Sámi musihkka Sämimuusik Sámemusihkka lea otne seaguhus ođđa ja boares musihka . Sämimuusik lii onnáá peeivi siävuttâs puárrás já uđđâ . Sámemusihka ruohttasat leat čiekŋalasas árbevirolaš sámemusihkas juoigamis , leu ’ ddis ja livđes , mat leat árbevirolaš sámemusihka šlájat Suoma beale sámeguovllus . Sämimuusik madduuh láá jieŋâlâsâst ärbivuáválii sämimusikkist juáigusist , leu ’ ddist já liivđest , moh láá ärbivuáválii sämimuusik šlaajah Suomâ pele sämikuávlust . Eará sámemusihkka árbevirolaš lávlunmusihkkašlájaid lassin gávdno buot vejolaš musihkkašlájain rápmusihkas dánsunmusihkkii . Eres sämimuusik ärbivuáválij vookaalmuusikšlaajâi lassen kávnojeh puohâin máhđulijn muusikgenrein rääpist huumpan . Árbevirolaš sámemusihkka Ärbivuáválâš sämimuusik Árbevirolaš sámemusihkas leat máŋga vuođđoprinsihpa , mat leat ovttaláganat Viesttar-Sibirijá moanaid eamiálbmogiid musihkain . Ärbivuáválii sämimusikkist láá maaŋgah vuáđuprinsiipeh , moh láá siämmáásullâsiih Viestâr-Siberia maaŋgâi algâaalmugij musikkijn . Dát álbmogat leat ee. nenetsat , enetsat , nganasanat ja selkupat . Taah aalmugeh láá eres lasseen nenetseh , enetseh , nganasaneh já selkupeh . Dehálamos ovttastahtti bealli lea dat , ahte musihka olggosbuktima gaskaoapmi lea olbmo jietna , eaige čuojanasat leat geavahuvvon . Tehálumos ovtâsteijee tahhee lii tot , et muusiklii olgosadelem riäidu lii ulmuu jienâ , iäge čuojânâsah lah kevttum . Nubbi dehálaš ovttastahtti bealli lea dat , ahte musihkka ovdanbuktojuvvo okto . Nubbe tehálâš ovtâsteijee tahhee lii tot , et nuusik oovdânpuáhtoo ohtuunis . Dát prinsihpat dollet deaivása árbevirolaš sámemusihkas . Taah prinsiipeh tuálih tiäivás ärbivuáválii sämimusikkist . Árbevirolaš sámi lávlunmusihkkašlájat ovdanbuktojuvvojit almmá čuojanasaid ja dábálaččat okto . Ärbivuáváliih säämi vookaalmuusikšlaajah oovdânpuáhtojeh instrumentâittáá já toh láá táválávt oovdânpuohtum ohtuunis . Davvisápmelaš juoigan lea dovdosamos árbevirolaš sámi lávlunmusihkkašlájain . Tavesämmilâš juáigus lii tobdosumos ärbivuáválijn säämi vookaalmuusikšlaajâin . Dat lea davvisápmelaččaid árbevirolaš musihkka ja daddjojuvvo ahte dat lea okta Eurohpa boarrásamos musihkkaárbevieruin , mii lea ain eallimin . Tot lii tavesämmilij ärbivuáválâš muusik já ton nabdeh lemin ohtâ Euroop puárásumosijn ain ellee muusikärbivuovijn . Juoiggus dahjege luohti lea okto ovdanbuktojuvvon lávlunmusihkka . Juáigus ađai lyeti lii ohtuunis oovdâbpuohtum vookaalmuusik . Luođi sáhttá rohttestit measta mas beare , dábálaččat luđiin čujuhuvvo dihto olbmui ja buot áššiide , mat sutnje laktásit . Juáigus čuásáttuvah pyehtih leđe maaŋgah , táválumoseh juáiguseh láá olmoošjuáiguseh . Juáigusáin čujottuvvoo juáigus čuásáttâhân já puohân mii toos lohtâs . Dat guhte juoigá , ii juoigga luođi , muhto baicce juoigá geannu ( dan geasa luohti guoská ) . Tot kote juáigá , ij juoigâ juáigus , pic juáigá kiännii ( juáigus čuásáttuv ) . Ovdamearkka dihte daddjojuvvo : ” Mun juoiggan Heikka Niillasa ” . Ovdâmerkkân tavesämikielân iättoo : ” Mun juoiggan Heikka Niillasa ” , ” Mun juoigâm Heeihâ Nijlâs ” . Juoigat sáhttá olbmuid lassin báikkiid , ealliid , luonddu dahje man beare eará , man juoigi hálida juoigat . Juáigus čuásáttuvah pyehtih ulmui lasseen leđe sajeh , elleeh , luándu tâi mii peri fáádáid mon jyeigee haalijd juoigâđ . Davvisápmelaš juoigamis leat máŋggat báikkálašvuogit ja nannosepmosit earránit nuppiineaset Eanodaga-Guovdageainnu ja Deanuleagi juoiganárbevierut . Tavesämmilâš juáigusist láá maaŋgah páihálâšstiijlah já nanosumosávt iäráneh nubijnis Iänuduv-Kuovdâkiäinu já Tiänuleve juoigâmärbivyevih . Juoiganárbevieru lassin davvisápmelaččain lea nana sálbmalávluntradišuvdna , mas dasge lea gullamis juoiganárbevieru váikkuhus . Juoigâmärbivyevi lasseen lii tavesämmilijn noonâ salmâveisidemärbivyehi , mast kale tast-uv lii kulluumist juoigâmärbivyevi vaikuttâs . Anáraččaid árbevirolaš musihkka lea livđe . Aanaarsämmilij ärbivuáválâš muusik lii livđe . Livđe-árbevierus lea oktavuohta davvisápmelaš luđiide . Livđe-ärbivyevist lii ohtâvuotâ tavesämmilij juáigusáid . Livđet leat ee. olbmuid ja ealliid birra . Liivđeh láá eres lasseen ulmuin já ellein . Muhtun muddui anáraččain ja davvisápmelaččain leamašan oktasaš repertuára . Uásild aanaarsämmilijn já tavesämmilijn lii lamaš ohtsâš repertuaar . Tiina Sanila-Aikio lávdástâlmin Nuorttâlâšâi asâttem 60-ive juhleest . Nuortalaččaid árbevirolaš musihkka lea leu ´dd . Nuorttâsämmilij ärbivuáválâš muusik lii leu ´dd . Leu ´dd sisttisdoallá olbmuid , eallinbirrasa ja báikkálašhistorjjá govvideaddji njálmmálaš árbedieđu . Leu ´dd tuálá siste ulmuid , eellimpirrâs já páihálâšhistorjá kovvejeijee muštotiäđu . Vassi Semenoja , okta Suenjela leu ´dd-árbevieru meašttiriin , lea govvidan leu ´dd ná : ” Leu ´dd muitala das , mo olbmot leat eallán . ” Vassi Semenoja , ohtâ Suonnjel leu ´dd-ärbivyevi miäštárijn , lii kuvvim leu ´dd etâmáin : ” Leu ´dd muštâl tast maht ulmuuh láá iällám . ” Leu ´dd lea ráhkadussii guoski prinsihpaid dáfus hui earálágan go davvisápmelaš luohti . Leu ´dd lii rááhtuslâš prinsiipâi peeleest čuuvtij ereslágán ko tavesämmilâš juáigus . Baicce oktavuohta gárjilaš ja ruoššabeale árbevirrui lea nanus . Pyerebeht-uv ohtâvuotâ kärjillii já ryešilii ärbivuáhán lii nanos . Leu ´ddiin govviduvvojit dihto olbmo eallima dáhpáhusat dego ráidun . Leu ´ddijn muštâluvvojeh čuásáttâhulmuu eellim tábáhtuskuáhtáseh tábáhtusah ovdáneijee ráiđun . Eará árbevirolaš sámi lávlunmusihkkastiillat ovddabealde máinnašuvvon stiillaid lassin lea ee. vuolie , mii lea lullisámiid árbevirolaš musihkka . Eres ärbivuáválâš säämi vookaalmuusikstijlâ ovdeláá máinâšum stiijlâi lasseen lii vuolie , mii lii maadâsämmilij ärbivuáválâš muusik . Lullisámeguovlu ollá Ruoŧas ja Norggas máŋggaid čuđiid kilomehteriid poláragierddu máttabeallái . Maadâsämmilâš kuávlu olá Ruotâst já Taažâst maaŋgâid čuođijd kilomeetterijd näpikiärdu máddáábel . Ođđa sámemusihkka Uđđâ sämimuusik Sámi populáramusihka ovdánupmi álggii 1970-logus , go Nils-Aslak Valkeapää almmustahtii jietnaskearru ” Vuoi Biret-Máret , vuoi ” . Säämi populäärmuusik ovdánem aalgij 1970-lovvoost ko Nils-Aslak Valkeapää almostitij album ” Vuoi Biret-Máret , vuoi ” . Dat lei vuosttas skearru , mas juoiganárbevierru lei ovttastahtton oarjeriikkaid čuojanasaide . Tot lâi vuossâmuš skiärru mast juoigâmärbivyehi lâi ovtâstittum uárjienâmij čuojâlmâssáid . Valkeapää leat čuvvon máŋggat sámeartisttat , geain riikkaidgaskasaččat dovdosepmosat leat Mari Boine ja Wimme . Valkeapää láá čuávvum maaŋgah sämiartisteh main aalmugijkoskâsávt tobdosumoseh lává Mari Boine já Wimme . Otne sámeartisttat ovttastahttet ovdagáttuid haga sierralágan musihkkašlájaid luohtái ja dahket iežaslágan geahppa populáramusihka . Onnáá peeivi sämiartisteh ovtâstiteh munejurduittáá jieškote-uvlágánijd muusikgenreid juáigusân já rähtih jieijâsmallisii lávlummuusik . Sámegillii ” ráppájuvvo ” ja sámemusihkka čuovvu álbmogiidgaskasaš musihkkatreandaid . Sämikielân räppäjuvvoo já sämimuusik čuávu aalmugijkoskâsij muusiktrendij suundijd . Máŋggat musihkkafestiválat sihke sámeradio ja – televišuvdna doalahit badjin ođđaáigásaš hui ealli sámi musihkkakultuvrra . Maaŋgah muusiktábáhtusah sehe sämiradio já - televisio tuálih paijeem moodeern já uáli ellee säämi muusikkulttuur . Ođđa sohkabuolva bajásšaddá atmosfearas , mas sámi árbevierut adnojuvvojit árvvus . Uđđâ suhâpuolvâ šadda pirrâduvâst , mii čiävláht váldá tiäđu säämi ärbivyevist . Tekstâ : Anna Näkkäläjärvi 2011 Govva : Ulla Isotalo Kove : Ulla Isotalo Käldee : Jouste , Marko , ” Suomen saamelaisten musiikkiperinteet ” , Suomâ muusik historjá : Aalmugmuusik , 273-307 , Asplund ye . Liŋkkat : Liiŋkah : Ijahis idja - álgoálbmogiid musihkkadáhpáhus Ijahis idja - algâaalmugij muusiktábáhtus Guovdageainnu beassášdoalut Kuovdâkiäinu pessijâštuáluh Álgoálbmogiid musihkkadáhpáhus Riddu Riđđu Vilddas Mari Boine Amoc Áigi SomBy Niillas Holmberg & Roope Mäenpää Duolva Duottar Ánnámáret Ensemble Rolffa Sámi Jienat – lávlunjoavku Sámi Jienat – lávlumjuávkku