Sámegielat Sámegielat Sämikielah Go hállat sámegiela birra , de eat oaivvil dušše ovtta giela . Ko lii saahâ Sämikielâst ij uáivilduu tuše oovtâ kielâ . Sámegiela giellahámit gávdnojit oktiibuot logi , main ovcci hállojuvvo ain Suoma , Ruoŧa , Norgga ja Ruošša guovlluin . Sämikielâhäämih láá ohtsis love , main oovce sárnoo ain-uv Suomâ , Ruotâ , Taažâ já Ruošâ kuávluin . Sámegielat gullet uralilaš giellagotti suopmelaš-ugralaš suorgái ja dat leat nuortamearasuopmelaš gielaid lagamus sohkagielat . Sämikielah kuleh uralilâš kielâjuávhu syemmilâš-ugrilâš suárgán já toh láá nuorttâmeerâsyemmilâš kielâi aldemuuh hyelkkikielah . Nuortamearasuopmelaš gielain stuorámusat leat suoma- ja esttegiella . Nuorttâmeerâsyemmilâš kielâin stuárráámusah láá suomâkielâ já eestikielâ . Sámegielat fas juhkkojuvvojit oarje- ja nuortasámegielaide . Sämikielah pelestis juáhhojeh uárji- já nuorttâsämikieláid . Oarjesámegielat leat lulli- , ubmi- , bihtán- , julev- sihke davvisámegiella ja nuortasámegielat anáraš- , nuortalaš- , ákkil- , gieldda- ja darjjisámegiella . Uárjisämikielah láá maadâ- , ume- , pittáám- , juulev- sehe tavesämikielâ já nuorttâsämikielah láá aanaar- , nuorttâ- , äkkil- , kildin- já tarjesämikielâ . Ránnjáguovlluid sámegielat sulastahttet muhtumin nu ollu nuppiideaset ahte dáid gielaid hállit bastet áddet nuppiideaset . Sämikielah hämmejeh pááihui suommânrááiđu , ađai motomeh ránnjákielâi sárnooh pyehtih iberdiđ nubijdis . Dábálaččat goit gielaid gaskasaš ráját leat čielgasat iige nuppi sámegiela hálli ádde nuppi , jos ii oahpahala su giela . Táválávt kuittâg kielâi koskâsiih rääjih láá čielgâseh , ige nube sämikielâ sárnoo ibbeerd nube kielâ opâttâlhánnáá tom . Gielaid gaskasaš áddema leat ovddidan daid gaskasaš oktavuođat ja geavaheapmi seamma guovlluin . Kielâi koskâsâš iberdem láá išedâm toi koskâsiih ohtâvuođah já kevttim siämmáin kuávluin . Gártii merkejuvvon gielaid gaskasaš ráját čujuhit gielaid árbevirolaš geavahanguovlluide . Káártán merkkejum kielâi koskâsiih rääjih čujotteh kielâi ärbivuáválijd kevttimkuávloid . Sámegiela hálli olbmuid mearis eai leat dárkkes dieđut . Sämikielâ sárnoo ulmui meereest iä lah tärkkilis tiäđuh . Sámegielaid sajádat lea leamaš guhká heittot ja dan lea sáhttán almmuhit heaggačállái eatnigiellanis ( Suomas ) easkka dalle go vuosttas sámi giellaláhka bođii fápmui jagis 1992 . Sämikielâi sajattâh lii lamaš kuhháá hiäju já tom lii puáhtám almottiđ jieggâčällei eenikielânis ( Suomâst ) iäskán vuossâmuu säämi kielâlaavâ vuáimán puáttim maŋa ive 1992 . Sámegiela hállit leat dán áigge measta álo guovtte- dahje juoba golmmagielagat , iige veahkadatgirjjiide sáhte almmuhit eatnigiellan go ovtta giela dušše . Sämikielâ sárnooh láá tááláá ääigi masa puoh kyevti- tâi joba kuulmâkielâliih , ige aalmugkirjijd pyevti almottiđ eenikielân ko oovtâ kielâ . Navdimis sámegielaid hálliid mearri lea buohkanassii 30.000-50.000 gaskkas . Jurdemist lii , et sämikielâi sárnoi meeri ličij ubânâssân 30.000-50.000 kooskâst . Suomas hállet golbma sámegiela Suomâst sárnojeh kulmâ sämikielâ Buot sámegiela hálliin árvvu miel 75-90% hállá davvisámegiela . Puohâin sämikielâsárnoin suullân 75-90% sárnuh tavesämikielâ ađai orjâlâškielâ ( dávvisámegiella ) . Dat lea Davviriikkain eanemus geavahuvvon ja maid Suoma stuorámus sámegiella . Tot lii Tave-enâmijn enâmustáá kevttum já meid Suomâ stuárráámus sämikielâ . Dan árbevirolaš hállanguovllut Suomas leat Ohcejohka , Anár , Eanodat ja Soađegili davveoassi . Ton árbivuáváliih sárnumkuávluh Suomâst láá Ucjuuhâ , Aanaar , Iänudâh já Suáđigil taveuási . Váldooassi sámegiela ja sámegielat oahpahusas , diehtojuohkimis , girjjálašvuođas , musihkas ja buot olggosaddon sámegielat materiálas lea davvisámegillii . Iänááš uási sämikielâ já sämikielâlâš máttááttâsâst , tiäđusirdemist , kirjálâšvuođâst , musikist já puohâin almostittum sämikielâlâš materiaalist lii tavesämikielâlâš . Davvisámegiela ealáskahttin guhká bistán láttiiduhttin- , dáruiduhttin- ja ruoŧaiduhttinbaji maŋŋá álggii juo 1960- ja 1970-loguin ja giella gullo ja oidno dál miehtá sámeguovllu . Suomâst , Taažâst já Ruotâst kuhháá pištám lädijduttempaje maŋa aalgij tavesämikielâ iäláskem jo 1960- já 1970-lovvoin já tááláá ääigi kielâ kulloo já uáinoo miätá sämikuávlu . Davvisámegiela ovttalágan davviriikkalaš ortografia dahjege čállinvuohki dohkkehuvvui jagis 1978 . Tavesämikielâ ohtâlâš tave-eennâmlâš ortografia ađai čäällimvyehi tuhhiittui ive 1978 . Dan rájes sámegielat girjjálašvuohta lea olggosaddon eanet go ovddit jahkečuđiin oktiibuot ja dat lea juksan lohkkiid viidásabbot go goasge ovdal . Ton rääjist tavesämikielâlâš kirjálâšvuotâ lii almostittum eenâb ko ovdebijn ihečuođijn ohtsis já tot lii juksâm ovdiist vijđásubboid lohheepirrâduvâid . Guokte eará sámegiela , mat hállojuvvojit Suomas , leat anáraš- ja nuortalašgiella ( anarâškielâ , sää ´mkiõll ) . Kyehti eres Suomâst sarnum sämikielâ láá aanaar- já nuorttâsämikielâ ( sää ´mkiõll ) . Daid goappašagaid hállet eatnigiellaneaset sullii 300 olbmo . Taid kuohtuid sárnuh eenikielânis suullân 300 olmožid . Anárašgiella Aanaarsämikielâ ađai anarâškielâ Anáraččat leat Suomas áidna sámejoavku , mii lea árbevirolaččat ássan dušše ovtta riikkas . Aanaarsämikielâliih láá Suomâst áinoo sämmilâšjuávkku , mii lii ärbivuáválávt aassâm tuše oovtâ staatâ kuávlust . Anárašgiela dilli lei hui váttis vel 20 jagi dás ovdal . Inarinsämikielâ tile lâi uáli heeitug vala 20 ihheed tassaaš . Aktiivvalaš Anárašgiela searvvi ja iešguđetlágan giela ealáskahttindoaimmaid vehkiin giella lea ožžon ođđa hálliid ja ealáskahttindoaimmat joatkašuvvet oppa áigge . Aktiivlâš Anarâškielâ seervi já maaŋgâlágán kielâ iäláskittemhaavâi puátusin kielâ lii finnim uđđâ sárnoid já iäláskittemhaavah juátkojeh ubâ ääigi . Anárašgiela gielaealáskahttimis leamašan čielgasit ávki . Aanaarsämikielâ iäláskittem lii pyevtittâm puátusijd . Anárašgiela riektačállinvuohki , ortografia , dohkkehuvvui jagis 1992 . Aanaarsämikielâ riehtâčäällimvyehi , ortografia , tuhhiittui ive 1992 . Anára girkosiiddas jagis 1997 álggahan anárašgielat giellabeassi joatká doaimmas gieldda beaivedikšobáikin , man Anára gielda skáhppo oastinbálvalussan Anárašgiela searvvis . Aanaar markkânist ive 1997 algâttâm anarâškielâ kielâpiervâl juátká tooimâs kieldâlâš pieivikiäččusaijeen , mon Aanaar kieldâ hááhá uástupalvâlussân Anarâškielâ seervist . Anárašgielat vuođđooahpahus álggahuvvui 2000 – logu álggus . Anarâškielâlâš vuáđumáttááttâs algâttui 2000 - lovo aalgâst . Mannan jagiid Anára girkosiiddas skuvllaset álggahan anárašgielat oahppiid joavku lea leamaš stuorát go davvisámegielat oahpahusjoavku . Majemui iivij Aanaar markkânist škoovlâs algâttâm anarâškielâlâš uáppei juávkku lii lamaš stuárráb ko tavesämikielâlâš uáppei juávkku . Anárašgiela ealáskahttindoaibma joatkašuvvá prošeavttain , mas ee. skuvlejuvvojit ođđa anárašgielat oahpaheaddjit . Anarâškielâ iäláskittemtoimâ juátkoo havváin , mast el . škuávlejuvvojeh uđđâ anarâškielâtáiđusiih máttáátteijeeh . Prošeavtta jođiha jagis 2007 anárašgielas ( áidna ja vuosttasin máilmmis ) doavttirin nákkáhallan Marja-Liisa Olthuis . Haavâ joođeet ive 2007 aanaarsämikielâst ( áinoo já vuossâmuš mailmist ) tuáhtárân nágáttâllâm Marja-Liisa Olthuis . Nuortalašgiella Nuorttâsämikielâ ađai nuorttâlâškielâ Nuortalašgiela árbevirolaš guovlu ollá Norgga Njávdámis ( Neiden ) Ruošša Beahcámii ja Doalláma Lappii . Nuorttâsämikielâ ärbivuáválâš kuávlu olá Taažâ Njiävđámist ( Neiden ) Ruošâ Piäcámân já Toollâmjuuvâ Sáámán . Guovlu lea otne golmma riikka siste . Kuávlu lii tááláá ääigi kuulmâ väldikode raajij luádudem . Suoma bealde nuortalaččaid guovddážat leat Čeavetjávrri , Nellima ja Keväjávrri gilit . Suomâbeln nuorttâsämmilij aassâmkuávdááh láá Čevetjäävri , Njellim já Kiđđâjäävri siijdah . Ovdal máilmmisođiid nuortalašgiela hálle árvvu miel muhtun duhát olbmo . Nuorttâsämikielâ sárnooh láá árvuštâllum lemin ovdil maailmsoođij motomeh tuhátteh . Otne nuortalašgiela eatnigiellan hálli olbmot leat árvvu mielde 300 . Tááláá ääigi nuorttâsämikielâ eenikielânis sárnooh nabdojeh lemin suullân 300 . Soađit biđgejedje nuortalaččaid árbevirolaš siidaássama , sosiálalaš ja sohkastruktuvrraid ja heajudedje seammás maid giela sajádaga . Suáđih cyevkkejii buorttâlâšâi ärbivuáválâš sijdâaassâm , sosiaallâš- já suhâráhtusijd já siämmást hiäjusmittii meid kielâ sajattuv . Maiddái nuortalašgiella lea ealáskahtton máŋggaláhkai . Meid nuorttâsämikielâ lii iäláskittum maaŋgânáál . Nuortalašgielat giellabeasseiskkadallan álggahuvvui Čeavetjávrris jagis 1993 . Nuorttâsämikielâlâš kielâpiervâlkeččâlâddâm algâttui Čevetjäävrist ive 1993 . Doaibma joatkašuvai jagi 1997 rájes gieldda ja das maŋŋá sámedikki EU-fidnuid vehkiin . Toimâ jotkui ive 1997 rääjist kieldâ já tastoo sämitige EU-haavâi vievâst . Giellabeassedoaibma boatkanii 2000-logus ja álggahuvvui gieldda beaivedikšun ođđasit čakčat 2008 Avvilis . Kielâpiervâltoimâ potkânij 2000-lovvoost já algâttui kieldâlâš peivitipšon uđđâsist čohčuv 2008 Avelist . Nuortalašgiella oahpahuvvo vuođđoskuvllas ja dat lea oahpahusgiellan smávva oahppijovkui . Nuorttâsämikielâ máttááttuvvoo vuáđuškoovlâst já tot lii uccâ uáppeejuávkun máttááttâskielân . Yle Sámi radio sádde prográmmaid Suoma buot golmma sámegillii . Yle Sámi radio vuolgât ohjelmid puohâin kulmáin Suomâ sämikielân . Anáraš- ja nuortalašgielat sáddagiid ossodat lea goit čielgasit uhcit go davvisámegielat sáddagiid . Aanaar- já nuorttâsämikielâlâš vuolgâttâsâi uási lii kuittâg čuuvtij ucceeb ko tavesämikielâlâš vuolgâttâsâi uási . Gáldut ja liŋkkat : Käldeeh já liiŋkah : Pekka Sammallahti 1998 : The Saami Languages . An Introduction . Davvi Girji OS. Anárašgiela ja anárašgielat oahppamateriálat Anarâškielâ já anarâškielâlâš oppâmateriaaleh Nuortalašgiela ja nuortalašgielat oahppamateriálat Nuorttâsämikielâ já nuorttâsämikielâlâš oppâmateriaaleh Davvisámegiela ja davvisámegielat oahppamateriálat Tavesämikielâ já tavesämikielâlâš oppâmateriaaleh Oulu universitehta Giellagas-instituhtas lea riikkaviidosaš spesiálabargu sámegiela alla oahpahusas ja dutkamušas Suomas Oulu ollâopâttuv Giellagas - instituutâst lii väldikodálâš sierânâspargo sämikielâ aaleeb máttááttâsâst já tutkâmušâst Suomâst Helssega universitehta sámegiela dutkamuš Helsig ollâopâttuv säämi tutkâmuš Sámi allaskuvla Norgga Guovdageainnus Säämi ollâškovlâ / Sámi allaskuvla Taažâ Kuovdâkiäinust Tavesämikielâ sänikirje- já terminologiaportaal risten.no Sámemusea Siidda ruoktosiiddut www.siida.fi Sämimuseo Siijdâ päikkisiijđoh www.siida.fi Anáraččat - Anárašgiela searvvi ja Sámemusea Siidda buvttadan diehtopakeahtta Aanaarsämmiliih - Anarâškielâ seervi já Sämimuseo Siijdâ pyevtittem tiätupakkeet Nuortalaččat - Sámemusea Siidda buvttadan diehtopakeahtta Nuorttâsämmiliih - Sämimuseo Siijdâ pyevtittem tiätupakkeet Ruovttueatnan gielaid dutkanguovddáš dahká maid sámegiela giellagáhttenbarggu Päikkieennâm kielâi tutkâmkuávdáš taha meid sämikielâ huolâttâspargo Ruovttueatnan gielaid dutkanguovddáš : Álgu – sámegielaid sániid álgovuolgga Päikkieennâm kielâi tutkâmkuávdáš : Álgu - sämikielâi saanij algâpuáttim Davviriikkalaš sámegiela lávdegoddi almmustahttá giellasiidduid www.giella.org Tave-eennâmlâš säämi kielâlävdikodde almostit kielâsiijđoid www.giella.org YLE Sámi radio sádde prográmma golmma Suoma sámegillii YLE Sámi radio vuolgât ohjelm kuulmâ Suomâ sämikielân Sámegielat bálvalusat interneahtas Sämikielâg palvâlusah interneetist Uđđâsist Šoddâm - tavesämikielâ - anárašgiella - anarâškielâ - nuortalašgiella - nuorttâsämikielâ - neahttasátnegirji