Diidalámpá lea riikkaviidosaš mánáidkulturguovddážiid fierpmádat – muhto mii lea Skáhppu ?
Tijdâlamppu lii taikalamppu – mut mii lii Skuáppu ?
Govas Petra Biret Magga ja Anna Näkkäläjärvi doallamin mánáid musihkkabargobáji .
Kooveest Petra Biret Magga já Anna Näkkäläjärvi tolâmin párnái muusikpargopáájá .
Petra Biret Magga bargá sámedikkis mánáidkultuvrrain .
Petra Biret Magga parga sämitiggeest párnáikulttuurpargo .
Jearaimet Petras sámemánáid kultuvrra birra :
Koijâdijm Petraast sämmilâšpárnái kulttuurist :
1 .
1 .
Sámedikkis lea jođus mánáidkulturguovddáš-prošeakta .
Sämitiggeest lii joođoost párnáikulttuurkuávdáš-proojeekt .
Maid áššiiguin dat bargá ?
Maid tot parga ?
Sámi mánáidkulturguovddáš ii leat fysalaš sadji iige viessu , baicce doaibma mii geahččala juksat sámeguovllus nu máŋga máná ja nuora go vejolaš .
Säämi párnáikulttuurkuávdáš ij lah fyysilâš raje ige rakânâs , pic toimâ mii viggá fattiđ sämikuávlust nuuvt maŋgâ párnáá já nuorâ ko máhđulâš .
Čuozáhatjoavkun leat vuollái 18-jahkásaš mánát ja nuorat ja doaibma guoská lagamustá skuvllaid , beaiveruovttuid ja giellabesiid .
Čuásáttâhjuávkkun láá vuálá 18-ihásiih párnááh já nuorah já iänááš toimâ sundášuvá škovláid , peivikiäijoid já kielâpiervâláid .
Sámi mánáidkulturguovddáža ulbmilin lea ovddidit sámi mánáidkultuvrra , lasihit mánáid ja nuoraid dovdamuša iežaset kultuvrra ektui iešguđetlágan doaimmaid ja bargobájiid bokte .
Säämi párnáikulttuurkuávdáá ulmen lii ovdediđ säämi párnáikulttuur , lasettiđ párnái já nuorâi tubdâmuš jiejâs kulttuur kuáttá sierâlágán tooimâi já pargopáájái pehti .
2 .
2 .
Mii lea Diidalámpá ?
Mii lii Tijdâlamppu ?
Diidalámpá dahjege Taikalamppu lea riikkaviidosaš mánáidkulturguovddážiid fierpmádat .
Tijdâlamppu ađai Taikalamppu lii väldikodálâš párnáikulttuurkuávdái viärmádâh .
Oahpahusministeria vállje lahtuid ( kulturguovddážiid ) Taikalamppu-badjái ohcamušaid vuođul .
Máttááttâsministeriö väljee jesânijd ( kulttuurkuávdááh ) Tijdâlamppu-pajan ucâmušâi vuáđuld .
Puátteš Tijdâlamppu-paje šadda leđe viiđâihásâš ( ii .
Badji bistá vihtta jagi ja sámi mánáidkulturguovddáš lea mielde Lappi mánáidkulturfierpmádaga oktasašohcamušas .
2009-2013 ) já säämi párnáikulttuurkuávdáš lii mieldi Laapi párnáikulttuurviärmáduv ohtsii ucâmušâst .
3 .
3 .
Leat jođihan maiddái Unna Junná- mánáid TV-prográmmaid .
Lah jođetteijen meid Unna Junná- párnái TV-ohjelmijn .
Makkár bargu dat lea ?
Maggaar pargo tot lii ?
Unna Junná lea sámegielat mánáidprográmma , man dahkan lea dehálaš mánáid sámegiela doarjuma dáfus .
Unna Junná lii sämikielâlâš párnái ohjelm mon rähtim lii tehálâš párnái sämikielâ tuárjum tááhust .
Unna Junná addá iežas sámi mihtilmasvuođa eará prográmmaid joavkkus .
Unna Junná addel jiejâs spesiaalsteppâl eres ohjelmij juávhust .
Barggus ferte oppa áigge muitit čuozáhatjoavkku ja sin jurddašanvuogi ja kulturduogáža .
Pargoost kalga mušteđ ubâ ääigi čuásáttâhjuávhu já sii jurdâččemmaailm já kulttuurtuávváá .
Bargu doarju mu váldobarggu , dasgo čuozáhatjoavku lea seamma , dušše vuohki juksat sámemánáid lea earálágan .
Pargo tuárju muu váldupargo ko čuásáttâhjuávkku lii siämmáš , vyehi fattiđ sämmilâšpárnáid lii tuše nubbe .
4 .
4 .
Mat leat du bargogielat mánáidkulturguovddáš-fidnus ja Unna Junnás ?
Moh láá tuu pargokielah párnáikulttuurkuávdáš-haavâst já Unna Junnáást ?
Sámegielat mánáid sáhttá juksat dušše sámegillii !
Sämikielâlijd párnáid fáttee tuše sämikielân !
Giella ovdána dušše gullamiin ja geavahemiin .
Kielâ ovdán tuše tom kuldâlmáin já kevttimáin .
5 .
5 .
Mii lea buoremus ja dehálamos mánáidkulturbarggus ?
Mii lii pyeremus já tehálumos párnáikulttuurpargoost ?
Bargu addá vejolašvuođa oahpásmuvvat sámiide birra sámeguovllu .
Pargo addel máhđulâšvuođâ uápásmuđ sämmiláid pirrâ sämikuávlu .
Riikkaidgaskasaš oktasašbargu viiddida mánáid ja nuoraid máilmmigova ja oktiigullevašvuođa dovddu .
Raajijkoskâsiih oovtâstpargokovoseh vijđedeh párnái já nuorâi maailmkove já oohtânkuulluuvâšvuođâ tobdo .
Gaskkat leat guhkit , muhto buoret johtit ovddosguvlui go leat ovtta sajis .
Koskâmääđhih láá kuheh mut pyereeb lii jotteeđ ovdâskulij ko pisottâllâđ sajestis .
Buoremus lea dat ahte olbmot movttáskit ja hálidit leat mielde mánáid ja nuoraid kultuvrra doarjumis ja doaimmaid buvttadeamis .
Pyeremus lii tot , et ulmuuh movtijdeh já halijdeh leđe mieldi párnái já nuorâi kulttuur tuárjumist já tooimâi pyevtitmist .
Buoremus vejolaš dilli livččii dat ahte doaimma ii dárbbašivčče šat dego sierra deattuhit , baicce mánáidkultuvra oaččošii dasa gullevaš árvvu ja gulašii juo buot doaibmiid rutiinnaide .
Ideaallumos ličij tot , et toimâ šodâččij mottoom muudon oinuumettumin já návt párnáikulttuur pajaničij jieijâs áárvun já kulâččij jo puohâi tuáimei rutiináid .
6 .
6 .
Mo sámemánáid kultuvra earrána suomamánáid kultuvrras ?
Maht sämmilâšpárnái kulttuur iärrán syemmilâšpárnái kulttuurist ?
Sámemánáide bearaš lea oppa sohka .
Sämmilâšpárnáid peerâ lii ubâ suuhâ .
Sámemánáide oahpahit eanet lundui gullama juo mánnávuođa rájes .
Sämmilâšpárnáid máttááttuvvoo eenâb luándun kullum jo pärnivuođâ rääjist .
Sámemánná lea čeahppi árvvoštallat ja rabas oahppat ieš , bargat gieđaidisguin .
Sämmilâšpáárnáš lii árvuštâllâmnavcâlâs já áávus oppâđ jieš , porgâđ kieđâidiskuin .
Sámemáná kultuvrii gullá nannosit sohka , gielalaš ja kultuvrralaš biras .
Sämmilâšpárnáá kulttuurân kulá nanosávt suuhâ , kielâlâš- já kulttuurlâš piirâs .
Dáid áššiin sámemánná hukse sámi identitehtas .
Täin ääšijn sämmilâšpáárnáš huksee sämmilâš identiteettâs .
7 .
7 .
Mii lea Skáhppu ?
Mii lii Skuáppu ?
Skáhppui lea čohkkejuvvon mánáide oaivvilduvvon materiála sámegielat girjjálašvuođas ja musihkas , buot golmma sámegillii .
Skuápun lii čuákkejum párnáid uáivildum materiaal sämikielâlii kirjálâšvuođâ- já muusikpyevtittâsâst . Materiaal kávnoo puohâin Suomâst sarnum sämikielân .
Skáhppui guovllastemiin sáhttá gávdnat maid suohpana ja rávvagiid mo galgá njoarostit .
Skuápun kuovlâlmáin puávtáh kavnâđ meid suoppâin já ravvuid , maht suopânjáin njuárustuvvoo .
Skáhppu gávdno davvi girjerájuin ja dat sáhttá doaibmat jurddafáddán oahppodiimmuin dahje veahkehit váhnemiid gávdnat ovttatmano máŋga miellagiddevaš , mánáide oaivvilduvvon girjji dahje eará movttiidahttinmateriála .
Skuáppu kávnoo tavekuávlu kirjeráájuin já tot puáhtá toimâd kihtâleijen oppâtiijmijn tâi helppiđ vaanhimijd kavnâđ ohtân jo maŋgâ párnáid uáivildum mielâkiddiivâš kihtâlâs tâi kirje .
8 .
8 .
Makkár iežaset gillii ja kultuvrii guoski fálaldagat leat sámemánáide ?
Mii jieijâs kielân já kulttuurân lohtâseijee lii sämmilâšpárnáid fálusist ?
Televišuvnnas , radios , girjjiin , aviissain , neahtas ?
Televisiost , radiost , kiirjijn , aavisijn , neetist ?
Tv:s lea sámegielat mánáidprográmma Unna Junná , sámiradios sáhttá guldalit Binna Bánna- mánáidprográmma ja mánáid girjjálašvuohta lea lassánan buot sámegielaiguin .
Tv:st lii sämikielâlâš párnáiohjelm Unna Junná , sämiradiost puáhtá kuldâliđ Binna Bánna- párnái ohjelm já párnái kirjálâšvuotâ lii lasanâm puáhâin sämikielâin .
Dat lea positiivvalaš ášši !
Taat lii positiivlâš !
Sámemánáide eai jur leat bláđit almmustuvvan sámegielat Vulle Vuojaža ( Aku Ankka ) maŋŋá .
Sämmilâšpárnáid iä lah ennustkin almostum loostah tavesämikielâlii Aku Anka ( Vulle Vuojaš ) maŋa .
Vulle Vuojažii galggašii mu mielas fas ” bosádit heakka ” .
Muu mielâst Vulle Vuojaš kolgâččij uđđâsist ” iällááttiđ jieggáid ” .
Dat movttiidahttá lohkama oahpahallamis .
Tot motivistá luuhâđ máttááttâlmist aaibâs puohâin kielâin .
Nuoraide almmustuvvá sámegielat nuoraidbláđđi Š. Bláđđi lea ođđaáigásaš ja sisttisdoallá nuoraide guoski áigeguovdilis fáttáid .
Nuoráid almostuvá tavesämikielâlâš nuorâilostâ Š-bláddi . Lostâ lii taanáigásâš já tuálá siste nuoráid lohtâseijee äigikyevdilijd fáádáid .
Neahtas ii mu dieđu miel leat sámemánáide vel olusge fálaldat .
Muu tiäđu mield neetist ij lah vala sämmilâšpárnáid falâldâh meendugin ennuv .
Govas gámasuoidnefiera dahkan ja guovllasteapmi gárvves fiera čađa .
Kooveest kamuvsyeinivierâ puunnjâm já kuovlâlem valmâš vierân .
Gámasuoinnis oažžu liegga , goike ja njálggahájat ´suohkuid´ gápmaga sisa .
Kamuvsuoinijn finnee lieggâ , koške já njaalgâhajâsijd ´suhháid´ kammuu siisâ .
9 .
9 .
Mo dálá sámemánáid eallin , máilbmi ja stohkosat earránit áhkuid ja ádjáid mánnávuođa máilmmis ?
Maht táálái sämmilâšpárnái eellim , maailm já sierah spiekâsteh ááhui já äijihij pärnivuođâ maailmist ?
Áhkuid ja ádjáid máilbmi gáibidii mánás eanet .
Ááhui já äijihij maailm lâi vátávub .
Muđuige dat sohkabuolva lea sitkadut ja nannosut šládja .
Mudoi-uv tot suhâpuolvâ lâi sitkásub já nanosub šlaajâ .
Borggat ja buollašat eai leat stoahkama hehtten ja bargguidege lea oassálaston dego stoahkama mielde .
Puurgah já puolâšeh iä lah sierâid häittidâm já pargoid-uv sii uásálistii tegu liččii sierâdâm .
Mánáin lei eanet miellagovahus stoahkamiin , dasgo gárvves duhkorasat eai lean eaige mánát máhttán oppa vuorditge omd. ođđa duhkorasaid .
Párnáin lâi eenâb mielâkuvviittâs sierâdiđ ko mihheen valmâšijd ij lamaš ige maiden uđđâgin puáhtám käibidiđ ovdâmerkkân sierâi háárán .
Iežas miellagovahus ja čehppodat hutkat ieš lei mánáinge ollu eanet go dán áigge .
Jieijâs mielâkuvviittâs já aašij čokkiistâllâmtáiđu lâi párnáin-uv čuuvtij riggásub ko tááláá ääigi .
Áhkut ja ádját ledje máná eallimis mielde juohke árgabeaivve ja oppa sohka oassálasttii mánáid bajásgeassimii , ná fuolkkit ja oppa sohka šattai oahpisin ja servošii gullan lei guoddilis fápmu .
Ááhuh já äijiheh lijjii mieldi jyehi argâpeeivi elimist já ubâ suuhâ uásálistij párnái šoddâdmân . Nuuvtpa hyelhih šoddii uápisin já siärvuslâšvuođâ lâi kyeddee vyeimi .
Otnábeaivve máilbmi lea mohkkásut ja mekaniserejuvvon .
Tááláš maailm lii váduhub já mašinistum .
Dán áigge mánáide ovddešáigge stohkosat oahpahuvvojit , dat eai leat vealttakeahttá oahppásat .
Tááláá ääigi páárnážân máttááttuvvojeh tovlááh sierah , ko toh iä lah velttidhánnáá uáppáh sijjân .
Sámemánát ellet máŋgga kultuvrra lahttun , máŋgasat ásset maid gávpogiin ja doppe sámekultuvrii bajásšaddan ii leat nu iešalddes čielggas .
Sämmilâšpárnááh láá maaŋgâkulttuurliih , sij äässih meiddei kaavpugijn já tobbeen sämikulttuurân šoddâm ij lah jiešmeidlist čielgâs .
Dalle Unna Junnáge mearkkašupmi stuorru .
Talle Unna Juná-uv merhâšume stuáru .
10 .
10 .
Makkár dearvvuođaid sáddešit mánáid kulturáššiin mearrideaddji rávesolbmuide ?
Magarijd tiervuođâid vuolgâttiččih párnái kulttuuraašijn merideijee rävisulmuid ?
Guldalehket nuoraid , addet sidjiide vejolašvuođa váikkuhit !
Kuldâliđ nuorâid , adeliđ sijjân vaikuttemmáhđulâšvuođâ !
Amma muitibehtet doaibmat nu ahte sámemánáidge gielalaš ja kultuvrralaš vuoigatvuođat ollašuvvet .
Muštevetteđhân toimâđ nuuvt , et sämmilâšpárnái-uv kielâliih já kulttuurliih vuoidâdvuođah olášuveh .
Mánáide ja nuoraide jierpmálaš vásáhusaid ja doaimmaid doarjut sin astoáiggebuđaldemiid , de eretfárrenge ii leat nu jáhkehahtti boahttevuođas !
Párnáid já nuoráid mielâsijd vuáttámušâid já puuđâldmijd tuárjoo tooimâ , te meddâlvarrimgin ij lah nuuvt oskottettee puátteevuođâst !
Liŋkkat :
Liiŋkah :
Maahisweb - Sámemusea Siidda mánáidsiiddut
Maahisweb - Sämimuseo Siijdâ párnáisiijđoh
YLE Sámi radio ( geahča Unna Junná ja Binna bánna )
YLE Sámi radio ( keejâ Unna Junná ja Binna bánna )
SVT Sápmi - mánáid TV
SVT Sápmi - párnái TV
NRK Sámi radio - mánáid TV
NRK Sámi radio - párnái
Siiddut mánáide - Cugu
Nuortalaš nuoraid iežaset blogi dás
TV Nuorttâsämmilâš nuorâi jieijâs blogi täst
Šibitdállu
Gos lea Nora gielká ?