Sámedikki dievasčoahkkin celkkii ALKU-fidnu birra Sämitige tievâsčuákkim ceelhij ALKU-haavâst Sámedikki dievasčoahkkin lea čoahkkimisttis 10.3.2009 cealkán guovlohálddahusa ođasmahttinfidnu birra ( ALKU-fidnu ) . Sämitige tievâsčuákkim lii čuákkimistis 10.3.2009 ciälkkám kuávluhaldâšem uđâsmittemhaavâst ( ALKU-haahâ ) . Sámedikki dievasčoahkkima mielde guovlohálddahusa ovddidanfidnu ii váldde ollege vuhtii sámiide vuođđolágas ja sámediggelágas dorvvastuvvon iežaset giela ja kultuvrra guoski iešráđđema . Sämitige tievâsčuákkim mield kuávluhaldâšem ovdedemhaahâ mana ollásávt lappâd sämmiláid vuáđulaavâst já sämitiggelaavâst torvejum jieijâs kielâ já kulttuur kyeskee jiešhaldâšem . ALKU-fidnus berre dahkat vuđolaš árvvoštallama sámiid iešráđđema dilis ja gaskavuođas ođastussii . ALKU-haavâst kalga toohâđ vuáđulâš árvuštâllâm säämi jiešhaldâšem tiileest já koskâvuođâst uđâsmitmân . ALKU-fidnus berre dahkat evttohusaid sámiid iešráđđema ovddideamis ja čielgasit sámiid iešráđđema ollái gullevaš bargguid sirdimis sámediggái ráđđehusprográmma ja vuođđolága mielde . ALKU-haavâst kalga toohâđ iävtuttâsâid säämi jiešhaldâšem oovdedmist já čielgâsávt säämi jiešhaldâšem pirrâdâhân kullee pargoi sirdemist sämitiigán haldâttâsohjelm já vuáđulaavâ miäldásávt . Vuođđolága ja sámediggelága válmmaštallamis ja ásahuvvon lágaid almmolašvuođustusain vulgojuvvui das , ahte sámiid giela ja kultuvrra guoski iešráđđen manná ovddos iige maŋos . Vuáđulaavâ já sämitiggelaavâ valmâštâlmist já asâttum laavâi almosvuáđustâsâin lii vuolgum tast , et sämmilij kielâs já kulttuuris kyeskee jiešhaldâšem lii ovdáneijee , ige maŋasmannee . Vuođđolága njuolggadusaid laktin sámiid iešráđđenorgána , Sámedikki , vuođđudeapmái mearkkašedje álggu ja politihkalaš-hálddahuslaš rámaid ráhkadeami sámiid iešráđđema sisdoalu ovddideapmái boahttevuođas . Vuáđulaavâ njuolgâdusah ovtâstittum säämi jiešhaldâšemorgaan , sämitige , vuáđđudmân merhâšii aalgâ já pooliitlâš-haaldâtlâš raamij toohâm puátteevuođâst tábáhtuvvee säämi jiešhaldâšem siskáldâslâš oovdedmân . Guovlohálddahusa ođasmahttin , mii dál lea jođus , rabadettiin máŋggaid stáhta hálddahusbargguid guoski njuolggadusaid ja sirddedettiin bargguid virgeoapmahaččas nubbái addá vejolašvuođa sámiid iešráđđema dorvvasteapmái ja viidásabbot ovddideapmái jagiid 1993-1995 láhkaválmmaštallamis gávnnahuvvon prinsihpaid ja ulbmiliid mielde . Joton vuálgám kuávluhaldâšem uđâsmittem , lehâdijn maaŋgâid staatâ haldâšempargoid kyeskee njuolgâdusâid já sirdedijn pargoid virgeomâháást nuubán , addel máhđulâšvuođâ säämi jiešhaldâšem turviimân já ain oovdedmân iivij 1993-1995 lahâvalmâštâlmist páhudum prinsiipâi já ulmij miäldásávt . Guovlohálddahusa ođasmahttinfidnus lea goittotge válmmaštallon sámegiela , sámeoahpahusa ja sámegielat sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusaid stáhtadoarjagiid guoskevaš hálddahuslaš nuppástusat , mat bohtet ollašuvadettiin dovdomassii jogo hedjonahttit jo áigáiožžojuvvon sámiid iešráđđema dahje eastit sámiid iešráđđema ovddideami . Kuávluhaldâšem uđâsmittemhaavâst láá kuittâg valmâštâllum sämikielâ , sämimáttááttâs já sä-mikielâlâš sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi staatâtorjuid kyeskee haaldâšlâš nubástusah , moh šaddeh olášumes maŋa merhâšitteht jo-uv hiäjusmitteđ jo ááigán finnejum sämmilij jiešhaldâšem tâi estiđ säämi jiešhaldâšem ovdánem . Sámiid sajádat ja vuoigatvuođat iežaset giela ja kultuvrra guoski iešráđđemii bohtet hedjonit ja sámiid iežaset iešráđđema ovddideapmi bisánit , joba mannat maŋos jos ALKU-fidnu ollašuvvá . Sämmilij sajattâh já vuoigâdvuođah jieijâs kielâ já kulttuur kyeskee jiešhaaldâšmân šaddeh hiäjusmuđ já sämmilij jiejiâs jiešhaldâšem ovdánem orostiđ , joba maŋasmoonnâđ ALKU-haavâ olášume ohtâvuođâst . Sámiid iešráđđema hedjonahttet ja dan ovddideami estet golbma ođastussii gullevaš evttohusa : Sämmilij jiešhaldâšem hiäjusmittee já ton ovdánem estee kulmâ uđâsmitmân kullee iävtuttâs láá : - sámegielat ja sámegiela oahpahussii dárkkuhuvvon stáhtadoarjagiid sirdin oahpa-husministeriijas guovlohálddahusvirgebáikái ( iige sámiid iežaset iešráđđema bargun ) ( gielddaid stáhtaruhtaortnega ođasmahttimis ) , - sämikielâlâš já sämikielâ máttááttâsân čujottum staatâtorjui sirdem máttááttâsministeriöst kuávluhaldâšemvirgádâhân ( ige sämmilij jieijâs jiešhaldâšem pargon ) ( kieldâi staatâuásusvuá ¬háduv uđâsmitmist ) , - sámi giellalágas dárkkuhuvvon stáhtadoarjagiid mieđiheami sirdin vuoigatvuohtami-nisteriijas guovlohálddahusvirgebáikái ( iige sámiid iežaset iešráđđema bargun ) ja - säämi kielâlaavâst uáivildum staatâtorjui mieđettem sirdem riehtiministeriöst kuávluhaldâ ¬šemvirgádâhân ( ige sämmilij jieijâs jiešhaldâšem pirrâdâhân ) já - sámegielat sosiála- ja dearvvasvuohtabálvalusaid dorvvasteapmái dárkkuhuvvon stáhtadoar-jaga sirdin eret sámiid iešráđđemis juohkinláhkai njuolgga gielddaide . - sämikielâlâš sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi turviimân čujottum staatâtorjuu sirdem meddâl sämmilij jiešhaaldâšmist njuolgist kieldáid . Máinnašuvvon hálddahusbarggut gullet čielgasit sámiid iežaset giela ja kultuvrra guoskevaš iešráđđema ollái ja daid galgá jogo sirdit riikkadási virgeoapmahaččas njuolgga sámiid iešráđđenorgánai , Sámediggái , dahje seailluhit ( sosiála- ja dearvvasvuohtabálvalusaid stáhtadoarjja ) Sámedikki bargun . Mainâšum haldâšempargoh kuleh čielgâsávt sämmilij jieijâs kielâ já kulttuur kyeskee jiešhaldâšem pirrâdâhân já taid kalga jo-uv sirdeđ väldikodálâš virgeomâháást njuolgist sämmi-lij jiešhaldâšemorgaanân , sämitiigán , tâi siäiluttiđ ( sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi staatâ ¬toorjâ ) sämitige pargon . Sámediggi ii dohkket sámiide vuođđolágas dorvvastuvvon iešráđđema hedjonahttima ja dan ovdáneami bisánahttima . Sämitigge ij tuhhit sämmiláid vuáđulaavâst torvejum jiešhaldâšem hiä-jusmittem já ton ovdedem orostittem . Sámedikki guovddáš evttohusat : Sämitige kuávdášlâš iävtuttâsah : 1 . 1 . ALKU-fidnu láhkaásaheamis ja fidnu buktin nuppástusain hálddahussii ja stáhtadoarjjaortnegii galgá lágidit sámediggelága § 9:s dárkkuhuvvon ráđđádallamiid , čielggadit fidnuid váikkuhusaid sámegillii ja sámiid vuođđolágalaš kulturiešráđđemii . ALKU-haavâ lahâaasâtmist já haavâ puáhtám nubástusâin haaldâšmân já staatâtoor ¬jâvuáhádâhân kalga orniđ sämitiggelaavâ § 9 miäldásijd ráđádâlmijd , čielgiđ haavâi vaikuttâsâid sämikielân já säämi vuáđulavâlâš kulttuurjiešhaaldâšmân . 2 . 2 . Sámi giellalága 1086/2003 galgá čuovvut ALKU-fidnu válmmaštallamis ja fidnu ollašuvvamis . Säämi kielâlaavâ 1086/2003 kalga nuávdittiđ ALKU-haavâ valmâštâlmist já haavâ olášutmist . 3 . 3 . Sámediggái galgá sirdit sámiid ruovttuguovllu eanangoddeprográmma ráhkadeami ja maiddái skuvlema , luondduriggodagaid , birrasa ja johtolaga ráhkkanan- ja plánenbargguid . Sämitiigán kalga sirdeđ sämikuávlu eennâmkodde-ohjelm rähtim sehe škovlim , luán-duriggoduvâi , pirrâs já jotoluv muneldistem- já vuávámpargoid . 4 . 4 . Guovlohálddahusvirgeoapmahaččat galget ráđđádallat ja ráhkadit ovttasbarg-gus sámiid ruovttuguovllu ja sámekultuvrra guoski strategiijaáššebáhpáriid . Kuávluhaldâšemvirgeomâhááh kalgeh ráđádâllâđ já rähtiđ ohtsâšpargoost sämikuáv-lu já sämikulttuur kyeskee strategiaäššikiirjijd . 5 . 5 . Sámeoahpahusa oahpaheaddjiid bálkáheapmái dárkkuhuvvon stáhtadoarjagiid ( L1998/635 ; nuppástus 1998/1186 , 43§ 2 mom ) hálddahus galgá sirdit Sámedikki bargun . Sämimáttááttâs máttáátteijei pálkkátmân uáivildum staatâtorjui ( L1998/635 ; nubás-tus 1998/1186 , 43 § 2 mom ) haldâšem kalga sirdeđ Sämitige pargoid . Stáhtadoarjagiid ollái galgá sirdit heailla sámeoahpahusa fuolakeahttá das gos oahpahusa lágideaddji skuvlla lea . Staatâtorjuu pirrâdâhân kalga jođettiđ sämimáttááttâs ollásávt máttááttâs uárnejeijee škoovlâ soi-jimpäikkikoddeest peerusthánnáá . 6 . 6 . Sámi giellalága § 31:s dárkkuhuvvon ruhtadanbarggut sirdojit Sámedikki hálddašeapmái . Säämi kielâlaavâ § 31 miäldásâš ruttâdempargoh sirdojeh sämitige haaldâšmân . 7 . 7 . Guovlohálddahusvirgebáikkiide ollašuhtto sámegielat bálvalanossodat sámiid ruovttuguvlui . Kuávluhaldâšemvirgáduvváid ráhtoo sämikielâlâš palvâlemohtâdâh sämikuávlun . 8 . 8 . Sámediggi evttoha , ahte sámegielat sosiála- ja dearvvasvuohtabálvalusaid ruhtadan- , gohcin- ja stáhtadoarjjabarggut sirdojit Sámediggái Sámedikki evttohusa mielde . Sämitigge iävtut , et sämikielâlâš sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi ruttâdem- , kocceem- já staatâtoorjâpargoh sirdojeh sämitiigán sämitige iävtuttâs miäldásávt . 9 . 9 . ALKU-fidnu galgá gieđahallat vuođđoláhkaváljagottis . ALKU-haavâ kalga kieđâvuššâđ vuáđulahâváljukoddeest . 10 . 10 . ALKU-fidnus vuhtiiváldo ráđđehusprográmma ulbmil sámiid kulturiešráđđema dorvvasteamis ja ILO 169-soahpamuša ratifieremis ja maiddái davviriikkalaš sámesoahpamuša ratifieremis . ALKU-haavâst váldoo vuotân haldâttâsohjelm ulme säämi kulttuurjiešhaldâšem tur-viimist , ILO 169-sopâmuš ratifistem máhđulâžžântohâmist sehe tave-eennâmlâš sä-misopâmuš ratifistem máhđulâžžântohâmist . Lassedieđut : ságajođiheaddji Klemetti Näkkäläjärvi Lasetiäđuh : saavâjođetteijee Klemetti Näkkäläjärvi puh . : +358505242109