Sámedikki jahkeraporta 2015 ¶ Mearriduvvon 3.3.2016 ¶ Ášši 005/16 ¶ Ávjovárgeaidnu 50 ¶ 9730 Karasjok/Kárášjohka ¶ +47 78 47 40 00 ¶ samediggi@samediggi.no ¶ www.sametinget.no ¶ Sámediggi 2016 ¶ Govva: Stuorradiggi siidu 17, Ørjan Bertelsen siidu 27, Trond A. Isaksen siidu 82 ja 83 ¶ Eará govat: Sámediggi ¶ 1. oassi - jođiheaddji muitala Sámediggi lea duhtavaš jagi 2015 ollislaš ulbmilolahusain ja lea bures bargojuvvon ollašuhttit doaimma mearriduvvon mihttomeriid. Jagi bohtosat leat sullii nu mo vurdojuvvon. 2015:s leat deaŧalaš prošeavttat gárvvistuvvon, ja máŋga deaŧalaš dáhpáhusa leat deaividan. Dat leat leamaš deaŧalaččat dasa ahte ollašuhttit politihkalaš barggu váldomihttomeriid. 2015:s viimmat soabaimet loatnasániid ja vierissániid geavaheami julevsámi čállingielas. Dat lei deaŧalaš dáhpáhus ja dál sáhttit váikkuhit dan ahte šaddá geahppaseappot oahpponeavvuid ráhkadit julevsámegillii. Nubbi stuorra prošeakta mii 10 jagi barggu maŋŋá almmuhuvvui geassemánus 2015, lei elektrovnnalaš lohkanveahkki davvisámegiela várás. Dát prográmma lea stuorra veahkkin doaibmavádjit ohppiide ja olbmuide geat eai máhte lohkat. Mannan jagi lea sámi kulturárbbi máhcaheapmi Kulturhistorjjálaš museas Bååstede prošeavtta bokte dagahan ahte máŋga museadávvira, earret eará Binttá goavddis, dál máhcahan láhkai sámi museaide. Dat illudahttá, muhto hástalussan lea ráhkkanahttit sámi museaid dávviriid vuostáiváldimii. Lullisámi mánáidgárddi ásaheapmi Plassje:ii lei deaŧalaš dáhpáhus 2015:s. Dát ásaheapmi ii livčče vejolaš almmá váhnemiid nana áŋgiruššama, ja mun lea ilus go Sámediggi lea veahkehan máhtuin ja doarjagiiguin dán deaŧalaš prošektii. Suohkanođastus sáhttá váikkuhit sámi vuoigatvuođaide. Danne lea Sámediggi 2015:s ráhkadan čielggadusa suohkanođastusa birra ja lea dan vuođul meannudan ášši dievasčoahkkimis. Suohkanođastus váikkuha njuolgga sámi gillii, kultuvrii ja servodateallimii. Mun eaktudan ahte buot rievdadusat suohkanstruktuvrras galget leat mielde nannemin sámi giela, kultuvrra ja servodateallima. Sámediggi lea vuosttaš geardde doallan dievasčoahkkima Stuorradikkis, mii lea historjjálaš dáhpáhus. Dat lea lagadan Sámedikki ja Stuorradikki ja buorebut čalmmustahttán min barggu Stuorradikki áirasiidda. Háliidan maid muitalit ahte Statsbygg lea huksen oktiibuot 1 520 njealjehasmehtera sturrosaš ođđavistti lassin Sámediggái Kárášjohkii. Parlameantavisti lea Sámedikki govastatvisti, ja ođđavisti lea fas dakkár gudnedovdi huksehus mii ii leat nu goaŋkkas ii ge oidno nu bures. Dat lea láhččojuvvon sihke politihkalaš ja hálddahuslaš doaimmaide. Mun mannan jagi ledje maid stuorra hástalusat erenoamážit dan bušeahttaproseassa oktavuođas mii Sámedikkis lea leamaš ráđđehusain. 2015 rájes váikkuhišgođii ráđđehusa byrokratiijahuhttin- ja beavttálmahttinođastus juolludemiide sámi ulbmiliid várás. Ođastus galgá váikkuhit dasa ahte vearromáksiid ruđat árvvusadnojuvvojit ja dasa ahte almmolaš ruđat eai duvhlliduvvo. Dán sámi servodaga “beavttálmahttima” vuoitu sirdojuvvo Norgga searvevuhtii, ii ge sámi servodahkii gos beavttálmahttin dáhpáhuvvá. 2015:s moittii ON čearddalaš vealaheami vuostálastinlávdegoddi (CERD) aiddo fal dan ekonomalaš vealaheami gaskal dáža ja sámi álbmoga. Háliidan maid giitit váimmolaččat buot hálddahusbargiid geat leat veahkehan min ollašuhttit buot min áigumušaid 2015:s. Dasto giittán mannan jagi buori politihkalaš ovttasbarggu ovddas. Dát lea dušše muosáš buot dan barggus maid Sámediggi lea čađahan 2015: s. Dán jahkebarggus ovddiduvvojit min barggu bohtosat. Aili Keskitalo Sámedikki presideanta Juovlamánnu ON dálkkádatčoahkkin Paris:as COP 21 Guovvamánnu Norgga Báŋkku almmuha muitomintta Tråante 1917 oktavuođas Ođđajagimánnu Sámedikki ja Statskog gaskasaš ovttasbargo- šiehtadus ođasmahttojuvvui Sámi dáidaga ovttasbargo- šiehtadus vuolláičállojuvvui Oslos Skábmamánnu Moaitámušat go ráđđehus ii leat sihkka- rastán sámi giellageava- heddjiid vuoigatvuođat suohkanođastusa oktavuođas.Ráđđi lea evttohan eanet evttohusaid mo sámi beroštumid lea vejolaš sihkkarastit ođastusas. Nukčamánnu Dásseárvu lea máŋgasiiddaain niehku, maiddái Norggas ja sámi servodagas, dadjá ráđđeláhttu Henrik Olsen kronihkas njukčamánu 8. beaivve oktavuođas Aurora Vindkraft AS biehtta- luvvui ásaheames ja doaimma elfápmobieggamilluid Fálesráššas Olmmošlohku ii leat rievdan sámi guovlluin daid maŋimus 5 jagi, muhto lassánan eanet mearrasámi guovlluin Golggotmánnu Ovttasbargošiehtadus Tråante 2017 oktavuođas Sámediggeráđđi moaitá ráđđehusa evttohusa mas juolludeamit sámi oahpa- hussii eai lassán ja Gaske- Nøørjen Saemien- skovle heaittiheami Cuoŋománnu Stuorát eriid guolá- steddjiide geat bivdet dorski riddoguolástuserain davábealde 62. govdo- datgráđđa Iešsoardin diga- štallojuvvui ON álgo- álbmot Bistevaš Forum:is Čakčamánnu Sámedikkis lea dievasčoahkkin Stuoradikkis Miessemánnu Sámediggedieđáhus oktiigullevašvuođa ja riikkaidgaskasaš bargu birra Čilgehus Sámedikki boazodoallopolitihkka birra Elektronalaš lohkan- veahkki davvisámegilli Bintta goavddis lea okta dain historjjálaš kulturmuittuin mii Bååstede-prošeavtta bokte sáhttá máhcahuvvot sámi museaide Geassemánnu Ovttasbargošiehtadus Bådådjo suohkanin Suoidnemánnu Sámediggi juolluda doarjaga ovdaprošektii ásahit mánáidgárddi Plassje suohkanii, sámi borramuš árbevirrui, giellaovdáneapmái ja juoigamii mánáidgárddis Professor Carsten Smithas lea smiehttamuš rievda- deamis Vuođđolága § 108 Borgemánnu Máttasámi mátkkoštan- ealáhus oažžu vejolašvuođa oasálastit davvi Norgga mátkkoštanealáhusa lassáneamis ja ovdáneamis Givssideapmi lea giksin servodahkii, maiddái sámi servodagain, čállá ráđđe- láhttu Silje Karine Muotka kronihkas 2. oassi – oahpásnuvvat doaimmain ja váldo- loguiguin Sametinget, Sámediggi, Sámedigge , Saemiedigkie, Sää´mte´ǧǧ, lea sámiid álbmotválljen parlameantta Norggas ja lea  iešheanalis álbmotválljejuvvon orgána Lea stáhta eiseválddiid geatnegasvuohta láhčit dili nu ahte sámi álbmogis lea vejolaš sihkkarastit ja nannet giela, kultuvrra ja servodateallima Vuođđolága 108 § Gonagaslaš Majestehta Gonagas Ovllá V rabai vuosttaš Sámedikki golggotmánu 9. b. 1989. Sámediggi lea sámi álbmoga álbmotválljen parlameanta Norggas ja lea iehčanas álbmotválljen orgána. Sámediggi galgá nannet sámiid politihkalaš sajádaga ja ovddidit sámiid beroštumiid Norggas, váikkuhit dasa ahte sámi álbmot oažžu dásseárvosaš ja vuoiggalaš meannudeami ja leat mielde láhčimin dilálašvuođaid dasa ahte sámit sáhttet nannet ja ovddidit gielaset, kultuvrraset ja iežaset servodateallima. Sámiid álbmotválljen orgánan Norggas lea Sámedikki mihttomearrin oažžut dohkkehuvvot sámiid vuođđovuoigatvuođaid vuođđun dasa ahte gáhttet ja nannet sámi kultuvrra, giela ja servodateallima ja bisuhit iešguđet sámi árbevieruid. Sámediggi lea demokráhtalaš reaidu sámi iešmearrideami várás ja ávkkálaš ja dárbbašlaš bálvalusaid ja fálaldagaid ovddideami várás sámi álbmogii. Sámediggi lea sámiid jietnaguoddi riikka ja riikkaidgaskasaš dásis. Sámediggi áigu váikkuhit dasa ahte vuoigatvuođat ON julggaštusas álgoálbmogiid vuoigatvuođaid birra, váldojuvvojit mielde daidda lágaide ja geavatlaš politihkkii mat váikkuhit min árgabeaivái. Sámediggi jođihuvvo parlamentáralaš prinsihpa vuođul, mas ráđđejeaddji Sámediggeráđi doaibma lea vuođđuduvvon dievasčoahkkima luohttámuššii. Sámedikki dievasčoahkkin lea Sámedikki bajimus orgána ja váldi. Diggi heiveha iežas doaimma Lága vuođul Sámedikki ja eará sámi riektediliid birra (sámeláhka). Dievasčoahkkin mearrida dikki bargamušaid, oktan njuolggadusaiguin buot Sámedikki eará doaimmaid várás. Lávdegodde- ja dievasčoahkkimat dollojuvvojit njelljii jahkái. Lávdegodde- ja dievasčoahkkimat njukčamánus ja čakčamánus čađahuvvojit seamma vahkus, ja miessemánu-geassemánu ja skábmamánu-juovlamánu lávdegodde- ja dievasčoahkkimat dollojuvvojit sierra vahkuin go lávdegoddečoahkkimat lágiduvvojit guokte vahku ovdal dievasčoahkkima. Sámediggeválga lágiduvvo juohke njealját jagi seamma beaivvi go stuorradiggeválga. Sámediggi lea sámediggeválgga bajimus válgaeiseváldi. 7 válgabiirre gokčet olles riikka, juohke válgabiire oažžu mandáhtaid biirre jienastuslogu sturrodaga vuođul. Oktiibuot válljejuvvojit 39 áirasa olles riikkas. Dievasčoahkkinjođihangottis leat 5 lahtu maid dievasčoahkkima áirasat válljejit iežaset gaskkas gorrelohkoprinsihpa vuođul. Válgaáigodaga 2013 – 2017 dievasčoahkkinjođihangottis leat dát áirasat: Dievasčoahkkinjođihangotti bargamuššan lea gohččut Sámedikki lávdegodde- ja dievasčoahkkimiidda ja jođihit dievasčoahkkimiid Sámedikki čoahkkinortnega njuolggadusaid vuođul. Dasa gullá maid meannudit permišuvdnaohcamiid, ja dahkat daid mearrádusaid mat dárbbašuvvojit Sámedikki áššeráhkkaneami gažaldagain ja gažaldagain regulatiivva ja njuolggadusaid dulkoma birra. Dievasčoahkkinjođihangoddi dat ovddida evttohusa dievasčoahkkimii Sámedikki áššemeannudeami njuolggadusaid oktavuođas ja Sámedikki politihkkáriid buhtadusaid oktavuođas. Dasa lassin lea dievasčoahkkinjođihangotti bargamuššan hálddašit Sámedikki jienastuslogu ja válgga Sámediggái, fuolahit ovddastandoaimmaid Sámedikki bealis ja nammadit Sámedikki oassálastiid čoahkkimiidda, konferánssaide ja nu ain. Sámedikkit Suoma, Ruoŧa ja Norgga bealde leat ásahan oktasaš ovttasbargoorgána, Sámi parlamentáralaš ráđi. Ráđđi lea sámedikkiid gaskasaš ásahuvvon ovttasbargu dakkár áššiin mat gusket sápmelaččaide máŋgga riikkas dahje sápmelač Jørn Are GaskiAnita P. RavnaMarie T. N. AslaksenMathis Nilsen EiraAud Marthinsen čaide oktan álbmogin. Čállindoaibma gullá dan sámediggái mas lea presideantadoaibma. Sámi organisašuvnnat Ruoššas, geat leat sámeráđi miellahtut, leat dievaslaš miellahtut ráđis. Buot Sámedikki áirasat leat lahttun ovtta dan golmma fágalávdegottis mat meannudit áššiid ja ovddidit evttohusaid Sámedikki dievasčoahkkimii: Fágalávdegottit leat ásahuvvon dainna áigumušain ahte ávkkástallat buot dainna sámepolitihkalaš máhtuin mii lea Sámedikki áirasiin, seammás go láhččojuvvo dasa ahte áirasat besset buorebut searvat daid áššiid ráhkkaneapmái, maid Sámedikki dievasčoahkkin galgá meannudit. Sámediggeráđi, vejolaččat dievasčoahkkinjođihangotti, evttohusa vuođul lávdegottit ovddidit evttohusa dievasčoahkkimii dain áššiin maid dievasčoahkkinjođihangoddi sádde lávdegottiide. Dievasčoahkkimiid dulkojit njeallje bistevaš dulkka dáro- (ruoŧa-), davvisáme-, julevsáme ja lullisámegielas/-gillii (ruoŧagielas/-gillii), dađi mielde guhte giella geavahuvvo sárdnestuolus. Fágalávdegottiid čoahkkimiid leat dulkojuvvon davvisámegielas dárogillii, okta dulka juohke lávdegottis. Válgaáigodagas 2013 – 2017 leat dievasčoahkkimis dát áirasat Plána- ja finánsalávdegoddi Bajásšaddan-, fuolahus ja oahppolávdegoddi Ealáhus- ja kulturlávdegoddi Gallis guldalit Sámedikki dievasčoahkkimiin neahttasáddagiin LávdegiellaDárogiellaLullisámegiellaDavvisámegiellaJulevsámegiella Sámediggeráđđi Áigodaga 2013 – 2017 Sámediggeráđis leat dát áirasat: Sámediggeráđđi doaibmá Sámedikki “ráđđehussan” ja doaimmaha beaivválaš politihka. Buot Sámediggeráđi lahtut gullet NSR:i. Sámediggi galgá leat geasuheaddji bargosadji mas sámi doaibma lea dovdomearkan, ja nu geasuhit áiggis áigái rivttes gelbbolašvuođa. Sámedikki hálddahus lea lávdaduvvon 8 iešguđet báikái. Sámedikki parlameantavisti ja váldohálddahus lea Kárášjogas. Kantuvrrat leat ásahuvvon deaŧalaš sámi guovlluide gos dat eanaš báikkiin juogadit lanjaid eará sámi ásahusaiguin. Dat addá sihke buriid fágabirrasiid ja deaŧalaš gealbobargosajiid smávva bargomárkaniin. Dasa lassin váikkuha lávdaduvvon kántorstruktuvra dasa ahte lea álkit fidnet bargiid ja dasa ahte bargit loktet bures go besse válljet bargosaji. Sámedikki hálddahusas lea okta stába ja 7 fágaossodaga. Fágaossodagat leat fas juogaduvvon iešguđet fágajuhkosiidda. Hálddahusa bajimus jođiheaddji lea direktevra Rune Fjellheim. Muđui leat bajimus jođihangottis čuovvovaš ossodatdirektevrrat: 2015:s oaččui Sámediggi juolludusaid 7 iešguđet departemeanttas, mas Gielda- ja ođasmahttindepartemeantta juolludus dagai 66 %. Dasa lassin oaččui Sámediggi juolludusaid dáin departemeanttain 2015:s; Máhttodepartemeanta, Dálkkádat- ja birasdepartemeanta, Kulturdepartemeanta, Dearvvašvuođa- ja fuolahusdepartemeanta, Mánáid-, dásseárvo- ja searvadahttindepartemeanta ja Oljo- ja energiijadepartemeanta. Jahkebarggut lassánedje ovttain 2014 rájes go ledje l41 jahkebarggu nu ahte 31.12.15 muttus leat 142 jahkebarggu. Sohkabealejuohku sámedikki hálddahusas lea 64 % nissonat ja 36 % dievddut. Jođihangottis leat 58 % nissonat ja 42 % dievddut. 2015:s lei mis fidnooahppi gii válddii fágareivve IKT bálvalusfágas ja son lea vuosttaš fidnooahppi gii lea váldán fágareivve maŋŋá oahppoáiggi Sámedikkis. Sámediggi lea maid váldán ođđa fidnooahppi IKT bálvalusfágas ja su oahppoáigi min luhtte lea guokte jagi. 2015:s ásahuvvojedje 16 virgádanášši ja gaskamearálaččat ohce 12,25 olbmo juohke virgái. Hálddahusbargiid gaskamearálaš ahki 2015:s lei 47,8 jagi. Sámedikki mihttomearri lea ahte dat buozalmasjávkan maid doavttir dieđiha, ii galgga leat stuorát go 5,6 %. Doaktára dieđihan buozalmasjávkan lea lassánan 4,3 proseanttas 2014:s 6,2 prosentii 2015:s ja čájehan negatiiva soju, muhto buozalmasjávkama sivva dábálaččat ii vuolgge bargodilis. Vuolábealde oaidnit mo doaktára dieđihan buozalmasvuohta lea rievdan áigodagas 2012 – 2015. Turnover Sámedikkis 2015:s lei 0,7 %, mii adnojuvvo leat uhccán. 6,8 % 8% 6,2 % 7% 5,5 % 6% 4,3 % 5% 4% 3% 2% 1% 0% Buozalmasjávkan maid doavttir dieđiha proseanttas 32 97831 98432 60034 688 40 278 35 871 33 126 27 05325 27926 29229 048 17 95918 933 22 673 19 09219 693 23 730 2 000 Govadat čajeha man ollu dokumeanttat registrerejuvvojit Sámedikki arkiivii. Jagiin 2001, 2005, 2009 ja 2013 ledje válggat. Lassáneamit dalle bohte válggaid dihte. 2006 johte 25279 dokumeantta vuogádagas ja 2015 ledje 7847 eambbo. Dat lea 31 % lassáneapmi 10 jagis. Gaskamearálaččat gieđahallojit 230 dokumeantta juohke jahkedoaimmas.. Váikkuhangaskaomiid juogadeapmi 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% NjuolggodoarjagatOhcanvuođot doarjagatEará doaibmabijut Oppalaš gaskaoamit %:as Eará doaibmabijut7 % Bibliotehka3 % Kultuvra38 % Oahpahus14 % Ealáhus12 % Giella26 % Geavaheapmi - juogadeapmi váikkuhangaskaoamit 2015:s Galledeamit neahttasiiddus - Lullisámegiella 0 Galledeamit neahttasiiddus - Julevsámegiella Galledeamit neahttasiiddus - Davvisámegiella Sámedikki neahttasiidduin lohkkit leat lassánan oktillaččat 20122015 áigodagas. Neahttasiidu lea njealji gillii, darogilli, davvi-, julev- ja mattasámegilli. Darogielsiidduid gehččet eanemus, dasto davvisámegiel, mattasámegiel ja julevsámegiel siidduid. Galledeamit neahttasiiddus - Dárogiella 3. oassi – jagi doaimmat ja bohtosat Sámediggi lea 2015:s joatkán dainna deaŧalaš bargguin nanusmahttit sámi politihkalaš dili. Mii leat sámi álbmoga ovddas ovddidan sámi beroštumiid sihke našuvnnalaš eiseválddiide ja eará organisašuvnnaide. Min riikkaidgaskasaš doaimmaid bokte leat ovddidan álgoálbmogiid beroštumiid gaskariikkaid čoahkkimiin (forumiin). Mii leat 2015:s nannen bargguid siskkobeale oahpahusa ja ovddidan oahpponeavvuid mánáid ja nuoraid várás vai eanet oahppit besset geavahit sámi oahpponeavvuid. Dán oasis muitalit lagabui maid leat olahan 2015:s. Sámedikkis leat njeallje áŋgiruššansuorggi mainna juksat deaŧaleamos mihttomeari eanet giellageavaheaddjit ja eanet sámegielaid geavaheapmi. Dán mihttomeari juksama várás leat mis giellaossodagas ekonomalaš váikkuhangaskaoamit ja hálddahuslaš resurssat. Ekonomalaš váikkuhangaskaomiid boađus 2015:s čájeha 3 995 699 ru. uhcit geavaheapmi bušeahta ektui. Njuolggadoarjagiid ruovttoluottageassin dagaha stuorámus oasi dás, erenoamážit guovttegielatvuođadoarjagat main ruhtageavaheami raporteren ii leat dohkkehuvvon. Ruovttoluottageassimat čujuhit ahte sámediggi čuovvola njuolggadusaid. Giellaprošeavttaid rabas ohcanáigemearri dagahii ahte bohte eanet ohcamat ohcanvuđot prošeavttaide go ovdalis jagiin. Sámediggi vuordá dattetge ahte ohcanhivvodat lassána go ohccit hárjánit ođđa ortnegii. Juolluduvvon submi: 74,868 miljon ru. 85 000 000 80 000 000 75 000 000 70 000 000 65 000 000 60 000 000 55 000 000 50 000 000 BušeahttaJuolluduvvon Guovttegielatvuođadoarjja gielddaide ja fylkkagielddaide 2015:s lei 47,231 miljon ru. Dat lei 66,2 % juolludusas gillii 1.1 Ovddasvástádus sámegielas 1.2 Sámegiela rámmaeavttut Sámediggi ja sámi suohkanat leat ovttas suokkardan mo vejolaš suohkanovttastupmi váikkuha sámi álbmogii ja daidda bálvalusaide maid suohkanat fállet. Čilgehus Suohkanođastus ja sámi beroštusat almmuhuvvui čakčamánus 2015. Čilgehusa váldoráva lea ahte Sámediggi ii rávve sámi eanetlohkosuohkaniid čađahit ovttastumi suohkaniiguin mat leat olggobealde sámegiela hálddašanguovllu. Sámediggi lea álggahan dálá sámi giellalágaid evaluerema. Guovddáš eiseválddit leat nammadan lávdegotti man mandáhta lea geahčadit dálá lágaid ja evttohit vejolaš buoridemiid. Sámediggi lea lágidan ja gaskkustan giellalávdegoddái daid dieđuid maid sii leat jearahan. Nordlandsforskning lea Sámedikki ovddas evalueren guovttegielatvuođadoarjaga. Maŋŋonemiid geažil čielggadanbarggus almmuhuvvo raporta ođđajagimánus 2016. Bohtosat galget geavahuvvot viidásat barggus buoridit juolludaneavttuid guovttegielatvuođasuohkaniidda. Dát attášii buoret gielddalaš bálvalusaid sámegillii. Davviriikkalaš ovttasbargoprošeakta Sámi Giellagáldu loahpahuvvui geassemánus 2014. Ođđa tearpmat leat eaktun sámegiela geavaheapmái juohkebeaivválaččat, čálalaččat, mediain, sosiála mediain, ja buot eará giellaarenain. Mihttomearrin lea ahte terminologiijaovddideapmi, kvalitehtasihkkarastin ja normeren galgá dahkkojuvvot doaibmi davviriikkalaš giellaovttasbargoorgánas, mas lea sihke fágalaš ja gielalaš gelbbolašvuohta. Suoma, Ruoŧa ja Norgga bealde Sámedikkit ohce iežaset riikkain ruđa barggu joatkimii muhto dušše Norgga bealde Sámediggi oaččui juolluduvvot ruđaid stáhtabušeahta bokte iežas doibmii. Nu ii šaddan ge Sámi Giellagáldu bistevaš doaibman. Giellabargu mii doaibmá rájáid rastá lea deaŧalaš dasa ahte sihkkarastit sámegielaide oktasaš vuođu vai giela sáhttá geavahit rájáid rastá. Danne ohce sámedikkit EU-Interreg ruđaid joatkkaprošeavtta álggaheapmái. Sámediggi oidná dárbbu dasa ahte davviriikkaid ráđđehusaid áŋgiruššan doarjumin sámegielaid gáhttema ja ovddideami, nannejuvvo ja koordinerejuvvo buorebut go dál. Buot sámegielat lea mielde UNESCO áitojuvvon gielaid listtas, ja nationálastáhtat leat geatnegahttojuvvon čađahit doaibmabijuid nationála dásis sihkkarastin dihtii sámegielaid boahtteáiggi. Sámediggi oaidná ahte nationála doaibmaplánat sámegielaid várás 2015:s sohppui mo čállit loatnasániid ja vierissániid julevsámegilli. davviriikkain, berrešedje buohtalastojuvvot ja giellaealáskahttin-, -ovddidandoaimmaid berrešii geahččat rájáidrasttideaddji perspektiivvas ja gudnejahtidettiin Sámedikki iešmearrideami sámegielaid badjel. Sámi Giellagáldu jotkojuvvui borgemánus. Eaktun dasa ahte Sámi giellagáldu galgá sáhttit leat ulbmillaš ortnet dasa ahte gáhttet ja ovddidit sámi gielaid, lea ahte davviriikkalaš stáhtat ovttas leat mielde ruhtadeamen ásahusa bistevaččat. Julevsámegielas eai leat ovdal leamaš čállojuvvon njuolggadusat/prinsihpat mo heivehit loatnasániid ja vierissániid julevsámegillii. Dat lea guhká hehtten oahpponeavvuid ráhkadeami julevsámegielas ja julevsámegillii. Dat prinsihppa mo heivehit loatnasániid ja vierissániid julevsámegillii, lea okta dain deaŧaleamos mihttomeriin mii lea juksojuvvon dán oanehis prošeaktaáigodagas. Dál lea vejolaš čađahit eará gielladoaibmabijuid nu go ráhkadit oahpponeavvuid sámegielas ja sámegillii. Sámediggi lea ovttas sámegielat fágaolbmuiguin ođasmahttán riektačállinmála davvisámegiela várás (Riektačállinrávvagat). Dat lea leamaš gulaskuddamis ja lea meannuduvvon Sámi Giellagáldus. Gihpa almmuhuvvo 2016:s. Sámediggi addá rávvagiid sámi báikenamaid ja daid čállinvugiid oktavuođas. Okta dain sivain lea ahte sámi báikenamat, mat meannuduvvojit báikenammalága vuođul, galget geavahuvvot galbbain ja kárttain. Duohtavuođas, maid maiddái raporta Sámi logut muitalit 6 čujuha, váldá guhkes áiggi ovdalgo sámi namat ihtet galbbaide, vaikke vel gávdno ge mearriduvvon hápmi Báikenammalága vuođul. Suohkanat dohkkehit poastačujuhusaid, ja dan oktavuođas lea Sámediggi addán rávvagiid. Giellakampánnja "Sámás muinna" oktavuođas ilmmai unna girjjáš mas ledje beaivválaš sánit ja dajaldagat sihke davvi-, julev- ja lullisámegilli 1.3 Giellageavaheaddjit Sámi giellaáŋgiruššamat mánáid ja nuoraid várás eanedit sámegielat fágaolbmuid logu boahtteáiggis buot servodatsurggiin. Giellakampánnja Sámás muinna / Snakk samisk t’ mæ loahpahuvvui ovttas Guovdageainnu beassášfestiválain, buriin bohtosiin. Sullii 1000 sámi nuora serve kampánnja loahpaheapmái. Sámediggi juolluda giellamovttiidahttinstipeandda daidda ohppiide geain lea sámegiella fágan joatkkaoahpus. 2012 lei buoremus jahki, go 193 oahppi ohce stipeandda sámegiela várás vierisgiellan. Ohcanhivvodat dán ohppiidjoavkkus lea njiedjan 92 ohcamiin 2012 rájes 2015 rádjai. Eat dieđe siva njiedjamii, go mis eai leat logut mat muitalit galle oahppis lea sámegiella vierisgiellan. Daid ohppiid lohku, geain lea sámegiella vuosttaš ja nubbi giellan, lea viehka dássit, muhto erohus lea stuoris daid ohppiid logu gaskkas geain lea sámegiella fágasuorggis ja daid ohppiid gaskkas geat ožžot stipeandda. Uhcidan dihtii dán erohusgaskka mii jugiimet dieđuid stipeandda birra 2015:s buot joatkkaskuvllaide viđa davimus fylkkas. Dan mii dahkat maiddái 2016:s. Hupmansyntesa lea šaddan deaŧalaš doarjjan oahppanproseassas doaibmavádjit ohppiide ja olbmuide geat iešguđet sivaid geažil eai máhte lohkat. Sámediggi lea ovttas Acapela Group AB:in, Divvun:in ja Giellatekno:in Romssa universitehtas ráhkadan hupmansyntesa davvisámegiela várás mii almmuhuvvui geassemánus 2015. Hupmansyntesa Stipeanddat - sámegiella vierisgiellan Ovdáneapmi 2012-2015 BušeahttaJuolluduvvon Njuolggadoarjja lea juogaduvvon daidda doaibmabijuide mat leat geatnegahttojuvvon lága vuođul ja daidda mat eai leat geatnegahttojuvvon lága vuođul. Ruhtajuolludeapmi Ii leat láhkageatnegahttojuvvon32 % Láhkageatnegahttojuvvon68 % Juolludemiid lohku GiellakurssatGiellaarenatTerminologiija/báikenamatApplikašuvnnat Sámegiela hálddašanguovlu Sámi giellaguovddážat 1.4 Sámegiela geavaheapmi Čilgehusas Suohkanođastus ja sámi beroštusat boahtá ovdan ahte sámegiela hálddašanguovllu suohkanat rihkkot sámelága giellanjuolggadusaid beaivválaččat. Fylkkamánni lea váiddainstánsa ja 2015:s eai lean Sámedikkis dieđut dan birra ahte ovttage dan njealji fylkkamánnái livččii boahtán váidda sámelága 3. kapihttala čuovvoleami geažil. Hástalusat leat guovtteláganat, suohkanat eai čuovvol sámelága njuolggadusaid ja sámegiela geavaheaddjit eai geavat váidinvejolašvuođa. Sámediggái dát ášši lea oahpis ja lea álggahan guovttegielatvuođa ulbmilstivrejuvvon ruhtadanortnega evaluerema, ja guovddáš eiseválddit leat nammadan lávdegotti mii galgá guorahallat giellanjuolggadusaid. Lávdegotti mandáhtas boahtá ovdan earret eará ahte giellanjuolggadusaid áittardandoaibma galgá guorahallojuvvot. 2015:s juolludii Sámedikki dievasčoahkkin 73,8 milj. ru sámegillii. Das juogaduvvui 48,4 milj. ru sámegiela hálddašanguovllu gielddaide ja fylkkagielddaide. Dat mearkkaša ahte sullii 500 000 olbmo sámi giellahálddašanguovllus Norggas ožžo 2015:s vejolašvuođa geavahit sámegiela go lei oktavuohta gielddaiguin ja stáhta orgánaiguin. Sámediggi lea juohkán ná daid njuolggadoarjagiid mat eai leat lága bokte geatnegahttojuvvon:: Sámediggi lea leamaš mielde ruhtadeamen 13 sámi giellaguovddáža mat oktiibuot dán jagi leat čađahan sullii 30 jahkebarggu. Sullii 18 000 olbmo ásset sámi giellaguovddážiid doaibmaguovllus ja sis lea dakko bokte leamaš vejolašvuohta searvat sámi gielladoaimmaide. Sámi giellaguovddážiid doarjjaortnet lea ođasmahttojuvvon, dan geažil go ovddit málles lei váilevaš einnostanvejolašvuohta. Dakko bokte ahte ođasmahttit 3-jahkásaš doaibmaplánaid giellakurssaid ja giellaarenaid ektui, deattuhuvvo giellanannen, mii lea giellaguovddážiid váldodoaibma. Dat addá vejolašvuođa mihtidit báikegottiid sámegielalaš ovdáneami. 2015:s juolluduvvui prošeaktadoarjja 37 prošektii, mii lea veaháš lassáneapmi 2014 ektui. Sámediggi čujuha dasa ahte lea leamaš riikkaidgaskasaš fuomášupmi sámegiela geavaheami iešguđet beliid oktavuođas Norggas. ON Nállevealahanlávdegoddi lea iežas rávvagiin Norgga ráđđehussii 2011:s cuiggodan sámi dulkkaid ja dulkonbálvalusa váilli dearvvašvuođasuorggis ja riektelágádusas dakkár suorgin mas nationála eiseválddit fertejit čađahit sierra doaibmabijuid. Viidáseappot oaidná Sámediggi dárbbu buoret statistihkalaš vuđđui árvvoštallat ulbmilolahusa sámi giellapolitihkas, dás maiddái sihke kvantitatiiva ja kvalitatiiva statistihka. Sámi oktasaš identitehta čatnasa sámi searvevuhtii, oktasaš sámi kultuvrralašgovastagaide ja oppasámi áddejupmái das mii sápmelašvuohta lea rastá nationálastáhtaid rájáid.Dat čatnasa maiddái sápmelaččaid stáhtusii álgoálbmogin ja min ovddasvástádussii sihkkarastimis ja ovddideamis min gielaid boahtteáiggi. Sámi giela, kultuvrra ja sámi servodagaid gáhtten ja ovddideapmi sápmelaččaid iežaset eavttuid vuođul mearkkaša ahte sámegielaid stáhtusa ferte nannet. Giela mearkkašumi geažil identitehtamearkan lea deaŧalaš ahte eanebut besset oahppat sámegiela. Ruhtajuogadeapmi- ii leat láhkageatnegahttojuvvon Giellaprošeavttat36 % Sámi giellaguovddážat64 % 2 Kultuvra Sámedikkis leat njeallje áŋgiruššansuorggi maiguin juksat dan mihttomeari ahte mis galgá leat ealli ja juohkelágan sámi dáidda- ja kultureallin mas lea buorre kvalitehta ja lea buohkaid olámuttus. Juolluduvvon submi: 106,736 miljon ru. 110 000 000 105 000 000 100 000 000 95 000 000 90 000 000 85 000 000 80 000 000 75 000 000 70 000 000 BušeahttaJuolluduvvon 2.1 Čielgasat ovddasvástádus sámi kultuvrras Mihttomearrin lea ahte Sámediggi galgá leat okta dain deaŧaleamos eaktudeddjiin sámi dáidaga ja kultuvrra ovddideapmái. Sámediggi lea čielgasit dadjan ahte min kulturáŋgiruššamis deattuhuvvo addit sámi dáiddáriidda ovdánanvejolašvuođaid dáiddáršiehtadusa ja ohcanvuđot ortnegiid bokte ja addit sámi kulturásahusaide buriid rámmaeavttuid. Gulahallamis guovddáš eiseválddiiguin kulturáššiid birra lea Sámediggi erenoamážit deattuhan ođđa vistti Saemien Sijte:i, ovddidanplánaid Beaivváš Sámi Našunálteáhtera várás, rámmaeavttuid sámi museaide dáža museaid ektui, máhcahanprošeavtta Bååstede, ávvočalmmusteami Tråånte 2017, sámi girjerádjofálaldaga, stáhtaortnegiid heaittiheami oktan guovddášásahusaiguin ja sámi sisdoalu stuorradiggedieđáhusas oktasaš sáddagiid birra. Sámediggi vásiha ahte ráđđehus ii mieđit sámi dárbbuide kultursuorggis 2015:s. Hálddahuslaš konsultašuvnnat lea čađahuvvon stuorradiggedieđáhusa oktavuođas dábálaš sáddagiid birra. Sámediggi lea joatkán ovttasbarggu Norgga kulturráđiin 2015:s dainna ulbmiliin ahte oainnusmahttit regionála eiseválddiid ovddasvástádusa sámi dáidagis ja kultuvrras, mii lea mielde nannemin sámi kultuvrra, dás maiddái vuoiŋŋalaš sámi kulturárbbi. Sámediggi oaivvilda ahte dárbbašuvvo nannet kulturpolitihka nationála sámepolitihkas, mas deaŧalaš sámi kulturpolitihkalaš prošeavttat ožžot dan doarjaga mii dárbbašuvvo dasa ahte gáhttet ja viidáseappot ovddidit sámi kulturovdanbuktimiid máŋggabealatvuođa. Sámediggi oaivvilda ahte dakkár nannen kultursuorggis eaktuda ahte stáhta eiseválddit ovttasráđiid Sámedikkiin gávdnet ođđa vugiid mo buohtalastit kulturpolitihka. Sámediggi čujuha dasa ahte ovddeš nationála kulturnannemat uhccán leat boahtán sámi kultuvrii ávkin. Elin Kåven 2.2 Buorit rámmaeavttut sámi dáiddáriidda Dáiddáršiehtadusa bokte lea Sámedikkis mihttomearrin fuolahit ahte sámi dáiddáriin leat buorit ja einnostanvejolaš rámmaeavttut doaibmaseaset. Dan ollašuhttimii, ja dasa ahte addit sámi dáiddáriidda stuorát ovddasvástádusa sámi dáidaga ovddideamis, lea Sámedikkis ja Sámi dáiddárráđis leamaš ovttasbargošiehtadus 2004 rájes. 2015:s sohpe bealit ođasmahttit dán ovttasbargošiehtadusa áigodahkii 2016-2019. Ovttasbargošiehtadusas leat mihttomearit sámi dáiddapolitihkkii ja njuolggadusat jahkásaš dáiddáršiehtadusa šiehtadallamiidda. Jagi 2015 dáiddáršiehtadusa ekonomalaš rámma lei 7,1 milj. ru. Dat lea dagahan ahte Sámi dáiddárráđđi ja sámi dáiddárorganisašuvnnat leat ožžon buriid vejolašvuođaid láhčit organisašuvnnaid doaibmamii, ja maiddái oažžut sadjái fágakonsuleanttaid sámi čáppagirjjálašvuođas, juoigamis, musihkas, dánsumis ja teáhteris, filmmas ja govvadáidagis ja dáiddaduojis. Dat lea addán einnostanvejolašvuođa sámi dáiddaeallimii, ja addá sámi dáiddáriidda stuorra váikkuhanfámu sámi dáidaga ovddideapmái. Dáiddastipeandaortnet lea deaŧalaš dasa ahte sihkkarastit buriid ekonomalaš rámmaid sámi dáiddáriidda, ja dasa ahte addit ovttaskas sámi dáiddárii vejolašvuođa dáiddalaš ovdáneapmái. Dat lea mielde ovddideamen máŋggabealat ja rikkis sámi dáidda- ja kultureallima illun ollugiidda, maiddái ollugiidda olggobealde sámi servodaga. Sámediggi nammadii 2015:s bargojoavkku mii galgá geahčadit ovddidanvejolašvuođas juoigamii ja sámi musihkkii. Bargojoavku geige álgo geahčen 2016 raportta dillečilgehusain ja rávvagiiguin. Bargojoavkku 2015 doaibma lea veahkehan buoridit gulahallama fágaorganisašuvnnaiguin, ja addán Sámediggái ođasmahttojuvvon dieđuid juoigama ja sámi musihka stáhtusa, dárbbuid ja hástalusaid birra. Bargu čuovvoluvvo 2016:s. Sámediggi juolludii 2015:s 2 552 000 ru ruhtadit juoigan- ja musihkkaalmmuhemiid, ja gierdomátkkiid, konsearttaid, artistahonoráraid ja mátkedoarjaga sámi artisttaide. Sámi musihkka mielde nannemin identitehta ja das lea erenoamáš stuorra mearkkašupmi das ahte čalmmustahttit sámi identitehta ja Norgga máŋggakultuvrralaš riikan. Boađusin lea ahte sámi musihkka lea olámuttus ollugiidda. Eanaš juoigan ja musihkka lea vuosttažettiinalmmuhuvvon dan doarjaga vuođul maid Sámediggi addá, ja lea mielde mearrideamen ahte almmuhuvvo go sámi musihkka oppanassiige. Sámediggi álggahii 2015:s prošeavtta ovttas Sámi dáiddárráđiin (SDR), gohčoduvvon čállioahppu. Prošeavtta duogáš lea ahte Sámi dáiddárráđđi (SDR) čoahkkimis Sámedikkiin lea čilgen dárbbu oažžut nuoraid čállit ja almmuhit čáppagirjjálaš čállosiid sámegillii. Čállioahpu bajimus mihttomearri lea movttiidahttit eanet sámegielat čáppagirjjálašvuođa almmuhemiide nuoraid várás. Prošeakta galgá loktet boahtteáiggi čálliid girjjálaš gelbbolašvuođa. Prošeakta lea virgádan prošeaktajođiheaddji ja fágaovddasvástideaddji ja váldán ohppui 11 oassálasti. Dáid gaskkas galgá okta čállit lullisámegillii, ja earát davvisámegillii. 2015:s juolludii Sámediggi 6 302 000 ru buvttadandoarjjan čáppagirjjálašvuođa- ja fágagirjjálašvuođa almmuheapmái sámegielaide. Sámediggi lea válljen áŋgiruššat erenoamážit girjjálašvuođa almmuhemiin boarrásat mánáide ja nuoraide, sihke originálagirjjálašvuođa ja jorgalemiid. Dán áŋgiruššama boađus lea ahte sámi mánát ja nuorat ožžot buori girjjálašvuođafálaldaga iežaset eatnigillii. Eanaš sámegielat girjjálašvuohta lea vuosttažettiin almmuhuvvon dainna doarjagiin maid Sámediggi addá, ja danne lea buvttadandoarjja mearrideaddjin dasa ahte lágádusat galget nagodit almmuhit sámegiela girjjálašvuođa. 2.3 Sámi kulturásahusat arenan sámi kultuvrra gaskkusteapmái ja muosáheapmái Sámedikki mihttomearri lea oččodit fágalaččat nana sámi ásahusaid mat leat buorit arenan sámi dáidaga ja kultuvrra ovddideapmái. Ovttasbargu ja gulahallan sámi kulturásahusaiguin lea deaŧalaš strategiija dán barggus. Jahkásaš gulahallančoahkkimiin besset ásahusat ovddidit iežaset dárbbuid ja hástalusaid. Dat addá Sámediggái vejolašvuođa áddet ásahusaid hástalusaid ja dárbbuid. Vaikke vel leat ge gáržžes ekonomalaš rámmat, de lea Sámediggi maiddái 2015:s várren eanet kulturáigumušaide ja kulturásahusaide sámediggebušeahtas go dan maid Kulturdepartemeanta lea juolludan. Sámediggi áigu gárvvistit sámediggedieđáhusa sámi kulturásahusaid birra álgogeahčen 2016. Sámi teáhterat Beaivváš Sámi Našunálateáhter, ÅarjelhsaemienTeatere ja Sámi mánáidteáhter lea 2015:s buvttadan máŋga čájáhusa ja mátkkoštan eatnašiin. Ođđa teáhtervistti prošekteren Beaivváš Sámi Našunálateáhtera várás lea uhccán ovdánan 2015:s. Mihttomearrin lea oažžut stáhtabušehttii ruđaid teáhtervistti ovdaprošekterema álggaheapmái, dan ohcama vuođul mii lea sáddejuvvon Kulturdepartementii. Sámedikki áigumuš lea váldit hálddašanovddasvástádusa Beaivváš Sámi Našunálateáhteris dainna lágiin ahte váldit badjelasas geatnegasvuođa nannet ja ovddidit doaibmabušeahta go ođđa teáhtervisti huksejuvvo. Sámi festiválat sturrot ja ovdánit, ja eatnašiin leat ollu galledeaddjit. Márkomeannu festiválas lei galledeaddjiolahus 2015:s, maŋŋágo 2014 geavahuvvui festivála evalueremii ja ođđasis struktureremii. Sámediggi lážii festivála ovddideapmái dakko bokte ahte bisuhit doaibmabušeahta 2015:s. Sámediggi lea máŋgga oktavuođas dadjan čielgasit Ráđđehussii ahte mii leat fuolastuvvan go guovddášfestiválaid ortnet lea heaittihuvvon ja go Riddu Riđđu-festivála lea massán einnostanvejolaš ruhtadeami. Sámi museat leat deaŧalaš ásahusat maid Sámediggi vuoruha hui bajás. 2015:s bohte guokte ođđa ásahusa sámediggebušehttii museaid njuolggodoarjagiid bokte. Dat ledje Sámi museasearvi ja Bååstede. Bååstede sámi kulturárbbi máhcahemiin Norgga álbmotmuseas/Kulturhistorjjálaš museas, ja bargu lea dál ráhkkananmuttus guorahallat arkiivaávdnasiid ja ráhkkanit dávvirkonserveremiin. Sámi museat barget maid dan ala ahte ráhkkanit kulturárbbi vuostáiváldimii. Sámediggi háliida eanet deattuhuvvot iešguđet sámi kulturásahusaid ovddidandárbbuid, nu ahte dat sáhttet ovdánit iežaset eavttuid vuođul ja leat mielde bisuheamen kulturmáŋggabealatvuođa Sámis. Sámediggi oaivvilda ahte sámi kulturásahusaid dárbbut váldojuvvojit menddo uhccán vuhtii guovddáš kulturpolitihkalaš nannemiid dahje áŋgiruššamiid oktavuođas. Dán berre čoavdit Sámedikki ja departemeantta gaskasaš konsultašuvnnaid bokte, ja dan bokte ahte árjjalaččat váldit mieldesámi kulturásahusaid go ráđđehus pláne ođđa kulturpolitihkalaš áŋgiruššamiid. 2.4 Sámi valáštallan Sámediggái lea deaŧalaš láhčit máŋggabealat valáštallandoaimmaide sámi álbmoga várás. Dan vuođul ovddidii Sámediggeráđđi 2015:s čilgehusa sámi valáštallama birra. Čilgehus meannuduvvui Sámedikki dievasčoahkkimis čakčamánus. Sámediggi lea mielde ruhtadeamen sámi valáštallanorganisašuvnnaid ja servviid doaimmaid. Valáštallamis lea deaŧalaš sadji sámi servodagas mii sihke nanne identitehta, hávskuda ja dearvvašmahttá. Sámi valáštallanorganisašuvnnat galget beas sat addit valáštallanfálaldaga sihke ollugiidda ja buoremusaide. Lea deaŧalaš ahte mis leat arenat dakkár rumašlaš doaimmaide, mat leat mielde čatnamin oktavuođaid erenomážit sámi mánáid ja nuoraid gaskkas, ja gos sámi gullevašvuohta, sámi duogáš ja sámi kultuvra ja giella lea lunddolaččat vuođđun. Sámi valáštallanorganisašuvnnat lágidit ollu iešguđet valáštallandoaimmaid. Ollu dáin valáštallandoaimmain, nu go heargegilvvohallamis ja njoarosteamis, leat oasit árbevirolaš sámi kultuvrras, ja leat dál vuođđun alladási valáštallamii ja lihkadeapmái. Danne lea valáštallan deaŧalaš dakkár árbevirolaš sámi doaimmaid kulturguoddimii, mat muđui jávkkašedje. Sámediggi atná positiivan dan ovdáneami go sámi valáštallit besset searvat valáštallamiidda ja kulturdoaimmaide ovttas eará riikkaid doaimmaheddjiiguin. Sámi nuorat servet juohke nuppi jagi Artic Winter Games lágidemiide, mat 2016:s lágiduvvojit Ruonáeatnamis. Dáidda lágidemiide servet eará árktalaš guovlluid nuorat, ja sámi nuorat sáhttet dieinna lágiin oažžut oktavuođa eará árktalaš nuoraiguin ja álgoálbmotnuoraiguin. Sámediggi oaidná dan dárbbu mii sámi valáštallamis lea eanet kultuvrralaččat heivehuvvon valástallanarenaide ja rusttegiidda, dát guoská erenoamážit dakkár sámi valáštallansurggiide nu go heargegilvvohallamiidda mat guhká leat dárbbašan heivehuvvon valáštallanrusttegiid. 2.5 Sámi mediat Sámedikki barggu mihttomearri sámi mediain lea hukset ja ovddidit dakkár sámi mediaid mat váikkuhit servodatáŋgiruššama. Sámediggái lea deaŧalaš ahte mis leat máŋggalágan aviissat, prentosat ja eará mediat mat leat mielde ovddideamen sámi servodaga, ja mat leat mielde láhčimin bajásčuvgehussii ja gaskkusteapmái, ja oaivillonohallamiidda ja servodatdigaštallamii. Lea maid deaŧalaš giellaovddidanperspektiivvas ahte leat máŋggalágan mediat mat geavahit sámegielaid árjjalaččat. Sámediggi lea 2015:s joatkán áŋgiruššama sámi mediaiguin ja prentosiiguin. Leat čađahuvvon hálddahuslaš konsultašuvnnat stuorradiggedieđáhusa 38 (2014-2015) «Open og opplyst. Allmennkringkasting og mediemangfald» birra. NRK rolla ja ovddasvástádus mediafálaldaga ovddideamis sámi álbmogii, sámi mediafálaldaga nannemis ja ovddideamis sámi servodaga ovdáneami vuođul, lei earret eará deaŧalaš Sámediggái. Sámediggi válddii maid ovdan dan ahte sámi prográmmasisdoallu ferte leat oassin vejolaš ođđa šiehtadusas gaskkustangeatnegas gávppálaš oktasaš sáddagiin. Konsultašuvnnain bijai Sámediggi ovdan sávaldaga oažžut sámi ovddastusa dan mediašláddjivuođalávdegoddái, maid ráđđehus nammadii 2015 čavčča. Lávdegoddi galgá čielggadit mo ekonomalaš váikkuhangaskaoamit mediasuorggis buoremus láhkai sáhttet lágiduvvot movttiidahttin dihtii mediašláddjivuhtii. Kulturdepartemeanta lea čuovvolan oasi Sámedikki árvalusas stuorradiggedieđáhussii, muhto mediašláddjivuođalávdegoddi nammaduvvui 2015 čavčča sámi ovddasteaddji haga. 2.6 Ávvudeapmi Tråante 2017 2017:s čalmmustahttá 100-jagi ávvudemiin sámi álbmoga vuosttaš riikkačoahkkima mii lei Roandimis guovvamánu 6. b. rájes 9. b. rádjai 1917. Sámediggi, Lulli-Trøndelága fylkkasuohkan ja Roandima suohkan áigot ovtta čalmmustahttit dán sámeálbmoga historjjá deaŧalaš dáhpáhusa. Ávvudeapmi 2017:s čalmmustahttá sámiid historjjá, ja dan demokratiijaovdáneami mii lea dáhpáhuvvan, muhto geahččá maid ovddasguvlui ja jearrá maid mii sáhttit dahkat vai demokratiija viidána min áiggis. Ávvudeapmi galgá leat rabas ja čohkket sámiid oktan álbmogin njealji riikkas. Tråante 2017 galgá lágidit guokte stuorra konferánssa. 4. Sámi parlamentarihkkárkonferánsa 2017 ovddasteddjiiguin Suoma, Norgga ja Ruoŧa bealde sámedikkiin ja Ruošša bealde sámiid ovddasteddjiiguin, ja 21. Sámekonferánsa Sápmi 2017. 2015:s dahke Sámediggi, Lulli-Trøndelága fylkkasuohkan ja Roandima suohkan ovttasbargošiehtadusa Tråante 2017 lágideapmái. Ovttasbargošiehtadusas dadjet bealit ahte prošeakta dárbbaša ruhtadeami stáhtas. Sámi álbmoga vuosttaš riikkačoahkkin Roandimis 1917 3 Girjerádju Sámedikki girjeráju barggu váldomihttomearri lea eanedit máhtu sámi girjjálašvuođa birra. Juolluduvvon submi: 9 miljon ru. 9 500 000 9 000 000 8 500 000 8 000 000 7 500 000 7 000 000 6 500 000 6 000 000 BušeahttaJuolluduvvon Bušeahtta ja juolludeapmi leat seamma dásis 3.1 Gaskkustandoaibma Sámedikki girjerádju oastá ja lagada buot sámi girjjálašvuođa, sámi oahpponeavvuid ja eará ávdnasiid sámegillii ja eará gielaide sámi dilálašvuođaid birra. Stuorra oassi luoikkahemiin lea dat maid eará fága- ja álbmotgirjerájut diŋgojit. Dasa lassin luoiká girjerádju girjepáhkaid girjebussiide ja eará girjerájuide. Nationála girjerádju lea geatnegas lágidit girjerádjoávdnasiid Sámedikki girjerádjui. Geatnegaslágideapmái gullet buot girjjit ja dokumeanttat almmuhuvvon Norggas mat leat sámegillii dahje oasit teavsttas lea sámegillii, geahča Lága geatnegaslágideami birra (Lov om pliktavlevering). Sámedikki girjerájus lea maid ovddasvástádus doaimmahit hálddašangirjeráju Sámedikki bargiid ja politihkkáriid várás. Čájehuvvo ahte dát bálvalus lea hui deaŧalaš, ja dat lea maŋimus jagiid viidánan ja girjerádjui váldet ollu bargit oktavuođa. Sámediggi oažžu dál njuolggadoarjaga gávcci sámi girjebussii. 2015 várás juolluduvvui oktiibuot 8 974 000 ru. Doarjjaortnega mihttomearri lea addit sámi girjerádjobálvalusaid mat leat buorit ja álkit olámuttus olles sámi álbmogii ja earáide. Sámediggeráđđi lea doallan gulahallančoahkkima girjebussiiguin. Girjebussiid ovddasteaddjit muitaledje stáhtusa ja hástalusaid birra, ja Sámediggi bijai ovdan girjebussiid siskkáldas kártema. Muhtun girjebusset doibmet kulturbussen mas deattuhuvvojit čájáhusat ja iešguđet lágideami busses, lassin luoikkaheapmái. Árbevirolaš girjebussiin lea uhcit sadjit čájáhusaide ja lágidemiide, váldodoaibman lea luoikkaheapmi. Sámediggi čađahii siskkáldas kártema mii sáddejuvvui girjebussiide. Gažaldagat ráhkaduvvojedje daid eavttuid vuođul mat leat biddjojuvvon ortnegii, seammás go mii háliidit gullat mo sii oidnet boahtteáiggi girjebussedoaimma. Kárten čájehii ahte girjebussiin leat hui iešguđet lágan girjjálašvuohta sámegillii. Okta vástidii ahte sis luoikkahit uhccán sámegielat ávdnasiid go leat uhccán Ráđđeláhttu Henrik Olsen galleda Lulli-Trøndelága girjebusse olbmot mat hállet sámegiela dan guovllus gos girjebusse vuodjá. Eanaš girjebussiin lea luoikkaheapmi njiedjan. Dan gažaldahkii ahte mo sii oidnet boahtteáiggi girjebussedoaimma, vástidedje eatnašat ahte ain bistá dárbu girjebussedoibmii sin guovllus. Sii háliidit maid eanet deattuhit lágidemiid ja gaskkusteami girjebusses. 3.2 Girjerádjoovdáneapmi Sámedikki girjerájus lea erenoamáš ovddasvástádus das ahte bajidit girjerájuid gelbbolašvuođa sámi girjjálašvuođa ja kultuvrra birra. Girjerájut ja girjebusset vástidit ahte sii háliidit dakkár Sámedikki girjeráju mii bargá eanet árjjalaččat gaskkustemiin, fágalaš bagademiin ja sámi girjerádjobálvalusa ovddidemiin. Sámedikki girjerádju lágidii sámi girjjálašvuođabeivviid golggotmánus Sámedikkis. Máŋga sámi girječálli lohke iežaset girjjiin. Oktiibuot ledje sullii 80 oasseváldi, sihke bibliotekárat ja eará berošteaddjit. Joatkkaskuvlaoahppit oassálaste goappašiid beivviid. Sámi girječállit ledje hui duhtavaččat go sii besse oahpásmahttit iežaset girjjiide, ja oasseváldit ledje bures duhtavaččat prográmmain. Luoikkaheamit oktiibuot Ollislaš luoikkaheapmi girjebussiin. Našunála girjeráju logut mielde Sámi girjebusset gávdnojit miehtá Sámi 4 Mánáidgárdi Sámedikki mánáidgárdesuorggi váldomihttomearri lea ahte sámi giella, kultuvra, árbevierut ja vuođđoárvvut leat oidnosis mánáidgárddiin. Sámediggi lea ožžon evaluerejuvvot mánáidgárddiid doarjjaortnegiid, gárvvis 2015:s. Evalueren čájeha bures mánáidgárddiid doarjjaortnegiid ja gielladili váikkuhusaid. Nordlandsforskning (2015) cealká loahpalaččat ahte mánáidgárddiid doarjjaortnega beaktu lea buorre. Evalueren evttoha rievdadusaid doarjjaortnegiin, juoidá maid Sámediggi áigu geahčadit 2016:s. 2015:s geavahuvvui 11 296 975 ru ja 100 000 ru geavahuvvui lágidit guokte seminára mánáidgárdebargiid várás. Dát lea 108 025 ru unnit geavaheapmi go bušeahttas. Sivvan lea vuosttažettiin badjelmeare geavaheapmi ortnegis pedagogalaš ávdnasat. Dat lea gokčojuvvon ovddeš jagiid doarjagiid ruovttoluotta geassimiin ja ovtta doarjaga ruovttoluotta máksimiin. Juolluduvvon submi: 11,297 miljon ru. 12 000 000 11 500 000 11 000 000 10 500 000 10 000 000 9 500 000 9 000 000 8 500 000 BušeahttaJuolluduvvon Geassemánus 2015 dohkkehii dievasčoahkkin doaibmaplána sámi mánáidgárdefálaldaga várás. Doaibmaplána váldodeattu lea biddjojuvvon dasa ahte láhčit buoret kvalitehtii sámi mánáidgárdefálaldagas. Doaibmaplánas leat deaŧaleamos doaibmabijut maid Sámediggi háliida čađahit ovddidan dihtii buori sámi mánáidgárdefálaldaga. 4.1 Mánáidgárddi sisdoallu Ortnega mihttomearri lea ahte mánáidgárddiin lea sámi sisdoallu mii ovdánahttá ahtanuššama, oahppama ja hápmašuvvama ovttasráđiid mánáid ruovttuin. 6 521 253 ru geavahuvvui. 24 sámi mánáidgárddi ja 7 ossodaga dáža mánáidgárddiin lea ožžon doarjaga. 668 máná ožžot ávkki sámegielfálaldaga dán ortnegis, das 640 máná davvisámegillii, 21 máná julevsámegillii ja 7 máná lullisámegillii. Doarjja lea veahkehan buoridit mánáidgárddiid sisdoalu kulturmuosáhemiid, árbedieđu oahpaheami ja pedagogalaš oahppanarenaid láhčima dáfus. Dálá lágat hehttejit Sámedikki juksamis iežas mihttomeriid. Dálá lágaid vuođul ii leat buohkain geat dan háliidit, vuoigatvuohta oažžut sámi mánáidgárdefálaldat, muhto dušše vuoigatvuohta oažžut saji mánáidgárdái. Sámediggi lea evttohan Máhttodepartemeantta (MD) rievdadit mánáidgárdelága. Sámediggi ii leat ožžon vástádusa Máhttodepartemeanttas das mo bargu vejolaš láhkarievdadusain galgá dahkkojuvvot viidáseappot departemeanttas. Sámediggi lea 2015:s nu go plánejuvvon, čađahan guokte seminára mánáidgárdebargiid várás. Seminárat galget nannet ovttasbarggu gaskal Sámedikki ja mánáidgárddiid. Sámediggi lea ožžon dieđuid ruovttoluotta ahte konferánsa veahkeha vásáhuslonohallamiidda, gealbudeapmái ja bagadeapmái mii fas buorida kvalitehta, ja addá dohkálaš fágalaš sámi sisdoalu mánáidgárddiin. Guovtti maŋimus jagis leat semináraide boahtán badjel 100 oassálasti. Ovddeš jagiid lea Sámediggi lágidan golbma seminára, muhto 2015:s lágiduvvojedje dušše guokte seminára. Sámediggi oažžu ruovttoluotta dieđuid mánáidgárdebargiin ahte dárbbašuvvojit eanet seminárat ja mánáidgárdekonferánssat. Danne áigu Sámediggi geahččalit oažžut eanet resurssaid vai bisuhuvvojit dálá deaivvadansajit. 4.2 Giellaovdáneapmi mánáidgárddis Ortnega mihttomearri lea ahtemánáid giellaahtanuššan davvi-, julev- ja lullisámegielain movttiidahttojuvvo.2015:s geavahuvvui 1 197 700 ru. Dát lea veaháš eanet go bušeterejuvvon. 2015:s ledje eanet mánáidgárddit go vurdojuvvon mat ožžo doarjaga sámegieloahpahussii. 29 mánáidgárddi leat ožžon sámegieloahpahusa, mii lea lassáneapmi guovtti ovddit jagis. Dat lea dagahan ahte 115 máná ožžo sámegieloahpahusa, main ledje 95 davvisámegielat máná, 1 julevsámegielat mánná ja 19 lullisámegielat máná. Sámi mánáidgárdefálaldagain oaivvilduvvo fálaldat mas mánáidgárdedoaibma lea vuođđuduvvon sámi gillii ja kultuvrii. Eaktun lea ahte mánáidgárddi jođiha sámegielat bargi. Nu vuordá ge Sámediggi ahte gielddat virgádit fágaolbmuid ja eará sámegielagiid dáid mánáidgárddiide. 2015:s bođii ovdan mediain ahte mánát eai leat ožžon sámi mánáidgárdefálaldaga. Váhnemat áŋgirušše ja dieđihedje Sámediggái duhtameahttunvuođa das mo gielda meannuda daid áššiid. Sámedikkis leat leamaš ollu čoahkkimat gielddaiguin ja mánáidgárddiiguin. Dat lea earret eará dagahan ahte Plassje suohkan áigu álggahit lullisámi mánáidgárdefálaldaga. Oslo gielda virgádii dárogielat olbmot sámi mánáidgárdái 2015:s. Gielda lea maid evttohan rievdadit mánáidgárddi njuolggadusain nu ahte ii galgga leat gáibádussan ahte bargi lea sámegielat. Sámediggi lea dál vuolláičállimin gávpotšiehtadusa Oslo gielddain. Earret eará lea sávaldat sihkkarastit ahte virgáduvvo sámegielat bargi Oslo sámi mánáidgárdái. Julev- ja lullisámi guovlluin lea dárbu nannet mánáid sámegiela mánáidgárdefálaldaga bokte. Eaktun lea ahte mánáidgárddit ožžot vejolašvuođa virgádit giellabargi lassin dábálaš bargiide, vai mánáidgárddit besset vuoruhit giellaealáskahttima ja giellagáhttema. Sámi mánáidgárddiide Oslos, Romssas, Álttás ja Divttasvuonas leat vuordinlisttat mánáidgárdesajiide. Dat čájeha ahte eanet báikkiin dárbbašuvvojit eanet sámi mánáidgárdefálaldagat. 0 Sámi mánáidgárdditDáža mánáidgárddit sámi ossodagain Mánáidgárddit sámegieloahpahusafálaldagain Galle mánás lea mánáidgárdefálaldatdavvisámegillii Galle mánás lea mánáidgárdefálaldatjulevsámegillii Galle mánás lea mánáidgárdefálaldatlullisámegillii Mánáidgárddit main lean faláldat sámegilli leat lassánan 58:s 60:i. Mánáidlohkku lea njiedjan 815:s 783:i áigodagas 2014-2015. 4.3 Giellalávgunmállet Ortnega mihttomearri lea ahte mánáidgárddiin main lea sámegielfálaldat, leat buorit giellaoahpahusmállet. Dán ortnega vuoruhuvvon suorggit ledje giellalávgunprošeavttat ja báikkálaš ovddidanprošeavttat. Geavaheapmi 2015:s lei 462 500 ru mii lea 943 500 ru uhcit go bušeterejuvvon. Sivvan dasa lea go eai boahtán ohcamat vuoruheapmái giellalávgunprošeavttat, ja danne addojuvvui doarjja dušše báikkálaš ovddidanprošeavttaide. Dat mii ii geavahuvvon dán poasttas, lea geavahuvvon gokčot dan mii geavahuvvui menddo ollu ortnegis pedagogalaš ávdnasat ja duhkorasat. Diehtojuohkin giellalávgunmálliid birra mánáidgárdebargiide ii leat vuoruhuvvon 2015:s uhccán resurssaid geažil. 4.4 Sámegielat bargiid rekrutteren Ortnega mihttomearri lea ahte mánáidgárddiin leat doarvái sámegielat bargit. Sámediggi galgá váikkuhit dasa ahte šaddá sáhka rekrutteremis ovttas guovddáš eiseválddiiguin. 2015:s lea Sámediggi earret eará addán stipeanddaid daidda sámegielat studeanttaide geat váldet mánáidgárdeoahpaheaddjioahpu. Sávaldahkan lea deattuhit rekrutterema eanet, muhto dán barggu lagat čuovvoleapmi ii leat leamaš vuoruhuvvon váilevaš resurssaid geažil. 4.5 Pedagogalaš ávdnasat ja duhkorasat Ortnega mihttomearri lea ahte mánáidgárddiin leat pedagogalaš ávdnasat ja duhkorasat daid dárbbu várás. Pedagogalaš ávdnasat ja duhkorasat galget váikkuhit sámi mánáidgárdefálaldaga kvalitehta nannemii. 2015:s juolluduvvui 3 029 700 ru doarjjan. Ruđat leat geavahuvvon spillaid, giellamovttiidahttinduhkorasat, máidnasiid ja girjjiid ráhkadeapmái. Badjelmeare geavaheami sivvan lea ahte bohte ollu buorit ohcamat maid háliideimmet vuoruhit, ja ahte bázii ruhta prošeavttaid ja ovddidanbargguid ortnegis ja ođđasis juogadeami ja ruovttoluotta máksima geažil. Sámediggi áigu ain váikkuhit dasa ahte ráhkaduvvojit pedagogalaš ávdnasat boahtte jagiin. 4.6 Ovttasbargu ja oktavuohta ruovttu, mánáidgárddi ja skuvlla gaskka Ortnega mihttomearri lea sihkkarastit oktavuođa ja progrešuvnna oahppansisdoalus mánáidgárddi rájes skuvlii vai oktilašvuohta barggus sámi gielain ja kultuvrrain sihkkarastojuvvo. 2015:s čađahuvvui mánáidgárdeseminára fáttáin rasttideapmi mánáidgárddis skuvlii. Sámediggi lea čađahan jearahallaniskosa mánáidgárddiin ja skuvllain dán rasttideami birra. Boađus čájeha ahte gielddain barget fáttáin, muhto dattetge ii leat doarvái buorre ovttasbargu mánáidgárddi ja skuvlla gaskka sámi mánáid rasttideami birra. Sámediggi áigu mearridit galgá go bargat viidáseappot dáinna fáttáin. Eanet dáža mánáidgárddit, váhnemat, studeanttat ja dat geat oahpahit mánáidgárdeoahpaheddjiid go ovdal leat váldán oktavuođa 2015:s. Sámedikki mielas dát lea buorre ja boađus das ahte sámi mánáidgárdefálaldat lea čalmmustahttojuvvon eanet olggos guvlui. Sámediggi háliida ahte sámi mánát galget lága bokte oažžut vuoigatvuođa sámi mánáidgárdefálaldahkii. 5 Vuođđooahpahus Sámedikki váldomihttomearri vuođđooahpahusain lea ahte sámi álbmogis lea máhttu, gelbbolašvuohta ja gálggat mat dárbbašuvvojit vái sáhttá gáhttet ja ovddidit sámi servodagaid. Dán mihttomeari juksamii leat Sámedikkis čuovvovaš áŋgiruššansuorggit: Juolluduvvon submi: 25,015 miljon ru. 33 000 000 31 000 000 29 000 000 27 000 000 25 000 000 23 000 000 21 000 000 19 000 000 BušeahttaJuolluduvvon 5.1. Sámi oahppi vuoigatvuođat ja skuvlla sisdoallu ja árvovuođđu Sámediggi bargá dan ala ahte fuolahit sámi ohppiid vuoigatvuođaid oahpahussii sámegielas ja sámegillii sámi kulturárvvuid vuođul. Dan mii dahkat earret eará váikkuhettiin dan ahte oahpahusláhka, priváhtaskuvlaláhka ja eará stivrendokumeanttat čuovvoluvvojit ja bearráigeahčadettiin ahte sámi ohppiid vuoigatvuođat ja dárbbut fuolahuvvojit go lágat ja láhkaásahusat rievdaduvvojit. Sámediggi sáddii loahpageahčen 2014 gulaskuddancealkámuša ja bivddii konsultašuvnnaid departemeanttain evttohusa birra rievdadit priváhtaskuvlalága (ođđa friijaskuvlalága). Sámedikki oainnu mielde lei priváhtaskuvlaláhka vealaheaddji, go sámi oahppit eai ožžon ollašuhttojuvvot iežaset vuoigatvuođaid oahpahussii sámegielas ja sámegillii. Máhttodepartemeanta hilggui Sámedikki ávžžuhusa oažžut konsultašuvnnaid go sii oaivvildedje ahte dát láhkarievdadusat eai guoskka sámi beroštusaide njuolgga. Sámediggi oaivvilda ahte departemeanta hilggui konsultašuvnnaid boasttu vuođu alde ja ahte sii nu hilgo Sámedikki vuoigatvuođa beassat bivdit konsultašuvnnaid. Sámediggi bivddii rievdadusat oahpahuslágas ja priváhtaskuvlalágas, gáibádusaid oktavuođas guoskevaš gelbbolašvuođa birra oahpahusfágain ja eará. Rievdadusevttohusat guske mearridanváldái skuvlaoktavuođas go mánáidsuodjalusbálvalus lea váldán badjelasas fuolahusa mánás. Sámediggi gáibidii ahte vuoigatvuohta sámegillii ii noga fuolahusa váldima oktavuođas. Sámediggi ii leat ožžon vástádusa dán ávžžuhussii. Sámediggi válddii dan oktavuođas oktavuođa Stuorradikki girko-, oahpahus- ja dutkanlávdegottiin, sihkkarastin dihtii ahte lávdegoddi diehtá ahte sii mearridit láhkarievdadusaid maid birra Sámediggi ii leat beassan konsulteret. Boađusin das lea Máhttodepartemeanta buoridan bargovugiidis konsultašuvnnaid oktavuođas Sámedikkiin. Sámediggi lea loahpageahčen jagi bivdán konsultašuvnnaid guovtti áššis Máhttodepartemeanttas. Nubbi ášši lea gulaskuddan rievdadussii láhkaásahusas oahppolihtu ja neahttaskuvllaid birra ja nubbi ášši fas láhkarievdadusevttohus mii addá Ellinor Marita Jåma jođiha bajásšaddan-, fuolahus- ja oahppolávdegotti Beaska Niillas lea nubbinjođiheaddji bajásšaddan-, fuolahus- ja oahppolávdegottis ohppiide joatkkaoahpahusas vuoigatvuođa friija skuvlaválljemii rastá fylkkarájáid. Goappašiid áššiin šaddet konsultašuvnnat 2016:s. Sámedikkis lea loahpageahčen 2014 leamaš konsultašuvnnat Máhttodepartemeanttain gohččuma rievdadeami birra sámi joatkkaskuvllaid stivrra várás. Sámediggi gáibidii oažžut nammadanválddi stivrii. Oahpahusdirektevra lea dieđihan ahte gohččun lea rievdaduvvon nu ahte Sámediggi beassá nammadit lahtuid stivrii. Sámedikkiin leat maiddái 2015:s váldán oahppit, váhnemat ja skuvlaeaiggádat oktavuođa sámegieloahpahusa birra. Oktavuođaváldimat gusket vuosttažettiin duhtameahttunvuhtii oahpahusfálaldaga organiseremiin ja sámi oahpahusfálaldagain. Sámediggi juohká dieđuid vuoigatvuođaid birra ja bagada váhnemiid váidinvuoigatvuođa birra. Sámediggi lea bargan dan ala ahte Sámi lohkanguovddáš galgá oažžut seamma stáhtusa ja ekonomalaš rámmaid go eará nationála guovddážat Norggas. Dát guovddáš lea deaŧalaš fágaásahus daid skuvllaid várás, mat fállet sámi oahpahusa. Guovddáš koordinere earret eará sierra oahpaheaddjifierpmádaga, mii vuođđuduvvui 2013:s ja lea máhttoovddidanreaidu sámi skuvllas. Sámediggi lea máŋgii bivdán ahte guovddáš nannejuvvo ja áigu čuovvolit dan boahtteáiggis. Sámediggi lea váldán ovdan eiseválddiiguin ahte sámi guluhis ohppiin galget leat seamma vuoigatvuođat oahpahussii sámegielas ja sámegillii go ohppiin muđui ge. Johtučállosis Udir-1 aiddostahttojuvvo ahte sámi guluhis ohppiin lea vuoigatvuohta oažžut oahpahusa sihke sámegielas ja sámegillii ja mearkagillii vuosttašgiellan. Romssa suohkana skuvlastruktuvrra rievdadeami oktavuođas háliidii suohkan sirdit sámi luohkáid Báhpajávrri skuvllas eará skuvlii. Váhnemiin bohte garra moaitámušat dán sirdimii, ja sii válde oktavuođa Sámedikkiin áššis. Sámediggi čálii gulaskuddancealkámuša mii doarjjui váhnemiid oainnu. Gávpotráđđi jorgalii áššis, ja sámi luohkát ožžot ain oahpahusa Báhpajávrri skuvllas. Máhttodepartemeanta lea 2015:s mearridan ođđa sámi oahppoplána fágas risttalašvuohta, osku, eallinoaidnu ja etihkka/ROEE, ovdal REE, mii gusto 1.1.2016 rájes. Lea leamaš ovttasbargu ja ovttamielatvuohta gaskal Máhttodepartemeantta ja Sámedikki rievdadusaid oktavuođas. Stuorradiggi mearridii juovlamánus 2015 heaittihit Gaska-Norgga sámiskuvlla/Gaske-Nøørjensaemienskovle Árbordes maŋŋá 2015/2016 skuvlajagi. Sámediggi imaštallá go Stuorradiggi vállje badjelgeahččat Norgga geatnegasvuođaid dan ektui ahte lullisámegiella lea okta máilmmi duođaleamos áitojuvvon giella UNESCO listta vuođul, ja CERD rávvagiid vuođul erenoamážit julev- ja lullisámegiela ektui. Sámediggi moaitá garrasit dan mo eiseválddit meannudit dán ášši ja oaivvilda ahte Stáhta rihkku konsulterengeatnegasvuođa Sámedikkiin dakkár áššiin main leat njuolgga váikkuhusat sámi álbmogii. Sámediggi áigu bargat viidáseappot áššiin. Dat bargojoavku mii galggai geahčadit sámi oahpahusáššiid rastá riikkarájáid, geigii raporttas, Evttohus doaibmabijuide mat galget buoridit ovttasbarggu gaskal Norgga ja Ruoŧa nannen dihtii sámegieloahpahusa – erenoamáš deattuin lulli- ja julevsámegillii, čakčamánus 2015. Sámediggi vuordá beassat mielde bargui čuovvolit raportta. Máhttodepartemeanta lea gulahallamis Sámedikkiin ráhkadan ja dohkkehan rámmaid sámi gáiddusoahpahussii. Rámmaide gullet gáiddusoahpahusa mihttomearri ja stivrejupmi, gáibádusat sidjiide geat fállet ja sidjiide geat ožžot gáiddusoahpahusa ja skuvlaeaiggáda ovddasvástádus. Sámediggi lea duhtavaš rámmaiguin, muhto oaivvilda ahte hospiteren ja giellačoahkkaneamit galggašedje gullat gáiddusoahpahusfálaldahkii ja ruhtaduvvo danin. Sámedikki oahpponeavvobušeahtta dábálaš ja erenoamážit heivehuvvon oahpponeavvuid davvisámegillii, julevsámegillii ja lullisámegillii lassánii 17 625 000 ruvnnus 21 025 000 ruvdnui 2014 rájes 2015 rádjai. Lassáneapmi lea dahkan vejolažžan vuoruhit oahpponeavvuid buot golmma sámegillii joatkkaoahppodássái ja fágaidrasttideaddji fáddávuđot giella- ja kulturoahpponeavvu vuođđoskuvlii. Sámediggi addá doarjjalohpádusa čuovvolit 2013 mannosaš šiehtadusa gaskal Sámi allaskuvlla, Engerdal suohkana ja Sámedikki, mas geatnegahttojuvvojit fuolahit ja sihkkarastit Elgå lullisámi gealbobirrasa. Sámediggi lasihii 2015:s njuolggadoarjaga Ovttas|Aktan|Aktesne Sámi oahpponeavvoportálii 1 miljovnna ruvnnus 2014:s 1,5 miljon ruvdnui. Portála lea sámi oahpahusa deaŧalaš arena oahpahusa várás, gos diehtojuohkin oahpponeavvuid birra ja oahpponeavvuid luoikkaheami ja juogadeami birra hálddašuvvo. Sámediggi lea 2015:s leamaš mielde doarjumin máŋga skuvlla mat ovddidit ja čađahit dakkár prošeavttaid mat deattuhit árbedieđu ja sámi meahccegeavaheami vuođđoskuvllas. Dán doaibmabidjui lei várrejuvvon 1,0 miljon ru 12 ohcamiid gaskkas ožžo 10 skuvlla prošeaktaruđaid. 5.2 Oadjebas oahppanbiras Sámedikki mielas lea deaŧalaš ahte sámi mánáid lea oadjebas psykososiála skuvlabiras ja Sámediggi lea dan meannudan sierra dievasčoahkkináššiin 2015:s, mas mii leat earret eará bivdán oažžut sierra sámi mánáidáittardeaddji. Sámediggi lea addán árvalusaid dokumentii NOU 2015:2 Å høre til -Virkemidler for et trygt psykososialt skolemiljø, ja vuordá beassat mielde dán barggu čuovvoleapmái. Sámedikki doaibmabijut muđui dán barggus lea oassálastin Julggaštus Givssideami vuostá ovttasbargui, ja mii leat mielde árvvoštallangottiin Dronnet Sonja skuvlabálkkašumi ja Benjamin-bálkkašumi várás mat goappašagat juhket bálkkašumiid daidda skuvllaide mat barget ulbmillaččat čáhkademiin ja dásseárvvuin ja eastadan dihtii vealaheami ja givssideami. Sámediggi lea leamaš mielde nammadeamen ođđa lahtu FUG:ii/vuođđoskuvlla váhnenlávdegoddái áigodahkii 2016-2019. 6 Alit oahppu ja dutkan Sámedikkis leat njeallje áŋgiruššansuorggi mainna juksat guovddáš mihttomeari, Oahppofálaldat ja dutkan mii gokčá sámi servodaga dárbbuid ja mii váikkuha sávvojuvvon servodatovdáneami Sámis. Juksan dihtii dán mihttomeari mis leat ekonomalaš váikkuhangaskaoamit ja hálddahuslaš resurssat oahpahusossodaga alit oahpu ja dutkama juhkosis. Sámediggeráđđi lea loahpageahčen 2015 gárvvistan sámediggedieđáhusa alit oahpu ja dutkama birra. Sámedikki dievasčoahkkin meannuda dieđáhusa 2016:s. Juolluduvvon submi: 4,673 miljon ru. 7 000 000 6 500 000 6 000 000 5 500 000 5 000 000 4 500 000 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 BušeahttaJuolluduvvon 6.1 Sámi alit oahppu 6.3 Sámi dutkan Sámediggi lea máŋga jagi bargan dan ala ahte galget leat fálaldagat alit oahpus sámegielas álgooahpahusa ráje doavttergráda dássái. Dat 5-jagi gealbudan- ja rekrutterenprográmma sámegielas alit oahpus mii álggahuvvui 20118:s, loahpahuvvui 2014:s. Dalle ledje lagabui 400 studeantta čađahan iešguđet oahppofálaldagaid álgodásis sámegielas. Vai álgo galgá leat fálaldat sámegielas buot dásiin lea Sámediggi 2015:s bargan dan ala ahte prográmma čuovvoluvvo viiddiduvvon rámmajuolludemiid bokte daidda oahppoásahusaide main lea sámegiella iežaset oahppofálaldagain. Sámediggi ii leat ožžon mieđáhusa dasa ja áigu 2016:s deattuhit dán ášši. Ráđđehus lea mearridan ahte 2017 rájes galgá masterdásis ásahuvvot 5-jagi vuođđoskuvlaoahpaheaddjioahppu. Juovlamánus 2015 nammaduvvui rámmaplánalávdegoddi sámi oahpaheaddjiohppui, ja lávdegoddi galgá geiget rámmaplánaevttohusas ovdal cuoŋománu 1. b. 2016. Butenschøn-lávdegotti 2012 mannosaš raportta, «Langs lange spor» , čuovvoleapmin ásahuvvui sámi alit oahpu ja dutkama fágastrategalaš lávdegoddi 2015:s, Universitehta- ja allaskuvlaráđi vuollásažžan. Ásaheapmi dahkkojuvvui maŋŋá Máhttodepartemeantta ja Sámedikki soabadeami. Máhttodepartemeanta lea juolludan ruđaid fágastrategalaš ovttadaga doibmii. Earret earáid lea Sámediggi ja Máhttodepartemeanta dárkojeaddjin ovttadagas. Sámediggi lea čađahan čoahkkimiid rektoriiguin alit oahppoásahusain Davvi-Trøndelága rájes davás guvlui digaštallan dihtii ásahusaid fálaldagaid sámi alit oahpus. 6.2 Sámi perspektiiva alit oahpus nationála dásis Oahpaheaddjioahpu ođastusa oktavuođas lea Sámediggi konsulteren ođđa 5-jagi masteroahpu rámmaplánaid birra bearráigeahččan dihtii ahte sámi sisdoallu fuolahuvvo. Sohppojuvvui ovttamielalašvuohta gulaskuddanevttohusa birra. Gulaskuddanáigemearri lea 01.04.16. Davviriikkaid Ministtarráđđi lea evalueren iežas juolludemiid viđa davviriikkalaš bálddalastinorgánii dutkama várás, dás maiddái sámi dutkama Sámi allaskuvllas. 2017 rájes lea evttohuvvon rievdadus mii dagaha ahte ministtarráđi orgána NordForsk váldá badjelasas hálddašit juolludemiid. Dat mearkkaša ahte jahkásaš juolludeapmi sámi dutkamii ministtarráđis heaittihuvvo, ja ahte ruđat šaddet gilvovuložin ohcamiid bokte. Sámediggi lea fuolastuvvan go dát ortnet buvttiha heajut dutkaneavttuid Sámi allaskuvlii. Ohcan lea čuovvoluvvon Ráđđehusa ektui mas Máhttodepartemeantta bokte lea šiehtadusovddasvástádus juolludusas. Sámediggi bargá dan ala ahte juolludus galgá bisuhuvvot dálá dásis. Maiddái Sámi parlamentáralaš ráđđi lea meannudan ohcama. Sámediggi lea dárkojeaddji Norgga dutkanráđi sámi prográmma stivrras. Sámediggi ii leat duhtavaš sámi ovddastemiin muđui dutkanráđis. Ođđa lahtuid nammadeami oktavuođas dutkanráđi njealji divišuvdnastivrii evttohii Sámediggi lahtuid buot njealji stivrii, muhto ii oktage vuhtiiváldojuvvon. Sámediggi lea 2015:s álggahan proseassa buoridit ovddasteami Norgga dutkanráđi stivrraide. Sámediggi lea áigodagas 2008 – 2015 jahkásaččat juolludan doarga prošektii “Árbedieđu systemáhtalaš kárten – Árbediehtoprošeakta”. Juolludeami mihttomearri lea váikkuhit sámi árbedieđu duođaštanvuogi ovddideapmái ja dan gaskkustit. Eaktun lea biddjojuvvon ahte galgá leat ovttasbargu guoskevaš fágabirrasiiguin, earret eará sámi museaiguin ja giella- ja kulturguovddážiiguin. Maiddái Gielda- ja ođasmahttindepartemeanta lea veahkehan ruhtadit prošeavtta. Áigodagas 2012 – 2015 lea Sámediggi dasa lassin juolludan ruđaid ovddasmanniprošektii Árbediehtu – sámi árbediehtoguovddáš. Prošeavtta vuođđun lea Sámedikki áigumuš čuovvolit ja konkretiseret Árbediehtoprošeavtta bohtosiid. Luonddušláddjiivuođalága § 8 čuovvoleapmin lea mihttomearri leamaš háhkat ja geavahit dieđuid sámi luonddugeavaheami birra resursan luondduresurssaid hálddašeamis. Dasa lassin lea mihttomearrin leamaš viidáseappot fievrridit sámi árbedieđu mánáidgárddi, vuođđooahpahusa ja alit oahpu ja bokte ja árbedieđu dahkat geavahan láhkai dutkamis. Goappašiid prošeavttaid maid Sámi allaskuvla lea jođihan ja bálddalastán, loahpahuvvojit 2015:s. Sámi allaskuvla geigii 2015:s raportta Árbediehtoguovddáža birra oktan evttohusain mo čoavdit sámi árbediehtoguovddáža ásaheami. Sámediggi áigu 2016:s bargat dan ala ahte dakkár guovddáža ásaheami vuođđu čielggaduvvo. 6.4 Rekrutteren Sámediggi lea Máhttodepartementii evttohan ásahit master- ja doavttergrádastipeanddaid sámegielas. Evttohus ii leat vuhtiiváldojuvvo, ja bargu jotkojuvvo 2016:s. Oktavuođas oahppoásahusaiguin lea rekrutteren okta dain fáttáin maid leat digaštallan. Maiddái sámi alit oahpu ja dutkama fágastrategalaš ovttadat lea váldán ovdan dán fáttá. Sámediggi juohká stipeanddaid alit ohppui. 2015:s leat vuoruhan sámegiela, mánáidgárdeoahpaheaddjioahpu, oahpaheaddjioahpu, buohccedivššároahpu, bachelor boazodoalus ja master logopediijas. Lea váttis dadjat leat go stipeanddat dagahan ahte eanet studeanttat lea váldán vuoruhuvvon fágaid, muhto ohcamiid lohku lea lassánan dássidit. Stipeandaortnet evaluerejuvvon 2016:s. 2015:s lei bušeterejuvvon 2 850 000 ru stipeanddaide, muhto 3 694 500 ru juolluduvvui stipeanddaide. Dat mearkkaša ahte badjelmeare geavaheapmi lei 844 500 ru. Duohta badjelmeare geavaheapmi maŋŋágo geassá eret ruovttoluottamáksimii, lea 665 500 ru. Sivvan badjelmeare geavaheapmái lea erenoamážit ohcamiid lassáneapmi vuoruhemiin mánáidgárdeoahpaheaddji-, oahpaheaddji- ja buohccedivššároahpus. Lea váttis dadjat leat go stipeanddat dagahan ahte eanet studeanttat válljejit vuoruhuvvon fágaid. Stipeanddaid lohku GiđđabadjiČahkčabadji a) Praktihkalaš-pedagogálaš oahppu, lektoroahppu dahje fágaoahpaheaddjioahppu b) Álgooahppu masterdásis 7 Dearvvašvuohta ja sosiála Sámedikkis leat 5 áŋgiruššansuorggi mainna juksat mihttomeari ovttaárvosaš dearvvašvuođa- ja sosiálabálvalusat sámi álbmogii sámi giela ja kultuvrra vuođul. Bálvalusat galget leat heivehuvvon sámi álbmoga vuoigatvuođaide ja dárbbuide. Juolluduvvon submi: 3,325 miljon ru. 4 500 000 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 BušeahttaJuolluduvvon 7.1 Ovttaárvosaš dearvvašvuođa- ja sosiálabálvalus Bargu ovttaárvosaš dearvvašvuođa- ja sosiálafálaldagain sámi álbmoga várás lea 2015:s leamaš hástaleaddjin. Máŋgga suorggis ii leat Sámediggi ožžon mieđihuvvot iežas árvalusaid. Ráđđehus dieđihii 2015:s ođđa ja ollislaš áŋgiruššama dearvvašvuođabálvalusain iešguđet dieđáhusaid ja plánaid bokte. Sámediggi lea ovddidan árvalusaid ja bivdán konsultašuvnnaid máŋgga áššis. Ráđđehusa bealis sii leat iešguđet láhkai váldán Sámedikki iešguđet bargguide. Sámedikkis leat leamaš konsultašuvnnat nationála dearvvašvuođa- ja buohcceviessoplána birra, ja regionála dearvvašvuođadoaimmahagaid jagi 2016 bargamušdokumeantta birra. Sámediggi lei dasa lassin bivdán konsultašuvnnaid vuođđodearvvašvuođadieđáhusa birra ja dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaid ođđa konkrehta doaibma- ja doaibmabidjoplána birra sámi álbmoga várás, muhto ráđđehus ii mieđihan dáid gáibádusaide. Konsultašuvnnat nationála dearvvašvuođa- ja buohcceviessoplána birra buvttihedje ovttamielalaš bohtosa. Konsultašuvnnaid boađusin lea earret eará ahte ovddasvástádus spesialistadearvvašvuođabálvalusain sámi buhcciide, lea váldojuvvon mielde plánii, ja lea sohppojuvvon ovttamielalašvuohta strategalaččat ovddidit dearvvašvuođabálvalusaid sámi buhcciide. Regionála dearvvašvuođadoaimmahagaid jagi 2016 bargamušdokumeantta oktavuođas lea juksojuvvon ovttamielalašvuohta das ahte strategalaččat ovddideapmi spesialistadearvvašvuođabálvalusas sámi buhcciide addojuvvon bargamuššan Davvi Dearvvašvuhtii RHF jagi 2016 várás. Áidna doaibmaplána doaibmanáigi, mii guoská dearvvašvuođafálaldahkii sámi álbmogii, nogai 20015:s. Dát lei sivvan dasa ahte bivddiimet oažžut konsultašuvnnaid dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaid ođđa konkrehta doaibma- ja doaibmabidjoplána álggaheami birra sámi álbmogii. Dat ahte ráđđehus dan biehttalii, ii čuovo álgoálbmogiid jagi 2014 máilmmikonferánssa loahppadokumeantta masa Ráđđehus lea guorrasan. Sámediggeráđđi čujuhii erenoamážit loahppadokumeantta 8. čuoggái mas daddjojuvvo ná: 8. Mii leat geatnegahttojuvvon ovttasbargat álgoálbmogiin, sin iežaset ovddasteaddji ásahusaiguin,našonála doaibmaplánaid, strategiijaid ja eará doaibmabijuid ovddideami ja čađaheami várás, go dat leš guoskevaš, juksan dihtii Juolggaštusa mihttomeriid Sámediggi lea dieđihan Stuorradiggelávdegoddái bohtosa birra, Stuorradiggelávdegotti rabas gulaskuddamis vuođđodearvvašvuođadieđáhusa birra, ja čoahkkimis lávdegottiin. Sámediggi lea ovddidan árvalusaid álbmotdearvvašvuođadieđáhussii, vuođđodearvvašvuođadieđáhussii, demeansaplánii 2020 ja gárrenplánii. Sámedikki árvalusat álbmotdearvvašvuođadieđáhussii bidjá vuođđun Sámi dearvvašvuođadutkama dearvvašvuođa- ja eallindilledieđuid, ja dárbui dieđuide ja duođaštuvvon máhttui earret eará dakkár suorggis go sámi mánáid dearvvašvuohta ja eallindilit, daid sámi mánáid dearvvašvuođadilli mat leat mánáidsuodjalusa fuolahusas, dearvvašvuođaváikkuhusat čearddalaš vealaheamis ja rasismmas ja hástalusat árbevirolaš ealáhusain, ja váilevaš dieđut dáruiduhttinproseassa birra ja internáhtaeallima váikkuhus dearvvašvuhtii. Sámedikki árvalusat lea muhtumassii namuhuvvon dieđáhusas, muhto dat eai čuovvoluvvo doaibmabijuiguin. Sámedikki dievasčoahkkin meannudii juovlamánus 2014 ášši vuođđodearvvašvuođabálvalusaid birra sámi álbmoga várás. Sámediggi mearrádus biddjojuvvui vuođđun Sámedikki árvalussii ráđđehusa dieđáhussii vuođđodearvvašvuođa birra, muhto árvalusaide ii mieđihuvvon dieđáhusas. Eai ge čuovvolan Sámedikki árvalusa demeansaplánii 2020, eai ge árvalusa gárrenplánii. Dearvvašvuođaministtar lea nammadan lávdegotti mii galgá čielggadit molssaektosaš málliid mo organiseret eaiggáduššama buohcceviesuide. Spesialistadearvvašvuođabálvalusaid organiseren sámi buhcciide galgá leat oassi lávdegotti barggus. Vai galgá sáhttit fuolahit sámi perspektiivva čielggadusas, de ferte lávdegottis lea buorre máhttu sámi álbmoga dárbbuid ja hástalusaid birra. Vaikke vel Sámediggi lea ge váldán oktavuođa, de ii leat ráđđehus válljen geavahit dán gelbbolašvuođa lávdegottis. Sámedikki dievasčoahkkin lea 2015:s meannudan ášši spesialistadearvvašvuođabálvalusaid birra sámi álbmoga várás. Dearvvašvuođabálvalusaid ovddideapmi sámi álbmogii lea nationála ovddasvástádus ja Sámediggi oaidná dárbbu stuorát guovddáš áŋgiruššama ja seaguheapmi go galgá fuolahit ovttaárvosaš dearvvašvuođabálvalusaid sámi buhcciide. Nationála ovddasvástádus lea mealgadii fápmuduvvon vuollásaš dearvvašvuođadoaimmahagaide. Vuollásaš dearvvašvuođadoaimmahagat eai oaččo resurssaid fuolahit nationála ovddasvástádusa, ja váikkuhussan das lea earret eará ahte heivehuvvon dearvvašvuođafálaldagat (SÁNAG) sámi álbmogii jámma vuoruhuvvojit vulos. Sámediggái lea hui deaŧalaš ahte SÁNAG:s leat einnostanvejolaš rámmat ja ahte dat sihkkarastojuvvo viidásat ovdáneami ja nannejuvvo sihke ekonomalaččat ja fágalaččat. Čoahkkimis Dearvvašvuođa- ja fuolahusministariin lei spesialistadearvvašvuođabálvalusat sámi buhcciid okta dain fáttáin mas dát hástalusat biddjojuvvojedje ovdan. 7.2 Ovttaárvosaš mánáidsuodjalusbálvalus Sámediggi lea 2015:s bivdán konsultašuvnnaid Ráđđehus sadjásašruovttuiddieđáhusa ráhkadeami birra. Sámediggi ii leat ožžon loahpalaš vástádusa dán ávžžuhussii, muhto lea sádden árvalusa sadjásašruovttuiddieđáhusa ráhkadeami birra. Sámedikkis lea leamaš čoahkkin dan láhkalávdegottiin, mii galgá ođasmahttit dálá mánáidsuodjaluslága. Dán čoahkkimis deattuhii Sámediggi sámi mánáid vuoigatvuođa oažžut fuolahuvvot vuoigatvuođaid sámi gillii ja kultuvrii go lea oktavuohta mánáidsuodjalusain. 7.3 Ovttaárvosaš heahtedieđihanbálvalus Heahtedieđihanáššiin lea bargojuvvon guhká Sámedikkis ja dat loktejuvvui vuosttaš geardde guovddáš eiseválddiide 2005:s. Bargu bisánii 2010:s dan botta go vurde ahte heahtefierpmádat galggai huksejuvvot viidáseappot. Heahtefierpmádat gárvvistuvvui 2015:s ja Sámediggi áigu 2016:s konsulteret ášši birra ráđđehusain. 7.4 Sámi humána biologalaš ávdnasat Sámediggi lea ruhtadan máŋga čielggadusa mat attášedje deaŧalaš duogášdieđuid boahttevaš mearrádusaide etihkalaš njuolggadusaid oktavuođas mo geavahit Sámi humána biologalaš ávdnasiid. 2015:s gárvánii raporta «Bruk av samisk etnisitet i forskningsdatabaser og helseregistre» . Eambbo raporttat leat čállojuvvomin. 7.5 Veahkaváldi lagaš oktavuođain Konsultašuvnnaid oktavuođa nationála dearvvašvuođa- ja buohcceviessoplána birra válddii Sámediggi ovdan dutkanbohtosiid mat čájehit veahkaválddálašvuođa gávdnoštumiid lagas gaskavuođain sámi álbmogis. Dat lea dagahan ahte Davvi Dearvvašvuohta RHF ferte sihkkarastit ahte fálaldat daidda sámi rávesolbmuide ja mánáide mat gillájit seksuála rihkkumiid, lea láhččojuvvon sámi giela ja kultuvrra vuođul. Sámediggi čalmmustahtii ON riikkaidgaskasaš beaivvi veahkaválddi vuostá nissonolbmuid ektui čalmmustahttimiin veahkaválddi nissonolbmuid vuostá sámi servodagas. Sámediggi máinnašii dan dutkama mii aiddo báliid lea almmuhuvvon dán suorggis. Ráđđelahttu Henrik Olsen oassálasttii dán Sámi Nisson Foruma lágideapmái. Sámediggi lea ovttas Justiisadepartemeanttain álggahan dutkanprošeavtta mii galgá geahčat mo veahkkeapparáhta meannuda sámi veahkaválddi gillájeddjiiguin. Prošeakta galgá maiddái geahčadit leat sámi servodagas olggobealde ja siskkáldas bealit mat váikkuhit veahkaválddi gávdnoštumiid. Prošeakta galgá loahpahuvvot 2016:s. Sámediggi lea lágidan čoahkkima máŋga iešguđet fágaásahusain veahkaválddi birra lagas gaskavuođain sámi servodagas. Čoahkkimis bohte ovdan deaŧalaš dieđut fáttá birra ja máŋga hástalusa suorggis. 8 Areála ja biras Areála ja birrasa váldomihttomearri lea guoddilis luonddu ja resursavuođu hálddašeami vuođul sihkkarastit ja ovddidit sámi kultuvrra, ealáhusbarggu ja servodateallima. 2015:s juolluduvvui 3 100 000 ru dán mihttomearrái. Oktiibuot 450 000 ru juolludusas areáladieđáhusbargui lea geavahuvvon fágaseminára lágideapmái ja fágalaš artihkalčoakkáldaga ráhkadeapmái. Kulturmuito-, areála- ja birasossodagas lea stuorra ovddasvástádussuorgi čuovvolemiin áššiid earret eará plána- ja huksenlága ja kulturmuito- ja energiijalága vuođul, ja oažžut badjel 30 % buot dan poasttas mii Sámediggái boahtá. Ossodat addá gulaskuddanvástádusaid, oassálastá plánaproseassaide, konsultašuvnnaide ja gulahallamiidda guoskevaš eiseválddiiguin ja áššeoasálaččaiguin. Bargu lea 2015:s dagahan ahte sámi kultur- ja ealáhusdoaimmaheami luondduvuođus lea nannejuvvon, nu mo boahtá ovdan čuovvovaš teavsttas. Juolluduvvon submi: 3,272 miljon ru. 4 500 000 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000 BušeahttaJuolluduvvon Sámediggeráđđi lea meannudan oktiibuot 14 ohcama bargui álgoálbmot- ja olmmošvuoigatvuođaáššiiguin. Ortnega olahusjoavkun leat organisašuvnnat ja ásahusat maid mihttomearri lea ovddastit ja fuolahit sámi vuoigatvuođaeaiggádiid beroštusaid ja vuoigatvuođaid eatnamiid ja resurssaid hálddašeami, geavaheami ja suodjaleami oktavuođas. Guđa organisašuvdnii ja ásahussii lea juolluduvvon oktiibuot 1,65 milj ru mii lea seamma go dat mii lea bušeterejuvvon jagi 2015 reviderejuvvon bušeahtas. Sámediggi lea dál ráhkadeamen areála- ja birasdieđáhusa. Ráhkadan dihtii máhttovuđot ja áigeguovdilis areála- ja birasdieđáhusas lea Sámediggi láhčán govda searvamii ja máhttočoaggimii sámi servodaga ja guoskevaš máhttobirrasiid bealis. Skábmamánus 2015 lágiduvvui fágaseminára gos bovdejuvvon dutkit ja fágabirrasat bidje ovdan fáddáartihkkaliid hástalusaid birra go galgá sihkkarastit sámi kultuvrra, ealáhusdoaimmaheami ja servodateallima luondduvuđđosa. Eará máhttobirrasat ja stáhta ja regionála eiseválddit ledje bovdejuvvo searvat. Juovlamánus 2015 geigejuvvui čielggadus areála- ja biraspolitihka birra Sámedikki dievasčoahkkimis. Ieš dieđáhus galgá meannuduvvot dievasčoahkkimis geassemánus 2016. 8.1 Areálahálddašeapmi Areálahálddašeami politihkkasuorggi mihttomearri lea ahte sámi kultuvrra, ealáhusdoaimmaheami ja servodaga luondduvuođus lea sihkkarastojuvvon. Dakkár areálageavaheamit go biebman, bartahuksen, geaidnohuksemat dahje mássaviežžan hehttejit eanet ja eanet sámi árbevirolaš ealáhusdoaimmaheami, mii sáhttá váikkuhit sámi servodaga ja kultuvrra rámmaeavttuide, ja mii maid sáhttá bohciidahttit beroštusriidduid maid ii baljo sáhte čoavdit ge. Sámediggi lea geahččalan beassat árrat fárrui plánaproseassaide gávdnandihtii čovdosiid mat sáhtášedje eastadit riidduid. Dat vuostecealkagat maid mii leat ovddidan suohkanplánaide, boazodoalu, árbevirolaš riddoguolásteami ja kulturmuitoárvvuid oktavuođas, leat vuosttažettiin čovdojuvvon gulahallama bokte suohkaniin dahje soabadeami bokte Fylkkamánni luhtte. 2015:s ovddideimmet vuostecealkagiid muhtun suohkanplánaide sámi árbevirolaš guovlluin dainna ákkain ahte noađđi oktiibuot šaddá menddo stuoris boazodollui. Muhtun áššiin, ovdamearkka dihtii Omasvuona suohkan areálaplána oktavuođas, lea vuostecealkka ovddiduvvon dan vuođul ahte ii leat čielggaduvvon sámi ealáhusa ja kultuvrra doaimmaheami vuhtiiváldin. Dát vuosttaldanáššit eai leat vel loahpahuvvon. 2015:s lea Sámediggi ovddidan cealkámušaid riddoavádatplánaide miehtá Romssa fylkka. Eará mearraareálaplánat leat maid álggahuvvon, muhto eai leat gárvásat. Buot vuostecealkimat riddoavádatplánaide dán jagi leat čovdojuvvon gulahallama dahje soabadeami bokte, dakko bokte ahte daidda lea jogo mieđihuvvon dahje ahte plánain lea areálageavaheapmi heivehuvvon. Áigeguovdilis áššit mat gullet stáhta plánii Hålogalándda geainnuin gaskal Suortta ja Randa, leat vuoruhuvvon. 2015:s leat ásahuvvon šiehtadusat mo čađahit konsultašuvnnaid ja gulahallamii plánaproseassas. Sámediggi ovddidii konsultašuvnnain Stáhta geaidnodoaimmahagain gáibádusa ahte galgá ráhkaduvvo boazodoallofágalaš raporta ja ahte galgá nammaduvvot oktasaš ráđđeaddi boazoorohagaide. Stáhta geaidnodoaimmahat válddii vuhtii gáibádusaid ja juolludii ruđaid dasa. Maiddái Sørfold-tunneallat Nordlánddas ja Nuvvosguolbba Girkonjárggas leat guokte stuorra plánaášši maidda Sámediggi vuoruhii addit cealkámuša 2015:s. Gulahallančoahkkimat ja konsultašuvnnat stáhta eiseválddiiguin boazodoalloberoštusaid oktavuođas leat čađahuvvon. Buoridan dihtii máhttovuođu sámi meahccegeavaheami birra lea sámediggeráđđi nammadan resursajoavkku mii galgá geahčadit mo dálá meahcceresurssaid hálddašeapmi lea heivehuvvon meahccegeavaheddjiid dárbbuide. Joavku galgá geiget raporttas ovdal guovvamánu 2016 loahpa. Raporta gártá deaŧalaš árvalussan sámediggedieđáhussii areála ja birrasa birra. Sámediggi vásiha ahte sámi meahccegeavaheapmi ja dakkár luonddugeavaheami ovddideapmi lea ráddjejuvvon dakkár lágaid geažil mat uhccán váldet vuhtii sámi meahccegeavaheddjiid dárbbuid. Lágat mohtorjohtolaga birra meahcit hehttejit ceavzilis árbevirot ávkkástallama. Sámediggi oaidná máŋga vejolašvuođa čoavdit dán hástalusa, earret eará dakko bokte ahte láhkaásahus mohtorjohtolaga birra meahcis ođasmahttojuvvo nu ahte dat buorebut fuolaha báikkálaš olbmuid dárbbuid ja sin vuoigatvuođa beassat doaimmahit árbevirolaš meahccegeavaheami ja ávkkástallama. Sámediggi oaidná dárbbu nannet sámi meahccegeavaheami ja ávkkástallama riektesuodjalusa. 8.2 Luondduresurssat Sámedikki mihttomearri lea ahte buot resursa- ja energiijaávkkástallan galgá nannet sámi kultuvrra, servodateallima ja sámi ealáhusaid. Resursaávkkástallan sámi guovlluin galgá čađahuvvot dakkár vugiin mii fuolaha sámi vuoigatvuođaeaiggádiid ja báikegottiid, ja mii čuovvu riikkaidgaskasaš álbmotrievtti. Dat dahkkojuvvo earret eará dainna lágiin ahte čuovvolit konsešuvdnaáššiid hálddašangažaldagaid ja ahte deattuhit árbedieđu mearridanproseassain. Deaŧalaš ášši 2015:s lei konsešuvdnaášši dan 420 kV-linnjá birra gaskal Báhccavuona ja Skáiddi mas Sámedikki dievasčoahkkin dagai mearrádusa maŋŋágo konsultašuvnnat ledje čađahuvvon Oljo- ja energiijadepartemeanttain (OED). Dan vuođul mearridii OED cuoŋománus addit konsešuvnna Statnettii. Deaŧalaš eaktun konsešuvdnii lei buorre gulahallan guoskevaš sámi beroštusaiguin ovdal linnjahuksema ja linnjá huksedettiin. Beroštupmi biegga- ja čáhcefápmorusttegiidda lea stuoris. Sivvan dasa lea earret eará el-sertifikáhtorortnet. Sámedikkis leat leamaš konsultašuvnnat Norgga čázádat- ja energiijadirektoráhtain (NČE) sihke biegga-, čáhce- ja smávvafápmoáššiid birra. Sámediggi ii leat vel duhtavaš konsultašuvnnaiguin NČE:in. Dat eai leat duohta konsultašuvnnat dan dáfus ahte NČE ii juoge oainnuidis ieš konsešuvdnaášši birra, dušše gaskaboddasaš árvvoštallamiiddis dain váikkuhusaid birra mat doaibmabijuin sáhttet šaddat sámi beroštusaide ja vuoigatvuođaeaiggádiidda. Nu eai leat ge eavttut juksat ovttaoaivilvuođa ollašuhttojuvvon ja áššit sáddejuvvojit viidáseappot OED meannudeapmái. Dál leat departemeanttas ollu áššit mat eai leat loahpalaččat mearriduvvon. OED juolludii 2013:s doarjaga Sámediggái gitta 3 miljon ruvnnu rádjai golmma jagi badjel. Ruđat leat geavahuvvon dasa ahte loktet Sámedikki návccaid energiijaáššiid meannudeapmái. Maŋimus oassi máksojuvvo 2016:s. Ruđat leat veahkehan Sámedikki háhkat resurssaid vuoruhit energiijaáššiid ja danne mii leat ohcan oažžut ortnega guhkiduvvot. 8.3 Luondduvalljodat Sámedikki mihttomearri luondduvalljodaga oktavuođas lea ahte sámi kultuvra, ealáhusdoaimmaheapmi ja servodaga luondduvuođus vuhtiiváldojuvvo buot luondduvalljodaga hálddašeamis. Sámediggi lea áŋgirit bargan suodjalanáššiiguin. Vuolggasadjin Sámediggái lea ahte galgá leat báikkálaš dáhttu suodjaleapmái jus suodjalus galgá čađahuvvot. Dát bargi lea dagahan ahte dálkkádat- ja birasministtar Tine Sundtoft deaivvadii evttohuvvon Muvrrešábi álbmotmeahci/Goahteluobbala eanasuodjalanguovllu geavaheddjiiguin ja Anárjoga álbmotmeahci viiddideami geavaheddjiiguin Kárášjoga gielddas ja Guovdageainnu suohkanis ovdal suodjalanevttohusaid loahppameannudeami, mii dagahii ahte geavaheaddjiberoštusat šadde mearrideaddjin, ja suodjalanevttohusat gessojuvvojedje ruovttoluotta. Dan lea departemeanta vuhtiiváldán ja geavahan ággan go mearridii loahpahit suodjalanplánaid. Dán jagi álbmotmeahccekonferánssa váldofáddán lei merkenstrategiija ja galledanhálddašeapmi Norgga álbmotmehciin. Sámedikki stivraáirasiid čoahkkaneamis digaštallojuvvui galledanhálddašeapmi sámi perspektiivvas. Várnjárgga álbmotmeahccestivra bijai ovdan galledanhálddašeapmi ovddasmanni barggu bohtosiid. Ovddasmanni barggu bohtosiid lea vuogas fievrridit viidáseappot suodjalanguovlluin gos leat seammalágan geavaheaddjijoavkkut. Oassin Sámedikki barggus biologalaš valljodagain oassálasttii Sámediggi Norgga sáttagoddái Biologalaš valljodaga konvenšuvnna (CBD) bargočoahkkimis. Bargočoahkkima evttohusat sáddejuvvojit viidáseappot boahtte áššeoasálaščoahkkimii (COP) Meksikos 2016:s, gos stáhtat galget meannudit daid. Sámediggái deaŧalaš ášši mii digaštallojuvvui čoahkkimis, lei doabageavaheapmi. Gažaldahkan lei ahte sáhttá go doahpaga «Free prior and informedconcent » (FPIC), dahje dušše «prior informedconcent» , sadjái geavahit dálá «approval and involment» go mieđiha geavahit árbedieđu viidásat bárggus, ja maiddái konvenšuvnna viidásat geavaheamis. Sáhttá leat bures vejolaš ahte boahtte áššeoasálaščoahkkin (COP 13) vállje geavahit FPIC go mieđihuvvo geavahit álgoálbmogiid ja báikegottiid árbedieđu. 8.4 Dálkkádat Árktisii čuhcet dál johtileamos ja vearrámus dálkkádatrievdamat eatnamis. ON dálkkádatlávdegoddi lea duođaštan ahte dálkkádatrievdamat leat duođalaš áittan olbmuide ja olbmo eallimii, dearvvašvuhtii, sihkarvuhtii ja doaimmaide stuorra osiin máilmmis. Sii leat nannet ahte árktalaš álgoálbmotservodagat leat daid gaskkas geaidda dálkkádatrievdamat čuhcet garrasepmosit. Seammás oaidnit ahte ekonomalaš ovddideapmi ja resursaávkkástallan dáhpáhuvvá johtilit miehtá Árktisa. Dat dagaha ahte dat álgoálbmogat mat ellet dáid guovlluin, ožžot uhccán áiggi ja uhcit vejolašvuođaid heivehit iežaset dáid rievdamiidda. Álgoálbmogat mat ellet árbevirolaš ealáhusaiguin, sorjájit daid seamma eanaguovlluin maid earát háliidit geavahit industriijaáigumušaide. Sámediggi oassálasttii árjjalaččat oppasámi ráhkkanemiide 21. Dálkkádatnjunuščoahkkimii Pariissas juovlamánus 2015:s. Ovttas eará álgoálbmogiiguin geahččaleimmet váikkuhit stáhtaid mearridit dakkár Pariisa-šiehtadusa mas álgoálbmotvuoigatvuođat árvvusadnojuvvojit go dálkkádatpolitihkka ja dálkkádatdoaibmabijut hábmejuvvojit, ja ahte álgoálbmogiid árbediehtu, eallinvuogit ja ekovuogádagat šaddet deaŧalaš oassin ollislaš dálkkádatčovdosis. Pariisa-šiehtadus lea rievttálaš čadni dálkkádatšiehtadus daid 195 stáhtaid várás mat leat dohkkehan ON dálkkádatsoahpamuša. Pariisašiehtadus boahtá fápmui go uhcimusat 55 áššeoasálačča, mat ovddastit uhcimusat 55 proseantta máilmmit luoitimiin, leat dohkkehan šiehtadusa, áramusat 2020 rájes. Olmmošvuoigatvuođat ja álgoálbmotvuoigatvuođat leat namuhuvvon šiehtadusa ovdasártnis. Dát leat deaŧalaš vuhtiiváldimat mat galget leat vuođđun buot šiehtadusa mearrádusaide. Álgoálbmogiid árbedieđut leat namuhuvvon dálkkádatheivehemiid oktavuođas ieš šiehtadusas. 9 Kulturmuitosuodjalus Sámedikki váldomihttomearri kulturmuitosuodjalusas lea duođaštit, gaskkustit ja hálddašit daid dieđuid vássánáiggis boahtteáiggi várás, maid sámi kulturmuittut ja kulturbirrasat ovddastit. Juolluduvvon submi: 3,272 miljon ru. 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 BušeahttaJuolluduvvon Ceavccageađgi - Transteinen 9.1 Sámi kulturmuitosuodjalusa rámmaeavttut Buriid rámmaeavttuid juksá dohkálaš ekonomalaš rámmaid bokte ja ovttasbarggu bokte báikkálaččat, regiovnnalaččat, našuvnnalaččat ja riikkaidgaskasaččat. Finnmárkku fylkkagielddas lea, ovddeš hálddašangeavada vuođul, váldoovddasvástádus máilmmiárbeguovlluid hálddašeamis Álttás. Máilmmiárbbi hálddašeapmi ferte dahkkojuvvot ovttasráđiin Sámedikkiin. Sámediggi lea oassálastán bargui hábmet ođđa hálddašanplána máilmmiárbbi/báktedáidaga várás Álttás oassálastima bokte iešguđet bargobájiide ja ovddideame bokte čálalaš árvalusaid plánaevttohussii. Plána galgá čalmmustahttit ođđa višuvnnaid ja dárbbuid mat leat čuožžilan máilmmiárbebarggus, ja vuhtiiváldit ođđa signálaid fágasuorggis, nu go ásahit máilmmiárberáđi Álttá máilmmiárbbi várás. Sámediggi lea addán cealkámušaid ja árvalusaid dasa mii min mielas min lunddolaš ovddasvástádus máilmmiárberáđi ektui, ja Álttá báktedáidaga hálddahuslaš hálddašanjoavkku ektui. Sámediggeráđđi lea 2015:s nammadan áirasa Plassje ja Circumfereanssa máilmmiárberáđđái. Oassálastin máilmmiárberáđđái lea deaŧalaš vai sáhttá čalmmustahttit lullisámi kultuvrra dán máilmmiárbeguovllus. 9.2 Kulturmuittuid hálddašeapmi Sámediggi lea 2015:s čađahan máŋga kulturmuitoregistrerema ja -prošeavtta, main mii leat čalmmustahttán sámi kulturmuittuid ja daid árvvuid maid dat ovddastit. Dát lea mielde nannemin sámi kultuvrra ja identitehta, erenoamážit dain guovlluin gos sámi kultuvra iešguđet sivaid geažil ii leat nu nanus dál. Sámediggi lea 2015:s čađahahan oktiibuot 127 báikediđoštallama, ja registreren 321 ođđa sámi kulturmuitobáikki Riikaantikvára kulturmuitodiehtovuđđui, Askeladdenii. 2015:s leat čađahuvvon muhtun stuorra prošeavttat kulturmuitoregistreremiid oktavuođas. Mii háliidit erenoamážit namuhit registreremiid mat leat čađahuvvon plánejuvvon Hålogalándda geainnu oktavuođas Davit-Nordlánddas/Lulli-Romssas ja 420 kV fápmolinnjá oktavuođas Snillfjordas/Hemnes LulliTrøndelágas. Goappašat prošeavttat leat addán ođđa máhtu dáid guovlluid sámi leahkima birra. Luhtte leahkima bokte ja gulahallama bokte báikkálaš olbmuiguin lea Sámediggi viežžan ođđa ja vearditmeahttun dieđuid, ja duddjon luohttámuša. Mii leat čájehan ahte Sámediggi hálddaša buot sámi kulturmuittuid, sihke sámi álbmoga bealis ja álbmoga bealis muđui ge. Oktasaš historjá han galgá muitaluvvot. Vásáhussan lea ahte báikkálaš olbmuide lea guovllu sápmelaččaid historjá miellagiddevaš ja sis lea stuorra beroštupmi dasa ja sii atnet Sámedikki barggu árvvus. 2013 mannosaš kulturmuitočilgehusa čuovvoleapmin lea Sámediggi ráhkadeamen dieđáhusa sámi kulturmuitosuodjalusa birra. Dieđáhusas galgá sámi kulturmuitopolitihkka ovddiduvvon ja ságaškuššojuvvot viidáseappot. Sámi kulturmuittuid formálalaš hálddašaneiseválddi ságaškuššan galgá leat guovddáš fáddán dieđáhusas. Dieđáhusbarggu oktavuođas lágidii Sámediggi kulturmuitokonferánssa Guovdageainnus njukčamánus. Kulturmuitoplánabargu Finnmárkku várás lea ovttasbargoprošeakta Finnmárkku fylkkagielddain, mas fylkkagielddas lea prošeaktajođiheaddjiovddasvástádus. Bargu álggahuvvui fas 2014:s ja 2015:s bargojuvvui viidáseappot árvalusaid gieđahallamiin ja plána hábmemiin. Áigumuš kulturmuitoplánain lea ahte dat galgá addit buoret hálddašanvuođu ja buoridit áddejumi kulturmuitosuodjaleapmái servodatovddideaddjin. Sámedikki stuorámus eaŋkilprošeakta 2015:s lea prošeakta “Sámi visttiid identifiseren ja registreren”, mii álggahuvvui 2012:s. Prošeakta lea deaŧalaš dasa ahte duođaštit sámi ássanhistorjjá ja kulturhistorjjá. 2015:s čađahuvvojedje 199 vistediđoštallama. Loahppaárvalussan lea ahte dain leat uhcimusat 150 sámi vistti. Automáhtalaččat ráfáiduhttojuvvon ja suodjalanveara visttiid hálddašanplánabargu álggahuvvui 2015:s. Hálddašanplána ráhkadii joavku mas ledje mielde fágaolbmot Dálkkádat- ja birasdepartemeanttas, Riikaantikváras ja Sámedikkis. Ráđđelahtus Thomas Åhrén lea politihkkálaš ovddasvástadus kulturmuitosuodjalusain Romssa musea gávnnai 2015 geasi geađgeáigásaš báktesárgumiid Geresválas oarjjabealde Girkonjárgga. Oktiibuot gávnnaimet 48 sárguma mat govvidit bohccuid ja ealggaid, ja gávdnosat báikkis čujuhit ahte sárgumat leat čullojuvvon báktái sullii jagiin 4200-5200 ovdal min áigelogu. Gávnnus adnojuvvo vávaslažžan ja lea ge vuosttaš geardde go geađgeáigásaš báktesárgumat leat čujuhuvvon Várjjagis. 2015 čavčča dollojuvvojedje guokte buohtalastinčoahkkima gaskal Riikaantikvára, Romssa musea, Finnmárkku fylkkagieldda ja Sámedikki ovttas doaibmabidjoeaiggádiin Norterminal ja Mátta-Várjjaga gielddain. Loahpalaš mearrádusa báktesárgunguovllu sihkkarastima, láhčima ja viidásat duođašteami oktavuođas dahká Riikaantikvára. Sámediggi gulahallá Oslo universitehtain Báhčaveaji sámi dákterikkiid ruovttoluottalágidangáibádusa birra. Dát dákterikkit vurkkoduvvojit Schreiner čoakkáldagas Oslos ja leat doppe leamaš 1960 rájes. Sámediggi háhká eanemus lági mielde dieđuid dákterikkiid birra ja doalaha lagas oktavuođa guoskevaš áššeoasálaččaiguin. Dat galgá leat vuođđun loahpalaš mearrádussii Sámedikkis das mo dákterikkit galget vurkkoduvvot boahtteáiggis. Sámediggi hálddaša guokte ohcanvuđot ruđaid doarjjaortnega kulturmuitosuodjalusa várás. Sámedikki doarjjaortnega bokte kulturmuitosuodjalusdoaibmabijuide addojuvvui 2015:s oktiibuot 2 691 000 ru doarjjalohpádussan. Das juolluduvvui 732 000 ru sihke automáhtalaččat ráfáiduhttojuvvon suodjalanveara visttiide ja suodjalanveara visttiide mat eai leat automáhtalaččat ráfáiduhttojuvvon ja 1 968 000 ru eará kulturmuitosuodjalusdoaibmabijuide. Dasa lassin oažžu Sámediggi 2 miljon ru Dálkkádat- ja birasdepartemeantta bušeahtas, Riikaantikvára bokte, njuolggadoarjjan vistesuodjalussii. Olles juolluduvvon submi lea addojuvvon automáhtalaččat ráfáiduhttojuvvon sámi visttiide. Sámediggi lea ožžon doarjaga Riikaantikvára arkeologalaš kulturmuittuid gáhttenprográmmas (BARK). BARK mihtomearri lea ahte arkeologalaš kulturmuittuid ja kulturbirrasiid ovddasteaddji váljus galgá sihkkarastojuvvot guhkesáiggi dikšuma bokte ja oahpásmahttojuvvot álbmogii ovdal 2020. Okta prošeakta masa ortnet guoská, lea kulturmuittuid láhčin Spittás Návuonas ja lea dakkár bargu mii lea dahkkojuvvon máŋggaid jagiid. Sámediggi lea maid dikšugoahtán ja láhčigoahtán kulturbirrasa “Stálut” Činavuohpis Porsáŋggu gielddas. Viidáseappot lea ráhkaduvvon dikšun Elvebakken gård Báhccavuona suohkanis. Fortidsminneforeningen Romssa fylkaossodat eaiggáduššá dálu LIDAR-data lea ođđaáigásaš govvenvuohki mas geavahuvvo laser ja laser báhccojuvvo girdis eatnamii. Dieđu maid dan vuogi mielde oažžu geavvahuvvojit ráhkadit darkilis, bienalaš, golmmaolat modeallaid guovllus. De lea vejolaš fuobmat smávva hámadagaid eatnamis/luonddus mat leat vejolas boares orrunsájit/kulturmuittut.. plána poláragierdoguovddáža Tempelhøyden várás Ránu suohkanis, danne vai álggahuvvo dakkár sámi kulturmuittuid sihkkarastin, mat leat áitojuvvon urrahuksemiid geažil, ja danne vai láhčit iešguđet kulturmuitobáikkiid Sáltoduoddaris. 2015:s lea čađahuvvon dábálaš dikšun Sää'msijdd:s, dasa lassin ahte leat čađahuvvon hoahppodoaibmabijut kulturbirrasa ássanviesus, nu gohčoduvvon Hallonen-viesus. Sámedikki gulahallan Stáhta geaidnodoaimmahagain ja Nuortalaš museain lea maid dagahan ahte golmmagielat geaidnogalba Sää'msijdd várás ceggejuvvui 2015:s. Sää'msijdd geaidnogalba lea sihke nuortalaš gilli, dárogillii ja suomagillii. Dát lea vuosttaš galba nuortalaš gillii Norggas. Viidáseappot álggahuvvui 2015:s oppalaš beassama hábmen oaggunsadjái Njávdánjoga geavgŋá luhtte ja plána mielde dat galgá leat gárvvis 2016 giđa. 9.3 Oainnusindahkan Kulturmuittuid registreren sáhttá mielddisbuktit áigegáibideaddji gieddebarggu. Sámediggái lea deaŧalaš gávdnat ođđa vugiid mat áiggi mielde sáhttet beavttálmahttit gieddebargguid resursageavaheami ja muđui sámi kulturmuittuid hálddašeamis. Dakkár beavttálmahttingeahččaleapmi dahkkojuvvui 2015 gieddeáigodagas. Sáltoduoddara vuolde ledje ovdalis registrerejuvvon 1000 jagi boarrása sámi kulturmuittut, gohčoduvvon stálloduktásadjin. Registreremat eai lean dárkilit mearriduvvon kártii. Maŋit jagiin lea Sámediggi, ovttasbarggu bokte Kártadoaimmahagain, ožžon kártadieđuid nu ahte sáhttit ráhkadit golmma olat modealla guovllus. Ovdalgo Sámediggi vulggii gieddái dárkkistit boares registreremiid, de mii sáhtiimet daid darvvihit kártii viehka dárkilit, ja nu seastit ollu áiggi mii muđui livččii mannat ohcamii. Vistesuodjalanprošeakta, “Visttit Sirpmás” , álggahuvvui 2006:s, ja ovddeštanbarggut loahpahuvvojedje 2015:s. Prošeakta lea vuolggahan báikkálaš áŋgiruššama ja diehtomielalašvuođa duddjoma iežas visteárbbi birra. Lea maid háhkkojuvvon deaŧalaš duodjegelbbolašvuohta divvumis ráfáiduhttojuvvon/suodjalanveara visttiid. Sámediggi lea 2015:s doallan máŋga logaldallama ja sáhkavuoru barggu birra sámi kulturmuittuiguin ja sámi kulturmuitosuodjalemiin earret eará ovttasbargočoahkkimiin fylkkagielddaiguin, gielddaiguin, museaiguin ja eará guoskevaš kulturmui Govva muitala kárta bokte gos leat sámi kulturmuittut mat automáhtalaččat leat suodjaluvvon Norggas, Visttiid lohku 99 ViesutÁittitEará visttit FinnmárkuRomsaNordlándaLulli-Sápmi Listu mii čájeha 800 sámi vistti, guovllu ja makkárat leat Viesuid dássi GeavahusasEai leat geavahusas1800 lohku1.kvartála 1900Kulturbirrasis FinnmárkuRomsaNordlándaLulli-Sápmi Listu mii čajeha 250 sámi vistti, viesuid dasi, agi ja sajusteami (kulturbirrasa) tosuodjalusa oassálastiiguin. Mis leat viidáseappot leamaš máŋga sáhkavuoru Norgga arkeologačoahkkimis 2015:s, earret eará ovttain sáhkavuoruin gieddebarggu bohtosiid birra Hålogalándda geaidnohuksema oktavuođas ja sámi kulturmuitosuodjaleami rolla birra Norgga byrokratiijas. Máilmmiárbebargu Várjjatsiiddain UNESCOs máilmmiárbelisttas lea dađibahábut bisánan maŋŋágo Riikaantikvára cuoŋománu álggus 2015 sáddii ášši árvvoštallamii ICOMOS:ii, UNESCO ráđđeaddi orgána kulturmuitosuodjaleami várás. Lea viiddes proseassa man čađa ášši galgá maiddái maŋŋá dakkár árvvoštallama, ja lea deaŧalaš ahte dat dál manná viidáseappot. 10 Ealáhusat Go galgá juksat mihttomeari nana ja juohkelágan ealáhuseallimis mii vuođđuduvvá sámi kultuvrii, lundui ja birrasii ja vuhtii váldá daid, ja lea vuođđun eallinfámolaš báikegottiide gos olbmot háliidit ássat , de leat Sámedikkis dasa vihtta áŋgiruššansuorggi. Juolluduvvon submi: 33,122 miljon ru. 40 000 000 35 000 000 30 000 000 25 000 000 20 000 000 15 000 000 BušeahttaJuolluduvvon 10.1 Rámmaeavttut vuođđoealáhusaide Sámediggi háliida fievrridit guolástuspolitihka mas deattuhuvvo riektevuođu sihkkarastin báikkálaš guolásteddjiide riddolagaš guovlluin, vai dien bokte sáhttit buoridit ássanmiela ja háhkat buori ovdáneami innovašuvnnain, ođđasis rekrutteremiin ja ássamiin buohkaide geat ásset mearrasámi guovlluin. Sámediggi lea ožžon čađa hálddašan doaibmabijuid nu ahte guolásteaddjit mearrasámi guovlluin leat ožžon buoret rámmaeavttuid go guoská guolástusresurssaiguin ávkkástallamii ja daid geavaheapmái. Nationála dásis oaidnit mii ahte sihke fanas- ja guolásteaddjilohku unnu ollu, go fas logut Finnmárkku ektui čájehit ahte dušše áigodagas 2010 – 2014 lea lohku njiedjan 17 olbmuin, mii ii leat nu ollu. Sii geat álget bargat guolástusealáhusas iežaset fatnasiin, álggahit dábálaččat rabas joavkku (joavku 2) bivdoeriiguin. 21 olbmo ealáhusas leat álgán ámmátguolásteaddjin iežaset fatnasiin 2015:s. Dát lea hui buorre riddo- ja vuotnafatnasiid nannemii guovllus maidda Sámediggi addá doarjaga ealáhusovddideapmái ja váikkuha boahtte áiggi báikkálaš rekrutterema ealáhussii. Eanaš doarjjaoažžut leat viehka nuorra bivdit 30-40 jahkásaččat, geat leat álggahan bivdit iežaset fatnasiin. Gádderusttega ásaheapmi lea mielde sihkkarastimin unnimus fatnasiid vuovdinvejolašvuođaid lagaš guovlluin. Danne vuoruha Sámediggi doarjaga gádderusttegiidda ja dát doarjja addá vejolašvuođa divvumii ja ođasmahttimii mii lea dárbbašlaš jos galgá sáhttit duhtadit dáláš gáibádusaid gáddái buktimii ja varas guliid oastimii. Sámedikki boazodoallopolitihkas deattuhuvvo boazodoalu vuoigatvuođaid ja boazodoalu árbevirolaš bearašvuđot ealáhussan suodjaleapmi. Sámediggi lea vuoruhan searvat proseassaid dán ektui ja lea dorjon daid. Sámediggi lea vuoruhan oktavuođa ja gulahallama sihke boazodoalus ja boazodoallohálddašeamis. Sámediggi lea searvan regionála gulahallanforaid čoahkkimiidda mat leat ásahuvvon oktavuohta arenan fylkka dásis. Forat leat leamaš buorit deaivvadanbáikkit ságastallama ja gulahallama várás NBR:in, Fylkamanniin ja Sámedikkiin. Håkon Karlsen North Cape King Crab AS :s siskkit Billávuonas muitala mo reappaid galgá erohallat (sirret) Sámediggi lea álggahan Sámedikki boazodoallopolitihka ođasmahttinbarggu ođđa boazodoallodieđáhusa bokte. Áigumuššan lea viidát searvvahit Norgga Boazosápmelaččaid Riikkasearvvi (NBR) ja oktavuođa boazodoaluin man boađusin 2015:s dollojuvvui álggahan konferánsa ja álbmotčoahkkimat máttasámi guovllus. Buriid rámmaeavttuid sihkkarastima várás boazodoalus lea hui deaŧalaš oažžut buriid proseassaid mat ealáhusa mielas leat buorit. Sámediggi lea vuoruhan searvama bargojovkui mii bargá doaibmabijuiguin maid áigumuššan lea buoridit siskkáldas bearráigeahččama ja iešstivrema boazodoalus. Ollu jagiid lea leamaš stuorra fokus boazolohkoheiveheapmái osiin Finnmárkkus. Heiveheapmi lea dál váldoáššis čađahuvvon. Boazolohku lea váldoáššis mearriduvvon dásis, muhto lea stuorra eahpesihkarvuohta ealáhusas go jurddašit boazologu ođđasis lassáneami ja jos šaddet ođđasis gorálaš geahpedeamit. Eanadoallo- ja birasgáhttendepartemeanttain leat čađahuvvon konsultašuvnnat boazodoallolága § 60 rievdadeamis, muhto eai šaddan ovttaoaivilii Sámedikkiin ja NBR:in. Sámediggái ja NBR:ii lea leamaš deaŧalaš ahte čađahuvvojit vuđolaš proseassat ovddabealde ođđa láhkarievdadusaid, earret eará čađahuvvon boazolohkoproseassa evalueremiin. Dát čuovvu boazodoallolága geahčadeami. Sámi bargojoavku, mas leat mielde Norgga ja Ruoŧa beale sámedikkit, Ruoŧa sámiid riikasearvi ja Norgga boazosápmelaččaid riikkasearvi, geigejedje njukčamánus 2014 rievdadusevttohusaset norgalaš-ruoŧŧilaš boazoguohtonkonvenšuvdnii. Čakčamánus 2015 gohččo norgga ja ruoŧa ráđđehusat beliid čoahkkimii Lulejui, gos dieđihedje ahte eiseválddiin lea áigumuš dohkkehit konvenšuvnna ovdal jagi 2016 loahpa, ja ahte bargojoavkku evttohus árvvoštallojuvvo dan oktavuođas. Sámediggi Norgga bealde áigu čuovvut proseassa viidáseappot, ja áigu bivdit konsultašuvnnaid jos leš dárbu. Sámedikkis lea leamaš fokus váikkuhit ealáhusovddideami ja buoret árvoháhkama boazodoalus. Maiddái 2015:s lea juolluduvvon doarjja boazodoalu lassiealáhusaide earret eará prošeavttaide mátkeealáhusaid siskkobealde ja bohccobierggu viidáseappot nállašuhttimii. Sámediggi lea addán doarjaga maiddái láhčči prošektii mii váikkuha boazodoalu areálavuođu ja ekonomalaš ahtanuššama sihkkarastima olles riikkas. Doarjja lea earret Juolludusat 26 % 29 % Vuođđoealáhusat Ealáhuseallin ja fitnodatovddideapmi 9 % 24 % 12 % Meahcci viidáseappot ráhkadeapmi ja sámimátkeealáhusat Duodjeinstituhtta ja Oahpahuskantuvra Duoji ealáhusšiehtadus eará addojuvvon Protect Sápmái areálakonferánssa čađaheapmái man ulbmilin lei kapasitehta- ja gelbbolašvuođa buorideapmi boazodoalus. Ávjovárri-prošeakta eanadoalu birra Porsáŋggu ja Kárášjoga gielddain ja Guovdageainnu suohkanis lea dál goalmmát ja maŋimuš jagis. Bohtosat čájehit ahte lea beroštupmi bisuhit eanadoalu dáin gielddain. Ollu opmodatsirdimat leat dáhpáhuvvan, ja ealáhusas lea šaddan doaivva. Hástalussan lea dat go ođđa mielkebuvttadanvisttiin leat alla investerengolut. Sámediggi searvá Biebmoprošektii Davvi-Norga. Eanadoallo- guolástus- ja boazodoallobuktagat galget leat mielde oktasaš biebmoáŋgiruššamis mas mihttomearrin lea ovddidit riikaoasi nu ahte dat šaddá riikkaidgaskasaččat dovddus biebmoregiovdna. Eanadoallo- ja biebmodepartemeanta lea sihkkon 2 miljon ru Sámediggái eanadoalloulbmiliidda 2015:s. Dasa lassin ii fievrriduvvon Árktalaš eanadoallu viidáseappot, mii dagahii ain eanet geahpedeami Sámediggái, 2 miljon ru. Dát geahpedeamit leat dagahan dan ahte Sámediggi ii leat sáhttán addit doarjaga doallodivodemiide 2015:s. Sámedikki oassi ruhtadanplánain lea dávjá leamaš mearrideaddji deaŧalaš dasa ahte válljejit go ohccit divvut eanadoalu doaibmavistti. Sámediggi lea ruhtadan trainee-prošeavtta Finnmárkkus. Prošeavtta ulbmilin lei rekrutteret 4 nuora vai sii sáhttet váldit badjelasaset doalu. Sámediggi buktá juohke jagi cealkámuša eanadoallošiehtadussii. Sihke Eanadoallo- ja biebmodepartemeanta ja Sámediggi leat soahpan buoredit gulahallama nu ahte doallat čoahkkimiid guktii jagis. Sámediggi lea fuolas daid vahágiid geažil maid boraspiret dagahit eana- ja boazodollui. Boraspirepolitihkka ii leat álggage buorránan sámi guovlluin 2015:s. Dálkkádat- ja birasdepartemeanttas lea ovddasvástádus boraspirepolitihkas. Regionála boraspirelávdegottiin lea gáržžes doaibmamunni boraspiriid geahpedeami ektui. Sámediggi lea ollu oktavuođain čujuhan ahte go nállemihtut leat olahuvvon, de ferte johtilit geahpedit boraspiriid lea searvan gumpeguovllu árvvoštallanprosessii Norggas. Sámediggi lea dárkilastán ahte gumpeguovllu viiddideapmi boazodoalloguovlluide ii leat dohkálaš. Dát proseassa ii leat loahpahuvvon. 10.2 Geasuheaddji báikegottit Sámediggi lea searvan gulahallančoahkkimiidda muhtun gielddaiguin gos lea muitalan Sámedikki ealáhusovddidanruđaid birra. Dasa lassin lea ráđđi deaivvadan sihke gielddaiguin, ealáhuseallimiin ja ealáhusorganisašuvnnaiguin Nuorta-Finnmárkku riddogielddain. Dán čoahkkindoaimma ulbmilin lea ovddidit ođđa strategiijaid mearrasámi guovlluide. Sámediggi lea searvan sámi ealáhusgárddi ásahanbargui. SIVA lea formálalaččat dohkkehan sámi ealáhusgárddi ásaheami 2015:s. Njeallje gieldda leat leamaš mielas ásaheapmái. Dát bidjá vuođu ođđa ealáhuseallimii dáin gielddain. Sámedikki váldoáŋgiruššan mátkeealáhusas áigodagas 2012-2015 lea leamaš prošeavtta Sámi mátkeealáhusat Davvi-Norggas bokte. Prošeakta lea leamaš ovttasbargu sámi mátkeealáhusaktevrraid, váikkuhangaskaoapmeapparáhta ja dutkanbirrasa gaskka. Ovddidanprošeavtta bokte leat čađahuvvon ollu doaibmabijut fierpmádatbarggus, márkanvuđot buvttaovddideamis, gelbbolašvuođa ovddideamis, máhttobuvttadeamis ja FoU-doaimmas. Váldomihttomearrin lea leamaš oažžut sámi kultuvrra ja historjjá leat okta váldoákkain manne mátkkoštit Davvi-Norgii lupmui. 37 fitnodaga leat leamaš mielde prošeavttas. Sámediggi áigu joatkit prošeavttain ovddidan dihte sámi mátkeealáhusa. Dán barggu galgá jođihit Davvinorgga mátkeealáhusat OS, mii lea riikaoassesearvi. Sámediggi lea addán álggahanstipeandda ja doarjaga fitnodagaid álggaheapmái ja ovddideapmái viidáseappot nállašuhttima, sámi mátkeealáhusaid ja sámi kulturealáhusa siskkobealde. Doarjja lea váikkuhan riskka unnideami ja buoridan čađahanvejolašvuođa. Ollugat dáin aktevrrain barget doaimmain buohtalaga dáiguin gávpesurggiin. 10.3 Kulturealáhusat Sámediggi lea 2015:s juolludan 10 618 000 ru kulturealáhusulbmiliidda. Doaibmabijuid searvvis mat leat ožžon doarjaga leat vaikko mii nugo gráfalaš design, silbarávdebádji, sámi spealuid ovddideapmi. 2015:s lea ohcamiid lohku lassánan sámi kulturealáhusbargiid beales, mii čájeha ahte kulturealáhusáŋgiruššamiin leat olahan suorggi. Sámedikki áŋgiruššan kulturealáhusaiguin lea álgomuttus, ja kultuvra ealáhussan lea ain ođđa suorgi. “Sámedikki kulturealáhusprošeavtta” bokte leat álggahuvvon lihkostuvvan doaibmabijut maiguin nannet sámi kulturealáhusfitnodagain ealáhusaktevran. Kulturealáhusprošeavtta deaŧalaš boađus lea leamaš ahte Sámediggi lea ožžon buoret geahčastaga sámi kulturealáhusain aktevradásis. Dán geažil šaddá álkit boahtteáiggis gulahallat ja bidjat johtui doaibmabijuid njuolga ealáhusa ektui. Kultursiida (Davviálbmogiid guovddáš) lea ovdánahttimin fierpmádaga Romssa kulturealáhusaktevrraid várás. Riddu festivála oktavuođas lágidedje Sámediggi ja Kultursiida suorgedeaivvadeami kulturealáhusa várás, mas lei erenoamáš fokus kulturárbbi vuovdimii ja gávppašeapmái. Sámediggeráđđi galledeamen Báhcavuona Sámediggi lea juolludan doarjaga Duodjeinstituhttii vai instituhtta beassá ovddidit ja ráhkadahttit 2 neaskinmašiinna ovttas earáiguin. Mašiinnat álkidit neaskima ja nu maid geahpidit olbmo bargguid dan oktavuođas. Dat lea buorre dearvašvuohtii. Ráđđeláhttu Ann-Mari Thomassen galleda instituhtta. Fitnodatovddidanprográmma Dáhttu lea čađahuvvon Finnmárkkus ja Romssas, ja duojáriidda lea leamaš sierra prográmma. Vuosttaš Dáhttu-prográmma (Finnmárku) lea evaluerejuvvon 2015:s, ja dat čájeha ahte máŋggat fitnodagat leat šaddan gievrrabun earret eará ovttasbarggu bokte earáiguin. Ollu dáin ovttasbargguin lea stuorra gávppálaš vejolašvuohta. Buot doallit sáhttet čujuhit eanet dihtomielalaš áŋgiruššamii fitnodagas maŋŋá go prográmma nogai. Muhtun sámi kulturealáhusaktevrrat (36) leat vuolláičállán šiehtadusa gánnáhahttivuođa ovdánahttimis ja buoret profešonaliseremis Dáhttu-prográmmaid bokte. Sáhttá dadjat ahte Dáhttu álggaheapmi lea hui deaŧalaš olles sámi kulturealáhusa árvoráidui. Dáhttu-prográmmaid várra stuorámus sukseassa čatnasa fierpmádahkii mii šaddá bargiid gaskka birrasis mas fokusis lea háhkat buori ealáhusa kultuvrras. Duodjeealáhusa siskkobealde lea leamaš eanet doaibma ovddidanbarggus dán jagi earret eará stuorát investerendáhtu bokte, mii fas lea dagahan dan ahte ruđaid golahus lea lassánan. Duodjemearka, mearkagálvoprošeakta, gelbbolašvuođa buoridandoaibmabijut ja bargu duoji viidásetovddidemiin leat muhtun prošeavttat mat áiggi mielde leat ávkkálaččat duodjeealáhussii oppalaččat. Dasa lassin leat fitnodagat investeren ođđaset mášenpárkka buoridan dihte buvttadusa ja gánnáhahttivuođa. Sámediggi lea ovddit jagiin earret eará ruhtadan mašiinnaid maiguin lea álkit neaskit gápmasiid – neaskenmašiidna. Dákkár mašiinnat eai gávdno márkaniin ja Duodjeinstituhtta lea leamaš mielde ovddideamen dákkár mašiinna ja teknihkaid duodjeealáhusa siskkobealde, de eahpitkeahttá buoriduvvo dan bokte gánnáhahttivuohta ja šaddá álkit duddjot. Sámediggi ásahii 2015:s hospiterenortnega duodjeealáhusa nannema várás. Vaikko ortnet 2015:s ii leat váikkuhan nugo doaivvuimet, de oaivvilda Sámediggi ahte ortnegis leat geavatkeahtes vejolašvuođat. Duoji fitnooahppiortnegis leat 10 fásta fidnooahppi oahpahallin. Dán ortnegis leat váldoáššis mielde nuorat. Duodjeorganisašuvnnat ja Sámediggi leat 2015:s árvvoštallamin dahkat ovttasbargošiehtadusa duoji doaibmadoarjjaortnega badjelii váldimis. Badjelii váldimis ii leat dahkkojuvvon mearrádus, muhto dat čielgá 2016:s. Duoji ekonomalaš raporta čájeha ahte iežas dujiid vuovdin lea lassánan. Čájeha ahte golut lassánit vásttolaččat nu ahte ekonomalaš boađus ii lassán nugo lea sávahahtti. Buorre lea dat go ollugat áŋgiruššet ođđa design ja buvttaovddidemiin mii sáhttá váikkuhit eanet árvoháhkama duodjeealáhusas. 10.4 Árvoháhkan ja ođđaásaheamit Ásahančuovvoleapmi ja oahpahus álggahuvvui Sis-Finnmárkkus 2014:s, ja loahpahuvvui 2015:s buriiguin bohtosiiguin. Oasseváldit ožžo maiddái njuolga čuovvoleami go ovttaskas fitnodat fertii vuoruhit makkár ekonomalaš doaibmabijut ledje dárbbašlaččat ekonomalaš bohtosa buorideapmái. Sámediggi lea vuoruhan nuorra ealáhushutkama 2015:s. Vásihusat dán áŋgiruššamis čájehit ahte nuorat geat servet dán lágan doaimmaide dávjjit ásahit iežaset doaimmaid go sii geat eai searvva. 11 Báikkálaš ja guovlulaš ovt-tasbargu Sámediggi mearridii 2015:s ovttasbargošiehtadusa Bådåddjo gielddain, ja dat leage dalle nubbi gávpotgielda mainna Sámediggi dahká sierra šiehtadusa. Ovttasbargošiehtadusaiguin gávpotgielddaiguin galgat nannet ja gozihit sámi giela ja kultuvrra áiggis goas sámit fárredit stuorát čoahkkebáikkiide ja gávpogiidda. Ovttasbargu Bådåddjo gielddain galgá čuovvoluvvot jahkásaš čuovvolančoahkkimiiguin ja lávga gulahallamiin gozihan dihte sámi beroštumiid ja vuoigatvuođaid gielddas. Sámediggi ja Bådåddjo gielda leat gulahallamiin makkár doaibmabidjosurggiid ovttasbargošiehtadusas lea lunddolaš čuovvolit boahttevaš jagiin. Juolluduvvon submi: 2,935 miljon ru. 5 500 000 5 000 000 4 500 000 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 BušeahttaJuolluduvvon 11.1 Ovttasbargošiehtadusat suohkaninguin Sámediggi lea čuovvolan ovttasbargošiehtadusa Romssa suohkaniin, earret eará nu ahte lea addán doarjaga Sámi viesu ovdaprošektii – glássa máilmmi guvlui 300 000 ru. Sámediggi ja Álttá suohkan áigot joatkit barggu ja ráhkadit sisdoalu ovttasbargošiehtadussii mas válddahuvvojit sisdoallu, dan proseassa ja čielggadeapmi ođđa politihkalaš jođiheddjiid ektui Álttás. Sámedikkis leat leamaš máŋga čoahkkima Oslo gielddain. Beliin lea áigumuššan gárvvistit julggaštusa ovttasbarggu birra 2016:s. Sámediggi ja Finnmárkku fylkagielda leat dahkan ovttasbargošiehtadusa áigodahkii 2013-2016. Šiehtadus lea čuovvoluvvon 2015:s nugo lei plánejuvvon. Sámediggi ja Romssa fylkkasuohkan leat álggahan proseassa ovttasbargošiehtadusa revideremiin ovttasbargošiehtadusa beliid gaskka. Dán oktavuođas čađahii Romssa fylkkasuohkan rávakonferánssa 2015:s. Dát rávvagat šaddet leat deaŧalaš vuođđoávnnasoasit dalle go Sámedikki ja Romssa fylkkasuohkana gaskasaš ovttasbargošiehtadus galgá reviderejuvvot. Sámediggi oaidná ahte ovttasbargošiehtadusat gielddaiguin sáhttet leat ávkkálaččat dasa ahte čađahit sámepolitihka gielddadásis, ja oaidná ahte dakkár šiehtadusat maiddái sáhttet lea reaidun dasa ahte čađahit nationála sámepolitihka báikkálaččat. 11.2 Suohkanođastus Sámediggi ja sámi gielddat leat ovttas geahčadan movt sámi álbmogii ja daid bálvalusaide maid gielddat addet váikkuha vejolaš gieldaovttastahttin. Čielggadus Gieldaođastusa ja sámi beroštumiid birra almmuhuvvui čakčamánus 2015. Čielggadusa okta váldorávvagiin lea ahte olles dat ođđa stuorragielda ferte gullat sámegiela hálddašanguvlui jos gielddat ovttastahttojuvvojit eará gielddain dahje gielddaiguin. Sámediggi ja gielda- ja ođasmahttindepartemeanta leat konsulteren dán áššečuolmma birra, almmá soabakeahttá das. Das deattuhuvvo dasto ahte sámi eanetlohkogielddat leat deaŧalaččat sámi siviilaservodahkii, ja rávvejuvvo ahte eai ovttastahttojuvvo jos boađusin šattaš ahte dát gielddat šaddet unnitlohkodillái. Čielggadusas oainnusmahttojuvvo maiddái duohta dárbu nannet sámi giella- ja kulturgelbbolašvuođa buot fágasurggiin, erenoamážit dearvvašvuođa- ja areálasuorggis, gielddain. Evttohuvvo ahte sámi beroštumiid goziheapmái gielddain ráhkaduvvojit mekanismmat konsultašuvdnageatnegasvuođa várás gielddalaš dásis. Sámedikki dievasčoahkkin meannudii ášši juovlamánus 2015 goas dat guorrasii ollu daid rávvagiidda mat čielggadusas leat. Ráđđeláhttu Ann-Mari Thomassen suohkanođastusa čujuhanjoavkkuin (referánsajoavkkuin) 12 Sámi ovttasbargu ja riikkaid-gaskasaš bargu Váldomihttomearrin Sámedikki sámi ovttasbargui ja riikkaidgaskasaš bargui lea ahte álgoálbmogat mearridit iežaset ovdáneami ja lea vejolašvuohta gozihit iežas beroštumiid riikkaidgaskasaččat . Ruđat riikkaidgaskasaš bargui leat 2015:s mannan riikkaidgaskasaš organisašuvnnaid ruhtadeapmái mat leat Barents-čállingoddi IKS, Sámiráđđi – Norgga juogus, Mama Sara Education Foundation ja doCip, ja dasto doaibmabijuid ruhtadeapmái mas leat válddahuvvon Working Group of Indigenous Peoples (WCIP2014) loahppadokumeanttas ja ráđi riikkaidgaskasaš ovddasteaddji várás. Juolluduvvon submi: 1,009 miljon ru. 10 000 000 9 000 000 8 000 000 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 BušeahttaJuolluduvvon Lassáneapmi 2013:s bođii rahkkánanbargguin ovdal WCIP konferánssa 2014 12.1 Riikkaidgaskasaš bargu Sámediggi lea mearridan ođđa dieđáhusa solidaritehta ja riikkaidgaskasaš barggu birra. Dieđáhusa mihttomearrin lea ahte Sámediggi galgá gozihit sámi ja álgoálbmotberoštumiid riikkaidgaskasaččat ja mearridit ieš iežas ovdáneami min riikkaidgaskasaš barggus. Sámediggedieđáhusas deattuhuvvo hui ollu ON álgoálbmogiid vuoigatvuođajulggaštusa sisdoallu. Dieđáhusas ovddiduvvojit sierra servodatjoavkkuid dárbu dásseárvovuoigatvuođaid ektui, nugo maid nissonolbmuid. Sámediggi lea čuovvolan ON álgoálbmogiid 2014 máilmmikonferánssa loahppadokumeantta. Bargojuvvo ahte nammaduvvojit guokte álgoálbmotmielláhčči váldočoahkkima presideantta várás. Soai galgaba ovttas guvttiin stáhtalaš mieldeláhččiin láhčit proseassa iežas konsultatiivvalaš stáhtusa ektui algoálbmotásahemiid várás, lassin dan juo doaibmi ECOSOC-stáhtusii, ON čoahkkimiin mat guoskkahit álgoálbmotáššiid. Norga galgá hábmet doaibmaplána dasa ahte čuovvolit máilmmikonferánssa loahppadokumeantta. Sámediggi bidjá vuođđun dan ahte doaibmaplána hábmejuvvo konsultašuvnnaid bokte Sámedikkiin. Jagis 2015 lea Sámediggi Norgga delegašuvnna bokte searvan riikkaidgaskasaš čoahkkimiidda nugo ON álgoálbmotáššiid bissovaš forumii (UNPFII), ON olmmošvuoigatvuođaid áššedovdimekanismii ja dálkkádatnjunuščoahkkimii COP21. UNPFII vuolde searvvai Sámediggi maiddái iešheanalis aktevran olggobealde stáhta delegašuvnna. Sámediggi lea ovttas eará álgoálbmotovddasteddjiiguin álggahan proseassa mas geahčadit čovdosiid álgoálbmotfoandda ásaheapmái mii galgá sihkkarastit álgoálbmogiid searvama riikkaidgaskasaš čoahkkimiidda mat guoskkahit álgoálbmogiid. Dán lágan foandda galget álgoálbmogat ieža hálddašit. ILO áššedovdikomitea máhcahandieđut Norgga ja Sámedikki raportii konvenšuvnna nr 169 ektui álgoálbmogiid ja čearddalaš olbmuid hárrái iešmearrideaddji riikkain, áigodahkii 01.06.08 – 31.05.13 almmuhuvvojedje ILO 104 konferánssas mii dollojuvvui geassemánus 2015. Máhcahandieđuin leat áicamušat hástalusaid birra konsultašuvnnain, finnmárkkulága čuovvoleami birra, maiddái sierra Finnmárkkukomišuvnna ja Finnmárkkuduopmostuolu birra. Sámiid dilli Norggas lei okta fáttáin mat sierra čuvgejuvvojedje dalle go ON nállevealahankomitea (CERD) gažadii Norgga borgemánus 2015. Sámedikkis lei ovdal gulaskuddama čoahkkin CERD:in. Gulaskuddanraporttas buktá CERD rávvagiid: a) ahte finnmárkkulága sisdoallu sámi čáhce- ja resursavuoigatvuođaid dohkkeheamis duohtan dahkkojuvvo, b) ahte Sámi vuoigatvuođalávdegotti evttohus sámi guovlluid ektui Finnmárkku olggobealde čuovvoluvvo identifiseremiin ja sámi eana- ja resursavuoigatvuođaid dohkkehemiin, c) ahte konsultašuvdnaortnegat Sámedikki bušeahtas bohtet sadjái, d) ahte mearrádusain ja láhkaaddimis leat dáhkádusat, erenoamážit finnmárkkulága, minerálalága ja boazodoallolága ektui, ahte rogganindustriija sámi guovlluin dáhpáhuvvá dušše ovdagihtii dieđihuvvon miehtamiin guoskevaš sámi servodaga beales, ja ahte láhkaaddin mii sihkkarastá heivehandoaibmabijuid, buhtadusa ja ávkeárvvu guoskevaš sámi beroštumiide, rievdaduvvo, e) fuolahit dan ahte Finnmárkkukommišuvnnas ja Finnmárkku meahcceduopmostuolus leat doarvái ruhtaresurssat, f) ahte guolástusláhkaaddin ođastuvvo nu ahte sámiid historjjálaš bivdovuoigatvuođat dološ áiggiid rájes geavaheami ja báikkálaš árbevieruid vuođul dohkkehuvvojit ollásit. Sámi Parlamentáralaš Ráđi doaibmaplána bidjá láidestusaid SPR bargui. Dievasčoahkkin 2015:s dollojuvvui Oulus njukčamánu 19. b., go doaibmaplána mearriduvvui. Dán áigodagas vuoruha SPR čuovvovaš áššiid: Barggu Davviriikkaid sámekonvenšuvnnain, giellaáššiid, WCIP loahppadokumeantta čuovvoleami, barggu árbevirolaš sámi ealáhusaiguin ja eará deaŧalaš proseassaid. Suoma Sámediggi válddii badjelasas SPR jođiheaddjidoaimma suoidnemánu 1. b. 2015 Ruoŧa beale sámedikki maŋŋá. Sámi parlamentáralaš ráđi lea maiddái 2015:s bargan dan ala ahte áigeguovdilis eiseválddit láhčet diliid nu ahta álgoálbmogat besset searvat ja vai duohtavuođas besset váikkuhit buot forain gos álgoálbmogiid beroštumit leat áššelisttas. Borgemánus dán jagi doalai Sámi parlamentáralaš ráđi stivra birrabeavddi ságastallamiid Hemavan báikkis Ruoŧa bealde davviriikkaid sámedikkiid, Suoma, Norgga ja Ruoŧa stáhtalaš eiseválddiid ja ON álgoálbmotvuoigatvuođaid erenoamášdieđiheaddji Victoria Tauli-Corpuz gaskka. Erenoamášdieđiheaddji bargun lea bearráigeahččat, raporteret ja addit rávvagiid ráđđehusaide das mainna lágiin dat galget meannudit álgoálbmotáššiid iežaset riikkas. Erenoamášdieđiheaddji ráhkada raportta čoahkkimis. Sámi parlamentáralaš ráđi (SPR-N) Sámedikki delegašuvdna árvvoštallá ahte gulahallan guovddáš eiseválddiiguin lea deaŧalaš maiddái Eurohpá politihkalaš áššiin. Ráđđehusa Eurohpá politihkalaš forum lea deaŧalaš arena gos oaidnit mii dáhpáhuvvá EO:s. SPR-N lea danne válljen searvat ráđđehusa Eurohpá politihkalaš forumii. Forum lea deaivvadanbáiki departemeanttaid gaskka politihkalaš dásis (stáhtačállidássi) ja fylkkagielddaid, gielddaid ja Sámedikki álbmotválljen olbmuide. Foruma ulbmilin lea lonuhallat dieđuid, oainnuid ja vásihusaid Eurohpá politihkalaš áššiin ja áššečuolmmain. Čoahkkinastimen Victoria Tauli-Corpuz:in Sámedikki presideanta Aili Keskitalo COP 21:s Davviriikkalaš ovttasbargu Davviriikkaid ráđi bokte lea deaŧalaš. Sámit eai leat váldojuvvon mielde ollesárvosaš lahttun Davviriikkaid ráđis, muhto sis lea áicistáhtus ja sáhkavuorrovuoigatvuohta Davviriikkaid Ráđi váldoságastallama jahkásaš sešuvnnas. Sámi parlamentáralaš ráđis lei okta ovddasteaddji dán jagi sešuvnnas Reykjaviikkas. Sámediggi searvá EO territoriála ovttasbargui, (Interreg) dainna lágiin ahte nominere lahtuid Interreg VA Sápmi Bearráigeahččanlávdegoddái ja Stivrenlávdegoddái. Sámediggi searvá Norgga delegašuvnna bokte ministarčoahkkimis ja Árktalaš ráđi virgeolbmuidčoahkkimiin. Ovttasbargu siskkilda ovttasbarggu Árktalaš ráđi stáhtaid ráđđehusaid gaskka ja parlamentáralaš čoahkkimiid gaskasaš ovttasbargu. Álgoálbmogiin lea guovddáš sadji ovttasbargoorgánain. Davviguovlopolitihkka buktá stuorra hástalusaid muhto rahpá maiddái vejolašvuođaid buoret čálgui ja luondduresurssaid ceavzilis hálddašeapmái. Seammás leat sámit go lea álgoálbmot deaŧalaš eavttuid biddjit árvoháhkamii ja ođasmuvvi resurssaid hálddašeapmái davviguovlluin. Davviguovlopolitihka ferte danne hábmet ja čađahit gulahallamiin ja ovttasbargguin eiseválddiid, ealáhusaktevrraid, Sámedikki, sámi vuoigatvuođaoamasteddjiid ja sámi beroštusorganisašuvnnaid gaskka. Sofia Jannok ja Elle Márjá Eira COP 21:s 13 Dásseárvu Sámediggi bargá oažžut ovttaárvosaš sámi servodaga mas leat seamma vuoigatvuođat, geatnegasvuođat ja vejolašvuođat buohkaide. Vuolggasadjin dán bargui lea ahte dásseárvu guoská buot servodatsurggiide ja lea danne heivehuvvon oassi min barggus. Sámediggi lea 2015:s mearridan ođđa čilgehusa sohkabealdásseárvvu birra. Čilgehusas váldojuvvojit ovdan sierralágan suorggit gos sohkabealli sáhttá hehttet dásseárvvu. Muhtun surggiin válddahuvvo ahte movt mii galgat bargat sohkabealvealaheami vuostá oppalaččat. Dasa lassin deattuhuvvojit čilgehusas válljejuvvon suorggit nugo sohkabealidentitehta, veahkaváldi lagaš oktavuođain ja seksuála sodju. Čilgehus lea bidjan vuođu Sámedikki bargui dásseárvosuorggis 2015:s ja galgá čuovvoluvvot máŋgga jagáš doaibmaplánain. Sámediggi lea 2015:s doallan jahkásaš gulahallančoahkkima dásseárvoorganisašuvnnaiguin. Čoahkkimis ságastallojuvvojedje oktasaš hástalusat dásseárvosuorggi siskkobealde, ja bealit sohpe gulahallat gaskaneaset dásseárvoáššiid birra mat gusket sámi servodahkii. Sámediggi lea 2015:s bargan oažžut saji ON nissonforuma CSW norgga delegašuvnnas 2016:s ja lea ožžon saji delegašuvnnas. Sámediggi pláne lágidit doaluid man fáddán lea veahkaváldi álgoálbmotnissoniid vuostá New York:s CSW vuolde. Sámediggi lea addán rávvagiid Norgga raporteremii ON nissonkonvenšuvdnii, mas gieskat almmuhuvvon dutkan veahkaválddi birra lagaš oktavuođain sámi nissonolbmuid gaskkas lea válddahuvvon. Sámediggái lea deaŧalaš oažžut máhtu sivaid birra ja makkár doaibmabijuid ferte álggahit dan vuostá dáistaleapmái. Norga galgá addit raporttas ON nissonvealahankomiteai 2016:s, ja Sámediggi áigu joatkit gulahallamiin Ráđđehusain raporterema birra. Sámediggi doalai 2015:s seminára lesbbaid, homofiillaid, bifiillaid ja transolbmuid birra sámi servodagas. Dát lei sámediggeráđi dásseárvočilgehusa čuovvoleapmi, ja oassi dásseárvodoaibmaplána ráhkadeamis. Seminára ulbmilin lei oainnusmahttin dáid olbmuid dili sámi servodagas ja ahte sin hástalusat bohtet politihkalaš áššelistii. Ráđđelahttu Henrik Olsen namuhii sártnistis Sápmi Pride doaluin Kárášjogas miessemánus 2015 ahte sámi servodat lea moadde lávki lávken ovddusguvlui go dal lea dan meare rabasvuohta homofiliija birra ahte lea vejolaš ávvudit buriin mielain almmolaččat. Ráđđeláhttu Henrik Olsen sárdnida Sápmi Pride oktavuođas 14 Politihkalaš dássi 14.1 Sámedikki lávdegodde- ja dievasčoahkkimat 2015:s doalai Sámediggi njeallje lávdegodde- ja dievasčoahkkima. Čoahkkimat njukča- ja čakčamánus dollojuvvojedje seamma vahkus, go fas miessemánu/geassemánu ja skábmamánu/juovlamánu lávdegoddečoahkkimiid ja dievasčoahkkimiid gaskka lei vahkku gaska. Lávdegodde- ja dievasčoahkkimat čakčamánus dollojuvvojedje Láhkadiggesálas Stuorradikkis. Oktiibuot 51 ášši ovddiduvvojedje meannudeapmái dievasčoahkkimii. 14.2 Sámedikki bearráigeahččanlávdegoddi Sámedikki bearráigeahččanlávdegoddi lea 2015:s doallan guhtta dábálaš čoahkkima ja lea meannudan oktiibuot 51 ášši. Dasa lassin lea bearráigeahččanlávdegottis leamaš čoahkkin sámediggeráđiin bearráigeahččanlávdegotti organiserema birra. Lávdegoddečoahkkimiid oktavuođas skábmamánus 2015:s lágidii bearráigeahččanlávdegoddi seminára Sámedikki ovddasteddjiide bearráigeahččama ja dárkkisteami birra Sámedikkis. Seminárii serve earret eará Stuorradikki bearráigeahččan- ja vuođđudanlávdegotti lahtut. Dasa lassin lea lávdegoddi čađahan siskkáldas kursema mat fáddán lea leamaš bearráigeahččan ja dárkkisteapmi. Válgááigodagas 2013 – 2017 leat bearráigeahččanlávdegottis čuovvovaš lahtut: I 14.3 Sámi parlamentáralaš ráđđi Davviriikkalaš ovttasbargu Davviriikkaid ráđi bokte lea deaŧalaš. Sámit eai leat váldojuvvon mielde ollesárvosaš lahttun Davviriikkaid ráđis, muhto sis lea áicistáhtus ja sáhkavuorrovuoigatvuohta Davviriikkaid Ráđi váldoságastallama jahkásaš sešuvnnas. Sámi parlamentáralaš ráđis lei okta ovddasteaddji dán jagi sešuvnnas Reykjaviikkas. Sámediggeáirásat ja Sámediggeráđđi dievasčoahkkinastimin Stuoradikkis čakčamánu 2015:s Sámi parlamentáralaš ráđđi searvá ovtta fásta ovddasteddjiin Árktalaš parlamentarihkárkomiteai. Dán komiteai gullet álbmotválljen olbmot 8 árktalaš riikkas (Kanada, Dánmárku, Suopma, Islánda, Norga, Ruošša, Ruoŧŧa ja USA) ja Europarlameanta. Árktalaš parlamentarihkkáriid ovttasbargui searvamiin váikkuha SPR dan ahte álgoálbmotpolitihkalaš áššit biddjojuvvojit áššelistui. Deaŧalaš ulbmil Árktalaš parlamentarihkkáriid komiteai searvamiin lea gulahallan riikkain mii jođiha Árktalaš ráđi – árktalaš ráđđehusovttasbarggu. Sámi parlamentáralaš ráđis lea áicistáhtus Árktalaš ráđis, muhto lea dán rádjai searvan Árktalaš ráđi čoahkkimiidda stáhta delegašuvnnaid mielde. Sámi parlamentáralaš ráđđi lea ohcan sierra stáhtusa Árktalaš ráđis. Sámi parlamentáralaš ráđi (SPR-N) Sámedikki delegašuvdna árvvoštallá ahte gulahallan guovddáš eiseválddiiguin lea deaŧalaš maiddái Eurohpá politihkalaš áššiin. Ráđđehusa Eurohpá politihkalaš forum lea deaŧalaš arena gos oaidnit mii dáhpáhuvvá EO:s. SPR-N lea danne válljen searvat ráđđehusa Eurohpá politihkalaš forumii. Forum lea deaivvadanbáiki departemeanttaid gaskka politihkalaš dásis (stáhtačállidássi) ja fylkkagielddaid, gielddaid ja Sámedikki álbmotválljen olbmuide. Foruma ulbmilin lea lonuhallat dieđuid, oainnuid ja vásihusaid Eurohpá politihkalaš áššiin ja áššečuolmmain. Sámediggi searvá EO territoriála ovttasbargui, (Interreg) dainna lágiin ahte nominere lahtuid Interreg VA Sápmi Bearráigeahččanlávdegoddái ja Stivrenlávdegoddái. Delegašuvdna nominerii 03.12.14 ođđa lahtuid áigodahkii 2014 – 2020. Searvan lea mielde oainnusmahttimin sámi áššečuolmmaid EO territoriála ovttasbarggus, ja dieinna lágiin goziha iežas beroštumiid maiddái EO ektui. Borgemánus dán jagi doalai Sámi parlamentáralaš ráđi stivra birrabeavdeságastallamiid Hemavan báikkis Ruoŧa bealde davviriikkaid sámedikkiid, Suoma, Norgga ja Ruoŧa stáhtalaš eiseválddiid ja ON álgoálbmotvuoigatvuođaid erenoamášdieđiheaddji Victoria Tauli-Corpuz gaskka. Erenoamášdieđiheaddji bargun lea bearráigeahččat, raporteret ja addit rávvagiid ráđđehusaide das mainna lágiin dat galget meannudit álgoálbmotáššiid iežaset riikkas. Erenoamášdieđiheaddji ráhkada raportta čoahkkimis. Sámedikki nuoraidpolitihkálaš lávdegoddi áigodagas 2014-2015 14.4 Sámediggeráđđi Sámediggeráđis ledje 6 fysálaš čoahkkima 2015:s. Dasa lassin lea ráđđi čađahan telefončoahkkimiid vahkkosaččat. Ráđđi lea oktiibuot meannudan 498 ášši. 14.5 Sámedikki nuoraidpolitihkalaš lávdegoddi, SáNul Sámedikki nuoraidpolitihkalaš lávdegoddi galgá nannet sámi nuoraid váikkuhanvejolašvuođaid Sámedikki politihkas. SáNul doalai golbma čoahkkima 2015:s. SáNul čuovui Sámedikki dievasčoahkkima juovlamánus, das lea leamaš čoahkkin sámediggeráđiin, searvan konferánssaide ja semináraide, ja lea muhtun oktavuođain doallan maiddái sáhkavuoru. SáNul lea buktán rávvagiid Sámedikki bargui oadjebas psykososiála birrasa ektui sámi mánáide ja nuoraide, sámediggedieđáhussii alit oahpu ja dutkama birra, ja Sámedikki 2016 bušehttii. SáNul searvá dutkanprošeavtta NUORGÁV referánsajovkui. Čoahkkin Sámedikki vuorrasiidráđiin boađusin lei earret eará oktasaš cealkámuš sámi bagadeaddjiortnega birra. SáNul lea sádden cealkámuša 16-jahkásaččaid jienastanvuoigatvuođa birra Sámediggái, ja sii leat ovtta cealkámušas dovddahan stuorra balu stáhtabušeahta evttohusa geažil ahte heaittihit Gaska-Norgga sámeskuvlla. SáNul searvvai Sámedikki delegašuvnnas ON Álgoálbmogiid bissovaš foruma dán jagi sešuvdnii New York:s. Sámediggi nammadii ođđa lahtuid ja várrelahtuid juovlamánus Sámedikki nuoraidpolitihkalaš lávdegoddái áigodahkii 2016 – 2017: Sámedikki vuorrasiidráđđi 14.6 Sámedikki vuorrasiidráđđi Sámedikki vuorrasiidráđđi lea 2015:s doallan golbma čoahkkima; Bådåddjos, Rørosas ja Gáivuonas. Čoahkkimiid oktavuođas leat vuorrasiidráđis leamaš čoahkkimat gielddaid ja gielddalaš vuorasolbmuidráđiid ovddasteddjiiguin, ja leat galledan boarrásiid ásahusain. Vuorrasiidráđđi fokusere sámi boares olbmuid giela ja kulturduogáža, sihke dáláš bálvalusain ja go bálvalusat hábmejuvvojit, ja ohcala sámegielat bargiid, sámi biepmu ja sámi doaimmaid. Vuorrasiidráđđi čujuha ahte gielddain lea ovddasvástádus sámi boarrásiidda addimis kultuvrralaš ja gielalaččat láhččojuvvon fálaldaga. Eanaš gielddat dihtet ahte sis lea sámi álbmot, ja háliidit láhčit sidjiide nu bures go vejolaš. Dattetge raporterejuvvo ahte hástalussan lea sámegielagiid rekrutteren. Gielddaid gelbbolašvuođas ja láhččojuvvon fálaldagain áŋgiruššamiin sámi vuorasolbmuide leat maiddái viehka stuorra erohusat. Gielddat barget dihtomielalaččat sámi kultuvrrain ja láhčet deaivvadanbáikkiid sámi vuorasolbmuide, muhto eambbogat váillahit Sámedikki veahki sámi áššiin. Sámedikki vuorrasiidráđi mielas lea deaŧalaš ahte sámi vuorasolbmot geavaheaddjin ožžot vejolašvuođa váikkuhit, ja leat sádden evttohusa viđa davimus fylkka fylkkavuorrasiidráđiide sámi ovddastusa. Vuorrasiidráđis leat: Várrelahtut: 14.7 Sámedikki váiddalávdegoddi doarjjaáššiid várás Sámedikki váiddalávdegoddi doarjjaáššiid várás ásahuvvui 2011:s ja galgá gozihit sin riektesihkarvuođa geat ohcet doarjaga Sámedikkis. Váiddalávdegoddi galgá meannudit váidojuvvon ovttaskas mearrádusaid ollašuhttin dihte hálddahuslága njuolggadusaid váiddameannudeami birra. Sámedikki váiddalávdegoddi doarjjaáššiid várás lea 2015:s doallan njeallje čoahkkima ja meannudan buohkanassii 31 váidaga. 22 áššis bisuhuvvui biehttalanmearrádus. Njeallje áššis sihkkojuvvui mearrádus ja áššit sáddejuvvojedje sámediggeráđđái ođđa meannudeapmái. Njeallje áššis váldojuvvui váidda vuhtii ja mearrádusat rievdaduvvojedje. Okta ášši maŋiduvvui. Váidagiid lohkuMieđihuvvon/ođđa meannudeapmi sámediggeráđis Jagi 2014 ektui lea váiddaáššiid lohku 2015:s njiedjan váile 50 áššis 31 áššái. Váiddaáššiid lohku 2015:s lea nugo gaskamearri lei váiddalávdegotti ásaheami rájes 2011:s. Váiddaáššiid lohku maidda lea mieđihuvvon dahje go ášši lea sáddejuvvon ođđa meannudeapmái sámediggeráđis lea maiddái njiedjan jagi 2014 ektui. Válgaáigodagas 2013 – 2017 leat čuovvovaččat váiddalávdegottis: 15 Hálddahuslaš dássi Sámediggi áigu leat rabas, geavaheaddjioiddot ja searvvaheaddji – Sámediggi álbmoga várás. Oktavuohta sámi álbmogiin galgá álohii leat vuođđun Sámedikki politihka ovddideapmái. Sámediggi galgá maiddái iežas barggus gulahallat guovddáš, regionála ja báikkálaš eiseválddiiguin. 15.1 Bargobiras ja organiseren Hálddahusa fokussuorggit 2015:s leat leamaš earret eará bargobiras, beavttálmahttin ja álkiduhttin. Juovlamánus 2013 čađaheimmet mii viiddis bargiidiskkadeami. 2014-2015 leat mii čađahan doaibmabijuid siskkáldasat dán geažil. Bargiidiskkadeami boađusin lei ahte kulturmuito-, areála- ja biras ossodat ođđasis organiserejuvvui guovtti juhkosis nu ahte šadde golbma juhkosa. 20142015 leat mii ođđasis organiseren giellaossodaga ja vuoigatvuođaid ja riikkaidgaskasaš áššiid ossodaga. Ođđasis organiseremiid ulbmilin lei struktureret doaimmaid ossodagaid siste. 15.2 Beaktilis sámepolitihkkár ja -bargi Min bálvalusaid digitaliseren galgá beavttálmahttit ja álkiduhttit min bálvalusaid ja dieinna lágiin buoridit daid kvalitehta ja min geavaheddjiid bálvaleami. Dalle luovvana Sámedikkis ollislaččat kapasitehta eará doaimmaide dahje ođđa bálvalusaid buorideapmái ja ovddideapmái geavaheddjiid várás. Áigumuššan lea eanet álkiduhttet ja beavttálmahttet min hálddašeami daid hástalusaid ektui mat mis leat boahtteáiggis. Mii bidjat stuorát fokusa min bálvalusaid digitaliseremii. Almmolaš bálvalusaid digitaliseren lea deaŧalaš hálddašeami ođasmahttima, álkiduhttima ja buorideami dihte. Digitála bálvalusat galget addit álkit árgabeaivvi min geavaheddjiide, dan seammás go Sámediggi láhčá diliid nu ahte doaimmaid sáhttá čoavdit beaktileappo vuogi mielde. Sámediggi ođđa visti Kárášjogas. Daidda namma lea Leagi vuoigŋa / Spirit of the Valley, Outi Pieski. Čuovvovaš prošeavttat leat čađahuvvon/ álggahuvvon: 15.3 Ođđa visti Sámediggái Stáhta huksenfitnodat lea huksehan Sámediggái Kárášjogas ođđa oasi ja Sámediggi láigoha dáid areálaid Stáhta huksenfitnodagas. Visttis leat lokálat Sámedikki politihkalaš doaimma várás ja hálddahusa bargosajit. Visti váldojuvvui atnui golggotmánus 2015. Dán oasis leat oktiibuot 1.520 njealjehasmehtera guovtti gearddis. Stein Halvorsen arkitekter AS lea tevdnen ja hábmen ođđa oasi, mii galgá leat áibbas dábálaš vistti Sámedikki váldovistti ektui. Sámedikki ođđa visti Kárášjogas Goappašagat visttit leat ovttastahttojuvvon vuohkkasit šalddiin nu ahte dán guovtti sierra oasis lea oktavuohta iige šaldi dominere nu sakka eanadagas. Erenoamážit dan geažil go váilo kántursajit politihkalaš joavkkuide ja hálddahusa bargiide, ja čoahkkinlanjat lávdegottiid bargui lei dárbu hukset sierra oasi. Ođđa visti lea bures čihkosis eanadagas, seammás go das lea alla arkitektuvrralaš kvalitehta mii bures oidno vistti siste. 15.4 Sirdin stáhta rehketdoallovugiide 2015:s lea hálddahus sirdán ja heivehan iežas stáhta rehketdoallostandárddaide (SRS). Ođđajagimánu 1. b. 2016 rájes lea doaimmain main lea áigodatrehketdoallu bággu čuovvut SRS. Stáhta rehketdoallostandárddain leat njuolggadusat movt stáhta doaimmat galget ráhkadit ja ovdan buktit doaibmarehketdoaluset. Mihttomearri standárddaiguin lea láhčit ollu buoret diehtojuohkinvuođu stivrema várás. Dasto gáibidit standárddat ahte dihto vuogi mielde listet sihkkarastin dihte standárdda ovdan buktimis, ja lea vuođđun dasa ahte doaimma opmodaga ja vealggi lea álki buohtastahttit ja šaddá buoret geahčastat. Dása sirdin mearkkaša earret eará dan ahte Sámediggi galgá aktiveret buot rusttetruđaid mat leat badjel 30 000 ru ja investeremiid maid eallinahki lea vurdojuvvon leat eanet go 3 jagi. Dan oktavuođas galgá buot maid Sámediggi eaiggáda lohkkojuvvot. 15.5 Sámi statistihka fágalaš analysajoavku Fágalaš analysajoavkku ulbmilin lea nannet fáktavuođu jahkásaš bušeahttabarggu várás ja árvvoštallamiid ja mearrádusaid várás konsultašuvnnain stáhtalaš eiseválddiid ja Sámedikki gaskka. Lahtut geat čohkkájit joavkkus leat nammaduvvon áigodahkii 2011-2015. Joavku almmuha juohke jagi raportta “sámi logut muitalit” . Raporttas deattuhuvvojit iešguđege fáttát jagis jahkái. 2015:s lei raportta váldofáddán oahppu ja dutkan. 2015:s evaluerejuvvui analysajoavku. Evaluerema ulbmilin lea leamaš geahčadit dávista go ortnet ja publikašuvdna dáláš njuolggadusaiguin mat leat joavkku várás. Evalueremis konkluderejuvvo ahte raportaráidu olaha olahusjoavkkuid mat vuosttažettiin leat Sámediggi ja departemeanttat. Joavkku organiseren lea árjjalaš ja áŋgiruššan serviid gaskkas lea stuoris. Evalueremis buktojuvvojit maiddái evttohusat movt viidásetovddidit analysajoavkku. Earret eará evttoha dat ahte Gielda- ja ođasmahttindepartemeanta ja Sámediggi gulahallama bokte analysajoavkkuin ráhkadit plána movt buktit rávvagiid vejolaš temáhtalaš analysaide. Dasa lassin árvalit sii eanet resurssaid statistihka oastimii SSB:s buoridan dihte analysavejolašvuođaid. 4. oassi – doaimma stivrejupmi ja dárkkisteapmi Sámedikkis lea buorre stivren ja bearráigeahččan doaimmas. Buot deaŧaleamos mihttomearit ja strategiijat daidda gullevaš doaibmabijuiguin bušeahtas leat olahuvvon, mii eat leat ožžon makkárge mearkkašumiid Riikarevisora dieđáhusas ja bearráigeahččanlávdegotti bargu “Sámedikki doaimma riskaárvvoštallan” čájeha ahte lea ásahuvvon buorre stivren ja siskkáldas bearráigeahččan. Hálddahusa doaibma stivrejuvvo ulbmil- ja boađusstivrema prinsihpa vuođul. Vuođđun dasa leat Sámedikki servodatdoaibma, min oktasaš árvvut, sámediggeráđi álginjulggaštus, dievasčoahkkimis mearriduvvon dieđáhusat ja eará áššit, ja dasto jahkásaš sámediggebušeahtta mas mihttomearit iešguđege fágasurggiide daidda gullevaš strategiijaiguin leat mearriduvvon. Direktevrras lea ovddasvástádus strategiijaid ja doaibmabijuid čuovvoleamis mat leat mearriduvvon jahkásaš bušeahttadokumeanttas. Direktevra galgá sihkkarastit ahte mearriduvvon mihttomearit ja boađusgáibádusat olahuvvojit beaktilis vuogi mielde. Bušeahtta lea Sámedikki doaibmaplána čuovvovaš jahkái ja lea vuođđun hálddahusa bargui. Áššis 17/05 Ovddasvástádusa ja válddi birra ekonomiijahálddašeamis Sámedikkis, lea dievasčoahkkin fápmudan válddi Sámedikki presidentii daid juolludusaid hálddašeapmái maid Sámediggi juolluda iežas bušeahtas ja Sámedikki vuođđonjuolggadusaid ektui. Dasto lea presideanttas ovddasvástádus das ahte ráhkaduvvojit ekonomiijanjuolggadusat, dán válddi lea vejolaš fápmudit direktevrii. Presideanttas lea ovddasvástádus ekonomiijahálddašeamis ja das ahte hálddahus dohkálaččat čuovvola siskkáldas stivrema ja bearráigeahččama. Ekonomiijanjuolggadusain maid ráđđi lea mearridan, lea ovttastahttin- ja bajimuš ovddasvástádus ekonomiijahálddašeamis fápmuduvvon direktevrii. Hálddahusas fápmuduvvo bušeahttahálddašanfápmudus viidáseappot direktevrras ossodatdirektevrraide. Dáid rámmaid mielde lea vejolaš fápmudit válddi vuolás guvlui organisašuvnnas. Geahčastat gustovaš fápmudusain lea ráhkaduvvon ja vejolaš rievdadusat biddjojuvvojit sisa dađistaga. Sámedikki hálddahus ovddida min siskkáldas stivrema ja bearráigeahččama oktilaččat. Sámediggi oaččui Riikarevišuvnnas revišuvdnačilgehusa mearkkašumiid haga jagi 2014 ovddas. Sámedikki árvvoštallama mielde lea min doaimma stuorámus riskasuorgi doarjjahálddašeapmi. Nu lea maiddái Riikarevišuvnna árvvoštallama mielde, ja danne lea maiddái vuoruhan dárkkistit doarjjahálddašeami jahkásaččat. Sámedikki bearráigeahččanlávdegoddi lea 2015:s maiddái čađahan riskaárvvoštallama Sámedikki doaimmas. Sámedikki doarjjahálddašeamis oppalaččat lea dohkálaš stivrejupmi, bearráigeahččan, čuovvoleapmi ja raporteren. Muhto mii dattetge oktilaččat geahččalit beavttálmahttit ja buoridit doarjjahálddašeami. Dál leat earret eará digitaliseremin doarjjahálddašeami ain eanet, mii mearkkaša ahte ohcan- ja áššemeannudanproseassat digitaliserejuvvojit. Bearráigeahččanlávdegoddi man bargun lea čađahit parlamentáralaš bearráigeahču Sámedikki doaimmas, ovddida dievasčoahkkimii geassemánus jahkásaš dieđáhusa ovddit jagi doaimmas birra. Riikarevišuvdna lea revideren Sámedikki 2015 jahkerehketdoalu, ja konkludere ahte eai dovdda áššiid mat muitalivčče ahte Sámedikki geavaheapmi juolluduvvon ruđain ja Sámedikki jahkerehketdoallu spiehkastivččii hálddahuslaš ekonomiijastivrema mearrádusain. Loahpas, ja erenoamážit lea medias ge deaŧalaš rolla go guoská Sámedikki siskkáldas stivrema ja bearráigeahččama čuovvoleapmái. 5. oassi – boahtteáiggi vejolašvuođaid meroštallan Dát jahki šaddá ofelaččaid jahki. Sii leat ofelastimen min čuovggaiguin ja gávdnet bálgá gokko earát eai oainne eará go seavdnjadasa ja rahkadis guovllu. Dat leat sii geat dávjá barget áŋgirit ja mávssatkeahttá servodagas, báikkálaš servodagas, skuvllas, mánáidgárddis – valáštallansearvis ja eaktodáhtolaš organisašuvnnain – servodaga ovdáneapmái. Sii barget nannen dihte sámi giela, álggahit sámegielat oahppofálaldaga skuvlii ja mánáidgárddiide gos dat ii vel leat. Sámediggepresideanta Aili Keskitalo ođđajagisártnis Sámedikki servodatdoibmii gullá sihkkarastit ja ovddidit sámiid álbmogin ja álgoálbmogin, min giela, kultuvrra ja servodaga. Dát servodatdoaibma lea stuoris ja guoská buot servodatsurggiide. Sámi álbmogis leat stuorra vuordámušat Sámediggái, ja dáid vuordámušaid ii sáhte ollašuhttit go juolludusat Sámediggái ja sámi ulbmiliidda duohtavuođas unnot. Dát fuonida luohttámuša Sámediggái sámi álbmoga gaskkas. Dat resurssat maid Sámediggi oažžu stáhtas galget mannat buot servodatsurggiide ja galget sáhttit sihke čuovvolit sámi ásahusaid ja servodaga, ja fuolahit ahte proseassat mat čađahuvvojit gielddalaš ja regionála dásis, ja norgga stáhtaapparáhtas váldet vuhtii sámi beroštumiid. Dát gáibida hui ollu, danne go resurssat leat unnit ja bargguid bohtosat áššiin mat čatnasit minerálaláhkaaddimii, mánáidgárdeláhkaaddimii, oahpahusplánaide, kulturmuitohálddašeami čuovvoleapmái, plánaáššiide gielddain jna, eai leat dasttánaga oidnosis sámi álbmoga várás. Dáruiduhttinpolitihka geažil šaddá dán barggus hui hástaleaddji, danne go dát politihkka lea váikkuhan negatiivvalaččat máŋgga sohkabuolvva sámi goargatvuhtii, gillii, oppalaš servodatovddideapmái ja dážaid miellaguottuide. Vaikko sámi vuoigatvuođat leat ovdánan positiivvalaččat maŋimuš 30 jagis, de lea ain guhkes geaidnu mannat dassážii go sámit ja dážat leat ovttaárvosaččat. Sámediggi vásiha maiddái ahte riekteovdáneapmi lea bissánan ja mannan ruovttoluotta maŋimuš jagiin. Erenoamážit mearrádus máttasámi skuvlla heaittiheamis Árbordes almmá makkárge konsultašuvnnaiguin suorggahii sámi servodaga ja Sámedikki. Sámiid historjá lea hui ollu leamaš váilevaš oahpahusas Norgga skuvllain. Dán atná Sámediggi oaidnemeahttumin dahkama strategiijan mii ain báidná norgga politihka ollu surggiin. Sámevuođa oainnusmahttimii lea earret eará sámiid historjjá čállin ja gaskkusteapmi deaŧalaš. Sámedikkis lea ollu máhttu sámiid historjjá birra ja sámi kulturmuittuid hálddašeami, láhčima ja seailluheami bokte lea Sámediggi ožžon legitimitehta Čiesttis Dávvi siida gielddas sámi servodagain. Danne ferte Sámediggái sihkkarastojuvvot resurssat min historjjá ja kulturárbbi hálddašeapmái. Ain lea sámegielas fuones stáhtus, mii boahtá das go dáruiduhttinpolitihka olis geahččaledje vuogádatlaččat jávkadit sámegiela oalát. Danne fertet mii dál geavahit ollu resurssaid ollu surggiin ja loktet sámegiela árvvu nu ahte sihke sámit ja earát geavahit áiggi ja návccaid oahppat sámegiela, gáibidit vuoigatvuođa sámi mánáidgárdesajiide ja sámi oahpahussii sámegielas ja sámegillii mánáidasaset. Sámi mánáin ja nuorain ii leat vel ge riekti oahpahussii sámegielas ja sámegillii sorjjakeahttá das guđe guovllus riikkas dahje makkár skuvlla vázzet, ja sis váilot ain oahppogirjjit sin iežaset eatnigillii mat dárogielat mánáin gal leat. Sámedikki bargu váikkuha dán, muhto barggu berre loktet vel ain eanet. Go galgá sáhttit čoavdit hástalusaid doaibmi guovttegielatvuođa ektui áiggi mielde, de lea vealtameahttun deaŧalaš ahte skuvla nagoda oažžut ohppiid doaibmi guovttegielagin sihke njálmmálaččat ja čálalaččat. Máhttoloktema Sámi (LK06S) (Solstad 2012) evaluerenbarggu loahpparaporta čájeha čielgasit ahte skuvla ii leat nagodan dahkat ohppiid seamma čeahppin sámegiela nugo dárogiela čállimis. Ovddeš iskkadeamit leat maiddái čájehan ahte oahpahus sámegielas nubbingiellan maid ii leat buktán doaibmi njálmmálaš guovttegielatvuođa. Dalle lea álki áddet ahte das leat stuorra váikkuhusat sámegiela geavaheapmái bargoeallimis ja sámegiela nannemis almmolaš giellan. Bohtosat maid namuhuvvon iskkadeamit čájehit mearkkašit ahte ferte váldit atnui gievrrat oahpahusmálliid mat sáhttet buvttihit buoret giellačehppodaga sámegielas. Ahkejuohku sámi guovlluin lea rievdan ja gaskamearálaš ahki goarkŋu. Ollu nuorat fárrejit guovddáš guovlluide, ja dat dagaha dan ahte sámi guovlluin šaddet unnán mánát boahttevaš jagiin. Dát buktá máŋggalágan hástalusaid. Vuosttažettiin mearkkaša dát dan ahte eanet jearahišgohtet sámi mánáidgárddiid ja oahpahusa sámegielas ja sámegillii gávpogiin ja stuorát báikkiin mat eai leat sámegiela hálddašanguovllus. Dasto dat go ollu nuorat main leat buorit jurdagat das ahte movt lea vejolašvuohta háhkat bargosajiid ođđa ealáhusaid siskkobealde, sáhtášii eastadit sin fárremis eret. Ealáhuseallin sámi guovlluin lea dál fuotni. Dát dagaha dan ahte gielddain gos ii leat vejolašvuohta suhkolastit sáhttá leat hástalussan oažžut bargosajiid boahtteáigái. Dattetge lea dihto positiiva ovdáneapmi čadnojuvvon ealáhusaide man oktavuođas sámi kultuvra ja historjá ja sámi vásihusat leat guovddážis. Nu lea sihke mátkeealáhusaid, kulturealáhusaid ja boazodoalu siskkobealde. Teknologalaš ovdáneapmi gáibida, ii dušše beaktilis ja dávgasis organisašuvdnastruktuvrra ja –kultuvrra. Hálddahus ferte maiddái leat ráhkkanan ávkkástallat boahtteáiggi vejolašvuođaiguin ja deaividit ođđa gáibádusaid sámedikki áirasiid, sámi servodaga ja bargiid beales Sámedikkis go guoská bálvalusaid automatiseremii/beavttálmahttimii, ja dasto gávdnat digitála ja mobiila čovdosiid. Danne geahččala Sámediggi dađistaga beavttálmahttit doaimma. Dán vuođul lea hálddahus álggahan ollu stuorra beavttálmahttinprošeavttaid nugo ohcanproseassaid digitaliserema, iešguđege dihtorvuođuid ovttastahttima, doarjjadiehtovuođu ovddideami, váldán atnui ođđa reaidduid kulturmuittuid jna registrerema várás. Šállošahtti lea go beavttálmahttin ii leat dáhpáhuvvan áššehivvodaga ektui mii Sámedikkis lea sihke lassánan gáibádusaid ektui sámi servodagas ja eanet doaimma ektui stáhta beales. Sámediggi ii leat ožžon eanet bargoresurssaid maŋimuš jagiin ja dát buktá bargiide dađistaga stuorát bargonoađi, mii dagaha ceavzilvuođa ala guhkes áiggi badjel. Juolludusat sámi ulbmiliidda leat lassánan jeavddalaččat maŋimuš logijagiin. Dattetge oidno čielgasit ahte juolludusat sámi ulbmiliidda leat bázahallan dađistaga ollu maŋábeallai juolludusaid eará (norgalaš) servodatulbmiliidda. Reála ahtanuššan eará (norgalaš) ulbmiliidda stáhtabušeahtas (poasttain 50-89, earret sirdimiid Stáhta penšunkássii ja álbmotodjui) leat jagi 1998 rájes lassánan duppalin reála ahtanuššama ektui juolludusain sámi ulbmiliidda. Geavahusas mearkkaša dát dan ahte dađistaga ja duohtavuođas lea unnon Sámedikki ja sámi servodaga vejolašvuohta ahtanuššat ja ođđaháhkat. Boađusin lea vuogádatlaš eahperievttalaš juogadeapmi juolludusaid gaskka norgga ja sámi servodahkii. Sámedikkis ii leat leamaš vejolašvuohta konsulteret bušeahta, muhto dán ortnega ferte rievdadit. Bušeahtta ja juolludusat ii leat visot. Muhto politihkka almmá ekonomalaš váikkuhangaskaomiid, ii leat eará go guoros sánit. 6. oassi - jahkerehketdoallu Sámedikkis lea stuora ovddasvástádus. Mii galgat hálddašit juolludemiid mat leat badjel 430 miljovnna ruvnno – dakkár vuogi mielde mii lea buoremus lágiin ávkin sámi servodahkii. Sámedikki maŋimus jagi rehketdoallu lea fievrriduvvon ja garvvistuvvon stáhta ekonomiijastivrejumi njuolggadusaid vuođul. Jahkerehketdoallu lea garvvistuvvon njuolggadusa čuokkis 3.4 mielde, lagabui čilgejuvvon Finánsadepartemeantta čállosis R-115, čuokkis 6, ja eará liige gáibádusaid mielde mearriduvvon eará departemeanttas. Jođiheaddjimearkkašumit Ulbmil Deaŧalaš bealit jahkerehketdoalus Sámediggi lea organiserejuvvon hálddašanorgánan mas leat sierra fápmudusat bruttofievrrideapmái olggobealde stáhtabušeahta (nettobušeahttadoaimmat). Finánsadepartemeantta johtočállosis R-106 čuožžu ahte Sámediggi: Sámediggi juohká juolludusaid iežas vuoruhemiid mielde, muhto dávistettiin Stuorradikki bušeahttamearrádussii. Duođaštus Jahkerehketdoallu lea biddjojuvvon čuovvovačča vuođul: Mun oaivvildan ahte rehketdoallu addá gova Sámedikki juolludusain mat leat geavahusas, rehketdollui fievrriduvvon goluin, sisboađuin, eaiggátosiin ja vealggis. Sámedikki bargit ja politihkalaš ráđđeaddit sirdojuvvojedje 2014:s Stáhta penšunkássas jovkui mii ii dárbbaš máksit. Dan botta go Sámediggi vuordá vástádusa Stáhta penšunkássas ja departemeanttas, várrii Sámediggi lahttoruđaid penšuvnna várás jagiide 2014 ja 2015. Dát ruđat leat 2015:s luvvejuvvon ja sirdojuvvon sámediggái. Investeremat nugo mašiinnaid oastin, inventáraid, dihtoriid ja sullasaččaid oastin leat lassánan 45 % jagi 2014 ektui. Dát lassáneapmi boahtá teknihkalaš reaidduid, kánturdávviriid, dulkarusttegiid, videokonferánssa, latnjagálvvuid oastimis čoahkkinlanjaide, kantuvrraide ja oktasašareálaide ođđa oasis Kárášjogas. Muđui leat investeren dihtoriid, fierpmádatdávviriid ja AV-reaidduid. Stuorámus investeremat mat leat plánejuvvon 2016:s gullet sámediggeviesu bajásdoallamii, ja leat investeremat ođđa oassái Kárášjogas. Muđui investeret jahkásaččat dihtoriid, serveriid ja eará teknihkalaš reaidduid. Revišuvdnaortnet Riikarevišuvdna lea Sámedikki revisora ja duođašta Sámedikki jahkerehketdoalu. Jahkerehketdoallu ii leat gárvvisin reviderejuvvon dán beaivvi nammii, muhto jáhkkit ahte revišuvdnadieđáhus boahtá jagi 2016 nuppi jahkenjealjehasas. Revišuvdnadieđáhus ii leat almmolaš ovdal go Stuorradiggi lea ožžon Dokumeantta 1 Riikarevišuvnnas, muhto revišuvdnadieđáhus almmuhuvvo Sámedikki neahttasiidduin dalán go dan sáhttá almmuhit virggálaččat. Kárášjohka, guovvamánu 5. b. 2016 Aili Keskitalo Rune FjellheimPresideanta Direktevra Prinsihppanohta jahkerehket-dollui Sámedikki jahkerehketdoallu lea ráhkaduvvon ja biddjojuvvon lagat njuolggadusaid mielde mat leat mearriduvvon stáhta ekonomiijastivrema mearrádusain (mearrádusat). Jahkerehketdoallu lea biddjojuvvon mearrádusaid čuoggá 3.4 mielde, lagabuidda válddahuvvon Finánsadepartemeantta johtočállosis R-115; čuokkis 6, ja vejolaš lassegáibádusat maid iežas departemeanta lea mearridan. Jahkerehketdoallu lea ráhkaduvvon “Sámedikki ekonomiijastivrema njuolggadusaid” čuoggá 3.5 vuolggasajis maid Gielda- ja ođasmahttindepartemeanta lea mearridan – Rehketdoalloprinsihppa ja rehketdoalu fievrrideapmi: Jahkerehketdoallu lea ráhkaduvvon áigodatprinsihpa mielde, spiehkastahkan lea eaiggátosiid aktiveren balánssas ovttasráđiid GOD:in, gč. mearrádusaid čuoggás 3.4.2 ja čuoggás 3.5 “Sámedikki ekonomiijastivrema njuolggadusain” . Čilgehus movt ovttaskas poasttas fievrriduvvojit rehketdollui: Golut ja sisaboađut Áigodatjuohkin čađahuvvo posteremiin bohtosis ja balánssas juksan dihte dan ahte áigodaga boađus šattašii riekta. Sisaboađut ja golut girjejuvvojit dan áigodagas/jagis maidda dat gullet, beroškeahttá das goas dat máksojuvvojit. Juolludus Sámediggi oažžu oktasaš juolludusreivve Gielda- ja ođasmahttindepartemeanttas, nu ahte juolludusat fievrriduvvojit sisaboahtun juohke ovttaskas departemeanttas sisaboahtokontui, ja mas debetposteren lea Kunddárgáibádusat. Juolludusaid máksima oktavuođas juohke ovttaskas departemeanttas krediterejuvvo kunddárgáibádus ja báŋkokontu debiterejuvvo. Doarjja Juolluduvvon doarjja girjejuvvo dan jahkái go dat juolluduvvo gollun debetposteremiin gollukontui ja kreditposteremiin vuovdivealgin. Doarjaga máksima oktavuođas šaddá vuovdivealgekontu debiderejuvvot ja báŋkokontu krediterejuvvot. Juolludusraporterema listemis leat mielde bajit oassi juolludusraporteremis ja vuolit oassi mii čájeha doaimma rádjoruđaid mat leat fievrriduvvon kapitálarehketdollui. Juolludusraporterema listen lea ráhkaduvvon daid seamma prinsihpaid mielde go jahkerehketdoalus. Prinsihpat dávistit gáibádusaide mat leat mearrádusain čuoggás 3.5 dan birra movt doaimmat galget raporteret stáhtarehketdollui. Submilinnjá “netto raporterejuvvon juolludusrehketdollui” lea ovttalágan goappašiin listemiin. Boađusrehketdoallu Nohta31.12.201531.12.2014 Doaibmaboađut Juolludusboađut433 825 549421 268 000 Divatboađut2 9041 023 Doarjja- ja sirdimiid boađut5 904 0006 313 351 Vuovdin- ja láigoboađut5 173 1583 077 856 Eará doaibmaboađut2 838 2553 498 000 Submi doaibmaboađut447 743 866434 158 230 Doaibmagolut Bálká- ja sosiálagolut102 982 14599 278 430 Mašiinnaid, stohpogálvvuid, dihtoriid jed. Oastin5 487 7792 986 685 Eará doaibmagolut61 393 29457 975 388 Submi doaibmagolut169 863 218160 240 503 Doaibmaboađus277 880 648273 917 727 Finásaboađut ja finánsagolut Finásaboađut-3 8767 422 Finásagolut8 12419 180 Submi finásaboađut ja finánsagolut-12 000-11 759 Áigodaga doaimmaid boađus277 868 648273 905 968 Doarjjahálddašeapmi ja eará sirdimat stáhtas Doarjjamáksimat earáide273 740 375268 906 574 Submi doarjjahálddašeapmi ja eará sirdimat stáhtas273 740 375268 906 574 Áigodaga doaimmaid boađus maŋŋá doarjjahálddašeami4 128 2734 999 394 Rehkenastimat Juolludusruhtaduvvon doaimma rehkenastin4 128 2734 999 394 Submi rehkenastimat4 128 2734 999 394 Áigodaga boađus4 128 2734 999 394 Hálddašeamit-4 128 273-4 999 394 Balánsa Nohta31.12.201531.12.2014 OPMODAGAT A. Rusttetruđat III Ruđalaš rusttetruđat Ossosiid ja osiid investeremat Submi ruđalaš rusttetruđat Submi rusttetruđat B. Johtooamit II Gáibádusat Oastigáibádusat1 479 8282 932 172 Eará gáibádusat fordringer2 710 9201 107 428 Submi gáibádusat4 190 7484 039 599 III Kássa ja báŋku Báŋkobijut162 308 792153 082 948 Submi kássa ja báŋku162 308 792153 082 948 Submi johtooamit166 499 540157 122 548 Submi opmodagat166 499 540157 122 548 Nohta31.12.201531.12.2014 DOAIBMAKAPITÁLA JA VEALGI C. Doaibmakapitála II Dinejuvvon doaibmakapitála Sestojuvvon reanttut Sámeálbmotfoanddas991 099 Submi dinejuvvon doaibmakapitála991 099 Submi doaibmakapitála991 099 D. Vealgi I Sajušteapmi guhkesáiggi geatnegasvuođaide Juolludusat, doarjagat ja sirdimat mat eai leat fievrriduvvon boahtun (nettobušehterejhuvvon doaimmat) 4 131 2253 551 225 Sajušteapmi bajásdoallamii4 351 8464 765 846 Submi sajušteapmi guhkesáiggi geatnegasvuođaide8 483 0718 317 071 III Oanehisáiggi vealgi Lágideaddjivealgi2 465 0061 214 735 Vealgi doarjjahálddašeami oktavuođas132 769 440130 800 976 SPK lahttooasi várren (2 %) 46 9761 540 857 Velggolaš vearrogessosat3 924 9163 944 745 Velggolaš almmolaš divadat376 262607 395 Sajuštuvvon luopmoruđat8 769 8498 644 073 Eará oanehisáiggi vealgi5 764 7863 031 977 Submi oanehisáiggi vealgi154 117 234149 784 757 IV Rehkenastin stáhtakássain Rehkenastin juolludusrulhtaduvvon doaimmain3 899 235-1 970 379 Submi rehkenastin stáhtakássain3 899 235-1 970 379 Submi vealgi166 499 540156 131 449 Submi doaibmakapitála ja vealgi166 499 540157 122 548 Nohtat jahkerehketdollui Nohta 1 Doaibmaboađut Nohta 2 Bálká ja sosiála golut 31.12.201531.12.2014 Juolludusboađut Jagi juolludus bajimus departemeanttas284 159 000271 540 000 Jagi juolludus eará departemeanttain147 881 000149 728 000 + penšuvdnaboađut1 785 549 Submi juolludusboahtu433 825 549421 268 000 Divatboahtu Gebyrer driftsinntekt2 9041 023 Submi divatboahtu2 9041 023 Doarjja- ja sirdimiid boahtu Doarjja- ja sirdimiid boahtu eará stáhta hálddašanorgánain/etáhtain Doarjja Romssa fylkkasuohknis ja Nordlándda fylkkasuohkanis522 855 Dorjja oahpahuskantuvrras - fidnoohppiiddoarjja10 496 Doarjja Riikkaantikváras5 904 0005 780 000 Submi doarjja- ja sirdimiid boahtu eará stáhta hálddašanorgánain/etáhtain5 904 0006 313 351 Submi doarjja- ja sirdimiid boahtu5 904 0006 313 351 Vuovdin- ja láigoboađut Diđoštallanboađut, divatkeahtes5 054 1732 675 818 Eará bargamušboađut, divatkeahtes100 948 Boađut eará olggobealde doaimmain, divatkeahtes Submi vuovdin- ja láigoboađut5 173 1583 077 856 Deivvolaš boađut118 985301 997 Eará doaibmaboađut Skeaŋkkat2 000 Eará doarjagat ja sirdimat1 847 156696 000 Geavahuvvon Sámeálbmotfoanddas991 0992 800 000 Submi eará doaibmaboađut2 838 2553 498 000 Submi doaibmaboađut447 743 866434 158 230 31.12.201531.12.2014 Bálkkár92 598 31790 694 275 Luopmoruđat9 024 2128 950 045 Bargoaddidivat1 177 0641 014 579 Penšuvdnagolut481 381166 427 Buohcanruđat ja eará ruovttoluotta máksimat-2 929 252-2 709 435 Eará buvttut2 630 4241 162 537 Submi bálká ja sosiála golut102 982 14599 278 430 Jahkebarggut: Sámedikki bargit ja politihkalaš ráđđeaddit sirdojuvvojedje 2014:s dáhkádusmávssu mávssekeahtes jovkui Stáhta penšunkássas. Dat mearkkaša ahte SPK ii šat fakturere miellahttomávssu. Vuorddidettiin čielggadusa Stáhta penšunkássas ja departemeanttas lea Sámediggi várren penšuvnna miellahttomávssu 2014 balánsii ja joatkán dan várret 2015:s. 2015:s oaččui Sámediggi vástádussan departemeanttas ahte dat mii lea várrejuvvon jagiin 2014 ja 2015 sáhttá luvvejuvvot ja sirdojuvvot Sámedikki doibmii nettobušeterejuvvon doaimmaid rámmaid siskkobealde. 2014 várrejuvvon ruđat penšuvdnii oanehisáigge vealggi vuolde lea girjejuvvon juolludusruhtaduvvon doaimma rehkenastima ektui. Viidáseappot leat várrejuvvon ruđat 2015:s penšuvdnii guhkesáigge vealgin, mii lea nullejuvvon ja sisaboahtun fievrriduvvon doibmii. Doaibma máksá penšunmávssu Sámedikki ollesáiggepolitihkkáriid várás. Sámediggi máksá penšunmávssu ja bargoaddioasi Stáhta penšunkássii (SPK) ollesáiggepolitihkkáriid várás ja golu gokčet doaimma juolludusat. Penšuvnnat leat gollun fievrriduvvon 2015 máksomeriid vuođul geardduhuvvon čoagganan penšunvuođuin doaimmas. Nohta 3 Eará doaibmagollut 31.12.201531.12.2014 Viessoláigu9 276 1537 813 910 Iežamet visttiid ja rusttegiid ortnegisdoallan688 131713 059 Láigolanjaid ortnegisdoallan ja rievdadeapmi1 57538 117 Eará golut opmodagaid ja lanjaid doaimmaheapmái2 449 7442 134 625 Mašiinnaid, reaidduid jna. divvun ja ortnegisdoallan1 476 4041 047 720 Smávit reaidooastimat1 622 738842 590 Mašiinnaid, stohpogálvvuid ja sullasaččaid láigoheapmi3 114 5422 548 892 Konsuleanttaid ja eará bálvalusaid oastin olggobealde12 962 27212 745 612 Mátkkit ja borramuš21 402 53120 079 836 Eará doaibmagollut8 399 20410 011 027 Submi eará doaibmagolut61 393 29457 975 388 Nohta 4 Finánsaboađut ja finánsagolut 31.12.201531.12.2014 Finánsaboađut Reantoboađut3 876-6 256 Agiovuoitu-1 166 Submi finánsaboađut3 876-7 422 Finánsagolut Reantogolut8 12419 177 Submi finánsagolut8 12419 180 Nohta 5 Doarjjahálddašeapmi ja eará sirdimat stáhtas Nohta 6 Ossosiid ja osiid investeren Nohta 7 Oastigáibádusat 31.12.201531.12.2014 Doarjagat gielddaide66 659 68563 201 182 Doarjagat fylkkagielddaide12 027 63811 102 800 Doarjagat eahpegávppálaš fitnodagaide162 198 887149 047 361 Doarjagat állodoaluide2 170 9171 500 300 Doarjagat ideála organisašuvnnaide22 890 13735 230 475 Doarjagat stáhtahálddašeapmái7 793 1118 824 456 Submi doarjjamáksimat earáide273 740 375268 906 574 Fitnodatkantuvra Vuođđudanbeaivi Osso siid lohku Eaiggát- oassi Jienaid lohku Fitnod. jagi boađus Balánsii fievrrid. EK finodagas Balánsii fievrrid. árvu doaibm.rehketdoalus Beaivvaš Sámi Našunalteahter ASGuovdageaidnu01.02.201040,0 %40,0 %313 0004 200 000 Senter for Nordlige Folk ASGáivuotna20.04.2009 6 54030,0 %30,0 %48 00016 064 000 Åarjelhsaemien Teatere ASMoehivie09.09.201255,0 %55,0 %-151 0001 190 721 Samisk Hus Oslo ASOslo10.12.201365,8 %65,8 %-8 000221 000 Internasjonalt Samisk Filminstitutt ASGuovdageaidnu07.04.201447,4 %47,4 %-28 000175 000 VardobáikiEvenášši20.03.201548,3 %48,3 %-285 000700 312 Balánsii fievrriduvvon árvu 31.12.2015 31.12.201531.12.2014 Oastigáibádusaid árvu1 514 986977 131 Oastigáibádusat departemeanttain2 000 000 Várrejuvvon vurdojuvvon massimiidda -35 158-44 960 Submi oastigáibádusat1 479 8282 932 172 Nohta 8 Eará oanehisáigge gáibádusat 31.12.201531.12.2014 Ovddalgihtii máksojuvvon bálká34 449 Mákeovdaruhta25 00011 097 Loatna bargiide12 500 Eará gáibádusat2 685 9201 049 382 Submi eará gáibádusat2 710 9201 107 428 Nohta 9 Báŋkobijut, reaidoruhta ja sullasaččat 31.12.201531.12.2014 Bijut stáhta konsernkontoi 162 308 792153 082 948 Submi báŋkobijut ja reaidoruhta162 308 792153 082 948 Nohta 10 Sestojuvvon reanttut Sámeálbmotfoanddas 31.12.201531.12.2014 Sisabiddjojuvvon doaibmakapitála 01.01.991 0993 791 099 Rivdadus sestojuvvon reanttuin Sámeálbmotfoanddas - Geavaheapmi -991 099-2 800 000 Sestojuvvon reanttut Sámeálbmotfoanddas 31.12.991 099 Nohta 11 Juolludusat, doarjagat ja sirdimat mat eai leat fievrriduvvon boahtun Nohta 12 Sajušteapmi sámediggivistti bajásdoallamii 31.12.201531.12.2014 Riikkaantikvára - Doarjja BARK prošektii349 481349 481 Riikkaantikvára - Doarjja sámi visttiid registreremi 1 531 7441 531 744 Riikkaantikvára - Doarjja BARK prošektii820 000820 000 Riikkaantikvára - Doarjja sámi visttiid registreremi850 000850 000 Riikkaantikvára - Doarjja sámi visttiid registreremi330 000 Riikkaantikvára - Soahtemuittut Davvi-Sálttus150 000 Riikkaantikvára - Kulturhistorjjálaš eanadat Romsa - KULA50 000 Riikkaantikvára - Čázádatiskkadeamit50 000 Submi juolludusat, doarjagat ja sirdimat mat eai leat fievrriduvvon boahtun4 131 2253 551 225 31.12.201531.12.2014 Sajušteapmi sámediggevistti bajásdoallamii4 351 8464 765 846 Submi sajušteapmi sámediggevistti bajásdoallamii4 351 8464 765 846 Sámediggi eaiggáduššá sámediggevistti Kárášjogas. Sámedikkis lea ovddasvástádus goluin mat gullet oktilaš bajásdoallamii ja eanet guhkesáiggi bajásdoallandoaimmaide. Plánejuvvon bajásdoallan dagaha dan ahte áiggi mielde unnot bajásdoallangolut. Dan geažil go Sámediggi stáhtaásahussan lea ieš dáhkideaddji, de dat ferte lassin plánejuvvon bajásdoallamii várret ruđaid divodemiide maid earret eará čáhcevahágat dahje bilideamit dagahit. Danne ferte Sámediggi jagiid čađa várret ruđaid maid sáhttá geavahit stuorát bajásdoallamii dahje divvumiidda maid ferte dahkat. Jagiid čađa ferte várret ruđaid gártadan dihte doarvái ruđaid bajásdoallamii mas lea dohkálaš dássi. Jagi 2008 rájes leat várrejuvvon ruđat liige bajásdoallan- ja divvungoluide. 2015 várás lea vistti bajásdoallan álggahuvvon ja danne lea geavahuvvon 414 000 ru várrejuvvon ruđain 2015:s. Nohta 13 Vealgi doarjjahálddašeami oktavuođas Nohta 14 Rehkenastin juolludusruhtaduvvon doaimmain 31.12.201531.12.2014 Lágideaddjivealgi ealáhus23 753 45827 748 482 Lágideaddjivealgi kultuvra19 176 46420 814 165 Lágideaddjivealgi oahpahus50 797 54547 122 834 Lágideaddjivealgi giella9 000 7008 959 450 Lágideaddjivealgi Sámeálbmotfoanda5 581 8506 532 900 Lágideaddjivealgi njuolgga doarjagat4 340 2502 020 500 Lágideaddjivealgi eará doaimmat20 119 17317 602 645 Submi vealgi doajjahálddašami oktavuođas132 769 440130 800 976 Rehkenastin juolludusrulhtaduvvon doaimmain 01.01-1 970 379 Sisaboahtun fievrriduvvon penšuvdna ja joavkoeallindáhkádus 2014 várás1 741 341 Rievdadus rehkenastin juolludusrulhtaduvvon doaimmain áigodaga boađus)4 128 273 Rehkenastin juolludusrulhtaduvvon doaimmain 31.123 899 235 Juolludanraporteren Juolludusraporteremis oidnojit dat rehketdoallologut maid Sámediggi lea raporteren stáhtarehketdollui. Dat biddjojuvvojit daid juolludusrehketdoalu kapihttaliid ja poasttaid mielde maidda Sámediggi lea ožžon fápmudusa hálddašit. Das oidnojit buot ruđalaš opmodagat ja geatnegasvuođat mat Sámediggái leat biddjojuvvon stáhta kapitálarehketdoalus. Kolonnas juolludus oktiibuot oidno maid Sámediggi lea ožžon geavahussii juolludusreivves juohke buohtalas kapihttalii/postii. Juolludusraporterema bidjamis lea mielde bajit oassi mii čájeha mii lea raporterejuvvon stáhtarehketdoalu likviditehtaraporttas. Likviditehtaraporttas oidno doaimma sáldo ja likviditehtalihkadusat ruhtageavahančilgehuskontos Norgga Báŋkkus. Rádjoruđat mat leat raporterejuvvon kapitálarehketdollui logahallama vuolit oasis, čájehit buot ruđalaš opmodagaid ja geatnegasvuođaid mat doibmii leat biddjojuvvon stáhta kapitálarehketdoalus. Juolludusraporterema bardin Mielddus 6. oassái - Rehketdoallu - reviderejuvvon bušeahta ektui Das ovdanbuktit rehketdoalu reviderejuvvon bušeahta 2015 ektui.Čujuhit Sámedikki reviderejuvvon bušehttii 2015, ášši 019/15, mearriduvvon geassemánu 3. beaivve 2015, mas leat dahkkon rievdadusat 2015 bušeahtas. Jahkerehketdoallu 2015 bušeahta ektui Jagi 2015 rehketdoallu ovddiduvvo reviderejuvvon 2015 bušeahta ektui. Čujuhit áššái 19/15 Sámedikki 2015 reviderejuvvon bušeahtta, sak 19/15, mearriduvvon geassemánu 3. b. 2015, mas jagi 2015 bušeahtta ođđasis juogaduvvui. Boađusrehketdoallu – reviderejuvvon 2015 bušeahtta Sámedikki doaibma lea netto bušeahttadoaibma ja dat geavaha ieš vejolaš positiiva jahkebohtosa ja das lea ovddasvástádus gokčat negatiiva jahkebohtosa ieš. Vejolaš vuollebáza váldojuvvo sisa maŋit jagi bušeahtas. Doaibmaboađuid Departemeanttaid juolludusat428 590 000428 590 0000,0 % Sámeálbmot foandda reanttuid álggaheapmi991 099992 0000,1 % Doaibmaboađuid submi429 581 099429 582 0000,0 % Váikkuhangaskaoamit Váikkuhangaskaoamit284 665 718287 390 6212 724 9040,9 % Váikkuhangaskaomiid submi284 665 718287 390 6212 724 9040,9 % DOAIBMAGOLUT Politihkalaš dási doaibma29 272 96630 213 000940 0343,1 % Hálddahusa doaibma111 514 142110 008 000-1 506 142-1,4 % Doaibmagoluid submi140 787 108140 221 000-566 108-0,4 % DOAIBMABOAĐUS4 128 2731 970 3792 157 894 Jahkebohtosa geavaheapmi Eará iežas kapitálii-4 128 273 Geavaheami submi Čájeha ahte jahkerehketdoalus lea badjebáza 4 128 273 ru 31.12.2015 muttus. Reviderejuvvon Det var ved revidert budsjett for 2015 bušeahtas lei bušeterejuvvon 1 970 379 ruvdnosaš badjebáza. Sámediggi láve juohke jagi revideret bušeahta dievasčoahkkimis geassemánus, jahkeraportta mearrádusa vuođul njukčamánus. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % 109 Juolludusat departemeanttain Juolludusat departemeanttain leat ná: Rev. buš Erohusi % Ođasmahttin-, hálddahus- ja girkodep. - OHD277 634 000277 634 0000,0 % Máhttodepartemeanta - MD40 331 00040 331 0000,0 % Máhttodepartemeanta - MD15 660 00015 660 0000,0 % Birasgáhttendepartemeanta - BD3 396 0003 396 0000,0 % Kulturdepartemeanta - KD78 986 00078 986 0000,0 % Dearvvašvuođa- ja fuolahusdepartemeanta - DFD5 388 0005 388 0000,0 % Mánáid-, dásseárvo- ja searvadahttindep. - MDD1 000 0001 000 0000,0 % Oljo- ja energiijadepartemeanta-1 000 0001 000 0000,0 % Submi423 395 000423 395 0000,0 % Sámeálbmotfoanda5 195 0005 195 0000,0 % Submi428 590 000428 590 0000,0 % Sámediggái lei ášši 19/15 oktavuođas, Sámedikki 2015 reviderejuvvon bušeahtta, juolluduvvon oktiibuot 428 590 000 ru. Dasa lassin juolludusaide bajábealde, lea Sámediggi ožžon lassijuolludusaid ja doarjaga mat leat fievrriduvvon sisaboahtun rehketdoalus eará váldopoasttaide. kulturmuittuid ja kulturbirrasa suodjaleapmái ja sihkkarastimii. beroštupmi (KULA). joatkimii. suodjalanprográmmii (BARK). Rehketdoallu 110 Váikkuhangaskaoapmerehketdoallu 2015 Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Giella74 868 30178 864 0003 995 6995,1 % Kultuvra106 716 162106 143 000-573 162-0,5 % Girjerádju9 028 8129 047 00018 1880,2 % Mánáidgárddit11 296 97511 405 000108 0250,9 % Vuođđooahpahus25 015 44325 325 000309 5571,2 % Alit oahppu ja dutkan4 703 0004 000 000-703 000-17,6 % Dearvvašvuohta ja sosiála3 323 6473 696 000372 35310,1 % Areálat ja biras3 931 2544 100 000168 7464,1 % Kulturmuitosuodjalus3 272 0633 150 000-122 063-3,9 % Ealáhusat33 122 23033 174 62152 3910,2 % Báikkálaš ja guovlulaš ovttasbargu2 934 9462 350 000-584 946-24,9 % Sámi ovttasbargu ja riikkaidgaskasaš bargu2 242 8492 009 000-233 849-11,6 % Eará doaibmabijut4 210 0364 127 000-83 036-2,0 % Váikkuhangaskaomiid submi284 665 718287 390 6212 724 9040,9 % Oktiibuot čájeha jagi 2015 váikkuhangaskaoapmerehketdoallu 2 724 904 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sámedikki váikkuhangaskaoamit leat njuolgga juolludusat ja ohcanvuđot doarjjaortnegat. Sámediggeráđđi juolluda ohcanvuđot doarjjaortnegiid Sámedikki bušeahtas, earret daid váikkuhangaskaomiid maid čoahkkinjođihangoddi hálddaša. Dát fápmudus lea 2015:s geavahuvvon dainna lágiin ahte muhtun ohcanvuđot doarjjapoasttaid vuollebáhcagii lea váldojuvvon ruhta eará doarjjapoasttain main lea leamaš badjebáza (gč. kapihttala 20). Dán birra lea dieđihuvvon dievasčoahkkimii juovlamánu 2015 ráđi dieđáhusas. Giella Rev. buš Rev. buš Erohusi % Ovddasvástádus sámegielas387 500400 00012 5003,1 % Sámegielaid rámmaeavttut2 653 9614 000 0001 346 03933,7 % Giellageavaheaddjit3 322 4523 500 000177 5485,1 % Sámegielaid geavaheapmi68 504 38870 964 0002 459 6123,5 % Submi74 868 30178 864 0003 995 6995,1 % 111 4.1 Ovddasvástádus sámegielas Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Guovttegielatvuođa doarjaga evalueren387 500400 00012 5003,1 % Submi387 500400 00012 5003,2 % Lea dahkkojuvvon šiehtadus Nordlandforskningeniin guovttegielatvuođadoarjagiid evaluerema birra. Evalueren lea plánejuvvon gárvvistuvvot ođđajagimánus 2016. Vuosttaš oassi lea máksojuvvon ja reasta máksojuvvo go evalueren lea čađahuvvon ja lea várrejuvvon 2015:s. 4.2 Sámegiela rámmaeavttut Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sátnegirjjiid ja sátnelisttaid digitaliseren114 2501 000 000885 75088,6 % Čállinrávagirji - ođđa preanttus189 684500 000310 31662,1 % Sámi giellagáldu2 350 0272 500 000149 9736,0 % Submi2 653 9614 000 0001 346 03950,7 % Sátnegirjjiid ja sátnelisttaid digitaliserema badjebáza geavahuvvo gokčat eará poasttaid vuollebáhcaga gč. kapihtal 20 Ođđasisjuogadeamit. Čállinrávagirji čájeha badjebáhcaga. Plána mielde dat galggai prentejuvvot skábmamánus/juovlamánus 2015, muhto dan sivas go Sámi giellagáldu galgá dan dohkkehit, de maŋiduvvui prenten 2016:ii. Čállinrávagirjji badjebáza manná eará poasttaid vuollebáhcagiid gokčamii, gč. kapihtal 20 Ođđasisjuogadeamit. Sámi giellagáldu čájeha 149 973 ruvdnosaš badjebáhcaga rabas virggi geažil. Sámidggi lea ožžon stáhta Interreg ruđaid ja regionála mielruhtadeami Romssa fylkkasuohkanis ohcama vuođul. Ođđa prošeaktaáigodat lea 01.08.2015 rájes 31.05.2018 rádjai. 4.3 Giellageavaheaddjit Sámi giellakampánnja čájeha 50 975 ruvdnosaš badjebáhcaga. Kampánjja loahpahuvvui 2015:s. Stipeanddat ohppiide geain lea sámegiella fágasuorggis joatkkaskuvllas čájeha 132 000 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea go daid ohppiid lohku lea njiedjan geat ohce stipeandda. Badjebáza geavahuvvo gokčat eará poasttaid vuollebáhcagiid, gč. kapihtal 20 Ođđasisjuogadeamit. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi giellakampánja449 025500 00050 97510,2 % Stipeanda ohppiide geain lea sámegiella fágan joatkkaskuvllain2 868 0003 000 000132 0004,4 % Hupmansyntesa5 428-5 428 Submi3 322 4523 500 000177 5485,1 % 112 4.4 Sámegiela geavaheapmi Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Guovttegielatvuođadoarjagat gielddaide ja fylkkagielddaide ja giellaguovddážiidda čájehit badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ruovttoluottageassimat gielddain; Kárášjogas, Gáivuonas, Snoasas ja Romssa ja Finnmárkku fylkkagielddain. Badjebáza geavahuvvo gokčat eará poasttaid vuollebáhcagiid, gč. kapihtal 20 Ođđasisjuogadeamit. Giellaguovddážat čájehit 1 062 000 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii leat earret eará ruovttoluottageassimat ja ovdalis addojuvvon doarjagiid ruovttoluottamáksin. Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea oktiibuot 707 500 ru gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta. 9 000 700 ru várrejuvvo gokčat doarjjalohpádusaid mat leat fámus juovlamánu 31. b. 2015. Kultuvra Gielddaid guovttegielatvuođa doarjja42 657 65043 329 000671 3501,5 % Guovttegielatvuođa doarjja fylkkagielddaide4 573 1385 100 000526 86210,3 % Doarjja sámi giellaguovddážiidda14 175 60014 375 000199 4001,4 % Giellaprošeavttat7 098 0008 160 0001 062 00013,0 % Submi68 504 38870 964 0002 459 6123,5 % Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt 275 0003,1 % 250 000 487 5005,4 % 20 000 1 537 70017,1 % 407 500 2 397 95026,6 % 2 00028 000 4 302 55047,8 % Submi9 000 700100,0 %679 50028 000 Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Buorit rámmaeavttut sámi dáiddáriidda21 636 24421 100 000-536 244-2,5 % Sámi kulturásahusat arenan sámi kultuvrra gaskusteapmái ja vásiheapmái79 005 91878 969 000-36 9180,0 % Sámi faláštallan2 207 0002 207 0000,0 % Sámi mediafálaldat3 867 0003 867 0000,0 % Submi106 716 162106 143 000-573 162-0,5 % 113 5.1 Buorit rámmaeavttut sámi dáiddáriidda Sámi dáiddáršiehtadus7 100 0007 100 0000,0 % Doarjja luđiide ja sámi musihkkii2 545 2002 500 000-45 200-1,8 % Doarjja girjjálašvuhtii5 893 0806 000 000106 9201,8 % Girječállin687 796700 00012 2041,7 % Noereh!125 000125 0000,0 % Doarjja kulturdoaibmabijuide5 285 1684 675 000-610 168-13,1 % Submi21 636 24421 100 000-536 244-2,5 % Doarjja juoigamii ja sámi musihkkii, ja girjjálašvuhtii čájeha badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis addojuvvon doarjagiid ruovttoluottageassin ja ruovttoluottamáksin, ja kommenterejuvvo maiddái oktasaččat kapihttala maŋimus teakstaoasis. Doarjja kulturdoaibmabijuide čájeha 610 168 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. Poasta kommenterejuvvo maiddái oktasaččat kapihttala maŋimus teakstaoasis. 5.2 Kulturásahusat sámi kultuvrra gaskkustan- ja vásihanarenan Dáidda- ja kulturgaskkustanarenat čajeha 55 783 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis addojuvvon doarjagiid ruovttoluottageassin ja ruovttoluottamáksin, gč. kapihttala 20 Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi festiválat 4 333 0004 333 0000,0 % Sámi teahter22 056 00022 056 0000,0 % Sámi museat31 733 00031 733 0000,0 % Sámi kulturviesut ja kulturgaskkustanásahusat15 502 21715 558 00055 7830,4 % Dáidda- ja kulturgaskkustanarenat2 081 7002 139 00057 3002,7 % Doarjja gelbbolašvuođa ovddideapmái sámi ásahusain550 000400 000-150 000-37,5 % Sámi lágádusat2 750 0012 750 000-0,0 % Submi79 005 91878 969 000-36 9180,0 % Ođđasisjuogadeamit Sámi ásahusaid gealbudeapmi čájeha 150 000 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % 114 5.3 Sámi valáštallan Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi valáštallan2 207 0002 207 0000,0 % Submi2 207 0002 207 0000,0 % Sámediggi lea dasa lassin ožžon 750 000 kulturdepartemeanttas sámi valáštallamii. Dát sisaboahtu lea fievrriduvvon sisaboahtun ja juolluduvvon dán poasttas 2015:s. 5.4 Sámi mediat Kultuvrra ohcanvuđot doarjjaortnegat čájehit vuollebáhcaga oktiibuot. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi mediafálaldat3 867 0003 867 0000,0 % Submi3 867 0003 867 0000,0 % Ođđasisjuogadeamit. Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt 0 -60 000 0 -55 000 0 -75 000 456 5002,4 % 75 00075 000 1 224 5006,4 % 82 00084 000 2 774 00014,5 % 140 12057 300 5 352 80027,9 % 90 45115 500 9 368 66448,9 % 93 049 Submi19 176 464 100,0 % 670 620231 800 Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta 902 420 ru. Várrejuvvo 19 176 464 ru gokčat lohpádusaid mat leat fámus juovlamánu 31. b. 2015. Bibliotehka Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Gaskkustandoaibma8 947 0008 947 0000,0 % Bibliotehkaovddideapmi81 812100 00018 18818,2 % Submi9 028 8129 047 00018 1880,2 % 115 6.1 Gaskkustandoaibma Doarjja sámi girjebussiide8 947 0008 947 0000,0 % Submi8 947 0008 947 0000,0 % 6.2 Bibliotehkaovddideapmi Sámedikki bibliotehka lágidii sámi girjjálašvuođabeivviid bajidan dihtii máhtu sámi girjjálašvuođa birra. Konferánsa sámi girjjálašvuođa ja kultuvrra birra lágiduvvui golggotmánu 13.-14. b. 2015 oktiibuot 70 oassálastiiguin. Mánáidgárddit 7.1 Mánáidgárddi sisdoallu Sámediggi lea lágidan mánáidgárdesemináraid mánáidgárdebargiid várás lullisámi guovlluin. Uhccán mánáidgárddiin lea lullisámi mánáidgárdefálaldat, ja dárbu deaivvadit ja digaštallat oktasaš hástalusaid lea stuoris. Sámediggi bargá ovtta Davvi-Trøndelága fylkkamánniin lullisámi semináraid oktavuođas. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Konferánsa sámi girjjálašvuođa ja kultuvrra birra81 812100 00018 18818,2 % Submi81 812100 00018 18818,2 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Mánáidgárddi sisdoallu6 521 2536 955 000433 7476,2 % Giellamovttiidahttin mánáidgárddis1 197 7001 500 000302 30020,2 % Giellalávgunmállet462 5001 400 000937 50067,0 % Pedagogalaš ávdnasat ja duhkorasat3 029 7001 500 000-1 529 700-102,0 % Ovttasbargu ja oktavuohta ruovttu, mánáidgárddi ja skuvlla gaskka85 82250 000-35 822-71,6 % Submi11 296 97511 405 000108 0250,9 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi mánáidgárddit ja mánáidgárddit main lea sámi ossodat6 521 2536 955 000433 7476,2 % Sum6 521 2536 955 000433 7476,2 % 116 7.2 Giellamovttiidahttin mánáidgárddiin 7.3 Giellalávgunmállet 7.4 Pedagogalaš ávdnasat ja duhkorasat Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi giellaoahpahus1 197 7001 500 000302 30020,2 % Submi1 197 7001 500 000302 30020,2 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Doarjja prošeavttaide ja ovddidanbargguide mánáidgárddiin 462 5001 400 000937 50067,0 % Submi462 5001 400 000937 50067,0 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Pedagogalaš ávdnasat ja duhkorasat3 029 7001 500 000-1 529 700-102,0 % Submi3 029 7001 500 000-1 529 700-102,0 % Ohcanvuđotortnegiid doarjagat sámi mánáidgárddiide leat dás čohkkejuvvon ja čájehit badjebáhcaga. Dat mearkkaša ahte vuollebáza ovtta poasttas gokčojuvvo badjebáhcagiin eará poasttas, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit 7.5 Ovttasbargu ja gaskavuohta gaskal ruovttu, mánáidgárddi ja skuvlla Sámediggi lea lágidan guokte mánáidgárdeseminára 2015:s. Nubbi lei lullisámi guovllu mánáidgárdebargiid várás nu mo válddahuvvon kapihttalis 7.1 Mánáidgárddi sisdoallu. Nubbi seminára lea mánáidgárdebargiid várás ja sáhttá molsašuddat jagis jahkái guđe bargiidjoavkkuid Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Seminára mánáidgárddis skuvlii sirdima birras85 82250 000-35 822-71,6 % Submi85 82250 000-35 822-71,6 % várás mii lágidit seminára. Dán jagi lágiduvvui seminára Álttás fáttáin “rasttideapmi mánáidgárddis skuvlii” mánáidgárdebargiid ja oahpaheddjiid várás skábmamánu 11.-12. b. 2015. Sivvan vuollebáhcagii leat stuorát golut olggobealde logaldalliide go dan mii lei bušeterejuvvon. Ohcanvuđotortnegiid doarjagat sámi mánáidgárddiide čájeha badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis addojuvvon doarjagii ruovttoluottageassin ja ruovttoluottamáksin. 117 Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt 75 0001,9 % 14 000 439 50011,4 % 52 550 1 182 00030,6 % 270 00039 675 2 165 25056,1 % 6 000222 068 Submi3 861 750 100,0 % 342 550261 743 Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta 604 293 ru. Várrejuvvo 3 861 750 ru gokčat lohpádusaid mat lea fámus juovlamánu 31. b. 2015. Vuođđooahpahus 8.1 Sámi oahppi vuoigatvuođat ja skuvlla sisdoallu ja árvovuođđu Oahppoplánaid ođasmahttin čájeha 409 881 ruvdnosat badjebáhcaga. Badjebáza geavahuvvo gokčat eará poasttaid vuollebáhcaga, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. Oahppoplánabargu sorjá nationála álgagis. Ovdamearkka dihtii ferte Sámediggi vuordit departemeantta barggu ođđasisstruktureremiin joatkkaoahpahusa, ovdalgo sierra oahppoplánaid sáhttá ođasmahttigoahtit. Nu sorjá Sámedikki oahppoplánabargu maiddái das mo departemeanta ovdána čuovvolemiin Ludvigsen lávdegotti árvalusa boahtteáiggi skuvlla birra. Dát lea dakkár proseassa mii vuolggaha dálá oahppoplánaid ođasmahttima ja ođđa oahppoplánaid vejolaš ásaheami. Oahppanresurssaid ráhkadeapmi čájeha 141 609 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis doarjagiid ruovttoluottageassin. Poasta kommenterejuvvo oktasaččat maŋimus teakstaoasis. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi oahppi vuoigatvuođat ja skuvlla sisdoallu ja árvovuođđu25 015 44325 325 000309 5571,2 % Submi25 015 44325 325 000309 5571,2 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Oahppoplánaid ođasmahttin90 119500 000409 88182,0 % Fierpmádat sámegieloahpahusa várás300 000300 0000,0 % Doarjagiid oahpponeavvoráhkadeapmái20 883 39121 025 000141 6090,7 % Oahpponeavvuid oastin291 389-291 389 Lullisámi terminologiija- ja oahpponeavvoráhkadeapmi1 000 0001 000 0000,0 % Sámi oahpponeavvoportála - Ovttas - Aktan - Aktesne1 500 0001 500 0000,0 % Doarjja árbedihtui ja sámi meahccegeavaheapmái vuođđoskuvllas950 5441 000 00049 4564,9 % Submi25 015 44325 325 000309 5571,2 % 118 Oahpponeavvuid oastin čájeha 291 389 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea ahte eai leat várrejuvvon ruđat dasa 2015 bušeahtas. Árbediehtu ja sámi meahccegeavaheapmi vuođđoskuvllas čájehit 49 456 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis doarjagiid ruovttoluottageassin. Poasta kommenterejuvvo maiddái oktasaččat maŋimus teakstaoasis Vuođđooahpahusa ohcanvuđot doarjjapoasttat čájehit badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis doarjagiid ruovttoluottageassin Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta 790 609. Várrejuvvo 47 621 695 ru gokčat lohpádusaid mat lea fámus juovlamánu 31. b. 2015. Alit oahppu ja dutkan 9.1 Sámi dutkan 9.2 Studeanttaid rekrutteren sámi alit ohppui ja dutkamii Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt 104 0000,2 % 2 945 0006,2 % 3 223 0006,8 % 88 438 7 404 25015,5 % 102 171 8 003 90016,8 % 13 849 84529,1 % 12 091 70025,4 % 600 000 Submi47 621 695 100,0 % 790 609 Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi dutkan1 150 0001 150 0000,0 % Sámi servodaga gelbbolašvuođadárbbu nannen3 553 0002 850 000-703 000-24,7 % Submi4 703 0004 000 000-703 000-17,6 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Ovddasmanniprošeakta Árbediehtoguovddáš1 150 0001 150 0000,0 % Submi1 150 0001 150 0000,0 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Stipeanda alit ohppui3 553 0002 850 000-703 000-24,7 % Submi3 553 0002 850 000-703 000-24,7 % 119 Stipeanda alit ohppui čájeha 703 000 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. Dearvvašvuohta ja sosiála 10.1 Dásseárvosaš dearvvašvuođa- ja sosiálabálvalus Sivvvan dearvvašvuođa- ja sosiálaprošeavttaid 372 353 ruvdnosaš badjebáhcagii leat ovdalis doarjagiid ruovttoluottageassin ja ruovttoluottamáksin. Badjebáza geavahuvvot gokčat eará poasttaid vuollebáhcagiid, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit 10.2 Veahkaváldi lagas gaskavuođain Dearvvašvuođa- ja sosiálaprošeavttat čájehit badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis doarjagiid ruovttoluottageassin. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Ovttaárvosaš dearvvašvuođa ja sosiálabálvalus2 873 6473 246 000372 35311,5 % Veahkaváldi lagaš oktavuođain sámi servodagas450 000450 0000,0 % Submi3 323 6473 696 000372 35310,1 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Geavaheaddjivuđot fálaldat sámi vuorrasiidda562 000562 0000,0 % Sámi doavttersearvi150 000150 0000,0 % Doarjja dearvvašvuođa- ja sosiálaprošeavttaide2 161 6472 534 000372 35314,7 % Submi2 873 6473 246 000372 35311,5 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Čielggadus veahkaválddi birra lagaš oktavuođain sámi servodagas450 000450 0000,0 % Submi450 000450 0000,0 % 120 Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt 105 0002,2 % 90 0001,9 % 330 435431 871 158 5003,3 % 56 047 1 507 50031,4 % 45 000 2 943 00061,3 % 12 50012 500 Submi4 804 000 100,0 % 443 982444 371 Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta 888 353. Várrejuvvo 4 804 000 ru gokčat lohpádusaid mat lea fámus juovlamánu 31. b. 2015. Areálat ja biras 11.1 Ovddasvástádus ja rámmaeavttut areálaid ja resurssaid hálddašeamis Areála- ja birasdieđáhus čájeha 168 746 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ahte čálli Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Ovddasvástádus ja rámmaeavttut areálaid ja resurssaid hálddašeamis3 931 2544 100 000168 7464,1 % Submi3 931 2544 100 000168 7464,1 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Areála- ja birasdieđáhus281 254450 000168 74637,5 % Bargu álgoálbmot- ja olmmošvuoigatvuođaáššiiguin3 650 0003 650 0000,0 % Submi3 931 2544 100 000168 7464,1 % gii galgá čállit artihkkaliid dieđáhussii, ii oaččo máksojuvvot nuppi oasi honoráras ovdalgo artihkkaliid lea buktán. Máŋgga artihkalčálliin eai nagodan lágidit artihkkaliid álgo áigemearis, mii lei jagi 2015 loahppa. Danne eai leat sáhttá faktureret olles supmi. Muhtumat bidjet várra mielddusin loahppafakturai mátkerehkegiid oassálastima ovddas fágaseminárii. Kulturmuitosuodjaleapmi Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámi kulturmuitosuodjalusa rámmaeavttut203 910250 00046 09018,4 % Kulturmuittuid hálddašeapmi3 068 1532 900 000-168 153-5,8 % Submi3 272 0633 150 000-122 063-3,9 % 121 12.1 Sámi kulturmuitosuodjaleami rámmaeavttut Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Kulturmuitokonferánsa203 910250 00046 09018,4 % Submi203 910250 00046 09018,4 % Kulturmuitokonferánsa čájeha 46 090 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sámedikki kulturmuitokonferánsa lágiduvvo danne vai šaddá mielde vuođđun sierra sámediggedieđáhussii sámi kulturmuitosuodjalusa birra. Konferánsa lágiduvvui Guovdageainnus njukčamánu 11.-12. b. 2015. 12.2 Sámi kulturmuittuid hálddašeapmi Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Doarjja kulturmuitosuodjalussii2 310 5552 400 00089 4453,7 % Nuortasámi kulturbiras Nuortalaš gilis758 426500 000-258 426-51,7 % Doarjja sámi visttiid registreremi- Submi3 068 1532 900 000-168 153-5,8 % Sivvan sámi kulturmuitosuodjalusa 89 445 ruvdnosaš badjebáhcagii leat ovdalis addojuvvon doarjagiid ruovttoluottageassin ja ruovttoluottamáksin. Sámediggi lea dasa lassin ožžon juolluduvvot 2 000 000 ru Riikaantikváras doarjagiid juogadeapmái ráfáiduhttojuvvon ja suodjalanveara kulturmuittuid ja kulturbirrasiid suodjaleapmái ja sihkkarastimii. Juolludus lea fievrriduvvon sisaboahtun ja juolluduvvon dán poasttas, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit Sää'msijdd nuortalaš kulturbiras čájeha 258 426 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. 000 ru lea várrejuvvon Sámi visttiid registreremii. Sámi visttiid registreren lea prošeakta mii Sámedikkis lea leamaš máŋga jagi ja bargu jotkojuvvo 2016 rádjai. Sámediggi oaččui juolluduvvot 4 200 000 ru dán prošektii Riikaantikváras 2015:s. Dasa lassin lea Sámediggi ožžon juolluduvvot 150 000 ru Riikaantikváras árvoháhkanprošektii NuortaSálttu soahtemuittut 2015 várás. Dat juolludus galgá sirdojuvvot Árranii ja lea danne várrejuvvon 2016 várás. Kulturmuitosuodjalusa ohcanvuđot doarjjapoasttat čájehit badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis doarjagiid ruovttoluottageassin ja ruovttoluottamáksin. 122 Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt -75 00069 950 53 0000,6 % 169 000 265 5003,0 % 72 800 991 00011,3 % 50 00033 695 1 309 50014,9 % 3 000 2 700 50030,7 % 3 464 00039,4 % Submi8 783 500 100,0 % 369 800103 645 Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta 473 445 ru. Várrejuvvo 8 783 500 ru gokčat lohpádusaid mat lea fámus juovlamánu 31. b. 2015. Ealáhusat 13.1 Vuođđoealáhusaid rámmaeavttut Vuođđoealáhusdoarjagat čájehit 175 900 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. 13.2 Geasuheaddji báikegottit Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Vuođđoealáhusaid rámmaeavttut6 175 9006 000 000-175 900-2,9 % Geasuheaddji báikegottit9 043 4529 743 621700 1697,2 % Kulturealáhusat16 983 75316 431 000-552 753-3,4 % Árvoháhkan ja ođđaálggaheamit919 1251 000 00080 8758,1 % Submi33 122 23033 174 62152 3910,2 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Doarjja vuođđoealáhusaide6 175 9006 000 000-175 900-2,9 % Submi6 175 9006 000 000-175 900-2,9 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Ealáhuseallin ja fitnodatovddideapmi5 863 3026 743 621880 31913,1 % Doarjja meahcásteapmái, viidáset ráhkadeapmái ja sámi mátkeealáhusaide3 180 1503 000 000-180 150-6,0 % Submi9 043 4529 743 621700 1697,2 % 123 Eálhuseallin ja fitnodatovddideapmi čájehit 880 319 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis addojuvvon doarjagiid ruovttoluottageassin ja ruovttoluottamáksin, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit Meahcci, viidásat ráhkadeapmi ja sámi mátkeealáhusat čájehit 180 150 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. 13.3 Kulturealáhusat Gelbbolašvuođavuđot kulturealáhusaid ovddideapmi čájeha 70 461 ruvdnosaš badjebáhcaga. Duoji ealáhusšiehtadus čájeha 623 213 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámedikki kulturealáhusprošeakta2 679 5392 750 00070 4612,6 % Doarjja duodjeealáhusa ovddideapmái ja dasa rekrutteremii2 648 0002 648 0000,0 % Duodjeinstituhtta 2 933 0002 933 0000,0 % Duoji ealáhusšiehtadus8 723 2138 100 000-623 213-7,7 % Submi16 983 75316 431 000-552 753-3,4 % badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. 13.4 Árvoháhkan ja ođđa ásaheamit Gealbolokten ja čuovvoleapmi čájehit 80 875 ruvdnosaš badjebáhcaga. Badjebáza geavahuvvot Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % gokčat eará poasttaid vuollebáhcagiid, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. Ealáhusa ohcanvuđotdoarjagat čájehit vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. Gealbolokten ja čuovvoleapmi919 1251 000 00080 8758,1 % Submi919 1251 000 00080 8758,1 % Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt 116 0000,5 % 68 000 460 3501,9 % 170 000 1 993 9008,4 % 1 326 921384 600 7 393 79531,1 % 569 99814 500 13 789 41358,1 % 44 550 Submi23 753 458 100,0 % 2 179 469399 100 124 Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta 2 578 569 ru. Várrejuvvo 23 753 458 ru gokčat lohpádusaid mat lea fámus juovlamánu 31. b. 2015. Regionálaovddideapmi 14.1 Regionála ovttasbargu Sivvan regionálaovddidanprošeavttaid 665 920 ruvdnosaš báhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. Poasta kommenterejuvvo maiddái kapihttala maŋimus teakstaoasis. 14.2 Báikkálaš ovttasbargu Gieldaođastusa čuovvoleapmi čájeha 80 974 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sámediggi lea dasa lassin ožžon juolluduvvot 600 000 ru Gielda- ja ođasmahttindepartemeanttas Sámedikki bargui gieldaođastusain. Dát juolludus lea fievrriduvvon sisaboahtun dán postii 2015:s. Regionálaovddideapmi čájeha vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea badjelmeare geavaheapmi ja Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Regionála ovttasbargu2 665 9202 000 000-665 920-33,3 % Báikkálaš ovttasbargu269 026350 00080 97423,1 % Submi2 934 9462 350 000-584 946-24,9 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Regionálaovddidanprošeavttat2 665 9202 000 000-665 920-33,3 % Submi2 665 9202 000 000-665 920-33,3 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % sámediggeráđđi lea ođđasis juogadan ruđaid postii, gč. kapihttala 20 Ođđasisjuogadeamit. Gieldaođastusa čuovvoleapmi269 026350 00080 97423,1 % Submi269 026350 00080 97423,1 % Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt 75 0001,7 % 319 0007,3 % 425 0009,7 % 74 000 1 656 10037,7 % 419 00092 500 1 915 00043,6 % 23 080 Submi4 390 100 100,0 % 516 08092 500 125 Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta 608 580 ru. Várrejuvvo 4 390 100 ru gokčat lohpádusaid mat lea fámus juovlamánu 31. b. 2015. Sámi ovttasbargu ja riikkaidgaskasaš bargu 15.1 Riikkaidgaskasaš bargu WCIP 2014 čuovvoleapmi čájeha 233 849 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea eanet doaimmat go vurdojuvvon. Eará doaibmabijut Sámi váldoorganisašuvnnat čájehit 59 433 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea Riikkaidgaskasaš bargu2 242 8492 009 000-233 849-11,6 % Submi2 242 8492 009 000-233 849-11,6 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Riikkaidgaskasaš bargu1 009 0001 009 0000,0 % WCIP 2014 čuovvoleapmi1 233 8491 000 000-233 849-23,4 % Submi2 242 8492 009 000-233 849-11,6 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámiide guoski statistihkka Norggas375 000375 0000,0 % Doarjja sámi váldoorganisašuvnnaide2 652 4332 593 000-59 433-2,3 % Organisašuvdnadoarjja bellodagaide ja joavkkuide main lea ovddastus Sámedikkis528 995529 0000,0 % Doarjja sámi dásseárvoorganisašuvnnaide330 000330 0000,0 % Ávvudeapmi Troanddimis 2017300 000300 0000,0 % Konferánssat168 108-168 108 Čielggadeamit ja árvvoštallamat-144 500144 500 Submi4 210 0364 127 000-83 036-2,0 % boasttuvuohta doarjaga meroštallamis. Konferánssat čájehit 168 108 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii lea boazodoallokonferánssa čađaheapmi Guovdageainnus guovvamánus 2015. Eai lean várrejuvvon ruđat dasa 2015 bušeahtas. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % 126 Dutkan-, ovddidan-, čielggadan- ja duođaštanruđat čájehit 144 500 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ahte ledje várrejuvvon menddo ollu ruđat 2014:s mánáidgárddiid evalueremii ja danne fievrriduvvon ruovttoluotta 2015:s. Sámeálbmotfoanda Ohcanvuđot doarjjaortnegat giellaprošeavttat, girjjálašvuohta ja árbediehtu ja sámi meahccegeavaheapmi vuođđoskuvllas čájehit badjebáhcaga. Prošeavttain mat eai leat čađahuvvon, lea gessojuvvon ruovttoluotta ja máksojuvvon ruovttoluotta 397 856 ru. Várrejuvvo 4 895 950 ru gokčat lohpádusaid mat lea fámus juovlamánu 31. b. 2015. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámeálbmotfoandda geavaheapme4 433 8466 192 0001 758 15428,4 % Submi4 433 8466 192 0001 758 15428,4 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sátnegirjjiid ja sátnelisttaid digitaliseren114 2501 000 000885 75088,6 % Giellaprošeavttat839 8001 700 000860 20050,6 % Girjjálašvuohta1 350 0001 350 0000,0 % Girječállin687 796700 00012 2041,7 % Árbediehtu ja meahcásteapmi vuođđoskuvllas500 000500 0000,0 % Árbedieđuid vuogádatlaš kárten450 000450 0000,0 % Stipeanda alit ohppui492 000492 0000,0 % Submi4 433 8466 192 0001 758 15428,4 % Doarjjalohpádusat fámus 31/12-2015 ja máksojuvvon ruovttoluotta/gessojuvvo 2015:s JahkiSubmi %Gess.ruovtMáks.ruovt 117 5002,4 % 392 5008,0 % 343 200 1 405 50028,7 % 54 656 1 493 75030,5 % 1 486 70030,4 % Submi4 895 950 100,0 % 397 856 127 Politihkalaš dási doaibmagolut 18.1 Politihkalaš dási doaibma Politihkalaš dási doaibmagolut24 527 27225 039 000511 7282,0 % Váikkuhangaskaoamit dievasčoahkkinjođihangotti geavahussii4 745 6945 174 000428 3068,3 % Submi29 272 96630 213 000940 0343,1 % Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Sámedikki dievasčoahkkin11 848 11411 500 000-348 114-3,0 % Sámedikki dievasčoahkkinjođihangoddi2 037 1472 208 000170 8537,7 % Sámedikki bearráigeahččanlávdegoddi811 784900 00088 2169,8 % Sámi parlamentáralaš ráđđi198 235900 000701 76578,0 % Sámediggeráđđi8 947 7798 500 000-447 779-5,3 % Sámedikki nuoraidpolitihkalaš lávdegoddi (SNPL) 152 694360 000207 30657,6 % Sámedikki vuorrasiidráđđi385 449411 00025 5516,2 % Sámedikki váiddalávdegoddi146 070260 000113 93043,8 % Submi24 527 27225 039 000511 7282,0 % Oktiibuot čájeha politihkalaš dási doaibmarehketdoallu 511 728 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan dievasčoahkkima vuollebáhcagii lea eanet doaimmat go vurdojuvvon jagi 2015 bušeahtas. Dasa lassin lei váttis meroštallat man ollu eanet dievasčoahkkin Oslos mávssášii čoahkkima ektui Kárášjogas. Sivvan dievasčoahkkinjođihangotti badjebáhcagii lea badjel čuohte duhát ruvnnu seastin ruđain fágalávdegottiide ja ahte dievasčoahkkinjođihangoddi ii leat dárbbašan doallat nu ollu čoahkkimiid go vurdojuvvon. Sivvan bearráigeahččanlávdegotti badjebáhcagii lea veaháš uhcit doaimmat go vurdojuvvon. Sámi parlamentáralaš ráđđi čájeha badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea uhcit doaimmat go vurdojuvvon. Sivvan Sámediggeráđi vuollebáhcagii lea eanet doaimmat go bušeterejuvvon. Sámedikki nuoraidpolitihkalaš lávdegottis ja Sámedikki váiddalávdegottis lea badjebáza. Sivvan badjebáhcagii lea uhcit doaimmat go vurdojuvvon. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % 128 18.2 Váikkuhangaskaoamit dievasčoahkkinjođihangotti hálddus Doarjja politihkalaš joavkkuide ja doarjja opposišuvnna bargoeavttuide Sámedikkis čájeha badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea muhtun joavkkuide juolluduvvon doarjagiid ruovttoluottageassin ja ruovttoluottamáksin sivas go juolludaneavttut eai leat ollašuhttojuvvon. Doarjja sámediggeválgga listtaide čájeha 191 600 ruvdnosaš badjebáhcaga. Sivvan badjebáhcagii lea ovdalis doarjagiid ruovttoluottamáksin. Sámediggeválga 2013 čájeha 94 313 ruvdnosaš vuollebáhcaga. Sivvan vuollebáhcagii leat Sámedikki politihkalaš joavkkut 3 208 1313 407 000198 8695,8 % Opposišuvnna bargoeavttu1 634 8501 767 000132 1507,5 % Doarjja 2013 sámediggeválgga listtaide-191 600191 600 Sámediggeválga 201394 313-94 313 Submi4 745 6945 174 000428 3068,3 % vuorddekeahtes golut Sámedikki jienastuslogu ođasmahttimii 2015:s. Hálddahusdási doaibmagolut Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % Hálddahusa doaibma111 514 142110 008 000-1 506 142-1,4 % Submi111 514 142110 008 000-1 506 142-1,4 % Hálddahusa dási doaibmagolut čájehit 1 506 142 ruvdnosaš vuollebáhcaga bušeahta ektui. Lassin goluide daid digitaliserenprošeavttaid oktavuođas, mat leat namuhuvvon kapihttala 14.2 goalmmát oasis, lea teknihkalaš reaidduid, kántorbiergasiid, dulkonrusttega, videokonferánssa, Kárášjoga ođđavistti čoahkkinlanjaid, kantuvrraid ja oktasašareálaid biergasiid háhkan sivvan badjelmeare geavaheapmái. Muđui leat háhkkojuvvon dihtorat, fierpmádatreaiddut ja AV-reaiddut. 000 ru lea várrejuvvon kulturhistorjjálaš eanadahkii Romssa fylkkas masa lea nationála beroštupmi. Dát bargu ii čađahuvvo ovdal 2016. Sámediggi oačču 50 000 ru dán prošektii Riikaantikváras 2015:s. Viidáseappot lea várrejuvvon 50 000 ru čázádatiskkademiid fágalaš prográmma joatkimii gaska- ja davvi-Norggas 2015:s. Ii dát bargu ge čađahuvvo ovdal 2016. Sámediggi oaččui 50 000 ru dán prošektii Riikaantikváras 2015:s. Rehketdoallu Rev. buš Erohusi % 129 Ođđasisjuogadeami Sámediggeráđđi mearridii golggotmánu áššis SR 155/15 Ođđasisjuogadeamit rehketdoaluls golggotmeanu muttus 2015. Dát ođđasisjuogadeapmi dieđihuvvui ráđi dieđáhusas juovlamánu dievasčoahkkimis 2015. Ruđaid maid sáhttá earaláhkai poasttaide Bušeahtta 2015maŋŋá rievdademiid PoastaČilgehusBušeahtta 2015 geavahit Gevahuvvo dáidda Ovddidandoarjagat10 832 000-574 00010 258 000 Finnmárkku fylkkagielda/Finnmark fylkeskommune956 000-143 000813 000 Romssa fylkkasuohkan/Troms fylkeskommune956 000-144 000812 000 Ovddidandoarjagat1 276 000-179 0001 097 000 stipeanda ohppiide geain lea sámegiella fágan joatkkaskuvllain3 000 000-132 0002 868 000 Sámi Giellagáldu2 500 000150 0002 650 000 Sátnegirjjiid ja sátnelisttaid digitaliseren 1 000 000-890 000110 000 Čállinrávagirji500 000-300 000200 000 Submi giella21 020 000-2 362 000150 00018 808 000 Stipeanda alit ohppui2 850 000930 0003 780 000 Oahppoplánaid ođasmahttin500 000-350 000150 000 Submi máhttu3 350 000-350 000930 0003 930 000 Kulturdoaibmabijut4 675 000500 0005 175 000 Submi kultuvra4 675 000500 0005 175 000 Doarjja dearvvašvuođa- ja sosiálaprošeavttaide2 534 000-400 0002 134 000 Submi dearvvašvuohta ja sosiála2 534 000-400 0002 134 000 Nuortasámi kulturbiras Nuortalaš gilis500 000400 000900 000 Submi kulturmuitosuodjalus500 000400 000900 000 Doarjagat vuođđoealáhusaide6 000 000500 0006 500 000 Meahcástanealáhusat ja viidásetbuvttadeapmi2 000 000651 0002 651 000 Sámi mátkkoštanealáhusat1 000 000-700 000300 000 Doaibmadoarjja1 600 000200 0001 800 000 Investeren- ja ovddidandoarjja1 800 000500 0002 300 000 Čálgootnegat100 000-50 00050 000 Ealáhusšiehtadusa golut100 000-50 00050 000 Hospiteren300 000-184 000116 000 Gealbolokten ja čuovvoleapmi1 000 000-300 000700 000 Submi ealáhus13 900 000-1 284 0001 851 00014 467 000 Regiovdnaovddideapmi2 000 000565 0002 565 000 Submi regiovdnaovddideapmi2 000 000565 0002 565 000 Submi váikkuhangaskaoamit-4 396 0004 396 000 130