sidä kesken premium-klassas). Tegeb vspäi 1951 Žešuvas (Alakarpatan sodaveikund), mugažo elektrolikutimid. Päfater sijadase Varšavas.
Vspäi 2013 kompanii mülüb Bosch-gruppha BSH Hausgeräte GmbH-kompanijan kal't.


Pori.
Pori (mugažo suomen kelel; «kondjanlidnuz»,) om lidn Suomenman suvipäivlaskmas, Sadakund-provincijan administrativine keskuz. Se om valdkundan ühtenz'toštkümnenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Ročinman Johan III-kunigaz pani eländpunktan alust vodel 1558 udeks torguindlidnaks. Eziauguižin lidn seižui Baltijan meren randal, no meri läksi kuivman ülendusen tagut.
1970-nziden krizisan jäl'ghe holitusen sfer šingotaškanzi i reindustrializacii tegihe. Nügüd' nene sarakod oma lidnas: laivansauvomine, cellülozbumagaine (kombinat), metallanümbriradmine (vas'kensuladuz- i vanundtegimed), sauvondmaterialad (mecpilindtegim i mujutimiden edheotand), mašiništonsauvomine (vill'kombainad da harvesterad).
Geografijan andmused.
Pori sijadase Kokemäen-jogen randoil 20..30 kilometras Botnižes lahtespäi. Lidnan ühthine pind om 2 062,00 km², sidä kesken kuivma 1 155,79 km², meri 844,26 km², sokaz ma om 61,95 km². Meriport valdmerilaivoiden täht mülüb lidnha. Lähembaine toine järed lidn om Tampereh 114 km päivnouzmha.
Eläjad.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 85 113 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 85 363 eläjad vl 2015.


Raum.
Raum (suomen kelel: "Rauma" [ˈrɑumɑ], ročin kelel: "Raumo") om lidn Suomenman suvipäivlaskmas, Sadakund-provincijas.
Aigkirjan mödhe, eländpunkt sai lidnan statusad vn 1442 17. päiväl semendkud. Rauman vahn lidn (suom. "Vanha Rauma") om pandud mail'man kal'huziden nimikirjuteshe.
Raum šingotase meriportal, laivoiden likutimiden sauvondal (Rolls Royce), cellülozbumagaižel tehmižel i pumaterialiden pästandal (Metsä Group) i turizmal, mugažo santehnikan tegim radab (Oras).
Lidn sijadase Botnižen lahten randal. Lidnan ühthine pind om 1 110,13 km², sidä kesken kuivma 495,74 km², meri 600,59 km², sokaz ma om 13,80 km². Lähižed järedad lidnad oma Pori 50 km pohjoižhe da Turku 90 km suvipäivnouzmha.
Vn 2010 Suomenman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 39 715 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 43 564 eläjad vl 1985.


Razmetelevo.
Razmetelevo (ven. "Разметелево", suom. "Rosmittala") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas. Razmetelevon küläkundan keskuz.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 3082 ristitud.
*


Mäglovo (külä).
Mäglovo (ven. "Мяглово", suom. "Mähnälä") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Razmetelevon küläkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 298 ristitud.


Traht.
Traht (mugažo saksan kelel) om veroline rahvahansädo germanijankeližiš valdkundoiš.


Sittel' Marija.
Marija Eduardovna Sittel' (; sünd. 9. kül'mku 1975, Penz, Penzan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine lehtezmez', TV-vedai. Om «TEFI»-premijan laureatan (2005) kuti televizijan informacižen «Vesti»-programan vedai.


Kofemašin.
Kofemašin (angl. "coffee machine") om ladim kofen avtomatižele keitandale jüvišpäi vai taptud kofespäi.
Kofemašinad ei pida segoitada kofekeitimenke — ned oma erazvuiččed kodiladimed.


Gori Edvard.
Edvard Sent-Džon Gori (; sünd. 22. uhoku 1925, Čikago, Illinois, AÜV — kol. 15. sulaku 2000, Haenis (Massačusets), AÜV) oli amerikalaine kirjutai-sürrealist da pirdai ičevuiččes makabr-žanras.


Kastorii.
Kastorii (grek.: "Καστοριά", bolg.: "Костур") om lidn Grekanmas, Orestiad-järvel.
Pind om 57 km². Lidnan eläjiden lugu om 16,958 ristitud (2011).


Orestiad.
Orestiad () om järv Grekanmas.
Pind om 28 km². Järv om 10 m süvütte, sijadase 625-630 m valdmeren pindan päl. Kala da majagad elädas järves.
Kastorii-lidn seižub Orestiadan päivlaskmaižen randan pol'sarel.


Pirenejan pol'sar'.
Pirenejan pol'sar' (,) om pol'sar' Evropan suvipäivlaskmas.
Pind om läz 600 000 km²; kaikiš korktemb čokkoim — 3 478 metrad. Pol'sar' sijadase Ispanijan, Portugalijan da Andorran territorijoiden südäimes.


Real,-.
«real,-» om saksalaine gipermarketoiden verk, Metro AG-kompanijan alajaguz. Nügüd' brend om osttud Auchan-firmale.
Venämas verkon ezmäine lauk om avaitud Moskvha vl 2005. Päiči Saksanmas i Venämas, verk om tehmas Pol'šanmas, Romanijas, Turkanmas da Ukrainas.


Kodiman kaičijan päiv.
Kodiman (Tatanma) kaičijan päiv (ven.: "День защитника Отечества") om Venäman valdkundpraznik. Oigetas uhokun 23. päiväl; oli oigetud vl 1922.
Oigetas praznikad sen-žo nimenke Vaugedvenämas, Tadžikistanas da Kirgizstanas. Se om lebupäiväks Kirgizstanas vspäi 2004.


LOL.
LOL (mugažo lol; angl. "laughing out loud" — komedas, kulheze nagrden; vai "laugh out loud" — nagrda komedas, kulheze; vai "lots of laughs" — äi nagrad) om anglijankel'ne akronim, internet-mem.
Tobjimalaz terminad kävutadas nagran kuvandale kirjutandformas.


Jožin z bažin.
«Jožin z bažin» (— «Jožin soišpäi») om pajo čehan kelel. Zdenek Navratil kirjuti sen tekstad. Ivan Mladek oigeti tekstad da kirjuti muzikad i hänen «Banjo Band»-gruppanke pajatiba vl 1977.
Vl 2008 videoklip necen pajon mödhe (Čehoslovakijan televizii, 1978) tegihe internet-memaks Venämas, Mad'jaranmas, Pol'šanmas i Avstrijas ičeze järgeližetoman kulumižen tagut auditorijale, kudamb ei tunde čehan kel't.


Pavlin (časud).
«Pavlin»-časud () oma aigavtomat, kudamban tegi anglijalaine Džeims Koks-melestegii 18. voz'sadan kahtendes palas.
Nügüd' ned sijadasoiš Penen Ermitažan Pavil'jonižes zalas.


Bard (hibused).
Bard om hibused mehiden modon alapalas.


Habinod.
Habinod oma hibused, kudambad kazdas mehil modos (lujas harvas — naižil) nenan al (ülähulel).


Astrarium.
Astrarium (mugažo Planetarium) om amuižed astronomižed časud, kudambad tegi XIV igäs italijalaine Džovanni de Dondi.


Šaverm.
Šaverm vai šaurm (arab.: "شاورما‎‎", evr.: "שווארמה‎", turk.: "çevirme") om päivnouzmpol'ne (aigoin, turkalaižen augotižlibundan) sömine pitaspäi vai lavašaspäi, kudambad täuttas čaptud räkištadud lihal, ližatas magutesid, painatosid i salatad listuišpäi.


Norhein.
Norhein (lat. "Veronica officinalis") om äivozne heinäsine kazmuz.


Nor'mik.
Nor'mik () om üks'palaižiden kazmusiden sur' heim Tähkheiniden sugukundaspäi ("Gramineae").
Putub vastha Man molembil šurupoliškoil, päiči tropižes vönes. Kävutase avaros maižanduzsömäks.


Bard (lidn).
Bard (azer.: "Bərdə", arm.: "Պարտավ") om lidn Azerbaidžanas, Bardan rajonas.
Lidnan eläjiden lugu om 41,277 ristitud (2010).


Kappadokii.
Kappadokii (turk.: "Kapadokya", grek.: "Καππαδοκία", lat.: "Cappadocia", arm.: "Կապադովկիա", farsi: "کاپادوکیه‎") oli istorine agj nügüdläižes Turkanman territorijas.


MOS Technology 6502.
«MOS Technology 6502» om mikroprocessor, sättud 1975-žes vodes. Sen ottand oli znamasine kompjuterižen tehnikan šingotesele. Eskai nügüdläižen aigan, «6502» om üks' kaikižiš populärižiš mikroprocessoroišpäi mail'mas.


Kislov Aleksandr.
Aleksandr Stepanovič Kislov (; sünd. 1808, Piter, Venäman imperii — kol. 1866, sigä-žo) oli venämalaine kirjutai da kelentedon professor. Oli ranu jenaral-intendantižuden arhividen pämehen, mugažo oli venäkelen opendajan Piterin kazvatuzkodin Institutas. Kirjuti severz'-se tedoradoid mineralogijan polhe, mugažo istorižid romanid.


Kivine sild (Piter).
Kivine sild vn 2016 keväz'kus.
Kivine sild () om jaugnikoiden da avtotesild Piterin Gorohovaja-irdal Gribojedovan kanalas päliči. Ühtenzoitab Kazanskii- i Spasskii-sarid, Admiralteiskii-rajonad Keskuzrajonanke vspäi 1776.
Vl 1752 "Kesksild" () puspäi oli neciš sijas. Nügüdläine sild om saudud vozil 1766−1776, 19 m pitte i 14 m levette, ühtel bembelülähäl. Se kändihe Piterin ezmäižeks sildaks kivespäi, edel sidä kaik sildad oliba puspäi, nimitihe necen tagut. Sildan alused oma butaižes apakospäi, toine om ozrikkivespäi.


Demidovan sild.
Demidovan sild () om sild Piterin Admiralteiskii-rajonas Gribojedovan kanalas päliči, läz Grivcovan kujod. Kävutase jaugnikoiden da avtoiden täht. Ühtenzoitab Kazanin i Spasan sarid.
Pusild om saudud vodele 1776, kaugedraudasižed arkad — vll 1834−1835. Raudbetonižed apakod oma pandud arkoihe. Sild om 20 m pitte i 16 m levette. Om nimitadud Demidov-pertinpidajan kanzannimen mödhe.


Jauhsild.
Jauhsild () om sild Piterin Keskuzrajonas, Gribojedovan kanalas päliči. Om jaugnikoiden täht. Ühtenzoitab Kazanskii- i Spasskii-sarid vspäi 1931.
Sild oli jaugnikoiden kaiken aigan. Vozil 1931 sauvoihe sildad lämbitusen torviden täht, ühten kerdan tegihe jaugnikoiden pusildad. Nimitihe lähižen Jauhkujon mödhe. Vodele 1951 sild hapni, trassad heittihe, vajehtihe sidä metalližil balkoil tenke puspäi. Nügüdläine sauvuz om 22,5 m pitte i 2,3 m levette.
Bankan sild om ülezjogen, Kivine sild — mödvedhe.


Gončarov Viktor.
Viktor Mihailovič Gončarov (; sünd. 7. kül'mku 1920, Jekaterinodar, Kubanin da Mustmeren agj, Venäman NFST — kol. 13. semendku 2001, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline i venälaine kirjutai, runokirjutai da pirdai. Suren Kodiman voinan toranik. Sai valdkundaližiden arvlahjoiden riven.


Skanavi Mark.
Mark Ivanovič Skanavi (; sünd. 14. viluku 1912 — kol. 28. viluku 1972) oli nevondkundaline matematikantedomez', lujetud jügedusen lugutegoiden kogodusiden tegii. Hänen kogodused oma populärižed nügüdläižen aigan-ki, eriližikš kesked edesižid studentoid.
Mugažo hän kirjuti runoid da pjesoid, trenirui ezmäižid KVN-komandoid. Vedi ičeze lekcijoid TV:s.


Štil'mark Robert.
Robert Aleksandrovič Štil'mark (; sünd. 3. sulaku 1909, Moskv, Venäman imperii — kol. 30. kül'mku 1985, sigä-žo, NSTÜ) oli nevondkundaline kirjutai da lehtezmez'.
Kaikiš tetabamb kirj om «Jälgestai Kal'kuttaspäi», kudamb om kirjutadud 1958-ndes vodes.


Makeba Miriam.
(Zenzile) Miriam Makeba (mug. oli tet. kut Mama Afrika; sünd. 4. keväz'ku 1932, Johannesburg, Suviafrikan Tazovaldkund — kol. 10. kül'mku 2008, Kastel' Vol'turno, Italii) oli suviafrikalaine pajatai naine da civiližiden oiktusiden kaičii. Vn 1966 „Gremmi“-premijan laureat.


Karjalan kujo.
Karjalan kujo () om kujo Piterin Merenrandaižes rajonas. Vozil 1896—1962 nimitihe "Noskov-kujoks". Ühtenzoitab Savuškinan i Železnäk-merimehen irdoid.


Karjalan sild (Piter).
Karjalan sild vn 2013 sügüz'kus.
Karjalan sild () om raudbetonine avtotesild Piterin Merenrandaižes rajonas. Se om Mustjoges päliči. Om saudud vozil 2010—2011.
Sijadase Karjalan kujon ladvas da Železnäk-merimehen irdan zavodindas.


Leipäsuo.
Leipäsuo (ven. "Лейпясуо", suom. "Leipäsuo" — "Leibso") om külä Leningradan agjan Viipurin rajonas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 59 ristitud.


Sologub Födor.
Födor Sologub (), todesine nimi — Födor Kuz'mič Teternikov (; sünd. 1. keväz'ku 1863, Piter, Venäman imperii — kol. 5. tal'vku 1927, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) oli venämalaine runokirjutai, kirjutai, dramaturg da publicist.


Supra (kompanii).
«Supra» (täuz' nimi, angl.: «Supra Corporation of Japan») om japonijalaine kompanii da torguindmark, elektrotehnikan tegii da satai. Tegeb vspäi 1974 Tokios. Produkcijan toižendad: elektronik avtoiden täht, kodiš kävutadud elektrotehnik, digitaline tehnik, astjad.
Päeriližuz — täizöižikš madal arv toižiden japonijalaižiden brendoiden produkcijoiden kohtha. Om lujas populärine Venämas.


Metz.
«Metz» om saksalaine kompanii, radio- i TV-tehnikan tegii da satai, enččel fotoapparatoiden tegii. Tegeb vspäi 1938 Cirndorfas, Bavarii-federacijanmas.
Kompanii oli tetab kut premium-klassan tehnikan tegii, jagandan-ki jäl'ghe.


Alpatov Mihail.
Mihail Antonovič Alpatov (; sünd. 20. kül'mku 1903, Sibilöv-futor (nüg. Rostovan agjas), Donan sodavägiden agj, Venäman imperii — kol. 17. tal'vku 1980, Moskv, NSTÜ) oli nevondkundaline kirjutai da istorik, istorižiden tedoiden doktor.
Kirjuti istorižid romanoid, tobjimalaz donan kozakišton da postimperialistižen pordon polhe.


Serbin (Tehas).
Serbin (mugažo anglijan, ülälužucen i alalužicen kelil) om külä AÜV:oiš, Tehas-štatas.
Serbinan eläjiden lugu om 90 ristitud (2000). Sijaližed eläjad oma lužicelaižed, mi om väčkuine ičevuiččešti (heiden istorine kodima om Saksanman päivnouzmas); mugažo hö pagištas ičeze kelid — ülälužicen da alalužicen.


Čaves Ugo.
Ugo Čavez, täuz' nimi om Ugo Rafael' Čavez Frias (; sünd. 28. heinku 1954, Sabanet, Venesuel — kol. 5. keväz'ku 2013, Karakas, Venesuel) oli Venesuelan valdkundmez' da sodamez', valdkundan 47. prezident (2. uhoku 1999 — 12. sulaku 2002 i 14. sulaku 2002 — 5. keväz'ku 2013).


Dram mectusen aigan.
«Dram mectusen aigan» (ven. "«Драма на охоте»") om üks' Antonan Čehovan aigaližiš starinoišpäi, kirjutadud vl 1884.


Idiot (roman).
«Idiot» () om Födor Dostojevskijan roman. Om kirjutadud vl 1868.


Kirjeižed Kolnudes kodišpäi.
«Kirjeižed Kolnudes kodišpäi» () om Födor Dostojevskijan säduz, kogoneb ühtennimižes starinaspäi i sanutesišpäi. Om kirjutadud vozil 1860−1861.


Dahno Vladimir.
Vladimir Avksent'jevič Dahno (,; sünd. 7. keväz'ku 1932, Zaporož'je, Ukrainan NST, NSTÜ — kol. 28. heinku 2006, Kijev, Ukrain) oli tetab nevondkundaline da ukrainalaine mul'tiplikator, režissör da kinotarinantegii. Sädi mul'tfil'mid (enamb 20), sidä kesken tetaban «Kozakad»-mul'tserialan tegii.


Rahvahidenkeskeine naižiden päiv.
Rahvahidenkeskeine naižiden päiv om praznik i rahvahidenkeskeine päiv, kudambad oigetas joga voden keväz'kun 8. päiväl.
Praznik sündui istorijas naižiden ühtmuden päiväks samha ühtejiččid oiktusid mužikoidenke. Ezmäine praznik oli oigetud kaikel rahvahal vn 1909 28. päiväl uhokud Amerikan Socialistižen partijan taričendan mödhe. Praznuihe Venäman imperijas ezmäižen kerdan vn 1914 8. päiväl keväz'kud kuti todesižikš rahvahidenkeskeine päiv (oigetihe 7 maiš völ: Alamad, Avstrii, AÜV, Danii, Saksanma, Sur' Britanii, Šveicarii), edel sidä oli vaiše mitingoid. Oigendase ÜRO:s vspäi 1975.


Dark Adrenaline.
«Dark Adrenaline» ("Muza adrenalin") om Lacuna Coil:an 5. al'bom, pästtud 23. vilukus, 2012. vodes.


Panin Andrei.
Andrei Vladimirovič Panin (; sünd. 28. semendku 1962, Novosibirsk, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 6. keväz'ku 2013, Moskv, Venäma) oli Venäman teatran da kinon akt'or. Oli pästtud Kemerovon kul'turan institutaspäi (nügüd' Kemerovon kul'turan da čomamahton valdkundaline universitet). Oli elänu «Venälaižen Federacijan arvostadud artist»-arvonke vspäi 1999.


Solženicin Aleksandr.
Aleksandr Isajevič Solženicin (; sünd. 11. tal'vku 1918, Kislovodsk, Terekan agj, Venäman NFST — kol. 3. eloku 2008, Moskv, Venäma) oli venämalaine kirjutai. Dissident da antikommunist. Literaturižen Nobelän premijan laureat (1970).


Venälaine literatur.
Venälaine literatur om literatur venäkelel vai venälaižil tegijoil kirjutadud literatur.
Amuižvenälaine literatur.
Venälaine kirjkel' zavodi lujas šingotadas hristanuskondan otandan jäl'ghe da kirilližen kirjamišton kävutamha otandan jäl'ghe. Sen aigan kirj tundištoiti uden uskondanke da oli abunikan papile službas.
Ottes hristanuskond Vizantijaspäi, amuine Venäma putui sen valatoitusen alle, ližaks, ezmäižed cerkvan papid da kirnikad amuižes Venämas oliba grekalaižed. Ezmäks kaik literatur oli kätud grekan kelespäi: (Biblijan kirjad, pühätatoiden sädused, pühämehiden žitijad (elonstarinad), melevoiden virkandoiden keradused i sen vuitte).
1920 — 1930-nded voded.
Lähtnuded röunan taga kirjutajad — Ivan Bunin, Aleksandr Kuprin, Ivan Šmelöv, Marina Cvetajeva, Georgii Adamovič, Vladislav Hodasevič, Georgii Ivanov
1940—50-nded voded.
Vll 1941−1945 Sur' Kodimaine soda om rodimijan man istorijan tragedii, no sen aigan linni kuti «henktä kebnemba», XX voz'sadan 20-den da 30-den voziden rindatades, konz ei sand ezitada kaikile ičeze pozicii. Meled, kul'tur, literatur ei sirdnus edehepäi. Suren voinan aigan tuleb päzutand ramkoišpäi da realižen, ei pakitoittud, elon mujand. Ičetundmuz ližadab, soda opendab meletada da kacta sil'mihe, kandab päzundad 30-den voziden ideologijaspäi.
Sur' voin ližadab Stalinan arvod, mitte el'gandase kuti vei. Lopuks mif sündui Sured vejad, kudamb vägesti fašizmad. Tulese rahvahan da vejan ühtmuden illüzii.
Stalin ei olend vaumhiš edel sodad; sid' vl. 1941 heinkun 3. päivän (möhäližiš) hän sädab pagin rahvahazepäi: «Velled da sizared!», toimetades, miše tariž lujeta mehiden ičetahtod da patriotizmad. Vl. 1941 sügüzel Jumalatomiden kund oli pästtud poiš, mugažo antireligiozine propagand oli heittud. Muga Stalin rahvahan uskondan vägid keradab, miše virigzoitta patriotizmad.
Valdkundan uz' tundmuz, tarbhuz juriden udessündutamha da patriotizman libutand tuleba. Sen aigan nevondkundaline literatur andoi äjän neche azjaha.
Lirik.
Arni lirik reagirui sodha sen ezmäižiden kuiden aigan.
Runoišt.
1970−1980 voziden ičepästand da sen jäl'gendajad
Literatur lapsiden täht.
XX voz'sadan aigan venälaine literatur lapsiden täht mäni änikole politižiden süiden tagut päazjas. Kornei Čukovskii-runokirjutai zavodi kirjutada ezinenas mugoižid runoid, miččid oma mel'he lapsile. Äjad runokirjutajad tuliba hänen jäl'ghe: Agnija Barto, Samuil Maršak, Sergei Mihalkov, Grigorii Oster, Genrih Sapgir, Roman Sef, Irina Tokmakova, kudamb om tetab ičeze sarnoil-ki, Boris Zahoder, hän om znamasine känduzkirjutai, tegi tundmust venälaižid mail'man klassiženke literaturanke lapsiden täht.
Prozankirjutajad — Lev Kassil', Nikolai Nosov, Viktor Dragunskii, Viktor Golävkin, hö sädiba sanutesid, miččiš päheng om jalotabaine da šal'koda prihaine starinoičeb kaikiš azjoiš, Arkadii Gaidar, Vladimir Sutejev, mitte om sarnoiden tegii, kuvatai da animacijantegii, Vil'jam Kozlov, Vitalii Gubarev, Anatolii Aleksin, Anatolii Ribakov, Sofja Prokofjeva, Eduard Šim, mugažo Eduard Uspenskii, kudamb tegi melel Čeburaškad — rahvahan sarnališt personažad.


Heitämine (serial).
«Heitämine» vai «Likvidacii» (ven. "«Ликвидация»") — voden 2007 Venäman äiseriine čomamahtoline fil'm. Režissör — Ursuläk Sergei, sen süžetan pohjal om nevondkundaližen valdan borcuind banditjoukuid vaste voinan jäl'ghe vodel 1946 Odessas, Ukrainas.
Serialas om 14 serijad. Kaikuččen serijan aig om 44-46 minutad. Ezmaine ozutez oli Ukrainas, Inter-telekanalal, vodel 2007 redukun 21. päivän. Möhemba Venämas, Venäma-1-telekanalal.
Serijoiden nimikirjutez da kinotarin.
Serijoil eile nimitusid (muite «1nz' serii», «2nz' serii» i muga edemba).
Starinadamine.
Vodel 2007 ühten aigan fil'manke sen pästihe bumagas — kaks'tomaine «Heitämine»-roman, Moskvan «Rosmen-Press»-painišt. Sen sädai om vaugedvenälaine kirjutai, istorijantedai i TV-vedai Bondarenko Väčeslav. Ezmäine romanan painuz pästihe sädajan nimeta painišton petusen tagut, sen aigan erased lugijad oliba lugenuded kinotarinantegijan Pojarkovan Aleksejan kirjan sädajaks. Vodel 2008 pästihe romanan toine painuz, siš petuz oli jo kohetud.
Roman sädihe literaturižen kinotarinan pohjal ühten aigan sen fil'madamiženke. Sikš miše kirjas äjad pirdad, miččid kinon režissör hül'gäiži fil'madamižen aigan, oma kaitud. Ozutesikš, kinotarinas i romanas Emmik koleb, a fil'man aigan — ei.
Sen ližaks, äi faktižid kinotarinan i sid' fil'man petusid om kohetud romanas. Sur' petuz 2-rangan intendantan polhe kohetud-ki, händast anttihe sudha Toižes Vaugedvenälaižes frontas vl 1943 (2-rangan intendantan arvnimi heitihe vl 1942 sulakus, a Toine Vaugedvenälaine front tehtihe vl 1944 uhokus).
Romanas om äi süžetan linijoid, miččid ei ole ni kinotarinas, ni fil'man aigan. Kirjas Krečetovan tegoiden istorii i motivacii om tarkkohtiš, sid'aig serialan kacujile se om ozoitez, kut Gocmanan kanzan istorii-ki.
Om mel'hetartus, miše romanan sädajal oma Odessan jured: Bondarenkon Väčeslavan ezitat, ezitatan tat da azitatan ded oliba Odessan igähižed eläjad.


Adams Duglas.
Duglas Noel' Adams (; sünd. 11. keväz'ku 1952, Kembridž, Anglii, Sur' Britanii — kol. 11. semendku 2001, Santa Barbar (Kalifornii), AÜV) oli britanijalaine kirjutai, dramaturg da kinotarinantegii, jumoristižiden i fantastižiden sanutesiden tegii. Hänen «Avtostopal galaktikadme»-kirjserii om ühteks kaikiš tetabižišpäi (radiolavastused, TV-serial, fil'm, kompjutervändod). Sirdi AÜV:oihe vl 1999.


Bad Boys Blue.
«Bad Boys Blue» om tetab saksalaine sintipopgrupp Köl'naspäi, vodespäi 1984. Kaikiš tetabižiš kollektivan pajod — «You're a Woman», «Pretty Young Girl», «I Wanna Hear Your Heartbeat (Sunday Girl)» da «Come Back and Stay».
Gruppan mülükund oli lujas toižetui; üks'jäine nügüdläine ühtnii om "Džon Makinerni".


Ročilaine viri (sanutez).
«Ročilaine viri» (ven. "«Шведская спичка»") om Antonan Čehovan sanutez.


Domostroi.
Andrei Räbuškin. Torgovanan pereh 16. voz'sadas.
«Domostroi», täuz' nimituz — Kirj, kudambad kuctas «Domostrojaks» (, "Книга, называемая «Домострой»") om 16. voz'sadan venälaižen literaturan muštnik — käskusiden, nevondoiden da opendusiden kogoduz ristitun i kanzan kaikiš elon čuradusiš. Se mülütab kundaližid, kanzaližid, ižandaližid da religiozižid küzundoid. «Domostrojan» kaiked tetabamb redakcii om tehtud 16. voz'sadan keskes jumalankodin slavižel kelel, sen naceine tegii — Sil'vestr-protopop. Kirj om kirjutadud eläbal kelel, siš om äi muštatišid.


Voin i kožmuz.
«Voin i kožmuz» () om Lev Tolstoin roman-epopei. Se om kirjutadud vozil 1863—1869.


Vändai (roman).
«Vändai» (ven. "«Игрок»") om Födoran Dostojevskijan roman, kirjutadud vl 1866.


Ižand Proharčin.
«Ižand Proharčin» () om Födor Dostojevskijan sanutez. Om kirjutadud vl 1846.


Kaks'nik (starin).
«Kaks'nik» (ven. "«Двойник»") om Födoran Dostojevskijan starin, kirjutadud vozil 1845—1846.


Vasil'jev Boris.
Boris L'vovič Vasil'jev (; sünd. 21. semendku 1924, Smolensk, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 11. keväz'ku 2013, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine kirjutai da scenarist.


Hüväsuguižiden neiččiden Smol'nii institut.
Hüväsuguižiden neiččiden Smol'nii institut (ven. "Смольный институт благородных девиц") oli ezmäine naižiden openduzaluzkund Venämas, kudamb pani naižiden opendusen alusen valdkundas.


Buraka Som Sistema.
«Buraka Som Sistema» om portugalijalaiž-angolalaine kuduru-/hiphopgrupp Burakaspäi, 2006. vlspäi. Om üks' populärižiš Portugalijan hiphopgruppoišpäi, MTV Europe Music Awards-muzikarvlahjan laureat (2008. vodes, kut „Parahim portugalijalaine grupp“).
Mülükund om "DJ Riot", "Li'l John", "Conductor" da "Kalaf".
Üks' gruppan pajoišpäi, «Kalemba (Wegue Wegue)», om mülütadud «Need for Speed Shift»- da «FIFA 10»-kompjutervändoiden saundtrekoihe; mugažo oli ezmäižes sijas Ispanijan da Portugalijan čartoiš.


Izoliruidud keliden nimikirjutez.
Se om täuz' (vai läz täuz') izoliruidud keliden nimikirjutez.


Merežkovskii Dmitrii.
Dmitrii Sergejevič Merežkovskii (; sünd. 14. eloku 1866, Piter, Venäman imperii — kol. 9. tal'vku 1941, Pariž, Francii) — venämalaine kirjutai, runokirjutai, arvostelii, kändmižtegii, istorijan tedoidai, religijan filosof, radnik kundan hüvüdeks. Zinaida Gippius-runokirjutajan mužik. Hobedaigan päsädajišpäi.


Jälgestai Kal'kuttaspäi.
«Jälgestai Kal'kuttaspäi» () om kaikiš tetabamb Robert Štil'markan kirj (istorine roman). Om kirjutadud vl 1958.


Vernadskii Vladimir.
Vladimir Ivanovič Vernadskii (,; sünd. 28. uhoku 1863, Piter, Venäman imperii — kol. 6. viluku 1945, Moskv, NSTÜ) oli nevondkundaline (venälaiž-ukrainalaine) filosof, tedomez' da kundanšingotai. Ukrainan tedoakademijan üks' alusenpanijoišpäi, Piterin tedoakademijan akademik. Stalinan premijan laureat (1. mär).
Om tetab kut noosferan, biogeohimijan teoretik.


Ph. Patrikan päiv.
Pühän Patrikan päiv (,) om Irlandijan valdkund- i hristanuskondpraznik (pühänik) ph. Patrikan oiktastuseks (eli vll 385–461). Oigetas keväz'kun 17. päiväl; praznuitihe ezmäižel kerdal vl 1737. Valdkundoiden Irlandijan rahvahanke ližaks, praznik om populärine kaiked mail'madme, sidä kesken Venämas.
"«Everyone's Irish on March 17th» — Kaikutte om irlandijalaine keväz'kun 17. päiväl"


C. C. Catch.
C. C. Catch, virktas «Si Si Ketč», todesine nimi — Karolina Gertruda Katarina Müller (alam. i saks.: "Caroline Gertrude Catherine Müller"; sünd. 31. heinku 1964, Oss, Alamad), om tutab alamalaiž-saksalaine anglijankel'ne pajatai naine disko- i evropop-žanroiš.
Om «Diskon kunigaznaižen» oficialitoi titul. Hänen populärižusen pä oli 1980-nziš voziš. Mugažo tetas händast «Captain Hollywood Project»-kollektivan vokalistaks.


Vil'jen (Ispanii).
Vil'jen (isp. i) om Ispanijan lidn da municipalitet, Valensijan ezilidn. Mülüb Alikanten agjaha.
Vl 2010 lidnan eläjiden lugu oli 34 894 ristitud.
Vil'jenan pämez' om Pači Eskembre ().


Zencov Roman.
Roman Pavlovič Zencov (; sünd. 10. kül'mku 1973, Bränsk, Venäman NFST, NSTÜ) om venälaine sambist da kikbokser. M-1-borciundfederacijan eksčempion. Närituznimi — «The Russian Hammer» ("Venälaine pall' "). Nügüd' hän eläb Piteriš.
Nacionalist; «Soprotivlenije»-organizacijan i «Järgenduz»-politižen partijan lider.


Gor'a melespäi.
«Gor'a melespäi» (ven.: "Горе от ума") om Aleksandran Gribojedovan komedii, hänen kaikiš tetabamb säduz. Om kirjutadud vl 1825.


Thomas.
«Thomas» om saksalaine kompanii, koditehnikan tegii da satai. Tegeb 1900 vspäi Noinkirhenas (Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanma). Nece om nelländen sugupol'ven kanzbiznes.
Kaikiš tetabamb produkcii oma pölünimuričad da centrifugad sobiden puzerdusen täht.
Tütärkompanii — «Thomas Magnete» (tegeb vodelpäi 1962).


Järgenduz (partii).
«Järgenduz» (ven.: "Порядок") om uz' Venäman politine partii. Ideologii — venälaine nacionalizm, nacionalsocializm. Om registiruidud 2012-žes vodes, kül'mkun 13. päiväl. Lider om Roman Zencov.
Faktižikš, nece om ezmäine oficialižes registiruidud «ul'traoiged» partii Venämas.


Venäman hristanuskondaliž-demokratine partii.
Venäman hristanuskondaliž-demokratine partii (VHDP; ven.: "Христианско-демократическая партия России") oli Venäman politine partii. Tegeb 1990-žes vodes. Lider oli Aleksandr Čujev (nügüd' hän om «Ühthižen Venäman» ühtnii da Valdkundduman deputat).
Om kel'tud 2002-žes vodes kut religiozine partii, hot' toižiš valdkundoiš analogižed partijad oma olmas.


Beats Electronics.
«Beats Electronics» (tetab kut «Beats by Dr. Dre») om amerikalaine kundlimiden da komedpagižimiden tegii da satai. Tegeb 2006 vspäi Santa Monikas. Vspäi 2014 mülüb Apple-kompanijan strukturha. Brendan tegii om tetab reper Dr. Dre.
Kompanijan produkcii lähteb reklamas, fil'miš, muzikklipoiš da SMI.


C.E.B. Reas.
C.E.B. Reas, todesine nimi — Keisi Ries (; sünd. 1972 Troi-lidnha, Ogajo, AÜV), om amerikalaine pirdai-kuvatai da kompjuterine dizainer.
Kaikžuses, hän radoi Uitnin amerikaižen čomamahton muzejan, Ars Electronica-, ZKM-sauvusiden nägutesel. „Transmediale“-festivalin üks' ühtnijoišpäi.


Pohlöbkin Vil'jam.
Vil'jam Vasil'jevič Pohlöbkin (, täuz' nimi om "Вильям-Август"; sünd. 20. eloku 1923, Moskv, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 30. keväz'ku 2000, Podol'sk, Moskvan agj, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine istorik, skandinavist, specialist rahvahidenkeskeižiš sidoiš i geral'dikas.
Hän om kaikiš tetabamb kuti kulinarijan tedoidai da populärizator. Tedoiži gastronomijan istorijas, keitandan semiotikas i kulinarijan antropologijas.


Konz jumalad nagrdas.
«Konz jumalad nagrdas» (ven.: "Когда боги смеются") om 22. Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2000.


Lindemann Till'.
Till' Lindemann (; sünd. 4. viluku 1963, Läipcig, GDT) om germanijalaine muzikant, Rammstein-gruppan vokalist i tekstoiden kirjutai, "Messer"-runoiden kogodusen tegii. Ühtni Apocalyptica- i Puhdys-gruppiden erasiden pajoiden änetamižhe. Vändi 8 fil'mas.
Biografii.
Till' om sündnu Läipcig-lidnha. Hänen tat oli kirjutai, runoid-ki kirjuti. Till' sportazi lapsessai, vl 1978 hän oli ühthižjoukun ühtnijaks Evropan ujundčempionatas junioriden keskes.
Tilläl om kaks' tütärt: Nele da Marija-Luiza. Vl 2007 vanhemb Nele-tütär' om sündutanu Fric Fidel'-tütrenpoigad.


Antresol'.
Antresol' (franc.: "entresol"; tobjimalaz sana kävutab äilugus — antresolid) om ülähäine pol'žir erasiš kodiš. Om madal lagi.
Mugažo antresol' om ülähäine korktan pertimpolen pala, ku se om erigoittud 2 alažiroikš.


Olendazjoiden ühthejoksmuz (kirj).
«Olendazjoiden ühthejoksmuz» (ven.: "Стечение обстоятельств") om üks' ezmäižiš Aleksandran Marininan kirjišpäi (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1992.


Vänd verhal pöudol.
«Vänd verhal pöudol» (ven.: "Игра на чужом поле") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1993.


Heittud uni.
«Heittud uni» (ven.: "Украденный сон") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1994.


Rikoi vasttahtod.
«Rikoi vasttahtod» (ven.: "Убийца поневоле") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1995.


Surm surman näht.
«Surm surman näht» (ven.: "Смерть ради смерти") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1995.


Kuz'nikad koldas ezmäižil.
«Kuz'nikad koldas ezmäižil» (ven.: "Шестёрки умирают первыми") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1995.


Surm i vähäd armastust.
«Surm i vähäd armastust» (ven.: "Смерть и немного любви") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1995.


Must nimikirjutez (kirj).
«Must nimikirjutez» (ven.: "Чёрный список") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1995.


Surmanjäl'geline mel'kuva.
«Surmanjäl'geline mel'kuva» (ven.: "Посмертный образ") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1995.


Pidab maksta kaikes.
«Pidab maksta kaikes» (ven.: "За всё надо платить") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1995.


Veraz mask.
«Veraz mask» (ven.: "Чужая маска") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1996.


Algat telustagoi surmičijale.
«Algat telustagoi surmičijale» (ven.: "Не мешайте палачу") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1996.


Stilist (kirj).
«Stilist» (ven.: "Стилист") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1996.


Grähkan illüzii.
«Grähkan illüzii» (ven.: "Иллюзия греха") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1996.


Surman vauvaz mod.
«Surman vauvaz mod» (ven.: "Светлый лик смерти") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1996.


Žertvan nimi — Niken.
«Žertvan nimi — Niken» (ven.: "Имя потерпевшего — Никто") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1996.


Isaakijan päjumalanpert'.
Isaakijan päjumalanpert' (oficialine nimituz — Pühän Isaakijan Dalmacijaspäi päjumalanpert') (, "Собор преподобного Исаакия Далматского") om Piterin kaikiš suremb ortodoksine jumalanpert'. Sijadase Isaakijan torgul.
Om saudud vll 1818−1858, alištui restavracijale vozil 1947−1951 i 1954−1963.


Klüjev Nikolai.
Nikolai Aleksejevič Klüjev (; oli sündnu 22 (10). reduku 1884 Anusan gubernijan Koštugi-külähä, Venäman imperii — om surmitud valdkundan amblusel vl 1937, redukun päividen 23 da 25 keskes Tomskas, Venäman NFST, NSTÜ) oli venämalaine da nevondkundaline runokirjutai. Hän om XX voz'sadan muga nimitadud uziden külärunokirjutajiden ezitajaks venälaižes runoištos.


Vosstanija-ird (Piter).
Vosstanija-ird vauktal öl, vn 2008 5. päiv heinkud.
Vosstanija-ird (, "Znamenskaja-ird" vhesai 1923) om ird Piterin Keskuzrajonas. Mäneb Nevan prospektaspäi Kiročnaja-irdhasai.


Kiročnaja-ird (Piter).
Kiročnaja-ird () om ird Piterin Keskuzrajonas. Mäneb Liteinii-prospektaspäi Novgorodskaj irdhasai.


Liteinii-prospekt.
Liteinii-prospekt Pestelän irdanke ristikoičendan sijas vl 2007, čuraduz Nevaha.
Liteinii-prospekt () om ird Piterin Keskuzrajonas. Mäneb Liteinii-sildaspäi Nevan prospekthasai.


Meheližed vändod.
«Meheližed vändod» (ven.: "Мужские игры") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1997.


Olen kolnu eglai.
«Olen kolnu eglai» (ven.: "Я умер вчера") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1997.


Rekviem (kirj).
«Rekviem» (ven.: "Реквием") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1998.


Muzikan prizrak.
«Muzikan prizrak» (ven.: "Призрак музыки") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1998.


Seičemenz' žertv.
«Seičemenz' žertv» (ven.: "Седьмая жертва") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 1999.


Kričevskijan kujo.
Kričevskijan kujo () om kujo Piterin Keskuzrajonas. Ühtištoitab Špalernaja-irdan i Kutuzovan randirdan.


Špalernaja-ird.
Špalernaja-ird () om ird Piterin Keskuzrajonas. Om nimitadud muga vspäi 1857 manufakturan sauvusiden mödhe. Vozil 1918—1991 se oli "Voinovan irdaks" bol'ševikan kanzannimen mödhe. Ühtenzoitab Gagarinskai-irdad Rastrellin torgunke.


Fontank-jogen randird.
Fontank-jogen randird () om randird Piteriš.


Robesp'jeran randird.
Robesp'jeran randird () om Nevan hura randird Vodoprovodnii-kujospäi Liteinii-sildhasai.


Pevčeskii-sild.
Pevčeskii-sild () om avtotesild Piterin Keskuzrajonas. Se om saudud Moikas päliči, 6nz' sild 15:späi mödvedhe. Jätktab Pert'kulun torgud. Ühtenzoitab Kazanskii-sar't Kahtenz' Admiralteiskii-sarenke.
Ezmäine sild oli saudud vl 1834 puspäi. Nimitihe kapellan mödhe, kudamban pertid seištas sildanno, kapell om neniš pertiš vspäi 1810. Ende toine nimituz oli "Pakuine sild" mugažo. Vl 1840 sild om vajehtadud nügüdläižeks kaugedraudaspäi kivižil alusil da puižil vajil Egor Adam-inženeran projektan mödhe. Se om 24 m pitte i 72 m levette, kävutase avtoil da jaugnikoil. Ezmäine sur' kohenduz oli vozil 2003 (kül'mku) — 2004 (eloku), varmitihe raudbetonal sildan keskustad. Kaičendsarüden pind (läz 400 nellikmetrad) om pandud kvarcit-čurukivespäi, se om sadud Änižen randpolel. Sur' Konüšennii sild om ülezjogen, Vihand sild sijadase mödvedhe.
Edel Oktäbrin revolücijad Venäman imperijan röunantagaižiden azjoiden ministrusen päkontor (vspäi 1828) oli sildanno i sen nimituz oli ministrusen toižeks nimeks verhiš maiš. Aleksandr Puškinan muzei-fater sijadase Moikan randirdal läz sildad.


Oma Mua.
«Oma Mua» («Kodima») om lehtez karjalan kelen livvin paginal.
Lähteb kerdan nedališ, päofis om Petroskoiš. Tiraž — 700 ekzemplärad.


Vienan Karjala.
«Vienan Karjala» («Vauktan meren Karjal») om lehtez karjalan kelel.
Lähteb kaks' kerdad kus, päofis om Petroskoiš. Tiraž — 700 ekzemplärad.


Hamid Abdul.
Abdul Hamid (; sünd. 1. viluku 1944, Dakk, Britanine Indii) om bangladešalaine politine da valdkundaline šingotai.
Vn 2013 keväz'kun 20. päiväspäi — Bangladešan prezidentan velgusiden oigendai. Vn 2013 sulakun 22. päiväspäi radab Bangladešan 20. prezidentaks. Vozil 2009-2013 radoi Bangladešan Rahvahaližen Suiman ezimehen.


Obuhovan Kaičendan prospekt.
Obuhovan Kaičendan prospekt () om ird Piterin Nevan i Keskuzrajonas.
Nece om kaikiš pidemb prospekt Piterin territorijas, sen piduz — 11 km.


Leningradalaine zoopuišt.
Leningradalaižen zoopuišton kassad vn 2010 elokus.
Piterin Leningradalaine zoologine puišt () om üks' Venäman kaikiš amuižembiš zoopuištoišpäi i üks' mail'man kaikiš pohjoižembiš zoopuištoišpäi, eläban londusen unikaline muzei suren lidnan keskuses, Petrogradan rajonas. Sen aluz om pandud vn 1865 elokun 2. päiväl.
Mel'hetartuine da erazvuitte keraduz om sijatud vaiše 7,3 ga pindal. Kaik om läz 600 erikod täs: imetaiživatad, lindud, kalad da sel'rodatomad.


Lujakulun čomuden genii.
«Lujakulun čomuden genii» (ven.: "Гений страшной красоты") om Dar'ja Doncovan kirj (naiždetektiv), kirjserijaspäi Daša Vasil'jevan polhe. Om kirjutadud vl 2012.


Sauptoi uks'.
«Sauptoi uks'» (ven.: "Незапертая дверь") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2001.


Koumen eidandoiden zakon.
«Koumen eidandoiden zakon» (ven.: "Закон трёх отрицаний") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2003.


Toižkirjutajad.
«Toižkirjutajad» (ven.: "Соавторы") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2004.


Üks'jaiželon ulaidajad koirad.
«Üks'jaiželon ulaidajad koirad» (ven.: "Воющие псы одиночества") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2004.


Lidnalaine tarif.
«Lidnalaine tarif» (ven.: "Городской тариф") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijoišpäi Kamenskajan i Dorošinan polhe. Om kirjutadud vl 2006.


Elo jäl'ges elod.
«Elo jäl'ges elod» (ven.: "Жизнь после жизни") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2010.


Personaližed motivad.
«Personaližed motivad» (ven.: "Личные мотивы") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2010.


Jumalan Zakon.
Mugažo, Jumalan Zakon om Toran sinonim iudaizmas.


Jumalanbembel'.
Jumalanbembel', vai il'oi-kal'oi om atmosferine optine i meteorologine näguz, kudambad voib nähta, konz Päiväine (vai erašti Kudmaine) pidatab vihman vai sumegen vezitippuiden äjüt. Jumalanbembel' nägub kuti äimujuine bembel' vai ümbruz spektran mujuišpäi.
Toižed nimed: "kareg", "jumalanheboine", "kolijanbembel, (runoištos) "kiroi-karoi", "vezikar, (runoištos, lapseline) "orei-karei".
Jumalanbemblehe sidotud vepsän ozoitesed.
Rusked korend päliči joges rippub (jumalanbembel').


Surm kut čomamaht. Maskad.
«Surm kut čomamaht. Maskad» (ven.: "Смерть как искусство. Маски") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2011.
Nece om ezmäine «Surm kut čomamaht»-kirjciklan pala.


Surm kut čomamaht. Oigedsudiund.
«Surm kut čomamaht. Oigedsudiund» (ven.: "Смерть как искусство. Правосудие") om Aleksandran Marininan kirj (detektivine roman), kirjserijaspäi Kamenskajan polhe. Om kirjutadud vl 2012.
Nece om toine «Surm kut čomamaht»-kirjciklan pala.


Surm kut čomamaht.
«Surm kut čomamaht» (ven.: "Смерть как искусство") om Aleksandran Marininan dilogii kirjserijaspäi Anastasijan Kamenskajan polhe.


Dudergofan järv.
Dudergofan järv (ven. "Дудергофское озеро") om järv Piterin Krasnosel'skii rajonas läz Možaiskii (ende Dudergof)-žilod i Villozi-küläd.
Järven korktuz — 79,9 m meren tazopindan päl. Nimituz tuleb Dudergofan korktusišpäi.
Piduz — 1,3 km, leveduz — 0,7 km, süvüz — 4 m-hasai. Sömine om vihmaspäi i purtkišpäi. Kävutase veden varatoitandan täht.
Järven randal sijadase čoma lebuzon kontrastižen elänzoitud rel'jefanke, ehtbokaižel tüvedusel oma kaitud reliktižed pähkimpun žomad.
Järvespäi valub Dudergofk-jogi. XVIII igäs täspäi augotiše Ligovkan kanal.


Senekan kel'.
Senekan kel' vai Senek (ičeze nimituz: "onödowága") om üks' irokezižiš kelišpäi, kudambal pagištas senek-rahvahas Oklahom- i N'ju Jork-štatoiš. Pagižijoiden lugu om läz 200 ristitud.
Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Villozi.
Villozi (ven. "Виллози", suom. "Villasi") om külä Leningradan agjan Lomonosovan rajonas, Villozin küläkundan administrativine keskuz.
Sijadase Dudergofan järven oiktal randal ani röunal Piterinke.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 3865 ristitud.


Korabsel'ki.
Korabsel'ki (ven. "Корабсельки", suom. "Korpiselkä" — "Kor'bsel'g") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Bugrin küläkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 77 ristitud.


Kapitolovo (külä).
Kapitolovo (ven. "Капитолово", suom. "Kopittala") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Bugrin küläkundas.
Sijadase läz Kapitolovo-raudtestancijad Oht-jogen hural randal. Nimituz tuleb Kapiton-nimespäi.
Vl 2007 eläjiden lugu om 416 ristitud.


Mendsari.
Mendsari (ven. "Мендсары", suom. "Mäntysaari" — "Mändsar' ") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Bugrin küläkundas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 181 ristitud.


Mistolovo.
Mistolovo (ven. "Мистолово", suom. "Mistola") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Bugrin küläkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 122 ristitud.


Poroškino.
Poroškino (ven. "Порошкино", suom. "Poroskylä") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Bugrin küläkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 402 ristitud.


Savočkino (Leningradan agj).
Savočkino (ven. "Савочкино", suom. "Savkola") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Bugrin küläkundas.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 22 ristitud.


Enkolovo.
Enkolovo (ven. "Энколово", suom. "Enkkola") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Bugrin küläkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 273 ristitud.


Sär'gi.
Sär'gi (ven. "Сярьги", suom. "Särki" — "Sär'g") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Bugrin küläkundas.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 271 ristitud.


Akurio.
Akurio (ičeze nimituz: "akuriyó") om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Surinamas; pagižijoiden lugu om läz 10 ristitud (mamankel').


Apalai.
Apalai (ičeze nimituz: "apalaí") om aparai-rahvahan kel', üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Brazilijas; pagižijoiden lugu om läz 450 ristitud (mamankel').


Bakairi.
Bakairi (ičeze nimituz: "bacairí") om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Brazilijas; pagižijoiden lugu om läz 950 ristitud (mamankel').


Karijon.
Karijon (ičeze nimituz: "hianacoto") om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Kolumbijas; pagižijoiden lugu om läz 310 ristitud (mamankel').


Ikpeng (kel').
Ikpeng (ičeze nimituz: "chikaon") om ikpeng-rahvahan kel', üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Brazilijas; pagižijoiden lugu om läz 320 ristitud (mamankel').


Japrerii.
Japrerii (ičeze nimituz: "yapreria") om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Venesuelas; pagižijoiden lugu om läz 95 ristitud (mamankel').


Salum.
Salum (ičeze nimituz: "salumá") om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Brazilijas, röunal Surinamanke; pagižijoiden lugu om läz 240 ristitud (mamankel').


Para Arar.
Para Arar (ičeze nimituz: "parirí") om arar-rahvahan kel', om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Brazilijas; pagižijoiden lugu om läz 200 ristitud (mamankel').


Odžibven kel'.
Odžibven kel' vai Anišinaabemovin (ičeze nimitused: "Ojibwe, Anishinaabemowin, ᐊᓂᔑᓈᐯᒧᐎᓐ") om odžibve-rahvahan kel', üks' pohjoižamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Kanadas i pohjoižes. Pagižijoiden lugu om 56,531 ristitud (47,740 Kanadas, 8,791 AÜV:oiš).


Odžibve (rahvaz).
Odžibve (mugažo odžibv) vai čippev ("Ojibwe", "Ojibwa", "Chippewa", ičeze nügüdläine nimituz: "Aniššinape") om indejine rahvaz.
Odžibvelaižed elädas Kanadas i pohjoižes. Lugu om läz 360 tuhad ristituid — enamb 205 tuhad Kanadas i enamb 150 tuhad AÜV:oiš. Pagištas odžibven i anglijan kelil.


Kostrom (jogi).
Kostrom () om Volgan hura ližajogi. Jokseb Venäman pohjoižes palas, Kostroman agjadme.
Piduz — 354 km, basseinan pind — 16 000 km².
Soligalič- i Bui-lidnad sijadasoiš jogen randoil. Kostrom-lidn seižub jogensun randoil (nüg. Gor'kijan vezivaradim).


Stroganovan pert'kulu.
Stroganovan pert'kulu () om Stroganovad-kanzan pert'kulu. Om saudud vozil 1753—1754 Frančesko Bartolomeo Rastrelli-arhitektoran projektan mödhe. Üks' venälaižen barokkon ezikuvišpäi. Nügüd' — Venälaižen muzejan filial.


Valdkundaline Venälaine muzei.
Valdkundaline Venälaine muzei () om venälaižen čomamahton kaikiš suremb muzei mail'mas. Sijadase Piteriš, Mihailovan pert'kulun sauvuses. Muzejan filialad sijdasoiš Piterin Mihailovan lidnuses, Mramorižes i Stroganovan pert'kuluiš.


Danaja (Rembrandtan kuva).
«Danaja» (1636—1647) om Rembrandtan kuva Ermitažan kollekcijaspäi. Om pirdud amuižgrekan mifan motivoiden mödhe Danajas, Persejan mamas.
Suruz — 185 sm × 203 sm.


Zanevkan lidnkund.
Zanevkan lidnkund (ven. "Заневское городское поселение") — municipaline ühtnik Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas.
Administrativine keskuz — lidnanvuitte Janino-1-žilo (edel 2016 vot — Zanevk-külä).
Ristitišt — 6 717 rist. (2010), pind — 483,4 km².
Küläkundan territorijal sijadase 9 eländpunktad — 2 žilod i 7 küläd.


Kudrovo (Leningradan agj).
Kudrovo (, — "Värmägi") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Zanevkan lidnkundas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 137 ristitud.
Nügüdläižen aigan läz Kudrovo-küläd saudas ut Kudrovo-lidnad. Vspäi 2008 om zavodidud Uz' Okkervil'-eländfartalan, i vspäi 2008 — Seičeme pälidnad-eländfartalan sauvondad.


Mäglovo (žilo stancijanno).
Mäglovo (ven. "Мяглово") om žilo stancijanno Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Zanevkan lidnkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 10 ristitud.


Novosergijevk (Leningradan agj).
Novosergijevk (ven. "Новосергиевка", suom. "Tulokkaankylä") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Zanevkan lidnkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 122 ristitud.


Videnz' Kilometr (Leningradan agj).
Videnz' Kilometr (ven. "Пятый Километр") om žilo stancijanno Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Zanevkan lidnkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 8 ristitud.


Suorand.
Suorand (ven. "Суоранда", suom. "Suoranta" — "Sorand") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Zanevkan lidnkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 417 ristitud.


Hirvosti.
Hirvosti (ven. "Хирвости", suom. "Hirvonen, Hirvosi") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Zanevkan lidnkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 142 ristitud.


Janino-1.
Janino-1 (ven. "Янино-1", suom. "Saksan Jaanila") om lidnanvuitte žilo (vspäi 2016) Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas, Zanevkan lidnkundan administrativine keskuz (vspäi 2016).
Vl 2007 eläjiden lugu oli 4452 ristitud.
*


Janino-2.
Janino-2 (ven. "Янино-2", suom. "Jaanila") om külä Leningradan agjan Vsevoložskan rajonan Zanevkan lidnkundas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 218 ristitud.


Merian Marija Sibilla.
Marija Sibilla Merian saksalaižes 500DM-banknotas.
Marija Sibilla Merian (; sünd. 2. sulaku 1647, Frankfurt Mainal, Saksanma — kol. 13. viluku 1717, Amsterdam, Alamad) oli saksalaine gravirui da kirjoiden čomamahtoine formitai, grafikanpirdai, pirdai barokko-stiliš da entomolog. Tegi melel seižujid mujuid pirdmaha kanghiden pindal.
Kuva «Erucarum Ortus Alimentum et Paradoxa Metamorphosis»-kirjaspäi, 1679-1717.


Kapong.
Kapong (ičeze nimituz: "ingarikó") om akavajo- i patamon-rahvahiden kel', om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Gajanas da Venesuelas; pagižijoiden lugu om läz 10 000 ristituid (mamankel').
Kaks' znamasišt dialektad oma keles — akavajo da patamon; nened dialektad kaclesoiš hal'g kut erižed keled.


Mihailovan pert'kulu.
Mihailovan pert'kulu vn 2012 kezakus.
Mihailovan pert'kulu () om pert'kulu Piterin keskuses Čomamahtoiden torgul.
Om saudud vozil 1819—1825, arhitektor — Karl Rossi. Om osttud valdkundal vl 1895. Venälaine muzei sijadase neciš sauvuses vn 1898 keväz'kuspäi.


Mramorine pert'kulu (Piter).
Mramorine pert'kulu vn 2012 kezakus.
Mramorine pert'kulu () om pert'kulu Piterin istorižes keskuses. Vspäi 1992 — Venälaižen muzejan filial.
Om saudud vozil 1768—1785, arhitektor — Antonio Rinal'di.


Lävä.
Lävä om aidoitez järedoile kodiživatoile: järed sar'vikaz kabjživatišt, lambhad, sigad da toižed živatad.


Bardveič.
Bardveič om ladim hibusiden ajandan täht.


Varuline bardveič.
Varuline bardveič om bardveič avoinuden teranke.


Veič.
Veič om čapai ladluz, kudamban radorgan om tera.


Vaugedvenän kel'.
Vaugedvenän kel' (vaugedvenäkel'; ičeze nimituz: "беларуская мова") om üks' slavižiš, indoevropižiš kelišpäi.
Se om Vaugedvenäman valdkundkel'. Pagižijoiden lugu om 7 818 960 ristitud (2001).
Vaugedvenän kirjkel' om kirilližen kirjamišton pohjal.


Pepsi.
Pepsi vai Pepsi-Cola om alkogolitoi jom. Tegii — amerikalaine kompanii PepsiCo.


Coca-Cola.
Сoсa-Сola om gazuitud alkogolitoi jom. Sen tegii om amerikaine The Coca-Cola Company-kompanii.


Pel'menid.
Pel'menid (ven. "пельмени") oma venälaine rahvahan sömine.
Venän «пельмени»-sana tuleb komin vai udmurtan kelespäi ("пельнянь": "пель" «korv» + "нянь" «leib»).


Komin kel'.
Komin kel' (ičeze nimituz: "Коми кыв") om komin rahvahan kel', Komin Tazovaldkundan oficialine kel'. Pagižijoiden lugu — 219 205 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemine).


Limburgan kel'.
Limburgan kel' (ičeze nimitused: "limburgs / lèmbörgs / plat") om üks' germanižiš, indoevropižiš kelišpäi. Se om limburgalaižiden rahvahankel'; pagištas Alamaiš da Bel'gijas.
Pagižijoiden lugu om läz 1,3 millionad ristituid (2001). Limburgan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Lüksemburgan kel'.
Lüksemburgan kel' (ičeze nimituz: "Lëtzebuergesch" ['lətsəbuərjəʃ]) om üks' germanižiš, indoevropalaižiš kelišpäi. Sai oficiališt statusad vl 1984; erasti kaclese kut saksan kelen dialekt. Se om lüksemburgalaižiden rahvahankel' da Lüksemburgan valdkundkel'.
Pagižijoiden lugu om läz 320 tuhad ristituid (1998). Lüksemburgan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Mal'tan kel'.
Mal'tan kel' (ičeze nimitused: "malti, lingwa Maltija") om üks' afroazijalaižiš, semitižiš kelišpäi. Om üks' Mal'tan valdkundkelišpäi.
Pagižijoiden lugu om läz 372 tuhad ristituid. Om latinan kirjamišton pohjal.


Gagauzijan kel'.
Gagauzijan kel' (ičeze nimitused: "gagauz dili", "gagauzça") om gagauzalaižiden rahvahankel'. Pagištas Moldovas, avtonomižes Gagauzii-regionas.
Pagižijoiden lugu om läz 489 tuhad ristituid (mamankel').


Ken tahtoib lindä millioneraks?
«Ken tahtoib lindä millioneraks?» () om TV-vänd, kudambas kaikutte ühtnii voib sada 3 millionad rubläd, ku andab oiged vastuz 15 küzundoile erazvuiččiš tedon agjoišpäi («Who Wants to Be a Millionaire?»- originaližen anglijalaižen TV-viktorinan analog).
Vedajad — Maksim Galkin (2001—2008) i Dmitrii Dibrov (1999—2001 da 2008—).


Baram.
Baram (ičeze nimituz: "baraamu") om üks' sino-tibetižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Nepalas; pagižijoiden lugu om läz 2 tuhad ristituid (mamankel'). Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Tol'jatti.
Tol'jatti (, edel 1964 vot — "Stavropol' " ("Volgal" — oficialitomikš)) om Venäman lidn da lidnümbrik Samaran agjan lodehes. Se om agjan kahtenz' surtte lidn, Stavropolin rajonan administrativine keskuz, ei mülü rajonha.
Istorii.
Vasilii Tatiščev pani eländpunktan alust vl 1737 kuti "Stavropol'-lidnuz" kaičemhas kalaidajid heimoid vaste. Se sai lidnan statusad vl 1780. Vozil 1924—1946 oli külän pordaigaližešti. Lidn sijadase Volgan hural randal 10 kilometras vanhas lidnaspäi, kudambad upotihe da sirtihe Kuibiševan vezivaradimen sauvondan aigan (1953—1955). Vozil 1967—1970 sauvoihe VAZan ezmäšt jonod, mi kätihe lidnad avtosauvomižen keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn seižub 90 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Samarhasai om 70 km jogedme mödvedhe vai suvipäivnouzmha orhal. Lähembaine lidn om Žigulövsk suvhe, Volgan vastrandal. Pened manrehkaidused oleldas lidnas paksus (vl 2008 — 41 vähemb mi koumeballašt).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 719 632 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2001 — 724 300 eläjad. Üläopendusen viž aluzkundad om lidnas.
Irdkosketused.
*


Novokuibiševsk.
Novokuibiševsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Samaran agjan keskuzpalan päivlaskmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1946 läz Lipägi-raudtestancijad sauvomha kivivoiümbriradajad tegint. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1952. Lidn šingotase kivivoihimižen, sauvondmaterialiden i sömtegimišton edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan hural randpolel, augotase 6 kilometras jogespäi, 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Novokuibiševsk seižub ani Samaran suvipäivlaskmaižen röunan taga, toine lähembaine lidn om Čapajevsk 5 km suvipäivlaskmha.
Seičeme žilod mülüdas lidnümbrikho Novokuibiševskan ližaks, sidä kesken Majak-žilo (1787 rist.). Lidnümbrikon pind — 263,25 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 108 449 ristitud, lidnümbrikon — 110 729 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 116 400 eläjad vl 1999. Vl 2017 kaik 105 161 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan nell' pühäpertid i vauktustuzkeskuz, islaman pühäpert' oma olmas lidnas.


Avtovo (metrostancii).
«Avtovo» (ven. "Автово") om Piterin metropolitenan stancii.
Sijadase Kirovan—Viborgan linijal «Kirovskii zavod» i «Leninskii prospekt» stancijoiden keskes.
Оm avaitud vn 1955 kül'mkun 15. päiväl.


Uel'san kel'.
Uel'san kel' (ičeze nimituz: "Cymraeg") om üks' kel'tižiš kelišpäi.
Necil kelel pagištas Uel'sas; pagižijoiden lugu om läz 750 000 ristitud (mamankel'). Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Šotlandijan kel' (kel'tine).
Gelan kelen pagižijad vn 2011 Šotlandijan rahvahanlugemižen mödhe.
Šotlandijan kel', mugažo Gelan kel' (ičeze nimituz: "Gàidhlig" [ˈkaːlikʲ]) om üks' kel'tižiš kelišpäi.
Necel kelel gelalaižed (šotl.-kel't.: "Gàidheal", šotlandijalaižiden subetnos) pagištas Šotlandijan mägil i Gebridan saril. Pagižijoiden lugu om läz 92 400 ristitud (mamankel'), sidä kesken Šotlandijas 57 375 rist. (2011), mugažo om kel'kundoid Kanadas (Uz' Šotlandii, enamba 500 rist.), AÜV:oiš, Avstralijas, Udes Zelandijas i Suviafrikan Tazovaldkundas. Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal. Läz kaik kelenkandajad el'getas anglijan i šotlandijan tazangišton kelid-ki.


Bretanin kel'.
Bretanin kel' (ičeze nimituz: "Brezhoneg") om üks' kel'tižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Francijan Bretan'-provincijas; pagižijoiden lugu om läz 270 000 ristituid (mamankel'). Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Menan kel'.
Menan kel' (ičeze nimituz: "Gaelg, Gailck", virkandad: [əˈɣɪlg], [əˈɣɪlk]) om üks' kel'tižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Men-sarel; pagižijoiden lugu om 1689 ristitud. Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Kornan kel'.
Kornan (kornuollan) kel' (ičeze nimituz: "Kernowek") om ühteks kel'tižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Kornuoll-pol'sarel Anglijas; pagižijoiden lugu om läz 3 500 ristitud. Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Zulun kel'.
Zulun kel' (ičeze nimituz: "isiZulu") om bantu-gruppan kel', sil pagištas Suviafrikan Tazovaldkundas tobjimalaz.
Pagižijoiden lugu om 10 677 305 ristutud (2001) kuti mamankelel (zulu-rahvaz) i läz 25 millionad kuti toižel kelel.
Zulun kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal. Regulirui organizacii om Nevondkund zulun keles.


Kosan kel'.
Kosan kel' (ičeze nimituz: "isiXhosa") om bantu-gruppan kel', sil pagištas Suviafrikan Tazovaldkundas i Lesotos.
Pagižijoiden lugu om 7 907 156 ristutud (2001) kuti mamankelel. Kosan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Futhi.
Futhi (ičeze nimituz: "Síphùthì") om bantu-gruppan kel', sil pagištas Lesotos i Suviafrikan Tazovaldkundas.
Pagižijoiden lugu om läz 20 tuhad ristituid (1999). Futhin kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Tetel (kel').
Tetelan kel' (ičeze nimituz: "ɔtɛtɛla") om bantu-gruppan kel'; tetel-rahvahan kel'. Sil pagištas.
Pagižijoiden lugu om läz 750 000 ristituid. Tetelan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Uintun kel'.
Uintun kel' (ičeze nimituz: "Uintu" [wintʰu:h]) om uintu-rahvahan kel', üks' Pohjoižamerikan indejižiš kelišpäi. Sil pagištas Kalifornii-štatas.
Pagižijoiden lugu om läz 5 ristitud. Uintun kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Bodiart.
Bodiart (— «hibjan čomamaht») om üks' avangardižen čomamahton form, kus ristitun hibj linneb sädamižen päobjektaks.


Guahir (kel').
Guahir (ičeze nimituz: "wayuunaiki") om guahir-rahvahan kel', om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi. Om Sulii-štatan (Venesuel) oficialine kel'.
Necel kelel pagištas Venesuelas da Kolumbijas; pagižijoiden lugu om läz 325 tuhad ristituid (mamankel').


Kečuan kel'.
Kečuan kel' (ičeze nimitused: "Runa simi", "Nunashimi" — «ristituiden kel'», "Qhichwa simi", "Kichwa shimi" — «mägialangištoiden kel'») om kaikiš suremb indejine kel' molembiš Amerikoiš, kečua-rahvahan kel'.
Om valdkundkeleks Bolivijas i om ühteks oficialižiš kelišpäi Perus, Ekvadoras da Kolumbijas. Mugažo sil pagištas Argentinas da Čiliš.
Pagižijoiden lugu om läz 8 900 000 ristitud (kut mamankelel), i völ läz 6 millionad pagištas sil kut toižel kelel.


Mägikarabahan Tazovaldkund.
Mägikarabahan Tazovaldkund (arm.: "Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն") om valdkund Evropas rahvahidenkeskeižeta tundištuseta. Pälidn om Stepanakert.
Eläjiden lugu om 145 100 ristitud. Pind om 11 500 km².
Mägikarabahan Tazovaldkundan prezident om Bako Saakän. Päministr om Arutünän Araik.


Kel'tižed keled.
Kel'tižed keled pidadas indoevropišt kel'kundad.


«Ё»-kirjamen muštpacaz.
«Ё»-kirjamen muštpacaz () om muštpacaz Ul'janovskas, kudamb om pühätadud venän «Ё»-kirjamele.
Muštpacaz om seižutadud vn 2005 kül'mkun 3. päiväl.
Kacu mugažo.
Ё
Ё


Komi-ziränine kel'.
Komi-ziränine kel', paksus vaiše komin kel' (ičeze nimituz: "Коми кыв") om komi-ziränoiden kel', üks' komin kelen päpaginištoišpäi (permižiden keliden grupp) ičeze kirjstandartanke.
Komin Tazovaldkundan oficialine kel'. Pagižijoiden lugu — 160 599 ristitud (2010).


Permin komin kel'.
Permin komin kel' (ičeze nimitused: "Перем коми кыв", "коми-пермяцкöй кыв") om permin komilaižiden kel', üks' komin kelen päpaginoišpäi (permižiden keliden grupp) ičeze kirjstandartanke.
Permin komin kel' om Permin Komin ümbrikon oficialine kel'. Permin randan Päkäskusen 42. kirjutusen mödhe, sil om mugoi oficialine status: sab kävutada kel't oficialižiden kosketusiden sferas.
Pagižijoiden lugu — 63 106 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemine).


Komi-jäz'van kel'.
Komi-jäz'van kel' (ičeze nimituz: "Ёдз Коми көл") om komi-jäz'voiden kel', üks' komin kelen päpaginištoišpäi (permižiden keliden grupp) ičeze kirjstandartanke.
Pagižijoiden lugu — läz 2 000 ristituid.


Mokšan kel'.
Mokšan kel' (ičeze nimituz: "мокшень кяль") om suomalaiž-ugrilaine kel', mokšalaižiden kel'.
Mokšan kel' om Mordovijan Tazovaldkundan üks' koumes oficialižes kelespäi. Pagižijoiden lugu — 614 tuhad ristituid (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe).


Erzän kel'.
Erzän kel' (ičeze nimituz: "эрзянь кяль") om suomalaiž-ugrilaine kel', erzälaižiden kel'.
Erzän kel' om Mordovijan Tazovaldkundan üks' koumes oficialižes kelespäi. Pagižijoiden lugu — 697 tuhad ristituid (vn 2002 Venäman rahvahanlugemine).


STS.
STS (ven. "СТС") om Venäman federaline TV-kanal.
Sen aluz om pandud tal'vkun 1. päiväl vodel 1996.


TNT (TV-kanal).
ТNТ (ven.: "ТНТ") om Venäman federaline venäkel'ne TV-kanal.
Sen aluz om pandud voden 1997 sügüz'kus.


REN TV.
REN TV (ven. "РЕН ТВ") om Venäman federaline TV-kanal.
Sen aluz om pandud vilukun 1. päiväl vodel 1997.


TV3.
TV3 (ven. "ТВ3") om Venäman federaline TV-kanal.
Sen aluz om pandud kezakun 6. päiväl vodel 1994.


Mavea (kel').
Mavea (ičeze nimitused: "mav̋ea", "mafea") om kel', kudambal pagištas Mavea-sarel Vanuatus. Pagižijoiden lugu om 34 ristitud (mamankel'; 2008).


Ritarngu.
Ritarngu (ičeze nimituz: "ritarungo") om üks' avstraližiš aborigenan kelišpäi.
Necel kelel pagištas Avstralijas. Pagižijoiden lugu om 94 ristitud (mamankel'; 1996).


Slavižed keled.
Slavižed keled pidadas indoevropalašt kel'kundad, baltiž-slavišt alakel'kanzad. Pagižijoiden lugu om läz 400 millionad ristituid kut mamankelil; nece om kaikiš suremb kelengrupp Evropas da üks' kaikiš surembišpäi mail'mas.
Slavižiden keliden kart (anglijan kelel).
Kaikil kelil om sur' koskund ičekesken (fonetikas, grammatikas, „kel'logikas“ i m. e.).
Kolnuded da istorižed.
Amuuz'lidnan kel' harvašti mülüdas m. k. pohjoižslavižen kel'vezaha.


Erotik.
Erotik (grekan kelespäi "ἔρως" — "himo") om seksualižiden emocijoiden oigendamižen čomamaht (voimujupirdandas, fotografijas, literaturas, fil'miš, pajoiš).


Änik.
Änik (latin.: "flos", grek.: "ἄνθος") om semenäikerdoičendan palakaz elim änikkazmusil.


Dubrovina Vera.
Vera Andrejevna Dubrovina (; sünd. 10. eloku 1917, Verhovensk, Irkutskan gubernii, Venäman imperii — kol. 2002, Saratov, Venäma) oli nevondkundaline i venälaine baletmez' da baletpedagog. (1957).


Lady Sovereign.
Lady Sovereign a.k.a. Sov, todesine nimi — Luiza Amanda Harman (; sünd. 19. tal'vku 1985, London, Sur' Britanii) om britanijalaine pajatai rep- i graim-žanroiš.
Hän om lujas tetab britanijalaižen norišton keskes.


Pornografii.
Pornografii (grekan kelespäi "πόρνη" — "prostitut" i "γράφω" — "kirjutan") om seksualižen ičtazvedandan kuvandoičend literaturas, kuviš, skul'pturoiš, fil'miš i toiž., miše sündutada seksualine kehtatuz.


Koiranmuiktad.
Koiranmuiktad (lat. "Rumex confertus") om äivozne heinäsine kazmuz.


Kohtaiduzjur'.
Kohtaiduzjur' (lat. "Potentilla erecta") om äivozne heinäsine kazmuz.


Kondjansamal.
Kondjansamal () om samlon toižend, äivozne kazmuz.
Kazvab mecoiš lujanke nepsudenke da luhtoidme. Voib vastata paksus Venäman meczonas pölusiden nägul. Seikteh om 10-15 sm pitte, erasti sase 40 santimetrhasai.


Kur'genkengäd.
Kur'genkengäd (lat. "Cypripedium calceolus") om äivozne heinäsine kazmuz.


Kül'mänik.
Kül'mänik () om äivozne heinäsine kazmuz.


Bolobolk.
Bolobolk (lat. "Trollius Europaeus") om heinäsine kazmuz.


Jänišankorvaižed.
Jänišankorvaižed () om heinäsine kazmuz.
Kaik kazmuz om toksine, sidä kesken marjad-ki. Om levitadud Pohjoižes, Päivlaskmaižes da Keskuzevropas. Änikoičeb semendkus. Kazdas čomitesen täht. Kaik kävutadud parfümerijha hajusubstancii om sintetine, sikš miše londuselišt om vähä kazmuses.


Vesnuhhein.
Vesnuhhein () om äivozne heinäsine kazmuz.
Voib vastata Evrazijan nituil. Kazvab 20..50 santimetrhasai. Änikoičeb kezakus. Änikod oma pakaižed, 2 sm:hasai surtte. Plod om kazvatud ühtheze pähkmuded. Kazmuz om luja morim, ei sa otta südäimehe. Kävutadas hibjan irdpolespäi, ottas tervehtamha poltatesid, satatesid, pän kibuid, tuberkulözad.


Kanabr'.
Kanabr' () om änikoičii igähižvihand kazmuz, penzhaine. Om "Calluna"-sugun üks'jäine erik. Sugu mülüb Kanabränvuiččed-sugukundha.
Kazmuz libui Suvipäivlaskmpol'žes Azijaspäi. Nügüd'aigaine levigandmižavaruz — Azijan ven vö, Evrop, Keskmeren randpol', Grenlandan rand, Amerikan atlantine randišt. Navedib kazda pedajikoiš, palatišil, turbazsoil.
Änikoičeb lilaiž-ruskedvauvhil tophil, 5..30 änikod om kaikuččes. Plod nimitase "čiganančigičaižeks". Äikerdoičese semnil tobjimalaz. Sädab žomid ("kanabrik", "kanabrišt"). Om hüvän medenkandajan kazmusen.


Omeghein.
Omeghein (lat. "Conium maculatum") om kaks'vozne heinäsine kazmuz.


Love Me or Hate Me.
«Love Me or Hate Me» ("Armasta mindai vai ala navedi mindai") om 5. pajo i 13. pajo (remiks) «Public Warning»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 2006-nden voden redukul. Pajon tekst om anglijan kelel.
Kompozicii om mülütadud «Need for Speed Carbon»-kompjutervändon saundtrekoihe.


Forsaž (fil'mserii).
«Forsaž» (angl.: "The Fast and the Furious"; venäkel'žes versijas — "Форсаж") om tetab amerikaine fil'mserii ogernikoiden-avtotoračuiden bandan polhe (lugemata 3. palan).
Om pästtud 6 fil'mad vspäi 2001 vhesai 2013. Režissörad oma Rob Koen (1.), Džon Singlton (2.) da Džastin Lin (3.—6.).


You're a Woman.
«You're a Woman» ("Sinä oled naine", mugažo «You're a Woman, I'm a Man» — "Sinä oled naine, minä olen mez' ") om Bad Boys Blue:n tetab pajo. Se om ühtenz' pajo «Hot Girls, Bad Boys»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1985-ndel vodel.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Turkan kel'.
Turkan (turcijan) kel' (ičeze nimituz: "türk dili / türkçe") om üks' türkižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas turkad Turkanmas da Pohjoižkipras; pagižijoiden lugu om läz 65 millionad ristituid (mamankel'). Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Pretty Young Girl.
«Pretty Young Girl» ("Čoma nor' neižne") om Bad Boys Blue:n tetab pajo. Se om koumanz' pajo «Hot Girls, Bad Boys»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1985-ndel vodel.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Hot Girls, Bad Boys.
«Hot Girls, Bad Boys» ("Räkäd Neiččed, Hondod Prihad") om Bad Boys Blue:n debütine al'bom. Se om pästtud 4. päiväl kül'mkud, 1985-ndes vodes.


Kombinacija.
«Kombinacija» (ven. «Комбинация») om tetab nevondkundaline i venämalaine disko-/popgrupp Saratovaspäi, vlspäi 1988.
Mülükund om Tat'jana Ivanova, Elena Červäkova, Ekaterina Bolotova, Alöna Antonova da Elizaveta Mälik; no gruppan kaikiš tetabamb ühtnii oli Alöna Apina, kudamb jäti sidä 1991-ndes vodes.


Miraž (grupp).
«Miraž» () om Andrei Litäginan (üks' alusenpanijoišpäi) muzikgrupp nügüde, vodel 2017. Se om tutab nevondkundaline i venämalaine disko-/popgrupp Moskvaspäi, vodelespäi 1986. Kaik lähtnuded vokalan pajatajad naižed tegiba edesižen soližen kar'jeran vai sädiba ičeze muzikgruppid.


Kanuri (kel').
Kanuri vai Keskuzkanuri (ičeze nimituz: "kanuri") om kel' (dialektine kontinuum), kudambal pagištas Nigerijas, Nigeras, Čadas da Kamerunas.
Pagižijoiden lugu om läz 4 millionad ristituid. Kanurin kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


I Can Lose My Heart Tonight.
«I Can Lose My Heart Tonight» ("Voin kadotada ičemoi südäikerad necil öl") om tetab C. C. Catch:an kahtenz' pajo «Catch the Catch»-al'bomas (1986) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1985-nden voden heinkul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


'Cause You Are Young.
«'Cause You Are Young» ("Ved' sinä oled nor' ") om C. C. Catch:an ezmäine pajo «Catch the Catch»-al'bomas (1986) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1985-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Strangers by Night.
«Strangers by Night» ("Öižed hörmad") om C. C. Catch:an 5. pajo «Catch the Catch»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1985-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Catch the Catch.
«Catch the Catch» ("Püda Catch:ad") om C. C. Catch:an debütine al'bom, pästtud 28. päiväl sulakud, vodel 1986.


Kajugan kel'.
Kajugan kel' vai Kajug (ičeze nimituz: "gayogo̱hó:nǫ’") om üks' irokezižiš kelišpäi, kudambal pagištas kajug-rahvaz Ontario-agjas, Kanadas. Pagižijoiden lugu om 100—200 ristitud.
Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Tuskaroran kel'.
Tuskaroran kel' vai Tuskaror (ičeze nimituz: "Skarò˙rə̨ˀ") om üks' irokezižiš kelišpäi, kudambal pagištas tuskaror-rahvahas da Kanadas. Pagižijoiden nügüdläine lugu om 11 ristitud vai eskai enamb.
Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Venesuel.
Venesuel (isp.: "Venezuela"), täuz' oficialine nimituz — Bolivaralaine Venesuelan Tazovaldkund (isp.: " República Bolivariana de Venezuela") om valdkund Suviamerikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Karakas.
Istorii.
Vl 1811 heinkun 5. päiväl Venesuel tedoti ripmatomudes Ispanijaspäi.
Jäl'gmäine valdkundan Konstitucii (26nz' lugul) om väges vs 1999 tal'vkus 20. päiväspäi (vozil 2006 da 2009 vajehtusidenke). Se oli vahvištadud kaiken rahvahan referendumal vn 1999 tal'vkun 15. päivän (71,78%).
Geografijan andmused.
Venesuel om mavaldkundröunoiš Gajananke päivnouzmas (röunan piduz — 789 km), Brazilijanke suves (2137 km) da Kolumbijanke päivlaskmas (2341 km). Ühthine röunoiden piduz — 5267 km. Venesuelan pohjoižed randad lainištab Kariban meri. Randanpird — 2800 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Bolivar-mägenoc, 5007 m valdmeren pindan päl.
Londuseližed pävarad oma kivivoi (1nz' sija mail'mas), londuseline gaz, raudkivend, kuld, almazad, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine konstitucine prezidentine tazovaldkund dominirujan partijan sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 6 vodeks, strokuiden lugu om röunatoi. Konstitucii sab prezidentale sätta vai heitta ministrusid.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (isp. "Asamblea Nacional"). Se kogoneb 167 ühtnijad (isp. "diputados"), heiden kesken 161 — kaik rahvaz valičeb, 3 — štatoiden suimišpäi, 3 — sijaližiden indejalaižiden täht. Valdatusiden strok om 5 vot.
Nügüdläine Venesuelan prezident om Nikolas Maduro. Varaprezident om Horhe Arreasa.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Venesuelan administrativiž-territorialine jagand."
Venesuel alajagase 23 štatha (isp.: "estados"), 1 pälidnaižhe federaližhe ümbrikho (isp. "Distrito Capital") da 1 federaližhe territorijha (kaik Venesuelan sared Kariban merel, mülüdas formaližikš Pohjoižamerikha).
Eläjad.
Valdkundan 85% ristitud oma lidnoiden eläjad. Toižed sured lidnad (vl 2013, surembaspäi penembha): lidnad-millionerad oma Marakaibo, Valensii, Barkisimeto, Marakai, Sjudad Guajan, San Kristobal'; enamba 500 tuh. ristitud — Maturin. Vl 2013 kaik om 73 lidnad enamba mi 100 tuhad eläjidenke.
Rahvahanižanduz.
Vl 2012 Venesuelan päeksport oli kivivoi (93%); toine eksport — raudkivend (1%), alüminii, himižed substancijad, maižandusen produktad.
Valdkundan päühtnikad torguindas oma AÜV (kaiken eksportan dai importan nelländez), Kitai.


Eiler Leonard.
Leonard Eiler (; sünd. 15. sulaku 1707, Bazel', Šveicarii — kol. 18. sügüz'ku 1783, Piter, Venäman imperii) oli šveicarijalaine matematikan- i fizikantedomez'.
Eiler radoi da eli Piteriš (elon pol't, 1727−1741 i 1766−1783) i Königsbergas. Om tetab äjiden tedotöiden avtoraks, sädi enamb 850 töid optikan, geometrijan, ballistikan da toižiden disciplinoiden polhe, monografijoiden kaks' kümenikad.


Guaranin kel'.
Guaranin kel' (ičeze nimituz: "avañe'ẽ") om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi.
Guaranin kel' om Paragvain i Bolivijan valdkundkel', Korr'jentes- da Misiones-provincijoiden (Argentin) oficialine kel'; mugažo sil pagištas Brazilijas. Pagižijoiden lugu om läz 7 millionad ristituid (mamankel').


Aimaran kel'.
Aimaran kel' (ičeze nimituz: "aymar aru") om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi, haki (aimar)-kel'kundaspäi.
Aimaran kel' om valdkundkel' Bolivijas, Perun oficialine kel'; mugažo sil pagištas Čiliš. Pagižijoiden lugu om läz 3 millionad ristituid (mamankel').


Haki (kel'kund).
Haki vai Aimar om rindataden pen' kel'kund. Keliden kandajad elädas tobjimalaz Bolivijas, mugažo Perus da Čiliš.
Üks' koumespäi kaikiš surembas kel'kundaspäi Suviamerikas (mugažo — kečua da indoevropine). Sai kečua-kel'kundan surt valatoitust.


Hakaru (kel').
Hakaru vai Tupinan aimaran kel' (ičeze nimituz: "haq'aru") om üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi, haki (aimar)-kel'kundaspäi.
Sil pagištas Perus. Pagižijoiden lugu om 725 ristitud (2004; kut mamankelel).


Surman kel'dand.
Surman kel'dand om juridine kel'dand kolda märhapandud sijoiš (štrafan varuližuses kolijan heimolaižile da m. e.).


Sennheiser.
«Sennheiser Electronic GmbH & Co. KG» («Sennheiser» virktas "Zennhaizer") om saksalaine kompanii, kulundelektrotehnikan tegii da satai. Tegeb vspäi 1945 Vedemarkas (Alasaksonii-federacijanma) «Labor W»-nimen al. Vspäi 1958 nimitase nügüdläižikš.
Kompanii om tetab kut hüväladuližiden kundlimiden da mikrofoniden tegii.


Kirj.
Kirj om üks' painmižprodukcijan tipišpäi.
Se om perioditoi pästand, kudamb kogoneb ombletud vai kleidud bumaglehtpolišpäi tekstanke da/vai illüstracijoidenke. Hal'g (no ei kaikušti) om 48 vai enamb lehtpol't i kova kirjankor'.
Om eriližed-ki, elektrokirjad (elektronižed kirjad); nened lagimed ahtištadas hilläšti bumaganalogoid.


McDonald's.
McDonald's om amerikaine korporacii, vhesai 2010 se oli kaikiš suremb kiruhsömän restoranoiden verk mail'mas.
Korporacijan päfater sijadase Ouk-Brukas — Čikagon ezilidnas, AÜV.


Restoran.
Restoran (franc. kelespäi "restaurer" — endištada, vahvištada) om kundaližen sömižen edheotand avaron sömižiden assortimentanke, pakitoittud da firmižid emägusid mülütaden.


Heaven and Hell.
«Heaven and Hell» ("Rai da ad") om tetab C. C. Catch:an 6-nz' pajo «Welcome to the Heartbreak Hotel»-al'bomas (1986) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1986-nden voden kül'mkul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Welcome to the Heartbreak Hotel.
«Welcome to the Heartbreak Hotel» ("Tulgat tervhin murenuziden südäimiden adivpert'he") om C. C. Catch:an 2. al'bom. Se om pästtud 8. päiväl tal'vkud, vodel 1986.


Eläb jono.
Eläb jono om ristituiden jäl'genduz, kudambad varastadas midä-ni (ozutesikš, voimut tehta ostmine laukas, sada eländpind i m.e.). Jonod deficitižiš tavaroiš oliba tipižed nevondkundaližen elämusen täht. Om jonoiden organizacijan erazvuiččid tipid: faktižikš jaugoil seižujiden ristituiden noraspäi komjuterha kirjutadud nimiden jäl'gendushesai.


Tavardeficit.
Tavardeficit (latinan kelespäi "deficit" — ei ulotu) om erazvuiččiden tavaroiden i holitesiden mairiž, kudambid ostajad ei voigoi sada, eskai ku heil om rahoid.


Moskvan prospekt (Piter).
General'skii-pert' i tramvai Moskvan prospektal, 2008.
Moskvan prospekt () om prospekt Piteriš, sen Admiralteiskii i Moskvan rajoniš. Levigandeb Sennaja-torguspäi Vägestusen torghusai.
Zavodihe 18. voz'sadan lopus kuti te Carin külähä. Om 9,5 km pitte. Kümne metrostancijad om prospektal.


Belinskijan sild.
Belinskijan sild vn 2014 kül'mkus.
Belinskijan sild (, vhesai 1923 nimitihe "Simeonan sild") om sild Fontankas päliči Piterin Keskuzrajonas. Belinskijan ird augotase sildaspäi.
Pusild oli saudud vl 1733 vajil. Kivesine sild om saudud vozil 1782—1785. Sild om 56 m pitte, 19 m levette.


Moskvan Triumfaližed verajad.
Moskvan Triumfaližed verajad () om triumfaline ark Piteriš. Se om saudud vozil 1834—1838 V. P. Stasov-arhitektoran projektan mödhe, satusekahan sodan turkoid vaste lopmižen jäl'ghe (1828—1829).
Triumfaline ark sijadase Moskvan verajad-torgul, Moskvan i Ligovskii-prospektoiden ristikoičendal. «Moskvan verajad»-metrostancii om läz arkad.


LM-99.
LM-99 (71-134) () om Venäman tramvaivagon, sädihe sidä Piterin tramvaimehanižel tegimel vl 1999.


Hüväd öd, čočod!
«Hüväd öd, čočod!» () om TV-oigenduz eziškoližen da alaškoližen igän lapsiden täht. Lähteb voden 1964 sügüz'kun 1. päiväspäi.
Nügüdläižed vedajad oma Anna Mihalkova, Oksana Födorova i Dmitrii Malikov.


Murinon puišt.
Murinon puišt (ven. "Муринский парк") om puišt Piterin Kalininan rajonas.


Heartbreak Hotel.
«Heartbreak Hotel» ("Murenuziden südäikeroiden adivpert' ") om C. C. Catch:an ezmäine pajo «Welcome to the Heartbreak Hotel»-al'bomas (1986) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1986-nden voden elokul.
Pajon tekst om anglijan kelel.


The Hottest Chicks in Metal Tour 2007.
«The Hottest Chicks in Metal Tour 2007» om 2007-žen voden Lacuna Coil:an, Within Temptation:an i The Gathering:an sebrahine koncertine tur.
Gruppan hulduteses oli In This Moment-, Stolen Babies- da Kylesa-kollektivad.


Jezeh Nkeiruka.
Nkeiruka (Kira) Hilarijevna Jezeh (; sünd. 17. reduku 1983, Moskv, NSTÜ) om venämalaine körlingist, 11-kerdaine Venäman čempion, koumen Olimpiadan ühtnii (2002, 2006 da 2010), Evropan čempion (2006), 2-kerdane Universiadoiden prizör.
Hänen tat om nigerijalaine, mam — venälaine.


Torvali.
Torvali (ičeze nimituz: "tōrwāli") om üks' indoevropižiš kelišpäi.
Necel kelel pagištas Pakistanas; pagižijoiden lugu om 60—90 tuhad ristitud (mamankel'). Kirjkel' om latinan da araban kirjamišton pohjal.


Vaskia.
Vaskia (ičeze nimituz: "waskia") om papuan kel', kudambal pagištas Papua — Udes Gvinejas.
Pagižijoiden lugu om läz 20 tuhad ristitud (mamankel'). Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Čukačun kel'.
Čukačun kel' (ičeze nimituz: "ԓыгъоравэтԓьэн йиԓыйиԓ") om čukčulaižiden kel', üks' paleoazijalaižiš kelišpäi. Mülüb Čukotkan da Kamčatkan kel'kundha.
Pagižijoiden lugu — 5 095 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemine).


Koräkan kel'.
Koräkan kel' (ičeze nimitused: "нымылг'ын", "чав"чывав") om koräkalaižiden kel', üks' paleoazijalaižiš kelišpäi. Mülüb Čukotkan da Kamčatkan kel'kundha.
Pagižijoiden lugu — 5 095 ristitud vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe.


Itel'menan kel'.
Itel'menan kel', ende kamčadalan kel' (ičeze nimituz: "Итэнмэн") om ilel'menalaižiden kel', üks' paleoazijalaižiš kelišpäi. Mülüb Čukotkan da Kamčatkan kel'kundha.
Pagižijoiden lugu — 82 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe).


Alütoran kel'.
Alütoran kel' (ičeze nimituz: "nəməlʔu") om alütoralaižiden kel', üks' paleoazijalaižiš kelišpäi. Mülüb Čukotkan da Kamčatkan kel'kundha.
Pagižijoiden lugu — 25 ristitud (2010).


Kerekan kel'.
Kerekan kel' om kerekalaižiden kel', üks' paleoazijalaižiš kelišpäi. Mülüb Čukotkan da Kamčatkan kel'kundha.
Pagižijoiden lugu — 10 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe).


Cut the Rope.
«Cut the Rope» ("„Čapa nor“") om vn 2010 venälaine mobiline/kompjutervänd jügedvänd-žanras, Android-, iOS- da Windows-platformoile. Sen sädai om «ZeptoLab».
Päiči originaližes vändos, oma mülütad jatkoid — "Cut the Rope: Holiday Gift" (2010), "Cut the Rope: Experiments" (2011), "Cut the Rope: Time Travel" (2013) da "Cut the Rope 2" (2014). Originaline vändpala om lujas populärine kaiked mail'madme: vl 2013 läz 250 millionad ristitud kormiba sen.
Vändon geroi — simpatine olii "Am-Näm"-nimen al (angl.: "Om Nom", ven.: "Ам Ням"), kudambale pidab antta magedusid noran abul. Ezmäižed märad oma kebnad; no möhembaižil ottas palakahembad tugedused.


Subway Surfers.
«Subway Surfers» om vn 2012 danijalaine mobiline/kompjutervänd arkad-žanras, Android- i iOS-platformoile. Sen sädajad oma «Kiloo» da «SYBO Games».
Nece om lujas populärine vänd: vl 2013 läz 250 millionad ristitud kormiba sen.
Nece om „agjatoi“ vänd. Süžetan mödhe, personaž-graffitimez' jokseb pagoho inspektoraspäi i hänen koiraspäi raudtedme, miše lähtta aznoičendaspäi pirdud jonusehe. Kaik om 29 personažad, sidä kesken pägerojad — Džeik ("Jake"), Triki ("Tricky") da Freš ("Fresh").


Nivhan kel'.
Nivhan kel' (ičeze nimituz: "Нивхгу диф") om nivhalaižiden kel', üks' izoliruidud kelišpäi.
Pagižijoiden lugu — 198 ristitud (vn 2010 rahvahanlugemine), Venäman Edahaižes Päivnouzmpoles tobjimalaz.


Ketan kel'.
Ketan kel' (ičeze nimituz: "Остыганна ӄа' ") om ketalaižiden kel', üks' jenisejižiš kelišpäi.
Pagižijoiden lugu — 213 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemine), hö elädas Krasnojarskan randas tobjimalaz.
Erištadas toižid-ki kirjamid openduzpurtkiš: а’ ё’ и’ о’ у’ ъ’ ы’ э’ ю’ я’ аа ии оо уу ъъ ыы ээ.


Evenkan kel'.
Evenkan kel' (ende tugusan kel'; ičeze nimituz: "Эвэды̄ турэ̄н") om evenkalaižiden kel', üks' tungusan da man'čžuran kelišpäi.
Pagižijoiden lugu om 13 800 ristituid vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe.


Evenan kel'.
Evenan kel' (ende lamutan kel') (ičeze nimituz: "эвэды торэн") om evenalaižiden kel', üks' tungusan da man'čžuran kelišpäi.
Pagižijoiden lugu — 5 656 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemine).


Nencan kel'.
Nen(e)can kel' (ičeze nimituz: "ненэця' вада") om nencalaižiden kel', üks' samodižiš kelišpäi.
Pagižijoiden lugu — 21 926 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemine).


Nganasanan kel'.
Nganasanan kel' (ičeze nimituz: "ня" сиәде") om nganasanalaižiden kel', üks' samodižiš kelišpäi.
Pagižijoiden lugu — 125 ristitud (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe).


Toine model'.
«Toine model'» (angl. "Second Variety") om Filipan Dikan tedofantastine sanutez, ezmäižen kerdan publikoidud vl 1953.


Ficdžeral'd Ella.
Ella Džein Ficdžeral'd (; sünd. 25. sulaku 1917, N'juport N'jus, Virginii, AÜV — kol. 15. kezaku 1996, Beverli Hills, Kalifornii, AÜV) oli sur' amerikalaine pajatai naine, „ezmäine džazan ledi“. «Gremmi»-premijan koumetoštkümnekerdaine laureat.
Vaiše hänen elon aigan oli mödud enamb 40 millionad platoid hänen änetamižidenke.


Käzi.
Käzi om ristitun vai primatoiden ülälopuz.
Ristitun käden harakterine eriližuz käpšuspäi da jaugaspäi om siš, miše peigol voib olda vastaiti kaikile toižile sor'mile.
Lihased, innervacii, receptorad.
Käden lihasišt kogoneb severziš lihasiden šoiduišpäi. Äjad lihased kattas kaks' da sen enamb nivelehid. Sen tagut, ku radaškandeb üks' lihasišpäi, ka kon'akust vajehtab severziš nivelehiš kerdalaz.
Efferentine da afferentine innervacii om käziden südäimes. Nerviš oma molembad efferentižkuidud (oigetas signalid sel'aivoidespäi kädehe) da afferentižkuidud (oigetas signalid tagaze, dorsaližiden gaglijoiden kal't).
Käden südäimes om äi sensoragjoid. Konz' käzišpäi lähteb mujand (ned muroštadas, kuti «koldas»), ka se om znam, miše käziš mi-se ei ole oiged.
Sikš ku käzivarz' enamb toižid elimid tegeb ristitun elonradmižen aigan, ka se om hibjan elim, kudamb enamb kaikid satatesile alastui.


Sanskrit.
Sanskrit (devanagari: संस्कृता वाच्, IAST. saṃskṛtā vāk, «literaturine kel'») — Indijan amuine kirjankel' koverikahan sintetižen grammatikanke, üks' sen oficialižiš kelišpäi. «Sanskrit»-sana üksnäze znamoičeb «ümbriratud, vigatoi». Aigaližiden kirjmuštnikoiden igä om läz 3,5 tuhad vot (kesk II voz'tuhad edel meiden erad).
Pagižijoiden lugu — 14 000 ristitud (2001).


Künambruz.
Künambruz vai künambruzniveleh om ühtištoituz ougan i künambruzvarden keskes.


Künambruzvarz'.
Künambruzvarz' om ristitun vai živatoiden ülälopusen pala künambrusen i käzivarden keskes.


Niža.
Niža om üks' naižiden sekundarižiden sugutundusiden.


Lavaš.
Lavaš (arm. լավաշ, gruz. ლავაში‎, totar. "lәvәş", turk. lavaş, azerb. "lavaş, fetir") om resk vauged leib, kudamb nägub kuti hoik läpušk nižujauhospäi.


Läpušk.
Läpušk om pašttud tegez tahthaspäi, tobjimalaz lapak i kehker.


Vihand sild (Piter).
Vihand sild vn 2014 heinkus.
Vihand sild () om avtotesild Piterin Keskuzrajonas Moikas päliči. Nevan prospekt läbitab sildad.
Ezmäine sauvond oli edel 1718 vot, puavaiduzsild oli Piterin röunaks. Toštmižsauvondan jäl'ghe 1730-nzil vozil nimitihe sildad «vihandaks». Sild om saudud kaugedraudan blokoišpäi vozil 1806—1808 Vil'jam Geste-arhitektoran projektan mödhe. Vozil 1768—1918 sildan nimi oli "Policeiskii" («Policijansild»), sid' "Narodnii-sild" («Rahvahansild»). Eziauguine nimi pördui vspäi 1998. Sild om 40 m pitte i 39 m levette. Avtod da jaugnikad kävutadas sidä. Pevčeskii-sild om ülezjogen, Rusked sild sijadase mödvedhe.


Rusked sild (Piter).
Rusked sild () om terasine avtotesild Piteriš Moik-joges päliči. Sijadase Gorohovaja-irdal. Ühtenzoitab Admiralteiskii- i Keskuzrajonad, Kazanin i 2nz' Admiralteiskii-sarid.
Ezmäine sild oli avaiduzsild puspäi vspäi 1717. Vspäi 1737 vhesai 1778 oli nimitadud "Vauged sild" (), sid' nügüdläižikš. Vodele 1814 uz' sild oli saudud kaugedraudaspäi. Vozil 1953—1954 sildan material om vajehtadud terashe, no kaitihe istorižen irdnägun. Sild om 42 m pitte da 16 m levette. Vihand sild om ülezjogen, Sinine sild om mödvedhe.


Sinine sild (Piter).
Sinine sild vn 2005 semendkus.
Sinine sild () om avtotesild Piterin Admiralteiskii-rajonas Moik-joges päliči. Se om Ph. Isaakijan torgun palaks, ühtenzoitab sidä Antonenkon kujonke i Voznesenskii-prospektanke. Mariinskii-pert'kulu i Nikolain I muštpacaz sijadasoiš sildanno.
Avaiduzsild oli saudud puspäi vl 1737. Vajehtihe sildaks kaugedraudaspäi vl 1818, i se oli jo avaiduseta. Levitihe sauvomha pert'kulud vl 1842, i 19.-20. voz'sadal äiluguižed pened rekonstrukcijad oliba. Vhesai 1861 paukatud mehiden torguz oli sildanno. Nügüdläine sild om raudbetonaspäi voziden 1929—30 suren kohendusen jäl'ghe. Sild om 35 m pitte i 97 metrad levette (kaikiš levedamb Piterin sild). Se kävutase avtoil da jaugnikoil. Rusked sild om ülezjogen, Fonarnii-sild sijadase mödvedhe.


Počtamtan sild.
Počtamtan sild vn 2012 heinkus.
Počtamtan sild () om jaugnikoiden sild Piterin Admiralteiskii-rajonas, Moik-joges päliči. Jätktab Pračečnii-kujod i tuleb Surele Meriirdale. Piterin päpočtamtan pert' om läz sildad.
Ezmäine sild oli saudud puspäi nell'kekustaižen 18. voz'sadan lopus. Vozil 1823—1824 uz' sild oli saudud čepil kuti "Pen' čep'sild Moikas päliči" (), sid' "Jaugnikoiden čep'sild" (vspäi 1829) i "Pračečnii-sild" (vspäi 1849). Vspäi 1851 nimitase nügüdläižikš. Vl 1905 varmitihe sildad i panihe ližaalusid puspäi. Jäl'ghine sur' kohenduz oli vozil 1981—83, heittihe puižid ližaalusid, i vaiše čepid metallkvadrantoil pid'oiteldas sildad kut oli-ki meletadud eziauguižešti projektan mödhe. Sild om 42 m pitte i 2 m levette. Fonarnii-sild om ülezjogen, Pocelujevan sild sijadase mödvedhe.


Fonarnii-sild.
Fonarnii-sild () om Piterin sild Moik-joges päliči. Sijadase Admiralteiskii-rajonas. Ühtenzoitab Kazanin i 2nz' Admiralteiskii-sarid, Fonarnii i Počtamtan kujoid.
Sild om avaitud 18. voz'sadan keskes. Se om 33 m pitte i 20 m levette. Nimi om tetab vspäi 1906, se om anttud kujon mödhe. Vhesai 1971 oli puspäi i vaiše jaugnikoiden täht. Raudbetonine sild jäl'ghe 1973 vot, 4 avtoted. Ülezjogen om Sinine sild, mödvedhe — Počtamtan sild.
Nügüd'aigaine üks'keskustaine sild om saudud vll 1971−1973 L.N. Sobolev-inženeran i Lev Noskov-arhitektoran projektan mödhe. Metalližed toršerad pidatimidenke oma seižutadud sildan tulendoidenno klassicizman stiliš.


Depressii.
Neiččen olend depressijas erigoičendan mel'heiženke jäl'ghe (imitacii).
Depressii (depressivine olend) om kaikiš levitadud psihine palahtelend. 5—10% ristitištod mokitas sišpäi.


Šizofrenii.
Šizofrenii om jüged psihine palahtelend; meletamižen processoiden i emocionaližiden reakcijoiden čihodamine.
Harakterižed pirdad: gallücinacijad (vizualižed vai kulemižed), paranoidine vai fantastine horind, meletamižen i vasthaotmižen fundamentaližed palahtelendad, paginan dezorganizacii, adekvatoi vai hond affekt; a mugažo socialine disfunkcii da tömahtutomuz.
Läžujan avtoportret. Muga pacient nägeb ičein tervehtamižen process.


Birbincpühäpäiv.
Birbincpühäpäiv, vai Birbincad (Sündun tulend Jerusalimha) om üks' hristanuskondan praznikoišpäi (pühänikoišpäi). Praznikoitas Suren Nedalin edes da nedališ Äipäivähäsai.
Praznikan tetab atribut — pal'mveza, birbinc vai (harvašti) nižutähk.


"The X Factor" Venämas.
V


Sekret Uspeha.
«Sekret Uspeha» ("satusen peituz") oli televizijan «The X Factor»-muzikkonkursan adaptacii Venäman täht. Sen tehtihe vlpäi 2005 vhesai 2007, om ozutadud RTR-kanalal. Vaiše kaiken kaks' sezonad oli madalan reitingan tagut. Nügüd' tehtas projektan ut versijad, nimitase «Faktor A».
Linniba vägestajikš: Vladimir Sapovskii (2005, 1. sezon) i Nikolai Timohin (2007, 2. sezon). Arvostihe personad, ičtazprezentacijan mahtust, kargmahtoid. Kacmata koume kategorijha (norembad, vanhembad i gruppiden), sezonan üks'jäine vägestai oli.
Gruppiden kategorii.
Näradoičii: Valerii Meladze
Norembad-kategorii (16..24 vot).
Näradoičii: Valerija
Vanhembad-kategorii (25 da sen enamba vot).
Näradoičii: Valerii Garkalin
Gruppiden kategorii.
Näradoičii: Tigran Keosajan


Puhtaz, ajatud.
«Puhtaz, ajatud» () om voden 1994 tetab amerikaine arthausfil'm. Režissör — Lodž Kerrigan.
Kinotarin.
Fil'm om noren šizofrenikan polhe, kudamb naprib pördutada ičeze tütärt. Äjad kritikanmehed virgaziba lujas naturaližen päakt'oran (Piter Grin) vändon.


Villem-Aleksandr.
Villem-Aleksandr vai Villem IV (; sünd. 27. sulaku 1967, Utreht, Alamad), täuz' nimi — Villem-Aleksandr Klaus Georg Ferdinand (alam.: "Willem-Alexander Claus George Ferdinand"), om Alamaiden kunigaz vs 2013 sulakun 30. päiväspäi. Hän om seičemenz' kunigaz Oranžan da Nassaun dinastijaspäi.


Venälaižen valdkundan pämehed.
Se om täuz' Venälaižen valdkundan pämehiden nimikirjutez.


Dirbal.
Dirbal (ičeze nimituz: "djirbal") om üks' avstraližiš aborigenan kelišpäi. Sil pagištas Avstralijas; pagižijoiden lugu om 15-28 ristitud (mamankel').
Kelel om lujas mel'hetartui grammatik, i sikš se linni tetabaks kelentedomehiden keskes.


Trumai (kel').
Trumai (ičeze nimituz: "ho kod ke") om trumai-rahvahan kel', üks' Suviamerikan indejižiš kelišpäi. Necel kelel pagištas Brazilijas; pagižijoiden lugu om läz 120 ristitud (mamankel').
Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal. Se om izoliruidud kel', i om ani atipižed grammatižed, morfologižed da leksižed eriližused sen regionan kelile.


Keväden i radon päiv.
Keväden i radon päiv (ven.: "День весны и труда") om rahvahidenkeskeine praznik, kudambad oigetas joga vodel semendkun 1. päiväl (vai semendkun ezmäižel ezmärgel) 142 valdkundas.
Nece om socialistine (kommunistine mugažo) praznik, kudamb om valdkundaline Venämas tähäsai.


Lamborghini Veneno.
«Lamborghini Veneno» "Geneva MotorShow 2013"-ozutelendan aigan.
«Lamborghini Veneno» om italijalaižen «Lamborghini»-kompanijan avto. Se vajehti «Lamborghini Reventón»:ad model'rives.
Pästandan augotiž — vn 2013 keväz'ku. Kaik om 3 avton egzemplärad (maksarv — $ 3,000,000 mašinas); dai kaik oma mödud jo.


Morris Trevor.
Kaik om kaks' tetabad ristitud Trevor Morris-nimen al.


Pannakot.
Pannakot (ital.: "panna cotta") om pohjoižitalijalaižen keitandan somine (sen kodima — P'jemont) kerthudespäi, saharaspäi da vanilišpäi.
Söbäd kut desert. Pannakot om populärine kaiked mail'madme.


Rapper's Delight.
«Rapper's Delight» ("Reperan ihastuz") om The Sugarhill Gang-gruppan pajo. Se om kudenz' da jäl'gmäine pajo «Sugarhill Gang»-al'bomas (1980) da heiden debütine singl, kudamb om pästtud 1979-nden voden sügüz'kul. Pajon tekst om anglijan kelel.
Nece om ezmäine pajo hiphop/rep-žanroiš. Se valatoiti nügüd'aigaižen muzikan šingoteshe, i „avaiži“ uded muzikaližed stilid.


Mill a h-Uile Rud.
«Mill a h-Uile Rud» gelan pankan koncertal vl 2005.
Mill a h-Uile Rud ([ˈmiːʎ ə ˈxulə ˈrˠut̪], šotlandijaks "Murenda kaiked") om amerikalaine pankgrupp Sietlaspäi, kudamb pajatab ičeze pajoid šotlandijan gelan kelel. Om olmas vspäi 2003.
Nece grupp om kaikiš tetabamb gelan pank-stilin ("Punc Gàidhlig") ezitai.


Šotlandijan gelan pank.
Šotlandijan gelan pank (gel.: "Punc Gàidhlig") om pankrokan alažanr, kudambas gruppad pajatadas ičeze pajoid Šotlandijan gelan kelel.
Kaikiš tetabambad ezitajad oma Mill a h-Uile Rud i Oi Polloi.


Oi Polloi.
Oi Polloi om šotlandijalaine pankgrupp, kudamb edestab ičeze pajoid Oi!-, stritpank-, anarhopank- da gelan pank-žanroiš.


Morris Trevor (muzikankirjutai).
Trevor Morris (mugažo anglijan i francijan kelil; sünd. 25. semendku 1970, London (Ontario), Kanad) om kanadalaine muzikankirjutai da prodüser.
Äneti muzikad serialoiden da kompjutervändoiden surele lugule. «Emmi»-premijan laureat (2007).


Baiburt (lidn).
Baiburt (turk.: "Bayburt", arm.: "Բաբերդ", pont.: "Παϊπούρτ") om lidn Turkanmas.
Pind om 2,625 km². Lidnan eläjiden lugu om 35,947 ristitud (2012).


Porečenkov Mihail.
Mihail Jevgen'jevič Porečenkov (; sünd. 2. keväz'ku 1969, Leningrad (nüg. Piter), Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine kinon i teatran akt'or da TV-vedai. Venäman arvostadud artist (2006), «Kuldaline mask»-premijan laureat (1996).


Mariinskii-teatr.
Mariinskii-teatr () om üks' kaikiš tetabambiš i järedambiš operan da baletan teatrišpäi Venämas i kaikes mail'mas. Sijadase Piteriš, Teatral'naja-torgul.
Čomamahtoine ohjandai — Valerii Gergijev.


Siga.
Siga () om kabjživat, mecsigan alaerik. Kazdas maižanduzfermoiš da läviš samha lihad (mail'man tehmine 97,2 mln tonnoid vl 2005), laptaližed produktad oma nahk da suugased.
Om kodikoittud 7 tuhad vozid tagaz vai sen aigemba. Täuz'igäine hibj om 0,9-1,8 m pitte, 50-150 kg jügutte. Södas kaikuttušt, mecsigan kartte. Kazvatadas tavarvedushesai 6-7 kus. Äikerdoitas 8-9-kuižes igäspäi, 2 kerdad vodes da sen enamba. Mail'man populäcii om kaikenaigaine, läz 1 mlrd živatoid.
Sigan poig om porzaz vai čugu'". Kodisigad ("minipig:ad") oma pened dekorativižed. Mectunuded sigad ("reizorbek:ad") puttas vastha Pohjoižamerikas, Avstralijas da Udes Zelandijas.


Vauged pulo.
Vauged pulo (lat. "Bubo scandiacus, Nyctea scandiaca") om lind.


Pü.
Pün munad — "Tetrastes bonasia rupestris".
Pü () om lind, mülüb Püd-suguhu ("Tetrastes").
Elädas kaikedme Evrazijadme sen meczonas da taigas. Eskai täuz'kaznuded eričud vedadas 500 grammad da sen penemba. Om mectusen objektaks.


Äipäiv.
Iisusan Hristosan eläbzduz. Jumalan tulend adhu. Anonimižen pirdajan pühänikjumalaine (1408-1410).
Äipäiv om üks' hristanuskondan kaikiš surembiš praznikoišpäi (pühänikoišpäi). Praznikoitas Iisusan Hristosan eläbzdusen oiktastuseks, Suren Nedalin pühäpäivän.


K'jerkegor Sören.
Sören Obü K'jerkegor (Kirkegor) ([sɶːɐn ˈkʰiɐ̯ɡ̊əɡ̊ɒːˀ]; sünd. 5. semendku 1813, Kopenhagen, Danii — kol. 11. kül'mku 1855, sigä-žo) oli danijalaine filosof, protestantine teolog da kirjutai.


Graffiti.
Graffiti, vai graffito (istorižes kontekstas) oma (pirdand)kuvad vai kirjutesed, kudambad oma künstüd, pirdud vai kirjutadud (mustoiden vai mujun abul) seinil. Termin voib sättutoitas kaikuččehe aigaha.
Kaidas hamas, graffiti-sanal el'getas nügüd'aigašt čomamahton tipad — seinoiden mujutand irdoil aerozoližen mujun abul, vai muite sprejart. Nece graffitin alatip om populärine kaiked mail'madme, hot' jäl'gmäižen aigan se tuleb lanktushe.


Kulič.
Kulič (ven.: "кулич") om veroline leib, kudambad pašttas järg Äipäivän aigan ortodoksižes valdkundoiš (tobjimalaz slavižiš, sidä kesken Venämas). Om cilindrine form, kreptud glazurin pälpäi.


Odess.
Odess () om koumanz' surtte lidn Ukrainas sen suvipäivlaskmas. Om olmas vlpäi 1794.
Se om järed kul'turine da tedoline keskuz, tegimišton keskuz, lebutahoiden lidn, mugažo Odessan agjan administrativine keskuz. Lidn sijadase Mustmeren lodehližel randištol, Odessan lahten randoil. Kaikiš järedamb Ukrainan portoišpäi. Odess om järed avtote- da raudtesol'm. Sodavägiden hoštusen lidn.
Edel 1795 vot lidn nimitihe Kacübijv, möhemba — Hadžibei. Voib olda, miše «Odess»-nimi om sündnu sanskritan «Godesha»-sanaspäi (Godesa)
Irdkosketused.
*


Hahk kur'g.
Hahk kur'g (latin.: "Grus grus", "Grus communis") om järed lind. Mülüb Kur'ged-sughu, Kur'genvuiččed-sugukundha.
Voib vastata erikon edestajid Evropan da Azijan territorijoil. Paneb pezad sodunuzihe maihe.


Pukur'g.
Pukur'g (lat. "Ciconia ciconia") om lind.


Kaste.
Kaste om atmosferižiden sadegiden form, kudamb tegese man pindha, kazmusihe, avtomobilihe da toižihe kaluihe. Se om vezipurun kondensat, oleleb homendesidme i ehtoidme.


Vepsän grammatik.
Vepsän kel' om suomalaiž-ugrilaine kel', kudambal pagištas Venämas 3600—6000 ristitud. Se om tipine Baltijan meren suomalaine kel', hot' sil om äi arhaižid eriližusid. Lähembaižed „heimolaižed“ — suomen, karjalan da ižoran keled, vähäd edelenze — estin, virun, vodin, a mugažo livin.
Kirjamišt.
Aa, Bb, Cc, Čč, Dd, Ee, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Šš, Zz, Žž, Tt, Uu, Vv, Üü, Ää, Öö; a mugažo "pehmituzznam" (’).
Diftongad: ou, öu, üu [u:]; oi [oj], ui [uj], äi [äj], üi [üj].
Nimiden kändluz.
Vepsän keles om 23 kändod (ku lugeda terminativ III-kändod, kudamb läz läksi kävutandaspäi).


Are You Man Enough.
«Are You Man Enough?» ("Oled-ik todesine mez'?") om tetab C. C. Catch:an pajo da ühtennimine singl «Like a Hurricane»-al'bomas, kudamb om pästtud 1987-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Soul Survivor.
«Soul Survivor» ("Kolmatoi heng") om C. C. Catch:an 6. pajo «Like a Hurricane»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1987-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Like a Hurricane.
«Like a Hurricane» ("Aniku uragan") om C. C. Catch:an 3. al'bom, pästtud 1987-ndes vodes.


Bass Sol.
Bassan Solan ratud «Bell»-kompanijan logotip, 1969.
Sol Bass (; sünd. 8. semendku 1920, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV — kol. 25. sulaku 1996, Los Andželes, Kalifornii, AÜV) oli amerikalaine pirdai-kuvatai da grafine dizainer.


Vägestusen päiv.
Vägestusen päiv (ven.: "День Победы") om Venäman valdkundpraznik, om sen ühteks päpraznikoišpäi. Se oigendase semendkun 9. päiväl.
Edeližel päiväl (8. semendku, sijaližel aigal) vodes 1945 om allekirjutadud Akt Fašistižen Germanijan kapituläcijas.


Kannad.
Kannad, Kann (fr. "Cannes", oks. "Canas") om lidn Francijan suves, Keskmeren Napul'-lahten randištol. Sen aluz oli pandud ligurialaižil. Täs Esterel'-mägisel'g vasttase mererandanke.
Lidn om kaikiš populärižemb da tetabamb Azur'žen randan lebutahoišpäi. Se om tetab mugažo ičeze ezirivižil laukoil, restoranoil da adivpertil. Vl 2011 kül'mkun 3. päiväl Kannad oliba rahvahidenkeskeižen G20-tegimištorganizacijan keskuseks.
Kannoiden kinofestival'.
Kannoiden kinofestivalin rusked kourine tehut.
Rahvahidenkeskeine Kannoiden kinofestival' (fr. "Festival international du film de Cannes") om jogavozne kinematografine festival'. Se vedase semendkun lopul Kannad-lebutahos ottes Festivališt pert'kulud keskuseks. Kinoprodüseroiden rahvahidenkeskeine federacii (angl. "FIAPF") akkreditui nece kinofestival' ühtentoštkümnen mugoižen fil'mfestivalinke ühtes (muga nimitadud «A-kategorijan festivalid»).


Tilli Džennifer.
Džennifer Tilli (; sünd. 19 sügüz'ku 1958, Los Andželes, Kalifornii, AÜV) om amerikalaine aktris i professionaline pokervändai.


One Night's Not Enough.
«One Night's Not Enough» ("Üks' ö om vähähk") om C. C. Catch:an nellänz' pajo «Catch the Catch»-al'bomas (1986). Pajon tekst om anglijan kelel.
Singl om pästtud sil-žo vodel, da vaiše Šveicarijas.
Mari Roos äneti necen pajon kaverversijan „Ein Herz, das dich liebt“-nimenke.


Dežavü.
Dežavü (— «nähtud jo») om psihine olend, kudamban aigan ristit rižab, miše hän om jo olnu konz-ni mugoižes situacijas.


Päivez.
Päivez om aigan märičemižen ühtnik, pord, kudambas Ma punose ümbri ičeze värtmudes.
Tobjimalaz mainitadas «päivez»-sanad i el'getas päiväine päivez — astromomijan tärtust. Paksus nimitadas päivest "päiväks".
Päivez jagase 24 čashu (1440 minutha vai 86400 sekundha) i kogoneb päiväspäi, ehtaspäi, öspäi da homendesespäi.
Kalendarine päivez tegeb nedalid i kud.


Good Guys Only Win in Movies.
«Good Guys Only Win in Movies» ("Hüväd prihad vägestadas vaiše fil'miš") om C. C. Catch:an ezmäine pajo «Like a Hurricane»-al'bomaspäi (1987). Pajon tekst om anglijan kelel.
Ühtennimine singl om pästtud 1989-ndes vodes, kahtes vodes päliči «Like a Hurricane»-al'boman pästandan jäl'ghe. Sikš kuroks pajo linni populäritomaks muzikaližiš čartoiš jo.


Smoky Joe's Café.
«Smoky Joe's Café» ("Smokin Džon kafe") om 3. pajo C. C. Catch:an «Like a Hurricane»-al'bomas (1987).
Pajon butleg-singl om pästtud 2001-ndel vodel DJ RavL:alpäi.


One In a Million.
«One In a Million» ("Üks' millionaspäi") om 8. pajo Modern Talking:an «The 1st Album»-al'bomas (1985). Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajo mülüi air play-čartha Livanas, i oli 67-ndel sijal taholižes hitparadas.
Mari Roos änetoiti necen pajon kaverversijad („Einmal im Leben“-nimenke).


There's Something in the Air.
«There's Something in the Air» ("Om midä-se il'mas") om 13. pajo Modern Talking:an «America»-al'bomas (2001). Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajo mülüi air play-čartha Latvijas.


I'm No Rockefeller.
«I'm No Rockefeller» ("Minä en ole Rokfeller") om kahtenz' pajo Modern Talking:an «Universe»-al'bomas (2003). Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajo mülüi air play-čartha Venämas i oli ühtendel sijal taholižes hitparadas.


Minelli Stiv.
Stiv Minelli () om italijalaine gitarist «Node»-gruppas.
Hän om tetab kut Lacuna Coil:an koncertühtnii (1997—1998 voziš). Mugažo hän ühtni gruppiden riven al'bomoiden änetamižes.


Džakart.
Džakart (ind. da jav. "Jakarta"; edel 1527. vot — Sunda Kelapa, edel 1619. vot — Džajakart, edel 1942. vot — Batavii) om eriline pälidnalaine ümbrik (ind. "Daerah Khusus Ibu Kota Jakarta"), Indonezijan pälidn da sen kaikiš suremb lidn, kudamb sijadase Jav-saren lodehližel randištol, kus Čilivung-jogi (Kali Besar-jogi) lankteb Javanmerhe.
Pälidnalaižen ümbrikon pämez' nimitase gubernatoran. Džakart jagase 5 lidnrajonha 1 ümbrikonke.
Eläjad.
Läz 28 mln elädas lidnaglomeracijas vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe.
Eläjiden religiozine mülükund: 85,5 % oma islaman polenpidajad, 5,2 % — protestantad, 4,8 % — katolikad, 3,5 % — buddistad, 1% — induistad.
Transport.
Avtobusad, kiruhavtobusad, ezilidnelektrojonused da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen aglomeracijas. Monorel's da metron kaks' jonod oma sauvomas (2013-2017). Kaikiš znamasižemb valdkundas "Tandžungpriok-konteinerport" sijadase 13 km pohjoižhe lidnaspäi. Lidn om avto-, raud-, il'm- da meriteiden tarbhaine keskuz.
Rahvahidenkeskeine civiline "Sukarno-Hatta"-lendimport ("CGK", indonez.: "Bandar Udara Internasional Soekarno–Hatta") sijadase päivlaskmaižes Tangerang-ezilidnas, 20 km lodeheze Džakartan keskusespäi. Matknikoiden vozne valu om 60 mln (2013). Tehtas passažorreisid Suvipäivnouzmaižen Azijan maihe da Indonezijadme päpaloin, jügureisid kaiked mail'madme.


Pajo.
Pajo om kaikiš kebnemb, no levitadud vokaližen muzikan form. Se ühtenzoitab poetišt tekstad koveritomanke melodijanke, kudamb panese muštho kebnašti. Erašti voib mödustadas orkestikal (mugažo mimikal).
Levedas znamoičendas pajo mülütab ičheze kaiked, mi pajatase; kaidas znamoičendas — pen' runonvuitte lirine žanr, kudamb om kaikuččel rahvahal. Muzikaliž-vaiheližen sauvusen kebnuz harakterizuib necidä žanrad.
Pajod erinedas žanroiden, mülükundan, edestusen formiden da toižiden tundusiden mödhe.
Pajo voib edestadas kut ühtel pajatajal, muga horal-ki. Pajatadas pajoid kut instrumentaliženke mödustandanke, ninga sita (a cappella).


Go.
Go (jap.: 碁 "go", kit.: 围棋 "veici", kor.: 바둑 "paduk") om veroline strategine laudanvänd, kudamb om sädud amuižes Kitaiš voziden 2000 da 200 edel m.e. keskes.


Jumal.
Jumal vai Ülähäine om suren, sakraližen Ülembaižen Olijan nimi teistižiš da deistižiš uskondoiš.
Monoteistižiš religijoiš (hristanuskond, islam, iudaizm) Jumal om Absolütan personofikacii, transcendentine ülembaižen realižusen avaiduz, i ližaks Hän om ühthine da üks'jäine, ei ole Hänen pojavid. Om äi jumaloid politeistižiš religijoiš, eriližidenke «funkcijoidenke» i parembuzidenke; no heiden keskes päjumal om olmas (ozutesikš, Jumou vepsän mifologijaspäi; m. k. monolatrii).
60..90% täuz'igäšt ristitištod kaiked mail'madme uskotas Jumalha.


Bobaine.
Bobaine om mitte-se kalu vändon täht.


Vänd.
Vänd om hamakahan, produktivitoman radmižen erik, konz motiv om ei rezul'tatas, a ičesaze processas. Mugažo «vänd»-termin kävutase kaluiden vai programmoiden keradusen znamoičendale, kudambad oma märitud ningoižen radmižen täht.


Sport.
Sport (, lühetud form amuižfranc. kelespäi "desport" — «vänd», «bobuštuz») om ristituiden radmine, kudamb om organizuidud märhapandud ohjandimiden mödhe. Sen metoikš oma ristituiden fizižiden vai intellektualižiden mahtusiden rindatuz, vaumičend sportadamha voibištelendan tel i ristituidenkeskeižed pidandad, kudambad tegesoiš mugomas processas.
Massine sport andab voimust paremboita ristitun tervhut da jätkata hänen sädamižen igäd.
Kaikiš amuižembad sportan toižendad oma borcuind (kuvad magikaroiš kaiked mail'madme), kaluiden tarkoiged čudand (kaiked mail'madme), gimnastik (Kitai, 4 tuhad vot e.m.e.), vänd mäčhu (Kitai, 1. voz'tuha EME).


Simfonii.
Simfonii (grek. "συμφωνία" — «kajahtai ühtes», «kaposuz») om muziksäduz orkestran (tobjimalaz simfonižen orkestran) täht.


Evrovizii-1956.
Evrovizii-1956 (angl.: "Eurovision Song Contest 1956", fr.: "Concours Eurovision de la chanson 1956") oli ezmäine Evrovizii-konkurs, kudamb oli oigetud semendkun 24. päiväl vl 1956 Luganos, Šveicarijas. Konkursan vägestai oli šveicarijalaine pajatai Liz Assija.
1956


Ristit.
Ristit () om Ristitud-sugun erik (Homo) Gominidad-sugukundaspäi Primatad-heimkundas, üks'jäine eläb nügüdläižen aigan. Hän om kundaline olii melenke da tuntkenke, istorižen töhišton da kul'turan subjekt. Ristit sündui Mal evolücijan processan rezul'tataks — antropogenezas, sen tedoiduz jätkustub.
Ristitkund om ristitližiden individoiden ühtmuz.
Etimologii.
Vepsän sana "ristit" tuleb "rist" i "risttä" vaihišpäi, sikš ende ristituikš sai kucta vaiše valatadud mehid. Sid' nece nimetuz leviganzi kaikile mehile.
Erinijad pirdad.
Ristitun erigoičijad päpirdad oma püštoiged kävund, šingotadud päaivod, meletandan olend i kel'. Hän voib meletada, sekoida, tehta joudjališt valičendad, otta vastusenpidandad tegos, pidada moralid meles. Ristit om kuvazumatoi londusen olendale, hänen organad da palad ei voigoi eläda kaičendata avoinudes ümbrištos živatoiden erineden. Vastkarin, mehed mahttas säta i kävutada lämoid, azegid da tökaluid.


Todorova Jelica.
Jelica Todorova Todorova (; sünd. 2. sügüz'ku 1977, Varn, Bolgarii) om bolgarijalaine folk-pajatai i professionaline perkussionist.
Ühtmudel Stojan Jankulovanke ezini Bolgarijad Evrovizii-2013-konkursal «Samo šampioni»-pajonke.


Jankulov Stojan.
Stojan Jankulov (; sünd. 10. sügüz'ku 1966, Sofii, Bolgarii) om bolgarijalaine barabananvändai i perkussionist.
Ühtmudel Jelica Todorovanke ezini Bolgarijan Evrovizii-2013-konkursal «Samo šampioni»-pajonke.


Alöna Mun.
Alöna Muntänu (), tetab kut Alöna Mun (; sünd. 25. semendku 1989, Kišinöv, Moldov, NSTÜ) om moldovalaine pajatai.
Vl 2013 hän ezini "Evrovizii"-konkursal, kus pajati "O mie"-pajon. Alöna sai 11-nden sijan (71 čokkoint).


Defender.
«Defender» om Venäman kompanii da torguindmark, kompjutertehnikan i aksessuaroiden tegii da satai. Tegeb 1990 vspäi Moskvas. Ladimid pästtas Päivlaskmaiževropan da Azijan tegimil.


House of Mystic Lights.
«House of Mystic Lights» ("Mistižiden lämoiden kodi") om C. C. Catch:an pajo da ühtennimine singl, kudamb om pästtud 1988-nden voden keväz'kul. Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajod ei pästnugoi pajatajan al'bomoil, no mülütadihe sidä «Diamonds»-kompiläcijha sil-žo vodel. Pajo oli erasenke satusenke Saksanman i Ispanijan čartoiš.


Diamonds.
«Diamonds» ("Bril'jantad"; mugažo — «Diamonds — Her Greatest Hits» ("Bril'jantad — Hänen parahimad hitad")) om C. C. Catch:an ezmäine kompiläcijanal'bom. Se om pästtud voden 1988 16. päiväl semendkud. Pandas märha «Diamonds»-kompiläcijanal'bomad erižeks al'bomaks erasiš purtkiš.
Päiči aigaližiš hitoiš, om uzid pajoid-ki al'bomas — «House of Mystic Lights», «Don't Shoot My Sheriff Tonight» da «Do You Love As You Look» (ezmäine om pästtud singlal).


Fire of Love.
«Fire of Love» ("Armastusen lämoi") om 10. (jäl'gmäine) pajo C. C. Catch:an «Big Fun»-al'bomas (1988).
Pajon butleg-singl om pästtud 2001-ndel vodel DJ RavL:alpäi.


Azartvänd.
Azartvänd (franc. "jeu de hasard" — statjan vänd) om vänd, kudambas vägestuz kogonaz vai sures märas rippub ei vändajiden mahtospäi, a statjaspäi.


Čistalöv Veniamin.
Veniamin Timofejevič (Tima Ven') Čistalöv (,; sünd. 8. reduku 1890, Pomozdino, Vologdan gubernii, Venäman imperii — kol. 13. reduku 1939, Siktivkar, Komin Tazovaldkund, Venäman NFST, NSTÜ) oli nevondkundaline komilaine kirjutai, runokirjutai, opendai da kändai. Komin literaturan klassik.


Backseat of Your Cadillac.
«Backseat of Your Cadillac» ("Sinun Cadillac:an tagabesetk") om C. C. Catch:an pajo da ühtennimine singl «Big Fun»-al'bomas, kudamb om pästtud 1988-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Big Fun.
«Big Fun» ("Sur' mel'hüvüz") om C. C. Catch:an 4. al'bom, pästtud 1988. vodes.


Hear What I Say.
«Hear What I Say» ("Kundle, midä sanun") om C. C. Catch:an 5. al'bom, pästtud 1989. vodes.
Se om kaikiš satusetomemb pajatajan al'bom; sen singloiden kartte, vaiše pen' satuz oli saksalaižiš čartoiš. Päiči diskos, al'bomas om haus-, fank- i svingbit-žanroiden valatoitused.


Big Time.
«Big Time» ("Satusen aig") om C. C. Catch:an pajo da ühtennimine singl «Hear What I Say»-al'bomas, kudamb om pästtud 1989-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Monoteizm.
Monoteizm (grek. "μονος" — üks', θεος — jumal) om religine el'genduz, miše om vaiše üks' jumal, vai miše Jumal om üks'jäine.


Politeizm.
Politeizm (grek. "πολύς" — äi, θεος — jumal) om uskondoiden sistem, religine mail'mannägend, kudamban aluses om usk äjihe jumaloihe. Hö oma tobjimalaz keratud panteonha jumaloišpäi i jumalnaižišpäi.


Midnight Hour.
«Midnight Hour» ("Südäiö") om C. C. Catch:an ühtenz' pajo «Hear What I Say»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1989-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


You Shot a Hole In My Soul.
«You Shot a Hole In My Soul» ("Löid reigun minun henges") om 3. C. C. Catch:an pajo «Catch the Catch»-al'bomaspäi (1986). Pajon tekst om anglijan kelel.
Sebrsingl (G. G. Anderson-pajatajanke ühtes) om pästtud sil-žo vodel.


Babaksad.
Babaksad ("Babax") om linduiden sugu "Leiothrichidae"-sugukundas. Areal — Kitai (s. k. Honkong), Indii da Mjanmar.


Avto.
Avto, avtomobil' (amuižgrek.: "αὐτο" — iče i latin.: "mobilis" — likkui) om motorine rel'satoi teine transportlikkuim minimum 4 kezranke.


Kater.
Kater (ven.: "катер"), vai likutimveneh (miše ei tobmalaze oikti) om venehiden da laivoiden ühtnine nimi, kudambad om likutim kut vägimašin (erind — likutimveneh, sikš ku kater om stacionarine transport).


Likutimveneh.
Likutimveneh (vai motorveneh) om venehen tip; alamäraine laiv, kudambas om likutim. Sen likutim ei ole stacionarine — i "nece om päerinend kateraspäi".
Sättutoitase transportižiden, ižanduz-, turistižiden, bobuštuz-, sportižiden da toižiden metoiden täht.


Petri Julius Rihard.
Julius Rihard Petri (; sünd. 31. semendku 1852, Barmen, Prussii — kol. 20. tal'vku 1921, Caic, Saksanma) oli saksalaine mikrobiolog. Tedoradoiden riven tegii.
Oli Robert Kohan abunikan. 1877-ndes vodes sädi eriline laboratorine astii — Petrin mall'aine.


Lapsiden kaičendan päiv.
Lapsiden kaičendan päiv () om rahvahidenkeskeine päiv. Se om valdkundpraznik Venämas-ki, radinpäiv. Oigetas kezakun 1. päiväl vodespäi 1950; praznik om vahvištadud Parižas vn 1949 Rahvahidenkeskeižen demokratižen naižfederacijan kongressal vedatamha tarkust abortoiden problemale.


Mahfuz Nagib.
Nagib Mahfuz Abdel' Aziz Ibragim Ahmed Baša (; sünd. 11. tal'vku 1911, Kair, Egipt — kol. 30. eloku 2006, sigä-žo) oli tetab egiptalaine kirjutai-romanist da dramaturg romantizm- i realizm-žanroiš. Literaturižen Nobelän premijan laureat (1988).
Üks' tetabižiš egiptalaižiš kirjutajišpäi, kudamb valatoiti nügüdläižhe arabižhe literaturha. Sädusiden pätematikad — ekzistencializm (olendfilosofii), liberalizm i eskai nacionalizm. Ei kaik hänen romanoišpäi oli ottud pozitivižikš sijaližes (eriližikš islamižes) kundas.


Jump In My Car.
«Jump In My Car» ("Hüpni minun avtoho") om Secret Star:an pajo da hänen ühtennimine singl Diter Bolenan avtorusenke. Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajo oli sädud Bolenalpäi Secret Star:ale (todesine nimi — Sabina Lürenbaum) da C. C. Catch:ale (edestajad oliba tundmusiš ühthižtön «Optimal»-muzikgruppas tagapäi). Secret Star:an singl (se linni hänen debütižeks soližeks radoks) om pästtud 1986-nden voden keväz'kul. Päliči kus, sulakun 28. päiväl, pajo om pästtud C. C. Catch:an «Catch the Catch»-al'bomal. Arni toine versii, hot' ei olend pästtud kut singl, linni enamb populärižeks. Mugažo nece pajonversii oli populärine.
Edestajiden rivi änetiba ičeze necen pajon kaverversijoid: ozutesikš, Mari Roos (saksalaine versii "«Bleib' Wie Du Bist»"-nimenke), Kelli Kvong (kitailaine versii "«伤心的我»"-nimenke), Tai Hen (vjetnamalaine versii "«Hãy Tìm Đến Bên Em»"-nimenke).


Čomuz.
Čomuz om estetine, praktitoi kategorii, kudamb znamoičeb vigatomust, objektan aspektoiden garmonijad; i nece objekt (vai näguz) ajab hengidusen mujandadan kaclijal. Se om üks' kul'turan päkategorijišpäi.


Pavlov Igor'.
Igor' Pavlov () om tutab venämalaine programist, 7-Zip-ahtištimen i 7z-failformatan tegii.


Ditrih Marlen.
Marlen Ditrih (), todesine nimi — Marija Magdalena Ditrih (saks.: "Marie Magdalene Dietrich"; sund. 27. tal'vku 1901, Šöneberg (Berlin), Germanii — kol. 6. semendku 1992, Pariž, Francii) oli germanijalaine i amerikalaine aktris da pajatai.


Merilin Monro.
Merilin Monro (), todesine nimi — Norma Džin Mortenson (angl. "Norma Jeane Mortensоn"; sünd. 1. kezaku 1926, Los Andželes, Kalifornii, AÜV — kol. 5. eloku 1962, sigä-žo) oli amerikalaine kinoaktris, pajatai naine i sekssimvol.


Black Rebel Motorcycle Club.
«Black Rebel Motorcycle Club» («BRMC» — «mustoiden toroknikoiden motoklub») om amerikalaine indi-/noiz-/psihodelikrokgrupp Los Andželesaspäi. Om olmas 1998. vlpäi.
Mugoižed muzikkollektivad tegiba valatoitust «BRMC»:ha: The Jesus and Mary Chain, The Stone Roses, My Bloody Valentine i Ride.


Summer Kisses.
«Summer Kisses» ("Kezaližed čoksuižed") om C. C. Catch:an kahtenz' pajo «Big Fun»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1988-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Nothing But a Heartache.
«Nothing But a Heartache» ("Nimidä päiči hengenkibus") om C. C. Catch:an 8. pajo «Big Fun»-al'bomas da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 1988-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Baby I Need Your Love.
«Baby I Need Your Love» ("Raha, minei pidab sinun armastust") om C. C. Catch:an pajo da ühtennimine singl «Big Fun»-al'bomas, kudamb om pästtud 1988-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Mir.
Mir (vai Londuzkund, mugažo — Mail'm) om fundamentaline termin astronomijas da filosofijas, konkretižeta märhapanendata. Ühtnižes hamas, Mir om olmižen kaiken kund ümbri meiš, sidä kesken planetad, tähthad, galaktikad; a mugažo kaiked materijad da energii. Pojavad terminad — kosmos, mail'm, londuz.
«Mir»-tärtuses voib olda kaks' erazvuittušt hamad: "spekulätivine" da "materialine"; materiališt Mirud kuctas astronomižeks Miruks (vai, harvemba, Metagalaktikaks).
Erasišti lugedas, miše om olmas "kuverz'-se" mirud (n. k. leveduzpirdaižed mail'mad), nece gipotetišt miruiden kundad kuctas Mul'timiruks.


Džezv.
Džezv vai turk (turk. "cezve", ven. "турка") om astii kofen keitandale päivnouzmaižen ladun mödhe (turkalaižen ladun mödhe).


The 7-Inch Decade Remix.
«The 7-Inch Decade Remix» ("Voz'kümnen seičemedüimaine remiks") om C. C. Catch:an „megamiks“-singl.
Om pästtud 1990-ndel vodel, da vaiše Ispanijas.


C. C. Catch Megamix '98.
«C. C. Catch Megamix '98» ("C. C. Catch:an megamiks, 98. voz' ") om C. C. Catch:an „megamiks“-singl da kaks' jäl'gmäšt kompozicijad (19. i 20.) «Best of '98»-kompiläcijanal'bomas. Oma pästtud 1998-ndes vodes.


Classics.
«Classics» ("Klassik") om C. C. Catch:an kompiläcijanal'bom. Se om pästtud vodel 1989.


Čandar Krišan.
Krišan Čandar (urdu: "كرشن چندر";; sünd. 23. kül'mku 1914, Vazirabad, Pendžab, Britanijan Indii (nüg. — Pakistan) — kol. 8. keväz'ku 1977, Bombei, Maharaštr, Indii) oli indijalaiž-pakistanalaine kirjutai.
Kirjuti enamb 20 romanad, 30 sanutezkogodust, mugažo äi radiop'jesoid, kinoscenarijoid da satirižid sädusid. Hänen radod oma urdu- i (edelespäi) hindi-kelil.
«Kukerdud pu» da «Oslan iloazjad» oliba kaikiš tetabambad sädused.


Violine.
Violine om populärine kaikes mail'mas jändesoit. Sil om znamasine rol' Evropan kul'turas.
Necil soitol om rahvahaline augotižlibund. Violižel om nell' (harvašti viž) jändet — muzikant soitab niil tauguden abul.


Sekator.
Sekator (franc. "sécateur") om sadraudad vezoiden da hoikiden barboiden čapandale.


Saturn (planet).
Saturn om 6. planet Päiväižespäi lugeden Päiväižen sistemas. Sen perigelii om 1 353 572 956 km, a afelii om 1 513 325 783 km. Planet punose ümbri Päiväižes da tegeb kogonaižen punondan 29,46 maižes vodes.
Saturnal om 62 kaimdajad.


Jupiter (planet).
Jupiter om 5. planet Päiväižespäi lugeden Päiväižen sistemas. Se om kaikiš suremb Päiväižen sisteman planet. Sen perigelii om 7,405736·108 km, a afelii om 8,165208·108 km. Planet punose ümbri Päiväižes da tegeb kogonaižen punondan 11,86 maižes vodes.
Jupiteral om 67 kaimdajad.


Keil Džon.
Džon Devis Keil (; sünd. 9. keväz'ku 1942, Garnant, Karmartenšir, Uel's, Sur' Britanii) om britanijalaine (uel'salaine) pajatai, muzikan vändai äjil instrumentil, muzikankirjutai da prodüser. Oli «The Velvet Underground»:an ühtnii (vhesai 1968).


Plener.
Plener (franc. "en plein air" — «avoinudes il'mas») om objektoiden kuvadandan voimujupirdandan tehnik londuseližes lämoiš i londuseližiš arvoimižiš.


Vikal'vi.
Vikal'vi (ital.: "Vicalvi", sijaližel dialektal: "Ucàluë") om pen' lidn (kommun) Italijas.
Pind om läz 8 km². Lidnan eläjiden lugu oli 840 ristitud 2010-žes vodes. Vikal'vin pämez' om Gabriel' Rikardi.
Pämel'heižtahod oma keskaigaine zamk da katoline jumalankodi, kudamb om avaidud Franciskal Assizilpäi 1222-žes vodes.


Ganzingen.
Ganzingen (saks.: "Gansingen") om pen' lidn (kommun) Šveicarijas, Argau-kantonas.
Pind om läz 9 km². Lidnan eläjiden lugu oli 969 ristitud 2012-žes vodes.
Ganzingen om avaidud 5.—6. voz'sadas, enččen rimalaižiden žilon territorijas. Pit'kan aigan oli Avstrijan valduses.


Arkindeil.
Arkindeil (angl.: "Arkendale") om külä Sures Britanijas, Pohjoine Jorkšir-grafkundas.
Külän eläjiden lugu oli 278 ristitud 2001-žes vodes.
Arkindeilas om pab, jumalanpert' da küläkundkodi.


Centropogon cazaletii.
"Centropogon cazaletii" om kazmuzerik "Campanulaceae"-sugukundas.
Ekvadoran endemik. Kazvab nepsoiš tropižiš i subtropižiš mecoiš, mägiš. Sugu om kadomižen grazindan al.


Pterolepis glomerata.
"Pterolepis glomerata" om kazmuzerik "Melastomataceae"-sugukundas.
Kazvab Suviamerikas i Peniš Antil'jan Sariš, nepsoiš nituiš da saduiš.


St. Magdalene.
Enččed «St. Magdalene»-kompanijan sauvused. Nügüd' ned oma eländkodid, om sur' kul'turine znamoičend niil.
«St. Magdalene» oli šotlandijalaižen viskin tegii Linlitgouspäi (Šotlandii, Sur' Britanii). Oli olmas vlpäi 1798 vhesai 1983.


Almaz.
Almaz om mineral, hil'nikan kubine allotropine form.
Se om metastabiline mineral, i sikš voib olda olmas agjatomašti hätkele normaližiš arvoimižiš. Vakuumas vai inertižiš gazoiš (korgedal lämusel) linneb hilläšti grafitaks.


Rilovice.
Rilovice (pol'š.: "Ryłowice" [rɨwɔˈvit͡sɛ]) om külä Pol'šanman suvipäivlaskmas, Sventokšistan sodaveikundas.
Külän eläjiden lugu oli 143 ristitud 2007-ndes vodes.


Eupithecia turpis.
"Eupithecia turpis" om lipkaižiden (kojegiden) erik "Geometridae"-sugukundas.
Kitain (Jun'nan'-provincijan) endemik.


Kristal Leik (Massačusets).
Kristal Leik (angl.: "Crystal Lake"; aigemba — Visvolls Pond (angl.: "Wiswall's Pond") om pen' järv AÜV:oiš, Njuton-lidnanno (Massačusets).
Pind om 130 m² (13 ga).


Kosru.
Kosru (franc.: "Cosrou") om pen' lidn Kot d'Ivuaran suves, Dabu-departamentas.


Penton Brajan.
Brajan Penton (; sünd. 21. eloku 1904, Brisben, Kvinslend, Avstralii — kol. 24. eloku 1951, Sidnei, Uz' Suviuel's, Avstralii) oli tetab avstralijalaine kirjutai da lehtezmez'. Arčibal'dan premijan laureat (1943).
Kirjuti kaks' istorišt romanad — «Man anastajad» (1934) da «Jäl'gestajad» (1936). Födor Dostojevskijan radod tegiba valatoitusen Pentonan mail'mannägendha i literaturstilihe. Hänen sadusiš om realizman elementad — se oli Avstralijan literaturan harakterine pird sil aigal.


Noibert German.
German Noibert (; sünd. 23. viluku 1935, Mangeim, Saksanma — kol. 11. eloku 2003, Bül', Baden-Vürtemberg, Saksanma) oli saksalaine jurist da mikolog.
Radoi miksomicetoiden ümbrikirjutandan päl. Nomenkulaturinicialad — „H.Neubert“. Avaiži severz'-se sugud "Cribraria" i "Lamproderma"-heimkundoiš.


Emanuel' Devid (model'jer).
Devid Emanuel' (; sünd. 17. kül'mku 1952, Bridžent, Uel's, Sur' Britanii) om britanijalaine (uel'salaine) model'jer. Tetab kut saiplat'kön tegii Diana-princessan täht.


Gal'špah.
Gal'špah (saks.: "Gallspach") om lidn (torguindkommun) Avstrijas, Üläavstrii-federacijanmas.
Pind om 6,18 km². Gal'špahan eläjiden lugu oli 2 663 ristitud 2014-des vodes. Pämez' — Diter Lang.
Om avaidud 11. voz'sadas. Pämel'heižtaho om Gal'špahan vedezamk, se om saudud edel 1120-nt vot.


Kagrlinduine.
Kagrlinduine, mugažo čirkuine paginoiš () om lind, mülüb Paskačunvuiččed-heimkundha. Navedib söda kagran jüvid, i voi nähta paksus heboiden purnoidenno.
Vasttase londuses Evropan da Päivlaskmaižen Azijan venon vönen levedusil. Lind tuli laivoil ujuden Udhe Zelandijha, nügüd' om levitadud avaros sigä. Ižačun pä, puzu da händ oma pakuižen polhe. Sauvob pezoid 2-3 kerdad vodes. Hibj om 16-20 sm pitte, 23-36 g vedutte, suugiden maihutuzkeskust om 26-30 sm. N'ok om lühüd.


Ville la Komb.
Ville la Komb (franc.: "Villers-la-Combe") om kommun Francijas, Franš Konte-regionas.
Pind om läz 6 km². Ville la Komban eläjiden lugu oli 49 ristitud 2010-žes vodes. Pämez' — Raimon Bassin'jo.


Trefl'.
Trefl' (franc.: "Trèfle") om jogi Francijas, Puatu—Šarant-regionas. Om Sön'je-jogen päližajogi, Šarant-jogen basseinan pala. Augotab joksta Kordeon-kommunanno; mugažo jokseb Tuverak-, Barbez'je Sen Iler-, Le Tatr-, Ren'jak- i toižiden kommunoiden territorijoidme.
Piduz om läz 47 kilometrad, basseinan pird — 280 km2.
Om kuz' ližajoged, kaikiš suremb niišpäi — Tatr (läz 20 kilometroiden pitte).


K'jarelli Alis.
Alis Elizabet Rouz K'jarelli () om italijalaine pianist «Alice in Darkland»-gruppas.
Hän om tetab kut Lacuna Coil:an koncertühtnii (1998. vodes). Mugažo hän ühtni gruppiden riven al'bomoiden änetamižhe.


Jonkblut Villem Jozef Andreas.
Villem Jozef Andreas Jonkblut (; sünd. 6. heinku 1817, Hag, Alamad — kol. 19. reduku 1885, Visbaden, Saksanma) oli alamalaine literaturan istorik.


Tüterbah.
Tüterbah (saks.: "Tüterbach") om jogi Saksanmas, Pohjoine Rein—Vestfalii-federacijanmas. Om Trüggel'bah-jogen päližajogi, Ems-jogen basseinan pala. Jokseb Biledel'd-kommunan territorijadme.


El' Kahas.
El' Kahas () vai Rahvahaline «El' Kahas»-puišt (, kečuaks: "Cajas mama llaqta parki") om londuseline puišt Ekvadoras, Asuai-provincijas. Se om avaitud 1996-nden vodel kül'mkun 5. päiväl.
Pind om 288 km2 (läz 28 800 ga).


Lonstonan zamk.
Lonstonan zamk (, korn.: "Kastell Lannstefan") om zamk Lonstonan (Kornuoll, Anglii, Sur' Britanii) ümbrištos.
Om saudud 1067-ndes vhesai; nügüdläižen aigan linni ruinoikš. Hal'g rižase turistoil.


Asymbolus galacticus.
"Asymbolus galacticus" om kažiakuloiden erik "Asymbolus"-sugus. Ümbrikirjutud 2008-žes vodes.
Eläb Avstralijan randoidenno.


Vaugedjärv.
Vaugedjärv (ven.: "Белое озеро" (a mugažo sijaližel dialektal — "Бело озёро"), suom.: "Valkeajärvi") om järv Venäman Vologdan agjas.
Pind om läz 1125 km². Makssüvüz om läz 33 metrad.


Juhannus.
Juhannus om Ivan Kupalan päiv, suomalaižiden kezapühänik kezakus. Suomenmas om valdkundaline praznik da mugažo nacionaližen flagan päiv.
Venämas se om inkeriläižiden (ingermanlandijalaižiden) nacionaline praznik, kudambad oigetas Tuutari-parkas läz Piterid.


Koivuine.
"Koivuine" om surmanjäl'ghine vepsläižen runokirjutajan da radioradnikan Alevtinan Andrejevan runokogoduz vepsän da venän kelil. Se om pästtud 2000 vodes Juminkeko-fondan abunke.


Kodima, Vepsänma.
"Kodima, Vepsänma" om Juminkeko-fondan pästand, kudambas oma pästtud Markkun Niemižen Vepsänman fotokuvad da vepsläižiden runokirjutajiden runod.


Pohjoižčudin kelel.
"Om det Nord-Tshudiska språket" (veps.: "Pohjoižčudin kelel") om Eliasan Lönnrotan doktordissertacii vepsän kelen polhe ročin kelel.
Nece kirj om ezmäine vepsän kelen tedoiduz. Se oli pästtud 1853 vodel da udespästtud 2002 vodel Juminkeko-fondan abunke.


Käte-ške käbedaks kägoihudeks.
«Käte-ške käbedaks kägoihudeks» om vepsläižiden voikuiden kirj. Se om pästtud 2012. vodel Juminkeko-fondan abunke. Kirjan tegijad oma Nina Zaiceva da Ol'ga Žukova. Kaik voikud oma kätud venäks sil-žo lehtpolel.
Kaik om 83 voikud kirjas. Mülüdas vepsän kelen korpusha.


Vepsän rahvahan sarnad (2012).
"Vepsän rahvahan sarnad" om Ol'gan Žukovan vepsän rahvahan sarnoiden kirj vepsän kelel.
Se om pästtud 2012 vodel Juminkeko-fondan abunke.
Om mugažo necen kirjan pästandad suomen da mad'jaran kelil.


Virantanaz.
Sen tegii om Nina Zaiceva.
Kirj om pästtud vodel 2012 Juminkeko-fondan abul.


Lendi linduine (kirj).
"Lendi linduine" om Valentinan Lebedevan literaturkogoduz.
Kirj om pästtud 2012 vodel Juminkeko-fondan abunke.


Vauktan unen süles.
"Vauktan unen süles" om Ninan Zaicevan runokogoduz. Se om pästtud 2008 vodel Petroskoiš.


Kodirandaine.
"Kodirandaine" om erazvuiččiden runokirjutajiden kogoduz vepsän kelel. Se om pästtud 1996 vodel Petroskoiš.


Ozatoi kalatez.
"Ozatoi kalatez" om komikskirj vepsän kelel. Se om pästtud 1992 vodel.


Meiden sana.
"Meiden sana" om lugendkirj vepsän kelel norembile škol'nikoile. Se om pästtud 1998 vodel Petroskoiš.
Kirjan avtorad oma Anna Kottina, Aleksandr Maksimov da Nina Zaiceva.


Izo Lizoi.
"Izo Lizoi" om Nina Zaicevan runokogoduz vepsän kelel norembile škol'nikoile. Se om pästtud vodel 2005 Petroskoiš.


Iče kulin, iče nägin.
"Iče kulin, iče nägin" om vepsän rahvahan sarnoiden kirj. Sen tegii om Ol'ga Žukova.
Kirj om pästtud 2011 vodel Petroskoiš.


Ičemoi lugemišt.
"Ičemoi lugemišt" om lugendkirj vepsän kelel norembile škol'nikoile. Se om pästtud 1994 vodel.
Kirjan avtorad oma Nina Zaiceva da Marija Mullonen.


Ičemoi londuz.
"Ičemoi londuz" om lugendkirj vepsän kelel, londusentedon openduzkirj. Sen avtor om Igor' Brodskii.
Om pästtud 2000 vodel Petroskoiš.


Soitoine (kirj vepsän kelel).
"Soitoine" om pajokirj lapsile vepsän kelel. Se om pästtud 1994 vodel.
Kirjan tegii om Vepsän rahvahaližen horan ohjandai Lüdmila Melent'jeva.


Lühüdad pajoižed.
"Lühüdad pajoižed" om pajokirj vepsän kelel. Pajoiden keradai om Rürik Lonin.


Mäthudel.
"Mäthudel" om pajokirj lapsile vepsän kelel. Se om pästtud 2011 vodel.
Kirjan avtor om Ol'ga Žukova.


Todesižed sebranikad.
«Todesižed sebranikad» om sanutesiden kirj lapsiden täht vepsän kelel. Se om pästtud Petroskoiš 2006. vodel.
Sanutesiden avtor om Natal'ja Silakova, vepsän kel'he kändai — Marina Ginijatullina.


Vepsän man mujud.
"Vepsän man mujud" om erazvuiččiden sarnoiden, sanutesiden da toižiden materialoiden kogoduz vepsän da venän kelil, kudamb om pästtud 2012 vodel Petroskoiš.
Sen tegijad oma J. Markov da N. Markova.


Vepsläižed (kirj).
"Vepsläižed" om Zinaida Strogal'ščikovan kirj vepsläižiden polhe. Se om pästtud 2008. vodel Petroskoiš vepsän kelel.


Kahtišti koumekümne koume.
"Kahtišti koumekümne koume" om Nikolajan Abramovan runokogoduz vepsän da mad'jaran kelil. Mad'jaran kel'he kändai om Katalin Nad'.
Kirj om pästtud 2010 vodel Mad'jaranmas.


Pol'tošt paginad.
"Pol'tošt paginad" (ven.: "Полтора разговора") om Nikolajan Grigor'jevan sanutez.
Vepsän kelel necidä sanutest pästtihe 1937 vodel. Kändai oli M. Loginov.
Nece kirj jäi üks'jäižeks čomamahtoižeks pästandaks 1930-nziden voziden vepsän kirjkelel.


Vepsän opas.
"Vepsän opas" om kirj vepsän kelel, kudambad pästtihe Hel'sinkiš 1945 vodel.
Kirjan avtorad oliba M. Airola, A. Turunen, J. Rainio.
Neciš kirjas kuvastub pohjoižvepsän paginan normiruindan naprind.


Vepsän rahvhan sarnad (1996).
"Vepsän rahvhan sarnad" om "paginal'ne" vepsläižiden sarnoiden kogoduz vepsän da venän kelil. Se om pästtud 1996 vodel Petroskoiš.
Kirjan tegijad oma Marija Zaiceva da Nina Onegina.
Kirjas om 55 sarnad 13 vepsän küläspäi. 22 nenišpäi oliba kirjutadud Karjalan Tazovaldkundas (Šoutjärv', Mecantaga, Kaleig, Šokš, Matfejansel'g, Tihoništ), 19 — Leningradan agjas (Ladv, Järved, Pecoil, Šidjärv, Sodjärv) da 14 — Vologdan agjas (Pondal, Kuja).
Nece kirj om lujas arvokaz ei vaiše vepsän fol'kloristikale, no vepsän paginantedole-ki.


Оять-ёген рандал....
"Оять-ёген рандал..." (oficialižes latinan orfografijas — "Ojat'-jogen randal...") om Nikolajan Abramovan kirilline runokogoduz. Se om pästtud 2013 vodel Piteriš. Kirjan tegii om Maksim Kuznecov.
Kirjaha mülüi enamba 90 runod da runokändmižid. Kirjankorel om N. Abramovan fotokuva hänen "Vauktan vesin kuvastuz"-fotoozutelendalpäi.
Nece kirj om ezmäine kirilline pästand vepsän kelel 1992 vodelpäi.


Eristalis intricarius.
"Eristalis intricarius" om gaved' (kärbhaine) "Syrphidae"-sugukundas.
Eläb Venämas, Kazahstanas, Kirgizijas dai päivlaskmaižes i pohjoižes Evropas.


Platyptilia morophaea.
"Platyptilia morophaea" om lipkaižiden erik "Pterophoridae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1920 entomolog Meirik.
Eläb tropižes Afrikas (Efiopii, Kenii). Necil lipkaižel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Cyrtophrys lynchii.
"Cyrtophrys lynchii" om sordaikärbhaižiden erik "Asilidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1904 entomolog Bret.
Gajanan endemik. Necil lipkaižel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Siccia stictica.
"Siccia stictica" om lipkaižiden erik "Erebidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1914 entomolog Hampson.
Eläb tropižes Afrikas (Ganaspäi Zimbabvehesai). Necil lipkaižel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Marginal.
Kadotud venälaižed lapsed voinan aigan, 1942
Marginal om ristit, kudambal ei ole ičeze sociališt statusad, vai kudambal se kadoi. Tobjimalaz malginalad oma «röunal» erazvuiččiden socialižiden gruppoiden keskes, i ei mülügoi konkretižhe kundaližhe klassha. Erasišti kävutase «autsaiderad»-termin.
Lugedas marginaloikš radotomiden pala, koditomad, bomžad, niššatad, hizaidajad, arestantad; a mugažo meletomad, čudižed, invalidad, autistad, subkul'turoiden riven ezitajad (gopnikad,).


Iče minä.
"Iče minä" om runokogoduz karjalan kelen livvin paginal lapsiden täht. Avtor om Paavo Lukin, runoiden keradai — Armas Mišin.


Mompha edax.
"Mompha edax" om lipkaižiden erik "Momphidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1962 entomolog Hodžes.
Eläb päivnouzmaižes Evropas. Necil lipkaižel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Č'jusvill.
Č'jusvill (angl.: "Chewsville") om žilo (ristitištlugemižen tahond) AÜV:oiš, Merilend-štatas.
Pind om läz 2 km². Č'jusvillan eläjiden lugu oli 293 ristitud 2000-žes vodes.


Myrmecophilus sanctaehelenae.
"Myrmecophilus sanctaehelenae" om oigedsuugaižiden erik "Myrmecophilidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1970 entomolog Šopar.
Eläb päivnouzmaižes Afrikas. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Arthrura pulcher.
"Arthrura pulcher" om perakaridoiden (mererakoiden üläheimkund) erik "Tanaellidae"-sugukundas.


Mül' Rozin.
Mül' Rozin (saks.: "Mühl Rosin") om küläkund Saksanman pohjoižpäivnouzmas, Meklenburg da Ezine Pomeranii-federacijanmas.
Kundan eläjiden lugu oli 1 086 ristitud 2011-žes vodes.


Cybaeota.
"Cybaeota" om hämähoukuiden sugu "Cybaeidae"-sugukundas. Areal — AÜV, Kanad.


Ainsa Sobrarbe.
Ainsa Sobrarbe (isp.: "Aínsa-Sobrarbe", arag.: "L'Aínsa-Sobrarbe") om municipalitet Ispanijas, Uesk-provincijas.
Pind om läz 285 km². Ainsa Sobrarben eläjiden lugu oli 2,242 ristitud 2012-žes vodes. Pämez' — Hose Miguel' Čelis Peres.


Semönov Pötr.
Pötr Mihailovič Semönov (karj.: "P'otr Sem'onov",; sünd. 11. heinku 1934, Rodinjärv-külä, Präžan rajon, Karjalan ANST, NSTÜ) om karjalaine kirjutai i kändai. Kirjutab karjalan kelen livvin paginal.


Komiks.
Komiks (angl.: "comic" — ilosine) om pirdud istorijad, sanutesed kuviš. Komiks ühtenzoitab ičheze literaturan i kuvandčomamahton pirdoid.
Om toižid-ki nimitusid necen čomamahton i sen toižendoiden täht — pirdud istorijad, järedoile komiksoile — grafižed romanad (vai grafižed novellad), lühüdoile — stripad. Erazvuiččiš maiš, kus om komiksoiden šingotadud industrii, ičeze nimitused oma niiden täht. Ozutesikš, francijankeližes mirus komiksad kuctas "bande dessinee" (pirdud lent) vai "BD", japonijalaižid komiksoid kuctas "manga:ks".


Londuz.
Londuz om Mirun materialine mail'm, faktižikš — naturaližiden tedoiden opendan päobjekt.
Mugažo sen termin kävutase hal'g "londuseližen elämižümbrišton" tärtuses (kaik, miše jäi ümbriradmižeta ristituil).


Viruen.
Viruen (franc.: "Viroin", vallon.: "Virwin") om jogi Bel'gijas da Francijas. Om Šime-jogen päližajogi, Maas-jogen basseinan pala.


Virtanen Veikko.
Veikko Armas Virtanen (mugažo suomen kelel; sünd. 14. heinku 1928, Hel'sinki, Suomenma) om tetab suomalaine organmaster.
Lendi enamb 150 organad; kaikiš znamoičembad niišpäi — Temppeliaukion (1975), Lahtin Ristun jumalankodin (1978) da Turkun jumalanpertin (1979—1980) organad. Virtanenan "Urkurakentamo Veikko Virtanen OY"-edheotand baziruiše Espos. Nügüd' hänen poig ižandoitase organtöl mugažo.


Lembolovon järv.
Lembolovon järv (ven. "Лемболовское озеро", suom. "Lempaalanjärvi") om järv Karjalan kaglhal Leningradan agjan Vsevoložskan rajonas.
Pind om 12,5 km². Makssüvüz om 8,3 m.


Optimal.
«Optimal» oli saksalaine neiččiden diskopop- / džaz- / sintipopgrupp Osnabrükaspäi, 1983. vlpäi 1985. vhesai.
Mülükundas oliba Sabina Lürenbaum (; hän linni tetabaks kut Secret Star), Karolina Katarina Müller (; linni tetabaks kut C. C. Catch), Sil'vija Fröčel' (saks.: "Sylvia Frötschel") da Klaudija Štürcenbeher (saks.: "Claudia Stürzenbecher"). Grupp äneti vaiše kaks' singlad toižetujas mülükundas.
Ühten ezinendan aigan prodüser Diter Bolen homaiči heid i tariči ühthižtön kahtele ühtnijale. Jäl'ges sidä kollektiv čihozi. Karolina linni ani tetabaks diskoedestajaks edelespäi Evropas, a vot Sabinan da Sil'vijan kar'jerad oliba vähemb satusekahad. Klaudijan personaline elo om tundmatoi.


Gar d'Aržikur P'jerrpon.
Enzne stancijan pert'; nügüd' om saubas
Gar d'Aržikur P'jerrpon (franc.: "Gare d'Hargicourt — Pierrepont") om raudtestancii Francijas, Am'jen—Komp'jen'-linijas. Om Aržikur-kommunan südäimes, läz P'jerrpon sür Avr-kommunad.


Ph. Stanislavan jumalanpert' (Piter).
Ph. Stanislavan jumalanpert' () om katoline jumalanpert' Piteriš. Om saudud 1823.—1825. voziš, arhitektor — David Viskonti.
Sijadase Pečatnikoiden Ühtnendan irdal Admiralteiskii-rajonas, mugažo Masterskai-irdal, Kolomenskii-sarel. Se om 19. voz'sadan arhitekturine muštnik. Om saudud klassicizm-stiliš. Mülü — 700 ristithusai.
Pühäpert' om saudud Stanislav Boguš-Sestrencevičan pertin sijas. Hän služi ezmäižen katoližen mitropolitan Venäman imperijas, sirdi toižhe pertihe da andoi tarhad jumalankodikundale. Vozil 1934—1996 kävutihe pühäpertid toižeks: ezmäi oli varažom, sid' gazmaskiden ceh, «Rot Front»-fabrikan ceh (1961 — 1980-nded voded), modan salon i aktzal. Vozil 1996—1998 sur' kohenduz da restavracii mäniba.


Pont V'je (Al'bi).
Pont V'je (— «Vanh sild») om sild Al'bi-kommunas (Francii), Tarn-joges päliči.
Piduz — 150 metrad. Saudud 11. voz'sadas.


Stroicanpäiv.
Stroicanpäiv om üks' hristanuskondan kaikiš surembiš praznikoišpäi (pühänikoišpäi).


Fasmer Maks.
Maks Julius Fridrih Fasmer (,; sünd. 28. viluku 1886, Piter, Venäman imperii — kol. 30. keväz'ku 1962, Päivlaskmaine Berlin) oli Venäman augotižlibundan tetab germanijalaine kelentedomez', leksikograf, slavist i balkanist.


Valendas.
Valendas (saks.: "Valendas", romanš.: "Valendau") oli kommun Šveicarijas, Graubünden-kantonas.
Pind oli läz 23 km², a eläjiden lugu 2012-žen voden lopindal oli 298 ristitud. 2013-žen voden Vilukun 1. päiväl Valendas-, Ferzam-, Zafin- da Tenn-kommunad oliba ühtenzoittud Zafintal-lidnudhe.


Tullei.
Tullei om erazvuiččiden gazoiden valuiden likund, putub atmosferas gorizontaližhe čuradushe. Mal se om il'man valud.
Tulleid erinesoiš vägen mödhe: brizaspäi uraganhasai. Kaikenaigaižed kovad tulleid voidas veda surmičijoihe valatoitusihe ümbrištos (erozijad i m. e.).


Rajan Petti.
Petti Rajan (), todesine nimi om Bridžit Rajan (saks.: "Bridget Ryan"; sünd. 6. semendku 1961, Vuppertal', Pohjoine Rein da Vestfalii, Saksanma), om saksalaine evrodiskopajatai.
Hän linni tetabaks 1980-nziš voziš jäl'ges «You're My Love, You're My Life»-singlan pästandad. Toižed populärižed pajod oma «Love is the Name of the Game», «Stay with Me Tonight» da «I Don't Wanna Loose You Tonight». Debütine al'bom, «Love is the Name of the Game», oli populärine Kitaiš da Japonijas.
Žalleičendaks, hänen hoštuz oli lühüdaigaine, i nügüd' hän (kut äjad diskoezitajad-ki) ezineb i om satuz eduzližikš Venämas.


Sendak Moris.
a>n irdal (AÜV) Moris Sendakan muštho.
Moris Sendak (; sünd. 10. kezaku 1928, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV — kol. 8. semendku 2012, Danberi, Konnektikut, AÜV) oli amerikaine lapsenkirjutai da kuvatai. Tetab kut «Sigä, kus bukačkulud elädas»-kirjan (1963) tegii.


Mišel' (pajatai).
Mišel' (), todesine nimi — Mihaela Ožog (; sünd. 12. sulaku 1993, Sorokad, Moldov) om moldovalaiž-romanijalaine pajatai.
Ezineb vižvoččes igäspäi. Oti prizsijad erazvuiččiš muzikkonkursoiš (Venämas, Moldovas, Bolgarijas, Turkanmas, Francijas, AÜV:oiš). Debütine singl, «Only You», om änetadud 2011. vodes (duetas Randinke; hän-žo om Mišelin prodüser). Nece pajo, kut «It Feels So Good»-ki, om mülütadud Venäman, Ukrainan, Moldovan i Romanijan hitparadoihe. Nügüd' edestai vaumištub ičeze ezmäižen al'boman pästandale.
Venämas Mišel' tetab mugažo ühthižtön DJ Leonid Rudenkonke tagapäi. Heiden ühthine rad — «Love is a Crime» — om pästtud 2013-ndes vodes.


Shaka Muv.
Shaka Muv, todesine nimi — Miruna Manesku () om romanijalaine pajatai evropop- i R'n'B-stiliš.
Debütine «Save Save»-singl om änetadud 2011. vodes (duetal Randinke; hän-žo om Shaka:n prodüser). Mirunal om eraz populärižuz Romanijas da Venämas. Meiš valdkundas hän tetab «Illegal»-singlan tagapäi, kudamb om äneti venämalaižen DJ M.E.G:an kävutandanke. Mugažo hänel oli ühtnižtöd «Party Collective»-gruppanke i.


Očkad.
Očkad oma kaikiš levitadud optine ladim, kudamb om märitud nägemižen paremboičendale vai sil'miden kaičendale erazvuiččiš varuitomiš painegišpäi.


Sumeg.
Sumeg om atmosferine näguz, veden äjüz il'mas, konz vezipurun kondensacijan mučuižed produktad tegesoiš.


Vezipuru.
Vezipuru om veden gazanvuitte olend mujuta, maguta i hajuta. Sijadase troposferas.


Ac (jogi).
Ac (ven.: "Аца") om jogi Venämas, Baikalantagaižes randas. Om Čikoi-jogen päližajogi, Jenisei-jogen basseinan pala.
Piduz om läz 85 kilometrad, basseinan pird — 2150 km2.


Beinbridž (Džordžii).
Beinbridž () om lidn AÜV:oiš, Džordžii-štatas.
Pind om läz 49 km². Beinbridžan eläjiden lugu oli 12 697 ristitud 2010-ndes vodes.


Kobencl' Lüdvig fon.
Iogann Lüdvig Jozef fon Kobencl' (; sünd. 21. kül'mku 1753, Brüssel', Suvialamad, Pühä Rimalaine imperii — kol. 23. uhoku 1809, Ven, Avstrijan imperii) oli avstrijalaine diplomat da valdkundmez', graf. Mülüi Kobenclid-heimho.
Oli sur'oigenu Venäman imperijas vspäi 1784 vhesai 1800. 1800-ndes vodes linni Avstrijan imperijan ezmäižeks röunantagaižiden azjoiden ministraks (vn 1805 tal'vkuhusai).


Las Pen'jas de Riglos.
Las Pen'jas de Riglos (isp.: "Las Peñas de Riglos", arag.: "As Penyas de Riglos") om municipalitet Ispanijas, Uesk-provincijas.
Pind om läz 218 km². Las Pen'jas de Riglosan eläjiden lugu oli 268 ristitud 2010-žes vodes. Pämez' — Huan Ramon Aso Bailo.


Ragiž.
Ragiž om atmosferižiden sadegiden erik, kogoneb tobjimalaz kehkran forman jähenegišpäi.


Kuldsar'ved Gallehusaspäi.
Kuldsar'viden Gallehusaspäi kopijad Danijan Nacionaližes muzejas
XIX voz'sadan augotišes sar'viden originalad oliba vargastadud i sulatud udheze. Sar'viden varatud pirdandkuviden mödhe oma tehtud kopijad, kudambad kaičese Danijan Nacionaližes muzejas Kopenhagenas i Mösgard-muzejas läz Orhusad. Sar'viden kopijad mugažo oliba vargastadud (i sid' pördud tagaz) kahtišti.


Kall' (külä).
Sijaline jumalainpert'. Vn 1985 foto, restavracijan aigan.
Kall' () om pen' vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen (Podporožjen) rajonas. Se om oiktan Süvären randan südäimes, läz Äništ.
Külän eläjiden lugu oli 35 ristitud 2007-ndes vodes, enambuz heišpäi — etnižed vepsläižed. Sen ühtes, 19. voz'sadan lopindal vepsän augotižlibund oli kaikil eläjil.
Ph. Dmitrijan jumalanpert' om saudud kall'os vl 1783. Külä sai ičeze vepsän nimen järgeližetoman kall'sel'gan tagapäi läheli eländpunktad, kudamb om atipine reljef sile tahondale. Se om 1,4. kilometroiden pitte, i om pordhan korktuz 50 metrhasai. Nece kall'sel'g om Venäman eriline varatud londuzterritorii.


Hala.
Hala om koviden atmosferižiden sadegiden erik. Nece om kristalližen jän hoik šoid, kudamb katab man i kaluiden pindad mahusen negativižen lämusen, vähäpil'vekahan taivhan i venon tullein aigan.


Baltika (oludenkeituden kompanii).
Oludenkeituden «Baltika»-kompanii (ven.: "Пивоваренная компания «Балтика»") om kaikiš suremb venämalaine oludenkeituden kompanii. Štab-kvartir om Piteriš.


Kičoja.
Kičoja (mugažo Čuroja) () om pen' vepsän külä Leningradan agjan Kos'kenaluižen (Podporožjen) rajonas kaikenaigaižeta ristitištota (vl 2010). Külä mülüb Vinglan küläkundha.
Istorii.
Ezmäine kirjutamine Kičojan polhe om datiruidud vl 1563. Mülüi Skobelicinad-pomeššikoihe edelespäi.
Geografijan andmused.
Matkad Kos'kenaluine-rajonkeskushesai om 105 km pohjoižhe. Matkad küläkundan Vingl-keskushesai om 23 km pohjoižpäivnouzmha. Ühtenzoituz mail'manke putub vaiše päliči Ojat'-joges oiktas randaspäi, ei ole hüväd jaugnikted. Üks'jäine ird om olmas eländpunktas — Jogentagaine ("Заречная").
Eläjad.
Vl 2007 vaiše üks' kaikenaigaine ristit eli küläs (mez', i hän om vepsläine). Hot' vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe külä seižub kaikenaigaižeta ristitištota, dačnikad ajeltas tänna kezan aigan. Pidab sanuda, miše Kičojas ei olend nikonz äjan rahvast, ezikät, sen kožutoman sijadusen tagapäi.
Pämel'heižtaho — pen' ph. Mikulai-čudonsädajan kivičasoun'.


Podravske Sesvete.
Podravske Sesvete om žilo Horvatijas, Koprivnica Križevci-županijas.
Pind om läz 30 km². Podravske Sesveten eläjiden lugu oli 1,628 ristitud 2011-žes vodes. Pämez' — Ivan Derežič.


Uaithors.
Uaithors () om lidn Kanadan lodehes, Jukon-territorijan pälidn da sen regionan kaikiš suremb lidn.
Pind om läz 417 km². Uaithorsan eläjiden lugu oli 23 276 ristitud 2011-ndes vodes, i 40 heišpäi oliba venälaižed. Uaithorsan pämez' om Den Körtis (vlpäi 2012).
*


Pandemii.
Pandemii (— "«kaik rahvaz»") om epidemii, kudamb levigandeb kaiken valdkundan territorijadme, erasišti susedvaldkundoidme-ki i äjidme mail'man regionoidme.
Ozutesed — holeran, grippan, paharuben epidemijad. Millionad ristituid lindäs niiden žertvoikš.


Kontinent.
Kontinent om sur' mankoren massiv, kudamban znamasine päpala sijadase ülemba Mail'manvaldmert (kuivuz), a toine periferine pala om alemba sidä. Lähembaižed sared vedenalaižes periferijas mülüdas kontinentha mugažo.


Süväjärv.
Süväjärv () om pen' reskveden järv Venäman Vologdan agjan Kirillovan rajonas. Om londuseližen «Venälaine Pohjoine»-puišton territorijan röunanno, puišton administracii om saudud järven randal. Kirillov-lidn sijadase järven pohjoižel da päivnouzmaižel randoil.
Pind om läz 7,44 km², 26 metrad süvütte. Vaiše üks' pen' Svijag-jogi lankteb järvhe. Süväjärv om Pohjoižen Dvinan kanalan palaks 19. voz'sadaspäi. Severz'-se penid sarid kattas vedel kanalan kävutandan tagut. Veden tazopind ližadui üht metrad, i kätihe randoid soikš sijidme.
Järv mülüb Volgan basseinha. Matkad Šeksnan vezivaradimen randhasai om 2 km päivlaskmha orhal vai 6 km suvhe kanaladme (sen agj).


Znamasižiden evrodiskoedestajiden nimikirjutez.
Nece om znamasižiden evrodiskopajatajiden nimikirjutez. Täs om edestajid (pajatajid vai muzikgruppid), kudambad eliba sures populärižuses läbi vaiše vai tobjimalaz 1980-nziš voziš.
Personalijad da kollektivad, kudambad oliba vaiše «sijaliženke» satusenke i jätiba minimaližen jäl'gen diskomuzikha, ei mülügoi nimikirjuteshe.


Järeboi.
Järeboi (latin.: "Vulpes lagopus", sinonimad: "Alopex lagopus", "Canis lagopus") om lihansöi živat. Mülüb Reboid-suguhu ("Vulpes"), Koiranvuiččed-sugukundha ("Canidae").
Eläb kaiken Arktikan territorijal. Söb živatoiden 125 erikod, kazmusiden 25 erikod. Parahim karv om vilukus-uhokus.


Reprua.
Reprua (abhaz.: "Реҧруа", ven.: "Репруа", gruz.: "რეპრუა") om pen' jogi Abhazijas.
Se om kaikiš lühüdamb jogi mail'mas — sen piduz om vaiše 18 (!) metrad. Lankteb Mustmerehe.


Gaudi Antonio.
Antoni(o) Plasid Gil'jem Gaudi-i-Kurnet (, [ənˈtoni gəu̯ˈði i kuɾˈnɛt]; sünd. 25. kezaku 1852, Reus, Katalonii, Ispanii — kol. 10. kezaku 1926, Barselon, Katalonii, Ispanii) oli ispanijalaine (katalanalaine) arhitektor. Järgeližetomiž-fantastižiden arhitekturradoiden tegii, äjad niišpäi sijadasoiš Barselonas.


Legendiden murendajad.
Legendiden murendajad () oli amerikaine tedoližpopulärine TV-oigenduz Discovery-kanalal vll 2003−2016. Vedihe oigendust nened specialistad speceffektoiš: Džeimi Haineman i Adam Sevidž, kudambad kävutadas ičeze har'gmused i mahtoid erazvuiččiden lodusanutesiden, mifiden, lidnalaižiden legendiden eksperimentaližele kodvindale. Kuvadusen tobj pala mäni läz San Franciskod.


Kos'kenaluine.
Kos'kenaluine vai Podporožj (,) om Venäman lidn Leningradan agjas. Se om Kos'kenaluižen rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 19. voz'sadan lopul kuti "Kos'kenaluine-külä (Podporožj-külä)" Sigovec- da Medvedec-küliden ühtištusel. Vozil 1927−1932 se oli i vspäi 1938 om ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks. Vozil 1936−1951 sauvoihe Üläsüvärin GES:ad. Vl 1937 Kos'kenaluine-külä oli tehnu radnikžiloks. Se sai lidnan statusad vl 1956, sil-žo aigal GES:an sauvojiden žilod da lähižid külid mülütihe lidnha.
Nügüdläine Kos'kenaluižen lidnankund om olmas vspäi 2006, se om 2025 nellikkilometrad pindal (rajonan nelländez), mülütab mugažo Tokari-žilod da 12 küläd. Küliden da žilon ühthine ristitišt om läz 300 eläjad vl 2010, toine om Kos'kenaluine-lidnan ristitišt.
Geografižed andmused.
Lidn sijadase rajonan lodehes, seižub Süvärin hural randal tobjimalaz, 50 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusel. Matkad Piterin röunhasai om 265 kilometrad suvipäivlaskmha avtotedme. Matkad Petroskoihesai om 98 km pohjoižhe orhal i 232 km avtotedme. Lähembaine lidn om Pöud 40 km suvipäivlaskmha.
Lidnankundan londuseližed varad oma gravii, letked, gabrodiabaz, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om lidnan Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Vasilii Mosihin radab sen ezimehen da rajonan Ezitajiden Nevondkundan ezimehen (rajonan pämehen) vs 2009 redukun 23. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Vspäi 2009 kül'mkun 23. päiväspäi Petr Levin om valitud i radab lidnankundan i rajonan administracijan pämehen, se om hänen kahtenz' strok jäl'geten. Ezmäine varapämez' da nell' muite varapämest oma hänele abhu. Kahesa palakundad, koume komitetad da laudkund alištudas lidnankundan i rajonan administracijale.
Eläjad.
Vl 1939 eläjiden lugu oli 16 147 ristitud. Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe 18 733 ristitud elihe lidnas. Se om rajonan ristitišton koume videndest.
Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Blagoveššenjan pühäpert' om lidnas.
Ižanduz.
Ekonomikan päsarakod oma mecan ümbriradmine, gidroenergetik (Üläsüvärin GES), sildkonstrukcijoiden tehmine, metallkonstrukcijoiden da tagodud tegesiden pästand.
Transport.
Ühtennimine raudtestancii sijadase 1 kilometras lidnan päivlaskmaižes röunaspäi Piter — Murmansk raudtel. Raudtesild Süväriš päliči om lidnan lodehižel röunal.
Jogiport om Süvärin hural randal. Nece jogi om Volgan-Baltijanmeren veziten pala.
Üläsüvärin GES:an üläh om avtotesild Süväriš päliči lidnan pohjoižpäivnouzmaižel röunal.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Ned-žo ühtenzoittas lidnad rajonan järedoiden eländpunktoidenke da lähembaižiden lidnoidenke.
Irdkosketused.
*


Süvärensu.
Süvärensu (ven.: "Свирица", suom.: "Syvärinsuu") om Venäman žilo Leningradan agjan Volhovan rajonas. Žilo om Süvärensun küläkundan administrativine keskuz.
Süvärensu seižub Paksjogen i Süvären randoil. Om Lidnsaren südäimes, sen keskuses om pen' so.
Žilon eläjiden lugu oli 655 ristitud 2007-žes vodes.
Sädihe 1938-des vodes jäl'ges nellän külän (Kondrat'jevon, Uden Süvärensun (se oli kaikiš suremb niišpäi), Vanhan Süvärensun da Tegimkülän) ühtištust.


Aksintant.
Aksintant (ven.: "Аксёново") om pen' vepsän külä Venäman Vologdan agjan Babajevon rajonas, mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha.
Ezmäine kirjutamine Aksintantan polhe om datiruitud vl 1633; siloi se om nimitadud "Оксёновская"-nimen al.
Külän eläjiden lugu oli 9 ristitud 2002-žes vodes, i seičeme heišpäi oliba vepsläižed.


Än'.
Än' om ristitun voimuz laskta kulundoid paginan, pajatandan, kidan, nagran vai voikun aigan.


Nagr.
Nagr om üks' ristitun reakcijoišpäi jumorha vai kučuteshe, kudamban avaidused oma specifižed kulundad i modon lihasiden da hengimižapparatan instinktivižed likundad. Erašti nagr voib olda reakcijan nervkingiteshe (nervine narg) vai olda psihižen palahtelendan tundusen.
Ühthine nagr om socializacijan da kommunikativižen kompetentižusen lujaks faktoraks.


Boiler.
Boiler (angl. "boiler" — katil) om ladim veden lämbitamižen i hulan veden varadusen täht.


Carelia.
«Carelia» (vll 1928−1930 "Punakantele" «rusked kantele», 1930−1937 "Rihtama" «frontpird», 1937−1940 "Карелия" karjalan kelel, vll 1940−1990 "Punalippu" «rusked flag») om suomenkel'ne (materialoidenke vepsän i karjalan kelil) Karjalan Tazovaldkundan literaturaiglehtez. Edeline Robert Kolomainen-päredaktor oli ranu vll 1992−2014, nügüdläine — Armas Mašin (vn 2014 sulakuspäi).
Aiglehtesen aluz om pandud Petroskoihe, lähtleb vspäi 1928. Vll 1930−1934 lähtli Leningradas. Edel 2014 vot oli jogakuine. Finansiruindan mairiž vei tiražan polendusennoks 300..400 egzemplärhasai, pästtas 2 kerdad vodes.


Ladv (Karjalan Tazovaldkund).
Ladv (karj.: "Ladva",) om vepsän i venän žilo Venäman Karjalan Tazovaldkundan Änižröunan rajonan suves, Leningradan agjan röunanno. Se om Ladvan küläkundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 16. voz'sadal. Enččes oli lidnanvuiččeks žiloks, sädihe 19 toižes eländpunktaspäi. Vll 1946−1962 Änižröunan rajonan keskuz sijazihe Ladvas. Šingotase mecan varhapanendal i sömtegimištol (saguden tehmine).
Geografijan andmused.
Žilo seižub pidust' Ivin /Ivenk-jogen randad (, Süvärin oigedpol'ne bassein). Kaik om 14 irdad i 4 kujod žilos. Matkad Petroskoihesai (rajonkeskuz) om 50 km pohjoižhe. Raudtestancii sijadase Ladv-Sarak-žilos 8 km päivlaskmha orhal, 13 km avtotedme vai Ivinan ülezjogen, stancii om lähembaine.
Eläjad.
Vl 1959 radnikžilon eläjiden lugu oli 4 170 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 145 ristitud. Ortodoksižen hristanuskondan naižjumalankodi i 3 jumalanpertid oli olmas 1930-nzihe vozihesai, nügüd'aigan üks' ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert' om olmas, kivine vspäi 1865.
Rahvahad oma vepsläižed da venälaižed.


Heimjogi.
Heimjogi (ven.: "Гимрека") om pen' jogi Venämas, Leningradan agjas (Kos'kenaluižen rajon). Joginišk sijadase Karjalan Tazovaldkundas (Änižröunan rajon). Piduz om läz 12 kilometrad.
Jogi lankteb Änižhe Leningradan agjas. Jokseb Heimd'ogi-külän lodehes.


Rand (külä, Vepsän rahvahaline küläkund).
Rand () om pen' vepsän külä Venäman Vologdan agjan Babajevon rajonas, Vepsän rahvahaližes küläkundas.
Ezmäine kirjutamine Randan (siloi — Suren Randan,) polhe om datiruidud vl 1626. Pen' Rand-ki ("Малый Берег") oli olmas läz necidä eländpunktad, i nened küläd oma ühtenzoittud edelespäi.
Rand-külä sijadase rajonan pohjoižpäivnouzmas, Ivod-jogen oiktal randal. Matkad Timošinohosai (küläkundan keskuz) om 42 km suvhe avtotedme, Babajevohosai om 132 km suvhe avtotedme.
Külän eläjiden lugu oli 6 ristitud 2002-ndes vodes, i kaik oliba vepsläižed.


Durov Vladimir Leonidovič.
Vladimir Leonidovič Durov (; sünd. 7. heinku 1863, Moskv, Venäman imperii — kol. 3. eloku 1934, sigä-žo, NSTÜ) oli venälaine i nevondkundaline dressirui da cirkartist; Tazovaldkundan arvostadud artist (1927). Kirjuti mugažo kirjoid lapsiden täht. Durovan Anatolijan vell'.


I Will Survive.
«I Will Survive» ("Päzun henghe") om Glorija Geinoran legendine pajo da ühtennimine singl «Love Tracks»-al'bomaspäi, kudamb om pästtud 1978-nden voden redukus. Se om klassine da üks' kaikiš tetabambiš pajoišpäi disko-žanras. Pajon tekst om anglijan kelel.


Tur de Frans.
Voibištelendan aigan (vn 2005 heinku).
«Tur de Frans» (franc.: "Le Tour de France") oma kaikiš tetabambad i prestižižembad velovoibuižed mail'mas. Mänetadas enamb 100 vot (vlpäi 1903) Francijas, heinkun aigan. Organizator — «Amaury Sport Organisation».
Venäman ezitajad ei nikonz linnugoi Tur de Fransan vägestajikš.


Kafka Franc.
Franc Kafka (; sünd. 3. heinku 1883, Prag, Avstrii da Mad'jaranma — kol. 3. kezaku 1924, Klosternoiburg, Ezmäine Avstrijan Tazovaldkund) oli tetab avstriž-mad'jaralaine (čehalaine) kirjutai-absurdist.


Slavine neopaganuz.
Pol'šalaižiden neopaganistoiden Mazovijan pühäpert'. Söm — gostincad maižanduzsatusen praznuičendan aigan, 2007.
om uz' neopaganistine religiozine likund, kundamb läksi 20-ndes voz'sadas slavižiš valdkundoiš (i valdkundoiš surenke slaviženke diasporanke). Nimitadas uskojad udeks. Se om naprind rekonstruiruida amuižid slavižid religijanveroid, hot' ei ole nimidä ühthišt sen rezul'tataks tobjimalaz todesižiden hristanuskondedeližiden uskondoiden rindatades.
Om antihristanuskondaline, nacionalistine, erasišti ekstremistine da eskai terroristine čuradamine. Sai surt levigandust Venämas i Ukrainas, mugažo Pol'šanmas, Slovakijas, Serbijas i m.e.
Läz 1..2% etništ venälašt oma neopaganistad.


Heimd'ogi.
Heimd'ogi (ven.: "Гимрека", vepsän kirjamil: "Gimreka") om vepsän külä Venäman Leningradan agjan Kos'kenaluižen (Podporožjen) rajonas, Heimjogen randal.
Külän eläjiden lugu oli 98 ristitud 2007-žes vodes, i hö oliba vepsläižed da venälaižed.
Heimd'oges om Marijan Raštvoiden jumalanpert', kudamb om saudud vl 1659.


Vepsän küläd.
Se om eläbiden vepsän küliden nimikirjutez regionoiden i kirjamišton mödhe.


Trimmer (gazonannitim).
Trimmer, elektrovikateh i motorvikateh (benzinvikateh) oma gazonannitimen toižendad, motorine käzimaižanduzazeged heinän nitandale. Ned oma vitakehen nügüd'aigaižed variantad.


Štokolov Boris.
Boris Timofejevič Štokolov (; sünd. 19. keväz'ku 1930, Kuzedejevo, Sibirin rand, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 6. viluku 2005, Piter, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine operpajatai (bas). (1966).


Lian Ross.
Lian Ross (mugažo saksan kelel), todesine nimi — Žozefina Hibel' (; sünd. 8. tal'vku 1962, Gamburg, Saksanma) om saksalaine pajatai da muzikankirjutai.
Ühtni «Fun Factory»- (1999—2003) i «2 Eivissa»- (1997—2005) gruppihe. Žozefina ezini "Josy"-, "Lian Ross"- (tobjimalaz tetab arni muga), "Creative Connection"-, "Dana Harris"-, "Divina"-, "Tears 'n Joy"-psevdonimidenke.
Hänen soline karjer augotase 1980-ndes vodes. Kaikiš tetabamb pajo — «Say You'll Never», toižed populärižed kompozicijad oma «Fantasy», «It's Up to You» da «Scratch My Name» (jäl'gmäine kut Creative Connection). Lian Rossan debütine al'bom («I Got The Beat»), kut ni čudokahašti, om pästtud vaiše 2013-ndes vodes.
Luis Rodrigesan (Modern Talking:an enččen prodüseran) ak.


Šond'al.
Šond'al (ven.: "Шондовичи") om vepsän külä Venäman Leningradan agjan Kos'kenaluižen (Podporožjen) rajonas, Ojatin molembil randoil.
Šond'al sijadase rajonan suves, mülüb Vinglan küläkundha. Matkad Vinglhasai om 30 km pohjoižhe orhal.
Külän eläjiden lugu oli 84 ristitud 2002-žes vodes, tobjimalaz vepsläižed.


Vepsän rahvahaline küläkund.
Vepsän rahvahaline küläkund () om küläkund Venäman Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Sättud 2009-ndes vodes. Küläkundan keskuz — Timošino-külä. Nügüdläine pämez' om Larisa Vasil'jevna Ivanova (vlpäi 2009).
Eläjiden lugu oli 1.269 ristitud 2010-ndes vodes, vähemb pol't heišpäi oliba vepsläižed. Ei kaik külišpäi oma etnižišti vepsläižed mugažo.


Ivanova Larisa.
Larisa Vasil'jevna Ivanova (; sünd. 11. kezaku 1969, Ploskovo (Čerepovecan rajon), Vologdan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om ezmäine i nügüdläine Vepsän rahvahaližen küläkundan pämez' (vlpäi 2009).
!


Olhav.
Olhav vai Olhavanjogi () om sur' jogi Venäman Evropan palan lodehes, Uz'lidnan da Leningradan agjoiš.
Piduz om läz 224 kilometrad. Basseinan pind — 80 200 km² (61% — Uz'lidnan agj, 21% — Pskovan agj, 10% — Tverin agj i 8% Leningradan agj). Keskmäine veden valu suhištos — 593 m³/s. Jädub kül'mkun lopuspäi sulakun aughusai.
Olhav om üks'jäine joksii Il'mjärvespäi jogi, augotase Sures Uz'lidnas. Jokseb Il'mjärveveren alangišton kal't i lankteb Ladogha läz Uz' Ladog-lidnad. Jogi om sättui laivoile ujumaha kaikiš pidustoiš.
Znamasižed ližajoged (mödvedhe): oiktad — Višer, Pčouž, Oskui; hurad — Kerest', Tigod.
Lidnan jogen randoil (mödvedhe): Sur' Uz'lidn, Kiriši, Volhov, Uz' Ladog.


Il'mjärv.
Il'mjärv (,) om reskveden järv Venäman Uz'lidnan agjan päivlaskmas. Järv mülüb Baltijan meren basseinha.
Keskmäine pind om 982 nellikkilometrad, se vajehtab 733-2090 km² röunoiš. Veden mülü om 12 km³. Kaikiš znamasižemb süvüz om 10 metrad, veden tazopind vajehtab röunoiš 7,4 metrhasai. Järven pindan korktuz valdmeren pindan päl om 18 m 10 sm. Veden basseinan pind om 67,2 tuh. km².
Znamasižed Mstanjogi, Lovat' da Šelon' lanktas Il'mjärvhe. Kaik om 50 ližajoged. Üks'jäine Olhav jokseb Il'mjärvespäi.
Järv jädub kül'mkuspäi sulakuhusai. Om äi kalad Il'mjärves: lahn, smol', madeh, haug'. Nügüd'aigan järv nimadub.


Bistrov Nikolai.
Nikolai Ignat'jevič Bistrov (; sünd. 30. heinku 1922, Stunino-külä (nügüdläižes Vepsän rahvahaližes küläkundas, Babajevon rajon, Vologdan agj), Venäman NFST — kol. 27. tal'vku 1994, Moskv, Venäma) oli venämalaine lendai, Nevondkundaližen Armijan alapolknik. Toižen mail'man sodan ühtnii, Nevondkundaližen Ühtištusen vägimez' (1945).


Kutulik.
Kutulik () om Venäman žilo da municipaline ühtnik (küläkund) Irkutskan agjan suves. Se om Ust'-Ordinskii Burätan ümbrikon Alarin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Vepsläižiden pen' grupp eläb Kutulikas — sirdajiden jäl'gelaižed Leningradan agjaspäi.
Eländpunktan aluz om pandud 18. voz'sadan ezmäižel koumandesel kuti počtstancii Moskvan traktal Irkutskannoks.
Geografijan andmused.
Matkad ümbrikon Ust'-Ordinskii-keskushesai om 250 km päivnouzmha, Irkutskhasai — 180 km suvipäivnouzmha.
Pened Golovinskoje-žilo (254 rist. vl 2012) i Šeleminankülä (6 rist. vl 2012) mülüdas küläkundha Kutulikan ližaks.
Eläjad.
Žilon eläjiden lugu oli 4 886 ristitud vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, küläkundan — 5 156 ristitud, rajonan nelländez. Kaikiš suremb žilon ristitišt oli 7 532 eläjad vl 1959. Kaik 5 228 ristitud elihe küläkundas vl 2017. Buddizman «Daši Čoinhorling»-jumalankodi (1814−1938, udessündutihe vll 2004−2007) i ortodoksižen hristanuskondan ph. Johann-endustajan jumalanpert' oma olmas žilos.
Irdkosketused.
*


Oja (Vologdan agj).
Oja () om pen' vepsän külä Venäman Vologdan agjan Vitegran rajonas.
Oja-külä mülüb rajonan Šuštan küläkundha. Matkad Šušthasai om 14 km avtotedme.
Vodel 2002 vaiše 1 ristit eli küläs.


Forsaž 1.
«Forsaž 1» (, venäkel'žes versijas — "Форсаж 1") om voden 2001 tetab amerikalaine torafil'm. Režissör — Rob Koen. Ezmäine ozutez oli vl 2001 kezakun 22. päiväl, Venämas — nelläs kus sen jäl'ghe (18. reduku 2001).
Se om ezmäine Forsaž-fil'mfranšizan pala. Fil'm linni populärižeks lujas kaiked mail'madme.


Randač.
Randač (ven.: "Рандач") om pen' külä Venäman Vologdan agjan Kirillovan rajonas.
Külän eläjiden lugu oli 4 ristitud 2002-ndes vodes.


Karjalaine kongress.
«Karjalaine kongress» (karj.: "Karjalaine kongressu", ven.: "Карельский конгресс", suom.: "Karjalainen kongressi") om Karjalan rahvahaline kundaline organizacii. Radab karjalaižiden, vepsläižiden da suomalaižiden etnokul'turižiden oiktusiden realizacijan päl.
Lider om Anatolii Semönovič Grigor'jev (aluselpäi vl 1993).


Čikl.
Čikl (ven.: "Аверкиевская" vai "Чикозеро", ende mugažo "Погост", "Коллякова") om pen' külä Venäman Leningradan agjan Kos'kenaluižen (Podporožjen) rajonas. Külä (enččel Čikl-külišton keskuz) sijadase rajonan keskuses. Nügüd'aigan mülüb Vinglan küläkundha.
Istorižešti, Čikl om vepsän külä (kut kaik külišt-ki). Vl 1873 kaik Čiklan eläjad 41 lugul oliba vepsläižed. Vl 1905 Čikl da völ 21 küläd i külänagjad mülüiba Čikl-külištho. Külišton eläjiden lugu oli 788 ristitud vn 1926 rahvahanlugemižen mödhe, heišpäi 109 oliba vepsläižed (13,8%). Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, kaik 7 külän eläjad oliba kirjutadud venälaižikš.


Chrysopa distracta.
"Chrysopa distracta" om gaved', kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1930 entomolog Navas. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Klauvulin.
Klauvulin (lat.: "Clavulina") om seniden heim "Clavulinaceae"-sugukundaspäi.
Se avaiži da ümbrikirjuti vl. 1888 mikolog Jozef Šröter.


Šatonöf de Šabr.
Šatonöf de Šabr (franc.: "Châteauneuf-de-Chabre", oks.: "Chasteunòu de Chabra") om kommun Francijas, Provans—Al'pad—Azur'ne rand-regionas.
Pind om läz 24 km². Šatonöf de Šabran eläjiden lugu oli 315 ristitud 2010-žes vodes. Pämez' — Al'ber Mulle (2008.—).


Heteropoda shillongensis.
"Heteropoda shillongensis" om hämähouk, kudamban avaižiba da ümbrikirjutiba vl. 1988 arahnologad Seti da Tikader. Necil hämähoukul ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Dendrilla elegans.
"Dendrilla elegans" om gupkoiden erik "Dendrilla"-heimos. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1888 biolog Lendenfel'd.
Eläb Avstralijan randoidenno. Ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Ptychogena antarctica.
"Ptychogena antarctica" om meduzoiden erik "Ptychogena"-heimos. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1907 biolog Braun.
Eläb Antarktidan randoidenno. Ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Silverdals griftegård.
«Silverdals griftegård» om üks' kaumištoišpäi Stokhol'mas (Ročinma).
Avaitud 1923-des vodes kut sodakaumišt, no linni ühthižeks edelespäi. Lähen kaumištod om krematorii da časoun'.


Mectorokan.
Mectorokan (lat.: "Ectobius sylvestris") om torokanoiden erik "Ectobiidae"-sugukundan "Ectobius"-heimospäi. Ümbrikirjuti vl. 1761 saksalaine biolog Nikolaus Poda fon Noihaus.
Eläb Evrazijan mecoiš dai mecpöudoiš, introdukciruidud.


Oker.
Oker (mugažo saksan kelel) om Saksanman jogi Alasaksonii-federacijanmas. Om Aller-jogen hura päližajogi, Vezer-jogen basseinan pala. Jokseb Müden-kommunan territorijadme.
Joginišk sijadase 910 m korktusel, jogensu — 45 m. Piduz om läz 128 kilometrad. Basseinan pind — 1 822 km².


Synodontis pardalis.
"Synodontis pardalis" om kala "Synodontis"-heimos. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1908 ihtiolog Bulenžer. Ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.
Kamerunan endemik; eläb vaiše Dža-joges.


Kuunkuiskaajat.
«Kuunkuiskaajat» ("Kunšuhaidajad") om suomalaine folkmuzikgrupp Räkküläspäi. Om olmas 2008-ndes vodespäi.
Mülükundas oma: "Susan Aho" da "Johanna Virtanen". Kollektiv ezini Suomenmad vn 2011 Evrovizii-konkursal. Sigä «Kuunkuiskaajat» pajati «Työlki ellää»-pajon ("«Tönke eläd»"), kudambanke oti 11. sijan pol'finalas (ei mülüi finalha).


Bistrov Sergei.
Sergei Mihailovič Bistrov (; sünd. 31. keväz'ku 1911, Stunino-külä (nügüdläižes Vepsän rahvahaližes küläkundas, Babajevon rajon, Vologdan agj), Venäman imperii — kol. 9. kül'mku 1936, Madrid, Ispanii) oli nevondkundaline tankist, Nevondkundaližen Ühtištusen vägimez' (1936; surmanjäl'geližikš).
Vl 1936 Sergei ajoi toradamha ičetahtol Ispanijas. 29. päiväl semendkud päzuti rotan pämehen tankad 30 kilometras Madridan suvhe vastustajan ambundan aigan. Ühtni satusekahiš toriš. Kül'mkun 9. päiväl vastsi vihanikad tankas Madrid-lidnan röunal. Šlibak putui tankha, se poukahti.


Vehin Grigorii.
Grigorii Ivanovič Vehin (; sünd. 5. viluku 1901, Jerovo-külä, Oloncan gubernii, Venäman imperii — kol. 30. tal'vku 1989, Herson, Ukrainan NST, NSTÜ) oli nevondkundaline sodapämez', majorjenaral; Nevondkundaližen Ühtištusen vägimez' (1945). Nevondkundaliž-Suomalaižen da Toižen mail'man voinan ühtnii.


Pimenov Vladimir.
Vladimir Vladimirovič Pimenov (; sünd. 24. sügüz'ku 1930, Voronež, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 1. kül'mku 2012, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine etnograf da etnolog, specialist suomalaiž-ugrilaižes kul'turas. Kirjuti tedotöid venän kelel.


Lan (jogi).
Lan (saks.: "Lahn") om jogi Saksanmas, Reinland Pfal'c-federacijanmas. Om Rein-jogen basseinan pala.
Piduz om läz 242 kilometrad, basseinan pind om 5964 km².


Birra Castello.
«Birra Castello» om italine oluden tegii San Džordžo di Nagarospäi (Friulii-region).


Gumeniss.
Gumeniss (grek.: "Γουμένισσα", maked.: "Гуменџе", bolg.: "Гумендже") om pen' lidn Grekanmas.
Pind om läz 200 km². Lidnan eläjiden lugu om 6,819 ristitud (2001).


Stacione di Letojanni.
Stacione di Letojanni (ital.: "Stazione di Letojanni") om raudtestancii Italijas, Messin—Sirakuzad-linijas. Om Letojanni-kommunan südäimes (Sicilijas).


Zanin Artöm.
Artöm Zanin (; sünd. 13. kül'mku 1986, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine mekatai.
Oti kuldmötalin mail'man čempionatal Parižas (2011).


Tabani.
Tabani (mugažo romanijan kelel;,) om külä Moldovan pohjoižes. Se sijadase 4 km suvhe Bričani-lidnaspäi.
Vl 2004 Tabanin eläjiden lugu oli 3 131 ristitud. Pämez' om Georgii Gaina.


Arlon.
Arlon (franc.: "Arlon", vallon.: "Årlon", alam.: "Aarlen", lüks. i saks.: "Arel") om lidn Bel'gijas.
Pind om läz 119 km². Arlonan eläjiden lugu om 26,548 ristitud (2007). Pämez' om Vinsen Magnus.


Olden (krater).
Olden (angl.: "Alden") om krater Kudmaižes, sen vastpoles. Selenografižed koordinatad — 250° (23.6° S, 110.8° E).
Diametr — 104 km. Krater om nimitadud Harol'dan Lin Oldenan oiktastuseks.


Iden (Vajoming).
Iden (angl.: "Eden") om žilo (ristitištlugemižen tahond) AÜV:oiš, Vajoming-štatas.
Pind om läz 174 km². Idenan eläjiden lugu oli 535 ristitud 2010-des vodes.


Sen Sül'pis de Land (Atlantine Luar).
Sen Sül'pis de Land (franc.: "Saint-Sulpice-des-Landes", bret.: "Sant-Suleg-al-Lanneier") om kommun Francijas, Atlantine Luar-regionas. Om istorižen Bretanin territorijan südäimes.
Pind om läz 31 km². Sen Sül'pis de Landan eläjiden lugu oli 650 ristitud 2010-žes vodes. Pämez' — Žan-Daniel' Lekajo (2008.—).


Franklin Rozalind.
Rozalind Franklin (; sünd. 25. heinku 1920, London, Anglii, Sur' Britanii — kol. 16. sulaku 1958, sigä-žo) oli evrejalaižen augotižlibundan brijanine (anglijalaine) biofizik da rentgenograf.
Hän tedoiži strukturad. Hänen tedoidused linniba znamasižikš nügüd'aigaižele genetikale.


Vargas Dorangel'.
Hose Dorangel' Vargas Gomes () a. k. a. El' Komegente (isp.: " El Comegente") vai Andoiden Gannibal Lekter (sünd. 14. semendku 1957, Kan'jo Sankudo, Venesuel) om venesuelalaine koditoi serijaine rikoi, man'jak, kannibal da meletoi. Rikoi i söi enamb 10 ristitud, kaik tetabišpäi žertvoišpäi oli mehed.
Hän söi vaiše mehid (tobjimalaz sportmehid i sijaližid radajid): naižed, hänen mel'pidegen mödhe, oma „magutomad“, sangeričuiš om „äi holesterinad“, a vanhušid oma „lujas požastoitud, miše södaiži heid“. Ičenägubha diagnozha i sijaližiden eläjiden vastustushe kacmata, Vargas oli sittud i om türmas.


Sur' Sünd! Abuta minei jäda henghe kesked necidä surmarmastust.
Jäl'ges murendust. Graffitin tegii D. Vrubel' radon aigan endištusen päl.
«Sur' Sünd! Abuta minei jäda henghe kesked necidä surmarmastust» (,) oli üks' kaikižiš tetabižiš graffitišpäi mail'mas. Sen tegii — venälaine graffitimez' Dmitrii Vrubel'. Kuvadab L. Brežnevan i E. Honekkeran tetabad čoksuišt.
Om pirdud («kirjutadud») vodel 1990 enččen Berlinan seinän fragmental. Vl 2009 graffitid pühkihe restavracijan aigan.


Keimada Grandi.
Keimada Grandi (Künsar') () om sar' Atlantižiš valdmeriš, mülüb Brazilijha. Sijadase 35 km suvhe San Pauluspäi.
Sen pind om vaiše 0.43 km². Täs eläb "Bothrops insularis" — üks' kaikiš varuližembiš küišpäi mail'mas. Arni necen kün tagapäi Keimada Grandi oti «kaikižen varuližemban saren» oficialitont arvod.
Sarel om lämoičuhunduz. Daiving i kalatez oma avaros levitadud Keimada Grandin randoidenno.


Tranzit (fil'm, 2012).
«Tranzit» () om voden 2012 amerikaine trillerfil'm. Režissör — Antonio Negret.


You Suffer.
You Suffer ("Sinä mökičetoi" anglijan kelespäi) om Napalm Death-gruppan 12. pajo A-poles heiden debütižes Scum-al'bomaspäi (1987). Singl om pästtud vl 1989.
Pajo i singl putuiba Ginnessan Rekordkirjha kaikiš lühüdambikš muzikan istorijas. Pajon hätkeližuz om vaiše 1,316 sekundad.


Oksitanan kel'.
Oksitanan kel' (ičeze nimitused: "occitan", "lenga d'òc") om üks' oksitano-romanižiš, indoevropižiš kelišpäi, kudambal pagištas Francijan suves, Italijan lodehes, Ispanijan pohjoižpäivnouzmas i Monakos.
Kel' om regionaliženke oficialiženke statusanke Ispanijas (Katalonijan pohjoižes) i Italijas (penen rahvahan kel').
Pagižijoiden lugu kuti mamankel' — 800 tuh. (2007), Francijas tobjimalaz. Oksitanan kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Francijalaižiden fil'miden festival' Malagas.
Francijalaižiden fil'miden festival' Malagas (isp.: "Festival de Cine Francés de Málaga") om jogavozne Francijan kinematografan festival', kudamb oigendase Malag-lidnas (Ispanii) vlspäi 1994. Päzub Sine Al'benis-kinoteatras.


Jufit Jevgenii.
Jevgenii Georgijevič Jufit (; sünd. 17. uhoku 1961, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 13. tal'vku 2016, Petergof, Piter, Venäma) oli venämalaine kinorežissör-eksperimentator, scenarist, pirdai-nekrorealist da fotograf.


Nekrorealizm.
Nekrorealizm om čomamahtoine čuraduz, kudamb sündui 1980-nziden voziden augotišes Leningradha.
Nekrorealizman tataks lugese Jevgenii Jufit. Nece žanr sündui kuti rezul'tad, konz jouk norid mehid imitirui torid mecoiš ümbriže Leningradas, lidnanläheližiš jonusiš, tanhiš, sauvondtahoiš dai fateriš. Nenid tegendoid Jufit fil'mzi 8-millimetrižhe kertheze.


Protomelas annectens.
"Protomelas annectens" om kala "Protomelas"-heimos. Čarl'z Teit Rigan-ihtiolog avaiži da ümbrikirjuti kalad vl 1922. Ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.
Malavi-järven endemik (Päivnouzmaine Afrik). Om populärine akvariumkalaks.


Pinedo Umberto.
Umberto Onorato Pinedo Mendosa (; sünd. 4. uhoku 1947, Lim, Peru) om tetab perulaine istorik, runokirjutai da lehtezmez'.


ETA.
ETA (bask. "ЕТА", "Euskadi Ta Askatasuna" — «Baskanma i vald») om baskalaine huraradikaline, nacionalistine separatistoiden organizacii, kudamb voibištelese Baskanman (region Ispanijan pohjoižes da Francijan ehtbokas) ripmatomuden taga. Om tehtud vl 1959.


Niinistö Sauli.
Sauli Niinistö (mugažo suomen kelel; om sündnu 24. eloku 1948, Salo, Suomenma) om Suomenman Tazovaldkundan 12. da nügüdläine prezident, radab vn 2012 keväz'kun 1. päiväspäi. Edel sidä oli valdkundan parlamentan ezimehen (2007-2011) da ohjastusen ministran. Suomenman edeline (11nz' lugul) prezident oli Tarja Halonen.


HaHaHa Productions.
«HaHaHa Productions» om romanijalaine muzikleibl, kudamb specializiruiše hiphop-, elektro- i pop- muzikžanroiš. Sattud 2009-ndes vodes i linni üks' populärižiš Romanijan muzikleibloišpäi.


ƛ̓.
ƛ̓ (ƛʼ) om latinan kirjamišton kirjam.
Om Pohjoižamerikan indejan keliden rivel, ozutesikš, komoksan i tompsonan keliš.


Ɛ̃̌.
Ɛ̃̌ (ɛ̃̌) om latinan kirjamišton kirjam.
Om vaiše ngbak-keles.


Mail'manpän Sar' (ATOW1996).
Jäl'gmäižiden andmusiden mödhe, Mail'manpän Sar' a. k. a. ATOW1996 om kaikiš pohjoižemb punkt Mas. Mülüb Grenlandha (Danii).
Se om lujas pen' elätoi sar' (šher): se om 10 metrad pitte da 1 metr levette. Sen pänimen — ATOW1996 — sar' sai «Top of the World» (vepsäks — "„Mail'manpä“") -ekspedicijan oiktastuseks, kudamban aigan, 1996-ndes vodes, «ATOW1996» om avaitud.


Kopaiž-sugaižen keramikan kul'tur.
a>an aigan. Kopaiž-sugaižen keramikan kul'tur — ruskedsinine
Sugaižen keramikan kul'tur vai kopaiž-sugaižen keramikan kul'tur om arheologine kul'tur, kudamb oli levitadud kiviaigas Evropan homendezbokas (Skandinavii, Venäman lodeh), läz 4200 — 2000 vozid e.m.e. Nimituz om anttud keramižiden löudmižiden čomitesen mahton mödhe, kudambad oma harakterižed necile kul'turale. Ned nägudas kuti sugiden jäl'ged.


Cleistocactus clavispinus.
"Cleistocactus clavispinus" om kaktusoiden erik "Cleistocactus"-sugukundas.
Perun endemik; kazvab Nask-provicijan alangištoiš.


Morris (lidn, Minnesot).
Morris (mugažo anglijan kelel) om lidn, Minnesot-štatas.
Pind om läz 13 km². Lidnan eläjiden lugu oli 5 286 ristituid 2010-ndes vodes.


Vjo d'Iznav.
Vjo d'Iznav (franc.: "Vieu-d'Izenave") om kommun Francijas, Ron—Al'pad-regionas.
Pind om läz 24 km². Vjo d'Iznavan eläjiden lugu oli 693 ristitud 2010-žes vodes. Pämez' — Dominik Delan'jo (2008.—).


Mail'mannägend.
Mail'mannägend om kacegiden, arvoindoiden, principoiden i filosofijanmahtusiden ühtmuz, kudamb definiruib elon i Mirun el'genduz, a mugažo — ristitun sija Mirus, hänen ičtazvedandprogramm. Mail'mannägend služib eloten organizacijan i meletamižen täht.


Ruskedvauvaz vin.
Ruskedvauvaz vin om vinan tip, läheline vauktad i rusttad vinoid.
Buketan i magun mödhe om kuti vauged vin, a sen muju iškeb rusttan vinan mujuha. Tehmižen keskuz om Provans-agjas, Francijas.
*


Pen' Ponil.
Pen' Ponil () om Venäman jogi Sverdlovskan agjan pohjoižes, Ivdelin lidnümbrikos. Om Ponil-jogen päližajogi, lankteb sihe oiktalpäi, mülüb Irtišan hurapol'žhe basseinha.
Piduz om läz 51 kilometrad. Basseinan pind — 386 km².


Montok.
Montok () om žilo (ristitištlugemižen tahond), Uz' Jork-štatas.
Žilo sijadase 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om äi puištoid Montokas. Turizm šingotase täs aktivižešti. Ühtennimine raudtestancii radab žilonno.
Montokan eläjiden lugu oli 3 326 ristitud 2010-ndes vodes.


Čagan Gol.
Čagan Gol (ven.: "Чаган-Гол") om jogi Venämas, Altajan Tazovaldkundas. Om Justit-jogen päližajogi, Ob'-jogen basseinan pala.


Kahesan nellikon identižuz.
Kahesan nellikon identižuz om matematine teorem. Avaidud K. F. Degenal 1818-žes vodes.


Potihonovo.
Potihonovo (ukr.: "Потихонове", ven.: "Потихоново") om Ukrainan külä Har'kovan agjas.
Külän aluz om pandud vl 1746.
Eländpunkt sijadase valdkundröunanno Venämanke, 182 m valdmeren pindan päl korktusel.
Pind om läz 0,3 km². Potihonovon eläjiden lugu oli 27 ristitud 2001-žes vodes.


Savant Merilin vos.
Merilin vos Savant (; sünd. 11. eloku 1946, Sent Luis, Missuri (štat), AÜV) om amerikalaine kirjutai, dramaturg i lehtezmez'. Hän putui Ginnessan Rekordkirjaha kuti ristit, kudambal om kaikiš suremb IQ mail'mas.


Venä.
Venä (amuižven.: "Рѹсь", "Рѹсьскаѧ землѧ"; nüg. ven., ukr. i vaug.-ven.: "Русь",) om päivnouzmslavilaižiden istorine agj, mülütab nügüd'aigaišt Venäman, Ukrainan, Vaugedvenäman, mugažo paloin Latvijan, Estinman, Slovakijan, Pol'šanman da Suomenman territorijoid.


Kočkurkina Svetlana.
Svetlana Ivanovna Kočkurkina (; sünd. 16. sulaku 1940, Denau, Uzbekistanan NST, NSTÜ) om venämalaine istorik, arheolog, istorižiden tedoiden doktor (1985), Venäman Arvostadud tedon šingotai (2001). Specialist suomalaiž-ugrilaižes kul'turas.
Tedoiži karjalaižiden i vepsläižiden istorijad da kul'turad. Om «Edessatuses Tatanmad»-orden (2. mär).


Džeronimo.
Džeronimo (angl. "Geronimo", čirikauan nimi Gujahle (Guyaałé), midä znamoičeb "«Se, ken haikostase»"; 16. kezaku 1829 — 17. uhoku 1909) oli čirikaua-apačijoiden voinpämez', kudamb 25 voden joksten oli voibištelendan ezinenas, konz AÜV napriba anastada hänen heimon mad. Vl 1886 hänele pidi anttas amerikalaižele armijale.


Ištui Härg.
Ištui Härg (lakotan kelel: "Tȟatȟáŋka Íyotake" [tˣaˈtˣə̃ka ˈi.jɔtakɛ] "(Tatanka Ijotake) — «Bizon, ištui mas»"; sünd. läz 1831, Suvidakot — riktud 15. tal'vku 1890, Stending-Rok-rezervacii, Suvidakot, AÜV) oli hunkap-indejalaižiden heimon pämez'. Hän oli indejalaižiden heimoiden ezinenas, kudambad vastustuiba sirdust rezervacijoihe.


Ročilaine laud.
Ročilaine laud, vai bufetlaud (roč.: "smörgåsbord", dan.: "det kolde bord", norv.: "koldtbord", isl.: "hlaðborð", ven.: "шведский стол") om laudserviruindan populärine mahtuz, kudamb idi skandinavijalaižiš valdkundoiš, i sai levigandusen kaiked Evropadme.
Ročilaižel laudal kaik sömižed pandas laptati, a adivod banketan vai furšetan aigan voidas otta sömad sigäpäi blödiš.


Puerto Iguasu.
Teznam Argentinan, Brazilijan da Paragvajan röunoiden ühtnendal
Puerto Iguasu (isp.: "Puerto Iguazú") om lidn Argentinas, Mis'jones-provincijas. Eländpunkt om Iguasu-jogen randal. Om Argentinan, Brazilijan da Paragvajan röunoiden südäimes.
Puerto Iguasun pind om läz 759 km², a sen eläjiden lugu oli 82,227 ristitud 2010-žes vodes. Lidnanpämez' om Marselo Orasio Sančes (2011.—).
Ühtenzoittud brazilijalaiženke Fos du Iguasu-lidnanke nügüdläižen sildan abul.
Lidnan ümbrištos om Iguasu-vezilanktendad — nece čoma londuzkompleks vedab ičeinnoks äjid turistoid kaikespäi mail'maspäi.


Must nellik.
«Must suprematine nellik» om kaikiš tetabamb Kazimir Malevičan säduz, tehtud vl 1915. Se om üks' kaikiš tetabambiš kuvišpäi venälaižes čomamahtos-ki.


Mšinskoje-so.
Mšinskoje-so (ven. "Мшинское болото") om valdkundaline londuseline kel'dtaho. Sijadase Leningradan agjan Lugan i Gatčinan rajonoiden territorijas.


Ong'.
Ong' om kalanpüdusiden erik novelan kunutan formas kalatesen täht. Tegese puišpäi vai toižiš meterialoišpäi.
Onged jagase kahthe surhe klassha: pullonke i pullota.


Sanmarinolaižed.
Sanmarinolaižed (, emil'.-rom.: "sammarinêṡ") oma indoevropine, romanine rahvaz.
Elädas tobjimalaz San Marinos. Sanmarinolaižed pagištas italijan kelel, mugažo sil emil'jaroman'jan dialektal. Lugu om läz 41 tuhad ristituid kaiked mail'madme.


Monakolaižed.
Monakolaižed (monak.: "munegàsche", franc.: "monégasque") oma indoevropalaine, romanine rahvaz.
Elädas tobjimalaz Monakos. Monakolaižed pagištas monakon dialektal (italijan kelen üks' ligurijan dialektoišpäi). Lugu om läz 8 tuhad ristitud.


Zaslavskaja Tat'jana.
Tat'jana Ivanovna Zaslavskaja (; sünd. 9. kül'mku 1927, Kijev, Ukrainan NST, NSTÜ — kol. 23. eloku 2013, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine sociolog, ekonomist da politolog, akademik da ekonomižiden tedoiden doktor.


Vauktoiden sosiskoiden ekvator.
Vauktoiden sosiskoiden ekvatoran sijaduz kartal, erazvuiččed versijad.
Vauktoiden sosiskoiden ekvator (germ.: "Weißwurstäquator") om kul'turižen röunan Vanhan Bavarijan i toižen Germanijan paloiden keskes jumorine nimituz, kudamb lugese kuti münhenalaižiden vauktoiden sosiskoiden levigandusen zon. Nened vauktad sosiskad oma Bavarijan kul'turan harakterine tunduz.


Röštigraben.
Röštigraben (germ.: "Röstigraben" — «röšti:n rova») om röunan Šveicarijan germanijankeližen i francijankeližen paloiden keskes jumorine nimituz, üks' kul'turižiden erižmel'žusiden simvolišpäi.
«Rova» om nimitadud röšti-sömižen mödhe, kudamb ende oli populärine germanijan Šveicarijas, no nügüd' lugese kogonaižen Šveicarijan rahvahan sömižeks. Keline i kul'turine röun mäneb Zane-jogedme.


Zane.
Zane (,) om jogi Šveicarijan päivlaskmas, Bernan Al'pil.
Jogen piduz — 126 km, bassein — 1892 km². Keskmäine sekundvedhuz vajehtab 42..72 m³ röunoiš kuidme «480 m»-korktusel. Joginišk sijadase 2344 m ü.m.t. korktusel. Lankteb Arehe huralpäi 463 m korktusel. Korktusiden erinend 1881 m, om padoseinid da GES:oid jogenvagol.
Muga nimitadud Röštigraben mäneb jogedme — röun Šveicarijan germanijankeližen i francijankeližen paloiden keskes.


Gorbačov Mark.
Mark Vasil'jevič Gorbačov (; sünd. 23. keväz'ku 1902, Kall'sar', Olonecan gubernii, Venäman imperii — kol. 16. uhoku 1964, Petroskoi, Karjalan ANST, Venäman NFST, NSTÜ) oli nevondkundaline valdkundmez' da kompartijan šingotai. Toižen mail'man sodan ühtnii. Oli vepsläine rahvahuden mödhe.
Vll 1937-1940 oli Karjalan ANST:n Ülembaižen Nevondkundan ezimehen, vozil 1940-1951 radoi sen varaezimehen.


Üläjogi.
Üläjogi (ven.: "Ульяница") om pen' jogi Venäman Evropan palan lodehes, Leningradan agjan Tihvinan rajonas. Lankteb Šugjärvehe.
Piduz om läz 26 kilometrad, basseinan pind — 76 km².


Energine arvuz.
Energine arvuz vai kalorižuz om energijan lugumär, kudamb tegese ristitun organizmas sömproduktoišpäi sömänsulatusen aigan, ku energii otase kogonaz. Produkatan energišt arvust märitas kilokalorijoil (kkal) vai kilodžoulil (kDž) produktan 100 grammas. Kilokalorijad, kudambad kävutadas sömižen produktoiden energižen arvusen märičendale, kuctas «sömkalorijaks»-ki, sikš «kilo»-sanad paksus tactäs.
Produkatn energine arvuz om uglevodoiden, razvoiden i vauktušiden südäiolend siš produktan 100 grammas.


Solo.
Solo (ital. "solo" — üks'jäine) om kogonaižen muziksädusen vai sen vejan tematižen partijan edestamine ühtel änel vai soitol. Mugoižen soližen partijan edestajad kuctas solistaks.


Änižen kanal.
Änižen kanal () om kanal pidust' Änižen suvirandad. Om saudud vozil 1818−1820 i 1845−1852 ümbärdamha torokakast merod.
Kanalan piduz om 67 km, leveduz — läz 50 m, keskust järvhesai 5 m.. 2 km.
Kanal om Volgan-Baltijanmeren veziten pala. Ühtenzoitab Vitegr- i Süvär'-jogid.


Soul Survivor '98.
«Soul Survivor '98» ("Kolmatoi heng, 98. voz' ") om C. C. Catch:an singl «Best of '98»-kompiläcijanal'bomas. Om pästtud 1998-ndes vodes.
Om «Soul Survivor»-pajon uz' versii, kudamb om pästtud 1987-ndes vodes «Like a Hurricane»-al'bomas.


I Can Lose My Heart Tonight '99.
«I Can Lose My Heart Tonight '99» ("Voin kadotada ičemoi südäikerad necil öl '99 ") om C. C. Catch:an singl «Best of '98»-kompiläcijanal'bomas. Om pästtud 1999-ndes vodes, vilukun 5. päiväl. Nece singl nimitase «I Can Lose My Heart Tonight '98» ("98-nden voden versii") erasiš purtkiš.
Om «I Can Lose My Heart Tonight»-pajon uz' versii, kudamb om pästtud 1985-ndes vodes «Catch the Catch»-al'bomale (1986).


Likui kirjišt.
Likui kirjišt om transportlikkuim (tobjimalaz avtobus, erašti jüguavto), kudambas seižutadud paličad vai vitrinad kirjoiden transportiruindale oma olmas. Mugoižed likujad kirjištod oma sättujad peniden i edahaižiden eländpunktoiden täht, kus järgeližen kirjišton sädand ei ole azjanmödaine.


Venäman voz'tuha.
«Venäman voz'tuha»-muštpacaz () om monument, saudud Sures Uz'lidnas vl 1862 legendarižen varägoiden kucundan Venähä voz'tuhaižen jubilejan oiktastuseks. Muštpachan projektan avtorad oliba skul'ptorad Mihail Mikešin, Ivan Šreder i arhitektor Viktor Gartman. Muštpacaz sijadase Uz'lidnan detincas, Sofijan päjumalanpertin kohtas.


Secret Star.
Secret Star, om tutab mugažo kut Salü, todesine nimi — Sabina Lürenbaum (; sünd. 1965, Osnabrük, Alasaksonii, Saksanma), om saksalaine evrodiskopajatai hätkelitomanke karjeranke.
Ezini «Optimal»-gruppas (vlpäi 1983 vhesai 1985) kut päsolist (C. C. Catch:anke). Jäl'ges gruppan čihodamišt hän ezipakiči kontraktan Diter Bolenanke, no heiden partnörižed kesksidod ei vastnugoi.
1987-ndes vodes hän änetoiti "Shy Shy Sugarman"-pajon «Jack's Project»-kollektivan mülükundas. Necil kompozicijal oli eraz satuz (sen paloin, tetab venälaine DJ Oleg Minajev änetoiti sen pajon jumoristine kaver "«Ох уж этот взгляд...»"-nimenke).


Mec.
Mec om Mašurun pindan pala, kattud pukazmusil. Mec ottab läz 9,4 procentad Man pindad da läz koumandest kuivman pindad, nece om 38 mln km². Necen meczonan polišk mülüihe tropikoihe, nelländez om Pohjoižmapoliškos. ÜRK:n arvoimižen mödhe, Venäman mecan pind om 8,5 mln km² (851 mln gektarad), Rosleshoz:an andmusiden mödhe, miččid lugetas toižel metodal, vodel 2011 augotišes, mecfond om 1183,3 mln. gektarad, 797,1 — kattud mecal.
Ozoitesed.
Mecas koume mechašt, kezal i tal'vel ühted sädod (hong, kuz' da kadag).


Palatoi lugu.
Palatomiden luguiden järgenduzfunkcii "p'n" = "f" (Δ"s'n"); Δ"s'n" = "p'n"+1² — "p'n"². Δ"p'n" = "p'n"+1 — "p'n"; Δ"p'n" = 2, 4, 6, ….
Palatoi lugu om naturaline lugu, miččel om vaiše kaks' erast naturališt jagajad: üht da ičeze. Kaik toižed naturaližed lugud, paiči ühtes, nimitasoiš palakahikš luguikš. Muga kaik ühten enambad naturaližed lugud jagasoiš palatomikš da palakahikš. Luguiden teorii tedoidab palatomiden luguiden ičendoid. Originaližed elementad sättudas palatomile luguile renghiden teorijas.
Vn 2018 vilukus kaikiš surembal tetabal palatomal lugul (277 232 917 − 1) oli 23,249,425 decimališt lugud.
Evklid ozuti ičeze teoremas läz 300 vodes edel meiden erad, miše palatomiden luguiden verd om lopmätoi.


Catch the Hits.
«Catch the Hits» ("Püda hitoid") om C. C. Catch-vändajan kompiläcijanal'bom. Se om pästtud vodel 2005.


Bustrofedon.
a> — tekstan ozutez, kudamb om kirjutadud bustrofedonal.
Bustrofedon (amuižgr.: "βοῦς" — «härg» i "στρέφω" — «kändan») om kirjutandan mahtuz, konz kirjutandan čuraduz vajehtelese päliči rives. Ku ezmäine rivi kirjutase oiktalpäi hurale, ka toine — huralpäi oiktale, koumanz' — möst oiktalpäi hurale i m.e. Nece kobaiduz koskub härgan likundha pluganke pöudol. Kirjutandan čuradusen vajehtusen aigan kirjamed kirjutihe zerkolmahtusen mödhe.
Bustrofedon putub Luvijan, Suviarabijan, etruskan, grekan, Penen Azijan i toižiden kirjkeliden erikoiden muštnikoiš.


Žirinovskii Vladimir.
Vladimir Vol'fovič Žirinovskii (; sünd. 25. sulaku 1946, Alma-At, Kazahstanan NST, NSTÜ) om Venäman valdkundmez', Valdkundaližen Duman varaezimez' (2000-2011), Venäman liberaliž-demokratižen partijan (VLDP) alusenpanii da ezimez', Evropan Ministrišton parlamentižen assamblejan ühtnii. Viž kerdad ühtni Venäman Prezidentan valičendoihe (1991, 1996, 2000, 2008, 2012).


Karr Sara Rouz.
Sara Rouz Karr (; sünd. 13. kül'mku 1984, Kalifornii-štat, AÜV) om amerikalaine enzne lapsenaktris, om ranu vozil 1990-1995. Hänen kaikiš tetabambad rolid oliba «Päivkodin policijanmez'»-, «Bethoven 1»- da «Bethoven 2»-fil'miš.
Edelespäi 2003-ndes vodes hän lopi «New College»-openduzsijan Florid-štatas. Hänen edesine elo om tundmatoi.


Man'kin Ivan.
Ivan Pavlovič Man'kin (; sünd. 9. reduku 1924, Karpovk, Karjalan ANST, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 9. keväz'ku 1984, Petroskoi, Karjalan ANST, Venäman NFST, NSTÜ) oli nevondkundaline valdkundmez' da kompartijan šingotai. Vepsläine.


Inkeriläižed.
Inkeriläižed vai Ingrijalaižed (inkerinsuomalaižed, ingermanlandijalaižed, Ingermanlandijan suomalaižed, ingermanlandcad) oma subetnine suomalaižiden grupp, kudamb eläb istoriž-geografižen Ingermanlandii-agjan territorijal. Ingermanlandijalaižiden kel' pidab suomen kelen päivnouzmpol'žid paginoid. Uskondan mödhe tradicižikš pidadas lüteraništ jumalankodikundad, no heiden pala pidab ortodoksišt histanuskondad.
Istorii.
Ingermanlandijalaine subetnos formiruihe sen tagut, miše Ročinman administracii sirdi evremeisoiden Karjalan kaglhaspäi da savakotoiden Suomenman päivnouzmpol'žes Savo-provincijaspäi paloid Stolbovon kožundan mödhe sadud uzile ižoralaižile maile. Ižoran man finnizacii oli kebnan demografižiden kadoiden Smutan pordon aigan tagut.
Jäl'ges 1675 vot pohjoine da keskmäine Ingermanlandii linneb lüteranižeks da suomenkeližeks. Sen tagut miše Ročinman tobmused lüteranizuihe sijaližid ortodoksižid rahvahid (venälaižid, ižoralaižid, vodilaižid, karjalaižid) heiden tahtod vaste, rahvahan suremb pala joksi Ingermanlandijaspäi. Heiden sijale sirdud evremeisad da savakotad formiruihe uziš maiš ičevuiččen subetnižen kul'turan.
Päivlaskmpol'žes Ingermanlandijas ortodoksine uskond kaičihe paremba. Rahvaz 1656 vodel oli suomalaižen 41 procental, a 1695 vodel — läz 75 procentad.
Ingermanlandijan etnografine kart. 1849 voz'.
Territorii linneb venälaižen udes jäl'ghe Piterin alusen jo. No eskai ühesandentoštkümnenden voz'sadan augun Piterin ümbrišt oli praktižikš kogonaz suomenkeližen. Kahtendenkümnenden voz'sadan augule oliba kaks' surt rajonad suomalaižen rahvahan korktan palanke: Karjalan kaglhan ingermanlandijalaine pala (Piterin da Šlissel'burgan ujezdoiden pohjoine pala) da rajon pidust' linijad Petergof — Rusked Külä — Gatčin (Rusttan Külän ujezdan päivlaskmpol'ne pala da Petergofan ujezdan päivnouzmpol'ne pala).
Oli-ki olmas penembiden rajoniden rivi, kus ingermanlandijalaine ristitišt oli absolütižes enambuses (Kurgalin pol'sar', Koltušin ülüz).
Toižiš Ingrijan paloiš ingermanlandijalaižed eliba venälaižidenke da erasiš tahoiš (Ižoran ülüz) estilaižidenke ühtes.
Edel XX voz'sadad ingermanlandijansuomalaižil oliba olmas kaks' etništ pägruppad: evremeisad (suom.: "äyrämöiset") da savakotad (suom.: "savakot"). P. I. Köppenan andmusidme (hän tedoiži ingermanlandijalaižiden elänzoitusen geografijad XIX voz'sadan lopul), evremeisad elänzoitiba Karjalan kaglast (päiči suvipalas lähen Piterid da Vaugedsarin rajonas) jumalankoditulendoiš Tuutari, Türö, Hietamäki, Kaprio, Soikkola, Liissilä, paloin Serepetta, Koprina da Skuoritsa. Toižiš Ingrijan tulendoiš (Valkeasaari, Rääpüvä, Keltto Nevan pohjoižel, Kolpinon ümbrišt, Nazijan da Mgan rajonad, Ižoran ülüz) eliba savakotad. Eriližen gruppan oliba Alalugan suomalaižed-lüteranad (Kurgalin pol'sar', Födorovk, Kallivere küläd). Lugudme savakotoid oli enamba: Köppenan andmusidme, 72 354 ingermanlandijalaižišpäi oli 29 375 evremeisad da 42 979 savakotad. XX voz'sadan zavodindal evremeisoiden da savakotoiden erinendad hajeziba da gruppine ičeel'genduz ingermanlandijalaižil oli kadotanu.
XIX voz'sadan zavodindal formiruihe völ üks' ingermanlandijalaižen territorialine grupp — sibirin ingermanlandijalaižed.
1804 vodel Ungern fon Šternberg-baronan ingermanlandijalaižed maorjad (26 kanzad: 77 mest da 73 našt) Luganjogen alajoksmusen ižoran da ingermanlandijan külišpäi (Il'kino, Pen' Arsii, Sur' Arsii, Volkovo, Mertvicad, Födorovk, Variv), kudambad oliba oigetud Sibirihe alištomatomudespäi, paniba alusen Tobol'skan gubernijan Tükalinskan ujezdan Rižkovo-küläle (Čuhonskaja-külä, Čuhnan kolonii), kudamb hilläšti linni vedandcentraks kaikile oigetud lüteranile: ingermanlandijalaižile, suomalaižile, estilaižile da latvijalaižile.


Narv (jogi Estinman i Venäman röunoiš).
Narv (est.: "Narva jõgi", ven.: "Нарва") om jogi Estinman i Venäman röunoiš.
Jogen piduz om 77 kilometrad, basseinan pind om 56 200 km².


Roksana (pajatai).
__NOTOC__
Roksana (; sünd. 1967, Ven, Avstrii) om avstrijalaiž-saksalaine evrodiskopajatai hätkelitomanke karjeranke.
Hänen muzikkarjer augotase vl 1981. Debütine «Charlene»-singl om pästtud vl 1985, i linni populärižeks evropalaižiš čartoiš, mugažo sil oli eraz satuz. Necen pajon Bad Boys Blue:n kaver om änetadud kahtes vodes päliči (heiden versii oli populärine mugažo, hot' ei olend pästtud singlaks).
Pajatai pästi völ kaks' singlad edelespäi, no ned oliba vähemb satusekahad. Vl 1987 Roksana ezini «New Romance»-duetan mülükundas; se projekt äneti vaiše üks' singl i čihozi.


Koreb Elidaspäi.
Koreb (Koronbos) Elidaspäi (; sünd. ?, Ilii-agj ("Elid"), Amuine Grekanma — kol. 8. voz'sada edel m.e., sigä-žo) oli znamasine pap' vai eraz keitai, kudamb linni ezmäižeks (tetabišpäi) vägestajaks Olimpiadvändoiš (ezmäižed Vändod oliba 776-ndes vodes edel m.e.).


Pitarke.
Pitarke (, arag.: "Pitarc") om pen' küläkund, municipalitet Ispanijan päivnouzmas, Teruel'-provincijas.
Pind om läz 54 km². Pitarken eläjiden lugu oli 96 ristitud 2010-ndes vodes, 91 ristitud 2016-ndes vodes. Pämez' — Del'fin Buh San Martin (2011—).


Garrulax lineatus.
"Garrulax lineatus" (ven.: "Полосатая кустарница") om linduiden erik "Garrulax"-heimos. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1831 biolog Vigors.
Eläb Kesk- i Suviazijas: Afganistanas, Butanas, Kitaiš, Indijas, Nepalas, Pakistanas, Venämas, Uzbekistanas da Tadžikistanas.


WASP-64.
WASP-64 om tähtaz Sur' Koir-tähthištos. Se om 1141 lämoivoziš meišpäi.
Om läz ühtensurtte Päiväiženke. Ümbri WASP:as-64 punose ei vähemba üks' planetad.


Päč.
Päč om ladeh erazvuiččiden sauvusiden lämbitusen täht (pert', kül'bet' i tž.) vai tehnologižen processan täht, kus pidab korktad temperaturad (leibän paštand, keramikan poltand, metalloiden termižümbriradmine, laboratorižed tedoidused).
Päčiden tipad.
Päč konstrukcijan tipiden mödhe panihe palamha koval (haugod, puhil', kivihil', turbaz), nozolal (kerosin, mazut, kivivoi i tž.) vai gazanvuiččel poltusel (tobjimalaz londuzgaz) vai elektrusel (elektropäč).
Kodiš kävutadud päčid koval poltusel jagase kahteks tipaks: kanaližed päčid (gazoiden likundanke väges tehtud) da päčid gazoiden joudjan likundanke (kuupakakahad). Ezmäižikš mainitadud päčid erinedas vuivodan konfiguracijan mödhe: kanalidenke tehtud jäl'geti, sistem vastvalunke (suomen, Finnish counterflow system), kombiniruidud i tž.
Istorii.
Amuine Grekanman likui päč, 17nz' voz'sada edel meiden erad
Kaikiš amuižembad päčid oliba löutud Keskmäižes Evropas, niiden igä om läz 29 tuhad vot edel meiden erad. Niikš oliba süvendused räkištamižele da kehundale jurtiden südäimes miše keitta mamontad. 20,000 vodessai edel meiden erad Ukrainas kävutihe süvendused palabiden hilidenke kattud tuhkal. Sömižed käroudihe lehtesil da panihe päle, sid' kattihe mahudel. Löutud Mežiričan lageriš kai-kuččes tehtud mamontanluišpäi pertiš om lezi, kudambad kävutihe lämbitusen da sömän keitmižen täht.
Päčid kävutihe Indižes alangištos sigä elänuzil kul'turoil, a mugažo Egiptas edel dinastijoid. Läz 3200 vot edel meiden erad kaikutte pert' löndsavičuišpäi oli päčinke žiloiš Indišt alangištodme. Päčid kävutihe sömäd keitmaha da savičud tehmaha. Läz 5000–4000 edel meiden erad civilizacijad edel dinastijoid Egiptas kävutihe poltandpäčid da päčid kuivandan täht paštatest tehmas.
Kulinarijan tedoidajad meletaba, miše arni grekalaižed kändiba leibän paštand čomamahtoks. Päčid, miččihe leib sijadase paštmaha päčiocan polespäi, oliba ratud amuižes Grekanmas. Grekalaižed sädiba äi tahthan toižendoid, nižunikoiden formid da leibän serviruindmahtoid erazvuiččel sömäl. Leibänpaštandan maht šingotihe da tehtihe professijaks, leibän torguind-ki, sikš miše leib pašttihe ei kodiš, a opetud radnikoil mömha. Se sömtegimišton sugu om üks' vanhembaižišpäi.
Tradicionine päč.
Päč panese palamha torveta ("must päč") vai torvenke ("vauged päč").
Nevest, prostides kodinke, tuli da kosketi päč, pakiči sil armastust. Konz' nevest oli tulnu ženihan uden pertin südäimehe, hän ezmäižikš tuli päčele da pakiči sil laskendad ičeze elämha.
Tradicionižen päčin palad.
Päčez. Päčinsu om kattud saubal umbhe.
Ku pertiš om karzin, se päč om seibhiš. Läz päčid om karzinlaud (karzinlava).


Jahtel'j.
Jahtel'j () om Venäman pen' jogi Sverdlovskan agjan pohjoižes, Ivdelin lidnümbrikos. Om Vižai-jogen päližajogi, mülüb Irtiš-jogen hurapol'žhe basseinha.


Mendosa Serhio.
Serhio Džovani Mendosa Eskobar (; sünd. 23. semendku 1981, Progreso (Joro), Gonguras) om gondurasalaine futbolist, oiged kaičii.
Hän om nügüdläine «Montagua»-kluban da Gondurasan futbolühthižjoukun vändai.


Kamenist (Jelenä Guran alangišt).
Kamenist (pol'š.: "Kamienista", saks.: "Audienz-Berg") om kukkaz Jelenä Gur-lidnan (Pol'šanma) pirdas, Jelenä Guran alangištos.
Korktuz om läz 412 metrad. Kreptud meckazmusišton.


Nagriž.
Nagriž () om üks'vozne vai kaks'vozne heinäsine kazmuz, Kapust-sugun () Kapustižed- (), vai Ristänikoižed-sugukundan () erik.
Ottihe kul'turiviruimha enamba 40 voz'sadad tagaz. Kodima — Päivlaskmaine Azii. Kazvatihe Amuižes Egiptas, Grekanmas, Rimas. Oli Venän päižeks maploduks edel kartohkan otandad kävutamižhe.
Jur' kazvab sanktaks. Jur'lehtesed oma järedad. Änikoičii seikh kazvab kahtel vodel vai sil-žo vodel ku ištutihe värin, seikh om korged i om äi lehtesid. Jagadas aigaližhe i möhäižhe, möhembaine kožub varha tal'veks.
Ozoitesed.
Kehker ku kudmaine, viher ku vast (nagriž).


La Šaplod.
La Šaplod (franc.: "La Chapelaude", oks.: "La Chapela Auda") om kommun Francijas, Overn'-regionas.
Pind om läz 29 km². La Šaplodan eläjiden lugu oli 981 ristitud 2010-žes vodes. Pämez' — Did'jer Bro (2013.—).


Colchicum autumnale.
"Colchicum autumnale" (ven.: "Безвременник осенний") om kazmuzerik "Colchicaceae"-sugukundas.
Kazvab läz kaiked Evropadme, Skandinavii da pohjoine Venäma heitten. Se om morii kazmuz.


Doddiella maindroni.
"Doddiella maindroni" om gaved', kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1955 entomolog Risbek. Necil gavedil ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Paundstak.
Paundstak (angl.: "Poundstock", korn.: "Tregorlann") om külä Sures Britanijas, Kornuoll-grafkundas.
Külän eläjiden lugu oli 805 ristitud 2001-žes vodes.
Paundstakas om kafe, jumalanpert' da pen' kinoteatr.


Nekrasov Aleksandr.
Aleksandr Ivanovič Nekrasov (Gamsa — «Gamalaine») (komin i venän kelil: "Александр Иванович Некрасов (Гамса)"; sünd. 30. heinku 1931, Gam-külä, Komin Tazovaldkund, Venäman NFST, NSTÜ) om komilaine kirjutai.


SPQR.
S.P.Q.R. om «Senatus Populusque Romanus» («Senat i Riman rahvahanikad») latinan frazan abbreviatur, kudambad kuvatihe rimalaižiden legionoiden štandartoil, i kudambad kävutatihe Riman tazovaldkundas i Riman imperijas. Se oli vajehtadud labarum- hristanuskondan simvolaks Surel Konstantinal.


Ovo.
Ovo (angl.: "Owo", jorub: "Ìlú Ọ̀wọ̀") om lidn Nigerijas, Ondo-štatas.
Ovon eläjiden lugu oli 166.357 ristitud 2012-žes vodes, enambuz niišpäi oma jorub(alaižed).
Se om enzne jorub-rahvahan lidn-valdkund. Nügüd' Ovo om üks' kakaon eksportan päkeskusišpäi


Abh.
Abh (arab.: "أبها") om lidn Saudan Arabijas, Asir-provincijas.
Abhan eläjiden lugu oli 201.912 ristitud 2004-žes vodes. Lidnan pämez' om Faisal' bin Halid bin Abdulaziz Al' Saud.


Biton transvaalensis.
"Biton transvaalensis" om hämähouk, kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 1949 arahnolog Lourens. Necil hämähoukul ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Ansoville.
Ansoville (franc.: "Ansauvillers", pikard.: "Ansovilé") om kommun Francijas, Pikardii-regionas.
Pind om läz 7 km². Ansovillen eläjiden lugu oli 1.217 ristitud 2010-žes vodes. Pämez' — Mari-Lin Düfrene (2008.—).


Kaludim.
Kaludim om ülälopusen pala künambruzvarden luiden (pal'clu i künambruzlu) i kobran luiden keskes, kogoneb kahesas luspäi.


Heopsan piramid.
Heopsan (Hufun) piramid (amuižegipt.: "Ahet-Hufu" «Hufu:n taivhanröun») om kaikiš suremb Egiptan piramidoišpäi. Se om üks'jäine «Mail'man seičemes čudospäi», kudamb jäi tähäsai.
Heopsan piramid mülüb kaikiš surembiden Egiptan piramidoiden kompleksha — Gizan piramidad, kudambad sijadasoiš Gizan ülüdes. Ned oma Heopsan (Hufun), Hefrenan (Hafran) i Mikerinan (Menkauran) piramidad. Suren piramidan arhitektoraks lugese Hemiun, Heopsan vizir' da vellenpoig. Hänel oli-ki «Faraonan kaikiden sauvomižiden ohjandai»-arvnimi.
Piramid om saudud läz 26. voz'sadad edel m.e., Memfis-pälidnanno, IV dinastijan aigan. Enamba koumed tuhad vot (edel kafedraližen päjumalanpertin Linkol'nas sauvondad Anglijas, läz 1300 vot) piramid oli kaikiš korktemban sauvusen Mas. Vl 1979 UNESCO mülüti Gizan piramidoid Mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe.


Senkovan sodakaumišt.
Senkovan sodakaumišt [voinkaumišt] №80 () om sauptud sodakaumišt Senkov-küläs, mülüb Penen Pol'šanman sodaveikundha Pol'šanman suvižes agjas. Projektiruindmez' oli Gans Mair.
Ezmäižen mail'man voinan saldatoid huttihe täs. Kaik om 1206 keratud maha, i 360 niišpäi oliba venälaižed, 468 — avstrijalaižed (Tirolišpäi tobjimalaz), 378 — saksalaižed (Bavarijaspäi tobjimalaz). Kaik om 85 ühthišt da 23 personališt kaumad. Kaumišt om T-vuitte, 2244 nellikmetrad pindal.


Kelenmagii.
Kelenmagii [kel'magii] om mel'pideg, miše erased sanad vai kuvandad valatoittas mail'man i sen ümbriolendan šingoteshe.
Ozutesed: puheged, soiverdused, toivod, valad i m. e.


Hemiun.
Hemiun (sädamižen änikoičend läz 2570 vot edel m.e.) oli amuižegiptalaine arhitektor Amuižen car'kundan Nelländen dinastijan aigan. Hemiun om Hufu (Heops)-faraonan Suren piramidan‎ Gizas arhitektor ezimeletaden.
Hemiun om Nefermaatan, Hufun heimolaižen, poig. Hänel oliba «Radoiden mastar»- i «Faraonan vizir'»-titulad. Hän koli läžundaspäi edehko Suren piramidan sauvondan lopindad i om pandud maha mastabas ei edahan sišpäi.


Uven Uvin'jel'.
Uven Uvin'jel' () om pen' kommun Francijan pohjoižes, Nor—Pa de Kale-regionas.
Uven Uvin'jelin eläjiden lugu oli 238 ristitud 2010-ndel vodel. Pämez' — Rene Del'be (2008.—).


Pöudkülä.
Pöudkülä (est.: "Põlluküla") om külä Estinmas, Sarenma-regionas.
Pöudkülän eläjiden lugu oli 27 ristitud 1998-žes vodes.


Zvözdi nas ždut.
«Звёзды нас ждут» (latinizacijas — «Zvözdi nas ždut»; "Tähthad odotadas meid") om Miraž-gruppan debütine al'bom, pästtud vodel 1987.
Toine pästand läksi 1994-ndes vodes.


Come Again (The Quetzal).
«Come Again (The Quetzal)» ("Tulen völ (Ketcal')") om Soluna Samajan pajo da ühtennimine singl «Soluna Samay»-al'bomas, kudamb om pästtud 2012-ndes vodes.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Tachina excoriata.
"Tachina excoriata" om parazitižiden käbhaižiden erik "Tachinidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1830 entomolog Vedemann.
Saksanman endemik. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Lumbricillus rubidus.
"Lumbricillus rubidus" om merirengazmadoiden erik "Enchytraeidae"-sugukundas. Avaižiba da ümbrikirjutiba vl. 1978 zoologad Finogenova da Strel'cov.
Ukrainan endemik. Ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Cortinarius esculentus.
"Cortinarius esculentus" om södab sen' "Cortinariaceae"-sugukundas. Üks' väčkuižišpäi erikoišpäi siš sugukundas, kudamb om kožui sömhä. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1949 mikolog Lebedeva.
Vaugedvenäman endemik, dai, ezimeletaden, sen valdkundan üks'jäine endemik om. Rahvahaližed nimed — "«таўстуха»" (vaugedvenän kelel), "«толстушка»" (venän kelel), a sijaližed tedonimed oma "«павуціннік ядомы»" (vaugedvenän kelel) da "«паутинник съедобный»" (venän kelel).


Vžesn'.
Vžesn' (pol'š.: "Września") om lidn Pol'šanman keskusen päivlaskmas, Suren Pol'šanman sodaveikundas.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1256. Valitihe lopulišt sijadust 14. voz'sadal, saihe lidnan oiktusid vl 1375.
Lidn sijadase 50 km päivnouzmha Poznanišpäi, Vžesnic-jogen randoil (pol'š. "Wrześnica", Vartan oiged ližajogi), 90..110 m korktusil valdmeren pindan päl.
Vl 2004 Vžesnin eläjiden lugu oli 28 631 ristitud. Pämez' — Tomaš Kalužni (pol'š.: "Tomasz Kałużny").


Norops microlepidotus.
"Norops microlepidotus" om šihlikoiden erik "Polychrotidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1954 zoolog Devis.
Meksikan endemik. Ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Il-76.
Il-76 (; mödhe — Candid «avoinmel'ne») om «Il'jušin»:an sodatransportine lendim.
Ezmäine lenduz oli 1971-nden voden keväz'kul. Vodele 2000 kaik pästtihe 950 lendint, jätktas modificiruidud lendimiden tehmišt tähäsai.


Il-96.
Il-96 () om nevondkundaline i venämalaine «» levedfüzeläžine passažirlendim nellänke likutimenke. Ezmäine lenduz oli 1988-nden voden sügüz'kul. Kaik om pästtud 30 lendint Voronežan aviategimel, tehtas tähäsai. Kävutadas vspäi 1993.
Ottihe Il-86 projektan aluseks. Kaikiš paksumb om ezmäine Il-96-300-modifikacii (20 lendint), sen ližaks om 9 modifikacijad.


An-22.
An-22 «Antei» (; mödhe — Cock «Kukoi») om «Antonov»:an sodalendim. Se om kaikiš suremb lendim mail'mas turbopropellerlikutimidenke, om nell' likutint.
Ezmäine lenduz oli 1965-nden voden uhokul. Kaiked om 68 lendint, pästtihe vozil 1966—1976, sidä kesken 22 lendint An-22A-modifikacijanke. Om kävutandas vn 1969 vilukuspäi, Venämas i Ukrainas — tähäsai.


An-148.
An-148 () om Ukrainan «Antonov»:an lendim. Ezmäine lenduz oli 2004-nden voden tal'vkul. Kaik om pästtud 26 lendint.


Mail'man seičeme čudod.
Mail'man seičeme čudod (vai Amuižen mirun seičeme čudod) om kul'turan kaikiš tetabambiden mel'heižtahoiden nimikirjutez Oikumenas.


Kuldaine ak.
Kuldaine ak (komi "Зарни ань", permin komi "Зарни инь", hant. "Сорни най", ven. "Золотая баба") om legendarine idol vai (toižen versijan mödhe) amuine komin jumal, kudamban statujan komilaižed-paganičad vediba Obile.


Kudim-Oš.
Kudim-Oš (permin komi "Кудiн Ош" — «Kondi Ku-jogensuspäi», ven. "Кудым-Ош") om legendarine vägimez' (bogatir'), kul'turine uroh, permin komin rahvahan eposan personaž, a mugažo vedai i arboi järgeližusetoman vägenke.


Pera (vägimez').
Pera (komi i ven. "Пера") om legendarine vägimez' (bogatir'), kul'turine uroh i permin komin rahvahan eposan personaž.


Lasiopa albanica.
"Lasiopa albanica" om levkäbhaižiden erik "Stratiomyidae"-sugukundas. Avaižiba da ümbrikirjutiba vl. 1970 entomologad Dusek da Roznosni.
Albanijan endemik. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Kuzans le Forž.
Kuzans le Forž (franc.: "Cousances-les-Forges") om kommun Francijas, Lotaringii-regionas.
Pind om läz 18 km². Kuzans le Foržan eläjiden lugu oli 1.702 ristitud 2009-žes vodes. Pämez' — Fransis Tir'jo (2008.—).


Harmothoe dictyophora.
"Harmothoe dictyophora" om merirengazmadoiden erik "Polynoidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1878 zoolog Grube.
Eläb Rustten meren i Persijan lahtan randištoiš, a mugažo se löutud Kitain, Vjetnaman da Avstralijan randoidenno. Madon kitailaine nimi — "网纹哈鳞虫" ["vang ven ha lin čong"].


Nearctaphis bakeri.
"Nearctaphis bakeri" om lenditäiden erik "Nearctaphis"-heimos. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1895 entomolog Kouen.
AÜV:oiden endemik. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Bebelis lignea.
"Bebelis lignea" om bumbakoiden erik "Cerambycidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1866 entomolog Beits.
Eläb Belizas, Nikaraguas da Panamas. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Jirkap.
Jirkap (komi "Йиркап") om mecnik komi-ziränoiden mifologijas.


Taivaz.
Taivaz om avaruz Man vai miččen-ni toižen astronomižen objektan pindan päl. Avaros znamoičendas — panoram, kudamb lagištase neciš objektaspäi kosmoshasai.


Pterocheilus merpeba.
"Pterocheilus merpeba" om bapshaižiden erik "Eumenidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1943 entomolog Soika.
Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Belisana strinatii.
"Belisana strinatii" om hämähouk, kudamban avaiži da ümbrikirjuti vl. 2005 arahnolog H'juber.
Om Malaizijan endemik. Necil hämähoukul, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Epalpus auriferus.
"Epalpus auriferus" om kärbhaižiden erik "Tachinidae"-sugukundas. Volker-entomolog avaiži da ümbrikirjuti gavedid vl 1849.
Venesuelan endemik. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Aphrosylus giordanii.
"Aphrosylus giordanii" om käbhaižiden erik "Dolichopodidae"-sugukundas. Avaižiba da ümbrikirjutiba vl. 1987 entomologad Rampini da Munari.
Senegalan endemik. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Bolitophila limitis.
"Bolitophila limitis" om käbhaižiden erik "Bolitophilidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1996 entomolog Polevoi.
Suomenman endemik. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Psammotettix excisus.
"Psammotettix excisus" om gavediden erik "Cicadellidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1906 entomolog Macumura.
Eläb Ročinmas da Suomenmas; jal'gmäižes se om kadomižen grazindan al. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Dasineura solonaica.
"Dasineura solonaica" om käbhaižiden erik "Cecidomyiidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1996 entomolog Fedotova.
Kazahstanan endemik. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Frigga pratensis.
"Frigga pratensis" om hämähoukuiden erik "Salticidae"-sugukundas. Avaižiba da ümbrikirjutiba vl. 1885 entomologad Elizabet Marija Gifford da Džordž Uil'jam Pekhamad.
Eläb Keskamerikas: Gvatemalaspäi Kostarikhasai. Necil hämähoukul, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Vatica guangxiensis.
"Vatica guangxiensis" om kazmusiden erik "Dipterocarpaceae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti botanik S. L. Mo.
Kitain endemik, kus se om kadomižen grazindan al; edel se kazvi Vjetnamas-ki, no kadoi siš. Sijaližed nimed — "广西青梅" ["guangsi činmei"] (kitajan kelel), "Táu Quảng Tây" (vjetnaman kelel).


Babiana papyracea.
"Babiana papyracea" om kazmusiden erik "Iridaceae"-sugukundas. Avaižiba da ümbrikirjutiba vl. 2007 botanikad Goldblatt da Menning.
Suviafrikan Tazovaldkundan endemik. Necil kazmusel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Gaudichaudia hexandra.
"Gaudichaudia hexandra" om kazmusiden erik "Malpighiaceae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1917 botanik Šoda.
Gvatemalan endemik. Necil kazmusel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Blumea arfakiana.
"Blumea arfakiana" om kazmusiden erik "Asteraceae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1883 botanik Martelli.
Kazvab Papuas — Udes Gvinejas da Päivnouzmaižes Timoras. Necil kazmusel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Timarcha parvicollis.
"Timarcha parvicollis" om bumbakoiden erik "Chrysomelidae"-sugukundas. Avaiži da ümbrikirjuti vl. 1856 entomolog Rozenhauer.
Ispanijan endemik. Necil gavedil, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Kudo Šigenori.
Šigenori Kudo ("Kudo Šigenori"; sünd. 26. sügüz'ku 1954, Sapporo, Japonii) om tetab japonijalaine soitoižen vändai.
Om muzikpremijoiden riven laureataks. Nügüdläižen aigan eläb Francijas, kus radab kut professor Parižan muzikškolas.


Kitoiden allei.
Kitoiden allei (ven. "Китовая аллея") om amuine eskimosalaižiden pühätaho Itigran-sarel (Čukotk). Arheologine kompleks nägub kuti kaks' rived grenlandižiden kitoiden sur'kuluiš luišpäi, kudambad oma kaidud maha. Kompleks om avaitud vl 1976 tedoidajiden gruppal TA etnografijan institutaspäi M.A. Členovan ohjandusen al.


Gadžano.
Gadžano (ital.: "Gaggiano", lomb.: "Gaggian") om pen' lidn Italijas.
Pind om läz 26 km². Lidnan eläjiden lugu oli 9011 ristitud 2013-žes vodes. Gadžanon pämez' om Franko Mirakoli (2004.—...).


Z8 GND 5296.
z8_GND_5296-galaktik, kudamb om avaitud vn 2013 redukun 24. päiväl, om üks' kaikiš edahaižembiš tetabiš galaktikoišpäi.
Sen edhuz meišpäi om 30 milliardad vauktuzvozid.


Muroran.
Muroran (jap.: 室蘭市) om lidn Japonijas, Hokkaido-prefekturan suvipäivlaskmas.
Pind om läz 81 km². Lidnan eläjiden lugu oli 94 918 ristitud 2013-ndes vodes. Muroranan pämez' om Takeši Aojama.


Best of '98.
«Best of '98» ("Voden 1998 parahim") om C. C. Catch:an kompiläcijanal'bom. Se om pästtud vodel 1998.


Kilt.
Kilt (mugažo angljan kelel) om šotlandijalaižen mehiden rahvahansädon pala, Šotlandijan mägieläjiden veroline soba.


Dirndl'.
Dirndl' () om Al'piden germanijankeližiden valdkundoiden (Germanii, Avstrii, Lihtenštein) naižiden rahvahansädo.


Boa.
Boa om pit'k kaid kaglpaik karvaspäi vai höunhišpäi. Se om nimitadud upehtoitajan kün ("Constrictor constrictor") mödhe.


Senna socotrana.
"Senna socotrana" om bobanvuiččiden kazmusiden erik "Fabaceae"-sugukundas.
Jemenan endemik; kazvab Sokotr-sares. Necil kazmusel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Heliotropium paulayanum.
"Heliotropium paulayanum" om kazmusiden erik "Boraginaceae"-sugukundas.
Jemenan endemik. Necil kazmusel, ezimeletaden, ei ole völ nimid rahvahaližil kelil.


Queen.
«Queen» (lugetas "kuin", «kunigaznaine» anglijas kelespäi) oli legendine britanijalaine (anglijalaine) muzikgrupp, kudamb edestab muzikad glem- da hardrok-stiliš.
Gruppan aluz om pandud vl 1970.
Mülükund.
Klassižes mülükundas oliba Freddi Merkjuri da Džon Dikon mugažo; Merkjuri oli kaikiš tetabamb heišpäi. Hän ezini vlpäi 1970 vhesai 1991 (hänen surman voz' SIDS:aspäi); tähäsai-ki hän om üks' kaikiš znamasižembišpäi muzikantoišpäi mail'mas.
Aigaližes gruppmülükundas eziniba (jonon mödhe) Maik Grouz, Barri Mitčel, Dag Ivud Bogi (kaik — basgitaristad), no hö oliba lühüdašti Queen:as.


Gakugei Daigaku.
Gakugei Daigaku (jap.: 学芸大学駅) om raudtestancii Japonijas, Tokü—Tojoko-linijas. Om Tokion südäimes.


Muil.
Muil om kova vai nozol produkt, kudamb kävutase kut kosmetine abutuz (tualetmuil) vai kut kodihimijan abutuz (ižanduzmuil). Voib sättutoittas vaiše jäl'ges kontaktad vedenke.
Istorižiden andmusiden mödhe, muil oli tetab Vavilonan da Amuižegiptan aigan völ.
Tualet- da ižanduzmuilad oma kaikiš levitadud toižendad ižanduses; om-ki eriline muil rostkekahatomaspäi teraraudaspäi. Nozol muil tegese enamba popul'arižeks mail'mas kovan kohtha, eriližišti Päivlaskman valdkundoiš.
Om olmas m. k. «avtormuil» (käziden tehtud), kudambad kaikutte voib tehta ičeksaz, specialižita tehnologijoita.
Mel'hetartten: ümbrimärarine kovan muilan formul — C17H35COONa, a nozolan muilan — C17H35COOK.


Voihein.
Voihein, näčehein i dial. närehein (latin.: "Stellaria media") om kazmusiden erik.


Tualetmuil.
Tualetmuil om muilan toižend, kudamb kävutase personaližen gigijenan metoiden täht.
Kogoneb živatrazvaspäi, erazvuiččišpäi voišpäi (oma pal'msüdäin- da/vai kokosvoi tobjimalaz), razvasižišpäi muiktusišpäi da m. e.; aromatizatorad da mujutimed paksus mülütadas mülükundha mugažo.
GOST:an mödhe, om nell' tualetmuilan markad: „Neitraline“, „Ekstra“, „Lapseline“ da „Ordinarine“ (jogahine niišpäi erineb jalos mülükundan mödhe).
Om äi tualetmuilan tegemižen mahtusid kodiarvoimižiš.


Muilnik.
Muilnik om specialine astii (vai pen' konteiner), kudambal venub kova muil. Om eriline muilnikan analog-ki — plastikdozator nozolale muilale.
Sidä tehtas vedevastustuzmaterialoišpäi (plastik, keramik, metall da m. e.).


Parter (teatr).
Parter (franc. "parterre" — mas) om kacliizalan alažir teatras sijidenke publikan täht scenaspäi vai orkestraspäi vastseinhäsai vai amfiteatrhasai.


Jauh.
Jauh om söndtavar, kudambad tehtas erazvuiččiden kul'turoiden jüviden tapandal.


Tereškova Valentina.
Valentina Vladimirovna Tereškova (; sünd. 6. keväz'ku 1937, Sur' Maslennikovo-külä, Tutajevan rajon, Jaroslavlin agj, Venäman NFST, NSTÜ) om nevondkundaline kosmonavt, ezmäine naine-kosmonavt mail'mas da ainag lendanu naine üks'päin. Oli vaumiž lendamha Mars-planetale, ühthe polehe. Andoihe majorjenaralan arvnimen vl 1995. Vhesai 1997 radoi kosmonavtoiden joukuiden instruktoran. Vspäi 1997 om Kosmonavtoiden vaumičendkeskusen vanhembaižen tedoradnikan.
Vozil 1966−1989 oli NSTÜ:n Ülembaižen Nevondkundan deputatan, NÜKP:n ühtnijaks. Vspäi 2011 radab Venäman Valdkundaližen Duman ezitajaks Ühthine Venäma-partijaspäi.


Sömkaluižed.
Sömkaluižed — par penid kaluižid, veroline sömladluz Päivnouzmaižes Azijas. Kitaiš, Japonijas, Korejas i Vjetnamas kävutadas sömkaluižid ezikät. Tailandas södas kaluižil vaiše lapšad vai keitosid. Tobjimalaz sömkaluižid tehtas puspäi, metallaspäi, luspäi, slonanluspäi, a nügüdlaižen aigan plastikaspäi-ki.


Ununennii.
Ununennii (vai Eka-francii; latin.: "Ununnenium"), znamoitud aigaks kut Uue, linneb 119. himižeks elementaks Mendelejevan periodižes tabludes.
Jäl'ges ičeze avaidust se linneb ezmäižeks elementaks himižiden elementoiden periodižen tabluden 8. periodas. Elementan sinteziruindan naprind oli vl 1985 Berkli-lidnas (AÜV), no eksperiment oli satusetoi.
Prognoziruidud atommass — 315 (316 erasiš purtkiš) m. AÜ. Elektronine konfiguracii — "8s1". Ezimeletaden, sille tarbiž olda muglmetallan vägevan muigotajan ičendanke.


Unbinilii.
Unbinilii (vai Eka-radii; latin.: "Unbinilium"), znamoitud aigaks kut Ubn, linneb 120. himižeks elementaks Mendelejevan periodižes tabludes.
Jäl'ges ičeze avaidust se mülüb udhe, himižiden elementoiden periodižen tabluden 8. periodha. Tehtihe necen elementan koume sinteziruindan naprindad (kaks' vl 2007 da üks' vl 2011), no kaikuine niišpäi oli satusetoi.
Prognoziruidud atommass — läz 320 m. AÜ. Elektronine konfiguracii — "8s2". Ezimeletaden, sille tarbiž olda mujutoman muglmametallan korktanke reakcižen mahtusenke.


Unbiunii.
Unbiunii (vai Eka-aktinii; latin.: "Unbiunium"), znamoitud aigaks kut Ubu, linneb 121. himižeks elementaks Mendelejevan periodižes tabludes.
Jal'ges ičeze avaidust se mülüb udhe, himižiden elementoiden periodižen tabluden 8. periodha. Ei ole elementan sinteziruindan naprindad tähäsai.
Prognoziruidud atommass — läz 320—325 m. AÜ. Elektronine konfiguracii — "5g1 8s2". Se linneb ezmäižeks metallaks g-blokas ("superaktinoidaks"), no nügüd' om jüged sanuda sen ičendoiden polhe.


Unbibii.
Unbibii (vai Eka-torii; latin.: "Unbibium"), znamoitud aigaks kut Ubb, linneb 122. himižeks elementaks Mendelejevan periodižes tabludes.
Erasiden andmusiden mödhe, unbibijan izotopad oma olmas londuses (torijan kezandmaiš, dai sen südäiolend niiš om tühjine), no himikoiden enambusel om heilündoid neciš faktas. Jal'ges ičeze konkretišt avaidust se mülüb udhe, himižiden elementoiden periodižen tabluden 8. periodha. Tehtihe necen elementan sinteziruindan naprindoid, no kaikuine niišpäi oli satusetoi.
Prognoziruidud atommass — läz 324 m. AÜ. Elektronine konfiguracii — "5g28s2". Sille tarbiž olda metallan ("superaktinoidaks"), no nügüd' om jüged sanuda sen ičendoiden polhe.


Prištin.
Prištin (serb. "Приштина / Priština", alb. "Prishtinë", turk.: "Priştine") om lidn Balkanan pol'sarel, Kosovon pälidn da sen kaikiš suremb lidn.
Serbijan Konstitucijan mödhe, Prištin om avtonomižen Kosovo da Metohii-agjan pälidn.
Valdkundan palahižen rahvahidenkeskeižen tundištusenke Kosovon Tazovaldkundan mödhe, Prištin om sen pälidn vspäi 2008.
Eläjad.
Prištin om monoetnine lidn lujas znamasižes märas. Rahvahad lidnan eläjiden keskes (vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe): albanijalaižed — 97,76%, turkad — 1,08%, aškalilaižed — 0,28%, serbijalaižed — 0,22%, toižed — 0,66%.
Lidnan nägud.
Prištinan ühthine nägu lähižes kukhaspäi.


Tok-pisin.
Tok-pisin (ičeze nimituz: "Tok pisin") om kreoline kel', kudambal pagištas Papua — Udes Gvinejas.
Pagižijoiden lugu om 3—4 millionad ristutud (2001), heišpäi 120 tuhad kut mamankelel (2004). Kirjkel' om latinan kirjamišton pohjal.


Rahvahidenkeskeine mehiden päiv.
Rahvahidenkeskeine mehiden päiv (angl.: "International Men's Day") om jogavozne rahvahidenkeskeine praznik, kudambad oigetas kül'mkun 19. päiväl.


Japonii.
Japonii ("Nippon / Nihon"), täuz' oficialine nimi om Japonijan Valdkund ("Nippon-koku / Nihon-koku"), om sar'hine valdkund Päivnouzmaižes Azijas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Tokio.
Valdkundan konstitucijan ühesanz' kirjutuz kel'dab sidä armijan olemaspäi i sodoihe ühtnemaspäi. Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad oma irdvaruitomuden kaičijaks.
Istorii.
Paleolitine kul'tur läz 40 tuhad vot tagaz paneb Japonijan sarišton elänzoitmižen ezmäšt datad.
Satusekaz lähtend izoläcijaspäi Meidzin restavracijan aigan vei ižandust änikoičendannoks. Vozil 1904−1905 Venälaiž-Japonine soda oli Venäman da Japonižen imperijoiden keskes.
Vl 1931 Japonijan imperijan sodaväged otiba Man'čžurijan territorijad pätamha londuseližiden varoiden vajaguden problemad. Vl 1933 imperii läksi Nacijoiden Ühtnendaspäi. Vozil 1941−1945 Japonii ühtni Toižhe mail'man sodha i oli okkupiruidud sodan lopus. Amerikaižed sodabazad da sodaväged oma Japonijas tähäsai.
Valdkundan Konstitucii ("kempo:") om Meidzi-aigaspäi, tuli väghe vl 1890. Japonijan ohjastuz da okkupacijan väged vaumičiba revolücižid kohendusid sihe, ned tuliba väghe vn 1947 3. päiväl semendkud, sil aigalpäi ni üht kohendust sihe ei olend. Sen paloin, sodamehed ei voigoi nügüd' rata ministrikš, tazostihe naižiden i mehiden oiktusid. Vspäi 1956 Japonii om ühtnijan.
Vodele 1970 Japonii kändihe valdkundaks kahtendenke surtte kapitalistiženke ižandusenke mail'mas (vl 2015 nellänz' surtte mail'mas).
Geografijan andmused.
Kaik om 6 852 sared Japonijan sarištos. Kaikiš surembad niišpäi oma Honšü, Hokkaido, Küšü da Sikoku, ned ottas sarišton 97% territorijad. Kuiv ma — 364,4 tuh. km² (vl 2006), saum vezid om 1/33 (13,5 tuh. km²).
Japonii om sar'hine valdkund, ei ole valdkundröunoid madme. Lähembaižed valdkundad oma Venäma, Suvikorei da Kitai (sen Taivan'). Randanpird — 29 751 km. Japonijan suvipäivlaskmaižed randad lainištab Kitain Päivnouzmmeri, lodehližed randad — Japonijan meri, Hokkaidon pohjoižed randad — Ohotskan meri, südäirandad — Japonijan südäimeri. Kaik nened mered mülüdas Tünen valdmeren basseinha.
Reljef om mägikaz, mäged ottas valdkundan koume nelländest. Lumi venub kaikenaigašti korktil mägenpäil. Kaikiš korktemb čokkoim om Fudzi-vulkan (3 776 m). Kaik om 108 aktivišt vulkanad valdkundas. Lujad manrehkaidused oma paksud. Joged oma lühüdad, no tihedaks sijatud da täuz'vezižed. Kaikiš suremb reskveden järv om Biv-järv 670 nellikkilometrad pindanke.
Klimat om arktižes vöspäi mägiden pautkil subtropižhe vöhösai suvisaril. Lähine tulleikaz valdmeri poleneb räkäd kaikil sijil. Meritorokad oleldas paksus kezan lopus.
Londuseližed varad oma reskvezi, londuseline gaz, kivihil', rik, jod, kuld. Kivivoin da metalloiden varad oma pened (raudkivend, marganc, hahktin, cink, vas'k, hrom, hobed).
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine monarhii. Valdkundan pämez' da simvol om imperator, vspäi 1989 Akihito, 125nz' lugul. Hänen ohjastusen aig nimitase '.
Parlament ("kokkai") om käskusenandajaks tobmudeks täuzin. Se om kaks'kodine, 722 ühtnijanke. Üläkodi om Nevonikoiden kodi ("sangi-in") 242 nevonikanke, valitas heid kudeks vodeks, pol' udištase jogahižes koumes vodes. Alakodi om Ezitajiden kodi ("šü:gi-in"), siš om 480 deputatad, valitas heid nelläks vodeks. Rahvahanikad oma valičemižoiktusenke 20-voččes igäspäi.
Imperator paneb päministrad (ministrišton ezimest) radsijale parlamentan taričendan mödhe sen ühtnijoišpäi. Ministrišton ezimez' om radonoigendajan tobmuden pämez', hän formiruib ohjastust. Sindzo Abe radab päministran vs 2012 tal'vkun 12. päiväspäi.
Käskuzkundaline sistem om nell'tazopindaline. Imperator paneb Ülembaižen Käskuzkundan päühtnijoid ohjastusen taričendan mödhe. Oiktuzline sistem (kuz' kodeksad) baziruiše kontinentaližel (germanižel) oiktusel. Konstitucijan mödhe, parlamentan joga käskuz otab väged vaiše imperatoran hüvästusen («promul'giruindan») jäl'ghe.
Administrativine jagand.
"Kacu kirjutuz: Japonijan administrativiž-territorialine jagand."
Kaik om 47 prefekturad Japonijas, om ičeze tobmusen aluzkundoid kaikuččes: gubernator, käskusenandmižsuim da administrativine bürokratii.
Eläjad.
Japonijas elädas japonijalaižed (98%), pen' lugumär om korejalaižid da verazmalaižid.
Mail'man kaikiš suremb lidnaglomeracii sijadase Japonijas — enamba 30 mln ristituid elädas Tokios da läz sidä.
Vl 2012 ristitišt oli 126 659 683 eläjad. Ühesa japonijalaižid kümnespäi elädas lidnoiš.
Toižed 11 lidnad-millionerad (vl 2010, surembaspäi penembha): Jokoham, Osak, Nagoi, Sapporo, Kobe, Kioto, Fukuok, Kavasaki, Saitam, Hirošima, Sendai. Vl 2010 786 lidnad oli valdkundas.
Ižanduz.
Bankad, sal'hen samine kapitalan vendal toižihe maihe i holitišiden sarakod oma ižandusen znamasižeks palaks. Tatanmaine tegimišt baziruiše importiruidud torhudel tobjimalaz, osttas energokandajid i kivendoid, no sadas sijaližid sauvomižmineraloid. Ümbriradai tegimišt om äitahkoine, sen päsarakod: avtosauvomine, laivansauvomine, elektrotehnine sarak i kompjuterpaloiden tehmine, tegimištrobotoiden pästand, himine i kivivoihimine sarakod, raudan metallurgii. Sauvond i maižanduz oma šingotadud, valdkund varatoitab ičtaze risal täuzin.
Japonijan i AÜV:oiden avoinuded biržale korporacijad oma ripmas toine toižespäi, sätas ühtmut.
Pätorguindpartnörad: Kitai, AÜV, Korejan Tazovaldkund, Avstralii, nene nell' valdkundad andoiba vendan irdpolele i tondan südäimehe läz pol't vl 2015.


Unbitrii.
Unbitrii (vai Eka-protaktinii; latin.: "Unbitrium"), znamoitud aigaks kut Ubt, linneb 123. himižeks elementaks Mendelejevan periodižes tabludes.
Jal'ges ičeze avaidust se mülüb udhe, himižiden elementoiden periodižen tabluden 8. periodha. Ei ole elementan sinteziruindan naprindad tähäsai.
Prognoziruidud atommass — läz 326 m. AÜ. Elektronine konfiguracii — "5g38s2". Se linneb metallaks ("superaktinoidaks"), no nügüd' om jüged sanuda sen ičendoiden polhe.


Unbikvadii.
Unbikvadii (vai Eka-uran; lat.: "Unbiquadium"), znamoitud aigaks kut Ubq, linneb 124. himižeks elementaks Mendelejevan periodižes tabludes.
Jal'ges ičeze avaidust se mülüb udhe, himižiden elementoiden periodižen tabluden 8. periodha. Tehtihe kaks' elementan sinteziruindan naprindad (vll 2006 da 2008), no nened eksperimentad oliba satusetomad praktižešti.
Prognoziruidud atommass — läz 332 m. AÜ. Elektronine konfiguracii — "5g48s2". Sille tarbiž olda metallan ("superaktinoidan") lujas lühüdanke pol'čihodamižen pordanke, no nügüd' om jüged sanuda sen ičendoiden polhe.


Sent-Ekzüperi Antuan de.
Antuan Mari Žan-Batist Rože de Sent-Ekzüperi (; 29. kezaku 1900, Lion, Francii — kol. 31. heinku 1944, Keskmeri, kadoti meron päl lendimes leten) oli francijalaine kirjutai, runonkirjutai i professionaline lendai. Eli grafan arvnimenke.


Aleph.
«Aleph» oli italijalaine evrodisko-/sintipopgrupp Mantuaspäi.
Se oli olmas vodelpäi 1984 da vodehesai 1991. Mülükundas oli Deiv Rodžers (todesine nimi — Džankarlo Paskuini), Donato Bellini da Marko Manči. Kollektival oli sur' satuz Japonijas, jäl'ges ezmäižen al'boman („Black Out“) pästandad eriližišti. Toine singl, «Fly To Me», mülüi evropaližiden valdkundoiden riven čartoihe.


Snova vmeste.
«Снова вместе» (latinizacijas — «Snova vmeste»; "Ühtes möst") om Miraž-gruppan kahtenz' al'bom, pästtud vodes 1989.
Jäl'gmäine pästand läksi vodel 1991.


Pankatalanizm.
Pankatalanizm (kat.: "Pancatalanisme") om kul'turine i politine likumine, kudamban aluses venub Katalonijan rahvahan politižen ühtmuden idei etnižen, kul'turižen da keližen identižusen alusel.


Retug.
a> voz'). Hebod oma vall'astadud rehthil.
Retug (Rethed) om(a) ladim jüguiden vedandan täht, kudamb oli levitadud Venäman imperijan pohjoišiš i öbokaižiš gubernijoiš. Regen edelkävui.


Unbipentii.
Unbipentii (vai Eka-neptunii; latin.: "Unbipentium"), znamoitud aigaks kut Ubp, linneb 125. himižeks elementaks Mendelejevan periodižes tabludes.
Jal'ges ičeze avaidust se mülüb udhe, himižiden elementoiden periodižen tabluden 8. periodha. Ei ole elementan sinteziruindan naprindad tähäsai. Ezimeletaden, unbipentii mülüb m. k. «stabiližushe sarehe».
Prognoziruidud atommass — läz 333 (332 erasiš purtkiš) m. AÜ. Elektronine konfiguracii — "5g58s2". Sille tarbiž olda metallan ("superaktinoidan"), no nügüd' om jüged sanuda sen ičendoiden polhe.


30 (lugu).
30 (koumekümne) om lugu 29 da 31 keskes.


31 (lugu).
31 (koumekümne üks') om lugusana 30 da 32 keskes.


Pareidolii.
Pareidolii (pareidoline illüzii) (grek. "para" — «läz», «rindal» i "eidolon" — «kuva») om nägemižen illüzijoiden toižend; illüzorižiden kuviden formiruind, kudambiden aluses oma realižen objektan detalid. Ninga sumosine i tuhlak nägemižobraz nägub kuti mi-se sel'ged — ozutesikš, ristituiden i živatoiden figurad pil'viš, mehen modon kuva Marsan pindas i s.v.


Heveš (agj).
Heveš-agj () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Eger.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Hevešas om 121 žilod.


.hu.
.hu om Mad'jaranman Internet-domen. Se om avaitud 1990-nden voden 7. päiväl kül'mkud.


Eger (lidn).
Eger (, slovak.: "Jáger",, čeh.: "Jager", serb.: "Јегра / Jegra") om lidn Mad'jaranmas, Heveš-agjan pälidn.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 56 530 ristitud. Lidnan pind — 92 km2. Nügüdläine lidnan pämez' om Laslo Habiš.
Sebruzlidnad.
*


Boršod Abaui Zemplen.
Boršod Abaui Zemplen () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi. Boršod Abaui Zemplen-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Miškol'c.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, om olmas 358 žilod Boršod Abaui Zemplen-agjas.
Rajonad.
Boršod Abaui Zemplen-agjas om 16 rajonad.


Sabol'č Satmar Bereg.
Sabol'č Satmar Bereg () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi. Sabol'č Satmar Bereg-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om N'jired'haz.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, neciš agjas om 229 žilod.
Rajonad.
Sabol'č Satmar Bereg-agj jagase 13 rajonha.


Pešt (agj).
Pešt-agj () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi. Mad'jaranman Budapešt-pälidn tegeb Pešt-agjan-ki administrativižidme funkcijoidme.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Peštas om 187 žilod.


Bač Kiškun.
Bač Kiškun () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Bač Kiškun-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Kečkemet.
Lidnad.
Päiči lidnoiš, Bač Kiškunas om 119 žilod.


Debrecen.
Debrecen (mugažo mad'jaran kelel;,) om lidn Mad'jaranman päivnouzmas, Haidu Bihar-agjan pälidn. Se om kahtenz' surtte lidn valdkundas.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1235, sätihe sidä severziš-se peniš eländpunktoišpäi. Vspäi 1361 om lidnan oiktusidenke. Oli Mad'jaranman pälidnaks Toižen mail'man sodan lopus (1944—45).
Avtoted da raudte ühtenzoittas lähižidenke lidnoidenke (N'jired'haz, Miškol'c, Orad', Užgorod). Matkad Budapešthasai om 220 km päivlaskmha. Romanijan valdkundröun sijadase 30 kilometras päivnouzmha.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 207 594 ristitud.
Irdkosketused.
*


Miškol'c.
Miškol'c ([ˈmiʃkolt͡s],) om Mad'jaranman nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, sijadase valdkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om Boršod Abaui Zemplen-agjan pälidn.
Istorii.
Vl 1364 nügüdläine eländpunkt sai lidnan oiktusid. Vl 1544 lidn oli polttüd turkalaižil.
1990-nziden voziden augotišespäi Miškol'c oli elänu läbi hätkeližes ižandusen krizisas, sikš miše sauptihe metallurgijan i jügedan mašiništonsauvomižen edheotandoid. Sid' pen' biznes šingotaškanzi, jättud tegimed oma rekonstruiruidud.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Šajo-jogen da sen penen Sinv-ližajogen randoil (, Dunain bassein), Bükk-mägišton alusenno, 130 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Budapešthasai om 175 km suvipäivlaskmha avtotedme, kiruhjonused ajadas sihesai 100 minutas.
Eläjad da transport.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 167 754 ristitud. Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas. Lähine privatine ühtennimine lendimport ("MCQ", 3 km pohjoižhe lidnaspäi) om lendahtamižsarganke mahusespäi, kävutase nügüd' vaiše sportturizman täht.
Irdkosketused.
*


Kečkemet.
Kečkemet (,) om lidn Mad'jaranmas, Bač Kiškun-agjan pälidn.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 114 226 ristitud. Lidnan pind — 32 km2. Nügüdläine lidnan pämez' om Zombor Gabor.


D'jor.
D'jor (['ɟøːr],, serb.: "Ђер / Đer") om lidn Mad'jaranman lodehes. Se om D'jor Mošon Šopron-agjan administrativine keskuz.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 131 564 ristitud. Lidnan pind — läz 175 km2. Nügüdläine lidnan pämez' om Borkai Žol't.
Irdkosketused.
*


Kapošvar.
Kapošvar (, sloven.: "Rupertgrad") om lidn Mad'jaranman suvipäivlaskmas. Se om Šomod'-agjan administrativine keskuz.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 67 979 ristitud. Lidnan pind — 114 km2. Nügüdläine lidnan pämez' om Sita Karol'.
Sebruzlidnad.
*


Jas Nad'kun Sol'nok.
Jas Nad'kun Sol'nok () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Jas Nad'kun Sol'nok-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Sol'nok.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Jas Nad'kun Sol'nokas om 78 žilod.
Rajonad.
Jas Nad'kun Sol'nok-agj jagase 9 rajonha.


Haidu Bihar.
Haidu Bihar () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Haidu Bihar-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Debrecen.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Haidu Biharas om 82 žilod.


Bekeš (agj).
Bekeš () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Bekeš-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Bekeš'čab.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Bekešas om 75 žilod.


Fejer.
Fejer () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Fejer-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Sekešfehervar.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Fejeras om 108 žilod.


Komarom Estergom.
Komarom Estergom () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Komarom Estergom-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Tataban'j.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Komarom Estergomas om 76 žilod.


Vesprem (agj).
Vesprem () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi valdkundan päivlaskmas.
Vesprem-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Vesprem.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, om olmas 217 žilod Vespremas.


D'jor Mošon Šopron.
D'jor Mošon Šopron () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
D'jor Mošon Šopron-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om D'jor.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, D'jor Mošon Šopronas om 183 žilod.
Rajonad.
D'jor Mošon Šopron-agj jagase 7 rajonha.


Čongrad (agj).
Čongrad () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Čongrad-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Seged.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, om olmas 60 žilod Čongrad-agjas.


Šomod' (agj).
Šomod' () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Šomod'-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Kapošvar.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Šomod'as om 245 žilod.


Nograd (agj).
Nograd () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Nograd-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Šal'gotarjan.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Nogradas om 131 žilod.


Baran'j (agj).
Baran'j () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Baran'j-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Peč.
Lidnad.
Päiči lidnoiš, Baran'jas om 301 žilod.


Vaš.
Vaš () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Vaš-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Sombathel'.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Vašas om 216 žilod.


Zal (agj).
Zal () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Zal-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Zalaegerseg.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, Zalas om 258 žilod.


Tol'n (agj).
Tol'n () om üks' Mad'jaranman agjoišpäi.
Tol'n-agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Seksard.
Lidnad.
Lidnoihe ližaks, om olmas 109 žilod Tol'nas.


Uoker Pol.
Pol Uil'jam Uoker IV (; sünd. 12. sügüz'ku 1973, Glendeil (Kalifornii), AÜV — kol. 30. kül'mku 2013, Santa Klarit, Kalifornii, AÜV) oli tetab amerikalaine akt'or da model'.
Biografii.
Oli sündnu vl 1973 Kalifornijha, irlandijalaiž-amerikalaižhe kanzha. Openzihe Hristanuskondaližes školas San Velliš, i edelespäi — Kalifornijan kolledžas (meribiologaks), no jäi opendusen kinočomamahtha tartten melel.
Ezmäine rol' «sures kinos» oli Bennettan-"professoran" rol' «Monstr škapaspäi»-fil'mas (1986). Hänen kaikiš tetabamb kinomel'kuva — O'Konnoran Brajanan rol' Forsaž-fil'mfranšizas, kudamban täht hän om fil'mdanus vozil 2000 — 2013.
Vl 2013 kül'mkun 30. päiväl Pol pölištui avtokatastrofas, sebranikan avtos. Hänelpäi jäi tütär Midou Rein.


Seged.
Seged (['sɛɡɛd],,) om lidn Mad'jaranman suves, Čongrad-agjan pälidn. Se om valdkundan koumanz' surtte eländpunkt.
Istorii.
Mad'jarankel'ne eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Bela III-kunigahan dokumentas vl 1183 nügüdläiženke nimenke. Seged oli muretud täuzin mongoliž-totarižil sodavägil 13. voz'sadas, no oli saudud udes. Se sai lidnan oiktusid vl 1498. Vl 1879 katastrofine sur'vezi pani mantazole kaiked lidnad Tis-jogen tagut, siš aigaspäi se om udessündutadud möst.
Nügüdläine lidnan pämez' om Laslo Botka (mad'j.: "László Botka"), hän om valitud möst vozil 2006, 2010 da 2014.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazangištol, valdkundan röunanno Serbijanke 10 kilometras suvhe da Romanijanke 20 km suvipäivnouzmha. Se seižub 75 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, Tis-jogen (mad'j.: "Tisza") molembil randoil. Matkad Budapešthasai om 160 km lodeheze. Lähembaižed järedad lidnad oma Kečkemet 86 km lodeheze da Subotic (Serbii) 40 km suvipäivlaskmha.
Klimat om Keskmeren. Voden keskmäine lämuz om +10,5 C°. Paneb sadegid 495 mm vodes, enamba kezal (179 mm). Om äi päipaštokahil päivil, 2025 časud vodes.
Eläjad.
Vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 168 048 ristitud, heišpäi mad'jaralaižed 93,5%. Kaikiš suremb ristitišt oli 169 930 eläjad vl 1990. Eläjiden enambuz om katoližen jumalankodikundan polenpidajad (36,4% vl 2011) da ateistad (23,4%), uskondan ozutandata — 31,4%.
Ižanduz da transport.
Lidn šingotase sömtegimišton keskuseks ezikät, om tetab «paprik»-perčiden kazvatusel i «salämi»-kolbasan tehmižel. Järed lämuzelektrostancii i hulad purtked ratas lidnas.
«Budapešt — Belgrad»-avtote läbitab lidnad. Päraudtestancii om olmas. Avtobusad, tramvaid da trolleibusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Lendimport radab peniden privatižiden lendimiden täht.
Irdkosketused.
*


Peč (lidn, Mad'jaranma).
Peč ([ˈpeːtʃ],,) om lidn Mad'jaranman suvipäivlaskmas. Se om valdkundan videnz' lidn eläjiden lugun mödhe, Baran'j-agjan pälidn.
Kel'tan eländpunkt oli olmas 4. voz'tuhaspäi EME. Nügüdläine eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 871 Zal'cburgan dokumentoiš kuti "Kvinke-Eklezie" () «viž jumalanpertid», nimitihe "pet"-sanal («viž») slavižiš kelišpäi.
Lidn sijadase 153 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Budapešthasai om 200 km pohjoižpäivnouzmha raudtel vai E73-avtotel, Horvatijan röunhasai — 30 km suvhe.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 156 801 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 170 039 eläjad vl 1990.
Irdkosketused.
*


Sekešfehervar.
Sekešfehervar (['se:kɛʃfɛ'he:rva:r] «valdištmen vauged lidn»,,) om lidn Mad'jaranman päivlaskmas. Se om Fejer-agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 972. Se sai lidnan oiktusid 11. voz'sadal. Vll 1038—1526 37 Mad'jaranman kunigahad vencastihe täs. Vn 1242 mongoliž-tatarine vägitungend ümbärzi lidnad, Sekešfehervar oli sur'vedes sil aigal. Vozil 1543—1688 lidn oli alištunu Osmanan imperijan sodavägile.
Toižen mail'man sodan aigan pol'lidnad oli muretud, om udessündutadud. Šingotase äiprofil'žen tegimišton i turizman keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 118 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, 65 km suvipäivlaskmha Budapeštaspäi, pol'tel pälidnan i Balaton-järven keskes.
Eläjad.
Vn 2011 Mad'jaranman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 100 570 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1990 — 108 958 ristitud.
Rahvahad (vl 2001): mad'jaralaižed — 95,7%, saksalaižed — 0,8%, čiganalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 0,6%, rahvahuden ozutandata — 2,4%.


Mad'jaranman agjad.
Kaik om 19 agjad (med'jed) Mad'jaranmas.


N'jired'haz.
N'jired'jhaz (['ɲi:rɛcha:zɒ],) om Mad'jaranman seičemenz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Sabol'č Satmar Bereg-agjan administrativine keskuz, sijadase valdkundan pohjoižpäivnouzmas.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1209 kuti "N'jir" («koiv»). Vl 1236 jumalankodi () oli jo lidnas, sišpäi lidnan nimituz om sündnu. 16. voz'sadal Osmanan imperijan turkad murenziba lidnad, i se om elänzoittud tošti 17. voz'sadan keskespäi. 19. voz'sadal lidn eli industralizacijas läbi. Vl 1858 raudte tuli lidnha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tis-jogen hural randpolel (Dunain hura ližajogi), 116 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Budapešthasai om 270 km suvipäivlaskmha. Lähembaižed järedad lidnad oma Debrecen 50 km suvhe i Miškol'c 70 km päivlaskmha. Om Mad'jaranman lähembaižeks järedaks lidnaks Ukrainan röunannoks (50 km pohjoižpäivnouzmha), Slovakijan i Romanijan röunad oma mugažo 50 kilometras lidnaspäi.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2011 Mad'jaranman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 119 746 ristitud, se om kaikiš suremb ristitišt. Vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe 98,5% eläjiden keskes oliba mad'jaralaižed, 1,0% — čiganalaižed, 0,5% — toižed rahvahad.
2000-nziden voziden krizisan jäl'ghe kaikiš järedambad radonandajad oma Lego- i Mišlen-kompanijad.
Irdkosketused.
*


Ion.
Ion (grek.: "ἰόν" — "mänii") — üks'atomine vai äiatomine heneg elektrotäutkenke, kudamb sädase siloi, konz üks' vai enamba elektronad kadodas atomaspäi vai molekulaspäi vai ühtnedas atomha vai molekulha. Ionizacii (ioniden formiruind) voib tehtas korktan temperaturan (lämuden) aigan, elektrokendan vai ionizirujan sädegoičendan painusen al. Sidä vizid, ion om atom vai molekul, kudambas elektroniden ühthine verd ei ole kohtaine protoniden ühthiženke verdanke, i se azj andab atomale pozitivišt vai negativišt elektrotäudet.
Ionad erižikš henegiš vasttasoiš kaikiš substancijan agregatižiš olendoiš — gazoiš (ozitesikš, atmosferas), nozolusiš (suladusiš da segoitesiš), kristalliš da plazmas (ozutesikš, tähthidenkeskeižes avarudes).
Ionan täude om kerdaine elektronan täutkenke. Vl 1834 Maikl Faradei sädi «ion»-tärtusen da terminan. Tedoides elektrojoksusen painust muiktusiden, mugliden da soliden vezisegoitesihe, Faradei ezimeleti, miše mugoižiden segoitesiden elektrovendmahtuz oli ioniden likundan tagut.
Faradei nimiti kationikš ionad pozitiviženke täutkenke, kudambad likuiba segoitesiš negativižennoks polüsannoks (katodannoks), a anionikš — ionad negativiženke täutkenke, kudambad likuiba pozitivižennoks polüsannoks (anodannoks).
Ionad oma himižešti aktivižed heneged, i sikš ned tarttas reakcijoihe atomoidenke, molekuloidenke da ičekesken. Ionad sündudas segoitesihe elektrolitižen dissociacijan jäl'ghe da determiniruidas elektrolitoiden ičendoid.
Voib säta ionad himižel vai fizižel mahtusel. Himižikš, ku neitraline atom kadotab üht vai enamba elektronad, ka sil om netto-pozitivine täude, i se kuctas kationaks. Ku atom sab elektronid, ka sil om netto-negativine täude, i sidä kuctas anionaks. Ku ion om üks'jäižen atoman formas, ka sidä kuctas atomižeks vai üks'atomižeks ionaks, a ku ionas om kaks' vai enamba atomad, ka sidä kuctas molekulärižeks vai äiatomižeks ionaks.
Substancijan fizižen ionizacijan statjaks, ozutesikš, gazoiš, muga nimitadud «ionparad» sädasoiš ioniden ainastusen tagut. Kaikuččes mugoižes paras oma joudai elektron da pozitivine ion.
Metallad formiruidas kationid, sikš ku niilpäi elektronad lähttas, kudaig metallatomad substancijad formiruidas anionid, konz sadas elektronid.
Anionad da kationad.
a>an protonad. Vezinik formiruib vaiše mugoine kation, miččes ei ole elektronid, ika eskai kationiš, miččiš (ei vezinikan kartte) kaik-se jädas üks' vai enamb elektronad, oma üks'-se penemba neitraližid atomoid vai molekuloid, kudambišpäi sünduiba.
Sikš ku protonan elektrotäude ičeze surudes om kohtaine elektronan täutkenke, ka ionan netto-elektronine täude sättub protoniden verdanke ionas minus elektroniden verd siš.
Anion (−) (grek. ἄνω ("ánō") — "ülähäks") om ion, kudambas elektronid enamba mi protonid, ka se azj andab netto-negativine täude (sikš ku elektronil om negativine täude i protonil om pozitivine täude).
Kation (+) (grek. κατά ("katá") — "alahaks") om ion, kudambas penemba elektronid mi protonid, ka ned anttas netto-pozitivine täude.
Erasid ližanimid kävutadas ioniden äikerdoitud täutkenke täht. Ozutesikš, ion −2-täutkenke om tetab dianionaks da ion +2-täutkenke om tetab kuti dikation. Cvitterion om neitraline molekul pozitiviženke da negativiženke täutkidenke erasiš tahoiš molekulan irdpolel.
Tedoavaidusen te.
Ion-sana grekaks ἰόν, "ion", znamoičeb "mänii" (ἰέναι, "ienai", "mända"-sanan nügüdläižen aigan I aktivan particip). Vl 1834 anglialaine fizikan- da himijantedomez' Maikl Faradei sädi nece termin ümbrikirjutamha sihepäi tundmatoman "mänijan" nägusen ühten elektrodalpäi toižele vezisubstancijan kal't. Faradejale ei olend tetab necen nägusen londuz, no hän tezi: sikš ku metallad segoitadas da lähttas segoiteshe ühtel elektrodal, da uz' metall tuleb segoitesespäi toižen elektrodan päl, ka om eraz substancijan toižend, mitte likkub segoitesen kal't joksijas, vedajas, ehtatajas materialižes formas üht sijaspäi toižhe.
Harakterižed pirdad.
Konz ionad oma gazanvuiččes olendas (lämoi, päivänvauktuz, elektrokibinad i m.e. plazm), niil om korged mahtuz reakcijoile. Gazanvuiččed ionad reagiruidas teravašti täuttud vastališti ionidenke, da sätas neitraližid molekuloid vai ionižid solid. Ionad sädasoiš nozoludes vai substancijan kovas olendas, konz solad reagiruidas segoitajidenke (ozutesikš, vedenke). Sišpäi tuldas "ionad segoitajas" hätkembanke elonke, ka energijan da entropijan sido toižetase, ionad napridas sirta toine toižespäi i reagiruidas nozoludenke. Mugomad stabiližed substancijad puttas londuses madaliden temperaturiden olendoiš tobjimalaz. Sen järgeline ozutez om segoitadud soliden ionad merivedes.
Elektronan mass om penemb, sen avaruden täutandan ičendad oma lujemba (elektronad oma materialižed lainhed). Sikš miše elektronad märitas atomoiden da molekuloiden suruz, hot' ne valdoitas elektronil da niiden suremba. Anionad (ionad negativiženke täutkenke) oma suremb maman molekulad vai atomad. Agjahižed elektronad sirtas polihe toine tošt i ližatas ionale fizišt surust, sikš ku sen suruz märičese elektroniden pil'vel. Ani mugažo kationad oma penemb maman atomad vai molekulad sen elektroniden pol'ven penemban suruden tagut. Ozutesikš, üks' vezinikan kation om ani elektronita, ka se om "penemb lujas" maman vezinikan atomad.
Olend olmas londuses.
Ionad oma jogasijaližed londuses da andaba vastuz erazvuiččen fenomeniden täht: Päiväižen vauktusen sü, Man ionosferan olend olmas-ki. Atomoiden muju ičeze ionižes olendas voib erineda rindatades neitraližiden atomoidenke, ka päivänvauktusen absorbcii metalližil ionil andab mujud kalližarvoižile kivile. Veden da ioniden vastamižpaineg om lujas tarbhaine kut anorganižes himijas, muga organižes-ki (biohimii sen ühtes), ozutesikš ohjastai sidoiden erigoitusel energii adenozintrifosfatas (ATF).
Kus ioniden ičendad oma kaikiš nägujembad, ümbrikirjutand andase alleanttud jagusiš; ned sijadasoiš pidusen polendusen fizižen pordhišton mödhe, astronomižes surudespäi mikroskopižhe.
Astronomine olend olmas.
Vedetomiden gazanvuiččiden ioniden keraduz, vai eskai täuttud henegiden erasenke verdanke gaz nimitase plazmaks. Enamba mi 99.9% Mirun nägujas substancijaspäi voib olda plazman nägus. Se mülüb meiden Päiväine da toižed tähthad, avaruz planetoiden keskes da avaruz tähthiden keskes. Plazm om nellänz' substancijan olend (kovad hibjad, nozoluded, gazad-ki), sikš ku sen ičendad oma toižed materialižkš. Astrofizižes plazmas om tobjimalaz elektroniden da protoniden segoitez (ioniziruidud vezinik).


Vägimehen pördumine.
«Vägimehen pördumine» (;, sana-sanaližes känduses znamoičeb «"jäl'gmäine tora"») om voden 2013 torafil'm.
Režissör — suvikorejalaine Kim Čži Un, se oli hänen debüt Gollivudan kinos. Päroliš — Arnol'd Švarcenegger da Forest Uitaker. Ezmäine ozutez AÜV:oiš oli vl 2013 vulikun 18. päivän, Venämas — uhokun 21. päivän sil-žo vodel.
Kinotarin.
Rei Ouens (Arnol'd Švarcenegger) radnikoičeb šerifaks tünes Sommerton Džankšen-lidnas AÜV:oiden da Meksikan röunanno. Äi vozid tagaz hän läksi Los Andželesan policijan palakundaspäi operacijan jäl'ghe, konz salihe surt narkotikan jügud ika hänen seičeme radsebranikad pölištuiba. Kortes Gabriel (Eduardo Nor'jega), tetab narkobaron da kartelin pämez' koumandes pol'ves, joudutab ičtaze kaičendaspäi, päzub surmičendad da ohjastades avtod (Chevrolet Corvette ZR1) oigendase Sommerton Džankšen-lidnha, kus šerif ičeze abunikoiden kerdalaz vaumičeb jäl'gmäišt torad, miše ei antta ogernikoile ülitada valdkundröun. Äjak-se azektudud hüvin toračuiden joukud tehtas ted bossan avton täht. Üks' heišpäi atakuib Sommerton Džankšen-lidnad, da torapöud levitase neciš lidnas. Šerifan käzitora narkobaronanke toračul ratud kanjonsildas tegese voibištelendan hüvuden da pahuden keskes ladvaks.
Fil'man kuvadamine.
Kuvadamišt zavodihe vl 2011 redukun 17. päiväl. Sidä tegihe AÜV:oiden Nju Meksiko- da Nevad-štatoiš.


Sombathei.
Sombathel' (, slovak.: "Kamenec", saks.: "Steinamanger", horv.: "Sambotel") om lidn Mad'jaranmas, Vaš-agjan pälidn.
Vl 2013 läjiden lugu oli 77 547 ristitud. Lidnan pind om läz 97 nellikkilometrad. Nügüdläine lidnan pämez' om Tivadar Puškaš.


Bekeš'čab.
Bekeš'čab (, slovak.: "Békešská Čaba", rom.: "Bichişciaba") om lidn Mad'jaranmas, Bekeš-agjan pälidn.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 63 752 ristitud. Lidnan pind — 193 km2. Nügüdläine lidnan pämez' om D'jula Vantara.
Sebruzlidnad.
*


Sol'nok.
Sol'nok () om lidn Mad'jaranman keskuses. Se om Jas Nad'kun Sol'nok-agjan pälidn.
Lidn sijadase 90 km suvipäivnouzmha Budapeštaspäi, Tis-jogen molembil randoil.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 74 341 ristitud. Lidnan pind — 187 km2. Nügüdläine lidnan pämez' om Salai Ferenc.
Sebruzlidnad.
*


Seksard.
Seksard () om lidn Mad'jaranmas, Tol'n-agjan pälidn.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 34 296 ristitud. Lidnan pind — 351 km2.
*


Zalaegerseg.
Zalaegerseg ([ˈzɒlɒɛɡɛrsɛɡ],) om lidn Mad'jaranman päivlaskmas. Se om Zal-agjan pälidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1247 kuti "Egerskug" (). Vozil 1266−1848 Vespreman arhijerejad oliba lidnan pämehikš. Lidnuz om saudud voden 1526 jäl'ghe i se ei olend anastadud turkoil 1570-nzil vozil i vl 1616. Oli andnus turkoile vaiše vl 1664, no avstrižed sodaväged päzutiba kaik Mad'jaranmad 17. voz'sadan lopus.
Vl 1890 raudte tuli lidnha, i se abuti Zalaegersegale jäda ümbrišton keskuseks. Toižen mail'man sodan jäl'ghe šingotihe teravas, mülüti äi žiloid, saudihe tekstil'fabrikad i kivivoinümbriradajad edheotandad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Zalanjogen randoil (lankteb Balaton-järvhe, Dunain bassein), 166 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Budapešthasai om 200 km pohjoižpäivnouzmha, Avstrijan i Slovenijan valdkundröunoihesai om 40 km päivlaskmha.
«Vašvar — Nad'kaniž»-avtote (E65) läbitab lidnad.
Eläjad.
Vn 2011 Mad'jaranman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 59 499 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 62 214 eläjad vl 1990. Rahvahad (2011): mad'jaralaižed — 95,9%, čiganalaižed — 1,6%, saksalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 1,5%.
Irdkosketused.
*


Vesprem (lidn).
Vesprem (,,) om lidn Mad'jaranmas, ühtennimižen agjan pälidn.
Lidn sijadase Šed-jogen randoil, 15 kilometras pohjoižhe Balaton-järven randištospäi. Matkad Budapešthasai om 110 km pohjoižpäivnouzmha.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 60 876 ristitud.
Irdkosketused.
*


Kleimor.
Kleimor (angl. "Claymore") om kaks'käzižen (harvemb — ühs'käzižen) mekan eriline tip, kudamb kävutihe Šotlandijas XV—XVII voz'sadoil. Nimituz tuleb gelan kelespäi: "claidheamh mòr" — «sur' mek».


Šal'gotarjan.
Šal'gotarjan (, slovak.: "Šalgov-Tarjany") om lidn Mad'jaranmas. Se om Nograd-agjan pälidn.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 37 166 ristitud. Lidnan pind — 100,84 km².
Irdkosketused.
*


Tataban'j.
Tataban'j () om lidn Mad'jaranmas. Se om Komarom Estergom-agjan administrativine keskuz.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 67 753 ristitud. Lidnan pind — 91 km2.
*


Jogensu (lidn).
Jogensu (suom. i roč.: "Joensuu") om lidn Suomenmas, Pohjoižkarjal-provincijan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1848. Lidn sijadase Pühäsel'kä-järven pohjoižel randal. Jogensu-lidn jagase 30 rajonha.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 63 969 ristitud. Lidnan pind — 2 751,07 km², sidä kesken sokaz ma om 13,4% (369,38 km²). Nügüdläine lidnan pämez' om Kari Karjalainen.


Lapenrand.
Lapenrand (suom.: "Lappeenranta", roč.: "Villmanstrand") om lidn Suomenmas, Suvikarjal-provincijan pälidn. Se om valdkundan koumanz'toštkümnenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländsijad oliba olmas lidnan territorijal raudaigan augotišes. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1649 lidnan statusanke, se om anttud ročilaižel Kristina-kunigaznaižel.
Geografijan andmused.
Lapenrand sijadase Saimanjärven suvirandal. Saiman kanal zavodiše siš vspäi 1856. Lidnan pind om 1 723,55 km², sidä kesken man pind 1 433,44 km², sokhan man saum om kudendez (290,11 km²). Matkad Viipurihesai Venäman Leningradan agjas om 60 km suvhe.
Lapenrandan municipalitet jagase 51 lidnrajonha da 10 külähä. Vl 1980 eläjiden lugu oli 68 814 ristitud.
Transport.
Avtobusad-maršruttaksid (suom. "linja-taxi") oma kundaližeks transportaks lidnas, vl 2016 om 9 maršrutad. «Pendolino»-kiruhjonused ühtenzoittas lidnad Hel'sinkinke da Oulunke, Allegro-kiruhjonused («Pendolino:n» toižend) — Hel'sinkinke da Piterinke.
Rahvahidenkeskeine lendimport ("LPP") sijadase lidnas, vspäi 2016 se seižub radmata.


Mikoi.
Mikoi (suom.: "Mikkeli", roč.: "S:t Michel" «Pühä Mikoi») om lidn Suomenmas, Suvisavo-agjan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1838. Mikoi-lidn jagase 21 nimitadud rajonha. Lidnan suim kogoneb 80 ezitajaspäi.
Kaikiš suremb eläjiden lugu oli 55 563 ristitud vl 1995. Lidnan ühthine pind om 3 229,57 km², sidä kesken sokaz ma om videndez (681,11 km²). Ari Liikanen radoi lidnan ezipämehen vhesai 2015.


Kuopio.
Kuopio (mugažo suomen i ročin kelil) om lidn Suomenmas, Pohjoižsavo-provincijan pälidn. Se om valdkundan ühesanz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1775. Lidn sijadase Kallavesi-järven randal.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 105 651 ristitud. Lidnan pind — 3 740,10 km², sidä kesken sokaz ma om nelländez (964,37 km²). Nügüdläine lidnan pämez' om Petteri Paronen.


Kajani.
Kajani (,) om Suomenman lidn valdkundan keskuzpalas. Se om Kainu-provincijan pälidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1651, nimitihe jogen mödhe. Kivižen lidnusen jändused oma Kajani-jogen sarel, saudihe vspäi 1604. Vll 1833−1853 Elias Lönnrot oli sänu Kalevala-eposad täs.
Lidn šingotase cellülozbumagaižel tehmižel i mecan ümbriradmižel, mugažo Suomenman armijan palakundad seištas lidnan ümbrištos.
Geografijan andmused.
Kajani sijadase ühtennimižen jogen muugotil randoil, suvipäivnouzmaižhe Oulujärven randalpäi, Kajaninjogi jokseb Nuasjärvespäi Oulujärvhe. Matkad Hel'sinkihesai om 558 km suvhe. Lähembaižed järedad lidnad oma Kuopio 170 km suvhe, Oulu 182 km lodeheze i Kostamukš (Venäma) 150 km päivnouzmha. Lidnan ühthine pind (vl 2018) om 2 263,99 km², sidä kesken kuivma — 1 834,73 km², vezi da sokaz ma — 429,26 km².
Klimat om ven. Heinkun lämuz om +16 C°, vilukun — −10 C°, voden keskmäine lämuz +3 C°. Paneb sadegid 330 mm vodes, enamba kezakus-elokus (39..47 mm kus).
Eläjad.
Vn 2015 Suomenman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 37 622 ristitud, provincijan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 39 827 eläjad vl 1995. Suomen kel' om mamankeleks 96,6% täht, ročin kel' — 0,1%, toižed keled — 3,3% (2016).


Tampereh.
Tampereh (suom.: "Tampere" [ˈtɑmpere], roč.: "Tammerfors" [tamərˈfɔrs] vai [tamərˈfɔʂ]) om lidn Suomenman suvipäivlaskmas, Pirkanma-provincijan pälidn. Se om valdkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Hel'sinkin da Espoon jäl'ghe.
Istorii.
Ročinman Gustav III-kunigaz pani eländpunktan alusen vl 1775 torguimha, se sai lidnan statusad jo vl 1779.
Vl 1905 ezmäine konferencii oli neciš lidnas, kus Lenin i Stalin vastsihe ezmäižen kerdan.
Rahvahanikoiden soda Suomenmas vl 1918 mureni lidnan äjid pertid.
Geografijan andmused.
Tampereh sijadase kahten järven keskes, Näsijärv pohjoižes da Pühäjärv suves. Tammerkoski-jogi 945 m pitte jokseb Näsijärven padoseinäspäi Pühäjärvhe da jagab poleti lidnan istorišt keskust. Lidnan ühthine pind om 689,59 km², sidä kesken kuivma 524,89 km², sokaz ma om nelländez (164,70 km²).
Lähembaižed sured lidnad oma Pori päivlaskmas (114 km) da Laht-lidn suvipäivnouzmas (126 km). Matkad lidnaspäi nenihe surihe lidnoihesai om läz ühtejitte, 150-170 km: Hel'sinki suves, Turku suvipäivlaskmas, Seinjogi pohjoižes-lodehes, Jüväskülä pohjoižpäivnouzmas.
Eläjad.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 166 228 ristitud. Suomen kel' om mamankeleks 92,9% täht lidnalaižišpäi, ročin kel' — 0,5%, toižed keled — 6,6% (vn 2014 andmused).
Transport.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Oiged avtobusühtenzoittuz om Venäman Piterinke. Lidn om järed raudtesol'm, 150 jonust päiveses tuldas lidnha.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Tampere–Pirkkala-lendimport ("TMP") sijadase 13 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi Pirkkal-kundas. Sišpäi tehtas reisid Evropan erasihe lähižihe maihe, čarterreisid Ispanijha, mugažo Suomenmadme.


Turku.
Turku (mugažo suomen kelel, virktas [ˈturku]; [ˈoːbu]) om Suomenman lidn, Suvipäivlaskmaine Suomenma-provincijan pälidn. Se om valdkundan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Raudaigan (vl 500 e.m.e. — 1250) alangišt Auranjogen da Vähäjogen keskes oli tetabaks torguindtahoks. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud 13. voz'sadal kuti katoline päjumalanpert'. Sai lidnan oiktusid 1290-nzil vozil. Vl 1318 Uz'lidnan sodaväged polttiba lidnad, no udessaudihe sidä teravas torgovanoil, sikš miše ladihe kožundaktad i sab oli torguida vaiše lidnan territorijal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Auranjogen da Baltijan meren randoil. Lidnan ühthine pind om 306,36 km², sidä kesken kuivma 245,67 km², meri 57,24 km², sokaz ma om 3,45 km².
Turku jagase 87 valičemižümbrikho, niid ühtetas 9 administrativižhe lidnanlaptha.
Eläjad da transport.
Vl 1990 eläjiden lugu oli 159 180 ristitud. Suomen kel' om mamankeleks 85,0% täht lidnalaižišpäi, ročin kel' — 5,4%, toižed keled — 9,6% (vn 2014 andmused).
Avtobusad oma kundaližeks transportaks. Meriport da koume raudtestancijad sijadasoiš lidnas. Port om valdkundan üks'jäine vastmaha raudteehtatint.
Irdkosketused.
*


Oulu.
Oulu (suom.: "Oulu", roč.: "Uleåborg") om videnz' surtte lidn Suomenmas, Pohjoižpohjanma-provincijan pälidn.
Se om Pohjoižen Skandinavijan kaikiš suremb lidn, kaikiš amuižemb lidn Suomenman pohjoižes, järed tedokeskuz.
Istorii.
Vl 1377 ezmäine eländpunkt nügüd'aigaižen lidnan territorijas mainitase Uz'lidnan aigkirjas kuti karjalaižiden lidnuz Ovl-jogen randal (ven.: "новый городок на Овле-реце").
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1605 sulakun 8. päiväl kuti ročin lidnuz. Se sai lidnan statusad vl 1610.
Vl 1822 sur' lämoipalo oli tehnus lidnas.
Geografijan andmused.
Oulun kuva kaimdajaspäi vl 2007.
Lidn sijadase valdkundan lodehes, Baltijan meren Botnižen lahten randal, ühtennimižen jogen lanktendan sijas. Matkad Hel'sinkihesai om 607 km suvhe avtotedme, 539 km orhal.
Klimat om subarktine Baltijan meren. Keskmäine lämuz vilukus om -9,6°C, heinkus +16,5°C, vodenkeskeine +2,7°C. Paneb sadegid 477 mm vodes, enamba kaiked — heinkus-elokus. Läz ei olele päipaštod tal'vel (8-28 časud kus).
Oulu jagase 23 kundha, ned alajagasoiš 106 lidnrajonha (ümbrikho).
Eläjad.
Vl 1980 lidnan da sen ümbrišton eläjiden lugu oli 121 809 ristitud.
Rahvahad (ezmäižen kodikelen mödhe, 2014): suomalaižed — 96,4%, ročilaižed — 0,2%, saamalaižed — 0,1%, toižed — 3,3%.
Lüteranižen hristanuskondan kaks' päjumalanpertid, seičeme jumalanpertid i kapell oma lidnas.
Ižanduz.
Lidnan ižandusen päsarakod oma sauvond, bumagan tegmine (Stora Enso), elektrotehnine sarak (Nokia), turizm (sidä kesken rahvahidenkeskeine turizm opendamha).
Toppila-lämuzelektrostancii sijadase lidnan ühtennimižes rajonas, radab turbhal.
Kaks' üläopendusen aluzkundad om lidnas: Oulun universitet i Oulun sättutoitud tedoiden universitet.
Transport.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks, avtod i velosipedad — personaližeks transportaks lidnan südäimes.
Nell' valdmad om meriportas, ned oma erazvuiččen tipan jüguiden täht. Meriport om üks' kaikiš kävutadud Botnižen lahten randištol.
Raudte Hel'sinkišpäi tuli lidnha vl 1886. Nügüd' «Pendolino»-kiruhjonused ühtenzoittas lidnad Hel'sinkinke Jogensun kal't.
Rahvahidenkeskeine Oulu-lendimport ("OUL") om kahtenz' surtte Suomenmas, se sijadase 15 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Pohjoiževropan maihe, Suomenmadme i čarterreisid Evropan suvipäivlaskmaižihe lebutahoihe.


Gollivud.
Gollivud (['hɒlıwʊd]) om rajon Los Andželesan lodehes. Se om tetab kut amerikalaižen kinoindustrijan vanh keskuz, dai üks' kaikiš tetabižiš kinematografan keskusišpäi kaiked mail'madme. Fil'miden da serialoiden äjüz fil'mdase täs joga voden.
Nügüd'aigan vaiše ühten kinostudijan päfater jäb Gollivudas — «Paramount Pictures», kaikiden toižiden studijoiden administraijad da radiostancijad sirtihe Los Andželesan toižihe rajonihe. Fil'miden tehmine om keskitadud Gollivudas, äjad akt'orad da aktrisad elädas täs. Sen ližaks, om äi mel'heižtahoid Gollivudas: «Gollivudan Znam» (ogibalad kirjamed H, O, L, L, Y, W, O, O, D Gollivudkukhil), Gollivudan bul'var («Kodak»-kinoteatr, kudambas «Oskar»-premijan andlemižed ajatas, om tägä arni), Gollivudan Hoštusen Allei da sen vuitte.
Vn 1999 kezakul Los Andželesan metron rusked jono tuli rajonha.


Olsson Tai.
Tai Olsson, täuz' nimi — Tailer «Tai» Olsson (angl. i franc.: "Tyler „Ty“ Olsson"; sünd. 28. viluku 1974, Galifaks, Uz' Šotlandii, Kanad), om kanadalaine kinon da änetoitandan akt'or.
Biografii.
Olsson om sündnu Galifaksha vl 1974, edelespäi sirdi elämhä Ottav-pälidnha, kus ezmäi openzihe «Kenterberi»-üläškolas, sid' — «Studio 58»-studijas.
Hän om tutab kut toižkäzižiden roliden vändai ningoiš popul'arižiš fil'miš kut «Iks-Ristitud 2», «Riddikan Hronikad», «Hämär. Sag. Päiduz. 1» i m. e. Olssonan kaikiš znamasižembiden roliden keskes — Mark Bingeman mel'kuva «93. reis»-fil'mas. Hän radab änetoitandan akt'oran mugažo.
Tajal om kaks' last ezmäižes akaspäi.


Taradaikin Igor'.
Igor' Georgijevič Taradaikin (; sünd. 28. sügüz'ku 1957, Rostov Donal, Rostovan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om nevondkundaline i venämalaine kinon da dubläžan akt'or.


Jaja (sar').
Heittud kartaižele avaidusen tegijoil Jaja-saren fotokuva.
Jaja () om penikaine sar' Novosibirskan sariden sarištos, kudamb om avaitud vl 2013. Sil-žo vodel tal'vkun 4. päiväl se om oficialižikš mülütadud Venäman territorijha.
Saren pind — 0,0005 km², diametr — 200 m.


Jüväskülä.
Jüväskülä (suom. da roč.: "Jyväskylä", suomen virkand: [ˈjyvæsˌkylæ]) om lidn Suomenmas, Kesksuomenma-agjan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1837 Nikolai I-imperatoran käskön mödhe. Vspäi 1966 Jüväskülän universitet om olmas, nügüd' 16 tuh. üläopenikoid om siš.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 133 420 ristitud. Lidnan pind om 1466,35 km², sidä kesken saum sokhad mad om videndez (295,42 km²). Markku Andersson radoi lidnan ezipämeheks vll 2004-2015.


Laht (lidn).
Laht (suom.: "Lahti", roč.: "Lahtis") om lidn Suomenman suves, kahesanz' surtte valdkundas eläjiden lugun mödhe. Se om Päijät-Häme-provincijan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1878, sai lidnan statusad vl 1905. Laht-lidn sijadase Vezijärven (suom. "Vesijärvi") suvirandal. Lidnan ühthine pind om 517,63 km², sidä kesken sokaz ma om ühesandez (58,20 km²). Matkad Hel'sinkihesai om 104 km suvipäivlaskmha. Nügüdläine lidnan pämez' om Jürki Müllüvirta (suom. "Jyrki Myllyvirta") (vspäi 2007).
Vl 2010 eläjiden lugu oli 101 588 ristitud.
Joga vodel mail'man čempionat hihtändsportas oleleb lidnas.
Vl 2016 kezakun 15.-17. päivil 7. suomalaiž-ugrilaižiden da samodižiden rahvahiden mail'man kongress oli männu lidnas.


Seinjogi.
Seinjogi (suom. i roč.: "Seinäjoki") om lidn Suomenman päivlaskmas, Suvipohjanma-provincijan pälidn. Se om valdkundan seičemenz'toštkümnenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1868 kuti kund, se sai lidnan statusad vl 1960. Lidnan ühthine pind om 1 469,25 km², sidä kesken kuivma 1 431,79 km², sokaz ma om 37,46 km². Lähembaine sur' lidn om Vas mererandal lodehes. Seinjogi-lidn jagase 14 rajonha.
Vl 2005 eläjiden lugu oli 35 918 ristitud. Nügüdläine lidnan pämez' om Jorma Rasinmäki.


Rovanem'.
Rovanem' (suom. i; vai "Roavenjárga", inarisaam.: "Ruávinjargâ") om lidn Suomenman pohjoižes. Se om Laplandii-provincijan pälidn, valdkundan seičemetoštkümnenz' lidn eläjiden lugun mödhe, kaikiš suremb Evropan lidn pindan mödhe.
Istorii.
Ristitud mecaziba hirvid Rovanemin tahondas 8 tuhad vot tagaz. Nügüdläine eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1453. 19. voz'sadaspäi se šingotase kuldan samižen keskuseks, mecan varhapanendan edheotandoil.
Vspäi 1909 "Rovanem'-raudtestancii" om saudud. Laplandijan sodan aigan (sügüz'ku 1944 — sulaku 1945) vn 1944 redukus Germanijan imperijan sodaväged paniba eländpunktad mantazole lämoipaloil da poukahtusil. Om udessündutadud sodan jäl'ghe. Rovanem' sai lidnan statusad vl 1960.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ounasjogen da Kemijogen ühthejoksmusen randoil (Baltijan meren bassein), 197 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Rovanemin fartalad sijadasoiš 8 km suvemb Pohjoižes polärižes pirdaspäi.
Klimat om ven. Heinkun lämuz +15,2 C°, vilukun — −11,8 C°, voden keskmäine lämuz om +0,6 C°. Paneb sadegid 618 mm vodes, enamba kezaku-elokus (61..79 mm kus). Lumikate venub pol'vot (kül'mku—sulaku). Joulupukkin rezidencii om saudud lidnas, bobuštuzkülä om avaitud vl 1985.
Eläjad da transport.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 48 056 ristitud. Vl 2010 ristitišt oli 60 090 eläjad, provincijan koumandez. Lidnan ühthine pind om 8 016,73 km², sidä kesken kuivma 7 581,86 km², sokaz ma om 434,87 km².
Raudtestancii sijadase Kemijogen oiktal randpolel. Rahvahidenkeskeine soda- da civiline lendimport ("RVN") sijadase 10 km pohjoižhe lidnan keskusespäi. Tehtas reisid Hel'sinkihe, sezonal Murmanskha, Amsterdamha i Parižha, tal'veližid čarterreisid Evropan äjihe maihe. Avtobusühtenzoittuz om Venäman Murmansk- da Kandalakš-lidnoidenke.


Kouvol.
Kouvol (suom. i roč.: "Kouvola") om lidn Suomenmas, Kümenlakso-provincijan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1922. Se sai lidnan statusad vl 1960. Matkad Hel'sinkihesai om 134 km suvipäivlaskmha.
Vl 1985 eläjiden lugu oli 95 022 ristitud. Lidnan pind — 2 883,29 km², sidä kesken sokhan man om ühesandez (324,92 km²). Nügüdläine lidnan pämez' om Lauri Lamminmäki.


Vas (lidn).
Vas (suom.: "Vaasa", roč.: "Vasa") om lidn Suomenman päivlaskmas, Botnižen lahten randpolel. Se om Pohjanma-agjan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1606 "Mustasaari (Mussor)-külän" sijha. Aigan mandes ma libui, mererand tegihe edahaks, i vn 1852 suren lämoipalon jäl'ghe lidnad sirdihe udhe mererandha. Nügüd'aigan matkad Ročinman randhasai om 80 kilometrad penemba. Lidnan ühthine pind om 575,13 km², sidä kesken kuivma 364,54 km², meri 205,71 km², sokaz ma om 4,88 km². Vas jagase 48 valičemižümbrikho, niid ühtetas 12 administrativižhe lidnanlaptha.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 58 335 ristitud. Vn 2014 andmusiden mödhe, suomen kel' om mamankeleks 69,7% täht lidnalaižišpäi, ročin kel' — 22,7%, toižed keled — 7,6%.


Hämenlidn.
Hämenlidn (,) om lidn Suomenman suves, Kanta Häme-provincijan pälidn. Se om valdkundan nellänz'toštkümnenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Enzne.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1249 kuti Kronoborg (Tavastborg)-zamk (nügüd' Häme-lidnuz), se sai lidnan oiktusid vl 1639.
Vspäi 2009 lidnan ristitišt ližadui pol'tošt kerdad, sikš miše viž lähišt kundad ühtištuihe lidnanke, sidä kesken Renko-lidnankund.
Geografijan andmused.
Lidn om saudud peniš järviš ümbri, lodehline agj sijadase Vanajavesi-järven (150 km²) päivnouzmaižel randal. Hel'sinki — Tampereh avtote läbitab lidnan territorijad. Matkad Hel'sinkihesai om 98 km, Tamperehesai — 75 km.
Lidnan ühthine pind om 2 031,53 km², sidä kesken kuivma 1 785,02 km², sokaz ma om 246,51 km². Hämenlidn jagase 41 nimitadud mikrorajonha i 5 küläümbrikho, vai 51 valičemižümbrikho.
Eläjad da ižanduz.
Vl 1751 eläjiden lugu oli 649 ristitud. Vl 2010 lidnan eläjiden lugu oli 66 827 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Suomen kel' om mamankeleks 94,8% täht, ročin kel' — 0,4%, toižed keled — 4,8% (2016).
Hämenlidn šingotase metallkonstrukcijoiden tegimel (Rautaruukki Corporation), pakuitesen tegimel (Huhtamäki Oyj), sodaavtoiden pästandal (Patria) i libutimiden firmal (Konecranes Oyj), mugažo valdkundan da opendusen aluzkundoil.
Irdkosketused.
*


Kokkol.
Kokkol (, i edel 1977 vot "Gamlakarleby") om Suomenman lidn da sur' tondan-vendan port valdkundan päivlaskmaižel randal. Se om Keskpohjanma-provincijan pälidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1620 ročilaižen Gustav II Adol'f-kunigahan käskön mödhe. Vl 1765 žilo sai torguindoiktusid.
Kokkol šingotase laivansauvomižel da himižel tegimištol tobjimalaz, cinkan (Boliden AB) i kobal'tan (OM Group) tegimil, mugažo metallan i mecan ümbriradandan, tekstilin, plastikan i sömän tehmižen edheotandoid om lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren randal. Perhonjogi ümbärdab lidnad rajonid päivnouzmaspäi i lankteb merhe lidnan pohjoižes. Lähembaine znamasine lidn om Pietarsaari suvipäivlaskmha mererandadme, 32 km E8-avtotedme. Rahvahidenkeskeine ühthine lendimport kahten lidnan täht ("KOK") sijadase 19 km suvhe lidnan keskusespäi, tehtas reisid Hel'sinkihe (500 km suvhe), Kemihe i čarterreisid Keskmeren lebutahoiže.
Lidnan ühthine pind (vl 2018) om 2 730,8 km², sidä kesken kuivma — 1 445,11 km², vezi da sokaz ma — 42 km², meri — 1 243,69 km².
Eläjad.
Vl 1964 eläjiden lugu oli 18 145 ristitud, vl 2010 — 46 257 ristitud, ühtištusen jäl'ghe lähižidenke eländpunktoidenke vll 1977 i 2009. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Suomen kel' om mamankeleks 84% täht, ročin kel' — 12,7%, toižed keled — 3,4% (2016).


Mariehamn.
Mariehamn (suom.: "Maarianhamina", roč.: "Mariehamn") om Suomenman lidn, avtonomižen Ahvenanma-provincijan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1861 uhokun 21. päiväl, sidä nimitihe Marija Aleksandrovna-imperatornaižen oiktastuseks. Lidn sijadase Baltijan meren randal, pol'sarel. Lidnan pind mereta — 11,8 km². Om kaks' meriportad: päivnouzmaižel randal jahtoiden täht, päivlaskmaižel randal ehtatimühtenzoitusen täht verhižidenke maidenke.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 9 553 ristitud. Ročin kel' om mamankeleks 85,3% täht lidnalaižišpäi, suomen kel' — 5,1%, toižed keled — 9,5% (vn 2014 andmused). Nügüdläine lidnan pämez' om Edgar Vikström. Om severziden valdkundoiden konsulusid, sidä kesken Ročinman päkonsuluz da Venäman konsuluz.


Iitti.
Iitti (mugažo suomen kelel; roč.: "Itis") om kund Suomenmas, sen Kümenlakso-provincijas, pohjoižhe Hel'sinkišpäi. 53 küläd om kundas.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 6 975 ristitud. Kundan pind — 687,09 km², sidä kesken saum vezid 97,31 km² (14,2%). Nügüdläine kundan pämez' om Riku Rönnholm.


Kotk (lidn).
Kotk (suom. i roč.: "Kotka") om lidn Suomenmas, Kümenlakso-provincijan lidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1879 lidnan statusanke, no ende ročine Svensksund-lidnuz (suom. "Ruotsinsalmi") oli jo Kotkan sijas. Lidn sijadase Suomen lahten randal. Järed rahvahidenkeskeine meriport om lidnas.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 54 869 ristitud. Lidnan ühthine pind om 949,78 km², mereta — 277,74 km². Nügüdläine lidnan pämez' om Genri Lindelöf.


Miehikkälä.
Miehikkälä (mž. suomen da ročin kelil) om kund Suomenmas, sen Kümenlakso-provincijas.
Kund om olmas vspäi 1887. 13 küläd mülüdas sihe. Kund sijadase suomalaiž-venämalaiženno röunanno.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 3 214 ristitud, vl 2010 — 2 210 ristitud. Kundan pind sokhata mata om 422,26 km². Antti Jämsen (suom. "Antti Jämsén") radoi kundan ezipämehen vozil 2012-2016.


Maardu.
Maardu (mugažo estin kelel) om lidn Estinmas.
Eläjiden lugu om 17,292 ristitud (2013). Lidnan pind om 22 nellikkilometrad.


Sindi.
Sindi (mugažo estin kelel) om lidn Estinmas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 3 979 ristitud. Lidnan pind — 5 nellikkilometrad.


Rapl.
Rapl (estin kelel: "Rapla") om lidn Estinmas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 5 202 ristitud.


Saue.
Saue (mugažo estin kelel) om Estinman lidn, Tallidnan suvipäivlaskmaine ezilidn. Sijadase Harju-makundas.
Istorii.
Sauen pert'kulu da usadib () om saudud 17. voz'sadal vai sen aigemba.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1920 kezaküläks kazvatamha saduid. Vl 1973 nimitihe kezaküläd Saue-küläks. Saue sai lidnan statusad vl 1993. Vozil 1960-1994 oli Tallidnan palaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Estinman lodehes, tazotahondas, 44 m korktusel valdmeren pindan päl. Pöudod da mecad ümbärtas lidnad.
Eläjad.
Vn 2011 Estinman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 5 514 ristitud, 93,3% heišpäi oma estilaižed, 4,7% — venänikad, 2,0% — toižed rahvahad. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Vspäi 1998 «Saue JK Laagri»-futbolklub om lidnas, vspäi 1996 — muzikškol lapsiden täht.
Transport.
Raudteplatform om «Tallidn — Keil»-keskustal vspäi 1872. Vozil 1926-2011 raudtestancijan pert' oli olmas. Matkad Tallidnan keskushesai om 18 km, Keil-lidnan keskushesai om 7 km. «Tallidn — Pärnu»-avtoten i Tallidnan ümbräravtoten erižtazoristte om lidnan suves. Elektrojonused ajadas 27 minutas Tallidnan päraudtestancijhasai vspäi 1924.


Tap (lidn).
Tap (estin kelel: "Tapa") om lidn municipaližeta statusata Estinman pohjoižes. Om Tapan volostin keskusen, mülüb Läene-Virun makundha.
Lidn šingotase raudten sortiruindstancijal i armijan vägiden sijadusel (sodalendimport). Matkad Tallidnhasai om 77 km lodeheze.
Vn 2011 Estinman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 5 896 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 10 851 eläjad vl 1979.


Paldiski.
Paldiski (mugažo estin kelel) om lidn, sodabaz da jädumatoi port Estinman lodehes, Suomen lahten suvirandal, Harju-makundas. Pakri-sared alištudas lidnan tobmudele mugažo. Matkad Tallidnan keskushesai om 52 km päivnouzmha avtotedme.
Istorii.
Sur' Petr pani nügüdläižen eländpunktan alust meriportaks Pakri-sal'men randal vl 1718. Portan, majakan, lidnusen i žilon sauvomine oli vhesai 1726 i seižuhti Petran kolendanke. Žilo portanno nimitihe "Rogervik:aks" () vspäi 1723. Jekaterina II jätksi sauvomišt, no päti tehta Kronštadtad kaičendportaks vn 1768 Senatan edespaginad jäl'ghe. Vozil 1762—1922 oficialine nimituz oli "Baltine Port" (), estin nimituz oli "Baltiski" vspäi 1733, sid' oficialižikš "Baltiski" Estinman ripmatomudenke, i vspäi 1933 om nügüdläiženke nimenke. Lidnan status om anttud vl 1783.
Nevondkundaližel aigal atomižiden VA-laivoiden sodameribaz oli lidnas, mugažo il'mvastaižen kaičendan raketbaz da sodalendimport oli lidnan saubaližel territorijal. Vozil 1994—1996 Paldiski mülüi Keil-lidnha. Estinman sodavägiden erazvuiččed toižendad sijadasoiš lidnan sodabazas.
Eläjad da ižanduz.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 4 081 ristitud. Ristitišt poleni vspäi 1991 (8,1 tuhad). Lidn om äirahvahaline. Estilaižed oma 32,8% vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe. Toižed rahvahad oma enamba pol't ristitištos. Hristanuskondan 4 pühäpertid om lidnas.
Kaks' meriportad jüguiden täht om lidnas, pohjoine i suvine. Poltusen kaičendterminal, kivivoinümbriradai terminal, konteinerterminal oma olmas portoiš. Raudtestancii om olmas vspäi 1870 «Paldiski — Tallidn — Tosno»-raudtel. Ehtatim ujub Ročinman Kapellskär-porthasai. Tulleienergopark om saudud. Tedon da tegimišton Pakri-park šingotase lidnan päivnouzmaižen röunanno.


Keil (lidn).
Keil (estin kelel: "Keila", saksan kelel: "Kegel") om lidn Estinmas.
Eläjiden lugu om 9,683 ristitud (2013), a pind — 10,46 km2.


Vas.
Vas om väll' alkogoline jom.


Töröčik Mari.
Mari Töröčik (; sünd. 23. kül'mku 1935, Pel'-külä, Heveš-agj, Mad'jaranma) om mad'jaralaine aktris.
Hänen kaikiš znamasižembad rolid oma "Körhinta"-, "Édes Anna"-, "Szent Péter esernyője-", "A Pál-utcai fiúk-", "Szamárköhögés-" da "A napfény íze"- fil'miš.


Vezinouzendoiden ma.
«Vezinouzendoiden ma» () om voden 2005 kanadiž-britanine dramfil'm. Režissör — Terri Gilliam.


Mängel Piret.
Piret Mängel (mugažo estin kelel; ezimeletaden, sünd. 13. viluku 1969, Tallidn, Estinman NST, NSTÜ) om estilaine aktris.
Kaikiš tetabamb rad kinos om Akatavan — Sen, Kudamban Unikuvadab rol'. Hänen elo kinokar'jerhasai i jäl'ges sidä om tundmatoi tarkoiktas, no, ezimeletaden, hän om sündnu vl 1969 Tallidnha, i nügüd' hän eläb Milanas (Italii), radab model'agentuses.


Lindberg Čed.
Čed Tailer Lindberg (; sünd. 1. kül'mku 1976, Maunt Vernon (Vašington), AÜV) om amerikalaine akt'or.
Biografii.
Om sündnu vl 1976 Maunt Vernonha (Vašington-štat). Openzihe Maunt Vernonan Üläškolas. Ezmäine «tozine» rol' oli «Must vell'kund»-fil'mas (1997); kinokritikanmehed vastsiba hänen akt'orvändon pozitivižešti. Edelespäi Čed fil'mzihe tobjimalaz erazvuiččiš serialoiš, ningoiš, kut «Kirhuline abu», «Baffi — vampiroiden murendai» da «Peitmaterialad». Hänen tetab kinomel'kuva om Džessin rol' «Forsaž 1»-fil'mas (2001).


Uusberg Pärt.
Pärt Uusberg (mugažo estin kelel; sünd. 16. tal'vku 1986, Rapl, Estinman NST, NSTÜ) om estilaine akt'or, muzikankirjutai da dirižor.
Kar'jer.
Pärt om tetab kut Joosepan rolin vändai populärižes «Klass»-fil'mas. Nügüd' hän radab muzikankirjutajan: hän om kirjutanu muzikad «Kaumištkacujan tütär»-, «Peitol'ne puišt»- da «Risttulleiš»-fil'miden täht.


Buše Viktor.
Viktor Lui Arman Buše (; sünd. 24. eloku 1877, Ruan, Francii — kol. 21. uhoku 1942, Vil' d'Avre, Francii) oli francijalaine akt'or.
Biografii.
Viktor Buše om sündnu vl 1877 Ruanha. Opendusen aigan üläškolas ezini norištteatran mülükundas. Radoi buhalteran, a jäl'ges radnikoičendad armijas hän sirdi elämižhe Parižha, kus radoi sijaližes teatras. Scenal da (edelespäi) kinos hän linni tetabaks ičeze komižen ökötandan tagapäi.
Vl 1927 tegihe Mišod'je-teatran direktoraks. Oli Dramatižiden artistoiden associacijan pämehen.


Vepsläižen kodin südäin.
«Vepsläižen kodin südäin» () om voden 2012 Venäman dokumentaline fil'm veroližen vepsän külän polhe. Siš om venäkel'žid titroid.
Fil'mas starinoitas vepsläižiden veroližen elämižen sijoiš, rahvahan pertin sauvondan tradicijoiš, pertiden dekorativižiš čomitesiš da vepsän küläpertin südäisädoiš, ižanduzsauvusiš da niiden kävutamižes, kodiradoiš da kodiradonmahtoiš, niiden tämbäižen sijas vepsän elos.
Fil'man tehtes abuhu tuliba Zinaida Strogal'ščikovan «Традиционное жилище Межозерья»- (1986 v.) da «Vepsläižed»- (2008 v.) kirjad.
Vladimir Slavov tegi kaiked kinofil'mdandad. Vepsläine Noid-fol'klorgrupp abuti tehta kulundkuvatust fil'man täht.
Fil'man pätegijad — Vladimir Slavov i Larisa Smolina.


Disnei Uolt.
Uolter Elajas Disnei (), mugažo om tetab Uolt Disnei'":kš ("Walt Disney" anglijaks, IPA: ['wɔlt 'dɪzni]; sünd. 5. tal'vku 1901, Čikago, Illinois, AÜV — kol. 15. tal'vku 1966, Berbank-lidn läz Los Andželesad, Kalifornii, AÜV), — AÜV:oiden mul'tiplikacijan čomamahtai, režissör, akt'or, kinotarinantegii da prodüser. «Walt Disney Productions»-kompanijan alusenpanii, kudamb kändihe nügüd' «The Walt Disney Company»-mul'timediižeks imperijaks. Sädab kinod kanzaližen kacundan täht.
Sädamižen znamoičend.
Disnei om ezmäižiden kulund-, muzikaližen da täuz'piduzližen mul'tfil'miden tegii mail'man kinematografan istorijas. Ičeze elon aigan hän kuvazi 111 fil'mad režissöraks da völ oli 576 fil'man prodüseran. Disnejale lahjoitihe 26 Oskar-premijan statušt korktoiš edessatusiš kinočomamahtos da Irving Tal'bergan premijad, mugažo anttihe äjid toižid premijoid da arvlahjoid.
Biografii.
Uolt oli sündnu Elias Disnei-sauvojan (irlandijalaine Kanadaspäi) i hänen Flora-akan (anglijan i saksan augotižlibundanke) kanzha, oli nellänz' poig videspäi. Laps'aig mäni Missuri-štatan fermas i štatan Kanzas-pälidnas. Uolt Disnei ühtni Ezmäižhe mail'man sodha kirhuližen abun avton vedajaks.
Čomamahton šingotai zavodi kar'jerad rekalaman da komiksiden pirdandfirman sädandal vodel 1920. Vl 1923 Uolt sirdi Los Andželesan Gollivudha i pani «Walt Disney Productions»-kompanijan alust Roi-vellenke. Se oli pen' animacine studii i vhesai 1937 pirdi i pästi lühüdoid mul'tfil'mid, zavottihe Ljuis Kerrolan «Alisa čudoiden mas»-starinoiden animacijaspäi. Vn 1938 kanman ozutadud täuz'piduzline animacine «Vauged lumineižne da seičeme gnomad»-fil'm toi kommertišt satust (8 mln US$) da tetabut Disnejale. Suren satusen jäl'ghe hänen kompanii pästaškanzi toižid mugoižid fil'mid Evropan sarnoiden mödhe da ičetehtud melel personažidenke.
Vspäi 1948 Disnei sädi prodüseraks openduzfil'miden serijad londusen mödhe. Vll 1953−1955 ezmäine sarnaline kunigahuz — Disneilend om saudud 50 km suvhe Los Andželesan keskusespäi. Vl 1964 «Meri Poppins»-müzikl ühthepani akt'oriden rolid animacijanke ezmäižen kerdan (5 Oskar-premijad).


De Montema Damian.
Damian de Montema () om avstralijalaine akt'or.
Biografii.
Openzihe Pertan Ezinendčomamahtoiden Päivlaskmaižavstralijalaižes akademijas.
Fil'mzihe avstralijalaižiden serialoiden rives, tobjimalaz toižkäzižiden personažiden roliš.


Emi S'juzi.
S'juzi Emi (; sünd. 17. sulaku 1981, London, Sur' Britanii) om britanijalaine (anglijalaine) aktris, model' da blogger.
Biografii.
Om sündnu Londonha vl 1981, Rahvahaližiden penziifondoiden associacijan Ron Emi-ezimehen i alaškolan Evelin Emi-opendajan kanzha. Vanhembad eriganziba, i S'juzi jäi elämaha tatanke da emindamanke. Hänel om Linn-sizar mugažo, kudamb om genetikantedomez'. S'juzi openzihe Uil'jam Perkinz-seran kolledžas da Strod-kolledžas, molembad sijadasoiš Surrei-grafkundas.
Aktris radoi Kunigahan rahvahanteatras. Vl 2001 fil'mzihe «Futbolistoiden akad»-serialas; Emi kändihe populärižeks todesižišti arni Šardonen rolin tagapäi neciš serialas. Hänen toižed tetabad radod oma «Modil'jani»-, «Madamuazel' Mušketör»- (pärol') da «Surmanlabirint»-fil'miš. Edestab TV-serialoiden rolid tobjimalaz.
S'juzi om tetab mugažo kut model'. Hän vedab ičeze modakaz "blusherandblogging.com"-blog.
Besedoiči irlandiženke Rob Kerni-regbinvändajanke koume vot, vhesai 2012. Vastlese Džetin Džons-TV-vedajanke.


Blek Lukas.
Lukas Jork Blek (; sünd. 29. kül'mku 1982, Dekeiter (Alabam), AÜV) om amerikalaine akt'or, kudamb tegihe tetabaks Šon Bosuellan roliš «Forsaž 3»- da «Forsaž 7»-fil'miš.


Jakobi Doreen.
Doreen Jakobi (; sünd. 28 uhoku 1974, Potsdam, GDT) om germanijalaine aktris da enzne model'.


Roman Pol.
Pol Roman (; sünd. Sidneihe, Avstralii) om avstralijalaine akt'or.


Pekuin Anna.
Anna Helen Pekuin (kirjutadas erasišti kut Pakin) (; sünd. 24. heinku 1982, Vinnipeg, Manitob, Kanad) om kanadalaiž-uz'zelandijalaine aktris.
Biografii.
Om sündnu vl 1982 Vinnipeg-lidnha. Anna om noremb laps' ičeze kanzas: hänel om veik Endrü (režissör) da sestrii Katä (politikanmez'). Vl 1986 hän ajoi Udhe Zelandijaha kanzanke, a vl 1995 — Los Andželesha (jäl'ges vanhembiden erigotust).
Ezmäine rol' om avstralijalaižes «Pianin»-fil'mas (1992). Varastamata nece akt'ordebüt toi «Oskar-premijad» hänele. S. v. hän linni sen arvlahjan ühteks kaikižiš norembaižiš laureatoišpäi. Neižne ei himoičend fil'mda enamb, no jäl'ges ajandad Amerikha fil'mzi möst (fil'miš da reklamas).
Päiči kinos, vl 2001 ezini Londonan teatran lavastusiš.
Tetpas-žo om, hänen kaikiš znamasižemb kinomel'kuva om Rougan rol' franšizas Iks-Ristituiden polhe.


Asad Bašar.
Bašar Hafez al'-Asad (; sünd. 11. sügüz'ku 1965, Damask, Sirii) om 16. da nügüdläine Sirijan prezident da armijan päkäsknik, vs 2000 heinkun 17. päiväspäi rattemata.


Džerri (fil'm).
«Džerri» () om Gas Van Sentan kinodram hänen trilogijaspäi surman polhe.
Süžet.
Kaks' prihad, kudambid kuctad Džerrid, tuldas rahvahatomaha maha, jättas ičeze avton i töndudas mittušt-se "kalušt" ecmähä. Ezmäks kaik mäneb hüvin, no sid' hö tärttas, miše oma segoinuded...


Kalašnikov Mihail.
Mihail Timofejevič Kalašnikov (; sünd. 10. kül'mku 1919, Kur'j-külä, Altajan gubernii, Venäman valdkund — kol. 23. tal'vku 2013, Iževsk, Udmurtijan Tazovaldkund, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine ambundazegiden inžener-konstruktor, tehnižiden tedoiden doktor (1971), leitnantjenaral (1999).
Hän tegihe tetabaks kaiked mail'madme Kalašnikovan avtomatan sädandan tagut.


Düflo Rafael'.
Emil' Anri Rafael' Düflo (; sünd. 30. viluku 1858, Lill', Francii — kol. 21. viluku 1946, Pariž, Francii) oli francijalaine teatr- da kinoakt'or. Düflo fil'mzihe lamanas kinos.
Biografii.
Oli sündnu vl 1858 Lillihe. Vl 1884 ühtni «Komedi Fransez»-teatrha. Oli sen arvostuzühtnijan vspäi 1896 vhesai 1924.
Oli Dramatižen čomamahton rahvahankonservatorijan professoran. Hänen openikoiden keskes — akt'orad i aktrisad: Šarl' Buaje, Madlen Reno, Mari Bell', Edviž Föjer da toižed; sab mugažo nimitada Ügett Düflo, kudamb om tehnus Düflon akaks.
Düflo om kolnu Parižha vl 1946, mahapandud sen Per-Lašez-kaumžomas.


Tova Mageina.
Mageina (Madžeina) Tova (), todesine nimi — Mageina Begtrap (angl.: "Mageina Begtrup"; sünd. 26. heinku 1979, Gonolulu, Havajad, AÜV), om amerikalaine aktris.
Biografii.
Mageina om sündnu vl 1979 Gonolulhu, sodalekariden kanzha. Hän sirdi Klarksvillha kanzanke, sid' — Našvillha, kus openzihe Martinan Lüteran Kingan keskškolas. Edelespäi openzihe Kalifornijan čomamahtoiden üläškolas.
Fil'mzihe tobjimalaz serialoiš. Kaikiš tetabambad Tovan rolid oma «Uz' Žann d'Ark»-serialas (Glinisan Fil'jolan rol') da Ursulan kinomel'kuva franšizas Baukoimehen polhe.
Eläb Los Andželesas.


Marsel' Montil'.
Marsel' Montil' (), todesine nimi — Marsel' Madalena Montalenti (monak. i franc.: "Marcelle Madeleine Montalenti"; sünd. 8. kezaku 1892, Monako — kol. 8. kül'mku 1950, Pariž, Francii) oli monakolaiž-francijalaine teatr- da kinoaktris.
Kar'jer.
Hänen ezmäine rol' oli «Kaks' pened Iisusad»-lühüdpiduzližes lentas (1910).
Kaiked fil'mzihe enamba mi 40 fil'miš, no hänen kaikiš tetabamb rol' om «Rajuden lapsed»-fil'mas (1945).


Sankt-Goaran linii.
Sankt-Goaran linii, das-dat linii vai was-wat linii — germanijan dialektologijan om izogloss, kudamb erigoitab dialektoid, kudambiš /t/ (pohjoižemb) jäi sanoihe "dat" («se») i "wat" («mi»), i dialektoid, kudambiš nece kulund linni /s/-ks: "das, was" (standartižes keles). Linii mäneb päivnouzmaspäi päivlaskmpol'he i läbitab Reinan läz Sankt-Goar-lidnad.


Holodnaja Vera.
Vera Vasil'jevna Holodnaja, neiččes — Levčenko (,; sünd. 5. eloku 1893, Poltav, Venäman imperii — kol. 16. uhoku 1919, Odess, Venäman Suvi), oli ukrainalaiž-venälaine lamanan kinon aktris.
Hän oli üks' ezmäižiš todesižiš Venäman fil'mdivoišpäi. Fil'mzi äjiš lamanoiš fil'miš.


Golos.
«Golos» (— "«Än'» ") om Venäman Ezmäižen kanalan populärine vokaline TV-konkurs, «valdkundan vokaline päkonkurs». Se om «The Voice of Holland»-muzikkonkursan adaptacii Venäman täht.
Tehtas vlpäi 2012; nügüdläižele momentale nellänz' sezon mäni.
Vedai — Dmitrii Nagijev. Nügüdläižed näradoičijad videndes sezonas oma Grigorii Leps, Polina Gagarina. Enččel näradoičijoikš oliba Dima Bilan, Pelageja da Leonid Agutin (ezmäižed koume sezonad), Aleksandr Gradskii, Basta. Aleksandr Gradskii om näradoičijan nell' kerdad vlpäi 2012 vhesai 2015, miše om programman eriline rekord.


Volčkov Sergei Valer'jevič.
Sergei Valer'jevič Volčkov (,; sünd. 3. sulaku 1988, Bihov, Vaugedvenäman NST, NSTÜ) om vaugedvenälaiž-venälaine pajatai.
Om «Golos»-projektan 2. sezonan vägestai (näradoičii — Aleksandr Gradskii). Siloi hän om sanu 75% TV-kaclijoiden änid.


Garipova Dina.
Dina Fagimovna Garipova (,; sünd. 25. keväz'ku 1991, Zelenodol'sk, Tatarstan, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine pajatai naine, kudambal om totarine augotižlibund.
Hän om «Golos»-projektan 1. sezonan vägestai (näradoičii — Aleksandr Gradskii); siloi Dina om sanu läz 54% TV-kaclijoiden änid.
Hän mugažo ezini vn 2013 «Evrovizii»-konkursal, kus pajati «What If»-pajon. Dina sai 5-nden sijan (174 čokkoint).


Faktor A.
«Faktor A» (— "«A-faktor»") oli venälaine vokaline TV-konkurs. Se om «The X Factor»-muzikkonkursan adaptacii Venäman täht. Tehtihe sidä vlpäi 2011 vhesai 2013; kaiken oli vaiše koume sezonad.
„Konkursan emäg“ (žürin ezimez') oli Alla Borisovna Pugačova. Vedajad — Filipp Kirkorov (kaik sezonad), Vladimir Zelenskii (1. sezon) da Aleksei Čumakov (2. sezon). Nügüdläižed näradoičijad oliba Roman Jemel'janov, Lolita Milävskaja, a mugažo Boris Krasnov (1. sezon) da Igor' Nikolajev (2.—3. sezon).


Savin Sergei.
Sergei Anatol'jevič Savin (; sünd. 23. viluku 1985, Južnii (Ust'-Labinskan rajon), Krasnodaran rand, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine pajatai.
Om «Faktor A»-projektan 1. sezonan (2011) vägestai (näradoičii — Boris Krasnov).
Hänen prodüser om Alla Pugačova.


Aleksei Sulima.
Aleksei Sulima (), todesine nimi — Aleksei Mehräkov (; sünd. 8. uhoku 1990, Barnaul, Altajan rand, Venäman NFST, NSTÜ), om venämalaine pajatai hiphop-žanras.
Om «Faktor A»-projektan 2. sezonan (2012) vägestai (näradoičii — Igor' Nikolajev).


Mali (pajatai).
Mali (), todesine nimi — Olesä Sedogina (ven.: "Олеся Седогина"; sünd. 15. eloku 1982, Tol'jatti, Kuibiševan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venälaine poppajatai.
Om «Faktor A»-projektan 3. (jäl'gmäižen) sezonan (2013) vägestai (näradoičii — Igor' Nikolajev).


Itson Meri Ellen.
Meri Ellen Itson () om amerikalaine aktris da lavastai.


Käro Kirill.
Kirill Käro (mugažo estin kelel,; sünd. 24. uhoku 1975, Tallidn, Estinman NST, NSTÜ) om estilaiž-venälaine teatr- da kinoakt'or.
Biografii.
Om sündnu vl 1982 Tallidnha. Openzihe Lasnamägen venälaižes gimnazijas. Edelespäi, jäl'ges ajandad Moskvha, openzihe Borisan Ščukinan teatruniversitetas. Ezini Armen Džigarhanänan moskvaližes dramteatras. Vlpäi 1999 vhesai 2004 vändi rolid Estinman venälaižes teatras. Vl 2005 pörzihe Moskvha, kus ezineb erazvuiččiš teatroiš dai fil'mdab aktivižešti kinos da serialoiš.
Hänen kaikiš tetabambad kinomel'kuvad oma Slavan rol' «Likvidacii»-serialas da pärol' «Nühaidai»-serialas.


Himii.
Himii om tedo substancijoiš, niiden ičendoiš, sauvoses, toižetamižes himižiden reakcijoiden tagut i käskusiš, kudambiden mödhe nened reakcijad tegesoiš.


Biohimii.
Biohimii (biologine vai fiziologine himii) om tedo eläbiden stajiden da organizmiden himižes mülündas i himižiš proccessoiš, kudambiden mödhe tegese niiden elonradmine.


Himine ühtnend.
Himine ühtnend om palakaz substancii, kudambha mülüdas himižešti sidotud kaks' vai enamba erazvuiččiden elementoiden atomad (m.n. geterosüdäitukuižed molekulad).


Muiktuz.
Muiktuz om himine ühtnend, kudamb voib antta vezinikan kation (m. n. Brönstedan muiktuz), vai ühtnend, kudamb voib otta ičheze elektronine par kovalentižen sidon sündumiženke (L'juisan muiktuz).
Meiden elos da tehnikas, konz pagištas muiktusiden polhe, pidadas tärtmižes Brönstedan muiktused. Nened muiktused sätas vezisegoitesihe gidroksonijan ioniden (H3O+) liig. Neniden ioniden olemine segoiteses andab muiktad magud, ned voidas vajehtada indikatoriden muju. Gidroksonijan ioniden luja koncentracii ajab ärdutandan. Muiktusiden vezinikan likujad atomad voidas vajehtuda metalloiden atomoidenke; siloi sündujad solad, kudambihe mülüdas metalloiden kationad da muiktuzjändusiden anionad.


Protistad.
Protistad ("amuižgreken kelel" πρώτιστος "ezmäine ezmäižišpäi") om parafiline grupp, kuna mülütadas kaik eukariotad, kudambid ei voi lugeda živatoikš, kazmusikš da senikš.


Kalo Frida.
Frida Kalo de Rivera () vai Magdalena Karmen Frida Kalo Kal'deron (isp.: "Magdalena Carmen Frieda Kahlo Calderón"; sünd. 6. heinku 1907, Kojoakan, Mehiko, Meksik — kol. 13. heinku 1954, sigä-žo) oli meksikalaine pirdai, lujas tutab ičeze avtoportretoiden tagut.
Kalon sädamine om lujas valatoittud ezikolumbižen Amerikan rahvahiden kul'tural da čomamahtol. Hänen čomamahtstil' harakterizuiše erasti kut lapseline vai folk-art. Sürrealizman alusenpanii Anri Breton lugi Kalod sürrealistaks.
Kalon tervhuz oli kaiken olnu väll'. Konz Frida oli kuz'vozne, hänel oli poliomielit, sid' hän putui jügedha tranportavarijha. Vl 1929 hän läksi mehele Rivera Diegon taga, i, kut hänen mužik-ki, pid'oiteli kommunistoid.


Mägi.
Mägi om reljefan pozitivine form. Se om izoliruidud ümbrišton libutez tazon tahondan päl. Mägel om nägubid pautkid da agj.
Mägenpäiden harakteran mödhe jagadas niid gruppihe: pikanvuiččed, platonvuiččed, kuplonvuiččed da toižed. Vedenalaižiden mägiden päd tegesoiš erasti sarikš. Erištadas tektonodenudacionižid i vulkanižid mägid sündundan mödhe.
Kaikuččel mägel om kaks' korktust: absolütine (meren tazopindanke rindataden) i relätivine (ümbärdajan tahondan mödhe). Kaikiš korktemb Man mägi om Džomolungm (8848 m). Ku libuda vastmägehe, ka tegese vilumb da närakomb, klimatižed vöned vajehtadas toine toižen jäl'ghe.


Anomalii.
Anomalii (grekan kelespäi — "ανωμαλία") om čurazund normaspäi vai ühthižes käskusenmärižusespäi, vär olend.


Lendai alamalaine.
«Lendai alamalaine» (pirdai — Čarl'z Templ Diks)
a>“-fil'maspäi. Se om tipine laivan mahtuz kinos.
«Lendai alamalaine» (,) om legendine näguzpurehlaiv, kudamb ei voi ujuda randha, i kudambale pidab igäks kalaita meredme.
Veron mödhe, ristutud nähtas «Lendajad alamalaišt» edahanpäi, erasti vauvasen oreolan ümbrištos. Konz «Alamalaine» vasttab toižen astjan, sen mez'kund naprib andmaha tedotusid ristituiden kal't ičeze heimolaižile (om tetpas, miše hö koliba rištan). Merenlegendiden mödhe, vasttuz necen laivanke tob goräd.


Tverin agj.
Tverin agj () om Venälaižen Federacijan subjekt (agj).
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Tver'.
Istorii.
Tverin agj om olmas vs 1935 vilukun 29. päiväspäi. Vhesai 1992 semendkun 16. päivhäsai nimitihe sidä "Kalininan agj:aks".
Tverin agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1996 5. päiväl kül'mkud agjan Käskusenandajan Suiman ezitajil da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tverin agj sijadase Päivnouzmaižen Evropan tazangišton keskpalan päivlaskmas. Se vedase pohjoižespäi suvhesai 260 km matkad da päivlaskmaspäi päivnouzmhasai 450 km matkad. Agjan röunaspäi Moskvan ümbärtehesai — 90 km.
Agjal om röunoid Moskvan da Smolenskan agjoidenke suves, Pskovan agjanke päivlaskmas, Uz'lidnan agjanke lodehes, Vologdan agjanke pohjoižes da Jaroslavlin agjanke päivnouzmas. Tverin agj om mererandatoi.
Pind om 84 201 km², sidä kesken mec otab viž ühesandest. Kaikiš znamasižembad järved oma Seliger-järv da Brosno-järv. Koumen suren jogen niškad sijadasoiš Valdai-kukhil: Volg-, Päivlaskmaine Dvin- i Dnepr-joged.
Reljef om tazo päivnouzmas. Valdai-ülüz otab agjan päivlaskmašt pol't. Agjan kaikiš korktemb čokkoim om Valdain pä (347 m). Kunj-jogen kendäk om kaikiš madalamb (61 m) Uz'lidnan agjan röunanno agjan pohjoižes.
Klimat om ven kontinentaline, kontinentaližuz ližadab suvipäivlaskmaspäi pohjoižpäivnouzmha. Heinkun keskmäine lämuz om +17..+19 C°, vilukun lämuz om −6..−10 C°. Paneb sadegid 650 mm vodes.
Londuseližed varad oma bur hil', turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, saved), mec, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Igor' Mihailovič Rudenä radab gubernatoran vs 2016 keväz'kun 2. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab gubernatorad videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ohjastusen ezmäine varaezimez' da viž Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu.
Tverin agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 40 ezitajad videks vodeks. Sergei Anatol'jevič Golubev radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2016 sügüz'kun 29. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Tverin agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, päohjandused da komitetad alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud. Valitihe gubernatorad sil-žo päiväl, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (72,1% änid).
Administrativine jagand.
"Kacu kirjutuz: Tverin agjan administrativiž-territorialine jagand."
Agj kogoneb 7 lidnümbrikospäi da 36 municipaližes rajonaspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 353 392 ristitud. Kaikutte koumanz' eläi nelläspäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'kümne koume lidnad agjas da 30 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 40 tuh. eläjidenke, surembaspäi penembha) oma Ržev, Višnii Voločok, Kimri, Toržok i Konakovo. Vl 2017 kaik oli 17 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 86,6%, ukrainalaižed — 1,1%, armenijalaižed — 0,7%, karjalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, vaugedvenälaižed — 0,4%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, čiganalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 7,3%.
Transport.
Federaližed avtoted M10 «Venäma» (Moskv — Piter) da M9 «Baltii» (Moskv — Rig) läbitadas agjad. Kovas kattud teiden piduz — 16 032 km.
Läz Tverid om kaht civilišt lendimportad: rahvahidenkeskeine «Migalovo» ("KLD", "UUEM") lendahtamiž-ištutandsarganke jüguaviacijan täht 2500 m pitte da «Zmejovo»-punolendimpöud. Sen ližaks, Hotilovo-sodaaviabazan soda- da civiline lendimport sijadase läz Bologoje-lidnad.
Londuseližen gazan magistraližed veimed läbitadas agjad: «Pohjoižen Säind» (Uht — Toržok — Minsk), Serpuhov — Piter. Kivivoin Baltine torvsistem mäneb agjan päivnouzmadme (Jaroslavl' — Kiriši — Primorsk).


Rafael' Santi.
Rafael' Santi (täuded nimed italijan kelel: "Raffaello Santi, Raffaello Sanzio, Raffael da Urbino, Rafael, Rafaelo"; sünd. 28. keväz'ku vai 6. sulaku 1483, Urbino, Italijan kunigahuz, Pühä Rimalaine imperii — kol. 6. sulaku 1520, Rim, Italijan kunigahuz, Pühä Rimalaine imperii) oli sur' italijalaine voimujupirdai, grafikanpirdai da arhitektor, umbrižen školan ezitai.


Umbrine škol.
Umbrine škol oli italine voimujupirdandan škol, kudamb nimitadihe Umbrii-regionan nimen mödhe. Necen školan keskuz vsdl. XIII - XVI oli Perudžas. Školan formiruindale abutiba Toskanan-ki pirdajad. XIV vsdn. lopus - XV vsdan, augotišes umbrižen školan mastarad radoiba möhäižgotižen čomamahton tradicijoiš. XV vsdn. toižes polespäi umbrižen školan stil'ad valdoičeškanziba Renessansan principad.


Rubens Piter.
Piter Rubens (; sünd. 28. kezaku 1577, Zigen, Nassaun gercogkund — kol. 30. semendku 1640, Antverpen, Suvialamad) oli suvialamalaine vai flamandijalaine voimujupirdai, barokkon stilin ezitai.
Lujas tutabad oma hänen kontrreformacižed altarižed töd, portretad, peizažad, istorižed töd Biblijan i mifologižiden süžetiden mödhe.


Velaskes Diego.
Diego Rodriges de Sil'va i Velaskes (; sünd. 6. kezaku 1599, Sevil'j, Kastilii da Leon — kol. 6. eloku 1660, Madrid, Ispanii) oli ispanijalalaine voimujupirdai, ispanižen voimujupirdandan «Kuldaižen aigan» ezitai.


Goja Fransisko.
Fransisko Goja, täuz' nimi om Fransisko Hose de Goja i Lusjentes (; sünd. 30. keväz'ku 1746, Fuendetodos läz Saragosad, Ispanii — kol. 16. sulaku 1828, Bordo, Francii) oli ispanijalalaine voimujupirdai, romantižen voimujupirdandan luja ezitai.
Goja oli ispanižen monarhijan tanhalaine voimujupirdai. Pol'sar'sodan aigan hän jäi Madridha, kus sädi Bonapartan Žozefan modkuvan. Sil aigal hän mugažo dokumentirui sodad ičeze grafižes "Desastres de la Guerra"-serijas.


Dvoržak Antonin.
Antonin Dvoržak (; sünd. 8. sügüz'ku 1841, Nelahozeves, Avstrijan imperii — kol. 1. semendku 1904, Prag, Avstrii da Mad'jaranma) oli sur' čehalaine muzikankirjutai da dirižor, romantizman ezitai. Hän kävuti Čehijan rahvahanmuzikan motivid da elementoid ičeze sädusiš.
Antonin Dvoržak oli kirjutanu 9 simfonijad, 11 operad, simfonižid poemid, vokališt- da kamermuzikad. Populärižed oma hänen simfonii e-moll op. 95 "Udes Mail'maspäi" (1895), koncert violončelile, mugažo "Slavižed kargud".


Dürer Al'breht.
Al'breht Dürer (germanijan kelel: "Albrecht Dürer"; sünd. 21. semendku 1471, Nürnberg, Saksanma, Pühä Rimalaine imperii — kol. 6. sulaku 1528, sigä-žo) — germanijalaine voimujupirdai da grafikanpirdai, ksilografijan mastar. Hän om Renessansan aigan ühteks järedambiš mastarišpäi Evropas.
Dürer oli ezmaižen čomamahtteoretikan Pohjoiževropas. Hän oli mugažo antropometrijan alusenpanii. Kirjuti ičeze biografijan ezmäižen Evropas.


Matiss Anri.
Anri Matiss (; sünd. 31. tal'vku 1869, Lö Kato Kambresi, Francii — kol. 3. kül'mku 1954, Nicc, Francii) oli francijalaine pirdai da skul'ptor, fovizman joksmusen lider.
Ühtes Marsel' Düšananke da Pablo Pikassonke Matiss om tehnu revolücižid toižetusid plastižiden čomamahtoiden kel'he. Hänen mujun da pirdandkuvan ekspressižen kelen mastaruz om andnu Matissale lideran sijan XX voz'sadan čomamahtos dai kaikes nügüd'aigaižes čomamahtos.


Le Korbüz'je.
Le Korbüz'je, todesine nimi om Šarl' Eduar Žannere-Gri (; sünd. 6. reduku 1887, La Šo de Fon, Nevšatel'-kanton, Šveicarii — kol. 27. eloku 1965, Rokebrün Kap Marten, Francii), oli šveicarižen augotižlibundan francijalaine arhitektor, modernizman pioner, rahvahidenkeskeižen stilin arhitekturan ezitai, pirdai da dizainer.
Arhitektor sabuti tetabut erižpertiden projektoil 1920-nzil vozil, ühtni järedoiden i peniden lidnoiden planiruindha. Ozuti kaks'tazošt faterad Parižan ozutelendas vl 1924, sädi serijaižen pertišton projektad Bordo-lidnanno sil-žo vodel, vähäžiruižed pertid ühthepaniba odvut komfortanke.
Stilin eriližused.
Le Korbüz'je — üks' kaikiš znamasižiš arhitektorišpäi 20. vsadas. Hänen nimi om ühtel rivel ningomidenke arhitekturan reformatoridenke, kut Frenk Lloid Rait, Val'ter Gropius, Mis Van der Roe.
Le Korbüz'jen sauvused kaiken oma ičevuiččed, oletihe planiruindan ut standartad, arhitekturan joudjaližid formid. Hän oli mugažo talantakaz publicist. Sädi kuvid i grafikad, originaližid meblid i skul'pturid, publižiden sauvusiden kouroid.
Arhitektoran-internacionalistan projektoiden mödhe om saudud erazvuiččid pertid Šveicarijas, Francijas, Germanijas, Argentinas, Japonijas, Venämas, Indijas i Brazilijas. Ühtni Indijan Čandigarh-lidnan projektan sädandha.


Rait Frenk Lloid.
Frenk Lloid Rait (; sünd. 8. kezaku 1867, Ričlend Senter, Viskonsin, AÜV — kol. 9. sulaku 1959, Finiks, Arizon, AÜV) oli amerikalaine arhitektor, novator arhitekturas. Hän om lujas valatoitnu XX voz'sadan ezmäižen polen arhitekturad.
Frenk Lloid Rait om "organižen arhitekturan" sädai, avoinuden planan propagandist.


Unborn Love.
«Unborn Love» ("Sündumatoi armastuz") om C. C. Catch:an jäl'gmäine pajo da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud 2010-nden voden sügüz'kul. Pajon tekst om anglijan kelel.
Necidä pajod ei pästnugoi pajatajan al'bomoiš. Sil oli vaiše pen't satust Saksanman čartoiš.


Silence.
«Silence» ("Hillüz") om C. C. Catch:an da Lilan ("Leela") pajo da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud vl 2004. Pajon tekst om anglijan kelel.
Pajod ei pästnugoi pajatajan al'bomoiš. Sil oli erast satust Saksanman da Venäman čartoiš.


Dali Sal'vador.
Sal'vador Dali (täuz' nimi katalanan kelel: "Salvador Domènec Felip Jacint Dalí i Domènech, Marqués de Dalí de Púbol"; sünd. 11. semendku 1904, Figeras, Katalonii, Ispanii — kol. 23. viluku 1989, sigä-žo), oli katalanalaine voimujupirdai, grafikanpirdai, skul'ptor, režissör da kirjutai.
Sal'vador Dali om sürrealizman ezitai.


Uorhol Endi.
Endi Uorhol (; sünd. 6. eloku 1928, Pittsburg, Pensil'vanii, AÜV — kol. 22. uhoku 1987, Nju Jork, Nju Jork-štat, AÜV) oli amerikalaine pirdai, prodüser, dizainer, kirjutai da režissär. Uorhol om kul'tperson pop-artas da kaikes nügüd'aigaižes čomamahtos. Hän om "Homo universale"-ideologijan i äjiden kommertižen pop-artan töiden sädai.
1960-nziš voziš Uorhol radoi ezmäižen al'ternativižen "The Velvet Underground"-rokgruppan menedžeran da prodüseran.


Hokusai.
Hokusai. Tamajogi Musaši-agjas ("Fudžimägen 28 nägud" serijaspäi).
Kacušika Hokusai (; sünd. läz 31. reduku 1760, Edo — kol. 10. semendku 1849, sigä-žo) oli japonijalaine pirdai da gravirui, ukijo-e:n stilin ezitai. Hän oli kaikiš tutab Evropas japonijalaine gravirui. Hokusai kaiken radoi verhiden nimiden al.
Hokusail oli pit'k sädamiželo, no hän tegi kaik parahimid töid ičeze kuz'kümnevoččen jubilejan jäl'ghe. Vl 1834 läksi Hokusain kaikiš tutab tö — grafine serii "Fudžimägen 100 nägud" ("Fugaku sandžurokkei").
Hän om lujas valatoitnu XIX voz'sadan čomamahtod Evropas (ozutesikš, Ar Nuvon vai jügendštilin sädajid).


Sinan.
Sinan, täuz' nimi Abdül'mennan Oglu Sinaneddin Jusuf (; sünd. 15. sulaku 1489, Agirnas-külä (läz Kaiserid), Osmanan imperii — kol. 17. heinku 1588, Stambul, Osmanan imperii) oli osmanalaine arhitektor i inžener. Vspäi 1538 Sinan oli Osmanan imperijan päarhitektoran, saudihe civiližid da sodasauvusid hänen ohjandusen al: mečetid, mektebe, akvedukad, lidnused, sildad i m. e.
Tutabad Roksolanan kül'betid i Roksolanan Mavzolei Stambulas oma saudud hänen projektan mödhe.


Zell'.
Zell', zell'preparat vai medikament () om substancii vai sintetižiden, londuseližiden substancijoiden segoituz ningomiš formiš: tabletuded, kapsulad, segoitez, voiže. Kävutadas zelläd läžundoiden profilaktikan, diagnostikan i tervehtamižen täht.
Kaik zelläd läbitadas klinižid tedoidusid edel kävutamišt i sadas laskendad kävutandas.


Graden.
Graden (saks.: "Graden") om pen' lidn Avstrijas, Štirii-federacijanmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 13. voz'sadas. Siloi se om nimitud Mil'hdrotaks (saks.: "Milchrodt"). Nügüdläine nimi lidn toi 14. voz'sadas.
Geografii.
Se om Avstrijan longibokan südäimes, läz Grac-lidnad. Pind om läz 23 km². Gradenan eläjiden lugu oli 485 ristitud 2013-žes vodes.
Om mägekahan tahondan südäimes (korktuz meritazopindan päl — 1362 m:ihesai).
Politine situacii.
Nügüdläine pämez' — Štefan Pišler (Avstrijan socialiž-demokratine partii). Mel'hetartten om, miše nügüd' (v. 2014) hän om kaikiš noremb lidnanpämez' Avstrijas.
Kaik om 9 sijad kommunan ezitajoiden nevondkundas: Avstrijan socialiž-demokratine partii otab 5 niišpäi, a Avstrijan rahvahanpartii — toižed 4 sijad.
Irdkosketused.
__NOTOC__


Karlton Lending.
Karlton Lending (angl.: "Carlton Landing") om pen' lidn AÜV:oiš, Oklahom-štatas.
Istorižed da geografižed andmused.
Lidnan aluz om pandud vn 2013 redukun 21. päiväl biznesmenal Grantal Hamfrisal (hän om nügüdläine lidnanpämez'). Nügüdläižen aigan (vn 2014 viluku) Karlton Lending om üks' kaikižiš udembaižiš eländpunktoišpäi mail'mas. Se om mugažo kaikiš penemb lidn Oklahomas.
Karlton Lendingan eläjiden lugu oli 56 ristitud 2013-žes vodes.


Venälaižen keitandan sömižiden nimikirjutez.
*


Azartvändbiznes.
Järedad azartvändbizneskeskused oma Las Vegasas (AÜV), Monte Karlos (Monako), Makaos (Kitai), Singapuras, Rinos (AÜV) da tž.


Azartvändzon.
Azartvändzon (, harvašti "гемблинг-зона") om eriline administrativiž-geografine objekt Venäman Federacijan territorijal. Azartvändzonad oma üks'jäižed sijad valdkundas, kus voib vedada da organizuida sidodud azartvändoihe edheotandoid. Ei sa toižil sijil päiči bukmekeroiš, totalizatoriš da loterejiš. Tehtas vn 2009 heinkuspäi.
Kacu mugažo.
*


Demidov Ivan (pokervändai).
Ivan «Soul» Demidov (; sünd. 27. kezaku 1981, Moskv, NSTÜ) om venämalaine professionaline pokervändai, mugažo professionaline vändai «World of Warcraft III»:ha.
Mail'man pokerserijan da Evropan pokerturan ühtnii. Hänen ühthine samine om $6,468,381 (2012) — nece om kaikiš suremb rezul'tat vändajale, kudambal ei ole völ Mail'man pokerserijan brasletad.


Shake Your Head 2003.
«Shake Your Head 2003» ("Birbita päl, 2003.") om C. C. Catch:an pajo da ühtennimine singl, kudambad oma pästtud vl 2003. Pajon tekst om anglijan kelel.
Necidä pajod ei pästnugoi pajatajan al'bomoiš. Sil oli vaiše pen' satuz Saksanman čartoiš.


Broken Crown Halo.
«Broken Crown Halo» ("Muretud vencan säind") om Lacuna Coil:an 7. al'bom. Sen pästand tegihe vn 2014 keväz'kun 31. päiväl.


Tal'volimpiad-2014.
Tal'volimpiad-2014 (,;) oli 22-nz' Tal'volimpiad lugul. Sidä oigenzihe Sočiš (Venäma) vl 2014.
Avaidusen ceremonii oli uhokun 7. päival. Lopmižen ceremonii tegihe 23. päival uhokud.
Deviz — «Жаркие. Зимние. Твои.» ("„Räkäd. Tal'veližed. Sinun“").
Olimpiadan polhe.
Nece oli ezmäine Tal'volimpiad, dai toižed Olimpiadvändod (jäl'ges vn 1980 Kezaolimpiadad Moskvas), kudambad ajoiba Venäman territorijas.
Vl 2007 Venäma sai voimust organizuida Vändoid Soči-lidnas (hot' se om subtropikoiden südäimes). Mänetihe sur'kuluzid rahoid vaumičemha Olimpiadad — läz $50-60 mlrd.; nece om kaikiš kal'hemb Olimpiad istorijas.
Vn 2014 Tal'volimpiadha ühtniba 88 valdkundad. Enamba 2800 sportnikad ühtniba Vändoihe.


Medson Šou.
Šou Medson (angl. i franc.: "Shaw Madson"; sünd. 15. uhoku 1977, Invermir, Britanijan Kolumbii, Kanad) om kanadine akt'or.
Kar'jer.
Fil'mzihe amerikaižiden da kanadižiden serialoiden rives, n. k. «Smolvilin peitused», «Nored mušketörad» da «Rikond», kut toižkäzižiden personažiden edestai.
Om tetab kut Vul'f («T.F.K.»-bandan pämez') «Need for Speed Carbon»-kompjutervändospäi, kudambas hänen mel'kuva ezitihe vändoidenkeskeižiš scenoiš; hän-žo änetoiti necidä personažad.
Personaline elo.
Oli naindas vähätetpaiženke Izabella Zalevska-aktrisanke (vlpäi 2001 vhesai 2002).


Tufeksis Ilajas.
Ilajas (Elias) Džordž Tufeksis (angl. i fr.: "Elias George Toufexis",; sünd. 27. reduku 1975, Monreal', Kvebek, Kanad) om kanadalaine kinon da änetoitandan akt'or.
Biografii.
Ilajas om sündnu vl 1975 Monrealihe, grekalaiž-šotlandijalaižhe kanzha. Vhesai 1994 openzihe Labbokan Üläškolas. Ajoi elämhä Nju Jorkas, kus ezini erazvuiččiš teatrscenoiš znamasižetomidenke rolidenke. Vl 2001 pörzihe Monrealihe. Vl 2005 sirdi Vankuverha.
Fil'mzihe ningoiš serialoiš kut «Smolvilin peitused», «Ülälonduseline» dai «Al'fa-rahvahad».
Hot' hänen rolid kinos oma tobjimalaz pened, hän om tetab kut änetoitandan akt'or. Vlpäi 2006 änetoitab erazvuiččid personažid kompjutervändoišpäi da, erasišti, mul'tfil'mišpäi. Kesked änetoitud vändoid, kudambidenke hän radoi — «», «», «Need For Speed Carbon», «Assassin's Creed II», «» da tž..
Vlpäi 2007 om naižiš Mišel' Bobakanke.


Got'je Kris.
Kris (Kristofer) Got'je (,; sünd. 27. viluku 1976, Luton, Anglii, Sur' Britanii) om britanijalaiž-kanadalaine akt'or.
Kar'jer.
Fil'mzihe ningoiš serialoiš kut «Evrik» da «Harperan Sar'», mugažo ningoiš kinolentoiš kut «Freddi Džeisonad vaste», «Varadajad» da tž..
Om tetab kut Nevill (vändajan joukun ühtnii) «Need for Speed Carbon»-kompjutervändospäi, kudambas hänen mel'kuva ezitihe vändoidenkeskeižiš scenoiš; hän-žo änetoiti necidä personažad.
Hän om «Leo-premijan» koumekerdaine laureat.
Personaline elo.
Om naižiš. Hänel om kaks' last. Eläb da radab Vankuveras.


.kiwi.
.kiwi om Uden Zelandijan komplimentarine domen .nz-domenale. Se om avaitud 2013-nden voden 25. päiväl kül'mkud.
Domen pidab kävutada saitoile uz'zelandijalaižiden polhe («kivi» ("kiwi") om populärine kucundnimi Uden Zelandijan eläjile).


Felli (pajatai).
Felli, todesine nimi — Džanfranko Felli (; sünd. 1955, Italii) om italijalaine pajatai italodisko-žanras.
Debütine singl, «Diamond In The Night», om pästtud 1983-ndes vodes, i tegihe populärižeks italijalaižiš čartoiš. Oli «Black Sheep»-džazgruppan ühtnijan.


Likov Maksim.
Maksim «decay» Likov (,; sünd. 21. sügüz'ku 1987, Balaših, Moskvan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venälaine professionaline pokervändai. Mugažo oli professionaližen vändajan «Quake III»:ha.
Om Mail'man pokerserijan da Evropan pokerturan ühtnijan. Hänel om Mail'man pokerserijan braslet (2011). Vl 2011 hänen ühthine samine om läz $2,500,000.


Denbi Noa.
Noa Dalton Denbi (angl. i franc.: "Noah Dalton Danby"; sünd. 24. sulaku 1974, Guelf, Ontario, Kanad) om kanadalaine akt'or.
Biografii.
Noa om sündnu vl 1974 Guelf-lidnha, Ken Denbi-pirdajan kanzha. Ezmäi openzihe Guelfan Üläškolas, a edelespäi vajehtihe Rajerson Üläškolale akt'orčomamahton fakul'tetas.
Debütine rol' oli «Lekss»-serialas. Hän mugažo fil'mzihe ningoiš serialoiš kut «Noidantera», «Smolvilin peitused», «Amuižkaluiden ecijad», «» da tž.. Edesti pärol' (Nefii-endustajan rol') «Mormonkirj»-fil'mas.
Vlpäi 2008 vhesai 2009 oli naindas Kristanna Lokenke; jäl'ges Lokenan kaminautad par eriganzi.


Konditerižed tegesed.
Konditerižed tegesed (vai magedused) oma äikalorižed da kebnasottud sömproduktad surenke saharan südäiolendanke.
Eriližused.
Niil oma hüvä maguz da aromat. Vaumištusen täht kävutadas jauh (tobjimalaz nižujauh), sahar, mezi, fruktad i marjad, maid i kerthut, razvad, munad, sep, trahmal, kakao, pähkimed, sömmuiktused, maguz- i aromatližad, sömmujutimed dai rohlenzoituz. Jauh konditerižes tahthas vändab toižkäzine znamoičend (erindoidenke), a vezi ei kävuta praktižišti.


Mecamehen änik.
«Mecamehen änik» () om venämalaine kinofil'm. Ezmäine ozutez Venämas oli vn 2010 sügüz'kun 16. päiväl.
Fil'mal om lujas madalad reitingad. «KinoPoisk»-saitan mödhe, nece om kaikiš pagižemb venämalaine fil'm dai om koumanz' pagižembiden fil'miden reitingnimikirjuteses.
Süžet.
Joga ön üläopenikale Polinale näguse uniš ogibal rusked änik, kudamb kazvab hämärakhan zamkan seinäl, da must raccastai. Se pöl'gästoitab händast, i Polina pakičeb Nastoi-sebranikad (kudamb tartub melel mistikha) abus. Endevanhas kirjas hö löutas Polinan uniden süžetad. Čudokahad nägundad ragaitas händast joga polen, i jäl'ges ridlust ičein prihačunke Polina vasttab raccastajan hänen unišpäi, sid' jäl'geb hänehe.
Fil'mdand.
Kino fil'mdihe Kaläzinas (Venäma) da Pol'šanman erases lidnas.


B-kategorijan fil'm.
B-kategorijan fil'm om termin vähäbüdžetižen kommercižen fil'man znamoičendale. Nened fil'mad ei pidagoi ei arthausha ni pornofil'mha (hot' voidas pidada niiden žanroin sättujil elementoil).
Mugomad fil'mad tobjimalaz ei märičegoi masskinopigedele: niišpäi ei varastagoi surid satust vai erilišt originaližust miš-se. B-kategorii tegihe populärižeks 1950-vozilpäi. Nügüd' «B-kategorijan fil'm»-tärtushe mülütadas fil'mtipiden rivid, n. k. TV-fil'mad, mokbasterad da toižed.
Päivlaskmas äjil fil'mil vestern-, ulävaru- da tedofantastik-žanroiš om B-kategorii.
B-fil'miden «kunigaz» — Rodžer Korman.


Perniče Džino.
Luidži (Džino) Perniče (; sünd. 6. semendku 1927, Milan, Italii — 25. sulaku 1997, Rim, Italii) oli italijalaine teatr- da kinoakt'or.
Biografii.
Oli sündnu vl 1927 Milanha. Vozilpäi 1950 ühtni aktivižešti teatr- da radiolavastusiš, edelenze zavodi fil'matas kinos. Debütine rol' oli «Karmela da tätüine»-fil'mas (1958).
Hänen kaikiš tetabambad rolid oma «Džango 1»-, «Radnikklass ajab raihu»- da «Paig perskehe»-fil'miš. Hän mugažo fil'mzihe italijalaiž-nevondkundaližes «Mäniba Päivnouzpol'he»-fil'mas (Kollidin rol').
Akt'or om kolnu vl 1997 Rimha jäl'ges hätkelišt läžundad.


Ocdzi Kevan.
Kevan Ocdzi (angl. i franc.: "Kevan Ohtsji"; sünd. 14. semendku 1978, Vankuver, Britanine Kolumbii, Kanad) om kanadalaine akt'or.
Biografii.
Om sündnu vl 1978 Vankuveran ezilidnha, japonijalaižhe kanzha. Openzihe sijaližen üläškolan akt'orčomamahtfakul'tetas.
Kevan om tetab kut roliden edestai «»-, «Andromed», «Adkažid»- da «»-serialoiš. Om mugažo vändi pärolid ulävarufil'miden rives.
Om mugažo tetab kut Toru «Bull» Sato (#2 mustas nimikirjuteses) «Need for Speed Most Wanted»-kompjutervändospäi, kudambas hänen mel'kuva ezitihe vändoidenkeskeižiš scenoiš; hän-žo änetoiti necidä personažad.


Džango (personaž).
Džango (ital. da angl.: "Django"; ?—?) om spagettivesternoiden riven kul'tine melestehtud personaž; antivägimez'. Ezmäižen kerdan hän ozutihe Serdžon Korbuččin «Džango 1»-fil'mas (1966) Frankon Neron edestuses.
Personaž tegihe populärižeks evropaližes vestern-žanran kinos: om pästtud sur'kulu «sikveloid» fil'mal, hot' üks'jäine oficialine originaližen fil'man jätktuz — «Džango 2» — om pästtud vaiše vl 1987. Džango om üks' kaikižiš tedištadud vesternoiden gerojišpäi (jäl'ges Ristitud Nimeta da Sartanad).
Biografii.
Om vähä informacijad hänen polhe. Originaližen fil'man mödhe, hän om 30—35-vozne üks'jäine mez', kudamb oli enččen rahvahanikoiden voinan ühtnijan (vojui pohjoiželaižikš). Hänel oli ak Mersedes, kudambad rikojiba rahvaz Džeksonan klanaspäi. Geroi aznoi Džeksonad: meksikalaižiden tüges personaž kačustab sen armii, a edelespäi ičevägel rikob Džeksonad-ki. Hänel oli sudarušk — prostitut Marija; hö eriganziba fil'man agjale.
Toižes palas Džango linni papiks (Ignacio-nimen al) jäl'ges ezmäižen fil'man tegoid. Hän tedištab Marijan surman polhe, a mugažo illegitimižen tütren Marisolin olendas olmas. Sijaline orjidenpidai, «Il Diavolo» Orlovski, orjasti Marisol', i Džango pidi kaita tütart da hänen sebranikoid plenuspäi. Jäl'ges heppiendad, Džango jäi tütär hänen sebranikoidenke, a iče läksi agjatomikš, no toivoti pörtas toižel.


Džangon mel'kuva kinos.
Serdžon Korbuččin «Džango 1»-fil'm (1966) oti tetpaižuz ei vaiše kodimal Italijas, no sen agjoiden taga-ki. Lentan pägeroi Džango (Frankon Neron edestuses) tegihe mugažo populärižeks. Personaž ozutihe läz 30 fil'miš (ku ei enamb) toižiden aktöroiden edestusiš, hot' üks'jäine oficialine originaližen fil'man jätktuz om pästtud vaiše vl 1987.
NB: Neniš kirjutuses "ei principialižišti kacle" Džangon mel'kuvad «Ringon kaks' poigad»-, «Džango Päzutud»-fil'miš (täuden sidomatomuden tagapäi originaližen personaženke).


Araban Ühtenzoittud Emiratad.
Araban Ühtenzoittud Emiratad (lühenduz: AÜE) vai Araban Ühtenzoittud Valdkundad (arab.: الإمارات العربية المتحدة "Davlat al-Imārāt al-‘Arabīja al-Muttaḥida") om valdkund Azijas. Pälidn om Abu Dabi.
Istorii.
Vl 1971 tal'vkun 2. päiväl AÜE tedotiba ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Araban Ühtenzoittud Emiratoiden topografine kart.
AÜE oma mavaldkundröunoiš Omananke päivnouzmas (röunan piduz — 609 km), Saudan Arabijanke suves da päivlaskmas (457 km). Ühthine röun kuivmadme — 1066 km. Om meriröunoid Kataranke päivlaskmas da Irananke pohjoižes. AÜE:oiden pohjoižed randad lainištab Indižen valdmeren Persijan laht. Ühthine randanpird — 1318 km.
Reljef om tazo. Jogid ei ole olmas. Rub El' Hali-letetazangišt otab territorijan tobmad palad. Mäges seištas pohjoižpoles da päivnouzmpoles. Kaikiš korktemb čokkoim om Džabal' Jibir-mägi (1527 m).
Klimat om räk vodes ümbri. Letetorokad oleldas.
Londuseližed pävarad oma kivivoi da londuseline gaz; toižed varad — letked, keitandsol.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine absolütine monarhii.
Valdkundan pä om kollegialine organ — Ühtištusen Ülänevondkund. Emiratoiden pämehed oma sen ühtnijoikš (7 mest).
Kivivoin varoiden suruz märičeb emiratoiden politižen valatoitusen. Abu Dabin emir radab prezidentan, Dubain emir — päministran.
Parlament om üks'kodine Federaline Nacionaline Nevondkund (arab.: المجلس الوطني الإتحادي‎ "al'-Madžlis al'-Vatani al'-Ittihadi") 40 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb sen 20 ühtnijoid videks vodeks, toižid kahtkümned valičijoiden kollegii änestab.
Radonoigendai tobmuz om Ministrišt (Ministriden Nevondkund).
Araban Ühtenzoittud Valdkundoiden prezident om Halifa ibn Zaid al'-Nahajan vs 2004 kül'mkun 3. päiväspäi. Päministr om Mohammed ibn Rašid al'-Maktum vs 2006 vilukun 5. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Araban Ühtenzoittud Emiratoiden administrativiž-territorialine jagand."
AÜE alajagadas 7 nimitadud pälidnoiden mödhe emiratha (arab.: (إمارات "imarat", üks'lugu — إمارة "imara"): Abu Dabi (85% territorijad), Adžman, Dubai (kaikiš suremb ristitišton mödhe), El' Fudžair, Ras El' Haim, Šardž, Umm El' Kaivain. Kaikutte niišpäi om absolütine monarhii.
Eläjad.
Igähine rahvaz om emiratalaižed (arabalaižed tobjas palas), vaiše hö oma rahvahanikusenke, läz 1,4 mln ristituid vl 2013.
Vl 2010 eläjiden lugu oli läz 4,8 millionad ristituid.
Lidnad-millionerad (surembaspäi penembha): Dubai, Abu Dabi (pälidn), Šardž. Vl 2008 oli 8 lidnad enamba 100 tuh. ristitištonke Emiratoiš.
Ižanduz.
Emiratoiden päeksport om kivivoi (48%), almazad (10%, tošteksport), kuld (6%, tošteksport); toine eksport — nozoltadud londuseline gaz (5%), alüminii (2%), raud (1%), turbolikutimed (1%), polietilen (1%), rogosahar (1%).


Indii.
Indii ("Bhārat",), oficialižikš Indijan Tazovaldkund ("Bhārat Gaṇarājya",), om kaikiš suremb valdkund Suviazijas ristitišton da pindan mödhe. Pälidn om Uz' Deli.
Keled.
Indijan regionaližed oficialižed keled: assaman, bengalan, gudžarati, dogri, konkani, maithili, marathin, nepalan, orii, päivnouzmpandžaban, sanskrit, sindhi, urdu, kašmiran, kannadan, malajalam, tamilan, telugun, santali, bodo, manipuri.
Istorii.
Vl 1947 elokun 17. päiväl Indii tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi da linni sen dominionaks.
Vl 1950 vilukun 26. päiväl Indii tegihe tazovaldkundaks, sai täut ripmatomut, nügüdläine Konstitucii tuli väghe sil-žo päiväl.
Vl 1974 Indii kodvi ičeze atombombad manaluižel poukahtusel.
Geografii.
Indii om mavaldkundröunoiš Pakistananke päivlaskmas, Kitain, Nepalan da Butananke pohjoižpäivnouzmas, Bangladešan da Mjanmaranke päivnouzmas. Sen ližaks, Indijal om meriröunoid Indonezijanke suvipäivnouzmas, Šrilankanke suves da Mal'divan Saridenke suvipäivlaskmas. Džammu da Kašmir-štat om olnu ridasižeks territorijaks, se röunatab Afganistananke lodehes.
Valdkundan pind om 3 287 590 km². Randanpirdan piduz om 7 517 km, niišpäi 5 423 km om kontinentižel Indijal, 2 094 km — Andamanan, Nikobaran da Lakkadivan saril Andamanan meres. Indijan päivlaskmaižed randad lainištab Indižen valdmeren Arabijan meri, a päivnouzmaižed randad — Bengalijan laht.
Gimalajad da niiden ezimägištod oma Indijan pohjoižel da pohjoižpäivnouzmaižel röunal. Dekan-mägitazangišt otab Indostan-pol'saren südäipalad. Kaikiš korktemb čokkoim om Kančendžang-mägi (8586 m, koumanz' kortte Mas), se sijadase Nepalan da Butanan keskes. Znamasižed joged oma Gang ližajogidenke da Brahmaputra. Surid järvid ei ole.
Klimatan nell' toižendad om Indijas: neps tropine, kuiv tropine, subtropine mussonine da korktoiden mägiden. Valdkundan tobmas palas koume sezonad oleleb vodes: neps da räk (suvipäivlaskmaine musson, kezaku-reduku, paneb sadegid nell' videndest), viluhk da kuiv (pohjoižpäivnouzmaine passat, kül'mku-uhoku), lujas räk da kuiv (keväz'ku-semendku). Vilukun keskmäine lämuz om +15 C° pohjoižes da +27 C° suves. Kaikiš räkämb ku om semendku +28...+35 C° kesklämudenke ani kaiktä. Paneb sadegid 1500-3000 mm vodes valdkundan territorijan tobmal palal, 12 tuh. millimetrihesai (Čerrapundži päivnouzmas). Lodehpolen da Dekan-platon päivlaskman klimat om kuivamb, 400-750 mm vodes.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, kivihil', raudkivend, titankivend, hromkivend, marganc, boksitad, almazad da väghine mahuz; toižed varad — kivivoi, mouckivi, šoidkivi.
Tobmuz.
Ohjandusen form om federativine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, elektoraline kollegii (kogoneb parlamentan ühtnijoid molembiš kodišpäi) änestab händast da varaprezidentad videks vodeks. Prezident om käskusenandajan, radonoigendajan da käskuzkundaližen tombuziden formaline pä, hän om armijan päkäsknik, paneb päministrad radsijha. Kaik ohjastusen ministrad oma miččen-se parlamentan kodin ühtnijad.
Parlament ("Bharatija Sansad") om kaks'kodine, kaik om 790 ühtnijad. Üläkodi om Štatoiden Nevondkund ("Radžja Sabha",) 245 ühtnijanke, štatoiden da territorijoiden käskusenandmižsuimad valitas 238 heišpäi kudeks vodeks, 12 — prezident paneb čomamahton ristituid radsijha. Üläkodin koumandez vajehtase kaikuččes kahtes vodes. Alakodi om Rahvahaline Kodi ("Lok Sabha",) 545 ühtnijanke 5 vodeks (543 — kaik rahvaz valičeb kaikid kerdalaz, 2 — prezident paneb angliž-indijalaižišpäi; 84 — kastoišpäi, 47 — heimoišpäi). Indijan prezident om eriline parlamentan ühtnii.
Päjärgvaličendad parlamentan alakodihe oliba ühesapordhaižed vl 2014 sulakun 7. päiväspäi semendkun 12. päivhäsai. Indijan prezident om Ram Nath Kovind, händast änestihe vl 2017 heinkun 17. päiväl (sai 65,65% änid), tuleb radho heinkun 25. päiväspäi. Nügüdläine päministr om Narendra Modi vs 2014 semendkun 26. päiväspäi. Pranab Kumar Mukerdži om edeline prezident (2012-2017).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Indijan štatad da territorijad."
Indijas om 29 štatad da 7 nevondterritorijad.
Eläjad.
Eläjiden lugu om enamb 1,2 milliardad ristituid (2013), Indii otab kahtenden sijan mail'mas ristitišton lugun mödhe (Kitain jäl'ghe).
Indijan lidnad-millionerad (vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, enamba 3 mln. ristituid, 10 lidnad): Mumbai, Deli, Bangalor, Haidarabad, Ahmedabad, Čennai, Kolkat, Surat, Pun, Džaipur.
Ižanduz.
Indijan rupijan znam: 7px.
Vl 2012 Indijan päeksport oli kivivoi (19%), juvelirižed tegesed da brill'jantad (7%), zelläd (4%); toine eksport — ris (2%), avtod (2%), himižtegimišton produkcii, sobad.


Ana Sagar.
Ana Sagar (hindi: "आना सागर झील", angl.: "Ana Sagar Lake") om ratud järv (uit) Indijan lodehes, Radžastan-štatas. Om Adžmer-lidnan pirdan südäimes.
Piduz om 13 kilometrad üliči randas. Järven keskuses om pen' sar'.
Sen tegii — Anadži Čauhan (Prithviradžan III. ded). Om tegihe läz vlpäi 1135 vhesai 1150.


Krišansar.
Krišansar (hindi: "कृशनसर", angl.: "Krishansar Lake", urdu: "کرشن سر") om mägijärv Indijan lodehes, Džammu da Kašmir-štatas, läz Sonamarg-mägistancijad. Om 3710:metrižen korktusen südäimes merimäran päl. Se om nimitud Krišna-jumalan oiktastuseks.
Maksimaline piduz om 0,95 kilometrad, a leveduz — 0,6 kilometrad. Järvel om pen' kall'.
Krišansar om Kašmir-alangišton südäimes. Sötab kostutud lumišpäi da gläcijoišpäi. Jäidud tal'vkulpäi sulakuhusai.


Sonamarg.
Sonamarg (hindi: "सोनमर्ग", angl.: "Sonamarg", urdu: "سونمرگ") om mägistancii (eriline eländpunktan tip) Indijas, Džammu da Kašmir-štatas.
Sonamargan eläjiden lugu om 392 ristitud; hö pagištas urdul. Sikš ku nece om mägistancii, žilon ristitišt om kaikenaigaižetoi: sijaližed eläjad sirdise toižihe sijihe joga tal'van.
Om 2800:metrižen korktusen südäimes merimäran päl. Saskendeb populärižust kesked turistoid.


Mahanadi.
Mahanadi (hindi: "महानदी", angl.: "Mahanadi", orii: "ମହାନଦୀ") om sur' jogi Indijas, Odiš-, Džarkhand- da Čhattisgarh-štatoiš.
Joginišk om Čhatpur-platos, 442:metrižes korktuses. Jogel om Hirakud-padosein — nece om kaikiš pit'kamb padosein mail'mas.
Piduz om 860 km, a basseinan pind — 142000 km².


Nellän nellikon identižuz.
Eileran nellän nellikon identižuz om matematine teorem. Avaidud Leonardal Eileral 1748-žes vodes.


Kudentoštkümnen nellikon identižuz.
Pfisteran kudentoštkümnen nellikon identižuz om matematine teorem.


Laos.
Laos (laos.: ປະເທດລາວ "Pathet Lao" vai "Pathet Lau"), oficialižikš Laosan Rahvahaliž-Demokratine Tazovaldkund (laos.: ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ "Sathalanalat Pasathipatai Pasason Lao"), om mererandatoi valdkund Azijan longibokas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om V'jent'jan.
Istorii.
Toižen mail'man sodan aigan Japonii oli otnu Laosad.
Vl 1953 redukun 22. päiväl Laos tedoti ripmatomudes Francijaspäi, sil aigal valdkund oli konstitucižeks monarhijaks.
1950-nziden voziden lopus Rahvahanikoiden soda zavodihe.
Vl 1975 tal'vkun 2. päiväl Savang Vathana-kunigaz pučihe valdištmespäi. Nevondkundaline Ühtištuz abuti säta tazovaldkundad.
Vspäi 1991 nügüdläine Konstitucii om väges.
Geografijan andmused.
Laos om mavaldkundröunoiš Vjetnamanke päivnouzmas (röunan piduz — 2161 km), Kambodžanke suves (555 km), Tailandanke päivlaskmas (1845 km), Mjanmaranke lodehes (238 km) da Kitainke (sen Junnan'-agjanke) pohjoižes (475 km). Ühthine röunoiden piduz om 5274 km. Laos om mererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Bia-mägi (2817 m). Kaikiš pidemb jogi om Mekong äjiden ližajogidenke.
Klimat om subekvatorialine mussonine.
Londuseližed pävarad oma kuld, vas'k, kalližarvoižed kived; toižed varad oma mec, sauvondgips, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine socialistine tazovaldkund ühten partijan sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Parlament valičeb händast videks vodeks. Prezident paneb päministrad radnikusele. Laosan rahvahaližen revolücižen partijan (LRRP:n) Politbüro da Keskuzkomitet märitas ohjastusen politikad.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (laos.: "Sapha Heng Ksat") 132 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Nece Suim om üks'jäine käskusenandai tobmuz valdkundas, vahvištab kaik käskusid.
Vl 2011 sulakun 30. päiväl järgenduseližed valičendad oliba Laosan parlamentha. Nügüdläine Laosan prezident om Tümmali Sainäson, päministr om Thongsing Thammavong.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Laosan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 16 agjaha (provincijha, laos.: "khveng") da 1 pälidnan prefekturha (V'jent'jan). Agjad alajagase 140 ümbrikho (laos.: "muang").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): Pakse, Keison Fomvihan (Savannakhet enččikš), Luangphabang. Vl 2014 37% ristituid eliba lidnoiš.
Rahvahanižanduz.
Laosan päeksport om vas'k (28%), kuld (19%), pumaterialad (14%), erazvuiččed sobad (läz 12%), elektruz (7%), söndtavarad (6%: kofe, kukuruz, ris); toine eksport — räzin londuseližes kaučukaspäi, sauvondgips, kivihil'.


Atirappilli.
Atirappilli (hindi: "अथिरापिल्ली", angl.: "Athirappilly Falls", malajalam: "അതിരപ്പിള്ളി വെള്ളച്ചാട്ടം") om vezilanktend Indijan suves, Keral-štatas.
Vezilanktendan piduz — 120 metrad, ühthine korktuz — 25 metrad. Nece om «segmentiruitud» vezilanktend: se jagase 4 kaskadoikš.


Palaruvi (vezilanktend).
Palaruvi (angl.: "Palaruvi Falls", malajalam: "പാലരുവി വെള്ളച്ചാട്ടം") om vezilanktend Indijan suves, Keral-štatas, Kallad-jogel.
Ühtnine korktuz — 91 metrad (nece om 32. Indijan vezilanktend korktusen mödhe). Om üks' kaskad («hebonhänd»-tip).
Nimi kändab malajalam-kelespäi kut «lanktud maid».


Kallad (jogi).
Kallad (angl.: "Kallada River", malajalam: "കല്ലടയാർ") om jogi Indijan suves, Keral-štatas.
Nece om Kollam-ümbrikon üks' kaksišpäi päjogišpäi. Piduz om läz 121 kilometrad.
Jogel om Palaruvi-vezilanktend, a jogensus om Manro-sar'. Lankteb Aštamudi-järvhe.


Kabini.
Kabini vai Kabbani (, vai "Kabbani River",) om jogi Indijan suves, Keral- da Karnatak-štatas.
Jokseb läz Sargur-lidnad. Jogel om Banasura Sagar-padosein 696 metrad pitte. Nagarhole-londuzpuišt om läz joged.


Vn 2014 Tal'volimpiadan lopmižed.
Sportnikad voibištelese 98 mötal'komplektad 7 sportsuguiš (15 disciplinad niiden südäimes).
Pigaimägilaskmižen naižvoibuižen jäl'ghe oliba anttud kaks' kuldmötalid, sen sijas hobedašt mötalid ei anttihe.
Supergigantan mehenvoibuižen jäl'ghe oliba anttud kaks' bronzmötalid.
Irdkosketused.
2014


Netravati.
Netravati (, kannadan kel' i tulu: "ನೇತ್ರಾವತಿ") om jogi Indijan suves, Karnatak-štatas.
Nece om populärine jogi kalatesen navedijoile, hot' Netravatin ekologine situacii om paha nügüdläižen aigan.


Karusel' (serial, Brazilii, 2012).
«Karusel'» () om braziline TV-serial lapsiden täht. Nece om meksikaižen «Karusel'»-lapsenserialan rimeik.
Kaik om 310 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vlpäi 2012 vhesai 2013.


Japonine kanang.
«Japonine kanang» () om braziline TV-serial dram-žanras.
Kaik om 208 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vlpäi 1989 vhesai 1990.


Satatadud südäikerad.
«Satatadud südäikerad» () om braziline TV-serial dram-žanras.
Serialas om 93 epizodad. Se läksi vodes 2012.


Brazilii-kolledž.
«Brazilii-kolledž» () om braziline TV-serial dramedi-žanras.
Kaik om 117 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vodes 1996.


Lapsed (serial, Brazilii, 2013).
«Lapsed» (port.: "Chiquititas") om brazilijalaine TV-serial muiloper-žanras.
Se lähteb vlpäi 2013 da vhesai 2015.


Hameleonad (serial).
«Hameleonad» () om meksikaine TV-serial muiloper-žanras.
Kaik om 135 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vlpäi 2009 vhesai 2010.


Nothing Stands In Our Way.
«Nothing Stands In Our Way» ("Ni-mi ei libu meiden tel") om „Lacuna Coil“:an ühtenz' pajo «Broken Crown Halo»-al'bomas (vn 2014 keväz'ku) da ühtennimine singl, kudamb om pästtud sen-žo voden 7. päiväl uhokud.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Indijan štatad da territorijad.
Indijan regionad — štatad da territorijad, ned oma valdkundan jagandan ezmäižeks tazopindaks. Territorijad (, "kendriy sarkar") oma pened surudel. Štatad (, "prant") lujas erinedas keskneze, ned alajagasoiš 642 ümbrikho (). Vll 1951−1956 sädihe ut administrativišt jagandad, i sen jäl'ghe štatoiden sündundan process jätksi. Saudas štatoid eläjiden kodikelen mödhe.
Tobmuz.
Indijan prezident paneb štatan gubernatorid radsijha videks vodeks. Kaik rahvaz valičeb regionaližiden parlamentiden alakodin () ühtnijoid videks vodeks, üläkodin () — kudeks vodeks, no üläkodin koumandez vajehtase kahtez vodes päliči.
Indijan ohjastusen komissarad vai administratorad ohjatas nevondterritorijoil. Om parlamentid vaiše severziš-se territorijoiš, federaline käskusišt om väges toižil territorijoil.


Mumbai.
Mumbai (,; edel 1995 vot — "Bombei",) — om lidn Indijan päivlaskmas, Arabijan meren randpolel. Se om Maharaštr-štatan administrativine keskuz.
Mumbai om kaikiš tihedašti elänzoittud Indijan lidn. Sen ristitišt om enamba mi 12,4 mln. ristituid (2011) ühtes ezilidnoidenke. Mumbai otab Maharaštr-štatan kaht rajonad: «Mumbai» (157 km², 3 145 966 eläjad vl 2011), mugažo «Mumbai (ezilidnalaine)» (446 km², 9 332 481 eläjad vl 2011), 603 km² kaiked. Ühtes ičeze kaimdai-lidnoidenke se om kudenz' surtte mail'man lidnaglomeracii, sen ristitišt om enamb 20,5 mln. ristituid.
Lidn sijadase man korktusil 10 — 15 m meren pindan päl, ristitištos läz 1/2 oma marathilaižed, läz 1/4 — gudžaratalaižed. Mumbai otab Bombei-sared da Solsett-saren suvipalad, da Ulhas-jogensun lähelišt randpol't. Sared ühtenzoittas sildoil da damboil.
Mumbai om järed rahvahidenkeskeižiden ühtenzoituzteiden sol'm. Lidn seižub läz süväd merikarad. Siš om kaikiš suremb port Indijan päivlaskmas. Pol' Indijan matknikoiden valud läbitadas sen matkterminalad.
Mumbai om üks' Indijan kaikiš tarbhaižembiš ekonomižiden da kul'turkeskusišpäi. Neciš lidnas om sur' erinend üläloštan, elon — da gollüden keskes. Ned oma susedoiš paksus.
Toižiden Indijan lidnoiden rindatades, Mumbaiš om hüvä elon tazopind da korged azjelon aktivižuz. Hüväd voimused radod löudamha vedadas radnikoid lidnha kaikes Suviazijaspäi, Indijan kaikiden regioniden ližaks.
Ekonomikan potencial.
Mumbaiš om äi finansižid aluzkundoid: Bombein fondbirž, Indijan rezervoiden bank, Nacionaline fondbirž, Rahapainmižpert'.
Radnikoičijad valdkundan hüvüden täht oma lidnan radvägen znamasine pala. Sil-žo aigal om äi eläjid, kudambad ottas ala- da keskkvalifikacijan radod: taksin vedai, laukan pidai, mehanikanladii, kohendai.
Mumbai om Indijan bobištuzindustrijan päkeskuz. Indijan kinoindistrijan keskuz, muga nimitadud Bollivud (), sijadase Mumbaiš, sigä-žo om vähätetabid-ki kinostudijoid.


Heimolaižuz.
Heimolaižuz om ristituiden kesksidod. Niiden aluz om augotižlibund ühthižes ezitataspäi.


Bor (žilo).
Bor (ven.: "Красный Бор", suom.: "Punaporu") om lidnanvuitte žilo Leningradan agjan Tosnon rajonas.
Boran eläjiden lugu om 5 333 ristitud 2016-ndes vodes.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe Bor-lidnankundan eläjiden lugu oli 5 079 ristitud.
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 88,4%, čiganalaižed — 2,5%, ukrainalaižed — 1,3%, totarlaižed — 0,9%, vaugedvenälaižed — 0,9%, tadžikalaižed — 0,6%, armenijalaižed — 0,4%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, korejalaižed — 0,4%, toižed — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 2,2% (jäl'gmäižiden keskes 25,9% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: suomalaižed — 6 rist. (0,12%).


Uz' Deli.
Uz' Deli, Nju Deli vai N'ju Deli (, urdu: "نئی دلی", päivn.-pandž.: "ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ",) om Indijan pälidn.
Vl 2011 Uden Delin eläjiden lugu om läz 295 000 ristitud. Lidnan pind om 42,7 km². Oficialižed keled (lugemata anglijad da hindid) oma päivnouzmpandžabi, bengali da urdu.
Uden Delin da kaiken Delin pämez' om Nadžib Džung (vspäi 2013).


Lunkin Vitalii.
Vitalii Vladimirovič Lunkin (,; sünd. 7. semendku 1971, Moskv, NSTÜ) om venämalaine professionaline poker- da rendzüvändai.
Mail'man pokerserijan da Mail'man pokerturan ühtnii. Hänel om kaks' Mail'man pokerserijan brasletad (2008, 2009). Vl 2013 hänen ühthine samine om läz $5,500,000.


Čaihavadoine.
Čaihavadoine om pen' havadoine specialižes fil'truitud bumagaspäi, kudambas om rouhtud čailehtesed. Kävutab hotkan čaikeitandan täht hulan veden abul.
Om koume čaihavadoižiden pätipad — järgeline (ühten kameranke), havadoine kahten kameroidenke da «piramidut»-havadoine.
70—90% čajad Päivlaskmas möb havadoiš; Venämas-žo keitandmahtuz čaihavadoižen abul om tobjimalaz populäritoi.


Räbovo (järv, Leningradan agj).
Räbovo (ven.: "Рябово") om pen' järv Leningradan agjan Boksitogorskan rajonas.
Pohjoižes järvenrandas om suvivepsän Arskaht'-külä. Pind om vähemb 1 km².


Spusk.
Spusk om eriline vepsän rahvahan puheg, kudamb paimned kävutiba.


Tulčenik.
Tulčenik om vepsän rahvahan söm; saubaline pirg südäimenke bobišpäi (herneh, fasol' da m. e.).


Maim.
Maim (ven.: "сущик") om kuivatud päčiš pen' kala (tobjimalaz joršid, smolid, korehed vai pened ahvened). Kävutase vepsläižes da pohjoižvenälaižes keitandoiš.
Maimaspäi tehtas kalalem' dai maimkeitoz (lem' maimaspäi).


So.
So om kuivman (vai landšaftan) taho ülänepsudenke, lujetud muiktusenmäranke da madalan manvägenke. Son pindal om seižujad vai joksijad gruntvet, no kaikenaigašt veden šoidud pindal ei ole.
Soiš om ei kadonu lophusai organine pindšoid, kudamb aigan jokstes kändase turbhaks. Son turbhan šoid enamba mi 30 sm. Ku penemb sidä, ka se om sodunu ma. Sod mülütadas gidrosferha.


Čennai.
Čennai (,; edel 1996 vot — "Madras") — om lidn Indijan suves, Tamilnad-štatan administrativine keskuz. Toine nimi om Čennapattanam. Kudenz' surtte lidn valdkundas, sen ristitišt om 4 681 087 ristitud (2011), lidnaglomeracijas — 8 653 521 ristitud (2011) (4nz' sija).
Čennain aluz om pandud vl 1639. Lidn sijadase Koromandelin randal, Indijan suvipäivnouzmaižel randištol, kudamb lainištase Indižen valdmeren Bengaližen lahten vedel. Erašti lidnad nimitadas «Suviindijan verajaks».
Geografii da klimat.
Čennai sijadase Tamilnadan pohjoižpäivnouzmas, merenrandaližes alangištos, sen keskmäine korktuz om 6 metrad meren pindan päl, ülembaine korktuz — 60 m. Pidust' randištod levitase kuz'kilometraine Marin-letekül'bendrand, nece om kahtenz' pitte lidnan pläž mail'mas. Čennaiš om kaks' joged — Kuvam keskuses da Adjar suves. Bukingeman kanal (4 km pitte) om kaivatud merirandan paralleližikš da ühtenzoitab nenid jogid. Red-Hills-, Šolavaram- da Čembarambakkam-järved oma lidnan päivlaskmas. Sikš ku gruntveded oma lujas solakahad, ka ottas jondvet neniš järvišpäi.
Klimat om subekvatorialine mussonidenke. Lämuden köläidused oma pened voden jokstes. Räk da upar' oma enambuses vodes ümbri. Voden sadegiden enambuz (kaikes vodes — 1300 mm) tegese pohjoižpäivnouzmaižen mussonan aigan (sügüz'kun lop — kül'mkun kesk). Lidn putub Bengaližen lahten cikloniden alle paksus. Vodenkeskeine lämuz om +28,8 C°.
Administrativiž-territorialine jagand.
Viž rajonad om lidnas. Ičeze Čennain ližaks Sur Čennai kogoneb mugažo Kančipuram- da Tiruvallur-ümbrikoid.
Tegimišton päedheotandad oma Čennain pohjoižes. Azjaline aktivižuz om keskitadud lidnan keskuses. Eländfartalad da äiluguižed IT-kompanijoiden kontorad sijadasoiš suves.
Čennain kaikiš järedambad kaimdajad-lidnad oma: Mahabalipuram — suves, Čengalpattu — suvipäivlaskmas, Kančipuram, Šriperumbudur da Arakkonam — päivlaskmas.
Tobmuden aluzkundad.
Suren Čennain tobmuden päaluzkund om Čennain municipalitet. Sen pämehed oma lidnan pämez' da hänen varapämez'. Mülükund — 155 deputatad.
Tamilnad-štatan ohjanduzkund da parlament sijadasoiš mugažo Čennaiš.
Käskuzkundaližen tombuden nimi om Madrasan Ülembaine käskuzkund, kudamban juridižed valdatused oma väges Pudučerriš-ki (, Indijan nevondterritorii).
Koume deputatad ezitadas Čennaid Indijan parlamentan alakodiš ("Lok Sabh"), 18 Čennain deputatad oma Tamilnadan parlamentas.


Korejan Tazovaldkund.
Korejan Tazovaldkund (kor.: 대한민국, 大韓民國 ("Tehan Minguk"), angl.: "Pepublic of Korea", se om täuz' oficialine nimi) om valdkund Päivnouzmazijas. Toine valdkundan nimi om Suvikorei, sidä kävutadas erižtel da levedašti. Se sijadase Korejan pol'saren suves. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Seul.
Istorii.
Vl 1945 elokun 15. päiväl Korejan territorii oli päzutadud Japonijan sodavägišpäi.
Vl 1948 elokun 15. päiväl Korejan Tazovaldkundan aluz oli pandud.
Vl 1948 heinkun 17. päiväl Konstitucijan ezmäine versii oli vahvištadud (nügüd' Konstitucijan päiv). Sen jäl'ghe toihe vajehtusid Konstitucijha vozil 1952, 1954, 1960, 1962, 1972, 1980. Vs 1988 uhokun 25. päiväspäi nügüdläine Konstitucijan versii om väges, se om hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 1987 redukun 28. päiväl (93% oli «za»). «Kudenz' tazovaldkund» lugul om nügüd' Suvikorejas.
Suvikorei lugeb Pohjoižkorejad «valdkundanvastaižeks organizacijaks».
Geografii da klimat.
Korejan Tazovaldkund otab Korejan pol'saren suvipol't, sen pol'saren ühthine piduz om läz 1100 km.
Suvikorejal om meriröunoid Japonijanke da Kitainke, mugažo om demilitarizuidud zon 4 kilometrad levette da 241 km pitte Pohjoižkorejanke (saudud vl 1960-70).
Ümbärdajad mered: Pakuine meri om päivlaskmas, Japonine meri — päivnouzmas, Päivnouzmaižen Kitain meri da sen Korejan sal'm oma suves. Randanpiduz om 2413 km.
Landšaft om mägihine tobjimalaz. Tazangištod ottas 30% man territorijad.
Läz merirandištod om 3 tuhad sart. Ned sared oma pened, sariden tobmad — rahvahatomad. Kaikiš järedamb om Čedžudo-sar'.
Klimat om mussonine. Kezal om räk da luja nepsuz, tal'v om viluhk (lumenke) da kuiv. Vodenkeskeine sadegiden norm om läz 1400 mm.
Tobmuden organad.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Suvikorei om konstitucine demokratii "Kudenden Tazovaldkundan" olendan aigalpäi.
Korejan Tazovaldkundan pämez' om prezident. Hänen valdatusiden strok om viž vot, valitas tošti ei sa. Enzne prezident, Pak Kin He, oli ezmäižeks naižeks neciš radsijas. Händast valitihe vl 2012, hän eziti "Senuri"-partijan, läksi radospäi impičmentan rezul'tataks parlamentan ühtnijoišpäi. Vs 2016 tal'vkun 9. päiväspäi Hvan Göan-päministr tegi prezidentan-ki velgusidme. Edelstrokuižed prezidentan valičendad linniba vl 2017 semendkun. 9. päiväd, oppozicijan kandidat oti vägestust — Mun Čže-in (sai 41,08%), tuleb radho 10. päiväspäi, valičendoiden rezul'tatan tedotusen jäl'ghe kerdalaz. Sil-žo päiväl hän pani toišt päministrad, Li Nagön sai radnikust.
Suvikorejan parlament om Nacionaline Suim (üks'kodine, 299 ristitud). 243 deputatad valitadas üks'mandatižiš ümbrikoiš, 56 — partijoiden nimikirjutesiden mödhe. Bar'jer päzutamha parlamentha om 5 procentad, deputatoiden valdatusiden strok — nell' vot.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Korejan Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand."
Suvikorejas om 9 provincijad, 6 lidnad provincijan oiktusidenke da 1 lidn eriliženke statusanke.
Eläjad.
Lidnad-millionerad: Seul, Pusan, Inčhon, Tegu, Kvandžu, Tedžon, Ul'san.
Ekonomik.
Korejan Tazovaldkund om šingotadud valdkund ekonomižešti. Nece om kaikiš järedamb laividen sauvoi mail'mas. Holitesen sfer otab 2/3 ekonomikad. Sen šingotadud avto- da elektrotehnine tegimišt om tetab kaikes mail'mas (äiprofiližed «Hyundai»- da «Samsung»-holdingad). Sil-žo aigal om-ki problemoid: mankaivatusid om vähä, arvoimižed otamha velgha oma ahthad, sikš miše ekonomikan kazvand kändase stagnacijaks paksus.
Vs 2014 vilukun 1. päiväspäi ei pida vizoid ajelemha Venäman da Suvikorejan keskes.


Jušag.
Jušag (ven.: "Красная Гора") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Pazjaren (Päzelkan) küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 122 kilometrad.
Vodel 2002 Jušagen eläjiden lugu oli 47 ristitud (19 m., 28 n.), 74% heišpäi oliba etnižed vepsläižed, a 26% — venälaižed. Vodel 2010 küläs eliba jo 24 ristitud.


Rod'k.
Rod'k (ven.: "Никитинская") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Pazjaren (Päzelkan) küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 120 kilometrad.
Vodel 2002 Rod'kan eläjiden lugu oli 4 ristitud, kaik oliba etnižed vepsläižed.


Vas'kinad.
Vas'kinad (ven.: "Тарасовская") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Pazjaren (Päzelkan) küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 120 kilometrad.
Vodel 2002 Vas'kinoiden eläjiden lugu oli 7 ristitud, 4 heišpäi oliba venälaižed dai 3 oliba etnižed vepsläižed.


Rand (külä).
Rand, päiči päznamoičendas, om erazvuiččiden vepsläižiden küliden nimi.


Jogentagaine (Vologdan agj).
Jogentagaine (ven.: "Заречье") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Pazjaren (Päzelkan) küläkundha. Keskust Babajevo-rajonkeskushesai — läz 123 kilometrad.
Vl 2002 küläs ei olend kaikenaigašt ristitištod.


Mezitort.
Mezitort (vai medovik, ven.: "медовик") om populärine Venämas desert.
Nece om äišoiduine biskvittor, kudamban recept sädi nevondkundaližen aigan. Päingridientad — mezi, sagidud maid, pähkimed dai (opcionaližišti) paštikod.


Napoleon-tort (venälaine variant).
Napoleon-tort (sen kodima — Francii) tegihe populärižeks kaiked mal'madme.
Sen venälaine variant (ven.: "наполеон") erineb originaližes receptaspäi. Tortan korktuz om läz kutnežo francijalaižes variantas-ki, no om enamb šoiduid. Hal'gašti kreptud pähkimiden pälpäi. Tobjimalaz (no ei kaikušti) paštase treugolkan nägus.
Recept sädi Venäman imperijan aigan, no kaikiš enamb leviganduz sai. Nügüdläižes nece om ühteks kaikiš populärižiš desertoišpäi Venämas.


Šugjärv.
Šugjärv () om järv Leningradan agjan Tihvinan rajonas, mülüb Pašjogen hurapol'žhe basseinha.
Vezišt om kehker formal, om ümbärtud madalil kukhil. Järv' om läz 4 kilometrad pitte, keskmäine leveduz om 2 kilometrad, pind — 5,9 km². Üläjogi lankteb Šugjärvhe, sišpäi lühüd Šugjogi lähteb.
Šugar'v-žilo om kaikiš suremb eländpunkt järven randoiš.


Kriman Avtonomine Tazovaldkund.
Krim (ukr.: "Крим", ven.: "Крым", krim.-tat.: "Qırım / Къырым"), vai Kriman Avtonomine Tazovaldkund (ukr.: "Автономна Республіка Крим", ven.: "Автономная Республика Крым", krim.-tat.: "Qırım Muhtar Cumhuriyeti / Къырым Мухтар Джумхуриети") om ridasine region, kudamb om Ukrainan suven südäimes.
Jäl'ges vn 2014. refendumad Krim (dai Sevastopol'-lidn mugažo) tuli Venäman mülükundha kut Kriman Tazovaldkund, no mail'man valdkundoiden enambuz otiba lujas negativižešti necidä pätandad, miše anttud rahvahidenkeskeižile sankcijoile Venäman vaste dai Ukrainanke da NATO:n valdkundoidenke.
Eläjiden lugu oli 1 967 119 ristitud vl 2013. Pind — 26 081 km².


Hörmoja.
Hörmoja (voimusižed variantad — Hornoja, Gornoja; ven.: "Горный Ручей", vhesai 2001 — "Горнручей", vepsän kirjamil: "Gornii Ručei", "Gornručei") om eziauguižišti vepsän külä Vologdan agjan Vitegran rajonas.
Mülüb Šuštan küläkundha. Keskust Vitegr-rajonkeskushesai — läz 67 kilometrad.
Vodel 2002 Hörmojan eläjiden lugu oli 311 ristitud (166 m., 145 n.), 97% heišpäi oliba venälaižed.


Turzin.
Turzin (mugažo — Turžin; ven.: "Туржино") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 141 kilometrad.
Vodel 2002 Turzinan eläjiden lugu oli 9 ristitud, 8 heišpäi oliba etnižed vepsläižed.


Slabad.
Slabad (ven.: "Слобода") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 126 kilometrad.
Vodel 2002 Slabadan eläjiden lugu oli 18 ristitud, 17 heišpäi oliba etnižed vepsläižed.


Krim (valdkund).
Krim (ven.: "Крым", ukr.: "Крим": krim.-tat.: "Къырым") oli valdkund Evropas, Krim-pol'sariš.
Krim kut valdkund oli olmas vaiše časuiden par. Se oli enzne region Ukrainan suves, a sid' Krim tegihe Venäman udeks subjektaks (kc. Krim (Venäman region)).
Eläjiden lugu om 2 352 581 ristitud (2014). Pind om 26 945 km².
Kriman prezident oli Sergei Aksönov, a päministr oli Vladimir Konstantinov.


Bangalor.
Bangalor (,) om sur' lidn da administrativine keskuz, se om Indijan suves. Lidn sijadase Dekan-mägitazangištos, Karnatak-štatan longibokas, sen pälidn. Toine lidnan nimi, Bengaluru, om oficialine nimi vaiše štatan südäimes. Vl. 2011 koumanz' ristitištol (8 425 970 ristitud) da videnz' aglomeracijan surudel (8 499 399 ristitud) Indijas.
Bangalor om üks' kaikiš pigembiš šingotesen lidnoišpäi Azijas. Se om kaikiš järedamb tedon da tegimišton keskuz valdkundas, kudambas pästtas mašinoid, elektroladimid, ladimid telekommunikacijan täht. Lidnas om korged kaičendtegimišt da aerokosmižtegimišt. Sen ližaks, Bangalor paksus nimitadas "«Indijan olasižeks alangištoks»", sikš miše täs om äi infotehnologižid kompanijoid. Tedoaluskundoiden keskes oma Bangaloran universitet, Indijan tedoiden institut da Aeronavtikan nacionaline laboratorii. Vspäi 1996 rahvahidenkeskeine aviatehnikan «Aero Indii»-ozutelend oleškeleb Bangaloras kerdan kahtes vodes, sidä vedas Indijan kaičendministrusen da il'mvägiden abuiš.
Geografii.
Bangalor sijadase korktusel 920 metrad meren pindan päl. Lidnan tobj pala om Bangalor Urban-rajonas ("Bangalore Urban"), sen küläümbrišt — Bangalor Rural-rajonas ("Bangalore Rural"). Štatan ohjastuz sijadase Bangalor Rural-rajonan erigoittud mas, nügüd' se om Ramanagaram-rajon.
Bangaloran sijaduz om tazoine tarh, no pen' mägisel'g läbitab keskuzfartaloid pohjoižespäi suvehesai. Ei ole surid vezištoid lidnas, om vaiše severz'-se uitod. Arkavati- ("Arkavathy") da Pennar- ("Penner")-jogiden niškad oma Nandi-kukhiš, se om 60 km lidnaspäi pohjoižhe.
Bangalor sijadase ülüsel, sen tagut lidnan klimat om lujas pehmed kaiken voden aigan, hot' kezal räkäd päiväd-ki oma. Sezonmussonad reguliruiba sädegiden mär, ned puhuba valdmerespäi kuivmale ehtbokaspäi, a mugažo vastpolin. Räkiden kuiden aigan samaldub paksus, se kucub ližavezid da elektrusen andmižen keskustoid.
Municipaline tobmuz.
Vidhana Soudha — Karnatakan käskusenandajan suiman ištmižsija Bangaloras.
Rahvahan tobmuz Bangaloras ezitase municipalitetal, sen nimituz — Bruhat Bengaluru Mahanagara Palike (BBMP, "Greater Bangalore Municipal Corporation"). Municipalitet om formiruidud vl. 2007 enččen «Bangalor Mahanagara Palike»-municipalitetan 100 administrativižiš rajonoišpäi. Sen ližaks se nügüd' kogoneb 8 lähelišt lidnannevondištod da 110 küläd. Vl 2012 Elektronine lidn ("Electronics City") ližazihe Bangalorha.
Bangaloran lidnannevondišt om käskusenandai tobmuz. Se kogoneb deputatoid, kudambad nimitadas «korporacijan ühtnikoikš», niid valitadas kaiken rahvahan änestusel. Deputatoiden valdatusiden strok om 5 vot. Parlament kogoneb 250 ristitud, üks' ristit lidnan kaikuččes administrativižes rajonaspäi (198) da 52 tošt (parlamentan da štatan käskusenandajan suiman ezitajad). Lidnan pämez' da lidnannevondišton ezimez' mugažo otaba radsijid valičendoiden satusen mödhe.


Prangatist.
Prangatist (ven.: "Панкратово") om vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 138 kilometrad.
Vodel 2002 Prangatiston eläjiden lugu oli 83 ristitud (39 m., 44 n.); 58% heišpäi oliba venälaižed, a 31% — etnižed vepsläižed.


Rand (külä, Pazjaren küläkund).
Rand (ven.: "Макарьевская") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Pazjaren (Päzelkan) küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 120 kilometrad.
Vodel 2002 Randan eläjiden lugu oli 3 ristitud, kaik oliba etnižed vepsläižed-ki.


Palatez.
Palatez (ven.: "Погорелая") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Pazjaren (Päzelkan) küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 121 kilometrad.
Vodel 2002 Palatesen eläjiden lugu oli 18 ristitud (9 m., 9 n.), 61% heišpäi oliba venälaižed, a 39% — etnižed vepsläižed.


Kardank.
Kardank (ven.: "Карданга") om pen' vepsän külä Venäman Vologdan agjan Vitegran rajonas.
Mülüb Šuštan küläkundha. Vl 2002 Kardankas eliba vaiše 2 ristitud.
Küläs om ph. Georgijan časoun — arhitekturmuštnik.


Kolkat.
Kolkat (,; edel 2001 vot oficialine nimi oli "Kal'kutt",) om lidn Gang-jogen suhištos Indijan päivnouzmas. Se om Päivlaskmaine Bengalii-štatan pälidn.
Suren Kolkat-lidnan pind om kahtenz' Indijas (Mumbain jäl'ghe) — 1886 km², ristitišt om nellänz' Indijas (Mumbain, Delin da Bangaloran jäl'ghe). Lidnan ristitišt om 4 486 679 ristitud (2011) (7nz' sija), lidnaglomeracijas — 14 112 536 (2011, koumanz' sija Indijas).
Kolkat oli kaiken Britanižen Indijan pälidn ani 1911 vodhesai, siš päliči nügüd' se om järed politikan openduz-, tedo- da kul'turkeskuz. Toižes polespäi, lidnas om problemoid-ki: gollüz, il'man redustoitand da tüpad teiden likumižes.
Geografii.
Kolkat sijadase korktusil 1,5 — 9 metrad meren pindan päl, matk merhesai (Indižen valdmeren Bengalijan laht) om 148 km. Lidnan päpala om Hugli-jogen (Gangan jogensarak) päivnouzmaižel randal, sokahiš maiš. Pidi äi voz'kümnid adaptiruimha ned mad elon täht.
Kolkatan mahuz om allüvialine, kaiken Indan da Gangan tazangišton kartte. Nelländesižen eran sagedmad kogotas savid, mudad da letet. Ned oma kahtiden savišoiduiden keskes, alembaine kudambišpäi otab 250 — 650 metrad süvüt, a ülembaine — 10 — 40 metrad. Lidn da sen ümbrišt om manrehkaidusen varuližusen zon.
Tropine klimat, voden kesklämuz om +26,3 C°. Sadegiden tobj pala (vodes 1781 mm) todas suvipäivlaskmaižil mussonil.
Transport.
Kolkatan kundaline transport mülüb metrod, ezilidnaižid raudteid, avtobusoid da tramvajid. Raudten rengaz ümbärdab lidn.
Kolkatan metro om ezmäine Indijas, saudud tehnižel abul, sen avaiduz oli vl 1984. Siš om üks'jäine jono suvespäi pohjoižehesai pidust' Hugli-joged, piduz 22,3 km. Völ severz'-se jonod saudas vai projektiruidas.
Lidnas om avtobusmaršrutoiden šingotadud sistem. Üks'jäine Indijan lidn tramvaijonoiden sistemanke. Ei täudu teid Kolkatas, se om äiluguižiden tüpiden sü.
Rahvahidenkeskeine Netadži Subhas Čandran nimt' lendimport sijadase läz 17 km Kolkatan keskuselpäi Dum-Dum-lidnudes, se otab taholižed reisad-ki.
Kolkat om Päivnouzmaižen Indijan kaikiš järedamb port. Sihe azjaha kacmata, miše meri (Bengalijan laht) om edahan portalpäi, valdmerilaivil om voimuz ujumha sihepäi.
Kul'tur.
Kolkat oli da om-ki bengalijan literaturan tarbhaine keskuz. Kaikiš tetabamb indine kirjutai Rabindranat Tagor, äjad toižed kirjutajad-ki, eliba da radoiba täs, Kolkatas. Üks' kaikiš surembiš mail'man kirjjarmankoišpäi (angl. "Kolkata Book Fair") mäneb tobjimalaz kirjoiden prezentacijan tehmaha, ei mömha niid. Kolkat om bengalijan čomamahton da muzikan tarbhaine keskuz. Vl 1943 ezmäine pirdajiden ühtnend oli tehtud Indijas, sen nimi oli «Kal'kuttan jouk».
Irdkosketused.
*


Gridino.
Gridino (ven.: "Гридино") om vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 100 kilometrad.
Vodel 2002 Gridinon eläjiden lugu oli 3 ristitud.


Kundust.
Kundust (ven.: "Киндаево") om vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 121 kilometrad.
Vodel 2002 Kunduston eläjiden lugu oli 10 ristitud, dai 8 niišpäi oliba etnižed vepsläižed.


Markutan.
Markutan (ven.: "Марково") om vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Vepsän rahvahaližhe küläkundha. Matkad Babajevo-rajonkeskushesai — läz 139 kilometrad.
Vodel 2002 Markutanan eläjiden lugu oli 24 ristitud (13 m., 11 n.); 29% heišpäi oliba venälaižed, a 71% — etnižed vepsläižed.


Vepsän rahkoid.
Vepsläižed uskoba rahkoihe. Heiden mail'mannägendan mödhe om äi rahkoid, kut eläjiš olijoiš, mugažo elätomiš (ezmäižel kacegel) kaluiš-ki, ka eskai miččiš taht processiš (oz., lämoipalo).
Kodirahkoiden keskes erigoittas "ižandaižid", "emägaižid" da heiden "poigid (lapsid)".
Lahjad rahkoiden täht nimitadas gostincoikš.


Kemerovon agj.
Kemerovon agj () vai Kuzbass om Venälaižen Federacijan subjekt (agj).
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz om Kemerovo.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Agj om erigoittud Novosibirskan agjaspäi vn 1943 26. päiväl vilukud.
Kemerovon agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1997 9. päiväl sulakud Käskusenandajan Suiman (sen aigan agjan parlamentan nimituz) ezitajil da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj sijadase Päivlaskmaižen Sibirin suvipäivnouzmas, ottes Altajan- da Sajanad-mägisel'giden sarakoid.
Agjal om röunoid Krasnojarskan randanke pohjoižpäivnouzmas, Hakasijan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Altajan Tazovaldkundanke suves, Altajan randanke suvipäivlaskmas, Novosibirskan agjanke lodehes, Tomskan agjanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas. Kemerovon agj om mererandatoi. Agjan piduz suvespäi pohjoižhesai om läz 500 km, päivnouzmaspäi päivlaskmhasai — 300 km.
Pind om 95 725 km². Agjan territorijal kavag'- da lehtezmecad oma olmas. Kaikiš pidemb Tom'-jogi läbitab agjad suvipäivnouzmaspäi pohjoižhe, sen sured Kondom- da Mrassu-ližajoged oma agjan suves. Znamasižed joged oma Kii, In' da Jai. Järvid ei ole äi.
Reljef om mägikaz agjan suvhe keskusespäi da tazo agjan pohjoižes (Päivlaskmaižen Sibirin alangišton suvipäivnouzmpala). Kuzneckan katl'uz otab agjan keskusen. Kaikiš korktemb čokkoim om Ülähambaz-mägenpä (2178 m) päivnouzmaižel röunal Hakasijanke. Kaikiš madalamb čokkoim om Tom'-jogen kendäk agjan pohjoižes röunal Tomskan agjanke (78 m). Korktusiden luja erinend märičeb londusen arvoimižiden erazvuiččendad, ühtes regionas oma tundrad dai stepid-ki.
Klimat om terav kontinentaline. Keza om läm' da lühüd, heinkun keskmäine lämuz om +17..+18 C°. Tal'v om vilu da pit'k, vilukun kesklämuz om −17..−20 C°. Tazangištoil da ezimägištoil paneb sadegid 300 mm vodes, mägil — 1000 mm da sen enamba.
Londuseližed varad oma kivihil', bur hil', raudkivend, äimetalližed kivendod, kuld, sauvondmaterialad (saved, letked, sauvondkivi), fosforitad, mec, mustma.
Administrativiž-territorialine jagand.
Agj kogoneb administrativižešti 20 lidnad da 18 rajonad.
Valdkundan tobmuden organad.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Sergei Civilöv tegeb gubernatoran velgusidme vs 2018 sulakun 1. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Administracijan pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Administracijan ühtnijoid radnikusile. Ezmäine varagubernator da koumetoštkümne muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Kemerovon agjan käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament. Se om Rahvahandeputatoiden Nevondkund 46 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Aleksei Sinicin radab Rahvahandeputatoiden Nevondkundan ezimeheks vs 2016 redukun 7. päiväspäi.
Kemerovon agjan radonoigendai tobmuz om Administracii. Agjan Administracijan kollegii om radonoigendajan tobmuden pä, se kogoneb varagubernatorid. Agjan departamentad, ohjandused, inspekcijad, komitetad da laudkundad alištudas Ohjastusele.
Rahvahandeputatoiden Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud (4. kucund). Valitihe gubernatorad vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, Aman Tulejev sai vägestust ezmäižel tural 96,69% änid satusenke da radoi vident strokud jäl'geten edel ičeze erindad.
Demografii.
Kemerovon agj om kaikiš tihedas elänzoittud Sibirin region. Enamba 90% eläjid oma venänikad. Igähižiden vähäluguižiden rahvahiden keskes šorijalaižed, teleutalaižed da Sibirin totarad elädas agjas. Vepsläižed elädas Novokuzneckan rajonas Kuzedejevo-žilos.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 763 135 ristitud, sidä kesken 45 vepsläšt. Lidnalaižiden eläjiden pala om 86% (vl 2018). Agjan ristitišton enambuz eläb lidnoiš, sen ühtes om levedoid territorijoid ristitišton madalanke lugumäranke.
Kaik om kaks'kümne lidnad agjas da 23 lidnanvuittušt žilod. Järedad lidnad (enamba 100 tuh. eläjidenke vl 2015, surembaspäi penembha) oma Novokuzneck, Kemerovo (pälidn) da Prokopjevsk. Vl 2015 kaik om 23 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 91,8%, totarlaižed — 1,5%, saksalaižed — 0,8%, ukrainalaižed — 0,8%, šorijalaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 2,0%.


Eremag.
Eremag (ven.: "Яковлевская") om pen' vepsän külä Vologdan agjan Babajevon rajonas.
Mülüb Pazjaren (Päzelkan) küläkundha. Keskust Babajevo-rajonkeskushesai — läz 123 kilometrad.
Vodel 2002 Eremagen eläjiden lugu oli 6 ristitud, kaik oliba etnižed vepsläižed.


Simanovo.
Simanovo (ven.: "Симаново") om eziauguižišti vepsän külä Vologdan agjan Vitegran rajonas.
Mülüb Šuštan küläkundha. Matkad Vitegr-rajonkeskushesai — läz 61 kilometrad.
Vodel 2002 Simanovon eläjiden lugu oli 31 ristitud (15 m., 16 n.), 45% heišpäi oliba etnižed vepsläižed, neceverzin-žo oliba venälaižed, a toižed, ezimeletaden, oliba suomalaižed.


Lukasižed uzištused.
«Lukasižed uzištused» (;) om amerikaižen satirižen "«The Onion News»"-kompanijan kinokomedii. Se parodiruib amerikaižen kundan tendencijoid.
Fil'm om kuvatadud vl 2003, om ezitadud vl 2008 kuti "direct-to-video" da om pästtud DVD-diskoihe kahtenke kelenke — anglijan kel' da venäkel'.
Kinotarin.
Norm Arčer, TV-uzištusiden vedai, sanub uzištusid, sil aigal kacujad kuludas händast. Nece süžetan pird mäneb ühten aigan uzištusiden süžetoidenke (Dana Dobbs da Kip Kendall-korrespondentad). Starinoittas arabižiš terroristoiš. Nene terroristad lugedas amerikašt televizijad amoraližikš da etimatomaks, no peitos lanktas hengidushe toračuišpäi (Kok Pančer) da poleks pall'astoittud čomiš neiččišpäi (Melissa Čerri). Aigtegoiden mänendan mödhe reportažiden ühtnijad da süžetan päpird vasttase. Fil'man lopus amoraližen torafil'man vägimez', igähižen rahvahan ezitajad (perulaižed) da poleks pall'astoitud čoma neižne abutadas päzutamha Amerikad terroristoišpäi. Sen ližaks om äi pandud südäimehe kuvatadud ilostarinoid, om parodii-ki kinon arvostelijoihe.


Kall'oikahad mäged.
Kall'oikahad mäged (, "The Rockies") oma Kordiljerad-mägiden päine mägisel'g Pohjoižamerikas, Kanadan da päivlaskmas, kesked 60 da 32 gradusad pohjoišt levedust.
Mäged levitadas 110-480-km šoidul 4830 kilometrad pohjoižespäi suvhesai, pind läz 1 millionad km². Niiden kaikiš pohjoižemb čokkoim sijadase Britanižes Kolumbijas (Kanad), kaikiš suvemb — Nju Meksiko-štatas, AÜV:oiden suvipäivlaskmas. Kanadan Kall'oikahiden mägiden kaikiš korktemb čokkoim om Robson-mägi Britanižes Kolumbijas, 3954 metrad meren pindal päl. AÜV:oiden Kall'oikahiden mägiden kaikiš korktemb čokkoim — Elbert-mägi Kolorados, 4399 metrad.
Kall'oikahad mäged oma londuseližeks röunaks Tünen da Atlantižen valdmeriden basseinoiden keskes. Äjiden jogiden üläagjad oma täs: Missuri, Kolorado, Rio Grande, Sneik da Arkanzas. Mägiden igä om 55 — 80 mln vot. Aigan jokstes, veded da jäžomad sädiba čomaižid alangištoid da mägenpäid sel'gas.
Ristitud tuliba mägiden maha jäl'gmaižen jäaigan lopus. XVIII voz'sadal severz'-se ekspedicijoid paniba ekonomižen otandan kävutamižhe alust. Neniš mägiš oli äi mineraloid da nahkoid.
Kall'oikahad mäged oma harvoin elänzoittud rajon tähäsai (meiden päivil), tiheduz 4 ristitud nellikkilometras. Nügüd' mägiden territorijan tobj pala om kaitud. Rahvahaližed puištod da valdkundan mecad sijadasoiš täs. Äi turistoid ajeleb mägihe. Sile tahoile kožub turizm astkel, al'pinizm, kalatez, mectuz, hihtandsport, snoubord.
Nimen etimologii.
«Kall'oikahad mäged»-nimen () andoi Pjer Gotje Varenn de la Verandri, kanadalaine edelmatkai franciženke augotižlibundanke. Se oli tehnus hänen ehtatusen jäl'ghe päliči "Pierre Jaune"-joges (nügüd' Jelloustoun-jogi — «pakuižen kiven jogi») vl 1743 vilukun 1. päiväl. Toine mez', Aleksandr Makkenzi-edelmatkai, ristikoiči mägid vodel 1793. Hän pani «Stoney Mountains»-nimi ("Kivekahad mäged"). Penemb mi voz'sadas päliči, XIX voz'sadan toižes poles, pördihe ezmäine mägiden nimi.
Geologii.
Kall'oikahad mäged oma saudud rugižkivil ičeze pohjoižes palas (pohjoižemb 45:nt parallelid), suves palas — čurukivil, savekahil šoidkivil da mouckivil.
Mägiš om molibdenan, vas'kan, kuldan, hobedan, kivivoin, kivihilen avaroid löudmižsijid, mugažo äimetalližed kivendad oma olmas.
Vulkannägused oma: geizerad, termaližed purtked, manrehkaidused.
Flor da faun.
Mecad oma kazvišton tobj pala, mägitaig om pohjoižes da pedajikod suves. Mecanröunan üläkorktuz om 1500 m (pohjoine) — 3600 m (suvi), ülemb sidä — al'pižed nitud da igähine lumi.
Nened pud kazdas mecoiš: kuzed, pedajad da pihtad, alemba ned segoitadas koivuidenke da vahtaridenke. Armotomankoiv kazvab arktižes vös. Taigmahudes kazvaba lehtezpud-ki: koiv, topol' da hab. Alangištoiš om stepid.
Korktas mägiš elädas: lumikoza, sangedsar'v bošak, hirv', reboi. Alemba sidä putub vauged jäniš da kojot rajonidme.
Kezalindud oma linduiden tobj pala. Kezal hö söttaba poigaižid neniš mägiš. Kaikenaigašti elädas pakuižpäine tik, meckana da pulon erased erikod.


Elektron.
Elektron (amuižgrek.: "ἤλεκτρον" «jartal'») om stabiline heneg negativiženke täutkenke, strukturan materijan üks' päühtnikoišpäi. Se om fermion (toižin sanoin, pol'spinanke), mülüb leptonihe, üks'jäine stabiline heneg niiden keskes. Atomoiden elektronpäluižed kogoneba elektronišpäi.
Irdaližed elektronpäluižed märitas atoman himižid ičendoid tobjan palan. Joudjiden elektroniden likundaspäi erased nägused lähttas, ozutesikš, elektrojoksuz veimiš da vakuumas.
Ičendad.
Elementarižiden henegiden fizikas nügüd'aigaižen el'gendusen mödhe, elektron om jagamatoi da strukturatoi heneg 10-17 sm-keskustoihepäi. Elektron ühtneb välläs, elektromagnitižes da gravitacižes vastaimižpainegihe. Se mülüb leptoniden gruppha da (ičeze antihenegenke, pozitronanke ühtes) om kaikiš kebnemb heneg leptonišpäi täutkenke.


Tetraedr.
Tetraedr ("tetra-edron" — «nell'tahknik») om kaikiš primitivižemb äitahknik, nell' koumesaumnikad oma sen tahkoikš. Toine nimi — koumesaumaine piramid. Kaik 4 tahkad, 4 ladvad da 6 kül'gad om tetraedral. Ku kaik tahkod oma tazočuraižed koumesaumnikad, ka tetraedr nimitase oiktaks, ühteks vides oiktas äitahknikaspäi.


Hristos-Sündun päjumalanpert'.
Hristos-Sündun päjumalanpert' om Moskvan kaikiš suremb ortodoksine jumalanpert'.


Phh. Petran da Pavelan jumalanpert' (Pargolovo).
Phh. Petran da Pavelan jumalanpert' () om ortodoksine jumalanpert' Pargolovo-žilos, kudamb mülüb Piterin mülükundha. Om saudud voziš 1831−1846, sen arhitektor — Aleksandr Brüllov.
Jumalanpert' om saudud neogotik-stiliš. Alištui rekonstrukcijale vll 1988−1994.


Sabett.
Sabett (ven.: "Сабетта") om aterjžilo Venäman Tümenin agjas, sen Jamalan Nenciden avtonomižes ümbrikos.
Om nencalaižiden eländsija. Vlpäi 2016 se linneb znamasižeks portaks Jävaldmeriš.


Siligo.
Siligo (mugažo italalijan kelel i sen sardinijan paginal) om Italijan lidn da kommun Sardinii-saren da regionan lodehes.
Lidn sijadase Sassarin provincijan keskuzpalas, 400 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Geografižed koordinatad oma 40°35′0″N da 8°44′0″E.
Vn 2011 Italijan rahvahanlugemižen mödhe kommunan eläjiden lugu oli 912 ristitud. Kaikiš suremb kommunan ristitišt oli 1 856 eläjad vl 1951.


Česmen jumalanpert'.
Česmen jumalanpert' (ven.: "Чесменская церковь"; mugažo — Ph. Ioannan-Endustajan Raštvoiden jumalanpert' (ven.: "Церковь Рождества святого Иоанна Предтечи")) om ortodoksine jumalanpert' Piteriš. Om saudud voziš 1777—1780, sen arhitektor — Jurii Fel'ten.


Kilimandžaro.
Kilimandžaro (suah. "Kilimanjaro") om koumepäine mägi Tanzanijan da Kenijan röunal. Se om potencialižikš aktivine vulkan. Mägenpäd oma Tanzanijan territorijas, sen homendezbokas. Afrikan kaikiš korktemb mägi (Kibo-vulkanan Uhuru-mägenpä — 5891,8 m) mülüb Päivnouzmafrikanižhe mägitazangištho, no se om seižui üksnäze mägi todeks.
Kilimandžaro seižub Masai-mägitazangištos, sen keskkorktuz — 900 m meren pindan päl. Eile dokumentiruidud lavan heitandoid Kilimandžaron polhe. Tägälaižiš legendoiš starinoitas, miše vulkanal oli aktivižuz 150 - 200 vot tagaz. Vl. 2003 tedomehed löuziba: sulatadud lav om 400 metrad Kibo-mägenpän krateran pindalpäi. Om-ki varuz, miše vulkan longahtaškandeb, sikš ku longoitesed jo oleškeliba. Se vedab sur't lavan heitandad.
Istorii.
Neniden lumekahiden mägenpäiden ezmäine johtutez oli II voz'sadas meiden erad, mäged znamoičese Ptolemejan geografižel kartal. Kilimandžaron avaidusen dataks lugetas 1848 voz', semendkun 11. päivän, avaidust tegi saksalaine Iohannes Rebman-pastor. Vl. 1889 redukun 5. päivän saksalaine Gans Mejer-matkadai da avstrijalaine Lüdvig Purtšeller hänen ühtes saiba Kibo-mägenpäd ezmäižen kerdan. Vl. 1902-1918 mägel oli "Vil'gel'm-kaizeran mägenpä"-nimi (saks. Kaizer-Wilhelm-Spitze). Nügüdläine nimi sündui suahili-keles, se ezimeletaden znamoičeb «mägi, kudamb hoštab».
Geografii.
Röun Kenijanke mäneb pohjoižil da päivnouzmaižil pautkil. Kilimandžaro-mägi ülenub kesked tazosavannad, ka se om kaikiš korktemb üks'jäine mägi mail'mas. Mägi otab läz 70 x 50 km pindad, vai 388 500 gektarad, sijadase 340 km suvehe ekvatoraspäi. Vulkan om läz konusanvuitte, kogoneb koumiš päižiš mägenpäišpäi — sambnužiš vulkanoišpäi: Šir päivlaskmas (3962 m), Kibo (5891,8 m) keskuses da Mavenzi (5149 m) päivnouzmas. Vulkan mülüb täuzin Kilimandžaron rahvahaližhe puištho. Läz 250 penembid konusoid oma neniden koumiden mägenpäiden molembil pautkil «lodeh/longibok»-värtmudel. Indižen valdmeren radpolehesai om 270 km matkad, Dodomahasai (Tanzanijan pälidn) — 380 km orhal ehtbokha, Nairobihesai (Kenijan pälidn) — 200 km matkad lodeheze.
Gidrologii.
Kilimandžaron jäžom om vaiše Kibo-mägenpäl. Vl. 2003 sen pind oli 2 km². Severdan voz'kümnid tagaze lumesine šapuk näguihe lujas hüvin, a nügüd' se kostub heredas. Tedomehiden andmusiden mödhe, kesked 2020-2030 vot jäžomad ei linne, sikš ku äi mecad čaptas. Arni lumi mecan purutusišpäi lankteb mägenpähä.
Transport.
Kilimandžaron rahvahidenkeskeine lendimport sijadase 50 km matkad ehtbokha mägenpälpäi. Vspäi 1971 se radab kaiken regionan hüvüden täht, sen rahvahaližiden puištoiden täht. Kenijan čuraspäi eile infrastrukturad, oma vaiše policijan postad. Libund vastmägehe om lasktud vaiše Tanzanijan čuraspäi.
Al'pinizm.
Mitte taht ristit voib libuda kaikiš korktembale Uhuru-mägenpäle eskai eriližeta vaumičendata, no akklimatizacii tarbhaičese.
Mavenzi-mägenpäle libundan täht kaik-se pidab vastkall'oihe libundan mahtoid lumedme da jädme.
Libundan vastmägehe aigan ristit läbitab läz kaikid klimatižid zonoid, kudambad oma Man pindal, lähembuden ekvatorale tagut.


Vagon.
Vagon, raudtevagon (franc. "wagon", anglijan sanaspäi "waggon" — «ajoregi, korj») om likutimetoi transport likutamha raudtedme (rel'soidme, monorel'sadme, maglevraižudme). Se tobjimalaz radab vedimenke. Nügüd'aigaižed passažirjonused da avtomotrissad jokstas vedimeta. Vagonan prototip om pen' konor', kudamb likuti purel'soidme mägikaivuziš.
Vagon om likujan jonon ühtnik (raudtejonon paksumba kaiked). Vagonan kävutand — jüguiden da matknikoiden vedamine. Vagonan komplektacijaha mülüb mašiništ vedatamha sidä, a mugažo ühtenzoitamha vagonad jonushe.
Istorii.
Vagonan eziirdnägod (vagonuded) Venämas sünduiba vl 1764 Altajas, Kolivanovo-Voskresenskan tegimes. Ned joksiba kaivuz- da tegimen südäiteidme. Vl 1788 vagonuzid näguihe Petroskoiš, Aleksandrovan tegimes, vl 1810 — Zmeinogorskan kaivudes. Vagonuded puruvedandanke joksiba Alatagilan raudtedme (saudud vl 1834).
Likujad vagonrived Carinkülän raudten täht (vagonoid sen ühtes) osttihe Anglijas. Ezmäižid tatanmaižid vagonoid tegihe Piteriš Aleksandrovan tegimes, vl 1846. Ned oliba tarbhaižed Moskv — Piter raudten täht.
Vagonoiden klassifikacii.
Vagonoid klassificiruiše teinfrastukturan tipal (raudte-, monorel's-, maglevvagonad, VAL/NeoVAL).
Raudtevagonad erinedas kezrparoiden verdan mödhe — seižutadas 4, 6, 8, 12, 16 da 20 kezrparoid ühthe vagonha.
Likujan palan sauvusen mödhe vagonad oma teleguzidenke da teleguzitomad.
Raudtevagonan päižed harakteristikad: jügutoitmižvoind, vagonan ičeze mass, ličend värtmudehe, 1 metran teličend (ajandličend).
Jüguvagonoiden toižendad.
Kattud vagon om päzutamha jüguid hondos säspäi, kaičemha varghuzišpäi i mehanižiš vigastusišpäi. Jävagon da termosvagon mugažo mülüihe kattud vagonoihe.
Pol'vagon om ajelemha putkotadud jüguid (kivendod, kivihil', flüsad, mec), konteinerid, kudambid ei pida päzda sädegišpäi.
Cisternvagonad oma vedamha valabid jüguid (nozoluzid: kivivoi da kivivoinprodukcii, aktivižed himižešti substancijad, nozoltadud gaz, vezi, maid), a mugažo jauhod da nozolad cementad.
Platformvagonad oma vedamha pit'kid, üks'jäižid da pärjid jüguid, konteinerid da mašiništod, kudambid ei pida kaita atmosferan painudespäi.
Fitingplatformvagon — nece om platform tügidenke (fitingoidenke) kingitamha da vedamha surid ISO-konteinerid.
Hoppervagon (hopper) om ajelemha putkotadud jüguid (kivihil', kivend, cement, vill', lete, ballast), sil om ičejoudutandan mehanizm.


Kriman Tazovaldkund.
Kriman Tazovaldkund om rusttas mujus kartal
Krim (ven.: "Крым", ukr.: "Крим", krim.-tat.: "Къырым"), vai Kriman Tazovaldkund (ven.: "Республика Крым", ukr.: "Республіка Крим", krim.-tat.: "Къырым Джумхуриети") om Venälaižen Federacijan subjekt, Kriman federaližes ümbrikos.
Om röunad Ukrainanke (se oli necen valdkundan enzne region) da Venäman Krasnodaran randanke i Sevastopolinke (federaližen alištusen lidn, kudamb om Krim-pol'saren südäimes).
Kriman Tazovaldkundan pälidn om Simferopol', a kaikiš suremb lidn om Sevastopol' (no se om erine region). Vl 2014 eläjiden lugu oli 1,967,200 ristitud. Pind om 26,081 km2.
Päministr — Sergei Aksönov.


Holl Rikki.
Rikki Holl (; sünd. 4. keväz'ku 1987, Vulvergempton, Anglii, Sur' Britanii) om tutab britanijalaine model', akt'or da enzne lehtezmez'. Eläb Londonas.
Hänen järgeližusetoi imidž da epatažine ičtazvedandstil' tegiba händast populärižeks Internetas. Rikkil om enamb 125 tatuid.
Fil'mzihe händast «Submarin»- da «Kamikadze»-fil'miš.


The Doors.
«The Doors» (anglijaks znamoičeb "Verajad") om tutab amerikalaine muzikgrupp. Se edestab muzikad blüzrok- da hardrok-stiliš.
Gruppan aluz om pandud vl 1965. Vspäi 1973 ühtnijad zavodiba soližid projektoid. Grupp oleli pordoidme: vozil 1978, 1993, 1997, 2000 da 2011.


Urugvai.
Urugvai (isp.: "Uruguay"), täuz' oficialine nimi — Päivnouzmaižen Urugvain Tazovaldkund (isp.: "República Oriental del Uruguay"), om valdkund Suviamerikas, Atlantižen valdmeren randpolel. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Montevideo.
Istorii.
Vl 1825 elokun 25. päiväl Urugvai tedoti ičeze ripmatomudes Brazilijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii om väges vspäi 1967 voziden 1989, 1994, 1996 da 2004 vajehtusidenke.
Geografižed andmused.
Urugvai om mavaldkundröunoiš Argentinanke päivlaskmas (röunan piduz — 579 km) da Brazilijanke pohjoižpäivnouzmas (985 km). Ühthine maröunoiden piduz om 1564 km. Atlantižen valdmeren randanpird — 660 km. Valdkundan pind om 176 215 km².
Reljef om kukhikaz, tazo läz mererandištod. Kaikiš korktemb čokkoim om Katedral'-mägi (514 m).
Klimat om valdmerine subtropine.
Londuseližed varad oma mahuz, kala, gidroenergii, erased mineralad. Omaluižed ottas 77% territorijad, mec — 10%.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun jäl'geten voimuseta. Prezident om ohjastusen-ki pämez'.
Parlament om kaks'kodine Päsuim (isp.: "Asamblea General"). Üläkodi om Senatoriden Kodi (Senat, isp.: "Cámara de Senadores") 30 valitud ühtnijanke, valdkundan varaprezidentanke ezimeheks. Alakodi om Deputatoiden Kodi (isp.: "Cámara de Diputados") 99 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb parlamentan ühtnijoid vodeks vodeks.
Urugvain järgenduseližed pävaličendad oliba kaks'pordhikahad. Ezmäine (parlamentine) tur oli vl 2014 redukun 26. päiväl. Toine (prezidentine) tur oli vl 2014 kül'mkun 30. päiväl, kahtiden vägestajiden partijoiden liderad oliba kandidatoikš. Nügüdläine prezident om Tabare Vaskes vs 2015 keväz'kun 1. päiväspäi (sai 56,63% valičendoil), se om hänen kahtenz' strok (ühtenz' strok oli vozil 2005-2010).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Urugvain administrativiž-territorialine jagand."
Urugvai jagase 19 agjaha (departamentha, üks'lugu isp.: "departamento"), ned alajagase 89 municipaližhe ühtnikho (üks'lugu isp.: "municipio").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 70 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): Sal'to, Sjudad de la Kost, Paisandu, Las Pjedras. Vl 2011 kaik oli 40 lidnad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Ekonomik.
Urugvain päeksport om lehmänliha (16%), soibobad (10%), toižed söndtavarad (läz 10%), cellüloz (8%); toine eksport — ris (4%), nižu (4%), lehmännahk (3%), vill (3%), zelläd (3%), vauktušen koncentrat (2%), sagud (2%), plastiktegesed (2%), puine poltuz (2%), eläbad lehmäd (2%), avtoiden varapalad (1%), elektruz (1%), kivivoi (1%).


Suviafrikan Tazovaldkund.
Suviafrikan Tazovaldkund (lühüdašti SAT, ST) vai Afrikan Suvitazovaldkund (afrikaans "Republiek van Suid-Afrika",) om nügüd' unitarine valdkund Afrik-kontinentan suvipoles. Pälidn om Pretorii.
SAT om kaikiš šingotadud Afrikan valdkund, sen suverenitet om üks' amuižišpäi Afrikas. Nece valdkund šingoti südäitukuine azegišt, a sen jäl'ghe pučihe sišpäi ičetahtol.
Keled da oficialižed nimed.
Eriline status om kelil, kudambid kävutadas religijan täht.
Mugoižhe surhe assortimentha kacmata, erased suviafrikalaižed nimitadas valdkundad "Azanijaks", ned oma mustverižed rasistad tobjimalaz, kudambad tahtoižiba distanciruidas evropalaižiden kolonialižiš jäl'gusišpäi.
Istorii.
Vl 1910 semendkun 30. päiväl Suviafrikan Ühtištuz sädihe.
Vl 1961 semendkun 30. päiväl Suviafrik sai täut ripmatomut Sures Britanijaspäi da tegihe tazovaldkundaks.
Konflikt mustnahkaižen enambuden da vaugedverižen penembuden keskes tegihe päižeks Suviafrikan istorijas. Vozil 1948-1990 valdkundaline aparteidan režim oli olmas.
Jäl'gmäine valdkundan Konstitucii oli allekirjutadud vl 1996 tal'vkus Nel'son Mandela-prezidental da tuli väghe vl 1997 uhokun 4. päiväl. Se om väges möhembaižiden vajehtusidenke da ližadusidenke vozil 1997-2012.
Geografijan andmused.
Suviafrik sijadase Afrikan suvipoles. Valdkund om maröunoiš Namibijanke (röunan piduz — 1005 km), Botsvananke (1969 km) da Zimbabvenke (230 km) pohjoižes, Mozambikanke (496 km) da Esvatininke (438 km) pohjoižpäivnouzmas. Anklavine Lesoto-valdkund (röunan piduz — 1106 km) sijadase Suviafrikan Tazovaldkundan südäimes. Ühthine röunan piduz om 5244 km. Valdkundan suvipäivnouzmaižed randad lainištab Indine valdmeri, suvipäivlaskmaižed randad — Atlantine valdmeri. Neglaine nem' jagab nenid randištoid. Ühthine valdmererandan piduz — 2798 km.
Ndžesuti-mägi Drakonan mägiš om ülembaine pä valdkundas, 3410 m valdmeren pindan päl.
Erazvuiččed klimatižed zonad oma Suviafrikas. Siš om kuiv Namib-rahvahatoi ma, mugažo subtropikad oma päivnouzmpoles Mozambikan röunan veres, om-ki Indižen valdmeren randišton klimat. Päivnouzmpolele ma libub i kändase sureks Veld-südäimägitazangištoks Drakonan mägiden taga.
Man südäimes om äi kal'hid mineraližid torhuzid: kalližarvoižed kived, kivihil', londuseline gaz, metallad (kuld, platin, raudkivend, vas'k, hrom, nikel', tin, marganc, vanadii, uran, harvad mametallad), antimonii, fosfatad. Toižed londuseližed varad oma keitandsol, mahuz.
Tobmuden organad.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Üks' varaprezident om hänele abhu. Prezident sättutab ičeze pätandoid parlamentanke. Järgenduseližiden valičendoiden parlamentan alakodihe jäl'ghe ezipartijan lider kändase prezidentaks.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Agjoiden Nacionaline Nevondkund 90 ristitunke (kümnin kaikuččen agjan suimaspäi). Alakodi om Nacionaline Suim 400 ühtnijanke, se formiruib ohjastust. Kaik rahvaz valičeb alakodin ühtnijoid videks vodeks.
Nügüdläine prezident om Džeikob Zuma.
Ezmässai Suviafrik oli konfederacijan, sen tagut tobmuden organad seištas enččid pälidnoidme tazomäras. Valdkundan ohjastuz sijadase Pretorijas, sen tagut Pretorii om administrativine pälidn. Parlament tegeb ištundoid Keiptaunas. Ülembaine käskuzkund om Blumfonteinas. Suviafrikan Konstitucine käskuzkund sijadase Johannesburgas.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Suviafrikan Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand."
Vspäi 1994 SAT jagase 9 agjaha (provincijha).
Eläjad.
Suviafrikas elädas suviafrikalaižed. Suviafrik om üks' kaikiš erazvuiččiš rahvahal Afrikan valdkundoišpäi. Sen vaugedverižen, azijalaižen da segoitadud ristitišton pala om kaikiš suremb kontinental.
Lidnad-millionerad (surembaspäi penembha): Johannesburg, Keiptaun, Durban, Pretorii.
Ižanduz.
Suviafrikan ižandusen suruz om kahtendel sijal Afrikas Nigerijan jäl'ghe.
Vl 2012 SAT:an päeksport oli 108 milliardad US$, se mülüti nenid tavaroid: kuld (12%), raudkivend da raudan ühthesuladused (9%), platin (8%), almazad (8%), kivihil' (8%); toine eksport oli avtod (4%), fruktad (3%), centrifugad (2%), kivivoi (1%).
Valdkundan praznikad.
Käskusenandmižakt (No 36, 1994) sanub: ku rahvahaline praznik putub pühäpäivhä, ka jäl'geline ezmärg lugetas praznikpäiväks da lebupäiväks.
Vspäi 1994 valičendoiden päiväd mugažo lugetas praznikoikš da lebupäivikš.


Malindpeza (zamk).
Malindpeza (ven.: "Ласточкино гнездо", ukr.: "Ластівчине гніздо", krim.-tat.: "Къарылгъач ювасы", saks.: "Schwalbennest") om zamk Krimas; arhitekturine da istorine muštpacaz. Om Gaspr-žilon südäimes, Ai Todor-nemen 40:metrižel kall'ol. Om saudud 19. voz'sadas.
Se om Suvikriman randan ičevuitte simvol. Čoma zamk saskendeb populärižust kesked turistoid.


Dül'ber.
Dül'ber (ven. i ukr.: "Дюльбер") om pert'kuluiž-parkaline ansambl' Kriman Koreiz-žilos.
Om saudud 19. voz'sadan lopindas Petran Romanovan-ruhtinasen täht. Se om üks' Suvikriman randan pämel'heižtahoišpäi.


Abdalk.
Sija, kus Abdalk lankteb Pen'he Salgirha.
Abdalk (ven.: "Абдалка" vai "Абдальская", ukr.: "Абдалка", krim.-tat.: "Абдал") om jogi Krimas.
Abdalk jokseb Simferopoliš; nece om Penen Salgiran ližajogi. Piduz om 9 kilometrad.


Avund.
Avund (ven., ukr. i krim.-tat.: "Авунда") om jogi Krimas.
Avund jokseb Gurzuf-žilos (Kriman suvel). Lankteb Mustmerhe. Piduz om läz 8 kilometrad, basseinan pind om 24 km2.


Ai Serez.
Ai Serez (ven. i ukr.: "Ай-Серез", krim.-tat.: "Ай Серез") om jogi Krimas.
Ai Serez jokseb Jogidenkeskeine-žilos (Kriman suvel). Lankteb Voron-jogehe. Piduz om läz 9 kilometrad, a basseinan pind om 21 km2.


Ajan Uzen'.
Ajan Uzen' (ven. i ukr.: "Аян-Узень", krim.-tat.: "Аян Озен") om jogi Krimas.
Ajan Uzen' jokseb Partenit-žilos (Kriman suvel). Lankteb Mustmerhe. Piduz om läz 8 kilometrad, a basseinan pind om läz 21 km2.
Om kaks' pen't ližajoged — Ai Iori da Šarhanlik Uzen'.


Derekoik.
Derekoik (ven.: "Дерекойка" vai "Быстрая", ukr.: "Дерекойка", krim.-tat.: "Дерекой") om jogi Krimas.
Derekoik jokseb Jalt-lidnas (Kriman suvel). Lankteb Mustmerhe. Piduz om 12 kilometrad, a basseinan pind om 44 km2.


Kokkozk.
Kokkozk (ven. i ukr.: "Коккозка", krim.-tat.: "Коккозь") om jogi Krimas.
Derekoik jokseb Sokolinoje-žilos (Kriman suvel). Lankteb Bel'bek-jogehe. Piduz om 18 kilometrad.


Kapsel' (Meganom).
Kapsel' (ven.: "Капсель"; ukr.: "Копсель") om sur' kukhikaz tahond Meganom-nemel Krimas. Se sijadase Mustmeren randan südäimes.
Mahuz om kuiv, gollän kazmusištonke.


Saharanpähut (Sudak).
Saharanpähut (mugažo — Sudakan Golgof; ven.: "Сахарная Головка" vai "Голгофа", ukr.: "Цукрова Голівка" vai "Судакська Голгофа") om mägi läz Kriman Sudak-lidnad.
«Master i Margarita»-serial (2004) paloin fil'mziba sigä, sen jäl'ghe mägi sai toine oficialitoi "Golgof"-nimi.


Angara Burun.
Angar(a) Burun (ven. i ukr.: "Ангар(а)-Бурун") om mägi läz Kriman Alušt-lidnad.
Mägen korktuz om 1453 metrad. Om Čatir Dag-mägisel'gan pala.


Saharanpähut (Čatir Dag).
Saharanpähut (ven.: "Сахарная Головка", ukr.: "Цукрова Голівка") om mägi Krimas. Om Čatir Dag-mägisel'gan pala, läz Angara Burun-mäged.


Džomolungm.
Džomolungm (tib. "Chomolungma"), Sagarmath (nep. "सगरमाथा Sagarmatha"), Everest-mägi (angl. "Mount Everest"), kitaikš "珠穆朗玛峰 Zhumulangma Feng", — om kaikiš korktemb mägenpä mail'mas (Mas). Sen korktuz — 8848 metrad. Sur' kaks'päine kall', eile vulkan.
Geografii da klimat.
Mägi sijadase Gimalajiš, Mahalangur Himal-mägisel'gan palas, kudamb nimitase "Khumbu Gimal". Pohjoine (päine) mägenpä (8848 m) om Kitain territorijas. Suvimägenpä (8760 m) sijadase Nepalan da Tibetan avtonomižen ümbrikon (Kitai) röunal.
Everest-mägel om koumetahkoižen piramidan form. Suvipaute om mürktemb, lunt ei jä sen pindal, sidä vaukoid suvipaute da kül'ged seižuba pal'hikš. Mägen korktuz agjaspäi pähä om läz 3550 metrad. Pohjoižen mägenpän ülähäs om sagedmaid, niita mägen korktuz 4 - 6 metras penemba. Mägelpäi kaikihe polihe jäžomad likuba korktusen 5 km-znamoičendahasai.
Džomolungm poleks mülüb Sagarmathan rahvahaližhe puištho (Nepal).
Lujembaine tullei oleškeleb Džomolungman päs (55 m/sek).
Öl il'man lämuz aleneb -60 Cel'cijan gradusahapäi.
Läz mägenpäd pen' atmosferine painuz jätab hapanikad harvas il'mas 3 kerdad penemb, mi meren randištol.
Kaiked sidä azjad ristit mujub kuti -100... -120°C tulleitoman sän aigan.
Etimologii.
Tibetan kelespäi kätes, «Džomolungm»-sana znamoičeb «Elonvägen ("lung" — tullei vai elonvägi) Jumalan ("qomo") Mam ("ma")». Mägi nimitadud muga bonalaižiden Šerab Čžamm-Jumalan Maman oiktastuseks.
Nepalan keleks mägenpän «Sagarmath»-nimi znamoičeb «Jumaloiden Mam».
Anglijalaine «Everest»-nimi anttud mägele Everestan Džordžan (ser arvnimel) oiktastuseks (angl. "George Everest", 1790 — 1866). Vl. 1830 — 1843 Dž. Everest oli Britanižen Indijan geodezijan radnikoičendan pämeheks. Vl. 1856 hänen radsijan jäl'gnik Endrü Vo (angl. "Andrew Waugh", 1810 — 1878), tariči Everestad nimitamha kaikiš korktad märitud mägenpäd Mas. Vl. 1852 indine topograf da matematikantegii Radhanat Sikdar ezmäižen kerdan märiči mägen korktust.
Al'pinizm.
Vhesai 1948 Nepal oli sauptud evropalaižile, a vlpäi 1950 Tibet Kitajan polespäi tegihe sauptaks kaikile verazmalaižile pit'käks aigaks.
Ezmäine libund mägenpähä oli vl. 1953, semendkun 29. päiväl. Edel oli äi naprindoid sada sidä, a mugažo oli 50 ekspedicijad Gimalajidme. Ezmäižed mägenpän sajad — Tencing Norgei-šerp (kaimdai mägiš) da Edmund Hillari, Uden Zelandijan rahvahanik. Hö kävutoitiba hapanikballonid, heil abuiš oliba šveicarijalaižiden ekspedicii da enamb mi 30 šerpad sen ühtes.
Libundan vastmägehe aigan keskkolendmär om 6 %. Vodes läz 500 mehed napriba libuda mägenpähä. Kolnuziden da ei hajetud ristituiden evakuacii om jüged, ka niiden hibjad oma kuti virgad libujiden täht.
Läz Džomolungman agjad oliba jo kuverz'-se sadad tuhad turistad.
Läz mäged kaks' rahvahankeskeižed lendimportad oma: Katmandu (100 km, Nepal) da Lhas (300 km, Kitai).
Libundan vastmägehe ičemaksarv om röunoiš 10 - 25 tuhad dollaroid kaikuččen ristitun täht. Sen ližaks üks' laskend libumha, kudamb andab Nepalan ohjastuz, maksab 10 tuhad dollaroid. Ku mända joudjal (miše paukata kaimdajid (šerpoid), kandajid, keitajid, varmitajid kervačud, kirhun abun varastajad joukud), ka arv voib olda US$40,000 - US$80,000 personaks.
Edel libundad pidab päzda akklimatizacijad kaks' kud lageriš mägen agjanno.
Vlpäi 2010 mägenpäs om sido — Internet korktan pigudenke..
Libundan vastmägehe da laskmižen mägelpäi ozutesed da mahtused.
Vastmägehe libutihe: naižed, ukod (80-voččed), hapanikmaskita (rekord om 32 časud mägenpäs), heredas (8 časud 10 minutad mägen agjannopäi), sogedad mehed, 13 - 15-voččed lapsed (vanhembidenke), 2 kerdad nedališ. Mugažo lasktihe ani mägenpähä parašutoil lendimišpäi kogonaižel joukul.


Sasik (Krim).
Sasik vai Sasik Sivaš (ven.: "Сасык" vai "Сасык-Сиваш", ukr.: "Сасик" vai "Сасик-Сиваш", krim.-tat.: "Сасыкъ" vai "Сасыкъ Сываш") om kaikiš suremb järv (liman) Krim-pol'sarel.
Nece om solakaz järv, kudamb om Jevpatorii- da Saki-lidnoiden keskes. Pind om läz 75 km2, a makssüvüz om 1,2 metrad.
Krimantataran kelel "„сасыкъ сываш“" (originaline nimi) znamoičeb „haižui pačak“.


Kriman ristitišt.
Mamankel' (2001): venäkel' — 77%, krimantataran kel' — 11,4%, ukrainan kel' — 10,1%.
Kaikiš suremb pol'saren ristitišt oli 2 458 655 ristitud vl 1989. Vll 2014−2016 kaik 22 437 ristitud sirtihe Ukrainan toižihe regionihe Krimaspäi, sidä kesken krimantatarlaižed läz pol't.


Ristad (kartankarv).
Ristad (kävutab vaiše äilugus; franc.: "trèfle(s)", angl.: "clubs", ven.: "трефы, крести") om must kartankarv. Om üks' francijan pačkan nellän kartankarvoišpäi.
Ristoiden znam — ♣. Francijankel'ne nimi «trèfle» znamoičeb «papuš».
52-nden kartoiden pačkas.
tuz 2 3 4 5 6 7 8 9 10 saldat (Lanselot) dam (Aržin) kunigaz (Aleksandr)


Näkad (kartankarv).
Näkad (kävutab vaiše äilugus; franc.: "pique(s)", angl.: "shades", ven.: "пики, вини") om must kartankarv. Om üks' francijan pačkan nellän kartankarvoišpäi.
Näkiden znam — ♠. Francijankel'ne nimi «pique» znamoičeb «pik».
52-nden kartoiden pačkas.
tuz 2 3 4 5 6 7 8 9 10 saldat (Ožje) dam (Afina Pallada) kunigaz (David)
Kacu mugažo.
*


Nellikod (kartankarv).
Nellikod, vai bubnäd (kävutab vaiše äilugus; franc.: "carreau(x)", angl.: "diamonds", ven.: "бубны, бубни") om rusked kartankarv. Om üks' francijan pačkan nellän kartankarvoišpäi.
Nellikoiden znam — ♦. Francijankel'ne nimi «carreau» znamoičeb «nellik(ut)».
52-nden kartoiden pačkas.
tuz 2 3 4 5 6 7 8 9 10 saldat (Gektor) dam (Rašel') kunigaz (Cesar')
Kacu mugažo.
*


Feodosii.
Feodosii (, krim.-tat. "Kefe / Кефе") om lidn Kriman päivnouzmas. Se sijadase Mustmeren Kriman pol'saren longibokaližel randištol.
Lidnan aluz om pandud 6. voz'sadal edel meiden erad. Om olmas Feodosijan lidnnevondkundan keskuseks.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 69 786 ristitud.


Kerč.
Kerč (ven.: "Керчь", ukr.: "Керч", krim.-tat.: "Керич") om lidn Krimas.
Vl 2014 Kerčin eläjiden lugu om 144 600 ristituid, läz 70% heišpäi oma etnižikš venälaižed. Pind om 108 km².
Kerčin pämez' om Oleg Osadčii (1998.—).


Jalt.
Jalt (ven., ukr. i krim.-tat.: "Ялта") om lidn Krimas.
Vl 2012 Jaltan eläjiden lugu om 78 040 ristitud. Pind om läz 17 km².
Jaltan pämez' om Sergei Karnauh (aigaks).


Sevastopol'.
Sevastopol' (ven. da ukr.: "Севастополь", krim.-tat.: "Акъяр", grek.: "Σεβαστούπολη", ital.: "Sebastopoli", turk.: "Sivastopol") om lidn Krimas.
Nece om valdkundan alištusen lidn. Ei mülü Kriman Tazovaldkundha, hot' om Krim-pol'saren südäimes. Sevastopolin lidnnevondkundas om mugažo Inkerman-lidn.
Vl 2012 Sevastopolin eläjiden lugu om 344 479 ristitud. Pind om 864 km² (ümbrištota).
Sevastopolin pämez' om Sergei Ivanovič Menäilo (aigaks).
Sevastopol' sijadase Kriman pol'saren ehtbokas, Mustmeren randal. Vl 1783 lidnan aluz om pandud Venäman Jekaterinan II-imperatornaižen käskön mödhe. Se om vägilidn da sodahoštusen lidn. Venäman Mustmeren laivišton sodameribazad sijadase täs.
Sevastopol' om jädumatoi torguind- da kalaport, tedon, tegimišton, kul'turan, istorijan keskuz. Siš om äi adivpertid turistoiden täht. Lidnan ristitišt turizman sezonan aigan ližadab nellähä-vidhe kerdha. Lidnan istorine keskuz (Hersonesan jändused) sijadase Sevastopolin karan suvirandal.
Administrativiž-territorialine jagand.
Sevastopolin administracijan territorii jagase 4 administrativižhe rajonha. Gagarinan da Leninan rajonad mülütadas vaiše lidnfartaloid. Balaklavan da Nahimovan rajonad, päiči lidnfartaloiš, mülütadas mugažo 1 lidn (Inkerman), 28 küläd, 1 lidnanvuitte žilo (Kač) da enamba mi 30 pen't küläd.
Tobmuz.
Vs 2014 keväz'kus 17. päiväspäi Sevastopol'-lidnan Käskusenandai Suim om regionan käskusenandai tobmuz. Se om tehtud Sevastopolin lindannevondkundan udesnimitandaks.
Sevastopolin gubernator om radonoigendajan tobmuden pämez', hänel om oiktuz tehtas Sevastopolin ohjastusen pämeheks. Lidnan Käskusenandai Suim paneb gubernatoran radsijha. Gubernatoran valdatusiden strok om 5 vot, enamba mi 2 strokud jäl'geten ei sa.
Transport.
Avtotedme matkad Simferopolihesai — 83 km, Jalthasai — 80 km.
Rahvahidenkeskeižes Bel'bek-lendimportaspäi om 8 km matkad lidnan pohjoižehesai (avtotedme), 25 km — lidnan suvehesai (karan ümbärtedme).


Ristoiden tuz.
Ristoiden tuz (A♣; franc.: "as de trèfle", angl.: "ace of clubs", ven.: "туз треф") om vändkart, tuz. Mülüb ristoiden kartankarvha.
1


Ristoiden kaks'.
Ristoiden kaks' (2♣; franc.: "deux de trèfle", angl.: "two of clubs", ven.: "двойка треф") om vändkart 52-nden kartoiden pačkas. Mülüb ristoiden kartankarvha.
2


Jevpatorii.
Jevpatorii (ven.: "Евпатория", ukr.: "Євпаторія", krim.-tat.: "Kezlev") om lidn Krimas.
Vl 2012 Jevpatorijan eläjiden lugu om 106 840 ristitud. Pind om läz 65 km².


Vanh Krim.
Vanh Krim (ven.: "Старый Крым", ukr.: "Старий Крим", krimantat.: "Эски Къырым") om lidn Krimas.
Vl 2012 Vanhan Kriman eläjiden lugu om 9 485 ristitud, läz 40% heišpäi oma krimantatarlaižed. Pind om läz 10 km².
Vanhan Kriman pämez' om Pötr Kotük.


Pugačova Alla.
Alla Borisovna Pugačova (; sünd. 15. sulaku 1949, Moskv, Venäman NFST, NSTÜ) om tutab venämalaine pajatai, muzikankirjutai, aktris, prodüser da TV-vedai. (1991), Venäman valdkundaližen premijan laureat (1995).
Hänen repertuarha mülüb enamb 500 pajod venän, anglijan, saksan, francijan, evrejan, suomen da ukrainan kelil, a diskografijas om enamb 100 soloplatoid, CD- da DVD-diskoid (kesked niid 17 al'bomad, 34 singlad, 25 kompiläcijad). Päiči Venämas da postnevondkundaližiš valdkundoiš Pugačovan al'bomad pästtihe Japonijas, Suvikorejas, Ročinmas, Suomenmas, Saksanmas, Pol'šanmas, Čehoslovakijas da Bolgarijas. Ühthine disktiraž om enamb 250 millionad egzemplärid.
Biografii.
Alla om sündnu Moskv-lidnha. Vl 1965 seičemendestoštkümnendes igäs äneti ičeze ezmäižen "Робот"-pajon. Vl 1967 hän sädi TV-debüt "Иду из кино"-pajonke. Vozil 1968-1972 pajatai äneti naižroliden pajoid erazvuiččiš fil'miš. Sid' vozil 1974-1976 Alla oli «Весёлые ребята»-ansamblin solistan. Vl 1975 hän sai vägestust noriden edestajiden "Золотой Орфей"-konkursal "Арлекино"-pajonke. Vl 1977 Alla pästi ičeze ezmäine studine "«Зеркало души»"-al'bom platal. Vl 1978 hän edesti Anna Strel'cova-rolid (toižin sanoin, ičtaze) "Женщина, которая поёт"-fil'mas. Vl 1985 pästtihe "Пришли и говорю"-fil'm-koncert hänen ühtnendanke.
Vl 1997 hän ezini "Evrovizii"-konkursal, kus pajati "Primadonna"-pajon. Alla sai 15-nden sijan (33 čokkoint).
Vl 2009 Alla tedoti aktivižen sädamižradmižen lopindas. Vspäi 2011 vhesai 2013 hän ühtni sudijoiden ezimeheks «Faktor A»-TV-šouhu. Nügüd' Alla pajatab scenal harvoin kanzaližiden holiden tagut.
Om naindas Maksiman Galkinanke (nece om hänen 5. naind). Hänel om kaks' tütred, poig da koume lapsenlapsed. Üks' tütrišpäi — Kristina Orbakaite — om mugažo tetab pajatai; sen poig (Allan tütrenpoig), Nikita Presnäkov, om populärine teatr- da kinoakt'or, pajatai.


Pohjoižen rahvahiden institut.
Pohjoižen rahvahiden institut (lühüdašti PRI,) — üks'jäine üläopendusen aluzkund Venämas, kudamb vaumičeb pedagogižid da tedoližid radnikoid enamba mi 30 Pohjoižen, Sibirin da Edahaižen Päivnouzmpolen igähižen vähäluguižen rahvahan täht kogonaz, ühtes sijas.
Institutan aluz om pandud vl 1925 Leningradan valdkundaližen universitetan "Pohjoižeks institutaks".
Nügüd'aigan institut om Gercenan nimel nimitadud Venäman valdkundaližen pedagogižen universitetan (VVPU:n) palaks.
PRI sijadase Stačkiden prospektan 30. pertiš (Piterin Kirovan rajon). Se om enččen školan pertiden kompleks, saudud vll 1930-1932 Igor' Fomin-arhitektoran ohjandusen al, konstruktivizman stiliš.
Institutan direktor — L.B. Gašilova, hän om filologijan kandidat da docent.
Istorii.
Ühthine pohjoine kirjamišt latinan kirjamišton pohjal.
Edesine lugemine.
*


Sur' Nedal'.
a> (tundmatoman alamalaižen pirdajan pirdandkuva, 15. voz'sada)
Sur' Nedal' (grek.: "Μεγάλη Εβδομάδα", ven.: "Страстная седмица" vai "Страстная неделя") om Pühän Aigan (Suren Pühän) jäl'gmäine nedal'. Hristanuskondaližed johtuteledas Judan petind, Peitol'ne Ehtpraznik, käskuzkund Iisusan päl, Hänen petošindad, nagloičend ristha da mahapanend. Vaumičese Äipäivänke.
*


Äipäivmuna.
Äipäivmuna om mujutud vai kirjutud muna, kudamban lahjoitas Äipäivän kaikiš hristanuskondaližiš valdkundoiš.
Muna om londuzvägen da udessündundan veroline znam. Hristanuskondas äipäivmuna znamoičeb kut Sündun Grob, ninga uden elon zavodind-ki; s.v. hristanuskondaližile nece om muštatuz Iisusan Hristan eläbzdusen polhe, päzutandas da igähižes elos todesižiden uskondaližiden täht.


Senderson Uill.
Uill Senderson (angl. i franc.: "Will Sanderson"; sünd. 26. semendku 1980, Vankuver, Britanine Kolumbii, Kanad) om kanadalaine TV- da kinoakt'or.
Kar'jer.
Uill tegihe tutabaks mödradon tagapäi Uve Boll-režissöranke; taughui Bollan kompjutervändoiden ekranizacijoiden rivhe, n. k. «Kolnuziden kodi», «Üks'jäine pimeduses», «Bladrein», «». Vl 2007 fil'mzihe mugažo Bollan «»-fil'mas kut pärolin edestai.
Nenehesai fil'mzihe kanadižiš da amerikaižiš serialoiš dai TV-fil'miš epizodižidenke rolidenke.


Krimantatarlaižed.
Krimantatarlaižed (,) vai (harvašti) krimalaižed (,) om eläb rahvaz Krim-pol'sarel da toižiš maiš (oz., 100..150 tuhad ristituid elädas Turkanmas).
Rahvahan lugumär om läz 500 000 ristituid Krimas, se om läz 10..12 % Kriman ristitištos. Pagištas krimantataran kelel, mugažo venän i ukrainan kelil. Oma islamanuskojad.
Kriman tatarlaižed formiruisoiš erižeks rahvahaks 14.−15. voz'sadoil. Toižen mail'man voinan aigan krimantatarlaižiden enambuz ezini fašistižen Saksanman polel, sikš vl 1944 rahvaz oli deportiruidud Krimaspäi. Nügüd'aigaižed postnevondkundaližed valdkundad hondostadas necidä aigtegod. Kriman de fakto ühtištoituz Venämanke heraštoiti sur'kulud käraidust krimantatarlaižiden (enambusen heišpäi) keskes.
Levedad mel't vaste, krimantatarlaižed ei olgoi Kriman igähižen rahvahan. Krimantatarlaižed i kazanin totarlaižed oma erazvuiččed rahvahad, hot' molembad sunnitižen islaman polenpidajad ičeze enambuses.


Lakki Ken.
Ken Lakki (; sünd. 1985, Dallas, Tehas, AÜV) om amerikalaine akt'or da prodüser.
Biografii.
Om sündnu vl 1985 Dallas-lidnha, kurdižlamanoiden kanzha. Sirdi Los Andželesha jäl'ges üläškolan lopindad.
Fil'mzihe erazvuiččiš serialoiš, n. k. «Doktor Haus», «Smolvilin peitused», «CSI» da m. e..


Zdvižen'.
Zdvižen' (vai Zdvižen'jad;,) om üks' hristanuskondan kaikiš surembiš praznikoišpäi (pühänikoišpäi). Praznikoitas sügüz'kun 27. päiväl ortodoksižiš valdkundoiš (14. päiv vanhan stilin mödhe), katolikad — 14. päiväl sügüz'kud, Sündun Ristan sandan oiktastuseks ph. Jelenal vl 326.


Radonic.
Radonic (vai "Радуница",) om üks' hristanuskondan praznikoišpäi (pühänikoišpäi). Praznikoitas päivnouzmslavižiš valdkundoiš (eriližin Vaugedvenämas, Venämas da Ukrainas), Radonican Nedalin tožnargen (kevädel, kahtenz' nedal' Äipäivän jäl'ghe).
Nece om Vaugedvenäman valdkundpraznik. Radonic om mugažo lebupäiv erazvuiččiš Venäman regionoiš (ozutesikš, Saratovan, Bränskan, Orenburgan agjoiš, eskai Adigejan Tazovaldkundas, i m. e.). Uskondaližed muštištatas kolijaižid dai mändas kaumištoihe «ihastoitta» heid: turutadas mujutadud munid kaumadme, valadas kaumid oludel, lodaitas keskneze. Kaumišton taga rauhad mehed kargaitas. Ehtal pestas kül'betiš (Vaugedvenämas da Ukrainas). Venäman pohjoižiš agjoiš johtutadas kazvatajid pertiš vaiše i jädas kodiš.


Inkerman.
Inkerman (ven. i,) om lidn Kriman suves.
Vll 1976 erigoittihe eländpunktad Sevastopolišpäi i nimitihe lidnad "Belokamensk:aks", se oli vauktan kiven purtkeks sauvomha. Vspäi 1991 lidn nimitase nügüdläižikš raudtestancijan mödhe.
Om Krim-pol'saren südäimes. Inkerman mülüb Sevastopolin lidnnevondkundha da ei mülü Kriman Tazovaldkundha.
Vl 2011 Inkermanan eläjiden lugu oli 11 884 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 12 442 eläjad vl 1989.


Simferopol'.
Simferopol' (ven.: "Симферополь", ukr.: "Сімферополь", krim.-tat.: "Акъмесджит") om Kriman lidn, sen administrativine keskuz.
Vl 2013 Simferopolin eläjiden lugu om 362 366 ristitud. Pind om läz 107 km².
Simferopolin pämez' om Viktor Nikolajevič Agejev.


Ščelkino.
Ščelkino (ukr.: "Щолкіне", ven. "Щёлкино", krim.-tat.: "Şçolkino") om lidn Krimas.
Vl 2012 Ščelkinon eläjiden lugu om 11 194 ristitud. Pind om läz 34 km².


Nigerii.
Nigerii (angl.: "Nigeria"), Nigerijan Federativine Tazovaldkund (angl.: "Federal Republic of Nigeria") om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Se om Afrikan kaikiš suremb valdkund eläjiden lugumäran mödhe. Pälidn — Abudž.
Nigerii om MTO:n da KEVO:n ühtnii.
Keled da valdkundan nimed niil.
Beninan, Nigerijan da Kamerunan kel'kart.
Sikš ku Nigerijas lugetas 514 eläbil kelil, ka valdkundan üks'jäine oficialine kel' om anglijan kel'.
Man rahvahan tobj pala pagižeb kahtil kelil da enamba sidä. Avaras levitadud keled: edo, fula, hausan kel', igbon kel', joruban kel', kanuri. Tahol'žed keled käviutadas lodamha da kirjutamha lehtesištol. Erasid niišpäi opetas školiš.
1980-nzil vozil kaiknigerijaine kirjamišt om ratud, latinan kirjamišton pohjal. Sidä kävutadas erazvuiččiš Nigerijan keliš.
Istorii.
Voz'sadoil 8.-14. Nigerijan territorii oli transsaharan kalaidajiden Kanem Borno-imperijan palaks, kudamban ohjastajad kändihe islamha vl 1085.
Vl 1960 redukun 1. päiväl Nigerii, Suren Britanijan kolonijan oldes, sai ičeze ripmatomut. Kolonizatorad andoiba eläjiden palale (joruba-heim) hristanuskondan anglikašt formad.
Vozil 1967-1970 rahvahanikoiden soda tegihe valdkundas. Maiden unitarizacijan naprind vei sodaha, sikš ku islamižed pohjoižmad ei olend hökkähtunuded unitarizacijanke.
Valdkundan päižed politižed partijad oleliba kel'don al pordon aigad (vozil 1966-1978, 1984-1989 da 1993-1998), sikš miše formiruihe niid etniž-regionaližen tundusen pohjal.
Jäl'gmäine Nigerijan Konstitucii tuli väghe vl 1999 semendkun 29. päiväl, nece om videnz' valdkundan konstitucii ripmatomuden aigas.
Geografii.
Ma röunatab: päivlaskmas — Beninanke (röunan piduz — 809 km), pohjoižes — Nigeranke (1608 km), homendezbokas — Čadanke (85 km), päivnouzmas — Kamerunanke (1975 km). Ühthine röunoiden piduz om 4477 km. Nigerii sijadase Gvinejan lahtan randpolel. Ühthine merenrandišton piduz — 853 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim — Čappal Vaddi-mägi (2419 m), se sijadase Tarab-štatal.
Niger- da Benue-joged jagadas mad kaks'haz: Mererandaline tazangišt sijadase sen suvipalas; pohjoižpalas madalad mägitazangištod dominiruidas. Čirakoiden čep' om Mererandaližen tazangišton päivlaskmas, pidust' randpol't. Nece tazangišt venub jogiden sagedmaiš. Madalad mägitazangištod — ned oma Jorub-plato Niger-jogen päivlaskmpolehe da Udi-plato sen-žo jogen päivnouzmpolehe. Edemba Pohjoine mägitazangišt sijadase, sen korktuz vajehtelese 400-600 metraspäi enamb mi 1000 metrhasai. Sen kaikiš korktemb pala om Džos-plato, kudamban kaikiš korktemb čokkoim — Šere-mägi (1735 m). Pohjoine mägitazangišt lodehes kändase Sokoto-tazangištoks, a homendezbokas — Born-tazangištoks.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, kivivoi, kivihil', metallad (raudkivend, cink, tin, hahktin, niobii), toižed varad — mouckivi, väghine mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, armijan päkäsknik — hän-žo. Rahvaz valičeb prezidentan, sen valdatusiden strok om 4 vot, enamba mi 2 strokud jäl'geten ei sa. Armijan lugumär — 85 tuhad mest.
Käskusenandai tobmuz om kaks'kodiine Nacionaline Suim ("The National Assembly"). Sen üläkodi om Senat (109 ristitud). Senatan ezitajid valitas relätivižen enambuden mažoritarižen sisteman mödhe (36 koumemandatišt ümbrikod, 1 om üks'mandatine). Senatan ezimez' valičese Senatan ezitajil. Suiman alakodi om Ezitajiden palat (360 ristitud). Alakodin ezitajid valitas üläkodin ezitajiden kartte. Kaikiden ezitajiden valdatusiden strok om 4 vot. Nügüd' centristad valdoitas (Nigerijan Rahvahaliž-Demokratine Partii, NRDP).
Nigerijan järgenduseližed pävaličendad oliba vl 2015 keväz'kun 28-29. päiväl, valitihe valdkundan parlamentan ühtnijoid da prezidentad. Nügüdläine prezident om Mohammadu Buhari (sai 53,96%), semendkun 29. päiväl tuleškanzi radho, se om hänen ühtenz' strok.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Nigerijan administrativiž-territorialine jagand."
Nigerijan ma om jagadud 36 štatha (angl. "state"-sana znamoičeb «valdkund») da 1 federaližhe pälidnan territorijha (angl. "Federal Capital Territory"), kudambad iče alajagase 774 territorijha sijaližen ičeohjastusenke ("Local Government Area, LGA"). Vl 1960 vaiše 3 territorijad oli, niid sädihe etnižen da religijan tundusen pohjal, a aigan jokstes niid henozihe 36 štatha.
Eläjad.
Kaik 8 lidnad enamba mi millionanke eläjid om Nigerijas (surembaspäi penembha): Lagos, Kano, Ibadan, Kadun, Port Harkort, Benin Siti, Maiduguri da Zaria.
Religii.
Uskolaižed oma islamanuskojad (50%), hristanuskojad (40%) da sijaližiden veroiden kaičijad (10%).
Šariatan käskused oma väges 12 valdkundas (9 valdkundas — kaikel territorijal).
Hristanuskondan konfessijad: anglikanilaižed (20 mln), katolikad (20 mln) da videndenkümnendenpäivänuskojad (18,2 mln).
Kul'tur.
Etnižiden gruppiden äjüz märičeb Nigerijan rahvahanmuzikan stilid. Kaikuččel etnosal ičeze veroližed soitod da pajod oma.
Kuvatud Nigerijas täuz'piduzližiden fil'miden lugumär ühten voden ülitab 800 (2nz' sija mail'mas Indijan jäl'ghe). Man kinoindustrijan nimitadas Nollivudaks, Gollivudan analogijan mödhe. Ühten fil'man keskbüdžet — US$15,000.
Ižanduz.
Nigerii om golliden afrikanine valdkund suren kivivoin eksportanke (8nz' sija mail'mas vl 2007). Kivivoin eksportižed sortad nimitase «Bonny Light» da «Forcados». Kivivoin ližaks, sur' eksportine znamoičend om kakaonbabuil da räzinal (sidä kesken londuseližes kaučukaspäi). Nigerii om kivivoin üks' päeksportirujišpäi Päivlaskmaižen Evropan da AÜV:oiden täht. Valdkundan kogosüdäiprodukt US$2400 ühthe henghe (vl 2009). 70% kanzoid eläb alemba mi gollüden tazopind. Ristitud radnikoitas maižanduses (70%), tegimištos (10%) da holituzsferas (20%). Erased rajonad mokičese elektroenergijan mairhes, hubiš teiš da redukahas jondvedespäi.


Muju.
Muju om elektromagnitižen sädegoičendan kvalitativine subjektivine harakteristik optižes diapazonas.
Mujun harakteristik märičese fiziologižen nägemižmujandan pohjal da rippub fizikan, fiziologijan da psihologijan faktoroišpäi: ristitun individualižuz, spektran mülünd, mujun da loštusen kontrast vauktusen purtkidenke ümbrištos, toižen materialižen objektan olend olmas.
Pagištes jogapäiväližel kelel, muju om "mujand", kudambad ristit sab vauktusen sädegiden ozaidusen aigan hänen sil'mhä. Ühtejiččed vauktusen painuded kuctas erazvuiččid mujandoid.
Päižed spektraližed mujud.
Nene mujud erašti nimitadas völ jumalanbemblen mujuikš.


Rusked muju.
Rusked muju om spektraline (jumalanbemblen) muju.
Kävutadas vedatamha kenen-se tarkust mihe-se. Mugažo se om varusen muju.
Ozoitez.
Rusked korend päliči joges rippub (jumalanbembel').
*


Sudak.
Sudak (ven. da ukr.: "Судак", krim.-tat.: "Судакъ / Sudaq") om Kriman lidn tazovaldkundan alištusenke. Lebutaho sijadase pol'saren suvipäivnouzmas, Mustmeren Sudakan karan randal.
Eländpunktan aluz om pandud 3. voz'sadal meiden erad. Keskaigan lidnan nimitused oliba: Sugdei (), Soldai () i Surož (). Nimitadud Sudak:aks Osmanan imperijan aigan (1475-1783); «sudag»-sana znamoičeb «mäged vedenno». Om oficialiženke lidnan statusanke vspäi 1982.
Sudak om ühtennimižen lidnanümbrikon üks'jäine lidn, 1 lidnanvuitte žilo da 14 küläd mülüdas ümbrikho mugažo. Matkad Simferopolihesai om 69 km orhal, 102 km avtotedme. Lähembaine lidn om Vanh Krim 36 km pohjoižhe orhal. Lähembaine raudtestancii om Feodosijas 55 km pohjoižpäivnouzmha.
Vl 2012 Sudakan eläjiden lugu oli 15 368 ristitud. Kaikiš suremb lidnan i ümbrikon ristitišt om nügüd' (2017), ümbrikon ristitišt — 32 674 eläjad (2017). Rahvahad (lidnan eläjad vn 2014 rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,2%): venälaižed — 63,8%, krimantatarlaižed — 16,9%, ukrainalaižed — 12,3%, totarlaižed — 1,6%, vaugedvenälaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,7%, toižed — 1,7%, rahvahuden ozutandata — 2,3%.
Tehtas erazvuittušt vinad, rozanvoid. Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas, ned-žo ühtenzoittas ezilidnoidenke da lähižidenke lidnoidenke.


Krasnokamenk (Jaltan rajon).
Krasnokamenk (ven.: "Краснокаменка", ukr.: "Краснокам'янка", krim.-tat.: "Qızıltaş / Къызылташ") om lidnanvuitte žilo Krimas läz Jalt-lidnad.
Vl 2012 Krasnokamenkan eläjiden lugu om 1 023 ristitud. Pind om läz 1 km².
Se oli istorižišti grekalaine eländpunkt; nügüd' elädas venälaižed da krimantatarlaižed sigä.


Foros.
Foros (ven., ukr. i krim.-tat.: "Форос") om lidnanvuitte žilo Krimas. Sijadase Sevastopolišpäi suvhe da Alupkaspäi päivlaskmha.
Vl 2012 Forosan eläjiden lugu om 1982 ristitud. Pind om läz 3 km².


Saki.
Saki (ukr. i,) om lidn-kurort da lidnümbrik Kriman suvipäivlaskmas. Se om Sakin rajonan administrativižeks keskuseks, no ei ole rajonan palaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 14. voz'sadal. Se sai lidnan statusad vl 1952.
Geografijan andmused.
Sakinjärv sijadase lidnan da Mustmeren keskes, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Lidn otab järven pohjošt randad. Matkad Simferopolihesai om 45 km suvipäivnouzmha raudtedme. Lähembaine Jevpatorii-lidn da port sijadase 20 km päivlaskmha raudtedme vai avtotedme. "Saki-raudtestancii" om olmas «Simferopol' — Jevpatorii»-jonol vspäi 1915.
Klimat om ven meren kuivahk päipaštokaz. Heinkun lämuz +22,7 C°, vilukun +1,3 C°, voden keskmäine lämuz +11,8 C°. Paneb sadegid 443 mm vodes, kuidme läz tazomäras. Kovad tulleid stepišpäi oleskeldas paksus.
Eläjad da ižanduz.
Vl 2014 Sakin eläjiden lugu oli 23 400 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 31 990 eläjad.
Ižandusen päsarakod oma turizm (äiluguižed sanatorijad da pansionatad), sömtegimišt (leibänkombinat, maidtegim), mugažo raudbetontegesiden pästand om olmas. Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos.
Irdkosketused.
*


Krasnoperekopsk.
Krasnoperekopsk (ven. i krim.-tat.: "Красноперекопск", ukr.: "Красноперекопськ") om lidn Krimas.
Vl 2013 Krasnoperekopskan eläjiden lugu om 29 564 ristitud. Pind om läz 22 km².
Krasnoperekopskan nügüdläine pämez' om Taras Filipčuk.


Džankoi.
Džankoi (ven., ukr. da krim.-tat.: "Джанкой") om lidn Krimas.
Vl 2014 Džankoin eläjiden lugu om 35 700 ristituid. Pind om läz 26 km².
Džankoin nügüdläine pämez' om Arkadii L'vovič Zaidman.


Belogorsk (Krim).
Belogorsk (ven.: "Белогорск", ukr.: "Білогірськ", krim.-tat.: "Qarasuvbazar") om lidn Krimas.
Vl 2012 Belogorskan eläjiden lugu om 18 199 ristitud. Pind om läz 5 km².
Belogorskan nügüdläine pämez' om Al'bert Osmanovič Kangijev.


Bahčisarai.
Bahčisarai (ven. i,) om lidn Krim-pol'saren suves. Se om Bahčisarain rajonan administrativine keskuz.
Vl 1532 panihe eländpunktan alust Kriman hankundan pälidnaks i oli sil vhesai 1783.
Lidn sijadase Sevastopol' — Simferopol' pol'tel, 150..300 m ü.m.t. korktusil.
Vl 2012 Bahčisarain eläjiden lugu oli 26 363 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 27 549 eläjad vl 2001.
*


Armänsk.
Armänsk (ven.: "Армянск", ukr.: "Армянськ", krim.-tat.: "Эрмени Базар") om lidn Krimas.
Vl 2012 Armänskan eläjiden lugu om 22 468 ristitud. Pind om läz 16 km².
Armänskan nügüdläine pämez' om Valentin Valentinovič Demidov.


Alušt.
Alušt (ven., ukr. i krim.-tat.: "Алушта") om lidn Krimas.
Vl 2012 Aluštan eläjiden lugu om 28 642 ristitud. Pind om läz 7 km².
Aluštan nügüdläine pämez' om Stanislav Kolot.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 6. voz'sadal meiden erad kuti "Aluston-lidnuz".


Alupk.
Alupk (ven., ukr. i krim.-tat.: "Алупка") om lidn Krimas.
Vl 2012 Alupkan eläjiden lugu oli 8 497 ristitud. Pind om läz 4 km².


Sakinjärv.
Sakinjärv (,) om pen' järv Kriman suvipäivlaskmaižel randal.
Nece om solakaz järv, kudamb om läz Saki-lidnad. Pind om 9,7 km². Madal järv, kaikiš znamasižemb süvüz om pol'tošt metrad.
Limanan augotižlibundanke, om erigottud Mustmerespäi, vedhudetoi. Jagoihe järved seičeme palaha padoseinil. Ottas järvespäi eriližid reduid, kävutadas niid lekarinmetoile.


Koktebel'.
Koktebel' (ven. i ukr.: "Коктебель", krim.-tat.: "Коктёбель") om lidnanvuitte žilo Krimas läz Feodosijad.
Vl 2012 Koktebelin eläjiden lugu om 2 833 ristitud. Pind om läz 8 km².
Sijaližed kül'bendrandad tehtas Koktebel' lujas populärižeks turistoiden kesked.


Bruks Amanda.
Amanda Keit Bruks (; sünd. 21. kezaku 1981, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV) om amerikalaine aktris.
Biografii.
Om sündnu vl 1981 Nju Jork-lidnha, Džozef Bruks-muzikantegijan kanzha. Hänel om mugažo Nikolas-veik.
Fil'mdase vlpäi 2002. Hänen kaikiš tetabambad kinoradod oma «Dinozavroiden soda»- da «Kadotud perandad»-fil'miš.


Kornelius Kurt (akt'or).
Kurt Kornelius (; sünd. 22. kezaku 1973, Hantington Bič (Kalifornii), AÜV) om amerikalaine akt'or.
Biografii.
Om sündnu Kalifornii-štatan Hantington Bič-lidnha. Fil'mzihe 9 vozišpäi erazvuiččiš serialoiš epizodižil rolil. Openzihe sijaližes teatrkolledžas. 1990-nzil vozilpäi ezini «South Coast Repertory»-teatran päscenal. Edelespäi jätksi fil'matas kut jo professionaline akt'or Gollivudan fil'miš da TV-serialoiš, mugažo radoi kut änetoitandan akt'or.
Hänen kaikiš tetabambad rolid oliba «Beverli Hillz 90210»- da «Ken Samanta om?» (angl. "Samantha Who?")-serialoiš.


Viborg (Danii).
Eläjiden lugu om 94,393 ristitud (2013), a pind — läz 1474 km2. Nügüd'läine lidnan pämez' om Sören Pape Pulse.


Lund.
Eläjiden lugu om 82,800 ristitud (2010), a pind — läz 26 km2.


Varghuz (lidn).
Varghuz (suom. i roč.: "Varkaus", edel 1929 vot "Warkaus") om lidn Suomenman suvipäivnouzmas, Pohjoižsavo-provincijas.
19. voz'sadan lopuspäi sauvoškanzihe tegimid eländpunktas. Vl 1929 sädihe erižen kundan, se sai lidnan statusad vl 1962. Lidnan ühthine pind om 524,48 km², sidä kesken kuivma 385,62 km², sokaz ma om nelländez (138,86 km²). Nügüdläine lidnan pämez' om Hannu Cupari.
Vozil 1980-1995 eläjiden lugu oli läz 26 tuh. ristituid. Vn 2014 andmusiden mödhe, suomen kel' om mamankeleks 96,9% täht lidnalaižišpäi, ročin kel' — 0,2%, toižed keled — 2,8%.


Oiged sektor.
«Oiged sektor» () om ul'traoiged nacionalistine organizacii da politine partii, kudamb om tehmas Ukrainas. Erased purtked, eriližin Venämas (ozutesikš, «RT»-kanal), arvoitas «Oiged sektor» kut neofašistine ekstremistine gruppiruind.
Pämez' — Dmitrii Jaroš. Ühtnijoiden lugu om 5—10 tuhad ristutuid; ei kaik heišpäi oma ukrainalaižed (heiden kesked, päivlaskmaižen pressan erazvuiččiden tedotusiden mödhe, om äi evrejalaižid-ki).
Radmine.
Tegihe tetabaks ičeze kauktan pozicijan tagapäi ukrainižen krizisan aigan. Organizacijan tegendad venälaižes SMI:s kuctas erasišti „aznoičendakcijoihe“.


Marijampole.
Marijampole (, vozil 1955-1989 nimitihe "Kapsukas", mž. litv.) om lidn Litvanman suvipäivlaskmas.
Lidn sijadase Šešupe-jogen randoil. Matkad Vil'nüshasai om 139 km päivnouzmha, Kaunashasai om 50 km pohjoižpäivnouzmha.
Vl 2008 eläjiden lugu oli 47 010 ristitud, heišpäi 97% oma litvalaižed.
Irdkosketused.
*


Seong Dže-gi.
Seong Dže-gi (; sünd. 11. sügüz'ku 1967, Tegu, Suvikorei — kol. 26. heinku 2013, Seul, Suvikorei) oli suvikorejalaine antifeminizman aktivist da liberalizman ideolog.
Vl 2013 ičtazrikoi rahoiden olmatomuden tagapäi valdkundmaksoiden maksmižen täht. Jäl'ges hänen surmad sijaline kund tegi händast todesižeks gerojaks.


Samoilova Tat'jana.
Tat'jana Jevgen'jevna Samoilova (; sünd. 4. semendku 1934, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 4. semendku 2014, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine aktris.
Biografii da kinokar'jer.
Oli sündnu vl 1934 Leningradha (nüg. Piter), Jevgenii Samoilov-akt'oran kanzha. Vl 1937 hän sirdi Moskvha kanzanke.
Oli debütiruinu kut aktris «Meksikalaine»-fil'mas (1955) Marijan roliš. Vl 1957 fil'mzihe «Kur'ged lendas»-fil'mas i oti sur'kulud satust kinofestivalil Kannoiš, kus tegihe «Apel'sinpu»-premijan laureataks (fil'm-žo hänenke päroliš oti «Kundaline pal'mveza»-premijad). Samoilovan toižed znamasižed rolid oliba «Oigendamatoi kirjeine»- da «Anna Karenina»-fil'miš.
Oli lähtnu mehele nell' kerdad; ezmäine naimiželoišpäi oli Vasilii Lanovojanke. Hänel om poig (Sergei, s. 1969) koumandes naimiželospäi, dai poigantütär. Tat'jana Samoiloval läz ei ole fil'mdandoid kinos kanzproblemoiden tagapäi.
Vl 2014 om kolnu 80. sündundpäivän ühtes moskvižiš läžundkodišpäi.


Nazarova Margarita (cirkartist).
Margarita Petrovna Nazarova (; sünd. 26. kül'mku 1926, Lapsenžilo, Leningradan gubernii, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 25. reduku 2005, Alauz'lidn, Alalidnan agj, Venäma) oli nevondkundaline i venälaine cirkartist (tigroiden dressirui) da aktris. Oli (1969).
Tegihe populärižeks jäl'ges «Jonoikaz reis»-fil'man pästandad, kus hän oli päroliš. Hän oli naindas Konstantin Konstantinovskijanke (k. 1970), heiden jäl'ghe jäiba poig da poigantütär.


Mors.
Mors om estilaižen da venälaižen keitandoiden gaziruimatoi i verestai jom. Tehtas mecmarjoišpäi (tobjimalaz bolaspäi da/vai garbolospäi) vai fruktoišpäi (lujas harvašti, kc. fruktmors), saharsiropan da jondveden ližandanke.
Kävutadas alkogoližiš jomiš.


Vašington.
Vašington om mugažo familii; sen kaikiš tetabamb kandai oli Džordž Vašington.


Doneckan Rahvahaline Tazovaldkund.
Doneckan Rahvahaline Tazovaldkund (ven.: "Донецкая Народная Республика", ukr.: "Донецька Народна Республіка") om valdkundaline formiruind Evropas rahvahidenkeskeižeta tundištuseta. Pälidn om Doneck. Om olmas kut Ukrainan Doneckan agjan pala, kudamban sijaližed aktivistad (polkmehed) kontroliruitas.
Doneckan Tazovaldkundan pämez' om Aleksandr Zaharčenko. Rahvahan nevondkundan ezimez' om Denis Pušilin.
*


Luganskan Rahvahaline Tazovaldkund.
Luganskan Rahvahaline Tazovaldkund (ven.: "Луганская Народная Республика", ukr.: "Луганська Народна Республіка") om valdkundaline formiruind Evropas rahvahidenkeskeižeta tundištuseta. Pälidn om Lugansk. Om olmas kut Ukrainan Luganskan agjan pala, kudamban sijaližed aktivistad (polkmehed) kontroliruitas.
Luganskan Rahvahaližen Tazovaldkundan pämez' om Igor' Plotnickii.
*


Sirin Väčeslav.
Väčeslav Aleksandrovič Sirin (,; sünd. 3. sügüz'ku 1924, Moskv, NSTÜ — kol. 12. sügüz'ku 1970, Tallidn, Estinman NST, NSTÜ) oli nevondkundaline (estilaiž-venälaine) teatr- da kinoakt'or.
Biografii.
Väčeslav Sirin oli sündnu vl 1924. 1950—1960-nzil vozil radoi, dai tegihe aks.
Oli harvas fil'mzihe. Üks' tetabiš kinoradoišpäi om Motä-matrosan rol' «Jonoikaz reis»-fil'mas (1961).
Om kolnu vl 1970. Hänen ak oli Vera Födorova-Sirina, oli mugažo Estinman NST:n arvostadud artistan. Poig om Aleksandr Sirin (Venäman rahvahan artist).


Jun Hen Sik.
Jun Hen Sik (; sünd. 7. eloku 1984, Inčhon, Suvikorei — kol. 26. sulaku 2003, Seul, Suvikorei), baptine nimi oli "Antonio", oli suvikorejalaine runokirjutai da LGBT- (gei-) aktivist.
Hän kirjuti Jukvudang'"- ("육우당"), Sol'geon'"- ("설헌") da Midong'"- ("미동") psevdonimiden al. Sulakun vl 2003 Jun Hen Sik rikoi ičtaze protestuides gejiden diskriminacijad vaste.


Morris Anna Mersedes.
Anna Mersedes Morris (; sünd. 6. kül'mku 1977, Šarlott (Pohjoižkarolin), AÜV), om mugažo tetab kut Mišel' Daimond (angl.: "Michelle Diamond"), om amerikalaine professionaline kaskadör da Gollivudan aktris.
Kar'jer.
Ezini kaskadöran ningoiš TV-serialoiš da fil'miš kut «Rindhankatuz», «Noid Beverli Hillzaspäi», «CSI», «Forsaž 2» i m. e.. Hän mugažo om aktrisan-ki.


Kein Tailer.
Tailer Kein (; sünd. 20. viluku 1982, Čattanug, Tennessi, AÜV) om amerikalaine aktris.


Soitoine.
Soitoine om populärine kaikes mail'mas il'msoit. Sil om znamasine rol' mail'man kul'turas.


Uz'venäman Konfederacii.
Uz'venäman Konfederacii (Tazovaldkund) (vai "Конфедеративна республіка Новоросія", vai "Конфедеративная Республика Новороссия"), vai Rahvahaližiden Tazovaldkundoiden Ühtištuz (RTÜ;) oli konfederativine valdkundanvuitte formiruind rahvahidenkeskeižeta tundištuseta. Oli olmas datoil: 24. semendku 2014 — 18. semendku 2015. Sijazihe Evropan suvipäivnouzmas. Oli Ukrainan palaks faktižišti.
Meletuz Uz'venäman sädandas šingotihe aktivižin massinformacijan sarakon pästandoiš, Internetas da kundaližes mel'pideges. Ottihe nimed Uz'venäma-istoriž-geografižes agjaspäi. «Valdkund» kogoni muga nimitadud Doneckan Rahvahaližes Tazovaldkundaspäi dai «Luganskan Rahvahaližes Tazovaldkundaspäi». Ei olend valdkundoid mail'mas, kudambad tundištižiba Uz'venämad. Čihozi nenihe-žo «tazovaldkundoihe».
Ezini toižid projektoid — Uz'venäman olnuded territorijaližed pretenzijad: Har'kovan, Odessan, Dnepropetrovskan, Zaporožjen, Hersonan i Nikolajevan Rahvahaližed Tazovaldkundad.


Mikus Tomas.
Tomas Mikus (saks. i mad'j.: "Thomas Mikusz"; sünd. 24. reduku 1970, Ven, Avstrii) om avstrijalaiž-amerikalaine kino- da änetoitandan akt'or.
Änetoitab erazvuiččid personažid kompjutervändoišpäi dai mul'tfil'mišpäi.


Armastusen tippud.
«Armastusen tippud» () om meksikaine TV-serial dram-žanras.
Kaik om 80 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vlpäi 1996 vhesai 1998.


Suomenkel'ne Vikipedii.
Suomen Vikipedii (ičeze nimituz: "Suomenkielinen Wikipedia") om joudai enciklopedii suomen kelel, Vikipedijan suomenkel'ne jaguz latinan kirjamišton pohjal.
Se om avaitud 2002-nden voden uhokul.
Statistik.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Estin Vikipedii.
Estin Vikipedii () om joudai enciklopedii estin kelel, Vikipedijan estinkel'ne jaguz.
Se om avaitud 2003-nden voden tal'vkul.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Mad'jaran Vikipedii.
Mad'jaran Vikipedii (mad'j.: "Magyar Wikipédia") om joudai enciklopedii mad'jaran kelel, Vikipedijan mad'jarankel'ne jaguz.
Se om avaitud 2003-nden voden heinkul.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän).


Džekman Hju.
Hju Maikl Džekman (; sünd. 12. reduku 1968, Sidnei, Avstralii) om avstralijalaiž-amerikalaine kino- da TV-akt'or dai prodüser.
Luja kinopublik tedab händast «Iks-Ristitud»-kinofranšizan tagapäi, kus hän oli Hahm-mutantan roliš. Äjad kinoarvostelijad lugedas Džeksonan pärol' «Tabanuded»-trilleras hänen kinokar'jeran ladvaks.
Hänel om «Kuldaline globus»- (2013), «Toni»- (2004) da «Emmi»- (2005) premijad; oli mugažo nominantan «Oskar»- (2013), «BAFTA»- (2013) da «Kuldaline globus»- (2002) premijoile.
Hänen ak om Deborra-Li Förness. Heil om üks' tütär da üks' poig: Oskar Maksimilian da Ava Eliot.


Dem'janenko Aleksandr.
Aleksandr Sergejevič Dem'janenko (; sünd. 30. semendku 1937, Sverdlovsk, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 22. eloku 1999, Piter, Venäma) oli nevondkundaline da venämalaine akt'or. (1991).
Hän om hüvin tetab kut Šurik ("Ol'šoi") — populärižiden fil'miden riven kinopersonaž. Kaikiš tetabambad rolid oliba «Operacii «I» da toižed Šurikan ozaitelemižed»-, «Kavkazalaine tabanu vai Šurikan uded tegod»- da «Ivan Vasil'jevič vajehtab professijan»-fil'miš.


Förness Deborra-Li.
Deborra-Li «Deb» Förness (; sünd. 8. tal'vku 1955, Sidnei, Uz' Suviuel's, Avstralii) om avstralijalaine kino- da TV-aktris, režissör dai prodüser.
Hän om Hju Džekmanan ak.


Lamborghini Estoque.
«Lamborghini Estoque» om italijalaižen «Lamborghini»-kompanijan konceptavto sedan-klassas.
Vl 2008 om ezitadud Parižan avtosalonal.


Lamborghini Egoista.
«Lamborghini Egoista» — oiktan polen nägu.
«Lamborghini Egoista» om italijalaižen «Lamborghini»-kompanijan koncept/sportavto kupe-klassas.
Projekt om ezitadud vl 2013. Üks'jäine egzemplär om pästtud vl 2014.


Jaguar XK8.
«Jaguar XK8» om britanijalaižen «Jaguar»-kompanijan sportavto rodster-klassas. Mülüb «Jaguar XK»-avtoserijaha.
Projekt eziti vl 1996. Om pästtud vlpäi 1998.


Aston Martin DB9.
«Aston Martin DB9» om britanižen «Aston Martin»-kompanijan kebnavto kupe-klassas.
Pästtihe avtod vlpäi 2004 vhesai 2016. Jäl'ghetulii — Aston Martin DB11.


Aston Martin DB5.
«Aston Martin DB5» om britanižen «Aston Martin»-kompanijan kebnavto kabriolet-klassas.
Avto oli pästtud vlpäi 1963 vhesai 1965. Kävutihe fil'mdamha romanid Džeims Bondas.


Ascari KZ1.
«Ascari KZ1» i «Ascari Ecosse».
«Ascari KZ1» om britanižen «Ascari Cars»-kompanijan kebnavto kupe-klassas. Edel sidä pästtihe «Ascari Ecosse»-avtod.
Pästtihe avtod vspäi 2003 vhesai 2010. Jäl'ghetulii — «Ascari A10».


Bugatti EB110.
«Bugatti EB110» om francižen «Bugatti»-kompanijan kebnavto kupe-klassas.
Avto oli pästtud vlpäi 1991 vhesai 1995.


Bugatti ID 90.
«Bugatti ID 90» om francižen «Bugatti»-kompanijan konceptavto kupe-klassas.
Avto om ezitadud vl 1990.


Ahtisaari Martti.
Martti Oiva Kalevi Ahtisaari (mugažo suomen kelel; sünd. 23. kezaku 1937, Viipur, Suomenma (nüg. Venäman Leningradan agjas)) om politikanmez', kudamb oli Suomenman prezidentan (vozil 1994-2000).
Om Nobelän premijan kožundas laureat (2008.).


Cadillac Escalade.
«Cadillac Escalade» om amerikalaižen «Cadillac»-kompanijan avto "off-road venicle"-klassas.
Avto oli pästtud vlpäi 1999 vhesai 2013.


Caparo T1.
«Caparo T1» om britanijalaižen «Caparo»-kompanijan sportavto kupe-klassas.
Avton 25 egzemplärad oma pästtud vl 2005.


Chrysler ME Four-Twelve.
«Chrysler ME Four-Twelve» (vai «Chrysler ME 4-Twelve») om amerikalaižen «Chrysler»-kompanijan konceptavto kupe-klassas.
Om annonsiruitud vn 2004 vilukul.


Tün' valdmeri.
Tün' valdmeri da sen kaikiš süvemban čokkoimen sijaduz.
Tünen valdmeren süvüziden kart. Äi šingotajid vulkanoid da süvid joksmusid ümbärtas valdmert.
Tün' valdmeri om kaikiš järedamb valdmeri Mal pindan da süvüden mödhe. Evrazii- da Avstralii-kontinentad sijadase päivlaskmas sišpäi, Pohjoižamerik da Suviamerik — päivnouzmas, Antarktid — suves.
Tün' valdmeri levigandeb pohjoižespäi suvehe läz 15,8 tuhad km, päivnouzmaspäi päivlaskmaha 19,5 tuh. km. Pind südäimeridenke — 179,7 mln km², kesksüvüz — 3984 m, veden mülü — 723,7 mln km³ (se-žo südäimerita: 165,2 mln km², 4282 m da 707,6 mln km³).
Tünen valdmeren (dai kaiken Mail'man valdmeren) kaikiš lujemb süvüz — 10994 m ± 40 metrad (Marianižen kurnun Čellendžeran pohjatoi meritaho). Läz 180:nt meridianad datan vajehtusen pird mäneb kaiken valdmeren kal't.
Etimologii.
Ispanine "Nunjes da Balboa"-konkistador oli ezmäižeks nähnuziš necen valdmeren evropalaižišpäi. Vl 1513 hän ičeze kaimdajidenke ristikoiči Panaman kaglusen da tuli tundmatoman meren randale. Nunjes da Balboa nimiti sidä "Suvimereks" (isp.: "Mar del Sur"), sikš miše hö tuliba lahten pohjoižrandale. Vl 1520 kül'mkun 28. päivän valdmeren avarudele "Fernan Magellan" ujui. Hän ičeze joukunke ristikoiči valdmeren Lämoimaspäi Filippinoiden sarihe 3 kus da 20 päiväs. Kaiken matkan aigan tün' sä seižui, ka Magellan nimiti valdmert "Tüneks valdmereks". Se nimi dominiruib mail'man geografijas nügüd'aigan-ki.
Edel 1917 vot venälaižil kartoil kirjutihe völ "Päivnouzmaine valdmeri", mugoine nimi tuli venälaižiden edelmatkajiden aigassai.
Südäimeriden nimikirjutez.
Päivlaskmaižes valdmeren palas pidust' Evrazijan randad oma: Beringan meri, Ohotskan meri, Japonijan meri, Japonijan südäimeri, Pakuine meri, Kitain Päivnouzmmeri, Filippinoiden meri.
Suvipäivnouzmaižen Azijan sariden keskes oma: Kitain Suvimeri, Javan meri, Sulumeri, Sulavesin meri, Balin meri, Floresmeri, Savumeri, Bandameri, Serammeri, Hal'maheran meri, Molukkan meri.
Pidust' Avstralijan randad oma: Uden Gvinejan meri, Solomonan meri, Korallidenmeri, Fidžin meri, Tasmanan meri.
Läz Antarktidan randad oma: Dürvilin meri, Somovan meri, Rossan meri, Amundsenan meri, Bellinshauzenan meri.
Pidust' Pohjoiž- da Suviamerikan randad eile merid, no järedad lahtad oma: Aläskan laht, Kalifornijan laht, Panaman laht.


Zenvo ST1.
«Zenvo ST1» (vai «Zenvo ST-1») om danijalaižen «Zenvo»-kompanijan kebnavto kupe-klassas.


Tokio.
Tokio (, lugetas «to:kö:», sana sanha «Päivnouzmaine pälidn») — Japonijan pälidn, sen administrativine, finansine, kul'turine, politine da tegimišton keskuz. Se om kaikiš järedamb administrativižen ühtnikon ekonomik mail'mas. Prefektur sijadase Honsü-saren suvipäivnouzmas, Kanto-tazangištol, seižub Tünen valdmeren Tokion lahten randal.
Tokio eile lidn juridižikš. Tokion prefektur, vai Tokion pälidnaine ümbrik, — se om Japonijan administrativine ühtnik. Mülüdas sihe 23 Tokion speciališt rajonad («Tokio-lidn»), Tam-agj da severz'-se sarid, sen ühtes Idzu-sared da Ogasavar-sar'.
Tokion aglomeracijan pind om 13 572 km², ristitišt — 35 682 460 ristitud (2011). Specialižiden rajoniden pind om 622 km², ristitišt — 8 967 665 ristitud (2011). Vl 2011 Tokion prefekturan ristitišt oli 13 185 502 ristitud.
Vl 1964 Kezaližed Olimpiadvändod oliba lidnas, ned lindäs Tokios möst vl 2020.
Administrativine status.
Pälidnaine ümbrik om üks'jäine valdkundas. Tokion ümbrik kogoneb 62 administrativižiš ühtnikoišpäi — ned oma lidnad, žilod, küläkundad. Vspäi 1943 Tokion 23 specialižel rajonal ühtejitte status om lidnoiden rindataden. Kaikuččes mugoižes rajonas ičeze lidnan pämez' om da ičeze lidnan nevondkund om.
Pälidnaižen ohjastuzkundan pämez' om kaikel rahvahal valitud gubernator. Ohjastusen päine pert' sijadase Sindzüku-rajonas. Sindzüku om pälidnaižen ümbrikon keskuz.
Päiči municipalitetas, valdkundaline ohjastuzkund ištub Tokios. Imperatoran pert'kulu (lidnuz) Tokios om japonižiden imperatoriden pärezidencii.
Tokion ümbrikoiden administracii ohjastab Idzu- da Ogasavar-saril.
Administrativiž-territorialine jagand.
Tokioho mülüdas 23 speciališt rajonad (municipalitetad), 26 lidnad, 1 makund da 4 ümbrikod (5 žilod, 8 küläd).
Tobmuz.
Rahvaz valičeb gubernatorad da lidnan suiman ezitajid. Gubernator om Tokion ohjastusen pämez'. Nece ohjastuz ištub Sindzüku-rajonas da ohjastab kaikel Tokiol, tehtes specrajoniden erasid funkcijoid-ki ühtes.
Istorii.
Heimod eliba Tokion rajonas kiviaigassai völ. Ezmäine lidnan nimi — "Edo" (vhesai 1869). XII. voz'sadal Tara Sigenada-saldat sauvoi fortad täs. Kut vero mäneb, hän ližazi ičeleze Edo-nimen ("«tulend lahthe»") elämižen sijan ümbrikirjutandan mödhe. Vl 1457 Kanto-agjan Otto Dokan-ohjastai zavodi Edo-lidnusen sauvomišt japonižen sögunan aigan. Vl 1590 Tokugava Iejasu (Tokugava-söguniden klanan alusenpanii) sai sidä ičeze valdha. Muga Edo kändihe sögunatan pälidnaks. Sil aigal Kioto oli imperijan pälidnaks. Vl 1615 Iejasun armijad saiba vägestust ičeze vihanikoiden päl (Tojotomi-klan). Edon sögunad saiba absolütišt tobmut 250 vodeks da paniba pit'kaigaižid aluzkundoid. Lidn šingotihe pigašti, 18. voz'sadan augotišes tegihe sidä jo ühteks kaikiš järedambišpäi mail'mas.
Vl 1868 Meidzi-restavracijan jäl'ghe sögunat oli heittud poiš, imperatoran tobmut udessündutihe. Vl 1869 Mucuhito-imperator pani Edon pälidnaks da nimiti sidä Tokioks.
19. voz'sadan toižpolel lidnan tegimišt zavodi ičeze teravad šingotest, sen jäl'ghe laivansauvomine-ki. Vl 1872 om saudud Tokio-Jokogam-raudte, vl 1877 — Kobe-Osak-Tokio raudte.
Vn 1923 1. päiväl sügüz'kud luja manrehkaiduz tegihe Tokios da sen ümbrištos, sen magnitud oli 8.3 ballad Rihteran pordhišton mödhe. Läz pol'lidnad oli muretud, sur' lämoipalo tegihe. Läz 140 tuhad ristituid kändihe sen kadoikš. Sen jäl'ghe lidn zavodi ičeze udessündutamišt, hot' rekonstrukcijan plan oli lujas kalliž, puižid pertid oli tariž vajehtada kivižikš seismiženvastaižikš.
Toižen mail'man sodan aigan lidn oli muretud todesižikš möst. Se putui intensivižiden lendimatakoiden alle. Vn 1945 8. päiväl keväz'kud päidusele enamba mi 80 tuhad eläjid pölištui — vaiše ühten päivän. Äi puižid pertid paloihe, vanh Imperatoran pert'kulu satatihe.
Sodan jäl'ghe amerikaižed sodaväged okkupiruihe Tokion, i Korejan sodan aigan lidn kändihe järedaks sodakeskuseks. Severz'-se amerikaižid bazoid jädas täs nügüd'-ki (Jokot-il'mbaz () Tam-rajonas, harjoituz- da lebukeskused).
Kesked 20. voz'sadad valdkundan ekonomik kogonaz sai heredad udessündutamišt. Vl 1966 Japonijan ižanduz oli jo kahtendel sijal ičeze surudel mail'mas (muga nimitadud «Japonine ekonomine čud»). Päzutand sodan satatesišpäi oli todestadud Olimpiadvändoiden satusekahal vedandal Tokios vl 1964. Lidn ozuti ičtaze rahvahidenkeskeižel arenal.
1970-nziš vozišpäi radvägen ližaduz Tokioho küläkundoišpäi vedi sihe azjaha, miše 1980-voziden lopus lidn kändihe ühteks kaikiš heredoiš šingotesen lidnoišpäi mail'mas.
Nügüd' Tokion šingotez mäneb edehepäi kacmata ekonomikan krizisha, se eskai nägub erazvuiččiden voziden kaimdaifotoiden rindatusespäi. Lidnan randal putkotadas lainhenmurendajid da ratud sarid, tobjimalaz murdoišpäi. Päine torguind- da bobuštuzkeskuz sijadase ratud Odaib-sarel.
Manrehkaidused da toine kaikenaigaine seismine aktivižuz Tokion rajonas veihe ohjastusen pätandha tehta toižen lidnan pälidnaks, no kobaidust sil polel eile tähäsai.
Geografii.
Tokion kontinentaline pala sijadase Tokion lahten lodehes. Lidnan piduz om läz 90 km päivnouzmaspäi päivlaskmhasai da 25 km pohjoižespäi suvhesai. Tokion prefektur om röunoiš päivnouzmas Tiban prefekturanke, päivlaskmas — Jamanasin prefekturanke, suves — Kanagavan prefekturanke da pohjoižes — Saitaman prefekturanke.
Tokio kontinental alajagase Tokion specialižihe rajonihe (sen päivnouzmpoles). Idzu-sared da Ogasavar-sared sijadasoiš Tokion da Honsün suves, ned levigatas enamba mi 1000 km pitte.
Vägevad manrehkaidused lidnas oliba vozil 1703 (8.2 ballad), 1782, 1812, 1855 (7.0), 1923 (8.3) da 2011 (6.0).
Severz'-se nacionaližid puištoid om Tokios: Meidzi-sarik Takao-mäges ümbri, Ogasavar-rahvahanpuišt Bonin-saril, Ueno-puišt ičeze tetabiden muzejidenke.
Tokion klimat om subtropine mussonine, tal'vel — kuiv sezon. Vodenkeskeine sädegidenmär — 1537 mm. Lumikuro oleleb kerdan vodes. Kezal om räk da upar', se azj lopiše vaiše redukun lopus. Eläjiden lugu vajehtab klimatad. Taifunad tuleskeleba Tokioho paksus, hot' vägeviden niiden keskes om vähä.
Mäged seižuba prefekturan päivlaskmas: Kumotori (2017 m), Takasu (1737 m), Odake (1266 m) da Mitake (929 m).
Kaikiš suremb järv om Okatum-järv Tam-jogel.
Ekonomik.
Tokion lidnanzon (Tokion, Kanagavan da Tiban prefekturad) om kaikiš järedamb produkcijan pästandan mödhe (US$2 trln ostmižmahtusen paritetan mödhe vl 2012) mail'man kaikiš surembiden aglomeracijoiden keskes.
Tokio om Japonijan ižandusen päkeskuz. 51 kaikiš surembad mail'man kompanijad 500:špäi ("Fortune Global 500"-nimikirjutesen mödhe) sijatihe ičeze päkontorid arni Tokios.
Toižen mail'man sodan jäl'ghe Tokio oli ezinenas tegimišton produkcijan pästandal. Nügüd' jäiba vaiše tegimišton erased sared (sarakod: tarkoiged mašiništonsauvomine, varadetalid apparatoiden da mašinoiden täht). Tegimišton pästandan mürkan lanktendan sü om ottud vl 1956 «Käskuz pälidnaižen regionan hüvinladindan polhe». Necen käskusen mödhe, uziden tegimišton sauvond oli kel'tüd, vanhad tegimed sirdihe edahaižhe rajonihe, miše heitta ekologijan problemoid. Sikš ku kulutajiden sur'kulu lugumär eläb lähen, ka kebnan tegimišton sarakod oma šingotadud: söm- da nahktegimišt, modan biznes, čomitesiden, kosmetikan da zelliden pästand. Neniš sarakoiš om äi penid da keskmäižid edheotandoid, kudambad iče mödas ičeze tavaroid.
Pälidnan painmižen sarak pästab Japonijan painmižprodukcijan pol't.
Maižanduz, kazvalikahan mecan parččom, kalatuz oma šingotadud mägil da saril, no niiden pästandan pala mäneb statistikas jäl'gmäižeks kaikiden Japonijan prefekturiden keskes.
Tokion fondbirž om kaikiš suremb Azijas, kahtenz' mail'mas ičeze kapitalizacijan mödhe (Nju Jorkan fondbiržan jäl'ghe). Kaik 2,5 tuhad kompanijoid oma kirjutadud biržan listingas. Ned kompanijad pästtas produkcijad US$ 3 trln arvol joga vot.
Tokio om üks' mail'man koumiš finansižiš keskusišpäi, Nju Jorkan da Londonan ühtes.
Japonijan ezimaižed informacijan da holitusen sferan edheotandad oma keskitadud Tokioho.
Päivlaskmaižen Tokion lidnad kävutasoiš «rajonikš-magaduzsijikš» Tokion keskusen radajiden täht, no erasil lidnoil ičeze kommertine da tegimišton baz om olmas.
Transport.
Tokio radab kuti Japonijan transportan sarakon koncentrator. Se om Kanto-regionan transportine päkeskuz.
Japonijan noländen kilometran sija om Nihonbasi-sild Tokion vanhas keskuses.
Avtod oma il'man redustandan päsü prefekturas. Valdkundaližiden avtoteiden verk om šingotadud lujas, mugažo om äi piguzližid maksližid estakadoid. Rengazte ümbärdab Tokion keskusen.
Tokion metro radab vspäi 1927. Se kogoneb 13 erazvuittušt ted vspäi 2008 (285 stancijad, 304 km raudted), niiden enambuz om privatine. Metro om ahthas sidotud raudteidenke. Tokios om kaks' päraudtestancijad. Tokio-stancii (Tokion vagzal) — järgeližiden jonusiden da «Sinkansen»-üläkiruhjonusiden lähtendsija. Om privatižid raudteverkoid Tokion südäimes.
Tokios da sen ümbrištos om 2 rahvahidenkeskešt lendimportad. Mugažo om severz'-se regionaližid lendimpöudoid civiližen aviacijan täht lendamha prefekturan edahaižhe sarihepäi. Rahvahidenkeskeine Haned-lendimport (vspäi 1931) kävutase valdkundansüdäimižiden reisiden täht päpaloin. Narit-lendimport (vspäi 1978) sijadase Tiban prefekturas, i se om rahvahidenkeskeižiden reisiden täht.
Openduzsijad.
Tokioho om pandud niiden alusen äi kolledžid, professionaližen keskopendusen sijid, universitetoid. Kaikiš arvostadud niišpäi oma: Tokion universitet, Vased-universitet, Keio-universitet, Tokion (Ühtenzoittud) pälidnaine universitet, Hitotsubasi-universitet da Tokion tehnologine institut.
Massinformacijan sarak.
Tokio om Japonijan informacine päkeskuz da üks' rahvahidenkeskeižiš informacižiš keskusišpäi. Neniden lugendlehtesiden da pästandkodiden päofisad sijadasoiš pälidnas: "Jomiuri simbun", "Mainiti simbun", "Nihon Keidzai simbun", "Ivanami söten". Regionaližel pressal om ičeze ofisoid Tokios.
Tokio om kaiken valdkundan televizijan kompanijoiden päkeskusiden olemižen sija: "Japonijan teleradiooigendai korporacii (NHK)", "Asahi-TV", "Fudzi-TV", "Nippon-TV (NTV)", "Tokion teleradiooigendai sistem (TBS)".


Andad.
Andad pidust' Argentinan da Čilin röunad.
Andad, Andiden Kordiljerad (, "Cordillera de los Andes") om kaikiš pidemb (9000 km) da üks' kaikiš korktembišpäi (Akonkagua-mägi, 6962 m) mägisistemišpäi Man päl. Se kantoičeb kaiked Suviamerikad päivlaskmal da pohjoižel; Kordiljeriden suvipala. Andad oma 500 km levette erasiš sijiš. Keskmäižed Andad (18°-20° s.l.) oma kaikiš levedamb (750 km). Keskkorktuz om läz 4 tuhad metrid.
Andad oma järedaks valdmeridenkeskeižeks vezierigoitimeks. Tünen valdmeren basseinan joged (ned oma lühüdad tobjimalaz) jokseba Andiden päivlaskmaspäi. Atlantižen valdmeren basseinan joged jokseba Andiden päivnouzmaspäi. Ned oma pit'kad joged: iče Amazonas da sen äiluguižed ližajoged, mugažo Orinokon, Paragvajan, Paranan ližajoged, Magdalen-jogi da Patagonijan joged.
Andad oma kaikiš tarbhaižemb klimatine barjer Suviamerikas. Mäged seižuba 5 klimatižil vöil (ekvatorialine, subekvatorialine, tropine, subtropine da ven). Andiden päivlaskmaižiden (sattud tulleile) da päivnouzmaižiden (tulleitomad) pautked nepstuba ani erazvuiččikš.
Andid alajagadas koumhe päižihe regionihe reljefan da toižiden londusen erinendoiden mödhe — Pohjoižed Andad, Keskmäižed Andad da Suviandad.
Andad oigendase läbi Suviamerikan seičemen valdkundan territorijas — Venesuel, Kolumbii, Ekvador, Peru, Bolivii, Čili da Argentin.
Etimologii.
Tedomehiden ühthižmel' om mugoine: nimi om sündnu kečuan kelen "anti"-sanaspäi («päivnouzm»), kuti kečuan sanas "Antisuju" («päivnouzmaine region») — Inkiden imperijan üks' nelliden regioniden nimi, hot' oma toižed mel'pideged-ki. «Cordillera» ispanijaks znamoičeb «mägisel'g».
Italižen Džovanni Anello Oliva-istorijantedajan (v. 1631) andmusiden mödhe, anastajad-evropalaižed nimitiba ezmäižikš «"Andikš, vai kordiljerikš"» («Andes, o cordilleras») vaiše päivnouzmaižen mägisel'gan, a päivlaskmaižen mägisel'gan hö nimitiba «"sjerraks"» («sierra»)
Geologii da reljef.
Andad oma udessündutadud mäged. Uded libundad sädiba niid "Andiden (Kordiljeriden) poimukahan geosinklinaližen vönen" sijas. Andiden formiruindan zavodind oli juranpordol. Tektonižed likundad seismižen da vulkanižen aktivižusenke oleskeleba nügüdläižen aigan-ki.
Mujumetalloiden kivendoid om äi Andiš (antimonii, arsen, cink, hahktin, molibden, tin, vas'k, vismut, vanadii, vol'fram).
Andad kogotas 4 paralleližiš mägisel'gišpäi (ned sijadasoiš meridianidme ičeze enambištol): Andiden Randhižed Kordiljerad, Andiden Päivlaskmaižed Kordiljerad, Andiden Keskmäižed Kordiljerad da Andiden Päivnouzmaižed Kordiljerad. Mägitazangištod, platod (Pun, Al'tiplano) da alangod venudas niiden keskes, kaikiš surembad niišpäi oma Perus da Bolivijas.
Antarktižen pol'saren mäged jätktas Andid Dreikan sal'men taga.


Toyota Celica.
«Toyota Celica» om japonijalaižen «Toyota»-kompanijan kebnavto kupe-klassas.


Seul.
Seul (kor. 서울 "Seul" — «Pälidn») om Korejan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, sen ristitišt om enamba mi 10 mln. ristituid. Seul seižub Hangan-jogen randal. Lidnal om eriline status, sidä mülüdas Pälidnaižhe regionha (Sudogvon). Seulan aglomeracijas eläb 25,6 mln. ristituid.
Klimat.
Klimat om mussonine (musson puhub semendkuspäi redukuhusai). Kezal om räk da luja nepsuz, no luja räk oleskeleb harvoin. Toižil voz'aigoil tulleid kontinentaspäi dominiruiba. Seul ei sauptud mägil pohjoižtulleid vaste, sikš miše lidnas oleleb pehmed tal'v lämuzidenke -15 °C da sen alemb.
Administrativine jagand.
Seulas om 25 municipališt ümbrikod ("ku" — 구, niil om ičeohjanduz), kudambad alajagase 522 administrativižhe rajonha ("ton" — 동), a ned — 13 787 "thonha" da 102 796 "panha".
Ekonomik.
Seul om üks' kaikiš järedambiš mail'man keskusišpäi tegimišton da finansoiden šingotesen mödhe. Samsung-, LG-, Hyundai-, Kia- da SK-korporacijoiden päofisad sijadase täs. Läz 20 tuhad edheotandoid radaba Seulas, ned tegeba valdkundan südäiproduktan 21%. Tegimišton päsarakod: mašinoidensauvomine, elektrotehnine sarak, kapitaline sauvond.
Transport.
Kaks' rahvahidenkeskešt lendimportad holitaba lidnad: Inčhon-lendimport (vspäi 2001, kaik reisad) da Kimpho (südäimižreisad, a mugažo reisad Tokiohopäi da Šanhaihepäi). Seulan metropolitenas om 9 raudted, ned sidotud ahthas ezilidnoiden raudteidenke. Avtobustransport om lujas šingotadud lidnan südäimes, lidnoidenkeskeižil maršrutoil-ki. Avtoteil oma erigoittud avtobusoiden likundjonod.
Sport.
Vl 1988 Seul vastsi XX Kezaližid Olimpiadvändoid.
Vl 2002 lidn ühtni Mail'man futbolan čempionatas, sen vändoiden ühteks sijišpäi.


Gimalajad.
Gimalajad (sanskr. हिमालय "hima:laja" «lumiden sijaduz», nepal. हिमालय,) om kaikiš korktemb mägisistem Mas. Ned sijadase Tibetan mägišton (pohjoižes) da Indan da Gangan tazangišton (suves) keskes.
Klimatan da londusen kontrast niiden keskes om lujas terav: rahvahatomad mad i tropikad.
Gimalajad ottas 5 valdkundoiden territorijan palad: Indii, Nepal, Kitai (sen Tibetan avtonomine ümbrik), Pakistan da Butan.
Gimalajiden mägisisteman piduz om 2900 km, sen leveduz — läz 350 km, pind 650 tuhad nellikkilometrad. Mägiharjoiden keskkorktuz om läz 6 km meren pindan päl, kaikiš suremb — 8848 m (Džomolungm-mägi). Kümne mäged-«kahesatuhanikad» seištas Gimalajiš, mugoižid om 14 kaikes mail'mas.
Toine korged mägisistem — Karakorum — sijadase Gimalajiden päivlaskmaižes čepišpäi homendezbokas.
Geografii da klimat.
Gimalajad seištas ülenpäiš Indan da Gangan tazangištod. Mäged sijadase koumel pordhal: Šivalik-mäged (Ezigimalajad), Pened Gimalajad (Pir Pandžal-, Dhaolahdar-mägisel'gad) da Sured Gimalajad (alajagase nell'hä territorijha: Pendžaban, Kumaonan, Nepalan da Assaman Gimalajad).
Sured Gimalajad kogotas mägiš-«kahesatuhanikoišpäi». Jäžomiden pind siš om enamba mi 33 tuhad km², reskan veden varad — läz 12 tuhad km³. Jäžomiden lugu om läz 15 tuhad. Suviazijan kaikiš pidembad da surembad joged — Ind, Gang, Brahmaputra — lähttas sišpäi. Ind-jogi röunatab necidä mägisel'gad päivlaskmas, a päivnouzmas — Brahmaputr-jogi.
Peniden Gimalajiden mägenpäd sadas 2,4 km ičeze keskznamoičendal, sen ühtes päivlaskmas — 4 km.
Kaikiš madalamb mägisel'g — Šivalik — vedase pidust' kaiked päšt mägisistemad (Indalpäi Brahmaputralesai), kaik sen mäged oma alemba mi 2 km meren pindan päl.
Mägiden suvipautked oma mussoniden painuden al. Lujad sadeged pandas sille: 1000 mm:späi päivlaskmal 4000 mm:hasai päivnouzmpolel.
Kuiv da vilu kontinentaline klimat om pohjoižpautkil.
Mägiden ülähäs kezaližed pakaižed ülitadas -25 °C, a tal'veližed -40 °C, sen ližaks kova tullei puhub (150 km časpigudenke).
Ristitišt.
Ezmäižed löutud žilod Gimalajiden ezimägištoiš datiruiše läz 8000 vot edel meidan erad.
Täs om äi etnosid, ned elädas ka eliba londuseližes izoläcijas toine toižespäi.


Vihand muju.
Vihand muju (vai Viher muju) om spektraline (jumalanbemblen) muju.
Se om elon muju, mugažo znamoičeb laskendad.
Vihandha mujuhu sidotud vepsän ozoitez.
Kehker ku kudmaine, viher ku vast (nagriž).
*


Kalad.
Kalad () oma sel'grodaižiden veziživatoiden üläklass. Kalad oma levigandenus molembaižiš solakahiš da reskiš veziš, süviš valdmeriden karoišpäi mägihesai. Kalad oma tarbhaižed, ned ühtneba vezižiden ekologižiden sistemiden sömčepiš. Kaloil om sur' znamoičend ižanduses sen tagut, miše niid kävutadas sömižen täht.
Nügüd'aigaižiden kaloiden suruz vajehtadas 7,9 mm ("Paedocypris progenetica") — 20 m röunoiš (kitanvuitte akul).
Mail'mas om tetab 32 834 kalan erikod (2013, 5. eloku), sen ližaks kaikuččen voden ümbrikirjutadas läz 300 — 500 ut erikod tedos. Venämas eläb läz 3000 erikod, sidä keskes reskveziš vasttase enamba mi 280 erikod.
Zoologijan alajaguz — ihtiologii — om pühätadud kaloiden tedoidusele.


Gül'mamedov Dašgin.
Dašgin Gül'mamed ogli Gül'mamedov (; sünd. 12. sügüz'ku 1977, Kačagani-külä, Gruzijan NST, NSTÜ) om veren princ («šat») türkiden-karapapakoiden Gül'-roduspäi, politikanmez'. Kirjutai da runokirjutai, publicist.
Om rahvahan šingotajan Azerbaidžanas da Gruzijas, oli sittud neniden valdkundoiden tobmuden kritikan tagut. Openui Valdkundaližen ohjastusen Akademijas Azerbaidžanan Tazovaldkundan prezidentanno (1998), Kavkazan politižiden tehnologijoiden institutas (2012).


Naily.
«Naily» om venämalaine muzikaline nümetalgrupp Murmanskaspäi. Om olmas vspäi 2003.
Mülükund om "Rustam Šaripov", "Dmitrii Muzičenko", "Dmitrii Kožuro", "Filipp Terpeckii" da "Sergei Dovženko".


Kano.
Eläjiden lugu om 2,395,800 ristitud (2012), a pind — läz 137 km2.


Tadžikistan.
Tadžikistan (/,), täuz' oficialine nimi — Tadžikistanan Tazovaldkund (/ vepsän kirjamil "Džumhuriji Todžikiston" /,), om mererandatoi valdkund Azijan keskuses. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Dušanbe.
Istorii.
Vn 1991 9. päiväl sügüz'kud Tadžikistan tedoti ičeze ripmatomudes. Sil-žo vodel tal'vkun 25. päiväl ripmatomuz tegihe täudeks.
Vozil 1992−1997 rahvahanikoiden soda oli valdkundas.
Vl 1998 sodakukerdusen onetoi naprind oli.
Valdkundan Konstitucii oli vahvištadud vn 1994 6. päiväl kül'mkud kaiken rahvahan referendumal. Se om väges voziden 1999 da 2003 vahvištadud referendumoil vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tadžikistan om mavaldkundröunoiš Kitainke päivnouzmas (röunan piduz — 477 km), Afganistananke suves (1357 km), Uzbekistananke päivlaskmas da lodehes (1312 km), Kirgizstananke pohjoižes (984 km). Ühthine röunoiden piduz om 4130 km. Valdkundan pind om 143 100 km². Tadžikistan om mererandatoi valdkund.
Mäged ottas 93% valdkundan territorijad, se azj tegeb infrastukturad kal'hemb. Pamir-mägisistem om znamasine. Kaikiš korktemb čokkoim om Somonin Ismailan mägenpä (7495 m, 50nz' kortte Mas). Kaikiš madalamb om Sirdarj-jogen tazopind, 300 metrad valdmeren pindan päl.
Londuseližed pävarad oma gidroenergii, metallad (uran (16% mail'man varad), artut', cink, hahktin, vol'fram, kuld, hobed), antimonii, kalližarvoižed kived; toižed varad oma kivivoi da bur hil'.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund dominirujan partijanke (Rahvahaline Demokratine Partii). Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast seičemeks vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Nügüdläine prezident om Emomali Rahmon (vspäi 1994, vl 2013 valičendoilpäi se om hänen nellänz' strok faktižikš).
Parlament om kaks'kodine Ülembaine Suim (), kaik rahvaz valičeb sen ühtnijoid videks vodeks. Üläkodi om Nacionaline Suim () 33 ristitunke (25 — rahvaz valičeb, 8 — prezident paneb radnikusele). Enzne prezident ičeze hökkähtusen mödhe tegese üläkodin ližaühtnijan elon pitte. Alakodi om Ezitajiden Suim () 63 ühtnijanke.
Järgenduseližed valičendad valdkundan parlamentan alakodihe oliba vn 2015 1. päiväl keväz'kud. Kohir Rasulzada om päministraks vs 2013 kül'mkun 23. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Tadžikistanan administrativiž-territorialine jagand."
Tadžikistan jagase 5 regionha: Dušanbe-pälidn, 2 agjad (), 1 avtonomine agj (Mägi-Badahšanan avtonomine agj) da 13 rajonad tazovaldkundan alištusenke (). Agjad alajagasoiš rajonihe (). Kaik om 62 rajonad valdkundas. Koume lidnad oma tazovaldkundan alištusenke: Rogun, Tursunzade, Vahdat. Rajonad alajagasoiš 368 küläkundha ().
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2014, surembaspäi penembha): Hudžand, Bohtar, Kuläb. Kaik om 17 lidnad valdkundas. Völ om 55 lidnanvuittušt žilod.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 7 487 489 ristutud.
Keled.
Valdkundan konstitucijan 2. kirjutusen mödhe, tadžikan kel' om üks'jäine valdkundkel'. Venäkel' om rahvahidenkeskeižiden kontaktoiden kel'. Kaik rahvahad voidas kävutada ičeze kodikelid tugedusita.
Rahvahanižanduz.
Kävutadud maižandushe ma otab 34% territorijad, sidä kesken künttud ma — 6% territorijad, omaluižed — 28%.
Tadžikistanan päeksport om alüminii (55%), puvill (13%), kuidud abrikosad (8%); toine eksport om lauk (3%), kala da liha (2%), sobad (2%), turbaz (2%), turbolikutimed (1%), vas'k (1%).


Tailand.
Tailand ("Prathet Thai"), täuz' oficialine nimituz — Tailandan Kunigahuz ("Ratča Anačak Thai"), om valdkund Suvipäivnouzmaižes Azijas. Edel 1939 vot necen valdkundan nimi oli Siam. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Bankok.
Istorii.
Vl 1238 Tailandan aluz oli pandud. Sil aigalpäi Tailand kaiken oli ripmatoman valdkundan.
Vozil 2006 da 2014 sodakukerdused oliba valdkundas.
Geografijan andmused.
Valdkund sijadase Indokitain pol'saren keskuses.
Tailand om mavaldkundröunoiš Laosanke (röunan piduz — 1845 km) da Kambodžanke (817 km) päivnouzmas, Malaizijanke suves (595 km) da Mjanmaranke päivlaskmas (2416 km). Ühthine röunoiden piduz om 5673 km. Valdkundan suvipäivnouzmaižed randad lainištab Kitain Suvimeren Siaman laht, suvipäivlaskmaižed randad — Andamanan meri. Ühthine randanpird — 3219 km. Valdkundan pind om 513 120 km².
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, tin, hahktin, tantal, vol'fram; toižed varad — sauvondgips, kaučuk, mec, mahuz, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine monarhii. Phumipon Adul'jadet-kunigaz oli valdkundan pämehen vn 2016 redukun 13. päivhäsai, ičeze surman dathasai. Vl 2016 tal'vkun 1. päiväl hänen üks'jäine Maha Vačiralongkorn-poig om tedotadud kunigahaks, vencastuz linneb ühten voden mändes edeližen kunigahan surmaspäi. Ei ole absolütišt tobmut kunigahal, no hän om armijan päkäsknik da valdkundan ühtmuden simvol.
Parlament oli kaks'kodine Nacionaline Suim, vl 2014 oli pästtud radmaspäi. Üläkodi oli Senat 150 ühtnijanke. Alakodi oli Ezitajiden Kodi 480 deputatanke. Uded valičendad parlamentha lindäs Konstitucijan uden redakcijan vahvištusen jäl'ghe, vn 2017 möhemba.
Nügüdläine päministr om Prajut Čan-Oča vs 2014 elokun 24. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Tailandan administrativiž-territorialine jagand."
Vl 2014 Tailand jagase 77 regionha: 76 agjad ("čangvat") da Bankok-pälidn. Kaikuččed 76 agjaspäi jagasoiš ümbrikoihe ("amphe"). Vl 2010 kaik oli 878 ümbrikod. Ümbrikod alajagasoiš kundoihe ("tambon").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 150 tuh. ristitud vl 2015, surembaspäi penembha): Nonthaburi, Nakhonratčasim (Korat), Čiangmai, Hatjai, Udonthani, Pakkret. Vl 2015 kaik oli 11 lidnad enamba 100 tuh. eläjidenke.
Vl 2005 eläjiden lugu oli 65 444 371 ristitud.
Ižanduz.
Tailandan päeksport om kompjuterad da mikroshemad (13%), elektroladimed da koditehnik (läz 10%), jüguavtod da niiden varapalad i motociklad (9%), sobad (läz 6%); toine eksport — lateks da šinad londuseližes kaučukaspäi (5%), kivivoi (4%), polimerad (4%), merenproduktad (4%), kuld (3%), ris (3%), hobed (1%), rogosahar (1%).


Mongolii.
Mongolii (mong.: "Монгол Улс", vanh mong.: 20px), nece om täuz' oficialine nimi, om mererandatoi valdkund Keskmäižes Azijas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Ulanbatar.
Istorii.
Vl 1911 tal'vkun 29. päiväl Mongolii tedoti ripmatomut Cin-imperijaspäi.
Vl 1992 uhokun 12. päiväl jäl'gmäine Konstitucijan versii tuli väghe.
Geografijan andmused.
Mongolii om mavaldkundröunoiš Venämanke pohjoižes (röunan piduz — 3452 km), Kitainke päivnouzmas, suves da päivlaskmas (4360 km). Ühthine röunoiden piduz — 8082 km. Pind om 1 564 116 km². Mongolii om mererandatoi valdkund.
Mägiplato otab man tobmad palad 900-1500 metrad korktusil. Kaikiš korktemb čokkoim om Kuiten Uul-mägenpä (toižed nimed oma Huitun Orgil, Nairamdal Orgil) (4374 m) Kitain röunal man päivlaskmas.
Klimat om letetazangišton kontinentaline kuiv. Lämuden köläidused oma lujad da teravad päivän da ön keskes, kezan (+25...+35°C) da tal'ven (-25...-35°C) keskes. Paneb 200-500 mm sadegid vodes. Letetorokad oleskeldas paksus.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, kivihil', metallad (vas'k, molibden, vol'fram, nikel', tin, cink, raud, kuld, hobed), fosfatad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb händast nelläks vodeks, kahtenden strokun om voimuz.
Parlament om üks'kodine Sur' Valdkundaline Hural (mong.: "Улсын Их Хурал") 76 ühtnijanke. Hö valičese kaiken rahvahan änestusel kerdan nelläs vodes. Deputatad valitas päministrad, i hän paneb ohjastusen radnikoid radsijha prezidentanke sättutandan jäl'ghe.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2012 kezakun 28. päiväl. Vspäi 2009 Cahiagiin Elbegdorž om prezidentaks, nügüd' hän radab kahtenden strokun vn 2013 kezakun 26. päivän valičendoiden jäl'ghe.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mongolijan administrativiž-territorialine jagand."
Mongolii alajagase 21 "aimak:ha" (agjaha, mong.: "аймаг") da 1 pälidnha (mong.: "нийслэл") (Ulanbatar). Aimakad alajagase 329 "somon:ha" (ümbrikho, mong.: "сум") vl 2006.
Eläjad.
Kaikutte nellänz' ristit kümnespäi eläb Ulanbatar-pälidnas. Toižed sured lidnad (enamba 30 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Erdenet, Darhan, Čoibalsan, Muren, Nalaih. Vl 2010 kaik oli 25 lidnad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 2 931 300 ristutud.
Rahvahanižanduz.
Vl 2010 Mongolijan päeksport oli vas'k (37%), kivihil' (19%), raudkivend da raudühthesuladused (9%), kuld (8%), kivivoi (7%); toine eksport — cink (4%), kodiživatoiden karv (4%), toižed metallad (3%), lehmänliha, sobad.
Valdkundan päpartnör torguindas om Kitai (Mongolijan importan nelländez' da pol'eksportad).


Malaizii.
Malaizii (), nece om täuz' oficialine nimi, om kaks'palaine valdkund Azijan suves. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Kuala Lumpur. Vspäi 1999 federaline ohjastuz ištub 20 km suvhe sišpäi — Putradžai-lidnas (federaline territorii).
Istorii.
Vn 1957 31. päiväl elokud Malaizii tedoti ripmatomut Sures Britanijaspäi. Malaizijan kaik palad saihe ripmatomut da ühtniba federacijha vn 1963 16. päiväl sügüz'kud.
Valdkundan Konstitucii tuli väghe ripmatomuden päiväl (31.08.1957). Se om väges nügüd'-ki, voziden 1963, 1977, 1993 da 2002 znamasižidenke vajehtusidenke. Läz kaikuttušt vot toihe penid vajehtusid, sen satuseks Konstitucii mülüb 60 tuhad vaihid.
Geografijan andmused.
Malaizijan kaks' palad oma jagadud Kitain suvimerel: Malakkan pol'saren suvipala da Kalimantan-saren lodehpala.
Malaizii om mavaldkundröunoiš Tailandanke (röunan piduz — 595 km) da Bruneinke (266 km) pohjoižes, Indonezijanke suves (1881 km). Ühthine röunoiden piduz — 2742 km. Sen ližaks, om meriröunoid Singapuranke, Indonezijanke da Filippinoidenke. Ühthine randanpird — 4675 km, sidä kesken pol'sarhine Malaizii om 2068 km, päivnouzmaine (Sabah da Saravak) — 2607 km. Sabahan päivnouzmpol'žed randad lainištab Sulumeri. Valdkundan pind om 329 750 km².
Klimat om tropine mussonine.
Londuseližed pävarad oma tin, kivivoi, londuseline gaz, raudkivend, vas'k, boksitad; toižed varad oma mec, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine parlamentine konstitucine monarhii. Vs 2016 tal'vkun 13. päiväspäi valdkundan pämez' (kunigaz) om Muhammad V Faris Petra-sultan. Kaikuččel videl vodel štatoiden ühesa monarhad valitas kunigast («ülembaižel ižandal pandud») da varakunigast videks vodeks štatoiden järgendusen mödhe. Hö vahvištadas kaikid käskusid. Parlamentan parijan-vägestajan lider kändase päministraks — federaližen ohjastusen pämeheks. Kaik ministrad oma parlamentan ühtnijad.
Parlament om kaks'kodine 292 ezitajanke. Üläkodi om Nacionaline Kodi vai Senat () 70 ühtnijanke (kaksin kaikuččes 13 štataspäi da völ kunigaz paneb radsijha 44). Alakodi om Rahvahaline Kodi () 222 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Kunigaz-ki om parlamentan ühtnijaks.
Federaline ohjastuz ohjandab federaližil territorijoil, se-žo paneb rasijha nellän štatan gubernatoroid.
Parlamentan alakodin ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2018 9. päiväl semendkud. Nügüdläine päministr om Mahathir Mohamad vs 2018 semendkun 10. päiväspäi, hän radoi jo Malaizijan päministran vll 1981−2003.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Malaizijan administrativiž-territorialine jagand."
Malaizii jagase 16 federacijan subjektha: 13 štatha (, niišpäi 7 oma sultankundad, 1 radžankund, 1 monarhan "Yang Dipertuan Besar"-arvnimenke, 4 gubernatorkundad) da 3 federaližhe territorijha ().
Eläjad.
Malaizijas elädas malaizijalaižed. Valdkundan ristitišton nell' videndest elädas Malakkan pol'sarel, toine videndez — Kalimantan-sarel.
Toižed järedad lidnad (enamba 700 tuh. ristituid vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Džordžtaun, Džohor Baru, Klang, Subang Džai.
Vl 2005 eläjiden lugu oli 25 720 000 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Malaizijan päeksport om radio-, digitaline ladimišt da sen palad (läz 40%), elektromašiništ (6%), nozoltadud londuseline gaz (6%), kivivoi (6%), pal'mvoi (6%); toine eksport — himižed produktad (2%), palad meblän täht (1%).


33 (lugu).
33 (koumekümne koume) om lugusana 32 da 34 keskes.


Katar.
Katar (arab.: قطر "Katar" [ˈqɑtˁɑr], sijaline virkand om [ɡitˁar]), täuz' oficialine nimituz — Kataran Valdkund (arab.: دولة قطر "Davlat Katar"), om valdkund Päivlaskmaižes Azijas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Doh.
Istorii.
Vl 1971 sügüz'kun 1. päiväl Katar tedoti ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Katar om mavaldkundröunoiš vaiše Saudan Arabijanke, röunan piduz — 87 km. Persijan lahten katarižen palan randanpird om 563 km.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz; toižed varad — kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine absolütine monarhii. Valdkundan pämez' om emir.
Kataran pämez' om Tamim bin Hamad Al' Tani, a päministr — Abbdulla bin Nasser bin Halifa Al' Tani.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kataran administrativiž-territorialine jagand."
Eläjad.
Toižed sured eländpunktad (enamba 100 tuh. ristitud vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Ar Rajan, Ar Rajanan tegimištzon, Ad Dačir. Vl 2010 kaik oli 13 eländpunktad enamba 10 tuh. ristituidenke.


Trojani.
Trojani () om žilo (külä) Pol'šanmas. Se om Dabrovkan gminan keskuz () Mazovijan sodaveikundas. Vodel 2014 eläjiden lugu oli 490 ristitud.


Lotus Elise.
«Lotus Elise» om britanijalaižen «Lotus»-kompanijan kebnavto rodster-klassas.


Mustikaine.
Mustikaine ("mustik" om paginsana) vai Järgeline mustikaine, vai Mirtanlehtheine mustikaine (latin.: "Vaccinium myrtillus") om madal varz'hein. Se kazvab Evrazijan pohjoižes, Grenlandas da Pohjoižamerikas.
Mustikaižen marjad oma södabad. Marjoid da lehtesid kävutadas zelliden vaumičemha. Erašti kazvatadas mustikašt mäguziš čomitesen täht.
Etimologii.
Sugun tedonimi om saudud latinan kelen "vacca"-sanaspäi — «lehm», sikš miše sen erasiden erikoiden lehtesed sättudase živatoid sötamha.
Erikon "myrtillus"-nimi om vähenzoitai sana "myrtus"-nimespäi — «mirt», mustikaine om penen mirtan kartte.
Vepsän «mustikaine»-nimi om sündnu marjoiden mujuspäi. Sen ližaks, marjad mustenzoittas käzid da sud.
Se om mel'hetartui, miše kaktusoiden "Myrtillocactus"-sugun nimi om saudud mustikaižen latinan nimespäi ("Vaccinium myrtillus"). Neniden kaktusoiden marjad da mustikaižen marjad oma pojavad toine toižhe ičeze irdnägus.
Ümbrikirjutand.
Mustikaine om marjasine varz'hein 10 — 50 sm kazvol, a tundr-zonas se kazvab madme.
Lehtesed oma järgetud, pened, sonekahad, nahkakahad da munanvuiččed ičeze pindal. Ned lankteba maha tal'vele. Vihman aigan vezi kurnunvuiččid lehtesidme jokseb varzidme jurele.
Kazmusel om leved juruz, se andab äi vezoid.
Mustikaine änikoičeb semendkus. Sen änikod oma vauktad vihandokahudenke vai ruzavudenke, oiktad, ištuba üksin. Änik kumartud alahaks, se kaičeb ičeze heid'omad märgudespäi. Änikoiden päižed pölüstoitajad oma kodimezjäine da učubras.
Marjad oma mustad sinižen loštanke vahakerthen tagut, vai todesižeks mustad kertheta. Vahasine kerteh heittas kebnašti, i sid' marjoid nimitihe oikti. Marjoiden südäin om purpurine. Keskmäine semniden lugu om läz 20 paksumba kaiked, no voib olda 40-ki. Meclindud žouptas marjoid da kanttas edahaks niiden sulatomid semnid.
Mustikaine kazvab pohjoižagjoiš da mägisel'giš, tobjimalaz, soiš, no vasttase mecoiš-ki (paksumba pedajikoiš).
Mustikaižen gibrid bolanke putub Päivlaskmaižes Evropas, sidä nimitadas "Vaccinium × intermedium" Rute.
Sömha.
Mustikaižen marjad kävutadas sömha eläbalaz da röudumižen jäl'ghe, a mugažo vaumičemha nalivkad, tislid, varenjad, pirgoid (mustiknik, vai mustikpirg).
Mustikaižen varded oma hüväd mezikazmused, anttas äi nektarad. Aromatakaz mustikaižmezi om vauvaz ruzavudenke.
Zelläks.
Painajad substancijad: kondensiruitud dubindsubstancijad (5 — 7%), antocianad, pektinad.
Mustikaižen marjoiš om vähä fruktmuiktusid, no niiš om äi A-, B- da C-vitaminoid, äi manganad, magnijad da kal'cijad, mugažo äi sömkuiduid da flavonoidoid.
Mustikaižen kävutandan sega om siš, miše sen sur' lugumär kucub umbaidust.
Medicinas kävutadas mustikaižen marjoid (latin. "Fructus Myrtilli"), lehtesid da varzid ("Cormus Vaccinii myrtilli").
Mustikaižen marjad, kävutamha zelläks, pandas varha küpsikš täuzin (heinkun — elokun aigan), a lehtesed — änikoičendan aigan. Niid šil'ptäs käzil da kuivatas räusthan al. Mugoine torhuz varadase bumagasižiš šauguižiš, konorüziš, konoriš. Kävutandan strok om penemb, mi 2 vot.
Marjad da lehtesed kävutadas sil'miden, südäikohtsoližen traktan läžundoiden aigan, sahardiabetan aigan, a mugažo sijaližikš: poltatesiden da südäisatatesiden tervehtamha, stomatitad da gingivitad vaste. Niid kävutadas gerontologijas-ki.
Lehtesed da varded kävutadas sihlaižen, fasolin da imičaiženke segoitaden diabetan augotižformiden spravitamha.
Veresed marjad oma tarbhaižed cingad vaste.
Keittud marjad, keitoz vai tisel' kuivatud marjoišpäi abutab uitod vaste.
Muzasinižed mustikaižen marjad mülüba äi antocianad. Kut nägub tedoližiš kaclendtegoišpäi, niiden kävutand aleneb südäikeran, verenvendsisteman, sil'miden läžundoiden riskad, a mugažo se om rakanvastaine zell'.
Ottud kogonaz mustikaižen unotez om pöltusenvastaine zell'. Se vedab poiš da tervehtab glaukomad, sikš miše paremboičeb verenjoksendan sil'män verkhel'pkele.
Himijas.
Mustikaižen mujutai substancii — se om PH-indikator, kudamb vajehtab ičeze mujun sinižeks muiktuzmäran alendusen aigan.
Sömtegimištos.
Mustikaine kävutase ruskedsinižeks kazmuzmujutimeks, ozutesikš, lihad kleimdamha.
Kuti pramozl.
Marjoiden poimind tob äjile külänikoile znamakahid saližrahoid.


Cin' Šihuandi.
Ezmäižen imperatoran arvnimi (Cin'-aigan šrift)
Cin' Šihuandi (, pin'jin': "Qín Shǐ Huáng-dì", sana sanaha: «Ezmäine Cin'-imperator»), todesine nimi om In Čžen (, pin'jin': "Yíng Zhèng"; sünd. 259 edel m.e., 7. uhoku, Han'dan' — kol. 210 edel m.e., 10. sügüz'ku, Päivnouzmaine Kitai) — Cin'-valdkundan ohjastai (vspäi 246 edel m.e.). Hän om Toradajiden Valdkundoiden aigan lopunpanii. Vl 221 edel m.e. hän pani ičeze üksintobmut Südäikitain kaikel mal. Se azj tegi händast ezmäižeks Kitai-valdkundan ohjastajaks istorijas. Cin'-dinastii, kudamban alusen Cin' Šihuandi pani, tahtoi valdoita Kitajal ičeze 10 tuhad sugupol'viden aigan, no oli heittud hänen surman jäl'ghe severziš voziš (vl 206 edel m.e.).
Cin' Šihuandi oli sündnu Han'danihe (Čžao-valdkundan pälidn) da oli kolnu matkan aigan Päivnouzmaižen Kitain territorijas. Hänen valdištmen jäl'gnik — Cin' Er Šihuandi (In Hu Hai), noremb poig. Lapsed (poigad): vanhemb In Fu Su, noremb In Hu Hai. Cinin znamasine tond Kitain šingoteshe om siš, miše kaik jäl'ghižed Kitain valdkundad kävutiba hänen administrativiž-bürokratišt ohjanduzsistemad.
"Cin' Šihuandi" sana sanha znamoičeb «Cin'(-dinastijan) imperator-alusenpanii». Ezmässai "Huan"- («tobmudenpidai») da "Di"- («imperator») tärtused kävutihe eriži toine toižespäi. Niiden ühtištuz lujeni uden ohjastajan üksintobmut. Mugoine arvnimi oli olnu vhesai 1912 — Kitain imperijoiden lophusai (Sin'hai-revolücii).
Aigaližed voded (Cin'-valdkundan van) (vv. 259 — 221 edel m.e.).
Toradajad valdkundad vl 260 edel m.e.
In Čžen oli sündnu Han'danihe (Čžao-valdkundan pälidn). Hänen aristokratine tat, Čžuansän-van, ištui sigä plenas založnikaks. In Čženan mam, Čžao-emänd, oli valatoitajad Čžaon sugud. Jäl'ghižen sodan augotišes Čžao-valdkundan ohjastai tahtoškanzi surmita Cinin založnikoid da heiden kanzoid, ka aristokratine augotižlibund abuti Čžao-emändale da hänen poigale päzda henghe. Siloi In Čženan mamale heimolaižed andoiba katuz pän päl, a Čžuansän-van andoi oton varjoičijoile da pageni Cinin voinvägiden sijadushe. Elokaz Lüi Buvei-torgovan andoi hänele rahoid sihe azjaha da andoi toivotuz sirta händast tobmuses ülähäpäi. Sodan lopindan jäl'ghe Čžao-emänd poiganke ajoi Cin'-valdkundha. Sigä čoma tulii aig varasti hänen poigad.
Lüi Buvein koverikahiden intrigoiden tagut, vanhan Čžaosän-vanan surman jäl'ghe da hänen An'go-jäl'gnikan lühüdan ohjastandan (koli koumandel päiväl vencastusen jäl'ghe) taguiči, Čžuansän-van sai tobmuden valdatusid. Hän ohjasti Cin'-valdkundal penemb, mi koume vot, sen jäl'ghe koli 35-voččes igäs. Muga 13-vozne In Čžen vl 246 edel m.e. varastamata sai Cinin vanan valdištint.
Sil aigal Cin'-valdkund oli jo kaikiš vägevaks ičeze susedoiden keskes. Lüi Buvei — ministrišton ezimez' — arvosti tedomehid lujas. Hän kucui läz tuhad tedomehid kaikiš Amuižen Kitain valdkundoišpäi olmha koštul. Ned veiba tedoridoid da kirjutiba kirjoid. Sid' kerazihe tetabad Lüiši čun'cü-enciklopedijad.
Lüi Buvei tegihe Inan Čženan holenandajaks i zavodi avol'jaižikš eläda ühtes hänen mamanke, Čžao-emändanke. Mam sai evnuhad lahjaks. Hänen nimi oli Lao Ai. Hän keskenzi suren tobmuden ičeze käziš fal'šižiden evnuhan dokumentoiden abul. Vl 238 In Čžen sabuti täuz'igäd i sai ohjandust ičeze käzihe. Siloi-žo Lao Ai da hänen heimkund koumiš pol'viš oliba surmitud sidoiš Čžao-emändanke, valdkundaližen štampan fal'sifikacijan tagut da naprindan otta pert'kulud vägel taguiči. Vl 237 Lüi Buvei Lao Ain sidoiš oli heittud radospäi da oli oigetud küksushe Sičuanihe. Sijale matkates hän tegi ičtazrikondad. Inan Čženan mam mugažo oli oigetud küksushe, no händast pördihe pert'kuluhupäi nevojiden kibedoiden pakičendoiden jäl'ghe.
Li Si, legizman polenpidai da Sün' Dzin openik, tegihe jäl'ghižeks päministraks. In Čžen hänenke jätksi satusekahid päivnouzmpol'žid sodid. Niiden aigan hö kävutiba kaik metodad: zorijoiden verkod, otoiden andand, elonmelevoiden nevojiden abu kaikiš Amuižen Kitain valdkundoišpäi.
Keskmäižen Kitain valdkundoiš lugetihe Cin'-tahoid varvariden laptaks, no todeks sanudes Cin'-valdkundas oli järed voinvägiden sistem da äiluguine bürokratii. In Čžen sai anastaden kaik kuzid valdkundoid toine tošt jäl'ghe, kudambid oli Kitajas sil aigal: vl 230 edel m.e. Han'-valdkund oli alištadud, vl 225 — Vei-valdkund, vl 223 — Ču-valdkund, vl 222 — Čžao-valdkund da Jan'-valdkund, i vl 221 — Ci-valdkund. Ühtenzoitmižen aigan In Čžen tirpi 3 rikondnaprindoid. Niišpäi ühten aigan häniče vägesti vihanikad mekal, satati händast 8 kerdad. Han'danin anastaden, tulijan aigan imperator löuzi da käski rikta kaikid hänen kanzan vihanikoid. Sidaig hänen mamad ei olend jo hengiš.
39-vozne In Čžen ezmäižen kerdan istorijas ühtenzoiti Kitajad kogonaz. Vl 221 edel m.e. hän oti imperatoran Cin' Šihuandi-arvnimen da pani Cin'-imperatoriden dinastijan alusen. Čžan'go-aig sen Kitain amuižiden valdkundoiden vastustusenke da vereviden sodidenke tuli lophu.
Ohjanduz ühtenzoittud Kitajal (vv. 221 — 210 edel m.e.).
Ezmäine Kitain imperator vei reformad, miše vahvištada sadud ühtmut.
Sän'jan-lidn valitihe pälidnaks, se seižui amuižiš Cinin valdusiš, läz nügüdläšt Sianid. Arvmehed da vel'možad kaikiš alištunuziš valdkundoišpäi oliba ajatadud sinnä, 120 tuhad kanzad kaiked. Mugoine mär abuti Cinin imperatorale sijata alištadud valdkundoiden elitoid varmdan sil'mišpidandan alle.
Li Sin lujan nevondan mödhe, imperator pani uden maiden pämehikš toižid mehid, ei ičeze heimolaižid vai läheližid. Imperii alajagoihe 36 sodaümbrikoihe («czün'», kit.: 郡), niiden pämehikš oliba ohjandajad radnikad da valdkundmehed. Sodaümbrikod alajagoihe agjoihe (縣), ujezdoihe (鄉), külävolostihe (里) 100 kanzoišpäi. Edelkävujiden erineden, nece administrativine sistem oli keskustoittud täuzin.
Anastadud alištunuziš vanoišpäi azegišt oli kogotud Sän'janha. Azegišpäi suladen tegihe sur'kulud kellod da 12 bronzašt kolossad, kudambid seižutihe pälidnas.
Veihe reformad «kaikile ajoregile — ühtenpitte värtmuz»-lozunganke. Sädihe ühthižen rahasisteman, ühthižen märiden da vedusiden sisteman. Sauvoihe ühthižen teiden verkon. Nened märad panihe Kitain kul'turan da ižandusen ühthižhe alushe i eläba jo kaks' tuhad vot, hot' Cin'-imperii oli lühüdaigaine. Nügüd'aigaine kitaine kirjkel' om sündnu arni Cinin kirjkelespäi.
Sured sauvondad.
Kaičendseinäd enččiden valdkundoiden keskes oliba heittud ühtmuden znamaks. Niiden seiniden vaiše pohjoižpalan jätihe, sen pidustad oliba vahvištadud da ühtištoittud toine toiženke. Severz' sadad tuhad ristitud vedihe seinid sauvomha. Muga sättud udes Sur' Kitaine sein erigoitaškanzi Keskmäižen Valdkundan kalaidajiš varvarišpäi.
Cin' Šihuandi-imperator kävuti millioniden mahtusid toižiden-ki sur'kuluiden sauvomižiden aigan. Sauvondad oliba jügedaks ikheks ristituiden täht. Ani ičeze vencastusen jäl'ghe imperator zavodi sauda kaumuz ičeleze. Hän sauvoi teiden verkod kaiked valdkundadme. Koume likundjonod oli niiš teiš, keskmäine likundjono oli imperatoran ajoregen täht. Hänen ohjastusen aigan, vl 214 edel m.e., zavodihe (a sid' lopihe-ki) Lincüi-kanalan sauvomižen läz Guilin'-lidnad. Se 36-kilometrine kanal ühtištoiti Janczi-jogen Suvikitain ogibalan territorijanke. Vl 212 edel m.e. Epan-pert'kulun kompleks zavodihe sauda, sigä äi kalližarvoižusid varazihe da äi imperatoran naložnicoid sijazihe.
Matkad imperijadme.
Elon jäl'gmäižen voz'kümnen aigan imperator oleli ičeze pälidnas harvoin. Hän kaiken aigan kodvi ičeze valdkundan tahoid, toi andoid sijaližihe pühäpert'he, sauvoi steloid ičtazkitändoidenke. Imperator pani mugoižen veron alusen, miše ohjastajale tarbiž libudas Taišan'-mägehe. Inspekcižed matkad sidoihe teiden, pühäpertiden, pert'kuluiden sauvondanke. Vn 220 augotaden oli 5 ajod severz' tuhad kilometrad kaikutte ajo. Sadad saldatoid da äi kodiabunikoid kaimziba Cinid Šihuandid matkan aigan. Tulend Tünen valdmeren randpolehe oli tetpaižen. Imperator varaiži rikondnaprindoid, sen tagut hän oigenzi teidme severz' ajoregid kerdalaz da peiti ičtaze uudimen taga. Eskai hänen saldatad ei tekoi, ajab-ik heidenke imperator vai ei.
Kolmatomuden ecind.
Hanin Siman Cänin-istorikan «Ši czi»-kirjeižiden mödhe, imperator südeganzi ičeze surman polhe enamba kaiked. Matkoiden aigan imperator tegeli tundmust noididenke, völhoidenke da spravitajidenke. Hän tahtoi sada heišpäi kolmatomuden eliksiran peitust.
Konfucijan openikad pagižiba, miše kolmatomuden ecind om tühj azj, sen tagut imperator ei navedi heid. Ozutesikš, hän käski mahapanda 460 konfucijanalaižid eläbalaz. Vl 213 Li Si-päministr uskotoiti imperatorad poltta kaik kirjad, päiči maižandusen, medicinan da arboindan kirjoiš. Mugažo jättihe imperatorižen kirjoiden keraduz da Cinin ohjastajiden aigkirjad. Ei ole čud, miše jäl'ghižiden aigoiden istorikad tegiba meles Cin' Šihuandin polhe, hö oliba tendenciozižed. Ozutesikš, hö kuvazihe händast opakoks tiranaks da kirjutiba, miše imperator ei olend aristokratišt sugud.
Rahvahan täutmatomuz ohjastusespäi da imperatoran surm.
Cin' Šihuandi eli jäl'gmäižid vozid ičeze pert'kulun sur'kulus kompleksas. Imperator heiti sidod järgeližidenke ristituidenke. Hän päti, miše kolmatomut sada ei voind. Heitten sidod, hän varasti, miše rahvaz jumaloičeškandeb händast. Sen sijas totalitarine ohjastuz ližazi täutmatomiden lugun kaikuččel vodel.
Ičeze valdusiden järgümbärdusen aigan, vn 210 edel m.e. sügüz'kun 10. päivän, imperatoran heng mäni Ülähäižele Šacü-lidnan pert'kulus (Päivnouzmaine Kitai) kahted kud matkad pälidnaspäi. Hän läžui da koli hillän morindan tagut, «kolmatomuden eliksiran» pilülid artutinke ottes südäimehe.
Matkan aigan In Hu Hai (valdištmen jäl'gnik), Čžao Gao (kancelärijan pämez', evnuh) da Li Si-pänevoi kaimziba imperatorad. Edel ičeze surmad Cin' Šihuandi sädi kirjutez zavetoičendanke ičeze vanhembale In Fu Su-poigale. Kirjuteses imperator andoi imperijad hänele da käski vastata kolijan kaimdajid. Čžao Gao kancelärijan pämeheks oli velgusenke tehta štampanjäl'g kirjutesen päle da oigeta, no hän ei tegend sidä.
Cin' Šihuandi koli, sen jäl'ghe Čžao Gao da Li Si ümbärziba ajoregi solakahal kalal i läz kaht kud katliba hänen surman. Hö fal'sificiruiba imperatoran zavetoičendan da paniba norembad In Hu Hai-poigad jäl'ghižeks jäl'gnikaks, kenen näradoičijal imperator oli. Hö mugažo Cin Šihuandi-nimelpäi oigenziba vanhembale In Fu Su-poigale da Men Tän-jenaralale (varjoiči valdkundan pohjoižröunad) käsk rikta ičtaze arvostusenke rahvahan edes.
Ezmäižen imperatoran surman jäl'ghe enččiden dinastijoiden polenpidajad zavodiba hänen jäl'gusen jagon. Vl 206 edel m.e. hänen jäl'gmäine heimolaine, Czi In (surman jäl'ghe Cin' San' Šihuandi — "Koumanz' Cinin imperator"), kudamb oli jo vanaks (ei imperatoraks), oli surmitud edhetungijoil Hanin sodavägil, i Cinin pälidn oli muretud heil.
Kaumuz da terrakotasine armii.
Bronzaine ajoregi da vall'astadud hebod Cin' Šihuandin kaumusespäi.
Kaumusen sauvomine zavodidas ani imperijan alusenpanendan jäl'ghe läz nügüd'aigašt Sian'-lidnad. Sima Cänin tundištusen mödhe, 700 tuhad radnikoid da mastarid oli vedatud sen mavzolejan sauvomha. Kaumusen irdaližen seinän ühthine piduz om 6 km.
Käpin sijaduz ezmäižen imperatoran kaumžomanke oli löutud vaiše vl 1974 arheologijan tedomehil (Mao Dzedunan kul'turrevolücii mäni lophu jo). Sen tedoiduz jätkase nügüd'aigan-ki. Imperatoran kaumsija varastab völ ičeze avaidamišt. Edel meiden aigad eraz-se piramidanvuitte sauvuz oli käpin päks. Ühten versijan mödhe, kolijaižen heng lendi taivhaze necen sauvusen kal't.
Äiluguine terrakotasine armii oli sättud kaimdamha imperatorad sil mal. Läz 8 tuhad saldatoid, mugažo soitvändajad, valdkundmehed da akrobatad, om löutud sigä. Kaikuččen ristitun mod om erazvuitte, i hibjad oliba mujutadud kirjavaks enččikš (nügüd' muju om vaiše erasil sijil). Ičeze edelkävujiden erineden, imperator pučihe äiluguižiš ristituiden andakstondoišpäi, no hänen 48 naložnicoid mahapanihe eläbalaz sigä-žo.
Vl 1987 Cin' Šihuanan-kaumusen kompleks om pandud Mail'man kul'turjäl'gusiden objektoiden nimikirjuteshe ezmäižeks Kitain objektoišpäi.


Gabon.
Gabon (franc.: "Gabon"), täuz' oficialine nimituz — Gabonan Tazovaldkund (fr.: "République gabonaise"), om valdkund Keskmäižes Afrikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Librevil'.
Istorii.
Vl 1960 elokun 17. päiväl Gabon tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Vl 1961 nügüdläine Konstitucii tuli väghe (vozil 1975, 1991, 2003 znamasižiden vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Gabon om mavaldkundröunoiš Ekvatorialižen Gvinejanke lodehes (röunan piduz — 345 km), Kamerunanke pohjoižes (349 km), Kongon Tazovaldkundanke (2567 km) päivnouzmas da suves. Ühthine röunoiden piduz — 3261 km. Atlantižen valdmeren Gvinejan lahten randišton pird om 885 km, se sijadase päivlaskmas da suvipäivlaskmas. Valdkundan pind om 267 667 km².
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Ibundži-mägi (1575 m).
Klimat om räk da neps, ekvatorialine pohjoižes da subekvatorialine toižil paloil. Jogiden verk om tihed da täuz'vezine.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, almazad, metallad (raudkivend, urankivend, niobii, marganc, kuld); toižed varad oma mec, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund dominirujan partijanke. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast seičemeks vodeks, strokuiden lugu om röunatusita.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (fr.: "Sénat") 91 ezitajanke, agjoiden suimad da municipaližed nevondkundad valitas heid 6 vodeks. Alakodi om Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée Nationale") 120 deputatanke (kaik rahvaz valičeb 111 heišpäi, prezident paneb 9 mest), valdatusiden strok om viž vot.
Nügüdläine Gabonan prezident om Ali ben Bongo Ondimba, vl 2009 elokun 30. päiväl händast valitihe. Vs 2014 vilukun 27. päiväspäi Daniel' Ona Ondo radab päministran. Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2011 tal'vkun 17. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Gabonan administrativiž-territorialine jagand."
Gabon alajagase 9 agjaha (provincijha, fr.: "province"). Agjad alajagase 50 departamentha (fr.: "département").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Port Žantil', Fransvil'. Vl 2006 84% ristitištos oliba lidnoiden eläjikš.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 1 563 873 ristitud.
Ižanduz.
Gabonan päeksport om kivivoi (69%), pu (material) (16%), marganc (10%); toine eksport — räzin londuseližes kaučukaspäi (1%), kontorkalud (1%).


Pakuine muju.
Pakuine muju om spektraline (jumalanbemblen) muju.
Pakuižel mujul om minimaline häiktuz il'mas, sen tagut sidä kävutadas signalikš, kucumha keda-se olda varukahan, mustoiden jonoidenke paksus (kontrastad ližadamha).
Pakuižhe mujuhu sidotud tärtused.
*


Kuba.
Kuba (isp. "Cuba"), oficialižikš — Kuban Tazovaldkund (isp. "República de Cuba"), oficialitomikš vspäi 1959 — Joudjuden Sar', om sar'hine valdkund Kariban meren pohjoižpalas. Sen päine da kaikiš suremb lidn om Havan.
Istorii.
Vl 1895 sügüz'kus Kuba tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi. Vl 1898 tal'vkun 10. päiväl Ispanii tundišti sidä da tegihe Kuban dominionaks, no päliči severdan kus ispaniž-amerikaine soda zavodihe, i Kuba putui AÜV:oiden ohjandusen alle. Vl 1902 semendkun 20. päiväl Kuba sai ripmatomut okkupacijan lopindan satuseks da tegihe tazovaldkundaks.
Geografijan andmused.
Valdkund otab Kuban saren, Huventud-saren da äjiden penembiden sariden territorijoid Suriden Antiliden sariden mülündas. Kuba om jagadud Pohjoižamerikaspäi Atlantižen valdmeren Floridan sal'mel pohjoižes da Jukatanan sal'mel päivlaskmas. Matkad AÜV:oihesai Floridan sal'men kal't om 180 km (kaikiš kaidas sijas), Gaitihesai Tulleipol'žen sal'men kal't — 77 km, Jamaikahasai Kolon-sal'men kal't — 140 km, Meksikhasai Jukatanan sal'men kal't — 210 km. Saren piduz päivlaskmaspäi päivnouzmha om 1250 km. Kariban meren randanpird om 3735 km.
Kubal eile valdkundröunoid madme. Guantanamon sodameribaz om anttud kortomha AÜV:oile Kuban territorii röunanke 28,5 km madme.
Kaikiš korktemb čokkoim om Turkino-mägi, 1972 m meren pindan päl.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, metallad (raudkivend, vas'k, kobal't, hrom, nikel'), azbest; toižed varad — silikatad, keitandsol, mec, mahuz.
Politine sistem.
Kuba om unitarine socialistine parlamentine tazovaldkund.
Rahvahan Tobmuden Nacionaline Suim (isp. "Asamblea Nacional del Poder Popular") — se om üks'kodine valdkundan parlament. Deputatoiden lugu om 614 ristitud, heid valitas kerdan 5 vodes. Parlament formiruib ohjastusen da paneb sen pämehen, a mugažo Valdkundan Nevondkundan (31 ühtnijad) pämehen, radnikusele.
Nügüd' ohjastusen pämez' da Valdkundan Nevondkundan pämez' om üks' person, Raul' Kastro. Hänen valdatusiden strok om 5 vot.
Administrativine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kuban administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Kuba alajagase 16 agjaha (provincijha) (isp.: "provincia") da specialižhe Huventud-municipijha. Kaik agjad alajagase municipijoihe (isp.: "municipio"), niid om 169.
Eläjad.
Kuban toižed järedad lidnad (enamba 200 tuh. ristitud, surembaspäi penembha): Santjago de Kuba, Kamaguei, Ol'gin, Guantanamo, Santa Klar.
Rahvahanižanduz.
Vl 2009 Kuban päeksport oli nikel' (16%), sahar (13%), zelläd da vakcinad (13%), sigarad (10%); toine eksport — vin (5%), merenproduktad (3%), toižed metallad (2%), cement (2%), kivivoi (1%), raud (1%).


Al'pad.
Al'pad (,, sloven. "Alpe") om Päivlaskmaižen Evropan kaikiš korktemb mägisel'giden sistem. Se levigandeb bemblenvuiččikš Ligurižes merespäi Dunainkeskeižhe tazangištho. Al'pad oma 8 valdkundoiš: Francii, Monako, Italii, Šveicarii, Saksanma, Avstrii, Lihtenštein, Slovenii. Al'piden bemblen irdröunan piduz om 1200 km, südäiröunan piduz — 750 km, niiden leveduz om penemba 260 km. Mägiden keskkorktuz om 2,5 km.
Al'piden kaikiš korktemb čokkoim om Monblan-mägi. Sen korktuz — 4810 metrad meren pindal päl. Kaik om 12 mägenpäd korktusenke enamba 4000 metrad. Matk Päivnouzmpol'židen Al'piden sarakoiden da Karpatan mägiden sarakoiden keskes om vaiše 14 km.
Sikš ku Al'pad sijadase Päivlaskmaižen Evropan keskuses, ka evropižed tedomehed tedoižiba niid risthaze. Mail'man erazvuiččiden regioniden mägisistemad kävutadas äi tärtmusid Al'pidenke tüveks (al'pine klimatine vö, al'pižed nitud, al'pinizm).
Geografii da geologii.
Al'piden fizine kart valdkundoiden röunoidenke.
Mägiden ühthine pind om läz 190 000 km². Jäžomiden pind otab enamba 4000 km², om 1200 jäžomad kaiked, kaikiš järedambad niišpäi — Aleč da Gorner. Jäžomad da igähižed lumed aletas 2500—3000 metran znamoičendhasai. Äjiden Evropan järedoiden jogiden niškad sijadasoiš Al'pil (Rein-, Ron-, Po- da Adidže-joged, Dunain oiktad ližajoged). Täs-žo äiluguižed järved gläcialižen da tektonižgläcialižen sugun levigatas (järedad niišpäi: Boden-, Ženevan, Komo- da Lago Madžore-järved).
Al'piden kaikiš korktemb keskmäine zon saudud amuižiš kristalližiš (gneisad, loštakahad šoidkived) da metamorfižiš (kvarcižfillitižed šoidkived) kivisuguišpäi. Mezozoin mouckividen da dolomitoiden zonad, a mugažo Edelal'piden norembad flišan da molassan formacijad, levigatas sišpäi pohjoižhe, päivlaskmha da suvehe. Sigä reljef om keskmägine da madalmägine.
Tarbhaižed kaivatused.
Ristitud kaidas mineraloid Al'pišpäi severziden voz'tuhiden aigan. «Hallstatt»-kul'turan aigan (8.-6. voz'sadad EME) kel'tan heimod saiba vas'ken. Möhemba rimalaižed saiba kuldan Bad Gaištanan agjas monetoid tehmaha. Nügüd'aigan löudmižsija Štirijas (Avstrii) om hüväladuližen raudkivendon znamasine purde teraraudanvalamižtegimišton täht. Sen ližaks, Slovenijas om äi kinovarid pigmentoikš mujuid tehmaha. Ametist da kvarc puttas vastha Al'piden regioniden enambuses.
Jäžomad.
Kaikenaigaižen lumen röun venub pohjoižel pautkel 2,5 km korktusen znamoičendanke, a suvižel pautkel — 3 - 3,2 km. Al'piden nügüdläižen jädumižen ühthine pind om 4140 km². Kaikid jäžomid Al'pil om läz 1200, kaikiš suremb niišpäi om Bernan Al'piden Aleč-jäžom 169 km² pindanke. Ron- da Rein-joged lähttas al'pižiden jäžomišpäi.
Klimat.
Al'pad oma Evropan znamasine klimatižiden agjoiden erigoitai pird. Venon klimatan mad levigatas pohjoiž- da päivlaskmpolihe Al'pišpäi, a Keskmeren klimatan subtropikad — suvipolehe. Erazvuiččiden al'pižiden regioniden klimat rippub korktuses, sijaduses da tullein polespäi. Kezal räkän päiväd oleldas Al'pil, vilud ehtad tuldas niiden jäl'ghe. Mägihomendez om päivoikaz tobjimalaz, a pil'ved jokstas longin jäl'ghe. Tal'v tob paksuid lumikuroid da pit'kid vilun pordoid. Al'piden pohjoižpalas klimat om vilumb i nepsamb, a suvipalas vastkarin — lämhemb da kuivamb. Heinkun kesklämuz om +14°C da alemb, vilukun — -15°C vai ülemb. Paneb sadegid 1500 - 2000 mm vodes tulleikahil päivlaskmaižil da lodehližil pautkil, a erasid sijidme oleskeleb 4000-ki mm vodes. Toižil sijil paneb 1000 mm sadegid vodes. Lumi jäb tazangištoil 1 - 6 kud vodes. Tal'ven tobmad palad aigan sumegoičeb alangištoiš.
Sijaline tullei — «fön»:aks nimitadud — tegese muga: il'mmassad langetas mägipautkidme, sen aigan niid kingitab. Nece process kaimdab adiabatine lämbitamine. «Fön»-tullei ližadab sijaližen lämuden znamasižikš. Se azj vedab lumiden teravale sulandale, varuližed lumilaskmad tegesoiš paksumboikš, sen jäl'ghe järedad mägirajonad jädas sidota mail'mas. Sil-žo aigal fön-tullein olend olmas laskeb maižandust ülembil mägiterritorijoil.
Al'piden klimatal da mahusel, floral da faunal om tarksel'ged püštoiged zonaližuz. Al'piden pautked alajagasoiš vidhe vöhö klimatan mödhe: nivaline zon, al'pižed nitud, subal'pine vö, venon klimatan zon da alangištod.
Mägimassivan zon ülemb 3000 metrad korktusidenke nimitadas "nivaližeks zonaks". Nened tahod kaiken aigan kattud äivoččel lumel, täs vilu klimat om, sen tagut ani ei kazvištod.
"Al'pižed nitud" ottas kahtespäi koumhesai tuhad metrad korktusen znamoičendoid. Neciš zonas om lämhemb, mi nivaližes zonas. Eriline madalkazvoine flor harakterizuib al'pižid nituid, sidä kesken kazvišt «heinäsižiden pölusiden» nägol. Mugoine ekosistem om pojav tundrha, ka al'pižid nituid nimitadas mugažo «mägitundr»:aks.
"Subal'pine vö" levigandeb al'pižen zonan alemba, pol'toštaspäi kahthesai tuhad metrad korktusidenke. Kuššed mecad kazdas sigä. Ümbrišton lämuden maksimum om +24°C kezal päivoikahil päivil, a tobjimalaz lämuz ei sanus +16°C-ki. Haloiden voimuz om kaiken voden aigan.
"Venon klimatan zon" sijadase alahaižembil korktusil, 1000-1500 metrad. Tammižed mecad kazdas sigä, ristitud ižandoitas, ratas mad.
"Alangištod" oma olmas 1000-metrižid korktusid alemba. Kazvišton äjüz harakterizuib niid. Küläd sijadasoiš alangos, sikš miše lämuden režim kožub ristituiden da kodiživatoiden elole.
Al'piden kazvišt.
Tedomehed löuziba 13 tuhad kazmusiden erikod Al'pad-mägiden rajonas. Al'pižed kazmused pandud gruppoihe eländan ümbrišton da mahusen tipan mödhe (Suvial'pil om äi mouckivekahid mahuzid). Kazmused elädas londuseližiden arvoimižiden erazvuiččiš diapazoniš: nit, so, mec (lehtezmecad da kavag'mecad oma), rajonad reduvaluita da lumilaskmoita — i kall'od, mägisel'gad.
Al'pižen floran erazvuiččend da specifik om rippundoiš korktusespäi meren pindal päl. Ani erazvuiččed biotopad vasttase Al'pil — mujukahad nitud änikoišpäi alangoiš, sen ühtes korktad mägirajonad, kus om vähä kazvištod. Kavag'pud kazdas 2400 m korktusel da alemba, a 3200 m korktushesai völ om voimuz vastata madalkazvoižid puid.
"Ranunculus glacialis" om üks' kaikiš tetabiš mägikazmusišpäi, vastatas sidä 4200 m korktushesai, se om rekord kazmusiden keskes. Pölusenvuitte kazmusiden form mägil ülähän (ozutesikš, 2800 m korktusel — "Eritrichium" da "Lychnis alpina") kaičeb niid kuivaigaspäi, heinänsöjiš živatoišpäi, päzutab norid vezoid pakuižes da tulleišpäi. Tetab edel'veis kattud vauktoiden tukuižiden šoidul, se šoid pid'oiteleb lämäd hüvin.
Al'piden živatišt.
Al'pad oma eländan ümbrištoks živatoiden 30 000 erikon täht. Kaik imetaiživatad elädas Al'pil täudes vodes ümbri, erased heišpäi langetas unhe tal'veks. Toižes polespäi, linduiden keskes vaiše erased erikod jädas mägil kaikes vodes ümbri. Om linduiden erikoid, kudambid sättutoiti hüvin elämha soravas Al'piden ümbrištos. Lumipaskač ("Montifringilla nivalis"), ozutesikš, sädab pezan kall'on haugelmashe mecanröunan ülemb, ecib ičeze sötet (semned, gavedid) mägipautkil. Al'pine näk ("Pyrrocorax graculus") mugažo sädab pezoid kall'oil ülemb vastmägehe mecanröunaspäi. Tal'vel al'pižed näkad keratas suril parvehil da elädas turistoiden bazoiš ümbri, niiden jändusid södes.
Kedrpedailind ("Nucifraga caryocatactes") vaumičeb tal'veks ičevuiččikš. Sügüzel nece lind varadab semnid da pähkimid kreptes niid maha. Edel lumiaigad kedrpedailind löudab enamba 100 tuhad semnid, kudambid peitab läz 25 tuhaze peitsijihe. Lindun mušt om čududeližikš hüvä, sen tagut kedrpedailind löudab tal'vel ičeze varadimiden tobmad palad lumen šoidun al (lumikatken sanktuz voib olda enamba 1 metrad), söb niid iče da sötleb ičeze poigid.
Kaitas Al'piden živatoid nacionaližiden puištoiden abul.
Ümbrišton kaičend.
Kaikuččel vodel čaptas surid mectahoid Al'piš sauvomha hihtandteid da lebubazoid. Nened pilitišed muretas mägiden londuselišt tazoolendad. Pud heittas mahusen erozijan, puiden tüved ei antkoi lumilaskmoile levigata. Mecoiden čapatez vedab lumi- da kivilaskmoid, ozutesikš, vl 1987 ned surmičiba enamba 60 ristitud 20 päiviš. Raudasižed verkod pautkil abutadas vähän.
Čapatesen ližaks, tegimiden morindčudeged da jügedoiden mašinoiden kävutand vähetas mecoiden pind. Pud väl'düdas, andasoiš läžundoile da kovale tulleile. Enččiden Al'piden mecoiden 3/5 jo ei ole olmas. Ümbrišton hondotuz valatoitab živatoiden da kazmusiden elod negativižikš. Kaičendregionad oma sätud kaikiš al'pižiš valdkundoiš.
Turizm.
Al'pad-mäged oma rahvahidenkeskeižen turizman rajon, se om populärine tal'vel da kezal. Ristitud sportatas: mägisuksed, snoubord, ajelend regel, astund lumikengiš, hihtandsport oma voimusiš regioniden enambuses tal'vkuspäi sulakuhusai. Kezal Al'pad oma populärižed turistoiden, velosipedan ajajiden, paraplaneristoiden da al'pinistoiden keskes. Äjad al'pižiš järvišpäi vedadas ičezennoks ujujid, jahtnikoid da sörfingan navedijoid.
Al'piden aluižed regionad da järedad lidnad oma ühtenzoittud avtoteil hüvin. Mägižed läbimänod sijadasoiš mägiden ülähän, sigä avtoted oma varuližed eskai kezal, a tal'vel läbimänod sauptud kaikenaigašti. Lendimportoiden äjüz kaikid Al'pidme lujeneb turizman šingotesen. Mugažo hüväd raudted ühtenzoittas kaikid maid läheližiden valdkundoidenke da keskneze, mägireljefha kacmata, sidä kesken severz' pit'kid tonnelid oma saudud magiden südäimes. Kaikuččes vodes enamba 50 mln turistoid tuldas Al'pihe.
Kaikenaigaine ristitišt.
Vl 2001 Al'piden ristitišton ühthine lugu oli 12,3 mln ristituid, heiden keskes oma francijalaižed, saksalaižed, italijalaižed da slovenijalaižed päazjas.
Al'piden kaikiš järedambad lidnad: Grenobl' ("Francii"), Insbruk ("Avstrii"), Trento ("Italii") da Bol'cano ("Italii").


Efiopii.
Efiopii (, transliteracii: "ʾĪtyōṗṗyā"), oficialižikš — Efiopijan Federativine Demokratine Tazovaldkund (, "Ītyōṗṗyā Fēdēralāwī Dīmōkrāsīyāwī Rīpeblīk", orom.: "Federaalawaa Dimokraatawaa Repabliikii Itoophiyaa"), om valdkund merirandpoleta Afrikan päivnouzmas. Sen enzne nimi oli Abissinii. Päine da kaikiš suremb lidn om Addis-Abeb.
Efiopii om Afrikan kahtenz' valdkund ičeze ristitišton lugun mödhe (Nigerijan jäl'ghe).
Istorii.
Voz'sadoil 4.-6. meiden erad ezmäine valdkund (Aksum-car'kund) sai ičeze änikoičendad nügüd'aigaižen Efiopijan pohjoižes.
Vozil 1893−1899 Menelik II-imperator udessünduti Efiopijan valdkundan ühtmut. Efiopii ei olend nikonz kolonijan.
Jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vl 1995 elokus.
Geografijan andmused.
Efiopii om mavaldkundröunoiš Eritrejanke pohjoižes (röunan piduz — 1033 km), Džibutinke homendezbokas (342 km), Somalinke päivnouzmas (1640 km), Kenijanke suves (867 km), Suvisudananke ehtbokas (1299 km) da Sudananke lodehes (744 km). Ühthine röunoiden piduz om 5925 km. Efiopii om mererandatoi valdkund 1 104 300 km² pindanke, saum vezid — 9,4%.
Efiopii om mägekaz valdkund tobjimalaz, Efiopijan mägišt om sen päpala. Kaikiš korktemb čokkoim om Ras Dašen-mägi, 4533 m meren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Danakil-alang (−125 m).
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, kuld, platin, vas'k, gidroenergii; toižed varad oma potaš da mahuz.
Tobmuz.
Efiopii om federacii da parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Hänen kandidaturad alakodi valičeb. Prezidentan valdatusiden strok om kuz' vot oiktusenke valičemha tošti.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Federacijan Kodi, mülüb 108 ühtnijad. Valitas heid štatoiden suimil videks vodeks. Alakodi om Rahvahan Ezitajiden Kodi 547 ristitunke, kaik rahvaz valičeb heid mugažo 5 vodeks.
Parlamentan alakodin ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 24. päiväl semendkud. Nügüdläine prezident om Mulatu Tešome vs 2013 redukun 7. päiväspäi. Hailemariam Desalen' radab päministran vs 2012 elokun 20. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Efiopijan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Efiopii jagase 11 regionha: 9 avtonomižhe agjaha (üks'lugu amh. transl.: "kəlləl" — "killil:ha", štatha etnižen tundusen mödhe) da kahthe agjaha tazostadud lidnha ičeohjandusenke (üks'lugu amh. transl.: "yä'städadär akkababi" — "astedader akababi": Addis-Abeb da Dire-Dau). Agjad alajagasoiš 68 zonha (üks'lugu amh. transl.: "zonə" — "zoni"), ned — 770 ümbrikho (amh. transl.: "wäräda" — "uored", sidä kesken läz sadad oma lidnümbrikod). Ümbrikod alajagase kundoihe (amh. transl.: "käbäla" — "kebel").
Eläjad.
Efiopii om üks' kaikiš amuižembiš valdkundoišpäi mail'mas (10. voz'sadaspäi edel m.e.) da valdkund hristanuskondanke amussai. Uskojiden mülükund (vn 1994 rahvahanlugemižen mödhe): 60,8% — hristanuskojad, 32,8% — islamanuskojad, afrikanižiden kul'toiden polenpidajad — 4,6%, toižed — 1,8%.
Efiopijan toižed järedad lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2012): Adam (Nazret), Gonder, Mekele, Desse, Bahr Dar, Džimm. Vl 2015 kaik oli 19 sadatuhašt lidnad.
Ižanduz.
Vl 2010 Efiopijan päeksport oli kofe (28%), voikazmusiden semned (15%), maplodud (9%), kuld (7%), kroksaitud veresed änikod (7%), liha da eläb kabjživatišt (7%), bobad (6%); toine eksport — živatoiden nahkad (3%), varapalad kouvazmašinoiden täht (1%), niobii (1%).


Tanzanii.
Tanzanii, oficialižikš — Tanzanijan Ühtenzoittud Tazovaldkund (suah. "Jamhuri ya Muungano wa Tanzania", angl. "United Republic of Tanzania"), om valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn om Dodom. Käskusenandajan da radonoigendajan tombuziden päaluskundad sijadase sigä. Verazmaiden sur'oigenduzkundad da bankad sijadase toižes, vanhas (1993-vodhesai) pälidnas, Dar Es Salamas.
Istorii.
Vozil 1961 da 1963 Tanzanijan erazvuiččed palad tedotiba ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Tanzanii-nimi om saudud sana, se om tehtud enččiden kolonijoiden kahtes nimespäi: Tanganjik da Zanzibar. Niišpäi, a mugažo Pemb-saren ühtes, vl 1964 sulakun 26. päiväl sädihe-ki Tanzanijad.
Geografijan andmused.
Tanzanii röunatab Kenijan da Ugandanke pohjoižes, Ruandan, Burundin da Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke päivlaskmas, Zambijan, Malavin da Mozambikanke suves. Indižen valdmeren randpol' om man päivnouzmas. Randanpird om 1424 km pitte.
Mägitazangištod oma enambuses valdkundan pindal. Kaikiš korktemb Afrikan čokkoim sijadase Kenijan röunal, se om Kilimandžaro-mägi, 5891,8 metrad meren pindan päl. Kaikiš järedambiden Afrikan järviden palad sijadase Tanzanijan röunoil: Viktorii-järv om pohjoižes, Tanganjik-järv sijadase päivlaskmas, Njas-järv läikab suves.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', raudkivend, tin, fosfatad, kuld, almazad; toižed varad oma mec da gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident, kudambad ristitišt valičeb videks vodeks (enamba kaht strokud ei sa).
Valdkundan Suim (suah. "Bunge") — se om üks'kodine nacionaline parlament. Deputatoiden lugu om 274 ristitud. Heišpäi 232 ristituid kaik rahvaz valičeb kerdan vides vodes, 37 deputatad oma naižed (heid paneb prezident radsijaha), 5 deputatad ezineba Zanzibaran avtonomijan sen suimaspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Tanzanijan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Tanzanii alajagase 30 agjaha (suah. "Mkoa"), 5 agjad niišpäi oma ühtenzoittud Zanzibar-avtonomijha.
Eläjad.
Tanzanijan järedad lidnad (enamba 200 tuh. ristitud vl 2010): Dar Es Salam, Mvanz, Zanzibar, Dodom (pälidn), Aruš, Mbej, Morogoro da Tang.
Rahvahanižanduz.
Tanzanijan päeksport om kuld (22%), maižandusen produktad (läz 15%, sidä kesken kofe, pal'mvoi, kakao, perč, čai, nižu), hobed (9%), vas'k (6%); toine eksport — marganc (5%), tabak (5%), kala (4%), kivivoi (3%), puvill (2%), zelläd (2%), londuseline gaz (1%).


Kongon Demokratine Tazovaldkund.
Kongon Demokratine Tazovaldkund (franc. "République démocratique du Congo", nece om täuz' oficialine nimituz), KDT lühüdas, "Kongo Kinšas"-paginnimi, om valdkund Keskmäižes Afrikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Kinšas.
Vl 2012 kaikiš gollemb valdkund mail'mas Rahvahankeskeižen valütfondan tedoidusen mödhe.
Istorii.
Vl 1960 kezakun 30. päiväl Kongon Demokratine Tazovaldkund tedoti ripmatomudes Bel'gijaspäi.
Edel ripmatont nimitihe kolonijad Bel'gijan Kongo:ks. Vozil 1960-1964 valdkundan nimi oli Kongon Tazovaldkund, sid' vajehtihe erištamha susedližes Kongon Tazovaldkundaspäi. Vozil 1971-1997 — Zajiran Tazovaldkund.
Jäl'gmäine Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 2005 tal'vkun 17-18. päivil da tuli väghe vl 2006 uhokus.
Keled.
Valdkundas om üks' oficialine kel' — francijan kel'. Sen ližaks, om 4 muga nimitadud nacionališt kel't: lingala, kongon (kikongo), suahili (kingvan-pagin), luban (čiluba).
Geografijan andmused.
Kongon Demokratine Tazovaldkund om röunoiš Kongon Tazovaldkundanke lodehes (röunan piduz — 1229 kilometrad), Keskafrikan Tazovaldkundanke (1747 km) da Suvisudananke (714 km) pohjoižes, Ugandanke (877 km), Ruandanke (221 km), Burundinke (236 km) da Tanzanijanke (479 km) päivnouzmas, Zambijanke (2332 km) da Angolanke (2646 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 10 481 km. Päivlaskmas om 37 km Atlantižen meren randištod.
Valdkundan territorii om Kongo-jogen bassein. Pidust' päivnouzmašt röunad seižub korged Ruvenzorin mägisel'g. Kaikiš korktemb valdkundan čokkoim sijadase Ugandan röunal, se om Margarit-mägenoc Ngaliem-mägel (Stenli-mägi), 5109 m meren pindan päl. Üks' kaikiš järedambišpäi Afrikan järviden, Tanganjik-järv, sijadase Tanzanijan röunal.
Klimat om ekvatorialine da subekvatorialine paloin. Ekvatorialižed mecad da savannad oma levitadud.
Londuseližed pävarad oma metallad (vas'k, kobal't, germanii, niobii, tantal, kuld, hobed, tin, marganc, cink, uran, boksitad, raudkivend), kivivoi, londuseline gaz, kivihil', almazad; toižed varad oma mec da gidroenergii.
Politine sistem.
Rahvahan pert'kulu om Kongon Demokratižen Tazovaldkundan parlamentan ištundoiden sija.
Ohjandusen form om prezidentine tazovaldkund. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident, kudambad kaik rahvaz valičeb 5 vodeks, kahtenz' strok om voimusine.
Valdkundan parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat, mülütab 108 ühtnijad (heid valitas agjoiden suimil 5 vodeks). Alakodi om Nacionaline Suim, se mülütab 500 ristitud. Heid kaik rahvaz valičeb, mugažo 5 vodeks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kongon Demokratižen Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Kongon Demokratine Tazovaldkund alajagase 11 agjaha (provincijha). Vn 2005 jäl'ghe alajagoihe niid, linniži 26 agjad uden konstitucijan mödhe, no parlament jäti sidä azjad vahvištoituseta.
Eläjad.
Kongon Demokratižen Tazovaldkundas elädas kongolaižed.
Toižed järedad lidnad (enamba vai läz 1 mln. ristitud vl 2012): Mbuži Maji, Lubumbaši, Bukavu, Kanang, Kisangani.
Ižanduz.
Vl 2009 KDT:n päeksport oli vas'k da sen ühthesuladused (35%), toižed metallad (32%), kivivoi (16%), almazad (6%); toine eksport — pumaterialad (2%), elektruz (1%).


Pakistan.
Pakistan (urdu-kelel: پاکِستان "Pakistan" «puthiden ma», anglijan kelel: "Pakistan"), vai Pakistanan Islamine Tazovaldkund (urdu: اسلامی جمہوریہ پاکِستان "Islami Džumhurije Pakistan",) om valdkund Azijan suves. Päine federacijan lidn om Islamabad.
Pakistan om mail'man kudenz' valdkund ičeze ristitišton lugun mödhe da kahtenz' valdkund islamanuskojiden lugun mödhe (Indonezijan jäl'ghe).
Istorii.
Vn 1947 14. päiväl elokud Pakistan sai ripmatomut Britanižen Indijan jagon jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Pakistan om mavaldkundröunoiš Irananke suvipäivlaskmas (röunan piduz — 909 km), Afganistananke lodehes (2430 km), Kitainke homendezbokas (523 km) da Indijanke päivnouzmas (2912 km). Ühthine röunoiden piduz om 6774 km. Pakistanan randad lainištab Arabijan meri suves. Mererandan piduz om 1046 km.
Om mägid valdkundan päivlaskmas da pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om mail'man kahtenz' korktusen mödhe Čogori-mägenpä Karakorumas, 8611 m meren pindan päl.
Pakistanan päjogi om Ind, ani kaik järedad lidnad sijadasoiš sen alangištos.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federacii da prezidentiž-parlamentine tazovaldkund.
Parlament om kaks'kodine. Senat om üläkodi, se mülüb 100 ühtnijad. Valitas heid alakodin ühtnijoil da agjoiden suimil 6 vodeks, sen ühtes udištadas mülükundan koumandest kaikuččes kahtes vodes. Alakodi om Nacionaline Assamblei, se mülüb 342 ristitud (rahvaz valičeb 272 niišpäi videks vodeks, 60 sijad andasoiš naižile, 10 sijad — religijan vähembusile).
Oficialine valdkundan pämez' om prezident, parlament valičeb hänen kandidaturad, hän om ühteks parlamentan ühtnijoišpäi. Prezidentan valdatusiden strok om 5 vot (om oiktusenke valitas tošti). Päministr om valdkundan pämez' todesižikš. Imran Han radab päministran vs 2018 elokun 18. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Pakistanan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Pakistan jagase 8 regionha: 4 agjad (vai provincijad), 1 federaližikš ohjatud Heimoiden territorii, 1 federaline pälidnaine territorii da kaks' Kašmiran territorijad (ned oma ridatadud Indijal). Ned alajagasoiš 132 ümbrikho, Heimoiden territorii — 6 agentushe da 7 röunregionha.
Eläjad.
Pakistanan lidnad-millionerad (vl 2010, surembaspäi penembha): Karači, Lahor, Feisalabad, Ravalpindi, Multan, Gudžranval, Haidarabad, Pešavar.
Ižanduz.
Vl 2012 Pakistanan päeksport oli tekstil'tegesed (läz koumed videndest), ris (kümnendez), kivivoi da sen produktad (6%); toine eksport — juvelirižed tegesed, mägisuksed, cement, hromkivendod, apel'sinad.


Saudan Arabii.
Saudan Arabii, täuz' oficialine nimituz — Saudan Arabijan Kunigahuz (arab. المملكة العربية السعودية, vepsän transkripcii: "al' Mamläkatu al' Arabijatu as Saudijatu"), om kaikiš järedamb valdkund Arabijan pol'sarel. Se sijadase Suvipäivlaskmpol'žen Azijan territorijal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Rijad.
Saudan Arabii om araban kahtenz' valdkund ičeze ristitišton lugun mödhe (Alžiran jäl'ghe).
Istorii.
Vl 1932 sügüz'kun 23. päiväl nügüd'aigaižen valdkundan aluz oli pandud.
Saudan Arabijan päkäskuz om valdkundan konstitucijaks. Se om vahvištadud kunigahal da publikoitud vl 1992 vilukun 31. päiväl.
Geografijan andmused.
Saudan Arabii röunatab Iordanijanke (röunan piduz — 731 km), Irananke (811 km) da Kuveitanke (221 km) pohjoižes, Kataranke (87 km) da Araban Ühtenzoittud Emiratoidenke (457 km) päivnouzmas, Omananke suvipäivnouzmas (658 km) da Jemenanke suves (1307 km). Ühthine röunoiden piduz om 4272 km. Saudan Arabijan randad lainištab Persijan laht pohjoižpäivnouzmas da Rusked meri päivlaskmas. Ühthine randanpird — 2640 km.
Mäged oma man päivlaskmal, letkesižed rahvahatomad mad oma valdkundan päivnouzmpolel. Kaikiš korktemb čokkoim om Džabal' Savd-mägi (3133 m). Kaikiš madalamb om valdmeren tazopind. Surid kaikenaigaižid jogid ei ole, no om äi ojandehid. Mecoid ei ole olmas. Maižandusele sättujan territorijan pind om 1,8%.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, raudkivend, vas'k, kuld.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine islamine absolütine monarhii. Valdkundan pämez' om kunigaz. Kaik koume tobmuden sarakod alištudas hänele. Kunigaz paneb kaikid niiden ülembaižiden organoiden ühtnijoid radnikusele. Nügüdläine kunigaz om Salman ibn Abdul Aziz vs 2015 vilukun 23. päiväspäi, hän-žo om päministraks. Radonoigendai tobmuz om Ministriden Nevondkund (ministrišt) sen ezimehenke. Kaik ministrad oma kunigahan heimolaižed. Vaiše kunigahale sab vahvištada valdkundan käskusid i vaiše islaman šariatan da Koranan ramuziš.
Käskusenandai tobmuz om Konsul'tativine Suim (arab. "Medžlis aš Šura") (parlamentan sijas) 150 ühtnijanke (kaikid heid kunigaz paneb radsijihe 4 vodeks, vspäi 2011 voib naižid-ki).
Käskuzkundaline tobmuz om religiozižiden käskuzkundoiden sistem šariatanke oiktusiden aluseks. Sen pä om Ülembaine käskuzkundaline nevondkund (12 ristitud).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Saudan Arabijan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Saudan Arabii alajagase 13 agjaha (vai provincijha, arab. "mintakah").
Eläjad.
Saudan Arabijas elädas arabalaižed (saudalaižed).
Saudan Arabijan lidnad-millionerad (2013): Rijad (pälidn), Džidd, Mekk, Medin, Dammam, Taif.
Ižanduz.
Saudan Arabii tegeb kivivoin üks' kaikiš suriš eksportoišpäi mail'mas. Kivivoi da sen produktad ottas ühesa kümnendest valdkundan eksportad. Vl 2012 AÜV, Kitai, Japonii, Suvikorei da Indii oliba pätorguindühtnijoikš (60% eksportad da pol'importad).


Sudan.
(Pohjoiž)sudan (arab. السودان), oficialižikš — Sudanan Tazovaldkund (arab. جمهورية السودان ("Džumhurijat as Sudan"), angl. "Republic of Sudan"), om valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn om Hartum.
Istorii.
Vl 1956 vilukun 11. päiväl Sudan tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi da Egiptaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2005 heinkun 6. päiväl.
Geografijan andmused.
Sudanan da Suvisudanan topografine kart.
Sudan om mavaldkundröunoiš Egiptanke pohjoižes (1275 km), Livijanke lodehes (383 km), Čadanke päivlaskmas (1360 km), Keskafrikan Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas (175 km), Suvisudananke suves (2184 km), Eritrejanke (605 km) da Efiopijanke (769 km) suvipäivnouzmas. Ühthine röunoiden piduz — 6751 km. Valdkundan pohjoižpäivnouzmaižed randad lainištab Rusked meri. Randanpird om 853 km pitte.
Plato otab Sudanan enamban palan. Sen korktuz om 300-1000 metrad. Nil-jogen alangišt läbitab sidä suvespäi pohjoižhe. Nil-jogi augotab Vauktan Nilan- da Sinivauvhan Nilan-jogiden ühthejoksmusel, sigä-žo Hartum-pälidn seižub. Kaik man joged oma Nil-jogen basseinas.
Livijan da Nubijan rahvahatomad mad levigatas valdkundan pohjoižel. Savannad da jogirandaižed harvad mecad oma man keskuses. Mäged oma päivlaskmpolel da päivnouzmpolel. Sudanan kaikiš korktemb čokkoim om Derib Kal'der-krateran seinäd (man päivlaskmas), 3042 m meren pindan päl.
Klimat om subekvatorialine man agjahižes suves da räkän rahvahatoman man Hartumaspäi pohjoižhe.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine konstitucine prezidentine tazovaldkund.
Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident. Hänen kandidaturad rahvaz valičeb. Prezident-žo om armijan päižeks käskmeheks.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Štatoiden nevondkund, se mülüb 50 ühtnijad. Heid valitas štatoiden suimil 6 vodeks. Alakodi om Nacionaline Suim, se mülüb 450 ristitud. Heid-ki valitas štatoiden suimil 6 vodeks.
Järgvaličendad parlamentha da prezidentan järgvaličendad oliba vl 2010.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Sudanan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Sudan alajagase 17 "vilajet:ha" (vai štatha, provincijha) kuziden regioniden territorijal: Pohjoine (2 štatad), Darfur (5), Kordofan (2), Hartum (1), Kassal (Päivnouzmpol'ne Sudan) (3) da Sinivauvaz Nil (4).
Eläjad.
Vl 2012 Sudanas oli 104 lidnad enamba 2 tuhad eläjidenke. Sudanan järedad lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Omdurman, Hartum (pälidn), Pohjoine Hartum, Port Sudan, Kassal.
Ižanduz.
Sudanan päeksport om kivivoi da sen produktad, puvill, sahar, gummiarabik, indine kunžut.


Egipt.
Egipt (arab. مصر "Misr"), oficialižikš — Egiptan Arabine Tazovaldkund (arab. جمهورية مصر العربية "Džumhurijat Misr Al Arabija"), om valdkund Pohjoižes Afrikas. Mugažo azijalaine Sinai-pol'sar' mülüb sihe. Sen päine da kaikiš suremb lidn om Kair.
Egipt om Afrikan koumanz' valdkund ičeze ristitišton lugun mödhe (Nigerijan da Efiopijan jäl'ghe).
Istorii.
Vl 1922 uhokun 28. päivän Egipt tedoti ičeze ripmatomudes Britanižes imperijaspäi.
Geografijan andmused.
Valdkund röunatab Izrailinke (röunan piduz — 208 km) da Palestinanke (sen Gazan Sektoranke) (13 km)pohjoižpäivnouzmas, Sudananke suves (1276 km), Livijanke päivlaskmas (1115 km). Ühthine röunoiden piduz om 2612 km.
Egiptan pohjoižed randad lainištab Keskmeri, a päivnouzmaižed randad — Rusked meri (siš om meriröunoid Iordanijanke da Saudan Arabijanke). Kaik randanpird — 2450 km. Molembad mered ühtenzoittas ratud Suecan kanalal. Se om mail'man kaikiš järedamb ratud kanal (vspäi 1869).
Egipt om letkesižiden rahvahatomiden maiden valdkund (96% territorijad). Nil-jogi jokseb kaiken valdkundan kal't suvespäi pohjoižhe. Sen alangišt da del't otab 4% valdkundan territorijad da ani kaik ristitištod. Kaikiš korktemb čokkoim om Pühän Ekaterinan-mägi (Sinaiš), 2636 m meren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Kattar-alang, 133 metrad meren pindan al.
Londuseližed pävarad — kivivoi, londuseline gaz, fosfatad, metallad (raudkivend, hahktin, cink, marganc, harvad mametallad); toižed varad — sauvondgips, azbest, tal'k, sol.
Tobmuz.
"Abdin-pert'kulu" om Egiptan prezidentan radsija da üks' sijadusišpäi.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (kaik rahvaz valičeb händast). Prezidentan valdatusiden strok om 4 vot (om oiktuz valitas tošti).
Parlament, Nacionaline suim, om kaks'kodine. Üläkodi, Šura-nevondkund (arab. "Medžlis Aš Šura"), mülüb 264 ezitajad (heid valitas 6 vodeks). Alakodi, Rahvahan Suim (arab. "Medžlis Aš Šaab"), mülüb 518 ristitud (heid kaik rahvaz valičeb 5 vodeks, om radajiden, manmehiden da naižiden kvotid).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Egiptan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Egipt alajagase 27 "muhafaz:ha" (vai provincijha).
Eläjad.
Egiptan järedad lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Kair, Aleksandrii, Giz, Šubr El' Heim, Port Said, Suec.
Religii.
Egipt om üks' kaikiš amuižembiš valdkundoišpäi mail'mas (3. voz'tuhaspäi edel m.e.). Uskojiden mülükund (vn 1994 rahvahanlugemižen mödhe): 90% — islamanuskojad, 9% — koptalaižed hristanuskojad, toižed hristanuskojad — 1%.
Rahvahanižanduz.
Egiptan päeksport om kivivoi (22%), söndtavarad (fruktad, vinmarj, ris, kartohk, sahar, sagud — kaik läz 15%), londuseline gaz (11%), metallad (raud, vas'k, alüminii — läz 10%), sobad da kourad da puvill (10%), himižen tegimišton produkcii (10%); toine eksport — optine kabel', tualetbumag.


Murašk.
Murašk vai Murik, vai Murikeine, vai Murm, (latin. "Rubus chamaemorus") om äivoččen heinäsižen kazmusen erik Rozanvuiččed-sugukundan Rubus (Babarm)-suguspäi.
Etimologii.
Erikon tedoline nimi om saudud amuižgrekan χαμαί- («man pindal») da latinan "morus" («šuukovic»)-sanoišpäi.
Ümbrikirjutand.
Murašk om hein vai varz'hein 5 — 30 sm korktusel, ujelijan juriškonke.
Varded oma hoikad, seištas oikti, kahten- vai koumenlehtheižed. Varz' lopiše üks'jäižel änikol.
Lehtesed oma kärpiškoikahad videnlabaižed, piižen röunanke.
Änikod oma vauktad, ühtensuguižed. Pölükäkahad da petkloižkahad änikod išttas erazvuiččil kazmusil, mužiksuguižed änikod oma järedambad vähäižel. Mall'anvuiččid lehtesid da äniklehtesižid om vizin; pölükäd da petkloižed oma äiluguižed. Kezakul - heinkul kazmuz änikoičeb, a sen jäl'ghe 40 — 45 päiviš plodud ehttäs.
Plod om ühtištadud semnikahad marjad 1,5 sm diametras, kogoneb 5 — 25 palad-murud. Sen form om babarman ploduiden pojav. Muraškon plod om maged, eriližen hajun da magunke. Muraškumbikod oma rusttad, küpsad plodud — ruskedpakuižed, a mädahmod oma läz läbinägujad, puhthan loštakahan jartalin kartte.
Heinkul - elokul muraškon ploduid poimdäs. Sen jurid pandas varha ani edel sügüz'tal'ved.
Areal (Leviganduz).
Murašk kazvab pohjoižel šurupoliškol 78° — 55° pohjoižlevedust, soidme tobjimalaz. Lujas harvoin vasttas sidä mägirajoniš 55° — 44° levedust.
Levigandusen londuseližed zonad: turbazsod, sodunuded mecad, samlokaz da penzastunu arktine tundr. Valdkundoidme: Venäman pohjoine, sen Sibir' da Edahaine Päivnouzmpol', Venäman evropižpalan keskmäine zon; Vaugedvenäma, Norvegii, Ročinma, Suomenma, Grenlandan suvi, Kanad, Aläsk (AÜV). Kojo-kus kul'tiviruidas sidä.
Muraškpaikad oma susedoiš bolžomidenke, mustikkištoidenke, jonikžomidenke. Ludeghein da samal kazdas niiden sires. Mugoižed tahod oma čomad meckanoile sötlemhas da mecoile kimimhas.
Himine mülünd.
Küpsad plodud mülüdas: saharad (6%), vauktušed (0,8%), stajišt (3,8%); organižmuiktused: jablokan, limonan (0,8%); vitaminad: C (30 — 200 mg%), B (0,02 mg%), PP (0,15%), A (enamba mi morkofkas); ližakahad mineraližed substancijad: äi kalijad, fosfor, raud, kobal't, antocianad, dubind- da pektinsubstancijad.
Kazvatuz.
Ezikät, murašk om sokazmuz. Poimdüd ploduiden arvod lujas vajehteldas satusen mülühü kacten, ned voidas sabustada 10 evrod kilogrammas.
1990:nzid voziden keskespäi Norvegijan ohjastuz suomalaižiden, ročilaižiden da šotlandijalaižiden kooperacijas pani met kazvatada erazvuiččiden mecmarjoiden mömha. Norvegii tob Suomenmaspäi 200 — 300 tonnad muraškod kaikuččes vodes. Vn. 2002 augotaden valitud sortad oma sättujad kaikid fermeroiden täht, ozutesikš, «Apolto» (mužiksuguine), «Fjellgull» (mužiksuguine), «Fjordgull» (naižsuguine). Mužiksuguižed änikod anttas satust enamba naižsuguižid. Muraškod kul'tiviruidas Arktikan regioniš, Norvegijan pohjoižrandal sen paloin. Sigä om voimuz ištutada vähän toižiden kazmusiden erikoid.
Kävutand.
Muraškod kävutadas tarbhaižiden da spravitajiden substancijoiden purtkeks. Ozutesikš, C-vitaminad muraškon ploduiš 4 kerdad enamba, mi apel'siniš.
Sömhä.
Plodud oma čoman magunke. Sömhä kävutadas niid erazvuiččikš: veresed plodud, keitiž, südäivezi, džem, kompot. Ligotadud plodud varadase pit'kan strokun. Likör muraškonke tehtas Suomenmas ("lakkalikööri"), Ročinmas da Kanadas ("čikoutai"), verazmaižiden turistoiden täht tobjimalaz.
Mezikandai mezjäine sab muraškon änikoišpäi nektarad da heid'omad.
Suomenmas södas ploduid lämbitadud sagudenke ("leipäjuusto" — sijaline sagud, kändase «sagud leibhä»), a mugažo kerthuzidenke da saharanke. Ročinmas muraškod da sen džem pandas jähižen, keksoiden, vahliden päle. Norvegijas ploduid paksus segoitadas kremanke da saharanke "Multekrem" («muraškokaz krem»)-desertan sades, mugažo muraškod ližatas pirgaižihe marcipananke. Atlantižes Kanadas muraškod kävutadas avol'jaižid pirgoid päštamha.
Zelläks.
Murašk om hüvä abutuz cingad vaste. Se mugažo kaičeb nahkan rakaspäi.
Muraškon lehtesed kävutadas satatesid tervehtamha kerdan pol'päiveses vajehtades.
Amuižes Skandinavijas lehtesine muraškončai tervehti kuzenlähtendkanaliden infekcijoid.
Mel'hetartuižed faktad.
Suomalaine monet 2 evrod nominalanke.


Kambodž.
Kambodž (enzne kävutadud nimi oli "Kampučii"), oficialižikš Kambodžan Kunigahuz (khmer. 155px "Preăh Réachéanachâk Kâmpŭchéa", transkripcii: "Preah Reatjeannatjakr Kamputjie"), om valdkund Suvipäivnouzmpol'žes Azijas, Indokitai-pol'saren suves. Sen päine da kaikiš suremb lidn om Pnompen'.
Istorii.
Vn 1953 9. päiväl kül'mkud Kambodž sai ripmatomut Francijaspäi.
Geografijan andmused.
Kambodž om mavaldkundröunoiš Tailandanke lodehes (803 km), Laosanke pohjoižes (541 km) da Vjetnamanke päivnouzmas (1228 km). Sen suvipäivlaskmaižed randad lainištab Tünen valdmeren Kitain Suvimeren Siaman laht. Randpird om 443 km.
Om koume mägisel'gad man laptoiš: Kravan'-mäged läz randištod, Elefan-mägisel'g suves da Dangrek pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om Oral'-mägi Kravan'-mägiš, 1813 m meren pindan päl. Kambodžan päjogi om Mekong, se läbitab kaiken man da jokseb suvehe. Kaikiš suremb järv om Tonlesap-järv.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Oficialine valdkundan pämez' om Norodom Siamoni-kunigaz (vn 2004 29. päivälpäi redukud), hän om Norodom Sianukan poig. Kunigahan Valdištmen Nevondkund valičeb monarhad. Monarh hüvästab alakodin päministran kandidatad. Päministr om Hun Sen (vn 1998 30. päiväspäi kül'mkud).
Käskusenandmižtobmuz om parlament, se om kaks'kodine. Senat om üläkodi, mülüb 61 ühtnijad (57 — valitas oficialižel valičijoiden kollegijal, kahted — moharhal, kahted — alakodil, kaikid — 5 vodeks). Alakodi, Nacionaline Suim, mülüb 122 ristitud (rahvaz valičeb, mugažo 5 vodeks).
Käskuzkundaline tobmuz om Ülembaine Sudijoiden Nevondkund.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kambodžan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Kambodž jagase 23 agjaha (provincijha,) da 1 keskuseližikš ohjatud lidnha. Päiči pälidnas, ned alajagasoiš 185 ümbrikho (khmer. "srok"), sid' ned — 1621 kommunha (khmer. "khum").
Eläjad.
Kambodžas elädas kambodžalaižed. Khmeralaižed ottas läz ühesad kümnendest ristitištos. 96% eläjid pagižeb khmeran kelel.
Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2012): Takmau, Battambang, Sisophon, Siemreap, Kampongtäm, Sianukvil'. Kaik om 25 lidnad valdkundas.
Rahvahanižanduz.
Vl 2009 Kambodžan päeksport oli erazvuiččed sobad (läz 80%); toine eksport — metallatoi (magnitatoi) lete (5%), kuld (4%), velosipedad (2%).


Mozambik.
Mozambik (), oficialižikš — Mozambikan Tazovaldkund (), om valdkund Päivnouzmpol'žes Afrikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Maputu.
Istorii.
Vl 1975 kezakun 25. päiväl Mozambik sai ripmatomut Portugalijaspäi.
Geografijan andmused.
Mozambik om mavaldkundröunoiš Zimbabvenke päivlaskmas (röunan piduz — 1402 km), Zambijanke (439 km) i Malavinke (1498 km) lodehes, Tanzanijanke pohjoižes (840 km), Esvatininke (108 km) i Suviafrikan Tazovaldkundanke (496 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 4783 km. Sen päivnouzmaižed randad lainištab Indine valdmeri. Randanpird om 2470 kilometrad. Madagaskar sijadase Mozambikan kanalan toižel randal.
Mozambikan pohjoižes om madalid mägid da mägitazangištod, i sodunu tazangišt om man suves. Kaikiš korktemb čokkoim om Bing-mägi, 2436 m meren pindan päl. Znamasižed joged oma Zambezi- da Limpopo-jogiden alajoksmused, ned langetas Indižhe valdmerhe Mozambikan territorijas.
Londuseližed pävarad oma kivihil', titan, tantal, boksitad, raudkivend, londuseline gaz da gidroenergii.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Rahvaz valičeb händast. Prezidentan valdatusiden strok om 5 vot (om oiktuz valitamha tošti).
Üks'kodine parlament om Tazovaldkundan Suim. Se mülüb 250 deputatad-ühtnijad, heid-ki rahvaz valičeb 5 vodeks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mozambikan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Mozambik jagase 11 agjaha (provincijha), alajagadas niid 128 ümbrikho (). Ümbrikod alajagase "postoihe", kaik om 405 niid kaiked valdkundadme.
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Matol, Nampul, Beir, Šimojo, Nakal, Kelimane.
Rahvahanižanduz.
Mozambikan päeksport om alüminii da sen ühthesuladused (30%), maižandusen produktad (12%: tabak, sahar, pähkmed, puvill, fruktad), elektruz (9%); toine eksport — merenproduktad (2%), toižed metallad (2%), mašinad avtoteiden sauvondan täht.


Namibii.
Namibii, oficialižikš Namibijan Tazovaldkund (), om valdkund Suviafrikas. Edel 1968 vot Suvipäivlaskmaine Afrik oli Namibijan sijas. Valdkundan pälidn da kaikiš suremb lidn om Vindhuk.
Istorii.
Vn 1990 21. päiväl keväz'kud Namibii sai ripmatomut Suviafrikan Tazovaldkundaspäi.
Geografijan andmused.
Namibii om mavaldkundröunoiš Angolan (röunan piduz — 1427 km) da Zambijanke (244 km) pohjoižes, Botsvananke päivnouzmas (1544 km), Suviafrikan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas da suves (1005 km). Zimbabven röunan čokkoimhesai (Zambijan da Botsvanan röunadme) om vaiše 200 metrad. Ühthine röunoiden piduz om 4220 km. Man päivlaskmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri. Randanpird om 1572 kilometrad.
Namibijan man keskuses om mägitazangišt. Sen da valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Brandberg (Königštain)-mägi, 2606 m meren pindan päl. Namib-rahvahatoi ma levigandeb keskuzplaton päivlaskmha, Kalahari-rahvahatoi ma levineb keskuzplaton päivnouzmha. Znamasižed joged oma Ruskedpakuine- (röun) da Okavango (agjahižes pohjoižpäivnouzmas). Voden tobjas palas äjid toižid jogid ei ole, vaiše ojandehed oma olmas, ozutesikš, järed Fiš River-jogi, kudambas vezivaradim om. Ned täuttas vihmoiden voz'aigan, se oleleb lujaks, no harvoin, sikš miše vilu Bengel'-merijoksmuz ei anda sadegile sättas.
Namibijan tobmas palas om räkän polhe da kuivan. Valdkundan pohjoižpäivnouzmas om savannan londuseline zon, a läz man pohjošt röunad om džunglid.
Londuseližed pävarad oma uran da almazad; äi varoid jädas koskmatomil: vas'k, kuld, hobed, tin, hahktin, cink, vol'fram da londuseline gaz.
Tobmuz.
Namibii om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, rahvaz valičeb händast. Hän-žo om ohjastusen pämez, Namibijan konstitucijan mödhe. Prezidentan valdatusiden strok om 5 vot (om oiktuz valičemha tošti).
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Nacionaline Nevondkund (), mülüb 26 ühtnijad (valitas heid agjoiden suimil 6 vodeks). Alakodi, Nacionaline Suim (), mülüb 72 deputatad (kaik rahvaz valičeb heid 5 vodeks).
Parlamentan alakodin ühtnijoiden i prezidentan järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 28. päiväl kül'mkud. Hage Geingob sai vägestust (86,73%). Hän om Namibijan 3. prezident i tuli radho vn 2015 21. päiväl keväz'kud, ende radoi valdkundan päministran (1990−2002 i 2012−2015).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Namibijan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Namibii jagase 14 agjaha (). Agjad alajagasoiš 107 valičemižümbrikho ().
Eläjad.
Namibijas elädas namibijalaižed. Vn 2011 Namibijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 113 077 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Toižed järedad lidnad (enamba 30 tuh. ristituid vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Rundu, Uolfiš Bei, Svakopmund, Ošakati. Kaik om läz 40 lidnad (eländpunktad lidnannevondkundanke).
Ižanduz.
Namibijan päeksport om metallad (50%: radioaktivižed metallad 16%, cink da sen ühthesuladused 14%, uran da torii 13%, vas'k da sen ühthesuladused 7%), kala (17%), almazad (14%); toine eksport — vinmarj da izüm (3%), lehmänliha (3%), olud.


Vanuatu.
Vanuatu, täuz' oficialine form om Vanuatun Tazovaldkund (bislam "Ripablik blong Vanuatu", francijan "République du Vanuatu", angl. "Republic of Vanuatu"; edel 1980 vot sen sijas oli Uded Gebridad), om valdkund Valdmerimaiš, niiden Melanezijas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Port Vil.
Etimologii.
Vanuatu-nimituz om saudud kahthiš avstronezižiš sanoišpäi: "vanua" (znamoičeb «ma» vai «kodi») da "tu" («jäda»), mi ühthe "vanuatu" «se ma kaikeks igäks» znamoičeb. Se uz' nimi erigoitab ripmatomuden aig kolonijan aigoišpäi.
Istorii.
Vl 1980 heinkun 30. päiväl Vanuatu sai ripmatomut Francijas da Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Valdkund om meriröunoiš Uden Kaledonijanke suvipäivlaskmas (matkad sihepäi läz 230 km), Avstralijanke päivlaskmas (1750 km), Solomonan Saridenke pohjoižes (170 km), Fidžinke päivnouzmas (800 km). Sariden suvipäivlaskmaižed randad lainištab Tünen valdmeren Korallidenmeri. Randpird om 2528 kilometrad.
Vanuatu otab Uziden Gebrididen-sarišton 83 sart vulkanižen augotižlibundanke ei vanhemba 22 mln vot. Sariden čep' vedase pohjoižespäi suvehe 1176 km. Espiritu Santo-sar' om kaikiš järedamb niišpäi, sil valdkundan kaikiš korktemb čokkoim seižub, Tabvemasan-mägi, 1879 m meren pindan päl. Sariden tobmad palad om kall'oikahid mägid korallidenke randveziš.
Vl 1452 Epi- da Tongoa-sared sünduiba Kuvae-vulkanan jäl'gmäižes kümnes tuhas vodes kaikiš suremban rehkaidusen satuseks. Manrehkaidusen aigan äi tuhkad (läz 35 km³) oli heittud Man atmosferha, se jagoi enččen Kuvae-saren poikpoli kahtheks sareks da märiči mail'man klimat severdas vodes.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine demokratine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (valičijoiden kollegii paneb händast radsijaha), no hänel ei ole äi reališt tobmut. Prezident om Konstitucijan garant (kacub, kut parlamentan käskused kožudas Konstitucijanke), hänen valdatusiden strok om 5 vot. Vl 2014 sügüz'kun 22. päivälpäi prezident om Baldvin Lonsdeil (kahesanz' lugul).
Parlament om üks'kodine, Nacionaline suim, mülüb 52 deputatad (heid kaik rahvaz valičeb 4 vodeks). Nacionaline suim paneb päministrad radsijha. Kaik ministrad sen-žo aigan parlamentan deputatad-ki. Vl 2016 uhokun 11. päivälpäi päministr om Šarlot Salvai.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Vanuatun administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Vanuatu jagase 6 agjaha (provincijoihe), niiden nimitused sauvoihe mülüjiden järedoiden sariden ezmäižiš tavuiš vai kirjamišpäi.
Eläjad.
Vanuatun järedad lidnad (enamba 10 tuh. rist., 2010, surembaspäi penembha): Port Vil da Luganvill. Kaikes valdkundas om 17 lidnad eläjiden lugunke enamba, mi 600 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Vl 2009 päeksport Vanuatuspäi oli kül'menzoittud kala (71%), laivad da venehed (14%); toine eksport — sured pullstrukturad, kakao, kopr, maplodud.


Jordanii.
Jordanii ("Al' Urdun"), oficialižikš Jordanijan Hašimitoiden Kunigahuz ("Al' Mamläka Al' Urdunija Al' Hašimija"), om valdkund Suvipäivlaskmpol'žes Azijas. Sen pälidn da kaikiš järedamb lidn om Amman.
Istorii.
Vl 1946 semendkun 25. päiväl Jordanii tedoti ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Jordanii om röunoiš Izrailinke (röunan piduz — 307 km) da Palestinanke (148 km) päivlaskmas (Jordan-jogi röunaks), Sirijanke pohjoižes (379 km), Irakanke pohjoižpäivnouzmas (179 km), Saudan Arabijanke päivnouzmas da suvipäivnouzmas (731 km). Ühthine röunoiden piduz — 1744 km. Jordanijan randad lainištab Rusttan meren Akab-laht agjahižes suvipäivlaskmas. Merirandan piduz om vaiše 26 km.
Letkesižed rahvahatomad mad mägiplatol 700..1200 metrad korktusenke ottas läz 90% Jordanijan territorijad. Om mägid man päivlaskmas. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Džabal' Umm Ad Dami-mägi, 1854 m mail'man valdmeren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Umbemeren randpol', 427 metrad valdmeren pindan al. Kaikiš pidembad joged oma Jordan-jogi da sen ližajoged (Jarmuk da Jabbok (Ez Zark)).
Jordanijan kaikel territorijal om kuiv (100—400 mm sadegid vodes) da räk. Man päivlaskmas klimat om Keskmeren subtropine. Letkesižiden rahvahatomiden maiden kuiv klimat om päivnouzmas da suves. Halad oleskeldas mägil tal'vel.
Londuseližed pävarad oma fosforitad da kaliisol; erased toižed varad: vas'k, marganc.
Politine sistem.
Jordanii om unitarine parlamentine (dualistine) konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om kunigaz. Hän paneb kaikid sudijoid, muhafaziden gubernatorid, päministrad da ministrišton ühtnijoid radsijaha. Kunigaz om armijan päkäsknik, hän-žo allekirjutab kaikid käskusen projektoid. Ku eile allekirjutandad, ka Nacionaline Suim voib heitta kunigahan kel'don (pidab äniden kaks' koumandest).
Parlament om kaks'kodine Jordanijan Rahvahan Suim ("Mažlis Al' Umma"). Üläkodi om Ajaniden Suim ("Mažlis Al' Aiajan"), se mülütab 40 ühtnijad (kunigaz paneb ajanikš). Alakodi om Ezitajiden Kodi ("Mažlis Al' Nuvab"), se mülüb 110 deputatad (104 heišpäi kaik rahvaz valičeb 4 vodeks, 6 našt valitas eriži; om kvot 9 hristanuskojiden täht da 3 čerkesalaižiden täht).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Jordanijan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Jordanii jagase 12 agjaha ("muhafaz:ha"). Alajagadas niid 54 ümbrikho ("nahia:ha").
Eläjad.
Jordanijan toižed sured lidnad (enamba 200 tuh. rist., 2011, surembaspäi penembha): Ez Zark, Irbid, Ar Rusaif, El' Kuveisim, Halda Va Tila El' Ali. Vl 2013 oli 178 lidnad kaikes valdkundas, niiden keskes 57 lidnad enamba 15 tuhad eläjidenke.
Rahvahanižanduz.
Vl 2012 Jordanijan päeksport oli himižed heretused (läz 20%), zelläd (10%), sobad (läz 10%), fosfatad (6%); toine eksport — maplodud (4%), kuld (4%), alüminii (2%), avtod da niiden palad (2%), vanuim da optine kabel' (2%), vilugoitimed da likutimed (2%).


Šrilank.
Šrilank ("śrī laṃkāva", "ilaṅkai"), oficialižikš Šrilankan Demokratine Socialistine Tazovaldkund (, vepsän transkripcii: "Sri Lankaa Pradžathanthrika Samadžavadi Džanaradžaja", vepsän transkripcii: "Illankai Čananaajaka Čosalisa Kudijarasu"), om valdkund Suviazijas ühtennimižel sarel Indostanan suvipäivnouzman merirandan veres.
Šrilankan pälidn om Šri Džajavardenepura Kotte, kaikiš järedamban Kolombo-lidnan kaimdai. Parlament da Ülembaine käskuzkund sijadasoiš pälidnas, sil-žo aigal prezidentan da ohjastusen rezidencijad sijadasoiš Kolombos.
Etimologii.
Valdkundan da saren «Sri Lanka»-nimi znamoičeb «loštai, säijii sar'» sanskrital. Vhesai 1972, edel Ceilonan ut nimed, nece sar' nimitadas vaiše "Lanka" («sar'»).
Enzne valdkundan nimi oli Ceilon, «īḻam»-sanaspäi. «Ceilon» om tamiline nacionaline saren nimi, sil mugažo oma znamoičendad: "euphorbia", "pal'mvin", "kuld").
Istorii.
Vn 1948 4. päiväl uhokud Šrilank sai ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Šrilank otab ühtennimižen saren da sen lähižiden peniden sariden. Indostan da Indii levigandeb 50 kilometras Polkan sal'men taga. Šrilankan randad (randpird — 1340 km) lainištab Indižen valdmeren Bengalijan laht.
Randaližed tazangištod 30..200 metrad korktusenke ottas Šrilankan enamban territorijad. Mägitazangišt om saren keskuses. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Pidurutalagal-mägi, 2524 m mail'man meren pindan päl. Znamasižed joged oma Mahaveli Gang, Kelani, Kalu, Aruvi Aru.
Päiči mägid, Šrilankan kaikel territorijal om räk da upar'. Sadegoičeb 800..1900 mm vodes. Klimat om subekvatorialine mussonine.
Londuseližed varad oma mouckivi, saved, fosfatad, grafit, gidroenergii.
Tobmuz.
Šrilank om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, kaik rahvaz valičeb händast 6 vodeks. Toižen strokun voimuz om prezidental. Nügüdläine prezident radab vspäi 2005.
Parlament om üks'kodine, se mülüb 225 ühtnijad (valitas heid kaikel rahvahal 5 vodeks). Vaiše parlament voib säta käskusid. Mitte partii vägestab valičendoid, ka sen lider kändase valdkundan päministraks. Mugažo nimitadas päministrikš agjoiden pämehid.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Šrilankan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Šrilank jagase 9 agjaha ("Paḷāta", "Mākāṇam"), ned alajagasoiš 25 ümbrikho ("Disa", "Māwaddam").
Eläjad.
Šrilankan järedad lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): Kolombo, Dehivala Maunt Lavinii, Moratuv. Vl 2010 kaiked oli 24 lidnad enamba 50 tuhad eläjidenke.
Rahvahanižanduz.
Šrilankan päeksport om erazvuiččed sobad (läz 47%), čai (14%), šinad da räzin (7%), toine maižandusen produkcii (6%: nižu, änikod, kokospähkmed, kukuruz, tabak); toine eksport — diamantad (3%), laivad, ballast da venehed, kived.


Nikaragua.
Nikaragua (isp.: "Nicaragua"), täuz' oficialine nimituz — Nikaraguan Tazovaldkund (ispanijan kelel: "República de Nicaragua"), om valdkund Keskuzamerikas. Nikaraguan pälidn da kaikiš järedamb lidn om Managua.
Istorii.
Vl 1821 sügüz'kun 15. päiväl Nikaragua sai ripmatomut Ispanijaspäi, no täut ripmatomut sai vl 1838 semendkun 31. päiväl Keskuzamerikan Federaližen Tazovaldkundan čihodamižen jäl'ghe.
Vozil 1979-1990 rahvahanikoiden soda oli valdkundas "kontras:oid" vaste.
Nügüdläine konstitucii om väges vs 1987 vilukun 9. päiväspäi.
Geografijan andmused.
Nikaragua röunatab Gondurasanke pohjoižes (röunan piduz — 940 km) da Kostarikanke suves (313 km). Ühthine mavaldkundröunoiden piduz om 1253 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri 320 kilometrad piččen randanpirdanke, a päivnouzmaižed randad — Atlantižen valdmeren Kariban meri (randanpird — 480 km). Ühthine randanpird saridenke om 910 km.
Mogoton-mägi om kaikiš korktemb valdkundas (2438 m). Manrehkaidused oleldas paksus. Keskuzamerikan kaikiš järedambad reskveden Managua- da Nikaragua-järved levigatas Nikaraguas. Saum vezid om 10,380 km², nece otab 8% territorijad.
Klimat om valdmerine neps. Päivlaskmaižel randal paneb sadegid 1000-1500 mm vodes, semendkul-redukul om vihmsezon. Päivnouzmaižel randal paneb 2500-6500 mm vodes, sigä om äi soid.
Londuseližed pävarad oma metallad (kuld, hobed, vas'k, cink, hahktin, vol'fram); toižed varad — mec, kala.
Politine sistem.
Nikaragua om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast. Prezidentan valdatusiden strok om viž vot, strokuiden lugu om röunatusita (vspäi 2014). Om üks' varaprezident hänele abhu.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (isp.: "Asamblea Nacional") 92 deputatanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Ohjastusele mugažo sab säta da vahvištada käskusid.
Nikaraguan järgenduseližed pävaličendad, sidä kesken valdkundan parlamentha da prezidentan, oliba vl 2011 kül'mkun 6. päiväl. Nügüdläine prezident om Daniel' Ortega vspäi 2007. Vl 2011 hän sai vägestust valičendoiden satuseks (62,46%), radab koumanden strokun (ezmäine strok oli vozil 1985-1990).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Nikaraguan administrativiž-territorialine jagand."
Nikaragua alajagase 17 regionha: 15 departamentad (isp.: "departamento"), a mugažo 2 avtonomišt agjad (isp.: "región autónoma") valdkundan päivnouzmpoles. Regionad jagase 156 municipaližhe ühtnikho (isp.: "municipio").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 80 tuh. ristituid vn 2005 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Leon, Činandeg, Masaj, Esteli, Tipitap, Matagal'p. Vl 2005 kaik oli 46 lidnad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahanižanduz.
Nikaraguan päeksport om kofe (19%, sidä kesken koncentriruidud — 2%), lehmänliha (16%), sagud da toižed maidproduktad (9%), merenproduktad da kala (8%), kuld (7%); toine eksport — pähkmed da voi niišpäi (5%), alkogoližed jomad (4%), rogosahar (3%), sigarad (1%), bananad (1%).


Brunei.
Eläjad.
Bruneiš elädas brunejalaižed (malajalaižed — 66%).
Bruneiš eile lidnoid oficialižikš. Brunein järedad eländpunktad (vl 2011, surembaspäi penembha): Bandar Seri Begavan, Kuala Belait, Seria, Džerudong.
Ižanduz.
Vl 2009 Brunein päeksport oli nozoltadud londuseline gaz (53%), kivivoi (44%); toine eksport — sobad.


Ekvador.
Ekvador, täuz' oficialine form — Ekvadoran Tazovaldkund ([reˈpuβlika ðel ekwaˈðor], kečuan: "Ikwadur Republika"), om valdkund Suviamerikan lodehes. Sen pälidn om Kito.
Etimologii.
Valdkundan nimi znamoičeb «ekvator» ispanijaks. Valdkundan Kito-pälidn sijadase vaiše 25 km suvhe ekvatoran pirdaspäi.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — ispanijan kel'.
Toižed oficialižed da rahvahidenkeskeižiden kosketusiden keled oma kečuan da šuaran keled. Sab kävutada oficialižikš toižid-ki igähižiden rahvahiden kelid, no vaiše heiden elämižsijiš.
Istorii.
Vl 1822 semendkun 24. päiväl Ekvador tedoti ripmatomudes Ispanijaspäi.
Geografijan andmused.
Ekvador om röunoiš Kolumbijanke pohjoižes (röunan piduz — 590 km), Perunke päivlaskmas da suves (1420 km). Ekvadoran päivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird om 2237 km. Üks' provincijoišpäi, Galapagosan sared, sijadase 1000 km päivlaskmpolehe kontinentaližes Ekvadoraspäi, niil om meriröun Kostarikan Kokossaridenke.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Čimboraso-vulkan, 6267 m valdmeren pindan päl. Pened joged jokstas Tünhe valdmerhe vai Amazonasha. Andad-mäged oma veziröunaks jogiden keskes.
Klimat om räk ekvatorialine, suves — subekvatorialine. Vilukun kesklämuz om +24°C, heinkun kesklämuz om +25°C. Paneb sadegid 100 millimetraspäi man suves 6000 millimetrhasai Andiden päivnouzmaižil pautkil.
Sikš ku Ekvador sijadase ekvatoral, ka päiväine čirgahtab da laskese kaikuččen päivän vodes ühten aigan — 6:00 časud.
Londuseližed pävarad oma kivivoi da sel'd'; erased toižed resursad: nepsad ekvatorialižed mecad (kattas territorijan 44%), gidroenergii.
Tobmuz.
Ekvador om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2008, se jagoi tobmuded lopuks, kaik ned oma valičendoiden al nügüd'.
Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om ohjastusen pämeheks. Rahvaz valičeb händast 4 vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Ekvadoran ministrišt nimitadas oficialižikš Rahvahanikoiden sodan ministrišt (). Prezident paneb ministrid radsijha. Vs 2017 semendkun 24. päiväspäi Lenin Moreno radab prezidentan, edel sidä oli varaprezidentan. Rafael' Korrea om enzne prezident (2007-2017).
Parlament om üks'kodine Nacionaline Assamblei (Suim) (isp. "Asamblea Nacional"), mülüb 130 deputatad-ühtnijad. Heid-ki rahvaz valičeb nelläks vodeks, järgenduseližed valičendad oliba vl 2013, hö išttas 10 komitetas.
Käskuzkundaline tobmuz om Nacionaline oiktusekahuden käskuzkund (), kogoneb 21 sudijaspäi, heid Käskuzkundaline Nevondkund valičeb 9 vodeks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Ekvadoran administrativiž-territorialine jagand."
Ekvadoran Tazovaldkund jagase 24 agjaha (provincijha,) da sen ühtes Pälidnan agj (Kito), kudambad alajagasoiš kantonoihe (niid 221) (), ned — tulendoihe (). Agjad ühtenzoittas 7 regionha (zonha).
Eläjad.
Ekvadoran kaikiš surembad lidnad (enamba 250 tuh. ristituid vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Guajakil', Kito (pälidn), Kuenk, Santo Domingo.
Ižanduz.
Ekvadoran päeksport om kivivoi, bananad (niiden kaikiš suremb eksportirui mail'mas) da rozad.


Bolivii.
Bolivii, täuz' oficialine form — Bolivijan Äirahvahaline Valdkund (ispanijaks: "Estado Plurinacional de Bolivia", kečuaks: "Buliwya Achka nasyunkunap Mama llaqta", aimaraks: "Wuliwya Suyu", guaranikš: "Tetã Volívia"), om valdkund Suviamerikan keskuzpalas. Sen oficialine pälidn om Sukre, no parlament da radonoigendajan tobmuden organad sijadase La Pas-lidnas.
Etimologii.
Valdkundan nimi anttihe Bolivaran Simonan oiktastuseks, hän oli üks' liderišpäi ispaniž-amerikaižiden sodiden ripmatomudes aigan.
Istorii.
Vl 1825 elokun 6. päiväl Bolivii tedoti ripmatomudes Ispanijaspäi.
Geografijan andmused.
Bolivii om röunoiš Čilin (röunan piduz — 860 km) da Perunke (1075 km) suvipäivlaskmas da päivlaskmas, Brazilijanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas (3423 km), Paragvajanke suvipäivnouzmas (750 km), Argentinanke suves (832 km).
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Saham-vulkan, 6542 m valdmeren pindan päl. Leved Paragvai-jogi jokseb Atlantižhe valdmerhe, no valdkund om mererandatoi.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, kivivoi, tin, cink; toižed oma vol'fram, antimonii, hahktin, litii, raudkivend, kuld, hobed, mec, gidroenergii.
Tobmuz.
Bolivii om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2009.
Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om ohjastusen pämeheks. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks, ühteks strokuks. Prezident paneb ministrid radnikusile.
Parlament om kaks'kodine Äirahvahaline Nacionaline Suim (isp. "Asamblea Legislativa Plurinacional"). Üläkodi, Senat (isp. "Cámara de Senadores"), kogoneb 36 ühtnijaspäi (4 ristitud kaikuččes departamentaspäi). Alakodi, Ezitajiden (Deputatoiden) Kodi (isp. "Cámara de Diputados") mülüb 130 ezitajad-ühtnijad.
Käskuzkundaline tobmuz om Bolivijan Ülembaine käskuzkund (isp. "Corte Suprema de Justicia de Bolivia"). Tobmuden koumes sarakospäi se om üks'jäine, kudamb sijadase oficialižes pälidnas, Sukres.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Bolivijan administrativiž-territorialine jagand."
Bolivii jagase 9 departamentha (isp. "departamento"). Departamentad alajagase provincijoihe (niid om 112) (isp. "provincia"), ned — kantonoihe (isp. "cantón").
Eläjad.
Bolivijan kaikiš surembad lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vn 2012 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Santa Krus de la Sjerr, El' Al'to, La Pas, Kočabamb, Oruro, Sukre (pälidn), Tarih.
Ižanduz.
Bolivijan päeksport om londuseline gaz, kivivoi, soi, cinkkivend da tin.


Kolumbii.
Kolumbii, täuz' oficialine form — Kolumbijan Tazovaldkund (ispanijaks: "República de Colombia"), om valdkund Suviamerikan lodehes. Pälidn da kaikiš järedamb lidn om Bogota.
Etimologii.
Valdkundan nimi anttihe Kolumban Hristoforan oiktastuseks, hän avaiži Amerikad evropalaižile da oli tetaban merimatkadajan.
Istorii.
Vl 1810 heinkun 20. päiväl Simon Bolivar, Kolumbijan vei, tedoti ripmatomudes Ispanijaspäi. Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1991 heinkun 4. päiväl.
Vlpäi 1964 Kolumbijas rahvahanikoiden voin astub.
Geografijan andmused.
Kolumbii om mavaldkundröunoiš Panamanke (röunan piduz — 266 km) päivlaskmas, Venesuelan (2219 km) da Brazilijanke (1645 km) päivnouzmas, Perun (1626 km) da Ekvadoranke (586 km) suves. Ühthine röun kuivmadme — 6342 km..
Sen ližaks Kolumbijan San Andres da Providensii-departamentan sared sijadase päivnouzmha Nikaraguaspäi, ka mugažo Kolumbii röunatab meridme Kostarikan, Nikaraguan, Gondurasan, Jamaikan, Dominikan Tazovaldkundanke da Haitinke.
Ühthine randanpird om 3208 km. Kolumbijan päivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri (randanpird — 1448 km), a pohjoižed randad — Atlantižen valdmeren Kariban meri (1760 km).
Andad-mäged ottas 60% man territorijad. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Kristobal' Kolon-mägenoc, 5776 m valdmeren pindan päl. Kaikiš znamasine Magdalen-jogi jokseb Kariban merhe. Amazonkan da Orinokon ližajoged oma äiluguižed. Enamba 240 lühüdad joged lankteb Tünhe valdmerhe, sikš miše Tünen valdmererandaline alangišt nepstub lujas hüvin (oleskeleb 10 tuhad mm vodes).
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', nikel', izumrudad; toižed varad oma raudkivend, kuld, vas'k, gidroenergii.
Tobmuz.
Kolumbii om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident (rahvaz valičeb händast 4 vodeks, kahtenden strokun om voimuz), hän-žo om ohjastusen pämeheks. Ministrad da varaprezident oma abuiš prezidental.
Parlament om kaks'kodine Kongress (isp. "Congreso"), sen ühtnijoid mugažo rahvaz valičeb 4 vodeks. Üläkodi, Senat (isp. "Senado"), kogoneb 102 ühtnijoišpäi. Alakodi, Ezitajiden Kodi (isp. "Cámara de Representantes") mülütab 166 ezitajad-ühtnijad (162 ümbrikoile ližaks, om kvotid: 1 ristit — indejalaižišpäi, 1 — afrokolumbijalaižišpäi, 1 — röunantagaižiš kolumbijalaižišpäi da 1 — toižiš vähembusišpäi).
Kaikiden munucipalitetoiden valičendad tegese 1 vodes da 5 kus prezidentan valičendoiden jäl'hge.
Jäl'gmäižed prezidentan valičendad oliba kahtil turil vl 2014 semendkun 25. da kezakun 15. päivil. Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2014 keväz'kun 9. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kolumbijan administrativiž-territorialine jagand."
Kolumbii alajagase 32 departamentha (isp. "departamento") da völ üks' Pälidnan ümbrik om departamentan oiktusidenke. Departamentad alajagase municipijoihe (niid 1123) (isp. "municipio"), a ned — penembihe municipaližihe ühtnikoihe (isp. "corregimientos", "comunas").
Eläjad.
Kolumbijan toižed lidnad-millionerad (vl 2013, surembaspäi penembha): Medel'jin, Kali, Barrankil'j, Kartahen.
Ižanduz.
Kolumbijan päeksport om kivivoin ümbriradmižen produktad, kofe (toine tegii mail'mas), kivihil', sobad (sijaližes puvillaspäi), nikel', izumrudad (mail'man sal'hen 90%), bananad, sahar da änikod.


Surinam.
Surinam, täuz' oficialine form — Surinaman Tazovaldkund (alaman keleks: "Republiek Suriname"), om valdkund Suviamerikan pohjoižpäivnouzmas. Ende, Alamaiden avtonomijan aigan, nimi oli "Alamaiden Gvian". Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Paramaribo.
Etimologii.
Valdkundan nimi voi sünduda indejižes «"Surinen"»-sanaspäi. Se oli sijaližiden aravakankel'židen Taino-indejalaižiden ičenimituz evropalaižiden ezmäižen tulendan aigan.
Istorii.
Vl 1975 kül'mkun 25. päiväl Surinam tedoti ripmatomudes Alamaišpäi. Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1987 sügüz'kun 30. päiväl.
Geografijan andmused.
Surinam om mavaldkundröunoiš Gajanan Tazovaldkundanke päivlaskmas (röunan piduz — 600 km), Francijan Gviananke päivnouzmas (510 km) da Brazilijanke suves (597 km). Ühthine röun kuivmadme — 1707 km. Surinaman pohjoižed randad lainištab Atlantine valdmeri (randanpird — 386 km).
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Julianan-mägi, 1230 m valdmeren pindan päl. Joged jokstas Atlantižhe valdmerhe, kaik ned oma kos'kekahad, sen tagut astjad da laivad ei voigoi ujuda edemba 300 km mererandpolespäi man südäimehe. Sur' Brokopondo-vezivaradim om man pohjoižpäivnouzmas, sidä tegihe varatoitmaha energijal alüminijantegimid.
Ekvatorialine klimat om räk da neps. Relätivine nepsuz om 80...90%, lämuz — +26°C ± 2...5° kaiken voden aigan.
Londuseližed pävarad oma boksitad, kivivoi, kuld, mec; toižed varad oma kala da kaolin.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om ohjastusen pämeheks, parlamentan kaks' koumandest ühtnijad valitas händast 5 vodeks (toižiden strokuiden lugu om röunatoi). Vs 2010 elokuspäi Dezi Bauterse om prezidentaks, ende hän oli nece man diktatoran pit'kan aigan. Varaprezidentad mugažo parlamentan ühtnijad valitas 5 vodeks, no äniden polel. Ministrištos om 16 ministrad.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (alam. "De Nationale Assemblée") 51 deputataspäi, rahvaz valičeb sen ühtnijoid 5 vodeks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Surinaman administrativiž-territorialine jagand."
Surinam alajagase 10 ümbrikho (alam. "district"), a ned — 62 "eländtahoze" (alaman keleks: "ressort").
Eläjad.
Enamba 90% ristituid eläb man pohjoižes, läz atlantišt mererandpol't.
Surinaman toižed järedad lidnad (enamba 10 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Lelidorp, Uz' Nikkeri.
Ižanduz.
Surinaman päeksport om alüminii, kivivoi, kuld, pu, kala, ris, bananad.


Jemen.
Jemen (arab.: اليمن‎‎ "al' Jaman"), täuz' oficialine form — Jemenan Tazovaldkund (arabaks: الجمهوريّة اليمنية‎‎ "al' Džumhurija al' Jamanija"), om valdkund Suvipäivlaskmpol'žes Azijas, Arabijan pol'saren suves. Sen pälidn da kaikiš järedamb lidn om Sanaa.
Geografijan andmused.
Jemen om mavaldkundröunoiš Saudan Arabijanke (röunan piduz — 1458 km) pohjoižes, Omananke päivnouzmas (288 km). Ühthine röun kuivmadme — 1746 km. Ühthine randanpird om 1906 km. Jemenan päivlaskmaižed randad lainištab Rusked meri, a suvirandad — Indižen valdmeren Arabijan meri da Adenan laht.
Jemenan kontinentaline pala sijadase Azijas. Sokotr-sar' seižub Afrikan šel'fal, läz 1000 kilometras Adenaspäi päivnouzmha, sikš miše Jemenal om pala Afrikas.
Valdkundan da kaiken Arabijan pol'saren kaikiš korktemb čokkoim om Džabal' En Nabi Šuaib-mägi, 3667 metrad valdmeren pindan päl. Se sijadase läz Sanaa-pälidnad, päivlaskmpolehe sišpäi.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz; toižed varad oma kala, mramor, kivihil', kuld, nikel', vas'k, hahktin.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund dominirujan partijanke.
Valdkundan pämez' om prezident (rahvaz valičeb händast 7 vodeks). Parlament om kaks'kodine.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Jemenan administrativiž-territorialine jagand."
Jemen alajagase 21 muhafazha (gubernijoihe), sidä kesken pälidnaine muhafaz (arab. "Amanat Al Asimah") mülüb Sanaa-pälidnad. Muhafazad alajagase rajonihe (niid om 333) (arab. "muderiah"), a ned — 2210 alarajonihe. Kaikiš penemb administrativine ühtnik om külä (niid om 38284 vn 2001).
Eläjad.
Jemenan toižed sured lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vl 2005, surembaspäi penembha): Taiz, Hodeid, Aden.
Ižanduz.
Jemenan päeksport om kivivoi, nozoltadud londuseline gaz, kofe, kala, fruktad da maplodud.


Sokrat.
Sokrat (amuižgrekan kelel: Σωκράτης; sünd. vl 470 vai 469 edel meiden erad, Afinad — kol. 399 EME, sigä-žo) oli amuižgrekalaine filosof, Platonan opendai.
Sokratan openduz ezmäižen kerdan kärouzi filosofijad londusen da mail'man kaclendaspäi ristituid kaclendha.


Peru.
Peru (, kečuaks da aimaraks: "Piruw"), täuz' oficialine form — Perun Tazovaldkund ([reˈpuβlika ðel peˈɾu], [piˈruw ˈmama ˈʎaχta], [piˈruw ˈsuju]), om valdkund Suviamerikan päivlaskmas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Lim.
Istorii.
Inkiden imperii mülüti Perun territorijan edel ispaništ londad vl 1532. Istorižed Maču Pikču da Čokekirao lidnad sijadasoiš valdkundan suves.
Vl 1821 heinkun 28. päiväl Peru tedoti ripmatomudes Ispanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vn 1993 31. päiväl tal'vkud.
Geografijan andmused.
Peru om mavaldkundröunoiš Ekvadoranke (röunan piduz — 1528 km) lodehes, Kolumbijanke pohjoižes (1506 km), Brazilijanke päivnouzmas (2822 km), Bolivijan (1047 km) da Čilinke (169 km) suvipäivnouzmas. Ühthine röun kuivmadme — 7072 km.
Perun päivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri. Ühthine randanpird om 3080 km.
Kaid alangišt vedase pidust' randištod. Andad-mäged oma man keskuses. Sur'kulu alangišt levigandeb päivnouzmha niilpäi Amazonk-jogenke da sen ližajogidenke. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Uaskaran-mägenoc, 6768 m. Kaikiš madalamb čokkoim om Bajovar-alang, −34 m.
Londuseližed pävarad oma vas'k, hobed, kuld, mecad, kivivoi, londuseline gaz, kivihil', raudkivend, fosfatad, potaš, gidroenergii.
Politine sistem.
Peru om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident. Rahvaz valičeb händast 5 vodeks, kahtenden strokun om voimuz ei kerdalaz, no ühten konstitucižen ciklan (kahtiden valičendoiden pordon) jäl'ghe. Prezident om ohjastusen-ki pämez', paneb radsijha päministrad. Päministr om Ministriden nevondkundan pämez'.
Parlament om üks'kodine Kongress (), rahvaz valičeb sen 120 ühtnijoid 5 vodeks.
Valitas regioniden ohjastusid 4 vodeks. Seičemekümnevoččiden da vanhembid ristituiden valičendoiktused oma röunatud.
Martin Viskarra om valitud prezidentaks da radab vn 2018 23. päiväspäi keväz'kud. Sesar Vil'janueva om pandud päministran radsijha vn 2018 2. päiväl sulakud kahten kerdan (ezmäine oli 31. reduku 2013 — 24. uhoku 2014).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Perun administrativiž-territorialine jagand."
Peru jagase 25 regionha () da völ om üks' Liman provincii (ei mülü nimiččehe regionha). Regionad alajagasoiš provincijoihe (niid om 195,), ned — rajonihe (, niid om 1840).
Eläjad.
Perun toižed järedad lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vl 2007 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Arekip, Truhiljo, Čiklajo.
Ižanduz.
Perun päeksport om vas'k, kuld, cink, sobad, ümbriratud kala; toine eksport — kivivoi da sen ümbriradmižen produktad, kofe, kartohk, asparagus.


Aslino Fransua.
Fransua Aslino (; sünd. 14. eloku 1957, Pariž, Francii) om «Rahvahaline Tazovaldkundaline Ühtnend»-partijan (franc. "UPR") ezmäine da nügüdläine prezident. Partijan pämet om Francijan lähtend. Oli vn 2017 Francijan prezidentan valičendoiden kandidatan.


Vil'jandi.
Vil'jandi ("Viljandi" estin kelel) om lidn Estinmas, se sijadase Vil'jandi-järven randal. Lidn sijadase 161 kilometrad Tallidnaspäi, 81 kilometrad Tartuspäi da 97 kilometrad Pärnuspäi. Se om Vil'jandiman administrativine keskuz Estinman suvipoles. Elijoiden lugumäran mödhe Vil'jandi om seicemendel sijal Estinaman lidnoiden keskes.
Istorii.
Endevanh eländtaho oli sigä jo V voz'sadal edel meiden aiglugendad. Estižele lidnale oli pandud augud ei möhemba vikingoiden aigad. Visitestonia.com-lehtpolen melen mödhe, ezmäine johtutand neciš tahos oli kirjutadud vodel 1154, konz arabilaine mantedai Al' Idrisi ezmäizen kerdan pani toponiman kartale. Nece sana johtuti Vil'jandi-nimed.
XII voz'sadal ümbri lidnas tegihe ezmäine kaikenaigaine eländtaho.
XIII voz'sadan augotišes nene tahod oliba anastadud Mekanpidajiden Ordenal. 1224. vodel puižiden sauvotusiden sijas zavottihe tehta Ordenan lidnuz. Ičeze aigan se oli kaikid vägekahamban Baltjan merel. Sid' 200 voziden aigan se äi kerdoid saudihe da udistadihe.
Vodel 1283 Rigan arhiepiskop andoi Fellin-eländtahon umbrištole lidnan statusan.


Marilaine veroline religii.
Marilaine veroline religii () om marin rahvahan pagan uskond, kudamb om sidodud marin mifologijanke.
Monoteizm (islam da ortodoksine hristanuskond) dai susedrahvahiden paganad uskondad tegiba valatoitusen neche religijaha.


Saba Isak.
Isak Mikal Saba (mugažo norvegijan kelel; sünd. vn 1875 kül'mkun 15. päiväl, Nessebü, Norvegii — koli vn 1921 heinkun 1. päiväl, Vardö, Norvegii) oli norvegijalaiž-saamalaine politikanmez', opendai, fol'kloran tedoidai, rahvahiden sarnoiden da pajoiden keradai, kudamb tegi äjan saamelaiziden kul'turan kaičendan täht. Professijan mödhe hän oli školan opendajan.
Saba oli ezmäižen saamelaižen, kudambad valitihe Norvegijan parlamentha.
Tetabut Sabale toi hänen "Sámi soga lávlla"-runo (1906, sana sanha «Saamen sugun pajo»), miččen sanad vodel 1986 oli pandud saamelaižiden rahvahaližhe gimnha.


Sur' Munamägi.
Sur' Munamägi (est.: "Suur Munamägi") om mägi (vai kukkaz) Estinmas, kaikiš korktemb mägi Estinmas da Baltižiš valdkundoiš.
Sen korktuz' om 318 metrad meren pindan al. Mägi sijaidase Estinman longibokaližes poles, Virunma-agjas, läz Häänj-küläd.


Kostarik.
Kostarik vai Kosta Rika (isp. "Costa Rica", sana sanha znamoičeb «elokaz rand»), täuz' oficialine form — Kostarikan Tazovaldkund (isp.: "República de Costa Rica"), om valdkund Keskuzamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om San Hose.
Istorii.
Vl 1821 sügüz'kun 15. päiväl Kostarik tedoti ripmatomudes Ispanijaspäi.
Igähižed eläjad — uetaralaižed — kadoiba täuzin Konkistan jäl'ghe.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1949 kül'mkun 7. päiväl (vn 2003 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Kostarik om mavaldkundröunoiš Nikaraguanke (röunan piduz — 309 km) pohjoižes da Panamanke suvipäivnouzmas (330 km). Ühthine röun kuivmadme — 639 km. Kostarikan Kokos-sar' sijadase 550 km suvipäivlaskmpolehe Tünen valdmeren randištolpäi, sigä om meriröun Ekvadoranke suvipoles.
Kostarikan suvipäivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri (randanpird — 1016 km), a pohjoižpäivnouzmaižed randad — Atlantižen valdmeren Kariban meri (212 km). Ühthine randanpird om 1228 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Čirripo-mägenoc, 3820 m.
Londuseližed pävarad oma mecad (2/3 territorijad), kuld, rik, gidroenergii.
Om 74 kel'dtahod valdkundas (kacmata surhe ravhahantihedushe), ned ottas läz nelländest Kostarikan territorijad.
Tobmuz.
Kostarik om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident (rahvaz valičeb händast 4 vodeks). Prezident paneb radsijha päministrad, no hänen valdatused oma röunatadud enamba kaikid toižid latinižamerikaižid prezidentid. Ozutesikš, prezident ei voi panda kel'dod käskushe büdžetan pol'he.
Parlament om üks'kodine Käskusenandai Suim (isp. "Asamblea Legislativa"), rahvaz valičeb sen 57 ühtnijoid mugažo 4 vodeks. Valdkundas eile käskusenandajid suimid municipalitetoiš.
Voziden 1948-49 Rahvanikoiden sodan jäl'ghe Kostarikal eile ičeze armijad (iče kel'dihe), om vaiše policii.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kostarikan administrativiž-territorialine jagand."
Kostarik alajagase 7 provincijha (isp. "provincia"). Provincijad alajagase kantonoihe (niid om 81) (isp. "cantón"), a ned — rajonihe (isp. "distrito") (vl 2011 niid oli 464).
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Kartago, Pavas, Limon, Hatil'jo.
Ižanduz.
Kostarikan päeksport om mikroprocessorad, medicinmašiništ, kofe, sahar, meren sömproduktad, bananad, din'ad, ananasad, dekorativižed kazmused.


Kül'bet'.
Kül'bet' om kalutadud sauvuz vai honuz pezmaha ristituid ühtenaikčen veden da löunun (lölün) painegenke (Venämas da Suomenmas) vai vedenke da hulan il'manke (Turkanmas da Amuižes Rimas). Mugažo kül'bet' kävutase sobid pezmaha da kazmusid kuimaha. Kül'bet' om pühä sija.
Kül'bet' lämptäs vaiše mustaks (nece om "must kül'bet' ") vai vaiše vauktaks ("vauged kül'bet).
Kül'betin rahkoid oma "kül'bet'ižandeine" da "kül'bet'emägeine".
Kül'betin sauvomine.
Kül'betin strub tehtas kuzišpäi vai pedajišpäi, erašti struban üläh tehtas haboišpäi, sikš miše habasižed parded lahotas alahan teravašti lujas nepsudespäi. Lepaspäi ei tegkoi, sikš miše om jüged löuta sättujid parzid.
Strub samaltas hüvin pandes sijha. Muga kül'bet' püžuškandeb lämän pit'kha.
Vepsän küliš kül'betin alusenkived pandas laptha läz jogen randad, miše oliži lähemba kantta pehmdad vet da huhtoida sobid. Mugažo kül'bet' sijatas laptha pertin ukkaspäi.
Ozoitesed.
Must härgaine om lujas joll'akaz, hot' äjak vet anda, ka kaiken job (küuduk).


Kartohk.
Kartohk vai Kartofin vai Mugulantoi paslön (latin. "Solánum tuberósum") om äivoččiden mugulakahiden heinäsižiden kazmusiden erik. Se mülüb Paslönanvuiččed-sugukundan ("Solanaceae") Paslön-sughu ("Solanum"). Kartohkan mugulad oma znamasine sömprodukt. Sen erineden, zelemunad (kartohkan morijad plodud) mülütadas solanin-glikoalkaloid. Kartohkan muguloil om mugoine ičend, miše ned vihötadas päivänvauktas da lämoiš. Kaks' azjad — vihand muju vai karged magu — oma morimen olendan olmas tundused muguloiš, niiden kävutand sömhä vedab ristituid da živatoid morindha natodeližikš.
Etimologii.
Vl 1596 Kaspar Baugin pani kartohkan nügüdläižen tedonimen ičeze «"Theatri botanici"»-tedotös. Möhemba Karl Linnei kävuti necen nimen ičeze «"Species Plantarum"»-tedotös (1753).
Ümbrikirjutand.
Kartohk om heinäsine kazmuz, se oleskeleb enamba 1 metrad kazvol.
Seikh om but'kesine da tahkosine. Seikhen manalaine pala pästab pit'kid vezoid — stolonid, 15-20 sm pitte, a erasil sortuil 40-50 sm pitte.
Kartohkan lehtez om muzavihandan mujun, keskustoikaz paratomiž-höunehvuitte alajagusidenke. Se kogoneb agjahižes palaspäi, laptpaloiden severziš paroišpäi (3 - 7) vastaten, a mugažo paluzišpäi niiden keskes. Agjahine pala om paratoi. Toižed oma parakahad palad, nimitadas niid järgendusen mödhe — ezmäine par, kahtenz' par i m.e. (lugedas agjahižen palan augotaden). Palad da paluded išttas penil värtmuzil, pened värtmuded išttas pävärtmudel, kudamban alapala vajehtub vardeks.
Änikod oleskeldas vauktoikš, ruskedvauvhikš da sinivauvhikš. Ned kazdas ššitk-ühtheänikištol seikhen ladval. Änikon mallüt da vencut oma vižpalaižed.
Stolonad — manaluižed vezad — kazdas idülehtesiden kaimloišpäi seikhen manaluižes palas. Stolonad sangištudas ičeze agjoiš, ka muga uded mugulad zavottäs-ki, ned oma toiženlaižed vezad. Muguloiden kaik südäin kogoneb täuttud trahmalal tahkosižiš stajišpäi, a kored — hoikan šoidun tüpüzkudehespäi (fellogenaspäi). Mugulad ehttäs elokul-sügüz'kul.
Kazmusen plod om äisemnikaz muzavihand morii marj 2 sm diametran.
Kartohkan vihandad vegetativižed palad mülüdas solanin-alkaloidad. Nece solanin kaičeb kazmusid bakterialižes vigastusespäi da gavedid vaste. Vihoštadud kartohkmugulad oma paganad.
Levigandusen istorii.
Kartohkan kodima om Suviamerik, sigä om voimuz löuta konduseližid kartohkoid ühtei. Kartohkan kul'tivacii (ezmäižikš londuseližiden kazmusiden ekspluatacii) zavodihe läz 9 — 7 tuhad vot tagaz nügüdläižen Bolivijan territorijal. Indejalaižed kävutiba sömhä da jumaloičiba sidä, hengestadud olijaks lugeten.
Vl 1551 Sjesa de Leon satoi kartohkad ezmäižen kerdan Evropha (Ispanijha), Peruspäi pörduden. Kartohkan kävutand sömhä Evropas todestadas ezmäižen kerdan mugažo Ispanijas: vl 1573 sidä znamoitihe osttud Iisusan Veren-läžundkodin täht (Seviljas) keitmižiden keskes. Edesižel aigal maižanduzkul'turan leviganzihe Evropan madme. Ezmäi evropalaižed ottihe kartohkad morijaks dekorativižeks kazmuseks.
Francine Antuan Ogüst Parmantje-agronom (1737—1813) ozuti lopuks, miše kartohk om hüvämaguine da küllästai kazmuz. Hänen edheandmižen jäl'ghe kartohkan päzumine zavodihe Francijan provincijoihe, a sid' toižiden valdkundoiden maihe. Konz Parmantje oli elänu völ, kartohkan leviganduz vägesti sömännäl'gan da cingan francijalaižil.
XIX. voz'sadan keskes kartohkan satusetomuz vei massnäl'gha Irlandijas. Patogenine "Phytophtora infestans"-bakterii tegihe sen azjan ühteks süišpäi, se kucui fitoftorozan. Kümnevoz'ne näl'g lujeni sijaližiden ristituiden emigracijad Pohjoižamerikha.
Kartohkan päzund Venämaha om sidoiš Petr I-carihe. XVII. voz'sadan lopul hän oigenzi pälidnha muguloiden havadon Alamaišpäi oigendamha edesižes gubernijoidme kazvatamha. Kaiken XVIII. voz'sadan aigan kartohkad anttihe laudale aristokratijan pertiš päazjas, a manmehed ei otnus kartohkoid kävutamha, sikš miše morihe niiden ploduil paksus. Valdkundmehed levitaškanzihe maksutomid instrukcijoid, kitihe manmehid kaikenvuiččikš, i Nikolai I-carin aigan kartohkoid kazvatihe äjil sijil jo. XIX. da XX. voz'sadoiden röunal Venäman kartohkmad ottihe 1,5 mln gektarad, i nece maplod lugetihe «toižeks leibäks», ühteks päižiš söndtavaroišpäi.
Meiden päivil kartohkoid kul'tiviruidas venon vönel kaiked mašurudme. Kartohkan mugulad oma Pohjoižen mašurupoliškon rahvahiden znamasine sömän racionon pala. Nened mad kazvatadas surembaižid kartohkan satusid (2011, surembaspäi penembha): Kitai, Indii, Venäma, Ukrain, AÜV, Saksanma, Pol'šanma, Bangladeš, Francii da Vaugedvenäma. Vl 1995 kartohkoid ezmäižikš maploduiden keskes kazvatihe kosmosan arvoimižil.
Himine mülünd.
Muguloiden himine mülünd rippub sortuspäi, kazvatusen arvoimižišpäi (klimat, sä, mahusen tip, heretused, agrotehnik), küpsudespäi, varadusen arvoimižiš da strokušpäi.
Keskkartohkas oma (%): vezi 75%; trahmal 18,2; azotakhad substancijad (toreh vaiktuš) 2; saharad 1,5; kuidsubstancijad 1; razvad 0,1; titruidud muiktused 0,2; fenolakahad substancijad 0,1; pektinad 0,6; toižed organižed ühtnendad (nukleinmuiktused, glikoalkaloidad, gemicellülozad) 1,6; mineralad 1,1.
Kartohkan sortud erinedas kuividen substancijoiden südäiolendan mödhe: korged (enamba 25%), keskmäine (22-25%) da madal (penemba 22%). Neniden substancijoiden keskes trahmal otab 70-80%. Se sijadase stajiš šoiduikahiden muruiden olendas 20-40 mkm surtte. Möhänehtijoiš sortuiš trahmalad om enamba.
Muguloiš mülüdas vitaminoid (mg/100 g): C 12; B1 0,11; B2 0,66; B6 0,22; PP 0,57; K da karotinoidad.
Tuhkan mülü mugulas läz 1%, sidä kesken (mg%): K2O — läz 600, P — 60, Mg — 23, Ca — 10. Mugulan mineraližed substancijad legigatas erazvuiččikš: kaikiš enamb niid kores, a ezipalas om enamba mi mugulan aluses. Mineraližed elementad oma muglsolikš, nened oma hüväsegojad, pid'oiteldas veren mugltazoolendad.
Kartohkan 300 grammiden kävutand sömhä tob ristitun elimile, päiveznormha rindataden: enamba 10% energijad, läz täuzin C-vitaminad, kalijan normad — läz pol't, 10% fosforad, 15% raudad da 3% kal'cijad.
Kazvatuz da biologižed eriližused.
Kartohkad äikerdoitas vegetativižikš — kesksuruden muguloil vai muguloiden paloil, a selekcijan täht — semnil-ki. Muguloid ištutadas maha 5-10 sm süvüdele.
Muguloiden urbiden idändan maha process zavodiše +5...+8 C° lämudel, sen ühtes lämuden optimum om +15...+20 Cel'sijan gradusan röunoiš. Miše fotosintez oliži i kazmusen seikhed, lehtesed kazvaižiba da änikoičižiba, pidab +16...+22 gradusad lämäd. Mugulad sätas tobman palan öl +10...+13 C° il'mtemperaturan aigan. Korged lämuz (öl — läz +20 C° da sen enamba) kucub lämuzdegeneracijad (järgpol'vel linneb lujas pen' produktivižuz). Halad -2 C° surtte vigastadas orahaižid da norid kazmusid.
Kazmuz job veden kaikiš surembad verdad ičeze änikoičemižhe da muguloiden sädamižhe. Veden liig tob pahut kartohkale.
Natin da muguloiden formiruimižhe mänetase äi sötaisubstancijoid. Ku satuz om 200-250 centnerad gektaralpäi, ka kazmused ottas necen gektaran mahusespäi 100-175 kg azotad, 40-50 kg fosforad da 140-230 kg kalijad.
Parahim mahuz kartohkan kazvatusen täht — maturbiž, hahk mecmahuz, mustma, kuivatoittud turbazso; mehanižen tundusen mödhe — savekaz čuruma, kebn da keskmäine savik. Tarbiž valita rohlad mahust, sikš miše kingitadud mahuz sündub pun'kuižid da formatomid muguloid.
Kaliisolad oma parahim heretuz, sid' lujauh, sambutadud mouc, here. Azotheretusiden liigad mas ei sa, sikš miše ned lähttas kartohkbarbihe, sil-žo aigal muguloid sädase vähän.
Ištutandan kesktiheduz om 5 kazmust 1 nellikmetral. Sömmugulan mass om läz 50-150 grammad.
Korktan satusen täht pidab ištutada kartohkoid ei edemba 2-3 satusid kazvatadud tarhal sortukahiš semenmuguloišpäi. Kazvatuses tariž ičeze aigal küt'ktä da vagota rivid.
Läz 5 tuhad kartohksortud om mail'mas. Sortuiden erinijad harakteristikad: küpsuden strok, satusenmär, läžundanvastaižuz, kävutand (sömhä, tehnižed, sötmižemha, universaližed).
Küpsuden strokun mödhe (küpsuden zavodind): üläaigaližed (34-36 päiväd), aigaližed (40-50), keskaigaližed (50-65), keskmäižed (65-80), möhäižed (80-100 päiväd). Küpsuden täuz' strok sase 15-20 päiväd ližaten. Kaikiš suremb satusenmär om vegetacijan lopus. Kazvatusen minimaližel strokul kartohk tob läz pol't voimusišt satust, sen tagut kartohk mäneb kazvatamha eskai Edahaižes Pohjoižmas, hot' vegetacijan pord sigä om penemb 60 päivid vodes. Venäman venon klimatan zonal om voimuz kazvatada 2 satust vodes, vaiše pidab valita sortuid oikti.
Ümbriradmine toižihe produktoihe.
Kartohk mülütab limonmuiktust enamba toižid muiktusid. Muguloiden ümbriradmižen trahmalaks aigan, trahmalan 1 tonnale sadas ližaks 1 kg da enamba limonmuiktust.
Tehtud kartohkaspäi vodk om populärine Islandijas nügüd'aigan.
Sömhä.
Kartohkoid keittas koritesen jäl'ghe ai edel sidä. Slokosttüd kartohkad kores kaitas kaik tarbhaižid substancijoid. Keitandan aigan ei sa valada lujas äi vet, sikš miše vitaminoiden tobj pala lähteb vedhe. Sen-žo tagut ei sa pidada kartohkoid vedes edel keitandad pit'kan aigan.
Muguloid mugažo vaumitas hilil, hauttas, räkištadas fritüral (frikartohk) da necita (räkištadud kartohk).
Kartohkoid kävutadas kebnoiden da koverikahiden blüdiden slokostmähä: kartohksalat, kartohktučkuižed, kartohkmunarič, keitosed, surustused čipsoiden karččeks, paštatesed (kartohkplotuškad, kartohkleib, avol'jaižed pirgad).
Kürziden ühtes receptišpäi kartohkjauh kävutadas järgeližen jauhon sijas.
Zelläks.
Muguloiden verez südäivezi da kartohktrahmal kävutadas ümbrivalatajaks da palatusenvastaižeks abutuseks südäikohtun da soliden läžundoiden aigan: südäikohtun südäisatatez, kahtentoštkümnen sor'men solen südäisatatez, a mugažo gastrit südäikohtveden lujetud muiktusenmäranke. Hengenpoltandan aigan om tarbhaižeks söda üht čapeltud henošti kartohkad.
Sadud kartohkaspäi trahmal om päsubstancii putkotusiden vaumičemha, sidä kävutadas täudimeks zell'tuhkoiš da tabletuziš.
Rahvahanmedicin kävutab törkitud veresid kartohkoid nahkan vigastusen aigan (oz., egzem). Hulad keittud törkitud mugulad kävutadas hengaiduzteid da tävun läžundoid vaste, tarbiž henktä vaiše keittud hulan kartohkan puruil.
Kosmetikaks.
Kartohkad kävutadas avaros kodikosmetikha, sišpäi tehtas sötaimaskid nahkan täht (modole da käzile).


Beliz.
Beliz (angl.: "Belize") om valdkund Keskuzamerikas, Kariban meren randištol. Edel 1973 vot Belizad nimitihe Britanijan Gonduras:aks. Sen pälidn om Bel'mopan.
Istorii.
Vl 1981 sügüz'kun 21. päiväl Beliz tedoti ripmatomudes Suren Britanijaspäi. Belizan Konstitucijad vahvištihe sil-žo päiväl, sid' sidä vajehtihe vähäižel, jäl'gmäižen kerdan — vl 2010.
Geografijan andmused.
Beliz om röunoiš Gvatemalanke päivlaskmas (röunan piduz — 266 km) da Meksikanke pohjoižes (250 km). Ühthine röunoiden piduz om 516 km. Bar'jerrif vedase 30 kilometras randištolpäi pidust' sidä 322 km pitte (toine surtte mail'mas), a edemba merhe om severz' järedoid sarid.
Belizan päivnouzmaižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Kariban meri. Randanpird om 386 km (sarita da rifita).
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Doilz Delait-mägenoc (sana sanha «Doilan sur' ihastuz») Maija-mägiš, 1124 m valdmeren pindan päl. Znamasižed joged oma Beliz da Rio Ondo.
Klimat om tropine passatine. Pohjoižpäivnouzmaine passat tob äi sadegid, niiden mülü sureneb man pohjoižespäi (1300 mm vodes) suvhe (3500 mm). Vihmoiden sezon vedase semendkuspäi heinkuhusai. Lämuden kesknorm om +26°C.
Londuseližed pävarad oma kivivoi da mecad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine monarhii.
Valdkundan pämez' om Suren Britanijan Elizavet Toine-kunigaznaine, hän kandab «Belizan kunigaznaine»-arvnimen. Hänen ezitai om sijaline pämez', jenaral-gubernator (nügüd'aigan (vl 2014) — Kolvill Jang). Päministr om vägestunuden partijan lider valičendoiden satusiden mödhe, ned oleskeldas kerdan 5 vodes.
Belizan parlament, Nacionaline Suim (angl. "National Assembly"), om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl. "Senate"), se mülüb 12 ühtnijad (pandas jenaral-gubernatoral 5 vodeks kundusen da partijoiden nevondan mödhe). Alakodi om Ezitajiden Kodi (angl. "House of Representatives"), heid om 31 ristitud, kaik rahvaz valičeb heid 5 vodeks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Belizan administrativiž-territorialine jagand."
Beliz jagase 6 ümbrikho (angl. "district"), ned alajagase 31 valičemižümbrikho (angl. "constituency").
Eläjad.
Belizan kaikiš surembad lidnad (enamba 15 tuh. ristituid vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Beliz, San Ignasio.
Ižanduz.
Belizan päeksport om kivivoi, bananad, fruktsüdäiveded, rogosine sahar; toine eksport — sobad, kala, pumaterialad.


Zimbabve.
Zimbabve, täuz' oficialine form — Zimbabven Tazovaldkund ([zɪmˈbɑːbweɪ]), om mererandatoi valdkund Afrikan suvipalas, Viktorii-vezilanktendan, Zambezi- da Limpopo-jogiden keskes. Edel 1980 vot sen nimi oli Suvirodezii. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Harare.
Etimologii.
Valdkundan nimituz ozutab jäl'ghetuleskelendad ezmäižen valdkundanke necil territorijal — Monomotap-imperijan Sur' Zimbabve-pälidnan nimenke.
Istorii.
Vl 1965 kül'mkun 11. päiväl Zimbabve tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2013 keväz'kul, se om ottud kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Zimbabve om mavaldkundröunoiš Zambijanke pohjoižes (röunan piduz — 797 km), Mozambikanke päivnouzmas (1231 km), Suviafrikanke suves (225 km) da Botsvananke päivlaskmas (813 km); röunatab Namibijanke ičeze kaikiš päivlaskmaižes ühtes čokkoimes. Ühthine röunoiden piduz om 3066 km. Zimbabve om mererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Unjangani-mägi, 2592 m valdmeren pindan päl.
Zimbabven klimat om subekvatorialine pohjoižes da tropine suves. Vodes om koume sezonad: läm' neps keza (kül'mkuspäi keväz'kuhesai, +21..+27 C°), vilukoz kuiv tal'v (sulaku-kezaku, +13..+17 C°, halad oleskeldas mägil) da räk kuiv keväz' (eloku-reduku, +30..+40 C°). Paneb sadegid 400 millimetraspäi vodes suvitazangištol 2000 millimetrhasai päivnouzmil mägil.
Londuseližed pävarad oma platin da hrom (3nz' sija mail'mas), kuld, raudkivend, vas'k, nikel', boksitad, almazad, rubinad, izumrudad.
Tobmuz.
Zimbabve om prezidentine tazovaldkund dominirujanke partijanke.
Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 6 vodeks, toižiden strokuiden lugu om röunatoi. Päministran radnikust eile olmas.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat 93 ühtnijanke (60 heišpäi — rahvaz valičeb, 5 — prezident paneb, 10 oma agjoiden gubernatorad, 18 — Vejiden Nevondkundan pämez', hänen varapämez' da valitud Nevondkundal vejad). Alakodi om Suiman Kodi. Se mülüb 210 deputatad-ühtnijad, heid kaik rahvaz valičeb 5 vodeks.
Vl 2013 järgvaličendad parlamentha da prezidentan järgvaličendad oliba. Vozil 1987—2017 Robert Mugabe oli prezidentaks. Vn 2017 15.-21. päivil kül'mkud sodakukerduz tegihe, dominirui partii pani Emmerson Mnangagvad udeks prezidentaks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Zimbabven administrativiž-territorialine jagand."
Zimbabven Tazovaldkund jagase 8 agjaha (provincijha) da kahthe lidnha agjan statusanke (Harare da Bulavajo). Agjad alajagasoiš 59 ümbrikho, ned — 1200 municipalitetha.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vn 2012 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Bulavajo, Čitungviz, Mutare, Epvort, Gveru, Kvekve.
Ižanduz.
Zimbabven päeksport om tabak (3nz' sija mail'mas), raudühthesuladused, puvill, nikel', kuld, täuded (radmatomad) almazad.


Trinidad da Tobago.
Trinidad da Tobago (angl.: "Trinidad and Tobago"), täuz' oficialine nimituz — Trinidadan da Tobagon Tazovaldkund (angl.: "Republic of Trinidad and Tobago"), om sar'hine valdkund Keskuzamerikas, Kariban meren suves, läz Venesuelan mererandištod. Pälidn om Port of Spein.
Istorii.
Vl 1962 elokun 31. päiväl Trinidad da Tobago tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1976.
Geografijan andmused.
Trinidadan da Tobagon topografine kart.
Trinidad da Tobago sijadase 11 km pohjoižhe Venesuelan randaspäi da 130 km suvhe Grenadinoišpäi. Trinidad-saren da Venesuelan keskes oma kaks' merisal'med: Boka del' Serpiente da Boka del' Dragon. Trinidad- da Tobago-sariden keskes om 30 km.
Valdkundan randad lainištab Atlantižen valdmeren Kariban meri. Randanpird om 362 km.
Man 93% Trinidad-sar' otab. Molembiden järedoiden sariden mägisel'gad jätkatas Venesuelan mägisel'gid. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Aripo-mägi, 940 m valdmeren pindan päl. Sarel jokstas äi ojid da penid jogid.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, kivivoi da asfal't.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident, Valičijoiden Kollegii parlamentan Kodiden kaikiš ühtnijoišpäi valičeb händast kerdan vides vodes. Ühteks prezidentaks ei sa olda enamba kahtid strokuid jäl'geten. Päministr om valdkundan pämez' faktižešti, hän om vägestunuden partijan lider valičendoiden satusiden mödhe, ned oleskeldas kerdan 5 vodes.
Trinidadan da Tobagon parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl. "Senate"), se mülüb 31 ühtnijad (päministran nevondan mödhe — 16 kandidatad, oppozicijaspäi — 6, da ripmatomad kundusen sarakoišpäi — 9), pandas prezidental. Alakodi om Ezitajiden Kodi (angl. "House of Representatives"), heid om 41 ristitud, kaik rahvaz valičeb heid 5 vodeks. Tobagon Suimha mülüb 15 deputatad.
Käskuzkundaližen tobmuden pä om Arbitražkäskuzkund. Prezident paneb sen päsudijad radsijha.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Trinidadan da Tobagon administrativiž-territorialine jagand."
Trinidad da Tobago alajagase Trinidad-saren 14 municipalitetha (angl. "corporation"), sidä kesken 5 lidn- da 9 agjmunicipalitetad, da Tobago-sar' ičeohjandusenke.
Eläjad.
Trinidadas da Tobagos elädas tribagolaižed.
Trinidadan da Tobagon kaikiš surembad lidnad (enamba 30 tuh. ristitud vn 2000 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Čaguanas, San Fernando, Port of Spein (pälidn), Arim.
Ižanduz.
Trinidadan da Tobagon päeksport om nozoltadud londuseline gaz (6nz' sija mail'mas), kivivoi, londuseline asfal't; toine eksport om raud, sahar, kokosad.


Madagaskar.
Madagaskaran Tazovaldkund (malagasikš: "Repoblikan'i Madagasikara", francijaks: "République de Madagascar"), om sar'hihe valdkund läz Afrikan päivnouzmašt randištod, Indižes valdmeres. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Antananarivu.
Istorii.
Vl 1960 kezakun 26. päiväl Madagaskar tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2010 kül'mkun 22. päiväl kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Madagaskar sijadase Madagaskar-sarel (4nz' surtte mail'mas), nece sar' om 1600 km pitte da 600 km levette. Sen ühtes läz om severz' penid sarid.
Madagaskaraspäi päivlaskmha Mozambik sijadase Mozambikan sal'men kal't (419 km). Komoran Sared oma lodeheze Madagaskaraspäi, a Mavrikii da francine Reün'jon — pohjoižpäivnouzmpoles sišpäi. Madagaskaran randad lainištab Indine valdmeri. Merirandan piduz om 4828 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om sambnu Marumukutru-vulkan Caratanan-mägimassivas saren pohjoižpoles, 2876 m valdmeren pindan päl. Päivnouzmaižed joged oma lühüdambad mi päivlaskmaižed, no niil om gidroenergetine potencial. Om koume sured järved: Alautr (900 km²), Kinkuni (100 km²) da Ihutri (96-112 km²).
Klimat om räk tropine randištol, man keskuses ven klimat om. Paneb sadegid 320 millimetraspäi man suvipäivlaskmas 3500 millimetrhasai päivnouzmrandpolel, man keskuses Andžafi-mägiplatol (kus pälidn om) — 1400 mm vodes.
Londuseližed pävarad oma hromkivendod, boksitad, kivihil', vas'k, kuld da grafit; erased toižed varad oma kivivoi, kala, tropižed mecad (kattas man 26% territorijad) da gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoidenke.
Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks (hänel om 3 strokud surembaižikš). Sodakukerdusen aigan enzne prezident oli heittud vl 2009 keväz'kun 17. päiväl. Prezident paneb päministrad radsijha. Edel järgvaličendoid ministrišt oli valdkundan realižeks käskusenandajaks tobmudeks.
Madagaskaran parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat ("Antenimieran-Doholona/Sénat") 33 ühtnijanke (22 — valitud kaikel rahvahal, 11 — pandas prezidental). Alakodi om Nacionaline Nevondkund ("Antenimieram-Pirenena/Assemblée Nationale"), kogoneb 160 deputatad-ühtnijad (heid rahvaz valičeb 4 vodeks). Vl 2013 tal'vkun 20. päiväl ühthižed prezidentan da parlamentan järgvaličendad oliba.
Konstitucine käskuzkund kodvib käskusid, miše ned sättuižiba Konstitucijale.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Madagaskaran administrativiž-territorialine jagand."
Madagaskaran Tazovaldkund alajagase 22 regionha (provincijha) (malagas. "faritra"), kudambad alajagase departamentoihe (niid om 119) (malagas. "departemanta"), a ned — kommunihe (malagas. "kaominina") (niid om 1579). Kommunad edemba alajagase 17,485 "fokontany:he". Regionad ühtenzoittas 6 avtonomižhe agjaha (provincijha) (malagas. "faritany mizakatena").
Eläjad.
Madagaskaran toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Tuamasin, Ancirabe, Fianarancua, Mahadzang, Tuliar.
Ižanduz.
Madagaskaran päeksport om tekstil'tegesed, kofe, eriližmagutesed (vanil' — 1nz' sija mail'mas); toine eksport — hrom, nikel', kivivoin ümbriradmižen produktad, sahar, kala, putegesed.


Jamaik.
Jamaik (angl.: "Jamaica") om sar'hine valdkund Keskuzamerikas, keskel Kariban mert, Kubalpäi suvhe. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Kingston.
Istorii.
Vl 1962 elokun 6. päiväl Jamaik tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi. Sil-žo päiväl Jamaik sai ičeze Konstitucijan. Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1997 (vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Jamaik sijadase Jamaik-sarel 145 km suvhe Kuban randaspäi, 160-190 km päivlaskmha Haitišpäi da 290 km suvipäivnouzmha Kaimanan Sarišpäi. Jamaik-sar' om 248 km pitte da 84 km levette.
Valdkundan randad lainištab Atlantižen valdmeren Kariban meri. Randanpird om 1022 km.
Mouckivesine plato otab läz kaht koumandest Jamaikan territorijad. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Blu Mauntin-mägi, 2256 m valdmeren pindan päl. Sarel jokstas äi ojid da penid jogid.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii.
Valdkundan pämez' om Suren Britanijan Elizavet Toine-kunigaznaine, hän kandab «Jamaikan kunigaznaine»-arvnimen. Hänen ezitai om sijaline pämez', jenaral-gubernator (nügüd'aigan (vl 2014) — Patrik Allen).
Jamaikan parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl. "Senate of Jamaica"), se mülüb 21 ühtnijad (päministran nevondan mödhe — 13 kandidatad, oppozicijan lideran nevondan mödhe — 8), pandas jenaral-gubernatoral. Alakodi om Ezitajiden Kodi (angl. "House of Representatives"), heid om 63 ristitud (kaik rahvaz valičeb 5 vodeks).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Jamaikan administrativiž-territorialine jagand."
Jamaik alajagase 14 tulendha (angl. "parish"). Tulendad ühtenzoittas koumhe istorižhe grafkundha: Kornuoll, Midlseks da Surrei.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 70 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Spaniš Taun, Portmor, Montego Bei. Vl 2012 kaikes Jamaikas oli 102 lidnad.
Ižanduz.
Jamaikan päeksport om ratud korundad, boksitad (5nz' sija mail'mas), alüminii, kivivoin ümbriradmižen produktad, himižed heretused; toine eksport — rom, sobad, sahar, kofe.


Kamerun.
Kamerun (franc.: "Cameroun", angl.: "Cameroon"), täuz' oficialine nimituz — Kamerunan Tazovaldkund (fr.: "République du Cameroun", angl.: "Republic of Cameroon"), om valdkund Keskmäižes Afrikas. Pälidn om Jaunde.
Istorii.
Vl 1960 vilukun 1. päiväl Kamerun tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii oli vahvištadud prezidental vl 1972 kezakun 2. päiväl kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe. Se om väges voziden 1996 da 2008 znamasižiden vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Kamerun om mavaldkundröunoiš Nigerijanke lodehes (röunan piduz — 1975 km), Čadanke (1116 km) pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas, Keskafrikan Tazovaldkundanke (901 km) päivnouzmas, Kongon Tazovaldkundanke (494 km), Gabonanke (349 km) da Ekvatorialižen Gvinejanke (183 km) suves. Ühthine röunoiden piduz — 5018 km. Atlantižen valdmeren Gvinejan lahten (Bonni, Biafr) randišton pird om 402 km, sijadase suvipäivlaskmas. Valdkundan pind om 475 440 km².
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om aktivine Kamerun-vulkan (4095 m).
Klimat om ekvatorialine man suves, subekvatorialine valdkundan keskuses da pohjoižes. Paneb sadegid lujas erazvuiččikš: 9655 mm vodes Kamerun-vulkanan pautkil — i penemb 500 mm vodes man pohjoižes sen nell'kuižen-seičemekuižen kuivsezonanke.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, raudkivend, boksitad; toižed varad oma mec da gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund dominirujan partijanke ("Kamerunan Rahvahaline Demokratine Likund", fr. "RDPC"). Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast seičemeks vodeks.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (fr.: "Sénat", angl.: "Senate") 100 ühtnijanke (10 senatorad kaikuččes agjaspäi: 70 — kaik rahvaz valičeb, 30 — prezident paneb radsijha). Alakodi om Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée nationale", angl.: "National Assembly") 180 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.
Ezmäižed valičendad Senatha oliba vl 2013 sulakun 14. päiväl. Järgvaličendad parlamentan alakodihe oliba vl 2013 sügüz'kun 30. päiväl. Vspäi 1982 kül'mkun 6. päiväspäi Kamerunan prezident om Pol Bija, vl 2011 redukun 9. päiväl sai valičendoiden satuseks 78%, se om hänen jo nellänz' strok valičendoiden olendan aigas (vspäi 1992). Päministr om Filemon Jang.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kamerunan administrativiž-territorialine jagand."
Kamerun alajagase 10 agjaha (regionha, fr.: "région"). Agjad alajagase 58 departamentha (fr.: "département"), a ned — 327 kommun:ha (fr.: "commune").
Eläjad.
Lidnad-millionerad (kaikuččes om läz 2,4 mln ristitud vl 2012): Jaunde (administrativine pälidn), Dual (ižandusen pälidn). Vl 2012 kaik oli 10 lidnad enamba mi 100 tuh. eläjidenke.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 20 129 878 ristitud.
Rahvahanižanduz.
Kamerunan päeksport om kivivoi (46%), pumaterialad (14%), kakaonbabud (13%); toine eksport — bananad (5%), räzin londuseližes kaučukaspäi (4%), alüminii (2%), kofe (2%), puvill (2%).


Senegal.
Senegal (franc.: "Sénégal"), täuz' oficialine nimituz — Senegalan Tazovaldkund (fr.: "République du Sénégal"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Päine da kaikiš suremb lidn om Dakar.
Istorii.
Vl 1960 kezakun 20. päiväl Senegal tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi. Sen jäl'ghe vaugedverižid ristituid hädaihe maspäi. Sikš ku jäi vähän kvalifikacijakahid radnikoid, ka ižanduz mäni lanktushe.
Vozil 1982-1989 konfederacii Gambijanke oli (Senegambii), ei tulend reališt integracijad.
Jäl'gmäine Senegalan Konstitucii (nellänz' lugul) om hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 2001.
Geografijan andmused.
Senegal om mavaldkundröunoiš Mavritanijanke pohjoižes (röunan piduz — 742 km), Malinke päivnouzmas (489 km), Gvinejanke (363 km) da Gvinei-Bisaunke (341 km) suves, Gambii-anklavanke man südäimes (749 km). Ühthine röunoiden piduz om 2684 km. Atlantižen valdmeren randišton pird om 531 km pitte, sijadase valdkundan päivlaskmas. Valdkundan pind om 196 722 km².
Reljef om tazo. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi ülüz suvipäivlaskmaha Keduguspäi (581 m). Om kaks' sured joged: Senegal pohjoižes da Kazamans suves.
Klimat om subekvatorialine. Kun kesklämuz om +23°C vilukus, +28°C heinkus.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, kuld, raudkivend, vas'kkivend, fosfatad, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Prezident paneb päministrad radsijha. Päministr paneb toižid ministrid radnikusile prezidentanke nevodes.
Parlament om üks'kodine, alakodi om Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée nationale") 150 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Üläkodi oli Senat, se oli pästtud radmaspäi vl 2012 elokus prezidental mairištamha rahoid onetomaha sur'vedhe kactes.
Vl 2012 prezidentan järgvaličendad oliba kahtil turil (26. uhoku da 25. keväz'ku), Maki Sall sai vägestuz (65,80%). Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2012 heinkun 1. päiväl. Nügüdläine päministr om Mohamed Dionne vs 2014 heinkun 6. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Senegalan administrativiž-territorialine jagand."
Senegal alajagase 14 agjaha (regionha, fr.: "région"). Edembaine administrativiž-territorialine jagand om kahtenvuitte.
Sured lidnad alajagase administrativižešti (toižin sanoin, valitas tobmut) 46 ümbrikoiden kommunha (fr.: "commune d'arroundissement", 19 niišpäi oma Dakaras). Toižed lidnad alajagase 63 kommunha (fr.: "commune"). Vl 2009 kaik oli 113 kommunad. Külämad alajagase 370 küläkundha.
Territorialižikš agjad alajagase 45 departamentha (fr.: "département"), ned — 103 ümbrikho (fr.: "arroundissement").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 150 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Tub, Ties, Mbur, Kaolak, Sen Lui, Ziginšor. Vl 2010 kaik om 13 lidnad enamba 50 tuh. eläjidenke.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 12 643 799 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2010 Senegalan päeksport oli kivivoi (24%), kala da merenproduktad (12%, sidä kesken lohi, torp, ustričud), kuld (8%), cement (8%), fosfatad (6%); toine eksport oli arahisvoi (5%), raud (3%), tabak (3%), keitoz (2%), puvill (1%), keitandsol (1%).


Koivisto Mauno.
Mauno Henrik Koivisto (mugažo suomen kelel; sünd. 25. kül'mku 1923, Turku, Suomenma — kol. 12. semendku 2017, Hel'sinki, Suomenma) oli politikanmez', kudamb radoi 12 vot Suomenman ühesanden prezidentan (27.01.1982.—01.03.1994.). Edel sidä oli ranu Suomenman päministran kaks' strokud (1968-1970, 1979-1982).


Fidži.
Fidži, täuz' oficialine nimi — Fidžin Tazovaldkund (angl.: "Republic of Fiji", fidžikš: "Matanitu Tugalala o Viti", fidžin hindikš: "Fidźi Ganaradźja / फ़िजी गणराज्य"), om sar'hihe valdkund Valdmerimaiš, Melanezijas, Tünen valdmeren suves. Sen pälidn om Suv.
Istorii.
Vl 1970 redukun 10. päiväl Fidži tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Sodakukerdused oliba severt kerdad valdkundan istorijas (vl 1987, 2006).
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2013 sügüz'kus (4nz' Konstitucii).
Geografijan andmused.
Fidži sijadase Fidži-sarištol, sen kahtil järedoil saril (Viti Levu da Vanua Levu) elädas valdkundan 87% eläjid. Sarišt om 595 km pitte da 454 km levette. Sihe mülüb 332 sarid da 522 penid sarid (vulkanižed da koralližed).
Nene valdkundad da territorijad ümbärtas Fidžid: Vanuatu päivlaskmal, Samoa lodehel, Tuvalu pohjoižel, Tong päivnouzmal, Uden Zelandijan Kermadek-sared suvipäivnouzmal, Uz' Kaledonii suvipäivlaskmal. Fidžin randad lainištab Tün' valdmeri. Mererandan piduz om 1129 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Tomanivi-mägi, 1324 m valdmeren pindan päl. Järedad joged oma Rev (145 km pitte), Navua da Singatok.
Klimat om valdmerine tropine. Voden jokstes lämuz vajehtase +20...+30°C röunoiš. Sädegoičeb 3000 mm vodes. Kuivaig oleskeleb El' Ninjo-nägusen tagut, man päivlaskmpolel paksumb.
Londuseližed päresursad — kuld, hobed, raudčurukived, fosfatad; erased toižed resursad: vas'k, hahktin, cink, titan, vanadii, hrom, mecad, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om parlamentine tazovaldkund sodahuntan tobmudenke.
Valdkundan pämez' om prezident. "Vejiden Sur' Nevondkund" valičeb händast 5 vodeks. Prezident om armijan päkäskmez', paneb sudijoid radsijha. Hänen tobmuz toižhe om nominaline, ani britanižen monarhan kartte. Prezident vahvištab ohjastusen päministrad da toižid ministrid, no tegeb necidä parlamentan nevondan mödhe, päiči statjoiš, konz parlament ei teda midä tehta. Prezidental om avaroid valdatusid vaiše krizisan aigan.
Fidžin parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat ("Senate") 32 ühtnijanke (14 heišpäi ezitadas Vejiden Surel Nevondkundal, 9 — päministral, 8 — oppozicijal, 1 — Rotum-saren Nevondkundal), kaik hö pandas prezidental. Alakodi om Ezitajiden Kodi ("House of Representatives"), kogoneb 71 deputatad-ühtnijad (25 ezitajad rahvaz valičeb 5 vodeks, 46 ezitajad rahvazkundad valitas: 23 — fidžilaižed, 19 — indižfidžilaižed, 1 — rotumalaižed, 3 — rahvahanvähembused).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Fidžin administrativiž-territorialine jagand."
Fidžin Tazovaldkund alajagase 4 ümbrikho (Keskuzline, Päivlaskmaine, Pohjoine da Päivnouzmaine) da 1 rippujha territorijha (Rotum-sar'). Ümbrikod alajagase 14 agjaha (provincijha).
Eläjad.
Fidžin kaikiš surembad lidnad (enamba 30 tuh. ristitud vn 2007 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Nasinu, Suv (pälidn), Lautok, Nausori, Nandi, Lambas.
Ižanduz.
Fidžin päeksport om sahar, kala, tekstil'tegesed, kuld; toine eksport — putegesed, paštatesed, sido-sarakon varmituz (TV, aeronavigacii).


Kekkonen Urho.
Urho Kaleva Kekkonen (mugažo suomen kelel; sünd. 3. sügüz'ku 1900, Pielavezi, Suomenman Sur' ruhtinazkund, Venäman imperii — 31. eloku 1986, Hel'sinki, Suomenma) oli politikanmez', kudamb oli ranu Suomenman prezidentan 25 vot, nell' strokud (01.03.1956—26.10.1981). Vozil 1950-1956 radoi valdkundan päministran kaks' strokud.


Canada.
«Canada» om amerikalaine folk- / indirokgrupp Enn Arboraspäi (Mičigan-štat). Om olmas vodelpäi 2004. Koncertan aigan artistad pajatadas horal i tal'jankanke, sädas šoud eläbalaz pajoiden edestamižen kesketi.
Nened ühtnijad keratas nügüdläižes mülükundas: Stiven Rajevski (), Džo Skott (angl.: "Joe Scott"), Aaron Sol (angl.: "Aaron Saul"), Aaron Šol (angl.: "Aaron Shaul"), Emi Samerton (angl.: "Amy Sumerton") da Rajan Hovard (angl.: "Ryan Howard").
Voden 2006 debütine «This Cursed House»-al'bom kändihe ühteks kaikižiš populärižiš al'bomoišpäi «CMJ»-muziksaitan versijan mödhe.


Mavritanii.
Mavritanii (arab.: موريتانيا, "Mūrītānjā"), täuz' oficialine form — Mavritanijan Islamine Tazovaldkund (arab.: الجمهورية الإسلامية الموريتانية, "al'-Džumhūrijja al'-ʾIslāmijja al'-Mūrītānijja"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Nuakšot.
Istorii.
Vl 1960 kül'mkun 28. päiväl Mavritanii tedoti ripmatomudes Francijaspäi.
Oli severt sodakukerdusid valdkundan istorijas (vl 2003, 2005, 2008).
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1991 heinkun 12. päiväl.
Geografijan andmused.
Mavritanii om mavaldkundröunoiš Päivlaskmaižen Saharanke (röunan piduz — 1561 km) pohjoižes, Alžiranke pohjoižpäivnouzmas (463 km), Malinke päivnouzmas da suves (2237 km) da Senegalanke suves (813 km). Ühthine röun kuivmadme om 5074 km. Mavritanijan päivlaskmaižed randad lainištab Atlantine valdmeri 753 km randanpirdanke.
Päivlaskmaižen Saharan kivekahad da letkesižed rahvahatomad mad ottas enamba 60% valdkundan territorijad, ned oma tazangištoikahad. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Kediet Idžil-mägi, 915 m meren pindan päl. Sebhet Te-n-Dgamč-alangišt sijadase -5 m meren pindan al.
Klimat om lujas räk da kuiv lühüdan vihmsezonanke.
Londuseližed pävarad oma raudkivend, kivivoi, vas'k, kuld, almazad, fosfatad, sauvondgips, kala.
Tobmuz.
Mavritanii om islamine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident. Rahvaz valičeb händast 5 vodeks.
Parlament (arab.: "Barlamane") om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (arab.: "Mažlis al'-Šujuh") 56 ühtnijanke. Municipaližed nevondkundad valitas 6 vodeks 53 heišpäi, senatoriden koumandez udištase kaikuččel 2 vodel; 3 — valitas verhiš maiš. Alakodi om Nacionaline Suim (arab.: "Al' Džamija al'-Vatanija"), sen 146 (edel 2014 vot heid oli 95) deputatoid rahvaz änestab 5 vodeks.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2013. Prezidentan järgvaličendad oliba vl 2014.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mavritanijan administrativiž-territorialine jagand."
Mavritanii alajagase 12 agjaha (regionha, arab. "vilaja") da sen ühtes pälidnan ümbrikho. Agjad alajagase departamentoihe (niid om 52, arab. "mougataa").
Eläjad.
Mavritanijan toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Kiff, Nuadibu, Roso, Kaedi, Zuerat.
Ižanduz.
Mavritanijan päeksport om raudkivend, kivivoi, vas'k; toine eksport — kuld, sauvondgips, kala.
Kul'tur.
Mavritanii om üks' jäl'gmäižiš valdkundoišpäi, kus orjuz om faktižikš avaitud kundale tähäsai. Sijaližel ohjastusel oliba koume orjusen kel'dandan naprindad (vll 1905, 1981 dai 2007), no nece igänd om jurdunu liigaks mavritanijalaižes kundas, i nügüd' läz 20 % ristitištod (600 tuhad ristitud) oma orjad (tobjimalaz mustas rasaspäi, mülüdas vauktoile arabalaižile).


Ugand.
Ugand (angl.: "Uganda", suahilil: "Uganda", a mugažo "Yuganda" nacionaližel lugand-kelel), täuz' oficialine nimituz — Ugandan Tazovaldkund (angl.: "Republic of Uganda", suahili-kelel: "Jamhuri ya Uganda"), om mererandatoi valdkund Afrikan päivnouzmpoles. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Kampal.
Istorii.
Vl 1962 redukun 9. päiväl Ugand tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii om vahvištadud vl 1995 redukun 8. päiväl.
Geografijan andmused.
Ugand om valdkundröunoiš Kenijanke päivnouzmas (röunan piduz — 814 km), Tanzanijanke (391 km) da Ruandanke (172 km) suves, Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke päivlaskmas (877 km), Suvisudananke pohjoižes (475 km). Ühthine röunoiden piduz om 2729 km. Valdkundan pind om 241 038 km², sidä kesken saum vezid om 18% (43 938 km²). Ugand om mererandatoi valdkund.
Valdkundan pind om jagadud jogialangištoil mägitazangišt 1000-1500 metrad korktusil. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Margarit-mägioc (5110 m). Al'bert-järven pind om kaikiš madalamb (621 m). Viktorii-järv otab Ugandan suvipäivnouzmpol't.
Klimat om subekvatorialine.
Londuseližed pävarad oma vas'k, kobal't, kuld, gidroenergii; toižed varad — mouckivi, keitandsol, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund dominirujan partijan sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om azekhiden vägiden päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, strokuiden lugu om röunatusita. Prezident paneb päministrad da toižid ministrid radnikusele.
Parlament (angl.: "Parliament of Uganda") om üks'kodine 385 deputatanke (238 — kaik rahvaz valičeb, 112 — naižiden ezitajad, 10 — armijaspäi, 5 — norištospäi, 5 — invalidoiden ezitajad, 5 — radajiden ezitajad, 13 — vihtoi oficialižed personad). Deputatoiden valdatusiden strok om viž vot.
Vl 2011 uhokun 18. päiväl Ugandan järgvaličendad oliba. Valitihe prezidentad da parlamentan ühtnijoid. Joveri Museveni sai vägestust (68,38%). Hän jätktab prezidentan vspäi 1986. Ugandan nügüdläine päministr om Ruhakana Rugunda.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Ugandan administrativiž-territorialine jagand."
Ugand alajagase 4 agjaha (regionha, angl.: "region"). Agjad jagase 112 ümbrikho (angl.: "district"), üks' niišpäi om Kampal-pälidnan ümbrik. Ümbrikod alajagase municipaližihe ühtnikoihe.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vn 2014 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Kir, Mbarar, Mukono, Gulu, Nansan, Masak, Kasese, Hoim. Vl 2014 21 lidnad enamba mi 50 tuh. eläjidenke.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 35 918 915 ristitud.
Ižanduz.
Ugandan päeksport om kofe (19%), toižed söndtavarod (läz 13%, sidä kesken ris, kukuruz, pal'mvoi, perč, olud, kuidud leib), kala da liha (9%), tabak (6%); toine eksport — oigendimed radion da telefoniden täht (4%), cement (4%), kivivoi (4%), kakaonbabud (3%), vihand čai (3%), rogosahar (3%), änikod (2%), kuld (2%), raud (2%), puvill (2%), muil (1%).


Kenii.
Kenii (suahilikš da anglijaks: "Kenya"), täuz' oficialine form — Kenijan Tazovaldkund (suahilikš: "Jamhuri ya Kenya", angl.: "Republic of Kenya"), om valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Nairobi.
Istorii.
Vl 1963 tal'vkun 12. päiväl Kenii tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2010 elokun 27. päiväl, se vahvištadud kaiken rahvahan referenduman satusiden mödhe (67% «za»-änid) da vajehti vn 1963 ripmatomuden Konstitucijad.
Geografijan andmused.
Kenii om mavaldkundröunoiš Efiopijanke pohjoižes (röunan piduz — 861 km), Somalinke päivnouzmas (682 km), Tanzanijanke suvipäivlaskmas (769 km), Ugandanke päivlaskmas (933 km) da Suvisudananke lodehes (232 km). Ühthine röun kuivmadme — 3477 km. Kenijan suvipäivnouzmaižed randad lainištab Indine valdmeri 536 km randanpirdanke.
Kenijan mägišt levigandeb man keskuses. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Kenii-mägi, 5199 m meren pindan päl, toine surtte Afrikan pindal Kilimandžaro-mägen jäl'ghe. Kaikiš suremb afrikaine Viktorii-järv om valkundan päivlaskmaižel röunal. Järed pit'kač Rudol'f (Turkan)-järv sijadase man lodehes. Kaks' surt joged om Kenijas: Tan (800 km pitte) da Ivaso Njiro (700 km).
Klimat om ekvatorialine mererandpolel da läz Viktorii-järved, räk da kuiv man südäimes, ven klimat om mägil. Ekvator läbitab man kesktahod da jagab sidä ani poleti.
Kenijas om enamba 60 nacionaližid puištoid da kel'dtahoid, a kaiked om 329 kaitud londuselišt territorijad.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, kuld, cink, rubinad, baritad; toižed oma mouckivi, sod, špat, sauvondgips.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden ezitajiden sistemanke.
Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident (suahilikš: "Rais wa Jamhuri ya Kenya") (rahvaz valičeb händast 5 vodeks). Hän-žo om Kenijan ičtazkaičendvägiden päkäsknik.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat, 67 ühtnijad valitas 5 vodeks (47 heišpäi municipaližed nevondkundad valitas, 16 našt panese politižil partijoil; 1 mez' da 1 naine norištospäi; 1 mez' da 1 naine invalidoišpäi). Alakodi om Nacionaline Suim (suah. "Bunge"), sen 349 ühtnijad valitas 5 vodeks (290 — rahvaz änestab, 47 našt kaikuččes ümbrikospäi, 12 — partijoišpäi valutud rahvahal proporcijas). Molembiden Kodiden ezimehed ("spikerad") oma oficialitomad personad, ei mülütagoi parlamentan ühtnijoiden luguhu.
Järgenduseližed valičendad oliba vl 2013 keväz'kun 4. päiväl. Kenijas om generaližiden valičendoiden vero. Kaikid änestadas ühthe kerdha videks vodeks: prezidentad, parlamentan kandidatoid da erasid toižid.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kenijan administrativiž-territorialine jagand."
Kenii alajagase 47 ümbrikho (ühtes Nairobi-pälidnan da Mombas-lidnan ümbrikoidenke). Ümbrikod alajagasoiš valičemižümbrikoihe (niid om 290).
Eläjad.
Toižed järedad lidnad (enamba 250 tuh. ristituid vn 2009 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Mombas, Kisumu, Nakuru, Eldoret, Kenanč. Vl 2009 oli 100 lidnad enamba 30 tuh. ristitištonke Kenijas.
Ižanduz.
Kenijan päeksport om čai, änikod, kivivoi, kofe; toine eksport — muil da peroksikarbonatad, sobad, reaktivižed lendimed.


Järgeline pölvaz.
Järgeline pölvaz (latin. "Línum usitatíssimum") vai muite Pölvaz om üks'voččen heinäsižen kazmusen erik.
Pölvast kazvatihe Jerihon-rajonal neolitan aigan völ, ka se om kaikiš amuižemb voisine kul'tur. Egiptalaižed oliba amussai kazvatunuded pölvast, hö tehnuded kaikiš hoikembid kanghid.
Venämas pölvaz kazvab keväz'ližeks kul'turaks.
Ümbrikirjutand.
Värtmusenvuitte päjur' om lühüdahk da vauktahk. Siš om severz' järedoid sarakoid, penid jurid niil om äi. Jur' kazvab seikhen pol'pidushesai (50-70 sm), sen tagut se voib sada vet süviš mahuden šoiduišpäi.
Seikh om 60-120 sm ülütte. Se om seižui da oiged, hoik da cilindranvuitte, paksumba üks'jäine sarakoittud ladvanke, vauhvihand, vahan hoikan kerthenke.
Lehtesed oma äiluguižed, sijadase harvoin spiralidme, 2-3 sm pitte da 3-4 mm levette, nügud agjas, hahksinižen polhe vahan kerthen tagut (sidä voib heitta kebnašti), siledad röunal, koumesonižed.
Kazmuz änikoičeb kezakuspäi heinkuhusai. Ühtheänikišt om rohl kover, ližaänikoidenke. Änikod eile äiluguižed, 1,5-2,4 sm diametral, kesksuruižed vai pened, seištas pit'kil änikjaugoil. Mall'anlehtesed oma 5-6 mm pitte, heinäsižed nügud, 2-5 soned. Äniklehtesed oma 12-15 mm pitte, langetas maha aigašti, tilgunvuiččed, tüpäkod agjal da levedad, siledad vai gofriruidud vähäižen. Änikon muju om sinivauvaz vai sinine, no oleleb vauged, ruskedvauvaz, ruskedsinine. Äniklehtesen soned oma muzahkod. Pölükäd oma vauktoiden nitidenke, pölükiden turu om lühüd renghanvuitte; tomunikad oma pit'käčud sinižed. Kandoine om munanvuitte da vihand; seibhut om muzasinine tilgunvuiččiž-pirdakahižiden kehnanaluižidenke.
Kauklon konorüt om 5,7-6,8 mm diametral, lačak da šurunvuitte, pakuižetab da čirotatoi, penen nülakusenke päl, mallüt jäb senke. Semnid kauklos om 10 da penemba tobjimalaz. Pölvazsemned oma 3,3-5 mm pitte, ned oma vauhpakuižed vai koričman polhe, ani siledad, loštajad da pit'kahkod.
Pölvaz kandab madalad lämut ülemba noläd, no keväz'ližed da elokuižed halad surmitadas pölvast. Aigaližiden homendezhaloiden tagut pölvaz voib sünduda semnitomaks. Miše pölvaz ehtiži lophusai, ühthine päividen lämuden summ pidab olda 1850 °C.
Leviganduz.
Indijan, Kitain vai Keskmeren mägirajonad oma järgeližen pölvhan voimusižed kodimad.
Pölvhan kazmused tuliba Venäman territorijha Azijaspäi.
Nügüd'aigan pölvaz kazvatadas Evropan, Azijan da Pohjoižamerikan venon klimatan zonal, a mugažo Pohjoižafrikal.
Himine mülünd.
Seikhed da lehtesed mülütadas linamarin-glikozid da läz 20 fenolhil'muiktusid.
Semniš oma olmas: voi (30-48%), se kuivab heredas, vauktušed, hil'vezikod, nälöm (12%hasai), organižed muiktused, sterinad, linocinamarin. Pölvazvoi mülütab muiktusiden gliceridoid: linolenine (35-45%), linoline (25-25%), oleinine (15-20%), pal'mitinine da stearinine.
Semniden koriš löutas: linokofein, linocinamarin, linamarin-glikozid da P-oksi-p-metilglutarižen muiktusen metilakaz efir.
Pölvaz mülütab omega-3-razvoiden rekordine lugumär, sen ühtes semniš om vähä omega-6-razvoid.
Kazvatuz.
Paremba kaiked pölvaz sündub udel mal (haumhen vai palon jäl'ghe). Tarbiž valita letkekahan mahusen, sen ühtes savekahan alamahusen, muga vezirežim linneb optimaližeks eskai kuivaigan. Man pidadas puhthaks rujoheinišpäi, sen tagut mustma sättub vähän kazvatamha.
Kas'kol ezmäižiden voziden aigan om vähä rujoheinid, naku ei pida erilišt manümbriradmišt. Kündandmaiš, vastkarin, pidab rata mad lujas süväs, tarkašti da henošti, tariž leta mad sügüzel. Ottas kaks'-koumevoččid semnid da sen vanhemba, mugažo heitmaha rujoheinid, ved' idämižmahtuz pölvhansemniš ei kado aigan mändes. Semnid vajehtadas udhe reprodukcijha 2-3nden semendan jäl'ghe. Semendan sageduz om rippuiš kazvatusen süspäi — kuiduks vai semnikš. Semend tehtas širi-šari, ei rivihe kaikiden toižiden kazmusiden erineden. Kuidhu tarbiž hoik seikh, a rivisemendan jäl'ghe seikhed sangištudas da sarakoitas lujas. Äjikš semnikš semetas penemb semnid muite.
Kazvatusen aigan erašti pölvaz küt'ktäs, no kactas, miše kazmused lendižiba sen jäl'ghe (ei linniži lujad vihmad). Ehtmižen aigan ottas pölvazkacleižid.
Ehtnu pölvazma Bel'gijas muga mödas-ki ümbriradajile.
Pölvhan jäl'ghe semetas imičašt täutamha azotan kadondad mahuses.
Ümbriradmine Venämas amussai.
Pölvast kazvatihe Venän sündundan aigan völ, ezmässai Pskovan rajonal, a möhemba — Uz'lidnan, Suzdalin da Vologdan lähevenuil mail.
Pölvaz om äjan tahtoimatoi kazmuz. Pit'k päivänvauktuz — da i kaik, mi tarbiž pölvhan täht. Pölvaz mäneb ülensätön vilus säspäi erašti. Sädand sišpäi hüväladulišt kangast eile kebn rad.
Voz'sadoiden aigan pölvhan ümbriradmižen tehnologii oli vajehtamatoi. Ku kuidad ei tari, a vaiše semnid, ka rahnmine tehtas vikatehel. Ku kuid om tariž, ezmäi kaiked pölvast vadudas — sidä rästtas maspäi lühüdoiden jüridenke pijoil da rihmdäs roivhiže. Sid' roivhad seištas kaks'tahkoižen katusen kartte ocati riviš dai jättas muga, vai niid pandas penil röukil da kuidas. Tarbiž, miše semned ehtižiba, a seikh kuivehtuiži. Erasid nepsoid sijidme kuidas pölvast katusekahil arzil pöudröunal vai aidoil. Muga südäimespäi kuides pölvazkuid tegese voikahaks, se sab enamba sitkust, varmdust da čomad loštad, erigoičese kebnemb.
Sid' pölvast vedas gomnähä vai sarajha. Sen jäl'ghe ribdäs: seikhišpäi erigoittas ehttüd pakuižid kaukloid kurikol vai villän kartte čapil da katkoil. Mugažo ribdäs ribilaudal (sen sijas kävutadas raudharj erašti) piidenke 15-20 sm pitte. Erigoittud kaukloid kuidas penes lämäs rihes vai villänkuidimel, a jo sen jäl'ghe kumutadas.
Ülemba kirjutadud proceduriden lähttes, pölvast levitadas heinädme (pölvazligole) seikhid turptmaha kastkespäi. Kaste heraštoitab olijoid bakterijoiden aktivižut pölvhan seikhiš. Nene pened organizmad muretas klejindsubstancijoid kazmusen südäimes, a se azj abutab erigoitta kuidud seikhan pukasižes palaspäi. Mugoine process, pölvhan ligotamine kastkel, voib jätkatas severz' nedalid, sähä kacten. Aigoitel'di pölvhan seikhid pidab käta tarkašti, miše kuidun ehtmine oliži ühtejiččen. Erasiš küliš ligotihe pölvast joges.
Sadud piikoikhad kuidud letas da kuidas, a sid' kelikoitas da vidodas pästrišpäi (pudui seikhen pala) erigoitten. Vidodud pölvast harjatas koume kerdad (rohtištadas, pal'čustadas da lopuks kuidustadas), ka muga vedadas sišpäi puhtast kuidud — kebnašti kerttud hoikad lentad. Kuiduspäi voib jo kezerta, kertta nitid. Nitišpäi kudodas kanghid da sidodas kružavad.
Kävutand.
Seikhišpäi sadas pölvazkuidud. Semnišpäi sadas pölvazvoid vilul pressuindal.
Sauvomha.
Sauvomha kävutadas kuidud (sauvondlämänpidaimaterialad), karpked (santehnine kingitaimaterial), void (lakad, olifad, emaližed mujud).
Tekstilihe.
Tekstil'tegimištho ottas kuidud tehmaha nitid, pölvazkanghid da kastumatomid kanghid, a sid' sobid-ki, vahapühkimid da toižid tegesid (pühkiruzud, hurstid, uudimed).
Pirdandas.
Keskaigaižed evropižed pirdajad panihe void kuvile hoštamha.
Kosmetikaks.
Kosmetikas sötmižmaskad pölvhaspäi abutadas siledoitta nahkan. Pidab otta varunmujandad, sikš miše pölvazvoin sur' lugumär toksine om.
Zelläks.
Amuižgrekalaižed teziba pölvhan semniden spravitajid ičendoid. Gippokrat rekomendui kävutada sidä nälömakahiden koriden palatusen aigan. Polvhan semnid (latin. "Semen Lini") zelläks kävutamha keratas ehttüd täuzin.
Semned hulas vedes kätas sanktaks nälömaks, se segoituz kävutase söndkurkun da südäikohtun südäisatatesen spravitamha i andab kebn utai, pehmitai, palatusenvastaine, heitai kibud effekt. Pölvazvoi (latin. "Oleum lini") tervehtoitab holecistitoid kuti utai da kuzenajai zell'abutuz.
Farmaceftine tegimišt pästab «Linetol»-zelläd, sidä sadas pölvazvoišpäi. Nece zell' ottas südäimehe aterosklerozan spravitamižen da profilaktikan täht, a mugažo voitas nahkan himiž- da termižid poltatesid da sädegsatatesid.
Sömhä živatoile.
Pölvazkabud oma hüvä suruz maidokahan kabjživatišton täht. Jädud pičkäitud kaukloišpäi pölvazhel'pked kävutase sigoiden sötlemha.
Irdkosketused.
P


Gajan.
Gajan (angl.: "Guyana"), täuz' oficialine nimi om Gajanan Kooperativine Tazovaldkund (angl.: "Co-operative Republic of Guyana"), om üks'jäine anglijankel'ne valdkund Suviamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Džordžtaun.
Istorii.
Vozil 1667-1814 Gajanan territorii oli Alamaiden kolonijaks, vozil 1814-1966 — britanižen kolonijan.
Vl 1966 semendkun 26. päiväl Gajan tedoti ripmatomut Sures Britanijaspäi. Vspäi 1970 Gajan om olmas tazovaldkundaks.
Jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vl 1980 redukun 20. päiväl da om olmas möhembaižiden vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Gajan sijadase pohjoižpolehe ekvatoralpäi. Sada kilometrad levette sodunu alangišt vedase pidust' Atlantižen valdmeren randištod.
Gajan om mavaldkundröunoiš Surinamanke päivnouzmas (röunan piduz — 836 km), Brazilijanke suves (1308 km) da Venesuelanke päivlaskmas (789 km). Ühthine röunoiden piduz om 2933 km. Valdmeren randanpird om 459 km. Valdkundan pind — 214 970 km². Saum vezid — 8,4% (18 120 km²).
Gvianan mägitazangišton keskmäine pala otab Gajanan suvipol't. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Roraim-mägi lapakon platonke 31 nellikkilometrad surtte mägenpän sijas, 2810 metrad valdmeren pindan päl. Venesuelan, Brazilijan da Gajanan röunoiden ühtmuden čokkoim sijadase necil mägel.
Klimat om subekvatorialine, räk da neps. Nepsad džunglid kattas 90% valdkundan territorijad. Om äi jogid da vezilanktendoid. Znamasine Kajetur-vezilanktend om vidhe kerdha korktemb Niagaranvezilanktendad.
Londuseližed varad oma boksitad, kuld, almazad, mec, kala da merenproduktad, gidroenergii. Sen ližaks, toižiden tarbhaižiden mankaivatusiden löudmižsijad oma, no ned seištas radmatomikš: raud-, marganc-, nikel'- da molibdenkivendod.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om azekhiden vägiden da ohjastusen-ki pämez'. Parlamentan ezipartijan lider tegese prezidentaks videks vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Prezident paneb radnikusile päministrad da toižid ministrid. Päministr da ministriden enambuz oma parlamentan-ki ühtnijad. Prezidentale sab pästta radmaspäi parlamentad. Ohjastusele sab vahvištada käskusid.
Käskusenandajan tobmuden pä om parlament, üks'kodine Nacionaline Suim (angl.: "National Assembly") 65 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Parlamentale sab heitta radmaspäi prezidentad vaiše hänen läžundan tagut vai Konstitucijan lujiden murendusiden taguiči.
Gajanan järgenduseližed pävaličendad, sidä kesken valdkundan parlamentha, oliba vl 2015 semendkun 11. päiväl. Nügüdläine prezident om Devid Greindžer vs 2015 semendkun 16. päiväspäi, se om hänen ühtenz' strok. Vs 2015 semendkun 20. päiväspäi Mozes Nagamutu om päministraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Gajanan administrativiž-territorialine jagand."
Gajan alajagase 10 agjaha (regionha, angl.: "region"). Agjad jagase 27 demokratižhe nevondkundha (angl.: "Neighbourhood Democratic Council", "NDC").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 25 tuh. ristitud vl 2002, surembaspäi penembha): Linden, Nju-Amsterdam.
Ižanduz.
Gajanan päeksport om kuld (35%), boksitad (13%), ris (13%), rogosahar (12%), merenproduktad da kala (7%); toine eksport om pumaterialad (5%), ezitegesed alkogoližid jomid tehmaha (2%).


Gan.
Gan (angl.: "Ghana"), täuz' oficialine nimi — Ganan Tazovaldkund (angl. "Republic of Ghana"), om äirahvahaline valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Edel 1957 vot sidä nimitihe Britanijan Kuldrand:aks. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Akkr.
Istorii.
Vl 1957 keväz'kun 6. päiväl Gan tedoti ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii oli ottud vl 1992 sulakun 28. päiväl kaiken rahvahan referendumal da tuli väghe.
Geografijan andmused.
Gan om mavaldkundröunoiš Kot d'Ivuaranke päivlaskmas (röunan piduz — 720 km), Burkina Fasonke lodehes da pohjoižes (602 km), Togonke päivnouzmas (1098 km). Ühthine röunoiden piduz om 2420 km. Ganan suvižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Gvinejan laht, randanpird om 539 km. Veden saum om 4,61% (11 tuh. km², sidä kesken Vol'tan vezivaradim).
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Afadžato-mägi (885 m).
Gan sijadase severz' gradusad pohjoižpolehe ekvatoraspäi, sen tagut klimat om subekvatorialine mussonine, neps suves da kuivahk pohjoižes. Vodes kuiv- da vihmsezonad vajehtelese keskneze, no tal'vel om kuivamb.
Londuseližed pävarad oma kuld, hobed, kivivoi, almazad tegimišton täht, boksitad, marganc; toižed varad oma mouckivi, mec, londuseline kaučuk, kala, keitandsol, gidroenergii.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Hän-žo om ohjastusen-ki pämeheks da armijan päkäsknikaks, valičese kaikel rahvahal nelläks vodeks, paneb varaprezidentad radsijha. Prezident paneb radsijha ministrid, parlament vahvištab tobjad palad heišpäi.
Parlament (angl.: "Parliament of Ghana") om üks'kodine. Kaik rahvaz valičeb sen 275 ühtnijad mugažo nelläks vodeks.
Ganan Generaližed järgvaličendad oliba vl 2012 tal'vkun 7. da 8. päivil, änestihe prezidentad da parlamentan kandidatoid kerdalaz. Nügüdläine prezident om Džon Dramani Mahama (sai 50,70%).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Ganan administrativiž-territorialine jagand."
Gan alajagase 10 agjaha (angl.: "region"). Agjad alajagase 6 metropolijan ühthižkundha (surhe lidnha) da 55 municipaližhe ühthižkundha. Municipaližed ühthižkundad — 212 ümbrikho (angl.: "district"). Kaik om 275 valičemižümbrikod (angl.: "constituency"). Municipaližed ühthižkundad mugažo alajagase 58 lidnnevondkundha, 108 zonnevondkundha da 626 territorijankundha. Lopuks, kaik om läz 16 tuhad sijaližid komitetoid.
Agjad mugažo ühtnese 4 statistižhe regionha.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Kumasi, Tamale. Vl 2013 kaik oli 14 lidnad enamba mi 100 tuh. eläjidenke.
Ižanduz.
Vl 2012 Ganan päeksport oli kuld (44%), kivivoi (18%), kakaonbabud (14%); toine eksport oli kakaopast (2%), kakaovoi (1%), pumaterialad (1%).


Tong.
Tong (tong. da angl.: "Tonga"), täuz' oficialine nimi om Tongan Kunigahuz (tong.: "Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga", angl.: "Kingdom of Tonga"), om valdkund Valdmerimaiden Polinezijas. Pälidn om Nukualof.
Istorii.
Vl 1970 kezakun 4. päiväl Tong tedoti ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Tong sijadase ühtennimižen sarišton 172 sarel, sidä kesken 36 surt sart oma elänzoittud. Kunigahuz om meriröunoiš Samoanke pohjoižes, Niue päivnouzmas da Fidži päivlaskmas. Valdkundan kuivman pind om 747 km², saum vezid — 4%.
Tongan randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird om 419 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi mägi 1033 metrad valdmeren pindan päl, se sijadase Kao-sarel.
Klimat om tropine. Voden kesklämuz om +23...+26°C erazvuiččil saril.
Londuseližed varad oma kala, mahuz.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om Tupou VI-kunigaz.
Parlament om üks'kodine Käskusenandai Suim, kogoneb nenid ühtnijoid: Peitnevondkundan ühtnijad, ministrad (4 da penemb), peroiden ezitajad (9, perad valitas 3 vodeks) da rahvahan ezitajad (17, kaik rahvaz valičeb heid 3 vodeks).
Kunigaz da Käskusenandai Suim molembad oma valdatusidenke vahvištamha käskusid.
Nügüdläine päministr om Akilisi Pohiva.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Tongan administrativiž-territorialine jagand."
Tong jagase 5 ümbrikho. Ümbrikod alajagase 23 rajonha, ned — külihe.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 3 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): Mua, Neiafu, Haveloloto, Vaini.
Ižanduz.
Valdkundan ižandusen päsarakod oma turizm, sauvond, kalan püdo, maižanduz.
Vl 2010 Tongan eksport oli tikv, kala, vanil'babud, jur'plodud, domennimed. Eksportan päühtnijad oma Suvikorei, AÜV, Uz' Zelandii, Fidži, Japonii, Samoa.


Benin.
Benin, täuz' oficialine nimi — Beninan Tazovaldkund (franc. "République du Bénin"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Pälidn om Porto Novo. Prezident, ohjastuz da verhiden maiden sur'oigenduzkundad sijadase lähižes Kotonus — valdkundan kaikiš surembas lidnas. Edel 1975 vot valdkundan nimi oli Dagomei.
Istorii.
Vl 1960 elokun 1. päiväl Benin tedoti ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmaine Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 1990 tal'vkun 2. päiväl.
Geografijan andmused.
Benin om mavaldkundröunoiš Togonke päivlaskmas (651 km), Burkina Fasonke (386 km) da Nigeranke (277 km) pohjoižes, Nigerijanke päivnouzmas (809 km). Röunoiden ühthine piduz om 2123 km.
Beninan suvižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Gvinejan lahten Benin-laht. Randanpird om 121 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Sokbaro-mägi (658 m) lodehpoles.
Tihed jogiden verk om valdkundas. Kaks' järedad joged oma Veme da Mono, molembad oma laivjoged.
Klimat om ekvatorialine man suves da subekvatorialine man pohjoižes.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, kuld, raudkivend, fosforitad; toižed varad oma mouckivi, mramor, mec (otab 40% territorijad).
Tobmuz.
Ohjandusen form om prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' prezident, hän-žo om ohjastusen-ki pämez'. Prezident paneb päministrad da toižid ministrid radnikusile. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun om voimuz.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (fr. "Assemblee Nationale"). Kaik rahvaz valičeb sen 83 ühtnijad nelläks vodeks.
Järgenduseližed valičendad Beninan parlamentha oliba vl 2011 sulakun 30. päiväl. Prezidentad valitihe järgkerdan vl 2011 keväz'kun 13. päiväl, nügüdläine Jaji Boni-prezident sai 53,18%, se om hänen kahtenz' strok. Lionel' Zinsu radab päministraks vs 2015 kezakun 18. päiväspäi. Edel händast vspäi 2013 päministran radnikust ei olend olmas.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Beninan administrativiž-territorialine jagand."
Benin alajagase 12 agjaha (departamentha, fr.: "département"), ned — 77 kommunha (fr.: "commune").
Eläjad.
Valdkundan sured lidnad (enamba 150 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): Kotonu (ižandusen päkeskuz da ohjastusen olendsija), Abomei Kalavi, Porto Novo (oficialine pälidn), Džugu, Paraku.
Ižanduz.
Beninan päeksport om kuld (19%), puvill (17%), pähkmed (17%: kokospal'man, brazilijan da kešju), ümbriratud kivivoi (16%), pu parzil (10%); toine eksport — vas'k (5%), raud (4%), alüminii (2%), rogosahar (1%). Kitai om pätorguindühtnijaks (eksportan videndez da importan läz pol't).


Botsvan.
Botsvan, täuz' oficialine nimi om Botsvanan Tazovaldkund (angl.: "Republic of Botswana", tsvanan: "Lefatshe la Botswana") om valdkund Suviafrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Gaborone.
Istorii.
Edel 1966 vot Botsvan oli Bečuanalendaks (britanižeks protektorataks).
Vl 1966 sügüz'kun 30. päiväl Botsvan tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi da sai ičeze Konstitucijad. Nece Konstitucii om väges nügüd'-ki, vn 2002 järgvajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Botsvan om mavaldkundröunoiš Namibijanke päivlaskmas da pohjoižes (röunoiden piduz — 1360 km), Zambijanke (penemb mi 1 km) da Zimbabvenke (831 km) pohjoižpäivnouzmas, Suviafrikan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas da suves (1840 km). Röunoiden ühthine piduz — 4013 km. Botsvan om mererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Codilo-kukhiden Monalanong-kukkaz läz man pälidnad, 1489 m meren pindan päl. Botsvanan 70% territorijad rahvahatoi Kalahari-ma ottab. Kaikiš pidemb jogi om Okavango, se vaiše vihmakahil vozil lankteb Zambezi-jogehe, a tobjimalaz necil jogel om kontinentansüdäimine del't 16 tuh. km² pindal (kaikiš suremb mugoine mail'mas), kudamb hajeneb Kalaharihe vai järedoihe solakahiže Makgadikgadi-maihe. Limpopo-jogi om man suvipäivnouzmaks röunaks.
Klimat om subtropine kontinentaline. Sädegoičeb 127 millimetraspäi suvipäivlaskmas 635 mmhasai man pohjoižpäivnouzmas. Kezal päivän lämuz om +22...+32°C, om sur' ero päivän da ön lämuziden keskes. Tal'vel halad oleskeldas.
Londuseližed pävarad oma almazad, kuld, kivivoi, vas'k da nikel'.
Tobmuz.
Ohjandusen form om prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' prezident, hän-žo om ohjastusen-ki pämez'. Nacionaline Suim valičeb händast 5 vodeks (toižiden strokuiden om voimuz, niiden lugu om röunamatoi). Prezidental om voimuz panda kel'dod parlamentan käskusihe, hän voib heitta parlamentad ani.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (angl. "National Assembly") 61 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb parlamentan 57 ühtnijoid 5 vodeks, völ 4 ühtnijad enambusen partii paneb radsijha. Prezidentan radnikuz om parlamentižen sisteman pala. Vejiden Nevondkund (angl. "House of Chiefs", tsvan. "Ntlo ya Dikgosi") om nevoi parlamentale organ, ei mülü parlamentha.
Botsvanas om generaližiden valičendoiden vero, änestadas parlamentan kandidatoid. Järgvaličendad oliba vl 2009 redukun 16. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Botsvanan administrativiž-territorialine jagand."
Botsvan alajagase 9 küläümbrikho (angl. "district") da 6 lidnümbrikho, a ned — 38 alaümbrikho (angl. "sub-district"). Ümbrikod mugažo alajadase 57 parlamentižhe valičemižümbrikho (angl. "parliamentary constituency").
Eläjad.
Botsvanan toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Fransistaun, Molepolole, Mogoditšane, Maun. Valdkundas om 25 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke (2012).
Ižanduz.
Botsvanan päeksport (vn 2009) om torhad almazad (eksportan 62%), nikel' (13%), lehmäliha, vas'k da kuld.


Baltijan meri.
Baltijan meri vs 2000 keväz'kus (fotokuva kaimdajaspäi).
Baltijan meri (amuižslav.: "море Варяжское", dan.: "Østersøen", est.: "Läänemeri", latv.: "Baltijas jūra", litv.: "Baltijos jūra", pol'š.: "Morze Bałtyckie", roč.: "Östersjön", saks.: "Ostsee", suom.: "Itämeri") om olnu Evrazijan lodehližes laptas kontinentansüdäimine meri. Sijadase Pohjoiževropal, mert mülütadas Atlantižen valdmeren basseinha.
Pind sarita — 415 tuh. km².
Veden mülü — 21,5 tuh. km³.
Etimologii.
Ezmäižen kerdan "Baltijan meri"-nimituz (latin. "mare Balticum") mainitase Bremenan Adaman «Gamburgan jumalankodin arhiepiskopoiden tegod»-traktatas (latin. "Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum") (1075-1080 voded).
Geografijan andmused.
Baltijan meri süvenub Evropan kuivushe edahaks. Se lainištab Venäman, Estinman, Lätänman, Litvanman, Pol'šanman, Germanijan, Danijan, Ročinman da Suomenman randad.
Baltijan meren järedad lahted: Suomen, Botnine, Rigan da Kuršan (erigoittud merespäi Kuršan letejonol reskvezilaht) lahted.
Sured sared: Gotland, Eland, Bornhol'm, Volin da Rügen sared, Ahvenanma da Sarenma.
Järedad joged, kudambad langetas Baltijan merhe: Neva, Narv, Päivlaskmaine Dvin (Daugavjogi), Neman, Pregol', Visl, Oder da Vent.


Burundi.
Burundi, täuz' oficialine nimi — Burundin Tazovaldkund (rundikš: "Republika y'u Burundi", franc.: "République du Burundi"), om valdkund Päivnouzmafrikas, üks' kaikiš gollembišpäi mail'mas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Bužumbur.
Istorii.
Vl 1962 heinkun 1. päiväl Burundi tedoti ripmatomut Bel'gijaspäi.
Jäl'gmaine Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 2005 uhokus.
Geografijan andmused.
Burundi om mavaldkundröunoiš Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke päivlaskmas (röunoiden piduz — 233 km), Ruandanke (290 km) pohjoižes, Tanzanijanke päivnouzmas da suvipäivnouzmas (451 km). Ühthine röunoiden piduz — 974 km. Burundi om mererandatoi valdkund.
Valdkund sijadase mägiplatol 1500-2000 m korktusil. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Heh-mägi, 2760 m valdmeren pindan päl.
Burundin suvipäivlaskmaine röun mäneb Tanganjik-järvedme (kendäk om kaikiš madalamb sija valdkundas — 772 m valdmeren pindan päl), sen 2000 km² oma burundižed.
Klimat om tropine, man enambal palal om 1300-1600 mm sadegid vodes.
Londuseližed pävarad oma metallad (nikelin 3-5% mail'man varad, platin, kuld, vol'fram, vanadii) da fosforitad.
Tobmuz.
Ohjandusen form om prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om ohjastusen-ki pämez' da armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks (ühten kahtenden strokun om voimuz).
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat ei enamba mi 54 ühtnijoidenke (2005 — 49), kudambid valitas 5 vodeks (34 — agjoiden valičemižlaudkundad valitas hutulašt da tutsilašt üksin, sen ližaks sihe mülüdas kaik enččed prezidentad, om naižiden 30% kvot). Alakodi om Nacionaline Suim (fr.: "L'Assemblée Nationale"). Kaik rahvaz valičeb sen enamba mi 100 ühtnijoid (2010 — 131) 5 vodeks, siš om kvotid (60% — hutulaižed, 40% — tutsilaižed, 30% — naižed, mugažo Nacionaline valičemižlaudkund ezitab kandidatoid rahvahanvähembusišpäi änestamha).
Burundin parlamentan järgvaličendad oliba vl 2010 heinkun 23. päiväl. Prezidentad valitihe järgkerdan vl 2010 kezakun 28. päiväl (üks'jäine kandidat Pjer Nkurunziza sai 91,62%, se om hänen toine strok).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Burundin administrativiž-territorialine jagand."
Burundiš om 17 agjad (provincijad), ned alajagase 117 kommunha. Kommunad alajagase 2639 "kolin:ha" (francijaks znamoičeb «kukkaz»).
Eläjad.
Burundiš elädas rundilaižed (heimod: hutulaižed — 81%, tutsilaižed — 16%, lingalaižed — 2%, tvalaižed — 1%), evropalaižed — läz 3000, suviazijalaižed — läz 2000. Ristitišt poleneb, sikš miše äi emigrantoid susedmaihe (läz 80 tuh. rist. 2000 vodes).
Burundin toižed sured lidnad (enamba 30 tuh. ristitud vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Mujing, Rujigi.
Ižanduz.
Burundin päeksport om kofe, kuld, čai; toine eksport — puvill, nahkad.


Burkina Faso.
Burkina Faso, se om täuz' oficialine nimi (francijaks-ki), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Uagadugu. Edel 1984 vot Burkina Fason nimitihe Ülävol'tan Tazovaldkundaks.
Etimologii.
Valdkundan nimituz znamoičeb «tozimel'židen (arvokahiden) ristituiden ma» kätes sijaližiš kelišpäi.
Istorii.
Vl 1960 elokun 5. päiväl Burkina Faso tedoti ripmatomut Francijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 1991 kezakun 2. päiväl. Se om väges vn 2002 vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Burkina Faso mülüb Sahel'-zonha. Kuivan sezonan aigan (kül'mku - keväz'ku) kuiv "harmattan"-tullei puhub Saharan polespäi.
Burkina Faso om mavaldkundröunoiš Malinke pohjoižes (röunan piduz — 1000 km), Nigeranke päivnouzmas (628 km), Beninanke suvipäivnouzmas (306 km), Togon (126 km) da Gananke (549 km) suves, Kot d'Ivuaranke suvipäivlaskmas (584 km). Ühthine röunoiden piduz — 3193 km. Burkina Faso om mererandatoi valdkund.
Valdkund sijadase lainhekahal Mosi-platol 200-500 m korktusil. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Tenakuru-mägi, 747 m valdmeren pindan päl.
Läz 20 joged om, kaik ned kuivehtudas vihmatoman sezonan aigan. Must Vol't- da Vauged Vol't-joged oma kaikiš pidembad niišpäi.
Klimat om subekvatorialine, savannad oma enambuses, man pohjoižes — kuivad savannad. Mecad ottas 9% valdkundan territorijaspäi. Vihmoiden sezonan aigan paneb 600-900 mm sadegid.
Londuseližed pävarad oma mangankivend, kuld, fosforitad, platin, vas'k, nikel', titan.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, hän paneb päministrad radsijha. Prezidental om oiktuz heitta parlamentad. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks. Ühten kahtenden strokun om voimuz hänel. Sihe kacmata, enzne Blez Kompaore-prezident ištui ičeze radsijal vspäi 1987, jäl'gmäižes sodakukerduses aigaspäi. Edel 2000 vot hänen valdatusiden strok oli 7 vot, a sid' Konstitucijad vajehtihe hänen tobmuden aigan, ka kaik zavodihe ani kuti ezmässai.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée Nationale"). Kaik rahvaz valičeb sen 127 ühtnijoid 5 vodeks. Mugažo parlamentha mülüb Konstitucijan Kodi (10 ühtnijad), Ekonomine da Socialine Nevondkund vaiše nevondfunkcijanke.
Burkina Fason parlamentan järgenduseližed valičendad oliba vl 2012 tal'vkun 2. päiväl. Prezidentad valitihe järgenduseližen kerdan vl 2010 kül'mkun 21. päiväl, Blez Kompaore sai 80,2%, se oli hänen kahtenz' strok Konstitucijan udištamižen jäl'ghe. Vl 2014 redukun 30. päiväl massprotestan demonstracijoiden da sodakukerdusen jäl'ghe hän läksi erindha, parlament oli pästtud radmaspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Burkina Fason administrativiž-territorialine jagand."
Burkina Fasos om 13 agjad, ned alajagase 45 provincijha. Provincijad alajagase 301 departamentha.
Eläjad.
Burkina Fason toižed sured lidnad (enamba 90 tuh. ristituid vl 2012): Bobo Diulaso, Banfor, Kudugu.
Ižanduz.
Burkina Fason päeksport om kuld, puvill; toine eksport — kabjživatad, liha, nahkasine torhuz.


Džibuti.
Džibuti, täuz' oficialine nimi — Džibutin Tazovaldkund (arab.: جمهورية جيبوتي "Džumhūrijjat Džībūtī", franc.: "République de Djibouti"), om valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Džibuti. Edel 1967 vot Džibuti nimitihe Francijan Somalikš, a 1967-1977 voziden aigan — Francijan afaralaižiden da issalaižiden territorii.
Istorii.
Vl 1977 kezakun 27. päiväl Džibuti tedoti ripmatomut Francijaspäi.
Jäl'gmaine Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 1992 sügüz'kun 4. päiväl. Se om väges vs 1992 sügüz'kun 15. päiväspäi, vn 2010 vajehtusidenke.
Vozil 1992-2000 Rahvahanikoiden soda oli Džibutiš.
Geografijan andmused.
Džibuti om mavaldkundröunoiš Eritrejanke pohjoižes (röunan piduz — 113 km), Efiopijanke päivlaskmas da suves (337 km), Somalinke suvipäivnouzmas (58 km). Ühthine röunoiden piduz — 508 km. Džibutin randad lainištab Indižen valdmeren Adenan laht. Mererandan piduz — 314 km.
Valdkund sijadase mägimassivil. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Mussa Ali-mägi, 2028 m valdmeren pindan päl. Mägil om äi solakahid järvid.
Valdkundas eile kaikenaigaižid jogid. Korktas mägil om harvoid mecoid.
Klimat om tropine, kuiv da räk. Vilukun kesklämuz' om +26°C, heinkun — +36°C. Sadegoičeb lujas vähän — 45-130 mm vodes.
Londuseližed pävarad oma kuld, kivivoi, mineraližed solad; toižed varad oma mouckivi, perlit.
Tobmuz.
Ohjandusen form om prezidentiž-parlamentine tazovaldkund ühten partijan enambištudenke. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo azektunuziden vägiden päkäsknik, paneb päministrad radsijha. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks, tošti valitas hänele ei sa. Sihe kacmata, nügüdläine Ismail Omar Gelle-prezident ištub necil radsijal vspäi 1999, se om 3nz' strok jäl'geten.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée Nationale"). Kaik rahvaz valičeb sen 65 ühtnijoid 5 vodeks. Parlament da ohjastuz molembad sätas käskusid.
Džibutin parlamentan järgvaličendad oliba vl 2013 uhokun 22. päiväl. Prezidentad valitihe järgkerdan vl 2011 sulakun 8. päiväl (Ismail Omar Gelle sai 80,63%).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Džibutin administrativiž-territorialine jagand."
Džibutiš om 5 agjad (regionad) da 1 pälidnan ümbrik, regionad alajagase 10 ümbrikho (kaik om 11 — pälidnan ümbrikonke).
Eläjad.
Džibutin toižed sured lidnad (enamba 20 tuh. da penemba 30 tuh. ristitud vl 2012): Ali Sabih, Dikil'. Kaik Džibutiš om 12 lidnad.
Ižanduz.
Vl 2009 Džibutin päeksport (produkcijan Efiopijha da Efiopijan produkcijan tošteksport päazjas) oli kormaduzmašinad, palad mašinoiden täht, kabjživatad, ümbriratud maid; toine eksport — pal'mvoi, cement, kuld.


Eritrei.
Eritrei, täuz' oficialine nimi — Eritrejan Valdkund (tigrinjan: ሃገረ ኤርትራ "Hagere Ertra", arab.: دولة إرتري "Daulat Iritrijá", angl.: "State of Eritrea"), om valdkund Päivnouzmaižes Afrikas Rusttan meren randpolel. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Asmar.
Istorii.
Vozil 1890-1941 Eritrei oli Italižeks Eritrejaks (Italijan kolonijaks), a sen jäl'ghe vozil 1941-1952 — Britanijan kolonijaks.
Vozil 1962-1993 aigoitel'di soda süttui Efiopijan südäimes Eritrejan ripmatomudes.
Vl 1993 semendkun 24. päiväl Eritrei tedoti ripmatomut Efiopijaspäi kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.
Jäl'gmaine Konstitucii om väges vspäi 1997.
Geografijan andmused.
Eritrei om mavaldkundröunoiš Sudananke päivlaskmas (röunan piduz — 682 km), Efiopijanke suves (1033 km), Džibutinke päivnouzmas (125 km). Ühthine röunoiden piduz — 1840 km. Eritrejan randad lainištab Indižen valdmeren Rusked meri. Mererandan piduz — 2234 km (sen keskes kontinentan randišt — 1151 km, sariden randišt — 1083 km). Kaik om läz 350 sarid, niiden tobj pala mülüb Dahlak-sarištho.
Eritrejan pind om 117 600 km², niiden keskes 16 600 nellikkilometrad om veden pind.
Valdkundan tobj pala sijadase Efiopijan mägišton Eritrejan platol. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Soir-mägi man keskuses, 3018 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Afar-alangos läz sen Kulul-järved, -75 m valdmeren pindan al.
Randišton klimat om tropine, kuiv da räk, a man südäimehe om ven klimat äjiden päivoikahiden päividenke. Kaikenaigaižid jogid eile.
Kaik valdkundan randišt (saridenke) om kaitud londuseline territorii.
Londuseližed pävarad oma kuld, vas'k, cink, potaš; toižed varad oma kala, keitandsol.
Tobmuz.
Ohjandusen form om prezidentine tazovaldkund ühten partijanke, toižed partijad oma kel'dos. Konstitucijan mödhe parlament valičeb prezidentad, a ohjandusen form om parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident, hän paneb päministrad radsijha parlamentan laskendan jäl'ghe (Konstitucijan mödhe). Prezidentan valdatusiden strok om 5 vot, ühten toižen strokun om voimuz. Nügüdläine Isaijas Afevorki-prezident otab necidä radsijad vspäi 1993 vajehtamata. Hän ičeze polenpidajidenke — ripmatomuden sodan ühtnijoidenke — valdoičeb mad, hö pučiše valičendoišpäi.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (tigrinjaks: "Hagerawi Baito") mülütab 104 ühtnijad (64 — kaik rahvaz valičeb 5 vodeks, 40 — ühten partijan Keskuzkomitet paneb). Parlament formiruihe vl 1992 tedotusen ripmatomudes jäl'ghe. Siš aigaspäi äjad parlamentan ühtnijoišpäi oliba türmatud vai pageniba verhiže maihe. Nügüd'aigaižen parlamentan mülükund formiruihe vl 1997 ühten partijan 150 deputatoišpäi.
Ripmatomuden valdkundan aigan nacionaližid valičendoid ei olend nikonz', vaiše vl 2010 da 2011 sijaližed valičendad oliba.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Eritrejan administrativiž-territorialine jagand."
Eritrejas om 6 agjad (provincijad, regionad, "zob:ad"), niiden röunad oma jogibasseinoiden röunad. Agjad alajagadas ümbrikoihe (subregionihe, "sub-zob:ihe"), niid om 52.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. ristitud, vodele 2010 endustuz): Keren, Tesenei, Mendefer.
Ižanduz.
Eritrejan päeksport (2009) om palad mašinoiden da reaktivižiden likutimiden täht, ezitegesed sauvondan täht (pu- da raudtegesed), kabjživatad, kuld; toine eksport — sobad, fruktad, puvillan langad, naturaližed lakad da bal'zamad.


Paragvai.
Paragvai (isp.: "Paraguay", guaranikš: "Paraguái"), täuz' oficialine nimi — Paragvain Tazovaldkund (isp.: "República del Paraguay", guaranikš: "Tetã Paraguái"), om mererandatoi valdkund Suviamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Asunsjon.
Istorii.
Vl 1811 semendkun 14. päiväl Paragvai tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi, se oli tundištadud toižel päiväl.
Jäl'gmäine Konstitucii oli vahvištadud vl 1992 da tuli väghe.
Geografižed andmused.
Paragvai om mavaldkundröunoiš Brazilijanke pohjoižpäivnouzmas da päivnouzmas (röunan piduz — 1371 km), Argentinanke suves da suvipäivlaskmas (2531 km), Bolivijanke lodehes (753 km). Ühthine röunoiden piduz om 4655 km. Valdkundan pind om 406,752 km². Saum vezid — 2,6%. Paragvai om mererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Cerro Pero (Cerro Tres Kandu)-kukhaz (842 m). Kaikiš madalamb čokkoim om Paragvai- da Paran-jogiden ühthejoksmusen sija, 46 metrad valdmeren pindan päl.
Londuseližed varad oma raudkivend, marganc, mouckivi, mec, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' da azekhiden vägiden päkäsknik om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, toižen strokun voimuseta. Üks' varaprezident om hänele abhu. Prezident paneb ohjastusen ministrid da agjoiden pämehid radnikusile. Enzne prezident tegese Senatan ühtnijaks ičeze elon pitte, no änestada siš hänele ei sa.
Parlament om kaks'kodine Nacionaline Kongress (isp.: "Congreso Nacional"). Sen ühtnijoile sab ületada prezidentan kel'dod da heitta prezidentad ministridenke radmaspäi. Kaik rahvaz änestab heid videks vodeks. Üläkodi om Senatoriden Kodi (isp.: "Cámara de Senadores") 45 ühtnijanke. Alakodi om Ezitajiden Kodi (isp.: "Cámara de Diputados") 80 deputatanke.
Paragvain päjärgvaličendad oliba vl 2013 sulakun 21. päiväl, valitihe prezidentad da parlamentan ühtnijoid. Nügüdläine prezident om Horasio Kartes (sai 48,48%).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Paragvain administrativiž-territorialine jagand."
Paragvai alajagase 18 regionha: 17 agjad (departamentad) da üks' Asunsjon-pälidnan ümbrik.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 300 tuh. ristitud vl 2014, surembaspäi penembha): San Lorenso, Sjudad Del' Este, Luke, Fernando-de-la-Mor, Lambare, Pedro Huan Kabal'jero. Vl 2014 kaik oli 15 lidnad enamba 100 tuh. eläjidenke.
Ižanduz.
Paragvain päeksport om sojanbabud (50%, sidä kesken 7% — kabusemned sötamha živatoid, 4% — soivoi), lehmänliha (15%), elektruz (6%), kukuruz (6%); toine eksport — nižu (4%), lehmännahk (2%), ris (1%), rogosahar (1%).
Vl 2013 Urugvai, Brazilii, Argentin da Venäma oliba Paragvain 60% eksportan partnörikš.
Vl 2012 Brazilii, Kitai, Argentin da AÜV oliba Paragvain 60% importan partnörikš.


Ekvatorialine Gvinei.
Ekvatorialine Gvinei, täuz' oficialine nimituz — Ekvatorialižen Gvinejan Tazovaldkund (ispanijaks: "República de Guinea Ecuatorial"; francijaks: "République de la Guinée Équatoriale"), om valdkund Keskmäižes Afrikas. Sen pälidn om Malabo.
Istorii.
Vl 1968 redukun 12. päiväl Ekvatorialine Gvinei tedoti ripmatomut Ispanijaspäi.
Geografijan andmused.
Ekvatorialine Gvinei om mavaldkundröunoiš Kamerunanke pohjoižes (röunan piduz — 189 km), Gabonanke päivnouzmas da suves (350 km). Ühthine röunoiden piduz — 539 km. Suvipäivlaskmpoles om meriröun sar'hiženke San Tome da Prinsipi-valdkundanke.
Ekvatorialižen Gvinejan päivlaskmaižed da sar'hižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Gvinejan laht. Randanpird om 296 km.
Valdkund kogoneb kahtes palaspäi: sar'hine (enamba 2 tuh. km²) da kontinentaline ("Rio Muni", läz 26 tuh. km²). Kaikiš suremban Bioko-saren (enzne Fernando Po-sar', 40 km Kamerunan randpol'hesai) da kaiken valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Bazil'-mägenoc (se-žo Malabo-mägi), 3008 m valdmeren pindan päl.
Klimat om ekvatorialine. Valdkund sijadase Man ekvatoral.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, tropine mec; toižed varad (radmatomad löudmižsijad) oma kuld, marganc, uran.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund dominirujanke partijanke. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo ohjastusen-ki pämez', paneb päministrad radsijha. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 7 vodeks, strokuiden lugul eile röunad.
Käskusenandai tobmuz — ohjastuz da parlament. Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (70 ühtnijad: 55 — valitud, 15 — pandud radsijha prezidental). Alakodi om Rahvahan Ezitajiden Kodi (100 ezitajad). Kaik rahvaz valičeb niiden ühtnijoid 5 vodeks.
Ekvatorialižen Gvinejan parlamentan järgvaličendad oliba vl 2013 semendkun 26. päivän (oppozicii sai vaiše ühten sijan kaikuččes Kodiš). Prezidentad valitihe järgkerdan vl 2009 kül'mkun 29. päiväl 5 kandidatan keskes (Teodoro Obiang Ngema Mbasogo sai 95,4%, hän om toine Tazovaldkundan prezident, vspäi 1979).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Ekvatorialižen Gvinejan administrativiž-territorialine jagand."
Om 7 agjad (provincijad) Ekvatorialižes Gvinejas. Ühtenzoittas niid kahthe regionha: Sar'hine (3 agjad) da Kontinentaline (4 agjad). Provincijad alajagasoiš ümbrikoihe.
Eläjad.
Ekvatorialižen Gvinejan sured lidnad (enamba 150 tuh. ristitud, 2010): Bat da Malabo (valdkundan pälidn). Ned molembad oma ičeze regioniden pälidnad.
Ižanduz.
Ekvatorialine Gvinei om üks' elokahiš Afrikan valdkundoišpäi. Vl 2009 sen 97% eksportad oli kivivoi da nozoltadud gaz.


Kabo Verde.
Kabo Verde, täuz' oficialine nimituz — Kabo Verden Tazovaldkund (portugalijaks: "República de Cabo Verde"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Edel 1986 vot sidä nimitihe Vihandan Nemen Sariden Tazovaldkund:aks. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Prai.
Istorii.
Vl 1975 heinkun 5. päiväl Kabo Verde tedoti ripmatomut Portugalijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1992 sügüz'kun 25. päiväl (voziden 1995 da 1999 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Valdkund sijadase Vihandan Nemen saril. Nened sared kogotas 2 vulkanižes sarištospäi: Barlavento (6 sur't sart) da Sotavento (4 sur't sart).
Kabo Verdel ei ole valdkundröunoid madme. Päivnouzmpolehe 570:ndes kilometras om Päivlaskmaižen Afrikan randišt. Lähembaižed valdkundad: Senegal, Gambii, Mavritanii. Kabo Verden randad lainištab Atlantine valdmeri. Randanpird om 965 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Fogu-vulkanan oc, 2829 m valdmeren pindan päl. Vl 1995 järgrehkaiduz oli necil vulkanal.
Klimat om tropine kuiv. Mecad kattas 16% sariden territorijad, niiden tobj pala om ištutadud mec udessündutamha.
Londuseližed pävarad oma kala, bazal't, mouckivi; toižed varad oma merivaht, puccolan, merisol.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om armijan-ki päkäskmez', hän paneb ministrid radnikusele. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Vl 2011 elokun 7. da 21. päivil prezidentan järgvaličendad oliba.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament, Nacionaline Suim (port. "Assembleia Nacional"). Kaik rahvaz valičeb sen ühtnijoid 5 vodeks, vl 2011 uhokun 6. päiväl järgvaličendad oliba sihe.
Kabo Verden käskuzkundaline tobmuz om Ülembaine käskuzkund (port. "Supremo Tribunal de Justicial") da regionaližed käskuzkundad.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kabo Verden administrativiž-territorialine jagand."
Kabo Verdes om 22 municipalitetad (port. "concelhos"), 9 niišpäi oma olmas Santjagu-sarel. Municipalitetad alajagase 32 tulendha (port. "freguesias").
Eläjad.
Kabo Verden sured lidnad (enamba 70 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Prai (pälidn) da Mindelu.
Söndtavaroiden 90% om importiruidud, näl'gan problem om kaikenaigaine. Sen tagut äi emigrantoid Kabo Verdespäi elädas Evropas, Afrikas da AÜV:oiš. Vl 2006 läz 780 tuhad ristitud eliba verhiš maiš, nece om enamba mi ristitišt kodimaižen valdkundan südäimes.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 523 568 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2009 Kabo Verden päeksport oli kala (54%) da sobad (21%); toine eksport — teraz, alkogoližed jomad, bobaižed, merisol, avtod. Turizm tob äi ližad valdkundan büdžetha.


Aigvö.
Aigvöd (aigzonad — angl. "time zones") homaitas Man punondan ičeze värtmudes ümbri. Niiden formiruind märičeb territorijad ühtejiččiden sijaližen aiganke muga, miše aigan erinend oliži ühten časun kerdoiš. Kožmuz oli tehtud sen polhe, miše panihe 24 administrativišt aigvöd, kaikutte nenišpäi sijadase läz geografišt aigvöd. Lugustusen augčokkoim om Grinvičan meridian (nolänz' meridian, noländen aigvön keskmeridian, augotižmeridian).
Nügüd' aig panese mail'man koordiniruidud aigan abul (UTC), kudambad ottihe Grinvičan aigan (GMT) sijas. UTC-pordhišt om atomaigan (TAI) tazomärašt pordhištod aluseks, se sättub enamba rahvahanikoiden kävutandan täht. Aigvöd mašurudme znamoitas pozitivižeks (päivnouzmpolehe noländes meridianaspäi) vai negativižeks (päivlaskmpolehe) sirdandaks UTC:aspäi. UTC:ha sidotud sirdand vajehtase sijidme kezaližhe aigha kändusenke.
Pohjoiž- da Suvinaboil meridianad vasttase ühtel čokkoimel, sigä «aigvö»- da «sijaline aig»-tärtused oma hamatomad. Mannaboil pidab kävutada mail'man aigad, no Suvinabal, kus Amundsen-Skott-stancii om olmas, kävutadas Uden Zelandijan aigad.
Aigvöiden istorii.
Edel aigvöiden otandan kaikutte lidn kävuti ičeze sijaline aig päiväižen mödhe. Nece aig rippui geografižes pidusespäi. XIX. voz'sadan lopus standartižen sigan sistem oli ottud panemha järgendamatomuden lopud. Raudteverkoiden šingotez vei mugošt standartad tarbhaižusele, sikš ku jonusiden likumižen grafikad tegihe kaikuččes lidnas sijaližen aigan mödhe, ka se kucuiži sättumatomut, segoid da avarijoid. Aigan standartizacijan ezmäižed projektad sünduihe da panihe eloho Sures Britanijas, sihe kacmata, miše nece valdkund sijadase ühtel aigvöl.
Sur' Britanii.
Sijaližen aigan sättumatomuz oli pit'kan aigan Britanižiden raudteiden segaks. Nece organizacii tariči ohjastusele unificiruida aig kaiken valdkundan territorijal. Uil'jam Haid Vollaston-doktor (1766-1828) andoi augmeletusen, sidä Abraham Follett Osler (1808-1903) jätksi. Aig panihe Grinvičan mödhe (angl. "Greenwich Mean Time", GMT), sidä hätken nimitihe «Londonan aig»:aks.
Vl 1840 Sur' Päivlaskmaine Raudte kävuti «Londonan aig»:ad ezmäižeks. Vodele 1847 äi toižid raudtekompanijoid ottihe necen ühthižen aigan augotamižeks. Vl 1847 sügüz'kun 22. päivän Lugustusiden Raudtekodi (märiči kaiken sarakon standartid) rekomendui panda aig Grinvičan mödhe kaikil raudtestancijoil, Počtan päradnikoičendan laskendan mödhe. Mugoine aigan udištamine tegihe vl 1847 tal'vkun 1. päivän.
Vl 1852 elokun 23. päivän aigan signalad oliba oigetud telegrafan abul ezmäižen kerdan Kunigahan Grinvičan observatorijaspäi. Tarkoiktoid hronometrid edhepandud Grinvičan aiganke kävutihe časuid sinhroniziruimha. Vodele 1855 Suren Britanijan časuiden enambuz oli edhepandud Grinvičan aigan mödhe, no uz' aig tegihe oficialižikš kaiked Britanijadme käskusen otandan jäl'ghe vl 1880 elokun 2. päivän — «Akt aigan lugendas».
Aigvöhišton leviganduz kaiked mail'madme.
Kanadalaine Sendford Fleming-ser da raudteiden inžener oli ezmäižen mehen aigvöiden šingoteses kaiked mirudme da aigan kaičendas. Vl 1879 uhokun 8. päivän hän pidi ezinendan konferencijan aigan, kudamb oli männu Kanadan institutas Toronto-lidnas. Fleming lugi muga, miše ühthižen aigan problem om globaline i sidä ei voi pätta aigvöiden jurdundal vaiše Pohjoižamerikan territorijal. Nece tedomez' avaiži ičeze mel'pideged erazvuiččiden rahvahidenkeskeižiden konferencijoiden aigan. Hänen augtaričendad 24 mail'man aigvönes lugetihe elohomänmatomaks molembad ohjastused da tedomehed, se oli ani uz' da originaline meletuz.
Nened pätandad oliba vahvištadud 22 valdkundal (Dominikanine Tazovaldkund änesti vasthapäi, Francii da Brazilii pidihe änestusespäi). Edel 1929. vot valdkundoiden enambuz oti kerdašt ühten časunke aigvöd, no nügüd'aigan-ki om severz' Grinvičan časuidenke eile kerdoiš aigvöid.
Venäma da Nevondkundaline Ühtištuz.
Vl 1884 Otto Struve-astronom edesti Venälašt imperijad Rahvahidenkeskeižen meridialižen konferencijan aigan. Hän ičeze satusenladindas arvosteli negativižikš aigvöiden projektad. Venäman ohjastuz ei olend ühtneškandenu rahvahidenkeskeižhe sistemha, sišpäi ei olend olmas aigvöid Venämas ani Redukun revolücijhasai.
Vl 1919 käski alajagada valdkundad 11 aigvöhö, Evropas da Päivlaskmaižes Sibiriš — röunoidenke päazjas jogidme da raudteidme. Sen jäl'ghe vozil 1956, 1980 da 1992 nenid röunoid vajehtihe sijaližen topografijan da administrativižiden röunoiden tagut. Äjan paksumba regionad (vai regionan palad) kävutaškanziba läheližen (päivlaskmaižen tobjimalaz) aigvönen aigad aigvöiden röunoiden oficialižita vajehtusita. Mugoižen radon znamasine pala kirjutadud laskendoikš ohjastusen käskuses vl 1992 vilukun 8. päivälpäi. Vl 2010 keväz'kun 28. päivän möst mugošt tegihe, VF:n 5 regionad kävutaškanziba läheližen päivlaskmaižen aigvön sijališt aigad.
Aigvöd oliba olmas oficialižikš vhesai 2011. Vl 2011 «Aigan lugendas»-käskuz tuli väghe, siš om uz' aigzon-tärtuz, kudamb erineb vähän aigvö-tärtusenke. Ohjastusen käskusen mödhe vlpäi 2011 elokun 31. päivälpäi, VF:n territorijal pandud 9 aigzonad.
Vl 2014 heinkun 1. päivän käskust toižetihe. Vajehtused kosketiba aigzonoiden röunoid. Käskusen mödhe, vl 2014 redukun 26. päivän častomarašt veihe ühtes časus tagaze üks'kerdaižikš da kaikeks aigaks («tal'veližeks» aigaks).
Aigvöd avol'jaižel merel.
Vodele 1920 kaik laivad merol eliba todesižen (astronomižen) sijaližen aigan mödhe. Ned panihe častomaraižid öl vai päidusel muga, miše časuil oliži 12 («keskpäiv») laivmeridianad Päiväižen läbitusen aigan. Sen täht lugetihe laivan pigut da ted.
Vl 1917 Angliž-Francine «Aigan kaičendha näht avol'jaižel merel»-konferencii rekomendui kaikile (soda- vai ei) olijoile merol laivile pidamha aigvöiden standartad. Ku laiv oli erasen valdkundan territorialižil vezil, ka se pidi necen valdkundan standartišt aigad. Laivan tulendan toižhe aigvöhö jäl'ghe kapitanal oli laskend sirta laivan častomarašt vai ei — kut hän tahtoi. Voziden 1920 da 1925 keskes flotilijoiden enambuz oti aigvöid da nenid ohjandimid kävutamha, no vaiše erased ripmatomad torgovanad tegihe sidä-žo edel Tošt mail'man sodad.
Laivan časuiš da päivitajankirjoiš aig ozutihe «aigvönen ümbrikirjutamižen» ühtes. Toižin sanoin, časuiden lugumär ozutihe ližadamha vönen aigha keskmäižen aigan Grinvičan mödhe (GMT) sandan täht. Grinvičan aigvön nol', negativižed znamoičendad -1...-12 luguidenke päivlaskmaižiden aigvöiden täht da pozitivižed (+1...+12) — päivnouzmaižiden täht (tarkoiged valdkundan aig) kävutihe ezmäižen kerdan arni laivištol.
Aigvöiden rahvahidenkeskeižed röunad kuivudme mändas zigzaganvuiččikš. Niid erineden, rahvahidenkeskeižed aigvöiden meriröunad mändas meridianidme, päiči valdkundoiden territorialižiš veziš.


Heinäntego.
Heinäntego om heinän nitand kuimha, kuivan heinän varhapanend. Sija, kus tehtas sidä, nimitase heinmaikš (heiničmaikš, nituikš).
Radoiden järgenduz.
Zavottas nitta päidusen aigan kastetme. Heinäd nittas rivil, ani sen jäl'ghe heittas niid — vidodas haravoiden varzil heredambaižen kuivatesen täht. Tehtas mugoižid rohkotandoid kogonaižen päivän päiväižen räkištajiš sädegiš. Ehtal haravoidas rohkotadud da kuivan polhe heinäd satlainhil, toižin sanoin — pit'kil grädoil, a sid' niišpäi pandas satoid (toižikš korktoid kogoid). Toižel päiväl kastken lähtandan jäl'ghe nenid lämptunuzid satoid levitadas ümbri ("kodvotadas"), a edel ehtad keratas satoihe möst, kegoihe da sabroihe. Pidadas mugošt satusen järgendust poudan aigan. Kuiži pil'vestub da paneškandeb sadegid, ka se jügendab heinäntegod. Pil'viden nähten napridas panda vihandad heinäd satoihe rigehtusi. Tuleb hüvä sä — satoid levitadas, käroutas heinäd sen täudhe kuivateshesai.
Küllästoitai longi tehtas tradicionižen blödiden keradusenke. Heinäntegon täht ottas heitajid vezinäl'gad jomid.
Ozoitez.
Jäniš jädme, a vill madme (heinregi).


Tunis.
Tunis, täuz' oficialine nimi — Tunisan Tazovaldkund (arab.: الجمهورية التونسية "Al' Džumhurijja at-Tunisijja"), om valdkund Pohjoižafrikas Keskmeren suvirandpolel. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Tunis-lidn.
Istorii.
Vl 1956 keväz'kun 6. päiväl Tunis tedoti ripmatomut Francijaspäi.
Geografijan andmused.
Tunis om mavaldkundröunoiš Alžiranke päivlaskmas (röunan piduz — 965 km) da Livijanke suvipäivnouzmas (459 km). Ühthine röunoiden piduz om 1424 km. Mererandan piduz om 1148 km.
Tunisan pind om 163 610 km², niiden keskes saum vezid om 5%.
Kaikiš korktemb čokkoim om Šambi-mägi, 1544 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Šott el' Gars, -17 m valdmeren pindan al.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, raudkivend, fosforitad.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Tunisan administrativiž-territorialine jagand."
Tunisas om 24 "vilajet:ad", ned alajagase 264 ümbrikho (delegacijha).
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 150 tuh. ristitud vl 2004): Sfaks da Sus.
Ižanduz.
Tunisan päeksport (2012) om kivivoi, elektromašiništ da vas'kvanuim, sobad; toine eksport — fosfatad, puvoi.


Učulm.
Učulm (vai abai) om pen' laht (londuseline vai ratud), jogen vai järven pala läz randad hillänke joksmusenke. Učulmad oma kaitud jälikumižespäi.
Kävutase kut astijiden seižundtaho (tal'ven aigan), sen paloin, astijiden kohendusen täht.


Bol.
Bol vai Nabol (Nobol) (latin. "Vaccínium vítis-idaéa") om tal'veline vihand penzhaine, Kanabränvuiččed-sugukundan Vaccinium-sugun erik.
Etimologii.
Erikon "vitis-idaea"-nimituz znamoičeb «vinmarjan varz' Id-mägelpäi» (nece mägi seižub Krit-sarel). Mugoine latinankel'ne bolan nimituz mainitase ezmäižen kerdan Dodoneusan da Gesneran tedotöiš. Amuižaigaižed kirjutajad ei mainitanus "bolad".
Ümbrikirjutand.
Jurišk levigandeb lapakoiktas. Vezad oma sarakoikahad, ned ületas 15-20 sm korktusele malpäi. Bolan jured elädas simbiozas senen micelijanke. Senen nitid vedadas mineraližid segoitesid mahudespäi bolan jurile.
Lehtesed oma paksud, nahkakahad, išttas barbal toint toižen jäl'ghe, lühüdan vardenke, ovaližed käroutud oiktan röunanke, loštajad, 20-30 mm pitte, 15 mm:hasai levette, eläbad lumen al, penikaižiden reiguidenke alahaižel pindal. Mugoižed reigud oma bulavanvuiččed südäimes, niiden seiniden stajad oma täuded nälömakast substancijad, se voib vedada vet. Lehtesen ülähän kastui vezi sirdab alahaks, täudub reiguid da vedase südäimehe.
Bolan penzhaižen varded erašti kazdas lahos kandos koren da hapačun keskes, ned sadas üks'metrišt pidust.
Änikod oma kaks'suguižed, oiktad, keratas tophiže. Tophad oma tihedad, sijatas ladval. Tophas om 10-20 änikod, ned kactas maha. Änikon vencut om vauktan vai vauhruskedvauvhan mujun, ühtnenuziden äniklehtesidenke, kellonvuitte nellidenke čuratadud vähäižin laboidenke. Mallüt om nell'palaine. Ühtel änikol om 8 pölükäd da 1 petkloine. Kandoine sijadase alahanpäi. Änikoičendan aigan koverzunuded bolan vencuded kaitas heid'omad nepsudespäi. Heid'om om muzahahkan mujun, se om tomunikoiš sangedmassal, no aigan mändes rohkotase väčkuižin da lankteb reiguziden kal't, nene reiguded sijadase tomunikoiden agjoiš. Bol änikoičeb keväz'kezal läz 15 päiväd.
Plodud oma rusttad marjad, ned kaitas lumen al keväden tulendahapäi. Sügüz'kun augotaden bolan marjad oma jo ehtnüded. Satusekahal vodel voidas poimdä marjoid pol'vädrhasai ühtel tophal.
Bolan irdnägo om kondjanbolan kartte.
Bolan gibrid mustikaiženke putub Päivlaskmaižes Evropas, sidä nimitadas "Vaccinium × intermedium" Rute.
Leviganduz.
Bol kazvab kuiviš da nepsiš kavag'mecoiš, lehtezmecoiš, a mugažo čapatesile, penzhištoidme da turbazsoil.
Bolan marjad oma nägubad, sikš miše ned oma rusttad vihandan lehtištonke tagamal. Živatad da lindud södas nenid marjoid. Lindud todas sulatomid semnid levedašti i muga abutadas bolale levitada.
Mezjäižed keratas nektarad da heid'oman palad änikoišpäi.
Himine mülünd.
Bolan marjad mülütadas (gramm/100 grammad): vezi — 86,3; saharidad — 11,5 (sidä kesken glükoz — 4,3; fruktoz — 4,2; saharoz — 0,2); stajišt — 3,7; vauktušed — 0,8; razvad — 1,2; tuhk — 0,3.
Mineraližed substancijad marjoiš (mg/100 grammad): kalii — 89; kal'cii — 20; fosfor — 16; magnii — 9; mangan — 1,2; natrii — 2; raud — 0,4; vas'k — 0,07; cink — 0,18; jod — 0,15; hrom — 1.
Vitaminad marjoiš (mg/100 grammad): A — 1,75; β-karotin — 21; B-vitaminad — 0,72; B9-vitamin — 2; C-vitamin — 11; E-vitamin — 1,6.
Kazvatuz.
Vl 1745 bolan kul'tiviruindha sidotud ezmäižid naprindoid kirjutihe. Piterin Istorižes keskuzarhivas Jelizavetan Petrovnan suline käsk om. Necil käskihe čomitada parteroid bolal da samšital. Mugažo vn 1765 Sauvusiden kancelärijan käsk edeskirjuti Fok-mastarale löuta mahtust da ištutada bolad Petergofan «Monpleziran sires i Šahmat-mägen al» samšitan (bušboman) sijha, sikš miše samšit «mäneb ülänsäton olelenuziš suriš pakaižišpäi».
1960nzil vozil todesižed radod vemha bolad kul'turha zavodihe neciš maiš: AÜV, Germanii, Ročinma, Alamad, Suomenma da Pol'šanma. 1980nzil vozil enččen NSTÜ:n tazovaldkundad — Vaugedvenäma, Litvanma da Venäma — panihe kul'turižid bolan plantacijoid.
Vl 1994 Germanijas sädihe 40 gektarad bolan plantacijad ühtes täuden mašinoiden kompleksanke kazvatamha da keradamha marjoid. Kul'turmarjoiden satusenmär ülemba 20-30 kerdha meckazmusiden röunataden, ristitud sadas 50-60 kg marjad gektaran man sadandesespäi kaikuččel vodel.
Sömhä.
Bolan marjad kävutadas levedali sahardundan täht, mugažo niišpäi tehtas äi toižid sömid: kanfetoiden südäin, bolkeitiž, marinad, ekstrakt, unotez, boljomad. Bolad ližadas emägusihe (uttud bol, boltahtaz, bolšti). Pašttas pirgoid bolanke (bolpirgad (nabolnikad), bolkolobad). Puškinan «Jevgenii Onegin»-säduses bolvezi mainitase — se om verestai jom vedes da bolmarjoišpäi, sidä kaičihe pit'käks vilus karzn'as bollačuiš.
Bolasine džem om järgeline mageduz Ročinmas da toižiš Skandinavijan maiš. Todesine džem varadase hüvin keitata. Erased odvad kommertižed torguindmarkad se-žo ümbriratas marjoid lämudel, a mugažo ned mülütadas erazvuiččid ližadusid (pektin, jablokad).
Zelläks.
Bolan lehtesed (latin. "Folium Vitis idaeae") kävutadas tedoližel medicinal zell'torhudeks. Lehtesiden lent da vet kävutadas dezinficirujaks da diuretižeks abutuseks.
Bolan vezad (latin. "Cormus Vitis idaeae") mugažo ottas zelläks.
Zell'torhut varatas kevädel edel änikoičendad (konz änikurbad oma vihandad völ) da sügüzel täuzin ehtnüziden marjoiden jäl'ghe. Lehtesid šil'ptäs vai ümbrileiktas vezoid lehtesidenke, sid' kuidas niid katusenaluižel, räusthiden al, infrarusttal sädegoičendal vai kuidimes (lämuz — 35-40°C). Kuidud torhut kaitas kuidaks da tulleitadud hüvin honuses. Torhuden kožundaig om 3 vot.
Necen torhuden tarbhaižed päsubstancijad oma fenolglikozidad, dubindsubstancijad, giperozid, ursolmuiktuz. Mugažo arbutin löuzihe bollehtesiš, se om antiseptine substancii kuzenlähtendsisteman täht. Spravitamha niid, unotest kuiviš lehtesišpäi ottas zelläks, vaiše sen doziruind ülemb märad kucub travindad.
Keitvezi lehtesišpäi pehmdab südäikivid da veb poiš solad, se abutab tervehtamha südäimunan läžundad, diabet, revmatizm, podagr.
Bolan veresid marjoid ottas kävutamha avitaminozan aigan, kuti uitai, diuretine, bakterijanvastaine, antiseptine, gel'mintanvastaine, sapinajai abutuz. Mugažo marjoid kävutadas tävun tuberkulözan aigan, toižed läžundad: südäikohtun katar alamuiktuseltäutandanke, kived südäimunas, revmatizm.
Marjoiden keitvezi horindan aigan sambutab vezinäl'gad hüvin.
Marjoiden südäivet jodas lujetud arterialižen painuden aigan, nevroziden aigan. Kohtukahad naižed jodas sidä vähäverusen aigan.


Abazilaižed.
Abazilaižed Mussa Tabulovan ezitanhal, 19. voz'sadan kesk.
Abazilaižed (abaz.: "абаза",) oma kavkazine rahvaz, kudamb eziauguižin om ühteks Venäman jur'rahvahišpäi. Mamankel' om abazin kel' (lodehližkavkazine kel'kund).
Etnižikš abazilaižed oma lujas läheližed abhazijalaižile. Heiden kodima om Mustmeren päivnouzmaine randišt. Om kaks' etništ alagruppad: tapant[a] da škaraua.
Abazilaižiden lugu om 43 341 ristitud (2010), hö elädas Venämas, tobjimalaz Karačajan da Čerkesijan Tazovaldkundas da Adigejan Tazovaldkundan päivnouzmas; järedad diasporad oma Turkanmas i Egiptas. Uskojiden sur' pala oma sunnižed islamanuskojad (hot' istorižikš voižiba olda hristanuskondan polenpidajin).


Abbat.
Abbat (lat.: "abbas"; sirijan kelespäi "abba" — «tat») om katoližen jumalankodin (abbatusen); jumalankodikundmehen üläarv. Analogad ortodoksižes hristanuskondas — igumen vai arhimandrit.
Francijas „abbat“-sana voib mugažo kävutase kaikuččen katoližen jumalanradnikan pidandas.


Garbol.
Garbol vai Garič (latin. "Oxycóccus") om Kanabränvuiččed-sugukundan takson. Se ühtenzoitab märitud igähižvihandoid ujelijoid penzhaižid, kudambid kazdas Pohjoižen mapoliškon soidme. Kaik garblon erikoiden marjad oma södabad.
Etimologii.
Latinine "oxycoccos"-sana om saudud grekižes ὀξύς («muiged») da grek. κόκκος («marj») sanoišpäi, ploduiden magun mödhe. Nenid sanoid ei sa segoitada: «oxycoccos» — "Vaccinium oxycoccos"-sugun ümbrikirjutai adjektiv erikoiden täht, a «Oxycoccus» om alasugun da sekcijan nimituz.
Ümbrikirjutand.
Kaik garblon erikod oma ujelijad igähižvihandad penzhaižed, niil novelad nitinvuiččed jurdujad varded oma 15-30 sm pitte.
Jurišt om värtmudenvuitte. Garblon juril sen' eläb, sen nitid ühtenzoittas juren stajidenke tihedašti da sädas mikorizad. Senen nitid ottas mahusespäi mineraližid segoitesid da oigetas niid jurihe.
Lehtesed sijadase järgendusen mödhe, ned oma 3-15 mm pitte, 1-6 mm levette, munanvuiččed vai pit'kačud lühüdan vardenke. Lehtesen plat om muzavihandan mujun ülähänpäi da tuhkhahkan (vauktan) mujun alahanpäi, se om jänu tal'veks kazmuz. Vaha om lehtesen alahal, se telustab vedele valada lehtest.
Änikod oma purpuran polhe vai ruskedvauvhad, oiktan formanke, kehnanaluiženke alahaks, išttas änikjaugal. Nece änikjaug voib olda pit'kaks (järgeližel garblol — 5 santimetrhasai). Paloid mallüdes om nell'. Vencut om nell'palaine süväs, no änikod oleldas viden-ki lehtesenke; äniklehtesiden agjad käroudud irdpolele. Änikos om kahesa pölükäd. Petkloine om üks'jäine. Kandoine om alahaine. Venäman evropižen palan arvoimižiš garbol änikoičeb semendkul-kezakul. Üks' järgeližen garblon änik eläb 18 päiväd.
Plod om šurunvuitte, ellipsanvuitte vai munanvuitte marj rustan mujun. Sügüz'kul garblon marjad oleskeldas küpsnuzikš. Sol kazvanuden marjan suruz om 16 millimetrhasai. Ornitohorii harakterizuib garblon äikerdoičendad: lindud södas ploduid da vedadas niiden semnid pit'kali. Kaikuččes vodes üks' kazmuz sündub severz' sadad marjad.
Leviganduz.
Garblon erikod kazdas Pohjoižen mapoliškon venol vönel da sen pohjoižemb, mougotil kontinentil. Londuses kaik garblod kazdas närakoid tahoidme: soil, kavag'mecoiš, mugažo sodunuzid järvenrandoidme.
Marjoiden himine mülünd.
Garblon ploduiš om äi C-vitaminad apel'siniden, limonoiden, greipfrutoiden da sadmanzikaižen kartte. Vitaminoiden mülünd (mkg/100 g): A — 3, B1 — 12, B2 — 20, B3 — 101, B6 — 57, B9 — 1, C — 13300, E — 1200, K — 5. Garbol om K1-vitaminan (fillohinonan) arvokaz purde, ani kuti linmaine kapust da manzikaine. Ploduiš om toižid vitaminoid: B5, PP.
Muiktusiden keskes limonmuiktuz enambištub marjoiš, mugažo oma jablok-, benzoine da toižed muiktused.
Sahariden keskes om äi glükozad da fruktozad, a saharozad eile äi. Polisaharidoiden keskes om äi pektinoid, niil om sur' praktine znamoičend.
Ploduiš om äi toižid tarbhaižid substancijoid ristitun täht: betain da bioflavonoidad (antocianad, leikoantocianad, katehinad, flavonolad, fenolmuiktused). Mikroelementoiden mülünd (mg/100 g): kal'cii — 8; raud — 0,25; magnii — 6; fosfor — 13; kalii — 85; natrii — 2; cink — 0,1; marganc — 0,36; vas'k — 0,06; selen — 0,0001; lütein + zeaksantin — 0,091.
Energetine arvuz/100 g — 46 kkal (192 kDž). Vezi — 87 g, vauktušed — 0,39 g, razvad — 0,13 g, hil'vezikod — 12,2 g.
Kazvatuz.
Garbol lujas navedib päivänvauktad i sille ei tari hüväd minerališt sötmišt.
Järedploduine vai amerikaine garbol (latin. "Vaccinium macrocarpon") kazvatase luhtpöudoil. Necen garblon kaikiš suremb kazvatai om AÜV, mugažo garblon pöudod oma Kanadas, Vaugedvenämas, Skandinavijan maiš. Il'mkamerad ploduiš om garblon eriližuz, se laskeb marjoile ujuda veden pindal i kebnendab marjoiden poimind mašinoil. Pöudho ehtnüziden marjoidenke valadas vet, sid' specialižed kombainad lödas veden, sen aigan küpsad marjad joudutase da ujuškatas. Ajadas kaikid marjoid pöudon röunale ühthe sijha, amuntas puhtast da sel'ktad garblod möhembaižeks ümbriradmižeks.
Sömhä.
Garblon marjad kävutadas sömtegimištos, niiden südäimid ližatas likörihe. Garblospäi voib vaumitada nenid produktoid: garbolvezi, puzertud südäivezi saharanke, vas, ekstrakt, tisel'. Garblon lehtesid valatadas čajuks.
Marjad kaitas veresil vodes ümbri, nece om toine garblon eriližuz. Sen täht pidab kaita marjoid puižiš bučiš puhthan vedenke.
Zelläks.
Garblon marjoiš om äi vitaminoid, ka kävutadas niid cingad vaste, avitaminoziden aigan. Mugažo marjad abutadas kül'mehtuzläžundoiden aigan, revmatizmad da anginad vaste.


Pöud (maižanduz).
Pöud om laged (mecatoi), tazo da avar paksus uma maižandusen täht, nituiden, saduiden da omaluižiden kartte.
Kävutand.
Semetomad künttud mad jädas erašti kezandaks. Kaks'pöudoližuz da koumepöudoližuz oma olmas.
Pöudoiden kaičend.
Puištutesiden jonod kävutadas kaičemha pöudoid mahusen erozijad vaste da niiden vezireguliruindan paremboičemha.
Pöudon tipad.
Tahon mapalad vinmarjoid da humalid kazvatamha oma mugažo pöudoiden tipad.
Ozoitesed.
Must katläine pöudon peras kehub (muražmät).


Zambii.
Zambii, täuz' oficialine form — Zambijan Tazovaldkund (angl. "Republic of Zambia"), om mererandatoi valdkund Afrikan suvipalas, Viktorii-vezilanktendanke Zimbabven röunal. Edel 1964 vot sen nimi oli Pohjoižrodezii. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Lusak.
Etimologii.
Valdkundan nimituz om saudud Zambezi-jogen nimespäi («Zambezi» voib znamoita «Jumalan jogi»), sen joginišk sijadase man lodehližiš kukhiš. Jogi jokseb päivlaskmha, a sid' formiruib valdkundan suviröunad.
Istorii.
Vl 1964 redukun 24. päiväl Zambii tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1996, vl 2010 zavodihe uden Konstitucijan sädamižen.
Geografijan andmused.
Zambii om mavaldkundröunoiš Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke pohjoižes (röunan piduz — 1930 km), Tanzanijanke pohjoižpäivnouzmas (338 km), Malavinke päivnouzmas (837 km), Mozambikanke (419 km), Zimbabvenke (797 km), Botsvananke (1 km) da Namibijanke (233 km) suves, Angolanke päivlaskmas (1110 km). Ühthine röunoiden piduz om 5664 km. Zambii om mererandatoi valdkund.
Valdkund sijadase mägiplatoil süviden jogialangištoidenke. Zambezi om Zambijan päjogi, sen bassein otab man territorijan koume nelländest. Kongo-jogen bassein levitab man pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om Keskmafing-mägi, 2339 m valdmeren pindan päl.
Sikš ku man enambuz sijadase mägil, ka Zambijan klimat om tropine. Om kaks' sezonad: vihmakaz (kül'mku-sulaku) da kuiv (semendku-reduku). Kahesa kud vodes da sen enamba kesklämuz ülitab +20°C.
Londuseližed pävarad oma vas'kkivend (9nz' sija mail'mas), äimetalližed kivendod, izumrudad, kivihil' da gidroenergii.
Tobmuz.
Zambii om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan, ohjastusen pämez' da armijan päkäsknik om prezident. Nacionaližen Suiman ühtnijad valitas händast videks vodeks (kahtenden strokun om voimuz).
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim. Se kogoneb 158 ühtnijad (150 heišpäi — rahvaz valičeb, 8 — prezident paneb), heid valitas videks vodeks. Ku Suim ei voi säta pätandad, ka prezident voib pästta radmaspäi sidä.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Zambijan administrativiž-territorialine jagand."
Zambijan Tazovaldkund alajagase 10 agjaha (provincijha). Agjad alajagase 89 ümbrikho.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 500 tuh. ristitud vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Kitve da Ndola.
Ižanduz.
Vl 2008 Zambijan päeksport oli vas'kkivend, nikel', kobal't, uran, tabak, änikod, puvill.


Lobez (lidn).
Lobez (pol'š.: "Łobez", saks.: "Labes") om Pol'šanman lidn Päivlaskmpol'žen Pomorjen sodaveikundas.


Esvatini.
Esvatini, täuz' oficialine form — Esvatinin Kunigahuz (, svazin kelel "Umbuso weSwatini"), om mererandatoi valdkund Afrikan suvipalas. Sen administrativine pälidn om Mbabane, kunigahan pälidn da parlamentan ištmižsija om Lobamb.
Istorii.
Vl 1968 sügüz'kun 6. päiväl Esvatini tedoti ripmatomudes Sures Britanijaspäi, sen jäl'ghe 50 vot nimitihe Svazilend:aks.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2005, se oli sätud kunigahan iniciativan mödhe.
Geografijan andmused.
Esvatini om röunoiš Suviafrikan Tazovaldkundanke suvipäivnouzmas, suves, päivlaskmas da pohjoižes (röunan piduz — 430 km), a mugažo Mozambikanke päivnouzmas (105 km). Ühthine röunoiden piduz om 535 km. Esvatini om mererandatoi valdkund.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Emlembe-mägi, 1862 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Usutsu-jogel, 21 m ülemb mert. Päjogi om Lusutflu (Maputu)-jogi.
Esvatinin klimat märičese korktusel meren pindan päl. Ülähan ven mägiklimat om, alemba subekvatorialižen klimatan zon levineb. Tropine klimat om alahan. Heinkun lämuz om +12 C°, uhokun — +23 C°. Paneb sadegid 1200..1400 millimetraspäi vodes päivlaskmal (ven mägiklimat) 500..700 millimetrhasai päivnouzmal alangol.
Kacmata valdkundan pen'he pindha, erazvuitte klimat tob voimust kazda floran 2400 erikoile.
Londuseližed pävarad oma kivihil', asbest, mec, gidroenergii; toižed varad oma kuld da almazad.
Tobmuz.
Esvatini om konstitucine monarhii de jure da absolütine monarhii de fakto. Se om unitarine valdkund. Kaik politižed partijad oma kel'tud.
Vspäi 1986 valdkundan pämez' om Msvati III-kunigaz. Nügüd' hän om üks'jäine absolütine monarh Afrikas. Kunigaz paneb päministrad radsijha, kunigaz-žo om armijan päkäsknikaks.
Parlament om kaks'kodine, se vaiše nevob kunigahale. Üläkodi om Senat 30 ühtnijanke (10 heišpäi — alakodi valičeb, 20 — kunigaz paneb). Alakodi om Nacionaline Suim, mülüb 65 ühtnijad (55 — kaikuččes "inkhundla":späi, 10 — kunigaz paneb). Valičendad parlamentha oleldas kerdan vides vodes. Parlamentan ühtnikoiden keskes naižid pidab olda enamba 30 procentad.
Vl 2013 sügüz'kun 20. päiväl parlamentan järgenduseližed valičendad oliba.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Svazilendan administrativiž-territorialine jagand."
Esvatinin Kunigahuz jagase 4 agjaha (regionha, ümbrikho). Agjad alajagasoiš 12 municipalitetha, ned — 55 "inkhundl:aha" (äilugu "tinkhundla").
Eläjad.
Esvatinin järedad lidnad (enamba 60 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Manzini (ekonomine pälidn), Mbabane (administrativine pälidn). Toižiš 18 lidnoiš ristitišt om penemb mi 10 tuhad ristituid.
Ižanduz.
Vl 2012 Esvatinin päeksport oli sahar (21%), fruktad (15%), odorantad (14%), sobad (12%); toine eksport — cellüloz, elektromašiništ, kuld.
Suviafrikan Tazovaldkund om Esvatinin pätorguindpartnör (kunigahusen 60% eksportad da 80% importad).


Togo.
Togo, täuz' oficialine form — Togon Tazovaldkund (fr. "République Togolaise"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Lome.
Etimologii.
Valdkundan "Togo"-nimituz mererandpol'žen eve-heimon kelel znamoičeb «levitadud mad mererandpolen järviden taga».
Istorii.
Vl 1960 sulakun 27. päiväl Togo tedoti ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1992 sügüz'kun 27. päiväl, se om ottud kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe, om väges voziden 2002 da 2005 vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Togo om mavaldkundröunoiš Gananke päivlaskmas (röunan piduz — 877 km), Burkina Fasonke pohjoižes (126 km) da Beninanke päivnouzmas (644 km). Ühthine röunoiden piduz kuivudedme — 1647 km. Suves om Gvinejan lahten mererandpolen pen' pala. Randanpird om 56 km pitte.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Agu-mägi (fr. "Mont Agou"), 987 m valdmeren pindan päl. Kaikiš pidemb jogi om Mono-jogi, 467 km pitte.
Togon klimat om ekvatorialine, se om neps suves (+23°C kesklämudenke) da savannan pol'kuiv pohjoižes (+30°C). Vodes man suves om kaks' vihmsezonad, no eile äi sadegid paneb. Ezmäine sezon om sulakun da heinkun keskes, toine — sügüz'kun da kül'mkun keskes.
Londuseližed pävarad oma boksitad, kuld, raudkivend, fosfatad; toižed varad oma mouckivi, mramor, grafit, uran, hrom. Künttud ma otab 38% valdkundan territorijad.
Politine sistem.
Togo om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident (rahvaz valičeb händast 5 vodeks, kahtenden strokun om voimuz), hän paneb päministrad radsijha. Prezident voib pästta parlamentad radmaspäi.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (fr. "Assemblée Nationale"), mülüb 81 deputatad-ühtnijad, heid kaikid ristitišt valičeb 5 vodeks.
Vl 2013 järgvaličendad parlamentha oliba. Vl 2015 prezidentan järgvaličendad oliba.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Togon administrativiž-territorialine jagand."
Togon Tazovaldkund alajagase 5 agjaha (regionha). Agjad alajagase 30 prefekturha da 1 kommunha.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud, surembaspäi penembha): Sokore da Kar.
Ižanduz.
Vl 2012 Togon päeksport oli kakao (20%), cement (12%), kuld (11%), kivivoi (7%), puvill (7%), kal'cijan fosfatad (6%); toine eksport — kofe (4%), heretused (2%), plastik (2%).


Čad.
Čad, täuz' oficialine form — Čadan Tazovaldkund (franc. "République du Tchad", arab. جمهورية تشاد, "Džumhūrijjat Tšād"), om valdkund Keskuzafrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Ndžamen.
Istorii.
Vl 1960 elokun 11. päiväl Čad tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 1996 keväz'kun 31. päiväl (vn 2005 vajehtusidenke), se ottud kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Čad om mavaldkundröunoiš Kamerunanke (röunan piduz — 1116 km), Nigerijanke (85 km) da Nigeranke (1196 km) päivlaskmas, Livijanke (1050 km) pohjoižes, Sudananke päivnouzmas (1403 km), Keskafrikan Tazovaldkundanke suves (1556 km). Ühthine röunoiden piduz — 6406 km. Čad om mererandatoi valdkund.
Tazangištod ottas man tobmad palad. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Emi Kussi-mägi, 3415 m valdmeren pindan päl. Kaikiš suremb Čad-järv levigandeb Nigerijan röunal. Pohjoižes ei ole kaikenaigaižid jogid, a suves niid om äi. Čadan päjogi om Šari-jogi, se lankteb Čad-järvhe.
Čadan klimat om kuiv tropine pohjoižes da ekvatorialiž-mussonine suves.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, boksitad, kuld, uran.
Tobmuz.
Čad om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident (rahvaz valičeb händast 5 vodeks, toižen strokun lugu om röunatoi), hän-žo om armijan päkäsknik. Vspäi 1990 nügüd'aigahasai Idris Debi om prezidentaks. Hän paneb päministrad da toižid ministrid radsijha.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim 155 deputatan-ühtnijanke. Kaikid heid rahvaz valičeb 4 vodeks.
Vl 2011 prezidentan da parlamentan järgvaličendad oliba.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Čadan administrativiž-territorialine jagand."
Čadan Tazovaldkund jagase 22 agjaha (regionha). Agjad alajagase 61 departamentha, a ned — 200 subprefekturha, edemba — 446 municipalitetha ("kanton":ha).
Eläjad.
Čadan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Mundu, Sarh.
Ižanduz.
Čadan päeksport om kivivoi (96%). Mugažo mödas verhiže maihe kabjživatištod da puvillad.


Strub.
Pert' saudud strubanke norvegižen mahtusen mödhe.
Strub (sauvoz) om puižen sauvusen päpala. Sen seinäd oma saudud ümbriratud (čaptud) parzišpäi.
Strubad Venämas oliba da oma puarhitekturan sauvusiš: küläpertiš, pühäpertiš, puižiden kremliden rehtoiš da čuhundusiš.
Tehmižen tehnologii.
Puižiden pertiden sauvond tegese kavag'puiden da lehtezpuiden parzišpäi. Seinparziden diametr pidab olda 18...40 sm. Material sauvomha pidab olda kuivan, lahotoman, siledan (haugelmatoman), senüdeta da korensöjita.
Kabaitud puid valitas, čapeltas parzikš suruden mödhe. Pakutadud ladvoid kävutadas aluižikš. Sid' kordäs parzid, ezmäižen kerdan ei lophusai, miše kuivoiži tazomäran.
Strubas parded pandas päleti («stajaks»). Struban üks' rivi nimitase "vencaks". Saumoiden ühtenzoitusen mahtused: «staučha» — parziden agjad iškese, vai «zamkha» — korvusita, oma toižed-ki.
Ezmäine venc ("aluzparz', maparz) pandas sanktembaižiš parzišpäi. Vencad kingitadas kesknezoi pazha, kudambad tehtas kaikuččen parden alahaspäi. Pazan leveduz om 13...15 sm, se rippub klimataspäi mugažo. Pazan parahim form om pol'ümbruz, a kaikiš hondomb form om koumesaumnik. Erazvuiččed lämudenpidajad materialad kävutase pazoiden täutamha: amussai — samal, pölvazkabe, hob; nügüd'aigaižed — lentad džutanke pohjaks. Pertin saudes vencad varmitadas kesknezoi pandud pil 12-15 sm korktusel, muga seinäd seištas vahvembikš. Seiniš pid tehtas kaikuččel 1,5-2 metral pardedme da šahmatjärgendusen mödhe struban korktusedme. Pihoiš pid pandas toine toižen al (kaks' da sen enamba ühthe pardhe).
Pertin sauvomižen lopun jäl'ghe (konz pert' om strubil) ezmäižil 1-1,5 vozil saudud seinäd išttas ičeze 1/20-1/30 korktusel pun kuivomižen da lämuzizoläcijan kingitamižen tagut. Ozutesikš, sikš ku honusen korktuz pidab olda 3 m lopuks, ka sauvomižen aigan strubad tehtas ülemb sidä 15-20 santimetraks. Sen ližaks, süvendust pin täht tehtas 1,5-2 sm pidemb pid. Puižen sauvusen iknan da uksen reiguiden al jättas erilišt keskustad ištumha 1/20 reigun korktusel. Necidä keskustad täuttas lämudenpidajal materialal, a ištusen jäl'ghe sihe pandas brusuden da samaltas.
Saudas südäiseinid irdseinidenke sidoiš sadamha pit'kid saudud seinid seižujas olendas. Nenid seinid sijatas, ozutesikš, kaikuttušt 6,5 m irdaližen parden 22 sm sanktusenke da 8,5 m — 25 sm sanktusenke. Ku südäiseinita, a irdsein om pit'k, ka irdseinid vahvištadas ahtištandladlusil.
Cilindruind.
Cilindruidud parz' — se om frezeruidud, kehker brus pazanke alahanpäi panemha edeližen vencan päle. Nenid parzid ühtejiččen diametranke pil'däs erazvuiččen pidusen mödhe i eriližel ladlusel tehtas staučoid läz agjoid, a sid' tarkoiktašti čaptas pazad alahanpäi. Tulese paloiden keraduz sauvomha, konstruktor ičesaz. Se odvendab da kebnendab sauvomišt (tegese vaiše jo ičeze sijal). Kaikiš jügedambad operacijad mehaniziruidas, voib kirvezmehid sauvatoitta kacmata heiden mahtha. No om-ki todesižid vigoid: brusan kalibruindan aigan pun pindan pala heittas, se kucub lujetud haugelmasiden tegendad parziš da niiden kurčištundad, strub ištuse erazvuiččile süvüzile, jo eile voimust oigeta brusad seiniš pohjoižpolel irdale.
Norvegine sauvondan mahtuz (Lafet).
Nügüd'aigan üks' "norvegižen sauvomižen" tipišpäi otab populärižut Venämas. Seinid panemha kävutadas pil'düd kaksiš polišpäi parzid (pol'brusad), ei kehkrid parzid. Pagištes norvegižes sauvomižes, Venäman sauvondkompanijad nimitadas pol'brusad paksus värin "lafet":aks (pojav norv. "Lafteverk"-sanha). Saumad ühtenzoitmaha kehkran staučan sijas tehtas «"norvegišt zamkad"» — nece om tilgunvuitte heitand peittud čokkoiduzpiden da pazanke. Pol'brusad napridas tehta parzišpäi 40-50 sm poikheze da sen enamba, miše lujeta effektad.
Pol'brus tegese pardespäi kaksiden sel'gmaiden vastal'žel pilindal piloramas. Vai vesttas vai haugaidas čurid kirvhel, no nece azj om jügedamb. Sadud sel'gmal ottas seinid, aidoid. Pol'brusan pol'kehkrid pindoid kordäs, a lapakoid pindoid vol'däs elektrovolimel siledaks-vauktaks.
Jäl'ghine pord om pol'brusoiden panend strubaks. Ümbriratud parz' pandas alahaižel pardel, azotadas molembid parzid lapakoil čuril. Sid' pirtas pirdjäižel parden paza, pazad tehtas kädel eriližel kirvhel — "vestimel (kokšal)". Muga pol'brusad išttas toine toižel kinktas, paza om levedambaine i voib panda äi lämudenpidajad materialad. Sauvomha saumad zamkha, sauman ühtenzoitusen sijad märitas da pirtas äi kerdoid, ottas pumaterialad tautal läz staučan nägud, a sid' märitas da pirtas möst trapecijanvuiččid pirdoid, muga zamkan kontur tuleb-ki. Kirvhel ottas tilgunvuittušt zamkad, sen pindoid siledoittas. Ku zamk om vaumiž, ka tehtas üks' da enamba peittud pid ühtenzoitmaha ližaks alembaižen pardenke. Pid tehtas kovas puspäi, ottas tautal kaks' süvendust vastaiti, sid' čokkoidas pid miččehe taht pardhe (paremba alahaižhe). Südäiseiniš panda pid eile tarbhaižust. Mugoine piden panend ližadab pertile kovut da lämuzizoläcijad.
Lugetas, miše «norvegine zamk» om paremb «kehkert staučad». Struban kuivamižen da ištmižen aigan se om kuti tilguiš, ned ei antkoi parzile käroutas ičeze südäikingitesišpäi. Aigan mändes zamk vaiše vahveneb.
Kanadine sauvondan mahtuz.
"Kanadižen sauvomižen" aigan parzid ühtenzoittas korktan tarkoiktusenke, piluid parziden keskes eile, stauč om trapecijanvuitte, seinäd nägudas järghižeks massivaks, lämudenpidajad materialad irdalpäi nägu ei. Parzid kingitamha kävutadas erilišt znamastuzladlust. Lämudenpidai material sijadase pidust' part izoliruindkanalas. Kaik londuseližed parden kandelmused jättas, se andab kaikuččele pertile, kaikuččele seinäle toštmatomut da individualižid pirdoid. Parziden saumoiden ühtištoitused venudas kinktašti, eile millimetrad-ki piluid, se om punsauvojan parahim maht. Parziden ičeze jüguz kinktoiden ühtištoitusidenke anttas pertile vahvut da varmdust. Pun kova irdkaičendšoid (irdaližed 3-5 sm) om necen tehnologijan eriližuz, sen tagut seinäd ei kül'menzoikoiš läbi pakaižen aigan da seištas pit'kembaks strokuks. Kaitud pun pind fil'truib il'mad oikti, sädab hüväd mikroklimatad sauvusen südäimes, andab kezal — vilud, tal'vel — lämäd. Sen ližaks mugoine pumaterial seižub paremba ümbrišton painut vaste, vilik da senüt ei tulgoi, pu ei siništu, sen struktur vajehtase vähän päiväižen ul'traruskedsinižiden sädegiden painmižen al (londuseline kaičendšoid om olmas).


Kongon Tazovaldkund.
Kongon Tazovaldkund (franc. "République du Congo"), om ekvatorialine valdkund Keskafrikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Brazzavil'.
Istorii.
Vozil 1885-1947 nügüdläižen Kongon Tazovaldkundan territorii oli Francijan Ekvatorialižen Afrikan palaks.
Vl 1960 elokun 15. päiväl Kongon Tazovaldkund tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli vl 2002 keväz'kus, se om ottud kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.
Keled.
Valdkundas om üks' oficialine kel' — francijan kel'. Sen ližaks, om 2 muga nimitadud nacijoidenkeskeižiden kontaktoiden kel't: lingala, kongon (kikongo).
Geografijan andmused.
Kongon Tazovaldkund om mavaldkundröunoiš Gabonanke päivlaskmas (röunan piduz — 1903 km), Kamerunanke (523 km) da Keskafrikan Tazovaldkundanke (467 km) pohjoižes, Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke päivnouzmas da suves (2410 km), Angolanke suvipäivlaskmas (201 km). Ühthine röunoiden piduz — 5504 km. Päivlaskmas om 169 km Atlantižen meren randištod.
Valdkundan territorii om Kongo- da Kvilu-jogiden bassein. Kaikiš korktemb valdkundan čokkoim om Nabeb-mägi, 1020 m meren pindan päl.
Klimat om ekvatorialine pohjoižes da subekvatorialine valdkundan suves. Ani kaikes vodes om luja nepsuz. Paneb sadegid 1200-2000 mm vodes. Sulakun lämuz om +26°C, heinkun — +22°C.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, almazad, vas'k, hahktin, cink, uran, raudkivend. Vihmmec katab 70% valdkundan territorijad.
Tobmuz.
Kongon Tazovaldkund om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke da ühten dominirujan partijanke. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident, kudambad rahvaz valičeb 7 vodeks (kahtenz' strok om voimusine). Nügüdläine Deni Sassu-Ngesso-prezident ištub radsijal vspäi 1997. Sikš ku konstitucijad vajehtihe, ka nece om kahtenz' strok.
Valdkundan parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (fr. "Sénat"), se mülüb 72 ühtnijad (heid valitas kuzin kaikuččes agjaspäi niiden suimil 6 vodeks). Alakodi om Nacionaline Suim (fr. "Assemblée Nationale"), se mülüb 153 ristitud (üksin valičemižümbrikospäi, heid kaik rahvaz valičeb 5 vodeks).
Vl 2009 oliba prezidentan järgvaličendad, a parlamentan ühtnijoid valitihe järgkerdan vl 2012.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kongon Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand."
Administrativiž-territorialižikš Kongon Tazovaldkund alajagase 12 agjaha, niiden keskes Brazzavil'-pälidn da Puent Nuar-lidn oma agjoikš. Agjad alajagase kommunihe, a mugažo ümbrikoihe.
Eläjad.
Kongon Tazovaldkundan järedad lidnad (enamba 800 tuh. ristitud, surembaspäi penembha): Brazzavil' (pälidn) da Puent Nuar. Neniš lidnoiš eläb valdkundan ristitišton läz pol't.
Ižanduz.
Vl 2011 Kongon Tazovaldkundan päeksport oli kivivoi, pumaterialad, sahar, kakao da kofe, almazad.


Sel'ktas vedes kala kokib.
«Sel'ktas vedes kala kokib» () om voden 2014 Venäman dokumentaline fil'm, kudamb om fil'mdud vepsän kelel. Om titroid venän kelel. Fil'm om pühätadud kalapüdandale, kudamb om vepsläižiden üks' veroližiš pramozloišpäi.
Fil'm tegi Vepsän kul'tursebran tügespäi. Avtorad oma Larisa Čirkova da Vladimir Slavov. Fil'mas ozutase vepsän kalapüdandan mahtused, tehnikad i m. e.. Sijaližed eläjad vändiba rolid kinolentas; hö elädas/eliba Kaleigas, Toižegas, Kaskeses, Vehkoiš, Šokšus (Karjalan Tazovaldkund) da Ladvas (Leningradan agj).


Baženovan reiting.
«Baženovan reiting» (ven. "„Рейтинг Баженова“") om ekstremaliž-tedonandai TV-oigenduz. Lähtleb «Venäma-2» i «Minun planet» kanaloil vs 2010 kül'mkun 17. päiväspäi. Sen vedai om zoolog i lehtezmez' Timofei Baženov.


Baženov Timofei.
Timofei Timofejevič Baženov (; sünd. 25. viluku 1976, Moskv, NSTÜ) om venämalaine TV-lehtezmez' da zoolog. Hän tegi da vedi ningomad populärižed programad kut «Mecmail'm», «Baženovan sarnad», «Baženovan reiting» da «Miruiden soda».


Igor' Strelkov.
Igor' Vselodovič Girkin (; sünd. 17. tal'vku 1970, Moskv, NSTÜ), mugažo om tutab Igor' Ivanovič Strelkov -psevdonimanke (ven.: "Игорь Иванович Стрелков") om Doneckan Rahvahaližen Tazovaldkundan enzne voinšingotai. Vn 2014 severdan-se kun joksten (sulaku — eloku) hän oli rahvahan toračuiden (polkmehiden) pämehen Slavänsk-lidnas i «rahvahan milicijan» Doneckas ezinenas. Jäl'ges satusetont voinoperacijad Slavänskas da Doneckas ajoi Moskvha. Hänen joukun 52 toračunke tulend tegihe sodan zavodindan päsüks Ukrainas.
Vn 2014 15. päiväl sulakud Ukrainan varuitomuden radnikoičend zavodi kriminališt azjad Strelkovad vaste massižen rikondan i diversižiden tegendoiden organizacijan tagut.


Kanoe Pessespäi.
Kanoe Pessespäi om kaikiš amuižemb karbaz mail'mas. Se om löutud vl 1955 Pesse-žilos läz Hogeven-lidnad sokahas mahuses. Radiouglerodižen metodan mödhe se datiruiše ümbri 8200 — 7600 vodes e.m.e. Kanoen suruded oma 298 sm x 44 sm. Veneh om tehtud pedajaspäi, kudamb oli ümbriradud kirvhil olakivespäi vai pedran sar'višpäi. Veneh oli kävutadud hätkeližen aigan joksten, a jäl'ghe sid' oli upotadud soho.
Nügüd' kanoe om seižutud Drenten muzejas Assen-lidnas.


Kiribati.
Kiribati, täuz' oficialine form — Kiribatin Tazovaldkund (kirib. "Ribaberiki Kiribati", angl. "Independent and Sovereign Republic of Kiribati"), om valdkund Valdmerimaiš. Se om üks'jäine sijatud nellil šurupoliškoil kerdalaz valdkund mail'mas. Edel 1979 vot sen nimi oli Gilbertan Sared'". Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Suvitarav. Paksus mainitadud kartoil Bairiki pälidnaks om Suvitaravan keskuzfartal.
Etimologii.
Valdkundan nimituz om vajehtadud anglijalaine sariden nimi ("Gilbertan sared").
Istorii.
Vn 1979 heinkun 12. päivän Kiribati tedištoiti ripmatomudes Sures Britanijaspäi, sen-žo aigan jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli.
Geografijan andmused.
Kiribati om alangoikaz valdkund, man tobj pala sijadase alemba 5 metrad meren pindan päl. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho Banab-sarel — 81 metrad valdmeren pindan päl.
Londuseližed päresursad — raudasiž-marganckivendod, kobal't, fosforitad; toižed — kala.
Tobmuz.
Kiribati om prezidentiž-parlamentine tazovaldkund kaks'partižen sistemanke.
Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident (kirib. "Beretitenti"). Kaik rahvaz valičeb händast 4 vodeks. Päministran radnikust eile.
Parlament (kirib. "Maneaba ni Maungatabu") om üks'kodine. Sen ühtnijad oma 42 deputatad valdatusidenke 4 vodeks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kiribatin administrativiž-territorialine jagand."
Kiribatin Tazovaldkundas ičeohjastusen nevondkundad da valičendümbrikod oma kaikuččel elänzoittud sarel, mugoižid om 21. Tarav-sarel om 3 valičendümbrikod. Kaik sared ühtenzoittas 3 joukhu statistikan täht.


San Tome da Prinsipi.
San Tome da Prinsipi, täuz' oficialine form — San Tomen da Prinsipin Demokratine Tazovaldkund (port. "República Democrática de São Tomé e Príncipe" [sɐ̃ũ tu'mɛ i 'pɾı̃sɨpɨ]), om sar'hine valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, kaikiš penemb portugaližkel'ne ma mail'mas dai üks' kaikižiš penembiš valdkundoišpäi ičeze kontinentas. Atlantižen valdmeren Gvinejan laht ümbärdab ühtennimišt sarištod. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om San Tome.
Etimologii.
"San Tome"-nimituz znamoičeb «Pühä Homoi». Portugaližed kolonozirujad anttihe sarele mugošt nint ičeze tulendan aigan.
Istorii.
Vl 1975 heinkun 12. päiväl San Tome da Prinsipi tedoti ičeze ripmatomudes Portugalijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii om väges vs 1990 sügüz'kun 10. päiväspäi.
Geografijan andmused.
San Tome da Prinsipin geografine kart.
San Tome da Prinsipi sijadase 250-300 kilometras Gabonaspäi päivlaskmpolhe. Kogoneb San Tome-sart (48x32 km), Prinsipi-sart (16x6 km) da kuzid penembaižid sarid. Kahtiden suriden sariden keskes om 140 km matkad. Randanpird om 209 km. Ekvatoran pird venub ani läz San Tome-sart suvipoles.
Molembiden vulkanižiden sariden reljef of mägekaz. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Piku de San Tome-mägi (port. "Pico de São Tomé"), 2024 m valdmeren pindan päl.
San Tomen da Prinsipin klimat om meren ekvatorialine, sigäna om neps da upar'. Vodes om üks' vihmsezon, redukun da semendkun keskes. Paneb äi sadegid, 1000-5000 mm man pohjoižpolespäi suvipäivlaskmpolehe. Om kaikenaigaižid jogid, ned jokstas mägilpäi.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, kala, gidroenergii.
Tobmuz.
San Tome da Prinsipin prezidentan pert'kulu.
San Tome da Prinsipi om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident. Rahvaz valičeb händast 5 vodeks, enamba kaht strokud ei sa. Hän paneb päministrad radsijha, no enambuden partijan laskendan sandan jäl'ghe. Päministr paneb radnikusile 14 ministrad.
Prezident voib pästta parlamentad radmaspäi kaikiden partijoiden ezinendan jäl'ghe. Nacionaline Suim voib jätta ohjastust radmata ičeze absolütižen enambuden pätandal — «hondostusen ozutand»:al.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (port. "Assembleia Nacional"), mülüb 55 deputatad-ühtnijad. Heid kaikid rahvaz valičeb 4 vodeks.
Juridižen tobmuden sarakon pä om Ülembaine Käskuzkund.
Vl 2011 (3. sügüz'ku) prezidentan järgvaličendad oliba, a vl 2014 (25. kül'mku) — järgvaličendad parlamentha oliba.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: San Tomen da Prinsipin administrativiž-territorialine jagand."
San Tomen da Prinsipin Demokratine Tazovaldkund alajagase 2 agjaha (provincijha) — San Tomen agj da Prinsipin agj. Agjad alajagase 7 ümbrikho (6 niišpäi oma San Tome-sarel).
Eläjad.
San Tomes da Prinsipiš elädas santomelaižed.
Ristitišton absolütine enambuz (läz 95%) eläb San Tome-sarel.
Ižanduz.
Vl 2012 San Tomen da Prinsipin päeksport oli kakao (36%), časud (17%), kalližarvoižed kived da hobed (12%); toine eksport — kofe, kopr, pal'mvoi.


Kot d'Ivuar.
Kot d'Ivuar, täuz' oficialine nimituz — Kot d'Ivuaran Tazovaldkund (franc. "République de Côte d'Ivoire"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, Atlantižen valdmeren Gvinejan lahten randal. Edel 1986 vot Kot d'Ivuaran nimitihe Elefantanlun Randan Tazovaldkund:aks. Pälidn om Jamusukro.
Istorii.
Vl 1960 elokun 7. päiväl Kot d'Ivuar tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Voziš 2002-2007 kaks' Rahvahanikoiden sodad oli valdkundas.
Jäl'gmäine Konstitucii om hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 2000 kezan aigan.
Geografijan andmused.
Kot d'Ivuar om mavaldkundröunoiš Liberijanke (röunan piduz — 716 km) da Gvinejanke (610 km) päivlaskmas, Malinke (532 km) da Burkina Fasonke (584 km) pohjoižes, Gananke päivnouzmas (668 km). Ühthine röunoiden piduz — 3110 km. Randanpird om 515 km.
Reljef om tazo, pohjoižes om platoid. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Mont Nimba-mägi, 1752 m valdmeren pindan päl.
Kaikiš pidembad joged oma Sasandr, Bandam da Komoe. Kaik ned oma kos'kekahad da kožudas laivoiden ujumha ei edemba mi 65 km mererandpolelpäi.
Klimat om ekvatorialine suves da subekvatorialine pohjoižemb. Suves om tropižid mecoid, savannad enambištudas man pohjoižes da keskuses. Vihmoiden sezonan aigan paneb sadegid 1100 mm pohjoižes da 5000 mm suves.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, almazad, metallad (mangankivend, raudkivend, kobal't, boksitad, vas'k, kuld, nikel', tantal).
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, hän om armijan päkäsknik da paneb päministrad radsijha, hänele sab säta käskusid. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks. Varaprezident om Nacionaližen Suiman pämez'.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée Nationale"). Kaik rahvaz valičeb sen 225 ühtnijoid 5 vodeks üks'mandatižiš valičemižümbrikoiš.
Järgenduseližed valičendad parlamentha oliba vl 2010 kül'mkun 28. päiväl. Prezidentad valitihe järgenduseližen kerdan vl 2011 tal'vkun 4. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kot d'Ivuaran administrativiž-territorialine jagand."
Vspäi 2011 Kot d'Ivuaras om 14 ümbrikod, 2 niišpäi oma avtonomižed lidnad. Toižed 12 ümbrikod alajagase 31 agjaha (regionha), agjad — 95 departamentha. Departamentad alajagase 495 subprefekturha.
Eläjad.
Kot d'Ivuaran kaikiš suremb lidn da ižandusen pälidn om Abidžan. Toižed sured lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Buake, Daloa, Jamusukro (pälidn), Korogo.
Ižanduz.
Vl 2009 Kot d'Ivuaran päeksport oli kakao (33%), kivivoi (17%); toine eksport — kofe, pumaterialad, puvill, parfümerii, cement, bananad, ananasad, kala, pal'mvoi.


Suviafrikan Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand.
Homaičendad.
*


Vologdan pörutügitegim.
Vologdan pörutügitegim vai SAS «VPT» (,) om Venäman pörutügitegmišton üks' kaikiš surembiš edheotandoišpäi, sijadase Vologdas. Se om kaikiden konstruktivižjonoiden pörutügiden ezinenahine tegii. Enamba 1 mln pörutügid kus (2018), enamba 3 tuhad radnikoid vl 2013.
Pädirektor, sid' direkcijan ohjandai — Aleksandr El'perin vspäi 1994. Tegimen direktor — Aleksei Mel'nikov vspäi 2005.
Enzne.
Vn 1967 4. päiväl uhokud oti Käsköd № 102 Valdkundaližen pörutügitegimen sauvondas Vologdha varatoitamha Volgan avtotegint komplektacijan tegesil Čerepovecan metallaspäi. Ezmäižen Vologdan pörutügen pästandan oficialine dat om vn 1971 26. viluku. Vl 1971 uhokun augotaden Vologdan VPT oigendaškanzi ičeze produkcijad Tol'jatti-lidnan avtotegimhe kaikenaigaižikš.
Vn 1971 sügüz'kus tegim pästi ičeze ezmäine million pörutüged. Vl 1975 VPT-23 pörutügiden 13 tipale anttihe valdkundališt Hüvän Ladun znamad. Vn 1981 12. päiväl keväz'kud Valdkundaline pörutügitegim № 23 sai ičeze ezmäšt arvlahjad — Radoližen Rusttan flagan ordenad.
Vl 1994 vajehtihe edheotandan formad, se sai nügüdläšt nimed.
Massinformacijan sarak.
Vs 1972 redukun 26. päiväspäi pästtas tegimes ičeze maksutont «Vologdan pörutügi»-lugendlehtest ().


NGC 172.
NGC 172 (vai "PGC 2228") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1886-ndel vodel.


NGC 173.
NGC 173 (vai "UGC 369"; "PGC 2223") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1790-nden voden tal'vkul.


Messier 77.
Messier 77 (vai "NGC 1068") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1780-nden voden redukul.


NGC 245.
NGC 245 (vai "UGC 476"; "PGC 2691") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1785-nden voden redukul.


NGC 244.
NGC 244 (vai "PGC 2675") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1785-nden voden tal'vkul.


NGC 239.
NGC 239 (vai "PGC 2642") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1886-ndel vodel.


NGC 217.
NGC 217 (vai "PGC 2482") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1785-nden voden kül'mkul.


Reigan Ronal'd.
Ronal'd Uilson Reigan (; sünd. 6. uhoku 1911, Tampiko (Illinois), AÜV — kol. 5. kezaku 2004, Los Andželes, Kalifornii, AÜV) oli 40. AÜV:oiden prezidentan (1981—1989) da 33. Kalifornijan pämehen (1967—1975). Hän oli ranu mugažo akt'oran enččel.


NGC 171.
NGC 171 (vai "NGC 175", "PGC 2232") om galaktik Kitan tähthištos. Objekt om avaitud 1784-nden voden redukul.


Indine valdmeri.
Indine valdmeri om koumanz' surtte Man valdmeri, se kattab planetan vedenpindan läz 20%.
Valdmeren pind — 76,17 mln km².
Necen valdmeren kaikiš süvemb čokkoim sijadase Zondkurnus (7258 m).
Indižen valdmeren meriden, lahtiden da sal'miden pind — 11,68 mln km² (15% valdmeren kaikes pindaspäi), mülü — 26,84 mln km³ (9,5%).
Levitadud pidust' valdmeren randištod mered da pälahted (častomaraižen mödhe): Rusked meri, Arabijan meri (Adenan laht, Omanan laht, Persijan laht), Lakkadivan meri, Bengalijan laht, Andamanan meri, Timoran meri, Arafuran meri (Karpentarii-laht), Sur' Avstraline laht, Mousonan meri, Deivisan meri, Ühtištusen meri, Kosmonavtoiden meri (nell' jäl'gelišt mert erašti mülütadas Suvivaldmerhe).
Erased sared — ozutesikš, Madagaskar, Sokotr, Mal'divad — oma amuižiden kontinentiden paloikš, toižed oma vulkanižen augotižlibundanke — mugoižed oma Andamanan, Nikobaran sared, Karačunan sar'. Madagaskar om Indižen valdmeren kaikiš suremb sar', sen pind — 590 tuh. km². Toižed kaikiš surembad sared, sen ühtes sarištod-ki: Tasmanii, Šrilank, Andamanan sared, Komoran sared, Maskarenan sared (Reün'jon, Mavrikii).
Tarbhaižed kaivatused.
Kivivoi da londuseline gaz oma Indižen valdmeren kaikiš znamasižembad kaivatused. Niiden löudmižsijad oma meriden šel'fas: Persijan da Suecan lahted, Bassan sal'm, läz Indostan-pol'sart.
Kaivandod — il'menit, monacit, rutil, titanit, cirkonii — sadas Indijan, Mozambikan, Tanzanijan da Suviafrikan Tazovaldkundan mererandištoišpäi, Madagaskar- da Šrilank-sarišpäi.


Mad'jaran kel'.
Mad'jaran kel' (ičeze nimituz om "magyar nyelv, magyar") om valdkundkel' Mad'jaranmas. Se om suomalaiž-ugrilaine kel', Madjaranman rahvahan kel'.
Regulirui organizacii om Mad'jaranman Tedoakademijan kelentedon institut.
Geografii.
Mad'jaran kelen levigandmižavaruden kart Evropadme.
Regionaline vai taholine status om Serbijas (Vojevodinan agj), Romanijas (Transil'vanii) da Ukrainas (Karpatoidentagaine agj). Mad'jaran kel' om EÜ:n üks' oficialižiš kelišpäi. Mugažo äi mad'jaran kelen pagižijoid om Slovakijas, Avsrijas, Horvatijas da Slovenijas.
Pagižijoiden lugu.
Pagižijoiden lugu kaikes mirus om läz 14 millionad ristitud.
Mad'jaran kirjamišt.
Mad'jaran keles om 44 kirjamed latinan kirjamišton pohjal, 4 niišpäi (Q, W, X, Y) kävutadas verhiden keliden sanoid kirjutamha vaiše.


Mali.
Mali, täuz' oficialine nimi om Malin Tazovaldkund (franc. "République du Mali"), — mererandatoi valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Bamako. Edel 1958 vot Malid nimitihe Francižeks Sudanaks.
Istorii.
Vl 1960 sügüz'kun 22. päiväl Mali tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Sodakukerdused oliba vozil 1968, 1991, 2012 (2 kerdad: keväz'kus da tal'vkus).
Jäl'gmaine Konstitucii om hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 1992 vilukun 12. päiväl. Se om väges vn 2013 vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Mali om mavaldkundröunoiš Alžiranke pohjoižpäivnouzmas (röunan piduz — 1376 km), Nigeranke päivnouzmas (821 km), Burkina Fasonke suvipäivnouzmas (1000 km), Kot d'Ivuaranke suves (532 km), Gvinejanke suvipäivlaskmas (858 km), Senegalanke päivlaskmas (419 km), Mavritanijanke lodehes (2237 km). Ühthine röunoiden piduz — 7243 km. Mali om mererandatoi valdkund.
Valdkund sijadase tazangištol 200-500 m korktusil. Väghine mahuz om päivlaskmas, Sahelin zon om man keskuses, no letetazangištod enambištudas (60-65% man territorijad). Man pohjoine om Sahar-letetazangišton pala.
Kaikiš korktemb čokkoim om Gombori Tondo-mägi, 1155 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb om Senegal-jogen tazopind, 23 m meren pindan päl.
Senegal- da Niger-joged oma kaikiš pidembad laivoiden täht.
Klimat om subekvatorialine man suves (tradicionine valdkundan keskuz), man pohjoižes tropine kuiv klimat om. Voden aigan kesklämuz vajehtab vähän, se om +28...+29°C.
Londuseližed pävarad oma kuld, fosforitad, uran; toižed varad — raudkivend, cink, vas'k, boksitad da gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, hän paneb päministrad radsijha, päministr jo formuruib ohjastust. Prezidental om oiktuz heitta parlamentad. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks. Ühten kahtenden strokun om voimuz.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée Nationale"). Kaik rahvaz valičeb sen 147 ühtnijoid 5 vodeks (ezivaličendoiden aigan vl 2007 sen ližaks 13 valitihe verhiš maiš).
Malin parlamentan järgvaličendad oliba vl 2013 tal'vkun 15. päiväl. Prezidentad valitihe järgkerdan vl 2013 elonkun 11. päiväl. Kahtenden valičemižetapan aigan olnu päministran enččel Ibragim Bubakar Keita sai 77,61%.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Malin administrativiž-territorialine jagand."
Mališ om 8 agjad da üks' pälidnaine ümbrik (Bamako). Agjad alajagase 49 ümbrikho (fr. üks'lugu "cercle"). Agjoiden ümbrikod da pälidnaine ümbrik alajagase 703 kommunha.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Sikaso, Kajes, Kulikoro, Segu, Mopti, Gao.
Ižanduz.
Malin päeksport om puvill, kuld; toine eksport — fruktad, afrodeziakad.


Lukašenko Aleksandr.
Aleksandr Grigor'jevič Lukašenko (,; sünd. 30. eloku 1954, Kopis', Vitebskan agj, Vaugedvenäman NST, NSTÜ) om nügüdläine Vaugedvenäman prezident. Radab videnden strokun jäl'geten (vs 1994 heinkun 20. päiväspäi; videnz' strok — vn 2015 redukun 11. päivän valičendoiden jäl'ghe).


Obrazcova Elena.
Elena Vasil'jevna Obrazcova (; sünd. 7. heinku 1939, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 12. viluku 2015, Läipcig, Saksonii, Saksanma) oli sur' venälaine operpajatai (meccosoprano).
Obrazcovad lugetas nügüd'aigan ühteks kaikižiš znamasižiš meccosopranoišpäi. Hän oli Venäman NFST:n (1973) da NSTÜ:n (1976) rahvahanartistan, «Kuldaline Verdi»-premijan da Leninan premijan laureatan dai Socialistižen radon vägimehen (1990). Sai mugažo «Edessatuseks Tatanman edes»-ordenad (2000).
Biografii.
Elena oli sündnu Leningrad-lidnha. Läksi mehele kahten kerdan. Vl 1966 hän sünduti üks'jäižen Elena-tütren, Elena om Montserrat Kabal'jen openikan. Tähäsai elädas Aleksandr-tütrenpoig da Elija-tütrentütär.
Vn 2014 kül'mkun keskespäi sädihe Elenale tervehtamišt Läipcigan läžundkodiš, kus sättui donor oli löudnus. Sigä tehtihe operacijad luaivoiden vajehtuses. Operacii jäi effektata, sikš miše 75-voččen pacientkan vägitoi organizm ei reagiruind kut pidiži. Koli pit'kan läžundan jäl'ghe Läipcig-lidnas.


Markova Rimma.
Rimma Vasil'jevna Markova (; sünd. 3. keväz'ku 1925, Čurino-žilo, Samaran gubernii, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 15. viluku 2015, Moskv, Venäma) oli venämalaine i nevondkundaline teatran da kinon aktris. Oli Venäman rahvahanartistan (1994).
Vändi teatras lapsessai. Vll 1945—1947 openzihe Vologdan dramatižen teatran studijas ühtes Leonid Markov-vellänke, kudamb tegihe mugažo akt'oraks. Fil'mzihe äi kerdad kinos (enamba 80 rolid), TV-reklamas.
Rimma oli lähtnu mehele koume kerdad. Tat'jana-tütär (sünd. 1961) om kahtendes naimiželospäi, Födor-tütrenpoig (sünd. 1995).


Pekin.
Pekin (, pin'jin': "Běijīng", sanasanhal'ne känduz «pohjoine pälidn») om Kitain pälidn, keskuzalištusen lidn.
Pekin om valdkundan politikan, kitaižen kul'turan da ižandusen innovacijoiden keskuz.
Vl 2008 lidn vastsi Kezaližid Olimpiadvändoid, vl 2022 linneb vedada Tal'veližid Olimpižid Vändoid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 43 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Se om maröunoiš Hebei-provincijanke koumil polil da Tän'czin'-lidnanke suvipäivnouzmpolel.
Pekin jagase 14 rajonha da 2 makundha. Ned alajagasoiš 273 pen'he administrativižhe ühtnikha (125 irdankomitetad, 119 žilod, 24 volostid, 5 nacionališt volostid).
Transport.
Pekin om valdkundan kaikiš suremb raudte- da avtoteiden sol'm. Kaikiš suremb rahvahidenkeskeine "Šoudu"-lendimport (znamoičeb «pälidn»;, "PEK") om lidnas, mugažo 5 sodalendimportad oma olmas.


Malavi.
Malavi, täuz' oficialine nimi om Malavin Tazovaldkund (angl.: "Republic of Malawi", njandž.: "Dziko la Malaŵi"), om valdkund Päivnouzmafrikas. Edel 1964 vot nimitihe Njasalend:aks (angl. "Nyasaland"). Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Lilongve.
Istorii.
Vl 1964 heinkun 6. päiväl Malavi tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Jäl'gmaine Konstitucii tuli väghe vl 1995 semendkun 18. päiväl.
Geografijan andmused.
Malavi om mavaldkundröunoiš Tanzanijanke pohjoižes (röunoiden piduz — 475 km), Mozambikanke suvipäivnouzmas da suves (1569 km), Zambijanke päivlaskmas (837 km). Ühthine röunoiden piduz om 2881 km. Malavi om mererandatoi valdkund.
Saum vezid om 24 404 km², kuivman pind — 94 080 km².
Valdkund sijadase mägil Njas- (Malavi)-järves ümbri. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Mulanje-mägi, 3002 m valdmeren pindan päl. Njas-järvespäi Šire-jogi lähteb, se lankteb Zambezi-joghe Mozambikan territorijal.
Klimat om ekvatorialine mussonine, vihmakahan kezanke (kül'mku-keväz'ku) da kuivan tal'venke. Mägil paneb 2500 mm sadegid vodes, alangoil — 750-1000 mm. Kesklämuz, sättundha, kezal 20° da 27°C; tal'vel (heinku) — +14° da +19°C. Tal'vel korktusil ülemba 2000 m voib panda lunt.
Londuseližed pävarad oma kivihil', raudkivend, boksitad (kaik ned jättas muite), urankivend, mec, gidroenergii, väghine mahuz.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om ohjastusen-ki pämez' da paneb sen ministrid radsijha. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (193 ühtnijad), hot' Konstitucijan mödhe voib olda völ Senat 80 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb deputatoid 5 vodeks.
Malavin järgeližed Pävaličendad oliba vl 2014 semendkun 20. päiväl. Nügüdläine prezident om Piter Mutarika (sai 36,4%).
Käskuzkundaline tobmuz om saudud Anglijan ozutesen mödhe.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Malavin administrativiž-territorialine jagand."
Malaviš om 28 ümbrikod (angl. "district"), niid ühtenzoittas 3 regionha: Pohjoine (6 ümbrikod), Kezkuzline (9 ümbrikod) da Suvine (13 ümbrikod). Ümbrikod alajagase 110 administrativižhe rajonha vai 250 küläkundha.
Eläjad.
Nene heimod elädas Malaviš (pala vl 2008): malavilaižed — 60% (čevalaižed — 32%, njadžalaižed — 6%, tumbukalaižed — 9%, mangandžalaižed da toižed), lomvelaižed — 18%, jaolaižed — 13%, ngonilaižed — 5%; evropalaižed da indijalaižed — elädas lidnoiš.
Malavin sured lidnad (enamba 700 tuh. ristitud vl 2008, surembaspäi penembha): Lilongve (pälidn) da Blantair.
Ižanduz.
Vl 2012 Malavin päeksport oli tabak (61%); toine eksport — čai (6%), sahar (6%), puvill (2%), arahis (2%), urankivend (0,7%), pumaterialad (0,6%).


Keskafrikan Tazovaldkund.
Keskafrikan Tazovaldkund, se om täuz' oficialine nimi (lühüdas KAT; fr.: "République centrafricaine", sango: "Ködörösêse tî Bêafrîka"), om mererandatoi valdkund Keskafrikas. Vozil 1903-1964 nimitihe Ubangi Šari:kš (kahtiden röunatajiden jogiden nimiden mödhe). Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Bangi.
Istorii.
Vl 1960 elokun 13. päiväl Keskafrikan Tazovaldkund tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmaine Konstitucii tuli väghe vl 2004 tal'vkun 5. päiväl (vn 2010 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Keskafrikan Tazovaldkund om mavaldkundröunoiš Čadanke pohjoižes (röunoiden piduz — 1197 km), Sudananke pohjoižpäivnouzmas (483 km), Suvisudananke päivnouzmas (682 km), Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke suves (1577 km), Kongon Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas (467 km), Kamerunanke päivlaskmas (797 km). Ühthine röunoiden piduz — 5203 km.
Valdkund sijadase lainhekahil mägitazangištoil 600-900 m korktusil Kongo-jogen da Čad-järven basseinoiden keskes. Kaikiš korktemb čokkoim om Ngui-mägi, 1410 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb om Ubangi-jogen kendäk, 335 m, läz röunad KDT:nke.
Klimat vajehtase suvipäivlaskmpolespäi pohjoižpäivnouzmpolehe, suvižiš tropižiš mecoišpäi savannha. Pohjoižel paneb 1250 mm sadegid vodes, a suvel — 1900 mm, no suves om kuiv sezon (tal'vku da viluku). Voden kesklämuz om 25°-27°C.
Londuseližed pävarad oma almazad, urankivend, kuld, kivivoi, mec, gidroenergii.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks, ühten kahtenden strokun om voimuz.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (fr. "Assemblée nationale"). Kaik rahvaz valičeb 105 ühtnijoid 5 vodeks.
Keskafrikan Tazovaldkundan järgeližed Pävaličendad oliba vl 2011 vilukun 23. päiväl. Enzne Fransua Bozize-prezident sai 66,08% da ohjandi kahtenden strokun, ika vl 2013 keväz'kus sodakukerduz tegihe, sen jäl'ghe hän pageni maspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Keskafrikan Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand."
Keskafrikan Tazovaldkundas om 16 prefekturad (fr.: "préfectures", sango: "kodoro kômanda-kôta") da üks' pälidnaine avtonomine Bangi-kommun (fr.: "commune autonome", sango: "kôta-gbata"). Prefekturad alajagase 71 subprefekturha.
Eläjad.
Keskafrikan Tazovaldkundan toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vl 2005): Bimbo, Mbaiki, Berberati, Kaga Bandoro.
Ižanduz.
Vl 2012 Keskafrikan Tazovaldkundan päeksport oli almazad tegimišton täht (57%) da mec (29%); toine eksport — elektroladimed (2%), kofe (2%), bananad (1%).


Sal'vador.
Sal'vador, täuz' oficialine form — El' Sal'vadoran Tazovaldkund (isp.: "República de El Salvador"), om kaikiš penemb da tihedašti elänzoittud valdkund Keskuzamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om San Sal'vador.
Etimologii.
Valdkundan nimituz ispanijan kelel ("El Salvador") znamoičeb «Sünd».
Istorii.
Vl 1821 sügüz'kun 15. päiväl Sal'vador tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vl 1983 (vn 2003 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Sal'vador om mavaldkundröunoiš Gondurasanke (röunan piduz — 342 km) pohjoižes da päivnouzmas, Gvatemalanke (203 km) päivlaskmas. Ühthine röun kuivmadme — 545 km. Valdkundan suvižed randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird om 307 km.
Sal'vadoran territorijan tobj pala om sättud vulkanoil mägišt 600-700 m korktusil meren pindan päl väghižen mahudenke. Valdkundal om kaks' vulkanoiden čepid — pohjoine da suvine. Manrehkaidused oma paksud. Kaikiš korktemb čokkoim om El'-Pital'-mägi, 2730 m valdmeren pindan päl. Kaikiš znamasine Lemp-jogi jokseb man pohjoižespäi süvedme (450 m) alangodme. Tünen valdmererandaline alangišt om 10-30 km levette.
Randišton klimat om tropine, mägištol om ven klimat. Kaikuččen kun kesklämuz om +25...+29°C randištol, +23°C mägištol. Semendkul-redukul paneb sadegid, kül'mkul-sulakul om kuiv sezon. Vodes voib panda sadegid 2000 mm:hasai, läz kaikuttušt vot se veb sur'vedennoks.
Londuseližed pävarad oma raudkivend, vas'kkivend, boksitad, kuld; toižed oma cink, hobed, platin, hahktin, artut', granit, mramor, mouckivi.
Tobmuz.
Sal'vador om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om ohjastusen pämez' da armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks, kahtenden strokun voimuseta. Ministrad da varaprezident oma abuiš prezidental.
Parlament om üks'kodine Käskusenandai Suim (isp. "Asamblea Legislativa"), sen 84 ühtnijoid mugažo rahvaz valičeb 3 vodeks.
Ülembaine Käskuzkund om käskuzkundaline tobmuz, se kogoneb 15 sudijad.
Parlamentan järgvaličendad oliba vl 2012 keväz'kun 10. päiväl. Prezidentad valitihe vl 2014 (2. uhoku — ezmäine pordaz, 9. keväz'ku — kahtenz' pordaz), nügüdläine Sal'vador Sančes Seren-prezident sai 50,11%.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Sal'vadoran administrativiž-territorialine jagand."
Sal'vador alajagase 14 departamentha (isp. "departamento"). Departamentad alajagase municipijoihe (niid om 262) (isp. "municipio").
Eläjad.
Sal'vadoran toižed sured lidnad (enamba 200 tuh. ristitud vl 2007, surembaspäi penembha): Santa Ana, Sojapango, San Migel'.
Ižanduz.
Vl 2012 Sal'vadoran päeksport oli erazvuiččed sobad (läz 40%), sahar da magedad jomad (6%), elektrokondensatorad (6%), kofe (5%); toine eksport — raudtegesed (2%), kivivoin ümbriradmižen produktad (2%), kuld (1%), spirt, elektruz, zelläd; tošteksportan tavarad.


Sent Kits da Nevis.
Sent Kits da Nevis, täuz' oficialine form — Sent Kitsan da Nevisan Federacii (angl.: "Federation of Saint Kitts and Nevis" vai "Federation of Saint Christopher and Nevis"), om sar'hine valdkund Kariban meren päivnouzmpoles. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Baster.
Sent Kitsan da Nevisan Federacii om kaikiš penemb Amerikan da Päivlaskmaižen šurupoliškon valdkund ičeze pindan dai ristitišton mödhe.
Istorii.
Vl 1983 sügüz'kun 19. päiväl Sent Kits da Nevis tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Sent Kitsan da Nevisan kart.
Sent Kits da Nevis sijadase kahtil saril vulkanižen augotižlibundanke — Sent Kits da Nevis. Valdkundan pind om 261 km², sidä kesken Sent Kits — 168 km², Nevis — 93 km². Narrouz-sal'm erigoitab sarid toine toižespäi, se om 3 km levette. Korallrifad ümbärtas muugotid sarid.
Valdkund om meriröunoiš Sen Bartel'minke (Francijan merentagaine territorii) pohjoižpoles, Antiguan da Barbudanke päivnouzmpoles, Montserratanke suvipäivnouzmpoles (Suren Britanijan merentagaine territorii), Sint Estatiusanke (Alamaiden merentagaine territorii) lodehes. Ühthine randanpird om 135 km. Ei ole röunoid madme.
Kaikiš korktemb čokkoim om sambnu Ljamuig-vulkan (1156 m) Sent Kits-sarel. Nevis-saren kaikiš korktemb čokkoim om ühtennimižen Nevis-vulkanan pä (985 m). Tropine mec otab 17% valdkundan territorijad.
Klimat om tropine passatine, neps da räk. Kun keskmäine lämuz om +26°C. Paneb sadegid 1500 mm (alangištoil) da 3700 mm (mägil), tazomäras vodes ümbri.
Londuseližed varad oma kala, väghine mahuz, keitandsol, lete, gravii, kived.
Tobmuz.
Ohjandusen form om parlamentine monarhii, federacii parlamentižen demokratijanke konstitucižen monarhan ohjandusen al, äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om Suren Britanijan Elizavet Toine-kunigaznaine, hän paneb radnikusele jenaral-gubernatorad. Jenaral-gubernator paneb ministrid päministran nevondan mödhe. Parlamentan ezipartijan lider tegese päministraks.
Federaline parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (angl.: "National Assembly") 15 ühtnijanke (11 — kaik rahvaz valičeb, 3 — jenaral-gubernator paneb, 1 — enzne valdkundmez'). Heiden valdatusiden strok om viž vot. Sen ližaks ičeze parlament om Nevis-sarel 8 ühtnijanke.
Järgenduseližed pävaličendad parlamentha oliba vl 2015 uhokun 16. päiväl. Timoti Harris radab päministran vs 2015 uhokun 18. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Sent Kitsan da Nevisan administrativiž-territorialine jagand."
Sent Kits da Nevis alajagase 14 tulendha (angl. "parish"), 9 niišpäi oma Sent Kitsal da 5 — Nevisal.
Eläjad.
Sent Kitsas da Nevisas elädas kitsalaižed vai nevisalaižed.
Toižed lidnad enamba 1 tuh. ristitud oma Sendi Point Taun (kahtenz' surtte pälidnan jäl'ghe) da Sent Pol Kapister Sent Kits-sarel, a mugažo Čarlstaun, se om kaikiš järedamb Nevis-sarel.
Ižanduz.
Turizm, elektrotehnine tegimišt, madaliden valdkundmaksoiden zon da maižanduz (saharrogon da puvillan kazvatuz) oma Sent Kitsan da Nevisan ekonomikan päsarakod.
Vl 2010 eksport valdkundaspäi oli radiopalad (23%), radiooigendimed (20%), palad elektrolikutimiden täht (15%), toine elektroladimišt (15%); toine eksport — pened punolendimed (4%, 2 tonnad penemb jügutoitmižvoindanke), ehtatimed (3%), olud da alkogoližed jomad (3%). AÜV oma pätorguindühtnijaks (eksportan dai importan läz pol't).


Ruand.
Ruand, täuz' oficialine nimi — Ruandan Tazovaldkund (ruand.: "Republika y'u Rwanda", angl.: "Republic of Rwanda", fr.: "République du Rwanda"), om valdkund Päivnouzmafrikas, ani suvipolehe ekvatoralpäi. Sen päine da kaikiš suremb Kigali-lidn sijadase valdkundan keskuses.
Istorii.
Vl 1962 heinkun 1. päiväl Ruand tedoti ripmatomut Bel'gijaspäi.
Jäl'gmaine Konstitucii tuli väghe vl 2003 semendkun 26. päiväl kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.
Vl 1994 genocid oli Ruandas.
Geografijan andmused.
Ruand om mavaldkundröunoiš Tanzanijanke pohjoižes (röunoiden piduz — 217 km), Ugandanke suvipäivnouzmas da suves (169 km), Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke päivlaskmas (217 km), Burundinke päivlaskmas (290 km). Ühthine röunoiden piduz — 893 km. Ruand om mererandatoi valdkund. Saum vezid om läz 5%.
Valdkund sijadase kukhil, toine man nimituz — «Tuhan kukhan ma» (ruand. "Igihugu cy'Imisozi Igihumbi", fr. "Pays des Mille Collines"). Sen kaikiš korktemb čokkoim om Karisimbi-vulkan, 4507 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Rusizi-jogen kendäk, 950 m. Kaikiš suremb Kivu-järv om KDT:nke röunal. Joged oma Nil- da Kongo-jogiden basseinoiš.
Klimat om subekvatorialine neps pehmed, kuivan sezonanke (kezaku-sügüz'ku). Paneb 1000-1500 mm sadegid vodes. Vodenkeskeine lämuz kuidme pälidnas (korktuz 1550 m) om 17°...21°C.
Londuseližed pävarad oma kuld, tinkivend, vol'fram, berillii, londuseline gaz, gidroenergii, väghine mahuz.
Tobmuz.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident, hän paneb ministrid radsijha. Kaik rahvaz valičeb händast 7 vodeks, ühten kahtenden strokun om voimuz. Molembad ohjanduz da parlament sätas käskusid.
Parlament om kaks'kodine Nacionaline Suim (ruand.: "Inteko Ishinga Amategeko"). Üläkodi, Senat (ruand.: "Umutwe wa Sena"), kogoneb 26 ühtnijad, heiden valdatusiden strok om 8 vot. Alakodi, Ezitajiden Kodi (ruand.: "Umutwe w'Abadepite"), mülüb 80 ezitajad-ühtnijad, valitas heid 5 vodeks (53 — kaikel rahvahal, 24 našt — taholižiš nevondkundoišpäi, kaks' ristitud — norištospäi da üks' invalidoišpäi).
Ruandan prezidentan järgvaličendad oliba vl 2010 elokun 9. päiväl. Nügüdläine Pol' Kagame-prezident sai 93,08%, se om hänen kahtenz' strok. Parlamentan järgvaličendad oliba vl 2013 sügüz'kun 16.-18. päivil.
Rahvahaline käskusišt om ottud Saksanman da Bel'gijan ozutesen mödhe.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Ruandan administrativiž-territorialine jagand."
Ruandas om 5 agjad (provincijad) ("intara"). Agjad alajagase 30 administrativižhe rajonha ("akarere"), a ned — sektoroihe.
Eläjad.
Ruandas elädas heimod: hutulaižed — 84% (bantukel'žed), tutsilaižed — 15% (hö oma hamitalaižed), tvalaižed — 1% (pigmejad).
Ruandan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Ruhengeri, Gisenji, Butere.
Ižanduz.
Vl 2012 Ruandan päeksport oli kofe (26%), tin (24%), cirkonii (16%), čai (9%); toine eksport — teraz (2%), koza- da lehmännahkad (2%), lumiavtod da gol'fmašinad (1%).


Liberii.
Liberii, täuz' oficialine nimituz — Liberijan Tazovaldkund (angl. "Republic of Liberia"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, Atlantižen valdmeren randal. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Monrovii.
Istorii.
Vl 1847 heinkun 26. päiväl Liberii tedoti ičeze ripmatomudes AÜV:oišpäi.
Voziš 1989-2003 kaks' Rahvahanikoiden sodad oli valdkundas. Ned mureniba ižandusen läz täuzin.
Vl 1986 vilukun 6. päiväl jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vn 1984 kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Liberii om mavaldkundröunoiš Sjerra Leonenke (röunan piduz — 306 km) lodehes, Gvinejanke pohjoižes (563 km), Kot d'Ivuaranke päivnouzmas (716 km). Ühthine röunoiden piduz — 1585 km. Randanpird om 579 km.
Reljef om tazo läz randištod, madalad mäged oma päivnouzmas. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Vuteve-mägi, 1380 m valdmeren pindan päl.
Kaikiš pidembad joged oma Mano, Loff da Sent Pol.
Klimat om räk ekvatorialine. Valdmererandembaižil tazangištoil om tropižid mecoid. Savannad oma enambuses man päivnouzmpoles. Paneb sadegid 5000 mm randpolel da 1500 mm man territorijan südäimes. Tropižed valeged oleldas semendkuspäi redukuhusai. Kesklämuz om +25°C.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, almazad, raudkivend, kuld, mec da gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident, hän om armijan päkäsknik, ohjastusen pämez'-ki. Prezident paneb ministrid da sudijoid radsijha, hänele sab panda kel'dod parlamentan käskusihe. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 6 vodeks, hänel om ühten kahtenden strokun voimuz.
Parlament om kaks'kodine Käskusenandai Suim. Üläkodi om Senat (angl.: "Senate") 30 ühtnijanke, heiden valdatusiden strok om 9 vot. Alakodi om Ezitajiden Kodi (angl. "House of Representatives"), se mülüb 73 deputatad. Kaik rahvaz valičeb sen ühtnijoid 6 vodeks.
Liberijan jäl'gmäižed pävaličendad oliba vl 2011 redukun 11. päiväl. Prezidentad valitihe kahtendel tural vl 2011 kül'mkun 8. päiväl. Nügüdläine Ellen Džonson-Serlif-prezidentnaine sai 90,7%, se om hänen kahtenz' strok.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Liberijan administrativiž-territorialine jagand."
Liberijas om 15 grafkundad (angl. "county"). Niid alajagadas 90 ümbrikho (angl. "district"), ümbrikoid — roduihe (angl. "clan").
Eläjad.
Liberijan toižed sured lidnad (enamba 30 tuh. ristituid vl 2008, surembaspäi penembha): Gant, Bjukenen, Gbarng, Kakat.
Ižanduz.
Vl 2012 Liberijan päeksport oli röunmaks laivoiden kävutandas (70%), kivivoi (14%), londuseline kaučuk (11%); toine eksport — raudkivend, pal'mvoi, kofe, kakao, almazad, pumaterialad.


Savič.
Savič om ratud kivi mineraližiš materiališpäi. Se om oiktan formanke. Sidä kävutadas sauvondmaterialaks. Savičuid erištadas ičendoiden mödhe: vahvuz, vezivastaižuz, pakaižvastaižuz.
Istorii.
Ani meiden aighasai poltatoi torhuzsavič oli levitadud äjiš maiš. Mugoižhe savičhu ližazihe čaptud ol'ged. Kacmata sihe, polttud savič kävutase sauvomha amussai, ozutesikš, sauvused Amuižegiptas voz'tuhal 3-2 EME. Rusked savič oli tarbhaine Mesopotamijan da Amuižriman arhitekturas, sigä panihe koverikahid konstrukcijoid (bembel'ülähid, hol'vid) savičuišpäi 45x30x10 sm surudel. Savičuiden form Amuižes Rimas oli erazvuitte — oigedsaumnik, koumesaumnik, kehkerform.
Venäs edel savičud kävutihe "plinfad" (ozutesikš, "plinf" lanksi Grazijan Ivanan pähä Sofijan päjumalanpertin sauvomižen kaclemižen aigan Vologdas). Se om leved da hoik savesine plat (plistak) läz 2,5 sm sankte. Sidä tegihe eriližil puformil, kuivazihe 10-14 päiväd, sid' ümbripolttihe päčin südäimes. Äjiden plinfiden pindoil löutas znamoid, niid lugetas tegijan kleimikš.
Venän car'kundas XV. voz'sadassai kävutihe standartišt polttud savičud. Ivanan III-carin aigan Moskvan Kremlin saudud seinäd da pühäpertid oma necen ozuteseks. Mastarid-italijalaižed ohjanziba niiden sauvomišt.
Meiden järgeline savič om oigedsaumaižen formanke sen tagut, miše muga savičud sättub pidamha kädes. Ezmässai XVI. voz'sadal tegihe mugoižid savičuid Anglijas.
Suruded.
Ühthižen standartan savič (muga nimitadud «normaline» vai «norman format» (NF)) tuli Venämha vähemba voz'sadad tagaz — vl 1927. Norman format om 250x120x65 mm irdaližiden suruzidenke.
Tehmižen tehnologii.
Edel XIX. voz'sadad savičuiden tehmižen tehnologii oli primitivine, sihe mülütihe äi käzitöd. Formuihe savičuid kädel, kuivazihe vaiše kezal. Aigaks panihe päčid kuivatud torhuzsavičuišpäi poltamha vaiše formuidud savičuid päčin südäimes.
XIX. voz'sadan keskes sädihe renghatadud päčin poltandan täht, a mugažo lentpressan. Tehmižen tehnik šingotihe edeleze, tehnologii paremboiči kaikuččen kerdan uden tehnikan tuldes. XIX. voz'sadan lopus sauvoškanzihe kuivatezkamerid, sil-žo aigal tegeškanzihe saven ümbriradajid mašinoid.
Meiden aigan kaikenaigaižed edheotandad tehtas enamba 80% kaikes savičuspäi. Niiden keskes om-ki järedoid mehaniziruidud tegimid enamba 200 mln savičud voden keskpästandanke.


Suksed.
Suksed oma ristitun ladluz sirdmahas lumedme da švirgamha hangedme. Ned oma kaks' pit'kad (150-220 sm) puišt vai plastiklaudad nügelzoittud da kätud nenoidenke. Suksid ladeltas jaugoile mädusiden abul. Suksihe mectusen täht villakod-ki sättudas, no nügüdaigaižiden suksiden enambuz küzub eriližid suks'kengid. Suksil štarktes kävutadas niiden ičendan libestuda lumedme.
Istorii.
Tuhad vot edel meiden erad Venäman da Skandinavijan rahvahad kävutihe suksid. Kuvad kall'oiden pindoil todestadas necidä.
Kolan pol'saren suves kävutihe erižpiččid suksid da vaiše üht kokovicad jämha jaugoil, a lühüdal suksel tulkihe. Sil-žo aigal Skandinavijan amuižed eläjad hihtihe ühtenpiččil suksil.
Pohjoižman rahvahad sädihe suksid ičeze sirdmižen aigan viluihe agjoihe, kus pit'k lumekaz tal'v om. Jämha elegiš ristituile pidi sirtas lumedme, sidä oli statjin lujas äi (enamba metrad sankte). Ezmäks sädihe lumikengid — mugoižed ladlused suretas laboiden pindad da kaitas uhkundad lumhe vaste. Erased Pohjoižman igähižed rahvahad kävutihe lumikengid, no ei tenugoi suksid ani edel tedoidajiden tulendad. Ku otta arheologiden löudmižid, ka ezmässai sädihe suksid-lumikengid Altai-mägil da Baikal-järven tahoiš. Edel XVI. voz'sadad meiden erad ned oliba levitadud avaros, ka sil-žo aigal kävutihe hihtandsuksid-ki. Vl 1555 Sur' Olaf-episkop pästi Rimha «Pohjoižman rahvahiden istorii»-kirjan. Hän kirjuti sihe saamelaižiden tal'vmectusen mahtusiš muga: «Haškujad suksil ajadas mecživatoid čuphu, hihtajad suksil kačustadas loden palikoil pedroid, händikahid, eskai kondjid, sikš miše sabutadas kebnas. Živat ei voi joksta lozgom süväd lumedme da uhkub. Pit'kän da väzutoitajan küksendan jäl'ghe hän andase hihtajile kebnašti suksil ristituile».
Toižikš voib olda, suksid sädihe regehe kactes, sikš miše suksed oma regen kebnetud jaugasihe pojavad.
Amussai kävutihe suksid oiktaha hihtamha süväd lumedme mectusen aigan, sodan täht tal'ven arvoimižiš. Kävutand märiči suksiden suruzid, ned oliba lühüdamb (150 sm keskmäras) da levedamb (15-20 sm) nügüdläižidenke rindataden, sättuihe enamba haškumba, mi hihtamha. Nügüd' Venäman päivnouzmpolen kalanikad da mecnikad kävutadas mugoižid lühüdoid da levedoid suksid. Ottud pedran jaugoilpäi hoikal nahkal («kamus»:al) kattas suksiden aluižid kebnendamha likumižen ülezpautetme.
XIX-XX voz'sadoiden röunal hihtandsportad sädihe. Nece om mugoi joud — štarkta suksil pigudehe voibišteldes, ka hüväks meleks muite. Sädihe heredha štargundha sättujid suksid toižiden suruzidenke — 170...220 sm pitte da 5...8 sm levette, ottihe kävutamha armijha nenid suksid. Pidab libutada käzi ülähäks seišti märičemha mugomiden suksiden sättujad pidust. Läz sidä-žo aigad sädihe suks'kaluid-ki (kokovicoid čuburkoidenke). Suks'kalud kebnetas da pigustadas štargundad lujas.
Materialad da tehnologijad.
Seižutadud seinäd vaste nügüd'aigaižed hihtandsuksed mädusidenke.
Amussai tegihe suksid jagamatomiš pulaudoišpäi, tegesil ei olend loštajad irdnägud. XIX-XX. voz'sadoiden röunal hihtandsport šingotaškanzi, kukerduz tegimištos ozaiži, ka suksed toižetihe. Niiden suruded vajehtihe da tegihe standartižikš. Suksiden südäin tegeškanzihe šoidukahan, kävutaškanzihe mašinoid tehmaha niid, sädihe suks'fabrikoid.
Sid' löuzihe plastikmaterialid. Erasil plastmassil om tarbhaižid ičendoid suksihe kävutamha — jädas kuivaks, lunt ei tartu, libestund paremboičese. Ezmäi sädihe suksid plastikaluiženke, sid' plastiksuksid täuzin.
Nügüd'aigan suksiden südäin voib olda palakahan lujas, sikš miše sportindustrii da sportinventarin tegijad anttas äi rahoid tedoidusiden täht. Kävutadas plastikan, pun, ühthesuladusen, palakahan materialan erazvuiččid tipid parahimid suksid tehmaha.
Kävutadas suks'voiškid holitamha suksiden aluižid. Jän da lumen takaidab suksihe sita.
Suksiden tipad.
"Mägisuksed (skibord)" oma laskemhas huzaiten mägipautkilpäi da kävutamha ühtennimižen sportan aigan. Neniden suksiden ülätahkod oma kantoidud metallal travindad vaste koval lumel, mugažo ohjandamižen paremboičemha. Sportan šingotesen aigan mägisuksile andoihe ičeze mädusen variantad: kanduz om fiksiruidud kaiken, eriližed cibletad.
"Hihtandsuksed" oma hihtamha da histimhä lumedme, ladudme, štargumha hangedme. Ned alajagase kahthe sur'he klassha: puspäi da plastikaspäi. Plastiksuksed alajagase aluižen mödhe: iškujan teksturan vai siledan kandonke (kand om suksen pidusen keskpala).
Mädused.
Mägisuksed da niiden mädused (2010).
"Koveritomad mädused" — sädihe ezmäi niid, voib kacta mecnikan suksil. Se om nahkaine vai kanghasine petl' muite, i om kebn čokkoida villakod jaugal sen südäimehe.
"Pehmdad mädused" oma koveritomiden šingotez. Nügüd'aigan pandas mugomid mädusid lapsiden suksiden päle paksus. Petläle ližazihe völ ühten vöhuden, se kabardab jaugan kandon ülähäd, ka ei anda suksele libestuškata jaugalpäi.
"Pol'varmdad mädused" — siš nahkaine petl' om vajehtadud metalližihe kehnuižihe. Suks'keng' toktab kehnuižihe, strop pid'oiteleb kengäd ülähänpäi. Trosut (mugoine metalline punotiž) kävutase vöhuden sijas. Kingitadas trosut bibuhuden abul. Bibuhut kingitase kehnuižiden edehe.
Nene koume ülembakirjutadud mädused oma järgeližiden kengiden täht. Ned oma varmdad, om kebn kävutada niid. Pit'kan aigan pol'varmdad mädused oliba erazvuiččiden valdkundoiden armijoiš. Mugažo edel nügüd'aigaižiden mägisuksiden mädusiden da suks'cibletoiden sädandad kävutihe pol'varmdoid mädusid mägisuksiden päl.
"Varmdad mädused" — niiden kävutades kengän nenad kingitab sukshe varmdas, se azj abutab oigeta suksid paremb. Nügüd' arni nened mädused oma järgeližed kaiktä. Tegimišt pästab koume mädusiden sistemad — "Nordic 75" (oli tetab NSTÜ:s), "SNS", "NNN" da necen uz' "NIS"-versii.
"Mägisuksiden mädused" oma eriližikš. Ned fiksiruidas kengän sukshe täuzin, a se azj om tetpaine, sikš miše sportnikad lasktas mägelpäi surel pigudel, ka oigendamha suksid. Nece om mäduz eriližusenke — kritižen ličendan aigan om voimuz joudutada kengäd sišpäi kaičemha ristitud löumaiš satatesišpäi, katkelmasišpäi.
"Telemark" om pojav mägisuksiden mädusihe. Sil om ičendoid laskemha telemark-stilil.
"Skitur" (angl. «skitour») om varmdan da mägisuksen mädusiden keskes. Se laskeb hihtta üliči pöudos naprindata. Keng' kingitase sukshe vaiše nenal, no om voimuz fiksiruida kandod-ki laskemha mägelpäi. Kritižen ličendan aigan mugažo voimusenke joudutada kengäd mädusespäi (kut mägisuksil-ki).
"Hüppindmädused" — mädusiden modifikacii hüpähtusiden mägelpäi täht.


Nabolnik.
Nabolnik vai Bolpirg om vepsän rahvahan söm. Se om avol'jaine pirg bolanke päluižeks.


Kuveit.
Kuveit, täuz' oficialine nimitiuz — Kuveitan Valdkund (arab.: دولة الكويت, "Davlat El' Kuveit"), om emirat-valdkund Azijan suvipäivlaskmpoles. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om El' Kuveit.
Istorii.
Vl 1961 kezakun 19. päiväl Kuveit tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Kuveit om mavaldkundröunoiš Irakan pohjoižes (röunoiden piduz — 240 km), Saudan Arabijanke suves (222 km). Ühthine röunoiden piduz madme — 462 km. Man päivlaskmaižed randad lainištab Indižen valdmeren Persijan laht. Randanpird — 499 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho 306 metrad valdmeren pindan päl.
Londuseližed pävarad oma kivivoi; toižed varad — londuseline gaz, kala, meriproduktad.
Tobmuz.
Ohjastusen form om unitarine konstitucine monarhii. Monarh — Sabah As Sabah-emir — om valdkundan pämez', hän paneb päministrad radsijha, voib pästta radmaspäi parlamentad.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (arab. مجلس الأمة "Madžlis Al' Umma"), se mülütab 65 ühtnijad (50 heišpäi kaik rahvaz valičeb 4 vodeks, 15 — päministr paneb radsijha).
Politižed partijad oma kel'don al. Mehil da naižil oma ühtejiččed valičemižoiktused.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Kuveitan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 6 agjaha (provincijha, "muhafaz:ha").
Eläjad.
Valdkundan läz 69% ristitištod oma immigrantad.
Ižanduz.
Vl 2012 kivivoi oti 94% eksportad.


Afrikan valdkundad.
Kaik om 54 ripmatomad valdkundad Afrikas.


Suviamerikan valdkundad.
Suviamerikas om 12 ripmatomad valdkundad.


Sobad.
Sobad oma kaik omblendtegesed, kudambid ristit paneb ičheze. Sobad oleldas kanghaspäi, šaržaspäi, nahkaspäi da karvaspäi. Ristit paneb sobid kaičemha ičeze hibjad ümbrišton pahan valatoitusespäi (sän arvoimižed, gavedid, toksižed substancijad). Mugažo estetine funkcii om sobil, se sädab ristitun mel'kuvad (imidž), a sen tagut kactas hänen kundaližiš roliš.
Čomitesed, aksessuarad, sugitez da makijaž ližatas sobihe (naižiden päazjas).
Aigaline Keskaig.
Aigaližen Keskaigan evropalaižiden sobiden stil' muštatab Rahvahiden Suren sirdmižen aigan polhe. Ne oliba karvakahad da nahkaižed vihmsobad, kaičendsobiden nahkaižed da luižed elementad, primitivižed kengäd da hatrad štanoiden täht. Pit'kad da lühüdad tunikad, kudambid sobdäs ühten toižhe; vihmsobad nahkoišpäi vai ombletud kanghan teroišpäi, ühthesidoihe niid čomitadud vai ei rihmoil. Štanad oliba lühüdad pol'vihesai (vai kombuihesai); pit'kad kingitadud hatril kindrile vai ottud nahkaižil čulkil.
Möhäine Keskaig.
Jumalankodikundan valdoičendan pord märiči keskaigaižen ristitun elonmahtust da kundan socialižid röunoid. Ristankandajiden mänendad (1095-1270) abutiba Päivnouzmman modan levigandusele Evropadme. Sobiden tegimišt oli primitivine da goll', sen tagut tehmine oli unificiruidud. Sidä vaste, soban mülü da suruded oliba sured, znamasižed. Ricariden turnirad sünduiba «rodun» kostümid. Ned oliba kirjavikš, asimmetrižiden kuvidenke, turniriden ekipiruindan mödhe (somused, štandartad, rodunznamad, heboiden poponad).
Uz' Aig.
XIX. voz'sadal purumašinad da elektrust sädihe, sen tagut manufakturoiden tehnologijad saiba ut korktut. Vl 1790 Žozef Mari Žakkar sädi ühtennimižiden staviden, se lujeni poimetišen tarkoiktust da kanghiden tehmižen pigut. Mašinoil ratud sobad tegihe odvaks kaikiden ristituiden täht. Edel sidä sobad jämedan ümbriradmižen materiališpäi dominiruiba, a sobid hoikiš materiališpäi vaiše aristokratad da elokahad ristitud panihe. Necil pordolpäi nügüdläižed sobiden tipad tuliba meihepäi: hibjan kabardajad sobad, lühüdan hijamanke, kezaližed da tal'veližed, muzevan mujun kanghišpäi. Sanitariž-gigijenižiden da ekonomižiden arvoimižiden paremboičend vei sihe azjaha, miše Evropan da Pohjoižamerikan ristituiden enambuz paneškanzi alembaižid sobid.
Kodiš kävutadud sobad.
Nened sobad oma pidamha kundaližiš sijiš da kodiš tobjimalaz.
Nacionaližed sobad.
Etnižed sobad voidas olda jogapäiväižikš, tulemha, veroid panemha eloho. Mugoižed sobad kaitas rahvahansädoiden veroid.
Sportsobad.
Sportsobiden sädamižen aigan kactas nenihe arvoimižihe da tedoihe: ergonomik, madal lämuz, kastumatomuz, lujetud higostund, satatesenvastaižuz da toižed kaičendmahtused.
Tehmižsobad.
Erasiden sarakoiden radnikad pandas sobid lujetud kaičendmahtusenke: tegimišt, maižanduz, medicin, transport. Mugoižed sobad kaitas ristituid varuližiš satatesišpäi kožumatomiš arvoimižiš. Sobad oma pölünvastaižed da redunvastaižed.
Uniform.
Uniform om märitud büdžetorganizacijoiden radnikoiden da valdkundmehiden täht.


Pohjoižamerikan valdkundad.
Pohjoižamerikas om 23 ripmatomad valdkundad.


Avstralii.
Avstralii () om üks'jäine valdkund ühtennimižel kontinental. Täuz' oficialine nimi om Avstralijan Ühtištuz ([ˈkɒm.ənˌwɛlθ əv əˈstreɪljə]). Pälidn om Kanberr.
Istorii.
Vs 1901 vilukun 1. päiväspäi Avstralii tegihe Suren Britanijan dominionaks da zavodi ičeze formiruind valdkundaks.
Vl 1986 keväz'kun 3. päiväl Avstralii sai täut ripmatomut Sures Britanijaspäi, sen parlamentan käskusišpäi.
Geografijan andmused.
Avstralii-valdkund sijadase ühtennimižel kontinental, Indižen da Tünen valdmeriden keskes. Valdkundan pind om 7,692,024 km² (kudenz' sija mail'mas). Valdkundröunoid madme eile. Randanpird 25,760 km. Indonezii, Päivnouzmaine Timor da Papua — Uz' Gvinei sijadasoiš pohjoižpoles, Solomonan Sared, Vanuatu da Uz' Kaledonii oma pohjoižpäivnouzmpoles, Uz' Zelandii — suvipäivnouzmpoles.
Sur' Zaborkrif vedase pidust' kontinentan pohjoižpäivnouzmašt randad. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Mouson-vulkan (2745 m) Herd-sarel läz Antarktidad. Kaikiš korktemb kontinentaline čokkoim om Koscüško-mägi (2228 m). Kaikiš pidembad joged oma Murrei (Marri) sen Darling-ližajogenke. Umbištadud solakaz Eri-järv (Kati Tand) täudes olendas om kaikiš suremb Avstralijas, 9500 nellikkilometrhasai pindanke.
Klimatižed vöd vajehtadas ekvatorialižespäi pohjoižes venho suvipäivnouzmas.
Londuseližed pävarad oma kivihil', kivivoi, londuseline gaz, kaikenvuiččed metallad (raudkivend, boksitad, vas'k, kuld, hobed, tin, hahktin, cink, marganc, harvad mametallad, uran); toižed varad — almazad, lete.
Tobmuz.
Ohjandusen form om federativine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om britanijan Elizavet Toine-kunigaznaine. Kunigaznaine paneb ičeze ezitajad, jenaral-gubernatorad, radsijha, Avstralijan päministran nevondan mödhe. Jenaral-gubernator om armijan päkäsknik, hän paneb aigad valičemha päministrad. Parlamentan alakodin enambusen lider tegese päministraks päazjas. Vaiše alakodin ühtnijad tehtas ministrikš. Nügüdläine päministr om Malkol'm Ternbull.
Parlament () om kaks'kodine. Kunigaznaine om parlamentan ühtnijaks mugažo. Üläkodi om Senat (angl.: "Senate"), kaik rahvaz valičeb sen 76 ühtnijoid kudeks vodeks. Senatan pol' udištase koumes vodes päliči. Alakodi om Ezitajiden Kodi (angl.: "House of Representatives") 150 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid koumevoččen valdatusiden strokunke.
Järgenduseližed valičendad parlamentha oliba vl 2013 sügüz'kun 7. päiväl, valitihe alakodin ühtnijoid da Senatan pol't.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Avstralijan administrativiž-territorialine jagand."
Avstralii jagase 6 štatha da 2 kontinentaližhe territorijha, lugemata penid sar'hižid territorijoid.
Eläjad.
Lidnad-millionerad (vl 2012, surembaspäi penembha): Sidnei, Mel'burn, Brisben, Pert, Adelaid. Valdkundan ristitišton kaks' koumandest eläb neniš valdmererandaližiš lidnoiš.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 22 934 849 ristitud.
Ižanduz.
Vl 2012 Avstralijan päeksport oli raudkivend (22%), kivihil' (18%), kuld (8%), londuseline gaz (6%), kivivoi (5%); toine eksport — söndtavarad (läz 4%), nižu (3%), cinkan da hahktinan kivendod (2%), vill (1%), puvill (1%).


Valdmerimaiden valdkundad.
Valdmerimaiš om 14 ripmatomad valdkundad.


Suv.
Suv (angl.: "Suva") om Fidžin pälidn da kaikiš suremb lidn Suvižiš Valdmerimaiš (päiči Avstralijan da Uden Zelandijan lidnoiš). Se om valdkundan ižandusen da politikan keskuz.
Istorii.
Vl 2003 Suv vastsi Suvitün'valdmerivändoid koumen kerdan.
Tobmuz.
Valdkundan prezidentan pert'kulu, ohjastusen da parlamentan sauvused sijadase Suvha.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Viti Levu-saren suvipäivnouzmaižel randal, penel pol'sarel. Enččel sod ottihe lidnan territorijad.
Lidnas eile leterandoid lebun täht, no 78 puištod om.
Eläjad.
Lidnan aglomeracijas elädas 167 975 ristitud (vl 2007 rahvahanlugemižen mödhe).
Ižanduz.
Söm- da sauvondmaterialiden tegimed sijadase lidnha. Suv om äjiden bankoiden da torguindkeskusiden sija.
Openduzsijad.
Lidnas om läz kahtkümned openduzsijad, sidä kesken Fidžin medicinan openduzsija da Suvitün'valdmeren universitetan alajaguz (angl. "University of the South Pacific").
Transport.
Suv om sur' transportsol'm. Kaks' rahvahidenkeskešt lendimportad sijatas ezilidnoihe: Nandi (NAN, rahvahidenkeskeine todesižikš) da Nausori (lendused valdkundadme da Tuvaluhupäi). Mugažo valdkundan kaikiš suremb port sijadase valdmeren randal.


Los Andželes.
Los Andželes ([lɒs ˈændʒələs], [los ˈaŋxeles], lühenduz: "L.A.") om lidn suvipäivlaskmas, Tünen valdmeren randal. Se om kahtenz' surtte lidn valdkundas, sijadase Kalifornii-štatan suves.
Lidn om AÜV:oiden tedon, kinofil'mdandan, opendusen, tegimišton da bobuštusiden järed keskuz.
Los Andželes vastsi Kezaližid Olimpižid vändoid vozil 1932 i 1984, möst lindäs vodel 2028.
Istorii.
Edel ispanijalaižiden tulendad läz 30 küläd oli tongva-indejalaižil, 3 tuhad eläjid. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1781 sügüz'kun 4. päiväl Ispanijan imperijan territorijal. Vozil 1821—1848 pen' žilo oli Meksikan palaks. Mülüb AÜV:oihe vspäi 1848.
Los Andželes sai lidnan statusad vl 1850 sulakun 4. päiväl. Vl 1876 raudte tuli lidnha San Franciskospäi. Vl 1892 löuzihe kivivoid, i vodele 1923 mail'man kivivoin nelländez oli sadud Los Andželesan rajonas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase mererandaližes alangištos, Santa Monik-lahten randal, om ümbärtud Kordil'jeriden San Geibriel-, Santa Monik- da Santa An-mägisel'gil. Lidnan keskmäine korktuz — 93 m valdmeren pindan päl, kaikiš korktemb čokkoim om Elsi-sizared-mägenpä (1548 m). Ühtennimine jogi om kaikiš znamasižemb, no jokseb betontor'viš lidnan territorijal da heitab kuivsezonan aigan. Lähembaine järed lidn om San Diego 200 km suvipäivnouzmha.
Klimat om subtropine kuiv, paneb sadegid 379 mm vodes. Kuiv sezon om semendkus-sügüz'kus (15 mm). Voden keskmäine lämuz om +19,1 C°.
Vezi tuleb lidnha koumadme akvedukadme Kalifornii-štatan keskusespäi. Pened manrehkaidused oleldas kaikuččel päiväl. Järedad manrehkaidused oliba vozil: 1933, 1971, 1987, 1994 (20. voz'sada). Mägidenkeskeine sijaduz vedab il'man redustandale.
Eläjad.
Läz 1930 vot ristitišt üliti millionad. Enamba 18 mln ristitud elädas Los Andželesan lidnaglomeracijas (2013, kahtenz' surtte valdkundas). Ezilidnad zavottäs 200 kilometras lidnaspäi.


San Diego.
San Diego (mugažo anglijan i ispanijan kelil) om kahesanz' surtte lidn, Tünen valdmeren randal. Se sijadase Kalifornii-štatan suves, Meksikan valdkundröunanno, štatan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Lidn om on päbazaks Tünen valdmeren randištol. Qualcomm-korporacijan päfater, Nokia-, Kyocera- i LG Electronics-kompanijoiden ezitaikundad, mugažo Kalifornijan universitetan aluzkund sijadasoiš San Diegos.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1769 16. päiväl heinkud. Se sai lidnan oficiališt statusad vn 1850 keväz'kul.
Geografijan andmused.
Sijadase ühtennimižen süvämerilahten randal (nimitadud vl 1602), 0..485 m korktusil, 19 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om konurbacijas Tihuan-lidnanke (läz 2 mln eläjid, Meksik).
Eläjad.
Vn 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 307 402 ristitud. Läz 3 mln ristitud elädas San Diegon lidnaglomeracijas.


Mehiko.
Mehiko (isp.: "Ciudad de México") om Meksikan pälidn (vspäi 1821) da kaikiš suremb lidn. Se om valdkundan federaline ümbrik oficialižikš.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud ispanijalaižil vl 1521 muretud Tenočtitlanan (actekiden pälidn) sijas. Uz' nimi om sündnu ispanijalaižil heiden vägitungendan aigan: "Mehitli" om actekiden sodajumalan nimi.
Vl 1985 sügüz'kun 19. päiväl jäl'gmäine sur' manrehkaiduz tegihe lidnas, 10 tuhad ristituid pölištuiba.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan suves, Meksikan mägišton katl'uses, 2240 m valdmeren pindan päl keskkorktusel. Viž vulkanad ümbärtas lidnad (korktuz 3500-3930 m).
Klimat om subtropine. Keskmäine lämuz om +15...+20°C vodes ümbri. Paneb sadegid 846 mm vodes. Kuiv sezon om kül'mkus-sulakus (66 mm pol'vodes). Pölütorokad da manrehkaidused oma paksud.
Federaline Mehiko-ümbrik alajagase 16 rajonha (isp. üks'lugu: "demarcación").
Eläjad.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, lidnan eläjiden lugu oli 8 851 080 ristitud. Enamba 21 mln ristituid elädas Mehikon lidnaglomeracijas.
Metisad i katolikad oma enambuses lidnan eläjiden keskes.
Transport.
Metro, kiruhtramvai, kiruhavtobusad, avtobusad da trolleibusad, taksid da maršruttaksid (isp. "peseros") oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1969 metro radab lidnas da sen erasiš kaimdailidnoiš (vl 2016 12 jonod, 195 stancijad, 226,5 km raudted).
Benito Huaresan nimel nimitadud Mehikon rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("MEX") seižub 2230 metrad ülemba valdmeren tazopindad, sijadase 5 km päivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid, Evropha i Suviamerikan äjihe maihe, mugažo Meksikadme. Uz' lendimport linneb 16 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi, se om sauvomižes vspäi 2014.


Modaižed sobad.
Modaižed sobad oma sättujad modan tendencijoihe sobad.


Sidnei.
Sidnei (, virktas ['sidni]) om Avstralijan Uz' Suviuel's-štatan pälidn. Se om Avstralijan jenaral-gubernatoran i päministran toine olendsija Kanberrale ližaks.
Lidn om valdkundan finansiž-kommertine keskuz, Avstralijan nelländest tehtas siš. Avstralijan birž (ASX) i Rezervbank sijadasoiš lidnas.
Istorii.
Vl 1788 vilukun 26. päiväl lidnan aluz om pandud. Nece om ezmäine pandud evropalaižil eländpunkt Avstralijas. Lidn om nimitadud Sidnei-lordan oiktastuseks, hän oli Suren Britanijan kolonijoiden ministran sil aigal.
Vl 2000 Sidnei vastsi Kezaližid Olimpiadvändoid.
Geografijan andmused.
Sidnein nägu Man kaimdajaspäi vl 2001.
Sidnei seižub Tünen valdmeren suvipäivlaskmaižel randal, kahten lahten randpolil: Port-Džekson-laht (pohjoižemb) da Botanine laht (suvemb). Lidnfartaliden pind om 1687 nellikkilometrad.
Klimat om valdmeren subtropine neps. Paneb sadegid 1212 mm vodes, enamba voden ezmäižes poles. Manrehkaidused da luja ragiž oleldas lidnas.
Lidn jagase 38 ümbrikho, kaikuččes ičeze pämez' om.
Eläjad.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 627 345 ristitud, heišpäi 42,5% oma sündnuded verhiže maihe.
Religijan mödhe (vl 2006) 50,5% oma hristanuskojad (katolikad da anglikanilaižed tobjimalaz), 14,1% — religijatomad, 10,4% — religijan ozutandata, 4,4% — islaman uskojad, 3,7% — buddizman polenpidajad, 1,7% — induizman uskojad, 0,9% — iudaizman uskojad.
Transport.
Elektrojonused, avtobusad, taksid da ehtatimed oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Metro om sauvomižes, sen 65 km ted radaškatas kahtel haškul, vozil 2019 i 2024. Monorel's 3,6 km pitte radoi vozil 1988-2013, demontiruihe sidä.
Kahesa kiruhted augotase lidnas i lähttas radialižikš, 110-kilometrine ümbärte ühtenzoitab niid (angl. "Sydney Orbital Network"). Rahvahidenkeskeine civiline Kingsford-Smitan nimel nimitadud Sidnei-lendimport ("SYD") om kaikiš suremb valdkundas, sijadase 8 km suvhe lidnan keskusespäi Botanižen lahten pohjoižrandal. Sišpäi tehtas reisid Azijan lähižihe maihe, Udhe Zelandijha, da Sur'he Britanijha, mugažo Avstralijadme.
Irdkosketused.
*


Gvinei-Bisau.
Gvinei-Bisau, täuz' oficialine nimi — Gvinei-Bisaun Tazovaldkund (port.: "República da Guiné-Bissau"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, Atlantižen valdmeren randal. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Bisau.
Istorii.
Vl 1471-75 portugalijalaižed Kabo Verdespäi zavodihe otta kävutamižhe nügüdläižen valdkundan territorijad, mödes aborigenoid Brazilijha orjikš. Vozil 1879-1973 valdkundan nimi oli Portugaline Gvinei. Vhesai 1886 nügüdläižen Gvinejan territorii mugažo mülüi sigä, no sid' mäni Francijan tobmuden alle.
Vl 1973 sügüz'kun 24. päiväl Gvinei-Bisau tedoti ičeze ripmatomudes Portugalijaspäi.
Voziš 1998-1999 valdkundas oli Rahvahanikoiden soda. Valdkundan istorijas oli koume sodakukerdust (vl 2003, 2011, 2012).
Jäl'gmaine Konstitucii om hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 1984 (vn 1991 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Gvinei-Bisaul om mavaldkundröunoid Senegalanke pohjoižes (röunan piduz — 338 km, se om oiged linii päivnouzmaspäi päivlaskmha) da Gvinejanke suvipäivnouzmas (386 km). Ühthine röunoiden piduz madme — 724 km. Atlantižen valdmererandan piduz om 350 km.
Tahoidme sodunu lapak mererandaline alangišt otab valdkundan pindan tobjan palan. Veden pind otab 12% man territorijad. Aigan mändes täuz'vezižed joged (Žeb, Kašeu, Korubal, Balan) oma čapelnu valdmeren randanpirdad. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho Futa Džalon-platol valdkundan pohjoižpäivnouzmpoles, 300 m valdmeren pindan päl.
Klimat om subekvatorialine mussonine, sadegid paneb tobjimalaz kezal. Voden kesklämuz om +26°C, läz vajehtusita kuidme. Valdmererandal paneb 3000 mm sadegid, a päivnouzmal — 1200 mm (sigä oleskeleb letetorokoid-ki).
Londuseližiden pävaroiden keskes om kivivoid da londuselišt gazad (šel'fas), boksitoid, fosfatoid, mecoid, granitad. Niišpäi vaiše mec om ottud radho.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine segoitadud tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks. Prezidentan ohjandamižen strokuiden lugu ei ole röunatud, no vspäi 1974 valdkundas ei olend ni üht prezidentad, ken ištuiži ičeze ezmäižen vižvoččen strokun lophusai kogonaz.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Rahvahaline Suim (port. "Assembleia Nacional Popular da Guiné-Bissau"), kaik rahvaz valičeb sen 100 ühtnijoid nelläks vodeks.
Ülembaine Käskuzkund (port. "Supremo Tribunal da Justiça") om käskuzkundaližen tobmuden pä.
Gvinei-Bisaun parlamentan da prezidentan valičendad oliba vl 2014 sulakun 13. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Gvinei-Bisaun administrativiž-territorialine jagand."
Gvinei-Bisau jagadas ühesha regionha (port. üks'lugu "regiao"), üks' niišpäi om pälidn (kaikiš suremb region ristitišton lugun mödhe), i völ üks’ sijadase Bižagoš-sarištol (kaikiš penemb region ristitišton lugun mödhe).
Eläjad.
Valdkundan kaikiš suremb lidn om Bisau. Toižed sured lidnad (enamba 12 tuh. ristitud vl 2005, surembaspäi penembha) oma Bafat, Gabu da Bisor.
Ižanduz.
Vl 2012 Gvinei-Bisaun eksportan päpaloin oli arahis da pähkmed (kokospal'man, Brazilijan da kešjupähkmed) (93%); toižed eksportiruidud tavarad — kuld, pumaterialad, kala, puvill, ris.


Kivivoi.
Kivivoi vai Mavoi om londuseline voiškekaz palab nozoluz tundištadud hajunke. Se mülütab hil'vezinikoiden segoitust päazjas. Nened hil'vezinikad oma erazvuiččen molekulmassanke. Hil'vezinikoiden ližaks, kivivoin erazvuiččed tipad mülütadas azot-, rik- da hapanikoikahid paloid.
Kivivoid lugetas kaivatuzpoltuseks. Voz'sadoil 20. da 21. nece om ristitkundan kaikiš znamasižembiš kaivatusišpäi.
Etimologii.
Anglijaine «petroleum»-sana om saudud kahtiš sanoišpäi: grekižes πέτρα «kivi» da latinižes "oleum" — «voi» sanoišpäi. Toižikš voib olda, grekižes πετρέλαιο-sanaspäi («voi») täuzin.
Toižil kelil: "kőolaj" mad'jaraks — «kivine voi», "vuoriöljy" suomeks — «mägivoi».
Augotižlibund.
Läz kaikid kivivoin löudmižsijid sadegmägikivisugud oma olmas. Dominirujan biogenižen (organižen) teorijan mödhe, kivivoin tegend om pordhikaz da pit'k process. Sen aigan sagedmaiden organižed substancijad — amuižiden organizmiden jändused — toižetadas. Process otab kümned, eskai sadad millionad vot.
Toižes polespäi, abiogenižed gipotezad oma, ned oliba levitadud NSTÜ:n aigan. Neniš gipotezoišpäi ei voind säta hüvid endustusid löudamha uzid kivivoinsijid.
Ičendad.
Kivivoin muju lujas eravuitte oleskeleb, vajehtab buran ližamujuiden da koričman röunoiš päazjas (redukahan pakuižespäi muzevha burhasai, läz mustad mujud), erašti se oleleb sel'ktan mustan mujunke. Kivivoi putub vauvhan pakuižvihandan mujun-ki, mujutoi-ki om, mugažo lehedan mujun, ika se om harvašti.
Kivivoin haju om specifine, mugažo vajehtab lujas. Haju oleleb hüväs mel'heižespäi vastmel'žes haižhusai.
Azotan-, rikin- da hapanikanmülütajad komponentad anttas kivivoile mujud da hajud tobjimalaz. Ned oma voidandvoiš da kivivoijänduses. Kivivoin irgiden hil'vezinikoiden enambuz (päiči aromatižiš) om hajutoi da mujutoi.
Kivivoin energijan koncentracii massan mödhe 30% korktemb kivihilid. Sen ližaks, voib ajada kivivoinveimil.
Olend olmas londuses.
Löutas kivivoid gazanvuiččiden hil'vezinikoidenke ühtes, kümniš metrišpäi 5-6 kilometrhasai süvüzil. Kivivoin löudmižsijiden tobj pala sijadase 1-3 km süvüzil. Ku süvüz om pen' vai kivivoi iče lähteb mapindale, ka se toižetase sagedaks mal'taks, pol'kovaks asfal'taks, bitumižeks letkeks da bitumoikš.
Klassifikacii.
Kivivoi alajagase 3 tipha: naftenine, metanine da aromatine. Kivivoin mülünd lujas erineb erazvuiččil löudmižsijil kaiked mail'madme. Severz' päkomponentoid om kerdalaz paksus, sen tagut kivivoin nimetused-ki oma palakahad. Neciš nimitusiš lopadjektiv znamoičeb päkomponentad (enamba 50%), a ezmäine adjektiv — ližakomponentad (enamba 25%): metaniž-naftenine, nafteniž-aromatine, aromatiž-metanine da sen karččed.
Eritadas kebnad da jüžmakod kivivoid rikin, alkanoiden südäiolendan mödhe.
Torguzkivivoin sortud oma olmas standartiziruindan täht, mugažo eksportad kebnendamha. Mugomad sortud oma märitud valdkundan pälöudmižsijha vai löudmižsijiden kogoho sidotud. Kivivoivaldkund sab molembid kebnoid da jüžmakoid sortuid tobjimalaz.
Kivivoin WTI- da Light Sweet-sortud (AÜV) oma standartižed päivlaskmaižen šurupoliškon täht, ned oma ozutesikš kaikiden toižiden sortuiden täht. Brent-sort (Sur' Britanii) om standartaks Evropan torgusiden täht da KEVO:n valdkundoiden täht. Venäman standartsortud oma Urals (jüžmak kivivoi) da Siberian Light (kebn kivivoi).
Kävutand.
Torhele kivivoile eile kävutandad (päiči barhanletkiden varmdandas), pidab puhtastada-rafiniruida sidä.
Ezmäi kävutihe kivivoid pühäpertiden lampaižiš, sid' kerosinlampoiš kaikjal. Äi tarbhaižid produktoid tehnikan täht sadas kivivoin ümbriradmižel — poltused südäipalandlikutimen täht (benzin, dizel'poltuz), mašinvoid, segoitajad, torhuz himižen tegimišton täht. Vl 2010 kivivoin pala mail'man energobalansas oli 33,6%.
Erigoittas kivivoin frakcijoid kivivoiajandtegimel. Erigoitmine nimitase kreking:aks.
Kivivoi om torhuden arvokaz purde samha räzinad da sintetižid kuidoid, plastmassid, pezendabutusid, mujutimid. Kävutadas ümbriradmižen da puhtastandan ližaproduktoid-ki — metan, etan, propan, butan, pentanad, geksanad. Mugažo sadas kivivoišpäi nenid substancijoid: benzol, toluol, ksilolad, etilbenzol; etilen, propilen, butadien; acetilen.


Papua — Uz' Gvinei.
Papua — Uz' Gvinei, täuz' oficialine form — Papua — Uden Gvinejan Ripmatoi Valdkund (tok-pisin: "Independen Stet bilong Papua Niugini", angl.: "Independent State of Papua New Guinea", hiri motu: "Papua Niu Gini"), om valdkund Valdmerimaiš, otab Uz' Gvinei-saren päivnouzmpol't. Erazvuiččil vozil valdkundan palad oliba Suren Britanijan, Saksanman, Avstralijan tobmuden al. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Port Morsbi.
Etimologii.
Valdkundan nimituz kogoneb kahtes polespäi. Vl 1526 Žorži di Meneziš-portugalijalaine andoi ezmäižen nimen sijaližiden eläjiden kactes: "Papua" oli saudud malain "papuva"-sanaspäi «kidžer». Vl 1545 ispanine Injigo Ortis de Retes-merimatkadai andoi toižen "Uz' Gvinei"-nimen Afrikan Gvinejha kactes.
Istorii.
Vn 1975 sügüz'kun 16. päivän Papua — Uz' Gvinei tedištoiti ičeze ripmatomudes Avstralijaspäi, sen-žo aigan jäl'gmäine Konstitucijan udištamine oli.
Geografijan andmused.
Papua — Uden Gvinejan topografine kart.
Valdkund sijadase Tünen valdmeren päivlaskmaižel randal, pohjoižpolehe Avstralijaspäi (160 km Torresan sal'men kal't), ani suvhe ekvatoraspäi. Läz om merid: Bismarkan pohjoižpoles, Uden Gvinejan pohjoižpäivnouzmpoles, Solomonan päivnouzmpoles, Arafuran da Korallidenmeri suvipoles.
Papua — Uz' Gvinei om mavaldkundröunoiš Indonezijanke päivlaskmas (röunan piduz — 820 km), merivaldkundröunoiš Federativižiden Mikronezijan Valdkundoidenke pohjoižes, Naurunke päivnouzmas, Solomonan Saridenke suvipäivnouzmas da Avstralijanke suves. Randan piduz om 5152 km.
Mägireljef otab man tobj palad. 18 aktivišt vulkanad om valdkundan pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om Vil'gel'm-mägenoc, 4509 m valdmeren pindan päl.
Klimat om ekvatorialine mussonine neps randpolel, paneb sadegid sezonoidme, voden kesklämuz +26°C, läz vajehtusita kuidme. Korktemb mägil om ven vö da märg klimat, sipsitab lopmäta, ragištab erašti, voden kesklämuz +10°C, sigä eile ristitištod.
Londuseližed päresursad — kivivoi, kuld, hobed, vas'k, molibden, tellur, nikel', kobal't; toižed — londuseline gaz, mec, kala.
Tobmuz.
Papua — Uz' Gvinei om konstitucine monarhii äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om britanine Elizavet Toine-kunigaznaine. Hän paneb jenaral-gubernatorad radsijha Papua — Uden Gvinejan parlamentan valičendan mödhe.
Parlament (angl. "National Parliament of Papua New Guinea") om üks'kodine. Sen 109 ühtnijad oma valdatusidenke 5 vodeks (89 — kaik rahvaz valičeb, 20 — käsktas provincijoiden suimil).
Papua — Uden Gvinejan Päjärgvaličendad oliba vl 2012 kezakun 23. päiväspäi heinkun 13. päivähäsai.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Papua — Uden Gvinejan administrativiž-territorialine jagand."
Papua — Udes Gvinejas om nell' regionad. Regionad alajagase 22 agjaha.
Eläjad.
Papua — Udes Gvinejas elädas udengvinejalaižed.
Papua — Uden Gvinejan toižed sured lidnad (vl 2007 enamba 50 tuh. rist., surembaspäi penembha): Lae, Mendi.
Ižanduz.
Vl 2012 Papua — Uden Gvinejan päeksport oli kuld (35%), vas'kkivend (22%), kivivoi (14%); toine eksport — mujutadud veroližed pachad (8%), pal'mvoi (6%), kofe (3%), kakao (3%), pu, meren produktad.


Nairobi.
Nairobi (mugažo anglijan-ki kelel i suahili-kelel; sijaline virkand: [naɪˈroːbi]) om Kenijan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om pälidnan ümbrik administrativižikš.
Lidn om valdkundan openduzkeskuz i Afrikan znamasine finansine keskuz. ližaofis, Coca-Cola:n, Toyota:n tegimed da kompjutergigantoiden afrikanižed päfaterad sijadasoiš Nairobiš.
Istorii.
Vl 1899 lidnan aluz om pandud kuti Ugandan raudten stancii, rahvahatoman son sijas. Lidnan nimi om anttud lähižen "Ewaso Nyirobi"-vezišton mödhe (masain kelel), mi «vilukahad veded» znamoičeb. Vl 1900 vanhad lidnad polttihe täuzin päzmaha bubonmustmoran süttusespäi.
Vl 1905 sirtihe britanižen protektoratan pälidnad Mombasaspäi Nairobihe. Se sai äi administrativižid pertid, oli regionan tedoidusiden oigenduzčokkoimeks.
Geografijan andmused.
Nairobi sijadase Kenijan suvipalas, vähäižen suvhe ekvatoralpäi, 1661 m valdmeren pindan päl keskkorktusel. Poudan aigan voib nähta kaks' surt mäged kerdalaz — Kenii pohjoižes da Kilimandžaro suvipäivnouzmas.
Klimat om ven pehmed. Kun keskmäine lämuz om +15..+19 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 1060 mm vodes. Om kaks' vihmsezonad: sulaku-semendku da kül'mku-tal'vku; kuiv sezon om niiden keskes. Pened manrehkaidused oleldas.
Lidn alajagase 17 valičemižümbrikho (angl. "constituency"), ned — 85 administrativižhe lidnanlaptha (angl. "ward").
Eläjad.
Vl 1948 ristitišt oli 119 tuh. eläjid. Läz 6,5 mln ristituid elihe lidnaglomeracijas vl 2009.
Lidnas om hristanuskondan, islaman da sikhizman pühäpertid. Immigrantad tulihe neniš maišpäi: nügüdläižiden Indii- da Pakistan-valdkundoiden territorijad (sauvomha raudted), Somali, Sudan.
Transport.
Pened ("matatu") da järgeližed avtobusad i taksid oma kundaližeks pätransportaks ajamha lidnan südäimes.
Om koume lendimportad — azekhiden vägiden täht ("Istleit"), südäimižiden reisiden täht ("Uilson") da rahvahidenkeskeine — Džomo Keniatan nimen nimitadud ("NBO"). Rahvahidenkeskeine soda- da civiline lendimport sijadase 15 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid kaikedme Afrikadme, mugažo Päivlaskmaižen Evropan da Azijan erasihe pälidnoihe.
Nairobin ühthine nägu päivlaskmaižes lidnanlaptaspäi.


Samoa.
Samoa, täuz' oficialine nimi — Samoan Ripmatoi Valdkund (samoaks: "Malo Sa'oloto Tuto'atasi o Sāmoa", angl.: "Independent State of Samoa"), om sar'hihe valdkund Valdmerimaiš, Polinezijas, Tünen valdmeren suves. Vl 1914-1997 valdkundan nimi oli Päivlaskmaine Samoa. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Apia.
Istorii.
Vozil 1900-1914 valdkund oli Saksanman kolonijaks, sen nimi oli Saksanman Samoa. Vl 1914-1962 se oli Uden Zelandijan kolonijaks.
Vl 1962 vilukun 1. päiväl Samoa tedoti ičeze ripmatomut Udes Zelandijaspäi. Aigan mödhe se om ezmäine ripmatoi valdkund Tünen valdmeren saril.
Vl 1960 vahvištadud Konstitucii tirpi udištamišt vl 1997.
Geografijan andmused.
Samoa sijadase kahtil järedoil Savaji- (1708 km²) da Upolu- (1118 km²) saril, völ om 8 pen't sar't (6 km²). Kaik ned oma vulkanižen augotižlibundanke. Apolim-sal'm om kahtiden suriden sariden keskes.
Nene valdkundad da territorijad ümbärtas Samoad: Tokelau pohjoižel, Amerikan Samoa päivnouzmal, Tong suves, Uollis da Futun Sared suvipäivlaskmal, Tuvalu lodehel. Samoan randad lainištab Tün' valdmeri. Mererandan piduz om 403 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Silisili-mägi (Savaji-sarel), 1857 m valdmeren pindan päl. Sared oma vedenalaižen mägisel'gan jätktuz.
Klimat om valdmerine tropine mussonine. Voden jokstes lämuz om +26,5 ± 2°C röunoiš. Paneb sadegid 2000-3000 mm vodes mererandal, 5000-7000 mägipautkil. Vodes om kaks' sezonad: neps (kül'mku-sulaku) da kuiv (semendku-reduku). Kovad tulleid oma paksud.
Londuseližed varad oma gidroenergii, mecad, kala. Ei löudand tarbhaižid kaivatusid.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om «ohjastusen vei» (samoaks: "O le Ao o le Malö"). Parlament valičeb händast 5 vodeks ičeze ühtnijoišpäi, strokuiden verd om röunatusita. Prezident paneb Ülembaižen käskuzkundan sudijoid radsijha päministran da Käskuzazjoiden laudkundan nevondan mödhe. Prezidental om kel'don oiktuz parlamentan käskusid vaste, seišta parlamentan ištundoid aigaks vai eskai lopuks (päministranke nevoten jäl'ghe). Prezident vahvištab ohjastusen päministrad, a mugažo toižid ministrid päministran nevondan mödhe. Voib olda olmas kahesaspäi kahthetoštkümnehesai ministrusid.
Samoan parlament om üks'kodine Nacionaline Käskusenandai Suim (samoan kelel: "Fono Aoao Faitulafono") 49 ühtnijanke (41 — kaikuččes valičemižümbrikospäi, 6 — ližaühtnijad, 2 — verhan rodun rahvahanikoišpäi). Kaikuččel ristitul vahvemba 21 vot om änestusen oiktuz. Kacmata sihe azjaha, vaiše "vejad" (samoan kelel: "matai") voidas olda kandidatoikš valičemha valdkundan da ümbrikoiden parlamentoihe, niid om läz 25 tuhad (5% — naižed).
Eile olmas armijad Samoas, om kožundkirjutez Uden Zelandijanke sodaabus.
Vl 2011 keväz'kun 4. päiväl Samoan päjärgvaličendad oliba (valdkundan parlamentha sidä kesken). Vl 2012 heinkus parlament valiči nügüdläižen valdkundan pämest toižeks strokuks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Samoan administrativiž-territorialine jagand."
Samoan Ripmatoi Valdkund alajagase 11 ümbrikho (samoaks: "itumalo") (Savaji — 6, Utolu — 5). Kaikutte niišpäi om ičeze käskusištonke (samoaks: "faavae") sijaližiden veroiden pohjal.
Eläjad.
Samoas elädas samoalaižed. Äi eläjid lähttas kaikenaigaižhe elämha Udhe Zelandijha.
Toine lidn — Salelolog Savaji-sarel.
Ižanduz.
Samoan päeksport om kakao, kala, tekstil'tegesed, bananad; toine eksport — putegesed, kokospal'mvoi. Uz' Zelandii om torguindan päühtnii (pol'eksportad da pol'importad).


Sä.
Sä om märitud kuron kaiked meteorologižiden elementoiden znamoičendad da atmosferižed nägused avaruden erazvuiččiš čokkoimiš. «"Sä"»-tärtuz sanub meile atmosferan joksijas olendas. Vastkarin sidä, «"Klimat"»-tärtuz om atmosferan keskmäižes olendas hätkeližes aigas. Sän nägused šingotadas troposferas (atmosferan alahaine pala) da gidrosferas.
Sä vajehtase lopmäta. Erašti voib mujuda vajehtusid severdas-se minutas eskai, jo pagižmata päiväs päivän jäl'ghe. Sän vajehtused jagadas periodižihe da aperiodižihe. Periodižed vajehtused oleldas päiveses (Ma punose ičeze värtmudes ümbri) da vodes (Ma pörub Päiväižes ümbri). Päivezvajehtused mapindanno oma kaikiš lujembad. Voz'vajehtused oma voz'aigoiden jono. Il'mmassoiden sirdand om aperiodižiden vajehtusiden sü. Ku tulijan il'mmassan parametrad ei kožugoi periodižiden vajehtusiden fazanke, ka sän kaikiš lujembad vajehtused tegesoiš. Aperiodižiden vajehtusiden intensivižuz poleneb korktushe mapindalpäi kactes.
Sänendustused.
Sänendustuz — se om vahvištoittud tedoližikš da tehnižikš ezimeletuz atmosferan tulijas olendas märitud tahol. Sätas endustust järedoiden atmosferižprocessiden šingotesen analizan mödhe. Voz'tuhiden aigan ristitud naprihe sän endustada (primetad rahvahankalendarin mödhe, londusen kaclemižed), no vaiše 19. voz'sadal oficialižed sänendustused sünduiba.
Sädamha sänendustust — keratas verdandmusid meteostancijoil da kaimdajil atmosferan joksijas olendas. Sid' projektiruidas atmosferan olendan vajehtusid endustuzmodeliden abul. Kompjuterprogramad tehtas äjan, no ristitun ühtnemine om tarbhaine. Ristit valičeb modelin šablon, hän keradab ühtheze edahaižid aigtegoid; mugažo modelin eriližused da jüvä oma tarbhaižed, pidab teta niid süväs. Kävutadas severz'-se modelid kerdalaz, ühtetas niiden andmusid ližadamha endustusen tarkoiktust.
Äjad ristitud kävutadas sänendustusid ičeze eloho. Torokan endustused oma tarbhaižed, sikš miše kaitas elod da varandad niiden abul. Lämuden da sadegiden endustused oma tarbhaižed maižandusen da sauvondsarakon radnikoile. Lämbituzverkoile pidab lämuden da tullein vägen endustust andmaha lämuzenergijan pästusen arvod tulijoile päivile. Täuz' endustuz tariž sättutamha irdaližen voibištelendan da lebun planoid. Kaik ristitud kävutadas sänendustust kaikuččen päivän sobmähäs oikti («sähä kactes»).
Sän tedoidused.
Meteorologii tedoidab sän — nece om tedo atmosferan da sen olijoiden processiden polhe.
Mail'man meteorologine organizacii sättutab erazvuiččiden maiden meteokeskusiden radmišt.
Meteorologižen kaclemižen organizacii.
Endustusiden ozaiduz rippub eziauguižes informacijaspäi päazjas.
Venäman meteostancijoiden, meteo- da gidrologižiden postoiden avar verk om olmas. Meteostancijad oma erazvuiččidenke kaclemižprogramidenke. Sen ližaks, tehtas kaclemižid meteoradiolokatoroil (sadas niišpäi pil'višton šoiduiden, sadegiden da jumalansäiden intensivižusen avaruznäguid 250 km:hasai radiusan lokatoraspäi) da meteokaimdajil (pil'višton fotokuvad lainhen pidusen erazvuiččiš diapazoniš, atmosferan lämuden da il'man nepsuden püštoiktad profiläd). Tehtas aerologižid kaclemižid specialižil stancijoil radiozondiden abul, erašti meteorologižiden da geofizižiden raketoiden abul. Meril da valdmeril tehtas kaclemižid eriližkalutadud laivoil.
Sän toižetuz.
Mugoižed effektad sän arvoimižiden takaimatomas vajehtusespäi oma varuližed meiden ristitkundan paloiden täht: ekosistemad, londuseližed varad, ekonomine šingotez, ristitun tervhuz.
Sän rekordad.
Sän rekordad oma ekstremaližed meteorologižed ozutajad, kudambid registriruihe oficialižikš Man pindal. Vn 1983 21. päiväl heinkud registriruihe kaikiš madalambad lämut sän kaclemižišpäi Vostok-stancijas (Antarktid): −89,2 C°. Vn 1922 13. päiväl sügüz'kud — kaikiš korktembad, Al'azizaji-sijas, Livii: +58 C° (rideltas necen znamoičendan polhe).


Livan.
Livan (arab.: لبنان‎‎ "Lübnan"), täuz' oficialine nimi — Livanan Tazovaldkund (arab.: الجمهورية اللبنانية "Al'-Džumhurija al'-Lübnanija"), om valdkund Päivlaskmaižes Azijas, Keskmeren randal. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Beirut.
Istorii.
Vl 1943 kül'mkun 22. päiväl Livan tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Vn 1926 semendkun 23. päivän vahvištadud Konstitucii (völ edel ripmatomut) tirpi järgudištamišt vl 1990.
Vozil 1975-1990 sur' Rahvahanikoiden soda oli valdkundas.
Geografijan andmused.
Livan otab Keskmeren päivnouzmaižen randan palad. Mererandan piduz om 225 km.
Livan om mavaldkundröunoiš Sirijanke pohjoižes da päivnouzmas (röunoiden piduz — 375 km), Izrailinke suves (79 km). Ühthine röunoiden piduz — 454 km.
Mererandaline alangišt om vaiše severt kilometrad levette. Mäged ottas valdkundan tobmad palad, ned oma Livan- da Antilivan-mägisel'gad. Kaikiš korktemb čokkoim om Livan-sel'gan Kurnat as Saud-mägi, 3088 m valdmeren pindan päl.
Klimat om Keskmeren tropine. Kesklämuz kezal om +28°C mererandal, +22°C mägil; tal'vel +13° da +6°. Paneb sadegid 400 mm vodes mererandal, 1000 mm mägipautkil. Tal'vel om vilukaz da neps (mägil lämuz om alemba noläd, sigä paneb lunt, se ei suland lophu kezhasai). Kezal om räk da kuivahk. Lete- da pölütorokad oleskeldas.
Londuseližed varad oma vezi, raudkivendod, mouckivi, keitandsol.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Kvotad uskondan mödhe ottud kaikes tobmudes: prezident om hristanuskoi, päministr om islaman uskoi. Ministrišton radsijad alajagase mugažo: pol'ohjastust oma hristanuskojad, toine ohjastusen pol' oma islaman uskojad.
Valdkundan pämez' om prezident. Parlament valičeb händast 6 vodeks, üks'jäižeks strokuks. Prezident vahvištab ohjastusen päministrad parlamentan nevondan mödhe.
Livanan parlament om üks'kodine Ezitajiden Suim (araban kelel: مجلس النواب "Mažlis an-Nuvvab") 128 ühtnijanke (64 — hristanuskojišpäi, 64 — islaman uskojišpäi).
Vl 2009 kezakun 7. päiväl Livanan järgvaličendad parlamentha oliba (valdkundan parlamentha sidä kesken), sen jäl'ghe parlamentan ühtnijad jätksi ičeleze valdatusid kahtendeks strokuks. Vl 2008 semendkun 25. päiväl prezidentan järgvaličendad parlamentas oliba, Mišel' Suleiman oli valitud. Hänen valdatused lopihe vl 2014 semendkun 25. päiväl, sid' uden prezidentan valičendoid ei olend.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Livanan administrativiž-territorialine jagand."
Livanan Tazovaldkund alajagase 6 agjaha (arab. "muhafaza"), a ned, päiči Beirut-pälidnas, — 25 ümbrikho (arab. "kadaa"). Ümbrikod alajagase municipalitetoihe (arab. "nahija").
Eläjad.
Livanan levigandusen kart rahvahan da uskondan mödhe.
Livanas elädas livanalaižed (arabalaižed — 90%, armenijalaižed — 6%).
Livanan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud, surembaspäi penembha): Tripoli, Sidon, Zahle, Alei. Kaik om läz tuhad lidnoid valdkundas. Lidnristitišton mär om 56%.
Ižanduz.
Vl 2012 Livanan päeksport oli kuld (21%), juvelirižed tegesed da kalližarvoižed kived (11%), elektromašiništ (10%); toine eksport — raud, vas'k, alüminii, cement, kirjad, fruktad.


Mal'divan Sared.
Mal'divan Sared, täuz' oficialine nimi — Mal'divan Tazovaldkund (mal'd.: ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމުހޫރިއްޔާ "Divehi Radžžege Džumuhurija"), om sar'hine valdkund Suviazijas, Indižen valdmeren randal, suvhe Indijaspäi. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Male.
Istorii.
Vl 1965 heinkun 26. päiväl Mal'divan Sared tedištoitiba ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Vl 2008 elokun 7. päiväl jäl'gmäine (koumanz' lugul) Konstitucii om vahvištadud. Voz'sadas se om jo ühtenz'toštkümnenz' konstitucii.
Vl 2012 politine kukerduz oli Mal'divil.
Geografijan andmused.
Mal'divan Sared sijadase Indižen valdmeren 26 suril atolloil (kaks'jäine čep') pohjoižespäi suvhe, läz 700 km suvipäivlaskmpolehe Šrilankaspäi. Ekvator ristikoičeb valdkundan suvižid vezid. Valdmererandan piduz om 644 km. Vaiše erased atolloišpäi oma elänzoittud (192 sared 1192:špäi). Arabijan meri om sarilpäi päivlaskmpolehe, Lakkadivan meri — päivnouzmpolehe.
Valdkund om olmas lujas madalil saril, se om kaikiš madal valdkund mail'mas. 80% territorijad venub madalamb 1 metrad valdmeren pindan päl. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi sija Viligili-tahol Addu (Sienu)-atollal, 2,4 m valdmeren pindan päl. Neniš arvoimižiš sauvusiden korktuz om znamasine. 31 kaičendtahod om Mal'diviš.
Klimat om valdmerine subekvatorialine mussonine. Kesklämuz om +24...+30°C vodes ümbri. Lämuden agjahižed znamoičendad — +17°C da +32°C. Om kaks' sezonad: neps (kezaku-eloku) da kuiv (kül'mku-keväz'ku). Paneb sadegid 2540 millimetraspäi pohjoižes 3810 mm:hasai suves. Järvid da jogid eile olmas.
Londuseližed resursad — kala, lete.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks, ühten toižen strokun om voimuz. Prezident om ohjastusen pämez', hän vahvištab sen ministrid. Vspäi 1975 päministran radsijad eile olmas.
Parlament om üks'kodine Rahvahaline Suim (divehi: ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިސް "Rajjithunge Mažilis") 85 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid 5 vodeks. Valičendoiktuz om kaikil ristituil 21-voččes igäspäi.
Vl 2014 keväz'kun 22. päiväl Mal'divan järgvaličendad parlamentha oliba. Vl 2013 kül'mkun 9. da 16. päivil prezidentan järgvaličendad oliba (Abdulla Jamin sai 51,39%, se om hänen ühtenz' strok). Vl 2011 sijaližed järgvaličendad oliba.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mal'divan Sariden administrativiž-territorialine jagand."
Mal'divan Tazovaldkund alajagase 20 sariden joukhu (atollha, mal'd. "atholhu", üks'lugu da äilugu) da 1 pälidnha. Niid ühtenzoittas 8 provincijoihe (pälidnanke ühtes). Lugetas vaiše elänzoittud sarid (192).
Eläjad.
Mal'dividen toine lidn om Addu. Enamba eile lidnoid valdkundas.
Ižanduz.
Vl 2012 Mal'divan Sariden päeksport oli kaikenvuitte kala (läz 80%); toine eksport — gazturbinad, raud da teraz.


Suvisudan.
Suvisudan, täuz' oficialine nimituz — Suvisudanan Tazovaldkund (angl. "Republic of South Sudan"), om mererandatoi valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Džub.
Istorii.
Vl 2011 heinkun 9. päiväl Suvisudan tedoti ičeze ripmatomudes Sudanaspäi kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe Sudanan kaikel territorijal. Hüvästadud edelpäi (7. heinku) parlamental jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe sil-žo päiväl.
Edel ripmatomut vozil 1955-1972 da 1983-2005 kaks' Rahvahanikoiden sodad oli Sudanas, arabižen Pohjoižen da muzaverižen Suven keskes, sidä kesken kivivoin löudmižsijiden tagut. Vspäi 2005 Suvisudan oli avtonomijan Sudanas.
Geografijan andmused.
Suvisudan om mavaldkundröunoiš Sudananke pohjoižes (röunan piduz — 2184 km), Efiopijanke päivnouzmas (934 km), Kenijanke (232 km), Ugandanke (435 km) da Kongon Demokratižen Tazovaldkundanke (639 km) suves, Keskafrikan Tazovaldkundanke päivlaskmas (989 km). Ühthine röunoiden piduz om 5413 km. Suvisudan om mererandatoi valdkund.
Valdkundan tobjan palan reljef om alangoikaz, äi soid. Alangod oma sebatud korktil mägil suvespäi. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Kinjeti-mägi, 3187 m valdmeren pindan päl.
Kaikiš pidembad joged oma Vauged Nil da sen ližajoged.
Klimat om ekvatorialine. Mägipautkil om äi mecoid, alangištoil om nituid. Vihmoiden sezonan aigan (semendku-reduku) paneb sadegid 700 mm pohjoižes da 1400 mm suvipäivlaskmas.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, raudkivend, hrom, vas'k, cink, vol'fram, kuld, hobed, mec da gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federaline prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo om armijan päkäsknik. Prezident paneb varaprezidentad (ičeze ezitajad) da ohjastusen ministrid radsijha. Kaik rahvaz valičeb prezidentad videks vodeks. Vl 2011 kaik oli 29 ministrust ohjastuses.
Parlament om kaks'kodine Nacionaline Suim. Üläkodi om Štatoiden Ezitaikund (angl.: "Council of States"), kaikiden štatoiden käskusenandajad suimad da ohjastused oigetas ezitajid sihe. Alakodi om Nacionaline Käskusenandai Suim (angl.: "National Legislative Assembly"), kaik rahvaz valičeb sen 170 ühtnijoid nelläks vodeks.
Ezmäižed pävaličendad (prezidentan da parlamentan) oliba vl 2010 sulakun 11.-15. päivil, edel ripmatomut. Salva Kiir om nügüdläine prezident, sai 92,99%, se om hänen kahtenz' strok, no ühtenz' ripmatomuden jäl'ghe. Järgenduseližed pävaličendad lindäs vl 2015 heinkun 9. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Suvisudanan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund jagase 10 agjaha (angl. "state"). Niid alajagadas 76 ümbrikho (angl. "county").
Eläjad.
Suvisudanas elädas suvisudanalaižed. Pagištas 68 sijaližil kelil.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): Jei, Vau, Malakal', Aveil'.
Ižanduz.
Suvisudanan päeksport om kivivoi; toine eksport — pumaterialad.
Venäman organizacijoil ei ole ezitaikundoid Suvisudanas, erašti ned mödas azegištod sihe.


Gvinei.
Gvinei, täuz' oficialine nimituz — Gvinejan Tazovaldkund (franc. "République de Guinée"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, läz Atlantižen valdmeren randištod. Sen pälidn, kaikiš suremb lidn da port om Konakri.
Istorii.
Vl 1958 redukun 2. päiväl Gvinei tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Vl 2008 tal'vkun 23. päiväl sodakukerduz oli valdkundas.
Jäl'gmaine Konstitucii oli hüvästadud parlamental vl 2010 semendkun 7. päiväl.
Geografijan andmused.
Gvinei om mavaldkundröunoiš Senegalanke pohjoižes (röunan piduz — 363 km), Malinke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas (1062 km), Kot d'Ivuaranke päivnouzmas (816 km), Liberijanke suves (590 km), Sjerra Leonenke suvipäivlaskmas (794 km), Gvinei-Bisaunke lodehes (421 km). Ühthine röunoiden piduz — 4046 km. Valdmererandanpird om 320 km.
Mererandaline tazangišt vajehtab kukhiže da mägihe valdkundan südäimehe (Futa Džallon-plato). Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Nimb-mägi, 1752 m valdmeren pindan päl.
Znamasine jogi om Niger sen ližajogidenke. Langenijad merhe toižed joged oma sättujad laivištole severz' kümnid kilometroid ülüižele.
Klimat om subekvatorialine. Vodes om kaht sezonad sel'ktoiden aigröunoidenke. Vihmoiden sezonan aigan (kezaku-kül'mku) paneb sadegid 4300 mm mererandpolel. Suvipäivnouzmas om savannoid. Kuiv sezon vedase tal'vkuspäi semendkuhusai, sen aigan kuiv "harmatan"-tullei puhub Saharaspäi, lämuz järgeližiš +24...+27 Cel'sijan gradusaspäi ližadab +38 räkän gradusahasai. Vl 1993 mecad ottihe läz 60% territorijad.
Londuseližed pävarad oma boksitad (mail'man varan läz pol't), raudkivend, kuld, almazad, gidroenergii; toižed oma cirkon, rutil, monacit, uran.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Hän paneb ohjastusen 28 ministrid radnikusile, mugažo agjoiden pämehid. Konstitucijan mödhe, kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (franc.: "Assemblée nationale"), kaik rahvaz valičeb sen 114 ühtnijoid 5 vodeks.
Prezidentan järgvaličendad oliba kahtil turil (vl 2010 27. kezaku da 7. kül'mku). Al'fa Konde om nügüdläižen prezidentan, sai 52,52%. Nene oliba ezmäižed valičendad tobmuden telustandata. Järgenduseližed valičendad parlamentha oliba vl 2013 sügüz'kun 28. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Gvinejan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 7 agjaha da 1 pälidnha (agjaha tazostadud), agjad — 33 prefekturha. Kaik valdkundas om 38 lidnkundad (fr. "communes urbaines") da 303 küläkundad (fr. "communautés rurales, sous-préfectures").
Eläjad.
Gvinejas elädas gvinejalaižed. Kaik om 24 igähišt rahvahad.
Gvinejan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2005, surembaspäi penembha): Nzerekore, Kindia, Boke, Kankan, Kisidugu.
Ižanduz.
Vl 2012 Gvinejan päeksport oli alüminiikivend (61%), ratud korund (rubinad, sapfirad i tž.) (11%), kuld (6%); toine eksport — kofe (4%), kala (4%), kivivoi (3%), almazad (2%).


Mad'jaranman administrativiž-territorialine jagand.
Nügüd'aigaine administrativine jagand om olmas surita vajehtusita vspäi 1950. Kaik om 346 lidnad Mad'jaranmas'", kudambad mülüdas 19 agjaha ("med'jed",). Budapešt-pälidn om tazostadud agjaha. Ühtištudas niid 7 administrativižhe regionha () vspäi 1999. Agjad alajagasoiš 175 ümbrikho () vspäi 2013, pälidn alajagase rajonihe ("kerületei"). Ümbrikod — lidnoihe ("város") da küläkundoihe ("község").
Homaičendad.
*


Gambii.
Gambii (angl.: "The Gambia" [ˈɡæmbiə]), täuz' oficialine nimituz — Gambijan Islamine Tazovaldkund (angl.: "Islamic Republic of the Gambia"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, Atlantižen valdmeren randpolel. Sen pälidn om Banžul.
Istorii.
Vl 1965 uhokun 18. päiväl Gambii tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Sodakukerdused oleskeliba valdkundas (vozil 1981, 1994), niiden onetomad naprindad oliba (vozil 2006, 2009).
Jäl'gmaine Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumas vl 1996 elokul da tuli väghe vl 1997 vilukun 16. päiväl. Vl 2015 tal'vkun 12. päiväl edeline Jaija Džamme-prezident tedoti Gambijad Islamižeks Tazovaldkundaks, islam om valdkundaline religii.
Geografijan andmused.
Gambii om anklav Senegalan südäimes, otab Gambii-jogen molembid randoid päiči sen niškoid. Territorijan kaikiš levedamb sija pidusen mödhe om 48 km läz jogensud, sigä-žo Gambii-jogen kaikiš suremb leveduz — 16 km. Valdkund om läz 4 sadad kilometrad pitte.
Gambii om mavaldkundröunoiš Senegalanke pohjoižes, päivnouzmas da suves, röunan piduz — 749 km. Valdmererandanpird om 80 km päivlaskmas. Veden pind — 1295 km² (11,4 % valdkundan territorijad).
Mererandaline tazangišt vajehtab kukhiže. Valdkundan südäimehe, päivnouzmas, om letkesine plato. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Rusked kall', 53 m valdmeren pindan päl.
Klimat om subekvatorialine, sättub maižandusen vedamha. Vodes om kaht sezonad sel'ktoiden aigröunoidenke. Vihmsezonan aigan (kezaku-kül'mku) om räk, paneb sadegid 1450 mm mererandpolel da 920 mm man südäimehe. Kuiv sezon om vilumb, vedase kül'mkuspäi semendkuhusai, sen aigan kuiv "harmatan"-tullei puhub Saharaspäi. Vilukun kesklämuz om +23...+24°C, semendkun-kezakun +27...+32°C (räkämb päivnouzmpolele).
Londuseližed pävarad oma lete (stöklid tegemha kožui), titankivendod (il'menit da rutil); toižed — cirkon, tin, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund dominirujanke partijanke. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo armijan päkäsknik da ohjastusen pämez'. Prezident paneb varaprezidentad da ohjastusen ministrid radsijha (heile ei sa olda parlamentan ühtnijoin). Konstitucijan mödhe, kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks, strokuiden lugu om röunadusita. Vaiše valitud parlamentha ristitule sab olda kandidatan.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (angl.: "National Assembly") 53 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb sen 48 ühtnijoid, völ 5 ühtnijoid prezident paneb radsijha. Valdatusiden strok om 5 vot.
Prezidentan järgenduseližed valičendad oliba vl 2016 tal'vkun 1. päiväl. Adama Berrou om nügüdläine prezident, koumanz' lugul, sai 43,3%. Edeline Jaija Džamme-prezident sai sijad vl 1994 sodakukerdusen satuseks, vll 1996-2016 hän radoi valitud prezidentaks, nell' strokud jäl'geten, andoi valdoiktusid vl 2017 vilukun 21. päiväl Senegalan i Nigerijan sodavägiden tulendan jäl'ghe. Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2012 keväz'kun 29. päiväl, lindäs vl 2017 sulakun 6. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Gambijan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 5 agjaha (angl. "Division" «nevondkund») da 1 pälidnha, agjad — 33 ümbrikho (angl. "district").
Eläjad.
Gambijas elädas gambijalaižed. Kaik om 6 igähišt rahvahad.
Kaikuččel vodel radnikad Senegalas, Mališ da Gvinejaspäi tuldas arahisad obrädimha. Üks'jäine valdkundröun Senegalanke znamastadud hubin da seižub varjoičendata. Gambijan eläjad mugažo voidas lähtta da pörttas tugedusita.
Gambijan toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. ristitud vl 2007, surembaspäi penembha): Serekund (kaikiš suremb lidn), Brikam. Kaik om 13 lidnad enamba 10 tuh. eläjidenke.
Ižanduz.
Vl 2012 Gambijan päeksport oli arahisan voi da pähkmed (kokospal'man, Brazilijan da kešju-) (32%), sobad (14%), fruktad (10%), titankivend (5%); toine eksport — maidproduktad, kala, čai, lete, kuld, akkumulätorbatarejad; äi tošteksportad Senegalaspäi.


Niger.
Niger, täuz' oficialine nimituz — Nigeran Tazovaldkund (fr.: "République du Niger"), om mererandatoi valdkund Päivlaskmaižes Afrikas. Valdkund nimitadud Niger-jogen mödhe. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Niamei.
Istorii.
Vl 1960 elokun 3. päiväl Niger tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmaine Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 2010 redukun 31. päiväl da parlamental vl 2010 kül'mkun 25. päiväl.
Geografijan andmused.
Niger om mavaldkundröunoiš Alžiranke lodehes da pohjoižes (röunan piduz — 956 km), Livijanke pohjoižpäivnouzmas (354 km), Čadanke päivnouzmas (1175 km), Nigerijanke suvipäivnouzmas da suves (1497 km), Beninanke (266 km) da Burkina Fasonke (628 km) suvipäivlaskmas, Malinke päivlaskmas (821 km). Ühthine röunoiden piduz — 5697 km. Niger om mererandatoi valdkund.
Läz 4/5 territorijad sijadase Saharas. Kaikiš korktemb čokkoim om Idoukal-n-Tages-mägi (Bagzan), 2022 m valdmeren pindan päl, seižub man keskuses. Kaikiš madalamb čokkoim om Niger-jogen pind, 200 m valdmeren pindan päl.
Klimat om subekvatorialine suves, kuiv letetazangištoiž-kontinentaline toižil paloil. Se om üks' kaikiš räkiš valdkundoišpäi mail'mas, no päivezlämuden erinend om luja. Vihmsezonan aigan (eloku) om räk, paneb sadegid 200 mm rahvahatomal mal da 700 mm man suves. Kuivan viluhkon sezonan aigan (kül'mku-uhoku) Saharan tullei puhub pohjoižespäi. Päiväl om +30°C, öl +8°C. Kuiv räk sezon vedase uhokuspäi kezakuhusai, sen aigan kuiv "harmatan"-tullei puhub Saharaspäi, päivnouzmpolespäi, da kucub pölütorokoid man suves eskai. Päivlämuz om +40°C, öl +25°C. Sikš ku purustuz oleskeleb 2-3 tuhad mm vodes, ka kuivaigad oma paksud.
Londuseližed pävarad oma uran, raudkivend, kivivoi, londuseline gaz, tin, fosforitad, kivihil'; toižed varad oma vol'fram, tantal, molibden, kuld, marganc.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Prezident paneb päministrad radsijha parlamentan nevondan mödhe. Kaik ministrad oma parlamentan ühtnijoin. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks, ühten kahtenden strokun om voimuz.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée Nationale du Niger") 113 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb sen ühtnijoid 5 vodeks.
Ezmäižed joudjad valičendad municipalitetoihe oliba vl 2004.
Valičendad parlamentha da prezidentan valičendoiden ühtenz' tur oliba vl 2011 vilukun 31. päiväl, vn 2010 sodakukerdusen jäl'ghe. Prezidentan valičendoiden kahtenz' tur oli vl 2011 keväz'kun 12. päiväl. Mahamadu Issufu om nügüdläine prezident, sai 57,95% (nece hänen ühtenz' strok om).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Nigeran administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 7 agjaha (regionha) da 1 pälidnha, agjad — 38 departamentha, a ned — kommunihe (vl 2006 niid oli 265).
Eläjad.
Nigeras elädas nigeralaižed. Kaik om 12 igähišt rahvahad (hausalaižed — 55%).
Nigeran toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2007, surembaspäi penembha): Zinder da Maradi.
Ižanduz.
Vl 2012 Nigeran päeksport oli uran da toižed radioaktivižed elementad (91%); toine eksport — elektromašiništ, arahis. Japonii oli päostajan (80%).


Sjerra Leone.
Sjerra Leone, täuz' oficialine nimituz — Sjerra Leonen Tazovaldkund (angl. "Republic of Sierra Leone"), om valdkund Päivlaskmaižes Afrikas, Atlantižen valdmeren randal. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Fritaun.
Istorii.
Vl 1961 sulakun 27. päiväl Sjerra Leone tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Vozil 1967-1968 sodakukerdusiden pord oli valdkundas. Vozil 1991-2002 rahvahanikoiden soda oli, läz 75 tuh. rist. oli riktud.
Jäl'gmaine Konstitucii üdessünduti äjiden partijoiden sistemad. Se om hüvästadud parlamental, tuli väghe vl 1991 redukun 1. päiväl.
Geografijan andmused.
Sjerra Leone om mavaldkundröunoiš Gvinejanke pohjoižes da päivnouzmas (röunan piduz — 652 km), Liberijanke suvipäivnouzmas (306 km). Ühthine röunoiden piduz om 958 km. Valdmererandanpird om 402 km pitte suvipäivlaskmas da päivlaskmas.
Mererandaline tazangišt vajehtab 600-metraižhe mägištho man südäimehe. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Bintimani (Loma Mans), 1948 m valdmeren pindan päl. Päjoged oma Sur' Skarsies (Kolente), Pen' Skarsies (Kab), Rokel, Džong, Mabole, Sev, Moa da Makon.
Klimat om subekvatorialine, räk da luja neps. Vihmsezonan aigan (semendku-reduku) paneb sadegid 4000-4500 mm mererandpolel da 2000-2500 mm man südäimes. Kuiv sezon vedase kül'mkuspäi sulakuhusai, sen aigan kuiv "harmatan"-tullei puhub Saharaspäi da tob räkäd. Valdmererandal kesklämuz om +24...+27°C, man südäimes +20...+23°C.
Londuseližed pävarad oma almazad, boksitad, titankivend; toižed varad oma cirkonii da kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident, hän-žo armijan päkäsknik da ohjastusen pämez'. Prezident paneb varaprezidentad da ohjastusen ministrid radsijha (ministrid — parlamentan nevondan mödhe). Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Ku kandidat otab penemb mi 55%, toine valičemižtur tegese.
Parlament om üks'kodine, Ezitajiden Kodi (angl.: "House of Representatives"), 124 ühtnijanke: kaik rahvaz valičeb 112 heišpäi, völ 12 ühtnijoid ümbrikod pandas radsijha päiči kahtid pälidnaižid. Valdatusiden strok om 5 vot ezmäižes ištundaspäi.
Prezidentan järgvaličendad da päjärgvaličendad parlamentha oliba vl 2012 kül'mkun 17. päiväl. Ernest Bai Koroma om nügüdläine prezident (sai 58,7%), se om hänel kahtenz' strok.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Sjerra Leonen administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 3 agjaha da 1 pälidnaižhe territorijha. Kaik ned alajagase 14 ümbrikho (angl.: "district"), edemba — 149 veikundha (angl.: "chiefdom").
Eläjad.
Sjerra Leones elädas sjerraleonelaižed. Kaik om 15 igähišt rahvahad.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Bo, Kenem, Makeni.
Ižanduz.
Vl 2012 Sjerra Leonen päeksport oli almazad (29%), alüminii (14%), kakao (12%), meriastjad kaluištonke (10%), titan (8%); toine eksport — cirkonii, kofe, kala, avtorenghad.


Dominikanine Tazovaldkund.
Dominikanine Tazovaldkund (isp.: "República Dominicana", se om täuz' oficialine nimituz), om valdkund Kariban meres, otab Haiti-saren päivnouzmpol't (3/4 sart). Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Santo Domingo.
Istorii.
Vl 1844 uhokun 27. päiväl Dominikanine Tazovaldkund tedoti ičeze ripmatomudes Haitišpäi.
Vozil 1962, 1963 sodakukerdused oliba valdkundas. AÜV:oiden voinväged kontroliruiba Dominikaništ Tazovaldkundad vozil 1916-1924 da 1965 (semendku-sügüz'ku).
Jäl'gmaine Konstitucii, vspäi 1844 38nz' lugul, oli hüvästadud parlamental vl 2010 vilukun 26. päiväl.
Geografijan andmused.
Dominikanine Tazovaldkund om mavaldkundröunoiš Haitinke päivlaskmas, röunan piduz — 376 km. Mererandan pird om 1288 km. Puerto Riko-sar' sijadase päivnouzmpoles Mon-sal'men kal't, nece om AÜV:oiden rippui territorii.
Rel'jef om mägekaz tobjimalaz. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Duarte-mägenoc, 3087 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Enrikiljo-järven pind man suvipäivlaskmas, -44 m valdmeren pindan al.
Klimat om tropine. Paneb sadegid 1500 mm vodes (2540 mm pohjoižpäivnouzmaižil pautkil, 760 mm suvipäivlaskmas). Voden kesklämuz om +25°C (+21° keskmägil, +28° mererandal), haloid ei oleskelend.
Londuseližed pävarad oma metallad (boksitad, raudkivend, nikel', titan, vas'k, kuld, hobed); toižed oma keitandsol, sauvondgips.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Prezident paneb ministrid da provincijoiden pämehid radsijha. Kaik rahvaz valičeb prezidentad, a mugažo varaprezidentad, 4 vodeks, kahtenden strokun om voimuz.
Parlament om kaks'kodine Nacionaline Kongress (isp.: "Congreso Nacional de la República Dominicana"). Üläkodi om Senat ("Senado"), 32 ühtnijad 4 vodeks, üksin kaikuččes provincijaspäi. Alakodi om Ezitajiden Kodi (isp.: "Cámara de Diputados") 190 deputatanke. Kaik rahvaz valičeb sen ühtnijoid 4 vodeks.
Käskuzkundaližen tobmuden pä om Ülembaine käskuzkund (isp.: "Poder Judicial de la República Dominicana").
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2010 semendkun 16. päiväl, sen jäl'ghe päjärgvaličendad lindäs vl 2016 sättutamha prezidentan da municipalitetoiden valičendoiden strokunke. Prezidentan järgvaličendad oliba vl 2012 semendkun 20. päiväl. Danilo Medina om nügüdläine prezident, sai 51,21 % (nece hänen ühtenz' strok om).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Dominikanižen Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 31 agjaha (provincijha) da 1 pälidnha (Nacionaline ümbrik), agjad — 159 municipalitetha (isp. "municipio") (päiči pälidnas).
Eläjad.
Dominikanižen Tazovaldkundan toižed sured lidnad (enamba 200 tuh. ristitud vl 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Santjago de los Treinta Kabaljeros, Los Al'karrisos, Iguei, Konsepsion de la Veg, San Kristobal'. Kaik om 34 lidnad enamba 30 tuh. ristitištonke.
Ižanduz.
Dominikanižen Tazovaldkundan ekonomik om ezmäine vai toine surtte Keskuzamerikan da Kariban meren maiden keskes.
Vl 2009 Dominikanižen Tazovaldkundan päeksport oli sobad (20%), medicinine instrument (17%); toine eksport — sigarad, kakao, elektromašiništ, cement, vas'k.


Honkong.
Honkong ("Sängan",), täuz' oficialine nimi om Honkongan eriline administrativine agj ("Sängan tebe sinčžencüi",), om Kitain pala. Se om Azijan rahaazjoiden znamasine keskuz da joudai port penidenke valdkundmaksoidenke.
Istorii.
Vozil 1841−1997 Honkong nügüdläižiš röunoiš oli Suren Britanijan kolonijal. Vl 1843 Viktorii-lidnan aluz oli pandud, nügüd' nece nimituz jäi läheližiden pohtan da mägenocan nimiš.
Tobmuz.
Honkongal om ičeohjanduz. Ičeze päkäskuz, Käskusenandai Nevondkund, ohjastuz ministrusidenke oma Honkongas. Vn 1984 kožundkirjutesen mödhe, Sur' Britanii andoi ottud kortomha territorijad Kitaile znamoičendanke jätta territorijan käskusištod da ohjandusen formad vajehtuseta 50 vodeks.
Geografijan andmused.
Honkong sijadase Kitain suvipalas, Koulunan pol'sarel, kahtil suril saril (Honkong da Lantau) da völ 260 pen't sart, Kitain Suvimeren randal. Lidnaspäi pohjoižpolehe om Šen'čžen' (ani röunan taga 33 km pitte), päivlaskmpolehe 60 kilometras om toine Kitain specialine administrativine agj — Makao.
Randanpird — 733 km. Kaikiš korktemb čokkoim om Taimošan'-mägi, 958 m.
Klimat om subekvatorialine mussonine. Vihmsezonan aigan voib panda 500 mm sadegid kus. Ei oleskele manrehkaidusid.
Lidnfartaloiden territorii otab penemb nelländest kaikes territorijaspäi, toižed agjan koume nelländest oma puištod.
Administrativine jagand.
Kaik om 18 administrativišt ümbrikod (angl. "district") Honkongas. Käskusištos "de facto" om severz'-se erižid lidnoid da žiloid, no niil eile administrativišt statusad i valdatusid, ned oma erazvuiččiden ümbrikoiden palad.
Transport.
Kundaline transport mülütab nenid tipid: metropoliten (MTR), elektrojonused (KCR), kaks'žiruižed tramvajad, irdaližed eskalatorad, ehtatimed.
Jügu- da rahvahidenkeskeine lendimport om Čheklapkok ("HKG"), sijadase 14 km lidnan keskusespäi (Keskuzraudtestancijaspäi).


Tehran.
Tehran vai Tegeran (farsikš تهران‎ — [tʰehˈɾɒ:n], pagin. [tʰehˈɾu:n]), om Iranan pälidn. Se om Iranan da Päivlaskmaižen Azijan kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Tehran om Iranan pälidn vspäi 1786.
Vozil 1941-1944 sodaväged okkupiruihe Tehranad. Vl 1943 gitleranvastaižen koalicijan valdkundoiden pämehiden konferencii (NSTÜ, Sur' Britanii, AÜV) oli lidnas.
Tobmuz.
Islamine lidnannevondkund (شورای اسلامی شهر تهران, "Šuroje Eslomije šahre Tehron") sädab lidnan ičeohjandust. Se kogoneb 15 ezitajad, kaik rahvaz valičeb heid 4 vodeks. Nened ezitajad änestadas lidnan pämest.
Geografijan andmused.
Tehran sijadase Iranan pohjoižpalas, El'burs-mägisel'gan Točal-mägen suvipautkel, 1200-2000 m korktusil. Matkad Kaspijan merelesai om 90 km.
Tehran jagase 22 ümbrikho. Sen ližaks, Tehranas om 112 lidnanlaptad sel'ktatomidenke röunoidenke.
Eläjad.
Aglomeracijan ristitišt om läz 13 mln eläjid. Lähižed sured kaimdajad lidnad oma Keredž päivlaskmas (ühtenzoittud metropolitenal pälidnanke), Rei (enzne Iranan pälidn) suves.
Transport.
Tehran om sur' avtote- da raudtesol'm. Vspäi 2001 metropoliten radab (120 km, 4 linijad, 67 stancijad). Om eriline taksin agentuz naižiden täht.
Lidnas om kaks' lendimportad. Ühtenz' — vanh rahvahidenkeskeine, südäimižiden reisiden da il'mvägiden täht ("Mehrabad", "THR") lidnan päivlaskmpoles. Kahtenz' om uz' nügüd'aigaine rahvahidenkeskeine lendimport, Homeini-imaman nimel nimitadud ("IKA"), sijadase 30 km suvhe Tehranaspäi.


Tuvalu.
Tuvalu, mugažo linneb tuvalun da anglijan kelil, se om täuz' oficialine nimi, om sar'hihe valdkund Valdmerimaiš, Polinezijas, Tünen valdmeren suves. Sen pälidn, üks'jäine lidn da port om Funafuti-atoll.
Istorii.
Vozil 1892-1916 valdkundan territorijan nimi oli Ellisan Sared (Suren Britanijan protektorat). Sid' vozil 1916-1975 — Gilbertan da Ellisan Sared (Suren Britanijan kolonii), Gilbertan Sared möhemba tegihe Kiribatikš. Vozil 1976-1978 oli erine britanine Tuvalu-kolonii.
Vl 1978 redukun 1. päivän Tuvalu tedištoiti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi. Sil-žo päiväl vahvištadud Konstitucii tirpi udištamišt vl 2008.
Oli kaks' referendumad. Vl 1974 — ičemäričendas (jagamhas Gilbertan Sarišpäi, pozitivine satuz). Vl 2008 — ičeze kunigaznaižen pördumižes da ičeze prezidentan panendas (negativine satuz).
Geografijan andmused.
Tuvalu sijadase ühtennimižen sarišton nellil saril da vizil atolloil, suvipolehe ekvatoralpäi. Sarišton piduz lodehespäi suvipäivnouzmha om 595 km. Sariden pind om vaiše 26 km², no atolloiden südäipohtiden pind om 494 km². Kaikiš suremb om Vaitupu-atoll (5,09 km²), kaikiš penemb — Niulakit-atoll (0,4 km²).
Nene valdkundad da territorijad ümbärtas Tuvalud: Kiribati pohjoižel da pohjoižpäivnouzmal, Tokelau päivnouzmal, Samoa da Uollis da Futun Sared suvipäivnouzmal, Fidži suvel, Solomonan Sared suvipäivlaskmal da päivlaskmal. Tuvalun randad lainištab Tün' valdmeri. Mererandan piduz om 24 km.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho Niulakit-atollal, 4,6 m valdmeren pindan päl. Jogid eile olmas.
Klimat om valdmerine tropine mussonine. Voden jokstes lämuz om +26...+32°C röunoiš. Paneb sadegid 3000-4000 mm vodes, nece om enamba mi susedvaldkundoiš. Vodes om kaks' sezonad: neps (kül'mku-sulaku) da kuiv (semendku-reduku). Murendajad tropižed ciklonad oma paksud, ned kuctas ližavezid.
Londuseližed resursad — kala. Ei löudand tarbhaižid kaivatusid.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine monarhii parlamentižen demokratijanke. Sikš ku ristituid om vähä, ka partijoid eile olmas.
Valdkundan monarh om Elizavet Toine. Hän om valdkundan pämez', no valdatused oma väges vaiše konz hän om Tuvalun röunoiš. Konz monarhad eile valdkundan röunoiš vai hän om ravaz, ka jenaral-gubernator om valdkundan pämez'. Kunigaznaine valičeb händast 4 vodeks päministran nevondan mödhe. Ku päministrad ei voind valita hätken, ka valdkundan pämehele sab pästta parlamentad radmaspäi. Päministr vahvištab ohjastusen ministrid. Kaik ministrad oma parlamentan ezitajad. Voib olda olmas ministrid penemb mi 1/3 parlamentan ezitajiden verdaspäi. Hö ühtetas radsijid, nügüd' om 9 ministrust Tuvalus.
Tuvalun parlament om üks'kodine (tuvalun kelel: "Palamene o Tuvalu", angl.: "Parliament of Tuvalu") 12 ühtnijanke da sen enamba (nügüd' valitas 15 ühtnijad). Kaik rahvaz valičeb heid 4 vodeks. Kaikuččel ristitul vahvemba 21 vot om änestusen oiktuz.
Vl 2010 sügüz'kun 16. päivän Tuvalun Päjärgvaličendad oliba valdkundan parlamentha. Vs 2010 sulakun 16. päiväspäi nügüdläine jenaral-gubernator om valdatusiš. Jäl'ghižen kerdan Tuvalun Päjärgvaličendad lindäs vl 2015 keväz'kun 19. päivän.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Tuvalun administrativiž-territorialine jagand."
Tuvalu alajagase 7 sar'kundha da 1 lidnankundha (Funafuti-pälidn).
Eläjad.
Tuvalu otab koumanden sijan mail'mas ristitišton penen lugumäran mödhe (Vatikanan da Naurun jäl'ghe).
Ižanduz.
Tuvalun päeksport om kül'menzoittud kala, bananad, maplodud, kokospähkmed. Valdkundbüdžet sab äi rahoid kalad püdamha licenzijoid möndaspäi, ičeze merimehišpäi verhiš laivoiš.


Gonduras.
Gonduras, täuz' oficialine form — Gondurasan Tazovaldkund (isp.: "República de Honduras"), om valdkund Keskuzamerikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Tegusigal'p.
Etimologii.
Valdkundan nimituz ispanijan kelel ("Honduras") znamoičeb «süvüded».
Istorii.
Vl 1821 sügüz'kun 15. päiväl Gonduras tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii (kahtenz'toštkümnenz') tuli väghe vl 1982 (voziden 1984-2005 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Gonduras om mavaldkundröunoiš Nikaraguanke suvipäivnouzmas (röunan piduz — 940 km), Sal'vadoranke suvipäivlaskmas (391 km) da Gvatemalanke päivlaskmas (244 km). Ühthine röun kuivmadme — 1575 km. Valdkundan pohjoižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Kariban meri (randanpird — 669 km), suvižed randad lainištab Tün' valdmeri (Fonsekan laht, 163 km). Ühthine randanpird om 832 km.
Gondurasan territorijan tobj pala om mägišt. Kaikiš korktemb čokkoim om Serro Las Minas-mägi, 2870 m valdmeren pindan päl. Pened manrehkaidused oma paksud. Kaikiš znamasižembad joged oma Ulua, Patuk da Aguan.
Randišton klimat om tropine passatine, mägištol om ven klimat. Kaikuččen kun kesklämuz om +22...+26°C randištol, mägištol kesklämuz vajehtab znamasižemb voden aigan (+10...+22°C). Paneb sadegid 3000 mm keskmäras, enamba kaiked — Kariban mererandpolel, pohjoiž- da päivnouzmpautkil. Vihmsezon man südäimes da suves om semendkul-redukul, a Tünen valdmererandištol — sügüz'kul-vilukul. Kovad tulleid oma paksud.
Londuseližed pävarad oma kuld, hobed, vas'kkivend, hahktin, cink, antimonii, raudkivend, kivihil'; toižed oma mec, gidroenergii, kala.
Tobmuz.
Gonduras om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund kaks'partijaližen sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident (rahvaz valičeb händast 4 vodeks, toižen strokun voimuseta), hän-žo om ohjastusen pämez' da armijan päkäsknik. Ministrad da koume varaprezidentad oma abuiš prezidental.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Kongress (isp. "Congreso Nacional"), sen 128 ühtnijoid ("diputados") mugažo rahvaz valičeb 4 vodeks.
Ülembaine Käskuzkund om käskuzkundaline tobmuz, se kogoneb 9 sudijad da 7 varasudijad.
Gondurasan päjärgvaličendad oliba vl 2013 kül'mkun 24. päiväl. Vs 2014 vilukun 27. päiväspäi nügüdläine Huan Orlando Ernandes-prezident tuli radho (sai 36,89%).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Gondurasan administrativiž-territorialine jagand."
Gonduras alajagase 18 departamentha (isp. "departamento") da uhthe pälidnan ümbrikho. Departamentad alajagase municipalitetha (vl 2008 niid oli 285) (isp. "municipio").
Eläjad.
Gondurasan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): San Pedro Sul, Čolom, La Seib, El' Progreso. Vl 2010 kaik oli 32 lidnad enamba 10 tuh. ristitištonke.
Ižanduz.
Vn 2012 Gondurasan päeksport oli erazvuiččed sobad (40%), kofe (10%), počtmarkad (6%); toine eksport — elektroveimed (sidä kesken optižkabeläd), bananad, pal'mvoi, sigarad, kivivoin gazad, muil, kuld.


Gvatemal.
Gvatemal, täuz' oficialine form — Gvatemalan Tazovaldkund (isp.: "República de Guatemala"), om valdkund Keskuzamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Gvatemal-lidn.
Etimologii.
Valdkundan nimituz nahuatlin kelel ("Cuauhtēmallān") znamoičeb «äjiden puiden taho».
Istorii.
Vl 1821 sügüz'kun 15. päiväl Gvatemal tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.
Vozil 1960-1996 Rahvahanikoiden soda oli valdkundas.
Jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vl 1985 (vn 1993 vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Gvatemal om mavaldkundröunoiš Meksikanke lodehes da pohjoižes (röunan piduz — 958 km), Belizanke päivnouzmas (266 km), Gondurasanke (244 km) da Sal'vadoranke (199 km) suvipäivnouzmas. Ühthine röun kuivmadme — 1667 km. Valdkundan päivnouzmaižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Kariban meren Gondurasan laht, suvipäivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri. Ühthine randanpird — 400 km.
Gvatemalan territorijan keskuzpalan Kordiljerad-mäged ottas. Peten-plato om man pohjoižpoles. Kaikiš korktemb čokkoim om Tahumul'ko-vulkan, 4211 m valdmeren pindan päl. Kaik om 33 vulkanad, voib olda lujid manrehkaidusid erašti, pened manrehkaidused oma paksud. Kaikiš znamasižemb järv om Isabal', a jogi — Motagua.
Randišton klimat om tropine, mägištol om ven klimat. Voden kesklämuz om +23...+27°C randpolel, mägištol +15...+20°C. Tal'vel (viluku-uhoku) paneb haloid mägile (-10°C), mägištol voib olda 0°C. Paneb sadegid 1300 mm keskmäras, semendkul-redukul tobjimalaz. Tropižed ciklonad oma paksud.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, nikel', antimonii, kuld, hahktin; toižed varad oma mec, gidroenergii, kala.
Politine sistem.
Gvatemal om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident (isp.: "Presidente de Guatemala"), hän-žo om ohjastusen pämez' da armijan päkäsknik. Rahvaz valičeb händast 4 vodeks, toižen strokun voimuseta. Ministrad da varaprezident oma abuiš prezidental. Ohjastuz voib vahvištada käskusid, kut parlament-ki.
Parlament om üks'kodine Kongress (isp.: "Congreso de la República"), sen 158 ühtnijoid mugažo rahvaz valičeb 4 vodeks.
Gvatemalan päjärgvaličendad oliba vl 2011 sügüz'kun 11. päiväl. Nügüdläine prezidentan velgusentäutai om Alehandro Mal'donado Agirre vs 2015 sügüz'kun 3. päiväspäi. Prezidentan valičendoiden kahtenz' tur linneb vl 2015 redukun 25. päiväl.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Gvatemalan administrativiž-territorialine jagand."
Gvatemal alajagase 22 departamentha (isp. "departamento"). Departamentad alajagase municipalitetha (vl 2014 niid oli 338) (isp. "municipio").
Eläjad.
Gvatemalas elädas gvatemalalaižed. 40% ristitud kävutadas indejalaižiden kelid.
Gvatemalan toižed sured lidnad (enamba 600 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Villa Nuev, Mihko. Vl 2002 kaik oli 101 lidnad enamba 10 tuh. ristitištonke.
Ižanduz.
Vn 2009 Gvatemalan päeksport oli erazvuiččed sobad (läz 12%), sahar (10%), kofe (8%), bananad (7%); toine eksport — kuld, metallkivendoiden koncentratad, kivivoi, pal'mvoi, zelläd, muil.


Südäimed (kartankarv).
Südäimed (kävutab vaiše äilugus; franc.: "cœur", angl.: "hearts", ven.: "черви, червы, чирва, жи́ра") om rusked kartankarv. Om üks' francijan pačkan nellän kartankarvoišpäi.
52-nden kartoiden pačkas.
tuz 2 3 4 5 6 7 8 9 10 saldat (La Gir, Lahire) dam (Judif', Judit) kunigaz (Sur' Karl, Čarl'z)


Puzu.
Puzu om vicahine vai lasthine putegez mülütamha midä-se.
Ozoitesed.
Täuz' puzuine käbedoid kuldaižid munaižid (hiled padas).


Sent Vinsent da Grenadinad.
Sent Vinsent da Grenadinad (angl.: "Saint Vincent and the Grenadines", se om täuz' oficialine nimituz), om sar'hine valdkund Kariban meren päivnouzmpoles. Sen pälidn, kaikiš suremb lidn da meriport om Kingstaun.
Istorii.
Vl 1979 redukun 27. päiväl Sent Vinsent da Grenadinad tedotiba ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi, nügüdläine Konstitucii tuli väghe sil-žo päiväl.
Vl 2009 kül'mkun 25. päiväl referendum oli pučindas monarhijaspäi da ičeze prezidentan panendas (negativine satuz).
Geografijan andmused.
Sent Vinsentan da Grenadinoiden kart.
Sent Vinsent da Grenadinad sijadase järedal Sent Vinsent-sarel (344 km²) da Grenadinad-sariden kogol (niiden pohjoižel kahtel koumandesel, läz 30 sart, 45 km²).
Valdkund om meriröunoiš Sent Lüsijanke pohjoižpoles da Grenadanke suvipoles. Matkad Barbadoshasai om 168 kilometrad päivnouzmpolehe. Randanpird om 84 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om aktivine Sufrier-vulkan, 1234 metrad valdmeren pindan päl.
Politine sistem.
Ohjandusen form om parlamentine monarhii, federacii parlamentižen demokratijanke konstitucižen monarhan ohjandusen al.
Valdkundan pämez' om Suren Britanijan Elizavet Toine-kunigaznaine, hän paneb radsijha jenaral-gubernatorad.
Parlament — Suiman Kodi (angl.: "House of Assembly") — om üks'kodine 23 ühtnijanke: 6 heišpäi oma senatorad, jenaral-gubernator paneb heid radsijha; 15 — kaik rahvaz valičeb. Valdatusiden strok om 5 vot.
Vl 2010 tal'vkun 13. päiväl Sent Vinsentan da Grenadinoiden järgvaličendad oliba valdkundan parlamentha.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Sent Vinsentan da Grenadinoiden administrativiž-territorialine jagand."
Sent Vinsent da Grenadinad alajagase 6 tulendha (angl. "parish"), 5 niišpäi oma Sent Vinsental da 1 ühtenzoitab Grenadinoid.
Eläjad.
Sent Vinsentas da Grenadinoiš elädas vinsentalaižed.
Vl 2005 oli 7 eländpunktad enamba 1 tuhad kaikenaigaižen ristitištonke.
Ižanduz.
Vl 2009 Sent Vinsentan da Grenadinoiden päeksport oli purehlaivad da jahtad (55%); toine eksport — buksirad (6%), nižu (6%), bananad (4%).


Päivnouzmaine Timor.
Päivnouzmaine Timor, portugaline nimi om Timor-Leste, täuz' oficialine nimi — Timor-Lesten Demokratine Tazovaldkund (tetuman kelel: "Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e", port.: "República Democrática de Timor-Leste"), om valdkund Timor-saren päivnouzmas penen anklavanke sen päivlaskmas, Suvipäivnouzmaižes Azijas, Indižen valdmeren Timoran da Savu meriden randoil, Indonezijan da Avstralijan keskes. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Dili.
Istorii.
Vl 2002 semendkun 20. päiväl Päivnouzmaine Timor tedištoiti ičeze ripmatomudes Indonezijaspäi, sil-žo päiväl nügüdläine Konstitucii tuli väghe (vahvištadud vl 2002 keväz'kun 22. päiväl).
Geografijan andmused.
Päivnouzmaine Timor sijadase Indižen valdmeren päivnouzmas, Suvižel šurupoliškol (üks'jäine mugoine Azijan valdkund).
Valdkund om röunoiš Indonezijanke, röunan piduz — 228 km. Valdmererandan piduz om 706 km. Savumeri om sarespäi lodeheze, Bandameri — pohjoižpolehe, Timoran meri — suvipolehe.
Man südäimes om mägišt 500-700 metrad korktusil. Kaikiš korktemb čokkoim om Tatamailau-mägi, 2963 m valdmeren pindan päl. Oleskeleb äi manrehkaidusid, tropižid ciklonid da cunamid.
Klimat om subekvatorialine mussonine. Kesklämuz om +25...+27°C vodes ümbri. Om kaks' sezonad: neps da kuiv. Paneb sadegid 1500-2000 mm vodes. Om severt lühüdoid mägijogid (Loes, Lakio, Seikal, Be Lulio).
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kuld, platin, marganc; toižed varad oma mramor, kala, sandalpuiden mecad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Prezidentale sab panda kel'dod parlamentan käskusihe, pästta sidä radmaspäi da panda uziden valičendoiden datad. Prezident paneb päministrad radsijha. Päministr om sajan vägestust parlamentan partijan lider, hän paneb ministrid radnikusile.
Üks'kodine Nacionaline Parlament (tetuman kelel: "Parlamentu Nasionál", port.: "Parlamento Nacional") om 65 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid 5 vodeks. kaiked ristitud oma valičendoiktusenke 17-voččes igäspäi.
Vl 2012 heinkun 7. päiväl Päivnouzmaižen Timoran järgvaličendad parlamentha oliba. Vl 2012 keväz'kun 17. da sulakun 16. päivil prezidentan järgvaličendad oliba (Taur Matan Ruak sai 61,23%, se om hänen ühtenz' strok).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Päivnouzmaižen Timoran administrativiž-territorialine jagand."
Päivnouzmaine Timor alajagase 13 administrativižhe ümbrikho. Ned alajagase 65 alaümbrikho. Edemba alaümbrikod alajagadas "suko":ihe (niid om 442), sukod — 2225 lidn- da küläkundha.
Eläjad.
Päivnouzmaižes Timoras elädas timoralaižed. Valdkundas om 16 sijališt kel't.
Toižed sured lidnad (enamba 10 tuh. ristitud, vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Baukau, Maljan, Lospalos, Same.
Ižanduz.
Vl 2010 Päivnouzmaižen Timoran päeksport oli kivivoi (31%) da sen gazad (26%), räkištamatoi kofe (21%); toine eksport — sandalpu, vanil', mašinad teid sauvomha, telefonad, grammofonplatad da kirjad.


Oman.
Oman (araban kelel: عُمان "ʻUmān"), täuz' oficialine nimi — Omanan Sultankund (arab.: سلطنة عُمان, "Salṭanat ʻUmān"), om valdkund Päivlaskmaižes Azijas, Arabijan pol'saren suvipäivnouzmas, Indižen valdmeren Arabijan meren randal. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Maskat.
Istorii.
Vl 1970 heinkun 23. päiväl Oman tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Valdkundan Konstitucijad eile olmas, sen sijas Pästatut om.
Geografijan andmused.
Oman sijadase Arabijan pol'saren suvipäivnouzmpoles, Indižen valdmeren Arabijan meren da Omanan lahten randoil.
Valdkund om röunoiš Jemenanke suvipäivlaskmas (röunan piduz — 288 km), Saudoiden Arabijanke päivlaskmas (676 km), AÜE:oidenke lodehes da pohjoižes (609 km). Ühthine röunoiden piduz — 1573 km. Valdmererandan piduz om 2092 km.
Tazangišt man keskuses om ümbärtud mägil pohjoižes da suves. Kaikiš korktemb čokkoim om Džabal Šams-mägi, 2980 m valdmeren pindan päl.
Klimat om tropine, räk da kuiv. Kesklämuz om +20°C vilikus, +32°C kezakus. Paneb sadegid alangoil 60-130 mm vodes (vihmub severz' kerdoid vodes), mägil — 500 mm. Kaikenaigaižid jogid eile olmas, om vaiše ojandehid, vezi jokseb niidme tal'vel tobjimalaz.
Londuseližed päresursad — kivivoi, londuseline gaz, vas'k, raudkivend, hrom; toižed resursad — asbest, mramor, sauvondgips, kala.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine absolütine monarhii. Eile olmas politižid partijoid, kaik kandidatad oma ripmatomad (partijatomad).
Valdkundan pämez' om sultan (ripmatomuden tedištoitusen aigaspäi vl 1970 Kabus ben Said Al' Said). Hän-žo om armijan päkäsknik, ohjastusen päministr, röunantagaižiden azjoiden, rahaazjoiden da kaičendministr. Opendusen da üläopendusen ministrad oma naižed.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Valdkundaline Nevondkund ("Mažlis Al' Davla") 83 ühtnijanke, sultan paneb heid radnikusele 4 vodeks. Alakodi da käskusišton tegii om Konsultirui Suim ("Mažlis Al' Šura") 84 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid 4 vodeks.
Vl 2011 redukun 15. päiväl Omanan päjärgvaličendad parlamentan alakodihe oliba.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Omanan administrativiž-territorialine jagand."
Oman alajagase 11 "muhafaz:ha" — agjaha. Edemba muhafazad alajagadas 61 "vilajat":ha — ümbrikho.
Eläjad.
Omanas elädas omanalaižed. Vl 2010 verhanmaiden eläjad ottihe läz videndest ristitištos.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2008, surembaspäi penembha): Sib, Matrah, Baušar (nene koume lidnad oma pälidnan aglomeracijan palad), Salal, Suveik, Sohar, Ibri, Sahm, Bark. Vl 2008 kaik oli 21 lidnad enamba mi 50 tuhad eläjidenke, 43 lidnad enamba 12 tuhad eläjidenke.
Ižanduz.
Vl 2010 Omanan päeksport oli kivivoi (65%), londuseline gaz (12%); toine eksport — alüminii, vas'k, teraraud, hrom, polimerad, puspirt, fruktad, kala; om äi tošteksportad.


Korejan Tazovaldkundan administrativiž-territorialine jagand.
Kaik om 9 provincijad (agjad) Suvikorejas, 6 lidnad provincijan oiktusidenke da 1 lidn eriliženke statusanke.
Pälidnad.
A


Korejan Rahvahaliž-Demokratine Tazovaldkund.
Korejan Rahvahaliž-Demokratine Tazovaldkund vai KRDT (kor.: 조선 민주주의 인민 공화국, 朝鮮民主主義人民共和國 "Čoson Mindžudžui Inmin Konhvaguk", se om täuz' oficialine nimi) om valdkund Päivnouzmazijas. Toine valdkundan nimi om Pohjoižkorei, sidä kävutadas erižtel da levedašti. Se sijadase Korejan pol'saren pohjoižes. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Phen'jan.
Istorii.
Vl 1945 elokun 15. päiväl Korejan territorii oli päzutadud Japonijan sodavägišpäi.
Vl 1948 sügüz'kun 9. päiväl KRDT:n aluz oli pandud, ühtel päiväl aigemb ezmäine Konstitucii oli vahvištadud.
Vl 1972 tal'vkun 27. päiväl nügüdläine Konstitucii, kahtenz' lugul, oli vahvištadud parlamental. Se om väges nügüd'-ki, voziden 1992, 1998, 2009 da 2012 vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
KRDT sijadase Korejan pol'saren pohjoižes.
Valdkund om röunoiš Kitainke pohjoižpoles (röunan piduz — 1416 km), Venämanke pohjoižpäivnouzmas (18 km) da Suvikorejanke suvipoles (238 km). Suvikorejan röunal om demilitarizuidud zon 4 kilometrad levette da 241 km pitte (saudud vozil 1960-70). Ühthine röunoiden piduz — 1672 km.
Pohjoižkorejan päivlaskmaižed randad lainištab Pakuine meri, päivnouzmaižed — Japonijan meri. Ühthine randanpird — 2495 km.
Reljef om mägekaz. Kaikiš korktemb čokkoim om sambnu Pektusan-vulkan, 2744 metrad valdmeren pindan päl.
Klimat om kontinentaližen da valdmeren kombinacii, nellän voz'aiganke. Kezal musson tob äi vihmoid, tal'v om kuiv da vilu.
Londuseližed pävarad oma kivihil', raudkivend, cink, magnii, kuld, vas'k, alüminii, nikel', vol'fram, hahktin, mec, gidroenergii; toižed varad oma špat, grafit, keitandsol.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine socialistine tazovaldkund dominirujan partijan sistemanke.
Valdkundan todesine pämez' om Valdkundaližen kaičendkomitetan ohjandai, vspäi 2011 — Kim Čen In. Hänen arvnimed: ülembaine ohjandai; partijan, armijan da rahvahan lider.
Parlament — Ülembaine Rahvahan Suim (kor.: 최고인민회의, 最高人民會議, "Čoego Inmin Hoe-ui") — om üks'kodine 687 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Valičendoiktuz zavodiše 17-voččes igäspäi. Parlamentan prezidium om kollektivine nominaline valdkundan pä, se radab kaiken. Parlament paneb ohjastusen ministrid radsijha.
Koume partijad oma valdkundas, kaik ned oma Ühthižen Demokratižen frontan ühtnijad.
Vl 2014 keväz'kun 9. päiväl KRDT:n järgvaličendad oliba valdkundan parlamentha.
Administrativiž-territorialine jagand.
Pohjoižkorei om 9 provincijad, 2 lidnad oiktan alištusenke da 3 erilišt administrativišt regionad.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 300 tuh. ristitud vl 2004, surembaspäi penembha): Hamhin, Nampho, Keson, Vonsan, Čhondžin.
Ižanduz.
KRDT:n päeksport om kivihil' (18%), sobad (läz 13%), raud da raudkivend (11%), metallad (läz 10%), himižen tegimišton tegesed (läz 10%), elekromašiništ da detalid (8%); toine eksport — merenproduktad (5%), kuld (2%), pähkmed (1%).


Sirii.
Sirii, täuz' oficialine nimi — Sirijan Araban Tazovaldkund (arab.: الجمهورية العربية السورية "Al' Džumhurija Al' Arabija As Surija"), om valdkund Päivlaskmaižes Azijas. Sen pälidn om Damask.
Istorii.
Vl 1936 sügüz'kus Sirii ezmäižen kerdan tedoti ičeze ripmatomudes Francijaspäi. Nece ripmatomuz oli tundištadud vl 1946 sulakun 17. päiväl.
Vs 2011 keväz'kuspäi Rahvahanikoiden soda jätktase valdkundas.
Vl 2012 uhokun 27. päiväl nügüdläine Konstitucii tuli väghe. Se oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 2012 uhokun 26. päiväl.
Geografijan andmused.
Valdkund om röunoiš Turkanmanke pohjoižes (röunan piduz — 822 km), Irakanke päivnouzmas (605 km), Iordanijanke suves (375 km), Izrailinke (76 km) da Livananke (375 km) suvipäivlaskmas. Ühthine röunoiden piduz — 2253 km.
Sirijan päivlaskmaižed randad lainištab Keskmeri. Ühthine randanpird — 193 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Hermon-mägi, 2814 metrad valdmeren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om nimetoi taho läz Tiverijan järved, -200 metrad valdmeren pindan al.
Klimat om letetazangišton kuiv. Paneb sadegid 1000 mm vodes (mererandal enamba, päivnouzmas penemb mi 250 mm). Kaikiš pidemb jogi om Jevfrat.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, fosfatad, raudkivend, hrom, marganc, väghine mahuz; toižed varad — mramor, sauvondgips.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund dominirujan partijan sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident. Hän paneb ohjastusen ministrid radsijha, hän-žo armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 7 vodeks. Kahtenden strokun om voimuz, no nügüdläine Bašar Asad-prezident oli valitud jo koumandeks strokuks, sikš miše Konstitucii vl 2012 oli vajehtadud. Kaks' varaprezidentad abutadas prezidentale. Prezidentale sab säta käskusid, ned tuldas väghe vahvištusen jäl'ghe parlamental.
Parlament — Rahvahan Nevondkund (arab.: مجلس الشعب‎‎ "Medžlis Aš Šaab") — om üks'kodine 250 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.
Vl 2012 semendkun 7. päiväl Sirijan järgenduseližed valičendad oliba valdkundan parlamentha. Vl 2012 kezakun 3. päiväl prezidentan järgenduseližed valičendad oliba (Bašar Asad sai vägestust, oti 88,7%).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Sirijan administrativiž-territorialine jagand."
Sirijas om 14 "muhafaz:ad" — agjad.
Eläjad.
Kaikiš järedambad lidnad (enamba 500 tuh. ristituid, vn 2006 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Aleppo, Damask (pälidn), Homs.
Ižanduz.
Vl 2009 Sirijan päeksport oli kivivoi (62%), maplodud (läz 6%), puvill (5%); toine eksport — fosfatad (3%), eläbad lambhad (3%), sobad (2%).


Nepal.
Nepal (nepali: नेपाल "Nepāl"), täuz' oficialine nimi — Nepalan Federativine Demokratine Tazovaldkund (nepalan kelel: संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल "Sanghija Loktāntrik Ganatantra Nepāl"), om valdkund Suviazijas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Katmandu.
Nepal sijadase kaksiden kaikiš tihedašti elänzoittud maiden keskes mail'mas — Kitain da Indijan keskes.
Nepal om mägima, kaikiš korktemb valdkund mail'mas. Enamba 40% territorijad sijadase korktusil 3000 m da sen ülemb.
Istorii.
Vl 1768 sügüz'kun 25. päiväl valdkundan aluz oli pandud kuti Nepalan kunigahuz.
Vl 2008 semendkun 28. päiväl tedotihe tazovaldkundan ohjandusen formad Nepalas kunigahusen sijas.
Vl 2015 sügüz'kun 20. päiväl nügüdläine Konstitucii tuli väghe, se kändi Nepalad suril'mvaldkundaks da vajehti pordaigališt vn 2007 Konstitucijad.
Geografijan andmused.
Valdkund om röunoiš Kitainke pohjoižes (röunan piduz — 1236 km), Indijanke suves (1690 km). Ühthine röunoiden piduz — 2926 km. Nepal om mererandatoi valdkund.
Nepalan reljef om mägikaz täuzin. Korktuz ližadab suvespäi pohjoižhe. Kaikiš korktemb čokkoim om Džomolungm-mägi, 8848 metrad valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Kančan Kalan, 70 metrad valdmeren pindan päl.
Znamasine jogi om Karnal, kaikiš suremb järv om Rar.
Londuseližed pävarad oma vezi, gidroenergii, raudkivend; toižed varad — vas'k, kobal't, cink, kvarc, mec.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke.
Valdkundan pämez' om prezident. Parlament valičeb prezidentad 6 vodeks. Üks' varaprezident om hänele abhu. Parlament valičeb ohjastusen päministrad-ki.
Parlament — Kahtenz' Konstitucine Suim — om lühüdaigaine, üks'kodine 601 ühtnijanke. Kaik rahvaz valiči sen 575 ühtnijad, völ 26 ohjastuz pani. Suim om sädamha valdkundan ut Konstitucijad. Ühtenz' Suim tuli erižmel'žusihe partijoiden keskes, tirpi satusetomut da oli pästtud radmaspäi.
Vl 2013 kül'mkun 19. päiväl Nepalan järgvaličendad oliba valdkundan parlamentha. Vl 2015 redukun 28-29. päivän prezidentan järgvaličendad oliba parlamentas, Bidhja Devi Bhandari sai vägestust (oti 327 änid 549:späi) da tegihe Nepalan ezmäižeks naižeks-prezidentaks. Ohjastusen päministr om Khadga Prasad Šarma Oli vs 2015 redukun 12. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Nepalan administrativiž-territorialine jagand."
Nepalas om 14 zonad — agjad, kudambad alajagase 75 ümbrikho. Zonad ühtenzoittas 5 statistižhe regionha: Keskregion, Päivnouzmaine, Päivlaskmaine, Keskpäivlaskmaine, Edahaine Päivlaskmaine.
Eläjad.
Nepalas elädas nepalalaižed. Ristitištos vaiše läz 14% oma lidnoiden eläjad, no heiden palaha ližadab kaikuččen voden 3,5%.
Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. rist., vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Biratnagar, Pokhar, Lalitpur (Patan).
Ižanduz.
Nepalan päeksport om maplodud (14%), raud da teraz lehthil, torvil da vanuimel (13%), sobad (läz 12%), lang villaspäi (11%), kourad (8%); toine eksport — kived (3%), südäiveded (3%), parfümerii da muil (3%), čai (2%), vas'k, alüminii. Indii om päpartnör torguindas (eksportan dai importan läz pol't).


Haapajärvi.
Haapajärvi (mugažo suomen i ročin kelil) om lidn Suomenmas, sen Pohjoižpohjanma-provincijan suves.
Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1977. Vl 2015 eläjiden lugu om 7 484 ristitud. Lidnan pind — 789,11 km2. Lidnan nügüdläine pämez' om Juha Uusivirta.


Uusikaupunki.
Uusikaupunki (mugažo suomen kelel, kätas «uz' lidn»; roč.: "Nystad", vanh nimituz Ništadt) om Suomenman lidn Suvipäivlaskmaine Suomenma-provincijas, Baltijan meren randal.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1617 Ročinman Gustav III-kunigahan käskön mödhe kuti lidn torguindoiktusidenke. Lidnan ühthine pind om 1 932,40 km², sidä kesken kuivma 502,49 km², meri 1 381,02 km², sokaz ma om 48,89 km².
Vl 1990 eläjiden lugu oli 18 432 ristitud. Ehtatimed ujudas Ročinmahasai kaikuččen päivän.


Hanko.
Hanko (mugažo suomen kelel; roč.: "Hangö") om lidn Suomenmas, sen Udenma-provincijas. Se om kaikiš suvemb lidn valdkundas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1874 kuti jädumatoi meriport lopraudtestancijanke. Se tegihe emigracijan keskuseks, 19. da 20. voz'sadoil 240 tuhad ristitud sirdihe täspäi Pohjoižamerikha. Hanko om «kezalidn», elämhä kezaaigan tobjan palan.
Vl 2015 eläjiden lugu oli 9 026 ristitud. Lidnan pind merenke — 799,99 km2. Lidnan ezipämez' om Jouko Mäkinen (2009-2015).


Forss.
Forss (suom. i roč.: "Forssa") om lidn Suomenman suvipäivlaskmas, sen Kanta Häme-provincijas. Hämen sättutoitud tedoiden universitet om lidnan keskuses.
Vl 1846 ročilaine Aksel' Vil'gel'm Vahren (suom. "Axel Wilhelm Wahren") pani fabrikan alusen puvillad ümbriradmaha Loimijogen (suom. "Loimijoki") randal. Eländpunktan aluz om pandud vl 1923 kuti kund, se sai lidnan statusad vl 1964.
Lidnan ühthine pind om 253,39 km², sidä kesken kuivma 248,78 km², sokaz ma om 4,61 km². Forss jagase 2 administrativižhe lidnanlaptha, ned alajagasoiš 17 valičemižümbrikho. Sured lidnad oma läheli: matkad Hämenlidnhasai om 56 km pohjoižpäivnouzmha, Hel'sinkin keskushesai — 110 km suvipäivnouzmha, Turkuhusai — 88 km suvipäivlaskmha, Tamperehesai — 87 km pohjoižhe.
Vl 2015 eläjiden lugu oli 17 496 ristitud. Lidnan nügüdläine pämez' om Sami Sulkko.


Keuruu.
Keuruu (mugazo suomen kelel; roč.: "Keuru") om lidn Suomenmas, sen Kesksuomenma-agjas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1652. Se sai lidnan statusad vl 1986.
Vl 1985 eläjiden lugu oli 13 010 ristitud. Lidnan pind — 1 430,56 km², sidä kesken saum sokhad mad om kahesandez (172,59 km²). Timo Louna radoi lidnan ezipämehen (vhesai 2015).


Salo.
Salo (mugažo suomen i ročin kelil, suomen virkand: [ˈsɑlo]) om Suomenman lidn Suvipäivlaskmaine Suomenma-agjas.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Turkun tulendan aigkirjas vodenke 1325. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1887, se sai lidnan statusad vl 1960.
Lidn sijadase Uskelanjogen (toine nimi — Salonjogi) da penembiden jogiden randoil, Baltijan meren randpolel. Om severz' penid järvid lidnankundas. Salo seižub Turku — Hel'sinki oiktal tel. Matkad Turkuhusai om 52 km päivlaskmha, pälidnhasai om 114 km päivnouzmha. 30 lidnrajonad da 413 küläd mülüdas Salon municipalitetha, külid ühtetas 12 gruppha.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 55 235 ristitud. Lidnan ühthine pind om 2 168,31 km², sidä kesken kuivma 1 986,54 km², meri 106,62 km², sokaz ma om 75,15 km². Nügüdläine lidnan pämez' om Antti Rantakokko.


Katmandu.
Katmandu (nepali: "काठमाडौं") om Nepalan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2011 eläjiden lugu om 1 003 285 ristitud. Lidnan pind — läz 51 km².


Damask.
Damask (arab.: "دمشق") om Sirijan pälidn.
Vl 2009 eläjiden lugu om 1 711 000 ristitud. Lidnan pind — 105 km².


Gaussan metod.
Gaussan metod om linejižiden algebraižiden tazostusiden sisteman (LATS:an) pätandan klassine metod. Neciš metodas tazostusiden sistem andase koumesaumaižen nägun ekvivalentišt sistemad elementarižiden toižetamižiden abul, vajehtujiden jäl'gendajanke erindanke.
Hot' nece metod kuctas Gaussan metodaks (Karlan Fridrihan Gaussan oiktastuseks), se oli tetaban kitajalaižil völ, «Matematik ühesa kirjoiš»-traktatas.
Metodan olmuz.
formula_1
formula_2


San Paulu (štat).
San Paulo (port.: São Paulo) om štat Brazilijas.
Eläjiden lugu om 44 035 304 ristitud (2014). Štatan pind — 248 223 km2.


Ulanbatar.
Ulanbatar ([ʊɮɑːŋ.bɑːtʰɑ̆r] «rusked bagatir'») om Mongolijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1639 kuti "Urguu" («tetaban mehen pert'kulu»). Vll 1706−1911 nimitihe "Ih-hure" («järed jumalankodi»). Vspäi 1924 om nügüdläiženke nimenke.
Lidn sijadase valdkundan keskuzpalan pohjoižpäivnouzmas, 1350 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Mägiklimat om teravan kontinentaližen pirdoidenke.


Dušanbe.
Dušanbe (tadž.: "Душанбе") om Tadžikistanan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2014 eläjiden lugu om 778 500 ristitud. Lidnan pind — 124,6 km².


Ottav.
Ottav (angl. "Ottawa" [ˈɒtəwə] vai [ˈɒtəwɑː] i fr.: "Ottawa" [ɔtawa]) om Kanadan pälidn da nellänz' surtte lidn (vl 2011, Toronton, Monrealin da Kalgarin jäl'ghe). Mülüb Ontario-agjaha oficialižikš, mugažo Rahvahaližhe pälidnan agjaha (angl. "National Capital Region") oficialitomašti.
Istorii.
Vozil 1827-1832 «Monreal' - Ontarionjärv»-kanal om saudud, i nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud kuti saldatoiden da necen Rido-kanalan sauvojiden "Baitaun-žilo" (angl. "Bytown"). Vl 1850 žilo sai lidnan statusad. Vl 1855 lidnad udesnimitihe nügüdläižikš.
Vl 1857 britanine Viktorii-kunigaznaine valiti Ottavad Kanad-dominionan pälidnaks. Vozil 1860-1866 sauvoihe Kanadan parlamentan pert' lidnas. Ottav tegihe federativižen Kanadan oficialižeks pälidnaks vn 1867 Konstitucižen aktan mödhe.
Vl 1900 da 1916 lujad lämoipalod paniba mantazole severz' tuhad pertid. Vl 1916 parlamentan pert' paloi lophu, i vodele 1922 sauvoihe sen ut pertid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ontario-agjan päivnouzmaiženno röunanno Ottavanjogen oiktal randal. Gatino-lidn om Ottavad vaste jogen hural randal (Kvebek-agjas). Vl 2001 lidnan territorii ližazihe severdha kerdha.
Klimat om ven. Heinkun keskmäine lämuz om +20,9 C°, vilukun -10,8 C°. Paneb sadegid 943 mm vodes, penemb uhokus (59 mm). Paneb 235 sm lunt ühtes tal'ves.
Ottav jagase 23 valičemižümbrikho (angl. "ward"). Lidnan tobmuz om keskustoittud täuzin vspäi 2001.
Eläjad.
Vl 1901 101 tuh. ristitud elihe lidnan nügüdläižiš röunoiš. Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 883 391 ristitud, ezilidnoidenke 1,2 mln. ristitud.
Eläjad erinedas mamankelen mödhe (vn 2006 andmused): anglijan kel' oli mamankeleks 62,4% täht, francijan kel' — 14,2%, toižed keled — 20,4% (araban kel' — 3,2%, kitain kel' — 3,0%). Kaks'kel'žuz om levitadud pälidnas kaikiš enamb Kanadan sijiden keskes, molembil anglijan da francijan kelil pagištas 37,2% ristitud.
Eläjiden enambuz om hristanuskojad (vl 2011 — 65%), 22% oma religijatomad.
Transport.
Avtobusad, kiruhavtobusad (angl. "Transitway"), dizel'lidnelektrojonused ("O-Train", 5 stancijad), velosipedad, taksid da jogitaksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Päraudtestancii om lidnas.
Rahvahidenkeskeine civiline Makdonal'dan da Kart'jen nimel nimitadud lendimport ("YOW") sijadase 10 km suvhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid AÜV:oiden lidnoihe, Meksikha, Frankfurtha i Londonha, mugažo Kanadadme, jügureisid AÜV:oihe i Kanadadme. Om penid kommertižid lendimportoid lidnan ümbrištos.


Vellington.
Vellington (angl.: "Wellington", maori: "Te Whanga-nui-a-Tara") om Uden Zelandijan pälidn i valdkundan kahtenz' lidnanterritorii (Sur' Vellington) eläjiden lugun mödhe. Se om kaikiš suvemb ripmatoman valdkundan pälidn mail'mas.
Vellingtonan lidnanterritorii sijadase Tünen valdmeren randal, valdkundan Pohjoižen saren suves.
Vn 2013 rahvahanlugemižen mödhe lidnanterritorijan eläjiden lugu oli 381 090 ristitud.


Karakas.
Karakas (isp.: "Caracas" [kaˈɾakas], sijaline virkand: [kaˈɾaːkaʰ]) om Venesuelan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Pälidnan ümbrikon päivlaskmaižeks palaks (isp. "Distrito Capital").
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1567 heinkun 25. päiväl, oigedsaumaiženke planuruindanke. Ispanine Diego de Losada-konkistador pani sidä indejalaižiden Karakas-heimon poltnuden žilon sijas i nimiti "Santiago de León de Caracas".
Kümnes vodes päliči, vl 1577, lidn tegihe jo pälidnaks – ezmäi ispanižen gubernatoran. Kahtes voz'sadas päliči vl 1777 Karakas oli tedotadud Venesuelan jenaral-gubernatorkundan pälidnaks. Vl 1811 valdkundan ripmatomut tedotihe lidnan ph. Rozan časounäs. Sodategendoiden jäl'ghe ispanijalaižid vaste Venesuel tegihe Suren Kolumbijan palaks vl 1819, Santa Fe de Bogota oli sen pälidnaks. Vspäi 1830 Karakas om Venesuelan Tazovaldkundan pälidnaks rattemata.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan da Suviamerikan pohjoižes, seižub 870-1040 m valdmeren pindan päl, Andiden mägialangištos. Matkad Kariban meren randhasai om 15 km pohjoižhe orhal Cerro El' Avil-mägiden kal't 2159 metrhasai kortte. Lujad manrehkaidused oleldas, vozil 1812 da 1900 ned panihe lidnan pertišt mantazole.
Klimat om subekvatorialine kaks'sezonine savannan. Päivän keskmäine lämuz om +21..+24 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 912 mm vodes. Neps sezon om kezakus-redukus (115-135 mm kus), kuiv sezon om vilukus-keväz'kus (11-15 mm kus).
Karakas kogoneb vides "municipijaspäi": 1 - Pälidnan ümbrikos (Libertador-municipii sen röunoiš), 4 - Mirand-štatas (Barut, Čakao, El' Hatil'jo, Sukre). Ned alajagasoiš edemba 31 "parrokijha" (isp. "parroquia").
Eläjad.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe Metropolijan ümbrikon (isp. "Distrito Metropolitano de Caracas") eläjiden lugu om 3 mln ristitud. 5,3 mln elädas lidnaglomeracijas vl 2011, se om Venesuelan ristitišton videndez.
Ristitišton enambuz oma "mestizo" (vaugedverižiden da indejalaižiden jäl'gelaižed) i katoližen jumalankodikundan uskojad. Om äi sirdnuzid ristituid Kolumbijaspäi.
Transport.
Karakas om järed raudtesol'm. Kundaline transport om šingotadud: avtobusad, kiruhavtobusad ("Metrobús"), lidnelektrojonused, funikulörad. Vodespäi 1983 metropoliten radab lidnas (vspäi 2015 om 5 jonod, 48 stancijad, 70 km raudted).
Simon Bolivaran nimel nimitadud rahvahidenkeskeine civiline Maiketijan lendimport ("CCS") sijadase Maiketii-ezilidnas, 32 km pohjoižhe lidnan keskusespäi avtotedme La Guair-lidnha (Karakasan avanport). Sišpäi tehtas passažirreisid Suviamerikan da Pohjoižamerikan äjihe maihe, Päivlaskmaižen Evropan erasihe pälidnoihe i Venesueladme, mugažo jügureisid Suvi- da Keskuzamerikadme.


Brazilia.
Brazilia (port.: "Brasília") om Brazilijan administrativine pälidn. Se om pälidnan federaližen ümbrikon keskuz, nellänz' surtte lidn valdkundas eläjiden lugun mödhe.
Vl 2019 lidn vasttab Kezaližen Universiadan vändoid.
Istorii.
Vn 1891 Brazilijan uz' Konstitucii mainitihe uden pälidnan sijan — savannan 14 tuh. km² tuhas kilometras mererandaspäi. Sijad valitihe edahan olijoiš keskusišpäi šingotamha territorijad, mugažo sodameletusišpäi. Olnu vspäi 1955 prezidentaks Žuselinu Kubiček sädi käsköid sauvomha ut pälidnad da avaita sidä hänen tobmuden vižvoččen strokun aigan. Vl 1956 Lusio Kostan «lipkaine»-koncepcijad vahvištihe, sid' vl 1957 5550 ristitud projektiruihe lidnad. 60 tuhad radnikoid ("kandangus") sauvoiba lidnad 41 kud vozil 1956-1960. Vn 1960 21. sulaku lugese alusenpanendan dataks da lidnan avaiduseks, sid' sirdihe valdkundan pälidnad Braziliaha Riospäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Brazilijan keskusen suvipäivnouzmas Brazilijan mägitazangištol, 1000-1200 m korktusil, 1141 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Pälidn seižub Paranoa-vezivaradimen randoil 80 km pitte (pind 40 km²), ümbärdab sidä.
Klimat om subekvatorialine. Voden keskmäine lämuz om +20,6 C°, čurazund kuidme neciš znamoicendaspäi om 3 Cel'sijan gradushasai. Heinkun lämuz om +18,3 C°, sügüz'kun-sulakun +20,9...+21,7 C°. Paneb sadegid 1540 mm vodes. Om kaks' sezonad: kuiv (semendku-sügüz'ku, 10-55 mm kuidme) da neps (reduku-keväz'ku, 170-245 mm kus).
Vn 1988 valdkundan Konstitucijan mödhe, ei ole municipalitetoid federaližes ümbrikos de jure, no Brazilijad lugetas lidnaks todeks.
Eläjad.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 469 489 ristitud, hot' lidnan projektiruidud ristitišt oli vaiše 400 tuh. eläjid. Läz 3,5 mln elädas lidnaglomeracijas, sihe mülütadas jo lähižiden štatoiden-ki paloid. Vl 2011 kaikiš suremb KSP ühthe henghe Brazilijas oli neciš lidnas (US$25,062). Kaik KSP oli R$133,4 mlrd (US$64,1 mlrd), nece oli läz Vaugedvenäman surtte.
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks. Vspäi 2001 metropoliten radab lidnas (vspäi 2010 om 2 jonod, 24 stancijad, 42,4 km raudted). Mugažo vspäi 2010 saudas kebnmetron jonoid (vspäi 2014 om 2 jonod).
Žuselinu Kubiček-prezidentan nimel nimitadud Brazilian rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("BSB") sijadase 11 km suvhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Brazilijadme tobjimalaz, mugažo Suviamerikan maihe, AÜV:oihe i Lissabonha.


Kito.
Kito ([ˈkito]), täuz' nimituz San Francisko de Kito (isp. "San Francisco de Quito") om Ekvadoran pälidn. Se om kahtenz' surtte lidn valdkundas Guajakilin jäl'ghe. Mülüb Pičinč-agjaha Kito-kantonan lidnalaižeks palaks, se om mugažo Pičinč-agjan administrativine keskuz.
Lidn om valdkundan politikan da kul'turan keskuz. Se om kul'turjäl'guzikš täuzin vspäi 1978.
Istorii.
Lidnad sauvoihe 1. voz'tuhan lopus indejalaižiden Kitu-valdkundan pälidnaks. Inkad anastiba lidnad 15. voz'sadal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1534 tal'vkun 6. päiväl ispanijalaižil, se om olmas lidnan statusanke vspäi 1541.
Vspäi 1830 Kito om ripmatoman Ekvadoran pälidnaks. Severz' sodakukerdusid oli lidnas 20. voz'sadal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan pohjoižes, 2850 m keskkorktusel Andiden pautkinno mägidenkeskeižes katl'uses, lujas kukhikahas tahondas, Pičinč-vulkanan (isp. "Pichincha") päivnouzmaiženno pautkenno. Mahuz om vulkanine augotižlibundal. Vulkan om kaks'päine, 4784 m absolütižel korktusel, aktivižusen voded — 1660, 1999. Man ekvator om lidnan pohjoižröunanno, 35 km lidnan keskuztorgulpäi.
Klimat om subtropine korktoiden mägiden. Kun keskmäine lämuz om +13..+16 C° vodes ümbri, kacmata ekvatorialižhe sijadushe. Päivän da ön lämuded lujas erinedas. Oleleb äi päivänvauktust kacmata paksuihe valegihe. Paneb sadegid 1100 mm vodes, kuiv sezon om kezakus-elokus (20-40 mm kus). Minimaline fiksiruidud lämuz om -5 C°. Manrehkaidused oleldas.
Kito jagase 32 nimitadud tulendha (isp. üks'lugu: "parroquia") kuti Kiton metropolijan ümbrikon lidnrajonad (isp. "Distrito Metropolitano de Quito", "Quito DM"). Mugažo lidn alajagase 85 barrio:ho politižešti.
Eläjad.
Vl 2010 Kiton metropolijan ümbrikon lidnrajoniden eläjiden lugu oli 1 619 432 ristitud, Kiton metropolijan ümbrikon täuzin — 2 239 191 ristitud. Läz 4,7 mln ristituid om lidnaglomeracijas 4217 km² pindanke. Lidnrajoniden ristitišt ületi millionad vodele 1990.
Ristitišton kaks' videndest oma kečua-indejalaižed, toižed kaks' videndest oma "mestizo" (vaugedverižiden da indejalaižiden jäl'gelaižed), i afrikalaižid om läz videndest. Eläjiden enambuz om katoližen jumalankodikundan uskojad.
Ph. Franciskan torg (hänen oiktastuseks pühäkodi da naižiden jumalankodi) lidnan istorižes keskuses.
Transport.
Kitos om kundališt transportad: trolleibusoid keskuses da kiruhavtobusoid (isp. "MetrobusQ" vai "Red Integrada de Transporte Público"), avtobusoid, taksid, velosipedid da funikulörid. Raudte kävutase turizman täht tobjimalaz. Metropoliten om sauvomas vspäi 2012.
Rahvahidenkeskeine civiline Mariskal Sukre-lendimport ("UIO", isp. "Mariscal Sucre") radab vspäi 2013, se sijadase 18 km päivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Keskuzamerikan äjihe maihe, AÜV:oiden suvhe, Madridha i Amsterdamha, mugažo Ekvadoradme, jügureisid Suviamerikadme i Majamihe.


Džordžtaun (Gajan).
Džordžtaun (angl.: "Georgetown") om Gajanan pälidn da kaikiš suremb lidn. Mülüb kuti lidn Demerara-Mahaik-agjaha.
Lidn om valdkundan politikan, opendusen da tegimišton keskuz. Meriport om lidnas eksportiruimha läz kaikid tavaroid Gajanaspäi (kaikiš znamasižed lugul — sahar, boksitad).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1781 alamalaižil Demerar-jogen Borselen-sarel kuti "Starbruk" / "Tabrok". Vspäi 1784 se tegihe Alamaiden kolonijoiden administrativižeks keskuseks. Vl 1812 britanijalaižed anastiba eländpunktad i nimitiba nügüdläižikš Georg III-kunigahan oiktastuseks. Vl 1842 elokun 24. päiväl Džordžtaun sai oficiališt lidnan (angl. "city") statusad.
Vn 1966 semendkuspäi Džordžtaun om ripmatoman Gajanan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pohjoižes šurupoliškos, valdkundan pohjoižes, 0 m keskkorktusel, Atlantižen valdmeren randal. Demerar-jogi sädab estuarii lankten valdmerhe, i lidn seižub sen päivnouzmaižel randal.
Klimat om subekvatorialine neps. Kun keskmäine lämuz om +26..+28 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 2260 mm vodes, kuivemb om uhokus-keväz'kus da sügüz'kus-redukus (80-110 mm kus).
Eläjad.
Vl 2012 250 tuh. ristitud elihe lidnas ezilidnoidenke (150 km²), se om valdkundan kaikutte koumanz' ristit.
Vl 2002 rahvahan enambuz oli afrikalaižed (53%), mulatad (24%) da indijalaižed (20%). Religijan mödhe om äi hristanuskojid da induizman uskojid.
Transport.
Avtobusad, taksid, venehed da ehtatimed oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos.
Kaks' lendimportad om läz lidnad. Rahvahidenkeskeine civiline "Čeddi-Džegan"-lendimport ("GEO", angl. "Cheddi Jagan") radab vspäi 1969 AÜV:oiden sodail'mbazan sijas, sijadase 41 km suvhe lidnaspäi Timehri-ezilidnas. Sišpäi tehtas reisid Keskuzamerikan maihe (Port-of-Spein, Paramaribo, Barbados, Panam-lidn), AÜV:oiden lidnoihe (Nju Jork, Majami), Torontoho. Toine om regionaline Ogle-lendimport ("OGL"), se sijadase 6 km päivnouzmha lidnaspäi, om reisid Paramaribohosai, Port-of-Speinhasai da Barbadosha, sidä kesken punolendimil.


Bogota.
Bogota (isp.: "Bogotá" [boɣoˈta]) om Kolumbijan pälidn da kaikiš suremb lidn, oficialižikš Bogota, Pälidnan ümbrik (isp. "Bogotá, Distrito Capital", lühüdaks "Bogotá, D.C.") departamentan oiktusidenke. Mugažo se om Kundinamark-departamentan administrativine keskuz. Läz 9,3 mln elädas lidnaglomeracijas vl 2016.
Lidn om Kolumbijan politikan da ižandusen keskuz, täs tehtas valdkundan nelländest.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1538 elokun 6. päiväl ispanijalaižil kuti "Santa Fe de Bogota" (isp. "Santafé de Bogotá") indejalaižiden Bakata-lidnusen sijas, se oli nimitadud indejalaižiden vejan nimel. «Santa Fe de Bogota»-nimituz oli oficialižeks mugažo vozil 1991-2000. Vspäi 1598 Bogota oli ümbriolijoiden maiden pälidnaks kaiken.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan keskuses, seižub Andiden Päivnouzmaižen Kordil'jeran päivlaskmaižil pautkil i mägidenkeskeižes katl'uses. Bogotan keskuz sijadase 2640 m korktusel valdmeren pindan päl. Pen' Rio-San-Fransisko-jogi jokseb torvidme, enččel lidnan keskuz oli sen randoil.
Klimat om korktoiden mägiden viluhk vodes ümbri. Kun keskmäine lämuz om +13..+14 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 835 mm vodes, enamba sulakus-semendkus da redukus-kül'mkus (90-100 mm kus). Voib panda halad kaiken, erasti voib panda lunt öidme, kacmata ekvatorialižhe sijadushe. Manrehkaidused oma paksud.
Bogota jagase 20 nimitadud rajonha (isp. üks'lugu: "localidad") kut Pälidnan ümbrik, ned alajagasoiš 1922 "barrio:ho".
Eläjad.
Vl 1964 ristitišt oli 1 697 311 eläjid. Vl 2011 eläjiden lugu oli 7 451 700 ristitud. Kolumbijan kaikutte kudenz' ristit eläb pälidnas.
Ristitišton enambuz oma "mestizo" (vaugedverižiden da indejalaižiden jäl'gelaižed) i katoližen jumalankodikundan uskojad. Rajonad jagasoiš 6 stratha sal'hen mödhe. Elokahad rahvahanikad makstas kal'hid kommunaližid holitišid. Golläd rahvahanikad ei makskoi niid, no ottas kävutamižhe uzid territorijoid mägiden pautkil.
Transport.
Kiruhavtobusad ("TransMilenio"-verkon metrobusad) erigoittud teil, penen da kesksuruden avtobusad i velosipedad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Soda- da civiline rahvahidenkeskeine El' Dorado-lendimport ("BOG") sijadase 15 km päivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas passažirreisid Suviamerikan da Pohjoižamerikan äjihe maihe i Kolumbijadme, mugažo jügureisid kaiked mail'madme.


Asunsjon.
Asunsjon (, täuz' nimituz: "Nuestra Señora Santa María de la Asunción"; guaran.: "Paraguay") om Paragvain pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Asunsjon-pälidnan ümbrikon administrativine keskuz mugažo.
Istorii.
Ispanijalaine Huan de Salasar-konkistador pani lidnan alusen vl 1537 elokun 15. päiväl.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Paragvain keskusen suves, röunanno Argentinanke, Paragvai-jogen hural tazol randpolel, 43 m korktusel valdmeren pindan päl. Paragvai-jogi ühthejokseb Pil'komaijo-jogenke vastrandal (Parananjogen bassein). 50-tuhaine argentinine Klorind-lidn (isp. "Clorinda") seižub vastrandal.
Om tropižid mecoid ümbri lidnas. Klimat om tropine räk. Paneb sadegid 1350 mm vodes, penemb kaiked kezakus-sügüz'kus (40-80 mm kus).
Asunsjon jagase 6 ümbrikho ("distrito:ho"), ned alajagasoiš 70 rajonha ("barrio:ho").
Eläjad.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 542 023 ristitud. 2,2 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas (valdkundan ristitišton koumandez). Guarani-rahvahad oma enambuses eläjiden keskes.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Jogiport om lidnas. Lidn om raudten lopstancii, raudte ühtenzoitab valdkundad Argentinanke.


Lim.
Liman rajonad (oli 49 vl 2007).
Lim (isp., keč. i aimar.: "Lima" [ˈlima]) om Perun pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Lim-provincijan administrativine keskuz, nece provincii ei mülü nimiččehe regionha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1535 vilukun 18. päiväl kuti "Sjudad-de-los-Reies" («Kunigahiden lidn» kätes ispanijan kelespäi). Sid' sijaližed eläjad nimitaškanzihe lidnad Rimak-jogen (isp. "Rímac") da sen ümbriolijan tahondan mödhe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan keskusen suves, Tünen valdmeren suvipäivnouzmaižel randal, Andiden ezimägištol, 0-500 m korktusil. Lidnan keskuz sijadase 15 kilometras valdmerespäi.
Klimat om tropine neps. Päivesen keskmäine lämuz om +16..+22 C° vodes ümbri. Minimaline enzne lämuz om +9 C°. Paneb sadegid 7 mm vodes, necen tagut voib nimitada klimat pehmdaks-ki letetazangišton. Nepsuz om luja, sikš miše vilu valdmerine Gumbol'dtan joksmuz tuleb Antarktikan randoidennopäi räkile sijile, i se kucub paksuid sumegid da pil'vištod. Lujad manrehkaidused oleldas (1687, 1746, 1940 voded).
Lim jagase 7 administrativižhe ümbrikho. Ümbrikod alajagasoiš 43 rajonha.
Eläjad.
Vl 2015 eläjiden lugu om 8 852 000 ristitud. Perun kaikutte koumanz' ristit eläb Liman lidnaglomeracijas (9,7 mln v 2015).
Ristitišton enambuz oma vaugedverižed (kaks' videndest), "mestizo" (vaugedverižiden da indejalaižiden jäl'gelaižed, kaks' videndest) da azijalaižed (kümnendez'). Om enamba katoližen jumalankodikundan uskojid.
Transport.
Avtobusad da kiruhavtobusad ("El Metropolitano") oma kundaližeks transportaks. Vodespäi 2001 metropoliten radab lidnas (vspäi 2012 om 1 jono, 26 stancijad, 34 km raudted).
Kal'jao-port lugese erižeks eländpunktaks, hot' se om ümbärtud Lim-lidnal koumes polespäi. Se om järed kalatezport Suviamerikas. Raudte 535 km pitte oigendase randaspäi kaivuzidennoks, mugažo sidä kävutadas ozutamha turistoile.
Horhe Čavesan nimel nimitadud rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("LIM") sijadase 11 km lodeheze lidnan istorižes keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Suviamerikan äjihe maihe da surihe lidnoihe, Madridha i Londonha, mugažo Perudme.


Paramaribo.
Paramaribo (mž. alaman kelel, virktas [ˌpaːraːˈmaːriboː], "Par'bo" om sijaline lühenduz) om Surinaman pälidn da kaikiš suremb lidn. Se-žo om Paramaribo-ümbrikon administrativine keskuz.
Nimituz om anttud indejalaižiden paramaribo-heimon mödhe: tupin da guaranin kelišpäi, "para" «sur' jogi» + "maribo" «eläjad».
Istorii.
Ezmäižen eländpunktan aluz om pandud vl 1613 alamalaižil, vodele 1650 se oli muretud. Vl 1644 francijalaižed paniba žilon alusen läz nügüdläšt lidnad.
Vozil 1821 i 1832 lujad lämoipalod murenziba lidnad. Sil aigal lidnan ristitišt oli 15 tuh. eläjid.
Vspäi 1975 Paramaribo-lidn om ripmatoman Surinaman pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pohjoižes šurupoliškos, valdkundan pohjoižes, Suriman-jogen randal 3 m korktusel valdmeren pindan päl, 15 kilometras sen lanktendan Atlantižhe valdmerhe sijaspäi.
Klimat om ekvatorialine vihmmecoiden. Kun keskmäine lämuz om +26..+28 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 2220 mm vodes, om kuivamb sügüz'kus-redukus (90 mm kus). Minimaline fiksiruidud lämuz om +15 C°.
Paramaribo-ümbrik jagase 12 eländtahoze (alam. "ressort") vspäi 1987.
Eläjad.
Vn 2012 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 240 924 ristitud. Surinaman kaks' ristitud videspäi elädas pälidnas.
Lidnan ristitišt om immigracijan rezul'tat (2012): kreolad (afrikaniž-evropiženke augotižlibundanke) — 27%, indijalaižed — 23%, surinamalaižed — 18%, afrikalaižed — 16%, indonezijalaižed — 10%, indejalaižed — 2%, kitajalaižed — 2%. Kaikiden mail'man religijoiden pühäpertid om lidnas. Eläjad pagištas kreoliden anglijan kelel tobjimalaz. Vn 2004 andmusiden mödhe, kaks' ristitud koumespäi oliba alamalaižikš.
Transport.
Vodele 2000 pol'toštkilometrine avtotesild om saudud i ühtenzoitab Surinam-jogen vastrandoid. Valdkundan kaikiš suremb meriport sijadase läz lidnad. Raudte oli vhesai 1987, muretihe sidä tarbhaižetomuden tagut.


Mjanmar.
Mjanmar, täuz' oficialine nimi — Mjanmaran Ühtištusen Tazovaldkund ("Pjidaunzu Thanmăda Mjăma Nainngandav"), om valdkund Suvipäivnouzmaižes Azijas, Indokitain pol'saren päivlaskmpoles, Indižen valdmeren Andamanan meren da Bengalijan lahten randoil. Pälidn om Naip'jido.
Istorii.
Vn 1948 4. päiväl vilukud Mjanmar tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Vn 1962 2. päiväl keväz'kud sodakukerduz tegihe valdkundas.
Jäl'gmäine valdkundan Konstitucii om vahvištadud vn 2008 29. päiväl semendkud referenduman jäl'ghe, tuli väghe vn 2011 24. päiväl sügüz'kud, se om koumanz' lugul.
Geografijan andmused.
Mjanmar om mavaldkundröunoiš Bangladešanke (röunan piduz — 271 km) da Indijanke (1468 km) päivlaskmas, Kitainke (2129 km) da Laosanke (238 km) päivnouzmas, Tailandanke suvipäivnouzmas (2416 km). Ühthine röunoiden piduz — 6522 km. Valdmererandan piduz om 1930 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Gamlang Razi-mägi, 5870 m valdmeren pindan päl. Kaikiš pidembad joged oma Činduin, Iravadi, Mekong, Saluin, Sitaun, ned jokstas Andamanan merhe.
Klimat om tropine da subekvatorialine. Kaik om koume sezonad vodes: neps' (semendku-reduku), viluhk (reduku-uhoku), räk (uhoku-semendku).
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (vas'k, tin, hahktin, cink, vol'fram, kuld), antimonii, pol'kalližarvoižed kived; toižed varad — mramor, mec, kala, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Nacionaline armii ühtneb politižhe eloho.
Valdkundan pämez' om prezident, kaks' varaprezidentad om hänel abuiš. Parlamentan ühtnijad valitas prezidentad 5 vodeks, kahtenz' strok om voimuseline. Prezident radab ohjastusen-ki pämehen.
Parlament om kaks'kodine Ühtištusen Suim ("Pjidaungsu Hluttav"). Üläkodi om Rahvahiden Kodi ("Amötha Hluttav") 224 ühtnijanke (168 — kaik rahvaz valičeb 5 vodeks, 65 — Mjanmaran Armijan sodavägiden ezitajad). Alakodi om Ezitajiden Kodi ("Pjithu Hluttav") 440 ezitajanke (330 — kaik rahvaz valičeb 5 vodeks, 110 — Mjanmaran Armijan sodavägiden ezitajad).
Vn 2015 5. päiväl kül'mkud Mjanmaran järgenduseližed pävaličendad oliba (sidä kesken valičendad parlamentha). Vn 2018 30. päiväl keväz'kud nügüdläine Vin Mjin-prezident sai radvelgusid.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mjanmaran administrativiž-territorialine jagand."
Mjanmar jagase 19 regionha: 7 administrativišt agjad ("tajing") da 7 štatad (nacionališt agjad, "pui ne"), völ om 5 zonad ičeohjastusenke.
Eläjad.
Kaikiš surembad lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2006, surembaspäi penembha): Jangon (ižandusen pälidn), Mandalai, Moulmein, Pegu, Bassein.
Ižanduz.
Vl 2010 Mjanmaran päeksport oli kivivoin gazad (43%), bobanvuiččed jüvil (17%), mec parzil (10%), erazvuiččed sobad (9%); toine eksport — kala da merenproduktad (5%), ris (2%), pol'kalližarvoižed kived (2%), ireg lete metalloita (1%), londuseline kaučuk (1%), marganc (1%). Vl 2011 Tailand da Kitai oliba pätorguindühtnijoikš: Tailand oli pol'eksportan ostai, Kitai oli importan koumandesen möi.


Pasklindud.
Pasklindud () om linduiden sugukund. Londuseline levigandmižavaruz om kaik Afrik da Evrazijan tobj pala. Elädas ristitun eländpunktoiš da läz niid tobjimalaz.
Hibj om 11..18 sm pitte, 40 grammhasai jügutte. Lühüd sanged n'ok om samha da žoubimha semnid. Suugad oma teravad. Jaugad oma lühüdad, likkudas hüpkil madme.


Naip'jido.
Naip'jido (mjanm.: 80px) om Mjanmaran pälidn.
Vl 2015 eläjiden lugu om 1 558 367 ristitud. Lidnan pind — 705,4 km2.


Butan.
Butan, täuz' oficialine nimi — Butanan Kunigahuz (dzongke: འབྲུག་ཡུལ་ "Druk Jul"), om mererandatoi valdkund Suviazijas, Gimalajiden päivnouzmpoles. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Thimphu.
Istorii.
Vl 1907 tal'vkun 17. päivän Butanan aluz oli pandud.
Geografijan andmused.
Butan om röunoiš Kitainke pohjoižes (röunan piduz — 477 km), Indijanke (659 km) päivnouzmas, suves da päivlaskmas. Ühthine röunoiden piduz — 1136 km.
Reljef om mägikaz. Kaikiš korktemb čokkoim om Gangkar Puensum-mägi, 7570 m valdmeren pindan päl. Jäžomad ottas territorijan kümnendest.
Klimat om erazvuitte: tropine suvitazangištoil, kontinentaline keskuzalangištoil, vilu Gimalajil.
Londuseližed pävarad oma raudkivend, kivihil', vas'k, hahktin, cink, mramor, mec, gidroenergii.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine monarhii.
Valdkundan pämez' om Džigme Khesar Namgjal Vangčuk-kunigaz. Hän om videnz' Butanan kunigaz, vs 2008 kül'mkun 6. päiväspäi. Kunigaz om armijan-ki päkäsknik.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Nacionaline Nevondkund. Alakodi om Nacionaline Suim.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Butanan administrativiž-territorialine jagand."
Butan alajagase 4 agjaha (üks'lugu "dzongdei"), ned — 20 ümbrikho ("dzonghag").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 20 tuh. ristitud, surembaspäi penembha): Phunčoling, Punakh.
Ižanduz.
Vl 2009 Butanan päeksport oli gidroenergii (42%), ferroühthesuladused (18%); toine eksport — cement (5%), vas'k (4%), teraraud (3%), himižed substancijad (4%), mec, kartohk, fruktad.


Lohi.
Lohi (Lohj) vai Atlantine lohi () om merikaloiden erik, kudambad mülütadas "Salmonidae"-sugukundan "Lohed"-suguhu ("Salmo").
Voib kazda pol'toštmetrine da olda 43 kilogrammad jügutte da eläda 13-voččen igähäsai.
Levigandmižavaruz.
Kala putub Atlantižen valdmeren pohjoižes.


Thimphu.
Thimphu (dzongke: "ཐིམ་ཕུུུུ") om Butanan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2009 eläjiden lugu om 89 000 ristitud.


Räpus evropalaine.
Räpus evropalaine (latin.: "Coregonus albula") om reskveden kala. Mülüb "Lohenvuiččed"-sugukundha.
Om pojav sel'dihe formal, sase 13-20 santimetrhasai, oleleb 35 sm pitte. Pütas Evropan pohjoižen järvil, Baltijan meren Botnižes i Suomen lahtiš, oleleb jogiš. Kazvatadas-ki Saksanmas. Putub ongehe lujas harvoin.
Kävutadas veresaks, solakahas da savukurdüd nägul, möukud-ki södas.


Seišelan Sared.
Seišelan Sared vai Seišelad, täuz' oficialine nimituz — Seišelan Sariden Tazovaldkund (seišelan kelel: "Repiblik Sesel", fr.: "République des Seychelles", angl.: "Republic of Seychelles"), om sar'hine valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Viktorii.
Istorii.
Vl 1976 kezakun 29. päiväl Seišelan Sared tedotiba ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Geografijan andmused.
Seišelan Sariden randad lainištab Indine valdmeri. Randanpird — 491 km.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks, kahtenz' da koumanz' strokud oma voimusižed.
Enzne Džeims Mišel'-prezident andoi valdatusid Denni Forale-varaprezidentale edel ičeze koumanden strokun lopud i läksi rata oppozicijan partijan lideraks parlamentas valičendoiden jäl'ghe. Vs 2016 redukun 16. päiväspäi Denni For tuli radho udenke radnikusenke.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament. Se om Rahvahaline Suim (seiš.: "Lasanble Nasyonal", angl.: "National Assembly") 33 ezitajanke. Heiden valdatusiden strok om viž vot. Järgvaličendad sihe oliba vl 2016 sügüz'kun 8.-10. päivil.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Seišelan Sariden administrativiž-territorialine jagand."
Seišelan Sared alajagase 25 ümbrikho (angl. "district").


Viktorii (lidn, Seišelad).
Viktorii (anglijan da francijan kelil: "Victoria") om Seišelan Sariden pälidn da kaikiš suremb lidn.
Viktorijan oficialine aluz om pandud vl 1838 Suren Britanijan administracijal kuti meriport britanižen Viktorija-kunigaznaižen nimen mödhe. Lidn sijadase Mae-saren pohjoižel mererandal.
Klimat om meren ekvatorialine. Päivän lämuz om +26..+28 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 2350 mm vodes, niid om penemba kezakus-elokus (80-115 mm kus), enamba tal'vkus-uhokus (270-400 mm kus).
Viktorii jagase 25 valičemižümbrikho. Vl 2002 eläjiden lugu oli 24 970 ristitud ezilidnoidenke.
Lendimport om lidnanno vspäi 1971. Port om vemha ujuden tavaroid da varatoitandbazaks merilaivoiden täht. Eksport — vanil', kokospähkmed, kokosvoi, kala, guano.
Seišeliden rahvahidenkeskeine škol, politehnine škol da fulbolstadion sijadasoiš lidnas, mugažo sijaližen istorijan i londusen muzejad oma olmas.


Livii.
Livii (arab.: ليبيا‎ "Līb(i)jā"), täuz' oficialine form — Livijan Valdkund (arab.: دولة ليبيا "Davlat Libja"), om valdkund Pohjoižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Tripoli.
Istorii.
Edel 1911 vot Livii oli Osmanan imperijan palaks.
Vozil 1911-1942 Livii oli Italijan kolonijaks.
Vl 1951 tal'vkun 24. päiväl Livijan erazvuiččed palad tedotiba ripmatomudes Sures Britanijaspäi da Francijaspäi.
Vl 1969 sügüz'kun 1. päiväl sodakukerduz oli valdkundas.
Vl 2011 rahvahanikoiden soda zavodihe valdkundas.
Konstitucine deklaracii om nügüd' Konstitucijan sijas, se om vahvištadud parlamental (Nacionaline Päličmänendnevondkund) vl 2011 elokun 3. päiväl. Vl 2014 Konstitucine Suim om valitud sädamha Konstitucijad.
Geografijan andmused.
Livii om mavaldkundröunoiš Egiptanke päivnouzmas (röunan piduz — 1115 km), Sudananke suvipäivnouzmas (383 km), Čadanke (1055 km) da Nigeranke (354 km) suves, Alžiranke (982 km) da Tunisanke (459 km) päivlaskmas. Ühthine röun kuivmadme — 4348 km. Livijan pohjoižed randad lainištab Keskmeri 1770 km randanpirdanke.
Letetazangištod ottas Livijan läz 90% territorijad. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Bikku Bitti-mägi, 2267 m meren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Sabhat Guzajil-sija, 47 m meren pindan al.
Klimat om räk da kuiv: Keskmeren subtropine mererandpolel (paneb 250-360 mm sadegid vodes), letetazangišton tropine man südäimes (25 mm sadegid vodes).
Londuseližed pävarad oma kivivoi da londuseline gaz; toižed varad oma reskvezi manaluižes, sauvondgips.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund.
Parlament om üks'kodine Ezitajiden Kodi (arab. مجلس النواب‎‎ "Mažlis Al' Nuvaab") 200 ühtnijanke (sidä kesken 30 oma naižed, eläjiden Livijas verhiden rahvahiden om ezitajid). Ezmäine ištund oli vl 2014 elokun 4. päiväl Tobrukas, valitihe prezidentad da kaht varaprezidentad, päministrad. Kaik hö tuliba radho jäl'ghižel päiväl (5. eloku).
Jäl'gmäižed valičendad parlamentha oliba vl 2014 kezakun 25. päiväl, kaiken rahvahan änestuz oli (18% tuliba änestamha).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Livijan administrativiž-territorialine jagand."
Livii alajagase 22 administrativižhe ümbrikho (arab. üks'lugu "šabija").
Istorižikš koume agjad om Livijas: "Kirenaik" sijadase päivnouzmas, "Feccan" om suves, "Tripolitanii" levigandeb päivlaskmas.
Eläjad.
Livijan toižed sured lidnad (enamba 200 tuh. ristitud vl 2012, surembaspäi penembha): Bengazi, Misurat, Al' Baid, Ez Zavii, Al' Hums.
Rahvahanižanduz.
Livijan päeksport om kivivoi (87%) da sen gazad (11%).


Komoran Sared.
Komoran Sared vai Komorad, täuz' oficialine nimituz — Komoran Sariden Ühtištuz (komoran kelel: "Udzima wa Komori", fr.: "Union des Comores", arab.: الاتحاد القمري‎ "Al' Ittiḥād Al' Kumurī / Kamarī"), om sar'hine valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Moroni.
Istorii.
Vl 1975 heinkun 6. päiväl Komoran Sared tedotiba ičeze ripmatomudes Francijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii om vahvištadud vl 2001 tal'vkun 23. päiväl kaiken rahvahan referendumal.
Geografijan andmused.
Komorad sijadase Madagaskaran da Mozambikan pohjoižpoliden keskes.
Valdkundan pind om 2235 km², Maore-sareta (Francijan de-facto) — 1862 km².
Komoran Sariden randad lainištab Indine valdmeri. Randanpird om 340 km.
Ümbärtud korallrifil sared oma vulkanižen augotižlibundanke, mägikahad. Kaikiš korktemb čokkoim om Kartal-vulkan, 2360 m meren pindan päl.
Klimat om tropine. Paneb sadegid 1100-3000 mm vodes, no om äi kuivid sijid. Vodes om kaks' sezonad: räk da neps (kül'mku-sulaku), kuivahk da viluhk (semendku-reduku). Lämuz mererandal +23...+28°C vodes ümbri.
Londuseližed varad oma kala da mec.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident, kaik rahvaz valičeb händast 5 vodeks. Kandidat valičese kaikuččen kerdan toižes sarespäi järgendusen mödhe. Koume varaprezidentad oma prezidentale abhu.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament. Se om Nacionaline Suim 33 ezitajanke (18 — kaiken rahvahan valičendümbrikoišpäi, 15 — sariden suimiden ezitajad) videks vodeks.
Kožundkirjutez kaičendabus om sätud Francijanke, ičeze armii om vaiše tuha ristitud.
Vl 2015 vilukun 25. päiväl Komoriden järgvaličendad oliba suimihe (valdkundan da sariden), kahtenz' tur oli uhokun 22. päiväl. Vl 2010 kül'mkun 7. päiväl (1nz' tur) da tal'vkun 26. päiväl (2nz' tur) prezidentan järgvaličendad oliba. Ikililu Duanin sai vägestust, oti 61,12% kahtendel tural, hän om Mvali-saren ezitai, Ndzuani-saren jäl'ghe.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Komoran Sariden administrativiž-territorialine jagand."
Komoran Sared alajagase nell'hä avtonomižhe regionha. Ned sättudas da nimitadas nellän suren saren mödhe. Maore de-facto om Francijan sar'. Koume tošt sart alajagase 16 prefekturha: Ngazidž — 8 prefekturad, Ndzuani — 5, Mvali — 3.
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 15 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Mucamudu, Fomboni da Domoni. Kaik om 200 eländpunktad enamba mi 900 eläjidenke.
Ižanduz.
Vl 2009 Komoran Sariden päeksport oli magutesed (40%), laivad da venehed (28%, sidä kesken muretud — 25%), parfümerižed void (17%); toine eksport — raud da teraz (6%), kuld (2%).


Mavrikii.
Mavrikii, täuz' oficialine nimituz — Mavrikijan Tazovaldkund (mavrikijan kelel: "Republik Moris", fr.: "République de Maurice", angl.: "Republic of Mauritius"), om sar'hine valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Port Lui.
Istorii.
Vl 1968 keväz'kun 12. päiväl Mavrikii tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi, sil-žo päiväl nügüdläine Konstitucii tuli väghe.
Geografijan andmused.
Ümbärtud korallrifil Mavrikii sijadase 900 km päivnouzmpolehe Madagaskaran keskusespäi ühtennimižel sarel (valdkundan tobj pala, 1865 km²) da penil sarištoil. Kaik ned mülüdas Maskarenan sarihe vulkanižen augotižlibundanke.
Matkad Mavrikii-sarespäi francižhe Reün'jon-sarhesai om 200 km suvipäivlaskmpolehe, Indijhasai — läz 3950 km pohjoižpäivnouzmpolehe. Mavrikijan randad lainištab Indine valdmeri 177 km randanpirdanke.
Kaikiš korktemb čokkoim om Piton-mägi, 828 m meren pindan päl. Sadad jogid jokstas Mavrikii-saredme.
Klimat om tropine neps mussonine. Vodes om lühüd kuiv sezon (sügüz'ku-kül'mku). Voz'aigoiden vajehtuz om olmas, no kaikiden kaclemižen voziden lämuden minimum om +10°C. Vodes paneb sadegid 900 mm randpolel, 1500 mm mägištol. Merelahtiden randištoil kesklämuz om +22...+27°C vodes ümbri.
Londuseližed varad oma kala da mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident. Parlamentan ühtnijad valitas händast 5 vodeks päministran nevondan mödhe, kahtenden strokun om voimuz. Üks' varaprezident om prezidentale abuhu. Prezidentan rezidencii (angl. "State House" «Valdkundaline pert'») sijadase Port Luin ezilidnas, Mok-küläs.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament, Nacionaline Suim, 70 ezitajanke (62 — kaiken rahvahan valičendümbrikoišpäi, 8 — pandud valičemižlaudkundal vähembusiden ezitajad) videks vodeks.
Vl 2014 tal'vkun 10. päiväl Mavrikijan päjärgvaličendad oliba, sidä kesken parlamentha. Vl 2012 heinkun 20. päiväl prezidentan järgvaličendad oliba parlamentas (Kailaš Purriag sai vägestust).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Mavrikijan administrativiž-territorialine jagand."
Mavrikii alajagase 9 ümbrikho (kaik ned oma Mavrikii-sarel) da 3 rippujha territorijha (pened sarištod da sared).
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 80 tuh. ristitud vl 2010, surembaspäi penembha): Roz Hill, Vakoa Feniks, Kürpip, Katre Borne. Kaik om 20 lidnad enamba mi 10 tuhad eläjidenke.
Ižanduz.
Mavrikijan päeksport om sobad da alused puvillaspäi (läz 40%), kala (15%), sahar (12%); toine eksport — alüminii, almazad, zelläd, parfümerii.


Somali.
Somali, täuz' oficialine nimituz — Somalin Federativine Tazovaldkund (somalin kelel: "Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya", arab.: جمهورية الصومال الفدرالية "Džumhūrījat Aṣ Ṣūmāl Al' Fidirālījah"), om valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Mogadišo.
Istorii.
Ezmäižed lidnad-valdkundad sünduiba Somalin territorijal 200:ndes vodes EME.
Vozil 1884-1960 Somalin erazvuiččed palad oliba Suren Britanijan ("Somalilend") da Italijan kolonijoikš. Erased heimod tundištuiba Efiopijan tobmut.
Vl 1960 heinkun 1. päiväl Somali tedoti ripmatomut Sures Britanijaspäi da Italijaspäi, i kaks' endišt kolonijad ühtnihe.
Vl 1969 redukun 21. päiväl sodakukerduz oli valdkundas.
Vl 1991 rahvahanikoiden soda zavodihe valdkundas, se jätktase nügüd'-ki.
Vl 2012 elokun 1. päiväl Nacionaline Konstitucine Suim vahvišti uden pordaigaižen Konstitucijan.
Geografijan andmused.
Somali om mavaldkundröunoiš Kenijanke suvipäivlaskmas (röunan piduz — 682 km), Efiopijanke päivlaskmas (1600 km) da Džibutinke lodehes (58 km). Ühthine röun kuivmadme om 2340 km. Somalin randad lainištab Indine valdmeri, pohjoižes — sen Adenan laht. Ühthine randanpird om 3025 km pitte.
Reljef om tazo tobjimalaz. Pohjoižes om plato 500-1500 m korktusidenke. Mussonan aigan necen platon alangoil ("balleh":il) järved reskvedenke sädase. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Šimbiris-mägi, 2416 m meren pindan päl. Kaikenaigaižed joged oma man suves: Džubb da Uabe Šebelle.
Klimat om letetazangišton räk da kuiv, suves — subekvatorialine mussonine. Paneb 200-300 mm sadegid vodes, suvipäivlaskmas 600 mm.
Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, raudkivend, uran, vanadii, torii, tin, vas'k, boksitad; toižed varad oma sauvondgips da keitandsol.
Politine sistem.
Somalin politine kart vl 2014 redukus.
Ohjandusen form om federaline parlamentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident. Hän paneb radsijha päministrad. Päministr formiruib ohjastust.
Parlament om kaks'kodine Somalin Federaline Parlament (somal.: "Golaha Shacabka Soomaaliya" vai "Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya"). Üläkodi om 54 ühtnijanke. Alakodi om Rahvahan Kodi, se kogoneb 275 ühtnijad (sidä kesken 30% oma naižed). Vl 2012 sügüz'kun 10. päiväl parlament valiči prezidentad ezmäižen kerdan pit'kas aigas.
Jäl'gmäižed valičendad parlamentha oliba vl 1984. Vl 2012 elokun 20. päiväl Nacionaline Konstitucine Suim vahvišti nügüdläižen parlamentan ühtnijoiden nimikirjutesen.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Somalin administrativiž-territorialine jagand."
Somali alajagase 18 administrativižhe agjaha (üks'lugu "gobol") oficialižikš. Agjad alajagase 90 ümbrikho (üks'lugu "degmo").
Eläjad.
Toižed sured lidnad (enamba 500 tuh. ristitud, surembaspäi penembha): Hargeis, Bosaso, Gal'kajo.
Rahvahanižanduz.
Somalin päeksport om eläbad kabjživatad (86%: lambhad 61%, lehmäd 17%, toižed 8%); toine eksport — puhil' (6%), nahkad (2%).


Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacii.
Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacii (ÜRO) vai Ühthižrahvazkundad (ÜRK) vai Ühtištetad Nacijad (ÜN) om rahvahidenkeskeine organizacii. Se oli sätud vl 1945 redukun 24. päivän (an tulendan väghe dat) pid'oitelemha da vahvištamha kožundad da varuitomut rahvahiden keskes, šingotamha ühthižid töid valdkundoiden keskes.
Valdkundad mülüdas ÜRO:ho lugul 193 (vl 2014). Päine pert' sijadase Udes Jorkas, ližaofisad oma Venas, Ženevas da Nairobiš.
Nügüdläižed pämehed: Päsekretar' — Antoniu Guterreš (Portugalii, Evrop, radab 01.01.2017-dataspäi), Päsuiman ezimez' — Piter Tomson (Fidži, Valdmerimad, 13.09.2016-dataspäi).
Enzne Päsekretar' — Pan Gi Mun (Suvikorei, Azii, radoi 31.12.2016-dathasai).
Oficialižed keled.
ÜRO:s om kuz' oficiališt kel't radmaha: anglijan, francijan, venän, kitain, araban da ispanijan keled.
"Organización de las Naciones Unidas" (isp.)
Alusenpanend.
ÜRO vl 1945. Valdkundad-alusenpanijad ozutadud taivazmal, niiden rippujad territorijad da kolonijad — muzasinižel mujul.
Toižen mail'man sodan aigan Gitleranvastaižen koalicijan vejad ühtnijad sädiba ÜRO:n radmižen alusid da sen strukturad. Edeline organizacii oli Nacijoiden Ühtnend. «Ühthižrahvahad»-nimituz («Ühtištoittud rahvahad») oli kävutadud ezmäižen kerdan Ühthižrahvahiden deklaracijas, sidä allekirjutihe vl 1942 vilukun 1. päiväl.
oli vahvištadud San Franciskon konferencijan aigan, kudamb oli vl 1945 sulakuspäi kezakuhusai. Vl 1945 kezakun 26. päivän 50 valdkundoiden ezitajad allekirjutihe sidä, sen ližaks Pol'šanma-ki sil-žo vodel redukun 15. päivän. ÜRO:n Käskuzkirj tuli väghe vl 1945 redukun 24. päiväl, sidä oigetas äks.
Päsuim (Generaline Assamblei).
Nece om nevondkundaline, direktividenandai da radonoigendai päorgan. Se paneb ÜRO:n Päsekretarid radsijha Varuitomuden Nevondkundan rekomendacijan mödhe.
Päsuiman ühtnijad keratas sessijoil, miččed oleldas regulärižed, eriližed da ekstraordinarižed eriližed.
Sügüz'kul koumandel tožnargel Suiman jogavozne järgsessii avaidase. Se radab ičeze ezimehen vai hänen ühten 21 varamehišpäi ohjandusen al päivjäl'gehen täudhe amundamižhe pohjhasai plenarižil ištundoil da päkomitetoil.
Varuitomuden Nevondkund.
Varuitomuden Nevondkund om rahvahidenkeskeižen kožundan da varuitomuden kaičendan päorgan. Kaikil ÜRO:n ühtnijoil om velgusiš panda eloho sen pätandoid. Kogoneb 15 valdkundad-ühtnijad: 5 — kaikenaigaižed (Venäma, AÜV, Sur' Britanii, Francii, Kitai), niil om kel'don oiktuz; 10 — pordaigaižed, niid valitas Nevondkundha edelkirjutadud ÜRO:n Käskuzkirjas proceduran mödhe (23. kirjutusen 2. koht).
Sekretariat.
Necil organal toižed ÜRO:n päorganad oma holiš. Sekretariat paneb eloho niiden programid da politižid ohjandimid. Täs 44 tuhad ristitud radab — hö oma rahvahidenkeskeižen personalan, ratas aluzkundoiš kaiked mail'madme, vaumitas erazvuiččid jogapäiväližid ÜRO:n azjoid.
ÜRO:n Sekretariat abutab rados toižile ÜRO:n organoile, tedištoitab da levitab ÜRO:n dokumentoid, kaičeb arhivid, registriruib da pästab ÜRO:n valdkundoiden-ühtnijoiden rahvahidenkeskeižid kožundkirjutesid.
Päsekretar'.
Päsuim paneb händast radsijha Varuitomuden Nevondkundan taričendan mödhe videks vodeks, kahtenden strokun om voimuz.
Nügüd'aigan jättud kirjutamata («džentel'meniden») kožund om väges. Sen mödhe ÜRO:n Varuitomuden Nevondkundan kaikenaigaižen valdkundan-ühtnijan rahvahanikale ei sa olda Päsekretarin.
Rahvahidenkeskeine Käskuzkund.
Nece om ÜRO:n käskuzkundaline päorgan. Sil om käskuzkundaližid da konsul'tirujid funkcijoid. Vaiše valdkundoile sab olda azjoiden polikš käskuzkundaližen sel'gitamižen aigan. Ku Organizacijan ühtnii oli azjan poleks, ka kaikuččel mugoižel valdkundal om velgusiš panda eloho Käskuzkundan pätandoid.
Käskuzkund kogoneb 15 ripmatont sudijad. Nened sudijad tehtas ičeksaz, personaližikš, hö eile valdkundoiden ezitajad. Sudijoile ei sa rata miččen taht toižen professijan mödhe. Ičeze radon aigan Käskuzkundan ühtnijad kävutadas diplomatižid privilegijoid da immunitetad.
Päsuiman, Varuitomuden Nevondkundan da toižiden ÜRO:n organoiden (ku Päsuiman laskend om) küzundan andmižen mödhe Käskuzkund andab konsul'tativižid loppätandoid. Nene loppätandad vaiše rekomenduidas, tetpašt väged eile.
Holenandai Nevondkund.
Vl 1994 kül'mkun 1. päivän Holenandai Nevondkund jäti kesken ičeze radod, sikš miše ÜRO:n jäl'gmäine olnu holenandmižes territorii, Palau, vl 1994 redukun 1. päivän sai ičeze ripmatomut. Nevondkund keradaškandese möst tarbhaižusen mödhe ičeze vai ičeze ezimehen pätandan jäl'ghe vai ičeze ühtnijoiden enambusen, Päsuiman, Varuitomuden Nevondkundan pakičendan mödhe.
ÜRO:n počtadministracii.
Se pästab počtmarkoid da ünäižid kaluid dollarnominalanke ÜRO:n Uden Jorkan ofisan täht, Šveicarijan franknominalanke ÜRO:n Ženevan ofisan täht, evronominalanke ÜRO:n Venan ofisan täht. Nominalan (počttarifan) suruz sättub valdkundan tarifoile necen sijatud ÜRO:n ofisanke.
ÜRO:n valdkundad-ühtnijad.
Ezmässai 50 valdkundad mülüiba ÜRO:ha, ned allekirjutiba ÜRO:n Käskuzkirjad. Nene valdkundad kaikidenke ičeze kolonijoidenke da rippujidenke territorijoidenke ezitiba läz kaiked mail'mad. Aigan mändes kolonijad saiba ripmatomut, erased valdkundad jagoihe, i ÜRO:n ühtnijoiden lugu ližadui. Vl 2011 heinkun 14. päivän Suvisudan tegihe 193nden ÜRO:n ühtnijan.
Vaiše rahvahidenkeskeižikš tundištadud valdkundale, rahvahidenkeskeižen oiktusen subjektale, sab olda ÜRO:n ühtnijan. Miše otta udeks ühtnijaks, ka hot' 9 Varuitomuden Nevondkundan ühtnijoile 15:špäi pidab ozutada tügen (sil-žo aigal kel'don oiktuz om kaikenaigaižil ühtnijoil lugul 5). Mugoižen rekomendacijan vahvištusen Varuitomuden Nevondkundal jäl'ghe küzund sirdab Päsuimha. Sid' sigä änestadas sidä, pidab äniden 2/3 vahvištamha rezolücijad vasthaotandas. Sen jäl'ghe valdkund tegese ÜRO:n uden ühtnijan.
Ühtnijan status om, a völ ÜRO:n kaclijan status om, kuti ripmatoman ühtnijan röunatud oiktusidenke. Voidas sada kaclijan statusan edel ühtnijan statusad sen täuziden oiktusidenke. Päsuiman änestuz (pidab enamba pol't änid) andab kaclijan statusad. Nügüd' Vatikan da Palestin oma mugoman statusanke. ÜRO:n kaclijoile sab olda sen specializiruidud aluzkundoiden ühtnijoikš (ozutesikš, UNESCO:n).
Oficialižed dokumentad.
ÜRO:n Käskuzkirj linni ezmäižen kožundkirjutesen rahvahidenkeskeižiden kesksidoiden istorijas, kudamb vahvišti valdkundoiden velgusen kaita da arvostada ristitun päoiktusid da joudjuzid.
Valdkundal-ühtnijal eile velgusiš vahvištada ÜRO:n konvencijoid, ÜRO:n Käskuzkirjaspäi erineden. ÜRO:n deklaracijad eile kožundkirjutesed ičeze südäimen mödhe, sigä vaiše kucundad da rekomendacijad oma kirjutadud.
Radmine.
Nene oma tarbhaižed pid'oitelemha rahvahidenkeskešt kožundad da varuitomut. Päsuiman severz' rezolücijoid märitas niid. ÜRO:n Käskuzkirjas eile nimidä kožundsädajiden operacijoiden vedandas, no mugoine vedand voib olda tarbhaižeks ÜRO:n metoiden da principiden mödhe. Varuitomuden Nevondkund kacub küzundoid sen vai necen missijan tarbhaižuses regulärižikš. Vl 1948 ezmäine mugoine missii oli sädamha kožundan kontrolid arabiž-izrailižen ridan aigan.
Vl 1948 tal'vkun 10. päivän ÜRO:n Päsuim vahvišti da tedištoiti Ristitun oiktusiden ühthišt deklaracijad, sen jäl'ghe rekomendui kaikile valdkundoile-ühtnijoile tedištoitta Deklaracijan tekst — «levitandal, edeslugemižel da sel'gitesel, školiš da toižiš openduzsijiš päpaloin, valdkundoiden da territorijoiden politižen statusan erinendata».
Gumanitarine katastrof ei valiče sijad da aigad. Sen mitte taht sü — sur'vezi, kuivaig, manrehkaiduz, konflikt — kaiken veb ristituid mokidennoks da surmidennoks, ristitišt sirdaškandeb, kundad ei voigoi sötta ičtaze.
Gumanitarine abu om kuti üks' ühthižiden naprindoiden elementoišpäi varmitamha kožundan sädandan. Toižed mugoižed elementad — abu šingotesen täht, raha- da politine abu. Abutadas valdkundoile, kus lujad londuseližed onetomuded oliba vai suren konfliktan jäl'ghe.
Ozutesikš, läz 40 ÜRO:n sisteman organizacijad zavodihe rata lükäidamata kaikiš dramatižemban londuseližen onetomuden tagut jäl'gmäižiš voziš — manrehkaiduz Indižes valdmeres vl 2004 jäl'ghižen cunaminke. Nened organizacijad täuduiba äi gumanitarižid kulutuzmärid, sidä kesken, nenidme sarakoidme: maižanduz, koordinacii da abuholituz, rahvahanižandusen da infrastrukturan endištuz, openduzsistem, kanzoiden varatoitand eländkodil da tegimišton tavaroil, sömine, tervhudenkaičend, deminiruind, ristitun oiktusiden kaičend da oiktusiden tobmuden pod'oitelend, varuitomuz, vedenvaratoitand da sanitarii. Mugoižiden ekstraordinarižiden statjoiden aigan kogotas ližarahoid. Päsekretar' paneb ičeze Erilišt sur'oigenut oigendamha kaikiš tarbhaižembid radoid mokičenus maiš.
ÜRO tegeb konferencijoid da forumoid, sigä ümbripagištas äjid rahvahidenkeskeižid küzundoid da sädas pätandoid.
Rahvahidenkeskeine arvostuz.
Vl 2001 ÜRO sai Nobelän premijad kožundas ühtes sen Päsekretarinke, sil aigal Kofi Annananke. Premijan nimituz oli «Enamba organizuidud mail'man sädamižen tondas da kožundan kaikes mail'mas varmituses». Vl 1988 mugažo saihe Nobelän premijad kožundas.
Erased tetabad ristitud abutiba ÜRO:le sen radmižes: Tereza-mam, Bono, Andželina Džoli, Diana-princess, Šakira.


Bridžtaun (lidn, Barbados).
Bridžtaun («lidn-sild») om Barbadosan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1628, i pit'kan aigan se oli orjantorguindan keskuseks. Vspäi 1966 om ripmatoman Barbadosan pälidnaks saudud vl 1961 merikaran tagut.
Lidn sijadase Atlantižen valdmeren randal, 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kaks' sildad ühtenzoittas kaidan merilahten randoid.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 110 000 ristitud.
Bridžtaun šingotase valdmeriportaks, saharrogon ümbriradmižel, turizmal i finansižeks keskuseks (ofšor).


Bel'mopan.
Bel'mopan () om ripmatoman Belizan pälidn vspäi 1981.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1970 kuti merentagaižen territorijan uz' pälidn, sikš miše vanh pälidn alištub torokoile i üks' mugoine Hetti-torok pani sidä mantazole vl 1961. Valitihe tarhad 82 km päivlaskmha Belizaspäi, 76 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 13 000 ristitud.


Palau.
Palau, täuz' oficialine nimituz — Palaun Tazovaldkund (palaun kelel: "Beluu er a Belau", angl.: "Republic of Palau"), om ümbärtud Filippinoiden merel sar'hine valdkund Valdmerimaiš. Sen pälidn om Melekeok-štatan Ngerulmud-lidn.
Istorii.
Vozil 1885-1899 Palau oli Ispanijan kolonijaks.
Vl 1899 Ispanii möi sarid Saksanmale, i vozil 1899-1914 Palau oli Saksanman kolonijan, Saksanman Uden Gvinejan palaks.
Vozil 1914-1944 Palau oli Japonijan kolonijaks.
Vl 1994 redukun 1. päivän Palau tedoti ičeze ripmatomudes AÜV:oišpäi vn 1993 kül'mkun kaiken rahvahan referenduman jäl'ghe. Valdkund om AÜV:oidenke associacijoiš vspäi 1986 50 vodeks. Vspäi 1994 nece associacii tegese röunatud ÜRO:n painuden al. Nügüdläine Konstitucii om väges vs 1981 vilukun 1. päiväspäi, vahvištadud edel ripmatomut völ.
Ripmatomuden aigas oli nell' referendumad: vozil 1996 (konstitucijan peniš vajehtusiš), 2004 (mugažo), 2008 (23 küzundad käskusišton vajehusiš), 2011 (kazinos).
Geografijan andmused.
Palaus om ühtenzoittud 6 joukhu 328 sart. Ned oma Karolinan sariden päivlaskmaine pala, sijadase suvipäivnouzmpolehe Filippinoišpäi da pohjoižpolehe Indonezijaspäi. Palaun randad lainištab Tünen valdmeren Filippinoiden meri. Randanpird — 1519 km.
Sared oma kattud korallil vedenalaižiden vulkanoiden päd. Kaikiš korktemb čokkoim om Ngerčelčuus-mägi, 242 m meren pindan päl.
Klimat om tropine neps mussonine. Vihmsezon jätkase semendkuspäi kül'mkuhusai. Kesklämuz om +24...+28°C vodes ümbri. Paneb sadegid 3800 mm vodes.
Londuseližed varad oma mec, kuld da merenproduktad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund oiktan demokratijan sistemanke, partijoita da armijata. Om kožundkirjutez AÜV:oidenke kaičendas. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident. Üks' varaprezident om hänele abuhu, radab kuti üks' ministrišpäi-ki. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 4 vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Ohjastuz (8 ministrust) mugažo sädab käskusid.
Käskusenandai tobmuz om kaikel rahvahal valitud nelläks vodeks kaks'kodine parlament, Nacionaline Suim (palaun: "Olbiil Era Kelulau", angl.: "National Congress") 25 ezitajanke (9 — Senat, 16 — Ezitajiden Kodi).
Vl 2012 kül'mkun 6. päivän Palaun päjärgvaličendad oliba, sidä kesken parlamentha, prezidentan pävaličendad-ki (Tomas Remengesau sai vägestust, oti 58,0%, se om hänen ühtenz' strok).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Palaun administrativiž-territorialine jagand."
Palau alajagase 16 štatha (regionha), sen ližaks Kall'oikahad sared oma olmas (ei mülügoi štatoihe).
Eläjad.
Toine sur' lidn om Koror, edel 2006 vot olnu pälidnaks, se om kaikiš suremb lidn. Kaik om 22 eländpunktad.
Ižanduz.
Palaun päeksport om kala da meriproduktad, kopr (torhuz kokospähkmišpäi).


Solomonan Sared.
Solomonan Sared (angl.: "Solomon Islands", se om täuz' oficialine nimituz) vai Solomonad, om ümbärtud Koralliden- da Solomonan meril sar'hine valdkund Valdmerimaiš. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Honiar.
Istorii.
Vl 1978 heinkun 7. päivän Solomonan Sared tedištoitiba ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi, nügüdläine Konstitucii om väges sil-žo päivälpäi.
Geografijan andmused.
Solomonan Sared sijadase 992 saril. Ned ottas ühtennimižen sarišton tobjan palan, sijadase päivnouzmpolehe Papua — Udes Gvinejaspäi da lodeheze Vanuatuspäi. Solomonan Sariden randad lainištadas Tünen valdmeren Koralliden- da Solomonan mered. Randanpird — 5313 km.
Sared oma kattud korallil vedenalaižiden aktivižiden vulkanoiden päd. Kaikiš korktemb čokkoim om Popomanaseu-mägenoc, 2310 m meren pindan päl. Om lühüdoid täuz'vezižid jogid.
Klimat om valdmerine ekvatorialine räk neps mussonine, lujad tropižed ciklonad oma harvad. Kesklämuz om +26,5°C vodes ümbri. Paneb sadegid 3050 mm vodes.
Vozil 2007 da 2014 järedad manrehkaidused oliba (8 da 7.6 ballad Rihter-pordhišton mödhe).
Londuseližed resursad — kala, mec, fosfatad, kuld, boksitad, hahktin, cink, nikel'. Tarbhaižiden kaivatusiden löudmižsijad seištas koskmatomil.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine monarhii parlamentarižen sistemanke. Valdkundan pämez' om britanine Elizavet Toine-kunigaznaine. Valitud parlamental videks vodeks jenaral-gubernator om hänele abuhu. Ohjastusen pämez' om valitud parlamental päministr, hän paneb 20 ministrid radsijha.
Nacionaline Parlament (angl.: "National Parliament") om üks'kodine 50 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid 4 vodeks. Valičemižoiktuz om 21-voččil da sen vanhemb.
Vl 2014 kül'mkun 19. päivän Solomonan Sariden päjärgvaličendad oliba, sidä kesken valdkundan parlamentha.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Solomonan Sariden administrativiž-territorialine jagand."
Solomonan Sared alajagadas 9 agjaha (provincijha) ühten Pälidnaižen territorijanke (Honiar) sen ližaks.
Eläjad.
Solomonan Saril elädas solomonan sarilaižed. Valdkundas om 120 sijališt kel't.
Toižed sured eländpunktad (3...7 tuh. rist. vl 2005, surembaspäi penembha) oma Gizo, Auki, Noro.
Ižanduz.
Vl 2009 Solomonan Sariden päeksport oli parded (72%), kala (10%); toine eksport — pal'mvoi (5%), kakao (5%), kopr (torhuz kokospähkmišpäi).


Maršalan Sared.
Maršalan Sared vai Maršalad, täuz' oficialine nimituz — Maršalan Sariden Tazovaldkund (maršalan kelel: "Aolepān Aorōkin M̧ajeļ", angl.: "Republic of the Marshall Islands"), om sar'hine valdkund Valdmerimaiš. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Madžuro.
Istorii.
Vl 1986 redikun 21. päivän Maršalan Sared tedištoitiba ičeze ripmatomudes AÜV:oišpäi.
Vs 1979 semendkun 1. päiväspäi nügüdläine Konstitucii om väges, se ottud edel ripmatomut völ. Sil-žo vodel ohjastusen da parlamentan ezmäižed ištundad oliba. Vl 2003 kožundkirjutez associacijas AÜV:oidenke oli pidetud 20 vodeks.
Vozil 1946-1960 AÜV poukahtihe 67 atombombad valdkundan atolloil.
Geografijan andmused.
Maršalan Sared sijadase 29 korallatolloil da 5 edembaižil saril, kaik om 1156 sart da sarikod. Ned oma ühtennimižen sarišton palad, sijadase päivnouzmpolehe da pohjoižpäivnouzmha Federativižiš Mikronezijan Valdkundoišpäi da pohjoižpolehe Kiribatišpäi. Maršalan Sariden randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird — 370 km.
Sared oma kattud korallil vedenalaižiden vanhiden upnuziden vulkanoiden päd. Kaikiš korktemb nimetoi čokkoim sijadase Likiep-atollal, 10 m meren pindan päl.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke, AÜV:oidenke associacijoiš. Valdkundan pämez' om prezident, hän om vaiše parlamentan ühtnii. Üks' varaprezident om hänele abuhu. Parlament paneb prezidentad da 6 ministrid radsijha. Valitadas prezidentad nelläks vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Prezident om mugažo ohjastusen pämez' da ühtnii.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Vejiden Nevondkund (marš.: "Council of Iroij") 12 ezitajanke, vaiše konsul'tativižed funkcijad oma heil. Alakodi om Käskusenandai Suim (Nitižel) (marš.: "Nitijela") 33 ezitajanke, kaik rahvaz valičeb heid 4 vodeks. Valičemižoiktuz om 18-voččil da sen vanhemb.
Vl 2011 kül'mkun 21. päivän Maršalan Sariden päjärgvaličendad oliba, sidä kesken valdkundan parlamentha.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Maršalan Sariden administrativiž-territorialine jagand."
Eläjad.
Maršalan Saril elädas maršalan sarilaižed.
Toine sur' lidn (enamba 10 tuh. rist. vl 2008) om Ebeje.
Ižanduz.
Maršalan Sariden päeksport om laivad da venehed (84%), kül'menzoittud kala (8%); toine eksport — merenproduktad.


Federativižed Mikronezijan Valdkundad.
Federativižed Mikronezijan Valdkundad vai FMV lühüdašti (angl.: "Federated States of Micronesia", se om täuz' oficialine nimituz), om ümbärtud Tünen valdmerel sar'hine valdkund Valdmerimaiden päivlaskmas. Sen pälidn om Palikir.
Istorii.
Vozil 1885-1899 nügüdläine FMV:oiden territorii — Karolinan sared — oli Ispanijan kolonijan.
Vl 1899 Ispanii möi sarid Saksanmale, i vozil 1899-1914 Karolinan sared oliba Saksanman kolonijan, Saksanman Uden Gvinejan palaks.
Vozil 1914-1944 Karolinan sared oliba Japonijan kolonijaks.
Vl 1986 kül'mkun 3. päiväl Federativižed Mikronezijan Valdkundad tedištoitiba ičeze ripmatomudes AÜV:oišpäi, sil-žo päiväl associacijan kožundkirjutez oli allekirjitadud niidenke. Nügüdläine Konstitucii om väges vs 1979 semendkun 10. päiväspäi (vahvištadud edel ripmatomut völ, vn 1990 vajehtusidenke), se oli ičeze ohjastusen ezmäižen ištundan päiv.
Geografijan andmused.
Federativižiden Mikronezijan Valdkundoiden geografine kart.
FMV:oiš om 607 sart, 40 niišpäi oma surembad, 65 — elänzoittud. Ned oma Karolinan sariden kesk- da päivnouzmaine pala. FMV:oiden susedvaldkundad da territorijad: Pohjoižed Marianan Sared da Guam pohjoižes, Maršalan Sared da Nauru päivnouzmas, Solomonan Sared suvipäivnouzmas, Papua — Uz' Gvinei suves, Palau da Filippinad päivlaskmas. FMV:oiden randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird — 6112 km. Kattud saril valdmeren pind om läz 2,6 mln km².
Kaik surembad sared oma mägikahad vulkanižen augotižlibundanke, ümbärtud korallrifil. Pened sared oma kattud korallil vedenalaižiden vulkanoiden päd. Kaikiš korktemb čokkoim om Nanlaud-mägenoc Ponpei-sarel, 782 m meren pindan päl.
Klimat om ekvatorialine da subekvatorialine neps mussonine. Kesklämuz om +26...+33°C vodes ümbri. Paneb sadegid 2250-3000 mm vodes. Vodes oleskeleb 25 tropišt ciklonad keskmäras.
Londuseližed varad oma mec, merenproduktad, fosfatad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om federativine parlamentine tazovaldkund, partijoita da armijata. Kaikutte valdkund (štat) om ičeze konstitucijad (kaiken federacijan ozutesen mödhe) da znamasišt ičeohjastust. Om kožundkirjutez AÜV:oidenke kaičendas da rahaabus.
Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident. Üks' varaprezident om hänele abuhu. Parlament valičeb prezidentad da varaprezidentad. Prezidentad valitas 4 vodeks štatoiden parlamentiden senatoriš-kandidatoišpäi luguhusai 4, kahtenden strokun om voimuz.
Käskusenandai tobmuz om ohjastuz da üks'kodine parlament, Kongress (angl.: "Congress") 14 ezitajanke (4 — üksin kaikuččes štataspäi 4 vodeks, 10 — valičendümbrikoišpäi 2 vodeks), kaik rahvaz valičeb parlamentan ezitajid.
Vl 2015 keväz'kun 3. päiväl FMV:oiden päjärgvaličendad oliba, sidä kesken federaližhe parlamentha (änestihe kaikid 14 ezitajid). Jäl'geližed prezidentan valičendad oliba vl 2015 semendkun 11. päiväl (Piter Kristian sai vägestust, se om hänen ühtenz' strok).
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Federativižiden Mikronezijan Valdkundoiden administrativiž-territorialine jagand."
Federativižed Mikronezijan Valdkundad alajagase 4 valdkundha (štatha), ned — 75 municipalitetha (Čuuk — 35, Jap — 23, Ponpei — 12, Kosrae (Kusaie) — 5).
Eläjad.
Federativižiš Mikronezijan Valdkundoiš elädas mikronezijalaižed. Ristitišt poleneb, sikš miše luja emigracii. Om 8 sijališt kel't.
Vl 2010 kaikiš surembad lidnad oliba (enamba 5 tuh. ristitud, surembaspäi penembha): Veno (Moen), Palikir (pälidn), Kolonia (Jap), Kolonia (Ponpei) (edel 1989 vot oli pälidnaks). Kaik om 11 eländpunktad enamba mi 3 tuhad eläjidenke.
Ižanduz.
FMV:oiden päeksport om kül'menzoittud, kuidud kala (96%), toine eksport — merenproduktad, sobad, bananad, must perč.


Douson Doris.
Doris Douson (; sünd. 16. sulaku 1905, Goldfild (Nevad), AÜV — kol. 20. sulaku 1986, Koral Geiblz, Florid, AÜV) oli amerikalaine aktris.


Salvador (lidn, Baii, Brazilii).
Eläjiden lugu om 2 902 927 ristitud (2014), a pind — 693 km2.


Fortalez.
Fortalez (port.: "Fortaleza") om lidn Brazilijas.
Eläjiden lugu om 2 571 896 ristitud (2014), a pind — 313 km2.


Belu Orizonti.
Belu Orizonti (port.: "Belo Horizonte") om lidn Brazilijas.
Eläjiden lugu om 2 491 109 ristitud (2014), a pind — 330 km2.


Haiti.
Haiti, täuz' oficialine nimituz — Haitin Tazovaldkund (hait.: "Repiblik Ayiti", fr.: "République d'Haïti"), om valdkund Kariban meres, otab Haiti-saren päivlaskmpol't (saren läz koumandest). Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Port-o-Prens.
Etimologii.
Valdkundan nimi kändase taino-indejalaižiden kelespäi kuti «mägikaz ma».
Istorii.
Vl 1804 vilukun 1. päiväl Haiti tedoti ezmäižen kerdan ičeze ripmatomudes Francijaspäi. Francii tundišti ripmatomut vl 1825 sulakun 17. päiväl.
Vl 1934 elokun 1. päiväl Haiti tedoti ičeze ripmatomudes AÜV:oišpäi.
Vl 2004 uhokun 29. päiväl sodakukerduz oli valdkundas, küksihe prezidentad, sen jäl'ghe AÜV:oiden sodaväged otiba mad.
Vl 2010 luja manrehkaiduz tegihe valdkundas.
Jäl'gmaine Konstitucii (23nz' lugul) oli hüvästadud parlamental vl 2011 keväz'kus da tuli väghe vl 2012 kezakun 20. päiväl.
Geografijan andmused.
Haiti om mavaldkundröunoiš Dominikanižen Tazovaldkundanke päivnouzmas, röunan piduz — 376 km. Mererandan pird om 1771 km.
Rel'jef om mägikaz. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om La Sel'-mägenoc, 2680 m valdmeren pindan päl.
Klimat om tropine passatine. Paneb sadegid 2500 mm vodes pautkiden tulleipolil, 500-800 mm pautkiden tulleinalaižil polil. Om kaks' vihmsezonad (sulaku-kezaku, sügüz'ku-kül'mku). Voden kesklämuz om +25°C peniden köläidusidenke. Murenijad tropižed ciklonad oma paksud (kezakus-sügüz'kus tobjimalaz).
Londuseližed varad oma boksitad, vas'k, mouckivi, kuld, mramor, gidroenergii, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident. Prezident paneb parlamentan ezipartijan liderad radsijha päministraks. Kaik rahvaz valičeb prezidentad 5 vodeks, kahtenden strokun om voimuz vaiše viden voden mändes prezidentištintata.
Parlament om kaks'kodine Nacionaline Suim (fr.: "Assemblée Nationale"). Üläkodi om Senat ("Sénat") 27 ühtnijanke, kaikuččel kahtel vodel valitas udes sen koumandest. Alakodi om Ezitajiden Kodi (fr.: "Chambre des Députés") 83 deputatanke. Kaik rahvaz valičeb sen ühtnijoid 4 vodeks.
Järgvaličendad parlamentha oliba vl 2010 kül'mkun 28. päiväl. Prezidentan järgvaličendad oliba sil-žo päiväl (ühtenz' tur) da vl 2011 keväz'kun 20. päiväl (kahtenz' tur). Mišel' Marteji om nügüdläine prezident, sai 67,57%, nece hänen ühtenz' strok om.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Haitin administrativiž-territorialine jagand."
Valdkund alajagase 10 agjaha (departamentha). Agjad alajagadas 42 ümbrikho (fr.: "arrondissement"), ümbrikod — 140 kommunha.
Eläjad.
Valdkundan toižed sured lidnad (enamba 300 tuh. ristitud vl 2011, surembaspäi penembha): Karrefur, Del'm, Petjonvil' (nene koume lidnad mülüdas pälidnan agjaha), Gonaiv, Kap Aitjen.
Ižanduz.
Vl 2009 Haitin päeksport oli erazvuiččed sobad (läz 90%); toine eksport — fruktad, kakao, parfümerižed void, muil, kofe.


Dominik.
Dominik (angl.: "Dominica" [dəˈmɪnɨkə], sijaline virkand [ˌdɒmɪˈniːkə]), täuz' oficialine nimituz — Dominikan Ühtnend (angl.: "The Commonwealth of Dominica"), om valdkund ühtennimižel sarel Kariban meren päivnouzmpoles. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Rozo.
Istorii.
Vl 1978 kül'mkun 3. päiväl Dominik tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi, nügüdläine Konstitucii tuli väghe sil-žo päiväl (möhembaižiden vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Valdkund om meriröunoiš Francijan merentagaižiden sar'hižiden departamentoidenke: Gvadelupanke lodehpoles da Martinikanke suvipäivnouzmpoles. Randanpird om 148 km.
Kaikiš korktemb čokkoim om Djabloten-vulkan, 1447 metrad valdmeren pindan päl.
Londuseližed vrad oma mec, gidroenergii, mahuz.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident. Parlament valičeb händast 5 vodeks, kahtenden strokun om voimuz. Prezident paneb radsijha päministrad, a mugažo toižid ministrid päministran nevondan mödhe. Kaik ministrad oma sil-žo aigal parlamentan ühtnijad.
Parlament om üks'kodine. Se om Suiman Kodi (angl.: "House of Assembly") 32 ühtnijanke: 21 heišpäi kaik rahvaz valičeb, 9 — prezident vai valitud ühtnijad pandas radsijha, 2 — eriližed radnikad. Valdatusiden strok om 5 vot.
Vl 2014 tal'vkun 8. päiväl Dominikan järgvaličendad oliba valdkundan parlamentha. Vl 2013 sügüz'kun 30. päiväl parlament valiči nügüdläšt Čarl'z Savarin-prezidentad.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Dominikan administrativiž-territorialine jagand."
Dominik alajagase 10 administrativižhe tulendha (angl. "parish").
Eläjad.
Vl 2001 oli 15 eländpunktad enamba 1 tuhad kaikenaigaižen ristitištonke.
Ižanduz.
Vl 2009 Dominikan päeksport oli bananad (39%), muil (22%); toine eksport — kakao (4%), medicinižed instrumentad, raud, sobad, kived, elektromašiništ, laivad da venehed.
Dominik om beneficiarii (sal'hensai) Kariban valdkundoiden röunmaksatomas torguindaspäi AÜV:oidenke.


Panam.
Panam (isp.: "Panamá"), täuz' oficialine nimituz — Panaman Tazovaldkund (isp.: "República de Panamá"), om valdkund Keskuzamerikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Panam-lidn.
Istorii.
Vl 1821 kül'mkun 28. päiväl Panam tedoti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi.
Vl 1903 kül'mkun 3. päiväl Panam tedoti ripmatomut Kolumbijaspäi.
Jäl'gmäine Konstitucii (nellänz' lugul) om vahvištadud parlamental vl 1972 redukun 11. päiväl, tuli väghe sil-žo vodel. Vozil 1978, 1983, 1993, 1994, 2004 necidä Konstitucijad vajehtihe peneks.
Geografijan andmused.
Valdkund sijadase Panaman kaglhal. Sen Panaman kanal om znamasine mail'man torguindan täht.
Panam om mavaldkundröunoiš Kostarikanke (röunan piduz — 348 km) päivlaskmas da Kolumbijanke (339 km) päivnouzmas. Ühthine röun kuivmadme — 687 km. Valdkundan pohjoižed randad lainištab Atlantižen valdmeren Kariban meri, suvižed randad — Tün' valdmeri. Läz Tünen valdmeren randištod om tuha pen't sart. Ühthine randanpird om 2490 km.
Tazangištod levigatas pidust' Panaman molembid valdmererandoid. Reljef om mürk, mäged oma man südäimehe. Kaikiš korktemb čokkoim om Baru-vulkan (toine nimi — De Čiriki) man päivlaskmpoles, 3475 m valdmeren pindan päl. Kaikiš znamasižembad joged oma Rio Čepo, Rio Čagres da Rio Tuir. Langenijad Tünhe valdmerhe joged oma kaikiš surembad da pidembad. Sured vezivaradimed (ratud järved) oma Gatun (Panaman kanalal) da Bajano.
Klimat om meren subekvatorialine mussonine, neps da pil'vekaz. Kaikuččen kun kesklämuz om +24...+29°C päiči mägiš. Semendkul-vilukul paneb sadegid, voden toižel aigal om kuiv sezon. Vodes paneb sadegid 1300-3000 mm regionidme.
Londuseližed varad oma vas'kkivend, kuld, mec, merenproduktad, gidroenergii.
Politine sistem.
Panam om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund.
Valdkundan pämez' om prezident. Kaik rahvaz valičeb händast da varaprezidentad 5 vodeks. Toižen strokun ei ole voimust. Prezident om ohjastusen pämez', paneb ministrid radsijha. Ministrad da üks' varaprezident oma abuiš prezidental. Ohjastusele sab säta käskusid.
Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (isp. "Asamblea Nacional"), sen 71 ühtnijoid mugažo rahvaz valičeb 5 vodeks.
Valdkundan järgenduseližed generaližed valičendad oliba vl 2014 semendkun 4. päiväl, parlamentan ühtnijoid da prezidentad valitihe. Nügüdläine Huan Karlos Varela-prezident sai 39,1%.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Panaman administrativiž-territorialine jagand."
Panam jagase 10 agjaha (provincijha) (isp. "provincia") da 3 avtonomižhe agjaha (isp. "comarca indígena"). Völ om 2 avtonomišt ümbrikod agjoiden paloikš. Agjad alajagase 66 ümbrikho (isp. "distrito"), niiden keskes 10 oma lidnümbrikod. Ümbrikoid alajagadas 630 municipalitetha (isp. "corregimiento").
Eläjad.
Panaman toižed sured lidnad (enamba 70 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): San Migelito, Tokumen (nened kahted oma Panaman ezilidnad), David, Las Kumbres, Kolon.
Ižanduz.
Panaman päeksport om antibiotikad (28%), kivivoi (11%); toine eksport om laivad (6%), zelläd (5%), sobad, kuld, bananad, kala, kofe, sahar.


Sent Lüsii.
Sent Lüsii (angl.: "Saint Lucia"), se om täuz' oficialine nimituz, om valdkund ühtennimižel sarel Kariban meren päivnouzmpoles. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Kastri.
Istorii.
Vl 1979 uhokun 22. päiväl Sent Lüsii tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi, nügüdläine Konstitucii tuli väghe sil-žo päiväl (vn 1980 da möhembaižiden vajehtusidenke).
Geografijan andmused.
Valdkund om meriröunoiš Francijan merentagaižen sar'hižen Martinik-departamentanke pohjoižpoles, Sent Vinsent da Grenadinoidenke suvipoles. Randanpird om 158 km.
Amuižiden vulkanoiden jono sädi Sent Lüsijan territorijad. Nened vulkanad voidas ozutada aktivižut tähäsai. Kaikiš korktemb čokkoim om Žimi-vulkan, 950 metrad valdmeren pindan päl.
Klimat om tropine passatine. Kuiv sezon oleskeleb vilukus-sulakus, vihm sezon vedase semendkuspäi elokuhusai. Tropižed ciklonad oma paksud kezan lopus. Kaikuččen kun kesklämuz +18..+26°C. Paneb sadegid 1500-3000 mm vodes.
Londuseližed varad oma mec, termaližed purtked. Om 3 kel'dtahod da 2 nacionališt puištod.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine parlamentine monarhii äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om britanine Elizavet Toine-kunigaznaine. Hän vahvištab ičeze ezitajad — jenaral-gubernatorad — Sent Lüsijan päministran nevondan mödhe. Jenaral-gubernator vahvištab valitud parlamental ohjastust, allekirjutab käskusid, paneb uziden valičemižiden datad.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl.: "Senate") 11 ühtnijanke, jenaral-gubernator paneb heid radsijha. Alakodi om Suiman Kodi (angl.: "House of Assembly") 17 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Jenaral-gubernatorale sab pästta parlamentad radmaspäi miččel taht aigal, miččen taht sün tagut, sidä kesken päministran pätandan mödhe. Parlament formiruib ohjastust jenaral-gubernatoran andmižen mödhe. Päministr om parlamentan ezipartijan lider tobjimalaz.
Vl 2011 kül'mkun 28. päiväl Sent Lüsijan järgvaličendad oliba valdkundan parlamentha. Vl 1997 sügüz'kun 17. päiväl Kalliopa Perlett Luizi-emänd oli pandud radsijha nügüdläižeks jenaral-gubernatoraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Sent Lüsijan administrativiž-territorialine jagand."
Sent Lüsii alajagase 11 administrativižhe tulendha (angl. "parish").
Eläjad.
Vl 2005 oli 16 eländpunktad enamba 1 tuhad kaikenaigaižen ristitištonke.
Ižanduz.
Sent Lüsijan päeksport om kivivoi (33%), bananad (22%), olud (12%), antennad da antennkuvastimed (11%); toine eksport om elektromašiništ (5%), lämänmäričimed (3%), karton (3%), vas'k (1%), kakao, kokospähkmed, kokosvoi, kaikenvuiččed tropižed fruktad.


Jurmal.
Jurmal (latv.: "Jūrmala" «mererand», saks.: "Riga-Strand") om lidn Latvijas. Se om Rigan päivlaskmaine ezilidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1785. Vspäi 1920 se om lidnan statusanke. Vozil 1946-1959 lidn oli Rigan lidnrajonaks.
Lidn sijadase Baltijan meren Rigan lahten randištol, vedase 32 kilometrha pidust' mererandad 3-kilometrižel šoidul, šoid om röunatud Lielupe-jogel. Matkad Jurmalan keskusespäi Rigan keskushesai om 25 km päivnouzmha.
Vl 1959 eläjiden lugu oli 37 954 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1991 — 61 041 eläjid.


Lepai.
Lepai vai Liepai ([ˈliepaːja],), vll 1520-1917 Libav, ende Liiv, om lidn Latvijan suvipäivlaskmas. Se om lidn tazovaldkundan alištusenke, koumanz' surtte eländpunkt valdkundas eläjiden lugun mödhe. Järed jädumatoi port om lidnas.
Istorii.
Kalanpüdajiden pen' "Liiv-külä" () mainitase ezmäižen kerdan vl 1253. Eländpunkt sai lidnan oiktusid vl 1625, mainitase nügüdläiženke nimenke vspäi 1649. Vl 1919 Lepai tegihe Latvijan pordaigaližen pälidnan kudeks kuks.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Baltijan meren randištol da Lepai-järven pohjoižrandoil. Kaikenaigaine meribriz puhub lidnas. Matkad Righasai om 195 km päivnouzmha orhal vai 216 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma päivnouzmpoles: Grobin' (11 km Lepain keskusespäi) i Durbe (26 km Lepain keskusespäi).
Torguindkanal () ühtenzoitab järved merenke da jagab lidnad pohjoižpalaha (Uz' lidn,) da suvipalaha (Vanh lidn,). Lidn mülüb statistižhe Kurzeme-regionha.
Eläjad.
Vl 1914 eläjiden lugu oli 94 tuhad ristituid. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1991 — 114 950 eläjid. Vn 2011 Latvijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 82 965 ristitud.
Rahvahad (vl 2017, 76 513 rist., enamba 1%): latvijalaižed — 55,7%, venänikad — 30,0%, ukrainalaižed — 4,8%, vaugedvenälaižed — 3,2%, litvalaižed — 3,0%, pol'šanmalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 2,3%.
Ižanduz da transport.
Tekstil'tegimišt da sömtegimišt (kalan ümbriradmine) oma ižandusen päsarakoikš.
Avtobusad, tramvaid, maršruttaksid da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline Lepai-lendimport ("LPX",) sijadase 5 km päivnouzmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid Righasai da čarterreisid Pohjoižen Evropan pälidnoihe.


Grenad.
Grenad (angl.: "Grenada" [ɡrɪˈneɪdə]), se om täuz' oficialine nimituz, om valdkund ühtennimižel sarel da Grenadinad-sariden suvipalad Kariban meren päivnouzmpoles. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Sent Džordžes.
Istorii.
Vl 1974 uhokun 7. päiväl Grenad tedoti ičeze ripmatomudes Sures Britanijaspäi, nügüdläine Konstitucii tuli väghe sil-žo päiväl.
Geografijan andmused.
Valdkund om meriröunoiš Sent Vinsentan da Grenadinoidenke pohjoižpoles. Trinidadha da Tobagohosai om 120 km matkad suvipolehe, Venesuelhasai — 160 km. Randanpird om 121 km.
Grenad-sar' om vulkanižen augotižlibundanke. Randišt om alangoikaz, saren südäin om mägikaz. Kaikiš korktemb čokkoim om Sent Katerin-mägi, 840 metrad valdmeren pindan päl. Sarel om äi ojid.
Klimat om tropine passatine neps. Kuiv sezon oleskeleb tal'vkus-semendkus, vihm sezon vedase kezakuspäi redukuhusai. Tropižed ciklonad oma paksud heinkuspäi kül'mkuhusai, no vaiše 3 lujad tropišt ciklonad oliba jäl'gmäižiden 50 voden aigan. Kaikuččen kun kesklämuz +26°C. Paneb sadegid 1500 mm vodes.
Londuseližed varad oma mec, kala, süväd meripohtad.
Politine sistem.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine monarhii äjiden partijoiden sistemanke Suren Britanijan ezikuvan mödhe. Valdkundan pämez' om britanine Elizavet Toine-kunigaznaine. Hän vahvištab ičeze ezitajad — jenaral-gubernatorad — Grenadan päministran nevondan mödhe. Jenaral-gubernator paneb radsijha Ülembaižen käskuzkundan päsudijad päministran da oppozicijan lideran nevondan mödhe.
Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (angl.: "Senate") 13 ühtnijanke, jenaral-gubernator paneb 10 heišpäi radsijha, oppozicijan lider — toižid koumid ristituid. Alakodi om Ezitajiden Kodi (angl.: "House of Representatives") 15 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Päministr om parlamentan ezipartijan lider tobjimalaz. Ohjastuz andab vastust alakodin edes.
Vl 2013 uhokun 19. päiväl Grenadan järgvaličendad oliba valdkundan parlamentan alakodihe. Vl 2013 semendkun 7. päiväl Sesil' La Greneid-emänd oli pandud radsijha nügüdläižeks jenaral-gubernatoraks.
Administrativiž-territorialine jagand.
"Kacu kirjutuz: Grenadan administrativiž-territorialine jagand."
Grenad alajagase 6 administrativižhe tulendha (angl. "parish") Grenad-sarel da 1 rippujha territorijha Grenadinad-saril (Karriaku da Pen' Martinik).
Eläjad.
Läz 40 tuhad ristitud eläb pälidnan aglomeracijas. Toižed sured lidnad (2-4 tuh. rist.) oma Gujav da Grenvil'. Vl 2005 kaik oli 6 eländpunktad enamba 1 tuhad kaikenaigaižen ristitištonke.
Ižanduz.
Grenadan päeksport om kala (30%), muskatpähkmed (21%), tualetbumag (8%); toine eksport — jahtad (5%), kakao (3%), T-paidad (3%).


Sestrikaine.
Sestrikaine () om pen' penzaz langenijanke lehthištonke tal'veks. Se mülüb Karvmarjanvuiččed-sugukundha ("Grossulariaceae").
Ümbrikirjutand.
Kazmuz om 1...2 metrad kortte hahkan vai pakuižetaban mujun vezoidenke. Möuvaz om lehedan mujun, varden südäin om vauvaz.
Lehtesed oma 3...5-laboižed, hambhanvuiččenke röunanke da siledanke loštajanke ülähäiženke pindanke. Lehtesen alapind om vauvhambanke ližamujunke, soned oma karvakahad erašti.
Änikod oma nägumatomad helgud, pakuižvihandan vai ruzaburan mujun, keratud tophiže. Änikoičend oleskeleb semendkus.
Plodud oma loštakahad rusttad küpsad marjad, mugažo keratud tophiže. Marjad oma muiktad magul, 8-12 mm diametras.
Levigandmižavaruz.
Londuses sestrikaine kazvab mecoiš kaiked Evrazijadme. Penzaz navedib ojiden randoid da jogiden kendäkoid, voib vastata sidä pidust' mecanröunoid. Sädab žomid.
Kazvatuz.
Sestrikaižen sortuiden pakaiženvastaužuz rippub augotižlibundan sijaspäi, penzhan vaumičendaspäi tal'veks, säspäi tal'vel. Mugažo urbiden erazvuiččend niiden augus painab päzundha.
Äikerdoitas sestrikaižen penzhid jurdunuzil noril vezoil.
Sömhä.
Sikš ku sestrikaižen marjad oma čigičaižen muiktemb, ka kazvatadas sestrikašt ümbriradamha džemihe, keitišihe, želehe vai toižihe konservihe tobjimalaz. Konservoidas tomatoid sestrikaiženke.
Kävutadas Skandinavijan maiš fruktkeitosiden da pudingan komponentaks paksus. Saksanmas södas sestrikaižen marjoid maidkremanke vai bezeidenke, ližatas tortoihe täudimeks.
Zelläks.
Keratas da kuivatas lehtesid rahvahanmedicinan täht.


Čigičaine.
Čigičaine vai Hajubol (latin.: "Ríbes nígrum") om penzaz langenijan lehthištonke tal'veks. Nece om "Ríbes"-sugun erik, mülüb Karvmarjanvuiččed-sugukundha ("Grossulariaceae").
Toižed nimed oma: Oja-čigičaine, Čižik, Čičik, Hajuč, Hajučaine, Hajumarj.
Ümbrikirjutand.
Botanine kuva Lindmanan K.A.M. «"Bilder ur Nordens Flora"»-kirjaspäi, 1917-1926.
Kazmuz om 1...2 metrad kortte. Nored vezad oma karvakahad, vauhad; aigvoččed oma burahkon mujun.
Lehtesed oma 3...5 (12:hesai) sm pitte da levette, hambhikahan röunanke, 3-5-labaižed kuldan polhe mujun rauguidenke sonidme. Labad oma levedan koumesaumnikan karččed, kesklaba om pidemb paksus. Lehtez om muzavihand, siled da šagukaz ülähänpäi, karvakaz sonidme vauhvihand alahanpäi.
Änikod ühtetas kumartud tophižikš 3-5 (8:hasai) sm pitte, tophas om 5-10 änikod, siledoiden vai karvakahiden änikjaugoidenke 3-8 mm pitte. Kandaižlehted oma 1-2 mm pitte, niiden form vajehtab ellipsaspäi lancetanvuiččehe. Änikod oma 7-9 mm pitte, 4-6 mm diametras, vižpalaižed kelloiženvuiččed, lilahko- vai ruskedvauvhaižhahkan mujun, lujas karvakahad irdpolel tobjan palan. Äniklehtesed oma ellipsanvuiččed. Mall'lehtesed kumartas irdale, nüguhkod, levedan polhe. Änikoičeb semendkus-kezakus.
Plod om södab hajukaz marj 1 sm:hasai keskdiametras (londuses), 2 sm:hasai (kul'turtoižendad), mustburan mujun vai vihandan polhe, loštajan kerthenke. Üks' marj mülütab 3...37 semned. 1 kilogramm mülütab läz 3330 marjad vai 714 tuhad semnid. Ühten tuhan veduz om 0,9-1,8 g. Tob küpsid marjoid heinkus-elokus.
Levigandmižavaruz.
Londuseližen erikon arealha mülütadas läz kaiked Evropan territorijad, a mugažo Venäman evropižen palan, Sibirin (Uralmägišpäi Jeniseihesai da Baikal-järvhesai) meczonad, Kazahstan, Kitai, Mongolijan pohjoižpalad. Kazmuz oli introduciruidud Pohjoižamerikha. Kazvatadas čigičašt levedali.
Kazvandan tahod: nepsad lehtesižed, segoitadud da kavag'mecad i mecanröunad, habištod, jogiden da järviden kendäkod, soiden röunad, nepsad luhtnitud. Kazvab üksin vai penil žomil.
Himine mülünd.
Lehtesiš om äi askorbinmuiktust, karotinad, fitoncidid, efirvoid. Askorbinmuiktusen olend kazmusen erazvuiččiš paloiš om korged: lehtesiš (marjoiden poimindan jäl'ghe) — 470 mg%:hasai (mg% = mg/100 g), urbiš — 175 mg%:hasai, butoniš — 450 mg%:hasai, änikoiš — 270 mg%:hasai.
Čigičpenzhan marjad mülütadas nenid substancijoid: vitaminad (C — 400-570 mg%:hasai, karotin, B, P), organižed muiktused (limon- da jablok-), erazvuiččed saharad (glükoz da fruktoz tobjimalaz), glikozidad da flavonoidad, pektinad, dubindsubstancijad, antocianad (cianidin, del'finidin), azotakahad substancijad sen ližaks.
Tuhkan (Mineraloiden) mülünd (mg% = mg/100 g): natrii — 32, kalii — 322, kal'cii — 55, magnii — 24, fosfor — 59, raud — 1,54, cink — 0,27 mg%.
Torhiden marjoiden 100 gramman sömarvuz: energijanarvuz — 63 kkal (264 kDž), vezi — 81,96 grammad, vauktušed — 1,4 g, razvad — 0,41 g, hil'vezikod — 15,4 g.
Kazvatuz da biologižed eriližused.
Äikerdoitas čižikpenzhid jurdunuzil pudujil čaptud varzil urbidenke.
Čigičaižen tatanmaižed pakaižvastaižed sortud voidas päzda läbi pakašt -40...-50°C znamoičendanke kaitud olendas, evropižed sortud vigastadas -30...-35°C lämudel. Toižes polespäi, organižen tünüden olendan aigan mändes muugotid nened sortuiden tipad reagiruidas teravas lämšundha edel +2...+5 Cel'sijan gradusad, se zavodib tal'vkus-vilukus da jätktab tal'vkevädel. Urban kazvandzonan täuz' pölištuz oleleb teravan lämuden vajehtusen jäl'ghe, lämšundaspäi pakaižhe -20...-25°C.
Kazmuz navedib sijid lujan päivänvauktanke, hot' kožub-ki pol'pimedusenke, vaiše änikoičeb siloi harvemba. Tahtoib kebnad rohlad nepsad vägekahad savikod. Kazvab hubin mahusil lujetud muiktusenmäranke.
Travijad da läžundad.
Čigičaine tirpab travijoišpäi penemb mi sestrikaine.
Sömhä.
Marjad oma muigedmagedad eriližen hajunke. Niid arvostadas veresil, edel kaiked — C-vitaminan suren mülün tagut. Mugažo ümbriratas produktoihe: tisel', sirop (sadas čigičvet), südäivezi, nastoik, vin, likör, keitiž, žele, pastil, jogurt, täudim kanfetoihe (kanfetür).
Čigičaižen lehtesid kävutadas magutesikš maploduiden da seniden soladusen aigan. Ližatas norid lehtesid painatosihe, dietižihe saharanalenzoitajihe salatoihe, aromatiziruidas vasad. Keittas čajud kuidud lehtesišpäi.
Zelläks.
Čigičaižel om higonajajid, diuretižid da uitonvastaižid ičendoid. Sen lehtesed, urbad da plodud ozutadas dezinficirui ičend efirvoihe sidotud.
Kävutadas marjoid, lehtesid da urbid tervehtamha.
Čigičaižen marjoid (latin. "Fructus Ribis nigri") poimdäs zell'torhudeks. Marjoiden poimind tehtas küpsnemižen aigan 3-4 kerdad. Kuivatas torhut kuidimiš: ezmäi ahavoičetadas +35...+40°C lämudel, sid' kuivatas lophu +55...+60°C lämudel. Vai kuivatas kuivatezhonuses, vai čuhus (katusenaluižes).
Satas lehtesid varziden keskpidusespäi ploduiden poimindan jäl'ghe. Kuivatas niid tulleitadud hüvin honusiš.
Rahvahanmedicin rekomenduib kävutada veresid da kuivid marjoid südäikohtsoližiden läžundoiden aigan (südäikohtun südäisatatez, kahtentoštkümnen sor'men solen südäisatatez, gastrit alamuiktusentäutandanke), südäikeran löndan ritman vigastust vaste.
Mugažo ližatas ploduid äivitaminižihe keradusihe, kävutadas keitvedeks vai veresikš gipo- da avitaminozad vaste, tervehtamha verenvendsisteman läžundoid, aterosklerozad, kül'mehtust.
Kuivatadud lehtesil om aktivižust dizenterijan bakterijankandajad vaste. Ühthe kävutadud lehtesed ližatas antibiotikoiden painegen. Čigičaižen lehtesed oma vitaminkeradusiden pala ühtes babarm- da bollehtesidenke, kukoinkarangon ploduidenke.
Čigičaine kogonaz om cinganvastaine. Sidä kävutadas tervertamižkompleksan palaks erazvuiččiden verevoihe satatesihe sidotud läžundoiden aigan.
Maižanduses.
Čigičaine om mezikazmuz. Mezjäižed sadas nektarad da heid'omad. Meden tond oleleb 30 kg ištutesiden gektaralpäi.
Landšaftandizainas.
Čigičaine om dekorativine penzaz. Tetas kirjavlehtheižid formid da formid jagadud lehtesidenke.


Bankok.
Bankok ("Krung Thep Maha Nakhon" — lühetud nimituz, oficialine täuz' nimi kogoneb 20 sanaspäi) om Tailandan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 15. voz'sadal. Vn 1782 21. päiväl sulakud Rama Ezmäine-kunigaz sirdi valdkundan pälidnad sihe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tailandan keskpalas, Keskuztazangištol, Čauphrai-jogen oiktal randal sen lanktendan sijanno Siaman lahthe, 1,5 metrad korktusel valdmeren pindan päl. Läksijad jogespäi äiluguižed kanalad läbitadas lidnan territorijad verkoks. Jogi vedab sadegmaid i sen del't sirdab merhe pol'metran polhe vodes.
Klimat om subekvatorialine mussonine. Vodes ümbri päivän lämuz om +26..+29 C°. Paneb 1648 mm sadegid vodes, kuivsezon oleskeleb tal'vkus-uhokus (6..20 mm kus).
Bankok jagase 50 ümbrikho ("khet"), ned alajagasoiš 154 administrativižhe lidnanlaptha ("khveng").
Tobmuz.
Kaik rahvaz valičeb lidnan pämehen (gubernatoran). Hänen valdatusiden strok om 4 vot, kahtenden strokun om voimuz. Jäl'gmäine valitud Sukhumbhand Paribatra-gubernator om oigetud erindha sodahuntal vn 2016 redukus.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Tailandan rahvahanlugemižen mödhe ühthine eläjiden lugu oli 8 280 925 ristitud, no vaiše 5 692 284 eliba kaikenaigaižikš. Lidnan aglomeracii (Sur' Bankok, "parimonthon") koskeb 5 lähišt agjad, sen ristitišt om 14,5 mln eläjid (2010).
Ižandusen päsarakod oma elektronikan paloiden tehmine, avtoiden pästand, laivansauvomine, sauvond, kivivoin ümbriradmine, turizm. Om kaks' lendimportad — südäimižiden reisiden täht ("Don Miang") da rahvahidenkeskeine — Suvarnabhum ("BKK").
Sebruzlidnad.
Kaik kaks'kümne koume sebruzlidnad da lidnad-partnörad om Bankokal (2013).


Jordanijan administrativiž-territorialine jagand.
Administrativiž-territorialižikš jagadas Jordanijad 12 agjaha ("muhafaz:ha", edel 1994 vot oli 8). Agjad alajagasoiš 52 ümbrikho ("liva:ha", pälidnad — "nahia"), ned — alaümbrikoihe ("kuda:ha").
Jordanijan kunigaz paneb agjoiden pämehid (gubernatorid) radsijha. Agjoiden pämehed alištudas südäiazjoiden ministrusele.
Homaičendad.
A


Bagdad.
Bagdad ("Baġdād" — «Ülähaižel anttud») om Irakan pälidn da kaikiš suremb lidn, ühtennimižen agjan pälidn mugažo. Bagdad om araban mail'man kahtenz' surtte lidn (Kairan jäl'ghe), Päivlaskmaižen Azijan kahtenz' surtte lidn (Tehranan jäl'ghe).
Lidn om valdkundan järed transporttesol'm, openduz- da kul'turkeskuz. Irakan kogosüdäiproduktan kaks' videndest tehtas Bagdadas.
Bagdad om tetab kuti «Tuha da üks' ö»-sarnan pälidn.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud Tigr-jogen päivlaskmaižel randal vl 762 meiden erad heinkun 30. päiväl. Se oli pandud kuti Abbasidoiden halifatan pälidn vajehtamha Damaskad.
Vozil 2003-2011 lidn oli alištunu sodavägile.
Geografijan andmused.
Lidnan nägu Man kaimdajaspäi (1996).
Bagdad sijadase Irakan keskuses, Tigr-jogen molembil randoil, 34 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel.
Klimat om subtropine kuiv. Vilukun kesklämuz om +10 C°, heinkus da elokus +34 C°. Paneb 122 mm sadegid vodes, ei ole sadegid kezakus-sügüz'kus. Pölü- da letetorokad («hamsin:ad») todas lodehližil tulleil semendkus-kezakus.
Lidn jagase 9 administrativižhe ümbrikho, ned alajagasoiš 89 lidnanlaptha.
Eläjad.
Islaman uskojad oma ristitišton enambuz (90%). Sunnitad oliba enambuses vhesai 2003, sid' šiitad saiba enamba oiktusid AÜV:oile alištusen aigan. Vspäi 2014 om äi pagenikoid, sidä kesken hristanuskojid, hö elädas lidnas da sen ümbrištos tulendan tagut valdkundan pohjoižhe.
Transport.
Ezilidnelektrojonused da taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Kebn metro om sauvomas vspäi 2008.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline da Bagdad-lendimport (arab. مطار بغداد الدولي "Matar Baġdād Ad Dovali") ("BGW") sijadase 16 km päivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas passažirreisid Azijan lähižihe maihe (Turkanman da Iranan lidnad tobjimalaz), Kairha, Evropan pohjoižihe maihe da Irakadme.


Kukoi.
Kukoi (latin.: "Gallus gallus") om lind, kanan ižač. Kukoin päl om čoma harj, händan höunhišt om rohl da kirjav paksus, kanaspäi erineden.
Ozoitez.
Küläs rahvast om, kukoid ei launugoi, i rahvaz ei libugoi (kaumišt).


Namibijan administrativiž-territorialine jagand.
Vn 1992 elokus reorganizuihe valdkundan 26 ümbrikod, se oli udištamine ripmatomuden sandan jäl'ghe vl 1990. Administrativiž-territorialižikš Namibii jagase 14 agjaha (, edel vn 2013 elokud — 13), ned alajagasoiš 107 valičemižümbrikho (, edel 2002 vot — 102).
Homaičendad.
A


Šrilankan administrativiž-territorialine jagand.
Administrativiž-territorialižikš Šrilank jagase 9 agjaha ("Paḷāta", "Mākāṇam"). Agjad alajagasoiš 25 ümbrikho ("Disa", "Māwaddam"). Jagadas ümbrikoid 335 municipalitetha, kaikutte alištub ühtele lidnale.
Homaičendad.
A


Mozambikan administrativiž-territorialine jagand.
Administrativiž-territorialižikš Mozambik alajagase 11 agjaha (provincijha). Agjad alajagasoiš 128 ümbrikho (), ümbrikod — "postoihe" (port.: "posto administrativo"), kaik om 405 postod valdkundadme.


Pl'zen'.
Pl'zen' (,) om Čehanman nellänz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Pl'zenin randan administrativine keskuz.
Vn 2011 Čehanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 170 322 ristitud.
Tetabad sündnuded da eläjad.
*


Kair.
Kair (arab.: القاهرة‎‎ "El'-Kāhira" — «vägestusekaz»), om Egiptan pälidn, sen kaikiš suremb lidn da kahtenz' Afrikas eläjiden lugun mödhe (Lagosan jäl'ghe).
Sur' Kair om turizman järed keskuz.
Istorii.
Ezmäine johtutez lidnas om datiruidud vl 969.
Vl 1347 mustmoran pošav tegihe lidnas.
Vl 1854 Aleksandrii oli ühtenzoittud Kairanke raudtel. Se om ezmäine raudte Afrikas.
Geografijan andmused.
Kair sijadase Egiptan pohjoižpoles. Lidn seižub Nil-jogen molembil randoil, edel sen suhištod mödvedhe.
Tobmuz.
Kair om ühtennimižen muhafaz:an keskuz da üks'jäine lidn.
Kair jagase 41 administrativižhe lidnanlaptha ("kism:ha").
Eläjad.
Suren Kairan aglomeracijas eläb läz 20 mln ristituid. Valdkundan koumanz' ristitištol Giz-lidn om sijatud suvipäivlaskmpolehe.
Ižanduz.
Lidnas lugetas 11% Egiptan eläjid, se sädab 22% Egiptan kogosüdäiproduktad. Kair om järed avtoiden da likkuimiden tegii.
Transport.
Avtobusad, maršruttaksid, taksid da jonused oma kundaližeks transportaks. Vl 1987 avaižihe metron ezmäižen jonon, se om ezmäine Afrikas aigan alusen mödhe (vspäi 2015 om 3 jonod, 61 stancijad, 78 km raudted).
Kairan rahvahidenkeskeine lendimport ("CAI") sijadase 15 km pohjoižpäivnouzmpolehe lidnan keskusespäi. Se om kaikiš suremb valdkundas, nellänke lendahtamižsarganke.


Maplodud.
Maplodud om kulinarijan tärtuz. Se om käzmusen södab pala (ozutesikš, plod vai mugul), a mugažo kaikenvuitte kova kazmussöm, päiči fruktiš, surmiš, seniš da babukoiš, pähkmiš. Kulinarijan «maplod»-tärtuz voib kävutadas niiden södabiden ploduiden täht, kudambid botanikas lugetas marjoikš da fruktikš (oz., tomat).
Maplodud oma ristitun racionon znamasižeks palaks. Maplodunkazvatuz tedoidab maploduiden kazvatusen.
Himine mülünd.
Äi hil'vezikoid om maploduiš. Vauktušiden mülü om alemba äjan mi lihan südäimes. Maplodud läz ei mülütand razvoid. Mugoižed kazmused oma arvokahad, sikš miše bioaktivižed substancijad mülüdas niiš: vitaminad (C-vitamin, karotin, foliimuiktuz), mineraližed substancijad, organižed muiktused, stajišt da pektinad.
Kävutand slokostmähä.
Erazvuiččiden maploduiden ühtnend sömižen racionos om hüvä ristitun organizman täht. Maploduiden kävutand sömhä ližadab kaikuččen vitaminan otandan procentad. Ezikät, racionaline sömine andab organizmale magedad da slokosttüd hüvin sömäd ičeze aigal da oikti. Mugoine söm mülütab erazvuiččid tarbhaižid substancijoid sen täht. Äi maploduid om sädamha racionališt sömišt. Ned oma jogapäiväližen racionon tarbhaine da sur' pala, vitaminoiden purde, mülüdas äi toižid organižid da mineraližid substancijoid.
Maplodud voidas libutada litud da lujeta sömänsulatusen rauguiden sekrecijad. Erased maplodud kävutase sömhä torhikš. No paksumba kaiked maploduid slokosttäs — keittas, hauttas, räkištadas, tehtas korvaid vai latkad, pašttas. Lämänümbriradmižen tagut, a mugažo väran varadusen aigan, maploduiden biologine arvuz poleneb lujas. Varadamha maploduid pit'kha kävutadas konserviruind, soladuz, marinuind, väl'kištuind, kül'menzoitand, kuivatez. Väl'kištuindan, heredan kül'menzoitandan da sublimirujan kuivatesen aigan tarbhaižiden substancijoiden znamasine pala kaičese.
Kävutadas maploduid dietižhe sömižhe avaras. Kaikuččen päivän aigvoččele tervhele ristitule tariž söda enamba 600 grammad maploduid.


Kinšas.
Kinšas (; edel 1966 vot — Leopol'dvil'), om Kongon Demokratižen Tazovaldkundan pälidn, se-žo agj om, KDT:n kaikiš suremb lidn, Afrikan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe (Lagosan da Kairan jäl'ghe, Johannesburganke tazomäras).
Kinšas om kahtenz' francijankel'hine lidn surtte mail'mas Parižan jäl'ghe.
Istorii.
Eländpunktan aluz oli pandud torguindžiloks vl 1881. Vspäi 1960 om valdkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Kinšas seižub Kongo-jogen hural randal, alemba jogikändant, 240 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Brazzavil'-lidn, Kongon Tazovaldkundan pälidn, sijadase Kinšasan kohtha, jogen oiktal randal. Kaks' pälidnad seištas toine toižen kohtha — nece olend om üks'jäine mail'mas.
Klimat om subekvatorialine kuivan sezonanke kezakus-sügüz'kus.
Tobmuz.
Kinšas om lidn () da üks' KDT:n 11 agjaspäi () ühtes.
Lidn-agj jagase 4 administrativižhe ümbrikho (fr. "district"), ned — 24 kommun:ha (fr. "commune").
Valdkundan parlamentan ühtnijad agjaspäi: 8 ezitajad ratas-išttas Senatas, 59 — Nacionaližes Suimas.
Eläjad da ižanduz.
Edel ripmatomut (vs 1960) alaman kel' oli oficialižeks. Kinšas om teravan kontrastan lidn elokahiden i golliden rajoniden keskes, ristitišt ližadub südäimigracijan tagut. Vl 2012 lidnan eläjiden lugu oli 9 546 000 ristitud. Vl 2017 kaik 17 071 000 ristituid elihe Kinšasan agjas, sen pind — 9 965 km².
Kaikenvuitte ümbriradai tegimišt om olmas lidnas, mugažo laivoiden sauvomine da kohenduz. Sen ližaks, metallurgine kompleks radab Maluku-rajonas.
Openduzsijad.
Kaik om 11 valdkundališt da 40 privatišt institutad da universitetad lidnas. Ned oma sijatud tazomäras kaikid ümbrikoidme.
Vl 1958 ezmäine afrikaine südäitukuine reaktor om saudud Lovanium-universitetas (Kinšasan Universitetan pala). Nügüd' sigä om kaks' reaktorad tedoidusiden täht.
Transport.
Kinšasan rahvahidenkeskeine Ndžili-lendimport ("FIH") om valdkundan kaikiš suremb. Se om soda- da civiliženke znamoičendanke ühtes, ühtenke lendahtamižsarganke.
Ehtatuz sidob lidnad Brazzavilinke, 4 kilometrad Kongo-joges iliči.


Utreht.
Utreht (alam.: "Utrecht") om lidn Alamaiš.
Eläjiden lugu om 330 772 ristitud (2014), a pind — 99,21 km2.


Johannesburg.
Johannesburg (angl.: "Johannesburg" [dʒoʊˈhænɪsbɜrɡ], afrikaans: "Johannesburg" [joˈhɑnəsbʏrx], zulun kelel: "iGoli", kosan kelel: "iRhawutini") om lidn Suviafrikan Tazovaldkundas.
Eläjiden lugu om 4 434 827 ristitud (2011), a pind — 1 645 km2.
Suviafrikan Tazovaldkundan Konstitucine Käskuzkund sijadase Johannesburgas.


Dakar.
Dakar ([dakaʁ]) om Senegalan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Dakaran agjan administrativine keskuz mugažo.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1847 francižeks fortaks. Lidn sijadase nemel, Atlantižen valdmeren randal, 0..104 m ü.m.t. korktusil.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 1 056 009 ristitud. Kaik enamba 3,2 mln ristituid elädas ezilidnoidenke (Dakaran agj).
Sebruzlidnad.
*


Brazzavil'.
Brazzavil' (franc.: "Brazzaville") om Kongon Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2007 eläjiden lugu om 1 307 911 ristitud. Lidnan pind — 263,9 km2.


Nagoi.
Nagoi (, "Nagoja-si") om koumanz' surtte lidn Japonijas. Se om Aiti-prefekturan administrativine keskuz.
Järed meriport om lidnas. Vl 2005 Nagoi vastsi mail'man Ekspo-ozutelendad.
Eläjiden lugu om 2 277 077 ristitud vl 2015. Läz 9,1 mln (2015) elädas lidnaglomeracijas, se om koumanz' surtte valdkundas.


Klaiped.
Klaiped (,) om lidn Litvanman lodehes. Se om valdkundan kaikiš suremb jädumatoi meriport, Litvanman koumanz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe. Om Klaipedan agjan administrativižen keskusen.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Livonijan ordenan saksalaižil vl 1252 kuti puine "Memel'burg-lidnuz". Vodele 1258 se lidnuz oli kivine jo i sai torguindlidnan oiktusid.
Klaiped šingotase meriportan radol, laivansauvomižel i kohendusel, sömtegimištol, biopoltusen tehmižel, mecanümbriradmižel i meblin pästandal, pakuitesen edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren päivnouzmaižel randal, 21 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Vil'nüshasai om 214 km suvipäivnouzmha.
Klimat om ven meren tulleikaz. Heinkun i elokun lämuz om +17,8 C°, vilukun i uhokun — −1,3 C°, voden keskmäine lämuz om +7,8 C°. Paneb sadegid 792 mm vodes, enamba kaiked redukus-kül'mkus (98 mm kus).
Eläjad.
Vn 2011 Litvanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 162 360 ristitud, heišpäi 73,8% litvalaižed, 19,6% — venänikad, 1,9% — ukrainalaižed, 1,7% — vaugedvenälaižed. Kaikiš suremb ristitišt oli 207 100 eläjad vl 1992. Lidnan ristitišt poleni ezilidnoiden sauvomižen tagut da emigracijan Evropan maihe taguiči, vspäi 2015 eläjiden lugu ližadub.
Irdkosketused.
*


Cele.
Cele (sloven.: "Celje", saks.: "Cilli") om lidn Slovenijas.
Eläjiden lugu om 37 628 ristitud (2014), a pind — 94,9 km2.


Läojuan'.
Läojuan' (kit.: "辽源", pin'jin': "Liáoyuán") om lidn Kitain pohjoižpäivnouzmpoles, Girin-agjas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 1 176 645 ristitud. Lidnan pind — 5 125 km2.
Lidn om kebntegimišton da kivihilen samižen keskuz.


Grünberg.
Grünberg (mugažo saksan kelel) om lidn Saksanman keskusen suvipäivlaskmas, Gessen-federacijanman keskuses.
"Gruninberc-eländpunkt" mainitase ezmäižen kerdan vl 1186. Vl 1222 se sai lidnan oiktusid.
Lidn seižub 264 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Sen ližaks, 13 lähišt küläd oma alištunuded lidnan tobmudele. Lähembaine sur' lidn om Frankfurt Mainal 60 km suvhe.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 13 648 ristitud. Koume raudtestancijad om lidnas da sen küliš, valdkundaline kiruhte nomer 5 (saks. "Bundesautobahn 5") läbitab lidnan pohjoižpalad.


Limanov.
Limanov (pol'š.: "Limanowa", saks.: "Ilmenau") om lidn Pol'šanman suves. Mülüb Penen Pol'šanman sodaveikundha.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1493. Se sai lidnan oiktusid vl 1565.
Lidn sijadase 400..700 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Krakovhasai om 56 km lodeheze. Lähembaine sur' lidn om Novi-Sonč 23 km suvipäivnouzmha.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 15 132 ristitud.


Marsel'.
Marsel' (franc.: "Marseille") om lidn Francijan suvipäivlaskmas, Keskmeren randal.
Vl 2007 eläjiden lugu oli 859 543 ristitud. Lidnan pind — 240,62 km2.


Dual (lidn).
Dual (franc.: "Douala") om lidn Kamerunas.
Eläjiden lugu om 2 446 945 ristitud (2011), a pind — 923 km2.


Enn Arbor (Mičigan).
Vl 2010 eläjiden lugu oli 113 934 ristitud. Lidnan pind — 74,33 km2.


Tiran.
Tiran (amuižgrekan τύραννος-sanaspäi) — otnu tobmut vägel person.


Ašaffenburg.
Ašaffenburg ([aˈʃafənbʊɐ̯k]) om Saksanman lidn Bavarii-federacijanman lodehes.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 974 Otto II-imperatoran dokumentas. Johannisburg-zamk (om saudud vll 1605−1614,) oli Maincan episkopiden rezidencijaks 18. voz'sadhasai. Toižen mail'man sodan aigan lidnan tobj pala oli pandud mantazole amerikalaižil eläjiden lujan vastustusen tagut. Vozil 1945−2007 sodabaz oli lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Main-jogen randoil, 138 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Frankfurt Mainal-lidnhasai om 41 km lodeheze. Ašaffenburg jagase 10 lidnrajonha.
Eläjad da ižanduz.
Vl 1950 eläjiden lugu oli 45 499 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 69 863 eläjad vl 2006 i om nügüd'. Rahvahad (2011): saksalaižed — 88%, toižed rahvahad — 12%.
Ašaffenburg šingotase mašiništonsauvomižel («Linde Hydraulics» — päfater i 2 tegint, «Takata» — avtodetalid) i logistikal («Dynamic Parcel Distribution»-kompanijan päfater).


Košice.
Košice (mugažo slovakan kelel, virktas [ˈkɔʃitsɛ], «Kašša», «Kašau») om Slovakijan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Košicen randan administrativine keskuz.
Lidn sijadase 184..851 m korktusil, 206 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 239 464 ristitud, ezilidnoidenke — 550 tuhad ristituid (2 709 km², 2011).
Irdkosketused.
*


Klivlend.
Klivlend () om lidn pohjoižpäivnouzmaiženno röunanno. Se om Ogajo-štatan kahtenz' surtte lidn.
Eländpunktan aluz om pandud Mozes Klivlendal (, jenaral da politikanmez', eli 1754–1806) vl 1796, om nimitadud alusenpanijan kanzannimen mödhe. Klivlend-külä sai oficiališt lidnan statusad vl 1836. Sijadase Erinjärven suvirandal i langenijan sihe Kajahog-jogen randoil (), 199 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 396 815 ristitud. Läz 1,8 mln elädas lidnaglomeracijas (2016). Vspäi 1955 metropoliten radab lidnas (om 3 jonod, 50 stancijad, 54 km raudted).


Porto Novo.
Porto Novo (fr.: "Porto-Novo") om Beninan oficialine pälidn. Se om kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe valdkundas Kotonun jäl'ghe.
Eläjad.
Religijan mödhe, hristanuskojad ottas 45% ristitištod, paganičad — läz 30%, islamanuskojad — 25%.


Valans'jen.
Valans'jen (franc.: "Valenciennes") om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 42 989 ristitud (2012), a pind — 13,84 km2.


Burgas.
Burgas () om Bolgarijan lidn, kurort da meriport valdkundan päivnouzmas, Mustmeren randal. Se om valdkundan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Burgasan agjan adnimistrativine keskuz.
Istorii.
Amuine grekine "Pirgos-lidn" («čuhunduz») oli olmas Burgasan sijas. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud 17. voz'sadal kalanpüdajiden külän sijas. Vl 1890 raudte ühtenzoiti lidnad Sofijanke.
Burgas šingotase järedal kivivoihimižel kombinatal, sömtegimištol, tekstiližen sarakon edheotandoil i maišiništonsauvomižel, mugažo meriportaks i lebutahoks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 0..209 m ü.m.t. korktusil, mererandal i Burgasan järviden randoil. Matkad Sofijhasai om 385 km päivlaskmha.
Klimat om ven vilun pohjoižen merijoksmusen tagut. Heinkun i elokun lämuz om +23 C°, vilukun — +1,8 C°, voden keskmäine lämuz om +12,7 C°. Paneb sadegid 598 mm vodes, vähemba kaiked elokus (28 mm).
Eläjad.
Vn 2011 Bolgarijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 219 098 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 225 455 eläjad vl 1999.
Rahvahad (enamba 0,6% vl 2011): bolgarijalaižed — 78,5%, turkad — 1,7%, čiganalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 1,9%, rahvahuden ozutandata — 17,3%.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas, merivagzal radab.
Rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("BOJ") sijadase 10 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi, tehtas reisiden enambust kezaaigan, sidä kesken čarterreisid, letas Evropan maihe, mugažo Bolgarijadme. Lendimport vastsi 3 mln passažiroid vl 2017, valdkundan kahtenz' surtte Sofijan jäl'ghe.
Irdkosketused.
*


Asan.
Asan ("Asan-si") om Korejan Tazovaldkundan lidn Čhunčhon Namdo-agjas.
Vl 2013 lidnan eläjiden lugu oli 287 073 ristitud.


Kaiseri.
Kaiseri (turk.: "Kayseri", [ˈkajseɾi]) om lidn Turkanmas.
Eläjiden lugu om 1 042 750 ristitud (2013).


Baotou.
Baotou (kit.: 包头 "Bāotóu", mong.: 25px "Бугат") om lidn-ümbrik Kitaiš.
Eläjiden lugu om 2 650 364 ristitud (2010).


Sukre.
Sukre (isp.: "Sucre") om Bolivijan oficialine pälidn valdkundan konstitucijan mödhe.
Vl 2009 eläjiden lugu om 295 455 ristitud. Lidnan pind — 11 800 km².
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vl 1538.


Gaborone.
Gaborone (mugažo tsvanan i anglijan kelil; tsvan. virkand — [χabʊˈrʊnɪ], angl. [ˌɡæbəˈroʊniː], sijaline lühenduz: "Gabs") om Botsvanan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Valdkundan ristitišton läz pol't eläb 100 kilometras pälidnalpäi da sen lähemba, 421 907 eläjad ezilidnoidenke (2011).
Istorii.
Eländpunktan aluz oli pandud pälidnaks vl 1964 penen žilon sijas, nimitihe 19. voz'sadan ohjandajan mödhe. Saudihe uden pälidnan sauvusiden enambust koumes vodes Ripmatomuden Päiväle, vn 1966 30. päiväle sügüz'kud. Enččen Bečuanalendan Mafeking-pälidn jäi uden Botsvan-valdkundan irdpolel, ka faktižikš pälidnad ei olend-ki ani.
Geografijan andmused.
Lidn seižub 15 km pohjoižpolehe Suviafrikan Tazovaldkundan röunaspäi, 1014 m ü.m.t. korktusel.
Botsvanan päaluzkundad, bankad, birž, aviakompanii, verhiden valdkundoiden sur'oigenduzkundad, järedoiden kompanijoiden päfaterad sijadasoiš Gaborones, sidä kesken Debswana — mail'man kaikiš suremb diamantoiden samižkompanii.
Transport.
Maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Gaborone ühtenzoitase avtobusoil ezilidnoidenke. Rahvahidenkeskeine Seretse Khama-seran nimel nimitadud lendimport ("GBE") sijadase 15 km pohjoižpolehe lidnaspäi, tehtas reisid Afrikan lähižihe maihe.


Bandar Seri Begavan.
Bandar Seri Begavan (malain kelel: بندر سري بڬاوان / "Bandar Seri Begawan") om Brunein pälidn da kaikiš suremb lidn.
Pälidn sijadase penembaižes da kaikiš tihedašti elänzoittud Brunei da Muar-ümbrikos (279 924 eläjad vl 2011).
Lidnan nimi.
Vhesai 1970 lidnan nimi oli Brunei-lidn. Vl 1970 redukun 5. päiväl udesnimitihe lidnad enččen Omar Ali Saifuddin-sultanan oiktastuseks. Uz' lidnan nimi znamoičeb «Hänen prostitadud lidn» malaikš. "Bandar" farsikš da Indijan kelil znamoičeb «kar» vai «port» vai «taivaz». "Seri" om sanskritan श्री "Sri"-sanaspäi, znamoičeb «emänd» vai «ižand». "Begavan" sündui sanskritan भगवान "bhagavān"-sanaspäi «ülähäine», «jumal».
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vl 1920 britanižen tobmuden aigan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kalimantan-saren lodehes, seižub Brunei-jogen pohjoižel randal.
Vl 2007 elokun 1. päiväl Brunein sultan ližazi pindad lidnale läz kahesha kerdha: 12,87 km² oli, 100,36 km² linni.
Administrativine jagand.
Bandar Seri Begavan alajagase 15 rajonha ("mukim:ha").
Transport.
Brunein rahvahidenkeskeine lendimport ("BWN", malaikš: "Lapangan Terbang Antarabangsa Brunei") sijadase 11 km lidnan keskusespäi.


Medel'jin.
Medel'jin (isp.: "Medellín"), oficialižikš Medel'jinan municipalitet (isp.: "Municipio de Medellín"), om Kolumbijan toine surtte lidn (Bogotan jäl'ghe), Antjokii-departamentan pälidn.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vl 1616. Torokanvuitte šingotez oli kuldan löudmižsijihe sidotud Antjokijas.
Geografijan andmused.
Medel'jin seižub Andiden pohjoižes, sijadase 1500 m korktusil, sen täht ekvatorialine klimat om pehmed.
Lujad manrehkaidused oliba Antjokii-departamentas vozil 1911 (7.2 ballad Rihteran pordhišton mödhe), 1938 (7.0), 1952 (6.7), 1962 (5.6), 1977 (6.5), 1992 (6.6/7.1).
Administrativine jagand.
Medel'jinan municipalitet ühtneb 5 lidnankundad Medel'jin-lidnanke. Kaik ned alajagase 271 rajonha.
Medel'jin-lidn alajagase 6 zonha, a ned — 16 kommunha.
Eläjad.
Eläjiden lugu om 2 441 123 ristitud (2014), aglomeracijas — 3 731 447 ristitud (2014) (kahtenz' surtte valdkundas).
Transport.
Om kaks' lendimportad. Kordovan Hosen Marijan nimel nimitadud rahvahidenkeskeine lendimport ("MDE") sijadase 29 km päivnouzmpolehe Rionegro-lidnas-kaimdajas (valdkundansüdäimižed da rahvahidenkeskeižed reisad). Herreran Olajan lendimport ("EOH") tegeb reisid vaiše valdkundan südäimes.
Vspäi 1995 metro om lidnas — 2 jonod, 28 stancijad, 32 km. Se om üks'jäine Kolumbijas.


Barselon.
Barselon (kat. i, kat. virkand [bəɾsəˈɫonə], isp. virkand [baɾθeˈlona]) om kahtenz' Ispanijan lidn i kümnenz' lidn ristitišton mödhe. Se om avtonomižen Katalonii-agjan pälidn. Sijadase Keskmeren randal, järed meriport.
Istorii.
Eländpunkt om olmas agjaks 3. voz'sadaspäi edel m.e., lidnan aigkirj augotase 237. vodel EME. Om saudud da nimitadud karfagenalaižel Gamil'kar Barka-sodavejal (Gannibalan tat), eziauguine nimi oli "Barsino". Kožui sijaduz i merikar abutiba lidnale šingotadas teravamba toižid.
Vl 1992 Barselon vastsi Kezaližid Olimpižid vändoid. Barselon om Keskmeren ühtnendan (43 valdkundad) pälidnaks vn 2010 keväz'kuspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase langenijoiden Keskmerhe Besos-jogen pohjoižpäivnouzmas i L'jobregat-jogen suvipäivlaskmas keskes, 12 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Sjerra-de-Kol'serol-mägisel'g libub päivlaskmas, sen kaikiš korktemb londuseline čokkoim om Tibidabo (512 m), TV-čuhunduz om saudud sil (288 m kortte). Matkad Madridhasai om 500 km päivlaskmha-suvipäivlaskmha orhal vai 600 km E90-avtotedme.
Barselon jagase 10 nimitadud ümbrikho () vspäi 1984, kaikutte om ičeze nevondkundanke, valdatused — ümbrikon arhitektur i infrastruktur. Lidnan nevondkund paneb niiden ühtnijoid radnikusihe. Ümbrikod alajagasoiš rajonihe (), kaik om 73 rajonad vspäi 2009.
Eläjad da transport.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 1 611 822 ristitud. Läz 5,3 mln ristituid elihe lidnaglomeracijas vl 2006, se om kahtenz' surtte valdkundas (Madridan aglomeracijan jäl'ghe) i kudenz' EÜ:s.
Avtobusad, kiruhtramvaid, ezilidnelektrojonused, funikulörad, taksid i avtoiden kortom (GoCars Barcelona) oma kundaližeks transportaks lidnas. Kiruhraudte ühtenzoitab Madridanke. Metropoliten radab vspäi 1924 (kaik om 12 jonod, 180 stancijad i 143 km raudted vspäi 2016). Rahvahidenkeskeine civiline Barselon — El' Prat-lendimport ("BCN") sijadase 10 km suvipäivlaskmha Barselonan keskusespäi El' Prat de L'jobregat-lidnas.


Bil'bao.
Bil'bao (isp.: "Bilbao", bask.: "Bilbo") om lidn Ispanijas.
Eläjiden lugu om 349 356 ristitud (2013), a pind — 41 km2.


Arekip.
Arekip ([aɾeˈkipa],) om lidn Perun suves. Se om valdkundan kahtenz' surtte ižandusen keskuz Lim-pälidnan jäl'ghe. Om ühtennimižen agjan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1540 ispanijalaižil. Sen alangišt om elänzoittud 6.-7. voz'sadaspäi edel meiden erad vai aigemba. Vl 1868 Arekip oli pandud mantazole manrehkaidusel i sid' rekonstruiruidud kut oli ende. Lidnan istorine keskuz mülüb Mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe vspäi 2000.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Andiden pautkidenno, läz letkesišt rahvahatont Atakam-mad, 2041...2810 m korktusil, 2338 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, Huaiko Učumajo-tahondas (). Čili-jogi läbitab lidnad pohjoižespäi suvhe.
Klimat om kuiv päivoikaz korktoiden mägiden. Kun keskmäine lämuz om +14...+15 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 96 mm vodes, läz ei olele niid sulakus-tal'vkus (7 mm kaikes pordos). Jäl'gmäine luja manrehkaiduz oli vn 2001 23. päiväl kezakud (7,9 ballad). Vähäaktivine "Misti"-vulkan (vai "Guagua Putin", isp. "Guagua Putina", 5822 m kortte) sijadase 17 km päivnouzmha lidnan keskusespäi, jäl'gmäine tuhkanheitand oli vl 1985, mugažo 198 vodes edel sidä.
Eläjad i transport.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 861 145 ristitud. Läz 1,2 mln eläb lidnas ezilidnoidenke.
Vspäi 1871 raudte ühtenzoitab lidnad Tünen valdmeren randištonke Mol'jendo-portas. Om vaiše jüguvendoid tedme, se vedase Kusko-lidnannoks kontinentan südäimes. 1930-nzil vozil Panamerikaine avtote ühtenzoiti lidnad mail'manke. Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes, avtobusad-žo ajeltas lähižihe surihe lidnoihe.
Rahvahidenkeskeine Rodriges Bajonan nimel nimitadud lendimport ("AQP") sijadase 19 km lodeheze lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Čilin lidnoihe, La Pasha, Buenos Airesha, mugažo Perudme.
Irdkosketused.
*


Armenii (lidn, Kindio, Kolumbii).
Armenii (isp.: "Armenia") om lidn Kolumbijas, Kindio-departamentan administrativine keskuz.
Eläjiden lugu om 292 008 ristitud (2012), a pind — 140 km2.


Barkisimeto.
Barkisimeto (isp.: "Barquisimeto") om lidn Venesuelas.
Eläjiden lugu om 1 995 770 ristitud (2011), a pind — 276 km2.


Guajakil'.
Guajakil' ([ɡwaʝaˈkil]), oficialine nimituz Santjago de Guajakil' (), om Ekvadoran kaikiš suremb lidn da meriport. Se om Guajasan agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Enččel indejalaižiden torguindlidnad sijazisoiš Guajakilin territorijal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1536 ispanijalaižil kuti "Kaikiš hüväsuguine da kaikiš uskoline Santjago de Guajakil'-lidn" (). Vl 1687 lidn eli varghudes läbi angližiden da francižiden piratiden jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan päivlaskmas, Guajas-jogen oiktal randal () da Tünen valdmeren Guajakilin lahten randal. Istorine keskuz seižub 40 kilometras jogensuspäi, 4 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Kito-pälidnhasai om 250 km pohjoižpäivnouzmha orhal.
Klimat om tropine räk savannoiden. Lämuz om +25..+27 C° vodes ümbri, absolütine minimum +15 C°. Paneb sadegid 1263 mm, kaks' sezonad om olmas. Vihmsezon oleleb El' Ninjo-pordon aigan vilukus-sulakus, paneb 200..332 mm kus. Kuivsezon oleskeleb vilun Gumbol'dtan joksmusen valatoitusen aigan, paneb 87 mm kezakus-kül'mkus kaikes pordos (1..6 mm elokus-redukus). Pened manrehkaidused oma kaikenaigaižed, lidn alištub torokaldoihe. Jäl'gmäine järed manrehkaiduz oli vn 2016 16. päiväl sulakud (7,8 ballad, 2 mest pölištui).
Guajakil' jagase 72 nimitadud territorialižhe sektorha.
Eläjad.
Vl 1950 eläjiden lugu oli 258 966 ristitud, sabustihe millionad läz 1980-nt vot. Vl 2014 3,5 mln elädas ezilidnoidenke, se om videndez valdkundan ristitištos. Hristanuskond om levitadud, kaikiš amuižeb — katoline jumalankodikund.
Irdkosketused.
*


Gvadalahar.
Gvadalahar (isp.: "Guadalajara") om lidn Meksikas.
Eläjiden lugu om 1 500 800 ristitud (2014), a pind — 699 km2.


Mendos (lidn).
Mendos (isp.: "Mendoza") om lidn Argentinas.
Eläjiden lugu om 115 041 ristitud (2010), a pind — 54 km2.


Rosario (Argentin).
Eläjiden lugu om 998 312 ristitud (2010), a pind — 178,69 km2.


Marakaibo (lidn).
Marakaibo (isp.: "Maracaibo") om lidn Venesuelas.
Eläjiden lugu om 2 001 591 ristitud (2013), a pind — 550 km2.


Valensii (Venesuel).
Valensii ([baˈlensja]) om lidn Venesuelan pohjoižes. Se om valdkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Karabobo-štatan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1555. Se oli Venesuelan pälidnaks vll 1812−1830.
Lidn sijadase 520 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kariban meren randišthosai om 30 km pohjoižhe (Puerto Kabel'jo-port), Karakas-pälidnhasai om 125 km päivnouzmha.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 1 827 165 ristitud. Vspäi 2006 metropoliten radab (1 jono, 9 stancijad, 7 km raudted).


Manisales.
Manisales (isp.: "Manizales") om lidn Kolumbijas.
Eläjiden lugu om 396 102 ristitud (2015), a pind — 571,84 km2.


Pereir (lidn).
Pereir (isp.: "Pereira") om lidn Kolumbijas.
Eläjiden lugu om 606 612 ristitud (2015), a pind — 702 km2.


Takuarembo.
Takuarembo (isp.: "Tacuarembó") om lidn Urugvaiš.
Vl 2011 eläjiden lugu om 54 755 ristitud.


Kohtla-Järve.
Kohtla-Järve (mugažo estikš;,) om Estinman pohjoižpäivnouzmaižes Ida-Virun makundas. Se om valdkundan videnz' surtte lidn.
Istorii.
Severz'-se erižid paloid mülüdas lidnha, kaikiš amuižembad mainitadas vl 1241 Danijan maiden kirjas. Palab šoidkivi om lidnan sündundan päsü, voib löuta sidä avol'jaižen da manalaižes olendas lidnan ümbrištos. 20. voz'sadal ottihe kävutandha šoidkiven löudmižsijid, šingotaškanzihe radnikžiloid läz niid. Vl 1924 saudihe tegint samha void šoidkivespäi läz Kohtl-raudtestancijad. "Kohtla-Järve-radnikžilo" kazvataškanzi tegimenno i kätihe ümbrišton päžiloks.
Vn 1946 15. päiväl kezakud radnikžilo sai lidnan statusad. Lidnan eländfartalad oma erigoittud keskneze šoidkiven kaivuzsijil, mugažo kilometrižil meckeskustoil da pöudoil varuitomudhe näht, i erazvuiččed lidnrajonad levitadas 30 kilometrhasai. Vhesai 1964 lidn mülüti ičheze äjid lähižid žilod, severz'-se läksiba lidnan tobmudespäi vl 1991, koume lidnad sündui: Jihvi, Kiviili i Püssi, da Kohtl-žilo.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase makundan pohjoižes. Lebun zon om lidnan da Suomen lahten keskes. Matkad Tallidnhasai om läz 150 km päivlaskmha orhal. Jihvi-lidn sijadase Kohtla-Järven südäimes.
Lidn jagase vidhe rajonha (): Ahtme, Järve (Vanh Lidn, Käv (est. Käva), Uz' Lidn), Oru, Somp (est. "Sompa"), Kukruze (est. Kukruse).
Eläjad da ižanduz.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 44,5 tuhad ristituid. Venäkel'žed oma enambuses lidnas, videndez — estilaižed, kaik om läz 40 rahvahut. Koume proftehništ školad oma lidnas. Tallidnan tehnižen universitetan palakundad: Šoidkiven institut (paloin) i Virun makundan kolledž.
Šoidkiven samine da ümbriradmine, himine sarak oma šingotadud lidnas. Sijaližed lämuzenergokeskused ratas šoidkivel.
Avtobusad, maršruttaksid da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Voib sadas «Tallidn — Narv — Piter»-avtotel, om avtote Tarthusai, raudtestancii om läz lidnad.


Sillamäe.
Sillamäe (mugažo estikš;) om lidn da järed meriport Estinman pohjoižpäivnouzmas, mülüb Ida-Virun makundha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1502. Kurortžilo sai lidnan statusad vl 1957.
Vl 1928 sauvoihe tegint ümbriradamha palabad šoidkived, se oli muretud Toižen mail'man sodan aigan. Vozil 1947—1991 saubaline territorii oli, nimitihe sidä "Narv-10"-eländpunktaks (). aigan ümbriradoihe uranan kivendod da koncentratad sen hapandusihe. Jäl'ghe 1990 vot sadas harvoid mametalloid vaiše, vspäi 2011 tegim om amerikaižen Molycorp-korporacijan pala.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suomen lahten suvirandal i Sitke-jogen lanktendan sihe sijas, 18 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Kaks' vezivaradint om jogel lidnan südäimes. Matkad Tallidnhasai om 185 km päivlaskmha E20-avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Narv-Jogensu 20 km pohjoižpäivnouzmha meredme vai avtotedme i makundan Jihvi-keskuz 20 km päivlaskmha avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2011 Estinman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 252 ristitud. Venäkel'žed eläjad oma enambuses lidnas, pol' eläb Venäman rahvahanikusenke heiden keskes. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 20 561 eläjid. Ekonomikan da ohjandusen insitut i Sillamäen profškol oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Ižandusen päsarakod oma harvoiden mametalloiden samine kivendospäi ("Molycorp Silmet"), meriterminal lähižiden himižedheotandoiden täht (Kohtla-Järve), energetine (lämuzelektrostancii), mugažo betontegim, oludtegim i plastiktegesiden edheotand oma olmas lidnas.
Raudten sortiruindstancii om mereportanno. «Tallidn — Narv»-raudten lähembaine stancii om Vaivar (), se sijadase 2 km suvhe lidnaspäi.


Elgav.
Elgav (latv.: "Jelgava", saks.: "Mitau", ven.: "Елгава / Митава", litv.: "Mintauja"), istorine nimituz om Mitav, om lidn (vspäi 1573) Latvijan suves. Se om lidn tazovaldkundan alištusenke.
Lidn seižub Lielupe-jogen randoil. Matkad Righasai om 42 km pohjoižpäivnouzmha.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 62 800 ristituid.
Istorii.
Vl 1265 eländpunktan aluz om pandud Livonan ordenan lidnuseks. Vozil 1578-1795 Elgav oli Kurländijan gercogkundan pälidnaks, möhemba vll 1796-1920 — Kurländijan gubernijan administrativižeks keskuseks.


Panevežis.
Panevežis (,) om lidn Litvanman pohjoižes.
Lidn sijadase Nävežis-jogen (litv. "Nevėžis") randoil (Nämunasan oiged ližajogi). Matkad Vil'nüshasai om 135 km suvipäivnouzmha.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 99 690 ristitud, heišpäi 96% oma litvalaižed.
Irdkosketused.
*


Šäuläi.
Lidnan tobmuden pert' vn 2012 elokus.
Šäuläi (,, edel 1917 vot — "Шавли" ("Šavli"), edel 1795 — "Сауле" ("Saule")) om lidn Litvanman pohjoižes. Se om valdkundan nellänz' surtte lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Livonijan rifmuidud aigkirjas vl 1236 kuti žilo toranno, konz sijaližed vägestiba mekankandajiden ricariden ordenad. Saule sai lidnan statusad vl 1713.
Vll 1795−1918 lidn mülüi Venälaižhe imperijha, oli nahkan ümbriradmižen keskuseks. Ezmäižen mail'man sodan aigan vn 1915 keväz'kus Germanijan imperijan sodaväged mureniba lidnan sauvusiden kaks' koumandest. Toižen mail'man sodan aigan vn 1944 elokus pertiden nell' videndest oli pandud mantazole. Nevondkundaližen aigan (1944−1991) lidn šingotihe elektronikan keskuseks, mecan i sauvomižen edheotandoil, velosipedantegimel, järedal sodail'mbazal.
Vspäi 1996 joudjaline ekonomine zon mülütab metallan, plastikan, tekstilin i elektronikan edheotandoid. Lidn šingotase turizmal mugažo i radvägen eksportal Evropan maihe.
Geografijan andmused.
Rekivanjärven (litv. "Rėkyvos ežeras, Rėkyvà") randad oma lidnan suves. Lidn sijadase 103..150 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Vil'nüshasai om 214 km suvipäivnouzmha, Kaunashasai — 142 km suvhe, Klaipedhasai — 161 km päivlaskmha. Lähembaine järed lidn om Rig 128 km pohjoižpäivnouzmha.
Eläjad da transport.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 109 328 ristitud, heišpäi 93,6% oma litvalaižed, 4,1% — venälaižed. Kaikiš suremb ristitišt oli 149 083 eläjad vl 1992.
Avtobusad, taksid da ezilidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks. Rahvahidenkeskeine lendimport ("SQQ") sijadase lidnan suvipäivnouzmas 7 km keskusespäi, Zokniai-rajonas, vspäi 2004 sodaaviacii kävutab sidä mugažo.
Irdkosketused.
*


Uten.
Uten () om lidn Litvanman pohjoižpäivnouzmas.
Lidn sijadase Vižuon-jogen (litv. "Vyžuona") oiktal randal tobjimalaz, om nimitadud sen ližajogen mödhe (litv. "Utenaitė", "Utenėlė"). Matkad Vil'nüshasai om 92 km suvhe.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 28 997 ristitud, heišpäi 96% oma litvalaižed.
Irdkosketused.
*


Florencii.
Florencii ([fiˈrɛntse], «änikoičii») om Italijan lidn. Se om Toskan-regionan administrativine keskuz.
Eländpunktan aluz om pandud rimalaižil veteranoil vl 59 EME. Lidn kändihe episkopan rezidencijaks 4. voz'sadal meiden erad.
Lidn sijadase Arno-jogen molembil randoil, 50 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 380 226 ristitud.


Milan.
Milan ([miˈlaːno], lomb.: "Milan" [miˈlãː]) om lidn Italijan pohjoižes, kahtenz' valdkundas eläjiden lugun mödhe, valdkundan järed transporttesol'm. Se om Lombardii-agjan da Milan-provincijan administrativine keskuz.
Milan om Italijan rahaazjoiden da ižandusen päkeskuz. Nece lidn om modan üks' päkeskusišpäi mail'mas.
Etimologii.
Lidnan nimi om sündnu latinižen "Mediolanum"-sanaspäi, znamoičeb «tazangišton keskuses».
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazosijal, Pojogen hural randpolel, 120 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl (kaikiš korktemb — 122 m). Pojogi om 50 km suvhe lidnan keskusespäi, Al'pad da niiden järved seištas pohjoižhe. Ezilidnad levinedas pohjoižhe Milanaspäi tobjimalaz.
Klimat om subtropine neps, sumeg oleskeleb paksus. Voden keskmäine lämuz om +12 C°. Paneb sadegid 944 mm vodes, tal'vel lumikurod oleldas.
Milan jagase ühesha nomeruidud municipijha (, vozil 1999—2016 nimitihe "zonoikš"). Municipijad alajagasoiš 24 istorižhe rajonha, rajonad — 148 lidnfartalha.
Eläjad da transport.
Vn 2011 Italijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 242 123 ristitud. Elädas 5,2 mln ristitud Milanan aglomeracijas (2012), sen pind — 1982 km². Tegimišt om keskitadud ezilidnoiš.
Trolleibusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Metro radab lidnas vspäi 1964 (vl 2015 om 4 jonod, 113 stancijad, 101 km raudted). Koume lendimportad om lidnan ümbrištos: järed rahvahidenkeskeine Milan-Mal'pens ("MXP"), Linate ("LIN", Milan-lidnas) i Orio-al'-Serio ("BGY").


Čikago.
Čikago ([ʃɪˈkɑːgoʊ] vai [ʃɪˈkɔːgoʊ]) om lidn pohjoižes, Illinois-štatan pälidn. Se om koumanz' AÜV:oiden lidn ristitišton mödhe (Nju Jorkan da Los Andželesan jäl'ghe), järed finansine keskuz. Sijadase Mičigan-järven suvipäivlaskmaižel randal.
Istorii.
Läz 1670 vot majami-indejalaižiden žilo oli olmas Čikagon sijal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud 1780-nzil vozil peneks žiloks. Ezmäine tulii elämhä Žan-Batist Point du Sable oli franciženke da afrikaiženke augotižlibundanke, hän sauvoi fermad Čikago-jogensun randal. Čikago-žilo sai oficiališt lidnan statusad vozil 1833 (kuti «town») i 1837 (kuti «city»). Lidnan nimi om ottud francijalaižil sijaližiden indejalaižiden kelen "shikaakwa"-sanaspäi «meclauk», «meckünz'lauk».
Čikago eli vn 1871 järedan lämoipalon läbi, se andoi voimust sauda uden pertišton planan mödhe. Sauvondsarak šingotaškanzihe teravas, i vl 1885 mail'man ezmäine üläkorged pert' oli saudud lidnas.
Vl 1942 südäitukuine reakcii oli sädud ezmäižen kerdan mail'mas arni neciš lidnas, Čikagon universitetas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase štatan pohjoižpäivnouzmas, 176..205 korktusil valdmeren pindan päl. Joged jokstas lidnadme: Čikago lidnan keskuses, Kalumet, Des-Pleis lidnan päivnouzmas.
Klimat om kontinentaline neps. Voden keskmäine lämuz +9,9 C°, heinkun +23,3 C°, tal'vkun −4,6 C°. Paneb sadegid 937 mm vodes, penemb vilukus-uhokus (45 mm kus), enamba elokus (124 mm).
Čikago jagase 9 lidnanlaptha, ned alajagasoiš 77 lidnrajonha (, 1920-nziden voziden lopuspäi), lidnrajonad — enamba mi 200 mikrorajonha ().
Eläjad.
Vl 2010 lidnan eläjiden lugu oli 2 695 598 ristitud. Läz 9,5 mln ristituid elädas Čikagon aglomeracijas (Sur' Čikago,), se otab koumant sijad AÜV:oiš i 26-nt sijad mail'mas eläjiden lugun mödhe.


Napol'.
Lidn jagase 30 fartalha ().
Napol' vai Neapol' ([ˈnaːpoli], sijaline dialekt: "Napule" [ˈnɑːpələ] vai [ˈnɑːpulə], "nea polis" «uz' lidn») om lidn da meriport Italijan suves. Se om koumanz' surtte lidn valdkundas, Kampanii-agjan (regionan) da Napolin provincijan pälidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 8. voz'sadal edel m.e. grekalaižil "Partenop"-nimenke mifologižen Partenopa-sirenan nimen mödhe. Mülüi Riman Tazovaldkundha, oli Rimalaižen imperijan palaks. Vozil 638—1137 oli Napolin gercogkundan pälidnaks.
Vozil 1942-43 oli alištunu amerikalaižiden bombardiruindale, äjad pertid oliba murenuded. Om äi mel'heižtahoid lidnas tähäsai, oz., 12. voz'sadan "Kastel'-del'-Ovo-lidnuz" Tirrenižen meren sarel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vezuvii-vulkanan pautkidenno, Keskmeren Napolin lahten randoil, 17 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Rimhasai om 200 km lodeheze. Lujad manrehkaidused oleldas (jäl'geline oli vl 1980), lämoikividen da tuhkan heitandad (jäl'geline oli vl 1944). Antižed Pompei- i Gerkulanum-lidnad oma löutud mas, ned sijadasoiš päivnouzmha Napolišpäi.
Klimat om subtropine neps. Paneb sadegid 1000 mm vodes, kuivahk sezon om semendkus-elokus (150 mm sezonas).
Napolin 30 fartalid kogotas 10 nomeruidud administrativižhe municipalitetha.
Eläjad da transport.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 989 111 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1971 — 1 226 594 eläjad. Enamba 3,1 mln elädas lidnaglomeracijas (2015, 9nz' sija).
Kundaline transport om avtobusad, tramvaid, trolleibusad, ezilidnelektrojonused, funikulörad da katamaranad. Raudted da avtoted ühtenzoittas lidnad Rimanke i Adriatižen meren randpolenke. Metropoliten om lidnas vspäi 1993 (vl 2017 — 3 jonod, 34 stancijad, 35 km raudted). Rahvahidenkeskeine soda- da civiline lendimport ("NAP") sijadase 6 km pohjoižhe lidnan keskusespäi Kapodikino-rajonas. Sišpäi tehtas reisid Evropan äjihe maihe da Italijadme.
Napolid lugetas klassižen piccan sündnundan sijaks () tomatoiden tondan Evropha jäl'ghe vspäi 1522.
Irdkosketused.
*


Gold Kost.
Gold Kost () om lidn Avstralijas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 591 473 ristitud. Lidnan pind — 414,3 km2.


Pert (Avstralii).
Pert ([ˈpɜːrθ]) om lidn Avstralijan suvipäivlaskmas, nellänz' surtte lidn valdkundas. Se om Päivlaskmaine Avstralii-štatan pälidn.
Istorii.
Anglijalaine Džeims Sterling-admiral pani lidnan alust "Suon-River-kolonijaks" vn 1829 12. päiväl elokud. Vl 1850 eländpunkt sai joudjut, i vl 1856 Suren Britanijan Viktorija-kunigaznaine andoi lidnale «siti»-statusad.
Pert šingotase ižandusen äiprofil'žeks keskuseks sijaližel torhudel. Kaivuztegimišton (kuld, titan, raudkivend), kivivoin da gazan ümbriradmižen edheotandoiden päfaterad oma lidnas.
Geografijan andmused.
Lidnan istorine keskuz sijadase Indižen valdmeren randpoles, Suon-jogen randoil, 15 km ülezjogen Frimantl-meriportaspäi, 2 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Pert om edahaine, no strategine eländpunkt, lähembaine järed lidn om Adelaid 2100 km päivnouzmha.
Pert jagase 30 municipaližhe ühtnikha, kaikutte om ičeze flaganke da administracijanke.
Ristitišt i transport.
Vn 2011 Avstralijan rahvahanlugemižen mödhe 1 728 867 ristitud eliba lidnas. Štatan ristitišton koume nelländest elädas Pertas ezilidnoidenke.
Raudted, avtobusad, taksid da ehtatimed oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("PER") sijadase 12 km (tatanmaižed terminalad) i 17 km (rahvahidenkeskeine terminal) päivnouzmha lidnan azjaližes keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Suvipäivnouzmaižen Azijan lidnoihe, Persijan lahten maihe, Johannesburgha i Mavrikijha, mugažo kaikedme Avstralijadme.
Irdkosketused.
*


Brisben.
Brisben vai Brizban ([ˈbrɪzbən]) om lidn Avstralijan päivnouzmas, koumanz' surtte valdkundas, Kvinslend-štatan pälidn sen alusenpanendaspäi vl 1859. Lidn om Avstralijan järed äitahkoine azjaline keskuz.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1825 semendkun 13. päiväl Brisben-jogen randal kuti "Edenglassi-kolonii" elänzoitmaha pidatadud ristituid. Vl 1842 kolonii oli likvidiruidud, eländpunkt tegihe joudjaks. 20. voz'sadan augotišes löutud kuldan samine surenzi lidnan ristitištod. Brisben sai «siti»-statusad vl 1925. Om nimitadud Tomas Brisben-jenaralan oiktastuseks, radoi Uden Suviuel'san kudenden gubernatoran (1821−1825). Toižen mail'man sodan aigan il'msodavägiden štab sijazihe lidnas.
Geografijan andmused.
Brisben sijadase Kvinslendan suvipäivnouzmaižes čogas. Lidnan istorine da azjaline keskuz om ühtennimižen jogen luhtas, ezilidnad seištas Tünen valdmeren randal, Korallidenmeren Moreton-lahten kaikil randoil. Suren Brisbenan reljef om kukhikaz. Jäl'gmäine sur'vezi oli vl 2011. Uaivenho-vezivaradim (angl. "Lake Wivenhoe") reguliruib Brisben-jogen tazopindad, om reskveden da elektrusen purtkeks, sijadase lodeheze lidnaspäi. Matkad Kanberrhasai om 945 km suvipäivlaskmha, Sidneihesai 732 km suvhe. Matkad keskusespäi Tünen valdmeren randhasai om 15 km pohjoižpäivnouzmha.
Klimat om subtropine valdmeren. Vilukun da uhokun lämuz om +25 C°, heinkun — +15 C°. Voden keskmäine lämuz om +20,4 C°. Paneb sadegid 1020 mm vodes, enamba tal'vkus-uhokus.
Transport.
Avtobusad, ehtatimed da ezilidnoiden raudted oma kundaližeks transportaks lidnas.
Rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("BNE") sijadase 15 km päivnouzmha lidnan keskusespäi valdmeren randal, Brisben-jogensun hural randal, valdmeriportad vaste. Lendimed tehtas reisid Valdmerimaidme, Suvipäivnouzmaižen da Päivnouzmaižen Azijan lidnoihe, Kanadan i AÜV:oiden päivlaskmha, mugažo Avstralijadme. Kiruhraudte ühtenzoitab lendimportad Brisbenanke da läheliženke (60 km suvhe) Gold Kost-lidnanke štatan röunanno.


Adelaid.
Adelaid () om lidn Avstralijas. Se om Suviavstralii-štatan pälidn.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 1 304 631 ristitud. Lidnan pind — 3257,7 km2.


Hobart.
Suren Hobartan kart tenke lendimporthasai.
Hobart (mugazo anglijan kelel, virktas [ˈhoʊbɑːrt]) om lidn da valdmeriport Avstralijas, Tasmanii-saren suvipäivnouzmas, om Tasmanii-štatan pälidnaks.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1804 uhokun 20. päiväl (kahtendeks Sidnein jäl'ghe) kuti türm Suren Britanijan ogernikoiden täht. Nimitihe imperijan soda- da kolonijoiden azjoiden ministran Hobart-lordan oiktastuseks, ezmäi "Hobart Town", "Hobarton". Hobart sai «siti»-statusad vl 1842 elokun 21. päiväl.
Geografijan andmused.
Hobart sijadase Deruent-jogen (angl. "Derwent") estuarijan randoil. Vellington-mägi om 15 km päivlaskmha lidnan azjaližes keskusespäi, mägi om 1271 m kortte. Klimat om ven valdmeren. Vilukun da uhokun lämuz om +16,8 C°, heinkun +8,2 C°. Voden keskmäine lämuz om +12,6 C°. Minimaline registriruidud lämuz om -2,8 C°, mägen päl — -9,1 C°. Paneb sadegid 616 mm vodes, läz tazomäras vodes ümbri.
Ižanduz da transport.
Nügüd' lidn om laivansauvomižen edheotandoiden päsija, rahvahidenkeskeižen turizman järed keskuz, laivoiden oigendusen keskuz Antarktidha. Ende Hobart oli kitoiden samižen päportaks.
Avtobusad da venehed oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Hobartan rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("HBA") sijadase Kembridž-ezilidnas, 17 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Avstralijan surihe lidnoihe, jügureisid Kitaihe.


Uagadugu.
Uagadugu (fr.: "Ouagadougou", lühüdas "Ouaga") om Burkina Fason pälidn da kaikiš suremb lidn.
Administrativine jagand.
Lidn alajagase vidhe rajonha (fr.: "arrondissement"). Rajonad alajagase 30 sektorha, sektorad — ümbrikoihe.
Transport.
Uagadugun rahvahidenkeskeine lendimport ("OUA") sijadase lidnan keskuses, sišpäi om pol'tošt kilometrad bizneskeskushepäi. Mugažo AÜV:oiden sodaväged kävutadas lendimportan pol't lendamha susedvaldkundoihe. Uden lendimportan (Uagadugu-Donsin) sauvondan ezmäine jono mäneb vozil 2013-2018 35 km pohjoižpäivnouzmpolehe lidnaspäi heitmaha lendimiden mahalaskendad lidnan keskusespäi.


Darvin (lidn).
Darvin jagase 4 administrativižhe ümbrikho.
Darvin (, sijaline virkand: [ˈdɑːrwᵻn]) om lidn Avstralijan pohjoižes. Se om Pohjoižen territorijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Enzne.
Amuižiš aigoišpäi lidnan tahond seižui Avstralijan aborigenoiden torguindteil, vedihe tavaroid Suvipäivlaskmaižes Azijaspäi kaikedme kontinentadme. Eländpunktan aluz om pandud evropalaižil vl 1869 kuti "Palmerston-meriport". Se nimitase nügüdläižikš vspäi 1911 Čarl'z Darvinan oiktastuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Timoran meren lapakon randal, alištub lujile tropižile ciklonile (tal'vku-keväz'ku). Kova tullei tegi lujid murendusid vozil 1897, 1937, 1974. Matkad Kanberrhasai om 3137 km suvipäivnouzmha orhal.
Eläjad da ižanduz.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 127 532 ristitud. Palmerston-kaimdailidnan aluz om pandud vl 1981 jügedan klimatan tagut mererandištol, nece kaimdailidn sijadase 20 km suvhe Darvinaspäi.
Ižandusen päsarakod oma samižtegimišt (kivivoi da londuseline gaz šel'fal, urankivend, kuld, cink, marganc, boksitad), turizm, tatanmaižiden da sodavägiden holituz. Vspäi 2003 raudte ühtenzoitab lidnad Adelaidanke.
Irdkosketused.
*


Fort Loderdeil.
Fort Loderdeil (angl.: "Fort Lauderdale") om lidn Florid-štatas.
Eläjiden lugu om 172 389 ristitud (2013), a pind — 99,9 km2.


Monterrei.
Monterrei (isp.: "Monterrey") om lidn Meksikas.
Eläjiden lugu om 1 173 600 ristitud (2014), a pind — 894 km2.


Puebl.
Puebl (isp.: "Puebla de Zaragoza") om lidn Meksikas.
Eläjiden lugu om 1 539 819 ristitud (2010), a pind — 534.32 km2.


Bužumbur.
Bužumbur (fr.: "Bujumbura", lühüdas "Buja") om Burundin pälidn da kaikiš suremb lidn.
Administrativine jagand.
Lidn alajagase 13 kommunha, ned — 97 lidnfartalha.


Ndžamen.
Ndžamen (, "Nijāmīnā") om Čadan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om üks' Čadan regionišpäi.
Edel 1973 vot lidnan nimi oli Fort Lami ().
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1900 29. päiväl semendkud. Suren sodan aigan vl 1942 Germanijan aviacii bombardirui lendimportad i mureni lendimiden kümenikad poltusen varažomanke. Vhesai 1960 (Čadan ripmatomuz Francijaspäi) se oli pen' lidneihut 10..50 tuh. ristitištonke.
Geografii.
Ndžamen sijadase valdkundan suvipäivlaskmpoles Kamerunan röunanno, Šari-jogen oiktal randal, Sahel'-zonan keskuses. Lidn seižub sokahas tahondas, 298 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Klimat om subekvatorialine da lujas räk. Päivän lämuz om +23..+33 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 510 mm vodes, enamba heinkus-elokus (318 mm), kuiv sezon oleleb kül'mkus-keväz'kus (0,4 mm sezonas).
Transport.
Ndžamenan rahvahidenkeskeine lendimport ("NDJ") sijadase lidnan röunal. Nece om üks'jäine rahvahidenkeskeine lendimport valdkundas. Francijan il'mväged kävutadas sidä mugažo.


Tuluz.
Tuluz (franc.: "Toulouse") om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 461 190 ristitud (2012), a pind — 118,3 km2.


Akapul'ko.
Akapul'ko (isp.: "Acapulco de Juárez") om lidn Meksikas.
Eläjiden lugu om 687 608 ristitud (2012), a pind — 1 880,60 km2.


Rozo.
Rozo (angl. da fr.: "Roseau") om Dominikan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud francijalaižil 17. voz'sadal ühtennimižen jogen randal amuižen indejižen Sairi-žilon sijas.
Geografii.
Rozo sijadase Dominik-saren päivlaskmaižel Kariban meren randal.
Klimat om tropine vihmmecoiden.
Transport.
Keinfild-lendimport ("DCF") sidob saren eläjid läheližiden saridenke (francižed Martinik da Gvadelup). Se om märitud peniden lendimiden täht.


Sidzuok (lidn).
Sidzuok (jap.: 静岡市) om Japonijan lidn.
Eläjiden lugu om 707 183 ristitud vl 2014. Lidnan pind — 1 411,93 km2.


Santo Domingo.
Santo Domingo (isp.: "Santo Domingo de Guzmán") om Dominikanižen Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn, sen znamasižembaine rahaazjoiden, politikan da kul'turan keskuz.
Läz 3,5 mln ristitud elädas lidnan aglomeracijas, nece om valdkundan ristitišton koumandez.
Lidnan nimed.
Vozil 1496-1502 lidnan nimi oli Uz' Izabel' (isp.: "La Nueva Isabela"). Sid' lidnad udesnimitihe nügüdläižeks. Vozil 1936-1961 lidnan nimi oli Sjudad Truhil'jo (isp.: "Ciudad Trujillo") valdkundan enččen Truhil'jo-prezidentan nimen mödhe, sid' diktatoran tobmut kumaižihe.
Istorii.
Bartolomeo Kolumb, Kolumban Hristoforan vell', pani lidnan alusen vl 1496 elokun 5. päiväl. Nece om amuižembaine kaikenaigašti elänzoittud eländpunkt Amerikas, kudamban alusen evropalaižed panihe.
Geografii.
Santo Domingo sijadase Haiti-saren suvipäivnouzmaižel Kariban mererandal. Osam-jogi lankteb merhe lidnan territorijal.
Klimat om tropine mussonine neps. Kunkeskeine lämuz om +24...+27°C vodes ümbri. Paneb sadegid 1460 mm vodes. Semendkuspäi kül'mkuhusai om vihmsezon, sen aigal kovad tulleid oma paksud.
Administrativine jagand.
Santo Domingo kuti Nacionaline ümbrik alajagase 70 sektorha.
Transport.
Vspäi 2009 metro om lidnas (2 jonod, 30 stancijad, raudteverkon piduz — 25 km).
Las Amerikas rahvahidenkeskeine lendimport ("SDQ") sijadase 20 kilometrad päivnouzmpolehe lidnan keskusespäi.


Turin.
Turin (ital.: "Torino") om lidn Italijas.
Eläjiden lugu om 911 823 ristitud (2012), a pind — 130,17 km2.


Tel' Aviv.
Tel' Aviv — Jaff ("Tel' Aviv — Jafo",), vai muite Tel' Aviv («udessündundan kukkaz» vai «keväden käp» ivritaspäi), om Izrailin kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud kuti amuižen Jaff-lidnan fartal vl 1909. Tedotihe Izrailin ripmatomudes Tel' Avivas v 1948, parlamentan ezmäižed ištundad oliba neciš lidnas. Ühtenzoittihe Jaffanke vl 1950. Nügüd' nened valdkundaližed aluzkundad sijadasoiš Tel' Avivas: kaičendministruz i Generaline štab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan päivlaskmas, Keskmeren päivnouzmaižel randal, 5 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, 13,5 km pitte pertištonke. Matkad Jerusalimhasai om 70 km suvipäivnouzmha avtotedme vai raudtedme.
Eläjad da ižanduz.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 414 600 ristitud. Läz 3,8 mln elädas «Guš Dan»-lidnaglomeracijas (, 2017).
Tel' Aviv om Izrailin ekonomižeks pälidnaks da transporttesol'meks 153 mlrd US$ kogosüdäiproduktanke (vl 2013), Google- i Misrosoft-kompanijoiden ezitaikundoiden sijaduz.
Sebruzlidnad.
Lidnan ühthine nägu Azrieli-keskusen päspäi (187 m), vn 2009 semendku


Sanj (lidn).
Sanj (kit.: 三亞, kebnetud kit. 三亚, pin'jin': "Sānyà") om lidn Kitaiš, Hainan'-agjan da saren suves. Nece om valdkundan suvembaine lidn.
Eläjiden lugu om 685 408 ristitud (vl 2010 rahvahanlugemižen mödhe), a pind — 1 919,58 km2.


Beverli Hills.
Beverli Hills (angl.: "Beverly Hills") om lidn, Kalifornii-štatas. Mülüb Los Andželesan ümbrikho. Lidn om ümbärtud Los Andželes-lidnal kaikiš polišpäi.
Eläjiden lugu om 34 109 ristitud (2010), a pind — 14,790 km2.


Gštad.
Gštad (saks.: "Gstaad") om lidn Šveicarijas.
Eläjiden lugu om 6 955 ristitud (2010).


Oklend (lidn, Uz' Zelandii).
Oklend (angl.: "Auckland", maori: "Tāmaki Makau Rau" vai "Ākarana") om lidn Udes Zelandijas.
Eläjiden lugu om 404 658 ristitud (2006). Lidnan pind — 559,2 km2. Lidnan aglomeracijas elädas 1,3 mln ristitud (vl 2009), se om Uden Zelandijan kaikiš suremb lidnterritorii, mülütab valdkundan ristitišton läz koumandest.


Vankuver.
Vankuver () om Kanadan lidn Britanine Kolumbii-provincijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 603 502 ristitud. Lidnan pind — 114,97 km2.


Stambul.
Stambul ([isˈtambuɫ]) om Turkanman kaikiš suremb lidn, sen kaikiš znamasižemb port, kul'turan da ižandusen keskuz.
Lidn om transkontinentaline, se sijadase Bosfor-sal'men molembil randoil, üks' pala om Evropas, toine — Azijas. Sal'men randad ühtenzoittas sildoil.


Beirut.
Beirut (arab.: "بيروت‎") om Livanan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 361 366 ristitud. Lidnan pind — 20 km2.


Jassi.
Jassi (roman.: "Iași") om lidn Romanijas.
Eläjiden lugu om 290 422 ristitud (2011), a pind — 145 km2.


Kluž Napok.
Kluž Napok (roman.: "Cluj-Napoca") om lidn Romanijas.
Eläjiden lugu om 309 136 ristitud (2011), a pind — 179,5 km2.


Timišoar.
Timišoar ([timiˈʃo̯ara], [ˈtɛmɛʃvaːr]) om Romanijan koumanz' surtte lidn, sijadase valdkundan päivlaskmas. Se om Timiš-ümbrikon administrativine keskuz.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Aradan aigkirjas kuti "Temesiense-lidnuz" () vl 1177. Om nimitadud lähižen Timiš-jogen mödhe, no nügüd' seižub Begei-jogen randoil (Dunain bassein). Lähembaine järed lidn om Belgrad (Serbijan pälidn) 120 km suvipäivlaskmha orhal.
Vn 2011 Romanijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 319 279 ristitud.
Irdkosketused.
*


Konstanc.
Konstanc () om lidn Romanijas.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 283 872 ristitud.


Kraiov.
Kraiov (roman.: "Craiova") om lidn Romanijas.
Eläjiden lugu om 269 506 ristitud (2011), a pind — 81,41 km2.


Brašov.
Brašov (roman.: "Brașov") om lidn Romanijas.
Eläjiden lugu om 253 200 ristitud (2011), a pind — 267,32 km2.


Galac.
Galac (roman.: "Galați") om lidn Romanijas.
Eläjiden lugu om 249 432 ristitud (2011), a pind — 246,4 km2.


Ploješti.
Ploješti (roman.: "Ploiești") om lidn Romanijas.
Eläjiden lugu om 209 945 ristitud (2011), a pind — 58,28 km2.


Hüvinkä.
Hüvinkä (suom.: "Hyvinkää", roč.: "Hyvinge") om lidn Suomenmas, sen Udenma-provincijan päivlaskmas.
Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1960. Matkad Hel'sinkihesai om 55 km suvipäivnouzmha.
Vl 2015 eläjiden lugu oli 46 509 ristitud. Lidnan pind — 336,77 km², sidä kesken ma — 322,66 km².


Har'kov.
Har'kov () om kahtenz' surtte Ukrainan lidn, Har'kovan agjan administrativine keskuz. Om Ukrainan tedokeskusen (142 tedoinstitutad, üläopendusen 45 aluzkundad, 200 tuhad üläopenikoid). Sijadase valdkundan pohjoižpäivnouzmas.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1656. Vspäi 1669 om polklidnan statusanke.
Geografijan andmused.
Sijadase kukhikahas tahondas, ühtennimižen jogen da Lopan'-jogen ühthejoksmusel (Donan bassein). Om 26 km pohjoižhe Venäman röunhasai (Belgorodan agj). Rengazavtote ümbärdab lidnad, i korktused vajehtadas sen südäimes 94:späi 205 metrhasai valdmeren pindan päl.
Har'kov jagase 9 administrativižhe rajonha, 8 niišpäi oma olmas sodanedeližes aigaspäi.
Eläjad.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 1 451 028 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vodel 1991 — 1 623 000 eläjid. Edel 2012 vot lidnan pind oli 310 km2. 2,1 mln ristituid elädas ezilidnoidenke.
Ižanduz da transport.
Ižandusen sarakod oma transportine, elektrotehnine i jüged mašiništonsauvomine, sömtegimišt, himižed edheotandad.
Har'kov om Suvipäivnouzmaižen Evropan kaikiš järedamb transportsol'm. Avtobusad, ezilidnelektrojonused, trolleibusad, tramvaid da kanatte oma kundaližeks transportaks. Vspäi 1975 metro radab lidnas (vl 2015 om 3 jonod, 30 stancijad, 38 km raudted). Rahvahidenkeskeine civiline ühtennimine lendimport ("HRK") sijadase lidnas 12 km suvhe sen keskusespäi. Tehtas reisid Minskha, Aršavha, Turkanmaha, Päivlaskmaižen Azijan maihe, om čarterreisid lebutahoihe.
Irdkosketused.
*


Kremenčuk.
Kremenčuk (, röunantagaižiš kanzoiš mugažo "Кремінчук") om Ukrainan lidn Poltavan agjas.
Lidn sijadase Dnepran muugotil randoil. Kaikiš suremb eläjiden lugu oli 248 tuh. ristituid vl 1995. Läz 450 tuhad eläb ezilidnoidenke. Kremenčuk jagase 2 administrativižhe rajonha: Avtotegimen (ukr. "Автозаводський район") i Krukovan (ukr. "Крюківський район").


Beregovo.
Beregovo (,) om Ukrainan lidn Karpatantagaižen agjan suvipäivlaskmas. Lidn alištub agjan tobmudele, om maižanduzrajonan keskuseks. Om mad'jarižen kul'turan päkeskusen Karpatantaguižes: mad'jarine pedagogine institut, mad'jarine teatr.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1063 kuti mad'jarine "Lamperthaz" () Lambert-princan-alusenpanijan nimen mödhe. Mad'jarine Bela IV-kunigaz (ohj. 1235—1270) kucui Saksonijan saksalaižid udessündutamha lidnad Mongolijan kalaidajiden heimoiden londan jäl'ghe, andoi eländpunktale torguindoiktusid, i hö sirtihe. Vspäi 1247 om lidnan statusanke. Vozil 1504—1946 lidnan oficialine nimi oli "Beregsas" (tähäsai) — «saksan rand».
Mülüb Ukrainha vspäi 1946, kudamb edel 1991 vot oli palaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 10 kilometras suvipäivlaskmha Karpatiden pautkilpäi, Mad'jaranman röunanno, Mad'jarižel tazangištol, 115 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad agjan Užgorod-keskushesai om 72 km avtotedme vai 65 km raudtedme.
Verke-kanal () läbitab lidnad, se om 5..12 m levette i ühtenzoitab Boržav- da Latoric-jogid (Tisan bassein). Kazvatadas vinmarjoid madalil mägil Beregovon ümbrištos.
Eläjad.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 24 458 ristitud.
Rahvahad (vn 2001 rahvahanlugemine): mad'jaralaižed — 48,1%, ukrainalaižed — 38,9%, čiganalaižed — 6,4%, venänikad — 5,4%. Edel Tošt mail'man sodad evrejalaižiden lugu oli znamasine lidnas (nelländeshesai), no nacistižen Germanijan sodaväged rikoihe heid.


Čerkasad.
Čerkasad (ukr.: "Черкаси") om lidn Ukrainas.
Eläjiden lugu om 284 789 ristitud (2015), a pind — 69 km2.


Addis-Abeb.
Addis-Abeb (amhar. transliteracii: "Addis Abäba" «uz' änik», orom.: "Finfinne" «(londuseližed) hulad purtked») om Efiopijan pälidn da kaikiš suremb lidn, mugažo Afrikan Ühtištusen pälidn.
Nügüdläine lidn om tetab vspäi 1886.
Geografijan andmused.
Klimat om subtropine. Lämuz voib erineda rajonidme kümnehe Cel'sijan gradushasai.
Administrativine jagand.
Lidn alajagase kümnehe alalidnha, ned — 99 lidnanlaptha.
Transport.
Raudted ühtenzoittas lidnad valdkundan toižen suren Dire-Dau-lidnanke da röunantagaižen Džibuti-portanke.
Rahvahidenkeskeine Bole-lendimport ("ADD") sijadase 6 kilometrad suvipäivnouzmpolehe lidnan keskusespäi. Uden lendimportan sauvomine vaumištadas 65 kilometrad suvipolehe nügüdläiželpäi, Modžo-lidnas.


Nikolajev (Nikolajevan agj, Ukrain).
Nikolajev (ukr.: "Миколаїв") om lidn Ukrainas, Nikolajevan agjan keskuz.
Eläjiden lugu om 498 748 ristitud (2011), a pind — 260 km2.


Rahov.
Rahov () om Ukrainan lidn Karpatantagaižen agjan suves.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1447. Lidn sijadase 430 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 15 137 ristitud.


Umeo.
Umeo (roč.: "Umeå") om lidn Ročinmas.
Eläjiden lugu om 79 594 ristitud (2010), a pind — 34,15 km2.


Kirun.
Kirun (roč.: "Kiruna", suom.: "Kiiruna") om lidn Ročinmas.
Eläjiden lugu om 18 148 ristitud (2010), a pind — 16,53 km2.


Jusdal'.
Jusdal' (roč.: "Ljusdal") om lidn Ročinmas.
Eläjiden lugu om 6 230 ristitud (2010), a pind — 5,29 km2.


Džibuti (lidn).
Džibuti (arab. جيبوتي "Džībūtī", franc.: "Ville de Djibouti", somal.: "Magaalada Jabuuti", afar. "Gabuuti") om ühtennimižen valdkundan pälidn (vspäi 1977) da kaikiš suremb lidn.
Lidn om valdkundan administrativižeks ühtnikaks ühtes sen viden agjanke, pälidnan territorii om. Äi sur'oigenduzkundoid da Afrikan rahvahidenkeskeižiden organizacijoiden päfateroid da ezitaikundoid sijatas täs, ozutesikš, Valdkundoidenkeskeižen šingotesen ohjandusen (angl. "IGAD") päfater.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vl 1888.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Indižen valdmeren Tadžur-lahten randal (Adenan lahten päivlaskmpolel), 14 m valdmeren pindan päl keskkorktusel, 21 km Somalin röunhasai suvipäivnouzmpolehe. Strategine Bab-el'-Mandeb-sal'm sijadase pohjoižpoles lidnaspäi.
Klimat om letetazangišton tropine, kuiv da lujas räk. Paneb 160 mm sadegid vodes, kezal ei olele ani niid. Vilukun kesklämuz +25°C, heinkun — +36°C.
Transport.
Vspäi 1981 Džibuti tegese portaks valdkundmaksoita. Se om Efiopijan eksportan poliškon päverai, tavarad vedase raudtedme sišpäi da tagaze.
Rahvahidenkeskeine Džibuti-Ambuli-lendimport ("JIB") sijadase 6 kilometrad suvipäivnouzmpolehe lidnan keskusespäi. Se om sodaznamoičendanke civiližen ližaks. Džibuti-valdkundan, Francijan da AÜV:oiden il'mväged kävutadas aeroportad.


Göteborg.
Göteborg (mugažo ročin kelel, virktas [jœte'bɔrj]) om lidn da jädumatoi port Ročinman suvipäivlaskmas. Se om kahtenz' surtte lidn valdkundas, mülüb Vestra Götaland-agjaha (lenha) i om sen administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1619. Ročilaine Gustav II Adol'f-kunigaz sirdi lidnad muretud danijalaižil sijaspäi, Hisingen-sarespäi jogensus. Hän andoi lidnale oiktusid da vällendusid valdkundmaksoiš vl 1621. Göteborg šingotaškanzi kuti torguindmeriport tavaroidenke Päivnouzmmaspäi. Vspäi 1643 19. voz'sadan augotišhesai luja lidnuz abuti kaita lidnad anastandad vaste, sid' ročilaižed murenzihe varmitesid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase mererandal da Göta-El'v-jogensus, Kattegat-sal'men randal Baltijan meren da Pohjoižen meren keskes (Danii om vastrandal), 12 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Stokhol'mhasai om 390 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 470 km avtotedme vai raudtedme.
Klimat om ven meren. Voden keskmäine lämuz om +7,9 C° (viluku-uhoku –0,2 C°, heinku +17,1 C°). Paneb sadegid 759 mm vodes, penemba kaiked uhokus-semendkus (40-50 mm kus).
Eläjad da ižanduz.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 533 271 ristitud. Lidnan ristitišton nelländez om sündnu toižihe maihe da tuli Ročinmaha. 1 mln ristituid eläb ezilidnoidenke 3,7 tuh. km² pindal (2017).
Avtoiden Volvo-kompanijan-tegijan aluz om pandud lidnha vl 1927, sen päofis sijadase Göteborgas nügüd'-ki. SKF- (pörutüged) i Ericsson- (elektroladimed) kompanijoiden järedad tegimed oma lidnas. 1970-nziden voziden lophusai Göteborg oli mail'man lideraks laivansauvomižes.
Tramvaid, avtobusad, motorvenehed da ehtatimed oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes, ezilidnelektrojonused — ezilidnoiš. Rahvahidenkeskeine "Göteborg Landvetter"-lendimport ("GOT") sijadase 20 km päivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid kaiked Evropadme, Ročinmadme, jügureisid lähižihe maihe.
Irdkosketused.
*


Havan.
Havan (, täuzin "San Cristóbal de La Habana") om Kuban pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om üks' Kuban agjoišpäi.
Sada valdkundad oma ezitadud lidnas: 88 sur'oigenduzkundad (sidä kesken vs 2015 heinkun 20. päiväspäi, edel sidä — mel'hetartusen ezitaikund), 11 verazmašt konsulust da 1 torguindezitaikund (Armenii).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1519. Žilo sai lidnan statusad vl 1592.
Vspäi 1902 Havan om ripmatoman Kuban pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuban saren lodehes, Meksikan lahten randal, 59 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Klimat om tropine passatine. Havan om tropižile ciklonile alastui lidn. Vilukun keskmäine lämuz om +23 C°, heinkun — +28 C°. Paneb 1190 mm sadegid vodes.
Havan jagase vidhetoštkümnehe municipaližhe ühtnikha, ned alajagasoiš 105 rajonha ().
Eläjad.
Vl 1750 eläjiden lugu oli 70 tuh. ristituid. Nügüd' valdkundan kaikutte videnz' ristit eläb lidnas. Vn 2012 rahvahanlugemižen mödhe kuz' ristitud kümnespäi oma ispanijalaižiden jäl'gelaižed, "mestizo" (vaugedverižiden da indejalaižiden jäl'gelaižed) i mulatad (afrikaniž-ispaniženke augotižlibundanke) oma nelländez, 15% oma afrikalaižed, 0,2% oma azijalaižed (immigrantad Kitaišpäi).
Religijan mödhe religijatomad i katolikad oma enambuses. Om penemb hristanuskondan da afrikanižiden uskondoiden segoitadud kul'toiden polestajid.
Transport.
Avtobusad da kiruhavtobusad oma kundaližeks pätransportaks lidnan südäimes. Havan om valdkundan päraudtesol'm. Ei ole metrod lidnas, seižutihe sen sauvomišt čihodamižen jäl'ghe. Jügumeriport radab lidnas.
Om kaks' aeroportad. Rahvahidenkeskeine Hose Marti-nimel nimitadud lendimport ("HAV") sijadase 11 kilometrad suvhe lidnan keskusespäi. Toine Plaja Barakoa-lendimport sijadase päivlaskmpolehe lidnaspäi, kävutadas sidä tehmaha südäireisid vaiše.


Svalöv.
Svalöv (mugažo ročin kelel) om lidn Ročinmas.
Eläjiden lugu om 3 633 ristitud (2010), a pind — 2,39 km2.


Mal'mö.
Mal'mö (roč.: "Malmö") om lidn Ročinmas.
Eläjiden lugu om 318 107 ristitud (2012), a pind — 158,4 km2.


Uppsal.
Uppsal (roč.: "Uppsala") om lidn Ročinmas.
Eläjiden lugu om 140 454 ristitud (2010), a pind — 48,79 km2.


Tübingen.
Tübingenan 23 lidnrajonad (saks. "Stadtteil") vl 2009.
Tübingen (mugažo saksan kelel, virktas [ˈtyːbɪŋən]) om lidn Saksanman suves, Baden Vürtemberg-federacijanman keskuses.
Feodaline «Tübingen-lidnuz» mainitase ezmäižen kerdan vl 1078 kuti "Hohentübingen" (latin.: "Tuingia" da "Twingia"), konz Saksanman Henri IV-kunigaz oli ümbärtud i ištui täs. Tübingen-eländpunkt mainitase vspäi 1191. Vanh lidn om kaičenus tähäsai täuzin mail'man sodoiden jäl'ghe, siš ei olend järedad tegimištod.
Lidn sijadase Nekkar-jogen da sen ližajogiden randoil, 307 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, Švabijan Al'ban lodehližen ezimägišton 515 metrhasai. Lähembaine sur' lidn om Štuttgart 30 km pohjoižhe.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 85 383 ristitud. Vl 2016 26,9 tuh. eläjid oliba üläopenikoikš. Eberhard-Karls-universitetan aluz om pandud vl 1477.


Bonn.
Bonn (mugažo saksan kelel, saksalaižed virktas [ˈbɔn]) om Saksanman lidn Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanmas, Rurštadtan kaikiš suvemb pala. Vozil 1949−1990 oli Saksanman Federativižen Tazovaldkundan pälidnaks («federaližeks lidnaks»), erased federaližed radnikoičendad sijadasoiš lidnas tähäsai.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 11 edel m.e. rimalaižil kuti "Castra Bonnensia"-lidnuz. Vspäi 1288 ičeze lidnan nevondkund tegeb ištundoid lidnas. Vozil 1597−1794 Bonn oli Köl'nan arhiepiskopan rezidencijaks. Vspäi 1844 raudte ühtenzoitab lidnad Köl'nanke.
Geografijan andmused.
Bonn sijadase valdkundan päivlaskmas, seižub Rein-jogen molembil randoil, 60 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Lähembaine järed lidn om Köl'n 24 km pohjoižhe. Bonn jagase 4 lidnümbrikho (), ned alajagasoiš 51 lidnrajonha ().
Eläjad.
Vn 2013 lopus eläjiden lugu oli 311 287 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 327 503 eläjad vn 2011 lopus.
Ižanduz.
«Deutsche Telekom»- i «Deutsche Post»-kompanijoiden päfaterad sijadasoiš Bonnas, mugažo läz 20 aluzkundad ratas lidnas.
Tramvaid, avtobusad da lidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks. Ezilidnelektrojonused da "U-bahn" ühtenzoittas lidnad Köl'nanke, kiruhjonused — Saksanman toižidenke järedoidenke lidnoidenke, "Siegburg/Bonn"-stancii om saudud «Köl'n — Frankfurt»-jonol. Jogiport om Reinal, kävutase vemha ujuden jüguid, passažirlaivad ühtenzoittas Köl'nanke i Düssel'dorfanke. Rahvahidenkeskeine civiline «Köl'n Bonn»-lendimport ("CGN") sijadase 15 km pohjoižpäivnouzmha Bonnan keskusespäi, tehtas reisid Evropan i Turkanman äjihe lidnoihe tobjimalaz, om čarterreisid Keskmeren kurortoihe.


Drezden.
Drezden (saks.: "Dresden" [ˈdʁeːsdn̩], pol'š.: "Drezno") om lidn Saksanman päivnouzmas, Saksonii-federacijanmas.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1206 kuti ridan objekt "Acta sunt hec dresdene"-dokumentas, vl 1216 mainitase lidnan statusanke.
Lidn seižub El'banjogen randoil. Matkad Čehanman röunhasai om 40 km suvhe.
Drezden jagase 19 lidnümbrikho. Vanhan lidnan rajon (saks. "Altstadt") sijadase El'ban hural randal, se om udessündutadud täuzin jäl'gmaižen sodan jäl'ghe.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 530 754 ristitud.


Köl'n.
Lidnan ümbrikod da rajonad (2010).
Köl'n (saks.: "Köln" [kœln], latin.: "Colonia") om lidn Saksanman päivlaskmas i Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanman suves. Se om nellänz' surtte lidn valdkundas, kaikiš suremb lidn Rurštadtas.
Lidn sijadase Rein-jogen alajoksmusen randoil, 38..118 m korktusil valdmeren pindan päl. Köl'n jagase 9 ümbrikho da 86 lidnrajonha.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 1 034 175 ristitud. Läz 2 mln ristituid elädas Köl'nan lidnaglomeracijas. Lufthansan päfater sijadase lidnas. Järedad tegimed oma nenil kompanijoil: Ford, Toyota.


Essen.
Lidnan ohjastusen pert' (vspäi 1979).
Essen (mugažo saksan kelel, virktas: [ˈʔɛsn̩], latin.: "Assindia") om Saksanman lidn Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanmas. Se om ühesanz' surtte lidn valdkundas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 845 kuti katoline naižjumalankodi. Vl 800 mez'jumalankodin-ki aluz om pandud nügüdläižen lidnan territorijha (Ruran hural randal). Vspäi 1003 Essenad nimitadas lidnaks, vl 1041 se sai oiktuz sijata torgusid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan päivlaskmas, Rur-jogen randoil, Rurštadtan keskuses, 27..202 m korktusil valdmeren pindan päl, keskmäine znamoičend om 116 m. Järed Bohum-lidn sijadase päivnouzmas.
Essen jagase 9 ümbrikho (saks. "Stadtbezirk"), ned alajagasoiš 50 lidnrajonha (fartalha, saks. "Stadtteil").
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1939 (672 100 eläjad) da vl 1962 (731 220 eläjad). Vl 2013 eläjiden lugu oli 569 884 ristitud.
Ižanduz da transport.
Vspäi 1450 saihe kivihil't lidnas da läz sidä, kaivused oliba olmas samha hobedad-ki. Edel 1945 vot lidn oli sodategimišton keskuseks, tähäsai TüssenKrupp-kompanijan (saks. "ThyssenKrupp AG") päfaterad sijadasoiš Essenas da lähižes Duisburg-lidnas. Saksanman kaikiš suremban Rurgaz-gazantransportkompanijan ("E.ON Ruhrgas AG") päfater sijadase lidnas.
Elektrojonused (saks. "S-Bahn") ühtenzoittas lidnad Rurštadtan susedlidnoidenke. Vspäi 1977 kiruhtramvain sistem om lidnas (saks. "Stadtbahn Essen", vspäi 2014 om 3 jonod, 42 stancijad, sidä kesken 21 manaluine, 21,5 km raudted). Mugažo avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas.


Salonikid.
Salonikid (grek.: "Θεσσαλονίκη") om lidn Grekanmas.
Eläjiden lugu om 325 182 ristitud (2011), a pind — 20,85 km2.


Raahe.
Raahe (mugažo suomen kelel; roč.: "Brahestad") om lidn Suomenman päivlaskmas, Pohjoižpohjanma-agjas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1649. Lidn sijadase Botnižen lahten randal. Matkad Ouluhusai om 75 km pohjoižpäivnouzmha.
Vl 1985 eläjiden lugu oli 28 431 ristitud. Lidnan ühthine pind om 1 888,93 km², sidä kesken kuivma 1 014,26 km², meri 861,62 km², sokaz ma om 13,05 km².


Kemi.
Kemi (mugažo (suomen i ročin kelil; pohjoižsaam.: "Giepma") om lidn Suomenmas, sen Laplandii-agjas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1869 Aleksandr II-imperatoran käskön mödhe. Lidn sijadase Baltijan meren pohjoižrandal. Ižandusen päsarak om bumagan da kartonan tehmine.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 26 928 ristitud. Lidnan pind — 747,28 km², sidä kesken man pind om vaiše kahesandez (95,38 km²).


Leont'jev Valerii.
Valerii Jakovlevič Leont'jev (; sünd. 19. keväz'ku 1949, Ust' Us, Komin Tazovaldkund, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman estradan tetab pajatai.
Biografii.
Valerii om sündnu Ust' Us-külähä, pedrankazvatajiden kanzha. Vl 1961 sirdi Jur'jevecha, sid' Vorkutha. Vl 1972 ühtni «Песня-1972»-konkursha. Radoi Komin Tazovaldkundan filarmonijan pajatajan. Vl 1981 Valerii ühtni «Ереван-81»-muzikfestivalihe. Vl 1983 hän pästi ičeze ezmäine studine «Муза»-al'bom. Vl 1989 gastrolirui ičeze koncertiženke «Дело вкуса»-programanke Nevondkundalištme Ühtištustme, mugažo Indijadme. Vl 1991 oli «Экстрасенс»-TV-fil'man kitajalaižen roliš. Vl 1994 Valerii Leont'jev tegihe ezmäižen artistan, ken tegi surt edestust (super-šoud) Venämas.
Nügüd'aigan (vl 2018) Valerii om üks kaikiš populärižiš Venäman pajatajišpäi, oleleb TV-oigendusiš. Eläb Majamiš paksus.


Monreal'.
Monreal' jagase 19 administrativižhe ümbrikho (lihavan mustan pirdan südäimes).
Monreal' ([mɔ̃ʁeal], [ˌmʌntriːˈɒl]) om kahtenz' surtte lidn Kanadas. Se om Kvebek-provincijan kaikiš suremb lidn.
Vl 1976 lidn vastsi Kezaližid Olimpižid vändoid.
Istorii.
Irokeziden Hošelag-külä oli lidnan sijas 14. voz'sadaspäi. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vn 1642 17. päiväl semendkud kuti "Vill'-Mari-žilo" («Marin lidn») Monreal'-saren suvipalas, Ph. Lavrentijan jogen da Ottavanjogen ühthejoksmusen sijas.
Vspäi 1705 nimitihe žilod nügüdläižikš. Saren «Monreal'»-nimi sündui üks'jäižen mägen nimespäi "Le mont Royal" — «Kunigahan mägi», 234 m valdmeren pindan päl. Vl 1832 Monreal' sai lidnan statusad. 1970-nzihe vozihesai oli valdkundan kaikiš suremban lidnan da finansižen pälidnan, sid' andoi ezištust Torontole.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 8 m da sen enamba korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Kvebekhasai om 250 km pohjoižpäivnouzmha kaikil teil, Ottavhasai om 200 km päivlaskmha, röunhasai om 50 km suvhe.
Klimat om ven kontinentaline neps. Tulleikahad päiväd oma paksud. Voden keskmäine lämuz om +6,2 C°. Paneb sadegid 980 mm vodes, kuidme tazomäras, sidä kesken 218 sm lunt (kül'mku-keväz'ku).
Eläjad da transport.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 1 649 519 ristitud. Läz 4,1 mln elädas ezilidnoidenke. Üks'jäine oficialine kel' om francijan kel' lidnan territorijal vn 1977 francijan kelen hartijan mödhe.
Kundaline transport om avtobusad, maršruttaksid, ezilidnelektrojonused. Vspäi 1966 metro radab lidnas (vl 2017 om 4 jonod, 68 stancijad, 69 km raudted). Rahvahidenkeskeine civiline "Monreal'-Trüdo"-lendimport ("YUL") sijadase Dorval'-ezilidnas, 20 km päivlaskmha Monrealin keskusespäi, sil-žo sarel. Sišpäi tehtas reisid AÜV:oihe da Kanadadme, Latinižen Amerikan äjihe maihe, Evropan lidnoihe i kaiked mail'madme. Kahtenz' rahvahidenkeskeine "Monreal'-Mirabel'"-lendimport ("YMX") sijadase 39 km lodeheze lidnaspäi, se om vaiše vedamha jüguid i aviacijan toižendoiden täht (sanitarine, kosmine).


Giz.
Giz (arab.: الجيزة "el'-Gīza") om lidn Egiptas.
Eläjiden lugu om 3 122 041 ristitud (2010), a pind — 1579,75 km2.


Erdenet.
Erdenet (mong.: "Эрдэнэт") om lidn Mongolijas.
Eläjiden lugu om 83 379 ristitud (2010), a pind — 208 km2.


Split.
Split (horvatan kelel: "Split") om lidn Horvatijas.
Eläjiden lugu om 167 121 ristitud (2011), a pind — 79,33 km2.


Guančžou.
Guančžou (kit.: 广州市, pin'jin' "Guǎngzhōu" (kwɑ̀ŋʈʂóʊ)) om lidn Kitaiš.
Eläjiden lugu om 14 080 500 ristitud (2014), a pind — 7 434,4 km2.


Izmir.
Izmir (turk.: "İzmir") om lidn Turkanmas.
Eläjiden lugu om 2 847 691 ristitud (2014), a pind — 7 340 km2.


Las Pal'mas.
Las Pal'mas (isp.: "Las Palmas de Gran Canaria") om lidn Kanarižil saril, Ispanijas.
Eläjiden lugu om 383 308 ristitud (2010), a pind — 100,55 km2.


Burs (lidn).
Burs (turk.: "Bursa") om lidn Turkanmas.
Eläjiden lugu om 1 800 278 ristitud (2014), a pind — 1 036 km2.


Darmštadt.
Darmštadt ([ˈdaʁmʃtat]) om Saksanman lidn Gessen-federacijanman suves.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 11. voz'sadal "Darmundestat"-nimenke. Se sai lidnan statusad vl 1330.
Toižen mail'man sodan jäl'ghe lidn putui amerikaižhe okkupacižhe zonha. armijan üks' (66nz') tedištelendjouk om tähäsai lidnan ümbrištos, sodabazad oma konservacijas, ei ole Saksanman ohjandusen al.
Eläjad.
Vl 1970 eläjiden lugu oli 141 224 ristitud. 431 tuh. eläjid om ezilidnoidenke (2016). Frankfurt Mainal sijadase 30 km pohjoižhe lidnaspäi.
Ižanduz.
Biotehnologižed da farmaceftižed tegimed, painmižsarakon edheotandad oma lidnan ižandusen päsarakoikš.
Vspäi 1997 om olmas «tedolidnaks» (saks. "Wissenschaftsstadt"). Nened järedad aluzkundad oma olmas lidnas: Tehnine universitet (33,5 tuh. üläopenikoid vl 2004) i sättutoitud tedoiden universitet, saksan kelen akademii, džazan da rahvahidenkeskeižen muzikan institutad, jüžmakioniden tedoiduzkeskuz, Evropan kosmižiden lendandoiden ohjanduzkeskuz.


Laht.
Laht om süvenus kuivmaha vezišton pala, joudai vedenvajehtuz kaičese vezištonke.
Lahten toižendad oma učulm (abai), merikar, estuarii, fjord, liman, lagun.


Regimägi.
Regimägi (suom. da roč.: "Riihimäki" [riːhɪmækɪ]) om lidn Suomenman suves, Kanta-Häme-agjas.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1922, se sai lidnan statusad vl 1960. Lidnan ühthine pind om 125,56 km², sidä kesken kuivma 121,03 km², sokaz ma om 4,53 km². Matkad Hel'sinkihesai om 69 km suvhe.
Regimägi jagase 31 rajonha, mugažo 12 küläd mülüdas lidnan municipalitetha. Seppo Keskiruokanen radoi lidnan ezipämehen vozil 2000-2016.
Vl 1980 eläjiden lugu oli 23 971 ristitud. Raudte tuli lidnha vl 1870, järed raudtesol'm om nügüd'.


Filadel'fii.
Filadel'fii ([ˌfɪləˈdɛlfiə], ühthine lühenduz [ˈfɪli] «Fil(l)i»), om lidn Pensil'vanii-štatan suvipäivnouzmas. Se om štatan kaikiš suremb lidn eläjiden lugun mödhe da kudenz' surtte AÜV:oiš.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1682 protestantizman kvakeroiden kundal. Sai lidnan oiktusid vl 1701. Vl 1776 AÜV:oiden deklaracii ripmatomudes Sures Britanijaspäi om vahvištadud neciš lidnas, vl 1787 — AÜV:oiden Konstitucii. Vll 1776−1783 i 1790−1800 lidn oli AÜV:oiden pordaigaližeks pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Delaver-jogen da lahten oiktal randal, 12 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Nju Džersi-štatan lidnad oma jogen vastrandal. Matkad Atlantižen valdmeren merohosai om 200 km suvhe estuarijadme.
Klimat om subtropine neps vajehtujanke tal'venke (−15..+20 C°). Heinkun lämuz om +25,6 C°, vilukun — +0,6 C°, voden keskmäine lämuz om +13,2 C°. Paneb sadegid 1068 mm vodes, läz tazomäras vodes ümbri.
Eläjad.
Vn 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 526 006 ristitud. Vl 2017 läz 6,1 mln ristituid elädas ezilidnoidenke.


Koupavogür.
Koupavogür (isl.: "Kópavogur") om lidn Islandijas.
Eläjiden lugu om 32 308 ristitud (2014), a pind — 83,7 km2.


Habnarfjordür.
Habnarfjordür (isl.: "Hafnarfjörður") om lidn Islandijas.
Eläjiden lugu om 27 357 ristitud (2014), a pind — 190,91 km2.


Aküreiri.
Aküreiri (isl.: "Akureyri") om lidn Islandijas.
Eläjiden lugu om 18 103 ristitud (2014), a pind — 137,8 km2.


Keblavik.
Keblavik (isl.: "Keflavík") om lidn Islandijas.
Eläjiden lugu om 14 821 ristitud (2015).


Gardabair.
Gardabair (['karðaˌpaiːr ̥]) om lidn Islandijan suvipäivlaskmas. Se om Reikjavikan ezilidn, mülüb Pälidnan regionha ().
Lidnan territorii om ottud kävutamižhe 9. voz'sadaspäi maižanduzfermikš. Eländpunktan aluz om pandud vl 1876 kuti "Gardahreppur" (). Se sai lidnan statusad vl 1976 nügüdläiženke nimenke.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 14 180 ristitud, videnz' surtte lidn valdkundas. Avtobusad ühtenzoittas lidnad Reikjavikanke, se sijadase pohjoižhe Gardabairaspäi Koupavogür-lidnan kal't.
Islandijan prezidentan "Bessastadir"-rezidencii (, vspäi 1944) om saudud 18. voz'sadal, mülüb Gardabairan lidnankundha vspäi 2013 ühtes enččenke Aul'ftanes-lidnanke (, läz 2,4 tuh. eläjid).


Librevil'.
Librevil' («joudai lidn») om Gabonan pälidn da kaikiš suremb lidn (valdkundan ristitišton läz pol't). Se om mugažo Estuer-agjan administrativine keskuz, om sen palaks.
Istorii.
Vl 1846 francine laivišt anasti brazilišt «L’Elizia»-laivad orjidenke, päzutihe heid. Joudutadud 52 ristitud paniba eländpunktan alust i nimitihe sidä Fritaunan analogijan mödhe. Lidn mainitase ezmäižen kerdan vl 1849. Vl 1886 tegihe francižen Gabon-kolonijan pälidnaks, vspäi 1960 — ripmatoman Gabonan pälidn.
Geografijan andmused.
Librevil' sijadase Atlantižen valdmeren Gvinejan lahten randpolel, Komo-jogensunno.
Klimat om subekvatorialine. Kesklämuz vajehtab +26...+30 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 2840 mm vodes. Kuivsezonan aigan (kezaku-eloku) paneb vaiše 75 mm sadegid.
Transport.
Librevil' om Atlantižen valdmeren afrikaižen randišton üks' kaikiš surembiš portoišpäi. Sen specializacii om pumaterialiden vend ujuden verhiže maihe.
Ezmäižen Gabonan prezidentan oiktastuseks Leon Mba nimel nimitadud rahvahidenkeskeine lendimport ("LBV") sijadase 11 kilometrad pohjoižpolehe lidnan keskusespäi. Kaikenaigaine Francijan il'mvägiden sodabaz sijadase läz sidä. Uden lendimportan projektan mödhe, sen sijaduz mugažo linneb pohjoižpolehe pälidnaspäi.


Mu i Ran.
Mu i Ran (norv.: "Mo i Rana") om lidn Norvegijas.
Eläjiden lugu om 18 358 ristitud (2013), a pind — 13,32 km2.


Tromsö.
Tromsö (norv.: "Tromsø", pohjoižsaam.: "Romsa") om lidn da kommun Norvegijan pohjoižes. Se om Troms-fül'ken administrativine keskuz.
Lidn sijadase 400 km pohjoižhe polärižes pirdaspäi. Sen keskuz om Tromsöj-sarel 22 km² pindanke. Klimat om vilu da pehmed lähejoksijan Gol'fstriman tagut.
Vl 2012 eläjiden lugu om 71 590 ristitud. Lidnan pind — 2 520,11 km2.
2015. voden uhokun augotišes Tromsö-lidnas mäni 3. Barencan regionan igähižiden rahvahiden kongress. Sihe ühtni 15 ezitajad vepsläižišpäi.


Inčhon.
Inčhon (kor.: 인천 / 仁川, "Inch'ŏn", vanh nimi oli Čemul'po) om lidn Korejan Tazovaldkundas, Seulan avanport Pakuižen meren randal.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 2 758 431 ristitud.


Bordo (lidn).
Bordo (franc.: "Bordeaux") om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 241 287 ristitud (2012), a pind — 49,36 km2.


Taibei.
Taibei (vai 台北市; pin'jin': "Táiběi Shì") om Kitain Tazovaldkundan pälidn.
Lidn sijadase Taivan'-saren pohjoižes, 9 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Taibei jagase 12 rajonha.
Vl 2015 eläjiden lugu oli 2 704 810 ristitud. Röunatab kaikiš surembanke Nju Taibei-lidnanke i Czilun-avanportanke, ned sätas lidnaglomeracijad 7 mln ristituid (2015).
Irdkosketused.
*


Pusan.
Pusan (kor.: 부산 / 釜山, "Busan") om lidn Korejan Tazovaldkundas da sen kaikiš järedamb port. Se om kahtenz' surtte lidn valdkundas Seulan jäl'ghe.
Vl 2014 eläjiden lugu om 3 557 716 ristitud. Lidnan pind — 765,94 km².


Eilat.
Eilat (evr.: אֵילַת) om lidn Izrailiš.
Eläjiden lugu om 47 719 ristitud (2012), a pind — 84,789 km2.


Lusak.
Lusak (angl.: "Lusaka") om Zambijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 1 413 000 ristitud. Lidnan pind — 70 km2.


Makati.
Makati (mugažo filippinoiden kelel, virktas [maˈkati]) om lidn Filippinoiden pälidnan agjas, Luson-sarel.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 529 039 ristitud i pind — 21,57 km².
Barangeid.
Lidn jagase 30 "barangei:ha" — municipaližhe ühtnikha sijaliženke ičeohjastusenke.


Iskj.
Iskj (ital.: "Ischia") om lidn Italijas.
Eläjiden lugu om 18 671 ristitud (2009), a pind — 8 km2.


San Sal'vador.
San Sal'vador (isp.: "San Salvador") om Sal'vadoran pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om ühtennimižen departamentan administrativine keskuz mugažo.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vn 1525 sulakus ispanijalaižil, anastadud indejalaižil "Kuskatlan"-pälidnan sijha.
Vspäi 1821 San Sal'vador om Sal'vadoran pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan keskusen päivlaskmas, Amakas-jogen alangištos, ühtennimižen vulkanan pautkenno, 658 m korktusel valdmeren pindan päl.
Klimat om subekvatorialine neps, om kaks' sezonad. Kun keskmäine lämuz om +22..+24 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 1734 mm vodes, kuiv sezon om kül'mkus-sulakus (2-36 mm kus). Minimaline fiksiruidud lämuz om +7,2 C°. Lujad manrehkaidused oleldas, oliba vozil 1798, 1854, 1873, 1965 da 1987. Tropižed torokad oma paksud nepsakahan sezonan aigan.
Eläjad.
Vl 1900 138 tuh. ristitud elihe lidnas da sen ümbrištos. Vl 2015 lidnalaižiden lugu oli 257 754 ristitud. 1,7 mln elädas lidnaglomeracijas vl 2015 (590 km²), se om kaikutte nellänz' ristit valdkundas.
Religijan mödhe vl 2015 eläjiden enambuz oli hristanuskojikš (85%, sidä kesken 56% katolikoid da 29% protestantoid), mugažo om äi religijatomid (11%).
Transport.
Avtobusad, kiruhavtobusad ("SITRAMSS") da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas ezilidnoidenke. San Sal'vador om valdkundan järed avtotesol'm. Raudten maršrutad ühtenzoittas aglomeracijan erazvuiččid agjoid vspäi 2007.
Pen' regionaline Ilopango-lendimport ("MSSS") sijadase lidnan päivnouzmas. Se om soda- da čarterreisiden täht Sal'vadoradme, lähižihe pälidnoihe — Tegusigal'p, Gvatemal.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Oskar Arnul'fo Romeron nimel nimitadud lendimport ("SAL"), ende "El' Sal'vador" da "Komalapa", sijadase 50 km suvhe lidnan keskusespäi, Tünen valdmeren randpoles. Sišpäi tehtas reisid AÜV:oihe, Kanadha, Meksikha, Keskuzamerikan äjihe maihe, Bogotaha i Madridha.


Portsmut (Anglii).
Portsmut ([ˈpɔːrtsməθ]) om lidn da järed meriport Suren Britanijan suves. Se om Anglijan unitarine ühtnik, mülüb Hemp-grafkundha, no ičeohjastusenke.
Eländpunkt sai lidnan statusad vl 1194. Sen tobj pala sijadase Portsi-sarel Te Solent-sal'mes (La Manšan pohjoižpala).
Vl 2011 eläjiden lugu oli 205 400 ristitud. Lidn om laivansauvomižen keskuz, Britanižen sodamerilaivišton baz sijadase täs. IBM-korporacijan evropine päfater sijadase Portsmutas.


Keiptaun.
Keiptaun (, [ˈkɑːpstat], kosan kelel: "iKapa") om lidn Suviafrikan Tazovaldkundan suvipäivlaskmas. Se om Päivlaskmaižen Kapan provincijan administrativine keskuz, valdkundan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1652 kuti lidn da port Atlantižen valdmeren randal Hüvän Toivon nemenno varatoitamha laivoid söndtavaroil. Oli Kapan kolonijan (1795—1910) pälidnaks. Lidnan znamoičend poleni Suecan kanalan avaidusenke vl 1869.
Eläjad.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 3 430 992 ristitud ezilidnoidenke.
Transport.
Keiptaunan rahvahidenkeskeine lendimport ("CPT") om kahtenz' surtte. Se sijadase 22 kilometras päivnouzmpolehe lidnan keskusespäi, oigendab reisid Pohjoižamerikan, Evropan da Azijan verhiže maihe, man irdpolele da südäimehe.
Irdkosketused.
*


Plovdiv.
Plovdiv (bolg.: "Пловдив") om lidn Bolgarijas.
Eläjiden lugu om 368 983 ristitud (2015), a pind — 102 km2.


Pleven.
Pleven (bolg.: "Плевен") om lidn Bolgarijas.
Eläjiden lugu om 111 567 ristitud (2015), a pind — 85 km2.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 106 954 ristitud.


Sumad.
Sumad (,) om lidn Ukrainan pohjoižpäivnouzmas. Se om Suman agjan administrativine keskuz (vspäi 1939) da kaikiš suremb lidn.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1655 kuti "Sumin lidnuz", nimitihe Sum- da Sumk-jogiden mödhe. Se sai lidnan statusad vl 1780.
Lidn sijadase Pslanjogen randoil (Dnepr-jogen hura ližajogi). Matkad Kijevhasai om 337 km päivlaskmha, Venäman röunhasai om läz 50 km pohjoižhe i päivnouzmha. Sumad jagasoiš kahthe rajonha: Kovpakan i Jogentagaine.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 269 177 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1993 — 307 tuh. eläjid. Rahvahad (2001, enamba 1%): ukrainalaižed — 84,5%, venänikad — 12,5%; toižed — 3%.


Portsmut (Nju Gempšir).
Portsmut () om lidn, Nju Gempšir-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 21 233 ristitud. Lidnan pind — 43,5 km2.


Polokvane.
Polokvane ("Polokwane") om lidn Suviafrikan Tazovaldkundas.
Eläjiden lugu om 130 028 ristitud (2011), a pind — 106,84 km2.


Pitermaricburg.
Pitermaricburg (, zulu.: "umGungundlovu") om lidn Suviafrikan Tazovaldkundas. Se om Kvazulu-Natal-agjan pälidn.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 223 448 ristitud. Lidnan pind — 126,15 km2.


Deli.
Deli ("Dilli", urdu:"دِلّی", päivn.-pandž.: "ਦਿੱਲੀ") om kahtenz' surtte lidn Indijas. Delin lidnaglomeracii om mugažo kahtenz' surtte valdkundas Mumbain jäl'ghe.
Administrativine jagand.
Deli om Nacionaline pälidnan territorii administrativižikš, mülüb Indijan nevondterritorijoihe. Se mülütab koume lidnad ičeksaz, kaikutte lidn om ičeze ohjastusen al: Delin municipaline korporacii (1397,3 km²), Uz' Deli-pälidnan municipaline komitet (42,7 km²) da Delin Sodanevondkund (43 km²).
Deli jagase 9 ümbrikho, kaikutte niišpäi alajagasoiš koumhe alaümbrikho ("tehsil:ha").
Nacionaline pälidnan territorii alištub Nacionaližhe pälidnan regionan ohjastusele — Delin aglomeracijan ekonomižen ohjandusen organale, kudambad sädihe pätta megapolisan problemoid.
Istorii.
Žilod lidnan sijas mainitadas ezmäižen kerdan 6. voz'sadaspäi EME.
Vl 1911 britanine administracii pani pälidnan alusen.
Geografii.
Deli seižub Indijan pohjoižes Gangan oiktan Džamn-ližajogen («Jamun:an» Mahabharatan mödhe) molembil randoil. Lidnan keskkorktuz om 293 metrad meren pindan päl.
Klimat om tropine mussonine.
Transport.
Delin metro mülütab 6 jonod 194 km pitte, 146 stancijanke vl 2013.
Indira Gandi nimel nimitadud rahvahidenkeskeine lendimport ("DEL") om toine surtte Indijas. Se om civiline täuzin, sijadase 16 kilometrad suvipäivlaskmaha lidnan keskusespäi (Udes Delišpäi), tegeb reisid verhiže maihe da man südäimehe.


Karači.
Karači (urdu: کراچی "Karācī", angl.: "Karachi") om kaikiš suremb lidn da port Pakistanas, mülüb Sind-agjaha. Lidnan aglomeracii otab seičemenden sijan mail'mas ristitišton lugun mödhe.
Lidn om Pakistanan sodavägiden, pahaazjoiden, tegimišton da torguindan päkeskuz.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 23 500 000 ristitud. Lidnan pind — 3 527 km².
Istorii.
Ezmäižed žilod lidnan territorijas oma tetabad möhembaižes paleolitassai da mezolitassai. Edel britanižen anastusen vl 1839 Karači oli "Kolači:kš" — kalanikoiden peneks küläks.
Vozil 1947-1958 Karači oli ripmatoman Pakistanan pälidnaks, sid' pälidnad sirtihe Ravalpindihe.
Geografijan andmused.
Karači seižub Arabijan meren randal, Ind-jogen suhištos.
Klimat om tropine kuiv. Paneb sadegid 217 mm vodes, niišpäi 152 mm heinkus da elokus, no tal'ven heitten om upar', sikš ku lidn om mererandaline.
Administrativine jagand.
Nügüdläine administrativine jagand oli vahvištadud vl 2011. Lidn om municipaližen korporacijan ohjandusen al.
Karači alajagase 6 ümbrikho (angl. "district"). Ümbrikod alajagadas 18 rajonha ("tehsil:ha"), ned — 178 nevondkundha. Mugažo kuz' sodaterritorijad sijatas lidnan keskuses, ned ei mülügoi ümbrikho.
Transport.
Rahvahidenkeskeine Džinn-lendimport ("KHI") om kaikiš suremb valdkundas. Se om civiline, sijadase Karačiš päivnouzmpolehe lidnan randpolespäi, oigendab reisid verhiže maihe da valdkundan südäimehe. Sen ližaks, om kaks' sodaaeroportad.


Lagos.
Lagos (angl.: "Lagos", jorub.: "Èkó") om Nigerijan kaikiš suremb lidn da port, mülüb ühtennimižhe štatha. Se om kahtenz' surtte Afrikan lidn Kairan jäl'ghe. Lidnan aglomeracii otab ühtenden sijan Afrikas ristitišton lugun mödhe (21 mln vl 2014).
Lidn om Nigerijan pahaazjoiden, tegimišton (valdkundan tegimišton pol') da kinoindustrijan päkeskuz.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 13 400 000 ristitud. Lidnan pind — 999,58 km².
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vl 1472.
Vozil 1960-1991 Lagos oli ripmatoman Nigerijan pälidnaks, sid' pälidnad sirtihe Abudžha.
1970:nzil vozil lidn šingotihe lujas, sikš miše port vemha kivivoid verhiže maihe sijadase täs.
Geografijan andmused.
Lagos seižub Atlantižen valdmeren Gvinejan lahten suvirandištol, Lagos-lahten randal da saril, valdkundan suvipäivlaskmpoles. Lidnan keskkorktuz om 41 metrad. Vezi otab läz 26% lidnan territorijad, kuivma — vaiše 738 km².
Klimat om subekvatorialine neps. Kun keskmäine lämuz om +25...+27°C, vajehtamatoi vodes ümbri. Paneb sadegid 1538 mm vodes, kuivsezon om kül'mkuspäi uhokuhusai (130 mm nelläs kus).
Administrativine jagand.
Lagos-lidn otab 16 kahteskümnespäi Lagos-štatan sijaližen ičeohjandusen territorijoišpäi. Lidnan ühthižen tobmuden organad ei ole olmas vspäi 1976, a vaiše štatan om.
Transport.
Murtala Mohammedan (enzne Nigerijan prezident) nimel nimitadud rahvahidenkeskeine lendimport ("LOS") om kaikiš suremb valdkundas. Se om civiline, sijadase lidnas sen päivlaskmaižen röunanno Ikedž-territorijal (Lagos-štatan enzne pälidn), oigendab reisid verhiže maihe da valdkundan südäimehe.


Mekk.
Mekk (, "Makka" [ˈmæk.kæ], mugažo مكة المكرّمة "Makka-al-Mukarrama" — «Ülev Mekk», "Bakka" om amuine nimi) om Saudan Arabijan lidn-millioner, ühtennimižen agjan pälidn. Se om koumanz' surtte Saudan Arabijan lidn. Läz 2 mln elädas lidnan aglomeracijas kaikenaigašti 1200 km² pindal.
Lidn om Saudan Arabijan da kaiken islaman mail'man uskojiden päkeskuz.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 1 675 386 ristitud. Lidnan pind — 760 km².
Istorii.
Mekkan sijaduz — "Kaaban" olendsija — oli arabalaižiden kumardelendan sijaks paganusen aigan völ.
Vl 630 islamanuskojad Muhammed-endustajanke ezinenas tuliba lidnha. Lidn alištui torata, kaik sen eläjad kändihe islamha.
Nügüd'aigan kaikuččel vodel läz 15 millionad islamanuskojid tuldas lidnha kaikes mail'maspäi hadžan säden (araban kelespäi «matk pühäsijile»). Heiden matkan lopindsija om "Masdžid Al' Haram" (araban kelespäi «Kel'dpühäpert'») — kaikiš suremb islaman pühäpert' mail'mas. Amussai i valdkundan Konstitucijan mödhe, tulend lidnha sab vaiše islamanuskojile.
Geografijan andmused.
Mekk sijadase läz 80 kilometrad Rusttan meren randištolpäi päivnouzmpolehe, mägidenkeskeižes alangos, suvipäivlaskmha Rijad-pälidnaspäi. Lidnan keskmäine korktuz om 227 metrad ülemb meren tazopindad.
Klimat om letetazangišton tropine, lujas kuiv. Keskmäine lämuz om +24 C° vilukus da +36 C° heinkus. Paneb sadegid 110 mm vodes.
Tobmuz.
Saudan Arabijan ohjastuz paneb lidnan pämest () radsijha. Mekkan municipaližen nevondkundan ühtnijad oma lidnan pämez' da völ 14 valitud sijidme mest.
Transport.
Vspäi 2010 metron üks'jäine manpäline jono radab lidnas (18,5 km pitte, 9 stancijanke).
Vaiše pen' Päivlaskmaine aeroport om Mekkas, se ei ota surid lendimid. Abdulaziz-kunigahan nimel nimitadud rahvahidenkeskeine lendimport ("JED") sijadase susedližes Džidd-lidnas, 100 kilometrad päivlaskmpolehe Mekkan keskusespäi. Hadžan sädajad kävutadas sidä.


Rotterdam.
Rotterdam (mugažo alaman kelel) om lidn Alamaiš.
Eläjiden lugu om 619 879 ristitud (2014), a pind — 325,79 km2.


Kembridž.
Kembridž () om lidn Sures Britanijas.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 122 700 ristitud. Lidnan pind — 40,7 km2.


Kotor.
Kotor (mugažo mustmägin kelel, ital.: "Cattaro") om lidn Mustmägiš.
Eläjiden lugu om 19 000 ristitud (2003), a pind — 335 km2.


Kuala Lumpur.
Kuala Lumpur (mugažo malain da anglijan kelil) om Malaizijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 1 627 172 ristitud. Lidnan pind — 243 km2.
Lidnan aglomeracijas elädas 7 200 000 ristitud 2243 km² pindal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase alangištol 22 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusel.
Klimat om ekvatorialine, om räk da upar' vodes ümbri.


Akkr.
Akkr ([əˈkrɑː]) om Ganan pälidn (vspäi 1957) da kaikiš suremb lidn. Se om mugažo Akkr-agjan pälidnaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 15. voz'sadal. Danijan, Alamaiden i Suren Britanijan lidnused oma kaičenus. Vhesai 1807 Akkr oli orjantorguindan keskuseks, vll 1877−1957 — Britanijan Kuldrandan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Gvinejan lahten suvirandal, kukhikahas tahondas, 61 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Klimat om savannan tropine mussonine. Päivän lämuz vajehtase +23..31 C° röunoiš vodes ümbri. Paneb sadegid 725 mm vodes, enamba kaiked sulakus-kezakus (400 mm pordos).
Eläjad da transport.
Vn 2012 rahvahanlugemižen mödhe lidnrajoniden eläjiden lugu oli 2 291 352 ristitud. Vl 2010 kaik 4 010 054 ristitud elihe lidnan aglomeracijas (Akkr-agjas, kahtenz' surtte agj valdkundas) 3245 km² pindal.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Meriport radab. Rahvahidenkeskeine Kotok-lendimport (, "ACC") sijadase 10 kilometrad päivlaskmpolehe lidnan keskusespäi. Sil soda- da civiline kävutand oma olmas.
Irdkosketused.
*


Estinman konservativine rahvahaline partii.
Estinman konservativine rahvahaline partii, EKRP (, "EKRE") om estilaine oiged politine partii nacionastiženke idealogijanke. Om tehtud 2012-nden voden keväz'kun 24. päiväl. Sen pämez' om Helme Mart.
Seičeme partijan ühtnijad om sijaližes parlamentas.


Kumasi.
Kumasi (mugažo anglijan kelel) om lidn Ganas.
Eläjiden lugu om 2 069 350 ristitud (2013), a pind — 254 km2.


Malabo.
Malabo (mugažo ispanijan da francijan kelil; vozil 1846−1973 — Santa Isabel',) om Ekvatorialižen Gvinejan pälidnaks. Se om mugažo Pohjoine Bioko-agjan da Malabo-ümbrikon keskuz. Malabo om kahtenz' lidn valdkundas ristitišton lugun mödhe (Batan jäl'ghe).
Lidn om tazovaldkundan rahaazjoiden da torguindan päkeskuz surenke portanke eksportan täht.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 187 302 ristitud.
Istorii.
Eländpunktan aluz oli pandud vl 1827 anglijalaižil meribazaks. Sil aigal lidnan nimi oli Port Klerens ().
Geografijan andmused.
Lidn levigandeb upnuden vulkanan sunno (kal'deranno), sijadase man pohjoižes, Bioko-saren pohjoižel randal Gvinejan lahtes.
Klimat om ekvatorialine mussonine. Paneb 1890 mm sadegid vodes, sidä kesken tal'vkul-uhokul vaiše 111 mm. Kun keskmäine päivänlämuz om +24..+26 C° vodes ümbri.
Transport.
Malabon (vai Santa Isabelin) rahvahidenkeskeine lendimport ("SSG") sijadase 9 kilometrad päivlaskmpolehe lidnan keskusespäi, tegeb reisid verhiže maihe da man südäimehe kontinental.


Asmar.
Asmar (tigr.: ኣስመራ "Asmera", "Asmaraa", angl. i) om Eritrejan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se sijadase Maekel'-agjas (Keskuzagjas).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 12. voz'sadal.
Vozil 1897—1941 Asmar oli Italižen Eritrejan pälidnaks, sil aigalpäi äi italižen stilin pertid jäihe lidnas. Lidn šingotase tekstil'-, söm- i keramižen tegimišton edheotandoil. Vn 2017 heinkuspäi Asmar mülüb mail'man jäl'gushe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 2325 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Klimat om ven mägiden, subtropižen pirdoidenke. Päivän da ön lämuded oma lujidenke vajehtusidenke päiveses ümbri. Paneb 520 mm sadegid vodes, sidä kesken 330 mm lühüdan vihmsezonan aigan (heinku−eloku). Kun keskmäine päivänlämuz om +14..+17 C° vodes ümbri, halad oleldas tal'vel öidme.
Eläjad da transport.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 649 000 ristitud. Läz 1,25 mln elädas ezilidnoidenke (2017).
Asmaran rahvahidenkeskeine lendimport ("ASM") tegeb reisid verhiže maihe da man südäimehe kontinental. Sil om röunatusid kävutamižes mägireljefan (lühüd lendahtamižsarg) da suren korktusen tagut. Lendimport om civiline da sodavägiden täht.


Tegusigal'p.
Tegusigal'p (ispanijan kelel: "Tegucigalpa" [teɣusiˈɣalpa] vai [teɣuθiˈɣalpa], lühüd sijaline nimi om "Téguz", "Tegus", "Tepaz") om Gondurasan pälidn (kaikenaigašti — vspäi 1880) da kaikiš suremb lidn. Sädab pälidnan ümbrikod (Keskuzümbrik). Se om mugažo Fransisko Morasan-departamentan pälidnaks.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 1 126 534 ristitud ezilidnoidenke rahvahanlugemižen mödhe. Lidnan pind — 201,5 nellikkilometrad.
Vl 2013 elädas 1 157 509 ristitud lidnan aglomeracijas 1514 km² pindal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud ispanijalaižil vn 1578 29. päiväl sügüz'kud "Real de Minas de San Migel' de Tegusigal'pa"-nimenke () indejalaižiden eländpunktan sijas. Hobedan da kuldan samižkaivused oliba keskitadud lidnan ümbrištos. 1930-nziš vozišpäi Komajaguel-ezilidn () om mülünu Tegusigal'pha.
Geografijan andmused.
Lidn tulleitase hüvin, sijadase tazangištol da ezimägištol, Čolutek-jogen (Tünen valdmeren bassein) alangišton randoil 975—1463 m korktusil, 990 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Äi pedaimecoid om kaičenus madalil mägil ümbri. Lidnan keskuz i biznesrajon sijadasoiš jogen päivnouzmaižel randal, Komajaguelan (enzne kaimdailidn) rajonad seištas jogen päivlaskmaižel randal.
Klimat om tropine kuivahk. Kun kesklämuz om +20...+23 C° vodes ümbri. Paneb 870 mm sadegid vodes, sidä kesken kuivsezonan aigan (tal'vku-keväz'ku) 30 mm.
Transport.
Rahvahidenkeskeine Tonkontin-lendimport ("TGU") sijadase lidnas, 6 kilometras suvhe lidnan keskusespäi, ümbärtud renghan südäimes. Se tegeb civiližid reisid verhiže maihe da valdkundan südäimehe, mugažo kävutase sodaaeroportaks.


Tel'šäi.
Tel'šäi (, vai "Telschi", "Тельши" vai "Тяльшяй", jidiš: "טעלז") om lidn Litvanman lodehes. Nimi om litvan kelen äilugus.
Lidn sijadase Mastis-järven pohjoižel randal. Matkad Vil'nüshasai om 201 km suvipäivnouzmha, Šäuläihesai — 69 km päivnouzmha.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 25 540 ristitud, heišpäi 97% oma litvalaižed.
Irdkosketused.
*


Taurage.
Taurage (,, jidiš: "טאווריק"/"Tovrig", vai "Таурогген") om lidn Litvanman päivlaskmas.
Lidn sijadase Jurajogen hural randal (litv. "Jūra", Nämunasan oiged ližajogi), 36 m korktusel valdmeren pindal päl. Matkad Vil'nüshasai om 201 km suvipäivnouzmha.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 24 389 ristitud, heišpäi 98% oma litvalaižed.
Irdkosketused.
*


Amman.
Amman (araban kelel: عمّان "Ammān") om Jordanijan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om mugažo Pälidnan agjan (Ammanan agj) administrativine keskuz.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 2 842 629 ristitud. Lidnan pind — 1 680 nellikkilometrad.
Läz pol'tošt millionad ristituid verhanmaiženke augotižlibundanke elädas lidnas vl 2015, enamba kaiked Sirijaspäi (435 tuh.), Egiptaspäi (390 tuh.) i Palestinaspäi (308 tuh.).
Istorii.
Amman om ristitun üks' kaikiš amuižembiš eländpunktoišpäi mail'mas. Mainitase ezmäižen kerdan 13. voz'sadal edel m.e. kuti "Rabbat-Ammon". Rimalaižen imperijan aigan nimitihe "Filadel'fij:aks".
Pen' lidnut šingotaškanzihe, konz Ottomanan imperijan ohjastai päti sauda «Damask — Medin»-raudted (1900−1908) vedamha hadžan palomnikoid, i se läbiti lidnad. Municipalitetan aluz om pandud vl 1909. Raudten Jordanijan pala radab nügüd'-ki.
Geografijan andmused.
Lidn seižub seičemel kukhal, 700..1100 m korktusil, 773 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel, sijadase 65 kilometrad päivnouzmpolehe Jerusalimalpäi.
Klimat om tropine kuiv. Paneb sadegid 270 mm vodes, kezakul-sügüz'kul sadegid ei oleskele ani.
Transport.
Avtobusad, kiruhavtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas.
Kaks' rahvahidenkeskešt aeroportad om lidnas. Civiline Amman-lendimport ("ADJ") sijadase 3 km lidnan keskusespäi, otab čarter- da VIP-lendimid lähižiš maišpäi, kävutase enamba kuti openduzsija lendajiden täht. Sil om sodaznamoičendoid-ki. Alija-kunigaznaižen nimel nimitadud rahvahidenkeskeine lendimport ("AMM") sijadase 30 km suvipolehe lidnalpäi. Se om civiline, tehtas reisid äjihe verhiže maihe.
Irdkosketused.
*


Manil.
Manil (filipp.: "Maynilà", angl. i) om Filippinoiden pälidn da kahtenz' surtte lidn. Mülüb Pälidnan statistižhe regionha ühteks sen kudestoštkümnes lidnaspäi.
Vn 2010 Filippinoiden rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 652 171 ristitud. Manil om mail'man kaikiš tihedašti elänzoittud järed lidn mail'mas.
Kaik 22 710 000 ristitud elädas lidnan aglomeracijas (Sur' Manil, 2013) 1474,82 km² pindal.
Istorii.
Nügüdläižen lidnan aluz om pandud vl 1571 ispanijalaižil lidnuseks, hö anastiba änikoičijad musul'maništ Manilad da küksiba islamanuskojid Suleiman-radžanke. Vl 1611 Azijan ezmäižen ph. Homa Akvinalaižen universitetan aluz om pandud Manilha, se om kaikiš järedamb Azijan universitet i katoline opendusen aluzkund mail'mas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kitain Suvimeren Manilan lahten randal da Pasig-jogensun molembil randoil, 16 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel.
Klimat om subekvatorialine räk. Kun kesklämuz om +27..+30 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 2020 mm vodes, sidä kesken kuivsezonan aigan (tal'vku-sulaku) vaiše 110 mm.
Administrativine jagand.
Manil jagase 6 käskusenandajha ümbrikho. Ümbrikod alajagasoiš 897 "barangai:ha" ičeze nevondkundoidenke.
Mugažo ümbrikod alajagasoiš geografižikš 16 rajonha, ned — 100 zonha.


Konakri.
Konakri (francijan i anglijan kelil: "Conakry", sos.: "Kɔnakiri") om Gvinejan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Lidn om valdkundan ižandusen päkeskuz da kaikiš järedamb port.
Istorii.
Eländpunktan aluz oli pandud vl 1887 francijalaižil.
Vspäi 1891 Konakri kändihe Francižen Gvinejan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtenzoittud dambal kontinentha Tombo (Tolebo)-sarel da Kalum-nemakol. Kaid nem' andase Atlantižele valdmerele edahaks, se om 36 km pitte. Kaik korktused oma 100 metrad penembad.
Klimat om subekvatorialine mussonine räk. Kun päiväline keskmäine lämuz om +25..+27 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 3780 mm, sidä kesken kuivsezonan aigan (kül'mku−sulaku) — vaiše 105 mm. Kuivsezonal "harmattan"-tullei puhub Saharaspäi.
Konakri om tazostadud Gvinejan agjaha, jagase 5 kommunha (lidnankundha). Kommunad alajagasoiš 97 fartalha.
Eläjad.
Vn 2014 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 667 864 ristitud, valdkundan seičemendez.
Transport.
Taksid oma kundaližeks transportaks. Raudted ühtenzoittas pälidnad valdkundan maidenke, vedadas jüguid rahvahidenkeskeižen torguindan täht Konakrin meriportan kal't.
Rahvahidenkeskeine civiline Konakri (Gbessii)-lendimport (, "CKY", vspäi 1945) sijadase 13 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi (Tombo-sarespäi), Kalum-nemakon suvirandal. Se tegeb reisid Afrikan päivlaskman da Evropan verhiže maihe.


Bahr Dar.
Bahr Dar (amhar.: "ባሕር ዳር") om lidn Efiopijas.
Eläjiden lugu om 318 429 ristitud (2012), a pind — 28 km2.


Aleksandrii.
Aleksandrii (arab.: الإسكندرية "el'-'Iskandarija") om Egiptan lidn-millioner da meriport, kahtenz' surtte lidn valdkundas.


Montevideo.
Montevideo (mugažo ispanijan kelel, virktas: [monteβiˈðe.o], kändase: «mägen nägen», täuz' nimi: "San Felipe y Santiago de Montevideo") om Urugvain pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om ühtennimižen agjan administrativižeks keskuseks, agj om Montevideo-lidn praktižešti.
Lidn om valdkundan ižandusen, kul'turan da politikan keskuz, opendusen aluzkundoiden keskuzsija.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1724 ispanijalaižil tulendanno La Plat-lahthe heitmaha tavaroiden kontrabandad lähižes Kolonija-del'-Sakramento-lidnusespäi Buenos Airesha. Montevideo oli Päivnouzmaine Rand-agjan keskuseks (Ispanijan pala). Vodele 1800 lidnuden ristitišt oli 10 tuh. eläjid. Vozil 1809-1839 Fortaleza General Artigas-lidnuz om saudud Serro-kukhan päs, kudamban mödhe nimitihe-ki lidnad. Vl 1816 oli anastadud portugalijalaižil i vozil 1822-1828 mülüi Brazilijan imperijha.
Vn 1828 elokuspäi lidn om ripmatoman Urugvain pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan suves, Atlantižen valdmeren randal. Reljef om kukhikaz. Keskuz sijadase 43 m korktusel. Serro-kukkaz om kaikiš korktemb londuseline čokkoim, 136 m. Znamasine Santa-Lusii-jogi om lidnan päivlaskmas.
Klimat om subtropine neps. Voden keskmäine lämuz om +16,7 C°. Paneb sadegid 1101 mm vodes, tazomäras vodes ümbri (83-108 mm kuidme).
Montevideo jagase 8 municipalitetha (isp. "municipio") decentralizuimha lidnad vspäi 2010, niid znamoitas kelen suril kirjamil. Municipaližed ühtnikad alajagasoiš 62 nimitadud ümbrikho (isp. "barrio").
Eläjad.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 305 082 ristitud, agjan (departament) - 1 319 108 rist. (valdkundan ristitišton koumandez). Läz 1,95 mln elädas lidnaglomeracijas 1350 km² pindal, Urugvain koume ristitud videspäi elädas siš.
Ristitišton enambuz oma immigrantoiden jäl'gelaižed Ispanijaspäi i Italijan maišpäi, hristanuskondan polestajad (katolikad da protestantad).
Transport.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Ezilidnelektrojonused ajadas 3 raudtedme. Sur' port om lidnas jüguiden da matknikoiden täht.
Rahvahidenkeskeine civiline Karrasko-lendimport ("MVD") sijadase 19 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Suviamerikan maihe, Buenos Aires-lidnha enamba kaiked, mugažo Madridha da Majamihe.


Strasburg.
Strasburg (franc.: "Strasbourg", saks.: "Straßburg") om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 272 222 ristitud (2011), a pind — 78,26 km2.


Elankur.
Elankur (fran.: "Élancourt") om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 26 488 ristitud (2012), a pind — 9,79 km2.


Zvolle.
Zvolle (alam.: "Zwolle") om lidn Alamaiš.
Eläjiden lugu om 124 032 ristitud (2015), a pind — 119,36 km2.


Londonderri.
Londonderri () om lidn, Nju Gempšir-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 24 129 ristitud. Lidnan pind — 109,1 km2.


Slupsk.
Slupsk (pol'š.: "Słupsk" [swupsk], edel 1945 vot oficialine nimi oli Štol'p, saks.: "Stolp") om lidn Pol'šanman pohjoižes, mülüb Pomorjen sodaveikundha.
Eländpunkt mainitase ezmäižel kerdal 10. voz'sadal. Se om olmas lidnan oiktusidenke vozišpäi 1265 da 1310 (lidnad sirdihe udhe sijha).
Lidn seižub Slup'-jogen randoil (pol'š. "Słupia"), 18 kilometras Baltijan meren randaspäi. Slupskan avanport om pen' Ustk-lidn (pol'š. "Ustka"). Lähembaižed sured lidnad da järedad meriportad oma Gdin' da Gdan'sk 100 km päivnouzmha.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 93 706 ristitud.


Emden.
Emden (mugažo saksan kelel) om lidn Saksanman da Alasaksonii-federacijanman lodehes, Alaman röunanno.
Eländpunktan aluz om pandud 8. voz'sadan aigemba. Se sai lidnan oiktusid vl 1495 Maksimilian I-imperatoraspäi.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 49 790 ristitud.
Meriport om lidnas Pohjoižmeren (Ems-jogensun) randal. Lidn om laivansauvomižen keskuz. Järed Volkswagen:an avtotegim om Emdenas (10 tuhad radajid).


Müluz.
Müluz (franc.: "Mulhouse", saks.: "Mülhausen") om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 111 156 ristitud (2009), a pind — 22,18 km2.


Vardö.
Vardö (norv.: "Vardø", suom.: "Vuoreija" vai "Vuorea", pohj.-saam.: "Várggát") om lidn Norvegijas.
Eläjiden lugu om 2 128 ristitud (2013), a pind — 600,5 km2.


Portlend (Men).
Portlend () om lidn, sen Men-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 66 194 ristitud. Lidnan pind — 179,85 km2.


Ašdod.
Ašdod (evr.: אַשְׁדּוֹד "Ašdod", arab.: اشدود‎ vai إسدود "Isdud") om lidn da kaikiš järedamb port Izrailiš, Keskmeren päivnouzmaižel randal.
Vl 2013 eläjiden lugu om 240 400 ristitud. Lidnan pind — 47,242 km2.
Lidnan aluz om pandud vl 1956.


Noibrandenburg.
Noibrandenburg ([nɔʏˈbʁandn̩bʊʁk]) om lidn Saksanman pohjoižpäivnouzmas, Meklenburg da Ezine Pomeranii-federacijanman suvipäivnouzmas.
Brandenburgan Johann Ezmäine-graf pani eländpunktan alust vn 1248 4. päiväl vilukud. Noibrandenburg om tetab ičeze äiluguižil sauvusil Keskaigan savičgotikan stiliš.
Lidn sijadase läz Tollense-järved (), 18 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Berlinhasai om 120 km suvhe avto- i raudtedme. Noibrandenburg jagase 10 lidnrajonha.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 63 437 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 90 471 eläjad vl 1988.


Vagaršapat.
Vagaršapat (arm.: "Վաղարշապատ") om lidn Armenijas.
Eläjiden lugu om 46 540 ristitud (2011), a pind — 40 km2.


La-Rošel'.
La-Rošel' (franc.: "La Rochelle") om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 74 123 ristitud (2012), a pind — 28,43 km2.


Dulut (Minnesot).
Dult () om lidn, Minnesot-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 86 265 ristitud. Lidnan pind — 226,44 km2.


Pul.
Pul (horv.: "Pula", ital.: "Pola", sloven.: "Pulj", saks.: "Polei") om lidn Horvatijas.
Eläjiden lugu om 57 460 ristitud (2011), a pind — 51,65 km2.


Larnak.
Larnak (grek.: "Λάρνακα", turk.: "Larnaka", arm.: "Լառնագա") om lidn Kipras.
Eläjiden lugu om 51 468 ristitud (2011).


Veinan'.
Veinan' (kit.: 渭南, pin'jin': "Wèinán" «Vei-jogespäi suvipolehe») om Kitain lidn Šen'si-agjas.
Eläjiden lugu om 5 520 772 ristitud (2010), a pind — 13,134 km2.


Parm (lidn, Italii).
Parm (ital.: "Parma") om lidn Italijas.
Eläjiden lugu om 190 184 ristitud (2014), a pind — 260,77 km2.


Toledo (Ogajo).
Toledo (mugažo kirjutadas anglijan kelel, no virktas [tə'li:doʊ]) om lidn Ogajo-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 287 208 ristitud. Lidnan pind — 217,87 km2.


Subotic.
Subotic (serb.: "Суботица / Subotica", mad'j.: "Szabadka") om lidn Serbijas.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 97 910 ristitud. Lidnan pind — 1 008 km2.


Sekuen'.
Sekuen' (roman.: "Săcueni", saks.: "Zickelhid", mad'j.: "Székelyhíd", turk.: "Sengevi") om lidn Romanijas.
Eläjiden lugu om 11 526 ristitud (2011), a pind — 151,40 km2.


Parm (gaved').
Parm (latin.: "Gasterophilinae") om gaved'.


Cincinnati.
Cincinnati (mugažo kirjutadas anglijan kelel, no virktas [sɪnsɨˈnæti]) om lidn, Ogajo-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 296 943 ristitud. Lidnan pind — 206,01 km2.


Merkurä Čuk.
Merkurä Čuk (roman.: "Miercurea Ciuc", mad'j.: "Csíkszereda", saks.: "Szeklerburg") om lidn Romanijas.
Eläjiden lugu om 42 029 ristitud (2002).


Letaverteš.
Letaverteš (mad'j.: "Létavértes") om lidn Mad'jaranmas.
Eläjiden lugu om 7097 ristitud (2014), a pind — 116,62 km2.


Batum.
Batum (gruz.: ბათუმი "Batumi") om Gruzijan lidn Mustan meren randal, Adžarijan pälidn.
Eläjiden lugu om 154 100 ristitud (2015). Lidnan pind — 64,9 km2.


Poti.
Poti (gruz.: "ფოთი") om lidn Gruzijas.
Eläjiden lugu om 47 900 ristitud (2012).


Jalov.
Jalov (turk.: "Yalova") om lidn Turkanmas.
Eläjiden lugu om 102 874 ristitud (2012).


Drammen.
Drammen (mugažo norvegijan kelel) om lidn Norvegijas.
Eläjiden lugu om 65 473 ristitud (2014), a pind — 137,48 km2.


Rijek.
Rijek (, ital. i mad'j.: "Fiume") om lidn da järed meriport Horvatijan päivlaskmas. Se om valdkundan koumanz' surtte lidn, laivansauvomižen da turizman keskuz.
Nügüdläine eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 13. voz'sadal, sen eläjad vahvištiba lidnan käskusištod vl 1288. Om nimitadud jogen mödhe, sen horvatine variant ("Rječina") znamoičeb «jogi», no nece jogi italijaks nimitase "Eneo". Lidnan nimi italijan kelel znamoičeb «jogi» mugažo.
Rijek sijadase Adriatižen meren randal. Matkad Zagrebhasai om 131 km pohjoižpäivnouzmha.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 128 624 ristitud, ezilidnoidenke — 245 tuhad ristitud.


Aleksandrupolis.
Aleksandrupolis (grek.: "Αλεξανδρούπολη") om lidn Grekanmas.
Eläjiden lugu om 72 959 ristitud (2011), a pind — 1 219,9 km2.


Jan'tai.
Jan'tai (kit.: 烟台市) om Kitain lidn da port Pakuižen meren randal Šan'dun-agjas. Enččel sen nimi oli Čifu.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 6 968 202 ristitud. Lidnan pind om 13 739,9 km2.
Administrativine jagand.
Jan'tai-lidn alajagase 4 ümbrikho, 7 lidnha, 1 municipalitetha da 2 šingotesen zonha.


Vik (Saksanma).
Vik (saks.: "Wiek") om külä da küläkund Saksanman pohjoižpäivnouzmas, Meklenburg da Ezine Pomeranii-federacijanmas.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1165 kuti "Vikr". Külä sijadase Rügen-sarel, Baltijan meren penen lahten randal, 2 m korktusel valdmeren pindan päl. Valdmad oma olmas. Lähembaine sur' lidn om Rostok-port 110 km suvipäivlaskmha.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 1 111 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1950 — 2 243 eläjad.


Podgoric.
Podgoric (mustmägin kelel: "Подгорица / Podgorica", vozil 1952−1992 — Titograd) om Mustmägin pälidn (vspäi 1945) da kaikiš suremb lidn.
Podgoric om valdkundan tegimišton da kommercijan keskuz.
Istorii.
Edel meiden erad illirižed heimod eliba lidnan ümbrištos. Rimalaižen imperijan aigan kaks' lidnad oliba Podgorican da sen ümbrišton territorijal — "Birziminium" i "Dioklei". 5. voz'sadaspäi slavižed heimod paniba "Ribnic"-lidnan alust, nimitihe jogen mödhe. Nimitadud nügüdläižikš eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1326. Vozil 1474—1878 lidn oli Osmanan imperijan palaks, turkad sauvoiba lidnust lidnas i vspäi 1864 se oli olmas "Bogurtlen"-nimenke. Vl 1878 Mustmägi-ruhtinazkund sai ripmatomut.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase alangištos, Morač-jogen () da sen Ribnic-ližajogen randoil (Adriatižen meren bassein), 45 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Goric-mägi om 130 metrad korkte, se seižub lidnan keskuses.
Klimat om Keskmeren. Räk kuiv keza da läm' tal'v oleldas lidnas. Tal'vel läz ei olele lunt, om äi päipaštod vodes ümbri. Voden keskmäine lämuz om +15,3 C°. Paneb sadegid 1661 mm vodes.
Eläjad da transport.
Vn 2011 Mustmägin rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 150 977 ristitud. Kaikutte nellänz' Mustmägin ristit eläb Podgoricas.
Pälidn om valdkundan kaikiš suremb avtote- da raudtesol'm. Rahvahidenkeskeine civiline Podgoric-lendimport ("TGD") sijadase 11 km suvipolehe lidnan keskusespäi, lähižes Golubovci-ezilidnas, tehtas reisid Evropan verhiže maihe.


Pretorii.
Pretorii (afrikaans- da anglijan kelil: "Pretoria") om Suviafrikan Tazovaldkundan pälidn de fakto, prezidentan da ohjastusen olendsija. Lidn mülüb Gauteng-agjan Tsvane-lidnümbrikho.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 741 651 ristitud. Lidnan pind — 687,54 km2.
Lidnan aglomeracii om 6298 km² surtte, läz 3 mln eläjidenke.
Pretorii om valdkundan ekonomine, torguind- da tedoline keskuz.
Geografijan andmused.
Pretorii sijadase valdkundan pohjoižpäivnouzmaižes poles. Lidn seižub alangištol 1339 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusel. Kukhad kaitas necidä alangištod viluid suvižid tulleid vaste.
Klimat om subtropine neps. Pit'k räk keza (vilukus) da lühüd tal'v (heinkus) oma. Paneb lunt tal'vel lujas harvas. Äi päipaštod om vodes ümbri. Voden kesklämuz om +18,6°C. Paneb sadegid 733 mm vodes.
Transport.
Pretorii sädab konurbacijad Johannesburganke, miččen keskuz seižub 55 km suvhe. "Gautrein"-jonused ühtenzoittas lidnan rajonad keskneze, lidnad — rahvahidenkeskeižiden aeroportoidenke da Johannesburganke. Kaks' rahvahidenkeskešt lendimportad sijatas lähižes Johannesburgas: O.R. Tambo ("JNB") — pälendimport, 45 km suvipolehe Pretorijan keskusespäi, da Lanserii ("HLA") — 35 km suvipäivlaskmha Pretorijaspäi. Sen ližaks, üks' lendimport om lidnan pohjoižes penen aviacijan täht. Kaks' il'mvägiden sodabazad sijatas lidnan suves, Svartkop da Voterkluf.


Piterboro (Ontario).
Piterboro () om Kanadan lidn Ontario-agjas.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 78 698 ristitud. Lidnan pind — 63,80 km2.


Hikone.
Hikone (jap.: 彦根市) om lidn Japonijas.
Eläjiden lugu om 111 799 ristitud vl 2010. Lidnan pind — 196,84 km2.


Huigal'p.
Huigal'p (isp.: "Juigalpa", [xwiˈɣalpa]) om lidn Nikaraguas.
Eläjiden lugu om 16 624 ristitud (2005), a pind — 70,67 km2.


Remedios (Kuba).
Remedios (mugažo ispanijan kelel, [reˈmeðjos]) om Kuban lidn.
Vl 2004 eläjiden lugu oli 45 457 ristitud. Lidnan pind — 560 km2.


Beliz (lidn).
Beliz (angl.: "Belize City") om Belizan kaikiš suremb lidn da port.
Eläjiden lugu om 57 169 ristitud (2010), a pind — 35,667 km2.


Kassel'.
Lidnan tobmuden pert' vl 2011.
Kassel' (saks.: "Kassel" [ˈkasl̩], edel 1926 vot kirjutihe "Cassel") om lidn Saksanman keskuses, Gessen-federacijanman pohjoižes.
Istorii.
"Hassel-lidnusen" ezmäine mainitez datiruiše vl 913. Ezimeletaden saksan "Chassela"-nimituz sündui latinan kelen "Castellum Cattorum"-sanoišpäi, mi znamoičeb «hattoiden lidnuz», saksalaine hattad-heim eli enččel. Eländpunkt sai lidnan oiktusid vl 1189.
16. voz'sadaspäi Kassel' oli kal'vinistoiden lidnaks kesked katoližid saksalaižid ruhtinazkundoid. Toižen mail'man sodan aigan vn 1943 22. da 23. päivän öl 569 britaništ lendint panihe mantazole lidnan keskusen ühesa kümnendest, 10 tuh. ristituid pölištuihe, 150 tuhad jäihe koditomikš. Lidnan keskuz om saudud 1950-nziden voziden stiliš.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Ful'd-jogen randoil (Vezeran bassein), hural randal tobman palan. Kassel' sijadase 133..166 m korktusil valdmeren pindan päl tobjimalaz, 615 metrhasai (Hohes Gras-čokkoim). Lähembaine sur' lidn om Göttingen 40 km pohjoižpäivnouzmha.
Kassel' jagase 23 administrativižhe ümbrikho (saks. "Ortsbezirk").
Eläjad da ižanduz.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 194 087 ristitud.
Avtobusad, tramvaid da jogitaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. "Kassel'-Vil'gel'mshöe"-raudtestancii om Gannover — Vürcburg kiruhraudtel, mugažo päraudtestancii om olmas.
Vspäi 2013 Vil'gel'mshöe-mägipuišt (2,4 km², saks. "Bergpark Wilhelmshöhe") mülüb mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe.


Hanau.
Hanau (mugažo saksan kelel) vai Hanau Mainal (saks. "Hanau-am-Main") om lidn Saksanman päivlaskmas, Gessen-federacijanman suves.
Mainitase ezmäižen kerdan kuti feodaližen Hanau-rodun lidnuz vl 1143. Eländpunkt om lidnan oiktusidenke vspäi 1303. Vl 1813 tora Hanaunno tegihe francižiden i avstriž-bavarižiden sodavägiden keskes. 1820-nzil vozil hurarandaižen da oigedrandaižen Hanaun administracijad ühtištuihe. Toižen mail'man sodan aigan vn 1945 keväz'kul britanižed lendimed panihe mantazole vanhan lidnan tobmad palad. Sil aigalpäi lidn om saudud möst.
Lidn sijadase Main-jogen muugotil randoil, 104 m korktusel valdmeren pindan päl. Port om Mainan oiktal randal. Lähembaine sur' lidn om Frankfurt Mainal 25 km päivlaskmha. Hanau jagase 10 lidnrajonha (saks. "Stadtteil").
Vl 2013 eläjiden lugu oli 89 907 ristitud. Vspäi 1848 raudtestancii om lidnas.


Koimbr.
Koimbr (port.: "Coimbra", [ˈkwĩbɾɐ]) om lidn Portugalijas.
Eläjiden lugu om 143 396 ristitud (2011), a pind — 319,40 km2.


Puatje.
Puatje (franc.: "Poitiers", [pwatje]) om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 90 339 ristitud (2015), a pind — 289,11 km2.


Ekseter.
Ekseter ([ˈɛksɨtə(r)], korn.: "Karesk") om Suren Britanijan lidn Devon-grafkundas, sen pälidn. Sijadase Anglijan suvipäivlaskmas, Kornuoll-pol'sarel.
Lidnan aluz om pandud istorijanedeližel aigal. Eks-laivjogi andoi nimed lidnale. Šlüzatoi kanal om 4 m süvütte, se ühtenzoitab lidnad La Manš-sal'menke. Lähembaižed järedad lidnad oma Torki da Peinton 15 km suvhe, Plimut 60 km suvipäivlaskmha i Bristol' 110 km pohjoižpäivnouzmha.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 121 800 ristitud. Ižandusen sarakod oma tekstil'edheotandad, maižanduzmašinoiden tehmine. Anglikanižen jumalankodikundan Ekseteran päjumalanpert' om saudud vozil 1112—1400.


Berlington (Vermont).
Berlington (angl.: "Burlington") om lidn Vermont-štatas.
Eläjiden lugu om 42 417 ristitud (2010), a pind — 27,4 km2.


Grenobl'.
Grenobl' (franc.: "Grenoble", [ɡrəˈnoʊbəl]) om lidn Francijas.
Eläjiden lugu om 158 346 ristitud (2012), a pind — 18,13 km2.


Kingston (Jamaik).
Kingston (mugažo anglijan kelel) om Jamaikan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Lidn om valdkundan ižandusen päkeskuz da kaikiš järedamb port. Se om Amerikan kaikiš suremb anglijankel'ne lidn suvipolehe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1692 anglijalaižil. Vl 1962 Kingston kändihe pälidnaks Jamaikan ripmatomuden sandan jäl'ghe, no völ vl 1872 sijazihe Jamaikan koloniališt administracijad lidnas.
Vl 1976 vilukus rahvahidenkeskeine kožundkirjutez Jamaikan valütsisteman polhe oli allekirjutadud lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jamaik-saren suvipäivnouzmaižel randištol.
Klimat om tropine, lujas räk. Kun päiväline keskmäine lämuz om +26..+29 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 813 mm, sidä kesken kuivsezonan aigan (viluku-keväz'ku) — vaiše 57 mm.
Administrativiž-territorialine jagand.
Lidn otab kahten tulendan territorijad paloin: Kingston da Sent Endrü. Molembiš neniš tulendoiš om völ lidnoid — Kingstonan ezilidnoid, se om «Sur' Kingston».
Eläjad.
Vl 2012 arvoindan mödhe eläjiden lugu oli 576 946 ristitud.
Kingstonan goll'fartalad oma reggi-muzikan kodima.
Transport.
Menlin Normanan () nimel nimitadud rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("KIN") sijadase suvhe lidnan keskusespäi Palisados-čirakol. Sišpäi da sihe tehtas reisid lähižihe Kariban maihe, da Surhe Britanijha tobjimalaz. Tinson Pen-aerodrom ("KTP") sijadase läz lidnan portad, otab vaiše südäireisid.


Sanderlend (Anglii).
Sanderlend ([ˈsʌndərlənd], sijaline virkand: [ˈsʊndlən]) om Suren Britanijan lidn da järed meriport (kahtenz' surtte municipaline port kunigahuses), mülüb Tain da Uir-grafkundha.
Eländpunkt formiruihe kuti port läz kivihilen kaivusid. Se sijadase Anglijan pohjoižpäivnouzmas, seižub Uir-jogensun molembil randoil, Pohjoižmeren randištol. Klimat om venon vönen, neps, tulleikaz da sumosine. Lähembaižed järedad lidnad om Njukasl-apon-Tain ani lodehližen röunan taga i Saut-Šilds ani pohjoižen röunan taga.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 174 286 ristitud. Avtosauvomižen šingotez (vspäi 1986, Nissan-companijan tegimed, 500 tuh. avtoid vl 2012) jäti lidnad henghe laivansauvomižen lopindan jäl'ghe (1988) da kivihilen kaivusiden sauptandan jäl'ghe (1994).


Štuttgart.
Štuttgart ([ˈʃtʊtɡaʁt], sündui saksan "Stutengarten"-sanaspäi — «hebonvodindferm») om lidn Saksanman suvipäivlaskmas. Se om kudenz' surtte lidn valdkundas eläjiden lugun mödhe. Om olmas Baden Vürtemberg-federacijanman pälidnaks vspäi 1952.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 950 küläks holitamha hebonvodindfermad. Vl 1219 se sai lidnan statusad. Vozil 1251—1952 oli Vürtemberg-man pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase federacijanman keskuses, Nekkar-jogen randoil (Reinan oiged ližajogi), Al'piden ezimägišton 207..549 m korktusil, 245 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl.
Klimat om ven valdmeren. Voden keskmäine lämuz om +9,4 C°. Paneb sadegid 718 mm vodes, enamba semendkus-heinkus (86 mm kus).
Eläjad da ižanduz.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 597 939 ristitud. Läz 2,7 mln eladas lidnaglomeracijas.
Mail'man tetabiden mašiništonsauvomižen kompanijoiden päfaterad sijadasoiš Štuttgartas: Daimler AG, Porsche. Lidnan fondbirž om kahtenz' znamoičendal valdkundas Frankfurtan fondbiržan jäl'ghe.
Avtobusad, ezilidnelektrojonused, tramvaid, mägitramvai da funikulör oma kundaližtransportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("STR") sijadase 12 km lidnan keskusespäi suviröunal, tehtas äi reisid Evropadme, Keskmeren lebutahoihe, mugažo om reisid Turkanmaha i AÜV:oiden päivnouzmha.
Irdkosketused.
*


Džidd.
Džiddan avtoted vl 2009 (OpenStreetMap.org).
Džidd (arab.: جدة‎ "Džidda") om lidn Saudan Arabijas.
Lidnan aluz om pandud 6. voz'sadal edel m.e. Džidd sijadase Rusttan meren randal, 12 m keskkorktusel, valdkundan päivlaskmas.
Klimat om räk letetazangišton. Heinkun da elokun keskmäine lämuz om +32,7 C°, vilukun kesklämuz om +24,5 C°. Paneb sadegid 61 mm vodes, tobjimalaz kül'mkus-vilukus. Minimaline fiksiruidud lämuz om +9,8 C°. Sur'veded oleldas paksus, jäl'gmäižed oliba vll 2009, 2011 i 2015.
Vl 2007 eläjiden lugu oli 3 400 000 ristitud.


Male.
Male (divehi: މާލެ) om Mal'dividen pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 105 000 ristitud. Lidnan pind — 5,8 km2.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud torguindžiloks 16. voz'sadal portugalijalaižil.
Amussai lidnan ümbrišt oli valdkundan kunigahan dinastijan olendsijaks. Kaik Mal'divad («Malen sared») oma nimitadud pälidnan nimen mödhe.
Geografijan andmused.
Male sijadase Indižen valdmeren Mal'divan sariden keskuses. Lidnan päpala seižub Kaafu (vai Pohjoine Male)-atollal.
Klimat om subekvatorialine mussonine räk, päipaštokaz vodes ümbri. Kun kesklämuz om +25...31°C vodes ümbri. Paneb sadegid 1950 mm, sidä kesken kuivsezonan aigan (viluku-sulaku) — 330 mm. Kaikiš kuivamb ku om uhoku.
Administrativine jagand.
Lidn om Mal'divan agjaha tazostadud. Male-lidn alajagase 6 lidnanlaptha, 4 niišpäi oma Male-sarel, 1 — Vilingile-sarel, 1 — putkotadud Hulumale-sarel. Lendimportan sar' mugažo mülüb Male-lidnha. Sen ližaks, vspäi 2008 Gulhi Falhu-sar' om sauvomas meriportad sijadamha. Kaik nened sared oma Kaafu (Pohjoine Male)-atollan palad.
Transport.
Nasiran Ibragiman nimel nimitadud rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("MLE") sijadase pohjoižpolehe lidnan keskusespäi Hulule-sarel. Lendimportal om 3 terminalad: rahvahidenkeskeine, tatanmaine da merine. Rahvahidenkeskeižes terminalaspäi da sihe tehtas reisid Azijan da Evropan verhiže maihe. Mugažo om läz 15 lendimreisad valdkundan südäimes (tatanmaine terminal). Meriterminalaspäi tehtas reisid vezilendimil (akvaplanoil) läz 60 eländpunkthasai valdkundan südäimes.


Fell'bah.
Fell'bah (saks.: "Fellbach") om lidn Saksanman suvipäivlaskmas, Baden Vürtemberg-federacijanmas. Lidn om Štuttgartan pohjoižpäivnouzmaine ezilidn, mülüb sen administrativižhe regionha.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1121 kuti "Velbah-külä" (saks. "Velbach"). Vl 1357 "Velebah"-nimi sündui (saks. "Velebach"), vl 1800 küläd nimitihe "Felbah:aks" (saks. "Fehlbach"). Se sai lidnan statusad vl 1933. Vspäi 1973 lidn om ühtištudud Šmiden-eländpunktanke (saks. "Schmiden"), vspäi 1974 — Effingen:anke (saks. "Oeffingen"), ned oma lidnrajonikš.
Lidn sijadase Nekkar-jogen oiktal randpolel (saks. "Neckar", Reinan oiged ližajogi), 287 m korktusel valdmeren pindan päl. Vspäi 1974 Fell'bah jagase 3 lidnrajonha.
Vl 1970 eläjiden lugu oli 28 962 ristitud, vl 1975 — 42 501 ristitud.


Sliven.
Sliven (bolg.: "Сливен") om lidn Bolgarijas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 144 150 ristitud. Lidnan pind — 193,78 km2.


Lion.
Lion jagase 9 ümbrikho (fr. "arrondissement").
Lion ([ljɔ̃]) om Francijan koumanz' surtte lidn, sijadase sen suvipäivnouzmas. Se om Overn' — Ron — Al'pad-regionan (vspäi 2016) i Lionan metropolii-departamentan administrativine keskuz (vspäi 2015), mugažo Ronan departamentan tobmuden aluzkundoiden pordaigaline sijaduz.
Lidn om Francijan tegimišton, kul'turan da opendusen järed keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud rimalaižil vl 43 edel m.e. kuti Riman "Lugdun-kolonii" (kel'tan kelel «Lug-jumalan lidnuz» vai «kroikoiden kukkaz», latinankel'ne nimi "Lugdunum") galliden vanhas torguindsijas.
Vspäi 1420 kaks' jarmankad oleli lidnas kunigahan käskön mödhe, se vei lidnad änikoičendale Italijan torgovanoiden da bankiroiden ühtnendanke. Lion tegihe Francijan da Evropan kirjoiden painmižen znamasižeks keskuseks. 19. voz'sadal šuukkanghid pästtihe lidnas (ezmäine sija Evropas).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ronan alangištos, Ronanjogen i Sonanjogen ühthejoksmusen sijas, 162—305 m korktusil, 174 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Koume kukhad om läz: Furvjer (299 m), Krua-Russ (250 m) da Düšer. Klimat om subtropine kontinentaline, Keskmeren valatoitmiženke.
Ižanduz.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 496 343 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1931 — 579 tuh. eläjid. Läz 1,7 mln elädas lidnaglomeracijas (fr. "Grand Lyon"). Himižen tegimišton edheotandoiden koncentracii om suvhe lidnaspäi. Koume atomelektrostancijad oma 50 kilometras lidnaspäi: Büže, Krei-Mal'vil' i Sent-Al'ban.
Avtobusad, tramvaid, trolleibusad, velosipedoiden kortomverk oma kundaližeks transportaks lidnas. Om kuz' päraudtestancijad lidnas da sen ümbrištos. «TGV»-kiruhjonused ajadas vspäi 1981 Parižhasai, vspäi 2001 Marselihesai, projektiruidas teid Italijha. Vspäi 1978 metropoliten om lidnas (vl 2017 om 4 jonod, 40 stancijad, 32 km raudted). Rahvahidenkeskeine civiline Sent-Ekzüperin nimel nimitadud lendimport ("LYS", fr. "Lyon Saint-Exupéry") sijadase 25 km päivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas matknikoiden da jügureisid kaiked Evropadme i Kanadhasai.
Irdkosketused.
*


Lüneburg.
Lüneburg (täuz' nimituz saksan kelel om "Hansestadt Lüneburg" [ˈhan.zə.ʃtat ˈlyː.nə.bʊɐk], alasaks.: "Lümborg") om lidn Saksanman pohjoižes, Alasaksonii-federacijanmas.
Lidn sijadase Il'menau-jogen randal (El'ban hura ližajogi), 17 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Gamburghasai om 50 km lodeheze kiruhtedme.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 71 668 ristitud. Port om El'ban kül'gkanalan (saks. "Elbe-Seitenkanal") randal.


Hamar.
Hamar (mugažo norvegijan kelel) om lidn Norvegijas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 29 331 ristitud. Lidnan pind — 350,94 km2.


Medin.
Medin (arab.: المدينة المنورة "al' Madīna al' Munavvara" «hoštai lidn», «vauktastadud lidn») om lidn Saudan Arabijas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 1 180 770 ristitud. Lidnan pind — 589 km2.


Liberii (Kostarik).
Liberii (isp.: "Liberia") om lidn Kostarikas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 56 899 ristitud. Lidnan pind — 561,57 km2.


San Ramon (Kostarik).
San Ramon (isp.: "San Ramón") om Kostarikan lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu om 8 717 ristitud. Lidnan pind — 1,29 km².


Nak (lidn, Ročinma).
Nak (roč.: "Nacka") om lidn Ročinmas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 33 057 ristitud.


Glivice.
Glivice (pol'š.: "Gliwice" [ɡlʲiˈvʲit͡sɛ]; saks.: "Gleiwitz", vepsän kirjamil: "Gläivic") om Pol'šanman lidn (vn 1945 keväz'kuspäi) valdkundan suves, mülüb Silezijan sodaveikundha vspäi 1999.
Eländpunkt om olmas lidnan oiktusidenke vspäi 1276. Lidn seižub Klodnic-jogen randoil (pol'š.: "Kłodnica", Oderan oiged ližajogi), 200..278 m korktusil valdmeren pindan päl.
Vl 1988 eläjiden lugu oli 223 403 ristitud.


Düren.
Lidnan ümbrikoiden shematine kart (2006).
Düren (mugažo saksan kelel) om lidn Saksanman päivlaskmas, Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanmas.
Enamba mi 2 tuhad vot tagaz eländpunkt oli kel'tižeks, sen nimi oli "Durum" «lidnuz». Lidn om tetab Rimalaižen imperijan aigaspäi, oli varatoitmižbazaks Köl'nan sauvondan täht. Om olmas lidnan oiktusidenke 13. voz'sadaspäi. Düralüminii-ühthesuladusen nimituz om sündnu lidnan nimespäi, sikš miše vspäi 1909 sidä saihe tehmižmahtusel neciš lidnas.
Lidn sijadase Rur-jogen alangištos, läz valdkundröunoid Bel'gijanke da Alamaidenke. Düren jagase 15 ümbrikho.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 88 953 ristitud.


Agridžento.
Agridžento (ital.: "Agrigento", [aɡridʒˈʒɛnto], sisil.: "Girgenti") om lidn Italijas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 60 075 ristitud. Lidnan pind — 245,32 km2.


Ičan.
Ičan (kit.: "宜昌市", pin'jin': "Yíchāng") om lidn Kitaiš Hubei-agjas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 4 059 686 ristitud. Lidnan pind — 21 227 km2.


Saarbrükken.
Saarbrükkenan ümbrikod, lidnrajonad da ümbrišt (2016).
Saarbrükken (saksan kelel: "Saarbrücken" [zaːɐ̯ˈbʁʏkən], sen sijaližel paginal: "Saarbrigge" [zɐ̯ːˈbrıgə], lüks.: "Saarbrécken", franc.: "Sarrebruck" [saʁ'bʁyk]) om joudai lidn Saksanmas suvipäivlaskmaiženno valdkundröunanno. Saarbrükken om Saar-federacijanman pälidnaks da sen kaikiš suremb lidnaks.
Istorii.
Eländpunktan nimituz mainitase ezmäižen kerdan vl 999 kuti "Sarabrukk-lidnuz" (latin. "castellum Sarabrucca") rimalaižen Otton III-imperatoran lahjoičemižkirjeižes. Lidnan oiktusid oma Saarbrükkenal vspäi 1322.
Vspäi 1909 nügüd'aigaine Saarbrükken om olmas kahten lähižen lidnan ühtistušen jäl'ghe senke, ližaduihe Sankt-Johannad (oli lidnaks vspäi 1322) da Mal'štatt-Burbah-lidnad (oli lidnaks vspäi 1874).
Geografijan andmused.
Lidn seižub Saar-jogen muugotil randoil (Reinan bassein), 179..401 m korktusil valdmeren pindan päl (230 m om keskmäine). Saarbrükken jagase 4 ümbrikho (saks. "Stadtbezirk"), ned alajagasoiš 20 lidnrajonha (saks. "Stadtteil").
Eläjad da ižanduz.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 177 201 ristitud. Lidn om kivihil'basseinan, metallurgijan da oludenkeitandan amuine keskuz. Saaran universitet om ühthižtöiš Saksanman äiluguižidenke tedoinstitutoidenke, kudambad tedoitas informatikad, bioinformatikad, kelid, uzid materialoid. Sättutoitud tedoiden, čomamahtoiden i muzikan universitetad oma olmas.
Tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas, ned-žo ühtenzoittas sidä Francijan lähiženke Sargemin-lidnanke. Rahvahidenkeskeine civiline Saarbrükken-lendimport ("SCN") sijadase 5 km päivnouzmha keskusespäi lidnan röunal. Sispäi tehtas reisid Berlinha, Gamburgha, Lüksemburgha da Keskmeren lebutahoihe.


Sijalkot.
Sijalkot (pandžabi da urdu.: "سيالكوٹ‎") om lidn Pakistanas.
Vl 1998 eläjiden lugu om 421 502 ristitud.


Krefel'd.
Krefel'd (saks.: "Krefeld" [ˈkʁeːfɛlt], vhesai 1929 kirjutihe "Crefeld") om lidn Saksanman da Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanman päivlaskmas.
Lidn sijadase Rein-jogen hural randal, 38 m korktusel valdmeren pindan päl. Duisburg-lidn om vastrandal. Krefel'd jagase 9 ümbrikho (saks. "bezirk"), ned alajagasoiš 19 lidnrajonha (saks. "Stadtteil").
Vl 2013 eläjiden lugu oli 222 058 ristitud.


Mostar.
Mostar (Мостар, [mǒstaːr]) om lidn Bosnijas da Gercegovinas.
Eläjiden lugu om 65 286 ristitud. Lidnan pind — 1 175 km2.


Jonjin.
Jonjin () om lidn Korejan Tazovaldkundan lodehes, Köngido-agjas. Se om populärine lebutaho, sijadase 40 km suvhe Seulaspäi mägitahondas.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 475. Se sai oficiališt lidnan statusad vl 1996.
Vl 2011 eläjiden lugu om 909 425 ristitud. Lidnan pind — 591,36 km2.


Homs.
Homs (arab.: "حمص‎") om lidn Sirijas.
Vl 2004 eläjiden lugu om 652 609 ristitud. Lidnan pind — 48 km2.


Viflejem.
Viflejem (evr.: בֵּית לֶחֶם‎ "Beit Lehem" «leibän kodi», arab.: بيت لحم "Bait Lahm" «lihan kodi») om Izrailin lidn Palestinas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 25 266 ristitud.


Sevil'j.
Sevil'j ([seˈβiʎa]) om Ispanijan nellänz' surtte lidn. Se om avtonomižen Andalusii-agjan da Sevil'j-provincijan pälidn. Pol'tošt millionad ristituid eläb lidnaglomeracijas.
Lidn om valdkundan järed openduzkeskuz, avtotesol'm, turizman keskuz.
Istorii.
Finikijalaižiden "Sefele"-eländpunkt oli olmas Sevil'jan nügüdläižel territorijal. Vl 712 arabalaižed anastiba lidnad. Vl 1248 lidn pördui hristanuskojile pol'toštkuižen blokadan jäl'ghe. 16.-17. voz'sadal Sevil'j tegihe Ispanižen imperijan päportaks i änikoiči. Vodele 1717 Kadis vajehti Sevil'jan portad sen jogiden madalzdundan tagut.
Vl 1992 mail'man Ekspo-ozutelend oli lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ispanijan suvipäivlaskmas, Andalusijan alangištos, Gvadalkvivir-jogen randoil sen huridenke Tagarete-, Tamargullo- da Guadair-ližajogidenke, 12 m valdmeren pindan päl. Matkad Madridhasai om 392 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 528 km kiruhtedme. Klimat om Keskmeren, räk da kuivahk. Paneb sadegid 540 mm vodes, enamba redukus-vilukus (324 mm).
Eläjad.
Vl 1991 eläjiden lugu oli kaikiš suremb — 704 857 ristitud.
Sevil'j om flamenko-stilin i nügüdläižen korridan kodima. 74 pühäpertid om lidnas.
Transport.
Avtobusad da velosipedad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 2009 kebn metro radab lidnas da sen ümbrištos (vl 2016 1 jono, 22 stancijad, 18 km raudted).
Rahvahidenkeskeine civiline Sevil'j-lendimport ("SVQ") sijadase 10 km päivnouzmha lidnan keskusespäi, sišpäi tehtas reisid Evropan lähižihe maihe da Ispanijadme.


Gonolulu.
Gonolulu (angl. i gav.: "Honolulu", angl. virkand [ˌhɒnəˈluːluː], gavajan [honoˈlulu]) om lidn. Se om Havajad-štatan pälidn da kaikiš suremb lidn. Gonolulun ümbrikon administrativine keskuz sijadase neciš lidnas.
Lidn om mail'man järed transportine ristte Tünen valdmeren keskes i turizman keskuz.
Istorii.
Ezmäine polinezijalaižiden žilo oli olmas 11. voz'sadal. Vozil 1804−1812 gavajalaižiden Kameamea I-kunigahan rezidencii oli nügüd'aigaižen lidnan Vaikiki-rajonas. Havajad mülüdas AÜV:oihe vspäi 1898. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1906 kuti meriport. Se sai lidnan statusad vl 1907.
Geografijan andmused.
Lidn otab Havajiden sariden Oahu-saren suvipäivnouzmašt palad, sijadase 6 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, 250 km suvhe Pohjoižtropikaspäi.
Klimat om tropine päivoikaz, keskmäine lämuz +23..+27 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 434 mm vodes, kaikiš vähemb sulakus-sügüz'kus (7..18 mm kus). Gonolulu sijadase Koolau-mägisel'gan pautkidenno tulleinalaižes poles, ka paneb sadegid vähän.
Eläjad.
Vn 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 390 738 ristitud. Läz 1 mln ristituid elädas ezilidnoidenke — Gonolulun ümbrikos, se otab Oahu-sar't täuzin.


Tunis (lidn).
Lidnan nägu Man kaimdajaspäi, 2011.
Tunis (, [ˈtuːnis],) om Tunis-valdkundan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Tunisan agjan administrativine keskuz mugažo.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 9. voz'sadal EME. Araban sodaväged elänzoittiba lidnad 7. voz'sadal meiden erad. Datiruidas kaikiš vanhembid sauvusid 13.-15. voz'sadal.
Lidn sen ezilidnoidenke šingotase turizmal, himižel tegimištol i sauvondmaterialiden sarakol, om tekstilin edheotandoiden i sömtegimiden keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Keskmeren Tunisan lahten da Tunis-järven randoil, 4 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Vn 2014 läz 2 mln elädas ezilidnoidenke, valdkundan videndez.
Klimat om Keskmeren. Kezal om räk, kuivan polhe, tal'vaig om vihmakaz. Heinkun i elokun lämuz om +26..+27 C°, tal'vkun-uhokun — +11..+12 C°, voden keskmäine lämuz +18,4 C°. Paneb sadegid 466 mm vodes, vähemba semendkus-sügüz'kus (76 mm vides kus).
Transport.
Avtobusad, kiruhtramvaid (vspäi 1985), ezilidnelektrojonused, maršruttaksid ("luaž:ad") da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Ühtenzoitase meriportoidenke raudtel. Rahvahidenkeskeine civiline Tunis-Karfagen-lendimport ("TUN") sijadase 7 km pohjoižpäivnouzmha lidnaspäi.
Irdkosketused.
*


Olat (Kanzas).
Olat (angl.: "Olathe") om lidn, Kanzas-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 125 872 ristitud. Lidnan pind — 156,49 km2.


Veihai.
Veihai (kit.: "威海市", pin'jin': "Wēihăi Shì") om lidn Kitaiš.
Vl 2010 eläjiden lugu om 2 804 800 ristitud. Lidnan pind — 5 436 km2.


L'vov.
L'vov (, [lʲvʲiu̯],,) om lidn Ukrainan päivlaskmas. Se om seičemenz' surtte valdkundas, L'vovan agjan administrativine keskuz.
L'vov jagase 6 administrativižhe rajonha. Sen ližaks, Vinniki-lidn i kaks' lidnanvuittušt žilod alištudas L'vov-lidnan nevondkundale.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1236. Se sai lidnan statusad 1356. Vozil 1349—1772 i 1919—1939 mülüi Pol'šanmaha. Vozil 1772—1914 oli Avstrijan palaks i nimitihe Lemberg:aks. Vspäi 1944 om Ukrainan palaks (1944—1991 — Ukrainan NST).
Lidnan rahvahaline mülükund vajehtihe lujas Toižen mail'man sodan jäl'ghe: äi evrejalaižid oli riktud, äjad saksalaižed i pol'šanmalaižed sirdiba verhiže maihe, jäl'gmäižed Vroclavha tobjimalaz. Nevondkundaližil vozil äi edheotandoid oli sirttud L'vovha Ukrainan päivnouzmaspäi.
Eläjad.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 729 842 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 818 780 eläjad. Läz 1,2 mln elädas ezilidnoidenke. Lidnan rahvahad (vn 2001 Ukrainan rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%, ozutadud rahvahuz): ukrainalaižed — 88,1%, venänikad — 8,9%, pol'šanmalaižed — 0,9%, vaugedvenälaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,7%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt, transportmašinoiden sauvomine, himižed edheotandad, avtodetaliden tehmine, informacine autsorsing.
Avtobusad, tramvaid, trolleibusad da ezilidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine L'vov-lendimport ("LWO") sijadase 6 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropadme, om čarterreisid Keskmeren lebutahoihe.
Irdkosketused.
*


Insbruk.
Insbruk («sild Inn-joges päliči», sen tirolin pagin: "Innschpruckh") om lidn da mägisuksiden kurort Avstrijan päivlaskmas. Se om Tirol'-federacijanman administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Vozil 1964 da 1976 Insbruk vastsi Tal'volimpiadan vändoid, vll 1984 i 1988 — sen paralimpižid vändoid, vl 1968 — 5. Tal'vuniversiadan vändoid.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1234 Burgundijan Otton III-grafan käskön mödhe. Sai lidnan oiktusid vl 1239.
Insbruk šingotase turizmal (enamba 1 mln ödumišt vodes), mugažo energetižen «Tiwag»- i medicinižladimiden «MED-EL»-kompanijoiden päfaterad sijadasoiš lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase federacijanman da Päivnouzmaižiden Al'piden keskuses, 574 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Se seižub Inn-jogen molembil randoil, om ümbärtud korktoil mägil. Matkad Venhasai om 478 km päivnouzmha. Lähembaine järed lidn om Münhen (Saksanma) 150 km pohjoižhe.
Klimat om ven kontinentaline. Kezakun-elokun lämuz om +18..20 C°, vilukun — −0,8 C°, voden keskmäine lämuz om +9,8 C°. Paneb sadegid 864 mm vodes, enamba kaiked elokus (143 mm).
Eläjad da transport.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 118 895 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Kaik 5 jumalankodid i 11 jumalanpertid om olmas lidnas, mugažo Ambras-zamk.
Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline Insbruk-lendimport ("INN", sijaline nimi "Kranebitten") sijadase 4 km lidnan keskusespäi, tehtas reisid Evropadme.


Fes.
Fes (arab.: فاس‎ "Fez / Fes", berber.: ⴼⴰⵙ "Fas", franc.: "Fès") om Marokon lidn.
Vl 2014 eläjiden lugu om 1 112 072 ristitud.


Edinburg.
Edinburg ([ˈɛdɪnbərə], [ˈt̪uːn ˈɛːtʲɛɲ]) om kahesanz' surtte Suren Britanijan lidn. Se om Šotlandijan pälidn da kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Eländpunktan aluz om pandud 7. voz'sadal meiden erad. Om Šotlandijan pälidnaks 15. voz'sadaspäi, sai «siti»-statusad vl 1889. Šotlandijan tobmuden koume sarakod tehtas ištundoid Edinburgas.
Lidn sijadase Šotlandijan päivnouzmaižel randištol, Pohjoižen meren Fert-of-Fort-lahten suvirandal, 47 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vn 2011 Suren Britanijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 476 626 ristitud.


Kütahj.
Kütahj (turk.: "Kütahya", [cyˈtahja]) om lidn Turkanmas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 224 898 ristitud. Lidnan pind — 2 484,16 km2.


Tuzl.
Tuzl (Tuzla) om lidn Bosnijas da Gercegovinas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 80 570 ristitud. Lidnan pind — 294 km2.


Osijek.
Osijek (mugažo horvatijan kelel, [ôsijeːk]) om lidn Horvatijan päivnouzmas. Se om nellänz' surtte lidn valdkundas.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 131 kuti "Murs" — Rimalaižen imperijan kolonijaks. Vspäi 1196 mainitase nügüdläiženke nimenke. Lidnan kaikiš amuižemb pala nimitase "Tvrda:ks", se om saudud Mursan lidnusen jändusiden sijas. Osijekan lidnuz om saudud vl 1721.
Lidn sijadase 80 m valdmeren pindan päl, Dravanjogen oiktal randal bradindsijanno siš päliči, 25 kilometras ülezjogen Dunaišpäi.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 108 048 ristitud.


Novi Sad.
Novi Sad ([nôʋiː sâːd]) om Serbijan lidn valdkundan pohjoižes, kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om avtonomižen Vojevodin-agjan administrativine keskuz, Serbijan ižandusen, opendusen da tedon znamasine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud serbižil torgovanoil Dunain vastrandal Petrovaradin-lidnusespäi vl 1694 kuti "Ratcen-lidn" i "Petrovaradin-šanc" (), sikš miše ei sand elänzoitta ortodoksižile hristanuskojile (serbijalaižed) i katolikoile ühthe sijha. Mainitase nügüdläiženke nimenke vspäi 1748, konz Avstrijan da Mad'jaranman Marija Terezija-kunigaznaine nimiti lidnad "Neoplanta" latinan kelel, kätihe nimed.
Petrovaradinan ezmäine lidnuz oli pandud kel'talaižil 4. voz'sadal e.m.e., nimitihe "Cusum" Rimalaižen imperijan aigan. Mainitase Mad'jaranman "Pétervárad"-lidnaks dokumentoiš vspäi 1237. Nügüdläine form om Ottomanan imperijan aigaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Dunai-jogen randoil, 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Belgradhasai om 80 km suvipäivnouzmha.
Novi Sad jagase kahthe municipaližhe ühtnikha: Novi Sad i Petrovaradin.
Eläjad.
Vn 2011 Serbijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 250 439 ristitud, ezilidnoidenke — 341 625 ristitud. Kaik 13 lidnad da žilod alištudas Novi Sadun tobmudele, pind ezilidnoidenke — 702,7 km².
Rahvahad (enamba 1% vl 2011): serbalaižed — 78,7%, mad'jaralaižed — 3,9%, horvatijalaižed — 1,3%, čiganalaižed — 1,3%, montenegrolaižed — 1,2%, toižed rahvahad — 4,8%, rahvahuden ozutandata — 8,8%.


Arad.
Arad (mugažo romanijan kelel) om lidn Romanijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 159 704 ristitud. Lidnan pind — 46,18 km2.


Terračin.
Terračin (ital.: "Terracina") om lidn Italijas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 44 480 ristitud. Lidnan pind — 136 km2.


Grac.
Grac (saks.: "Graz" ([ˈɡʁaːt͡s]), sloven.: "Gradec") om lidn Avstrijas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 269 997 ristitud. Lidnan pind — 127.46 km2.


Dižon.
Dižon (franc.: "Dijon" [diʒɔ̃]) om lidn Francijas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 152 071 ristitud. Lidnan pind — 40,41 km2.


Sietl.
Sietl (, lušucid: "Dᶻidᶻəlal̓ič") om lidn da meriport Vašington-štatas. Se om štatan i federacijan lodehen kaikiš suremb lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1851 kül'mkus skautoil kuti "Alkai Point" (). Vl 1852 hö sirdihe udhe sijha indejižiden küliden keskes i nimitihe žilod "Duvamps:aks" () indejalaižiden duvamiš-heimon mödhe. Vl 1855 udesnimitihe nügüdläižikš indejalaižiden Si'atl'-vejan mödhe. Vl 1869 2. päiväl tal'vkud žilo sai lidnan oficialižid oiktusid. Vl 1889 luja lämoipalo tegihe azjaližes keskuses, pölištunuzita.
Vl 1962 mail'man Ekspo-ozutelend mändi lidnas, saudihe lidnan «Speis nidl»-simvolad ozutelendan täht. Vl 1990 Hüvän valdan vändod oliba Sietlas. Lidn om mail'man UPS-, Boeing-, Microsoft- i Amazon-korporacijoiden sündundsijaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tünen valdmeren da sen Pjudžet-lahten päivnouzmaižel randal, 0..158 m ü.m.t. korktusil. Matkad štatan administrativižes Olimpii-keskushesai om 100 km suvipäivlaskmha orhal. Lähembaine järed lidn om Vankuver (Kanad) 200 km pohjoižhe orhal.
Klimat om ven meren. Lidn om kaitud korktoil mägil arktižes viluspäi i valdmeren koviš tulleišpäi. Elokun lämuz om +18,9 C°, tal'vkun — +4,8 C°, voden keskmäine lämuz +11,4 C°. Paneb sadegid 953 mm vodes, enamba redukus-keväz'kus (88..167 mm kus). Voib olda lujid manrehkaidusid (ühesaballaine vl 1700, 6,8 ballad vl 2001).
Eläjad.
Vl 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 608 660 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Vl 2008 oliba kodikelikš: anglijan kel' — 78,9%, Azijan keled — 10,2%, ispanijan kel' — 4,5%.


Tuson.
Tuson ([ˈtuːsɒn] / [tuːˈsɒn], [tukˈson]) om lidn suvipäivlaskmas. Se om Arizon-štatan kahtenz' surtte lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1768 ispanijalaižil lidnuseks («fort:aks») navaho-indejalaižiden mal. Mülüb AÜV:oihe vspäi 1853. Sai lidnan oiktusid vn 1877 7. päiväl uhokud. Šingotaškanzihe lujas 1950-nzil vozil (ristitišt ližadui 4,5 kerdha).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Arizonan suves, järedas oazisas, Santa Krus-jogen alangištos, 728 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Meksikan röun om 100 kilometras suvhe. Matkad štatan administrativižes Finiks-keskushesai om 188 km lodeheze raudtel vai avtotedme. Vezivarad oma vähähkod.
Klimat om letetazangišton kuiv. Heinkun lämuz om +30,6 C°, tal'vkun — +11,1 C°, voden keskmäine lämuz om +20,8 C°. Paneb sadegid 304 mm vodes, kuiv sezon oleskeleb sulakul-kezakul (17 mm kaikes pordos).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 520 116 ristitud. Vl 2017 läz 850 tuh. ristituid elädas ezilidnoidenke. Sen ližaks, om äi illegitimižid immigrantoid Meksikaspäi.
Ižandusen päsarakod oma aerokosmine, aviasauvomine azekhiden vägiden täht, optižen elektronikan edheotandad, vas'ken sulamine i turizm. Kaivuztegimišt om lidnan ümbrištos, sadas vas'ked, uranad, äimetalližid kivendoid. Mail'man tetabad Texas Instruments-, IBM- i Bombardier-korporacijad oma znamasiženke olemiženke lidnas.


Ibadan.
Ibadan (mugažo anglijan kelel, jorub.: "Ìbàdàn") om lidn Nigerijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 3 200 000 ristitud.


Fijer.
Fijer (alb.: "Fieri") om lidn Albanijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 120 655 ristitud. Lidnan pind — 619,90 km2.


Valensii.
Valensii ([baˈlenθja], Valensijan pagin: València [vaˈlensja]) om Ispanijan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe. Sijadase sen suvipäivnouzmaižel randal. Om ühtennimižen agjan i avtonomižen ühthižkundan administrativižen keskusen. Port Keskmerel om kaikiš järedambišpäi valdkundas.
Eländpunktan aluz om pandud vodel 138 edel meiden erad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 809 267 ristitud. Enamba 1,7 mln elädas lidnaglomeracijas.
Irdkosketused.
*
*


Oksford.
Oksford (([ˈɒksfərd])) om lidn Sures Britanijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 157 997 ristitud. Lidnan pind — 45,59 km2.


Džordžtaun (lidn, Suvikarolin).
Džordžtaun (angl.: "Georgetown") om lidn, Suvikarolin-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 9 163 ristitud. Lidnan pind — 18,6 km2.


Džordžtaun (Tehas).
Džordžtaun () om lidn, Tehas-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 47 400 ristitud. Lidnan pind — 124,0 km2.


Dubai.
Dubai (arab.: "دبي") om lidn Araban Ühtenzoittud Emiratois.
Vl 2013 eläjiden lugu om 2 106 177 ristitud. Lidnan pind — 4 114 km2.


Kolonija Tovar.
Kolonija Tovar (isp.: "Colonia Tovar") om lidn Venesuelas.
Eläjiden lugu om 14 309 ristitud. Lidnan pind — 20 km2.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1843.


Denver.
Denver (mugažo anglijan kelel, arpaho: "Niinéniiniicíihéhe' ") om lidn da lidnümbrik federacijan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Kolorado-štatan pälidn da kaikiš suremb lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1858 17. päiväl kül'mkud Kanzas-territorijha lidnan statusanke, kuldan löudmižsijad tegihe alusenpanendan süks. Nimitihe Kanzasan Džeims Denver-gubernatoran kanzannimen mödhe. Vl 1867 Denver oli jo Kolorado-territorijan pälidnaks, vn 1876 elokus kändihe uden Kolorado-štatan (nomer 38) keskuseks. Vspäi 1902 lidn om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Edel Surt sodad Denver šingotihe kabjživatfermoil, om järedan maižanduzrajonan keskuseks tähäsai.
Vll 1953−1989 plutonijan küllästamižfabrik sijazihe 25 kilometras lidnaspäi, mi kucui Denveran erasiden rajoniden radioaktivišt redustust.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase stepin zonas, Saut-Platt-jogen alangištos (, Missurin oigedpol'ne bassein), Kall'oikahiden mägiden päivnouzmaižidenno pautkidenno, 1 564... 1 731 m korktusil valdmeren pindan päl. Denveran keskuz seižub jogen oiktal randal. Lidn jagase 78 rajonha ().
Klimat om kontinentaline päivoikaz. Voden keskmäine lämuz om +10,2 C°. Paneb sadegid 379 mm vodes, sulakus-elokus tobjan palan.
Eläjad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 600 158 ristitud, heišpäi kodikeleks: anglijan kel' — 72,28%, ispanijan kel' — 21,42%. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 läz 2,4 mln ristituid elihe lidnas ezilidnoidenke.
Transport.
Avtobusad da kiruhtramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas. Om raudtesol'meks.
Rahvahidenkeskeine civiline Denver-lendimport ("DEN") sijadase 40 km pohjoižpäivnouzmha azjaližes keskusespäi, AÜV:oiden kaikiš suremb pindan mödhe (137,4 km²) i 4nz' passažiroiden lugun mödhe (vl 2011). Tehtas reisid AÜV:oiden äjihe lidnoihe, mugažo Kanadha i Evropan erasihe maihe, čarterreisid Latinižen Amerikan maihe.


Užgorod.
Užgorod (,,) om Ukrainan lidn valdkundan päivlaskmas. Se om Karpatantagaižen agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Lidn sijadase 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 201 387 ristitud. Lidnan pind — 65 km².
Irdkosketused.
*


D'jonk.
D'jonk (mad'j.: "Gyönk" (ˈɟøŋk), saks.: "Jink" vai "Jenk") om lidn Mad'jaranmas, Tol'n-agjas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 2 057 ristitud. Lidnan pind — 38,12 km2.


Izmit.
Izmit (turk.: "İzmit") om lidn Turkanmas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 302 960 ristitud.


Darhan.
Darhan (mong.: "Дархан") om lidn Mongolijas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 74 738 ristitud.


Koprivnic.
Koprivnic (horv.: "Koprivnica") om lidn Horvatijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 30 854 ristitud.


Glinde.
Glinde (mugažo saksan kelel) om lidn Saksanman pohjoižes, Šlezvig Gol'štein-federacijanmas.
Külä sai lidnan statusad vl 1979 kezakun 24. päiväl ičeze 750-voččen jubilejan oiktastuseks. Glinde sijadase Gamburgan päivnouzmaiženno röunanno, 24 m korktusel valdmeren pindan päl.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 17 922 ristitud. Mašiništonsauvomižen edheotandad oma lidnas, sidä kesken tetabiden kompanijoiden: Alfa Laval, Honeywell Bremsbelag GmbH.


Fillah.
Fillah (saks.: "Villach", sloven.: "Beljak", ital.: "Villaco") om lidn Avstrijas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 60 004 ristitud. Lidnan pind — 134,89 km2.


Sen Sebast'jan sür Luar.
Sen Sebast'jan sür Luar (franc.: "Saint-Sébastien-sur-Loire") om lidn Francijas.
Vl 1999 eläjiden lugu om 25 223 ristitud. Lidnan pind — 11,66 km2.


Kampal.
Kampal (angl. da suahili: "Kampala") om Ugandan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Ugandan Keskagjan pälidn mugažo, ičeksaz — üks' 112 ümbrikospäi (Kampal-ümbrik).
Lidn om valdkundan politikan, ižandusen da opendusen päkeskuz.
Vl 2014 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 516 210 ristitud, lidnaglomeracijas — läz 2 mln. Lidnan pind — 189 km2.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vl 1890 Suren Britanijan F. Lugard-kolonistal mectuztahon sijas.
Vl 1906 Kampal tegihe lidnaks, sid' lidn šingotihe Bugand-kunigahusen pälidnaks. Vspäi 1962 Kampal om Ugandan pälidn sen ripmatomuden sandan jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Lidn seižub läz Viktorii-järven pohjošt randištod. Kampalan avanport om Port Bell 10 kilometrad suvhe lidnaspäi.
Klimat om subekvatorialine pehmed vihmmecoiden. Kun päiväline kesklämuz om +22...+23°C vodes ümbri. Paneb sadegid 1265 mm vodes, sidä kesken om kaks' kuivahkod sezonad: viluku-uhoku (131 mm) da kezaku-heinku (132 mm).
Transport.
Rahvahidenkeskeine Entebbe-lendimport ("EBB") om olmas vspäi 1927. Se sijadase 41 km suvipäivlaskmha avtotedme Kampalan rahaazjoiden keskusespäi Entebbe-lidnas (oli britanižen kolonialižen administracijan pälidnaks). Lendimportal soda- da civiline kävutand om. Sišpäi da sihe tehtas reisid Afrikan, Päivlaskmaižen Evropan da Päivlaskmaižen Azijan verhiže maihe.


Viktorii (järv).
Viktorii om Afrikan kaikiš suremb järv da koumanz' surtte järv mail'mas pindan mödhe.


Banžul.
Banžul (angl.: "Banjul") om Gambijan pälidn.
Vl 2013 eläjiden lugu om 31 301 ristitud. Lidnan pind — 12 km2.


Sent Džordžes.
Sent Džordžes (angl.: "St. George's") om Grenadan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2005 eläjiden lugu om 7 000 ristitud. Lidnaglomeracijas elädas 37 000 ristitud.


Bisau.
Bisau (port.: "Bissau") om Gvinei-Bisaun pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu om 384 960 ristitud. Lidnan pind — 118 km2.


Jaunde.
Jaunde (franc.: "Yaoundé" ([ja.un.de])) om Kamerunan pälidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 2 440 462 ristitud. Lidnan pind — 180 km2.


Bangi.
Bangi (franc.: "Bangui", sango: "Kötä gbätä tî Bangî") om Keskafrikan Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 734 350 ristitud. Lidnan pind — 67 km2.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vl 1889.


Prai.
Prai (port.: "Praia" [ˈpɾajɐ]) om Kabo Verden pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu om 130 271 ristitud.


Antananarivu.
Antananarivu (malagas.: "Antananarivo") om Madagaskaran pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2005 eläjiden lugu om 1 613 375 ristitud. Lidnan pind — 88 km2.


Bamako.
Bamako (mugažo francijan kelel) om Malin pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2009 eläjiden lugu om 1 809 106 ristitud. Lidnan pind — 245,0 km2.


Lilongve.
Lilongve (angl.: "Lilongwe") om Malavin pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2015 eläjiden lugu om 1 077 116 ristitud.


Nuakšot.
Nuakšot (arab.: ‏نواكشوط‎ vai انواكشوط "Nuvākšūt", franc.: "Nouakchott") om Mavritanijan pälidn, kaikiš suremb lidn da ižandusen päkeskuz.
Vl 2013 eläjiden lugu om 894 403 ristitud. Lidnan pind — 1000 km2.


Maputu.
Maputu (port.: "Maputo" [mɐˈputu]) om Mozambikan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Eläjiden lugu om 1 094 315 ristitud (2007). Lidnan pind — 346,77 km2.


Apia.
Apia om Samoan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2011 eläjiden lugu om 36 735 ristitud.


Džub.
Džub (angl.: "Juba") om Suvisudan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 350 000 ristitud.


Harare.
Harare (mugažo anglijan kelel) om Zimbabven pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2009 eläjiden lugu om 1 606 000 ristitud. Lidnan pind — 960,6 km2.


Ngerulmud.
Ngerulmud (mugažo anglijan kelel) om Palaun pälidn voden 2006 redukun 7 päivälpäi.
Eläjiden lugu om 391 ristitud. Lidnan pind — 28 km2.


Abudž.
Abudž (angl.: "Abuja") om Nigerijan pälidn da kudenz' surtte lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 979 876 ristitud. Lidnan pind — 713 km2.


Hartum.
Hartum (arab.: الخرطوم "Al'-Khartūm") om Sudanan pälidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 2 682 431 ristitud.


Dodom.
Dodom (suah. da angl.: "Dodoma") om Tanzanijan pälidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 410 956 ristitud. Lidnan pind — 2608 km2.


Funafuti.
Funafuti (mugažo anglijan kelel) om Tuvalun pälidn-atoll, üks'jäine lidn da port.
Valdkundan administrativižed pertid sijadase atollan Vaiaku-küläs.
Vl 2012 eläjiden lugu om 6 194 ristitud. Lidnan pind — 2,4 km2.


Port Vil.
Port Vil (bislam da angl.: "Port Vila", franc.: "Port-Vila") om Vanuatun pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om mugažo Šef-agjan administrativižeks keskuseks.
Vl 2009 eläjiden lugu om 44 040 ristitud.


Lome.
Lome (franc.: "Lomé") om Togon pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu om 837 437 ristitud. Lidnan pind — 90 km2.


Nukualof.
Nukualof (tong. da angl.: "Nukuʻalofa") om Tongan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2006 eläjiden lugu om 23 658 ristitud.


Port of Spein.
Port of Spein (angl.: "Port of Spain") om Trinidadan da Tobagon pälidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 50 405 ristitud. Lidnan pind — 13,45 km2.


Šri Džajavardenepura Kotte.
Šri Džajavardenepura Kotte (,), vai Kotte lühüdas, om Šrilankan oficialine administrativine pälidn vspäi 1982, valdkundan parlamentan olendsija. Ekonomižen Kolombo-pälidnan päivnouzmaine ezilidn.
Eländpunktan aluz om pandud Kotte-lidnuses ümbri 13. voz'sadal.
Vl 2001 eläjiden lugu oli 115 826 ristitud.


Mbabane.
Mbabane (mugažo anglijan kelel; svaz.: "ÉMbábáne") om Esvatinin pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu om 94 874 ristitud. Lidnan pind — 150 km2.


Kigali.
Kigali (mugažo ruandan [ciɡɑlí], anglijan da francijan kelil) om Ruandan pälidn (ripmatomuden aigaspäi vl 1962) da kaikiš suremb lidn. Otab ühtennimižen agjan pindan seičeme kümnendest, sen administrativine keskuz mugažo.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1907 kuti Saksanman kolonialižen ohjastusen sijaduz. Vozil 1921—1962 oli Bel'gijan ohjandusen al "Ruanda Urundi"-territorijas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan keskuses, mägiden pautkil 1300..1600 m korktusil, 1567 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Ühtennimine mägi om kaikiš korktemb, 1850 m.
Klimat om ekvatorialine mussonine, kuivsezon om kezakus-elokus (61 mm). Lämuz om +16..+26 C° vodes ümbri, paneb sadegid 970 mm vodes.
Kigali-agj jagase 3 administrativižhe rajonha ("akarere"): Gasabo, Kicukiro i N'jarugenge. Rajonad alajagasoiš 35 "imirenge:he".
Eläjad da ižanduz.
Vl 2015 eläjiden lugu om 1 256 994 ristitud ezilidnoidenke. Ruandan universitet i Kigalin ripmatoi universitet oma üläopendusen aluzkundoikš.
Kigali om kebnan tegimišton keskuz. Kofen kazvatand da tinan samine oma ezilidnoiš.
Kundaline transport om maršrutkid da mototaksid. Järed rahvahidenkeskeine civiline Kigali-lendimport ("KGL") sijadase 7 km päivnouzmha lidnan keskusespäi, sišpäi tehtas reisid Afrikan äjihe maihe, Benilüksan maihe, Dubaihe, Stambulha, Mumbaihe.


Niamei.
Niamei (franc.: "Niamey") om Nigeran pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 1 026 848 ristitud. Lidnan pind — 255 km2.


Vindhuk.
Vindhuk (angl. da afrikaans: "Windhoek" «tulleikaz čogaine», angl. virkand [ˈvɪnt.hʊk], afrikaans: [ˈvəntɦuk], nam.: "ǀAiǁGams" «hul purde», gerer.: "Otjomuise" «purun sija») om Namibijan pälidn da kaikiš suremb lidn, valdkundan ižandusen keskuz. Mülüb Khomas-agjaha (95% sen ristitištos) da om agjan administrativižen keskusen.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1840 kuti "Orlam-žilo". Vozil 1890—1915 oli Saksanman Suvipäivlaskmaižen Afrikan pälidnaks. Suviafrikan Ühtištusen sodaväged anastiba lidnad Ezmäižen mail'man sodan aigan Britanižen imperijan ramuziš. Vspäi 1990 om ripmatoman valdkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Vindhuk sijadase valdkundan keskuses, Khomas-ülüden pohjoižpalas, 1650 m korktusel valdmeren pindan päl, läz letkesišt rahvahatomad Kalahari-mad.
Klimat om tropine pol'letetazangišton, om 300 päipaštokast päiväd vodes. Paneb sadegid 367 mm vodes, kuivsezon om semendkus-sügüz'kus (1-6 mm kus, «tal'vel»).
Eläjad da transport.
Vl 2015 eläjiden lugu om 325 858 ristitud.
Äiluguižed taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Vindhuk om valdkundan avtote- da raudtesol'm. Raudte ühtenzoitab lidnad Uolfiš Bei-meriportanke i Suviafrikan Tazovaldkundanke. Rahvahidenkeskeine civiline "Hosea Kutako"-lendimport ("WDH") sijadase 42 km päivnouzmha lidnan keskusespäi, tehtas reisid matknikoiden täht da jügureisid Afrikan lähižihe maihe i Saksanmaha.


Palikir.
Palikir (mugažo anglijan kelel) om pälidn.
Vl 2009 eläjiden lugu om 7 000 ristitud.


Port-o-Prens.
Port-o-Prens («„Princ“-laivan port»,) om Haitin pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om valdkundan tegimišton keskuz. Kaik valdkundan üläopendusen aluzkundad sijadasoiš täs.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1749, oli kolonijan pälidnaks vspäi 1770.
Lidn eli läbi lujas manrehkaiduses vn 2010 12. päiväl vilukud (7 magnitudanke), enamba 200 tuh. eläjid pölištuiba, Port-o-Prens ezilidnoidenke oliba pandud mantazole läz täuzin.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kariban meren Gonav-lahten ühtennimižen merikaran sättujal laivištole randal, 98 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Kommertine keskuz om mererandal, eländfartalad ülenudas vastmägehe amfiteatral. Lidn alištub meritorokoile, sur'vezile i reduvaluile. Elokaz Petionvill'-ezilidn om saudud suvipäivnouzmas kukhiden pautkil.
Klimat om tropine passatine. Päivän lämuz om +25..+28 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 1350 mm vodes, oleskeleb vihmsezonoid sulakus-kezakus i sügüz'kus-kül'mkus.
Eläjad da transport.
Vl 2009 lidnan eläjiden lugu oli 897 859 ristitud, ezilidnoidenke 2,3 mln ristitud. Vl 2015 2,6 mln eläjid oli 158,5 km² pindal, valdkundan nelländez. Eläjiden ühesa kümnendest oma afrikalaižed, 9% — mulatad.
Kebnavtod konor'anke i «tap-tap»-taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Meriport radab, saharan da kofen eksport. Rahvahidenkeskeine civiline Tussen-Luvertüran nimel nimitadud lendimport ("PAP") sijadase Port-o-Prensan pohjoižes, tehtas reisid Kariban meren maihe, Majamihe, Monrealihe i Parižha.


Suvitarav.
Suvitarav (angl.: "South Tarawa", kirib.: "Tarawa Teinainano") om Kiribatin pälidn da kaikiš suremb lidn. Läz pol't valdkundan ristitištod eläb siš.
Vl 2010 eläjiden lugu om 50 182 ristitud. Lidnan pind — 15,76 km2.


Monrovii.
Monrovii (angl.: "Monrovia") om Liberijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2008 eläjiden lugu om 970 824 ristitud. Lidnan pind — 13 km2.


Port Lui.
Port Lui (franc.: "Port-Louis", angl.: "Port Louis") om Mavrikijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 148 001 ristitud. Lidnan pind — 46,7 km2.


Dili.
Dili (port.: "Díli") om Päivnouzmaižen Timoran pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu om 193 563 ristitud.


Islamabad.
Islamabad (mugažo anglijan kelel; urdu: اسلام آباد "Islāmābād" [ɪsˌlɑːmɑˈbɑːd̪]) om Pakistanan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud 1960-nzil vozil tehmaha valdkundan pälidnan funkcijoiden mödhe. Om röunoiš Ravalpindinke.
Vl 2014 eläjiden lugu om 1 900 000 ristitud.


Maskat.
Maskat (arab.: مسقط "Maskat") om Omanan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om mugažo ühtennimižen agjan pälidn. Maskat om port Omanan lahten randal.
Vl 2015 semendkus eläjiden lugu om 1 288 330 ristitud. Lidnan pind — 3 500 km2.


Madžuro.
Madžuro (maršal.: "Mājro", angl.: "Majuro") om Maršalan Sariden pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2008 eläjiden lugu om 30 000 ristitud.


Port Morsbi.
Port Morsbi (angl.: "Port Moresby", tok-pisin: "Pot Mosbi") om Papua — Uden Gvinejan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2011 eläjiden lugu om 364 125 ristitud. Lidnan pind — 240 km2.


San Tome (lidn).
San Tome (port.: "São Tomé") om San Tomen da Prinsipin pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2005 eläjiden lugu om 56 166 ristitud. Lidnan pind — 17 km2.


Rijad.
Rijad (, vepsän transkripcii: "ar-Rijād", kändase «sadud» — «sad»-sanan äilugu) om Saudan Arabijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunkt oli tetab edelislamižel eral kuti Hadžr (), agjan pälidn 10. voz'sadahasai. «Rijad» mainitase 17. voz'sadaspäi kuti oazisan peniden lidnoiden ühthine nimi. Vl 1774 kätihe sidä Ezmaižen Saudan valdkundan pälidnaks. Lidn šingotase kivivoinümbriradmižel, sömtegimištol, cementtegimil i sauvondedheotandoil. Äiluguižed opendusen aluzkundad, muzejad da adivpertid oma saudud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan keskuzpalan päivnouzman oazisas, 612 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om ümbärtud letetazangištol päivnouzmaspäi i mägitazangištol päivlaskmaspäi. Raudte ühtenzoitab lidnad Persijan lahten El' Hubar-meriportanke, avtoted lähttas Persijan lahten i Rusttan meren portoihe.
Klimat om räk kuiv letetazangišton. Voden keskmäine lämuz +26,8 C°, paneb sadegid 104 mm vodes (pol' oleleb keväz'kus-sulakus).
Rijad jagase 130 municipalitetha-rajonha, ühtenzoittas niid 15 municipaližiden sarakoihe.
Eläjad.
Vll 1960−1980 lidnan ristitišt ližadui 140 tuhaspäi 1 millionhasai. Vl 2010 eläjiden lugu oli 5 700 000 ristitud, valdkundan videndez, heiden keskes koumandez oma verazmalaižiden kanzad. Islaman 2 400 pühäpertid om olmas lidnas. Kebn metro om sauvomas (6 jonod, avaiduz linneb vozil 2019−2021).


Mogadišo.
Mogadišo (somal.: "Muqdisho", arab.: مقديشو‎, vepsän transkripcii: "Makadīšū", ital.: "Mogadiscio") om Somalin pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2015 eläjiden lugu om 2 120 000 ristitud. Lidnan pind — 91 km².


Honiar.
Honiar (angl.: "Honiara") om Solomonan Sariden pälidn.
Vl 2009 eläjiden lugu om 64 609 ristitud. Lidnan pind — 22 km2.


Gvatemal (lidn).
Gvatemal-lidn (, enzne täuz' oficialine form — "La Nueva Guatemala de la Asunción") om Gvatemalan pälidn, valdkundan i Keskuzamerikan kaikiš suremb lidn. Mugažo se om Gvatemal-departamentan administrativine keskuz.
Istorii.
Lidnan i valdkundan nimituz nahuatlin kelel ("Cuauhtēmallān") znamoičeb «äjiden puiden taho».
Eländpunktan aluz om pandud vl 1776. Necil vodel ispanine kolonialine administracii sirdi Gvatemalan pälidnad neche lidnha ("Uz' Gvatemal") De La Ermita-alangištos, sikš miše luja manrehkaiduz mureni "Vanh Gvatemal" (Santjago-de-los-Kabal'jeros-lidn).
Vspäi 1840 Gvatemal-lidn om ripmatoman ühtennimižen valdkundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan suves, Gvatemalan mägišton suvipäivnouzmas, alangištos, 1500 m korktusel valdmeren pindan päl. Lähembaine om Pakai-vulkan, se om aktivine.
Klimat om subekvatorialine mägiden. Kun keskmäine lämuz om +18..+21 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 1660 mm vodes. Kuiv sezon om kül'mkus-sulakus (0-30 mm kus). Minimaline fiksiruidud lämuz om +6 C°. Manrehkaidused oma paksud (lujad oliba vll 1917 i 1976). Tropižed torokad oleldas.
Gvatemal-lidn jagase 22 zonha. Ei ole olmas zonoid nomeranke 20, 22 da 23, niiden territorii läksi planaspäi toižhe municipalitetha.
Eläjad.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 2 149 107 ristitud. Läz 4,7 mln ristituid eläb ezilidnoidenke.
Ristitišton kaks' videndest oma kiče-maja-indejalaižed, toižed oma "mestizo" (vaugedverižiden da indejalaižiden jäl'gelaižed) da ispanijalaiženke augotižlibundanke. Eläjiden koume videndest om katoližen jumalankodikundan uskojad, om äi protestantoid-ki.
Transport.
Avtobusad da kiruhavtobusad (isp. "Transmetro") oma kundaližeks transportaks lidnas. Avtobusühtenzoituz (isp. "Transurbano") om Keskuzamerikan pälidnoidenke da Meksikan suvilidnoidenke.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline La Aurora-lendimport ("GUA") sijadase 6 km suvhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Keskuzamerikan äjihe maihe, AÜV:oihe, Meksikha, Madridha i Bogotha, jügureisid Amerikadme da Päivlaskmaižhe Evropha.
Irdkosketused.
*


Sanaa.
Sanaa (arab.: صنعاء "San‘ā’") om Jemenan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 1 937 451 ristitud. Lidnan pind — 126 km2.


San Hose (Kostarik).
San Hose (isp.: "San José") om Kostarikan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2015 eläjiden lugu om 333 981 ristitud. Lidnan pind — 44,62 km2.


Jamusukro.
Jamusukro (franc.: "Yamoussoukro") om Kot d'Ivuaran pälidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 259 373 ristitud. Lidnan pind — 2 499 km2.


V'jent'jan.
V'jent'jan (laos.: "ວຽງຈັນ", franc.: "Vientiane") om Laosan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2005 eläjiden lugu om 287 000 ristitud.


Tripoli.
Tripoli (arab.: طرابلس‎ "Tarābulus") om Livijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 2 127 000 ristitud. Lidnan pind — 400 km2.


Niger (jogi).
Niger-jogi (jorub.: "Niger", "Ọya", fr.: "(le) fleuve Niger" [(lə) flœv niʒɛʁ], angl.: "Niger River" [ˈnaɪdʒər ˈrɪvə]) om jogi Päivlaskmaižes Afrikas.
Jogen piduz om 4 180 km, se om koumanz' pitte Afrikas Nilan i Kongon jäl'ghe. Basseinan pind om 2 117 700 nellikkilometrad. Veden keskmäine mülü om 8 630 m³/s läz jogensud. Veden vozne mülü om 378 km³. Jogi tob 67 mln tonnoid nimad vodes, se om tarbhaine maižandusen täht.
Sijaližid nimitusid kätas muite «(sur') jogi»: augotase kuti "Džoliba", sid' "Meio, Eghirreu, Izo, Kvorra (Kuarra, Kovara), Baki-n-ruu".
Niger jokseb subekvatorialižedme vönedme, veden rajadused purutushe da letemaha oma znamasižed. Joginišk sijadase Gvinejan mägišton pautkil, 745 m valdmeren pindan päl, 240 km Atlantižes valdmerespäi. Niger om kos'kekaz jogi kaidanke alangištonke sen ülä- da alajoksmuses, avar da ven keskjoksmuses. Jogi sädab sokahad südäidel'tad keskjoksmusen zavodindas Malin keskuses, sen hijamad ühtenzoittas läz Timbuktu-lidnad. Niger lankteb Atlantižen valdmeren Gvinejan lahthe säden avarod del'tad 24 tuh. km² pindanke. Kaikiš suremb om Kaidži-vezivaradim järedanke GES:anke (15 km³, 760 MVt, vspäi 1968) Nigerijan päivlaskmas.
Niger-jogi jokseb läbi vides valdkundas (mödvedhe): Gvinei (joginišk suvipäivnouzmas), Mali, Niger, Benin (valdkundröunaks), Nigerii (del't).
Nigeran znamasižed ližajoged (mödvedhe): Sokoto, Kadun, Benue (hurad, kaik oma Nigerijas); Milo, Bani, Mekru (oiktad).
Sured lidnad Nigeran randoil (mödvedhe): Bamako (Malin pälidn), Niamei (Nigeran pälidn), Onič (Nigerii).


Pnompen'.
Pnompen' (khmer.: "ភ្នំពេញ") om Kambodžan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 1 501 725 ristitud. Lidnan pind — 678,46 km2.


Doh.
Doh (arab.: الدوحة‎, vepsän transkripcii: "ad-Davha" vai "ad-Dōha") om Kataran pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2014 eläjiden lugu om 900 545 ristitud.


El' Kuveit.
El' Kuveit (, vepsän transkripcii: "Madīnat El' Kuveit") om Kuveitan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Om valdkundan pälidnaks sen alusenpanendaspäi vl 1961. Šingotaškanzi sadud ripmatomuden jäl'ghe, sikš miše anastihe sal'hid kivivoin möndaspäi Evropan da AÜV:oiden kompanijoil. Soda Persijan lahtes (1990) toi lujad ekologišt vigad ezilidnoile da meren eläjile, kivivoi valoihe da kividunu räkäs sil aigalpäi.
Geografii.
Lidn sijadase valdkundan keskuses, Persijan lahten üks'jäižen merikaran madalal randal.
Klimat om lujas räk pol'letetazangišton. Paneb sadegid 116 mm vodes, niid ei olele ani kezakus-sügüz'kus. Letetorokad oleldas. Voden keskmäine lämuz om +26,4 C°, no tal'vel voib panda haloid öl.
Eläjad.
Vl 2008 eläjiden lugu oli 151 tuhad ristituid. Kuveit-valdkundan ristitišt eläb pälidnan aglomeracijas tobjimalaz (2,4 mln vl 2005). Om äi ajelnuzid verazmalaižid radmaha.
Ižanduz da transport.
Ižandusen sarakod oma kivivoin vendan ližaks: turizm, openduz, tedoidused tervhudes, finansižed da investicižed kompanijad.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas, ned-žo ühtenzoittas ezilidnoidenke da verhiden maiden lähižidenke lidnoidenke. Rahvahidenkeskeine civiline Kuveit-lendimport ("KWI") om üks'jäine valdkundas, sijadase 15 km suvhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Indijha, Pakistanha, Iranha, Turkanmaha, erasihe toižihe lähižihe Azijan maihe, Keskmeren lidnoihe-portoihe, Evropan järedoihe lidnoihe. Kaks' meriportad oma läz lidnad vemha ujuden kivivoid (Ahmadi-port) da tomha tavaroid (Šuveik-port).


Moroni.
Moroni (mugažo francijan kelel; arab.: موروني "Mūrūnī") om Komoran Sariden pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2003 eläjiden lugu om 41 557 ristitud. Lidnan pind — 30 km².


Fritaun.
Fritaun (angl.: "Freetown") om Sjerra Leonen pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2014 eläjiden lugu om 951 000 ristitud.


Kingstaun.
Kingstaun () om Sent Vinsentan da Grenadinoiden pälidn, kaikiš järedamb lidn da meriport.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1722. Kova tullei mureni lidnad vl 1780.
Sijadase Sent Vinsent-saren suvipäivlaskmas, 1 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2012 eläjiden lugu oli 12 909 ristitud.


Kastri.
Kastri (angl.: "Castries") om Sent Lüsijan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2013 eläjiden lugu om 70 000 ristitud. Lidnan pind — 79 km².


Baster.
Baster (angl.: "Basseterre" [bæsˈtɛər]) om Sent Kitsan da Nevisan pälidn da kaikiš suremb lidn.
Vl 2010 eläjiden lugu om 13 360 ristitud. Lidnan pind — 6,1 km².


Panam (lidn).
Panam ([sjuˈða(ð) ðe panaˈma]) om Panaman Tazovaldkundan pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Panaman agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1519 25. päiväl elokud kuti "Nuestra Sen'jora de la Asunsjon de Panam"-baz () vedamha kuldad da hobedad Peruspäi Ispanijha. Vanh lidn («Panama la Vjeha») oli muretud Genri Morgan-piratan joukul i paloi vl 1611, jändused oma kaičenus 7 kilometras pohjoižpäivnouzmha udes lidnaspäi (vspäi 1613). 1940−1970-nzil vozil saubaližed sodameribazad sijazisoiš lidnan territorijal.
Panam-lidn šingotase rahvahidenkeskeižel finansižel rajonal, merikanalal i meriportal, sirdanuzil penziimehil da turizmal. Valdkundan opendusen päkeskuz ispanijan i anglijan kelil, AÜV:oiden nellän universitetan filialad oma olmas Panamas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Panaman lahten randal, Panaman kanalan tün'valdmerižen agjan päivnouzmaižel randal tobjimalaz, 2 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Klimat om subekvatorialine neps. Päivän lämuz vajehtab +26..+28 C° röunoiš vodes ümbri. Paneb sadegid 1907 mm vodes, kuiv sezon oleskeleb vilukus-keväz'kus (52 mm pordos).
Eläjad da transport.
Vl 2011 eläjiden lugu oli 813 097 ristitud, 1,3 mln ezilidnoidenke, valdkundan koumandez.
Avtobusad, ehtatimed da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Vspäi 2014 metropoliten radab (1 jono, 16 km, 14 stancijad). Rahvahidenkeskeine civiline Tokumen-lendimport (, "PTY") sijadase 30 km pohjoižpäivnouzmha Panam-lidnan keskusespäi ühtennimižes lidnas, tehtas reisid Suviamerikan da Pohjoižamerikan maidme tobjimalaz.
Irdkosketused.
*


San Marino (lidn).
San Marino-lidn (ital.: "Città di San Marino") om San Marinon pälidn.
Vl 2013 eläjiden lugu om 4 211 ristitud. Lidnan pind — 7,09 km².


Phen'jan.
Phen'jan (Phönjan, Pjongjan) vai Pčönnän (kor.: "평양", 平壤, Pyŏngyang [pʰjʌŋjaŋ]) om pälidn, kaikiš järedamb lidn da kul'turkeskuz.
Vl 2013 eläjiden lugu om 2 514 692 ristitud. Lidnan pind — 1 578 km².
Lidn alajagase 19 ümbrikho da 1 rajonha.


Lahor.
Lahor (urdu: "لاھور‎", angl.: "Lahore") om lidn Pakistanas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 7 129 629 ristitud. Lidnan pind — 1 772 km2.


Ahmedabad.
Ahmedabad (mugažo anglijan kelel;,) om Indijan lidn Gudžarat-štatas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 5 570 585 ristitud. Lidnan pind — 464,16 km2.


Haidarabad.
Haidarabad (,, urdu: "حیدر آباد") om lidn Indijas. Se om Telangan-štatan pälidn. Vhesai 2024 Andhra Pradeš-štatan pordaigaližeks pälidnaks (ei mülü sihe).
Vl 2011 eläjiden lugu om 6 731 790 ristitud. Lidnan pind — 625 km².
*


Jangon.
Jangon (mjanm.: "ရန်ကုန်", vepsän kirjamil: "Jangoun") om Mjanmaran kaikiš suremb lidn.
Vl 2013 eläjiden lugu om 5 209 541 ristitud. Lidnan pind — 576 km².
Vhesai 2005 kül'mkun 6. päivhäsai Jangon oli valdkundan pälidnaks, sid' sidä sirdihe Naip'jidoho.
Jangon jäi valdkundan ižandusen, kul'turan da opendusen znamasižembaks keskuseks tähäsai.


Dnepropetrovsk.
Dnepropetrovsk (,) om Ukrainan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Dnepropetrovskan agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1776. Se sai lidnan statusad vl 1778. Vozil 1776−1796 da 1802−1926 sen nimi oli "Jekaterinoslav" (). Raudte ühtenzoiti lidnad Donbassan kivihilen i Krivii Rohan raudkivendon löudmižsijidenke 19. voz'sadan lopus, i se šingotaškanzi raudan metallurgijan tegimil. Nevondkundaližen aigan lidn oli sauptud verazmalaižišpäi sodategimišton koncentracijan tagut.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Dnepr-jogen molembil randoil, 120 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kijevhasai om 503 km lodeheze avtotedme.
Eläjad da transport.
Vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 065 008 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 1 189 900 eläjad vl 1992. Läz 1,4 mln elädas ezilidnoidenke (2015).
Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, maršruttaksid, taksid da jogiastjad oma kundaližeks transportaks lidnas. Metropoliten radab vspäi 1996 (1 jono, 6 stancijad, 7,1 km raudted). Keskuzline i Suvine päraudtestancijad, koume avtostancijad i jogistancii oma olmas lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("DNK") sijadase 5 km suvipäivnouzmha lidnaspäi, tehtas reisid Kijev-, Ven- i Tel' Aviv-lidnoihe, mugažo čarterreisid Keskmeren lebutahoiže.
Irdkosketused.
*


Durban.
Durban (zulu: "eThekwini") om lidn Suviafrikan Tazovaldkundas. Se om Kvazulu-Natal-agjan kaikiš suremb lidn.
Vl 2011 eläjiden lugu om 595 061 ristitud. Lidnan pind — 225,91 km2.


Kolombo.
Kolombo (singal.: කොළඹ, [ˈkəlɐmbɞ], tamil.: கொழும்பு) om Šrilankan kaikiš suremb lidn.
Vl 2011 eläjiden lugu om 555 031 ristitud. Lidnan pind — 37,31 km2.


Šimkent.
Šimkent (kaz. da ven.: "Шымкент") om lidn Kazahstanas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 854 500 ristitud. Lidnaglomeracijas elädas 1 400 000 ristitud. Lidnan pind — 347 km2.


Surabai.
Surabai (indonez.: "Surabaya", [surəˈbaja]) om lidn Indonezijas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 3 114 700 ristitud. Lidnan pind — 374,78 km2.


Mari.
Mari (turkmen.: "Mary", [marɯ], edel 1937 vot "Merv") om lidn Turkmenistanan suvipäivnouzmas. Se om Marin agjan administrativine keskuz.
Lidnan aluz om pandud vl 1884 kuti Venäman soda- da administrativine keskuz 30 km päivlaskmha amuižes Merv-lidnusespäi, Murgaban oazisas. Karakuman kanal ümbärdab lidnan suviröunoid, Murgab-jogi lankteb sihe.
Vl 1989 eläjiden lugu oli 92 290 ristitud.


San Migel' De Tukuman.
San Migel' De Tukuman (isp.: "San Miguel de Tucumán") om lidn Argentinas.
Vl 2009 eläjiden lugu om 527 607 ristitud. Lidnan pind — 90 km2.


La Plat (lidn).
La Plat (isp.: "La Plata") om lidn Argentinas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 642 400 ristitud.


Mar Del' Plat.
Mar Del' Plat () om lidn Argentinas. Port Atlantižen valdmeren randal, sijadase 400 km suvhe Buenos Airesaspäi.
Vl 2010 eläjiden lugu om 618 989 ristitud. Lidnan pind — 79 km2.


Kordov (lidn, Argentin).
Kordov (isp.: "Córdoba") om lidn Argentinas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 1 311 900 ristitud. Lidnan pind — 576 km2.


Kordov (lidn, Meksik).
Kordov (isp.: "Córdoba") om lidn Meksikas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 196 541 ristitud. Lidnan pind — 226 km2.


Huanhe.
Huanhe (kit.: 黃河 / 黄河, pin'jin': "Huáng hé" — «pakuine jogi», niman mujun mödhe) om jogi Kitaiš. Lankteb Tünen valdmeren Pakuižhe merhe (nimitihe sidä jogen mödhe), sen Bohai-lahthe.
Jogen piduz om 5 464 km, basseinan pind — 752 tuh. nellikkilometrad. Veden keskmäine mülü om 2 571 m³/s jogensus. Huanhe jokseb 2 avtonomižen rajonan da 7 agjan (provincijan) kal't.
Joginišk sijadase Tibetan mägišton päivnouzmaižes palas, 4500 m korktusel valdmeren pindan päl. Jogahižel vodel jogi tob 1,5 mlrd. tonnoid sagedmaid, se om kaikiš suremb lugu mail'man jogiden keskes. Sen ližaks, vl 2007 4,3 mlrd. tonnoid redustadud vet da substancijoid oli pästtud jogehe, 70% tegemištospäi. Sikš ku äi sagedmaid jäb joksmusen aigan, ka jogen vago om 3 - 10 metrad ülemb ümbärdajid tazangištoid, i dambad 5 tuh. km pitte oma jogen randoikš kesk- da alajoksmusel.
Huanhen bassein varatoitab jomižvedel 140 mln ristituid, vet ottas kastelemha-ki pöudoid. Toižes polespäi, jogen joksmuz veb lujile sur'vezile kaikuččes kahtendes-koumandes vodes, aigkirjoiden mödhe jäl'gmäižes 3000 vodes. Vl 1960-2016 sauvoihe 16 gidroelektrostancijad, no sur'veded oleldas tähäsai: joginiškad jädudas, sid' sulatas ühtenaigašti. Sur' Kitain tazangišt om lapak, se azj kändab sur'vezid katastrofaks. Ühteltoštkümnendel vodel meiden erad jogi vajehti vagod, mi kucui Sin'-dinastijan lähtendad (voded 9-23 m.e.). Huanhe jokseb nügüdläižedme vagodme vspäi 1897, i vajehtab vagod suril vai penil pidustoil joga 110-130 vot.
Ližajoged: oiktad — Macüi, Dasähe, Taohe, Udinhe, Veihe (kaikiš znamasižemb), Lohe; hurad — Datunhe, Huanšui, Czulihe, Daheihe, Fenhe.
Sured eländpunktad (mödvedhe): Lan'čžou, In'čuan', Baotou, Čženčžou, Czinan'. Om ehtatimid da 28 sildad ajelemha joges päliči.


Rein.
Rein (mugažo romanšan kelel; [ʀaɪ̯n], [ʀɛ̃], [rɛi̯n]) om jogi Päivlaskmaižes Evropas.
Jogen piduz om 1 230 km, basseinan pind om 185 tuh. nellikkilometrad. Veden keskmäine mülü om 2 200 m³/s läz jogensud. Veden vozne mülü om 79 km³.
Joginišk sijadase Al'piš 2412 m valdmeren pindan päl. Rein sündub Ezireinan da Tagaižen Reinan ühthejoksmusel. Jogi läbitab Bodenjärved üläjoksmuses. Rein lankteb Pohjoižmerhe, sädab ühthišt avarod del'tad Maasanke.
Reinanjogi jokseb läbi kudes valdkundas (mödvedhe): Šveicarii (joginišk), Lihtenštein, Avstrii, Saksanma, Francii, Alamad (del't).
Reinan znamasižed ližajoged (mödvedhe): Nekkar, Main, Vupper, Itter, Düssel', Rur, Ill' (oiktad); Are da Mozel' (hurad).
Sured lidnad Reinan randoil (mödvedhe): Bazel' (Šveicarii), Strasburg (Francii), Karlsrue, Köl'n, Düssel'dorf, Duisburg (Saksanma).


Nil.
Nil ("En Nil' ", kopt.: "P(h)iaro", amuižegipt.: "Ḥ'pī" da "Iteru", Biblijan ivrit: היאור "Ha-Ye'or") om kaikiš pidemb jogi Afrikas da mail'mas (kut Amazonas-ki).
Jogen piduz om 6 853 km, basseinan pind om 3,4 mln nellikkilometrid. Veden keskmäine mülü om 2 600 m³/s Asuanan padoseinäspäi, veden valu voib vajehtadas edel padoseinid 500..15000 m³/s röunoiš erazvuiččil vozil.
Nilan joginišk om Viktorii-järv 350 m kortte valdmeren pindan päl, jogi nimitase kuti "Vauged Nil". Se jokseb ühthe kaikiš surembanke "Sinivauvaz Nil"-ližajogenke läz Hartum-lidnad. Necile sijale Vauged Nil kadotab veden mülün enambust purutusen da kastelendan tagut, i sur' znamoičend om Sinivauval Nilal. Ei ole ližajogid pidust' jäl'gmäšt 3 tuh. km. Nilan kos'ked oma upotadud padoseiniden sauvondal Sudanas i Egiptas (Naseran järv). Jogi lankteb Keskmerhe äjil hijamil.
Nil jokseb läbi nelläs valdkundas (mödvedhe): Ugand (joginišk), Suvisudan, Sudan, Egipt (del't).
Nilan znamasižed ližajoged (mödvedhe): Sobat, Sinivauvaz Nil, Atbar (oiktad), El' Gazal' (hura). Enzne järed hura "Pakuine Nil"-ližajogi om kuivanu 3 tuhad vot tagaz klimatan kuivatesen tagut, Hovar-ojandeh jäi sen tagut.
Sured lidnad Nilan randoil (mödvedhe): Džub (Suvisudan), Hartum da Omdurman (Sudan), Asuan, Luksor, Giz, Kair, Aleksandrii (Egipt). Egiptan 97% ristitištod eläb Nilan alangištos.


Dar Es Salam.
Dar Es Salam (angl. da suah: "Dar es Salaam") om Tanzanijan kaikiš suremb lidn.
Vl 2009 eläjiden lugu om 3 040 118 ristitud. Lidnan pind — 1 631 km2.


Oš (lidn, Kirgizstan).
Oš () om lidn Kirgizstanan päivlaskmas. Se om lidn tazovaldkundan alištusenke, valdkundan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, om Ošan agjan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe.
Eländpunkt mainitase 9. voz'sadaspäi. Se sai lidnan statusad vl 1876.
Lidn sijadase Ferganan alangišton päivnouzmas, 870..1100 m korktusil valdmeren pindan päl. Matkad Biškekhasai om 300 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 700 km M43-avtotedme.
Kaik 11 žilod ümbrištos oma alištunuded lidnan administracijale.
Vl 2009 lidnan da žiloiden eläjiden ühthine lugu oli 258 tuh. ristituid.
Irdkosketused.
*


Vanadzor.
Vanadzor (arm.: "Վանաձոր"; vll 1935-1993 "Kirovakan") om lidn Armenijas.
Vl 2008 eläjiden lugu om 105 000 ristitud.


Gümri.
Gümri (arm.: "Գյումրի", ven.: "Гюмри", turk.: "Gümrü") om lidn Armenijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 121 976 ristitud.


Ararat.
Ararat (turk.: "Ağrı Dağı", arm.: "Արարատ") om kaikiš korktemb mägi Turkanmas. Sen korktuz' om 5 137 metrad.


El' Ain.
El' Ain (arab.: العين‎ [æl ˈʕajn]) om lidn Araban Ühtenzoittud Emiratoiš.
Vl 2012 eläjiden lugu om 518 316 ristitud.


Sumgajit.
Sumgajit (), voib kirjutada Sumgait mugažo, om koumanz' lidn Azerbaidžanas ristitišton mödhe da kahtenz' tegimišton mödhe. Se om lidn tazovaldkundan alištusenke, Baku-pälidnan lodehline kaimdailidn, mülüb sen aglomeracijha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1938 sauvomha kivivoin ümbriradajid tegimid keskustas Bakuspäi varuitomudhe näht. Om nimitadud ühtennimižen penen jogen mödhe. Sumgajit sai lidnan statusad vl 1949.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 30 km lodeheze Bakuspäi, Apšeronan pol'sarel, Kaspijan meren randal, 5—30 m korktusil Kaspijan pindan päl. Samur-Apšeronan kanal ümbärdab lidnad suvespäi.
Klimat om subtropine kuiv. Paneb sadegid 247 mm vodes, vihmatomuz om kezakus-elokus.
Sumgajit jagase nomeruidud lidnanlaptoihe, läz ei ole nimitadud irdoid. Kaks' lidnanvuittušt žilod oma alištunuded lidnan tobmudele: Gadži-Zeinalabdin i Džorat. Apšeronan rajon röunatab lidnanke, Bakun municipaline territorii om läz päivnouzmašt lidnan röunad.
Eläjad da ižanduz.
Vl 2014 lidnan eläjiden lugu oli 294 500 ristitud. Vl 2015 ristitišt kahtenke lidnanvuiččenke žilonke oli 332,9 tuhad eläjid. 97% lidnalaižid oma azerbaidžanlaižed, ristitišton londuseline ližaduz om znamasine. Himižed, metallurgižed, sauvondmaterialiden da tekstiližed edheotandad oma tegimišton aluseks. Sumgait-futbolklub vändab eziligas.
Avtobusad, maršruttaksid da avtotaksid oma kundaližeks transportaks. Kaks'žiruižed ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lidnad Bakunke da Apšeronan pol'saren eländpunktoidenke rengazraudtedme. Kiruhavtote om Bakuhusai. Meriport om lidnas.


Hloce.
Hloce (sesoto: "Hlotse") om lidn Lesotos.
Vl 2006 eläjiden lugu om 24 710 ristitud.


Mafeteng.
Eläjiden lugu om 61 000 ristitud.


Čoibalsan (lidn).
Čoibalsan (mong.: "Чойбалсан") om lidn Mongolijas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 38 537 ristitud.


Nakhonratčasim.
Nakhonratčasim ([ná(ʔ).kʰɔ̄ːn râːt.t͡ɕʰā.sǐː.māː]), mugažo "Korat" ([kʰōː.râːt]) lühüdas, om Tailandan lidn pohjoižpäivnouzmha Bankokaspäi. Se om ühtennimižen agjan administrativine keskuz, valdkundan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1656 vanhiden lidnusiden udessauvondal kaičemha Siaman kunigahusen päivnouzmašt röunad. Lidn šingotase šuukun tehmižel, mugažo CD-diskoiden ajaimladimiden järed tegim radab.
Nakhonratčasim sijadase Korat-mägitazangištol, Mekongan basseinas. Vl 2013 eläjiden lugu oli 136 153 ristitud. Läz 440 tuhad ristitud elädas ezilidnoidenke.


Kiff.
Kiff (arab.: "كيفة") om lidn Mavritanijas.
Vl 2000 eläjiden lugu om 37 869 ristitud.


Nuadibu.
Nuadibu (arab.: "نواذيبو‎") om lidn Mavritanijas.
Vl 2002 eläjiden lugu om 72 300 ristitud.


Roso.
Roso (arab.: "روصو", franc.: "Rosso") om lidn Mavritanijas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 15 922 ristitud.


Zuerat.
Zuerat (arab.: "الزويرات‎") om lidn Mavritanijas.
Vl 2005 eläjiden lugu om 37 977 ristitud.


Kaedi.
Kaedi (arab.: "كيهيدي") om lidn Mavritanijas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 49 152 ristitud.


Dašoguz.
Dašoguz (, edel 1999 vot "Dašhovuz" i sen venäkel'ne "Tašauz"-nimituz) om lidn Turkmenistanan pohjoižes. Se om ühtennimižen agjan administrativine keskuz.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1681 Hivan hankundha kuti lebun sija Šuuktel, "Dašhovuz-karavansarai". Mülüb Turkmenijha vspäi 1924.
Lidn sijadase 88 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, Šavat-kanalan molembil randoil (irrigacine sarak Amudarjaspäi). Kanal jagab lidnan pohjoižpalaha i suvipalaha. Matkad Ašgabathasai om 630 km suvhe. Lähembaižed järedad lidnad oma Uzbekistanas, Nukus (100 km) i Urgenč (68 km). Paneb sadegid 100 mm vodes.
Vl 2004 eläjiden lugu oli 210 tuhad ristituid. Söm- da tekstil'tegimišton edheotandad, maižandusen institut.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks. Päraudtestancii om lidnas. Civiline lendimport ("TAZ") om vaiše tatanmaižiden reisiden täht, sijadase 15 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi.


Turkmenabat.
Turkmenabat (turkmen.: "Türkmenabat") om lidn Turkmenistanas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 279 765 ristitud.


Turkmenbaši.
Turkmenbaši (turkmen.: "Türkmenbaşy") om lidn Turkmenistanas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 73 803 ristitud.


Samarkand.
Samarkand (,) om Uzbekistanan kahtenz' surtte lidn. Se om Samarkandan agjan administrativine keskuz.
Eländpunktan aluz om pandud 8. voz'sadal edel m.e., amuine järed keskuz Šuuktel. Oli Tamerlanan imperijan pälidnaks 14. voz'sadal.
Lidn sijadase Zeravšan-jogen randoil, 702 m korktusel valdmeren pindan päl. Samarkand jagase 219 "mahallähä" (fartalha), administrativižid rajonid ei ole vspäi 2004. Matkad Taškenthasai om 305 km pohjoižpäivnouzmha avto- i kiruhraudtedme, Tadžikistanan röunhasai om 25 km päivnouzmha avtotedme.
Vl 2015 eläjiden lugu oli 504 423 ristitud. Läz 1 mln eläb Samarkandan lidnaglomeracijas. Uzbekalaižed i tadžikalaižed oma enambuses.
Irdkosketused.
*


Namangan.
Namangan (mugažo uzbekan kelel) om lidn Uzbekistanas.


Andižan.
Andižan (uzb.: "Andijon", ven.: "Андижан") om lidn Uzbekistanas.
Vl 2008 eläjiden lugu om 350 300 ristitud.


Nukus.
Nukus (mugažo uzbekan kelel) om lidn Uzbekistanan lodehes. Se om Karakalpakan Tazovaldkundan pälidn.
Lidn sijadase Amudarjan oiktal randal, 76 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Taškenthasai om 800 km suvipäivnouzmha orhal vai 1255 km avtotedme.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 271 400 ristitud.
Homaičendad.
*


Buhar.
Buhar (, farsi: "بخارا",) om Uzbekistanan lidn valdkundan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Buharan agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 6. voz'sadal EME. Läz 140 sauvust da monumentad om kaičenus lidnas amussai, istorine keskuz mülüb Mail'man jäl'gusen.
Buhar šingotase edheotandoil sijaližel torhudel: londuseližen gazan i kivivoin ümbriradmižel, tekstil'tegimištol (puvillan ümbriradmine i pövuiden tehmine karakulišpäi), sauvondmaterialiden pästandal (mramor, savič), sömtegimištol (liha, jauh, vin), mugažo kengiden tegimel, rahvahan pramozloiden produkcijal i turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 225 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Zeravšan-jogi Buharan keskuzkollektoraks (lankteb Karakulän oazisha i kadotab letetazangištos) ümbärdab lidnad lodehližes polespäi, sen Šahrud-kanal läbitab lidnan keskust. Lähembaine järed lidn om Navoi 100 km päivnouzmha raudtedme, Navoin agj zavodiše ani pohjoižpäivnouzmha Buharaspäi.
Eläjad da transport.
Vl 2005 eläjiden lugu oli 247 661 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Sijaline rahvaz om erazvuitte etnižen augotižlibundan mödhe.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks. Rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("BHK") sijadase lidnan päivnouzmas, tehtas reisid Moskvha, Piterihe, Dušanbehe, mugažo Taškentannoks.
Irdkosketused.
*


Fergan.
Fergan (uzb.: "Fargʻona/Фарғона", tadž.: "Фарғона", pers.: "فرغانه‎", ven.: "Фергана") om lidn Uzbekistanas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 171 064 ristitud.


Karši.
Karši (uzb.: "Qarshi / Қарши", pers.: "نخشب", ven.: "Карши") om lidn Uzbekistanas.
Vl 2009 eläjiden lugu om 231 093 ristitud.


Kokand.
Kokand (uzb.: "Qo‘qon / Қўқон", pers.: "خوقند‎", ven.: "Коканд", tadž.: "Хӯқанд") om lidn Uzbekistanas.
Vl 2005 eläjiden lugu om 187 500 ristitud.


Margilan.
Margilan (uzb.: "Marg‘ilon / Марғилон", ven.: "Маргилан") om lidn Uzbekistanas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 168 515 ristitud.


Džalal Abad.
Džalal Abad (kirgiz.: "Жалал-Абад") om lidn Kirgizstanas.
Vl 2009 eläjiden lugu om 89 004 ristitud.


Karakol.
Karakol (kirgiz.: "Каракол") om lidn Kirgizstanas.
Vl 2009 eläjiden lugu om 67 100 ristitud.


Tokmok.
Tokmok (,) om lidn Kirgizstanan pohjoižes, Čun agjas. Alištub agjan tobmudele oikti.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1825 kuti Kokandan hankundan lidnuz. Vl 1862 se oli muretud Venäman sodavägil. Vl 1864 tulnu Vernijaspäi Venäman sodajouk pani venälaižen lidnusen alust vanhan lidnusenno. Vl 1867 Tokmok sai lidnan statusad, no vl 1878 sirdihe makundan keskust Pišpekha jogen paksuiden sur'veziden tagut, i Tokmok kändihe küläks. Vl 1927 se sai lidnan statusad tošti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čunjogen hural randal, 800..850 m korktusil valdmeren pindan päl, om ümbärtud Tän'-Šan'-mägišton sarakoil. Jogi om valdkundröunaks lidnan ümbrištos, Kazahstanan territorii sijadase oiktal randal. Saudihe randdambid Ču-jogenno vll 1909−1914 päzumha paksuiš sur'vezišpäi.
Eläjad.
Vn 2009 Kirgizstanan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 53 231 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 72 927 eläjad vl 1989.
Rahvahad (enamba 1% vl 2009): kirgizlaižed — 46,8%, venälaižed — 20,5%, dunganalaižed — 16,5%, uzbekad — 8,6%, totarlaižed — 1,9%, uigurad — 1,7%, kazahlaižed — 1,1%, toižed rahvahad i rahvahuden ozutandata — 2,9%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Tokmokan medicinine kolledž, Tokmokan industrialiž-pedagogine kolledž, maižanduzkolledž, Tokmokan tehnine institut, Keskuzazijan Rahvahidenkeskeine universitet (päofis).
Maršruttaksid oma kundaližeks transportaks, raudtestancii om olmas.


Aktobe.
Lidnan administracijale alištunu territorii (purpurmuju) da lidnan röun (hahk).
Aktobe (, znamoičeb «vauged kukkaz»;, edel 1999 vot oli "Актюбинск") om lidn Kazahstanan lodehes. Se om Aktoben agjan administrativine keskuz (vspäi 1932).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1869 kuti "Ak Tobe-lidnuz". Se sai lidnan statusad vl 1891. Vl 1902 «Orenburg — Taškent»-raudte läbiti lidnad. Toižen mail'man sodan aigan sirdihe järedoid tegimid sihe Moskvaspäi i Päivnouzmaižes Ukrainaspäi. Nevondkundaližil vozil lidn kändihe tegimišton keskuseks, mugoine tämbäi-ki: hromühtnendoiden tegimed, himine sarak, sömtegimišt, maižanduzmašinoiden sauvomine, sauvond oma šingotadud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ilek-jogen randoil (kaz. "Елек", Uraljogen hura ližajogi), 225-250 m korktusil valdmeren pindan päl, stepin rajonas. Om äi melad manaluižes, se lähteb purtkidenke da jäb pindal, vauged mujul.
Klimat om terav kontinentaline ven kuivahk. Voden keskmäine lämuz om +5,3 C°. Paneb sadegid 333 mm vodes, kuidme tazomäras.
Vspäi 1997 enččen Aktoben rajonan territorii alištub lidnan administracijale. Lidn jagase 4 planuruindrajonha da 2 tegimištzonha generaližen planan mödhe.
Eläjad.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 371 546 ristitud. Pind enččenke külärajonanke om 2338 nellikkilometrad, ristitišt niidenke om 453 246 eläjad (1. sulaku 2016).
Rahvahad (vn 2015 zavodind, enamba 1%) oma kazahlaižed — 76,3%, venänikad — 16,9%, ukrainalaižed — 2,7%, totarlaižed — 1,5%; toižed — 2,6%.
Irdkosketused.
*


Ust' Kamenogorsk.
Ust' Kamenogorsk (kaz.: "Өскемен", ven.: "Усть-Каменогорск") om lidn Kazahstanas.
Vl 2009 eläjiden lugu om 303 720 ristitud.


Semei.
Semei (kaz. i ven.: "Семей"), vhesai 2007 oficialine nimi oli Semipalatinsk (kaz. i ven. "Семипалатинск", mž. kaz. "Семпалат"), om lidn Kazahstanan pohjoižpäivnouzmas, sen Päivnouzmaine Kazahstanan agjan kahtenz' surtte lidn agjan alištusenke.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1718 kuti "Semipalatinskan lidnuz" (nüg. «Vanh Lidnuz») 18 km mödvedhe nügüdläižen lidnan sijadusespäi. Om nimitadud buddizman seičemen lähižen vanhan pühäpertin mödhe («seičeme palatad»). Lidnan status om anttud vl 1782.
Vozil 1949—1989 nevondkundaližen atomazegišton kodvad oliba 200 km suvipäivlaskmha lidnaspäi. Vn 1997 semendkus Semipalatinskan agj oli tühjitadud i Semei kadoti agjan keskusen statusad.
Geografijan andmused.
Semei sijadase Irtiš-jogen muugotil randoil. Matkad Ust' Kamenogorskhasai (agjan keskuz) om 200 km päivnouzmha ülezjogen.
Klimat om terav kontinentaline, paneb sadegid 275 mm vodes.
Lidnanümbrikon pind om 27 490 km², 35 pen't küläd alištudas akimatale (lidnan administracijale).
Eläjad.
Vl 2009 eläjiden lugu oli 299 264 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vodel 1991 — 344 tuhad eläjid. 8 islaman pühäpertid om lidnas, mugažo ortodoksižen hristanuskondan päjumalanpert', naižjumalankodi da severz'-se časounäd.
Lidnanümbrikon (Akimatan) rahvahaline mülükund (1. viluku 2010, enamba 0,4%): kazahlaižed — 63,2%, venänikad — 29,9%, totarlaižed — 3,7%, saksalaižed — 1,0%, ukrainalaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 1,4%.
Transport.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Päraudtestancii om Novosibirsk — Almati-raudtel, raudtesild da kaks' avtotesildad Irtišas päliči. Rahvahidenkeskeine soda- da civiline lendimport ("СПЛ / PLX") sijadase Semein hural randpolel ("Žanasemei" — «Uz' Semei»), 10 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Astanha, Almatihe, Ust' Kamenogorskha da Moskvha.


Taraz.
Taraz (; nevondkundaline nimi oli Džambul) om lidn Kazahstanan suves.
Lidn sijadase Talas-jogen randal, Kirgizstanan röunanno. Rahvahidenkeskeine lendimport om olmas.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 351 476 ristitud.


Baikonur.
Baikonur (kaz.: "Байқоңыр", ven.: "Байконур") om lidn Kazahstanas.
Vl 2009 eläjiden lugu om 36 175 ristitud.


Hudžand.
Hudžand (tadž.: "Хуҷанд", ven.: "Худжанд") om lidn Tadžikistanas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 157 400 ristitud.


Kangaz.
Kangaz om tehtud stavil tekstil'paltin nitiden püštoiktoiden sistemiden pletindal keskneze.
Kanghan mödnitiden sistem nimitase loimeks, a poikpoline — kudegeks. Sättujid nitid nimitadas loimnitikš da kudelangoikš.
Kanghan sauvusen päozutajad: nitiden pletindan keskneze järgenduz; nitiden tiheduz.
Kudomha kangast, loimennitid da kudelangoid plettäs toine tošt järgenduses. Nece järgenduz rippub nitiden tarbhaižes minimaližes verdaspäi (rapportaspäi) vaumičemha kanghan pletindan kuvad. Pletindankuva da rapport anttas kanghale strukturad, irdnägud da ičendoid.
Kanghan "koveritomad (siledad vai päižed)" pletindan kuvad oleldas paltnasižed, šaržasižed, satinaižed (atlasanvuiččed) da kombiniruidud.
Tariž erištada kanghid sidotud paltnäspäi (trikokangaz) da kudomatomiš materiališpäi (hob da aluine paltin).
Tehmine.
Kanghan tehmine nimitase kudondaks. Kudomine om tekstil'paltnoiden vaumištamine kahtiden vastaimiži püštoiktoiden nit'sistemiden kuvadišel.
Kudomine om äipäličmänii process tobjimalaz. Se mülütab nenid azjoid: vaumištamine kudomha (nitiden kerind, loimen lond da šlihtuind, kudegen kerind da šlihtuind (ku pidab, ka voidand-ki)), birbitand loimhe vai loimen sidond stavihe, kudomine ičesaz da gagurdusiden porotand kanghišpäi.
Kanghiden lopümbriradmine nimitase krepindaks (tegendaks vaumheks), se mülüb himijan tehnologijoihe. Krepind voib mülütada nenid operacijoid: pezend (sul'čind), šlihtuind, bukičend, vaugištoitand vai (pölvazkanghan) päidumine, merserizacii, mujutamine (pordhikaz da rattematoi mahtused), išketamine, keričend, karvustamine, reljefan sädand.
"Kanghiden merserizacii" om kanghan lühüdaigaižen ümbriradmižen process sapižhe muglha (kaustižhe sodha) panendal. Sen jäl'ghe pestas kanghad hulal da vilul vedel. Merserizacii heitab kanghiden mujun kadotust, kaičeb eziauguižid ližamujuid da gigroskopižust dai varmdust, andab materialale šuukun polhe loštad.
"Kanghiden išketamine (painmine pindale)" om kirjaviden maiden samine vauktal vai mujutadud kanghal. Nene mad sättudas materialan kävutandale. Išketamižen toižendad: oiged — vaugištoittud vai vauvhaks mujutadud kanghan pindale; travitud — mujutadud kanghale; rezervine (varha) — jättud mujutamata kanghale.
Pindan ümbriradmižen faktur.
Faktur voib sättuda märitud tarbhaičendoihe: kanghad varmdusenke, kanghad eriližeta holeta (ozutesikš, ei küzugoi silitest), äikerdaižen kävutandanke.
Pol'.
Kanghan fakturan märhapanendas tariž erištada oiktad pol't murgnipolespäi. Oiktan polen nägu om čomemb lujas, paremb mujegele; mugažo oiktan polen mujud oma eläbad vai loštakahamb, kuva om sel'ged. Kaks'pol'žed kanghad oma olmas, niiden poled oma ühtejiččed, nitiden pletind om kaks'oiktaine — ozutesikš paltin, panam, kebnetud drapad. Kaks'pol'žil villkanghil oiktan polen karvuz om lühüdamb.
Lühetud kangaznimed.
Kävutadas erazvuiččid lühendusid znamoičemha sintetižid kanghid tegimištos da torguindas.
Ozutesikš, PEPs — poliesterkarvusenke, PAOh — poliamidkangaz (ratud šuuk), POPc — kabel' polipropilenaspäi.


Kuläb.
Kuläb (tadž.: "Кӯлоб", ven.: "Куляб") om lidn Tadžikistanas.
Eläjiden lugu om 100 000 ristitud.


Bohtar.
Bohtar (tadž. i) om Tadžikistanan lidn valdkundan suvipäivlaskmas. Se om valdkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Hatlonan agjan administrativine keskuz.
Eländpunktan aluz om pandud oazisha 1.-3. voz'sadoil meiden erad Kušanan car'kundan aigan.
Lidn om udesnimitadud vn 2018 20. päiväl vilukud, edel nimitihe sidä "Kurgan Tübe" ().
Vl 2014 lidnan eläjiden lugu oli 101 600 ristitud.
Homaičendad.
*


Tursunzade.
Tursunzade (tadž.: "Турсунзода", ven.: "Турсунзаде") om lidn Tadžikistanas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 50 900 ristitud.


Vahdat.
Vahdat (tadž.: "Ваҳдат", ven.: "Вахдат") om lidn Tadžikistanas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 52 900 ristitud.


Rogun.
Rogun (tadž.: "Роғун", pers.: "راغون‎", ven.: "Рогун") om lidn Tadžikistanas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 9 600 ristitud.


Bandung.
Bandung (indonez.: "Kota Bandung", alam.: "Bandoeng") om lidn Indonezijas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 2 417 584 ristitud. Lidnan pind — 167,27 km2.


Bekasi.
Bekasi (indonez.: "Kota Bekasi") om lidn Indonezijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 2 334 142 ristitud. Lidnan pind — 210,49 km2.


Medan.
Medan (indonez.: "Kota Medan") om lidn Indonezijas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 2 109 339 ristitud. Lidnan pind — 265,10 km2.


Tangerang.
Tangerang (indonez.: "Kota Tangerang") om lidn Indonezijas. Mülüb Džakartan lidnaglomeracijha, sen päivlaskmaine ezilidn. Järed rahvahidenkeskeine lendimport sijadase lidnas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 2 001 925 ristitud. Lidnan pind — 164,54 km2.


Sumatr.
Sumatr () om sar' päivlaskmaižes Indonezijas. Saren pind om 470 000 km2, se om kudenz' surtte Mas.


Džafn (lidn).
Džafn (singal.: "යාපනය", tamil.: "யாழ்ப்பாணம்") om lidn Šrilankas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 78 781 ristitud. Lidnan pind — 20,20 km2.


Anuradhapur.
Anuradhapur (singal.: "අනුරාධපුරය", tamil.: "அனுராதபுரம்") om lidn Šrilankas.
Eläjiden lugu om 56 632 ristitud. Lidnan pind — 36,00 km2.


Trikomali.
Trikomali (singal.: "ත්‍රිකුණාමළය", tamil.: "திருகோணமலை") om lidn Šrilankas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 51 624 ristitud. Lidnan pind — 7,50 km2.


Ratnapur.
Ratnapur (singal.: "රත්නපුර", tamil.: "இரத்தினபுரி") om lidn Šrilankas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 51 230 ristitud. Lidnan pind — 20,00 km2.


Kandi.
Kandi (singal.: "මහ නුවර", [mahaˈnuʋərə], tamil.: "கண்டி", [ˈkaɳɖi]) om lidn Šrilankas.
Eläjiden lugu om 112 000 ristitud. Lidnan pind — 27,00 km2.


Kurunegal.
Kurunegal (singal.: "කුරුණෑගල", tamil.: "குருநாகல்") om lidn Šrilankas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 29 117 ristitud. Lidnan pind — 11,00 km2.


Badull.
Badull (singal.: "බදුල්ල", tamil.: "பதுளை") om lidn Šrilankas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 47 288 ristitud. Lidnan pind — 10,00 km2.


Galle (lidn, Šrilank).
Galle (singal.: "ගාල්ල", tamil.: "காலி") om lidn Šrilankas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 99 478 ristitud. Lidnan pind — 7,00 km2.


Atlant (lidn, Džordžii, AÜV).
Atlant () om lidn, Džordžii-štatan pälidn da kaikiš suremb lidn. Lidnan aglomeracii otab ühesanden sijan AÜV:oiš ristitišton lugun mödhe (5,5 mln vl 2013).
Lidn om mail'man üks' päižiš azjaližiš keskusišpäi.
Istorii.
Lidnan aluz oli pandud vl 1837 raudtel Terminus-raudtestancijaks ("Terminus" — «nolänz' kilometr») Savann-portan da Keskpäivlaskm-regionan keskes. Žilo sai lidnan statusan vl 1847, sidä nimitihe Atlantaks lühüdas eziauguižikš taritud Atlantika-Pacifik-nimespäi.
Geografijan andmused.
Lidn seižub kukhil, Mississipin Čattahuči-ližajogen hural randal.
Klimat om subtropine neps.
Atlant jagase 25 rajonha, ned alajagasoiš 242 lidnanlaptha (angl. "neighborhood").
Ižanduz.
Lidnaglomeracijan kogosüdäiprodukt om 304 bln US$ (kahesanz' sija valdkundas da 17nz' mail'mas).
Vl 1886 Coca-Cola-jom oli tehtud melel Atlantas.
UPS, The Coca-Cola Company, AT&T Mobility da CNN mail'man kompanijoiden päfaterad sijadasoiš lidnas.
Sport.
Vl 1996 Atlant vastsi Kezaolimpiadvändoid, sadandel vodel niiden udessündutandan jäl'ghe.


Börmingem.
Börmingem (angl.: "Birmingham" [ˈbɝːmɪŋəm]) om Suren Britanijan da Anglijan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Uest Midlends-regionan administrativine keskuz.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, läz 3,7 mln ristitud elädas lidnan aglomeracijas.
Istorii.
Eländpunkt sai lidnan statusan vl 1166 kuti torguindlidn.
Voz'sadoil 18.-19. lidn tegihe tegimištrevolücijan da fabriksisteman edelmatkajaks.
Transport.
Börmingeman rahvahidenkeskeine lendimport ("BHX") sijadase 10 km suvipäivnouzmpolehe lidnan keskusespäi.


Tripoli (Livan).
Tripoli (arab.: "طرابلس") om lidn Livanas.
Eläjiden lugu om 2 220 000 ristitud.


Zahle.
Zahle (arab.: "زحلة‎") om lidn Livanas.


Sidon.
Sidon (arab.: "صيدا‎") om lidn Livanas.
Eläjiden lugu om 218 700 ristitud.


Sal'to (lidn, Urugvai).
Sal'to (isp.: "Salto") om lidn Urugvaiš.
Vl 2011 eläjiden lugu om 104 028 ristitud.


Sjudad de la Kost.
Sjudad de la Kost (isp.: "Ciudad de la Costa") om lidn Urugvaiš.
Vl 2011 eläjiden lugu om 112 449 ristitud.


Paisandu.
Paisandu (isp.: "Paysandú") om lidn Urugvaiš.
Vl 2011 eläjiden lugu om 76 412 ristitud.


Las Pjedras (lidn, Urugvai).
Las Pjedras (isp.: "Las Piedras") om lidn Urugvaiš.
Vl 2011 eläjiden lugu om 71 258 ristitud.


San Lorenso (lidn, Paragvai).
San Lorenso (isp.: "San Lorenzo") om lidn Paragvaiš.
Vl 2014 eläjiden lugu om 489 000 ristitud.


Sjudad Del' Este.
Sjudad Del' Este (isp.: "Ciudad del Este") om lidn Paragvaiš.
Eläjiden lugu om 396 100 ristitud.


Luke (lidn, Paragvai).
Luke (isp.: "Luque") om lidn Paragvaiš.
Vl 2002 eläjiden lugu om 170 986 ristitud.


Fernando-de-la-Mor.
Fernando-de-la-Mor (isp.: "Fernando de la Mora") om lidn Paragvaiš.
Vl 2002 eläjiden lugu om 113 560 ristitud.


Lambare.
Lambare (isp.: "Lambaré") om lidn Paragvaiš.
Vl 2002 eläjiden lugu om 119 795 ristitud.


Pedro Huan Kabal'jero.
Pedro Huan Kabal'jero (isp.: "Pedro Juan Caballero") om lidn Paragvaiš.
Vl 2002 eläjiden lugu om 64 600 ristitud.


Marakai.
Marakai (isp.: "Maracay") om lidn Venesuelan pohjoižes. Se om Aragua-štatan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn. Läz 1,2 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas (2013).
Lidnan aluz om pandud vl 1701. Marakai sijadase 25 km suvhe Kariban meren randaspäi, 436 m keskmäižel korktusel valdmeren pindal päl. Mägisel'g om lidnan da valdmeren keskes. Matkad Karakashasai om 80 km päivnouzmha. Marakai jagase 8 tulendha (isp. üks'lugu "parroquia").
Klimat om ekvatorialine, päivän lamuz om +25...+27 C° vodes ümbri. Paneb sadegid 920 mm vodes. Vihmsezonal (semendku-kül'mku) paneb 100-200 mm kus, kuivsezonan aigan (tal'vku-sulaku) paneb ühthemänho 10 mm.
Marakai om maižanduseližen rajonan keskuz. Kanghiden tegijad edheotandad da bumagaine tegimišt oma šingotadud lidnas.


Sjudad Guajan.
Sjudad Guajan ([sjuˈðað ɣwaˈʝana]) om Venesuelan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Bolivar-štatan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1961 2. päiväl heinkud sauvomha järedad Guri-gidroelektrostancijad Karoni-jogel 70 km suvhe lidnaspäi. Nece GES pästab valdkundan elektrusen enamba pol't, 4nz' surtte GES mail'mas (2018). Kaks' alüminijantegint i raudmetallurgijan kompanii ratas lidnas.
Lidn vedase 40 kilometrad pidust' Orinoko-jogen oiktad randad. Se sijadase 13 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2001 eläjiden lugu oli 1 050 283 ristitud, štatan ristitišton läz pol't. Vodele 2006 kombiniruidud raudte- da avtotesild Orinokos päliči om saudud.
*


San Kristobal' (lidn, Venesuel).
San Kristobal' (isp.: "San Cristóbal") om lidn Venesuelas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 478 000 ristitud.


Maturin.
Maturin (isp.: "Maturín") om lidn Venesuelas.
Vl 20 eläjiden lugu om 479 000 ristitud.


Lelidorp.
Lelidorp (alam.: "Lelydorp") om lidn Surinamas.
Eläjiden lugu om 20 000 ristitud.


Uz' Nikkeri.
Uz' Nikkeri (alam.: "Nieuw-Nickerie") om lidn Surinamas.
Eläjiden lugu om 15 000 ristitud.


Sol (Vanuatu).
Sol (bislam-, francijan da anglijan kelil: "Sola") om lidn Vanuatus, Torb-agjan administrativine keskuz.
Vl 2010 eläjiden lugu om 1065 ristitud.


Sol.
Järgeline sol vai Keitandsol (himijas — natrijan hlorid, NaCl) om ezmäižen tarbhaižusen söndtavar. Se om mujutomad kristallad. Kävutadas maguteseks.
Sol oleleb järedanke i henonke jauhosenke; puhtaz, jodiruidud, nitritine. Puhthan mödhe jagase sortuihe: üläsort, ezmäine sort, toine sort.


Luganvill.
Luganvill (bislam, franc. da angl.: "Luganville") om kahtenz' surtte lidn Vanuatus, Sanm-agjan administrativine keskuz.
Vl 2009 eläjiden lugu om 13 167 ristitud.


Isangel.
Isangel (mugažo bislam-, francijan da anglijan kelil) om lidn Vanuatus, Tafea-agjan administrativine keskuz.
Vl 2009 eläjiden lugu om 1 437 ristitud.


Lakatoro.
Lakatoro (mugažo bislam-, francijan da anglijan kelil) om lidn Vanuatus, Malamp-agjan administrativine keskuz.
Vl 2009 eläjiden lugu om 705 ristitud.


Saratamat.
Saratamat (bislam-, francijan da anglijan kelil: "Saratamata") om lidn Vanuatus. Se om Penam-agjan administrativine keskuz.


Gizo (Solomonan Sared).
Gizo (mugažo anglijan kelel) om lidn Solomonan Saril.
Eläjiden lugu om 4 300 ristitud.


Auki.
Auki (mugažo anglijan kelel) om lidn Solomonan Saril.
Vl 2013 eläjiden lugu om 7 785 ristitud.


Noro (Solomonan Sared).
Noro (mugažo anglijan kelel) om lidn Solomonan Saril.
Vl 2009 eläjiden lugu om 3 365 ristitud.


Mua (lidn, Tong).
Mua (tong.: "Mu'a") om lidn Tongas.
Eläjiden lugu om 5 300 ristitud.


Neiafu.
Neiafu (mugažo tongan kelel) om lidn Tongas.
Eläjiden lugu om 6 900 ristitud.


Salelolog.
Salelolog (samoaks: "Salelologa") om lidn Savaji-sarel Samoas.


Savaji.
Savaji om Samoan kaikiš suremb sar'.
Vl 2006 eläjiden lugu oli 41 142 ristitud. Saren pind om 1 694 km2.


Koror (lidn).
Koror (mugažo anglijan kelel) om kaikiš suremb lidn Palaus da sen enzne pälidn vhesai 2006 redukun 7. päivhäsai. Tähäsai lidn om valdkundan azjaline keskuz. Sijadase ühtennimižel sarel.
Vl 2005 lidnan eläjiden lugu oli 12 676 ristitud sen ümbrištonke. Lidn da ümbrišt mülüdas Koror-štatha 65 km² pindanke.


Nasinu.
Nasinu (mugažo anglijaks, fidžikš da fidžin hindikš) om lidn Fidžiš.
Vl 2007 eläjiden lugu om 76 064 ristitud.


Lautok.
Lautok ("Lautoka") om lidn Fidžis.
Vl 2007 eläjiden lugu om 43 473 ristitud.


Nausori.
Nausori (mugažo anglijan i fidžin hindi kelil) om lidn Fidžiš. Se om nellänz' surtte lidn valdkundas.
Lidn sijadase Viti Levu-sarel suvipäivnouzmas, 19 km päivnouzmha Suv-pälidnaspäi, Tünen valdmeren randal. Nausorin territorii mülüb koumhe provincijha: Rev, Tailevu i Naitasiri. Avtotesild om Revanjoges päliči, se ühtenzoitab lidnad Suvanke (vspäi 2006).
Vn 2007 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 47 604 ristitud. Stadion om lidnas, 8 tuhad kaclijoid voidas kacta voibuižid (fulbol, regbi).


Kadun.
Kadun (angl.: "Kaduna") om lidn Nigerijas.
Vl 2006 eläjiden lugu om 760 084 ristitud.


Port Harkort.
Port Harkort (angl.: "Port Harcourt") om lidn Nigerijas.
Vl 2006 eläjiden lugu om 1 382 592 ristitud.


Benin Siti.
Benin Siti (angl.: "Benin City") om lidn Nigerijas.
Vl 2006 eläjiden lugu om 1 086 882 ristitud.


Maiduguri.
Maiduguri (mugažo anglijan kelel) om lidn Nigerijas.
Vl 2004 eläjiden lugu om 1 100 000 ristitud.


Zaria.
Zaria (mugažo anglijan kelel) om lidn Nigerijas.
Vl 2005 eläjiden lugu om 847 166 ristitud.


Kar (lidn, Togo).
Kar (franc.: "Kara") om lidn Togos.
Eläjiden lugu om 101 400 ristitud.


Kara (Suvikorejan muzikgrupp).
«Kara» ("Khara", "Kara", oleleb suril kirjamil "KARA") om tetab neiččiden suvikorejine muzikgrupp, kudamb oli edestanu muzikad kei-pop- da džei-pop-stiliš vozil 2007−2016. Vn 2016 vilukus kontraktad muzikagentusenke oliba loptüd, no sil-žo vodel sulakus om tedotadud naceižes al'bomas tulijal aigal. Gruppan nimi sündui grekan kelen «χαρά»-sanaspäi ("hara") «ihastuz» znamoičendanke.


Fransistaun.
Fransistaun (angl.: "Francistown") om lidn Botsvanas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 100 079 ristitud.


Maun (lidn).
Maun (mugažo anglijan kelel) om lidn Botsvanas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 55 784 ristitud.


Molepolole.
Molepolole (mugažo anglijan kelel) om lidn Botsvanas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 67 598 ristitud.


Mogoditšane.
Mogoditšane (angl.: "Mogoditshane") om lidn Botsvanas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 57 637 ristitud.


Abomei Kalavi.
Abomei Kalavi (franc.: "Abomey-Calavi") om lidn Beninas.
Vl 2002 eläjiden lugu om 307 745 ristitud.


Džugu.
Džugu (franc.: "Djougou") om lidn Beninas.
Vl 2009 eläjiden lugu om 237 040 ristitud.


Paraku.
Paraku (franc.: "Parakou") om lidn Beninas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 206 667 ristitud.


Kotonu.
Kotonu (franc.: "Cotonou") om Beninan kaikiš suremb lidn.
Vl 2012 eläjiden lugu om 779 314 ristitud.


Sen Lui (lidn, Senegal).
Sen Lui (franc.: "Saint-Louis") om lidn Senegalas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 209 752 ristitud.


Ties.
Ties (franc.: "Thiès") om lidn Senegalas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 317 763 ristitud.


Ziginšor.
Ziginšor (franc.: "Ziguinchor") om lidn Senegalas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 205 294 ristitud.


Mbur.
Mbur (franc.: "M'bour vai Mbour") om lidn Senegalas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 181 800 ristitud.


Kaolak.
Kaolak (franc.: "Kaolack") om lidn Senegalas.
Vl 2007 eläjiden lugu om 186 000 ristitud.


Tub (lidn, Senegal).
Tub (franc.: "Touba") om lidn Senegalas.
Vl 2013 eläjiden lugu om 753 313 ristitud.


Mundu.
Mundu (franc.: "Moundou") om lidn Čadas.
Vl 2008 eläjiden lugu om 142 462 ristitud.


Sarh.
Sarh (mugažo francijan kelel) om lidn Čadas.
Vl 2008 eläjiden lugu om 108 061 ristitud.


Keren.
Keren (tigrinjaks: "ከረን") om lidn Eritrejas.
Eläjiden lugu om 82 200 ristitud.


Tesenei.
Tesenei (tigrinjaks.: "ተሰነይ", angl.: "Teseney") om lidn Eritrejas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 4 650 ristitud.


Mendefer.
Mendefer (tigrinjaks "መንደፈራ", angl.: "Mendefera") om lidn Eritrejas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 17 781 ristitud.


Mujing.
Mujing (rundi i franc.: "Muyinga") om lidn Burundiš.
Vl 2008 eläjiden lugu om 138 227 ristitud.


Rujigi.
Rujigi (franc.: "Ruyigi") om lidn Burundiš.
Vl 2008 eläjiden lugu om 7 139 ristitud.


Santa Krus de la Sjerr.
Santa Krus de la Sjerr (isp.: "Santa Cruz de la Sierra") om lidn Bolivijas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 1 453 549 ristitud.


El' Al'to (Bolivii).
El' Al'to (isp.: "El Alto") om lidn Bolivijas.
Vl 2008 eläjiden lugu om 890 533 ristitud.


Kočabamb.
Kočabamb (, «sokaz tahond») om lidn Bolivijan keskuses. Se om nellänz' surtte lidn valdkundas, Kočabamban departamentan pälidn.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1571 kuti "Oropes" () ispanižen Fransisko de Toledo-kunigahan kanzannimen mödhe. Vl 1786 udesnimitihe lidnan nügüdläižikš.
Lidn sijadase kazvateližes alangištos, 2558 m korktusel valdmeren pindan päl, om ümbärtud Andiden mägisel'gil. Roč-jogi da Alalai-järv oma lidnan territorijal.
Vn 2012 Bolivijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu om 630 587 ristitud. Lidn om järedan maižanduzrajonan keskuz. Tehtas kebnavtoid, sauvondmaterialid, himine sarak om šingotadud.
Irdkosketused.
*


Ezmäine kanal.
Ezmäine kanal (ven. "Первый канал") om Venäman valdkundaline federaline venäkel'ne TV-kanal.
Akcijoiden pidajad: Venäma-valdkund — 51%, Nacionaline Media-jouk — 25%, Roman Abramovič — 24%.
Istorii.
Sen aluz om pandud vl 1951 Keskuztelevizijan «Ezmäine program»:aks.
čihodamižen jäl'ghe, vozil 1991-1995 telekanal nimitihe «Ostankino»-televizijaks.
Vozil 1995-2002 kanalan nimi oli «Venäman kundaline televizii», vspäi 2013 Venäman toine kanal sai mugoižen nimen.


Nzerekore.
Nzerekore (franc.: "Nzérékoré") om lidn Gvinejas.
Vl 2008 eläjiden lugu om 300 000 ristitud.


Čuncin.
Čuncin (kit.: 重庆, pin'jin': "Chóngqìng" [ʈʂʰǔŋ tɕʰîŋ], sana sanha «kaks'kerdaine üläihastuz») om keskuzalištusen lidn (administrativine ümbrik) Kitaiš, kaikiš järedamb pindan mödhe nellän mugoižen keskes.
Se om Kitain metallurgijan, avtotegimišton i himižen tegimišton järed keskuz, tedoline keskuz (enamba 1000 tedoinstitutoid i 25 üläopendusen aluzkundad).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 316 vodel edel m.e. kuti "Czänčžou" (kit. 江州) — Ba-valdkundan uz' pälidn. Vl 1189 sidä nimitihe nügüdläižikš.
Vspäi 1891 joudai port oli Čuncinas, se abuti lidnale ühtenzoitta Kitain suvipäivlaskmad i Janczi-joginiškoid mail'manke.
Eländpunkt om olmas oficialiženke lidnan statusanke vspäi 1937. Čuncin oli Kitain keskuzalištusen lidnaks vozil 1939-1954 i om vspäi 1997. Vozil 1954-1997 lidn mülüi Sičuan'-agjaha.
Vozil 1937-1945 Čuncin oli valdkundan pordaigaližeks pälidnaks Nankinan okkupacijan tagut, ohjastuz sijazihe siš Čan Kaišinke ühtes.
Vl 1949 sügüz'kun 2. päiväl sur' lämoipalo tegihe lidnas (10 tuhad ristituid pölištuiba, pol'lidnad paloi).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kitain keskuses, 80 jogen randoil. Hura Czälinczän-ližajogi lankteb täuz'vezižhe Janczihe lidnan keskuses. Čuncin seižub 243 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusel. Reljef om kukhikaz.
Klimat om subtropine. Paneb sadegid 1100 mm vodes. Sumeg laskese lidnrajonihe sada päiväd vodes, redukuspäi sulakuhusai.
Čuncin jagase 38 municipaližhe ühtnikha: 21 rajonad, 13 makundad da 4 avtonomišt makundad. Niiden keskes 9 municipališt ühtnikad lugetas «lidnan päzonaks» oficialitomašti (kit. 主城区 "čžučencüi") vai Keskuzčuncinaks. Municipaližed ühtnikad alajagasoiš 1259 lidnha, lidnanterritorijha i alarajonha.
Eläjad.
Vl 2010 kaikenaigaižiden eläjiden lugu oli 28 846 170 ristitud.
Vl 2015 lidnrajoniden ristitišt oli 18 384 100 eläjad, pind — 5473 km².
Transport.
Avtobusad, ezilidnoiden raudted da metro oma kundaližeks transportaks. Metro radab vspäi 2005 (vl 2015 4 jonod, 120 stancijad, 201,6 km raudted).
Vs 2014 redukuspäi 31 sildad ühtenzoittas Janczin randoid Čuncin-ümbrikos, niišpäi 12 oma lidnrajoniden territorijal.
Koume päraudtestancijad om lidnas. Koume kiruhraudted i kuz' kiruhavtoted ühtenzoittas Čuncinad toižidenke suridenke lidnoidenke.
Rahvahidenkeskeine civiline «Čuncin Czänbei»-lendimport ("CKG") sijadase 21 kilometras pohjoižhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Kitaidme da Azijan äjihe verhiže maihe. Völ kaks' lendimportad oma sauvomas.


Boston.
Boston (mugažo kirjutase anglijan kelel, virkmine — [ˈbɒstən]) om lidn da port niiden Atlantižen valdmeren randal. Se om Massačusets-štatan pälidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1630 7. päiväl sügüz'kud. Se sai lidnan statusad vl 1822.
Geografijan andmused.
Lidnan istorine keskuz sijadase korktusil 5..7 metrad valdmeren pindan päl. Lidnan ümbrišton keskmäine korktuz om 43 metrad. Kaikiš korktemb čokkoim om Bellivju-kukkaz (101 m).
Paksud päivlaskmaižed kontinentaližed tulleid aletas valdmeren valatoitusele. Vilukun kesklämuz om −1,7 Cel'sijan gradusad, heinkun — +23 C°. Paneb 1100 mm sadegid vodes, kuidme tazomäras.
Eläjad da ižanduz.
Läz 8 mln ristituid elädas Bostonan lidnaglomeracijas vl 2017 (Sur' Boston, kudenz' sija AÜV:oiš).
Boston om medicinižen da uziden materialiden tegimištoiden keskuz, rahaazjoiden kompanijoiden päfater, turizman keskuz (21,2 mln turistoid vodes 2011).
Openduzsijad.
Üläopendusen kaks' surt aluzkundad sijadase lidnas: Garvardan universitet da Massačusetsan tehnologine institut (). Ühthemänho enamba sadad universitetoid da kolledžid om lidnas da sen ümbrištos. Kaikuččel vodel läz millionan nelländest ristituid kändasoiš ezmäižen kursan üläopenikoikš.
Transport.
Rahvahidenkeskeine Logan-lendimport ("BOS") sijadase päivnouzmpolehe lidnan keskusespäi. Vspäi 1897 amerikaine kaikiš amuižemb metro radab lidnas (4 jonod, 122 stancijad, 134 km raudted). Ühthine MBTA-kompanii () ohjandab kundaližtransportan erazvuiččil toižendoil: metro, ezilidnoiden raudte, avtobusad, trolleibusad, ehtatimed.


Sekondi Takoradi.
Sekondi Takoradi (angl.: "Sekondi-Takoradi") om lidn Ganas.
Vl 2012 eläjiden lugu om 445 205 ristitud.


Hančžou.
Hančžou (kit.: "杭州", pin'jin': "Hángzhōu") om lidn Kitaiš.
Vl 2010 eläjiden lugu om 8 844 400 ristitud. Lidnan pind — 16 840,76 km2.


Padui.
Padui ([ˈpaːdova],) om lidn Italijan pohjoižpäivnouzmas, mülüb Venecijan agjaha.
Vl 2015 eläjiden lugu om 211 208 ristitud. Matkad Venecijan lahthesai da Venecijhasai om 20 km päivnouzmha.


Kioto.
Kioto ("Kyōto-shi" [kʲoːꜜto.ɕi] «pälidn») om seičemenz' lidn Japonijas eläjiden lugun mödhe. Lidn om ühtennimižen prefekturan administrativine keskuz.
Istorii.
Vozil 794—1869 Kioto oli Japonijan imperatoriden rezidencijaks i valdkundan pälidnaks, lidnan enzne nimi — "Heian" «kožundan da tünüden pälidn». Vozil 1467—1477 (torokaig) i 1864 lujad lämoipalod oliba lidnas. Vspäi 1869 imperatoran rezidencii i pälidn sijadasoiš Tokios («päivnouzmaine pälidn»), i nimitihe Kioto-lidnad lühüdaks aigaks «päivlaskmaižeks pälidnaks» ("Saikö", 西京).
Toižen mail'man sodan aigan bombardiruindad koskiba vähän Kioton puižid pühäpertid. Kaik om 1600 buddizman i 400 sintoizman pühäpertid lidnas, sen ližaks äiluguižed sadud da pert'kulud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase prefekturan suvipäivlaskmas, Honšü-saren keskuzpalan päivlaskmas, Kansai (Kinki)-regionan keskuses, Kioton katl'uses, 9..981 m korktusil. Mägisel'gad oma lidnan röunoikš. Koume joged jokstas lidnas: Jodo-jogi "Udzi"-nimenke da mülüjad sen basseinha Kamo-jogi i Kacuranjogi.
Eläjad.
Vl 2008 eläjiden lugu oli 1 467 000 ristitud. Lidn mülüb Osakan aglomeracijha (kahtenz' surtte valdkundas).
Ižanduz da transport.
Turizm om lidnan sal'hen päpala, matknikad ajeltas kaikes miruspäi, mugažo se om japonižiden školnikoiden lopindklassoiden matkan päsija.
Mail'man tetabiden Nintendo-, Kyocera- i Omron-kompanijoiden päfaterad sijadasoiš neciš lidnas.
Avtobusad, kaikenvuiččed lidnelektrojonused da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Vspäi 1981 metropoliten radab lidnas (vl 2017 om 2 jonod, 31 stancijad, 31 km raudted). Päraudtestancii om olmas vspäi 1877. Sinkansen-kiruhjonused ühtenzoittas lidnad Japonijan toižidenke järedoidenke lidnoidenke.
Irdkosketused.
*


Čendu.
Čendu (, pin'jin': "Chéngdū") om lidn-millioner Kitain suvipäivlaskmas. Se om Sičuan'-agjan administrativine keskuz.
Eländpunktan aluz om pandud vl 311 EME.
Lidn sijadase Min'czän-jogialangšton randoil, 500 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Klimat om neps subtropine.
Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe lidnümbrikon eläjiden lugu oli 14 047 625 ristitud, heišpäi lidnanlaptoiš — 7 415 590 ristitud. Lidnanümbrikon pind — 12 163,16 km², sidä kesken lidnanlaptoiden — 2 174,6 km².
Čendu om verhanmaižen investicijoiden kaikiš järedamb keskuz valdkundan päivlaskmpoles, avtoiden da niiden varapaloiden tegijoiden üks' keskusišpäi Kitaiš.


Kuritib.
Kuritib (port.: "Curitiba" [kuɾiˈtʃibɐ]) om lidn-millioner Brazilijan suves. Se om Paran-štatan administrativine keskuz da sen kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1693 keväz'kun 29. päiväl.
Vl 1912 ezmäižen Brazilijan universitetan aluz om pandud Kuritibha, se om Paranan federaline universitet.
Geografii da klimat.
Lidnanümbrikon pind — 435,036 km², sidä kesken lidnanlaptoiden — 319,4 km².
Lidn sijadase mägiplatol, nellän penen jogen vezivaradimidenke randoil, 934 metrad keskkorktusil, 110 km päivlaskmpolehe Atlantižen valdmeren randpolespäi.
Klimat om meren da mägiden subtropine.
Eläjad.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 1 848 943 ristitud, lidnaglomeracijas — 3 210 000 ristitud (seičemenz' surtte valdkundas).
Ekonomik da transport.
Kuritib om avtoiden tegijoiden kahtenz' surtte keskuz Latinižes Amerikas. Vodes läz 2 mln turistoid tuldas neche puhthaze ekologižešti lidnha.
Rahvahidenkeskeine Afonsu Penan nimel nimitadud civiline lendimport ("CWB") sijadase 18 km suvipäivnouzmpolehe lidnan keskusespäi. Metrod ei ole, avtobusoiden kiruhtranzitan sistem om.


Dallas.
Dallas (mugažo anglijan [ˈdæləs] da ispanijan kelil, lühendused: "Big D", "D-town") om lidn-millioner suvižes Tehas-štatas, sen kaikiš suremb lidn ičeze ezilidnoidenke. Lidnan aglomeracii otab nelländen sijan AÜV:oiš ristitišton lugun mödhe (6,9 mln vl 2014). Dallas om konurbacijas Fort Uertanke da Arlingtonanke.
Lidn om rahaazjoiden da telekommunikacijoiden keskuz, transporttesol'm, mugažo atomenergijan tedoidusiden keskuz.
Istorii.
Vl 1841 Džon Nili Brajan pani lidnan alust. Dallas-žilo sai lidnan statusad vl 1871.
Vl 1963 kül'mkun 22. päiväl AÜV:oiden Džon Kennedi-prezident oli riktud tuikutimen ambundal neciš lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazangištol 140..170 m ü.m.t. korktusil, Triniti-jogen molembil randoil.
Klimat om subtropine neps, kezal om upar'. Sikš ku vilu il'm Kanadaspäi ainastase Dallasan rajonas lämän il'manke Meksikan lahtespäi, ka tulleipörtked oleldas paksus dai tal'vel sä oleskeleb erazvuiččikš — voib olda −15 C° vai +30 C°, ika tal'v om pehmed tobjimalaz. Vilukun keskmäine lämuz om +8 C°, heinkun da elokun — +30 C°. Paneb sadegid 955 mm vodes, kaikiš enamba — semendkus da redukus.
Dallas jagase rajonihe (), lidnanlaptoihe (angl. "neighborhood") da kundoihe (angl. "community").
Ižanduz.
Suren Dallasan kogosüdäiprodukt om 448 bln US$ (vl 2013, kudenz' sija valdkundas).
Vl 1958 Džek Kilbi tegi melel mikrosheman Dallasas.
Texas Instruments, 7-Eleven da Pizza Hut mail'man kompanijoiden päfaterad sijadasoiš lidnas, ExxonMobil — päivlaskmaižes Irving-ezilidnas.


Detroit.
Detroit (mugažo anglijan kelel [dɨˈtrɔɪt] — francijan kelen "détroit" [deˈtʀwa] sanaspäi «sal'm, kaidelmaz») om lidn pohjoižes Mičigan-štatas, sen kaikiš suremb lidn ičeze ezilidnoidenke, Kanadan röunanno. Lidnan aglomeracii otab nelländentoštkümnenden sijan AÜV:oiš ristitišton lugun mödhe (4,3 mln vl 2017).
Lidn ičeze ezilidnoidenke om Pohjoižen Amerikan avtotegimišton keskuz tähäsai.
Istorii.
Vn 1701 24. päiväl heinkud francine Antuan Lome-matkadai De Kadillak-ser pani lidnan alusen faktorijaks torguimha karvoil indejalaižidenke, i vhesai 1796 Detroit oli Kanadan lidnuden. Vl 1805 eländpunktan tobj pala paloi, sikš miše äjad pertid oliba pumaterialaspäi. Jäl'ghižel vodel Detroit-žilo sai lidnan statusad. Vozil 1805−1847 Detroit oli Mičigan-štatan pälidnaks.
Vn 2014 11. päiväl tal'vkud lidn päzui satusekahašti bankrotnendan proceduras läbi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen kaidelmasen oiktal randal 174..206 metrad korktusil, kanadižen Uinsor-lidnad vaste, lidnad ühtenzoittas Ambassador-sildal da kahtel tonnelil. Detroit-kaidelmaz jokseb Sent Kler-järvespäi Eri-järvhe, pol'tel Suriš järvišpäi Ph. Lavrentijan jogehe.
Klimat om ven kontinentaline, tal'v om pehmed, keza om pit'k da läm'. Vilukun keskmäine lämuz om −4 C°, heinkun — +23 C°. Paneb sadegid 850 mm vodes, tal'vel vähän penemb mi kezal (108 sm lunt vodes).
Detroit jagase 8 rajonha (), ned — lidnanlaptoihe ().
Ižanduz.
Suren Detroitan kogosüdäiprodukt om 197,7 bln US$ (vl 2010).
Mail'man avtotegijoiden kompanijoiden päfaterad sijadasoiš Detroitas (amerikaine «Sur' Koumnik»): Dženeral Motors kompanijan Renessans-päfater («Udessündund») da üks' tegim lidnas, Ford tegimidenke — suvipäivlaskmaižes Dirborn-ezilidnas, Kraisleran päfater — lodehližes Obern Hils-ezilidnas.
Avtotegijoiden lobbiruind ostmaha avtoid veihe sihe azjaha, miše kundaližtransport ei ole šingotadud lidnas. Vaiše avtobusoiden maršrutad oma olmas da pandud seibhil raudten kiruhtranzit 4,7 kilometrad pitte ajab.


Biratnagar.
Biratnagar (nepali.: "विराटनगर") om lidn Nepalas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 204 949 ristitud. Lidnan pind — 58,48 km2.


Pokhar.
Pokhar (nepali.: "पोखरा") om lidn Nepalas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 255 465 ristitud. Lidnan pind — 55,2 km2.


Düssel'dorf.
Düssel'dorf (saks.: "Düsseldorf" [ˈdʏsl̩ˌdɔɐ̯f]) om lidn Saksanman päivlaskmas. Se om Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanman pälidn, mülüb Rein da Rur-lidnaglomeracijha. Ičeze ezilidnoidenke Düssel'dorf otab seičemenden sijan Saksanmas ristitišton lugun mödhe (1,2 mln vl 2013).
Lidn om Saksanman rahaazjoiden (kahtenz' surtte valdkundas Frankfurtan Mainal jäl'ghe) da modan keskuz, sur' transporttesol'm da jogiport.
Istorii.
Vl 1135 lidn om mainitadud ezmäižen kerdan kirjutadud purtkiš. Vlpäi 1288 Düssel'dorf om lidnan statusanke.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Düssel'- da Rein-jogiden ühthejoksmusen sijas, Rein-jogen oiktal randal 28-167 metrad korktusil, om uzid rajonid hural-ki randal. Seičeme sildad ühtenzoittas Reinan randoid lidnan röunoiš. Duisburg-lidn om toine Rein da Rur-aglomeracijan pala, se sijadase pohjoižpoles ani lidnan röunan taga.
Klimat om ven valdmerine. Voden kesklämuz om +10,6°C. Paneb sadegid 800 mm vodes. Pil'vesine sä om paks azj.
Düssel'dorf jagase 10 ümbrikho (saks. "Stadtbezirk") ičeze nevondkundoidenke vaiše nevondfunkcijanke. Ümbrikod alajagasoiš 50 lidnanlaptha (saks. "Stadtteil").
Ižanduz.
Düssel'dorfan kogosüdäiprodukt om 41,5 bln € (vl 2012).
Mail'man tetabid Henkel' (kodihimii), Metro AG (torguindverk), TissenKrupp (metallurgii) da E.ON (energii) kompanijoiden päfaterad sijadase lidnas.
Düssel'dorfan rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("DUS") sijadase 7 km pohjoižhe lidnan keskusespäi Duisburganke röunanno, se om koumanz' surtte Saksanmas. Lendimportaspäi tehtas reisid Saksanman lidnoihe, Evropan, Päivlaskmaižen Azijan da Pohjoižen Afrikan maihe, sezonoidme — tropižihe lebutahoihepäi. Lendimport ühtenzoitab päraudtestancijanke rippujan jonusen monorel'stel ("Skytrain").
Kundaline transport om kiruhtramvai (99 stancijad, niišpäi 17 oma manalaižed) da lidnelektrojonuz, niiden ted ühtenzoittas Rein-Rur-aglomeracijan toižidenke lidnoidenke.
Irdkosketused.
*


Čarlstaun (Sent Kits da Nevis).
Čarlstaun (angl.: "Charlestown") om lidn Sent Kitsas da Nevisas. Se sijadase Nevis-sarel.


Sent Pol Kapister.
Sent Pol Kapister (angl.: "Saint Paul Capisterre") om lidn Sent Kitsas da Nevisas.
Vl 2010 eläjiden lugu om 1 339 ristitud.


Sendi Point Taun.
Sendi Point Taun (angl.: "Sandy Point Town") om lidn Sent Kitsas da Nevisas.


Kirillovan rajon.
Kirillovan rajon () om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Kirillov-lidn (rajonan ristitišton pol').
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikos.
Geografijan andmused.
Kirillovan rajon om Vologdan agjan lodehline taho. Pind — 5 400 km². Sen piduz pohjoižespäi suvhe — 143 km, päivlaskmaspäi päivnouzmha — 56 km.
Kaikiš surembad vezištod oma Vaugedjärv, Vože-järv da Šeksnan vezivaradim, kaik ned mülüdas rajonha vaiše paloin. Mec otab kaks' koumandest rajonan territorijad.
Vs 2015 kezakun 26. päiväspäi rajonan territorii alajagase 6 küläkundha da 1 lidnkundha (Kirillov-lidn).
Tobmuz.
Vspäi 2008 Sergei Usov om rajonan pämez'. Hän-žo om rajonan parlamentan — Ezitajiden Suiman — ezimez' (19 ezitajad).
Sil-žo vodelpäi Vladimir Šačin om rajonan administracijan pämez' (22 pämest).
Vspäi 2012 Kundaline Nevondkund () radab rajonas (14 ühtnijad).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma turizm, mecan ümbriradmine da sömtegimišt.


Blagojevgrad.
Blagojevgrad (bolg.: "Благоевград") om lidn Bolgarijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 70 881 ristitud.


Birminhem (Alabam).
Birminhem (angl.: "Birmingham") om lidn, Alabam-štatas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 212 247 ristitud. Lidnan pind — 384,9 km2.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1871.


Ajud.
Ajud (rom.: "Aiud" [aˈjud], lat.: "Brucla", mad'j.: "Nagyenyed" [ˈnɒɟɛɲɛd], saks.: "Straßburg am Mieresch") om lidn Romanijas.
Vl 2011 eläjiden lugu om 22 876 ristitud.


Gorna Orähovic.
Gorna Orähovic (bolg.: "Горна Оряховица") om lidn Bolgarijas.
Vl 2009 eläjiden lugu om 32 436 ristitud.


Derri.
Derri () om lidn, Nju Gempšir-štatas.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 33 109 ristitud.


Londuseline gaz.
Londuseline gaz om gazoiden segoituz, kudamb sündui mansüvüzihe organižiden substancijoiden anaerobižen čihodamižen aigan. Gaz mülüb sagedmaiden gruppha.
Londuseline gaz om tarbhaine kaivatuz, se om üks' znamasižembaižiš londuseližiš varoišpäi, ümbriradamha tegimištos da kävutamha kodiižanduses.
Sogazan da kaivuzgazan südäiolendad oma pojavad keskneze. Ned mülütadas metan CH4 päsubstancijaks, a mugažo azotan (N2) da hil'muiktuzgazan (CO2) penid lugumärid. Sen ližaks, kaivuzgaz voib mülütada travijoid substancijoid — rikvezinik H2S da radon.
Normaližiš arvoimižiš londuseline gaz voib olda gazanvuiččes vai sidodud olendas (gazangidratad — kristallad). Üks' absolütine atmosfer da 0°C ottas normaližikš arvoimižikš lugemha gazan kulutusen normaližil kubižil metril. Gazgidratad oma kaivuztegimišton tulii aig, lujas äi vasttase niid londuses — valdmeren pohjan al, igähižen rougun al. Tähäsai ei ole sal'hekašt gazgidratoiden samižtehnologijad. Sättui samižhe londuseline gaz löudase manšoiduiš erižil kogoil (gazlöudmižsijad) vai kivivoin löudmižsijiden päl. Mugažo erigoittas londuseline (kivivoin) gaz sadud kivivoin ezmäižen fil'truindan aigan.
Himine mülünd.
Metan (CH4) om londuseližen gazan päine da tarbhaine pala 82-98% mülündanmäranke. Sen ühtes metanan gomologad voidas olda mülündan paloikš (kaik — 0,1-13%): etan (C2H6), propan (C3H8) da butan (C4H10). Jäl'gmäižiden kahtiden, a mugažo edembaižiden jügedambižiden gomologoiden olend om tahtota gazanveimes, sikš miše nened substancijad voidas tehtas nozoluzikš ümbrišton il'man lämudel. Nozoluded sündudas vedenke gazgidratižid tüpid da umbištadas henoiden veimiden diametrad. Veden da ammiakveden olend om laskmatoi gazan mülündas. Propan, metanan da acetilenan ülembad gomologad erigoittas gazanveimiden gazaspäi da kävutadas nozoltadud gazaks (se om propanan da butanan segoituz paksumba kaiked), kudambad voib pakuida da vedada miččel taht transportal. Muga voib kävutada metan-ki (ahtištadud gaz), vaiše painuz erineb: ahtištadud gaz om 600 atmosferan painudes, nozoltadud gaz — 25 atm. Sättujad varuitomuden märad erinedas mugažo.
Gazangidratad.
Londuseline gaz kändase kovaks olendaks makores. Gaz ühtenzoitab mašoidun vedenke süvüdel, kus sur' gidrostatine painuz (250 atmosferhasai) da järgeline lämuz (295 K) oma olmas. Veden üks' mülünmär voib sidoda 220 gazanmülünmärad gidratan sündundan aigan. Päazjas gazgidratoiden löudmižsijiden zonad levitadas igähižen rougun al da Man valdmeren pohjan al penil süvüzil.
Ekologii.
Londuseline gaz om organižen poltusen kaikiš sel'ktemb toižend da elektrusen sandan üks' kaikiš puhthembiš mahtusišpäi. Täuden palandan jäl'ghe vaiše vezipuru da hil'muiktuzgaz (poleks vähemba mi kivihilen palandan jäl'ghe) sündudas. Hil'muiktuzgaz om toižen tipan redustandsubstancii — mugoine substancii om levitadud avaras londuses, no sen olemižen pala vajehtase ristitun radmižen tagut da vedase ekosisteman balansan hajendha. Metan da hil'muiktuzgaz kuctas kazmuzhonuzeffektad, sen taguiči pidab reguliruida niiden čudegiden mär. Necen täht vl 1997 Kioton protokol om allekirjutadud. Vodele 2009 181 valdkundad ratificirui sidä. Nened valdkundad heittas 61% kazmuzhonuzgazoid Mas.
Olend olmas londuses.
Lugetas, miše londuseline gaz sündub Man koren sagedmaihe korktembil lämuzil da painuzil mi kivivoi. Mugoine azj todestab necidä: paksus gazan löudmižsijad venudas süvemb kivivoid. Londuseline gaz löudase ühtespäi severzihesai kilometrad süvüzil.
Hil'vezinikoiden znamasine mär om Man mantijas, no niiden samine om kal'hed lujas, sal'hetoi, sen tagut ei ole kommertišt mel'hetartust.
Metan da erased toižed hil'vezinikad oma levitadud avaras kosmosas. Metan om koumanz' gaz ičeze levigandmižavaruden mödhe kaikes mail'mas vezinikan da gelijan jäl'ghe. Äjad edembaižed Päiväižespäi planetad da asteroidad mülütadas metanad jän, gazan da nozoluden olendoiš. Mugoižed kogod ei mülügoi londuseližen gazan löudmižsijihe.
Samine.
Gaz sadas mansüvüzišpäi mareiguiden kal't. Napridas sijata mareiguid tazomäras löudmižsijan kaiked territorijadme, miše mašoidun gazan painuz aleniži ühtejiččikš, toižin vezi voib putta mašoidhu. Gaz om painudes mansüvüzil, se painuz ületab atmosferižen äjihe kerdoihe.
Pidab vaumitada mareiguišpäi tulijan gazan transportiruimha. Metkomponentad da segasubstancijad oma gazas. Kaikutte metkomponent om ičeze kulutajan täht. Segasubstancijad jügedas transportiruindad da kulutamišt (vezipuru, rikvezinik). Edel gazan andmišt vaumištadas veim: azotmašinoid kävutadas sädamha inertišt ümbrištod veimes. Puhtastadas gazad (absorbental vai membranoil) da kuivatas sidä.
Transportiruind.
Päazjas gaz ajase veimiden kal't. Gazanveim om optimaline transportiruimha londuselišt gazad peniš da keskmäižiš matkoiš. Gaz pompase torviden kal't 1,42 m da sen penemb diametral, 75 atm keskpainudes. Likkudes veimen kal't gaz kadotab ičeze potenciališt energijad. Nece energii kändase lämäks, konz gaz vägestab kidegen vägid torven seinän da ičeze šoiduiden keskes. Sidä vizid, miše pidab sauda kompressorstancijoid (KS) gazanveimen märitud keskustoil. Nenil stancijoil gaz ahtištase, sen painuz lujeneb 55 atmosferaspäi 120 atmosferhasai tobjimalaz, sid' gaz vilugoitase painuden alendusel.
Eriližed laivad-tankerad — gazanvedimed — kävutadas vemha edahaižiš matkoiš (enamba 2-3 tuh. km). Mugoižil laivoil gaz om nozoltadud olendas, izotermižiš bučiš -160...-150 C° lämudenke. Nozoltamha gaz vilugoitase korktas painudes. Painuz oleleb 600 atm:hasai tarbhaižusiden mödhe. Järgeline gazanvedim mülüb 150-200 tuh. m³.
Vl 2004 londuseližen gazan rahvahidenkeskeižed satandad oliba: gazanveimil — 502 bln m³, nozoltadud londuseližen gazan laivil-gazanvedimil — 178 bln m³. Venäman torgusen päühtnijad oma «Gazprom» da «Novatek».
«Gräzovec — Viipur»-magistral'gazanveimen torved läbitadas Vologdan da Leningradan agjoiden territorijoid päivnouzmaspäi päivlaskmha.
Irdkosketused.
*


Hag.
Hag (vai " 's-Gravenhage") om Alamaiden lidn valdkundan suvipäivlaskmas. Se om valdkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Suvialamad-agjan administrativine keskuz.
Nece om valdkundan faktine pälidn (oficialine — Amsterdam). Monarhan, ohjastusen da parlamentan rezidencijad sijadasoiš Hagas, mugažo rahvahidenkeskeižed käskuzkundad:, kriminaline i arbitraž.
Lidn sijadase Pohjoižmeren randal, 1 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Vl 2008 eläjiden lugu oli 482 742 ristitud. Mülüb "Randstad"-lidnaglomeracijha.


Isfahan.
Isfahan (farsi: اصفهان‎ "Esfahān") om Iranan lidn-millioner da ühtennimižen agjan pälidn, sijadase 340 km suvhe Tehran-pälidnalpäi. Lidnan aglomeracii (3 793 101 rist. vn 2012 rahvahanlugemižen mödhe) otab koumant sijad Iranas ristitišton lugun mödhe.
Voz'sadoiden 11.-19. islaman arhitekturan äi sauvusid om Isfahanas. Nügüd'aigaine lidn om metallurgijan da südäitukpoltusen tegimišton keskuz. Kivivoinümbriradai tegim om lidnas.
Istorii.
Ristitud elädas lidnan territorijal paleolitan aigaspäi. Voz'sadoil 10. da 17. Isfahan oli valdkundan (Persijan) pälidnaks. Isfahan om arabine nimi, sündui lidnan keskuzpersijan "Spahān"-nimitusespäi, "spāda"-sana znamoičeb «armii» amuižpersijan kelel.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Zagros-mägisel'gan päivnouzmaižiden pautkidenno 1590 metrad keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, Zajende-jogen molembil randoil.
Klimat om kontinentaline kuiv, palabanke kezanke (kesklämuz om +28..30 C°) da viluhkon tal'venke (+3..5 C°). Paneb sadegid 112 mm vodes, tal'vel da kevädel tobj pala paneb (tal'vku-sulaku). Kezal ei oleskele sadegid ani (1 mm).
Isfahan jagase 15 lidnrajonha. Se om amuižen arhitekturan järed keskuz. Kaik 13 islaman, 6 iudaizman i 5 hristanuskondan pühäpertid om lidnas.
Transport.
Metro om lidnas vspäi 2015 (1 jono, 14 stancijad, 16 km raudted), kahtenz' linii om sauvomas. Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks mugažo.
Rahvahidenkeskeine lendimport ("IFN") om soda- da civiliženke znamoičendanke. Sišpäi da sihe tehtas reisid valdkundadme da lähižidme arabižidme verhanmaidme. Lendimport sijadase lidnan suvipäivnouzmpoles.
Irdkosketused.
*


Ženev.
Ženev ([ʒə.nɛv], [ɡɛnf], [dʒiˈneːvra],) om lidn Šveicarijan suvipäivlaskmas. Se om valdkundan kahtenz' surtte lidn (Cürihan jäl'ghe) da ühtennimižen kantonan pälidn.
Lidn om mail'man rahaazjoiden üks' keskusišpäi. Evropine palakund da erasiden ÜRO:n aluzkundoiden päfaterad sijadasoiš Ženevas: Mail'man torguindorganizacii, Mail'man tervhuden kaičendorganizacii, Rusttan Ristan rahvahidenkeskeine komitet.
Istorii.
Lidn mainitase ezmäižen kerdan Cezarin kirjutadud purtkiš vn 58 EME kuti kel'talaižiden Genav-eländsija (kel'tine "genawa"-sana znamoičeb «estuarii»).
Vl 1815 Ženev kantonan oiktusidenke tegihe Šveicarijan palaks, edel sidä oli Francijan alištuses.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ženevan järven randal Ron-jogen lähtendan sijas, 370..457 m korktusil, 378 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Se om ümbärtud Al'piden pautkil. Voib nähta Monblan-mäged, se sijadase ajandan časus keskusespäi.
Lidnan aglomeracii (915 tuh. ristitud vl 2011) otab Šveicarijan da Francijan territorijoiden paloid.
Irdkosketused.
*


Must muju.
Must muju (mugažo musked runoiš) om ahromatine muju, vauktusen valun olmatomuz objektaspäi.
Kävutase kor'ben da toižen polen ozutamha. Mugažo se om trauran da mahapanendan muju; peitushe sidodud muju (piikoipimed).
Kelenvänd.
Toižiden keliden «must kaži»-tärtusele sättub vepsän kelen «kadonu kaži»: «kadonu kaži joksi heiden keskes».
Kacu mugažo.
*


Vičenc.
Vičenc ([viˈtʃɛntsa], venet.: "Vicensa",) om lidn Italijan pohjoižpäivnouzmas, Venecijan agjas. Om Vičencan provincijan administrativižeks keskuseks.
Eländpunktan aluz om pandud 11. i 7. voz'sadoiden keskes edel m.e. amuižiden pertiden alusiden mödhe.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Bakkil'jone-jogen da Retrone-ližajogen ühthejoksmusen sijas, Padanan alangištos, 39 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Al'pad oma pohjoižhe da päivlaskmha lidnaspäi. Matkad Venecijhasai om 60 km päivnouzmha raud- i avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Padui suvipäivnouzmha i Veron päivlaskmha.
Eläjad da ižanduz.
Vl 2014 eläjiden lugu oli 113 655 ristitud, läz 270 tuhad ezilidnoidenke. Ižandused sarakod oma omblendtegimišt (viž kompanijad), mašiništonsauvomine, kuldasižiden juvelirižiden tegesiden pästand, turizm mail'man jäl'gusen sijidme. Om järedoiden bankoiden päfateroid.


Haidenhaim Brencal.
Lidnan ohjastusen pert' (ezimal, 2009).
Haidenhaim Brencal (saks.: "Heidenheim an der Brenz", lühüdas "Heidenheim") om lidn Saksanman suves, Baden Vürtemberg-federacijanmas.
Istorii.
Kaikenaigaižen eländpunktan aluz om pandud 13. voz'sadal edel m.e.. Vozil 85-159 m.e. Rimalaižen imperijan tuha azekast kavaleristod oli sijatud Akvilei-lidnuses (latin. "Aquileia"). "Hellenstein-lidnuz" da lidnansein oma saudud vll 1190-1420. Vl 1356 Haidenhaim sai lidnan statusad da torgusen sijadusen oiktust.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 478..645 m korktusil valdmeren pindan päl (504 m om keskmäine). Lähembaine sur' lidn om Štuttgart 80 km päivlaskmha.
Haidenhaim Brencal jagase lidnankeskushe (saks. "Kernstadt") da 4 lidnrajonha: Šnaithaim, Mergel'štetten, Oggenhauzen, Groskuhen.
Eläjad da ižanduz.
Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1995, 52 527 ristitud.
«Voith GmbH»-kompanijan päfater da tegimed sijadasoiš lidnas (7,5 tuh. radnikoid, pästtas turbinoid da mašiništod cellülozbumagaižen sarakon täht). Ižandusen toižed sarakod oma pol'veimiden, plastikan, tekstilin da ventiläcijan tehmine.


Holon (lidn, Izrail').
Holon (evr.: "חוֹלוֹן") om lidn Izrailiš.
Vl 2011 eläjiden lugu om 182 575 ristitud.


Nettuno.
Nettuno (mugažo italijan kelel) om lidn Italijas.
Vl 2014 eläjiden lugu om 48 673 ristitud.


Ruan.
Ruan ([ʁwɑ̃]) om lidn Francijan pohjoižes.
Vl 2010 eläjiden lugu om 110 688 ristitud. Lidnan pind — 21,38 km2.


Soročinsk.
Soročinsk () om Venäman lidn Orenburgan agjan päivlaskmas. Se om Soročinskan lidnümbrikon administrativine keskuz, vl 2016 mülüti Soročinskan rajonad.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1737 kuti "Soročinkan lidnuz", nimitihe lähižen Soročink-jogen mödhe. 19. voz'sadaspäi oli "Soročinskoje-žiloks". Saudihe "Soročinskai-raudtestancijad" «Samar — Orenburg»-jonol, läbiti lidnad vl 1877.
Žilo sai lidnan statusad vn 1945 16. päiväl semendkud. Lidn šingotase kivivoin samižen edheotandoil (650 mareigud lidnümbrikos) i sijaližen maižandusen produkcijan ümbriradmižel (leibänkombinat, lihakombinat).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Samaranjogen hural randal, 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Soročinskan vezivaradim (35,56 km²) om ülezjogen reguliruimha Samaran vedhut. Matkad Orenburghasai om 170 km suvipäivnouzmha. Lähembaine lidn om Buzuluk 73 km lodeheze orhal vai 90 km kaikil teil.
40 žilod mülüdas lidnümbrikho Soročinskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 2763,18 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, lidnan eläjiden lugu oli 29 249 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 29..30 tuhad vozil 1996−2011 (vl 2001 — 30 700 rist.). Vl 2017 kaik 40 853 ristitud elädas lidnümbrikos, sidä kesken kaks' koumandest oma Soročinskan eläjad.
Irdkosketused.
*


Pikalövo.
Pikalövo () om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan suvipäivnouzmas. Se om Boksitogorskan rajonan kahtenz' surtte lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1620 Änižen pätinan aigkirjas, sijadase amuižel pustolänil. Vl 1906 nimitihe raudtestancijad «Piter — Vologd»-jonol "Pikalövo-külän" mödhe. Vozil 1927—1930 "Pikalövo-žilo" oli Pikalövon rajonan administrativižeks keskuseks. Vozil 1935—1941 saudihe cementtegint da radnikžilod.
Vspäi 1947 Pikalövo oli lidnanvuiččeks žiloks. Se sai lidnan statusad vl 1954. Vozil 1996—2006 alištui agjan tobmudele oikti da ei mülünd Boksitogorskan rajonha. Vozil 2008—2009 mail'man finansižen krizisan aigan pätegimiden pidajad tahtoiba saubata enambust niišpäi, no eläjad ei antkoi tehta necidä.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Rädan'-jogen oiktal randal (Säs'-jogen bassein), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Piterihesai om 220 km päivlaskmha orhal, 230 km raudtedme vai 260 km avtotedme. Om 27 kilometrad päivlaskmpolehe lähembaižhe Boksitogorsk-lidnhasai. Koume raudtestancijad om läz lidnad: Pikalövo I (passažiroiden täht), Pikalövo II (tegimištzonas) i Fabričnai (jüguiden täht).
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 562 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1989—2001, 24..25 tuhad eläjid (vl 2000 — 25 700 rist.). Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas: Zdviženjan i Pühäpäivän jumalanpertid.
Ižandusen sarakod oma sauvondmaterialiden pästand (cement, vahtbeton, raudbetontegesed), substancijoiden pästand (alüminijan hapanduz, gallii, potaš, mouckivi), mugažo mecanümbriradmižen edheotand i kolbasceh ratas lidnas.


Uz'lidnan agj.
Uz'lidnan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Sur' Uz'lidn.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine, se om venäkel'.
Istorii.
Vozil 862−1478 nügüdläižen agjan territorii oli Uz'lidnanman keskuseks. Vozil 1136−1478 Uz'lidnan Tazovaldkund oli olmas. Vspäi 1478 alištui Moskvan ruhtinazkundale. Vll 1727−1927 Uz'lidnan gubernii oli olmas. Nügüdläine territorii mülüi mugažo Ingermanlandijan gubernijha (1708−1727), Leningradan agjaha (1927−1944).
Uz'lidnan agj om olmas vl 1944 heinkun 5. päivälpäi.
Agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1994 3. päiväl sügüz'kud Agjan Dumal, tuli väghe sil-žo päiväl da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj om röunoiš Vologdan agjanke pohjoižpäivnouzmas, Tverin agjanke suvipäivnouzmas da suves, Pskovan agjanke päivlaskmas da Leningradan agjanke pohjoižes. Uz'lidnan agj om mererandatoi.
Pind om 54 501 nellikkilometrad. Mec otab territorijan kuz' kümnendest. Znamasižed joged oma Mstanjogi, Lovat' da Šelon' (lanktas Il'mjärvhe), mugažo üks'jäine Olhavanjogi jokseb Il'mjärvespäi. Jogiden tobj pala mülüb Baltijan meren basseinha, om Kaspijan meren basseinan Molog-jogen palad da penid jogid pohjoižpäivnouzmas. Kaikiš suremb järv om Il'mjärv (982 km², 18 m valdmeren pindan päl) agjan lodehes.
Reljef om alangoikaz päivlaskmpoles (lapak Il'mjärveveren alangišt) da kukhikaz päivnouzmpoles (Valdai-ülüz). Kaikiš korktemb čokkoim om Valdai-ülüden Rižoh-mägi (296 m) agjan suvipäivnouzmpalas.
Klimat om ven kontinentaline da Baltijan meren valatoitusele alastui, lujetud nepsudenke. Keza ei ole räk, tal'v om pehmed, keväz' da sügüz' oma pit'kad. Vauktad öd oleldas agjan pohjoižes semendkul-heinkul.
Londuseližed varad oma bur hil', palab šoidkivi, turbaz, boksitad, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondkivi, saved, letked), mineraližed mujud, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Andrei Nikitin radab gubernatoran vs 2017 uhokun 13. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen valdkundmehid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator da seičeme muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Uz'lidnan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 32 ezitajad videks vodeks. Jelena Pisareva radab Agjan Duman ezimeheks vs 2011 tal'vkun 21. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Uz'lidnan agjan Ohjastuz. Agjan departamentad, komitetad da ohjandused alištudas Ohjastusele.
Vn 2017 10. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (67,99% änid). Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 634 111 ristitud. Kaikutte seičemenz' ristit kümnepäi om lidnalaine.
Kaik om kümne lidnad agjas da 11 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 50 tuh. ristituid vl 2015) om Boroviči. Vl 2017 kaik oli 8 eländpunktad enamba mi 10 tuh. ristituidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 88,4%, ukrainalaižed — 1,1%, čiganalaižed — 0,6%, vaugedvenälaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 7,1%.
Erased toižed igähižed rahvahad: karjalaižed — 0,03% (183 rist.).


Sverdlovskan agj.
Sverdlovskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Uralan federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Jekaterinburg.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine, se om venäkel'.
Istorii.
Sverdlovskan agj om olmas vs 1934 vilukun 17. päiväspäi, nügüdläižiš röunoiš — vs 1938 redukun 3. päiväspäi (Permin agjan erištundan jäl'ghe).
Sverdlovskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2010 30. päiväl kül'mkud Käskusenandajan Suiman Agjan Duman ezitajil, om hüvästadud Käskusenandajan Suiman Ezitajiden Kodin ühtnijoil sen-žo voden 16. päiväl tal'vkud, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 23. päiväl tal'vkud da om väges möhembaižidenke kohendusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1994 25. päiväl kül'mkud Agjan Duman ezitajil.
Geografijan andmused.
Sverdlovskan agj sijadase Uralmägiden keskpalas (sen mägisel'g om Evropan da Azijan röunaks) da Päivlaskmaižen Sibirin alangišton päivlaskmas.
Agjal om röunoid Tümenin agjan Hantin da Mansin avtonomiženke ümbrikonke pohojižes da pohojižpäivnouzmas, Tümenin agjanke päivnouzmas, Kurganan agjanke, Čeläbinskan agjanke da Baškortostanan Tazovaldkundanke suves, Permin randanke päivlaskmas da Komin Tazovaldkundanke lodehes. Sverdlovskan agj om mererandatoi.
Pind om 194 307 km², sidä kesken segoitadud da kavag'mecad ottas territorijan kaks' koumandest. Agjan päivnouzmaižed joged mülüdas Obinjogen (Jävaldmeren) basseinha, ned oma Iset', Tavd da Turanjogi. Agjan päivlaskmaižed joged mülüdas Kam-jogen (Kaspijan meren) basseinha, niišpäi Čusovai da Ufanjogi oma znamasižed. Kaikiš surembad järved pindan mödhe oma Peliman Sumeg (32,2 km²) agjan pohjoižpäivnouzmas da Vagilin Sumeg (31,2 km²).
Agjan päivlaskmpalan reljef om mägikaz, se om tazo da sokaz agjan päivnouzmas. Kaikiš korktemb čokkoim om Konžakovan Kivi-mägi (1569 m) agjan lodehes.
Klimat om kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +15..+20 C°, vilukun lämuz — −16..−20 C°. Paneb sadegid 350..600 mm vodes.
Londuseližed varad oma kivihil', turbaz, metallad (raudkivend, boksitad, vas'k, hrom, nikel', marganc, kuld, platin), azbest, pol'kalližarvoižed kived.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Evgenii Kuivašev radab gubernatoran vs 2012 semendkun 29. päiväspäi, agjan Käskusenandajan Suiman ühtnijad panihe händast eziauguižešti radnikusele Venäman prezidentan taričendan mödhe. Kaik rahvaz änestab gubernatorad videks vodeks. Gubernator märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Gubernatoran Administracii da seičeme nevojad oma hänele abhu.
Sverdlovskan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Vozil 1996 (sulaku) — 2011 (tal'vku) kaks' kodid oli Käskusenandajas Suimas: Ezitajiden Kodi oli üläkodikš, Agjan Dum — alakodikš. Vozil 1994−1996 nimitihe agjan parlamentad Agjan Dumaks. Kaik rahvaz valičeb Suiman 50 ezitajad videks vodeks. Lüdmila Babuškina radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2011 tal'vkun 20. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Sverdlovskan agjan Ohjastuz. Aleksei Orlov tegeb Ohjastusen ezimehen velgusidme vs 2016 sügüz'kun 26. päiväspäi. Agjan Dum vahvištab Ohjastusen ezimest radnikusele gubernatoran taričendan mödhe. Kaks' ezmäšt varaezimest, kuz' muite varaezimest, gubernatoran Administracijan ohjandai da ministrad ratas Ohjastusen ühtnijoin. Agjan ministrused, departamentad, ohjandused da üks' laudkund alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (voziden 2016−2021 kucund). Valitihe gubernatorad vn 2017 10. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (62,16%) da radab kahtenden strokun jäl'geten.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 297 747 ristitud. Kaikutte videnz' ristit kudespäi om lidnalaine eläi (2017).
Kaik om nell'kümne seičeme lidnad agjas da 26 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 80 tuh. eläjidenke, surembaspäi penembha) oma Alatagil, Kamensk Uralal, Pervoural'sk, Serov da Novoural'sk. Vl 2017 kaik oli 40 eländpunktad enamba mi 15 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 85,7%, totarlaižed — 3,4%, ukrainalaižed — 0,8%, baškiralaižed — 0,7%, marilaižed — 0,6%, saksalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 5,4%.
Erased toižed igähižed rahvahad: permin komilaižed — 1328 rist. (0,03%), komilaižed — 445 rist. (0,01%), mansilaižed — 251 rist. (0,01%).


Jaroslavlin agj.
Jaroslavlin agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Jaroslavl'.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Jaroslavlin agj om olmas vs 1936 keväz'kun 11. päiväspäi.
Jaroslavlin agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2010 28. päiväl sügüz'kud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 1. päiväl redukud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1995 23. päiväl semendkud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Kostroman agjanke päivnouzmas, Ivanovon agjanke suvipäivnouzmas, Vladimiran agjanke suves, Moskvan agjanke suvipäivlaskmas, Tverin agjanke päivlaskmas da Vologdan agjanke pohjoižes. Jaroslavlin agj om mererandatoi.
Pind om 36 177 km², sidä kesken mecad ottas 17 200 km² (47,5%), sod — 1 100 km² (3%). Znamasižed joged oma Volg sen järedoidenke ližajogidenke (Sot', Kotorosl' da Sogož). Kaik joged mülüdas Volgan basseinha. Kaikiš suremb ratud vezišt om Ribinskan vezivaradim, Darvinan kel'dtaho levigandeb sen lodehes. Znamasižed järved oma Nero (51,3 km²) da Pleščejevo-järv (50,9 km²).
Reljef om tazo tobjimalaz. Kukkazsel'gad vedadas pohjoižpäivnouzmaspäi suvipäivlaskmha. Kaikiš korktemb čokkoim om Tarhov-kukkaz (292 m) agjan suves.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18 C°, vilukun lämuz om −10 C°. Paneb sadegid 600 mm vodes.
Londuseližed varad oma kivivoi, turbaz, sauvondmaterialad (letked, gravii, saved, mineraližed mujud), mec, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Dmitrii Mironov radab gubernatoran vs 2017 sügüz'kun 10. päiväspäi, edel sidä tegi hänen velgusidme vs 2016 heinkun 28. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ohjastusen ezimez' da kaks' varagubernatorad oma hänele abhu. Ohjastusen ezimez' tegeb gubernatoran velgusidme statjoidme. Dmitrii Stepanenko radab Ohjastusen ezimehen vs 2016 elokun 29. päiväspäi. Seičeme Ohjastusen varaezimest oma hänele abhu. Hö da varagubernatorad oma radonoigendajan tobmuden aluzkundoiden pämehikš.
Jaroslavlin agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum (edel voden 2008 sulakud — Agjan Valdkundaline Dum). Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Mihail Borovickii radab Agjan Duman ezimeheks vs 2013 redukun 1. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Jaroslavlin agjan Ohjastuz. Agjan departamentad, ohjandused, agentused da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Vn 2017 10. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, Nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 79,32% änid satusenke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 272 468 ristitud. Kaikutte nellänz' eläi videspäi om lidnalaine.
Kaik om üks'toštkümne lidnad agjas da 12 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 100 tuh. eläjidenke) om Ribinsk. Vl 2017 kaik om 8 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 96,0%, ukrainalaižed — 0,8%, armenijalaižed — 0,6%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, totarlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,8%.


Hantin da Mansin avtonomine ümbrik.
Hantin da Mansin avtonomine ümbrik (Jugr) () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Uralan federaližhe ümbrikho da Tümenin agjaha.
Ümbrikon pälidn om Hanti-Mansiisk. Se om koumanz' lidn ristitišton lugun mödhe.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel', hantin kel' da mansin kel'.
Istorii.
Hantin da Mansin avtonomine ümbrik om olmas vs 1930 tal'vkun 10. päiväspäi.
Ümbrikon Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 26. päiväl sulakud ümbrikon Duman ezitajil da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon reljefan kart.
Ümbrikol om röunoid Krasnojarskan randanke päivnouzmas, Tomskan agjanke suvipäivnouzmas, Tümenin agjan suvipalanke suves, Sverdlovskan agjanke suvipäivlaskmas, Komin Tazovaldkundanke päivlaskmas da Tümenin agjan Jamalan Nenciden avtonomiženke ümbrikonke pohjoižes. Hantin da Mansin avtonomine ümbrik om mererandatoi.
Pind om 534 801 km², sidä kesken mec da penzhišt ottas territorijan pol't. Kaikiš korktemb čokkoim om Narodnai-mägi (1895 m) päivlaskmaižröunanno Komin Tazovaldkundanke.
Londuseližed pävarad oma kivivoi (Venäman samižen koume videndest) da kivivoin gaz, toižed varad oma turbaz, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Ümbrikon pämez' nimitase gubernatoraks. Natal'ja Komarova radab gubernatoran vs 2010 keväz'kun 1. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten. Ümbrikon parlamentan änestadas gubernatorad videks vodeks Venäman prezidentan taričendan mödhe, Tümenin agjan gubernator andab kandidatoiden nimikirjutest hänele. Ümbrikon gubernator-žo radab Ohjastusen pämehen, hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ezmäine varagubernator, kahesa muite varagubernatorad da Gubernatoran Apparat oma hänele abhu.
Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon üks'kodine parlament om Ümbrikon Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 38 ezitajad videks vodeks. Boris Hohräkov radab Ümbrikon Duman ezimeheks vs 2011 sulakuspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om ümbrikon Ohjastuz. Ümbrikon departamentad da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Valitihe gubernatorad vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (28 än't 35:späi, 80%). Ümbrikon Dumhan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 532 243 ristitud. Kaikutte ühesanz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om kuz'toštkümne lidnad ümbrikos da 24 lidnanvuittušt žilod. Kaikiš surembad niišpäi (enamba 100 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Surgut, Nižnevartovsk da Neftejugansk. Vl 2015 kaik om 23 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 63,6%, totarlaižed — 7,1%, ukrainalaižed — 6,0%, baškiralaižed — 2,3%, azerbaidžanlaižed — 1,7%, hantilaižed — 1,2%, vaugedvenälaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 10,4%, rahvahuden ozutandata — 6,7%.
Erased toižed igähižed rahvahad (vl 2010): mansilaižed — 10 977 rist. (0,72%), komilaižed — 2 364 rist. (0,15%), nencalaižed — 1 438 rist. (0,09%), evenkalaižed — 33 rist. (0,002%), sel'kupalaižed — 27 rist. (0,002%).


Smolenskan agj.
Smolenskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Smolensk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Smolenskan agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 27. päiväspäi.
Smolenskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2001 26. päiväl sulakud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud Administracijan pämehel sen-žo voden 15. päiväl semendkud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1995 22. päiväl sügüz'kud Agjan Duman ühtnijoil.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Moskvan agjanke päivnouzmas, Kalugan agjanke suvipäivnouzmas, Bränskan agjanke suves, Vaugedvenämanke päivlaskmas (Mogilövan agj da Vitebskan agj), Pskovan da Tverin agjoidenke pohjoižes. Smolenskan agj om mererandatoi.
Pind om 49 779 km², sidä kesken mec otab kaks' videndest. Sadad penid järvid venudas agjas. Kaikiš pidemb jogi om Dnepr. Agjan päivnouzmaižed joged mülüdas Volgan basseinha. Kaikiš järedambad vezištod oma Vazuzan (97 km²) i Jauzan (51 km²) vezivaradimed, ned sijadasoiš agjan pohjoižpäivnouzmas, oma saudud varatoitamha reskvedel Moskvad.
Reljef om kukhikaz süvidenke jogialangištoidenke. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho (321 m), se sijadase lodeheze Väz'maspäi agjan päivnouzmas. Kaikiš madalamb om Päivlaskmaižen Dvinan kendäk (141 m) Vaugedvenäman röunanno agjan päivlaskmas.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +17 C°, vilukun lämuz om −9 C°. Paneb sadegid 630..730 mm vodes, enamba kezal (225−250 mm). Vegetacine pord vedase 129..143 päivest. Poud oleleb harvoin, kaiked enamba kevädel — päividen kümnendez. Suvižed, suvipäivlaskmaižed da päivlaskmaižed tulleid oma enambuses.
Londuseližed varad oma bur hil', turbaz, sauvondmaterialad (sauvondgips, mouckivi, letked, saved, sauvondkived), mägihrustal', fosforitad, keitandsol, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksei Ostrovskii radab gubernatoran vs 2012 sulakun 26. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Administracijan pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Seičeme varagubernatorad oma hänele abhu.
Smolenskan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 48 ezitajad videks vodeks. Igor' Lähov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2013 sügüz'kun 26. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Smolenskan agjan Administracii. Agjan departamentad da päohjandused alištudas Ohjastusele.
Valitihe gubernatorad vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (62,18%) da radab kahtenden strokun. Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 985 537 ristitud. Kaikutte seičemenz' eläi kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om vižtoštkümne lidnad agjas da 10 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 40 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Väz'm, Roslavl', Jarcevo da Safonovo. Vl 2017 kaik oli 8 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 90,7%, ukrainalaižed — 1,2%, vaugedvenälaižed — 1,2%, armenijalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,2%, rahvahuden ozutandata — 4,2%.


Kostroman agj.
Kostroman agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Kostrom.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Kostroman agj om olmas vs 1944 elokun 13. päiväspäi.
Kostroman agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2008 17. päiväl sulakud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo vodel 24. päiväl sulakud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1995 7. päiväl heinkud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Kirovan agjanke päivnouzmas, Alalidnan da Ivanovon agjoidenke suves, Jaroslavlin agjanke päivlaskmas, Vologdan agjanke pohjoižes. Kostroman agj om mererandatoi.
Pind om 60 211 km², sidä kesken mec otab koume videndest. Znamasine jogi om Volg sen järedoidenke huridenke ližajogidenke (Kostrom, Unž da Vetlug). Jogiden tobj pala mülüb Kaspijan meren basseinha, vaiše erased pened joged agjan lodehes da pohjoižpäivnouzmas mülüdas Jävaldmeren basseinha. Kaikiš suremb ratud vezišt om Gor'kijan vezivaradim. Znamasižed järved oma Galičunjärv (75,4 km²) da Čuhlomanjärv (48,7 km²).
Reljef om kukhikaz. Pohjoižed Uvalad-kukkazsel'g vedase agjan pohjoižpalas. Kaikiš korktemb čokkoim om Galičun da Čuhloman ülüden nimetoi taho (292 m) agjan lodehes.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18 C°, vilukun lämuz om −12 C°. Paneb sadegid 600 mm vodes.
Londuseližed varad oma palab šoidkivi, fosforitad, sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked), reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Sergei Sitnikov radab gubernatoran vs 2012 sulakun 28. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Administracijan pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator da viž muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Kostroman agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 36 ezitajad videks vodeks. Aleksei Anohin radab Agjan Duman ezimeheks vs 2015 redukun 7. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Kostroman agjan Administracii. Agjan departamentad, ohjandused, inspekcijad da komitetad alištudas Administracijale.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe gubernatorad sil-žo päiväl, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 65,62% änid satusenke da radab kahtenden strokun.
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 667 562 ristitud. Kaikutte seičemenz' eläi kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'toštkümne lidnad agjas da 7 lidnanvuittušt žilod. El ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2017 kaik oli 8 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,3% vl 2010): venälaižed — 93,2%, ukrainalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 3,5%.


Novosibirskan agj.
Novosibirskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Agjan pälidn da kaikiš suremb lidn om Novosibirsk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Novosibirskan agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 28. päiväspäi.
Novosibirskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2005 18. päiväl sulakud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1996 5. päiväl sulakud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Kemerovon agjanke päivnouzmas, Altajan randanke suves, Kazahstananke suvipäivlaskmas, Omskan agjanke päivlaskmas, Tomskan agjanke pohjoižes. Novosibirskan agj om valdmererandatoi.
Pind om 177 756 km², sidä kesken mec otab nelländest (44 900 km²). Agj mülüb mecan, mecstepin da stepin zonha. Vasüganan so otab agjan pohjoižpolen. Znamasižed joged oma Ob', Om' (Irtišan ližajogi) da Karasuk. Kaikiš järedamb reskvezišt om ratud Novosibirskan vezivaradim, solakaz vezišt — Čani-järv.
Reljef om tazo tobjimalaz. Obin oiged rand om kukhikahan Salairan kräžan pala — amuižed mäged agjan päivnouzmas, agjan kaikiš korktemb nimetoi čokkoim sijadase sigä (502 m).
Klimat om kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18..+20 C°, vilukun lämuz om −16 C° suves da −20 C° pohjoižes. Paneb sadegid 425 mm vodes, tal'vel oleleb niid vähemba.
Londuseližed varad oma kivihil', kivivoi, turbaz, titan, cirkonii, kuld, sauvondmaterialad (mramor, saved, letked), reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Andrei Travnikov tegeb gubernatoran velgusidme vs 2017 redukun 6. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, ei sa enamba kaht strokud jäl'geten. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator, kaks' muite varagubernatorad, üks' ezmäine Ohjastusen varaezimez', nell' Ohjastusen muite varaezimest, mugažo Gubernatoran da Ohjastusen Administracii oma hänele abhu.
Novosibirskan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 76 ezitajad videks vodeks. Andrei Šimkiv radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2015 sügüz'kun 29. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Novosibirskan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, departamentad, ohjandused da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad jäl'gmäižen kerdan, enzne Vladimir Gorodeckii-gubernator sai vägestust ezmäižel tural (64,97% änid). Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 665 911 ristitud. Kaikutte kahesanz' eläi kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om nell'toštkümne lidnad agjas da 17 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Berdsk i Iskitim. Vl 2017 kaik om 21 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 88,7%, saksalaižed — 1,2%, totarlaižed — 0,9%, ukrainalaižed — 0,8%, uzbekalaižed — 0,5%, kazahlaižed — 0,4%, tadžikalaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 4,7%.


Čukotkan avtonomine ümbrik.
Čukotkan avtonomine ümbrik () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Ümbrikon pälidn da kaikiš suremb lidn om Anadir'. Mererandpol' i merisared oma röunanverižeks zonaks, ei sa putta sigä laskendata vai ümbrikon registracijata.
Keled.
Valdkundkeled oma venäkel' da čukačun kel'.
Istorii.
Čukotkan avtonomine ümbrik om olmas vs 1930 tal'vkun 10. päiväspäi. Erine federacijan subjekt vs 1992 heinkun 16. päiväspäi (erištui Magadanan agjaspäi).
Čukotkan avtonomižen ümbrikon Päkäskuz om vahvištadud vn 1997 29. päiväl redukud ümbrikon Duman ezitajil, om allekirjutadud ümbrikon gubernatoral sen-žo voden 28. päiväl kül'mkud da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Čukotkan avtonomine ümbrik sijadase Čukotkan pol'sarel da lähižil penil saril. Kaikiš surembad sared — Vrangelän i Aion.
Ümbrikol om röunoid Kamčatkan randanke da Magadanan agjanke suves, Saha Tazovaldkundanke päivlaskmas. Om meriröunad päivnouzmas Beringan sal'mel.
Čukotkan pohjoižed randad lainištadas Jävaldmeren Päivnouzmaine Sibirin da Čukotkan mered, päivnouzmaižed randad — Tünen valdmeren Beringan meri. Kaikiš znamasižemb jogi om Anadir'-jogi. Igähine roug om kaikuččes sijas. Vegetacine pord 80..100 päiväd ümbrikon suves.
Pind om 721 481 km². Kaikiš korktemb čokkoim om Čantal-mägisel'gan nimetoi mägi, 1887 m.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (kuld, tin, vol'fram, artut', vas'k, uran), reskvezi.
Tobmuz.
Ümbrikon pämez' nimitase gubernatoraks. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Roman Kopin radab gubernatoran vs 2008 heinkun 13. päiväspäi.
Čukotkan üks'kodine parlament om ümbrikon Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 15 ezitajad videks vodeks. Aleksandr Maslov radab ümbrikon Duman ezimeheks vs 2016 sügüz'kun 30. päiväspäi.
Valitihe gubernatorad vn 2013 8. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (79,84%) da radab kahtenden strokun. Ümbrikon Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 50 526 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 162 135 eläjad vl 1990. Kaikutte seičemenz' eläi kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om koume lidnad ümbrikos da 5 lidnanvuittušt žilod. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2017 kaik oli 8 eländpunktad enamba mi tuha eläjidenke.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 49,6%, čukčulaižed — 25,3%, ukrainalaižed — 5,7%, eskimosalaižed — 3,0%, evenalaižed (lamutalaižed) — 2,8%, čuvanalaižed — 1,8%, toižed rahvahad — 6,3%, rahvahuden ozutandata — 5,5%.


Ivanovon agj.
Ivanovon agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Ivanovo. Agjan ristitišton läz kaht videndest eläb siš.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Ivanovon agj om olmas vs 1936 keväz'kun 11. päiväspäi.
Ivanovon agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2009 29. päiväl vilukud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 18. päiväl uhokud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1996 8. päiväl semendkud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Alalidnan agjanke päivnouzmas, Vladimiran agjanke suves, Jaroslavlin agjanke lodehes, Kostroman agjanke pohjoižes. Ivanovon agj om mererandatoi.
Pind om 21 437 km², sidä kesken mec otab 10 375 km² (vl 2005). Znamasižed joged oma Volg da Kläz'm sen huridenke ližajogidenke (Nerl', Uvod', Tez da Luh). Kaikiš suremb ratud vezišt om Gor'kijan vezivaradim.
Reljef om alangoikaz da vanoikaz. Kaikiš korktemb čokkoim om kukkazsel'gan nimetoi taho Volgan hural randal (196 m) agjan pohjoižes. Kaikiš madalamb čokkoim om Kläz'm-jogen kendäk suves (75 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18 C°, vilukun lämuz om −8 C°. Paneb sadegid 650 mm vodes, sidä kesken kezal — 213 mm.
Londuseližed varad oma turbaz, fosforitad, sauvondmaterialad (saved, letked, mouckivi), mec, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Stanislav Voskresenskii tegeb gubernatoran velgusidme vs 2017 redukun 10. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Ühesa Ohjastusen varaezimest oma hänele abhu.
Ivanovon agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 24 ezitajad videks vodeks. Viktor Smirnov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2013 sügüz'kun 14. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Ivanovon agjan Ohjastuz. Agjan departamentad, komitetad da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe edelišt gubernatorad, Pavel Kon'kov sai vägestust ezmäižel tural 80,32% änid satusenke. Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 061 651 ristitud. Kaikutte kahesanz' eläi kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om seičemetoštkümne lidnad agjas da 14 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. eläjidenke, surembaspäi penembha) oma Kinešm da Šui. Vl 2017 kaik om 11 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 90,6%, ukrainalaižed — 0,7%, totarlaižed — 0,6%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,5%, rahvahuden ozutandata — 5,2%.


Alalidnan agj.
Alalidnan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Agjan pälidn da kaikiš suremb lidn om Alauz'lidn.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Alalidnan agj om olmas vs 1929 vilukun 14. päiväspäi. Vl 1936 Marii Elan da Čuvašijan Tazovaldkundad läksiba sišpäi.
Alalidnan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2005 22. päiväl tal'vkud Käskusenandajan Suiman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 30. päiväl tal'vkud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab 8 regionanke: Kirovan agjanke pohjoižpäivnouzmas, Marii Elan da Čuvašijan tazovaldkundoidenke päivnouzmas, Mordovijan Tazovaldkundanke suves, Räzanin agjanke suvipäivlaskmas, Vladimiran da Ivanovon agjoidenke päivlaskmas, Kostroman agjanke lodehes. Alalidnan agj om mererandatoi.
Pind om 76 624 km², sidä kesken mec otab 39 927 km² (53%). Znamasine jogi om Volg sen ližajogidenke (Okanjogi, Vetlug, Kerženc da Sur). Kaikiš surembad reskvezištod oma ratud Gor'kijan vezivaradim Ivanovon agjanke röunal da Čeboksaran vezivaradim.
Volgan oiktan randpolen reljef om ülemb hurad randad, Volgaveren ülüz seižub sigä. Volgan hura randpol' om alangoikaz, nimitadas sidä "Volgantagaižeks". Kaikiš korktemb nimetoi čokkoim sijadase agjan suvipäivnouzmas (245 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18..+19 C°, vilukun kesklämuz om −11..−13 C°. Paneb sadegid 500..650 mm vodes, oleleb niid vähemba Volgan oiktal randal huranke rindataden. Vegetacijan pord om 165..175 päiväd vodes.
Londuseližed varad oma turbaz, palab šoidkivi, raudkivend, titan, cirkonii, fosforitad, sauvondmaterialad (mouckivi, sauvondgips, saved, letked), keitandsol, mec, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Gleb Nikitin tegeb gubernatoran velgusidme vs 2017 sügüz'kun 26. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, ei sa rata enamba kaht strokud jäl'geten. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator - ezmäine Ohjastusen varaezimez' da koume muite varagubernatorad - Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu.
Alalidnan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Jevgenii Lebedev radab Käskusenandajan Suiman ezimehen vs 2011 keväz'kun 31. päiväspäi, kahtenz' strok.
Radonoigendai tobmuz om Alalidnan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, departamentad, ohjandused, radnikoičendad, komitetad da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad jäl'gmäižen kerdan, Valerii Šancev sai vägestust ezmäižel tural (86,93% änid), se oli hänen koumanz' strok. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 310 597 ristitud. Kaikutte nell' eläi videspäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'kümne kahesa lidnad agjas da 55 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 90 tuh. ristituid, surembaspäi penembha): Dzeržinsk, Arzamas i Sarov. Vl 2015 kaik om 24 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,2% vl 2010): venälaižed — 93,9%, totarlaižed — 1,3%, mordvinalaižed — 0,6%, ukrainalaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,4%, čuvašalaižed — 0,3%, azerbaidžanlaižed — 0,3%, marilaižed — 0,2%, toižed rahvahad — 1,2%, rahvahuden ozutandata — 1,3%.


Rostovan agj.
Rostovan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe suviümbrikho.
Agjan pälidn da kaikiš suremb lidn om Rostov Donal.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Rostovan agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 13. päiväspäi.
Rostovan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1996 19. päiväl sulakud Käskusenandajan Suiman ezitajil, tuli väghe sen-žo voden 29. päiväl semendkud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Volgogradan agjanke päivnouzmas, Kalmikijan Tazovaldkundanke, Stavropolin da Krasnodaran randoidenke suves, Ukrainanke päivlaskmas (sen Doneckan da Luganskan agjoidenke), Voronežan agjanke pohjoižes. Agjan suvipäivlaskmaižed randad lainištab Azovmeri.
Pind om 100 967 km², sidä kesken mustma otab territorijan kaks' koumandest, mec da penzhišt — vaiše 2,8% kaikutte. Agjan territorii mülüb stepin zonha. Znamasine jogi om Don sen ližajogidenke (Manič, Severskijan Donc, Sal, Čir da tž.). Kaikiš suremb vezišt om ratud Cimlänskan vezivaradim (24 km³) Volgogradan agjanke röunal.
Reljef om kukhikaz tazangišt. Donan kukkazsel'g om agjan pohjoižes.
Klimat om ven. Heinkun keskmäine lämuz om +23 C°, vilukun lämuz om −7 C°. Paneb sadegid 650 mm päivlaskmas da 400 mm päivnouzmas.
Londuseližed varad oma londuseline gaz, kivihil', kivivoi, raudkivend, sauvondmaterialad (mouckivi, mel, sauvondkivi, saved, letked), keitandsol, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Vasilii Golubev radab gubernatoran vs 2010 kezakun 14. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Üks' Ohjastusen varaezimez', üks' ezmäine varagubernator da kuz' muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Rostovan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 60 ezitajad videks vodeks. Aleksandr Iščenko radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2016 redukun 6. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Rostovan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, departamentad, ohjandused, komitetad, radnikoičendad da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Vn 2015 13. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (78,21% änid) da radab kahtenden strokun. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (5. kucund).
Eläjad.
Vl 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 277 976 ristitud. Kaikutte kahtenz' eläi koumespäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'kümne koume lidnad agjas da 25 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penembha): Taganrog, Šahti, Novočerkassk, Volgodonsk, Bataisk, Novošahtinsk.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 88,7%, armenijalaižed — 2,6%, ukrainalaižed — 1,8%, turkad — 0,8%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, čiganalaižed — 0,4%, vaugedvenälaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,1%, rahvahuden ozutandata — 1,8%.


Sahalinan agj.
Sahalinan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt. Sijadase saril täuzin.
Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Suvisahalinsk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Sahalinan agj om olmas vs 1932 redukun 20. päiväspäi. Se om ühtnenu Suvisahalinan agjanke vs 1947 vilukun 2. päiväspäi.
Sahalinan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2001 28. päiväl kezakud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 9. päiväl heinkud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1996 9. päiväl vilukud.
Geografijan andmused.
Sar'hine agj om üks'jäine mugoine Venämas, sijadase Sahalin-sarel da Kurilan sarištol.
Agjal om meriröunoid Japonijanke suves, Habarovskan randanke päivlaskmas da Kamčatkan randanke pohjoižes. Sen randad lainištadas Tünen valdmeren Ohotskan da Japonijan mered. Ei ole röunoid kuivmadme.
Pind om 87 101 km², sidä kesken Sahalin-sar' lähižidenke penidenke saridenke 76,6 tuh. km², Kurilan sared — 10,5 tuh. km². Znamasižed joged oma Poronai (350 km pitte) da Tim' (330 km).
Reljef om mägikaz mererandaližidenke tazangištoidenke. Manrehkaidused oma paksud, 160 vulkanaspäi 40 oma aktivižed Kurilan saril. Kaikiš korktemb čokkoim sijadase Kuriloiden kaikiš pohjoižembal Atlasovan sarel, se om Alaid-vulkan (2339 m), Sahalin-saren — Sahalinan Päivnouzmmägiden Lopatinan mägi (1609 m) saren keskuses.
Klimat om ven mussonine. Elokun keskmäine lämuz om +19 C° suves da +10 C° pohjoižes. Vilukun kesklämuz om −6 C° suves da −24 C° pohjoižes. Paneb sadegid 600 mm vodes tazangištoil da 1200 mm mägipautkil.
Londuseližed varad oma londuseline gaz, kivivoi, kivihil', bur hil', raudkivend, mec, kala da merenproduktad.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Oleg Kožemäko radab gubernatoran vs 2015 keväz'kun 25. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ezmäine varagubernator, Ohjastusen ezmäine varaezimez' da viž Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu.
Sahalinan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 28 ezitajad videks vodeks. Andrei Hapočkin radab Agjan Duman ezimeheks vs 2017 sügüz'kun 25. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Sahalinan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, agentused, valdkundaližed inspekcijad, üks' ohjanduz da üks' laudkund alištudas Ohjastusele.
Valitihe gubernatorad vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (67,8%). Agjan Duman ühtijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 10. päiväl sügüz'kud (7. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 497 973 ristitud. Kaikutte nellänz' eläi videspäi om lidnalaine.
Kaik om vižtoštkümne lidnad agjas da 5 lidnanvuittušt žilod. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2017 kaik oli 8 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 82,3%, korejalaižed — 5,0%, ukrainalaižed — 2,4%, totarlaižed — 1,0%, vaugedvenälaižed — 0,6%, nivhalaižed — 0,5%, kirgizlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,0%, rahvahuden ozutandata — 4,8%.
Erased toižed igähižed rahvahad: orokalaižed (ul'talaižed) — 259 rist. (0,05%), nanalaižed — 148 rist. (0,03%), oročilaižed — 28 rist. (0,01%), itel'menalaižed — 15 rist. (0,003%).


Vladimiran agj.
Vladimiran agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Vladimir.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Vladimiran agj om olmas vs 1944 elokun 14. päiväspäi.
Vladimiran agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2001 14. päiväl elokud Käskusenandajan Suiman ezitajil, allekirjutadud agjan Administracijan pämehel sil-žo päiväl da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Alalidnan agjanke päivnouzmas, Räzanin agjanke suves, Moskvan agjanke suvipäivlaskmas da päivlaskmas, Jaroslavlin da Ivanovon agjoidenke pohjoižes. Vladimiran agj om mererandatoi.
Pind om 29 084 km², sidä kesken mec — 55% (pedajikod oma enambuses), sod ottas 1,3% (374 km²) agjan pohjoižpäivnouzmas. Znamasižed joged oma Kläz'm da Okanjogi niiden ližajogidenke, ned mülüdas Volgan i Kaspijan meren basseinha.
Reljef om kukhikaz lodehes da pohjoižes, tazo alangoidenke suvipäivnouzmpolele. Kaikiš korktemb čokkoim om Klinan da Dmitrovan kukkazsel'gan nimetoi taho (271 m) agjan lodehes. Kaikiš madalamb čokkoim om Kläz'm-jogen kendäk agjan päivnouzmas (68 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18..+19 C°. Vilukun kesklämuz om −9..−12 C°. Paneb sadegid 550..600 mm vodes, enamba kaiked kezakus-elokus da redukus (60..80 mm kus), vähemba kaiked — uhokus-sulakus (30 mm kus).
Londuseližed varad oma turbaz, raudkivend, fosforitad, sauvondmaterialad (sauvondgips, saved, letked), mouckivi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Svetlana Orlova radab gubernatoran vs 2013 keväz'kun 24. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Administracijan pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Administracijan ühtnijoid radnikusile.
Vladimiran agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 38 ezitajad videks vodeks. Vladimir Kiselöv radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2009 keväz'kun 18. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Vladimiran agjan Administracii. Agjan departamentad da komitetad alištudas Administracijale.
Vn 2013 8. päiväl sügüz'kud Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba (6. kucund), sil-žo päiväl valitihe gubernatorad. Nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 74,73% änid rezul'tatanke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 443 693 ristitud. Lidnalaižiden pala om seičeme ühesandest.
Kaik om kaks'kümne koume lidnad agjas da 9 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. eläjid vl 2017, surembaspäi penembha) oma Kovrov i Murom. Vl 2017 kaik oli 20 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 89,3%, ukrainalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 6,6%.


Tomskan agj.
Tomskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Tomsk (agjan ristitišton läz pol't).
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Tomskan agj om olmas vs 1944 elokun 13. päiväspäi.
Tomskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 26. päiväl heinkud agjan Valdkundaližen Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 31. päiväl heinkud da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Krasnojarskan randanke päivnouzmas, Kemerovon da Novosibirskan agjoidenke suves, Omskan da Tümenin agjoidenke päivlaskmas, Tümenin agjan Hantin da Mansin avtonomiženke ümbrikonke päivlaskmas da pohjoižes. Tomskan agj om mererandatoi.
Pind om 314 391 km², sidä kesken mecad ottas 63% territorijad, sod — 28,9%. Jügedad ličemha territorijad oma agjan tobj pala. Venäman kaikiš suremb Vasüganan so sijadase agjan päivlaskmpoles. Kaik joged mülüdas Obinjogen (Jävaldmeren) basseinha, nece jogi jagab agjad kahthe palaha suvipäivnouzmaspäi lodeheze.
Reljef om tazo alangoikaz. Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz +17..+18 C°, vilukun lämuz −19..−21 C°. Paneb sadegid 450..700 mm vodes, lumikate oleleb 60..80 santimetrhasai kortte.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, bur hil' (1nz' sija Venämas), turbaz (2nz' sija), metallad (raudkivend (1nz' sija Venämas), boksitad, cink, titan, kuld, platin, cirkonii), sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked, gravii), mec, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Sergei Žvačkin radab gubernatoran vs 2012 keväz'kun 17. päiväspäi, agjan Käskusenandajan Duman ühtnijad panihe händast eziauguižešti radnikusele Venäman prezidentan taričendan mödhe. Kaik rahvaz änestab gubernatorad videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Administracijan pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Koumetoštkümne varagubernatorad da Administracijan azjoiden ohjandai oma hänele abhu. Hö ühtetas Administracijan Kollegijha gubernatoranke pämeheks.
Tomskan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Dum (edel vn 2011 vilukud — agjan Valdkundaline Dum). Kaik rahvaz valičeb sen 42 ezitajad videks vodeks. Oksana Kozlovskaja radab Käskusenandajan Duman ezimeheks vs 2011 tal'vkun 20. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Tomskan agjan Administracii. Agjan departamentad, komitetad, ohjandused da inspekcijad alištudas Administracijale.
Käskusenandajan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe gubernatorad vn 2017 10. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (60,58% änid) da radab kahtenden strokun jäl'geten.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 047 394 ristitud. Kaikutte seičemenz' eläi kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om kuz' lidnad agjas da 1 lidnanvuitte žilo. Toine järed lidn (enamba 100 tuh. eläjidenke) om Seversk, Tomskan lodehline ezilidn. Vl 2017 kaik oli 5 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 88,1%, totarlaižed — 1,6%, ukrainalaižed — 1,1%, saksalaižed — 0,8%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, čuvašalaižed — 0,4%, uzbekalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,9%, rahvahuden ozutandata — 4,3%.
Erased toižed igähižed rahvahad oma sel'kupalaižed — 1181 rist. (0,11%), hantilaižed — 718 rist. (0,07%), čulimalaižed — 204 rist. (0,02%), ketalaižed — 141 rist. (0,01%), evenkalaižed — 95 rist. (0,01%), mansilaižed — 22 rist. (0,002%).


Amuran agj.
Amuran agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Agjan pälidn da kaikiš suremb lidn om Blagoveščensk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Amuran agj om olmas vl 1932 redukun 20. päivälpäi. Vn 1948 2. päivälpäi elokud agj om erigoitnu Habarovskan randaspäi.
Amuran agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 16. päiväl kül'mkud Agjan Suiman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sil-žo vodel tal'vkun 13. päiväl da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Habarovskan randanke päivnouzmas, Evrejan avtonomiženke agjanke suvipäivnouzmas, Kitainke suves da suvipäivlaskmas (sen Heilunczän-agjanke), Baikalantagaiženke randanke päivlaskmas da Saha (Jakutijan) Tazovaldkundanke pohjoižes. Amuran agj om mererandatoi.
Pind om 361 908 km², sidä kesken mec otab kaks' koumandest. Kaikiš pidemb Amur-jogi om Kitainke röunaks. Agjan tobj pala mülüb Amur-jogen basseinha, sen znamasižed ližajoged oma Zei da Burei. Mugažo järed jogi om Selemdž pohjoižpäivnouzmas, se om Zejan ližajogi. Olökm-jogen pala jokseb lodehes, se mülüb Lenanjogen basseinha. Kaikiš suremb reskvezišt om ratud Zejan vezivaradim.
Reljef om mägikaz pohjoižes (Stanovoi-mägisel'g), tazo keskuses da suves. Kaikiš korktemb čokkoim om Gorod Makit-mägenpä, se sijadase agjan päivnouzmas (2295 m). Kaikiš madalamb om Amur-jogen kendäk suves.
Klimat om terav kontinentaline pohjoižil mägil da mussonine suvemb. Keza om räk, tal'v om lujas vilu. Heinkun keskmäine lämuz om +19..+22 C°, vilukun kesklämuz om −22..−31 C°. Paneb sadegid 500..550 mm vodes agjan suvipoles da 900..1000 mm pohjoižmägiden pautkil. Sadeged oleldas kezal tobjimalaz (voden norman seičeme kümnendest). Kevädel lumikatken tobj pala purustub madalan nepsuden tagut.
Londuseližed varad oma kivihil', bur hil', metallad (raudkivend, vas'k, tin, kuld, äimetalližed kivendod), mouckivi, mec, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksandr Kozlov radab gubernatoran vs 2015 keväz'kun 25. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine Ohjastusen varaezimez' da seičeme Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu.
Amuran agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 36 ezitajad videks vodeks. Konstantin Djakonov radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2013 uhokun 12. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Amuran agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, ohjandused da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Vl 2015 sügüz'kun 13. päiväl gubernatorad valitihe, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 50,64% änid satusenke. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 830 103 ristitud. Kaikutte kahtenz' eläi koumespäi om lidnalaine.
Kaik om kümne lidnad agjas, 21 lidnanvuittušt žilod da 608 küläd. Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristituid, surembaspäi penembha): Belogorsk da Svobodnii.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 93,4%, ukrainalaižed — 2,0%, vaugedvenälaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,5%, totarlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,2%, rahvahuden ozutandata — 1,0%.
Erased toižed igähižed rahvahad oma evenkalaižed (1481 rist., 0,18%) i jakutalaižed (449 rist., 0,05%).


Čeläbinskan agj.
Čeläbinskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Uralan federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Čeläbinsk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Čeläbinskan agj om olmas vs 1934 vilukun 17. päiväspäi.
Čeläbinskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2006 26. päiväl semendkud Käskusenandajan Suiman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 9. päiväl kezakud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Kurganan agjanke päivnouzmas, Kazahstananke suvipäivnouzmas (sen Kostanain agjanke), Orenburgan agjanke suves, Baškortostanan Tazovaldkundanke päivlaskmas, Sverdlovskan agjanke pohjoižes. Ühthine röunoiden piduz om 2750 km. Čeläbinskan agj om mererandatoi.
Pind om 88 529 km². Mec otab territorijan nelländest. Mustma om avaras levitadud päiči mägiden da mecoiden zonoiš. Äiluguižed joginiškad mülüdas Kam-, Tobol- da Ural-jogiden basseinoihe. Znamasižed joged oma Miass, Ural da Ui. Enamba 3700 järved om agjas, niiden ühthine pind om 2125 km². Kaikiš suremb järv om Uvil'di (68 nellikkilometrad pindal, 38 metrhasai süvütte).
Reljef om mägikaz päivlaskmas da tazo päivnouzmas. Agjan tobj pala sijadase Suviuralan päivnouzmaižil pautkil. Evropan da Azijan röun vedase vezijagajan mägisel'gan päidme. Kaikiš korktemb čokkoim om Nurguš-mägi (1406 m). Päivlaskmaižen Sibirin alangišton pen' pala otab agjan päivnouzmpol't.
Klimat om ven kontinentaline. Kontinentaližuz ližadab lodehespäi suvipäivnouzmha. Keza om räk, kuivaigad oleldas pordoil. Tal'v om vilu da pit'k. Heinkun keskmäine lämuz om +15..+17 C°, vilukun lämuz om −15..−16 C°. Paneb sadegid 700..800 mm vodes Uralan päivlaskmaižil pautkil da 300 mm suvitazangištoil, erazvuiččil vozil nened lugud voidas vajehtadas 3−4 kerdha. Sadegiden koume nelländest paneb kezal.
Londuseližed varad oma bur hil', metallad (raudkivend, vas'k, nikel', kuld), grafit, tal'k, kaolin, dolomit, mramor, kalližarvoižed da äjad pol'kalližarvoižed kived, reskvezi, mustma.
Aigvö om UTC+5 (MSK+2) päiči Berdäuš-žilos (olijan raudtestancijan tagut UTC+3 (MSK)).
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Boris Dubrovskii radab gubernatoran vs 2014 vilukun 15. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez' (vspäi 2015), hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Kaks' ezmäšt varagubernatorad da kuz' muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Čeläbinskan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 60 ezitajad videks vodeks. Vladimir Mäkuš radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2005 kezakun 23. päiväspäi koumanden strokun.
Radonoigendai tobmuz om Čeläbinskan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, ohjandused da komitetad alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 86,37% änid satusenke. Käskusenandajan Suiman järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 476 217 ristitud. Lidnalaižiden eläjiden pala om 82,7% (vl 2018).
Kaik om koumekümne lidnad agjas da 14 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. eläjidenke, surembaspäi penembha) oma Magnitogorsk, Zlatoust, Miass, Kopeisk. Vl 2015 kaik om 32 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 81,4%, totarlaižed — 5,2%, baškiralaižed — 4,7%, ukrainalaižed — 1,4%, kazahlaižed — 1,0%, saksalaižed — 0,5%, vaugedvenälaižed — 0,4%, mordvinalaižed (0,4%), toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 2,9%.


Irkutskan agj.
Irkutskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Agjan pälidn da kaikiš suremb lidn om Irkutsk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Irkutskan agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 26. päiväspäi.
Irkutskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2009 15. päiväl sulakud Käskusenandajan Suiman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 17. päiväl sulakud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Vl 2008 ühtištusen Ust'-Ordinskijan Burätan avtonomiženke ümbrikonke jäl'ghe se vajehti enččen Päkäskusen, kudamb oli vahvištadud vn 1995 10. päiväl uhokud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Saha (Jakutijan) Tazovaldkundanke pohjoižpäivnouzmas, Baikalantagaižen randanke päivnouzmas, Burätijan Tazovaldkundanke päivnouzmas da suves, Tuvan Tazovaldkundanke suvipäivlaskmas, Krasnojarskan randanke päivlaskmas. Irkutskan agj om Venäman kaikiš suremb mererandatoi region.
Pind om 774 846 km². Reskveden Baikal-järv om agjan suvipäivnouzmröunal. Znamasižed joged oma Lenanjogi, Angar sen ližajogidenke da Alatungusk. Kaikiš järedambad ratud vezištod oma Bratskan da Ust'-Ilimskan vezivaradimed.
Reljef om mägikaz. Agjan tobj pala sijadase Keskuzsibirin mägitazangišton suvipäivnouzmas 500..1000 metrad korktusil. Päivnouzmaine Sajan-mägisel'g otab agjan suvipäivlaskmad. Patoman mägišt da Stanovoje mägišton pala ottas pohjoižpäivnouzmpol't. Kaikiš korktemb čokkoim sijadase Stanovoje-mägišton Kodar-mägisel'gal, se om Martenan mägenpä (2988 m). Kaikiš madalamb čokkoim om Udanjogen kendäk lodehes (158 m).
Klimat om terav kontinentaline. Keza om räk da lühüd. Tal'v om vilu, kuiv da pit'k. Heinkun keskmäine lämuz om +15..+20 C°, vilukun kesklämuz om −18 C° suves da −35 C° pohjoižes. Paneb sadegid 300..400 mm Keskuzsibirin mägitazangištol da 600 mm mägisel'giden pautkil. Sadegiden pol' paneb kezal. Viluku om kaikiš kuivamb (11 mm).
Londuseližed pävarad oma kuld, kivihil', bur hil', kivivoi, londuseline gaz, raudkivend, magnii, kaolin, sauvondgips, keitandsol, mec, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Sergei Levčenko radab gubernatoran vs 2015 redukun 2. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Kaks' ezmäšt varagubernatorad da kaks' muite varagubernatorad oma hänele abhu. Üks' ezmäine varagubernator om Ohjastusen ezimeheks sil-žo aigal. Ruslan Bolotov radab Ohjastusen ezimehen vs 2017 sügüz'kun 25. päiväspäi.
Irkutskan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 45 ezitajad videks vodeks. Sergei Brilka radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2015 semendkun 20. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Irkutskan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, radnikoičendad, agentused, ohjandused da laudkundad alištudas Ohjastusele.
Vn 2015 13. da 27. päivil sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust kahtendel tural 56,39% änid satusenke da radab ezmäižen strokun. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 428 750 ristitud, sidä kesken 17 vepsläšt. Lidnalaižiden eläjiden pala om nell' videndest (2018).
Kaik om kaks'kümne kaks' lidnad agjas da 52 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. eläjidenke, surembaspäi penembha) oma Bratsk i Angarsk. Vl 2017 kaik om 24 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 88,3%, burätalaižed — 3,2%, ukrainalaižed — 1,3%, totarlaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 2,9%, rahvahuden ozutandata — 3,4%.


Magadanan agj.
Magadanan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Magadan (agjan ristitišton läz 70% vl 2010).
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Magadanan agj om olmas vs 1953 tal'vkun 3. päiväspäi. Vn 1992 16. päiväl heinkud Čukotkan avtonomine ümbrik läksi Magadanan agjaspäi da kätihe erižeks federacijan subjektaks.
Magadanan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2001 26. päiväl tal'vkud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 28. päiväl tal'vkud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1996 15. päiväl elokud Agjan Duman ezitajil.
Geografijan andmused.
Agjal om maröunoid Čukotkan avtonomižen ümbrikonke pohjoižpäivnouzmas, Kamčatkan randanke päivnouzmas, Habarovskan randanke päivlaskmas, Saha (Jakutijan) Tazovaldkundanke lodehes da pohjoižes. Agjan suvipäivnouzmaižed da suvižed randad lainištab Tünen valdmeren Ohotskan meri.
Pind om 462 464 km². Läz kaiked territorijad venudas igähižen rougun zonas. Kaikiš pidemb jogi om Kolim ližajogidenke. Se mülüb Jävaldmeren basseinha. Vaiše pened lühüdad joged lanktas Ohotskan merhe. Kaikiš suremb ratud vezišt om Koliman vezivaradim (441 km², mülü 14,56 km³, süvüz 120 m) agjan päivlaskmas.
Reljef om mägikaz. Koliman mägišt om agjan päivnouzmpoles. Čerskijan mägisel'gan suvipala om agjan päivlaskmas. Kaikiš korktemb čokkoim om sen Lumekaz-mägenpä (2293 m) agjan päivlaskmas, 250 km pohjoižhe Magadanaspäi. Kaidad tazangištod venudas pidust' Ohotskan mererandištod.
Koume klimatan toižendad om agjas: meren mussonine mererandištol, terav kontinentaline Koliman basseinas, ven kontinentaline niiden keskes. Heinkun keskmäine lämuz om +11..+15 C°. Vilukun lämuz om −15..−17 C° agjan suves, −35..−40 C° Koliman rajoniš. Voden keskmäine lämuz om alemb noläd kaikjal. Vodes paneb 350 mm sadegid südäinrajonil da 600 mm mererandpolel.
Londuseližed pävarad oma metallad (kuld, hobed, tin, vol'fram, vas'k, molibden), kivihil', kivivoi, londuseline gaz, kala, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Vladimir Pečönii radab gubernatoran vs 2013 uhokun 3. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Üks' varagubernator - ezmäine Ohjastusen varaezimez', kaks' muite varagubernatorad, ezmäine Ohjastusen varaezimez' da nell' muite Ohjastusen varaezimest oma hänele abhu.
Magadanan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 21 ezitajad videks vodeks, heišpäi vaiše koume ristitud ratas kaikenaigašti — ezimez' da kaks' varaezimest. Sergei Abramov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2015 sügüz'kun 28. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Magadanan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, departamentad, inspekcijad da üks' ohjanduz alištudas Ohjastusele.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe gubernatorad vn 2013 8. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas 73,11% änid rezul'tatanke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 156 996 ristitud. Lidnalaižiden pala om 95,9% (2018).
Kaik om kaks' lidnad agjas da 23 lidnanvuittušt žilod. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2017 kaik oli 3 eländpunktad enamba mi 4,5 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 81,5%, ukrainalaižed — 6,3%, evenalaižed — 1,7%, totarlaižed — 0,9%, vaugedvenälaižed — 0,7%, koräkalaižed — 0,6%, ingušalaižed — 0,5%, itel'menalaižed — 0,4%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,9%, rahvahuden ozutandata — 3,1%.
Erased toižed igähižed rahvahad: čukačud — 285 rist. (0,18%), kamčadalalaižed — 280 rist. (0,18%), oročilaižed — 76 rist. (0,05%), jukagiralaižed — 71 rist. (0,05%), čuvanalaižed — 57 rist. (0,04%), eskimosalaižed — 33 rist. (0,02%).


Kalugan agj.
Kalugan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Kalug.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Kalugan agj om olmas vs 1944 heinkun 5. päiväspäi.
Kalugan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1996 27. päiväl keväz'kud Käskusenandajan Suiman ezitajil da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Moskvan agjanke da Moskvanke pohjoižpäivnouzmas, Tulan agjanke päivnouzmas, Orelan agjanke suvipäivnouzmas, Bränskan agjanke suvipäivlaskmas da Smolenskan agjanke lodehes. Kalugan agj om mererandatoi.
Pind om 29 777 km², sidä kesken kavag'- da levedlehtesižed mecad ottas nell' ühesandest, sod — penemba üht procentad. Znamasine jogi om Okanjogi sen huridenke ližajogidenke (Protv, Ugranjogi da Žizdr). Mugažo om Desnan ližajogid agjan suvipäivlaskmas. Järvid ei ole äi. Sen ližaks, kaik om 19 pen't vezivaradint.
Reljef om kukhikaz jogiden alangoidenke. Kaikiš korktemb čokkoim om Spas-Demenskan kukkazsel'gan Jänišiden mägi (279 m) agjan suvipäivlaskmas. Kaikiš madalamb čokkoim om Okanjogen kendäk agjan pohjoižpäivnouzmas (120 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18 C° pohjoižes da +21 C° suves. Vilukun kesklämuz om −12 C° pohjoižes da −8 C° suves. Paneb sadegid 700..800 mm vodes. Räk da kuiv keza voib vajehteldas viluhkon da nepsan kezanke.
Londuseližed varad oma bur hil', turbaz, fosforitad, mineraližed mujud, sauvondmaterialad (saved, letked, mouckivi, mel, sauvondgips, sauvondkived), mec.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Anatolii Artamonov radab gubernatoran vs 2000 kül'mkun 12. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Gubernatoran Administracii, ezmäine varagubernator da nell' muite varagubernatorad oma hänele abhu. Gubernator, varagubernatorad da kaik ministrad oma Ohjastusen ühtnijoikš.
Kalugan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 40 ezitajad videks vodeks. Viktor Baburin radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2017 semendkun 18. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Kalugan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, ohjandused, inspekcijad da komitetad alištudas Ohjastusele.
Vn 2015 13. päiväl sügüz'kud Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba i valitihe gubernatorad. Nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 71,43% änid satusenke da radab nelländen strokun.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 010 930 ristitud. Lidnalaižiden pala om 76% (vl 2018).
Kaik om kaks'kümne kaks' lidnad agjas da 6 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 100 tuh. eläjidenke) om Obninsk. Vl 2015 kaik om 16 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 85,6%, ukrainalaižed — 1,7%, armenijalaižed — 1,0%, vaugedvenälaižed — 0,5%, totarlaižed — 0,4%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 7,7%.


Astrahanin agj.
Astrahanin agj (,) om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe suviümbrikho.
Agjan pälidn da kaikiš suremb lidn om Astrahan' (agjan ristitišton läz pol't).
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Astrahanin agj om olmas vs 1943 tal'vkun 27. päiväspäi.
Astrahanin agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2007 9. päiväl sulakud Agjan Duman ezitajil da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1997 28. päiväl keväz'kud.
Geografijan andmused.
Astrahanin agj levigandeb Volgan da Ahtuban alangištos. Agj röunatab Kazahstananke päivnouzmas (sen Päivlaskmaiž-Kazahstanan agjanke), Kalmikijan Tazovaldkundanke päivlaskmas da Volgogradan agjanke pohjoižes. Agjan suvižed randad lainištab Kaspijan meri.
Reljef om kukhikaz lodehes da alangoikaz suves. Kaikiš korktemb čokkoim om Sur' Bogdo-kukkaz (161,9 m). Kaikiš alahaižemb om Kaspijan meren kendäk (−27 m).
Klimat om kontinentaline kuiv. Keza om räk. Tal'vel sulasä oleskeleb paksus. Paneb sadegid 200..300 mm vodes, sulakul-heinkul tobjimalaz.
Londuseližed varad oma londuseline gaz, kivivoi, sauvondgips, keitandsol.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksandr Žilkin radab gubernatoran vs 2004 tal'vkun 23. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ezimest radnikusele sättutaden parlamentanke.
Astrahanin agjan parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 58 ezitajad videks vodeks, vaiše 19 heišpäi sab rata kaikenaigašti. Igor' Martinov radab Duman ezimeheks vs 2016 sügüz'kun 26. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Astrahanin agjan Ohjastuz. Rasul Sultanov radab Ohjastusen ezimeheks vs 2017 sulakun 27. päiväspäi, hän-žo om varagubernatoraks. Agjan ministrused, agentused da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (75,28% änid) da radab koumanden strokun. Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 010 073 ristitud. Kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om kuz' lidnad agjas, 7 lidnanvuittušt žilod i 428 külähišt eländpunktad.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 61,2%, kazahlaižed — 14,8%, totarlaižed — 6,0%, ukrainalaižed — 0,8%, azerbaidžanlaižed — 0,8%, nogailaižed — 0,8%, čečenalaižed — 0,7%, kalmikalaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,6%, čiganalaižed — 0,5%, avarad — 0,5%, toižed rahvahad — 3,2%, rahvahuden ozutandata — 9,4%.


Volgogradan agj.
Volgogradan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe suviümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Volgograd-vägilidn.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Volgogradan agj om olmas vs 1936 tal'vkun 5. päiväspäi. Vozil 1936−1961 nimitihe sidä "Stalingradan agjaks".
Volgogradan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2012 24. päiväl uhokud Agjan Duman ezitajil. Se oti enččen Päkäskusen sijad (oli vahvištadud vl 1996).
Geografijan andmused.
Agj röunatab Kazahstananke päivnouzmas (sen Päivlaskmaiž-Kazahstanan agjanke), Astrahanin agjanke suvipäivnouzmas, Kalmikijan Tazovaldkundanke suves, Rostovan agjanke suvipäivlaskmas, Voronežan agjanke lodehes da Saratovan agjanke pohjoižes. Ühthine röunoiden piduz om 2221,9 km. Volgogradan agj om mererandatoi.
Pind om 112 877 km², sidä kesken mustma otab 22%, kaštanmujuine ma — 44%, mec — 6 990 km². Znamasižed joged oma Don (sen Medvedic-ližajogenke) da Volg. Kaikiš surembad vezištod oma ratud Cimlänskan vezivaradim Rostovan agjanke röunal da Volgogradan vezivaradim.
Reljef om kukhikaz. Volgan hura randišt om pol'letetazangištoks. Kaikiš korktemb čokkoim om Volganrandaližen ülüden nimetoi kukkaz (358 m).
Klimat om terav kontinentaline kuivahk. Heinkun keskmäine lämuz om +23..+25 C°, vilukun lämuz om −8..−12 C°. Paneb sadegid 500 mm päivlaskmas da 300 mm päivnouzmas. Lumikate venub 90..110 päiväd vodes.
Londuseližed varad oma londuseline gaz, kivivoi, metallad (raudkivend, magnii, titan, cirkonii), sauvondmaterialad (letked, saved, sauvondgips, mouckivi), kaliisol, fosforitad, keitandsol, reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Andrei Bočarov radab gubernatoran vs 2014 sulakun 4. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Administracijan pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Kaks' ezmäšt varagubernatorad da kuz' muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Volgogradan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 38 ezitajad videks vodeks. Nikolai Semisotov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2014 redukun 2. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Volgogradan agjan Administracii. Agjan komitetad da inspekcijad alištudas Administracijale.
Vn 2014 14. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (88,49% änid). Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba sil-žo päiväl.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 610 161 ristitud. Kaikutte koumanz' ristit nelläspäi om lidnalaine.
Kaik om ühesatoštkümne lidnad agjas da 25 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Volžskii da Kamišin.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 88,5%, kazahlaižed — 1,8%, ukrainalaižed — 1,4%, armenijalaižed — 1,1%, totarlaižed — 0,9%, azerbaidžanlaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 4,0%, rahvahuden ozutandata — 1,7%.


Samaran agj.
Samaran agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Samar.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Samaran agj om olmas vs 1928 semendkun 14. päiväspäi. Vozil 1929−1935 nimitihe sidä "Keskvolgan randaks", vozil 1935−1936 — "Keskvolgan agjaks", vozil 1936−1992 — "Kuibiševan agjaks".
Samaran agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2006 5. päiväl tal'vkud Gubernijan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 18. päiväl tal'vkud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1998 22. päiväl sügüz'kud Gubernijan Duman ühtnijoil da oli allekirjutadud sen-žo voden 13. päiväl redukud.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Orenburgan agjanke suvipäivnouzmas, Kazahstananke (sen Päivlaskmaiž-Kazahstanan agjanke) suves üks'jäižel čokkoimel, Saratovan da Ul'janovskan agjoidenke päivlaskmas, Tatarstanan Tazovaldkundanke pohjoižes. Samaran agj om mererandatoi.
Pind om 53 565 km², sidä kesken mec otab 7 601 km² (13% territorijad). Samaran agj levigandeb Volgan keskjoksmusen randpolil. Kaikiš surembad ratud vezištod oma Kuibiševan da Saratovan vezivaradimed.
Kaikiš korktemb čokkoim om Kaclii-kukkaz (381 m).
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, palab šoidkivi, sauvondmaterialad (letked, mouckivi, dolomit, saved), reskvezi, gidroenergii.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Dmitrii Azarov tegeb gubernatoran velgusidme vs 2017 sügüz'kun 25. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ezmäine varagubernator radab Ohjastusen ezimeheks, Aleksandr Nefödov om pandud Ohjastusen ezimehen radnikusele vl 2012 kezakun 19. päiväl ühtmel'žen sättutandan jäl'ghe Gubernijan Dumas. Mugažo viž muite varagubernatorad da ühesa Ohjastusen varaezimest oma gubernatorale abhu.
Samaran agjan üks'kodine parlament om Gubernijan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Viktor Sazonov radab Gubernijan Duman ezimeheks vs 2001 tal'vkun 18. päiväspäi nelländen strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Samaran agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, departamentad, ohjandused, radnikoičendad da valdkundaližed inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Valitihe gubernatorad vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, edeline gubernator sai vägestust ezmäižes turas (91,35%) da oli ranu kahtenden strokun. Gubernijan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 215 532 ristitud. Kaikutte nellänz' ristit videspäi om lidnalaine.
Kaik om üks'toštkümne lidnad agjas da 14 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. eläjid, surembaspäi penembha) oma Tol'jatti, Sizran' da Novokuibiševsk. Vl 2017 kaik oli 17 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 82,3%, totarlaižed — 3,9%, čuvašalaižed — 2,6%, mordvinalaižed — 2,0%, ukrainalaižed — 1,3%, armenijalaižed — 0,7%, kazahlaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, uzbekalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 3,9%.


Kirovan agj.
Kirovan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Kirov.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Kirovan agj om olmas vs 1936 tal'vkun 7. päiväspäi, Udmurtijan Tazovaldkundan erištundan jäl'ghe Kirovan randaspäi.
Kirovan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1996 29. päiväl uhokud Käskusenandajan Suiman ezitajil, allekirjutadud agjan Administracijan pämehel sen-žo voden 27. päiväl keväz'kud da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Permin randanke da Udmurtijan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Tatarstanan da Marii Elan Tazovaldkundoidenke suves, Alalidnan agjanke suvipäivlaskmas, Kostroman agjanke päivlaskmas, Vologdan agjanke lodehes, Arhangel'skan agjanke da Komin Tazovaldkundanke pohjoižes. Kirovan agj om mererandatoi.
Pind om 120 374 km², sidä kesken kavag'- da segoitadud mecad ottas kaht koumandest, äi soid om agjan pohjoižes. Znamasine jogi om Vätk sen ližajogidenke (Molom, Pižm, Kobr, Čepc da Kil'mez'). Mugažo om sur' Luz-jogi (Jug-jogen oiged ližajogi) agjan lodehes. Kaman joginišk jokseb agjan päivnouzmadme. Kaik om läz 4,5 tuhad järvid agjas.
Reljef om kukhikaz jogiden alangoidenke. Pohjoižed Uvalad läbitadas agjad lodehes, ned oma röunaks jogiden basseinoiden keskes: pohjoižhe niišpäi joged mülüdas Jävaldmeren basseinha, suvhe — Kaspijan meren basseinha. Vätkan Uval om agjan keskuses, Üläkaman ülüz seižub agjan pohjoižpäivnouzmpoles. Kaikiš korktemb čokkoim om Üläkaman ülüden nimetoi taho (337 m) agjan päivnouzmaižel röunal Permin randanke. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Vätk-jogen kendäk agjan suvipäivnouzmas (56 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +17..+19 C°, vilukun lämuz — −13..−15 C°. Paneb sadegid 500..680 mm vodes. Voden joksten suvižed da suvipäivlaskmaižed tulleid oma enambuses.
Londuseližed varad oma kivivoi, turbaz, raudkivend, sauvondmaterialad (letked, mouckivi, gravii, saved), fosforitad, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Igor' Vasil'jev radab gubernatoran vs 2017 sügüz'kun 19. päiväspäi, edel sidä tegi gubernatoran velgusidme vs 2016 heinkun 28. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Ohjastusen ezmäine varaezimez', viž muite varaezimest da Ohjastusen Administracii oma hänele abhu.
Kirovan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 54 ezitajad videks vodeks. Vladimir Bikov radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2016 redukun 6. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Kirovan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, ohjandused, inspekcijad da üks' radnikoičend alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe gubernatorad sil-žo päiväl edel ičeze strokud, väritihe korrupcijas endišt valitud Nikita Belih-gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural 64,03% änid satusenke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 341 312 ristitud. Kaikutte koumanz' ristit nelläspäi om lidnalaine.
Kaik om kahesatoštkümne lidnad agjas da 40 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 50 tuh. eläjidenke) om Kirovo-Čepeck. Vl 2017 kaik om 13 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 89,4%, totarlaižed — 2,7%, marilaižed — 2,2%, udmurtalaižed — 1,0%, ukrainalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 1,4%, rahvahuden ozutandata — 2,7%.


Penzan agj.
Penzan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Penz.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Penzan agj om olmas vs 1939 uhokun 4. päiväspäi.
Penzan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1996 10. päiväl sügüz'kud Käskusenandajan Suiman ühtnijoil, allekirjutadud agjan Administracijan pämehel sil-žo päiväl da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Ul'janovskan agjanke päivnouzmas, Saratovan agjanke suves, Tambovan agjanke päivlaskmas, Räzanin agjanke lodehes, Mordovijan Tazovaldkundanke pohjoižes. Penzan agj om mererandatoi.
Pind om 43 352 km², sidä kesken mec otab territorijan videndest. Kaikiš pidembad oma Suranjogi da Mokšanjogi, ned mülüdas Volgan oigedpol'žhe basseinha. Päivlaskmaižed da suvipäivlaskmaižed joged mülüdas Donan basseinha. Kaikiš suremb ratud vezišt om Suran vezivaradim.
Kaikiš korktemb čokkoim om Hvalinskan kukkazsel'gan nimetoi taho (342 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz +19,9 C°, uhokun — −9,3 C°, voden keskmäine lämuz +5,2 C°. Paneb sadegid 450..500 mm vodes tobjimalaz, no voib olda 350..775 mm röunoiš.
Londuseližed varad oma kivivoi, turbaz, titan, cirkonii, sauvondmaterialad (letked, saved, mouckivi, sauvondgips), mineraližed mujud, fosforitad, reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Ivan Belozercev radab gubernatoran vs 2015 semendkun 25. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile.
Penzan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 36 ezitajad videks vodeks. Valerii Lidin radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2015 elokun 11. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Penzan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, departamentad, ohjandused da komitetad alištudas Ohjastusele.
Vn 2015 13. päiväl sügüz'kud valitihe gubernatorad, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (86,04% änid). Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2012 14. päiväl redukud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 386 186 ristitud. Lidnalaižen ristitišton pala om 68,5% (2018).
Kaik om üks'toštkümne lidnad agjas da 16 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Kuzneck da Zarečnii (Penzan kaimdailidn). Vl 2017 kaik om 10 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 84,1%, totarlaižed — 6,2%, mordvinalaižed — 4,0%, ukrainalaižed — 0,6%, čuvašalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 3,1%.


Kurskan agj.
Kurskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Kursk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Kurskan agj om olmas vs 1934 kezakun 13. päiväspäi. Vn 1937 17. päiväl sügüz'kud erigoitihe agjaspäi Orelan agjad. Vn 1954 6. päiväl vilukud erigoitihe agjaspäi Belgorodan agjad.
Kurskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2001 27. päiväl sügüz'kud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 2. päiväl redukud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1995 2. päiväl kül'mkud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Lipeckan agjanke pohjoižpäivnouzmas, Voronežan agjanke päivnouzmas, Belgorodan agjanke suves, Ukrainanke suvipäivlaskmas da päivlaskmas (sen Sumin agjanke), Bränskan agjanke lodehes, Orelan agjanke pohjoižes. Kurskan agj om mererandatoi.
Pind om 29 997 km², sidä kesken mec otab 3..13% territorijoidme, mustma — kaks' koumandest. Znamasižed joged oma Seim, Psöl, Svap da Tuskar'. Joged mülüdas Dnepran (tobj pala) da Donan basseinoihe. Järved oma jogiden johtad tobjimalaz, niiden ühthine pind om läz 200 km². Vezivaradimiden da uitoiden ühthine pind om 242 km².
Reljef om kukhikaz da vanoikaz süviden (80−100 metrhasai) jogialangoidenke. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho läz Ol'hovatk-küläd (274 m). Kaikiš madalamb om Seim-jogen tazopind sen alajoksmuses (130 m).
Klimat om ven kontinentaline, kontinentaližuz ližadab päivlaskmaspäi päivnouzmpolehe. Kezal päivesen keskmäine lämuz om +20 C°, tal'veline lämuz 0..−5 C°. Voden keskmäine lämuz om +5,9 C° pohjoižes da +7,1 C° suvipäivlaskmas. Paneb sadegid 475..640 mm vodes.
Londuseližed varad oma bur hil', turbaz, raudkivend, titan, cirkonii, harvad mametallad, sauvondmaterialad (saved, letked, mel, mouckivi, sauvondkivi), fosforitad da mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksandr Mihailov radab gubernatoran vs 2000 kül'mkun 18. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Administracijan pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator da ühesa muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Kurskan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 45 ezitajad videks vodeks. Nikolai Žerebilov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2016 redukun 11. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Kurskan agjan Administracii. Agjan komitetad, departamentad, inspekcijad da ohjandused alištudas Administracijale.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe gubernatorad vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (hänen satuz oli 68,81% änid), hän radab nelländen strokun jäl'geten.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 127 081 ristitud. Kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om kümne lidnad agjas da 22 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (läz 100 tuh. ristitud) om Železnogorsk. Vl 2017 kaik om 7 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 92,0%, ukrainalaižed — 1,2%, armenijalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 4,7%.


Tulan agj.
Tulan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Tul.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Tulan agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 26. päiväspäi.
Tulan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2015 28. päiväl semendkud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sil-žo päiväl da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti edelišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 2001 1. päiväl kül'mkud Agjan Duman ezitajil, oli allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 12. päiväl kül'mkud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Räzanin agjanke päivnouzmas, Lipeckan agjanke suvipäivnouzmas, Orelan agjanke suvipäivlaskmas, Kalugan agjanke päivlaskmas da lodehes, Moskvan agjanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas. Tulan agj om mererandatoi.
Pind om 25 679 km², sidä kesken mec otab 3 370 km² (territorijan seičemendest). Jogiden nell' videndest mülüdas Okanjogen (Kaspijan meren) basseinha. Agjan päivnouzmpolen toine videndez mülüb Don-jogen (Atlantižen valdmeren) basseinha. Kaikiš surembad vezištod oma Pronän (16,2 km²) da Šatan (12,5 km²) vezivaradimed.
Kaikiš korktemb čokkoim om Keskvenälaižen ülüden nimetoi taho Rajevo-küläs (293 m). Kaikiš pidemban Okanjogen kendäk om kaikiš madalamb sen alajoksmuses Moskvan agjan röunanno (108 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +20 C°, vilukun lämuz — −10 C°, voden keskmäine lämuz om +5 C°. Paneb sadegid 575 mm vodes agjan lodehes, 470 mm — suvipäivnouzmas, pakaižetomal pordol — 70%, enamba kaiked — heinkus.
Londuseližed varad oma bur hil', turbaz, raudkivend, stronciikivend, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, saved, sauvondgips), mec, mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksei Dümin radab gubernatoran vs 2016 uhokun 2. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab gubernatorad videks vodeks. Gubernator märičeb agjan Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ezmäine varagubernator, Jurii Andrianov, radab Ohjastusen ezimeheks vs 2012 redukun 9. päiväspäi. Viž muite varagubernatorad oma gubernatorale abhu. Viž varaezimest oma Ohjastusen ezimehele abhu.
Tulan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 48 ezitajad videks vodeks. Sergei Haritonov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2014 sügüz'kun 30. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Tulan agjan Ohjastuz. Gubernator da muite varagubernatorad ei ole Ohjastusen ühtnijad. Agjan ministrused, komitetad, ohjandused da valdkundaližed inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe gubernatorad vn 2016 18. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (84,19% änid).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 553 925 ristitud. Kaikutte nellänz' ristit videspäi om lidnalaine.
Kaik om ühesatoštkümne lidnad agjas da 12 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 100 tuh. eläjid) om Novomoskovsk, se om konurbacijas Tul-pälidnanke. Vl 2017 kaik oli 15 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 94,1%, ukrainalaižed — 1,0%, armenijalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 1,3%.


Räzanin agj.
Räzanin agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Räzan'.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Räzanin agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 26. päiväspäi.
Räzanin agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2005 2. päiväl kül'mkud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 18. päiväl kül'mkud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1998 28. päiväl redukud.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid 8 regionanke: Alalidnan agjanke pohjoižpäivnouzmas, Mordovijan Tazovaldkundanke päivnouzmas, Penzan agjanke suvipäivnouzmas, Tambovan da Lipeckan agjoidenke suves, Tulan agjanke päivlaskmas, Moskvan agjanke lodehes, Vladimiran agjanke pohjoižes. Räzanin agj om mererandatoi.
Pind om 39 605 km², sidä kesken mec otab 10 530 km², mustma om agjan suves. Jogiden tobj pala mülüb Okanjogen basseinha. Sen znamasižed ližajoged oma Pranjogi (hura), Pronänjogi, Paranjogi, Cnanjogi, da Mokš (oiktad). Pened joged mülüdas Don-jogen basseinha agjan suves.
Reljef om kukhikaz. Meščoran alangišton päivnouzmaine pala sijadase agjan pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om Keskvenälaižen ülüden nimetoi taho suvipäivlaskmas (236 m). Znamasižen Okanjogen kendäk om kaikiš madalamb sen alajoksmuses Vladimiran agjan röunanno (76 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +20 C°, vilukun lämuz om −11 C°. Paneb sadegid 550 mm vodes, enamba kezal. Vegetacine pord vedase 180 päivest.
Londuseližed varad oma bur hil', turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, saved, sauvondgips), fosforitad, mec, mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Nikolai Lübimov radab gubernatoran vs 2017 uhokun 14. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot, enamba koumed strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Varagubernator - Ohjastusen ezmäine varaezimez', kaks' Ohjastusen ezmäšt varaezimest da koume Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu. Erinii ministr radab gubernatoran ezitajaks agjan Dumas.
Räzanin agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 36 ezitajad videks vodeks, heišpäi 9 ratas kaikenaigaižešti. Arkadii Fomin radab Agjan Duman ezimeheks vs 2010 sulakun 7. päiväspäi kahtenden strokun.
Radonoigendai tobmuz om Räzanin agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, päohjandused da valdkundaližed inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Valitihe gubernatorad vn 2017 10. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (80,16%). Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 154 114 ristitud. Kaikutte seičemenz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om kaks'toštkümne lidnad agjas da 22 lidnanvuittušt žilod. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2017 kaik oli 10 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 89,0%, ukrainalaižed — 0,8%, mordvinalaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,5%, totarlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 6,5%.


Belgorodan agj.
Belgorodan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Belgorod.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Belgorodan agj om olmas vs 1954 vilukun 6. päiväspäi.
Belgorodan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2003 24. päiväl tal'vkud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 31. päiväl tal'vkud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1995 20. päiväl sulakud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Voronežan agjanke päivnouzmas, Ukrainanke suves da päivlaskmas (sen Luganskan, Har'kovan da Sumin agjoidenke), Kurskan agjanke pohjoižes. Belgorodan agj om mererandatoi.
Pind om 27 134 km², sidä kesken mustma otab 77% territorijad, mec — läz kümnendest. Znamasižed joged oma Severskii Donc da Oskol. Agjan päivnouzmaižed joged mülüdas Don-jogen da Azovmeren basseinha, päivlaskmaižed joged — Dnepranjogen da Mustmeren basseinha.
Reljef om kukhikaz da vanoikaz. Kaikiš ülähaižemb nimetoi čokkoim sijadase agjan pohjoižes (277 m). Kaikiš alahaižembad čokkoimed oma jogiden kendäkod agjan suves.
Klimat om ven kontinentaline. Tal'v om hobed, keza om pit'k. Heinkun keskmäine lämuz om +21..+23 C°, vilukun lämuz — −5..−7 C°. Paneb sadegid 500..600 mm vodes.
Londuseližed varad oma raudkivend, boksitad, apatitad, sauvondmaterialad (letked, saved, mouckivi), mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' om gubernator. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Jevgenii Savčenko radab gubernatoran vs 1993 tal'vkun 18. päiväspäi. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine varagubernator da seičeme muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament. Se om Belgorodan agjan Dum 50 deputatanke viž vot valdatusen strokunke, rahvaz valičeb heid kaikid mugažo. Vasilii Poträsajev radab Agjan Duman ezimeheks vs 2015 vilukun 22. päiväspäi. Hän om valitud tošti vn 2015 valičendoiden jäl'ghe.
Radonoigendai tobmuz om Belgorodan agjan Ohjastuz. Agjan departamentad, ohjandused da laudkundad alištudas Ohjastusele.
Gubernatoran järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 10. päiväl sügüz'kud. Nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (69,29%) da radab seičemenden strokun jäl'geten. Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 532 526 ristitud. Kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om üks'toštkümne lidnad agjas da 18 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 85 tuh. ristituid vl 2010) oma Vanh Oskol i Gubkin. Vl 2017 kaik oli 15 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 91,7%, ukrainalaižed — 2,7%, armenijalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,2%, rahvahuden ozutandata — 2,9%.


Bränskan agj.
Bränskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Bränsk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Bränskan agj om olmas vs 1944 heinkun 5. päiväspäi.
Bränskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2012 20. päiväl tal'vkud Agjan Duman ezitajil da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1996 26. päiväl vilukud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Kalugan agjanke pohjoižpäivnouzmas, Orelan agjanke päivnouzmas, Kurskan agjanke suvipäivnouzmas, Ukrainanke suves (sen Sumin da Černigovan agjoidenke), Vaugedvenämanke päivlaskmas (sen Gomelin da Mogilövan agjoidenke), Smolenskan agjanke pohjoižes. Bränskan agj om mererandatoi.
Pind om 34 857 km², sidä kesken mec otab läz nelländest. Znamasižed joged oma Desn ližajogidenke da Iput', ned mülüdas Dnepr-jogen basseinha.
Reljef om tazo da alangoikaz tobjan palan. Desnan oiged randpol' om kukhikaz da vanoikaz. Kaikiš korktemb nimetoi čokkoim (292 m) sijadase agjan lodehes, Smolenskan agjan röunal. Kaikiš madalamb om Desn-jogen kendäk suves (125 m).
Klimat om ven kontinentaline. Tal'v om hobed, keza om pit'k. Heinkun keskmäine lämuz om +18..+20 C°, vilukun kesklämuz om −7..−9 C°. Paneb sadegid 550..600 mm vodes, sidä kesken kezal 220..230 mm, kaikes tal'ves oleleb 80..100 mm.
Londuseližed varad oma fosforitad, sauvondmaterialad (letked, saved, mouckivi, mel), mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksandr Bogomaz radab gubernatoran vs 2014 sügüz'kun 9. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, ei sa enamba kaht strokud jäl'geten. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Kümne varagubernatorad oma hänele abhu.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament. Se om Bränskan agjan Dum 60 deputatanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Vladimir Popkov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2014 sügüz'kun 30. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Bränskan agjan Ohjastuz. Agjan departamentad, ohjandused da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Gubernatoran valičendad oliba edel ičeze strokud, vn 2015 13. päiväl redukud. Nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (79,96%) da radab ühtenden strokun. Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 278 217 ristitud. Kaikutte seičemenz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om kuz'toštkümne lidnad agjas da 23 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 40 tuh. ristituid, surembaspäi penembha): Klincad da Novozibkov. Vl 2017 kaik om 16 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 94,7%, ukrainalaižed — 1,1%, vaugedvenälaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,3%, rahvahuden ozutandata — 2,1%.


Tümenin agj.
Tümenin agj () om Venälaižen Federacijan subjekt. Se om Venäman kaikiš suremb agj ühtes avtonomižidenke ümbrikoidenke — Hantin da Mansin avtonomine ümbrik i Jamalan Nenciden avtonomine ümbrik. Nene ümbrikod oma Venälaižen Federacijan täuz'valdaižikš subjektoikš, no niiden territorijad eläjidenke mülüdas Tümenin agjaha sen Päkäskusen mödhe, ani kuti pen' federacii suren Federacijan südäimes.
Se mülüb Uralan federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Tümen'.
Keled.
Valdkundkel' om venäkel' agjan suves.
Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon valdkundkeled oma venäkel', hantin kel' da mansin kel'.
Jamalan Nenciden avtonomižen ümbrikon valdkundkeled oma venäkel' da nencan kel'.
Istorii.
Tümenin agj om olmas vs 1944 elokun 14. päiväspäi.
Tümenin agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 15. päiväl kezakud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud agjan Administracijan pämehel sen-žo voden 30. päiväl kezakud da om väges äjidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Tümenin agjan reljefan kart (suvipala).
Agjal om röunoid Krasnojarskan randanke pohjoižpäivnouzmas da päivnouzmas, Tomskan da Omskan agjoidenke suvipäivnouzmas, Kazahstananke suves (sen Pohjoižkazahstanan agjanke), Kurganan da Sverdlovskan agjoidenke suvipäivlaskmas, Komin Tazovaldkundanke päivlaskmas da Arhangel'skan agjanke (sen Nencan avtonomiženke ümbrikonke) lodehes. Agjan pohjoižed randad lainištadas Jävaldmeren Karan meri i Obin laht. Üks'jäine Venäman agj, kudamb ühtenzoitab Jävaldmeren randpol't valdkundröunanke suves.
Pind om 1 464 173 km², sidä kesken mec otab 430 000 km², tundr levineb pohjoižpoliš. Znamasižed joged oma Ob' da Irtiš, mugažo Tobol agjan suves.
Reljef om tazo da alangoikaz tobjan palan. Päivlaskmaine Sibirin alangišt levigandeb kaikuččel subjektal koumespäi.
Klimat om ven kontinentaline agjan suves da keskuses, subarktine da arktine agjan pohjoižes (ümbrikoiš). Vilukun keskmäine lämuz om −17 C° agjan suves da −27 C° agjan pohjoižes.
Londuseližed varad oma kivivoi (sidä kesken agjan suves; Venäman tobj pala), londuseline gaz (Venäman tobj pala), turbaz, metallad (Uralan pautkil: vas'k, hahktin, hrom), sauvondmaterialad (letked, mouckivi), kalližarvoižed kived, mec, sapropel', jodakahad da bromakahad manalaižed veded (Venäman jodan da broman tobj pala), reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Vladimir Jakušev radab gubernatoran vs 2005 kül'mkun 24. päiväspäi. Kaik rahvaz (ümbrikoidenke) valičeb gubernatorad, no hänen valdatused oma väges vaiše Tümenin agjan suvipalas. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen pämez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ezmäine varagubernator da ühesa muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Tümenin agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum 48 deputatanke. Kaik rahvaz (ühtes avtonomižidenke ümbrikoidenke) valičeb heid videks vodeks. Agjan suvipala da ümbrikod ezitadas ičeze ristitišton lugumäran mödhe. Sergei Korepanov radab Agjan Duman ezimeheks vs 1998 vilukun 16. päiväspäi nelländen strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Tümenin agjan Ohjastuz. Sikš ku avtonomižil ümbrikoil ekonomine ičeohjanduz om, ka sen valdatused oma väges vaiše Tümenin agjan suvipalas. Agjan departamentad, komitetad, ohjandused, valdkundaližed inspekcijad da laudkundad alištudas Ohjastusele.
Gubernatoran valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (86,56% vai läz 1,27 mln.), radab koumanden strokun. Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 395 755 ristitud, avtonomižita ümbrikoita — läz 1,2 mln. Kaikutte nellänz' ristit videspäi om lidnalaine.
Kaik om viž lidnad agjas ümbrikoita, niidenke — 26. Mugažo 1 lidnanvuitte žilo om, ümbrikoidenke — 30. Toine järed lidn (läz 100 tuh. ristituid, ümbrikoita) om Tobol'sk. Vl 2017 kaik oli 5 eländpunktad enamba mi 20 tuh. eläjidenke (ümbrikoidenke — 30).
Rahvahad (ümbrikoidenke, enamba 1% vl 2010): venälaižed — 69,3%, totarlaižed — 7,1%, ukrainalaižed — 4,6%, baškiralaižed — 1,4%, azerbaidžanlaižed — 1,3%, toižed rahvahad — 10,8%, rahvahuden ozutandata — 5,5%. Erased Pohjoižpolen igähižed rahvahad (vl 2010): nencalaižed — 31 621 rist. (0,93%), hantilaižed — 29 277 rist. (0,86%), mansilaižed — 11 614 rist. (0,34%).
Rahvahad (avtonomižita ümbrikoita, enamba 1% vl 2010): venälaižed — 79,5%, totarlaižed — 7,7%, ukrainalaižed — 1,3%, kazahlaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 5,4%, rahvahuden ozutandata — 5,1%. Erased Pohjoižpolen igähižed rahvahad (vl 2010): hantilaižed — 720 rist. (0,05%), mansilaižed — 471 rist. (0,04%), nencalaižed — 411 rist. (0,03%).


Orelan agj.
Orelan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Orel.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Orelan agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 27. päiväspäi.
Orelan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1996 26. päiväl uhokud Agjan Duman ühtnijoil, allekirjutadud agjan Administracijan pämehel sil-žo päiväl da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Lipeckan agjanke päivnouzmas, Kurskan agjanke suves, Bränskan agjanke päivlaskmas, Kalugan agjanke lodehes, Tulan agjanke pohjoižes. Orelan agj om mererandatoi.
Pind om 24 652 km², sidä kesken mec otab 1 937 km² (7,4%). Joged mülüdas Volgan, Donan da Dnepran basseinoihe. Kaikiš pidemb om Okanjogi ičeze ližajogidenke.
Reljef om kukhikaz da vanoikaz, süvidenke jogialangištoidenke. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho läz Dementjevk-küläd (286 m) agjan pohjoižpäivnouzmas. Kaikiš madalamb čokkoim om Hered Sosn-jogen kendäk Lipeckan agjanke röunanno (120 metrad).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +18..+19 C°, vilukun lämuz om −9..−11 C°. Paneb sadegid 500..600 mm vodes.
Londuseližed varad oma bur hil', turbaz, raudkivend, urankivend, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, saved, sauvondgips, mel), fosforitad, mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks (edel vn 1996 uhokun 26. päiväd — Administracijan pämeheks). Andrei Kličkov tegeb gubernatoran velgusidme vs 2017 redukun 5. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Ezmäine varagubernator - Ohjastusen varaezimez', koume muite varagubernatorad - Ohjastusen varaezimest, viž Ohjastusen muite varaezimest, mugažo Gubernatoran da Ohjastusen Apparat oma hänele abhu.
Orelan agjan üks'kodine parlament om Rahvahandeputatoiden Nevondkund (edel vn 1996 uhokun 26. päiväd — Agjan Dum). Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Leonid Muzalevskii radab Rahvahandeputatoiden Nevondkundan ezimeheks vs 2012 tal'vkun 16. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Orelan agjan Ohjastuz. Agjan departamentad da ohjandused alištudas Ohjastusele.
Rahvahandeputatoiden Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (voziden 2016−2021 kucund). Valitihe gubernatorad vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, edeline gubernator sai vägestust ezmäižes turas (89,17%).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 786 935 ristitud. Kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om seičeme lidnad agjas da 13 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (läz vai enamba 40 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Livni da Mcensk. Vl 2017 kaik oli 6 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 93,9%, ukrainalaižed — 1,0%, armenijalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,4%, rahvahuden ozutandata — 2,2%.


Ul'janovskan agj.
Ul'janovskan agj (,) om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Ul'janovsk.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Ul'janovskan agj om olmas vs 1943 vilukun 19. päiväspäi.
Ul'janovskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2005 19. päiväl semendkud Käskusenandajan Suiman ezitajil, om allekirjutadud agjan Administracijan pämehel sil-žo päiväl da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1996 6. päiväl sügüz'kud.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Samaran agjanke päivnouzmas, Saratovan agjanke suves, Penzan agjanke da Mordovijan Tazovaldkundanke päivlaskmas, Čuvašijan da Tatarstanan tazovaldkundoidenke pohjoižes. Ul'janovskan agj om mererandatoi.
Pind om 37 181 km², sidä kesken mec otab territorijan nelländest. Kuibiševan vezivaradimen nägul Volg-päjogi jokseb pohjoižespäi suvhe da jagab agjad kahthe palaha. Sen päližajoged oma Sur, Sur' Čeremšan da Svijag. Kaik joged mülüdas Volgan (Kaspijan meren) basseinha.
Volgan hura randpol' om alangoikaz, kukhikaz sijidme. Volgaveren ülüz läbitab agjad suvespäi pohjoižhe Volgan oiktal randpolel. Sigä agjan kaikiš korktemb nimetoi čokkoim sijadase (363 m) suvhe Novospasskoje-žilospäi regionan suves. Volgan Saratovan vezivaradimen kendäk om kaikiš madalamb Saratovan agjan röunanno (28 m), mugažo regionan suves.
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +25 C°, vilukun lämuz — −20 C°. Keväz' om lühüdaigaine da kuiv. Paneb sadegid 500 mm vodes lodehes da 350 mm suves. Vegetacine pord vedase läz 180 päivest.
Londuseližed varad oma kivivoi, turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, mel, letked, saved), reskvezi.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks (edel 2006 vot nimitihe händast Administracijan pämeheks). Sergei Morozov radab gubernatoran vs 2004 tal'vkun 26. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab gubernatorad videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator-žo radab Ohjastusen ezimehen, hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Gubernatoran Administracii (ezmäine varagubernator da kaks' muite varagubernatorad), koume ezmäšt Ohjandusen varaezimest da viž muite Ohjandusen varaezimest oma hänele abhu.
Ul'janovskan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 36 ezitajad videks vodeks. Anatolii Bakajev radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2013 sügüz'kun 14. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Ul'janovskan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, ohjandused, departamentad da valdkundaližed inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud (5. kucund). Valitihe gubernatorad vn 2016 18. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas (54,3% änid) da radab nelländen strokun jäl'geten.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 292 799 ristitud. Kaikutte koumanz' ristit nelläspäi om lidnalaine.
Kaik om kuz' lidnad agjas da 29 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 100 tuh. ristituid) om Dimitrovgrad. Vl 2017 kaik oli 8 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 69,7%, totarlaižed — 11,6%, čuvašalaižed — 7,4%, mordvinalaižed — 3,0%, ukrainalaižed — 0,8%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,4%, rahvahuden ozutandata — 5,3%.


Omskan agj.
Omskan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Sibirin federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Omsk (agjan ristitišton enamba pol't).
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Omskan agj om olmas vs 1934 tal'vkun 7. päiväspäi.
Omskan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 26. päiväl tal'vkud Käskusenandajan Suiman ühtnijoil, om allekirjutadud gubernatoral sil-žo päiväl da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Omskan agj sijadase Sibirin suvipäivlaskmas, Päivlaskmaižen Sibirin alangišton suvipoles.
Agjal om röunoid Tomskan agjanke pohjoižpäivnouzmas, Novosibirskan agjanke päivnouzmas, Kazahstananke suves da suvipäivlaskmas (sen Pavlodaran da Pohjoižkazahstanan agjoidenke), Tümenin agjanke päivlaskmas da pohjoižes. Omskan agj om mererandatoi.
Pind om 141 140 km², sidä kesken mec otab 15..25% agjan pohjoižes, 7% agjan suves. Agjan territorii mülüb sodunuden taigan, mecan, mecstepin da stepin zonoihe. Kaikiš pidemb jogi om Irtiš sen ližajogidenke (Išim, Ominjogi, Ošanjogi da Taranjogi). Kaikiš surembad järved oma reskveden Krutinkan Sured järved (Saltaim, Tenis da Ik) 335 km² ühthiženke pindanke agjan päivlaskmas.
Reljef om tazo. Kaikiš korktemb čokkoim (150 m) om nimetoi, se sijadase agjan keskuses. Kaikiš madalamb om Irtiš-jogen kendäk agjan lodehližel röunal (41 m).
Klimat om terav kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +17..+19 C°, vilukun lämuz om −19..−20 C°. Paneb sadegid 400..500 mm vodes agjan pohjoižes. Stepiš paneb 250..300 mm, sen ližaks lujad tulleid kuivatas mahusid, letetorokad oleldas.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, bur hil', turbaz, raudkivend, cirkonii, sauvondmaterialad (saved, letked), keitandsol, Glauberan sol, reskvezi, mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksandr Burkov tegeb gubernatoran velgusidme vs 2017 redukun 9. päiväspäi. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine Ohjastusen varaezimez' da nell' Ohjastusen muite varaezimest oma hänele abhu.
Omskan agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 44 ezitajad videks vodeks. Vladimir Varnavskii radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 1994 sulakun 12. päiväspäi videnden strokun jäl'geten.
Radonoigendai tobmuz om Omskan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, päohjandused, inspekcijad da üks' laudkund alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud. Gubernatoran järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, edeline gubernator sai vägestust ezmäižes turas (53,99%) da radoi kahtenden strokun.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 977 665 ristitud. Vl 2018 lidnalaižiden pala om 72,67%.
Kaik om kuz' lidnad agjas da 21 lidnanvuittušt žilod. Ei ole toižid surid lidnoid. Vl 2017 kaik om 11 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 83,3%, kazahlaižed — 4,0%, ukrainalaižed — 2,6%, saksalaižed — 2,5%, totarlaižed — 2,1%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,2%, rahvahuden ozutandata — 2,9%.


Lipeckan agj.
Lipeckan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Lipeck.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Lipeckan agj om olmas vs 1954 vilukun 6. päiväspäi.
Lipeckan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2003 27. päiväl keväz'kud Agjan Nevondkundan deputatoil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 9. päiväl sulakud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1994 1. päiväl tal'vkud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Tambovan agjanke päivnouzmas, Voronežan agjanke suves, Kurskan agjanke suvipäivlaskmas, Orelan agjanke päivlaskmas, Tulan da Räzanin agjoidenke pohjoižes. Lipeckan agj om mererandatoi.
Pind om 24 047 km². Agj mülüb mecan da stepin zonha. Mustma otab territorijan viž kudendest.
Agjan päivnouzmpol' om alangoikaz. Kukhikaz tazangišt levigandeb päivlaskmpoles, se venub 262 metrhasai valdmeren pindan päl korktusil. Znamasižed joged oma Don da sen ližajoged (Voronež, Hered Sosn).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +20..+22 C°, vilukun lämuz om −8..−11 C°. Paneb sadegid 500..575 mm vodes.
Londuseližed varad oma turbaz, raudkivend, sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked, dolomit), mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase administracijan pämeheks. Oleg Korolöv radab administracijan pämehen vs 1998 sulakun 12. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Administracijan pämez' märičeb Administracijan strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Üks' ezmäine administracijan varapämez' da kahesa administracijan muite varapämest oma hänele abhu.
Käskusenandai tobmuz om Lipeckan agjan Deputatoiden Nevondkund 56 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Pavel Putilin radab Agjan Deputatoiden Nevondkundan ezimeheks vs 2005 tal'vkuspäi koumanden strokun.
Radonoigendai tobmuz om Lipeckan agjan Administracii. Agjan ohjandused da inspekcijad alištudas Administracijale.
Agjan administracijan pämehen järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, nügüdläine administracijan pämez' sai vägestust ezmäižes turas (80,31%) da radab videnden strokun jäl'geten. Deputatoiden Nevondkundan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 173 513 ristitud. Lidnalaižiden eläjiden pala om 64,36% (2018).
Kaik om kahesa lidnad agjas, ei ole lidnanvuiččid žiloid. Toine järed lidn (enamba 100 tuh. ristituid) om Jelec. Vl 2017 kaik oli 7 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 92,6%, ukrainalaižed — 0,8%, armenijalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 3,9%.


Tambovan agj.
Tambovan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Tambov.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine, se om venäkel'.
Istorii.
Tambovan agj om olmas vs 1937 sügüz'kun 27. päiväspäi.
Tambovan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1994 30. päiväl kül'mkud Agjan Duman ezitajil da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Penzan da Saratovan agjoidenke päivnouzmas, Voronežan agjanke suves, Lipeckan agjanke päivlaskmas da Räzanin agjanke pohjoižes. Tambovan agj om mererandatoi.
Pind om 34 462 km². Agj mülüb mecan i stepin zonha, mec otab territorijan kümnendest. Mahuz om mustma. Joged mülüdas Donan (znamasižed — Matir- da Voron-joged) i Volgan (znamasine — Cnanjogi) basseinoihe.
Reljef om tazo, mugažo vanoikaz sijiči. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho suvipäivlaskmas Tambovalpäi, Matir-jogen hural randal (219 m). Kaikiš madalamb om Cnanjogen kendäk agjan pohjoižröunal (95 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +19..+20 C°, vilukun lämuz — −8..−9 C°. Paneb sadegid 450..550 mm vodes.
Londuseližed varad oma turbaz, titan, cirkonii, sauvondmaterialad, fosforitad, mineraližed mujud, mustma.
Tobmuz.
Tambovan agjan pämez' nimitase Administracijan pämeheks. Aleksandr Nikitin radab administracijan pämehen vs 2015 semendkun 25. päiväspäi. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Administracijan pämez' märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Kaks' Administracijan ezmäšt varapämest da kahesa Administracijan muite varapämest oma hänele abhu.
Tambovan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Se sädab ištundoid kerdan kus. Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Evgenii Matuškin radab Agjan Duman ezimeheks vs 2015 tal'vkun 10. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Tambovan agjan Administracii. Agjan ohjandused da komitetad alištudas Administracijale.
Agjan administracijan pämehen valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, nügüdläine administracijan pämez' sai vägestust ezmäižel tural (85,47%) da radab ezmäižen strokun. Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 091 994 ristitud. Kaikutte koumanz' ristit videspäi om lidnalaine (2018).
Kaik om kahesa lidnad agjas da 12 lidnanvuittušt žilod. Toine järed lidn (enamba 90 tuh. ristitud) om Mičurinsk. Vl 2018 kaik om 10 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 95,0%, ukrainalaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,4%, čiganalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,4%, rahvahuden ozutandata — 2,1%.


Voronežan agj.
Voronežan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Voronež.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Voronežan agj om olmas vs 1934 kezakun 13. päiväspäi.
Voronežan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2006 25. päiväl semendkud Agjan Duman ezitajil, tuli väghe sen-žo voden 7. päiväl kezakud da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 2001 2. päiväl heinkud.
Geografijan andmused.
Agj röunatab Saratovan agjanke päivnouzmas, Volgogradan agjanke suvipäivnouzmas, Rostovan agjanke da Ukrainanke (sen Luganskan agjanke) suves, Belgorodan agjanke päivlaskmas, Kurskan agjanke lodehes, Lipeckan da Tambovan agjoidenke pohjoižes. Voronežan agj om mererandatoi.
Pind om 52 216 km². Agj mülüb mecan da stepin zonha. Mustma otab territorijan nell' videndest, mec — 8,4%. Znamasine jogi om Don sen ližajogidenke (Voronež, Bitüg, Hopr da tž.).
Reljef om kukhikaz da vanoikaz. Kaikiš korktemb čokkoim sijadase agjan lodehes (259 m), kaikiš madalamb om Don-jogen kendäk suviröunal (57 m).
Klimat om ven kontinentaline. Heinkun keskmäine lämuz om +20..+21 C°, vilukun lämuz om −9..−10 C°. Paneb sadegid 500..550 mm vodes.
Londuseližed varad oma metallad (vas'k, nikel', platin), sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked, granit), pol'kalližarvoižed kived, mel, mineraližed mujud, fosforitad, mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, ei sa enamba kaht strokud jäl'geten. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb Ohjastusen ühtnijoid radnikusile. Aleksandr Gusev tegeb gubernatoran velgusidme vs 2017 tal'vkun 25. päiväspäi. Koume varagubernatorad, kaks' Ohjastusen ezmäšt varaezimest da nell' muite Ohjastusen varaezimest oma hänele abhu.
Käskusenandai tobmuz om üks'kodine parlament — Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 56 ezitajad videks vodeks. Vladimir Netösov radab Agjan Duman ezimeheks vs 2015 sügüz'kun 25. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Voronežan agjan Ohjastuz. Agjan departamentad, ohjandused da inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Gubernatoran järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud, edeline gubernator sai vägestust ezmäižel tural (88,75%) da oli ranu kahtenden strokun. Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 335 380 ristitud. Kaikutte kahtenz' ristit koumespäi om lidnalaine.
Kaik om vižtoštkümne lidnad agjas da 17 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 50 tuh. ristituid vl 2015, surembaspäi penembha): Borisoglebsk, Rossoš, Liski. Vl 2017 kaik oli 19 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 91,0%, ukrainalaižed — 1,8%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 4,7%.


Sergijev Posad.
Sergijev Posad () om Venäman lidn da lidnankund Moskvan agjan pohjoižes. Se om Sergijev Posadan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1347 kuti ortodoksižen hristanuskondan kel'j da pen' pühäkodi. Sauvoškanzihe jumalankodid läz sidä, aidoidud lidnudeks. Radonežan Sergijan manahad-jäl'gendajad služiba siš. Eländpunktad mez'jumalankodinno oliba ühtenzoittud da saiba lidnan statusad vl 1782 kuti "Sergijevskii posad".
Vozil 1919—1930 nimitihe lidnad Sergijev:aks, vozil 1930—1991 sen nimi oli Zagorsk.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Končur-jogen muugotil randoil (, Kläz'man hura randpol'), 210 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Moskvan röunhasai (Moskvan rengazavtotehesai) om 52 km suvipäivlaskmha.
26 žilod da küläd mülüdas lidnankundha Sergijev Posadan ližaks. Lidnankundan pind — 224,41 km².
Eläjad.
Vl 1897 lidnan ristitišt oli läz 25 tuhad. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 111 179 ristitud, lidnankundan — 118 025. Vl 2017 111 497 ristitud elädas lidnankundas.
Ortodoksižen hristanuskondan vižsadavozne keskuz sijadase lidnas — Pühän Stroican da Sergijan Laur i sen arhitekturine ansambl' (enamba 50 pertid). Moskvan hengeline akademii i 4 tedoinstitutad oma lidnas. Professionaližen opendusen aluzkundad oma gumanitarine institut, agrarine kolledž, Moskvan agjan professionaline kolledž, mugažo 5 üläopendusen aluzkundoiden filialad i agjan medicinižen kolledžan filial.
Irdkosketused.
*


Moskvan agj.
Moskvan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Federaližhe keskuzümbrikho.
Agjan Dum sijadase toižes federacijan subjektas — Moskvas. Agjan Ohjastusen pert' sijadase Krasnogorskas.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Moskvan agj om olmas vs 1929 vilukun 14. päiväspäi.
Moskvan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1996 4. päiväl tal'vkud Agjan Duman ezitajil, sen-žo voden 11. päiväl tal'vkud gubernatoral da om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Agj röunatab 8 regionanke: Vladimiran agjanke pohjoižpäivnouzmas da päivnouzmas, Räzanin agjanke suvipäivnouzmas, Tulan agjanke suves, Kalugan agjanke suvipäivlaskmas, Smolenskan agjanke päivlaskmas, Tverin agjanke lodehes da pohjoižes, Jaroslavlin agjanke pohjoižes, Moskvanke keskuses. Moskvan agj om mererandatoi.
Pind om 44 379 km². Mec otab läz kaht videndest territorijad. Kaik joged mülüdas Volgan basseinha. Znamasižed joged oma Kläz'm, Ruz, Moskv da Okanjogi.
Kukhikahad ülüded seištas agjan päivlaskmas, alangištod ottas agjan päivnouzmpol't. Kaikiš korktemb čokkoim om Zamri-mägi Možaiskan rajonas agjan suvipäivlaskmas (310 m).
Londuseližed varad oma turbaz, fosforitad, sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked).
Tobmuz.
Agjan pämez' om gubernator, hän-žo om agjan ohjastusen ezimez'. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Andrei Vorob'jov radab gubernatoran vs 2012 kül'mkun 8. päiväspäi. Gubernator märičeb Ohjastusen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Kaks' varagubernatorad, üks' ezmäine Ohjastusen varaezimez', kahesa Ohjastusen muite varaezimest, mugažo Gubernatoran Administracii oma hänele abhu.
Käskusenandai tobmuz om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 50 ezitajad videks vodeks. Igor' Brincalov radab sen ezimeheks vs 2011 tal'vkun 15. päiväspäi kahtenden strokun.
Radonoigendai tobmuz om Moskvan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused da laudkundad alištudas Ohjastusele.
Gubernatoran järgenduseližed valičendad oliba vn 2013 8. päiväl sügüz'kud, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižel tural (78,94%). Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 7 095 120 ristitud, sidä kesken 16 vepsläšt. Kaikutte kahesanz' ristit kümnespäi om lidnalaine. Moskvan ezilidnan zon levigandeb 50..70 km matkoil ümbärtespäi agjan territorijas.
Kaik om seičemekümne koume lidnad agjas da 72 lidnanvuittušt žilod (radnikžilod i kezažilod). Niišpäi kaikiš järedambad oma (enamba 150 tuh. ristituid, surembaspäi penembha): Balaših, Podol'sk, Korolöv, Himki, Lüberci, Mitišči, Elektrostal'.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 87,4%, ukrainalaižed — 1,7%, armenijalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,8%, vaugedvenälaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,8%, rahvahuden ozutandata — 5,9%.


Saratovan agj.
Saratovan agj () om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Volgaveren federaližhe ümbrikho.
Agjan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn om Saratov.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Istorii.
Saratovan agj om olmas vs 1936 tal'vkun 5. päiväspäi.
Saratovan agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 2005 24. päiväl semendkud Agjan Duman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sen-žo voden 2. päiväl kezakud da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke. Se vajehti endišt Päkäskust, kudamb oli vahvištadud vn 1995 5. päiväl sulakud.
Geografijan andmused.
Agjal om röunoid Samaran agjanke pohjoižpäivnouzmas, Orenburgan agjanke päivnouzmas, Kazahstananke suvipäivnouzmas (sen Päivlaskmaiž-Kazahstanan agjanke), Volgogradan agjanke suves, Voronežan da Tambovan agjoidenke päivlaskmas, Penzan da Ul'janovskan agjoidenke pohjoižes. Saratovan agj om mererandatoi.
Pind om 101 240 km². Stepid da mustma ottas territorijan tobjad palad. Agjan päivlaskmpolen joged jokstas Donha, niišpäi Hopr da Medvedic oma znamasižed. Agjan suvipäivnouzmpol'žed Sur' Uzen'- da Pen' Uzen'-joged kadodas Kazahstanan letkihe. Kaikiš pidemb jogi om Volg, sen znamasižed ližajoged oma Sur' Irgiz da Terešk. Volgan hura rand nimitase "Volgantagaižeks". Kaikiš järedambad vezištod oma Saratovan i Volgogradan vezivaradimed.
Agjan päivnouzman reljef om tazo. Päivlaskmaižen reljef om kukhikaz da vanoikaz. Volgaveren ülüz läbitab agjan kesked suvespäi pohjoižhe pidust' Volgan oiktad randad. Kaikiš korktemb čokkoim om Hvalinskan mägiden nimetoi kukkaz agjan pohjoižes (369 m).
Klimat om ven kontinentaline, kontinentaližuz ližadab päivlaskmaspäi päivnouzmha. Keza om läm' +20..+22 C° keskmäiženke lämudenke. Vilukun da uhokun keskmäine lämuz om −8 C°, pakaižed oleldas −30 Cel'sijan gradushasai. Paneb sadegid 250 mm vodes agjan suvipäivnouzmas da 550..580 mm vodes agjan päivlaskmas. Kevädel oleleb sadegid kaikiš penemba.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, palab šoidkivi, sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked, mergel'), fosforitad, kaliisol, mustma.
Tobmuz.
Agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Valerii Radajev radab gubernatoran vs 2012 sulakun 5. päiväspäi, Agjan Dum pani händast radsijha eziauguižešti Venäman prezidentan taričendan mödhe. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Gubernator om mugažo agjan Ohjastusen ezimez', hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Varagubernator, nell' Ohjastusen varaezimest da Gubernatoran Apparat oma hänele abhu.
Saratovan agjan üks'kodine parlament om Agjan Dum. Kaik rahvaz valičeb sen 45 ezitajad videks vodeks. Ivan Kuz'min radab Agjan Duman ezimeheks vs 2017 sügüz'kun 26. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Saratovan agjan Ohjastuz. Agjan ministrused, komitetad, ohjandused da valdkundaližed inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Agjan Duman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 10. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe gubernatorad sil-žo päiväl, nügüdläine gubernator sai vägestust ezmäižes turas 74,63% änid rezul'tatanke da radab kahtenden strokun jäl'geten.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 2 521 892 ristitud. Kaikutte koumanz' ristit nelläspäi om lidnalaine.
Kaik om kahesatoštkümne lidnad agjas da 26 lidnanvuittušt žilod. Toižed järedad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Engel's da Balakovo. Vl 2017 kaik om 20 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 85,3%, kazahlaižed — 3,0%, totarlaižed — 2,1%, ukrainalaižed — 1,7%, armenijalaižed — 1,0%, azerbaidžanlaižed — 0,6%, čuvašalaižed — 0,5%, mordvinalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,8%, rahvahuden ozutandata — 2,6%.


Evrejan avtonomine agj.
Evrejan avtonomine agj (, "eidiše aoitonome gegnt") om Venälaižen Federacijan subjekt. Se mülüb Edahaižen Päivnouzmpolen federaližhe ümbrikho.
Pälidn da kaikiš suremb lidn om Birobidžan.
Nece om evrejalaižiden üks' kahtes ühtnikaspäi oficialižen juridižen statusanke mail'mas, toine om Izrail'.
Keled.
Valdkundkel' om üks'jäine — venäkel'.
Jidiš da ivrit oma vaiše ühten rahvahišpäi keled. Evrejan avtonomižen agjan Päkäskusen mödhe arvoimižed sädas niiden da toižiden rahvahiden kelid kaičemha, opendamha da šingotamha.
Istorii.
Evrejan avtonomine agj om olmas vs 1934 semendkun 7. päiväspäi.
Evrejan avtonomižen agjan Päkäskuz om vahvištadud vn 1997 8. päiväl redukud agjan Käskusenandajan Suiman ezitajil, om allekirjutadud gubernatoral sil-žo päiväl da om väges möhembaižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Evrejan avtonomižen agjan reljefan kart.
Agjal om röunoid Kitainke suves da päivlaskmas (sen Heilunczän-agjanke), Amuran agjanke lodehes, Habarovskan randanke pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas. Evrejan avtonomine agj om mererandatoi.
Pind om 36 271 km². Znamasine Amur-jogi om Kitainke röunaks agjan suves da päivlaskmas. Jogen vagon leveduz om 1,5..2,5 km.
Keskamuran alangišt om agjan suves, se otab agjan pol't. Toine pala om Pen' Hingan da toižed pened mägisel'gad, ned sijadasoiš agjan lodehes da pohjoižes. Agjan kaikiš korktemb čokkoim om Üläopenikoiden mägi (1421 m).
Klimat om ven mussonine. Tal'vel paneb vähä lunt, om vilu. Vilukun keskmäine lämuz om −19 C° suves da −25 C° pohjoižil mägil. Keza om läm' da neps. Paneb sadegid 600..700 mm vodes, niišpäi koume nelländest — semendkus-sügüz'kus.
Londuseližed varad oma bur hil', kivihil', metallad (raudkivend, tin, marganc, kuld, magnii, berillii da tž. harvad mametallad), sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked, gravii, sauvondkivi), grafit, tal'k, mineraližed mujud, fosforitad, mec, reskvezi.
Tobmuz.
Avtonomižen agjan pämez' nimitase gubernatoraks. Aleksandr Levintal' radab gubernatoran vs 2015 uhokun 24. päiväspäi. Kaik rahvaz änestab gubernatorad videks vodeks, enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator-žo radab Ohjastusen ezimehen, hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Varagubernator, kaks' ezmäšt Ohjandusen varaezimest da koume muite Ohjandusen varaezimest oma hänele abhu.
Evrejan avtonomižen agjan üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim ("legislative asembli fun di idiše autonomous kant"). Kaik rahvaz valičeb sen 19 ezitajad videks vodeks. Lübov' Pavlova radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2016 sügüz'kun 30. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Evrejan avtonomižen agjan Ohjastuz. Agjan ohjandused, komitetad da valdkundaližed inspekcijad alištudas Ohjastusele.
Valitihe gubernatorad vn 2015 13. päiväl sügüz'kud, Aleksandr Levintal' sai vägestust ezmäižel tural (75,42%) da radab ühtenden strokun. Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 18. päiväl sügüz'kud (6. kucund).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 176 558 ristitud. Kaikutte seičemenz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Kaik om kaks' lidnad agjas da 11 lidnanvuittušt žilod. Ei ole toižid järedoid lidnoid. Vl 2010 kaik oli 5 eländpunktad enamba mi 5 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 90,1%, ukrainalaižed — 2,8%, evrejalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,5%, vaugedvenälaižed — 0,4%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 2,2%.
Erased toižed igähižed rahvahad: nanalaižed — 95 rist. (0,05%), kitajalaižed — 84 rist. (0,05%), evenkalaižed — 63 rist. (0,04%), nivhalaižed — 24 rist. (0,01%), ul'čilaižed — 19 rist. (0,01%), evenalaižed (lamutalaižed) — 12 rist. (0,01%), udegelaižed — 8 rist. (0,005%).


Jamalan Nenciden avtonomine ümbrik.
Jamalan Nenciden avtonomine ümbrik (,) om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Uraližhe federaližhe ümbrikho da Tümenin agjaha.
Ümbrikon pälidn om Salehard. Se om koumanz' lidn ristitišton lugun mödhe.
Keled.
Nencan kel', hantin kel' da sel'kupan kel' voidas ottas kävutamižhe oficialižes azjantegendas Pohjoižpolen igähižiden vähäluguižiden rahvahiden järgeližiš elämižsijiš venäkelen kartte.
Istorii.
Jamalan Nenciden avtonomine ümbrik om olmas vs 1930 tal'vkun 10. päiväspäi.
Ümbrikon Päkäskuz om vahvištadud vn 1998 27. päiväl tal'vkud ümbrikon Valdkundaližen Duman ezitajil, om allekirjutadud ümbrikon gubernatoral sen-žo voden 28. päiväl tal'vkud da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Jamalan Nenciden avtonomižen ümbrikon reljefan kart.
Jamalan Nenciden avtonomižen ümbrikon enamba pol't sijadase Pohjoižen nabakehkruden südäimes.
Ümbrikol om röunoid Krasnojarskan randanke päivnouzmas, Tümenin agjan Hantin da Mansin avtonomiženke ümbrikonke suves, Komin Tazovaldkundanke päivlaskmas da Nencan avtonomiženke ümbrikonke lodehes. Ümbrikon pohjoižed randad lainištab vilu Jävaldmeren Karan meri. Randanpird om 5100 km.
Pind om 769 250 km². Arktine tundr da igähine roug ottas territorijan tobjad palad. Znamasižed joged oma Ob', Nadim, Taz i Pur.
Reljef om tazo tobjimalaz. Polärižen Uralan mäged seištas ümbrikon päivlaskmaižel röunal. Madalad Sibirin Uvalad oma ümbrikon suviröunal.
Klimat om terav kontinentaline. Om koume vöd: Päivlaskmaižen Sibirin alangišton pohjoižpol' (taigan klimat), subarktine da arktine. Voden keskmäine lämuz om −10 C° ümbrikon pohjoižes. Tal'vel lämuz voib aletas −56 Cel'sijan gradushasai. Heinkus lämuz oleleb +30 C° kaikel territorijal. Keza vedase 100, 68 da 50 päiväd vöidme. Suvespäi pohjoižhe sadegiden (lumen tobjas palas) mär poleneb, tullein vägi lujeneb.
Londuseližed varad oma londuseline gaz, kivivoi, reskvezi da kala.
Tobmuz.
Ümbrikon pämez' nimitase gubernatoraks. Dmitrii Kobilkin radoi gubernatoran vs 2010 keväz'kun 16. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten, vn 2018 18. päivhäsai semendkud, sen jäl'ghe gubernatoran sija om vakantine. Ümbrikon parlamentan ezitajad änestadas gubernatorad videks vodeks Venäman prezidentan taričendan mödhe, Tümenin agjan gubernator andab kandidatoiden nimikirjutest hänele. Gubernator-žo radab Ohjastusen pämehen, hän märičeb sen strukturad da paneb sen ühtnijoid radnikusile. Ezmäine varagubernator, seičeme muite varagubernatorad da Gubernatoran Apparat oma hänele abhu.
Jamalan Nenciden avtonomižen ümbrikon üks'kodine parlament om Käskusenandai Suim (vodhe 2009 uhokuhusai nimitihe sidä ümbrikon Valdkundaližeks Dumaks). Kaik rahvaz valičeb sen 22 ezitajad videks vodeks. Sergei Jamkin radab Käskusenandajan Suiman ezimeheks vs 2015 sügüz'kun 30. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om ümbrikon Ohjastuz. Ümbrikon departamentad da radnikoičendad alištudas Ohjastusele.
Käskusenandajan Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 13. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Valitihe gubernatorad vn 2015 1. päiväl redukud, edeline gubernator sai vägestust ezmäižel tural (21 än't 22:späi, 95%).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 522 904 ristitud. Kaikutte videnz' ristit kudespäi om lidnalaine.
Kaik om kahesa lidnad ümbrikos da 5 lidnanvuittušt žilod. Kaikiš surembad lidnad (enamba 100 tuh. ristituid, surembaspäi penembha) oma Uz' Urengoi i Nojabr'sk. Vl 2018 kaik om 10 eländpunktad enamba mi 10 tuh. eläjidenke.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 59,7%, ukrainalaižed — 9,4%, nencalaižed — 5,7%, totarlaižed — 5,5%, hantilaižed — 1,8%, azerbaidžanlaižed — 1,8%, baškiralaižed — 1,6%, vaugedvenälaižed — 1,2%, komilaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 8,9%, rahvahuden ozutandata — 3,4%.
Erased toižed igähižed rahvahad: sel'kupalaižed — 1 988 rist. (0,38%), mansilaižed — 166 rist. (0,03%).


Zelenograd.
Zelenograd (, sana sanha «vihand lidn») om Venäman lidn, mülüb Moskvha Zelenogradan administrativižeks ümbrikoks.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan formaline aluz om pandud vn 1958 3. päiväl keväz'kud NSTÜ:n Ministrišton Nevondkundan käsköl kuti Moskvan kaimdailidn tekstil'tegimišton, pörütügiden i časuiden tegimen sirdandan Moskvaspäi täht. Zavottihe lidnan sauvondad vl 1960. Vl 1962 vajehtihe lidnan projektan koncepcijad, i sauvoškanzihe Zelenogradad elektronižen tegimišton keskuseks.
Lidn šingotase elektronižen tegimišton kaikenvuiččil edheotandoil — elektronik fizižiden i tegimištoližiden kulutajiden, kosmosan i medicinan täht, elektronižmašiništon i komponentoiden tehmine, elektronikan tedoinstitutad, mugažo leibtegim i zell'fabrik ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Shodn'-jogen randoil (, Moskv-jogen oiged ližajogi), mecan keskes (8,76 km² lidnan südäimes). Matkad Moskvan keskusespäi om 40 km lodeheze orhal vai 45 kilometrad avtotedme, Leningradan šossedme tobjan palan, 20 km Moskvan rengazavtotespäi. Lähembaine lidn om Himki (Moskvan agj) 15 km suvipäivnouzmha.
Zelenograd om administrativižen ümbrikon üks'jäine eländpunkt. Vspäi 1991 jagase vidhe municipaližhe ühtnikha: Matuškino, Savölkid, Vanh Krükovo, Silino, Krükovo.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 221 712 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Hristanuskondan viž jumalanpertid om olmas lidnas: ortodoksižen hristanuskondan — 3, baptizman pühäpert' i mormoniden pühäpert'.


Nencan avtonomine ümbrik.
Nencan avtonomine ümbrik (,) om Venälaižen Federacijan subjekt.
Se mülüb Lodehližhe federaližhe ümbrikho. Mugažo ümbrik om Arhangel'skan agjan palaks administrativižešti.
Ümbrikon pälidn da üks'jäine lidn om Nar'jan Mar.
Keled.
Nencan kel' kävutase oficialižeks nencalaižiden elämižsijiš venäkelen kartte.
Istorii.
Nencan avtonomine ümbrik om olmas vs 1929 heinkun 15. päiväspäi.
Ümbrikon Päkäskuz om vahvištadud vn 1995 11. päiväl sügüz'kud Ümbrikon Ezitajiden Suiman deputatoil da om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Nencan avtonomižen ümbrikon reljefan kart.
Ümbrikol om röunoid Tümenin agjan Jamalan Nenciden avtonomiženke ümbrikonke pohjoižpäivnouzmas, Komin Tazovaldkundanke päivnouzmas da suves, jättud Arhangel'skan agjanke suvipäivlaskmas da meredme pohjoižes. Ümbrikon randad lainištadas Jävaldmeren mered: Vauged meri päivlaskmas, Barencan da sen Pečoran mered pohjoižes, Karan meri pohjoižpäivnouzmas. Neniden meriden lähižed pened sared mülüdas ümbrikho.
Pind om 176 810 km², sidä kesken omaluižed pedroid paimendamha ottas koume nelländest, sod — 6,2%, mec — 4,8%. Arktine tundr otab territorijan tobjad palad. Igähine roug putub. Znamasižed joged oma Pečor (sen alajoksmuz da avar suhišt) ičeze ližajogidenke, Pöš, Heibidä Pedar, Korotaih, Karanjogi.
Klimat om subarktine. Heinkun keskmäine lämuz om +6 C° ümbrikon pohjoižes da +16 C° suves. Vilukun lämuz om −3 C° pohjoižes da −22 C° suvipäivnouzmas. Tal'v vedase 220..240 päiväd. Paneb sadegid 400 mm vodes mererandištol da 700 mm kontinentan südäimes.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', turbaz, metallad (vas'k, nikel', marganc, kuld, molibden), almazad, kala, reskvezi.
Tobmuz.
Ümbrikon pämez' nimitase gubernatoraks vai Administracijan pämeheks, nene tärtused oma kohtaižed znamoičendal vs 2010 kül'mkuspäi. Aleksandr Cibul'skii radab gubernatoran velgusentäutajaks vs 2017 sügüz'kun 28. päiväspäi. Ümbrikon parlament änestab gubernatorad videks vodeks (vs 2014 tal'vkuspäi), enamba kaht strokud jäl'geten ei sa. Gubernator märičeb Administracijan strukturad da paneb sen valdkundmehid radnikusile. Ezmäine varagubernator da kahesa muite varagubernatorad oma hänele abhu.
Ümbrikon üks'kodine parlament om Ezitajiden Suim. Kaik rahvaz valičeb sen 19 ezitajad nelläks vodeks. Anatolii Mändin radab Ezitajiden Suiman ezimeheks vs 2014 redukun 8. päiväspäi.
Radonoigendai tobmuz om Nencan avtonomižen ümbrikon Administracii. Ümbrikon departamentad, ohjandused, valdkundaližed inspekcijad da üks' komitet alištudas Administracijale.
Ezitajiden Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud (6. kucund). Kaik rahvaz oli valičenu gubernatorad sil-žo päiväl, edeline gubernator sai vägestust ezmäižel tural (76,70%).
Eläjad.
Vl 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 42 090 ristitud. Kaikutte seičemenz' ristit kümnespäi om lidnalaine.
Üks'jäine lidn om ümbrikos (Nar'jan Mar), 1 lidnanvuitte žilo da 42 küläd. Vl 2010 kaik om 4 eländpunktad enamba mi 1 tuh. eläjanke.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 63,3%, nencalaižed — 17,8%, komilaižed — 8,6%, ukrainalaižed — 2,3%, vaugedvenälaižed — 0,7%, totarlaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 4,3%.


Glazgo.
Glazgo (angl.: "Glasgow" [ˈɡlɑːzɡoʊ], šot.-saks.: "Glesga", šot.-kel't.: "Glaschu" [ˈkɫ̪as̪xu]) om Šotlandijan kaikiš suremb lidn, Suren Britanijan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Glazgo-agjan administrativine keskuz.
Vn 2007 endustusen mödhe, läz 1,75 mln ristitud elädas lidnan aglomeracijas.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud 6. voz'sadal meiden erad.
Eländpunkt sai lidnan statusan voziden 1175 da 1178 keskes ühtes torguindoiktusidenke.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Klaid-jogen molembil randoil 32 kilometras sen lanktendan sijalpäi Irlandijan merhe.
Transport.
Metro radab lidnas vspäi 1896 (1 rengazjono, 15 stancijad, 10,4 km). Se om koumanz' manalaine metro mail'mas avaidusen aigan mödhe.
Om kaks' surt civilišt lendimportad läz lidnad. Glazgon rahvahidenkeskeine lendimport ("GLA") sijadase 13 km päivlaskmpolehe lidnan keskusespäi. Glazgo Prestvikan rahvahidenkeskeine lendimport ("PIK") sijadase 46 km suvipäivlaskmpolehe lidnan keskusespäi.


Genui.
Genui ([ˈdʒɛːnova], ligur.: Zena [ˈzeːna],,) om Italijan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Genujan provincijan da Ligurii-agjan pälidn, Italijan kaikiš järedamb meriport.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 6.-5. voz'sadal edel meiden erad. Lähevenui laht kävutihe edel sidä jo pit'kan aigan.
11. voz'sadaspäi 1797. vodhesai Genui oli Genujan Tazovaldkundan pälidnaks. Vhesai 1380 äjad Keskmeren i Mustmeren portad da territorijad oliba necen tazovaldkundan ohjastusen al.
Lugedas Genujad Hristofor Kolumban kodilidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Italijan lodehes. Se vedase 30 kilometrad pidust' Ligurižen meren randištod, om röunatud Apenninil pohjoižespäi, seižub 20 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Genujan kommun jagase 9 administrativižhe ümbrikho (ital. "municipi").
Eläjad.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 608 493 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 816 872 eläjad vl 1971. Läz 1,5 mln ristituid elädas lidnan aglomeracijas (2011).
Transport.
Avtobusad, trolleibusad, funikulörad da liftad oma kundaližeks transportaks lidnas. Genui om järed raudtesol'm, 2 päraudtestancijad i 5 čuradust. Kebn metro radab lidnas vspäi 1990 (1 jono, 7,1 km, vspäi 2012 om 8 stancijad).
Hristofor Kolumban nimel nimitadud civiline rahvahidenkeskeine lendimport ("GOA") sijadase 10 km päivlaskmpolehe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan maihe da Italijadme.


Temuko.
Temuko (isp.: "Temuco") om lidn Čiliš.
Eläjiden lugu om 245 347 ristitud (2002), a pind — 464 km2.


Rankagua.
Rankagua (isp.: "Rancagua", mapuče: "Rangkülwe") om lidn Čiliš.
Eläjiden lugu om 214 344 ristitud (2002), a pind — 260,3 km2.


Murasaki Sikibu.
Murasaki Sikibu (psevdonim, todesine nimi om tundmatoi; sünd. 973, Kioto, Japonii — kol. 1014, sigä-žo) oli japonijalaine kirjutai da runokirjutai, «Starin Gendziš»-romanan avtor, mugažo päivkirjan (dzuihicu-žanras) dai erazvuiččiden runoiden tegii.
Murasaki Sikibu eli Hejan-pordon aigan, i oli tanhalaižen daman Söši-imperatornaižen ezitanhale. «Starin Gendziš» om japonižen literaturan üks' kaikiš znamasižembiš sädusišpäi.
Krater Merkurijan pindal om nimitadud hänen oiktastuseks.


Gamburg.
Gamburg (), oficialine nimi — "Joudjaline da Ganzejan Gamburg-lidn" ([ˈhambʊɐ̯k]), om Saksanman kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, sen üks' federacijanmaišpäi, Evropan kahtenz' surtte meriport.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud 8. voz'sadal meiden erad. Vl 808 Suren Karlan ohjandusen aigan lidnuz oli saudud kaičemha eläjid päivlaskmaižid slavilaižid vaste.
Vl 1510 Gamburg sai imperijan joudjaližen lidnan statusan (ičeohjastusen oiktuz).
Geografijan andmused.
Gamburg-federacijanma om röunoiš Šlezvig Gol'štein-federacijanmanke pohjoižes da Alasaksonijanke suves.
Lidn sijadase Saksanman pohjoižes, El'b- da Al'ster-jogiden ühthejoksmusen randoil, El'ban lanktendan sijas Pohjoižmeren karha, 110 km merospäi. Gamburgan keskuz seižub 6 metrad keskkorktusel.
Gamburg jagase 7 administrativižhe rajonha ičeze valičendorganoidenke. Rajonad alajagasoiš 105 fartalha.
Transport.
Metro (saks. "Hamburger U-Bahn") radab lidnas vspäi 1912 (4 jonod, 104,7 km, om 91 stancijad, manpäližed tobmas palas). Sen ližaks, lidnan raudte (saks. "S-Bahn") om kundaližeks transportaks.
Rahahidenkeskeine civiline Gamburg-lendimport ("HAM") sijadase 8,5 km pohjoižpolehe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan maihe da lebutahoihe.


Gannover.
Gannover (saks.: "Hannover" [haˈnoːfɐ]), om Alasaksonii-federacijanman pälidn Saksanmas, sur' raudtesol'm Berlin — Amsterdam da Gamburg — Münhen raudteil.
Mail'man tegimišton jogavoččed jarmankad oleldas «Messegelände»-kompleksas: ozutesikš, "Hannover Messe" da "CeBIT".
Läz 1,1 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas.
Istorii.
10. voz'sadal ezmäižed pertid sauvoihe Am-Hoen-Ufer-randirdas (saks. "Am Hohen Ufer"), sišpäi lidnan nimi sündui. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1150. Gannover sai lidnan statusad vl 1241.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Saksanman pohjoižes, Laine-jogen randoil. Gannoveran keskuz seižub 55 metrad keskkorktusel.
Kaikiš korktemb čokkoim om Kronsberg-kukkaz (118 m).
Klimat om Atlantižen valdmeren.
Transport.
Kiruhtramvai (167 km ted, sidä kesken 20 km manalašt), avtobusad da raudte (saks. "S-Bahn") oma kundaližeks transportaks.
Keskmäižgermanine kanal ühtenzoitab Laine- da Rein-jogid. Se om jügulaivoiden täht.
Rahahidenkeskeine civiline Gannover-Langenhagen-lendimport ("HAJ") sijadase 11 km pohjoižpolehe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan, Azijan maihe da Saksanman südäimes, mugažo čarterreisid lebutahoihe.


Vauged meri.
Vauktan meren ühthine nägu kaimdajaspäi vl 2001 sulakus (ülähän) da semendkus (alahan).
Vauged meri (ven.: "Белое море", karj. i suom.: "Vienanmeri", nenc.: "Сэрако ям' ", latin.: "Mare Album", norv.: "Kvitsjøen", roč.: "Vita havet") om olmas Evrazijan pohjoižes laptas. Se om kontinentansüdäimine meri. Sijadase Pohjoiževropan randanno. Mert mülütadas Jävaldmeren basseinha.
Pind saridenke — 90,8 tuh. km².
Veden mülü — 4,4 tuhad km³.
Kesksüvüz — 67 metrad, kaikiš suremb süvüz — 343 m.
Geografijan andmused.
Vauged meri lainištab vaiše Venäman randad. Meri om sen südäivezikš täuzin. Kuviteldud jono ühtenzoitab Pühä Nena- da Kanin Nena-pol'sarid, se erigoitab Vauktad mert Barencan merespäi.
Belomorskan da Baltijan kanal ühtenzoitab Vauktad mert Baltijan merenke, mugažo Volgan da Baltijan vezitenke.
Vauktan meren järedad lahted (častomaraižen mödhe): Mezenin, Dvinan, Änižen da Kandalakšan lahted.
Randad (päiväižen mödhe): Kanin, Mezenin, Tal'veline, Kezaline, Änižlahten, Pomoran, Karjalan, Kandalakšan da Teran randad.
Sured sared: Solohkaižed sared (Arhangel'skan agj), Moržovec (Arhangel'skan agj).
Kaikiš pidembad joged, kudambad langetas Vauktha merhe (častomaraižen mödhe): Mezen', Pohjoine Dvin, Änižjogi, Kem'- da Ponoi-joged.
Järedad portad (päiväižen mödhe): Mezen', Arhangel'sk, Severodvinsk, Oneg, Belomorsk, Kem', Kandalakš.
Gidrologii.
Kaikuččel vodel meri jädub kuz'-seičemekuižeks strokuks.
Vezinouzendan korktuz sase 0,6 metraspäi (Dvinan lahten pohjoižpäivnouzm) 7,7 metrhasai (Mezenin laht) randoidme.
Sügüz'ližen meritorokan aigan lainhiden korktuz voib sadas 6 metrhasai.


Hjuston.
Hjuston (angl. i, virktas: angl. [ˈhjuːstən], isp. ['xjus.ton]) om lidn-millioner Tehas-štatan suves, sen kaikiš suremb lidn da AÜV:oiden nellänz' lidn ristitišton lugun mödhe. Lidnan aglomeracii om videnz' surtte AÜV:oiš ristitišton lugun mödhe (6,5 mln vl 2014). Äiluguižed ezilidnad sadas Meksikan lahthesai, kudambaspäi lidnan keskuz sijadase 50 kilometras.
Lidn om aeronaftikan tedoidusiden keskuz, mugažo biotehnologijoiden keskuz. Meriport om kaikiš järedamb AÜV:oiš rahahidenkeskeižiden jüguiden vedandan mödhe. Hjustonas tehtas mašiništ kivivoid samha. Om äi kivivoin ümbriradajid tegimid, AÜV:oiden polimeriden 40% tehtas täs.
Istorii.
Vl 1836 Avgust da Džon Allen-vellesed edheotajad paniba lidnan alusen sädamha Tehasan pälidnad. Hjuston-žilo sai lidnan statusad vl 1837. Se om nimitadud Tehasan Tazovaldkundan ezmäižen valitud prezidentan oiktastuseks (Semüel Hjuston).
Vozil 1837−1839 Hjuston oli Tehasan Tazovaldkundan pordaigaižeks pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazangištol 15..38 metrad ü.m.t. korktusil, Buffalo Baju-jogen molembil randoil.
Klimat om subtropine neps. Läm' suvipäivnouzmaine tullei puhub Meksikan lahtespäi vodes ümbri, ka om kaikenaigaine upar'. Vilukun kesklämuz om +12 C°, heinkun da elokun — +29 C°. Paneb sadegid 1260 mm vodes, kuidme läz tazomäras, kaikiš enamba — semendkus, kezakus da redukus.
Hjuston om AÜV:oiden kaikiš suremb lidn administrativižeta jagandata, jagase 11 valičemižümbrikho.
Ižanduz.
Suren Hjustonan kogosüdäiprodukt om 449 bln US$ (vl 2012, nellänz' sija valdkundas).
Phillips 66, ConocoPhillips, Sysco, Halliburton, Occidental Petroleum da Apache mail'man kompanijoiden päfaterad sijadasoiš lidnas.
Transport.
Avtobusad, kiruhavtobusad da kiruhtramvaid () oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Kaks' avtoterenghad oma Sures Hjustonas. Koumanz' rengaz sauvose, 290 km pitte, se linneb vaumiž vl 2019.
Rahvahidenkeskeine civiline Bušan Džordžan nimel nimitadud Hjuston Interkontinental-lendimport ("IAH") sijadase 32 kilometras pohjoižhe lidnan keskusespäi. Se om kudenz' lendimport mail'mas lendahtandoiden da ištutandoiden lugun mödhe. Sišpäi tehtas reisid AÜV:oiden südäimes, Meksikha, Amerikan, Evropan da Azijan äjihe maihe.


Džaipur.
Džaipur (, [ˈdʒaɪpʊər], «Ruza lidn»-närituznimenke) om Indijan lidn-millioner, Radžasthan-štatan pälidn, sen kaikiš suremb lidn da Indijan kümnenz' lidn ristitišton lugun mödhe. Džaipur-ümbrikos elädas 6,6 mln ristitud vl 2011.
Matkad Udhe Delihesai om 260 km pohjoižpäivnouzmha.
Lidn om pol'kalližarvoižiden kividen ümbriradmižen tetab keskuz.
Istorii.
Vl 1727 kül'mkun 18. päiväl Savai Džai Singh II-maharadž pani lidnan alusen sädamha Dhundhar-radžankundan pälidnad da sauvoi sidä kahesas vodes. Hänen nimen mödhe lidn om nimitadud-ki. Se oli lidnuz 9 oigesaumaižen sektoranke da seičemen verajanke, saudud bengaližen Čakravartin Vidjaharan-arhitektoran projektan mödhe. Sil aigal oigedsaumaine planiruind oli vaiše neciš Indijan lidnas, hot' se kožub indižele verole.
Vhesai 1949 Džaipur oli Dhundhar-radžankundan pälidnaks.
Geografijan andmused.
Lidn seižub 431 metrad keskkorktusel. Banas- da Bangang-joged läbitadas Džaipur-ümbrikod.
Klimat om tropine kuiv. Vilukun kesklämuz om +15°C, semendkun da heinkun — +33°C. Paneb sadegid 635 mm vodes, niišpäi 430 mm kahtes kus — heinku da eloku.
Transport.
Avtobusad da kiruhavtobusad oma kundaližeks transportaks.
Vspäi 2015 metro radab lidnas (1 jono, 9 stancijad, 9,6 km raudted), 8 stancijad oma manpäližed da 1 stancii manalaine om.
Rahvahidenkeskeine civiline Džaipur-lendimport ("JAI") sijadase suvižes Sanganer-ezilidnas, 13 kilometras lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Indijan südäimes, Emiratoihe da Omanha.


Lids.
Lids (angl.: "Leeds" [ˈliːdz]) om Suren Britanijan da Anglijan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Päivlaskmaine Jorkšir-grafkundan administrativine keskuz.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, läz 2,3 mln ristitud elädas lidnan aglomeracijas. Päivlaskmaižen Jorkširan konurbacii mülütab mugažo Bredford- da Ueikfild-lidnoid.
Istorii.
Eländpunkt sai lidnan statusan vl 1207 kuti torguindlidn.
Vl 1758 ezmäine raudte mail'mas (ezmäks raižunke puspäi) ühtenzoiti lidnan keskusen kivihil'kaivuzidenke lidnan suves.
Transport.
Lidn om sur' raudteiden, avtoteiden da veziteiden sol'm Anglijan pohjoižes.
Lidsan da Bredfordan rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("LBA") sijadase 11 km lodeheze Lids-lidnan keskusespäi.


La Pas (Bolivii).
La Pas (isp. da guar.: "La Paz", täuz' ispanine nimi om "Nuestra Señora de La Paz" [ˈnwes.tɾa seˈɲoɾa ðe la pas] «kožundan toi meiden emänd (jumalanmam)»,), om Bolivijan kaikiš suremb lidn ičeze ezilidnoidenke (niita om koumanz' surtte) da de fakto pälidn vspäi 1898. Nügüd' Sukre om valdkundan oficialine pälidn konstitucijan mödhe. La Pas om mugažo valdkundan ühtennimižen departamentan pälidnaks.
Bolivijan prezidentan, parlamentan da radonoigendajan tobmuden organoiden ištundoiden sijad oma neciš lidnas.
Läz 2,3 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1548 redukun 20. päiväl läz vanhad indejalaižiden Čukiago-žilospäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bolivijan päivlaskmas, Andiden sambnuden vulkanan krateras. La Pasan keskuz seižub 3593 metrad keskkorktusel. Kaikiš znamasižembad korktused lidnan röunoiš ülitadas 4050 metrad, kaikiš madalambad — 3250 m.
Klimat om korktoiden mägiden subtropine vai valdmeren subpolärine. Lidn sijadase 16° suvhe ekvatoralpäi. Kacmata sihe, voib rindatada klimatad Bergenanke vai Torshavnanke. Lidnan suves kun keskmäine lämuz om +9...+12°C vodes ümbri, pohjoižes — penemba +10°C. Kaclemižen kaikes aigas minimaline lämuz om -3°C. Paneb sadegid 575 mm vodes, sidä kesken 380 mm tal'vkul-keväz'kul da 44 mm kuival sezonal (semendku-eloku).
Transport.
Avtobusad, kiruhavtobusad ("PumaKatari"-sistem) da funikulörad ("Mi Teleférico" «minun kabel'avto», 3 jonod, 10 km, 11 stancijad, 5 kabinad minutas) oma kundaližeks transportaks.
Rahahidenkeskeine sodavägiden da civiline El' Al'to-lendimport ("LPB") sijadase 4061 m korktusel, 13 km suvipäivlaskmpolehe lidnan keskusespäi lähižhe El' Al'to-ezilidnhasai. Sišpäi tehtas reisid Suviamerikan maihe, da Bolivijan südäimes.


Liverpul'.
Liverpul' (angl.: "Liverpool" [ˈlɪvərpuːl]) om Suren Britanijan ühesanz' da Anglijan seičemenz' lidn eläjiden lugun mödhe. Se om Liverpul'-lidnan regionan sijaližiden ühtnikoiden partnörižusen keskuz. Sijadase Lodehline Anglii-regionas, Mersisaid-grafkundas.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, läz 2,2 mln ristitud elädas lidnan aglomeracijas.
Nügüd' se om sur' turistine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt sai lidnan ("boro") statusan vl 1207 kuti lidnuz oigendamha sodavägid Irlandijha. 16. voz'sadhasai lidnusen ristitišt oli ühten tuhan ristitun penemba.
18. voz'sadal Liverpul' šingotaškanzi torguindportaks da amerikaižiden kolonijoiden otandan kävutamižhe oigenduzčokkoimeks. Vl 1715 Anglijan ezmäine avoin dok om saudud täs. Voz'sadan lopus mail'man torguindan jüguiden nell' kümnendest mäni läbi neciš lidnas.
19. voz'sadal lidn eli läbi tegimištkukerduses, oli sen ezinenas. Vl 1830 raudte ühtenzoiti Liverpulid lähižen Mančesteranke. Se oli mail'man ezmäine kaks'raižuine raudte, ezmäižikš ajajiden puruvedimidenke da aigplanan mödhe.
1960-nziš vozišpäi Liverpul' om mail'man tetaban The Beatles-muzikgruppan kodilidn.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Anglijan lodehes, se seižub läz Atlantižen valdmeren Irlandijan meren randištod, Mersi-jogensun oiktal randal, 70 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusenke.
Klimat om Atlantižen valdmeren märg. Heinkun keskmäine lämuz om +17°C, uhokun +4°C. Paneb sadegid 850 mm vodes, tal'vel enamba.
Liverpul' alajagase 30 sijaližhe valičendrajonha (angl. "local council ward").
Transport.
Raudte, avtobusad, taksid da ehtatimed oma kundaližeks transportaks.
Vspäi 1970 metro radab lidnas ("Merseyrail", 2 jonod, 66 stancijad, 120 km raudted).
Lennonan Džonan nimel nimitadud Liverpulin rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("LPL") sijadase 12 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan maihe da sen suvižihe lebutahoihe.


Lhas.
Lhas (kit.: 拉萨 / 拉薩, pin'jin': "Lāsà", tib.: ལྷ་ས། "Lha Sa" «jumaloiden sija») om lidnümbrik Kitain suvipäivlaskmas, sen Tibetan avtonomižen agjan pälidn vspäi 1965. Ende se oli Dalai-Laman ištundsija.
Lhas om radonmahtajiden lidn da turistine keskuz, buddizman äiluguižidenke pühäpertidenke.
Istorii.
Eländpunkt aluz om pandud 15. voz'sadal. Lobsang Gjaco (1617-1682) oli videnden dalai-laman, hän tegi Lhasad Tibetan pälidnaks.
Vozil 1912-1951 Lhas oli de fakto ripmatoman Tibetan pälidnaks.
Vspäi 1959 Tibetan ohjastuz küksuses radab indižes Dharamsal-lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tibetan mägištol, sen fartalad seištas alangištos, Lhas-jogen randal (Brahmaputran hura ližajogi), 3490 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusenke.
Klimat om mägiden. Kezakun keskmäine lämuz om +16°C, vilukun — -2°C. Paneb sadegid 425 mm vodes, niišpäi 375 mm kezakus-sügüz'kus.
Administrativižešti Lhas-lidnan fartalad sättudas Čenguan'-rajonale, kudamb om olmas vspäi 1960 da mülüb Lhas-lidnümbrikho. Čenguan'-rajon alajagase 9 lidnrajonha da 4 külärajonha. Vn 2000 rahvahanlugemižen mödhe 223 tuhad ristitud elädas lidnfartaloiš, niiden pind — 60 km².
Transport.
Lidn om avtotesol'm. Mugažo om sur' raudtestancii, sihepäi passažirjonuz ajab Pekinaspäi kaks' päivest. Hüvän infrastrukturan tagut Kitain ohjastuz planiruib 20 mln tatanmašt turistad vodele 2020.
Rahvahidenkeskeine civiline Lhas Gonggar-lendimport ("LXA") sijadase 62 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi 3570 m korktusel. Sišpäi tehtas reisid Kitain südäimehe da Nepalha.
Irdkosketused.
*


Pöud (lidn).
Pöud (,) om Venäman lidn Leningradan agjan pohjoižpäivnouzmpoles. Se om Pöudon rajonan da lidnankundan administrativine keskuz, rajonan üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1702 Suren Petran käskön mödhe kuti "Oloncan verf' " () sauvomha laivoid, sikš miše äi korktoid pedaimecoid oli ümbri siš. Žilo verfinno sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1785. Vl 1832 verfin rad tuli lophu, i pit'kan aigan Pöud oli penen makundaližen lidnuden administrativižfunkcijoidenke.
Vspäi 1927 elokun 1. päiväspäi lidn om ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks. Vozil 1927−1930 se oli mugažo Pöudon ümbrikon keskusen. Toižen mail'man sodan aigan vozil 1941−1944 Süvär' oli frontpirdaks läz lidnad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan pohjoižes, seižub Süvärin hural randal, 15 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Piterihesai om 246 kilometrad suvipäivlaskmha avtotedme. Matkad Petroskoihesai om 126 km pohjoižhe orhal vai 195 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Kos'kenaluine 40 km pohjoižpäivnouzmha i Anuslidn 50 km lodeheze. Lidnanvuitte Svir'stroi-žilo sijadase 10 km pohjoižpäivnouzmha.
Nügüdläine Pöudon lidnankund om olmas vspäi 2006, se otab rajonan lodehlišt palad, om 712,5 nellikkilometrad pindal (rajonan seičemendez), mülütab mugažo 5 küläd da 2 raudtestancijan žilod. Küliden da žiloiden ühthine ristitišt om 754 eläjad vl 2010, kaikiš suremb niišpäi om Šamokš-külä, toine om Pöud-lidnan ristitišt.
Lidnankundan londuseližed varad oma mec da reskvezi.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om lidnan Ezitajiden Nevondkund () 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad sihe oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud. Sergei Baranov radab sen ezimehen da lidnankundan pämehen, mugažo rajonan Ezitajiden Nevondkundan ezimehen (rajonan pämehen) vs 2016 redukun 26. päiväspäi.
Vspäi 2007 Il'ja Dmitrenko om valitud i radab lidnankundan i rajonan administracijan pämehen, se om hänen koumanz' strok jäl'geten. Ezmäine varapämez' da koume muite varapämest oma hänele abhu. Seičeme palakundad, komitet da laudkund alištudas lidnankundan i rajonan administracijale.
Eläjad.
Vl 1939 eläjiden lugu oli 16 715 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 20 674 ristitud elihe lidnas, se om rajonan ristitišton kaks' koumandest. Lidnankundan ristitišt: 2010 — 21 428 eläjad, 2017 — 20 393 eläjad.
Rahvahad (vl 2010, enamba 0,4%): venälaižed — 82,3%, ukrainalaižed — 1,4%, vaugedvenälaižed — 0,9%, karjalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,8%, rahvahuden ozutandata — 13,2%.
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 0,41% (87 rist.), vepsläižed — 0,09% (20 rist.), suomalaižed — 0,05% (10 rist.).
Enzne Petran da Pavlan jumalanpert' oli muretud Toižen mail'man sodan aigan, pühäpertin jändusid heitihe 1960-nzil vozil. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Stroican Aleksandriž-Süvären jumalankodi (Süvären Aleksandran nimen mödhe) sijadase 21 km lodeheze lidnaspäi Janegan küläkundas.
Ižanduz.
Ekonomikan päsarakod oma mecan ümbriradmine da sömtegimišt.
Pöudon tegimišttehnologijoiden tehnikum om specialižen keskopendusen aluzkundaks lidnas.
Transport.
Raudte läbitab Pöudod vspäi 1917, se jagab lidnad poleti. Ühtennimine raudtestancii om raudtesol'm, se sijadase lidnan keskuses Piter — Murmansk raudtel.
«Kol»-kiruhte (P-21 vai E-105) ümbärdab lidnad suvespäi i päivnouzmaižes polespäi. Avtoteiž-raudtesild Süväriš päliči om lidnan päivnouzmaižel röunal, sen keskmäine pala om liftanke pästamha laivoid. Sišpäi raudte oigendase Pit'krandhasai.
Jogivaldmad oma Süvärin hural randal.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Ned-žo ühtenzoittas lidnan avtobusstancijad (sijadase läz raudtestancijad) rajonan järedoidenke eländpunktoidenke da lähembaižidenke lidnoidenke.
Tactud (vspäi 2013) ühtennimine sodalendimport sijadase 2 km suvhe lidnaspäi.
Irdkosketused.
*


Münhen.
Münhen ([ˈmʏnçən], sen bavarijan alapagin "Minga",) om Saksanman koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe i järed raudtesol'm. Se om Bavarii-federacijanman pälidn da kaikiš suremb lidn.
Om Saksanman IT-edheotandoiden keskuseks kaikiš kal'hedambanke likumatomudenke. Mail'man tetab oluden "Oktoberfest"-praznik oleleb lidnas kaikuččel vodel.
Läz 2,6 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1158 "Villa Munichen"-nimenke. Vl 1175 se sai lidnan statusad, sauvoškanzihe lidnseinid. Om Bavarijan pälidnaks vspäi 1507. Toižen mail'man sodan aigan lidnan ristitišton nelländez pölištui, istorine keskuz i pertiden koume videndest oli pandud mantazole.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Izar-jogen randoil (, Dunain oigedpol'ne bassein), 519 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Klimat om ven meren pirdoidenke. Heinkun lämuz om +18,4 C°, vilukun — −0,9 C°, voden keskmäine lämuz — +8,7 C°. Paneb sadegid 858 mm vodes, enamba semendkus-elokus (91..116 mm kus).
Münhen jagase 25 administrativižhe ümbrikho ().
Eläjad.
Vn 2011 Saksanman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 348 335 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.


Sian'.
Sian' (, pin'jin': "Xī'ān", sana sanha «päivlaskmaine kožund») om Kitain lidn Šen'si-agjas, sen kaikiš suremb lidn, administrativine keskuz da ohjastusen ištundsija, alištub agjan tobmudele oikti.
Lidn om Kitain sur' kul'tur-, tegimišton da openduzkeskuz.
Istorii.
Sianin enzne nimi oli "Čanjan (長安, «hätkeline kožund»). Sian' om valdkundan enzne pälidn koumentoštkümnen dinastijan täht. Pit'kan aigan oli mail'mas kaikiš surembaks lidnaks pindan da ristitišton mödhe. Se oli Suren šuukten loppunktal.
Geografijan andmused.
Lidn om olmas enamba 3100 vot. Se sijadase Kitain keskuses, Huanhenjogen Veihe-ližajogen oiktal randal. Lidnan keskuz seižub 405 metrad valdmeren pindan päl korktusel.
Sian' jagase 10 lidnrajonha da 3 külärajonha.
Eläjad da transport.
Vn 2010 kaiken Kitain rahvahanlugemižen mödhe, lidnrajoniden ristitišt oli 5 566 711 eläjad, pind — 2420 km². Vn 2015 13,5 mln ristituid elädas ezilidnoidenke.
Avtobusad da metro oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes, ezilidnelektrojonused ajadas lidnan ümbrištos. Metro radab vspäi 2011 (vl 2016 om 3 jonod, 66 stancijad, 91 km raudted). Kaik om 5 päraudtestancijad lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline «Sian' Sän'jan»-lendimport ("XIY") sijadase 41 kilometras lodeheze lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Kitaidme da Azijan äjihe verhiže maihe.


Boksitogorsk.
Boksitogorsk () om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan suvipäivnouzmas. Se om Boksitogorskan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1952).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1929 kuti "Boksiti"-külä läz boksitoiden da mouckiven löudmižsijid. Vl 1935 külä tegihe žiloks, nimitihe nügüdläižikš. Žilo sai lidnan statusad vl 1950.
Geografijan andmused.
Lidnan tobj pala seižub Pärdoml'-jogen oiktal randal (Säs'-jogen bassein), 100 metrad valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Piterihesai om 271 kilometrad orhal. Lähembaine lidn om Pikalövo 20 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 30 km avtotedme.
10 pen't küläd mülüdas lidnankundha Boksitogorskan ližaks. Lidnankundan pind — 213 km².
Tobmuz.
Lidnankund jagase 5 valičemižümbrikho. Lidnan Ezitajiden Nevondkund mülütab 15 deputatad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 16 585 ristitud elädas lidnas, 16 716 — kaikes lidnankundas. Boksitogorskan rajonan ristitišton läz 30% elädas Boksitogorskas. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1979 — 23 212 eläjad.
Transport.
Kundaline transport om avtobusad lidnan südäimes, ümbrištos da Piterihesai.
Lidnan "Boksitad-raudtestancii" om olmas vaiše jüguid vedamha. Lähembaine järed raudtestancii passažiroiden täht om Pikalövo I, se sijadase 27 kilometras pohjoižpäivnouzmpolehe avtotedme.
Irdkosketused.
*


Ust'ka.
Ust'ka (ven.: "Вознесенье") om Venäman lidnanvuitte žilo Leningradan agjas, Kos'kenaluižen rajonan pohjoižpäivnouzmpoles.
Lähembaižed lidnad oma Kos'kenaluine (91 km) da Vitegr.
Istorii.
Žilon aluz om pandud 19. voz'sadan keskel kuti külä Änižen kanalan sauvondan tagut. Vl 1935 elokun 20. päiväl külä tegihe žiloks.
Vozil 1927-1954 Ust'ka oli ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks.
Toižen mail'man sodan aigan vodhesai 1944 žilo oli okkupacijan al.
Geografijan andmused.
Žilo om Leningradan agjan kaikiš edahamb Piterišpäi lidnalaine eländpunkt.
Ust'ka-žilo seižub Süvär'-jogen muugotil randoil da Änižjärven randištol, 39 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusel. Ehtatim ühtenzoitab jogen randad.
Matkad Piterihesai om 356 kilometrad.
Ust'kan lidnankundan pind om 1722 km². Se mülütab Ust'ka-žilod da 9 küläd. Niiden tobj pala sijadase läz Änižrandad.
Tobmuz.
Lidnkund alajagase 2 valičemižümbrikho. Lidnkundan pämez' om Ol'ga Fatejeva vs 2014 sügüz'kun 23. päiväspäi. Sen Ezitajiden Nevondkund mülütab 10 deputatad.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe 2425 ristitud elädas žilos, 3029 — kaikes lidnkundas.
Vn 2002 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe 30 vepsläšt elädas žilos.
Ižanduz.
Jogiport, laivišton kohenduzbaz da mectegimišton edheotand oma žilos.
Transport.
Kundal'ne transport om avtobusoiden lidnankeskeižed reisad Piterihesai da Kos'kenaluižhe.
Lähembaine sur' raudtestancii passažiroiden täht om Kos'kenaluižes, se sijadase 102 kilometras päivlaskmpolehe avtotedme.


Mančester.
Mančester (angl.: "Manchester" ['mænʧɪstə]) om Suren Britanijan seičemenz' da Anglijan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe. Sijadase Lodehline Anglii-regionas, Sur' Mančester-grafkundas.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, läz 2,55 mln ristitud elädas lidnan aglomeracijas (koumanz' surtte valdkundas).
Nügüd'aigan se om kul'turan, tegimišton da rahaazjoiden järed keskuz.
Istorii.
Eländpunkt sai lidnan ("town") statusan vl 1301, sikš miše torguz oli sigä. Vozil 1359-1838 lidn eli "borough"-statusata.
19. voz'sadal lidn oli elänu läbi tegimištkukerduses, sid' tegihe valdkundan tekstil'tegimišton päkeskuseks. Vl 1830 raudte ühtenzoiti Mančesterad lähižen Liverpulinke. Se oli mail'man ezmäine kaks'raižuine raudte, ezmäižikš ajajiden puruvedimidenke da aigplanan mödhe.
Vozil 1830-1840 Mančester oli joudjan torguindan polenpidajiden keskuseks. Vl 1868 lidn vastsi Britanižiden profühtnendoiden kongressan ezmäižen suiman.
Vl 1919 neciš lidnas Ernest Rezerford sai himišt elementad ratud tel ezmäižen kerdan (14N + α → 17O + proton).
Vl 1948 mail'man ezmäine programkompjuter oli sätud Mančesteras, andmused da programad kaičihe ühtes muštos fon Neimanan arhitekturan mödhe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Anglijan lodehes, se seižub Penninad-mägiden päivlaskmaižen pautkenno, Irvell-jogen muugotil randoil, 38 metrad valdmeren pindan päl keskkorktusenke.
Klimat om Atlantižen valdmeren märg. Heinkun da elokun keskmäine lämuz om +16°C, vilukun da uhokun +4°C. Paneb sadegid 810 mm vodes, sügüzel enamba.
Mančester jagase 32 sijaližhe valičendrajonha (angl. "local council ward"), kaikuččespäi valitas koume ezitajad.
Transport.
Avtobusad da raudte oma kundaližeks transportaks.
Vspäi 1992 kiruhtramvai radab lidnas ("Metrolink", 7 jonod, 92 stancijad-seižutest, 92 km raudted vl 2015).
Sikš ku laivkanal ühtenzoitab Mančesterad Irlandijan merenke 58 km päivlaskmpolehe, ka meriport om lidnas.
Mančesteran rahvahidenkeskeine civiline lendimport ("MAN") sijadase 14 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi sen suviröunal. Sišpäi tehtas reisid Evropan da Pohjoižamerikan maihe, sidä kesken jügureisid.


Uhan'.
Uhan' (kit.: 武汉, pin'jin': "Wǔhàn") om Kitain lidn Hubei-agjas, sen kaikiš suremb lidn, administrativine keskuz da ohjastusen ištundsija, agjale alištusen lidn.
Se om Kitain sur' transporttesol'm, kul'turan da tegimišton keskuz.
Istorii.
Vl 1911 Sun' Jatsenan polenpidajad sädihe Uhanin rahvahantorokad. Sen satuseks Cin-dinastii kadoti ičeze valdištmen, Kitai tegihe tazovaldkundaks.
1920-nzil vozil Uhan' oli huran Gomin'dan-ohjastusen päkeskuseks, se oli oppozicijaks Čan Kaišihe kacten.
Geografijan andmused.
Lidnan keskuz seižub 37 metrad valdmeren pindan päl korktusel.
Klimat om subtropine mussonine. Heinkun keskmäine lämuz om +29°C, vilukun — +4°C. Paneb sadegid 1300 mm vodes, enamba sulakus-elokus.
Uhan' alajagase 7 lidnrajonha da 6 külärajonha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Kitain rahvahanlugemižen mödhe, lidnrajoniden ristitišt om 6 434 373 eläjad, pind — 888 km².
Transport.
Lidnan koume palad oma ühtenzoittud sildoil keskneze. Seičeme sildad oma saudud päliči Jäncziš, üks' tonnel' om jogen al.
Avtobusad, metro da ehtatimed oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Metro radab vspäi 2004 (vl 2014 3 jonod, 78 stancijad, 95,5 km raudted).
Rahvahidenkeskeine civiline «Uhan' Tän'he»-lendimport ("WUH") sijadase 26 kilometras pohjoižhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Kitaidme da Azijan äjihe verhiže maihe, mugažo Evropha da AÜV:oihe.


Nankin.
Nankin (kit.: 南京, pin'jin': "Nánjīng", vepsän kirjamil: "Nan'dzin", sana sanha znamoičeb «suvine pälidn») om Kitain lidn Czänsu-agjas, sen kaikiš suremb lidn, administrativine keskuz da ohjastusen ištundsija, agjale alištusen lidn.
Se om Kitain sur' rahaazjoiden, tedoidusiden, turizman da tegimišton keskuz, avtoteiden sol'm.
Matkad Šanhaihesai om 300 km suvipäivnouzmpolehe orhal.
Istorii.
Vozil 1368-1421 Nankin oli Min-dinastijan pälidnaks.
Vozil 1927-1937 da 1946-1949 Prezidentan pert'kulu Nankinas oli Kitain Tazovaldkundan ohjastusen olendsijaks.
Geografijan andmused.
Lidnan aluz om pandud vl 495 edel meiden erad. Se sijadase Kitain päivnouzmas, Janczi-jogen molembil randoil. Lidnan keskuz seižub 20 metrad valdmeren pindan päl korktusel, sijadase Janczin oiktal randal.
Klimat om subtropine mussonine. Heinkun keskmäine lämuz om +28°C, vilukun — +2°C. Paneb sadegid 1060 mm vodes, enamba semendkus-elokus.
Vspäi 2013 Nankin alajagase 9 lidnrajonha da 2 külärajonha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Kitain rahvahanlugemižen mödhe lidnan ristitišt oli 8 004 680 eläjad.
Transport.
Kaikiš suremb Kitaiš jogiport otab merilaivoid. Se om 98 km pitte. Lidn om ühtenzoittud Pekinanke kanalal. Viž sildad oma saudud päliči Jäncziš, vspäi 2014 kaks' tonnelid om jogen al.
Avtobusad, metro da taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Metro radab vspäi 2005 (vl 2015 om 6 jonod, 121 stancijad, 224 km raudted).
Rahvahidenkeskeine civiline «Nankin Lukou»-lendimport ("NKG") sijadase 35 kilometras suvhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Kitaidme da Azijan äjihe verhiže maihe, mugažo Evropha da AÜV:oihe.


Uz' Orlean.
Uz' Orlean ([nuː ˈɔrliənz] vai [nuː ɔrˈliːnz], sijaline virkand [nuː ˈɔrlənz] vai [ˈnɔrlənz], lühüdašti "NOLA", [la nuvɛlɔʁleˈɑ̃]) om lidn suvižes Luizian-štatas, sen kaikiš suremb lidn ristitišton lugun mödhe dai ičeze ezilidnoidenke-ki. Uden Orleanan aglomeracijas elädas 1,24 mln ristituid (vl 2014) 9726 nellikkilometril.
Lidn om sur' torguindan, opendusen da turizman keskuz, džazan sündundan sija.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1718.
Vn 2005 29. päiväl elokud lidnan nell' videndest upsi «Katrin»-torokan tulendan tagut, kaik ristitud oliba evakuiruidud edelpäi päiči kümnes tuhas. Sen jäl'ghe lidnan ristitišt endištub hilläšti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase sokahal tazangištol -2..+6 metrad korktusil Atlantižen valdmeren pindha rindataden, Mississipi-jogen molembil randoil, om 169 km sen lanktendan Meksikan lahthe sijhasai. Pončartrein-järven rand om lidnan pohjoižeks röunaks. Dambad kaitas Ut Orleanad sur'vedespäi.
Uden Orleanan pind om 907 km², sidä kesken saum vezid 468 nellikkilometrad. Lidnan kuivman pol' om olmas alemba valdmeren pindad.
Klimat om subtropine neps. Vilukun keskmäine lämuz om +11 C°, heinkun da elokun — +28 C°. Paneb sadegid 1550 mm vodes, enamba kezal da tal'vel.
Uz' Orlean jagase 15 administrativižhe lidnanlaptha (angl. "ward").
Ižanduz.
Kaks' sur't portad oma lidnan ümbrištos: Uden Orleanan da Suvižen Luizianan. Ned ühtes oma nellänz' surtte port mail'mas. Uz' Orlean om merilaivansauvomižen keskuz ičeze ezilidnoidenke. Toine järed sarak om kivivoin ümbriradmine (17 tegint).
32 korporacijad Fortune 500-nimikirjutesespäi vedadas ičeze azjoid lidnas.


Hahk muju.
Hahk muju om ahromatine muju. Sidä sadas rusttan, vihandan da sinižen ližamujuiden tazokoncentracijoiden segoitusel. Loštusen mödhe hahkan mujun ližamuju vajehtab mustaspäi (loštuz om 0%) vauktaha (loštuz om 100%).
Kävutase peitmaha midä-se vai ozutamha tarbhaižetomut.
Kacu mugažo.
*


Nürnberg.
Nürnbergan statistižed rajonad (10) da ümbrikod (87) vl 2011.
Nürnberg (mugažo saksan kelel, virktas [ˈnʏɐ̯nbɛɐ̯k], sen bavarijan alapagin "Niamberg") om lidn Saksanman suves, Bavarii-federacijanman pohjoižes. Se om Bavarijan kahtenz' surtte lidn.
Lidn sijadase 170 km pohjoižhe federacijanman Münhen-pälidnaspäi.
Läz 3,5 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas — Nürnberg-metropol'regionas.
Istorii.
Nürnbergan nimi mainitase ezmäižen kerdan vl 1050 lidnan statusanke: "Noerenberg" vai "Nuorenberc" — «kall'oikaz mägi». Lidn kavzoi ümbri Burg-lidnuses.
Vozil 1945-1949 Nürnbergine process mäni lidnas — riškotihe nacizmad da sudihe sen ogernikoid.
Geografijan andmused.
Nürnberg om saudud Pegnic-jogen molembil randoil. Jogi om keskustadud padoseinil lidnan röunoiš.
Lidnan keskuz sijadase 309 metrad keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl.
Klimat om Atlantižen valdmeren. Heinkun keskmäine lämuz om +18 C°, vilukun — -1 C°. Paneb sadegid 645 mm vodes, enamba kezakus-elokus (211 mm).
Nürnberg jagase 10 statistižhe lidnrajonha (nomerad 0..9, saks. "Stadtteil"), ned alajagasoiš 87 statistižhe ümbrikho (saks. "Statistischer Bezirk"), ümbrikod — 316 "distrikt:ha", distriktad — 3755 "blok:ha" (saks. "Blöck"), ned — 16848 "blokseit:ha".
Transport.
Lidnan jogiport seižub Main-Dunai-kanalan randal. Nürnberg om avtote- da raudtesol'm.
Avtobusad, tramvaid da lidnelektrojonused (saks. "S-Bahn") oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Metro radab vspäi 1972 (saks. "U-Bahn", vl 2015 om 3 jonod, 46 stancijad, 36 km raudted, niišpäi 30-km pala om manalaine).
Düreran Al'brehtan nimel nimitadud rahvahidenkeskeine civiline «Nürnberg»-lendimport ("NUE") sijadase 5 kilometras pohjoižhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan äjihe verhiže maihe, Saksanmadme, mugažo Turkanmaha.


Palermo.
Palermo (mugažo italijan kelel, virktas [paˈlɛrmo], sicil. "Palermu", latin. "Panormus", grek. "Πάνορμος", "Panormos") om Italijan videnz' surtte lidn, Sicilii-agjan da sen Palermo-provincijan pälidn.
Lidn om Sicilijan kul'turan, ižandusen da turizman keskuz, üks' surembaižišpäi Keskmeren randoil.
Läz 1,3 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas.
Istorii.
Palermon aluz om pandud Finikijan eläjil vl 754 edel meiden erad "Sus" nimenke («änik» finikijaks). Ičeze nügüdläižen nimen lidn sai grekalaižišpäi.
Geografijan andmused.
Palermo om saudud Keskmeren Tirrenižen meren randal, Sicilii-saren pohjoižes.
Lidnan keskuz seižub 14 metrad keskkorktusel valdmeren pindan päl.
Klimat om Keskmeren. Elokun keskmäine lämuz om +27°C, uhokun — +12°C. Paneb sadegid 611 mm vodes. Om kaks' sezonad: reduku-keväz'ku (469 mm), sulaku-sügüz'ku (142 mm).
Palermo alajagase 35 fartalha (it. "quartiere"), ned ühtetas 8 administrativižhe ümbrikho.
Transport.
Meriport sijadase lidnas, se om olmas passažiroiden da jüguiden täht. Portan aluz om pandud ühtel aigal lidnanke.
Avtobusad da lidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Rahvahidenkeskeine civiline «Fal'kone–Borsellino»-lendimport ("PMO") sijadase 32 kilometras päivlaskmha lidnan keskusespäi Punta Raisi-ezilidnas. Sišpäi tehtas reisid Evropan äjihe verhiže maihe, Italijadme, mugažo AÜV:oihe da Tunisha.


Finiks.
Finiks ([ˈfiːnɪks], mugažo ispanijan kelel AÜV:oiden südäimes) om kudenz' lidn-millioner, Arizon-štatan pälidn (vs 1912 uhokun 14. päiväspäi), sen kaikiš suremb lidn. Lidnan aglomeracii otab kahtendentoštkümnenden sijan AÜV:oiš ristitišton lugun mödhe (4,4 mln vl 2014). Finiks om konurbacijas Mesanke da Glendeilanke.
Lidn om sodaelektrotehnižen tegimišton, sodaaviacijan da atomtegimišton keskuz.
Istorii.
Vl 1867 Džek Svilling-armijanveteran pani ičeze maižanduzferman amuižen indejalaižiden eländpunktan sijas. Finiks-žilo sai lidnan statusad vl 1881 uhokun 25. päiväl.
Vl 1911 semendkun 18. päiväl ezmäine padosein oli pästtud radmaha vezivaradimenke šingotamha maižandusen.
Geografijan andmused.
Finiks sijadase štatan keskuses, vedase pohjoižespäi suvhe.
Lidn seižub tazangištol 340 metrad korktusel, sijadase Solt-jogen molembil randoil, no se om ojandeh tobjan palan päiči veden heitandan aigas vezivaradimespäi.
Klimat om subtropine letetazangišton, kuiv da räk. Tal'vkun da vilukun kesklämuz om +13°C, heinkun da elokun — +34°C. Paneb sadegid 204 mm vodes, kaikiš kuiv pord om sulaku-kezaku (10 mm kaikes pordos), toižil kuil 16-24 mm kus. Poud oleleb 330 päiväd vodes.
Finiks jagase 15 lidnkundha (angl. "urban village"), mugažo severzihe lidnanlaptoihe (angl. "neighborhood").
Ižanduz.
Suren Finiksan kogosüdäiprodukt om enamba 200 bln US$ (vl 2012).
US Airways (American Airways-kompanijan pala) päfater, American Express-rahanoigenduzkompanijan päkeskuz, Intel-kompanijan 7 tegint sijadase lidnas.
Transport.
Avtobusad da kiruhtramvaid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1996 raudteühtenzoitust eile, lähembaine raudtestancii om 48 km suvhe. Avtoiden da velosipediden kortomha andmižen sistem om šingotadud.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline «Finiks Skai Harbor»-lendimport ("PHX") sijadase 5 kilometras suvipäivnouzmha lidnan azjaližes keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Meksikha, Kanadha da Sur'he Britanijha, mugažo AÜV:oiden südäimes.


Pun.
Pun ("Pune", "Pun", [ˈpuːnə]) om Indijan ühesanz' surtte lidn-millioner, Maharaštr-štatan kahtenz' surtte lidn Mumbain jäl'ghe. Lidnan aglomeracijas elädas 5,3 mln vl 2011.
Lidn om avtotegimišton da kul'turan keskuz.
Istorii.
Maižanduseline "Punnak"-eländpunkt mainitase Raštrakutr-dinastijan vas'kžil platoil, se oli olmas 9. voz'sadas meiden erad nügüdläižen lidnan sijas.
Vozil 1674-1761 Pun oli Marathin Konfederacijan tarbhaižeks keskuseks. Vspäi 1720 sen pešvan (päministran) rezidencii oli täs, saudihe «Šanivar Vad»-lidnusen.
Geografijan andmused.
Pun sijadase štatan päivlaskmas. Sahjadri-mägisel'g seižub lidnan da Arabijan meren keskes.
Lidn seižub Dekan-mägitazangištol, 560 metrad keskkorktusel, sijadase Muth-jogen oiktal randal. Punan kukhikaz territorii om alastui paksuile manrehkaidusile penen da keskvägenke (kaks'- da vižballaižed). Kaikiš korktemb om Vetal-kukkaz (800 m).
Klimat om räk pol'kuiv. Om koume sezonad: keza, musson da tal'v. Kaikiš räkämbad oma sulaku, semendku da kezaku, niiden keskmäine lämuz om +27...+30 C°. Tal'vkun da vilukun kesklämuz om +20 C°. Paneb sadegid 720 mm vodes, kaikiš kuivamb pord om tal'vku-keväz'ku (10 mm kaikes pordos), vihmoid paneb enamba kaiked kezakus-sügüz'kus (120-180 mm kus).
Pun jagase 4 zonha: Keskuzline Pun («vanh lidn»), Südäimine Pun, Irdaline Pun da Punan ezilidnad. Zonad jagase läz 60 lidnanlaptha (angl. "neighborhood").
Transport.
Avtobusad da kiruhavtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vl 2015 metro om vaiše planoiš. Elektrojonused ühtenzoittas Punad ezilidnoidenke.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline «Pun»-lendimport ("PNQ") sijadase 10 kilometras pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid da Saksanmaha, mugažo Indijan südäimes.


Zirä (futbolklub).
FK «Zirä» (azerb.: "Zirə" FK") om Azerbaidžanan futbolklub Bakuspäi.
Pätrener om azerbaidžanlaine Adil' Šükurov vs 2015 heinkuspäi. Zirä-stadion om kodiarenaks.
Ezineb Azerbaidžanan Prem'jer-ligas.


Sumgait (futbolklub).
FK «Sumgait» () om Azerbaidžanan futbolklub Sumgajitaspäi.
Pätrener om azerbaidžanlaine Samir Abbasov. Kodiaren om Mehdi Huseinzade-stadion.
Ezineb Azerbaidžanan Prem'jer-ligas.


Käpaz (futbolklub).
FK «Käpaz» (azerb.: "Kəpəz" FK") om Azerbaidžanan futbolklub Gändžaspäi.
Pätrener om azerbaidžanlaine Šahin Dinijev. Kodiaren om Gändž-lidnanstadion.
Ezineb Azerbaidžanan Prem'jer-ligas.


Rävan (futbolklub).
FK «Rävan» (azerb.: "Rəvan Peşəkar Futbol Klubu") om Azerbaidžanan futbolklub Bakuspäi.
Pätrener om azerbaidžanlaine Bahman Hasanov. Kodiaren om Baijil-stadion vspäi 2012.
Ezineb Azerbaidžanan Prem'jer-ligas.


Resifi.
Resifi (port.: "Recife" [ʁeˈsifi]) om Brazilijan ühesanz' surtte lidn-millioner, Pernambuku-štatan pälidn, sen kaikiš suremb lidn. Lidnan aglomeracii otab videnden sijan Brazilijas ristitišton lugun mödhe (3,88 mln vl 2014). Resifi om konurbacijas Žaboatan-dus-Guararapisanke suves, Olindanke da Paulistanke pohjoižes.
Lidn om laivansauvomižen, elektrotehnižen tegimišton, Suviamerikan logistikan, turizman da torguindan sur' keskuz.
Istorii.
Vl 1537 keväz'kun 12. päiväl severz' portugališt kalanikoiden kanzad panihe küläd nügüdläižen lidnan sijas. Vl 1593 lähine Olind-külä oli muretud angližel Lankasteral Džeimsal-piratal, Resifi tegihe udeks kodikš sen eläjiden täht da sijaližeks keskuseks.
17. voz'sadal Resifi oli Alaman Brazilijan pälidnaks.
20. voz'sadan augotišele änikoičii lidn tegihe Brazilijan kahtendeks znamoičendal kommertižeks keskuseks Rio-de-Žaneiron jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Resifi sijadase Brazilijan pohjoižpäivnouzmas, štatan päivnouzmpoles, sen aglomeracii vedase pohjoižespäi suvhe pidust' mererandpol't.
Lidn seižub Atlantižen valdmeren päivlaskmaižel randal 4 metrad keskkorktusel, sijadase Beberibe- da Kapibaribe-jogiden ühthejoksmusel. Vanhad kal'hed rajonad ottas sarid niiden jogensus. Enamba 50 sildad om lidnas. Tropine mec madalil kukhil om lidnan lodehližeks palaks.
Sikš ku lidn sijadase ühesandel gradusal suvhe ekvatoralpäi, ka klimat om subekvatorialine neps, om äi päivoikahid päivid. Keskmäine päivän lämuz om +24...+26°C vodes. Paneb sadegid 2452 mm vodes, kaikiš enamba sulakus-heinkus (320-380 mm kus), kuiv sezon om redukus-tal'vkus (178 mm kaikes sezonas).
Resifi alajagase 94 lidnanlaptha (port. üks'lugu: "bairro"), vspäi 1997 niid ühtetas 6 mikroregionha (port. üks'lugu: "microrregião").
Ižanduz.
Resifin aglomeracijan kogosüdäiprodukt om enamba 75 bln R$ (vl 2012), sidä kesken Resifi-lidnan — 36 bln R$ (vl 2012, 15nz' sija Brazilijas). Ižandusen päsarak om administrativine holituz da tügi (KGP:n 37% vl 2012). Kahtenz' surtte om kommertine sarak (17%), koumanz' om civiline sauvond (10%). Tegimišt otab vaiše 4,5%.
Microsoft- da IBM-kompanijoiden Brazilijan palakundad sijadase lidnas. Brazilijan tedoiduzkeskusiden pol' om kesketadud Resifiš da ümbri siš.
Transport.
Kaks' rahvahidenkeskešt meriportad da Suvišurupoliškon kaikiš suremb verf' (laivansauvond- da laivankohenduztegim) sijadase lidnas.
Avtobusad da metro oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Metro radab vspäi 1985 (vl 2013 om 4 jonod, 40 stancijad, 71 km raudted, niišpäi 31-km pala om kebn metro).
Freiren Žilberton nimel nimitadud rahvahidenkeskeine soda- da civiline «Guararapis»-lendimport ("REC") sijadase 14 kilometras suvhe lidnan azjaližes keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid, Evropan maihe, Päivlaskmaižhe Afrikha, mugažo Brazilijan südäimes.


Ramall.
Ramall ("Rāmallāh" «Ülähaižen korktuz», "Ramallah") om Izrailin Palestinan avtonomijan administrativine keskuz de fakto (vspäi 1993), Palestinan Valdkundan pälidn palahiženke tundištusenke.
Lidn om Palestinan ižandusen da politikan keskuz.
Geografijan andmused.
Ramall sijadase Jordan-jogen Päivlaskmaižen randan keskuses, 15 km pohjoižhe Jerusaliman keskusespäi, sen pohjoižen röunan taga 2 kilometras. Lidn seižub mägikukhil 830−880 metrad ü.m.t. korktusil.
Klimat om Keskmeren, om 67 km orhal sen randhasai. Keza om kuiv da räk. Tal'v om pehmed vihmakaz, lumikurod oleldas.
Eläjad.
Ramallan eläjad oma arabalaižed, heišpäi pol' oma islamanuskojad, pol' — hristanuskojad.
Vn 2007 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 27 460 ristitud.
Ižanduz.
Ramall om turizman, rahaazjoiden da telekommunikacijoiden sijaline keskuz. Reskveden, puvoin pästajad da alüminijan tegijad edheotandad sijadasoiš lidnas da sen ümbrištos.


Sent Pol (lidn, Minnesot, AÜV).
Sent Pol ([ˌseɪnt ˈpɔːl], lüh. angl. "St. Paul") om lidn, Minnesot-štatan pälidn sen alusenpanendan aigaspäi (kuti territorii — vspäi 1849), sen kahtenz' surtte lidn. Lidn om konurbacijas Minneapolisanke, ned ühtes oma tetabad kuti «kaks'jäižed-lidnad» (angl. "Twin cities"). niiden aglomeracii otab kudendentoštkümnenden sijan AÜV:oiš ristitišton lugun mödhe (3,4 mln vl 2014).
Lidn om punümbriradmižen da himižen tegimišton keskuz, mugažo järedan maižanduzrajonan keskuz.
Istorii.
Vl 1805 amerikaižen armijan Zebulon Paik-oficer osti tarh 400 km² pindal indejalaižil Missisipi-jogen molembil randoil sauvomha fortad. Vl 1819 Snelling-lidnuz oli saudud. Sid' pagenijad Francižes Kanadaspäi zavottihe sirtas sihe. Vl 1841 Lüsjen Gal'ter-pap' Kvebekaspäi sauvoi časounäd Ph. Pauloin nimel nimitadud. Časounän mödhe žilod udesnimitihe-ki. Sent Pol-žilo sai lidnan oficiališt statusad vl 1854 keväz'kun 4. päiväl, sil-žo vodel kapitolii oli saudud.
1860-nzil vozil Sent Pol oli röunaks civilizuidud Amerikan Päivnouzman da Mecpäivlaskmpolen keskes.
Geografijan andmused.
Sent Pol sijadase štatan päivnouzmas. Se om štatan kahtenz' surtte lidn. Minnesotan kaikiš suremb Minneapolis-lidn sijadase päivlaskmpolehe pälidnaspäi.
Lidn seižub jogiden da järviden keskes 214 metrad keskmäižel korktusel, sijadase Mississipi-jogen hural randal, sen ühthejoksmusel Minnesot-jogenke.
Klimat om kontinentaline. Kaks'jäižid-lidnoiden aglomeracii om kaikiš vilumb sija AÜV:oiden aglomeracijoiden keskes enamba mi 500 tuh. eläjidenke. Vodenkeskeine lämuz om +7,6°C. Vilukun kesklämuz om -9°C, heinkun — +23°C. Paneb sadegid 827 mm vodes. Tal'v om kuiv (72 mm), keza om vihmakaz (350 mm).
Sent Pol alajagase 17 administrativižhe ümbrikho (angl. "planning district"), vai 15 istorižhe lidnanlaptha (angl. "neighborhood").
Ižanduz.
3M- da Ecolab-mail'mkompanijoiden päfaterad sijadase lidnas.
Transport.
Avtobusad da kiruhlidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline «Minneapolis/Sent Pol»-lendimport ("MSP") sijadase 16 kilometras suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Kanadha, Meksikha, Japonijha da Paivlaskmaižen Evropan maihe, mugažo AÜV:oiden südäimes.


San Huan (lidn, Puerto Riko).
San Huan (isp.: "San Juan Bautista", "San Juan" [saŋ ˈxwan] «Joann-valatoitai», angl.: "San Juan" [ˌsæn ˈhwɑːn]) om Puerto Riko-territorijan pälidn, sen kaikiš suremb lidn. Vl 2010 läz 2,3 mln ristituid elädas lidnan aglomeracijas. San Juan om konurbacijas Karolinanke päivnouzmas, Kaguasanke suves da Gvainabonke päivlaskmas.
Lidn om Puerto Rikon tegimišton, rahaazjoiden da turizman päkeskuz.
Istorii.
Vl 1521 ispanižed kolonizirujad paniba lidnan alusen, ezmäižikš "Ciudad de Puerto Rico"-nimenke («sal'hekahan portan lidn»). Se om kahtenz' lidn Amerikas aigan mödhe, kudamban alusen evropalaižed paniba, Santo Domingon jäl'ghe. Ujuden vedihe kuldad da hobedad portan kal't.
Vspäi 1898 San Huan tegihe amerikaižeks lidnaks Ispaniž-Amerikaižen sodan jäl'ghe.
Geografijan andmused.
San Huan sijadase Puerto Riko-saren pohjoižel randal.
Lidnan pind om 199 km², sidä kesken ma otab 124 km², vezi — 75 km² (37,8%). San Huan seižub Atlantižen valdmeren randal 8 metrad keskkorktusel. Ühtennimine merilaht da kaks' lagunad (Kondado da San Hose) oma lidnas.
Klimat om meren tropine, räk da neps. Kesklämuz om +25...+28°C vodes ümbri. Paneb sadegid 1434 mm vodes, kaikiš kuiv pord om uhoku-keväz'ku (111 mm kaikes pordos), kaikiš märgad oma semendku da kül'mku (150-160 mm kus).
San Huan alajagase 18 administrativižhe ümbrikho (isp. "barrio", angl. "district").
Transport.
Avtobusad, ehtatimed da kebnmetro oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Rahvahidenkeskeine soda- da civiline «Luis Munjos Marin»-lendimport ("SJU") sijadase 13 kilometras suvipäivnouzmha lidnan amuižes keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid AÜV:oihe, Kariban meren toižihe sarihe, Suviamerikan pohjoižhe, Kanadha da Päivlaskmaižen Evropan maihe.
Irdkosketused.
*


Kadirov Ramzan.
Ramzan Ahmatovič Kadirov (,; sünd. 5. reduku 1976, Centaroi, Čečenijan da Ingušetijan ANST, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman valdkundmez' da politikanmez', Čečenijan Tazovaldkundan pämez' vn 2007 uhokun 15. päiväspäi.


Sapporo.
Sapporo ("Sapporo-si") om Japonijan nellänz' surtte lidn, Hokkaido-prefekturan (gubernatorkundan) administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Lidn sijadase läz 900 km pohjoižhe valdkundan Tokio-pälidnaspäi, Isikari-subprefekturas, läz Japonijan meren randištod.
Sapporo om Hokkaidon ižandusen, opendusen da turizman kaikiš järedamb keskuz (vl 2006 14 mln turistoid). Jogavozne Lumifestival' mäneb lidnas, Japonijan ičtazkaičendan väged sätas sen skul'pturiden tobjan palan.
Läz 4,0 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas.
Etimologii.
Edehko lidnan alust vl 1866 merikanal läbiti nenid tahoid. Sapporon nimituz sündui ainan kelen sanoišpäi: "sat poro pet" (サッ・ポロ・ペッ), kändase «kuiv sur' jogi».
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1868 Hokkaidon udeks pälidnaks, sikš ku vanh Hakodate-pälidn oli londoile alastui.
Geografijan andmused.
Sapporo sijadase Hokkaido-saren suvipäivlaskmas, seižub Tojohiranjogen molembil randoil.
Klimat om kontinentaline neps. Elokun keskmäine lämuz om +22°C, vilukun — -4°C. Vodenkeskeine lämuz om +8,5°C. Paneb sadegid 1100 mm vodes, niid om penemba sulakus-kezakus (40-60 mm kus). Tal'v om lujas lumekaz, paneb lunt läz 6 metrad vodes.
Sapporo alajagase 10 administrativižhe lidnanlaptha (jap. 区 "ku").
Transport.
Sapporo om Hokkaido-saren avtote- da raudtesol'm. Lidnan merine avanport om Otaru.
Avtobusad, tramvaid, funikulörad da lidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Metro radab vspäi 1971 (vl 2015 om 3 jonod, 49 stancijad, 48 km raudted, se om manalaine, jonused ajadas räzinaitud kezroil).
Rahvahidenkeskeine civiline «Uz' Titose»-lendimport ("CTS") sijadase 48 kilometras suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Azijan äjihe verhiže maihe, mugažo Japonijadme. Toine soda- da civiline lendimport om Okadam ("OKD") Hokkaido-saredme reisiden täht, se sijadase 7 km pohjoižhe Sapporon keskusespäi.
Sport.
Vl 1972 uhokun 3.-13. päivil Sapporo vastsi XI Tal'veližid Olimpiadvändoid. Ned oliba Azijas ezmäižen kerdan.
Vozil 1986 da 1990 lidn oli Azijan tal'vvändoiden pälidnaks, vn 2017 uhokul vastsi niid möst.


Šen'čžen'.
Šen'čžen' (kit.: 深圳, pin'jin': "Shēnzhèn", sana sanha «süvä pöudoidenkeskeine sija») om Kitain lidn Guandun-agjas, sen kahtenz' surtte lidn (Guančžoun jäl'ghe), agjale alištusen lidn.
Se om Kitain elektrotehnižen tegimišton da il'mtorguindan kaikiš järedamb keskuz.
Istorii.
Nügüdläižen lidnan sijas lidnalaine eländpunkt oli olmas 4. voz'sadaspäi meiden erad. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1410, nügüdläižen lidnan aluz om pandud vl 1979.
Vl 1980 semendkun 1. päiväl Kitain ezmäižen specialižen ižanduzzonan aluz om pandud tulijan lidnan nelläs rajonas vedatamha verhanmaižiden investicijoid valdkundha. Aigan joksten vs 2010 heinkuspäi kaik lidn tegihe mugoižen zonan nügüdläižiš röunoiš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kitain suves, Hel'mjogen suhišton hural randal. Kitain toižed sured lidnad oma läz: Honkong om ani suviröunan taga, Dunguan' seižub pohjoižpolel, Guančžou (agjan pälidn) sijadase pohjoižpolehe edemba.
Kitain Suvimeren randanpird otab 230 km Šen'čženin röunoiš. Se om jagadud kahthe palaha Koulunan pol'sarel. Lidnan keskuz seižub 12 metrad valdmeren pindan päl korktusel. Lidnan röunoiš mägiden korktuz sase 944 metrhasai.
Klimat om subtropine mussonine, neps da räk. Heinkun da elokun keskmäine lämuz om +29°C, vilukun da uhokun — +16°C. Paneb sadegid 1935 mm vodes. Kezal om vihmsezon, paneb 320-350 mm kus. Kuivsezonal (kül'mku-uhoku) paneb 25-50 mm kus.
Šen'čžen' jagase 4 lidnrajonha-ümbrikho (Lohu, Futän', Nan'šan', Jantan') da 6 ezilidnümbrikho. Nened 10 rajonad alajagase 59 alaümbrikho.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Kitain rahvahanlugemižen mödhe, lidnrajoniden ristitišt om 3 538 275 eläjad, pind — 412 km².
Ižanduz.
Šen'čženin kogosüdäiprodukt om 1,6 trln CNY (260 bln US$ vl 2014, nellänz' sija valdkundas Pekinan, Šanhain da Guančžoun jäl'ghe).
Huawei da BYD Auto mail'man kompanijoiden päfaterad sijadase lidnas, mugažo Foxconn- da Lenovo-kompanijoiden tegimed. iPhone- da iPad-ladimiden tobjad palad tehtas Šen'čženiš.
Ižandusen uded da znamasižed sarakod oma biotehnologine tegimišt, rahaazjoiden holituz, internet-industrii.
Transport.
Lidnan port otab 22 km mererandištod.
Avtobusad, metro, taksid da ehtatimed oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Metro radab vspäi 2004 (vl 2014 5 jonod, 118 stancijad, 177 km raudted).
Rahvahidenkeskeine civiline «Šen'čžen' Baoan'»-lendimport ("SZX") sijadase 35 kilometras lodeheze lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Azijan äjihe verhiže maihe, Evropha, AÜV:oihe da Egiptha, mugažo Kitaidme.


Vauged muju.
Vauged muju om ahromatine muju, nägujan vauktusen valu nägemižen adaptacijan jäl'ghe arvoimižile. Sen aigan elektromagnitine sädegoičend om tazomäraižen vägevudenke lainhiden kaikid pidusidme, a todesine spektr voib olda erazvuitte avaroiš röunoiš.
Kävutase ozutamha puhthut, kožundad da verod. Mugažo se om pühä muju.
Kacu mugažo.
*


Zaharčenko Aleksandr.
Aleksandr Zaharčenko vn 2014 tal'vkus.
Aleksandr Vladimirovič Zaharčenko (,; sünd. 26. kezaku 1976, Doneck, Ukrainan NST, NSTÜ — 31. eloku 2018, Doneck, Ukrain) oli ičetedištoittud Doneckan Rahvahaližen Tazovaldkundan valdkundmez' da sodamez'. Hän oli valdkundan pämez', Ministrišton ezimez' da Donbassan rahvahaližen ratnikišton ülembaine käskmez' ičeze surmhasai.
Pölištui poukahtusen rezul'tataks Doneckan «Separ»-kafes, aivoiden satatesen tagapäi, toižiden mehiden kesken.
Oli sündnu kaivajan kanzha, tat om ukrainalaine, mam — venälaine. Oli nainu, nellän poigan tat. Leskiak — Natal'ja (neiččel Gladkova, sünd. 1986 Doneckha).


Plotnickii Igor'.
Igor' Venediktovič Plotnickii (,; sünd. 26. kezaku 1964, Kel'menci-žilo, Černovcin agj, Ukrainan NST, NSTÜ) om ičetedištoittud Luganskan Rahvahaližen Tazovaldkundan valdkund- da vointegii. Tundištusetoman valdkundan pämez' (vs 2014 kül'mkun 4. päiväspäi, velgusentäutai 14.08.2014-dataspäi).
Vl 2016 elokun 6. päiväl Plotnickii eli läbi rikondan naprindas, poukahtihe hänen avtod Luganskas, sai lujid satatesid.


Tän'czin'.
Tän'czin' (kit.: 天津, pin'jin': "Tiānjīn", sijaline virkand [tʰjɛ̃̀ɦɪ̀ŋ], sana sanha «taivhaline bradindsija», počtan adresas: "Tientsin") om Kitain keskuzalištusen lidn.
Se om Kitain kul'turan da turizman znamasine keskuz, kaikiš järedamb logistine keskuz da transporttesol'm.
Lidn sijadase 95 km suvipäivnouzmha Pekin-pälidnaspäi.
Istorii.
Nügüdläižen lidnan sijas port da varažomad oliba olmas vodespäi 340 edel meiden erad. Vhesai 1404 lidnad nimitihe "Žigu:ks" (直沽, «oiged port»). Sikš ku tulii kitain Jongli-imperator läbiti jogen lidnas ridelten valdištmes vellenpoiganke, ka lidnad udesnimitihe. Kitain surt kanalad levitihe, vl 1421 Kitain pälidnad sirdihe Nankinaspäi Pekinha, sid' lidn šingotaškanzihe kuti torguindkeskuz. Tähäsai lidnrajonad kogotas kaks' palad — kontinentansüdäimine (kanalan randoil) da mererandaline (rahvahidenkeskeine port).
Kitain vižvoččiden augplanoiden aigan Tän'czin' tegihe industializacijan vedimeks, jügedan da kebnan tegimištoiden kaikiš znamasižembaks keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidnan territorii seižub Tünen valdmeren Pakuižen meren Bohai-lahten randal. Se röunatab Hebei-agjanke suves, päivlaskmas da pohjoižes, Pekinan territorijanke lodehes. Ühthine röunoiden piduz kuivmadme om 1137 km. Pakuižen meren randanpird otab 153 km Tän'czinin röunoiš.
Kuz' vanhad lidnrajonad sijadase kontinentan südäimes, Haihe-jogen randoil da Huanhe-Jänczi-kanalan kaikiš pohjoižembas čokkoimes.
Reljef om tazo mererandaline tobjimalaz. Kaikiš korktemb om Džudin-mägenoc (1078 m) Hebeinke pohjoižröunal.
Klimat om terav kontinentaline, mussonine pol'kuiv. Heinkun keskmäine lämuz om +27°C, vilukun — -3°C. Kaikiš madalamb homaitud lämuz om -18,1°C. Paneb sadegid 544 mm vodes. Kezal om vihmsezon, paneb 387 mm. Kuivsezonal (tal'vku-keväz'ku) paneb 19 mm kaikes pordos.
Londuseližed varad oma kivivoi, marganc, bor (himine element) da keitandsol.
Administrativine jagand.
Tän'czin' jagase 15 rajonha-ümbrikho (7 lidnrajonad, 4 ezilidnrajonad, 4 külärajonad) da 1 eriližhe rajonha. 6 vanhad lidnrajonad oma Hepin, Hedun, Hesi, Nan'kai, Hebei da Huncäo. Uz' lidnrajon om mererandaline Bin'hai, se sijadase 30 km päivnouzmha lidnan vanhas keskusespäi. Nened 16 rajonad alajagase 240 administrativižhe ühtnikha (140 lidnkundha da 100 küläümbrikho).
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Kitain rahvahanlugemižen mödhe, lidnrajoniden ristitišt om 3 850 000 eläjad, pind — 181 km².
Ižanduz.
Tän'czinin kogosüdäiprodukt om 1,572 mlrd CNY (225 bln US$ vl 2014), se kaksitui vodenke 2009 rindataden.
Mail'man Airbus-kompanijan tegimed, Toyota-, Samsung- da Motorola-kompanijoiden palakundad sijadase lidnas. Vl 2010 285 mail'man kompanijad 500:späi oma ičeze palakundoid Bin'hai-rajonas «Bohai — Ekonomine Rim» projektan zavodindan jäl'ghe.
Ižandusen uded sarakod oma konstruktortedoidused, elektronine informacine tehnologii, biotehnologii.
Vl 2010 heredambaine superkompjuter mail'mas sijadase neciš lidnas, se om Tän'he-1A.
Transport.
Port sijadase 60 km lidnan keskusen rajonišpäi, se om üks' kaikiš järedambišpäi Kitaiš da mail'mas, otab 32 km mererandištod.
Avtobusad, tramvaid da metro oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Metro radab vspäi 1984 (vl 2014 4 jonod, 87 stancijad, 136 km raudted). Kiruhraudtejonused ühtenzoittas lidnad Pekin-pälidnanke (117 km ted vai pol'časud).
Rahvahidenkeskeine civiline «Tän'czin' Bin'hai»-lendimport ("TSN") sijadase 13 kilometras päivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Azijan äjihe verhiže maihe, jügureisid Venäman Sibirin lidnoihe, čarterreisid Egiptha, mugažo Kitaidme.


Surat.
Surat (mugažo anglijan kelel;, vanh. "Surjapur" — «Päiväižen lidn») om Indijan kahesanz' surtte lidn-millioner, Gudžarat-štatan kahtenz' surtte lidn Ahmedabadan jäl'ghe.
Lidn sijadase 284 km suvhe štatan Gandinagar-pälidnaspäi.
Surat om Indijan kul'turan da turizman keskuz, almazoiden leiktamižen da poliruindan mail'man keskuz, Indijan «šuukan pälidn».
Istorii.
Lidnan aluz om pandud 15. voz'sadan lopul Gopi-brahmanal. Vodele 1512 Surat oli Indijan päivlaskman znamasižeks rahvahidenkeskeižeks portaks. Portugalijalaižed sauvoihe lidnusen vl 1540, se seižub nügüd'aigan-ki.
Vozil 1615-1687 Angližen Ost-Indijan kompanijan üks' torguindfaktorijoišpäi sijazihe Suratas. Vl 1668 kompanii pani torguindfaktorijan alusen Bombeihe, sid' Suratan ižanduz mäni lanktushe.
Vl 1837 lämoipalo da sur'vezi murenzihe lidnan tobmad palad.
20. voz'sadan augotišele Surat tegihe möst torguindan da kebntegimišton keskusen.
Geografijan andmused.
Surat sijadase štatan suves, sen keskuz seižub 22 kilometras Arabijan meren randištospäi. Randanpird om 35 km.
Lidnan keskuz levigandeb alangištos 13 metrad korktusel, sijadase Tapti-jogen hural randal.
Klimat om tropine savannan, mussonine räk. Om kaks' sezonad: vihmoiden da kuivaig. Räkämbaižed oma sulaku, semendku da kezaku, niiden keskmäine lämuz om +30...+31 C°. Tal'vkun da vilukun kesklämuz om +23 C°. Paneb sadegid 1200 mm vodes. Kezaku-sügüz'ku oma vihmasižed (200-450 mm kus), sen tagut lujad sur'veded oleldas. Kuiv pord om jättud aig (43 mm kaikes pordos).
Ižanduz.
Suratan kogosüdäiprodukt om 40 bln US$ fiskaližel vodel 2011-2012 (kahesanz' sija Indijan lidnoiden keskes), vl 2010 se oli 14 bln US$.
Toižed tegimišton sarakod oma kivivoin da gazan samine, laivansauvomine, metallurgii, mugažo cementan, heretusiden da bumagan tehmine.
Mail'man elektrotehnologižiden IBM- da Wipro-kompanijoiden palakundad sijadasoiš lidnas (faktižešti vai virtualižešti).
Transport.
Avtobusad da kiruhavtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vl 2015 kebn metro om vaiše planoiš. Lidnan avanport om Magdallas.
Deli-Mumbai-kiruhte läbitab lidnad, mugažo Surat-Kolkat-kiruhte zavodiše lidnas.
Tatanmaine civiline ühtennimine lendimport ("STV") sijadase 11 kilometras suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Delihe, mugažo čarterreisid Indijan lähižihe štatoihe.


Toronto.
Toronto (mugažo anglijan da francijan kelil, angline virkand: [təˈrɒntoʊ], sijaline [təˈrɒnoʊ], lühüdas [ˈtrɒn-]) om Kanadan kaikiš suremb lidn, Ontario-agjan administrativine keskuz.
Lidn om Kanadan ižandusen kaikiš järedamb keskuz ičeze ezilidnoidenke, sen paloin rahaazjoiden da fil'miden tehmižen keskuz.
Läz 6 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas (Sur' Toronto) vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe, sidä kesken Mississog- (korporacijoiden päfateroiden keskuz), Brempton- da Ošav-lidnad mülüdas sihe.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud anglijalaižil vl 1793 Üläkanadan agjan pälidnaks. Edel 1834 vot sen nimi oli "Jork".
Vl 1837 Toronto oli rahvahantorokan keskuseks Üläkanadan agjas.
Geografijan andmused.
Toronto om saudud Ontario-järven pohjoižel randal.
Pind om 630,21 km², sidä kesken puištod ottas 80 km². Lidnan keskuz seižub 76 metrad keskkorktusel ülemb valdmeren pindad.
Klimat om kontinentaline neps. Heinkun keskmäine lämuz om +22°C, vilukun — -4°C. Paneb sadegid 835 mm vodes, kuidme tazomäras.
Toronto alajagase 140 lidnanlaptha (angl. "neighbourhood"), ned ühtetas 36 administrativižhe ümbrikho (C01-C15, E01-E11, W01-W10).
Transport.
Avtobusad, tramvaid da metro oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1954 metro radab lidnas (vl 2014 om 4 jonod, 69 stancijad, 68 km raudted).
Nell' lendimportad om lidnas da sen ezilidnoiš, sidä kesken kaks' rahvahidenkeskešt. Rahvahidenkeskeine civiline «Toronto Pirson»-lendimport ("YYZ") om kaikiš suremb, se sijadase 27 kilometras lodeheze lidnan keskusespäi Mississog-ezilidnas. Sišpäi tehtas reisid äjihe verhiže maihe kaiked mail'madme, mugažo Kanadadme. Toine rahvahidenkeskeine om Bišopan Billin nimel nimitadud lendimport ("YTZ"), se sijadase suvipäivlaskmha läz lidnan keskust Ontario-järven saril, sišpäi tehtas reisid AÜV:oiden da Kanadan lähižihe maihe.
Kaks' pen't portad sijadase lidnas, ned oma olmas turistoiden da jüguiden täht.
Lidnan ühthine 360°-nägu «CN Tower»-TV-čuhundusespäi.


Jokoham.
Jokoham, oficialižikš Jokoham-lidn (japonan kelel: 横浜市, vepsän kirjamil: "Jokohama-si") om Japonijan kahtenz' surtte lidn Tokion jäl'ghe, valdkundan kaikiš suremb municipaline ühtnik, Kanagav-prefekturan administrativine keskuz.
Jokoham mülüb Suren Tokion lidnaglomeracijha. Lidnan keskuz sijadase 30 km suvipäivlaskmha Tokio-pälidnan keskusespäi, Kanto-rajonas. Kavasaki-lidn erigoitab hoikal jonol Jokoham- da Tokio-lidnoid.
Lidn om Japonijan ižandusen üks' kaikiš surembiš keskusišpäi. Laivansauvomine, biotehnologii, pol'veimiden tehmine oma ižandusen päsarakoikš. Japonijan äjiden korporacijoiden päfaterad sijadase täs, sidä kesken päfater vspäi 2010.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1858 peniden kalanikoiden Jokoham- da Kanagav-küliden ühtnendal sauvomha portad läz pälidnad verhanmaižiden laivoiden täht.
Vl 1923 Jokoham oli elänu läbi Suren manrehkaidusen Kantos, 20 tuhad ristituid oli pölištunu, 60 tuhad sauvusid oli muretud. Lidnad udessündutihe vodele 1929.
Geografijan andmused.
Jokoham om saudud Tünen valdmeren Tokion lahten päivlaskmaižel randal, sijadase Honšü-saren päivnouzman suves.
Pind om 437,49 km² (vl 2015). Reljef om tazo. Lidn seižub Curumi-jogen da sen ližajogiden randoil.
Klimat om valdmeren subtropine neps. Heinkun da elokun keskmäine lämuz om +25..+27°C, vilukun da uhokun — +6°C. Vodenkeskeine lämuz om +16°C. Paneb sadegid 1690 mm vodes, sidä kesken enamba kezakus, sügüz'kus da redukus (190-230 mm kus). Tal'vkus-uhokus paneb 50-70 mm kus. Voib paneškata lunt vilukus-keväz'kus.
Jokoham alajagase 18 administrativižhe lidnanlaptha (japon.: 区 "ku"). Nak-lidnanlapt om administrativižeks keskuseks.
Transport.
Port sijadase lidnas, se om olmas jüguiden täht, otab mail'man nelländehe kümenikha jüguiden vedandan mülün mödhe.
Lidnelektrojonused da metro oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1972 metro radab lidnas (vl 2014 om 2 jonod, 42 stancijad, 53 km raudted). «Tokaido Sinkansen»-kiruhraudten Uz' Jokoham-stancii sijadase lidnas.
Lähembaine civiline «Tokio Haned» («Tokio rahvahidenkeskeine»)-lendimport ("HND") sijadase Tokion kaikiš suvižembas mererandaližes Ota-rajonas. Sišpäi tehtas reisid äjihe verhiže maihe kaiked mail'madme, mugažo Japonijadme.


Barle.
Barlen anklavad. Bel'gijan territorii om pakuine
Kodi Barles, üks' pala om Alamaiš, a toine — Bel'gijas
Barle (alam. "Baarle") — žilo, kudamb om jagatud Alamaiden da Bel'gijan keskes. Se om tetab ičeze lujas palakahal administrativižel jagandal. Eläjiden lugu om läz 9000 ristitud.
Žilon Bel'gijan pala (Barle-Hertog-komun (alam. "Baarle-Hertog")) kogoneb 22 anklavaspäi, kudambad oma ümbärtud Alamaiden territorijal. Barle-Hertog mülüb Bel'gijan Antverpen-provincijaha. Alamaiden pala nimitase Barle-Nassauks (alam. Baarle-Nassau) i mülüb Pohjoine Brabant-provincijaha.
Valdkundröun Barles mäneb tobjimalaz mantarhoiden röunoidme. No erasti se mäneb koverikahas i miččen-ni kodin keitimpol', ozutesikš, voib olda Bel'gijas, magaduzhonuz — Alamaiš. Miše kebneta necidä situacijad, oli pättud märita kodin valdkundmülümišt da sen eläjiden rahvahanikust päuksen sijadusel. Kodin valdkundmülümine znamoičese flagan kuval (must-pakuine-rusked Bel'gijan täht i rusked-vauged-sinine Alamaiden täht) kodin nomeral (kacu foto).


Satanovskii Jevgenii.
Jevgenii Janovič Satanovskii (; sünd. 15. kezaku 1959, Moskv, NSTÜ) om Venäman päivnouzmantedomez' da ekonomist, Läheližen Päivnouzmman institutan prezident. Vozil 2001—2004 hän oli Venäman evrejan kongressan prezidentan. Hän om üks' Venäman vejiš ekspertoišpäi Izrailin, Läheližen da Keskmäižen Päivnouzmman valdkundoiden politikas.


Gribojedovan kanal.
Gribojedovan kanal (), vhesai 1923 — Jekaterininskii-kanal () om kanal Piteriš. Se zavodiše Moik-jogespäi Keskuzrajonas läz Marsan pöudod i lankteb Fontankaha Admiralteiskii-rajonas läz Pen't Kalinkinan sildad.
Ende Krivušanjogi joksi sokahadme tahondadme kanalan sijas. Krivušan jogensud ühtenzoittihe Moik-jogenke vl 1739. Kanalan sauvond oli vozil 1764−1790 Krivušan jogenvagodme, sikš se koveroičeb toižid erineden. Nügüd'aigaižen kanalan piduz om 5 km, leveduz — 32 m, süvüz — 3,5 metrhasai, vedenvalu — 3,1..3,4 m³/s. 21 sildad om kanalas päliči.


Lavrov Sergei.
Sergei Viktorovič Lavrov (; sünd. 21. keväz'ku 1950, Moskv, NSTÜ) om nevondkundaline da venämalaine valdkundmez'. Radab Venäman röunantagaižiden azjoiden ministran vs 2004 keväz'kun 9. päiväspäi.
Venäman Varuitomuden nevondkundan kaikenaigaine ühtnii. Venäman eriline da täuz'valdaine sur'oigenu. «Edessatusiš Kodiman edes»-ordenan täuz' kavaler.


Kronštadtan ird (Piter).
Kronštadtan ird () om ird Piterin Kirovan rajonas.


Kirjišt.
Kirjišt om aluzkund, kudamb keradab da kaičeb painmižsanan i kirjkelen sädusid kundaližen kävutamižen täht, mugažo tegeb tedonandmižfunkcijoidme da bibliografišt radod.


Kezasad.
Kezasad (ven. "Летний сад") om puištansambl' Piterin keskuses, sadčomamahton XVIII voz'sadan ezmäišen koumandesen muštnik. Sad om pandud vl 1704 Suren Petran käskön mödhe i eziauguižin oli regulärine.


Šoigu Sergei.
Sergei Kožugetovič Šoigu (,; sünd. 21. semendku 1955, Čadan, Tuvan avtonomine agj, Venäman NFST, NSTÜ) om nevondkundaline da venämalaine voinšingotai i valdkundmez', Venäman kaičendministr (vs 2012 kül'mkun 6. päiväspäi).
Armijan jenaral (2003). Venäman Vägimez' (1999).
Vozil 1994-2012 hän oli Venäman ministran civiližen kaičendan, ekstraordinarižiden situacijoiden i londuseližiden tegoiden likvidacijan azjoiš. Vl 2012 (11. semendku — 6. kül'mku) oli pandud radsijha da ranu Moskvan agjan gubernatoran.


Pharaoh.
«Pharaoh» "(Faraon)" om kaks'märaine kompjutervänd, lidnansauvomižsimulätor. Pästtud vn 1999 redukun 29. päiväl. Sen tegii — «Impression Games»-kompanii. Vändon aigtegod mändas Amuižes Egiptas.
Vändon ümbrikirjutand.
a> voz'. Nece kuva kävutase vändon kuvatuses
«Pharaoh» om istorine, ekonomine i lidnansauvomižstrategii realižen aigan. Istorižikš vänd sättub kogonaz Egiptan šingotamižen etapoile kut valdkund periodas vlpäi 3200 edel m.e. i vhesai 1382 m.e.. Žanroiden ühtnend sel'gitab avaran kumardelijoiden rengazkundan erazvuiččiš igiš.
Vänd zavodiše penen külän sädandaspäi Nilan randal. Ezmäižen missijan met — jotta i sötta ristittuid. Jäl'ghine etap om maižanduzstrukturan sädand, sid' — kaikiš tarbhaižembiden kaluiden (sömän, kanghan, astjoiden) tehmine. Eskai pidab organiziruida valkundmaksoiden keradand i torguind toižiden žiloidenke. Kaikuččes missijas ohjandajan lugutegoiden kehkruz sureneb, ristituiden tarbhaičendad kazdas, metod jügetas. Hilläšti azj mäneb lidnan kaičendan organizacijahasai, sur'kuluiden sauvusiden sauvomižhesai i Faraonan specialižiden käsköiden upravindhasai.
Vänd jagase kampanijoikš, kudambad kogotas 38 missijaspäi. "Cleopatra" oficialižes ližas oma 15 missijad ližaks. Vändai voib ohjastada valdkund realižiden ristituiden nimespäi: Tutanhamon, Ramzes II i Kleopatra.
Toižed vändod.
Edelenze Sierra Studio pästi vändon, a edelpäi — Caesar vändoiden serijan. Neniš vändoiš aigtegod mändas Amuižes Grecijas i Amuižes Rimas. Sen-žo aigan šingotihe geimplei-ki — ninga Caesar:iš ei olend mugošt tarbhašt elementad kut Roadblock (tugeduz teil), kudamb toižeti kardinaližešti lidnan zonoiden planiruindad, ei olend voimust reguliruida aitoiden i varaaitoiden täutmišt erižiden pozicijoiden mödhe i m.e. erineb äjal Sierra Studio kompanijan edeližiš vändoišpäi — hiišpäi hajeziba fortad (nügüd' armii formiruiše kerdalaz ristitištospäi), eländzonad jagase kahteks tipaks — järgeližeks i elitižeks, vändoišpäi hajeziba lidnalaižed eläjad (radajad oma sättujad kaiktä eländkodiden korvas), om äi toižid toižetusid-ki. Sikš voib sanuda, miše Pharaoh:an geimplei om lähemb Caesar:hesai, mi Zeus:hasai.
Vizualine kuvatuz.
Vändon pirdajad kävutiba elegantižen «egiptalaižen» stilin fonpirdandkuviš dialogoiden al, kudambad voib rindatada, ozutesikš, «Egiptan zalan» kuvatusenke Egiptan muzejas Berlinas.


Zevs.
Zevs (amuižgrek. "Ζεύς") — Amuižgrekan mifologijas om taivhan, jumalanjurun i samaldusiden jumal, ohjastab mail'mad. Hän om olimpalaine päjumal, Kronos-titanan i Rejan koumenz' poig. Aidan, Gestijan, Demetran i Poseidonan vell'. Zevsan ak om Gera-jumalnaine. Jumaloiden i ristituiden tat. Riman mifologijas om identine Jupiterale.


Gera.
Gera (amuižgrek. " Ἥρα") — Amuižgrekan mifologijas om jumalnaine, naindan kaiči, kaičeb naidišt sündutesen aigan. Hän om üks' olimpalaižiš jumaloišpäi, päjumalannaine, Zevsan ak i sizar. Mifiden mödhe Gera navedib tobmut i sidob paksus, hänel om äred taba. Geran rimalaine analog om Junona.


Členov Mihail.
Mihail Anatol'jevič Členov (; sünd. 26. sügüz'ku 1940, Moskv, NSTÜ) om Venäman tedomez' (etnograf, päivnouzmantedomez') i kundaline šingotai.
Vl 1976 TA etnografijan institutan tedoidajiden grupp avaiži tetaban Kitoiden allejan Itigran-sarel hänen ohjandusen al.


Itigran.
Itigran (Ittigran) () om sar' Beringan meren Senävinan sal'mes, Čukotkan avtonomižen ümbrikon Providenskii-rajonan röunoiš.
Geografine sijaduz.
Itigran sijadase pohjoižhe Čukotkan nemespäi, läz longibokad Čukotkan pol'sarenn'okuspäi, 1,5 km kontinentaližes randištospäi i 3,8 km Arakamčečen-sarespäi. Pind om 55 km². Sar' vedase 13,5 km piduseks, kaikiš znamasine leveduz — 5 km.
Üläpunkt om Itigran-mägi 545 m kortte. Sarel om kaks' pen't järved — "Keskmäine" i "Kamalikah".
Toponim.
"Iginran" ("Игынран")-nimituz znamoičeb «händikahan peza» čukačun kelel. Eskimosan kelel "Siklük" ("Сиклюк") om «lihakop». Om toine-ki toponiman augotižlibundan versii — čukačun "Етгыран"-sanaspäi, mi znamoišeb «eländkodi pol'tel». Ende mecnikad kaiken tegiba seižutest sarel, konz oigeniba regikoiril vai baidaroil Čaplinospäi Janrakinnotha. Sigä hüvä mectuz oli meriživatoile, sigä-žo tegihe surid lihavaroid.
Istorižed andmused.
Itigran-sar' om avaitud da ümbrikirjutadud Födor Litken ekspedicijan aigan vn 1828 elokus.
1940-nziden voziden augotišhesai eskimosine Siklük-žilo oli olmas sarel.
Kul'turjäl'gused.
Sar' om tetab Kitoiden allejal — amuižel eskimosan sauvusel, kudamb kogoneb kaidud maha grenlandijaižiden kitoiden pämalloiden da löugluiden paralleližiš rivišpäi. Kitoiden allei om tehtud 50-60 pämall'aspäi, 30 löugluspäi i sadoišpäi specialižešti pandud kivid. Datiruiše möhäižen Punukan periodal (XIV—XVI voz'sadad).


Doneck.
Doneck ([doˈnɛt͡sʲk], [dɐˈnʲɛtsk]) de jure om lidn Ukrainan suvipäivnouzmas, Doneckan agjan administrativine keskuz. Vlpäi 2014 de-fakto Doneckan Rahvahaline Tazovaldkund-organizacii kontroliruib lidn i kacub sidä kut «pälidn», miše ukrainalaine ohjastuz ei tundišta. Vn 2014 redukuspäi agjan aluzkundad sijadasoiš Kramatorskas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1869 kuti "Juzovk"-radnikžilo (ven. "Юзовка" — biznesmenan Juz-kanzannimen mödhe). Se sai lidnan statusad vl 1917. Vozil 1924−1961 nimitihe "Stalino:ks".
Doneckan pämehed oma Aleksandr Lukjančenko (oficialižen Ukrainan polespäi) i Aleksei Kulemzin (DRV:an polespäi).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kal'mius-jogen randal, 170 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Lähembaine lidn om Makejevk (röunatab). Azovmeri om 95-ndes kilometras lidnaspäi.
Eläjad.
Vl 2015 Doneckan eläjiden lugu oli 932 562 ristitud. Om lidnaglomeracijan keskusen (1,7 mln). Kaikiš suremb ristitišt oli 1 121 400 eläjad vl 1992.
Irdkosketused.
*
*


Lugansk.
Lidnan nell' rajonad da alištunuded Radale eländpunktad.
Lugansk (,) om Ukrainan lidn valdkundan longibokas. Se om Luganskan agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1795 Jekaterina II-imperatornaižen käskön mödhe kuti "Luganskan raudanvalamižtegim da žilo senno", ezmäine mugoine Venäman imperijan suves. Se sai lidnan oiktusid vl 1882. Vll 1935−1958 i 1970−1990 lidnan nimi oli "Vorošilovgrad".
Vlpäi 2014 Luganskan Rahvahaline Tazovaldkund-organizacii de-fakto kontroliruib lidnad, miše ukrainalaine ohjastuz ei tundišta. Luganskan pämehed oma Sergei Kravčenko (oficialižen Ukrainan polespäi) i Manolis Pilavov (LRV:an polespäi)
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lugan'-jogen randoil (ukr. i, 198 km pitte, Donan oigedpol'ne bassein), om nimitadud sen mödhe. Lugansk seižub 78 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kijevhasai om 650 km lodeheze-päivlaskmha orhal, 860 km avtol vai 900 km raudtedme.
Eläjad.
Vn 2014 augotišes Luganskan eläjiden lugu oli 424 113 ristitud (11. sija valdkundas), sen-žo voden tal'vkus 301 tuhad ristituid (äi pagenuzid sodategendoišpäi), pind — 269,61 km². Kaikiš suremb ristitišt oli 552 300 eläjad vl 1987.
Irdkosketused.
*


Tverin agjan administrativiž-territorialine jagand.
Tverin agj kogoneb 7 lidnümbrikospäi da 36 municipaližes rajonaspäi.
Homaičendad.
A


Poseidon.
Poseidon (amuižgrek. "Ποσειδῶν" — "rehkitai mad") — Amuižgrekan mifologijas om meriden jumal, üks' koumes olimpalaižes päjumalas Zevsan i Aidan ühtes. Kronosan i Rejan poig, Zevsan, Aidan, Geran, Demetran i Gestijan vell'.
Riman mifologijas hänen analog om Neptun.


Aid (mifologii).
Aid (amuižgrek. "Ἀΐδης" vai "ᾍδης") — Amuižgrekan mifologijas om manalaižen kolnuziden car'kundan jumal i ičeze necen car'kundan nimituz. Kronosan i Rejan vanhemb poig, Zevsan, Poseidonan, Geran, Demetran i Gestijan vell'.


Gestija.
Gestija (amuižgrek. "Ἑστία") — Amuižgrekan mifologijas om kanzleden i andandlämoin jumalneižne. Kronosan i Rejan vanhemb tütär, Zevsan, Geran, Demetran, Aidan i Poseidonan sizar. Hän om ezmäine olimpalaine jumalnaine, sikš tondad andaks tegihe ezikät hänele. Riman mifologijas om identine Vestale.


Demetra.
Demetra (amuižgrek. "Δημήτηρ") — Amuižgrekan mifologijas om plodukahusen jumalnaine, manradandan kaičii. Üks' kaikiš arvostoittud olimpalaišen panteonan jumaloišpäi.
Demetra om Kronosan i Rejan toine tütär, Zevsan sizar i mel'heine, Geran, Gestijan, Aidan i Poseidonan sizar. Hänen tütär om Persefona, kudamb oli vargastadud Aidal i linni hänen akaks.


Afrodita.
Afrodita (amuižgrek. " Ἀφροδίτη") — Amuižgrekan mifologijas om čomuden i armastusen jumalnaine, üks' olimpalaižiš jumaloišpäi. Hän om mugažo plodukahusen, igähižen keväden da elon jumalnaine. Afroditan armastuzvägele alištuiba jumalad i ristitud. Vaiše Afina, Artemida i Gestija ei olnugoi hänen tobmusen al. Gefestan, a sid' Aresan ak.


Kuldaižed sanad.
"Kuldaižed sanad" om runokogomuz vepsän kelel. Sihe om paindud Nina Zaicevan Virantanaz-epos da Nikolai Abramovan runod. Om pästtud 2015 vodel.


Kodiman vägi.
"Kodiman vägi" om sanutesiden kogomuz vepsän kelel. Sihe om paindud Oleg Mošnikovan da Natal'ja Silakovan sanutesed. Kändajad vepsän kel'he oma Marina Ginijatullina, Irina Sotnikova da Galina Baburova. Kirj om pästtud 2015 vodel.


Nensi Drü (vändoiden serii).
"Nensi Drü" (angl.: "Nancy Drew", ven.: "Нэнси Дрю") om kompjuterižiden vändoiden serii neiččen-detektivan Nensi Drün polhe kvest-žanras. Serijan tegii om "Her Interactive"-kompanii, kändai venäkel'he — "Novii Disk"-kompanii.


Afina.
Afina (amuižgrek. " Ἀθηνᾶ" vai "Ἀθηναία"), Afina Pallada ("Παλλὰς Ἀθηνᾶ") — Amuižgrekan mifologijas om organizuitud voinan, voinstrategijan i elonmelen jumalneižne, üks' kaikiš arvostoittud Amuižen Grekanman jumaloišpäi, mäneb kahtentoštkümnen suriden olimpalaižiden jumaloiden luguhu, Afinad-lidnan eponim. Sen aigan, hän om mugažo tedoiden, čomamahtoiden da radonmahtoiden jumalneižne; voinneižne, lidnoiden i valdkundoiden, mastarusen da melen kaičii.
Riman panteonan Afinan analog om Minerva.


Apollon.
Apollon (amuižgrek. "Ἀπόλλων"), kucundnimi om Feb (amuižgrek. "Φοῖβος") — Amuižgrekan mifologijas om lämoin jumal, čomamahtoiden kaičii, Muzoiden vei, tuleban aigan endustai i jumal-tervehtai. Üks' kaikiš arvostoittud Amuižen Grekanman jumaloišpäi. Simvoliziruib Päiväšt (a hänen Artemida-sizar — Kudmašt). Apollon kuvazihe kut nor' mez' kuldaižiden hibusidenke, sišpäi om hänen Feb-kucundnimi, päiväižlämoi simvoliziruiše hänen kuldaižil nolil.


Artemida.
Artemida (amuižgrek. "Ἄρτεμις") — Amuižgrekan mifologijas om kaiken nor' mectusen, plodukahusen da neičestusen jumalneižne, kaikuččen eläban olijan Mas kaičii, hän andab ozad naindas i abud sündutesen aigan. Sid' Kudmaižen jumalneižne (hänen Apollon-vel' om Päiväižen simvol). Rimalaižil hänen analog om Diana.
Artemidan kul'tživatad oma kapospedr i emäkondi.


Geja.
Geja (amuižgrek. "Γαία") — Amuižgrekan mifologijas om man jumalnaine, kogonažen, mi eläb i kazvab siš, mam, a mugažo Taivhan, Meren, titanoiden da gigantoiden mam. Geja om sündnu Haosan jäl'ghe, hän om Uranan, Tartaran i Talassan čiža. Efiran i Gemeran tütär.
Riman mifologijas Gejan analog om Tellus.


Gerakl.
Gerakl (amuižgrek. "Ἡρακλῆς") vai Gerkules (latin. "Herculēs") — Amuižgrekan mifologijas om vägimez', Zevs-jumalan i Alkmenan (Amfitrion-vägimehen akan) poig. Sündundan aigan oli nimitadud Alkidaks ("Ἀλκείδης"). Andmused hänen polhe oma jo «Iliadas» (II 658 da tž.).
Kesked äiluguižid mifid Geraklan polhe kaikiš tetabamb om cikl 12 vägitegos, kudambad Gerakl tegi, konz oli Evrisfejan (Mikenoiden carin) radnikoičendal.
Geraklan kul't oli lujas populärine Grecijas, grekan kolonistoiden kal't se leviganzi aigašti Italijas, kus Gerakl oli tetab Gerkules-nimen al. Taivhan Pohjoižes mapoliškos sijadase Gerkules-tähthišt.


Ahill.
Ahill (amuižgrek. "Ἀχιλλεύς") vai Ahilles (lat. "Achilles") — Amuižgrekan mifologijas om kaikiš rohktamb vägimez', kudamb ühtištui Trojan voinas Agamemnonan edhevemižen al.


Poklonskaja Natal'ja.
Natal'ja Vladimirovna Poklonskaja (,; sünd. 18. keväz'ku 1980, Mihailovk-žilo, Vorošilovogradan agj, Ukrainan NST, NSTÜ) om venämalaine valdkundanšingotai, jurist. Radab Valdkundaližen Duman deputatan (vn 2016 redukuspäi).
Enzne Kriman Tazovaldkundan prokuror (vn 2014 semendkun 2. päiväspäi — vn 2016 redukun 6. päivähäsai).
3. klassan justicijan valdkundnevoi (2015).


Venälaižen Federacijan randad.
Rand om Venäman ezmäižen (ülembaižen) tazopindan üks' administrativižiš ühtnikoišpäi.
Venälaižes Federacijas kaik om 9 randad.


Ares.
Ares (amuižgrek. "Ἄρης") — amuižgrekan mifologijas om voinan jumal. Mäneb kahtentoštkümnen olimpalaižiden jumaloiden luguhu.
Afina Palladaspäi erineden, kudamb om tozimel'žen i oiktusekahan voinan jumalneižne, sananmurendai da vällišpä Ares navedib manalušt voinad, voinad sen ičeze näht. Aresan kaimdajad oma Erida-süduiden jumalnaine i verenhimoičii Enio. Jumalan atributad oma koirad, habuk, palai fakel i keihaz.
Riman mifologijas Aresan analog om Mars.


Gefest.
Gefest (amuižgrek. "Ἥφαιστος") — amuižgrekan mifologijas om lämoin jumal, sepradonmahton kaičii da kaikiš mahtavamb sep.
Gomeran mödhe, Gefest om Zevsan i Geran poig, Apollonan, Aresan, Afinan, Geban da Ilifijan vell'.
Riman mifologijas hänen analog om Vulkan.


Germes.
«Logios Hermes» "(Germes-pagižii)" — mramorine riman kopii grekan originalan mödhe
Germes (amuižgrek. "Ἑρμῆς") — amuižgrekan mifologijas om torguindan, ližan, melevusen, udatin jumal, hän andab kal'hut i sališt torguindas. Gerol'diden, sur'oigenuziden, paimniden da matkadajiden; magijan, alhimijan i astrologijan kaičii. Atletoiden jumal. Jumaloiden sur'oigenu i kolnuziden hengiden vedai (sišpäi om Psihopomp-kucundnimi — hengiden vedai) Aidan manalaižhe car'kundha, hän tegi märad, lugud, kirjamišton i openzi ristitud.
Zevsan i Maja-plejadan poig.


Dionis.
Dionis (amuižgrek. "Διόνυσος, Διώνυσος"), Vakhos, Bahus (amuižgrek. "Βάκχος", lat. "Bacchus") — amuižgrekan mifologijas om noremb olimpalaižiš jumaloišpäi, kazvišton, vinmarjankazvatusen, vinantehmižen, londusen tegimištvägiden, hengaitesen da religiozižen ekstazan jumal.
Riman mifologijas Dionisan analog om Mars.


Venecii.
Venecii ([veˈnɛʦʦja], venet.: "Venesia" [veˈnɛːsja],) om Italijan lidn (vspäi 1866). Se om Venecijan provincijan i Venecijan agjan pälidn da meriport.
Vl 2014 läz 2,6 mln ristitud elädas lidnan aglomeracijas, järedad Padui- da Trevizo-lidnad mülüdas sihe mugažo.
Lidn om turizman sur' keskuz (20 mln turistad vl 2013), Venecijan karnavalan da Venecijan kinofestivalin vedandan sija. Lidnan da sen lahten arhitekturine nägu mülüb UNESCO:n kul'turjäl'gusiden nimikirjuteshe.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud 6. voz'sadal meiden erad.
7. voz'sadaspäi 1797 vodhesai Venecii oli Venecijan Tazovaldkundan pälidnaks. Voz'sadoil 15.-16. Albanii, Ionižed sared, Krit da Kipr oliba tazovaldkundan paloikš.
Venecii om Marko Polon da Antonio Vival'din sündundan sija.
Venesuel-valdkundan nimituz om sündnu lidnan nimespäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Italijan pohjoižpäivnouzmas. Se vedase pidust' Venecijan lahten Adriatižen meren randištod, seižub 2,54 metrad valdmeren tazopindan päl keskkorktusel. 118 sart om lidnas. Saum vezid om lidnan pindan 61% (275,53 km²).
1970-nziš vozišpäi Venecijan ristitišt poleneb kaikenaigašti sügüz'ližiden sur'veziden tagut, sen paloin sar'hižes palas — lujemba kaiked.
Transport.
Avtobusad, tramvaid, vezitaksid da pened jogilaivad (ital. üks'lugu "vaporetto") oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Venehed ("gondol:ad") oma olmas turistoiden täht.
Kebn metro (ital. "Minimetrò") radab lidnas vspäi 2010 (1 jono, 857 m, 3 stancijad).
Marko Polon nimel nimitadud civiline rahvahidenkeskeine lendimport ("VCE") sijadase 8 km pohjoižhe lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Evropan äjihe maihe, Kanadha da Italijadme.
Irdkosketused.
*


Čerepovecan rajon.
Čerepovecan rajon (ven.: "Череповецкий район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Čerepovec-lidn. Ičeze lidn rajonha ei mülü. Rajonan tobmuden organad sijadase sihe.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikos. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1937 rajon mülüi Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Čerepovecan rajon om Vologdan agjan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 7 640 km².
Kaikiš suremb vezišt om Ribinskan vezivaradim, se mülüb rajonha vaiše paloin. Darvinan kel'dtahon pala om levitadud rajonan suvipäivlaskmas.
Londuseližed varad oma turbaz, lete, gravii, reskvezi.
Vs 2013 semendkun 30. päiväspäi rajonan territorii alajagase 15 ühtnikho: 12 küläkundha da 3 municipaližhe ühtnikho. Vs 2015 sulakun 28. päiväspäi koume küläkundoišpäi ühtetas, linneb 10 küläkundad kaik.
Tobmuz.
Vn 2013 sügüz'kun 8. päivän valičendoiden jäl'ghe Nikolai Vinogradov om rajonan da sen administracijan pämez', radab ezmäižen strokun.
Käskusenandai tombuz om Municipaline Suim (17 ezitajad), Igor' Afromejev radab sen ezimehen.
Kaik valičendad oleldas kerdan vides vodes.
Eläjad.
Kaik om 557 eländpunktad rajonas, sidä kesken 543 küläd, 11 žilod, 2 raudtestancijad da 1 futor.
Sured žilod oma Sud (5,9 tuh. vl 2010) da Tonšalovo (4,5 tuh. vl 2010).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma turizm, mecan ümbriradmine da sömtegimišt, metallsauvusiden da mašinoiden paloiden tehmine.


Olimpalaižed jumalad.
Olimpalaižed jumalad ("Olympioi theoi") — amuižgrekan mifologijas oma koumanden sugupol'ven jumalad (jäl'ges eziauguižid jumaloid i titanoid — ezmäine da toine sugupol'ved), päjumalad, kudambad elädas Olimp-mägel.
Tradicijan mödhe olimpalaižiden luguhu tuldas kaks'toštkümne jumalad. Neiden nimikirjutused voidas erineda.


Ustüžnan rajon.
Ustüžnan rajon (ven.: "Устюженский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Ustüžnanlidn (rajonan eläjiden pol').
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikos. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1937 rajon mülüi Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1927.
Geografijan andmused.
Ustüžnan rajon om Vologdan agjan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 3 558,6 km².
Znamasine jogi om Molog, läz kaik joged mülüdas sen basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, raudkivend, mouckivi, mel, letked, mec, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 8 ühtnikha: 1 küläkundha, 6 municipališt ühtnikad da 1 lidnkundha (Ustüžn-lidn).
Tobmuz.
Vs 2014 sügüz'kun 20. päiväspäi Igor' Petrov om rajonan pämez' da Sijaližen Suiman ezimez'.
Vs 2014 keväz'kun 28. päiväspäi Mihail Makarov om rajonan administracijan pämez'. 7 ohjandust alištudas rajonan administracijale.
Vspäi 1996 rajonan parlament — Sijaline Suim (ven. "Земское Собрание") — radab rajonas (15 ühtnijad). Edel 2006 vot sidä nimitihe Ičeohjastusen Nevondkundal (ven. "Совет самоуправления").
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 716 ristitud.
Kaik om 225 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 8 žilod, 214 küläd da 2 futorad.
Toine sur' eländpunkt om Želäbovan nimel nimitadud žilo (1,0 tuh. rist. vl 2010).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine, sömtegimišt da turizm.


Gräzovecan rajon.
Gräzovecan rajon (ven.: "Грязовецкий район") om rajon Vologdan agjas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikos. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1936 rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik, sid' vozil 1936-1937 — Pohjoižhe agjaha. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Gräzovecan rajon om Vologdan agjan suvine taho. Pind — 5 029 km². Sen piduz pohjoižespäi suvhe — 70 km, päivlaskmaspäi päivnouzmha — 150 km. Mec otab territorijan koume nelländest (3723 nellikkilometrad).
Znamasižed joged oma Lež da Monz. Joged mülüdas Suhonan (Jävaldmeren) da Volgan (Kaspijan meren) basseinoihe.
Londuseližed varad oma kivivoi, turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved, gravii), mec.
Vs 2013 keväz'kun 7. päiväspäi rajonan territorii alajagase 7 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 5 küläkundha.
Tobmuz.
Mihail Lupandin om rajonan pämez' vs 2003 tal'vkuspäi, hän-žo radab Sijaližen Suiman ezimehen vs 2009 keväz'kuspäi.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Sijaline Suim (ven. "Земское Собрание") 29 ühtnijanke. Sen aluz om pandud vl 1993 redukun 23. päiväl. Suim om ezmäine mugoine Venälaižes Federacijas, no jätktab edelrevolücišt tradicijad.
Vs 2009 semendkuspäi Andrei Kazunin om rajonan administracijan pämez'. 5 ohjandust alištudas rajonan administracijale.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 36 820 ristitud.
Kaik om 511 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 1 lidnanvuitte žilo, 16 muite žilod, 477 küläd, 7 raudtestancijad, 5 raudtesarakod da 4 futorad.
Toine sur' eländpunkt om lidnanvuitte Vohtog-žilo (5,8 tuh. rist. vl 2015).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan ümbriradmine, sauvondmaterialiden tehmine, raudte- da tor'vikveimtransport, maižanduz da sömtegimišt, omblendtegimišt da turizm.


Zaharova Marija.
Marija Vladimirovna Zaharova (; sünd. 24. tal'vku 1975, Moskv, NSTÜ) om Venäman diplomat, Venäman röunantagaižiden azjoiden ministrusen Informacijan i painmižsanan departamentan direktor. Venäman röunantagaižiden azjoiden ministrusen oficialine ezitai (vs 2015 elokun 10. päiväspäi). Hän om istorižiden tedoiden kandidat.


Armastuz.
Armastuz om mujand, harakterine ristitun täht, süvä siduz toiženke ristitunke vai objektanke, süvän simpatijan mujand.
Armastuz kaclese mugažo kuti filosofine kategorii — subjektine pidand, intimine mujand armastusen objektale. Armastuz om ozan kaikiš tarbhaižemb subjektivine indikator.
Armastuz om üks' fundamentaližiden i ühthižiden temoiden mail'man kul'turas i čomamahtos. Sekoimižed armastuses i sen analiz nägusen ladus puttas jo amuižiš filosofižiš sistemoiš i literaturižiš muštnikoiš.


Šeksnan rajon.
Šeksnan rajon (ven.: "Шекснинский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om lidnanvuitte Šeksn-žilo (rajonan ristitišton kaks' koumandest).
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1965 vilukun 12. päiväl.
Geografijan andmused.
Šeksnan rajon om Vologdan agjan suvine taho. Pind — 2 528 km².
Kaikiš surembad vezištod oma Šeksnan da Ribinskan vezivaradimed, ned mülüdas rajonha vaiše penil paloil. Šeksnan GES om röunaks niiden keskes. Mec otab rajonan territorijan 56% (1429 km²), sišpäi kavag'mec om pol'.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved, gravii), mec, reskvezi, gidroenergii.
Vs 2015 kezakun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 8 küläkundha da 2 lidnkundha (lidnanvuitte Šeksn-žilo da Čöbsar-žilo).
Tobmuz.
Vs 2014 kezakun 29. päiväspäi Jevgenii Bogomazov om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen. Viž ohjandust alištudas sihe.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (19 ezitajad). Järgvaličendad sihe oliba vl 2015 sügüz'kun 13. päivän. Nikolai Sitnikov radab sen ezimehen vs 2012 keväz'kuspäi kahtenden strokun.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 35 194 ristitud.
Kaik om 376 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidnanvuitte žilo, 2 muite žilod, 372 küläd da 1 raudtesarak.
Toižed sured eländpunktad oma Nifantovo-külä (2,7 tuh. rist. vl 2010) da Čöbsar-žilo (1,4 tuh. rist. vl 2012).


Vologdan rajon.
Vologdan rajon (ven.: "Вологодский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Vologd-lidn. Nece lidn ei mülü rajonha. Rajonan tobmuden organad sijadase sihe.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikos. Sil aigal 1115 eländpunktad oli rajonas, eli 74 869 ristitud. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vodhe 1932 kezakun 20. päivhäsai rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Sid' heitihe rajonad, sen enččed territorijad jagoihe lähižiden rajoniden keskes, ezilidnad alištihe Vologdan lidnnevondkundale. Vs 1938 sügüz'kun 1. päiväspäi rajonad udessündutihe jo Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965, Šeksnan rajonan sätandan jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Vologdan rajon om Vologdan agjan keskuztaho. Pind — 4 552 km².
Znamasižed joged oma Vologd da Tošn', ned mülüdas Suhonanjogen (Jävaldmeren) basseinha. Pened joged lodehes da suves mülüdas Volgan (Kaspijan meren) basseinha. Kaikiš suremb vezišt om Kubenanjärv, rajonan pohjoižpäivnouzmaine röun mäneb sen keskedme.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved), mec, reskvezi.
Vs 2009 sulakun 8. päiväspäi rajonan territorii alajagase 12 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2005 redukun 2. päiväspäi Aleksandr Gordejev radab rajonan da sen administracijan pämehen koumanden strokun. Kaks' rajonan varapämest oma hänele abhu. 5 ohjandust da 2 komitetad alištudas administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (vozil 1993-2005 — Ičeohjandusen Komitet) 15 ühtnijanke, Andrei Klökov radab sen ezimehen vs 2012 sulakun 3. päiväspäi. Rajonan kaik rahvaz valičeb ezitajid nelläks vodeks.
Järgvaličendad Ezitajiden Suimha oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Rajonan pämest valitihe järgkerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 50 438 ristitud.
Kaik om 924 eländpunktad rajonas, sidä kesken 885 küläd, 31 žilod, 6 raudtestancijad da 2 raudtesarakod.
Toižed sured eländpunktad oma Fedotovo-žilo (5,3 tuh. vl 2010) da Kubenskoje-külä (3,2 tuh. vl 2010).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma maižanduz da sömtegimišt, mecan ümbriradmine, turizm, mašinoiden paloiden tehmine.


Kubenansun rajon.
Kubenansun rajon (ven.: "Усть-Кубинский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Ustje-külä (rajonan ristitišton pol').
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikho. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vodhe 1936 tal'vkun 5. päivhäsai rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1936-1937 oli Pohjoižen agjan palaks. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Vozil 1960-1965 rajonan territorii mülüi Sokolan rajonha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Kubenansun rajon om Vologdan agjan kesktaho. Pind — 2 444 km², sidä kesken mec otab kaks' koumandest (1684 nellikkilometrad), kavag'mec da lehtezmec ühteverzin. Rajonan piduz suvespäi pohjoižhe — 80 km, päivnouzmaspäi päivlaskmha — 40 km.
Znamasižed joged oma Kuben da Uftüg. Kaik joged mülüdas Kubenanjärven (Jävaldmeren) basseinha. Kubenanjärv om suvižel da suvipäivlaskmaižel röunoil. Kaik om 18 järved.
Reljef om tazo tobjimalaz, kukhikaz keskuses. Om äi penid soid. Kubenanjärven päivnouzmaine rand om sokaz alangišt.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, gravii), mec, reskvezi.
Vs 2015 sulakun 28. päiväspäi rajonan territorii alajagase 4 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2013 sügüz'kun 19. päiväspäi Mihail Lebedev radab rajonan da sen administracijan pämehen. Koume rajonan varapämest oma hänele abhu. Kaik rahvaz valičeb rajonan pämest videks vodeks. 5 ohjandust da 8 palakundad alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Ezitajiden Suim (ven. "Представительное Собрание") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Jelena Kalabaškina radab Suiman ezimehen vl 2015.
Vspäi 2012 Kundaline Nevondkund (ven. "Общественный Совет") radab rajonas (12 ühtnijad).
Järgvaličendad Ezitajiden Suimha oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl, sil-žo päiväl valitihe rajonan pämest.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8 800 ristitud.
Kaik om 268 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 žilod da 266 küläd, niišpäi 108 oma kaikenaigažen ristitištonke. Toižid surid eländpunktoid ei ole.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma jogitransport, mecan varhapanend i sen ümbriradmine pilindmaterialoihe, sömtegimišt da maižanduz, turizm.


Ukrainan Rahvahaline Ühtištuz.
Ukrainan Rahvahaline Ühtištuz () om Ukrainan neonacistine oigedradikaline kundaliž-politine organizacii sodavägidenke. Sen aluz om pandud vn 2009 tal'vkun 19. päivän suimal. Vs 2012 kezakun 15. päiväspäi organizacijan lider-päkäsknik om Vitalii Krivošejev. Vl 2014 Venälaižen Federacijan tobmuden vägialuzkundad türmaziba händast, sudiba špionažan tagut da deportiruiba maspäi videks vodeks.


Nüksenican rajon.
Nüksenican rajon (ven.: "Нюксенский район") om rajon Vologdan agjas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1924 sulakun 10. päiväl Pohjoižen Dvinan gubernijha. Sil aigal rajonan pind oli 5574 nellikkilometrad, ristitišt — 22156 eläjad, keskuz oli Gorodiščn-küläs. Vl 1928 uhokun 27. päiväl rajonad udesnimitihe Suhonan rajonaks. Vs 1929 heinkun 15. päiväspäi rajon mülüi Pohjoižen randan Pohjoižen Dvinan ümbrikho. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vodhe 1936 tal'vkun 5. päivhäsai rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Vl 1931 heinkun 30. päiväl sidä ühtištuihe Kokšen'gan rajonanke, muga sädihe rajon eziauguižen nimenke Nüksenic-külän keskuseks. Vozil 1936-1937 oli Pohjoižen agjan palaks. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Vozil 1963-1964 oli ühtnenu Tarnogan rajonanke lühüdaks aigaks. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Nüksenican rajon om Vologdan agjan pohjoižpäivnouzmaine taho. Pind — 5 167 km², sidä kesken mec otab seičeme kümnendest, koivikod da kuššed mecad oma enambuses.
Znamasižed joged oma Suhon da sen hura Uftüg-ližajogi. Läz kaik joged mülüdas Suhonan basseinha, kaik — Pohjoižen Dvinan da Jävaldmeren basseinha.
Suhonan huran randpolen reljef om tazo, oiktan randpolen — kukhikaz. Se om sokaz joga polen.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, saved, letked, gravii), kaliisol, mec, reskvezi.
Vs 2009 sulakun 8. päiväspäi rajonan territorii alajagase 4 ühtnikha: 2 municipaližhe ühtnikha da 2 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2015 kezakun 30. päiväspäi Nina Istomina radab rajonan pämehen — Ezitajiden Suiman ezimehen. Vn 2014 agjan käskusen mödhe, rajonan parlamentan ezitajad valitas rajonan pämest ičeze mülükundaspäi.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Ezitajiden Suim (ven. "Представительное Собрание") 16 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.
Vs 2015 sügüz'kun 22. päiväspäi Aleksei Kočkin radab rajonan administracijan pämeheks Ezitajiden Suiman valičendan mödhe. Koume rajonan varapämest oma hänele abhu. 5 ohjandust da 11 palakundad alištudas rajonan administracijale.
Ku Ezitajiden Suim oli pästtud radmaspäi edel strokud, ka sen ühtnijad oliba pandud küläkundoiš vl 2015 kezakus. Vl 2015 kezakun 25. päiväl valitihe rajonan pämest ezmäižen kerdan agjas uden käskusen mödhe, Nina Istomina sai vägestust (14 ezitajad 15:späi oliba «za»).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 777 ristitud.
Kaik om 137 eländpunktad rajonas, sidä kesken 9 žilod, 126 küläd da 2 futorad. Toižid surid eländpunktoid ei ole.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma gazanveim-, kivivoinveim- da jogitransport, mecan varhapanend i sen ümbriradmine pilindmaterialoihe, turizm, sömtegimišt da maižanduz.


Suren Ustügan rajon.
Suren Ustügan rajon (ven.: "Великоустюгский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Sur' Ustüg-lidn (rajonan ristitišton 57% vl 2015).
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1924 kezakun 19. päiväl Pohjoižen Dvinan gubernijha. Sil aigal rajonan pind oli 7253 nellikkilometrad, ristitišt — 64978 eläjad. Vs 1929 heinkun 15. päiväspäi rajon mülüi Pohjoižen randan Pohjoižen Dvinan ümbrikho. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vodhe 1936 tal'vkun 5. päivhäsai rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1936-1937 oli Pohjoižen agjan palaks. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi rajon mülüb Vologdan agjaha. Vl 1959 elokun 14. päiväl sidä ühtištuihe Ust'-Aleksejevon rajonanke. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Suren Ustügan rajon om Vologdan agjan pohjoižpäivnouzmaine taho. Pind — 7 720 km², sidä kesken mec otab nell' videndest (6378 km²).
Znamasižed joged oma Pen' Pohjoine Dvin niškoidenke: Suhon da Jug sen Luz-ližajogenke. Kaik joged mülüdas Pohjoižen Dvinan da Jävaldmeren basseinha.
Reljef om tazo da kukhikaz süviden jogialangištoidenke. Om soid sijidme.
Londuseližed varad oma sauvondmaterialad (letked, saved), mec, reskvezi, gidroenergii.
Vs 2015 kezakun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 20 municipaližhe ühtnikha: 3 lidnkundha da 17 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2015 redukun 30. päiväspäi Vladimir Hromcov radab rajonan pämehen velgusentäutajan — rajonan Duman varaezimehen. Vn 2014 agjan käskusen mödhe, rajonan parlamentan ezitajad valitas rajonan pämest ičeze mülükundaspäi.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Dum (ven. "Великоустюгская Дума") 42 ühtnijanke (kaksin kaikuččes kundaspäi). Se om olmas vspäi 1994. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.
Vs 2015 semendkun 15. päiväspäi Aleksandr Kuz'min radab rajonan administracijan pämeheks rajonan Duman ühtmel'žen valičendan mödhe. Koume rajonan administracijan varapämest oma hänele abhu. 6 ohjandust da 11 palakundad alištudas rajonan administracijale.
Järgvaličendad rajonan Dumha oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 57 886 ristitud.
Kaik om 457 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnad, 1 lidnanvuitte žilo, 13 muite žilod da 441 küläd. Toižed sured eländpunktad oma Krasavino-lidn (6,3 tuh. rist. vl 2015) da Novator-žilo (2,7 tuh. rist. vl 2002).
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma turizm, gazanveim-, kivivoinveim- da jogitransport, sömtegimišt da maižanduz, mecan varhapanend i sen süvä ümbriradmine, metalloiden ümbriradmine, kebn tegimišt (pölvaztegesed, harjad sugasespäi, nahktegesed).


Tot'man rajon.
Tot'man rajon (ven.: "Тотемский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Tot'm-lidn. Rajonan ristitišton pol' eläb siš da läz sidä.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikho. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1936 rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik, sid' vozil 1936-1937 — Pohjoižhe agjaha. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Tot'man rajon om Vologdan agjan päivnouzmaine taho. Pind — 8 393 nellikkilometrad (koumanz' surtte agjas). Mecad ottas territorijan ühesa kümnendest (7361 km²), se om kaikiš suremb mülü agjas. Koivikod da kavag'mec oma enambuses. Soiden pind om 7%.
Znamasižed joged oma Suhon sen Carev- (hura) da Tolšm- (oiged) ližajogidenke. Jogiden tobj pala mülüb Pohjoižen Dvinan (Jävaldmeren) basseinha, pen' pala suves — Volgan (Kaspijan meren) basseinha. Kaik om kuz' järved rajonas.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved, gravii), keitandsol, mec, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 7 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkundha da 6 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2012 keväz'kun 14. päiväspäi Sergei Selänin om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen. Kaks' rajonan varapämest oma hänele abhu. Viž ohjandust, kaks' komitetad, 11 palakundad da 5 laudkundad alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Municipaline Suim (ven. "Муниципальное собрание") 18 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Valentin Novosölov radab sen ezimehen vl 2015.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 23 315 ristitud.
Kaik om 226 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 16 žilod, 207 küläd da 2 futorad.
Toižed sured eländpunktad oma Jubileinii-žilo (1,6 tuh. rist. vl 2002) da Sovetskii-žilo (1,4 tuh. rist. vl 2002).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma jogi- da tor'vikveimtransport, turizm, maižanduz da sömtegimišt, mecan varhapanend da ümbriradmine (pilindmaterialad, strubad).


Vaškiden rajon.
Vaškiden rajon (ven.: "Вашкинский район") om rajon Vologdan agjas.
Vs 1938 kezakuspäi administrativine keskuz om Lipin Bor-külä (rajonan ristitišton pol').
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Čerepovecan ümbrikho Vaškid-külän keskuseks (upotihe sidä Vaugedjärven tazopindan libutamižen aigan Volgan-Baltijanmeren veziten sauvomha). Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1937 rajon mülüi Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Vozil 1963-1964 rajonan territorii mülüi Belozerskan rajonha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Vaškiden rajon sijadase agjan lodehes, päivnouzmha da pohjoižhe Vaugedjärven randalpäi. Rajonidenkeskeine röun läbitab järved lodehespäi suvipäivnouzmha. Pind — 2 884 nellikkilometrad. Mec otab territorijan koume nelländest (2148 km²), kavag'mecad (kuz', pedai) da koivikod oma enambuses.
Kirillovan kukkazsel'g mäneb rajonan päivnouzmaspäi keskushe. Reljef om tazo da sokaz toižil polil. Znamasine jogi om Kemanjogi. Kaik om 125 järved rajonas.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved, gravii, dolomit), mec, kala, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 25. päiväspäi rajonan territorii alajagase 3 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2009 redukun 11. päiväspäi Aleksandr Ivanov om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen kahtenden strokun. Rajonan pämehen järgvaličendad oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl. Kaks' administracijan varapämest oma hänele abhu. Viž ohjandust alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (ven. "Представительное собрание") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2015 sügüz'kun 13. päiväl (kudenz' kucund). Andrei Fomin radab sen ezimehen vl 2015 kül'mkun 27. päivälpäi.
Vs 2014 elokun 8. päiväspäi Kundaline Nevondkund (ven. "Общественный Совет") radab rajonas (7 ühtnijad).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 9 116 ristitud. Nügüd' se om kaikiš pen' rajon agjas eläjiden lugun mödhe (7202 rist. vl 2015).
Kaik om 198 eländpunktad rajonas, sidä kesken 5 žilod da 194 küläd. Toižid surid eländpunktoid ei ole.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine pilindmaterialoihe, jogitransport, sömtegimišt, maižanduz da kalanpüdand, turizm.
Federaline «Vologd — Vitegr — Medvežjegorsk»-avtote asfal'tižbetonižen alusenke läbitab rajonan territorijad.


Vožegan rajon.
Vožegan rajon (ven.: "Вожегодский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om lidnanvuitte Vožeg-žilo.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikho. Sil aigal rajonan ristitišt oli 59 tuhad eläjid. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1936 rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik, sid' vozil 1936-1937 — Pohjoižhe agjaha. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1937.
Geografijan andmused.
Vožegan rajon sijadase agjan pohjoižes, päivnouzmha Vože-järvespäi. Pind — 5 752 nellikkilometrad. Mec otab territorijan seičeme kahesandest (5014 km²), kavag'mecad oma enambuses. Sod — 8%. Rajonan piduz pohjoižespäi suvhe — 34 km, päivnouzmaspäi päivlaskmha — 131 km.
Reljef om kukhikaz tobjimalaz, sokaz sijidme. Ülävagan ülüz seižub päivnouzmpoles. Znamasižed joged oma Kuben (Suhonan bassein) da Vožeg (Änižjogen bassein). Kaik om 87 järved rajonas. Kaikiš suremb niišpäi om Vože-järv (Čarondan), sen päivnouzmaine pala sodunuden randanke mülüb rajonha. Kaik joged mülüdas Jävaldmeren basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (gravii, letked, saved), gaž, tuf, mec, kala, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 8 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkundha da 7 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2008 kül'mkun 14. päiväspäi Sergei Semennikov om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen kahtenden strokun. Rajonan pämehen järgvaličendad oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Kaks' administracijan varapämest oma hänele abhu. Nell' ohjandust, 10 palakundad, 1 komitet da 1 radnikoičend alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (ven. "Представительное собрание") 17 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl (videnz' kucund). Aleksandr Karpov radab sen ezimehen vl 2012 keväz'kun 29. päivälpäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 790 ristitud.
Kaik om 309 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidnanvuitte žilo, 12 tošt žilod da 296 küläd. Toine sur' eländpunkt om Kadnikovskii-žilo-raudtestancii (2,2 tuh. rist. vl 2002).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma raudtetransport, mecan varhapanend da ümbriradmine (pilindmaterialad, strubad), sömtegimišt, maižanduz da kalanpüdand, omblendtegimišt da turizm.


Nikol'skan rajon.
Nikol'skan rajon (ven.: "Никольский район") om rajon Vologdan agjas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vn 1924 elokus Pohjoižen Dvinan gubernijha. Sil aigal rajonan pind oli 8863 nellikkilometrad, ristitišt — 59317 eläjad. Vs 1929 heinkun 15. päiväspäi rajon mülüi Pohjoižen randan Pohjoižen Dvinan ümbrikho. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vodhe 1936 tal'vkun 5. päivhäsai rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1936-1937 oli Pohjoižen agjan palaks. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi rajon mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2004.
Geografijan andmused.
Nikol'skan rajon sijadase agjan suvipäivnouzmas. Pind — 7 476 nellikkilometrad. Mecad ottas territorijan 86% (6448 km²). Koivikod habikoidenke oma enambuses, kavag'mec otab koumandest (kuz', pedai).
Reljef om kukhikaz tobjimalaz, pened sod oma sijidme. Pohjoižed Uvalad-ülüden päivlaskmaine pala otab rajonan territorijad läz täuzin. Znamasine jogi om Jug sen huran Šaržen'g-ližajogenke, mülüdas Pohjoižen Dvinan (Jävaldmeren) basseinha. Rajonan päivlaskmas Unž-jogi ližajodidenke mülüb Volgan (Kaspijan meren) basseinha. Penid da surid jogid om läz seičemed sadad. Om vähä penid järvid (1 km² penemba pindal). Sod oma 1% territorijad.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved, gravii), dolomit, mec, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 25. päiväspäi rajonan territorii alajagase 8 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkundha da 7 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2008 keväz'kuspäi Väčeslav Panov om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen kahtenden strokun. Rajonan pämehen järgvaličendad oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl, hänen valdatusiden strok om viž vot. Nell' administracijan varapämest oma hänele abhu. Kaks' ohjandust, 8 palakundad da 1 komitet alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (ven. "Представительное собрание") 19 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Väčeslav Podnebesnikov radab sen ezimehen vl 2015.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 488 ristitud.
Kaik om 223 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 13 žilod da 209 küläd, niišpäi 40 seištas kaikenaigažeta ristitištota. Toižid surid eländpunktoid ei ole.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine (pilindmaterialad, strubad brusaspäi), sömtegimišt da maižanduz, omblendtegimišt da turizm.


Sämžan rajon.
Sämžan rajon (ven.: "Сямженский район") om rajon Vologdan agjas.
Vspäi 1953 administrativine keskuz om Sämž-külä (rajonan ristitišton läz pol't).
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikho, Djakovskaj-külän keskuseks (nece külä vl 1953 oli ühtnenu toižiden külidenke Sämž-külähä). Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, sid' vozil 1930-1931 da 1935-1936 Sämžan rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1931-1935 rajonan territorii oli jagadud Tot'man da Harovskan rajoniden keskes. Vozil 1936-1937 rajon mülüi Pohjoižhe agjaha. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Vozil 1962-1965 rajonan territorii oli ühtnenu Harovskan rajonanke. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1935.
Geografijan andmused.
Sämžan rajon sijadase agjan keskuses, pohjoižpäivnouzmha Vologdaspäi. Pind — 3 948 nellikkilometrad. Mec otab territorijan viž kudendest (3275 km²), kavag'mecad oma enambuses. Sod — 6%.
Reljef om tazo keskuses, kukhikaz päivnouzmas da suves (Harovskan kukkazsel'g), sokaz sijidme. Znamasižed joged oma Kuben (Suhonan bassein) da Vag (Pohjoižen Dvinan bassein). Kaikiš suremb järvišpäi om Šičenganjärv (10,2 km²). Kaik joged mülüdas Jävaldmeren basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, gravii), mec, reskvezi.
Vs 2008 heinkun 2. päiväspäi rajonan territorii alajagase 8 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2012 keväz'kun 4. päiväspäi Aleksandr Frolov om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen. Kaks' administracijan varapämest oma hänele abhu. Nell' ohjandust, 10 palakundad, 1 komitet da 1 radnikoičend alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (ven. "Представительное собрание") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Nikolai Borskii radab sen ezimehen vl 2015. Ezitajiden Suim alištub rajonan pämehele.
Vspäi 2010 Kundaline Nevondkund (ven. "Общественный Совет") radab rajonas (12 ühtnijad).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8 745 ristitud.
Kaik om 168 eländpunktad rajonas, sidä kesken 6 žilod da 162 küläd. Toižid surid eländpunktoid ei ole.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine pilindmaterialoihe, sömtegimišt da maižanduz, turizm.


Verhovažjen rajon.
Verhovažjen rajon (ven.: "Верховажский район") om rajon Vologdan agjas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Nändoman ümbrikho. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, sid' vozil 1930-1931 da 1935-1936 Verhovažjen rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1931-1935 rajonan territorii oli ühtnenu Vel'skan rajonanke. Vozil 1936-1937 rajon mülüi Pohjoižhe agjaha. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1935.
Geografijan andmused.
Verhovažjen rajon sijadase agjan pohjoižes. Pind — 4 255 nellikkilometrad. Mec otab territorijan 86% (3662 km²), kavag'mecad (kuz', pedai) da koivikod oma enambuses. Rajonan piduz suvespäi pohjoižhe — 70 km, päivnouzmaspäi päivlaskmha — 85 km.
Reljef om kukhikaz päivlaskmas (Ülävagan kukkazsel'g) süviden jogialangištoidenke, tazo päivnouzmas, sokaz sijidme. Znamasine jogi om Vag sen Kuloi- (oiged) da Pežm- (hura) ližajogidenke. Om severz'-se penid järvid (penemba 1 km²). Kaik joged mülüdas Pohjoižen Dvinan (Jävaldmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, gravii, saved), mec, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 25. päiväspäi rajonan territorii alajagase 12 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2012 keväz'kun 4. päiväspäi Gennadii Nepomilujev om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen. Hänen valdatusiden strok om nell' vot. Kaks' administracijan varapämest oma hänele abhu. Viž ohjandust, 11 palakundad, 1 komitet da 2 laudkundad alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (ven. "Представительное собрание") 17 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl (videnz' kucund). Vladimir Poležajev radab sen ezimehen vl 2015.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 568 ristitud.
Kaik om 230 eländpunktad rajonas, sidä kesken 6 žilod da 224 küläd, niišpäi 52 oma kaikenaigaižeta ristitištota. Toižid surid eländpunktoid ei ole.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine pilindmaterialoihe, sömtegimišt da maižanduz, turizm.


Tarnogan rajon.
Tarnogan rajon (ven.: "Тарногский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Tarnogan Lidnut-külä (pagin. Tarnog).
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1935 vilukun 25. päiväl Pohjoižhe randha, i vodhe 1936 tal'vkun 5. päivhäsai rajon mülüi sihe kuti administrativine ühtnik. Vozil 1936-1937 oli Pohjoižen agjan palaks. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Vozil 1963-1964 Nüksenican rajonan territorii mülüi Tarnogan rajonha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 1965.
Geografijan andmused.
Tarnogan rajon sijadase agjan pohjoižpäivnouzmas. Pind — 5 181 nellikkilometrad. Mec otab territorijan nell' videndest (4258 km²). Pedajikod, koivikod da kuzištod oma enambuses.
Reljef om kukhikaz keskuses, päivlaskmas da suves, tazo päivlaskmas, sokaz pohjoižes. Znamasižed joged oma Kokšen'g (Ustjan ližajogi) sen huran Uftüg-ližajogenke. Suhon-jogi om rajonan suvipäivnouzmaižeks röunaks. Om 9 pen't järved (kaik penemba 1 km², no erased 20-30 m süvütte). Kaik joged mülüdas Pohjoižen Dvinan (Jävaldmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (saved, (gravii, letked), mouckivi, mec, reskvezi.
Vs 2009 sulakun 8. päiväspäi rajonan territorii alajagase 6 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2009 keväz'kun 1. päiväspäi Sergei Gusev om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen kahtenden strokun, viž vot valdatusiden strokunke. Rajonan pämehen järgvaličendad oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl, kaik rahvaz valiči händast. Kaks' administracijan varapämest oma hänele abhu. Koume ohjandust, 10 palakundad da 1 komitet alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (ven. "Представительное собрание") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl (videnz' kucund). Valentina Popova radab sen ezimehen vl 2015.
Vspäi 2012 Kundaline Nevondkund (ven. "Общественный Совет") radab rajonas (12 ühtnijad vl 2014).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 12 838 ristitud.
Kaik om 266 eländpunktad rajonas, sidä kesken 5 žilod da 261 küläd. Ei ole toižid surid eländpunktoid.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine (pilindmaterialad, cilindruidud parded), tor'vikveimtransport, maižanduz da sömtegimišt, turizm.


Babuškinan rajon (Vologdan agj).
Babuškinan rajon () om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Babuškinan nimel nimitadud žilo.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vn 1929 15. päiväl heinkud Pohjoižen randan Vologdan ümbrikho kuti Ledengan rajon Leden'gskoje-külän keskuseks. Vn 1930 30. päiväl heinkud heittihe ümbrikod, i vodhe 1936 tal'vkun 5. päivhäsai rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1936−1937 oli Pohjoižen agjan palaks.
Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi rajon mülüb Vologdan agjaha. Vn 1941 26. päiväl uhokud udesnimitihe rajonad da sen keskust Ivan Babuškin-revolücioneran oiktastuseks. Vs 1960 kül'mkun 12. päiväspäi enččen Roslätinon rajonan territorijan pala om ühtnenu Babuškinan rajonanke. Vozil 1963−1964 Babuškinan rajonan territorii mülüi Tot'man rajonha pordaigaižikš. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Babuškinan rajon sijadase agjan päivnouzmas. Pind — 7 760 nellikkilometrad. Mecad ottas territorijan 89% (6913 km²). Koskmatoi taig (kavag'mec — kuz', pedai) om enambuses.
Reljef om kukhikaz tobjimalaz, pened sod oma joga polen. Pohjoižed Uvalad-ülüden päivlaskmaine pala otab rajonan territorijad läz täuzin. Znamasižed joged oma: Vanh Tot'm sen Votč- da Ilez-joginiškoidenke i Leden'g, ned mülüdas Suhonan (Jävaldmeren) basseinha; mugažo Unž sen oiktan Juz-ližajogenke, mülüb Volgan (Kaspijan meren) basseinha. Om vähä penid järvid (1 km² penemba pindal). Sod ottas 12% territorijad.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved, gravii), dolomit, keitandsol, mec, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 1. päiväspäi rajonan territorii jagase 7 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2004 sulakun 4. päiväspäi Aleksandr Sekušin om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen koumanden strokun jäl'geten. Rajonan pämehen järgenduseližed valičendad oliba vl 2008 da vn 2012 4. päiväl keväz'kud, hänen valdatusiden strok om nell' vot, kaik rahvaz änesti. Kaks' ohjandust alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim (ven. "Представительное собрание") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgenduseližed valičendad sihe oliba vn 2012 4. päiväl keväz'kud (videnz' kucund). Vitalii Kolpakov radab sen ezimehen vl 2015.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 12 779 ristitud.
Kaik om 141 eländpunktad rajonas, sidä kesken 13 žilod, 127 küläd da 1 futor, niišpäi 37 seištas kaikenaigažeta ristitištota. Toine sur' eländpunkt om Min'kovo-külä (1,0 tuh. rist. vl 2009).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine pilindmaterialoihe, sömtegimišt da maižanduz, turizm.


Sokolan rajon (Vologdan agj).
Sokolan rajon (ven.: "Сокольский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Sokol-lidn (rajonan ristitišton koume nelländest), mülüb rajonha vspäi 2006.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikho kuti Sverdlovan rajon. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1936 rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik (vspäi 1932 nügüdläižen nimenke), sid' vozil 1936-1937 — Pohjoižhe agjaha. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi om olmas Vologdan agjan palaks. Vozil 1960-1965 Kubenansun rajonan territorii mülüi Sokolan rajonha lühüdaks aigaks. Sokolan rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Sokolan rajon sijadase Vologdan agjan keskuses. Pind — 4 165 km². Mec otab territorijan seičeme kümnendest (2950 nellikkilometrad), koivištod da habikod oma enambuses.
Znamasižed joged oma Suhon da sen hura Dvinic-ližajogi. Läz kaik joged mülüdas Suhonan basseinha, pen' pala lodehes da pohjoižpäivnouzmas jokseb Kubenanjogehe. Kaik joged mülüdas Jävaldmeren basseinha.
Reljef om tazo, sokaz da alangoikaz päpaloin (Suhonanveren alangišt), kukhikaz pohjoižpäivnouzmas (Harovskan kukkazsel'g).
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (saved, letked, gravii), mec, reskvezi.
Vs 2015 kezakun 25. päiväspäi rajonan territorii alajagase 10 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 8 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2014 keväz'kun 16. päiväspäi Vasilii Zvorikin om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen. Kaik rahvaz änesti händast, valdatusiden strok om viž vot. Koume administracijan varapämest oma hänele abhu. Viž ohjandust, 5 palakundad, 1 komitet da 2 laudkundad alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Municipaline suim (ven. "Муниципальное собрание") 18 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl (videnz' kucund). Andrei Sohrin radab sen ezimehen vl 2015.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 51 399 ristitud.
Kaik om 408 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnad, 2 žilod da 404 küläd.
Toine sur' eländpunkt om Kadnikov-lidn (4,6 tuh. rist. vl 2015).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan süvä ümbriradmine (komplektad pertid sauvomha, bumag, mebel'), sauvondmaterialiden tehmine (pilindmaterialad, faner, savič), raudte- da jogitransport, sömtegimišt da maižanduz, omblendtegimišt da turizm.


Harovskan rajon.
Harovskan rajon (ven.: "Харовский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz om Harovsk-lidn (rajonan ristitišton koume videndest).
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikho. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1936 rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik, sid' vozil 1936-1937 — Pohjoižhe agjaha. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi om olmas Vologdan agjan palaks. Vozil 1962-1965 Sämžan rajonan territorii oli Harovskan rajonan palaks. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Harovskan rajon sijadase Vologdan agjan keskuses. Pind — 3 560 km². Mec otab territorijan nell' videndest (2817 nellikkilometrad), kavag'mec (kuz', pedai) da lehtezmec (koiv, hab) oma levitadud tazomäras.
Znamasižed joged oma Kuben da sen oiged Sit'-ližajogi. Läz kaik joged mülüdas Kubenan basseinha, pen' pala suvipäivnouzmas — Suhonan basseinha. Kaik om 7 järved rajonas, Katromanjärv (14,2 km², 3 m süvütte) om kaikiš suremb niišpäi. Kaik joged mülüdas Jävaldmeren basseinha.
Reljef om tazo päpaloin, sokaz sijidme. Harovskan kukkazsel'g om rajonan keskuses da suvipäivlaskmas.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, gravii, saved), gaž, mec, reskvezi.
Vs 2015 sulakun 28. päiväspäi rajonan territorii alajagase 6 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkundha da 5 küläkundha.
Tobmuz.
Vs 2013 sügüz'kun 8. päiväspäi Sergei Popov om valitud i radab rajonan da sen administracijan pämehen. Kaik rahvaz änesti händast, valdatusiden strok om viž vot. Koume administracijan varapämest oma hänele abhu. Nell' ohjandust, 9 palakundad, 1 komitet da 3 laudkundad alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Municipaline suim (ven. "Муниципальное собрание") 18 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Ol'ga Mirolübova radab sen ezimehen vl 2015.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 622 ristitud.
Kaik om 386 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 9 žilod, 375 küläd da 1 raudtestancii. Toine sur' eländpunkt om Semigorodnäj-raudtestancii (1,4 tuh. rist. vl 2010).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine (raudtešpalad, strubad), sauvondmaterialiden tehmine (bazal'tkuid lämuzizoläcijan täht, pilindmaterialad), raudtetransport, sömtegimišt da maižanduz, turizm.


Jogidenkeskeine rajon (Vologdan agj).
Jogidenkeskeine rajon (ven.: "Междуреченский район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt om Šuiskoje-külä.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1929 heinkun 15. päiväl Pohjoižen randan Vologdan ümbrikho kuti Šuiskojen rajon, vspäi 1931 rajon om nügüdläižen nimenke. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vhesai 1936 rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik, sid' vozil 1936-1937 — Pohjoižhe agjaha. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2004.
Geografijan andmused.
Jogidenkeskeine rajon om Vologdan agjan suvine taho. Pind — 3 624 km². Mec otab territorijan seičeme kümnendest (2553 nellikkilometrad), sidä kesken äi sodunuzid mecoid, lehtezmec (koivikod, habikod) om enambuses. Sod — 14% (509 km²). Saum vezid — 1,1% (34,5 km²).
Znamasine jogi oma Suhon sen oiktoiden Šuj- da Ihalic (Mizüg)-ližajogidenke. Läz kaik joged mülüdas Suhonan (Jävaldmeren) basseinha. Rajonan suves Monz ližajogidenke da erased toižed pened joged mülüdas Volgan (Kaspijan meren) basseinha.
Reljef om tazo päpaloin, sokaz sijidme. Suhonanveren alangišt om pohjoižes. Avnegan ülüz sijadase rajonan keskuses.
Londuseližed varad oma kivivoi, turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved, gravii), gaž, mec, reskvezi.
Vs 2010 kezakun 4. päiväspäi rajonan territorii alajagase 5 municipaližhe ühtnikha (küläkundha).
Tobmuz.
Vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl Aleksandr Šadrin oli valitud rajonan da sen administracijan pämehen, vl 2015 tal'vkun 18. päiväl läksi erindha. Hänen sijas oma Dmitrii Lukičev — rajonan pämehen velgusentäutai, i Sergei Kiselöv — rajonan administracijan pämehen velgusentäutai. Koume administracijan varapämest oma hänele abhu. Koume ohjandust da 1 palakund alištudas rajonan administracijale.
Käskusenandai tobmuz om rajonan parlament — Ezitajiden suim (ven. "Представительное собрание") 15 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2012 keväz'kun 4. päiväl. Jurii Boines radab sen ezimehen vl 2015.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 6 112 ristitud.
Kaik om 157 eländpunktad rajonas, sidä kesken 6 žilod da 151 küläd. Toine sur' eländpunkt om Turovec-žilo (1,0 tuh. rist. vl 2002), matkad avtotedme Šuiskoje-keskushesai om 250 km.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine (pilindmaterialad, komplektad pertid sauvomha, strubad), tor'vikveimtransport, maižanduz.


Kičmengan rajon.
Kičmengan rajon (ven.: "Кичменгско-Городецкий район") om rajon Vologdan agjas.
Administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt om Kičmengan Lidnut-külä.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1924 kezakun 10. päiväl Pohjoižen Dvinan gubernijha. Vl 1928 Jenangan rajonad ližaduihe sihe. Vs 1929 heinkun 15. päiväspäi rajon mülüi Pohjoižen randan Pohjoižen Dvinan ümbrikho. Vl 1930 heinkun 30. päiväl heitihe ümbrikod, i vodhe 1936 tal'vkun 5. päivhäsai rajon mülüi Pohjoižhe randha kuti administrativine ühtnik. Vl 1931 Kičmengan rajonan pind oli 7700 nellikkilometrad, ristitišt — 73400 eläjad. Vozil 1936-1937 oli Pohjoižen agjan palaks. Vs 1937 sügüz'kun 23. päiväspäi rajon mülüb Vologdan agjaha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2004.
Geografijan andmused.
Kičmengan rajon sijadase agjan suvipäivnouzmas. Pind — 7 061 nellikkilometrad. Mecad ottas territorijan 86% (6061 km²), kuššed mecad oma enambuses.
Reljef om tazo päivlaskmas, kukhikaz toižil sijil, pened sod oma päivlaskmas da pohjoižes. Pohjoižed Uvalad-ülüden pohjoine pala om rajonan territorijad suves. Znamasine jogi om Jug sen huran Kičmen'g- da oiktan Jontal-ližajogidenke, mülüdas Pohjoižen Dvinan (Jävaldmeren) basseinha. Om vähä penid järvid (1 km² penemba pindal). Sod oma 15% territorijad.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (letked, saved, gravii), mec, reskvezi.
Vs 2013 sulakun 1. päiväspäi rajonan territorii alajagase 3 küläkundha (municipaližhe ühtnikha).
Tobmuz.
Vs 2015 tal'vkun 14. päiväspäi Lübov' Djakova radab rajonan pämeheks parlamentan valdatusiden strokun lophusai (2017. voz'). Hän-žo om rajonan parlamentan ezimez' vspäi 2013. Käskusenandai tombuz om rajonan parlament — Municipaline Suim (ven. "Муниципальное собрание") 20 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl.
Vs 2015 tal'vkun 14. päiväspäi Galina Trufanova radab rajonan administracijan pämehen. Kaks' administracijan varapämest oma hänele abhu. Kuz' ohjandust, 7 palakundad da 1 komitet alištudas rajonan administracijale.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 18 485 ristitud.
Kaik om 357 eländpunktad rajonas, sidä kesken 11 žilod da 346 küläd. Toine sur' eländpunkt om Jugskii-žilo (1,1 tuh. rist. vl 2002).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine pilindmaterialoihe, sömtegimišt da maižanduz, turizm.


Kaspijan meri.
Kaspijan meri vs 2003 kezakus (fotokuva kaimdajaspäi).
Kaspijan meri (avar.: "Хазар ралъад", čeč.: "Каспий-хIорд", darg.: "Каспила урхьу", kum.: "Хазар денгиз", lezg.: "Кас гьуьл", lak.: "Каспи хьхьири", pers.: دریای خزر‎ "Daryā-e Xazar", rut.: "Kaspy der'ya",) om kaikiš suremb järv mail'mas meren erasiden pirdoidenke (suruz, süvüz, valdmerenvuitte pohj, solakaz vezi). Kaspii om järv juridižikš, znamoičeb, lähevenujil valdkundoil om oiktuz jagada vezištod keskneze. Se om vedhudetoi, ei ole ni üht joged, kudamb joksiži sišpäi. Sijadase Evrazijan suves, Evropan da Azijan röunal.
Veden tazopind — 28 metrad alemba valdmeren pindad.
Pind sarita — 371 tuh. km² (keskmäine lugu, veden tazopind vajehtase aigan joksten).
Veden mülü — 78,2 tuh. km³.
Süvüz — 1025 metrhasai, keskmäine süvüz — 208 m.
Etimologii.
"Kaspijan meri"-nimituz () da toižed avaras levitadud nimed sünduiba elänuziden vai eläbiden randaližiden rahvahiden nimišpäi. Hebonkazvatajiden-kaspijalaižiden heim oli elänu meren suvipäivlaskmal randištol 1. voz'tuhal edel meiden erad.
Geografijan andmused.
Kaspijan meri lainištab Venäman, Kazahstanan, Turkmenistanan, Iranan da Azerbaidžanan randoid.
Meri jagase koumhe palaha: Pohjoine Kaspii, Keskmäine Kaspii, Suvine Kaspii.
Kaspijan meren järedad lahted (päivnouzmaine rand): Kaidak-, Mangišlakan, Kazahan, Karabogazgol- da Turkmenbaši- lahted.
Sariden ühthine pind om läz 350 km². Sured sared (pohjoižespäi suvhe): Tülenin, Čečen', Ogurčali da Ašur-Ada. Sarištod: Tülenin sarišt (5 sared) da Bakun sarišt (11 sared).
Järedad langenijad joged Kaspijan merhe (častomaraižen mödhe): Volg, Ural (Žajik), Emb (Žem), Atrek, Kur, Sulak da Terek. Kaik 130 joged lanktas merhe.
Znamasižed pol'sared: Apšeronan pol'sar' da Mangišlak.
Sured lidnad da portad (päiväižen mödhe): Baku, Sumgajit, Derbent, Kaspiisk, Mahačkal, Astrahan', Atirau, Aktau, Turkmenbaši, Čalus, Bender Enzeli.


Kariban meri.
Kariban meri (angl.: "Caribbean Sea", isp.: "Mar Caribe", hait. kreol.: "Lamè Karaïb", franc.: "Mer des Caraïbes", alam.: "Caraïbische Zee") om meri Pohjoižamerikan da Suviamerikan keskes. Sijadase suvipäivnouzmha Meksikan lahtespäi, sidä lugetas mereks mugažo. Mert mülütadas Atlantižen valdmeren basseinha. Ühtenzoitase Tünen valdmerenke Panaman kanalal.
Pind sarita — 2 754 tuh. km².
Veden mülü — 6 860 tuh. km³.
Etimologii.
"Kariban meri"-nimituz (latin. "Mare Caribaeum") om sündnu karibalaižed rahvahiden joukun nimespäi. Karibalaižiden heimod tuliba elämhä meren päivnouzmha randištho 1. voz'tuhan jäl'ghe meiden erad Orinoko-jogensuspäi.
Geografijan andmused.
Kariban meren järedad lahted: Guakanajabo, Gonav, Venesuelan, Darjenan, Moskitos da Gondurasan lahted.
Sured sared: Jamaik (täuzin), Kuba, Haiti da Puerto Riko. Sarištod: Antilan pened sared, Kaimanan sared, Islas-de-la-Baj.
Znamasižed langenijad joged Kariban merhe (častomaraižen mödhe): Magdalen (Kolumbii), Atrato (Kolumbii), Koko (Nikaragua) da Patuk (Gonduras).
Sured lidnad da portad: Santjago de Kuba, Kingston, Port-o-Prens, Santo Domingo, Karakas, Barrankil'j.


Keskmeri.
Keskmeri om kontinentidenkeskeine meri Evropan da Afrikan keskes. Sijadase suvhe Evropaspäi, pohjoižhe Afrikaspäi, päivlaskmha Azijaspäi. Ühtenzoitase Gibraltaran sal'mel Atlantižen valdmeren päpalanke, Dardanellad-sal'mel Mramormerenke, Suecan kanalal Indižen valdmeren Rusttan merenke. Keskmert mülütadas Atlantižen valdmeren basseinha.
Pind sarita — 2 500 tuh. km².
Veden mülü — 3 839 tuh. km³.
Süvüz — 5121 metrhasai, keskmäine süvüz — 1541 m.
Etimologii.
Ezmäižen kerdan rimalaine Gai Julii Solin-kirjutai kävutaškanzi "Keskmeri"-nimitusen (latin. "Mare Mediterranea" — "meri keskel Mad") 4. voz'sadal meiden erad.
Geografijan andmused.
Keskmeri süvenub kuivushe edahaks. Se lainištab neniden valdkundoiden randad (častomaraižen mödhe): Ispanii, Francii, Monako, Italii, Slovenii, Horvatii, Bosnii da Gercegovin, Mustmägi, Albanii, Grekanma, Turkanma, Sirii, Kipr, Livan, Izrail', Egipt, Livii, Tunis, Alžir da Marok. Läz 60 valdkundad mülüdas Keskmeren basseinha.
Sen ližaks, Mramormeri, Mustmeri da Azovmeri mülüdas Keskmeren basseinha.
Keskmeren järedad lahted: Valensijan, Lionan, Genujan, Taranton, Sidr da Gabes lahted.
Znamasižed sal'med: Gibraltaran da Messinan sal'med, Dardanellad.
Sured sared: Korsik, Sardinii, Sicilii, Krit da Kipr. Sarištod: Balearan sared (Ispanii), Mal'tan sarišt (Mal't), Dalmatinan sared (Horvatii), Ionižed sared, Kikladad, Pohjoižsporadad da Suvisporadad (Dodekanes) (Grekanma). Kaik om enamba 3,3 tuhad sart.
Sured pol'sared: Pirenejan, Apenninan, Balkanan da Anatolijan (Pen' Azii) pol'sared.
Järedad joged, kudambad langetas Keskmerhe (častomaraižen mödhe): Ebro, Ron, Tibr, Ponjogi, Nil.
Lidnad-millionerad da portad: Barselon, Marsel', Neapol', Afinad, Izmir, Antal'j, Beirut, Tel' Aviv, Aleksandrii, Bengazi, Tripoli, Tunis, Alžir da Oran.


Pohjoižmeri.
Pohjoižmeri (alam.: "Noordzee", vai "Vesterhavet",, pohj.-friz.: "Weestsiie", päivl.-friz.: "Noardsee", roč.: "Nordsjön", šot.-kel't.: "An Cuan a Tuath", šotl.: "German Ocean") om madal meri šel'fal Evrazijan lodehližes laptas. Sijadase Pohjoiževropas, Suren Britanijan, Norvegijan i Danijan keskes. Pohjoižmert mülütadas Atlantižen valdmeren basseinha.
Veden mülü — 94 tuh. km³.
Süvüz — 725 metrhasai, keskmäine süvüz — 95 m.
Geografijan andmused.
Pohjoižmeri om ümbärtud Evropan kuivusel päiči pohjoižpalas. Ühtenzoitase La Manš- da Pa-de-Kale-sal'mil Atlantižen valdmeren päpalanke, Skagerrak-, Kattegat-, Danijan sal'mil da Kilän kanalal Baltijan merenke. Norvegijan meri om olmas pohjoižhe, läm' Pohjoižatlantine joksmuz putub Pohjoižmerhe sišpäi.
Pohjoižmeri lainištab Norvegijan, Ročinman, Danijan, Saksanman, Alamaiden, Bel'gijan da Suren Britanijan randad.
Sarištod: Pohjoižfrizan sared, Päivnouzmaižfrizan sared, Päivlaskmaižfrizan sared, Orkneisared da Šetlandsared.
Järedad joged, kudambad langetas Pohjoižmerhe: Glomm, El'b, Vezer, Rein, Maas, Šel'd da Temz.
Ižanduz.
Kaik meri om jagadud ekonomižihe zonoihe lähevenujiden valdkundoiden keskes.
Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kala, lete, gravii. Mail'man tetab kivivoin "Brent"-segoituz sase Norvegijan ižanduzzonas.
Sured lidnad da portad (častomaraižen mödhe): Bergen, Oslo, Gamburg, Bremen, Amsterdam, Rotterdam, Antverpen, London, Gull', Njukasl-apon-Tain, Edinburg da Aberdin.


Ciolkovskii (lidn).
Ciolkovskii () om Venäman lidn da sauptud administrativiž-territorialine ühtnik Amuran agjan keskuzpalan suves.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1969 kuti "Uglegorsk-žilo". Vhesai 1994 sen toine nimi oli "Svobodnii-18". Žilo sai lidnan statusad vl 2015, udesnimitihe siloi-žo, Konstantin Ciolkovskii-tedomehen kanzannimen mödhe.
Lidnan eläjiden enzne radsija — Svobodnii-kosmodrom — om sauptud vanhtunuden infrastrukturan tagut vl 2007. Päivnouzmaine-kosmodrom om sauvomižes vajehtamha sidä.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Sur' Pör-jogen randal (, Zejan oiged ližajogi). Matkad Blagoveščenskhasai om 180 km suvhe, Kitain röunhasai — 110 km päivlaskmha. Jäine-raudtestancii () om 5 kilometras lidnan keskusespäi.
Klimat om terav kontinentaline, mussonižen tundusidenke. Voden keskmäine lämuz om −1,5 C°.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 5 892 ristitud. Lidnan tobj pala om sauvomas, 2018. vodele projektiruidas 25 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan pühäpert' om lidnas.


Artömovsk (Venäma).
Artömovsk () om Venäman lidn da lidnankund Krasnojarskan randan suves. Mülüb Kuraginon rajonha, sen üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1700 kuti "Ol'hovk-külä", nimitihe jogen mödhe. Vl 1835 mainitase "Ol'hovskii-kaivuzžiloks". Vl 1939 žilo sai lidnan statusad uden nügüdläiženke nimenke Artöm-revolücioneran (Fedor Sergeev) mödhe.
Vhesai 1956 Artömovsk oli rajonkeskuseks. Lidn šingotase kuldan samižel (TÜ «Jeniseizoloto»), vas'ken da hobedan samižel, mecan ümbriradmižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penen Ol'hovk-jogen randoil (, Jenisein oigedpol'ne bassein), Päivnouzmaižen Sajanan suvipäivlaskmaižil pautkil, 470 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kuragino-rajonkeskushesai om 95 km suvipäivlaskmha avtotedme, Krasnojarskhasai om 188 km pohjoižhe orhal vai 297 km avtol, lähembaižhe Košurnikovo-raudtestancijhasai om 12 km lodeheze «Abakan — Taišet»-jonol. Lähembaine lidn om Minusinsk 170 km suvipäivlaskmha avtotedme.
Pen' Džeb'-žilo (2 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Artömovskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 2 179 ristitud, lidnankundan — 2 184 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 13 073 eläjad vl 1959.


Susuman.
Susuman () om Venäman lidn Magadanan agjan lodehes. Se om Susumanan lidnümbrikon administrativine keskuz, edel 2015 vot nimitihe lidnümbrikod Susumanan rajonaks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1938 žiloks samha kuldad da kivihil't. Kävutihe türmatud mehiden töid. Vl 1964 žilo sai lidnan statusad. Maižandusen da sömtegimišton edheotandad radoihe edel ristitišton enambusen sirdandad toižihe sijihe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen da Berelöh-jogen randoil (Koliman bassein), 650 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Magadanhasai om läz 600 km suvipäivnouzmha avtotedme.
Klimat om subarktine, terav kontinentaline kuiv. Paneb sadegid 195 mm vodes.
5 lidnanvuittušt žilod da 7 muite žilod mülüdas lidnümbrikho Susumanan ližaks. Lidnümbrikon pind — 46 800 km². Eländpunktoiden pol' jäi kaikenaigaižeta ristitištota.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 5 855 ristitud, lidnümbrikon — 9 015 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1991 — 18 tuhad eläjid, rajonan vozil 1979 i 1989, enamba 47 tuhad eläjid (vl 1989 — 47 950 ristitud). Vl 2017 kaik 7667 ristitud elädas lidnümbrikos.
Kuldan i kivihilen samine oma ižandusen päsarakoikš tähäsai. Üks' specialižen keskopendusen aluzkund om lidnas, se om kaivuztehnikum.
Pen' civiline Susuman-lendimport sijadase lidnan suviröunal, tehtas reisid Magadanhasai.


Novotroick.
Novotroick () om Venäman lidn da lidnümbrik Orenburgan agjan suvipäivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1920 kuti futoriden ühtenzoituz. Saudihe raudan metallurgijan kombinatad sijaližel torhudel vozil 1931−1955 (vspäi 1992 «Uralan Teraz»-edheotand). Vl 1945 ühtištuihe "Novo-Troick-žilod" lähiženke Akkermanovk-žilonke () da anttihe lidnan statusad. Toižed edheotandad oma hromühtnendoiden tegim i sauvondmaterialiden kompanijad (cement, raudbeton, šebin', pilindmaterialad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Uralanjogen oiktal randal, 200 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Röunatab Kazahstananke, matkad Orenburghasai om 276 km päivlaskmha, Orskan röunhasai — 4 km päivnouzmha.
Novotroick jagase 2 rajonha (Päivlaskmaine i Keskuzrajon), sen ližaks om severz'-se lidnanlaptad. Seičeme žilod, raudtesarak i Guberl'-raudtestancii mülüdas lidnümbrikho. Lidnümbrikon pind — 352,34 km².
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 98 173 ristitud, lidnümbrikon — 105 367 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1994−2001, 109..111 tuhad eläjid (111 tuh. rist. vl 1996). Vl 2017 kaik 95 139 ristitud elädas lidnümbrikos.
Tramvaid, avtobusad i maršrutkid oma kundaližeks transportaks lidnas, ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lähižidenke lidnoidenke. Raudtestancii sijadase «Orenburg — Orsk»-jonol.


Mednogorsk.
Mednogorsk (, mugažo baškiran kelel) om Venäman lidn da lidnümbrik Orenburgan agjan keskuzpalan päivnouzmas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1933 kuti vas'kižrikkombinat. Vl 1939 ühtištuihe Mednii-raudtesarakon radnikžiloid da anttihe lidnan statusad nügüdläiženke nimenke. Suren voinan aigan evakuiruihe Tulan azegtegimen palad neche lidnha. Tehtihe tuikutimid i lendimiden pul'kančudimid, sodan jäl'ghe — elektromašiništod laivoiden täht. Vl 1971 sijaline löudmižsija lopihe, i vas'kkombinat radaškanzi todud torhudel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bläv-jogen randal (, Ural-jogen oigedpol'ne bassein), Uralmägiden suvipäivlaskmaižil pautkil, 238..478 m korktusil. Matkad Orenburghasai om 233 km päivlaskmha, Orskhasai — 51 km päivnouzmha. Lähembaine lidn om Kuvandik 20 km päivlaskmha avtotel.
Mednogorsk jagase 11 istorižikš sündnudehe lidnanlaptha. Blävtamak-žilo (946 rist. vl 2010), Bläv-stancii (18 rist. vl 2010) i 4 küläd mülüdas lidnümbrikho Mednogorskan ližaks. Lidnümbrikon pind om 353,63 nellikkilometrad.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 27 292 ristitud, lidnümbrikon — 29 120 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 39 tuhad eläjid vl 1967.
Rahvahad (vl 2010, enamba 1%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 82,0%, baškiralaižed — 8,7%, totarlaižed — 4,1%, ukrainalaižed — 2,2%, toižed rahvahad — 3,0%.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma vas'kmetallurgii, elektromašiništon pästand («Uralelektro»-tegim), sauvondmaterialiden tehmine (savič, šebin'), sömtegimišt. Professionaližen keskopendusen aluzkundad: industrialine kolledž, medicinine kolledž.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks. Raudtestancii om «Orenburg — Orsk»-jonol lidnan suves.


Kuvandik.
Kuvandik (,) om Venäman lidn Orenburgan agjan päivnouzmaižes palas. Se om Kuvandikan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
"Pokrovk-külä" oli olmas Kuvandičk-jogen randal () nügüdläižen lidnan territorijal 20. voz'sadan augotišes. Eländpunktan aluz om pandud vl 1914, konz saudihe Kuvandik-raudtestancijad. Sen mödhe nimitihe stancijan žilod, sid' Pokrovk-küläd zavodihe nimitada mugažo. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1953. Lidn šingotase mašiništonsauvomižen i sömtegimišton edheotandoil, mugažo magniiühtnendoiden tegim i mägisuksiden kompleks ratas Kuvandikas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sakmar-jogen randal (Uralan oiged ližajogi), 210 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Orenburghasai om 194 km päivlaskmha, Orskhasai — 90 km päivnouzmha. Lähembaine lidn om Mednogorsk 20 km päivnouzmha avtotedme.
79 eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Kuvandikan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 26 169 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 29..30 tuhad vozil 1992−2001 (vl 2000 — 30 700 rist.).
Rahvahad (enamba 1% vl 2010, rahvahuden ozutandata): venälaižed — 75,5%, baškiralaižed — 10,5%, totarlaižed — 7,9%, ukrainalaižed — 2,1%, toižed rahvahad — 4,0%.
Irdkosketused.
*


Jasnii.
Jasnii () om Venäman lidn Orenburgan agjan suvipäivnouzmas. Se om Jasnijan lidnümbrikon üks'jäine lidn, nimitihe lidnümbrikod rajonaks vspäi 1979 vhesai 2015.
Istorii.
Vl 1935 löuzihe azbestad läz kazahlaižiden Kijembai-küläd. Jasnii-eländpunktan aluz om pandud vl 1961 žiloks samha azbestad Kijembain löudmižsijal da sauvomha Kijembain azbestan kaivuzkombinatad. Žilo oli lidnanvuiččen vspäi 1962. Se sai lidnan statusad vl 1979.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suvižes Uralantagaižes, 360 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Orenburghasai om 480 km päivlaskmha, Kazahstanan röunhasai — 24 km suvhe (Aktoben agj). Lähembaine Mägipölvaz-raudtestancii () sijadase 3 km suvhe lidnaspäi. Lähembaine lidn om Orsk 115 km päivlaskmha avtotedme vai 95 km orhal.
Sodalendimpöud sijadase Jasnijan lodehližel röunal, Komarovskijan lidnümbrikos. Ühtennimižed sodapoligon da kosmodrom (radab vspäi 2006) oma läz lidnad.
17 žilod mülüdas lidnümbrikho Jasnijan ližaks. Lidnümbrikon pind — 3565,32 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 17 363 ristitud, nell' videndest rajonan ristitištos. Kaikiš suremb ristitišt oli edel Komarovskijan lidnümbrikon (sauptud administrativiž-territorialine ühtnik) sädandad — vozil 1989, 2003 i 2004, 26..27 tuhad eläjid. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om lidnas.
Kaivuztehnologine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Sol'-Ileck.
Sol'-Ileck (,) om Venäman lidn da lebutaho Orenburgan agjan suves. Se om Sol'-Ileckan lidnümbrikon (edel 2016 vot — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1744 žiloks samha keitandsolad. Vl 1754 sauvoihe "Ilekan Kaičend-lidnusen" () kalaidajid heimoid vaste. Žilo sai lidnan statusad vl 1865 udenke "Ileck"-nimenke. Vl 1926 se kändihe "lidnanvuiččeks Ileckoje-žiloks". Vl 1935 nimitihe sidä Ilekan Kaičend:aks möst. Vspäi 1945 kätihe žilod lidnaks tošti da nimitihe nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ilek-jogen molembil randoil (Uralan hura ližajogi), sen keskuz sijadase 125 m korktusel valdmeren pindan päl.
Redu- da solakahad järved oma lidnan südäimes. Matkad Orenburghasai om 70 km pohjoižhe i se om lähembaine lidn, Kazahstanan röunhasai — läz 30 km suvipäivlaskmha.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 28 337 ristitud, rajonan ristitišton pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2011 — 28 400 eläjad.
Rahvahad (vl 2010, enamba 1%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 63,8%, kazahlaižed — 17,5%, totarlaižed — 10,1%, ukrainalaižed — 3,4%, saksalaižed — 1,6%, toižed rahvahad — 3,6%.
Ižandusen päsarakod oma sötmižheinänobrädindmašiništon tehmine jäl'gregidenke da keitandsolan samine. Röunanverine Ileck-1-raudtesol'm om Kazahstanan ičezkaluištos.
Irdkosketused.
*


Volhov (lidn).
Volhov (ven.: "Волхов", suom.: "Olhava") om Venäman lidn da järed raudtesol'm Leningradan agjan keskuses. Se om Volhovan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1918 kuti "Volhovstroi-žilo" sauvomha Volhovan GES (sauvoihe vozil 1918-1926). Vl 1933 sidä ühtištuihe lähižen "Zvank-radnikžilonke da raudtestancijanke" da anttihe lidnan statusad. Vspäi 1940 lidn om olmas nügüdläižen nimenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Olhavanjogen molembil randoil, 33 m valdmeren pindan päl keskkorktusel. Matkad Piterihesai om 141 kilometrad päivlaskmha.
Volhov-1 sijadase jogen hural randal, Volhov-2 — oiktal randal.
Eläjad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 47 182 ristitud. Rajonan ristitišton pol' eläb Volhovas.
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 93,4%, ukrainalaižed — 1,0%, armenijalaižed — 0,8%, čiganalaižed — 0,8%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, vaugedvenälaižed — 0,5%, toižed — 1,7%, rahvahuden ozutandata — 1,3%.
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 20 rist. (0,04%), suomalaižed — 10 rist. (0,02%), estilaižed — 8 rist. (0,02%), vepsläižed — 7 rist. (0,01%).
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma himine tegimišt, gidroenergetik da sömtegimišt, mugažo alüminijantegim da mebel'fabrik oma olmas.
Koume specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: tegimišton da transportan tehnikum, alüminijan tegimišton kolledž da transportsauvondan kolledž.
Koume sildad om lidnas Olhavas päliči: avtotesild, raudtesild da sild jaugnikoiden täht.
Irdkosketused.
*


Säs'stroi.
Säs'stroi (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuzpalas. Se mülüb Volhovan rajonha, kahtenz' surtte lidn koumespäi.
Istorii.
Amuine "Säsin Rädkid"-eländpunkt () mainitase kirjutadud purtkiš ezmäižen kerdan vl 1572, sigä torguihe kalad da mecad.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1927 radnikžiloks sauvomha Säsin cellülozbumagašt kombinatad (saudihe vozil 1926−1928, alištui rekonstrukcijale vl 2008). Vl 1992 žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Säs'-jogen oiktal randal, Valgomk-jogen lanktendan sijas, Ladoganjärven randpolel (4 km randhasai), 25 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Volhov-rajonkeskushesai om 35 km suvipäivlaskmha. Matkad Piterihesai om 152 kilometrad päivlaskmha. Lähembaine lidn om Uz' Ladog 20 km päivlaskmha «Kol»-trassadme.
Avrovo-žilo (332 rist. vl 2010) da ühesa küläd mülüdas lidnankundha Säs'stroin ližaks. Lidnankundan pind — 116 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 13 745 ristitud, lidnankundan — 14 409 ristitud, rajonan seičemendez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 18 tuhad vl 1988. Vl 2017 kaik 13 626 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan üks' pühäpert' om lidnas, se om Pühän Jumalanmaman Emäganpäivän jumalanpert'.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarak om cellülozbumagaine tegimišt, kombinat seižub Valgomkan hural randpolel. Toižed edheotandad oma il'mvenehiden tegim, leibänceh, änikoiden kazvatusen ferm.
Lähembaine passažirraudtestancii om "Lungačid" 5 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi Volhov — Pöud raudtel.


Valg.
Valg (,; venän aigkirjištos: "Влех") om lidn da raudtesol'm Estinman suves, Lätänman röunanno. Se om Valgan makundan administrativine keskuz.
Istorii.
Vl 1266 nened tahod mainitadas kuti manradandan pühänikoiden praznuičendsija. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Rigan velgkirjas vl 1286. Se sai lidnan statusad vl 1584. Edel 1920 vot lidn mülüi Lifländijan gubernijha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pedeli-jogen randal (Virtsjärven bassein), 65 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tallidnhasai om 245 km lodeheze avtotedme, Righasai — 175 km suvipäivlaskmha. Latvijan Valk-lidn röunan taga da Valg oma olmas ühthižeks lidnaks realižudes.
Eläjad.
Vn 2011 Estinman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 12 261 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1979 — 18 500 eläjad. Koume hristanuskondan pühäpertid om lidnas: lüteranine, ortodoksine da seičemenden päivän adventistoiden.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2011): estilaižed — 64,3%, venänikad — 26,3%, ukrainalaižed — 3,1%, latvijalaižed — 2,1%, vaugedvenälaižed — 1,3%, suomalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,5%.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma kebn tegimišt (omblendfabrik i kengiden tegim), sömtegimišt da mecan ümbriradmine.
Vl 1903 raudte tuli lidnha. Valg-raudtestancii sijadase Tartu — Rig da Valg — Viru raudteil.
Irdkosketused.
*


Uz' Ladog.
Uz' Ladog (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuses. Se om Volhovan rajonan kaikiš penemb lidn.
Istorii.
Petr I pani eländpunktan alust vl 1704 lidnan statusanke kuti verf' sauvomha laivoid. Edel sidä Nikolo-Medvedskii (Nikol'sko-Medvedovskii)-jumalankodin aluz oli pandud 14.−15. voz'sadoil nügüdläižen lidnan territorijas. Jumalankodi oli tühjitadud Uden Ladogan alusenpanendan ühtes.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Olhav-jogensun hural randal läz Ladoganjärved, 15 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Piterihesai om 130 kilometrad päivlaskmha, Volhov-rajonkeskushesai — 24 km suvhe.
Uz' Ladog jagase 4 lidnanlaptha. Nell' pen't küläd mülüdas lidnankundha Uden Ladogan ližaks. Lidnankundan pind — 143,5 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 8 838 ristitud, lidnankundan — 8 915 ristitud. Kaikiš suremb lidnan kaikenaigaine ristitišt oli vl 1989 — 11 310 eläjad. Kaks' ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid om lidnas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt, kalanpüdand da turizm, mugažo laivansauvomižtegim, verf' da nahkgalanterejan fabrik oma olmas.
Kaks' federališt avtoted ühtenzoittas lidnas: «Kola» (P21, E105) da «Uz' Ladog — Vologd» (A114). Lähembaine raudtestancii om Volhovstroi I, sijadase 24 km suvhe.


Gang.
Gang vai Gangjoki (hindi: गंगा "Gaṅgā" [ˈɡəŋɡaː], beng.: গঙ্গা "Gōnga", angl.: "Ganges" [ˈɡændʒiːz]) om üks' kaikiš täuz'vezižembiš da pit'kembiš jogišpäi mail'mas. Se jokseb Suviazijas, om Indijan üks' päsimvolišpäi. Gangan jogenvago om 2525 km pitte (ku lugeta orhal). Jogi augotase Gimalajiden pautkil, jokseb suvipäivnouzmha levedad väghižedme Indan da Gangan tazangištodme i lankteb Bengalijan lahthe.
Gang da Brahmaputra sättas ühthižen suhišton lanktendan sijas, se om kaikiš järedamb mail'mas (59 000 km²). Gangan del'tan pähijam nimitase Padm:aks.
Geografijan andmused.
Joginiškod jokstas Gimalajiden jäžomišpäi. Jogenvago vedase Indijan pohjoižpoledme. Suhišton tobj pala sijadase Bangladešan territorijal. Mugažo Nepalan, Kitain da Butanan erased territorijad mülüdas basseinha.
Gang alajagase koume palaha: üläjoksmuz (läz 800 km, joginiškaspäi Kanpurhasai), keskjoksmuz (ku lugeta orhal, ka 1529 km, Kanpuraspäi Indijan da Bangladešan röunhasai) i alajoksmuz (300 km, jogensuhusai). Jogi koveroičeb keskjoksmuses, sigä jogenvagon todesine piduz om 2597 km (1529 kilometran sijas). Läz Allahabadad Gang otab kaikiš znamasišt Džamn-ližajoged oiktaspäi.
Ristitišt.
Päiči vähembusiš, rahvahanlugemižen aigan erištadas gruppid kelen i uskon mödhe, ei rahvahid. Gangan basseinan ristitišt om segoitadud rodul, pagižeb erazvuiččil kelil, niid kaik om severz' kümnikad. Kaikiš levitadud keled oma hindi (51-61%), bengalan (nelländez, Bengalijas tobjimalaz) da anglijan (jäb johtutamaha rahvahanlugemižen satusiš) keled.
Religijan mödhe regionan eläjad oma tobman palan induizman uskojad (läz koumed nelländest) da islaman uskojad (23%, heišpäi koumandez eläb Bangladešas).
Indijan territorijal Gang jokseb nenid štatoidme: Uttarakhand, Uttar Pradeš, Bihar da Päivlaskmaine Bengalii.
Järedad lidnad jogen randoil (enamba 500 tuh. rist. vl 2008, mödvedhe): Kanpur, Allahabad, Varanasi, Patn, Kolkat, Haur (Indii), Radžšahi i Khuln (Bangladeš).
Kävutand.
Amussai Gang-jogi kävutase avaras eläjil sen randoil ristituil. Päznamoičendad oma ižandusen täht da religijan täht.
Maižanduz da kalanpüdand.
Gangan vezi kävutase ristitištol kaiktä koditarbhaižuden tagut. Mugažo veden sur'kulu mülü ottas tegimišton edheotandoihe kaiked regionadme. Veden kaikiš suremb lugumär kävutase kastelemha maižandusen umoid. Tazangištol Gangan alangišt om lujas plodukaz. Vozil 1848-1878 Gangan kanalan molembad palad oma saudud.
Kalanpüdand šingotase jogen del'tas, sigä-žo kalanümbriradajiden tegimiden verk om olmas, kacmata sihe azjaha, miše kalan da imetaiživatoiden lugu väheneb veden redustandan tagut. Kalan ližaks, sadas-püdas krokodiloid da katussamboid jogespäi.
Matk pühiže sijihesai da turizm.
Palomnikuz (Matk pühiže sijihesai) om turizman pätoižend Gangan rajonas. Palomnikoiden holituz om induizman pühälidnoiden (Haridvar, Allahabad, Varanasi) ižandusen znamasine pala tazangišton rajoniš, joginiškoiš-ki.
Induizman mifologijan mödhe, "Ganga" om taivhaline jogi. Se laskihe maha da kändihe Gang-jogeks. Sil aigalpäi jogi jokseb koumes mirus läbi: taivaz, ma da ad. Jogirandoil tehtas kremacijad, kolnuziden induizman uskojiden tuhk häiktudas veden päle, ristitud pestas dai čukloiteldas veron mödhe.
Joginiškoiden kos'ked oma raftingan (sportajandan jogedme) populärižed da kaglanmurdajad sijad.
Laivoidenlikund.
Päportad sijadase Gangan suhišton randoil: Kolkat Indijas i Mongl, Barisal, Čandpur Bangladešas.
Megasfenan mödhe, Gang da sen erased päivnouzmaižed ližajoged sättuihe laivoidenlikundha 4. voz'sadaspäi edel meiden erad kaikil tazosijil, ei ole kos'kid. 19. voz'sadan kahtendel polel jogited lanksiba irrigacižiden kanaliden i raudteiden sauvondan tagut. Nügüd' laivoidenlikund om voimusine suspäi ülezjogen Allahabadannoks täudes märas, Kanpur-lidnannoks — venehil lapakon pohjanke.
Padoseinäd da gidroenergetik.
Om kaks' padoseinäd Gang-joges, ka ned oma sured. Ühtenz' seižub läz Harudvarad, kahtenz' — Farakk-padosein Bangladešan röunal, jogen pähijamas.
Üks' penembiš padoseinišpäi om Tehri, se om seižutadud Gangan joginiškon Bhagirathi-päjogel. Tulijha aigaha om padoseiniden projektoid Gangan üläjoksmusen täht da sen ližajogiden täht.
Gangan randad oma tihedašti elänzoittud, i jogahižen sur'veden aigan upotab eländpunktoid. Se grazib ristituiden elole, kaluištole da pertile, vedhut pidab reguliruida.
Ekologii.
Gang ližajogidenke om tetab ičeze sur'vezil sezonan mödhe. Suvipäivlaskmaine musson tob viž kudendest kaikiš vihmoišpäi nelläs kus: kezaku — sügüz'ku. Jogi pezeb sagedmaiden sur' lugumär Gimalajiden pautkišpäi, sen tagut Gangan vezi om pakuižen mujun polhe da redukaz kaikenaigašti. Kaikuččel vodel 65 mln tonnoid mudad ištub jogialangištho, völ 749 mln tonnoid sabustab Farakk-padoseinäd, 95 mln tonnoid jokseb Bengalijan lahthe.
Veden ladun mödhe Gangad nimitadas paksus ühteks kaikiš redustadud jogišpäi mail'mas. Joginiškoiden vezi om ireg, no jo niiden alajoksmusen zavottes ristitišt da äiluguižed edheotandad lasketas jänduzvezid oikti jogehe puhtastamata tobjimalaz. Sur'veziden aigan Gangjogi keradab redud da murdod. Eskai kül'bend Gangas kucub tärtläžundoid, pagižmata veden jomižhe kävutandan polhe.
Tedomehed Indijan ohjastusen aluskundoišpäi sanuiba äi taričendoid paremboičemha veden ladud, no niišpäi panihe eloho vähän. «Ganga Action Plan»-programan (1985-2000) lopindale om sättud puhtastuzsauvusid ümbriradamha 1 mln kub. m päiväs. Vl 1985 2,7 mln oli tarbhaine, i sil aigalpäi painuz jogehe ližaduihe znamasižikš. Gangal om röunatud mahtuz ičepuhtastamha. Bakteriofagad äikerdoitas hüvin räkän klimatan tagut, ned rikoba varuližid bakterijoid. Gangan vedel om mahtuz toda hapanikad.
Severz' kel'dtahoid om jügedoil samhas joginiškoil da aigoidme upotadud del'tas. Gimalajiden ezimägištol se om Rahvahaline «Radžadži»-kel'dtaho. Suhišton luhtsaril se om Rahvahaline «Sundarban»-puišt mangrmecoidenke, läipoikahid pedroidenke, bengaližiden tigridenke da gavial-krokodiloidenke.


Obvodnii kanal (metrostancii).
«Obvodnii kanal» (ven. "Обводный канал") om Piterin metropolitenan 64-nz' stancii.
Sijadase Frunzensko-Primorskaja linijal «Zvenigorodskaja» i «Volkovskaja» stancijoiden keskes.
Оm avaitud vn 2010 tal'vkun 30. päiväl.


606 (kodiden serii).
606-nz' kodiden serii om 606-nden serijan industrialižen kodisauvondan projekt. 606-nded serijan paneližiden äižiruižiden pertiden (eländkodiden) sauvond oli tehtud «LenNIIprojekt»:an Avtovon DSK:al 1960—1990 vozil Piteriš i sen ezilidnoiš (ozutesikš, Šušaroiš). Toižiš lidnoiš nece serii ei putu.


Ping.
Ping () om Astranvuiččed "(Asteraceae)" sugukundan heinäsižiden kazmusiden heim. Üks'voččed, kaks'voččed vai äivoččed heinäd. Heimho mülütadas läz 80 erikod. Erazvuiččed erikod, ozutesikš, linmaping "(Sonchus oleraceus)" i pöudping "(Sonchus arvensis)", oma travijad rujoheinäd.


Linmaping.
Linmaping () om Astranvuiččed "(Asteraceae)" sugukundan üks'vozne heinäsine kazmuz. Mülüb pingun sughu. Kazvab 25-100 santimetrhasai.


Pöudping.
Pöudping (lat. "Sonchus arvensis") om Astranvuiččed "(Asteraceae)" sugukundan heinäsižiden kazmusiden erik.


Svetogorsk.
Svetogorsk (, vhesai 1948 "Энсо", tähäsai) om Venäman lidn Leningradan agjan lodehes, valdkundröunanno Suomenmanke. Svetogorsk mülüb Viipurin rajonha, sen kahtenz' surtte eländpunkt.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1887 kuti "Enso-žilo" ühtes cellülozbumagaižen tegimen sauvondanke (ezmäine sur' mugoine Suomenmas). Vl 1940 Tal'vsodan jäl'ghe NSTÜ anneksirui žilod, sikš miše tegim oli mel'hetartuine. Vspäi 1949 žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Vhesai 1917 se mülüi Venäman Viipurin gubernijha, vozil 1917—1940 mülüi Suomenman Viipurin agjan Jääski-makundha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Karjalan kaglhan pohjoižpalas, Vuoks-jogen üläjoksmusen hural randal tobjimalaz, 44 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Piterihesai om 188 km suvipäivnouzmha. Matkad lidnan keskusespäi Suomenman lähembaižen Imatranlidnan keskushesai om 12 km lodeheze. Valdkundoidenkeskeine avtokontrol'punkt om rados vspäi 2002.
Koume eländpunktad mülüdas lidnankundha Svetogorskan ližaks: lidnanvuitte Lesogorskii-žilo (3242 rist. vl 2017), Pravdino-žilo (54 rist., 2010) i Losevo-külä (964 rist., 2010). Lidnankundan pind — 411,12 km².
Eläjad.
Vl 1959 eläjiden lugu oli 10 448 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 15 981 ristitud, lidnankundan — 20 272 ristitud. Vozil 1989—2017 lidnan ristitišt oli 15..16 tuhad, kaikiš suremb — vl 2011, 16 000 eläjid. Vl 2017 kaik 20 019 elädas lidnankundas.
Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Raštvoiden jumalanpert' om Svetogorskas.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma cellülozbumagaine («International Paper»-kompanijan kombinat), turizm i sömtegimišt, mugažo Svetogorskan GES om olmas.
Lidnan üks'jäine specialižen keskopendusen aluzkund om politehnine kolledž.
Ühtennimine raudtestancii om vaiše jüguiden täht vspäi 2014, ühtenzoituz Suomenmanke om olmas. Avtote Viipur — Imatr läbitab lidnad. Avtobusad Piterihesai (Devätkino) oma kundaližeks transportaks.


Leningrad 46..
«Leningrad 46.» () om venämalaine kriminaline TV-serial, kudamb om tehtud vll 2014—2015 NTV-telekanalale. Režissör om Igor' Kopilov. Kaik om 32 serijad (8 palad ühtes sezonas), niiden prem'jerine ozutamine oli vn 2015 keväz'kun 23 päiväl. Vl 2015 om ozutadud ukrainižel Inter-kanalal, i vl 2016 — venämalaižel Venäma-1-kanalal.
Serial starinoičeb voinanjäl'ghižen elon polhe Leningradas (nügüdläine Piter) vll 1946—1948, konz ogeramine lidnas oli väges. Slogan — "Voin jäl'ges voinad" (ven.: "Война после войны").
«Leningrad 46.» oli lujas satusekaz Venäman televizijal: ozutamižen ezmäižel päiväl selialan keskreiting Venämas oli 5.4% (Moskvas — 5.3%), a läz 15% venämalaišt ozutiba mel'hetartuz siš. Vn 2015 lopmižiden mödhe necen lentan keskmäine reiting valdkundas oli 6% (4. sija kesked serialoid).
Süžet.
Tegend zavodiše voden 1946 voinanjäl'ghižes Leningradas, kudambas völ tantoi oliba näl'g, murendused dai surmad. Leningradalaine milicii vähäsatusekahas naprib voibišteldas ogernikoidenke, kudambad tegihe lidnan ühteks surembaks problemaks. Konz banditad rikoitas majorad Kuz'minad, kudamb oli voibištelendan banditizmanke palakundan pämehen, hänen mödradajad panetas meton tabata Vihtor-«Muzikantan» tabadamatoi i armahtamatoi band.
Uz' Palakundan pämez', tovar' Rebrov, Vihtoran bandha, kudambha augotab rata kut agent varjoičendanke. Arni sihe zavodiše konfrontacii Rebrovan da Danilov-«Opendajan» keskes, kudambad konz-se statjaks tundištihe jonuses. Danilov oli literaturan školopendajan, radnikoiči Voinal, no oiktusekahatoman pätusen tagut hän kadoti rad, ak dai tütär; sen täht hän kaik enamban laskese Leningradan kriminaližhe mail'mha i linneb avtoritetižeks da varuližeks ogernikaks. Elo ei üht kerdad sideleb Rebrovad da Danilovad: üks' naine, üks' armastuz dai üks' lidn kahtele. Leningradan voinanjäl'ghine istorii lagitab kaclijale soravaks da tuhlakoks.


Kitain sur' sein.
Kuvatud kartal seinän sauvomižen istorii.
Kitain sur' sein (kit.: 長城 / 长城, pin'jin' "Chángchéng", sana sanha: «Pit'k sein» vai kit.: 萬里長城 / 万里长城, pin'jin' "Wànlǐ Chángchéng", sana-sanhal'ne känduz: «Pit'k sein 10 tuhad liden pitte») — kaikiš järedamb arhitekturine muštnik mail'mas. Sein seižub Kitain pohjoižes, se om 8851,9 km pitte sarakoidenke (toižid andmusiden mödhe — 21 196 km). Sauvomine vedihe 3. voz'sadaspäi edel m.e. 1644 vodhesai. Sein om kaitud valdkundal, mülüb UNESCO:n Mail'man kul'turjäl'gusiden objektoiden nimikirjuteshe.
Seinän rahvahaline nimituz — «maine drakon» — om kosketusiš kävutadud sauvondmaterialoidenke.
Toradajiden Valdkundoiden aig.
Lödud savespäi seinän ezmäižiden paloiden sauvomine zavodihe 3. voz'sadal edel m.e., Toradajiden Valdkundoiden aigan (475-221 vv. edel m.e.), kaičemha valdkundad hunnulaižid vaste. Läz millionad ristituid ühtni sauvondas, toižin sanoin, sen aigan eläban ristitišton videndez. Saudud sein fiksiruiži sel'ktas kitajižen civilizacijan röunoid. Sein abutiži ühtištuda maid imperijha: tombai severz' sadud vägestaden car'kundoid ližaduihe sihe.
Järedad valdkundad röunoidenke pohjoižpoles — Cin', Vei, Jan' da Čžao — sauvoškanziba seinid röunoil kaičemha ičtaze kalaidajiš heimoišpäi. Keskuzkitain tazangišton šingotajad eländpunktad kätihe torguindan järedoikš keskusikš. Se azj maniti kalajdajid heimoid, i hö zavodiba tehta londoid paksus nenihe lidnoihe In'šanin tagapäi. Vei-valdkund libui seinäd Cin'-valdkundan röunal läz 353 vot edel m.e., Cin'- i Čžao-valdkundad sauvoiba seinäd läz 300 vot edel m.e., Jan'-valdkund — edel 289 vot edel m.e.. Möhemba erazvuiččid seinkonstrukcijoid kätihe ühthižeks sauvuseks.
Ani Cinin aighasai seinän znamasine pala sauvoihe järgeližiš sijaližiš materialoišpäi trambuindan abul. Saven da kločkiven šoiduid pressuihe vicasižiden vai rogosižiden cinovkoiden keskhe. Erašti kävutihe kuivatud päiväižel savičud.
Cin'-dinastii.
Cin' Šihuandi-imperatoran tobmuden aigan Kitain valdkund ühtištui i sai lujad vägevut. Mugoi varmed kaičend kalaidajiš heimoišpäi pidab sille, kut nikonz edel sidä aigad, i Cin' Šihuandi andab käsköd Suren seinän sauvondas pidust' In'šanid. Olnuzid seinid kävutihe sauvomižhe, niid varmitihe, korgoitihe, ühtenzoittihe uzil paloil da jätksihe. Sen ühtes, paloid valdkundoiden keskes murenzihe sauvondmaterialha. Men Tän'-käskmez' oli pandud ohjandamha seinän sauvomižel.
Sauvond veihe 10 vot, se vastsi äi jügedusid. Infrastrukturan olmatomuz oli päjügedusen: ei olend teid, ei ulotund vet da sömäd sauvojiden täht. Kaikuččel kurol 300 tuhazesai ristituid sauvoiba seinäd. Cinin aigan ühthemänho 2 mln ristituid ühtniba sauvomižhe, sidä kesken orjad, soldatad da manmehed. Kümned tuhad ristituid mäniba uhtei pošaviden taguiči i radon tagut ei ole ičeze vägiden mödhe. Mobilizacii seinäd sauvomha heraštoiti rahvahan käraidust i kucui vasthalibundoid, ned tegihe Cin'-dinastijan lopindan ühteks süišpäi.
Tahondad oliba lujas koverikahad sädmaha mugošt ogibalad sauvust. Sein mäni oikti mägisel'gan päidme. Sen aigan pidi ületada korktoid pautkid, süvid urid-ki. Sen-žo sün mödhe sein om üks'jäine mugoine, sikš miše sättub landšaftale, ned oma ühtmuz.
Cinin aigan erasil paloil kävutaškanzihe kiviapakoid, niid panihe ahthas toine toiženke lödud man šoiduidme. Kivesižed konstrukcijad libuihe Seinän päivnouzmas. Ku ei olend kivid sijaližiden sauvondmaterialiden keskes, ka sauvoihe surt pudotest (päivlaskmaižed mad, nügüdläižiden Gan'su i Šensi-provincijoiden territorijal).
Jäl'ghine sauvomine.
Han'-dinastijan tobmuden aigan (v 206 edel m.e. — v 220 m.e.) Seinäd jätksihe päivlaskmpolehe Dun'huanhasai (Gan'su-agj). Mugažo vahtčuhundusiden jono oli saudud. Se jätksihe rahvahatoman man südäimehe i oli tarbhaine kaičemha torguindkaravanoid kalaidajiden heimoiden londoid vaste. Han'-dinastii udessünduti da sauvoi seinid läz 10 tuhad km pitte, nece lugu om kahthe kerdha enamba mi Cin'-dinastijan aigan, arheologiden melen mödhe.
Czin'-dinastii zavodi sauda seinid 12. voz'sadal. Necen aigan imperatorad mobiliziruiba radmaha 750 tuhazesai ristituid kaikenaigašti.
Kaitud tähäsai Suren Seinän palad oma saudud Min-dinastijan aigan (1368-1644) tobjimalaz. Sil aigal savičud da kiviblokoid ottihe päsauvondmaterialikš, ned andoiba konstrukcijale varmdust enamba. Min-dinastijan tobmuden aigan Sein oigeni päivnouzmaspäi päivlaskmha Pakuižen meren Bohai-lahten randaspäi (Šan'haiguan'-zastav) nügüdläižiden Sinczän- da Gan'su-agjoiden röunhasai (Juimen'guan'-zastav).
Seinän arhitektur da südäin.
Seinän "suruded" oliba erazvuiččed tahoidme. Keskmäižed parametrad oliba: korktuz — 7,5 m, piidenke — 9 m, pän leveduz — 5,5 m, alusen leveduz — 6,5 m.
Seinän "piid" irdpolespäi oma oigedsaumaižed formal.
"Čuhundused" oma seinän ühthižeks palaks. Libutadud edel seinän sauvondad čuhundused oliba ottud seinän südäimehe. Mugoižed čuhundused oma penemban levedusenke paksus, mi sein, i niiden sijadused oma statjaližed. Ühten aigan seinänke saudud čuhundusid panihe 200 metrhasai matkad toine toižespäi, se om tomaran lendusen edhuz. Čuhundused oma erazvuiččed arhitekturižen planiruindan mödhe. Čuhundusen kaikiš levitadud toižend om kaks'žiruine, oigedsaumaine ku kacta ülähänpäi. Mugoižed čuhundused oma parangonke i reiguidenke toran täht ülähän. Signalčuhundused sijazihe seinädme kahten koprin nägubuden röunal (läz 10 km), niiden päilpäi kaceltihe vihalaižid heiden tulendan aigan da oigetihe signalid.
Kaks'toštkümne "verajad" om saudud seinän südäimehe läbiajandan täht. Aigan mändes varmitihe niid, kätihe vägevikš zastavoikš.
Seinän znamoičend.
Seinän kaikenaigaine sauvomine da udessündutamine rajazi rahvahan i valdkundan vägid. Sen kaičendsauvusen znamoičend panihe heilündan alle. Vihalaižed löuziba kebnas vällid sijid vai muite andoiba otoid-lahjoitesid varjoičijoile. Erašti londan aigan vahtkund pätli ei tedotada trelogad i pästli vihankandajid vaikkulhu.
"Cinin tobmuden alaižed sauvoihe Pit'käd seinäd kaičendaks varvarid vaste."
"Pit'k sein libui ülähäks, sen aigan imperii tuli alahaks."
"Vaiše oli tedotanu, miše seinid sauvoškatas päivnouzmpolel,"
"Ka sigä-žo sanutihe varvariden londas päivlaskmpolel."
"Hö raccastiba muretud seiniden kal't kuti lapakon madme,"
"Anastaden mi taht oli da kus taht oli."
"Konz varvarad läksiba tagaze, seinäd libuiba möst."
"Sauvojad radoiba päidusespäi laskmhasai, a oli-k ližad?.."
"Mihe mö sauvoiba seinid kümne tuhad liden pitte?"
"Dinastii dinastijan jäl'ghe kaik lopihe ühtejiččikš."
"Ka midä-k mö nagram vaiše Šihuandid?"
"Tö sauvoiba sidä kümne tuhad liden pitte, jätkten ani mererandhasai,"
"No kaik teiden rajadused mäniba uhtei —"
"Tö kävutiba lophusai ičetoi rahvahan vägid."
"Ika konz'-žo imperii oli teiden imperijaks?"
Evropalaižiden mel'hetartuz hödhüvižes sauvuses čududeli Cinan aigan kitajalaižid.
Sein sai ut znamoičendad Kitain nügüd'aigaižes literaturas. Se kätihe rahvahan sättundan elole da sädandvägevuden simvolaks, ripmata sodakävutandan satusetomuzišpäi. Mugoi Mao Dzedunan virkand om kirjutadud seinäl läz tulendad restavriruidud palaha: «Ku sinä ei olend Kitain Surel Seinäl, ka ed ole todesine kitajalaine».
Turistsijiden irdpolel sein mureneb hilläšti londusen painmižen al (kovad tulleid, valeged, letetorokad), mugažo mehen radmine valatoitab (intensivine maižanduz, kiven otand külid sauvomižhe, avto- da raudteiden sauvond pidust' seinäd, graffitin pirdand).


Nühaidai.
«Nühaidai» (ven. i ukr.: "Нюхач") om ukrainalaine detektivine TV-serial, kudambad FILM.UA-telekompanii tegi vll 2013—2017. Režissör om Artöm Litvinenko. Om kaik fil'mdud koume sezonad 24 serijoidenke. Sen prem'jerine ozutamine oli vn 2013 kül'mkun 16 päiväl ukrainalaižel ICTV-kanalal, a vn 2013 tal'vkun 16 päiväl oli ozutadud venälaižel Ezmäižel kanalal-ki. Hot' serial om ukrainalaine dai om fil'mdud Kijevas, sen originaline kel' om venän kel'.
Nühaidajan päroliš om estilaiž-venälaine akt'or Kirill Käro.
Süžet.
Pägerojal Nühaidai-kucundnimen al (todesine nimi om tundmatoi) om ülämujai nühaind, hänele ei ol'goi peitust, a hajun mödhe Nühaidai voib sanuda kaiked kaikuččen ristitun polhe: hänen sömižes, armastuzelos, om-ik ristitul alibi. Ei niken voi manitada Nühaidajad. No hän om kaičematoi mail'male sen erazvuiččidenke hajuidenke: ozutesikš, Nühaidajale ei voi tehta sürpriz, kaikenvuitte čurahine haju voib romantižes vastlendaspäi. Gerojan järgeližusetoi mahtuz — hänen lahj dai soiverduz, hänel elo om löumai, no mel'hetartui.
Znamoičend.
Ukrainas da Venämas serial oti lujas korktad reitingad. Venämas se oli kaikiš populärižemb serial 2013/2014-sezonas, a mugažo vn 2013 kaikiš reitingiižemb material Venäman televizijal; ezmäižid kahtid serioiden (1. sezon) reiting oli 11.6 % (auditorii vanhemb 18 vot) TV-efiraigan 29.9 %-oid.


Eländkodi.
Eländkodi om sauvuz, sija, kus ristitud vai (da) živatad elädas. Eländkodid kävutadas peitmahas sättumatomas säspäi tobjimalaz, unen täht, jäl'gelaižid kazvatamha, varoid kaičemha, lebun täht. Se om ristitun üks' kaikiš eziauguižiš kulutuzmärišpäi, hänen olendan olmas arvoimine.
Irdnägu (eksterjer), seiniden material, eländkodin südäin oma lujas erazvuiččed. Mugomad materialad kut pu, brezent, kivi, beton, ma, savič, teraz, stökol, eskai lu da lumi, kävutadas sauvomha kodid.
Nügüd'aigaižen eländkodin sündundan istorii.
Ristitud kävutadas eländkodid istorijanedeližes aigaspäi Eziauguižin erazvuiččed karad da grotad oliba kodikš. Sikš ku londuseližed eländsijad ei voinugoi täutta amuižiden mehiden kaikid tahtoid, ka zavodihe lattä niid: eländlavad kivitihe, letihe kiviaidoid. Zemlänk da butkaine oliba ristituiden kaikiš amuižembikš eländkodikš tazangištoil.
Klimatan vajehtused, vilugoitusen pordod, uziden maiden otand kävutamižhe — kaiken necen tagut mehed sauvoškanziba eländkodid aktivižemb. Ezmäi pud da mamontoiden lud oliba radmaterialikš eriližen instrumentan olmatomuden taguiči. Neolitan aigan sauvoškanzihe ezmäižid eländkodid necen sanan nügüd'aigaižen znamoičendan mödhe. Eländsauvond oli zavottud erazvuiččel aigal sijihe i kul'turoihe kacten. Eländkodi oli ühten kehkran vai nellikhonusen ledenke keskes da reigunke savule lähtemha ülähäks pohjoižembaižiš regionoiš soraviden tal'videnke. Erašti mugoižes eländkodiš ristitud öduiba ühtes ičeze kabjživatoidenke.
Elonmahtuz toižetui kalaidajaspäi taholižhe, sišpäi eländkodin nägu mugažo tegihe toižeks. Eländkodiden irdnägu, suruz i sijaduz tegese erazvuiččikš, ned riptas regionan rahvahaližiš i kul'tureriližusišpäi, ižandan socialižes statusaspäi. Sauvoihe lödud, savič- da samankodid kuiviš mecatomiš rajoniš, letihe pupertid strubanke Evrazijan mecrajoniš. Möhemba zavodihe jagada neniden kodiden südäimen severzihe honusihe kävutandan mödhe: magaduzhonuz, keitimpol', adivhonuz i m.e..
Arheologižiden kaivandusiden mödhe, 9. voz'tuhal edel m.e. sauvoškanzihe ezmäižid kivesižid pertid elämižen täht istorižiš Suvianatolii- da Palestin-regioniš.
Bronzaigan Evropan maiš kaivatud mas eländsijad oliba eländkodin ühteks levitadud toižendaspäi. Ned oliba kattud konusanvuiččil katusil, oliba kehkrikš ku kacta pälpäi. Ühtes manpäližed pertid leviganziba, niiden seinid letihe kivespäi vai ned oliba plettüd, voidud savel. Mugažo eländkodi vajil leviganzi avaras neolitan da bronzaigan röunal.
Edesižes paksud azektud ridad veiba sihe azjaha, miše sauvoškanzihe lidnusid.
Märitud istorižil aigoil vaiše mehed sättujan socialižen statusanke (oz., bajarišt) voiba valtta eländkodiden erasil toižendoil (oz., ičeze lidnuz). Eziauguižin, konz maižanduz oli ekonomikan pän, sauvoihe pertid penil kogoil (küläd da žilod). Radonmahtoiden šingotesenke lendaškanzihe lidnoid.
Radsijan erištund kodišpäi.
Amuižiš aigoiš i Keskaigan ristitud radoiba sigä-žo tobjimalaz, kus hö eliba — ičeze kodiš vai läz sidä: umal, živattanhas, radhonuses vai torguindlaukas. Tegimištkukerduz augotihe Alamaiš 17. voz'sadal, se vei kodiižandusen erištundale radsijaspäi, radonmahtospäi vai biznesaspäi. Sätnuded järedad fabrikad ahtištiba penid radonmahtajid torgusespäi.
Alamaiš sauvoihe lidnanpertid 4-5 ristitun täht. Nened kodid ei olgoi surikš, sikš miše pidi lugeta vaiše ičeze vägid, puhtastada-ki kodid pidi ičelaze, kazakoita. Sen aigan eländpertid kätihe komfortižikš peitsijikš, niid kävutihe vaiše lebaidamha radospäi, lodelemha heimolaižidenke da sebranikoidenke. Privatižuz oli tarbhaine, sen tagut koridor (ühthižhonuz) sündui susedhonusiden sijas, vai sauvoškanzihe severz' žiruid. 17. voz'sadan lopus nügüd'aigaižen kodin äjad pirdad jo oliba alamaižes eländkodiš.
Eländkodin evolücii 19.-20. voz'sadoil.
Tegimištkukerduz vei lidnalaižen eländkodin küzumižen heredale ližadusele: andoihe kortomha katusenaluižid, utüid, karzn'oid, aitaižid, varaaitoid.
Sures Britanijas tegimiden da fabrikoiden ližadusen mödhe eländkodin tarbhaižuz sündui radnikoiden ogibalan lugun täht. Odvemha i pigustamha sauvondad zavodihe leta kaiktä da äjin blokiruidud ühthe pertid elämižen täht (niid panihe rivihe, ühthižiden seinidenke). Pertid sauvoihe ühtejiččen irdnägunke, savučuspäi kaks'žiruižed: alahan — keitimpol' päčinke kivihilel, lähtendad irdale da pen'he sadhu; ülähän — üks'jäine eländhonuz, üks' kaikiden täht.
Sil-žo aigal erižpert' oli päpaloin eländkodikš buržuazijan täht. Sündujan keskklassan da intelligencijan täht sauvoihe penid kottedžid.
Vozil 1920-1930 avtomobilizacii zavodihe šingotadud maiš, se vei ezilidnoiden kazmižhe, eriližešti.
Toižen mail'man voinan jäl'ghe sauvomižen uded mahtused sünduiba lendamha odvid pertid — personaližid da kondominiumid.
Ezmäižed äifateržed pertid sünduiba Amuižes Rimas. 17. voz'sadaspäi sauvoškanzihe niid Evropadme samha sališt kortomha anttes. Vodele 1880 äifateržed pertid tegihe populärižemb liftan löudusen tagut. Mugoine eländsija om odvemb, sättub tipižprojektiruindale, sidä letas teravamba. Sen vigoihe mülütadas: kogotud rahvaz, ahthuz, erigoituz londuseližes ümbrištospäi, voimatomuz sauda ližahonusid. Lidnan arvoimižiš alažiruid mödas kävutamha laukoikš da kontorikš.
20. voz'sadan lopus — 21. voz'sadan augotišes pertin sauvondan aigan kävutaškatas «Melev pert'»-sistemad. Se om avtomatiziruidud sistem ohjandamha eländkodin inženerižel mašiništol da elektroladimištol. Ristit ohjandab sistem ühtel painimel oikti vai «kaluiden internet:an» kal't (IoT —).
21. voz'sadal äi märid om vahvištadud kävutandan effektivižusen lujendusen täht da energijan kadotusen polendusen täht jo eländkodin sauvomižen aigan. Kävutadas eländhonusiden zoniruindad. Valdkund lujenzi lämuzizoläcijan i londuseližen vauktusen tarbhaičendoid. «Vihand kodi»-koncepcii el'getab pertin palahine energetine ičevarmituz voinuziden udištamha purtkiden abul (päiväine, tullei, biopoltuz, sadeged, ližadumižjoksmuz).
Uded eländkodid saudas varuitomiden projektoiden mödhe rajoniš manrehkaidusidenke.
Civiližes oiktuses.
Oiktusen «eländkodi»-tärtuz voib erineda erazvuiččid maidme. Ku mez' eläb pordaigaižes sauvuses eskai (hot' butkaižes), ka se om-ki eländkodi, oiktusen tärtusespäi erineden. Civiližen oiktusen mödhe, eländkodi om olmas bazižiden ičendoidenke, kudambad varmitadas ristitun kaikenaigaižen elämižen.
Mugažo eländkodi om koskmatoi. Se znamoičeb, miše čurahižiden personiden tulend om röunatud kovas i om voimusine vaiše käskuzkundan kirjutadud pätandan mödhe.
Eländkodi om valdkundmaksan likutamatomudes objekt. Eländkodin käskvarmitust ei ole Venämas. Elämižpindan i uman tärtused oma sidodud ühthe Venämas. Toižin sanoin, ei voi ostta niid eriži, paiči statjas, konz pertid ei ole völ.
Venäman Civiline kodeks i Eländkodikodeks maritas kondominiuman ohjastusen ohjandimid.
Živatoiden eländkodid.
Erased živatad saudas eländkodid iče vai kävutadas jo olijoid kodid kaičemha poigid, päzumha irdpoližiš grazindoišpäi vai muite peitmahas. Kogon i parvehen živatoil ei ole eländkodid tobjimalaz.
Živattanaz da lävä oma kabjživatoiden täht.


Varn (lidn).
Varn () om kurort-lidn Bolgarijan päivnouzmas, port Mustmeren randal. Se om valdkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Varnan agjan administrativine keskuz.
Geografijan andmused.
Lidnan da Varn-järven fotokuva Man kaimdajaspäi.
Lidn sijadase 0..170 m ü.m.t. korktusil, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Sofijhasai om 375 km päivlaskmha orhal vai 470 km avtotedme.
Varn-lidn jagase 5 administrativižhe rajonha: Primorski ("Mererandaline"), Mladost, Odesos, Vladislav Varnenčik, Asparuhovo. Sen ližaks viž žilod mülüdas Varnan kundha.
Eläjad.
Vn 2011 Bolgarijan rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 334 870 ristitud. Kaik 375 tuh. ristituid elädas kundas (2018) i läz 420 tuh. ristituid om ezilidnoidenke (2017).
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2011): bolgarijalaižed — 85,0%, turkad — 3,0%, čiganalaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 1,0%, rahvahuden ozutandata — 10,1%.
Transport.
Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas.
Päraudtestancii i meriport ratas vemha passažiroid i jüguid. Rahvahidenkeskeine civiline Varn-lendimport ("VAR") sijadase 7 km päivlaskmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid kaiked Evropadme.
Irdkosketused.
*


Elefantanvuiččed.
Elefantanvuiččed, vai Slonanvuiččed (latinan kelel: "Elephantidae", venäkelel: "Слоновые") oma imetaiživatad, Hobodakahad-heimkundan sugukund. Nügüd'aigan neche sugukundha mülütadas kaikiš järedambid Man kuivuses imetaiživatoid.
Ümbrikirjutand.
Elefantad elädas Afrikas, mugažo Suvižes i Suvipäivnouzmaižes Azijas. Londuseližed zonad oma savann da tropine mec.
Elefantal om kaks' kazvanuzid ülälöugluspäi hambazkulud vai ei ole niid. Erašti elefantad valadas redul kaičemha ičtaze parazitoid-gavedid vaste, sikš miše redu kuivab kor'he. Kaikuččen kerdan jaugan laskemižen aigan razvan pöluz labotase elefantan labajaugan keskuses, muga hänen tügen pind levigandeb. Täuz'kaznuden živatan veduz om 7,5 tonnhasai, kazv — 3,5 metrhasai.
Elefantad oma socialižed živatad, hö mändas joukuil. Emäčud poigidenke keratas ičheze joukhu mahtavan emäčunke päživataks. Ižačud kogotas ičheze, eriližhe joukhu. Ku emäčuiden joukus om hot' üks' olii kärbas emäč, ka otnu vägestust toriden aigan täuz'kaznu ižač voib aigaks ühteta joukhu. Se om kaikiš vägekahamb ižač tobjimalaz.
Miše elefantad jäižiba henghe tulijan aigan-ki, ka kirjutihe nenid živatoid Rahvahidenkeskeižhe Rusttha kirjha, sikš miše mecatas hambazkuluid samha. Löutud hambazkuluišpäi tehtas čomitesid da ottas leiktamha tegesid. Vaiše löuta om jüged azj, sikš miše dikobrazad södas niid ičeze minerališt näl'gad sambutamha.
Elefantanvuiččiden korvad oma sanktan juridenke da hoikan röunanke. Äiluguižed soned — kapillärad — läbitadas korvid. Niiden sur' pind abutab heitta organizman lämut effektivižikš, maihutamine korvil lujeneb mugošt effektad. Afrikanižed elefantad elädas räkembiš tahoiš, mi indižed, necišpäi heiden korvad oma suremb.
Elefantanvuiččed kuldas hüvin madalid paksuzid ani infrakulundhasai, no heiden kulemižen kaikiš lujemb mujandmär om läz 1 kHc paksudel.
Kommunikacii.
Taktil'ne kontakt (mujegiš) om znamasine kommunikacijan aspekt elefantanvuiččil. Živatad sätas tervhen toine toižele hobodoil silitaden vai kabarten niil. Emäelefantan da elefantanpoigaižen likundan aigan emäč kosketeleb poigašt hobodal, jaugoil vai händal sihe kacten, kus hän om.
Intellektan tazopind.
Elefantanvuiččed tundištadas ičtaze zerklon kuvastuses, ani kuti erased oblezjanad da del'finad. Mugoine azj lugetas ičtaztuntken znamaks. Kazvatud stajas indižen elefantan emäčun tedoiduz ozuti, miše nened živatad mahttas panda muštho da erištada äjid kuviden paroid i erasid kulundan paroid. Voden mändes toštmižtest ozuti hüvid satusid möst, se vahvištoiti: pit'k mušt om olmas elefantoil. Mugažo heil om mahtusid muštta ičeze kanzanjoukun sijadust. Om vähä otajid kävutamha instrumentid živatoid, ka elefantanvuiččed oma mugomad. Indižen elefantan kaclend löuzi, miše hän löb kärbhaižid barbal. Elefantad mahttas säta instrumentid hondomb mi šimpanze.
Mujudas-ik elefantanvuiččed lujid emocijoid, ka tedoidajad ei tulend ühthe mel'he. Voib kacta surmha sidotud veroid. Sen ližaks, elefantad ozutadas mel'hetartust ičeze erikon pämall'oihe da hambazkuluihe, eskai verhan rodun. Ku elefant koleb vai om jo kolnu, ka se vedab hänen da toižiden kanzjoukuiden tarkust.
Sönd.
Kaik elefantad södas lehtesid, erazvuiččiden puiden ploduid da kor't. Heinkazmused juridenke todas heile mineraloid.
Londuses elefantoiden sönd om elämižen regionha sidodud. Ozutesikš, eläjad Indijan suves elefantad navettäs märehtida fikusan lehtišton. Eläjad Zimbabves elefantad södas ani toižid kazmusid. Mugažo elefantad vajehtadas söndan purtkid kuivaigpordho vai vihmsezonha kactes.
Heinkazmused da kuivatud hein oma kodikoittud elefantoiden päsöm. Erazvuiččed magedad plodud (jablokad, bananad) oma elefantoiden navettüd jagolounaks. Maploduiden keskes morkofk om mel'he. Mugažo navettäs paštatesid da leibid. Elefantad navettäs kanfetoid, kut ristit-ki, i niiden sömižen jäl'ghe ülämäras viga tervhudes mugažo tuleb elefantoihe. Živat kamadub, käveleb pidust' aidvered, haileb tulijoid varastaden.
Ühtel päiväl joudai elefant söb läz 300 kg nepsoid lehtesid da heinäd. Aidoidud elefant söb läz 30 kg kuivatud heinäd, 10 kg maploduid da 10 kg leibäd päiveses. Täuz'kaznu živat job 100-300 litrad vet ühtes päiväs il'man lämudehe kacten.
Kodikoičend.
Indižed elefantad kodikoičese hüvin. Nügüd'aigan ei ole verod kodikoitta afrikanižid elefantoid. Kacmata dressiruindan voimushe, erašti registriruidas elefantan londan ristithu statjoid.
Elefantoid kävutadas likkuimeks jügedas läbitamha tahondas, mecanvarhapanendan i jügutoitandan radoiden aigan, mecadamha tigrid i leopardid (vaiše kodikoittud aigaližes lapsessai elefantoid; mecnikad išttas rachal), mugažo cirklaval.
Elefantad sodan täht.
Eziauguižin elefantoid kodikoittihe i kävutaškanzihe sodan täht Indijas. Arni sigä Makedonijalaižen Aleksandran sodaväged vastsiba toraelefantoid. Möhemba elefantad ühtniba Aleksandran sodavägihe. Živatoid kävutihe ellinistižiš valdkundoiš. Toran aigan elefantad sättuiba pöl'gästoitmaha mugošt vihankandajad päpaloin, kudamb ei olend tenu elefantoiden tabas. Elefantoiš el'gentai vihalaine voi vastustada heile satusekahas. Toran aigan elefantad segoitiba kebnas ičeze mehid vihankandajidenke.
Klassifikacii.
Kividunuded elefantanvuiččed ozutadas, miše hö eliba aigaližes miocenaspäi.


Hirošima.
Hirošima, oficialižikš Hirošima-lidn (japonan kelel: 広島市, vepsän kirjamil: "Hirosima-si" «lidn levedal sarel») om Japonijan üks'toštkümnenz' surtte lidn, ühtennimižen prefekturan administrativine keskuz. Se om Tügoku-regionan kaikiš suremb lidn.
Japonižen Mazda-korporacijan päfater da pätegimed sijadase lidnas.
Istorii.
Lidnan aluz om pandud vl 1589 kuti Mori-rodun lidnuz.
Vn 1945 6. päiväl elokud Hirošima oli elänu läbi atombomban poukahtuses, ezmäine mugoine lidn mail'mas. 70 tuhad ristituid oli surmitud kerdalaz, 60 tuhad oli pölištunu satatesišpäi da läžundoišpäi edesižes. Lidnan ühesa kümnendest oli pandud mantazole. Udessündutihe Hirošimad vodele 1960.
Geografijan andmused.
Hirošima seižub Tünen valdmeren Japonijan südäimeren pohjoižel randal, sijadase Honšü-saren suvipäivlaskmas.
Pind om 905,41 km² (vl 2011). Reljef om tazo. Lidn seižub Otanjogen suhišton randoil. Jogen kuz' kanalad jagadas lidnad sarikoihe.
Klimat om valdmeren subtropine neps. Heinkun da elokun keskmäine lämuz om +27..+28 C°, vilukun da uhokun — +5..+6 C°. Vodenkeskeine lämuz om +16 C°. Paneb sadegid 1540 mm vodes, sidä kesken enamba kezakus da heinkus (240..260 mm kus). Tal'vkul-uhokul paneb 35..70 mm kus. Voib paneškata lunt tal'vel.
Hirošima-lidn jagase 8 administrativižhe rajonha ("ku"). Nak-rajon om administrativižeks keskuseks.
Transport.
Avtobusad, tramvaid da kebn metro oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Vspäi 1994 kebn metro radab lidnas ("Astram Line", vl 2015 om 1 jono, 22 stancijad, 18 km ted, jonused oma räzinoitud kezroil). «Sanjo Sinkansen»-kiruhraudten Hirošima-stancii sijadase Minami-rajonas.
Rahvahidenkeskeine civiline «Hirošima»-lendimport ("HIJ") sijadase lähižes Mihar-lidnas, 50 km päivnouzmha. Sišpäi tehtas reisid Azijan lähembaižihe maihe, mugažo Japonijadme.
Hirošima-port om jüguiden täht, sidä kesken rahvahidenkeskeine konteinerterminal om olmas.
Irdkosketused.
*


Bilibino.
Bilibino (,) om Venäman lidn da lidnankund Čukotkan avtonomižen ümbrikon lodehes. Se om ümbrikon kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Bilibinon rajonan administrativine keskuz (vn 1961 elokuspäi).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1955 kuti radnikžilo samha kuldad mägikombinatal. Vhesai 1956 nimitihe "Karal'vaam:aks" (ven. i, "караль" «pedroiden aidoitez» + "ваам/веем" «jogi») jogen mödhe. Udesnimitihe Jurii Bilibin-geologan kanzannimen mödhe, löuzi kuldregionad Koliman basseinas. Vl 1993 žilo sai lidnan statusad.
Lidn šingotase kuldan samižel, sadas kaivuzmahtusel da ümbriratas sirdandküllästamižfabrikal penid löudmižsijid lidnas ümbri, mugažo lihamaidkombinat i maplodunfabrik (kazmuzhonuzedheotand i konservad) ratas. Bilibinon AES (48 MVt) lämbitab lidnad da varatoitab sidä elektroenergijal, sen vajehtuz dizel'stancijal planiruiše vspäi 2019.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Karal'vaam-jogen lanktendan sijas Sur' Keperveem-jogehe (Koliman hurapol'ne bassein), 270 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Anadirihesai om 625 km suvipäivnouzmha. Lähembaine lidn om Pevek 240 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 360 km grunt- i tal'vteidme.
Keperveem-žilo mülüb lidnankundha Bilibinon ližaks, lendimport sijadase siš.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 5 506 ristitud, lidnankundan 5 829 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 558 vl 1989. Vl 2017 kaik 5 560 ristitud elihe lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Serafim Sarovalaižen pühäpert' om saudud lidnas vodele 2009.
Piterin tegimištoliž-ekonomižen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Volhovan rajon.
Volhovan rajon (ven.: "Волховский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Volhov-lidn (mülüb rajonha vspäi 2006), sijadase rajonan suvipäivlaskmas. Rajonan ristitišton pol' eläb siš.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Leningradan ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke. Zvank-radnikžilo oli rajonan keskuseks. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik.
Vodele 1933 Zvank-radnikžilo järedui, i sidä kätihe Volhovstroi-lidnaks, kudamb vozil 1939-2006 alištui agjan tombudele oikti, hot' rajonan tobmuden organad oliba neciš lidnas. Vozil 1946-1963 rajonan pala oli mülünu Uden Ladogan rajonha. Vl 1977 rajonan pala läksi udhe Kirovskan rajonha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Volhovan rajon om Leningradan agjan keskuztaho. Pind — 5 124 nellikkilometrad (kudenz' sija agjas), Ladogan palanke — 8 428,41 km². Mec katab viž kudendest rajonan territorijad (4 208 km²).
Rajonan pohjoižed randad lainištab Ladoganjärv. Znamasižed joged oma Olhav da Säs' (lanktas Ladogha), mugažo Paš (Süvärin hura ližajogi). Süvär'-jogensu om rajonan pohjoižpäivnouzmaižel röunal (Süvärensu). Kaik joged mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, gravii, letked, saved), fosforitad, mec, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 15 municipaližhe ühtnikha: 3 lidnkundha da 12 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 30 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Vladimir Novikov radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 redukun 1. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2016 sulakun 27. päiväspäi Tat'jana Räzanova radab rajonan administracijan pämehen velgusentäutajan (ühteks kuks). Vs 2015 keväz'kuspäi ezmäine varapämez', viž muite varapämest da abunik oma hänele abhu. Kuz' komitetad, 6 palakundad, 4 sektorad, ohjastuz da 2 laudkundad alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 95 182 ristitud (kudenz' sija agjas).
Kaik om 280 eländpunktad rajonas, sidä kesken 3 lidnad, 9 žilod, 6 raudtestancijan žilod, 262 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Säs'stroi-lidn (13,2 tuh. rist. vl 2016), Uz' Ladog-lidn (8,5 tuh. rist. vl 2016) da Paš-külä (3,8 tuh. rist. vl 2012).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 93,7%, ukrainalaižed — 1,1%, vaugedvenälaižed — 0,6%, čiganalaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,5%, toižed — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 1,5%.
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 52 rist. (0,05%), suomalaižed — 25 rist. (0,03%), vepsläižed — 23 rist. (0,02%), estilaižed — 14 rist. (0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma kivivoin ümbriradmine, himine sarak, gazanveimtransport, cellülozbumagaine sarak, sömtegimišt, maižanduz, mecan ümbriradmine, gidroenergetik (Volhovan GES), turizm, vhesai 2013 — alüminijan tehmine.


Šarj.
Šarj () om Venäman lidn Kostroman agjan päivnouzmas. Se om Šarjan lidnümbrikon da Šarjan rajonan administrativine keskuz. Lidn ei mülü rajonha, alištub agjan tobmudele oikti.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1906 kuti "Šarj-raudtestancii" Vätk — Vologd raudten sauvomižen aigan (1903—1906). Nimitihe penen jogen mödhe, jogi kändihe soks nügüd' suvhe stancijaspäi. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1938. Mülüb Kostroman agjaha sen alusenpanendaspäi vl 1944 lidnaks agjan alištusenke kerdalaz.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vetlug-jogen hural randpolel (Volgan hura ližajogi), 4 kilometras randaspäi, 110 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Lidnanvuitte Vetlužskii-žilo seižub Šarj-lidnan i Vetlug-jogen keskes. Matkad Kostromhasai om 275 km päivlaskmha orhal vai 320 km avtotedme. Lähembaine lidn om Manturovo 40 km päivlaskmha orhal.
Lidnanvuitte Vetlužskii-žilo (11 919 rist. vl 2017) da koume pen't küläd mülüdas lidnümbrikho Šarjan ližaks.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 23 681 ristitud, lidnümbrikon — 36 659 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1989 — 27 062 eläjad, vl 2002 39 365 ristitud elihe lidnümbrikon röunoiš (om olmas vspäi 2004). Vl 2017 36 565 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan koume pühäpertid om lidnas.
Nügüd'aigan Šarjan ižandusen päsarakod oma mecan süvä ümbriradmine da raudten holituz, mugažo meblin tehmine i sömtegimišton edheotandad oma olmas. Järed puapakoiden tegim sijadase lähižes Vetlužskii-žilos. Professionaližen opendusen aluzkundad: politehnine i agrarine tehnikumad, pedagogine i medicinine kolledžad, üläopendusen Moskvan i Kostroman aluzkundoiden 4 filialad.
Pened avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. «Kotlas — Nikol'sk — Uren' (Alalidnan agj)»-avtote ümbärdab lidnad päivnouzmaspäi, «Kostrom — Kirov»-avtote ümbärdab lidnad suvespäi.
Irdkosketused.
*


Čilin flag.
Čilin flag (isp.: "Bandera de Chile") om Čilin valdkundflag. Flagan proporcii om "2:3".
Nügüdläine flag om vahvištadud 1817-ndel vodel redukun 18. päiväl.


Čilin valdkundznam.
Čilin valdkundznam (isp.: "Escudo de Chile") om vahvištadud 1834-ndel vodel kezakun 26. päiväl.


Čilin peso.
Čilin peso (isp.: "Peso de Chile") om Čilin valdkundvalüt.
1 peso = 100 sentavod ("centavo"). Valütkod om "CLP".


Viipurin rajon (Leningradan agj).
Viipurin rajon (ven. "Выборгский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Viipur (vspäi 2006 mülüb rajonha), sijadase rajonan päivlaskmas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1940 heinkun 9. päiväl enččel Suomenman territorijal Tal'vsodan jäl'ghe Viipur-lidnan keskuseks. Vozil 1941-1944 rajonan territorii oli Suomenman tobmuden al sodavägiden tulendan tagut.
Vl 1944 kül'mkus rajonad alištihe Leningradan agjan tombudele. Vozil 1944-2006 Viipur alištui agjan tobmudele oikti. Vl 1957 rajonad ühtištuihe enččen Primorskan rajonan territorijanke — Roščinon rajonan palanke. Vl 1960 tal'vkun 9. päiväl Viipurin rajonad ühtištuihe enččen Lesogorskan rajonanke. Vs 1963 uhokun 1. päiväspäi enččen Roščinon rajonan territorii mülüb Viipurin rajonha. Vspäi 1989 Viipurin rajon oli alištunu Viipur-lidnan Nevondkundale. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Viipurin rajon om Leningradan agjan lodehline taho. Pind — 7 546 nellikkilometrad (11 336 km² vedenke). Mecad ottas 73,3% territorijad, kavag'mecad oma enambuses.
Suomen lahten randan pala om suves da suvipäivlaskmas. Znamasine jogi om Vuoks, lankteb Lagoganjärvhe. Järved ottas 7% rajonan territorijad, znamasižed oma Glubokoje (37,9 km²), Nahimovskoje (14,3 km²), Pionerskoje (13,8 km²) da Krasnogvardeiskoje (10,6 km²) järved. Joged da järved mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (sauvondkivi, apakkivi, letked, saved), mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2014 rajonan territorii alajagase 12 municipaližhe ühtnikha: 7 lidnkundha da 5 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 36 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Enččen strokun rajonan pämez' da rajonan administracijan pämez' vajehtihe ištmil niiden satuseks. Aleksandr Lisov radab Ezitajiden Nevondkundan ezimehen, rajonan pämehen da Viipur-lidnankundan pämehen vs 2014 sügüz'kun 24. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2014 redukun 22. päiväspäi Gennadii Orlov radab rajonan administracijan pämeheks kontraktan mödhe. Ezmäine varapämez' da koume muite varapämest oma hänele abhu. Kahesa komitetad, 2 palakundad, 2 ohjastust da laudkund alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 204 408 ristitud (koumanz' sija agjas).
Kaik om 181 eländpunktad rajonas, sidä kesken 5 lidnad, 2 lidnanvuittušt žilod, 158 žilod, 9 raudtestancijan žilod, 7 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Svetogorsk-lidn (15,8 tuh. rist. vl 2016), lidnanvuitte Roščino-žilo (14,4 tuh. rist. vl 2016), Kamenk-žilo (8,2 tuh. rist. vl 2016) da lidnanvuitte Sovetskii-žilo (7,0 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 88,5%, ukrainalaižed — 2,1%, vaugedvenälaižed — 1,1%, totarlaižed — 0,6%, armenijalaižed — 0,5%, uzbekalaižed — 0,5%, toižed — 2,2%, rahvahuden ozutandata — 4,5%.
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 191 rist. (0,09%), suomalaižed — 90 rist. (0,04%), estilaižed — 42 rist. (0,02%), vepsläižed — 33 rist. (0,02%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma cellülozbumagaine, laivansauvomine, kivivoinveim- da gazanveimtransport, sauvondkiven samine, sömtegimišt, maižanduz da kalankazvatuz, torguind da turizm.


Kirišin rajon.
Kirišin rajon () om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Kiriši-lidn (vspäi 2006 mülüb rajonha). Siš eläb rajonan ristitišton nell' videndest. Lidn sijadase rajonan suvipäivlaskmas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Leningradan ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke kuti Andrejevon rajon Andrejevo-külän keskuseks. Mugažo oli tehtud Budogoščan rajon Budogošč-žilon keskuseks. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i molembad rajonad mülüiba Leningradan agjaha kuti administrativižed ühtnikad. Vl 1931 sügüz'kun 30. päiväl Andrejevon rajonad udesnimitihe Kirišin rajon:aks, sikš miše rajonan keskust sirdihe Kiriši-külähä. Vl 1932 vulikun 1. päiväl enččen Budogoščan rajonan territorijad ühtištuihe Kirišin rajonanke.
Toižen mail'man voinan aigan vozil 1941-1944 rajonan territorijan pala oli okkupiruidud. Vozil 1944-1963 rajonan keskust oli sirtud Budogošč-radnikžilho, sikš miše Kiriši-külä oli pandud mantazole sodategoiden taguiči. Vl 1965 Kiriši-radnikžilo tegihe rajonan administrativižen keskusen möst, ühtes sidä kätihe lidnaks. Vozil 1967-2006 Kiriši oli alištunu agjan tobmudele oikti. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Kirišin rajon om Leningradan agjan suvine taho. Pind — 3 045 nellikkilometrad (kümnenz' surtte agjas). Mec otab territorijan kaks' koumandest, lehtezmec om enambuses (habikod, koivikod). Rajonan territorii om alav da sokaz, sod ottas rajonan kudendest.
Znamasine jogi om Olhav sen oiktan Pčouž-ližajogenke, lankteb Lagoganjärvhe. Om vähä penid järvid rajonadme. Joged da järved mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (saved, gravii, letked), mec, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii jagase 6 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 4 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 18 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Aleksandr Voskobovič radab sen ezimehen da rajonan pämehen vspäi 2005 koumanden strokun jäl'geten, hän-žo siš-žo vodespäi radab Kiriši-lidnkundan pämehen. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vl 2013 uhokun 12. päiväl Konstantin Timofejev oli valitud ezitajil i pandud rajonan administracijan pämehen velgusentäutajaks. Vl 2014 kül'mkun 6. päiväl Ezitajiden Nevondkund pani händast rajonan administracijan pämeheks. Ezmäine varapämez da viž muite varapämest oma hänele abhu. Seičeme komitetad da 10 palakundad alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 63 764 ristitud.
Kaik om 77 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 1 lidnanvuitte žilo, 5 žilod, 7 raudtestancijan žilod, 63 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma lidnanvuitte Budogošč-žilo (4,0 tuh. rist. vl 2016) da Glaževo-žilo (2,2 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 85,4%, ukrainalaižed — 1,0%, vaugedvenälaižed — 0,6%, toižed — 2,1%, rahvahuden ozutandata — 10,9% (jäl'gmäižiden keskes vaiše 7,8% mahttas pagišta venäks).
Erased igähižed rahvahad: suomalaižed — 35 rist. (0,05%), karjalaižed — 29 rist. (0,05%), vepsläižed — 11 rist. (0,02%), estilaižed — 7 rist. (0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma kivivoin da londuseližen gazan ümbriradmine (gazanveimen sarak Volhovaspäi), lämuzenergetik (Kirišin GRES), sauvondmaterialoiden pästand (plastiktegesed pertid vaumičemha, lämuzizoläcii), stökoltegimišt, sömtegimišt da turizm, maižanduz.


Kingiseppan rajon.
Kingiseppan rajon (ven. "Кингисеппский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Kingisepp-lidn (vspäi 2006 mülüb rajonha), sijadase rajonan suves. Rajonan ristitišton koume videndest eläb siš.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Leningradan ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vn 1931 vulikul Kingiseppan rajonad ühtištuihe enččen Kotliden rajonanke.
Toižen mail'man voinan aigan vozil 1941-1944 rajonan territorii oli okkupiruidud. Vspäi 1945 Narv-jogen oiged randpol' Ivangorod-lidnanke (Estinman NST:an enzne pala) mülüb rajonha. Vozil 1976-2006 Kingisepp oli alištunu agjan tobmudele oikti. Vozil 1992-2006 Ivangorod oli lidnaks agjan alištusenke. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Kingiseppan rajon om Leningradan agjan päivlaskmaine taho. Pind — 2 907 nellikkilometrad (agjan 11nz' surtte 17:späi). Mecad ottas territorijan koume videndest (1 748 km²), lehtezmecad oma enambuses, habikod da koivikod tobjimalaz. Rajonan territorijan kahesandez om kattud soil.
Suomen laht lainištab rajonan lodehližed da pohjoižed randad. Znamasižed joged oma Luganjogi da Narv, lanktas Suomen lahthe. Znamasine vezišt om ratud Narvan vezivaradim (191,4 km²), mülüb rajonha vaiše paloin. 11 pen't järved om rajonas. Joged da järved mülüdas Baltijan meren (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, apakkivi, gravii, letked, saved), fosforitad, dolomit, abrazivmaterial, mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 11 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 9 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 22 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Aleksandr Sergejev radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 sügüz'kun 24. päiväspäi, hän-žo radab Kingisepp-lidnkundan pämehen. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vl 2014 redukun 24. päiväl Viktor Gešele om valitud ezitajil i om pandud rajonan administracijan pämeheks, radab vs 2010 vilukun 1. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten. Ezmäine varapämez, koume muite varapämest da abunik oma hänele abhu. Nell' komitetad, 9 palakundad, juridine radnikoičend da 2 laudkundad alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 78 183 ristitud (seičemenz' sija agjas).
Kaik om 190 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnad, 11 žilod, 9 raudtestancijan žilod, 166 küläd da 2 futorad.
Toižed sured eländpunktad oma Ivangorod-lidn (10,5 tuh. rist. vl 2016), Ust'-Lug-žilo (2,4 tuh. rist. vl 2010), Kingiseppskii-žilo (2,1 tuh. rist. vl 2010) da Kotel'skii-žilo (1,9 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 84,9%, ukrainalaižed — 2,0%, vaugedvenälaižed — 1,3%, totarlaižed — 0,6%, armenijalaižed — 0,4%, toižed — 2,7%; rahvahuden ozutandata — 8,1% (heišpäi vaiše 5,4% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: suomalaižed — 167 rist. (0,21%), ižoralaižed — 151 rist. (0,19%), estilaižed — 129 rist. (0,16%), karjalaižed — 60 rist. (0,08%), vodilaižed — 24 rist. (0,03%), vepsläižed — 11 rist. (0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma himine sarak (mineraližheretusiden, koaguläntan pästand), sauvondmaterialoiden pästand, sömtegimišt da maižanduz, stökoltegesiden tehmine (butulkad), omblendedheotandad, torguind da logistik.


Kirovskan rajon.
Kirovskan rajon (ven.: "Кировский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Kirovsk-lidn (mülüb rajonha vspäi 2006).
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1977 sulakun 1. päiväl Leningradan agjaha Volhovan da Tosnon rajoniden paloišpäi, Kirovsk-lidnad agjan alištusenke panihe keskuseks. Vozil 1993-2006 Šlissel'burg-lidn oli alištunu agjan tobmudele. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Kirovskan rajon om Leningradan agjan keskuztaho. Pind — 2 590 nellikkilometrad (15nz' sija agjas). Mec katab kaks' koumandest rajonan territorijad (1 743 km²).
Rajonan pohjoižed randad lainištab Ladoganjärv. Znamasine jogi om joksii sišpäi Neva. Nevanjogi om olmas rajonan lodehližeks röunaks, lankteb Suomen lahthe. Kaik joged mülüdas Baltijan meren (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (apakkivi, gravii, šebin', letked, saved, mouckivi), mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 11 municipaližhe ühtnikha: 8 lidnkundha da 3 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 22 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Junus Ibragimov radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2016 sügüz'kun 26. päiväspäi ezmäižen strokun. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2016 sügüz'kun 26. päiväspäi Andrei Vit'ko radab rajonan administracijan pämeheks. Ezmäine varapämez', kuz' muite varapämest oma hänele abhu. Kuz' komitetad, 12 palakundad, 8 ohjastust da 11 laudkundad alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Vspäi 2015 Kundaline Kodi (ven. "Общественная палата") radab rajonas (15 ühtnijad).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 101 353 ristitud (videnz' sija agjas).
Kaik om 100 eländpunktad rajonas, sidä kesken 3 lidnad, 5 lidnanvuittušt žilod, 8 muite žilod, 5 raudtestancijan žilod, 78 küläd da 1 futor.
Toižed sured eländpunktad oma Otradnoje-lidn (25,2 tuh. rist. vl 2016), Šlissel'burg-lidn (14,7 tuh. rist. vl 2016), lidnanvuiččed Mga-žilo (10,2 tuh. rist. vl 2016), Priladožskii-žilo (5,7 tuh. rist. vl 2016) da Nazii-žilo (4,8 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 88,3%, ukrainalaižed — 1,9%, vaugedvenälaižed — 1,0%, totarlaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,5%, uzbekalaižed — 0,4%, toižed — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 4,6% (jäl'gmäižiden keskes 14,5% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: suomalaižed — 102 rist. (0,10%), karjalaižed — 76 rist. (0,07%), estilaižed — 23 rist. (0,02%), vepsläižed — 8 rist. (vähemba mi 0,01%), ižoralaižed — 3 rist. (vähemba mi 0,01%).
Opendusen aluzkundoiden verk mülütab 19 päivkodid, 17 keskskolad, 3 lapsiden da norišton sportskolad.


Tosnon rajon.
Tosnon rajon () om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Tosno-lidn (mülüb rajonha vspäi 2006), sijadase rajonan pohjoižes.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vn 1930 19. päiväl elokud Leningradan agjaha enččiden Lübanin, Detskoje Selon i Kolpinon rajoniden küläkundoišpäi, Tosno-žilod panihe keskuseks. Vl 1960 enččen Mgan rajonan palad ühtištuihe Tosnon rajonanke. Vl 1963 Tosno tegihe lidnaks i vhesai 2006 se oli alištunu agjan tobmudele. Vl 1977 enččen Mgan rajonan ühtištudud pala läksi Kirovskan rajonha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Tosnon rajon om Leningradan agjan suvine taho. Pind — 3 655 nellikkilometrad (9nz' sija agjas). Mec katab nell' videndest rajonan sokast territorijad, sil om il'man kaičendfunkcii tobjimalaz.
Znamasižed joged oma Tosn (Nevan hura ližajogi) da Tigod (Olhavan hura ližajogi). Kaikiš järedamb järv om Pendikovskoje-järv (2,1 km²). Kaik joged da järved mülüdas Baltijan meren (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (apakkivi, gravii, šebin', letked, saved, mouckivi), mergel', dolomit, mec, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii jagase 13 municipaližhe ühtnikha: 7 lidnankundha da 6 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund () 26 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad sihe oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud. Viktor Zaharov radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 sügüz'kun 25. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2007 elokuspäi Vladimir Dernov radab rajonan administracijan pämeheks koumanden strokun jäl'geten. Vs 2014 sügüz'kuspäi hän-žo radab Tosnon lidnankundan administracijan pämeheks. Kahesa varapämest oma hänele abhu. Kahesa komitetad, 8 palakundad, 5 sektorad da laudkund alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 122 999 ristitud (nellänz' sija agjas).
Kaik om 115 eländpunktad rajonas, sidä kesken 3 lidnad, 4 lidnanvuittušt žilod, 14 muite žilod, 2 raudtestancijan žilod, 86 küläd, 1 futor da 5 kordonad.
Toižed sured eländpunktad oma Nikol'skoje-lidn (21,3 tuh. rist. vl 2016), lidnanvuiččed Ul'janovk-žilo (12,6 tuh. rist. vl 2016), Tel'manan žilo (8,7 tuh. rist. vl 2010), Fornosovo-žilo (6,4 tuh. rist. vl 2016) da Bor-žilo (5,3 tuh. rist. vl 2016), Lüban'-lidn (4,6 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 87,8%, ukrainalaižed — 1,7%, vaugedvenälaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,7%, uzbekalaižed — 0,5%, čiganalaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,5%, rahvahuden ozutandata — 5,1% (jäl'gmäižiden keskes 22,7% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: suomalaižed — 125 rist. (0,10%), karjalaižed — 70 rist. (0,06%), estilaižed — 26 rist. (0,02%), vepsläižed — 16 rist. (0,01%), saamalaižed — 6 rist. (vähemba mi 0,01%), ižoralaižed — 1 rist. (vähemba mi 0,01%).


Gatčinan rajon.
Gatčinan rajon (ven.: "Гатчинский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Gatčin-lidn (mülüb rajonha vspäi 2006), sijadase rajonan pohjoižes. Rajonan ristitišton kaks' videndest eläb siš.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Leningradan ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke kuti Trockan rajon Trock-lidnan administrativižen keskusenke. Vn 1929 elokus lidnad da rajonad udesnimitihe, sättundas, Krasnogvardeiskan rajon:aks da. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1938-2006 Krasnogvardeisk/Gatčin oli alištunu agjan tobmudele oikti.
Toižen mail'man voinan aigan vozil 1941 (eloku) - 1944 (uhoku) rajonan territorii oli okkupiruidud. Vs 1944 vilukun 23. päiväspäi rajon da sen administrativine keskuz oma nügüdläižiden nimidenke. Vs 1953 heinkuspäi enččen Pavlovskan rajonan pala mülüb Gatčinan rajonha. Vozil 1963-1965 Lomonosovan rajon oli Gatčinan rajonan palaks. Vl 1993 lidnanvuitte Kommunar-žilo tegihe lidnaks da oli alištunu agjan tombudele vhesai 2006. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Gatčinan rajon om Leningradan agjan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 2 891 nellikkilometrad (13nz' sija agjas). Mec katab koume videndest rajonan territorijad (1839 km²). Mecan territorijan koumandez (647 km²) kävutase parččomaks, jättud mecal om il'man kaičendfunkcijad vaiše. Rajonan suvipala om sokaz (81 löudmižsija turbhanke).
Znamasižed joged oma Oredež (Lugan oiged ližajogi) da Ižor (Nevan hura ližajogi). Kaikiš surembad järved oma Väl'je (läz 20 km²) rajonan suvižel röunal da Orlinskoje (2,2 km²) rajonan suvipäivlaskmaižen röunanno. Kaik joged da järved mülüdas Baltijan meren (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (sauvondkivi, apakkivi, gravii, šebin', letked), dolomit, mec, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 17 municipaližhe ühtnikha: 6 lidnkundha da 11 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 34 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Andrei Il'jin radab sen ezimehen da rajonan pämehen vspäi 2009 kahtenden strokun jäl'geten. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2012 uhokun 24. päiväspäi Jelena Lübuškina radab rajonan administracijan pämeheks kahtenden strokun jäl'geten. Ezmäine varapämez da seičeme muite varapämest oma hänele abhu. Üks'toštkümne komitetad, 15 palakundad, 1 sektor da 2 laudkundad alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 233 396 ristitud (kahtenz' sija agjas).
Kaik om 240 eländpunktad rajonas, sidä kesken 2 lidnad, 4 lidnanvuittušt žilod, 26 muite žilod, 7 žilod raudtestancijanno, 200 küläd da 1 futor.
Toižed sured eländpunktad oma Kommunar-lidn (21,7 tuh. rist. vl 2016), lidnanvuiččed Viric-žilo (12,5 tuh. rist. vl 2016), Siverskii-žilo (12,5 tuh. rist. vl 2016), mugažo Uz' Svet-žilo (5,6 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 84,6%, ukrainalaižed — 1,6%, vaugedvenälaižed — 0,9%, suomalaižed — 0,8%, uzbekalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, čiganalaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,4%, toižed — 1,9%, rahvahuden ozutandata — 8,2% (jäl'gmäižiden keskes vaiše 7,8% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: karjalaižed — 128 rist. (0,05%), estilaižed — 113 rist. (0,05%), vepsläižed — 35 rist. (0,01%), ižoralaižed — 4 rist. (vähemba mi 0,01%), saamalaižed — 1 rist. (vähemba mi 0,01%), vodilaižed — 1 rist. (vähemba mi 0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mašinoiden da mašiništon tehmine, mujumetalloiden metallurgii, ühthesuladusiden da metalltegesiden pästand, elektro- da optižladimensauvomine, raudbetontegesed, cellülozbumagaižed edheotandad, meblän pästand, sömtegimišt, maižanduz, turizm, logistik da varažomad.


Lugan rajon.
Lugan rajon (ven.: "Лужский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Lug-lidn (mülüb rajonha vspäi 2006), sijadase rajonan pohjoižes. Rajonan ristitišton läz pol't eläb siš.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Lugan ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vozil 1939-2006 Lug-lidn oli alištunu agjan tobmudele oikti.
Toižen mail'man voinan aigan vozil 1941 (eloku) - 1944 (uhoku) rajonan territorii oli okkupiruidud. Vs 1959 redukun 22. päiväspäi enččen Oredežan rajonan territorii mülüb Lugan rajonha. Vs 1963 uhokun 1. päiväspäi Slancin rajonan enzne pala mülüb Lugan rajonha. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Lugan rajon om Leningradan agjan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 6 006 nellikkilometrad (videnz' sija agjas). Mec katab kaks' videndest rajonan territorijad (2354 km²).
Saum vezid — 3,5% (210 km²). Znamasižed joged oma Lug (vod. "Laugaz") da sen ližajoged: oiktad — Oredež, Jaščer, i hura — Sab. Kaikiš surembad järved oma Samro (40,4 km²) rajonan päivlaskmas, Väl'je (läz 20 km²) rajonan pohjoižes, Čeremeneckoje (15 km²) da Vrevo (12,8 km²) rajonan suves. Kaik joged da järved mülüdas Baltijan meren (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, letked, mec, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 15 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnkundha da 13 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 30 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Andrei Ivanov radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 sügüz'kun 30. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2012 redukun 19. päiväspäi Oleg Malaščenko radab rajonan administracijan pämeheks kahtenden strokun jäl'geten. Ezmäine varapämez da nell' muite varapämest oma hänele abhu. Kuz' komitetad, 17 palakundad, 4 sektorad da 2 laudkundad alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 78 759 ristitud (seičemenz' sija agjas).
Kaik om 348 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 1 lidnanvuitte žilo, 22 muite žilod, 1 žilo raudtestancijanno, 316 küläd, 5 sijašt da 2 kordonad.
Toižed sured eländpunktad oma lidnanvuitte Tolmačovo-žilo (2,9 tuh. rist. vl 2016), mugažo Oredež-žilo (2,7 tuh. rist. vl 2010) da Zaklin'je-külä (2,7 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 82,3%, ukrainalaižed — 1,8%, vaugedvenälaižed — 1,0%, totarlaižed — 0,4%, toižed — 2,4%, rahvahuden ozutandata — 12,1% (jäl'gmäižiden keskes vaiše 2,8% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: estilaižed — 36 rist. (0,05%), karjalaižed — 36 rist. (0,05%), suomalaižed — 27 rist. (0,03%), vepsläižed — 3 rist. (vähemba mi 0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialoiden tehmine (abrazivtegesed, raudbetontegesed, metallkonstrukcijad), grafittegesed, stökoltegimišt (vinbutulkad), sömtegimišt, plastikpalad avtoiden südäimen täht, maižanduz.


Slancin rajon.
Slancin rajon (ven. "Сланцевский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Slanci-lidn (vspäi 2006 mülüb rajonha), sijadase rajonan päivlaskmas. Rajonan ristitišton nell' videndest eläb siš.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1941 keväz'kun 11. päiväl Leningradan agjaha Kingiseppan da Gdovan rajoniden paloišpäi, Slanci-radnikžilod panihe keskuseks.
Toižen mail'man sodan aigan vozil 1941 (heinku) - 1944 (uhoku) rajonan territorii oli okkupiruidud. Vl 1945 Narv-jogen oiktan randpolen palad (Estinman NST:an enzne pala) ühtištuihe rajonanke kahteks küläkundaks. Vozil 1958-2006 Slanci-lidn oli alištunu agjan tobmudele. Vl 1963 rajonan territorii läksi Kingiseppan rajonha i Lugan rajonha. Vl 1965 Slancin rajonan udessündutamižes pördutihe vaiše küläkundoid Kingiseppan rajonaspäi. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Slancin rajon om Leningradan agjan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 2 191 nellikkilometrad (agjan 16nz' surtte 17:späi). Mecad ottas territorijan koume nelländest (1 638 km²).
Znamasižed joged oma Luganjogi da Narv (lanktas Suomen lahthe), rajon sijadase niiden keskes. Kaikiš suremb vezišt om ratud Narvan vezivaradim (191,4 km²), sen suvipala mülüb rajonha, znamasine Plüssanjogi lankteb sihe. Joged da järved mülüdas Baltijan meren (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma palab šoidkivi, turbaz, sauvondmaterialad (mouckivi, letked, saved), mergel', dolomit, fosforitad, mec, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 7 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkundha da 6 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 21 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl (koumanz' kucund). Marina Čistova radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 sügüz'kun 30. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vl 2014 redukun 31. päiväl Igor' Födorov om valitud ezitajil i om pandud rajonan administracijan pämeheks, radab kontraktan mödhe ezmäižen strokun. Nell' varapämest oma hänele abhu. Üks'toštkümne komitetad, 4 palakundad, 3 sektorad, radnikoičend, aburadnikoičendoiden ohjastuz da laudkund alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 43 523 ristitud (ezijäl'gmäine, 16nz' sija agjas).
Kaik om 156 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 4 žilod, 1 raudtestancijan žilo, 148 küläd, 1 futor da 1 sijaine.
Toižed sured eländpunktad oma Viskatk-külä (1,6 tuh. rist. vl 2010) da Gostici-külä (1,2 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 82,0%, ukrainalaižed — 1,2%, vaugedvenälaižed — 1,2%, toižed — 2,7%; rahvahuden ozutandata — 12,9% (heišpäi vaiše 2,7% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: estilaižed — 87 rist. (0,20%), karjalaižed — 18 rist. (0,04%), suomalaižed — 17 rist. (0,04%), vepsläižed — 2 rist. (vähemba mi 0,01%), ižoralaižed — 1 rist. (vähemba mi 0,01%).


Volosovon rajon.
Volosovon rajon (ven.: "Волосовский район") om municipaline ühtnik Leningradan agjas.
Administrativine keskuz om Volosovo-lidn, sijadase rajonan pohjoižpäivnouzmas.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 elokun 1. päiväl Leningradan agjan Leningradan ümbrikho ühten aigan niiden sädandanke. Vl 1930 heinkun 23. päiväl heitihe ümbrikod, i siš aigaspäi rajon mülüb Leningradan agjaha kuti administrativine ühtnik. Vl 1931 enččen Moloskovicin rajonan territorijad ühtištuihe Volosovon rajonanke. Vozil 1931-1939 koume estišt rahvahališt küläkundad oli sätud rajonas.
Toižen mail'man sodan aigan vozil 1941 (heinku) - 1944 (uhoku) rajonan territorii oli okkupiruidud. Vozil 1963-1965 rajonan territorii oli mülünu Kingiseppan rajonha. Vl 1999 sulakun 20. päiväl lindanvuitte Volosovo-žilo tegihe lidnaks. Rajon om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Volosovon rajon om Leningradan agjan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 2 680 nellikkilometrad (14nz' sija agjas 18:späi). Mec katab koume videndest rajonan territorijad.
Ižoran ülüz om rajonan tobj pala. Znamasine jogi om Lug sen oiktoiden ližajogidenke (Vrud da Oredež). Om penid järvid rajonadme. Kaik joged da järved mülüdas Baltijan meren (Atlantižen valdmeren) basseinha.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (šebin', saved, letked, mouckivi), mec, reskvezi.
Vspäi 2006 rajonan territorii alajagase 16 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnkundha da 15 küläkundha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 32 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl (koumanz' kucund). Viktor Savenkov radab sen ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 sügüz'kun 29. päiväspäi. Ezitajiden Nevondkund valičeb rajonan administracijan pämest.
Vs 2006 vilukun 1. päiväspäi Vasilii Rižkov radab rajonan administracijan pämeheks koumanden strokun jäl'geten. Koume varapämest oma hänele abhu. Nell' komitetad, 5 palakundad, 8 sektorad, laudkund da inspekcii alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 49 443 ristitud (15nz' sija agjas 18:späi).
Kaik om 202 eländpunktad rajonas, sidä kesken 1 lidn, 21 žilod, 1 žilo raudtestancijanno da 179 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Begunici-külä (3,7 tuh. rist. vl 2010), Sur' Vrud-külä (2,3 tuh. rist. vl 2010), Izvar-külä (2,2 tuh. rist. vl 2010), Kikerino-žilo (2,1 tuh. rist. vl 2013) da Sel'co-žilo (2,1 tuh. rist. vl 2010).
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 88,8%, ukrainalaižed — 1,8%, vaugedvenälaižed — 1,2%, armenijalaižed — 0,9%, azerbaidžanlaižed — 0,7%, uzbekalaižed — 0,6%, suomalaižed — 0,5%, tadžikalaižed — 0,5%, totarlaižed — 0,5%, toižed — 2,7%, rahvahuden ozutandata — 1,8% (jäl'gmäižiden keskes 8,4% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: estilaižed — 111 rist. (0,22%), karjalaižed — 24 rist. (0,05%), saamalaižed — 2 rist. (vähemba mi 0,01%), vepsläižed — 2 rist. (vähemba mi 0,01%), ižoralaižed — 1 rist. (vähemba mi 0,01%).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend da ümbriradmine, sauvond da sauvondmaterialoiden tehmine (apakod puspäi, laudad da lahkod, kuivad sauvondsegoitused, gazbeton), sömtegimišt, maižanduz (maid, kartohkan kazvatuz), turizm.


Sosnovii Bor (lidn, Leningradan agj).
Sosnovii Bor (ven.: "Сосновый Бор") om Venäman lidn da lidnümbrik Leningradan agjan päivlaskmas. Vspäi 2006 se om üks'jäine alištui agjan tobmudele oikti lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1958 kuti radnikžilo atomtegimišton täht Lomonosovan rajonas. Vozil 1967-1973 Leningradan AES:an ezmäine energoblok om saudud, vodele 1981 — jäl'gmäine, nellänz' lugul. Vl 1973 sulakun 19. päiväl radnikžilo tegihe lidnaks agjan alištusenke. Vl 1974 sidä ühtištuihe lähižen Ustjan küläkundan eländpunktoidenke. Lidnümbrik om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Vspäi 1993 lidnan territorii om Venäman röunma, se om sauptud verhiden maiden rahvahanikoiden tulendad vaste eriližeta laskendbumagata.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suomen lahten suvirandal (Koporjen laht), 20 m valdmeren pindan päl keskkorktusel. Matkad Piterin röunhasai om 35 kilometrad päivnouzmha orhal (Lomonosov-lidn), Piterin keskushesai — 80 km.
Kovaši-jogi lankteb Suomen lahthe lidnan südäimes.
Sosnovii Bor-lidnümbrik röunatab Lomonosovan rajonanke pohjoižpäivnouzmas, päivnouzmas da suves. Baltijan meren Suomen laht levigandeb päivlaskmha lidnaspäi.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund (ven. "Совет депутатов") 20 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Dmitrii Puläjevskii radab sen ezimehen da lidnan pämehen vspäi 2009 kahtenden strokun jäl'geten. Edel sidä vozil 2006-2009 hän radoi lidnan administracijan pämehen. Ezitajiden Nevondkund valičeb lidnan administracijan pämest.
Vs 2014 tal'vkuspäi Vladimir Sadovskii radab lidnan administracijan pämehen. Ezmäine varapämez' da nell' muite varapämest oma hänele abhu. Kuz' komitetad, 18 palakundad da 1 laudkund alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 65 788 ristitud. Sosnovii Bor om üks'jäine eländpunkt ümbrikos.
Rahvahad (vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 71,9%, ukrainalaižed — 2,1%, vaugedvenälaižed — 1,2%, totarlaižed — 0,6%, toižed — 1,8%, rahvahuden ozutandata — 22,4% (jäl'gmäižišpäi vaiše 3,8% mahttas pagišta venäkelel).
Erased igähižed rahvahad: suomalaižed — 70 rist. (0,11%), karjalaižed — 37 rist. (0,06%), estilaižed — 24 rist. (0,04%), vepsläižed — 9 rist. (0,01%), ižoralaižed — 7 rist. (0,01%), vodilaižed — 3 rist. (vähemba mi 0,01%).
Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Korbendatoi Penzaz-jumalaižen päjumalanpert', Panteleimonan pühäpert' i časoun' oma lidnas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma atomenergetik (Leningradan AES, Leningradan AES 2, tedoinstitutad), sauvond da sauvondmaterialoiden pästand (raudbeton, metallkonstrukcijad, teraztorvveimed).
Specialižen opendusen aluzkundoid om lidnas: keskopenduz — politehnine kolledž, üläopenduz — Piterin universitetoiden koume filialad da Venäman valdkundaližen radnikoičendan akademijan filial.


Krasnogorsk.
Krasnogorsk () om Venäman lidn agjan alištusenke Moskvan agjan keskuses. Se om agjan seičemenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Krasnogorskan lidnümbrikon administrativine keskuz. Vspäi 2018 Krasnogorsk linneb agjan oficialižen administrativižen keskusen. Vspäi 2007 Moskvan agjan ohjastusen pertid da agjan käskuzkundan pert' sijadasoiš Krasnogorskan lidnankundan territorijas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1932 "Rusked Mägut-žilon" (), "Ban'ki-žilon" da "Pavšino-külän" ühtenzoitusel. Krasnogorsk panihe radnikžiloks šingotamha optiktegimištod, mugažo letihe raudbetonkonstrukcijoiden tegint sauvomha Moskvan metropolitenad i kanalad. Vl 1940 radnikžilo sai lidnan statusad. Lühüdaks aigaks (vozil 1960−1961) Krasnogorsk oli alištunu Moskv-lidnan Ezitajiden Nevondkundale.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Moskvanjogen hural randal, läbitase sen hural Ban'k-ližajogel, seižub 190..220 m valdmeren pindan päl korktusil (Smolenskan da Moskvan ülüden sarakod). Krasnogorsk röunatab Moskvan Mitino- i Strogino-rajonidenke. Matkad Moskvan keskushesai om 22 kilometrad suvipäivnouzmha.
Lidnan pind — 25,65 nellikkilometrad, lidnümbrikon pind (edel 2017 vot Krasnogorskan rajon) — 223,39 km². Lidnanvuitte Nahabino-žilo (41 983 rist. vl 2017) i 35 žilod da küläd mülüdas lidnümbrikho Krasnogorskan ližaks.
Ende äi käpid oli nügüdläižen lidnan territorijas.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 116 896 ristitud, rajonan (nüg. lidnümbrik) — 179 872 ristitud. Vl 2017 231 673 eläjad om lidnümbrikos. Kaikiš suremb lidnan da lidnümbrikon ristitišt om nügüd'. Ristitišt ližadab heredas Moskvan lähembusen tagut. Krasnogorskan lidnümbrikon ristitišton kaks' koumandest eläb Krasnogorskas.
Ortodoksižen hristanuskondan nell' pühäpertid om lidnas.
Ižanduz da transport.
Nell' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: politehnine tehnikum, ekonomikan da oiktusen tehnikum, Krasnogorskan kolledž (edel 2007 vot optiž-elektronine), medicinine škol. Baumanan nimel nimitadud MVTU:n filial om üläopendusen aluzkundaks lidnas.
Avtobusad da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Moskv—Rig-raudte jagab lidnad kahthe palaha: pohjoižhe da suvižhe, i vaiše üks' avtote ühtenzoitab niid.
Äiluguižed kiruhted i kaks' raudted ühtenzoittas lidnad Moskvanke. Vspäi 2010 Moskvan metropolitenan Mäkinino-metrostancii sijadase lidnas.
Irdkosketused.
*
*


Estilaižed.
Estilaižed (est.: "eestlased", edel 18. voz'sadad — "maarahvas") om suomalaiž-ugrilaine rahvaz.
Ühthine lugu om läz 1,1 millionad. Estilaižed elädas Estinmas (sen ristitišton enambuz), Suomenmas, Kanadas, Ročinmas, Venämas, Avstralijas, Saksanmas da Evropan toižiš pohjoižiš maiš.
Rahvahan kodima sijadase Baltijan meren päivnouzmaižel randal, Suomen lahten suvirandpolel, se om estilaižiden kodima tähäsai.
Estilaižed pagištas estin kelel, se om üks' Baltijan meren suomalaižiš kelišpäi.
Kaks' rahvahad — setulaižed (Suvine Estinma) da virulaižed (Suvipäivlaskmaine Estinma) — lugetas estilaižiden etnosikš.
Religijan mödhe 21. voz'sadan augotišes estilaižiden enambuz oma ateistad da lüteranižed hristanuskojad.


Aramil'.
Aramil' () om Venäman lidn Sverdlovskan agjan suves, Jekaterinburgan suvipäivnouzmaine kaimdailidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1675 kuti Venäman lidnuz baškiralaižiden maiden röunanno i "Aramilin slabad", nimitihe jogen mödhe. Slabadan ristitišt oli otnus raudan samižhe. Järed vatefabrik oli olmas 19. voz'sadan keskespäi, tetihe sen polhe verhiš maiš. Žilo sai lidnan statusad vn 1966 15. päiväl sügüz'kud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Iset'-jogen randoil, 220 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Jekaterinburgan Kol'covo-lendimport om 4 km päivnouzmha avtotedme. Aramil'-raudtestancii om saudud 5 km päivnouzmha lidnalpäi.
Aramil'-žilo (1985 rist. vl 2010) i Svetlii-žilo (1237 rist. vl 2010) mülüdas lidnümbrikho Aramil'-lidnan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 14 224 ristitud, lidnankundan — 17 446 ristitud. Vspäi 1996 lidnan ristitišt vajehtase 14..15 tuhad röunoiš, kaikiš suremb om nügüd'. Vl 2017 kaik 18 379 eläjad oli lidnümbrikos.
Rahvahad (enamba 1,0% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 90,3%, totarlaižed — 2,1%, udmurtalaižed — 1,3%, armenijalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 5,3%.
Ižanduz.
Lidnan edheotandad da tegimed mülüdas nenihe sarakoihe: sauvondmaterialoiden pästand (raudbeton), himine sarak (plastmassad da plastikpakuitez), mašinoidensauvomine (lendimiden kohenduz), metallan ümbriradmine (henod metalltuhkad), sömtegimišt.


Gatčin.
Gatčin (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskusen suvipäivlaskmas, Gatčinan rajonan administrativine keskuz (mülüb rajonha vspäi 2006). Se om Piterin suvine ezilidn, Leningradan agjan da Gatčinan rajonan kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Hotčino-külä" Uz'lidnan aigkirjas vl 1500. Vodel 1796 "Gatčino-külä" sai lidnan statusad.
Vl 1923 lidnad udesnimitihe "Trock:aks", vn 1929 elokus — "Krasnogvardeisk:aks". Vs 1927 elokun 1. päiväspäi lidn om ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks. Vozil 1938—2006 Krasnogvardeisk/Gatčin oli alištunu agjan tobmudele oikti. Vs 1944 vilukun 23. päiväspäi lidn om olmas nügüdläiženke nimenke.
Lidnankund om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase suvhe Piterišpäi, Gatčinan rajonan pohjoižes. Matkad Piterin röunhasai om 8 km pohjoižhe, Piterin keskushesai — 42 kilometrad pohjoižhe.
Gatčin seižub Lugan da Oredežan ülüdel 100 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Reljef om tazo, om madalid kukhid. Ižoranjogi (Nevan hura ližajogi) om lidnan pohjoižröunaks, sen ližajoged jokstas lidnan puištoidme. Viž pen't järved da kaks' sur't uitod om lidnas.
Lidn om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Gatčin-lidn jagase koumhe planiruindrajonha, lidnankund — 11 valičemižümbrikho.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund () 33 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad sihe oliba vn 2014 14. päiväl sügüz'kud.
Vitalii Filonenko radab sen ezimehen da lidnan pämehen vs 2014 sügüz'kun 25. päiväspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 92 937 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 2015 — 96 334 eläjad.
Ortodoksižen hristanuskondan ph. Pavlan päjumalanpert', Pühän Jumalanmaman Katken päjumalanpert', koume pühäpertid i časoun' oma lidnas. Mugažo lüteranižen hristanuskondan kaks' pühäpertid, katoližen pühäpertin pala da kaks' protestantoiden pühäpertid om Gatčinas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sauvond da sauvondmaterialoiden pästand, mašinoidensauvomine, ladimensauvomine laivoiden täht, sömtegimišt, pakuitesen pästand, meblän pästand, atomfizikan tedoinstitutad, turizm.
Gatčin om järed raudtesol'm, kaks' raudted läbitadas lidnad.
Irdkosketused.
*


Alapajevsk.
Alapajevsk () om Venäman lidn Sverdlovskan agjas. Se om municipaližen «Alapajevsk-lidn»-ühtnikan (lidnümbrikon) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1639 kuti "Alapajih-külä" () ühtennimižen jogen randal. Vl 1696 löuzihe raudkivendod külän ümbrištos, i vspäi 1702 sauvoškanzihe valdkundališt metallurgišt tegint Suren Petran käskön mödhe. Radnikžilo sai makundan lidnan statusad vl 1781, sil aigal mülüi Permin gubernijha. Vn 1941 9. päiväspäi sügüz'kud om lidnaks agjan alištusenke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sverdlovskan agjan keskuses, Neiv-jogen randal (Obinjogen bassein), Keskmäižen Uralan pautkidenno, 135 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Jekaterinburghasai om 146 suvipäivlaskmha.
Kümne žilod da küläd mülüdas lidnümbrikho Alapajevskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1082 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 38 192 ristitud, lidnümbrikon — 44 455 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1962−1992, 49..52 tuhad eläjid. Vl 2017 43 640 eläjad om lidnümbrikos.
Avtobusad oma kundaližtransportaks lidnas. Raudtesol'm sijaliženke znamoičendanke.


Asbest (lidn).
Asbest () om Venäman lidn da lidnümbrik Sverdlovskan agjan suves.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1889 kuti "Kudel'k-žilo" () samha asbestad. Vl 1928 udesnimitihe sidä "Asbest-radnikžiloks". Vl 1933 radnikžilo kätihe lidnaks agjan alištusenke. Lidn šingotase azbestan samižel i sen jändusiden ümbriradmižel (magnijantegim), asbesttegesiden, savičun i hrustal'tegesiden pästandal.
Vspäi 2006 lidn om olmas Asbestan lidnümbrikon keskusen.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase mecoiden keskes, Keskuralan päivnouzmaižil pautkil, Sur' Reft-jogen oiktal randal tobjimalaz (Obin bassein), 220 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Jekaterinburgan keskushesai om 86 km suvipäivlaskmha. Lähembaižed lidnad — Suhoi Log 37 km päivnouzmha orhal vai 48 km avtol i Zarečnii 34 km suvhe.
Kaks' žilod mülüdas lidnümbrikho Asbestan ližaks. Lidnümbrikon pind — 767,9 km², se mülüb agjan Suvižhe ohjastuzümbrikho. Asbestan lidnümbrik ümbärdab Mališevan lidnümbrikod kaikiš polišpäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 68 893 ristitud, lidnümbrikon — 71 315 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 85 100 eläjad vl 1992. Vl 2017 kaik 66 955 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid, protestantižen hristanuskondan jumalanpert' i islaman pühäpert' oma olmas lidnas.


Artömovskii.
Artömovskii () om Venäman lidn da lidnümbrik Sverdlovskan agjan suves.
Istorii.
Vspäi 1864 nügüdläižen lidnan territorijal ezmäine eländpunkt oli tetab kuti "Jegoršino-külä" (). Vl 1871 löuzihe kivihil't küläs kaivod süveten. Sauvoškanzihe kaivuzid, i vl 1925 ühtištuihe kaivajiden žiloid "Artömovskii-radnikžilho".
Vl 1938 Artömovskii-radnikžilod da Jegoršino-küläd oliba ühtenzoittud "Artömovskii-lidnha". Raudtestancijan nimi om Jegoršino tähäsai. Vl 1960 Artömovskii kätihe lidnaks agjan alištusenke. Vspäi 2004 Artömovskii om ühtennimižen lidnümbrikon keskuz.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Keskuralan päivnouzmaižil pautkil, Bobrovk-jogen randal (Irbitan hura ližajogi), 180 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Jekaterinburghasai om 118 km suvipäivlaskmha avtotedme. Lähembaine lidn om Rež 30 km päivlaskmha orhal, raudtedme vai avtol.
Kaik 26 žilod da küläd mülüdas lidnümbrikho Artömovskijan ližaks, kaikiš järedamb om lidnanvuitte Bulanaš-žilo (12 504 rist. vl 2010). Lidnümbrikon pind — 2027,4 km², mülüb agjan Päivnouzmaižhe ohjastuzümbrikho.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 33 160 ristitud, lidnümbrikon — 60 230 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 43 100 eläjad vl 1992. Vl 2017 kaik 56 592 ristitud elädas lidnümbrikos.


Berözovskii (Sverdlovskan agj).
Berözovskii () om Venäman lidn Sverdlovskan agjan suves. Se om Jekaterinburgan pohjoižpäivnouzmaine, kahtenz' surtte ezilidn, Berözovskijan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1748 kuti "Berözovskii-tegim" samha kuldad kaivuzmahtusel (ezmäine statj Venämas), nimitihe jogen mödhe. Žilo kändihe radnikžiloks vl 1928, sai lidnan statusad vl 1938.
Lidn šingotase kuldan da sen kaimmineraloiden samižel tähäsai, raudühthesuladusiden tegimel, mašiništonsauvomižel (tor'venpanijad, ühthekeitandmašiništ, katl'ad, avtodetalid) i sauvondmaterialiden pästandal (raudbetonkonstrukcijad, kuivsegoitused, sauvondmujud), mugažo kouranfabrik radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Berözovk-jogen randal (, Obin bassein), 250 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Röunatab Jekaterinburgan Kirovan rajonanke. Toine lähembaine lidn om Üläpišm (ühtenz' surtte Jekaterinburgan ezilidn) 15 km lodeheze Jekaterinburgan rengazavtotedme.
Kaik 17 žilod mülüdas lidnümbrikho Berözovskijan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1126 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 51 651 ristitud, lidnümbrikon — 68 772 ristitud. Kaikiš suremb lidnan i lidnümbrikon ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 74 344 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid i islaman pühäpert' oma olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Bariš (lidn).
Bariš () om Venäman lidn da lidnankund Ul'janovskan agjan päivlaskmas. Se om Barišan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1925 kahten žilon ühtištusel: "Troickoje-Kurse-külä" da "Marjinan bumagfabrikan radnikžilo". Vn 1954 22. päiväl tal'vkud ühtištuihe Bariš-radnikžilod "Gurjevkan vatefabrikan radnikžilonke" da anttihe lidnan statusad. Vozil 1975−2008 lidn oli alištunu agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgaveren ülüdel, 200 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, seižub Bariš-jogen oiktal randal (Suran oiged ližajogi, Volgan bassein). Matkad Ul'janovskhasai om 139 km pohjoižpäivnouzmha avtol. Lähembaine lidn om Inz 65 km lodeheze avtotedme vai raudtedme.
Eläjad.
Vl 1959 eläjiden lugu oli 17 909 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 21 900 eläjad vl 1996. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 17 149 ristitud elihe lidnas, rajonan nell' ühesandest.
Vspäi 1754 ortodoksižen hristanuskondan Pühän Stroican pühäpert' om olmas lidnan keskuses.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden tegimed (katuzmaterialad, asfal't), tekstil'tegimišt, sömtegimišt (lindferm i lihategim), mugažo mebel'fabrik radab.
Kaks' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: industrialiž-tehnologine tehnikum i Barišan kolledž − Ul'janovskan ekonomikan da oiktusen tehnikuman filial.
Ühtennimine raudtestancii om «Saransk — Sizran'»-jonol. «Ul'janovsk — Inz»-avtote (suvine) läbitab lidnad päivnouzmaspäi lodeheze.
Irdkosketused.
*


Dimitrovgrad (Venäma).
Dimitrovgrad (, edel 1972 vot oficialine nimi oli "Melekess") om Venäman lidn Ul'janovskan agjan päivnouzmas. Se om agjan kahtenz' surtte lidn. Lidnümbrik om alištunu agjan tobmudele oikti.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1698 kuti "Čuvašan Melekess-külä" () Melekess-jogen alajoksmusen hural randal. Melekess sai lidnan statusad vl 1926.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Melekess- da Sur' Čeremšan-jogiden lanktendan sijas Kuibiševan vezivaradimhe, seižub 50..100 m valdmeren pindan päl korktusil, keskmäine om 88 metrad. Matkad Ul'janovskhasai om 85 km päivlaskmha avtotedme. Toižed lähembaižed lidnad oma Nurlat (Tatarstan) 81 km päivnouzmha orhal vai 123 km avtotedme, Tol'jatti (Samaran agj) 79 km suvhe orhal vai 105 km avtotedme, Sengilei 61 km suvipäivlaskmha orhal vai 157 km avtotedme.
Eläjad.
Vl 1926 eläjiden lugu oli 18 tuhad ristituid. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 122 580 ristitud elihe lidnas. Kaikiš suremb ristitišt oli 137 200 eläjad vl 1999.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 70,9%, totarlaižed — 12,3%, čuvašalaižed — 4,9%, mordvinalaižed — 1,6%, ukrainalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 7,0%.
Ortodoksižen hristanuskondan Spasan-Toižetamižen päjumalanpert' i kaks' pühäpertid oma lidnas, mugažo islaman pühäpert' om olmas.


Ukrainalaižed.
Ukrainalaižed (ičeze nimituz: "українці") oma indoevropalaine, slavine rahvaz.
Ühthine lugu om läz 45 millionad ristituid. Ukrainalaižed elädas Ukrainas (sen ristitišton enambuz), Venämas, Kanadas, Brazilijas, Kazahstanas, Argentinas, Saksanmas, mugažo enččen Nevondkundaližen Ühtištusen maiš da Päivnouzmaižen Evropan toižiš maiš.
Rahvahan kodima sijadase Dnepr-, Dnestr- da Pripät'- jogiden keskes, se om ukrainalaižiden kodima tähäsai tobman palan.
Ukrainalaižiden rahvahankel' om ukrainan kel', se om üks' indoevropalaižiš, slavižiš kelišpäi.
Erased rahvahad — poleščuklaižed (Ukrainan pohjoižröunanno), guculalaižed (Karpatiden pautkil), boikalaižed (Päivlaskmaine Ukrain) da lemkilaižed (Pol'šanma, Päivlaskmaine Ukrain) — lugetas ukrainalaižiden etnosikš.
Religijan mödhe 21. voz'sadan augotišes ukrainalaižiden enambuz oma ortodoksižed hristanuskojad da ateistad, katoližid hristanuskojid i protestantoid om penemba.


Sengilei.
Sengilei () — om Venäman lidn da lidnankund Ul'janovskan agjan suvipäivlaskmas. Se om Sengilein rajonan administrativine keskuz da üks'jäine lidn.
Istorii.
Enzne tatarine "Sengili-lidn" oli muretud aigan joksten. Muretud lidn sijadase 5 km suvhe nügüdläižen Sengilein territorijaspäi. Nimitihe lidnad Sengilei-jogen mödhe, nece nimi om erzän augotižlibundal.
Simbirskan käsknik Ivan Daškov-ruhtinaz pani nügüdläižen eländpunktan alust vl 1666 kuti "Sengilein slabad" () kaičemha venälaižid žiloid kalaidajiden heimoiden londoišpäi. Vl 1708 koume slabadad ("Staničnai" (päžilo), "Butirskai" i "Vibornai") ühtištuihe "Pokrovskoje-žiloks" jumalanpertin nimen mödhe. Vozil 1780−1925 se oli i vspäi 1943 om Sengilei-lidnaks.
Vl 1954 sirtihe Sengilein palad udhe sijha edel Kuibiševan vezivaradimen täutmišt (1955−1957).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgaveren ülüdel, 78 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Volgan oiktal randal (Kuibiševan vezivaradim). Pened Sengileik- da Tušenk-joged lanktas Volgha lidnan territorijal jogen randal. Matkad Ul'janovskhasai om 48 km lodeheze orhal, 72 km avtotedme. Lähembaine lidn om Novoul'janovsk 45 km lodeheze avtotedme vai vetme.
Lidnanvuitte Cemzavod-žilo (1102 rist. vl 2016) om lidnankundan toine eländpunkt, sijadase 6 km lodeheze orhal lidnaspäi (12 km avtotedme). Lidnankundan administracii om saudud neciš žilos. Lidnankundan pind — 59,72 km².
Eläjad.
Vl 1913 eläjiden lugu oli 9 100 ristitud. Vl 1979 ristitišt oli kaikiš suremb — 10 817 eläjad. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 6 958 ristitud elihe lidnas, 8 114 ristitud — lidnankundas, rajonan koumandez. Vl 2017 kaik 7 627 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad: venälaižed, totarlaižed, čuvašalaižed, mordvinalaižed.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden tegimed (silikatsavič, cement), hüväladuližen kvarcletken rafiniruindtegim, mugažo pästtas mineraližid heretusid i mouckivid.
Kaks' specialižen keskopendusen aluzkundad om lidnas: pedagogine i tehnologine tehnikumad.
Jogivaldmad oma saudud lidnas. Lähembaine raudtestancii sijadase rajonan lidnanvuiččes Krasnii Guläi-žilos 39 km päivlaskmha.
Irdkosketused.
*


Novoul'janovsk.
Novoul'janovsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Ul'janovskan agjan keskuzpalas.
Istorii.
"Kremenki-žilon" aluz oli pandud kuti Simbirskan varjoičendpunkt. Vl 1956 nevondkundaline tobmuz päti sauda cementtegint sijaližel torhudel läz Kremenki-žilod, zavottihe avto- da raudteišpäi, kävutihe türmatud mehiden töid sauvomha tegint.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud oficialižikš vl 1957, se kändihe Novoul'janovsk-radnikžiloks vl 1961, lidnaks vn 1967 11. päiväl semendkud. Vspäi 1981 Kremenki-žilo mülüb lidnha. Vn 2003 redukuspäi erigottihe Novoul'janovskad ümbrištonke Ul'janovskan rajonaspäi, kätihe municipaližeks ühtnikaks agjan alištusenke. Lidn šingotase sauvondmaterialiden tehmižel: cementtegim, asbestiž-cementižed tegesed, raudbetonkonstrukcijad, pehmdad katuzmaterialad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan oiktal randal (Kuibiševan vezivaradim), 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om Ul'janovskan suvižeks kaimdailidnaks 10 kilometras sen röunaspäi.
Viž žilod, sidä kesken järed Kriuši-žilo (2 699 rist. vl 2010), mülüdas lidnümbrikho Novoul'janovskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 253,67 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 16 033 ristitud, lidnümbrikon — 20 333 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli enamba 17 tuhad eläjid vll 1996−2005 (18 000 rist. vl 1998). Vl 2017 kaik 18 140 ristitud elädas lidnümbrikos.
Ul'janovskan sauvondkolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Pevek.
Певек (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Čukotkan avtonomižen ümbrikon pohjoižes.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1933 kuti port Pohjoižel meritel da žilo samha tinad. Möhemba löuzihe tinan toižid sijid i kuldan sijid. Žilo tegihe lidnanvuiččeks žiloks peitkäskusen mödhe vl 1951. Lidnanvuitte žilo sai lidnan statusad vn 1967 6. päiväl sulakud.
Vspäi 2016 (1. viluku) enččen Čaunan rajonan kundad da kundoidenkeskeine territorii mülüdas Pevekan lidnümbrikho.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase lidnümbrikon pohjoižes, ühtennimižen sal'men päivnouzmaižel randal, Jävaldmeren Päivnouzmaižen Sibirin meren suvirandal. Sal'm ühtenzoitab merod sen Čaunan lahtenke. Matkad Anadirihesai om 640 km suvipäivnouzmha.
Klimat om meren subarktine. Kova suvitullei mägipautkilpäi («fön») voib puhuškata äkkid, se lujeneb 40 metrad sekundpigudehesai ühtes časus i voib puhuda severz'-se päivesid.
Nell' elanzoittud küläd (1 053 rist. vl 2015) da 7 tactud eländpunktad mülüdas lidnümbrikho Pevekan ližaks. Lidnümbrikon pind om 58 100 km², ristitišt — 5 551 eläjad (vl 2017).
Eläjad da ekologii.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 162 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 12 815 eläjad vl 1989. Ristitišt poleni tinkaivuziden sauptamižen jäl'ghe.
Ortodoksižen hristanuskondan pühäpert' om lidnas — Pühän Jumalanmaman Uspenijan pühäpert' (vspäi 1994).
Vozil 1949−1957 türmatud ristituiden kolonii sijazihe lidnas. Uranfabrik oli lidnas, 1950-nzil vozil sauptihe sidä. Sen jändusiden varažom om avoin taivhale, sijadase 18 km päivnouzmha lidnaspäi.
Ižanduz da transport.
Lihamaidkombinat om lidnas. Čaunan LEK lämbitab lidnad da varatoitab sidä elektroenergijal.
Civiline «Pevek»-lendimport ("ПЕВ/PWE") sijadase Apapel'gino-žilos () kaikenaigaižeta ristitištota, 15 kilometras pohjoižpäivnouzmha lidnaspäi. Sišpäi tehtas reisid Moskvha, Magadanha da Čukotkadme. Sen ližaks, se om varalendimport rahvahidenkeskeižiden reisiden täht Pohjoižes Amerikaspäi Azijan maihe.
Meriport sijadase lidnan randištol, se om federaliženke znamoičendanke, kävutase kezal kut sodamerivägiden štab Päivnouzmaižes Arktikas i kivihilen tomižen täht Jakutijaspäi Kitaihe. Sen valdmad oma vanhtunuded.


Armenijalaižed.
Armenijalaižed (ičeze nimituz: "Հայեր", vepsän kirjamil: "hajer" [hɑˈjɛɾ], üks'lugus — "hai") oma amuine rahvaz. Armenijalaižiden rahvahankel' om armenijan kel' (valdkundkel' Armenijas), se om üks' indoevropalaižiš kelišpäi.
Lugu.
Ühthine lugu om läz 12 millionad ristituid. Armenijalaižed elädas Armenijas (sen ristitišton enambuz, no vaiše nelländez kaikes rahvahaspäi), Venämas, Francijas, Turkanmas, Livanas, Gruzijas, Sirijas, Iranas, Ukrainas, mugažo enččen Nevondkundaližen Ühtištusen toižiš maiš, Päivnouzmaižen Evropan maiš i Suviamerikas.
Enzne.
Rahvahan etnogenez oli tehnus todud Evropaspäi eziarmenijan kelen alusel 13.−6. voz'sadoil edel meiden erad Armenižel mägištol, kudamb sijadase Anatolijan pol'saren i Iranižen mägišton keskes. Sen pen' pala om armenijalaižiden kodima tähäsai. Turkanma, Azerbaidžan i Iran otiba mägišton tobmad palad.
Erased rahvahad — hamšenalaižed (Turkanman Mustmeren pohjoižpäivnouzmaižel randištol), frangalaižed (Armenijan pohjoižes i Gruzijan suves) da čerkesogajalaižed (Krasnodaran rand) — lugetas armenijalaižiden etnosikš. Äiluguižed diasporad (- "spürk") oma olmas verhiš maiš. Mugažo peittud armenijalaižed elädas Turkanmas.
Religii.
Religijan mödhe 21. voz'sadan augotišes armenijalaižiden enambuz oma armenižed apostoloiden hristanuskojad da ateistad, om vähemba katoližid hristanuskojid (frangalaižed) i islamanuskojid (hamšenalaižed).


Sinine muju.
Sinine muju om spektraline (jumalanbemblen) muju.
Se om tüništoitai muju, hengeližen radmižen vai korktan augotižlibundan simvol. Voib znamoita vet vai vilud.
Sinižhe mujuhu sidotud tärtused.
*


Inz.
Inz (,) om Venäman lidn da lidnankund Ul'janovskan agjan päivlaskmas. Se om Inzan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1897 kuti raudtestancii da žilo senno, nimitihe jogen mödhe. Žilo kändihe rajonkeskuseks vl 1929.
Inz sai lidnan statusad vl 1946, ühtištuihe lähiženke Kitovk-žilonke (, vspäi 1678). Lidn šingotase raudten edheotandoil, diatomitan samižel, sauvondmaterialiden tehmižel (meckombinat, punümbriradai tegim, kuidmaterialad), mugažo lihakombinat radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Ul'janovskhasai om 167 km pohjoižpäivnouzmha orhal. Lähembaine lidn om Nikol'sk (Penzan agj) 35 km suvipäivlaskmha avtotedme.
Troickoje-žilo (263 rist. vl 2010) i Dubenki-külä (49 rist. vl 2010) mülüdas lidnankundha Inzan ližaks. Lidnankundan pind — 48,01 km². Rajonan administracii tegeb lidnankundan administracijan velgusidme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 18 803 ristitud, lidnankundan — 19 115 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 25 200 eläjad vl 1996. Vl 2017 kaik 17 989 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (enamba 0,4%, ristitišt 17 705 eläjad, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 86,0%, mordvinalaižed — 9,5%, totarlaižed — 3,0%, toižed rahvahad — 1,5%.
Irdkosketused.
*


Tosno.
Tosno (,) om Venäman lidn Leningradan agjan keskusen suvipäivlaskmas, Tosnon rajonan da lidnankundan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2006. Se om Piterin suvipäivnouzmaine ezilidn, rajonan kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Tosna Matujevo-külä" Uz'lidnan aigkirjas vl 1500. Vozil 1617−1700 külä sijazihe Ročinman territorijas.
Vs 1930 elokun 19. päiväspäi "Tosno-žilo" om ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks. Vl 1935 Tosno kändihe radnikžiloks. Se oli okkupiruidud (29.08.1941 — 26.01.1944) Toižen mail'man sodan aigan. Okkupacijan aigan žilon pala oli muretud, ristitišt oli evakuiruidud Baltijan maihe. Enččel radnikžilo om udessündutadud sodan jäl'ghe. Vl 1949 kätihe sidä lidnanvuiččeks žiloks.
Vl 1963 Tosno sai lidnan statusad, i vhesai 2006 se oli alištunu agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Tosno seižub Tosn-jogen randoil (, Nevan hura ližajogi), 37 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Lidn sijadase suvipäivnouzmha Piterišpäi, Tosnon rajonan pohjoižes. Matkad Piterin röunhasai om 25 km lodeheze (Kolpinon rajon), Piterin keskushesai — 55 kilometrad lodeheze.
Lidnankund om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006. Sen pind om 512 km², eläjiden lugu — 44 228 rist. (vl 2016). 18 eländpunktad mülüdas lidnankundha Tosnon ližaks: 3 žilod da 15 küläd.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund () 20 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad oliba sihe vn 2014 14. päiväl sügüz'kud. Valerii Gončarov radab sen ezimehen da lidnan pämehen vs 2014 sügüz'kun 29. päiväspäi, vozil 2009−2014 hän radoi lidnan administracijan pämehen.
Vs 2014 sügüz'kuspäi rajonan administracii tegeb Tosno-lidnankundan-ki administracijan velgusidme, Vladimir Dernov radab Tosnon rajonan i Tosnon lidnankundan administracijan pämeheks. Kahesa varapämest oma hänele abhu. Kahesa komitetad, 8 palakundad, 5 sektorad da laudkund alištudas administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vl 1939 10,1 tuh. ristituid eli radnikžilos. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 39 101 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 39 320 eläjad vl 2014.
Ižanduz.
Tosno om raudtesol'm (vspäi 1892), Tosno-raudtestancii (raudtesarak Gatčinhasai) i Tosno-II-platform oma olmas. «Venäma»-kiruhte (M10, E95, Piter — Moskv) ümbärdab lidnad suvipäivlaskmaspäi (vspäi 2001).
Specialižen keskopendusen aluzkundoid om lidnas: politehnine tehnikum i Viipurin medicinižen kolledžan filial.
Irdkosketused.
*


Sizran'.
Sizran' () om Venäman lidn da lidnümbrik Samaran agjan päivlaskmas. Se om agjan koumanz' surtte lidn, järed raudtesol'm, om Sizranin rajonan administrativižeks keskuseks mugažo (ei mülü rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1683 Suren Petran käskön mödhe kuti "Sizran-lidnuz" (möhemba Sizranin kreml') kaičemha Venäman päivnouzmašt röunad. Nimitihe jogen mödhe (nüg. Sizrank-jogi, Volgan oiged ližajogi). Lidnuz sai lidnan statusad vl 1796.
Luja lämoipalo oli tehnus lidnas vl 1906, pölištui enamba tuhad ristituid.
1920-nzil vozil Sizran' putui kahtele sijale kivivoin samiženke, Bakun jäl'ghe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Volgan oiktal randal (Saratovan vezivaradim), 50 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Matkad Samarhasai om 137 km päivnouzmha ülüižele, 191 km avtotedme. Lähembaine Oktäbr'sk-lidn vedase pidust' vezivaradimen randad ani päivnouzmha Sizranilpäi.
Kaks' žilod da külä mülüdas lidnümbrikho Sizranin ližaks, niiden ühthine ristitišt om 808 eläjad (2010). Lidnümbrikon pind om 136,06 km².
Lidnümbrikon londuseližed varad oma palab šoidkivi, fosforitad, lete, čurukivi, reskvezi.
Eläjad.
Vl 1913 lidnan eläjiden lugu oli 43 600 ristituid. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 178 750 ristituid. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 188 107 ristitud vl 2002.
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 84,0%, totarlaižed — 5,0%, ukrainalaižed — 1,0%, armenijalaižed — 0,9%, mordvinalaižed — 0,8%, čuvašalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 1,9%, rahvahuden ozutandata — 5,8%.
Ortodoksižen hristanuskondan kaks' päjumalanpertid (Hristan Raštvoiden i Kazanin), Voznesen'jen mez'jumalankodi i Ilija-endustajan jumalanpert' oma lidnas. Mugažo Azan-pühäpert' om islamanuskojiden täht.
Ižanduz.
Lidnan tegimišton päsarakod oma kivivoin ümbriradmine, energetik- i transportmašiništon tehmine, peniden jüguavtoiden i avtodetaliden pästand, sauvond, sömtegimed.
Viž specialižen keskopendusen aluzkundad (mehaniž-tehnologine tehnikum i 4 kolledžad) oma lidnas. Mugažo om üläopendusen aluzkundoiden viž filialad: 3 Samaran i 1 Tol'jattin universitetad, üläškol lendajiden täht (Voronežan akademijan filial).
Transport.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Jogilaivad (kezaaigan) i ezilidnelektrojonused üntenzoittas lidnad Samaranke.
Jonused ajadas lidnaspäi kudhe polehe raudteidme. Jogistancii i jogijüguport oma lidnan randal.
Irdkosketused.
*


Oblučje.
Oblučje (, "Oblutšje") om Venäman lidn da lidnankund Evrejan avtonomižen agjan lodehes. Se om avtonomižen agjan kahtenz' surtte lidn kahtes lidnaspäi, Oblučjen rajonan administrativine keskuz (vspäi 1945).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1911 kuti "Sololi-žilo" () sauvomha Amuran raudted, nimitihe Pen' i Sur' Sololi-jogiden mödhe. Vodele 1915 Oblučje-raudtestancii da Oblučjen tonnel' oliba vaumhed, i žilod udesnimitihe nügüdläižikš. Vl 1928 se kändihe lidnanvuiččeks žiloks. Vl 1938 žilo sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase röunanno Amuran agjanke, Hingan-jogen hural randal tobjimalaz (Amuran hura ližajogi). Mäged kaitas lidnan territorijad pohjoižpolespäi, sen tagut lidnan klimat om pehmdemba. Sodunu tazangišt levigandeb suvhe lidnaspäi. Matkad Birobidžanhasai om 140 km päivnouzmha orhal vai 170 km «Amur»-avtotedme (R-297).
Vs 2012 kezakun 27. päiväspäi lidnankund om olmas nügüdläižiš röunoiš. Lidnanvuitte Hingansk-žilo (1 219 rist. vl 2018), 2 küläd da 2 raudtestancijad mülüdas lidnankundha Oblučjen ližaks. Lidnankundan pind om 2180,36 km².
Tobmuz.
Lidnankundan käskusenandai tombuz om Ezitajiden Suim () 14 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Suiman ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 10. päiväl sügüz'kud (2. kucund). Konstantin Krilov radab sen ezimehen da lidnankundan pämehen. Ezitajiden Suim paneb lidnankundan administracijan pämest radsijha.
Vs 2013 uhokun 6. päiväspäi Aleksandr Golovatii radab lidnankundan administracijan pämehen. Ezmäine varapämez' da kaks' muite varapämest oma hänele abhu. Viž palakundad da komitet alištudas administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 9 303 ristitud, lidnankundan — 9 393 ristitud. Lidnan kaikiš suremb ristitišt oli 15 277 eläjad vn 1959 rahvahanlugemižen mödhe. Vl 2018 kaik 9 766 ristitud elädas lidnankundas.
Ortodoksižen hristanuskondan Sündun Toižetamižen pühäpert' i ph. Spiridonan časoun' oma olmas lidnas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma kuldan samine, raudten holituz, kivivoin varažomad. Raudkivendon koncentratan tehmine om saudud 30 kilometras lidnaspäi (vspäi 2016, Kimkanan i Sutaran kivendkoncentrirui kombinat).
Oblučje-lidnan Tehnine kolledž om üks'jäine professionaližen keskopendusen aluzkund.
Transport.
Lidn sijadase Transsibal, sen «Belogorsk — Habarovsk»-jonol. Raudte ümbärdab lidnan keskust pohjoižespäi, petläd kuvaten. «Amur»-avtote (R-297, «Čit — Habarovsk») ümbärdab lidnad suvespäi.
Avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes.
Irdkosketused.
*


Tükalinsk.
Tükalinsk () om Venäman lidn da lidnankund Omskan agjan päivlaskmas. Se om Tükalinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1759 kuti počtstancii. Vspäi 1763 se oli "Tükal-slabadaks" () Sibirin traktal, anttihe nimed jogen mödhe. Vl 1823 slabad' sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke. 20. voz'sadan augotišespäi lidn kadoti endišt znamoičendad Transsibirižen raudten sauvondanke, raudte mäneb sada kilometrad suvhe i läbitab Omskad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Išiman tazangišton päivnouzmas, Tükalk-jogen randal (Irtišan hurapol'ne bassein), 115 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Jogi läbitab Razliv-järved lidnan südäimes. Matkad Omskan röunhasai om 124 km suvipäivnouzmha. Lähembaine lidn om Nazivajevsk 75 km suvipäivlaskmha avtotedme.
Eläjad da ižanduz.
Vl 1913 lidnan ristitišt oli 8 200 eläjad. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 275 ristitud, koume seičemendest rajonan ristitištos. Kaikiš suremb ristitišton lugu oli vozil 1998−2000, 12 600 eläjad. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Johann-endustajan Sündundpäivän pühäpert' om olmas lidnas.
Tükalinskan edheotandad mülüdas sömtegimištho (leibtegim i voisagudkombinat). Mugažo šingotadas sapropelin ümbriradmine i turizman infrastruktur.
Irdkosketused.
*


Tar (lidn).
Tar () om Venäman lidn da lidnankund Omskan agjan pohjoižes. Se om Taran rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kozakištol erindas vl 1594 kuti Emäganpäivän jumalanpert' da rahvahidenkeskeine torguindkeskuz. Se seižui «Tobol'sk — Tomsk»-tel, ezmäine Venäman eländpunkt nügüdläižen Omskan agjan territorijal, alištui Tobol'skan tobmudele. Aigan alusenpanendaspäi i 20. voz'sadahasai Tar oli oigetud küksushe mehiden sijaks. Paloi lujas vozil 1669 i 1709. Om kaičenus läz sadad endevanhid kivižid i pardesižid kaks'žiruižid pertid.
Žilo sai makundan lidnan statusad vl 1782. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil, mugažo sadas kivivoid da cirkonijad ümbrištos. Vspäi 2004 avtotesild Irtišan kal't om olmas, «Tobol'sk — Tomsk»-avtote om sauvomas kuti «Tümen' — Novosibirsk»-raudtejonon pohjoine parallel'.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Irtiš-jogen hural randal, 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Omskhasai om 220 km suvhe orhal vai 300 km avtotedme. Lähembaine lidn om Tükalinsk 176 km suvipäivlaskmha orhal vai 204 km avtotedme.
Koume pen't žilod mülüdas lidnankundha Taran ližaks. Lidnankundan pind — 118,64 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 27 318 ristitud, lidnankundan — 27 408 ristitud, rajonan koume videndest. Vspäi 1989 lidnan ristitišt vajehtab 26..28 tuhad röunoiš, kaikiš suremb om nügüd'. Vl 2017 kaik 28 210 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan Spasan päjumalanpert' i kaks' jumalanpertid, islaman pühäpert' oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Taran industrialiž-pedagogine kolledž, Omskan agjan medicinižen kolledžan filial, Omskan valdkundaližiden pedagogižen i agrarižen universitetoiden filialad.
Irdkosketused.
*


Isil'kul'.
Isil'kul' () om Venäman lidn da lidnankund Omskan agjan suvipäivlaskmas. Se om Isil'kulin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1893 kuti "Isil'-Kul'-žilo raudtestancijanno" Transsibal. Šingotihe maižanduzrajonan transportkeskuseks. Vl 1945 se sai lidnan statusad.
Geografijan andmused.
Nimitihe Isil'kulid lähižen penen järven mödhe, sen rand sijadase 3 km lidnan keskusespäi. Lidn sijadase 125 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Omskhasai om 149 km päivnouzmha avtotedme vai raudtedme. Om 27 km röunhasai Kazahstananke päivlaskmha (Pohjoižkazahstanan agj). Lähembaižed lidnad oma Bulajevo (Kazahstan) 55 km päivlaskmha raudtedme vai avtol i Nazivajevsk 75 km pohjoižhe avtotedme.
Isil'kul' om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 94,81 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 482 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 27 800 eläjad vl 2001. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om olmas lidnas: Venämalaižiden uziden moknikoiden da hengenavaidamižen sajiden päjumalanpert' (2004) i Pühiden Apostoloiden jumalanpert' (avaitud vl 2003 restavracijan jäl'ghe).
Irdkosketused.
*


Nitmarin kel'.
Nitmarin kel' (ičeze nimituz: "олыкмарий йылме") om suomalaiž-ugrilaine kel', kudamb mülüb suomalaiž-permižiden keliden oksha. Vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe Nitmarin kelel pagižeb 365 316 ristitud Venämas, sidä kesken enamba 10 tuh. — Marii Elan Tazovaldkund (valdkundkel'), Baškortostanan Tazovaldkund, Tatarstanan Tazovaldkund, Kirovan agj, Sverdlovskan agj.
Nitmarin kel' om agglütinativine kel'. Päivnouzmaižel paginal i nitpaginal ei ole sur't erinendad grammatikas, no erasiden sanoiden znamoičend erineb.
Nitmarin kelen kirjamišt.
Marin kelen amuižed znamad-simvolad (mar. "тиште" — "tište").
Nitmarin kelen kirjamišt mülütab 36 kirjant, se om vajehtuseta vspäi 1949: kaik venän kelen kirjamed, sen ližaks koume kirjant: Ҥ, Ӧ, Ӱ.
Lugusanad.
Marin luguvaihil om kaks' formad: lühüd da täuz'.


Induizm.
«Om» (sanskr. ॐ) om kulund i hengeline znam Indijan Dharm-religijoiš, mugažo Jogan meditacijan objekt, jagusiden augotiž i lop induizman pühäkirjoiš.
Induizm om üks' Indijan religijoišpäi. Nece religii om veroiden i filosofijan školkundoiden ühtmuz, kudambad oliba sündnuded Indii-subkontinentha, sen tagut niil om ühthižid pirdoid.
Induizman istorine nimituz sanskrit-kelel om sanatana-dharma ("sanātana dharma") — «igähine religii», «igähine te» da «igähine käskuz» znamoičeb. Indijan Konstitucii mülütab induizmha buddizm, džainizm da sikhizm-ki, no kirjutadud tedopurtked Indijas märitas niid ičenaižikš religijoikš da filosofijan školkundoikš.
Induizm otab koumanden sijan mail'mas uskojiden lugun mödhe hristanuskondan i islaman jäl'ghe. Läz 1 milliardad induizman uskojid om, 950 mln heišpäi elädas Indijas da Nepalas, hö oma ristitišton nell' videndest molembiš neniš valdkundoiš. Toižed mad induizman uskojiden znamasižen palanke ristitištos: Bangladeš, Šrilank, Pakistan, Indonezii, Malaizii, Singapur, Mavrikii, Fidži, Surinam, Gajan, Trinidad da Tobago.
Istorii.
Üks' amuižiš mail'man religijoišpäi, induizman jured oma Vedoiden, Ind-jogen da dravidalaižiden civilizacijoiš.
20. voz'sadan kahtenden palan aigan induizm levigaškanzi Indijaspäi verhidme maidme, se sai äi polenpidajid kaiked mirudme. Mugomad meletused, kut karm, jog da vegetarižuz, — ned leviganziba i tegihe järgeližikš.
Erased induizman poled da verod puttas kritikan alle. Leskiakoiden ičtazpoltandan vero, mugažo diskriminacii kastan tagut, kuctas luja kundaline hondostuz.
Induizman südäin.
Avraamižiden religijoiden erineden, induizmal ei ole ičeze alusenpanijad, ühthišt veroiden siatemad, ühthišt doktrinad. Induizm om erazvuiččiden veroiden i filosofijan sistemiden ühthesuladuz. Neniden sistemiden alused oma monoteizm, politeizm, panenteizm, panteizm, monizm, ateizm. Induizman pätärtused oma dharm, karm, sansar, maja, mokš da jog.
Äi pühäkirjoid om induizmas, ned alajagase kahthe päkategorijha: šruti da smriti. Znamasižed induizman tekstad oma Vedad, Upanišad, Puranad, «Ramajan», «Mahabharat», «Bhagavat-git» da Agamad.
Toižendad.
Kaik ned oma erazvuiččed veroiden forman-ki mödhe.
Sikš ku avaros levitadud mel'pideg om olmas, miše «äi tehuzid oigetas Ülähäižennoks», ka erazvuiččiden toižendoiden uskojad oma tolerantižed toine toiženke, i äjad heišpäi ei mülügoi ičtaze miččihe-ne toižendoihe. Voib uskta kahten veron mödhe kerdalaz. Induizmas ei ole «jeres'»-tärtust.
Pühäpertid.
Induizman pühäpert' (, "mandira" — «eländkodi») om jumaloiden pert'. Pühäpertin lähine territorii om nellikoil (64 vai 81), kaikutte om znamoičendanke. Nellikoid ühtetas renghiže, ned oma znamoičendoidenke mugažo.
Pühäpäiväd.
Äjiden induizman praznikpäividen datad märitas Amuižindižel kalendaril. Praznuitas Ülähäižen erazvuiččiden oletusiden i heihe sidodud azjtegoiden oiktastuseks tobjimalaz. Äjad neniš praznikoišpäi znamoitas mugažo voz'aigan vajehtust. Erasid pühäpäivid märitud induizman toižendan uskojad oigetas vaiše vai märitud Indijan regionan eläjad vaiše.
Kaikiš znamasižed induizman uskojiden hengeližed praznikad, niid oigetas kaiktä: Maha-Šivaratri, Navaratri, Holi, Divali, Krišna-džanmaštami i Rama-navami.


Kalačinsk.
Kalačinsk () om Venäman lidn da lidnankund Omskan agjan päivlaskmas. Se om Kalačinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1794 kuti "Kalačiki-külä" vai "Kalač". Vl 1896 saudihe Transsiban stancijad 2 km suvhe žilospäi, ned ühtištuiba aigan mändes. Vll 1920−1925 se oti makundan lidnan statusad i nimitihe nügüdläižikš, sid' oli žiloks möst. Vl 1943 kätihe Kalačinskad radnikžiloks, vn 1952 27. päiväl kül'mkud — lidnaks tošti. Kalačinsk šingotase mehanižel tegimel (maižanduzazeged, katl'ad) i keramižen savičun tegimel, mugažo maidtegim, leibänkombinat i raudtedepo ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Om'-jogen (, Irtišan oiged ližajogi) hural randal tobjimalaz, 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Omskan röunhasai om 65 km päivlaskmha raudtedme vai avtol. Toine lähembaine lidn om Tatarsk (Novosibirskan agj) 90 km päivnouzmha Transsibal vai avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 23 556 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 26 tuhad eläjid vl 1998.
Irdkosketused.
*


Nazivajevsk.
Nazivajevsk () om Venäman lidn da lidnankund Omskan agjan päivlaskmas. Se om Nazivajevskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1910 kuti "Sibirin posad-žilo" () Nazivajevskai-raudtestancijanno. Vll 1917−1933 nimitihe "Sibirskoje-eländpunktaks". Vspäi 1933 — Nazivajevk-žilo (). Vl 1947 kätihe Novonazivajevk-radnikžiloks. Se sai lidnan statusad vl 1956 nügüdläiženke nimenke. Nazivajevsk šingotase savičtegimel i nahktegimel, mugažo maidtegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Išiman tazangištol, 90 kilometras jogespäi, kesked penid järvid i soid, 126 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Nazivajevsk alištub sur'vezile gruntveden korktan tazopindan tagut. Matkad Omskhasai om 140 km suvipäivnouzmha orhal (raudtedme) vai 205 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Isil'kul' 75 km suvhe avtotedme i Tükalinsk 75 km pohjoižpäivnouzmha avtol. «Tümen' — Omsk»-raudtejono jagab lidnad kaks'haze.
Nazivajevsk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 68,7 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 615 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 16 494 ristitud vl 1959.
Irdkosketused.
*


Nitmarin Vikipedii.
Nitmarin Vikipedii (ičeze nimituz "Олык Марий Википедий") om joudai enciklopedii nitmarin kelel, Vikipedijan nitmarinkel'ne jaguz. Se kirilližen kirjamišton pohjal tobjimalaz.
Se om avaitud vl 2009, heinkun 9. päiväl. Vozil 2006-2009 Nitmarin Vikipedii oli Inkubatoras.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Gagarin (Smolenskan agj).
Gagarin (; edel 23.04.1968 — "Gžatsk") om Venäman lidn da lidnankund Smolenskan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Gagarinan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1703 kuti "Gžatin valdmad" () Suren Petran käskön mödhe. Vl 1776 Gžatin slabad' sai lidnan statusad Gžatsk-nimenke. Suren sodan aigan lidn oli okkupiruidud (9. reduku 1941 — 6. keväz'ku 1943).
Udesnimitihe Jurii Gagarinan (1934−1968) kanzannimen mödhe, oli sündnu Gžatskan sündutamižkodihe. Lidn šingotase mašiništonsauvomižen edheotandoil (dizel'likutimed, pressad, patronad), sömtegimištol (lihafabrik, maidkonservad), mugažo šintegim pästab räzinan jändusišpäi, lämuztehnikan fabrik, mecan ümbriradmižen edheotand i omblendfabrik ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Gžat'-jogen molembil randoil (Volgan bassein), 194 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Moskvan agjhasai om 20 km päivnouzmha, Smolenskhasai om 205 km suvipäivlaskmha orhal vai 228 km «Belarus'»-avtotedme (M1) i raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Väz'm 58 km suvipäivlaskmha orhal vai 66 km avtol i Možaisk (Moskvan agj) 77 km päivnouzmha avtotedme.
Trufani-žilo (, ristitišt om tundmatoi) mülüb lidnankundha Gagarinan ližaks. Lidnankundan pind — 17,95 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahalugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 31 721 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli mugažo vozil 1996 i 2011 — 31 700 ristitud. Ortodoksižen hristanuskondan nell' pühäpertid om kaičenus lidnas.
Gagarinan äiprofil'ne kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Virun Vikipedii.
Virun Vikipedii (ičeze nimituz "Võrokeeline Vikipeediä") om joudai enciklopedii virun kelel, Vikipedijan virunkel'ne jaguz.
Se om avaitud vl 2005 kezakun 25. päiväl.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Suomalaižed.
Suomalaižed neižne- i naine-manmehed rahvahansädoiš Ruokolahtespäi (Päivnouzmaine Suomenma), vn 1882 Severin Folkmenan kirjas.
Suomalaižed (, üks'lugu "suomalainen") om suomalaiž-ugrilaine rahvaz.
Ühthine lugu om läz 6,5 millionad. Suomalaižiden koume nelländest elädas Suomenmas (sen ristitišton ühesan kümnendest enamba), kümnendez augotižlibundan mödhe —, 7% — Ročinmas, mugažo om Kanadas, Brazilijas, Avstralijas, Venämas i Norvegijas.
Rahvahan jured oma segoitadud augotižlibundanke, erazvuiččiden heimoiden kodimad sijadasoiš erazvuiččiš maiš: Baltijan meren päivnouzmaine rand da randpol' (Suomenman suvipäivlaskmpol'), Karjal, Sibirin päivlaskmpol', Keskuzevropan pohjoine. Nügüd'aigan vaiše Suomenman suvipäivlaskmpol' om suomalaižiden eländsija neniš territorijoišpäi.
Suomalaižed pagištas suomen kelel, se om üks' Baltijan meren suomalaižiš kelišpäi. Suomenman i Ročinman suomalaižed oma kaks'kel'žed, pagištas ročin kelel-ki.
Koume rahvahad — Suomenman karjalaižed (Suomenman suvipäivnouzm), inkeriläižed (Leningradan agj, Piter, Estinma) da kvenad (Norvegijan pohjoine) — lugetas suomalaižiden etnosikš.
Religijan mödhe suomalaižiden enambuz oma lüteranižed hristanuskojad (Suomenman eläjad — 73%) i ateistad (Suomenman eläjad — 24,3% vl 2015). Hristanuskond leviganzi Suomenmadme Keskaigan i mülüti suomen paganusen pirdoid.


Permin komin Vikipedii.
Permin komin Vikipedii (ičeze nimituz "Перем коми Википедия") om joudai enciklopedii permin komin kelel, Vikipedijan permin kominkel'ne jaguz.
Se om avaitud vn 2010 redukul. Edel sidä vn 2010 augotišespäi Permin komin Vikipedii oli Inkubatoras.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Erzän Vikipedii.
Erzän Vikipedii (ičeze nimituz: "Эрзянь Википедия") om joudai enciklopedii erzän kelel, Vikipedijan erzänkel'ne jaguz.
Se om avaitud vl 2008 semendkun 26. päiväl, ühten aigan Mokšan Vikipedijanke. Edel sidä vn 2006 kül'mkuspäi Erzän Vikipedii oli Inkubatoras.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Baškiran Vikipedii.
Baškiran Vikipedii (ičeze nimituz: "Башҡорт Википедияһы") om joudai enciklopedii baškiran kelel, Vikipedijan baškirankel'ne jaguz.
Nece jaguz om avaitud vl 2002 kezakun 2. päiväl. 16. sulaku 2005 lugetas Baškiran Vikipedijan oficialižeks sündundpäiväks, necil päiväl Башҡортостан-kirjutusen ezmäine versii oli sätud, ka vl 2015 kümnevozne jubilei oli jo oigetud. Vspäi 2012 necen voden ezitegesed Baškortostanan kaikiš küliš, Venäman jogiš i Saksanman municipalitetoiš otiba jagusen pol't.
Paremboittas kirjutusid Baškortostanas tazovaldkundan 100-voččele jubilejale vl 2019.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Čuvašan Vikipedii.
Čuvašan Vikipedii (ičeze nimituz: "Чăваш Википедийĕ") om joudai enciklopedii čuvašan kelel, Vikipedijan čuvašankel'ne jaguz kirilližen kirjamišton pohjal tobjimalaz. Mülüb muga nimitadud «Čuvašan Internet:ha» (kacu kirjutuz ru-vikiš).
Nece jaguz om avaitud vl 2004 kül'mkun 22. päiväl, ka vl 2014 kümnevozne jubilei oli jo oigetud.
Vl 2009 Vikimedijan rahvahidenkeskeižen «Vikimanii»-konferencijan aigan Vikipedijan alusenpanii Džimmi Ueils starinoiči Vikipedijan projektoiden znamoičendas olijoiden hajendan röunal keliden täht otten čuvašan kel't ozuteseks.
Džimmi Ueilsan kuva Čuvašan Vikipedijas (anglijan kelel).
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Jakutan Vikipedii.
Jakutan Vikipedii (ičeze nimituz: "Сахалыы Бикипиэдьийэ") om joudai enciklopedii jakutan kelel, Vikipedijan jakutankel'ne jaguz kirilližen kirjamišton pohjal tobjimalaz.
Nece jaguz om avaitud vl 2008 semendkun 18. päiväl. Edel sidä vs 2006 tal'vkun 21. päiväspäi Jakutan Vikipedii oli Inkubatoras.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Burätan Vikipedii.
Burätan Vikipedii (ičeze nimituz: "Буряад Википеэди") om joudai enciklopedii burätan kelel, Vikipedijan burätankel'ne jaguz kirilližen kirjamišton pohjal tobjimalaz.
Nece jaguz om avaitud vl 2006 keväz'kus.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Ukrainan Vikipedii.
Ukrainan Vikipedii (ičeze nimituz: "Українська Вікіпедія") om joudai enciklopedii ukrainan kelel, Vikipedijan ukrainankel'ne jaguz kirilližen kirjamišton pohjal tobjimalaz.
Nece jaguz om avaitud vn 2004 26. päiväl vilukud. Oficialine aktivacii — vs 2004 sulakun 4. päiväspäi.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.
Vikipedijan znamasižed vastustajad oma venäkel'ne i anglijankel'ne jagused. Ukrainan vikipedii om venäkel'žen vajehtimeks blokiruindan statjas. Vn 2014 ühtendel fartalal kohendusiden nell' videndest tuli Ukrainan territorijaspäi.
Statistikad.
Vikipedijan aktivižiden kävutajiden järgenduz Ukrainan agjoidme vl 2017.


Totaran Vikipedii.
Totaran Vikipedii (ičeze nimituz: "Татар Википедиясе / Tatar Wikipediäse", lühüdašti: "ТатВики" vai "tt.wiki") om joudai enciklopedii totaran kelel, Vikipedijan totarankel'ne jaguz. Mülüb muga nimitadud «Totaran Internet:ha» (tot. "Татар Интернеты", ven. "Татнет", kacu kirjutuz ru-vikiš).
Nece jaguz om avaitud vl 2003 sügüz'kun 15. päiväl i oli ezmässai latinan kirjamištol. Nügüd' interfeis, kaik kategorijad i kirjutusiden tobj pala oma kirjutadud kirilližel kirjamištol, no voib kävutada latinan kirjamištod-ki oficialižikš. Vs 2013 redukun 24. päiväspäi om kel'tud säta kirjutusid-kaks'jaižid toižel kirjamištol. Vn 2013 keväz'kus ližadui äi ezitegesid Venäman jogiš i Čuvašijan kaikiš küliš. Vl 2013 kümnevozne jubilei oli jo oigetud.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.
Statistikad.
Sid' vn 2014 kezakun aigan jagusen süvüz kaksitui (oli 8.4, tegihe 17.7).


Kazahan Vikipedii.
Vl 2014 toižetusiden enambuz (95%) toihe Kazahstanan territorijaspäi.
Nece jaguz om avaitud vl 2002 kezakun 3. päiväl. Oficialine aktivacii — vs 2005 sulakuspäi.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Noskov Nikolai.
Nikolai Ivanovič Noskov (; sünd. 12. viluku 1956, Gžatsk, Smolenskan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman eläi, venäkel'ne i anglijankel'ne rokpajatai da muzikankirjutai. Venäman arvostadud artist (2018).
Biografii.
Nikolai om sündnu Gžatsk-lidnha. Hän kazvatajidenke sirdi Čerepovecha kahesavoččes igäs.
Ezmäi Nikolai oli «Москва»-rokgruppan solistan, David Tuhmanov oli sen ohjandajan. Gruppan čihodamižen jäl'ghe pajatajan soline kar'jer vedihe severz' vozid, «Ночь»-pajon augotaden i «Остров погибших кораблей»-fil'man-müziklan kadrantagaižen änetoitandan lopten («Pölištunuziden laivoiden sar'»). Sid' vozil 1987−1990 Nikolai oli «Gorky Park»-gruppan solistan. Lähtendan jäl'ghe «Gorky Park»-gruppaspäi hän kerazi ičeze gruppad i nimiti sidä ičtaze oiktastuseks — «Николай». Sen čihodamižen jäl'ghe Nikolai äneti ezmäine soline studine «Блажь»-al'bom vl 1998.
Vl 2000 sai «Kuldaine grammofon»-premijad «Это здорово»-pajos. Vl 2002 Noskov pani alusen hüvintegii «Дикий мёд»-fond pid'oitelemha etništ muzikad. Vl 2011 hän pajati Magomajevan «Мелодия»-pajod «Достояние Республики»-TV-programas da sai vägestuz sen kahtendes sezonas.
Nikolai om nainu, Marina om hänen ak. Vl 1991 Nikolai tegihe tataks, Katerina-tütär om sündnu. Vl 2015 Nikolai tegihe dedaks, Miroslava-tütrentütär om sündnu kül'mkun keskel, vl 2017 toine tütrentütär om sündnu.
Vl 2017 Nikolai andoi harvoid interv'juid, ozutihe TV-oigendusiš paksus i gastrolirui lopmäta. Voden 2017 28. päiväl keväz'kud Noskov putui läžundkodihe jügedas olendas veritüpän kaglas tagut.


Mägimarin Vikipedii.
Mägimarin Vikipedii (ičeze nimituz: "Кырык марла Википеди") om joudai enciklopedii mägimarin kelel, Vikipedijan mägimarinkel'ne jaguz. Se kirilližen kirjamišton pohjal tobjimalaz.
Jaguz om avaitud vl 2010, redukun 17. päiväl. Vozil 2009-2010 Mägimarin Vikipedii oli Inkubatoras.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


1956.
1956 (tuha ühesasadad vižkümne kudenz') voz' – ližapäivvoz', kudamb augotihe pühäpäiväl grigorianižen kalendarin mödhe.


Polo Marko.
Marko Polo (; sünd. 15. sügüz'ku 1254, Venecii — kol. 8. viluku 1324, sigä-žo) oli italine torgovan da matkadai.
Hän edesti ičeze matkad Azijadme tetabas «Mail'man erazvuiččendas»-kirjas. Nece kirj om arvokaz purde maiden Keskaigan geografijas, etnografijas da istorijas: Armenii, Iran, Kitai, Mongolii, Indii, Indonezii da erased toižed mad. No sanutas heilüid necen kirjan ezmäižen pästandan aigassai erasiden faktoiden todesižuses. Kacmata sihe, 14.-16. voz'sadoil kirj painoi lujas merimatkadajile, kartografoile da kirjutajile. Ozutesikš, ičeze päivlaskmaižen ten Indijha ecmižen aigan Hristofor Kolumb oti nece kirj laivha; tedoidajiden lugendan mödhe, Kolumb tegi 70 homaičendad kirjan lehtpoliš.
Polo-torgovanad, heiden kesken Marko Polo-ki, oliba elänuded Kitaiš 17 vot keskustamata.
Marko Polon elo da matkad löuziba ičeze kuvahaižen fil'miden äjudes, vll 2014-2016 «Marko Polo»-TV-serial (AÜV, anglijan kelel) läksi ekranoile.
Augotižlibund.
Lugetas, miše Marko Polo oli sündnu venecižen Nikkolo Polo-torgovanan kanzha. Hänen kanzkund torgui juvelirižid tegesid i eriližmagutesid. Ei ole kaičenus varmdoid tundištusid Marko Polon sündundan aigas. 19. voz'sadal horvatižed tedoidajad ridatiba järgeližen versijan. Hö vahvištadas, miše Polo-kanzan olemižen Venecijas ezmäižed tundištused znamoitas 13. voz'sadan kahtendel polel, i kanzannimi mainitase kuti "Poli di Dalmazia". Sen ližaks, vhesai 1430 Polo-kanz valdoi pertid Korčulas, nece om Horvatijas nügüd'.
Marko Polon sündund, hänen tatan i dädän ezmäine matk.
Venecijan torgovanad saiba vägevut torguindas Keskmeren randoil 13. voz'sadal. Hö ei voigoi olda üks'kaikžikš niihe tedoidusihe, kudambid rohktad matkadajad tegiba Keskmäižes Azijas, Indijas i Kitaiš. Torgovanad el'genziba, miše mugoižed matkad avaitas uziden torgusiden näguid mömhä tavaroid, i miše torguind Päivnouzmmanke endustab heile äi ližad. Sidä vizid, meleltartund torguindha vei samha tedoid uziden maiden polhe oikti. Arni necen sün tagut kaks' sur't Venecijan torgovanad tegiba matkan Keskmäižhe i Päivnouzmaižhe Azijha.
Vl 1260 Nikolo (Markan tat) ühtes Maffeo-vellesenke oigenziba Krimha (Sudakha), sigä heiden koumanz' vell' (hänen nimi oli mugažo Marko) pidi ičeze torguindpert'. Krimaspäi hö oigenziba sil-žo maršrutal, kus vl 1253 Gijom de Rubrik oli matkadanu, ezmäi Sarai-Batuhu. Sigä vellesed mänetiba voz', sid' oigenziba edemba, Buhar-lidnha. Sišpäi hö ei voigoi pörtas kodihe koumes vodes ümbri, sikš miše Berke (Batijan vell') zavodi sodategendoid, i pördumine oliži varuline. Nelländel vodel, voimuseta pörta kodihe, Polo-velled ühtniba persižhe karavanha. Karavan oli männu Kitaihe. Hulagu-il'han oigenzi sidä Hanbalikha (nügüd'aigaižen Pekinan territorii), ičeze vellennoks, mongoliženno Hubilai-hanannoks. Sil aigal Hubilai läz oti vägi kitajižen Sun-dinastijan päl i tegihe pigai Mongolijan imperijan i Kitain üksinohjandajaks.
Vn 1266 tal'vel Polo-velled saisoiš Pekinhasai, Hubilai tegi vasttusen heidenke. Polo-velliden sanoiden mödhe, hän andoi heile kuldasišt paiczad (pästai arbaine hanan kirjutesidenke i štampoidenke) pördumha tagaze kodihe tugedusita i sanui oigeta kirješt Rimalaižele papale. Neciš kirjeižes pakičend oli kirjutadud oigeta hanale void Hristan kaumusennopäi Jerusalimas i hristanuskondan pühäpaginikoid. Mongolijan sur'oigenu Vatikanha läksi vellidenke ühtes, no matkan aigan hän läžeganzi i jäi.
Matkan aigan tedotuz tuli Nikolole hänen akan surmas i poigan sündundas. Poig oli sündnu severziš päiviš päliči hänen lähtendas matkadamha, vl 1254. Poigale andoihe Marko-nimen.
Markon tädi da däd' kazvatiba händast. Marko sai hüvän finansižen opendusen, mahtaškanzi ohjastada jügulaiv. Hänen tat nai tošti, Floradis Polo (Trevisan neiččel) oli Markon emindamaks.
Tuldes ujuden Venecijha vl 1269, velled löuziba, miše Klement IV-papa koli, i ut papad ei olend panenu völ radnikoičemha. Hö tahtoiba vaumita hanan pakičendad heredamba i pätiba lähtta uden papan valičendoita. Vl 1271 Polo-kanzankund oigenzi Jerusalimha otten Markod ühtes.
Elo Kitaiš.
Marko Polon matkoiden shem kartal.
Šačž (nügüdläine Dun'huan) tegihe ezmäižen kitajižen lidnan, kudambha Polo-heimolaižed tuliba vl 1275. Sil-žo vodel hö saihe Hubilain kezaližhe rezidencijhasai Šan'dus (nügüd' Gan'su-provincijas). Polon sanoiden mödhe, han oli hengidunu heihe, andoi erazvuiččid käsköid, ei laskend hänele pörta Venecijha, eskai koumen voden joksten pidi händast Jančžou-lidnan gubernatoraks (CXLIV. jaguz, 2. kirj). Sen ližaks, Polo-kanzkund ühtni (kirjan mödhe) hanan armijan šingoteses i openzi händast kävutada katapul'tid otten lidnusid.
Polo-kanzan elon Kitaiš ümbrikirjutand mäneb aigan mödhe harvoin, necišpäi om jüged panda matkoiden tarkoiged maršrut. Oiged geografine ümbrikirjutand (kus taho om i äjak päiväd matkad sihesai) — necen tagut kirj om arvokaz. Mugažo Polo ümbrikirjutab kitajalaižiden jogapäivälišt elod, johtutab sen paloin bumagrahoiden kävutandas, starinoičeb erazvuiččiden agjoiden järgeližiš radonmahtoiš i keitandan veroiš.
Marko Polon ümbrikirjutandad oma täuded penid petusid, no hän diktui kirjutajale muštospäi. Polo pagiži persijan kelel, se oli rahvahidenkeskeižiden kontaktoiden kel' sil aigal. Hän kävuti persijan nimitusid. Polo openzi mongolijan kel't Kitaiš eläden, nece oli Kitain administracijan kel' sil pordol. Hän eli laptas kitajižes kundaspäi, sikš miše oli mongoližen ohjastusen ühtnijan. Polon tundištusen mödhe, kitajine kund pidi negativižikš evropižid varvarid.
Kitajine dinastijoiden Juan'-ši-aigkirj mainitab Po-Lo-nimen. Mugoi mez' mülüi laudkundha Ahmad-ministran rikondan sel'gitamižen mödhe. Nece mez' oli homaitud, sikš miše starinoiči imperatorale avoinmel'žikš Ahmadan pahoiš tegoiš.
Pördumine Venecijha.
Vl 1291 Hubilai-han andoi üks' mongoližiš princessišpäi mehele — persižele Argun-il'hanale. Hot' hän ei tahtoind, miše Polo-kanz läksiži, no venecijalaižiden abu pidi hänele vemha neičešt varuitomil merenteil.
Marko Polon matkan znamoičend.
Marko Polo jäti meile niiden sijiden ümbrikirjutandan, kus hän oli, edeližid matkadajid erineden. Hänen kirj tegihe populärižeks avaros i oli mugoižen Keskaigan läbi.
Äjad evropalaižed tedištiba bumagrahoiš, sagpal'mas i kävutadud poltamha mustoiš kiviš Marko Polon kal't.
Tedod kal'hiden magitesiden sijadusiš abutiba evropalaižile zavottä niiden torguind. Muga arabižiden torgovanoiden monopolii oli muretud. Se azj abuti evropalaižile koloniziruida mail'mad edesižes.
Elo Venecijas pördumižen jäl'ghe.
Om tetab lujas vähä Marko Polon elos pördumižen jäl'ghe Kitaišpäi. Erasiden andmusiden mödhe, hän ühtni sodas Genujanke. Läz 1298 vot Polo putui plenha genujalaižile i oli sigä vn 1299 semendkuhusai. Hänele abutihe kirjutada johtutesid matkas, plenan aigan tuli hüvä kirj.
Joudutandan plenaspäi jäl'ghe Polo pörzihe Venecijha i nai. Donata-ak oli tetabal venecižel rodul. Naimiželos hänel koume tütärt oli: Fantina, Bellella i Moreta. Kaks' heišpäi oliba anttud torgovanoile Dalmacijaspäi. Mugažo Polo valdoi pertid. Hänen kodi oli Rio di San Giovanni Crisostomo- da Rio di San Lio-irdoiden saumal. Mugažo Polo ühtni kahtes penes käskuzkundaližes processas, om dokumentoid siš.
Vl 1324 Polo oli jo paha läžui i tegi zavetoičendan. Siš kuldasine paicza mainitase, kudambad saihe "totarlaižes hanaspäi". Marko sai sidä Maffeo-dädäspäi, hän zavetoiči sidä Markole vl 1310. Sil-žo 1324 vodel Marko Polo koli. Hän oli mahapandud San Lorenco-jumalankodiš. Vl 1596 hänen kodi paloi lophu. Toštelmasen mödhe, vedatud kitajižes matkaspäi kalud oliba kaičemas sigä. 19. voz'sadal panihe mantazole pühäkodi, kus Polo oli mahapandud.
Kirj mail'man čudoiš.
Kirjan lehtpol' eläban Polon aigoišpäi.
«Kirj mail'man čudoiš» om üks' kaikiš populärižembišpäi istorižiden tedoidusiden objektoišpäi.
Ičeze sündundan jäl'ghe kirjan kätihe lähembaižiden maiden kelihe severziš voziš: venetan kel'he, latinan kel'he (kändused venetan i vanhfrancijan versijoišpäi), tagaze vanhfrancijan kel'he latinan versijaspäi. Kändmižen i toštkirjutamižen aigan vajehtihe, ližazihe vai heittihe tekstan fragmentid. Kaičenuziden manuskriptoiden keskes kaikiš amuižemb (F) om äjal lühüdamb toižid. Ezimeletaden, pidembad originaližed tekstad oma toižiden manuskriptoiden aluseks.
Vl 1995 Britanijan muzejan kitaižen keradusen Fransis Vud-kurator pästi populärižen kirjan. Siš hän pani heilündan alle Polon kitajižen matkan fakt i ezimeleti, miše venecijalaine kävuti tetabid hänele Persijan torgovanoiden ümbrikirjutandoid, da i kaik. Kirjan pästand kucui äi uzid tedoidusid Marko Polos, sauptihe enamba vauktoid läipoid, matkan uded todestused oma olmas nügüd'.
Torgovanan eziauguižed kirjutesed oliba sijiš tavaroid mömhä, niiden edenendan maršrutoiš i erazvuiččiden valdkundoiden elon ümbriolendas. Möhemba kirjutesile ližazihe mel'hetartujid populärižid kirjutusid egzotižiden maiden elos.
Nügüd'aigan kirjan kändused erazvuiččiš kelišpäi oma pästtud.


Kalmikan Vikipedii.
Kalmikan Vikipedii (ičeze nimituz: "Хальмг Бикипеди") om joudai enciklopedii kalmikan kelel, Vikipedijan kalmikankel'ne jaguz kirilližen kirjamišton pohjal tobjimalaz.
Nece jaguz om avaitud vl 2006 keväz'kus.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Aleksandr Maršal.
Aleksandr Maršal (), todesine nimi om Aleksandr Vital'evič Min'kov (; sünd. 7. kezaku 1957, Korenovsk, Krasnodaran rand, Venäman NFST, NSTÜ), om Venäman eläi, venäkel'ne i anglijankel'ne rokpajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Aleksandr om sündnu Korenovsk-lidnha. Hänen tat oli lendajan. Aleksandr pidi unikuvan lindä lendajan, tatan jäl'ghe. Kirjuti ezmäižen pajon školas opeten. Školan jäl'ghe ühtni sodaškolha, no sigä päti vajehtada professijad.
Ezmäi Aleksandr ühtni "«Цветы»"-gruppha («Änikod»), sid' "«Аракс»"-gruppha («Araks»). Vozil 1987-1990 Aleksandr oli "«Gorky Park»"-gruppan gitaristan, vl 1990 hän tegihe solistaks lähtnuden Nikolai Noskovan sijas. Vl 1998 Aleksandr pästi ičeze ezmäine studine «Может быть»-al'bom. Vl 2001 sai "«Золотой граммофон»"-premijad («Kuldaine grammofon») "«Белый пепел»"-pajos (kändase kuti «Vauged tuhk»).
Oli naižiš koumašti. Hänel kaks' lapsed oma olmas: Polina-tütär (kahtendes naindaspäi) da Artöm-poig (koumandes naindaspäi, sünd. 1997).
Aleksandr pajatab pajoid sodatemanke kaikenaigašti, hän om tatanmaižen šoubiznesan üks' populärižiš pajatajišpäi kaiktä.
Al'bomad.
От берега до берега ("Randaspäi randhasai")
Там, где я не был
Белый пепел ("Vauged tuhk")
Отец Арсений ("Arsenii-pap' ")
Или так ("Vai muga")
Где ночует солнце ("Kus päivoi ödub")
До свидания, полк ("Hüväd kaiked, polk")
До восхода ночной звезды ("Edel ötähthan nouzmad")


Mokšan Vikipedii.
Mokšan Vikipedii (ičeze nimituz: "Мокшень Википедиесь") om joudai enciklopedii mokšan kelel, Vikipedijan mokšankel'ne jaguz.
Se om avaitud vl 2008 semendkun 26. päiväl, ühten aigan Erzän Vikipedijanke. Edel sidä vn 2007 sügüz'kuspäi Mokšan Vikipedii oli Inkubatoras.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Toine mail'man soda.
Toine mail'man soda (1. sügüz'ku 1939 — 2. sügüz'ku 1945) oli soda kahten mail'man sodapolitižiden koalicijoiden keskes. Kuz'vozne soda linni kaikiš surembaks azekhaks konfliktaks ristitkundan istorijas. 62 valdkundad ühtniba sihe, sil pordol kaik oli 73 valdkundad mail'mas (Mašurun ristitišton nell' videndest). Sodategendad oliba koumen kontinentan territorijoil (Evrop, Azii i Afrik) da kaikiden valdmeriden veziš. Se om üks'jäine konflikt, kus atomazegišt oli kävutadud.
Kaks' koalicijad oma: «värtmuden mad» (Saksanma, Italii, Japonii rippujiden valdkundoidenke) da niihe ühtnenuded i antigitlerine koalicii (päühtnijad — Sur' Britanii ičeze dominionidenke, NSTÜ, AÜV, Francii, Kitai).


Kirkorov Filipp.
Filipp Bedrosovič Kirkorov (,; sünd. 30. sulaku 1967, Varn, Bolgarii) om venälaiž-bolgarijalaine estradpajatai, muzikankirjutai, akt'or da prodüser.
Biografii.
Filipp Kirkorov om sündnu Varn-lidnha, Bedros-pajatajan i Viktorija-artistan sämižkanzha. Vl 1971 Filipp kazvatajidenke sirdab Nevondkundaližhe Ühtištushe. Ezmäine ezinend oli vl 1986 televizijan «Šire krug»-oigenduses (sana sanha «Levitagha rengazkund»). Vl 1989 hän pästi ičeze ezmäine «Filipp»-al'bom. Vspäi 1994 Filipp oli nainu Alla Pugačova-pajatajal. Vl 2005 hö saiba joudobut naimiželospäi i toine toižespäi. Vl 2011 Filipp tegihe tataks, Alla-Viktorija-tütär om sündnu. Seičemes kus sen jäl'ghe Martin-Kristo-poig om sündnu. Vozil 2011-2013 Fillip oli TV-vedajan «Faktor A»-TV-šouhu. Nügüd'aigan (vl 2018) Filipp gastroliruib rattemata koncertiženke «Ja»-programanke («Minä»).


1967.
1967 (tuha ühesasadad kuz'kümne seičemenz') voz' — järgeline voz', kudamb augotihe pühäpäiväl grigorianižen kalendarin mödhe.


1949.
1949 (tuha ühesasadad nell'kümne ühesanz') voz' — järgeline voz', kudamb augotihe sobatal grigorianižen kalendarin mödhe.


Dobrič.
Dobrič (bolg.: "Добрич") om lidn Bolgarijas.
Vl 2015 eläjiden lugu om 86 292 ristitud. Lidnan pind — 109 km2.


Preslava.
Preslava, todesine nimi om Petä Koleva Ivanova (, "Петя Колева Иванова"; sünd. 26. kezaku 1984, Dobrič, Bolgarii) om bolgarijalaine popfolkpajatai.
Biografii.
Preslava om sündnu Dobrič-lidnha. Školvoziden aigan hän sädi klassan sebranikoidenke «Шанс»-muzikgruppad.
Vl 2004 Milko Kalaidžijev znamoiči händast statjaližikš da tariči hänele ühtneda gruppan gastroliš Mustmeren randadme. Sil-žo vodel hän pästi ičeze ezmäine studine «Преслава»-al'bom, nimiti sidä ičtaze päle.
Vl 2016 Preslava ühtni «Като две капки вода»-TV-šouhu (venämalaižen «Один в Один»-TV-šoun adaptacii).
Nügüd'aigan (vl 2017) Preslava om üks' kaikiš populärižiš pajatajišpäi Bolgarijas.


1984.
1984 (tuha ühesasadad kahesakümne nellänz') voz' — ližapäivvoz', kudamb augotihe pühäpäiväl grigorianižen kalendarin mödhe.


Nüša.
Nüša, täuz' nimi om Nüša Jur'jevna Šuročkina (, "Нюша Юрьевна Шурочкина"; sünd. 15. eloku 1990, Moskv, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman poppajatai, aktris da muzikankirjutai.
Biografii.
Nüša ("Anna-nimen vepsläine variant Vologdan agjas") om sündnu Moskv-lidnha Anna-nimenke, muzikkanzha. Hänen kaks'voččes igäs kazvatajad eriganziba toine toižespäi, no tat tütrenke nägihe paksus. Hänel sizar da vell' oma olmas. Seičemetoštkümnevoččes igäs vajehti ičeze nimen, kändi Nüšaks.
Vl 2008 Nüša ühtni Jurmalan rahvahidenkeskeižhe "«Новая волна»"-konkursha ("«Uz' ald»"), sigä hän sai kudenden sijan. Vodes päliči Nüša pästi ičeze ezmäižen "«Вою на Луну»"-pajon ("«Ulaidan Kudmaižhe»"). Vl 2010 hän pästi ičeze ezmäine studine al'bom "«Выбирать чудо»" ("«Valita čudod»"). Vl 2012 pästihe "«Снежная королева»"-mul'tfil'mad ("«Lumikunigaznaine»"), siš Nüša änetoiti Gerda-pävägelašt. Sil-žo vodel hän pästi "«Это Новый Год»"-pajod ("«Nece om Uz' Voz'»") videoklipanke. Vl 2015 hän pästi "«Где ты, там я»"-pajod ("«Kus sä, sigä mä-ki»") azijalaižen temanke. Vl 2016 pästi "«Целуй»"-pajod ("«Čukoide»") sintipop-žanras.


Jegor Krid.
Jegor Krid (), rahvahidenkeskeižele scenale — Egor Kreed, KReeD; todesine nimi — Jegor Nikolajevič Bulatkin (; sünd. 25. kezaku 1994, Penz, Penzan agj, Venäma), om venälaine hiphoppajatai. Radab Black Star Inc.-leiblal.
Biografii da kar'jer.
Jegor om sündnu vl 1994 Penz-lidnha, biznesmenoiden kanzha. Hänen čikoi — Polina, om mugažo pajatai; hän eläb da radab AÜV:oiš, i ezineb Polina Feit-psevdoniman al (); Jegor Krid äneti Polinanke ühten hänen pajoišpäi "«Расстояния»"-nimenke.
Zavodi ül'düda hiphopha lapsessai, siloi-žo zavodi kirjutada tekstad-ki. Ajoi edelespäi Moskvha muzikkar'jeran augotišele.
Vl 2011 hän fil'mzi videoklipad "«Любовь в сети»"-pajole, kudamb om sanu populärižuz YouTube-internetservisal. Ühtel kul nece video om kacuhtadud enamba mil'jonad kerdoid, mugoi-žo satuz toštihe hänen toižed videoklipad-ki. Prodüser i repmuzikanedestai Timati homaičeb Jegorad Kridad, i jal'gmäine allekirjutab kontraktad «Black Star»-leiblanke. Vn 2014 "«Самая самая»"-singl tegihe lujas satusekahaks Venäman radiočartoiš. "«Невеста»", "«Будильник»" i toižed pajod oliba mugažo tutabad.
Jegor Krid om üks' venälaižiš pajatajišpäi, kudambile om kel'dud ajandad i gastrolid Ukrainas Kriman anneksijan (ühtnendan) pid'oiteldusen taguiči.


Ani Lorak.
Ani Lorak (), todesine nimi om Karolina Miroslavovna Kujek (; sünd. 27. sügüz'ku 1978, Kicman', Černovcin agj, Ukrainan NST, NSTÜ), om ukrainalaine poppajatai.
Biografii.
Karolina om sündnu Kicman'-lidnha. Händast nimitihe televizijan «Кабачок 13 стульев»-serijan Пани Каролинка-personažan nimen mödhe. Vl 1992 Karolina ezini Ukrainan ühtel festivališpäi, kudamban aigan hän tegi tundmust Jurii Falösa-prodüseranke i allekirjuti ičeze ezmäšt professionališt kontraktad. Vl 1995 pajatai ühtni «Утренняя звезда»-konkursha nügüdläiženke peitnimenke. Vl 1996 hän pästi ičeze ezmäine «Хочу летать»-al'bom. Vl 2008 Ani Lorakad valitihe Evrovizijha Ukrainan ezitajaks. Hän ühtni sihe da oti kahtenden sijan "Shady Lady"-pajonke, Filipp Kirkorov om sen avtoraks. Vl 2011 Ani Lorak ühtni «Призрак Оперы»-TV-šouhu Ezmäižel kanalal.
Vspäi 2009 om lähtnu mehele, turkaine Murat Nalčadžiolgu-biznesmez' om hänen mužik. Vl 2011 Ani Lorak tegihe mamaks, Sofija-tütär om sündnu, nimiti händast iče Sofija Rotarun nimen mödhe
Nügüd'aigan (vl 2016) Ani Lorak om üks' Ukrainan populärižiš pajatajišpäi.


Openduz.
Openduz om tedoiden otandan rezul'tat i process (opendamine), vauktustuz.
Sanan avaros znamoičendas openduz om «melen formiruindan» produkt vai process (opendamine), mugažo «personan taban i hänen fizižiden mahtusiden» šingotesen rezul'tat.
Tehnologižes hamas «openduz om process (opendamine). Sen aigan kund andab ičeze kul'turjäl'gusid (tedoid, arvusid, mahtoid) metmahtusel — školiden, kolledžiden, universitetoiden kal't — pol'vespäi pol'vhe».
Socialižen progressan kontekstas openduz (socialižiden kul'turjäl'gusiden andmižen ližaks) abuti ristituile rebitada sidoid londusenke. Nügüd' tedištusen mülü i ühten ristitun elon maht oma ripmatomad toine toižespäi.
Jogapäiväližes elos openduz el'getab openikoiden opendamišt pedagogal, sil om röunatud-ki. Opendamine kogoneb neciš openduzazjoišpäi: lugend, kirjkel', matematik, istorii, geografii, käzitö, fizkul'tur. Kaidoiden disciplinoiden opendajad (oz., astrofizik, oiktusentedo, zoologii) voidas opeta vaiše necen openduzazjan mödhe, universitetoiš i toižiš üläopendusen aluzkundoiš, kolledžiš i toižiš specialižen keskopendusen aluzkundoiš. Mugažo professionaližiden har'gmusiden opendamine om olmas, avton ohjastand ozutesikš. Sen ližaks, te ičtazopendusennoks venub Internetan kal't, sidä sadas lugendal, mänendoil muzejidme i personaližen elonmahton kal't. Ühthižen i specialižen opendusen mär determiniruiše tehmižen tarbhaičendoil, tedon, tehnikan i kul'turan šingotesen olendal, mugažo kundaližil kesksidoil.
Pifagor völ znamoiči, miše «voib jagada opendust toižele ristitule, sen aigan iče kadota opendust ed». «Pagištes täuzin, ristitud erinedas živatoišpäi arni opendusel, ellinad — varvarišpäi, sündnuded valdalaz — orjišpäi, filosofad — järgeližiš ristituišpäi», — hän lugi muga.
Openduzoiktuz om vahvištoittud valdkundaližil i rahvahidenkeskeižil oiktuzližil aktoil. Rahvahidenkeskeižed aktad oma, ozutesikš, Evropan konvencii ristitun oiktusiden da päjoudjuziden kaičendas i Rahvahidenkeskeine akt ekonomižiš, socialižiš i kul'turoiktusiš (om vahvištadud vl 1966).
Velgusižen opendusen voimusiden kävutand oli tundištadud kuti ristitun personaližen tuntken degradacijan abutuz. Neciš el'gendusespäi privatine, eskai kanzaline openduz šingotaškanzihe demokratižiš valdkundoiš. Openduzazjoiden programad i kursad openikan valičendan mödhe ližaziba ičeze palan valdkundaližes keskopenduses, kazvatajad da pedagogad oigetas necidä valičendad.
Ristitun olendan olmas nügüdläižed arvoimižed vedas händast opeta keskustamata, kaiken elon aigan.
Opendamižen ijerarhii.
Koverikahambad tedod i jügedambad har'gmused sijadasoiš pordhil, i voib putta jäl'ghižele pordhale vaiše edeližen pordhan opendamižen jäl'ghe. Opendusen nimituz vajehtase kaikuččen pordhan jäl'ghe fiksiruimha opendusen satusid kaikile nägujal mahtusel.
Nügüd'aigan velgusine bazine openduz om olmas (erazvuitte erazvuiččiš maiš) i pordhad sišpäi.
Opendusen pordhiden jäl'ghetuleskelend da sistematižuz oma znamasižed mugažo: specialine keskopenduz pidab sättuda üläopendusen profiläle, üläopenduz — postuniversitetan opendusen profiläle aspiranturas. Ku mugošt täut jäl'ghetuleskelendad ei ole, ka ližaopenduz om tarbhaine nügüdläižen profilän mödhe, toižin linneb jügedamb opetas jäl'ghižel pordhaižel.
Pordhad lugesoiš alemba kirjutadud kahtes jaguses.
Universaližen opendusen pordhad.
Eziškoline openduz om ezmäine opendusen pordaz. Se om lapsen kazvatuz, opendamine, melen, personan i hibjan šingotez, mugažo kacund da holitamine kaks'kuižes igäspäi seičemevoččehe igähäsai. Nece openduz voib olda velgusižeks valdkundha kacten. Erased Venäman kanzad jädas päivkodin sijata, sidä vaukoid pidab vaumita kazvatajid kanzaližen školanedeližen kazvatandan täht. Edel ühtnemišt alaškolha (äjad lidnalaižed školad oma specializacijanke) laps' opendase ühthižen opendusen aluzkundas — eziškolas, vai lapsiden ližaopendusen aluzkundoiš (lapsen aigaližen šingotesen keskused da ühtnendad).
Ühthine augotižopenduz om ezmäine ühthižen opendusen pordaz, sidä sadas severz' vot. Opendamine vedase augotižškolas (alaškolas). Erazvuiččiš valdkundoiš augotižopendamine zavodiše 5-7-voččes igäspäi, vedase seičemehe vodhesai. Nügüd'aigan kaikutte seičemenz' laps' kümnespäi mail'mas sab augotižopendust, UNESCO:n naprindoil ezimeletihe tehta velgusižeks augotižopendust mail'man valdkundoiden enambuses vodele 2015.
Keskopenduz om velgusine kaikiden täht šingotadud valdkundoiš. Vedadas opendamižen keskškolas. Necidä pordast sadas läz täuz'igän. Sen pämet om vaumičend samha professionališt opendust neniš aluzkundoiš: professionaližed školad, kolledžad, tehnikumad, üläopendusen aluzkundad. Ristitud tehtas ühtnemižen niihe satusiden mödhe.
Professionaližen opendusen pordhad.
Ristitun opendusen tazopind ližadab mail'man kaikiš valdkundoiš päiči niiš, kus sodategendad jätktasoiš.
Motivacii om znamasine faktor professionaližes opendamižes.
Lapsiden ližaopenduz om ühthižen opendusen vajehtui pala ičeze motivacijanke. Mugoi openduz abutab openikale sada tedištusen i sädamižen seižujad tarbhaižut, šingotada person i märita ičeze tulijad professijad. Nece process paneb eloho opendusen ližaprogramiden abul.
Üläopenduz ei ole velgusine šingotadud valdkundoiš eskai, läz ristitišton pol't sab sidä. Üläopendusen sistem om ižandusen znamasine sarak, se om tedoiden i opetud radnikoiden purde toižiden sarakoiden täht. Üläopenduz jagase kahthe pordha: bakalavriat i magistratur. Pästai Venämaha «specialist»-kvalifikacii sättub magistraturale (toižin sanoin, kahtendele pordhale). Openduzaluzkundad üläopendusen samižen täht oma universitetad, akademijad, sodaškolad, röunan taga — mugažo kolledžad. Üläopendusen aluzkundoiden pästtud ristitud sadas diplomid.
Edesine opendamine mäneb aspiranturas i doktoranturas, tedomäran ičestand om sen rezul'tataks.
Opendamižen lopetapas specialistad da magistrantad oma velgustadud ühtneda diplomprojektoihe tedoidusidenke aluseks, aspirantad — uzihe tedoidusihe. Diploman lad i tedomäran ičestand riptas tedotön satusišpäi.
Professionaližiden mahtoiden kävutamižen aigan professionaline ližaopendamine tegese regulärižikš vemha kvalifikacijad tedoiden uziden standartiden mödhe.
Venäman openduzaluzkundoiden ohjanduzsistem.
Openduzaluzkundoiden ohjanduz om koumepordhaine, se sättub valdkundaližen ohjastusen tazopindoile: municipalitetad, federacijan subjektad, federacijan tedo- da openduzministruz. Rahvahanopenduzmänetused oma municipaližiden ühtnikoiden büdžetoiden kaikiš suremb pala (erašti enamba büdžetan pol't).
Vikipedijan rol' opendamižes.
— «Matk Vikipedijha smartfonan kal't abutab säta ičeze lähenemižen küzundoidennoks ei kaikile lapsile. No abutab».


Timur Rodrigez.
Timur Rodrigez (), todesine nimi — Timur Mikaliovič Kerimov (ven.: "Тимур Микаилович Керимов",; sünd. 14. reduku 1979, Penz, Penzan agj, Venäman NFST, NSTÜ), om mez' azerbaidžaniženke augotižlibundanke, Venäman pajatai, TV-vedai, akt'or.
Biografii.
Timur om sündnu Penz-lidnha. Hänen azerbaidžanlaine tat om tätüteatran akt'or, evrejalaine mam — kändai anglijan i saksan kelišpäi. Vspäi 2007 Timur om nainu, Anna Devočkina om hänen ak. Timur tegi hänele südäimen taričendad Etn-vulkanan päs jonoštamha poukahtusel varuližust heiden kesksidoiš. Vl 2009 Timur tegihe tataks, Migel'-poig om sündnu. Vl 2012 Daniel'-poig om sündnu.
Timur zavodi akt'oran kar'jerad "«КВН»-šous" ühtes Pavel Volä- da Leonid Škol'nik-sebranikoidenke. Vozil 2005-2007 Timur oli «Comedy Club»-šoun rezidentan. Vl 2009 hän zavodi pajatajan kar'jerad. Vl 2013 Timur ühtni "«Один в один»"-TV-šouhu. Änetoitab mul'tfil'miden vägelaižid.
Nügüd'aigan (vl 2017) Timur Rodrigez om populärine TV-vedai da pajatai.


Meladze Valerii.
Valerii Šotaevič Meladze (; sünd. 23. kezaku 1965, Batum, Gruzijan NST, NSTÜ) om Venäman pop- da rokpajatai, akt'or i muzikankirjutai. Venäman arvostadud artist (2006).
Biografii.
Valerii om sündnu Batum-lidnha. Hänen Konstantin-vell' om muzikankirjutai. Vozil 1990-1993 Valerii oli «Dialog» ("Диалог")-gruppan solistan. Lähtendan jäl'ghe Valerii zavodi solistan kar'jerad.
Vl 1995 hän pästi ičeze ezmäine studine al'bom «Сэра» ("Sera"). Vozil 2012-2013 Valerii oli TV-vedajan «Битва хоров»-TV šouhu.
Vspäi 1989 Valerii oli nainu Irina. Vl 1991 Inga-tütar om sündnu, vl 1999 Sofija-tütar om sündnu, vl 2002 Arina-tütar om sündnu. Vl 2014 Valerii da Irina saiba joudobut naimiželospäi i toine toižespäi. Nügüd'aigan (vl 2018) Valerii eläb Albina Džanabaeva-pajatajanke.


Tervhuz.
Fizkul'turharjoitused oma tervhen elonmahtusen üks' päpaloišpäi.
Tervhuz om miččen taht eläban organizman olend, konz se kogonaz i sen kaik elimed voidas oigeta ičeze funkcijoid täuzin; toižin — läžundan, pahuden olmatomuz (tervhuden märhapanendad oma alemba kirjutadud detaližikš).
Ümbrikacujad tervhut tedod oma dietologii, farmakologii, biologii, epidemiologii, psihologii (tervhuden, šingotesen psihologijad, eksperimentaline i klinine, socialine), psihofiziologii, psihiatrii, pediatrii, medicinine sociologii i medicinine antropologii, psihogigijen, defektologii.
Ristitun tervhuden kaičend (tervhudenkaičend) om üks' valdkundaližiš funkcijoišpäi. Mail'man tervhuden organizacii kaičeb ristitkundan tervhut kaikes mirus.
Mail'man tervhuden päiv oigendase migo vot sulakun 7. päiväl, Mail'man psihižen tervhuden päiv — redukun 10. päiväl.
Märhapanendad.
käskuzkirjan mödhe, «tervhuz om täuz' fizine, hengeline da socialine hüvinolend, läžundoiden da fizižiden defektoiden olmatomuden ližaks». No ei voi kävutada necidä märhapanendad populäcijan i personan tervhuden arvoindan täht. MTO:n mel'pidegen mödhe, personaline tervhuz om löutud palahtelendoiden i läžundoiden olmatomuz; populäcijan tervhuz om kolendmäran, läžumižlugun da invalidižusen alendusen process.
Pavel Kal'ju ümbrikacui ičeze rados tervhuden 79 märhapanendad. Niid formuliruihe mail'man erazvuiččiš maiš, erazvuiččen aigan i erazvuiččiden disciplinoiden tedomehed.
Toižendad.
Hengen (psihine) tervhuz om ristitun mahtuz sel'geta elon koverikahid olendazjoid, sil-žo aigal kaita optimaline emocionaline fon i ičtazvedandan adekvatižuz. Demokrit ümbrikirjuti hengen tervhuden tärtust, "euthumia:d" («hengen hüvä olend»). Sanuden südäigarmonijad ristitun mel'kuva ümbrikirjutase Platonan dialogiš Sokratan elos da surmas. Erasiden tedoidajiden töiš (oz., Zigmund Freid) kul'tur nimitase hengeližiden mokičendoiden purtkeks. Viktor Frankl lugeb, miše ristitun arvoindsisteman olend om kaikiš znamasižemb faktor hänen hengeližen tervhuden täht.
Fizine tervhuz — se om terveh hibj, kudamb om vaumiž reagiruida tarkoiktas da adekvatižikš miččen taht aigan. Necen tervhuden süd oma terveh sömine, hüvä il'm, täizöine uni i fizižed harjoitused pid'oitelemha lihasid, sonid i südäikerad tonusas. Mugažo fizine tervhuz om organizman kaikiden sistemiden täuz' funkcioniruind, hüvä ičtazmujand, vägen da teravuden (korhakuden) vara.
Faktorad.
Tervhuden psihologii jagab valatoitajid tervhudele "psihologižid" faktoroid koumhe gruppha: ripmatomad, oigendamižfaktorad i motivatorad.
Kogonaz nened faktorad valatoittas tervhut: sal'hed da socialine status, pid'oitelijad socialižed verkod, openduz da kirjutandmaht, radon arvoimižed i otmine, socialine ümbrišt, fizine ümbrišt, personaližed mahtod, tervhuden kaičendan har'gmused, lapsen terveh šingotez, biologijan da genetikan šingotesen tazopind, medicinižed holitišed, ristitun sugu, rahvahankul'tur, psihologine vastustuzmaht lidnalaižen socializacijan processan aigan.
Oiktan informiruindan faktor diagnozan polhe: om ozutadud, miše lekarid avaitas mužikoile enamba tedoid heiden läžundas, mi naižile.
Ozutajad.
Ristitun organizman olendan parametroiden znamoičendad mülüdas märitud diapazonha. Nece diapazon nimitase «norm:aks», se om löutud medicinižel tedol da radol. Čuratud znamoičend diapazonaspäi voib olda tervhuden hondotusen tundusel i todestusel. Sen aigan tervhuden kadotuz nägese organizman strukturan da funkcijoiden palahtelendan mödhe, sen kuvazumižen voimusiden kaiduses.
Kaikid kriterijoid arvoidas niiden dinamikan mödhe.
"Tervhuden indeks" om tervehiden ristituiden (kudambad ei olgoi läžegandenuded) pala tedoidusen pordos (oz., voden aigan).
Tervhuden kaičendsistem.
Tervhudenkaičend om valdkundaližen radmižen sarak. Sen met om kaikile sättujan medicinižen holitusen organizacii i varmituz, ristituiden tervhuden tazopindan kaičend da lujenduz.
Vl 2008 tervhudenkaičendan sarak kuluti šingotadud maiden 9%, se om valdkundan ekonomikan znamasine pala.
Tervhudenkaičend lugese znamasižeks faktoraks varmitamha ristituiden tervhut da hüvinolendad kaikes mirus. Valdkundaližiden tervehtamižprogramiden pozitivine znamoičend om tundištadud avaros. Sen paloin, 20. voz'sadal mugoižiden programiden-ki i vakcinacijan rezul'tataks oli nece: vagahaižiden i lapsiden kolendmär aleniba lujas, elon keskmäine hätkeližuz ližadui i ližadab (se ližadui 30 vot vspäi 1900, 6 vot — mail'mas keskmäral). Paharubi tegihe ezmäižeks hajenudeks läžundaks ristitkundan nügüd'aigaižes istorijas, vspäi 1980 se om hajenu mail'mas täuzin tervhudenkaičendan organizacijoiden radon tagut päks.
Mail'man tervhuden organizacii (MTO, "WHO") om üks' specialižiš aluzkundoišpäi (kuti UNESCO, RTO da UNISEF), se kogoneb ÜRO:n 193 valdkundoiš-ühtnijoišpäi. Organizacijan käskuzkirjan mödhe, om toižiden valdkundoiden ühtnemižen voimust, kudambad ei mülügoi ÜRO:ho. MTO:n päfunkcii om tervhudenkaičendan rahvahidenkeskeižiden problemoiden pätand i mail'man ristitišton tervhuden kaičend. Organizacijan aluz om pandud vl 1948 päfateranke Ženevas, Šveicarii.
Tön kaičend — radnikoiden elon da tervhuden kaičendsistem heiden radmižen aigan. Se mülütab nenid edheotandoid: oiktuzližed, socialiž-ekonomižed, organizaciž-tehnižed, sanitariž-gigijenižed, lekarinprofilaktižed da reabilitacižed märad. Tön kaičend kogoneb varuitomuden tehnikaspäi (varuližed faktorad, varused) i tehmižsanitarijaspäi (travijad faktorad).
Terveh elonmahtuz.
Terveh elonmahtuz om edeližuz šingotamha ristitun elonradmižen erazvuiččid polid (rad, kanz, elämuz, kund, joud), samha aktivišt pit'kad igäd, tehmaha täuzin socialižiden funkcijoiden mödhe.
Küzund tervhen elonmahtusen šingoteses sündui ristitun organizman kormadusiden da ličendoiden toižetusiden tagut. Kundaline elo jügitui. Tehnogenižed, ekologižed, psihižed, politižed da sodariskad lujetas, ned sätas negativižid provokacijoid tervhuden olendas.
Tegendad tervhen elonmahtusen mödhe pättas üht problemad — individualižen tervhuden kovitamine. Psihologii (tunde, motivacii) i medicinine biologii ümbrikirjutadas elonmahtust kompleksin.


Vorsm.
Vorsm (ven.: "Ворсма") om Venäman lidn Alalidnan agjan päivlaskmas.
Istorii.
14.-15. voz'sadoil "Voräs'man tahond" mainitase. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1588 kuti Vorsmankülä (ven.: "село Ворсма"). Sijaline mahuz om vägitoi, järg savi da savik, i 18. voz'sadaspäi pästtas raudasižid tegesid sijaližes soraudaspäi: raudad, veičed, luklod, tuikutimed, sabläd, medicinine instrument.
Vspäi 1926 Vorsm oli žilon statusanke. Vl 1955 se sai lidnan statusad. veičiden enambuz tegihe neciš lidnas. Veičid da medicinižid ladlusid pästtas tähäsai (2 edheotandad). Vspäi 2014 Vorsmad mülütihe Venäman monolidnoiden nimikirjuteshe hüvänke socialiženke olendanke.
Vorsman lidnankund om olmas vspäi 2004, lidn om sen üks'jäižeks eländpunktaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kišm-jogen randoil, se om Okan oiged ližajogi. Lähembaine lidn om Pavlovo severziš kilometriš päivlaskmha. Matkad Alauz'lidnhasai om 62 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme. Ühtennimine raudtestancii sijadase 15 km lodeheze lidnaspäi.
Eläjad.
Vl 1931 eläjiden lugu oli 6300 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1979 — 13 968. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 620 ristitud.
Kaks' keskškolad, čomamahtoiden lapsidenškol, sädamižen lapsidenkeskuz, fizkul'turiž-tervehtamižkompleks, 2 štarglavut, futbolklub stadionanke, ortodoksižen hristanuskondan 2 jumalanpertid oma lidnas.


Lel' Jekaterina.
Jekaterina Nikolajevna Lel', psevdonim om Katä Lel' (, "Екатерина Николаевна Лель"; todesine familii om "Čuprinina"; sünd. 20. sügüz'ku 1974, Nal'čik, Kabardinii da Balkarii, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman poppajatai.
Biografii.
Jekaterina om sündnu Nal'čik-lidnha. Laps'aigan openui muzikškolas kahtele čuradusele: fortepiano i horan dirižiruind. Ühtni professionaližhe muzikškolha, sid' Pohjoižen Kavkazan čomamahtoiden institutha. Vl 1994 Jekaterina ajoi Moskvha i ühtni rahvahidenkeskeižhe «Музыкальный старт»-konkursha, sen jäl'ghe radoi Lev Leščenkon ohjandusen al. Vl 1998 hän pästi ičeze ezmäine studine «Елисейские поля»-al'bom. Vl 2013 Jekaterina pästi «Тобой живу»-duetpajod ročilaiženke Bosson-pajatajanke.
Koume pajod sai «Kuldaine grammofon»-arvlahjad da kändase «Voden pajo»-festivalin laureataks: «Горошины» ("Hernhuded", 2001), «Мой мармеладный» ("Minun marmeladine", 2003) i «Долетай» ("Lenda lophusai", 2004 i 2003).
Vspäi 2008 om lähtnu mehele, Igor' Kuznecov om hänen mužik. Vl 2009 Jekaterina kätihe mamaks, Emilija-tütär om sündnu.
Nügüd'aigan (vl 2017) Jekaterina gastroliruib da ezineb hüvädtegijidenke koncertoidenke.


Gorky Park.
«Gorky Park» (anglijaks znamoičeb "Gor'kijan Puišt",) om tutab da Venäman anglijankel'ne muzikgrupp, kudamb edestab muzikad glemmetal- da hardrok-stiliš.
Gruppan aluz om pandud vl 1987.
Istorii.
Vl 1989 pästi ičeze ezmäine studine «Gorky Park»-al'bom.


Jonuz.
Jonuz om likundrivi raudtel lapastadud vagonoišpäi vedimenke vai motorvagonanke. Nägujad da kulundsignalad oma olmas jonusel, kudambad znamoitas sen «päd» da «händad». Erižed vedimed, motorvagonad, avtomotrisad da drezinad platformal mugažo lugetas jonusikš.
Kaikutte jonuz sab ičeze nomer joga tekeskustan täht, muga dispetčer erištab erazvuiččid jonusid.
Jonusen vedand om tedo jonusiš da niiden likundas.
Istorii.
"Päkirjutuz: Raudtetransportan istorii."
Vl 1825 sügüz'kun 27. päiväl ezmäine kundaline Stokton — Darlington-raudte oli avaitud pohjoižpäivnouzmaižes Anglijas, se oli 40 km pitte. «Locomotion»-puruvedim oli vedanu ezmäšt jonust tedme. Vl 1830 sügüz'kun 15. päiväl ezmäine Liverpul' — Mančester-raudmagistral' oli avaitud. Necil raudtel vaiše vedimed vediba jonusid, i jonusiden likund oli järgetud ezmäižen kerdan jonusiden likundan grafikan abul. Vl 1837 redukun 30. (kül'mkun 11.) päiväl Venälaižen imperijan ezmäine kundaline raudte oli avaitud — Carskoje Selon raudte (nügüdläižil koordinatoil — Vitebskan päraudtestancijaspäi Piteriš Puškin- i Pavlovsk-lidnoihesai).
Ezmäine jonuz, «Locomotion»-puruvedim om ezinenas.
Jonusiden likundan organizacii formiruiškanzihe, sidä kesken ližazihe signalizacijad likundan grafikale. Zavottihe erištada jonusid avaruzidme, sen ühtes varatoittihe vedimid signalil varutamha ičeze lähenduses. 19. voz'sadan kahtendel polel sädihe vägevambid puruvedimid, paremboičeškanzihe likundrivid, sikš miše siloi oli voimuz ližata jonusiden vedust da pigut. Kävutaškanzihe metallramoid vagonoiš puramoiden sijas. Sen ližaks, sädihe i juritihe eloho pnevmatižid azotimid, nece vei likundan varuitomut udele korktusele. Sauvoihe kaikiš surembid raudmagistralid mail'mas — Amerikaine transkontinentaline raudte AÜV:oiš i Transsib-raudte Venämas. 19. voz'sadan lopus juritaškanzihe eloho avtomatišt lapastust AÜV:oiš. Nece lapastuz laski ližata vedandkingitesid, i jonusen vedusen edesine ližaduz tegihe röunadamatomaks. Nevondkundaližen Ühtištusen raudteil kävutaškanzihe lapastust 1930-nziš voziš.
20. voz'sadan ezmäižel nelländesel jätksihe paremboita likundrived. Vedimed videnke radajale värtmudenke da sen enamba likuškanziba ottud täudehe kormadushe teil. 1920-nzil vozil tegimišt pästaškanzi nell'värtmuzližid vagonoid, niiden jügutoitmižvoind oli korktemb. Puruvedandan ližaks, elektrine vedand levigaškanzi, lidnalaižes raudtetransportas päpaloin (tramvai, metro, ezilidnalaižed elektrojonused). Vl 1924 nevondkundaližed inženerad kodviba ezmäižid mail'mas magistraližid lämuzvedimid. Päličmänend lämuzvedandale i elektrižele vedandale andoi jonusiden vedusen da piguden znamasišt ližadust, necen sün tagut puruvedimiden pästand tuli lophu šingotadud maiden enambuses 1950-nzil vozil.
Likundrivi.
Klassižen el'gendusen mödhe jonuz om likui tedme čep' ühtištoittud toine toiženke vagonplatformišpäi («ajoregišpäi») — "likundriven" ühtnikoišpäi. Erištadas "vedadud likundrivi" — "vagonad", kudambid kävutadas jüguiden da passažiroiden vedamižen täht, i "ičelikui" — "vedimed" da "motorvagonad", ned likutadas jonust.
Vedadud likundrivi.
Vagon om jonusen päkomponent, sikš miše vedadas jüguid da passažiroid arni siš. Voib rindatada raudtevagonan istorijad kaiken raudtetransportan istorijanke, se augotihe 18. voz'sadal völ kaivuzvagonuzišpäi. Ezmässai vagonad oliba kaks'värtmuzližed vagonuziden kartte, ned oliba odvad relativižikš, oli kebn tehta niid. Nell'värtmuzližed vagonad vajehtiba niid, kaks' kaks'värtmuzlišt telegut tegihe vagonan kävupalaks. Necišpäi kova kezroiden baz lüheni znamasižikš, vagonoiden mülütandmahtuz kändusihe tegihe varmdaks. Nügüdläižiden vagonoiden metallasižed konor'ad (pulläd) ližatas niiden varuitomut. Kävutandan mödhe erištadas jüguvagonoid i vagonoid passažiroiden täht.
Ičelikui raudterivi.
Ičelikui raudterivi pidab vedmaha jonust likumižhe. Mugoižen likundriven toižendad oma vedim, motorvagon i niiden ühtmuz — vedandagregat.
Vedim om platform raudtel ühtenke likutimenke da sen enamba. Likutim sädab kertikurod kezroil. Kezrad vastaimižpandas rel'soidenke, i kertikuro kändase vedandkingiteseks. Olii jonusen ezinenas vedim vedatoitab kaiked vagonoiden rived lapastusiden kal't. Vedimiden pätoižendad: avtonomižed (ičeze energijan purtkenke) i avtonomijata (elektruz oigeneb likutimile verkon kal't).
Motorvagon — se om vagon likutimenke. Vedimespäi erineden, motorvagonan pullänsüdäimine avaruz kävutase vedamha jüguid. Ku vedim om kadotusekaz, ka mugoižid vagonoid kävutadas — lidnansüdäimižiden da ezilidnalaižiden ajoiden aigan vedamha kebnoid jüguid vähäižin. Motorvagon ližavagonoidenke — se om kaikenaigaine likundrivi. Sidä kävutadas, päpaloin, passažiroiden vedamižen täht elektroenergijal, no počtjonused-ki oma olmas, dizel'likutimidenke mugažo. Motorvagonad i ližavagonad voidas olda miččel putui järgendusel. Motorvagonoiden lugu ližadab stancijoiden suren lugumäran statjas i lujiden pautkusiden olendan tagut.
Pirdlikutimen statjas elektroenergii kändase oikti edheastujan likundan energijaks (maglev, monorel's). Jonuz ajab induktoran da metalljonon magnitižkendoiden vastaimižpainegen tagut.
Projektiruind da lugustuz.
Projektiruindan haškusel märitas päharakteristikad — jonusen vedust, sidä lugetas tonnoiden tuhil. Veduz märičeb ten keskustan läbiajandmahtust, vedimen valičendoid, vedimiden verdad i niiden sijid likundrives. Vedusen ülämäraine ližaduz alendab vedamižen arvod kerdalaz, no kucub vedimiden kormadusen ületandad, ned muretas paksumb, ičemaksarv ližadab hätkeks.
Nened parametrad märitas "jonusen vedusen üläröunoid": ten pautkused, vedimiden parametrad, kaikiš mürkiden pautkusiden piduz, lapastusiden varmduz, jonusen likahtamižen sijalpäi voimuz. Sid' märitas jonusen vagonoiden lugu tetes kaikuččen vagonan toižendan ümbrimäraižes palas. Sen jäl'ghe märitas "kaiken jonusen pidust" tetes vagonoiden da vedimiden pidusiš. Pidab kodvda jonusen pidust, miše vasthaotandan voimuz oli kaikidme raudtestancijoidme. Se om tarbhaine, sikš miše jonusen pala voib jäda toižel tel, putta kärauzimele, nece azj veb avarijannoks.
Formiruind.
Raudten vagonriven formiruind tegese stancijoil, tobjimalaz sortiruindstancijoil, sen aigan erigoittas toižid vagonrivid paksus. Voib vajehtada vagonoiden järgendust peniden vedimiden abul, no nece mahtuz ei sättu surile vagonrivile (om vitk lujas). Kävutadas «sortiruindmägut»-mahtust niiden täht. Sen aigan likutadas mägudele raudterived, sen jäl'ghe edelpäi erigoittud vagonad ičeze ajadas pautkusen alle. Päivitai vaiše oigendab niiden aigaižel kärauzimil tarbhaižele tele da poleneb pigut pandud pautkusihe "vitkodimil". Kompjuter voib oigeta muugotid nenid processid, voib ümbrirata 7 jonust kaikuččel časul avtomatizacijan abul. Toižin sanoin, ajadas toižikš üht vagonrived 9 minutas keskmäral.
Vagonriven formiruindan aigan muite sortiruida kerdan, kogota vagonoid da ühtištoitta niid lapastusil om vähä. Sen paloin, ei sa panda äi joudjid vagonoid jügutoittud vagonoiden edehe, vagonoid varuližidenke jüguidenke — passažirjonusihe, poukahtuzsubstancijoidenke — kebnas süttujiden jüguiden taga. Ku vagonoiden lopstancijad oma erazvuiččed, ka naprihe ühtenzoitta niid gruppihe lopstancijan mödhe.
Specialižed radnikad (ümbrikacujad/kaclijad) ümbrikactas likundrived löudmaha vigoid vagonoiden konstrukcijas, mugažo ohjandimiden murendusid jüguiden vedamižes. Lapastadas vedint vagonoihe i kodvdas azotimiden hüväd radod da niiden vaumhut kaikes jonuses, toižin pautkusen aigan jonuz voib tehtas ohjandamatoman. Ku homaičendoid ei ole, ka anttas jonusen dokumentoid i lasktas lähtta. Kodvdas azotimid ajon-ki aigan hillehtaden poletas pigut märitud znamoičendhasai.
Likundan grafik.
Jonusiden likundan grafik om magistraližiden raudteiden organizacijan aluz. Sidä mureta ei sa. Grafikan olend olmas järgendab jonusiden likundad, kävutab jonusid racionaližešti. Grafikan mödhe kaikutte jonuz sab ičeze nomer, se om parakaz ühten čuradusen täht da paratoi vastal'žen čuradusen täht. Necen nomeran ližaks, kaikutte jügujonuz sab ičeze indeks formiruindan stancijas, kudamb om olmas jonusen uden formiruindan stancijhasai. Ku jonust ei ole grafikas, ka sille anttas nomer üks'kaik, necen jonusen märhapanendan aigan.
Dispetčerohjanduz.
"Jonusiden dispetčer" oigendab kaikid jonusid kaikuččel tarhal. Kaik raudte alajagase «tarhoihe» — keskustoihe 100-150 km pitte tobjimalaz andmaha likundan kontrolid jonusile.
Jonusiden likundan grafikan elohopanend om dispetčeran pätegend da velguz. Toižil radnikoil om velgusiš panda eloho hänen käsköd vastustamata. Sen ližaks mašinistad da toižed holitajad jonuzradnikad tehtas stancijan päivitajan käskön mödhe. Päivitajad mugažo alištudas jonusen dispetčerale. Ühtele dispetčerale sab kontroliruida severz' tarhoid.
Raudtelämoiden signalizacii.
ER2-elektrojonusen kabinas, lüksofor nägub fotokuvan huran röunanno.
Ezmäižil vozil jagoihe jonusid raudteil aigkeskustal. Likundan paksuz ližazi teravas, i nece metod ozuti ičeze vällüzid. Kävutaškanzihe jagandan avaruden mödhe. Ezmäi lasktihe ajada vaiše üht jonust kahten lähembaižen stancijan keskes. Sädamha kontrolid, eziauguižin kävutihe semaforid kuti laivoil, sid' kävutaškanzihe lüksoforid. Raudtelüksofor ozutab kel'dandsignalid normaližes olendas. Laskendsignal ozutase, vaiše ku distancii lüksoforan taga om joudai. Möhemba jagaškanzihe stancijoidenkeskešt pidustad blokoihe-tarhoihe. Blokan-tarhan piduz rippub neniš kriterijoišpäi: lugustuzinterval mödaižiden jonusiden keskes, ten profil', likundan piguded, jonusiden veduz da piduz, mugažo azotimiden effektivižuz. Blokad-tarhad oma 1 kilometran pitte da sen enamba tobjimalaz. Nügüd'aigaižed lüksoforad ozutadas joudjiden blokoiden-tarhoiden lugumärad kel'dand- da laskendsignaliden ližaks. Sen tagut mašinistad voidas teta ten ümbriolendas edelpäi da ohjastada jonusid korktembidenke piguzidenke. Kiruhlikutimen aigan kävutadas avtomatišt signalizacijan vedimen täht. Pen' lüksofor om mašinistan kabinas, se toštab sijatud raudteinno lüksoforan ozutandoid. Šifruidud signal lüksoforan ozutandoiš tuleb kabinha rel'soidme.
Jonusen radnikad.
Kaikutte jonuz om vedimen brigadan ohjandusen al. Nece brigad kogoneb mašinistaspäi da hänen abunikaspäi. Mašinist ohjandab jonust, kacub ten varuitomut. Vedimen mašinistan abunik mugažo kacub ted i erasti, mašinistan käskön mödhe, kodvib sil'mil vedimen ladimišton radod.
Konz om severz' vedimid vai tungii vedim kävutase, ka vedimen brigadale pidab olda kaikuččel vedimel, sen aigan abuvedimiden mašinistad alištudas ezinenahižen vedimen (likundan čuradusen mödhe) mašinistale. Ku vedim radab hilel, ka lämbitai-ki mülüb vedimen brigadha. Konduktor mülüb brigadha passažiroiden täht. Sen ližaks, vagonoiden vejad da jonusen pämez' holitadas passažirjonuses. Restoranvagonad da počtvagonad oma keitimpolen da počtan radnikoiden holiš sättukahašti. Ižanduzjonushe pandas radoiden pämest vai hänen mest täuzidenke valdatusidenke. Mugažo pandas jonusiden keradajad manevriruimha jonusil.
Nügüd'aigan üks' mašinist ohjastab erasil passažirjonusil, eskai abunikoita («personaline vastusenpidand»).
Energomašiništ.
Jonusen energetik om kaik sen generatorad da energijankulutajad ladimed, mugažo ekspluatirujad sistemad. Kulutadud jonusel energijan enambuz kävutase vedandaks, toižin sanoin, likutamha jonust. Abusistemad (lämbituz, pidatuz, tulleitamižsistem) kulutadas energijan palad, no se om vaiše elektruz. Elektrogenerator, akkumulätorbatarei da kaikenaigaižen joksusen toižetimed vajehtujaks joksuseks oma tarbhaižed passažirjonusen täht.
Azotimed.
Nügüd'aigaižed jonused vedadas tuhad tonnoid, ajadas lujidenke piguzidenke. Sen rezul'tataks, likui jonuz om sur'kuludenke kinetiženergijanke. Sil-žo aigal jonuz ajab siledoil metalližil kezroil siledoidme rel'soidme, i hillenduzpidustan piduz rippub azotimiden effektivižusespäi vaiše.
Azotimiden toižendad oma frikcižed, pnevmatižed, magnitižrel'sazotimed, aerodinamižed azotimed. Mugažo kävutadas hillendusid likutimel i likutimen avaidust tagalikumižhe (reversivine hillenduz).
Signalad.
Edelpäi tedotamižsignalad jonusen lähenemižes oma tarbhaižed varmitamha likundan varuitomut. Mugomad signalad varutadas mugažo jonusen likundan čuraduses. Sen ližaks, mašinist voib vajehtadas informacijal olijoidenke raudteil radnikoidenke kulundsignaliden abul, sidä kesken antta käsköid.


Blaž.
«Blaž» (), toine nimi «Armastan sindai» (), om venämalaižen Noskovan Nikolain ezmäine studioal'bom, kudamb om pästtud vl 1998.


Po pojas v nebe.
«Po pojäs v nebe» (ven.: "По пояс в небе", "Vöhösai taivhas") om Noskovan Nikolain 4. al'bom, kudamb om pästtud vl 2006.


Paranoja (al'bom).
«Paranoja» (, "Paranoi"), toine nimi «Stöklad i beton» (ven. "Стёкла и бетон"), om Nikolai Noskovan 2. al'bom, kudamb om pästtud vodel 1999.


Dišu tišinoi.
«Dišu tišinoi» (, "Hengaidan hillüdel") om Nikolai Noskovan 3. al'bom, kudamb om pästtud vl 2000.


15 (al'bom).
«15» om Ani Lorakan 9. al'bom, kudamb om pästtud vl 2007.


Objedinenije.
«Objedinenije» (ven.: "Объединение", "Ühtenzoituz") om Nüšan 2. al'bom, pästtud 2014-ndes vodes.


Vibirat' čudo.
«Vibirat' čudo» (, "Valita čudod") om venämalaižen Nüšan ezmäine studioal'bom, kudamb om pästtud vl 2010.


Maižanduz.
Maižanduz om ekonomikan sarak. Se om olmas varmitamha ristituid söndtavaroil (söm) da samha torhut tegimišton erasiden sarakoiden täht. Maižandusen sarak om üks' znamasižembišpäi, se om olmas kaikiš valdkundoiš da maiš. Läz üht milliardad ekonomižešti aktivižid ristituid radab mail'man maižanduses. Valdkundan söndtavarvaruitomuz rippub necen sarakon olendoišpäi. Nened tedod oma sidodud maižandusen problemoihe: agronomine tedo, živatvodind, melioracii, kazmusiden kazvatuz, mecankazvatuz.
Maižandusen augotižlibund om sidodud muga nimitadud tehmižen abutusiden «neolitižhe revolücijha». Nece kukerduz zavodihe läz 12 tuhad vot tagaz, produktoiden tegii ižanduz sündui, civilizacii šingotaškanzi.
Šingotesen istorii.
Maižanduz živatoiden kodikoičendanke da kazmusiden kazvatusenke sündui 10 tuhad vot sid'sai agjahižel märal, i se vajehtui znamasižikš aigaližen manradandan aigaspäi. Ezmäižen kerdan zavottihe kazvatada da kerata kazmusid planan mödhe Päivlaskmaižes Azijas, Egiptas da Indijas, edel sidä niiden mectoižendoid keratihe.
Maižandusen šingotez oli ripmatoman neniš agjoiš: Pohjoine i Suvine Kitai, Sahel'-zon Afrikas, Uz' Gvinei, Indijan pala, Amerikan severz' regionid. Maižandusen mahtused — kastelend, äipöudoline sistem, heretused da gerbicidad — oma sätud amuižiš aigoiš, no paremboitihe niid i saihe hüvid rezul'tatoid vaiše 20. voz'sadal. Antropologižed i arheologižed tundištused Suvipäivlaskmaižen Azijan i Pohjoižen Afrikan erazvuiččiš sijišpäi ozutadas mecjüviden kävutandoid läz 20 tuhad vot sid'sai.
Ris da hirs' oma kodikoittud nügüdläižen Kitain territorijas 8000 vodel edel m.e., bobanvuiččed da sojanvuiččed kul'turad oliba jäl'ghižikš sigä. Vodele 5000 edel m.e. ris- da durr-kul'turad oliba sijaliženke kezvatusenke Sahel'-regionas. Sijaližed kul'turad oliba kodikoittud Päivlaskmaižes Afrikas, Udes Gvinejas i Efiopijas.
Nižun da erasiden bobanvuiččiden olendan todestused 6 voz'tuhas edel m.e. oma löutud Indan alangištos. Kul'tiviruihe apel'sinid niil-žo voz'tuhil. Läz 4 voz'tuhad edel m.e. kazvatihe nižud, herneht, kunžutan semnid, ozrad da mangoid Indan alangištos. Vodele 3500 edel m.e. puvillan kazvatuz änikoiči. 3000 vot edel m.e. aigemba kul'tiviruiškanzihe ris da rogosahar. Sured lidnad oliba indijalaižil, hüvin varmitadud vill'varažomad oliba niiš.
Amerikan igähižed rahvahad kodikoičiba kukruzad, kabakuzid, kartohkad da podsolnušnikad koumes regionas.
Šumerad löuziba maižandust sen nügüd'aigaižes el'genduses vodele 5500 edel meiden erad — levitadud intensivine manradand, monokul'turoiden olend olmas, organizuidud kastelend, specializiruidud töiden kävutand. Intensivine maižanduz varmitab äjal surembad ristitišton sagedust, mi mectusen, keradusen da poimindan mahtusiden kävutandan aigan. Se mugažo andab voimusid varata liigašt produktad sezonidenkeskeižen pordon, kävutandan da möndan (vajehtamižen) täht. Maižanduzedheotandoiden da fermeroiden olend olmas andoi voimust varmitada söndtavaroil ottud toižil radoil ristituiden surt lugumärad, se vei kaikenaigaižiden armijoiden sündundannoks.
Vspäi 1492 tetab Kolumban vajehtamine kazmusil da živatoil tegihe mail'man poliden keskes. Sen paloin, äi ristituid kaikedme mail'madme tundištihe tomatanke, kukruzanke da kartohkanke. Kul'turoiden äjüz' vei maižandusen kalendarin da primetoiden sündundannoks.
Mehanizacijan hered šingotez zavodihe 19. voz'sadan lopul. Traktorad, möhembas aigaspäi — kombainad, lasktas nügüd' vaumita maižanduzradoid lujas heredas, ogibaloiš masštaboiš.
Nügüd'aigan om severz' tedogipotezoid mail'mas, kudambad sel'gitadas maižandusen istorižen šingotesen süid: oazisan teorii, piran teorii, demografine teorii, evolücijan gipotez, kodikoičendan gipotez.
Sija ekonomikas.
Maižanduz kül'dütab ristitišton eziauguižid kulutuzmärid, mugažo se om udištajan torhuden purde nügüd'aigaižen tegimišton täht. Valdkundan ekonomikan tazopind nägub kerdalaz maižandusen palan mödhe kogosüdäiproduktas. Kävutadas mugažo maižandusen radnikoiden palad ekonomižešti aktivižen ristitišton keskes ozutamha ekonomikan olendad. Kaks' šingotesen tazopindad da maižanduztegimišton mahtust om olmas: ekstensivine i intensivine.
"Ekstensivine šingotesen mahtuz" — konz produkcijan pästand ližadub semenduzpindoiden levitandal, kabjživatišton lugumäran ližakazv, ottud maižandusel lugumäran ližadamine oma olmas. Mugoman ekonomikan valdkundad nimitase agrarižikš valdkundoikš. Mehanizacii, himizacii da melioracii oma vähän šingotadud niiš.
"Intensivine šingotesen mahtuz" harakterizuiše nenil tundusil: organizacii tedon mödhe, tehmižmahtusen kaikenaigaine ližaduz, uziden tehnologijoiden, maižanduzmašinoiden sistemiden, gerbicidoiden da miniraližiden heretusiden kävutand, tedoiden rezul'tatoiden otand kävutamižhe (genoman inženerii, biotehnologii, robototehnik da elektronik). Evropan da Pohjoižamerikan postindustrialižed valdkundad oma mugoiženke ekonomikanke, mugažo uded industrialižed valdkundad. «Vihand kukerduz» tegihe šingotadud maiš 20. voz'sadan keskuses. Ottud maižandushe pala om 2..6% ekonomižešti aktivižes ristitištos.
Söndtavaroiden pästandan ületandan krizis oleleb erasiš šingotadud valdkundoiš. Kaik om vastkarin agrarižiš valdkundoiš, sigä problem söndtavaroidenke (näl'g da alasömine) om üks' znamasižišpäi.
Šingotadud industrialižed valdkundad abutadas maižandusele, anttas aburahoid, hot' oliži ližakahamb vedada söndtavaroid vähän šingotadud maišpäi. Azj om siš, miše šingotadud maižanduz om valdkundan varuitomuden sisteman üks' paloišpäi, muga valdkundan rippund toižiš maišpäi tegese penembaks.
Sarakon da regioniden eriližused.
specialistad znamoitas, miše kuivman pindan 78% om znamasiženke londuseliženke röunadusenke manradandan šingotesen statjas, völ 13% oma madalanke produktivižusenke. Vaiše kuivman 9% sättub manradandale, andab keskmäšt da korktad produktivižust. Vl 2009 37,6% kaikes kuivmaspäi kävutihe maižanduses, neniden procentoiden keskes 25,8% kävutihe omaluižikš, 10,6% oli künttud, 1,2% — semetud äivoččed kul'turad.
Agrarižed resursad i maižandusen specializacii erinedas lujas regionidme. Erištadas viž "termišt vöd", ičeze kazmusiden da živatoiden keraduz kezvatase kaikuččes niišpäi.


DruGoy.
«DruGoy» (, "ToiNe") om Kirkorovan Filippan kompiläcijanal'bom, kudamb om pästtud vodel 2011.


For You.
«For You» ("Sinun täht") om Kirkorovan Filippan 17. al'bom, kudamb om pästtud vl 2007.


Kropivnickii.
Kropivnickii ([kropeu̯nɪt͡sʲkɪi̯], enččel "Єлисаветград" ("Elisavetgrad") vhesai 1924, vozil 1924−1934 "Зінов'євськ" ("Zinovjevsk"), vll 1934−1939 "Кiрово" ("Kirovo") i vozil 1939−2016.07 "Кіровоград" ("Kirovograd")) om Ukrainan lidn, sijadase agjan i Ukrainan keskuses. Se om Kirovogradan agjan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1754 kuti lidnuz ph. Jelisavetan nimenke. Vl 1775 lidnuz ümbärdajidenke slabadoidenke saiba lidnan statusad. Lidn oli Ukrainan ižandusen znamasižeks keskuseks edel Odessan, Nikolajevan i Hersonan alusenpanendad.
Vl 2016 udesnimitihe Mark Kropivnickii-akt'oran da dramaturgan muštoks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ingul-jogen randoil da Dnepranveren ülüden pautkil, 124 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.
Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +8,2 C°. Paneb sadegid 534 mm vodes, enamba kezal (50..70 mm kus).
Eläjad.
Vl 1897 ristitišt oli 62,5 tuhad eläjid. Kaikiš suremb eläjiden lugu oli 269 803 ristitud vl 1989.
Rahvahad (vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): ukrainalaižed — 85,8%, venälaižed — 12,0%, vaugedvenälaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,7%.
Irdkosketused.
*


Bez nazvanija.
«Bez nazvanija» (, "Nimituseta"), toine nimi «Mezi» (), om Nikolai Noskovan 6. al'bom, kudamb om pästtud vl 2012. Al'bom om änetadud Saksanmas, Horst Šnebelän studijas. Oli voimust ostta al'boman licenziruidud kopijad Noskovan koncertal vaiše.
Kaik om kuz' pajod al'bomas. Kahtenz' i nellänz' pajod oma kirjutadud Nikolai Gumilöv-runoidenke. «Noč'»-pajo Vladimir Majakovskii-runoidenke oli kel'tud nevondkundaližen aigan artistan repertuaras i om pästtud ezmäižen kerdan. «Mezi»-pajo om nostal'gii Jamaikan matkaspäi i jonuzmatkoišpäi Venämadme.


Janczi.
Janczi (kit.: 長江 / 长江, pin'jin': "Cháng Jiāng", vepsän kirjamil "Čanczän" «pit'k jogi», alajoksmuses mugažo istorižešti kit.: 揚子江 / 扬子江, pin'jin': "Yángzǐ Jiāng", vepsän kirjamil "Jancziczän") om Evrazijan kaikiš pidemb da täuz'vezižemb jogi. Se om koumanz' pitte mail'mas, mugažo koumanz' voččen vedhuden mödhe mail'mas. Jogi jokseb Kitain territorijadme täuzin. Se om läz 6300 km pitte, basseinan pind — 1 808 500 nellikkilometrad. Lankteb Kitain Päivnouzmmerhe läz Šanhai-lidnad.
Janczinjogen bassein katab Kitain territorijan läz videndest, läz kaikutte koumanz' valdkundan ristit eläb siš. Huanhen kartte, Janczi om kaikiš znamasižemb jogi Kitain istorijas, ekonomikas da kul'turas. Änikoičii Janczin del'tan region tegeb Kitain videndeshesai. «Koume urad»-gidroelektrostancii seižub Janczi-jogen keskmäižes joksmuses (sauvond tuli lophu vl 2012), i se om kaikiš järedamb mugoine mail'mas. Jogi om znamasine fizine i kul'turine erigoitai pird Kitain pohjoižiden i suvižiden regioniden keskes.
Janczi jokseb ekosistemiden suren lugumäran kal't. Severz' endemižid erikoid om vai kadoi jo joges, sidä kesken kitajižed jogidel'finad (kadoiba), kitajižed alligatorad i korejižed osetrad. Nügüd'aigan jogen erased pidustad kaitasoiš, oma kel'dtahoikš.
Geografii.
Joginišk sijadase päivlaskmha Geladandun Tangl-mägelpäi, Tibetan mägišton päivnouzmaižes palas, läz 5600 metrad korktusel valdmeren pindan päl. Mekongan, Janczin da Huanhen joginiškad jokstas mägišton 300-kilometrižen tarhan röunoiš.
Jogen joksmusen korktuz lujas poleneb Junnan'-agjan pohjoižes. Janczi ühtištub ičeze kaikiš znamasižembanke Han'šui-ližajogenke Uhan'-lidnas.
Janczinjogen alajoksmuz läbitab Kitain Suren tazangišton suvipalad. Siš jogen vago jagase hijamihe paksus, pähijaman leveduz om 2 km da sen enamba. Valdmerhe lankten Janczi formiruib del'tad läz 80 tuh. km² pindanke. Jogen vozne kova vedhuz ületab 280 mln tonnoid, i del't heredas ližadub — üht kilometrad 35-40 vodes keskmäras. Janczin vezi om pakuine ližasegoitusiden suren verdan tagut.
Ümbrikirjutand.
Jogen režim om mussonine. Veden tazopind ližadui 10 metrad da sen enamba kerdan kümnes vodes keskmäras edel padoseiniden sauvondad. Dambad 2,7 tuh. km pitte oma saudud kaičemha ristituid, lidnoid da pöudoid sur'vedespäi. Reskveden Pojanhu- da Duntinhu-järved ottas ližaveden tobmad palad. Kävutadas jogen vezid kastlemha rispöudoid. Sen ližaks, vspäi 2002 Kitai sauvob projektan mödhe oigendamha 5% vezid Janczin basseinaspäi Huanheze. Nece kaik abutab päzda lujiš sur'vezišpäi.
Vozne vedhuz — 1070 km³ (nellänz' sija mail'mas). Merivezinouzendad levigatas jogedme 700 kilometrhasai suhištospäi.
Janczi om Kitain pävezite. Jüguiden vedamižiden mülü om 795 mln tonnoid (vl 2005). Sur' kanal vedase pidust' Kitain mererandištod, ühtenzoitab Janczid Huanhenke.
Enamba 700 ližajoged lankteb Janczihe. Vl 2013 «Koume urad»- («San'sä») da «Gečžouba»-padoseinäd sijadasoiš Janczi-joges, koumanz' «Silodu» om völ sauvomas, da koume projektiruiše.
Järedad lidnad, kudambad seištas jogen randoil, joginiškaspäi suhištole: Čuncin, Ičan, Czinčžou, Sän'nin, Uhan', Huanši, Czüczän, An'cin, Hefei, Taičžou, Jančžou, Čžen'czän, Nankin, Šanhai.
Vl 2015 81 sildad da viž tonnelid ühtenzoittas jogen randoid. Vhesai 1957 ei olend sildoid joges päliči. Pidi olda ehtatada kaikid jüguid i passažiroid toižhe randha ehtatimil.
Istorijan andmused.
Suvikitain civilizacii sündui Janczin alajoksmusen randoil. Han'-dinastijan aigan da sen jäl'ghe Janczi-regionan ekonomine znamoičend ližaduškanzi. Jogen hobed klimat sättub i abutab manradandale.
Istorižešti jogi oli röunaks Kitain Pohjoižen da Suven keskes, sikš miše oli jüged ehtatadas. Äi torid tegihe pidust' joged, sidä kesken Tora läz Rusttoid Kall'oid vl 208 meiden erad Koumecarindan aigan.


Pudožan rajon.
Pudožan rajon (, karj.: "Puudožin piiri", vai "Puutoisten piiri") om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Istorii.
Rajon om sädud vl 1927, sügüz'kun 23. päiväl.
Suren Tatanman sodan aigan ei olend Suomenman sodavägid rajonas.
Rajon om olmas nügüdläižil röunoil vs 1994 kezakun 2. päiväspäi.
Geografijan andmused.
Pudožan rajon om Karjalan Tazovaldkundan suvipäivnouzmaine taho. Pind — 12 745 nellikkilometrad (7nz' sija tazovaldkundas 18späi). Mec otab territorijan seičeme kümnendest, se om kavag'mec tobmas palas (pedai, kuz').
Änine lainištab rajonan päivlaskmaižid randoid.
Erigoitai pird jagab Änižjärven i Vauktan meren basseinoid, läbitab rajonan keskust madalikš kukhikš. Andoman ülüden pohjoine pala (kudendez) sijadase rajonan suvipäivnouzmas.
Rajonan kaikiš suremb järv-vezivaradim om Vodlajärv (334 km²). Vodlajärven rahvahaline puišt (4683 km², sidä kesken kel'dtaho — 994 km²) om kaikiš suremb Evropas, sijadase röunal Onegan rajonanke.
Klimat om ven pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om −12,1 C°, heinkun kesklämuz om +16,5 C°.
Londuseližed varad oma metallad (titan, vanadii, hrom, äimetalližed kivendod), sauvondmaterialad (rugižkivi, ozrikkivi, šebin'), mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 8 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 7 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 27 538 ristitud, vl 2010 — 21 659 ristitud.
Kaik om 73 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 24 külänvuittušt žilod da 48 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Šal'skii-žilo (1,6 tuh. rist. vl 2013) da Päl'm-žilo (1,4 tuh. rist. vl 2013), molembad sijadasoiš Änižen randpolel.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend, mecan ümbriradmine, rugižkiven samine, turizm.


Belomorskan rajon.
Belomorskan rajon (,) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Belomorsk-lidn. Rajonan ristitišton koume videndest eläb siš.
Istorii.
Rajon om sädud vl 1927 kuti "Sorokan rajon", Sorok-külä oli sen keskusen. Vl 1938 sügüz'kun 2. päiväl ühtištuihe Sorok-küläd kahtenke lähiženke radnikžilonke da Sorok-raudtestancijan žilonke Belomorsk-lidnha, rajonad udesnimitihe lidnan nimen mödhe.
Suren Tatanman sodan aigan ei olend Suomenman sodavägid rajonas. Vozil 1941-1944 Belomorsk oli pordaigaližeks pälidnaks i Karjalan frontan štaban sijaduseks. Sil-žo vozil lidn tegihe raudtesol'meks.
Geografijan andmused.
Belomorskan rajon om Karjalan Tazovaldkundan päivnouzmaine taho. Pind — 12 797 nellikkilometrad (6nz' sija tazovaldkundas 18späi). Sod kattas enamba pol't rajonan territorijaspäi. Mec otab territorijan kaks' videndest, se om kavag'mec tobmas palas (pedai, kuz').
Vauktan meren Onegan laht lainištab rajonan päivnouzmaižid randoid.
Vig-jogi sen suhištonke om kaikiš znamasine. Kaik om 40 järved da 10 joged rajonas.
Klimat om ven pehmed. Uhokun keskmäine lämuz om -11,2°C, heinkun kesklämuz om +15,9°C. Tal'v vitkodase 200 päiväd da sen lühüdamb, keza oleleb 60 päiväd da sen vähemb.
Londuseližed varad oma turbaz, metallad (molibden, kuld), sauvondmaterialad (rugižkivi, ozrikkivi, letked), mec, kala, merenproduktad, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii alajagase 4 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 3 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 003 ristitud, vl 2010 — 19 118 ristitud.
Kaik om 59 eländpunktad rajonas (vl 2014), sidä kesken 1 lidn, 20 külänvuittušt žilod, 6 raudtestancijad-eländpunktad, 28 küläd, 3 raudtesarakod da 1 sijaine.
Toižed sured eländpunktad oma Letnerečenskii-žilo (1,7 tuh. rist. vl 2013) da Sosnovec-žilo (1,5 tuh. rist. vl 2013), molembad sijadasoiš Vigan randal ülezjogen Belomorskaspäi.
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma kalankazvatuz, kalanpüdand i kalan ümbriradmine, mecan varhapanend, pumaterialan ümbriradmine, rugižkiven samine, šebnän tehmine, gidroenergetik (Belomorskan GES), ujund- da raudtetransport, turizm.


Amazonas.
Amazonas (mugažo portugalijan da ispanijan kelil) om jogi Suviamerikas. Se om kaikiš suremb jogi mail'mas basseinan pindan i täuz'vezižusen mödhe. Augotase Maranjon- da Ukajali-jogiden ühthejoksmuses, 110 m korktusel valdmeren pindan päl. Lankteb Atlantižhe valdmerhe. Jogen ühthine piduz ületab 7 tuhad km Ukajalin joginiškaspäi. Amazonas om üks' kahtes kaikiš pidembas jogespäi mail'mas, toine om Nil ližajogidenke.
Basseinan pind — 7180 tuh. km². Veden keskmäine mülü om 220 tuh. m³ sekundpigudenke alajoksmuses. Keskmäine vozne vedhuz — 7000 km³, se om enamba seičemendest Man kaikiden jogiden vedhudespäi. Kova vedhuz om enamba 1 mlrd. tonnoid vodes. Merivezinouzendad libudas ülezjogen 1400 kilometrhasai.
Geografii.
Amazonasan basseinan tobj pala venub Brazilijas, sen suvipäivlaskmaine pala sijadase Bolivijas, agjahine päivlaskm om Perus, lodehližed tahod levigatas Ekvadoradme i Kolumbijadme. Jogen pala mödvedhe Manaushasai (ühthejoksmuz Riu Negrunke) nimitase erasti "Solimoins" (port. "Rio Solimões") verazmaižiš purtkiš. Jogi jokseb Amazonasan alangištodme läz ekvatorad. Lanktes valdmerhe se sädab üht kaikiš järedambiš del'tišpäi mail'mas enamba 100 tuh. km² pindanke. Kaikiš suremb mail'mas Maražo-jogensar' sijadase siš.
Äiluguižed ližajoged lanktas Amazonasha (enamba 1100), 12 niišpäi oma enamba pol'tošt tuhad kilometrid pitte. Kaikiš znamasižembad ližajoged: oiktad — Žurua, Purus, Madeir, Tapažos, Šingu; hurad — Putumajo (se-žo Isanjogi Brazilijas), Žapur, Riu Negru.
Vezited oma 25 tuh. km pitte ühtes ližajogidenke. Amazonasan pävago om sättui ujumha laivoil 4300 kilometrhasai suspäi (Andihesai). Valdmerilaivad ujudas Manaushasai (1690 km jogensuspäi).
Kaikiš järedambad lidnad-portad (joginiškaspäi mödvedhe): Ikitos (Peru), Manaus, Obidus, Santaren, Belen (Brazilii).
Veden ližaduz tegese Amazonasan pohjoižiš i suvižiš ližajogiš erazvuiččen voz'aigan, sen tagut jogen veden tazopindan vajehtused penetas voden aigan. Eskai veden penen ližadusen aigan levedad avaruded upotas i sädas läbipäzmatomid soid.
Istorii.
Francisko de Orel'jana-konkistador avaiži Amazonkad evropalaižiden täht. Hän oli ezmäižen evropalaižišpäi, kudamb ristikoiči Suviamerikad sen kaikiš levedambas palas, Andilpäi augotaden. Vn 1542 kezal hänen jouk nägišti amazonlaižiden heim i torazi heid vaste. Nügüd' lugetas, miše hö oliba indejalaižikš mužikoikš da naižikš i toraziba rindati toine toiženke, vai pit'khibused indejalaižed-mužikad, kudambid ispanijalaižed lugiba naižikš irdnägon mödhe. Eziauguižin De Orel'jana tahtoi nimitada joged ičeze nimel, no valiči «Amazonas»-variantad toran jäl'ghe.
Pedru Tešeira-portugalijalaine ujui kaiked jogedme sen suhištospäi joginiškhasai vl 1639, hän tegi necidä ezmäižen kerdan evropalaižiden keskes. Kristobal' de Akun'ja-jezuit oli hänen ühteks kaimdajaspäi. De Akun'ja kirjuti da pästi ezmäižes matkas Amazonasadme.
Kazmusišt da živateläjišt.
Amazonasan bassein om mail'man genetine fond. Erazvuiččiden kazmusiden da živatoiden enamba millionad erikoid elädas sur'kulul avarudel, kudambad voib rindatada Avstralijanke pindan mödhe. Änikod — pol'tošt tuhad erikoid, puiden 750 erikod, linduiden 400 erikod, imetaiživatoiden 125 erikod i sel'grodatomiden živatoiden lujas äi erikoid elädas tropižen mecan kaikuččes kümnenellikkilometrižes tarhas. Erased neciš erikoišpäi oma ümbrikirjutandata tähäsai.
Igähižvihandan ekvatorialižen mecan klimat om räk da neps. Lämuz vajehtase +25...+28°C röunoiš vodes ümbri, eskai öl ei olele 20 Cel'sijan gradusad lämäd alemba. Paneb sadegid 2000-4000 mm vodes, erasišti enamba sidä. Tulleitomuz om mecan südäimes, vaiše torokan aigan puiden ladvad köläitas. Vähä vauktust ličeb puiden ladvoiden alle paksun lehtišton da lianiden kal't. Kirjav kazmusišt jügitoitab likundad edehe, avaruden čuraduz kadob sen tagut. Pidab paksus čapta ted likumha hot' vähäižin, penen matkan täht.
Lianad da vezililijad oma kaikiš harakterižed kazmused. Lianad kerttas puiden tüviš da oksiš ümbri, sadas sadametrišt pidust, kazdas ladvoid korktemba. Sigä ned löutas vauktust, sarakoitas, änikoitas da todas ploduid. Läz 800 pal'miden erikod kazvab Amazonasan randoil. Pal'mad kazdas sarikoil, mugažo üksin.
Endemižed sel'grodaižed oma kapibar, anakond, tapir, jaguar. Enamba 2 tuhad kaloiden erikoid elädas Amazonasas da sen ližajogiš. Äjad populärižed akvaruiman kalad oma rodul sišpäi — ozutesikš, guppi, mekankandajad, skalärijad, somuzmaimkalanvuiččed. Mugažo piranijad oma tetabad — lihansöjad kalad. Erased kalad anttas komedoid änid kontaktiruimha keskneze. Voib kulda änid joges üliči. Sil-žo aigal ei ole nägujan kontaktan voimust, sikš miše jogen veded oma lujas rabakahad, täuded mustad mad.
Londusen kaičend.
Amazonasan sel'v om üks'jäine mugoine ekosistem mail'mas. Puiden massine pilitiž grazib mureta i likvidiruida sidä. Mec om jo čaptud lophusai Manausaspäi suhišthosai molembidme randoidme. 1970-zil vozil enččed znamasižed mecavaruded kändihe omaluižikš, nece oli venu mahusen erozijale. Udessündutadas mecoid ištutaden, no kaznu mec om vaiše pala enččiš džunglišpäi. Kazmusiden da živatoiden äjad erikod kadodas mecan väran kävutandan taguiči.


Kemin rajon.
Kemin rajon (,) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Kem'-lidn. Rajonan ristitišton koume nelländest eläb siš.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 Karjalha, elokun 29. päivän VCIK:an käskön mödhe.
Suren Tatanman sodan aigan ei olend Suomenman sodavägid rajonas.
Vspäi 1994 ühtištuihe rajonad Kem'-lidnanke. Vl 2002 rajonan päkäskuz om vahvištadud, nügüd' se om väges äiluguižidenke vajehtusidenke.
Geografijan andmused.
Kemin rajon om Karjalan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmaine taho. Pind — 8 029 nellikkilometrad (9nz' sija tazovaldkundas 18späi). Mec otab territorijan kaks' videndest (3237 km²), se om kavag'mec tobjimalaz.
Vauged meri lainištab rajonan päivnouzmaižid randoid.
Znamasine jogi om Kem' ližajogidenke rajonan suves. Kaikiš suremb järv om Pon'gom lodehes. Kaik om läz 200 järved da enamba 88 joged rajonas.
Londuseližed varad oma turbaz, sauvondmaterialad (katekivi, sauvondkivi, rugižkivi, ozrikkivi, saved, letked), mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 4 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 3 küläkundad.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Rajonan Nevondkund (ven. "Совет района") 16 ühtnijanke, kaikenaigaižita radnikoita. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgvaličendad sihe oliba vl 2014 kül'mkun 11. päiväl (koumanz' kucund). Valerii Beläkov radab Rajonan Nevondkundan ezimehen da rajonan pämehen vs 2014 kül'mkun 11. päiväspäi. Rajonan Nevondkundan ezitajad valitas rajonan pämest i rajonan administracijan pämest ičeze valdatusiden strokun lophusai.
Vs 2006 tal'vkuspäi Jurii Razumeičik om valitud i radab rajonan administracijan pämeheks kontraktan mödhe kahtenden strokun jäl'geten. Kaks' varapämest oma hänele abhu. Ühesa palakundad alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 5 386 ristitud (20 006 Keminke), vl 2010 — 17 756 ristitud (4 705 Kemita).
Kaik om 19 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 9 külänvuittušt žilod, 4 raudtestancijad-eländpunktad, 5 küläd.
Toine sur' eländpunkt om Rabočeostrovsk-žilo (1,9 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 82,3%, karjalaižed — 5,8%, vaugedvenälaižed — 5,5%, ukrainalaižed — 2,9%, suomalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,4%, pol'šanmalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 0,2%.
Vl 2002 19 vepsläšt eli rajonas (0,09% sen ristitištospäi).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend, pumaterialan ümbriradmine, kalankazvatuz, sauvondkiven samine, šebnän tehmine, gidroenergetik (), ujund- da raudtetransport, turizm.


Segežan rajon.
Segežan rajon (,) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Segež-lidn. Rajonan ristitišton viž seičemendest eläb siš.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 Karjalha, elokun 27. päivän käskön mödhe. Panihe Nadvojicid (Vožmosalm, suom. "Vojatšu") sen keskuseks (20 km pohjoižhe Segežaspäi), vspäi 1929 — Maigub-žilo. Rajonad likvidiruihe vl 1930 sulakun 20. päiväl.
Suren Tatanman sodan aigan Vigjärv oli röunaks NSTÜ:n i Suomenman sodavägiden keskes. Segež oli nevondkundaližen frontan eziröunas.
Vl 1945 udessündutihe Segežan rajonad Medvežjegorskan da Rugjärven rajoniden paloišpäi i panihe Segež-lidnad sen keskuseks. Vozil 1991−2005 Segež-lidn oli alištunu tazovaldkundan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Segežan rajon om Karjalan Tazovaldkundan päivnouzmaine taho. Pind — 10 723 nellikkilometrad (8nz' sija tazovaldkundas 18späi). Mec katab rajonan pol't (4 900 km²), se om kavag'mec tobjimalaz. Sod ottas koumandest (3 600 km²). Saum vezid — videndez.
Znamasine jogi om Vig, se om Vaugedmeren-Baltijanmeren veziten pala vspäi 1933. Kaikiš surembad järved-vezivaradimed oma Vigjärv (suom. "Uikujärvi", 1143 km²) rajonan keskuses da Segjärv (suom. i karj. "Seesjärvi", 815 km²) rajonan suvipäivlaskmaižel röunal. Kaik om 487 järved da 9 joged rajonas.
Klimat om ven pehmed meren klimatan pirdoidenke. Vilukun keskmäine lämuz om −12,1 C°, heinkun lämuz om +16,6 C°. Paneb sadegid 500 mm vodes.
Londuseližed varad oma turbaz, metallad (vas'k, nikel', kuld), sauvondmaterialad (sauvondkivi, letked, gravii), tal'k, mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 6 municipaližhe ühtnikha: 2 lidnankundad da 4 küläkundad.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Rajonan Nevondkund (ven. "Совет района") 18 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Valičendad sihe oliba edel strokud, vl 2012 redukun 14. päiväl (kudenz' kucund). Sergei Tükov radab Rajonan Nevondkundan ezimehen da rajonan pämehen vs 2012 redukuspäi. Üks' abunik om hänele abhu. Rajonan Nevondkundan ezitajad valitas rajonan pämest i rajonan administracijan pämest ičeze valdatusiden strokun lophusai.
Vs 2011 vilukun 1. päiväspäi Igor' Veksler om valitud i radab rajonan administracijan pämeheks kontraktan mödhe. Üks' varapämez' om hänele abhu. Kuz' palakundad, 3 ohjandust, 2 laudkundad da 1 komitet alištudas rajonan administracijan pämehištole.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 624 ristitud (49 838 Segežanke), vl 2010 — 41 215 ristitud (11 584 Segežata).
Kaik om 36 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 1 lidnanvuitte žilo, 15 külänvuittušt žilod, 8 raudtestancijad-eländpunktad, 7 küläd.
Toine sur' eländpunkt om lidnanvuitte Nadvojicad-žilo (7,8 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 81,3%, vaugedvenälaižed — 7,3%, karjalaižed — 3,4%, ukrainalaižed — 2,9%, suomalaižed — 1,1%, pol'šanmalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 1,1%.
Vl 2002 65 vepsläšt eli rajonas (0,13% sen ristitištospäi).


Lahdenpohjan rajon.
Lahdenpohjan rajon (venäkelel: "Лахденпохский район",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Lahdenpohj-lidn. Siš eläb rajonan ristitišton viž ühesandest.
Istorii.
Kurkijokin rajon oli sätud vn 1940 heinkus enččel Suomenman territorijal, sidä anttihe Tal'vsodan jäl'ghe. Kurkijoki-žilo tegihe rajonan keskuseks. Vspäi 1941 (15. eloku) vhesai 1944 (sügüz'ku) Suomenman sodaväged oliba rajonas. Vl 1945 vilukun 20. päiväl sirtihe rajonan keskust Lahdenpohjaha. Vl 1958 keväz'kun 12. päiväl likvidiruihe sidä rajonad.
Vl 1970 tal'vkun 22. päiväl erištuihe Lahdenpohjan rajonad Sortaval-lidnale alištunudes territorijaspäi.
Geografijan andmused.
Lahdenpohjan rajon om Karjalan Tazovaldkundan suvipäivlaskmaine taho. Pind — 2 180 nellikkilometrad (17nz' sija tazovaldkundas 18späi).
Ladog lainištab rajonan suvipäivnouzmaižid randoid. Joged mülüdas Atlantižen valdmeren basseinha.
Londuseližed varad oma grafit, mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 5 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 4 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 391 ristitud, vl 2010 — 14 235 ristitud.
Kaik om 51 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn da 50 külänvuittušt žilod.
Ei ole toižid surid eländpunktoid (Kurkijoki-žilo — 933 rist. vl 2013).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 82,5%, vaugedvenälaižed — 6,5%, ukrainalaižed — 4,3%, karjalaižed — 2,1%, čuvašalaižed — 1,0%, totarlaižed — 0,9%, suomalaižed — 0,7%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 0,01%.
Vl 2002 kaik 21 vepsläšt elihe rajonas (0,13% sen ristitištospäi).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarak om turizm, sikš miše se om karjalan rahvahan formiruindan geografine keskuz.


Medvežjegorskan rajon.
Medvežjegorskan rajon (, karj.: "Karhumäki piiri",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om Medvežjegorsk-lidn. Rajonan ristitišton pol' eläb siš.
Istorii.
Kaikiš amuižemb mail'mas mif Elonpus om löutud rajonan territorijal, se om jo olmas viž tuhad vot.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 Karjalha, elokun 29. päivän käskön mödhe.
Suren Tatanman sodan aigan vozil 1941 (tal'vku) — 1944 (kezaku) Suomenman sodaväged oliba rajonas i Medvežjegorskas.
Vl 1945 rajonan territorijan pala (3 küläkundad) läksi udessündutadud Segežan rajonha. Vl 1955 ühtištuihe rajonad enččenke Segjärven rajonanke (päiči kahtes küläkundas), vl 1959 — enččenke Änižentaguižen rajonanke.
Vl 1996 rajonan päkäskuz om vahvištadud.
Geografijan andmused.
Medvežjegorskan rajon om Karjalan Tazovaldkundan keskuztaho. Pind — 13 694 nellikkilometrad (nellänz' sija tazovaldkundas 18späi).
Änine lainištab rajonan suvižid randoid. Sen Änižentaguižen pol'sar' da Kiži-sar' mülüdas rajonha.
Jogiden tobj pala mülüb Vauktan meren basseinha, pen' pala — Änižen i Atlantižen valdmeren basseinha. Znamasine jogi om Vig, sen üläjoksmuz. Kaikiš suremb järv-vezivaradim om Segjärv (suom. i karj. "Seesjärvi", 815 km²) rajonan pohjoižel röunal Segežan rajonanke. Sen basseinan Volom- da Porust- joged oma lujas kos'kekahad. Vaugedmeren-Baltijanmeren veziten pala läbitab rajonan keskust vspäi 1933.
Klimat om ven pehmed meren klimatan pirdoidenke. Vilukun keskmäine lämuz om −11,9 C°, heinkun kesklämuz om +15,7 C°.
Londuseližed varad oma kvarcitad, dolomitad, šoidkivi (šungit), mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii alajagase 9 municipaližhe ühtnikha: 3 lidnankund da 6 küläkundad.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Rajonan Nevondkund (ven. "Совет района") 18 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb kundoiden ezitajid nelläks vodeks, sid' ezitajad valitas Rajonan Nevondkundan ühtnijoid. Järgvaličendad kundoihe oliba vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (kudenz' kucund). Nikolai Tihonov radab Rajonan Nevondkundan ezimehen da rajonan pämehen vs 2013 redukun 10. päiväspäi toižen strokun jäl'geten. Rajonan Nevondkundan ezitajad valitas rajonan pämest i rajonan administracijan pämest ičeze valdatusiden strokun lophusai.
Vs 2013 kül'mkun 21. päiväspäi Vladimir Karpenko om valitud i radab rajonan administracijan pämeheks kontraktan mödhe.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 38 388 ristitud, vl 2010 — 31 864 ristitud.
Kaik om 147 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidn, 2 lidnanvuittušt žilod, 31 külänvuittušt žilod, 4 raudtestancijad-eländpunktad, 108 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma lidnanvuiččed Pindušid-žilo (4,5 tuh. rist. vl 2016) da Povenec-žilo (1,9 tuh. rist. vl 2016), molembad sijadasoiš läz Medvežjegorskad; mugažo sured oma Sur' Laht-külä (1,0 tuh. rist. vl 2013) da Talvoja-külä (1,0 tuh. rist. vl 2013).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 82,3%, karjalaižed — 6,6%, vaugedvenälaižed — 5,0%, ukrainalaižed — 2,5%, pol'šanmalaižed — 0,9%, suomalaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 1,8%, rahvahuden ozutandata — 0,1%.
Vl 2002 kaik 48 vepsläšt eli rajonas (0,12% sen ristitištospäi).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend, pumaterialan ümbriradmine, laivansauvomine, šebnän tehmine, ujund- da raudtetransport, turizm (Kiži), maižanduz.
Kaks' federališt trassad om rajonas: «Kol»-avtote (Р21) i «Vologd — Medvežjegorsk» (А119).


Mujezerskijan rajon.
Mujezerskijan rajon (venäkelel: "Муезерский район",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om lidnanvuitte Mujezerskii-žilo.
Istorii.
Vl 1966 tal'vkun 30. päiväl rajonan aluz om pandud VNFST:n Ülembaižen Nevondkundan prezidiuman käskön mödhe, sen aigan ühtištuihe enččen Rugjärven rajonan territorijad (oli anttud Segežan rajonha) Rebolin rajonanke. Mujezerskii-žilo tegihe sen administrativižeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Mujezerskijan rajon om Karjalan Tazovaldkundan päivlaskmaine taho. Pind — 17 660 nellikkilometrad (kahtenz' sija tazovaldkundas 18späi).
Päivlaskmkarjalaine ülüz läbitab rajonad. Se om erigoitai pird Atlantižen valdmeren da Vauktan meren basseinoiden keskes. Joged oma kos'kekahad, Čirka-Kemin da Sunan joginiškad jokstas rajonaspäi.
Klimat om ven pehmed. Vilukun keskmäine lämuz om -11,9°C, heinkun kesklämuz om +15,7°C.
Londuseližed varad oma mec, kala, reskvezi.
Vspäi 2005 rajonan territorii alajagase 8 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 7 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 556 ristitud, vl 2010 — 12 236 ristitud.
Kaik om 24 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidnanvuitte žilo, 10 külänvuittušt žilod, 6 raudtestancijad da 7 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma Ledmajärv-žilo (2,1 tuh. rist. vl 2013), Sukkajärv-žilo (1,1 tuh. rist. vl 2013) da Lenderi-1-stancii (1,0 tuh. rist. vl 2013).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 58,0%, vaugedvenälaižed — 18,0%, karjalaižed — 13,0%, ukrainalaižed — 4,4%, suomalaižed — 1,7%, pol'šanmalaižed — 1,3%, čuvašalaižed — 0,9%, litvalaižed — 0,7%, totarlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,5%, rahvahuden ozutandata — 0,1%.
Vl 2002 kaik 27 vepsläšt eli rajonas (0,16% sen ristitištospäi).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend, pumaterialan ümbriradmine, raudtetransport, kalankazvatuz, mecmarjoiden varhapanend.


Louhin rajon.
Louhin rajon (venäkelel: "Лоухский район",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om lidnanvuitte Louhi-žilo.
Istorii.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 Karjalha, elokun 29. päivän käskön mödhe. Möhemba Kesten'gan rajonan territorijad ühtištuihe Louhin rajonanke.
Suren Tatanman sodan aigan vozil 1941−1944 Saksanman sodavägiden «Norvegii»-armijan suvine jouk okkupirui rajonan päivlaskmad.
Geografijan andmused.
Louhin rajon om Karjalan Tazovaldkundan pohjoine taho. Pind — 22 551 nellikkilometrad (ühtenz' sija tazovaldkundas 18späi). Mec otab territorijan nell' seičemendest (12,6 tuh. km²), se om kavag'mec tobjimalaz. Saum soid i sokahid maid om nelländez.
Vauktan meren Kandalakšan laht lainištab rajonan pohjoižpäivnouzmaižid randoid 150 km pitte.
Maanselkän ülüz om rajonan lodehes, Karjalan kaikiš korktemb Nuorunen-mägi sijadase siš, 577 m korkte. Toižen territorijan reljef om tazo. Tuhad penid järvid i sadad penid jogid oma rajonas. Joged mülüdas Vauktan meren basseinha. Kaikiš surembad järved oma Toppajärv (986 km²) da Päjärv (659 km²), ned oma Kuman vezivaradimen palad vspäi 1966.
Klimat om kontinentaline. Vilukun keskmäine lämuz om −12,6 C°, heinkun kesklämuz om +14,2 C°.
Londuseližed varad oma metallad (titan, kuld, platin), sauvondmaterialad (sauvondkivi, rugižkivi, ozrikkivi, gabrodiabaz, letked, gravii), špat, kvarc, loštkivi, hel'm, mec, kala, reskvezi, gidroenergii.
Vspäi 2005 rajonan territorii jagase 7 municipaližhe ühtnikha: 3 lidnankund da 4 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 20 128 ristitud, vl 2010 — 14 760 ristitud.
Kaik om 30 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 3 lidnanvuittušt žilod, 15 külänvuittušt žilod, 5 raudtestancijad da 7 küläd.
Toižed sured eländpunktad oma lidnanvuiččed Čup-žilo (2,4 tuh. rist. vl 2016) da Päjärv-žilo (1,7 tuh. rist. vl 2016), mugažo külänvuitte Kesten'g-žilo (1,1 tuh. rist. vl 2013).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 0,4%): venälaižed — 71,4%, karjalaižed — 15,3%, vaugedvenälaižed — 6,9%, ukrainalaižed — 3,1%, suomalaižed — 0,85%, totarlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,0%, rahvahuden ozutandata — 0,05%.
Vl 2002 20 vepsläšt eli rajonas (0,1% sen ristitištospäi).
Ižanduz.
Rajonan ižandusen päsarakod oma mecan varhapanend, pumaterialan ümbriradmine, kalanpüdand, kalankazvatuz, sauvondkiven samine, gidroenergetik (Kuman GES), turizm, torguind.


Kalevalan rahvahaline rajon.
Kalevalan rahvahaline rajon (, karj.: "Kalevalan kanzalline piiri",) om municipaline ühtnik Karjalan Tazovaldkundas, Venälaižes Federacijas.
Administrativine keskuz om lidnanvuitte Kalevala-žilo. Rajonan ristitišton viž ühesandest eläb žilos.
Istorii.
19. voz'sadal Elias Lönnrot kirjuti tetaban Kalevala-eposan runoiden tobmad palad rajonan nügüd'aigaižes territorijas.
Rajonan aluz om pandud vl 1927 Karjalha kuti Uhtan rajon, elokun 29. päivän VCIK:an käskön mödhe. Vl 1930 enččen Kem'jogin rajonan territorijad ühtištuihe Uhtan rajonanke. Vl 1935 uhokun 20. päiväl VCIK udesnimiti rajonad nügüdläižikš Kalevala-eposan sadavoččen jubilejan oiktastuseks. Kalevala-žilo nimitihe Uht-žiloks vhesai 1963.
Suren Tatanman sodan aigan vozil 1941 (heinku) - 1944 (reduku) Suomenman sodaväged, sid' Saksanman armii, oliba rajonan päivlaskmas.
Vozil 1963 (1. uhoku) - 1966 (30. tal'vku) Kalevalan rajon oli Kemin rajonan palaks. Vn 1983 sulakus Kostamukš tegihe lidnaks tazovaldkundan alištusenke. Voknemen küläkund (ven. "Вокнаволокский сельсовет") mugažo läksi rajonaspäi, Kostamukšale alištushe.
Vspäi 1992 rajonan nimi om «rahvahaline»-sananke Karjalan Tazovaldkundan Ülembaižen Nevondkundan pätandan mödhe.
Geografijan andmused.
Kalevalan rahvahaline rajon om Karjalan Tazovaldkundan lodehline taho. Pind — 13 316 nellikkilometrad (videnz' sija tazovaldkundas 18späi). Sadavozne mec katab territorijan koume videndest, necišpäi pedajikod oma 85%. Saum soid om koumandez, vezid — kudendez. Vl 2006 Kalevalan rahvahaline puišt om sätud rajonan territorijas.
Joged oma kos'kekahad, ned mülüdas Kem'-jogen da Vauktan meren basseinoihe. Kaik om 13 znamasišt joged i 50 järedad järved. Kaikiš surembad järved oma tektonižen augotižlibundan Kuito-järved rajonan keskuses: Üläkuito (197,6 km²), Keskkuito (275,7 km², vezivaradim vspäi 1980) da Alakuito (141,3 km²).
Londuseližed varad oma turbaz, metallad (raudkivend, vas'k, molibden), kvarcit, mec, kala, reskvezi, gidroenergii.
Vspäi 2005 rajonan territorii alajagase 4 municipaližhe ühtnikha: 1 lidnankund da 3 küläkundad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 628 ristitud, vl 2010 — 8 321 ristitud.
Kaik om 9 eländpunktad rajonas (vl 2005), sidä kesken 1 lidnanvuitte žilo, 6 külänvuittušt žilod da 2 küläd.
Toine sur' eländpunkt om külänvuitte Borovoi-žilo (1,6 tuh. rist. vl 2016).
Rahvahad (vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe, enamba 3%): venälaižed — 46,3%, karjalaižed — 35,9%, vaugedvenälaižed — 9,8%, ukrainalaižed — 3,2%, toižed — 4,8%.


Louhi.
Louhi (mugažo karjalan i suomen kelil; ven.: "Лоухи") om Venäman lidnanvuitte žilo da raudtesol'm Karjalan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Louhin rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt, mugažo Louhin lidnkundan keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1913 kuti raudtestancii Petroskoi — Murmansk. Vl 1944 Louhi-külä sai lidnanvuiččen žilon statusad.
Kalevalan mödhe, Louhi-akaine, Pohjolan emändaine, eli neniš tahoiš. Žilon nimituz om sidodud hänehe.
Geografijan andmused.
Žilo sijadase rajonan päivnouzmas, mecjärviden keskes, 90 m valdmeren pindan päl keskkorktusel. Panovo-järv om kaikiš znamasižemb žilos, no äjan järedambad järved sijadasoiš severziš kilometriš sišpäi — oz., Plotičnoje i Kenjärv. Matkad Petroskoihesai om 481 kilometrad suvhe orhal, 552 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Kem' da Kandalakš, pol'tošt sadad kilometrid jogahižhesai.
Klimat om ven pohjoižmeriden. Voden keskmäine lämuz om +0,2°C.
Tobmuz.
10 ezitajad mülüdas Lidnkundan Nevondkundha (ven. "Совет поселения"). Valitihe heid järgenduseližen kerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund).
Sergei Lebedeb radab lidnkundan pämehen vn 2009 redukun 11. päivän valičendoiden jäl'ghe kahtenden strokun jäl'geten. Hänen valdatusiden strok om nell' vot.
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1959 — 6 107 eläjad, i 1989 — 6 405 eläjad. Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 5 920 ristitud, vl 2010 — 4 772 ristitud. Rajonan ristitišton koumandez eläb žilos.
Hristanuskondan kaks' pühäpertid om žilos.
Ižanduz da transport.
Ižandusen sarakod oma mecižandusen edheotand, raudten edheotand, avtotesauvondan kompanijan palakund, maižanduzedheotand.
Raudte läbitab žilod päivnouzmas, «Kol»-avtote ümbärdab žilod 3 kilometras päivlaskmas. Raudtesarak Päjärvhesai lähteb päivlaskmha Louhišpäi pidust' žilon pohjoižröunad, sarak om 110 km pitte.
Kul'turpert', lapsidensädamižen pert' i kirjišt oma žilos. Opendusen aluzkundad oma alaškol, keskškol, lapsidenmuzikškol, lapsidensportškol.
Irdkosketused.
*


Vsevoložsk.
Vsevoložsk (,) om Venäman lidn Leningradan agjas, Piterin da Ladogan keskes, Piterin pohjoižpäivnouzmaine ezilidn. Se om Vsevoložskan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo municipaližen «Vsevoložsk-lidn»-ühtnikan keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1892 kuti žilo "Räbovo-raudtestancijanno". Vspäi 1895 "Vsevoložskai-raudtestancii" () om avaitud pol'tošt kilometras Räbovo-raudtestancijaspäi, se om lidnan päraudtestancii nügüd'. Pavel Vsevoložskii (1839−1898) lugese lidnan alusenpanijaks, sikš miše ühtni sauvomižhe akcioneraks arvoimiženke nimitada pandud hänen mal raudtestancijad ičeze kanzannimen mödhe, no Räbovo-stancii jäi ičeze nimenke.
Suren Tatanman sodan aigan Elonte oli läbitanu žilod.
Vl 1963 Vsevoložskii-radnikžilo kändihe lidnaks, alištihe sidä agjan tombudele oikti, no lidnan ispolkomale alištuiba molembad lidn da rajon.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lubj-jogen molembil randoil, 11..68 m valdmeren pindan päl korktusil. Matkad Piterin keskushesai om 28 kilometrad suvipäivlaskmha, lidnan röunaspäi Piterin röunhasai — 4 km.
Koume pen't žilod mülüdas lidnankundha Vsevoložskan ližaks. Lidnankundan pind — 172,05 km².
Eläjad.
Vozil 1959−1992 radnikžilon ristitišt oli 27..33 tuhad röunoiš. Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 45 310 ristitud, lidnan vl 2010 — 59 704 ristitud, lidnankundan vl 2010 — 60 018 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Rajonan ristitišton videndez eläb Vsevoložskas. Vl 2017 kaik 70 523 ristitud elädas lidnankundas.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 90,7%, ukrainalaižed — 2,5%, armenijalaižed — 1,0%, vaugedvenälaižed — 0,7%, totarlaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 2,3%, rahvahuden ozutandata — 2,3%.
Erased igähižed rahvahad: suomalaižed — 92 rist. (0,15%), estilaižed — 21 rist. (0,03%), karjalaižed — 19 rist. (0,03%), vepsläižed — 5 rist. (0,01% vähemba).
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma kebnavtoiden pästand (Ford Motors), renghanpäližiden tehmine (Nokian Tyres), metallkonstrukcijoiden i avtoiden metallpaloiden tehmine, eländkodiden sauvond, bumagpakuitesen tehmine, sömtegimišt, kirjoiden pästand, torguind da logistik.
Irinovkan raudte läbitab lidnad Piterin Suomenman päraudtestancijaspäi, om koume raudestancijad lidnas, sen lopstancijad oma Ladoganjärv ühtel tel i lidnanvuitte Morozovan nimel nimitadud žilo rajonan suvipäivnouzmas toižel tel.
Avtobusad da ezilidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Lähembaine metrostancii om Ladožskaja (38 minutad maršruttaksil).
Specialižen keskopendusen aluzkund om Vsevoložskan agrarižtegimišton tehnikum.
Irdkosketused.
*


Mujezerskii.
Mujezerskii (ven.: "Муезерский", karj.: "Mujehdjärvi", suom.: "Mujejärvi") om Venäman lidnanvuitte žilo Karjalan Tazovaldkundan keskusen päivlaskmas. Se om Mujezerskijan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt, mugažo Mujezerskijan lidnkundan keskuz da sen üks'jäine eländpunkt.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 16. voz'sadal kuti Mujezero-külä. Toižen mail'man sodan aigan külä oli muretud. Vl 1962 Päivlaskmaine Karjalan raudte ühtenzoiti küläd Sojärvenke. Vl 1965 žilo Mujezerk-raudtestancijanno sai lidnanvuiččen žilon statusad, žilod nimitihe nügüdläižikš.
Vl 1966 tal'vkun 30. päiväl Mujezerskijan rajonan aluz om pandud, Mujezerskii-žilo tegihe sen administrativižeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Žilo sijadase rajonan keskuses, enččiden Reboli- da Rugjärv-rajonkeskusiden kesktahos, Mujezerk-jogen hural randal tobjimalaz. Mec ümbärdab žilod. Žilon pen' pala sijadase 15 km päivlaskmha Mui-järven lodehližel randal. Matkad Petroskoihesai om 270 kilometrad suvipäivnouzmha orhal, 375 km raudtedme, 440 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kostamukš, 97 km lodeheze orhal.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +1,3°C.
Tobmuz.
10 ezitajad mülüdas Lidnkundan Nevondkundha (ven. "Совет поселения"). Valitihe heid järgenduseližen kerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund).
Lüdmila Barinkova radab lidnkundan pämehen vn 2013 sügüz'kun 8. päivän valičendoiden jäl'ghe. Hänen valdatusiden strok om viž vot.
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1989 — 4 400 eläjad. Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 007 ristitud, vl 2010 — 3 328 ristitud. Rajonan ristitišton kaks' seičemendest eläb žilos.
Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman «Kaiken car'ak»-jumalaižen pühäpert' om žilos.
Ižanduz da transport.
Sojärv - Kostamukš-raudte läbitab žilod, "Mujezerk"-raudtestancii om siš.
Kul'turpert' i rajonan kirjišt oma žilos. Opendusen aluzkundad oma keskškol da čomamahtoiden lapsidenškol.
Irdkosketused.
*


Tanganjik.
Tanganjik (suahili: "ziwa Tanganyika", angl.: "Lake Tanganyika", fr.: "Lac Tanganyika") om järed järv Päivnouzmaižes Afrikas, kaikiš pidemb mail'mas reskveden järv, 676 km pitte.
Se om Man üks' kaikiš süvembiš järvišpäi (Baikalanke ühtes), mugoi-žo amuine ičeze augotižlibundal. Tanganjik om kahtenz' mail'man järviden keskes (Baikalan jäl'ghe) mülün mödhe — 18 900 kubišt kilometrad, dai süvüden mödhe — 1470 m. Järven randad sijadasoiš nelläs valdkundas: Tanzanii — päivnouzmaine rand, Zambii — järven suvine rand, KDT — päivlaskmaine rand täuzin, Burundi — järven pohjoižpäivnouzmaine rand.
Tanganjik-järv sijadase Afrikan kaikiš süvembas tektonižes alangos. Järven tazopind om 773 metrad valdmeren pindan päl kortte. Järv om amuižen Päivnouzmaižen Afrikan riftsisteman pala. Vedenalaine pordaz jagab järven basseinad kaks'haz. Järv mülüb Kongo-jogen basseinha, nece jogi om üks' kaikiš znamasižembišpäi mail'mas.
Anglijalaižed R. Börton- i Dž. Spik-matkadajad avaižiba järv kaiken mail'man täht.
Nimitusen augotižlibund.
Levedali tetaban ezimeletusen mödhe, «Tanganjik»-nimi libui «etanga janja»-virkehespäi. Se kändase kuti «täuz' kalad vezišt» bemba-heimon kelespäi, mugoižed ristitud elädas järven suvirandal.
Tanzanii-valdkund om nimitadud järven mödhe.
Ümbrikirjutand.
Järv om 50 km levette keskmäras, sijadase Al'bertin-riftalangos. Pind om 32 900 km², randanpird om 1828 km pitte. Keskmäine süvüz — 570 metrad. Järven kaikiš süvemb čokkoim sijadase 697 metrad valdmeren tazopindan alemba. Päivlaskmaižen randan kall'od sadas 2000 m korktusen mödhe, päivnouzmaine rand om vezo tobjimalaz. Randanpird ümbärdab äi karoid da lahtid, niišpäi Börtonan laht om kaikiš suremb.
Basseinan pind om 231 tuh. km². Kaikiš znamasižembad ližajoged oma Ruzizi — sen del't om järven pohjoižpalas, i Malagarasi — lankteb päivnouzmaižes polespäi. Üks'jäine jogi lähteb — Lukug, augotase päivlaskmaižen randišton keskpalas, se om Kongon ližajogi (Atlantižen valdmeren bassein). Veden vozne tulend järvhe — 64,8 km³, sidä kesken sadeged 63% (40,9 km³), ližajoged 37% (23,9 km³). Läz kaik tulnu vezi purustub — 94,4% (61,2 km³), i vaiše 5,6% (3,6 km³) lähteb joksten Lukugan kal't.
Pindan keskmäine lämuz om +25°C, vajehtub +24...+30°C röunoiš. Veden alašoidud jädas segoituseta üläšoiduihe kacten da hapanikata Mustmeren kartte. Järven tazopind rippub ližajogiden täuz'vezižusespäi. Edel 10000 vot edel m.e. Tanganjikan tazopind oli 300 metrad alemba nügüd'aigašt, järv oli vedhudetoman. Ruzizi vajehti joksmusen čuradust i nügüd' ei mülü Nilan basseinha.
Järven koume basseinad mülün mödhe niiden kaikiš surembidenke süvüzidenke: Kigom — pohjoižpalas, 1310 metrad; Kungve — keskpalas, 885 m; Kipili — suvipalas, 1410 m.
Živateläjišt i kazmusišt.
Gippopotamad, krokodilad, vezilindud, rakanvuiččed, pökonjaugaližed mollüskad elädas järves. Kala om enamba 200 erikoid, sidä kesken 170 endemišt erikod. Kalad pütas sömižhe da tabatas oigendamha akvariumoihe.
Tanganjikan äjad eläjad oma meriživatoiden pojavad. Kacmata šoll'oiden, nälüiden i hapanikan mairheze, om enamba kalad järves severdha kerdha toižihe reskveden vezištoihe rindataden — meriekosisteman kartte. Järv om olmas amussai, se ei olend kuivanu lophusai ni üht kerdad kaikes ičeze istorijas. Faun mugažo jäi i uded erikod kaik ližaduihe sihe. Tanganjik pit'kha oli vedhudetoman vezišton, sen živateläjišt evolücionirui eriži lähižiš objektoišpäi.
Mugoman invazivižen erikon hered leviganduz, kut vezigiacint (latin. "Eicchornia crassipes"), telustab ujuda laivoil, sauptab hapanikan vajehtamišt.
Vezi.
Järv om elänzoittud läz kaks'sadadmetrižhe süvüdehesai, necidä alemba rikvezinikan koncentracii om luja i ei ole elod ani pohjazesai. Kaikutte šoid toiženke lämudenke om läz sadametrine süvütte (korkte), i veden lämuz pohjanno om vaiše +6...+8°C. Järven vezi om ireg (30 metrhasai nägubudenke) da solakaz lujas vähän. Veden kauktuz om magnijan soliden tagut. Vezi om muglreakcijanke, PH 8,0-9,5.
Kerdan vodes veden pindšoid sirdab suvespäi pohjoižhe suvipassatan painudel (semendku-sügüz'ku). Se kucub veden libundoid süvüdespäi, šoidud segoidas.
Znamoičend.
Tanganjik om tarbhaine ekonomine baz ümbriolijoiden valdkundoiden täht. Järv om jomižveden da sömän purde, ujundtransportted oma järvedme. Rengazavtote ümbärdab järv. Randišt om sättui šingotamha ekologižen turizman, no ekologijan olend paheneb kaikuččen voden mändes, Burundin randoil tobjimalaz. Ei ole küliden jänduzveziden puhtastandad, tactas tegimišton-ki jänduzvezid, ottas vet jomižhe sišpäi-žo.
Om äi puhthid leterandoid i čomid kall'oikahid tahoid, sarid da lahtid pidust' veziröunad.
Kaikiš surembad lidnad-portad: Bužumbur (Burundin pälidn, enamba 500 tuh. rist.), Kalemi (Lukugan joginiškan sijas, Kongo) da Kigom (Tanzanii).


Kalevala (žilo).
Kalevala (mugažo karjalan kelel; ven.: "Калевала", suom.: "Uhtua" vai "Kalevala") om Venäman lidnanvuitte žilo Karjalan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Kalevalan rahvahaližen rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt, mugažo Kalevalan lidnkundan keskuz.
Istorii.
Ezmäižed eländpunktad Kalevalan sijas mainitasoiš vozil 1552-1553. Necen eländpunktan nimi oli Uht (karj. "Uhtua"). 19. voz'sadal Elias Lönnrot kirjuti tetaban Kalevala-eposan runoiden tobmad palad nügüdläižen žilon tahos.
Venäman rahvahanikoiden sodan aigan Uhtan Tazovaldkund oli tedotadud žilos lähižiden kundoiden suiman jäl'ghe vl 1920 keväz'kus, no Rusttan armijan sodaväged tuliba Uhtaha sil-žo vodel semendkus.
Uht tegihe ühtennimižen rajonan keskuseks vl 1927 elokun 29. päiväl. Vl 1935 uhokun 20. päiväl VCIK udesnimiti rajonad Kalevala-eposan sadavoččen jubilejan oiktastuseks.
Toižen mail'man sodan aigan frontan ezipird oli 16 kilometras žilospäi päivlaskmha.
Vl 1963 udesnimitihe žilod-ki rajonan nimitusen mödhe nügüdläižikš i anttihe lidnanvuiččen žilon statusad.
Geografijan andmused.
Žilo sijadase rajonan keskuses, Keskkuito-järven-vezivaradimen pohjoižel randal. Matkad Petroskoihesai om 411 kilometrad suvhe orhal, 553 km avtotedme. Lähembaine lidn om Kostamukš, 74 km orhal, 148 km avtotedme.
Tobmuz.
10 ezitajad mülüdas Lidnkundan Nevondkundha (ven. "Совет поселения"). Valitihe heid järgenduseližen kerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund).
Zoja Pekšujeva radab lidnkundan pämehen vn 2013 sügüz'kun 8. päivän valičendoiden jäl'ghe. Hänen valdatusiden strok om nell' vot. Varapämez' da koume specialistad oma hänele abhu.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 5 578 ristitud (kaikiš suremb ristitišt), vl 2010 — 4 529 ristitud. Rajonan ristitišton viž ühesandest eläb žilos.
Hristanuskondan kaks' tulendad om žilos: ortodoksine i lüteranine kundad.
Vspäi 1999 Kalevalan rahvahaline municipaline kodirandantedištandmuzei om avaitud žilos.
Ižanduz da transport.
Ižandusen sarakod oma mecan varhapanend (mecižandusen edheotand) da avtotesauvondan kompanijan palakund.
Avtote ühtenzoitab žilod Keminke vspäi 1928. 1920-1990-nzil vozil žilo oli ühtenzoittud mugažo lendimil, purulaivoil i motorvenehil Karjalan lidnoidenke.
Kul'turpert', lapsidensädamižen pert' i 3 kirjištod oma žilos. Opendusen aluzkundad oma alaškol, keskškol, lapsidenmuzikškol, lapsidensportškol.
Irdkosketused.
*


Präž.
Präž (ven.: "Пряжа", karj.: "Priäžä", suom.: "Prääsä") om Venäman lidnanvuitte žilo Karjalan Tazovaldkundan suves. Se om Präžan rahvahaližen rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt, mugažo Präžan lidnkundan keskuz.
Istorii.
Ezmäižed eländpunktad Präžanjärven randoil mainitasoiš voziden 1582-1583 Änižen pätinan aigkirjas. Külä Präž-nimenke mainitase ezmäižen kerdan 1640-zil vozil.
18. voz'sadan augotišel manmehed sordiba mec, vaumičiba puhil't i saiba raudkivendod järvespäi — kaik Oloncan tegimiden täht.
Toižen mail'man sodan vozil 1941-1944 Suomenman sodaväged oliba žilos, kudambad nimitihe "Teru:ks" sil aigal.
Vl 1962 žilole anttihe lidnanvuiččen žilon statusad. Žilon päiv praznuičese kezakun 5. päiväl.
Geografijan andmused.
Žilo sijadase rajonan päivnouzmas, ühtennimižen järven päivlaskmaižel randal. Matkad Petroskoihesai om 42 kilometrad päivnouzmha orhal, 52 km avtotedme, se om lähembaine lidn.
Tobmuz.
Lidnkundan uz' päkäskuz om vahvištadud vl 2012, se vajehti vn 2008 päkäskust.
10 ezitajad mülüdas Lidnkundan Nevondkundha (ven. "Совет поселения"). Valitihe heid järgenduseližen kerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund). Andrei Stajennii radab sen ezimehen.
Aleksandr Karpov radab lidnkundan pämehen vn 2013 sügüz'kun 8. päivän valičendoiden jäl'ghe. Hänen valdatusiden strok om viž vot. Varapämez' om hänele abhu.
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1979 — 4 809 eläjad. Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 269 ristitud, vl 2010 — 3 675 ristitud. Rajonan ristitišton nelländez eläb žilos.
Vspäi 2001 ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Katken kivesine pühäpert' om avaitud žilos.
Ižanduz da transport.
Ižandusen sarakod oma mecan varhapanend, pumaterialan ümbriradmine, avtotekohendusen edheotandad, marjoiden ümbriradmižtegim, maižanduz, sömän pästand živatoiden täht, turizm.
«Kol»-avtote (E105-trass) ümbärdab žilod pidust' päivlaskmašt röunad. Avtote Sortavalhasai (A-129) lähteb žilospäi.
Kodirandantedištandmuzei, čomamahtoiden lapsidenškol i 2 rajonkirjištod oma žilos. Opendusen aluzkund om keskškol.
Irdkosketused.
*


Šeksn (Šeksnan rajon).
Šeksn (ven.: "Шексна") om Venäman lidnanvuitte žilo Vologdan agjan suves. Se om Šeksnan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt, mugažo Šeksnan lidnkundan üks'jäine eländpunkt.
Šeksn om agjan videnz' surtte eländpunkt, seižub raudten, avtoten (A114) da veziten läbitusen sijas.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 16. voz'sadan aigkirjoiš kuti "Nikol'skoje-külä". Vl 1954 se sai lidnanvuiččen žilon statusad i sidä nimitihe nügüdläižikš. Vspäi 1965 žilo tegihe uden rajonan administrativižeks keskuseks.
2000-nzil vozil zavottihe täutta industriališt Šeksn-zonad päivlaskmha žilospäi.
Šeksnan lidnkund om sätud vl 2005 elokun 18. päiväl.
Geografijan andmused.
Žilo sijadase rajonan keskuses, pidust' Volgan-Baltijanmeren vezited, ühtennimižen jogen hural randal da sen huran Ugl-ližajogen oiktal randpolel, mugažo Šeksnan vezivaradimen hural randal. Matkad Vologdan keskushesai om 79 kilometrad päivnouzmha orhal, 86 km avtotedme. Lähembaine lidn om Čerepovec, 34 kilometrad päivlaskmha orhal, 54 km avtotedme.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +2,6°C.
Šeksnan eländfartalad alajagasoiš kahthe tarhaze: Šeksn-keskuz (Šeksn-1) da Šeksn-pohjoine (Šeksn-2). Avtotesild, Tön-ird (ven. "улица Труда") da Šossejine-ird ("улица Шоссейная") ühtenzoittas niid.
Tobmuz.
Lidnkundan päkäskuz om vahvištadud vl 2005, se om väges nügüd' äiluguižidenke vajehtusidenke.
Om viž valičemižümbrikod lidnkundas. 15 ezitajad mülüdas Lidnkundan Nevondkundha (ven. "Совет поселения"). Valitihe heid järgenduseližen kerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl. Heiden valdatusiden strok om viž vot. Anatolii Prokopjev radab sen ezimehen - lidnkundan pämehen vn 2016 kezakun 28. päivän valičendoiden jäl'ghe Lidnkundan Nevondkundas sen ezitajišpäi, tegeškanzi radnikuzvelgusiden mödhe sil-žo vodel heinkun 4. päiväl. Varapämez' om hänele abhu.
Lidnkundan administracijan südäin om väges vn 2016 sügüz'kuspäi: administracijan pämez', varapämez', 4 palakundad, kaik om 16 radnikad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 615 ristitud, vl 2010 — 16 890 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli vl 2009 — 21 744 eläjad. Rajonan ristitišton koume videndest eläb žilos.
Vspäi 1804 ortodoksižen hristanuskondan üks' jumalanpert' om žilos, se om Jumalanmaman Kazanin jumalaižen pühäpert', enččel — Nikolai-čudonsädajan pühäpert' Ustje-Ugol'skojes. Sen udessündutamine vedase vspäi 2013.
Ižanduz da transport.
«Vologd - Uz' Ladog»-avtote (A114-trass) läbitab žilod, jagab sidä kaks'haz. Raudtestancii da jogiport oma žilos.
Žilon i rajonan istorijan keskuz, sädamižen lapsidenkeskuz, sportškol i keskuzkirjištsistem oma žilos. Opendusen aluzkundad oma 2 keskškolad i professionaline škol specialiženke augotižopendusenke.
Irdkosketused.
*


Kadui.
Kadui (ven.: "Кадуй") om Venäman lidnanvuitte žilo Vologdan agjan suvipäivlaskmas. Se om Kadujan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1904 kuti "Kadui-raudtestancii" Piter — Vologd raudtel. Sil vodel sauvoihe raudtestancijan pertid. Jonused ajaškanziba vspäi 1906. Stancii om nimitadud Kadui-külän mödhe, kudamb sijadase 7 km pohjoižpäivnozmha. Sauvomižen aigan sirdihe raudted projektan rindataden ümbärdamha Andog-jogi, no stancijad nimitihe projektan mödhe. Vl 1927 Kadui-stancii tegihe ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks. Vl 1947 kezakun 7. päiväl se sai lidnanvuiččen žilon statusad 2,5 tuhad ristitištonke.
1960-70-nzil vozil zavottihe sauda Čerepovecan GRES:ad lodeheze žilospäi. Nügüd' nece lämuzelektrostancii om žilon da rajonan kaikiš suremb edheotand, sen agj om 6 tuh. ristitištonke, mülüb municipaližhe ühtnikha.
Municipaline «Kadui-žilo»-ühtnik om olmas vspäi 2006, se völ mülütab koume pen't küläd 119 eläjanke (vl 2016). Žilonpäiv praznuičese kezan jäl'gmäižel sobatal.
Geografijan andmused.
Žilo sijadase rajonan suvipäivnouzmas, läbipäzmatomiden soiden keskes, Sudanjogen (Volgan bassein) oiktal randpolen da Čerepovec — Volhov raudten keskes. Sudanjogen pen' oiged Voron-ližajogi läbitab žilod. Matkad Vologdhasai om 156 kilometrad päivnouzmha orhal, 172 km avtotedme. Lähembaine lidn om Čerepovec, 44 kilometrad päivnouzmha orhal, 58 km avtotedme. Rajonan toine lidnanvuitte Hohlovo-žilo sijadase 15 km päivnouzmha avtotedme, läz A114-trassad.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +3,2°C.
Kadui alajagase vidhe agjaha: Vanh Kadui (läz raudtestancijad), GRES, DOZ (punümbriradai tegim), Sudan reid i Hutorok ("futorut"), niišpäi nell' oma ühtenzoittud rengaztel.
Tobmuz.
16 ezitajad mülüdas municipaližen ühtnikan Nevondkundha (ven. "Совет муниципального образования"). Valitihe heid järgenduseližen kerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund). Heiden valdatusiden strok om nell' vot. Aleksandr Marčenko radab sen ezimehen.
Nikolai Ševelöv radab municipaližen ühtnikan pämehen da tegeb administracijan pämehen velgusiden mödhe vn 2005 kezakuspäi koumanden strokun jäl'geten. Administracijan südäin: administracijan pämehen varapämez', 5 palakundad, kaik om 16 radnikad.
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 798 ristitud (kaikiš suremb ristitišt), vl 2010 — 11 291 ristitud. Rajonan ristitišton kaks' koumandest eläb žilos.
Ortodoksižen hristanuskondan Filippan-Irapan jumalanpert' om žilos.
Ižanduz da transport.
Sarak «Vologd — Uz' Ladog»-avtotespäi (A114-trassaspäi) tuleb žilho. Raudtestancii om žilos. Avtobusad oma kundaližeks transportaks žilon südäimes.
Kodirandantedištandmuzei, kul'turpert', sädamižen lapsidenkeskuz, sportškol, fizkul'turiž-tervehtamižkompleks i ujundbassein oma žilos. Opendusen aluzkundad oma 2 keskškolad i energetine kolledž specialiženke opendusenke.
Irdkosketused.
*


VIA Gra.
«VIA Gra» («"Vänd"-VIA»,; anglijankel'žele muziktorgudele — «Nu Virgos») om tutab ukrainalaiž-venämalaine venäkel'ne muzikgrupp, kudamb edestab muzikad popmuzik- da evropop-stiliš. Gruppan aluz om pandud vl 2000 Kijevha.


.gr.
.gr om Grekanman Internet-domen. Se om avaitud 1989-nden voden 19. päiväl uhokud.


.ir.
.ir om Iranan Internet-domen. Se om avaitud 1994-nden voden 6. päiväl sulakud.


Mississipi (jogi).
Mississipi ([ˌmɪsəˈsɪpi], odžibven kelel: "misi-ziibi" vai "Gichi-ziibi" znamoičeb «sur' (znamasine) jogi») om jogi. Se om koumanz' basseinan pindan mödhe, nellänz' pitte (Missuri-ližajogenke) da ühesanz' täuz'vezižusen mödhe jogi mail'mas.
Jogen piduz om 3734 km, Missurinke — 6300 km. Basseinan pind om 2 981 tuh. km², se sijadase AÜV:oiš läz täuzin, pen' pala om Kanadas.
Joginišk om Nikolett-Krik-oja Minnesot-štatas, sijadase 530 metrad valdmeren pindan päl. Joksmuz om oigetud suvhe tobman palan. Jogi sädab sur't del'tad Atlantižen valdmeren Meksikan lahtes. Mississipi-jogi jokseb 10 štatan territorijoiš läbi vai om niiden röunaks (mödvedhe): Minnesot, Viskonsin, Ajov, Illinois, Missuri, Kentukki, Tennessi, Arkanzas, Mississipi da Luizian. Jogi jokseb štatan röundame päiči Minnesot- da Luizian-štatoiden palas.
Istorii.
Amussai indejalaižed eliba Mississipi-jogen da sen ližajogiden randoil. Heišpäi enambuz oli mecnikoikš da keradajikš, no erased ühtniba šingotadud maižandusen kundoihe. 1500-nzil vozil evropalaižed tuliba, i se azj vajehti igähižiden rahvahiden elonmahtust kaikeks igäks. Jogi tegihe röunaks Uden Ispanijan i Uden Francijan täht, mugažo aigaližiden täht. Sen jäl'ghe jogi zavodi olda znamasižeks transportsoneks da ühtištoitusen abutuseks. 19. voz'sadal Mississipi oiktoidenke ližajogidenke, Missurinke päpaloin, tegihe AÜV:oiden päivlaskmaižen ekspansijan teikš.
Jogen alangišt om kattud nimasižiden sagedmaiden sanktal šoidul, se om AÜV:oiden üks' regionišpäi kaikiš väghiženke mahusenke. Maižandusen šingotez vei tetabale purulaivoiden erale Mississipin agjoiš. Rahvahanikoiden sodan aigan Ühtištusen sodaväged (Pohjoižen armii) anastiba Mississipid, i se kärauzi vastustelendad, sikš miše jogi om tarbhaine kuti torguind- da transportte. 20. voz'sadan augotišel jogirandaližed lidnad kazvoiba kaikenaigašti, sauvoihe äi surid jogilaivid da baržid, zavodihe masštabižid gidrotehnižid radoid. 15 pen't padoseinäd i kaks'kümne seičeme šlüzad da dambad om üläjoges nügüd'. Jogen znamoičend ližadui heredan tegimišton heredan šingotesen tagut Suriden järviden regionas Toižen mail'man sodan jäl'ghe.
Mississipin basseinan nügüd'aigaine šingotez vei ekologijan problemale — jogiveziden redustandale maižandusen jänduzvezil. Sen ližaks, jogi sirdab Atčafalai-hijaman polehe kaikuččel vodel mahusen uziden sagedmaiden da erozijan tagut, se voib mureta drenažan da pästmižen olijoid sistemid, Uz' Orlean da toižed lähižed portad voidas upota.
Fizine geografii.
Mississipi jagase üläjogehe da alajogehe. Niiden röun om Illinois-štatas, Mississipin da Ogajon ühthejoksmusen sijas 100 m valdmeren pindan päl korktusel. Jogi keradab Appalačid-mägisisteman da Kall'oikahiden mägiden kesktahon veden enambust.
Vezi jokseb joginiškaspäi del'thasai läz 90 päiväd. Jogen vedhuden sekundpiguz om 7-20 tuh. m³. Vodhe 1900 rindataden (400 mln tonnad), vozil 1990-2010 sagedmaiden jogavozne lähtend om koume kerdha penemba (145 mln), sikš miše dambid sauvoihe, randoid vahvištihe i jogenvagod puhtastihe da süvetihe, tehtihe sidä-žo üläližajogil (Missuri, Ogajo).
Sur'veded oleldas joges, ned oliba vozil 1927 i 1993. Manrehkaidusiden zon (angl. "New Madrid Seismic Zone") om keskmäižes joksendas. Sured kahesaballaižed manrehkaidused oliba vozil 1811-1812, Rilfut-järv sädihe jäl'ghe.
Sured portad (mödvedhe): Minneapolis da Sent Pol, Sent Luis, Memfis, Baton Ruž, Uz' Orlean.


Dunai.
Dunai (bolg. i serb.: "Дунав",,,, "Istros", vai "Danuvius") om kaikiš pidemb jogi Evropan Ühtištuses, «rahvahidenkeskeine jogi», 2960 km pitte. Se om Evropan kahtenz' pitte jogi Volgan jäl'ghe.
Jogi jokseb territorijadme vai om röunaks 10 valdkundas (mödvedhe): Saksanma, Avstrii, Slovakii, Mad'jaranma, Horvatii, Serbii, Bolgarii, Romanii, Moldov, Ukrain. Dunai om vezivaldkundröunaks erasil tahoil kaikiden neniden maiden täht. Enamba kaiked se jokseb Romanijadme — 1075 km, penemba kaiked om Moldovas — 200 metrad. Kaik om 19 Evropan valdkundad jogen basseinas. Dunai jokseb 4 pälidnas (mödvedhe): Ven, Bratislav, Budapešt, Belgrad, ned-žo oma kaikiš surembad lidnad jogen randoil.
Joginišk sijadase Švarcval'd-mägil Saksanman suvipäivlaskmas, se sädase Brigah- da Breg-mägiojiden ühthejoksmusel 678 m korktusel valdmeren pindan päl. Jogi lankteb Atlantižen valdmeren Mustmerhe Romanijan da Ukrainan röunal levineden del'taks.
Fizine geografii.
Dunai vajehtab joksmusen čuradust severz'-se kerdoid. Se jokseb Saksanmas päivnouzmha, jogen kaikiš pohjoižemb čokkoim sijadase Regensburg-lidnas. Sid' jogi läbitab Venan katl'usen i jokseb Keskdunain alangištodme enamba 600 km, suvhe Budapeštas, sen jäl'ghe suvipäivnouzmha. Jogi jokseb Suvižil Karpatil «Raudasižed verajad»-uran kal't, sid' jokseb päivnouzmha Aladunain alangištodme. Kaikiš suvemb čokkoim om läz Svištov-lidnad Bolgarijas.
Znamasižed ližajoged (enamba 500 km pitte): hurad — Tis, Siret, Prut; oiktad — Inn, Drav, Sav, Morav.
Dunain hijamad oma znamasižed, 100 kilometrhasai pitte da sen enamba. Jogivagon keskmäine pautkuz om 23,7 sm/km. Kova tullei merelpäi veb teravale sur'vedele jogen del'tas.
Vedenkeradandbassein.
Dunain basseinan pind om 817 tuh. km². Jogen veden purtked oma vihmad da kurod, Al'piden i Karpatiden jäžomad, manalaižed veded.
Vozne vedhuz om 205 km³. Veden valu om 6500 m³ sekundpigudenke suhištos keskmäral.
Sur'veden da madalveden strokud erinedas jogen erazvuiččil paloil. Üläjogen i Keskdunain veden tazopind om kaikiš korktemb kezakus, minimaline — tal'vel (tal'vku-uhoku). Alajogel sur'vezi oleleb sulakus-semendkus, madalvezi — sügüz'ku-reduku.
Sadegiden jagand basseinadme om erazvuitte. Paneb sadegid 400−600 mm vodes tazangištoil, 800−1200 mm Karpatiden pautkil, 1800−2500 mm Al'pil. Sadegiden minimum om Dunain del'tas. Lumen da jän katked oma lühüdaigaižed päiči Ülädunain basseinan mägitahondoiš.
Laivoidenlikund.
Kaks'sarakoine «Dunai — Mustmeri»-kanal om saudud Romanijas vozil 1976–1987, laivan te lüheneb 400 kilometrad. Vl 1987 jüguiden vedamižen mülü Dunajadme ületi 100 mln tonnoid. Jogi om evropižen veziten pala, kudamb ühtištoitab Pohjoižmert Mustmerenke vspäi 1992, Rein-Main-Dunai-kanalan sauvondan jäl'ghe Saksanmas.
Ei ole laivoiden ujundad vaiše 1 − 2 kul vodes vilun tal'ven aigan.
19 šlüzad om joges, niiden bjefan korktuz om videspäi koumhekümnehe nell'hä metrhasai.
Kaks' gidroelektrostancijad — Džerdap I da II — oma saudud «Raudasižed verajad»-urha Serbijan i Romanijan röunal. Džerdap I om kaikiš suremb Dunail da üks' kaikiš surembišpäi Evropas.


Čagod.
Čagod (ven.: "Чагода") om Venäman lidnanvuitte žilo Vologdan agjan suvipäivlaskmas. Se om Čagodoščan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb eländpunkt, mugažo Čagodan lidnkundan üks'jäine eländpunkt.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1926 kuti Belii Bičok-sijaine ("Vauged Härgvaza") sauvomha Čagodoščan stökoltegint Čagod-radnikžilonke. Žilod panihe mecmassivan sijha. Nece oli üks' ezmäižiš mugoižiš projektoišpäi Nevondkundaližes Ühtištuses — tegim radnikžilonke ühtes. Projektan tegii om Noi Abramovič Trockii Leningradaspäi.
Vspäi 1932 radnikžilo sai lidnanvuiččen žilon statusad i tegihe Üläčagodoščan rajonan administrativižeks keskuseks Vauktad Ristad-külän (ven.: "Белые Кресты") jäl'ghe. Vl 1935 rajonan keskust sirdihe Vauktoihe Ristoihe tagaz. Vl 1939 žilod udesnimitihe jogen mödhe. Vspäi 1965 Čagod-žilo om rajonkeskuseks möst.
Čagodan lidnkund om sätud vl 2005.
Geografijan andmused.
Se om Vologdan agjan kaikiš päivlaskmaižemb rajonankeskuz. Žilo sijadase rajonan pohjoižes, sokahas tahondas, ühtennimižen jogen molembil randoil (hural tobjimalaz) sen oiktan Pes'-ližajogen lanktendan sijan jäl'ghe ani. Čagod-jogi nimitaze Čagodoščaks žilon jäl'ghe ani. Matkad Vologdhasai om 260 kilometrad päivnouzmha orhal, 320 km avtotedme; Piterihesai om 295 i 356 km; Čerepovechasai om 148 i 204 km. Lähembaine lidn om Babajevo, 43 kilometrad pohjoižpäivnouzmha orhal, 73 km avtotedme. Sur' lidnanvuitte Sazonovo-žilo om 10 km suvipäivlaskmha avtotedme.
Lidnkundan toine jogi om Lid', se om Čagodan hura ližajogi.
Klimat om ven. Tal'v om pehmed, keza om läm'.
Tobmuz.
Municipaližen ühtnikan Nevondkundan Natal'ja Basova-ezitai om valitud i radab municipaližen Čagod-ühtnikan pämehen vs 2016 elokuspäi. Varapämez' om hänele abhu.
10 ezitajad mülüdas municipaližen ühtnikan Nevondkundha (ven. "Совет муниципального образования"). Valitihe heid järgenduseližen kerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund). Heiden valdatusiden strok om nell' vot. Aleksei Murašov radab sen ezimehen. Varapämez' om hänele abhu.
Municipaližen ühtnikan administracii kogoneb 9 radnikaspäi.
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1959 — 10 844 eläjad. Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 7 432 ristitud, vl 2010 — 6 919 ristitud. Rajonan ristitišton pol' eläb žilos.
Hristanuskondan koume pühäpertid om žilos: ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' da časoun' pumaterialaspäi i baptizman uskojiden loičendpert'.
Ižanduz da transport.
Taksid oma kundaližeks transportaks žilon südäimes. Avtobusad ajeltas Vologdhasai, Čerepovechasai da Piterihesai joga päivän.
«Vologd - Uz' Ladog»-avtote (A114-trass) om 8 km suvipäivlaskmha, avtotesarak ühtištoitab žilod senke. Ühtennimine raudtestancii sijadase žilon päivlaskmas, se om Kabož - Podborovje raudtel.
Istorijan da rahvahankul'turan muzei, rajonan kul'turpert', sädamižen lapsidenkeskuz, sportškol, čomamahtoiden lapsidenškol, sportan pert'kulu, keskuzkirjištsistem i keskuzpuišt oma žilos. Opendusen aluzkund om keskškol.
Irdkosketused.
*


Vožeg.
Vožeg (ven.: "Вожега") om Venäman lidnanvuitte žilo Vologdan agjan pohjoižes. Se om Vožegan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1929) da kaikiš suremb eländpunkt.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1895 kuti raudtestancii sauvomha Vologd - Arhangel'sk raudted. Vl 1932 tal'vkun 10. päiväl radnikžilo sai lidnanvuiččen žilon statusad VCIK:an käskön mödhe.
Vožegan lidnkund om olmas vspäi 2006.
Geografijan andmused.
Žilo sijadase rajonan keskuses, kukhikahas tahondas, ühtennimižen jogen oiktal randpolel, 2 kilometras sen randaspäi. Matkad Vologdhasai om 141 kilometrad suvhe orhal, 177 km avtotedme. Lähembaine lidn om Harovsk, 58 kilometrad suvhe orhal, 72 km avtotedme.
Lidnkundan pind om 554,6 km², 606 ristitud elädas 48 küläs Vožeg-žilon ližaks.
Tobmuz.
Lidnkundan päkäskuz om vahvištadud vl 2005 elokun 8. päiväl, se om väges vajehtusidenke da ližadusidenke.
Nikolai Olenev om valitud i radab Vožeg-lidnkundan pämehen vs 2013 sügüz'kuspäi, mugažo radab rajonan suiman ezitajaks. Administracijan varapämez' om hänele abhu.
Koume valičemižümbrikod om lidnkundas (1 - 4 mandatad, 2 - koumin mandatoin). 10 ezitajad mülüdas lidnkundan Nevondkundha (ven. "Совет поселения"). Valitihe heid järgenduseližen kerdan vl 2013 sügüz'kun 8. päiväl (koumanz' kucund). Heiden valdatusiden strok om nell' vot. Anatolii Kekišev radab sen ezimehen vspäi 2005 koumanden strokun jäl'geten. Varapämez' om hänele abhu.
Lidnkundan administracii kogoneb 11 radnikaspäi vl 2015.
Eläjad.
Kaikiš suremb ristitišt oli vl 1959 — 7 552 eläjad i vl 1989 — 7 370 eläjad. Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 6 835 ristitud, vl 2010 — 6 725 ristitud.
Ortodoksižen hristanuskondan Il'ja-endustajan jumalanpert' om saudud žilho vl 1995.
Ižanduz da transport.
Avtote ühtištoitab žilod Vologdanke. Ühtennimine Vožeg-raudtestancii sijadase žilon keskuses.
Kodirandantedištandmuzei, rajonan kul'turpert', sädamižen lapsidenkeskuz, sportškol, čomamahtoiden lapsidenškol, škol jumalankodinno, muzikškol, fizkul'turiž-tervehtamižkompleks da keskuzkirjištsistem oma žilos. Opendusen aluzkund om keskškol, edel 2010 vot oli kaks' keskškolad.
Irdkosketused.
*


Ind.
Ind (sanskrit: सिन्धु "Sindhu", urdu: سندھ "Sindh", sindhi: سندھو "Sindhu", puštu: اباسين "Abba-Sin" «jogiden tat», pers..: هند "Hind", tibet.: "Sengge Chu" «levan jogi»; kit.: 印度河 "Yìndù Hé", hindi: सिन्धु नदी) om znamasine jogi Suvižes Azijas. Joginišk sijadase Kitain territorijas, sen Tibetan mägištol. Jogi jokseb lodehližen Indijan mägitahondoiš (Gimalajiden pautkil). Jogen tobj pala om Pakistanan territorijal, jagab mad kaks'haz, kävutase sen ižanduses. Jogensu sijadase Indižen valdmeren Arabijan meren pohjoižes, Karačin päivnouzmaižiš ezilidnoiš.
Indan piduz om 3180 km tibetiženke palanke ühtes. Basseinan pind — 960 800 km². Vozne vedhuz om läz 220 km³ kaikidenke ližajogidenke ühtes. Veden keskmäine valu om 6600 m³/sek. Sur'veden aigan (heinku-sügüz'ku) jogi levigandeb 5-7 kilometrhasai luhtoiden sijiš. Kuivil vozil Ind ei lankte merhe neciden süiden tagut: saudud padoseinäd, kävutand kommunaližhe kulutushe, kastelemha pöudoid, purutuz räkän klimatan tagut, čirkištand letkesižhe maha.
Ind "Sindhu"-nimenke om tetab pühäjogi, mainitase Rigvedas kuti «Seičeme Joged»-agjan päjogi.
Geologii.
Indan vezivalu üläjoksmuses om üks' kaikiš amuižembiš jogišpäi Mas, Gimalajiden vanhemb. Gimalajad sünduiba Indostan-plitun iškendan jäl'ghe Azijanke 35-55 mln vot tagaz, ned libuiba jo jäl'ghe Indan sündundad.
Jogen veded ühtniba libujiden mägiden erozijan processha, sen paloin, Karakoruman erozijha. Olendan aigan Indjogen vago sirdi kesk- da alajoksmuses 100 km päivnouzmha Suleimanan mägiden libundan tagut. Jogensu sirdi suvhe ičeze sagedmaiden mödhe i Arabijan meren randišton libundan taguiči.
Ümbrikirjutand.
Joginišk sijadase 5300 m korktusel valdmeren pindan päl Tibetan mägišton suvipäivlaskmas, Kangrinboče (Kailas)-mägen pohjoižel pautkel. Jogi jokseb "Sengge-Dzangbo (Šicüan'he)"-nimenke i ühtištub Gar-Dzangbo-jogenke läz Langmar-küläd, sen jäl'ghe jokseb jo Ind-nimenke.
Ind jokseb läz 1000 km lodeheze Karakorum-mägil, läbitab koumen valdkundan territorijad. Jogi jäl'gendab süväd tektoništ alangištod, äiluguižed kall'oikahad urad oma jogen randoikš. Jogen alangišt augotase läz amuišt Leh-lidnad, kudamb om istorižen Ladakh-agjan pälidnaks. Jogi sase ičeze kaikiš pohjoižembha čokkoimhesai läz Haramoš-mägenpäd, sid' käraudab suvipäivlaskmha, jokseb Gimalajiden i Gindukušan sarakoiš läbi.
Ičeze keskjoksmuses Ind läbitab kukhikahid tahondoid, jokseb Indan da Gangan tazangišton päivlaskmas. Jogi sab äi ližajogid. Jäl'gmäine mödvedhe Pandžnad (Satledž)-ližajogi om kaikiš suremb-ki, lankteb Indha huralpäi. Ei ole ližajogid Indan alajoksmuses.
Edel suhištod Ind jokseb läbi Tar-letetazangišton päivlaskmaižes poles. Jogen vago sase Arabijan merhesai enamba mi 1800-kilometrižen matkan jäl'ghe tazangištodme.
Indan del't augotase Haidarabadanno 150 kilometras merespäi. Del'tan pind om 30 tuh. km² (seičemenz' surtte mail'mas). 11 pähijamad lanktas merhe 250 km mererandan pidusel. Jogahižel sur'vedel kaik del'tan hijamiden kuva vajehtase. Jogi tob merhesai 450 mln tonnad sagedmaid vodes. Nügüd' Gadžamro om pähijamaks. Ližadumižen aigan meren veded puttas jogehe.
Jogen vago om vähän korktemb ümbriolijad letetazangištod todud sagedmaiden suren lugumäran tagut. Jogen randad oma ratud maspäi znamasižel pidusel kaičemha lähižid territorijoid sur'vezišpäi. Vozil 1947, 1958 da 2010 sur'veded toiba lujid vigoid Pakistanan eläjile. Erasti jogi vajehtab vagod lujan sur'veden tagut.
Toižed znamasižed ližajoged oma Kabul i Kuram, molembad lanktas oiktalpäi.
Vides voz'tuhas Ind vajehti vagon sijadust severz' kerdad Sukkur-lidnan suvemb. Vago i enamba kaiked del't sirdihe päivlaskmha. Jäl'gmäižel seičemel voz'sadal Indan pala sirdi 15-30 km päivlaskmha Sukkurad alemba.
Indan alangišt harakterizuiše subtropižel kontinentaližel klimatal. Kevädel Gimalajiden jäžomad suladas i täuttas sadegiden mairišt (200 mm vodes da sen penemba suvipäivlaskmaižes mussonaspäi). Kezapäivil om lujas räk (+49 Cel'sijan gradushasai). Vilukun lämuz om alemba noläd Indan basseinan pohjoižes, no jogi jäb jädumatoman.
Kävutand.
Ende mecakišt kazvoi jogen basseinas, mecan pind om lujas vähemb sidä nügüd'. Jogen kalan varad oma znamasižed. Sukkur- da Kotri-lidnad oma kalategimišton järedoikš keskusikš, no kalankazvatuz om tarbhaine saudud padoseiniden tagut.
Indan gidroenergetižed voimused oma 20 mln kVt. 1970-nzile vozile sauvoihe olijoiden padoseiniden enambust. Indijan da Pakistanan ridad oleliba äi kerdoid jogen basseinan vezivaroihe näht, mugažo Pakistanan štatoiden-ki kesken. Vspäi 1960 kožundakt Indan veziš reguliruib veden jagamišt viden jogen tahondas (Pendžab-regionas).
Maižanduz om olmas kastelendan abul. Jogen alajoksmuses om 120 000 km² kasteltud mad, se om Pakistanan Pendžab-štatas da jogen del'tas, vedhuden penemba pol't sase jogensuhusai. Irrigacižkanaliden ühthine piduz om 65 tuh. km, ühthemänho kasteltas 170 000 km² mad.
Laivoidenlikund om olmas jogensuspäi Dera-Ismail-Han-lidnhasai, 1200 kilometrad matkad laivoiden täht. Pened astjad lapakonke pohjanke voidas ujuda edemba ülezjogen Kabul-jogensuhusai.
Ekologii.
Dambiden da padoseiniden sauvond vei vedhuden vähendusele jogensus severdha kerdha 20. voz'sadan aigan. Tonuziden sagedmaiden mülü mugažo peneni, jogen del't ištuse, sen pind väheneb. Merivezi ličeb 75 kilometrhasai ülezjogen suspäi veden ližadumižiden aigan, del'tan randad muretas. Sadad tuhad ristituišpäi sirdiba sen randoišpäi mahusen soldundan tagut.
20. voz'sadal sar'vnenad jäiba Indan basseinas vaiše kel'dtahoiš. Indine jogidel'fin läz kadoi padoseiniden taguiči. Mecoiden pind väheni znamasižikš maižandusen šingotesen tagut.


Jugoslavii.
Jugoslavii oli valdkund Evropas vozil 1918-1992. Se sijazihe Balkanan pol'sarel da oli Adriatižen meren kaks'tuhakilometriženke randištonke.
Valdkund sündui Avstrijan da Mad'jaranman imperijan čihodamižen rezul'tataks. Vozil 1918-1945 se oli kunigahuz da unitarine valdkund. Sid', vspäi 1945 — federativine tazovaldkund. Federacii kogoni 6 valdkundaspäi i kaks' avtonomijad oli Serbijas. Kaik ned oma ripmatomad toine toižespäi nügüd' päiči Serbijan avtonomižid agjoid (Vojevodin i Kosovo). Vozil 2003-2006 Serbijan da Mustmägin Valdkundaline Ühtištuz-konfederacii oli Jugoslavijan oiktusiden jäl'ghetulii, no äjad ÜRO:n ühtnijad ei olgoi tundištanuded necidä.
Vozil 1945-1991 Jugoslavijan Socialistine Federativine Tazovaldkund oli röunoiš Romanijanke da Bolgarijanke päivnouzmas, Grekanmanke suves, Albanijanke suvipäivlaskmas, Italijanke da Avstrijanke lodehes, Mad'jaranmanke pohjoižes.
Mägitahond oli territorijan kaks' koumandest. Dunain bassein ühtištoiti valdkundad. Mujumetalloiden metallurgii sijaližil varoil oli ižandusen aluseks. Radnikoiden kollektivad sättutiba keskneze pätindoid, ižandusen ohjanduz oli kundaližen i keskusetoman.
Jugoslavijan čihodamine tegihe pordhil: vl 1991 läksiba Slovenii, Horvatii i Makedonii; vozil 1991-1995 Bosnii da Gercegovin; vl 2006 Mustmägi tedoti ripmatomut Serbijaspäi. Vl 2008 Kosovo tedoti ripmatomut Serbijaspäi, no Serbii jäi necidä azjad tundištamata.


1965.
1965 (tuha ühesasadad kuz'kümne videnz') voz' — järgeline voz', kudamb augotihe videnz'päiväl grigorianižen kalendarin mödhe.


Han Šahruh.
Šahruh Han (,; sünd. 2. kül'mku 1965, Deli, Indii) om indijalaine Bollivudan akt'or, pajatai, TV-vedai i prodüser.
Biografii.
Šahruh om sündnu Udhe Delihe. Pästihe školaspäi, sid' lopi Delin universitetad ekonomiženke specialižusenke. Mamazen surman jäl'ghe hän sirdi Mumbaihe. Edel kinod hän zavodi karjerad televizijas vl 1988, edesti rolid severziš TV-serialoiš. Šahruh edesti ezmäižen rolin kinoho vl 1992, konz "Meletoi armastuz"-fil'm läksi ekranoile. Vl 1995 hän edesti pozitivišt pärolid "Vargastamatoi neičeine"-fil'mas Kadžol-aktrisan ühtes, muugotid tegihe Indijan kinematografan kuldasižeks paraks sen tagut. Vl 2010 edesti Rizvan Han-autistan rolid, hänen heng matkazi AÜV:oidme "Mindai kuctas Han"-fil'mas. Kinoakt'oran ližaks, hän om olmas TV-vedajan-ki, sidä kesken «Ken tahtoib lindä millioneraks?»-vändos. Hänel om ičeze «Red Chillies Entertainment»-kompanii.
Vspäi 1991 om nainu, Gauri Han om hänen ak. Heil om üks' tütär da kaks' poigad: Arjan-poig (om sündnu vl 1997), Suhana-tütar (om sündnu vl 2000), Abram-poig (om sündnu vl 2013).


1946.
1946 (tuha ühesasadad nell'kümne kudenz') voz' — järgeline voz', kudamb augotihe tožnargel grigorianižen kalendarin mödhe.


Stallone Sil'vestr.
Sil'vestr Stallone (; sünd. 6. heinku 1946, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV) om amerikalaine akt'or, režissör, kinoscenarijoiden tegii da prodüser.
Biografii.
Sil'vestr om sündnu Nju Jork-lidnha. Hän openzihe Šveicarijan Amerikaižes kolledžas, sil-žo aigal radoi treneraks i jätksi edestada rolid teatras. Štatoihe pördumižen jäl'ghe Sil'vestr päti tehtas akt'oraks i ühtni Majamin universitetha tedištelimha draman čomamahtoid. Sai opendust akt'ortedokundas da pördui ičeze kodilidnha, oti rolid peniš teatredestusiš.
Akt'or zavodi kar'jerad «"Italijalaine ubeh"»-pornofil'mas, sid' edesti penid rolid fil'miš da serialoiš. Vodel 1976 «"Rokki"»-fil'm läksi ekranoile, Sil'vestr kirjuti scenarijad iče necen fil'man täht, i tegihe tutabaks fil'man tagut. Vodel 1982 «"Rembo: Ezmäine čak"»-fil'm om pästtud, sigä hänen Rembo-personaž ozutase ezmäižen kerdan, kudamb vl 2008 fil'mzi nelländen palan ičeze scenarijan mödhe.
Sil'vestr om ranu ak'toran, no pirdajan-ki. Pirdi äi kuvid, hänen kuvad oleliba Piteriš-ki.
Sil'vestr oli nainu severz' kerdoid. Vspäi 1998 om nainu, Džennifer Flavin om hänen ak. Vl 1976 Sil'vestr tegihe tataks, Seidž-poig om sündnu (koli vl 2012). Vl 1979 Serdžo-poig om sündnu. Vl 1996 Sofia-tütär om sündnu. Vl 1998 Sistin-tütär om sündnu. Vl 2002 Skarlett-tütär om sündnu. Frenk-vell' om Sil'vestral, vell' om pajatai da akt'or.


Gorky Park (al'bom).
«Gorky Park» om ühtennimižen muzikgruppan ezmäine studioal'bom, kudamb om pästtud vl 1989.


Gott Karel.
Karel Gott (mugažo čehan kelel; sünd. 14. heinku 1939, Pl'zen', Čehoslovakii) om Čehanman pajatai.
Biografii.
Karel om sündnu Pl'zen'-lidnha. Edel kar'jeran zavodindad Karel radoi tramvaisistemiden elektromont'oraks, sil-žo aigal pajati pajoid Pragan restoranoiš da klubiš. Vl 1960 lopi radod tegimes i ühtni Pragan konservatorijha sen operan pajatandan kafedrha. Vl 1962 sai angažement Semafor-teatraspäi. Vl 1968 ühtni Evrovizii-konkursha Londonas, ezini Avstrijad «Tausend Fenster»-pajonke, oti koumetoštkümnent sijad. Vll 1960-1980 oli populärižen Nevondkundaližes Ühtištuses. Nügüdeline Karel ezineb harvoin läžundan tagut, hän om populärine pajatai Čehanmas.
Karelal om nell' tütärt. Vanhembad tütred oma Dominika i Lucija erasiš naižišpäi. Karel om nainu vn 2008 vilukus, Ivana Mahačkova om hänen ak. Edel sidä Karel eli naindatoman. Heil om kaks' tütär: Šarlotta Ella-tütär om sündnu vl 2006, Nelli Sofija-tütär — vl 2008.


Čelentano Adriano.
Adriano Čelentano (; sünd. 6. viluku 1938, Milan, Italii) om italijalaine pajatai, akt'or, režissör da prodüser.
Biografii.
Adriano om sündnu Milan-lidnha. Vl 1957 sai vägestust italižen rok'n'rollan ezmäižel konkursal. Vl 1961 pajatai ühtni ezmäižen kerdan Sanremon muzikfestivalihe "Ventiquattromila baci"-pajonke. Kaičendministran eriline laskend pidi olnudele armijas sodamehele ühtemha neche festivalihe. Pajatai kärouzi sel'gäl kacujile ezinendan zavodindas, laudkund lugi necidä ustavatomaks da andoi vaiše kahtenden sijan. Sil-žo vodel hän lopi kontraktad Jolly:nke, kerazi ičeze parahimid sebranikoid da sädi änetamižen «Clan Celentano»-markad.
Vl 1962 pajatai sai vägestust «Kantadžiro»-konkursal, ezini "Stai lontana da me"-pajod. Sen jäl'ghe hän tegi gastrolid Francijadme da Ispanijadme, sädi TV-programiden ičeze serijad.
Vl 1987 Adriano akanke ajelihe Nevondkundaližhe Ühtištushe üks'jäižen kerdan ičeze "Dzoan Lui"-fil'man ezmäižele ozutesele. Kacmata sihe, miše hän mokičese aerofobijaspäi, pajatai tegi erind NSTÜ:n täht da tuli lendimel. Artist andoi kaks' koncertad Moskvan «Olimpijskii»-sportkompleksas, se oli hänen ezmäine ezituz kahesas vodes. Keskuztelevizii fil'mzi koncertan TV-versijad.
Nügüd' Adriano jätktab sädamižradmižen i eläb erižpertiš, Lacio-agjas.
Adriano om nainu vn 1964, Klaudia Mori om hänen ak. Heil om kaks' tütärt da üks' poig: Rosita, Rosalinda da Džakomo. Tähäsai üks'jäine Samuel'-poiganpoig om Adrianol Klaudianke.


Uskmatoi armastuz.
«Uskmatoi armastuz» ("Kambakkht Ishq") om vn 2009 indine kinokomedii.
Fil'mdand.
Kinod fil'mdihe Los Andželesas da Venecijas.


Mindai kuctas Han.
«Mindai kuctas Han» ("māy nem iz khān",) om vn 2010 indine dramfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 2010 uhokun 12. päiväl, Venämas — seičemes kus sen jäl'ghe (2. sügüz'ku 2010).
Kinotarin.
Rizvan Han om islamanuskoi. Hän om kazvanu Zakir-vellenke i Razija-mamanke Mumbaiš. Mamaze koli, i Rizvan sirdab San Francisko-lidnha vellezen jäl'ghe. Sil aigal Rizvan sädab tundmust vellesen Hasen-akanke, kudamb pani diagnoz, miše hänen läžund om Asperderan sindrom.
Fil'mdand.
Kinod fil'mdihe San Franciskos, Los Andželesas da Nju Džersiš.


Macumoto Leidži.
Leidži Macumoto ("Macumoto Reidzi"), todesine nimi om Akira Macumoto ("Macumoto Akira"; sünd. 22. viluku 1938, Kurume, Fukuokan prefektur, Japonii) om japonijalaine kirjutai da pirdai.


Kosmine Harlok-merirazbainik (fil'm).
«Kosmine Harlok-merirazbainik» ("Utü Kaidzoku Käputen Harokku") om japonine draman mul'tfil'm tedoližen fantastikan žanras. Nece mul'tfil'm om fil'matud ühtennimižiden mangan da animen mödhe. Ezmäine ozutez Japonijas oli vn 2013 7. päiväl sügüz'kud, Venämas — kahesas kus sen jäl'ghe (14. semendku 2014).
Kinotarin.
Tulebas aigas ristitud lendaškanzihe päivänvauktusen pigutte i levitihe kolonijoid toižihe planetoihe. Vižsadad milliardad ristituid letas kodimaižhe Mahasai resursoiden mairhen tagut toižil planetoil. Se tegihe «Pördumine pördumišt vaste»-toran zavodindaks.


Koumanden planetan peituz.
«Koumanden planetan peituz» () om vn 1981 nevondkundaline mul'tfil'm tedoližen fantastikan žanras.


Pavlov Arsen.
Arsen (Arsenii) Sergejevič Pavlov (; sünd. 2. uhoku 1983, Uht, Komin ANST, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 16. reduku 2016, Doneck, Ukrain), mugažo tetab kut Motorola (ven. "Моторола") oli Sodakonfliktan Ukrainan päivnouzmpoles ühtnii, tankanvastaižen specialižen «Sparta»-alajagusen käsknik.
DNR:an armijan polknik. Doneckan Rahvahaližen Tazovaldkundan vägimez' (21. uhoku 2015).


Tolstih Mihail.
Mihail Sergejevič Tolstih (; sünd. 19. heinku 1980, Ilovaisk, Doneckan agj, Ukrainan NST — kol. 8. uhoku 2017, Doneck, Doneckan agj, Ukrain), mugažo tetab kut Givi (ven. "Гиви") oli Voinkonfliktan Ukrainan päivnouzmpoles ühtnii, «Somali»-alajagusen käsknik.
DNR:an armijan polknik. Doneckan Rahvahaližen Tazovaldkundan vägimez' (24. uhoku 2015).


Mihejev Sergei.
Sergei Aleksandrovič Mihejev (; sünd. 28. semendku 1967, Moskv, NSTÜ) om venämalaine politolog.
Sergei om paks adiv erazvuiččil kundaližpolitižil tok-šouil televizijal. Vodespäi 2015 hän vedab «Raudlogik»-oigendust Vesti FM radiostancijal.


Ala pagiže «Jä hüväšti igäks» nikonz.
«Ala pagiže «Jä hüväšti igäks» nikonz» ("Kabhi Alvida Naa Kehna") om vn 2006 indine dramfil'm.
Kinotarin.
Dev Saran om futbolist. Hänen naind Rijanke om onematoi, Rii-ak radab redaktoran modaiglehteses. Heil om üks'jäine Ardžun-poig. Devan kar'jer lopihe jaugan satatesen jäl'ghe.
Fil'mdand.
Kinod fil'mdihe Nju Jorkas.


Baččan Abhišek.
Abhišek Baččan (,; sünd. 5. uhoku 1976, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine akt'or, pajatai da prodüser.
Biografii.
Abhišek om sündnu Mumbai-lidnha, Amitabh-akt'oran i Džaja-aktrisan sämižkanzha.
Vspäi 2007 om nainu, Ašvarija Rai om hänen ak, aktris da Miss Mail'm 1994. Edel Abhišekan besedoičendoid hänenke aktris besedoiči toiženke akt'oranke — Salman Hananke. Vl 2011 Abhišek tegihe tataks, Aaradhija-tütär om sündnu.


Nenavašoin tüništoitmine.
«Nenavašoin tüništoitmine» () om italine kinokomedii. Se läksi ekranoile vl 1980. Ozutihe fil'man versijad vl 1983 surenke satusenke, erased epizodad oliba lühetud.
Kinotarin.
Fil'man tegend šingotase italižes Ravin'jano-küläs (nimi om tehtud melel), ei edahan Voger- (Pavijan agj) i penen Portofino- (Genujan agj) lidnoišpäi. Statjaline Liza-lidnalaine mel'dütoitab ičheze naimatont 40-vottušt kaugedtabašt fermerad.


Pölištunuziden laivoiden sar'.
«Pölištunuziden laivoiden sar'» () om vn 1987 nevondkundaline muzikfil'm.


Baččan Amitabh.
Amitabh Baččan (,; sünd. 11. reduku, 1942, Allahabad, Britanine Indii) om indijalaine akt'or, politikanmez', pajatai da prodüser.
Biografii.
Amitabh om sündnu Allahabad-lidnha (nüg. Uttar Pradeš-štatas). Hänen tat oli tetabaks runokirjutajaks valdkundas. Amitabh edesti ezmäižen rolin kinoho vl 1969 «Seičeme indijalašt»-fil'mas. Kinoakt'oran ližaks, hän om olmas TV-vedajan-ki, sidä kesken «Ken tahtoib lindä millioneraks?»-vändos.
Vspäi 1973 om nainu, Džaja Baččan om hänen ak, aktris. Heil om üks' tütär da üks' poig: Šveta, Abhišek Baččan. Poig jätktab tatan radod, radab akt'oran mugažo. Tähäsai oma Agastija-tütrenpoig, Navja Naveli-tütrentütär da Aaradhija-poigantütär.


Rošan Ritik.
Ritik Rošan (,; sünd. 10. viluku 1974, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine akt'or.
Biografii.
Ritik om sündnu Mumbai-lidnha, Rakeš-kinorežissöran i Pinki sämižkanzha. Händast fil'mzihe kinos ezmäižen kerdan lapsen völ, vl 1980.
Vspäi 2000 Ritik oli nainu Suzanna Hananke. Vl 2006 Ritik tegihe tataks, Rehaan-poig om sündnu, vl 2008 Ridhaan-poig om sündnu. Vl 2014 hö saiba joudobut naimiželospäi i toine toižespäi.


Kaik oleleb elos.
«Kaik oleleb elos» (, "Kuch Kuch Hota Hai") om vn 1998 indine dramfil'm. Se om Karan Džoharan ezmäine fil'm.


Ražnatovič Svetlana.
Svetlana Ražnatovič (, kanzannimi oli "Veličkovič" edel naimiželod; sünd. 14. kezaku 1973, Žitoradž, Serbijan ST, Jugoslavii) om serbalaine pop- da folkpajatai i aktris, mugažo tetas händast Ceca-psevdonimanke ().
Biografii.
Svetlana om sündnu Žitoradž-lidnha. Pajatab ühesavoččes igäspäi.
Vspäi 1995 oli lähtnu mehele, Žel'ko Ražnatovič-sodajenarale. Nece jenaral oli tetab kuti Arkan. Vl 1996 Svetlana kändihe mamaks, Vel'ko-poig om sündnu, vl 1998 Anastasija-tütär om sündnu. Vl 2000 amptihe jenaralad surmhasai Belgradan «Interkontinental'»-adivpertin hollas.
Nügüd'aigan (vl 2017) Svetlana gastroliruib lopmäta.


Friske Žanna.
Žanna Friske (), todesine nimi — Žanna Vladimirovna Kopilova (; sünd. 8. heinku 1974, Moskv, NSTÜ — kol. 15. kezaku 2015, Balaših, Moskvan agj, Venäma) oli venämalaine pajatai da aktris.
Biografii.
Žanna oli sündnu Moskv-lidnha vl 1974. Hänen Natal'ja-čikoi om pajatajan mugažo.
Vozil 1996−2003 Žanna oli «Блестящие»-gruppan solistan. Vl 2005 Žanna pästi ičeze üks'jäine studine «Жанна»-al'bom.
Vl 2013 Žanna kändihe mamaks, Platon-poig om sündnu Majamihe.
Koume jäl'gmäšt kud Žanna oli komas, tuntketa. Koli päaivoiden rakaspäi Balaših-lidnas.


Čumakov Aleksei.
Aleksei Georgijevič Čumakov (; sünd. 12. keväz'ku 1981, Samarkand, Uzbekan NST, NSTÜ) om venämalaiž-bolgarijalaine estradpajatai, muzikankirjutai, kirjutai, akt'or da prodüser.
Biografii.
Vl 2006 hän pästi ičeze ezmäine «Сны о чём-то большем»-al'bom.
Vspäi 2013 Aleksei om nainu Julija Koval'čuk-pajatajal.


Indii-ižand.
«Indii-ižand» () om vn 1987 indine fil'm tedoližen fantastikan žanras. Ezmäine ozutez Indijas oli vodel 1987, — sil-žo vodel.


Kormuhina Ol'ga.
Ol'ga Borisovna Kormuhina (; sünd. 1. kezaku 1960, Alauz'lidn, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman eläi, venäkel'ne i anglijankel'ne rokpajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Ol'ga om sündnu Alauz'lidn-lidnha. Vl 1980 hän sädi debütan «Нижегородская весна»-festivališ ("Alalidnan keväz). Vl 1988 Ol'ga oli «Красная Пантера»-gruppan solistan.
Vl 2012 Ol'ga pästi ičeze studine «Падаю в небо»-al'bom.
Vspäi 1999 läksi mehele, Aleksei Belov om hänen mužik, ühtneb Gorky Park-gruppha gitaristaks. Vl 2000 Ol'ga tegihe mamaks, Anatolija-tütär om sündnu.


Kapur Anil.
Anil Kapur (,; sünd. 24. tal'vku, 1956, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine akt'or, fil'miden prodüser (vspäi 2005) da pajatai, hindikel'ne päpaloin.
Biografii.
Anil om sündnu Čemburha (nügüdläižen Mumbain ezilidn), Surinder Kapur-kinoprodüseran da hänen Nirmal-akan pereheze, kahtenz' laps' nelläspäi.
Vspäi 1984 om nainu, Sunita Bhavnani Kapur om hänen ak, kostümiden dizainer. Heil om kaks' tütärt da üks' poig: Sonam, Reja da Haršvardhan. Sonam-tütär jätktab tatan radod, radab aktrisan mugažo.
Anilan vanhemb Boni Kapur-vell' radab kinoprodüseran, noremb Sandžai Kapur-vell' om akt'or mugažo.


Nik.
Nik vai nikneim (angl. "nickname"), mugažo verknimi, om psevdonim, kudambad kävutai kävutab Internetas, tobjimalaz besedoičendan sijoiš (blogoiš, forumoiš, čatoiš).


Kosmine Harlok-merirazbainik.
Kosmine Harlok-merirazbainik (, virkand: "Utü Kaidzoku Käputen Harokku") om japonine manga da anime-serial tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Rintaro. Serialas om 42 epizodad. Se läksi ekranoile vodes 1978. Om tehtud vozil 1978-1979 japonižen «TV Asahi»-kanalan täht. Om ozutadud Francijas kuti «Albator».


Padukone Dipika.
Dipika Padukone (,; sünd. 5. viluku, 1986, Kopenhagen, Danii) om indijalaine aktris.
Biografii.
Dipika om sündnu Kopenhagen-lidnha. Tat om Prakaš Padukone, badmintonan vändai mail'man klassanke, mam — turistine agent. Konz' hän oli üks'toštkümnekuine, kanz sirdi Bangalorha. Hän openzihe Bangaloran «Sofija»-keskškolas, sid' «Mount Carmel»-kolledžas. Mamankel' om konkanin kel'. Norembaine Aniša-sizar (sünd. 1991) om Dipikal.
Vspäi 2012 besedoičeb Bollivudan Ranvir Singh-akt'oranke.


Čopra Prijanka.
Prijanka Čopra (,; sünd. 18. heinku, 1982, Džamšedpur, Bihar-štat, Indii) om indijalaine aktris, pajatai, fotomodel' da TV-vedai. Eläb «Miss Mail'm 2000»-arvnimenke.
Biografii.
Prijanka om sündnu Džamšedpur-lidnha, Ašok da Madhu-sodalekariden kanzha.


Tähtazkundan ekspress 999.
Tähtazkundan ekspress 999 ("Ginga Tecudo: 999") om japonine anime-serial Leidži Macumoton mangan aluseks, tedoližen fantastikan žanras. Kaik om 113 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vodes 1978.


Tähtazkundan ekspress 999 (fil'm).
«Tähtazkundan ekspress 999» (jap.: 銀河鉄道９９９ "Ginga tetsudō 999") om japonine draman mul'tfil'm tedoližen fantastikan žanras. Nece mul'tfil'm om fil'matud ühtennimižiden mangan da animen mödhe.


Opalas, ihastuses-ki.
Opalas, ihastuses-ki (, "Kabhi Khushi Kabhie Gham...", lühüdas "K3G") om vn 2001 indine dramfil'm.


Minun noruden Arkadii-lidnuz.
«Minun noruden Arkadii-lidnuz» ("Vaga Seisün-no Arukadija") om japonine draman mul'tfil'm tedoližen fantastikan žanras. Se läksi ekranoile vl 1982.


Zičiuifalu.
Zičiuifalu (mad'j.: "Zichyújfalu" [ˈziʧiuːjfɒlu]) om külä Mad'jaranmas, Fejer-agjas, läz Sekešfehervarad.
Vl 2016 eläjiden lugu om 924 ristitud.


1982.
1982 (tuha ühesasadad kahesakümne kahtenz') voz' — järgeline voz', kudamb augotihe videnz'päiväl grigorianižen kalendarin mödhe.


Harlok.
Harlok ("Harokku") om tedoližen fantastikan riven kul'tine melestehtud personaž, antivägimez', kosmine merirazbainik. Ezmäižen kerdan hän ozutihe "Mitsubachi no Boken"-mangas (1953), no sid' sädi kuti debütad vl 1977 ühtennimižes komiksas.
Hän sobib must vihmsoba da kostüm päle.


Kapur Ranbir.
Ranbir Kapur (,; sünd. 28. sügüz'ku 1982 Bombei-lidnha, Maharaštr-štatas, Indii) om indijalaine akt'or da prodüser.
Biografii.
Ranbir om sündnu Mumbai-lidnha, Riši-kinorežissöran i Nitu-aktrisan sämižkanzha. Riddhima-sizar' om Ranbiral, hän radab kostümiden dizaineran.


Vargastamatoi neičeine.
«Vargastamatoi neičeine» (, "Dilwale Dulhania Le Jayenge" — «Todesižikš mel'dünu sab neičest») om vn 1995 indine dramfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli sen-žo voden 20. päiväl redukud.


Elektruz.
a> om kaikiš dramatine elektrusen effekt londuses.
Elektruz om sidodud elektrotäutkiden olendha, likundha da vastaimižpaineghe kaik nägused.
Vl 1600 anglijalaine Uil'jam Gilbert tegi meles elektrusen tärtusen ičeze «Magnitan, magnithibjiden da suren Ma-magnitan polhe»-kirjutuses (latin.: "De Magnete, Magneticisque Corporibus, et de Magno Magnete Tellure").
Elektruz andab äi tetabid effektoid: samalduz, statine elektruz, elektromagnitine indukcii, elektrojoksuz. Sen ližaks, elektruz ühtneb elektromagnitižen sädegoičendan sädamižes da samižes, oz., radiolainhed.
Elektrotäutked sädas elektromagnitižid kendoid. Nened kendad vastaimižpaindas toižihe täutkihe.
Elektrust sadas elektrostancijoil i kävutadas elektronikan ladimil. Nügüd'aigaižed kommunikacijad (transport, sido), lämbituz i pidatuz oma elektrusen aluseks täuzin vai paloin.


Barfi!
«Barfi!» () om vn 2012 indine kinokomedii-dramfil'm.
Kinotarin.
Fil'man tegend šingotase indižes Daržiling-lidnas, 1970-nzil vozil.


Kapur Karina.
Karina Kapur (,; sünd. 21. sügüz'ku 1980, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine aktris.
Biografii.
Karina om sündnu Bombei-lidnha, Randhir-akt'or da Babita-aktris sämižkanzha. Karizma-sizar om Karinal, hän om aktris mugažo.
Vspäi 2012 om lähtnu mehele, Saif Ali Han-akt'orale. Vl 2016 Karina kändihe mamaks, Taimur Ali Pataudi-poig om sündnu.


Kurihara Komaki.
Komaki Kurihara ("Kurihara Komaki"; sünd. 14. keväz'ku 1945, Tokio, Japonii) om japonijalaine aktris.


RA. Ezmäine.
«RA. Ezmäine» ("Ra. Van",) om vn 2011 indine fil'm tedoližen fantastikan žanras.


Sured järved.
Sured järved (angl.: "Great Lakes", fr.: "Grands Lacs") oma reskveden järvišt Pohjoižamerikas, i Kanadan röunal. Järved mülüdas Pühän Lavrentijan jogen basseinha.
Nened järved oma (mödvedhe): Üläjärv, Mičiganjärv (AÜV:oiš täuzin), Guronjärv, Erinjärv da Ontarionjärv, erasti Sent Kler-järv ližatas sihe. Järviden pindan kaks' koumandest sijadase AÜV:oiš, koumandez om Kanadas. Järved ühtenzoittas jogil, sal'mil da kanalil.
Suriden järviden ühthine pind om 244 106 km². Basseinan pind — 768 tuh. nellikkilometrid (järvidenke). Veden ühthine mülü — 22 671 km³. Randanpird saridenke om 18 tuh. km. Kaikiš süvemb om Mičiganjärv, 281 m süvütte.


Čennain ekspress.
«Čennain ekspress» (,) om vn 2013 indine torafil'm.


Lindud.
Lindud (latin.: "Aves") oma lämuzverižiden munijoiden sel'grodaižiden živatoiden klass. Nägujad tundused oma n'ok da höunhišt. Ezilopused kätihe suugikš. Höunhed oma tarbhaižed hibjan lämuden kaičendas, ned kävutasoiš lendusen täht.
Linduiden klassha mülüdas kur'ged, joucned, kajaged, kanad, vilulindud da toižed. Ned oma socialižed živatad, mecatas i kaičesoiš lihansöjid vaste ühtes. Äjad erikoišpäi oma kezalinduikš, letas tal'veks lämihe maihe parvehil da joukuil. Vepsänma om mugažo läm' ma pehmdanke tal'venke erasiden Edahaižen Pohjoižen erikoiden täht. Om kalajdajid-ki linduid. Vn 2017 vilukus tetas 10 672 eläbad linduiden erikod mail'mas.
Linduiden augotižlibund om ühthine penidenke dinozavridenke ("Deinonychosauria"). Lindud oma dinozavriden üks'jäine klass, kudamb om kaičenus elegil tähäsai.
Zoologijan alajaguz — ornitologii — om pühätadud linduiden tedoidusele.


Moskv, oled minun armastuseks.
«Moskv, oled minun armastuseks» (, "Mosukuva Vaga Ai") om vn 1974 nevondkundaliž-japonine draman fil'm.


Sanada Hirojuki.
Hirojuki Sanada ("Sanada Hirojuki"), todesine nimi — Hirojuki Šimosava (jap.: 下澤 廣之 " Šimosava Hirojuki"; sünd. 12. reduku 1960, Sinagava, Tokio, Japonii) om japonijalaine akt'or.


Sur' Zaborkrif.
Sur' Zaborkrif om kaikiš suremb korallrif Man pindal i kaikiš jaredämb ratud eläbil organizmil objekt.
Rif om 2300 km pitte, sijadase Korallmeres pidust' Avstralijan pohjoižpäivlaskmašt randad. Pind — 344 400 km², se vajehtab merivezipagon da ližadumižen aigan. Kaik om 900 sar't da 2900 pen't rifad Sures Zaborkrifas, sen sauvondan da murendusen process mäneb kaikenaigašti.
Sur' Zaborkrif om kaikiš suremb ekosistem Mas. Om koralloiden 400 erikod, kaloiden — 1500, linduiden — 250, kazmusiden — 40 erikod saril. Leved da madal (100 metrhasai süvütte), tün' da ireg laht sijadase rifan i kontinentan keskes. Se om lujas mödaine meriolijoiden kazmusen täht veden vajehtamatoman lämuden taguiči. Jäl'gmäižed 8 tuhad vot rif kazvab intensivižikš.
Äi laivoid upsi vedenalaižil ridoil. 1840-nziš vozišpäi rifan ümbrišt om tedoitadud tarkašti. Hel'miden da meren produktoiden samine oli rifal. Vspäi 1979 Sur' Zaborkrif om Avstralijan rahvahaline kel'dtaho (angl.: "Great Barrier Reef Marine Park"), vspäi 1981 UNESCO mülüti sidä Mail'man jäl'gushe. Nügüd' igähižed rahvahad elädas da mecatas rifan rajonas, turizm om lasktud erasil saril. Vn 2014 kül'mkus Google-kompanii sädi Rifan 3D-modelin.


Millenia-kunigaznaine.
Millenia-kunigznaine (jap.: 新竹取物語 1000年女王 "Sin taketori monogatari sennen dzöo", sana-sanha «Uz' sanutez bambukan leiktajas: voz'tuhan kunigaznaine») om japonine manga da anime-serial tedoližen fantastikan žanras. Serialas om 42 epizodad. Se läksi ekranoile vodes 1981.


Kaif Katrina.
Katrina Kaif (,; sünd. 16. heinku, 1982, Honkong, Sur' Britanii) om indijalaine aktris britaniženke augotižlibundanke.
Biografii.
Katrina om sündnu Honkongha, kašmiralaižen Mohammed Kaif-biznesmenan i anglijalaižen Süzann Türkott-juristan da hüvädtegijan pereheze. Koume čikoid (Stefani, Kristina, Nataša), koume norembad sizart (Melissa, Son'a, Izabel') i Maikl-veik oma Katrinal. Tat eläškanzi eriži, mam kazvati lapsid. Kanz ajeli Azijan i Evropan maidme maman radon jäl'ghe, openuihe kodiš. Katrina sai vägestust čomuden konkursal Havajil 14-voččes igäs da zavodi kar'jerad juvelirkompanijan modelikš.
Besedoiči kahtenke mužikanke: Salman Hananke (2003−2010) i Ranbir Kapuranke (2010−2016).


Vatanabe Ken.
Ken Vatanabe ("Vatanabe Ken"; sünd. 21. reduku 1959, Koide, Niigat-prefektur, Japonii) om japonijalaine kinon, teatran da televizijan akt'or.
Biografii.
Ken om sündnu radnikoičijoiden pereheze: mam radoi školopendajan, tat oli kalligrafijan radnikaks. Ajeli prefekturadme kazvatajiden radon taga. Pästnudes Koiden üläškolaspäi vl 1978 Ken sirdi Tokioho i zavodi kar'jerad teatran rolišpäi. Edestab televizijan rolid vspäi 1982, ühtneb fil'mihe vspäi 1984. Hänen samurajiden rolid oma tetabad.
Oli naižiš kaks' kerdad, akad: Jumiko Vatanabe (1983−2005) i Kaho Minami (2005−2018). Dai-poig (sünd. 1984) i Anna-tütär (sünd. 1986) oma ezmäižes naimiželospäi, mugažo poigindam kahtendes naimiželospäi. Vodele 2018 poiganpoig, poigantütär, tütrentütred-kaks'jaižed i tütrenpoig oma sündnuded.


Japonan kel'.
Japonan kel' (ičeze nimi Japonijan südäimes: 國語 vai 国語 "kokugo" «valdkundkel'»; verazmalaižiden täht: 日本語 "nihongo") om japonijalaižiden kel' da Japonijan valdkundkel' faktižikš.
Regulirui organizacii om Japonijan ohjastusen Openduzministrusen Kul'turagentuz faktižikš.
Pagižijoiden lugu kaikes mirus om enamba 140 millionad ristitud. Japonijan ližaks, pagištas Korejas, Taivan'-sarel (enččed kolonijad), i kus eläb äi japonijalaižid (Havajad, San Paulu, Lim).
Om kaks' vaihišton šoidud — altaine i avstronezine, grammatik om pujon kelihe pojav, sen tagut ei voi mülüda kel't mitte-se märitud gruppha. Japonan kel't lugetas izoliruidud keleks. Kümne paginad om keles, mägisel'gad da sal'med oma röunaks niiden keskes. Vspäi 1886 standartine pagin om olmas, sädamha sidä ottihe Tokion paginad aluseks.
Keles om 16 kändod substantividen täht, 2 kändlust verboiden da adjektividen täht. Kirjkel' kogoneb koumes palaspäi: enamba 3 tuhad ijeroglifoid i kaks' tavukirjamištod — hiragana 46 znamanke, katakana (mugažo 46). Ijeroglifad oma kitajiženke augotižlibundanke, no voib lugeda kaikuttušt kahtenvuiččikš: "kun-lugend" (japonine) da "on-lugend" (kitajine, om lähine nügüd'aigaiženke hakka-kelenke) oma olmas.


Han Irrfan.
Irrfan Han (,), täuz' nimi om Sahabzade Irrfan Ali Han (hindi: "शाहबजादे इरफान अली खान", angl. "Sahabzade Irrfan Ali Khan"; sünd. 7. viluku 1967, Džaipur, Radžasthan, Indii), om indijalaine Bollivudan da Gollivudan akt'or, hindikel'ne tobjimalaz.
Biografii.
Irrfan om sündnu Džaipur-lidnha, islamanuskojiden kanzha. Mam — Sajida Begum, tat — Džagirdar. Irrfan openui kändmahas čomamahtoiden magistraks, konz sai stipendijad opendamha Nacionaližes dramškolas (Nju Deli) vl 1984. Pästandan jäl'ghe sirdi Mumbaihe. Zavodi akt'oran kar'jerad Indijan teleserialoišpäi, vspäi 1985 fil'mzihe kahtes kümenikas serialas. Ezini britanižen «Sodamez'»-fil'man (2001) pärolid, se toi hänele tetabut.
Vspäi 1995 om nainu, Sutapa Sikdar-kirjutai om hänen ak. Heil om kaks' poigad: Babil da Ajan.


Jäl'gmäine samurai.
«Jäl'gmäine samurai» () om vn 2003 amerikaine torafil'm.


Jogi.
Jogi om kaikenaigaine znamasine (ojan erineden) vezivalu, londuseline geografine objekt. Nil da Amazonas oma kaikiš surembad joged Mas.
Jogi voib jäduda, käta jäks täuzin vai kuida lophu pordaigaližešti. Jokseb ičeze alangištodme joginiškaspäi jogensuhusai i voib langeta toižhe jogehe, järvhe, vezivaradimhe, merhe vai valdmerhe, erasti soho. Om oiktoid da hurid ližajogid päpaloin. Rand da kendäk oma vezivalun röunaks. Aigan mändes jogi voib vajehtada vagon sijadust tahoidme. Vezijagandad erigoittas erazvuiččiden jogiden basseinoid.
Jogen suruded: piduz (km), basseinan pind (km²), sekundine (m³/s) i vozne valujoksmuz (km³), jogen pidustan pautkuz (% vai promille ‰), ližajogiden lugu, joginiškan da jogensun korktuz valdmeren tazopindan päl, om-ik del't jogensus. Jogen vago voib olda ottud torvhe, lidnan territorijal tobjimalaz. Saudas padoseinid vezivaradimid säden, kos'ked da vezilanktendad heittas sil-žo aigal.
Otand kävutamižhe: kävutand reskvedeks, kalanpüdand da kalankazvatuz, elektrusen da toižen vägen (vezimellic) samine, jogilikkuimed da kanalad, pöudoiden kastelend, rajod valdkundoiden keskes.
Joged kuctas sur'vezid da mahusen erozijad. Kuivan man gidrologijan jaguz — potamologii — om pühätadud jogiden tedoidusele.


Rai Ašvarija.
Ašvarija Rai Baččan ("Aišvarja Rai", "Aišvarja Rai",; sünd. 1. kül'mku 1973, Mangalur, Karnatak-štat, Indii) om indijalaine aktris, fotomodel da Miss Mail'm 1994.
Biografii.
Vspäi 2007 läksi mehele, Abhišek Baččan om hänen mužik, akt'or. Vl 2011 Ašvarija tegihe mamaks, Aaradhija-tütär om sündnu.


Sag Harlokas.
Sag Harlokas: Nibelungoiden rengaz (jap.: ハーロック・サーガ　ニーベルングの指環 "Hārokku Sāga Nīberungo-no jubiva") om japonine anime-serial tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Jošio Takeuči. Serialas om 6 epizodad.


Pu (material).
Pumaterial om sündnu möuvhaspäi olii koren al pun südäimine pala da sadud puspäi material.
Kaikiš amuižembid kividunuzid pukazmusid löuzihe vl 2011 Kanadan Nju Bransuik-provincijas, ned eliba 400 mln vot tagaz mecaks. Tähäsai pumaterialad sadas mecan varhapanendal, hot' om-ki naprindoid Azijas sauda fermoid kazvatamha bambuk (se kazvab lujas teravas).
Nügüd'aigan ližazihe meblin tehmine, bumagan da himižiden substancijoiden pästand, čomamahtsädused.
Pun sugud oma pehmdad, kovad da kal'hed. Pidab kävutada vigatoi mec da kuivata kuidimil oikti samha hüväladuližid materialoid.


Emeral'das-kunigaznaine.
Emeral'das-kunigaznaine ("Kuīn Emerarudasu") om japonine manga da anime-serial tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Judzi Asada.
Kaik om 4 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vodes 1998.


Jä hüväšti igäks, Tähtazkundan ekspress 999.
«Jä hüväšti igäks, Tähtazkundan ekspress 999» ("Sajonara Ginga Tetsudo Sri Nain - Andoromeda Šüčäkueki") om japonine draman mul'tfil'm tedoližen fantastikan žanras.


Kosmine Zero-saldat.
Kosmine Zero-saldat (japonan kelel: コスモウォーリアー零 "Kosumo Wōriā Dzero") om japonine anime-serial tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Kijotaka Isako. Serialas om 15 epizodad.


Sinä ed ole üksnäiž.
«Sinä ed ole üksnäiž» (, vepsän kirjamil: "Koi... Mil Gaja") om vn 2003 indine fil'm tedoližen fantastikan žanras.
Fil'mdand.
Kinod fil'mdihe valdkundan pohjoižes da Kanadas.


Pohjoižnaba.
Pohjoižnaba vai Geografine Pohjoižnaba om Man kaikiš pohjoižemb čokkoim sen Pohjoižes šurupoliškos. Sijadase Jävaldmeren keskuzpalas, 0..3 m valdmeren tazopindal päl (jän sanktuz vajehtub). Geografižed koordinatad oma 90°00′00″ pohjoišt levedust. Valdmeren süvüz om 4261 metrad.
Sijaduz da klimat.
Planetan virtualine punondvärtmuz läbitab naban. Suvinaba om vastal'ne diametraližikš sille. Om vaiše suvine čuraduz Pohjoižnabaspäi. Naba ei mülü aigvöihe. Polärine päiv da polärine ö vedadas läz pol'vot kaikutte.
Klimat om arktine. Tal'vel keskmäine lämuz om −40 C°, kezal 0 C°. Kaikiš korktemb fiksiruidud lämuz om +5 C°. Paneb sadegid 100..250 mm vodes. Evropad vaste jälautikod dreifuidas Grenlandan randpolennoks.
Pohjoižnaban akvatorii ei mülü nimiččehe valdkundha, se om "International Seabed Authority"-agentusen ohjandusen al. Lähembaine eländpunkt om Alert-žilo Nunavut-agjas (Kanad) 817 kilometras.
Avaidusen istorii.
Naprihe sadas Pohjoižnabhasai, sikš miše 17. voz'sadal eciškanzihe lühüdad torguindted Evropaspäi Kitaiha. Anglijalaine Genri Gudzon-merimatkadai tegi ezmäižen naprindan vl 1607, no saihe vaiše vähäižen pohjoižemb Špicbergenad. Vn 1948 23. päiväl sulakud nevondkundaližen «Pohjoine-2»-ekspedicijan ühtnijad saisoiš Pohjoižnabahasai ezmäižen kerdan mail'mas, hö tegihe ištutandad lendimil.
Vn 2007 2. päiväl elokud Venäman kaks' pilotiruidud «Mir»-apparatad tedoižiba ezmäižen kerdan Pohjoižnaban mapindan biologijad da gruntad, painuz pohjanno om 430 atmosferad. Kaik kuz' ristitud oliba apparatoiš: nell' Venäman rahvahanikad, mugažo Ročinman i Avstralijan rahvahanikad üksin.


Kadžol.
Kadžol Devgan (,; sünd. 5. eloku 1974, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine aktris. Fil'mdase hindi-kelel.
Biografii.
Kadžol om sündnu Mumbai-lidnha, Šomu Mukerdži-kinorežissöran i Tanudža Samarth-aktrisan sämižkanzha. Neiččel Mukerdži, Kadžol om aktrisaks koumandel pol'vel: hänen Nutan Bahl-tädi (1936—1991) i Šobhna Samart-baboi (1916—2000) fil'mzihe äjan.
Vspäi 1999 om lähtnu mehele. Adžai Devdan om hänen mužik, akt'or, režissör. Vl 2003 Kadžol tegihe mamaks, Niša-tütär om sündnu, sen jäl'ghe tegi koumevottušt rat'kaigad aktrisan kar'jeras. Vl 2010 Jug-poig om sündnu.
Om britanižen hüvädtegijan "Loomba Trust"-organizacijan sur'oigenudeks, andab hol't leskiakoile da heiden lapsile kaiked mail'madme.


Kezr.
Kezr om likutim, ei ole olmas eläbas londuses. Se om kehker tobjimalaz, punose joudjas vai kingitadud värtmudel kehkruz. Pandud sen päle hibj verub, ende oliži libestanu.
Kaikiš aigaližemb löutud kezr om datiruidud 5. voz'tuhal edel m.e. Romanijalaine M. Dinu-arheolog löuzi sidä Balkanan pol'sarel, nügüdläižen Romanijan Jassi-ümbrikos vl 1981. Kezrad oma niiden savesižed modelid («käkud») bobaižajoregen täht. Kaikiš amuižemb löutud kezr värtmudel om Pressehausaspäi, Šveicarii, datiruiše vodel 3200 edel m.e. Kezrad pal'coidenke südäimes tehtihe melel Suviuralan pautkil 2. voz'tuhas edel m.e.
Kezr om kova disk tobjimalaz. Motoriziruidud kezr elektrolikutimenke da orbitaline kezr värtmudeta oma tehtud melel.
Diametr om kezran parametraks. Kezran olijad palad: vandeh, stupic, diskad vai pal'cad. Tatanmaižen avtotegimišton ohjandimiden mödhe, šin ei ole kezran pala, päiči paginas.
Kezroid kävutadas avaros jüguid vedamha, mugažo äjiden mašinoiden da ladimiden palaks (pikezr, jauhondkivi).


Eli-oli tigr.
«Eli-oli tigr» (, "Ek Tha Tiger") om vn 2012 indine torafil'm.
Fil'mdand.
Kinod fil'mdihe Havanas, Stambulas da Dublinas.


Hani-čomač (fil'm).
«Hani-čomač» (, vepsän kirjamil "Küčī Hanī",) om vn 2004 japonine torafil'm. Se om fil'matud ühtennimižiden mangan da animen mödhe.


Suvinaba.
Suvinaba vai Geografine Suvinaba om Man kaikiš suvižemb čokkoim sen Suvižes šurupoliškos. Sijadase Antarktidan keskuzpalas, Polärižel mägitazangištol, 2835 m valdmeren tazopindal päl, sidä kesken jän sanktuz om 2700 m. Geografižed koordinatad oma 90°00′00″ suvišt levedust. Päiväine likub taivastme častomaraižen likumišt vaste.
Planetan punondvärtmuz läbitab naban. Pohjoižnaba om diametraližikš vastal'ne sille. Om vaiše pohjoine čuraduz Suvinabaspäi. Naba ei mülü aigvöihe formaližikš, no polärine AÜV:oiden «Amundsen — Skott»-stancii kävutab UTC+12:00-aigvönen (Uden Zelandijan aig). Polärine päiv da polärine ö vedadas läz pol'vot kaikutte.
Klimat om arktine, vilu kuiv. Tal'vel (sulaku-sügüz'ku) keskmäine lämuz om −58 C°, kezal (tal'vku-viluku) -26 C°. Kaikiš korktemb fiksiruidud lämuz om -12,3 C° vl 2011. Paneb lunt 200 millimetrhasai vodes.
Suvinaban territorii ei mülü nimiččehe valdkundha kaiken Antarktikan kartte, se kävutase vaiše kožundtedoidusiden täht Kožundaktan Antarktikas aluseks. Lähembaine meri om Rossan meri 1300 kilometras. Jäžom likub Suvinabal-ki, jän pind sirdase 10 m vodes Uedellan meren polehe, i kaikuccel vodel Suvinaban znamad pandas udhe sijha.
Vl 1911 tal'vkun 14. päiväl norvegijalaižiden ekspedicijan ühtnijad Rual' Amundsenanke pämeheks saisoiš Suvinabahasai ezmäižen kerdan mail'mas, kaik pörzihe tagaz. Ripmatoi britanine «Terra Nova»-ekspedicii Robert Skottanke pämeheks sase Suvinabahasai vl 1912 vilukun 17. päiväl, kaik pölištuiba pördumižes. Vl 1956 panihe kaikenaigaižen «Amundsen — Skott»-stancijan alusen, neche vodhesai ristituid ei olelend Suvinabal avaidusen aigaspäi.


Maetel.
Maetel ("Meeteru") om tedoližen fantastikan riven kul'tine melestehtud personaž, vägimez'. Ezmäižen kerdan hän ozutihe Tähtazkundan ekspress 999-mangas (1977). Hän sobib must kostüm päl da must šapuk päle i om venälaižhe neiččehe pojav.


Bumag.
Bumag om kuidukaz material mineraližidenke ližadusidenke. Sadas sidä kazmusiden cellülozaspäi, kudamb oleleb verez i toštmižtorhudespäi.
Bumagan ezmäine tegii om kitajalaine Cai Lun'. Vl 105 hän sädi sen kleidüd läbi toižendad bapshaižiden pezoihe kacten. Sil aigalpäi bumagan tehmižen process paremboičese kaikenaigašti, ližaškanzihe trahmalad da mujutimid, mugažo mel, tal'k i kaolin. 11.-12. voz'sadoil bumagan tehmižen tehnologii putui Evropha arabalaižišpäi Ispanijan kal't. Vspäi 1803 kävutadas bumagantegendmašinoid pästmaha bumagod. Vspäi 1857 zavottihe bumagan massižen tehmižen pumaterialaspäi.
Kod ozutab bumagan toštmižümbriradmižen voimust («bumag»).
Om bumagan erazvuiččid sortuid kävutamha äjil teil: kirjoiden da lugendlehtesiden pästand, kirjutamine, pirdand, pakuitez, pertin elo, čomitesed, bobuštused, sauvondmaterial (špalerad i kleindlent), tegimištladimed (fil'trad, izolätorad), letebumag, indikatorbumag, fotobumag, banknotad.
Sanktuz om bumagan parametraks, märičese grammil nellikmetras. Bumag kadotab vahvut ühten nepstoindan jäl'ghe.
Bumagan otand kävutamižhe toštmižtorhudeks om kožui ekologijanke, sikš miše sen ümbriradmine küzub elektrust kahthe kerdha vähemb, pahoid jändusid — koumhe kerdha vähemb tehmižhe vereses cellülozaspäi rindataden. Bumagan tehmine kazvoi kahthe kerdha polenke jäl'gmäižes kahtes voz'kümnes dokumentoiden elektronižhe pörundha kacmata. Tactud mahushe bumag kadotab kahtes-koumes vodes.


Emeral'das.
Emeral'das-kunigaznaine ("Kuīn Emerarudasu") om tedoližen fantastikan riven kul'tine melestehtud personaž, vägelaine, kosmine merirazbainik. Ezmäižen kerdan hän ozutihe "Kosmine Harlok-merirazbainik"-mangas (1977). Harlokan serbanik, Maetelan sizar da Prometiuman tütär. Hän sobib must vihmsoba da kostüm päle.


Mukherdži Rani.
Rani Mukherdži (, [rɑ:niː mʉkhərdʒiː],; sünd. 21. keväz'ku 1978, Kolkat, Päivlaskmaine Bengalii, Indii) om indijalaine Bollivudan aktris.
Biografii.
Rani om om sündnu Kolkat-lidnha, Ram-kinorežissöran i Krišna-pajatajan sämižkanzha.
Vspäi 2014 läksi mehele. Aditja Čopra om hänen mužik, režissör. Vl 2015 Rani tegihe mamaks, Adira-tütär om sündnu.


Meri.
a> meriden randasižeks röunaks (nägu majakaspäi).
Meri om valdmeren pala solakahan veden surenke lugumäranke. Ühtenzoitase valdmerenke sal'mil, erištub sišpäi kuivmal da madalal pohjal. Kaikutte meri om ičeze ekosistemanke. Om südäimerid da avoinuzid merid.
Kaik om 63 mert Mas. Kaikiš surembad oma Sargassanmeri läz 6 mln km² pindanke da Filippinoiden meri (5726 tuh. km²). Kaspii, Aral, vezivaradimed da levedad joged nimitadas merikš värin i tobjimalaz oficialitomašti, sikš miše ned oma vedhudetomad vezištod vai merod reskvedenke. Om «merid» — pimedoid läipid — Kudmaižen i Marsan pindoil.
Meri om tarbhaine vedamha jüguid, püdumha kalad da meriproduktoid. Se om sadud tegimil reskveden üks' purtkišpäi tihedasti elänzoittud maiš, Persijan lahten erasiš maiš. Meriškolad opetas ohjastada laiv.
Mail'man merenpäiv praznuičese sügüz'kun lopnedalin ühtel päivišpäi, ohjastuz paneb sen datad jogo valdkundas.
Ozoitesed.
Haug' meres, a händ ülähän (kauh vezilačus).


Japonijan jen.
Japonijan jen (jap.: 円 "en") om Japonijan valdkund- da mail'manvalüt.
1 jen = 100 senad, ei ole senoid rahanpörundas vspäi 1954. ¥-znam om jenan simvolaks. Valütkod om "JPY". 円-ijeroglif i sen koverikaz 圓- da koveritoi 元-analogad voiba znamoita Kitain juanid-ki.
1, 5, 10-tuhaižed banknotad (2004 voden serii) i 2-tuhaižed banknotad (2000 voden serii), mugažo rahuded 1, 5, 10, 50, 100 da 500 jenad nominalanke oma rahanpörundas. Rahuzid kävutadas veroid-ki oigendamha, sen tagut ned oleldas reigunke.
Jen kävutase mail'manvalütaks kaičemha rahoiden varoid. Vozil 1995-2001 se oli 5..7% verazmaižiš valütvaroiš, vozil 2003-2014 oti penemban palan, 3..4%.


Han Saif Ali.
Saif Ali Han (, [ˈsɛːf əˈli ˈxaːn]), todesine nimi — Sadžid Han (; sünd. 16. eloku 1970, Uz' Deli, Indii), om indijalaine akt'or da prodüser.
Biografii.
Sadžid om sündnu Deli-lidnha, Šarmila-aktrisan da hänen Mansur-mužikan kanzha. Sara Ali om Sadžidan sizar, mugažo aktris.
Om naižiš koumanden kerdan. Karina Kapur om hänen nügüdläine ak, aktris. Hanal koume last om olmas: Sara Ali-tütär (ühtendes naindaspäi, sünd. 1993), Ibragim Ali-poig (ühtendes naindaspäi, sünd. 2001) da Taimur Ali-poig (koumandes naindaspäi, sünd. 2016).


Panaman kanal.
Panaman kanal om ratud vll 1904—1920 AÜV:oiden sodavägil sauvuz Panaman kaglhal, Panam-valdkundas. Se ühtenzoitab Tünen i Atlantižen valdmerid jügulaivoiden täht.
Edel 2000 vot kanal oli ohjastusen al. Kanal om strategiženke znamoičendanke tähäsai, sikš miše ei ole oiktad ted AÜV:oiden südäimes niiden päivnouzmaižen da päivlaskmaižen mererandištoiden keskes. Kitajižed kompanijad Honkongaspäi kontroliruidas kanalan.
Panam- da Kolon-lidnad seištas kanalan agjoidenno, raudte da avtote pidust' kanalad ühtenzoittas niid. Kanalan nügüdläine piduz om 81,6 km, sidä kesken kontinentadme 65,2 km, Panaman i Limonan lahtidme 16,4 km. Se om 150 m levette, 26 m kortte valdmeren pindan päl, kaidoiš sijiš (šlüzad) — koume ted, kaks' ted oma 12 m süvütte da 33,5 m levette (110 futad), koumanz' te (avaitud 26.06.2016-dataspäi) om 18 m süvütte da 55 m levette. Konteinerlaivoile 32,3 metrhasai (106 futad) levette sab ujuda kanalan kaikiden teiden kal't. Laiv ujub kanaladme 9 časud. Vn 2016 heinkuhusai oli voimuz pästta kanalan kal't 48 laivhasai päiveses, i läbiujundan järgendust osttihe aukcionaspäi. Vl 2015 vedihe 340 mln tonnoid jüguid kanalan kal't.
Kanal kogoneb ratud veziteišpäi, koumes šlüzaspäi (koumekamerine Gatun, kaks'kamerine Miraflores i üks'kamerine Pedro Migel'), kahtes ratud järvespäi (Gatun-järv i Alahuel-vezivaradim).
Al'ternativad kanalale: varakanal Nikaraguan kal't, raudted Gvatemalan, Kostarikan da Sal'vadoran Gondurasanke kal't.


Purumašin.
Purumašin om lämuzlikutim irdpalandanke. Se kändab vezipurun energijad tulkmen vai puruturbinan labidoižiden radho, sid' värtmuden likundha. Puru tegese eriližes ladimes — katl'as.
Šotlandijalaine Džeims Uatt sädi ezmäižen levitadud mail'mas purumašinan likujanke värtmudenke vl 1781. Kivihil' oli sen poltuseks. Tegimištkukerdusen zavodind Anglijas om sidodud neche likutimhe.
Purumašinan eriližuseks om se, miše levitandan da ahtištandan izotermižed ciklad tehtas vajehtamatoman tulnuden painuden aigan katl'aspäi. Purumašinan tarbhaižen tegendan koefficient rippub äjiš süišpäi, se om 25% ližaladimita. Pidab kävutada purunülälämbitand, tulnuden veden (sidä kesken boileriš) lämbituz tagapurul, elektrostancijoil — purun andmišt gazturbinoihe, sid' puruturbinoihe. Purun lämuden täuz' kävutand lujeneb TTK:n 60-90 procenthasai, nakuverz' poltust kävutase azjan ližaks. Voib kävutada min taht poltuseks, turbhaspäi uranhasai.
Vl 1832 sauvoihe ezmäižen purumašinan Venämas Gerkules-purulaivan täht. Ende kävutihe purumašinoid purulaivoiš. Nügüd'-ki kävutadas puruturbinoid (86% elektrust mail'mas), purupall'oid mašiništonsauvomižes, atomlaivoiden ajaimlikutimid, puruvedimid mägirajoniš. Südäipalandlikutimed leviganzihe transportan enambuses 20. voz'sadan augotišes, sikš miše niiden TTK om korktemb znamasižešti, poltuz jokseb iče torvedme i pidab penemb sijad poltusen täht, ei ole vet varaks. Edel Tošt mail'man sodad sauvoihe purulendimid i purutraktorid, ned radoiba normaližešti da judutomašti.


Zinta Priti.
Priti Zinta (,; sünd. 31. viluku 1975, Šiml, Himačal Pradeš, Indii) om indijalaine aktris, TV-vedai da prodüser.
Biografii.
Priti om sündnu Šiml-lidnha, Indijan armijan Durganand Zinta-oficeran da hänen Nilprabhi-naižen kanzha.
Vspäi 2016 läksi mehele. Džin Gudenaf om hänen mužik, finansine konsul'tant.


Viking (fil'm, 2016).
«Viking» () om vn 2016 venämalaine istorine fil'm. Ezmäine ozutez Venämas oli vn 2016 29. päiväl tal'vkud.
Režissör — Andrei Kravčuk.
Kavutadäs virkehid ročin, norvegijan i grekan kelil fil'man erasiš paginoiš.


Dhavan Varun.
Varun Dhavan (,; sünd. 24. sulaku 1987, Mumbai, Maharaštr, Indii) om indijalaine akt'or.
Biografii.
Varun om sündnu Mumbai-lidnha, Devid Dhavan-kinorežissöran sämižkanzha.


Suecan kanal.
Suecan kanal (, "Kanāt es-Sevēs") om ratud vll 1859−1869 (kahtenz' jono vll 2014−2015) Egiptan radnikoiden vägil sauvuz Sinain pol'saren päivlaskmaižröunaks, Egipt-valdkundas. Se om šlüzatoi, ühtenzoitab Indižen (Rusttan meren Suecan laht) i Atlantižen (Keskmeri) valdmerid jügulaivoiden täht.
Enzne da nügüd'.
Kaidan kanalan ezmäižed palad oliba saudud Egiptan faraoniden aigoiš. Persijan Darii I-carin aigan lopihe kanalan jonod läz 500 vot edel m.e. Egiptan i Rimalaižen imperijan ohjastajad leviganziba da süvenziba sidä, se oli tetab kuti «Trajanan jogi». Vodele 776 putkotihe mad kanalha Mansur-halifan käskön mödhe, miše torguind jäiži halifatan toižiš sijiš.
Kanalan toštsauvomine zavodihe akcionerižen sebran ohjastusen al, Francii da Egipt oliba sen pidajikš. Egiptan Ismail Paša-ohjastai möi akcijoid suriden velgusiden tagapäi, i vozil 1875−1956 Sur' Britanii ohjasti kanalal faktižešti. Vn 1956 26. päiväl heinkud Egiptan Gamal' Abdel' Naser-prezident nacionalizirui kanalad. Vozil 1956−1957, 1967 i 1973−1975 likundad kanaladme ei olend sodategendoiden tagut.
Egiptan «Suecan kanalan administracii» ohjastab nügüd' kanalal (lüh. "SCA"). Egiptan sodaväged sauvoiba toižen ten 35 km pitte i süvenzihe völ 37 km, no sen jäl'ghe-ki kanal om üks'teine erasiš sijiš, vl 2014 ümbärteiden ühthine piduz oli 78 km (40%).
Südäin.
Port Said- da Suec-lidnad seištas kanalan agjoidenno, raudte da 2 avtoted pidust' kanalad ühtenzoittas niid. Ismailii-lidn om kanalan keskuzpalan randal, reskveden Ismailii-kanal ühtenzoitab kanalad da lidnad Kairanke.
Kanalan nügüdläine piduz om 173,3 km, sidä kesken kontinentadme 161 km, Keskmeredme 9 km i Suecan lahtedme 3 km. Se om 205 metrhasai levette, valdmeren tazopindanke, 23 m süvütte. Konteinerlaivoile 77,5 metrhasai levette sab ujuda kanalan kal't. Laiv ujub kanaladme 12..16 časud. Vn 2015 elokuhusai oli voimuz pästta kanalan kal't 49 laivhasai päiveses, nügüd' kahtendenke tenke nece lugu om 97. Vl 2009 vedihe mail'man jüguiden kümnendest kanalan kal't.
Kanal kogoneb ratud veziteišpäi i nelläs järvespäi (Manzal Keskmerenno, Timsah, Sur' Solakaz järv da Pen' Solakaz järv).
Toižed ted.
Al'ternativad kanalale: Pohjoine merite (Venäman pohjoižrandanno) i raudte Negev-letetazangišton kal't (Izrailin territorii, om projektas).


Viking (znamoičendad).
Viking (latin.: "Viking") om 8.-11. voz'sadoiden Skandinavijan merimatknikoiden ezitai.


Kul'turrevolücii Kitaiš.
Sur' proletarine kul'turrevolücii (kit.: 產階級文化大革命, kebn. 无产阶级文化大革命, pin'jin': "Wúchǎn Jiējí Wénhuà Dà Gémìng", vepsän kirjamil: "Učan' czeczi ven'hua da gemin", lühüdas 文化大革命 "Ven'hua da gemin" vai 文革 "Ven'ge") om idejiž-politižiden kampanijoiden jono Kitaiš vll 1966-1976, Maon surmhasai. Mao Czedun oli niiden iniciatoraks da ohjandajaks, vai mainitihe hänen nimen kampanijas. Hänen Czän Cin-ak ühtni da abuti kaikes, se ozutihe Maon surman jäl'ghe.
Satusetoman «sur' hüpähtuz»-politikan jäl'ghe Mao kadoti pozicijoid partijan ohjanduzkundas. Hän päti, miše voib kadotada tobmut, i sirdi vigoid «sures hüpähtuses» partijan vastustajiden päile rahvahan sil'miš (Lü Šaoci i Den Säopin) da «revizionistoiden» Nevondkundaližhe Ühtištushe. Massine buržuazijan da intelligencijan terror, haos zavottihe Kitain territorijas. Muga Mao heiti ičeze konkurentoid da oigenzi rahvahan vihad toižhe polehe.
Kul'turrevolücii satati 100 mln ristituid, läz 1 mln oma riktud torokaigan rezul'tataks. Kitain Rahvahaližpäzutai armii oli alistunu Mao Czedunale. Kitain kommunistižen partijan 5 mln ühtnijoid 21:späi oliba repressiruidud. Kitain profühtnendad, komsomol da pionerorganizacii oliba likvidiruidud. Vll 1970-1973 ottihe 10-12 mln uzid sättujid ühtnijoid partijha, heil ei olend hökkähtamatomuden mahtoid. Toroknikad da hunveibinad heitihe äjad Kitain rahvahiden mail'man jäl'gusišpäi: tuhad amuižid muštpachid, pühäpertid, kirjoid, kuvid. Läz kaikid jumalankodid da pühäpertid panihe mantazole Tibetas, kudambid kaičihe völ kul'turrevolücijan zavodindale.
Nügüdläine Kitain kommunistine partii kaičeb ičeze legitimižut segoitadud ekonomikan aigan, se pani kaikid vastusenpidandoid Mao-ezimehen palahtelendan päle i partijan «kontrrevolücižihe gruppihe».


Han Amir.
Amir Han (,; sünd. 14. keväz'ku 1965, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine akt'or, prodüser da režissör.
Biografii.
Amir om sündnu Mumbai-lidnan Tahir Hussein-prodüseran sämižkanzha. Händast fil'mzihe kinos ezmäižen kerdan lapsen völ, vl 1973.
Hänel om ičeze «Aamir Khan Productions»-kompanii.
Om naižiš kahtenden kerdan. Kiran Rao om hänen nügüdläine ak, prodüser. Hanal koume lapsed oma olmas: Džunaid-poig (ühtendes naindaspäi, sünd. 1993), Aira-tütär (ühtendes naindaspäi, sünd. 1998) da Azad-poig (kahtendes naindaspäi, sünd. 2011).
Dvojurodnii Imran-sizarenpoig om akt'or mugažo.


Vägimez' (fil'm, 2016).
«Vägimez'» () om vn 2016 Venäman istorine fil'm. Ezmäine ozutez Venämas oli vn 2016 keväz'kun 31. päiväl. Se om Dima Bilan-pajatajan debüt täuz'piduzližes kinos.


Valdmeri.
Valdmeri om kaikiš suremb veziobjekt, kudamb om Mail'man valdmeren palaks, sijadase kontinentiden da sariden keskes. Kogoneb merivedespäi, sen mülünd om läz ühtejitte kaiktä. Om ičendoid: joksii ümbrišt (veziden cirkuläcii i joksmused, purun sündund atmosferas), vastaimižpainegen Man atmosferanke da korenke kaikenaigaižuz.
Kaik om 4 valdmert (suruden mödhe): Tün', Atlantine, Indine da Jävaldmeri. Mail'man valdmeri kogoneb niišpäi, sen pind om 361 mln km², nece om 71% planetan pindad i 94,1% Man gidrosferad. Merivezi peitab koverikahan reljefan valdmeriden pohjas. Valdmered jagasoiš merihe, lahtihe da sal'mihe.
Valdmeritedo om pühätadud valdmeriden tedoidusele. Valdmeren biologii tedoidab valdmeren florad da živateläjištod.


Kosmine Maetel Simfonii.
Kosmine Maetel Simfonii: Tähtazkundan ekspressan 999 sanutez-sarak ("Supēsu Simfonī Mēteru: Ginga Tetsudō Surī Nain Gaiden") om japonine anime-serial tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Šin'jiči Masaki.
Kaik om 13 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vn 2004 elokus-redukus.


Maetelan legend.
Maetelan legend ("Mēteru Redzendo") om japonine anime-serial tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Kadzujoši Jokota. Akt'oriden valičend — Naomi Šindo. Serialas om 2 epizodad.


Rampal Ardžun.
Ardžun Rampal (,; sünd. 26. kül'mku 1972, Džabalpur, Madh'ja Pradeš, Indii) om indijalaine akt'or i model'.
Biografii.
Ardžun om sündnu Džabalpur-lidnha. Openui Delin Indižes kolledžas, sai ekonomistan professijad. Edel akt'oran kar'jeran zavodindad radoi modelikš seičeme vot. Radab modelin tähäsai, fil'mzihe soban, alkogolin i bardveičen kaluiden reklamas.
Vspäi 1998 om nainu, Mehr Džesija om hänen ak «Miss Indii 1986»-arvnimenke i mugažo fotomodel'. Vl 2002 Ardžun tegihe tataks, Mahika-tütär om sündnu, vl 2005 Mira-tütär om sündnu.


Puri Om.
Puri Om (,), täuz' nimi Om Radžeš Puri (; sünd. 18. reduku 1950, Ambal-lidn, Pendžab-štat, Indii — kol. 6. viluku 2017, Mumbai, Maharaštr, Indii) oli indijalaine fil'miden i televizijan akt'or. Edesti rolid mugažo Suren Britanijan, AÜV:oiden i Pakistanan erasiš fil'miš.
Om kinoarvlahjoiden rivin laureatan, sidä kesken Indijan: Filmware Awards (1981, 2009 elonaigaižiš satusiš) i Rahvahaline kinopremii (1982, 1984).
Biografii.
Om Puri oli sündnu Ambal-lidnha (). Radžeš Puri-tat radoi raudtel i Indijan armijas. Lapsessai Om radoi surustuzsijas i čailaukas da openui. Školan jäl'ghe ühtni Rahvahaližhe dramškolha Deliš. Aktivine kar'jer jätkustui vspäi 1972 surmhasai.
Oli naižiš kaks' kerdad, akad: Sima Kapur-kirjutai (1991, erigoitihe) i Nandita Puri-lehtezmez' (1993−2013, erigoitihe), Ishaan-poig kahtendes naižimelospäi. Om Puri koli Mumbai-lidnas südäikeran kurospäi.


Koume idiotad.
«Koume idiotad» (,) om vn 2009 indine kinokomedii.


Miime.
Miime () om tedoližen fantastikan riven kul'tine melestehtud personaž, verazplanetalaine, kosmine merirazbainik.


Kei Juki.
Kei Juki () om tedoližen fantastikan riven kul'tine melestehtud personaž, kosmine merirazbainik. Vaugedverine. Hän sobib ruzav tunik.


Mirkovič Dragana.
Dragana Mirkovič (; sünd. 18. viluku 1968, Kasidol-külä, Serbii, Jugoslavii) om serbalaine pajatai.
Biografii.
Vspäi 1999 om lähtnu mehele, Toni Bijenič om hänen mužik. Heil om üks' tütär da üks' poig: Manuela da Marko.


Abraham Džon.
Džon Abraham (,), toine zoroastrine nimi — "Farhan Abraham" (mugažo anglijan kelel; sünd. 17. tal'vku 1972, Kočči, Keral, Indii), om indijalaine akt'or da prodüser, model' enččel.


Singh Ranvir.
Ranvir Singh (,; sünd. 6. heinku 1985, Mumbai, Maharaštr, Indii) om indijalaine akt'or.
Biografii.
Ranvir om sündnu Mumbai-lidnha. Hän openzihe Indianan universitetas (AÜV).


Kimura Takuja.
Takuja Kimura ("Kimura Takuja"; sünd. 13. kül'mku 1972, Tokio, Japonii) om japonijalaine ak'tor, pajatai da «SMAP»-muzikgruppan solist.
Biografii.
Vspäi 2000 Takuja om nainu, Šizuka Kudo om hänen ak, pajatai. Heil om kaks' tütärt.


Šroff Džeki.
Džeki Šroff (,); todesine nimi — Džeikišen Kakubhai Šroff (hindi: "जयकिशन काकुभाई श्रॉफ"; sünd. 1. uhoku 1957, Udgir, Maharaštr-štat, Indii) om indijalaine akt'or uiguriženke augotižlibundanke.
Biografii.
Džeki om sündnu Udgir-lidnha. Edel fil'madandoid Džeki radoi modelin.
Vspäi 1987 om nainu, Aješa Datt om hänen ak. Heil om üks' poig da üks' tütär: Taiger-poig (om sündnu vl 1990), Krišna-tütär (om sündnu vl 1993). Poig jätktab tatan radod, radab akt'oran mugažo.


Kuroki Meisa.
Meisa Kuroki ("Kuroki Meisa"), todesine nimi — Sacuki Šimabukuro (jap.: 島袋 さつき "Šimabukuro Sacuki"; sünd. 28. semendku 1988, Nago, Okinavan prefektur, Japonii) om japonijalaine aktris, pajatai da model.
Biografii.
Vspäi 2012 om lähtnu mehele, Dzin Akaniši-parajale. Vl 2012 Meisa tegihe mamaks, Teia-tütär om sündnu. Nügüd'aigan (vl 2017) hän kandab tošt last.


Phumipon Adul'jadet.
Phumipon Adul'jadet ([pʰūːmípʰōn àdūnjādèːt]; sünd. 5. tal'vku 1927, Kembridž (Massačusets), AÜV — kol. 13. reduku 2016, Bankok, Tailand), mugažo oli tutab Rama IX-arvnimenke, oli Tailandan kunigaz vodes 1946 kezakun 9. päiväspäi i ičeze surmhasai. Oli mülünu Čakri-dinastijha.


Sinha Sonakši.
Sonakši Sinha (,; sünd. 2. kezaku 1987, Mumbai, Maharaštr, Indii) om indijalaine aktris.
Biografii.
Sonakši om sündnu Mumbai-lidnha, Šatrughan-akt'oran i Punam-aktrisan sämižkanzha.
Edel fil'madandoid Sonakši radoi kostümoiden dizaineraks.


Oguri Šün.
Šün Oguri ("Oguri Šün"; sünd. 26. tal'vku 1982, Kodair, Tokio, Japonii) om japonijalaine akt'or da režissör.
Biografii.
Vspäi 2012 Šun om nainu, Ju Jamada om hänen ak. Heil üks' tütär om olmas.


Bhatt Alija.
Alija Bhatt (,; sünd. 15. keväz'ku 1993, Mumbai, Maharaštr, Indii) om indijalaine aktris da pajatai.
Biografii.
Alija om sündnu Mumbai-lidnha, Maheš-kinorežissöran da Sonija-aktris sämižkanzha.
Händast fil'mzihe kinos ezmäižen kerdan lapsen völ, vl 1999.


Miura Haruma.
Haruma Miura (; sünd. 5. sulaku 1990, Cučiura, Ibaraki, Japonii) om japonijalaiane akt'or da pajatai.
Biografii.
Händast fil'mzihe televizijan täht ezmäižen kerdan lapsen völ, vl 1997.


Velled (fil'm, 2015).
Velled ("Bradars", verazmaižes ozuteses "Brothers: Blood Against Blood" «Velled: Veri vert vastaiti») om vn 2015 indine dramfil'm. Om AÜV:oiden vn 2011 Saldat-fil'man oficialine remeik.


Fernandes Žaklin.
Žaklin Fernandes (; sünd. 11. eloku 1985, Manam, Bahrein) om šrilankaiž-indijalaine aktris da fotomodel'. Fil'mdase Bollivudan hindikel'žiš i anglijankel'žiš sädusiš.
Biografii.
Žaklin om sündnu Manam-lidnha, pagenuded Elroi-muzikantan Šrilankaspäi i Kim-stüardessan Malaizijaspäi kanzha, mam om indiženke i kanadiženke augotižlibundanke. Om norembaižen kanzas, kaks' velläd da sizar om Žaklinal. Openui Bahreinas i ühtni sen TV-serialoihe. Om Sidnein universitetan pästnikan (massižed kommunikacijad), radoi televizijan lehtezmehen Šrilankas. Hän ühtni čomuden «Miss Mail'm 2006»-konkursha (Los Andželes) "Miss Universe Sri Lanka"-arvnimenke.
Besedoiči kahtenke mužikanke, no jäb naimiželota.


Šarma Anuška.
Anuška Šarma (,; sünd. 1. semendku 1988, Bangalor, Karnatak-štat, Indii) om indijalaine Bollivud:an aktris, prodüser da fotomodel'.
Biografii.
Vspäi 2017 om lähtnu mehele, Virat Kohli-sportnikale.


Saldat (fil'm, 2015).
«Saldat» () om vn 2015 venämalaine dramfil'm. Om vn 2011 AÜV:oiden Saldat-fil'man oficialine remeik.


Kumar Akšai.
Akšai Kumar (, angl. i franc.: "Akshay Kumar"), todesine nimi — Radživ Hari Om Bhatia (angl. "Rajiv Hari Om Bhatia"; sünd. 9. sügüz'ku 1967, Amritsar, Pendžab-štat, Indii), om indijalaine Bollivud:an akt'or, kaskadör, TV-vedai da prodüser. Om Kanadan rahvahanikusenke.
Biografii.
Akšai om sündnu Amritsar-lidnha. Hänen tat oli sodaoficeran.
Vspäi 2001 om nainu, Hanna Tvinkl om hänen ak, enzne aktris. Heil om üks' tütär da üks' poig: Araav (om sündnu vl 2002) da Nitara Hanna Bhatia (om sündnu vl 2012).
Akšail om ičeze «Hari Om Productions»-kompanii.


Akaniši Dzin.
Dzin Akaniši ("Akaniši Dzin"; sünd. 4. heinku 1984, Tiban prefektur, Japonii) om japonijalaine pajatai da akt'or.
Biografii.
Dzin om sündnu Tiban prefekturha, Sur' Tokio.
Vozil 2006-2009 Dzin oli «KAT-TUN»-gruppan solistan.
Vl 2014 hän lopi «Johnny’s Entertainment»-kompanijan kontraktad, kerazi ičeze parahimid sebranikoid da sädi änetamižen «Go Good Records»-markad.
Vspäi 2012 om nainu, Meisa Kuroki om hänen ak, aktris, pajatai mugažo. Sil-žo vodel Dzin tegihe tataks, Teia-tütär om sündnu.


Badžirao da Mastani.
«Badžirao da Mastani» (,) om vn 2015 indine istorine fil'm.


Malhotra Sidharth.
Sidharth Malhotra (mž. anglijan kelel;; sünd. 16. viluku 1985, Deli, Indii) om indijalaine akt'or.


Lupin koumanz' (fil'm).
«Lupin koumanz'» ("Rupan sansei") om vn 2014 japonine torafil'm. Nece fil'm om sätud ühtennimižiden mangan da animen mödhe.


Točiro Ojama.
Točiro Ojama ("Ōjama Točirō") om tedoližen fantastikan riven kul'tine melestehtud personaž, kosmine merirazbainik. Ezmäižen kerdan hän ozutihe "Gun Frontier"-mangas (1972). Maju Ojaman tat.


Britanine imperii.
Britanine imperii vl 1921 om ozutadud rusttal mujul.
Britanine imperii vai Britanijan imperii () oli kolonialine valdkund vižsadad vot (1497−1997). Se oli üks' kaikiš järedambišpäi ristitkundan istorijas, oli olmas kaikil kontinentil.
Imperii oli kaikiš suremb 1920−1930-nzil vozil, sen pind da ristitišt saiba nelländest kaikes maspäi. Erazvuiččen aigan Afrikan i Valdmerimaiden äjad mad, AÜV, Avstralii, Indii, Pakistan, Bangladeš, Kanad oliba Britanižen imperijan palaks. Vn 1997 heinkuspäi andoihe Honkong Kitaile, sen jäl'ghe pened sared mail'madme da sodameribazad jäiba Suren Britanijan palaks Kunigahusele ližaks. Nügüd' enččiden kolonijoiden enambuz mülüb Britanižhe Ühtištushe.


Kher Anupam.
Anupam Kher (mugažo anglijan kelel;; sünd. 7. keväz'ku 1955, Šiml, Himačal Pradeš-štatan pälidn, Indii) om indijalaine akt'or. Fil'mdase Bollivudas i verhiš maiš.
Biografii.
Anupam om sündnu Šiml-lidnha. Openui Delin Draman čomamahton nacionaližes školas, om vn 1978 pästnikan. Ühtni 450 fil'mdandha i 100 teatran lavastushe. Vozil 2001−2004 oli Indijan kinocenzuran laudkundan ezimeheks. Anupamal ičeze akt'oran čomamahton škol om avaitud Čandigarhas.
Vspäi 1985 om nainu, Kirron Kher om hänen ak, aktris. Anupamal om Sikander-poigindam (sünd. 1981, Kirronan poig ezmäižes naimiželospäi), hän radab akt'oran.


Tecuro Hošino.
Tecuro Hošino () om tedoližen fantastikan riven kul'tine melestehtud personaž, vägimez'. Ezmäižen kerdan hän ozutihe "Tähtazkundan ekspress 999"-mangas (1977). Kazvoi armotoman lapsen.


Tadž Mahal.
Tadž Mahal vn 2012 semendkus.
Tadž Mahal (hindi: " ताज महल", angl.: "Taj Mahal"), lühüdas Tadž (voib käta persijan kelespäi kuti «venc»), om mavzolei da islaman pühäpert'. Se sijadase Uttar Pradeš-štatan Agr-lidnas, Džamn-jogen randpolel, 200 km suvipäivnouzmha Udes Delišpäi.
Suriden Mogoliden imperijan Šah-Džahan I-padišah käski sauda pert'kulud ičeze kolnuden Mumtaz-Mahal-akan muštho, ak koli nelländentoštkümnenden lapsen sündutaden vn 1631 kezakus. Vl 1666 Šah-Džahanad-ki mahapanihe mavzoleiha.
Arhitekturine kompleks om saudud vll 1632—1653, 20 tuhad radonmahtajid da mastarid ühtniba sauvomižes. Vižkuploine sauvuz om 74 m kortte, om pandud platformha, kudambad sijazihe ratud kukhaze 50 m kortte Džamn-jogen tazopindan päl. Sen ližaks, nell' minaretad seištas platforman saumoil, i sad basseinoidenke da fontanoidenke ümbärdab platformad. Seinid panihe šagukahas pol'irgäs mramoraspäi, vedelihe sidä härgil da elefantoil Makran-lidnaspäi 300 km päivlaskmas. Vspäi 1983 Tadž Mahal om Mail'man jäl'gusen objektaks.


Diskon kargaidai.
«Diskon kargaidai» (,) om vn 1982 indine muzikfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vodel 1982. Läksi ekranoile voden 1984 kezakus, 60 mln kacundoid.


Jattaran.
Jattaran om tedoližen fantastikan riven kul'tine melestehtud personaž, kosmine merirazbainik. Ezmäižen kerdan hän ozutihe "Kosmine Harlok-merirazbainik"-mangas (1977).


Li Bön Hon.
Li Bön Hon (,; sünd. 12. heinku 1970, Seul, Suvikorei) om Korejan akt'or, pajatai da model.
Biografii.
Li Bön Hon om sündnu Seul-lidnha.
Vspäi 2013 om nainu, Li Min-Džung-aktris om hänen ak. Vl 2015 Li tegihe tataks, Li Džun-hu-poig om sündnu.


Olimpiadvändod.
Nügüd'aigaižed Olimpiadvändod oma kaikiš järedambad rahvahidenkeskeižed kompleksižed voibuižed sportan erazvuiččiš toižendoiš. Keratas Olimpiadad kerdan nelläs vodes egidan al. Sadud mötalid oma arvokahad lujas, lugetas niid ühtes kaikiš znamasižembiš satusišpäi sportaten.
Olimpiadvändoiden keradandan vero sündui Amuižen Grekanman Olimpii-pühäagjas kuti paganičiden religižen kul'tan pala. Vspäi 776 edel m.e. vhesai 394 meiden erad tegihe 293 Olimpiadad.
19. voz'sadan lopus francijalaine kundaline Pjer de Kuberten-šingotai udessünduti Olimpiadvändoiden verod, no religižeta palata. Vspäi 1896 kerazihe Vändoid kaikuččes nelläs vodes päiči mail'man sodaaigoiš. Ezmäi kaik Olimpiadvändod oliba kezaližikš. Vspäi 1924 zavodihe kerata tal'veližid-ki vändoid, vhesai 1992 ned kezaližidenke oliba ühtes vodes. Jäl'geližed Tal'veližed vändod oliba keratud vl 1994, i nügüd'aigan Olimpiadvänd oleskeleb kaikuččes kahtendes vodes.
Vspäi 1960 keratas Kezaližid Paralimpižid vändoid, vspäi 1976 — Tal'veližid Paralimpižid vändoid. Sätas mugomid vändoid niiden ristituiden täht, kudambiden fizižed voimused oma röunatud. Paralimpižed vändod mändas Olimpiadvändoiden jäl'ghe, zavottäs niid sil-žo sijal ühtes kus Päolimpiadan zavodindan jäl'ghe.


Tegimišt.
Industrializacijan mär šingotesen maiš vl 2007.
Tegimišt om kaik edheotandad (tegimed, kombinatad, fabrikad, kaivuded, elektrostancijad), kudambad tehtas radazegid, sadas torhut, elektroenergijad da materialoid, sadas da pästtas poltust, ümbriratas materialid, pol'fabrikatoid da maižandusen torhut tavaroihe kulutajiden täht, sidä kesken tegimištkulutajiden täht.
Kapitalizm šingoti tegimištod käzitöišpäi manufakturiden kal't. Tegimištkukerduz zavodihe Sures Britanijas vll 1760—1825, vei fabrikoiden sündundale. 20. voz'sadal elektronikan šingotez vei avtomatižele da sitktale tehmižele. Kactas deindustrializacijad negativižeks, kaik šingotadud mad oma ezinenas tegimišton ühthižen pästandan mödhe.
Klassifikacii.
Om kaks' surt gruppad tegimištos: samižtegimišt i ümbriradai tegimišt.
ÜRO pästab «Rahvahidenkeskeine standartine sarakoiden klassifikacii»-dokumentad (RSSK, "ISIC") vspäi 1958, sured vajehtused oliba vozil 1968, 1989 i 2008, nellänz' versii (ISIC v4) om väges.


Kul'tur.
Kul'tur (latinan kelen "cultura"-maižanduzsanaspäi — «kazvatuz», «kul'tiviruind», möhemba — «ristitun kazvatuz», «openduz», «šingotez», «kumardelend») om äiznamoičendaline tärtuz, kävutase ristitun radmižen äjiš statjoiš. Ristitun radmine, tedištuz da sädamine oma kul'turan purtkikš.
Om olmas enamba pol'tuhad kul'turan märhapanendoid. Kul'tur om ristitun radmižen mugomad kaik seižujad formad, kudambita se ei voi sündutada tošti. Ičtazvedandan kul'tur om kodoiden keraduz, se paneb melid da palahtelendoid homaičematomihe ramuzihe. Artefaktad (kalud, sauvused), elonmahtused, moral' da käskused harakterizuidas kul'turad.
Edel 1830-nzid vozid ei olend «kul'tur»-sanad Venämas. Se putui valdkundha Päivlaskmaižen Evropan tedotöišpäi «vauktustuz»-znamoičendanke.
Äi disciplinad tedoitas kul'turan aspektoid: kul'turologii, etnologii, čomamahtontedo, filosofii, politologii, psihologii, ekonomik da pedadogik.
Kul'turan i londusen ičekeskentehmine veb ekologižen tuntken šingotamižennoks. Ristit om londusen palaks i ei voi travida sidä. Modernizman leviganduz kucui tegimišton da lidnoiden kazvatust i sil-žo aigal kul'turan degradacijad. Kul'turoiden erazvuiččend om ristitkundan stabiližen i satusekahan olendan sü voz'tuhiden aigan.


Maču Pikču.
Maču Pikčun jändused vl 2009.
Maču Pikču (kečuaks: "Machu Piсchu" — «vanh (mägen)pä») om amuižen lidnan nügüdläine nimituz Perun territorijal. Lidn seižub elämatoman Ispanižen londan jäl'ghe Peruhu (zavodihe vl 1532). Amerikalaine Hairam Bingem-tedoidai avaiži sidä mail'male vn 1911 24. päiväl heinkud.
Lidn om saudud inkiden Pačakutek Jupanki-imperatoran aigan (ohjasti vll 1438−1471) läz 1440 vot valdkundan rezidencijaks da pühälidnaks. Se oli koumanz' mugoine imperijas. Pojav sihe Čokekirao-lidn sijadase sil-žo Kuskon regional. Om läz 200 sauvust kaikes Maču Pikčun kompleksas — pühäpertid, imperatoran rezidencijad, valdkundan varažomad, eläjiden kundaližed honused. Vihmsezon oleleb lidnas, manrehkaidused, no lidnan alused oma varmdad. Inkiden eziauguine te pidust' joged om kaičenus, se läbitab ülämänegid mägiden keskes, mända severz-se päiväd.
Lidn sijadase Uaina Pikču-mägen pautkel, 2450 m valdmeren pindan päl, Perun suves. Urubamb-jogi jokseb mägenno. Maču Pikčun todesine nimi om tundmatoi. Lähembaine žilo da raudtestancii om Aguas Kal'jentes () hulidenke purtkidenke Urubamb-jogen randal, 6 kilometras keskustal vai 30 minutas avtobusal 2040 m korktusespäi. Voib sadas amuižhe lidnhasai raudtel Kuskospäi, sid' avtobusal.
Vl 1983 UNESCO pani lidnad Mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe. Turistoiden valu om röunatud kaičemha kompleksad murendusespäi.


Tarkan.
Tarkan (), todesine nimi om Hüsamettin Tarkan Tevetoglu (; sünd. 17. reduku 1972, Al'cai, Reinland-Pfal'c-federacijanma, Saksanma), om turkanlaine pajatai.
Biografii.
Vspäi 2016 om nainu, Pinar Dilek om hänen ak.


Amuine Egipt.
Egiptan imperijan leviganduz 15. voz'sadal e.m.e.
Amuine Egipt (da -sanoišpäi; ičeze nimitused: "Ta-kemet" «Mustma», "Ta-meri" «Kokteižen ma», "Ta-uji" «Kaks' mad», "Ide-buji" «Kaks' randad») om istorižen regionan da kul'turan nimituz, sijazihe Afrikan pohjoižpäivnouzmas. 4. voz'tuhan keskespäi EME 4. voz'sadahasai m.e. se oli Amuižen mail'man civilizacijan znamasižeks palaks. Oli olmas Nil-jogen alajoksmuses.
Čihozi da oli anastadud arabalaižil 7. voz'sadal.
Väghine ma Nilan alangištos andoi hüvid villän satusid, sikš voimuz oli pidada regulärišt armijad kontroliruimha ristituid. Valdkundapparat oli šingotadud, faraon oli valdkundan pämehen. Ičeze kel', ijeroglifine kirjkel', politeistine religii oliba valdkundas. Se andab nügüd'-ki modan tendencijoid, suren i penen arhitekturan stilid (piramidad, pert'kulud, muštpachad).
Egiptologii tedoidab Amuižen Egiptan aspektoid.


Kolizei.
Kolizei (, latinan kelen "colosseus"-sanaspäi «sur'kulu», «ogibal», «kolossaline») vai Flavijoiden amfiteatr (latin.: "Amphitheatrum Flavium") om amuine Riman amfiteatr. Se om saudud Rimalaižes imperijas 1. voz'sadal meiden erad Flavijoiden dinastijan koumen imperatoran aigan (Vespasian, Tit i Domician), vozil 72−80 tobman palan i vll 81−96 ližasauvondad. Kogoneb travertinaspäi, vulkanižes tufaspäi da betonaspäi.
Amfiteatr seižub putkotadud Neronan järven sijas. Sauvuz oli kaikiš suremb mugoine imperijas, mülüti 50 tuhad kacujid, kävutihe sidä bobuštamha rahvahad. Kolizei om saudud ozutamha imperatoran vägevut, kundaližeks ičezkaluištoks Neronan järvespäi erineden. 6. voz'sadal varvarad kävutihe Kolizejan keskuzpalad kaumžomaks i seinäd eländtahoks. Vn 1349 manrehkaiduz mureni sauvusen sein, sil aigalpäi zavottihe otta savičuid Kolizejaspäi.
Nügüd' vaiše koumandez om kaičenus eziauguižes sauvusespäi. Arhitekturižen kompleksan olend om avarijal'ne. Vspäi 1980 Kolizei mülüb mail'man jäl'gushe palaks.


Valdkund.
a> «Leviafan»-kirjan kor' (1651. voz'). Kirj om valdkundan problemoiden polhe.
Valdkund om ristitkundan organizacii ohjandusen da vägen eriližidenke mehanizmidenke, se om suverenižusenke i paneb oiktuzližid järgendusid märitud territorijal. Nügüd'aigan kaik kuivma Mal Antarktikas päiči i valdmered randoidenno oma jagadud läz kaks'sadan valdkundan keskes.
Ku valdkundad da ohjastused oma vaumhed sädamha diplomatižid kesksidoid objektanke, ka se om tundištadud valdkundaks. kaikenaigaižed ühtnijad oma pävaldkundoikš, ned oma voimusenke panda kel'dod pätindoiden vägehe.
Valdkund tomotab ičeze radmižhe kaik ristitištod, rahvahanikoid. Personid rahvahanikuseta nimitadas apatridoikš.


Soda Vjetnamas.
Soda Vjetnamas vai Voin Vjetnamas (,) om kaikiš suremb sodakonflikt Vjetnamas 20. voz'sadal. Oli Toižen sodan Indokitaiš i Vilusodan palaks. Tegihe vozil 1957−1975 kuti Sodan ripmatomudes Francijad vaste (1945−1954) jätktuz da Vjetnaman jagandan jäl'guz. Soda Vjetnamas oli ühtenaikte Rahvahanikoiden sodoidenke susedližiš Laos- i Kambodž-valdkundoiš.


Glorija (pajatai).
Glorija (), todesine nimi om Galina Ivanova (; sünd. 28. kezaku 1973, Ruse, Bolgarii) om bolgarijalaine popfolkpajatai.
Biografii.
Vl 1991 Glorija oli «Извор»-ansamblin solistaks. Sid' hän oli lähtnu gruppaspäi da sädi ičeze «Лира»-gruppan. Siš Glorija edesti verazmaižiden tegijoiden pajoid, sidä kesken Uitni Hjustonan da Madonnan pajoid.
Heil om üks' tütär: Simona Zagorova. Tütär jätktab maman radod, edestab pajatajaks mugažo.


Marks Karl.
Karl Marks (; sünd. 5. semendku 1818 Trir-lidnha, Prussii — kol. 14. keväz'ku 1883, London, Sur' Britanii) om saksalaine filosofijan da sociologijan tedai, ekonomist, kirjutai da runokirjutai, politine lehtezmez' da kundaline šingotai. Om tetab kuti marksizman alusenpanii, sen paloin materialistižen dialektikan tedometodan sätai da ližamaksarvon teorijan tegii.
Marks kirjuti 30 tedotöid filosofijas, ekonomikas i istorijas, sidä kesken kaks' znamasišt kirjad. «Kommunistižen partijan manifest» (1848) kirjuti Fridrih Engel's-sebranikanke da ühtmel'nikanke. Kaikiš suremb monografii om «Kapital. Politižen ekonomijan kritik», se om klassine tedotö politižes ekonomijas. Kirjuti molembid kirjoid Londonas olden. Marks lopi Kapital:an 1nz' tom vl 1867, 2nz' (1885) da 3nz' (1894) tomad oma pästtud Marksan strukturamatomikš käzikirjutusikš Engel'san ümbriradmižes Marksan surman jäl'ghe, 4nz' tom (1905−1910) om sätud Marksan mustkirjutusespäi ližamaksarvon teorijoiden kritikas, Karl Kautskii-filosof pästi.
Karl Marks eli Ženni fon Vestfalen-akanke (1814−1881) läz 40 vot. Paral sünduihe 7 last, nell' heišpäi koliba laps'aigas. Koume tütärt eliba hätkemba i läksiba mehele: Ženni, Laura i Eleonora. Vspäi 1850 Marks kanzanke elihe Londonas, ende oli kükstud Francijaspäi, Bel'gijaspäi i Germanijaspäi kommunistižiden demonstracijoiden sädandan tagut.
Marksizman-leninizman institut (1931−1991) kaiči da tedišteli Marksan jäl'gust. Sen nügüdläine jäl'ghetulii om Socialižiden komplekstedoidusiden keskuz, mülüb Venäman Tedoakademijan Sociologijan institutha vspäi 2005. Toižed Marksan tedoidusen institutad oliba Indijas (vspäi 1964) i Pol'šanmas (1974−1984).


Pušilin Denis.
Denis Vladimirovič Pušilin (,; sünd. 9. semendku 1981, Makejevk, Doneckan agj, Ukrainan NST, NSTÜ) om ičetedištoittud Doneckan Rahvahaližen Tazovaldkundan valdkundtegii.
Om ezimehen vs 2015 sügüz'kun 11. päiväspäi.
Kaikenaigaine täuz'valdaine DRT:an ezitai koumepol'žen kontaktgruppan Minskas pagižmižil.


Boris Dali.
Boris Dali (), todesine nimi om Borislav Orlinov Delibaltov (; sünd. 24. keväz'ku 1979, Bobov Dol, Bolgarii), om bolgarijalaine pajatai.
Biografii.
Vl 2005 Borislav läbiti «Планета търси суперзвезда»-TV-šoun kasting, sen aigan hän eziti Milko Kaladžijevan, Lüsi:n i Kost'a Markovan pajoid. Vl 2006 Borislav pästi ičeze ezmäine studine «Пак съм сам»-al'bom.
Heil om kaks' poigad: Krasi da Konstanstin.


Kund.
Kund vai Ristitkund om üläpersonaline ristituiden ühtnend, kudambil ühthižed mel'hetartused, kal'huded da metod oma olmas. Voib ümbrikirjutada kund kut kaik kontaktad sen subjektoiden keskes (personad, sebrad, organizacijad).
a>n kundan ühtnijad - kazakad, muzikanvändajad, manahad, lapsed, adivod, hostad (professionaližed lodunikad) - oma ozutadud ühthižes socialižes ümbrištos. Gu Hunčžun, 10. voz'sadan kuva (Sun-dinastii) 12. voz'sadan udištamiženke, hura polišk.
Tön erigoitmine da socialine stratifikacii oma kundan heilümatomikš harakteristikoikš. Ristitkundan strukturan nügüd'aigaine toižend zavodihe industrialižen revolücijan jäl'ghe. Voib harakterizuida kund neniden tundusiden mödhe: rahvahuz, valdkund, kul'tur, region, aig, tehmižen mahtuz.


UNESCO.
UNESCO (anglijan kelen sanoišpäi: "United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization" — «Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacii opendusen, tedon da kul'turan azjoiš») om specialine aluzkund, päfater sijadase Parižas. Se om ÜRO:n üks'jäine palakund «tedo»-sananke nimituses. Oficialižed keled oma ÜRO:nke ühtejiččed.
Organizacijan aluz om pandud vl 1945 kül'mkun 16. päiväl. Se tegihe Nacijoiden Ühtnendan Rahvahidenkeskeižen komitetan intellektualižiš ühthižtöiš oiktuzližeks jäl'ghetulijaks (aluz oli pandud vl 1922). Kaik ÜRO:n ühtnijad oma UNESCO:n-ki ühtnijad päiči Lihtenšteinas.
Vl 1946 kül'mkun 4. päiväl 20nz' valdkund vahvišti UNESCO:n Päkäskuz, i se oti väged. Sil-žo vodel (19. kül'mku - 10. tal'vku) organizacijan ezmäine Päkonferencii oli männu Parižas. Sil aigalpäi Päkonferencii oleleb kerdan kahtes vodes, Parižas tobjimalaz.
UNESCO:n radmine mülütab nenid temoid: kirjutandmahtmatomuden heitand, diskriminacijan lopind opendusen samižes; rahvahankul'turoiden tedoiduz i rahvahaližiden kadroiden vaumištuz; socialižiden tedoiden küzundad, geologijan, Mail'man valdmeren i biosferan problemad. Vspäi 2008 Afrik i suguiden tazooiktuz oma organizacijan tarkusen keskuses.
Päkonferencii om organizacijan pätai organ, keradase kerdan kahtes vodes, valitas prezidentad, varaprezidentid, Radonoigendajan nevondkundan ühtnijoid, sekretariatan pädirektorad (kerdan nelläs vodes). Vahvištadas pätusid konsensusan abul (tulendal ühthe mel'he). Radonoigendai nevondkund (58 valdkundad-ühtnijad) om kaikenaigaine pätai organ, keradase kaks' kerdad vodes. Mohammed Sameh Amr Egiptaspäi om valitud da radab Radonoigendajan nevondkundan ezimeheks vn 2013 kül'mkuspäi. Bolgarijalaine Irina Bokova-diplomat om vahvištadud sekretariatan pädirektoraks vl 2009 redukun 15. päiväl.
Organizacijan palakundad oma mail'man kaikil kontinentil. Kaik om 10 regionališt bürod, 27 klasterofisad, 27 rahvahališt ofisad, 11 institutad da keskust. Vn 2010-2011 büdžet oli US$653 mln, sen ližaks US$462 mln toižiš purtkišpäi: rahvahidenkeskeižed agentused, sebrfinansiruind, rahvahanikkund, privatižed investorad. ühtnijad anttas enamba pol't büdžetan rahoid.


Sandal Mustafa.
Mustafa Sandal (mugažo turkan kelel; sünd. 11. viluku 1970, Stambul, Turkanma) om turkan pajatai, ak'tor, muzikankirjutai da prodüser.
Biografii.
Vspäi 2008 om nainu, Emina Jahovič om hänen ak, pajatai mugažo. Heil om kaks' poigad: Jaman da Javun.


Kompjuter.
Kompjuter (anglijan kelen "computer"-sanaspäi [kəmˈpjuː.tə(ɹ)] — «lugii», «lugim») vai Tedomašin om ladim vai sistem, kudamb om mahtusenke oigeta da vaumita anttud operacijoiden jäl'gendust, sen aigan nece jäl'genduz om märitud sel'ktas da voib vajehtada sidä (avtomatan-ladimen erineden). Operacijoiden jäl'genduz nimitase ', se mülüb lugustusid, "tondan-vendan" operacijoid-ki.
Elektronine lugim om kompjuteran realizacijan üks' variantoišpäi. Anglijalaine Alan Tjuring-matematikantedomez' ozuti statjoid, kudambid ei voi pätta kompjuteran abul.


Radio.
Radiostancii navedijoiden täht tarbhaiženke ümbrištonke.
Radio (latinan kelen sanoišpäi: "radio" «sädegoičen», «pästan lähtten», «lasken» i "radius" «sädeg») om kävutai radiolainhid tehnologii tomha da oigendamha informacijad (sidä kesken internet-signalad), sidon vanuimetoi toižend. Radiolainhed tegesoiš da oigendasoiš elektromagnitižen energijan ičendoiden sistematižel modeliruindal. Nene ičendad oma amplitud, paksuz, faz, leveduzimpul'smoduläcii.
Processan ližaladimed: mikrofon, oigendim, oigenduzantenn, sandantenn, radiosandapparat, vägestoitim, dinamikad vai kundlimed.
Radion kävutandad: kaikenaigaine radiooigenduz, televizijan oigenduz, digitaline radio, radiopagižmižed, mobiližed telefonad, radionavigacii, radar, lämbituz (mikrolainhižen päčin effekt), radioohjanduz, radioastronomii.
Radion avaidusen da tedoidusen process oli pit'k, äi ristituid ühtniba sihe kaiken 19. voz'sadan aigan. Vl 1831 Maikl Faradei avaiži elektromagnitižen indukcijan nägust. Vl 1897 sulakun 24. päiväl Aleksandr Popov-radiotehnikantedomez' oigenzi ezmaižen Venämas «Генрих Герц»-radiogramman ("Genrih Herc") 250 metraha Piterin universitetan sauvusiden keskes.
Radioho sidodud tedod: radioastronomii, radionavigacii, radiotedištelend.


Fotosintez.
Fotosintez (amuižgrekan kelen sanoišpäi: φῶς — «vauktuz» и σύνθεσις — «ühtištoituz», «sintez») om process, sen aigan päivänvauktusen energii kändase organižsubstancijoiden himižen sidon energijaks. Vaiše fotoavtotrofad voidas ühtneda processas, pigment fotosintezan täht om heil: kazmusiden hlorofill, bakterijiden bakteriohlorofill da bakteriorodopsin.
Processan järgeline formul: 6CO2 + 6H2O --päivänvauktuz--> C6H12O6 + 6O2. Reakcii voib manda tagazepäi cellülozan olemiženke. Fotosintez voib tehtas toižikš-ki: hlorofillata, hil'muiktuzgazan ühtnendata, hapanikan sündundata.
Fotosintezan reakcijad oma kaiken eläban energetine aluz Mas. Laz 3 mlrd vot tagaz hapanikan erigoitmižen vedespäi mehanizm sündui i tegi Päiväšt energetižeks purtkeks biosferan täht. Hapanikan enambuz atmosferas sündui fotosintezaspäi. Samaldused sädiba hapanikaspäi ozonšoiduid, i voimuz linni elänzoitta kuivid maid, elo leviganzi vedespäi.


Aleksandr Makedonijalaine.
Aleksandr Makedonijalaine vai Aleksandr III Sur' («Aleksandros ho Megas»,; sünd. 20 (21). heinku vai 6..10. reduku 356 edel m.e., Pell, Amuine Makedonii — kol. 10. kezaku 323 e.m.e., Vavilon) oli tetab Makedonijan car' vspäi 336 edel m.e. ičeze surmhasai.
Kaks'kümnevozne mez' sai tobmut Filipp II-tatan pölištusen jäl'ghe. Kahtes vodes sodapämez' kaiči Makedonijan pohjoižröunoid, tegi Grekanman alištusen täudeks (vagesti Fivid) i sädi ühthižen grekižen armijan. Vozil 334-327 Aleksandr armijanke ališti Persijan imperijad da sen rippujid valdkundoid Keskuzazijas. Vl 327 oti Roksanad naižeks. Vozil 326-325 napri vägestada Pendžab, no sodaväged oliba väzunuded. Aleksandr armijanke pörduiba Persijan keskuzrajonihe, Suzid-lidnha, i saiba lebud. Sen aigan Aleksandr tegi toštsajan, oti Statira- i Parisat-persijalaižid akoideks. Sodapämez' koli Vavilonas varastamatomas säruläžundaspäi severziš päiviš, hot' lebun jäl'ghe tahtoi-ki vägestada Arabijan pol'saren heimoid da Karfagenan randištod Pohjoižafrikas.
Aleksandr Makedonijalaine sädi ičeze nimel nimitadud imperijad. Se imperii oli hudr i čihozi teravas hänen surman jal'ghe. Koume akad oliba Aleksandral, sunduihe kaks' poigad: Gerakl (oli sündnu naindata) da Aleksandr (Roksana sünduti kus paliči tatan surman jäl'ghe).


Patekar Nana.
Nana Patekar (mugažo anglijan kelel;; sünd. 1. viluku 1951, Murud Džandžir, Maharaštr, Indii), todesine nimi — Višvanath «Nana» Patekar, om indijalaine ak'tor da režissör.
Biografii.
Nana om sündnu Murud Džandžir-lidnha. Han palahteli lujas ičeze irdnägon tagut školas opeten, ei lugend ičtaze čomačuks, sikš miše oli muzaverine vellesiden erineden. No Nana zavodi edestada školan spektakliš jo koumandes klassaspäi neniden-žo palahtelendoiden tagut. Konz hän openzi seičemendes klassas, kaik pereh sirdi Mumbaihe.


Kingisepp.
Kingisepp (,) om Venäman lidn Leningradan agjan suvipäivlaskmas, Kingiseppan rajonan administrativine keskuz (mülüb rajonha vspäi 2006). Se om rajonan kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Uz'lidnan Ivan Födorovič-bajar' pani eländpunktan alust kuti "Jam-lidnuz" (). Lidnusen jändused oma kaičenus tähäsai. Vl 1703 eländpunkt oli nimitadud "Jamburg:aks". Vl 1784 "Jamburg-külä" sai lidnan statusad.
Vn 1922 17. päiväl semendkud udesnimitihe lidnad nügüdläižikš estilaižen Viktor Kingisepp-revolücioneran muštho (vll 1952−1988 Estinman Kuressaare-lidn nimitihe muga-žo). Vs 1927 elokun 1. päiväspäi lidn om ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks. Vozil 1935−1940 da 1976−2006 Kingisepp oli alištunu agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase suvipäivlaskmha Piterišpäi, Kingiseppan rajonan keskuses. Matkad Piterihesai om 130 km pohjoižpäivnouzmha. Kingisepp seižub Lug-jogen oiktal randal tobjimalaz, 25 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel.
Porhovo-külä (6 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Kingiseppan ližaks. Lidnankundan pind — 44,02 km², se om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006.
Kingisepp-lidnankund Kingiseppan rajonanke jagasoiš 22 valičemižümbrikho, vodele 2019 linneb niid 25.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund () 22 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Aleksandr Sergejev radab sen ezimehen da lidnkundan pämehen vs 2014 sügüz'kun 24. päiväspäi, hän-žo radab Kingiseppan rajonan pämehen.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 48 488 ristitud.
Ortodoksižen hristanuskondan ph. Jekaterinan Aleksandrijalaižen päjumalanpert' da kaks' jumalanpertid om lidnas. Mugažo lüteranižen hristanuskondan pühäpert' om Kingiseppas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma mineraližheretusiden pästand, üks'kerdaižiden formiden tehmine monolitižen sauvondan täht, mouckiven tegim. «Piter—Tallidn»-raudtejono läbitab lidnad.
Om specialižen keskopendusen aluzkundoid lidnas: tehnologijoiden da servisan kolledž i politehnine tehnikum.
Irdkosketused.
*


Japonan Vikipedii.
Japonan Vikipedii (ičeze nimituz: ウィキペディア日本語版, vepsän kirjamil: "Uikipedia Nihongoban") om joudai enciklopedii japonan kelel, Vikipedijan japonankel'ne jaguz.
Nece jaguz om avaitud 2001-žen voden keväz'kul.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Portugalijankel'ne Vikipedii.
Portugalijankel'ne Vikipedii (ičeze nimitused: "Wikipédia em português" vai "Wikipédia lusófona") om joudai enciklopedii portugalijan kelel, Vikipedijan portugalijankel'ne jaguz.
Nece jaguz om avaitud 2001-nden voden semendkul.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.
Kävutajad Brazilijaspäi todas kohendusiden enambust, Portugalijaspäi — kahtendel sijal. Ku kirjutuz om tehtud ühtel dialektal (oz., Brazilijan versii), ka kändajad kohendused toižhe dialektha (oz., Portugalijan versii) lindäs tühjitadud.


Matematik.
Matematik (amuižgrek.: "μᾰθημᾰτικά" tedo. Se om sündnu istorižil teil objektoiden lugendan, maričemižen da forman ümbrikirjutamižen operacijoišpäi. Nügüd' sätas matematižid objektoid realižusen objektoiden idealizacijal i kirjutadas niiden ičendoid formalizuidud kelel, vajehtui om sen «kirjameks».
Matematik ei mülü londusentedoho, no sen apparat kävutase levedali naturaližil tedoil sädamha tarkoiktan ümbrikirjutamižen modelid da samha uzid rezul'tatoid.


Araban Vikipedii.
Araban Vikipedii (ičeze nimitused: ويكيبيديا العربية‎ "Wīkībīdyā al-ʿArabiyya" vai ويكيبيديا، الموسوعة الحرة "Wīkībīdyā, al-Mawsūʿa al-Ḥurra") om joudai enciklopedii araban kelel, Vikipedijan arabankel'ne jaguz.
Nece jaguz om sätud vn 2001 sügüz'kus, sid' pättihe tehnižid aspektoid vn 2003 uhokun 7. päivhäsai. Arabankel'ne Vikipedii om avaitud redaktiruimha 2003-nden voden heinkun 9. päiväl.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Ročinkel'ne Vikipedii.
Ročinkel'ne Vikipedii (ičeze nimituz: "Svenskspråkiga Wikipedia") om joudai enciklopedii ročin kelel. Vhesai 2006 se oli Vikipedijan muite ročin jaguz.
Nece jaguz om sätud vn 2001 semendkus. Vn 2014 sügüz'kul enamba kaht koumandest kirjutusišpäi oliba avtomatižikš sätud ezitegesikš koumandenke sanundanke da šablonanke.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Ispanijankel'ne Vikipedii.
Ispanijankel'žen Vikipedijan populärižuz mail'man valdkundoiš.
Ispanijankel'ne Vikipedii (ičeze nimituz: "Wikipedia en español") om joudai enciklopedii ispanijan kelel, Vikipedijan ispanine jaguz.
Nece jaguz om avaitud 2001-žen voden semendkul. Pandas tärtusid kaikiš levitadud mail'mas variantan mödhe, kelen paginoiden suren lugun tagut. Vl 2012 kohendusiden koume videndest oli koumes valdkundaspäi: Ispanii (33%), Argentin (13%) da Meksik (13%); AÜV andoiba vaiše 2% kohendusišpäi.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Elo.
Elo om biologijan pätärtuz, materijan olendan olmas aktivine form. Nece form om ülemb erases hamas, mi materijan fizine vai himine olend. Elo om sündunu Mas biohimižen šingotesen satuseks i, ezimeletaden, levitadud kosmosas elon elementoišpäi (panspermijan gipotez).
Ei ole elod biologižeta stajata. Sidä vizid, elo om kaik olijad stajas fizižed da himižed processad, kudambad abutadas sen metabolizmale da jagamižele. Kuvazumižen ümbrištho aigan eläbad stajad formiruidas organizmiden kaiken äjüden. Eläban materijan päznam om ottud genetine informacii täht. Virusad ozutadas eläban materijan ičendoid vaiše niiden genetižen materialan tondan stajha jäl'ghe.
Nene tundused harakterizuidas eläbad materijad: organizacii, metabolizm, kazvand, adaptacii, reagiruind ärdutajid vaste, ičtazetoštmine, igä (elo sündundaspäi surmhasai) — tervhuz, elonmahtuz, ičtazvedand.
Biologii tedoidab eläban londusen aspektoid, fizik — kaiken londusen, elabän-ki. Om äi specialižid disciplinoid elon polhe: astrobiologii, kibernetik, medicin, genetik. Sen paloin, ühthižen biologijan ekologii-jaguz tedoidab eläbiden organizmiden da niiden rengazkundoiden kontaktoid keskneze da ümbrištonke.
Man irdpolel elo ei löudand, kosmine biologii tedoidab sen tundusid da gipotetižid formid. Ratud elo om olmas laboratorijan turuškastjoiš, ratud vauktušiš, mikroprocessoriš i robotoiš, no ristit ei voind säta elod auguspäi täuzin. Religii el'getab elod surman jäl'ghe (eläbzduz, toštmižsündund-reinkarnacii i surmanjäl'ghine andmine). Rideltas kolmatomuden ristitun i hengen olendas olmas.


Azerbaidžanan Vikipedii.
Azerbaidžanan Vikipedii (ičeze nimituz: "Azərbaycanca Vikipediya") om joudai enciklopedii azerbaidžanan kelel, Vikipedijan azerbaidžanankel'ne jaguz.
Nece jaguz om avaitud vl 2002 kezakun 2. päiväl. Oli kahtel kirjkelel: latinan kirjamišt om Azerbaidžanas, Iranan azerbaidzanlaižed kävutadas araban kirjkel't. Vn 2015 heinkun 22. päiväspäi eriline jaguz araban kirjkelenke om olmas, sidä nimitadas Suviazerbaidžanan Vikipedijaks (azb), kaik mugoižid kirjutusid sirdihe sihe vn 2015 lophusai.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Monika Agnes.
Agnes Monika Mul'joto (), om tutab kuti Agnez Mo (sünd. 1. heinku 1986, Džakart, Indonezii), om indonezijalaine pajatai da aktris kitajiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Agnes om sündnu Džakart-lidnha. Vl 1992 hän pästi ičeze ezmäist studišt «Si Meong»-al'bomad lapsiden täht.
Vl 2003 Agnes pästi ičeze ezmäine studine «And the Story Goes»-al'bom.
Vl 2013 Agnes pästi ičeze anglijankel'ne ezmäine studine «Agnez Mo»-al'bom.


Vjetnaman Vikipedii.
Vjetnaman Vikipedii (ičeze nimituz: "Wikipedia tiếng Việt") om joudai enciklopedii vjetnaman kelel, Vikipedijan vjetnamankel'ne jaguz.
Nece jaguz om avaitud 2002-den voden kül'mkul. Sätud botoil vll 2012-2014 ezitegesed oliba koume videndest kirjutesišpäi millionanden kirjutesen pästandan aigale.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Pol'šankel'ne Vikipedii.
Pol'šankel'ne Vikipedii (ičeze nimituz: "Polskojęzyczna Wikipedia") om joudai enciklopedii pol'šan kelel.
Nece Vikipedijan jaguz om avaitud 2001-žen voden sügüz'kun 26. päiväl. Vl 2014 (viluku-keväz'ku) kohendusiden 91,5% tuli Pol'šanmaspäi. Om äi sätud botoil südäimištlehtpol't.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.
Pol'šankel'žen Vikipedijan kactud lehtpoliden pala valdkundoiden mödhe (10.2011-09.2012).


Čečenan Vikipedii.
Čečenan Vikipedii (ičeze nimituz: "Нохчийн Википеди") om joudai enciklopedii čečenan kelel, Vikipedijan čečenankel'ne jaguz.
Nece jaguz om avaitud vl 2005 uhokun 28. päiväl. Se om kaikiš suremb nahiž-dagestanine vikipedii mail'mas, sädase kirilližen kirjamišton pohjal. Vhesai 2013 jaguz šingotihe vitkos. Om äi ezitegesid Venäman eländpunktoiš.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Osetijan Vikipedii.
Osetijan Vikipedii (ičeze nimituz: "Ирон Википеди") om joudai enciklopedii osetijan kelel, Vikipedijan osetijankel'ne jaguz kirilližen kirjamišton pohjal.
Nece jaguz om avaitud vl 2005 uhokun 28. päiväl. Pohjoižosetijan — Alanijan universitetoiden, institutoiden opendajad da školiden openikad ühtetas redaktiruindha.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Gakt.
Gakt Osiro ("Osiro Gakuto",; sünd. 4. heinku 1973, Okinav-sar', Okinavan prefektur, Japonii) om japonijalaine pajatai, muzikanvändai, prodüser da akt'or. Tetas anglijankel'ženke Gackt-psevdonimanke tobjimalaz, japonine psevdonim om Gakt Kamui ("Kamui Gakuto",). Mahtab väta instrumentoil: fortepiano, bangsoitod, elektrogitar, basgitar, japonižed veroližed soitod.
Biografii.
Gakt om sündnu Okinav-sar'he, rükülaižiden kanzha. Openui väta soitoil lapsessai kazvatajiden-muzikanvändoiden tahton mödhe, sid' sabustamha sebranikad.
Vozil 1995−1999 Gakt oli «Malice Mizer»-gruppan solistan. Hän augoti solišt kar'jerad lähtendan gruppaspäi jäl'ghe, ezineb šoud "GACKTJOB"-joukunke.


Jidiškel'ne Vikipedii.
Jidiškel'ne Vikipedii (ičeze nimituz: יידישע וויקיפעדיע, vepsän kirjamil: "Jeidiše Vikifedje") om joudai enciklopedii jidiš-kelel. Se om Vikipedijan jaguz evrejan kirjamišton pohjal. Om äi kirjutusid hasidoiden iudaizman kundoiden papiš.
Nece jaguz om avaitud vl 2004 keväz'kun 3. päiväl.
Nügüdläine kirjutusiden lugu om (vn. päivän), süvüz —.


Kirovsk (Leningradan agj).
Kirovsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuses, Kirovskan rajonan administrativine keskuz (mülüb rajonha vspäi 2006). Se om rajonan kaikiš suremb lidn, kuti Otrandoje-ki lidn Nevan mödvedhe (25,2 tuh. rist. vl 2016).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1931 13. päiväl kezakud kuti sauvojiden "Nevdubrstroi-žilo" sauvomha lämuzelektrokeskust. Se oli nimitadud lähembaižen (Nevan) Dubrovk-külän mödhe Nevan vastrandal. Vn 1943 vilukus muretihe Leningradan blokadad läz žilod da Šlissel'burgad. Vl 1943 LEK oli nimitadud Sergei Kirovan oiktastuseks. Vl 1953 žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Vs 1977 sulakun 1. päiväspäi lidn om ühtennimižen rajonan administrativižeks keskuseks. Vozil 1965−2006 Kirovsk oli alištunu agjan tobmudele oikti.
Municipaline «Kirovsk»-ühtnik om olmas nügüdläižiš röunoiš vspäi 2006. Kaks' eländpunktad om siš, toine om Molodcovo-žilo.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase päivnouzmha Piterišpäi, Kirovskan rajonan päivlaskmaiženno röunanno. Matkad Piterihesai om 35 km päivlaskmha. Kirovsk seižub Neva-jogen hural korktal randal, läz Ladoganjärven randad, 20 m valdmeren pindan päl keskmäižel korktusel. Lähembaine lidn om Šlissel'burg 5 km pohjoižhe.
Molodcovo-žilo (1 013 rist. vl 2018) mülüb lidnankundha Kirovskan ližaks. Rajonan 8 valičemižümbrikod (nomerad 10..17) mülüdas municipaližen «Kirovsk»-ühtnikha.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund () 14 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad oliba sihe vn 2014 14. päiväl sügüz'kud. Vladimir Petuhov radab sen ezimehen da lidnankundan pämehen vs 2017 kezakun 24. päiväspäi, hän vajehti Maksim Laškovad.
Eläjad.
Vl 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 25 650 ristitud, lidnankundan — 26 641 ristitud. Kaikiš suremb lidnan i lidnankundan ristitišt om nügüd'. Vl 2018 kaik 27 400 ristitud elädas lidnankundas.
Ortodoksižen hristanuskondan ph. Johann-endustajan pän čapatesen jumalanpert' om olmas Kirovskas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma energetine sarak (Dubrovkan LEK), laivansauvomine da mašiništon pästand laivoiden täht, produkcii sauvondan täht (komplektad pertid sauvomha, kuivad segoitused, elektrojärgenduzlaudad), plastikantegim.
Federaline «Kol»-avtote (Murmanskan avtote) ühtenzoitab Nevan randoid lidnan pohjoižes. "Nevdubstroi-raudtestancii" om 1 km suvipäivlaskmha lidnaspäi, ezilidnelektrojonused ajadas Piterin Moskvan da Ladogan päraudtestancijoišpäi.
Politehnine tehnikum om specialižen keskopendusen aluzkundaks lidnas.
Irdkosketused.
*


Džohar Karan.
Karan Džohar (,; sünd. 25. semendku 1972, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine režissör, scenarist, prodüser, TV-vedai da Bollivudan akt'or.
Biografii.
Karan om sündnu Mumbai-lidnha, Jaš-kinorežissöran da hänen Hiru-akan sämižkanzha.
Hänel om ičeze «Dharma Productions»-kompanii, kudamban pidajan Karan tegihe tatan surman jäl'ghe.
Vl 2017 Karan tegihe tataks, Jaš-poig da Ruhi-tütär oma sündnuded.


Mijavi.
Mijavi ("Miyavi"), todesine nimi om Takamasa Išihara (jap.: 石原 貴雅 "Išihara Takamasa"; sünd. 14. sügüz'ku 1981, Osak, Japonii), om japonijalaine pajatai, gitarist da akt'or korejiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Mijavi om sündnu Osak-lidnha. Konz hän openzi ezmäižes klassas, kaik pereh sirdi Kavanišihe. Vozil 1999-2002 Mijavi oli «Dué le Quartz»-gruppan gitaristan.
Vspäi 2009 om nainu, Melodi om hänen ak, enzne pajatai. Sil-žo vodel Mijavi tegihe tataks, Lovelie Mijavi-tütär om sündnu, vl 2010 Dževeli Aoi-tütär om sündnu. Nügüd'aigan (vl 2018) Mijavi eläb ühtes kanzanke Los Andželesas.


Koirala Maniša.
Maniša Koirala (,; sünd. 16. eloku 1970, Katmandu, Nepal) om nepalalaine da indijalaine Bollivudan aktris, fil'miden prodüser, kargaidai.
Biografii.
Maniša om sündnu Katmandu-lidnha, Prakaš Koirala-politikanmehen i hänen Sušma-akan pereheze. Tatan äjad heimolaižed ühtetas politikha. Openui Varanasin i Nju Delin aluzkundoiš, tahtoi kätas lekarikš, no om aktrisaks nügüd'. Sai režissöran diplomad Nju Jorkas vl 2004. Om fondan ristitištos hüvän valdan sur'oigenudeks, kundaližeks šingotajaks.
Aktris oli lähtnu mehele, nepaližele biznesmenale, vll 2010−2012. Manišal ei ole lapsid tähäsai.


Karan meri.
Karan meri (ven.: "Карское море") om olmas Evrazijan pohjoižes laptas. Sijadase Päivnouzmaižen Evropan pohjoiženno randanno. Mert mülütadas Jävaldmeren basseinha.
Veden mülü — 101 tuhad km³.
Keskmäine süvüz — 50..100 metrad, kaikiš suremb süvüz — 620 m.
Etimologii.
17. voz'sadal Pinegan eläjad nimitihe mert "Närzoman mereks". «Karan meri»-nimituz om ozutadud ezmäižen kerdan V.M. Selifontovan kartal vl 1736. Karanjogi lankteb merhe ezmäižel ku tulda Evropaspäi, i kaiked mert nimitaškanzihe jogen kartte. Vladimir Vizen melen mödhe, Kar-jogen nimi sündui nenecan kelen "hare"-sanaspäi «murdjä»-znamoičendanke.
Geografijan andmused.
Karan meri lainištab vaiše Venäman randad. Meri om sen südäivezikš täuzin. Läz kaik meri sijadase šel'fal. Karan Verajad da Vaigač-sar' erigoittas Karan mert Barencan merespäi suvipäivlaskmas, Uz' Ma om päivlaskmaižeks röunaks, Francan Iosifan ma om lodehes, Pohjoižma-sarišt da Vil'kickijan sal'm venudas Karan i Laptevoiden meriden keskes pohjoižpäivnouzmas.
Pohjoine merite avaidase kezoidme meren pohjoižes, pohjoižpolehe Udes Maspäi.
Karan meren järedad lahted (častomaraižen mödhe): Taimiran, Päsinan, Jenisein, Tazan, Obin da Baidaracan lahted.
Sured sared da sarištod: Vauged-sar' (Jamalan Nenciden avtonomine ümbrik), Kivesižed sared (Krasnojarskan rand), Arktižen institutan sared (Krasnojarskan rand), (Krasnojarskan rand).
Kaikiš pidembad joged, kudambad langetas Karan merhe (častomaraižen mödhe): Päsin-, Jenisei-, Taz- (nenc. "Тасу’ява"), Pur- da Ob'-joged.
Kaiked portad (päiväižen mödhe): Dikson, Uz' Port, Sabett, Amderm.
Gidrologii.
Meren tobj pala om kattud jäl vodes ümbri, kezal jä voib jagadas suril lautikoil. Om äivoččid jäpöudoid 4 m sankte. Solakahuz om 34 promille, vezi segoitase hüvin. Sulandan aigan reskveden sured mülüd tuldas Obin da Jenisein lahtišpäi.
Vezinouzendan korktuz sase 0,5-0,8 metrhasai. Nouzendlainhen leviganduz möhästub jän olendan tagut. Kezaaigan meritorokad da sumeged oleldas paksus.
Londusenkaičend.
Vilusodan aigan meri tegihe vedenalaižiden laivoiden radioaktivižiden jändusiden kaumžomaks.
Sur' Arktine kel'dtaho sijadase meren päivnouzmaižes palas.


Barencan meri.
Barencan meri (,), edel 1853 vot Murmanmeri (ven. "Мурман", "Мурманское море") om olmas Evrazijan pohjoižes laptas. Sijadase Pohjoižen Evropan pohjoiženno randanno. Mert mülütadas Jävaldmeren basseinha.
Pind — 1 424 tuh. km².
Veden mülü — 282 tuhad km³.
Keskmäine süvüz — 222 metrad, kaikiš suremb süvüz — 600 m.
Etimologii.
Meri om udesnimitadud vl 1853 alamalaižen Villem Barenc-merimatkadajan oiktastuseks. Ende verazmalaižed lugiba mert Norvegižen meren palaks. Nügüdläine Norvegine meri mülüb Atlantižhe valdmerhe.
Geografijan andmused.
Barencan meri lainištab Venäman da Norvegijan randad. Valdkundröun mäneb meredme. Läz kaik meri sijadase kontinentaližel šel'fal. Uz' Ma om päivnouzmaižeks röunaks, Karan Verajad da Vaigač-sar' erigoittas Barencan mert Karan merespäi suvipäivnouzmas, Vauged meri (kuviteldud jono Pühä Nena- da Kanin Nena-pol'sariden keskes om röunaks) da Evrop-kontinentan randišt oma suves, Norvegine meri om päivlaskmas, Špicbergen om lodehes, Francan Iosifan ma om pohjoižpäivnouzmaižeks röunaks.
Pohjoine merite avaidase kezoidme meren pohjoižes, pohjoižpolehe Udes Maspäi.
Barencan meren järedad lahted (častomaraižen mödhe): Haipudir-, Pečoran, Čošan lahted da Varanger-fjord.
Sured erižed sared: Pit'k sar' (106 km², Nencan avtonomine ümbrik), Kolgujev (3495 km², Nencan avtonomine ümbrik), Mageröi (436 km², Norvegii), Kondjansar' (180 km², Norvegii).
Langenijad Barencan merhe znamasižed joged (basseinan suruz, častomaraižen mödhe): Pečor- (322 000 km²), Voronj- (9940 km²) da Tulom (21 500 km²).
Järedad meriportad (päiväižen mödhe): Varandei (jädub), Nar'jan Mar (jädub), Ostrovnoi, Severomorsk, Murmansk, Kirkenes (Norvegii), Vadsö (Norvegii), Vardö (Norvegii).
Gidrologii.
Meren pohjoižpala om kattud jäl vodes ümbri tobjimalaz. Sulakul jädub meren koume nelländest, elokul jä voib sulata täuzin. Meren suvipäivlaskmaine pala om jädumatoi Gol'fstriman tagut — lämän Nordkapan joksmusen taguiči. Nece-žo joksmuz segoitab veden meres, pindanno — častomarašt vaste. Kezal läz randad veden lämuz voib olda +11..+12 C° süvuzil 5..8 metrhasai.
Vezinouzendan korktuz sase 0,6-4,7 metrhasai, kaikiš suremb vezinouzend om Kolan pol'saren randanno — 6,1 metrhasai. Sumeg meren päl om järgeližeks säks.


Diksit Madhuri.
Madhuri Diksit (,; sünd. 15. semendku 1967, Mumbai, Maharaštr, Indii) om indijalaine aktris da kargaidai.
Biografii.
Aktrisan kar'jer zavodihe onetomašti, sikš miše ühtni satusetomaha "Abodh"-fil'mha. Vl 2001 Ginnessan Rekordkirj kirjuti hänes, Madhuri mainitase indijalaižeks aktrisaks kaikiš järedambanke sal'henke.
Vspäi 1999 läksi mehele. Šriram Madhav Nene om hänen mužik, kardiohirurg professijanke, sirdi AÜV:oipäi. Heil om kaks' poigad: Arin da Rajan. Mehelusen zavodindan jäl'ghe Madhuri sirdi Denverha, vl 2011 pereh sirdi Mumbaihe.


Norvegine meri.
Norvegine meri (isl.: "Noregshaf", norv.: "Norskehavet") om olmas Evrazijan lodehližes laptas. Sijadase Pohjoižen Evropan lodehliženno randanno. Mert mülütadas Atlantižen valdmeren basseinha. Vl 1853 Barencan meri oli erištudud oficialižikš Norvegižes merespäi da märhapandud Jävaldmeren palaks.
Pind — 1 400 tuh. km².
Veden mülü — 2 mln km³.
Keskmäine süvüz — 2 000 metrad, kaikiš suremb süvüz — 3 970 m.
Geografijan andmused.
Norvegine meri lainištab Norvegijan randad, mugažo Islandijan ekonomižen zonan. Barencan meri om pohjoižpäivnouzmas, Norvegijan rand om suvipäivnouzmažeks röunaks, Pohjoižmeri sijadase suvipäivlaskmas, Islandii om päivlaskmaižes čogas, Grenlandan meri om lodehes, Špicbergen om pohjoižes čogas.
Pohjoine merite om kezoidme Norvegijan mererandanno. Norvegižen meren fjordad oma järedoikš lahtikš (častomaraižen mödhe): Tronheims-fjord, Nur-fjord, Ufut-fjord.
Sured sared da sarištod, kaik oma Norvegijan mererandanno: Vesterolen (sared) (2511 km²), Hinnöi (2204 km²), Lofotenad (1227 km²), Sör-Kvalöi (737 km²). Ei ole langenijoid Norvegižhe merhe znamasižid jogid.
Järedad meriportad, kaik oma Norvegijas (päiväižen mödhe): Tromsö, Narvik, Tronheim.
Gidrologii.
Meri om jädumatoi vodes ümbri Gol'fstriman tagut — lämän Pohjoižatlantižen joksmusen taguiči. Veden üläšoidun lämuz om +2..+7 C° uhokus, +8..+12 C° elokus meren äjiš poliš.
Vezinouzendan korktuz sase 3,3 metrhasai. Šel'f vedase kaidal šoidul Norvegijan randanno, meren fitoplankton eläb sigä tobjimalaz. Meritorokad oleldas paksus.


Širan Ed.
Ed Širan (), todesine nimi — Edvard Kristofer Širan (angl.: "Edward Christopher Sheeran"; sünd. 17. uhoku 1991, Hebden Bridž (vai Halifaks toižiden andmusiden mödhe), Sur' Britanii), om britanijalaine (anglijalaine) pajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Edvard om sündnu Halifaks-lidnha, da kazvatajidenke sirdi Framlingamha, mi om Suffolk-grafkundas. 16-voččen okaizi skolad da sirdi jäl'ghižel vodel Londonha sädamha muzikantan kar'jerad.
Vl 2011 hän pästi ičeze ezmäine «+»-al'bom.


Dikkens Čarl'z.
Čarl'z Dikkens (angl. virkand: ['tʃɑrlz 'dɪkɪnz], täuz' nimi om "Charles John Huffam Dickens"; sünd. 7. uhoku 1812, Portsmut, Anglii, Sur' Britanii — kol. 9. kezaku 1870, Haiem, Anglii, Sur' Britanii) — mail'man tetab anglijalaine kirjutai, romaniden sädai. Kirjuti sanutesid-ki, esseid. Radoi lehtezmeheks norudes.
Dikkensan sädamine mülüb realizman zanrha, no sentimentaline aug da sarnoiden jäl'ged oma hänen romaniš mugažo.


Nison Liam.
Liam Nison (), todesine nimi om Uil'jam Džon Liam Nison (; sünd. 7. kezaku 1952, Ballimin, Pohjoižirlandii, Sur' Britanii), om britanijalaine (pohjoižirladijalaine) akt'or.
Biografii.
Liam om sündnu Ballimin-lidnha. Nison openzihe Kunigahan universitetas, mitte om Belfastas, no oli heittud kaikenaigaižen ehtmätomuden tagut.
Liam oli nainu, Nataša Ričardson-aktris oli hänen ak. Nataša om koli vl 2009. Liamal jäihe kaks' poigad: Mikal Ričard Antonio da Deniel Džek.


Japonijan meri.
Japonijan meren pandud kuvaha vedenalaine reljef i meren randpoliden nägu Man kaimdajaspäi (viluku).
Japonijan meri ("Nihonkai", kor.: 조선동해, 朝鮮東海 "čoson-tonhe" «korejan päivnouzmmeri» (Pohjoižkorei), 동해 "tonhe" «päivnouzmmeri» (Suvikorei),) om olmas Evrazijan päivnouzmaižes laptas. Sijadase Päivnouzmaižen Azijan randanno. Meri mülüb Tünen valdmeren basseinha.
Pind — 1 062 tuh. km².
Veden mülü — 1 630 tuh. km³.
Keskmäine süvüz — 1 753 metrad, kaikiš suremb süvüz — 3 742 m.
Geografijan andmused.
Japonijan meri lainištab nellän valdkundan randoid: Japonijan randad (Hokkaido, Honšü) päivnouzmas da suves, Korejan pol'saren randad suvipäivlaskmas, Pohjoižkorejan randad päivlaskmas, Venäman randad lodehes da pohjoižes (Mererand, Sahalin).
Nell' sal'med erištudas mert: Nevel'skijan sal'm (jap. "Mamija-kaikö") da Tataran sal'm ühtenzoittas mert Ohotskan merenke pohjoižes, Laperuzan sal'm (jap. "Sōja-kaikö") da Sangarsal'm (jap. "Cugaru-kaikö") — avoinudenke valdmerenke päivnouzmas, Korejan sal'm — Kitain Päivnouzmmeren Pakuiženke merenke) suvipäivlaskmas.
Sured sared da sarištod: Sado (855 km²), Oki (346 km²), Ullindo (73 km²). Ei ole langenijoid Japonijan merhe znamasižid jogid, Amur-jogi lankteb Ohotskan merhe.
Järedad meriportad (päiväižen mödhe): Otaru, Niigat i Tojam (Japonii), Pusan, Ul'san i Phohan (Suvikorei), Vonsan, Hinnam da Čhondžin (Pohjoižkorei), Vladivostok, Nahotk, Vanino, Holmsk (Venäma).
Gidrologii.
Meren pohjoine pala jädub tal'veks. Om kaks' järed joksmust: vilu pohjoine Mererandaline joksmuz pidust' Mererandad i läm' suvine Cusiman joksmuz (Kurošion pala) pidust' Japonijan randad. Veden üläšoidun lämuz om -1..0 C° tal'vel da +18..+20 C° kezal meren pohjoižes, +10..+14 C° tal'vel da +25..+27 C° kezal meren suves.
Vezinouzendan korktuz om kaikis enamb pohjoižidenno da suvižidenno randoidenno. Kezaaigan meritorokad oleldas paksus, aldoiden korktuz sase 8..12 metrad.


MakGregor Juen.
Juen Gordon MakGregor (['ju:ən 'ɡɔ:dən mə'ɡrɛɡə]; sünd. 31. keväz'ku 1971, Pert, Šotlandii, Sur' Britanii) om britanijalaine (šotlandijalaine) akt'or, režissör, prodüser da pajatai.
Biografii.
Vspäi 1995 om nainu, Iv Mavrakis om hänen ak. Heil om nell' tütärt: Klara Matil'da (om sündnu vl 1996), Ester Roza (om sündnu vl 2001), Džamijian (om ottud tütreks Mongolijaspäi, om sündnu vl 2001), Anuk (om sündnu da ottud tütreks vl 2011).


Kapur Karizma.
Karizma Randhir Kapur (,; sünd. 25. kezaku 1974, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine enzne aktris, edesti enamba mi 60 fil'miden da TV-serialoiden rolid. Edeline nimen virkand om "Karišma Kapur", vajehti sidä astrologan nevondan mödhe.
Aktris om Indijan kinoarvlahjoiden laureatan: Filmware Awards (1997, 1998, 2001, 2002) i Rahvahaline kinopremii (1998, tagaman parahim naižrol').
Biografii.
Karizma om sündnu Mumbai-lidnha, Randhir-akt'oran da Babita-aktrisan sämižkanzha. Karina-sizar om Karizmal, hän om aktris mugažo. Karizma edesti ezmäižen rolin kinoho vl 1991, konz «"Langenii armastushe"»-fil'm läksi ekranoile. Aktrisan aktivine kar'jer jätkustui vll 1991−2003 i 2008−2012.
Vspäi 2003 Karizma oli lähtnu mehele, Sandžai Kapur-biznesmenale. Vl 2014 hö saiba joudobut naimiželospäi i toine toižespäi. Karizmal jäihe üks' tütar da üks' poig: Samaira (om sündnu vl 2005) da Kiaan Radž (om sündnu vl 2010).


Čavla Džuhi.
Džuhi Čavla (,; sünd. 13. kül'mku 1967, Ludhijan, Pendžab, Indii) om indijalaine aktris da prodüser. Sai «Miss Indii 1984»-arvnimed.
Biografii.
Džuhi läksi mehele, Džai Mehta-biznesmen om hänen mužik. Heil om üks' tütär da üks' poig: Džhanvi-tütär (om sündnu vl 2001) da Ardžun-poig (om sündnu vl 2003).
Džuhi Čavla om «Red Chillies Entertainment»-kompanijan pidajiden keskes.


Kim Deniel De.
Deniel De Kim (,; sünd. 4. eloku 1968, Pusan, Suvikorei) om amerikalaine akt'or korejiženke augotižlibundanke.


Jen Donni.
Donni Jen (anglijankel'ne psevdonim: "Donnie Yen"), todesine nimi — Čžen' Czidan' (; sünd. 27. heinku 1963, Guančžou, Kitai), om kitajalaine akt'or, prodüser da torascenoiden lavastai.
Biografii.
Donni om sündnu Guančžou-lidnha. Om naižiš koumanden kerdan. Cissi Vang om hänen nügüdläine ak, aktris. Hänel koume lapsed oma olmas: Džeff (ühtendes naindaspäi), Žasmin-tütär (koumandes naindaspäi) da Džeims-poig (koumandes naindaspäi).


Han Salman.
Salman Han (, [səlˈmaːn ˈxaːn]), todesine nimi om Abdul Rašid Salim Salman Han (; sünd. 27. tal'vku 1965, Indaur, Madh'ja Pradeš, Indii), om Bollivudan indijalaine akt'or, prodüser, pajatai da TV-vedai.
Biografii.
Salman om sündnu Indaur-lidnha, Salim-scenaristan i pirdajan Salma Han-naižen (Sušila Čarak edel mehelust islaman otandanke) sämižkanzha. Arbaaz-vell' (sund. 1967) da Soheil-vell' (sund. 1970) oma Salmanal, hö oma akt'orad mugažo, prodüserad da režissörad. Kanz da Salman sirdihe Mumbaihe.


Bremen.
Bremen (mugažo saksan kelel, virktas: [ˈbʁeːmən]) om lidn Saksanman lodehes, Bremen-federacijanmas (sen toine nimi om "Joudjaline Ganzejan Bremen-lidn"), kudambha mülüb Bremerhafen-lidn-port-ki.
Istorii.
Karl Sur' pani eländpunktan alusen vl 787 arhiepiskopoiden rezidencijaks. Vl 1260 Bremen ühtni Ganzejha. Lidnas tegihe torguindlaivoid («koggoid») kaiken Ganzejan täht.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vezer-jogen randoil 60 km sen jogensuspäi, 10..32 m korktusil valdmeren pindan päl (11 m om keskmäine). Alasaksonii-federacijanma ümbärdab Bremenad kaikiš polišpäi. Lähembaižed sured lidnad oma Gamburg 110 km pohjoižpäivnouzmha da Gannover 120 km suvipäivnouzmha.
Bremen jagase 5 ümbrikho (saks. "Stadtbezirk"): Pohjoine, Suvi, Päivlaskm, Päivnouzm, Keskuz (saks. "Nord, Süd, West, Ost, Mitte").
Eläjad da ižanduz.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 542 707 ristitud. Läz 2,4 mln elädas lidnas ezilidnoidenke («Bremen - Ol'denburg»-region). Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vl 1969 — 607 184 eläjad.
Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas. Lidnelektrojonused (saks. "Bremen S-Bahn") ühtenzoittas ezilidnoidenke. Rahvahidenkeskeine civiline Bremen-lendimport ("BRE") sijadase 3 km suvhe lidnan keskusespäi, Vezeran hural randpolel. Sišpäi tehtas reisid Evropan äjihe surihe lidnoihe da čarterreisid Keskmeren lebutahoihe, Saksanman surihe lidnoihe.
Irdkosketused.
*


Potsdam.
Potsdam (mugažo saksan kelel, virktas: [ˈpɔtsdam]; alalužic.: "Podstupim") om lidn Saksanman päivnouzmas. Se om Brandenburg-federacijanman administrativižeks keskuseks.
Potsdaman lidnused da sadud mülüdas mail'man jäl'gusen nimikirjuteshe vozispäi 1990−1999.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 993, konz rimalaine Otton III-imperator lahjoiči nenid maid Kvedlinburgan abbatusele. Vl 1345 sai torguindan oiktusid da lidnan statusad.
Vl 1660 Prussijan Fridrih Vil'gel'm-gercog (Brandenburgan kurfürst) pani Potsdamad ičeze rezidencijaks Berlinanke ühtes. Vspäi 1713 Potsdam tegihe sodavägiden järedaks sijaduseks. Edel 1918 vot Prussijan, sid' Germanijan imperijan käskuzkund, ohjastusen äjad sauvused sijazihe Potsdamas. Vl 1945 (17. heinku — 2. eloku) Potsdaman konferencii oli lidnas, se märhapani Evropan da Japonijan imperijan tulijad aigad.
Geografijan andmused.
Potsdam mülüb Berlin-pälidnan aglomeracijha, sijadase Berlinan suvipäivlaskmaižen röunan taga, 20 kilometras sen keskusespäi. Vilusodan aigan ümbärzihe Päivlaskmašt Berlinad, i pälidnan keskuz oli 40 kilometras. Potsdam seižub Hafel'-jogen (El'ban oiged ližajogi) da läz 20 järviden randoil, 29..114 m korktusil valdmeren pindan päl (32 m om keskmäine).
Potsdam jagase 9 lidnümbrikho (saks. "Ortsteil").
Eläjad.
Vl 2010 eläjiden lugu oli 156 906 ristitud. Vl 2015 ristitišt oli kaikiš suremb lidnan istorijas — 167 745 eläjad.
Potsdaman universitetan aluz om pandud vl 1991, i ristitišton kudendez' om üläopenikoikš. Enamba 30 tedoinstitutoid sijadasoiš lidnas (fizik, fiziologii, klimat).
Transport.
Avtobusad da tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas. Lidnelektrojonusiden S7-maršrut ühtenzoitab Potsdamad Berlinanke. «Berlin — Potsdam»-raudte tegihe ezmäižeks valdkundas vl 1839, nügüd'aigan raudterengaz ümbärdab Berlinad Potsdamanke.


Magdeburg.
Lidnan ohjastusen pert'. Ph. Johannan jumalanpert' om tagamal.
Magdeburg (mugažo saksan kelel, virktas: [ˈmakdəbʊrk]; ülälužic.: "Dźěwin") om lidn Saksanman päivnouzmas. Se om Saksonii Anhal't-federacijanman administrativižeks keskuseks vspäi 1990.
Istorii.
Eländpunkt mainitase vspäi 805 torguindsijaks (vl 2005 praznuiči 1200-voččen jubilejan). Rimalaine Otton I-imperator pani jumalankodin alusen vl 937. Vozil 968-1648 Magdeburg oli arhiepiskopoiden olendan sijaks.
Toižen mail'man sodan aigan, vl 1945 vilukun 16. päiväl, vanh lidn oli pandud mantazole läz täuzin bombardiruindan tagut, 190 tuh. ristituid jäihe koditomikš. Nügüd'aigaižen stilin pertišt om vanhan lidnan sijas. Vn 2013 kezakus lidn om elänu lujas sur'vedes läbi.
Geografijan andmused.
Magdeburg seižub El'b-jogen randoil. Lidn sijadase federacijanman keskuses, 41..123 m korktusil valdmeren pindan päl (55 m om keskmäine). Keskuzgermanijan veziten päivnouzmaine agj om lidnan pohjoižröunaks. Matkad Berlinhasai om 155 km päivnouzmha kiruhtedme.
Magdeburg jagase 40 lidnrajonha (saks. "Stadtteil").
Eläjad da ižanduz.
Vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 228 144 ristitud. Vl 1941 ristitišt oli kaikiš suremb lidnan istorijas — 346 tuhad eläjid. Kaks' universitetad om lidnas. Ižandusen sarakod oma logistik (Deutsche Bahn AG om päradonandajan — raudtetransport), terasen, bumagan, tekstilin, himižsubstancijoiden tehmine, mašiništonsauvomižen inžiniring, tervhuden menedžment.
Avtobusad, tramvaid da jogilaivad oma kundaližeks transportaks lidnas. Magdeburg om olmas järedaks raudtesol'meks. Jogijüguport om lidnas.
Irdkosketused.
*


Plačido Mikele.
Mikele Plačido (; sünd. 19. semendku 1946, Askoli-Satriano, Italii) om italijalaine kinoakt'or da režissör.
Biografii.
Plačido om sündnu Askoli-Satriano-lidnha. Armijan služindan jäl'ghe radoi Riman policijas. Oli mel'dünu teatrha i openui Draman čomamahton Akademijas. Sai mail'man tetabut Korrado Kattani-komissaran rolin jäl'ghe televizijan «Sprut»-serialas, kudambas Plačido edesti rolid nell' ezmäšt sezonad (kaik niid om 10). «Sprut»-serial oli lujas populärižen Nevondkundaližes Ühtištuses.
Om naižiš koumanden kerdan. Federika Vinčenti om hänen nügüdläine ak, aktris. Mikelel viž last om olmas: Violante-tütär (kahtendes naindaspäi, sünd. 1976), Mikelanželo-poig (kahtendes naindaspäi, sünd. 1990), Marko Brenno-poig (kahtendes naindaspäi, sünd. 1991), Inigo-poig (sündnu naindata vl 1988) da Gabriele-poig (koumandes naindaspäi, sünd. 2006). Tütär jätktab tatan radod, radab aktrisan mugažo.


Mainc.
Mainc (saks.: "Mainz" [maɪ̯nt͡s]; franc.: "Mayence") om lidn Saksanman päivlaskmas. Se om Reinland Pfal'c-federacijanman administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud rimalaižiden sodavägiden "Mogontiacium"-sijaduseks 2 tuhad vot tagaz, vl 13 edel m.e.. Sen erased ruinad oma kaičenus tähäsai. Vl 1244 eländpunkt sai lidnan oiktusid.
Vspäi 80 m.e. panihe arhijerejad (episkopad) "Mogontiacium:ha", vozil 745-1803 panihe arhiepiskopad Maincha. Vl 1793 (keväz'ku - heinku) lidn oli Maincan Tazovaldkundan pälidnaks, se oli ezmäine demokratine valdkund nügüd'aigaižen Saksanman territorijal.
Geografijan andmused.
Lidn seižub Rein-jogen hural randal, sijadase federacijanman päivnouzmaiženno röunanno, 82..245 m korktusil valdmeren pindan päl (89 m om keskmäine). Järed Visbaden-lidn om Reinan vastrandal, Main-jogi lankteb Reinha sen territorijal. «Lidnad-kaks'jaižed» oma lidnaglomeracijan keskuseks 490 tuh. eläjidenke.
Mainc jagase 15 ümbrikho (saks. "Ortsbezirk"), ned alajagasoiš 65 lidnrajonha (saks. "Stadtteil").
Eläjad da ižanduz.
Vl 50 m.e. 16 tuh. ristituid elihe eländpunktas. Vl 2011 eläjiden lugu oli 200 957 ristitud. Vl 2015 ristitišt oli kaikiš suremb lidnan istorijas — 212 348 eläjad. Lidn om transportmašiništon sauvomižen keskuz da järed mediakeskuz.
Irdkosketused.
*


Elo (fil'm).
«Elo» () om amerikaine fil'm tedoližen fantastikan žanras. Ezmäine ozutez AÜV:oiš oli vl 2017 keväz'kun 18. päiväl, Venämas — nedališ päliči (23. keväz'ku 2017).


Coi Anita.
Anita Coi, todesine nimi — Anna Sergejevna Kim (, "Анита Цой",; sünd. 7. uhoku 1971, Moskv, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman poppajatai da TV-vedai korejiženke augotižlibundanke. Venäman arvostadud artist (2003).
Biografii.
Vl 2013 Anita ühtni «Один в один»-TV-šouhu.
Vl 1990 Anita läksi mehele, Sergei Coi om hänen mužik. Heil om üks' poig: Sergei-noremb.
Nügüd'aigan (vl 2017) Anita gastroliruib lopmäta da ezineb hüvädtegijidenke koncertoidenke.


Kapur Šraddha.
Šraddha Kapur (,; sünd. 3. keväz'ku 1989, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine Bollivudan aktris da pajatai.
Biografii.
Šraddha om sündnu Mumbai-lidnha, Šakti Kapur-akt'oran da Šivangi Kapur-pajatajan (neiččel kanzannimi oli Kolhapure) sämižkanzha. Siddhanth-vell' om Šraddhal, hän om akt'or mugažo.
Šraddha om pajatai lapsessai, hänen dedoi (mamoin kanzaspäi) om Lata Mangeškar- da Aša Bhosle-pajatajiden dvojurodnii vell'.


Dženner Kaili.
Kaili Dženner (; sünd. 10. eloku 1997, Kalabadas, Kalifornii, AÜV) om amerikalaine fotomodel'. Ühtneb «Kardašijan-kanz»-TV-šouhu.
Biografii.
Kaili om sündnu Kalabadas-lidnha, Brüs Dženner (nügüdläine nimi om Keitlin-transgender) da biznesnaine Kris Dženner (neiččel kanzannimi oli Kardašijan) sämižkanzha. Kendall-sizar om Kailil, om mugažo fotomodel'.
Vn 2018 1. päiväl uhokud Kaili kändihe mamaks, tütär om sündnu Trevis Skottaspäi.


Kapur Šahid.
Šahid Kapur (, [ʃaːɦɪd̪ kəˈpuːr]; sünd. 25. uhoku 1981, Deli, Indii) om indijalaine Bollivudan akt'or.
Biografii.
Šahid om sündnu Deli-lidnha, Pankadž-akt'oran i Nilima-aktrisan sämižkanzha.
Vspäi 2015 om nainu, Mira Radžput om hänen ak. Vl 2016 Šahid tegihe tataks, Miša-tütär om sündnu.


Bokkoli Benedikta.
Benedikta Bokkoli (; sünd. 11. kül'mku 1966, Milan, Italii) om italajalaine kino- da teatraktris.
Biografii.
Benedikta om sündnu Milan-lidnha. Nor' Bridžitta-sizar om Benediktal, hän om aktris mugažo. Benediktal ei ole lapsid tähäsai.


Ramazzotti Eros.
Eros Lučano Val'ter Ramazzotti (, sünd. 28. reduku 1963, Rim, Italii) om itajalaine pajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Eros om sündnu Rim-lidnha. Vl 1984 pajatai ühtni ezmäižen kerdan Sanremon muzikfestivalihe «"Terra promessa"»-pajonke.
Vl 1986 Eros ozutase NSTÜ:s «Цветы и песни Сан-Ремо в Москве»-koncertan ühtnijaks.
Om naižiš kahtenden kerdan. Marika Pellegrinelli om hänen nügüdläine ak, model' da aktris. Erosal koume lapsed oma olmas: Aurora-tütär (ühtendes naindaspäi, sünd. 1996), Raffaella-tütär (kahtendes naindaspäi, sünd. 2011) da Grabrio Tullio-poig (kahtendes naindaspäi, sünd. 2015).


Korbin Blü.
Korbin Blü (angl.: "Corbin Bleu"; sünd. 21. uhoku 1989, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV) om amerikalaine akt'or da pajatai.


Deol Bobbi.
Bobbi Deol (,), todesine nimi — Vidžai Singh Deol (; sünd. 27. viluku 1969, Bombei, Maharaštr, Indii), om indijalaine hindikel'ne akt'or.
Biografii.
Bobbi om sündnu Mumbai-lidnha, Dharmendra-akt'oran da hänen ezmäižen Prakaš Kaur-akan kanzha. Kaks' Bobbin sizart oma heišpäi: Vidžeta i Adžeta. Sanni-vell' om Bobbil, hän om akt'or mugažo. Hema Malini om hänen emindam nügüd'. Eša- da Ahana-sizared oma heimolaižed täuzin, tatan polespäi.
Om nainu, Tan'a Ahudža om hänen ak vs 1996 semendkun 30. päiväspäi. Heil om kaks' poigad: Ar'jaman (om sündnu vl 2001) da Dharam (om sündnu vl 2004).


Li Džet.
Džet Li (), todesine da kitajine nimi — "Li Län'dze" (kit. veroline: 李連杰, kebnenzoittud 李连杰,; sünd. 26. sulaku 1963, Pekin, Kitai) om kitajalaine akt'or, prodüser da torascenoiden lavastai, toračomamahtoiden mastar.
Biografii.
Džet Li om sündnu Pekin-lidnha. Om naižiš kahtenden kerdan. Nina Li Či om hänen nügüdläine ak, aktris. Džetal nell' tütärt oma olmas.


Bilan Dima.
Dima Bilan (), eziauguine nimi oli "Viktor Nikolaevič Belan" vn 2008 kezakuhusai (ven.: "Виктор Николаевич Белан"; sünd. 24. tal'vku 1981, Moskovskii-žilo, nügüd' Ust'-Džegut-lidnan pala, Karačajan da Čerkesijan avtonomine agj, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman eläi, venäkel'ne i anglijankel'ne poppajatai, muzikankirjutai da akt'or.
Biografii da kar'jer.
Viktor om sündnu Ust'-Džegut-lidnha. Hänen Anna-sizar om pajatai mugažo.
Vl 2002 Dima Bilan ühtni Jurmalan rahvahidenkeskeižhe «Новая волна»-konkursha («Uz' ald»), siš hän sai nelländen sijan.
Dima Bilan ezini Venämad "Evrovizii"-konkursal kahtišti: vl 2006 Afiniš pajati «"Never Let You Go"»-pajon (kahtenz' sija), i vl 2008 Belgradas, kus pajati «"Believe"»-pajon, sil sai ühtent sijad Venäman täht ezmäižen da üks'jäižen kerdan tähäsai.
Nügüd'aigan (vl 2017) Dima om üks' kaikiš populärižiš Venäman pajatajišpäi, oleleb TV-oigendusiš.


Šridevi.
Šridevi Kapur (), tetab kuti Šridevi (,), täuz' nimi sündundan aigan oli Šri Amma Janger Ajjapan (; sünd. 13. eloku 1963, Sivakasi, Tamilnad, Indii – kol. 24 uhoku 2018, Dubai, AÜE), oli indijalaine aktris da prodüser.
Biografii.
Šridevi oli sündnu Minampatti-külähä Sivakasi-lidnanno. Tamilkel'ne Aijapan-tat radoi advokatan, Radžesvari-mam oli +. Aktrisan mamankel' oli tamilan kel', ühtni fil'miš toižil kelil-ki: telugun kel', hindi, malajalam i kannadan kel'. Fil'mzihe Šridevid kinos ezmäižen kerdan lapsen völ, vl 1967. Vl 2017 znamoiči 50-vottušt jubilejad kinos ičeze "Mom"-fil'mal.
Sizar da kaks' norembad velled oma Šridevil. Vspäi 1996 oli lähtnu mehele, Boni Kapur oli hänen mužik, prodüser. Šridevil da Bonil sünduihe kaks' tütärt: Džhanvi (sünd. 1997) da Khuši (sünd. 2000).
Aktris koli Dubaiš südäikeran seižutesespäi.


Millioner truššoboišpäi.
«Millioner truššoboišpäi» (, vepsän kirjamil "Slamadog milijanejar") om vn 2008 britanine da amerikaine dramfil'm Indijas. Ezmäine ozutez Sur' Britanijas oli vn 2009 vilukun 9. päiväl, Venämas — ühtes kus sen jäl'ghe (12. uhoku 2009). Se om Dev Patelan da Frida Pinton debüt täuz'piduzližes kinos. Om kahesan «Oskar»-kinopremijan laureatan.


Rahman Allah-Rakha.
Allah-Rakha Rahman (mugažo anglijan kelel;,), enzne nimi sündundaspäi 22-voččhe igähäsai oli A. S. Dilip Kumar (angl.: "A. S. Dileep Kumar"); sünd. 6. viluku 1966, Madras, Tamilnad, Indii) om indijalaine muzikankirjutai da pajatai. Tobjimalaz om tetab anglijankel'ženke A. R. Rahman-psevdonimanke.
Biografii.
A. S. Dilip om sündnu Madras-lidnha, R. K. Šekhar-muzikankirjutajan sämikanzha. Konz hän oli 22-vozne, kaik kanz läksi islamha, da hän-ki oti uden nimen. Hänen ezmäine muzikfil'm nimitihe «Ruz»:aks.
Om nainu, Saira Banu om hänen ak. Heil om kaks' tütärt da üks' poig: Khatidža, Rahima and Amin.


Deol Sanni.
Sanni Deol (, "Sanī Deol",), todesine nimi — Adžai Singh Deol (; sünd. 19. reduku 1956, Sahneval-lidn, Pendžab, Indii), om indijalaine Bollivudan akt'or, režissör da prodüser.
Biografii.
Sanni om sündnu penehe Sahneval-lidnha (mülüb Ludhijan-lidnan ümbrikho, sen lendimport om siš), Dharmendra-akt'oran da hänen ezmäižen Prakaš Kaur-akan kanzha. Kaks' Sannin sizart oma heišpäi: Vidžeta i Adžeta. Bobbi-vell' om Sannil, hän om akt'or mugažo. Hema Malini om heiden emindam nügüd'. Eša- da Ahana-sizared oma heimolaižed täuzin, tatan polespäi.
Om nainu, Pudža Deol om hänen ak. Heil sünduihe da elädas kaks' poigad: Karan da Radžvir.


Tottumkal Asin.
Asin Tottumkal, paksus muite Asin (,; sünd. 26. reduku 1985, Kočči, Keral, Indii) om indijalaine enzne aktris da fotomodel', lopi kar'jerad mehelusen zavodindan jäl'ghe. Eziti rolid hindi-, telugun- i tamilankel'žiš fil'miš.
Biografii.
Asin om sündnu Kočči-lidnha, Džozef-biznesmenan i Selina-hirurgan kanzha. Vl 2002 om pästtud ph. Terezan kolledžaspäi Kočči-lidnas bakalavran arvonke Anglijan literaturas. Zavodi modelin kar'jerad openuden školas völ, sädi ezmäšt fil'man rolid vižtoštkümnevoččes igäs vl 2001.
Vspäi 2016 om lähtnu mehele, Rahul Šarma om hänen mužik. Asin sünduti tütärt vn 2017 redukul.


D'Kruz Ileana.
Ileana D'Kruz (,; sünd. 1. kül'mku 1987, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine aktris da fotomodel'.


Henni Deniel.
Deniel Filipp Henni (,; sünd. 28. kül'mku 1979, Karson-Siti, Mičigan, AÜV) om amerikalaine akt'or korejiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Deniel om sündnu Karson-Siti-lidnha. Hänen tat — amerikalaine irlandiženke augotižlibundanke, hänen mam — korejiženke augotižlibundanke.


Šroff Taiger.
Taiger Šroff (,), todesine nimi om Džai Hemant Šroff (,; sünd. 2. keväz'ku 1990, Mumbai, Maharaštr, Indii), om indijalaine akt'or da toračomamahtoiden mastar.
Biografii.
Taiger om sündnu Mumbai-lidnha, Džeki-akt'oran da Aješa-prodüseran (neiččel kanzannimi oli Datt) sämižkanzha. Krišna-sizar om Taigeral, prodüser da režissöran abunik. Hän om gudzaratin da uigurižen augotižlibundanke tatan polespäi i Bengalijan da Bel'gijan augotižlibundanke maman polespäi.


Kitagava Keiko.
Keiko Kitagava ("Kitagava Keiko",; sünd. 22. eloku 1986, Kobe, Japonii) om japonijalaine aktris da enzne fotomodel'.
Biografii.
Keiko om sündnu Kobe-lidnha. Laps'aigan tahtoi käta lekarikš, no ei olend varmed, voiži tehta hänen radod. Om vn 2009 Meidzi-universitetan (Tokio) pästnikan, openui kommertišt tedod.
Vspäi 2016 om lähtnu mehele, Daigo-pajatale.


Delon Alen.
Alen Delon, täuz' nimi om Alen Fabien Moric Marsel' Delon (; sünd. 8. kül'mku 1935, So, Francii) om francijalaine kinoakt'or, režissör, prodüser da scenarist.
Biografii.
Alen om sündnu So-lidhna (Parižan suvine ezilidn).
Om naižiš kahtenden kerdan. Nügüd'aigan (vl 2017) om naimatoi. Hänel nell' last oma olmas: Entoni-poig (ühtendes naindaspäi, om sündnu vl 1964), Kristian Aron Bulon'-poig (sündnu naindata vl 1962), Anuška-tütär (kahtendes naindaspäi, om sündnu vl 1990), Alen-Fabian-poig (kahtendes naindaspäi, om sündnu vl 1994).
Poig da tütär jätktas tatan radod, ratas akt'orin mugažo.


Kapur Ardžun.
Ardžun Kapur (,; sünd. 26. kezaku 1985, Mumbai, Maharaštr, Indii) om indijalaine Bollivudan akt'or da TV-vedai.
Biografii.
Ardžun om sündnu Mumbai-lidnha, Boni-prodüseran da hänen ezmäižen Mona Šouri Kapur-akan kanzha. Šridevi oli heiden emindamaks ičeze surmhasai. Džhanvi- da Khuši-sizared oma heimolaižed täuzin, tatan polespäi. Edel fil'madandoid Ardžun radoi režissöran abunikan.


Titanoiden atak (fil'm).
«Titanoiden atak» da «Titanoiden atak: mail'man lop» ("Šingeki-no Ködzin: Endo obu za Vārudo") om vn 2015 japonine torafil'm tedoližen fantastikan žanras. Om fil'matud ühtennimižiden mangan da animen Titanoiden atak mödhe. Om jagadud kahthe palaha, ühtent palad pästtihe elokun 1. päiväl, kahtent palad — sügüz'kun 19. päiväl. Fil'm läksi Suvipäivnouzmaižen Azijan maiš-ki: Indonezii, Malaizii, Singapur, i territorijoiš (Honkong, Taivan'), kaik vl 2015.


Vägimez' (fil'm, 1983).
«Vägimez'» ("Hiro",) om vn 1983 indine torafil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 1983 16. päiväl tal'vkud. Džeki Šroff edesti ezmäšt pärolid, sen fil'man tagut tegihe tutabaks. Minakši Sešadri-ki, enzne «Miss Indii 1981», fil'mzihe neciš fil'mas.


Südäimel'žed azjad.
«Südäimel'žed azjad» ("Ae Dil Hai Mushkil") om vn 2016 indine dramfil'm.
Fil'mdand.
Kinod fil'mdihe Venas, Parižas, Londonas, Mandavas da Mumbaiš.


Bunraku (fil'm).
«Bunraku» (mugažo anglijan kelel) om vn 2010 amerikaine torafil'm. Se om Gakt-pajatajan debüt rahvahidenkeskeižes täuz'piduzližes kinos.
Fil'man ezmäine ozutez tegihe vn 2010 Toronton festivalil (9.−19. sügüz'ku) «Pol'öline meletomuz»-jagusen valičendaks.
Süžet.
Peitol'ne kalik i nor' japonijalaine sodamez' tuldas alištunu ogernikoil lidnha. Kaikuččel ičeze missii om, no hö ühtištudas vägestamha osttud valdoičendad.


Šergill Džimmi.
Džimmi Šergill (,), todesine nimi om Džasdžit Singh Gill (angl. "Jasjit Singh Gill"; sünd. 3. tal'vku 1970, Gorakhpur, Uttar Pradeš, Indii), om indijalaine akt'or da prodüser.
Biografii.
Džasdžit om sündnu Gorakhpur-lidnan ümbrištho, manpidajiden da vinantegijoiden kanzha. Hän openzihe Pendžaban universitetas Patial-lidnas. Dvojurodnii vell' uskotoiti händast oigendamhas Mumbaihe da kodvimha ičtaze fil'man roliš.
Vspäi 2001 om nainu, Prijanka Puri om hänen ak. Heil om üks' Vir-poig.


Bel'mondo Žan Pol'.
Žan Pol' Bel'mondo (; sünd. 9. sulaku 1933, Nöji-sür-Sen, Francii) om francijalaine akt'or.
Biografii.
Oli naižiš kaks' kerdad. Nügüd'aigan (vl 2017) om naimatoi. Hänel nell' lapsed oma olmas: Patricija-tütär (ühtendes naindaspäi, oli sündnu 1958 — koli 1994), Floranc-tütär (ühtendes naindaspäi, om sündnu 1960), Pol'-poig (ühtendes naindaspäi, om sündnu vl 1963), da Stella-tütar (kahtendes naindaspäi, om sündnu vl 2003). Tähäsai om Annabell-tütrentütär (om sündnu vl 1988), Kristofer-tütrenpoig (om sündnu vl 1993), Nikol'a-tütrenpoig (om sündnu vl 1997), Alessandro-poiganpoig (om sündnu vl 1991), Viktor-poiganpoig (om sündnu vl 1993) da Džacomo-poiganpoig (om sündnu vl 1998).


Šiprage.
Šiprage (mugažo bosnijan, serbijan da horvatan kelil; serbijan kelen kirillican kirjamil: "Шипраге") om Bosnijan da Gercegovinan Serbižen Tazovaldkundan külä Banä Lukan agjas.
Külä sijadase 30 km suvipäivnouzmha Kotor Varoš-lidnaspäi, 507..520 m korktusil valdmeren pindan päl.
Vl 2013 eläjiden lugu oli 788 ristitud. Küläkundan pind om läz 20 km².


Kan Son.
Son Kan (,; sünd. 8. sulaku 1972, Geinsvill, Džordžii-štat, AÜV) om amerikalaine akt'or korejiženke augotižlibundanke.


Oberoi Vivek.
Vivek Oberoi (mugažo anglijan kelel;; sünd. 3. sügüz'ku 1976, Haidarabad, Andhra Pradeš, Indii) om indijalaine akt'or.
Biografii.
Vivek om sündnu Haidarabad-lidnha, Sureš-akt'oran da hänen Jašodhara-akan kanzha.
Vspäi 2010 om nainu, Prijanka Alva om hänen ak. Vl 2013 Vivek tegihe tataks, Vivaan-poig om sündnu, vl 2015 Ameja-tütär om sündnu.


Devgan Adžai.
Adžai Devgan ([əd͡ʒəj d̪e:ʋgən],), todesine nimi om Višal Viru Devgan (,; sünd. 2. sulaku 1969, Uz' Deli, Indii) om indijalaine akt'or, prodüser da režissör.
Biografii.
Višal om sündnu Uz' Deli-lidnha, Viru-kaskadör da Vina-prodüser kanzha.
Vspäi 1999 om nainu, Kadžol om hänen ak, aktris. Heil om üks' tütär da üks' poig: Nisa-tütär (om sündnu vl 2003) da Jug-pog (om sündnu vl 2010).
Hänel om ičeze «Ajay Devgn FFilms»-kompanii.


Sasmi Angun Čipta.
Angun Čipta Sasmi ([aŋˈɡun ˈt͡ʃipta ˈsasmi]; sünd. 29. sulaku 1974, Džakart, Indonezii), om indonezijalaine i francijalaine pajatai da muzikkirjutai. Tobjimalaz om tetab anglijankel'ženke Angun-psevdonimanke (angl. "Anggun").
Biografii.
Angun om sündnu Džakart-lidnha, Darto Singo-kirjutajan da hänen Dien Herdina-akan kanzha. Vl 1986 Angun pästi ičeze ezmäine studine «Dunia Aku Punya»-al'bom.
Vl 2012 hän ezini Francijad "Evrovizii"-konkursal, kus pajati «"Echo (You and I)"»-pajon. Alla sai 22-nden sijan (21 čokkoint).
Hänel om üks' Kirana Cipta Montana-tütär.


Hanna Vinod.
Vinod Hanna (,; sünd. 6. reduku 1946, Pešavar, Britanine Indii — kol. 27. sulaku 2017, Mumbai, Maharaštr, Indii) oli indijalaine akt'or, prodüser da politikanmez'.
Biografii.
Vinod oli sündnu Pešavar-lidnha. Konz hän openzi kümnendes klassas, kaik pereh sirdi Delihe.
Oli naižiš kahtenden kerdan. Vinodal jäihe koume' poigad da üks' tütär: Rahul (ühtendes naindaspäi, om sündnu vl 1972), Akšaje (ühtendes naindaspäi, om sündnu vl 1975), Sakši-poig (kahtendes naindaspäi, om sündnu vl 1991) da Šradha-tütär (kahtendes naindaspäi, om sündnu vl 1995).
Poigad ühtendes naindaspäi jätktas tatan radod, ratas akt'orin mugažo.


Grande Ariana.
Ariana Grande-Butera (mugažo anglijan kelel; sünd. 26 kezaku 1993, Boka Raton, Florid, AÜV) om amerikalaine R'n'B pajatai, fotomodel' da aktris italiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Ariana om sündnu Majamin ezilidnha. Vn 2014 redukuspäi besedoiči nellänke prihanke, no okaizi kaikid. Frenki-vell' om Arianal, hän om akt'or mugažo, prodüser da kargadai.


Basu Bipaša.
Bipaša Basu (,; sünd. 7. viluku 1979, Uz' Deli, Indii) om indijalaine aktris da fotomodel'. Ezineb rolid hindikel'žiš fil'miš tobjimalaz.
Biografii.
Bipaša om sündnu Uz' Deli-lidnha, civiližen Hirak-inženeran i Mamta-kodiemägen kanzha. Kaks' sizart oma Bipašal: Bidiša-sestrii i noremb Vidžajeta-sizar. Pereh sirdi Kolkatha, kus Bipaša jätkusti da lopi školopendust.
Vspäi 2016 om lähtnu mehele, Karan Singh Grover om hänen mužik.


Hošal Šreja.
Šreja Hošal (,; sünd. 12. keväz'ku 1984, Muršidabad, Päivlaskmaine Bengalii, Indii) om indijalaine pajatai.
Biografii.
Šreja om sündnu Muršidabad-lidnha. Vspäi 2015 läksi mehele, Šiladitija Mukhopadhijaja om hänen mužik.


Utada Hikaru.
Hikaru Utada ("Utada Hikaru"; sünd. 19. viluku 1983, Nju Jork, Nju Jork (štat), AÜV), mugažo tetas händast kuti "Hikki" (jap. ヒッキー), om japonijalaine pajatai da prodüser.
Biografii.
Hikaru om sündnu Nju Jork-lidnha, Teruzane-prodüseran da Dzunko-pajatajan kanzha.
Om lähtnu mehele kahtenden kerdan. Frančesko Calianno om hänen nügüdläine mužik. Heil om üks' poig.


SHINee.
«SHINee» (korejankel'žele muziktorgudele — «샤이니» "Säini") om tetab prihoiden suvikorejalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad keipop- da džeipop-stiliš.
Mülükund om Onü, Khi, Minho da Themin.
Gruppan aluz om pandud vl 2008.


Stalin Iosif.
Iosif Vissarionovič Stalin, todesine kanzannimi oli Džugašvili (,; sünd. 6. tal'vku 1878, Gori, Tiflisan gubernii, Venäman imperii — kol. 5. keväz'ku 1953, Volinskoje (nüg. Moskvan territorijal), Kuncevon rajon, Moskvan agj, Venäman NFST, NSTÜ) oli venämalaine revolücioner, Nevondkundaližen Ühtištusen Kompartijan generaline sekretar' (vs 1922 sulakun 3. päiväspäi surmhasai). Valdkundan pämez' de-fakto 1920-nziden voziden lopuspäi surmhasai. NSTÜ:n sodavägiden päkäsknik (19.07.1941-3.03.1947 — radnikusel kaičendministran sijas). Nevondkundaližen Ühtištusen jenaralissimus (1945).
Stalinan tobmuz harakterizuihe avtokratijal, personan kul'tal, partijan da valdkundan aluzkundoiden ühthekazvandal. Hered industrializacii mäni ühten aigan illegitimižidenke repressijoidenke, rahvahiden deportacijanke, Toiženke mail'man sodanke.


Mandela Nel'son.
Nel'son Rolilahla Mandela (kos.: "Nelson Rholihlahla Mandela" [xo'liɬaɬa man'de:la], afrikaans i [mæn'dɛlə]; sünd. 18. heinku 1918, Mfezo, Kapan provincii, Suviafrikan Ühtnend — kol. 5. tal'vku 2013, Johannesburg, Gauteng, Suviafrikan Tazovaldkund) oli suviafrikalaine politikanmez' da valdkundan šingotai. Suviafrikan Tazovaldkundan prezident (10.05.1994—14.06.1999). Nobelän premijan kožundas laureat (1993) ühtes Frederik De Klerkanke.
Openzihe koumes universitetas. Üks' kaikiš tetabiš borcuišpäi SAT:an aparteidan aigan, 27 vot oli türmatud necen tagut (5.08.1962—11.02.1990). Vozil 1991-1997 oli Afrikan rahvahaližen kongressan prezidentan (valdkundan afrikalaižiden kaikiš suremb partii). Prezidentan strokun aigan panihe eloho äjid socializacijan programid muzaveren ristitišton täht: bazine medicinine abu, školopenduz kaikiden lapsiden täht, eländpunktoiden uz' pertišt, elektrusen da sidon leviganduz.


Lenin Vladimir.
Vladimir Il'jič Ul'janov (; sünd. 10 (22). sulaku 1870, Simbirsk, Venäman imperii — kol. 21. viluku 1924, Gorki-külä, Moskvan gubernii, Venäman NFST, NSTÜ), päpsevdonim om Lenin (ven. "Ленин"), oli venämalaine revolücioner mail'man znamoičendanke, nevondkundaližen valdkundan alusenpanii da šingotai. Venäman NFST:n Rahvahaližiden Komissariden Nevondkundan ezmäine ezimez' (vs 1917 kül'mkun 9. päiväspäi surmhasai).
Openzihe kahtes universitetas, Kazanin i Piterin, juristan specializacijanke. Tegihe Venäman Redukun revolücijan ühten päsädajišpäi (1917). Koumanden Internacionalan alusenpanii (2. keväz'ku 1919). Kirjuti äi publicistižid töid.


Mao Czedun.
Mao Czedun (, kebnenzoittud: 毛泽东; sünd. 26. tal'vku 1893, Šaošan'-külä läz Čanšad, Hunan'-agj, Cin-imperii — kol. 9. sügüz'ku 1976, Pekin, Kitai) oli kitajižen valdkundan šingotai. Pit'kan aigan oli Kitain kompartijan Keskuzkomitetan ezimehen (vs 1943 keväz'kun 20. päiväspäi surmhasai). Tuli tobmuden pähä Kitain rahvahanikoiden sodan vägestusiden ühteks käsknikoišpäi kaikenvuiččel abul. Tedoti Kitain Rahvahaližen Tazovaldkundan sündundas vn 1949 1. päiväl redukud Tän'an'men'-verajaspäi, oli valdkundan pämehen (27.09.1954—27.04.1959).
Oli sündnu penen Mao Ičan-manpidajan i Ven' Cimei-kodiemägan kanzha. Norembaižen oli buddizman uskojan. Okai školan opendust 13-voččes igäs i lugi kirjoid, no sid' openui koumes školas vaumitades üläopendusele. Oigendeli kirjutusid aiglehtesihe, radoi kirjištos. Openzihe Hunanin universitetas, maoizman päteoretik.
Mao vedi severz'-se znamasižid haškuid da kampanijoid valdkundas Kompartijan ezimeheks, kaikiš tetabad — agrarine reform i jügedan tegimišton šingotez, vižvoččed planad, «Sur' hüpähtuz» i «Kul'turrevolücii» (1966−1976). Tobmuden voded harakterizuihe personan kul'tal, verevil repressijoil, kudambiden polhe lajihe toižiš socialistižiš valdkundoiš eskai, pagižmata kapitalizman mail'mas.
Oli naižiš nelläšti, kuz' last oma sündnuded.


Bolivar Simon.
Simon Bolivar (ispanine virkand [si'mon bo'liβar], täuz' nimi ispanijan kelel: "Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar de la Concepción y Ponte Palacios y Blanco"; sünd. 24. heinku 1783, Karakas, Venesuelan generaline kapitankund, Ispanijan imperii — kol. 17. tal'vku 1830, Santa Mart, Sur' Kolumbii) oli Ispanijan Suviamerikan kolonijoiden poles niiden sodan ripmatomudes aigan Ispanijaspäi, Suviamerikan kaikiš tutab da valatoitai sodankäsknik. Venesuelan rahvahaline Kongress andoi hänele "El Libertador"-arvnint («Päzutai») vl 1813. Oli Venesuelan sodavägiden jenaralan.
Oli ranu nellän valdkundan prezidentaks: Venesuel (kahtenz' tazovaldkund 07.08.1813−16.07.1814 i koumanz' tazovaldkund 10.1817−24.02.1819), sid' Sur' Kolumbii (ezmäine prezident, 24.02.1819−04.05.1830), ühten aigan Bolivii (nimitadud hänen oiktastuseks, ezmäine prezident, 12.08.1825−29.12.1825) da Peru (kudenz' prezident, 17.02.1824−28.01.1827).
Biografii.
Simon oli sündnu elokahaze kreoliž-baskalaižhe kanzha, jäi kazvatajita aigašti. Heimolaižed oigenziba händast openumha Evropan maihe. Openui oiktust Madridas i Parižas. Vl 1805 Bolivar ajoi, kus sädi-ki planad päzutamha Ispanijan kolonijoid, kändihe abolicionizman (orjusen tühjitusen) polenpidajaks.
Oli naižiš (1802—1803). Maria Tereza del' Toro oli Bolivaran akan kahesa kud, koli pakuižes säruläžundaspäi. Bolivar oli rehkitadud akan surmaspäi i andoi toivotust jäda akata edemba-ki, jäi lapsetoman.
Mušt.
Voib vastata muštod Bolivaras Suviamerikan äjil sijil. Bolivii-valdkund, agjad, lidnad, irdad nimitasoiš hänen oiktastuseks, saudihe äi muštpachid, Venesuelan ("bolivar") i Bolivijan ("boliviano") rahaühtnikad.


Gai Julii Cezar'.
Gai Julii Cezar' (['ɡa:.i.ʊs 'ju:.li.ʊs 'kae̯.sar], täuz' latinine nimi "Gaius Iulius Gaii filius Gaii nepos Caesar Imperator"; sünd. 13. heinku 100 edel m.e., Rim, Riman Tazovaldkund — kol. 15. keväz'ku 44 e.m.e., sigä-žo) oli Riman Tazovaldkundan ohjandajan ("diktatoran") vn 49 EME redukuspäi surmhasai. Amuižen Riman tutab jenaral da sodakirjutai. "Car" '-, "kesar' "-arvnimed da äjiden keliden heinkun nimi (oz.,) augotadas "Jul"-, "Julii"- i "Cezar' "- kanzannimišpäi.
Oli sündnu amuižhe patricijoiden kanzha. Mäni rimalaižiden radnikusiden kaikedme pordhidme. Vspäi 58 EME oli ühtnenu Gallan sodha enamba 8 vot, sen satuseks sur'kulu territorii Britanijaspäi Šveicarijhasai tegihe Riman Tazovaldkundan palaks.
Oli naižiš koumašti, Julija-tütär oli sündnu. Kirjuti ičeze Gai Oktavii-plemännikad poigaks da jäti hänele perandan koume nelländest. Julii Cezar' oli riktud komplotan naprindan aigan.


Vikram.
Vikram, todesine nimi om Kennedi Džon Viktor (, "விக்ரம்",, "Vikram"; sünd. 17. sulaku 1966, Madras, Tamilnad, Indii) om indijalaine akt'or, prodüser, pajatai da dubläžan akt'or.
Biografii.
Vikram om sündnu Madras-lidnha, Džon Al'bert Viktor-akt'oran da Radžešarin kanzha.
Vspäi 1992 om nainu, Šailadža om hänen ak. Heil om üks' tütär da üks' poig: Akšita-tütär da Dhruv-poig.


Hamasaki Ajumi.
Ajumi Hamasaki ("Hamasaki Ajumi",; sünd. 2. reduku, 1978, Fukuok, Japonii) om japonijalaine pajatai, aktris, model', kargadai da prodüser.
Biografii.
Ajumi om sündnu Fukuok-lidnha. Tat läksi kanzaspäi Ajumin kaks'voččes igäs, mam radoi kaikenaigašti, i baboi kazvati tütrentütärt. Okaizi keskškolad i ajoi Tokioho modelinkar'jerad ecmäs. Napri olda modelikš, edestada spektakliden rolid, no tirpi ozatomuzid. Pajataškanzi hip hop-stiliš i sai tetabut. Hänen äjad kompozicijad kävutasoiš reklamrolikoiš.
Oli lähtnu mehele kaks' kerdad. Nügüd'aigan (vl 2017) om mužikata. Hänel ei ole lapsid tähäsai.


Čerčill' Uinston.
Uinston Čerčill' (täuz' nimi anglijan kelel: "Sir Winston Leonard Spencer-Churchill" ['ʧɜːʧɪl]; sünd. 30. kül'mku 1874, Vudstok, Anglii, Sur' Britanii — kol. 24. viluku 1965, Kensington, London, Anglii, Sur' Britanii) oli britanine valdkundmez'. Britanižen armijan polknik, služi kavalerijas vll 1895−1900 i 1915−1916. Suren Britanijan parlamentan ühtnii (alakodi — Kundoiden kodi, 1900−1964). Vozil 1908−1929 i 1939−1955 oli ranu ühten aigan Suren Britanijan ministrištos, sidä kesken päministran kaks' strokud (1940−1945, 1951−1955) da kaičendministran (1940−1945, 1951−1952).
Valdkundmez' oli sündnu Blenheiman pert'kulhu, Rendol'f Genri Spenser Čerčill'-lordan i hänen Dženni Čerčill'-ledin kanzha. Tat oli tetaban politikanmehen, mam oli elokahan amerikalaižen biznesmenan tütren.
Tegihe Herrou-školan pästnikan, vll 1893−1894 openui Kunigahan sodaškolas. Edel 1904 vot i vozil 1924−1964 Uinston Čerčill' oli Konservativižen partijan ühtnijan, sen lideran-ki vll 1940−1955. Radoi sodalehtezmeheks lähtendan erindha jäl'ghe. Kirjuti kirjoid anglijan i francijan kelil kaiken elon aigan, literaturižen Nobelän premijan laureat (1953). Sädi enamba 500 voikuvid.
Oli naižiš üks'jäižen kerdan vspäi 1908 elon pitte, Klementina Ogilvi Spenser Čerčill'-baroness (1885−1977) oli hänen ak. Sünduiba naimiželos: Rendol'f-poig (1911−1968) da nell' tütärt — Diana (1909−1963), Sara (aktris, 1914−1982), Marigol'd (sünd. 1918) i Meri (1922−2014).


Napoleon I Bonapart.
Napoleon I Bonapart (— oficialine nimi vhesai 1796, [napɔleɔ̃ bɔnapaʁt]; sünd. 15. eloku 1769, Ajaččo, Korsik, Francii — kol. 5. semendku 1821, Longvud, Ph. Jelenan sar', Britanine imperii) oli francijalaine sodamez' da politine lider, sodadiktator, Francijan imperator (18. 05. 1804—6.04. 1814, 20. 03—22. 06. 1815), pani nügüdläižen Francijan valdkundan alusid. Ühten aigan oli Italijan kunigahan (1805—1814), Šveicarijan konfederacijan mediatoran (1803—1813) da Reinan konfederacijan protektoran (1806—1813).
Vozil 1784-1785 openui Parižan sodaškolas artilleristaks. Služi Francijan armijas, i vl 1796 panihe händast armijan jenaralaks da Italižen kampanijan pämeheks. Vodel 1797 se lopihe satusekahašti Francijan i Bonapartan täht, ühten aigan hän propagandirui ičeze sodasatusid lehtesiden kal't. Vn 1798 oli pandud Francijan tazovaldkundan Angližen armijan päkäsknikan, i Francijan sodaväged tegiba avantürine matk Egiptha. Vn 1799 kül'mkus Bonapart sädi kumaidust valdkundas, tegihe Francijan üks'päižeks ohjandajaks. Matkan Venämaha jäl'ghe hänen sodaväged tirpiba surt vajagut. Pätajan Rahvahiden Toran aigan (vn 1813 reduku) läz Läipcigad Napoleon tirpi kilad, hänen imperii čihozi. Vn 1814 keväz'kus Venäman da Prussijan koalicii tuli Parižha. Jäl'ghetulii — Lüdovik XVIII-kunigaz, oti valdištint Burbonoiden restavracijan aigan.
Napoleonan ohjastusen päjäl'guz om valdkundan sauvond, ei ole sodamatkad, ned vaiše abutiba levitada uzid mel'pidegid. Käskused oliba kodificiruidud ühtheze ezmäižen kerdan Rimalaižen imperijan aigaspäi, nügüd'aigaine openduz da sijaline administracii, ičezkaluišton oiktused i tazooiktuz Evropadme augotadas sil aigalpäi. Francijan valdkundbankan aluz om pandud vl 1800. Oli naižiš kaks' kerdad. Üks' poig sündui kahtendes naimiželos, toižed kaks' poigad oliba illegitimižil.


Hanna Akšaje.
Akšaje Hanna (,; sünd. 28. keväz'ku 1975, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine akt'or.
Biografii.
Akšaje om sündnu Mumbai-lidnha, Vinod-akt'oran da hänen ezmäižen Gitandžali-akan kanzha. Rahul-vell' om Akšajil, hän om akt'or mugažo.


Mahatma Gandi.
Mahatma Gandi, todesine da täuz' nimi om Mohandas Karamčand «Mahatma» Gandi (, ['moːɦənd̪aːs 'kərəmtʃənd̪ 'ɡaːnd̪ʱi]; sünd. 2. reduku 1869, Porbandar, Bombein prezidentkund (nüg. Gudžarat-štat), Britanine Indii — kol. 30. viluku 1948, N'ju Deli, Deli, Indii) oli likundan Indijan ripmatomudes ezinenas Britanižes Indijas, indijalaine valdkundaline da kundaline šingotai. Hänen «satjagraha»-filosofii valatoiti kožundvajehtusiden polenpidajihe: kucui boikotiruida britanižid tavaroid, aluzkundoid da käskusid.
Openzihe Londonas, sai juristan opendust. Vozil 1921-1934 oli Indižen rahvahaližen kongressan ezimehen, sid' läksi sišpäi erižmel'žusiden tagut. Indii sai ripmatomut vides kus edel Gandin pölištust. Koli rikondan järgnaprindan rezul'tataks, kaumad ei ole olmas. Gandin sündundpäiv (2. reduku) om rahvahaline praznik Indijas, oigendase mail'mas-ki kuti Rahvahidenkeskeine päiv väged vaste (vspäi 2007). Mahatma Gandin portret om Indijan rupijan kaikil banknotoil.
Sai «Mahatma»-nimen (znamoičeb «korgedhengeline» sanskrital) Suviafrikan oldes vl 1914. Oli naižiš, nell' poigad sünduihe. Politikanmehiden tutab Gandi-kanz ei ole heim, no Mahatma i Indira Gandi tegiba tundmust.


Čon Džihun.
Čon Džihun (; sünd. 25. heinku 1982, Sosan, Čhunčhon Namdo-agj, vai Seul, Suvikorei) om Korejan pajatai, prodüser da akt'or. Tobjimalaz om tetab anglijankel'ženke Rein-psevdonimanke («vihm»).
Biografii.
Čon om sündnu Sosan-lidnha. Vozil 1999−2000 Rein oli «FanClub»-gruppan solistan. Hän augoti solišt kar'jerad lähtendan gruppaspäi jäl'ghe.
Vspäi 2017 om nainu, Kim Te Hi om hänen ak, aktris. Heil om üks' tütär.


Mel'dünu meletomašti.
«Mel'dünu meletomašti» () om italine kinokomedii. Se läksi ekranoile vl 1981.


The Shinee World.
«The Shinee World» om SHINee-muzikgruppan ezmäine korejankel'ne studioal'bom, kudamb om pästtud vl 2008. Sil-žo vodel pästtihe al'bomad tošti «Amigo»-nimenke. "A.Mi.Go" om korejankel'žen frazan lühenduz: "Areumdaun Minyeorueljoahamyeon Gosaenghanda (아름다운 미녀를 좋아하면 고생한다)" znamoičeb «Linned mokitas, kuiži oled mel'dünu čomaha neiččehe».


Malini Hema.
Hema Malini Čakravarti (mugažo anglijan kelel;,; sünd. 16. reduku 1948, Ammankudi (Orathanadu), Tamilnad, Indii) om indijalaine aktris, režissör, prodüser, kargadai da politikanmez'.
Biografii.
Vspäi 1979 om lähtnu mehele, Dharmendra om hänen mužik, akt'or. Aktris om emindamaks Dharmendran kahtele poigale da tütrele ühtendes naindaspäi. Hema sünduti kaks' tütärt: Eša-tütär (om sündnu vl 1981) da Ahana-tütär. Tütred jätktas maman radod, ratas aktrisoin mugažo.
Vspäi 2004 om Indijan rahvahaližen partijan ühtnijaks, vll 2010-2011 radoi sen generaližen sekretarin.


Ranaut Kangana.
Kangana Ranaut (mugažo anglijan kelel;; sünd. 23. keväz'ku 1986, Bhambla, Indii) om indijalaine aktris.


Komuro Tecuja.
Tecuja Komuro (,; sünd. 27 kül'mku 1958, Fučü, Tokio, Japonii) om japonalaine muzikankirjutai, pajatai, kompozitor da prodüser.


Galena (pajatai).
Galena (mugažo bolgarijan kelel), todesine nimi om Galina Vičeva Genčeva (; sünd. 21. semendku 1985, Smädovo, Bolgarii) om bolgarijalaine popfolkpajatai.
Biografii.
Vspäi 2008 Galin om hänen mužik. Vl 2009 Galena tegihe mamaks, Stefan-poig om sündnu, vl 2017 Aleksandr-poig om sündnu, hän pühäti hänele «Mωρό μου (Бебето ми)»-pajod.


Lev (fil'm).
«Lev» () om vn 2016 avstraline, amerikaine da britanine dramfil'm Indijas. Ezmäine ozutez Sures Britanijas oli vn 2017 20. päiväl vilukud, Venämas — ühtes kus sen jäl'ghe (16. uhoku 2017).


Linkol'n Avraam.
Avraam Linkol'n (['eɪbrəhæm 'lɪŋkən]; sünd. 12. uhoku 1809, Hodženvill, Kentukki, AÜV — kol. 15. sulaku 1865, Vašington-lidn, Kolumbijan federaline ümbrik, AÜV) oli amerikalaine valdkundan šingotai, 16. prezident vn 1861 keväz'kuspäi rikondhasai (ezmäine riktud prezident). Hän oli ezmäižen prezidentan Tazovaldkundan partijaspäi.
Oli ranu mecančapajaks, advokataks. Linkol'n oli orjusen levigandmišt vaste uzihe territorijoihe, i hänen tulend tobmudele vedi Konfederacijan sädandale. Rahvahanikoiden soda zavodihe i jäihe kaik Linkol'nan prezidentižusen voded. Sodan lopindan jäl'ghe ehti edestada amerikaižen Suven rekonstrukcijan planad. Linkol'nan prezidentižel strokul Ezmäine transkontinentaline raudte sauvoškanzihe (1862—1869) valdkundan keskusespäi Kalifornii-štathasai. Vl 1862 Gomsted-akt om vahvištadud valdkundaližiden umiden möndas rahvahale AÜV:oiden päivlaskmas, se tuli väghe vspäi 1863 i programad jätksihe vhesai 1986. Sauvoihe ut banksistemad.
Linkol'nan jäl'ghe Ühtenzoittud Valdkundad šingotaškanzihe teravas i kätihe mail'man ižandusen lideraks. Memorial Vašington-lidnas om pühätadud Linkol'nale kuti ühtele nelläs valdkundan prezidentaspäi, kudambad märhapaniba sen šingotest. Om kaikiš navedijoiden prezidentoiden keskes Amerikas tähäsai, hot' ičeze strokun aigan lujas kritikuihe Linkol'nan tegendoid. Oli naižiš, nell' poigad sünduihe.


Bhosle Aša.
Aša Bhosle, neiččel kanzannimi oli Mangeškar (,; sünd. 8. sügüz'ku 1933, Sangli, Britanine Indii) om indijalaine pajatai da muzikanvändai. Hän om kaikiš znamasižemb muzikanvändai mail'mas. Kuz'kümnes vodes Aša Bhosle vändi 13 tuhad pajoid, kudambid kävutihe änetoitamha tuhad fil'mad.
Biografii.
Aša om sündnu Sangli-lidnha (nüg. Maharaštr-štatas), Dinanath Mangeškar-akt'or da pajatai da Ševanti-akan. Lata-sizar', Mina-sizar' da Uša-sizar' oma Ašal, hö oma pajatajad mugažo.
Oli läksi mehele kaks' kerdad. Nügüd'aigan (vl 2017) om leskiak. Ašal jäihe kaks' poig da üks' tütär: Hemant-poig (koli vl 2015), Varša-tütär (oli sündnu vl 1956 — koli vl 2012), Anand-poig.


Fukujama Masaharu.
Masaharu Fukujama (,; sünd. 6. uhoku 1969, Nagasaki, Japonii) om japonijalaine pajatai, muzikankirjutai da akt'or.
Biografii.
Vspäi 2015 om nainu, Kazue Fukiiši om hänen ak, aktris. Nügüd'aigan (vl 2017) hän kandab ezmäšt last.


Saldat (fil'm, 2011).
«Saldat» () om vn 2011 amerikaine draman fil'm toračomamahton žanras. Satusetoi kommertižikš suren büdžetan tagut.
Süžet.
Kaks' vellest, Tom i Brendan, sportatas ühtnemha toračomamahton turniras. Elon süd veiba heid neche, i kaik ted tagaz oma čaptud — policii pidazoitab Tommid dezertiruindan Irakaspäi tagut toran jäl'ghe, Brendan sab rahalahjad i se päzutab hänen pehert bankrotnendaspäi. Ühtnend finaltoraha ladib vellid keskneze.


Žanna d'Ark.
Žanna d'Ark ([ʒan daʁk]; sünd. 6. viluku 1412, Domremi, Francijan kunigahuz — kol. 30. semendku 1431, Ruan, Normandii), "Orleanalaine neižne"-psevdonimanke (), oli Francijan rahvahaline vägelaine, francižiden sodavägiden üks' käsknikoišpäi Sadavoččen sodan aigan. Putui burgundijalaižile plenha, hö andoihe Žannad anglijalaižile, miččed sudiba da paloiba händast pažagal jeretikaks.
Sadavozne soda mäni Anglijad vaste, Pariž oli anastadud, kunigaz pageni Francijan suvhe. Ani kuti Jumal oigenzi neidišt, i Karl VII pani Žannad sodakäsknikaks. Saldatad oliba ülenpäiš oigetud Jumalal neiččespäi da heitiba anglijalašt ümbärdust tarbhaižes Orlean-lidnaspäi nelläs päiväs (se azjtego om lidnan jogavozne praznik tähäsai). Sil aigalpäi Žannan armii vägesti kaikel sijal, i kahtes kus Karl VII kändi Francijan kunigahaks. Žannan armijan vägestused i kunigahan anglijalaižišpäi illegitimižuz tegiba Francijan ripmatomuden kaičendan päsüks. Vl 1453 Sadavozne soda lopihe, i Francii-valdkund ühtištui möst.
Vl 1456 vedihe toštmižprocessan da todestihe Žannan hüvän nimen. Katoline jumalankodikund kanonizirui händast vodel 1920. Pühän Žannan kuva om läz kaikuččes katoližes Francijan jumalanpertiš.


Mangeškar Lata.
Lata Mangeškar (marathi i hindi: "लता मंगेशकर",; sünd. 28. sügüz'ku 1929, Indor, Madhja Pradeš, Indii) om indijalaine pajatai, mugažo aktris norudes, erasiden fil'miden prodüser. Änetoiti pajoid enamba mi tuhale Bollivudan fil'mišpäi.
Biografii.
Lata om sündnu Indor-lidnha, Dinanath Mangeškar-akt'oran da pajatajan i hänen Ševanti-akan kanzha. Aša-sizar', Mina-sizar' da Uša-sizar' oma Latal, hö oma pajatajad mugažo.


Gitler Adol'f.
Adol'f Gitler, mugoi oli todesine nimi sündundan aigaspäi (['adɔlf 'hɪtlɐ]; sünd. 20. sulakun 1889, Ranshofen-külä, nüg. Braunau am Inn-lidnan pala, Üläavstrii, Avstrijan da Mad'jaranman imperii — kol. 30. sulakun 1945, Berlin, Saksanma), oli Saksanman kancler vspäi 1933 ičtazrikondhasai, nacistižen Germanijan fürer («lider») vll 1934-1945.
Služi Germanijan imperijan, sid' Veimaran Tazovaldkundan sodavägiš, ühtni Ezmäižhe mail'man sodaha Bavarijan armijan saldataks (1914-1920) jäugvägiden jefreitoran arvonke. Vozil 1921-1945 oli Nacional-socialistižen Saksanman radnikoiden partijan ezinenas (füreran). Vl 1926 pästi «Minun borcuind»-kirjad.
Tuli tobmudehe valičendoiden Saksanman parlamentha rezul'tataks, hänen partii vägesti niiden aigan vl 1930 i vl 1932 (kahtišti). Sid' Gitler da hänen partijan ühtnijad heitihe kaikid ičeze vastustajid i sauvoihe ohjandusen totalitarišt sistemad. Se oli käskusid vaste, statjoid kävutades, i rahvahan enambusen pid'oitelendanke. Rahvahan erased kundad (čiganad, evrejalaižed da tž.) jäihe civiližita oiktusita, jäl'ghe likvidiruihe heid. Gitler zavodi territorijoiden anastusid, vn 1938 keväz'kus tegi Avstrijan anšlüsad. Vl 1939 lond Pol'šanmaha zavodi Toišt mail'man sodad. Vozil 1941-1945 Gitler ühtni sodaha vaste kuti ülembaine päkäsknik.
Üks' sizar oli Gitleral. Adol'fan närituznimi oli "Vol'f" («händikaz») lapsessai i radon aigan tedištelendas. Oli civiližes naimiželos Eva Braunanke, lapsid ei olend. Oli mahapandud Magdeburgha, vl 1970 hibj oli polttud, tuhk heittihe tulleidme.


Čingishan.
Čingishanan da hänen käsknikoiden sodamatkad.
Čingishan vai Čingiz-han (mong.: 20px "Чингис хаан / Çingis hán" [t͡ʃʰiŋɡɪs xa:ŋ]; "Čingiz" — «röunatoman meren kartte käsknik»), nimi sündundan jäl'ghe oli Temudžin (mong. "Тэмүжин"; sünd läz 1155 vai 1162 vot, Delün-Boldok-mec Onon-jogen alangištos, Mongolii — kol. 25. eloku 1227, Si Sä-car'kund, nüg. Kitain keskuz) oli mongolijalaine sodapämez', Mongolijan imperijan alsenpanii da ezmäine imperator.
Kazvoi Borte-neičeižen kanzas naindhasai, opendusetoman, sikš miše ei olend kirjkel't kalaidajal rahvahal. Vozil 1184-1206 otli vägestusid susedheimoiden päle. Vn 1206 keväden kurultajaspäi Mongolii oli ühtištudud, Temudžinad tedotihe kagan:aks (ülembaine arvnimi) da nimitihe Čingishanaks. Sid' zavodihe sodamatkoid Sibirin rahvahid vaste (1207-1211). Vl 1213 mongolad — raccastajad heboil — alištiba Pohjoižen Kitain territorijoid pidust' Surt Kitain seinäd. Keskuzazijan valdkundad alištuiba vozil 1218-1220. Čingishan pani imperijan Karakorum-pälidnad vl 1220.
Vl 1221 Čingishan ühtni sodamatkha Indijan pohjoižedme. Vozil 1222-1223 mongoližed sodaväged oliba männuded Kavkazas päliči läz Derbentad da tuliba Venän territorijha, kus vägestiba venälaižid da poloucid, no saiba kilt toraten bulgarijalaižidenke. Mongolijan sodavägiden jädud elegiš ristitud pörziba Keskuzazijha, sid' tegiba londad Kitaihe möst (1225-1227, Si Sä-car'kund).
Čingishanal oli nell' akad. Kaik oli kahesa poigad da viž tütärt. Ezmäižen Borte-akan koumanz' Ugedei-poig tegihe hanan jäl'ghetulijaks.


Džitendra.
Džitendra (,), todesine nimi om Ravi Kapur (; sünd. 7. sulaku 1942, Amritsar, Pendžab, Indii), om Bollivudan indijalaine akt'or da prodüser.
Biografii.
Ravi om sündnu Amritsar-lidnha, Amanath i Krišna Kapuran kanzha, hö pidiba bižuterijan biznesad. Openui Siddhartan kolledžas. Tuli kinotehmižhe bižuterijan laukan möjaspäi V. Šantaram-režissöran taričendad mödhe edestamha Sandhja Šantaram-aktrisan dublöran rolid. Ezini enamba mi 200 fil'miden pähengeks.
Om nainu, Šobha om hänen ak. Heil om üks' tütär da üks' poig: Ekta-tütär (om sündnu vl 1975) da Tušar-poig (om sündnu vl 1976). Poig jätktab tatan radod, radab akt'oran mugažo. Tähäsai om Laksšija-poiganpoig.
Džitendral om ičeze «Balaji Telefilms»-kompanii. «Bollivudan hüppii Džek» kätihe närituznimeks hänen energižiden karguiden tagut.


Morandi Džanni.
Džanni Morandi (), todesine nimi om Džan Luidži Morandi (; sünd. 11 tal'vku 1944, Mongidoro, Italii) om italijalaine pajatai da akt'or.
Biografii.
Vl 1970 ühtni Evrovizii-konkursha Amsterdamas, ezini «"Occhi di ragazza"»-pajonke, oti koumetoštkümnent sijad. Vl 1972 pajatai ühtni ezmäižen kerdan Sanremon muzikfestivalihe «"La mia nemica amatissima"»-pajonke.
Džanni oli nainu. Hänel nell' lapsed oma olmas: Serena-tütär (1967), Marianna-tütär (om sündnu vl 1969), Marko-poig (om sündnu vl 1974). Tähäsai om Pavel-tütrenpoig (om sündnu vl 1995) da Džon-tütrenpoig (om sündnu vl 2001), Leonard-poiganpoig da Džeims-poiganpoig (vellesed-kaks'jaižed) da Tomas-poiganpoig (om sündnu vl 2009).


Reni (pajatai).
Reni Aleksandrova Gaitandžijeva (,; sünd. 29. semendku 1969, Pleven, Bolgarii) om bolgarijalaine da serbijalaine popfolkpajatai.
Biografii.
Reninal om kaks' poigad: Boris-poig da Asparuh-poig (om sündnu vl 2009). Mehelusen zavodindan jäl'ghe Reni sirdi Tel' Avivha, vl 2016 pereh sirdi Bolgarijha.


Karl Sur'.
Karl I Sur' (, vepsän kirjamil "Šarleman", vai "Karolus Magnus",; sünd. 2. sulaku 742/747 vai 748, L'jež, Frankoiden kunigahuz — kol. 28. viluku 814, Ahen, Frankii, Saksanma) oli frankoiden kunigaz (vspäi 768), Bavarijan gercog (vspäi 788) da Pühän Rimalaižen imperijan Päivlaskman imperator (vspäi 800 surmhasai). Ühtenzoiti Evropan tobmad palad Keskaigan zavodindas.
Ezmäine ristit Karolingoiden dinastijaspäi, se om nimitadud hänen mödhe. Karl Sur' oli naidud kuz' kerdad, eriganziba vai akad koliba, da koume naložnicad-sudaruškad. Ühthemänho kahesa poigad da üks'toštkümne tütärt oliba sündnuded. Lüdovik I-poig oli hänen jäl'ghetulijan.


Elizavet I.
Elizavet I (; sünd. 7. sügüz'ku 1533, Grinvič, Anglijan kunigahuz — kol. 24. keväz'ku 1603, Ričmond (London), Anglijan kunigahuz) oli Anglijan i Irlandijan kunigaznaine vs 1558 kül'mkun 17. päiväspäi surmhasai.
Tuli valdištmele Marija I-sizaren jäl'ghe. Elizavetan I toižed nimed oma "Kunigaznaine-neižne" (angl. "The Virgin Queen"), "Hüvä Bess-kunigaznaine" (angl. "Good Queen Bess") vai "Gloriana". Anglijan Genrih VIII-kunigahan da hänen kahtenden Anna Bolein-akan noremb tütär, nimitihe Genrihan maman (Elizavet Jorkalaine) oiktastuseks. Jäl'gmäine Tüdoroiden dinastijaspäi, lapsid ei olend. Jäl'gmäižen valdan mödhe, Jakov I, Šotlandijan Marija Stüart-kunigaznaižen poig, kändihe Elizavetan I jäl'ghetulijaks da ezmäižeks Stüartad-dinastijaspäi.
Ičeze ohjandusen aigan Elizavet tegi venod politikad, vedi sidä varunmujandonke päzutamha rahvahanikoiden sodad da ridoid susedoidenke. Oli protestantizman polenpidajan, no laski katoližen-ki jumalankodikundan olendad. Abuti šingotadas draman teatrale. Anglijan kunigaznaižen tobmuz ei olend absolütižeks, parlamentan ühtnijad i Peitol'ne Nevondkund valatoitiba händast.
Sikš ku kul'tur šingotaškanzihe (Šekspir, Marlou, Bekon) da Anglii sai tobmut valdmeril Ispanijan sijas (Vägevan Armadan murenduz, Dreik-merimatkadai, Ost-Indijan kompanii), ka Elizavetan Ezmäižen ohjandusen aig kucuse «Anglijan kuldasižeks igäks». Vl 1587 Pohjoižamerikan ezmäižen anglijalaižen eländpunktan aluz om pandud.


Jenaral (fil'm, 1992).
«Jenaral» () om vn 1992 venämalaine istorine fil'm Toižen mail'man sodan polhe. Se om Igor' Nikolajevan jäl'gmäine fil'm režissöraks.
armijan Aleksandr Gorbatov-jenaralan biografii om pandud fil'man süžetaks. Starinoičese nevondkundaližen oficeran järgeližes tragižes ozahudes: armii, sid' türmadand i lager', reabilitacii, armii möst.


Lundgren Dol'f.
Dol'f Lundgren (), todesine nimi om Hans Lundgren (; sünd. 3. kül'mku 1957, Stokhol'm, Ročinma) om akt'or augotižlibundanke Ročinmaspäi, mugažo režissör, scenarist, prodüser da toračomamahtoiden mastar.
Biografii.
Hans om sündnu Stokhol'm-lidnan Spang-rajonha (), Karlan i Brigittan Lundgreniden kanzha. Tat-inžener radoi ekonomistal Ročinman ohjastuses, mam oli verhiden keliden školopendajan. Školan jäl'ghe služi Ročinman merisodavägiš, openui himijan tehnologijad Stokhol'mas, sid' Sidneiš (Avstralii). Vl 1983 sirdi AÜV:oihe opendamha da elämhä, kus kinoakt'oran kar'jer tuli paremba himijan tedomehen radod. Ühtni enamba mi 50 fil'mas akt'oraks. Kanz eläb Ispanijan erižpertiš i Londonas.
Dol'f oli nainu vozil 1994—2011, juvelirtegesiden Anett Kviberg-dizainer oli hänen ak. Nügüd'aigan (vl 2017) om naimatoi. Dol'fal om kaks' tütärt: Ida da Greta.


Suleiman I.
Osmanan imperijan territorii oli kaikiš suremb Suleimanan I ohjandusen jäl'gmäižel vodel.
Suleiman I Čomakulu vai Suleiman Kanuni (osm.: سلطان سليمان اول "Süleymân-ı evvel"; nüg., "Kanunî Sultan Süleyman" vai "Muhteşem Süleyman"; sünd. 6. kül'mku 1494, Trabzon, Osmanan imperii — kol. 6. sügüz'ku 1566, läz Sigetvar-lidnust, Mad'jaranman kunigahuz, Osmanan imperii) oli Osmanan imperijan 10nz' sultan, ohjanzi vn 1520 sügüz'kun 22. päiväspäi surmhasai. Om kaikiš tutabamb Osmanoiden dinastijaspäi.
Suleiman Ezmäine tuli valdištmele 26-voččel i jätksi ičeze Selim I-tatan sodoid. Kaik tegi 13 sodamatkoid. Kaikenaigaižed sodad Mad'jaranmas augotihe hänen londoišpäi. Voz' voden jäl'ghe Läheližen Päivnouzmman da Pohjoižen Afrikan ogibalad territorijad kändihe Osmanan imperijan vassaloikš. Anastandan onetomad naprindad oliba Bavarijas, Čehijas, Venän territorijal, Mal'tan sarel. Sur'kulu laivišt laski anastada äjid sarid Keskmeren päivnouzmas, otta Rusttad mert portugalijalaižil lühüdaks aigaks.
Suleiman I oli tiran, borcui korrupcijanke, no sauvoi školoid-ki, kirjuti runoid, oli mel'dünu juvelirtöihe. Nell' naložnicad oli sultanal. Koume heišpäi sündutiba sultanale kibukahid poigid, kudambad koliba vagahaižil völ. Naind sädihe vaiše ühtenke — navedijoidenke Hürrem-naložnicanke, tetab Roksolana-nimenke Evropas. Viž poigad da üks' tütär sabustiba täuz'igäižut, heišpäi kaik päiči ühtes poigas oliba Hürreman lapsikš. Üks' Roksolanan poigišpäi kätihe tatan jäl'ghetulijaks — Selim II.


Oktavian August.
Oktavian August (, surman jäl'ghe "Divus Augustus"), nimi sündundan jäl'ghe oli Gai Oktavii Furin (latin. "Gaius Octavius Thurinus"; sünd. 23. sügüz'ku 63 edel m.e., Rim, Riman Tazovaldkund — kol. 19. eloku 14 m.e., Nol-lidn (nüg. läz Napolid), Rimalaine imperii), oli ühtištudud Rimalaižen imperijan sädai da sen ezmäine imperator (vspäi 27 edel m.e. surmhasai), ezmäine videspäi ohjandai Julijoiden-Klavdijoiden dinastijaspäi, sen alusenpanii.
Vl 44 edel m.e. tegihe Gai Julii Cezarin poigindamaks hänen jäl'gmäižen valdan mödhe, edel sidä-ki oli heimoiš, vunukahan plemännikan. Tuli tobmudehe sodoiden rezul'tataks ičeze vastustajid vaste. Vozil 27-23 edel m.e. keskenzi äjid valdoiktusid ičeleze da sädi «principat» imperatoran kul'tanke (oz., elokun nimi kändihe "august:aks"), sen aigan Riman Senatan valatoitand politižhe eloho poleni. Augustan ohjandusen aigan Riman territorii leviganzi da mülüti Ispanijan, Egiptan, Iudejan, Galatijan territorijoid, Reinan i Dunain randoid. Ižandusen šingotez, sodareform, provincijoiden otand kävutamižhe vedihe irdpolišt politikad hüvihe satusihe.
Vl 2 edel m.e. sai "Tatanman tat"-arvnimen (). Jäl'ghetulii — Tiberii Cezar' August, Oktavianan poigindam. Oli nainu koumen kerdan, üks'jäine Julija Vanhemb-tütär sündui kahtes akaspäi.


Dešmuk Riteš.
Riteš Dešmuk (marathi i hindi: "रितेश देशमुख",; sünd. 17 tal'vku 1978, Latur, Maharaštr, Indii) om indijalaine akt'or, prodüser da TV-vedai.
Biografii.
Riteš om sündnu Latur-lidnha, Vilasrao-politikanmehen i Vaišalitai-akan sämižkanzha.
Vspäi 2012 om nainu, Ženelija D'Souza om hänen ak, aktris. Heil om kaks' poigad: Riaan-poig (om sündnu vl 2014) da Rahil-poig (om sündnu vl 2016).


Mori Klaudia.
Klaudia Mori (; sünd. 12. uhoku 1944, Rim, Italii) om italijalaine aktris da pajatai, Adriano Čelentanon ak.
Biografii.
Klaudia om lähtnu mehele vodel 1964, Adriano Čelentano-pajatale da akt'orale. Heil om kaks' tütärt da üks' poig: Rosita, Rosalinda da Džakomo. Tähäsai üks'jäine Samuel'-poiganpoig om Adrianol Klaudianke.


Kir II Sur'.
Kir II Sur' (amuižpers.: 𐎤𐎢𐎽𐎢𐏁 "Kūruš", nüg. "Kūrosh", aram.: "Kwrš", "Kiros", "Koresh"; sünd. läz 593 vot edel m.e., Anšan-lidn, Persii — kol. 530 e.m.e. Jaksart-jogen randpolel) oli Ahemenidoiden valdkundan (se-žo Ezmäine Persijan imperii) alusenpanii da ezmäine ohjandai (vspäi 559 EME surmhasai). Ezmäi Pasargad, sid' Suzi da Vavilon kändiba sen pälidnoikš.
Ohjanduzmahtuz.
Tulendan tobmudele jäl'ghe Kir kävuti Midijan vasthalibundad da anasti sidä vozil 553−550 EME, muga Persijan valdkund oli ühtenzoittud (läz Iran nügüdläižiš röunoiš). Kir II oti valdkundan tobmuden strukturad Midijaspäi, oli heimoiš sen ohjastajidenke, Midijan Ekbatanu-pälidn kävutihe Kiran kezaližeks rezidencijaks. Vodele 547 EME Anatolijan pol'sar' alištui Kirale. Vl 539 EME sodamatk Vavilonan car'kundha toi satust. Lopuks, imperii leviganzi Indan randoišpäi Livijhasai, car' koli-ki sodamatkas.
Vajehti Kambis I-tatad tobmuden ohjandusenno. Kassandane (567−537) oli hänen akan, sünduti kaks' tütärt da kaks' poigad, üks' heišpäi Kambis II kändihe Kir-carin jäl'ghetulijan valdištmel.
Znamoičend.
Torguindvaldkundad alištuiba Kiran tobmudele tahtonke samha suren valdkundan varuitomut torguindteiden täht. Kiran tulend oli statjaks toižiden valdkundoiden täht, kudambid rida söi südäimespäi. Hüvä car' jäti elegiš vastustajid, andoi tobmut alištunuzile ičetahtol. Kir kändihe pit'kas varastadud carikš aramejalaižiden živatližusiden i Persijan möhembaižen despotizman keskes, necišpäi panihe ümbärdajiden rahvahiden muštho.


Linnei Karl.
Karl Linnei (['kɑ:ɭ 'fɔn: lɪ'ne:], edel 1761 vot "Carl Linnaeus", "Carl Linné";, jäl'ghe 1761 vot mugažo "Carolus a Linné"; sünd. 23. semendku 1707, Roshul't-külä, Ročinma — kol. 10. viluku 1778, Uppsal-lidn, Ročinma) oli ročilaine londusentedoidai (botanikantedai, zoolog, mineralog), fiziolog da lekar'.
Openui Lundan i Uppsalan universitetoiš. Vozil 1735-1738 oli ajanu Alamaihe, sikš miše Ročinman ižanduz oli väll' Pohjoižen sodan kilan tagut, i pästi äi kirjoid, ezmäi «Londusen sistem»-tedotön (1735, latin. "Systema naturae"). Necen radon 10nz' pästand (1. viluku 1758, Stokhol'm) andoi zoologižen nomenklaturan augunpanijan datan. Linnein pästnuded Alamaiš kirjad paniba nügüdläižen biologijan alusen. Vl 1738 ajeli Parižha, sid' pörzihe tatanmaha da oli siš surmhasai, voib olda verhiden keliden i sur'il'man vajagiden mahtoiden taguiči. Karl Linnei (vanhemb) linni ročin kirjkelen ühteks alusenpanijoišpäi.
Linnei sai medicinan doktoran arvnimen Harderveikan universitetas (1735, Alamad), vahvišti tedotöd malärijan sündundas. Vn 1739 sügüz'kuspäi oli nainu, sündutihe seičeme last, kaks' poigad da viž tütärt, heišpäi üks' poig da nell' tütärt oliba elänuded täuz'igäižushesai. Vspäi 1741 surmhasai oli Uppsalan universitetan professoran. Vl 1761 mülüi bajarišton kundha. Karl Linnei-noremb poig linni tatan jäl'ghetulijaks.


28 panfilovcad.
«28 panfilovcad» () om vn 2016 venämalaine istorine fil'm vägitegos Moskvan sodakaičendan aigan. Ezmäine ozutez Venämas oli vn 2016 kül'mkun 24. päiväl.
Režissörad — Andrei Šal'ona, Kim Družinin.


Kurosava Akira.
Akira Kurosava ("Kurosava Akira"; sünd. 23. keväz'ku 1910, Tokio, Japonijan imperii — kol. 6. sügüz'ku 1998, Setagai, Tokio, Japonii) oli tutab japonine režissör, scenarist, fil'miden prodüser. Lahjoitud nevondkundaližel Rahvahiden kožundan ordenal (1991).
Pästi 30 znamasišt fil'mad 57-voččes kar'jeras (1936−1993), neniden fil'miden enambust lugetas mail'man kinon klassikaks. Sai kaks' «Oskar»-arvlahjad parahimas verazkel'žes fil'mas: 1951 vodes («Rašömon») da 1975 vodes (venäkel'ne «Dersu Uzala»). Oli tetab mail'mas enamba, mi Japonijas. Läheni Päivnouzmman i Päivlaskmman veroid toštmatomiš fil'miš, erased süžetad oma sätud mail'man literaturan klassižiden kirjoiden mödhe (Dostojevskijan «Idiot», Lev Tolstoin «Ivan Il'jičan surm», Gor'kijan «Pohjas»-pjes, Šekspiran «Makbet» i «Lir-kunigaz»).
Oli sündnu Tokioho, Isamu da Šima Kurosavan kanzha, oli norembaižen kahesan lapsen keskes. Ozuti čomamahton mahtoid noressai, pirdi kuvid. Vl 1945 naiži, japonine Joko Jaguči-aktris oli hänen ak, elihe ühtes hänen surmhasai vl 1985. Sünduihe kaks' last.


Čakraborti Mithun.
Mithun Čakraborti (,), todesine nimi om Gourang Čakraborti (sünd. 16. kezaku 1950, Barisal, Päivnouzmaine Pakistan, nüg. Bangladeš) om indijalaine ak'tor, TV-vedai da politikanmez'.
Biografii.
Om naižiš kahtenden kerdan. Jogita Bali om hänen nügüdläine ak, aktris. Heil nell' last om olmas: Mahaakšai-poig (om sündnu vl 1984), Rimoh-poig, Namaši-poig da Dišani-tütär.
Hänel om ičeze «Mithun's Dream Factory»-kompanii.


Cunku.
Cunku (), todesine nimi om Micuo Terada ("Terada Micuo"; sünd. 29. reduku 1968, Higašiosak, Osak, Japonii), om japonijalaine pajatai, prodüser da muzikankirjutai.
Biografii.
Vozil 1988–2000, 2006–2015 Cunku oli «Sharam Q»-gruppan solistan.
Vspäi 2006 om nainu, Kanako Idemicu om hänen ak. Heil om kaks' tütärt da üks' poig.


Faradei Maikl.
Maikl Faradei (['fæ.rəˌdeɪ]; sünd. 22. sügüz'ku 1791, Njuington Batts-külä (nüg. Sur' London), Anglii, Sur' Britanii — kol. 25. eloku 1867, Hempton-Kort-erižpert', Anglii, Sur' Britanii) oli anglijalaine fizikantedomez'-londusentedoidai, himik da melestegii.
Sauvoi elektrolikutimen ezmäižen modelin (1821), sid'päi eciškanzihe sen modelin otandoid kävutamižhe. Avaiži elektromagnitižen indukcijan nägusen (1831), se kävutase nügüd' kaikel sijal tehmaha elektrust. Faradein toižed avaidused: joksusen ezmäine transformator, elektrojoksusen himine tegend, elektrolizan ohjandimed, magnitkendan valatoituz elektrolämoihe, diamagnetizm da paramagnetizm. Nened tärtused vasttas Faradein tedotöiš ezmäižen kerdan mail'mas: ion, katod, anod, elektrolit, dielektrik.
Faradei om opendusen elektromagnitižes kendas alusenpanii, kudambad Džeims Maksvell šingoti matematižikš. Endusti elektromagnitižid lainhid. Vajehti Njutonan «loithotegend»-tärtust fizižen kendan modelil, sädi melel ičekeskentegijoid substancijanke «vägipirdoid» avaruden rattematomas ümbrištos.
Aiglehtesiden 450 kirjutusen ližaks, Faradei pästi 5 kirjad vozil 1827—1861.


Matondkar Urmila.
Urmila Matondkar (mugažo anglijan kelel; marathi i; sünd. 4. uhoku 1974, Bombei, Maharaštr, Indii) om indijalaine aktris, TV-vedai da kargadai. Ezineb Bollivudan hindikel'žid rolid tobjimalaz.
Biografii.
Urmila om sündnu Mumbai-lidnha, opendajan kanzha. Fil'mzihe händast kinos ezmäižen kerdan lapsen völ, vl 1977.
Vspäi 2016 om lähtnu mehele. Mohsin Akhtar Mir om hänen mužik, enzne model' da biznesmen. Vll 2015−2017 aktris tegi keskustad kar'jeras. Urmilan vanhemb Kedar-vell' om Indijan sodavägiden lendai, noremb Mamta-sizar radoi aktrisan enččes.


Abe Sindzo.
Sindzo Abe (; sünd. 21. sügüz'ku 1954, Nagato, Jamagučin prefektur, Japonii) om japonijalaine politikanmez', 90. da nügüdläine Japonijan päministr (2006—2007, vspäi 2012). Om Japonijan liberaliž-demokratižen partijan lideraks.
Biografii.
Sindzo om sündnu Nagato-lidnha. Hänen dedoi Nobucuke Kisi (mamoin kanzaspäi) oli ranu päministran (1957-1960), hänen tat Sintaro Abe, oli Japonijan ohjastusen ministran.
Vl 1977 Sindzo openzihe Seikei-universitetha. Vl 1979 hän openzihe Suvikalifornijan universitetha. Vspäi 1982 radab Japonijan valdkundan hüvüdeks, ohjastusen ministran (hänen tatan) sekretarikš.


Maksvell Džeims Klerk.
Džeims Klerk Maksvell (; sünd. 13. kezaku 1831, Edinburg, Šotlandii, Sur' Britanii — kol. 5. kül'mku 1879, Kembridž, Anglii, Sur' Britanii) oli šotlandijalaine fizikantedomez', matematikantedomez', mehanikantedai da melestegii.
Openui Edinburgan i Kembridžan universitetoiš. Radoi opendajan Aberdinan universitetas (1856−1860), sid' Londonan Kings-kolledžas (1860−1865). Ühtni Komitetha etaloniš (1861−1863), tariči elektromäričemižühtnikoid, kudambid (om, amper, vol't) Rahvahidenkeskeine elektrikoiden kongress vahvišti vl 1881. Vozil 1871−1879 oli professoran Kavendišal nimel nimitadud fizikan laboratorijas Kembridžan universitetas.
Maksvell pani klassižen elektrodimanikan alusid (Maksvellan tazostused), ližazi «sirdandan joksuz»- da «elektromagnitine kend»-tärtusid. Om gazoiden kinetižen teorijan alusenpanijoiden keskes. Sai molekulärižen fizikan i termodinamikan tarbhaižid rezul'tatoid (Maksvellan termodinamižed korreläcijad, Maksvellan ohjandim «nozoluz — gaz»-fazsirdandan täht). Vl 1861 ozuti ezmäižen mujufotokuvan, koumen mujun kävutandan fotografijas melestegii, mujun kvantitativižen teorijan sädai. Jäti meile tedoidusid mehanikas (Maksvellan teorem kinktusen/elastižusen teorijas, tedotöd seižujas likundas), optikas, matematikas. Oli ezinenas statistikan mahtusiden kävutandas ümbrikirjutamha fizižid processid. Oli tehnu tedon populärižeks, sauvoi severz'-se tedoladimid.
Vspäi 1859 oli nainu, eli Ketrin-akanke (neiččel Devar-kanzannimenke, 1824−1886), ei olend lapsid naimiželos. Navedi Šotlandijan runoištod, kirjuti da pästi ičeze runoid.


Plazma.
«Plazma» om tutab Venäman anglijankel'ne muzikgrupp, kudamb edestab muzikad sintipop- da poprok-stiliš.
Gruppan aluz om pandud vl 2000. Ezmäine gruppan prodüser oli Dmitrii Malikov.


Linneb homnine päiv vai ei.
«Linneb homnine päiv vai ei» (,) om vn 2003 indine dramfil'm.
Fil'mdand.
Kinod fil'mdihe Nju Jorkas da Torontos.


Colours.
«Colours» om Ajumi Hamasakin 15. al'bom, kudamb om pästtud vl 2014.


Hičkok Al'fred.
Al'fred Džozef Hičkok-ižand (; sünd. 13. eloku 1899, Leitonstoun, Sur' London, Anglii, Sur' Britanii — kol. 29. sulaku 1980, Bel' Eir, Los Andželes, Kalifornii, AÜV) oli britanijalaine da amerikalaine fil'miden režissör, prodüser, scenarist.
Kinon režissöran sädamine om sidotud «triller»-žanrha (angl. "thrill"-sanaspäi — «säru») da «saspens»-tärtushe (angl. "suspense" — «kingitez»). Mahtoi säta holdujan märhapanmatomuden da kingitadud varastusen atmosferad ičeze fil'miš. Sädandan aigas fil'mzi 55 kinofil'mad da 17 fil'mad «Al'fred Hičkok ezitab»-TV-serijha. Erašti ozutihe fil'miš kameo-roliš.
Laps'aigas kazvoi burkol. Openui Londonan kahtes kolledžas, sid' Inženerijan da navigacijan školas i ühtes kävui kundelta lekcijoid čomamahtontedos Londonan universitetas. Sädi kar'jerad vozil 1921-1976. Täuz'igäižel harjeni ozutada «must jumor» ümbärdajile. Vspäi 1926 oli nainu, eli Al'ma Revil'-akanke surmhasai. Üks'jäine laps' Patricija-tütär om sündnu vl 1928, vll 1950-1978 om ranu aktrisaks, koume tütrentütärt om hänespäi. Edel 1939 vot Al'fred radoi Sures Britanijas, sai kahtent (AÜV:oiden) rahvahanikust vl 1955. Sai «Oskar»-premijad «Rebekka»-fil'mas 1940 vodes (voden parahim fil'm). Ei voind kacta ičeze fil'mid, opak oli.


Dekart Rene.
Rene Dekart ([ʁəne dekaʁt],; sünd. 31. keväz'ku 1596, Lae-lidn, nüg. Dekart, Francijan kunigahuz — kol. 11. uhoku 1650, Stokhol'm, Ročinman kunigahuz) oli francijalaine filosof, matematikantedomez' da fizikantedai.
Racionalizman filosofijan toižendan — kartezianižusen — alusenpanii, nimitadud hänen kanzannimen adjektivižes latinižes formaspäi: "Cartesian". Filosofijan "radikaližen heilün metodan" sädai. Analitižen geometrijan alusenpanii, tegi melel Dekartan koordinatsistemad. Tariči algebran nügüdläšt simvolištod. Todesti ohjandimen vauktuses kahten ümbrišton röunal, sädi «likundan lugumär»-tärtust, avaiži virtualižiden piguziden ohjandint. Tedoiži iškun londuseližohjandimid. Lugi, miše materii, sidä kesken hoikad substancijad, om mail'man aluseks, no hän oli atomišt teorijad vaste.
Vhesai 1612 openui sodakolledžas Francijan päivlaskmas. Sid' eli Parižas, oli otnus matematikan tedoidusihe. Vll 1617-1628 služi Alamaiden, sid' Saksanman armijoiš, ühtni severdoihe-se sodoihe da torihe, oz. tora Pragan tagut, Lä Rošelin blokad. Vozil 1628-1649 eli Alamaiš, pästi siš kaikid ičeze tedotöid, radoi Leidenan universitetan opendajan. Katoližen jumalankodikundan radnikoičijad ei navedigoi hänen tedotöid, kudambiš Ülähäine om ozutadud vaiše mail'man sädajan (eskai todesti Hänen olendad olmas), ei ole ohjastajan; no kunigahad ozutiba pid'oitelendad Dekartale. Üks'jäine illegitimine Fransina-tütär oli sündnu (1635-1640).


Rasputina Maša.
Maša Rasputina, todesine nimi om Alla Nikolaevna Ageeva (; sünd. 13. semendku 1964, Inskoi-žilo, Belovon rajon, Kemerovon agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine pajatai.
Biografii.
Maša äneti ezmäine soline studine «Городская сумасшедшая»-al'bom vl 1991.
Om lähtnu mehele kaks' kerdad. Viktor Zaharov om hänen nügüdläine mužik (vspäi 1999). Mašal kaks' tütärt oma olmas: Lidija-tütär (om sündnu vl 1985) da Marija-tütär (om sündnu vl 2000).


Lokk Džon.
Džon Lokk ([dʒɒn 'lɒk]; sünd. 29. eloku 1632, Rington-külä läz Bristolid, Anglijan kunigahuz — kol. 28. reduku 1704, Hai Lever-külä pohjoižpäivnouzmha Londonaspäi, Anglijan kunigahuz) oli anglijalaine filosof da lekar'. Händast lugetas «liberalizman tataks», kirjuti sekulärizacijas da tolerantižuses.
Koumen ristitun meled valatoitiba händast: Rene Dekartan i Isaak Njutonan filosofii, Tomas Gobbsan psihologii. Vl 1671 kirjutaškanzi elon «Kodv ristitun hamas»-pätedotön (angl. "Essay Concerning Human Understanding"), pästi sidä vl 1690. Tegi tond opendusen teorijha "tabula rasa"-ohjandimenke — «puhtaz leht»: mez' sündub mel'pidegita (Dekartan filosofijan erineden), tedoidab ümbrištod mujandoiden organoil (refleksii), i muga hänen haman sistem sauvose da elon mahtod ližadasoiš. Vozil 1672, 1679 i 1690 Lokk oli sanu radnikusid Anglijan ohjastusen aluzkundoiš. Kirjuti kaks' traktatad ohjanduses, oiktuzližen valdkundan ezmäine ümrbikirjutai, kundaližen kožundaktan teorijan üks' sädajišpäi. Ližazi «londuseline oiktuz»-tärtust. Amerikalaižed revolücionerad otiba radho Lokkan politižid idejoid da sauvoiba ut valdkundad.
Oli Vestminsteran školan hüvän openikan, sid' openui Oksfordan universitetas (1652-1658), sai magistran arvnimed. Eli naimatoman, jäi lapsetoman. Koli ičeze Ledi Demeris Mešem-sudaruškan kodihe astman tagut.


Smit Adam.
Adam Smit (; sünd. 16. kezaku 1723, Kerkoldi-lidn, Šotlandii, Sur' Britanii — kol. 17. heinku 1790, Edinburg, Šotlandii, Sur' Britanii) oli šotlandijalaine ekonomist, filosof, tedotöiden tegii. Nügüd'aigaižen ekonomižen teorijan (politine ekonomii) üks' alusenpanijoišpäi.
Kirjuti znamasižid tedotöid, kaikiš tetabad oma «Moral'mujandoiden teorii» (1759, kudenz' pästand 1790, angl. "The Theory of Moral Sentiments") da «Tedoiduz rahvahiden elokahusen süiš» (1767-1776, vižpalaine, videnz' pästand 1789, angl. "An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations"). Adam Smitan «torgusen nägumatoi käzi»-virkand tegihe paksus kävutadud aforizmaks: hot' edheotajad napridas egoistižikš sada ližad täutten kulutajiden tarbhaižusid, ka todesižikš se vedab kaikid änikoičendale. Smit oli tundmusiš elänuded Glazgos Devid Jumanke (filosof), Džozef Blekanke (edelmatkai himijas), Džeims Uattanke (melestegii-mehanikantedomez'), Robert Foulisanke (pästandkodin pämez', dizainer), pagiži šotlandijalaižidenke edheotajidenke, kudambad ühtniba Anglijan torguindha kaiked mail'madme ühtenzoittud britanižen kunigahusen sädandan jäl'ghe vspäi 1707.
Openui Glazgon universitetas (vspäi 1737), sid' Oksfordan Balliol-kolledžas (1740-1746). Oli ranu anglijalaižen literaturan da londuseližen oiktusen opendajan Edinburgan universitetas (1748-1751), sid' oli pandud logikan professoran Glazgon universitetha (1751-1763), radoi sen rektoran elon lopus (1787-1789). Eli naimatoman, jäi lapsetoman, navedi šotlandišt kul'turad.


Sobral Salvador.
Salvador Vilar Bramkamp Sobral (; sünd. 28. tal'vku 1989, Lissabon, Portugalii) om portugalijalaine pajatai.
Biografii.
Salvador om sündnu Lissabon-lidnha. Luiza-sizar' om Salvadoral, mugažo pajatai.
Vl 2009 läbiti «Ídolos»-TV-šoun kastingad, sen aigan hän eziti Stivi Uanderan, Leonard Koenan da Rui Veloson pajoid. Vl 2016 Sal'vador pästi ičeze ezmäine studine «Excuse Me»-al'bom.
Vl 2017 hän ezini Evrovizii-konkursal, kus pajati «Amar pelos dois»-pajon (758 čokkoint).


Činoi Ališa.
Ališa Činoi (, "Ališa Činoi",), todesine nimi om Sudžata Činoi (angl. "Sujata Chinai"; sünd. 18. keväz'ku 1965, Ahmedabad, Gudžarat, Indii), om indijalaine pajatai.


Nicše Fridrih.
Fridrih Vil'gel'm Nicše (['fʁi:dʁɪç 'vɪlhɛlm 'ni:tʃə]; sünd. 15. reduku 1844, Rökken-külä läz Läipcigad, Saksonii, Prussii, Germanine Ühtištuz — kol. 25. eloku 1900, Veimar, Saksen-Veimar-Eizenah, Germanine imperii) oli saksalaine filosof, kelentedomez', kul'turan arvostai, muzikankirjutai pajoidenke.
Tedotöd.
Nicše oli kelentedoopendusenke, hänen filosofii om sätud tarkal kelel da aforizmoil. Filosof lugi sistematizacijan tahtod tozimel'žusen vajagudeks, ei ole sistemad hänen filosofijas, ei ole akademizmad sädusiš. Pani heilün alle subjektan ühtmut, valdan primarižust, todust mail'man üks'jäižeks aluseks, ristitun tegendoiden racionalizmad. Äiluguižiden tedotöiden tegii, niiden keskes: «Kalik da hänen kuvahaine» (1880, saks. "Der Wanderer und sein Schatten"), «Muga Zaratustra pagiži» (1883−1887, saks. "Also sprach Zarathustra"), «Kuvahaižes poles hüvüdespäi da pahudespäi» (1886, saks. "Jenseits von Gut und Böse"), «Kut kätas ičeks» (1888, saks. "Ecce Homo").
Biografii.
Vozil 1862−1868 openui Bonnan, sid' Läipcigan universitetoiš. Vll 1868−1879 oli ranu Bazelin universitetas klassižen kelentedon professoran. Läksi erindha läžundan tagut (lujad pän kibud, palah'ne sogeduz), sid' oli tervnenu da eli sättujan klimatan ecmäs (Sankt-Moric, Genui, Turin, Nicc), pordoil pörttes Saksanmaha perehennoks (Naumburg). Eli apatridan vspäi 1869 surmhasai.
Oli naimatoman, koli lapsetoman. Vozil 1889-1900 oli hairahtanu meles perandläžundan vai aivoiden infekcijan taguiči.


Vidov Oleg.
Oleg Borisovič Vidov (; sünd. 11. kezaku 1943, Filimonki-külä, Moskvan agj, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 15. semendku 2017, Uestleik Villidž läz Los Andželesad, Kalifornii, AÜV) oli nevondkundaline, venämalaine da amerikalaine akt'or.
Biografii.
Oleg oli sündnu Filimonki-külähä (nüg. Moskvan territorijal), Boris Garnevič-ekonomistan i Varvara Vidova-opendajan kanzha. Tat läksi toižhe pereheze Olegan laps'aigan. Mam i Nüta-tädi kazvatihe Olegad, oleli mamanke nevondkundaližen blokan maiš (Mongolii, Saksanman Demokratine Tazovaldkund). Prihaine eli Nüta-tädil Almatiš vll 1951−1954, tädi ohjasti ičesämižteatral i ištuti Olegha mel'hetartust čomamahtos. Oleg openui kändmahas akt'oraks Kinematografijan nevondkundaližes valdkundaližes institutas vll 1962−1966.
Oli nainu nell' kerdad. Vodel 1985 sirdi Avstrijha, sid' Italijha, i sen-žo voden sügüz'kul sirdi AÜV:oihe. Džoan Borsten (angl. "Joan Borsten") oli jäl'gmäižen akan vspäi 1989 Olegan surmhasai. Koli päaivoiden rakaspäi Uestleik Villidž-lidnha. Kaks' poigad sündutihe: kahtendes naimiželos — Väčeslav (sünd. 1971), naindata — Sergei (eläb AÜV:oiš).
Olegal oli ičeze «Films by Jove»-kompanii.


AOA.
«AOA» ("Ei-O-Ei",) om neiččiden suvikorejalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad kei-pop- da džeipop-stiliš.
Mülükund om Čoa, Džimin, Juna, Jukön, Hedžon, Mina, Sol'hön, Čanmi.
Gruppan aluz om pandud vl 2012.


Girls' Generation.
«Girls' Generation» (vepsäks «neiččiden pol'v», "sonö side") om tetab neiččiden suvikorejalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad kei-pop- da džeipop-stiliš.
Gruppan aluz om pandud Seulha vl 2007. Ühtnijad pajatadas, mugažo fil'mzihe TV-serialoiš, fil'miš, bobuštuzšouiš.


Karleuša Jelena.
Jelena Karleuša-Tošič (; sünd. 17. eloku 1978, Belgrad, Serbijan ST, Jugoslavii), paksus JK vai Jelena Karleuša ("Karleuša" oli kanzannimi edel mehelust), om serbalaine pajatai da TV-vedai.
Biografii.
Jelena om sündnu Belgrad-lidnha. Okai skolad sädamha muzikantan kar'jerad.
Om lähtnu mehele kaks' kerdad. Duško Tošič om hänen nügüdläine mužik (vspäi 2008), futbolist. Jelena sünduti kaht tütärt: Atina-tütär (om sündnu vn 2008 sügüz'kun 7. päiväl) da Nika-tütär (om sündnu vn 2009 sügüz'kun 7. päiväl).


Makron Emmanuel'.
Emmanuel' Žan-Mišel' Frederik Makron (; sünd. 21. tal'vku 1977, Am'jen, Francii) om nügüdläine 25. Francijan prezident da 67. Andorran ruhtinaz vs 2017 semendkun 14. päiväspäi.
Biografii.
Emmanuel' om sündnu Am'jen-lidnha, Žan-Mišel'-professoran da Fransuaza-lekarin kanzha. Hän openzihe Pariž X — Nanteran universitetas. Sid' 2014-2016 hän oli ekonomikan, finansoiden da elektronikan ministran.
Vspäi 2007 om nainu. Bridžit om hänen ak, enččel francijan kelen opendai.


SMAP.
«SMAP» (lühenduz anglijan kelen "Sports Music Assemble People"-sanoišpäi — «sportmuzik keradab ristituid») oli tetab japonine prihoiden muzikgrupp Tokio-lidnaspäi, kudamb edestab muzikad džeipop-stiliš.
Enččed ühtnijad oma Masahiro Nakai, Takuja Kimura, Goro Inagaki, Cujosi Kusanagi, Singo Katori, Kacujuki Mori.
Gruppan aluz oli pandud vl 1988. Se čihozi oficialižikš Uden 2017-nden voden kanman.


Kumar Kišor.
Kišor Kumar (,; sünd. 4. eloku 1929, Khandv-lidn, Keskuzprovincijad da Berar, Britanine Indii — kol. 13. reduku 1987, Mumbai, Maharaštr, Indii) oli indijalaine pajatai, akt'or, muzikankirjutai da režissör bengaliženke augotižlibundanke.
Biografii.
Kišor oli sündnu Khandv-lidnha, Kunžalal Ganguli-advokatan i hänen Gauri Devi-akan kanzha. Hän oli norembaine nelläs lapsespäi kanzas. Ašok-vell' da Anup-vell' oliba Kišoral, hö oma akt'orad mugažo.
Oli naižiš nell' kerdad. Leena Čandavarkar oli jäl'gmäižen akan vspäi 1980. Kišoral jäihe kaks' poigad: Amit-poig da Sumit-poig. Poigad jätktas tatan radod, ratas pajatajin mugažo.


Sakamoto Maaja.
Maaja Sakamoto (; sünd. 31. keväz'ku 1980, Tokio, Japonii) om japonijalaine änetoitandan aktris da pajatai.


Kuk Džeims.
, da Kukan ekspedicijad,keskustoikaz pird — hänen surman jäl'ghe
Džeims Kuk (; sünd. 7. kül'mku 1728, Marton-külä, Midlsbro, Anglii, Sur' Britanii — riktud 14. uhoku 1779, Havajad-sar' läz Kealakekua-merikarad, Havajad) oli britanijalaine edelmatkai, tedoidai, merimatkadai, sodamerimez' (kapitan). Sädi navigacijan kartoid, tedoiži Kanadan päivnouzmašt randištod (Njufaundlend) i Tünen valdmeren tundmatomid randoid.
Biografii.
Kändihe Britanijan kunigazližen sodamerilaivišton ühtnijan vspäi 1755, ühtni Seičemevoččehe sodaha. Radnikoiči Kanadas, šingoti navigacijan mahtoid Ph. Lavrentijan-jogen farvateras i abuti anastada Kvebekad francijalaižil. Koume merimatkad oli mirus ümbri, kaik oficialižed, oigetud Britanijan Admiraludel, ujuihe tedomehidenke. Niiden aigan Kuk tedoiži Avstralijan, Uden Zelandijan, Aläskan da Britanižen Kolumbijan randoid avaron evropižen kundusen täht. Kožui sijaližidenke heimoidenke, löuzi mahtoid cingad vaste.
Kanz.
Oli sündnu gollän šotlandijalaižen manmehen kanzha viden lapsen kesken. Openui Greit Aiton-külän školas (nüg. muzei) viž vot, sid' kändihe tatan abunikaks, hän sai ferman ohjandajan radnikust sil aigal. 18-voččel pauksihe meriprihačuks kivihilen «Gerkules»-torguindlaivha, ujui Njukaslaspäi Londonha da tagaz kaks' vot, openui iče ühten aigan, lugi kirjoid.
Oli nainu vl 1762. Elizabet Batts-ak sünduti hänele kuz' last, Džeims-poig oli elänu kaikiš hätkemb (31 vodhesai).


Šaan.
Šaan (,), todesine nimi om Šantanu Mukherdži (,; sünd. 30. sügüz'ku 1972, Khandv, Madhja Pradeš, Indii) om indijalaine pajatai, TV-vedai da akt'or.


Thejön Kim.
Kim Thejön (,; sünd. 9. keväz'ku 1989, Čondžu, Suvikorei) om korejalaine pajatai, «Girls' Generation»-muzikgruppan solist. Tobjimalaz om tetab anglijankel'ženke Tejön-psevdonimanke.
Biografii.
Vl 2017 Kim pästi ičeze ezmäine studine «My Voice»-al'bom.


Tarbajev Sangadži.
Sangadži Andreevič Tarbajev (,; sünd. 15. sulaku 1982, Elist, Kalmikijan ANST, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine eläi, kalmikine TV-prodüser, «Mail'mas ümbri»-programan TV-vedai.
Biografii.
Sangadži zavodi akt'oran kar'jerad «КВН»-šous RSVU-kamandan kapitanal. Oli hän olmas TV-vedajan-ki, sidä kesken «Mail'mas ümbri»-programan.
Hänel om ičeze «My Way Productions»-kompanii.
Vspäi 2012 om nainu, Tat'jana om hänen ak. Üks' poig om Sangadžil: Timudžin (om sündnu vl 2013).


Vasabi (fil'm).
«Vasabi» (,) om vn 2001 franciž-japonine tora-kinokomedii. Ezmäine ozutez Francijas oli vn 2001 31. päiväl redukud.
Fil'mdand.
Kinod fil'mdihe Tokios. Fil'm om tehtud kožundan kul'turižiš ühthižtöiš mödhe Francijan da Japonijan keskes.


Reno Žan.
Žan Reno (['ʒɑ̃ ʁe'no]), todesine nimi om Huan Moreno i Errera-Himénez (; sünd. 30. heinku 1948, Kasablank, Marok) om francijalaine akt'or ispaniženke augotižlibundanke.
Biografii.
Huan om sündnu Kasablank-lidnha. Vl 1960 Žan kazvatajidenke sirdab Francijha. Služi Francijan armijas samha francišt rahvahanikust.
Om naižiš koumanden kerdan. Hänel kuz' last om olmas: Sandra-tütär (om sündnu vl 1978), Mikael-poig (om sündnu vl 1980), Tom-poig (om sündnu vl 1996), Serena-tütär (om sündnu vl 1998), Cielo-poig (om sündnu vl 2009), Dean-poig (om sündnu vl 2011).


TVXQ.
«TVXQ» (korejankel'žele muziktorgudele — «동방신기», ijeroglifoil: 東方神起 "Tonbanšingi" — «Päivnouzmman ülenujad jumalad») om tetab suvikorejalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad kei-pop- da džeipop-stiliš.
Gruppan aluz om pandud Seul-lidnha vl 2003. Sen ühtnijad fil'mzihe fil'miš i doram-serialoiš täudel gruppal i üksin. Soline diskografii om kaikil ühtnijoil gruppan ližaks.


Čauhan Sunidhi.
Sunidhi Čauhan (,; sünd. 14. eloku 1983, Uz' Deli, Indii) om indijalaine pajatai naine.


Bremenan muzikantad.
«Bremenan muzikantad» () om nevondkundaline mul'tfil'm müziklan žanras. Nece mul'tfil'm om fil'matud Grimm-velliden ühtennimižen sarnan mödhe.


Gladkov Gennadii.
Gennadii Igorevič Gladkov (; sünd. 18. uhoku 1935, Moskv, Venäman NFST, NSTÜ) om nevondkundaline da venämalaine muzikankirjutai.
Biografii.
Genadii om sündnu Moskv-lidnha, muzikantan kanzha.


Bremenan muzikantoiden ecmäs.
«Bremenan muzikantoiden ecmäs» () om nevondkundaline mul'tfil'm müziklan žanras. Bremenan muzikantad-mul'tfilman jätktuz.


Pidestunu aznoičend.
«Pidestunu aznoičend» ("Zanjeer" «braslet») om voden 1973 indine torafil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 1973 semendkun 11. päiväl, — vodel 1980.


Kudmaižen laps'.
«Kudmaižen laps'» () om vn 2003 japonine draman fil'm tedoližen fantastikan žanras. Ezmäine ozutez Japonijas oli vn 2003 19. päiväl sulakud.


Rumänova Klara.
Klara Mihailovna Rumänova (; sünd. 8. tal'vku 1929, Leningrad, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 18. sügüz'ku 2004, Moskv, Venäma) oli nevondkundaline i venämalaine aktris da pajatai. (1979).
Biografii.
Klara oli sündnu Leningrad-lidnha (enččel da nüg. Piter). Änetoiti nevondkundaližid mul'tfil'mid, enamba 300 rolid, mugažo fil'miden personažid, sidä kesken verazmaižiš fil'miš.
Oli lähtnu mehele koume kerdad. Hänespäi ei olend lapsid, illegaline abort ezmäižen naimiželon jäl'ghe vei Klarad plodutomuden läžundannoks. Koli rakaspäi Moskv-lidnas.


Nek.
Nek, todesine nimi om Filippo Nevjani (; sünd. 6. viluku 1972, Sassuolo, Italii) om italijalaine pajatai, mugažo muzikankirjutai pop- da rok-stiliš.
Biografii.
Nek om sündnu Sassuolo-lidnha. Vl 1993 pajatai ühtni ezmäižen kerdan Sanremon muzikfestivalihe «"In te (il figlio che non vuoi)"»-pajonke.
Vspäi 2006 om nainu, Patrizia om hänen ak. Vl 2010 Nek tegihe tataks, Beatris Marija-tütär om sündnu.


Uded Bremenan muzikantad.
«Uded Bremenan muzikantad» () om venän mul'tfil'm müziklan žanras. Bremenan muzikantoiden ecmäs-mul'tfilman jätktuz.


Tähthaižed mal.
«Tähthaižed mal» (, "Taare Zameen Par") om voden 2007 indine dramfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli voden 2008 21. päiväl tal'vkud.


Angeloiden sebranikad.
Angeloiden sebranikad (anglijankel'ne "Angel's Friends"-nimituz kävutase originalas) om italine mul'tserial fentezi-žanras. Kaik 104 epizodad om serialan kahtes sezonas (52 epizodad jogos) i jagadud 7 epizodha täuz'piduzline mul'tfil'm. Serial läksi ekranoile vodes 2009. Om tehtud vll 2009−2013 «Italia 1»-kanalan täht. Kaikutte epizod om 13..14 minutad hätkte. Venäkel'ne känduz om tehtud Venäman «TV3»- i «Multimania»-kanaliden täht (nügüd' ei ole olmas sidä) vl 2012.


Dion Selin.
Selin Mari Klaudet Dion (franc. i angl. "Céline Marie Claudette Dion", francine virkmine [se'lɪn dzi'jɔ̃], kanzannimi anglijaks ['di:ɒn]; sünd. 30. keväzku 1968, Šarleman' (Monrealin lodehline ezilidn), Kvebek, Kanad) om populärine kanadalaine pajatainaine da biznesnaine.
Biografii.
Selin om sündnu Šarleman'-rajonha. Hän om norembaine nell'toštkümnes lapsespäi kanzas. Kirjuti ezmäižen «Ce n’était qu’un rêve»-pajon školas opeten.
Vodel 1988 hän ezini Evrovizii-konkursal, kus pajati «Ne partez pas sans moi»-pajon.
Oli läksi mehele üks' kerdad. Nügüd'aigan (vodel 2017) om leskiak. Selinal om koume poigad: Rene-Šarl'-poig (om sündnu vodel 2001), Eddi- da Nel'son-poigad (oma sündnuded vodel 2010).


Leps Grigorii.
Girgorii Viktorovič Lepsveridze (, "Grigori Viktoris dze Lepsveridze"; sünd. 16. heinku 1962, Soči, Venäman NFST, NSTÜ) om Venäman pajatai, muzikankirjutai da muzikprodüser gruzijalaiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Grigorii om sündnu Soči-lidnha. Viktor-tat radoi lihakombinatal, Natella-mam — leibtegimel. Grigorii vändi futbolha lapsessai i ezini školansambliš. 14-vozne ühtni professionaližhe muzikškolha i vaumiči sidä bangsoitoiden vändajal. Radoi ezinejaks Sočin restoranoiš, oli «Indeks-398»-gruppan solistan. Vl 1992 sirdi Moskvha i zavodi tetabad kar'jerad.
Om naižiš kahtenden kerdan. Anna Šaplikova om hänen nügüdläine ak, kargadai. Hänel om olmas nell' last: Inga-tütär (om sündnu vl 1984), Eva-tütär (om sündnu vl 2002), Nikkol'-tütär (om sündnu vl 2007), Ivan-poig (Vano, om sündnu vl 2010).


Diva (al'bom).
«Diva» () om Jelena Karleušan 10. al'bom, kudamb om pästtud vl 2012.


Vestonicen Vener.
Vestonicen Vener () om keramine figurut paleolitan aigan. Se om löutud läz Dol'ni-Vestonice-küläd (Čehijan Tazovaldkund, Moravii) vodel 1925 heinkun 13. päiväl, tuhkan šoidus, kahtes palas. Figuruden igä om läz 31..27 tuhad vot (gravettan kul'tur).


MBend.
«MBend» (venänkel'žele muziktorgudele — «МБэнд», lugetas [embend]) om tetab venämalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad pop-, poprep- da danspop-stiliš.
Gruppan aluz om pandud Moskvha vn 2014 22. päiväl kül'mkud Konstantin Meladze-muzikankirjutajan. Mülükund om änetajiden «Tahtoin Meladzennoks»-šoun vägestajad, nügüdläine — Anatolii Coi, Nikita Kiosse, Artöm Pundüra.


Delirium.
«Delirium» om Lacuna Coil:an 8. al'bom, pästtud 29. päiväl semendkud, 2016. vodes.


Pohjoižatlantižen kožundkirjutesen organizacii.
Pohjoižatlantižen kožundkirjutesen organizacii, lühüdas PAKO (, "NATO";, "OTAN") om rahvahidenkeskeine sodaorganizacii politiženke valatoitusenke. Anglijan kel' i francijan kel' oma oficialižed, päfater sijadase Brüsseliš, Bel'gii. Sädihe vodel 1949 sulakun 4. päiväl Vašingtonas kaičemha Evropan maid valatoitandad vaste. Varšavan kožundkirjutesen organizacijan čihodamižen jäl'ghe sodablok jätktab radmižen kut kollektivižen varuitomuden garant: kaik PAKO:n ühtnijad abutadas valdkundale, kudambha lond om tehtud.
Vspäi 2017 Evropan da Pohjoižamerikan 29 valdkundad mülüdas al'jansha. Kaik valdkundad mülüdas Atlantižen valdmeren basseinan pohjoižpalaha. Valdkundoiden ühthine sodabüdžet ülitab 900 mlrd US$ (mail'man sodarajadusiden 70%), sidä kesken koume videndest om AÜV:oiden kaičendministrusen («Pentagon:an») sodabüdžet. Jens Stoltenberg radab organizacijan ezimehen vodes 2014 redukun 1. päiväspäi. Toižed Evropan valdkundad oma ühthižtöiš organizacijanke, sidä kesken kaik neitraližed valdkundad, Venäma, Kazahstan, Ukrain.


Krum (pajatai).
Krum Sirakov (; sünd. 15. eloku 1986, Sofii, Bolgarii) om bolgarijalaine pajatai.
Biografii.
Krum om sündnu Sofii-lidnha. Hän openzihe muzikškolas soitoižen klassas.


Alsu.
Alsu, todesine nimi om Alsu Ralifovna Abramova (Safina) (,; sünd. 27. kezaku 1983, Bugul'm, Tatarstanan ANST, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine da totarlaine pajatai, aktris, TV-vedai.
Biografii.
Alsu om sündnu Bugul'm-lidnha. Zavodi kar'jerad vižtoštkümnevoččes igäs.
Vl 1999 Alsu sai «Kuldaine grammofon»-premijad «Иногда»-pajos. Vl 2000 hän ezini «Evrovizii»-konkursal, kus pajati «Solo»-pajon. Alsu sai 2-nden sijan (155 čokkoint).
Vspäi 2006 om lähtnu mehele — Jan Abramov-biznesmenale. Heil om kaks' tütärt da üks' poig: Safina-tütär (om sündnu vl 2006), Mikella-tütär (om sündnu vl 2008, Tel' Avivha) da Rafael'-poig (om sündnu vl 2016, Tel' Avivha).


JK Revolution.
«JK Revolution» om Jelena Karleušan 9. al'bom, kudamb om pästtud vl 2008.


2NE1.
«2NE1» (virktas "Tuenivan", "Tuaeniwon", "T'uaeniwŏn"; znamoičeb «To Anyone» [tuː 'ænɪwʌn] — "«Kaikuččele»" vai «Twenty-one» ['twɛntɪ wʌn] — "«Kaks'kümne üks'»") om tetab neiččiden suvikorejalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad kei-pop- da džeipop-stiliš.
Gruppan aluz oli pandud vl 2009. Se čihozi oficialižikš Uden 2017 voden kanman.


Rube.
Rube (,) om lidn da kommun Francijan pohjoižes, O-de-Frans-regionas, Nor-departamentas. Se om departamentan kahtenz' surtte lidn.
Lidnan pind om 13,23 km². Se sijadase 11 km päivnouzmha Lillišpäi, ani röunanno Bel'gijanke.
Vl 2014 Rube-lidnan eläjiden lugu oli 95 600 ristitud.


Batalov Aleksei.
Aleksei Vladimirovič Batalov (; sünd. 20. kül'mku 1928, Vladimir, Venäman NFST, NSTÜ — kol. 15. kezaku 2017, Moskv, Venäma) — oli nevondkundaline i venämalaine akt'or, režissör da scenarist.
Biografii.
Aleksei oli sündnu Vladimir-lidnha, teatraližhe kanzha. Ezini teatrlaval ezmäižen kerdan sodan aigan, Bugul'mha evakuiacijas olden, kus hänen mam sädi ičeze teatr.
Oli nainu kaks' kerdad. Gitana Leontenko oli jäl'gmäižen akan vspäi 1963. Dvojurodnii Anna Ardova-sizarentütär om aktris mugažo.


Mot.
Mot (), todesine nimi om Matvei Aleksandrovič Mel'nikov (; sünd. 2. keväz'ku 1990, Krimsk, Krasnodaran rand, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine hiphoppajatai. Radab Black Star Inc.-leiblanke.
Biografii.
Matvei om sündnu Krimsk-lidnha. Zavodi ül'düda hiphopha lapsessai.
Vspäi 2016 om nainu, Marija om hänen ak.


Hindi.
Hindi (ičeze nimituz हिन्दी "Hindī" [ˈɦin̪d̪iː]) om valdkundkel' Indijas i Fidžiš. Se mülüb indoevropižhe kel'kundha. Om hindustanin kahtes kirjformaspäi (toine om urdu Pakistanas) Britanižen Indijan čihodamižen jäl'ghe vodel 1947. Hindin i urdun paginad oma läz ühtejiččed, voib el'geta niid keskneze, erind om sanoiden kävutamižes da kirjamištos.
Regulirui organizacii om Indijan ristitresursoiden šingotesen ministrusen Keskuzdirektorat hindi-kelen küzundoiš (Nju Deli).
Geografii.
Hindin levigandmižavaruden kart Indijadme da lähižiš valdkundoiš.
Hindi devanagari-kirjamištol om Indijan ohjastusen oficialine kel' ühtes anglijan kelenke. Hindi-kel' om oficialine regionaline kel' 14 Indijan regionas (9 štatad pohjoižes da 5 nevondištterritorijad) 36 regionaspäi. Hindin toižend (fidžin hindi) om üks' koumes oficialižes kelespäi Fidžiš (ühtes anglijan i fidžin kelidenke). Regionaline vai taholine status om Mavrikijas, Trinidad da Tobagos, Gajanas, Surinamas. Mugažo äi hindi-kelen pagižijoid om Nepalas (8 mln), (650 tuh.), Ugandas (100 tuh.), Sures Britanijas (45 tuh.). El'getas standartišt hindid Bangladešas-ki.
Om nell' päivnouzmašt paginad (dialektad) da kuz' päivlaskmašt paginad.
Pagižijoiden lugu.
Pagižijoiden lugu mail'mas om 260 millionad ristitud kuti mamankel' (257 mln — Indijas, dialektoidenke 420 mln vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe) da 120 mln kuti toine kel'. Se om nellänz' kel'form kitain (mandarin-pagin), ispanijan i anglijan keliden jäl'ghe.
Hindin kirjamišt.
Hindi kirjutase devangarin abugida-skriptal. Devanagari (sanskrit: देवनागरी "devanāgarī", hindin virkand [ˌdeːvˈnɑːɡriː] «jumalakaz lidnalaine kirjkel'») om saudud 8.-12. voz'sadoil meiden erad. Om 11 vokalid da 33 konsonantad devanagariš, kirjutadas huralpäi oiktale.


Volosovo.
Volosovo (,) om Venäman lidn Leningradan agjas, Piterin suvipäivlaskmaine ezilidn. Se om Volosovon rajonan administrativine keskuz (sen alusenpanendaspäi vodel 1927), üks'jäine lidn da kaikiš suremb eländpunkt, mugažo Volosovon lidnankundan keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Wolosowa"-külä vn 1676 Ingermanlandijan kartal. Tegihe järedaks kezažiloks 19. voz'sadan lopus, mülüi Petergofan makundha. Volosovod panihe lidnanvuiččeks žiloks vl 1937. Oli okkupacijas Toižen mail'man sodan aigan, sid' muretud, no om saudud möst. Žilo sai lidnan statusad vodel 1999.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase rajonan pohjoižpäivnouzmas, Ižoran ülüden suves, 135 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Volosovo om ümbärtud mecsaril. Matkad Piterin röunhasai om 43 km pohjoižpäivnouzmha da 85 km sen keskushesai. Raudte jagab lidnad pohjoižhe da suvižhe palaha.
Lagonovo-külä (95 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha mugažo, se sijadase lidnan pohjoiženno röunanno. Lidnankundan pind — 17,56 km².
Eläjad.
Vn 2002 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 660 ristitud, vl 2010 — 12 161 ristitud. Vozil 2010−2017 ristitišt om kaikiš suremb kaikes aigas (12..12,2 tuhad).
Ižanduz da transport.
Ned oma olmas edheotandoiden keskes: leibkombinat, šokoladfabrik, kombisömkombinat, inkubatoriž-lindvodindstancii, mecedheotand, varažomad, jändusiden utilizacijan edheotand. Magistraline gazanveim ümbärdab lidnad.
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas da sen ümbrištos. Avtobusad ühtenzoittas lidnad Gatčinanke i Kingiseppanke. Vodel 1870 sauvoihe Piter — Revel'-raudted da "Volosovo-raudtestancijad" sen ühtes, om elektrojonusid Ivangorodhasai.
Irdkosketused.
*


Zita da Gita.
Zita da Gita (,) om voden 1972 indine komedii-dramfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vodel 1972, — vodel 1976.


Kalaidai (fil'm, 1951).
«Kalaidai» ("Avaara") om voden 1951 indine dramfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 1951 talv'kun 14. päiväl, — vodel 1954. Fil'm oli ezinenas salhiden mödhe Indijas severz'-se vozid.


420-ižand.
«420-ižand» (, virkand: "Šri čaar sau bis aur") om voden 1955 indine dramfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 1955 sügüz'kun 16. päiväl, — vodel 1956.
Fil'm kerazi 2 krorad prokatas, oti «blokbaster:an» statusad. Nece oli kaikiš satusekaz indine fil'm salhiden mödhe kahten voden aigan, «Indii-mam»-fil'man lähtendhasai ekranoile.


Ali Baba da 40 razbainikad.
Ali Baba da 40 razbainikad (, virkand: "Alibaba Aur Čalis Čor";) om vn 1980 nevondkundaliž-indine ekraniziruidud sarn-fil'm.


Grendaizer.
Grendaizer (, virkand: "Jūfō robo gurendaidzā") om japonine manga da anime-serial ozaitelemižen da tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Kacumata Tomoharupo. Kaik om 74 epizodad serialas, kaikutte om 22 minutad hätkte. Om tehtud japonižen «Fuji TV»-kanalan täht japonan kelel, läksi ekranoile vozil 1975−1977. Koumepalaižen «"Sur' Mazinger"»-mul'tfilman lopuline jätktuz. Om tetab kuti "Force Five: Grandizer", Italijas kuti "Goldorak". Om ozutadud Venämas vodel 1993 («2x2»-telekanal) i vl 2007.


Dharmendra.
Dharmendra (mugažo anglijan kelel,), todesine nimi om Dharam Singh Deol (mugažo anglijan kelel; sünd. 8. tal'vku 1935, Nasrali-külä läz Ludhijanad, Britanine Indii) om indijalaine akt'or, prodüser da politikanmez'.
Biografii.
Dharam om sündnu Nasrali-külähä (nüg. Pendžab-štatas). Tuli lavale ühtnendan kinovaličendha kal't: «Filmfare»-aiglehtez tedoti konkursad ecimha uzid personid fil'mdamha, i fil'miden navedii Dharam oti šansad kävutamižhe.
Om nainu kahtenden kerdan, kaks' akad om oficialižešti. Prakaš Kaur om ezmäine ak vspäi 1954, Dharam om nainu ühesatoštkümnevoččel kazvatajiden valičendan mödhe, da Hema Malini om hänen kahtenz' nügüdläine ak vspäi 1980. Hänel om kuz' last: nell' ezmäižes akaspäi — Sanni-poig (om sündnu vl 1956), Bobbi-poig (om sündnu vl 1969), Vidžita-tütär i Ažita-tütär, i kaks' last kahtendes akaspäi — Eša-tütär (om sündnu vl 1981) da Ahana-tütär. Poigad da tütred jätktas tatan radod, ratas akt'orin mugažo.


Aznoičend da käskusišt.
«Aznoičend da käskusišt» (, virkand: "Šole"; — «küdojad hiled») om voden 1975 Bollivudan indine torafil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vodel 1975. Fil'm om lujas populärine Indijas, ozutesikš, ozutelihe fil'mad Bombein «Minerva»-kinoteatras 286 nedalid (enamba 5 vot) rattemata.


Olnu kadoges mail'm.
Olnu kadoges mail'm ("Rosuto junibesu",) om japonine manga da anime-serial ozaitelemižen da tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Takasi Vatanabe. Serialas om 26 epizodad, kaikutte om 24 minutad hätkte. Om tehtud japonižen «TV Tokyo»-kanalan täht japonan kelel, läksi ekranoile vozil 1998-1999. Om ozutadud Venämas vodel 2000 (televizijan «Ezmäine kanal»), vl 2007 «Bibigon»-kanalal, «MTV», vl 2017 («Pätnica!»-kanal) da «2x2»-telekanal.


Bobbi (fil'm, 1973).
«Bobbi» ("Bobi",) om voden 1973 indine dramfil'm. Se om Dimpl Kapadijan debüt täuz'piduzližes kinos. Riši Kapur sai ezmäšt pärolid siš. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 1973 sügüz'kun 28. päiväl, — voden 1975 sügüz'kus.


Haruhi Suzumijan melanholii.
Haruhi Suzumija (,) om japonine manga. «Haruhi Suzumijan melanholii» om animeserial komedijan da tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Tacuja Isihara. Serialas om 28 epizodad, kaikutte om 24 minutad hätkte. Om tehtud japonižen «Chiba TV», «SUN-TV», «Tokyo MX», «TV Aichi», «TV Hokkaido», «TV Kanagawa», «Teletama»-kanalan täht japonan kelel, 14 serijad läksiba ekranoile vodel 2006. Om ozutadud Venämas vodel 2007 («2x2»-telekanal). Ozutihe täuzin ezmäižen kerdan Japonijas vl 2009.


Bojanov Vasil.
Vasil Trojanov Bojanov (; sünd. 7. keväz'ku 1978, Sliven, Bolgarii), mugažo om tetab kuti Azis, om bolgarijalaine popfolkan pajatai bolgariženke da čiganaiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Vasil om sündnu Sliven-lidnha. Hänel om üks' tütär: Raja (om sündnu vl 2007).


Ozaitelemižed Izumrudan lidnas.
Ozaitelemižed Izumrudan lidnas () om venänkel'ne äiseriine mul'tfil'm. Siš om 4 serijas, kaikutte om 26 minutad hätkte. Nece mul'tfil'm om fil'matud Venämas Laimen Bauman ühtennimižen sarnan mödhe. Fil'mdihe vaiše 4 kirjad 14:späi: 1 da 2 — vodel 1999, 3 da 4 — vodel 2000.


Tat'jana (pajatai).
Tat'jana (), todesine nimi om Tat'jana Georgieva Kacova (; sünd. 17. heinku 1978, Sojedinenije, Bolgarii) om bolgarijalaine pajatai. Ezineb bolgarijan kelel.
Biografii.
Nügüd'aigan (vl 2017) om mužikata. Hänel om üks' poig: Atanas-poig.


Gadot Gal'.
Gal' Gadot (; sünd. 30. sulaku 1985, Roš-ha-Ain, Izrail') om Izrailin aktris da model'.
Biografii.
Hän ühtni čomuden «Miss Mail'm 2004»-konkursha Kito-lidnas «Miss Universe Israel»-arvnimenke.
Vspäi 2008 om lähtnu mehele, Jaron Versano om hänen mužik. Heil om kaks' tütärt: Alma (om sündnu vl 2011) da Maja (om sündnu vl 2017).


Kardašän Kortni.
Kortni Meri Kardašän (; sünd. 18. sulaku 1979, Los Andželes, Kalifornii, AÜV) om amerikalaine TV-vedai, model' da biznesnaine. Om «Kardašän-kanz»-TV-šoun da «Kortni da Hloja Take Miami» ühtnijan.
Biografii.
Kortni om sündnu Los Andželes-lidnha, Robert Kardašän-advokatan da Kris Dženner-biznesnaižen (neiččel kanzannimi oli Houton) kanzha. Kazvoi Los Andželesan Beverli Hills-ezilidnas.
Oli lähtnu mehele. Nügüd'aigan (vl 2017) om mužikata. Hänel om koume last: Meison Deš-poig (om sündnu vl 2009), Penelopa Skotlend-tütär (om sündnu vl 2012), Rein Eston Disik-poig (om sündnu vl 2014).


Jakovlev Oleg.
Oleg Žamsaraevič Jakovlev (; sünd. 18. kül'mku 1969, Ulanbatar, Mongolii — kol. 29 kezaku 2017, Moskv, Venäma) — oli venämalaine pajatai da enzne «Ivanuški International»-muzikgruppan solist segoitadud uzbekiženke da burätiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Oleg oli sündnu Ulanbatar-lidnha, konz hänen kazvatajad oliba oigetud sinnä radon tagut. Školan aigan eli Angarskas da Irkutskas.
Hän openzihe GITIS:as. Sid' vozil 1998-2011 Oleg oli «Ivanuški International»-gruppan solistan. Lähtendan jäl'ghe neciš gruppaspäi hän augoti solišt kar'jerad.
Oleg ei olend nainu, eli Aleksandra Kucevolanke. Koli Moskv-lidnas tävun turskespäi (kaks'pol'ne pnevmonii), südäikeranlönd kadoti.


Čon Džessika.
Džessika Čon (), oleleb Džessika muite, eziauguine nimi om Čon Su Jön (; sünd. 18. sulaku 1989, San Francisko, Kalifornii, AÜV) om amerikalaine pajatai, model' da biznesnaine korejiženke augotižlibundanke. Radab Suvikorejas. Enzne «Girls' Generation»-muzikgruppan solist, läksi edheotajan kar'jerha näht.
Biografii.
Džessika om sündnu San Francisko-lidnha. Mamankel' om anglijan kel'. Kristal-sizar om Džessikal, hän om pajatai mugažo.
Vozil 2007-2014 Džessika oli «Girls' Generation»-gruppan solistan. Vl 2016 zavodi solišt kar'jerad.


Soläris (fil'm, 1972).
Soläris () om voden 1972 nevondkundaline fil'm tedoližen fantastikan žanras Stanislav Leman ühtennimižen romanan mödhe. Ezmäine ozutez NSTÜ:s tegihe sil-žo vodel.
Fil'm sai žurin speciališt arvlahjad vn 1972 Rahvahidenkeskeižel Kannoiden kinofestivalil.
Kinotarin.
Tegend jätkustub märičematomal tulijal aigal. Edahaižen Soläris-planetan valdmeri om olmas, voib olda, rahoikahaks. Man tedomehed pätiba oigeta missijad sihesai, Kris Kel'vin-psihologaks. Tedištihe, miše kaik putujad Solärisanno mehed kätas planetan mel'tedoidusen objektaks.


Bukačkulu (fil'm).
Bukačkulu () om Francijan fil'm-komedii. Ezmäine ozutez Francijas oli vl 1977, — vodel 1979 («Mosfil'm»-studijan dubläž).


Lahiri Bappi.
Bappi Lahiri (,; sünd. 27. kül'mku 1952, Džalpaiguri, Päivlaskmaine Bengalii, Indii) om indijalaine pajatai da muzikankirjutai.


Li Themin.
Li Themin (; sünd. 18. heinku 1993, Seul, Suvikorei), paksus Themin muite, om korejalaine pajatai, kargaidai da akt'or. Om «SHINee»-muzikgruppan ühtnijan vspäi 2008. Zavodi solišt kar'jerad mugažo.


Rahvahatoi ma.
Rahvahatoi ma om londuseline zon. Tazo pind, sadegiden vajaguz (penemba 200 mm vodes, tobjimalaz penemba 50 mm vodes, erasti ei olele voz'kümnil), kazmusiden vähä lugu vai eilend da eriline živateläjišt harakterizuidas sidä.
Erigoittas lete-, kivi- da savitazangištoid, soldunuzid maid, lumitazangištoid. Kaik rahvahatomad mad ottas 16,5 mln km² kuivut vai 11%, Antarktidanke 20%. Sahar om kaikiš tetab letetazangišt.


Tamanna.
Tamanna Bhatija (,; sünd. 21. tal'vku 1989, Mumbai, Maharaštr, Indii) — indijalaine aktris.
Biografii.
Tamanna om sündnu Mumbai-lidnha. Aktrisan kar'jer om zavodinus «Chand Sa Roshan Chehra»-fil'mal.


Džingi Li.
Li Džingi (; sünd. 14. tal'vku 1989, Kvanmön, Suvikorei), mugažo om tutab Onü-psevdonimanke («pehmed»), om suvikorejalaine pajatai da akt'or. Om «SHINee»-muzikgruppan solistan.


Actekad.
Actekad vai astekad, aztekad (ičeze nimituz nahuatl'-kelel: "mēxihcah" [meː'ʃiʔkaʔ] «mešika») oli nor' indejine rahvaz nügüdläižen Meksikan keskuses. Alištui kul'turassimiläcijale sijaližiden tol'tekiden polespäi. Lugetas nügüdläšt naua-rahvast actekiden jäl'gelaižikš, lugumär 1,5 mln.
«Actekad»-sana om valitud kirjiš-purtkišpäi tedomehil Meksikas 19. voz'sadal erigoičemha Meksikan nügüdläšt rahvahad igähižes indejižes rahvahaspäi. Nauatl'-kel' oli actekiden kodikeleks, "actek"-sana znamoičeb «ken-se Actlanaspäi». Ezimeletaden, rahvaz tuli lodehen maišpäi, nügüdläižen meksikanižen Najarit-štatan mererandaližiš sarišpäi. Tenočtitlan-lidnan-valdkundan aluz oli pandud vl 1325 Teskoko-järven sarel, 2239 m korktusel valdmeren pindan päl, nügüd' Mehikon keskuz. Tenočtitlan kändihe Actekižen imperijan pälidnaks, imperijan levigandmine oli vozil 1427−1519.
Actekiden civilizacii (14.-16. voz'sadad) oli šingotadud mifologijanke da kul'turjäl'gusidenke, ühtenzoiti molembiden valdmeriden randoid. Actekižen imperijan tobmuz oli loptüd änikoičendan aigan ispanižel vägitungendal. 16. voz'sadal 15 mln actekid läžuškanzi hädal da pölištui, se oli rahvahan nell' videndest.
Imperii oli äirahvahaline. Ühthine andan maksmižen sistem oli sen tobmudeks, ei olend ühthišt ohjanduzsistemad. Saudihe teid jaugnikoiden täht andan maksmižeks. Actek-mez' koli 41,2 vot igäl keskmäras, naine eli 42,1 vot igähäsai.


Raudaig.
a>d, Indii, om tehtud 4.-5. voz'sadal meiden erad.
Raudaig om era arheologijas, ristitun istorijanedeližes aigas da aigaližes ristitkundas klassoidenke. Vajehti bronzaigad. Zavodihe Indijas, Päivlaskmaižes Azijas da Suvievropas 1300-nzil vozil edel m.e.. Möhemba oli Pohjoižes Evropas, Kitaiš, Afrikas i Pohjoižamerikas, 1. voz'tuhal edel m.e.. Jätksihe 500-nzihe vozihesai meiden erad i oli vajehtanus Keskaigal Evropas. Aig harakterizuiše raudan metallurgijan levigandusel, tehtihe raudasižid azegid. Saiba kaugedraudad Kitaiš da tehtihe astjoid.
Kaik era oli vaiše 18. voz'sadad, edeližiš aigoišpäi erineden. Jagadas koumeks pordoks: "aigaline raudaig" (13...5 voz'sadad e.m.e.), "keskraudaig" (500 voz' EME — 250 voz' meiden erad), "möhäine raudaig" (250—500 voded m.e.). Eziauguižešti ottihe kävutamižhe meteoritoiden raudad kul'tkaluiden täht, se oli harv. Kävutihe raudkivendod flüsaks bronzan samižes. Mahtuz leviganzi sulata raudkivendod, kovitada da lehiruida raudad, sil-žo aigal sättujad bronzan samižhe löudmižsijad tulihe lophu.
Raudasižed da terasižed azeged vähenziba lujas bronz- da kiviazegišton kävutandad, azegiden da mašinoiden toižendoid ližaduihe. Sündui äi uzid voimusid šingotamha ižandust, äikerdoičemha tön tehmižmahtust. Mahtusiden šingotez ümbriradamha raudad oli venu industrialižennoks revolücijannoks, no oliba i varvariden sodamatkad Evropadme. Nügüd'-ki raud om kaikiš znamasižemb metall sauvondas.
Koumen eran el'genduz (kiviaig, bronzaig i raudaig) oli antikaigan völ, oz., mainitase Rimalaižen imperijan Tit Lukrecii Kar-filosofan töiš. Raudaigan tärtuz mainitase ezmäižen kerdan danijalaižen Kristian Jurgensen Tomsen-arheologan tedotöiš 19. voz'sadan keskes. Termin kävutase znamoičemha erad amuižiden valdkundoiden irdpolel tobjimalaz.


Dilan Bob.
Bob Dilan ['dɪlən], todesine nimi om Robert Allen Cimmerman (; sünd. 24. semendku 1941, Dulut, Minnesot, AÜV), om amerikalaine muzikankirjutai da pajatai Ukrainan i Litvanman evrejiženke augotižlibundanke, edestab gitaral, mugažo kirjutai, pirdai.
Biografii.
Robert om sündnu Dulut-lidnha. Vl 1962 Bob pästi ičeze ezmäine studine «Bob Dylan»-al'bom. Vl 2016 sai Nobelän literaturišt premijad.
Oli naižiš kaks' kerdad. Nügüd'aigan (vl 2017) om naimatoi. Hänel om kuz' last: Džess Bairon Dilan-poig (om sündnu vl 1966), Anna Lia-tütär (om sündnu vl 1967), Samuel Isaak Abram-poig (om sündnu vl 1968), Džeikob Lük-poig (om sündnu vl 1969), Marija Lounds-tütär Anuk (om sündnu vl 1961 ottud tütreks), Desiri Gabriell' Dennis-Dilan-tütär (om sündnu vl 1986).
Nügüd'aigan Bob gastroliruib rattemata koncertiženke «Never Ending Tour»-programanke.


Haulan kävui zamk.
«Haulan kävui zamk» ("Hauru-no ugoku siro", sana-sanal'ne känduz «Haulan likui zamk») om voden 2004 japonine täuz'piduzline animemul'tfil'm fentezi-žanras. Om sädud anglijalaižen Diana Uinn Džons-kirjutajan ühtennimižen romanan mödhe, se om pästtud ezmäižen kerdan vl 1986. Ezmäine ozutez tegihe 61. Venecijan kinofestivalil vn 2004 5. päiväl sügüz'kud, oli Japonijas sen-žo voden 20. päiväl kül'mkud.
Venäman sarnoiden pertiine kanakäpšuil om ottud zamkan ezikuvaks Mijadzaki-režissöran sanan mödhe.
Fil'man tegend levigandeb paralleližen mirun 19. voz'sadan Evropas, kus noiduz om kädetusi tehnologijoiden šingotesenke.


Globaline lämšund.
Il'man lämuden rindatuz kahtes voz'tuhas.
Globaline lämšund om Man pindšoidun keskmäižen lämuden ližaduz. Valdmeri akkumuliruib 90% lämšundad.
Il'man keskmäine lämuz ližadui 0,74 C° 20. voz'sadan augotišespäi, sidä kesken kaks' koumandest ližaduses tegihe jäl'ghe 1980 vot. Vodespäi 1850 kaikutte voz'kümne oli lämhemb mi edeline voz'kümne.
Vodel 2007 "Ohjastusidenkeskeine ekspertoiden grupp klimatan vajehtandas" (angl. "IPCC", alusenpandud) andoi 90% naceinut vahvištuses, miše ristitun radmine kucui necidä lämšundad kazmuzhonuzgazoiden korktal koncentracijal. Klimatan modelid ozutadas lämšundad 21. voz'sadas, lämuz ližadaškandeb 1,1-2,9 C° kut minimum.
Globaližen lämšundan jäl'gused lindäs kaikil sijil, no erazvuiččenke vägenke. Valdmeren tazopind linneb korktemb, rahvahatomad mad lindäs suremb, sadegiden sijad da niiden vägi vajehtaškatas. Jäžomiden suland jätktaškandeb. Maižandusen vajag satuz vedab näl'gale da pagenikoile. Hil'muiktuzgazan lujetud pala il'mas muiktastab vet valdmeres, nece vedab erikoid kadondale. Igähižen rougun šoiduiden lämuz ližaduškandeb Pohjoižes šurupoliškos, nece vedab onetomuzile sauvusiden täht Sibiriš da Arktikas.


Adams Brajan.
Brajan Gai Adams (,; sünd. 5. kül'mku 1959, Kingston (Ontario), Ontario, Kanad) om kanadalaine rokpajatai, mizukankirjutai, gitarist, fotograf, hüvädtegii da aktivist.
Biografii.
Hän ei ole nainu. Vl 2011 Brajan tegihe tataks, Mirabella Banni-tütär om sündnu, vl 2013 — Lula Rozi Li-tütär.
Brajan om pajatajan, mugažo fotografan. Pirdi äi kuvid, hänen kuvad oleliba Moskvas-ki.


Devdas.
«Devdas» () om voden 2002 indine dramfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 2002 heinkun 7. päiväl.
Fil'man muzik.
Šreja Hošalan ezmäine pajo om neciš saundtrekas.


Kosmine Jamato-sodalaiv.
Kosmine Jamato-sodalaiv ("Učū senkan Jamato") om japonine manga da anime-serial ozaitelemižen da tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Leidzi Macumoto. Om 3 sezonad serialas: 1974-1975 ("I", 26 epizodad), 1978-1979 ("II", 26 epizodad), 1980-1981 ("III", 25 epizodad). Kaikutte epizod om 30 minutad hätkte. Läksi ekranoile Japonijas vozil 1974-1981 Iomiuri-telekanalal. Anglijankel'ne versii tuli ekranoile "Star blazers" («Tähthasižpindžakod»)-nimenke Pohjoižamerikas i Avstralijas vll 1979-1984.


Modi Narendra.
Narendra Damodardas Modi (mugažo anglijan kelel;,; sünd. 17. sügüz'ku 1950, Vadnagar, Gudžarat, Indii) om indijalaine politikanmez' da nügüdläine Indijan päministr (vs 2014 semendkun 26. päiväspäi). Vozil 2001−2014 radoi Gudžarat-štatan päministran. Om «"Bharatija džanata"»-partijan lideraks.
Biografii.
Narendra om sündnu Vadnagar-lindha. Hän openzihe Gudžaratan i Delin universitetoiš.


Sofi Marinova.
Sofi Marinova (), todesine nimi om Sofija Marinova Kamenova (; sünd. 5. tal'vku 1975, Sofii, Bolgarii) om bolgarijalaine popfolkpajatai čiganiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Vozil 1994-1999 Sofi oli «Super ekspress»-gruppan solistan. Lähtendan jäl'ghe neciš gruppaspäi hän augoti solišt kar'jerad. Vl 2012 Sofi ezini Bolgarijad Evrovizii-konkursal, kus pajati «Love Unlimited»-pajon. Sai 11-nt sijad Evrovizijan pol'finalas.


Alekseev.
Alekseev, todesine nimi om Mikita Volodimirovič Alekseev (; sünd. 18. semendku 1993, Kijev, Ukrain), om ukrainalaine pajatai. Pajatab ukrainan, venän i anglijan kelil.
Biografii.
Mikita om sündnu Kijev-lidnha, openui sen gimnazijas. Otnus muzikaha 10-voččes igäspäi.
Vl 2014 Mikita läbiti «Голос країни»-TV-šoud (nellänz' sezon), saihe finalan nelländeshesai. Om vn 2018 Evrovizii-konkursan ühtnijan, ezitab Vaugedvenämad.


Simpson Džessika.
Džessika Simpson (— nimi sündundan jäl'ghe), nügüdläine nimi om Džessika Enn Džonson (; sünd. 10. heinku 1980, Abilin, Tehas, AÜV), — amerikalaine pajatai, aktris, biznesnaine, kostümiden dizainer.
Biografii.
Om lähtnu mehele kaks' kerdad. Hänel om kaks' last: Maksvell Drü-tütär (om sündnu vl 2012) da Eik Knut-poig (om sündnu vl 2013).


Daggubati Rana.
Ramanaidu Daggubati, om tutab Rana Daggubati-nimenke (mugažo anglijan kelel,; sünd. 14. tal'vku 1984, Madras, Tamilnad, Indii), vai muite Rana, om indijalaine akt'or da prodüser.
Biografii.
Rana om sündnu Čennai-lidnha. Hänen Ventakeš-däd' om populärine akt'or. Edel fil'madandoid Rana radoi vizualižiden effektoiden dizaineraks da prodüseraks.


4Minute.
«4Minute» ("Pominis" «nell' minutad») oli neiččiden suvikorejine muzikgrupp, kudamb oli edestanu muzikad kei-pop- da džeipop-stiliš.
Gruppan aluz oli pandud vl 2009. Vn 2016 kezakul tedotihe gruppan čihodamižes.


Čopra Pariniti.
Pariniti Čopra (,; sünd. 22. reduku 1988, Ambal, Har'jan, Indii) om Bollivudan indijalaine aktris.
Biografii.
Pariniti om sündnu Ambal-lidnha. Prijanka om hänel dvojurodnii sizar. Edel fil'madandoid Pariniti radoi menedžeraks.


Kim Džonhön.
Kim Džonhön (; sünd. 8. sulaku 1990, Seul, Suvikorei — kol. 18. tal'vku 2017, sigä-žo), muite Džonhön paksus, oli korejalaine pajatai da radion diskžokei.
Biografii.
Kim oli sündnu Seul-lidnha. Oli «SHINee»-muzikgruppan ühtnijan vspäi 2008 pävokalistaks. Zavodi solišt kar'jerad vn 2015 vilukus.


Čhve Minho.
Čhve Minho (; sünd. 9. tal'vku 1991, Inčhon, Suvikorei), muite Minho paksus, om korejalaine pajatai da akt'or. Om «SHINee»-muzikgruppan solistan, kirjutab gruppan rep-partijoid da pajatab niid.


Kim Kibom.
Kim Kibom (; sünd. 23. sügüz'ku 1991, Tegu, Suvikorei) om korejalaine mez', tutab kuti Khi-pajatai (). Om «SHINee»-muzikgruppan rep-solistan vspäi 2008, mugažo ühtneb «Toheart»-duetha vspäi 2014.


EXO.
«EXO» () om tetab neiččiden suvikorejalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad kei-pop-stiliš vspäi 2012.


÷ (al'bom).
«÷» om Ed Širanan 3. al'bom, kudamb om pästtud vl 2017.


Prabhas.
Prabhas, todesine nimi om Venkata Satjanarajana Prabhas Radžu Uppalapati (,; sünd. 23. reduku 1979, Madras, Tamilnad, Indii), om indijalaine akt'or. Fil'mdase telugukel'žiš fil'miš tobjimalaz. Ezmäine suvižindine akt'or vahakopijanke Tüsso-madaman muzejas.
Biografii.
Prabhas om sündnu Madras-lidnha, Uppalapati Sur'janarajana Radžu-kinoprodüseran i hänen Šivakumari-akan pereheze. Prabodh-veik i vanhemb Pragati-sizar oma akt'oral. Voziden 1970−1980 populärine Tollivudan Krišnam Radžu Uppalapati-akt'or om Prabhasan däd'.
Om Sri Čaitanjan kolledžan pästnikan (Haidarabad) tehnologijan bakalavr-arvonke.


Vergilii.
Vergilii, täuz' nimi Publii Vergilii Maron ([ˈpuː.blɪ.ʊs wɛrˈɡɪ.lɪ.ʊs ˈma.roː]; sünd. 15. reduku 70 edel m.e. Andesha (nüg. Virdžilio-kommun) läz Mantui-lidnad, Rimalaine imperii — kol. 21. sügüz'ku 19 edel m.e. Brundizijas, Rimalaine imperii), oli sur' hristanedeline rimalaine runokirjutai.
Eli ühtel pordol Oktavian Avgust-imperatoranke, kožui valdkundaliženke Mecenat-šingotajanke da Goracii-runokirjutajanke.


Tegu.
Tegu ([tɛ̝.ɡu]) om nellänz' surtte Suvikorejan lidn. Se om lidn-metropolijan statusanke (vspäi 2016).
Vl 2002 mail'man futbolčempionatan severz'-se vändoid vedihe lidnas.
Istorii.
Äiluguižed amuižed eländpunktad da kaumištod (vll 1500–3000 edel m.e.) oma löutud lidnan territorijal. Tegu šingotihe jogiden transporttesol'meks. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Delgubel" vl 261. Om nügüdläiženke nimenke vspäi 757.
Vozil 1896–2016 oli Könsan Pukto-provincijan pälidnaks, vhesai 1981 mülüi sihe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase alangištos, kus Kimhogan-jogi lankteb Naktongan-jogehe. Madalad mäged ümbärtas sidä. Klimat om mussonine, vihmsezon oleleb kezakus-sügüz'kus (745 mm sadegid 1064 mm:späi). Voden keskmäine lämuz om +14,1 C°.
Tegu jagase 7 ümbrikho (kor. 구 "gu / ku") da 1 makundha (kor. 군 "gun / kun").
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma metallurgii, mašiništonsauvomine, tekstil'tegimišt.
Stancii om lidnas Seul — Pusan-kiruhraudtel vspäi 2004. Rahvahidenkeskeine soda- da civiline lendimport ("TAE") sijadase lidnan pohjoižpäivnouzmas, sišpäi tehtas reisid Kitaihe da Suvikorejadme. Metro radab vspäi 1997 (2 jonod, 59 stancijad, 57 km raudted) da monorel's om vspäi 2015 (1 jono, 30 stancijad, 24 km raudted).


Veski Anne.
Anne Tinisovna Veski (,; sünd. 27. uhoku 1956, Rapl, Estinman NST, NSTÜ "Vaarmann"-kanzannimenke) om nevondkundaline da estinmalaine pajatai. Ezineb estin i venän kelil vspäi 1978. Estinman NST:n rahvahan arvostadud artist (1984).
Biografii.
Anne om sündnu Rapl-lidnha. Hän openzihe Tallinan politehnižes universitetas. Vozil 1979-1981 Anne oli «Vitamin»-gruppan, vozil 1982-1983 — «Müsik Seif»-, «Nemo»-gruppiden solistan.
Oli lähtnu mehele kaks' kerdad. Nügüd'aigan (vl 2017) om mužikata. Hänel om üks' Kerli-tütär da kaks' tütrenpoigad.


Meiden Venäma.
Meiden Venäma () om komedijan venäkel'ne (tobjimalaz) TV-serial, läksi ekranoile Venämas vozil 2006−2011. Sen tegii om «Comedy Club Production»-telekompanii. Kaik om 77 epizodad serialas, kaikutte om 19..22 minutad hätkte. Sketč-serial om originaline mail'mas ezmässai, tehtihe Venäman «TNT»-kanalan täht. Prodüserad: Semön Slepakov i Garik Martirosän (kaik sezonad), Maksim Pežemskii (5. sezon). Om röunatust igäs (16+).
Toižed «Pen' Britanii»-projektan (BBC, 2003−2006) karččed sen-žo kompanijan TV-oigendused: «Meiden Vaugedvenäma» (, 2007), «Faina Ukrain» (, 2008−2010) i «Meiden Kazaša» (, 2008−2012).


Meiden Venäma. Ozahuden munad.
«Meiden Venäma. Ozahuden munad» () om Venäman fil'm-komedii. Ezmäine ozutez Venämas oli vn 2010 21. päiväl vilukud.
Süžet.
Fil'm zavodi Viktor Mar'janovič Räbuškinad — Moskvan kaikiš elokahambad milliarderad.


Kamedi Klab.
Kamedi Klab () om Venäman populärine TV-šou.
Tehtas vlpäi 2005; vn 2016 lopus mäni 12 sezonad, tuli ekranoile 512 pästandad.
Vedai — Pavel Volä (vspäi 2015).


Big Bang (Suvikorejan muzikgrupp).
«Big Bang» ("Pikpen" — "Sur' poukahtuz" anglijan kelespäi, kirjutadas paksus «BIGBANG») om tetab prihoiden suvikorejine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad kei-pop-stiliš vspäi 2006.


Sofokl.
Sofokl ("Sophoklēs" [so.pʰo.klɛ̂ːs]; sünd. 497/496 edel m.e., Afinad, Amuine Grekanma — kol. 406/405 e.m.e. tal'vel, sigä-žo) oli Amuižen Grekanman tragedijoiden koumes kirjutajišpäi, kenen sädused oma eläbad meiden päivil-ki. Kirjuti amuižgrekan kelel.
Oli sündnu Sofillan elokahaze kanzha, Afiniden Kolon-ezilidnha (nüg. mülüb lidnha). Sofokl sai hüväd opendust. Vspäi 480 EME ühtni lidnan praznikoihe horan ohjandajaks. Vodespäi 469 e.m.e. kirjuti da lavasti 123 tragedijad Afiniden teatran täht, vaiše kahesa p'jesad jäihe meile täuzin: seičeme tragedijad da üks' satirine dram. Nimetomad biografijad kändihe sädusiden alusikš, biografijad oma kirjutadud edel tragedijan südäint tobman palan. Tunzi Gerodot-istorikad. Vl 440 EME lidnalaižed valitihe Sofoklad strategaks realistižen Antigona-tragedijan lavastusen jäl'ghe. Hänen Iofon-poig kändihe tragedijoiden kirjutajan mugažo.
Kaikiš znamasižemb sädusiden nimikirjutez kaičese Florencijan kirjištos (С. Laurentianus, XXXII, 9).


Jonuz Pusanhasai.
«Jonuz Pusanhasai» ("Pusanhen") om suvikorejine triller zombi-apokalipsisas. Ezmäine ozutez oli Kannan kinofestivalil vn 2016 13. päiväl semendkud, ozutihe Suvikorejas sen-žo voden 20. päiväl heinkud, Venämas — nelläs kus sen jäl'ghe (24. kül'mku 2016).


Änik i kivi.
«Änik i kivi» ("Phool Aur Patthar") om voden 1966 Bollivudan indine torafil'm da dramfil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 1966, — vodel 1970.


Amar, Akbar, Antoni.
«Amar, Akbar, Antoni» (,) om voden 1977 Bollivudan indine komedijan fil'm. Ezmäine ozutez Indijas oli vn 1977.


Mazinger Z.
Mazinger Z ("Madzinga: dzetto") om japonine manga da anime-serial ozaitelemižen da tedoližen fantastikan žanras. Režissör om Tomoharu Kacumata. Serialas om 92 epizodad. Om tehtud japonižen «Fuji TV»-kanalan täht japonan kelel, läksi ekranoile vozil 1972-1974.


Osak.
Osak ("Ōsaka-ši" [oːsaka] «sur' kukkaz») om Japonijan lidn ühtennimižes prefekturas, Kansai-regionas, Honšü-saren suves. Se om kahtenz' lidn valdkundas eläjiden lugun mödhe (Jokohaman jäl'ghe) i kahtenden surtte lidnaglomeracijan keskuz (Tokion jäl'ghe, 19 mln eläjid).
Istorii.
Vl 638 Temmu-imperator pani eländpunktan alust Nanivan tahondas (), se oli valdkundan pälidnaks 7.-8. voz'sadoil. Osak-nimituz mainitase 16. voz'sadaspäi. Voz'sadhasai 19 valdkundan pälidn sijazihe läz lidnad (Naranlidn, Kioto), i Osak šingotihe valdkundan torguindkeskuseks, meriverajaks, kaiken Japonijan bankoiden päkeskuseks. Sai oficiališt lidnan statusad vn 1889 1. päiväl sulakud.
Nügüd'aigan Osak om Japonijan kaikiš suremb ižanduzkeskuz. 2000-nzil vozil lidnan vozne kogosüdäiprodukt oli läz 200 mlrd. US$.
Geografijan andmused.
Osak sijadase Honšü-saren keskuzpalan suves, Jodo- i Jamato-jogiden i niiden del'tan kanaloiden randoil tobjimalaz, Japonijan südäimeren karan randal, −2..37 m korktusil valdmeren tazopindanke rindataden. Sädab Sur' Osak-regionad ühtes Kobe-lidnanke.
Klimat om subtropine neps. Elokun lämuz om +28,8 C°, vilukun — +6 C°, voden keskmäine lämuz om +16,9 C°. Paneb sadegid 1279 mm vodes, vähemba kül'mkus-uhokus (44..69 mm kus).
Transport.
Ezilidnelektrojonused, avtobusad, taksid i metropoliten (vspäi 1933, 123 stancijad 8 jonol + kebnan metron 1 jono, 130 km raudted vl 2006) oma kundaližeks transportaks lidnan südäimes. Rahvahidenkeskeižed Osak- i Kansai-lendimportad i «Sinkansen»-kiruhjonusiden stancii ühtenzoittas lidnad mail'manke.
Irdkosketused.
*


Šetti Anuška.
Anuška Šetti (,,; sünd. 7. kül'mku 1981, Bangalor, Karnatak, Indii) om indijalaine aktris.


Fines da Ferb.
Fines da Ferb () om amerikaine mul'tiplikacine muzikserial komedijan žanras. Serialas om 4 sezonad, kaik om 222 epizodad vai 135 serijad. Om tehtud amerikaižen «Disney Channel»-kanalan täht anglijan kelel, läksi ekranoile vozil 2007-2015. Om ozutadud Venämas vozil 2010-2015 (STS- da Disnei-telekanalad).


Tabu (aktris).
Tabu (mugažo anglijan kelel,), todesine nimi om Tabassum Fatima Hašmi (,; sünd. 4. kül'mku 1971, Haidarabad, Telangan (ende Andhra Pradeš), Indii), om indijalaine aktris fil'miš Indijan erazvuiččil kelil. Ezmäine rol' kinos oli vl 1980. Fil'mdase kaikenaigašti vspäi 1994.


Kaks' tähtast.
«Kaks' tähtast» () oli Venäman Ezmäižen kanalan populärine vokaline TV-šou vozil 2006-2013. Tegihe 5 sezonad. Se om britanižen «Celebrity Duets»-muzikkonkursan adaptacii Venäman täht.


Gagarina Polina.
Polina Sergejevna Gagarina (; sünd. 27. keväzku 1987, Moskv, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine pajatai, aktris da model'.
Biografii.
Polina om sündnu Moskv-lidnha. Hän kazvatajidenke sirdi Afinihe nell'voččes igäs. Pördi Venämaha vl 1994 babannoks, zavodi eläda da openuda Saratovas.
Vl 2003 Polina ühtni "«Фабрика звёзд-2»"-TV-šouhu («Tähthiden fabrik-2»), sigä hän sai ezmäšt sijad.
Vl 2005 Polina ühtni Jurmalan rahvahidenkeskeižhe «Новая волна»-konkursha («Uz' ald»), sigä hän sai koumant sijad. Vodes päliči Polina pästi ičeze ezmäižen «Колыбельная»-pajon («Kättepajo»). Vl 2015 hän ezini «Evrovizii»-konkursal, kus pajati «A Million Voices»-pajon. Polina oti 2-nden sijan finalas (303 čokkoint).
Vozil 2015 da 2016 oli Golos-TV-šoun näradoičijan.
Om lähtnu mehele kaks' kerdad. Hänel om üks' poig da üks' tütär: Andrei-poig (ühtendes naindaspäi, sünd. 2007) da Mija-tütär (kahtendes naindaspäi, sünd. 2017).
Fil'mografii.
Vspäi 2007 ezineb pajoid da ezipajoid fil'miš, änetoitab mul'tfil'mid.


Gluško Sergei.
Tarzan (), todesine nimi om Sergei Vital'jevič Gluško (; sünd. 8. keväz'ku 1970, Mirnii, Arhangel'skan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine akt'or, kargaidai, pajatai da bodibilder.
Biografii.
Sergei om sündnu Mirnii-lidnha (Arhangel'skan agj).
Om nainu kaks' kerdad. Nataša Korolöva om hänen ak, pajatai. Heil om üks' poig: Arhin-poig (sünd. 2002).


Väriden zirkloiden kunigahuz (fil'm, 2007).
Väriden zirkloiden kunigahuz () om vn 2007 Venäman ekraniziruidud sarn-telefil'm.


GOT7.
«GOT7» ("Gassebeun") om tetab prihoiden suvikorejine muzikgrupp, kudamb om edestanu muzikad kei-pop- da hip-hop-stiliš.


Maidanov Denis.
Denis Vasil'jevič Maidanov (; sünd. 17. uhoku 1976, Balakovo, Saratovan agj, Venäman NFST, NSTÜ) om venämalaine pajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Denis om sündnu Balakovo-lidnha. Kirjuti ezmäižen pajon školas opeten.
Vl 2009 sai «Золотой граммофон»-premijad («Kuldaine grammofon») «Вечная любовь»-pajos (kändase kuti «Igähine armastuz»).
Vspäi 2005 om nainu, Natal'ja om hänen ak. Vl 2008 Nikolai tegihe tataks, Vlada-tütär om sündnu. Borislav-poig om sündnu vl 2013.


.ba.
.ba om Bosnijan da Gercegovinan Internet-domen. Se om avaitud 1996-nden voden 14. päiväl elokud.


Pain Kris.
Kristofer Uaitlou «Kris» Pain (; sünd. 26. eloku 1980, Los Andželes, Kalifornii, AÜV) om amerikalaine akt'or. Zavodi kar'jerad vl 2003.


Pirs Gai.
Gai Edvard Pirs (; sünd. 5. reduku 1967, Ili, Anglii, Sur' Britanii) om avstralijalaine akt'or da muzikant.
Biografii.
Gai om sündnu Ili-lidnha Anglijas. Sirdi kanzanke Avstralijha koumevoččes igäs. Eläb da radab Mel'burnas.
Oli naižiš üks'jäižen kerdan vozil 1997—2015. Vl 2016 om Gai tegihe tataks, Monte-poig om sündnu.


Pavliašvili Soso.
Iosif (Soso) Raminovič Pavliašvili (,; sünd. 29. kezaku 1964, Tbilis, Gruzijan NST, NSTÜ) om venämalaine i gruzijalaine pajatai, muzikankirjutai da akt'or gruziženke augotižlibundanke. Pajatab venän kelel tobjimalaz.
Biografii.
Iosif om sündnu Tbilis-lidnha. Zavodi kar'jerad Nevondkundaližen Ühtištusen olendan aigan, edesti «Suliko»-pajon vn 1988 Olimpižil vändoil Kalgariš kuti «Iverii»-muzikansamblin ühtnii. Eläb Tbilisas da Moskvas.
Oli naižiš üks'jäižen kerdan vozil 1985—2003. Soso eläb Irina Patlah-pajatajanke vspäi 1997 (naindata). Heil om üks' poig da kaks' tütärt: Levan-poig (om sündnu vl 1987 Soson naimiželospäi), Liza-tütär (om sündnu vl 2004) da Sandra-tütär (om sündnu vl 2008).


Buffon Džanluidži.
Džanluidži Buffon Mazokko (; sünd. 28. viluku 1978, Karrar, Italii) om italijalaine futbolist, verainik. Kändihe mail'man čempionaks vl 2006 Italijan futbolan ühthižjoukun mülükundas. Enzne Juventus-futbolkluban vändai, lopi kar'jerad vl 2018.
Biografii.
Džanluidži om sündnu Karrar-lidnha Toskan-agjas, sportnikoiden kanzha. Hän zavodi kar'jerad «Kanaletto Sepor»-klubas. Pidab likumatomuden objektoid da severz'-se laukoid.
Oli naižiš üks'jäižen kerdan čehalaiženke Alena Šeredova-modelinke, besedoiči toiženke kahtenke naiženke. Hänel om koume poigad: Luis Tomas (om sündnu vl 2007), Devid Li (om sündnu vl 2009) da Leopol'd Mattija-poig (om sündnu vl 2016 naindata)..


Robot (fil'm).
«Robot» ("Enthiran", "Robot") om vn 2010 indine fil'm tedoližen fantastikan žanras. Originaline versii om fil'mdud tamilan kelel.


L’Arc-en-Ciel.
«L’Arc-en-Ciel» (, virktas "Raruku an Sieru", «Bembel' da pera» francijan kelespäi) om tutab mail'mas Japonijan muzikgrupp. Edestab muzikad al'ternativanrok- da hardrok-stiliš, pajatab japonan i anglijan kelil (paksus ühtes pajos).
Gruppan aluz om pandud Osak-lidnha vl 1991.


Rekha.
Rekha (mugažo anglijan kelel,,), todesine nimi om Bhanurekha Ganesan (mugažo anglijan kelel,,; sünd. 10. reduku 1954, Madras, Britanine Indii) om indijalaine Bollivudan aktris. Edestab rolid hindikel'žiš fil'miš tobjimalaz.
Biografii.
Rekha om sündnu Madras-lidnha, tamilankel'žen Gemini Ganesan-ak'toran da telugukel'židen fil'miden Pušpavalli-aktrisan sämižkanzha. 13-voččen okaizi školad i zavodi aktrisan kar'jerad varatoitamha kanzad, hot' tahtoi kätas stüardessaks. Vspäi 1966 ühtni enamba mi 180 fil'miš. Rekha sai vn 1982 Indijan rahvahališt kinopremijad parahimas naižroliš «"Kalliž Umrao"»-fil'mas.
Oli lähtnu mehele üks'jäižen kerdan vodel 1990, mužik rikoi ičtaze AÜV:oiš vl 1991. Rekha eläb ičeze kodiš Mumbai-lidnas.


Van Džekson.
Džekson Van (,; sünd 28. keväzku 1994, Britanine Honkong) om kitajalaine pajatai, kargaidai da TV-vedai, enzne sportnik-mekatai.
Biografii.
Džekson om sündnu Honkong-lidnha (nüg. Kitain pala), sportnikoiden kanzha. Edel pajatandoid Džekson oli Honkongan ühthižjoukus, oli otnu vägestusid. Sirdi Seulha vl 2011. Vspäi 2014 om GOT7-muzikgruppan ühtnijan.


Lordi (grupp).
«Lordi» om tutab mail'mas suomalaine muzikgrupp Laplandijaspäi. Ezineb pandud monstriden da heitačuiden maskoid päl i kostümid päle. Edestab muzikad hardrok- da hevimetal-stiliš, pajatab anglijan kelel.
Istorii.
Vl 2006 ezini Evrovizii-konkursal, kus pajati «Hard Rock Hallelujah»-pajon (sai 292 čokkoint da oti vägestust).


.eu.
.eu om Evropan Ühtištusen Internet-domen. Se om avaitud 2005-nden voden 28. päiväl sulakud.
Om olmas Evropan Ühtištusen organizacijoiden da EÜ:n valdkundoiden-ühtnijoiden täht vaiše.


Despacito.
Despacito (ispanine virkand AÜV:oiš: [despa'sito], kändase "«Hilläšti»") om Luis Fonsi-muzikantan Puerto Rikospäi da Deddi Janki-pajatajan pajo. Originaline pajo om pästtud vn 2017 13. päiväl vilukud.
Pajon tekst om ispanijan kelel.
Necen pajon muzikankirjutajad oma Luis Rodrigez, Erika Ender da Ramon Ajala.


Rževskii Napoleonad vaste.
«Rževskii Napoleonad vaste» () om fil'mdud vl 2010 venämalaine komedii da istorine fil'm. Ezmäine ozutez Venämas oli vn 2012 vilukun 25. päiväl.


Ühtennimine ristit.
«Ühtennimine ristit» (, "Da nemasek") om vn 2006 indine i amerikaine dramfil'm.
Süžet.
Ašok i Ašima vätas sajad Päivaskmaižes Bengalijas (Kolkat) i sirtas AÜV:oiden Nju Jorkha. Sündutihe kaks' last, Gogol' (Nikolai Gogol'-kirjutajan oiktastuseks) i Sonija. Gogol'-poig mujab ičtaze amerikalaižeks täuzin, vajehtab nimid Nikhilikš i besedoičeb Maksin-neiččenke, no bengalan kul'tur vedab prihad tatan surman jäl'ghe, i heiden vasttused tuliba lophu. Naind Mušuminke oli hudr, i Nik pätab matkata mail'madme. Ašima-mam pördub Kolkatha mužikan surmaspäi.


Nickelback.
«Nickelback» ("Nikl'bak", «nikelikaz sel'g» anglijan kelespäi; "nickel" znamoičeb «vällišpä» saksan keles) om tutab mail'mas kanadine muzikgrupp. Edestab muzikad hardrok- da al'ternativ rok-stiliš, pajatab anglijan kelel.
Grupp om sätud vl 1995 Hann-lidnas, Al'bert-provincijas. Se sirdi Vankuverha ezmäižen al'boman pästandan jäl'ghe.


Scorpions.
«Scorpions» ("Skorpionad") om tutab mail'mas saksalaine anglijankel'ne muzikgrupp. Edestab muzikad hardrok- da hevimetal-stiliš, pajatab anglijan kelel. Om olmas pol'voz'sadad jo rattemata.


Videnz' element.
«Videnz' element» (,) om francine torafil'm tedoližen fantastikan žanras, komedii paloin. Ezmäine ozutez oli vn 1997 7. päiväl semendkud Francijas Kannoiden festivalin ramuziš, Venämas — sen-žo voden 27. päiväl sügüz'kud.
Süžet.
Fil'm om prologanke. Evropine tedomez' abunikanke tedoidab amušt pühäpertid Egiptas vl 1914. Verazplanetalaižed tuldas Maha i tedotadas arboile, hö tahtoidas otta vident elementad — kaičenuzid pühäpertiš kivid sarkofaganke Ezmäižen mail'man sodan varun tagut. Neсe element om olmas toradamha Absolütišt Vihad vaste, Viha ozutase lämoišurun nägus kerdan vides tuhas vot galaktikan Man sektoras. Vl 2263 Viha ozutase.


Minun matk.
«Minun matk» () om vn 2012 franciž-bel'gine fil'm-biografii. Ezmäine ozutez oli Francijas vn 2012 keväz'kul.
Fil'm starinoičeb Fransua «Cloclo» Klod-pajatajan da konferans'jen elos hänen tragižes pölištushesai 39-voččes igäs vn 1978 keväz'kul.
Fil'man muzik.
Todesine Fransua Klod pajatab kaikid pajoid fil'mas.


Sur' Boss.
«Sur' Boss» (, virkand (kantonan dialekt) "Tong4 Saan1 Daai6 Hing1", (mandarin-dialekt) "Táng Shān Dà Xiōng";) om vn 1971 kitajine torafi'm, fil'mdand oli Honkongas i Tailandas. Ezmäine ozutez oli Honkongas vn 1971 23. päiväl redukud, vl 1973 ozutihe.


Anželika (fil'm).
«Anželika» () om vn 2013 francine istorine fil'm. Nece fil'm om fil'matud Ann da Serž Golonan «Anželika, angeloiden markizanak»-romanan mödhe (1957). Roman om süvemb da informativižemb, personažiden äjad tegod da niiden motivacii oma toižed fil'mha rindataden. Ezmäine ozutez Francijas oli vn 2013 18. päiväl tal'vkud, Venämas — sil-žo vodel.


Wind of Change.
«Wind of Change» ("Vajehtusiden tullei") om Scorpions-muzikgruppan nellänz' pajo «Crazy World»-al'bomas (1990).
Originaline pajo om pästtud anglijan kelel. Grupp äneti mugažo versijoid venän i ispanijan kelil.


Problem (pajo).
«Problem» om R'n'B:n Ariana Grande-pajatajan pajo. Necen pajon muzikankirjutajad oma Maks Martin, Savan Koteča, Il'ja Salmanzade da Ametist Kelli.
Originaline pajo om pästtud vn 2014 24. päiväl sulakud.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Exotic.
«Exotic» ("Egzotine") om Prijanka Čopra-aktrisan kahtenz' singl ühtennimiženke pajonke, Pitbull-reppajatajan ühtnendanke.
Originaline pajo om pästtud vn 2013 9. päiväl heinkud AÜV:oiš.
Pajon tekst om anglijan kelel da hindi-kelel paloin.


Grover Karan Singh.
Karan Singh Grover (; sünd. 23. uhoku 1982, Uz' Deli, Indii) om indijalaine TV- da kinoak'tor, model'.
Biografii.
Om naižiš koumanden kerdan. Bipaša Basu om hänen nügüdläine ak, aktris.


Patel Dev.
Dev Patel (; sünd. 23. sulaku 1990, Harrou, London, Sur' Britanii) om britanijalaine akt'or indiženke augotižlibundanke.
Biografii.
Dev om sündnu Londonan Harrou-boroho (rajonha). Hänen kazvatajad oliba indiženke augotižlibundanke i tuliba maha Kenijaspäi.


Shape of You.
«Shape of You» ("Sinun kontur") om britanijalaižen Ed Širan-muzikantan nellänz' pajo «÷»-al'bomaspäi (2017). Necen pajon toižed muzikankirjutajad oma Stiv Mek, Džonni MakDeid Kandi Burruss, Tameka Kottl, Kevin Briggs.
Originaline pajo om pästtud vn 2017 6. päiväl vilukud.
Pajon tekst om anglijan kelel.


Anželika, angeloiden markizanak (fil'm).
Anželika, angeloiden markizanak () om vn 1964 francine ozaitelemižiden fil'm istoriženke alusenke. Nece fil'm om fil'matud Ann da Serž Golonan «Anželika, angeloiden markizanak»-romanan mödhe (1957). Ezmäine ozutez Francijas oli vn 1964 4. päiväl tal'vkud, — vl 1969.


Aziza.
Aziza Abdurahimovna Muhamedova (,; sünd. 10. sulaku 1964, Taškent, Uzbekistanan NST, NSTÜ) om nevondkundaline, uzbekalaine da venämalaine venäkel'ne pajatai.
Biografii.
Aziza om sündnu Taškent-lidnha. Om totariženke (maman polespäi), uzbekiženke da uiguriženke augotižlibundanke.


BTS.
«BTS» (mugažo «Bangtan Boys», korejankel'žele muziktorgudele — «방탄소년단» "Pandan Sonöndan" «pul'kanvastaižed») om tutab suvikorejalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad kei-pop- da džeipop-stiliš.
Mülükund om Džin, SUGA, J-Hope, Rap Monster, Čimin, Vi i Čonguk.
Gruppan aluz om pandud Seulha vl 2013.


Kaikiš, kaikiš, kaikiš, kaikiš.
Kaikiš, kaikiš, kaikiš, kaikiš () om nevondkundaline mul'tfil'm. Se om Vasilii Livanovan ezmäine fil'm.


Livanov Vasilii.
Vasilii Borisovič Livanov (; sünd. 19. heinku 1935, Moskv, NSTÜ) om nevondkundaline i venämalaine akt'or, režissör, scenarist da kirjutai.
Biografii.
Vasilii om sündnu Moskv-lidnha, Boris-akt'oran sämižkanzha. Vozil 1966-1973 radoi mul'tfil'miden režissöran.


Gabbani Frančesko.
Frančesko Gabbani (; sünd. 9. sügüz'ku 1982, Karrar, Italii) om italijalaine pajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Frančesko om sündnu Karrar-lidnha, muzikantan da muziksoitoiden laukan pidajiden kanzha. Pästab singloid vspäi 2011.
Vl 2016 ühtni Sanremo festivalihe i jäl'ghižel vodel oti vägestust siš. Vl 2017 hän ezini Italijad «Evrovizii»-konkursal, kus pajati «Occidentali's Karma»-pajon. Gabbani oti 6-nden sijan finalas (334 čokkoint).


Nataša Korolöva.
Nataša Korolöva (,), todesine nimi om "Natalija Porivai" (,; sünd. 31. semendku 1973, Kijev, Ukrainan NST, NSTÜ) om nevondkundaline i venämalaine pajatai ukrainiženke augotižlibundanke, aktris da biznesnaine. Venälaižen Federacijan arvostadud artist (2004).
Biografii.
Nataša om sündnu Kijev-lidnha, muzikantoiden kanzha. Ezmäine ezinend oli vl 1986 televizijan «Šire krug»-oigenduses (sana sanha «Levitagha rengazkund»).
Om naižiš kahtenden kerdan. Sergei Gluško om hänen nügüdläine mužik, akt'or da striptizankargaidai. Hänel om üks' poig: Arhip-poig (om sündnu vl 2002).
Nügüd'aigan (vl 2017) Nataša om üks' kaikiš populärižiš Venäman pajatajišpäi, oleleb TV-oigendusiš da gastroliruib rattemata koncertiženke «Magija L...»-programanke. Eläb Majamiš paksus (AÜV).


Kutun'jo Toto.
Sal'vatore (Toto) Kutun'jo (; sünd. 7. heinku 1943, Fozdinovo, Toskan-agj, Italii) om italijalaine pajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Toto om lühenduz Sal'vatore-nimespäi. Hän om sündnu Fozdinovo-lidnha, sodamerimehen kanzha. Tat vändi torvel. Priha oti kävutamižhe necidä soitod lapsessai, iče openui väta bangsoitoil i akkordeonal. 19-voččehe ighäsai ezini bangsoitoil Italijan muzikgruppiš.
Vozil 1976—1980 Toto oli «Albatros»-gruppan solistan. Vl 1976 pajatai ühtni ezmäižen kerdan Sanremon festivalihe, i vl 1980 oti sen ühtent sijad «Solo noi»-pajonke. Vl 1990 hän ezini Italijad Evrovizii-konkursal, kus pajati «Insieme 1992»-pajon da sai vägestust.
Toto om nainu, Karla om hänen ak. Üks' illegitimine Niko-poig om sündnu Totol vl 1989.
Nügüd'aigan (vl 2017) Toto gastroliruib, Venämadme tobjimalaz.


Šetti Šilpa.
Šilpa Šetti (,; sünd. 8. heinku 1975, Bangalor, Karnatak-štat, Indii) om indijalaine aktris, bizneznaine, prodüser, enzne model' da kargaidai. Edestab rolid hindikel'žiš fil'miš tobjimalaz.
Biografii.
Šilpa om sündnu Bangalor-lidnha. Hänen kazvatajad — edheotajad, pakuitesen tegijad farmaceftižen tegimišton täht. Openui Mumbain üläškolas da kolledžas, oli školan voleibolan joukun kapitanaks. Zavodi kar'jerad reklaman modelikš. Šamita-sizar om Šilpal, radab aktrisan mugažo.
Vl 2005 Šilpa ezini «Big Brother»-TV-šous.
Vspäi 2009 om lähtnu mehele, Radž Kundra-biznesmenale. Heil om üks' poig: Viaan-poig (sünd. 2012).


Vavilonii.
«Vavilonii» (; nimituz rahvahidenkeskeižen torgusen täht — angl. "Ambitious Women" «Naižed ambicijoidenke») om braziline telenovell, TV-serial dram-žanras.
Om 143 epizodad kaikes serialas, kaikutte om 50 minutad hätkte. Se läksi ekranoile Brazilijan «Rede Globo»-TV-verkos vn 2015 keväz'kul-elokul.


Hasan Šruti.
Šruti Hasan (,; sünd. 28. viluku 1986, Madras, Tamilnad, Indii) om indijalaine pajatai, aktris da model'. Fil'mdase roliš hindi-, telugun i tamilan kelil, pajatab fil'miden pajod toižil-ki kelil.
Biografii.
Šruti om sündnu Madras-lidnha, Kamal Hasan-akt'oran da pajatajan i hänen Sarika-akan, Bollivudan aktrisan, kanzha. Tedoiži psihologijad Mumbaiš školan jäl'ghe, openui kursid Gollivudan Muzikantiden institutas. Fil'mzihe Tollivudan fil'miš vhesai 2012, sen jäl'ghe ühtneb Bollivudan fil'miden rolihe.
Akšara-sizar (sünd. 1991) om Šrutil, om aktris mugažo. Kazvatajad oma erigoitmižes vspäi 2004.


Tähtazmatk (fil'm, 2009).
«Tähtazmatk» () om vn 2009 AÜV:oiden i Saksanman torafil'm tedoližen fantastikan žanras. Nece fil'm om fil'matud ühtennimižen Tähtazmatk-serialan mödhe.


Aigan irdpoles.
«Aigan irdpoles» (; nimituz rahvahidenkeskeižen torgusen täht — angl. "Time after time" «Kerd kerdan jäl'ghe») om braziline TV-serial dram-žanras.
Om 161 epizodad serialas i 100 — rahvahidenkeskeižes versijas, kaikutte om 50 minutad hätkte. Se om lähtnu ekranoile, ozutihe sidä voden 2015 heinkuspäi vn 2016 vilikuhusai «Rede Globo de Televisão»-TV-verkos.


Brežneva Vera.
Vera Viktorovna Galuška (,; kanzannimi oli mugažo "Kiperman" (ukr. "Кіперман") ezmäižes naimiželos (2006—2012); sünd. 2. uhoku 1982, Dneprodzeržinsk, Ukrainan NST, NSTÜ), om tetab Vera Brežneva-psevdonimanke (), — ukrainalaine da venämalaine pajatai, aktris, TV-vedai.
Biografii.
Vera oli «VIA Gra»-muzikgruppan solistan vozil 2003—2007, Konstantin Meladze oli sen ohjandajan.
Om lähtnu mehele kaks' kerdad. Konstantin Meladze om hänen mužik vn 2015 redukuspäi. Hänel om kaks' tütärt: Son'a (om sündnu vl 2001) da Sara (om sündnu vl 2009).


Nightwish.
«Nightwish» («toivotand öks» anglijan kelespäi) om tutab mail'mas suomalaine muzikgrupp. Edestab muzikad rokan simfonikmetal da pauermetal-stiliš, pajatab anglijan kelel tobjimalaz.
Grupp om sätud Kitee-lidnas (Pohjoine Karjal-agj) vl 1996.


Sting.
Sting (mugažo anglijan kelel), todesine nimi om Gordon Mett'ju Tomas Samner (; sünd. 2. reduku 1951, Uollsend, Anglii, Sur' Britanii) om britanijalaine muzikankirjutai, pajatai, akt'or, vändai äjil soitoil (sidä kesken basgitar, saksofon), aktivist da hüvädtegii.
Biografii.
Gordon om sündnu Uollsend-lidnha Anglijan pohjoižpäivnouzmas, radajiden kanzha. Hänen mam oli klassiženke muzikaliženke opendusenke.
Vändab gitaral 10-voččes igäspäi. Ezineb vspäi 1971. Vozil 1976—1984 pajatai oli «The Police»-muzikgruppan solistan. Lähtendan jäl'ghe «The Police»-gruppaspäi zavodi solišt kar'jerad.
Om naižiš kahtenden kerdan. Hänel kuz' last om olmas, kaks' ühtendes naindaspäi da nell' kahtendes naimiželospäi.


Suvon.
Suvon ([su.wʌn]) om lidn Korejan Tazovaldkundan lodehes. Om Köngido-agjan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 1. voz'tuhal meiden erad. Vspäi 1413 om olmas nügüdläiženke nimenke. "Hvasonan lidnuz" om saudud vozil 1794—1796 sirdamha Korejan pälidnad sihe (onetomašti), mülüb Mail'man jäl'gushe.
Vl 1949 Suvon sai oficiališt lidnan statusad. Vl 1969 «Samsung Electronics»-kompanijan aluz om pandud neche lidnha. Nügüd' nece korporacii da sen «tütred» oma kaikiš suremb radonandai Suvonas, niiden päfaterad sijadasoiš lidnas.
Geografijan andmused.
Reljef om kukhikaz. Lidn sijadase 30 km suvhe Seulaspäi, 66 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Kvangösan-mägi om kaikiš korktemb čokkoim.
Klimat om mussonine. Paneb sadegid 1312 mm vodes, sidä kesken pol' (650 mm) heinkus-elokus.
Suvon jagase 4 ümbrikho (edel 2003 vot niid oli 3). Ned alajagasoiš 42 rajonha.
Eläjad da transport.
Vl 2005 eläjiden lugu oli 1 106 000 ristitud, korejalaižed — 99%. 11 universitetad, 2 kolledžad da 33 korgedškolad om lidnas. Mail'man futbolčempionatan-2002 üks' stadionoišpäi sijadase Suvonas.
Lidn ühtenzoitase Seulanke manpäližel metrol (1. jono «indigo», 4 stancijad). «Seul — Pusan»-kiruhraudte da kiruhavtote läbitadas lidnad. Lähembaine rahvahidenkeskeine lendimport om Inčhonas. Suvikorejan sodavägiden aviabaz om lidnas, severz'-se AÜV:oiden personalad jäb siš tähäsai Korejan sodan jäl'ghe.


Vas'kov Miku.
Miku Vas'kov (karj.: "Mikko Vas'kov",; om sündunu 6. heinkud 1963 Moskvaha, NSTÜ) om venämalaine kirjutai, runokirjutai, kändai da lehtezmez'. Hänel om vepsläižid da karjalaižid jurid.
Miku Vas'kov lopi Moskvan valdkundaližen verhiden keliden institutan da NSTÜ:n Polestusen ülembaižen oficeroiden kursad. Hän om polknik erindas, jurist-tedomez', juridine tedokandidat, Karjalan masebran Moskvas ühtnii. Mihail Vas'kov om nellän runokogomusen, koumen kirjan, kahtenkümnen tedoradon da enamba mi tuhan kirjutest avtor. Hän kirjutab venäks, vepsäks, angliaks da kändab erasiš kelišpäi, niišpäi äjad oma Baltijan meren suomalaižed keled.


Evrovizii-2017.
Evrovizii-2017 (,) oli 62. Evrovizii-konkurs, kudamb oigenzihe Ukrainas, 2017. vodel.
2017-nden voden vägestai — portugalijalaine Salvador Sobral-pajatai. Venämalaine Julija Samoilova-edestai ei ühtnend konkursha, jäi vizata.
Irdkosketused.
2017


Tegendad päzutandha näht.
«Tegendad päzutandha näht» () om braziline portugalijankel'ne TV-serial dram-žanras lapsiden täht.
Serialas om 357 epizodad, kaikutte om 45 minutad hätkte. Se läksi vodes 2015 (3. eloku) vhesai 2016 (13. tal'vku) Brazilijan «SBT»-televerkos. Vl 2017 läksi ekranoile toižiš portugalijankel'žiš valdkundoiš da Amerikan ispanijankel'žiš maiš.


Radžinikant.
Radžinikant (,), todesine nimi om Šivadži Rao Gaekvad (,; om sündnu 12. tal'vku 1950, Bangalor, Karnatak, Indii) — fil'mdandan indijalaine ak'tor, kinoprodüser da scenarijoiden kirjutai. Om akt'oran enamba mi 150 fil'mas, radab Kollivudas tobjimalaz.
Biografii.
Vspäi 1981 om nainu, Lata Rangačari om hänen ak. Heil om kaks' tütärt: Ašvarija da Soundarija. Tähäsai om koume tütrenpoigad.
Mel'hetartui fakt.
Radžinikant tegihe tutabaks akt'oraks Japonijas «Muthu»-fil'man pästandan jäl'ghe.


Klon.
«Klon» () om braziline TV-serial dram-žanras.
Kaik om 250 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vlpäi 2001 vhesai 2002.
Om ozutadud venäkel'ženke kändusenke vodel 2004 Venäman «Ezmäižel kanalal».
Süžet.
Fil'man tegend šingotase braziližes Rio-de-Žaneiro-lidnas da Marokos.


Elokahad-ki itktas.
Elokahad-ki itktas () om meksikaline TV-serial dram-žanras.
Kaik om 248 epizodad serialas, kaikutte 23 minutad pitte. Ispanijankel'ne original läksi ekranoile vlpäi 1979 vhesai 1980.
Om ozutadud venäkel'ženke kändusenke vozil 1991—1993 Venäman «Ezmäižel kanalal».


Aig armastada.
«Aig armastada» () om portugalijankel'ne braziline TV-serial dram-žanras. Scenarijan tegii om Alkides Nogeira. Serialan prodüser — Džeim Monžardin Mataracco (edestab mugažo üht rolišpäi serialas).
Se lähteb ekranoile vlpäi 2017 (26. sügüz'ku), linneb vhesai 2018. Epizod om 34-42 minutad hätkte.


Netrebko Anna.
Anna Netrebko (; sünd. 18. sügüz'ku 1971, Krasnodar, Krasnodaran rand, Venäman NFST, NSTÜ) om operpajatai (soprano) Venäman i Avstrijan (vspäi 2006) rahvahanikusenke. Venäman rahvahan artist (2008).
Anna om sündnu radnikoiden pereheze, Kubanin kozakoiden augotižlibundanke, kazvoi Krasnodaras. Openui Piterin konservatorijas. Vl 1993 kuctihe händast ezitamha Mariinskii-teatrha. Vspäi 1994 ezineb mail'madme, vl 1997 pästi ezmäižid diskoid klassižen muzikan änetusidenke.
Operpajatai om lähtnu mehele kahtenden kerdan vspäi 2016.


Black Pink.
«Black Pink» (BLΛƆKPIИK, "billegpingki" «must-ruskedvauvaz») om tetab neiččiden suvikorejalaine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad kei-pop- da džeipop-stiliš.
Gruppan aluz om pandud vl 2016.


Angelan mod (Brazilijan TV-serial, 2016).
«Angelan mod» () om braziline TV-serial lapsiden täht romantižen komedijan žanras. Se om vn 2000 Meksikan ühtennimižen (vepsäks;) TV-serialan lapsiden täht remeik.
Serial lähteb ekranoile Brazilijan SBT-televerkos vn 2016 kül'mkuspäi, linneb vhesai 2018. Epizod om 45 minutad hätkte.


Nimidä ei jä mugoman-žo.
«Nimidä ei jä mugoman-žo» () om braziline TV-serial dram-žanras.
Kaik om 12 epizodad serialas, kaikutte om 60 minutad hätkte. Se läksi ekranoile Brazilijan televizijan Rede Globo-verkos vodel 2016 (27. sügüz'ku — 20. tal'vku).


Katerini.
Katerini ([kate'ɾini]) om lidn Grekanman pohjoižes, Keskuzmakedonii-agjas (periferijas). Se om agjan Pierii-ühtnikan (noman edel 2011 vot) administrativine keskuz da sen ristitišton pol'.
Istorii.
Eländpunktan igä om nor' Grekanman märas, se om tetab 13. voz'sadaspäi kuti "Hatera" (), Ottomanan imperijas — "Kateri Hatera".
Manahad paniba pühäpertin alust ph. Jekaterinan ("Aikaterini" grekan kelel) muštho 19. voz'sadan augotišes vai sen aigemba. Necen pühäpertin mödhe nimitihe lidnad nügüd'aigaižikš.
Geografijan andmused.
Katerini sijadase 6 kilometras päivlaskmha Egeižen meren lodehližen Termaikos-lahten randaspäi tazosijal, 14 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, «Salonikid — Afinad»-raudtel. Lähembaižed järedad lidnad oma Salonikid 68 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme i Laris 80 km suvhe avtotedme. Olimp-mägen paute levineb 20 kilometras suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi.
Eläjad.
Vl 2011 lidnan eläjiden lugu oli 55 997 ristitud.
Lidn om maižanduzrajonan keskuz, kazvatadas kivi-fruktoid, višnid, pähkmid da tabakad ümbrištos. Turizm om ekonomikan znamasine sarak, om äi ortodoksižen hristanuskondan pühäpertid lidnas.


Mikkelsen Meds.
Meds Diitmann Mikkelsen (; sünd. 22. kül'mku 1965, Kopenhagen, Danii — danijalaine fil'miden akt'or.
Biografii.
Meds om sündnu Kopengahen-lidnha. Lars-vell' om Medsal, hän om akt'or mugažo.
Hänel om üks' tütär da üks' poig: Viola-tütar (om sündnu vl 1992) da Karl-poig (om sündnu vl 1997).


Litmanen Jari.
Jari Olavi Litmanen (mugažo suomen kelel; om sündnu 20. uhoku 1971 Laht-lidnha, Suomenma) om Suomenman futbolist. Närituznimed "Litti" (mugažo suomeks) da "Kunigaz" ().
Jarin tat da mam vändiba mugažo professionaližhe futbolha. Jari harjoiči hokkeivändajaks-ki 14-voččehe igähäsai. Vozil 1989—2010 oli ezitadud Suomenman futboližhe ühthižjoukhu. Lopi futbolvändajan kar'jerad vl 2011.


Wanna One.
«Wanna One» («tahtoin üht azjad», "Woneowon") om suvikorejine muzikgrupp.
Gruppan aluz om pandud Seulha vn 2017 kezakul-elokul kuti jänuziden elegiš "Produce 101"-šoun kahtenden sezonan rezul'tat, valitihe 11 mest 101 kandidataspäi. TV-šoun transläcii oli vl 2017 sulakun 7. päiväspäi kezakun 16. päivhäsai.


Liberec.
Liberec (mugažo čehan kelel, virktas [ˈlɪbɛrɛts]), edel 1945 vot mugažo "Raihenberg" (), om videnz' surtte lidn Čehanmas. Se om Liberecan randan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, tekstil'tegimišton keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase dokumentoiš ezmäižen kerdan kuti "Reychinberch" lidnan statusanke vl 1352. Ezmäine tekstil'edheotand oli sätud vl 1579. 19.-20. voz'sadal lidn oli saksalaižiden Sudetan regionan pälidnaks. Jäl'ges Toižen mail'man sodan lopud (1945. voz') deportiruihe saksalaižid Germanijha. Äi istorižid pertid om kaičenus lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan pohjoižes, Sudetan mägiden Jizer-mägisel'gan pautkidenno, 325..1012 m korktusil, 374 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om läz 110 km matkad Praghasai avtotedme suvipäivlaskmha vai 91 km orhal. Matkad Pol'šanman röunhasai om 6 km pohjoižhe, Saksanman röun sijadase 12 km lodeheze lidnaspäi.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +7,2 C°. Paneb sadegid 803 mm vodes.
Eläjad da transport.
Vn 2011 Čehanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 102 247 ristitud. Tehnine universitet om lidnas, zavodiše kolledžaks vl 1953.
Lidnan pämez' om Tibor Battjani () vspäi 2014.
Avtobusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused, funikulör da taksid oma kundaližtransportaks lidnas da sen ümbrištos. Päraudtestancii sijadase lidnan keskuses.
Irdkosketused.
*


Sina Džon.
Džon Feliks Entoni Sina (; sünd. 23. sulaku 1977, Uest Njuberi, Massačusets, AÜV) om amerikaine sportnik-restler, mugažo akt'or da hiphoppajatai.
Biografii.
Džon om sündnu Massačusets-štatan Uest Njuberi-lidnha. Openui Springfildan kolledžas i om pästtud sišpäi vl 1998 diplomanke sportan fiziologijas. Zavodi sportata kolledžas, oli amerikaižen futbolan vändajan siš. Otnus hibjansauvomižhe pästandan kolledžaspäi jäl'ghe i radoi suriden kebnavtoiden vedajan. Vl 2000 Džon ühtni ezmäižen kerdan čempionatha, i sil aigalpäi om WWE:n mail'man 16-kerdaižeks čempionaks.
Om šuigan. Oli naižiš Elizabet Hoberdonke vozil 2009—2012. Nügüd'aigan (vl 2017) ei ole naižiš, Džon eläb Nikki Bella-sportniknaiženke.


Slovakan kel'.
Slovakan kel' (ičeze nimitused: "slovenčina", "slovenský jazyk") om Slovakijan oficialine kel'. Mugažo se om üks' oficialižiš kelišpäi.
Slovakan kel' om indoevropine, slavine kel'. Pagižijoiden lugu om 5,5 millionad ristituid (2014).


Viipur.
Viipur (,) om lidn, municipaline ühtnik (lidnankund) da Baltijan meren järed meriport Venäman i sen Leningradan agjan lodehes. Viipur om Viipurin rajonan administrativine keskuz da sen kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud ročilaižil vl 1293 kuti "Viborgan lidnuz". Žilo lidnusenke saiba lidnan oiktusid vl 1403. 1930-nzil vozil lidn oli Suomenman tegimišton znamasižeks keskuseks.
Oli mülütadud vn 1940 sulakuspäi palaks. Vozil 1941 (sügüz'ku) — 1944 (kezaku) oli okkupiruidud Suomenman sodavägil. Mülüb Venäman NFST:n Leningradan agjaha vspäi 1944.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Karjalan kaglhan päivlaskmas, Viipurin lahten ozrikkivižel päivnouzmaižel randal, Suomen lahten pohjoižrandal, 0..51 m korktusil, 3 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Piterin keskushesai om 136 km avtotedme, om 100 km sen röunhasai orhal, Suomenman röunhasai — 30 km lodeheze orhal. Lähembaine lidn da port om Visock 20 km suvipäivlaskmha orhal lahtedme vai 30 km avtotedme.
Viipur om municipaližen ühtnikan üks'jäine eländpunkt. Se jagase 10 territorialižhe rajonha vspäi 2008.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 79 962 ristitud, kaks' videndest rajonan ristitištos. Kaikiš suremb ristitišt oli vozil 1986−1996 i 2012−2013, läz 81 tuhad eläjid.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma laivoiden da meriplatformoiden sauvomine, sauvondmaterialiden tehmine, ladimiden da vilugoitimiden pästand, mašinoidensauvomine, turizm, ozrikkiven samine, sömtegimišt.
Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Ezilidnelektrojonused ühtenzoittas Piterinke. «Allegro»-kiruhjonused tehtas seižutest lidnas. Saiman kanal augotase lidnas. «Pohjoižvalu»-gazanveim (Nord Stream) zavodiše lidnan ümbrištos.
Irdkosketused.
*


Džonni Hollidei.
Džonni Hollidei (, francine virkand [dʒɔ.ni a.li.dɛ(j)]), todesine nimi — Žan-Filipp Leo Smet (; sünd. 15. keväz'ku 1943, Pariž, Francii — kol. 6. tal'vku 2017, Marn-la-Kokett, Francii), oli francine pajatai da akt'or.
Biografii.
Žan-Filipp oli sündnu Pariž-lidnha. Hänen tat oli bel'gijalaine, mam — francijalaine, laps' sai Bel'gijan rahvahanikust. Vspäi 1961 anttihe Francijan rahvahanikust. Tatan tädi kazvati last, sikš miše tat da mam erigoitihe toine toižespäi.
Oli naižiš koume kerdad. Letisija oli jäl'gmäižen akan vspäi 1996. Üks' poig da koume tütärt jäihe Žanaspäi: David-poig (ühtendes naindaspäi, sünd. 1968), Lora (kahtendes naindaspäi, sündnu vl 1986), Žad (om ottud tütreks Vjetnamaspäi, om sündnu vl 2004), Džoi (om sündnu da ottud tütreks vl 2008).
Tegi 181 koncertmatkad mail'madme, möi 110 mln diskad ičeze änetusidenke, 18 al'bomad kätihe platinasižikš. Üks' kaikiš plodukahiš pajatajišpäi mail'mas. Pajati rok-n-roll-, šanson-, blüzrok- i kantrirok-stiliš. Koli ičeze pertiš Marn-la-Kokett-lidnas (Parižan päivlaskmaine ezilidn).


Bjanka.
Bjanka (); todesine nimi — Tatjana Eduardovna Lipnickaja (,; sünd. 17. kül'mku 1985, Minsk, Vaugedvenäman NST, NSTÜ) — vaugedvenälaine da venämalaine hiphoppajatai, muzikankirjutai, prodüser, kargaidai da aktris.
Biografii.
Bjanka om sündnu Minsk-lidnha, vaugedvenälaižiden kanzha. Laps'aigas ühtni horha pajatajaks i rahvahaližiden karguiden sebrudehe. Radoi 4 vot Vaugedvenäman valdkundaližes simfonižen da estradan muzikan orkestras, vändi violončelil. Vl 2001 ezini pajatajaks ičeze repertuaranke, sai kahten rahvahidenkeskeižen «Vauged Venä»- da «Mal'v»- (Pol'šanma) festivalin pälahjad (gran-prid) kerdalaz da tegihe tutabaks. Kirjutab muzikad, tekstoid da horeografijad iče. Ühtenzoitab kaht stilid pajataden: amerikaine urban i venälaižed lühüdad pajoižed popfolkan ümbriradmižes.


Sil.
Sil («tülen'»), todesine nimi om Henri Olusegun Adeola Samuel' (; sünd. 16. uhoku 1963, Paddington, London, Sur' Britanii), om britanijalaine soulpajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Sil-pajatai om sündnu Londonan Paddington-rajonha. Hänen "Frensis Samüel' "-tat oli brazilijalaine afrikaiženke augotižlibundanke, "Adebiši Samüel' "-mam — Nigerijan augotižlibundanke. Openui i sai arhitekturan diplomad, radoi arhitektoraks Londonas i Kanadas. Ezineb pajatajaks vspäi 1980. Sai «Gremmi»-muzikpremijad vodel 1995 "Kiss from a Rose"-pajos, koumes nominacijas.
Sil oli naimiželos üks' kerdad saksalaiženke Haidi Klum-modelinke vspäi 2005, uinotas eriži vspäi 2012. Hö kazvatadas nell' last: kaks' tütärt, Helen (sünd. 2004 Kluman kosketusespäi italijalaiženke Flavio Briatore-biznesmehenke) i Lu Sulolu Samuel' (sünd. 2009), mugažo kaks' poigad, Henri Günter Ademola Daštu Samuel' (sünd. 2005) i Johan Raili Födor Taivo Samuel' (sünd. 2006).


Andrejeva Teodora.
Andrea (), todesine nimi — Teodora Rumenova Andrejeva (; sünd. 23. viluku 1987, Sofii, Bolgarii) om bolgarijalaine popfolkpajatai, kargaidai da erotikan fotomodel'. Pajatab bolgarijan i anglijan kelil.
Biografii.
Andrea om sündnu Sofii-lidnha, muzikantoiden da kargaidajiden sädamižkanzha, kazvoi neciš lidnas.


Timebomb (Kaili Minougan pajo).
Timebomb («časbomb») om Kaili Minoug-pajatajan naižen pajo da vn 2012 ühtennimine singl. Originaline pajo om pästtud vn 2012 28. päiväl semendkud. Se mülüi mugažo «K25: Time Capsule»-kompiläcijanal'bomha vn 2012 redukus.


Eto zdorovo.
Eto zdorovo («Nece om lujas hüvä») om venämalaižen Nikolai Noskov-muzikantan 4. pajo «Dišu tišinoi»-al'bomaspäi (2000).
Originaline pajo om pästtud vn 2000.


Minoug Kaili.
Kaili Enn Minoug (; sünd. 28. semendku 1968, Mel'burn, Viktorii-štat, Avstralii) om avstralijalaine pajatai, muzikankirjutai da televizijan i kinon aktris.
Biografii.
Kaili om sündnu Mel'burn-lidnha, Ron Minoug-avstralijalaižen videndes pol'ves i Kerol Minoug-britanijalaižen (neiččel Džons) pereheze. Zavodi kar'jerad lapsen völ vspäi 1976, ühtni «Taivhaližed ted»- ("Skyways"), «Sallivanad»- ("The Sullivans") i «Hendersonad-lapsed»- ("The Henderson Kids") TV-serijoihe. Sil aigal Danni-sizar oli tetabamba pajatajaks. Kaili fil'mzihe «Susedad»-TV-serialan aktrisaks (1986−1988) i kändi tutabaks, sai hüvid satusid kuti pajatai naine vspäi 1988. Vodele 2015 möi enamba 80 mln platoid kaiked mail'madme.
Kaili eläb da radab Londonas 1990-nziš vozišpäi. Besedoiči nellänke mužikanke, no ei ole lähtnu mehele tähäsai. Noremb Danni-sizar om Kailil (sünd. 1971), om pajatajan mugažo. Brendan-vell' (sünd. 1970) radab televizijan uzištusiden operatoraks.


Son Il' Guk.
Son Il' Guk (;; om sündnu 1. reduku 1971, Seul, Suvikorei) om suvikoreajalaine TV-serialoiden da fil'miden ak'tor.
Biografii.
Vspäi 2008 om nainu, Džung Sün Jen om hänen ak. Heil koume poigad om olmas: Dehan, Min Guk i Manse (oma sündnu vl 2012).


Can't Get You Out of My Head.
Can't Get You Out of My Head («En voi heitta sindai minun päspäi») om Kaili Minougan nellänz' pajo «Fever»-al'bomaspäi (2001). da vn 2001 ühtennimine singl. Originaline pajo om pästtud vn 2001 8. päiväl sügüz'kud.


Reins Roman.
Liti Džozef «Džo» Anoa'i (; sünd. 25. semendku 1985, Pensakol, Florid, AÜV) om amerikaine sportnik-restler. Vspäi 2010 ezineb restlingan čempionatas Roman Reins-psevonimanke () kontraktan ramuziš.
Biografii.
Liti om sündnu Florid-štatan Pensakol-lidnha. Openui Džordžijan tehnologižes institutas. Om restleroiden Anoa'i-roduspäi samoan da italijan augotižlibundanke.
Eläb naižiš amuiženke sebranikanke vn 2014 tal'vkuspäi, Galina Džoel' Bekker om hänen ak. Heil om üks' tütär DžoDžo (sünd. 2008).


Twice (muzikgrupp).
«Twice» («kahtišti» anglijan kelespäi, "teuwaiseu", "towwaisu") om neiččiden suvikorejine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad keipop- da džeipop-stiliš.
Gruppan aluz om pandud Seul-lidnha vl 2015.


Fantastic Baby.
Fantastic Baby ("fantastine mel'heine") om suvikorejižen Big Bang-muzikgruppan nellänz' pajo «Alive»-minial'bomaspäi (2012). Necen pajon toižed muzikankirjutajad oma G-Dragon, T.O.P, Teddy.
Originaline pajo om pästtud vn 2012 7. päiväl keväz'kud. Pajon tekst om korejan kelel.


Tropikanka.
Tropikanka () om braziline TV-serial dram-žanras.
Kaik om 194 epizodad serialas. Se läksi ekranoile vlpäi 1994.


Pržibram.
Pržibram ([ˈpr̝̊iːbram], vozil 1939—45 "Pibrans") om Čehanman lidn Keskčehanman randas, Pržibraman ümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase dokumentoiš ezmäižen kerdan vl 1216. Se sai lidnan oiktusid vl 1406. 18.-20. voz'sadoil saihe hobedad da raudkivendod lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase valdkundan suvipäivlaskmas, 502 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om läz 60 km matkad Praghasai pohjoižpäivnouzmha.
Klimat om ven. Voden keskmäine lämuz om +7,2 C°. Paneb sadegid 651 mm vodes.
Eläjad.
Vn 2011 Čehanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 33 084 ristitud. Hristanuskondan nell' pühäpertid om lidnas: koume katoližen jumalankodikundan kostelad i lüteranižusen kirh.
Lidnan pämez' om Jindržih Varžeka () vspäi 2014.


.cz.
.cz om Čehanman Internet-domen. Se om avaitud 1993-nden voden 13. päiväl vilukud.


Love Like Oxygen.
«Love Like Oxygen» («armastuz hapanikan kartte», "Sanso Gateun Neo" «sinä hapanikan kartte») om suvikorejižen SHINee-muzikgruppan vn 2008 singl (om edestadud Suvikorejan irdpolel) da koumanz' pajo sen-žo voden korejankel'žes ezmäižes «The Shinee World»-al'bomaspäi. Nece pajo om Danijan Martin Hoberg Hedegaard-pajatajan vn 2008 «Show The World»-pajon kaver-versii. Necen pajon toižed muzikankirjutajad oma Jun Jon Gvon, Jon Hö Kim, Mikkel Remi Sigvardt, Lukas Sekon, Tomas Troelsen.
Originaline pajo om pästtud vn 2008 25. päiväl elokud.


Mister (Kara-gruppan pajo).
«Mister» («ižand», "miseuteo"; "mistaa") om suvikorejižen Kara-muzikgruppan singl da vn 2009 ühtenz' pajo sen-žo voden korejankel'žes kahtendes «Revolution»-al'bomaspäi.
Originaline pajo om pästtud vn 2009. Pajon tekst om korejan kelel. Vl 2010 japonankel'ne-ki singl da versii oma pästtud, se om kahtenz' pajo japonankel'žes debütižes «Girl's Talk»-al'bomas.


She Is.
«She Is» ("Hän om olmas"; "Džoh ah" «om mel'he äjile») om Kim Džonhönan üks'jäine studine al'bom. Se om pästtud vl 2016.


All I Want for Christmas Is You.
«All I Want for Christmas Is You» ("Sinä om kaik midä minei pidab Raštvoile") om Meraja Keri-pajatajan naižen singl i 2. pajo nelländes «Merry Christmas»-al'bomaspäi. Necen pajon toine muzikankirjutai om Uolter Afanas'jeff.
Originaline pajo da singl oma pästtud vn 1994 1. päiväl kül'mkud. Pajo om kirjutadud danspop-stiliš, sen tekst om anglijan kelel.


Red Velvet.
«Red Velvet» ("ledeubelbes" «rusked barhat») om neiččiden suvikorejine muzikgrupp, kudamb edestab muzikad keipop- da džeipop-stiliš.
Gruppan aluz om pandud Seul-lidnha vl 2014.


G-Dragon.
G-Dragon (, "dži diregon"), todesine nimi om Kvon Čži Jon (; sünd. 18. eloku 1988, Seul, Suvikorei) om suvikorejine pajatai, muzikankirjutai, prodüser. Om «Big Bang»-muzikgruppan lideran, prodüseran da repsolistan vspäi 2006. Zavodi solišt kar'jerad mugažo.
Biografii.
G-Dragon om sündnu Seul-lidnha, Kezaližiden Olimpižiden vändoiden aigan neciš lidnas. Käveli sebrudhe kargaidamha nell'voččen. Ühtni televizijan šouihe lapsessai. Nügüd'aigan om Suvikorejan modan ühteks päoigendajišpäi.


Vltav.
Vltav vai Vltav-jogi () om jogi Čehanmas, El'ban hura ližajogi. Om Čehanman kaikiš pidemb jogi. Čehanman pälidn ja kaikiš suremb lidn Prag sijadase Vltavan randoil.
Jogen piduz om 430 km, basseinan pind om 28 090 km². Joginišk sijadase Šumav-mägisel'gan (se-žo Bogemijan Mec) Mustan mägenno () 1172 m korktusel Saksanman Bavarijan röunanno, kus Läm' Vltav i Vilu Vltav (joginišk Bavarijas) ühthesulatas. Lipno-padosein sädab järedad vezivaradint Šumavas, toine Orlik-vezivaradim läz Pržibram-lidnad om kaikiš suremb mülün mödhe, kävutadas muugotid padiseinid tehmaha elektrust. Jogen pala sättub laivoidenlikundale, kaik om 12 šlüzad Pragan da Mel'nikan keskes. Lankteb El'bha Mel'nik-lidnas 155 m ü.m.t. korktusel, Mel'nikan zamk seižub sen randal.
Lidnad jogen randoil (mödvedhe): Česki Krumlov, Česke Budejovice, Prag (31 km, 18 sildad), Mel'nik.


El'b.
El'b vai El'banjogi ([ˈlabɛ], [ˈɛlbə], üläluž. i alaluž.: "Łobjo"; alasaks.: "Elv" — «jogi» norvegijaks) om jogi Čehanmas da Saksanmas, lankteb Pohjoižmerhe. El'ban kaikiš znamasižemb ližajogi om Vltav.
Päandmused.
Jogen piduz om 1 091 km. Basseinan pind om 148 268 km², se om nellänz' Evropas, 24,5 mln ristitud elädas siš (2009). Veden valu vajehtab jogensunno 493..1232 m³/s röunoiš, keskmäine om 870 m³/s.
Geografine ümbrikirjutand.
Joginišk sijadase Čehanman pohjoižes Pol'šanman röunanno, Krkonoše-mägil (vai "Ogibalad mäged", Sudetiden pala), 1386 m ü.m.t. korktusel, sädase Vauktan El'ban () da äiluguižiden ojiden ühthejoksmusel.
Vltav om znamasižemb mi El'b niiden ühthejoksmusen sijanno kaikil parametroil (piduz 434 km i 294 km, bassein, veden valu), no istorižikš penemb jogi nimitase El'baks. Jogi om sättui sur'vezile, jäl'gmäižed oliba vozil 2002, 2006 i 2013, sen tagut ehtatimed oma levitadud tähäsai.
Otand kävutamižhe.
Sättub laivoiden likundale Vltavan lanktendan sijaspäi. Koume kanalad ühtenzoittas joged tarbhaižidenke sijidenke: Kil'-lidnanke (Baltijan meren port), Berlinanke i Rurštadtanke Keskuzsaksanman kanalal, koumanz' mäneb Lübekaspäi (Baltijan meren port) Braunšvaig-lidnhasai (Keskuzsaksanman kanal).
Järedad lidnad jogen randoil (mödvedhe): Hradec Kralove, Pardubice, Usti El'bal (Čehanma), Drezden, Vittenberg, Magdeburg, Gamburg (Saksanma). Redustihe joged äi vot, no sen puhtastandan program om väges.


Čehijan kron.
Čehijan kron (, Kč) om Čehanman oficialine valüt vspäi 1993.
1 kron = 100 gellerad (, h). Valütkod om "CZK".
Monetad oma 1, 2, 5, 10, 20 da 50 Kč znamoičendanke, banknotad oma 100, 200, 500, 1000, 2000 da 5000 Kč nominalanke.


ASTRO.
__NOTOC__
ASTRO ("asutulo" «astronomine») om prihoiden suvikorejine muzikgrupp, edestab muzikad keipop- da elektropop-stiliš.
Gruppan aluz om pandud Seul-lidnha vl 2016.


BMW GINA (konceptavto).
«BMW GINA (Light Visionary Model)» om saksalaižen «BMW»-kompanijan sport/konceptavto.
Avto om ezitadud vl 2001.
Sätajiden sanoiden mödhe, «BMW GINA» voib vajehtada ičeze formad, kattihe sen konor'ad tekstil'materialal.


Kiriši.
Kiriši (mugažo suomen kelel,) om Venäman lidn Leningradan agjan keskuzpalan suves. Se om Kirišin rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2006, rajonan üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti Uz'lidnan gubernijan pen' "Kiriši-külä" vl 1693, möhemba "Kireš"- i "Kireši"-nimidenke mugažo. 18. voz'sadaspäi mülüi Piterin gubernijan Sol'cin volostihe, sodaoficerad oliba külän pidajikš.
Vspäi 1927 "Kiriši-raudtestancii" da raudtesild Olhavas päliči oma olmas «Piter — Pestovo»-jonol. Vl 1931 udesnimitihe Sol'ci-žilod "Kiriši-radnikžiloks", sirtihe Andrejevon rajonan keskust sihe da udesnimitihe rajonad. Zavodihe sauda mechimijan tegint da virifabrikad žilos, no roimahti planoid Toižen mail'man sodan tagut. Sodan aigan radnikžilo oli pandud mantazole, i sirtihe rajonan keskust Budogošč-radnikžilho.
Vl 1961 sauvoškanzihe kivivoin ümbriradajad tegint udenke radnikžilonke. Vodel 1965 Kiriši-žilo sai lidnan da rajonkeskusen statusad. Vozil 1967−2005 alištui agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kirišin rajonan keskuzpalan päivlaskmas. Kiriši seižub Olhav-jogen oiktal randal tobjimalaz, 29 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Lidnankund röunatab Uz'lidnan agjanke suvipäivlaskmas. Matkad Piterin röunhasai om 95 km lodeheze orhal vai raudtedme, 140 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Čudovo (Uz'lidnan agj) 42 km suvipäivlaskmha orhal vai 57 km avtotedme i Lüban' 45 km päivlaskmha vai 73 km avtotedme.
Tobmuz.
Käskusenandai tombuz om Ezitajiden Nevondkund () 20 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Järgenduseližed valičendad sihe oliba vl 2014 sügüz'kun 14. päiväl. Anatolii Levin radab sen ezimehen da lidnankundan pämehen vn 2017 27. päiväspäi uhokud, hän-žo radab Kirišin rajonan pämehen sen-žo voden 14. päiväspäi keväz'kud.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 52 309 ristitud, rajonan nell' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 54..55 tuhad eläjid vll 1996−2009 (55 900 rist. vl 1998). Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid om lidnas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma kivivoin ümbriradmine, elektrusen tehmine (Kirišin GRES), sauvond i sauvondmaterialiden tehmine (penopleks), mugažo stökolmülüiden tegim om olmas. Professionaližen opendusen aluzkundad: Kirišin politehnine tehnikum, Tihvinan medicinižen kolledžan filial i Piterin ohjandusen da kommercijan kolledžan filial.
Avtobusad da taksid oma kundaližtransportaks lidnas. Ezilidnelektrojonused ühtenzoittas Kirišid Piterinke da Uz'lidnan agjanke.
Irdkosketused.
*


Primorsk (lidn, Leningradan agj).
Primorsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan lodehes, mülüb Viipurin rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase aigkirjoiš vspäi 1268 kuti "Berözovskoje", vspäi 1323 mülüi Ročinmaha "Björke"-nimenke. Vozil 1721—1920 oli Venäman imperijan palaks "Berözovoje"-nimenke, sid' vhesai 1940 alištui Suomenman tobmudele. Sai lidnan statusad NSTÜ:s vl 1940. Oli okkupiruidud Suomenman sodavägil vll 1941 (2. sügüz'ku) — 1944 (18. kezaku). Udesnimitihe nügüdläižikš vn 1948 1. päiväl redukud.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Suomen lahten randal, 5 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Viipurhasai om 45 km pohjoižhe, Piterihesai — 75 km suvipäivnouzmha. Järed Primorsk-meritorguindport om saudud 5 km suvipäivnouzmha lidnaspäi vozil 2000—2006 valamha kivivoid veimespäi laivoihe. "Primorsk-raudtestancii" om «Zelenogorsk — Viipur»-jonol (mererandaline variant).
17 žilod da 3 küläd mülüdas lidnankundha Primorskan ližaks. Lidnankundan pind — 596,47 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 6 119 ristitud, lidnankundan — 10 486 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989 i 2001 — 6 637 eläjad. Vl 2017 kaik 13 768 ristitud elädas lidnankundas, rajonan 6,8%. 8 jumalankodikundad oma tulendoid lidnas.


Pragan metropoliten.
Pragan metropoliten () om üks'jäine metropoliten Čehanmas. Se om avaitud vn 1974 9. päiväl semendkud. Pragan kundaližen transportan edheotand ohjandab sil ().
Projektiruihe metrod 1920-nziš vozišpäi, sauvoškanzihe vl 1966 abunke. Koume linijad funkcioniruidas Pragan metropolitenas nügüd'aigan, raudteiden piduz om 65,2 km. Vspäi 2015 stancijoiden lugu om 61, sidä kesken 3 sirdandsol'med. Koume depod om olmas, kaikutte ühtenzoitase raudtenke. Vodes 2016 Pragan metropoliten vedi 461,16 mln matknikoid (seičemenz' sija EÜ:s).
Üks' 30-minutaine ajo maksab 1€ (2017). Biletad matkadamha oleskeldas lühüdaigaižed (, 3 päivhäsai) i pit'kaigaižed (, kuspäi vodhesai) lidnan toižen transportan kartte. Biletad päivhä da sen hätkemba oma väges Pragan kundaližtransportan kaikil toižendoil päiči taksiš.
Vn 2002 elokus 19 stancijad 51:späi oliba upotadud Vltavan sur'veden tagut. Vn 2003 keväz'kuhusai metro ei olend rados, udessündutihe vhesai 2004. Vn 2013 3. päiväl kezakud metropolitenan keskuzstancijad oliba sauptud sen-žo sün taguiči.


Lug.
Lug (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan suvipäivlaskmas. Se om Lugan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2006.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan 16. voz'sadan aigkirjoiš kuti "Luskoje-külä" da "Lužskii Posad". Posad sai lidnan statusad vl 1777, kätihe Lugan makundan keskuseks vl 1781. Om rajonan keskuseks vspäi 1927.
Vozil 1939—2005 alištui Leningradan agjan tobmudele oikti. Toižen mail'man sodan aigan oli okkupiruidud nacistižen Germanijan imperijan sodavägil vll 1941 (24. eloku) — 1944 (12. uhoku).
Geografijan andmused.
Lidnan tobj pala seižub Lug-jogen hural randal (Baltjan meren bassein), 48 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kavag'mecad letkesižil mahusil ümbärtas lidnad. Matkad Piterihesai om 130 kilometrad pohjoižhe orhal, 140 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed järedad lidnad oma Gatčin 95 km pohjoižhe orhal, avtotedme vai raudtedme, i Sur' Uz'lidn 85 km päivnouzmha orhal, 95 km avtotedme vai raudtedme.
Kaks' pen't žilod-lebutahod, külä da kordon mülüdas lidnankundha Lugan ližaks. Lidnankundan pind — 230 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 38 593 ristitud elihe lidnas, 39 172 — kaikes lidnankundas, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989−2003, 40..41 tuhad eläjid (vl 1992 — 41 800 rist.). Vl 2017 kaik 36 328 ristitud elädas lidnankundas. Om äi kezakülid ümbrištos, sen ristitišt ližadab lujas kezaaigan.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sömtegimišt (lihakombinat, leibkombinat, maidkombinat, konservtegim, sömän tegim živatoiden täht), instrumentan tehmine (tigelid, abrazivmaterialad, formuindletked), himine tegim (rostkenvastaižed nozoluded, kodihimii, mujud), avtopaloiden edheotand, elektrotegesiden pästand puhtastamha vet. Lugan agrotegimištoline tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks, mugažo Leningradan agjan medicinižen školan filial da Leningradan universitetan (Puškin-lidn) filial oma olmas lidnas.
Kundaline transport om avtobusad lidnan südäimes, ezilidnelektrojonused ümbrištos da Piterihesai. Avtote ümbärdab lidnad päivnouzmpoles vspäi 2009. "Lug-1-raudtestancii" sijadase lidnan keskuses, "Lug-2" — lidnan suves Uz'lidnan sarakol.
Irdkosketused.
*


Šlissel'burg.
Šlissel'burg (, «avadim-lidn»; vozil 1323−1611 Orešek «pähkmut», edel 1702 vot Noteburg, «pähkmut-lidn» tähäsai, vozil 1944−1992 Petrokrepost' «Petran lidnuz») om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuzpalan päivlaskmas. Mülüb Kirovskan rajonha, sen koumanz' surtte lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Uz'lidnan Jurii Danilanpoig-ruhtinasel vl 1323 Orehovii-sar'he pulidnuseks. Vl 1353 uz'lidnalaižed udessauvoiba lidnust kivespäi. Vozil 1613−1702 lidnuz oli Ročinman palaks. Petr I Sur' anasti lidnust tagaz vl 1702, pol'vot aigemb mi Piterin alusenpanend oli, i pani posadan alust Nevan hural randal, nimiti nügüdläižikš. Posad sai makundan lidnan statusad vl 1780. Toine rahvahaline nimi oli "Šlüšin".
Toižen mail'man sodan aigan oli okkupiruidud nacistižen Germanijan imperijan sodavägil vll 1941 (8. sügüz'ku) — 1943 (18. viluku), päiči lidnust. Vozil 1996−2005 alištui Leningradan agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nevan hural randal (Baltjan meren bassein) jogen lähtendanno Ladogaspäi, 15 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Uden Ladogan kanalan agj om lidnas (Volgan-Baltijanmeren veziten pala). Matkad Piterin keskushesai om 50 kilometrad päivlaskmha orhal vai avtotedme, Kirovsk-rajonkeskushesai 3 km suvhe. "Petrokrepost'-raudtestancii" sijadase Nevan oiktal randal i ei mülü lidnha, voib sadas sišpäi lidnhasai ehtatimel (2 km) vai matkad 20 km avtotedme, «Kol»-avtoten sildadme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 13 170 ristitud elihe lidnas, rajonan seičemendez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 14 803 eläjad vl 2015.
Kaikiš järedamb edheotand om Nevan laivansauvomižen da kohendusen tegim (vspäi 1913).


Lüban' (lidn, Leningradan agj).
Lüban' ([lʲʊˈbanʲ],) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuzpalan suves. Mülüb Tosnon rajonha, sen koumanz' surtte lidn. Om olmas istorižeks lidnaks.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan Vodin pätinan aigkirjas vl 1500 kuti "Lübani-külä". Nimi sündui ninesižiden () tegesiden pramozlaspäi. Vl 1711 «Piter — Moskv»-počttrakt läbiti küläd (nüg. «Venäma»-trass, M10). Vozil 1843−1849 saudihe «Piter — Moskv»-raudted, i Lüban' kätihe raudtestancijaks. Mülüi Uz'lidnan gubernijha. Vn 1917 3. päiväl kezakud "Lüban'-Gork-žilo" sai lidnan statusad "Lüban'-Gork"-nimenke (), sid' nügüdläiženke nimenke. Vspäi 1927 om Leningradan agjan palaks. Vll 1927−1930 oli Lübanin rajonan keskuseks, sid' mülüb Tosnon rajonha.
Toižen mail'man sodan aigan oli okkupiruidud nacistižen Germanijan imperijan sodavägil vll 1941 (1. sügüz'ku) — 1943 (31. tal'vku). Vozil 1963−2005 alištui Tosno-lidnan nevondkundale.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tigod-jogen randoil (Olhavan hura ližajogi, Baltjan meren bassein), 41 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Piterin keskushesai om 85 kilometrad lodeheze orhal, raudtedme vai avtotedme, Tosno-rajonkeskushesai om 25 km lodeheze niil-žo teil. Toine lähembaine lidn om Čudovo (Uz'lidnan agj) 30 km suvipäivnouzmha niil-žo teil. Om 20 km agjan röunhasai suvipäivnouzmha.
Nell' žilod, futor da 20 küläd mülüdas lidnankundha Lübanin ližaks, kaikiš surembad oma Sel'co-žilo (2440 rist. vl 2010) i Lüban'-žilo (1519 rist. vl 2010, ani lidnanno). Lidnankundan pind — 670,18 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 4 188 ristitud eli lidnas, 9 411 ristitud — lidnankundas, rajonan 7,5%. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli läz 7 tuhad eläjid vll 1933−1979 (7 139 rist. vl 1959), lidnankundan — 9 957 eläjad vl 2015. Vl 2017 kaik 9 810 ristitud elihe lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan phh. Pedroin da Pauloin jumalanpert' om lidnas (udessündutadud vll 1989−1999), se om Venäman raudteradnikoiden üks'jäine pühäpert'.
Kaikiš järedamb edheotand om mecan ümbriradai tegim, tegeb fanerad, meblid, pilindmaterialid. Lüban' om maižanduzrajonan keskuseks. Avtobusad da maršruttaksid ühtenzoittas lidnad ümbrištonke i Tosno-rajonkeskusenke.


Sertolovo.
Sertolovo (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuzpalan lodehes. Mülüb Vsevoložskan rajonha, sen kahtenz' surtte lidn, Piterin pohjoine kaimdailidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan Vodin pätinan aigkirjas vl 1500 kuti "Sirotal-külä" (), nimitihe jogen mödhe. 17. voz'sadal oli Ročinman palaks. Mainitase vn 1676 Ingrijan kartal kuti "Serodatal" (), oli ingrijalaižiden küläks. Pohjoižen sodan jäl'ghe om Venäman palaks, mainitase mugažo kuti "Sierattal" (), "Sertalovo" (), "Sertoll" () i "Serpolovo" (). Mülüi Piterin gubernijha, vspäi 1927 om Leningradan agjan palaks. Vll 1927—1939 külä oli mülünu Kuivozin suomen rahvahaližhe rajonha, i tühjitihe rajonad tehmaha sodasauvondad.
Panihe nügüdläšt eländpunktad Sertolovo-1- da Sertolovo-2-sodažiloikš vodel 1936 kaičemha Venäman lodehlišt röunad Leningradanno, sirtihe ingrijalaižid nügüd'aigaižen Vologdan agjan päivlaskmha. Toižen mail'man sodan aigan ei olend okkupacijan zonas, läžundkodid da varažomad oliba Sertolovos, nevondkundaližen ambunddivizijan päfater.
Vspäi 1954 Sertolovo mülüb Vsevoložskan rajonha, edel sidä oli Pargolovon rajonas. Vll 1977—1998 oli lidnanvuiččeks žiloks. Vl 1998 ühtenzoittihe kaikid Sertolovo-žilod da külid i anttihe lidnan statusad agjan tobmuden alištusenke, vspäi 2010 alištub rajonan tobmudele.
Geografijan andmused.
Lidnankund sijadase 29..84 metrad ü.m.t. korktusil. Matkad lidnan suvipalaspäi Piterihesai om 1 km suvhe orhal vai 2 km avtotedme, Vsevoložsk-rajonkeskushesai om 30 km suvipäivnouzmha orhal vai 40 km avtotedme, sidä kesken Piterin rengaztedme. Lähembaižed "Pesočnai"- () i "Dibuni" () -raudteplatformad sijadasoiš 5 km suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi. Viipurin avtote läbitab lidnan molembid paloid, matkad Piterin rengaztehesai om 5 km suvipäivnouzmha.
Päivlaskmaine Lic-žilo (, 448 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Sertolovon ližaks (vspäi 2010). Lidnankundan pind — 74,15 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 47 457 ristitud eli lidnas, 47 906 ristitud — lidnankundas, rajonan kudendez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 51 760 ristitud eläb lidnankundas. Sodamehed heiden kanzoidenke ottas seičeme kümnendest ristitištos. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Sergii Radonežalaižen puine jumalanpert' om saudud vl 2003.
Ižanduz da transport.
Ižandusen civiližed sarakod oma sauvondmaterialiden pästand (raudbetontegesed, gazbetonblokad, pumaterialad, letken samine) i plastikpakuitesen tehmine. Päivlaskmaižen sodaümbrikon 467. openduzkeskuz sijadase lidnas.
Avtobusad da maršruttaksid ühtenzoittas lidnad Piterin M2-metrojonon Parnas-, Prospekt Prosveščenija- i Ozerki-stancijoidenke, Pesočnai-raudteplatformanke, ümbrištonke da Vsevoložskanke.


Slanci (lidn, Leningradan agj).
Slanci («šoidkived»,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan suvipäivlaskmas. Se om Slancin rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2006.
Istorii.
Vn 1930 sulakul zavottihe säta kaivut Gdovan šoidkiven löudmižsijas. Eländpunktan aluz om pandud vl 1932. "Slanci-radnikžilo" om registriruidud vn 1934 20. päiväl tal'vkud Leningradan agjan Gdovan rajonas. Panihe udessätud Slancin rajonan keskuseks vn 1941 11. päiväl keväz'kud.
Toižen mail'man sodan aigan oli okkupiruidud nacistižen Germanijan imperijan sodavägil vll 1941 (17. heinku) — 1944 (2. uhoku). Žilon tobj pala oli pandud mantazole, Rusked armii murenzi edheotandoid edel tagendust vl 1941. Ühtenzoittihe Slanci-radnikžilod lähižidenke eländpunktoidenke da anttihe lidnan statusad vl 1949. Vozil 1959—2005 lidn alištui Leningradan agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidnan tobj pala seižub Plüsn-jogen oiktal randal (, Narv-jogen oigedpol'ne bassein), 40 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Piterin keskushesai om 155 kilometrad pohjoižpäivnouzmha orhal, 180 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Narv (Estinma) i Ivangorod 30 km pohjoižhe orhal, 70 km avtotedme vai raudtedme Kingiseppan kal't (50 km), Gdov (Pskovan agj) 48 km suvhe avtotedme vai raudtedme.
Žilo da seičeme küläd mülüdas lidnankundha Slancin ližaks. Lidnankundan pind — 301,77 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe 33 485 ristitud elihe lidnas, 34 347 — lidnankundas, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli vozil 1989, 43 087 eläjid. Vl 2017 kaik 33 745 ristitud elädas lidnankundas.
Ižanduz.
Ižandusen päsarakod oma sauvondmaterialiden pästand — järed cementtegim radab kaivuziden gruntan jändusil, kivihilen i šoidkiven ümbriradai himine tegimišt (poltuz laivoiden täht, räzintegesed, silikontegesed, kengäd-«slancad», fenolkerthed). Šoidkiven samižen kaivuded oma konservacijas. Slancin industrialine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks, mugažo Piterin kaivuzuniversitetan ezitaikund om olmas lidnas.
Kundaline transport om avtobusad da maršruttaksid lidnan südäimes, ezilidnelektrojonused ümbrištos da Piterihesai. Om raudtestancijoid da raudteplatform lidnas. Stancijad: "Slanci (tavarine)" i "Rudničnai", mugažo tegimišton "Kaivuz 1..3"- i "Cementtegim"-stancijad. Platform: "Slanci-passažirskai" (vspäi 1924, vagzalan pertinke) Plüsnan oiktal randal.
Irdkosketused.
*


Kamennogorsk.
Kamennogorsk (, vhesai 1948 "Antrea", tähäsai,) om Venäman lidn Leningradan agjan lodehes. Kamennogorsk mülüb Viipurin rajonha, sen koumanz' surtte lidn da videnz' surtte eländpunkt.
Istorii.
Mehed elädas lidnan ümbrištos amussai, vl 1913 löuzihe kalaverkod 9. voz'tuhaspäi EME. 14.−17. voz'sadoil žilo oli Ülävuoksan karjalaižiden küliden keskuseks. Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan dokumentoiš vl 1597 kuti ph. Ezikuctud Ondrijan lüteranižen kundan keskuz, nimitihe ročikš. Vozil 1809—1917 alištui Venäman tobmudele suomen nimenke, se mülüi Viipurin gubernijha. Vozil 1917—1940 mülüi Suomenman Viipurin agjan Antrean makundha.
Vn 1940 keväz'kul Tal'vsodan jäl'ghe kožundaktan mödhe Antrea-torguindžilo oli mülünu Karjalaha i anttihe lidnan statusad, vn 1944 kül'mkuspäi alištub Leningradan agjan tobmudele. Vl 1948 udesnimitihe lidnad "Granitnii", sid' "Pervomaisk", i sen-žo voden 1. päiväl redukud nimitihe lidnad nügüdläižikš.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Karjalan kaglhan pohjoižpalas, Vuoks-jogen üläjoksmusen hural randal tobjimalaz da peniden järviden randoil, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Piterin röunhasai (Zelenogorsk) om 100 km raudtedme, Piterin keskushesai om 130 km suvipäivnouzmha orhal vai 174 km avtotedme. Matkad Suomenman röunhasai (avtokontrol'punkt Svetogorskas) om 30 km lodeheze jogedme, avtotedme vai raudtedme.
Kaks'kümne ühesa žilod mülüdas lidnankundha Kamennogorskan ližaks, kaikiš surembad — Vozroždenije (, 1803 vl 2010) i Prudi («uitod», 1012 rist. vl 2010). Lidnankundan pind — 1733,57 km².
Eläjad.
Vl 1959 eläjiden lugu oli 3 025 ristitud. Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 6 739 ristitud, lidnankundan — 12 740 ristitud. Vozil 1996—2017 lidnan ristitišt oli 6..7 tuhad, kaikiš suremb — vl 2015, 6 781 eläjid. Vl 2017 kaik 12 521 elädas lidnankundas.
Ortodoksižen hristanuskondan ph. Serafim Sarovalaižen puine jumalankodi om saudud vll 1997—2003. Sen ližaks, 19. voz'sadan lüteranižen kirhan jändused oma olmas memorialižes «Antrea»-puištos.
Ižanduz da transport.
Ižandusen päsarakod oma rugižkiven samine (7 edheotandad) i cellülozbumagaine («Svenska Cellulosa Aktiebolaget»-kompanijan bumagfabrik).
Voib sadas Viipurišpäi avtobusal vai ezilidnelektrojonusel. «Piter — Svetogorsk»- i «Viipur — Hiitol (Karjal) — Lahdenpohj»-raudtejonod ristikoitas lidnas. Ezmäine jono kävutase ajamha jüguid tobjimalaz Suomenmaha da tagaz. "Kamennogorsk I-raudtestancii" om olmas «Viipur — Hiitol»-jonol, saudihe vl 1892. «Viipur — Priozersk»-avtote läbitab lidnad.


Hoking Stiven.
Stiven Uilliam Hoking (; sünd. 8. viluku 1942, Oksford, Anglii, Sur' Britanii — kol. 14. keväz'ku 2018, Kembridž, Anglii, Sur' Britanii — oli britanine (anglijalaine) tedomez', kosmologist.
Biografii.
Stiven oli sündnu Oksford-lidnha Anglijas. Oli läžui ičeze kibul 1960-nziš vozišpäi. Lopi pagišta tävun poltusen löumendusen jäl'ghe vl 1985. Tedomez' koli Kembridžas.
Oli naižiš kaks' kerdad: 1965 — 1990-nded voded i 1995—2006. Kazvatihe koume last ezmäižes naimiželos: Robert-poig (sünd. 1967), Lüsi-tütär (sünd. 1970) i Timoti-poig (sünd. 1979).


Thejan.
Thejan (,); todesine nimi om Ton Jon Be (,; sünd. 18. semendku 1988, Ijdžonbu, Köngido, Suvikorei) om suvikorejine pajatai. Ezitab «Big Bang»-muzikgruppan solistaks vspäi 2006. Zavodi solišt kar'jerad mugažo.
Biografii.
Thejan om sündnu Ijdžonbu-lidnha (Seulan pohjoine ezilidn).
Vspäi 2018 om nainu, Min Hörin-aktris om hänen ak.


Džekson Maikl.
Maikl Džozef Džekson (; sünd. 29. eloku 1958 Geri, Indian, AÜV — kol. 25. kezaku 2009, Los Andželes, Kalifornii, AÜV) oli amerikalaine pajatai da kargnik.


Inna (pajatai).
Inna, todesine nimi om Jelena Apostoleanu (; sünd. 16. reduku 1986, Mangalii, Romanii) om romanijalaine pajatai naine elektropop- i haus-stiliš, mugažo kargaidai.
Biografii.
Elena om sündnu Mangalii-lidnha. Hän openzihe Konstanc-lidnan Ovidiusan universitetas.
Vl 2008 Inna pästi ičeze ezmäine studine «Hot»-al'bom.


Anofrijev Oleg.
Oleg Andrejevič Anofrijev (; sünd. 20. heinku 1930, Gelendžik, Pohjoižkavkazan rand, Venäman NFST, NSTÜ — koli 28. keväz'ku 2018, Moskv, Venäma) — oli nevondkundaline da venämalaine pajatai, ak'tor, muzikankirjutai, režissör, änetoiti mul'tfil'mid. (1969), Venäman rahvahan artist (2004).
Biografii.
Oleg oli sündnu Gelendžik-lidnha, Andrei-lekarin i Marija-kodiemägen kanzha koumeks norembaks poigaks. Pereh eli Moskvas tobjimalaz.
Koli rakaspäi Moskv-lidnas. Oli nainu, Natal'ja-ak i Marija-tütär radoiba i ratas lekaril. Kaks' tütrentütärt, poig om ühtespäi.


Höna Kim.
Kim Höna (; sünd. 6. kezaku 1992, Seul Suvikorei) om korejalaine pajatai naine, model', kargaidai, enzne Wonder Girls- da 4Minute-muzikgruppiden solist. Tobjimalaz om tetab anglijankel'ženke Höna vai HönA-psevdonimanke nimen mödhe. Zavodi solišt kar'jerad mugažo.
Biografii.
Vodel 2007 Höna oli «Wonder Girls»-gruppan solistan da vozil 2009−2015 oli «4Minute»-gruppan solistan.


Muti Ornella.
Ornella Muti (), todesine nimi om Frančeska Romana Rivelli (; sünd. 9. keväzku 1955, Rim, Italii) om italijalaine aktris da enzne model'.
Biografii.
Frančeska om sündnu Rim-lidnha. Hänen tat om napolilaine lehtezmez', maman-skul'ptoran kazvatajad — Baltijan saksalaižed venämalaiženke augotižlibundanke, sirdiba Estinmaha Piterišpäi.
Oli lähtnu mehele kaks' kerdad. Sünduti kaht tütärt i üht poigad. Eläb Moskvas da ezineb hüvädtegijidenke koncertoidenke.


Kalatez.
Rahvahidenkeskeine kel'dznam kalatest vaste märitud vezištol.
Ei voi eläda ümbri järviš da jogiš da sil-žo aigal ei püta kalad. Ende äjile ristituile kala oli päsömižen paiči leibäd. Kaikutte mužik, norespäi vanhazesai, mahtoi ongitada, miše verez kala olnuiži kodin stolal kaiken aigan.
Püdused.
Erased tedomehed oma mugošt mel't, miše ong' oli tehtud lujas amu. Ozuteseks hö toba paleolitan aigan luižid koukuižid.
Ku lapsed da vanhad ukod ongitiba kalad ongele, ka mužikad paksumba kalatiba toižil püdusil. Kerazihe kahten kanzan vai ühtenzoitihe kahesa mest artelihe püdamha kalad verkol jän al. Püdused oma kalatesen kebnemb maht. Püdusel voib ei vaiše sada enamba kalad, no mugažo ned abutaba kalatada neniš sijoiš, kus ei voiži tehta sidä toižil mahtoil. Tetabambad püdused oma not, merd da čoum.
Meiden aigal, nacein, om jüged löuta todesišt verkod vai notad. Nügüd' kalanikad ostleba paksumba kitajižid verkoid. Ende kävutoittihe ičetehtud vahvoid linnitid verkoiden täht. Kudotihe verkod iče, redukun lopuspäi tal'vkun keskehesai. Verkon kudojile ei sand judaita, pagišta komedas da laidas. Usktihe, miše vedehine voib kulištada kaiked necidä judud, konz verk linneb vedes. Pühktihe jumalan čogaha nitiden jändusid, lastaižid i puikoid, miše kala mäniži verkoho mugoižel-žo «kogol». Konz verkoiden kudond oli loptud, ka riputadihe radkaluid-ki jumalan čogaha, ani kuti pandihe niid «žertvaks» satusekahan kalatesen täht.
Tal'ven augotišes tehtihe lähte jäs purahan abul, konz jä ei olend völ vahvan. Konz vezi jädui, kokšitihe jäd, sid' amuntihe jän muruid vedespäi.


Klei kodijänišan nahkaspäi.
Klei kodijänišan nahkaspäi — vezisegoitez (oiged) i pelletoikš (hura).
Klei kodijänišan nahkaspäi — aineh, mitte tartutab da klejadab. Nece om sadud kodijänišan nahkaspäi kollagen, tradicijan mödhe se ottihe levkasan (pohjmuju, pirdajad otiba kävutamha sidä jumalaižiden tehtes) tegemižen täht.
Kävutand.
Udessündutamižen aigal taidehpirdajad pälustiba paltnoid klejal kodijänišan nahkaspäi — šlihtuiba. Pidi tehta necidä sen täht, miše pölvhasine voi om läz kaikiš voimujuiš, linolenan muiktuz om voiš, i se murendab paltnan kuiduid. Hot' nece azj abuteli-ki kaita paltnad, kaik-se, ližaks taidehpirdajad pälustiba paltnad toižel mujul. Klejal kodijänišan nahkaspäi toine tärged azj oli völ — levitada paltnad.
Vaumičend.
Klei kodijänišan nahkaspäi — nece om živatoiden klei, mitte tehtas kehutades živatoiden südäimiden sidojad aineht. Vaumites klejad, pidab teta, äjak ližata vet, miše klejal hüvä kingituz oliži da se oliži vahv.
Ei sa lämbitada klejad kehumižehesai. Ku kovas läbitada klejad, ka se kadotab ičeze sagedust. Kodijänišan, lehmän da hebon mäzran klejan tegijad nevoba keitta klejad temperaturas +60..+63 C° hätken.
Ičendad.
Klei kodijänišan nahkaspäi ottas koncertinoiden da toižiden peniden muzikvändimiden tegemižes, ozutesikš tehmaha skripkad. Hüvä eričuz om klejal — se sidotab lujas heredas i voib sulatada sidä hulas vedes, ku pidab, ozutesikš, koheta vändint. Mugoine klei pidäse lujas hüvin, konz ottas radho predmetad paksus, toižed klejad ei voigoi necidä. Ozutesikš, gitaran jäntkiden pidim (bridž) voib sirttas, ku se om klejadud toižel klejal, ved' paindas kovas sihe. Klejib hüvin vaiše siledoid paloid, proteinan pit'kad molekulad ühtenzoittas alusid atomoil. Klei kuivab kovha olendhasai severziš-se minutoiš, mugažo voib koviduda vilugoitusen tagut.


Lebedeva Valentina.
Valentina Vasil'jevna Lebedeva () om sündnu 1. keväz'kud Mäggär'-küläha (Kos'kenaluižen rajon, Leningradan agj, Venäman NFST, Nevondkundaline Ühtištuz) vepsläižehe kanzaha. Školan jäl'ges Valentina ajoi opendamhas Piterihe. Valentina eli da radoi äi vozid neciš pohjoižes lidnas. No kodima oli kaiken aigan hänen südäimes i vedi händast tagaze. Sikš, hän jäti suren lidnan da pördihe vepsän male. Nügüd' Valentina eläb Kurb-küläs.
Valentina kirjutab runoid vepsän kelel. Hänele om mel'he ičeze rahvahan kul'tur, verod, ičeze kodikel'. Filologian Nina Zaiceva-tedodoktor kirjuti Valentina Lebedevan polhe: «Hän kirjutab runoid rahvahan ladul, mugoižel ladul, miččed oma vepsläižed pajod i voikud. Niiden kel' om mugoine pehmed, jokseb aniku ojaine, sikš runoiš om äi paginsanoid».
Valentina tegeb suren radon: hän starinoičeb internetan kal't kaikele mirule vepsläižiden enččiš tradicijoiš da veroiš, keradab vanhoid da nügüdläižid fotokuvid, ozutab nügüdläšt külän elod. Hänen internetanlehtpol' om popul'arine lujas, äjad ristitud lugeba sidä i sanuba hänele sured spasibod hänen rados.


Aviči.
Aviči (); todesine nimi om Tim Bergling (mugažo ročin i anglijan kelil, ročin virkmine: [tɪm ²bærjlɪŋ]; sünd. 8. sügüz'ku 1989, Stokhol'm, Ročinma — kol. 20. sulaku 2018, Maskat, Oman) oli ročinmalaine didžei da muzikprodüser.
Biografii.
Tim oli sündnu Stokhol'm-lindha, Klas Bergling i Anki Liden-aktrisan kanzha. Tegi muzikališt kar'jerad vspäi 2006. Oli läžui pankreatital pit'kan aigan.


Adžram Nensi.
Nensi Adžram (;; sünd. 16. semendku 1983, Beirut, Livan) om livanalaine pajatai da biznesnaine. Pajatab araban kelel.
Biografii.
Vl 2008 Nensi om lähtnu mehele, Fadi El' Haem om hänen mužik. Heil om kaks' tütärt: Mila da Ella.


Oficerad (fil'm).
Oficerad () om vn 1971 nevondkundaline čomamahtoline sodafil'm.
Ezmäine ozutez oli NSTÜ:s, vn 1971 26. heinku. Kaik enamba 53 mln ristituid kacuiba fil'mad kinoteatriš. Vll 2010−2011 mujutihe fil'mad.
NSTÜ:n kaičendministruz pakitoiti fil'man oficeriden akoiden jügedas elos. «Oficerad»-fil'm starinoičeb 1920−1960-nziden voziden pordos, sidä kesken Venäman Rahvahanikoiden sodas i Toižes mail'mas voinas. Fil'man hengiden muštkompozicii sijadase Venäman kaičendministrusen pertinno Moskvas.


Babymetal.
Babymetal () om tutab Japonijan muzikgrupp. Edestab muzikad džeipop-, al'ternativ metal-, dit metal da pauer metal-stiliš, pajatab japonan kelel. Gruppan änetuzkompanii märičeb muzikan stil' kavaji-metalaks («čomakulu metal»).
Gruppan aluz om pandud Tokioho vl 2010 kuti vokalan da kargun lapseline kollektiv-trio, ühtnijad-neičukaižed sünduiba vll 1997−1999. Akkompanirujad ozutadas koncertal kolijan hibjan grimanke.


Evrovizii-2018.
Evrovizii-2018 (,) oli 63. Evrovizii-konkurs, kudamb oigenzihe Portugaliias, 2018. vodel.
2018-nden voden vägestai — izrail'alaine Netta-pajatai.
Irdkosketused.
2018


Ligabue Lučano.
Lučano Ligabue (, sünd. 13. keväz'ku 1960, Korredžo, Italii) om italijalaine rok-pajatai da muzikankirjutai.
Biografii.
Sai buhgalteran diplomad, radoi erazvuiččil sijil, sidä kesken specializacijan mödhe. Vl 1985 sädi muzikannavedijoiden Orazero-gruppad. Vl 1990 hän pästi ičeze ezmäšt studišt al'bomad. Vn 1995 studine al'bom toi Lučanole tetabut.


Kim Riki.
Riki Kim (), todesine amerikaine nimi om Riki Li Nili (), korejine — 김 경호 ("Kim Gönhö"); sünd. 19. kezaku 1981, Daiton-lidn, Kanzas, AÜV) om amerikaine model' da doramoiden akt'or korejiženke augotižlibundanke, mugažo ühtneb Suvikorejan televizijan šouihe.
Biografii.
Riki om sündnu pen'he Daiton-lidnha. Hänen tat om irlandine amerikalaine Uil'jan Reimond Nili, mam — Kim Könhui korejiženke augotižlibundanke. Om Kanzasan valdkundaližen universitetan pästnikan, openui kändmahas lehtezmeheks vai lobbistaks.
Vspäi 2009 om nainu, muzikteatran Rü Sindzü-aktris om hänen ak. Heil om kaks' tütärt da üks' poig: Teilor-tütär (Kim Therin, om sündnu vl 2011), Ešer Uil'jam-poig (Kim Theoh, sünd. vl 2013) da Ellisen Viktoria-tütär (Kim Thera, sünd. vl 2015).


Radžkumar Punit.
Punit Radžkumar (,; sünd. 17. keväz'ku 1975, Madras, Tamilnad, Indii) om indijalaine ak'tor da fil'manpajoiden pajatai, ezini enamba 60 pajod. Fil'mdase kannadankel'žiš sädusiš tobjimalaz.
Biografii.
Punit om sündnu Madras-lidnha, Radžkumar-akt'oran (Singanalluru Puttasvamaja Muthuradžu) da Parvathamma-prodüseran sämižkanzha. Šiva-vell' (sund. 1963) da Raghavendra-vell' (sund. 1968) oma Punital, hö ratas akt'orikš mugažo. Fil'mzihe Punitad kinos ezmäižen kerdan lapsen völ, vl 1976.
Vspäi 1999 om nainu, Ašvini om hänen ak. Heil om kaks' tütärt: Drithi-tütär da Vandhita-tütär.


Sunž (lidn).
Sunž (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Ingušetijan Tazovaldkundan pohjoižpäivnouzmas. Se om tazovaldkundan kahtenz' surtte lidn, mugažo Sunžan rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü sihe vspäi 2017).
Istorii.
Vll 1830−1845 "Kurijürt-eländpunkt" () oli olmas Sunžan oiktal (suvižel) randal. Kavkazižen sodan jäl'ghe kozakad paniba Sunženskai-stanican alust () Sunžan hural (pohjoižel) randal vl 1845. Vl 1852 udesnimitihe Slepcovskai-stanicaks () sodan vägimehen Nikolai Slepcov-majorjenaralan kanzannimen mödhe. Vl 1939 stanic sai ut oficiališt nint: "Ordžonikidzevskai" ().
Ingušetijan sädandan jäl'ghe stanic kändihe röunanverižeks i oli kodikš pagenikoiden täht Čečenijaspäi sodategendoiden aigan. Vn 2015 5. päiväl kezakud kätihe stanicad lidnanvuiččeks žiloks, vn 2016 3. päiväl uhokud nimitihe žilod nügüdläižikš jogen mödhe. Vn 2016 tal'vkus Sunž-žilo sai lidnan statusad.
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil: voisagudtegim, konservtegim, konditerine fabrik.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sunž-jogen hural randal tobjimalaz (Terekan bassein), 320 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Magashasai om 30 km suvipäivlaskmha. Lähembaine lidn om Karabulak 8 km päivlaskmha. Tatanmaine civiline Magas-lendimport ("IGT / ИНШ") sijadase lidnan päivlaskmas, tehtas reisid Moskvha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 61 598 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 70 095 eläjad vl 2009, poleni Čečnän soda lopun tagut.
Rahvahad (vl 2010, enamba 0,9%, ozutadud rahvahudenke): ingušad — 90,1%, čečenalaižed — 7,5%, venälaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 1,5%.
Čomamahtoiden i lämoipalopäzutajiden kolledžad, Islaman institut i Ingušetijan valdkundaližen universitetan (alusenpandud tähä vl 1994) severz'-se korpusoid oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.


Pestovo.
Pestovo () om Venäman lidn da lidnankund Uz'lidnan agjan päivnouzmaižes čogas. Se om Pestovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1918 kuti raudtestancii jonol Krasnii Holm-lidnaspäi (Tverin agj), nimitihe lähižiden Venälaine Pestovo- i Karjalaine Pestovo-küliden mödhe. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1965.
Lidn šingotase sirdandpertiden i puižiden keradaipertiden tehmižel, mugažo omblendedheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Molog-jogen hural randal tobjimalaz (Volgan bassein), 119 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Surhe Uz'lidnhasai om 263 km päivlaskmha orhal vai 297 km avtotedme, Piterihesai — 360 km lodeheze raudtedme, Moskvhasai — 380 km suvipäivnouzmha raudtedme. Lähembaine lidn om Ustüžn (Vologdan agj) 45 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 50 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 903 ristitud, rajonan koume nelländest. Vspäi 1967 lidnan ristitišt vajehtase 15..16 tuhad eläjid röunoiš (16 300 rist. vl 2000). Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid om olmas lidnas.
Borovičin sauvondindustrijan da ekonomikan tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Boroviči.
Boroviči () om Venäman lidn da lidnankund Uz'lidnan agjan päivnouzmas. Se om agjan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Borovičin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1495 Derevan pätinan aigkirjas kuti Borovičin pagast (), vl 1564 — Borovičin Riveihut-torguimiž-radnikžilo (). Vn 1612 uhokus tora Borovičinno tegihe Ročinman i Pol'šanman sodavägiden keskes. Žilo sai lidnan statusad vl 1770, vedihe jarmankoid kahtišti vodes. Vezite kadoti znamoičendad «Moskv — Piter»-raudten sauvondan jäl'ghe vl 1851. Raudtestancii om sen 30-kilometrižen sarakon lopstancijaks Uglovk-žilospäi, radoi passažiroiden täht vll 1876−2012, nügüd' om vaiše jüguiden täht.
Lidn šingotase sauvondmaterialiden tegimil (lämoivastaižed tegesed, savič) sijaližel torhudel, sömtegimištol, tömašintegimel (vulkanizirujad pressad, punümbriradajad tömašinad), uksiden i mebel'fabrikoil, mugažo elektrokomponentoiden tegim i bobaižiden edheotand ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Mstan randoil (Il'mjärven bassein), 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Surhe Uz'lidnhasai om 155 km päivlaskmha orhal vai 177 km avtotedme. Lähembaine lidn om Okulovk 35 km päivlaskmha orhal vai 40 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 53 690 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli 69 tuh. eläjid vl 1987. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Emäganpäivän päjumalanpert' i kaks' jumalanpertid oma olmas lidnas, Pühän Hengen jumalankodi (16. voz'sadaspäi) udessündutase.
Borovičin sauvondindustrijan da ekonomikan tehnikum, pedagogine i medicinine kolledžad oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Okulovk.
Ph. Aleksandr Nevalaižen jumalanpert' (1900−1901).
Okulovk () om Venäman lidn da lidnankund Uz'lidnan agjan keskuzpalan päivnouzmas. Se om Okulovkan rajonan administrativine keskuz (vspäi 1927).
Istorii.
Okulovk-eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1495 Derevan pätinan aigkirjas kuti Poliščenskii-pagastan pala (). Om raudtestancijaks «Moskv — Piter»-jonon sauvondan jäl'ghe vl 1851. Bumagfabrik oli olmas. Vn 1928 25. päiväl kezakud kätihe Okulovkad da lähišt "Parahino-Poddub'je-eländpunktad" radnikžiloikš. Vn 1965 12. päiväl vilukud ühtenzoittihe žiloid i panihe "Okulovk-lidnaks".
Lidn šingotase plastikvalamižtegesiden i gal'vanižkrepindoiden tegimel, «Agrokabel'»-tegimel i mebel'furnituran edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Peretn-jogen oiktal randal tobjimalaz (, Mstan hura ližajogi, Il'mjärven bassein), 161 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Surhe Uz'lidnhasai om 120 km päivlaskmha orhal vai 140 km avtotedme. Lähembaine lidn om Boroviči 35 km päivnouzmha orhal vai 40 km avtol.
Kaks' küläd mülüdas lidnankundha Okulovkan ližaks: Okulovk-külä (23 rist. vl 2010) i Šurkino (385 rist. vl 2010). Lidnankundan pind — 27,44 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 464 ristitud, lidnankundan — 12 872 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 19..20 tuh. eläjid vll 1967−1979 (20 tuh. rist. vl 1967). Vl 2017 kaik 10 848 ristitud elihe lidnankundas.
Irdkosketused.
*


Čudovo.
Čudovo () om Venäman lidn da lidnankund Uz'lidnan agjan pohjoižes. Se om Čudovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
"Čudovo"-eländpunktad mainitasoiš ezmäižen kerdan Uz'lidnan Vodin pätinan aigkirjas vl 1539 kuti "Čudovo Kerestil"- () i "Čudovskai Luk"- () küläd. Kätihe "Jam-Čudovo:ks" «Piter — Moskv»-počtraktal, se läbiti Uz'lidnad. Vll 1849−1851 saudihe «Moskv — Piter»-raudted, i Čudovo šingotaškanzihe raudtežiloks. Vl 1871 raudte ühtenzoiti sidä Uz'lidnanke. Vl 1923 kätihe lidnanvuiččeks žiloks, vn 1937 20. päiväl kezakud anttihe lidnan statusad.
Suren sodan aigan lidn oli okkupiruidud nacistižen Germanijan sodavägil (20. eloku 1941 — 29. viluku 1944). Lidn šingotase sauvondmaterialiden tegimil (faner, špon, mineraline lämuzizoläcii, raudtebetonšpalad, metallkonstrukcijad), järedal konditerfabrikal i virifabrikal, mugažo cementtegim om sauvomas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kerest'-jogen hural randal tobjimalaz (Olhavan hura ližajogi), 34 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, «Moskv — Piter»- i «Sur' Uz'lidn — Volhov»-raudtejonoil. Matkad Leningradan agjahasai om 12 km lodeheze, Surhe Uz'lidnhasai om 70 km suvhe kaikil teil, Piterihesai om 118 km lodeheze, Moskvhasai — 532 km suvipäivnouzmha. Lähembaižed lidnad oma Leningradan agjan Lüban' 30 km lodeheze avtotedme vai raudtedme i Kiriši 42 km pohjoižpäivnouzmha orhal, raudtel vai 57 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 15 397 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli 17..18 tuh. eläjid vll 1989−2005 (18 100 rist. vll 1992−1996).
Irdkosketused.
*


Vanh Russ.
Vanh Russ () om Venäman lidn, lidnankund da kurort Uz'lidnan agjan päivlaskmas. Se om agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Vanhan Russan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt om olmas 11. voz'sadaspäi kuti "Rus" () löutud tohesižen kirjeižen mödhe, nimitihe jogen mödhe (nüg. Porus'j). Mainitase aigkirjas ezmäižen kerdan vl 1167. Vll 1199−1201 saudihe varmitest. Lidn šingotihe keitandsolan pramozlal. Mülüi Ročinman okkupacijan zonha vll 1611−1617, kaik oli vargastadud. Vspäi 1785 šingotase kurortaks. Vl 1878 raudte Uz'lidnaspäi tuli lidnha (om muretud Suren sodan aigan), vl 1894 — «Pskov — Bologoje»-raudte. Lidn sai oficiališt nügüdläšt nimitust 20. voz'sadaspäi, oficialitomišt — 16. voz'sadaspäi.
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil, aviakohenduztegimel i himižen mašiništonsauvondan tegimel, mugažo turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Polist'-jogen da sen huran Porus'j-ližajogen () kaikil randoil (Lovatin i Il'mjärven bassein), 25 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Surhe Uz'lidnhasai om 59 km pohjoižhe orhal vai 97 km avtotedme ümbri Il'mjärves. Toine lähembaine lidn om Sol'ci 64 km päivlaskmha orhal vai 79 km avtol.
Dubovici- (1 107 rist. vl 2010) i Roščino- (kaikenaigaižeta ristitištota vl 2010) küläd mülüdas lidnankundha Vanhan Russan ližaks. Lidnankundan pind — 34,87 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 31 809 ristitud, lidnankundan — 32 816 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 40..41 tuh. eläjid vll 1979−2001 (41 600 rist. vl 1992). Vl 2017 kaik 30 081 ristitud elihe lidnankundas.
Irdkosketused.
*


Valdai (lidn).
Valdai () om Venäman lidn da lidnankund Uz'lidnan agjan suvipäivnouzmas. Se om Valdain rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1495 kuti "Valdain selišš" (), nimitihe tahondan da järven mödhe. Žilo sai lidnan statusad vl 1770, sijazihe «Moskv — Piter»-traktal (nüg. M10-trass).
Lidn šingotase mašiništonsauvomižel (optiž-mehanine tegim, pomptegim) i sömtegimištol (konservtegim, leibäntegim).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen järven randan da ülüden päivlaskmas, 210 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Surhe Uz'lidnhasai om 130 km lodeheze orhal vai 140 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Okulovk 44 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 66 km avtol i Bologoje (Tverin agj) 48 km päivnouzmha orhal vai 66 km M10-trassadme.
Zimogor'je-žilo (804 rist. vl 2016) mülüb lidnankundha Valdain ližaks. Lidnankundan pind — 28,41 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 16 098 ristitud, lidnankundan — 16 983 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli enamba 19 tuh. eläjid vll 1989−1998 (19 800 rist. vl 1996). Vl 2017 kaik 15 169 ristitud elädas lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan Iverin Jumalanmaman jumalaižen Pühäjärven mez'jumalankodi om olmas vspäi 1653 järven sarel, 10 km lidnan keskusespäi avtotedme.
Valdain agrarine tehnikum i servisan da ohjandusen kolledž oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Pen' Višer.
Pen' Višer () om Venäman lidn da lidnankund Uz'lidnan agjan pohjoižes. Se om Penen Višeran rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1843 sauvomha «Moskv — Piter»-raudted i žiloks raudtestancijanno, nimitihe jogen mödhe. Vl 1879 Venäman ezmäine telefonpagin tegihe veimil Piterinke. Žilo sai lidnan statusad vl 1921. Suren sodan aigan lidn oli okkupiruidud penemb mi kus (24. reduku − 20. kül'mku 1941).
Lidn šingotase sauvondmaterialiden pästandal (mecümbriradmine) i stökoltegimel (tehnižed tegesed i substancijad), mugažo ventilätortegim, omblend- i mebel'edheotandad ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pen' Višerk-jogen randoil (, Olhavan oigedpol'ne bassein), 65 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Surhe Uz'lidnhasai om 65 km suvipäivlaskmha orhal vai 90 km avtotedme. Lähembaine lidn om Čudovo 44 km lodeheze orhal vai raudtel, 70 km avtol.
Seičeme pent' küläd mülüdas lidnankundha Penen Višeran ližaks. Lidnankundan pind — 844,35 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 461 ristitud, lidnankundan — 12 654 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 17 620 eläjad vl 1939 i 16 109 eläjad vl 1959. Vl 2017 kaik 11 186 ristitud elihe lidnankundas.
Penen Višeran tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Sol'ci.
Sol'ci () om Venäman lidn da lidnankund Uz'lidnan agjan päivlaskmas. Se om Sol'cin rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Uz'lidnan aigkirjas vl 1390, eläjad saiba keitandsolad purtkišpäi. Sol'ci-raudtestancii om «Piter — Vitebsk»-jonol vspäi 1904. Posad sai lidnan statusad vl 1914. Edel Toist mail'man sodad mineralveziden kurort sijazihe täs.
Lidn oli okkupiruidud Suren sodan aigan (14−16 i 22. heinku 1941 — 21. uhoku 1944). Vl 1975 ühtenzoittihe lähižid eländpunktoid lidnanke. Lidn šingotase elektrotehnižel «Ellips»-tegimel (magnitveimed, transformatorad, drosselid) i sömtegimištol (leibtegim, maidtegim), mugažo turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Šelon'-jogen hural randal tobjimalaz (vanh., Il'mjärven bassein), 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Surhe Uz'lidnhasai om 72 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 78 km avtotedme. Lähembaine lidn om Dno (Pskovan agj) 40 km suvipäivlaskmha orhal vai raudtel, 60 km avtol. Bombardiruilendimiden Sol'ci-sodail'mbaz om 2 km pohjoižhe lidnaspäi.
Jogol'nik- (66 rist. vl 2010) i Dubec- (3 rist. vl 2010) küläd mülüdas lidnankundha Sol'cin ližaks. Lidnankundan pind — 39,84 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 086 ristitud, lidnankundan — 10 155 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 12 900 eläjad vl 1998. Vl 2017 kaik 9 052 ristitud elihe lidnankundas.
Ortodoksižen hristanuskondan Ill'ja-endustajan päjumalanpert' (kivine — 1824−1825) i Jumalanmaman Katken puine jumalanpert' (18. voz'sada), vanhuskolaižiden loičendpert', torgovanoiden erižpertid da laukad oma kaičenus lidnas.
Irdkosketused.
*


Holm (lidn, Venäma).
Holm () om Venäman lidn da lidnankund Uz'lidnan agjan suvipäivlaskmas. Se om Holman rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt seižui torguindteil Mustmerennoks, mainitase ezmäižen kerdan vl 1471 kuti "Hol'mov'skii pagast" () Pol'šanman Kazimir IV-kunigahan kožundkirjeižes Uz'lidnanke. Nimitihe korktan kukhan mödhe jogen randal. Posad sai makundan lidnan statusad Pskovan gubernijas vn 1777 3. päiväl elokud. 19. voz'sadal oli tetab sijaližil pramozloil, venehiden da toižiden jogiastjoiden tegmižel.
Äjad pertid oliba muretud täuzin Suren sodan aigan vl 1942, vedihe torategendoid lidnas da sen ümbrištos.
Holm šingotase mecan varhapanendan da ümbriradmižen edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lovat'-jogen randoil (Il'mjärven bassein), 65 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, keskuz om oiktal randal. Matkad Surhe Uz'lidnhasai om 150 km pohjoižhe orhal vai 200 km avtotedme. Lähembaine lidn om Toropec (Tverin agj) 78 km suvipäivnouzmha orhal vai 95 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 3 830 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 6 800 eläjad vl 1913, Suren sodan jäl'ghe — 4 849 ristitud vl 1989. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Tihvinan jumalaižen pühäpert' om udessündutadud vll 1991−2003 kivižes olendas.
Irdkosketused.
*


Bagrationovsk.
Bagrationovsk (, pol'š. i; edel 1946 vot — "Preisiš Eilau",) om Venäman lidn Kaliningradan agjan suvipäivlaskmas. Se om Bagrationovskan lidnümbrikon administrativine keskuz. Valdkundröunzonan režim om väges lidnas.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti Tevtonan ordenan zamk-varmitez vl 1325, žilo senno — vl 1336. Se sai lidnan oiktusid vl 1585. Vl 1807 7.-8. päivil uhokud tora tegihe lidnanno Francijan i Venäman-Prussijan sodavägiden keskes. Vl 1866 raudte ühtenzoiti lidnad Königsberganke i Bartenštainanke (nüg. Pol'šanmas, heittihe raudted valdkundröunan rajonas). Suren sodan aigan vn 1945 10. päiväl uhokud Rusked Armii anasti lidnad. Nimitihe venämalaižen Pötr Bagration-jenaralan muštoks — vn 1807 toran sodavejan.
Lidn šingotase mašiništonsauvomižel (torguind- i vilugoitimmašiništ), sömtegimištol (lihakombinat) i zell'tegimel, mugažo mebel'edheotand radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 70 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Pol'šanman röunanno. «Bagrationovsk — Bezledi»-röunpäličmänendtaho om 300 m suvipäivnouzmha lidnaspäi. Matkad Kaliningradhasai om 37 km pohjoižhe orhal vai 40 km avtotedme. Toižed lähembaižed lidnad oma Laduškin 36 km lodeheze orhal vai 50 km avtol i Bartošice (Pol'šanma) 17 km suvipäivnouzmha orhal vai avtotedme. Pened Langer- i Varškaiterskoje-järved sijadasoiš Bagrationovskas.
Kaik 87 žilod mülüdas lidnümbrikho Bagrationovskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1019,88 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 6 400 ristitud, lidnümbrikon (edel 2016 vot — rajonan) videndez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 7 461 eläjad vl 1939 i 7 400 eläjad vll 1998−2001. Ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' om saudud vl 1995.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,3%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 89,0%, ukrainalaižed — 3,7%, vaugedvenälaižed — 3,0%, armenijalaižed — 0,9%, saksalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,5%, litvalaižed — 0,5%, pol'šanmalaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 1,0%.
Irdkosketused.
*


Meidzin restavracii.
Meidzin restavracii ("Meidzi Isin"), vai udištez i revolücii, om voziden 1868−1889 reformiden politine, socialiž-ekonomine da sodaäjüz Japonijas. Zavodihe Meidzin imperatoran (122nz' Mucuhito-imperator, ohjasti 1867−1912) tulendan valdištmele jäl'ghe, sen aigan sögunat (samurajiden ohjanduzkund) vajehtihe imperatoran oiktal tobmudel hänel vahvištadud ohjastusenke. Satusekahad reformad kändiba ičeizoliruidud agrarišt mad mail'man ühteks pävaldkundoišpäi.
"Meidzi" («vauktastadud ohjanduz») om Mucuhito-imperatoran nengo (ohjandusen deviz) da eran nimituz, sil aigalpäi nengo om imperatoran elon hätkte. Reformiden voded veiba japonižen verolišt elonmahtod murendusele i päivlaskmaižen civilizacijan satusiden pigustadud juritandale.
Vajehtused augotiba sen tagut, miše Tokugava Josinobu-sögun pörduti tobmut imperatorale ičetahtol. Tokugavan sögunat oli heittud uden ohjastusen pätandan mödhe vn 1868 3. päiväl vilukud. Se ei tulend mel'he erasile mehile, i Rahvahanikoiden soda zavodihe — Bosin-soda («Madrakonan voden soda»), lopihe vn 1869 27. päiväl kezakud. Sen-žo voden 3. päiväl sügüz'kud ohjastuz sirdi pälidnad Kiotospäi Tokioho.
Japonijan modernizacii baziruihe ottud tobmuden jagamižel i mülüi reformiden rivid: administrativine, ohjastusen, armijan, socialine, valdkundmaksoiden, opendusen. Ižanduz i kapitalizman kesksidod šingotaškanziba Evropan ižandusen kartte: vl 1872 saudihe ezmäšt raudted, sauvoškanzihe kivižid pertid da teid. Reformad veiba ižandusen änikoičendale, no militarizacijale-ki, se vägesti lopuks reformiden hüvüt.
Lähtend izoläcijaspäi mödustihe rahvahidenkeskeižiden kontaktoiden levitamižel. Märitihe valdkundröunad Venämanke, šingotihe sidoid Kitainke i Korejanke. Japonijan sur'oigenuded napriba kacta udes tazooiktusetomid rahvahidenkeskeižid muitkožmusid. Sur'oigenduzkund tirpi kilt, no armijan sauvond abuti valdkundale kaita ripmatomut. Japonii ezišti Päivnouzmaižen Azijan valdkundoid modernizacijas.


Baltiisk.
Lidnan nägu kosmosaspäi vl 2000.
Baltiisk (,; edel 1946 vot — "Pillau", mugažo saksan kelel) om Venäman lidn Kaliningradan agjan päivlaskmas. Se om Venäman kaikiš päivlaskmaižemb lidn, Baltiiskan rajonan administrativine keskuz (vspäi 2008), Venäman Baltijan laivišton päsodameribaz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1626. Se sai lidnan statusad vl 1725. Toižen mail'man sodan Rusked Armii anasti lidnad šturman jäl'ghe vn 1945 25. päiväl sulakud. Oli sauptud lidn nevondkundaližen aigan, nügüd' om avaitud verazmalaižile.
Lidn šingotase järedal meriportal i kivivoin vendal, laivankohendusel, sömedheotandoil da turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren suvižel randal, Baltiiskan sal'men randoil, Baltiiskan čirakon pohjoižes, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradhasai om 40 km pohjoižhe orhal, 50 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Primorsk 11 km pohjoižpäivnouzmha orhal, raudtel vai avtol i Svetlii 14 km päivnouzmha orhal (lahten kal't) vai 32 km avtotedme.
"Lunino-" (492 rist. vl 2010) i "Beregovoje-" (13 rist. vl 2010) žilod mülüdas lidnankundha Baltijskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 32 697 ristitud, lidnankundan — 33 202 ristitud, rajonan ühesa kümnendest. Vspäi 2002 lidnan ristitišt vajehtase 32..33 tuh. eläjid röunoiš (kaikiš suremb 33 576 rist. vl 2009). Vl 2017 kaik 33 659 ristitud elihe lidnankundas.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 85,8%, ukrainalaižed — 5,9%, vaugedvenälaižed — 4,2%, totarlaižed — 0,7%, litvalaižed — 0,4%, saksalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,6%.
Irdkosketused.
*


San Antonio.
San Antonio (mugažo anglijan kelel, virktas [ˌsæn ænˈtoʊnioʊ]) om lidn Tehas-štatan suves. Se om štatan kahtenz' lidn (Hjustonan jäl'ghe) i federacijan seičemenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Meksikan generaline konsuluz sijadase lidnas.
Istorii.
Amussai indejalaižiden pajaija-heim eli täs da nimiti tahondad "Janaguana" — «verestajad veded». Vl 1691 ispanijalaižiden missii tuli neche tahondha ph. Antonijan Padujalaižen päiväl (13. kezaku), nimitihe pühämehen mödhe tahondad da joged-ki.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1718. Aigan mändes lähižed missijad da Alamo-lidnuz ühtištuihe da saiba lidnan oiktusid vn 1837 5. päiväl kezakud. Vl 1877 raudte tuli lidnha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase San Antonio-jogen randoil (Meksikan lahten bassein) da sen oiktan Medin-ližajogen hural randal (), 198 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad štatan Ostin-pälidnhasai om 100 km pohjoižpäivnouzmha orhal, raudtel vai avtoteidme.
Klimat om subtropine räk valdmeren. Voden keskmäine lämuz om +20,8 C°. Paneb sadegid 820 mm vodes, enamba 100 mm semendkus-kezakus i redukus.
San Antonio jagase 14 lidnanlaptha, ned alajagasoiš rajonihe.
Eläjad.
Vn 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 327 407 ristitud, heišpäi 63,2% oma ispaniženke vai latinižamerikaiženke augotižlibundanke. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 läz 2,5 mln ristituid elihe lidnas ezilidnoidenke.
San Antonio om järed openduzkeskuz, läz 100 tuhad openikoid 31 üläopendusen aluzkundas. Sen ližaks, medicinine openduzkeskuz pästab 24 tuhad specialistoid vodes.


Černähovsk.
Černähovsk (,,; edel 1946 vot —) om Venäman lidn Kaliningradan agjan keskuzpalan päivnouzmas. Se om agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Černähovskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud prussijalaižiden "Unsatrapis"-žilon sijas kuti Tevtonan ordenan "Insterburg-zamk-varmitez" vl 1336, lopihe sen sauvomišt vl 1390. Zamkan jändused oma olmas muzejaks. Žilo lidnusenno sai lidnan oiktusid vn 1583 10. päiväl redukud. Vspäi 1860 om raudtesol'meks, «Berlin — Kaunas»-jono läbiti lidnad. Suren sodan aigan vn 1944 elokus lidn alištui Suren Britanijan il'mvägiden bombardiruindale, i vn 1945 21.-22. päivil vilukud Rusked Armii anasti lidnad. Nimitihe 3. Vaugedvenäman frontan Ivan Černähovskii-käsknikan kanzannimen mödhe.
Lidn šingotase koditehnikan tegimel, sömtegimištol (konservtegim, konjaktegim, vintegim), mugažo mebel'edheotand i kombisömän tegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Instruč- i Angrap- () jogiden ühthejoksmusen Pregolikš randoil, 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradhasai om 84 km päivlaskmha orhal, 88 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Gusev 27 km päivnouzmha kaikil teil i Ozörsk 29 km suvipäivnouzmha orhal vai 33 km avtol.
Kaik 100 žilod da üks' raudtestancii mülüdas lidnümbrikho Černähovskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1285,75 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 40 449 ristitud, lidnümbrikon (edel 2016 vot — rajonan) koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 43 620 eläjad vl 1939 i 43..44 tuh. eläjid vll 1998−2003 (44 323 rist. vl 2002). Ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' i katoline pühäpert' oma olmas.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 86,4%, ukrainalaižed — 4,5%, vaugedvenälaižed — 3,4%, saksalaižed — 1,1%, litvalaižed — 0,9%, armenijalaižed — 0,7%, totarlaižed — 0,5%, čiganalaižed — 0,5%, pol'šanmalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,6%.
Irdkosketused.
*


Sur' depressii.
Kogosüdäiprodukt ühtele hengele mail'man valdkundoidme Suren depressijan aigan.
Sur' depressii () om voziden 1929−1939 mail'man ekonomine krizis. Terav faz — 1929−1933 voded. Zavodihe Nju Jorkan biržan krahaspäi, leviganzi Evropan maihe AÜV:oiden torguindprotekcionizman märiden da jäl'ghižiden vastmäriden kal't.
Krizis kosketi ezikät nenid valdkundoid: AÜV (kaikiš suremb), Kanad, Sur' Britanii, Saksanma, Francii. Kuvastui tegimištoližihe lidnoihe, sauvond lopihe ani täuzin. Söndtavaroiden arvod poleniba 30−40% kacmata produktoiden valamižen maha i näl'gnikoiden kogoihe.


Gur'jevsk (Kaliningradan agj).
Gur'jevsk (, pruss.: "Romaw",; edel 1946 vot — "Noihauzen",) om Venäman lidn Kaliningradan agjan päivlaskmas. Se om Kaliningradan pohjoižpäivnouzmaine ezilidn, Gur'jevskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1262 kuti ricariden "Noihauzen-zamk". Žilo senno oli peneks 19. voz'sadan keskushesai, sid' šingotaškanzihe Königsbergan ezilidnaks. Vl 1889 «Königsberg — Labiau»-raudte läbiti eländpunktad. Suren sodan aigan vn 1945 28. päiväl vilukud Rusked Armii anasti lidnad. Nimitihe vägimehen Stepan Gur'jev-majorjenaralan kanzannimen mödhe, pölištui Pillaun šturman aigan.
Lidn šingotase maižandusen produkcijan ümbriradmižel, sauvondmaterialiden penil edheotandoil i sauvondal, mugažo meblinfabrik radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Gurjevk-jogen (vai sijaline pagin. "Portänk", «mellicjogi», Pregolin oiged ližajogi 27 km pitte) randoil, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kaks' uitod om jogen edel lidnad da sen jäl'ghe mödvedhe («mellicuitod»). Matkad Kaliningradhasai om 7 km suvipäivlaskmha.
Kaik 147 žilod mülüdas lidnümbrikho Gur'jevskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1363 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 431 ristitud, lidnümbrikon (vll 2008−2014 — rajonan) nelländez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd' lujan migracijan tagut. Ortodoksižen hristanuskondan Sündun Voznesen'jan jumalanpert' (om saudud vll 1999−2005) i Uden apostoloiden jumalankodikundan pühäpert' (restavriruidud kirhas) oma olmas.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,5%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 88,3%, vaugedvenälaižed — 3,1%, ukrainalaižed — 3,0%, saksalaižed — 1,4%, totarlaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,6%, litvalaižed — 0,5%, pol'šanmalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,9%.
Irdkosketused.
*


Gusev (lidn).
Gusev (, pruss.: "Gumbinni",,; edel 1946 vot —) om Venäman lidn Kaliningradan agjan suvipäivnouzmas. Se om Gusevan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1539 kuti kalanpüdajiden "Kulligkemen-külä" (), sid' vn 1558 kirjeižes kuti "Pisserkaim" («külä Pissanjogel»). Voziden 1709−1711 mustmorpošavan jäl'ghe sirdnikad Saksanman ruhtinazkundoišpäi, Avstrijaspäi, Šotlandijaspäi da toižiš Evropan maišpäi tuliba elämhä. Žilo sai lidnan oiktusid vn 1724 25. päiväl semendkud i vhesai 1945 oli Päivnouzmaižen Prussijan päivnouzmaižen polen — Litvan deputacijan administrativižeks keskuseks.
Vl 1770 lidn oli elänu lujas sur'vedes läbi. Vl 1860 «Berlin — Kaunas»-jono läbiti lidnad, vspäi 1908 om raudtesol'meks. Ezmäižen mail'man sodan aigan vl 1914 tora tegihe lidnanno. Suren sodan aigan vn 1945 21. päiväl vilukud Rusttan Armijan 3. Vaugedvenäman frontan sodaväged anastiba lidnad. Nimitihe vägimehen Sergei Gusev-kapitanan kanzannimen mödhe.
Lidn šingotase TV-sandapparatoiden i mikroelektronikan tegimil, pertidensauvondkombinatal i kartonfabrikal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Piss-jogen randoil (, Pregolin bassein), 45 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradhasai om 110 km päivlaskmha orhal, 115 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Černähovsk 27 km päivlaskmha kaikil teil i Ozörsk 24 km suvipäivlaskmha orhal vai 28 km avtol.
Kaik 40 pen't žilod mülüdas lidnümbrikho Gusevan ližaks. Lidnümbrikon pind — 642,66 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 28 260 ristitud, lidnümbrikon (vozil 2008−2014 — rajonan) koume nelländest. Vspäi 1989 lidnan ristitišt om kaikiš suremb i vajehtase 27..28 tuh. eläjid röunoiš (28 542 rist. vl 2012). Ortodoksižen hristanuskondan Kaikiden Pühämehiden päjumalanpert' (vspäi 2016) i lüteranine pühäpert' oma olmas.
Gusevan agtotegimištoline kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Sur' francine revolücii.
Sur' francine revolücii () om voziden 1789−1799 Francijan kundaližen i politižen sisteman kaikiš järedamb toštmižsauvomine. Se vei absolütižes monarhijaspäi Ezmäiženno franciženno tazovaldkundannoks (vn 1792 sügüz'ku) «Joudjuz, kohtaižuz, vellüz»-devizanke. De jure kaik rahvahanikad kändiba joudjikš i kohtaižidenke oiktusidenke käskusišton edes.
Revolücijan süd.
Edeližen kunigahan ohjastuz, Francijan ühtnend Amerikaižhe sodaha ripmatomudes (1775−1783) i sen ozutez, maižandusen satusetomad voded, onetoi torguindakt Britanijanke tegiba rahaazjišton pahan olendan süikš. Mugažo Vauktustusen idejad i socialižed vajehtused veiba pit'kanno revolücijannoks. Edeline järgenduz formiruihe kaks' voz'sadad kompromissoiden da südäisodoiden rezul'tataks, no aristokratijan meleltartutomuz ristituiden olendas kucui ekspluatacijan i radotomuden teravad lujendust. Bajarišt i pap'kund ei tahtoigoi antta nimiččid valdkundmaksoid, i ei pästand rahvahad valita ezitajid.
Revolücijan aigan buržuazijale ei piida olend kunigahad sauvomha valdkundad.
Buržuazižen revolücijan voz'kümne.
Revolücii zavodihe Parižas Francijan Lui XVI-kunigahan tobmuden edelbankrotižes olendaspäi i Bastilijan anastandaspäi vn 1789 14. päiväl heinkud rahvahal (valdkundaline praznik) kaičemha Parižad verhiš sodavägišpäi. Francijan sodaväged eziniba rahvahan poles.
Vn 1789 17. päiväl heinkud kunigaz Rahvahaližen Suiman ezitajidenke tuli Parižha i tundišti revolücijad, kokard Parižan lidnanznamanke (sinine da rusked) i kunigahan flaganke (vauged) kändihe Francijan simvolaks. Rahvaz sädi kommunoid Parižan kartte kaikedme valdkundadme. Sen-žo voden 26. päiväl elokud Alusenpanijan Rahvahaližen Suiman ühtnijad vahvištiba Ristitun da rahvahanikan oiktusiden deklaracijad. Vn 1791 3. päiväl sügüz'kud ezmäine Francijan Konstitucii oli vahvištadud, i 14. sügüz'kud kunigaz andoi valad sihe. Monarh oli čuratud valdištmelpäi (vn 1792 sügüz'ku) vastustusen i pagon verhiže maihe naprindan tagut, sid' surmitud vn 1793 21. päiväl vilukud.
Suren buržuazižen revolücijan lopind znamoičihe 18. brümeran valdkundankukerdusel (vn 1799 9. päiväl kül'mkud), sen satuseks Napoleon Bonapart kändihe ohjastusen pämeheks. Buržuazii, manmehišt i golläd lidnalaižed toraziba monarhijan polenpidajid da aristokratijad vaste, se oli ezmäine buržazine revolücii mail'mas.


Gvardeisk.
Lidnan keskuzline torg vl 2003.
Gvardeisk (, pruss.: "Tapiow",,; edel 1946 vot —) om Venäman lidn Kaliningradan agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Gvardeiskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1255 "Tapiov-žiloks" prussijalaižiden puiženno lidnusenno. Vl 1351 saudihe Tevtonan ordenan zamkad. Vl 1502 saudihe kirhad žilos. Žilo sai lidnan oiktusid vn 1722 6. päiväl sulakud.
Ezmäižen mail'man sodan aigan lidnan arhiv paloi lophu ambundan tagut vl 1914. Suren sodan aigan vn 1945 25. päiväl vilukud Rusttan Armijan 5. gvardijan divizijan 17. gvardijan polk anasti lidnad. Udesnimitihe nügüdläižikš vn 1946 7. päiväl sügüz'kud Kaliningradan agjan toižiden lidnoiden kartte.
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil (lihakombinat, leibkonditerine kombinat, kalanümbriradai ceh), pakuitezfabrikal i koditehnikan ühthekeradamižen tegimel, mugažo bil'jardoiden fabrik radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pregol'-jogen () da sen Deim-ližajogen () oiktoil randoil tobjimalaz, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Gvardeisk-raudtestancii om hural randal. Matkad Kaliningradan keskushesai om 37 km päivlaskmha orhal, 42 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Polessk 24 km pohjoižhe orhal vai 28 km avtotedme i Pravdinsk 23 km suvhe orhal vai 44 km avtol.
Kaik 61 žilod mülüdas lidnümbrikho Gvardeiskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 783 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 13 899 ristitud, lidnümbrikon (vn 2014 kezakuhusai — rajonan) nell' ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 14 572 eläjad vl 2002 lähižiden žiloiden ühtištusen jäl'ghe. Ortodoksižen hristanuskondan Joann-endustajan päjumalanpert' (vspäi 1989 kirhan sauvuses) i katoline tulendan pert' oma olmas.
Irdkosketused.
*


Vilusoda.
a> vl 1967, nägu Päivnouzmpol'žes Berlinaspäi.
Vilusoda vai viluvoin () om politologijan tärtuz, znamoitas globališt kaikenvuittušt vastustelendad i keskes vll 1946−1991. Se oli konfrontacii, eile soda, no kucui sodoiden äjüt peniš valdkundoiš — Korei, Vjetnam, Afrikan i Keskuzamerikan mad. Kahten kundaližen sisteman olend tegihe vilusodan süks: kapitalizm i planine socializm. Vastustelendan liderad kändihe südäitukuižikš valdkundoikš.
Tärtusen avtor om britanine Džordž Oruell-kirjutai, kävuti sidä ezmäižen kerdan vn 1945 19. päiväl redukud britanižen joganedal'žen «Tribune»-aiglehtesen «Sinä da atombomb»-kirjutuses. Hän endusti "kožundaigad, kudamb ei linne kožundaks", ku toižed järedad valdkundad sadas atomazegištod AÜV:oiden ližaks i jagadas mail'mad keskneze.
Kitain i NSTÜ:n kosketusiden vilugoitmine vällenzi socialistišt blokad. Ičekeskeine südäitukuižiden azegiden ližaduz, niiden «lugumäran voibuižed» da toižen azegišton mödhe vei Kariban krizisannoks, NSTÜ:n ekonomine alašingotez sodarajadusiden tagut — Berlinan seinän sauvomižhe. Nevondkundaližen perestroikan politik, Mihail Gorbačov i AÜV:oiden hüvä vald lopiba vilusodad.
Vilusodan pordod: vastustelendan augotiž (1946−1953), kosketusiden lämšund (1953−1962), kingitamižen lasketusen politik (1962−1979), vastustelendan uz' kertuz (1979−1987), Gorbačovan «uz' meletand» i vilusodan lopind (1987−1991).
Vilusodan jäl'gused: NSTÜ:n i sen sodablokan da ekonomižen blokan čihodamine, Saksanman ühtištuz, AÜV:oiden i Evropan maiden lidiruind mail'mas, i leviganduz, Kitain naprindad kätas toižeks ülävaldkundaks, Ühtištoitmatomuden likundan olend, Kožundkirjutez mail'man südäitukuižiden kodviden kel'dos, Kožundkirjutez südäitukuižiden kodviden levitamatomudes i Kožundkirjutesed strategižiden edhetungazegiden lühenduses AÜV:oiden da Venäman keskes.


Krasnoznamensk (Kaliningradan agj).
Krasnoznamensk (,; edel 1938 vot — "Lazdenen" (), vll 1938−1946 — "Hazel'berg" ()) om Venäman lidn Kaliningradan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Krasnoznamenskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1576 litvalaižiden "Lazdinai-žiloks" (baltine "lazd"-tüvi «pähkimpu»), nüg. üks' Vil'nüsan rajonišpäi nimitase muga. Vl 1734 udesnimitihe "Lazdenen:aks", saksan ladhu. 19. voz'sadal saudihe kirhad žilos, i se kändihe lidnaks.
Suren sodan aigan vn 1945 18. päiväl vilukud Rusttan Armijan 3. Vaugedvenäman frontan sodaväged anastiba lidnad. Udesnimitihe nügüdläižikš vn 1946 7. päiväl sügüz'kud Kaliningradan agjan toižiden lidnoiden kartte.
Lidn šingotase keramižen savičun järedal tegimel i metalližpakuitesen tegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Šešupe-jogen (Nämunasan hura ližajogi) hural randal tobjimalaz, 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kontrol'punkt Litvanman röunal om Pograničnii-žilos 20 km pohjoižpäivnouzmha avtotedme, Nämunasan hural randpolel. Matkad Litvanmahasai om 10 km päivnouzmha orhal, Kaliningradhasai om 130 km päivlaskmha orhal vai 160 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Neman 32 km lodeheze-päivlaskmha orhal vai avtotedme i Jurbarkas (Litvanma) 23 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 37 km avtol.
Kaik 54 žilod mülüdas lidnümbrikho Krasnoznamenskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1280,47 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 3 522 ristitud, lidnümbrikon (vll 2008−2016 — rajonan) nelländez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 4 tuhad eläjid vll 1996−2001.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,5%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 87,4%, litvalaižed — 2,8%, ukrainalaižed — 2,5%, vaugedvenälaižed — 2,5%, čiganalaižed — 1,0%, armenijalaižed — 1,0%, saksalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,6%, pol'šanmalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 0,8%.
Irdkosketused.
*


Laduškin.
Laduškin (,,; edel 1946 vot — "Lüdvigsort" ()) om Venäman lidn-kurort Kaliningradan agjan suvipäivlaskmas. Se om Laduškinan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1314. Vl 1593 saudihe bumagmellicad täs. Vl 1709 Fridrih Lüdvig Gol'štein-Bekskii-gercog osti mellicad i nimiti sidä "Lüdvigsort". Vl 1894 saudihe raudtestancijan pertid. Oli peneks žiloks Surhe sodahasai (1253 rist. vl 1939).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren Kaliningradan lahten randal, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradhasai om 28 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaižed lidnad oma Mamonovo 22 km suvipäivlaskmha kaikil teil, Baltiisk 15 km lodeheze lahten kal't i Svetlii 10 km pohjoižhe lahten kal't.
Kaks' pen't Ladigino- i Ul'janovk-žilod mülüdas lidnümbrikho Laduškinan ližaks. Lidnümbrikon pind — 28,18 km². Se röunatab Gur'jevskan i Bagrationovskan lidnümbrikoidenke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 3 787 ristitud, lidnümbrikon — 3 877 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 4 068 eläjad vl 2015. Vl 2017 kaik 4 088 ristitud elihe lidnümbrikos.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 91,2%, ukrainalaižed — 3,0%, vaugedvenälaižed — 2,5%, saksalaižed — 0,9%, litvalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 1,8%.


Mamonovo.
Mamonovo (,; edel 1947 vot — "Hailigenbail' " («pühä kirvez»)) om Venäman lidn valdkundröunanno, Kaliningradan agjan suvipäivlaskmas. Se om Mamonovon lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1314 kuti "Hailigenštadte" prussijalaižiden puižen lidnusen sijas. Vspäi 1344 nimitihe "Hailigenbail:ikš". Kivižen kirhan (vspäi 1349) jändused oma kaičenus tähäsai. Žilo sai lidnan statusad vl 1946.
Udesnimitihe vn 1947 25. päiväl heinkud Suren sodan vägelaižen, vägimehen Nikolai Mamonov-käsknikan kanzannimen mödhe, pölištui vn 1944 redukus necen žilon šturman aigan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren Kaliningradan lahten randpolel, 15 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradhasai om 48 km pohjoižpäivnouzmha. Lähembaižed lidnad oma Branevo (Pol'šanma) 10 km suvipäivlaskmha, Laduškin 22 km pohjoižpäivnouzmha kaikil teil i Baltiisk 20 km pohjoižhe lahten kal't. Avto- i raudtekontrol'punktad oma läz lidnad Pol'šanman röunal, se om 2 km suvhe lidnaspäi.
Nell' pen't žilod mülüdas lidnümbrikho Mamonovon ližaks. Lidnümbrikon pind — 106,13 km². Se röunatab Bagrationovskan lidnümbrikonke i Pol'šanmanke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 7 761 ristitud, lidnümbrikon — 7 957 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 10 631 eläjad vl 1939, Suren sodan jäl'ghe — 8 100 rist. vll 1996−2001 i 8 105 rist. vl 2014. Vl 2017 kaik 8 247 ristitud elihe lidnümbrikos.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 86,7%, vaugedvenälaižed — 3,8%, ukrainalaižed — 3,7%, saksalaižed — 1,2%, armenijalaižed — 0,4%, totarlaižed — 0,4%, mordvinalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 3,4%.


Neman (lidn).
Neman (,; edel 1947 vot — "Ragnit") om Venäman lidn valdkundröunanno, Kaliningradan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Nemanan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Prussijan aigkirjas kuti amuine "Raganit-lidnuz", kudambad Tevtonan ordenan ricarid poltiba vl 1277. Orden sauvoi ut lidnust vanhan sijas vl 1289, panihe mantazole vl 1355. Lidnuz om saudud tošti kivespäi vl 1409. Pidihe zamkad hüvin, eskai Suren sodan jäl'ghe se oli läz kogonaine. Nügüd' vaiše jändused oma olmas.
Suren sodan aigan vn 1945 19. päiväl vilukud Rusked Armii anasti lidnad. Udesnimitihe lidnad jogen mödhe vl 1947. Vll 1909−1992 cellülozbumagaine kombinat radoi Nemanas. Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil, mecan ümbriradmižel i turizmal. Baltijan AES om sauvomas vspäi 2010, 15 km suvipäivnouzmha lidnaspäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nämunas-jogen () hural randal, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradhasai om 120 km suvipäivlaskmha. Lähembaine lidn om Sovetsk 7 km lodeheze kaikil teil.
Om röunanverižeks lidnaks, Litvanma om Nämunasan vastrandal. Ei ole valdmoid jogel. "Uz' Neman-raudtestancii" radab vaiše jüguiden täht.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 798 ristitud, lidnümbrikon nell' seičemendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 13 821 eläjad vl 1989.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 88,4%, vaugedvenälaižed — 3,2%, litvalaižed — 2,8%, ukrainalaižed — 2,7%, totarlaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,5%, saksalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,3%.
Irdkosketused.
*


Nesterov (Kaliningradan agj).
Nesterov (,; edel 1938 vot "Štallupönen" (), vll 1938−1946 nimitihe "Ebenrode:ks") om Venäman lidn da lidnankund Kaliningradan agjan päivnouzmas. Se om Nesterovan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1539 kuti "Štallupönen" torgusen sijadusen oiktusenke. Vl 1719 luja lämoipalo tegihe žilos. Sen jäl'ghe sauvoškanzihe kivižid pertid, saudihe ut kirhad, i vl 1722 žilo sai lidnan oiktusid. Sodagarnizon baziruihe lidnas vspäi 1780. Vl 1860 «Berlin — Kaunas»-raudte läbiti lidnad. Vn 1944 25. päiväl redukud Rusked Armii anasti Ebenrode-lidnad. Vl 1946 udesnimitihe NSTÜ:n vägimehen Stepan Nesterov-polknikan kanzannimen mödhe, pölištui toran aigan anastamha lidnad.
Lidn šingotase argvoitegimel, turbazedheotandal i mecižandusel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 65 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Raudtekontrol'punkt om Litvanman röunal 12 km päivnouzmha. Matkad Kaliningradan keskushesai om 133 km päivlaskmha orhal, 140 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Gusev 25 km päivlaskmha kaikil teil, Krasnoznamensk 36 km pohjoižhe orhal vai avtol i Kibartai (Litvanma) 12 km päivnouzmha kaikil teil.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 798 ristitud, rajonan nelländez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 6 644 eläjad vl 1939, Suren sodan jäl'ghe — läz 5 tuhad eläjid vll 1989−2008 (5 049 rist. vl 2002). Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Hengen jumalanpert' (kirhan sauvuses vspäi 1996) i ph. Panteleimonan časoun' oma olmas.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 87,2%, litvalaižed — 3,3%, vaugedvenälaižed — 3,2%, ukrainalaižed — 2,7%, saksalaižed — 0,8%, pol'šanmalaižed — 0,5%, čiganalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,9%.
Irdkosketused.
*


Ozörsk (Kaliningradan agj).
Ozörsk (,,; edel 1938 vot "Darkemen" (), vll 1938−1946 — "Angerapp" jogen mödhe) om Venäman lidn Kaliningradan agjan suvipäivnouzmas. Se om Ozörskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1539. Prussijan Fridrih Vil'gel'm I-kunigaz andoi Darkemenale lidnan oiktusid vl 1725.
Lidn šingotase meblin tehmižel, sömtegimišton edheotandal (leibtegesed), metalližtegesiden i kartonpakuitesen pästandal, mecan ümbriradmižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Angrap-jogen randoil (, Pregolin hura joginišk, pen' GES jogel lidnas), 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pol'šanman röunhasai om 8 km suvhe, Kaliningradhasai om 102 km päivlaskmha-lodeheze orhal vai 120 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Černähovsk 29 km lodeheze orhal vai 33 km avtotedme i Gusev 24 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 28 km avtol. Ei ole raudted nevondkundaližes aigaspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 740 ristitud, lidnümbrikon koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 6 300 eläjad vll 1996−1998.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 85,7%, vaugedvenälaižed — 3,8%, ukrainalaižed — 3,1%, pol'šanmalaižed — 2,1%, armenijalaižed — 2,0%, saksalaižed — 1,2%, litvalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,6%.
Irdkosketused.
*


Pionerskii (lidn).
Pionerskii (,; edel 1947 vot — "Noikuren" ()) om Venäman kurortine lidn da kalanpüdandal meriport Kaliningradan agjan lodehes. Se om Pionerskijan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Nügüdläine eländpunkt da sen tahond mainitadas ezmäižen kerdan vl 1254. Eli mustmoras läbi vl 1709. 19. voz'sadal šingotaškanzihe kurortaks Krancan ühtes, no ende ei olend sijališt reskvet. Mineralvezi om arvostadud korktas. Vl 1899 raudte tuli žilho. Vn 1945 14. päiväl sulakud Rusked Armii anasti lidnad. Udesnimitihe Pionerijan oiktastuseks vn 1947 heinkul. Vn 1952 25. päiväl tal'vkud kurortžilo sai lidnan statusad.
Lidn šingotase kala- i lihategimil, kalanpüdusiden fabrikal i lebun edheotandoil. Letkesine kül'bet'rand om 4 km pitte.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren suvirandal, 23 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradan röunhasai om 25 km suvipäivnouzmha orhal vai 30 km avtotedme. Lähembaine lidn om Svetlogorsk ani päivlaskmha. Raudtestancii nimitase "Pionerskii kurort".
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 016 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 12 300 eläjad vl 2001.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 86,5%, ukrainalaižed — 5,0%, vaugedvenälaižed — 4,5%, azerbaidžanlaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,4%, litvalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,6%.


Polessk.
Polessk (,,; edel 1946 vot "Labiau") om Venäman lidn Kaliningradan agjan keskuzpalan lodehes. Se om Polesskan lidnümbrikon (edel 2016 vot — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Labagov" vl 1249. Se sai lidnan oiktusid vn 1642 28. päiväl kezakud. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad vn 1945 23. päiväl vilukud. Udesnimitihe NSTÜ:n vägimehen Sergei Poleckii-polknikan muštoks i ümbärdajan mectahondan tagut.
Lidn om maižanduzrajonan keskuseks, šingotase sömtegimišton edheotandoil: kalakonservtegim, kombisömän tegim, kaks' sagudtegint.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Deim-jogen da kanalan hural randal (, Pregolin oiged ratud hijam), 3 kilometras suvhe Baltijan meren Kuršan lahtespäi, 3 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradhasai om 46 km suvipäivlaskmha raudtel vai avtol. Lähembaine lidn om Gvardeisk 24 km suvhe orhal vai 28 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 7 581 ristitud, lidnümbrikon kaks' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli läz 7 600 eläjad vll 2002−2011 (7 681 rist. vl 2002).
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 88,7%, vaugedvenälaižed — 2,7%, ukrainalaižed — 2,3%, armenijalaižed — 1,2%, litvalaižed — 1,0%, saksalaižed — 0,8%, totarlaižed — 0,5%, čiganalaižed — 0,5%, mordvinalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 1,8%.
Irdkosketused.
*


Pravdinsk.
Pravdinsk (,,; edel 1946 vot "Fridländ / Fridland",) om Venäman lidn Kaliningradan agjan suves. Se om Pravdinskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan-lidnusen aluz om pandud vl 1312 prussijalaižiden vanhan eländpunktan sijas. Se sai lidnan oiktusid vn 1335. Zavottihe sauvondad lidnusen irdpolel 16.-17. voz'sadoil. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad.
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil i penel GES:al.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lav-jogen randoil (,, padosein da pen' GES), 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Pol'šanman röunhasai om 10 km suvhe orhal, lähembaine kontrol'punkt sijadase Bagrationovskas 30 km suvipäivlaskmha avtotedme. Matkad Kaliningradan keskushesai om 43 km lodeheze orhal vai 53 km avtol. Toine lähembaine lidn om Gvardeisk 23 km pohjoižhe orhal vai 44 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 323 ristitud, lidnümbrikon videndez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 4 410 eläjad vl 1939 i läz 4 500 eläjid vll 1996−2009.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 84,6%, vaugedvenälaižed — 7,7%, ukrainalaižed — 2,1%, armenijalaižed — 1,4%, azerbaidžanlaižed — 1,3%, saksalaižed — 0,9%, totarlaižed — 0,6%, litvalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,0%.
Irdkosketused.
*


Primorsk (Kaliningradan agj).
Primorsk (,,; edel 1946 vot — "Fišhauzen",) om Venäman pen' lidn da lidnankund Kaliningradan agjan päivlaskmas. Mülüb Baltiiskan rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud lidnuseks vl 1268 i vhesai 1300 nimitihe "Šonevik" (). Zamkan jändused oma kaičenus lidnan ümbrištos. Vspäi 1818 Fišhauzen oli ümbrikon keskuseks ičeze lidnanznamanke. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad vn 1945 sulakus. Udesnimitihe mererandaližen sijadusen mödhe. Vhesai 1963 oli mülünu Zelenogradskan rajonha, sid' alištui Svetlii-lidnan nevondkundale. Vspäi 1994 mülüb Baltiiskan rajonha (edel 2008 vot lidnümbrik). Vll 2005−2008 Primorsk oli lidnanvuiččeks žiloks.
Lidn om Venäman Baltijan laivišton sodameriportaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren Primorskai-lahten randal, 1 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradhasai om 33 km päivnouzmha orhal, 40 km raudtel vai avtol. Lähembaižed lidnad oma Svetlii 10 km suvipäivnouzmha orhal, 15 km raudtedme vai 21 km avtotedme i Baltiisk 11 km suvipäivlaskmha kaikil teil. "Uz' Primorsk-raudtestancii" om «Kaliningrad — Baltiisk»-jonol.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 956 ristitud, rajonan viž procentad. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 3 879 eläjad vl 1939, Suren sodan jäl'ghe — läz 2 000 eläjid vspäi 1959 (2 150 rist. vl 2002).


Slavsk.
Slavsk (,,; edel 1946 vot "Hainrihsval'de", «Genrihan mec») om Venäman lidn Kaliningradan agjan pohjoižes. Se om Slavskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1292. Vspäi 1890 om mineralveden kurortaks. Vl 1891 «Königsberg — Til'zit»-raudte läbiti žilod. Vl 1939 sai lidnan statusad. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad torata vn 1945 20. päiväl vilukud. Udesnimitihe «hoštajan vägestusen vihanikoiden päl oiktastuseks».
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil (maidproduktad, lihaedheotand, leibän pästand) i elektropaloiden tegimel, mugažo kurortaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 2 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Litvanman röunhasai om 15 km pohjoižpäivnouzmha orhal, lähembaine kontrol'punkt sijadase Sovetskas (lähembaine lidn) 16 km päivnouzmha kaikil teil. Matkad Kaliningradhasai om 120 km suvipäivlaskmha kaikil teil. "Uz' Slavsk"-raudtestancii () om sauptud, vaiše seižutez om lidnas.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 4 614 ristitud, lidnümbrikon videndez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 5 172 eläjad vl 2002. Hristanuskondan koume pühäpertid om olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Sovetsk (Kaliningradan agj).
Sovetsk (,,; edel 1946 vot — "Til'zit",) om Venäman lidn da lidnümbrik Kaliningradan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om agjan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Vll 1404−1410 Tevtonan ordenan ricarid sauvoiba Noihauz-zamkad. Til'ze-külän aluz om pandud sen seiniden taga, nimitihe penen jogen mödhe (Nämunasan ližajogi). Vl 1511 Til'ze sai torgusen oiktust Saksalaižen ordenan Al'breht-gercogan käzišpäi. Vn 1552 2. päiväl kül'mkud hän-žo andoi Til'ze-eländpunktale lidnan oiktusid.
Vll 1709−1710 eläjiden koumandez koli mustmoraspäi, i protestantad-sirdanikad Zal'cburgaspäi elänzoitiba lidnas. Vn 1707 heinkus Til'zitan kožundkirjutez om allekirjutadud Venäman i Francijan, Prussijan i Francijan keskes. Vspäi 1808 nimitihe lidnad "Til'zit:aks". Vll 1863−1865 saudihe «Insterburg — Til'zit»-raudted i Til'zitan päraudtestancijad. Vl 1891 toine raudte radaškanzi Königsberghasai. Vll 1904−1907 Luiza-kunigaznaižen sild ühtenzoiti Nämunasan randoid (Germanijan sodaväged poukahtiba keskustoid vn 1944 redukus, udessaudihe raudbetonaspäi vl 1965). Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad vn 1945 17. päiväl vilukud.
Vn 2012 kezaspäi valdkundröunan zonan leveduz om penetud 500 metrhasai pidust' Nämunasad. Lidn šingotase turizmal, sömtegimišton edheotandoil (järed kalategim, lihaproduktad, leib, kan'fetad, mineralvezi, alkogoližed jomad) i omblendfabrikoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nämunas-jogen hural randal, 14 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Litvanman röun da kontrol'punkt sijadasoiš Nämunasanno. Matkad Kaliningradan keskushesai om 98 km suvipäivlaskmha orhal, 117 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Panämune (294 rist. vl 2011, Litvanma) jogen ani vastrandal 416 m sildadme, Neman 7 km suvipäivnouzmha i Slavsk 7 km päivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 41 705 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 59 105 eläjad vl 1939, Suren sodan jäl'ghe — 43 400 rist. vozil 1998 i 2005. Ortodoksižen hristanuskondan päjumalanpert' i kaks' jumalanpertid, katoližen jumalankodikundan pühäpert' oma olmas lidnas.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 86,7%, ukrainalaižed — 3,5%, litvalaižed — 3,3%, vaugedvenälaižed — 2,7%, čiganalaižed — 0,7%, saksalaižed — 0,6%, armenijalaižed — 0,4%, totarlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,7%.


Svetlii (Kaliningradan agj).
Svetlii (,,; edel 1947 vot "Cimmerbude", «pert'kuluine») om Venäman lidn Kaliningradan agjan päivlaskmas. Se om Svetlijan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
15. voz'sadal zamk oli olmas, no aigan mändes murenzihe i upsi lahtes. Eländpunktan aluz om pandud vl 1640, i Cimmerbude oli kalanpüdajiden peneks küläks 20. voz'sadahasai, alištui sur'vedele joga vodel. Saudud vll 1894−1901 merikanal päzui žilod sur'vezišpäi. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad torata vn 1945 sulakus. Udesnimitihe "Svetloje-žiloks" vl 1947. Vn 1949 elokuspäi oli radnikžiloks. Vn 1955 6. päiväl redukud Svetloje sai lidnan statusad. Aigan mändes ühtenzoittihe Komsomol'skii-žilonke, enččel Paize-žilo () oli kalanpüdajiden peneks küläks mugažo 14. voz'sadaspäi.
Lidn šingotase laivoiden kohendusel i sömtegimišton edheotandoil (kalanümbriradajad tegimed, lihaproduktad, sojan ümbriradmine), merimetalližkonstrukcijoiden tehmižel i meriportal vemha kivivoid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren Kaliningradan merilaivkanalan randal, 5 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kaliningradan röunhasai om 20 km päivnouzmha kaikil teil. Lähembaižed lidnad oma Baltiisk 14 km päivlaskmha orhal (lahten kal't) vai 32 km avtotedme, Primorsk 10 km lodeheze orhal, 15 km raudtedme vai 21 km avtotedme i Laduškin 10 km suvhe lahten kal't. "Baltijan Mec"-raudtestancii () radab vemha jüguid vaiše, se om sarakon «Kaliningrad — Baltiisk»-jonospäi lopstancijaks.
Kümne žilod mülüdas lidnümbrikho Svetlijan ližaks. Lidnümbrikon pind — 80,23 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 21 375 ristitud, lidnümbrikon — 27 622 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd', se vajehtase 21..22 tuh. röunoiš vspäi 1996. Vl 2017 kaik 29 049 ristitud elihe lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid i katoližen jumalankodikundan pühäpert' oma olmas lidnas.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 86,5%, vaugedvenälaižed — 6,1%, ukrainalaižed — 3,2%, litvalaižed — 0,6%, totarlaižed — 0,5%, saksalaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,2%.


Svetlogorsk (Kaliningradan agj).
Svetlogorsk (,,; edel 1947 vot — "Raušen" («Šobaidajad (dünad)») om Venäman lidn, lidnankund da kurort Kaliningradan agjan lodehes. Se om Svetlogorskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1258. Se kändihe kurortaks da lidnaks 19. voz'sadal. Vspäi 1900 raudte ühtenzoitab lidnad Kaliningradanke, nügüd'aigan "Svetlogorsk-2" om lopstancijaks.
Lidn šingotase turizmal, vezi- i redukurortaks (federaline status vspäi 1999), kül'bendrandal, kul'turiž-azjaližeks keskuseks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baltijan meren randal, 41 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Mererand om erigoittud korktal letkesižel dünal. Tün' järv () om lidnan keskuses Svetlogork-jogel (). Matkad Kaliningradan röunhasai om 35 km suvipäivnouzmha kaikil teil. Lähembaine lidn, meriport da kurort om Pionerskii ani päivnouzmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 772 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 13 400 eläjad vl 2000.
Rahvahad (lidnan eläjad vl 2010, enamba 0,4%, ozutadud rahvahudenke): venälaižed — 88,9%, vaugedvenälaižed — 3,6%, ukrainalaižed — 3,2%, litvalaižed — 0,5%, armenijalaižed — 0,4%, totarlaižed — 0,4%, saksalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,6%.
Irdkosketused.
*


Ivangorod.
Ivangorod (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan suvipäivlaskmas, mülüb Kingiseppan rajonha. Valdkundröunan zon, tulend dokumentan mödhe.
Istorii.
Panihe eländpunktan alust Venäman Ivan III Sur'-carin käskön mödhe vl 1492 kuti valdkundan ezmäine lidnuz da torguindmeriport Baltijan meren randanno, nimitihe carin oiktastuseks. Vll 1581−1590 i 1612−1704 oli Ročinman palaks. Udessaudud lidnuz om kaičenus tähäsai. 19. voz'sadal i 20. voz'sadan ezmäižel polel mainitase kuti Narvanlidnan pala oiktal randal. Vll 1919 — kül'mku 1944 oli ripmatoman Estinman palaks. Vl 1947 sai radnikžilon statusad. Anttihe lidnan statusad vn 1954 28. päiväl redukud.
Lidn šingotase, lämuzmašiništon tegimel, džutpölvhanfabrikal i avtoveimiden edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Narv-jogen oiktal randal i GES:an kanalan randoil, 32 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Kingiseppan rajonan päivlaskmas. Matkad Kingisepphasai om 22 km päivnouzmha orhal, raudtedme vai avtol. Ivangorod seižub «Piter — Tallidn»-raudtejonol i avtotel. Lähembaine lidn om Narv (Estinma) ani päivlaskmas, jogen taga. Koume kontrol'punktad om valdkundröunal: avtosildanno, raudtesildanno i jaugnikoiden sildanno. Raudtestancii nimitase "Ivangorod-Narvskii".
Pähkimmähut-külä (, 10 rist. vl 2010) i Popovk-futor (1 rist. vl 2014) mülüdas lidnankundha Ivangorodan ližaks. Lidnankundan pind — 65,04 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 9 854 ristitud, lidnankundan — 9 865 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 14 400 eläjad vl 1959. Ortodoksižen hristanuskondan nell' jumalanpertid om olmas lidnas.
Ivangorodan gumanitariž-tehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Kommunar (lidn, Leningradan agj).
Kommunar (, mugažo suomen kelel) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuzpalan päivlaskmas, mülüb Gatčinan rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1817 Generaližen štaban topografižel kartal kuti "Grafskaja Slavänk" (). Vl 1846 maiden Samoilova-grafnaine-piidai sirdi verhiže maihe valdkundröunan taga, i valdkund osti grafnaižen mad külänke ühtes, nimiti sidä "Carskaja Slavänk". Vl 1862 Rodžersan bumagfabrik Ižoranjogel mainitase Piterin gubernijan eländpunktoiden nimikirjuteses. Vl 1918 udesnimitihe "žilod Rodžersan da Peifferan fabrikanno" nügüdläižikš. Kätihe lidnanvuiččeks žiloks vl 1953. Se sai lidnan statusad vn 1993 28. päiväl kezakud. Vll 1996−2006 alištui agjan tobmudele oikti.
Lidn šingotase cellülozbumagaižel tegimištol (kaks' bumagfabrikad, kartonkombinat, kaks' gofropakuitesen edheotandad), mugažo sauvondkombinatal, elektro- i plastiktegesiden pästandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ižor-jogen randoil (Nevan hura ližajogi), 60 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, rajonan pohjoižpäivnouzmas, Piterin röunan taga ani. Matkad Gatčinhasai om 25 km päivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 20 211 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Äi ristituid radab Piteriš.


Otradnoje (lidn, Leningradan agj).
Otradnoje (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuzpalas, mülüb Kirovskan rajonha. Rajonan kaikiš suremb lidn, kuti Kirovsk-rajonkeskuz-ki Nevan ülezjogen (26,4 tuh. rist. vl 2018).
Istorii.
Ivanovskoje- i Pella-kezaküläd mainitasoiš vspäi 1708. Suren sodan aigan toran ezipird oli läz Otradnojed, kaik pertid da tegimed oliba muretud. Vl 1970 ühtenzoittihe Ivanovskoje-, Otrandoje- i Ust'-Tosno-žiloid lidnha, nimitihe nügüdläižikš.
Lidn šingotase laivansauvomižen «Pella»-tegimel, mecanümbriradmižel tegimel (elektropachad, pilindmaterialad), elektrotehnižen mašiništon tegimel, sömtegimišton edheotandoil (konditerine ühtelmaz i «Heinz»-kompanijan edheotand), mugažo jogiport i plastikpakuitesen edheotand ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nevan hural randal. Röunatab Piter-regionan suvipäivnouzmaiženke, sen Kolpinon rajonanke. Toine lähembaine lidn om Nikol'skoje 3 km suvhe. "Ivanovskai"-platform i "Pell"-raudtestancii sijadasoiš lidnas. Matkad Kirovskhasai om 16 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 23 866 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 25 481 eläjad vl 2015. Ortodoksižen hristanuskondan jumalanpert' da časoun' oma olmas lidnas.


Aparteid.
Aparteidan znam anglijan i afrikaans kelil.
Aparteid vai Rassanerigoičend («erigoičend» — elämižes, rados i m.e.) oli Suviafrikan Tazovaldkundan Nacionaližen partijan oficialine valdkundaline politik vll 1948−1994.
Segregacii mitte taht tundusen mödhe voib nimitadas aparteidaks SAT:an istorižen segregacijan analogijan mödhe. Väritused aparteidas ezitihe erasen aigan Brazilijan, Francijan i Saudoiden Arabijan tobmudele. Vl 1973 Päassamblei vahvišti «Rahvahidenkeskeine konvencii aparteidan ogeruden tugedamižes i ustavzoitandas sen tagut»-dokumentad. Rahvahidenkeskeižen kriminaližen käskuzkundan Riman statut om väges vs 2002 heinkun 1. päiväspäi, se harakterizuib aparteidad ühteks 11 ogerudespäi ristitližusen vaste.
Vägestunu Nacionaline partii vahvišti käskusiden tobjad palad vhesai 1960 kaičemba vaugedverišt penembust, mugažo Konstitucijan kohendusid. Niiden mödhe kel'dod oliba mille taht rasale päiči vauktad — tulda kuna taht ičeze sijadusespäi-«bantustanaspäi», kävutada vaugedverižiden valdkundaližid aluzkundoid, muzaverižed valitihe ezitajid vaiše ičeze tobmuden aluzkundoihe, anastihe rahvahanikust heil, eländsijid-ki erasti. Transport i sportjoukud oliba erižed 1980-nzihe vozihesai. Nened kel'dod jätiba jäl'gid Suviafrikan kul'turas tähäsai.
Toižed valdkundad (AÜV) pučihe mugoižes käskusištospäi, Afrikan enččed kolonijad kändiba valdkundoikš i pörduiba muzaverižen ristitišton oiktusid, sil-žo aigal Suviafrik oti kävutamižhe uzid käskusid erigoičemha ristituid.
Vaugedverižen ristitišton palan vähenemine videndespäi kümnendeshesai vll 1940−1990 vei aparteidan politikan tühjitusennoks. Frederik de Klerkan ohjastuz zavodi reformid vl 1990. Pästtihe türmatud politižikš mehid (Nel'son Mandela i völ 6 tuhad ristituid), se vei joudjaližennoks üläühthižennoks valičendannoks vl 1994. Aparteidan sisteman likvidacii abuti kaita federativišt valdkundad i heitta rahvahidenkeskeižid sankcijoid.


Nikol'skoje (lidn, Leningradan agj).
Nikol'skoje (,) om Venäman lidn da lidnankund Leningradan agjan keskuzpalas. Mülüb Tosnon rajonha, sen kahtenz' surtte lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1710 kuti manmehiden-kivinikoiden külä, sirdanikoiden Moskvan alpäi tobjimalaz. Nimitihe "Nikolajevskoje-" i "Nikol'skoje-žiloks" saudud vodele 1717 puižen jumalanpertin mödhe ph. Mikulai-čudonsädajan oiktastuseks. Vll 1801−1936 ühtennimine kivine jumalanpert' oli olmas. 19. voz'sadan lopus mainitase mugažo "Plitnaja Lomk"-nimenke (). Vspäi 1877 porhtegim om saudud. Žilo oli okkupiruidud Germanijan imperijan sodavägil Suren sodan aigan, küksihe nacistoid vn 1944 23. päiväl vilukud. Sodan jäl'ghe saudihe severz'-se tegimid, i kätihe žilod lidnanvuiččeks vl 1958. Vspäi 1963 oli alištunu Tosno-lidnan Nevondkundale. Vs 1990 elokun 15. päiväspäi Nikol'skoje om lidnan statusanke.
Lidn šingotase sauvondkompleksan edheotandoil (savič, keramine apakut, keramižed torved, keramzit), himižel i mašiništonsauvomižel tegimil, porhtegimel i praznikambuškelusiden edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tosn-jogen oiktal randal (, Nevan hura ližajogi), 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Piter-regionan röun om 2 km lodeheze, sen Kolpinon rajon. Toine lähembaine lidn om Otradnoje 3 km pohjoižhe, sen "Ivanovskai"-raudteplatformanke. Matkad Tosno-rajonkeskushesai om 19 km suvhe orhal vai 26 km avtotedme.
Koume küläd mülüdas lidnankundha Nikol'skojen ližaks. Lidnankundan pind — 14,44 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 19 280 ristitud, lidnankundan — 20 089 ristitud, rajonan kudendez. Kaikiš suremb lidnan i lidnankundan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 22 694 ristitud elädas lidnankundas.
Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid oma olmas lidnas: ph. Mikulai-čudonsädajan oiktastuseks i puine ph. Nikolai II-moknikan-carin muštho.


Arabiž-izrailine rida.
Arabiž-izrailine rida om jätkustui vastustuz arabalaižiden () i sionizman likundan (Izrailin) keskes. Zavodihe 19. voz'sadan lopus evrejalaižiden borcuindaspäi sädamha ičeze valdkundad. Vl 1948 Izrailin i Palestinan olendan aluz om pandud, no araban mail'man valdkundad pučtas Izrailin täudes tundištamižespäi tähäsai päiči Egiptad (vn 1979 kožundkirjutez) i Jordanijad (vn 1994 kožundkirjutez). Palestiniž-izrailine rida om regionaližeks. Etnosankeskeižen konfliktan vägi lujeneb erazvuiččen uskon taguiči (iudaizm i islam), mail'man Suriden valdkundoiden valatoitandaspäi.
Ridan päproblemad: Jerusaliman jagund, pagenijad mehed (evrejalaižed araban maišpäi i arabalaižed Palestinaspäi), uziden eländpunktoiden leviganduz.
Äiluguižed sodad da incidentad, terroran aktad kaimdas Izrailin šingotest. Kaik läz 55 tuhad sodamehid pölištuiba konfliktan aigan.


Visock.
Visock (, «kaid sal'm») om pen' lidn, lidnankund da Baltijan meren meriport Venäman i sen Leningradan agjan lodehes. Mülüb Viipurin rajonha, sen kaikiš penemb lidn da kund.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1532. Pohjoižen sodan aigan anastihe Viipurid Ročinmaspäi vl 1710, i saudihe "Trongzund-varmitesid" Viipurin lahten kaidanno sijanno ühtennimižen sal'men randal, nimitihe eländpunktad dokumentoiš Trongzund:aks mugažo. Vll 1864−1867 "Trongzund-lidnuz" om saudud, sen jändused oma kaičenus. Vll 1917−1940 oli ripmatoman Suomenman palaks oficialiženke "Uuras"-nimenke. Šingotihe žilod meriportaks i saudihe raudted sennoks, veded Viipurin randanno oliba madalad.
Oli mülütadud vn 1940 sulakuspäi palaks i sai lidnan statusad. Vozil 1941 (sügüz'ku) — 1944 (kezaku) oli okkupiruidud Suomenman sodavägil. Mülütihe Leningradan agjaha vl 1944. Udesnimitihe lidnad vl 1948 ezmäi "Petroostrov:aks", sid' nügüdläižikš pölištunuden läz Trongzund-sart Kuz'ma Visockii-vägimehen muštho, mugažo nimitihe sart-ki.
Lidn šingotase Visockii-torguindmeriportaks (kivivoin i hilen terminalad, 17,6 mln tonnoid vl 2017). Armijan valdkundröunmeriväged baziruiše lidnanno.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Karjalan kaglhan päivlaskmas, Suomen lahten pohjoižpäivnouzmaižel randal, Visockii-saren pohjoižes, 0 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Piterin keskushesai om 123 km orhal vai 160 km avtotedme, om 100 km sen röunhasai orhal, Suomenman röunhasai — 30 km lodeheze orhal. Lähembaine lidn da port om Viipur 20 km pohjoižpäivnouzmha orhal lahtedme vai 30 km avtotedme, Saiman kanalan agj om Viipuriš.
Visock om municipaližen ühtnikan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 1 244 ristitud, rajonan ristitišton 0,6%. Kaikiš suremb ristitišt oli 1 750 eläjad vl 2007.


Holmsk.
Holmsk (, "Horumusku", edel 1946 vot — "Maok", "Maoka") om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren suvipäivlaskmas. Se om agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Holmskan lidnümbrikon (edel 2006 vot — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Venäman imperijha "Mauk"-kaičendsodapostaks () vn 1870 21. päiväl semendkud ainalaižiden amuižen penen külän sijas. Nimitihe külän mödhe, šingotihe merikalanpüdandal i merikapustan kazvatandal. Vll 1905−1945 udesnimitadud "Maok" oli Japonijan palaks sodan rezul'tataks, om lidnan statusanke vspäi 1922. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad vn 1945 20. päiväl elokud. Udesnimitihe mererandaližiden kukhiden mödhe.
Lidn šingotase Tünen valdmeren meriportaks i «Vanino (Nevondkundaline Port) — Holmsk»-ehtatimel, sömtegimištol (leibänkombinat, lihakombinat, maidtegim, kalanpüdandan laivišton baz) i lehtraudaižastjoiden järedal fabrikal kalakonserviden täht, laivankohendusen «Sahalinremflot»-tegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tünen valdmeren Tataran sal'men suvipäivnouzmaižel randal, 29 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskhasai om 53 km päivnouzmha orhal, 83 km avtotel vai 263 km raudtel. Toine lähembaine lidn om Nevel'sk 43 km suvipäivlaskmha orhal, 44 km raudtedme vai 47 km avtotedme. "Holmsk-Pohjoine"-, "Holmsk-Suvine"-, "Holmsk-sortiruind"- raudtestancijad i vedimdepo ratas lidnas. Vspäi 1994 ei ole oiktad raudted Suvisahalinskhasai.
Lidn jagase 7 mikrorajonha territorialižešti. 23 žilod mülüdas lidnümbrikho Holmskan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 30 937 ristitud, lidnümbrikon koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 51 800 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalanpertid om olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Sahalinan saraktehnologijoiden da holitusen tehnikum, Sahalinan ülämeriškol.
Irdkosketused.
*


Aleksandrovsk Sahalinal.
Aleksandrovsk Sahalinal () om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren päivlaskmas. Se om «Aleksandrovskan Sahalinal rajon»-lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 2005).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Venäman imperijha kaičendsodapostaks, tetas "Aleksandrovskii-postaks" vspäi 1862. Nimitihe Aleksandr II-imperatoran mödhe, šingotihe mecan varhapanendal i kivihilen samižel, kävutihe katargan türmatud mehiden töid. Anttihe lidnan statusad vl 1917. Vozil 1920−1925 oli okkupiruidud Japonijal. Vl 1926 udesnimitihe nügüdläižikš i kätihe Sahalinan ümbrikon keskuseks Edahaižen Päivnouzmpolen randas. Vll 1932−1947 oli Sahalinan agjan administrativižen keskusen.
Lidn šingotase kivihilen samižel i sömtegimištol (leibänkombinat, kalanpüdand), mugažo meriport radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tünen valdmeren Tataran sal'men pohjoižpäivnouzmaižel randal, 31 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskhasai om 440 km suvhe orhal vai 550 km avtotel. Lähembaižed lidnad om Poronaisk i Uglegorsk 200 km suvhe orhal. Avtote ühtenzoitab lidnad lähembaiženke Timovskoje-raudtestancijanke (), se om 60 km päivnouzmha.
13 žilod mülüdas lidnümbrikho Aleksandrovskan Sahalinal ližaks. Lidnümbrikon pind — 4 777,4 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 613 ristitud, lidnümbrikon — 13 404 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 24 905 eläjad vl 1939 i 19 400 eläjad vl 1992. Vl 2018 kaik 11 143 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Katken jumalanpert' om udessaudud vll 1993−2012.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Sahalinan bazižen medicinižen kolledžan filial i Sahalinan valdkundaližen universitetan filial.


Rimalaine imperii.
Rimalaine imperii (, "Basileja tōn Rōmajōn") oli Amuižen Riman valdkundan form Riman tazovaldkundan jäl'ghe. Oli olmas vll 27 e.m.e. — 395 m.e., sid' čihozi Päivnouzmaižhe (vhesai 476) i Päivlaskmaižhe (oli vhesai 1453) Rimalaižihe imperijoihe. Üks'jäine valdkund istorijas, kudamban randpol' mülüti Keskmeren randištod täuzin.
Oktavian Avgust pani imperijan alust da oli sen ezmäižeks imperatoraks. Kaik oli nell' dinastijad principatan aigan (Julijad-Klavdijad, Flavijad, Antoninad, Severad) i kaks' dinastijad dominatan aigan (Konstantinan vai 2nz' Flavijad, Valentinianan-Feodosijan).
Imperii oli äikel'žeks valdkundaks. Kahten kelen tobmuz — latinan kel' päivlaskmas i amuižgrekan kel' päivnouzmas veiba imperijad čihodamižhe aigan mändes. Evropižen civilizacijan amuižed tedopurtked oma kirjutadud molembil nenil kelil. Romanižed rahvahad i niiden keled jäl'gniba imperijan kul'turad.


Uglegorsk (Sahalinan agj).
Uglegorsk (, "Uguregorusku") om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren päivlaskmas. Se om Uglegorskan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2017 vot — rajonan).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 20. voz'sadan augotišes. Vozil 1905−1945 oli Japonijan palaks, nimitihe "Esutoro-šičö" (). Saudud japonijalaižil cellülozbumagaine kombinat radoi sijaližel torhudel 1990-nzihe vozihesai. Anttihe lidnan statusad vl 1946.
Lidn šingotase kivihilen i buran hilen samižel ümbrištos tomha verhiže maihe — «Päivnouzmaine kaivuzkompanii» da toižed, i sömtegimištol (leibtegim, oludtegim, kalanümbriradmine), meriport radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tünen valdmeren Tataran sal'men päivnouzmaižel randal, 15 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskhasai om 240 km suvhe orhal vai 290 km avtotel. Lähembaižed lidnad oma Poronaisk 77 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 220 km avtotedme i Makarov 73 km suvipäivnouzmha orhal vai 270 km avtol.
Lühüd Tuhlänk-jogi om lidnan pohjoižröunaks, sauvomižen jäl'ghe "Masurao-kanal", lankteb Tataran sal'mhe. Uglegork-jogi () ümbärdab lidnan päivnouzmpoles i pohjoižespäi 2 kilometras, lankteb merhe mugažo.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 381 ristitud, lidnümbrikon nell' seičemendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 18 800 eläjad vl 1935 i 19 100 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Vladimiran jumalaižen pühäpert' om saudud vl 2014. Sintoizman kahten pühäpertin jändused oma kaičenus.
Lähembaine professionaližen opendusen aluzkund om Sahalinan kaivuztehnikum, sijadase lidnanvuiččes Šahtörsk-žilos 10 km pohjoižhe, mugažo regionaline lendimport.
Irdkosketused.
*


Korsakov (lidn).
Korsakov (, "Korusakofu", edel 1946 vot — "Ootomari") om Venäman lidn da meriport Sahalinan agjan Sahalin-saren suves. Se om agjan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Korsakovan lidnümbrikon (edel 2006 vot — rajonan) administrativine keskuz.
Istorii.
Japonižed purtked mainitadas "Kusunkotan-žilod" () vspäi 1679. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud Venäman imperijha "Muravjovskii-kaičendsodapostaks" vn 1853 4. päiväl redukud, ainalaižiden "Tomari-Aniv-külän" sijas (). Se oli imperijan ezmäine eländpunkt sarel. Evakuiruihe postad Kriman sodan zavodindan tagut vl 1854 i panihe alusen tošti vl 1869 kuti "Korsakovskii-sodapost". Molembad nimitused sünduiba Päivnouzmaižen Sibirin jenaral-gubernatoriden kanzannimišpäi. Šingotihe katargan sijaks. Vll 1905−1945 udesnimitadud "Otomari:kš" žilo oli Japonijan palaks sodan rezul'tataks. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad vn 1945 16. päiväl elokud. Om lidnan statusanke vspäi 1946. Edel 2006 vot lidn alištui agjan tobmudele oikti.
Lidn šingotase Tünen valdmeren torguindmeriportaks, sömtegimištol (severz-se kalanümbriradajid tegimid, kalanpüdandan laivišton baz, agar-agaran tegim), mugažo londuseližen gazan järed nozoltai tegim radab eksportha lidnanno vspäi 2009.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tünen valdmeren Anivan lahten randal, lahten kaidan sijan — Lohiden pohtan () — pohjoižel nemel, 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Korsakovk-jogi () om 17 km pitte, se lankteb lahthe. Matkad Suvisahalinskan keskushesai om 36 km pohjoižhe orhal, 40 km avtotedme vai raudtel. Toine lähembaine lidn om Aniv 20 km lodeheze orhal lahtedme vai 71 km avtotedme.
17 žilod mülüdas lidnümbrikho Korsakovan ližaks. Lidnümbrikon pind — 2623,58 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 33 526 ristitud, lidnümbrikon — 41 411 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 45 300 eläjad vl 1992. Vl 2018 kaik 40 478 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan Sündun Voznesen'jan jumalanpert' (vspäi 1999) mez'jumalankodinke i baptizman «Elon purde»-pühäpert' (vspäi 2014) oma olmas lidnas.


Poronaisk.
Poronaisk (, "Poronaisku", edel 1946 vot — "Sikuka" augotižlibundanke ainan kelespäi) om Venäman lidn da meriport Sahalinan agjan Sahalin-saren päivnouzmas. Se om Poronaiskan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2006 vot — rajonan).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti Venäman imperijan "Tihmenevskii-kaičendsodapost" igähižiden rahvahiden külidenno vn 1869 elokus. Šingotihe pästnuzil mehil katargaspäi, tehtihe jarmankoid. Vozil 1905−1945 oli Japonijan palaks. Cellülozbumagaine tegim, cement i omblendfabrik radoiba 1990-nzihe vozihesai.
Lidn šingotase poltuzenergetižel sarakol (sadas hil't, järed Sahalinan GRES) i sömtegimišton edheotandoil (maidtegim, leibkombinat, kalan ümbriradmine), mugažo torguindmeriportal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Poronai-jogensun oiktal randal tobjimalaz i Tünen valdmeren Ohotskan meren suvipäivlaskmaižel randal (Tirpandan laht,), 3 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskhasai om 250 km suvhe orhal, 290 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Makarov 70 km suvhe orhal, 77 km avtotedme vai raudtel i Uglegorsk 77 km suvipäivlaskmha orhal vai 220 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 16 120 ristitud, lidnümbrikon koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 19 463 eläjad vl 1935 i 26 100 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Tihonan Moskvalaižen jumalanpert' om pühästadud vl 2012.
Irdkosketused.
*


Dolinsk.
Dolinsk (, "Dorinsku", edel 1946 vot — "Otiai") om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren suves. Se om Dolinskan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2006 vot — rajonan).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Venäman imperijha "Galkino-Vrasskoje-žiloks" elänzoitmaha tahondad ainalaižiden külidenno vl 1884 "Naibuči-kaičendsodapostan" sijas (tetihe vspäi 1867). Vozil 1905−1945 oli Japonijan palaks, šingotihe cellülozbumagaižel fabrikal. Vl 1911 raudte ühtenzoiti žilod Tojoharanke. Sai lidnan statusad vl 1946, sirtihe sihe kükstud mehid tobjimalaz. aigan tehtihe äi erazvuittušt bumagad tegimel, oludtegim i maidtegim radoiba.
Lidn šingotase mehanižel tegimel, leibänkombinatal i mecan ümbriradmižel (pilindmaterialad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Naib-jogen (, ainan kelel: "Naibuči") i sen oiktan Sur' Takoi-ližajogen () ühthejoksmusen oiktal randal, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, mugažo pen' Dolink-jogi () om lidnan suves. Matkad Tünen valdmeren Ohotskan meren randhasai om 7 km pohjoižhe avtotedme (Starodubskoje-žilo). Matkad Suvisahalinskan keskushesai om 41 km suvhe orhal, 44 km avtotedme vai raudtedme, se om lähembaine lidn.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 200 ristitud, lidnümbrikon pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 000 eläjad vl 1967 i 15 900 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Emäganpäivän puine pühäpert' om saudud vl 2010.
Irdkosketused.
*


Nevel'sk.
Nevel'sk (, "Neberisku", edel 1946 vot — "Honto") om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren suves. Se om Nevel'skan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2010 vot — rajonan).
Istorii.
Ainalaižiden "Ponto-Kesi"- i "Turumai"-küläd mainitadas vspäi 1789. Vll 1855−1875 kaks'jaine ohjanduz oli küliš — Venäman imperijan i Japonijan. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud Japonijha 20. voz'sadal lidnalaižes "Honto-volostikš" Maokan makundas. Vl 1920 raudte ühtenzoiti žilod Maokanke. Vhesai 1945 oli Japonijan palaks, šingotihe kalankazvatusel, jädumatomal meriportal (vspäi 1927) i imperatorižel sodaškolal. Sai lidnan statusad vl 1946, nimitihe Gennadii Nevel'skoi-admiralan kanzannimen mödhe.
Lidn šingotase kalanpüdandan meriportal i kalankazvatusel, mugažo meriškol i röunman sodaväged sijadasoiš Nevel'skas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tataran sal'men suvipäivnouzmaižel randal, lühüdoiden Nevel'skai- () i Kazačk- () jogiden alangištoiš (lanktas merhe), 7 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskhasai om 73 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 91 km avtotedme vai 307 km raudtel. Lähembaine lidn om Holmsk 43 km pohjoižhe-pohjoižpäivnouzmha orhal, 44 km raudtedme vai 47 km avtotedme.
Meriport om saudud putkotadud gruntal. Jäl'gmäine luja manrehkaiduz oli vl 2007 2. päiväl elokud (6,1 magnitudanke). Nevel'sk alištub lavinoile.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 11 682 ristitud, lidnümbrikon kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 24 800 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Sündundpäivän puine pühäpert' om saudud vl 1998.
Irdkosketused.
*


Aniv (lidn).
Aniv (, "Aniva", edel 1946 vot — "Rutak", "Rutaka") om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren suves. Se om Anivan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2005 vot — rajonan).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Venäman imperijha vl 1886 kuti "Lütogankülä" (), nimitihe jogen mödhe. Vll 1905−1945 udesnimitadud "Rutak:aks" žilo oli Japonijan palaks sodan rezul'tataks. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad vl 1945. Om lidnan statusanke i nügüdläiženke nimenke vspäi 1946, nimitihe lahten mödhe.
Lidn šingotase sömtegimištol (kalanpüdand i kalan ümbriradmine), londuseližen gazan samižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lütog-jogen molembil randoil () läz sen jogensud, i Tünen valdmeren Anivan lahten randal, lahten kaidan sijan — Lohiden pohtanno (), 3 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskan keskushesai om 31 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 37 km avtotedme, raudte om likvidiruidud vl 1995. Toine lähembaine lidn om Korsakov 20 km suvipäivnouzmha orhal lahtedme vai 71 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 9 115 ristitud, lidnümbrikon pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Serafim Sarovalaine-čudonsädajan jumalanpert' (vspäi 1994) i baptizman «Blagodat'»-pühäpert' oma olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Kiviaig.
Kiviaig vai Kiviaigad om tärtuz märičemha ristitkundan šingotesen avarod pordod edel metalloiden aigad (eneolit i bronzaig). Arheologine era zavodihe 3 mln vot tagaz, konz ezmäine gominid oti kived kädhe azegeks. Kiviaigad lopihe 6 tuhad vot tagaz metallurgijan sädandanke, 19. voz'sadal Avstralijan i Afrikan erasiš sijiš. Ottihe kivid kävutamižhe ühtes metalloidenke erasiš kul'turoiš, kävutadas jauhtabkivid i seraižid tähäsai. Sauvused kivespäi da kivižiš materialoišpäi oma kaikiš amuižed.
Jagadas erad nenihe pordoihe: paleolit (aigaline, keskmäine, üläpaleolit), mezolit, neolit. Vas'ken kävutamine — eneolit, om päličmänendpord kiviaigaspäi bronzaigha. Afrikan kiviaig jagase koume pordho: aigaline, keskmäine i möhäine kiviaig.
Kiviaigan ristit kävuti kivižid azegid mecadamha da rikomha živatoid, sauvomha pordaigaižid peitsijid i pert'kuluižid savenke, tehmaha toižid azegid, vaumičemha jauhod mectähkheinišpäi, omblemha sobad. Saudihe sur'kuluid dol'menid kivižen telan abul, pühäpertid, kivirongid teveril. Kiven varmduz laskeb arheologile löuta uzid tedoid amuižes kundas kall'pirdandkuvišpäi da petroglifoišpäi. Primitivine torguind (vajehtuz tavaroil), religijan eziauguižed mujandad, mahapanend i ritualižed verod karguidenke oliba olmas.
Kiviaigal ristitun levigandmižavaruz ližadui Päivnouzmaižen Afrikan savannaspäi kaikhe mail'mhasai. Živatoiden kodikoičend i živatvodind zavodihe kiviaigan lopus. Ottihe ičeze kivid erazvuiččiden kävutandoiden täht: ola i mouckivine šoidkivi oliba tehmaha azegid i veičid, bazal't i čurukivi — mellickivid. Mugažo pumaterialan, luiden, munakoren i pedran sar'viden kävutand leviganzi. Amuižed kivižed kalud elädas meiden päivil-ki, toižed hajetas aigan mändes, i arheologii tedoidab endišt kividen mödhe tobjimalaz.


Makarov (lidn).
Makarov (, "Makarofu", edel 1946 vot — "Sirutoru / Siritoru") om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren keskuzpalan suves. Se om Makarovan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2006 vot — rajonan).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Venäman imperijha kuti "Selütor" (, nimi ainan augotižlibundanke) vl 1892. Šingotihe kükstud mehil «Korsakovskii — Aleksandrovsk Sahalinal»-počttraktal. Vozil 1905−1945 oli Japonijan palaks. Japonijalaižed sauvoiba cellülozbumagašt tegint i kaivusid, ned radoiba satusekahas 1990-nzihe vozihesai. Udesnimitihe Stepan Makarov-admiralan muštoks.
Lidn šingotase sömtegimištol (kalan ümbriradmine, leibän tehmine).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tünen valdmeren Ohotskan meren suvipäivlaskmaižel randal (Tirpandan laht,), 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskhasai om 185 km suvhe orhal, 213 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Poronaisk 70 km pohjoižhe orhal, 77 km avtotedme vai raudtel i Uglegorsk 73 km lodeheze orhal vai 268 km avtotedme.
10 žilod mülüdas lidnümbrikho Makarovan ližaks. Lidnümbrikon pind — 2 148,43 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 6 705 ristitud, lidnümbrikon — 8 579 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 735 eläjad vl 1935 i 13 919 eläjad vl 1959. Vl 2018 kaik 7 989 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan Donan Jumalanmaman jumalaižen uz' puine pühäpert' om saudud vll 2005−2008.


Kuril'sk.
Kuril'sk (, "Kuririsku", edel 1947 vot — "Sän-külä", "Säna-mura") om Venäman lidn Sahalinan agjan Iturup-saren keskuzpalan lodehes. Se om Kuril'skan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2005 vot — rajonan).
Istorii.
Ainalaižiden amuine "Sän-eländpunkt" om olmas 2. voz'tuhaspäi edel m.e.. Vll 1855−1945 oli Japonijan oficialižeks palaks. Suren sodan aigan Rusked Armii anasti lidnad vl 1945. Sai lidnan statusad vl 1947, nimitihe Kurilan sariden mödhe.
Lidn šingotase kalantegimen radol sijaližel torhudel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kurilk-jogensun randal (, 22 km pitte), 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Tünen valdmeren Ohotskan meren suvirandal. Matkad Suvisahalinskhasai om 440 km lodeheze orhal, voib sadas merilaivištol vai lendimel.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 2 070 ristitud, lidnümbrikon nelländez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 2 699 eläjad vl 1989.
Irdkosketused.
*


Tomari (Venäma).
Tomari (, "Tomari", edel 1946 vot — "Tomarioru") om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren suves. Se om Tomarin lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2006 vot — rajonan).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Venäman imperijha kuti "Tomarioru" vl 1870, nimituz libub ainan kelespäi. Vozil 1905−1945 oli Japonijan palaks. Japonijalaižed sauvoiba cellülozbumagašt tegint i kaivusid, tegim radoi satusekahas 1990-nzihe vozihesai. Anttihe lidnan statusad vl 1946 i kebnetihe nimed venäkel'žen ristitišton täht.
Lidn šingotase sömtegimištol (kalan ümbriradmine), hilen samižel, mecan varhapanendal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tomarink-jogensun randoil (, 41 km pitte) i Tünen valdmeren Tataran sal'men suvipäivnouzmaižel randal, 20 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskhasai om 102 km suvipäivnouzmha orhal, 182 km avtotedme vai raudtedme. Toižed lähembaižed lidnad oma Dolinsk 75 km suvipäivnouzmha orhal, 140 km avtotedme vai raudtel i Holmsk 79 km suvhe orhal, 91 km avtol vai raudtedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 4 541 ristitud, lidnümbrikon pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 8 865 eläjad vl 1935, 9 909 eläjad vl 1959 i 8 121 eläjad vl 1989. Ortodoksižen hristanuskondan Sündun Tozimel'žen Ristan Zdvižen'jan uz' puine pühäpert' om saudud vll 2004−2006, mugažo sintoizman pühäpertin kompleksan jändused oma kaičenus sambnuden vulkanan päl.
Irdkosketused.
*


Oh (lidn).
Oh () om Venäman lidn Sahalinan agjan Sahalin-saren pohjoižes. Se om agjan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Ohan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Vl 1880 pen' "Ohe-žilo" () oli olmas kivivoin pindlöudmižsijanno. Ectihe enamba kivivoid, no satusetomašti, i tacihe žilod. Vl 1910 «Zotovan jäl'gnikad da kompanii» löuzi ezmäšt surt kivivoid, no se jäi kävutandata. Vl 1920−1925 Japonii okkupirui Sahalinad, i vl 1921 saihe ezmäšt kivivoid surel mülündal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1925, nimitihe jogen mödhe. Om lidnan statusanke vspäi 1938.
Vl 1942 saudihe «Oh — Komsomol'sk Amural»-kivivoinveimen. Vn 1995 (28. semendku, 7,2-ballaine) Neftegorskan manrehkaiduz mureni Ohan-ki sauvusid paloin. Vspäi 2005 ühtištuihe Ohan rajonad lidnanke, kätihe lidnümbrikoks. Om severz'-se vahtkundan žiloid lidnas ümbri.
Lidn šingotase mehanižel i raudbetonan tegimil, kivivoin i londuseližen gazan samižen Ohotskan meren šel'faspäi äiluguižil projektoil, mugažo Ohan lämuzelektrokeskuz radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ohotskan meren Urkt-lahten-järven randal, 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Suvisahalinskhasai om 740 km suvhe orhal vai 850 km avtotedme. Lähembaine raudtestancii sijadase Nogliki-žilos, 230 km suvhe avtotel. Lähembaine lidn om Nikolajevsk Amural (Habarovskan rand) 156 km päivlaskmha orhal. Vll 1999−2006 demontiruihe raudted Noglikišpäi.
Klimat om ven meren, om tazostadud Edahaižen Pohjoižen rajonha vilun Päivnouzmaižsahalinan merijoksmusen tagut. Heinkun i elokun lämuz om +16,1..16,7 C°, vilukun i uhokun — −17,2..17,9 C°. Voden keskmäine lämuz om −0,2 C°.
10 žilod mülüdas lidnümbrikho Ohan ližaks. 26 eländpunktad om likvidiruidud NSTÜ:n olendan jäl'ghe. Lidnümbrikon pind — 14 815,87 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 23 008 ristitud, lidnümbrikon — 25 855 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 37 000 eläjad vl 1992. Vl 2018 kaik 22 612 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Sergii Radonežalaižen kivine jumalanpert' om saudud vll 1995−2001.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Sahalinan industrialine tehnikum i Sahalinan valdkundaližen universitetan filial.


Severokuril'sk.
Severokuril'sk (, "Seberokuririsku", edel 1946 vot — "Kasivabar", "Kasivabara") om Venäman lidn Sahalinan agjan Paramušir-saren pohjoižes. Se om Severokuril'skan lidnümbrikon administrativine keskuz (edel 2006 vot — rajonan) da üks'jäine elänzoittud eländpunkt.
Istorii.
Vspäi 1711 Venäman imperijan merimatkadajad tedoiziba Kurilan sarid Petropavlovskaspäi Kamčatkal. Vll 1875−1945 oli Japonijan oficialižeks palaks. Japonijalaižed paniba "Kasivabar-žilon" alust ainalaižiden "Ottomai-külän" sijha. Sirtihe ainalaižid Šikotan-sar'he. Nimitihe žilod «Ivaki»-tedoiduzlaivan kapitanan kanzannimen mödhe. Suren sodan aigan aviacii bombardirui meriportad da sodalendimportad žilos vspäi 1943. Se sai lidnan statusad vl 1946, nimitihe Kurilan sariden mödhe.
Vn 1952 5. päiväl kül'mkud luja cunami (10 m) pani lidnad mantazole, i se om udessündutadud uzil korktusil. Severokuril'sk šingotase kalantegimišton radol sijaližel torhudel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kurilan kahtenden sal'men randal (), 30 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Tünen valdmeren Ohotskan meren päivnouzmaižel randal. Matkad Suvisahalinskhasai om 1060 km suvipäivlaskmha orhal, no voib sadas kalalaivištol vai punolendimel vaiše Petropavlovskan Kamčatkal kal't (Kamčatkan rand) 312 km pohjoižpäivnouzmha orhal, se om lähembaine lidn.
Klimat om subarktine meren märg. Elokun lämuz om +11,5 C°, vilukun-uhokun — −4,1..−4,9 C°. Voden keskmäine lämuz om +2,8 C°. Paneb sadegid 1844 mm vodes, vähemba uhokus-kezakus (107..128 mm kus). Voib panda tuhkad lähižes Ebeko-vulkanaspäi 7 kilometras.
Baikovo-sodažilo jäb kaikenaigaižeta ristitištota 20. voz'sadan lopuspäi, mülüb lidnümbrikho Severokuril'skan ližaks. Lidnümbrikon pind — 3501,23 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 2 536 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 7 733 eläjad vl 1959 i 5 180 eläjad vl 1989.
Irdkosketused.
*


Tulun.
Tulun () om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan suvipäivlaskmas. Se om Tulunan rajonan administrativine keskuz, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1735 kuti "Tulunovskai-külä" (). Šingotaškanzihe žiloks kahten traktan sauvondan jäl'ghe — Moskvaspäi (1762−1774, nüg. «Sibir'»-trass) i Bratskhasai (19. voz'sadal, tämbäi nimitadas «Vitim»-trass). Transsib läbiti žilod, i vl 1897 ezmäine jonuz tuli Tulun-stancijha. Toine raudtestancii om Nür (). Tulun sai lidnan statusad vl 1927.
Lidn šingotase sömtegimištol, buran hilen samižel i mecan ümbriradmižel. Stöklantegim om sauptud vl 2002, gidrolitine tegim ei ole rados.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ii-jogen känman molembil randoil (, lankteb Bratskan vezivaradimhe, Angar-jogen hurapol'ne bassein), Päivnouzmaižen Sajanan ezimägišton mecstepin zonas, 460 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 352 km suvipäivnouzmha orhal vai 392 km «Sibir'»-avtotedme. Lähembaine lidn om Alaudinsk 107 km päivlaskmha-lodeheze orhal, 117 km avtotel vai Transsibal.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 44 611 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 56 tuhad eläjid vl 1987.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Tulunan agrarine tehnikum, Tulunan pedagogine kolledž i medicinine škol.
Irdkosketused.
*


Alaudinsk.
Alaudinsk (,) om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan päivlaskmas. Se om Alaudinskan rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2010.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Elisei Tümencev-atamanan ohjandusel kuti "Pokrovskii-lidneihut" () tal'vdundan sijaks vl 1648. Nimitihe "Udinskii-lidneihudeks" () vl 1649. Alaudinsk sai makundan lidnan statusad vl 1783, nimitihe erištamha Üläudinskaspäi.
Lidn šingotase sömtegimišton edheotandoil i sauvondmaterialiden sarakol.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ud-jogen randoil (, Angar-jogen hurapol'ne bassein), 420 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 506 km suvipäivnouzmha. Lähembaižed lidnad oma Tulun 107 km päivnouzmha-suvipäivnouzmha orhal, 117 km avtotel vai Transsibal, i Alzamai 76 km pohjoižhe orhal, 91 km avtotedme vai Transsibadme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 36 999 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 44 tuhad eläjid vll 1992−1996.
Irdkosketused.
*


Alzamai.
Alzamai () om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan päivlaskmas. Se om Alaudinskan rajonan kahtenz' lidn da eländpunkt eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud raudtestancijaks Transsibal i žiloks senno vl 1897, nimitihe stancijad Alzamai-žilon mödhe 7 kilometras (nüg. Vanh Alzamai-žilo, 261 rist. vl 2012). 1920-nzil vozil saudihe vedimdepod, špaloiden ceh i himižmecedheotand radaškanziba. Suren sodan aigan vl 1942 sirtihe žilho kärauzimiden tegint Dnepropetrovskaspäi (nüg. kohendamiž-mehanine tegim), i vl 1943 kätihe Alzamaid radnikžiloks. Vll 1945−1959 oli Alzamain rajonan keskuseks. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1955 semendkul. Vhesai 2005 alištui Alaudinsk-lidnan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Toporok-jogen hural randal tobjimalaz (Angar-jogen hurapol'ne bassein), Päivnouzmaižen Sajanan ezimägištol, 300 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 515 km suvipäivnouzmha orhal, 600 km «Sibir'»-trassadme (R-255) vai Transsib-raudtedme. Lähembaine lidn om Taišet 60 km lodeheze orhal, 69 km «Sibir'»-avtotel vai Transsibal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 6 730 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 13 060 eläjad vl 1959. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman «Pölištunuziden aznoičend»-jumalaižen pühäpert' om olmas vspäi 1997.


Angarsk.
Angarsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan suves. Se om agjan kahtenz' surtte lidnümbrik i koumanz' surtte lidn, Irkutskan lodehline ezilidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Transsibal "Maisk-radnikžiloks" vl 1946 pästmaha nozolad poltust kivivoišpäi saksan reparacijan mašiništol. "Angarsk" sai lidnan statusad vn 1951 30. päiväl semendkud, nimitihe jogen mödhe. Šingotihe himižen sarakon keskuseks, vn 1959 rahvahanlugemine fiksirui 134 390 eläjad. Vll 1993−1997 Angarskan rajon oli olmas. Sädihe lidnümbrikod vl 2015 lidnaspäi enččenke rajonanke.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Angar- i Kitoi-jogiden keskes i niiden ühthejoksmusenno. Angar jokseb päivnouzmaižeks röunaks (, hura rand), Kitoi om päivlaskmaižeks röunaks (, jogen oiged rand), 425 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Voib nähta Päivnouzmaižen Sajanan Kitoin Gol'cad-mägisel'gad poudal päiväl. Matkad Irkutskan röunhasai om 10 km suvipäivnouzmha orhal. Toižed lähembaižed lidnad oma Šelehov 25 km suvhe orhal i Sibirin Usol'je 20 km lodeheze orhal.
Lidnanvuitte Meget-žilo (8 918 rist. vl 2014, tel Irkutskannoks), 7 žilod, 3 küläd da 2 zajimkad mülüdas lidnümbrikho Angarskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 1 150 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 233 567 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli enamba 260 tuhad eläjid vll 1987−2001 (269 000 eläjid vll 1991−1993). Vl 2017 kaik 238 508 ristitud elädas lidnümbrikos.
Ortodoksižen hristanuskondan ph. Stroican päjumalanpert', Jumalanmaman pühän Emäganpäivän jumalanpert' i časoun', protestantizman jumalanpertid i islaman «Al' Furkan»-pühäpert' oma olmas lidnas.
Ižanduz.
Lidn šingotase kivivoihimižen i himižen sarakon tegimil (poltuz, voi, voižimed, heretused, bazižed substancijad), elektrolizan kombinatal (uranan küllästamine, katalizatorad), sauvondmaterialiden edheotandoil (cement, gazbeton, torved, metalližkonstrukcijad) i sömtegimištol.
Avtobusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused (5 stancijad) da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Lähembaine lendimport sijadase Irkutskas.


Baikal'sk.
Baikal'sk () om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan suves. Se om Slüdänkan rajonan kahtenz' lidn da eländpunkt eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Transsiban penen stancijanno, cellülozbumagaižen kombinatan sauvojiden radnikžiloks senno vl 1961, nimitihe Baikal-järven mödhe. Vl 1966 kombinat radaškanzi, i radnikžilo sai lidnan statusad. Cellüloz i bumag oliba produkcijaks. Redusti järved lujas, i vspäi 2013 likvidiruidas kombinatad da sen jändusid.
Lidn šingotase Baikal'skan lämuzelektrokeskusel, lebun edheotandoil da turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baikal-järven suvirandal, 460 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, korktan Hamar-Daban-mägisel'ganno. Pened Solzan-jogi (, 34 km pitte) i Harlaht-jogi (, 10 km pitte) lanktas järvhe lidnan röunoiš. Matkad Irkutskhasai om 86 km pohjoižhe orhal, 147 km «Baikal»-trassadme (R-258) vai Transsib-raudtedme. Lähembaine lidn om Slüdänk 33 km lodeheze orhal, 38 km «Baikal»-avtotel vai Transsibal.
Heinkun lämuz — +16 C°, vilukun i uhokun — −14,4..−14,8 C°. Voden keskmäine lämuz om +0,9 C°. Voib olda lujid manrehkaidusid (10 ballhasai 12:späi).
Solzan-žilo (602 rist. vl 2012) i Osinovk-žilo (kaikenaigaižeta ristitištota vl 2012) mülüdas lidnankundha Baikal'skan ližaks. Lidnankundan pind — 819,25 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 13 583 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 17 200 eläjad vl 1998. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Stroican jumalanpert' om olmas vspäi 1778.
Baikal'skan saraktehnologijoiden da holitusen tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Birüsinsk.
Birüsinsk () om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan päivlaskmas. Se om Taišetan rajonan kahtenz' lidn da eländpunkt eläjiden lugun mödhe, Taišetan päivlaskmaine ezilidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Transsiban "Sujetih-raudtesarakoks" () vl 1897. Saudaškanzihe žilod senno vl 1899. Vl 1929 mecpilindtegim radaškanzi. Kätihe radnikžiloks vl 1934. Vspäi 1952 gidrolizan tegim radoi, pästi etilspirtad da sötmižsepad vhesai 2005. Sujetih sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vn 1967 11. päiväl semendkud, nimitihe jogen mödhe. Vhesai 2007 alištui Taišet-lidnan tobmudele oikti.
Lidn šingotase mecan varhapanendal da pilindal, meblin tehmižel i leibänproduktoiden edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Birüs (On)-jogen oiktal randal (Angaran hurapol'ne bassein), 300 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 586 km suvipäivlaskmha orhal, 691 km «Sibir'»-trassadme (R-255) vai 682 km Transsib-raudtedme. Lähembaine lidn om Taišet 13 km päivnouzmha orhal, «Sibir'»-avtotel vai Transsibal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8 981 ristitud, rajonan ühesandez. Kaikiš suremb ristitišt oli 13 461 eläjad vl 1970. Ortodoksižen hristanuskondan Sündun Eläbzdusen pühäpert' (om saudud vll 1998−2010) i Pühän Innokentii-irkutalaižen jumalanpert' (vspäi 1958) oma olmas lidnas.


Bodaibo (lidn).
Bodaibo (,) om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Bodaibon rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2010.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1864 samha kuldad kuti "Bodaibon rezidencii" () — jüguiden varažom. Nimitihe Bodaibo-jogen mödhe (vai ven. "Бодайбинка", 98 km pitte, lankteb Vitimha). Bodaibon alangišt oli kuldan samižen päsijaks avoinuden mahtusel. Žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke vl 1903, mülüi Jakutskan gubernijha. Vll 1864−1967 kaidraižuine raudte oli olmas pohjoižpäivnouzmha, kuldan samižen žiloidennoks, avtote om saudud sen sijas.
Lidn šingotase Mamakanan GES:al, kuldan sezonižen samižen edheotandoil, jogiportal i sömtegimištol (lihan i leibän edheotandad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vitim-jogen oiktal randal (, Lenan oigedpol'ne bassein), 280 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 883 km suvipäivlaskmha orhal vai 1435 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Lensk 321 km pohjoižhe orhal i Severobaikal'sk 386 km suvipäivnouzmha orhal vai 627 km avtol. Lähembaine raudtestancii om BAM:an Taksimo suvhe, ühtenzoittas avtotel 240 km pitte, avtotesild Vitiman kal't om sauvomas vodele 2025. Voib sadas Irkutskhasai regionaližen lendimportan kal't ("ODO / БДБ", 9 reisad nedališ).
Klimat om terav kontinentaline. Heinkun lämuz om +17,9 C°, voib sadas +40 C° kaiken kezan aigan, vilukun — −29,9 C°. Voden keskmäine lämuz om −5,1 C°. Paneb sadegid 465 mm vodes, enamba kezakus-elokus (67..84 mm kus).
Nerpo-žilo (6 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Bodaibon ližaks. Lidnankundan pind — 26 708,85 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 15 340 ristitud, lidnankundan — 15 358 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 18 226 eläjad vl 1959 i 21 700 eläjad vl 1992. Ristitišt poleneb kacmata kuldan samižen ližadushe.
Bodaibon kaivuztehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Bratsk.
Bratsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om agjan kahtenz' surtte lidn i koumanz' surtte lidnümbrik, mugažo Bratskan rajonan administrativine keskuz (ei mülü sihe).
Istorii.
Enzne "Bratskan lidnuz" () oli tetab vspäi 1631 Padunan kos'kenno Angar-jogen randal, alištui Jeniseiskan lidnusele. Vl 1954 nevondkundaline tobmuz päti sauda järedad gidroelektrostancijad kos'ken rajonas, i sirtihe enamba sadad eländpunktoid täutmaha vezivaradint, sidä kesken Bratsk-žilod-ki. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vn 1955 12. päiväl tal'vkud radnikžiloiden ühtištusel, nimitihe rajonan "Bratsk-žilo"-keskusen mödhe. Lidnan rajonad oma erigoittud taigmecan saril tähäsai.
Vll 1954−1961 saudihe padoseinäd da GES:ad, vozil 1961−1967 pästtihe töhö GES:an agregatoid da täuttihe Bratskan vezivaradint (169 km³, kahtenz' surtte mail'mas). Bratsk šingotase äisarakoižeks keskuseks, energetikal i alüminijantegimel, mecan ümbriradmižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Angar-jogen Bratskan i Ust'-Ilimskan vezivaradimiden randoil, 296..618 m korktusil, 450 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 460 km suvhe-suvipäivnouzmha orhal, 618 km avtotedme vai 983 km raudtedme. Lähembaine lidn om Vihorevk 10 km päivlaskmha orhal Bratskan röunaspäi, 43 km avtotedme (lidnan keskusespäi) vai 30 km raudtedme (Bratsk-stancijaspäi).
Bratsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnan koume rajonad ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš, no eriližed administrativižed komitetad ohjatas niil.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 246 319 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 289 tuhad eläjid vll 1991−1993, se poleni eländpunktoiden erištundan tagut.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Bratskan valdkundaline universitet, 4 tehnikumad i 5 kolledžad.
Ižanduz.
Lidn šingotase elektroenergetikal, alüminijantegimel, raudühthesuladusiden tegimel, cellülozbumagaižel tegimištol, sauvondmaterialiden edheotandoil (pilindmaterialad, faner, raudbeton, metalližkonstrukcijad, keradajad pertid) i sömtegimištol (leib, jomižed), mugažo lämbituzmašiništon edheotand radab.
Avtobusad, trolleibusad da taksid oma kundaližeks transportaks lidnas, mugažo jogistancii radab kezaaigan. Avtoümbärte mäneb lidnan päivlaskmaižen i pohjoižen röunanno. Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Bratsk-lendimport ("BTK / БРС") sijadase Bratskan rajonan territorijal, 3 km pohjoižröunaspäi, tehtas reisid Venäman lähembaižihe järedoihe lidnoihe i Moskvha.
Irdkosketused.
*


Čerömhovo (lidn).
Čerömhovo ([tɕɪrʲɪmˈxovə],) om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan suves. Se om agjan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Čerömhovon rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1772 kuti "Čeremhovskoje-žilo" () Moskvan traktal. Vspäi 1896 zavottihe kivihilen samišt kaivuzil i Transsib läbiti žilod. Čerömhovo sai lidnan statusad vn 1917 3(16). päiväl kezakud.
Lidn šingotase kivihilen samižel (avoin mahtuz) da küllästamižel, mehanižel tegimel, sauvondmaterialiden edheotandoil (kudomatomad materialad, tal'kan i dolomitan samine, pilindmaterialad), kebnal tegimištol (omblendfabrik i mebel'fabrik), mugažo leibkombinat radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penen Čeremšank-jogen randoil (, Angar-jogen hura ližajogi), 560 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 125 km suvipäivnouzmha orhal vai 145 km «Sibir'»-avtotedme (R-255). Lähembaine lidn om Svirsk 15 km päivnouzmha orhal. «Sibir'»-trass ümbärdab lidnad suvipäivlaskmaspäi 5 kilometras.
Čerömhovo om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Ühesa žilod mülüdas lidnha, ned sijadasoiš 4..7 kilometras.
Eläjad da ižanduz.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 52 647 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 124 tuhad eläjid vl 1956. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert' (om udessündutadud 2000-nzil vozil) i islaman pühäpert' (vspäi 2008) oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Čerömhovon tegimištoližen industrijan da holitusen tehnikum, medicinine tehnikum, kaivuztehnine kolledž i pedagogine kolledž.
Irdkosketused.
*


Kirensk.
Kirensk () om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan keskuzpalan pohjoižpäivnouzmas. Se om Kirenskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1630 kozakoiden joukul kuti "Nikol'skii-pagast" (). Vl 1655 saudihe "Ust'-Kirenskan lidnust" senno (). Kätihe lidnust žilonke "Ust'-Kirensk-lidnaks" vl 1775, sai makundan lidnan statusad vspäi 1785. Se om agjan kaikiš vanhemb lidn olijoišpäi.
Aigan mändes nimituz lüheni. Vspäi 1928 lidn om Kirenskan rajonan keskuz. Suren sodan aigan vll 1942−1945 «Alsib»-il'mtrassan 5. lendimpolk ajoi AÜV:oiden satandoid NSTÜ:n päivlaskmha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Len- i Kireng- () jogiden ühthejoksmusen kaikil randoil, 260 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 657 km suvhe-suvipäivlaskmha orhal vai 920 km avtotedme. Lähembaine lidn da Päivnouzmaižen Sibirin raudten stancii om Ust'-Kut 180 km suvipäivlaskmha orhal vai 354 km Magistral'nii-žilon (Kireng-stancii) kal't, 260 km «Ust'-Kut — Mirnii»-tal'vtel vai 308 km Len-jogedme.
Klimat om terav kontinentaline. Heinkun lämuz om +18,3 C°, vilukun — −26,6 C°. Voden keskmäine lämuz om −3,5 Cel'sijan gradusad. Paneb sadegid 397 mm vodes, vähemba vilukus-sulakus (11..19 mm kus).
Kaks' pen't žilod da kuz' küläd mülüdas lidnankundha Kirenskan ližaks. Lidnankundan pind — 6 149,88 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 12 640 ristitud, lidnankundan — 13 655 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli enamba 16 tuhad eläjid vozil 1979−1996 (16 500 rist. vl 1992). Vl 2017 kaik 12 257 ristitud elihe lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan Spasan londuseližen kuvandusen jumalanpert' om olmas lidnas vspäi 1805.
Ižanduz.
Lidn šingotase jogiportal, mecan varhapanendal da ümbriradmižel (pilindmaterialad), leibtegimel, om kivivoin tedištelendan bazaks. Kirenskan professionaliž-pedagogine kolledž om opendusen aluzkundaks.
Regionaline civiline Kirensk-lendimport (latin. "KCK" / kir. "КРН") sijadase 3 km päivlaskmha lidnaspäi. Tehtas reisid Irkutskha da edahaižihe rajonkeskusihe, mugažo punolendimel, aviaedheotand kogoneb 14 lendimportaspäi da lendimlavaspäi.
Irdkosketused.
*


Sajansk.
Sajansk () om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan suves. Om ümbärtud Ziman rajonal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1970 22. päiväl sulakud kuti "Uz' Zim-žilo" () sauvomha elektrohimižkombinatad Ziman keitandsolan löudmižsijanno. Vn 1975 vilukus kätihe "Sajansk-radnikžiloks", nimitihe Päivnouzmaine Sajan-mägisel'gan mödhe. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1985 elokus, alištub agjan tobmudele oikti.
Lidn šingotase polivinilhloridan tehmižel i sömtegimištol (kanalihafabrik, maidkombinat).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Okanjogen molembil randpolil (lankteb Bratskan vezivaradimhe, Angaran hurapol'ne bassein,), 550 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Elänfartalad (Ok-jogen oiged randpol') oma saudud 12 kilometras himižes tegimespäi (hura randpol'). Matkad Irkutskhasai om 245 km suvipäivnouzmha orhal vai 280 km avtotedme. Lähembaine lidn da Transsiban stancii om Zim 21 km suvhe orhal, 24 km avtotedme vai Okan ülezjogen. Ühesakilometrine sarak ühtenzoitab lidnad «Sibir'»-trassanke (R-255).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 40 800 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 47 500 eläjid vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman päjumalanpert' om saudud vll 1993−2003.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Sajanskan himižtehnologijan tehnikum, medicinine kolledž i ekonomikan kolledž.


Sibirin Usol'je.
Sibirin Usol'je (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan suves. Se om agjan videnz' lidn eläjiden lugun mödhe, edel 2016 vot oli mugažo Usol'jen rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülünd rajonha).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1669 keitandsolan purtkil kuti "Usol'je" jenisejalaižil Mihalövad-vellesed-kozakoil. Usol'je sai lidnan statusad vl 1925. Vspäi 1940 om nügüdläiženke nimenke erištamha Permin sätud Usol'je-lidnaspäi. Šingotaškanzihe himižen tegimišton keskuseks Suren sodan jäl'ghe, pästtihe bazižid substancijoid, silikonad, mašiništod päiväižbatarejiden täht.
Lidn šingotase kaivuzmašiništon tegimel, farmaceftižen torhuden tegimel, «Baikal»-faneriž-virikombinatal, ratud kristalliden edheotandal, Usol'je-solredukurortal. Vodele 2017 travijad himižed edheotandad ei ole rados, om äi travijoid jändusid niišpäi.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Angar-jogen hural randal (Bratskan vezivaradim), 440 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 66 km suvipäivnouzmha orhal, 79 km «Sibir'»-avtotedme vai Transsibal. Lähembaižed lidnad om Svirsk i Čerömhovo 40 km lodeheze orhal vai 50 km avtotel i Angarsk 30 km suvipäivnouzmha keskushesai orhal i kaikil teil.
Sibirin Usol'je om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 83 327 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli enamba 100 tuhad eläjid vll 1975−2001 (109 tuh. rist. vll 1985−1986). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulain jumalanpert', katoline naižjumalankodi (vspäi 2002) i islaman pühäpert' oma väges lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Usol'jen industrialine i holitusen sferan tehnikumad, medicinine kolledž, Angarskan pedagogižen kolledžan filial, Irkutskan valdkundaližen tehnižen universitetan filial.
Avtobusad, tramvaid da maršruttaksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Ezilidnelektrojonused (päraudtestancii da koume platformad) i kezaližed jogilaivad ühtenzoittas Irkutskan aglomeracijan toižidenke lidnoidenke.


Slüdänk (lidn).
Slüdänk () om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan suves. Se om Slüdänkan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn.
Istorii.
Vl 1647 jenisejalaine Ivan Pohabov-kozak pani lidnust necil sijal, no sirtihe 7 km pohjoižhe sinnä, kus Kultuk-žilo sijadase. Vspäi 1802 "Slüdänk-tal'vdundsija" oli olmas. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud Transsibirižen raudten stancijaks vl 1899 sauvomha da holitamha raudted, nimitihe stancijad da joged loštkiven lähižen löudmižsijan mödhe (). Vl 1905 jonused ajeleškanziba. Kätihe radnikžiloks vl 1928, sai lidnan statusad vl 1936.
Suren sodan jäl'ghe löuzihe läz 200 mineraloid lidnan ümbrištos. Om raudkivendon i apatitan löudmižsijid, no ned seištas radmata sijadusen tagut Baikal-järven kaičendzonas.
Slüdänk šingotase raudten edheotandoil, mouckiven samižel pästamha cementad Angarskas, vauktan mramoran samižel, kiviümbriradajal tegimel da turizmal, mugažo leibtegim i pilindmaterialoiden edheotand ratas. Loštkiven samine om loptüd vl 1975 kävutamha Aldanan mineralad.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Baikal-järven suvipäivlaskmaižel randal, 470 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, korktan Hamar-Daban-mägisel'ganno i Šamanan nemel (). Pened Slüdänk-jogi i Pohabih-jogi (, 20 km pitte) lanktas järvhe lidnan röunoiš. Matkad Burätijhasai om 25 km suvhe orhal, Irkutskhasai om 80 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 110 km «Baikal»-trassadme (R-258) vai 126 km Transsib-raudtedme. Lähembaine lidn om Baikal'sk 33 km suvipäivnouzmha orhal, 38 km «Baikal»-avtotel vai Transsibal, se om rajonan kahtenz' lidn.
Voib olda lujid manrehkaidusid (11 ballhasai 12:späi), mugoižed oliba vll 1862, 1959, 1995, 1999 i 2008.
Ojandeh-žilo (, 291 rist. vl 2012) i Burovščin-žilo (51 rist. vl 2012) mülüdas lidnankundha Slüdänkan ližaks. Lidnankundan pind — 436,34 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 18 574 ristitud, lidnankundan — 18 927 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 23 tuhad eläjid vl 1967. Vl 2017 kaik 18 581 ristitud elihe lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulain jumalanpert' i katoline ph. Jurgijan-vägestusenkandajan časoun' oma olmas.
Professionaližen opendusen lähembaine aluzkund sijadase Baikal'skas.
Irdkosketused.
*


Šopen Friderik.
Friderik Šopen, täuz' nimi — Friderik Francišek Šopen ([ˈʂɔpɛn], [ʃɔpɛ̃]; sünd. 1. keväz'ku 1810, Želäzova-Volä-külä läz Varšavad, Varšavan gercogkund — kol. 17. reduku 1849, Pariž, Francii) oli pol'šanmalaine muzikankirjutai da pianist, Pol'šanman muzikankirjutandan školan alusenpanii. Vspäi 1831 eli da radoi Francijas. Klassižen muzikan kirjutai i Päivlaskmaižen Evropan muzikaližen romantizman znamasine ezitai.
Biografii.
Muzikankirjutai oli sündnu külän lapsiden Nikolä Šopen-kazvatajan i hänen Tekla Justina Kšišanovskaja-akan pereheze. Tat oli järgeližes kanzaspäi, tuli elämhä Pol'šanmaha Francijaspäi norudes. Mam tezi francijan kel't, mahtoi väta fortepjanol da pajatada hüvin. Friderikan sündundan jäl'ghe sil-žo vodel Nikolä Šopen sai radsijad Varšavas. Prihaine kirjuti ezmäižen muzikaližen pjesan («Polonez») kahesavoččes igäs. Voiceh Živnii-pianist (1756−1842) openzi händast 7 vodespäi, i 12-vozne nor' Friderik mahtoi väta fortepjanol hüvin ičeze opendajan kartte.
Vspäi 1829 ezini ičeze sädusidenke. Aigan mändes andaškanzi opendust. Tegi tundmust ičeze aigan Evropan znamasižidenke muzikankirjutajidenke: Mendel'son, Bellini, List, Berlioz, Šuman.
Sädused.
Ičeze elos Šopen kirjuti vändon fortepjanol täht. Hänen sädused: 2 koncertad (1829, 1830), 3 sonatad (1828−1844), fantazii (1842), 4 balladad (1835−1842), 4 skerco (1832−1842), ekspromtad, noktürnad, etüdad, kargud (val'sad, mazurkad, polonezad), prelüdijad (ezivändod) i erazvuiččed pajod.
Kanz.
Koume sizart oli Friderikal: Lüdvika-čikoi, norembad Izabella i Emilija. Vl 1836 augotai muzikankirjutai i Marija Vodzinska tegiba käziiškendad, no neičeižen mam tühjiti sajad, i edemha hö oliba tundmusiš läheli muite. Vll 1838−1847 Friderik eli ühtes Žorž Sand-kirjutainaiženke (Avrora Düpen), sil-žo aigal pianistal tävun läžund oli. Koli läžundaspäi lapsetoman, ezimeletaden se oli tuberkulöz.


Svirsk.
Svirsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan suves. Röunatab Čerömhovon i Usol'jen rajonidenke.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan kuti "Černigovskijan parččom" (), Födor Černigovskii pani sen alust. Vl 1795 mainitaškanzi "Svirskai-küläks" () manmehiden-eläjiden kanzannimen mödhe. 1930-nzil vozil saudihe raudted Čerömhovospäi varatoitamha ut Angaran metallurgišt tegint arsenan kävutandanke (nügüd' om sauptud, vspäi 2013 puhtastadas mahust). Kätihe "Svirskoje-radnikžiloks" vn 1939 elokus. Vn 1939 sügüz'kuspäi himižbatarejiden tegim radab. Suren sodan aigan Leningradan akkumulätorine tegim oli evakuiruidud žilho. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1949 16. päiväl kül'mkud, nimitihe "Svirsk:aks".
Vll 1961−1967 upotihe lidnan istorišt keskust Bratskan vezivaradimen täutmižen aigan. Vhesai 2005 Svirsk alištui Čerömhovo-lidnan tobmudele.
Lidn šingotase mecan ümbriradmižel i putegesiden tehmižel, kommunaližen tehnikan pästandal, akkumulätorantegimel i kaivuzmašiništon tehmižel, mugažo Čerömhovon kivihilen vendal jogiportan kal't.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Angaran hural randal (, Bratskan vezivaradim), 420 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 107 km suvipäivnouzmha orhal, 143 km avtotedme, 150 km raudtedme (vaiše jügureisad) vai 143 km jogedme. Lähembaine lidn da Transsiban passažirstancii om Čerömhovo 15 km päivlaskmha orhal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 13 650 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 23 tuhad eläjid vl 1967. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Blagoveššenjan pühäpert' om sauvomas 2000-nziš vozišpäi.
Svirskan elektromehanine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Šelehov (lidn).
Šelehov () om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan suves. Se om Irkutskan suvipäivlaskmaine ezilidn, Šelehovan rajonan administrativine keskuz, mülüb sihe vspäi 2009.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1953 kuti "žilo Irkutskan alüminijantegimenno" sauvomha tegint. Vl 1956 nimitihe sidä nügüdläižikš Grigorii Šelihov (Šelehov) torgovanan kanzannimen mödhe (1747−1795), Venälaiž-Amerikaižen torguindkompanijan alusenpanii. Vl 1962 tegim radaškanzi, i žilo sai lidnan statusad. Torhuz — alüminijan hapanduz, ajadas Ačinskaspäi, Uralaspäi, Kazahstanaspäi. Lähine elektropurde — Irkutskan GES.
Lidn šingotase alüminijan pästandal i sauvondmaterialiden edheotandal (raudbetonkonstrukcijad), mugažo kabel'tegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Irkut-jogen oiktal randpolel, 462 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskan röunhasai om 7 km pohjoižpäivnouzmha orhal. Transsib läbitab lidnad, päraudtestancii om "Gončarovo". «Baikal»-avtote ristikoičeb lidnad. Voib olda lujid manrehkaidusid (10 ballhasai 12:späi).
Šelehov om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidn jagase fartaloihe da mikrorajonihe, mugažo om äi kezaküläpertiden žiloid.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 47 943 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 55 100 eläjad vl 2001. Ortodoksižen hristanuskondan phh. Pedran da Pauloin jumalanpert' om saudud vll 2000−2018.
Irkutskan arhitekturan da sauvondan tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Zim.
Zim (,) om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan suves. Om Ziman rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1739 Milleran «Matkan ümbrikirjutand Jeniseiskaspäi Irkutskhasai»-käzikirjuteses kuti "Mironovo" vai "Ziman tal'vdundsija" (), nimitihe Zim-jogen mödhe (,), nimituz om burätan augotižlibundanke. Alusenpanendan oficialine voz' praznuičendan täht — 1743. Šingotaškanzihe Moskvan traktan sauvomiženke vspäi 1772, ehtatimenno Okanjoges päliči. Vl 1891 Transsib läbiti žilod, sädihe Zim-raudtestancijad. Žilo sai lidnan statusad vl 1922. Vspäi 1963 alištub agjan tobmudele oikti.
Lidn šingotase raudten edheotandoil (vedimdepo, vagondepo, raudten distancii) da mecan ümbriradmižel pilindmaterialoihe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Okanjogen hural randal (lankteb Bratskan vezivaradimhe, Angaran hurapol'ne bassein,) da sen Zim-ližajogen sun randoil, 450 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 235 km suvipäivnouzmha orhal, 265 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaine lidn om Sajansk 21 km pohjoižhe orhal, 24 km avtotedme vai Okan mödvedhe. Voib olda manrehkaidusid (6 ballhasai 12:späi), om igähižen rougun linzoid lidnan territorijal.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 32 508 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 48 097 eläjid vl 1979. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulai-čudonsädajan i Eloauguižen Stroican jumalanpertid oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkund om Ziman raudtetehnikum.
Irdkosketused.
*


Železnogorsk Ilimal.
Železnogorsk Ilimal () om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan keskuzpalas. Om Alailiman rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1948 kuti "Koršunih-žilo" () sauvomha küllästamižfabrikad raudkivendon ühtennimiženno löudmižsijanno, nimi Iliman ližajogespäi. Vl 1958 udesnimitihe žilod "Železnogorsk-radnikžiloks". Se sai lidnan statusad vl 1965 udenke nügüdläiženke nimenke erištamha toižiš Železnogorsk-lidnoišpäi.
Istorine Ilimsk-lidn sijazihe 30 kilometras lidnaspäi, amuižel tarabošsijal Angaran i Lenan basseinoiden keskes, se om upotadud Ust'-Ilimskan vezivaradimen täutmižen aigan.
Lidn šingotase raudkivendon küllästamižfabrikal, raudten edheotandoil (vedimdepo), lämuzelektrokeskusel da mecan ümbriradmižel pilindmaterialoihe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Leniž-Angaran mägitazangištol, Koršunih-jogen randal (Iliman oiged ližajogi), 16 kilometras Iliman randaspäi, 430 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. "Koršuniha-Angarskai-raudtestancii" radab vspäi 1958. Matkad Irkutskhasai om 477 km suvhe orhal, 850 km avtotedme vai 1220 km raudtedme. Lähembaine lidn om Ust'-Kut 100 km päivnouzmha orhal, 150 km avtotedme vai raudtedme.
Železnogorsk Ilimal om lidnankundan üks'jäine eländpunkt.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 26 079 ristitud, rajonan läz pol't. Kaikiš suremb ristitišt oli 33 700 eläjid vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Stroican jumalanpert' om saudud vll 2001−2007.
Železnogorskan Ilimal professionaline kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Tagor Rabindranat.
Rabindranat Tagor ("Robindronath Thakur",; sünd. 7. semendku 1861, Kal'kutt, Britanine Indii, Britanijan imperii — kol. 7. eloku 1941, sigä-žo) oli Indijan kirjutai, runokirjutai, muzikankirjutai, pirdai da valdkundan šingotai. Hänen runod kävutasoiš Indijan i Bangladešan valdkundaližikš gimnoikš. Literaturižen Nobelän premijan laureat (1913).
Tagor oli sündnu brahmanan da manpidajan amuižhe sughu, Debendranath Tagoran (1817−1905) i Šarada Devin (1830−1875) norembaine laps'. Kirjutaškanzi runoid kahesavoččes igäs. Tagor sädi ezmäižid starinoid da dramid 16-voččen. Openui Londonan Kunigahan kolledžas (1879−1880), no ei pästnus sišpäi i pördui Indijha. Oli sen ripmatomuden polenpidajan. Kirjuti kahesa romanad, äi starinoid, dokumentaližid kirjoid Indijas. Kirjoiden tegend mäneb Bengalijas tobjimalaz. Tegi sädusid bengalan kelel i kändi niid anglijan kel'he iče. Sädi enamba 2 tuhad pajoid i 2 polenke tuhad kuvid. Kaikiš tetabad kirjad — «Gitandžali» (Andan pajod), «Gora», «Pert' da mail'm».
Oli nainu vspäi 1883, Mrinalini Devi (1873−1902) oli hänen ak. Koume tütärt da kaks' poigad sünduihe, severz'-se koliba aigoin läžundoišpäi. Tagor pani «Višva Bharati»-universitetan i Maižandusen rekonstrukcijan institutan alust, ühtni rahoil školoiden alusenpanendha.


Ust'-Kut.
Ust'-Kut () om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan keskuzpalas. Om Ust'-Kutan rajonan administrativižen keskusen.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1631 sureks tal'vdundsijaks sauvomha lidnust, nimitihe Kut-jogen mödhe («sokaz taho» evenkan kelel). Ust'-Kutan lidnuz da žilo senno () seižuiba tarabošsijanno Angaraspäi Lenha i edemba Jakutijha, oliba jarmankoiden olendsijaks 19. voz'sadhasai. Oigenzihe kükstud mehid sihe pit'kan aigan. Vl 1943 kätihe radnikžiloks. Se sai lidnan statusad vl 1954 nügüdläiženke nimenke, ühtištuihe Osetrovo-radnikžilonke (nüg. jogiportan nimituz).
Vn 1951 heinkul ezmäine jonuz tuli lidnha, i vll 1958−1989 "Len-raudtestancii" oli sarakon Taišetaspäi lopstancijaks, vspäi 1974 — sauvomižen bazaks. Vspäi 1989 stancii mülüb BAM:an päivlaskmaižhe palaha. Vl 2001 lidn eli läbi Lenan sur'vedes, sen-žo voden tal'vel lämuz'verkoiden kollaps oli. Vll 1963−2004 Ust'-Kut alištui agjan tobmudele oikti. Vl 1996 mülütihe Jakurim-radnikžilod lidnha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lenan i sen huran Kut-ližajogen randoil, 291 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, om ümbärtud kall'oil da taigmecal. Matkad Irkutskhasai om 510 km suvhe orhal, 973 km avtotedme vai 1385 km raudtedme. Lähembaine lidn om Železnogorsk Ilimal 100 km päivlaskmha orhal, 150 km avtotedme vai raudtedme.
Turuk-žilo (vai mikrorajon, 93 rist. vl 2010) mülüb lidnankundha Ust'-Kutan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 45 375 ristitud, rajonan viž kudendest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 62 400 eläjid vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid om olmas lidnas.
Ust'-Kutan tegimištoline tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Ižanduz da transport.
Lidn šingotase kivivoin samižen da pompandan kompanijoiden bazaks, jogilaivištol i raudten edheotandoil, lämuzenergetikal, mecan ümbriradmižel pilindmaterialoihe i sömtegimištol (leibtegim, maidtegim).
Avtobusad da taksid oma kundaližeks transportaks. Len om päraudtestancijaks, sen ližaks kuz' stancijad radab. Kezaaigal voib sadas Peledui-žilhosai Len-jogedme. Regionaline civiline lendimport ("UKX / УСК") sijadase 10 km pohjoižhe lidnan keskusespäi, tehtas reisid Irkutskha, Krasnojarskha i vahtreisid Irkutskan agjan pohjoižhe.
Irdkosketused.
*


Ust'-Ilimsk.
Ust'-Ilimsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Irkutskan agjan lodehes. Se om agjan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, om Ust'-Ilimskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1966 kuti "Ust'-Ilim " sauvomha padoseinäd da gidroelektrostancijad Angar-jogel, mecümbriradajan kompleksan edheotandoid. Eziauguižin planiruihe panda padoseinäd Iliman jogensunno, sid' valitihe sijad 30 kilometras mödvedhe, no nimi jäi enzne. Žilo sai lidnan statusad vl 1973 nügüdläiženke nimenke, vspäi 1974 alištub agjan tobmudele oikti.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Angar-jogen i Ust'-Ilimskan vezivaradimen randoil, 207..320 m korktusil, 300 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 650 km suvhe orhal, 890 km avtotedme vai 1280 km raudtedme. "Ust'-Ilimsk-raudtestancii" sijadase rajonan Železnodorožnii-žilos ani suvhe lidnaspäi, vaiše jüguraudted oma saudud lidnas, ühtenzoittas Železnogorskanke Ilimal. Lähembaižed lidnad oma Železnogorsk Ilimal 175 km suvipäivnouzmha orhal, 473 km avtotedme vai 240 km raudtedme, Bratsk 210 km suvhe orhal vai 280 km avtol i Kodinsk (Krasnojarskan rand) 220 km päivlaskmha-lodeheze orhal vai 440 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 86 610 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 114 tuh. eläjid vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' jumalanpertid da časoun' oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Ust'-Ilimskan mectegimištoližiden tehnologijoiden tehnikum, saraktehnologijoiden tehnikum, Baikalan valdkundaližen universitetan (Irkutsk) filial, Irkutskan energetižen kolledžan filial.
Ižanduz da transport.
Lidn šingotase järedal GES:al (sadametraine padosein) i lämuzenergetikal, mecan ümbriradmižel pilindmaterialoihe, cellülozbumagaižel tehmižel, kivihilen samižel, mugažo leibtegim radab.
Avtobusad, kiruhtramvaid da taksid oma kundaližeks transportaks. Regionaline civiline lendimport ("UIK / УТК") sijadase 17 km lodeheze lidnan keskusespäi, tehtas reisid Irkutskhasai.
Irdkosketused.
*


Vihorevk.
Vihorevk ([ˈvʲixərʲɪfkə]) om Venäman lidn da lidnankund Irkutskan agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Bratskan päivlaskmaine ezilidn, Bratskan rajonan üks'jäine lidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1947 sauvomha «Taišet — Len»-raudted, nimitihe jogen mödhe. Kävutihe ottud plenha verazmalaižiden töid. Radnikžilo sai lidnan statusad vl 1966.
Lidn šingotase raudten edheotandoil (kaks' vedimdepod, vagondepo, raudten distancii, kohenduzedheotandad) i mecan varhapanendal da ümbriradmižel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vihorev-jogen hural randal (, Angar-jogen hurapol'ne bassein), Vihorev-jogen da sen Ub'-ližajogen keskes, 365 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Irkutskhasai om 472 km suvipäivnouzmha-suvhe orhal, 600 km avtotedme vai 916 km raudtedme. Lähembaine lidn om Bratsk 10 km päivnouzmha orhal sen röunhasai, 43 km avtotedme (Bratskan keskushesai) vai 30 km raudtedme (Bratsk-stancijhasai).
Vihorevk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 1 325,87 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 22 520 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli enamba 24 tuhad eläjid vll 1992−2009 (24 800 eläjad vll 2005−2006). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulai-čudonsädajan pühäpert' (om saudud vll 1994−1997) da kaks' loičendpertid oma olmas.
Bratskan professionaližen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Asino.
Asino () om Venäman lidn da lidnankund Tomskan agjan suvipäivnouzmas. Se om Asinon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1896 kuti "Ksen'jevk-žilo" () elänzoitmaha tahod (sirdnikoiden žilo), möhemba "Ksenievskii", nimitihe Nikolai II-imperatoran Ksenija-sizaren oiktastuseks. Udesnimitihe uden Asino-raudtestancijan mödhe vl 1933, raudtelikund vn 1937 tal'vkuspäi. Kätihe radnikžiloks vn 1945 12. päiväl tal'vkud. Asino-radnikžilo sai lidnan statusad vn 1952 31. päiväl keväz'kud. Vspäi 1973 oli alištunu agjan tobmudele oikti.
Lidn šingotase mecan ümbriradmižen tegimil: faneran tehmine, špon koivuspäi, MDF-apak, mugažo meblin pästandal (ištmiden fabrik), leibäntegim i kombisömän tegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čulim-jogen hural randpolel i sen huran Terav Kurj-ližajogen oiktal randal (, 109 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tomskhasai om 92 km suvipäivlaskmha orhal, 112 km avtotedme vai 93 km raudtedme. Toine lähembaine lidn om Anžero-Sudžensk (Kemerovon agj) 103 km suvhe orhal vai 134 km avtotedme.
Asino om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 90 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 25 618 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Kaikiš suremb ristitišt oli 33 741 eläjad vl 1989. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Jumalanmaman Katken puine jumalanpert' om olmas lidnas vspäi 1976, toine kivine pühäpert' om saudud vll 2012−2018.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Asinon tegimištoližen industrijan da holitusen tehnikum, Tomskan agrarižen kolledžan filial i Tomskan valdkundaližen arhitekturiž-sauvonduniversitetan filial.
Irdkosketused.
*


Kolpaševo.
Kolpaševo () om Venäman lidn da lidnankund Tomskan agjan keskuzpalas. Se om Kolpaševon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud 17. voz'sadan augotišes, nimitihe alusenpanijoiden Kolpašnikovad-valdkundmehiden kanzannimen mödhe. Vspäi 1878 oli žiloks, 1933 kätihe radnikžiloks. Kolpaševo sai lidnan statusad vl 1938. Oli Nariman ümbrikon administrativižeks keskuseks (1932−1944). Vll 1941−1943 Novosibirskan pedagogine institut oli evakuiruidud tänna, ičeze opendajiden institut oli avaitud vl 1940 i oli olmas vhesai 1956.
Lidn šingotase «Metallist»-kabel'tegimel i sömtegimištol (leibänkombinat, kalategim, mineralvezi), gazanveimiden sauvondan da holitusen (lendimport) edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Obinjogen oiktal randal, 65 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tomskhasai om 237 km suvipäivnouzmha orhal, 318 km avtotedme vai Obin ülezjogen. Toižed lähembaižed lidnad oma Asino 240 km i Seversk 224 km suvipäivnouzmha orhal, Kedrovii 215 km suvipäivlaskmha orhal vai 380 km avtotedme (sidä kesken tal'vtedme). Lähembaine raudtestancii sijadase Vauged Jar-žilos 145 km päivnouzmha avtotedme.
Togur-žilo (7 051 rist. vl 2015) da kaks' pen't küläd (Volkovo, Sever) mülüdas lidnankundha Kolpaševon ližaks. Lidnankundan pind — 909,06 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 24 124 ristitud, lidnankundan — 32 001 ristitud, rajonan nell' videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 31 319 eläjad vl 1989. Vl 2017 kaik 30 502 ristitud elihe lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan Voznesen'jan päjumalanpert' om saudud vll 2007−2014.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Kolpaševon socialiž-tegimištoline kolledž, Tomskan maižanduztehnikuman filial, Tomskan medicinižen i pedagogižen kolledžiden filialad.
Irdkosketused.
*


Streževoi.
Streževoi () om Venäman lidn da lidnümbrik (vspäi 2004) Tomskan agjan lodehes. Se om agjan koumanz' eländpunkt eläjiden lugun mödhe, om ümbärtud Aleksandrovskojen rajonal.
Istorii.
Ende hantin küläd i kalanpüdajiden "Streževoje-külä" (vspäi 1932) oliba olmas necil sijal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1966 kuti kivivoin sadajiden žilo, nimitihe külän mödhe. 1960-nziden voziden lopus tedotihe žilod kaiken Komsomolan udarnikoiden sauvondaks. Radnikžilo sai lidnan statusad agjan alištusenke vn 1978 5. päiväl sulakud.
Lidn šingotase kivivoin tedištelendal da samižel sen ümbrištos, kivivoinümbriradajal tegimel, kivivoin samižmašiništon tegimel, gazanveimiden i kivivoiveimiden sauvondan da holitusen (lendimport) edheotandoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Obinjogen oiktan Pasol-hijaman oiktal randal, 41 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon röunhasai om 10 km pohjoižhe orhal, Tomskhasai om 635 km suvipäivnouzmha orhal, 2 416 km avtotedme (tal'vte om olmas) vai Obin ülezjogen. Lähembaine lidn da raudtestancii om Nižnevartovsk (Hantin da Mansin avtonomine ümbrik) 63 km lodeheze avtotedme. Jogiport sijadase 6 kilometras lidnaspäi, lendimport eläb bankrotnendan proceduras läbi vspäi 2016.
Streževoi om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 212,97 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 42 219 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om vspäi 1989, enamba 40 tuhad eläjid (44 600 rist. vl 1998 i 44 693 rist. vl 2009). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert', protestantizman «Elon vajeh»-keskuz i islaman «Al'-Hajat»-pühäpert' oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: «Tomskneft'»-kompanijan openduzkombinat, Žirnovskan kivivointehnikuman filial, Tomskan tegimištoliž-gumanitarižen kolledžan filial, üläopendusen aluzkundoiden koume filialad (Piter, Tümen').


Kedrovii (Tomskan agj).
Kedrovii () om Venäman lidn da lidnümbrik (vspäi 2004) Tomskan agjan suvipäivlaskmas. Se om ümbärtud Parabelin rajonal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1982 kuti londuseližen gazan i kivivoin tedištelendan da sadajiden žilo, nimitihe ümbärdajan kanghan (kedrpedai) mödhe. Valitihe sijad enččen rajonan Pudino-žilo-keskusenno. Kedrovii sai lidnan statusad agjan alištusenke vl 1987.
Lidn om Pudinon kivivoigazansamižen rajonan keskuz, šingotase kivivoin tedištelendal da samižel sen ümbrištos i kivivoiveimen holitusel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Čuzik-jogen oiktal randal (Obinjogen hurapol'ne bassein), 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Novosibirskan agjan röunhasai om 70 km suvhe orhal, Tomskhasai om 347 km suvipäivnouzmha orhal vai 451 km avtotedme (sidä kesken tal'vtedme 150 km pitte). Lähembaine lidn om Kolpaševo 215 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 380 km avtotedme (sidä kesken tal'vtedme). Lendimport radab, punolendimed lendletas vahtžiloihesai, voib sadas Streževoi- i Kolpaševo-lidnoihesai.
Kuz' žilod mülüdas lidnümbrikho Kedrovijan ližaks. Lidnankundan pind — 1 697 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 2 451 ristitud, lidnümbrikon — 3 948 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 5 500 eläjad vl 1996. Kaik 3 199 ristitud elädas lidnümbrikos vl 2018. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Sergii Radonežalaižen jumalanpert' om saudud vll 2008−2017.


Seversk (Tomskan agj).
Seversk () om Venäman sauptud lidn da lidnümbrik Tomskan agjan suvipäivnouzmas. Se om agjan kahtenz' surtte lidn, Tomskan lodehline ezilidn, Rosatom:an kaikiš suremb SATÜ eläjiden lugun mödhe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1949 kuti "Počtkonor' nomer 5" sauvomha uranan da plutonijan küllästamižfabrikad. Kävutihe türmatud mehiden töid. Vl 1954 žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke, no "Tomsk-7" oli oficialižikš vhesai 1989.
Lidn šingotase Sibirin himižel kombinatal, kogoneb 4 tegimespäi. Sadas poltust atomstancijoiden täht i raketoiden südäimen täht, ut produkcijad (radioaktivižed substancijad i stabiližed izotopad). Toižed sarakod: sömtegimišt (maidtegim i leibtegim), stökoltegesiden pästand südäimeta, laivansauvomižen tegim, elektrojagamižapparaturan tehmine.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tom'-jogen oiktal randal (Obin bassein da oiged randpol'), 90 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Tomsk-lidnan röun om 3,5 kilometras suvipäivnouzmha Severskan röunaspäi, voib sadas avtotel vai Tomin ülezjogen. Kuz' kontrol'punktad om aidos, sidä kesken koume Tomin randirdal. Lähembaine raudtestancii passažiroiden täht om "Tomsk-II" 8,5 kilometras.
Kaks' žilod da koume pen't küläd mülüdas lidnümbrikho Severskan ližaks, ned ei olgoi sauptud lidnan erineden. Lidnankundan pind — 48,57 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 108 590 ristitud, lidnümbrikon — 115 331 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 119 500 eläjad vl 2001. Vl 2018 kaik 113 847 ristitud elädas lidnümbrikos.


Belovo.
Belovo () om Venäman lidn Kemerovon agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om agjan kahesanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Belovon lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud pagenuden Fedor Belov-manmehen parččomaks vl 1726, nimitihe hänen kanzannimen mödhe. Löuzihe kivihil't, zavottihe sen samišt vl 1851 läz küläd, se oli ezmäine Kuzbassan kaivuz. Vl 1921 saudihe raudted külänno, i se šingotaškanzi. Vn 1938 4. päiväl tal'vkud Belovo-radnikžilo sai lidnan statusad.
Lidn om agjan hilen samižen nellänz' surtte keskuz (koume kaivut i kaks' kar'jerad), mugažo sadas šebinäd. Raudbetonan tegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kuzneckan katl'uses, Bačat-jogen hural randal tobjimalaz (Ob'-jogen oigedpol'ne bassein), 220 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kemerovohosai om 105 kilometrad pohjoižhe orhal, 122 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Gur'jevsk 30 km suvipäivlaskmha, Leninsk Kuzneckii 35 km pohjoižhe i Polisajevo 25 km pohjoižhe.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 76 764 ristitud, lidnümbrikon koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 118 tuhad eläjid vozil 1962 i 1987.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Belovon pedagogine i politehnine kolledžad, Kemerovon agjan medicinižen kolledžan filial, Belovon äiprofil'ne tehnikum, üläopendusen aluzkundoiden nell' filialad (Kemerovo, Novosibirsk, Tomsk).
Irdkosketused.
*


Berözovskii (Kemerovon agj).
Berözovskii () om Venäman lidn Kemerovon agjan pohjoižes. Se om Kemerovon pohjoine ezilidn, Berözovskijan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vn 1965 11. päiväl vilukud Kurganovk-, Berözovskii- i Oktäbr'skii-žiloiden ühtištusel, mugažo mülütihe severz-se lähižid külid. Lidnümbrik om olmas vspäi 2005.
Lidn om agjan kivihilen samižen znamasine keskuz. Om kuldan, raudtekivendon, mramoran löudmižsijid lidnanno, no ned seištas radmata. Berözovskii ühtenzoitase Kemerovonke avtotel i avtobusoil, lidnalaižed ajeltas rata agjan keskushe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Barzas- i Šurap-jogiden randal (Tomin oigedpol'ne bassein), 230 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Taigmec ümbärdab lidnad. Matkad Kemerovon röunhasai om 2 kilometrad suvhe orhal, avtotedme vai raudtedme, keskushesai — 27 km.
Barzas-žilo (2 111 rist. vl 2010) i Stancionnii-žilo (120 rist. vl 2010) mülüdas lidnümbrikho Berözovskijan ližaks. Lidnümbrikon pind — 82,01 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 47 279 ristitud, lidnümbrikon — 49 510 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli enamba 51 tuhad eläjid vll 1987−1998 (52 tuh. rist. vl 1992). Vl 2017 kaik 48 944 ristitud elihe lidnümbrikos.
Berözovskijan politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Gur'jevsk (Kemerovon agj).
Gur'jevsk () om Venäman lidn da lidnankund Kemerovon agjan päivlaskmas. Se om Gur'jevskan rajonan administrativine keskuz (1935−1963 i vspäi 1987) da kaikiš suremb lidn, toine om Salair.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1816 kuti hobedansuladuztegim da žilo senno, nimitihe ph. Gurijan vai finansiden Dmitrii Gurjev-ministran (1810−1823) kanzannimen mödhe. Vspäi 1826 pästtihe kaugedraudad tegimel. Kätihe radnikžilod lidnaks vl 1938.
Lidn šingotase metallurgižel tegimel (läz 2 tuhad radnikoid), mugažo pen' kivivoinümbriradai tegim, sömänkombinat i inertižen pölün fabrik ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Bačat-jogen randal (Obin oigedpol'ne bassein), Salairan ülüdenno, 230 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kemerovon röunhasai om 150 km pohjoižhe. Lähembaižed lidnad oma Salair 2 km suvipäivlaskmha i Belovo 30 km pohjoižpäivnouzmha orhal, avtol vai raudtel.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 817 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 31 tuhad eläjid vl 1967.
Belovon äiprofil'žen tehnikuman filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Jurg.
Jurg () om Venäman lidn da lidnümbrik Kemerovon agjan lodehes. Se om agjan seičemenz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Jurgan rajonan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1886. Kätihe radnikžilod lidnaks vl 1949.
Lidn šingotase mašiništonsauvomižen tegimil (kaivuzmašiništ), raudan ühthesuladusiden edheotandal, sauvondmaterialiden sarakol, sömtegimištol.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tom'-jogen hural randal (Obin oigedpol'ne bassein), 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Lähembaižed järedad lidnad oma Kemerovo 110 km suvipäivnouzmha, Tomsk 100 km pohjoižhe i Novosibirsk 170 km päivlaskmha.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 81 533 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 94 300 eläjad vl 1992.
Rahvahad (enamba 0,4% vl 2010): venälaižed — 93,2%, totarlaižed — 2,5%, saksalaižed — 1,2%, ukrainalaižed — 0,7%, armenijalaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 2,0%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Jurgan tehnologine kolledž, kaks' tehnikumad, tehnologine institut, Kemerovon valdkundaližen universitetan filial.


Kaltan.
Kaltan () om Venäman lidn Kemerovon agjan suves. Se om lidn agjan alištusenke (vspäi 1993), Kaltanan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Tomskan gubernijan elänzoittud tahoiden nimikirjuteses vl 1859 kuti "Kaltanskai-külä" 128 eläjanke. Kätihe "Alakaltan-küläd" () radnikžiloks vl 1949. Se sai lidnan statusad vn 1959 29. päiväl heinkud. Raudtestancii om olmas vspäi 1930.
Lidn šingotase kivihilen samižel (2 kaivut) i Suvikuzbassan GRES:al kivihilenke poltuseks, sauvondmaterialiden edheotandoil (savičtegim, metalližkonstrukcijad) i lämbituzmašiništon tegimel.
Geografijan andmused.
Kaltan sijadase Kondom-jogen oiktal randal tobjimalaz (, Obin oigedpol'ne bassein), 225 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kemerovohosai om 218 km lodeheze-pohjoižhe orhal, 258 km avtol vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Osinniki 10 km pohjoižpäivnouzmha i Novokuzneck 20 km pohjoižhe orhal sen röunhasai. Voib olda manrehkaidusid 6 ballhasai. Kivihilen löudmižsijad sijadasoiš päivlaskmha lidnaspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 892 ristitud, lidnümbrikon kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 28 tuh. eläjid vl 1967. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Katken pühäpert' om olmas lidnas, udessündutihe vll 2002−2008.
Kaltanan äiprofil'ne tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Novokuzneck.
Novokuzneck (, sijaline oficialižetoi "Kuzn' ",) om Venäman lidn da lidnümbrik Kemerovon agjan suvipalas. Se om agjan ühtenz' lidn pindan mödhe i kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe (Kemerovon jäl'ghe), mugažo om Novokuzneckan rajonan administrativižeks keskuseks.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1618 kuti "Kuzneckan lidnuz" (), vl 1620 sirtihe lidnust Tom'-jogen oiktaha randha. Se sai lidnan statusad vl 1622, udesnimitihe "Kuzneck-Sibirskijaks".
Vspäi 1929 zavottihe sauda metallurgišt tegint i panihe "Sad-lidn-žilod" senno. Vn 1931 kombinat radaškanzi sijaližel torhudel (raudkivend Taštagolaspäi 160 km suvhe, pästab rel'soid), i 3. päiväl heinkud kätihe žilod "Novokuzneck-lidnaks". Vn 1932 joksten ühtištuihe lidnoid, vhesai 1962 nimitihe "Stalinsk:aks", sid' nügüdläižikš. Vspäi 1964 toine metallurgine Päivlaskmaižen Sibirin kombinat om saudud (koks, vanund), vspäi 2011 vanh kombinat mülüb sihe.
Lidn šingotase kivihilen samižel (kaivuded i kar'jerad, 7 kompanijad) i energijan tehmižel, raudan, sen ühthesuladusiden i alüminijan metallurgijal, mašiništonsauvomižel i sömtegimištol, mugažo cementtegim i londuseližen gazan nozoltusen tegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kondom-jogen () lanktendan Tomihe randoil (Obin oigedpol'ne bassein), 192..445 m ü.m.t. korktusil. Matkad Kemerovohosai om 188 km lodeheze-pohjoižhe orhal, 218 km avtol vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Osinniki 7 km suvhe i Prokopjevsk 10 km lodeheze orhal sen röunhasai.
Klimat om ven kontinentaline. Voib olda manrehkaidusid 6 ballhasai.
Novokuzneck om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidn jagase kudhe administrativiž-territorialižhe rajonha, ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš: Tegimiden, Kuzneckan, Kuibiševan, Novoil'jinskii (vspäi 1998), Ordžonikidzen i Keskuzrajon.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 547 904 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 602 tuh. eläjid vl 1991.
Rahvahad (enamba 0,3% vl 2010): venälaižed — 92,4%, totarlaižed — 0,9%, ukrainalaižed — 0,9%, saksalaižed — 0,6%, tadžikalaižed — 0,5%, azerbaidžanlaižed — 0,4%, armenijalaižed — 0,3%, šorijalaižed — 0,3%, toižed rahvahad — 1,6%, rahvahuden ozutandata — 2,1%.
Irdkosketused.
*


Ruzvel't Franklin Delano.
Franklin Delano Ruzvel't ([ˈfræŋklɪn ˈdɛlənoʊ ˈroʊzəˌvɛlt], anglijankel'ne järgeline lühenduz: "FDR"; sünd. 30. viluku 1882, Springvud-usadib, Haid Park, Nju-Jork-štat, AÜV — kol. 12. sulaku 1945, Uorm-Springs-rezidencii, Džordžii, AÜV) oli AÜV:oiden 32nz' prezident (4. keväz'ku 1933 — 12. sulaku 1945). Oli Demokratižen partijan ühtnijan. Edeline prezident oli Gerbert Guver, jäl'ghine — Garri Trumen.
Üks'jäine Ühtenzoittud Valdkundoiden prezident, kudambad valitihe enamba mi kahteks strokuks, vll 1932, 1936, 1940 i 1944. Ohjanzi Suren depressijan i Toižen mail'man sodan aigan, andoi äi vägid varmitamha gitleranvastašt koalicijad, ezitoti projektad, oli Kahtenden (ekonomižen) billän oiktusiš sädajan (1944, Kongress blokirui).
Kar'jer.
Openui Garvardan kolledžas (1900−1904, bakalavran arv), sid' Kolumbijan universitetan oiktusenškolas (1905−1907), oli pästtud advokataks i zavodi kar'jerad Uoll Stritan juridižes firmas. Oli valitud politikanmeheks da radoi Nju Jork-štatan Senatas (1911−1913), oli Nju Jork-štatan gubernatoran (1929−1932) i zavodi verod lodelta valičijoidenke radion kal't («lodud ledenno/hil'mätonno»). Radoi valdkundmehen, vll 1913−1920 oli AÜV:oiden sodamerivägiden ministran abunikaks. Napri valitas AÜV:oiden Kongressha senatoraks vl 1914 i varaprezidentaks vl 1920, no sai kilt. Vspäi 1921 mokičihe periodižes ičeze kibuspäi.
Kanz.
Kazvatajad oliba štatan aristokratijaspäi, Džeims Ruzvel't-biznesmen (akcijoiden pidai, koli vl 1900) i Sara Enn Delano Ruzvel't. Franklinal Džeims-vell' oli.
Eleonora Ruzvel't (1884−1962) oli ak vn 1905 17. päiväspäi keväz'kud Franklinan surmhasai. Sündutihe kuz' last, viž poigad: Džeims, Franklin (koli vagahaižel), Elliott, Franklin Delano-noremb, Džon, i Anna-tütär. Prezident koli verenviškaidusespäi päaivohe, om mahapandud sündundan tahos.


Kiselövsk.
Kiselövsk () om Venäman lidn Kemerovon agjan suvipäivlaskmas. Se om agjan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Kiselövskan lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 2005).
Istorii.
Ende türkad-teleutad elihe lidnan sijas. Läz 1770 vot sirdnikad Keskuzvenämaspäi paniba "Afonino"-, "Čerkasovo"- i "Kiselövk"-küliden alusid. Vn 1917 redukus zavottihe sada kivihil't Kiselövkan kaivudespäi. Vl 1932 žilo kaivudenno sai radnikžilon statusad "Kiselövskii" nimenke, sil-žo vodel ühtištuihe lähižidenke külidenke. Kätihe radnikžilod lidnaks agjan alištusenke vn 1936 20. päiväl vilukud.
Lidn šingotase kivihilen samižel (4 kar'jerad) i 2 küllästamižfabrikal, kaivuzmašiništon tegimel, sömtegimištol (konditerine edheotand, maidtegim, kolbasan pästand), mugažo poukahtuzsubstancijoiden tegim, mebel'fabrik i Afoninon savičtegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Abanjogen (, 71 km pitte) üläjoksmusen randal (Tomin hura ližajogi, lankteb Novokuzneckas), 320 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, Salairan kräžan ezimägištol. Ottas vet Üläčumišan vezivaradimespäi 15 km suvipäivlaskmha lidnaspäi. Matkad Kemerovohosai om 154 km pohjoižhe orhal, 176 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Prokopjevsk ani suvhe, kundaližen transportan maršrutad oma ühthižed kahtes lidnas. Molembad lidnad mülüdas Novokuzneckan lidnaglomeracijha (1,15 mln rist. vl 2010).
Koume žilod i kaks' küläd mülüdas lidnümbrikho Kiselövskan ližaks. Lidnümbrikon pind — 292,85 km². Lidnümbrik röunatab Prokopjevskan lidnümbrikonke suves, Prokopjevskan rajonanke päivnouzmas i päivlaskmas, Belovon rajonanke pohjoižes.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 98 365 ristitud, lidnümbrikon — 103 019 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 142 tuh. eläjid vl 1962. Vl 2018 kaik 95 160 ristitud elädas lidnümbrikos.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Kiselövskan kaivuztehnikum, politehnine tehnikum, pedagogine kolledž.


Leninsk Kuzneckii.
Leninsk Kuzneckii () om Venäman lidn Kemerovon agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om agjan nellänz'-videnz' lidn eläjiden lugun mödhe kuti Meždurečensk-ki, Leninsk Kuzneckijan lidnümbrikon administrativine keskuz, mugažo om Leninsk Kuzneckijan rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü sihe).
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1759 kuti "Kol'čugino-parččom" () alusenpanijan radmižen mödhe («renghištpaid»). Vl 1883 avaitihe ezmäšt «Satuz»-kaivut (ven. Успех) Kol'čuginonno, i järgeline külä kändase kivihilen samižen keskuseks. Vl 1914 raudte tuli lidnha. Vll 1922−1925 nimitihe "Lenino-žiloks". Vn 1925 6. päiväl kezakud žilo sai lidnan statusad "Leninsk Kuzneckii" nimenke erištamha Leninsk Omskii-lidnaspäi, vides vodes ühtištuihe jäl'gmäšt Omskanke.
Mülütihe Polisajevo- i Krasnogorskii-žiloid Leninsk Kuzneckijha vl 1987. Vl 1989 tühjitihe lidnan jagandad kahthe rajonha i erigoittihe Polisajevod, anttihe sille lidnan statusad. Vodele 2008 saihe 1 mlrd tonnoid kivihil't.
Lidn šingotase kivihilen samižel (3 kaivut, enamba 10 mln tonnoid vodes), himižel sarakol (koksan tehmine, materialad), metalližiden tegesiden edheotandoil, sömtegimištol, omblendedheotandoil (sobad i kengäd), mugažo mecanümbriradmižen edheotand i sauvondmaterialiden tegim ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Inänjogen () oiktal randal, Kuzneckan katl'usen keskuses, 230 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kemerovohosai om 77 km pohjoižhe orhal, 90 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Polisajevo ani suvipäivnouzmha, kundaližen transportan maršrutad oma ühthižed kahtes lidnas.
Nikitinskii-žilo (2 257 rist. vl 2010) i Industrii-žilo raudtestancijanno (15 rist. vl 2010) mülüdas lidnümbrikho Leninsk Kuzneckijan ližaks. Lidnümbrikon pind — 112,72 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 101 666 ristitud, lidnümbrikon — 103 938 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 135 tuh. eläjid vl 1986 i 169 tuh. eläjid vl 1987. Vl 2018 kaik 98 254 ristitud elädas lidnümbrikos.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Leninsk Kuzneckijan kaivuztehnikum, politehnine tehnikum, olimpižen rezervan profškol, Kemerovon agjan medicinižen kolledžan filial, Kemerovon professionaliž-tehnižen kolledžan filial, Tomskan valdkundaližen arhitekturan da sauvondan universitetan filial.
Irdkosketused.
*


Mark Tven.
Mark Tven (), todesine nimi Semüel Lenghorn Klemens (; sünd. 30. kül'mku 1835, Florid-žilo, Missuri-štat, AÜV — kol. 21. sulaku 1910, Redding-lidn, Konnektikut-štat, AÜV) oli amerikalaine kirjutai, lehtezmez' da ristitkundan šingotai, ozaitelemižromaniden sädai lapsiden täht. Kirjuti anglijan kelel.
Kanz.
Oli sündnu kanzha britaniženke augotižlibundanke, Džon Maršall Klemens (1798−1847) oli hänen tat, Džein Lempton (1803−1890) oli mam. Semüel oli kudenz' laps' seičemespäi. Olivija Lengdon Klemens oli Tvenan ak vn 1870 uhokuspäi. Naimiželos sündutihe Lengdon-poig (koli vagahaižel) i koume tütärt: Sjuzi (1872−1896), Klara (1874−1962) i Džein (1880−1909).
Biografii.
Tatan kolendan jäl'ghe Oraijon-veik pästaškanzi lugendlehtest, i laps'aigan Semüel radoi tipografijas keradajaks, sädi kirjutusid-ki. Sur' jogi kucui prihad, i tulijan aigan kirjutai läksi rata purulaivan locmanaks, ujui Mississipi-jogedme vhesai 1861. Rahvahanikoiden soda lopi personaližiden laivoiden likundad, i Semüel vellenke sirdiba Nevad-štatha samha hobedad. Kaivajan professii oli jüged hänele, sid' vspäi 1864 radoi San Franciskon lugenlehtesen korespondentan i ühten aigan ühtištui kirjutusid, ümbriradoi literaturižiks sädusiks jumoran, fantastikan i publicistikan žanroiš.
Leviti kirjoid ezipakitoitusen mödhe Mark Tven-psevdonimanke, matkazi mail'madme äjan. Naindan jäl'ghe sirdi Baffalo-lidnha (Nju Jork-štat), sid' Hartfordha (Konnektikut, muzei om kaičenus), kus kirjutaškanzi satirad AÜV:oiden kundan polhe.


Mariinsk.
Mariinsk () om Venäman lidn da lidnankund Kemerovon agjan pohjoižes. Se om Mariinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Ende čuliman totarlaižed elihe lidnan sijas. Vl 1698 venälaižed paniba "Kijskoje-žilon" alust Moskvan počtantraktal. Vl 1856 žilo sai lidnan statusad.
Vl 1857 udesnimitihe Kijskoje-lidnad Aleksandr II-imperatoran Marija Aleksandrovna-akad (1824−1880) oiktastuseks. Transsib läbiti lidnad 19. voz'sadan lopus, saudihe raudtesildad joges päliči vl 1895. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Mikulai-čudonsädajan päjumalanpert' i kaumžoman puine časoun', katoline i iudaizman pühäpertid oliba lidnas ende. Om kaičenus äi torgovanoiden kivižid pertid.
Lidn šingotase raudten edheotandoil i turizmal, etilspirtan tehmine i alkogoližiden jomižiden kaks' tegint ratas. Transsibirin kivivoinveim om saudud lidnanno.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kii-jogen () hural randal (Čuliman hura ližajogi), 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Reljef om tazo. Matkad Kemerovohosai om 141 km suvipäivlaskmha orhal, 168 km avtol vai 225 km raudtedme. Lähembaine lidn om Anžero-Sudžensk 110 km päivlaskmha orhal, 145 km avtotedme vai Trassibadme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 40 526 ristitud, rajonan seičeme kümnendest. Ristitišton lugu vajehtab 39..43 tuh. eläjid röunoiš vspäi 1959 (43 000 rist. vl 2003).
Mariinskan politehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Piter (znamoičendad).
Piter om Venälaižen Federacijan subjekt da kahtenz' surtte lidn.


Amundsen Rual'.
Rual' Engel'bregt Gravning Amundsen (; s. 16. heinku 1872, Borge, Norvegii — kol. 18. kezaku 1928, Barencan meri, Arktik) oli norvegine polärine matkadai da tedoidai. Hän viden kesken joukunke saihe Suvinabahasai ezmäižen kerdan mail'mas, vn 1911 14. päiväl tal'vkud, i kaik pörduihe tagaz Skottan ekspedicijaspäi erineden. Maskirui edelkävujan ekspedicijoid tedoidusikš, kaiken rahavelgan problemad oliba.
Rualin tat oli Jens Engebrekt Amundsen-edheotai-meritorgovan (1820−1886), mam — Hanna Henrike Gustava Salkvist (Amundsen), valdkundmehen tütär. Hö sündutihe nell' poigad, i Rual' oli norembaižen. Ročilaine Elizabet Gustavson-guvernant holdui lapsiš noressai, i Hannan surman jäl'ghe vl 1893 abuti Rualile lujas. Amundsen päti ühtneda polärižihe ekspedicijoihe prihastusespäi i jäi naimatoman elon hätkte. Hänel koume sudaruškad oli, kaik naižed oliba lähtnuded mehile edel sidä. Vll 1920/1921 tal'vdundan aigan Čukotkal Amundsen kändihe ižindamaks čukačun Kakonita- i Kamilla-neičukaižiden täht, andoi tütrindamid ičeze kanzannimed da oigenzi opetas Norvegijha ičeze Leon-vellennoks.


Meždurečensk.
Meždurečensk () om Venäman lidn Kemerovon agjan suvipäivnouzmas. Se om agjan nellänz'-videnz' lidn eläjiden lugun mödhe kuti Leninsk Kuzneckii-ki, Meždurečenskan lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 2005).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1946 kuti "Ol'žeras-žilo" (nimitihe jogen mödhe) samha kivihil't. Kätihe žilod da saudud türmatud mehil eländpunktad lidnaks vn 1955 23. päiväl kezakud, nimitihe nügüdläižikš geografižen sijadusen mödhe kahten jogen keskes ().
Meždurečensk šingotase kivihilen samižel (5 kaivut, sidä kesken järed «Raspadskai», i 5 kar'jerad) i 5 küllästamižfabrikal, kuldan samižel, kohenduzmehanižel Tomusinskii-tegimel i sömtegimištol (leibänkombinat, oludtegim i jomižed, mineraline vezi), mugažo mägisuksiden turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn om 25 km pitte, sijadase pidust' Tomin oiktad randad tobjimalaz i sen oiktan Us-ližajogen () hural randal tobjimalaz, 240 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, om ümbärtud mägirajonil. Matkad Kemerovohosai om 225 km lodeheze orhal, 300 km avtol vai raudtedme. Meždurečensk mülüb Novokuzneckan lidnaglomeracijha (1,15 mln rist. vl 2010). Lähembaine lidn om Miski 15 km päivlaskmha.
Üks'toštkümne pen't žilod mülüdas lidnümbrikho Meždurečenskan ližaks, alištudas koumele territorialižele ohjandusele. Lidnümbrikon pind — 7322,9 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 101 678 ristitud, lidnümbrikon — 103 946 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 108 tuh. eläjid vll 1991−1993. Vl 2018 kaik 99 025 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalanpertid da kaks' časounäd oma olmas lidnas.
Meždurečenskan kaivudensauvondtehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Topki.
Topki () om Venäman lidn, lidnankund da transporttesol'm Kemerovon agjan lodehes. Se om Topkin rajonan administrativine keskuz, mülüb rajonha vspäi 2005.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1914 raudtestancijaks «Transsib — Ščeglovo»-jonol. Vspäi 1917 puruvedimiden depo radoi, parahim 1930-nzil vozil. Kätihe radnikžiloks vl 1929. Se sai lidnan statusad vn 1933 10. päiväl sulakud. Järed cementtegim om saudud vll 1953−1966, radab sijaližel torhudel.
Topki šingotase cementantegimel, raudten edheotandoil i sömtegimištol (kiruhsöndan «Podorožnik»-verkon tehmine). Om raudtesol'meks Transsiban, Kemerovon i Novokuzneckan čuradusihe.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 230..310 m ü.m.t. korktusil. Tahond om sokaz päivlaskmha lidnaspäi. Matkad Kemerovohosai om 20 km päivlaskmha orhal, avtol vai raudtedme, se om lähembaine lidn. Ratas mouckiven löudmižsijad 7 kilometras lodeheze. «Sibir'»-avtote (R-255) ümbärdab lidnad pohjoižpäivnouzmaižes poles.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 28 641 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 34 100 eläjad vl 1992. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Sergii Radonežalaižen pühäpert' (om saudud vll 1994−2006) i ph. Mikulai-čudonsädajan jumalanpert' oma olmas lidnas.
Topkin tehnine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Miski.
Miski (, šorijan kel': "Томазақ") om Venäman lidn Kemerovon agjan suves. Se om Miskin lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 2005).
Istorii.
Šorijalaižed elänzoitiba nenid sijid 1770-nziš vozišpäi i nimitihe "Tomazak-ulus:aks". Venäman istoriografijan mödhe eländpunktan aluz om pandud vl 1826 i nimitihe "Miski-ulus:aks". Vspäi 1926 Miski oli Mägišorijan rahvahaližen rajonan administrativižen keskusen, vll 1930−1939 — Kuzedejevo-žilo, sid' tühjitihe rajonad venälaižiden suren lugumäran sirdmižen tagut otmaha agjad kävutamižhe tegimištol. Kätihe radnikžiloks vl 1949. Se sai lidnan statusad vn 1956 8. päiväl semendkud. Tom'-Usinskai GRES om saudud vll 1953−1965, radab alasortun hilel.
Miski šingotase kivihilen samižel (6 mln tonnoid vl 2015, «Sibirginskijad» kar'jer i kaivuz, «Sibir'»-küllästamižfabrik), sauvondmaterialiden tegimil (raudbeton, metalližkonstrukcijad, keramzit, gazbetonblokad) i elektroenergetikal, mugažo elektromontažtegesiden edheotand radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ülüdel («nemel»), Mras-Su-jogen hural randal tobjimalaz, kahtes kilometras sen lanktendan sijaspäi Tomihe huralpäi, 196..249 m ü.m.t. korktusil. Om ümbärtud mägirajonil. Matkad Kemerovohosai om 213 km lodeheze orhal, 272 km avtol vai raudtedme. Miski mülüb Novokuzneckan lidnaglomeracijha (1,15 mln rist. vl 2010). Lähembaine lidn om Meždurečensk 15 km päivnouzmha. Nell' raudtestancijad, päraudtestancii i 2 avtostancijad om lidnas.
14 pen't žilod mülüdas lidnümbrikho Miskin ližaks. Lidnümbrikon pind — 728,53 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 43 038 ristitud, lidnümbrikon — 45 375 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 48 600 eläjad vl 1996. Vl 2018 kaik 43 519 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalanpertid om olmas lidnas.
Tom'-Usinskii energotransportine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Osinniki.
Osinniki («habikod») om Venäman lidn Kemerovon agjan suves. Se om Osinnikin lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 2005).
Istorii.
Osinniki mainitasoiš ezmäižen kerdan Tomskan gubernijan elänzoittud tahoiden nimikirjuteses vl 1859 320 eläjanke, i ezmäižed kaivuded oliba tehtud 19. voz'sadal.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1926 kuti "Osinovk-radnikžilo" () šorijalaižiden "Osinniki-ulusan" sijas. Radnikžilo sai lidnan statusad vn 1938 4. päiväl tal'vkud nügüdläiženke nimenke.
Osinniki šingotase kivihilen samižel («Osinnikovskai»-kaivuz), meblin tehmižel i pilindmaterialoiden edheotandal, kohenduzmehanižel tegimel i pälembaižen soban omblendfabrikal, sömtegimištol (leibtegim, vintegim, südäiveded), mugažo maižanduztorhuden ümbriradmižen ceh radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kondomanjogen oiktal randal (Tomin hura ližajogi), 230 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kandalep-jogeihut läbitab lidnad i lankteb Kondomha oiktalpäi. Matkad Kemerovohosai om 210 km pohjoižhe-lodeheze orhal, 247 km avtol vai raudtedme. Osinniki mülüb Novokuzneckan lidnaglomeracijha (1,15 mln rist. vl 2010) i om ümbärtud Novokuzneckan rajonal. Lähembaižed lidnad oma Novokuzneck 10 km lodeheze röunhasai i Kaltan 10 km suvipäivlaskmha.
Taižin-žilo (, 4 812 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Osinnikin ližaks, edel 2011 vot toižed žilod mülüiba. Lidnümbrikon pind — 71,36 km².
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 46 001 ristitud, lidnümbrikon — 60 918 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 71 tuhad eläjad vl 1962. Vl 2018 kaik 47 248 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan Pühän Stroican i Illöi-endustajan jumalanpertid om olmas lidnas.
Osinnikin politehnine tehnikum i kaivuztehnine kolledž oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Avtobusad, maršruttaksid i tramvaid oma kundaližeks transportaks lidnas. Osinniki-raudtestancii (ende Kandalep jogen mödhe) i 405. km-platform oma saudud «Novokuzneck — Taštagol»-raudtel.


De Goll' Šarl'.
Šarl' de Goll' ([ʃaʁl də ɡol]), täuz' nimi Šarl' Andre Žozef Mari de Goll' Majo (; sünd. 22. kül'mku 1890, Lill', Francii — kol. 9. kül'mku 1970, Kolombe le Döz Egliz-kommun Francijan pohjoižpäivnouzmas, om mahapandud sigäna-žo) oli Francijan 18. prezident jenaralan arvonke.
De Goll' ühtni Ezmäižen i Toižen mail'man sodoihe, Alžiran sodaha ripmatomudes (1954−1962). Sädi äi teoretižid kirjutisid sodatös 1930-nzil vozil. Radnikoiči Francijan ohjastuses vspäi 1932 i služi armijas oficeraks. Radoi Francijan Pordaigaližen ohjastusen ezimehen (3. kezaku 1944 — 20. viluku 1946) i oli Francijan Vastustusen lideraks sodan aigan. Oti Francijan Ministrišton ezimehen i kaičendministran radnikusid ühten aigan (1. kezaku 1958 — 8. viluku 1959), sid' radoi Francijan prezidentan 10 vot (8. viluku 1959 — 28. sulaku 1969). De Goll' vajehti Rene Kotid (4. Tazovaldkund) i oli Videnden Tazovaldkundan ezmäižeks prezidentaks, Žorž Pompidu radoi jäl'geližeks prezidentaks.
Šarl' oli sündnu patriotižhe katoližhe kanzha. Anri de Goll'-tat (1848−1932) oli filosofijan i literaturan professoran, De Golliden bajarišton rodul, Žanna Majo (1860−1940) — mam, kodiemäg. Koume velled da sizar oli Šarlil. Om Parižan Stanislavan privatižen katoližen kolledžan i Sen-Siran sodaškolan pästnikan, möhemba radoi opendajan siš kapitanan arvonke. Vll 1922−1924 openui Parižan Üläsodaškolas. Oli nainu vs 1921 sulakun 7. päiväspäi, eliba Ivonna de Goll'-akanke (neiččel Vandru, 1900−1979) Šarlin surmhasai. Sündutihe Filipp-poigad, Anna- i Elizabet-tütrid.


Polisajevo.
Polisajevo () om Venäman lidn Kemerovon agjan keskuzpalan päivlaskmas. Se om Polisajevon lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 1999).
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1940 kuti žilo udenno «Polisajevskai»-kaivudenno. Kätihe sidä "Polisajevo-radnikžiloks" vl 1952. Mülütihe Polisajevo- i Krasnogorskii-žiloid Leninsk Kuzneckijha vl 1987. Vn 1989 30. päiväl redukud erigoittihe Polisajevod i anttihe sille lidnan statusad.
Lidn šingotase kivihilen samižel (3 kaivut i 2 küllästamižfabrikad), sauvondmaterialiden pästandal (raudbetontegim, plastikiknoiden fabrik, uksiden edheotand).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Inänjogen () oiktal randal, Kuzneckan katl'usen keskuses, 250 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kemerovohosai om 85 km pohjoižhe orhal, 96 km avtol vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Leninsk Kuzneckii ani lodeheze, kundaližen transportan maršrutad oma ühthižed kahtes lidnas, i Belovo 25 km suvhe.
Krasnogorskii-žilo (2 965 rist. vl 2010) i Kaivuden nomer viž žilo (82 rist. vl 2010) mülüdas lidnümbrikho Polisajevon ližaks. Lidnümbrikon pind — 49,29 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 27 624 ristitud, lidnümbrikon — 30 671 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 32 400 eläjid vl 2001. Vl 2018 kaik 29 134 ristitud elädas lidnümbrikos.
Polisajevon industrialine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Taig (lidn).
Taig () om Venäman lidn da raudtesol'm Kemerovon agjan lodehes. Se om Taigan lidnümbrikon administrativine keskuz (vspäi 2005).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud sokhaze tahondha vl 1896 kuti "Tomsk-Tajožnii-žilo" sauvomha da holitamha Transsib-raudted da sen sarakod Tomskhasai. Žilo šingotihe teravas, saudihe nell' pühäpertid i ristitišt saihe 10 tuhazesai, kätihe Tomskan gubernijan lidnaks nügüdläiženke nimenke vn 1911 27. päiväl vilukud. Vll 1925−1943 mülüi Novosibirskan agjaha lidnaks agjan alištusenke.
Taig-lidn šingotase raudten edheotandoil (vedimiden i vagonoiden kohenduzdepod), mugažo omblendfabrik radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Jai-jogen hural randpolel (, Čuliman hura ližajogi), 250 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tomskan agjan röunhasai om 20 km pohjoižhe orhal, Kemerovohosai om 84 km suvipäivnouzmha orhal, 103 km avtotedme vai raudtel. Lähembaine lidn om Anžero-Sudžensk 25 km päivnouzmha orhal vai raudtel, 65 km avtotedme. Lähembaine lendimport om Tomskan «Bogaševo» 60 km lodeheze raudtedme.
Kaks' žilod da koume elänzoittud raudtesarad mülüdas lidnümbrikho Taigan ližaks. Lidnümbrikon pind — 553,44 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 25 331 ristitud, lidnümbrikon — 27 424 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 33 860 eläjid vl 1959. Vl 2018 kaik 25 363 ristitud elädas lidnümbrikos.
Teiden tehnine škol i Taigan raudtetransportan institut (mülüb Omskan ühtenzoituzteiden valdkundaližhe universitetha) oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.


Prokopjevsk.
Prokopjevsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Kemerovon agjan suvipäivlaskmas. Se om agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Prokopjevskan rajonan administrativižeks keskuseks (ei mülü sihe).
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Monastirskoje-žilo" Raštvoiden mez'jumalankodinno vll 1648..1651. Toižed-ki žilod oliba olmas Prokopjevskan sijas: Zenkovo, Usäti (vspäi 1784), Safonovo. "Prokopjevskoje-žilo" oli olmas 19. voz'sadaspäi, nimitihe ph. Prokopii Ustügalaižen oiktastuseks. Vl 1911 kätihe žilod volostin keskuseks. Vn 1917 redukus zavottihe sada kivihil't Prokopjevskojen kaivudespäi. Vn 1928 vilukus žilo kaivudenno sai radnikžilon statusad. Kätihe radnikžilod lidnaks vn 1931 30. päiväl kezakud. Lidnan i kaivajan päiv oigendase elokun jäl'gmäižel pühäpäiväl.
Prokopjevsk šingotase kivihilen samižel (kaivuz, kar'jer i Sibirin kivihil'küllästoitandan tedoinstitut, ende 16 kaivut oli), elektromašiništon tegimil, transportan kohenduzedheotandoil (sured jüguavtod, vagonad, tramvaid i trolleibusad), poukahtusenvastaižen kaivuzmašiništon tegimel, mašiništon tegimel sömtegimišton täht, sauvondmaterialiden pästandal (raudbetonantegim i keramižen savičun tegim), sömtegimištol (leibänkombinat, leibtegim, maidtegim), mugažo mebel'fabrik i omblendfabrik ratas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Abanjogen (, 71 km pitte) keskjoksmusen randoil (Tomin hura ližajogi, lankteb Novokuzneckas), 280 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Ottas vet Üläčumišan vezivaradimespäi 10 km päivlaskmha lidnaspäi. Matkad Altajan randan röunhasai om 20 km päivlaskmha orhal, Kemerovohosai om 168 km pohjoižhe orhal, 195 km avtotedme vai raudtel. Lähembaižed lidnad oma Kiselövsk ani pohjoižhe, kundaližen transportan maršrutad oma ühthižed kahtes lidnas, i Novokuzneck 10 km suvipäivnouzmha. Molembad lidnad mülüdas Novokuzneckan lidnaglomeracijha (1,15 mln rist. vl 2010).
Prokopjevsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidn jagase koumhe rajonha, ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš. Rajonad alajagasoiš 15 planiruindrajonha, märitud röunoidenke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 210 130 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 292 tuh. eläjid vl 1962 i 278 tuh. eläjid vl 1987.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Prokopjevskan elektromašiništonsauvomižen tehnikum, tegimištoliž-ekonomine tehnikum, kaivuztehnine tehnikum, politehnikum, sauvondtehnikum, fizkul'turan tehnikum, transportine tehnikum, čomamahtoiden kolledž, Kemerovon agjan medicinižen kolledžan filial.
Irdkosketused.
*


Armstrong Nil.
Nil Olden Armstrong (; sünd. 5. eloku 1930, Uapakonet-lidn, Ogajo, AÜV — kol. 25. eloku 2012, Cincinnati, Ogajo, AÜV) oli amerikalaine sodamerilendai da astronavt, lendai-kodvii, kosmine inžener da Cincinnnatin universitetan professor. Tegi ezmäšt ristitun haškud Kudmaižen pindha (20. heinku 1969) «Apollon-11»-missijan aigan.
Biografii.
Nil oli sündnu Stiven König Armstrong-auditoran () i Viola Engelin (angl. "Viola Louise Engel") kanzha, šotlandijan i saksan augotižlibundanke. Norembad Džun-sizar i Din-vell' oliba Nilal. Kanz sirdi tatan radon jäl'ghe, oli 16 lidnas, i vl 1944 pördui Uapakonetha. Armstrong oli pästtud Uapakonet-lidnan keskškolaspäi vl 1947. Sai lendajan licenzijad školas opeten völ, edel avtovedajan oiktust. Oli skautoiden likundan ühtnijan i sai kaikiš korktembad «Eagle scout»-rangad. Vspäi 1947 openui Pördjun universitetas kaks' vot, aviacijan inžiniringan specialižusenke. Valdkund maksoi opendust koumevoččen armijan radnikoičendan arvoimiženke, i Armstrong läksi armijha.
Ühtni Korejan sodaha, lendi 78 kerdad i oli lodud ühten kerdan. Vl 1955 pästtihe universitetaspäi bakalavraks. Lendi kosmosha kaks' kerdad, ezmäižen kerdan oli «Džemini-8»-missijan käsknikan vn 1966 keväz'kus, tehtihe kahten laivan ühtnendad kosmosas.
Kanz.
Armstrong oli naižiš kahtišti. Dženet Šeron oli ezmäine ak vll 1956−1994, erigoitihe, sündutihe Mark- i Erik-poigid, Karen-tütär koli laps'aigan. Kerol Held Nait oli kahtenz' ak vspäi 1994 Nilan surmhasai.


Salair.
Salair () om Venäman lidn da lidnankund Kemerovon agjan päivlaskmas. Mülüb om Gur'jevskan rajonha, sen toine lidn.
Istorii.
"Salairskoje-külä" mainitase ezmäižen kerdan vl 1626. Žilon aluz om pandud vl 1782 hobedan kaivudenno. Vspäi 1793 sauvoškanzihe hobedan suladuztegint koumenno kaivudenno. Vl 1830 löudihe kuldad Salairal, i heittihe hobedan samišt vodele 1861. Nevondkundaližen aigan vedihe geotedištelendad, saudihe küllästamižfabrikad i raudted vodele 1932. Vl 1932 sai radnikžilon statusad. Kätihe radnikžilod lidnaks vn 1941 5. päiväl sulakud.
Lidn da lidnankund šingotasoiš hahktinan i cinkan küllästamižfabrikal da kurortaks, sidä kesken mägisuksiden.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur' i Pen' Tolmovai-jogiden keskes (), Salairan kräžan päivnouzmaižil pautkil, 330 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Altajan randan röunhasai om 10 km suvipäivlaskmha orhal, Kemerovohosai om 126 km pohjoižhe orhal, 167 km avtotedme vai raudtel. Lähembaine lidn om Gur'jevsk-rajonkeskuz 2 km pohjoižpäivnouzmha.
Kaks' pen't žilod mülüdas lidnankundha Salairan ližaks: Žilo Salairan lebupertinno (123 rist. vl 2010) i Gavrilovk (64 rist. vl 2010). Lidnankundan pind — 39,75 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 8 262 ristitud, lidnankundan — 8 449 ristitud, rajonan videndez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 17 477 eläjad vl 1959. Vl 2017 kaik 7 768 ristitud elihe lidnankundas. Ortodoksižen hristanuskondan phh. Pedroin da Pauloin-apostoloiden jumalanpert' om olmas lidnas (nügüd'aigaine — vspäi 1907).


Taštagol.
Taštagol () om Venäman lidn da lidnankund Kemerovon agjan suves. Se om Taštagolan rajonan administrativine keskuz, mülüb sihe vspäi 2005.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1939 žiloks raudkivendon löudmižsijanno. Vl 1963 ühtištuihe Taštagol-, Kočur- () i Šalim-žiloid, anttihe lidnan statusad.
Taštagol šingotase raudkivendon samižel Novokuzneckan metallurgijan täht tobman palan.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kondom-jogen muugotil randoil (, Obin oigedpol'ne bassein), 423..478 m korktusil, 450 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Kočur- (hura) i Šalim- (oiged) ližajoged langetas Kondomanjogehe lidnan päivlaskmas. Matkad Kemerovohosai om 311 km lodeheze-pohjoižhe orhal, 375 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Kaltan 92 km lodeheze-pohjoižhe orhal, 141 km avtol vai 160 km raudtedme. Vspäi 2008 avtote ühtenzoitab lidnad Mägialtajanke.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 23 134 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 28 tuh. eläjid vl 1967. Ortodoksižen hristanuskondan Jurgii-vägestusenkandajan jumalanpert' i šorijalaižiden etnografine muzei oma olmas lidnas.
Taštagolan kaivuztehnologijoiden da holitusen sferan tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Barabinsk.
Barabinsk () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan päivlaskmaižen palan keskuses. Se om Barabinskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1893 žiloks raudtestancijanno sauvomha da holitamha Transsib-raudted. Vl 1917 anttihe žilole lidnan statusad.
Barabinsk šingotase raudten edheotandoil (koume vedimdepod i vagonoiden kohenduzdepo, raudten distancii), «Sibpromsväz'»-tegimel (konstrukcijad i materialad sauvomha joksuzoigendamižpirdoid) i sömtegimištol (oluden i leibän edheotandad, maidtegim, kalankazvatuz, kombisömän tegim).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Päivlaskmaižen Sibirin tazangišton Barabinskan alangištos, 115 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Nell' järved om lidnan pohjoižpäivnouzmaižel röunal. Matkad Novosibirskaspäi om 293 km päivlaskmha orhal, 315 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Kuibišev 6 km pohjoižhe orhal, raudtel (ajelemha jüguid vaiše) vai avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 30 394 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 36..40 tuh. eläjid vll 1959−2001 (40 878 eläjad vl 1959). Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman «Kaikiden gorähižiden ilo»-jumalaižen pühäpert' (om pühästadud vl 1998 Jumalanmaman Katken pühäpertikš) i kaks' časounäd oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Barabinskan medicinine kolledž i Novosibirskan agjan kul'turan da čomamahtoiden kolledžan filial.
Irdkosketused.
*


Berdsk.
Berdsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Novosibirskan agjan päivnouzmas. Se om agjan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, Novosibirskan suvine ezilidn.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1716 kuti "Berdskan lidnuz" () Berdin basseinan eläjiden tahton mödhe kaičemhas ümbrišton kalaidajiš heimoišpäi, nimitihe Berd'-jogen mödhe (). Vl 1782 anttihe lidnan statusad i nimitihe "Kolivan'-lidnaks" () gubernijan keskusen statusanke, no vodele 1797 pučihe Kolivanin gubernijan projektaspäi Obin sur'veziden tagut i kätihe lidnad "Berdskoje-žiloks". Vl 1929 žilo sai "kezaküläpertiden Berdsk-žilo"-nimitust, vl 1934 kätihe sidä radnikžiloks. Vn 1944 9. päiväl uhokud Berdsk sai lidnan statusad agjan alištusenke, mülütihe Berdsk-raudtestancijad 8 kilometras, Krasnii Sokol-žilod i lebupertid.
Vll 1953−1957 sirtihe lidnad udhe sijha läz täuzin Berdsk-raudtestancijannoks Novosibirskan vezivaradimen sauvondan taguiči (täutmine oli vl 1959), i vodele 1959 sen ristitišt ližadui 29 021 eläjhasai.
Lidn šingotase elektromehanižel i lämoipalosignalizacijan tegimil, sauvondmaterialiden pästandal (pumaterialad, vahtbeton, špalerad), biosubstancijoiden tegimel, omblendfabrikal, pakuitesen edheotandal i sömtegimištol (leibänkombinat, maidtegim), mugažo lebutahoks (5 sanatorijad, 2 pansionatad, 4 sportkompleksad, 2 lebubazad, 3 lebupuištod i jahtklub).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Novosibirskan vezivaradimen oiktal randal (Ob'-jogi), Berdskan nemel, 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om kanghid lidnas ümbri läz 20 km² pindanke. Lähembaine lidn om Novosibirsk ani pohjoižhe, lidnümbrik röunatab Iskitiman rajonanke mugažo. Toine lähembaine lidn om Iskitim 10 km suvipäivnouzmha orhal, 18 km avtol, raudtel vai vetme.
Eläjad da transport.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 96 800 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Ortodoksižen hristanuskondan Sündun Toižetamižen päjumalanpert' om saudud lidnas vodele 2004.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Berdskan profškol, elektromehanine, medicinine i politehnine kolledžad, menedžmentan i torgusen tehnikum (privatine), Novosibirskan üläopendusen aluzkundoiden kaks' filialad.
Avtobusad da ezilidnelektrojonused ühtenzoittas lähižidenke lidnoidenke da oma kundaližeks transportaks lidnas. Jogivaldmad i sodalendimport oma saudud, no kävutihe niid harvoin.


Bolotnoje.
Bolotnoje () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan pohjoižpäivnouzmas. Se om Bolotnojen rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1805 "Bolotnoje-küläks počtstancijanno" Moskvan traktal, mainitase mugažo kut "Bolotninskoje". Vl 1896 Transsiban sauvomine tuli žilho, i Bolotnai-raudtestancii radab. Vspäi 1931 oli radnikžiloks. Vn 1943 12. päiväl kül'mkud anttihe sille lidnan statusad. Suren sodan aigan sijazihe Bolotnojehe evakuiruidud ristituid Ukrainaspäi i omblendfabrikad Ukrainan Nikolajev-lidnaspäi.
Bolotnoje šingotase raudten edheotandoil, sauvondmaterialiden pästandal (savič), omblendfabrikal, kartonpakuiteztegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Lavin-jogen i sen penen vezivaradimen oiktal randal (, Tomin hurapol'ne bassein), Päivlaskmaižen Sibirin tazangišton suvipäivnouzmas, 200 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. «Sibir'»-avtote (R-255) om Bolotnojen suviröunaks. Matkad Kemerovon agjhasai om 10 km päivnouzmha orhal, Novosibirskhasai om 117 km suvipäivlaskmha orhal, 132 km avtol vai 123 km raudtedme. Lähembaine lidn om Jurg (Kemerovon agj) 30 km pohjoižhe orhal vai Transsibadme, 50 km avtol.
Bolotnoje om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 73,05 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 570 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb ristitišt oli 26 762 eläjad vl 1959. Ortodoksižen hristanuskondan Mikulai-čudonsädajan puine jumalanpert' (1946), Mikoi-arhangelan jumalanpert' (om saudud vodele 2008) i baptizman pühäpert' oma olmas lidnas.
Bolotnojen pedagogine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Macuo Basö.
Basö («bananpu») vai Macuo Basö (), nimi sündundan jäl'ghe — Macuo Kinsaku (; sünd. 1644, Ueno, Igan provincii, nüg. Mien prefektur, Japonii — kol. 28. kül'mku 1694, Osak, Japonii), norudes — Matsuo Tüemon Munefusa (), oli Edo-pordon kaikiš tetabamb japonijalaine runokirjutai.
Sädamine.
Ühtni haiku-žanran sündnundha, mülüti filosofišt südäint komižhe renganžanrha. Hen koveritomuz i čomakulun garmonii oma Basön runoiden pirdoikš. Tulnu Kitaišpäi dzen-openduz valatoiti runokirjutajan mail'mannägendad, i hänen runod abutiba opendusele šingotadas Japonijas. Basön stil' märiči japonižen runoišton šingotest kahtes sadas vodes.
Runokirjutai sädi 7 ontologijad ičeze openikoidenke: «"Tal'veližed päiväd"» (1684), «"Keväz'ližed päiväd"» (1686), «"Väl'dünu pöud"» (1689), «"Tikv kurkunke"» (1690), «"Oblezjanan ol'gesine vihmsoba"» (1. kirj 1691, 2. kirj 1698), «"Havad hilenke"» (1694).
Biografii.
Oli sündnu samurain kanzha koumanden lapsen kuden keskes i noremban poigan. Tat i veik openziba elokahambid samurajid kalligrafijale, i Kinsaku sai hüväd opendust laps'aigan. Hän oli 13-vozne, konz tat koli. Oli kazakoiš toižel elokahal Todo Jositada-samurajal (, 1642−1666) i openui ühten aigan runoišton čomamahtod Kiotos vspäi 1664. Molembad ottiba psevdonimid (Basö ende oli Sōbō 宗房, Munafusa-nimen kitaine lugend) da sädiba runoid toižidenke ühtes, no Jositada koli edel aigad.
Vspäi 1672 Basö eli Edos, radoi valdkundmehel, sid' runoišton opendajal. Openikad sauvoiba pupert'kulušt runokirjutajale i ištutiba bananpud senno, se tuli mel'he opendajale i hän oti Basö-psevdonimad. Vodele 1680 sädajan škol lugi kaks'kümne openikad. Matkazi Tokaidodme, sai arvostust da tetabut. Putui Osakha elon lopus, kus koli-ki.


Čerepanovo.
Čerepanovo () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan suvipäivnouzmas. Se om Čerepanovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1912 "Čerepanovo-raudtestancijaks" sauvomha da holitamha raudted Barnaulhasai, Čerepanov-manmehen mectudpertiižen sijas, sid'-žo "Svobodnii-žilo" formiruižeškanzi raudtestancijanno. Saudihe raudtestancijad vodele 1915. Vn 1925 6. päiväl kezakud anttihe lidnan statusad da nimitihe raudtestancijan mödhe.
Čerepanovo šingotase keramižen savičun järedal tegimel, vedenlämbitamižkatl'oiden tegimel, sömtegimištol (lihakombinat, oludvinkombinat) i omblendfabrikal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Obin oigedpol'žes basseinas, 280 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. «Novosibirsk — Barnaul»-raudte läbitab lidnad. Čerepanovo zavodiše kilometras päivnouzmha «Čujan trakt»-avtotespäi (R-256). Matkad Altajan randhasai om 12 km suvhe orhal, Novosibirskan keskushesai om 94 km pohjoižhe orhal, 107 km avtol vai raudtedme, röunhasai — 73 km. Lähembaine lidn om Iskitim 47 km pohjoižhe orhal, 53 km avtotedme vai raudtel.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 19 300 ristitud, rajonan kaks' videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 23 100 eläjad vl 1998. Ortodoksižen hristanuskondan koume jumalanpertid oma olmas lidnas: ph. Oleksijan (1914, udessundutihe vspäi 2006), Sibirin Kaikiden Pühämehiden (1987) mez'jumalankodinke (vspäi 2006) i Simeon Verhoturjelaižen (2001).
Professionaližen opendusen aluzkundad: Čerepanovon politehnine kolledž i pedagogine tehnikum.
Irdkosketused.
*


Togučin.
Togučin () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan päivnouzmas. Se om Togučinan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1867 kuti "Togučin-külä". Vl 1929 zavottihe «Novosibirsk — Kuzbass»-raudten sauvondad külänno, raudten edheotandad toižetiba sidä, i vl 1932 kätihe Togučinan rajonan keskuseks. Vl 1936 Togučin sai radnikžilon statusad. Vn 1945 30. päiväl sulakud anttihe lidnan statusad.
Togučin šingotase pompstancijoiden tegimel, sömtegimištol (oludenkeitim, leibtegim, maidedheotand) i pilindmaterialiden edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Inänjogen () randoil, 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Inän pen' Togučink-ližajogi lankteb oiktalpäi. «Novosibirsk — Novokuzneck»-raudte läbitab lidnad, raudtestancii om saudud jogen hural randal. Kaks' avtotesildad ühtenzoittas jogen randoid. Matkad Kemerovon agjhasai om 25 km pohjoižpäivnouzmha orhal, Novosibirskan keskushesai om 97 km päivlaskmha orhal, 110 km avtol vai raudtedme, röunhasai — 100 km. Lähembaine lidn om Bolotnoje 48 km pohjoižhe orhal vai 70 km avtotedme.
Togučin om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 72,63 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 21 500 ristitud, rajonan koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli 23 700 eläjad vll 1996−1998. Ortodoksižen hristanuskondan Serafim Sarovalaižen jumalanpert' om olmas lidnas (saudihe vspäi 1992).
Togučinan mechoz-tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Čulim (lidn).
Čulim () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan keskuzpalas. Se om Čuliman rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1762 "Čulimskai-küläks" udel «Moskv — Sibir'»-traktal. 19. voz'sadal sirdanuded paniba "Romanovskoje-žilon" alust Čulimskai-külänno. Transsib-raudte läbiti tahondad Romanovskoje-žilonno vll 1893−1896, i se kändihe žiloks Čulimskai-raudtestancijanno. Ezmäine passažirjonuz tuli "Čulimskoje-žilho" vl 1913. Romanovskoje- i Čulimskoje-žilod ühtištuiba aigan mändes, i vl 1935 kätihe "Čulim-radnikžiloks". Vn 1947 19. päiväl elokud anttihe lidnan statusad.
Čulim šingotase raudten edheotandoil (vedimdepo, raudten distancii) i sömtegimištol (argvoisagudkombinat, leibtegim).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase ühtennimižen jogen oiktal randal tobjimalaz, 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Itkul'-järv om 2 km suvipäivnouzmha lidnaspäi. «Irtiš»-avtote (R-254) om lidnan pohjoižröunaks. Matkad Novosibirskan keskushesai om 125 km päivnouzmha orhal, 138 km avtol vai 129 km raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Kargat 42 km päivlaskmha orhal, 50 km avtotedme vai raudtel, i Ob' 110 km orhal vai niil-žo teil, no päivnouzmha.
Čulim om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 223,31 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 12 tuh. ristituid, rajonan pol'. Kaikiš suremb ristitišt oli 18 161 eläjad vl 1959. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Sündundpäivän pühäpert' om olmas lidnas (2009).
Čuliman rajonidenkeskeine agrarine licei om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Iskitim.
Iskitim () om Venäman lidn da lidnümbrik Novosibirskan agjan suvipäivnouzmas. Se om agjan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, om Iskitiman rajonan administrativižeks keskuseks mugažo (vspäi 1935), ei mülü sihe.
Istorii.
15.-17. voz'sadal tulnuded türkad-teleutad küksiba ahtištoitten elänuzid suomalaiž-ugrilaižid rahvahid, no kaikiden heiden lugu oli pen'. Vn 1717 aigkirjas Šipunovo-, Koinovo-, Černodirovo- i Vilkovo-küläd mainitasoiš nügüdläižen lidnan territorijal. Vll 1912−1916 «Transsib — Barnaul»-raudte läbiti tahondad, i saudihe "raudtesarad nomer 5", möhemba udesnimitihe sidä "Iskitim". 1920-nzil vozil panihe raudtesarad küläkundan keskuseks. Vll 1930−1934 järed Černorečenskii-cementtegim om saudud mouckiven löudmižsijidenno. Vn 1933 10. päiväl sulakud ühtištuihe nell' küläd da türmatud mehiden zonad "Iskitim-radnikžiloks". Vl 1951 anttihe lidnan statusad agjan alištusenke.
Iskitim šingotase sauvondmaterialiden tegimil (cementtegim, šifertegim, raudbetontegesiden kaks' tegint, sendvičpaneliden tegim, mramoran da ozrikkiven ümbriradmine, mouckiven kar'jer), sömtegimištol (maidkombinat, leibkombinat, konditerine fabrik, kombisömän tegim), poukahtuzsubstancijoiden da bomboiden tegimel, lämuzladimiden edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Berd'-jogen randoil (Obin oiged ližajogi), 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Novosibirskan keskushesai om 57 km lodeheze raudtedme, sen röunhasai orhal — 26 km i kaikil teil. Lähembaine lidn om Berdsk 10 km lodeheze orhal, 18 km avtol, raudtel vai vetme (Novosibirskan vezivaradim).
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 63 700 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 68..69 tuh. eläjid vll 1986−2001 (69 200 rist. vl 1992). Ortodoksižen hristanuskondan Mikulai-čudonsädajan päjumalanpert', nell' jumalanpertid i časoun' oma olmas lidnas.
Koume sportkompleksad, ujundbassein i jäine pert'kulu ratas lidnas. Iskitiman medicinine tehnikum, Novosibirskan sauvondmontažan kolledžan filial i Novosibirskan üläopendusen aluzkundoiden koume filialad oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Borhes Horhe Luis.
Horhe Luis Borhes (täuz' nimi; sünd. 24. eloku 1899, Buenos Aires, Argentin — kol. 14. kezaku 1986, Ženev, Šveicarii) oli argentinine kirjutai postmodernizman alusenpanijoišpäi, mugažo runokirjutai da publicist. Kirjuti ispanijan kelel i kändi sädusid neche kel'he.
Borhes kirjuti ezmäižen sanutesen kuz'voččel, tegi ezmäižen kändusen kümnevoččes igäs anglijan kelespäi. Openui Ženevan školas Ezmäižen mail'man sodan aigan. Oli ispanijankel'žen runoišton avangardizman ezitai. Radoi Buenos Airesas kirjištmehen, ezmäi ühesa vot rajonan kirjištos, kus sädi ičeze lujid kirjoid. Peiti filosofijan diskursad prozan lühüdoihe fantazijoihe, kirjuti sanutesid da metaromanid niišpäi, erazvuiččiden temoiden esseid (kaikiš enamb vll 1925−1936). Sädi 36 kirjad Argentinan toižidenke avtoridenke. Vll 1955−1973 radoi Argentinan Rahvahaližen kirjišton direktoran. Sai äi literaturižid premijoid da arvoid kodimas (vspäi 1944) i verhiš maiš, oli universitetoiden doktoran mail'madme. Borhesan arhiv kaičese Garri Rensoman keskuses (Tehasan universitet, AÜV).
Kirjutai oli segoitadud etniženke augotižlibundanke: ispaniž-irlandijalaine tat i portugaline evrejalaine mam. Nora-sizar-pirdai (1901−1998) oli Horhel. Borhes oli naižiš kaks' kerdad. Kändi pol'sogedaks 55-voččes igäs, koli lapsetoman.


Karasuk (lidn).
Karasuk () om Venäman lidn, lidnankund da raudtesol'm Novosibirskan agjan suvipäivlaskmas. Se om Karasukan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1915 sauvomha da holitamha raudtesarakod Transsibaspäi, nimitihe jogen mödhe. Vl 1943 kätihe radnikžiloks. Se sai lidnan statusad vn 1954 3. päiväl kezakud.
Karasuk šingotase raudten edheotandoil (vedimiden kohenduzdepo) i sömtegimištol (lihakombinat, leibänkombinat, kalategim).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Karasuk-jogen (531 km) hural randal sen lanktendan tahondas vedhudetomihe järvihe, 110 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Pened solavad järved oma lidnan ümbrištos. Matkad Altajan randhasai om 20 km suvhe orhal, Novosibirskhasai om 348 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 387 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Slavgorod (Altajan rand) 92 km suvipäivnouzmha orhal, 106 km avtol vai raudtedme, i Kupino 85 km lodeheze orhal, 96 km avtotedme vai raudtel. "Karasuk-1" i "Karasuk-3" oma kaks' raudtestancijad lidnas, «Tatarsk — Ust' Kamenogorsk»- i «Omsk — Barnaul»-jonod ristikoičese täs.
Jarok-žilo (63 rist. vl 2017) mülüb lidnankundha Karasukan ližaks. Lidnankundan pind — 32,71 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 28 586 ristitud, lidnankundan — 28 652 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 30 900 eläjad vll 1996 i 2000. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Ezikuctud Ondrii-apostolan jumalanpert' om olmas lidnas.
Karasukan pedagogine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Kargat (lidn).
Kargat () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan keskuzpalas. Se om Kargatan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud sodavägiden sijaduseks 18. voz'sadan keskuses, nimitihe jogen mödhe. Vl 1957 kätihe radnikžiloks. Se sai lidnan statusad vn 1965 sügüz'kul uden rajonan keskusen statusanke ühtes.
Kargat om maižanduzrajonan keskuseks, šingotase tegimištoližkombinatal i sömtegimištol (lihakombinat, paštatesen sijad).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kargat-jogen (387 km) randoil sen keskjoksmuses (vedhudetoman Čani-järven bassein), 130 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Novosibirskhasai om 169 km päivnouzmha orhal, 182 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Čulim 42 km päivnouzmha orhal, 50 km «Irtiš»-avtotedme (R-254) vai Transsib-raudtel.
Kaks' pen't žilod (kaik 13 rist. vl 2017) mülüdas lidnankundha Karasukan ližaks: Kapralovo-blokpost i Kazarm 3144 km. Lidnankundan pind — 281,57 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 10 042 ristitud, lidnankundan — 10 059 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 12..13 tuh. eläjid vll 1959−2001 (13 100 rist. vl 1996). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Illöi-endustajan jumalanpert' om saudud vll 2010−2013.
Kolivanin agrarižen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Kuibišev (Novosibirskan agj).
Kuibišev () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan päivlaskmaižen palan keskuses. Se om agjan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Kuibiševan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1722 "Kain-Pas-lidnuseks" kaičemha stepin ümbrištod kalaidajiden heimoiden londoišpäi. Nimitihe Kaink-jogen mödhe (Omin hura ližajogi). Vl 1755 sirtihe forpostad da jumalanpertid Kainkan oiktale randale «Moskv — Sibir'»-traktan sauvondan tagut. Vn 1782 30. päiväl vilukud "Kainskai-slabad" sai lidnan statusad "Kainsk"-nimenke.
Valitihe lidnad kükstud mehiden eländsijaks. Vl 1935 udesnimitihe Valerian Kuibišev-revolücioneran kanzannimen mödhe (eli küksuses vll 1907−1909 i 1912−1913), nimitihe toižin mugažo: "Kuibiševsk" i "Kuibiševo". Vspäi 1952 nimitusen oficialine kirjutamine om nügüdläine. Vll 1917−2006 "Kainsk-Barabinskii-raudtestancii" oli olmas ajamha jüguid tobman palan, 13-kilometrine raudtesara Transsibaspäi kävutase nügüd'-ki paloin.
Kuibišev šingotase himižel «Anozit»-tegimel (substancijad, plastiktegesed i raketpoltuz), sauvondmaterialiden tegimil (torvenvanundtegim i savičtegim), sömtegimištol (maidkonservtegim i etilspirtan pästand).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Om'-jogen molembil randoil (Irtišan oiged ližajogi), Päivlaskmaižen Sibirin tazangišton Barabinskan alangištos, 110 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Lidn om ümbärtud penil järvil. Koume avtotesildad Omiš päliči om saudud lidnas. Matkad Novosibirskaspäi om 295 km päivlaskmha orhal, 330 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Barabinsk 6 km suvhe orhal, raudtel (vemha jüguid vaiše) vai avtotedme.
Kuibišev om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 109,73 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 45 299 ristitud, rajonan koume nelländest. Kaikiš suremb ristitišt oli 50..51 tuh. eläjid vll 1986−2001 (51 800 eläjad vl 1996). Ortodoksižen hristanuskondan Johann-endustajan Sündundpäivän jumalanpert' om olmas lidnas vspäi 1907.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Kuibiševan medicinine i maižandusen tehnikumad, pedagogine i politehnine kolledžad, 2 profškolad, Novosibirskan valdkundaližen pedagogižen universitetan filial.
Irdkosketused.
*


Bairon Džordž Gordon.
Džordž Gordon Bairon (; sünd. 22. viluku 1788, London, Anglii, Britanine imperii — kol. 19. sulaku 1824, Missolungi, Osmanan Grekanma) oli anglijalaine runokirjutai.
Bairon oli sündnu Džon Bairon-kapitanan (1756−1791) da hänen kahtenden Ketrin Gordon-akan pereheze. Sai Anglijan lord-arvod kümnevoččes igäs, dvojurodnii dedan surman jäl'ghe. Tedoiži hüvin Anglijan klassižid avtorid Herrou-školas, oli pästnus Kembridžan universitetaspäi. Vn 1812 uhokus ezini ezmäižen kerdan parlamentan Lordoiden Kodiš. Sädi äiluguižid lirižid da satirižid runoid, poemid, p'jesid anglijan kelel, romantizman ezitai. Tegi melel Baironan tipišt personažad. Elon lopus ühtni Grekanman sodaha ripmatomudes, Grekanman rahvahaline vägimez'.
Oli naižiš, Anna Izabella Bairon (Annabella, 1792−1860) oli hänen ak vn 1815 vilukus — vn 1816 sulakus. Sündutihe naimiželos üks'jäižen Ada-tütren, programmiruindan alusenpanijan. Sid' runokirjutai ajoi verhiže maihe pördmatomikš, sädi poemid villal läz Ženevad, i eli Italijas Gviččioli-grafanakanke naindata vn 1819 sulakuspäi.


Kupino (Novosibirskan agj).
Kupino () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan suvipäivlaskmas. Se om Kupinon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1886. Vl 1915 raudte ühtenzoiti žilod Transsibanke (Tatarsk-lidn), kävutihe vemha villäd. Žilo sai lidnan statusad vl 1944.
Lidn šingotase vagonoiden kohenduzkompanijal, maidtegimel i jähižen edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 115 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Nell' pen't järved sijadasoiš lidnan suves. Matkad Kazahstanan röunhasai om 30 km päivlaskmha orhal, Novosibirskhasai om 368 km päivnouzmha orhal, 480 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaine lidn om Karasuk 85 km suvipäivnouzmha orhal, 96 km avtotedme vai raudtel.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 15 400 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 23 185 eläjad vl 1959. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om olmas lidnas: Luka-evangelistan i Sündun Toižetamižen jumalanpertid.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Kupinon medicinine tehnikum i rajonidenkeskeine agrarine licei.
Irdkosketused.
*


Ob' (lidn).
Ob' () om Venäman lidn da lidnümbrik Novosibirskan agjan päivnouzmas. Se om Novosibirskan päivlaskmaine ezilidn.
Istorii.
Ob'-raudtestancii om saudud Transsibal vl 1895, kävutihe sidä bazaks sauvomha raudtesildad Ob'-joges päliči vll 1893−1897. Nimitihe stancijad jogen mödhe, hot' se jokseb 10 kilometras žilospäi.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1934 "žiloks Ob'-raudtestancijanno". Vl 1947 ühtištuihe Tolmačovo-žilon palanke da kätihe lidnanvuiččeks žiloks. Žilo sai lidnan statusad vl 1969. Om lidnaks oiktanke alištusenke agjan tobmudele vspäi 1989.
Ob'-lidn šingotase Tolmačovo-lendimportal (vspäi 1957), lendimiden i raudten kohenduzedheotandoil, libutimiden tegimel i uksiden edheotandal, om «Sibir'»-aviakompanijan päfateraks (se-žo «S7 Airlines», kahtenz' surtte valdkundas). Severz'-se sodapalakundoid sijadasoiš lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 110 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Vlasih-jogi (, Obin hura ližajogi) jokseb pidust' lidnan pohjoižpäivnouzmašt röunad, Ob'-lidnan i Novosibirskan keskes. Matkad Novosibirskan röunhasai om 1 km päivnouzmha orhal, avtotedme vai raudtedme. Transsib i «Irtiš»-avtote (R-254) jagadas lidnad kaks'haz. Lendimport om saudud lidnan pohjoižes.
Seižutezplatform 3307. km-eländpunkt (, 63 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Ob'-lidnan ližaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 25 382 ristitud, lidnümbrikon — 25 725 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2018 kaik 29 499 ristitud elädas lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Tihon Donantaguižen jumalanpert' om olmas vspäi 2008.
Professionaližen opendusen aluzkund om buhgalteroiden ližakvalifikacijan škol, toižed lähižed aluzkundad sijadasoiš Novosibirskas.


Tatarsk.
Tatarsk () om Venäman lidn da lidnankund Novosibirskan agjan päivlaskmas. Se om Tatarskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1894 kuti "Tatarskai-raudtestancii" () žilonke senno sauvomha da holitamha Transsibad i sirdnikoiden Venäman imperijan evropižes palaspäi bazaks. Nimitihe lähižen "Tatarkankülän" () mödhe, sijazihe kahtes virstas da oli pandud 18. voz'sadal. Žilo sai lidnan statusad vn 1911 27. päiväl vilukud. Vll 1912−1914 saudihe Kulundan magistralid suvipäivnouzmha vemha villäd ajaden, kätihe Tatarskad raudtesol'meks.
Lidn šingotase raudten edheotandoil (vagonoiden kohenduzdepo, raudten distancii) i sömtegimištol (leibänkombinat, villänelevator, kuivan maidon tegim).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 105 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Novosibirskhasai om 443 km päivnouzmha orhal, 473 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaine lidn om Kalačinsk (Omskan agj) 90 km päivlaskmha Transsibal vai avtotedme. «Irtiš»-avtote (R-254) om lidnan suviröunaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 24 217 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb ristitišt oli 29..30 tuhad eläjid vll 1959−1998 (30 893 eläjad vl 1979). Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Katken pühäpert' om saudud vll 1994−2001.
Tatarskan politehnine i pedagogine kolledžad oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Dalmatovo.
Dalmatovo () om Venäman lidn da lidnankund Kurganan agjan lodehes. Se om Dalmatovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Pühä Dalmat Isetilaine pani Emäganpäivän mez'jumalankodin alust vl 1644. Eländpunktan aluz om pandud vl 1651 kuti "Služnäi-slabad" () jumalankodinno. Vll 1691−1781 oli "Nikolajevskoje-žiloks". Se sai lidnan statusad vl 1781 "Dalmatov"-nimenke. Vll 1924−1947 kadoti lidnan statusad i oli "Dalmatovo-žiloks". Vn 1947 7. päiväl kezakud radnikžilo sai lidnan statusad tošti.
Dalmatovo šingotase avtocisternoiden tegimel, sömtegimišton mašiništon tegimel, sömtegimištol (konditerine fabrik, villänelevator, kombisömän tegim) i tekstil'edheotandal. Sadas uranad lidnan ümbrištos manalaižel mahtusel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Iset'-jogen hural randal (Tobolan hura ližajogi), 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kurganhasai om 174 km suvipäivnouzmha orhal, 196 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Kataisk 25 km päivlaskmha kaikil teil.
Koume pen't küläd mülüdas lidnankundha Dalmatovon ližaks. Lidnankundan pind — 169,56 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 13 911 ristitud, lidnankundan — 14 172 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 17 494 eläjad vl 1989. Kaik 13 020 ristitud elihe lidnankundas vl 2017. Ortodoksižen hristanuskondan Emäganpäivän mez'jumalankodi udessündutase vspäi 2011.
Kurganan tehnologižen kolledžan filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Čoser Džefri.
Džefri Čoser (mugažo Džeffri vai Gotfrid, [ˈtʃɔːsər]; sünd. läz 1343 vot, London, Anglijan kunigahuz — kol. 25. reduku 1400, sigäna-žo, om mahapandud Vestminsteran abbatuses) oli anglijalaine runokirjutai, literaturižen anglijan kelen i angližen literaturan alusenpanii. Kirjuti ičeze sädusid anglijan kelel ezmäižeks latinan kelen sijas. Sädi prozad-ki («The astrolab»-tedotraktat, kirjutused elos), tegi poemiden kändusid italijan i francijan kelišpäi.
Čoseran tat torgui vinal, i hänen poig putui tanhale 17-voččel kunigahan poigan akan pažaks. Ühtni vn 1359 sodamatkha Francijad vaste, putui plenha, i Eduard Koumanz'-kunigaz maksoi päzutamha händast, kändi ičeze kamerdineraks da azegenkandajaks. Vll 1360−1367 Čoser openui Londonan juridižes üläškolas, tedoiži Amuižen Riman klassižid kirjutajid, tezi Francijan nügüd'aigaižiden runokirjutajiden sädusid. Opendusen jäl'ghe ajeli Italijha diplomataks i tegi tundmust Italijan runoištonke da torguindlidnoidenke.
Vl 1366 Džefri i Filippa (de Roe neiččel, 1346−1387) vändiba sajad. Sündutihe kaks' last, Elizabet i Tomas Čoserad.


Kataisk.
Kataisk () om Venäman lidn da lidnankund Kurganan agjan lodehes. Se om Kataiskan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kozakoil vl 1655 kuti Katain lidnuz (), baškiralaižiden heimoiden karakatajalaižed-ühtištusen () nimen mödhe. Lidnuz kaiči torguindted Tobol'skaspäi Moskvha. Alištui kalaidajiden heimoiden londoile, i vodele 1695 lidnuz oli saudud jo koumanden kerdan. Sid' nimitihe "Kataiskai slabadaks". 19. voz'sadal "Kataiskoje-žilo" oli villän torguindan järedaks keskuseks. Vll 1911−1913 raudte läbiti žilod. Vn 1944 12. päiväl uhokud žilo sai lidnan statusad Troickoje-žilon, Korablövo-, Odino- i Savino-küliden mülütandanke.
Kataisk šingotase erazvuiččiden pompiden tegimel i maidtegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Iset'-jogen hural randal (Tobolan hura ližajogi) Kataik-jogen () lanktendan sijas, 100 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kurganhasai om 195 km suvipäivnouzmha orhal, 219 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Dalmatovo 25 km päivnouzmha kaikil teil.
Kataisk om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 145,5 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 14 003 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15..16 tuh. eläjid vll 1979−2006 (16 789 rist. vl 1989). Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman «Kaikiden gorähižiden ihastuz»-jumalaižen puine pühäpert' om avaitud vl 2010.
Kataiskan professionaliž-pedagogine tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Kurtamiš.
Kurtamiš () om Venäman lidn da lidnankund Kurganan agjan suvipäivlaskmas. Se om Kurtamišan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud lidnuseks ühtennimižen jogen randal Isetin agjan kancelärijan käskön mödhe vl 1745. Vodele 1753 saudihe ezmäšt jumalanpertid ümbrištos, phh. Pedroin da Pauloin oiktastuseks, i nimitaškanzihe žilod senno Kurtamiš-jogen mödhe. Jumalanpert' om olmas nügüd'-ki. Vspäi 1756 kätihe žilod makundan keskuseks. 19. voz'sadal 5 jarmankad oleskeli joga vodes. Vn 1956 5. päiväl heinkud žilo sai lidnan statusad.
Kurtamiš šingotase kohenduzmehanižel tegimel i sömtegimištol (sagudtegim, jauhon tehmine).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Kurtamiš-jogen randoil (Tobolan hura ližajogi), 110 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kurganhasai om 77 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 83 km avtol. Toine lähembaine lidn om Šumih 82 km lodeheze orhal vai 219 km avtotedme.
Kurtamiš om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 96,71 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 099 ristitud, rajonan viž ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 18..19 tuh. eläjid vll 1989−2003 (19 155 rist. vl 1989).
Kurtamišan maižanduztehnikum i Kurganan pedagogižen kolledžan filial oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.
Irdkosketused.
*


Kukmor.
Kukmor (,) om Venäman lidn Tatarstanan Tazovaldkundan pohjoižes. Se om Kukmoran rajonan i lidnankundan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1741 kuti žilo sauvomha da holitamha Tajiševon vas'ktegint (), nimitihe "Kukmor-tegim" mugažo. Vspäi 1851 oli Kukmor-žiloks, vl 1923 kätihe radnikžiloks. Vn 2017 28. päiväl sulakud Kukmor sai lidnan statusad.
Kukmor šingotase hobkombinatal, metalližastjoiden tegimel, omblendfabrikal, sauvondkeramikan tegimel i maidkombinatal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vätk-jogen oiktal randpolel, 102 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazanihesai om 115 km suvipäivlaskmha. Röunatab Kirovan agjanke pohjoižes i päivnouzmas, lähembaine lidn om sen Vätkan Poläni 10 km pohjoižpäivnouzmha. "Kukmor-raudtestancii" om olmas «Kazan' — Jekaterinburg»-jonol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 16 918 ristitud, rajonan koumandez. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om 16..17 tuhad eläjid vspäi 2002 i om nügüd'.
Kaks' sportkompleksad, jäpert'kulu i mägisuksiden baz oma olmas lidnas.
Irdkosketused.
*


Basshunter.
Basshunter [beishanter], todesine nimi om Junas Erik Oltberg (; sünd. 22. tal'vku 1984, Hal'mstad, Ročinma) om ročilaine pajatai, muzikprodüser da didžei. Edestab anglijan i ročin kelil.


Makušino.
Makušino () om Venäman lidn da lidnankund Kurganan agjan päivnouzmas. Se om Makušinon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud sirdanuziden manmehiden küläks 17. voz'sadan lopus. Saudihe Transsiban «Kurgan — Omsk»-palad vl 1894, i raudte läbiti Makušinod. Žilo kändihe järedaks 20. voz'sadan augotišes. Vn 1944 sulakus kätihe radnikžiloks. Vn 1963 23. päiväl uhokud žilo sai lidnan statusad.
Makušino šingotase sömtegimištol (argvoitegim, villänelevator i kombisömän tehmine).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase 140 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Vedhudetoi reskveden Vanh-järv (, 2,46 km²) om lidnan suvipäivlaskmas, täutase atmosferan sadegil. Matkad Kurganhasai om 125 km päivlaskmha orhal, 141 km avtol vai raudtel. Lähembaine lidn om Petuhovo 43 km päivnouzmha orhal, 55 km «Irtiš»-avtotrassadme (R-254) vai Transsib-raudtedme. Trass om lidnan pohjoižröunaks.
Makušino om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 68 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 8 338 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 tuh. eläjid vl 1967. Ortodoksižen hristanuskondan Mihail-arhangelan jumalanpert' om pühästandud vl 2010.
Kurganan bazižen medicinižen kolledžan Makušinon äiprofil'ne filial (ende erine tehnikum) om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Ekonomik (tedo).
Taričendan (S, angl. "supply") i küzumižen (D, angl. "demand") koverad ozutadas küzumižen ližadusen effektoid. Q — verd, P — arv.
Ekonomik (amuižgrekan kelen "οἰκονομία"-sanaspäi «kodiižandusen vedandan čomamaht»,) tedoližes el'genduses om kundaližiden tedoiden ühtmuz tavaroiden da holitišiden tehmižes, jagamižes da kulutuses (kävutamižes). Džon Mill' kävuti tärtust ičeze «Politižen ekonomijan principad»-tedotön pälkirjuteses (angl. "Principles of Political Economy") vl 1848, i se leviganzi avaros.
Adam Smitan «Tedoiduz rahvahiden elokahusen süiš da purtkiš»-tedotö (1776) järgenzi pit'kan aigan olnuzid Evropas melid ižandusen logikas i pani ekonomižen tedon alust. Erazvuiččed «Domostrojad» da abukirjad oliba Smitan monografijan endustajikš. Amuižgrekalaine Ksenofont sädi ezmäižen «Domostrojan» () 4. voz'sadal EME.
Kaks' jagust.
Ekonomikantedo jagase kahthe tedoiden gruppha: ekonomine teorii i sättutoitud ekonomik. Ekonomine toziolend om niiden tedoiden objektaks. Ekonomikan subjektad oma personad i kompanijad, kaik ned kosketadas rahoiden kal't nügüd'aigan.
Teoretine čuraduz (ekonomine teorii) tedoidab röunatud varoid, niiden vajehtamižen, jagamižen, kävutandan mahtusen valičendan processan eriližusid. Praktine čuraduz (sättutoitud ekonomik) ecib teorijan käskusiden da taričendoiden kävutandoid ižanduzsistemiden elementoiden funkcioniruindas.
Tedoidusen suruden mödhe tedo jagase "makroekonomikha" (rahvahaline ižanduz täuzin) i "mikroekonomikha", jäl'geline tedoidab kodiižandusid, erižid edheotandoid da firmoid.
Metod i funkcijad.
Ristituiden kulutuzmärad oma röunatomad, no varad oma röunatud täutamha kulutusid, i pidab valita kaikuččes ekonomižes sistemas: kuiččid tavaroid tehta, kut pidab tehta niid, ken da mittušt radod piidab oigeta, i kenen täht radon rezul'tatad oma. Löuta pätandoid nenihe küzundoihe oma ekonomižen tedon metod.
Ekonomižen tedon funkcijad: tedonandai, praktine, endustusen, mail'mannägendan šingotesen, metodologine, ideologine, kritine i teoretine.


Petuhovo (lidn).
Petuhovo () om Venäman lidn da lidnankund Kurganan agjan päivnouzmas. Se om Petuhovon rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud kuti "Judino-žilo" () vl 1779. Panihe "Petuhovo-raudtestancijan" alust vl 1892 i saudihe Transsiban «Kurgan — Omsk»-keskustad vodele 1894. Vn 1942 redukus kätihe Judinod radnikžiloks. Vn 1944 16. päiväl keväz'kud žilo sai lidnan statusad, udesnimitihe raudtestancijan mödhe.
Petuhovo šingotase valamižmehanižel tegimel (kärauzimed, vedimiden i raudterividen paloiden tehmine) i konditerižiden tegesiden edheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Išiman tazangištol, 135 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kazahstanan röunhasai (Pohjoižkazahstanan agj) om 10 km suvhe orhal vai 25 km päivlaskmha raud- i avtoteidme, Kurganhasai om 168 km päivlaskmha orhal, 187 km avtol vai raudtel. Lähembaižed lidnad oma Makušino 43 km päivlaskmha orhal, 55 km «Irtiš»-avtotrassadme (R-254) vai Transsib-raudtedme, i Mamlütk (Kazahstan) 44 km päivnouzmha orhal i Transsib-raudtedme vai 61 km avtotedme. «Irtiš»-trass om lidnan pohjoižröunaks.
Petuhovo om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 40,76 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 11 292 ristitud, rajonan koume videndest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 15 100 eläjad vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalan ozutandan pühäpert' om saudud vll 2009−2014.
Petuhovon maižandusen mehanizacijan da elektrifikacijan tehnikum om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Šadrinsk.
Šadrinsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Kurganan agjan lodehes. Se om agjan kahtenz' surtte lidn, mugažo Šadrinskan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü sihe.
Istorii.
Jurii Malečkin (Juška Solovei «sadakelič») pani slabadan da lidnusen alust Šadrinskan parččoman sijas kuti "Šadrinskai-slabad" () vl 1662. Se sai lidnan statusad vl 1712 "Arhangel'skii Šadrinskii-lidneihut"-nimenke, mugažo "Maloarhangel'sk". Vl 1733 lämoipalo mureni lidnad. Vspäi 1737 om nügüdläiženke nimenke. Vll 1737−1744 oli Isetin agjan keskuseks, vspäi 1781 om makundan lidnan statusanke. Vn 1941 semendkuspäi alištub agjan tobmudele oikti (vn 1943 uhokuhusai Kurganan agjan territorii mülüi Čeläbinskan agjaha).
Šadrinsk šingotase avtoradiatoriden tegimel, pressformiden tegimel i valamižtegimel, sauvondmaterialiden tehmižel (metalližkonstrukcijad, raudbetontegesed, elektrodad), sömtegimištol (maidkonservkombinat, oludtegim, leibproduktoiden kombinat, konditerine edheotand), pakuitesen edheotandoil, mebel'fabrikal, vedimiden kohenduzedheotandal i proppantan tehmižel samha kivivoid.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Iset'-jogen muugotil randoil (Tobolan hura ližajogi), 80 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kurganhasai om 127 km suvipäivnouzmha orhal, 147 km avtol vai raudtedme. Lähembaine lidn om Dalmatovo 50 km lodeheze kaikil teil.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 77 756 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 86..88 tuh. eläjid vll 1986−2001 (88 500 rist. vl 1997). Ortodoksižen hristanuskondan 2 päjumalanpertid i jumalanpert', baptizman pühäpert' i islaman pämečet' oma olmas lidnas.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Uralantagaine fizkul'turan da tervhuden kolledž, Šadrinskan politehnine, medicinine i finansiž-ekonomine kolledžad, proftehnologijoiden i kooperativine tehnikumad, Šadrinskan valdkundaline pedagogine universitet.
Irdkosketused.
*


Šumih (lidn).
Šumih () om Venäman lidn da lidnankund Kurganan agjan päivlaskmas. Se om Šumihan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud Transsiban raudtestancijaks vl 1892. Kätihe žilod stancijanno lidnaks vl 1944.
Šumih šingotase torvenarmaturan edheotandal i raudtelibutimiden tegimel, sömtegimištol (maidedheotandad, leibän i paštatesen pästand, villänelevator i kombisömän tehmine), mebel'fabrik radab, mugažo uranan samižen edheotand baziruiše lidnas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Uralantagaižes, 170 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Kurganhasai om 131 km päivnouzmha orhal, 146 km avtol vai raudtel. Lähembaine lidn om Ščučje 34 km päivlaskmha orhal, 39 km «Irtiš»-avtotrassadme (R-254) vai Transsib-raudtedme. Trass om saudud 2 kilometras lidnan pohjoižröunaspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 819 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 20..21 tuh. eläjid vll 1967−2001 (21 984 rist. vl 1989).
Šumihan agrariž-sauvondkolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Ščučje (lidn, Kurganan agj).
Ščučje () om Venäman lidn da lidnankund Kurganan agjan päivlaskmas. Se om Ščučjen rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud pagenuziden manmehiden Keskuzvenämaspäi "Ščučje-küläks" vl 1750. Sai nimitust järven edeližen nimen mödhe (vn 1805 kartal), se oli haugidenke. Saudihe Transsiban «Čeläbinsk — Omsk»-augotižpalan Čumläk-stancijad žilonno vl 1896, nimitihe stancijad penen jogen mödhe. Kätihe žilod lidnaks vn 1945 16. päiväl semendkud. Udesnimitihe raudtestancijad lidnan mödhe vl 1974.
Ščučje šingotase sömtegimištol (jauhon i leibän tehmine, sömän živatoiden täht pästand), omblendan i pilindmaterialiden edheotandoil, mugažo himižen azegišton likvidacijan tegimen uz' profiliruind mäneb i sodapalakundad sijadasoiš lidnanno.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Uralantagaižes, Nifanskoje-järven pohjoižrandal (5,33 km²), 165 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Čeläbinskan agjan röunhasai om 35 km päivlaskmha, Kurganhasai om 165 km päivnouzmha orhal, 176 km avtol vai raudtel. Lähembaine lidn om Šumih 34 km päivnouzmha orhal, 39 km «Irtiš»-avtotrassadme (R-254) vai Transsib-raudtedme. Trass om saudud 2 kilometras lidnan pohjoižröunaspäi.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 10 973 ristitud, rajonan pol'. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 11 094 eläjad vl 1989. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Kazanin jumalaižen uz' pühäpert' om olmas lidnas. Lähembaine professionaližen opendusen aluzkund sijadase Šumihas.
Irdkosketused.
*


Tobol'sk.
Tobol'sk (,) om lidn da lidnümbrik Venäman Sibirin suvipäivlaskmas. Se om federacijan subjektan kahtenz' lidn eläjiden lugun mödhe, mugažo Tobol'skan rajonan administrativižeks keskuseks, ei mülü sihe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1587 kuti lidnuz da kreml' i Sibirin otandan kävutamižhe keskuz, nimitihe jogen mödhe. Panihe Stroican nemel 17 kilometras sijaližiden totarlaižiden Sibir'-pälidnaspäi (mž. Kašlik, Isker), i se oli lidnan toižeks nimeks kartoil 18. voz'sadhasai. Tobol'sk sai lidnan statusad vl 1590, ezmäižel Venäman Sibiriš, 17. voz'sadal oli sen päkeskuseks. Ende nimitihe "Tobolesk" i "Tobolesk-Ladeinii".
Vspäi 1708 oli Sibirin gubernijan pälidnaks. Om lidnaks agjan alištusenke vn 1944 elokuspäi. Raudte tuli lidnha vl 1973.
Tobol'sk šingotase järedal kivivoinhimižel kombinatal sen kommunikacijoidenke (polimeriden tehmine, elektrusen samine, kivivoin- da gazanveimiden holituz), sauvondmaterialiden edheotandoil (2 raudbetonan tegint, savičtegim, pumaterialoiden pästand), sömtegimištol, rahvahanpramozloiden tegesiden fabrikal i turizmal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase agjan pohjoižes, Irtiš-jogen () oiktal randal tobjimalaz huran Tobol-ližajogen lanktendan sijas, 90 metrad keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Taigmec da sod ümbärtas lidnad. Matkad Tümenihesai om 200 km suvipäivlaskmha orhal, 246 km avtotedme vai raudtedme. Toižed lähembaižed lidnad om Jalutorovsk 207 km suvipäivlaskmha orhal vai 248 km avtol i Tavd (Sverdlovskan agj) 176 km päivlaskmha orhal vai 358 km avtotedme. Lähembaine lendimport sijadase Tümeniš.
Sumkino-žilo (3531 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Tobol'skan ližaks. Lidnümbrikon pind — 222 km².
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 99 694 ristitud, lidnümbrikon — 103 583 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 101 100 eläjad vl 2005. Vl 2017 kaik 102 417 ristitud elihe lidnümbrikos.
Rahvahad (lidn, enamba 0,4% vl 2016): venälaižed — 73,3%, totarlaižed — 16,6%, ukrainalaižed — 1,8%, azerbaidžanlaižed — 0,8%, saksalaižed — 0,4%, baškiralaižed — 0,4%, vaugedvenälaižed — 0,4%, toižed rahvahad — 1,8%, rahvahuden ozutandata — 4,5%.
Irdkosketused.
*


Išim (lidn, Tümenin agj).
Išim () om Venäman lidn da lidnümbrik Tümenin agjan suvipäivnouzmas. Se om federacijan subjektan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, Išiman rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1670 (vai 1687) kuti Korkin-slabad (). Vspäi 1721 i kaiken 19. voz'sadan aigan vedihe Nikol'skai-jarmankad tal'vkuidme. Vl 1782 sai makundan lidnan statusad nügüdläiženke nimenke. Nimitihe jogen mödhe, mülüi Tobol'skan gubernijha.
Lidn kändihe tegimišton keskuseks 19. voz'sadan lopus. Vspäi 1913 "Išim-stancii" radab Transsiban päjonol, «Tümen' — Omsk»-keskustan pol'tel.
Išim šingotase mehanižel tegimel (raudtetransportan kohenduz i varapaloiden pästand), sauvondmaterialiden edheotandoil (raudbeton, asfal't), sömtegimištol (leibänproduktad, konditerine fabrik, maidkombinat, lihakombinat, alkogoližiden i alkogolitomiden jomižiden tegimed), kengiden i omblendan fabrikoil.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Išim-jogen hural randal (Irtišan hura ližajogi), 82 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tümenihesai om 267 km lodeheze-päivlaskmha orhal, 302 km avtotedme vai raudtedme. Lähembaižed lidnad oma Nazivajevsk (Omskan agj) 132 km suvipäivnouzmha orhal vai Transsibal, 201 km avtol, i Petropavlovsk (Kazahstan) 140 km suvhe orhal vai 163 km avtotedme.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 65 243 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 67 800 eläjad vl 2003. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' päjumalanpertid da jumalanpert' oma olmas lidnas.
Rahvahad (2010): venälaižed — 95,5%, toižed rahvahad — 4,5%.
Irdkosketused.
*


Jalutorovsk.
Jalutorovsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Tümenin agjan suvipäivlaskmas. Se om federacijan subjektan nellänz' lidn eläjiden lugun mödhe, Jalutorovskan rajonan administrativižeks keskuseks mugažo, ei mülü sihe.
Istorii.
Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1659 kuti "Jalutorovskii-lidnuz" da "Jalutorovskai-slabad" totarlaižiden Javlu-tur-lidneihuden sijas, se oli tetab 14. voz'sadaspäi. Vl 1782 sai makundan lidnan statusad Jalutorovsk-nimitusenke. Oli kükstud dekabristoiden eländsijaks.
Sibirin trakt läbiti lidnad 19. voz'sadan ezmäižel polel, i se kändihe tegimišton keskuseks 19. voz'sadan lopus. Vn 1912 semendkus ezmäine jonuz tuli lidnha Tümenišpäi.
Jalutorovsk šingotase sömtegimištol (Danone-firman maidkombinat, lihakombinat, leibänproduktoiden kombinat), sauvondmaterialiden edheotandoil (metalližtorviden tegim, betonan pästand), valamižtegimel i mebel'fabrikal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Tobol-jogen hural randpolel (Irtišan hura ližajogi), 65 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om maižandusen rajonan keskuseks. Matkad Tümenihesai om 73 km lodeheze orhal, 85 km avtotedme vai Transsib-raudtedme. Lähembaine lidn om Zavodoukovsk 21 km suvipäivnouzmha orhal, 26 km avtotedme vai raudtedme. «Tümen' — Omsk»-trass (R-402) om lidnan suviröunaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 36 493 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalan Sreten'jan päjumalanpert' (udessündutihe vll 2006−2010) i Emäganpäivän da ph. Mikulain jumalanpert' oma olmas lidnas.
Rahvahad (2010): venälaižed — 88,7%, totarlaižed — 6,5%, ukrainalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 3,8%.
Irdkosketused.
*


Zavodoukovsk.
Zavodoukovsk () om Venäman lidn Tümenin agjan suvipäivlaskmas. Se om Zavodoukovskan lidnümbrikon administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1729 kuti "Ukovskai-külä" (). Vintegim radoi, i vl 1787 udesnimitihe "Zavodoukovskoje-žiloks" läz 2 tuhad ristitištonke. Vspäi 1913 regulärine likund zavodihe Transsiban pohjoižsarakodme, Zavodoukovskai-raudtestancii om olmas. Vn 1939 kül'mkus kätihe radnikžiloks, mülüi Jalutorovskan rajonha. Vn 1960 26. päiväl sulakud Zavodoukovskoje-žilo sai lidnan statusad, ühtištuihe lähižidenke külidenke.
Vspäi 1963 lidn oli alištunu Jalutorovskan nevondkundale. Vspäi 1965 Zavodoukovsk oli ühtennimižen rajonan keskuseks, kätihe rajonad lidnanke lidnümbrikoks vl 2005.
Zavodoukovsk šingotase plastikan i polimeriden tegimel, mašiništonsauvomižen tegimel (vagonpertid), sömtegimištol (lihakombinat i konditerine fabrik), sauvondmaterialiden kombinatal (raudbeton, gazbetonblokad, silikatine savič), mebel'fabrikal, plastikverkon tegimel maploduiden täht i omblendedheotandal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase penen Uk-jogen randoil (55 km pitte, Tobolan oiged ližajogi), 75 metrad ü.m.t. keskmäižel korktusel. Matkad Tümenihesai om 94 km lodeheze orhal, 103 km avtotedme vai Transsib-raudtedme. Lähembaine lidn om Jalutorovsk 21 km lodeheze orhal, 26 km avtotedme vai raudtedme. «Tümen' — Omsk»-trass (R-402) om lidnan pohjoižröunaks.
Eläjad.
Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 25 647 ristitud, lidnümbrikon viž ühesandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om 25..26 tuh. eläjid vspäi 1989 (26 800 rist. vl 1998). Ortodoksižen hristanuskondan ph. Jurgii-vägestusenkandajan jumalanpert' om saudud lidnas vll 1993−2004.
Irdkosketused.
*


Belojarskii (lidn).
Belojarskii (,) om Venäman lidn da lidnankund Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon lodehes. Se om Belojarskijan rajonan administrativine keskuz.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1969 pedroiden paimendusen "Huv Sanghum"-tahondha («pit'k kall'» hantin kelel) sauvomha da holitamha londuseližen gazan veimen palad kompressorstancijanke sil. Vl 1988 žilo sai lidnan statusad.
Belojarskii šingotase kivivoin da gazan pompandal, sömtegimištol (leibän edheotand i maidtegim), sauvondmaterialiden pästandal (raudbeton, asfal't).
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Päivlaskmaižen Sibirin tazangištol, 22 m korktusel valdmeren pindan päl, Kazim-jogen hural randal (Obin oiged ližajogi). Matkad Obinjogehesai om 60 km päivlaskmha Kazim-laivjogedme, Hanti-Mansiiskhasai om 325 km suvhe-suvipäivnouzmha orhal vai 566 km avtotedme. Lähembaine lidn om Nägan' 186 km suvhe-suvipäivlaskmha orhal vai 280 km avtol. Regionaline civiline lendimport ("БЛР") om saudud lidnan suvipäivnouzmas, om reisid Näganihesai.
Klimat om kontinentaline. Voden keskmäine lämuz — −2,0 C°, vilukun lämuz −17,8 C°, heinkun — +17,0 C°.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 20 283 ristitud, rajonan kaks' koumandest. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om 20 tuh. eläjid da sen enamba vspäi 2007 (20 282 rist. vl 2016). Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid om olmas lidnas: ph. Serafim Sarovalaižen (2003) i Kaikiden pühämehiden (2017).
Rahvahad (enamba 0,5% vl 2010): venälaižed — 68,7%, ukrainalaižed — 8,2%, totarlaižed — 5,3%, hantilaižed — 2,7%, vaugedvenälaižed — 1,8%, kumikad — 1,7%, baškiralaižed — 1,6%, kirgizlaižed — 1,2%, armenijalaižed — 0,6%, čuvašalaižed — 0,6%, tabasaranalaižed — 0,5%, toižed rahvahad — 4,8%, rahvahuden ozutandata — 2,3%.
Belojarskijan politehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.
Irdkosketused.
*


Jugorsk.
Jugorsk () om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon päivlaskmas. Om ümbärtud Sovetskijan rajonan territorijal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1962 kuti "Komsomol'skii-žilo" Ess-raudtestancijanno (nimitihe Ess-jogen mödhe, nüg. Geologičeskai-stancii,) sauvomha da holitamha «Ivdel' — Priobje»-raudted i otmaha kävutamižhe mecan parččomid da gazan löudmižsijid. Vl 1992 žilo sai lidnan statusad, udesnimitihe sen tahondan amuižen nimitusen mödhe (Jugr). Vl 1996 ühtištuihe Mansiiskii-žilod i Komsomol'skii-2-sodažilod lidnanke.
Jugorsk šingotase gazan pompandal, gazanveimiden sauvondan trestal, sauvondmaterialiden pästandal (materialoiden kombinat, savič) i omblendfabrikal.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ess-jogen hural randpolel (, Kondan oiged ližajogi, Irtišan hurapol'ne bassein), 110 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad jogehesai om 4 km päivlaskmha, Hanti-Mansiiskhasai om 305 km päivnouzmha orhal vai 380 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Nägan' 144 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai raudtel, 276 km avtotedme, Urai 154 km suvipäivnouzmha orhal vai 204 km avtol i Ivdel' (Sverdlovskan agj) 171 km suvipäivlaskmha orhal, 187 km avtol vai raudtel. Lähembaine civiline lendimport sijadase Sovetskii-žilos ("OVS / СОЙ") 15 km päivnouzmpolehe, om reisid Moskvha, Piterihe, tranzitreisid Tümen' — Belojarskii, sijaližid reisid punolendimil.
Klimat om kontinentaline. Voden keskmäine lämuz — −0,7 C°, vilukun lämuz −16,5 C°, heinkun — +17,5 C°. Paneb sadegid 529 mm vodes.
Jugorsk om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind — 152,18 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 34 067 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Sergii Radonežalaižen päjumalanpert' om saudud lidnha vll 1995−2001, sen ližaks časoun' om olmas kahesan pühämehen kuvanke.
Jugorskan politehnine kolledž i Gazproman openduztegimištoline keskuz oma professionaližen opendusen aluzkundoikš.


Urai.
Urai () om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon suvipäivlaskmas. Om ümbärtud Kondinskojen rajonan territorijal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud sirdanuzil mehil Keskuzvenämaspäi vl 1922 kuti "Urai-žilo". Vl 1960 otaškanzihe kävutamižhe Päivlaskmaižen Sibirin kivivoin ezmäšt Šaiman löudmižsijad (lähine žilo). Vl 1965 žilo sai lidnan statusad ümbrikon alištusenke.
Urai šingotase kivivoin samižel da sömtegimištol.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase tazangištol, igähižen rougun zonas i sen röunanno, Kond-jogen oiktal randal (, Irtišan hura ližajogi), 55 m korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 250 km pohjoižpäivnouzmha orhal vai 430 km avtotedme. Lähembaine lidn om Jugorsk 154 km lodeheze orhal vai 204 km avtol. Lendimport om olmas. Paneb sadegid 400..450 mm vodes.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 39 457 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 43 224 eläjad vl 2009. Ortodoksižen hristanuskondan Jumalanmaman Sündundpäivän pühäpert' om saudud lidnha vll 1999−2001.
Urain politehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Kogalim.
Kogalim (ven. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon keskuzpalan pohjoižpäivnouzmas. Om ümbärtud Surgutan rajonan territorijal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1975 kuti "Kogalimskai-raudtestancii" olnudel sauvomas «Surgut — Korotčaevo»-raudtel, vspäi 1976 oli "Kogalimskii-žilo", hantin kelen "коголым"-sana znamoičeb «nova». Vspäi 1978 otaškanzihe kävutamižhe kivivoin sijaližid järedoid löudmižsijid. Vn 1985 15. päiväl elokud žilo sai lidnan statusad ümbrikon alištusenke.
Kogalim šingotase kivivoin samižel («Lukoil-Päivlaskmaine Sibir'»-kompanijan päedheotandad), ventil'likutimiden tegimel, sauvondmaterialiden tehmižel (plastiktorved), sömän pästandal (maidtegim) i himižreagentoiden tegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Ingujagun-jogen hural randal tobjimalaz (235 km pitte, Obin oigedpol'ne bassein), 80 m korktusel valdmeren pindan päl. Om ümbärtud penil järvil. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 321 km suvipäivlaskmha orhal vai 468 km avtotedme. Lähembaine lidn om Pokači 82 km suvipäivnouzmha orhal vai 140 km avtol. Regionaline lendimport ("KGP / КОГ") om saudud 6 km suvhe lidnaspäi, tehtas reisid Moskvha, Ufaha, Samarha i Iževskha.
Klimat om kontinentaline. Heinkun lämuz om +17,1 C°, vilukun — −18,4 C°. Voden keskmäine lämuz om −2,5 C°. Paneb sadegid 550 mm vodes.
Ortjagun-žilo (142 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Kogaliman ližaks. Lidnfartaliden pind om läz 35 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 58 181 ristitud, lidnümbrikon — 58 337 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Vl 2017 kaik 64 846 ristitud elihe lidnümbrikos. Ortodoksižen hristanuskondan kaks' pühäpertid, protestantizman jumalanpert' (videnkümnenden päivän polenpidajad) i islamanuskojiden mečet' oma saudud lidnha.
Rahvahad (lidn, enamba 0,8% vl 2010): venälaižed — 57,8%, ukrainalaižed — 10,0%, totarlaižed — 9,2%, azerbaidžanlaižed — 3,8%, baškiralaižed — 3,7%, kumikad — 2,1%, moldovalaižed — 1,7%, čečenalaižed — 1,6%, čuvašalaižed — 1,1%, avarad — 1,0%, vaugedvenälaižed — 0,9%, marilaižed — 0,9%, lezgilaižed — 0,9%, toižed rahvahad — 4,8%, rahvahuden ozutandata — 0,5%.


Langepas.
Langepas (ven. i, «oravmectusen tahond») om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon päivnouzmas. Om ümbärtud Nižnevartovskan rajonan territorijal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1980 kuti "Langepas-žilo" otmaha kävutamižhe kivivoin löudmižsijid («Langepasneftegaz») da sauvomha Lokosovon kivivoingazan ümbriradajad tegint (benzin, nozoltadud gaz, kebnoiden hil'vezinikoiden segoituz), nügüd' molembad edheotandad mülüdas «» gruppha. Langepas om ezmäižeks kirjamaks Lukoil-nimituses. Vn 1981 9. päiväl sulakud kätihe radnikžiloks. Vn 1985 15. päiväl elokud žilo sai lidnan statusad ümbrikon alištusenke.
Langepas šingotase kivivoin samižel da ümbriradmižel i maidtegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Obin oiktan Langepas- (vai Kajukovan,) hijaman oiktal randal, 15 kilometras pohjoižhe Obin pävagospäi, 45 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl, «Surgut — Nižnevartovsk»-raudtel. "Langepasovskii-raudtestancii" om saudud lidnan pohjoižpäivnouzmas. Langepas om ümbärtud segoitadud taigamecal. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 332 km päivlaskmha orhal vai 419 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Megion 55 km suvipäivnouzmha orhal, 65 km raudtel vai avtol, i Pokači 59 km pohjoižhe orhal vai 69 km avtol.
Langepas om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidn sauvose avaros, generaližen planan mödhe ezmässai, kogoneb 10 mikrorajonaspäi da Suvifartalaspäi.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 41 670 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 60,2%, totarlaižed — 9,9%, ukrainalaižed — 7,3%, vaugedvenälaižed — 6,4%, tadžikalaižed — 2,9%, baškiralaižed — 2,4%, lezgilaižed — 1,4%, azerbaidžanlaižed — 1,2%, uzbekad — 1,0%, toižed rahvahad — 7,3%.
Viž sportkompleksad ratas lidnas. Langepasan politehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Slichenko Nikolai.
Nikolai Alekseyevich Slichenko (; sünd. 27. tal'vku 1934) om Venäman akt'or i pajatai čiganaiženke augotižlibundanke..


Läntor.
Läntor (ven. i,) om Venäman lidn da lidnankund Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon keskuses. Se mülüb Surgutan rajonha.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1931 kuti kalanpüdajiden rahvahaline "Pim-žilo", nimitihe jogen mödhe. Vl 1966 avaitihe kivivoin da sen gazan Läntoran löudmižsijan, nimitihe Läntor-Tuhlor-järven mödhe. Vl 1978 sauvoškanzihe kivivoin sajiden žilod Piman sijas, udesnimitihe sidä "Läntorskii-žiloks". Vn 1992 18. päiväl semendkud se sai lidnan statusad nügüdläiženke nimenke.
Läntor šingotase kivivoin samižel («Läntorneft'»-kompanijan 9 löudmižsijad lidnan ümbrištos, «Surgutneftegaz:an» pala) i kivivoingazan ümbriradmižen tegimel.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Pim-jogen hural randal (390 km pitte, Obin oiged ližajogi), 55 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Vačim-Jagun-jogi lankteb Pimha lidnas. Läntor om ümbärtud penil järvil. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 182 km suvipäivlaskmha orhal vai 365 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Surgut (lähembaine raudtestancii da rahvahidenkeskeine lendimport avtotedme) 77 km suvipäivnouzmha orhal vai 92 km avtol i Neftejugansk 64 km suvhe orhal vai 134 km avtotedme.
Läntor om lidnankundan üks'jäine eländpunkt. Lidnankundan pind — 87,56 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 38 992 ristitud, rajonan koumandez. Kaikiš suremb ristitišt oli 40 135 eläjad vl 2015.
Rahvahad (enamba 0,8% vl 2010): venälaižed — 51,4%, totarlaižed — 9,8%, ukrainalaižed — 8,1%, baškiralaižed — 4,1%, kumikad — 3,5%, tadžikalaižed — 2,4%, azerbaidžanlaižed — 2,0%, čuvašalaižed — 1,7%, čečenalaižed — 1,4%, lezgilaižed — 1,2%, nogailaižed — 1,1%, uzbekad — 1,1%, armenijalaižed — 0,8%, kazahlaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 6,6%, rahvahuden ozutandata — 4,0%.
Läntoran kivivointehnikum (Jugran valdkundaližen universitetan filial) om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Megion.
Megion (ven. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon päivnouzmas. Om ümbärtud Nižnevartovskan rajonan territorijal, Nižnevartovskan lodehline ezilidn.
Istorii.
Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan Sibirin Aleksandr Dunin-Gorkavič-tedoidajan kirjutusiš vl 1910 kuti hantilaižiden "Majon-žilo" «venui ümbärdajan kontinentad hijaman sus». Vl 1912 mainitase Venäman imperijan oficialižiš andmusiš kuti "Magajon" (). Vspäi 1959 tedoitihe i vl 1961 avaitihe kivivoid läz "Megionad" (zavottihe kävutada nügüdläižen nimitusen), se oli Samotloran löudmižsijan ezmäine fontan. Vn 1964 semendkul kätihe Megionad radnikžiloks. Vn 1980 23. päiväl heinkud se sai lidnan statusad ümbrikon alištusenke.
Megion šingotase kivivoin tedištelendan da samižen kompanijoil, kivivoinveimiden sauvondan, holitusen da kohendusen edheotandoil, mugažo konditerine fabrik i meblin tehmižen ceh oma olmas, raudbetonan tegim radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase sokahas tahondas, Ob'-jogen da sen Meg-hijaman oiktal randal (), 40 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Segoitadud taigamec ümbärdab lidnad. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 382 km päivlaskmha orhal vai 479 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Nižnevartovsk (lähembaine rahvahidenkeskeine lendimport) 20 km suvipäivnouzmha orhal vai 25 km «Surgut — Nižnevartovsk»-avtotedme, i Langepas 55 km lodeheze orhal vai 65 km avtotedme.
Lidnanvuitte Korged-žilo (, 6 968 rist. vl 2017) mülüb lidnümbrikho Megionan ližaks. "Megion-raudtestancii" om saudud siš «Surgut — Nižnevartovsk»-raudtel, 10 km lodeheze Megion-lidnaspäi. Raudte mäneb ühtes kilometras lidnan pohjoižröunan taga. Lidnümbrikon pind — 50,51 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 49 449 ristitud (kaikiš suremb), lidnümbrikon — 56 382 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om 48..49 tuhad eläjid vspäi 2007. Vl 2017 kaik 55 251 ristitud elihe lidnümbrikos.
Rahvahad (enamba 0,8% vl 2010): venälaižed — 62,4%, ukrainalaižed — 7,4%, totarlaižed — 7,1%, baškiralaižed — 3,5%, azerbaidžanlaižed — 1,7%, lezgilaižed — 1,2%, kumikad — 1,0%, čečenalaižed — 0,9%, moldovalaižed — 0,8%, vaugedvenälaižed — 0,8%, čuvašalaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 4,6%, rahvahuden ozutandata — 7,8%.
Megionan politehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Nägan'.
Nägan' (ven. i) om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon päivlaskmas. Om ümbärtud Oktäbr'skojen rajonan territorijal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1965 kuti "Näh-žilo" varhapanemha mecad. Vl 1967 saudihe raudted Ivdelišpäi (Sverdlovskan agj) žilhosai, ezmäine jonuz tuli. Vl 1978 sädihe «Krasnoleninskneftegazgeologija»-tedištelendekspedicijan, i pigai löuzihe kivivoid žilon ümbrištos. Vl 1985 žilo sai lidnan statusad nügüdläiženke nimitusenke.
Nägan' šingotase kivivoin da sen gazan samižel (6 mln tonnoid i 1,5 mlrd m³ vl 2015, «PN-Nägan'neftegaz» om «Rosneft'»-kompanijan palaks), kivivoinümbriradajal tegimel, Näganin GRES:al, kivivoin gazan ümbriradmižel, irgän kvarcan edheotandal, mecan varhapanendal da ümbriradmižel brusha.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Nägin'jugan-jogen hural randal (120 km pitte, Obin hura ližajogi), 40 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 228 km suvipäivnouzmha orhal vai 288 km avtotedme. Lähembaine lidn om Jugorsk 144 km suvipäivlaskmha orhal vai raudtel, 276 km avtotedme. Regionaline Nägan'-lendimport om saudud 10 km suvipäivnouzmha lidnan röunaspäi.
Klimat om kontinentaline. Voden keskmäine lämuz — −1,4 C°, vilukun lämuz −23,1 C°, heinkun — +17,3 C°.
Nägan' om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidnümbrikon pind — 814 km².
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 54 890 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 60 700 eläjad vl 1996. Ortodoksižen hristanuskondan ph. Aleksii Moskvalaižen päjumalanpert' om saudud lidnha vll 1993−2004, islaman mečet' om olmas.
Rahvahad (enamba 0,8% vl 2010): venälaižed — 67,5%, totarlaižed — 7,1%, ukrainalaižed — 5,0%, baškiralaižed — 2,1%, azerbaidžanlaižed — 1,7%, uzbekad — 1,5%, kirgizlaižed — 0,9%, vaugedvenälaižed — 0,9%, čuvašalaižed — 0,8%, kumikad — 0,8%, toižed rahvahad — 6,9%, rahvahuden ozutandata — 4,8%.
Professionaližen opendusen aluzkundad: Näganin tehnologine kolledž, Uralan politehnižen kolledžan filial (Jekaterinburg), Uralan tegimištoliž-ekonomižen tehnikuman filial (Jekaterinburg) i Žirnovskan kivivoitehnikuman filial.


Pokači.
Pokači (ven. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon päivnouzmas. Om ümbärtud Nižnevartovskan rajonan territorijal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1978 kuti "Pokači-vahtžilo" samha kivivoid. Nimitihe hantilaižiden Pokačev-rodun mödhe, kenen mal burautihe satusekahid mareiguid. Vn 1983 31. päiväl redukud kätihe radnikžiloks. Vl 1984 sauvoškanzihe ut Pokači-žilod 15 kilometras edeližespäi. Vn 1986 24. päiväl kezakud žilo oli alištunu Langepas-lidnan nevondkundale. Vl 1992 žilo sai lidnan statusad.
Pokači šingotase kivivoin samižel, «Pokačevneftegaz»-kompanii om «» palaks.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Vat'jogan-jogen oiktal randal (, 293 km pitte, Obin oigedpol'ne bassein) 2 kilometras sen lanktendan sijaspäi Agan-jogehe, 55 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Pokači om ümbärtud penil järvil, Sisllor-järv (, läz 6 km²) om pohjoižhe lidnaspäi. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 360 km päivlaskmha-suvipäivlaskmha orhal vai 483 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Langepas (raudtestancii) 59 km suvhe orhal vai 69 km avtol i Kogalim 82 km lodeheze orhal vai 140 km avtol.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 17 171 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om 16..17 tuhad eläjid vspäi 2002 i om nügüd'.
Rahvahad (enamba 1% vl 2010): venälaižed — 48,7%, ukrainalaižed — 9,8%, totarlaižed — 7,6%, lezgilaižed — 5,5%, kumikad — 2,7%, azerbaidžanlaižed — 2,5%, baškiralaižed — 2,5%, čečenalaižed — 2,4%, moldovalaižed — 2,3%, vaugedvenälaižed — 1,8%, darginalaižed — 1,6%, gagauzalaižed — 1,1%, čuvašalaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 5,2%, rahvahuden ozutandata — 5,3%.
Langepasan politehnižen kolledžan Pokačin filial om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Pit' Jah.
Pit' Jah (ven. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon keskuzpalan suvipäivnouzmas. Om ümbärtud Neftejuganskan rajonan territorijal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1968 kuti "Mamontovo-žilo" i "Mamontovon burauduzkontor" samha kivivoid, i vspäi 1970 jätktas samižen kahtendes surtte Samotloran jäl'ghe löudmižsijaspäi. Nimitihe "Pit' Jah"-žilod Pit'jah-jogen mödhe (, 50 km pitte, lankteb Surhe Balikha huraspäi), nimi znamoičeb «jogite» hantin kelespäi. Vn 1982 keväz'kus ühtištuihe Mamontovo-, Suvibalik- () i Pit' Jah-žiloid, kätihe lidnanvuiččeks Pit' Jah-radnikžiloks. Vn 1990 6. päiväl elokud žilo sai lidnan statusad ümbrikon alištusenke.
Pit' Jah šingotase kivivoin samižel da pompandal («RN-Juganskneftegaz»-kompanii om «Rosneftin» palaks), sen gazan Suvibalikan ümbriradajal kompleksal, töhöpästandan edheotandal («RN-Avtomatika») i mecan ümbriradmižel, mugažo mebel'ceh radab.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Sur' Balik-jogen oiktal randal (, 243 km pitte, Obin hura ližajogi), 50 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 209 km päivlaskmha orhal vai 259 km avtotedme. Lähembaine lidn om Neftejugansk 39 km pohjoižhe orhal vai 49 km avtol. Pit' Jahan päraudtestancii om lähembaine Neftejuganskan eläjiden täht.
Pit' Jah om lidnümbrikon üks'jäine eländpunkt. Lidn jagase 11 mikrorajonha.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 41 488 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 41..42 tuhad eläjid vll 1998−2015 (42 500 rist. vl 1998).
Rahvahad (enamba 0,8% vl 2010): venälaižed — 55,8%, ukrainalaižed — 9,3%, totarlaižed — 7,4%, kumikad — 5,0%, baškiralaižed — 3,2%, azerbaidžanlaižed — 2,7%, čečenalaižed — 1,7%, čuvašalaižed — 1,4%, lezgilaižed — 1,3%, moldovalaižed — 1,1%, vaugedvenälaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 5,9%, rahvahuden ozutandata — 4,4%.
Pit' Jahan industrialine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.


Radužnii (Hantin da Mansin avtonomine ümbrik).
Radužnii (ven. i,) om Venäman lidn da lidnümbrik Hantin da Mansin avtonomižen ümbrikon pohjoižpäivnouzmas. Om ümbärtud Nižnevartovskan rajonan territorijal.
Istorii.
Eländpunktan aluz om pandud vl 1973 kuti kivivoiradnikoiden žilo otmaha kävutamižhe Varjoganan kivivoin da sen gazan löudmižsijad. Hantilaižed nimitadas tahondad "Varjogan Maa". Vn 1978 keväz'kul registriruihe eländpunktad "Radužnii-žiloks" i sauvoškanzihe kaikenaigašt pertištod. Vn 1982 22. päiväl uhokud kätihe Radužnijad radnikžiloks (lidnanvuiččeks žiloks). Vn 1985 15. päiväl elokud žilo sai lidnan statusad.
Radužnii šingotase kivivoin samižel, «Varjoganneftegaz»-kompanii om lidnan päedheotandaks. Sen ližaks, elektrokabeliden somustoitandan tegim radab, tualetbumagan pästandan edheotand i leibtegim oma olmas.
Geografijan andmused.
Lidn sijadase Agan-jogen (, 544 km pitte, Obin oigedpol'ne bassein) da sen Agrnjogan- i Nöhisjaun-ližajogiden randoil, 70 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Matkad Hanti-Mansiiskhasai om 464 km päivlaskmha-suvipäivlaskmha orhal vai 671 km avtotedme. Lähembaižed lidnad oma Nižnevartovsk (raudtestancii) 142 km suvhe orhal vai 165 km avtol i Pokači 107 km päivlaskmha-suvipäivlaskmha orhal vai 320 km avtotedme, voib sadas Agan-jogedme. Vspäi 2007 ei ole lendimportad.
Eläjad.
Vn 2010 kaiken Venäman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 43 399 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 46..47 tuhad eläjid vll 1992−2009 (47 900 rist. vll 2005−2006).
Rahvahad (enamba 0,8% vl 2010): venälaižed — 51,2%, ukrainalaižed — 9,2%, totarlaižed — 6,9%, lezgilaižed — 4,2%, azerbaidžanlaižed — 3,6%, baškiralaižed — 3,2%, kumikad — 2,4%, tadžikalaižed — 1,8%, vaugedvenälaižed — 1,0%, moldovalaižed — 0,8%, toižed rahvahad — 7,0%, rahvahuden ozutandata — 8,7%.
Radužnijan politehnine kolledž om professionaližen opendusen aluzkundaks.