Sámit Suomas Searvvušvuogádat Sämmiliih Suomâst Ealáhusat Kultuvra Historjá Siärvádâhvuáhádâh Láhkaásaheamis Lahâaasâtmist Riikkaidgaskasaš soahpamušat Aalmugijkoskâsiih sopâmušah Olmmošvuoigatvuođaorgánaid ávžžuhusat Olmoošvuoigâdvuođâorgaanij avžuuttâsah Sámit Suomas Sämmiliih Suomâst Sápmelaččat leat Eurohpa uniovnna guovllu áidna eamialbmot . Sämmiliih láá Euroop union kuávlu áinoo algâaalmug . Sápmelaččaid eamiálbmotsajádat lea nannejuvvon Suoma vuođđolágas . Sämmilij algâaalmugsajattâh lii nanodum Suomâ vuáđulaavâst . Eamiálbmotkritearat vuođđuduvvet riikkaidviidosaš bargoorganisašuvnna , ILO , soahpamuššii nummir 169 . Algâaalmug kriteereh vuáđudeh aalmugijkoskâsâš pargoseervi , ILO , sopâmušân nummeer 169 . Soahpamuša mielde iehčanas riikkain orru álbmogiid doallat eamiálbmogin , go sii nállašuvvet álbmogis , mii riikka váldima dahje orruma álggaheami dahje dálá riikkarájáid šaddama áigge orui rikkas dahje dan eatnandieđalaš guovllus , masa riika gullá . Sopâmuš mield jiecânâs enâmijn ässee aalmugeh annojeh algâaalmugin , ko sij láá šaddaaš aalmugist , mii eennâm väldidem teikâ asâiduttem teikâ táálái staatâraajij šoddâm ääigi aasâi enâmist teikâ ton eennâmtieđâlâš kuávlust , kuus eennâm kulá . Eamiálbmot ii maiddái leat mearrideaddji dilis iežas orrunguovllustis . Algâaalmug ij meid lah merideijee sajattuvvâst jieijâs aassâmkuávlust . Eamiálbmot galgá ieš doallat iežasa dakkárin . Algâaalmug kalga jieš anneeđ jieijâs tagarin . Eamiálbmot lea ferten seailluhit vuoigatvuođalaš dilis fuolakeahttá visot dahje oasi iežas sosiálaš , ekonomalaš , kulturlaš ja politihkalaš institušuvnnain . Algâaalmug lii kolgâm siäiluttiđ vuoigâdvuođâlâš sajattuvvâst peerusthánnáá ollâsávt teikâ uásild jieijâs sosiaallijd , ekonomâlijd , kulttuurlijd já poolitlijd instituutioid . Suomas sápmelašvuohta lea meroštallojuvvon sámediggelága goalmmát paragráfas ( 3 § ) ja dan váldovuođustussan lea sámegiella . Suomâst sämmilâšvuotâ lii miäruštâllum sämitiggelaavâ kuálmád ceehist ( 3 § ) já ton válduvuáđustâssân lii sämikielâ . Lága mielde sápmelaš lea olmmoš , guhte doallá iežas sápmelažžan eaktudemiin ahte son dahje aŋkke okta su vánhemiin dahje máttarvánhemiin lea oahppan sámegiela vuosttas giellan . Laavâ mield sämmilâš lii olmooš , kote ana jieijâs sämmilâžžân toin iävttoin , ete sun jieš teikâ aainâs-uv ohtâ suu vanhimijn teikâ ááhust já äijihist lii oppâm sämikielâ vuossâmuu kiellân . Suomas hállet golbma sámegiela : davvi- , anáraš ja nuortalašsámegiela , mat buot leat áitatvuložat . Suomâst sárnuh kuulmâ sämikielâ : tavesämi- , anarâš- já nuorttâlâškielâ , moh láá puoh uhkevuálásiih . Suomas statistihka ráhkadeapmi etnihkalaš boahtimuša vuođul lea heaggadiehtolága mielde lágaheapme juos doaimmain ii leat mearriduvvon namalassii lágas . Suomâst lovottem etnisâš tuávváá vuáđuld lii olmooštiätulaavâ mield lavâttem jis tooimâin ij lah asâttum eromâšávt laavâst . Suoma sámediggelága § 23 mielde sámediggi doallá válgalogahallama sápmelaččain . Suomâ sämitiggelaavâ § 23 mield sämitigge paijeentuálá vaaljâluvâttâllâm sämmilijn . Válgalogahallama birra ii sáhte mieđihit dieđuid go sámedikki stivrra lobiin statistihka- ja dutkamušdárkkuhusa várás . Vaaljâluvâttâlmist ij pyevti luovâttiđ tiäđuid eres ko sämitige haldâttâs luuvijn lovottem- já tutkâmtárguttâsân . Sámedikki válggaid oktavuođas čoaggit statistihka sápmelaččaid lohkomearis ruovttuguovllu gielddain , ruovttuguovllu olggobealde ja olgoriikkain . Sämitige vaaljâi ohtâvuođâst noreh lovottuv sämmilij meereest sämikuávlu kieldâin , sämikuávlu ulguubeln já olgoenâmijn . Statistihkka lea dárkkimus diehtu Suoma sápmelaččaid lohkomearis . Lovottâh lii tärkkilumos tiätu Suomâ sämmilij meereest . Álbmotregisttardiehtovuogádahkii sáhttá almmuhit iežas eatnigiellan sámegiela . Aalmugregistertiätuvuáhádâhân puáhtá almottiđ eenikiellânis sämikielâ . Vuogádat ii velá sirre iešguđet sámegielaid . Vuáhádâh ij vala sierree eres sämikielâid . Jagi 2012 loahpa rádjai eatnigiellan sámegiela lei álbmotdiehtovuogádahkii almmuhan 1900 olbmo . Ive 2012 loopâ räi lijjii eenikiellânis sämikielâ aalmugtiätuvuáhádâhân almottâm 1900 olmožid . Suomas leat sullii 10 000 sápmelačča . Suomâst láá suullân 10 000 sämmilâžžâd . Sis badjel 60 proseantta orrot juo ruovttuguovlluset olggobealde , mii ásaha sámegielat oahpahussii , bálvalusaide ja dieđusirdimii ođđalágan gáibádusaid . Sist paijeel 60 prosenttid ääsih jo päikkikuávlus ulguubeln , mii aasât sämikielâlâš máttááttâsân , palvâlussáid já tiäđujyehimân uđđâ vátámâšâid . Sápmelaččat orrot árbevirolaš orrunguovlluinneaset Suomas , Norggas , Ruoŧas ja Ruoššas . Sämmiliih ääsih sii ärbivuáválijn aassâmkuávluin Suomâst , Taažâst , Ruotâst já Ruošâst . Buohkanassii sápmelaččat leat oktiibuot 75 000-100 000 . Puohnâssân sämmiliih láá ohtsis 75 000 -100 000 . Eanemusat sápmelaččat leat Norggas . Enâmustáá sämmiliih láá Taažâst . Gávpotorrun lea váikkuhan buot sámeservošiidda ja sihke Norgga ja Ruoŧa oaivegávpotguovlluin dego Suomasge lea stuorra sápmelašservvodat . Kaavpuglum lii vaikuttâm puoh sämisiärváduvváid já sehe Taažâ ete Ruotâ uáivikaavpugkuávluin tego Suomâst-uv lii stuorrâ sämisiärvádâh . Sápmelaččaid lohkomearri lea lassánan jagis 1992 jahkái 2011 55 proseantta . Sämmilij meeri lii šoddâm ive 1992 rääjist ihán 2011 55 prosenttid . Dán áigge ruovttuguovllu olggobealdi orru sámeálbmoga lohkomearri lea lassánan165 % . Taan ääigi sämikuálvu ulguubeln ässee sämiaalmug meeri lii šoddâm 165 % . Sámiid ruovttuguovllu olmmošlohku lea luoitán dán áigge 13 % . Sämikuávlu aalmugmeeri lii vuálánâm taan ääigi 13 % . Tábealla : Sápmelaččaid lohkomeari ovdáneapmi Suomas Tavlustâh : Sämmilij mere ovdánem Suomâst Sämikuávlust Jahki Ruovttuguovllus Prosentuaallâš uási Prosentuálalaš ossodat Ruovttuguovllu olggobealde Sämikuávlu ulguubeln Prosentuálalaš ossodat Prosentuaallâš uási Oktiibuot Ohtsis Gáldu : Sámediggeválggain ja sámeparlameantta válggain čohkkejuvvon statistihkat Käldee : Sämitiggevaaljâin já säämi parlament vaaljâin nuurrum lovottuvah