Arnaq B. Johansen 2.p
18. februar 2007
Kalaallisut allaaserinninneq

Nuna eqqissinartoq inuuffigiuminartorlu

  Allagaq ”Atuagagdliutit nr 1” aamma ”Atuagagdliutit nr 3” 1878-mi saqqummersuniit tigusaavoq. Allattuuvoq Abraham Eliasen Uummannami peroriartorsimasoq (”Uummannami allisarama”) Niaqornanilu ajoqiusoq (”Aamma maani Niaqornani ajoqiulerama inuit maaniittut tupigusoqaat”).
  Allagaq oqaluttuarpaluttuuvoq paasisitsiniaallunilu qanga qanoq kalaallit inuusimanerannik; oqaluttuarpalunneranut pissutigaara Abraham Eliasenip misigisarsimasani meeraanerminiillu eqqaamasani oqaluttuarigamigit assersuutigalugu oqaluttuaraa ukiukkut qimussimik inuppassuit maattartut (puisip allusiorlutik sikumi). Allakkap oqaluttuarpalunneratigut malunnarpoq tusagassiortup allagaq allatarinngikkaa, tassami qulequtaaraqaranilu allagaq immikkoortunut assigiinngitsunut agguataarnikuunngilaq misigisalikkersaarutaanerullunili. Misigisalikkersaartup malunnartippaa kalaallit 1840-kkunni inooriaaserisimasaat eqqartoramiuk taavalu 1870-80-kkunni kalaallit inooriaasiat qanoq allanngorsimatigisoq;”Inuit (kalaallit) ileqquat allanngorsimaqaaq, silalinnilu alianaqaaq inuit ileqquat allanngoriartorami”. Issuaanermut atatillugu taarusuppara sunaluunniit sumiikkaluaruniluunniit allanngoriartortuarmat, tassa Nunarsuup illuatungaaniikkaluarutta  nunatsinniikkaluaruttaluunniit oqaatsigut, kulturerput, inooriaatsit allallu allanngoriartortuartuummata. Allanngoriartornerlu taanna allakkami eqqartorneqarpoq; qanga piniarnermut sakkut atorneqartartut nutaaliaanerusunik taarsersulermata, assersuutigalugu allakkami taaneqartoq tooq, tooq suli atorneqaraluartoq aallaat atorneqaleraluttuinnarnera eqqaaneqarpoq. Aallaat atorlugu piniarneq eqaannerungaluartoq sukkanerungaluartorlu piniagassanut sunniuteqarnerluppoq, tassami assersuutigalugu ullutsinni qilalukkat, tuttut, appat, mitit, aqissit allallu killilimmik piniaqqusaammata nungujuinnarnissaat pinaveersaartinniarlugit. Inooriaatsip pitsanngornerata kinguneraa, allakkami pingaarnertut eqqartorneqartoq 1850-kkunni qanoq kalaallit inooriaaseqarsimanerat inuuniarnerup tungaatigut, nunaqqatigiit ataqatigiilluarnerisa tungaatsigut, asanninnerup tungaatigut, uppernerullu tungaatigut. Allatamimi Abraham Eliasenip allataani taakkartorneqaramik qanoq inuuneq issimanersoq allattup inuunerata nalaani; inuuniarneq eqqarsaatigalugu piniagassanik ukioq naallugu inuussutissaqartarput taamani kalaallit nunaqqatigiillu ikioqatigiittarput piniagassat tungaatigut, assersuutigalugu qilalukkamik arlalinnilluunniit pisaqarunik nunaqqatigiit assigiimmik tunineqartarput pissaqarnerit pissakinnerit apeqqutaatinnagit, asanninnerup tungaatigut malunnarpoq inuiaqatigiit imminnut asannittuusut; ”qimaleratsigik alianaqaaq ilunngunarlunilu, ilaasut taamani tamarmik asanneqigamik”. Soorlu Abraham Eliasenip ersersinniaraa kalaallit imminnut asaqatigiinnertik ataqqeqatigiinnertillu puigortutut iligaluttuinnaraat, allatammi naanerani allassimavoq pissakinnerit naakkigineqassaaraluttuinnartut pissaqarnerillu imminnut ikioqatigiinneruleraluttuinnartut. Abraham Eliasen isumaqarpoq Guutip isaani inuit tamarmik assigiittut: ”taamaattumik nuliannguara aamma piitsunut tunisiumasarpoq, akissaq isumaginagu, annerusumik napparsimasut asumaginerusarpavut, inuit tamarmik qatanngutigiimmata, ataatap ataatsip qitornaasut asaqatigiissutut”. Ersersippaa Abraham Eliasenip nulianilu qanoq uppertigininertik qanorlu inoqatiminnut ataqqinnitsiginertik, naak ilatik pissaqarnerusut pissakinnerusullu qanoq imminnut ikioqatigiinnginnerutigilersimanersut.

 Oqaatsit oqaaseqatigiillu ilai atorneqartut allatami ilaatigut paasiuminaattortaqarput, assersuutigalugit: suuanngikkallarmata, ullineq, issuusat, angajoqqaarsineq, avaagineqarneq, pissutaavoq allagaq 1870-kkut naalerneranni allagaangami, uagut ullutsinni oqaatsigut atornagit; taamani ullumikkullu oqaatsit assigiinngillat suna tamarmi allanngorartuarami allanngorartuassallunilu. Oqaaseqatigiinnut atatillugu assersuutitut taaneqarsinnaavoq una: ”Immaqali ilissi tamanna malugisarparsi, ajorsartoq akiniutissaqanngitsoq, maani tassa inuit ilaat ileqquat, naak uppertuugunik ajorsartut isumaginerussagaluaraat, tamatumannga ila malunnaqaaq uppinngissuseqallinerulersoq”. Allatap qulequtaaniittut aamma oqaaseqatigiittut isigialugit amigarpasippoq ”Niaqornani ajoqip” ; qulequtaq allaanerusinnaagaluarpoq allataq tigusisussamut soqutiginarsarnerullugu sineriammi kikkunnit atuarneqarsinnaanngorlugu, avannaani najugalinnut kisimi soqutiginarpalukkami, pissutigalugu ”Niaqornani” oqaatsip avannaamiunut toqqaannartumik soqutiginarsaramiuk. Isumaga malillugu ”Inuunitta allanngoriartornera”-mik qulequtaqartissagaluarpara pissutigalugu nunatsinni sumiikkaluarluniluunniit allataq atuarnissaanut soqutiginarnerummat aammalu inuuneq avannaaniinnaanngitsoq nunarpulli tamakkerlugu allanngoriartornera eqqartorneqarmat.
  Allatami eqqartorneqartut, inuunitta allanngoriartornerat, immitsinnullu ikioqatigiinneq annikilliartorroq ullutsinut sanilliunneqarsinnaavoq, ullutsinni uagut kalaallit immitsinnut ungasinnerulernikuuvugut; takuinnartigumi inuiaqatigiinni inuit assigiinngitsut qanoq inissisimaneri. Inuit pissakinnerit sukkut ikiorneqarpat? Pissaqarnerniit ikiorneqaratik socialimiit ikiorneqartarput, soorlulu pissakinnerit pissakinneruleraluttuinnartut, pissaqarnerillu pissaatinikkaluttuinnartut; assersuutigalugu Nuuk. Nuummi ersarittuorujuupput kikkut pissakinnerunersut pissaqarnerunersulluunniit; aningaasaateqarnerit illunit angisuunik kusanartunik pisisarput, pissaatikinnerilli ajornartorsiortuupput aningaasaatitik inuuniutissatik naammaqqartarmata amigarlutilluunniit, taamaattumillu atisanut allanullu atorfissalinnut pingaarutilinnut pisinissaat killeqarnerujuullutik.

Abraham Eliasenip inuunerup allanngoriartorneranut eqqarsaatersuutai ullutsinnut naleqqupput, ilumooramimi isumaga malillugu inuiaqatigiiusugut avissaarnikuusugut pissakinnerit pissaqarnerillu akornanni. Upperisamulli tunngatillugu aamma eqqaalaarusuppara taamanikkunniit ullumikkumut naleqqiullugu inuiaqatigiiusugut uppinnginneruvugut, ingammik inuusuttut. Inuusuttut upperneq ulluinnarni eqqarsaatigineq ajorpaat oqaluuserissanaguli, utoqqaalli upperisamut ataqqinnittuupput inuusuttunullu sanilliullugu uppernerujussuullutik. Utoqqaat ullumikkut qangatuulli ataqqineqartorujussuupput, tamannalu pissutigalugu siunissaq eqqarsaatigalugu isumaga malillugu ullutsinni inuusuttut inersimanerulerunik utoqqaligunillu uppernerup isumaa paasiumaaraat upperisamullu ataqqinninnerat annerulerluni.
  Pissakinnerit pissaqarnerillu eqqarsaatigalugit isumaqarpunga avissaarsimanerat siunissami atajuarumaartoq, ataqatigiissutigisinnaasaminnik soqannginnamik; aningaasaatillit ilaisa aningaasat kisiisa eqqarsaatigisarpaat qanorlu silatikkut pigissaartiginissaq, akerlerluinnaanilli pissakinnerit aningaasat atorfissaqartikkaluarlugit ulluinnarni silatikkut pigissaartuunissaq eqqarsaatigineq ajorpaat. Tamakku pissutaallutik pissakinnerit pissaqarnerillu naapeqatigiissinnaanerat mikisuaraavoq.