Bargojoavkoovddastus Pargojuávkkuovdâstem Sämitigge - Sämmilijd ovdâsteijee jiešhaldâšemorgaan Sámediggi – sámiid riikkabeaivvit Sämitigge – sämmilij ovdâskodde Sámediggi lea jagi 1996 álggus iežas lágain vuođđuduvvon sámiid iešráđđenorgána . Sämitigge lii ive 1996 aalgâst jieijâs lavváin vuáđudum sämmilij jiešhaldâšemorgaan . Sámediggi vuođđuduvvui jagi 1995 ođasmahtton vuođđolága vuođul . Sämitigge vuáđudui ive 1995 uđâsmittum vuáđulaavâ vuáđuld . Sámedikki ovdal jagiid 1973 - 1995 doaimmai sámi parlameanta , mii lei vuođđuduvvon das addon stáhtaráđi ásahusain . Ovdil Sämitige iivijn 1973 - 1995 tooimâi Säämi Parlament , mii lâi vuáđudum tast adelum staatârääđi asâttâssáin . Sámediggi doaibmá vuoigatvuođaministeriija hálddahussuorggis muhto lea iešráđálaš stáhta eiseválddiin . Sämitigge tuáimá riehtiministeriö haldâttâhsyergist mutâ lii jiecânâs staatâ virgeomâhâin . Sámedikki doaibma ruhtaduvvo stáhta bušeahttaruhtademiin . Sämitige toimâ ruttâduvvoo staatâ budjetruttâdmáin . Sámedikki váldodoaimmaide lea várrejuvvon stáhta bušeahtas s. 1,6 miljon euro . Sämitige eidusâš tooimân láá väridum staatâ budjetist s. 1,6 miljovn eurod . Lassin sámedikki bokte mieđihuvvo ruhtadeapmi sámekultuvrrii ja servviide , sámegielat árramánnavuođa bajásgeassin - ja sosiála- ja dearvvasvuohtabálvalusaid várás ja sámegielat oahppamateriálabuvttadeami várás . Lasseen sämitige peht mieđettuvvoo ruttâdem sämmilâš kulttuurân já servijd , sämikielâlâš arâšoddâdem- já sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlussáid já sämikielâlâš oppâmateriaalpyevtittâsân . Sámedikkis lea maiddái sierraprojeavttat , maidda boahtá ruhtadeapmi stáhta ja Eurohpa Uniovnna váriin . Sämitiggeest láá meid sierânâsprojekteh , moid puátá ruttâdem staatâ já Euroop Union varijn . Sámedikki dehalamos bargu lea ollašuhttit vuođđolágas dasa ásahuvvon doaimmaid dahjege ollašuhttit sáme kulturiešhálddahusa sihke dorvvastit sámi eamiálbmotkultuvrra seailuma ja ovdáneami . Sämitige tergâdumos toimâ lii olášuttiđ vuáđulaavâst toos asâttum tooimâid ađai olášuttiđ sämmilâš kulttuurjiešhaldâšem sehe turvâstiđ sämmilii algâaalmugkulttuur siäilum já ovdánem . Sámi kulturiešráđđen guoská sámiid ruovttuguovllu , mas lea mearriduvvon sámediggelága njealjátparagráfas ( 4 § ) . Sämmilâš kulttuurjiešhaldâšem kuáská sämikuávlun , mast lii asâttum sämitiggelaavâ niäljád ceehist ( 4 § ) . Guvlui gullet Eanodaga , Anára ja Ohcejoga gielddaid guovllut sihke Lappi bálgosa guovlu Soađegili gielddas dahjege geavadagas Vuohčču . Kuávlun kuleh Iänuduv , Aanaar já Ucjuv kieldâi kuávluh sehe Laapi palgâs kuávlu Suáđigil kieldâst ađai keevâtlávt Vuáčču . Kárta : Sámiid ruovttuguovlu Kárttá : sämikuávlu Barggut ja doaimmat Pargoh já toimâ Sámediggi čealká sámiid virggálaš oaivila . Sämitigge čáittá sämmilij virgálâš uáinu . Sámedikki bargun lea sámediggelága § 6 mielde ovddastit sámiid bargguide gulavaš áššiin nu álbmotlaččat go riikkaidgaskasaččatge . Sämitige pargon lii sämitiggelaavâ § 6 mield ovdâstiđ sämmilijd pargoidis kullee aašijn nuuvt aalmuglávt ko aalmugijkoskâsávt-uv . Geavadis stuorra oassi sámedikki riikkaidgaskasaš ovddastusain bargo golmma riikka sámedikkiid ja Ruošša sámeservviid , sámi parlamentáralaš ráđi ( SPR ) doaimma bokte . Keevâtlávt stuorrâ uási sämitige aalmugijkoskâsâš ovdâstemijn tahhoo kuulmâ eennâm sämitigij já Ruošâ sämiseervij , Säämi parlamentaarlâš rääđi ( SPR ) tooimâ peht . Sámediggi geavaha iehčanas mearridanválddi . Sämitigge kiävttá jiecânâs meridemvääldi . Sámediggi sáhttá addit evttohusaid , álgagiid ja čealkámušaid eiseválddiide ( lága § 5 ) . Sämitigge puáhtá adeliđ oovdânpyehtimijd , alguid já ciälkkámušâid virgeomâháid ( laavâ § 5 ) . Sámediggi addá jahkásaččat 60-200 iešđudetlágan álgaga ja čealkámuša sierra beliide . Sämitigge addel ihásávt 60-200 sierâlágán algud já ciälkkámužžâd sierâ peelijd . Lassin sámediggi nammada ovddasteaddjiid máŋgga eará bargojoavkkuide . Lasseen sämitigge noomât ovdâsteijeid maaŋgáid sierâ pargojuávhoid . Nubbi guovddáš doaibmanvuohki lea eiseválddiiguin ráđđádallan . Nube válduášálâš toimâvyehhin láá virgeomâhâiguin toohum ráđádâlmeh . Sámediggelága § 9 mielde eiseválddit galget ráđđádallat sámedikkiin buot viidásut váikkuheaddji ja mearkašahtti doaibmabijuin , mat sáhttet dalán ja erenoamáš vugiin váikkuhit sámiid dillái eamiálbmogin . Sämitiggelaavâ § 9 mield virgeomâhááh kalgeh ráđádâllâđ sämitiggijn puoh vijđáht vaikutteijee já merhâšittee tooimâin , moh pyehtih tállân já eromâš vuovvijn vaikuttiđ sämmilij sajattâhân algâaalmugin . Ráđđádallanulbmil guoská ee. sámiid guoski láhkaaddima ovddideami , sámegiela ja oahpahusa guoskavaš áššiid sihke eanageavaheami ja ruvkelága mieldásaš lobiid mieđiheami sámiid ruovttuguovllus . Ráđádâllâmkenigâsvuotâ kuáská el . sämmilijd kyeskee lahâasâttem oovdedmân , sämikielân já máttááttâšân kyeskee aššijd sehe eennâmkevttimân já ruukilaavâ miäldásij luuvij mieđeetmân sämikuávlust . Álbmotlaš láhkaásaheami lassin sámedikki doaimmaid stivre sámedikki čoahkkima dohkkehan bargoortnet , mas mearriduvvo ee. virggiin , iešguđet orgánain ja daid doaimmain sihke hálddahusmeannudeamis sámedikkis . Aalmuglii lahâasâttem lasseen sämitige tooimâ stivree sämitige čuákkim tuhhiittem pargo-oornig , mast aasât el . viirgijn , sierâ orgaanijn já tai pargoin sehe haldâttâhlattiimist sämitiggeest . Válgabaji álggus sámedikki čoahkkin dohkkeha doaibmaplána oppa válgabadjái . Vaaljâpaje aalgâst sämitige čuákkim tuhhit toimâvuávám ubâ vaaljâpajan . Doaibmaplánas bidjet ulbmiliid sámedikki doaimmaide . Toimâvuáváámist aasât uulmijd sämitige tooimân . Dárkilut jahkasaš ulbmiliid ásahit jagi bušeahtas . Tärhibijd ihásijd uulmijd asâtteh jieškote-uv ive budjetist . Sámedikki bargoveahkapolitihka stivrejit bargoveahkapolitihkalaš áššegirjjiiguin , maidda gullet bargoveahkapolitihkalaš progrmma sihke dásseárvo- ja ovttaveardásašvuođaplánat . Sämitige pargoviehâpolitiik stivrejeh pargoviehâpoolitlijn äššikiirjijn , moid kuleh pargoviehâpoolitlâš ohjelm sehe täsiárvu- já oovtviärdásâšvuotâvuáváámeh . Sámedikki váldodoaibmabáiki lea Anáris sámekulturguovddáš Sajosis . Sämitige váldutoimâsaje lii Anarist säämi kulttuurkuávdáš Sajosist . Sámedikkis leat lassin siidodoaibmabáikkit Eanodagas ja Ohcejogas . Sämitiggeest láá lasseen uálgitoimâsajeh Iänuduvvâst já Ucjuuvâst . Govva : Sámedikki organisašuvdna Kove : Sämitige organisaatio Sámedikki 21 lahtu ja njealje várrelahtu váljejuvvojit sámiid siste juohke njealját jagi dollojuvvon válggain . Sämitige 21 jesânid já nelji värijeessân väljejuvvojeh sämmilij kooskâst jyehi niäljád ive olášuvvee vaaljâin . Juohke sámiid ruovttuguovllu gielddas galgá válljet unnimustá golbma ovddasteaddji sámediggái . Jyehi sämikuávlu kieldâst kalga valjiđ ucemustáá kulmâ ovdâsteijee sämitiigán . Evttohasa sámediggái sáhttá ásahit golmma sápmelačča vuođđudan váljenovttastupmi . Kuulmâ sämmilii vuáđudem väljejeijeeservi puáhtá asâttiđ iävtukkâs sämitiigán . Maŋimuš válggat doaimmahuvvojedje jagi 2011 čakčat . Majemustáá vaaljâid toimâttij ive 2011 čohčuv . Govva : Sámedikki čoahkkin Kove : Sämitige čuákkim Sámediggelága ođastus Sämitiggelaavâ uđâsmittem Sámedikki birra addon lága leat aiddo ođasmahttimin . Sämitiggeest adelum laahâ lii eidu uđâsmittemnáál . Ođastusa válmmaštallan bargojoavku luohpadii ovttamielalaš evttohusa jagi 2013 loahpas . Uđâsmittem valmâštâllâm pargojuávkku luovâttij oovtmielâlâš oovdânpyehtim ive 2013 loopâst . Árvalusas evttohit nuppástuhttima várás sápmelašmeroštallama , sámedikki doaimmaid , sámedikki ovddasteaddjiid meari lasiheami , evttohuvvo mearrideami várás oktasašdoaibmageatnegasvuođas dálá ráđđadallanulbmila sadjái sihke ođasmahttima várás sámedikki válgavuogádaga . Oovdânpyehtimist iävtutteh , ete rievdâdeh sämmilâšmiäruštâllâm , sämitige pargoid , lasetteh sämitige ovdâsteijei mere , iävtutteh , ete asâtteh ohtsâštoimâkenigâsvuođâst tááláá ráđádâllâmkenigâsvuođâ sajan sehe ete uđâsmiteh sämitige vaaljâvuáháduv . Lága leat ulbmil boahtit fápmui válgavuogádaga ja sápmelašmeroštallama guoskavaš paragráfaid oasil jagi 2015 ja muđuid jagi 2016 álggus go ođđa sámediggi lea álggahan barggu . Lii tárguttâs , ete laahâ šadda vuáimán ceehij uásild , moh kyeskih vaaljâvuáhádâhân já sämmilâšmiäruštâlmân , ive 2015 já mudoi ive 2016 aalgâst talle ko uđđâ sämitigge lii algâttâm tooimâs . Sámedikki čoahkkin dohkkehii čoahkkimisttis 18.12.2013 cealkámuša bargojoavkku evtttohusas . Sämitige čuákkim tuhhiittij čuákkimistis 18.12.2013 ciälkkámuš pargojuávhu oovdânpyehtimist . Evttohusa guottihedje earet muhtun nuppástusevttohusaid . Oovdânpyehtim kyedittui motomij rievdâdemiävtuttâsâiguin . Sámiid eará álbmotválljen orgánat Sämmilij eres ovdâsteijeevâš orgaaneh Sámedikki lassin nuortalaččain lea iežas , sierra oktasašbargoorgána , Nuortalaččaid giličoahkkin nuortalaš guovllus . Sämitige lasseen nuorttâlâšâin lii jieijâs , sierâ oovtâstpargo-orgaan , nuorttâlâšâi sijdâčuákkim nuorttâlâškuávlust . Nuortalaš guvlui gullet oasit Anára gielddas . Nuorttâlâškuávlun kuleh uásih Aanaar kieldâst . Nuortalašláhka spiehkkasa sámediggelágas leamen eana - ja meahccedoalloministeriija vuolde . Nuorttâlâšlaahâ lii sämitiggelaavâst spiekâstmáin eennâm- já meccituáluministeriö vuálásâžžân . Nuortlašlágas mearriduvvo ee. nuortalaččaid ealáhussii guoski vuoigatvuođain . Nuorttâlâšlaavâst asâtteh el . nuorttâlâšâi iäláttâslijn vuoigâdvuođâin . Norgga sámiid álmotválljen orgána , sámediggi vuođđuduvvui jagi 1987 ( láhka 1987:56 ) ja dat álggahii doaimmas jagi 1989 . Taažâ sämmilij ovdâsteijeevâš orgaan , sämitigge vuáđudui ive 1987 ( laahâ 1987:56 ) já tot algâttij tooimâs ive 1989 . Norga lea ratifiseren ILO 169-soahpamuša eamiálbmogiid vuoigatvuođain . Taažâ lii ratifisistâm ILO 169-sopâmuš algâaalmugij vuoigâdvuođâin . Norgga vuođđoláhka dovddasta sápmelaččaid eamiálbmogin . Taažâ vuáđulaahâ tuubdâst sämmilijd algâaalmugin . Ruoŧa sámiid álmotválljen orgána , sámediggi vuođđuduvvui jagi 1992 ( láhka 1992:1433 ) ja dat álggahii doaimmas jagi 1993 álggus . Ruotâ sämmilij ovdâsteijeevâš orgaan , sämitigge vuáđudui ive 1992 ( laahâ 1992:1433 ) já tot algâttij tooimâs ive 1993 aalgâst . Ruoŧa sámediggi lea sihke iešráđđenorgána ja stáhta virgedoaimmahat . Ruotâ sämitigge lii sehe jiešhaaldâtlâš orgaan ete staatâ virgádâh . Ruoŧa sámediggi lea Ruoŧa eanadoalloministeriija hálddahussuorggis . Ruotâ sämitigge lii Ruotâ eennâmtuáluministeriö haldâttâhsyergist . Ruoŧa vuođđoláhka dovddasta sámiid álbmogin . Ruotâ vuáđulaahâ tuubdâst sämmilijd aalmugin . Ruošša sámiid ovddastit guokte Ruošša sámesearvvi . Ruošâ sämmilijd oovdâst kyehti Ruošâ sämiseervi . Ruošša sámit leat vuođđudan iežaset álmotválljen orgána , sámedikki , muhto Ruošša láhkaásaheapmi iige hálddahus dovddas dan sajádaga . Ruošâ sämmiliih láá vuáđudâm jieijâs ovdâsteijeevâš orgaan , sämitige , mutâ Ruošâ lahâasâttem já haldâttâh iä tuubdâst ton sajattuv .