Sámeoahpahus ruovttuguovllu olggobealde Sámi oahpahus lea máhccamin álbmotskuvlla áigge dillái . Sämikielâ máttááttâsâst máccoo kansaškoovlâ ääigi tilálâšvuo Ruovttuguovllu olggobealde ássi mánát ja nuorat báhcet lohkan- ja čállindáidduheapmen iežaset gielas , jos giella ii oahpahuvvo skuvllas . Sämikielâ máttááttâsâst máccoo kansaškoovlâ ääigi tilálâšvuotân - sämikuávlu ulguubeln ässee párnááh já nuorah pääccih luuhâm- já čäällitáiđuttemmin jieijâs kielâst , jis kielâ ij máttááttuu škoovlâst . Sámedikki vuosttaš skuvlenraporta almmuhuvvui Helssegis 13.11. sámedikki , veahádatsáttaolbmo ja mánáidáittarteaddji ovttas ordnen semináras . Tilálâšvuotâ lii Suomâ vuáđulaavâ já Suomâ adelem , algâaalmugis kyeskee aalmugijkoskâsâš sopâmušâi vuástásâš , páhuduvvoo Sämitige pargojuávhu tuorâstuv 13.11. almostittám vuossâmuu sämitige škovlimraportist . Sámeoahpahusa dálá dilli ávašta máhccama álbmotskuvlla áigái , goas sámegielas ii leamašan sajádat oahpahusas ja sámiid giellamolsun ovdánii jođánit . Sämimáttááttâs tááláš tile muuneeld maccâm kansaškoovlâ ááigán , kuás sämikielâst ij lamaš sajattâh máttááttâsâst já sämmilij kielâmolsom ovdánij jotelávt . Ruovttuguovllu olggobealde ássi sámemánáid- ja nuoraid dilli muittuha sin áhkuid ja ádjáid mánnávuođa dili . Sämikuávlu ulguubeln ässee sämipárnái já - nuorâi tilálâšvuotâ sulâstit sii äijihij já ááhui pärnivuođâ tilálâšvuođâ . Go giella ii oahpahuvvo skuvllas , dan hállit báhcet lohkan- ja čállindáidduheapmen iežaset gielas . Ko kielâ ij máttááttuu škoovlâst , te sárnooh pääccih luuhâm- já čäällimtáiđuttemmin jieijâs kielâst . Giela hálliid mearri geahppána eaige ođđa giela geavaheaddjit boađe . Kielâ sárnoi meeri kiäppán iäge uđđâ kielâ kevtteeh lassaan . Heajut gielladáiddolaččat masset jogo gielaset obban dahje giella báhcá ovdánkeahttá , go revitalisašuvnna vejolažžan dahkki giela čálalaš hálduiváldin ii leat vejolaš . Hiäjumustáá kielâ mätteeh monâtteh kielâš jo-uv ollásávt tâi kielâ ij ovdán , ko revitalisaatiolâš kielâ kirjálâš haaldunväldim ij lah máhđulâš . Skuvlenpolitihkalaš berošmeahttunvuohta sámeoahpahusa váttisvuođaid čoavdimii lea doalvumin sámegiela hálliid meari johtilis geahppáneapmái ja sámiid ruovttuguovllu olggobealde ássiid sámiid giela ja identitehta molsašuvvamii . Škovlimpoolitlâš peerustmettumvuotâ sämimáttááttâs čuolmâi čuávdimân lii joođeetmin sämikielâ sárnoo ulmui mere jotelis kiäppánmân já sämikuávlu ulguubeln ässee sämmilij kielâ já identiteet muttuumân . Oahpahusa guoskevaš njuolggadusain ruovttuguovllu olggobealde ássi sámit giehtadallojit sisafárrejeaddjiide buohtalaston joavkun , mas bargojoavkku raporta addá muhtin konkrehtalaš ovdamearkkaid . Máttááttâs kyeskee njuolgâdusâin sämikuávlu ulguubeln ässee sämmiliih kohtâluvvojeh tegu enâmânvärrejeijeeh , mast pargojuávhu raapoort addel motomijd konkreetlâš ovdâmeerhâid . Dilli lea Suoma vuođđolága ja Suoma addin , eamiálbmogiid guoskevaš riikkaidgaskasaš čatnasumiid vuostásaš , gávnnahuvvo Sámedikki bargojoavkku duorastaga 13.11. olggosaddin , vuosttas sámedikki skuvlenraporttas . Bargojoavku lea čielggadan ruovttuguovllu olggobealde moatti báikegottis , ee. Helssegis , Tamperees , Oulus ja Roavvenjárggas addojuvvon sámegiela oahpahusa ja gávnnaha raporttas , ahte oahpahusas ii leat dálá njuolggadusaid vuođul ovdánanvejolašvuohta . Pargojuávkku lii čielgim sämikuávlu ulguubeln motomijn päikkikuudijn , tegu Helsigist , Tamperest , Oulust já Ruávinjaargâst adelum sämikielâ máttááttâs já pááhud raportistis , et máttááttâsâst iä lah táálái njuolgâdusâi mield ovdánemimáhđulâšvuođah . Sámegiela ja sámegielat oahpahusas ja dan dilis leat olu váilevuođat maiddái ruovttuguovllus , muhto ruovttuguovllu olggobealde dilli lea fuolastuhtti . Sämikielâ já sämikielâlâš máttááttâsâst já ton tilálâšvuođâst láá ennuv vááijuvvuođah meid sämikuávlust , mut sämikuávlu ulguubeln tilálâšvuotâ lii kriittisâš . Eamiálbmoga giela oahpahus addojuvvo ruovttuguovllu olggobealde seamma vuođustusaiguin go ee. sisafárrejeaddjiid gielaid oahpahus . Algâaalmug kielâ máttááttâs adeluvvoo sämikuávlu ulguubeln siämmái vuáđustâsâiguin ko el . enâmânvärrejeijei kielâi máttááttâs . Sisafárrejeaddjiid gielat leat dávjá stuorra máilmmigielat , nugo espánjagiella , eaŋgalsgiella , punjabi dahje arabia . Enâmânvärrejeijei kielah láá távjá stuorrâ maailmkielah , tegu espanja- , eŋgâlâs- , punjabi- tâi arabiakielâ . Oahpahusa lea vejolaš oažžut eanemustá 2,5 vahkkudiimmu ja dat lea vuođđooahpahusa dievasmahtti iežas eatnigiela dahje ruovttugiela oahpahus , man diimmut dollojit dábálaččat eará skuvlabeaivve maŋŋá dahje skuvlabeaivve maŋimuš diibmun . Máttááttâs lii máhđulâš finniđ enâmustáá 2,5 okkotiijme já tot lii vuáđumáttááttâs tievâsmittee jieijâs eenikielâ tâi päikkikielâ máttááttâs , mon tiijmeh tuállojeh táválávt eres škovlâpeeivi maŋa tâi škovlâpeeivi majemui tiijmij ääigi . Giela oahpahusa sajádat skuvlabarggus lea headju ja dán oahpahusa oažžu dušše áibbas uhca oassi sámemánáin- ja nuorain , geat ásset ruovttuguovllu olggobealde . Kielâ mattááttâs sajattâh škovlâpargoost lii hiäju já taam máttááttâs finnee tuše muálu-uási sämikuávlu ulguubeln ässee sämipárnáin já - nuorâin . Oahpahusa áigáioažžun lea váttis , go sámegiela oahpahus lea ruovttuguovllu olggobeale skuvllaide , rektoraidda ja oahpahusvirgeoapmahaččaide ođđa ja amas ášši . Máttááttâs ááigánfinnim lii vaigâd , ko sämikielâ máttááttâs sämikuávlu ulguupiäláid škovláid , rehtoráid já máttááttâsvirgeomâháid lii uđđâ já omâs äšši . Sámi vánhemat ja báikkálaš skuvlavirgeoapmahaččat leat moatte báikegottis figgan ovddidit oahpahusdili , muhto dat lea dálá njuolggadusaid vuođul veadjemeahttun , gávnanhuvvo raporttas . Sämivanhimeh já páihálâš škovlâvirgeomâhááh láá motomijn päikkikuudijn viggâm ovdediđ máttááttâstilálâšvuođâ , mut tot lii táálái njuolgâdusâi vuáđuld máhđuttem , páhuduvvoo raportist . Sámi vánhemat leat bivdán máŋgii Sámedikkis veahki dillái ja jahkkán dan iešráđđenorgánan sáhttit váikkuhit oahpahusa lágideapmái . Sämivanhimeh láá távjá pivdám Sämitiggeest iše tilálâšvuotân já oskom , et tot jiešhaldâšemorgaanân puáhtá vaikuttiđ máttááttâs orniimân . Sámedikki vejolašvuođat váikkuhit iežas álbmoga oahpahussii leat goittotge vánet iige sámiide vuođđolágas sihkkaraston kulturiešráđđen leat ollašuhtton skuvlema suorggis . Sämitige máhđulâšvuođah vaikuttiđ jieijâs aalmug máttááttâsân láá kuittâg uceh ige sämmiláid vuáđulaavâst torvejum kulttuur-jiešhaldâšem lah olášittum škovlim syergist . Sámedikki skuvlen- ja oahppamateriáladoaimmahagas galggašii bargojoavkku mielas ovddidit sámeoahpahusa oppalašvuođas vástu guoddi , dan čuovvu , oahpahusas raporterejeaddji ja fásta oahpahusministeriijain ráđđádalli guovddáža . Sämitige škovlim-já oppâmateriaaltoimâttuvâst kolgâččij pargojuávhu mielâst ovdediđ sämimáttááttâs olesvuođâst västideijee , tom čuávvoo , máttááttâsâst raportistee já merikooskâi máttááttâsministeriöin ráđádellee kuávdáš . Bargojoavkku mielas sámeoahpahusa oppalaš ovddideami ja giela oahpahusa buktima luonddolaš oassin skuvlabargui miehtá riikka , galgá álggahit farggamusat . Pargojuávhu mielâst sämimáttááttâs olesváldálâš ovdedm já kielâ máttááttâs jođettem luándulâš uássin škovlâpargo ubâ Suomâst , kalga algâttiđ jotelávt . Njuolggadusaid dagahan eastagiid ja čuolmmaid galgá burgit ja buktit sámeoahpahusa sajádaga ja vejolašvuođaid ´normála dillái´ , mas giela oahpahusordnemiin váldojit vuhtii oahppiid iešguđetlágan gielladuogážat : oassi sámeoahppiin hállá sámegiela eatnigiellan , oassái dat lea heajubut hálddašuvvon nubbi giella ja oasis ii leat olláge gielladáidu . Njuolgâdusâi tovâttâm iästuid já čuolmâid kalga raččođ já jođettiđ sämimáttááttâs sajattuv já máhđulâšvuođâid ´normaal tilálâšvuotân´ , mast kielâ máttááttâsorniimijn váldojeh vuotân uáppei sierâlágán kielâtuávááh : uási sämiuáppein sárnu eenikielânis sämikielâ , uásán tot lii hiäjubeht haldâšum nubbe kielâ já uásist ij lah ollágin kielâtáiđu . Lassin skuvllain , erenomážit davvin , leat maiddái eará oahppit , geat hálidivčče oahppat sámegiela . Lasseen škoovlâin , eromâšávt tavveen , láá meid eres uáppeeh , kiäh halijdiččii oppâđ sämikielâ . Dát ii goittotge leat vejolaš ruovttuguovllu olggobealde . Taat ij lah kuittâg máhđulâš sämikuávlu ulguubeln . Jagis 2004 fápmui boahtán sámi giellalága njuolggadusaid ollašuvvan gáibida ođđa giela hálliid lassáneami . Ive 2004 vuáimán šoddâm säämi kielâlaavâ njuolgâdusâi olášuttem váátá uđđâ kielâ sárnoi šoddâm . Gos eará sajis ođđa hállit sáhtášedje boahtit go skuvlla vierrogiela oahpahusas ? Kost eres saajeest uđđâ kielâ sárnooh puávtáččii puáttiđ ko škoovlâ vieres kielâ mettááttâsâst ? – jerro raporttas . – koijuduvvoo raportist . Sámegiela oahpahusa ja dan ovddideami galggašii bargojoavkku mielas dahkat vejolažžan viiddidemiin dálá sámiid ruovttuguovllu guoskevaš sámeoahpahusa ruhtadeami olles riikii . Sämikielâ máttááttâs já ton ovdedem kolgâččij pargojuávhu mielâst toohâđ máhđulâžžân viijđedmáin tááláá ääigi sämikuávlu kyeskee sämimáttááttâs ruttâdem ubâ enâmân . Dat rabašii luotta oahpahusa fástan dahkamii , ovddieapmái ja dan sajádaga bajideapmái . Tot lehâstičij maađij máttááttâs fastân tohâmân , oovdedmân já ton sajattuv luptiimân . Ruovttuguovllu guoskevaš ruhtadannjuolggadus oahpahus ja kulturdoaimma ruhtadeamis addojuvvon lágas sihkkarastá skuvlema lágideaddjiide stáhtadoarjaga , mii vástida sullii 100-prosentalaččat dán oahaphusas boahtán oahpaheaddjiid bálkágoluid . Sämikuávlu kyeskee ruttâdemnjuolgâdus máttááttâs já kulttuurtooimâ ruttâdmist adelum laavâst torvee škovlim uárnejeijeid staatâtorjuu , mii västid suullân 100-prooseentlávt máttááttâsâst šaddee máttáátteijei pälkkikoloid . Nubbin vuohkin oahpahusa ovddideapmái evttohuvvo Anára kirkosiiddas doaibmi Sámi oahpahusguovddážis ovddiduvvon fierpmádatoahpahusa fástan dahkama ja giela fierpmádatoahpahusa vejolažžan dahkama buot daid vuođđoskuvllaide ruovttuguovllus ja dan olggobealde , gos leat váttisvuođat gávdnat sámegieldáiddolaš oahpaheaddjiid . Nubben vävlin máttááttâs oovdedmân iävtuttuvvoo Säämi máttááttâskuávdáást Anarist ovdedum viermimáttááttâs fastân toohâm já kielâ viermimáttááttâs toohâm máhđulâžžân taid puohháid vuáđuškovláid sämikuávlust já ton ulguubeln , main láá vädisvuođah kavnâđ sämikieltáiđusijd máttáátteijeid . Oahpahusguovddážis leat jo jagiid áigge ovddidan fierpmádatpedagogihka ja teknihkalaš válmmašvuođaid ja dat basttášii addit sámegiela fieprmádatoahpahusa maiddái ruovttuguovllu olggobealde , juos das livčče dan guoskevaš skuvlema ordnenlohpi ja várit fierpmádatoahpaheaddjiid bálkáheapmái . Máttááttâskuávdáást lii jo maaŋgâi iivij ääigi ovdedum viermipedagogiik já teknisâš kiärgusvuođâid já tot pastaččij adeliđ sämikielâ viermimáttááttâs meid sämikuávlu ulguubel , jis tast ličij ääši kyeskee škovlim ornimlope já väärih viermimáttáátteijei pálkkátmân . Fierpmádatoahpaheaddjit dárbbašuvvošedje buot golmma Suomas hállon ja skuvllas oahpahuvvon sámegillii , anáraš- , nuortalaš- ja davvisámegillii . Viermimáttáátteeh tarbâšuuččii puohháid Suomâst sarnum já máttááttum kuulmâ sämikielân , aanaar- , nuorttâ- já tavesämikielân . Buot sámegielat gullet riikkaidgaskasaš luohká mielde ( mm . Puoh sämikielah kuleh aalmugijkoskâsâš luokittâllâm mield ( el . www.unesco.org gt ; endangered languages ) máilmmi áitatvuloš gielaid jovkui , anáraš- ja nuortalašgiella nannosit áitatvuloš gielaid jovkui . www.unesco.org gt ; endangered languages ) maailm uhkevuálásâš kielâi juávkun , aanaar- já nuorttâsämikielâ tuođâlâš uhkevuálásâš kielâi juávkun . Suoma stáhtas lea vástu eamiálbmoga gielas , iige sámegiela oaččo bidjat seamma sajádahkii sisafárrejeaddjiid gielaiguin . Suomâ staatâst lii ovdâsvástádâs jieijâs algâaalmug kielâst , ige sämikielâ uážu asâttiđ siämmáá sajattâhân enâmânvärrejeijei kielâiguin . Daidge oahpahus Suoma skuvllain lea dehalaš , muhto dušše hárve gielat dain leat ruovtturiikkain áitatvuloš sajádagas nugo sámegielat davviriikkalaš ruovttustáhtain . Toi-uv máttáátâs Suomâ škoovlâin lii tehálâš , mut tuše häärvih tain láá kuátueennâmstis uhkevuálásâš sajattuvâst tegu sämikielah tave-eennâmlâš kuátueennâmstis . Bargojoavkku ságajođiheaddjin doaimmai sámedikki lahttu Petra Magga ja lahttun giellaáššiidčálli Ellen Näkkäläjärvi , virtuálaoahpahusa koordináhtor Eeva-Liisa Rasmus ja luohkáoahpaheaddji Rauna Rahko . Pargojuávhu saavâjođetteijen tooimâi sämitige jeessân Petra Magga já sesânin kielâašijčällee Ellen Näkkäläjärvi , virtuaalmáttááttâs koordinaattor Eeva-Liisa Rasmus já luokamáttáátteijee Rauna Rahko . Bargojoavkku raportta lea čállán sámedikki skuvlenčálli Ulla Aikio-Puoskari . Pargojuávhu raapoort lii čáállám sämitige škovlimčällee Ulla Aikio-Puoskari .