Nuoraidčálli fástida Nuorâičällee västid Sámenuorat ožžo iežaset váikkuhankanála go sámediggi vuođđudii iežas oktavuhtii nuoraidráđi njukčamánus 2010 . Säminuorah ožžuu jieijâs vaikuttâskanava ko sämitigge vuáđudij jieijâs ohtâvuotân nuorâirääđi njuhčâmáánust 2010 . Ođđa nuoraidráđđi álggahii doaimmas cuoŋománus 2011 . Uđđâ nuorâirääđi algâttij tooimâs cuáŋuimáánust 2011 . Nuoraid áššiid sámedikki hálddahusas dikšu skábmamánus 2010 barggus álggahan nuoraidčálli Niina Siltala . Nuorâi aašijd sämitige haldâttâsâst tipšo roovvâdmáánust 2010 pargoidis algâttâm nuorâičällee Niina Siltala . Jearaimet Niinas logi gažaldaga , maidda son vástida ná : Toovâin Niinan love koččâmâššâd , moid sun västidij návt : 1 . 1 . Gii leat ja gos leat eret ? Kii tun lah já kost puáđáh ? Lean Niina Siltala ( iežas goargu Aikio ) . Mun lam Niina Siltala ( js. . Aikio ) . Lean eret Avvilis , mu sohka lea eret Idjajávrri guovllus . Lam šaddaaš Avelist já muu suuhâ lii vuálgus Ijjäävrist . 2 . 2 . Maid leat bargan ovdal go du válljejedje nuoraidčállin ? Maid lah paorgâm tađe ovdil ko tuu väljejii nuorâičällen ? Gárvvásmuvven stuđeantan Avvila logahagas giđđat 2009 ja čakčat vulgen Durdnosii Humanisttalaš ámmátallaskuvlii lohkat servodatdoaimma ja nuoraidbarggu , nu ahte jagi gergen stuđeret ovdal bargui boahtima . Valmâštuvvim pajeuáppen Avveel luvâttuvâst kiđđuv 2009 já čohčuv vuolgim Tuárnusân Humanistlii áámmátollâškoovlân luuhâđ aalmuglâštooimâ já nuorâipargo , ađai oovtâ ive kiergânim luuhâđ ovdil paargon puáttim . Barggu olis livččii oaivil gárvvásmuvvatge maŋimuštá golmma ja bealle jagi geažes . Pargo lasseen ličij uáivil valmâštuđ-uv majemustáá pelniäljád ive keččin . 3 . 3 . Manin hálidit nuoraidčállin ? Mane halijdih nuorâičällen ? Vejolašvuohta bargat sámenuoraiguin iežan ruovttuguovllus geasuhii sakka . Máhđulâšvuotâ porgâđ säminuorâiguin jieijâs päikkikuávlust hokâttâlâi korrâsávt . 4 . 4 . Mii nuoraidčálli doaibmagovvii gullá ? Mii nuorâičällee toimâkován kulá ? Nuoraidčálli doaibmá nuoraidráđi ollesáigásaš čállin , mii oaivvilda ahte válmmaštalan buot nuoraidráđi álgagiid , cealkámušaid ja eará bealiváldimiid , bovden čoahkkái ja válmmaštalan nuoraidráđi čoahkkimiid ja fuolahan das ahte nuoraidráđi mearrádusat šaddet duohtan . Nuorâičällee tuáimá nuorâirääđi váldutoimâlâš čällen , ađai valmâštâlâm puoh nuorâirääđi alguid , ciälkkámušâid já eres peleväldimijd , povdiim čuákán já valmâštâlâm nuorâirääđi čuákkimijd já olášutám nuorâirääđi miärádâsâid . Die dat váldobarggut iešalddes leat . Tie toh váldupargoh riävtui láá . Leamašan maiddái veahkkin ordnemin Sámenuoraid dáiddadáhpáhusa ja geahččalan fierpmáiduvvat nuoraidsuorggi eará doaibmiiguin ( ee. sámeguovllu ja Lappi gielddaid nuoraiddoaimmaiguin ) . Lasseen lam lamaš iššeen orniimin Säminuorâi taaidâtábáhtus já viggâm viärmádâttâđ eres nuorâisyergi tuáimeiguin ( el . sämikuávlu já Laapi kieldâi nuorâituáimeiguin ) . 5 . 5 . Makkár lea du dábálaš bargobeaivi ? Maggaar lii táválâš pargopiäivád ? Boađán bargui iđđes gávcci sulain ja vuosttasin manan čađa šleađgapoastta . Puáđám paargon iđedist käävci suulâin já vuossâmužžân tárhistân šleđgâpoostâ . Dasto válmmaštalan čoahkkima , divššon geavatlaš áššiid ( omd. čoahkkinkáfestallama dahje dáiddadáhpáhusa sáhtuid ) , doalan smávva ráđđádallama bargoskihpáriin / - skihpáriiguin , vástidan telefovdnii ja čálán šleađgapoastta . Talle valmâštâlâm čuákkim , tipšom keevâtlijd aašijd ( om. čuákkimkaahvijd tâi taaidâtábáhtus orniidijn sáátuid ) , toolâm siemin ráđádâllâm pargoskipáráin / pargoskipárijguin , västidâm puhelimân já čálám šleđgâpoostâ . Dakkár áibba dábálaš doaimmahatbargu , mii gal boahtá sihkkarit vehá rievdat go nuoraidráđđi álggaha doaimmas albmaláhkai . Taggaar aaibâs vuáđutoimâttâhpargo , mii šadda kale vissásávt mottoomverd rievdâđ , ko nuorâirääđi aalgât olmânáál tooimâs . Sullii oktii mánus oassálasttán Selvä Peli-bargojoavkku čoahkkimii ja sullii oktii guovtti mánus mis lea nuoraidráđi iežas čoahkkin . Suullân ohtii mánuppaajeest uásálistám “ Selvä Peli ” - pargojuávhu čuákkimân já suullân ohtii muádi mánuppaajeest mist lii nuorâirääđi jieččân čuákkim . 6 . 6 . Mii nuoraidráđđi lea ? Mii nuorâirääđi lii ? Nuoraidráđđi lea okta sámedikki lávdegottiin , masa gullet 5 fásta lahtu ja persovnnalaš várrelahtut sihke 5 áššedovdilahtu . Nuorâirääđi lii ohtâ sämitige lävdikuudijn , moos kuleh 5 eidusii jeessân já sii persovnliih värijesâneh sehe 5 äššitobdeejeessân . Fásta lahtut ja várrelahtut leat 18-25-jahkásaččat ja áššedovdilahtut 15-17-jahkásaččat . Eidusiih jesâneh já värijesâneh láá 18-25-ihásiih já äššitobdeejesâneh 15-17-ihásiih . Nuoraidráđi doaibmasuorgái gullet buot sámenuoraide ja sámenuoraid eallindiliide guoski áššit . Nuorâirääđi toimâsuárgán kuleh puoh säminuorâid já säminuorâi eellimtile kyeskee ääših . 7 . 7 . Mo nuoraidráđđi sáhttá doaimmainisguin ovddidit sámenuoraid sajádaga Suomas ? Maht nuorâirääđi puáhtá toimâinis ovdediđ säminuorâi sajattuv Suomâst ? Nuoraidráđđi sáhttá dahkat álgagiid ja addit cealkámušaid daid áššiin , mat gusket sámenuoraide dahje sámenuoraid eallindiliide . Nuorâirääđi puáhtá toohâđ alguid já adeliđ ciälkkámušâid toin aašijn , moh kyeskih säminuorâid tâi sii eellimtile . Nuoraidráđđi sáhttá maid ordnet dáhpáhusaid ja oassálastit sierralágan dáhpáhusaide . Nuorâirääđi puáhtá meid orniđ tábáhtusâid já uásálistiđ jieškote-uvlágán tábáhtussáid . 8 . 8 . Mo sámenuoraid sajádat buorránii Suomas nuoraidráđi mielde ? Maht säminuorâi sajattâh puáránij Suomâst nuorâirääđi mield ? Stuorámus ášši lea sihkkarit dat , ahte dál sámenuorat sáhttet ieža váikkuhit iežaset vuoigatvuođaide ja daid ollašuhttimii . Iävtuittáá stuárráámus äšši lii tot , et tääl säminuorah pyehtih jieijah vaikuttiđ vuoigâdvuođáidsis já toi olášumán . Dasa lassin sámenuorain lea dál kanála , man bokte sii sáhttet addit virggálaš cealkámušaid ja dahkat álgagiid . Lasseen säminuorâin lii tääl kanava , mon pehti sij pyehtih adeliđ virgálijd ciälkkámušâid já toohâđ alguid . Nuoraidráđđi dahká vejolažžan maiddái dan , ahte sámenuorat sáhttet leat ollu beaktilabbot fárus sámedikki doaimmas ja mearrádusaid dahkamis nuoraide guoski áššiin . Nuorâirääđi taha máhđulâžžân meid tom , et säminuorah pyehtih leđe čuuvtij aktiivlubbooht mieldi sämitige tooimâst já miärádâstohâmist nuorâid kyeskee aašijn . 9 . 9 . Makkár áššiide áiggot giddet erenomáš fuopmášumi nuoraidčállin ? Maggaar aššijd ááiguh kiddiđ eromâš huámášume nuorâičällen ? Geahččalan doaibmat nu , ahte nuoraidráđđi dieđihivččii aktiivvalaččat doaimmastis . Viigâm toimâđ nuuvt , et nuorâirääđi tieđettičij aktiivlávt jieijâs tooimâin . In hálidivčče dakkár dili , ahte ráđđi dušše mearrida áššiid birra čoahkkimiin ja eará nuorat eai dieđe oppa dange geat čoahkkimiin čohkkájit , hálakeahttáge áššelisttuin dahje earás . Jiem halijdiččii taggaar tile , et rääđi tuálá čuákkimijd já meerrid aašijn , mut eres nuorah iä ubâ tieđegin kiäh čuákkimijn čokkájeh , tađe eenâb ko äššilistoin tâi eres aašijngin . Anáražžan hálidan dieđusge maid giddet fuopmášumi anáraš- ja nuortalašgielat nuoraid gielalaš vuoigatvuođaide . Lasseen aanaarsämmilâžžân šadda luándulávt-uv kiddiđ huámášume aanaar- já nuorttâsämikielâlij nuorâi kielâlijd vuoigâdvuođáid . 10 . 10 . Makkárin oainnát sámenuoraid sajádaga Suomas logi jagi geažes ? Magarin uáináh säminuorâi sajattuv Suomâst love ive keččin ? Doaivvu miel nuoraidráđđi lea stáđásmahttán sajádagas nu sámenuoraid gaskavuođas go riikkaviidosaččatge dakkár doaibmin , man beallái lea álki jorgalit sámenuoraide guoski áššiin . Tuáivumield nuorâirääđi lii vuáháduttám sajattuvâs nuuvt säminuorâi koskâvuođâst ko väldikodálávt-uv tagarin tuáimen , mon piälán lii älkkee jurgâluđ säminuorâid kyeskee áášijn . Sávan ahte logi jagi geažes buot sámenuorain leat ássanbáikkis ja giellajoavkkus fuolakeahttá ovttalágan vejolašvuođat stuđeret giela skuvllas . Tuáivum , et love ive keččin puohâin säminuorâin láá aassâmsaajeest já kielâjuávhust peerusthánnáá siämmáálágneh máhđulâšvuođah oppâđ kielâ škoovlâst . Sávan maiddái , ahte sámenuorat anášedje ain árvvus iežaset kultuvrra ja dan ahte sii leat sápmelaččat . Tuáivum meid , et säminuorah ain-uv anaččii áárvust jieijâs kulttuur já liččii čiävlááh sämmilâšvuođâstis .