Sámit Suomas
Searvvušvuogádat
Sämmiliih Suomâst
Ealáhusat
Kultuvra
Historjá
Siärvádâhvuáhádâh
Láhkaásaheamis
Lahâaasâtmist
Riikkaidgaskasaš soahpamušat
Aalmugijkoskâsiih sopâmušah
Olmmošvuoigatvuođaorgánaid ávžžuhusat
Olmoošvuoigâdvuođâorgaanij avžuuttâsah
Sámit Suomas
Sämmiliih Suomâst
Sápmelaččat leat Eurohpa uniovnna guovllu áidna eamialbmot .
Sämmiliih láá Euroop union kuávlu áinoo algâaalmug .
Sápmelaččaid eamiálbmotsajádat lea nannejuvvon Suoma vuođđolágas .
Sämmilij algâaalmugsajattâh lii nanodum Suomâ vuáđulaavâst .
Eamiálbmotkritearat vuođđuduvvet riikkaidviidosaš bargoorganisašuvnna , ILO , soahpamuššii nummir 169 .
Algâaalmug kriteereh vuáđudeh aalmugijkoskâsâš pargoseervi , ILO , sopâmušân nummeer 169 .
Soahpamuša mielde iehčanas riikkain orru álbmogiid doallat eamiálbmogin , go sii nállašuvvet álbmogis , mii riikka váldima dahje orruma álggaheami dahje dálá riikkarájáid šaddama áigge orui rikkas dahje dan eatnandieđalaš guovllus , masa riika gullá .
Sopâmuš mield jiecânâs enâmijn ässee aalmugeh annojeh algâaalmugin , ko sij láá šaddaaš aalmugist , mii eennâm väldidem teikâ asâiduttem teikâ táálái staatâraajij šoddâm ääigi aasâi enâmist teikâ ton eennâmtieđâlâš kuávlust , kuus eennâm kulá .
Eamiálbmot ii maiddái leat mearrideaddji dilis iežas orrunguovllustis .
Algâaalmug ij meid lah merideijee sajattuvvâst jieijâs aassâmkuávlust .
Eamiálbmot galgá ieš doallat iežasa dakkárin .
Algâaalmug kalga jieš anneeđ jieijâs tagarin .
Eamiálbmot lea ferten seailluhit vuoigatvuođalaš dilis fuolakeahttá visot dahje oasi iežas sosiálaš , ekonomalaš , kulturlaš ja politihkalaš institušuvnnain .
Algâaalmug lii kolgâm siäiluttiđ vuoigâdvuođâlâš sajattuvvâst peerusthánnáá ollâsávt teikâ uásild jieijâs sosiaallijd , ekonomâlijd , kulttuurlijd já poolitlijd instituutioid .
Suomas sápmelašvuohta lea meroštallojuvvon sámediggelága goalmmát paragráfas ( 3 § ) ja dan váldovuođustussan lea sámegiella .
Suomâst sämmilâšvuotâ lii miäruštâllum sämitiggelaavâ kuálmád ceehist ( 3 § ) já ton válduvuáđustâssân lii sämikielâ .
Lága mielde sápmelaš lea olmmoš , guhte doallá iežas sápmelažžan eaktudemiin ahte son dahje aŋkke okta su vánhemiin dahje máttarvánhemiin lea oahppan sámegiela vuosttas giellan .
Laavâ mield sämmilâš lii olmooš , kote ana jieijâs sämmilâžžân toin iävttoin , ete sun jieš teikâ aainâs-uv ohtâ suu vanhimijn teikâ ááhust já äijihist lii oppâm sämikielâ vuossâmuu kiellân .
Suomas hállet golbma sámegiela : davvi- , anáraš ja nuortalašsámegiela , mat buot leat áitatvuložat .
Suomâst sárnuh kuulmâ sämikielâ : tavesämi- , anarâš- já nuorttâlâškielâ , moh láá puoh uhkevuálásiih .
Suomas statistihka ráhkadeapmi etnihkalaš boahtimuša vuođul lea heaggadiehtolága mielde lágaheapme juos doaimmain ii leat mearriduvvon namalassii lágas .
Suomâst lovottem etnisâš tuávváá vuáđuld lii olmooštiätulaavâ mield lavâttem jis tooimâin ij lah asâttum eromâšávt laavâst .
Suoma sámediggelága § 23 mielde sámediggi doallá válgalogahallama sápmelaččain .
Suomâ sämitiggelaavâ § 23 mield sämitigge paijeentuálá vaaljâluvâttâllâm sämmilijn .
Válgalogahallama birra ii sáhte mieđihit dieđuid go sámedikki stivrra lobiin statistihka- ja dutkamušdárkkuhusa várás .
Vaaljâluvâttâlmist ij pyevti luovâttiđ tiäđuid eres ko sämitige haldâttâs luuvijn lovottem- já tutkâmtárguttâsân .
Sámedikki válggaid oktavuođas čoaggit statistihka sápmelaččaid lohkomearis ruovttuguovllu gielddain , ruovttuguovllu olggobealde ja olgoriikkain .
Sämitige vaaljâi ohtâvuođâst noreh lovottuv sämmilij meereest sämikuávlu kieldâin , sämikuávlu ulguubeln já olgoenâmijn .
Statistihkka lea dárkkimus diehtu Suoma sápmelaččaid lohkomearis .
Lovottâh lii tärkkilumos tiätu Suomâ sämmilij meereest .
Álbmotregisttardiehtovuogádahkii sáhttá almmuhit iežas eatnigiellan sámegiela .
Aalmugregistertiätuvuáhádâhân puáhtá almottiđ eenikiellânis sämikielâ .
Vuogádat ii velá sirre iešguđet sámegielaid .
Vuáhádâh ij vala sierree eres sämikielâid .
Jagi 2012 loahpa rádjai eatnigiellan sámegiela lei álbmotdiehtovuogádahkii almmuhan 1900 olbmo .
Ive 2012 loopâ räi lijjii eenikiellânis sämikielâ aalmugtiätuvuáhádâhân almottâm 1900 olmožid .
Suomas leat sullii 10 000 sápmelačča .
Suomâst láá suullân 10 000 sämmilâžžâd .
Sis badjel 60 proseantta orrot juo ruovttuguovlluset olggobealde , mii ásaha sámegielat oahpahussii , bálvalusaide ja dieđusirdimii ođđalágan gáibádusaid .
Sist paijeel 60 prosenttid ääsih jo päikkikuávlus ulguubeln , mii aasât sämikielâlâš máttááttâsân , palvâlussáid já tiäđujyehimân uđđâ vátámâšâid .
Sápmelaččat orrot árbevirolaš orrunguovlluinneaset Suomas , Norggas , Ruoŧas ja Ruoššas .
Sämmiliih ääsih sii ärbivuáválijn aassâmkuávluin Suomâst , Taažâst , Ruotâst já Ruošâst .
Buohkanassii sápmelaččat leat oktiibuot 75 000-100 000 .
Puohnâssân sämmiliih láá ohtsis 75 000 -100 000 .
Eanemusat sápmelaččat leat Norggas .
Enâmustáá sämmiliih láá Taažâst .
Gávpotorrun lea váikkuhan buot sámeservošiidda ja sihke Norgga ja Ruoŧa oaivegávpotguovlluin dego Suomasge lea stuorra sápmelašservvodat .
Kaavpuglum lii vaikuttâm puoh sämisiärváduvváid já sehe Taažâ ete Ruotâ uáivikaavpugkuávluin tego Suomâst-uv lii stuorrâ sämisiärvádâh .
Sápmelaččaid lohkomearri lea lassánan jagis 1992 jahkái 2011 55 proseantta .
Sämmilij meeri lii šoddâm ive 1992 rääjist ihán 2011 55 prosenttid .
Dán áigge ruovttuguovllu olggobealdi orru sámeálbmoga lohkomearri lea lassánan165 % .
Taan ääigi sämikuálvu ulguubeln ässee sämiaalmug meeri lii šoddâm 165 % .
Sámiid ruovttuguovllu olmmošlohku lea luoitán dán áigge 13 % .
Sämikuávlu aalmugmeeri lii vuálánâm taan ääigi 13 % .
Tábealla : Sápmelaččaid lohkomeari ovdáneapmi Suomas
Tavlustâh : Sämmilij mere ovdánem Suomâst Sämikuávlust
Jahki
Ruovttuguovllus
Prosentuaallâš uási
Prosentuálalaš ossodat
Ruovttuguovllu olggobealde
Sämikuávlu ulguubeln
Prosentuálalaš ossodat
Prosentuaallâš uási
Oktiibuot
Ohtsis
Gáldu : Sámediggeválggain ja sámeparlameantta válggain čohkkejuvvon statistihkat
Käldee : Sämitiggevaaljâin já säämi parlament vaaljâin nuurrum lovottuvah