Arnaq B. Johansen 3.p 15.11.2007 Kalaallisut allaaserinninneq Oqaatsitigut piumasat Malik Berthelsenip atuagalliummi ”Sermitsiaq”, nr. 38, 2004-mi saqqummersumi oqallissaarutigisimasaanit eqqartugaanit tigulaarinnittarlunga isummerfigisassuakka. Isummerfiginerani assersuuteqartarlunga, assersuuteqarfigineranilu itisilernerusassallugit. Malik kalaallisut oqaatsigut pillugit, qanoq kulturikkut pingaaruteqartigineri, kisiannili ilinniagaqarnikkut pingaaruteqannginnieri eqqartorpai, eqqarsaasersuuteqarfigalugu sooq kalaallit amerlasuut oqaatsinik allanik ilikkarniarnermikkut ajornartorsiortarnerat. Oqaatsit pillugit isummakka allaaserissuakka. Oqaatsigut kulturerpullu qanoq uatsinnut pingaaruteqartiginerat, naggataagullu qulequtaq tikissallugu. ”Kalaallisut oqaatsivut ilumut iluaqutaappat? Nunatsinni oqaatsini pingaarnerssaappat? Atorfissaqarpippavut? Aap kinaassutsitsinnut ilisarnaatit pingaarnersaraat.” Maliup aallaqqaammut taavaa kalaallisut kinaassutsitsinni ilisarnaatitut pingaarnersaasut oqaatsigut. Isumaqatigaara taama oqarmat, pissutigalugu qanga kalaallit siuaasagut oqaatsigut atorlugit paaseqatigiittarput, nunatsinni sineriammi, tunumi avannaanilu angalagaluarunik piniagassat malittaralugit. Ullumikkut oqaatsigut suli taamatut inissisimapput, tassa nunatsinni angalagutta kalaaleqatitsinnik attaveqarniarutta kalaallisut oqaatsigut atorlugit attaveqatigiittarpugut, naak oqaatsigut qanganit sanilliullugit qallunaat tuluillu oqaasiinik akusaanerungaluartut. Assersuutigalugu taaneqarsinnaapput ulluinnarni oqaatsit atortakkagut, soorlu makkuusut: biilit, fjernsyni, snescooterit, taskeq, cremé, mobiili assigisaallu. Tamarmik kalaallisut taaguuteqaraluarput, kisiannili qallunaatut tuluttullu taaguutaat atorlugit oqaatigissallugit ajornannginnerummata, naannerummata taajuminarnerummatalu taanissaannut allannissaannullu atortarpagut. Siunissami aamma kinguaatta kalaallisut oqaatsigut nangillugit qularnanngittumik oqaasereqqittussaavaat, kinaassutsisinnut kulturitsinnullu pingaarnersatut inissisimammata. Namminersornerulernitsinniik kinaassutsimik kulturimillu pingaartitsineq qiviassagutsigu annertuvoq, eqqumiitsuliornikkut (Miki Jacobsen, Thue Christianen, Christian Rosing), taalliornikkut (Sume, G-60, Inneruulat), filmiliornikkut (Qaammarnup Uummataa, Eskimo Weekend), isiginnaartitsinikkut (Qasapip Ullua Kingulleq). Isiginnaartitsisartut kulturerput pillugu takutitsisarput akuttugaluartumik. Piffissami kingullermi isiginnaartitsisartut kulturitsinnillu pingaartitsisut kulturerput pillugu Qanoruukkut, radiokkullu tusarsaapput isiginnaartitsisartut ukiumut taperneqartarnertik annikigalugu akerliussutsimik takutitsisut. Akerliussutsimik takutitsinermi takutinnarpaat ersersinniarlugulu siullermik aningaasakilliornertik, tapersersorneqanngitsutut misiginertik, aappassaatut kulturitta tammariartunnginnissaa anguniarlugu maluginiaqqunertik. Inatsisartut 5 mio. kr.-nik ukiumut tapiisalernissartik aalajangermassuk, isumaga malillugu eqqortuliorput, tassami kulturerput eriagisassaavoq tammartikkusunnanngitsoq, iliorfigineqanngikkunilu Canadami inoqatitta qanoq oqaatsitik, kulturertillu annaajartonerattut ilisinnaanera periarfissaqarmat. Canadami inoqatigut ima kulturertik oqaatsitillu annaasimatigaat, allaat ernutaq aanaminut aataminullu oqaluttuarsinnaanngilaq atuarfimmi sulerisimanerluni, pissutigalugu tuluttut oqaatsit, sakkortuumik taallugu pinngitsaalisamik atorneqarmata, namminneq oqaatsitik atoqqusaanatik. ”Ilinniartitaaneq eqqarsaatigissagutsigu, atorfissaqartippavut? Naagga!!” Isumaqatigaara, pissutigalugu ilinnartitaaneq eqqarsaatigalugu oqaatsigut ajoraluartumik atorneqarsinnaanngillat, pissutigalugu meeqqat atuarfianiit ilinniaqqiffinnut allanut ingerlaqqinniaraanni qallunaat tuluillu oqaasii pisinnaasariaqarmata, aammalu ilinniaqqiffinni tamani atortussat tamarmik, atuakkat paasisariallit pigisariaqakkallu ilinniarfimmi pingaarutillit qallunaatut tuluttullu taamaallaat periarfissaammata. ”Pisariaqarpa meeqqat atuarfianni kalaallisut soraarummeertarnissarput?” Maliup taama aperinera isumaqarpunga imminut illuatungilertoq aallaqqaammut oqaaseqarnerminiit, tassami isummerpoq kalaallisut oqaatsigut kinaassutsitsinnut pingaarnersatut inissisimasut, taamaattumillu tammaannarnissaat iluatinnartuusut, uanili allappoq pisariaqarnersoq soraasummeerutigisarneri ingerlatiinnarneqassanersut. Isumagami malillugu oqaatsitta tammannginnissaannut tammariartunnginnissaannullu aqqutissatuaasoq meeqqat mikinerminniilli kalaallit oqaatsigut ilinniassagaat ilikkarlugillu, naak qallunaat tuluillu oqaasii aamma ilinniaraluarlugit. Meeqqat atuarfiini qallunaat tuluillu oqaasii siusinnerusukkut ilinnartitsissutigineqartalerat Atuarfitsialaap eqqunneqarnerata kingorna isumaqarpunga nunatsinnut siunissaq eqqarsaatigalugu iluaqutaassasoq, pissutigalugu oqaatsit amerlanerit pisinnaagaanni ilinniaqqinnissaq ilinniarfinnut annerusunut periarfissaq annerulertussaammat, taamaattumillu ilinniareerunik nunatsinnut uterunik iluaqutinngorumaarlutik ilinniarsimasullu nunatsinni amerlanerusut pigilissuagut. ”Atuarfitsialaap atuutilernerani nalunngilara qallunaatoortarneq tuluttoortarnerlu siusinnerusukkut aallartittalersoq. Tamanna soorunami qujanaqaaq. Isumagali malillugu isumaqarpunga suli siusinnerusariaqartoq.” Allannera ”siusinnerusariaqartoq” isumaga malillugu ingasappallaalerpoq, tassami iluamik kalaallit oqaasii pigiinnassagutsigit, oqaasersianik allanik ilaartoqqippallaarnagit, meeqqat periarfissaqartariaqartut iluameersumik pulaffigisariaqaraat puigukkiullugillu allanik oqaatsinik ilinnialersinnatik. Taamaalinngikkutta allareernittuut Canadami inoqatitta assigatut pilersinnaagatta, taakkutuulli pinngitsaalisaanngikkaluarluta, kisiannili uagut namminnerluta pisuussutsitsinnik oqaatsigut tammariartulerlutik tammarlutillu. ”…Inatsisartut naalakkersuisullu imminnut taamak annertutigisumik qaffaanissaminnut akissaqarsimappata, aamma nunatta iluaqutissaanut meeqqanut akissaqartariaqassapput.” isumaqatigaara, pissutigalugu siullermik, meeqqat nunatta siunissarai, pisariaqarpoq alliartornerminni ajunngittumik ilikkangaqarnartumillu peroriartornissaat. Isumaqarpunga meeqqeriviit, atuarfiillu sipaarfigineqarneri millitikkunik, assersuutigalugu meeqqat atuarfiini nerisarneq aaqqinneqarsinnaavoq, meeqqat tamarmik perlilernatik, nukissaqarlutik piumassuseqarlutillu atuarsinnaanngortillugit, tamarmimmi ullaakkut angerlarsimaffimminniit anitinnatik ullaakkorsiorneq ajormata, ilaqutariit iluanni akissakilliorneq ajornartorsiornerlu pissutaallutik. Meeqqat piumassuseqarlutik nukissaqarlutillu atuarunik siunissami ilinniaqqiffinni ilinnialernissaat, ilinniakkaminnillu naammassinnissinnaanissaat periarfissaq annertunerulissooq, ullumikkumullu sanilliullugu uniinnartartut, oqaatsit patsisigalugit ikilissapput. Aappaattut, nunarput ukiumut bloktilskud-nik Danmarkimit 3,2 mia. kruuninik pisarput, taakkunanngalu 60% inatsisartunut tuttartut paasitinneqarpugut oktoberip naangajalernerani KNR-kkut aallakaatitassiami ”Flugten fra Grønland”-mi. Inatsisartut taakku aningaasat assigiinngittunut atortarpaat, assersuutigalugit ilassinnissutinut assigisaannullu, qaavatigullu aningaasarsiakkaajullutik, sulilu aningaasarsiatik qaffaqqinnikuullugit, pissutaatillugu angalanerminni aningaasartuutit namminneq akilertalertussaangamikkit. Taannartaa isumaqarpunga ingasattoq, pissutigalugu qaammatit tamaasa ilai angalaneq ajorput, tamakkulu aningaasat inunnut ataasiakkaanut tuttarput inuiaqatitsinnut pissakilliornernut, ajornartorsiuteqartunullu tuttussaangaluit. Taakku 60%-it apparsinnaangaluarpata annertuumik iluaqutaalernissaat ilimagaara, tassami aningaasarpassuit oqaluuserineqarmata nunatsinni iluaqutissatut tuttussat. ”Maani oqaatsinik pikkorissarninni tupigeqaakka nunat allamiut taamak sukkatigisumik qallunaat oqaasiinik ilikkarsinnaammata.” taanna ilumoortortaqarpoq, isumagami malillugu oqaatsit allat assersuutigalugu qallunaat oqaasiararpassuit atorlugit oqaaseqatigiimmik ataatsimik sanasarput kalaallilli oqaaseqatigiiliorniarunik oqaatsimik taasiniarunik ilassuteqartarput, naaneralu aalajangiisuusarluni oqaaseq sumut tunngatinneqarnersoq; inummut, ilinnut, ukununnga il. il.. Assersuutigalugu ”Colatorusuppunga” uani ersippoq kinaassusersiutit siulliat colamik perusuttoq. Oqaatsip sorlaa, uigorlugu kinaassusersiutilersorlugulu pisaratsigu, qallunaalli oqaasiini oqaaseq ataaseq ataatsimik isumaqartarluni. Kalaallit ikattut qallunaat tuluillu oqaasiinik ilikkarniarnerminnik ajornartorsiuteqartarnerannut pissutaasoraara uagut oqaatsigut takisuujummata oqaatsilli allat oqaasiararpassuummata. Aammattaaq pissutaatippara inuiaqatitta iluani ilinniagaqarsimannginnerusut oqaatsinik ilinniarnissaminnut piumassusikittarnerat, taakkulu meeraat oqaatsinik ilinnarnissaminnut piumassusikinnerusarneri, pissutigalugu angerlarsimaffimmi ilinniagassaminnik ikiorneqarsinnaaneri killeqarmata. Kalaallit oqaatsigut kusanartuupput tusarnersuullutillu. Kalaallit ilaat immaqa taama isumaqanngikkaluarput, tunuliaqutigalugu siunissami pisariaaruttussatut isigigamikkit, pissutigalugu oqaatsigut nunarsuarmi ilinniagaqarnerup tungaatigut pisariaqannginnerat, atorsinnaannginnerallu. Aammattaarlu kisitta oqaaserigatsigit akilinermiut inoqatta ilaat eqqaassanngikkaanni. Kisianni ilinniarnerinnaq eqqarsaatiginagu kulturikkut kinaassuserput aamma eqqarsaatigisariaqarput siunissamilu tammaannarnissaa pinaveersaartinniarlugu. Kulturerput tassaavoq inuiaqatigiittut kinaassuserput, siusaasatta inooriaasiat uagullu ullumikkut inooriaaserput. Ileqqulersuutit, pinnguaatit, oqaatsit kulturikkut kinaassutsitsinnut ilaapput. Kulturikkut kinaassuserput uatsinnut pingaaruteqarpoq, pissutigalugu kulturerput annaagutsigu kinaassuseeruttut pilertussaangatta assersuutigalugu atuakkami ”Ajunnginnerpaamik Isumaqarluta”-mi meeqqat 22-vit Qallunaat nunaannut aallartitaapput, uteramillu paasilerpaat kalaallisut oqaatsitik puigorsimallugit. Nuummi børnehjemmemi perorsarneqarput, kalaallillu meeraqatitik silami pinnguaqatigisinnaagaluarlugit kisianni imminnut oqaatsit atorlugit paaseqatigiissinnaannginnertik annerisarpaat, misigisimallutillu immikkoortitaallutik kalaalinngoqqusaanatillu. Tassani isumaga malillugu kinaassusiiarneqarput pissutigalugu kalaallisut oqaatsitik ilikkaqqikkusukkaluarlugit ilinniaqqusaanngilaat, børnehjemmemilu qallunaatuinnaq oqaluttarlutik. Nuannaarlutik soorunalimi peroriartorput, kisianni oqaatsitik annaasimagamikkit anniaatigisarpaat, inuunermillu ingerlanerani ilarpassuisa kinaassusertik paatsiveerussimallugu, pissutigalugu kalaaliupput, kisiannili kalaallisut oqalussinnaanngillat qallunaatuinnaq kisimi. Oqaatsigut nunarsuarmi kisitta oqaaseraagut, qangaaniilli siuaasatta oqaasii ingerlateqqippagut, siunissami aamma kinguaassatta ingerlateqqinnissaat kissaatigaara, taamaanngippammi kalaallit piuneerutissapput. Qulequtaa ”Oqaatsitigut piumasat” tulluussorivara pissutigalugu Maliup aallaqqaammut eqqaammagu ilinniartitaaneq eqqarsaatigalugu kalaallisut oqaatsigut atorfissaqartinngikkigut, qallunaatullu tuluttullu ilikkangaqarniarnerput ajornartorsiutaasoq, namminersulivissinnaanngittugullu ilinniagaqarlutik naammassisartut nunatsinni taama ikitsigitillugit. Taamaattumik nunatsinni marlunnik oqaaseqarneq kalaallisut qallunaatullu pingaartuuvoq qaffasinnerusumik ilinniaqqinnissamik eqqarsaateqaraanni, taamaalisinnaanngikkaannilu ilinniarfissatut qinersinnaasat killeqarnerussapput. Taamaattumik kalaallit uagut immitsinnut piumaffigisariaqarpugut kalaallisut oqaatsitta avataatigut qallunaat oqaasii pisinnaanngortariaqarlugit Namminersulivinnissatsinnut siunissami kalaallit ilinniarsimasut pisariaqartikkatsigit. oqaatsit arlallit pisinnaagaanni isumaqanngilaq kinaassuserput qimakkipput, kisianniliuna Kalaallit Nunaat siusarsassagutsigu atorfissaqartikkigut. Malik Berthelsen-ip allakkamini eqqartugaasa ilai isummersorfigivakka assersuuteqarfigineranilu isummerfigisakka itinerusumik akissusertarlugit. Oqaatsigut pingaaruteqarput, naak qangamut naleqqiullugu oqaatsinik allanik akusaasimagaluarlutik, ilinniaqqinniffissanili tamani ajoraluartumik atorsinnaanngilagut, oqaatsigut atorlugit ilinniaqqiffinni allani ilinniasinnaannginnatta, atortussagut qallunaatut tuluttullu taamaallaat pigineqarmata. Meeqqat atuarfiini sipaarniarneq millisikkaanni meeqqat piumassuseqarnerulissapput, perlilerlutik nukissaqarnatillu atuartarnerat allanngortinneqarpat atuarfimmi nerisaqartarneq allanngorpat. Oqaatsigut uigullugit kinaassusersiutilertaratsigit takisuujusarput qallunaat oqaasiinut sanilliullugit. Oqaatsigut kusanartuupput tusarnersuullutillu, kisianni eqqaamassuarput kinaassuserput pigiinnassagutsigu kalaallisut oqaatsigut piuneerutsissannginnatsigit kulturikkut kinaassusitsinnut pingaarnersaammata.