Sámit Suomas Searvvušvuogádat Sämmiliih Suomâst Ealáhusat Kultuvra Historjá Siärvádâhvuáhádâh Láhkaásaheamis Lahâaasâtmist Riikkaidgaskasaš soahpamušat Aalmugijkoskâsiih sopâmušah Olmmošvuoigatvuođaorgánaid ávžžuhusat Olmoošvuoigâdvuođâorgaanij avžuuttâsah Sámi searvvušvuogádat Sämmilâš siärvádâhvuáhádâh Sámi searvvušvuogádagas eai leat árbevirolaččat čavgadis sohkabeliid mielde juhkkojuvvon barggut dahje árvučeahkkálas . Sämmilâš siärvádâhvuáháduvvâst iä lah ärbivuáválávt čovgâ suhâpelij mield juohhum pargoh teikâ árvuciäkkádâh . Sihke nissonat , albmát ja mánát leat váldán oasi boazogehččui boazodoalus seamma bures . Sehe nisoneh , almaah já päärnih láá uásálistâm puásuituálust paaimândmân täsipiälásávt . Badjesápmelašservošiin sohkabeallerollat álge dálloorruma mielde . Puásuituálusämmilâšsiärváduvâin suhâpeeliroolih algii sierâniđ táluaassâm mield. . Maŋimuš sápmelašbearrašat fárrejedje Oarjja – Sámis bissovaš dálloorrumii 1960-logu áigge heaitimin birrajagáš goahtesiddastallama bohccuiguin . Majemuuh sämiperruuh värrejii Viestâr-Laapist pisovâš táluasâmân 1960-lovvoost joskâmáin pirrâihásâš kuátijotteem poccuiguin . Boazodoalus eallogeahčču čoahkkanii álggos albmáide , muhto mohtorgielkká ja njealjejuvllaga atnuiváldima mielde ain eanet sámenisu lea álgán maiddái ollesáigásaš badjeolmmošin . Puásuituálust paimândem lâi vistig čokkânám almaid , mutâ moottorkielhâ já muávloo anon väldim mieldi ain eenâb säminisoneh láá meid álgám váldutoimâlâš puásuituállen . Vaikko váldo badjebargu lea čoahkkanan eanáš albmáide , nissonat leat ossálastán ja oassálastet ainge aktiivalaččat boazodoalu jahkásašdáhpáhusaide ja oamastit maiddái bohccuid . Veikâ eidusâš paimândempargo lii čokkânâm almaid , nisoneh láá uásálistâm já uásálisteh ain aktiivlávt puásuituálu jyehi-ivvááš tábáhtusáid já omâsteh meid poccuid . Boazodoalu hálddahus- ja doarjjavuogádat ii daga vejolažžan dan , ahte máŋga seamma bearraša olbmo ollašuhtašedje ámmátlaččat boazodoalu ja dávjá ovtta badjealbmás leat oppa bearraša bohččot geahču vuolde . Puásuituálu haldâttâh- já toorjâvuáhádâh ij toovâ máhđulâžžân tom , ete maaŋgah siämmáá perrust hárjuttiččii áámmátlâš puásuituálu já maŋgii oovtâ puásuituállest láá ubâ perruu poccuuh paimândemnáál . Árbevirolaš sámi searvvusráhkadus lea siida , man leat gohčodan maiddái sámegillin . Ärbivuáválâš sämmilâš siärvádâhrááhtus lii sijdâ , mii lii meid kočodum sämisijdân . Siida lea dábálaččat sogalašvuhtii vuođđđuduvvi koališuvdna , mii ollašuhttá ealáhusaid dihto árbevirolaš sohkaguovlluin . Sijdâ lii táválávt hiäimuvuotân vuáđuduvvee ovtâstume , mii hárjut iäláttâsâid tiätu ärbivuáválâš suhâkuávluin . Sámiin leamašan siiddat guollebivddu , bivddu ja boazodoalu várás . Sämmilijn láá lamaš siijdah kuálástem , pivdem já puásuituálu várás . Siidaortnet leamašan oktasaš sárggus buot Suoma golmma sámi giella- ja kulturjoavkkuide . Sijdâvuáhádâh lii lamaš ohtsâš jiešvuotâ puoh Suomâ kuulmâ sämikielâ- já kulttuurjuávkun . Boazodoalus siiddat , maid gohčodit suomagillii dán áigge eallun ( su. tokkakunta ) , leat ain bálgosiid siste boazodoallo barggu oasit . Puásuituálust siijdah , moh kočodeh suomâkiellân tääl ” tokkakunta ” , láá ain palgâsij siste puásuituálu hárjuttem ohtâduvah . Sámeduoji bargguin eai leat meroštallojuvvon sohkabeallerollat . Sämityeje hárjutmist iä lah meridum suhâpeeliroolih . Nissonat duddjojit dábálamosit tekstiila- dahje ng. dipma dujiid ja albmát muorra- , dákte- , čoarve- ja metalladujiid dahje ng. garra dujiid , muhto giehtadujiiguin bargama ii stivre servoša árvomáilbmi muhto baicce guđege duojára dáiddut ja beroštumi čuozáhagat . Nisoneh tuáijojeh táválumosávt tekstiil- ađai nk. timmâ tuojijd já almaah muorâ- , tähti- , čuárvi- já meetaaltuojijd adai nk. korrâ tuojijd , mutâ kietâtuojij hárjuttem ij stivree siärváduv árvumaailm peic jieškote-uv tuáijár tááiđuh já perustem čuosâttuvah . Sámi searvvušvuogádaga vuođđu lea sohkavuogádat , mii vuhtto sámegiela terminologiijas ja badjesámiin sohkamearkavuogádagas ja mii muitala sohkavuogádagas . Sämmilâš siärvádâhvuáháduv vuáđu lii hiäimuvuotâvuáhádâh , mii tiättoo sämikielâ terminologiast já puásuisämmilijn suhâmerkkâvuáháduvvâst . Suomas hállon sámegielain lea hui dárkkes , iešguđege ahkebuolvvaid earuheaddji fuolkesátneterminologiija . Suomâst sarnum sämikielâin lii uáli tárkká , jieškote-uv ahepuolvâid sierrejeijee hiäimuvuotâterminologia . Terminologiijas eai dábálaččat earuhuvvo ee. vuosttas ja nuppi buolvva oarpmealit ja vilbealit nuppiin , lea duohta ahte dás lea guovlluid gaskkas variašuvdna . Terminologiast ij el . sierree vuossâmuid já nuubijd uárbim- já viljâpeelijd , tast lii kuittâg kuávlulâš variaatio . Fuolkeduoba lea viiddit go máŋggain váldekultuvrra álbmogiin . Hiäimuvuotâtuávádâh lii vijđásub ko maaŋgâin väldikulttuur aalmugijn . Suoma sámiin lea viiddis fuolke- ja ustitfierpmádat riikkarájáid badjel . Suomâ sämmilijn lii vijđes hiäimuvuotâ- já ustevvuotâviärmádâh rasta väldikode raajijd . Soađit , stáhtaid rádjageassimat ja náittoslihtut leat juohkán sogaid máŋgga eará riikii . Suáđih , staatâi raajij kesimeh já naaijâmeh láá juáhám suuvâid maaŋgâ sierâ staatâ kuávlun . Nuppiid riikkain orru fulkkiin oaidnaluvvui ovdal dálá áiggi measta dušše márkaniin ja eará servoša guoski dilálašvuođain , dán áigge gulahallan lea álkit . Nuubij staatâ kuávluin ässee huolhijd teividii ovdil tááláá ääigi masa tuše markkânijn já eres siärvuslâšlijn tilálâšvuođâin , tääl ohtâvuođâ toollâm lii älkkeeb . Rikkavulošsearvedoaibma Aalmuglâšservitoimâ Vuosttas Suoma sápmelaš sámesearvi , Samii Liitto ( Sámiid lihttu ) , vuođđuduvvui Suomas jagi 1945 . Vuossâmuš Suomâ sämmilâš sämiservi , Samii Litto ( Sámiid lihttu ) , vuáđudui Suomâst ive 1945 . Searvi leai mielde vuođđudeamin Sámemusea Siidda ovddasmanni , olgomusea . Servi lâi mieldi vuáđđudmin Sämimuseo Siijdâ oovdâstmannee , olgomuseo . Dat lei sápmelaččaid vástádus suopmelaččaid sámeáššiin berošteaddjiid vuođđudan Lappi čuvgehussearvái ( su . Tot lâi sämmilij vaastâ syemmilij sämiaašijn perustum ulmui vuáđudem Laapi čuovviittâssiärván . Lapin sivistysseura ) . Jagi 1956 sámekonferánssas vuođđuduvvui Davviriikkaid sámi ráđđi . Ive 1956 sämikonferenssist vuáđudui Tave-enâmij sämirääđi . Dat dovdojuvvo dáid maŋit áiggiid namain sámi ráđđi , go Ruošša sámesearvvit bohte fárrui ovttasbargui jagi 1992 . Tot kočoduvvoo tääl noomáin sämirääđi , ko Ruošâ sämiseervih pottii mieldi oovtâstpaargon ive 1992 . 1900-logu beallemuttu maŋŋá riikkavulošdoaibma lassánii . 1900-lovo pelimudo maŋa aalmuglâštoimâ lasânij . Searvedoaibma oidnojuvvui vuohkin doalahit sápmelašvuođa sihke vuostálastit láttiduhttinfiggamušaid . Servitooimâ oinii vyehhin paijeentoollâđ sämmilâšvuođâ sehe vuástálistiđ lädijduttemviggâmušâid . Suomas doibmet dán áigge vuollil 30 sámesearvvi . Suomâst tuáimá tääl vuálá 30 sämiservid . Searvvit doibmet máŋggain iešguđet surggiin . Seervih tuáimih maaŋgâin sierâ sektorijn . Oassi servviin ovddida dihto guovllu sámiid , sámegiela , sámekultuvrra dahje sámeealáhusaid dili buorideami . Uási seervijn oovded tiätu kuávlu sämmilij , sämikielâ , sämmilij kulttuur teikâ sämi-iäláttâsâi sajattuv pyeredem . Sámeservviid doaibma ruhtaduvvo ee. sámedikki kulturmearreruđain . Sämiseervij tooimâ ruttâdeh el . sämitige kulttuurmeriruuđâst . Sámedáiddárat leat vuođđudan iežaset stáhta rájáid badjel servviid : girječállit ( Sámi Girječálliid Searvi 1979 ) , dáiddárat ( Sámi Dáiddačehpiid Searvi 1979 ) , musihkkárat ( Sámi Musihkkáriid Searvi 1982 ) ja teáhterbargit ( Sámi Teáhtersearvi ) . Sämitaaiđâreh láá vuáđudâm jieijâs staatâ raajijd rastâldittee seervijd : čälleeh ( Sámi Girječálliid Searvi 1979 ) , taaiđâreh ( Sámi Dáiddačehpiid Searvi 1979 ) , musijkkáreh ( Sámi Musihkkáriid Searvi 1982 ) já teatterrähteeh Leavgebaivvi Lippupeeivih Sámiin leat oktanuppelohkái leavgebaivvi , main deaŧaleamos lea sámi álbmotbeaivi , guovvamánu 6 . Sámi leavgga sáhttá geavahit eahpevirggálaččat iešguđetlágan ávvudilálašvuođain . 6.2 . 6.2 . Sámi álbmotbeaivi . Sämmilij aalmugpeivi . Vuosttas sámiid oktasaš čoahkkin dollojuvvui 6.2.1917 Troanddimis ja doppe ledje sihke davvi- ja lullisámit ja dalle máŋgga guovllu sámit vuosttas geardde bargagohte oktasaš čearddalaš áššiiguin . Kuovâmáánu 6. peeivi 1917 tollui Taažâ Truádimist vuosmuš sämičuákkim , moos lijjii čokkânâm sehe tave- já maadâsämmiliih . Talle jieškote-uv kuávlui sämmiliih porgâškuottii ohtsâš aalmuglâš ašijguin . 2.3 . 2.3 . Sámedikki vuoddudanbeaivi . Suoma Sámediggi ásahuvvui virggálaččat 2.3.1996 . Suomâ sämitige vuáđudempeivi ( virgálâš lekkâmeh 2.3.1996 ) Márjjabeaivi . Sámiid árbevirolaš ávvudanbeaivi . Máárjápeivi , mii lii sämmilij ärbivuáválâš juhlepeivi . Sáhttá čuovvut iešguhtege riikka Márjjábeai ávvudemiid . Puáhtá ávudiđ jieškote-uv enâmij Máárjápeeivi mield. . Mihcamarbeaivi . Jonsahpeivi . Almmolaš ávvudanbeaivi . Sáhttá čuovvut iešguhtege riikka Mihcamar-ávvudemiid . Puáhtá liputtiđ jieškote-uv enâmij jonsahpeeivi mield. . 9.8 . 9.8 . Ovttastuvvan našuvnnaid álgoálbmotbeaivi . OA algâaalmugij peivi Ovttastuvvan našuvnnat lea julggáštan 9.8. álbmogiidgaskasaš álgoálbmotbeaivin . Ovtâstum aalmugeh lii nomâttâm 9.8. aalmugijkoskâsâš algâaalmugij peivin . 15.8 . 15.8 . Sámi leavgga dohkkehanbeaivi . Säämi liipu tuhhiittempeivi Sámi leavga dohkkehuvvui 15.8.1986 Sámiid 13. konfereanssas Åres . 18.8 . 18.8 . Sámirádi vuoddudanbeaivi . Sámiráđđi vuođđuduvvui virggálaččat 18.8.1956 Kárášjogas Sámiid 2. konfereanssas . Sämirääđi vuáđudempeivi ; Sämirääđi vuáđudui virgálávt Sämmilij 2. konfereensâst 18.8.1956 Kárášjuuvâst . 26.8 . 26.8 . Ruoŧa Sámediggi vuoddudanbeaivi ( rahppojuvvui 26.8.1993 ) . Ruotâ Sämitige vuáđudempeivi ( virgálâš lekkâmeh 26.8.1993 ) 9.10 . 9.10 . Norgga Sámedikki vuoddudanbeaivi ( rahppojuvvui 9.10.1989 ) . Taažâ Sämitige vuáđudempeivi ( virgálâš lekkâmeh 9.10.1989 ) 9.11 . 9.11 . Sámi Parlameantta vuoddudanbeaivi . Suomas addojuvvui láhkaásahus Sámi Parlameantta birra 9.11.1973 . Säämi parlament vuáđudempeivi ( Suomâst adelui asâttâs Säämi parlameentâst 9.11.1973 ) 15.11 . 15.11 . Isak Saba riegádanbeaivi . Vuosmuu säämi riijkâpeivivalmaa , Isak Saba , šoddâmpeivi . Isak Saba riegádii j. 1875 Unjárggas Várjjagis . Isak Saba šoodâi ive 1875 Vaarjâg Uunjaargâst , Taažâst .