Toimâ
Doaibma
Sämikielâ
Oahppamateriálabargu
Škovlim Oppâmateriaalpargo
Sosiála- ja dearvvašvuohta
Sosiaal- já tiervâsvuođâ
Sosiálasuorggi máhttinguovddáš
Sosiaalsyergi mättimkuávdáš
Nuoraid dáiddadáhpáhus
Nuorâi taaidâtábáhtus
Artikla 8(j ) olášuttem
Sämikielâ
Sámedikkis sámegillii laktáseaddji áššiin vástida sámi giellaráđđi
Sämikielân lohtâseijee aašijn Sämitiggeest västid säämi kielârääđi .
Sámi giellaráđi lahtuid gaskkas sámediggi vállje ovddasteaddjiid maiddái sámi parlamentáralaš ráđi vuollásažžan doaibmi oktasaš giellalávdegoddái
Säämi kielârääđi koskâvuođâst väljee sämitigge ovdâsteijes meid säämi parlamentaarlâš rääđi vuálásâžžân tuáimee säämi kielâlävdikoodán .
Dasa lassin sámedikkis lea
sámegiela doaimmahat , mii vástida ee. sámi giellaláhkii laktáseaddji jorgalusaid doaimmaheamis eiseválddiide , bargá sámegiela sajádaga buorideami buorrin ja oassálastá terminologiijaprošeavttaide .
Lasseen sämitiggeest lii sämikielâ toimâttâh , mii västid ereslasseen säämi kielâlaahân lohtâseijee jurgâlusâi tooimâtmist virgeomâháid , parga sämikielâ sajattuv pyereedmân sehe uásálist sierâlágán terminologia projektáid .
Suoma golbma sámegiela
Suomâ kulmâ sämikielâ
Sámegielat leat oktiibuot logi , dáin golbma hállojuvvo Suomas sámiid ruovttuguovllus .
Sämikielah láá ohtsis love , tain kulmâ sárnojeh Suomâ sämikuávluin .
Suoma sámiid sáhttá dasto gielalaččat juohkit golmma jovkui : davvisápmelaččaide , anáraččaide ja nuortalaččaide .
Suomâ sämmilijd puáhtá návt kielâlávt jyehiđ kuulmâ juávkun : tavesämmiláid , aanaarsämmiláid já nuorttâsämmiláid .
Stuorámus giellahámiin lea davvisámegiella , mii geavahuvvo sihke Suoma , Ruoŧa ja Norgga bealde .
Stuárráámus kielâhaamijn lii tavesämikielâ ( davvisámegiella ) , mii kiävttoo sehe Suomâ , Ruotâ ete Taažâbeln .
Stuorámus oassi sámegiela ja sámegielat oahpahusas , sámegielat diehtojuohkimis , girjjálašvuođas , musihkas ja buot almmustahtton sámegielat materiálain lea davvisámegillii .
Stuárráámus uási sämikielâ já sämikielâlâš máttááttâsâst , sämikielâlâš tiäđusirdemist , kirjálâšvuođâst , musikkist já puohâin almostittum sämikielâlâš materiaalist lii tavesämikielâlâš .
Árvvu mielde 75-90% buot sámegiela hálli olbmuin geavaha davvisámegiela .
Suullân 75-90 % puoh sämikielâ sárnoo ulmuin kevttih tavesämikielâ .
Stuorámus oassi sis ássá Norgga bealde .
Stuárráámus uási sist áásá Taažâbeln .
Suomas davvisámegiela hállet eatnigiellan árvvu mielde sullii 2000 olbmo .
Suomâst tavesämikielâ sárnuh eenikielânis suullân 2000 olmožid .
Nuortalašgiella lea árbevirolaččat geavahuvvon Guoládaga fiesttarosiin , gos dan eatnigiellan hállan nuortalaččat fárrehuvvojedje Supmii maŋimuš sođiid maŋŋá .
Nuorttâlâškielâ lii ärbivuáválávt kevttum Kuáláduvnjaargâ viestâruásijn , kost tom eenikielânis sárnoo nuorttâsämmiliih asâttuvvojii Suomân majemui soođij maŋa .
Odne nuortalaččat ásset váldoosiin Anára gieldda viidodagas ja nuortalašgiela hálliid lohkumearri árvvoštallo leat s. 350 .
Tááláá ääigi nuorttâsämmiliih äässih iänááš uásin Aanaar kieldâ kuávlust já nuorttâlâškielâ sárnoo lohomere nabdojeh lemin s. 350 .
Fuolastuhtti nuortalašgiela dili dáfus lea dat , ahte nuorat buolva ii leat oahppan nuortalašgiela eatnigiellan .
Huolâstuttee nuorttâlâškielâ tile uáivilist lii tot , ete nuorâb suhâpuolvâ ij lah máttám nuorttâlâškielâ eenikielân .
Giellabeassedoaibma ja nuortalašgiela skuvlaoahpahus leat goittotge muhtin veardde lasihan giela geavaheami suomagiela bálddas .
Kielâpiervâltoimâ já nuorttâlâškielâlâš škovlâmáttááttâs láá kuittâg mottoom verd lasettâm kielâ kevttim suomâkielâ paaldâst .
Anárašgiella lea sámegielain áidna mii hállojuvvo dušše Suomas ja mii lea árbevirolaččat hállon dušše Anára gielddas .
Anarâškielâ lii sämikielâin áinoo , mii sárnoo tuše Suomâst já mii lii ärbivuáválávt sarnum tuše Aanaar kieldâ kuávlust .
Anárašgiela hállit leat sullii 300 .
Anarâškielâ sárnooh láá s. 300 .
Anárašgiela girjegiela sajádat lea nanosmuvvan ja ealáskan maŋimuš jagiid áigge giellabeassedoaimma vehkiin .
Anarâškielâ kirjekielâ sajattâh lii nanosmâm já iäláskâm majemui iivij ääigi kielâpiervâltooimâ vievâst .
Maiddái skuvllas anárašgielain addojuvvon oahpahusa mearri lea jahkásaččat lassánan dovdomassii justa giellabeasse- doaimma ánssus .
Meid škoovlâst anarâškieláin adelum máttááttâs meeri lii ihásávt lasanâm huámášitteht eidu kielâpiervâltooimâ áánšust .
Sámegielat ja Sámediggi
Sämikielah já Sämitigge
Sámegiella lea sámi eamiálbmoga giella .
Sämikielâ lii säämi algâaalmug kielâ .
Suoma stáhta lea iežas láhkaásahemiin sihke riikkaidgaskasaš soahpmaušain čatnasan sihkkarastit sámi eamiálbmoga giela ja kultuvrra doalaheami ja ovddideami .
Suomâ staatâ lii jiejâs lahâasâttâssáin sehe aalmugijkoskâsâš sopâmušâiguin čonâdâttâm turvâstiđ säämi algâaalmug kielâ já kulttuur paijeentoollâm já ovdedem .
Sámiin lea Suoma vuođđolága mielde giela ja kultuvrra guoski iešráđđen sámiid ruovttuguovllus .
Sämmilijn lii Suomâ vuáđulaavâ mield kielâs já kulttuuris kyeskee jiešhaldâšem sämikuávlust .
Dán iešráđđema ollašuhttá Sámediggi .
Taam jiešhaldâšem olášut Sämitigge .
Sámegielaid sajádat lea áitatvuloš vaikke sámegielaid dilli lea muhtin osiin maŋimuš jagiin buorránan .
Sämikielâi sajattâh lii uhkevuálásâš veikkâ sämikielâi tile lii mottoom uásild majemui iivij puáránâm .
Servodatdoaimmain fuolakeahttá buot sámegielat gullet Unesco riikkaidgaskasaš luohkkájuogu mielde áitatvuloš gielaide .
Ohtsâškodálâš tooimâin peerusthánnáá puoh sämikielah kuleh Unesco aalmugijkoskâsâš luokittâs mield uhkevuálásâš kieláid .
Suomas hállon anáraš- ja nuortalašgiella lohkkojit erenomáš áitatvuloš giellan .
Suomâst sarnum aanaar- já nuorttâsämikielâ luokittâllojeh uáli uhkevuálásâš kiellân .
Geassit 2002 sámegiella šihttui váldot fárrui EU komissio garrasit áitatvuloš gielaid prográmmai .
Keessiv 2002 sämikielâ meridui väldiđ mieldi EU komissio tuođâlávt uhkevuálásâš kielâi ohjelmân .
Vaikke sámegielaid leat muhtin veardde bastán ealáskahttit , dárbbašit dat olu sierranas doarjjadoaimmaid seailun dihtii buolvvas nubbái .
Veikkâ sämikielâid lii mottoomverd puáhtám iäláskittiđ , tarbâšeh toh ennuv sierâlágán toorjâtooimâid vâi toh siäiluččii suhâpuolvâst nuubán .
Suomas lea válmmaštallama vuolde sámegielaid guoskevaš gielaealáskahttinprográmma ja Sámediggi lea cealkámušas hoahpuhan ealáskahttinprográmma doaibmabijuid resurssaid ja ollašuhttima .
Suomâst lii jotonpieijum sämikielâi kyeskee kielâiäláskittemohjelm já Sämitigge lii čiälkkámušâstis huáputtâm iälákittemohjelm tooimânpieijâmij resurssijd já olášuttem .
Sámegillii gulavaš áššiin sámedikkis vástida sámi giellaráđđi .
Sämikielân lohtâseijee aašijn sämitiggeest västid säämi kielârääđi .
Sámegiela doaimmahat ovttas sámi giellaráđiin gohcá ja ovddida sámi giellalágas namuhuvvon sámiid gielalaš vuoigatvuođaid ollašuvvama .
Sämikielâ toimâttâh oovtâst säämi kielâraađijn kocá já oovded sämmilij säämi kielâlaavâst mainâšum kielâlâš vuoigâdvuođâi olášume .
Sámiid vuoigatvuođas geavahit iežas giela virgeoapmahaččain ásahuvvui vuosttas háve jagi 1991 ( 516/1991 ) ng. sámi giellalágain .
Sämmilij vuoigâdvuođâst kevttiđ jieijâs kielâ virgeomâhijn asâttui vuosmuu keerdi ive 1991 ( 516/1991 ) nk. sämmilij kielâlavváin .
Sámiid gielalaš vuoigatvuođaid ollašuhttin vuođđuduvai duon lágas lagamustá jorgaleapmái ja tulkomii .
Taan laavâst sämmilij kielâlâš vuoigâdvuođâi olášume vuáđudui iänááš jurgâlmân já tulkkuumân .
Váldoáššis dan dihtii sámiid gielalaš vuoigatvuođat eai geavadis ollašuvvan lahkage dan viidodagas go láhkaásaheaddji lei lága ásahettiin dárkkuhan .
Eidu ton keežild sämmilij kielâlâš vuoigâdvuođah iä tuotâvuođâst olášum aldagin nuuvt vijđáht ko lahâasâtteijee lâi laavâ aasâttijn uáivildâm .
Sámi giellaláhka ođasmahttui jagi 2003 seamma áigge almmolaš giellalágain ( 423/2003 ) .
Säämi kielâlaahâ uđâsmittui ive 2003 siämmáá-áigásávt almos kielâlavváin ( 423/2003 ) .
Ođđa sámi giellaláhka ( 1086/03 ) bođii fápmui jagi 2004 álggus ja dan dárkkuhussan lea bealistis sihkkarastit vuođđolágas ásahuvvon sámiid vuoigatvuođa doalahit ja ovddidit iežaset giela ja kultuvrra .
Uđđâ säämi kielâlaahâ ( 1086/03 ) šoodâi vuáimán ive 2004 aalgâst já ton uáivilin lii jieijâs uásild turvâstiđ vuáđulaavâst asâttum sämmilij vuoigâdvuođâ toollâđ já ovdediđ jieijâs kielâ já kulttuur .
Lága ulbmilin lea dáhkidit sámiide vuoigatvuođa vuoiggalaš riektegeavvamii ja buori hálddahussii gielas fuolakeahttá sihke dasa , ahte sámiid gielalaš vuoigatvuođat ollašuhttojit almmá , ahte daidda dárbbaša sierra doarjalit .
Laavâ ulmen lii tähidiđ sämmiláid vuoigâdvuođâ vuoigâdvuođâlâš áášán já šiev haaldâšmân kielâst peerusthánnáá sehe tot , et sämmilij kielâlâš vuoigâdvuođah olášuttojeh nuhtán , et toid taarbâš sierâ keessiđ .
Láhka guoská buot Suomas hállon sámegielaid : davvisámegiela , anárašgiela ja nuortalašgiela .
Laahâ kuáská puohâid Suomâst sarnum sämikielâid : tavesämikielâ , aanaarsämikielâ já nuorttâsämikielâ .
Sámiid ruovttuguovllus leahkki stáhta dahje gielddaid virgedáluin dahje doaibmabáikkiin áššiid divššodetttiin sápmelaččas lea álot lága mielde vuoigatvuohta válljema mielde geavahit suoma- dahje sámegiela .
Sämikuávlu staatâ tâi kieldâi virgáduvâin tâi toimâsoojijn ášástâldijn lii sämmiliist ain laavâ miäldásâš vuoigâdvuotâ valjiimis mield kevttiđ suomâkielâ tâi sämikielâ .
Virgeoapmahaččaid almmuhusat , gulahusat , dieđáhusat ja oahpistangalbbat galget leat sámiid ruovttuguovllus maiddái sámegillii .
Virgeomâhij almottâsah , kulluuttâsah , tiäđáttâsah já ravvuuh kalgeh leđe sämikuávlust meiddei sämikielân .
Sámiid ruovttuguovllus virgeoapmahaččain lea geatnegasvuohta ovddidit doaimmain sámegiela geavaheami .
Sämikuávlust lii virgeomâhijn kenigâsvuotâ ovdediđ toimâinis sämikielâ kevttim .
Gieldda virgeoapmahaččat galget geavahit suomagiela lassin vihkkedallama mielde sámegiela beavdegirjjiin ja eará áššebáhpáriin , maidguin lea almmolaš mearkkašupmi .
Kieldâlâš virgeomâheh kalgeh kevttiđ suomâkielâ paaldâst sämikielâ nuuvt vijđáht ko uáinih tom tárbulâžžân pevdikiirjijn já eres äššikiirjijn , main lii almos merhâšume .
Lága mielde sámiid ruovttuguovllu stáhta ja gieldda virgeoapmahaččat galget bargoveaga bálkáhettiin fuolahit das , ahte guđege virgebáikkis lea vejolaš bálvalit áššehasaid maiddái sámegielain .
Laavâ mield sämikuávlu staatâlâš já kieldâlâš virgeomâheh kalgeh pargojuávhu pálkkáttijn anneeđ huolâ tast , et jieškoteuv virgádâh pasta palvâliđ äššigâšâid meid sämikielân .
Virgeoapmahaš galgá maiddái skuvlema lágidemiin dahje eará láhkai fuolahit das , ahte dan bargoveagas lea bargguidis eaktudan sámegiela dáidu .
Virgeomâhâš kalga meid škovliittâs orniimáin tâi eres vuovvijn anneeđ huolâ tast , et ton pargojuávhust lii pargoidis vaattâm sämikielâ táiđu .
Juohke virgeoapmahaš gohcá iežas doaibmasuorggis lága čuovvuma .
Jyehi virgeomâhâš kocá jieijâs toimâsyergist laavâ nuávdittem .
Giellaráđđi addá ovttas sámegiela doaimmahagain válgabajiid mielde čilgehusa sámegielat gielalaš vuoigatvuođaid ollašuvvamis ja ovdáneamis .
Kielârääđi addel oovtâst sämikielâ toimâttuvváin vaaljâpojijmield muštâlus sämikielâ kielâlâš vuoigâdvuođâi olášuumeest já ovdánmist .
Sámediggi ráhkadii lága ollašuvvamis jagi 2007 vuođđočielggadeami Sámi giellalága ollašuvvan jagiid 2004-2007 .
Sämitigge raahtij laavâ olášuumeest ive 2007 vuáđučielgiittâs Säämi kielâlaavâ olášume iivijn 2004-2007 .
Giellaráđi ja sámegiela doaimmahaga bargun lea sámi giellalága ovddideami ja gohcima lassin buoridit sámegiela sajádaga ja loktet sámegiela stáhtusa servodagas .
Kielârääđi já sämikielâ toimâttuv pargon lii säämi kielâlaavâ ovdedem já kocceem lasseen pyerediđ sämikielâ sajattuv já luptiđ sämikielâ status ohtsâškoddeest .
Giela kommunikášuvdnaárvu dálá servodagas lea buoriduvvon moaddeloge jagi dassái álggahuvvon giellagáhtten- ja terminologiijabargguin , mainna figgo ee. sajáiduhttit ođđasániid gillii dan iežas ráhkadusa mielde .
Kielâ kommunikaatioáárvu táálášoht ¬sâš-koddeest lii pyeredum muáddilov ihheed tassaaš jotonpieijum kielâhuolâttâs- já terminologia ¬pargoin , main viggoo ereslasseen tarvettiđ uđâssaanijd kielân ton jieijâs ráhtus miäldásâžžân .
Sámegiela giellagáhtten- ja rávvenbargguid lea Suomas dikšon Kotimaisten kielten tutkimuskeskus ( Ruoktoeatnangielaiddutkanguovddáš ) jagi 2011 loahpa rádjai .
Sämikielâ kielâhuolâttâs- já ravvimpargoid lii Suomâst tipšom Päikkieennâm kielâi tutkâmkuávdáš ive 2011 loopâ räi .
Jagi 2012 álggu rájes Ruoktoeatnangielaid dutkanguovddáža organisášuvdna nuppástuvai ja namman bođii Ruoktoeatnan gielaid guovddážiin
Ive 2012 aalgâst Päikkieennâm kielâi tutkâmkuávdáá organisaatio muttui já nommân šoodâi Päikkieennâm kielâi tutkâmkuávdáiš .
ja ođastusa olis sámegiela dutki virggit sirdojedje Oulu universitehta Giellagas-instituhttii .
Päikkieennâm kielâi kuávdáš já uđâsmittem mieldi sämikielâ totkee virgeh sirdojii Oulu ollâopâttuv Giellagas-instituutân .
Davviriikkaid oktasaš giellaovttasbargu ođasmahtto Interreg-ruhtadan fidnui 1.1.2013 - 30.6.2014 . SáFá - davviriikkalaš sámi giellafágaguovddáža ásaheami čielggadus
Ohtsâštave-eennâmlâš kielâohtsâšpargo uđâsmittoo Interreg-ruttâdlâš havváin 1.1.2013–30.6.2014.SÁFÁ2 – Yhteispohjoismaisen saamen kielen ammatti- ja resurssikeskuksen perustamishanke
Jurgâlempalvâlusah