Sámi duodji
Säämi tyeji
Sámi duodji Sámi duoji ruohttasat leat čiekŋalasas historjjás .
Säämi tyeje madduuh láá jieŋâlâsâst historjást .
Atnudiŋggaid mállet ja hervenstiillat vuođđuduvvet boares atnudiŋggaide , maid dolin measta juohkeokta galggai máhttit duddjot .
Tiiŋgâi maalih já hervimstiijhlah vuáđuduveh puáris anotiŋgáid , maid tovle masa juáháš koolgâi mättiđ rähtiđ .
Ámmátolbmot nugo niibečeahpit , snihkkárat , goarrut dahje gođđit eai gávdnon .
Nijbečeepij , šnikkárij , kuárroi tâi kođđei áámmátkodde ij lamaš .
Otne sámi duodji lea dávjá dáiddaduodji ja das lea boahtán máŋgasii ealáhus dahje ealáhusa oassi .
Tááláá ääigi säämi tyeji lii távjá taaidâtyeji já tast lii šoddâm maŋgâsáid iäláttâs tâi iäláttâs uási .
Čábbát hervejuvvon niibbit , náhpit ( bohcco bahčinlihtti ) , guvssit ( juhkanbollu ) ja silbalihtit leat máŋgasiidda hearvadiŋggat , maid eai ráske geavahit nu mo daid vuođđomálliid leat jahkeduháhiid geavahan .
Muččâdávt , hervejum niijbeh , nääpih ( pccuu paččeemkukse ) , kuuvseh já čilbâliteh láá maŋgâsáid čiŋŋâtiiŋgah , maid iä raskii kevttiđ nuuvt tegu toi vuáđumaalih láá kevttum ihetuháttij ääigi .
Sámi dáiddárat hutket oppa áigge árbevirolaš materiálaid , hámiid ja hervenvugiid heiveheaddji ođđa málliid , čiŋaid , gárvvuid ja atnudiŋggaid .
Säämi taaidâreh rähtih ubâ ääigi uđđâ maalijd , čiiŋâid , káárvuid já anotiiŋgâid , main heiviitteh ärbivuáválij materiaalâi , hämi- já hervimvuovijd .
Sámi giehtaduodji lea álgoálggus iešalddes funktionála , árgabeaivve dárbbuide dahkkon .
Säämi anotiŋgâ lii vuáđulumosávt funktionaallâš , keevâtlâš tárboid rahtum .
Liikká dat galgá leat maid čáppa čalbmái ja vuogas gihtii .
Liijká tot kalga meid nevttiđ čaalman muččâdin já leđe vuovâs kietân .
Johtti eallinvuogi ja lagaš luondogaskavuođa geažil ii duddjojuvvon miige dušši dahje dárbbašmeahttun gálvu .
Jottee eellimvyevi já čovgâ luándukoskâvuođâ keežild tušes tâi tárbuttis topârik ij ärbivuáválávt rahtum .
Stuorra oassi materiálain lei ja lea ainge oažžumis iežas ássanguovllu luonddus .
Stuorrâ uási materiaalâin láá uážžum já uážžuh ain-uv jieijâs aassâmkuávlu luándust .
Duojárat leat oahppan atnit ávkin ovdamearkka dihte bohccos ja muoras measta buot osiid .
Tyeje mätteeh láá oppâm ávhástâllâđ ovdâmerkkân poccuu já muorâ masa puohâi osijguin .
Soagisge dohkkejit duodjemateriálan muorraávdnasa lassin maid bárku , beassi ja veattit .
Suávist-uv tohhejeh tuojijd muorâamnâs lasseen meid párkku , pessi já viäddáh .
Duodji juhkkojuvvo dábálaččat dipma ja garra materiálaide .
Tyeji juáhhoo táválávt timmâ já korrâ materiaaláid .
Nissonat leat dábálaččat duddjon dipma dujiid , maidda gullet bohcconáhki , gođđosiid ja tekstiillaid ávnnasteapmi .
Nisoneh láá táválávt porgâm timmâ tuojijguin , moid lohhojeh poccuučeevđi , kuđâlmij já tekstiilij amnâstem .
Albmát fas leat duddjon diŋggaid garra dávttis , čoarvvis , muoras ja metállas .
Almaah oppeet láá hammim tiiŋgâid korrâ täävtist , čuárvist , muorâst já metallist .
Sámi duodjái lea mihtilmas dat ahte materiálaid iešvuođaide vuogáiduvvan leamašan dehálut go materiálaid ávnnasteapmi .
Säämi tuáján lii tijpâlâš , et materiaalâi hammiimist tehálub lii lamaš materiaalâi jiešvuođáid vuáhádume .
Ovdamearkka dihte guvssit , mat duddjojuvvojit báhkis , ja eará atnulihtit leat gohppojuvvon báhki iežas šaddansijaid čuovvumiin .
Ovdâmerkkân päähist rahtum kuuvseh já eres anoliteh láá kuovzum päähi jieijâs šoddâmsáigui mield. .
Boarrásamos árbevieru sámi duojis ovddastit čoarve- , dákte- , muorra- ja náhkkeduojit .
Säämi tyeje puárásumos ärbivyevi ovdâsteh čuárvi- , tähti- , muorâ- já nähkityejeh .
Datneárppu ráhkadeami , bárgideami ja tekstiiladuoji sápmelaččat leat oahppan belohahkii eará álbmogiin .
Taneáárpu rähtim , päddiponnoom já tekstiilpargo sämmiliih láá oppâm uásild eres aalmugijn .
Máŋggaid materiálaid , maidda sámit oahpásmuvve oalle maŋŋit olggobeale gávpegaskavuođaid váikkuhusas , leat goit hárjánan doallat árbevirolažžan , nu oahppásat ovdamearkka dihte láđđi , silki ja silba sámi duojis leat .
Maaŋgah materiaaleh , moh láá puáttám viehâ maŋŋeed ulguupiälái kävppikoskâvuođâi vaikuttâsâst , láá kuittâg nobdum lemin ärbivuáváliih , nuuvt uáppáh ovdâmerkkân läđđee , silkke já silbâ säämi tyejeest láá .
Nuppe dáfus ovdamearkka dihte silbadiŋggain sámi kultuvra seailluha ain dakkár boares nuorta- ja gaskaeurohpalaš árbevieruid , mat leat dáin máinnašuvvon álgoguovlluin juo áigá jávkan .
Nube tááhust ovdâmerkkâm silbâtiiŋgâin säämi kulttuur siäilut ain-uv tagarijd puáris nuorttâ- já koskâeurooplijd ärbivuovijd , moh láá vuolgâsojijnis jo kuhháá tassaaš lappum .
Silba geavahuvvo boahkána hervemis ja soljjuin , muhto maid juhkanlihtiin , suorbmasiin , beallječiŋain ja čeabetčiŋain .
Silbâ kiävttoo puáhháá čiiŋâin já šoljoin , mut meiddei juuhâmliitijn , suormâsijn , peljičiiŋâin já cimccâhpaadijn .
Dákte- ja čoarvedujiid materiálan geavahuvvojit bohcco čoarvedákti , eará dákteoasit ja gusa ja ealgga čoarvvit .
Tähti- já čuárvipargoi materiaalân kiävttojeh poccuu čuárvi já täävtih , eres taavtij uásih , sehe kuusâ já soorvâ čuárvih .
Dávttis ja čoarvvis duddjojuvvojit basttet , njuikumat , lávkačoarvvit , nállogoađit , niibenađat – dán áigge maid ciŋat .
Täävtist já čuárvist ráhtojeh pastemeh , njuškomeh , laavhâ kääibih , náluskuápuh , nijbetoppiittuvah – tááláá ääigi meid čiiŋah .
Dasa lassin vuodjuduvvon čoarvehervemat adnojuvvojit máŋggain muorradiŋggain , dego guvssiin , náhpiin , vuodjen- ja mátkesoppiin , boahtaliin ja giissáin .
Lasseen hiärváás čuárvivuájuttâsah kiävttojeh maaŋgâin muorâtiiŋgâin , tegu kuuvsijn , naapijn , vyeijim- já mätkisoobijn , puttâlijn já kijssáin ( čukke ) .
Sámi ornamentihkka lea valljásamos ja čábbasamos aiddo čoarve- ja dáktedujiin .
Säämi ornamentiik lii valjaamus já muččâdumos muddoost eidu čuárvi- já tähtituojijn .
Hearvagovadagat graverejuvvojit dábálaččat niibenjuniin ja ivdnejuvvojit leaibebárkogolgosiin dahje gunain .
Hervâkovoseh skuážurduvvojeh táválávt nijbekeijijn já ivnejuvvojeh leibiostoin tâi kuunáin .
Sámi hábmen fas lea čábbasamos muoras ráhkaduvvon atnudiŋggain nugo guvssiin , náhpiin , boahtaliin ja čikŋadiŋggain .
Säämi hammim pelestis lii pyeremuu muddoost muorâst rahtum anotiiŋgâin tegu kuuvsijn , naapijn , puttâlijn já čiŋŋâtiiŋgâin .
Daid duddjojit soahkebáhkiin dahje sieđgga veaddebáhkiin .
Toh ráhtojeh suáhipaahijn tâi poijuu veedâpaahijn .
Muoras duddjojuvvojit maid sabehat , reagat , fatnasat , gerresat ja giissát .
Muorâst ráhtojeh meid saveheh , rievah , kárbáh , kerriseh já kiijsáh ( čukke ) .
Bohcco gápmasiin ja gállonáhkiin duddjojuvvojit dálvvi várás liegga goikkehat ja gistát .
Poccuu kamâsijn já kállunaahkijn kuárrojeh lieggâ sovskammuuh já kistuuh täälvi várás .
Miesenáhkis ráhkaduvvojit ee. gahpirat ja rávesbohcco náhkis beaskkat .
Vyesi čeevđist kuárrojeh eres lasseen kapereh já rävis poccuu čeevđist peeskah .
Navildeami , ostema , buhtisin faskuma ja meaidima maŋŋá sáhttá ráhkadit sistti .
Navalittem , ostoliemâst kieđâvuššâm , neskim já timedem maŋa finnee timedum ostočeevđi , mii kočoduvvoo šišnen .
Čáppaivnnat sisti gierdá bures anu ja das duddjojuvvojit ovdamearkka dihte lávkkat , sálte- ja káffeseahkat , gápmagat , stohpoloabáhat ja dán áigge ee. mátketelefonskuohput .
Šišne lii nanos já muččâd , já tast kuárrojeh ovdâmerkkân laavhah , sältti- já kähviseehah , kammuuh , luáváttuvah já tááláá ääigi meid kietâpuhelinskuápuh .
Sámi duojáriin leat Davviriikkain iežaset searvvit , mat fuolahit ee. vuovdin- ja čájáhusdoaimmas .
Säämi tyejeest láá Tave-enâmijn jieijâs ornijdumeh , moh tipšoh eres lasseen vyebdim- já čáitálmâstooimâ .
Suoma bealde doaibmi Sámi duodji - searvi ordne čájáhusaid ja bagadeami sihke lágida eakti sámedujiid vuovdimassii .
Suomâbeln tuáimee Sámi duodji-servi uárnee čáitálmâsâid já ravvim sehe joođeet puigâ säämi tuojijd vyebdimnáál .
Searvvis leat buvddat Anára girkosiiddas ja Eanodaga Heahtás .
Seervist láá puuvdah Aanaar markkânist já iänuduv Hettaast .
Ovdal dán searvvi vuođđudeami Anáris doaimmai jagis 1975 vuođđuduvvon Sápmelaš Duoddjárat ry , man ulbmilin lei gáhttet álbmoga duodjeárbevieru .
Seervi ovdedij Anarist ive 1975 vuáđudum Sápmelaš Duoddjárat ry , mon uáivilin lâi aitârdiđ aalmug tyejiäärbi .
Sámi duoji dovddaldahkan lea otne davviriikkalaš Sámi Duodji - mearka , mii lea dáhkádus eakti sámeduojis .
Säämi tyeje tubdâldâhhân lii tääl ohtsâštave-eennâmlâš Sámi Duodji-merkkâ , mii lii táhádâs , puigâ säämi tyejeest . Tyejisäänih anarâškielân :
Duodjesánit davvisámegillii :
Nijbe - puukko Mááccuh - puku
Stigat - náhkahousut
Beaska - peski , poroturkki
Peskâ - peski , poroturkki
Fáhcat - lapaset
Vaacah - lapaset
Kijssá - kiisa , arkku
Boagán - vyö
Poovij - vyö
Šišne - sisnanahka
Tyelji - talja
Liŋkkat :
Liiŋkah :
Sámi duodji neahttagávpi Suomas http://www.samiduodji.com /
Sámi duodji ry Suomâst
Sámi duodji Ruotâst
Sámi duodji Taažâst
Samekki – taaidâtyejipuvdâ Anarist
Säämi tyeje aaleeb škovlim Säämi ollâškoovlâst
Säämi tyeje škovlim Anarist
Sámi duodji Ruoŧas http://www.sameslojdstiftelsen.com /
Säämi tyeje škovlim Juhâmohheest