БЕЛЫХ ИВАН ИЛЬИЧ

КОМИ ВИСЬТЪЯС


Татчӧ тубыртӧма коми гижысь И. И. Белыхлысь висьтъяс вит небӧгсьыс.

Белых И. И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 192 лб. ISBN 5-7555-0597-7
Белых И. И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 224 лб. ISBN 5-94080-003-3 
Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 288 лб. ISBN 5-7555-0831-3
Белых И. И. Гуся керка. Челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2008. 160 лб. ISBN 978-5-94080-015-6
Белых И. И.  Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 240 лб. ISBN 978-5-7934-0474-7

Гижӧдъясысь вежӧмӧсь печатайтігӧн вӧчӧм шыбӧльяс да выльмӧдӧма орфография.



Гижысьыс козьналӧ ассьыс висьтъяссӧ 
коми войтырлы 
ӧтуввез пыр






  
Менам бипур
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 5-6 лб.>

Лоис сідз, мый меным лунтыр ковмис овны вадорын. Луныс вӧлі кымӧра. Небыдик лун тӧв вежсис рытыв-лунӧн. Ньӧжйӧник заводитіс буситны зэр. Лои биасьны. Чукӧрті кер помъяс, чаг-ёг да ӧзті бипур. Сы дорын лои гажаджык.
Ме сулалі бипур дорын да видзӧді, кыдз би кывъяс трачкакылӧмӧн нюлісны посньыдик чаг-ёгсӧ.
Зэр пыр ӧддзис и ӧддзис, быттьӧ нарошнӧ кӧсйис кусӧдны менсьым биӧс. Но ме ньӧжйӧник пукталі бипур вылӧ пыр выль и выль песторъяс да эг кӧсйы сійӧс сетны кусӧдны зэрлы. А зэр вӧснаыс гӧгӧр лоис нин руа. Быттьӧ гудыр стеклӧ пыр, тыдаліс мӧдлапӧвса вӧр. Зэр войтъяс гылалісны менам шапка вылысь лыа вылӧ, сяркӧдчисны плащ вылын.
Но би эз и мӧвпышт сетчыны зэрлы. Тайӧ кадас меным кажитчис, мый зэрӧ став му вылын, некӧн эз коль косін, сӧмын ӧтнас менам бипур водзсасьӧ зэра кымӧръяслы. И вӧлі кыдзкӧ гажа сулавны сы дорын, кывзыны сылысь яра трачкӧдчӧмсӧ.
Но зэр эз жӧ кӧсйы эновтчыны. Сійӧ пыр наянджыка усьласис бипур вылӧ быдладор боксянь, а би кывъяс ньылалісны зэр тусьяссӧ да водзсасисны пыр чорыдджыка. Зэр мӧдіс кисьтны ведраысь моз. Кажитчис, мый муыс ӧтлаасьӧ енэжыскӧд. Биӧй менам заводитіс бӧрыньтчыны. Сійӧ, тыдалӧ, гӧгӧрвоис, мый ӧтнаслы сылы не вермасьны тайӧ зэра адыскӧд, и мӧдіс никсыны вӧсни гӧлӧсӧн: корис менсьым отсӧг. Ме сувті би весьтӧ да тупки аслам плащӧн сійӧс, мед дзикӧдз эз кус. Бипур вочасӧн заводитіс ӧзйыны бӧр. Гежӧдіник зэр тусьяс дзижакылісны сы вылын, и тайӧ шыас меным кыліс билӧн шӧпкӧдӧмыс:
— Эн пов, вокӧ. Ми тан кыкӧнӧсь. Тэ мен отсалан. Ме — тэныд. И некутшӧм зэр оз вермы миянӧс.
Кымӧръяс сэк кості мӧдісны коставлыны. Зэрыс тшӧтш неуна надзмӧдыштіс ассьыс ӧдсӧ: сійӧ, тыдалӧ, повзис миянысь. Ӧд ми вӧлім кыкӧнӧсь. Рытыв-лун тӧв вӧтліс зэра кымӧръяссӧ кытчӧкӧ бокӧ. А билы вӧлі долыд аслас вермӧмысь да сійӧ мый вынсьыс гажӧдчис: то шутьляліс, то лыйсьывліс би киньясӧн да сераліс трачкакылігмоз, то чеччыштлывліс вылӧ-вылӧ, то неуна лӧньлывліс, ляпкавліс, быттьӧ чӧжис вынсӧ, мед чеччыштны ещӧ вылӧджык.
Сы вылӧ видзӧдӧмӧн вӧлі долыд и меным.
Но кузь август тӧлысся вой мӧдіс шебравны аслас сьӧд эшкынӧн мусӧ. Колӧ мӧдӧдчыны гортӧ. Жаль лои кусӧдны тайӧ бисӧ да медбӧръяысь сы вылӧ видзӧдлӧм бӧрын ме вӧрзьӧдчи туйӧ.
Но кодкӧ быттьӧ тшӧктіс видзӧдлыны бӧрвыв. И ме частӧ бергӧдчывлі да видзӧдлывлі би вылӧ, а сійӧ пыр ылысмис и ылысмис. Меным кыдзкӧ лои гажтӧм тайӧ битӧгыс. Сійӧс ме сэсся некор нин ог аддзыв. Ачымӧс лои такӧдны сійӧн, мый водзын унаысь на лолӧны зэра лунъяс и уна бипур на ковмас ӧзтывны.


Гусяты
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 7-8 лб.>

Тайӧ ичӧтик тысӧ Эжва дорса веретя бокысь важӧнкодь нин тӧда вӧлі. Дзебсьӧма сійӧ да оз и шыбитчы син улад. Но сылысь збыль гусяторсӧ сӧмын во-мӧд сайын тӧдмалі да ас кежысь сійӧс Гусятыӧн и нимті.
А нинӧмӧн эськӧ быттьӧ торъя ёнасӧ сійӧ оз и нимав. Дзик веретя бокас ляскысьӧма. Гӧгӧрыс бадьяс быдмӧны. Гӧгрӧсіник. Зэв джуджыд. Ваыс сьӧд быдӧн. Кымынысь дінтіыс прӧйдитлі да весиг кивыль эг керлы. Ӧтчыд Эжва дорӧ лэччигӧн век жӧ чӧвтлі синъясӧс бадьясӧн кытшалӧм ичӧтик ты вылӧ. Пыр жӧ ыркмуні сьӧлӧмӧй.
Мый нӧ тайӧ, думайта. Ывла вылас некутшӧм тӧвру абу, а ты веркӧсыс быттьӧ гыалӧ. Матыстчи матӧджык. Вӧлӧмкӧ, гырыськодь сынъяс ва веркӧсас пескылясьӧны. Тыдалӧ, тувсов ванас найӧ пырӧмаӧсь Гусятыас. А бӧрсӧ абу удитӧмаӧсь петны. А вермас лоны, мый сьӧлӧм выланыс воис тыыс да шуисны мӧд тулысӧдз кольччыны.
Мӧд луннас нин локті ты дорас вугыр шатинӧн. Нидзувсӧ самалігӧн сьӧлӧмӧй ёнджыка кутіс тіпкыны, а киясӧй быдсӧн тіралісны. Шедас али оз татчӧс чериыс? Видзчысьӧмпырысь лэдзи самсӧ ваӧ, а ачым синъясӧс вештывтӧг куті видзӧдны таб вылӧ. Бадь куст улӧ сайӧдчышті быдӧн, мед чериыс менам вуджӧрысь эз повзьы.
Здук-мӧд сӧмын прӧйдитіс. И табйӧй друг зэв ӧдйӧ кутіс тюрны ты шӧрлань, а сэсся тільс вӧйи ваас. Видзчысьӧмпырысь куті лэптыны. Локтӧ мыйкӧ сьӧкыда. Абу окота, тыдалӧ, тысӧ эновтны. Медбӧрын лэпті берегӧ ассьым кыйдӧсӧс. Тайӧ вӧлӧма мичакодь сынпи. Сюйи сійӧс сумкаӧ. Тэрмасьӧмӧн самалі вугырсӧ да выльысь чӧвті ваӧ. И быттьӧ кодкӧ шуӧма, табйӧй бара жӧ здук-мӧд мысти вӧйи ва пытшкас. А сьӧлӧмын радлуныс мыйта! Унакодь сынпи мачалі сэки берег вылас. Но кыдзи друг заводитіс сёйны чериыд, сідзи друг и помаліс. Аслым шуи, мый тырмас жӧ. Ӧтпырйӧ ӧд ставсӧ он кый. Колӧ и водзӧ кежлӧ кольыштны.
Та бӧрын некымынысь волі сійӧ гожӧмнас Гусяты дорӧ. Быдысь сійӧ номсӧдыштліс менӧ свежӧй чериӧн.
Но ӧтчыд со тадз жӧ карса ёртъяскӧд лэччи Эжва дорӧ. Вӧлі вой тӧв, и чериыс пӧшти эз сюр. Ёртъясӧй жугыльмисны да бӧр нин лӧсьӧдчӧны вӧлі гортлань мӧдӧдчыны. Часлы, думайта ас кежысь, нуӧдла ме тіянӧс Гусяты дорӧ. Сэки, дерт жӧ, бурмасны сьӧлӧмъясныд. Но мыйта кӧть эг сулалӧй шатинъясӧн Гусятылӧн берег вылын, весиг и сэні некод эз видлы. Тыас тӧлыс вӧлі оз веськав, да ваыс быттьӧ кулӧма. Ёртъясӧй ӧвтыштісны кинаныс да мӧдӧдчисны жугыльпырысь бӧр. Яндзим быдӧн лои на водзын аслам ошйысьӧм вӧсна. Сэк жӧ полӧмпырысь мӧвпалі, збыльысь ӧмӧй чериыс эз нин коль тыас.
Мӧд луннас ёртъясӧс колльӧдӧм бӧрын бара локті Гусяты дінӧ. Тӧлыс вежсьӧма нин вӧлі. Пӧльтіс рытыв-лунвывсянь. И мый жӧ аддзи? Кӧть тӧвруыс и эз веськав ва веркӧсас, но сійӧ коркӧя моз гыаліс. Татшӧм вуграсьӧмсӧ ме сэтчӧдз эг на тӧдлы. Сынъяс сёйисны сэтшӧм горша, мый эг удитлы нидзувсӧ самавны. Быттьӧ Гусяты корис прӧща сыысь, мый тӧрыт янӧдіс менӧ ёртъяс водзын. А гашкӧ, сійӧ эз кӧсйы восьтны ассьыс гусяторсӧ бокӧвӧй йӧз водзын? Эг ӧд прӧста нимты сійӧс Гусятыӧн.


Турияс лэбӧны
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 8-11 лб.>

Ӧти арся лунӧ гортдорса лунвыв йӧрын ас чой-вок картупель керим. Асывсяньыс сулаліс зумыш да руа поводдя. Быттьӧ шогӧ вӧлі усьӧма вӧр-ваыс сыысь, мый сэтшӧм ӧдйӧ помассис шоныд да мича гожӧмыс, бара нин матыстчӧ трачкакылысь кӧдзыдъяса да чим еджыд лымъя тӧв. Та вӧсна миянлы, картупель керысьяслы, эз жӧ гораа варовитсьы. Быттьӧ топӧдіс мыйкӧ морӧстӧ.
Друг кытыськӧ вылісянь кутісны кывны нора шыяс: курлы-курлы, курлы-курлы. Лэптім юръяснымӧс, видзӧдлім ӧта-мӧд выланым да гӧгӧрвоим, мый миян весьтті зэв выліті лэбисны лунвывлань турияс да гораа прӧщайтчисны асланыс чужан муыскӧд. Жаль вӧлі эновтны войвывса ты-нюръяссӧ, кӧні найӧ сэтшӧм гажаа олісны гожӧмбыд. Радейтчисны, быдтысисны. И со ӧні ылі лунвылӧ бать-мамыскӧд ӧти кельӧбын лэбӧны нин быдтасъясыс. Мый найӧс виччысьӧ сэні? Кӧть эськӧ и он эновт ассьыд мутӧ. Но быть. Кӧдзыд тӧв вӧтлӧ гортсьыд. Со и шогпырысь горзӧны гырысь лэбачьяс зэв вылі енэжын.
А меным мыйлакӧ сійӧ здукас, турияслысь нора горзӧм-бӧрдӧмсӧ кылӧм бӧрын, юр вежӧрӧ уси тувсовъя ӧти вӧвлӧмтор. Зэв ӧдйӧ вӧлі туӧ ваыс. Ньылыштіс нин видзьяс, веретяяс да матыстчис важ мельничалань. Тайӧ кадас, кузь тӧв тшыгпырысь олӧм бӧрын, чери уськӧдчӧ вердчыны видзьяс вылӧ. Лэччим ёрткӧд веретяяс коласӧ кулӧмъяс вӧйтавны да виччысигмоз узьмӧдчим важ мельнича дорӧ. А поводдяыс быттьӧ нарошнӧ сераліс миян вылын. Вӧлі кымӧра. Пӧльтіс чизыр вой тӧв. Корсюрӧ енэжсянь киссьыліс катшашыдӧс. Татшӧм поводдя и овлывлӧ, кор йи кылалӧм бӧрын тувсов ваыс ылькнитӧ видзьяс вылӧ. Менам ёртӧй ёрис тӧвсӧ и васӧ. Ӧдвакӧ пӧ мыйкӧ сюрас тавой миянлы, майшасьӧмпырысь шуаліс сійӧ. Но ӧд асьным таысь мыжаӧсь. Окотаыс вӧтліс миянӧс гортсьыным шоныд вольпась вылысь. Мый сэсся вӧчан. Мед дзикӧдз эг турдӧй, пестім ыджыд коз пу улӧ бипур да пуксим шонтысигмоз. Рӧмдыныкодь нин кутіс.
И друг матысса неыджыд пожӧма яглысь шувгӧмсӧ да ытва гыяслысь сёлькӧдчӧмсӧ торкис войвывлань лэбысь турияслӧн горзӧмыс. Найӧ вӧлі лэбӧны улікодь нин. Мудз гӧлӧсъяс да бордъяснас надзӧник шенасьӧм серти тӧдчис, мый талун ыджыд кост венӧмаӧсь да нӧшта тӧв паныд. Ӧні найӧ, став сертиыс, корсисны, кӧні эськӧ позис шойччыштны асылӧдзыс. Но важ мельнича дорыд туриясыдлы, тыдалӧ, эз во сьӧлӧм вылас. Кӧсйисны водзӧджык лэбны.
И буретш тайӧ здукас, а вӧлі шонді пуксяндор, тӧлыс нӧшта нин ярмис да кутіс лёкысь косявлыны кымӧръяссӧ. Недыр кежлӧ кымӧр коластъясӧдыс тыдовтчыліс енэжтас сайӧ джынвыйӧ нин дзебсьӧм алӧйгӧрд шонді, коді сідзжӧ алӧй рӧмӧн мавтіс пессьысь турияслысь бордъяссӧ. Серпасыс вӧлі дзик мойдын кодь. Ми ёрткӧд эновтчим ставсьыс да вом паськӧдӧмӧн видзӧдім сы вылӧ, кыдзи мудзӧм турияс зілисны венны джуджыд гӧра вывсянь пӧльтысь тӧвсӧ, ӧстатки вынсьыныс нин шенасисны бордъяснаныс. Но яр тӧлыс бергӧдліс найӧс бӧр. И ӧтчыдысь, и мӧдысь, и коймӧдысь турияс зілисны вермасьны дурмӧм тӧвкӧд. Но сійӧ нӧшта на скӧрджыка вӧтліс туриясӧс гӧра горулӧ. Медбӧрын тайӧ мича, зэв ыджыд лэбачьясыс гӧгӧрвоисны жӧ, мый талун налы оз нин удайтчы водзӧ лэбны, да пуксялісны дӧзмӧмпырысь горзігтыр миян бипурсянь ылӧкодь, ва вылас.
Сӧмын вой шӧр гӧгӧрыс найӧ недыр кежлӧ ланьтӧдчылісны. Асъявылыс тӧлыс лӧнис да чизыр вой тӧв пыдди кутіс пӧльтны небыдик рытыв-лун тӧв. Руд кымӧръяс вӧснялісны да кытчӧкӧ вошисны. Воис мича асыв. Лов вылын пыр жӧ лои кыпыдджык да гажаджык. Шойччӧм турияс шонді петтӧдзыс на кыпӧдчисны сынӧдӧ да кутісны тувсов ва весьтын кытш бӧрся кытш вӧчигӧн качӧдчыны пыр вылӧджык и вылӧджык, быттьӧ аттьӧалісны татчӧс вадорсӧ сыысь, мый сійӧ сибӧдліс найӧс недыр кежлӧ ас дорас шойччыштны, вын-эбӧс содтыштны. Со турияс зэв нин выліті бӧръя кытш вӧчӧм бӧрын нимкодьпырысь гораа горзігтырйи мӧдӧдчисны войвывлань, кӧні найӧс виччысис чужаніныс. А ми ёрткӧд колльӧдім синъясӧн тайӧ мича лэбачьяссӧ да сиим налы бур туй.
Бӧрынджык нин ми шензьӧмпырысь сёрнитім сы йылысь, кутшӧм жӧ ёна кыскӧ войвылын чужлӧм-быдмылӧм лэбач-пӧткаӧс бӧр асланыс чужан муас. Ӧд быттьӧ оз омӧля тӧвйыссьы налы и ылі лунвылын, кӧні во гӧгӧр чӧж шоныд, кӧні тырмымӧн нуръясянтор. Ов да ов эськӧ сэні. Нинӧм йылысь ёнасӧ оз ков мӧвпавны. Ставыс эм. Но мыйӧн сӧмын бергӧдчас шондіыс гожӧмлань, пыр тшӧкыдджыка лэбач-пӧтка заводитӧны видзӧдлывлыны войвывлань, пыр ёнджыка гажтӧмтчӧны налӧн синъясыс сійӧ тыяссьыс, юяссьыс, нюръяссьыс, кӧні коркӧ чужлісны да быдмылісны асланыс тӧждысьысь бать-мамныслӧн бордъяс уланыс, кӧні медводдзаысь полӧмпырысь кыпӧдчылісны сынӧдӧ, кӧні сэсся и асьныс гозйӧдчылісны да заводитлісны быдтысьны.
А сійӧ мича тувсов асылӧ миянлы кулӧмъясӧ, быттьӧ менсьым ёртӧс нарошнӧ эльтӧм могысь, сюрис уна чери. Ӧд сійӧ оз нин вӧлі эскы, мый шуда лоӧ миян вадорӧ ветлӧмным. А ӧні нимкодьпырысь долис сы йылысь, мый быттьӧкӧ турияс асланыс бордъяс выланыс вайисны лунвывсянь мича поводдясӧ да отсалісны миянлы чери кыйны. Ог куж висьтавны. Гашкӧ и, збыль тадзи вӧлі.
И со ӧні найӧ тайӧ зумыш арся лунас «курлы-курлы» нора горзігтырйи быттьӧ кӧсйисны шуны, мый оз ас вӧляысь лэбны ылі лунвылӧ, мый воас выль тулыс и бергӧдчасны бӧр гортаныс, коді медся муса да дона налы. Турияслысь тайӧ аслыснога шог сьыланкывсӧ гӧгӧрвоим и ми, град йӧрын уджалысьяс. Небзьыштісны быдсӧн миян сьӧлӧмъясным тайӧ асьнысӧ зэв пыдди пуктысь лэбачьяслӧн прӧщайтчан шыясысь. Прӧщайтлӧй, шуим и ми ас кежысь, виччысям тіянӧс, донаясӧй, локтан тулыс бӧр.


Ветки пыж
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 11-14 лб.>

Вӧр-ваті келалысьлы пыжтӧгыд некыдзи. Торйӧн нин бур, кор эм тэнад кокньыдик ветки пыж, кодӧс позьӧ юсянь кыскыны и тыӧ, и полойӧ. Ӧд тшӧкыда сідз овлывлӧ, мый кор ӧтилаысь нинӧм оз вичмы, мӧдлаысь век нин шедӧ номсасьыштны. А сытӧг завидьпырысь ветлӧдлы Эжва юлӧн лыа берегті да видзӧд, кыдзи шудаджык войтыр асланыс пыжӧн кывтӧны-катӧны ю кузя. Ме ог сёрнит мотора пыж йылысь. Сы вӧсна, мый оз во сійӧ сьӧлӧм вылӧ аслас таргӧмнас, бензин дукнас, ыджыд гынас, коді лыа берегас сідзи виччысьтӧг швачкас, мый гоз-мӧд арпи век нин гы бӧрсяыс косінӧ кольӧ катша-ракалы чӧсмасьны.
Тадзи жӧ, кор ичӧтджык на вӧлі, пыр ӧти берег пӧлӧн прӧмышляйті. Нимкодь овлывліс, кор верстьӧяс менӧ аскӧдныс мӧдлапӧлӧ босьтлывлісны. Но ӧд век тадзи оз везит.
Верстяммыштӧм бӧрын шуи аслым ичӧтик пыжтор лӧсьӧдны. Дыр та йылысь эз и ков думайтны-мӧвпавны. Орччӧн олысь Василей дедлӧн буретш татшӧм ичӧтик ветки пыжыс вӧлӧма. Абу на ёна важ. Ачыс некымын во сайын пипуысь вӧчліс. И сэтшӧм кокни. Кольӧм вояссӧ Василей дед лэччывліс на Эжва бердса вадъясӧ ботайтчыны. А сійӧ воас ылӧ эз нин лысьт ветлыны. Кокыс висьны кутіс, да сӧмын горт гӧгӧрыс ноксис.
Ӧтчыд сійӧ матыстчис ме дінӧ:
— Йӧзыс висьталӧны, ветки пӧ кӧсъян судзӧдны. Гашкӧ, менсьым и ньӧбан. Ог донаысь вузав. Ачым со ог нин вермы ылӧ ветлыны. А веткиӧй звӧз улын косьмӧ.
Пыр и воим ӧти кывйӧ. Кыкнанным вӧлім дӧвӧленӧсь. Лун-мӧд мысти нин воча вокӧй лэччӧдіс веткисӧ аслас машинаӧн Эжва дорӧ. И со медводдзаысь пукси аслам пыжӧ. Ичӧтик. Гашкӧ, кык сыв кузьта да сыв пасьта и лоӧ. Таӧдз йӧз веткиад эг нин ӧтчыдысь пуксьыв. Но сӧмын бокӧвӧй шлоп пыдди. Кӧзяиныс ачыс сынліс да первойсяньыс тшӧктыліс лӧня пукавны, медым эг вӧрзьӧд пыжсӧ да ыджыдджыка эг лолышт. Збыльысь, ветки пыжыд дзибрӧс и овлӧ. Сійӧ и видзӧд, медым васӧ эз гумовт ёнджыка вӧрзьӧдчыштӧм бӧрын.
Ставсӧ тайӧс аслым бара казьтышті да быттьӧ полӧмпырысь йӧткыштчи пелысӧн берегсяньыс. Но весьшӧрӧ тай вӧлӧма полӧмӧй. Менам кокньыдик веткиӧй эз нин сэтшӧма катлась быд лолыштӧмысь да ышловзьӧмысь. Зэв тювкӧс вӧлӧма. Сӧмын удит пелыснад ваас инмӧдчыштны, быттьӧ ачыс водзлань мунӧ. Да и васӧ некутшӧма оз лэдз. Бур пыж вӧчлӧма Василей дедыд.
Сьӧлӧмӧй радліс веткиӧн мунігӧн. Тӧкӧтьӧӧн и вои мӧдлапӧлӧ. А сэні буретш медводдза тшак вотысьяс сёрмӧмаӧсь асланыс пыжысь да корисны вуджӧдны ас берегӧ. Кыкӧн вӧліны. Кыкнаннысӧ пуксьӧді ас водзӧ. Видзӧдлі да ветки дорыслӧн запасыс весьт кымын на кольӧма. Шуи, мед эз ёна пессьыны вуджигас. А налы сідз нин вӧлі нимкодь, мый эг ӧткажит да босьті. Шыр моз пукалісны. Тӧкӧтьӧӧн жӧ вуджӧді. А ачым пыр нимкодяси сэк кості веткинас.
Та бӧрын унаысь на лэччывлі тайӧ гожӧмнас вадорӧ. Вуграсьлывлі и ва шӧрсянь. Эг ӧтчыдысь ветки улын видзчысь гожся крут зэрысь. И, дерт жӧ, унаӧс ас коддьӧмъяс пиысь ковмывліс вуджӧдлыны Эжва вомӧн. Ас сиктсаяс тӧдӧны нин вӧлӧм менсьым веткитӧ да повтӧг пуксьывлісны сэтчӧ. А кор ачым эг вӧв вадорын, босьтлывлісны пӧльзуйтчыны. Шулі сӧмын, мед бӧр местаас пуктісны.
Ӧтчыд вуграсигӧн виччысьтӧг петіс сэтшӧм ён рытыв тӧв, мый Эжва пасьта веж гы мӧдӧдчис. Тайӧ тӧлыс буретш визулыслы паныд вӧлі. Чери дугдіс шедны. Мӧдлапӧвса чом дорӧ чукӧрмим ас сиктысь некымын чери кыйысь. Бипур дорын виччысим, кор ваыс лӧняс да позяс вуджны бӧр. Меным жӧ мыйлакӧ эз терпитсьы. Тӧда вӧлі, мый мамӧй ёна нин виччысьӧ менӧ, да эг кӧсйы кольччыны рытӧдзыс. Кӧть эськӧ ёртъясӧй и такӧдісны, но век жӧ пукси веткиӧ да мӧдӧдчи ю катчӧс, мед гыыс прӧйдитіс пыж пӧлӧныс. Берег дорад кыркӧтшыс сайӧдыштіс тӧвсьыс да эз на сэтшӧм ёна мовкйӧдлы. Но мыйӧн шӧрасджык веськӧдчи, заводитіс потанын моз качайтны ичӧтик пыжтӧ. Ачым зіли пелысӧн кутны веткиӧс, мед кодарӧкӧ эз бергӧдчы нырнас. Сэки ӧд скӧрмӧм гыясыд пыр жӧ пӧрӧдасны чача кодь пыжтӧ. Видзӧді ветки бӧрся, отсалі пелысӧн, кыдзи верми, венны сылы скӧр гыяссӧ да кадысь кадӧ видзӧдлывлі мӧдар берегас. Но сійӧ быттьӧ нарошнӧ эз тэрмась матыстчынысӧ. Миян ӧд Эжваыд абу нин сэтшӧм векни. Некымын сё метр пасьта.
А ярмӧм гыяс важ моз скӧрпырысь усьласисны менам ичӧтик ветки вылӧ да зілисны, кӧть мый дон тайӧ эз сувт, пӧрӧдны сійӧс. Корсюрӧ тӧв нырыс койыштліс ва войтъяссӧ и ветки пыдӧсӧ. Но менам веткиӧй, ӧти гысянь мӧдӧ нырнас сунласьӧмӧн, век жӧ муніс водзӧ, эз кӧсйы сетчыны скӧр гыяслы. И найӧ, тыдалӧ, медбӧрын гӧгӧрвоисны жӧ, мый нинӧм оз вермыны вӧчны ичӧтик пыжкӧд, да вочасӧн ӧвсьыны кутісны. Да и мӧдар лыа берегыс неылын нин вӧлі. Сэки сӧмын кос веськӧдігмоз бергӧдыштлі юрӧс ӧтарӧ-мӧдарӧ. Веж гыяс важ моз ӧта-мӧд бӧрся гартчисны Эжва шӧрас. А мӧдлапӧв берегсяньыс ме вылӧ пыр на зэв сюся дзоргисны менам ёртъясӧй. Быттьӧ век на гадайтісны: воас али оз. Но менам став полӧмӧй бӧрӧ нин коли. И со веткиӧй люкасис нырнас лыа берегӧ.
Та бӧрын нӧшта некымынысь вуджавлі гыа Эжва вомӧн. И некор менам веткиӧй эз сетчывлы скӧр гыясыслы. Эг ӧти гожӧм кывтлы-катлы Эжва кузя Василей дедӧн вӧчӧм пыжӧн. Медбӧрын коркӧ арланьыс ветлысь-мунысьяс, а найӧ абу этшаӧнӧсь ӧні Эжва вылад, нуӧмаӧсь вӧлі кытчӧкӧ менсьым веткиӧс. Корсим эськӧ ёртъяскӧд, но сідзи эз и сюр. Тыдалӧ, эз сӧмын меным ӧтнамлы сійӧ во сьӧлӧм вылӧ.
Ӧні Эжва вылысь татшӧм пипу веткитӧ он нин зэв аддзывлы. Сы вӧсна, мый вӧчнысӧ найӧс абу кокни. А важ мастеръясыд, на лыдын и Василей дед, абу нин ловъяӧсь. Да и, тыдалӧ, ассьыныс сямлунсӧ найӧ эз кольны ӧнія том войтырыслы.
А пипу пыж пыдди ӧні мӧд пӧлӧс пыжъяс. Вӧчӧмаӧсь найӧс кӧрт листысь. Сэтшӧм жӧ кокниӧсь. Абуджык, гашкӧ, сӧмын тювкӧсӧсь. Но век жӧ важ пипу веткиясыс ӧнӧдз меным ёнджыка сьӧлӧм вылӧ воӧны.


Пӧдӧм чери
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 14-16 лб.>

Коркӧ ёна важӧн Эжваыс таті, тыдалӧ, мӧдлапӧлӧдыс визувтлӧма. Но абу вермӧма венны нэмӧвӧйся вӧрӧн тырӧм джуджыд веретясӧ да бӧр уськӧдчӧма ас береглань. А тайӧ местаас артмӧмаӧсь кузьмӧс тыяс. Найӧс миян шуӧны вадъясӧн, кодъясӧс тулыснас босьтлывлӧ ытва. Медся ыджыдыс Кылӧгвад.
Коркӧ сійӧ джуджыд вӧлӧма. Но вочасӧн тырӧма нюйтӧн. Сэсся васӧ колхоз дырйи лэдзӧмаӧсь, мед косьтыны матігӧгӧрса видзьяс. Ӧні медся джуджыдінас кык метрысь абу унджык. Сэк жӧ сюян кӧ кузьсьыс-кузь бедь, помӧдзыс нюйтас пырас.
Водзтіджык Кылӧгвадйыс зэв чериа вӧлі. Ыджыд ванас сэтчӧ пырӧны Эжваысь сын, ёкыш, сир да кольччӧны. Сэк жӧ вад косьтӧм бӧрын чериыс кутіс ёна пӧдны.
Тулысланьыс, кор джуджыд лымйыс заводитӧ личкыны йисӧ, оз кут тырмыны ваас кислородыс. Чериыс уськӧдчӧ асыв-вой пельӧсӧ, кӧні петӧны ключьяс. Сэні абу джуджыд. Но буретш ключьяс вӧсна йиыс пӧшти оз овлы. Чериыс мырдӧн пырӧдчӧ сӧніка лым пӧвстас. Тані и ваыс аслыссикас гӧрд рӧма.
Матігӧгӧрса сиктъясысь олысьяс бура тӧдӧны та йылысь да быд тулыс виччысьӧны чери пӧдӧмсӧ. Мыйӧн сӧмын кывласны, лямпаясӧн да дадьясӧн мӧдӧдчӧны Кылӧгвадйӧ. Мед номсӧдыштны асьнысӧ кузь тӧв бӧрын свежӧй юкваӧн. Сэсся ӧд и колӧ спаситны кольӧм черисӧ, вӧчны тыас унджык йӧрдан. Мӧд ногӧн, гожӧмнас татысь нинӧм лоӧ вугравны. Унакодь сэки кыйлывлӧны юква радейтысьяс. Кольӧ сӧмын лун-мӧд, и восьтӧм йӧрданъясыс ӧдйӧ пальӧдӧны унмовсьны нин заводитӧм черисӧ. Колӧ сӧмын кыйӧдны тайӧ кадсӧ. А оз кӧ писькӧдны йӧрданъяссӧ, сэки помтӧм чери пропадитас.
Со тадзи ӧтчыд Микол воча вокӧй водз асывсянь, лямпаа да сака, локтіс миян ордӧ. Буретш март пом. Асывнас ён чарӧм на вӧлі. А луннас шондӧдлывліс прамӧякодь. Вуджалам пӧ мӧдлапӧлӧ пӧдысь чери кыйны, шуис сійӧ. Ме дыр эг думайт. Окота жӧ аслым видзӧдлыны, кыдзи сійӧс кыйӧны. Ӧдйӧ кӧмаси-пасьтаси. Петалі сусед ордӧ лямпала. И со нин ми мӧдӧдчим чарӧм кузя мӧдлапӧлӧ. Оз ков, вӧлӧмкӧ, корсьны сэтчӧ весьтас туйсӧ. Ас да орчча сиктъясысь чери кыйысьяс абу нин ӧтчыдысь вуджалӧмаӧсь. Кыйӧдӧны Кылӧгвад бӧрсяыд. Прамӧй ордым артмӧма. Час сайӧ кымын ковмис мунны. Но сёрни саяд эг и тӧдлӧй, кыдзи воим.
Тані унакодь нин йӧзыс вӧлӧма. Медсясӧ найӧ, кодъяс вӧр-вакӧд ёртасьӧны. Ӧтияс удитӧмаӧсь нин гумлалыштны черисӧ да ӧні шойччисны. Мӧдъяс писькӧдісны выль йӧрданъяс да гудралісны васӧ, мед кольмӧм чери ӧдйӧджык матыстчис йӧрдан дінас.
Збыльысь, ӧти йӧрдан писькӧдӧм бӧрын сэтчӧ матыстчис быдса ёкыш кельӧб. Гашкӧ, морт дас, ми воча воккӧд тшӧтш, уськӧдчим сэтчӧ. Лэпталам сакъясӧн ӧта-мӧд вежмӧн. Гудралам васӧ. Медбӧрын ёкышъяс вешйисны.
Но и быдӧн миян пиысь удитіс бура унакодь кыйны. Дерт, верстьӧясыд сюсьджыкӧсь да вынаджыкӧсь. Налы унджык вичмис. Но и ми воча воккӧд вӧлім дӧвӧленӧсь.
Та бӧрын уна йӧрдан на писькӧдім. Нӧшта некымынысь веськавлім чериаинӧ. А ӧтчыд весиг удайтчис йӧрдансӧ мерайтны. Гудыр ваыс йи вылас кайӧма да оз тӧдчы дорыс. Эг и тӧдлы, кыдзи дзумгыси. Но вӧлӧма ляпкыд. Гашкӧ, метр кымын. Ёртъясӧй сӧмын серӧктыштлісны. Ӧдйӧджык пӧрччи ва паськӧмсӧ да бура пыдзралі. Сэк жӧ и шондіыс яра нин шонтіс. Эз вӧв некутшӧм тӧвру. Тӧкӧтьӧӧн ва паськӧмӧй косьмис.
Тӧдлытӧг колис тувсовъя мича луныд. Гортӧ кайӧм водзвылын шойччигмоз нин кытшовті писькӧдӧм йӧрданъяссӧ. Дивӧ босьтіс, мыйта пӧдӧм чериыс сэні вӧлӧма. Гашкӧ, сыв кузя сиръяс, гӧрба ёкышъяс, гырысь сынъяс куйлісны йӧрданъяс бокас. Сідзкӧ, эз ас кадӧ удитны найӧс писькӧдны.
Сӧвтім сумкаясӧ черисӧ да мӧдӧдчим гортлань. Бӧр туйыс ёна сьӧкыдджык. Унакодь грузыс ас выланым вӧлі. Сэсся и лымйыс ёна небзьӧма да весиг лямпаясным вӧйласисны. Кык дыра ковмис гортӧ кайны. Брӧд ва ньылӧдім. Ӧдва медбӧръя воськовъяссӧ вӧчим. Но кутшӧм нимкодь вӧлі аслыным. Ӧд удайтчас гортсаясӧс свежӧй чериӧн номсӧдлыштны. Сэсся ӧд и вадйӧ кольӧм черисӧ удайтчис спаситны дзикӧдз пӧдӧмысь.
Мам кисьтіс кыйӧм черисӧ тазйӧ да кутіс мыськавны нюйтсьыс. И сё дивӧ, чериясыс ловзисны. Кутісны пальскӧдчыны бӧжъяснаныс. Вӧлӧмкӧ, ыркыдінад найӧ дыр оз унмовсьны. Таз дінас вӧлі каньным исасьӧ. Повзис тайӧс аддзӧм бӧрын да зэв ӧдйӧ гӧбӧчӧ пырис. А ме мудзӧм бӧрын ӧдйӧ и унмовси. Аски ӧд школаӧ колӧ.
Мӧд лунас сиктсаяс вуджалӧмаӧсь на мӧдлапӧвса Кылӧгвадйӧ. Но весьшӧрӧ нин вӧлӧма. Чериыд удитӧма палявны.



Тшытшлӧм пожӧмъяс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 17-18 лб.>

Тайӧ вӧлі уна во сайын. Ӧти арся лунӧ бать дорӧ пырис сылӧн тшӧтшъяыс, Пальса лесничӧй Епӧ Сандрӧ. Кык олӧма морт мыйкӧ дыр сёрнитісны ас костаныс. Сэсся Епӧ Сандрӧ бергӧдчис мелань. Мый нӧ, шуӧ, он нажӧвитчы. А сэки ме ичӧт на вӧлі. Кыдзи, юалі. Пожӧм коль пӧ таво зэв дона, вочавидзис сійӧ. Лесничество пӧ арбыд и тӧвбыд кутас примитны кольсӧ.
Сылӧн кывъясыс мӧрччисны меным. Сёрнитчи ас коддьӧмкӧд. Найӧ кывзісны вом паськӧдӧмӧн: сьӧмыд ӧд быдӧнлы колӧ. Ӧти кӧсйӧ ньӧбны лыжи, мӧд — коньки, коймӧд — велосипед. А бать-мам эз озыра овны. Со и сёрнитчим пожӧм коль чукӧртны да вузавны. Медводдза лым усьӧм бӧрын кутім кытшлавны лыжиясӧн Эжва дорса веретяяс. Йи ёнмӧм бӧрын тшӧкыда вуджавлім и мӧдлапӧлӧ. Ӧтувтчылім кык-куим мортӧн, мед гажаджык вӧлі. И весиг гырысьяс, кодъяс прӧстджыкӧсь вӧліны, босьтчисны тайӧ уджас.
Пыр жӧ казялім, мый медся колля пожӧмъяс быдмӧны оз веретя шӧрын, а дзик дорас. Татшӧмъясыс быттьӧ мукӧдсьыс торъялӧны. Сукджык туганаӧсь. Пашкырджыкӧсь. Но торйӧн нин колляӧсь вӧліны ӧтка пожӧмъяс. Найӧ быттьӧ ошйысисны мукӧд водзас асланыс пашкыр мыгӧрӧн, увъяс вылас улісянь вылӧдз сярвидзысь колльӧн.
А кыдзи кольтӧ чукӧртны? Ныжиник чернад да челядь вын-эбӧснад пӧрӧдны татшӧм пожӧмтӧ зэв дыр. Сэк жӧ тӧвнад ӧдйӧ пемдӧ. А ми лэччывлім веретяӧ урокъяс бӧрын нин. Со и сюсьмӧдчим тшытшлыны пожӧмъястӧ. Каям дзик йылас да лэччигмоз вочасӧн кералам увсӧ. А сэсся бӧрас нин ӧктам кольсӧ. Сап пемыдӧдз. Медбӧрын пуктам тыра мешӧксӧ даддьӧ да лыжиасьӧмӧн кыскам сійӧс турун кыскалан вӧла туйӧдз. А сэсянь сиктӧдз куим-нёль километр на. Гортӧ воам брӧд ваӧсь. Ёна и мудзлывлім. Но ӧд и сьӧмыс миянлы бӧрынджык эз этша вичмы.
Дерт, ӧтарсянь кӧ, ми бур вӧчим. Миянлысь кольсӧ косьтасны, киллясны да чукӧрмӧм кӧйдысыс отсалас кыпӧдчыны выль вӧрлы. А мӧдарсянь кӧ, челядь киӧн тшытшлӧм пожӧмъясыс асьнымӧс жӧ и повзьӧдлісны. Быттьӧ пасьтӧмӧсь. Чурвидзисны сӧмын ув помъясыс. Торйӧн нин шуштӧм вӧлі на вылӧ видзӧдны гожӧмын, кор гӧгӧр ставыс дзордзаліс да пушкыраліс. Сэки вывті нин вӧліны жальӧсь тайӧ пожӧмъясыс. Дерт, найӧ эз нин дыр сэсся сулавны. Ӧдйӧ косьмылісны. Тшӧтш и чардби либӧ ёсь тӧв пӧрӧдліс. А ӧд вӧліны сэтшӧм мичаӧсь...
Сэсянь пыр гудыртчывлӧ сьӧлӧмӧй та йылысь казьтылігӧн. Эз-ӧ буретш тайӧ кадсяньыс миян пиысь ӧткымынлӧн чуж кутшӧмкӧ веськодьлун кытшалысь вӧр-ва дінас? А кодсюрӧ, мӧдарӧ, вочасӧн гӧгӧрвоисны омӧльсӧ да велӧдчисны ёнджыка радейтны войвывса пармасӧ.


Васьты
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 18-21 лб.>

Васьтыыс, миян сиктсянь кӧ, Эжва мӧдлапӧлын. Берегсяньыс абу ёна и ылын. Ог тӧд, кутшӧм Василейлӧн ним кузя шулӧмаӧсь тадзисӧ, но ёнасӧ сійӧ немторйӧн оз нимав. Ичӧтик. Ляпкыдик. Топыд берегъяса да зумыд пыдӧса. Абу уна чериа. Да и кытысь чериыс та ыджда тыас. Гыч медсясӧ и олӧ. Да нӧшта нэриник сирпиян тувсов ванас пыравлӧны.
Буретш, гашкӧ, сы вӧсна, мый Васьтылы нинӧмӧн ёнасӧ ошйысьны, кажитчӧ, быттьӧ сійӧ зільӧ дзебсьыны став ловъя ловсьыс. Войладорсяньыс сійӧс ветлысь-мунысьысь кыддза-пожӧма веретя дзебӧ. А лунвывсяньыс Васьтыӧс пыкӧ тайӧ жӧ нима джуджыд пӧката видз. Бокӧвӧйлы кузь турун пӧвстті восьлалігӧн весиг матісянь оз шыбитчы синмӧ тайӧ тыыс. Сэтчӧ жӧ сійӧс дзебӧ ты бокас быдмысь сук да джуджыд эжӧр. Тыыс векджык лӧнь. Сы вӧсна, мый оз веськавны сэтчӧ ёсь тӧвъяс. Сӧмын тай мукӧддырйи вильыш рытыв-лун тӧв муртса-муртса вӧрзьӧдыштлӧ жӧ сылысь веркӧссӧ.
Но видз вылын уджалысь челядьлы пыр муса вӧлі тайӧ тыыс. Ваыс гожӧм заводитчигӧн нин тыас шонавліс да сэні зэв лӧсьыд вӧлі купайтчыны. Торйӧн нин гажа тані овлывліс, кор заводитлісны страдуйтны тыбокса видз вылын. Шондіыс терпитны позьтӧма пӧжӧ. Весиг тӧвру оз пӧльышт. Пӧсь сынӧдыс кыскӧ став вын-эбӧстӧ. Пыдісянь нин лолыштан. Но быттьӧ жар пывсянын. Некутшӧм кокньӧд лолыдлы абу. Видзӧдан да, то ӧти, то мӧд детинка скачитӧ юр кыскалан вӧв вылын тылань. Тэрмасьӧмӧн пӧрччӧ дӧрӧм-гачсӧ да сунӧдчӧ тыас. Дерт, и вӧлыд асьсӧ оз удзӧд. Горша юӧ дэбыд васӧ да келӧ сэсся муртса оз голяӧдзыс, мед ыркӧдчыштны-пальӧдчыштны да лӧдз-номйысь кӧть недыр кежлӧ мездысьлыны. Но со здук-мӧд мысти ыркӧдчӧм бӧрын детинка аслас вӧвнас нуӧ нин зорӧд дорӧ рос додь вылӧ путкыльтӧм турун юр. Чӧвтысьяс ёнасӧ оз ропкӧдчыны. Мед ыркӧдчыштӧны челядь и вӧвъяс. Сӧмын уджыс мед эз сувтавлы.
Медгажа Васьты дорын пажын кадӧ. Сэні орччӧн и пусьӧны. Верстьӧяс пӧсь шыд да рок сёйӧм бӧрын нёровтчылӧны недыр кежлӧ бок выланыс. А челядь мудзтӧ оз тӧдны. Нуръясьыштӧм бӧрын пыр жӧ шыблалӧны бокӧ дӧрӧм-гачнысӧ да ӧта-мӧд вежмӧн уськӧдчӧны тыӧ. Ордйӧдчӧны ёрта-ёртныскӧд, коді тэрыбджыка ты мӧдарас уйлас, ворсӧны, резсьӧны ванас. Гӧгӧр серам. Васьтыыс сэки быттьӧ садьмылӧ узян олӧмсьыс да ачыс тшӧтш сиктса челядькӧд нимкодьпырысь ворсӧдчӧ шонді водзын ва дзирдъяснас.
Ӧтчыд со тадзи жӧ Васьты бокын уджалігӧн верстьӧ мужичӧйяс шуисны косьтывны тысӧ, мед сэтысь чери кӧповтны. Оз-ӧ пӧ праздник кежлӧ кӧть сюрышт. Челядьлы таысь вӧлі сӧмын нимкодь. Некор на найӧ эз аддзывны, кыдзи тысӧ косьтӧны.
Мӧд луннас кытыськӧ мужичӧйяс вайисны ва качайтан машина да водзджык уджсӧ помалӧм бӧрын босьтчисны збыльмӧдны кӧсйӧмнысӧ. Сюйисны тыас резинаысь вӧчӧм шланг. Машина мӧдарсяньыс татшӧм жӧ кузь шланг нюжӧдісны косьмӧм нин вис вомӧн. И заводитісны машинасӧ. Шлангыс быттьӧ кутшӧмкӧ пӧтлытӧм пемӧс моз кутіс горша юны Васьтыысь васӧ. Верстьӧяс и челядь сулалісны гӧгӧр, ас костаныс сёрнитігмоз видзӧдісны, мый артмас налӧн тайӧ уджсьыс. Первойсӧ эз ёна шыбитчы синмӧ, ёна-ӧ чинӧ тыас ваыс. Но вочасӧн берегдорса эжӧрыс пыр ёнджыка кутіс лайкмунны ичӧтмысь тыланьыс. Пыр ӧдйӧджык кутіс пактавны Васьтыысь ваыс. Час-мӧд, гашкӧ, сӧмын прӧйдитіс, и со тыдовтчис тылӧн нюйта пыдӧсыс. Сэки и верстьӧяс, и челядь пӧрччисны гачьяснысӧ, водзвыв дасьтӧм дозмукъясӧн келісны тайӧ няйтас да кутісны ӧктыны пикӧ воӧм чериӧс.
Но весьшӧрӧ вӧлӧма видз вылын уджалысь войтырлӧн Васьтыысь уна чери вылӧ надеяыс. Гашкӧ, медся тэрыбъясыслы да наянъясыслы муртса пумӧн и сюрыштіс.
Збыльысь ӧд, ыргӧн рӧма вит кӧпейка пасьта гычысь да нэриник сирпиысь ӧтдор тыас пӧшти нинӧм абу и вӧлӧма.
Сэки эськӧ шуис жӧ кодкӧ верстьӧяс пиысь, дзик прӧстаысь пӧ тысӧ урӧстім. Но ӧд мый вӧчӧма, вӧчӧма нин. Бӧр он бергӧд. Сӧмын жаль вӧлі уналы, мый таво кежлӧ дзикӧдз бырис Васьтыыс. Мӧд во, дерт, ытвалӧн волӧм бӧрад Васьтыыд бӧр ловзяс. Но лоас-ӧ сійӧ важкодьыс? Со татшӧм гажтӧм мӧвпъясӧн и мӧдӧдчисны ставӧн гортӧ.
Но кутшӧма шензисны мӧд луннас верстьӧяс и челядь Васьты бокса видз вылӧ воӧм бӧрын. Найӧ надейтчисны аддзыны татысь сӧмын кӧмтӧм кокъясӧн лойӧм няйтсӧ да ӧта-мӧдкӧд пинясьысь горш катша-ракаӧс. Дерт, катша-ракаыд татчӧ тырыс вӧлі локтӧма. Йӧзӧс аддзӧм бӧрын найӧ дӧзмӧмпырысь горзігтырйи лэбзисны орчча веретяӧ. Но, мый пыр жӧ шыбитчис синмӧ, тылӧн увтасінъясыс вӧлі бӧр нин тырӧмаӧсь ваӧн.
— Да ӧд со эсія бокас ты пыдӧссьыс кӧдзыд ключьяс петӧны, — шуис сэки кодкӧ важся уджалысьяс пиысь, — найӧ и оз сетны кувны ичӧтик тыыслы.
А меным, юр кыскалысь детинкалы, сідзи и кажитчис тайӧ здукас, мый Васьтыыс ӧні сьӧкыда ышлолаліс чорыда висьмӧм бӧрын да зэвтіс ассьыс став вынсӧ, мед кыдзкӧ мездысьны кык кока войтырӧн сылы вайӧм неминучаысь. И дерт, уналы сэки, и верстьӧ, и челядь пиысь, вӧлі яндзим вӧчӧм грексьыс. Ставӧн сулалісны чӧла. Тайӧ луннас весиг уджыс видз вылын муніс кыдзкӧ чӧла.
Но вежон-мӧд мысти нин Васьты бӧр воис аслас важ берегъясӧ. Тані быттьӧ нинӧм ёнасӧ эз казьтыв мортлӧн ичӧтик ты олӧмӧ суитчӧм йылысь. Ӧні ваыс сэні вӧлі нӧшта на сӧстӧмджык. Корсюрӧ сылӧн веркӧс вылӧ пуксьывлісны уткаяс. Но мича поводдяӧ эз нин гыбав тыӧ тулыссяньыс кольччылӧм арпиыс. Миянӧн гырысьджык черисӧ ӧктӧм бӧрын посниджыкыс веськаліс катша-рака вомӧ. А меным ӧні быдысь Васьты дінті прӧйдитігӧн вӧлі быттьӧ мыйыськӧ яндзим. Быттьӧ пасьтӧг ми пӧрччӧдлім тайӧ тысӧ, ловсӧ кӧсйылім сылысь босьтны. Но ичӧтик Васьты бӧр ловзис да бара сэні ӧні позьӧ пӧттӧдз купайтчыны сиктса челядьлы, ыркӧдчыштны жар поводдя дырйи. Сэтшӧм жӧ сійӧ рам да мелі. Тайӧ тыыс абу вӧлӧма лёк паметя. Оз куж, вӧлӧмкӧ, дыр кутны йӧз вылӧ лӧгсӧ. Да и эз чужлы ичӧтик тылӧн тайӧ лӧглуныс. Пыр жӧ прӧститіс сійӧ йӧзӧс сылы омӧль вӧчӧмысь. Быдӧн ӧд ас сертиыс олӧ.


Батьлӧн шатин
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 21-23 лб.>

Сарайын сулалӧ батьлӧн кыдз пу шатиныс. Дыр вӧдитчӧмысла мольыд лоӧма. Косьмӧма. Сьӧдӧдыштӧма. Меным сійӧ муса кыдзи бать йылысь медбур казьтылӧм. Быдысь сиктӧ волігӧн пыравлывла сарайӧ да видзӧдлывла сы вылӧ. Сьӧлӧмӧс сэки кодкӧ быттьӧ небыдика малыштас.
Мамным эськӧ ӧтчыд шуліс нин да, нинӧм пӧ сыысь. Дзик пӧ весьшӧрӧ сулалӧ. Чегъяла пӧ да пачын сота. Ме эг тшӧкты вӧрзьӧдны. Мед сулалӧ. Некодлы ӧд оз мешайт.
Перйывлӧма сійӧс батьным вӧрысь, гашкӧ, том дырйиыс на. Ачыс со кызь во сайӧ нин абу. Радейтлывліс сійӧ вуграсьны. Но эз тшӧкыда удайтчывлы ветлыны вадорӧ. Уджыс сиктад войнабӧрся воясӧ помтӧм вӧлі. Гожӧмбыднад кыкысь либӧ куимысь и удитліс лэччывны вуграсьыштны. Но казьтылӧмъясыс на йылысь тырмывлісны вобыд кежлӧ. Ме сэки ичӧт на вӧлі. И быдысь та бӧрын няргывлі батьлы, медым тшӧтш босьтлас аскӧдыс. Сійӧ небыдика видзӧдлывліс ме вылӧ да шулывліс:
— Часлы, быдмыштан неуна да кыкӧн нин ветлам.
И воис сійӧ кадыс. Шонді петтӧдзыс на бать чуксаліс менӧ. Сьӧкыдпырыськодь садьми, но мыйӧн казьтышті сылысь вуграсьӧм йылысь тӧрытъя кӧсйысьӧмсӧ, звирк чеччышті. Со нин ми восьлалам тӧдса туйӧд видзьяс вывті, веретяяс пӧлӧн. Неуна руакодь. Руыс быттьӧ ловъя, кытчӧкӧ пыр мунӧ. Унзіль шондіыс муртса тыдовтчис, но лэбачьяс важӧн нин садьмӧмаӧсь да гажаа чолӧмалӧны выль лунсӧ. Жар гожся шондіыс ӧдйӧ сёйӧ лысвасӧ. Руыс вочасӧн вошӧ. Медбӧрын веретя сайсянь тыдовтчис Эжвалӧн мӧдар берегыс. Вуджам паськыдкодь лыа вомӧн да пуксям Проньӧ дядьлӧн веткиӧ. Сыкӧд бать водзвыв сёрнитчӧма.
Мӧдлапӧвса вӧр-ватӧ ме сэки ог на вӧлі бура тӧд. Бать нуӧдӧ ӧтнаслы сылы тӧдса муртса тыдалысь ордымӧд. Вуджам сук веретя пыр да сён вомӧн. Миян водзын тӧдлытӧг воссьӧ лӧнь тылӧн рӧмпӧштан кодь веркӧсыс. Тайӧ Дзӧлявад. Берегъясыс баддьӧн да коскӧдз эжӧр турунӧн тырӧмаӧсь. Берег дор ваас тырыс лапкор. Но тӧдчӧ, мый чери кыйысьяс татчӧ волывлӧмаӧсь. Ты гӧгӧрыс мичакодь ордым артмӧма. Кӧнсюрӧ турунсӧ талялӧмаӧсь ты берегӧдзыс. Тыдалӧ, вуграсьӧмаӧсь. А бать водзӧ восьлалӧ аслас радейтана местаӧ. Сэсся ми разялам шатинъяс да шыбитам нидзулӧн самалӧм вугыръяссӧ ваӧ.
А гӧгӧр сэтшӧм аслыспӧлӧс мичлун, мый, кажитчӧ, татшӧмыс сэсся некӧн абу. Мукӧдлаас кыдзьяс да пипуяс дзик ты дорӧдзыс матыстчӧмаӧсь. Налӧн подулын сэтӧр кустъяс. Дугдывтӧг дзользьӧны лэбачьяс. Корсюрӧ ӧвтыштлӧ небыдик тӧвру. И сьӧлӧм вылад долыдлун пуксьӧ. Кӧть эськӧ ёнакодь номъяс дӧзмӧдчӧны, но найӧс огӧ казялӧй. Ва веркӧсыс мукӧддырйи гыалыштлӧ. Тайӧ чериыс ворсӧдчӧ.
Миян табъясным ӧти бӧрся мӧд ловзисны, мӧдӧдчисны ва шӧрлань, а сэсся тюльс вӧйисны. Тэрмасьӧмӧн лэпта ассьым шатинӧс. Кӧть эськӧ бать и велӧдіс, мый оз ков тэрмасьны. Но сьӧлӧмӧй тіпкӧ нимкодьысла. Ог вермы терпитны. Тайӧ вӧлӧма весьтысь неуна кузьджык ёкыш. Батьлы шедіс мичакодь сынпи. Бара самалам вугыръяснымӧс. Чери сёйӧ зэв горша. Сӧмын удит лэптавны. Мудзи нин быдсӧн. Шуа батьлы, гашкӧ, мися, тырмас нин. Катны сьӧкыд лоӧ. А сійӧ воча кыв пыдди сӧмын нурбыльтіс, виччысьлы пӧ неуна, регыд пӧ дугдас сёйны. Збыльысь, сідзи и лои. Тӧдлытӧг став чериыс кытчӧкӧ быттьӧ воши. Весиг ва веркӧсас эз петкӧдчыв. Табъясным кынмӧмаӧсь ва вылас. Нӧшта час джын кымын на пукалім. Но сідзи некод эз и дэбӧдлы. Век жӧ ми батькӧд вӧлім дӧвӧленӧсь. Пестерын тырыскодь чериыс.
Та бӧрын зэв на унаысь волывлі тайӧ вад дінас и батькӧд, и сытӧг нин. Эз быдысь номсӧдлыв. Чериыд ӧд, кыдз шуласны, ассьыс на сёйӧ. Кор бур кыйдӧсӧн воа гортӧ, мам любӧпырысь видзӧдлас чери вылад да шуыштас:
— Но-о, талун тай бура пусьӧдӧма.
А кор тыртӧг локта, сэки быттьӧ броткыштас дивитігмоз:
— Мыйла нӧ весьшӧрӧ вадорас келалан, кынмӧдчан. Здоровьеыд ӧмӧй абу жаль.
Но гӧгӧрвоас-ӧ мамӧй чери кыйысьлысь висьӧмсӧ. Быдысь ӧд кӧсъян сыв кузя сир либӧ пуд джынъя ёді кыйны. Но оз тай век удайтчы. Сідз жӧ и олӧмад овлывлӧ. Оз пыр збыльмыны бур кӧсйӧмъясным. Мый сэсся вӧчан. Но вадорсьыд сійӧ кадсяньыс ме эг нин ӧвсьыв. И быдысь вадорӧ лӧсьӧдчигӧн казьтыла батькӧд медводдза вуграсьӧмсӧ.


Йи кылалӧм бӧрын
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 23-25 лб.>

Йи кылалӧм бӧрын радейта лэччывлыны Эжва дорӧ. Дерт, дзик ю дорӧдзыс сэки он веськав. Тувсов ваыс писькӧдӧма нин полойсӧ, да сэті муткырасьӧмӧн, валйӧн-валйӧн визувтӧ гудыр быгъя, пыр паськалысь скӧр ю, коді дась ставсӧ ньылыштны. Ньӧжйӧник муна берег пӧлӧныс. Видзӧда, кыдзи тӧвся узьӧм бӧрын вочасӧн садьмӧ унзіль на вӧр-ваыс. Дивӧыд быдсӧн босьтлӧ. Дзик на неважӧн гӧгӧр ставыс вӧлі быттьӧ кулӧма еджыд лым шебрас улын. Чӧла сулалісны кӧдзыд ывлаас вадор веретяын козъяс да пожӧмъяс. Сӧмын ыджыд тӧв ныр улын найӧ жугыльпырысь качлӧдлісны асланыс лыс лапъясӧн. Быттьӧ ропкӧдчисны сы вылӧ, мый кодкӧ лысьтӧ торкны тӧвся чӧскыд унсӧ. Кажитчӧ вӧлі, мый кӧдзыд вӧснаыс уна нэм кежлӧ тані кусӧма нин олӧмыс.
И со кутшӧм ёна ставыс гӧгӧр вежсис некымын вежонӧн. Тувсов мелі шонділӧн югӧръясыс тӧдлытӧг сёйисны лымсӧ. Вежджыкӧсь лоисны козъяс да пожӧмъяс. Вӧччисны, быттьӧ свадьба кежлӧ. Лунысь-лун вӧр-ваыс гажаджык кутіс лоны. Тайӧ гажлунсӧ вайисны тшӧтш лунвылысь воӧм лэбачьяс: сырчикъяс, вадоркайяс, истанъяс, уткаяс. Кӧть и мудзӧмаӧсь найӧ кузь туй бӧрын, но гажтӧмтчӧмаӧсь чужан мусьыс да лун-лун оз ланьтлыны. Гозйӧдчӧны. Лӧсьӧдчӧны выль олӧм панны.
Гажа сэки овлывлӧ вадорад. Местаысь местаӧ лэбалӧны утка кельӧбъяс. Корсюрӧ видзчысьӧмӧн ва вылӧ пуксьывлӧны юсьяс, турияс, дзодзӧгъяс. Шойччыштасны да водзӧ войвывлань лэбӧны. Небыд шонді югӧръяс сёйӧны медбӧръя лым пластъяссӧ сёнъяс да веретяяс бокысь.
А тувсовъя ваыс юас туӧмӧн туӧ да вочасӧн заводитӧ писькӧдчыны видзьяс вылӧ. Кӧнсюрӧ кывтӧны на медбӧръя рӧшкыд йи пластъяс. Некымын лун мысти и найӧс шондіыс да ваыс сёясны. Садьмӧм юыс нуӧ ас вылас ставсӧ, мый удитіс ньылыштны ойдігас идӧртӧм кӧзяинъяслысь: пыжъяс, кер бунтъяс, тьӧс-плака. Зільджык морт тайӧ кадас оз узь. Лун и вой ветлӧдлӧ пыжӧн, куталӧ васьыс сійӧс, мый сетӧма Енмыс. Быдтор ӧд овмӧсад шогмас. Нӧшта коляс некымын лун, и джуджыд ва улӧ веськаласны нин и сикт кыргорувса видзьяс. Сэки Эжваыд лоас дзик море пасьта. Кывтан пыжӧн и оз эскыссьы, мый татшӧм отаӧн вермывлӧ лоны гожӧмнас раминик тайӧ юыс. Дзик на неважӧн видз шӧрті подӧн восьлавлі. А ӧні пелысыд оз подйы. Но, дерт, ачым веретяяс да ва пырыс муртса тыдалысь вывтасінъяс серти тӧда жӧ, кӧні джуджыдджык, а кӧні ляпкыдджык.
Долыд тайӧ кадас и чери кельӧбъяслы. Найӧ разӧдчӧны видзьяс пасьта корсьны аслыныс нур. Кузь тӧвбыднад ёна тшыгъялісны. Кымын дырджык сулалас тувсов ваыс видзьяс вылын, сымын пӧтджык чериыд да сымын пискаджыка кутас босьтны вугыр самтӧ. Сэсся ӧд сійӧ тайӧ кадас лэдзӧ пӧксӧ сэтчӧ, кӧні шоныдджык да лӧньджык. Зільӧ ставсӧ вӧчны сідз, медым рӧдыс эз помась.
Вежон-мӧд-коймӧд кольӧ, и бӧр исковтӧ тувсов ваыс гожся берегъясӧ. Вӧр-ваыс заводитӧ нӧшта вежӧдны да дзоридзавны. Лун и вой оз ланьтлы лэбачьяслӧн дзользьӧмыс. Налӧн кадыс воис. Гӧгӧр югыд. Мода вылас волывлӧ войыс. Мед ставыс удитіс быдмыны да воны, мед став ловъя лолыс удитіс водзӧ паськӧдны тайӧ гажа каднас ассьыс рӧдсӧ. Ӧд абу нин сэтшӧм кузь миян войвылад гожӧмыд.


Йӧраяс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 25-27 лб.>

Бӧръя воясӧ Паль вожын ёна рӧдмисны йӧраяс. Пыр тшӧкыдджыка аддзывла найӧс вӧр-ваті ветлӧдлігӧн. Ме чайта, мый оз нин сэтшӧм ёна повны йӧзсьыс тайӧ шемӧсмӧдана мича вӧрса пемӧсъясыс.
Ӧтчыд тулыснас пес кералігӧн пӧшти дзик дінтіным прӧйдитіс ыджыд да мича ай йӧра. Ар куима кымын. Тэрмасьтӧг котӧртӧ вӧлі кытчӧкӧ юрсӧ зэв вылын кутігмоз. Друг бергӧдчыштіс миянлань, сувтовкерыштліс быдӧн. Кӧнкӧ, думайтіс: другъяс али врагъяс тайӧ? Эз повзьӧд сійӧс весиг керасьӧм шыыс. Сэсся пыркнитіс юрнас да воши пуяс сайӧ. А ми воккӧд пыр на шемӧсмӧмӧн видзӧдім сэтчань, кытчӧ сійӧ саяліс. Быттьӧ думсьыным кӧсйим, мед выльысь на петкӧдчылас миянлы тайӧ кузь кокъяса вӧрса пемӧсыс. Но весьшӧрӧ.
А неважӧн, арланьыс нин, Дзӧлянюр бокысь солалан тшак корсялігӧн веськыда люкаси йӧра вылас. Яг вывсяньыс увтасінлань лэччигӧн тшем коз пу быдмӧ. Вочасӧн сійӧ гежмӧ. А нӧшта водзынджык коскӧдз сук вӧрса турун ырыштчӧма-быдмӧма. Тані сӧмын нэриник козъяс да кыдзьяс полӧмпырысь моз вывлань писькӧдчӧны. Нюрыс оз сет налы вынсӧ.
Буретш сук турун пӧвстас и водӧма, вӧлӧмкӧ, йӧраыд шойччыштны. Сӧмын сюръясыс да юрыс муртса тыдыштӧны. Ог тӧд, гашкӧ, сійӧ водзджык менӧ казяліс. Сюръяснас тай повзьӧдчигмоз ӧтарӧ-мӧдарӧ керис-а. Тыдалӧ, кӧсйис шуны: вешйы пӧ татысь, а то люкавны верма. Бергӧдчи да мӧдӧдчи бокитіджык. Код тӧдас, мый пемӧсыдлы юрад воас. Дӧзмас кӧ, и збыльысь люкавны вермас.
Но ӧтчыд июнь помланьын, буретш медся номъя кадас, тайӧ зверыс и збыльысь менӧ повзьӧдыштіскодь. Ервасьдор весьтса лыа кӧса вылӧ войколӧн вуграсьны лэччи. Зэв шоныд вӧлі. Пемдыштӧм бӧрын нин чай пузьӧдігмоз биаси да би дорсьыс ёнасӧ эг и вешйыв нин сэсся. Сы вӧсна, мый номйыс ӧдӧлитіс. Буретш вой шӧр гӧгӧрыс кымын кылі, мый мышку сайын векньыдик полой вомӧн кутшӧмкӧ пемӧс келӧ. Вӧвъясыд миян сиктад важӧн нин абуӧсь. Чайті, мый совхоз стадаысь мӧскыс ылалӧма да бипурлань локтӧ. Но видзӧдлі бурджыка, а войясыд сэки югыдӧсь, да йӧра, вӧлӧмкӧ, мелань локтӧ. Думайта ачым, мый сылы татысь колӧ? Шуи повзьӧдыштны. Горӧді некымынысь, беддьӧн ӧвтчигмоз. Сійӧ сувтовкерліс, видзӧдліс ме вылӧ мыйкӧ ас кежсьыс мӧвпалігмоз да бӧр полойсӧ кутіс вуджны. Но эз ылӧ мун. И друг менам бипурсянь улынджык, лыа кӧса сайӧдыс, кӧні Эжваыс ёнакодь паськалӧ, бара ваас пырис. Зэв дыр келіс, кытчӧдз кузь кокъясыс подйисны, да кутіс уйны мӧдлапӧвлань. Кор ва шӧрас нин кутіс воны, вылісянь и улісянь буксирнӧй теплоходъяс тыдовтчисны. Ӧтиыс лэччис, мӧдыс кайис. На коластӧ кымын и кутіс веськавны йӧраыд. Сійӧ, тыдалӧ, повзис да мӧдіс мый вынсьыс вартчыны. Но и теплоходъяс ассьыныс ӧднысӧ чинтыштісны. Сетісны пемӧслы позянлун вуджны коластіыс. Медбӧрын ылынкодь войся рӧмыдас кыліс, кыдзи йӧраыд васьыс пыркӧдчигмоз петіс берегӧ да кайис мӧдлапӧвса джуджыд кыр йылӧ.
Сэки сӧмын юрӧ воис, мый сійӧ ӧвадсьыс, вӧлӧмкӧ, пышйӧ. Сійӧн таладор увтас берегсьыс и вуджис мӧдлапӧлӧ. Сэтчӧс берегыс вылынджык, да паськыд эрдъяс вылас лӧдз-номйыс тӧдчымӧн этшаджык. Тӧвруаджык и. А мыйла бипурлань мӧдліс матыстчыны, гӧгӧрвоана жӧ. Сюсь пемӧсыд аддзис, мый лыа кӧса весьтас Эжваыс векньыдджык да позьӧ вын-эбӧстӧ видзыштны.
Но и тайӧ ён да мича пемӧсыслӧн коркӧ нэм помыс волӧ. Со тадзи жӧ ӧтчыд мӧдӧдчи важ керасъяс вылӧ пувла. Ёрт пыдди босьті понйӧс. Места вылас воигӧн нин муртса тыдалысь ордым бокын понйӧй мыйкӧ кутіс зэв ёна исавны. Матыстчи сэтчань да аддзи коньӧр йӧралысь лы чукӧрсӧ. Орччӧн вӧлі зэв мича сюрыс. Код тӧдас, мый сыкӧд лоис. Гашкӧ, висьӧмысь куліс. Гашкӧ, кӧинъяс шӧрӧ веськаліс. Вӧрса пемӧсъяслӧн олӧмын сідзжӧ быдсямаыс овлӧ. Быдторйысь колӧ видзчысьны. Но сӧмын кутшӧмкӧ пӧраӧдз. Нэм помтӧ ӧд он тӧд. Недыр сулалышті да мӧдӧдчи водзӧ.


Шера зэр
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 27-29 лб.>

Водз асылын лэччи Эжва дорӧ вуграсьны. Но чериыс мыйлакӧ эз сёй. Кӧть луныс вӧлі зэв мича. Шондіыс нем жалиттӧг пӧжис. Енэжын ни ӧти кымӧртор эз тыдав. Пӧсь сынӧдыс кыскис вын-эбӧстӧ. Дзикӧдз жайӧдіс. Весиг юсянь неуна локтысь ыркыдыс эз кокньӧд. Мед жӧ нин, мися, кӧть кутшӧмкӧ тӧвру пӧльыштлас, думайта ас кежысь. Лун шӧр кадланьыс нин кыськӧ шур-шар воис неыджыд тӧвру. И кокниджыка лолавсьыны кутіс.
Эг и тӧдлы, кыдзи юр весьтын ӧти бӧрся мӧд тыдовтчисны кымӧрторъяс. Первойсӧ ичӧтик баляяс кодьӧсь. А сэсся пыр отаджыкӧсь лоисны. Мӧдлапӧлысь Присада ді вывса пожӧма яг весьтын друг тыдовтчис эшкын кодь кымӧр пласт, коді син водзын кутіс быдмыны. Кыліс зэв ылысянь муркӧдчӧм шы. Ваыс лӧнис. Чериыд дзикӧдз раммис. Весиг бӧжсӧ эз петкӧдлы. Но весьшӧрӧ на, вӧлӧмкӧ, майшассьӧма. Кымӧрыс недыр повзьӧдчӧм бӧрын вешйис бокӧ.
А ачым думайта, мый грӧзитӧ кӧ енэжыс гыма зэрӧн, сідз-тадз ставыс оз помась. Коркӧ век нин гымалас и зэрас. Пукавны вадорын водзӧ вӧлі весьшӧрӧ. Ньӧжйӧник чукӧрті чери кыян кӧлуйӧс да мӧдӧдчи гортлань. Тӧдлытӧг асыв-войвывсяньыс тыдовтчис нӧшта кымӧр пласт да ӧдйӧ кутіс кайны енэж шӧрлань. Сійӧ вочасӧн пыр паськаліс да лӧзӧдіс. Сы вылӧ видзӧдігмоз весиг шуштӧм лолі сьӧлӧм вылын. Воа ог нӧ эськӧ зэрӧдзыс гортӧдз? Ӧд мунны колӧ бура унакодь на. Ӧддзӧді воськовъясӧс. Но кымӧрыд локтіс нӧшта ӧдйӧджык. Кутіс нин гымавны-чардавны. А сэсся вылісянь мӧдӧдчисны гырысь зэр войтъяс.
Сэк жӧ удиті на воны сӧмын пипу рас весьтӧдз. Зэрсьыс дзебсьыны вӧлі весьшӧрӧ нин. Думайта да, мед кӧтӧдас. Зэригас кая гортӧдз. Эг нин сэтшӧма кут тэрмасьны.
Друг асыв-войвывсянь бара воис зэв ыджыд тӧв ныр, коді муртса кок йылысь эз пӧрӧд. Лолӧй быдӧн эз кут сюрны, сэтшӧма ёсь тӧлыс сатшис горшӧ. Тӧв ныркӧд тшӧтш сынӧдыс кутіс рудӧдны. Тайӧ рудыс зэв ӧдйӧ матыстчис мелань. Медбӧрын чужӧмӧ кучкисны йи торъяс. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, шер. Восьлавны водзӧ эг нин кут вермыны. Тӧлыс да шерыс пӧрӧдісны кок йывсьыд. Туйыс зэр вӧснаыс лоис ичӧтик ю кодь. Дугдывтӧг гымаліс-чардаліс. Гым-биясыс быттьӧ дзик орччӧн орӧдлісны сынӧдсӧ.
Вӧчны нинӧм. Пыри пипу раскас да сувті неыджыд эрд вылӧ. Гымалігад пу улын сулавны оз позь. Татчӧ тӧв нырыс эз нин сэтшӧма писькӧдчы. Но чардби дугдывтӧг югъяліс син водзын. Ас кежысь казьтышті нин, гашкӧ, став Енсӧ, тӧдсаясӧс и тӧдтӧмъясӧс, мед, кӧнкӧ найӧ эмӧсь кӧ, эз жӧ эновтны туй выв мортӧс.
И со шерыс вочасӧн вешйис бокӧ. Зэрыс мӧдӧдчис надзӧнджык. Воддза моз гымаліс. Но эз нин сэтшӧм яра. Сэсся и гымыс вешйис. Ньӧжйӧник мӧдӧдчи гортлань. Паськӧмӧй вӧлі брӧд ва. Муртса верми восьлавны ляти кодь туйӧд. Лысваыс болскакыліс сапӧг пытшкын. Медбӧрын кыр йылын тыдовтчисны сиктса керкаяс. Тэрыбджыка восьлавны вын-эбӧсӧй эз нин тырмы. Мамӧй паныдаліс кильчӧ вылӧ петӧмӧн.	
— Мыйла нӧ водзджык эн вермы кайны, — жалитӧмпырысь шуис меным.
— Он ӧд тӧд, мый татшӧма зэрны-гымавны кутас, — нурбыльті сӧмын.
Керкаӧ пырӧм бӧрын тэрмасьӧмӧн пӧрччи сӧдз ваӧдз кӧтасьӧм кӧм-паськӧмӧс да тэрыба кайи паччӧр вылӧ шонтысьыштны, став тайӧ страксьыс пальӧдчыштны.
Шерыс уна омӧльтор вайӧма сэки сиктсаяслы. Чеглалӧма картупель да град выв пуктас коръяс, пӧрӧдӧма потшӧсъяс. А кодлыськӧ весиг чашнитӧма керка вевтсӧ. И шензи нӧшта, кор тӧдмалі, мый шерыслӧн туйыс зэв векньыдик и вӧлӧма. Неылысса сикт-грездын сы йылысь абу весиг тӧдлӧмаӧсь.


Челядьдырся льӧм пуяс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 29-30 лб.>

Коді сиктса челядь пиысь оз радейт льӧмйӧн чӧсмасьны? Ичӧт дырйи вӧлі ёнакодь виччысям, кор заводитасны сьӧдӧдны льӧм тусьясыс. Кисьмӧм льӧмйыд ӧд торйӧн нин чӧскыд. Сідзи и сылӧ вомад. Локтан бӧрынджык гортад, да пыр и казяласны, мый ми, челядь котыр, бара льӧм сёйны ветлім. Вом доръясыд сьӧдгӧрдӧсь.
Льӧм пуыд сэки быдлаын быдмис. Но торйӧн нин уна вӧлі Пипурас улысладорын да Дзӧлявӧр дорын. Пашкырӧсь пуясыс. Льӧмйыс на вылын сьӧд сӧмын ӧшалӧ. Вылыссаджык вожъяс вылас веськыда розъялӧ.
Первойсӧ улысьджык нетшкам. А сэсся терпенньӧным бырӧ да вылӧджык кавшасям. Медся смелъясыс да пелькъясыс дзик пу йылас каттьысьлӧны. Качайтчӧны сэні. Сійӧс и видзӧд, чегӧм йылыскӧд ӧтлаын му вылас шнёпмунасны. Вӧвлі ӧд эз нин ӧтчыдысь татшӧмыд. И гачьясыд косясьлісны. И, дерт, мый нин ӧні дзебны, льӧм пуястӧ сэки вӧлі чегъялам. Ог думайтӧй, мый водзӧ лоӧ.
Но сэсся совхозыд муястӧ кутіс паськӧдны. Бырӧдісны боръяс, кӧні льӧм пуясыд ёнджыкасӧ быдмисны. Эз ло и Пипураскыд, и Дзӧлявӧр дорыд. Ӧні сэні шыльквидзӧны паськыд ыбъяс. Сідз жӧ и мукӧдлаысь бырӧдісны льӧм пуяссӧ. Ӧні найӧс аддзылан сӧмын шор бокъясысь, кодъясӧс эз на удитны косьтыны. И сэні найӧ ӧні быттьӧ гусьӧнкодь зільӧны быдмыны. Мед эз казяв некод да мед эз удит чегъявны.
Ӧні паськыд совхознӧй ыбъяс вомӧн вуджигӧн пыр дум вылӧ усьӧны коркӧя льӧм пуясыд. И гажтӧм кыдзкӧ быдсӧн овлӧ натӧг.


Сэні ылын-ылын
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 31-34 лб.>

Ог куж висьтавны, корсянь куті помнитны ачымӧс. Но ичӧтдырсянь медъёна вӧлі йиджтысьӧма паметьӧ ӧти серпас. Жар гожӧм. Лӧзсьыс-лӧз енэжын дзирдалысь шонді. Пукала лунвыв бана керка ӧшинь дорын да дзорга, кытчӧдз судзӧ синмӧй. Сиктбердса муяс вылын шептассьӧ рудзӧг да шобді. Сикт горулын джуджыд вутшка видзьяс, кодъясӧс лунвывсяньыс пыкӧны векньыдик козъя-пожӧма веретяяс. Ылынджык веретяяс коластӧд лӧзалӧ Эжва ю. Мӧдлапӧлын бара жӧ татшӧм сикас вӧр, коді кайӧ пыр вылӧджык и вылӧджык. И медбӧрын, зэв нин ылын енэжтассӧ пыкӧ джуджыд мыльк, код вылын быдмӧны кузьсьыс-кузь пожӧмъяс. Весиг сы ылнасянь муртса-муртса тыдыштӧны налӧн туганъясыс. А на коластӧ тӧрӧдчӧма нӧшта на кузь ӧтка вышка. Бӧрынджык нин тӧдмалі: сійӧс кыпӧдлӧмаӧсь геодезистъяс. Бать висьтавліс, мый тайӧ Керӧс гӧра тыдалӧ.
Ичӧт дырйи олӧм йывсьыс менам став гӧгӧрвоӧмъясӧй, мӧвпъясӧй Керӧс гӧраӧн и помасьлісны. Ас сикт гӧгӧрын ставыс быттьӧ вӧлі тӧдса: и шептасьысь муяс, и чӧдлачӧн озыр вӧр дор, и намыра да озъя веретя бокъяс, и Эжвалӧн важ полойыс, кӧні купайтчывлім да вугравлім ёсъясӧс. Но окота вӧлі тӧдны, мыйкӧ эм абу сэні водзӧсӧ, Керӧс гӧра саяс. Кывлі, мый паськӧдчӧмаӧсь кытӧнкӧ гырысь каръяс, посёлокъяс, сиктъяс. Буретш сэтысь миян керкаӧ волывлісны гӧсьтъяс. И чайтлі ме, мый буретш сы сайын олӧны бокысь воӧм гӧсьтъясыс. Та вӧсна окота вӧлі коркӧ воӧдчывны Керӧс гӧра вылӧ да видзӧдлыны сэсянь ылӧ-ылӧ водзӧ. Ме сэки збыльысь чайтлі, мый сійӧ миян мулӧн медджуджыдіныс да сэсянь дзик ставыс нин тыдалӧ: и йӧз муяс, и гырысь каръяс, и сэні олысь мукӧд сёрниа войтыр.
Кадысь кадӧ со тадзи мӧвпалігмоз дыр дзоргывлі Керӧс гӧра вылӧ. Дерт, эз век сійӧ татшӧм ясыда тыдав. Мукӧддырйи гудыртчыліс енэжыс. Первойсӧ быттьӧ полӧмпырысь да надзӧникӧн заводитліс войтасьны улӧ ӧшйӧм кымӧръясысь, а сэсся ӧддзывліс да ведраысь моз заводитліс кисьтны шоныд гожся зэр. Вочасӧн ру пыр моз кутліс тыдавны шондіа поводдяӧ лӧзалысь, а ӧні дзикӧдз рудӧдӧм мӧдлапӧвса вӧрыс. Керӧс гӧраыс быттьӧ ӧтлаасьліс енэжыскӧд да дзебсьыліс руд эшкын сайӧ. Сэки гажтӧмджык лолывліс сьӧлӧм вылын. Сы вӧсна мый эз тыдав ылын лӧзалысь пармаыс. Быттьӧ кодкӧ гусяліс сійӧс да сэсся некор нин оз петкӧдчыв менам син водзын сылӧн зэв мича мыгӧрыс. Но кольліс лун-мӧд. Разавлісны кытчӧкӧ пыр вӧснялысь руд кымӧръясыс. Бара на костӧд писькӧдчыліс гожся яр шонді да тӧкӧтьӧӧн косьтыліс зэрӧн пӧткӧдчӧм мусӧ. И бара тыдовтчыліс Керӧс гӧра вылын мыссьӧм да быттьӧ нӧшта нин лӧзджык пармаыс.
Пыр жӧ долыдджык да кокниджык лоліс сьӧлӧм вылын, кор ылын-ылын выльысь зэв ясыда петкӧдчылісны кузь пожӧмъяслӧн туганъясыс да на костын геодезистъясӧн енэжӧдзыс кыпӧдӧм вышкаыс. Сэки тайӧ вышкаыс меным вӧлі аслыссикас компас кодьӧн. Эм кӧ сійӧ, лоа и ме. Но мыйлакӧ сідзи и эз удайтчы челядь дырйи волыны Керӧс гӧра вылӧ, кӧть эськӧ некымынысь мӧдӧдчылі сэтчӧ. Быдысь быттьӧ кодкӧ нарошнӧ торкаліс менӧ. Гашкӧ, кутшӧмкӧ полӧм на чужліс, воа-ӧ сы ылнаӧдзыс да лысьта-ӧ кайлыны вышка вылас. Но век жӧ кӧть и эз удайтчы волыны сэтчӧ сійӧ воясӧ, быдысь, гӧра вылас дзоргигӧн, торйӧн нин кор мыйкӧ майшӧдліс менӧ либӧ мыйыськӧ шог вӧлі, кокниджык лолывліс лов вылын. Збыльысь ӧд, ылын-ылын лӧзалысь гӧравывса пармаыс быттьӧ баййӧдліс менӧ мыйыськӧ бӧрдысь кагаӧс моз да отсавліс личӧдны сьӧлӧм дойӧс. Сэки и ме ассянь силі сылы дзоньвидзаӧн лоны лолӧс кокньӧдӧмысь. Шулывлі ас кежысь, мед со тадзи жӧ лӧзаліс ылі пармаыс водзӧ олысьяслы уна-уна во чӧж да сідзжӧ бурӧдіс найӧс.
Но кыдзкӧ ӧтчыд, бокын олігӧн нин, мича шондіа лунӧ бара локті ас сиктӧ. Гортӧ пыригмоз важ моз чӧвтлі синмӧс Керӧс гӧра вылӧ. Сідз жӧ уна во сайын моз тыдалісны сэні нӧшта нин быдмӧм пожӧмъяслӧн пашкыр туганъясыс. Но мыйкӧ век жӧ быттьӧ эз тырмы сэні. Пыр жӧ топавліс сьӧлӧмӧй. Эз нин тыдав геодезистъясӧн кыпӧдӧм джуджыдсьыс-джуджыд вышкаыс, коді быттьӧ зіль да тӧждысьысь пастук моз видзис тайӧ пармасӧ омӧль синъясысь. Дерт, мӧвпыштлыны кӧ, нинӧм сэтшӧмыс и эз ло. Оз ӧд нэмъяс чӧж сулав пожӧмъяс моз жӧ йӧзӧн кыпӧдӧм вышкаыд. Важмисны, сісьмисны сылӧн кокъясыс да медбӧрын пӧрис сійӧ ачыс. И век жӧ сытӧг кыдзкӧ гӧльджык лои Керӧс гӧра вылын сулалысь менам челядьдырся пармаӧй. Быттьӧ сирӧтаясӧн колисны нэмӧвӧйся кузь пожӧмъясыс.
Но мый сэсся вӧчан. Сэтшӧм нин олӧмыс, мый он тай нэмъяс кежлӧ коль нимкодясьны тайӧ шондіувса мичлуннас. Коркӧ и кузь пожӧмъясыс оз лоны. Но мед жӧ эськӧ на пыдди, налӧн пашкыр туганъяс улӧ саймовтчӧмӧн, кыпӧдчасны выльяс да сідзжӧ кутасны нимкодясьны налӧн зумыд мыгӧръясӧн выль войтыр, кодъяс со тадзи жӧ кутасны дзоргыны ылі Керӧс гӧра вылӧ.
Помтӧм кад прӧйдитіс сійӧ челядьдырся вояссяньыс. Удайтчыліс эз ӧтчыдысь волыны и йӧз муясӧ, и гырысь каръясӧ, и аддзысьлыны мукӧд сёрниа войтыркӧд. Гӧгӧрвои сэки, мый абу жӧ тай медджуджыд вӧлӧма Керӧс гӧраыд. Эмӧсь на и сыысь джуджыдджыкъяс. И оз ставыс сэсянь тыдав.
Медбӧрын коркӧ прӧйдиті и тайӧ гӧрасӧ вомӧналысь выльӧн вӧчӧм асфальта туйӧд. Быттьӧ нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс тані и эз вӧв. Еджыд ялаа яг. Гежӧдика сулалысь пӧрысьмӧм нин пожӧмъяс, кодъяс шондіа лӧнь лунӧ быттьӧ вугралӧны, а ёсь вой тӧв дырйи скӧра ропкӧдчӧны да шенасьӧны асланыс туганъясӧн. Яла нитш вылын кӧнсюрӧ пув, чӧд, чӧдлач кустъяс. Визув уръяс волӧм бӧрын пуяс улӧ кольӧмаӧсь килльӧм коль чукӧръяс. Паныдасьлісны и пӧрысьысла пӧрӧм да сісьмыны нин заводитӧм, пучӧйясӧн розьӧдлӧм пуяс. Татшӧмӧн-ӧ чайтлі Керӧс гӧра вылын лӧзалысь пармасӧ? Эг-ӧ мыйкӧ мӧдтор виччысь татчӧ волігӧн? Сьӧкыд висьтавны. Ӧд челядьдырсяньыд ёна нин вежсис аслам олан сямӧй, видзӧдласӧй. Мыйкӧ вошті. Мыйыськӧ ковмис ӧткажитчыны. Мыйкӧ босьті аслым. Мӧдджык мортӧн лои. Бурӧн-ӧ, лёкӧн-ӧ, но век тай, чайтан да, быттьӧ бурлань жӧ зілян. Но тайӧ пӧрйӧ Керӧс гӧра вывса пармакӧд син на син чолӧмасигӧн чайтсис меным, мый косавлі аслам челядьдырся воясӧ, кодъяс йылысь медся бур казьтылӧмъясӧн и кута овны нэм помӧдз тайӧ шонді улас, кытчӧдз ог мун мӧдаръюгыдас.
Эг, эг веськодьпырысь мун бӧр сэки Керӧс гӧра вывса пожӧма ягысь. Выль вын, выль эскӧм олӧмас сетіс меным сійӧ. И ӧні быдысь бать-мам керкаӧ волігъясӧн важ моз чӧвтлывла синъясӧс ылі Керӧс гӧра вылӧ, сэні лӧзалысь парма вылӧ. Чолӧмася сыкӧд. Медся пӧсь кывъяс аддза сылы ас пытшкысь. И кыдзкӧ долыдджык да кокниджык овлывлӧ та бӧрын сьӧлӧм вылын. И окота водзӧ овны, вӧчны мыйкӧ коланаӧс, мед бур казьтылӧмъяс кольны ас йылысь тайӧ му вылас.


Кылӧг да Эжва
 <Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 34-37 лб.>

Ӧтчыд гожся лунӧ вуджи мӧдлапӧлӧ вуграсьны. Но асывсяньыс петіс зэв вӧй рытыв тӧв. Эжва катчӧс мӧдӧдчис веж гы. Весиг табтӧ он аддзы. Чериыс быттьӧ кытчӧкӧ воши. Дерт, пыдӧ пырис. Оз во сьӧлӧм вылас сылы муткырасьысь Эжваыд. Кутшӧм нин вуграсьӧм.
Медбӧрын шуи мӧдӧдчывны вывлань ичӧтик Кылӧг ю пӧлӧн, коді вуграсянінсянь неылын усьӧ Эжваӧ. Бать висьтавліс, мый тайӧ юас пӧ олӧ ком. Торйӧн нин уна коркӧ сійӧ вӧлӧма вывланьынджык, кӧні мельнича сулавлӧма. Важӧн мельничаад туй кузя ветлывлӧмаӧсь. Но кымын во сэсянь колис. Сійӧ туйыс тырӧма нин вӧрӧн. Кӧть эськӧ корси, но эз сюр. Ковмис мӧдӧдчыны ю пӧлӧныс.
Тайӧ ичӧтик вӧрса юыс кытсюрӧ дзик гажа лэбач моз дзользигтырйи визувтӧ, тэрмасьӧ кытчӧкӧ, а кытсюрӧ повзьӧдчана сьӧд ваа джумйын надзмӧдӧ ӧдсӧ. Тыдалӧ, мудзӧма тэрыба котӧртӧмсьыс да шойччыны лажыньтчӧма. Татшӧм джумъяс весиг мортыд оз подйы, сэтшӧм пыдӧдз ваыс кодйысьӧма. Но тайӧ тӧла лунас ни визулінын, ни джумйын чериыс сідзжӧ эз вӧрзьӧдчы. Век жӧ восьлалі водзлань.
Но эз тайӧ менӧ вӧрзьӧд. Дзик мӧдтор. Муні ю пӧлӧныс да ас кежысь дивуйтчи, кыдзи кужӧма сійӧ чуклявны, мед сӧмын писькӧдчыны водзӧ да сетны ассьыс сӧдз васӧ Эжвалы. Неуна и мунан ӧтарӧ ю катчӧс, а видзӧдан да, сійӧ мӧдарлань нин чукыльтӧ. Кежан сылань, а водзын бара чукыль. Ю пӧлӧн со тадзи сьӧкыдакодь восьлалан кузь турун пӧвстті, гашкӧ, километр кымын, а водзлань воан сӧмын кымынкӧ дас метр. Сэтшӧма юыс чуклялӧ. Мукӧдлаас вошлӧ сук бадь пӧвстӧ, мый он весиг тӧд, кытчӧ сэсся и воськовтны, кытысь корсьны дзебсясьысь ю визьӧгсӧ. Но видзӧдлан водзӧджык, да бара нин сійӧ сёлькӧдчӧ, ваӧ усьӧм нильзьӧм нин кер вомӧн чеччалӧ да резсьӧ. Нерсьӧ: со пӧ ме кутшӧм, он на пӧ и аддзы, дзебся кӧ. Регыд бара лӧньӧ да раммӧ джуджыд йирын.
Пыр ёнджыка и ёнджыка шензи, кыдзи тайӧ ичӧтик, быттьӧ дзик нин коньӧркодь вӧрса юыс кужис корсьны водзлань туйсӧ. Эз веськыда писькӧдчы. Эз вермась эбӧс петтӧдз. Сёй воас, да кежӧ бокӧ. Лыа вомӧн веськӧдӧ ассьыс коссӧ. Но со бара водзынджык туйсӧ веретя визьӧг торкӧ да сійӧ винёв лёкгаг моз веглясьӧмӧн то ӧтилаӧ, то мӧдлаӧ шыбитчылас, кытчӧдз оз аддзы налькйӧ веськалӧм моз петанінсӧ.
Мукӧддырйи озджык тырмы ичӧтик юлӧн водзсасьны выныс да сійӧ падмыштӧ. Видзӧдан да, дзикӧдз нин кӧсйӧ миритчыны, лӧньны. Но оз позь эскыны талы. Лӧньыштӧм юыс сӧмын чӧжӧ ассьыс вынсӧ. Кодйӧ джуджыд йир, паськӧдчӧ. А сэсся вын-эбӧс чӧжыштӧм бӧрын ӧдӧбтчӧ водзӧ. И со Кылӧг ю венӧ медбӧръя мыджӧдсӧ, ӧтлаасьӧ да топыда кутчысьлӧ-окасьӧ Эжвакӧд. Тані и помассьӧ сылӧн абу кузь, но зэв ёна пессян-корсьысян туйыс. Мый кӧть эн шу, а абу кокни ичӧтик вӧрса юлы писькӧдчыны веретяяс пыр. Быд воськов лоӧ артыштны, выныд кӧ абу сэтшӧм уна.
Сійӧ луннас эз удайтчы воӧдчыны важ мельнича местаӧдз. Ю пӧлӧныс сук турун да пашкыр бадь пӧвстӧд келі лун джын кымын. А кватитчи, да неуна километрысь унджык сӧмын мунсьӧма. Сэтчӧ жӧ ӧд и эз зэв долыда восьлавсьы, ӧтчыд кӧ эз дӧбӧдлы табтӧ. Дӧзми да бӧр бергӧдчи Кылӧг ю вомлань.
И кутшӧм паськыдӧн кажитчис меным векни Кылӧг бӧрын Эжва юным. Важ моз сы вывті ропкӧдчӧмӧн валйӧн-валйӧн гуляйтіс веж гы. Ловтӧ пӧдтысь рытыв тӧлыс быттьӧ зілис пыкны ыджыд юлы водзлань туйсӧ. Но нинӧм эз вермы вӧчны. Скӧр гыяскӧд венласьӧмӧн Эжва зумыда визувтіс рытыввывлань. Эз чукляв да шыблась ӧтарӧ-мӧдарӧ векни вӧрса ю моз, а морӧссӧ паськӧдӧмӧн водзсасис гыяслы паныд да водзлань мунігӧн кырӧдіс крут берегсӧ, кӧні юлань йывнаныс вӧлі нёровтчӧмаӧсь нэмӧвӧйся козъяс да пожӧмъяс. Эжвалӧн паськыд отыс тыдаліс некымын километр водзӧ. Быттьӧ нинӧм эз вермы сувтӧдны сылысь мунӧмсӧ. Но век жӧ и тайӧ вынйӧра юыс джӧмдіскодь зэв ылын тыдалысь джуджыд гӧраӧ. Видліс мыськыны сійӧс, но сэсся мудзӧм бӧрын дӧзмӧмпырысь эновтчис да веськӧдчис мӧдлапӧвса лыа береглань. Сэні лӧньӧдіс ассьыс ярлунсӧ. Ӧд изйысь да сёйысь тэчӧм татшӧм зумыд гӧратӧ и войвыв саридз оз вермы венны.
И кытысь Эжва чӧжис сы мында вынсӧ? Ачыс сійӧ эз чуж. Буретш Кылӧг ю кодь ичӧтик да нэриник уна дас вӧрса ю, кодъяс вын-эбӧс жалиттӧг лун и вой писькӧдчӧны водзлань, сетӧны сылы ассьыныс став олӧмнысӧ. Буретш наысь, налӧн мудзлытӧм пессьӧмысь и чӧжсьӧ Эжвалӧн выныс. Тайӧ ичӧтик юясыс содтӧны Эжвалысь отсӧ. И сійӧ рытыввывлань визувтігӧн со тадзи пыр ёнмӧ да паськалӧ, мед сэсся сетны ассьыс васӧ, ассьыс зумыд вынйӧрсӧ сӧдз войвыв саридзлы.
Сэк жӧ эг сӧмын Эжвалӧн вынӧн нимкодясь сылӧн берег вылын сулалігӧн. Мӧдтор мӧрччис мыйлакӧ меным. Кутшӧм ёна торъялӧны асланыс сям сертиыс ичӧт да ыджыд ю. Ичӧт юыд некор оз визувт веськыда. Сы вӧсна, мый вын-эбӧсыс этша, гӧлӧсыс слаб. Век зільӧ либӧ чукыльтыштны, либӧ ланьтӧдчыштны. Сӧмын тай, кор позянлуныс лоӧ, быттьӧ ӧдӧбтыштлӧ жӧ водзлань. Но бара недыр кежлӧ да вывті видзчысьӧмӧн.
Но мыйӧн сӧмын уна дас татшӧм юыс ӧтувтчӧны ӧтиӧ, дзик мӧд серпас нин аддзан. Артмӧ паськыд ота, вынйӧра да аслыссикас оласнога ю, коді оз нин радейт чуклявны, чӧла да рама овны. Пыр зільӧ петкӧдлыны ассьыс вынсӧ да сямсӧ, быттьӧ ошйысьӧ код водзын кӧ. Видлы кӧртвомавны сійӧс, пыр жӧ ыръянитны да ярмыны кутас.
Сӧмын тай ыджыд юыд раммылӧ жӧ кузь тӧвнад. Кажитчӧ, быттьӧ дзикӧдз нин кулӧма, оз нин сэсся некор ловзьы-кыпӧдчы. Но со ярджыка кутас ломавны гожӧмлань бергӧдчысь шондіыс, и пыр жӧ ставыс вежсьӧ. Он нин тӧд сэки йиӧн дорӧм коркӧя ютӧ. Дор ни берег абу. Муткырасьӧ. Вабергачӧн бергалӧ. Дыр узьӧм бӧрын зэвтӧма став вынсӧ. Ошйысьӧ: он на пӧ менӧ вермӧй пӧдтыны, кок йылысь уськӧдны. Ставыс веськодь сылы сэки. Шымыртӧ аслас отнас видзьяс, лыа кӧсаяс, увтас веретяяс. Сійӧ и видзӧд, ньылыштас найӧс. И пыр зільӧ паськӧдчыны водзӧ и водзӧ. Кытчӧдз оз пӧт помтӧм ошйысьӧм бӧрын. Сэки тай сӧмын раммыштӧ да неокотапырысь веськӧдчӧ важ берегъясас. Но пыр дась петкӧдлыны вынсӧ.


Вакрӧшор
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 38-46 лб.>

Тӧрыт гортын ломтылісны важиник сьӧдасьӧм керъяса пывсяннымӧс. А талун мам водз асывсянь песласьӧ. Оз этша няйт кӧлуйыс вежон чӧжнад уна челядьнад чукӧрмы. Ӧд бать-мамысь кындзи ми вит чоя-вока. Ӧтчыд дай мӧдысь мам песлалӧ ыджыд ворйын сьӧдасьӧм кӧлуйсӧ. Сэсся ӧкуратнӧя тэчӧ сійӧс ыджыд тазйӧ да петкӧдӧ кильчӧ вылӧ. Ме виччыся нин сійӧс пельпом вылын карнанӧн. Мам ӧшлӧ тазйысь кӧлуйсӧ карнан ӧтар-мӧдар помӧ.
И ми мӧдӧдчам сыкӧд векньыдик борйӧд уна йӧзӧн талялӧм ордым кузя Вакрӧшорлань. Ордымыс чукльӧдлӧ картупель да галанка градъяс пӧлӧн, важ рыныш бокті вомӧналӧ колхоз муяс да кежӧдӧ тшем пипуа-кыддза раслань. Раскыс нюжӧдчӧма паськыд да джуджыд сён пӧлӧн. Пипуясыс да кыдзьясыс кыр йылас быдмӧны. Улынджык пашкыр пожӧмъяс да козъяс кыпӧдӧмаӧсь вывлань ассьыныс туганъяссӧ. Керавлӧны эськӧ татысь сиктсаяс кадысь кадӧ ас коланлун сертиыс и пожӧмсӧ, и козсӧ, и кыдзсӧ, и пипусӧ. Но, тыдалӧ, мусиныс шор бокас вына. Пыр жӧ ӧдӧбтӧны вывлань пӧрӧдӧмъяс пыдди том пуяс. Быттьӧ важӧн нин виччысьӧмаӧсь. Видзӧдан, да лыда во мысти важъяссьыс на сукджыкӧсь да пашкырджыкӧсь лоӧмаӧсь. Зэра пӧраӧ майбыр тані тшак вотысьяслы. Оз нин ков ёна ветлӧдлыны, коктӧ песны.
Лэччам мамкӧд суксьыс-сук турун пӧвстӧд муртса тыдалысь ордым кузя увлань. Кырйыс зэв крут. Сійӧ и видзӧд, мед он патурликсьы. А зэрӧм бӧрад и збыльысь тадзи овлӧ: вильдан сёйӧд туй вылас либӧ сук туруныс кок гӧгӧрыд гартчас да джӧмдӧдас. И со медся улын, морӧсӧдз эжӧр да пашкыртчӧм бадь кустъяс пӧвстын, кылӧ нин Вакрӧшорлӧн негораа сёлькӧдчӧмыс. Коді сійӧс тадзисӧ нимтылӧма, ог куж висьтавны. Весиг важ йӧз нин та йылысь оз помнитны. Но визувтӧ шорыс сёнӧдыс, буди, уна нэм чӧж нин. Да и водзӧ на, Ен сыкӧд, кутас визувтны.
А ме чайта да, шорсӧ шулӧмаӧсь сиктса медводдза олысьяс пиысь ӧтилӧн нимӧн. Вакрӧыс ӧд, роч вылӧ кӧ вуджӧдны, Вахрамей лоӧ. Коминад ми ас ног вежлалам роч нимсӧ, кыдзи миянлы лӧсялӧджык. Со и кутісны шуны Вахрамейтӧ Вакрӧӧн.
Сідзи и сулалӧ син водзын тайӧ Вакрӧыс. Кузь тушаа. Паськыд пельпомъяса. Корӧсь кодь паськыд тошка. Сюсь синъяса. Сійӧ мӧвпалӧ ассьыс рӧдсӧ водзӧ паськӧдӧм йылысь. Стрӧитіс ыджыд керка, кӧні некодӧс дзескӧдтӧг позьӧ ыджыд семьялы овны. И со том гӧтырыс воысь-во пи да ныв чужтӧ. Найӧ батьыслы тӧдлытӧг и быдмӧны. Ачыс ӧд сійӧ лун и вой муркӧдчӧ-уджалӧ. Выль му-видз вӧчӧ. И со ӧтчыд Вакрӧыд, том пияныскӧд нин, лэччис сиктсянь неылын джуджыд сёнӧ, кыті визувтіс зэв кӧдзыд да синва кодь сӧстӧм ваа шор. Сэні шуис Вакрӧыд пияныслы, мый тайӧ сёнсьыс кӧ пӧрӧдасны пуяссӧ да бертасны мыръяссӧ, зэв бур видз артмас. Видзӧдлісны пияныс, а на водзын тшем вӧр: коз, пожӧм, сён пыдӧсас льӧм пуяс, пипуяс да пашкыр бадьяс. Вакрӧыд сӧмын ӧвтыштіс кинас пияныслы: заводитӧй пӧ. И со нин лэчыд черъясӧн найӧ кутісны пӧрӧдны тані сулалысь вӧрсӧ. Лун и вой муркӧдчӧны. Пӧрӧдӧм вӧрсӧ гезйӧн кыскалӧны кыр йылас. Бертӧны мыръяс. Сотӧны найӧс лыс-ув сорнас. Во-мӧд-коймӧд мысти нин тані мича видз лои. А Вакрӧыд кодйыштіс ӧтилаті шорсӧ да пожъясянін вӧчис. Сэсянь и велалісны лэччывлыны сиктса аньяс кӧлуйнысӧ пожъявны тайӧ шорас да кутісны шуны сійӧс Вакрӧ нимӧн. Вакрӧыдлы нӧ мый: пожъясьӧй пӧ, бур йӧз, энӧ эновтӧй шорсӧ да казьтылӧй менӧ бур кывъясӧн.
Лым сылӧм да му неуна косьмыштӧм бӧрын сиктсаяс пыр жӧ лэччывлӧны зыръясӧн Вакрӧшор дорӧ. Кодйӧны-джудждӧдӧны ӧтилаті шорсӧ, кӧні кӧлуйсӧ бурджык пожъявны. Тані жӧ куйлысь изъясӧн выльысь мичаа помӧны сійӧс. Ӧтар-мӧдар пӧлӧн да вомӧн ног вольсалӧны паськыд пӧвъяс. И со кӧлуй пожъяланіныс дась. Ваыс синваысь на сӧстӧм. Оз небось гудыртчы. Ӧд джуджыд. Да и лишнӧйыс вочасӧн петӧ воргаӧн моз тэчӧм изъяс костӧд. А кӧлуйыд кутшӧм чӧскыд дука овлывлӧ татшӧм ваад кӧтӧдлӧм да ывлаын косьтӧм бӧрын. Нимкодьпырысь пасьталан сійӧс.
Мукӧддырйи Вакрӧшор дорын некымын мортӧдз чукӧрмывлӧ кӧлуй пожъялысьыд. Кӧть эськӧ кыкысь унаӧн оз жӧ тӧрны. Но оз ёна тэрмӧдлыны ӧта-мӧднысӧ миян сиктса аньяс. Виччысигмозыс мыйкӧ гораа, пожъясьӧм шыяссӧ венігмоз варовитӧны ас костаныс. Тані позьӧ тӧдмавны сиктын бӧръя кадӧ лоӧм став выльторсӧ. И коді кодлыкӧ мыйкӧ шуӧма, либӧ код вылӧ кӧ лӧгасьӧма, и коді кодӧс радейтӧ. Шензьывлі сӧмын татшӧм сёрнияссӧ кывлӧм бӧрын. Кор нӧ удитісны сиктса аньяс тӧдмавны дзик быдтор йылысь? Кӧть эськӧ и гортсьыныс эз петавлыны да сӧмын тані со паныдасьлісны? Но сетӧма тай Енмыс налы татшӧмторсӧ.
Со Ясон Мишӧ Ӧдьӧ талун медводз Вакрӧшор дорас лэччӧма. Сылы ӧд мукӧдъяс серти матынджык. Сы бӧрся Ольга баб кӧмтӧм кокнас. Сэні нин и Марья тьӧт. Ми нёльӧдӧн веськалім. Но тэрмасьны некытчӧ. Виччысьлам. А пока аньяс чолӧмасьӧны да заводитӧны висьтавны ӧта-мӧдныслы, коді мый кывлӧма да тӧдӧ. Ёсь кывъя Ольга баб пыр и дэльӧдыштіс Марья тьӧтӧс. Кывлі пӧ, кывлі, мый тэнад нылыд клуб сайын кольӧм рытнас кодкӧдкӧ окасьӧма и кутчысьлӧма. Марья тьӧтлы тайӧ кывъясыс доналӧм гор вылӧ кӧдзыд ва кисьтӧм кодь. Пыр и ӧзйис:
— Менам нылӧй мед кодкӧдкӧ окасис? Сӧран кӧ-а?
— Збыль, збыль, ставӧн нин сёрнитӧны, — нӧшта ыззьӧдӧ сійӧс Ольга баб.
— Часлы жӧ, ассьыс юала, — ропкыны заводитӧ Марья тьӧт, — збыль кӧ ӧд, юрсиӧдыс нисыкала.
— Да ӧд сійӧ тэнад верӧс сайӧ сетантор нин. Кувтӧдзыд ӧмӧй ас бӧж улад кӧсъян видзны, — такӧдӧ сійӧс Ольга баб.
— Менам нылыс! Мый кӧсъя, сійӧ и вӧча сыкӧд, — оз сетчы Марья тьӧт.
Раминик, небыд сёрниа Ӧдьӧ кывзӧ кык аньлысь сёрнисӧ да сӧмын нюмъялӧ. Тӧдӧ сійӧ, мый Ольга баб нарошнӧ ӧзтіс Марья тьӧтӧс. А мӧдыс шмоньтӧ эзджык гӧгӧрво. Пыр и ярмис. Торйӧн нин, кор сёрниыс сылӧн ныв-пи йылысь мунӧ. Сійӧ ассьыс ловсӧ сетас на вӧсна. Эз ӧд вӧв ӧтнаслы кокни найӧс быдтыны, кор верӧсыс война вылын уси. А ачыс сійӧ лун и вой мырсис-уджаліс, мед сӧмын челядьнысӧ кок вылас сувтӧдны. А ӧні оз-ӧ серавны сы вылын?
Но сюсь Ольга баб оз радейт пиньӧдз вайӧдны сёрнисӧ да мӧдтор йылысь нин висьталӧ. Ме кывза тайӧ аньяссӧ да мӧвпала, мый Вакрӧшор дорас нин найӧ сӧмын и личӧдлӧны ловъяснысӧ, быд лунъя сьӧкыд удж йывсьыс вунӧдлӧны. Аски ӧд бара водза-водзсянь му-видз уджавны ковмас. Налӧн киясныс сэтшӧма чорзьӧмаӧсь да потласьӧмаӧсь сьӧкыд уджсьыс, мый сьӧдӧдӧм кос пу торъяскӧд сӧмын найӧс позьӧ ӧткодявны. Тӧда: аски и Ольга баб, и Марья тьӧт, и Ясон Мишӧ Ӧдьӧ, и менам мам бара лунвыв йӧрын капуста град кутасны весйыны. Воласны, дерт, и пиньӧ, но тӧкӧтьӧӧн бӧр и бурасясны, и сералыштасны код вылын кӧ.
Бӧрсӧ Вакрӧшор дорысь каям сьӧкыдпырысь. Кыр воча абу кокни кыскыны карнан вылӧ ӧшлӧм кӧлуйтӧ. Мукӧддырйи мӧдысь дай коймӧдысь на лоӧ лэччывны шор дорӧдзыс. Пельпомъясыд, овлӧ, дзикӧдз дубалӧны. Но ӧд бара сэсся вежон прӧст тайӧ уджсьыс.
Ичӧт дырйи ми, челядь котыр, радейтлім гӧгравны Вакрӧшор бокса сён пӧлӧн бекарӧн либӧ кружкаӧн. Татчӧс сук турун пӧвстын быдмыліс да кисьмыліс пев пом гырся оз. Сюян вомад, да быттьӧ сылӧ. А кӧрыс вотӧсыслӧн кутшӧм чӧскыд! Весиг юр вежӧрыд неуна бергӧдчӧ. Кӧнсюрӧ быдмыліс и чӧд да чӧдлач, кодӧс сідзжӧ радейтлім татысь вотны. Сьӧд да пемыд вӧрад полам на вӧлі ветлӧдлыны. Но торйӧн нин нимкодь вӧлі миянлы, кор тані быдмысь льӧм пуяслӧн вожъясыс ӧшӧдчылісны муӧдзыс. Сы мында вӧлі сьӧд да чӧскыд льӧмйыс. А миянлы быттьӧ эз тырмывлыны му весьтӧдз ӧшӧдчӧм тайӧ вожъясыс да кайлывлім медся вылӧдзыс, кӧні, кажитчӧ, торйӧн нин чӧскыд вӧлі льӧмйыс. И усьлывлім мукӧддырйи вильшасигмоз льӧм пуяс костын быдмысь петшӧр да лежнӧг пӧвстӧ. Но некод эз доймывлы да эз норасьлы та вылӧ. Мӧдарӧ, кольлісны Вакрӧшор дорӧ татшӧм кежалӧмъяс бӧрын медся бур да гажа казьтылӧмъяс.
Кутшӧм сук да чӧскыд дука турун быдмыліс Вакрӧшор бокса сёнын. Дерт, и чорыд эжӧрыд вӧлі тырмӧ сэні. Но сёнлӧн вывтасінъясын петӧ вӧлі бобӧнянь сора коръя да дзоридза турун, кодӧс окотапырысь сёйлісны сюрукъяс. Колхоз кадӧ сёнлӧн вывтасінас кодйылісны ыджыд силос гу да сюйлісны сэтчӧ турунсӧ. Гажа вӧлі сійӧ лунас пыр рама чӧв олысь Вакрӧшор бокса сёнын. Ӧтияс ытшкӧны. Мӧдъяс зіля куртӧны да юралӧны турунсӧ. А коймӧдъяс кыскалӧны турун юръяссӧ силос гуӧ. Шырӧм баля кодь вӧвлі сэки сёныс. Но вежон кык мысти туліс-быдмыліс сэтшӧм мича веж ӧтава, мый важсьыс на мичаджык овлывліс Вакрӧшор бокыс.
Чӧскыд дука силоснас вердчылісны тӧвнас нин. Но сэсся, совхоз котыртӧм бӧрын, дзикӧдз эновтісны Вакрӧшор бокса сёнсӧ, кыдзи и уна мукӧд татшӧм сён. Гашкӧ, и эз вӧв ыджыд выгӧдаыс татчӧс кӧрымысь. Ӧд трактора ни вӧла ытшкан машинаяс татчӧ эз сибавлыны. Ытшкылісны гӧрбушӧн да тшӧкыда нӧсила потшӧн жӧ и чукӧртлісны ытшкӧмасӧ либӧ жӧ роскысь вӧчӧм доддьӧн.
Век жӧ кодсюрӧ сиктсаяс пиысь эз лэдзны дзикӧдз эндыны Вакрӧшор бокса видзлы. Арланьыс прӧйдитігӧн тшӧкыда позьӧ вӧлі аддзывлыны татысь ичӧтик турун зорӧдъяс. И на дінті прӧйдитігӧн кыдзкӧ долыдджык вӧлі сьӧлӧм вылын. Сыысь, мый эз эновт мортыс видзсӧ. Ӧд сылӧн пӧль-пӧчьясыс на коркӧ весавлісны татчӧс шор боксӧ баддьысь, пипуысь да ловпуысь, вӧчлісны бур видз. А ӧні со эз кут ковны сійӧ. И сӧмын со кутшӧмкӧ уджач морт помнитӧ на важ йӧзлысь пуктасъяссӧ.
Ӧти кадӧ, аръявылыс, ми батькӧд ытшкылім Вакрӧшор боксӧ гӧрбушӧн. Бать сэки ёна нин висьӧ вӧлі. Босьтчыліс жӧ эськӧ ӧвтчыны косанас. Но эз дыр кежлӧ тырмы сылы вын-эбӧсыс.
— Батьӧ, мый тэ асьтӧ виан! — шуи сэки сы вылӧ жаляддза видзӧдігмоз.— Бурджык пуксьыв да чигаркатӧ ӧзтыв.
— Ог нин вермы, пиукӧй, — вочавидзис сійӧ меным, быттьӧ прӧща коригмоз, — Кольӧма нин, тыдалӧ, менам ытшкан пӧраӧй.
А менам сэки кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс ярлун лои. Бура дыр, неыджыд костъясӧн, ӧвті гӧрбуш косаӧн. Кӧть и аръявыв нин вӧлі, но шорбокса мича коръя туруныс абу на удитӧма чорзьыны да менам косаӧй кокниа пӧрӧдіс сійӧс. Медбӧрын бать шуис жӧ, мый тырмас пӧ нин. И быттьӧ сійӧ водзӧ вӧлі сэки видзӧдӧма. Буретш тайӧ туруныс и отсаліс вуджны миян Сюруклы кузь тулыссӧ медводдза петасъясӧдз. А батьлы эз нин удайтчы овны мӧд гожӧмӧдзыс. Сувтіс сылӧн сьӧлӧмыс сэки, кор шондіыс тулысъявыв бергӧдчис.
Но вочасӧн вежсьӧ тай со олӧмыс. Важӧн нин воши сійӧ важся, муртса тӧдчысь чуклялысь ордымыс, коді нуӧдӧ вӧлі Вакрӧшорлань. Совхоз котыртӧм бӧрын ичӧтик колхознӧй муяссӧ ӧтувтісны да тайӧ ордымыскӧд тшӧтш ӧтлаын и гӧрисны. Ӧні выль муыслӧн пом ни дор оз тыдав, а важся ордымыс быттьӧ абу и вӧлӧма.
Сэсся и Вакрӧшор дорас некодлы лои кӧлуйсӧ пожъявны ветлынысӧ. Сиктса олӧма нин аньяслы Вакрӧшорӧдзыс ылын кутіс кажитчыны ветлынысӧ, кӧть кыскис на найӧс сэтчӧ. А унаӧн пӧрысьяс пиысь и мӧдаръюгыдӧ нин мунісны. Ӧнія ичмоньясыд юкмӧс дораныс велалісны пожъясьны. Оз кыскы найӧс сиктсайса шорыс. Да и туйыс сэтчӧдз эз ло.
Тайӧ кадсяньыс эновтӧмаӧнкодь кутіс лоны Вакрӧшорыс. Эз кут сійӧ некодлы ковны. Ӧтдортчисны сыысь йӧзыс. Та вӧсна ли, мый ли, шорыс быттьӧ лӧгасис йӧз вылас да зілис дзебсьыны сук турун пӧвстас, мед ӧткӧн пальӧдны ассьыс шогсӧ сыысь, мый эновтісны сійӧс. Воысь-во сэсся шор бокъясыс пыр ёнджыка кутісны тырны пашкыр баддьӧн, эжӧрӧн да пӧлян гумйӧн. И эз нин кут ковны тайӧ сёнас быдмысь мича туруныс дзик некодлы.
Но ме мыйлакӧ ог вермы вунӧдны тайӧ синва кодь сӧстӧм, кӧдзыд ваа шорсӧ. Дона меным сійӧ. Дерт жӧ, сы вӧсна, мый челядь дырйи унаысь вӧвлі сы дінын. Прӧйдитлывлі шор бокӧдыс пӧлян либӧ вугыр шатин вундігмоз, чӧсмасьлі озйӧн да чӧдйӧн, корсявлі пашкыртчӧм пуяс улысь гӧрд гоб да сім гоб, кывзі лэбачьяслысь дзользьӧмсӧ, аддзывлі, кыдзи шор бокын вугралысь козъяс вомӧн нерсигмоз чеччалӧ ур. И ставыс тані сэки кажитчыліс сэтшӧм аслыспӧлӧсӧн, быттьӧ тэ веськалін кутшӧмкӧ дзик мӧд олӧмӧ, быттьӧ мойдын моз тэ водзын петкӧдчас и мичасьыс-мича саревна, и руд кӧин, и Ёма баба. И весиг мукӧддырйи шымыртлывліс сьӧлӧмтӧ кутшӧмкӧ аслыссикас полӧм. Но со шор бокын друг кывліс кодлӧнкӧ гӧлӧсыс. И мойдын кодь серпасъясыс пыр жӧ вошлісны, саявлісны син водзысь. Сэки весиг шогӧдліс быдсӧн, мый эз збыльмы менам мойдӧй.
Неважӧн, ӧти гожся лунӧ, эг вермы терпитны да шуи бара кежавны Вакрӧшор дінӧ, гӧгралыштны челядьдырся местаясӧд. Ачымӧс ылӧдлігмоз босьті ичӧтик кӧрзина. Мися, оз-ӧ пумӧн тшак сюр, да мӧдӧдчи помтӧм-дортӧм му вомӧн. Вакрӧшор дорӧ дыр волытӧм бӧрын кажитчис, мый шорбокса кыддза-пипуа раскыс быттьӧ оз ёна тэрмась меным воча, быттьӧ абу ёна сылы нимкодь мекӧд паныдасьӧмысь. Но друг кыськӧ ылі рытыввывсянь пӧльыштіс тӧвру и пыр жӧ кыдзьяс да пипуяс кутісны шенасьны асланыс пашкыр вожъяснаныс. Быттьӧ тӧдісны менӧ, дыр волытӧм гӧсьтӧс, да корисны ас дінаныс. И тӧдса, и тӧдтӧм вӧлі ӧні меным тайӧ челядьдырся шорыс. Сідз жӧ, кыдзи и уна во сайын, визувтіс сійӧ джуджыд сёнӧд. Но сылӧн дзольгӧмыс ӧдва кыліс кузь турун пӧвстысь. Тӧдчӧ вӧлі, мый уна во нин тайӧ сёнас абу волӧма косаа морт. Коркӧя мича туруна виддзыс тырӧма пипуӧн. Шорлысь визьӧгсӧ сідзжӧ позис тӧдмавны сӧмын бадь кустъяс, кузь петшӧр да китӧ вундысь чорыд эжӧр серти. Но ачыс пожъясяніныс эз нин тыдав. Уна вонад дзикӧдз тырӧма турунӧн. Да и вӧрыс сён пӧкатъясын вӧлі кутшӧмкӧ мӧд ногаӧн. Менам челядьдырся пуясыд со муртса кымӧрӧдз абу кыпӧдчӧмаӧсь. Дерт жӧ, унаӧн на пиысь тӧщӧ пытшкӧсаӧсь. Ӧдвакӧ мӧд та мында вояс кежлӧ нюжалас налӧн нэмыс. Со тай ӧткымынӧн пӧрны нин удитӧмаӧсь. Тыдалӧ, крут пӧкатъясад сьӧкыд кутчысьны вужъясыслы. Сэсся и яр тувсов шорыд мыськӧ налысь вужъяссӧ да кырӧдӧ. Но на костын со том петасъяс мыччысьӧмаӧсь. Он и тӧдлы, во-мӧд-коймӧдӧн бырснитасны-кыпӧдчасны вывлань. Сӧмын тай эг аддзы челядьдырся льӧм пуясӧс. Кывлі, мый найӧс мелиораторъяс пӧрӧдӧмаӧсь.
А сён мӧдарас неыджыд козъя вӧр нӧшта нин зумыштчӧма. Нӧшта нин пашкыртчӧмаӧсь ӧта-мӧдыскӧд орччӧн сулалысь пуяс. Быттьӧ кутӧны ёрта-ёртнысӧ кутшӧмкӧ неминучаысь. Сідзи и чайтан, ӧдвакӧ кодкӧ вермас прӧйдитны тайӧ пуяс костӧдыс, сэтшӧм топыда найӧ кутчысьӧмаӧсь ӧта-мӧд дінас да быттьӧ видзӧны тшӧтш Вакрӧшорсӧ кутшӧмкӧ омӧль войтырысь.
И друг кодкӧ быттьӧ кучкис меным юрӧ. Да ӧд буретш тані неылын и заводитчӧ Вакрӧшорыс. Часлы жӧ, мӧдӧдчыла корсьны. Ньӧжйӧник куті восьлавны кузь эжӧр пӧвстӧд шор катыдлань. Но регыд мысти нин муртса кутіс кывны сылӧн коркӧя гажа ворсӧмыс. Быттьӧ повзис сійӧ мыйыськӧ да зілис дзебсьыны сук турун пӧвстӧ. И збыльысь, шорыс син водзын кутіс ямны. Кузь эжӧр пӧвстын тыдаліс сӧмын сім рӧма кизьӧр няйт. Нӧшта вӧчи некымын воськов водзӧ и кок улын муыс тӧдлытӧг кутіс лайкъявны. Неыджыд кадъя нюрӧ веськалі. Выліас вӧсньыдик слӧя вутшка турун. А сы улын ва. Коркӧ ӧд тайӧ ичӧтик кадъя нюрас и вӧвъяс, и мӧсъяс сибдывлісны. Со тасянь, джодж пасьта кадъя нюрсяньыс, и заводитчӧ, вӧлӧмкӧ, Вакрӧшорыс, коді нуӧ сэсся ассьыс кӧдзыд да чӧскыд васӧ Эжваӧ.
Ме пукалі сук турун пӧвстын, шор заводитчанінын, да зіли пӧткӧдчыны гӧгӧр шыльквидзысь мича серпаснас. Тасянь эз вӧв ёна ылын сиктӧдзыс. Дай и паськыд, асфальтӧн вевттьӧм туйыс муніс пӧшти орччӧн. Но нинӧм, кажитчӧ, эз торк тайӧ сёнас, Вакрӧшор заводитчанінын, аслыспӧлӧс чӧвлунсӧ. И сёнбокса раскыс, и сэні поздысьӧм лэбачьясыс, и шорбокса бадь кустъясыс да пипуясыс, и ачыс шорыс олісны кутшӧмкӧ аслыссикас олӧмӧн, кодӧс сьӧкыд вӧлі гӧгӧрвоны меным, ӧні бокысь воӧм мортлы. Кылі сӧмын ас пытшкысь, мый буретш тайӧ аслыссикас олӧмыс и оз вӧлі тырмы менам сьӧлӧмлы да менам юр вежӧрлы бӧръя кадӧ. Гӧгӧрвои, мый важӧн нин колӧ, вӧлӧмкӧ, волыны меным татчӧ, пукыштны сук турун пӧвстын, лолалыштны сӧстӧм да чӧскыд сынӧднас, бара кывны ачымӧс асӧн да коланаӧн ас чужанінын.
И бара сувтіс менам синъяс водзӧ тайӧ сёнсӧ весалысьыс, шорсӧ джудждӧдысьыс да сійӧс лелькуйтысьыс — Вакрӧыс. Быттьӧ сулалӧ сійӧ мекӧд орччӧн, дивитӧмпырысь довкйӧдлӧ юрнас да шуалӧ: вунӧдінныд пӧ, мыйта пӧсь ме кисьті пиянкӧд тані, эз пӧ кут ковны тіянлы ни сёнын быдмысь туруныс, ни сӧстӧм ваа шорыс, каитчыны на пӧ кутанныд сыысь, мый эновтінныд батьяслысь вӧчӧмторсӧ, вунӧдінныд налысь оласногсӧ, ӧбичасӧ. Кватитчанныд пӧ, да сёр лоӧ. И друг воши сійӧ кытчӧкӧ. А меным и збыльысь лои мыйыськӧ деливӧ сьӧлӧм вылын. Быттьӧ вошті мыйкӧ зэв ыджыдтор, кодӧс сэсся некор нин ог аддзыв.


Медводдза лым
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 46-50 лб.>

Быд во терпитны позьтӧма виччыся тайӧ кадсӧ, медым кок улын южакылысь сӧмын на усьӧм лым вывті восьлалігӧн бара волыны ас берегса сэтшӧм тӧдса лыа кӧса вылӧ.
Гожӧмнас тані йӧза да шума. Тшӧкыда аддзан чери кыйысьясӧс, кылӧдчысьясӧс, турун пуктысьясӧс. Дӧзмӧмпырысь мый вылӧ кӧ норасьӧны каляяс. Ньӧв моз тэрыба лэбалӧны корсьысигмоз истанъяс да му джыджъяс. Лыа берегӧ швачӧдӧны кывтысь-катысь суднояссянь гыясыс. Рытыв да вой тӧв дырйи татчӧдз кылӧ мӧдлапӧвса парма-расъяслӧн шувгӧмыс. Тшӧтш и ваыс кажитчӧ ловъяӧн. Сёльӧдчӧ-ворсӧдчӧ визулыс берег дорын, муткырасьӧ шӧрланьын. Мукӧддырйи ва веркӧсас сявмунӧны арпиян, быттьӧ китыр рудзӧг койыштісны сэтчӧ, либӧ чеччыштлӧмӧн пласьтнитчас ва вылӧ пач пӧдан кодь ёді.
Весиг войнас оз ланьтлы тані тайӧ аслыссикас олӧм-вылӧмыс. Унзільпырысь ропкӧдчӧны ас костаныс вадоркайяс. Берег дорын пемыдас ноксьӧны ва шыръяс. Налы и пӧраыс ӧні. Муртса-муртса вӧрыштӧны бадь коръяс. Да и овлӧ-ӧ гожӧмнад войыс? Сӧмын на шондіыс удитас саявны джуджыд нӧрыс сайӧ, и бара нин асъя кыа киссьӧ-паськалӧ енэж пасьта. Быдӧн дженьыд войвывса гожӧмӧ зільӧ босьтны ассьыс пай, апыштны олӧмсӧ, нимкодясьыштны гежӧд гожся шоныднас, гажнас, мичлуннас. И некор сэки сувтыштлыны, мӧвпыштлыны.
Дзик мӧдтор аддза ӧні, медводдза лым усьӧм бӧрын. Чӧв-лӧнь. Нинӧм оз торк вӧрлысь да валысь рамлунсӧ. Быттьӧ ыджыд да сьӧкыд удж бӧрын ставыс гӧгӧр мудзӧма да шойччӧ. Тайӧ кажитчысь чӧв-лӧняс син доймытӧдз видзӧда муткырасьысь ю вылӧ. Оз кӧсйы сійӧ сетчыны. Зумыда визувтӧ, жуглӧ берег дорысь медводдза лымйӧн вевттьысьӧм клянича кодь вӧсни йисӧ, быттьӧ зэвтлӧ ассьыс вынъяссӧ. Сійӧ и кыз йи улын мӧдас венласьны кӧдзыдыскӧд, кытчӧдз тулыснас дзикӧдз оз вермы, да радысла, аслас помтӧм вынӧн ошйысигмоз, ылькнитас видзьяс да лыа кӧсаяс вылӧ, писькӧдчас веретяяс дорӧдз.
Быттьӧ ловъя лов, коді эскӧ аслыс, кӧть и личкӧны сійӧс нелючкияс, сьӧкыдлунъяс, оз уськӧдчы норасьны, оз шӧйӧвош, а зэвтчылӧ, выныштчылӧ да венӧ став омӧльсӧ. И сэки ыджыд радлунӧн, долыдлунӧн, олӧмыслы пыдісянь эскӧмӧн тырӧ сылӧн морӧсыс.
Вадор пӧлӧн медводдза лым вывті восьлалігӧн сьӧлӧм вылӧ сідзжӧ чӧв-лӧнь пуксьӧ. Горша ньылала сӧстӧм сынӧдсӧ. Дзорга челядьдырсянь тӧдса местаяс вылӧ. Кутшӧм ёна гӧгӧр вежсьӧма! Сэтчӧ-ӧ веськалі? Збыльысь, кадыд, вӧлӧмкӧ, быдтор вежӧ.
Со буретш весьтас кымын мӧдлапӧвса неыджыд мыльк вылын сулавліс ыджыд да пашкыр пожӧм. Дінтіыс ӧдвакӧ кык морт вермылісны шымыртны. Сійӧ и вӧлі челядь дырйи аслыссикас компасӧн мӧдлапӧвса гӧгрӧс ты дорӧ кежигӧн. Мукӧдысь бокын, пожӧм быттьӧ ошйысьліс аслас отнас, вын-эбӧснас ас коддьӧмъяс водзас. Сы вылӧ и збыльысь шензьӧмпырысь вӧлі видзӧдлывлам. Быттьӧ и миянлы, челядь котырлы, вадорын собалігӧн мудзӧм бӧрын, сійӧ ассьыс вынсӧ тшӧтш сетлывліс.
Но татчӧ волігъясӧн во-мӧд-коймӧд нин ог аддзы ыджыд да пашкыр пожӧмсӧ. Тыртӧмджык лоис мӧдлапӧв берегыс. Юалі ас сиктсаяслысь. Вочавидзисны, мый лыйӧма пожӧмас чардби да йылыс сылӧн сотчӧма. А бӧрынджык мелиораторъяс видзьяс бурмӧдігӧн пожӧмсӧ пилитӧмаӧсь.
Тайӧс кывлӧм бӧрын сьӧлӧм вылын неуна кӧдзыдджык лоис. Быттьӧ мыйкӧ вошӧма, оз тырмы.
Ӧд быдысь вадорӧ волігӧн вӧлі видзӧдлывла мӧдлапӧвлань. Аддза тӧдса пожӧмсӧ, и пыр жӧ кокниджык лоӧ. Сійӧ быттьӧ аслас туганъясӧн шенасигмоз шуӧ вӧлі меным: «Эн пов, мортӧй. Ловъяӧсь на. Олам на. Сідзжӧ и тэ ёнджыка эскы аслыд, аслад вынъяслы».
И кӧть абу нин сійӧ, но эз мун миян дінысь ас йывсьыс казьтышттӧг. Орчча кыддза-пипуа рас пӧлӧн посни пожӧмъяс бырскӧбтӧмаӧсь. Быттьӧ кодкӧ кӧдзӧма найӧс. Тайӧ ас йывсьыс ыджыд да пашкыр пожӧм паметь колис.
Медводдза лым вывті мунігӧн казяла мӧдлапӧв берегын вежсьӧмъяс. И тӧдсаӧсь, и абу тӧдсаӧсь коркӧя вуграсянінъяс. Со водзынджык дзик берег пӧлӧн неважӧн на шувгис ыджыд пожӧма яг. Сись кодь пуяс сулалісны да асланыс мичлуннас ошйысигмоз видзӧдчисны ваӧ. Сэтшӧм тшапӧсь вӧліны, быттьӧ нӧшта куим нэм кӧсйисны овны. А ӧні лыда нин кольӧма. Кӧнӧсь нӧ мукӧдыс? Ваыс нуӧма. Дугдывтӧг, торйӧн нин ытва дырйи, кырӧдӧ берегсӧ. Со и пуясыс ваӧ веськалісны, лыаӧн тырисны. И быттьӧ бара жӧ нюкыртлӧ пытшкӧстӧ. Збыль ӧмӧй вочасӧн вошӧ тайӧ мичлуныс?
Но природаыс сідзи нин вӧчӧма, мый ӧтиторйыс мӧдторйӧн вежсьӧ. Мӧдлапӧвса крут берегысь, кӧні пожӧмъяс сулалісны, ваыс лыасӧ тайӧ берегас вайӧма. Коркӧ ыджыд лыа кӧса вылын нинӧм эз вӧв. Но вочасӧн бадьяс паськӧдчисны, а на коласын гожӧмнас коскӧдзыд турун быдмӧ. Коркӧ-некоркӧ бадь пуяс улын ӧдӧбтчасны и мӧдлапӧвса пожӧмъяслӧн пияныс. Сэтысь вӧрыс таладорас вуджас.
Оз ӧмӧй и миянкӧд тадзи овлы. Кор томӧсь на, унатор вылӧ надейтчам, эскам. Дзулькйӧ-пуӧ вынным. Пырджык аскиа лунӧ видзӧдам. И ог весиг сяммӧй донъявны ас гӧгӧрысь быд лунъя олӧмсӧ. Но вочасӧн ставыс вежсьӧ. Мыйсюрӧ удайтчӧ миянлы, а мыйкӧ и оз. Лоам сюсьджыкӧн. Тшӧкыдджыка кутам мӧвпыштлыны ас гӧгӧрса йылысь. Стрӧгджыка нин видзӧдам ас вылӧ, ёртъяс вылӧ. Дерт, унатор воштім. Но и унатор босьтім, медым зумыдджыкӧн лоны. И сэки ӧтитор кӧсъям, медым эськӧ эз жӧ личкыны воясыс срокысь водз. Медым удайтчис став бурыс, мый кӧсйысьлім вӧчны. Ӧд сэтшӧм нин мортыс, мый сійӧ векджык олӧ бур вылӧ, аскиа лун вылӧ надейтчӧмӧн. Медым эз кус миян сьӧлӧмын тайӧ эскӧмыс да зумыд петасъясӧн петкӧдчис.
Медводдза лым медводдза дзор юрси кодь жӧ. Кутшӧма виччысян сійӧс, медводдза лымсӧ. А тшӧкыда локтӧ тӧдлытӧг. Быттьӧ тӧрыт на гӧгӧр вӧлі сьӧдовруд. А талун асывводзнас видзӧдлі ӧшинь пыр и эг эскы аслам синъяслы. Гӧгӧр еджыд эшкынӧн шебралӧма вугралысь вӧр-васӧ, быттьӧ тӧждысьысь мам ассьыс ичӧт ныв-писӧ.
Со тадзи жӧ и медводдза дзор юрсияс тыдовтчӧны тӧдлытӧг. И шензьыштан, и шогсьыштан. Збыльысь, некытчӧ он воштысь сыысь. Олӧмыс бергӧдӧ ассьыс. Ӧд нинӧм миянлы кокниа оз сюр. Быдтор вӧсна колӧ мынтысьны вын-эбӧсӧн, сьӧлӧм дойӧн. Кымын водзӧ, сымын ёнджыка быд воштӧм йиджӧ миянлы. Но и зумыдджык лоӧ миян подувным. Ӧд эм, кодлы восьлавны бӧрсяньным.
Оз-ӧ сы вӧсна, мый водзті эгджык куж донъявны сійӧс, мый эм, ӧні пыр ёнджыка заводитӧ кыскыны чужанінӧ, кӧні вужъясӧй. Кытшовта выльысь челядьдырсянь тӧдса местаяс, сёрнита матыссаяскӧд, тӧдсаяскӧд. И быттьӧ выль вын ставыс тайӧ сетӧ меным. Кокниджык сьӧлӧм вылын.
Медводдза лым аслас чим еджыдлуннас быттьӧ весалӧ ыджыд удж вӧчӧм бӧрын мудзӧм вӧр-васӧ, вӧчӧ сійӧс сӧстӧмджыкӧн. Син доймытӧдз видзӧда тайӧ чӧв-лӧнь еджыдлун вылас, и сӧстӧмлун пуксьӧ сьӧлӧм вылӧ, и мыйыськӧ каитча, и кодӧскӧ кора прӧститны нем думайттӧм вӧчӧмторйысь, и окота аслым лоны сэтшӧм жӧ сӧстӧмӧн да еджыдӧн.

 
Серук
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 50-51 лб.> 1

Батьным сійӧ воас друг куліс. Сьӧлӧмыс, вӧлӧмкӧ, висьӧ. Гажтӧм лоис миян гортын. Пырджык чӧв олім. Сӧмын кылӧ вӧлі, кыдзи гымӧдчӧ карта вылын сюрнас миян мӧсным. Ыджыдкодь арлыда нин Серук вӧлі. Та вӧсна, гашкӧ, дугдіс вайсьыны. Медбӧрын мам шуис сдайтны сійӧс яй комбинатӧ калбас вылӧ. Ачым пӧ пӧрысь нин да, ог жӧ нин вермы вӧдитны. А ті пӧ асьныд, ковмас кӧ, выль мӧс лӧсьӧданныд.
А ме помнита на Серукӧс, кор сійӧс вайӧдісны колхоз фермаысь. Ичӧтик. Зэв вильыш. Мелі. Сьӧда-еджыда. Сійӧн и Серукнас нимтім. Видзӧдлас тэ вылӧ аслас пыр мыйкӧ виччысяна синъяснас, да сьӧлӧмыд быдсӧн шонавлӧ. А то друг чужйыштчас бӧр кокъяснас да тэрыба кутас ризъявны карта джоджті. Быттьӧ кӧсйӧ шуны, со пӧ меным кутшӧм долыд тіянкӧд.
Тӧдлытӧг быдмис сійӧ да вердіс семьяӧс уна во. Гожся асывъясӧ мам лысьтыліс да лэдзліс Серукӧс йирсьыны колхоз мӧсъяскӧд ӧтвылысь. Рытнас Серук век ачыс волывліс йӧр завор дорӧ да заводитліс нораа баксыны. Ми пыр жӧ петавлім сылы воча. А сійӧ небыда исавліс миянлысь кияснымӧс. Виччысис кутшӧмкӧ гӧснеч. Дерт жӧ, гӧснечтӧ сетлывлім. Ӧд кымын во нин ми сёйим сылысь чӧскыд йӧвсӧ.
Кор Серук тулысланьыс вайліс ичӧтик куканьӧс, ми, чой-вок, ӧта-мӧд бӧрся лэччывлім видзӧдлыны картаӧ Енмӧн сетӧмторйӧс. Ичӧтик кукань полыштіс уна йӧзлӧн петкӧдчӧмысь да пыр жӧ дзебсьыліс мам мыш саяс. А Серук эз дӧзмывлы. Сӧмын нораа бакӧстлывліс, мед эгӧ жӧ повзьӧдлӧй сылысь дзоля быдтассӧ. Но ичӧтик кукань ӧдйӧ верстяммывліс. Сэсся сійӧс торйӧдлывлісны мам дорсьыс. И тадзи вӧлі уна во.
Но воӧ жӧ тай нэм помыд. Рытсяньыс мам сёрнитчис шофёр Василей дядькӧд. Сэсся лэччис медбӧръяысь вӧдитны Серукӧс. Асывнас колхозса мӧсъяскӧд ӧтув йирсьӧдӧм пыдди Серукӧс колисны картаӧ. Мам виччысис Василей дядьӧс. Пемӧсыд пемӧс и эм. Кӧть сёрнитны оз куж, а унатор гӧгӧрвоӧ. Асывнас Серукным зэв жугыль вӧлі. Казяліс, кутшӧм меліа сійӧс медбӧръяысь дӧзьӧритіс мамным. Но весиг шы эз сетлы. Сӧмын жугыльпырысь лэдзис юрсӧ. Быттьӧ кӧсйис шуны, вӧчӧй пӧ мый кӧсъянныд, а ме тіян водзын нинӧмӧн абу мыжа. И збыльысь эз чепсась сійӧ. Вӧчліс, мый тшӧктылісны. Миянлы, челядьлы, эськӧ зэв жаль вӧлі Серукным, но мый сэсся вӧчан.
Медбӧрын воис Василей дядь аслас машинаӧн. Ми отсалім Серуклы кыпӧдчыны ас вӧчӧм пу сод кузя джуджыд кузолас. Сэсся Серук бергӧдчис миянлань да зэв нораа бакӧстіс, быттьӧ прӧщайтчис сійӧс дӧзьӧритысьяскӧд. Ме кыпӧдчи машина кузолӧ. Мамным пуксис Василей дядь дінӧ кабинаас. Тӧдлытӧг воим карӧ.
Ме пыр думайті ас кежысь, мый абу жӧ ставыс лючки вӧльнӧй свет вылас. Сы мында во вердіс миянӧс Серукным. А ми сійӧс аттьӧалӧм пыдди вузалам яй вылӧ. Кодкӧ мӧдас чӧсмасьны миян Серукысь вӧчӧм калбасӧн. Серук видзӧдлывліс ме вылӧ мелі синъяснас да быттьӧ гӧгӧрволіс менсьым шог мӧвпъясӧс.
Яй комбинатын уджалісны ыджыд тэчаса, кыз ки-кокъяса войтыр. Найӧ эз дыр думайтны. Вӧтлісны Серукӧс вески вылӧ, а сэсся йӧртісны мукӧд татшӧм пемӧсъяскӧд жӧ ӧтувъя йӧрӧ, джуджыд завор сайӧ.
Он бара-й пышйы. Ми мамкӧд медбӧръяысь матыстчим Серук дінӧ.
— Прӧстит миянӧс, вердысьӧй, — шыӧдчис мам сылань видзӧдӧмӧн.— Гашкӧ, коркӧ и ньӧръявлі либӧ ёрччыштлі тэ вылӧ. Но тэ пыр вӧлін мелі. Кымын во йӧлӧн чӧсмӧдлін. Мед жӧ Енмыс сетас тэныд мӧдаръюгыдас пӧтӧса олӧм.
Серук видзӧдіс миян вылӧ юрсӧ ӧшӧдӧмӧн, а синъяссьыс тюрисны ичӧтик моль кодь синва войтъяс.
— Видзӧд, мамӧ, Серукным бӧрдӧ, — шуи мамлы.
— Сійӧ ӧд гӧгӧрвоӧ жӧ, кытчӧ вайӧдісны. Ас окотасьыд некод оз кӧсйы мӧдаръюгыдас мунны, — синсӧ тапкӧдіс мам.
Ми чӧла вешйим завор дорысь. А Серукным, миян коркӧя вердысьным, пыр дзоргис миян вылӧ, кытчӧдз эгӧ саялӧй...


Челядьдырся пароходъяс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 52-58 лб.> 2

Миян сикт дорті Эжваыс ыджыдкодь чукыль вӧчӧ. Быттьӧ мыйыськӧ дӧзмӧма татчӧс олысьяс вылас да зільӧ кыдзи позьӧ ылӧджык пышйыны наысь мӧдлапӧвланьыс, кӧні енэжсӧ пыкӧны кузь пожӧма веретяяс. Ю дорӧдзыс, гашкӧ, верст нёль кымын колӧ тапсьӧдны. Бать керка ӧшиньсянь, веретяяс коласӧдыс, муртса тыдыштӧ юлӧн лӧз вӧньыс.
Кор ичӧт на вӧлі, медсясӧ август тӧлысся пемыд рытъясӧ, радейтлі видзӧдны ӧшинь пыр узьысь Эжвалань. Юыс сэки эз нин тыдав. И веретяяссӧ, и юсӧ вевттьыліс сьӧд эшкынӧн арся нин сап пемыдыс. Но корсюрӧ сэсянь вирдыштлісны кывтысь либӧ катысь бияс да найӧс регыд мысти сайӧдлісны пуясыс. Мукӧддырйи ю дорсянь кывлісны гораа тутсӧм шыяс. Быттьӧ ылалӧмаӧсь войся пемыдас кодъяскӧ да корӧны сиктсаясӧс отсӧг вылӧ.
— Мый тайӧ? — юала вӧлі печкан сайын пукалысь Анись баблысь. Ӧд тутсӧм шыяссӧ кылӧм бӧрын и менам сьӧлӧм вылын кыдзкӧ быттьӧ шуштӧм жӧ лоліс.
— Тайӧ паракодъяс, донаӧй, — шулывліс Анись баб, — Гашкӧ, видзаасьӧны, а гашкӧ и збыльысь полӧны ӧта-мӧдныскӧд люкасьӧмысь. Ӧд со кутшӧм сап пемыд войыс. Но коркӧ быдмыштан да ачыд аддзылан найӧс.
Медводдзаысь «Виктор Гюго» юсь кодь еджыд пароход вылӧ пуксьылі, кор лэччылім став семьяӧн гӧститны гожӧм шӧрнас От гӧра вывса Сюлатуй сиктӧ асланым матыссаяс ордӧ. Мунім бура дыр подӧн Сотчӧмвыв сикт помӧдз. Лэччим зэв джуджыд берег пӧлӧн да тувччим берегас домалӧм дебаркадер вылӧ. Шондіыс буретш пуксьӧ нин вӧлі. Бать шуис, мый час кымын мысти матыстчас пароходыс. Терпитны позьтӧма виччыси сійӧс. Таӧдз некор на эз удайтчывлы кывтлыны-катлыны ю кузя.
Медбӧрын берег чукыль сайсянь тыдовтчис юсь кодь еджыд, ӧти судта пароход да пристаньлань матыстчигӧн нин зэв гораа тутӧстіс. Ставыс гызис-вӧрзис пристань вылас. Олӧмаяс и томджыкъяс кутісны котравны ӧтарӧ-мӧдарӧ, тэрмасьӧмӧн босьтавны ассьыныс нопъяссӧ, чемоданъяссӧ да матыстчавны дебаркадерлӧн пӧдса на дзиръялань.
— Энӧ тэрмасьӧй, ставныд тӧранныд, — горӧдіс паськыд рупор пыр капитан, — Некодӧс огӧ кольӧй. 
Но ачыс, дерт, тӧдіс, мый весьшӧрӧ сылӧн горӧдӧмыс. Быд лун тадзи овлӧ, кор пароходыс матыстчӧ пристаньлань. Пароходъясыд сійӧ кадӧ эз на сэтшӧм стӧча ветлыны. Йӧзыс некымын час водзджык чукӧрмывлісны пристань вылас. Мудзӧмаӧсь нин виччысьнысӧ. Быдӧнлы окота ӧдйӧджык пырны каютаӧ либӧ кыпӧдчыны палуба вылӧ. Капитан сӧмын кӧсйис, мед эз дойдны йӧзыс ӧта-мӧднысӧ. Быдсямаыс ӧд овлывлӧ.
Матросъяс домасисны гезъясӧн дебаркадер бердӧ. Ӧдйӧ нюжӧдісны сера сод. Колльӧдысьяс прӧщайтчисны матыссаяскӧд. Сиисны бур туй. Медбӧрын ставным веськалім пароход вылас.
«Виктор Гюго» торйӧдчис дебаркадерысь да нӧшта ӧтчыдысь тутӧстіс, быттьӧ прӧщайтчис мӧдысь волытӧдз Паль пристанькӧд.
Ме пыр жӧ кайи палуба вылӧ. Пароход ӧдйӧ кывтіс увлань. Ва шӧрас петӧм бӧрын казялі, мый быттьӧ ляпкалыштіс Сотчӧмвыв гӧраыс. А сэсся ю чукыляс быдмысь козъясыс да пожӧмъясыс вочасӧн сайӧдісны дзоньнас сиктсӧ. Ме пыр пукалі палуба вылын. Весиг войся ыркыдыс эз вермы вӧтлыны каютаӧ. Шондіыс саялӧма нин вӧлі. Но рытъя кыаыс войладорас ӧтлаасис нин асъя кыаыскӧд. Гожся югыд войыс весиг недыр кежлӧ эз лэдзлы унмовсьлыны. Неуна быттьӧ и рӧмдыштліс. И тайӧ аслыссикас рӧмыдас, кор ылӧдз гӧгӧр ставыс тыдаліс, кывтіс вугралысь Эжва кузя еджыд бока «Виктор Гюго» пароход. Лыа кӧсаяс бокын унмовсьӧмаӧсь бадьяс. Крут кыркӧтш вылын ланьтӧдчӧмаӧсь козъяс да пожӧмъяс. Кодсюрӧ на пиысь лажыньтчӧмаӧсь нин юлань. Татшӧмъясыслы эз нин дыр овны коль. Корсюрӧ берегвывса бадьясас унзільйывсьыс чипӧстлісны вадоркайяс. Пароход ныр водзвылас друг вӧрзьывліс ва веркӧсыс. Тайӧ унзіль чери вешйыліс бокӧ. И сӧмын наян номъяс помся дзизгисны пель водзын. Дженьыд олӧмнад налы некор узьнытӧ. Весиг пароход кывтӧмысь артмӧм ыркыдкодь нин войся тӧвруыс эз вермы вӧтлыны найӧс.
А «Виктор Гюго» кывтіс пыр водзӧ и водзӧ. Крут берегъяс корсюрӧ вежласисны лыа кӧсаясӧн. Ылыстчывліс сэки берегдорса вӧрыс. Лолі пемыдджыкӧн, зумышджыкӧн. Кажитчыліс, мый оз нин волы йӧзлӧн оланіныс. Кытчӧкӧ вошӧмаӧсь найӧ, мунӧмаӧсь татысь бокӧ. И сӧмын корсюрӧ югзьӧдліс берегсӧ чери кыйысьлӧн ӧтка бипурыс.
Но со ю чукыльса джуджыд нӧрыс вылын бара тыдовтчисны керкаяс. Ю берегас сулалысь дебаркадер быттьӧ абу и унмовсьлӧма. Сэні жуисны йӧз. Виччысисны пароходсӧ. Кодкӧ ворсіс гудӧкӧн. Кодъяскӧ гажаа сёрнитісны ас костаныс. Сэсся колльӧдысьяс кутісны прӧщайтчыны пароход вылӧ сӧлысьяскӧд. Выль йӧз пуксьӧм бӧрын вугралысь нин пароход быттьӧ бӧр пальӧдіс ассьыс унсӧ. Бара тутӧстӧмӧн прӧщайтчис Эжва ю бокса сикткӧд, коді садьмыны нин вӧлі лӧсьӧдчӧ. Ӧд гожся войясыд войвылад дженьыдӧсь. Дыр кӧ мӧдан узьны, и кузь тӧв кежлӧ он удит заптысьны.
«Виктор Гюго» водзӧ вундіс аслас тшӧтшыд нырнас садьмыны нин кутӧм юсӧ. Эз на удит шондіыс мыччысьны ылі вӧртас сайысь, а юыс паляліс нин дженьыд гожся унмысь. Ыркыд асъя тӧвруыс серӧдыштіс рӧмпӧштан кодь ва веркӧссӧ, малыштіс Эжва дорса бадьяссӧ. Быттьӧ эз и узьлыны сэні поздысьӧм лыдтӧм-тшӧттӧм лэбачьясыс. Быдӧн ас ногыс чолӧмаліс мича гожся асывсӧ. И сӧмын Эжва бокса джуджыд козъяс вылӧ поздысьӧм ракаяс пинясисны ас костаныс. Гашкӧ, эз вӧв налы сьӧлӧм сертиыс шондіа асылыс.
Эг ӧтнам видзӧд гожся юлӧн мичлун вылӧ. Унаӧн сулалісны палуба вылын да ассьыныс пристаньяс виччысисны, любуйтчисны вӧр-ванас. Ӧтияс лыддьӧдлісны тӧдса местаяс. Мӧдъяс казьтылісны юыскӧд йитчӧм томдырся вояссӧ. А коймӧдъяс кывзісны да мыйкӧ нимкодьпырысь мӧвпалісны ас кежысь.
Вочасӧн палуба вылын йӧзыс лоис пыр унджык. Весиг эгӧ казявлӧй, кыдзи воис миян пристаньным. Татчӧс сикт-грездыс сідз жӧ, вӧлӧмкӧ, поздысьӧмаӧсь джуджыд нӧрыс вылӧ. Сэтчӧ кайигмоз дыр колльӧді синъясӧн пыр ылыстчысь пароходӧс, кодкӧд бара ковмас паныдасьны лун-мӧд мысти. Ӧд бӧрсӧ ас сиктӧ сійӧн ковмас катны. А сійӧ тэрмасьӧмсорӧн лэччис увлань. Быттьӧ кӧсйис шуны, мый некор тані дырсӧ сулавны. Виччысьӧны и мукӧд пристаньын йӧзыс. Быдӧнлы колӧ кытчӧкӧ мунны.
Сэсянь эг на ӧтчыдысь пуксьыв еджыд юсь кодь «Виктор Гюго» вылӧ. Сійӧ кадад ӧнія асфальта туйясыд эз вӧвны. Эжва бокӧ поздысьӧм сикт-грездъясын олысьяс медсясӧ йитчылісны ыджыд каръяскӧд ва туйӧн, пароходъяс отсӧгӧн.
Но эз сӧмын ӧтнас «Виктор Гюго» кывтлы-катлы Эжва кузя. Вӧліны сэтшӧм жӧ юсь кодь мичаӧсь «Чернышевский», «Гоголь», «Гончаров», «Добролюбов», бӧрынджык «Коми пионер». Быдӧнлӧн аслас стать да сям, аслас гӧлӧс. Миян сиктным кӧть и ылын вӧлі Эжва ю дорсянь, но ми, зонпосни, бура тӧдлім быдӧнлысь гӧлӧссӧ, ылысянь на казявлім мыгӧръяссӧ. Тшӧкыда вензьывлім ас костаным, коді тэрыбджык да вынаджык, а коді мичаджык. Быдӧнлӧн вӧлі аслас радейтана пароход. Муртса косьӧ эгӧ волӧй.
Со ми вугралам Эжва дорын мыкъясӧс. Гырысь черитӧ эгӧ на сяммӧй кыйны. Друг ылысянь кылӧ тӧдса тутӧстӧм шы. Ми тӧдам нин, мый Сотчӧмвыв пристань дорӧ улісянь матыстчӧ «Добролюбов» пароход. Кӧть эськӧ сійӧс некымын минут кутасны на сайӧдны Паль сикт горувса козъя веретяяс. Со нин пароход виччысьтӧг тыдовтчӧ крут чукыль сайысь да ӧдйӧ заводитӧ матыстчыны татчӧс береглань. Ылысянь сы вылӧ видзӧдігӧн кажитчӧ, мый пароходыс оз кат ва кузяыс, а лэбӧ веркӧсӧдыс вына бордъяс вылын.
Медбӧрын сійӧ ӧтвесьтасьӧ миянкӧд. Ми эновтам вугыр шатинъяс да син паськӧдӧмӧн видзӧдам сы вылӧ. Мый йылысь кӧ, дерт жӧ, вензям ас костаным. Мича лунъясӧ палуба вылын тырыс йӧз. Найӧ сюся видзӧдӧны орччӧн кывтысь берегъяс вылӧ. Мый йылысь кӧ сёрнитӧны ас костаныс. Кылӧ музыка шы. Майбыръяс, думайтам ас кежысь, гуляйтӧны пароходӧн. А кор на миянлы удайтчас со тадзи жӧ пуксьывны палуба вылас, любуйтчыны кывтысь берегъяснас да волыны тӧдтӧм ыджыд каръясӧ, кӧні лыдтӧм-тшӧттӧм йӧз, кӧні сёрнитӧны уна кыв вылын, кӧні гырысь заводъяс... Но воас кадыс, и тадзи жӧ ми мӧдӧдчам ыджыд пароходӧн олӧмлӧн кузь туйӧд.
А ӧні думайтам, кодъяс тайӧ йӧзыс гажа палуба вылас, мый найӧс вӧрзьӧдіс гортсьыс, бать-мам дінсьыс, кытчӧджык мунӧны. Палуба вылын пукалысьяс ӧдвакӧ тӧдӧны, мый йылысь ми, сиктса зонпосни, думайтам. Найӧ, кажитчӧ, олӧны кутшӧмкӧ асшӧр олӧмӧн. Гортсьыс, матыссаяссьыс торйӧдчӧмаӧсь нин. Но оз на тӧдны, мый виччысьӧ водзын. Бур-ӧ, лёк-ӧ ваяс аскиа луныс. Та вӧсна зільӧны кыдзкӧ матынджык кутчысьны ӧта-мӧд дінас. Олӧмаджыкъясӧс сюся кывзӧны томъяс. Но абу этшаӧнӧсь и тайӧ йӧз пӧвстас сэтшӧмъяс, кодъяс мутіыс и ватіыс нин прӧйдитӧмаӧсь. Нинӧмысь найӧ ёнасӧ оз повны. Нинӧм найӧс сэтшӧма оз шензьӧд. Мый лоан, сійӧ и ло. И дерт жӧ, абу этшаӧнӧсь тайӧ йӧз пӧвстас ныв-зон, кодъяс гусьӧн моз видзӧдлывлӧны ӧта-мӧд выланыс. А смелджыкъяс пыр жӧ и тӧдмасьӧны. Мед жӧ, мед жӧ.
«Добролюбов» вочасӧн саялӧ Эжва чукыль сайӧ. А ми пыр вом паськӧдӧмӧн видзӧдам сылӧн тыдалысь на мачтаяс вылӧ, кытчӧдз кокъяснымӧс оз заводит пожъявны пароход бӧрся мунысь крут гыыс. Сэки ёрта-ёртӧс вежмӧн заводитам вӧтчыны пыр ылыстчысь гы бӧрсяыс да резны ӧта-мӧднымӧс. Сӧмын пӧттӧдз резсьӧм бӧрын бара матыстчам шатинъяс дінӧ.
Збыльысь ӧд, Эжва дорад лунтыр олігӧн быд пароходлӧн кывтӧм-катӧмыс лоӧ аслыссикас праздникӧн. И музыкатӧ кывзыштан. И кадтӧ тӧдмалан. И кывтысь-катысь йӧз вылас ылысянь видзӧдлан. И быттьӧ мӧд олӧмӧ сэки недыр кежлӧ веськавлан. А олӧмыд быдӧнлӧн торъялӧ.
Медся нин нимкодь вӧлі пароходкӧд аддзысьлӧмыс вадорын войколалігӧн. Войнад чериыд оз сэтшӧма сёй. Кадыд кузь. И весиг гажтӧмыд босьтлӧ. И друг тыдовтчӧ югыд биясӧн ӧзйысь пароход. Мукӧддырйи прожекторлысь югӧрсӧ веськӧдлӧ тэнад бипур вылӧ. Сэки татшӧм паныдасьӧмсьыс кыдзкӧ долыдджык овлӧ сьӧлӧм вылад.
Ӧтчыд, верстяммыштӧм бӧрын нин, гортсаяскӧд бара мӧдӧдчим пароходӧн гӧститны. Ог нин помнит, кутшӧм вылӧ сэки пуксьылім. Но Эжва кузя кывтӧмысь паметьӧ коли ӧтитор. Видзӧдлі да, первой судтаас, трюм ӧдзӧс дорас, сулалӧны винтовкаа кык салдат. Трюм ӧдзӧсыс восьса вӧлі, мед, тыдалӧ, сэні тӧвруыс ветліс. Матыстчи матӧджык да аддзи, мый трюмас сідзжӧ йӧз пукалӧны. Кӧсйи юавны винтовкаа ӧти салдатыслысь, кодъяс, мися, тайӧ войтырыс да мыйла найӧс винтовкаӧн видзанныд? Но сійӧ зэв стрӧга видзӧдліс ме вылӧ да тшӧктіс ӧдйӧджык вешйыны. Бӧрынджык нин тӧдсаяссянь кывлі, мый пароход трюмас Сыктывкарысь Айкатылаӧ лэччӧдӧны заключённӧйясӧс. А сэні найӧс пуксьӧдасны вагонъясӧ да нуасны водзӧ. Ӧд карӧдзыд кӧрт туйыс эз на вӧв. И код тӧдас, кутшӧм олӧм водзӧ вылӧ виччысис тайӧ йӧзсӧ. Кӧть эськӧ и мыж вӧчисны найӧ. Но ӧд олӧмыд абу помтӧм. Зэв дженьыд сійӧ. И гӧгӧрвоасны-ӧ тайӧ йӧзыс ассьыныс мыжсӧ да велӧдчасны-ӧ овны водзӧсӧ морт ногӧн. Кымын во сэсянь коли, но тайӧ серпасыс пыр на син водзын сулалӧ.
Вочасӧн вошисны кытчӧкӧ менам челядьдырся пароходъяс. Сыктывкарӧдз веж пармасӧ поткӧдіс шӧрт кодь веськыд кӧрт туй. Нюжалісны асфальта туйяс. Пуксьы поездӧ либӧ автобус вылӧ и тӧкӧтьӧӧн воан карӧдз. А сэсянь сэсся кытчӧ кӧсъян. Сэк жӧ ӧд еджыд юсь кодь пароход вылад лунтыр вӧлі лоӧ кывтны либӧ катны. А кадыд дона. Эз кутны йӧзыд ветлыны на вылын. Вежисны найӧс ӧдйӧ ветлысь ичӧтик «Заря» теплоходъяс. Нӧшта ылысянь кылӧ сылӧн шумыс, кӧть эськӧ оз тутӧстлы. Со тӧкӧтьӧ на мыччысьӧма Эжвалӧн крут чукыль сайысь, а, видзӧдан да, дзик весьтад нин васӧ вундӧ. Ӧдйӧджык лоӧ вешйыны берег дорсьыс, мед теплоход бӧрся вӧтчысь ярмӧм гыыс эз кӧтӧд кӧм-паськӧмтӧ. А видзӧдлан бӧрас, да мыйта арпи гыыс шыбитӧ берег вылас! Катша-рака сӧмын нимкодясьӧны да пӧткӧдӧны асьнысӧ Енмӧн ыстӧм нурнас.
Кӧть мый энӧ шуӧй, но оз воны меным сьӧлӧм вылӧ татшӧм сикас теплоходъясыд. Мусаджыкӧсь челядьдырся юсь кодь еджыд пароходъяс. Быд гожӧм Эжва берегын сулалігӧн думӧн виччыся, мый чукыль сайысь тыдовтчас ӧти либӧ кык судта еджыд пароход да тэрмасьтӧг кутас шлывгыны вына лэбач моз. А ме чолӧмала сійӧс да сиа став бурсӧ. Но оз тай збыльмы менам мӧвпӧй...


Яков мельнича
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 58-62 лб.> 3

Гожӧмнас пыр зэрыштліс. Та вӧсна видзьяс вылын тувсов ваыс кӧть и дыр пукаліс, но туруныс зэв ӧдйӧ ӧдӧбтчис. Позис нин ытшкыны петны. Вӧрын и видзвывса веретяясын июнь помсянь бырснитіс гӧрд гоб, дона гоб, масленик. Дерт, вотнытӧ сійӧс мудзан. Медводдза тшакыд век ӧдйӧ номырзьӧ. Дас письыс кӧ ӧтиӧс босьтан, и то бур. Но сорватӧ вежыштӧм могысь век нин мыйкӧ да мыйкӧ сюрӧ вӧлі.
Ӧти татшӧм кымӧракодь лунӧ, кор зэрыс неуна кобыштіс да кымӧръяс коластіыс кутіс мыччасьны дыр виччысяна шонді, шуи лэччывны веретяӧ тшакла. Сэні вӧрад моз он кӧтась. Ордымыс нуӧдіс зӧр сора анькытшӧн кӧдзӧм му да Вакрӧшор бокті. А шор саяс кузь пожӧма ичӧтик Ӧсипанъяг. Шорбокса кыр йылас быдмӧны джуджыд пипуяс, пашкыр козъяс да пожӧмъяс. Налӧн под дінас кузь чорыд турун, кодӧс уна во нин абу ытшкывлӧмаӧсь. Сэтысь и кутісны сюравны медводдза гӧрд гобъяс. Зумыдӧсь. Мичаӧсь. Весиг сьӧлӧм вылад долыд налысь кокъяссӧ вундігӧн.
Но мый нӧ тайӧ? Водзынджык, пуяс костас, кутіс тӧдчыны неыджыд веськыд сён кодь, коді лэччис увлань му бокӧдыс. Сёнас быдмисны томиник пипуяс, зэв мича козъяс. А мусиныс вӧлі топыд, вевттьысьӧма дженьыдик веж нитшкӧн. Тані кутісны сюравны и дона гобъяс. А юрын пыр бергаліс мӧвп, кытысь нӧ босьтчис тӧдтӧм сёныс?
Медбӧрын гӧгӧрвои жӧ, мый восьлала важ мельнича туй кузя. Сьӧлӧмӧй чепӧсйыліс быдсӧн. Кымынысь батькӧд телегаа вӧлӧн лэччывлім Яков мельничаӧ изӧдчыны. Ачым пукала телегаӧ сӧвтӧм сю мешӧкъяс вылын. Бать восьлалӧ раминик вӧвкӧд орччӧн да кутышталӧ телегасӧ. Мыйта кад сэсянь коли, а туйыс пыр на тӧдчӧ. Тӧдчас, дерт, кор уна дас во талявлісны сійӧс, тӧв и гожӧм, крестьянскӧй вӧвъяс. Со тай и нитшкыс тані ляпкыдджыка быдмӧ. Ньӧжйӧник куті восьлавны важ туй кузяыс. Веськыдладорас, кыр горулын, сук козъяс да ньывъяс костті гажаа дзольгис Вакрӧшор. Сійӧ вӧлі важкодь визув да варов, быттьӧ чолӧмасис мекӧд. Быттьӧ ньӧти эз тӧдчы сылӧн уна во чӧж мельнича кӧлеса бергӧдлӧмысь чукӧрмӧм мудзыс.
Со нин веськыдвылӧ колӧ кежны, кӧні Вакрӧшорыс босьтӧ кытшӧ тані пыр увлань лэччысь Ӧсипанъягсӧ да ӧтлаасьӧ Данямитьшоркӧд. Буретш налӧн ӧтлаасянінас коркӧ вӧлі ыджыдкодь пруд, кӧні уялісны зэв горш сиръяс. А плӧтинасӧ прудыслы вӧчлісны да мельничасӧ кыпӧдлісны Ивадорса, Данямитьдорса да мукӧд орчча сикт-грездса мужикъяс война водзвылын на. Мастерыс кутшӧмкӧ роч морт вӧлӧма. Некымын гожӧм кыпӧдӧмаӧсь мельничасӧ. Уджалӧмаӧсь верстьӧяс и челядь. Верстьӧяс тшупсьӧны да плӧтинасӧ лӧсьӧдӧны. А челядь вӧвъясӧн плӧтина вылас лыа кыскалӧны.
Гажа вӧлі мельнича дорад арланьыс. Ӧта-мӧд бӧрся лэччӧны сю мешӧкъяс тыра телегаяс вылын орчча сиктъясысь мужикъяс. Ассьыныс каднысӧ виччысигмоз, ӧтилаӧ чукӧртчӧмӧн, висьтасьӧны мыйкӧ олӧм-вылӧм йылысь, корсюрӧ шмонитлывлӧны ёрта-ёрт выланыс. А мый сэсся. Нянь вундӧма. Град выв пуктас идралӧма. Тӧвбыд кежлӧ запас лӧсьӧдӧма. Позьӧ и сералыштны. Сэк жӧ вежавидзӧмпырысь видзӧдлывлӧны мельник вылӧ, коді пызь буссьыс дзор дядьӧ кодь лоӧма. Сійӧ абу уна кывъя. Сюся дзоргӧ изки вылӧ. Мыйкӧ сэні ноксьыштӧ. Тӧждысьӧ, мед бурджык да мичаджык пызь петас изки улысь. Корсюрӧ видзӧдлывлӧ ыджыд пӧданӧн вевттьыштӧм воргаті визувтысь ва вылӧ. А дзик орччӧн, стен сайын, грымакылӧ-бергалӧ пуысь вӧчӧм зэв ыджыд ва кӧлеса. Сырмӧны мельничалӧн стенъясыс. Сійӧ и бергӧдлӧ изкисӧ. Мужикъяс пиысь быдӧн тӧдӧ ассьыс кадсӧ. Со ӧти на пиысь матыстчис да заводитіс пыртлыны сю мешӧкъяссӧ изки дорӧ. А сэк кості мӧд сӧвтӧ нин телега вылӧ изӧм пызь мешӧкъяс. Ачыс та дырйи дзик жӧ мельник кодь дзор лоӧма. А мельнича пытшкыс тырӧма пызь бусӧн. Он кӧсйы да несъян.
Ме помнита на: мельникнас тані вӧлі орчча Данямитьдор сиктысь кипӧла Яков. Мыйла кипӧлаӧн шуӧмаӧсь, кор кыкнан киыс сылӧн вӧлі, ме сэки, ичӧт дырйи, эг на гӧгӧрволы. Вӧлӧмкӧ, ӧти киыс збыльысь доймылӧма. Зэв мастер морт. Мыйӧ босьтчас, быдтор кужӧ вӧчны. И пияныс тшӧтш бать кодьныс жӧ киэтшаӧсь вӧліны. Мельничасӧ сиктын Яковлӧн ним кузя и шуисны. Ветлыны пӧ колӧ Яков мельничаӧ изӧдчыны. Тӧв и гожӧм уджаліс мельничаыс. Прудйын ваыс чукӧрмас, да пыр и мӧдӧдчасны Яков мельничалань вӧла-доддяяс. Менам бать ёна лӧсявліс кипӧла Яковкӧд. Лэччам вӧлі батькӧд мельничаас, да сійӧ пыр мыйкӧ варовитӧ Яков дядькӧд. Кыкнанныс ӧзтасны махоркаысь кыз чигаркаяс. Видзӧдан да, недыр мысти муртса нин мыгӧръясыс тыдалӧны. Быттьӧ ру пиын пукалӧны. А ме кывза налысь сёрнисӧ да тшӧкъяла. Сэсся Яков дядь виччысьтӧг бергӧдчас мелань да шуас:
— Кӧсъян ва кӧлеса вылас видзӧдлыны?
Ме сӧмын радпырысь довкнита юрӧн. Ачым полакодь. Ӧд грыма-йиркакылӧмыс стен пырыс зэв ёна кылӧ. И со ми ляпкыдик ӧдзӧсӧд пырам нӧшта ӧти жырйӧ, кытысянь зэв бура тӧдчӧ, кыдзи воргаті визувтысь ваыс бергӧдлӧ пуысь вӧчӧм кӧлесасӧ. А мӧдыс оз кӧсйы сетчыны, мыйкӧ ропкӧдчӧ. Но визувтысь ваыс гора гӧлӧсӧн тшӧктӧ пу гӧгыльыслы ӧдйӧджык вӧрны. И сійӧ гӧрӧм дорті восьлалысь вӧв моз жӧ зэвтӧ асьсӧ да сетчӧ ваыслы.
Со нин ми батькӧд сю изӧм бӧрын восьлалам гортлань. Прӧщайтчигмоз бать корас кипӧла Яковӧс волыны миянӧ. Вичко праздникъясӧ, кор пулісны сур, найӧ гӧститӧдчисны ӧта-мӧдныскӧд. Юыштасны. Ӧзтасны чигаркаяс. И бара кутас гартчыны-мунны помтӧм сёрни...
Но эз сӧмын бур казьтылӧмъяс кольны менам Яков мельнича йылысь. Буретш тайӧ прудъяс, кӧні олісны гырысь да горш сиръяс да коді рытнас сы гӧгӧрын сулалысь пашкыр козъяс да сук бадь вӧсна кажитчыліс торйӧн нин зумышӧн, шыбитчис батьлӧн Анна нима воча чойыс. Овлывлӧ тай тадзи олӧмад. Абу кӧсйӧмаӧсь бать-мамныс том нылӧс сетны радейтана зон сайӧ. Асьныс бӧрйӧмаӧсь сылы верӧссӧ. Нылыд эськӧ и паныд сувтӧма. Но ӧд эз вӧв сэки ӧнія кодь олан сямыд. Мый шуасны верстьӧяс, сідзи и лоӧ. Абу терпитӧма Аннаыд бать-мамыслысь ыджыдалӧмсӧ. Недыр олыштӧма верӧсыскӧд и шуӧма ас ногыс помавны олӧмсӧ. Бурджык пӧ ваӧ вӧйтчыны мустӧм верӧскӧд олӧм дорысь. А вӧлӧма тайӧ шог дивӧыс буретш Успенньӧ мӧд лунӧ, кор ставӧн гажӧдчӧны. Коркӧ эськӧ и казяласны жӧ йӧзыд да лэччасны мельнича дінад, но сёр нин. Сідзи и помассис Анналӧн олӧмыс.
Да ӧд и аслас кипӧла Яковыслӧн (ми сійӧс, дерт жӧ, Яков дядьӧн шулім) виччысьтӧг жӧ помассис олӧмыс. Ӧтчыд, тӧв заводитчигӧн нин, кутас сійӧ пыридзавны багырӧн ыджыд кӧлесасӧ, коді дзикӧдз нин вӧлӧм йизьӧма, но вильдас да кӧлесаыд морттӧ кувтӧдзыс топӧдас.
Та бӧрын сэсся эз нин сэні изӧдчывны. Сиктад электричество воис да ток кутіс бергӧдлыны выль изки. А мельничаыс сідзи и сулаліс эновтӧмӧн. Тьӧска вевтыс дзикӧдз нитшсяліс. И кажитчӧ вӧлі, быттьӧ Яков мельничаыс шогсьӧ мый вӧсна кӧ да элясьӧ йӧз вылӧ, кодъяс дзикӧдз сійӧс эновтісны. Рытъяснас сы бердті ми, челядь, полӧмпырысь вӧлі мунам, кор вадорысь гортӧ сёрмӧдчӧмӧн кайлывлім. Сӧмын мича гожся лунъясӧ важ моз кылісны мельнича пытшкас зонпоснилӧн гажа гӧлӧсъяс. Тайӧ ми шыавлім сэні асланым ворсӧмъясӧн, дзебсясим да серамсорӧн корсим ӧта-мӧдӧс важ мельничалӧн пемыд пельӧсъясысь.
Мельнича тупкӧм бӧрын ямис и прудйыс. Гырысь сиръяссӧ кыйисны верстьӧяс. Но кольӧм некымын ыджыдкодь гуранын пальскӧдчисны на сирпиян. Ми, томулов, вӧлі гудыртам васӧ да киӧн куталам сирпиянсӧ, кор найӧ мыччасны юрнысӧ ва веркӧсӧ.
А арланьыс ас вынъясӧн шуим бӧр помны прудсӧ, мед йи вылын конькиӧн исласьны. Кор йиыс кызкодь нин вӧлі, быд лун урокъяс помасьӧм бӧрын лэччывлім сэтчӧ. Коді конькиа, а коді пӧтшваа валегиӧн исласьӧ. Уна гажа казьтылӧм коли пруд йи вылын исласьӧм йылысь. Но, дерт, тувсов ваыд пыр жӧ кисьтіс челядь киясӧн вӧчӧмтортӧ. Та бӧрын прудйыс дзикӧдз быри.
А сэсся некымын во мысти важ мельничалысь срубсӧ катісны клуб дорӧ. Мед сы сорас отсӧгӧн важ клуб пыдди лэптыны выльӧс. Кӧть дыркодь нин сулаліс мельничаыс, но ӧд стрӧитлісны сійӧс бур пожӧмысь важся мастеръяс. Срубйыс нинӧм вӧлі абу лоӧма. Ӧні тайӧ клубыс сулалӧ сикт шӧрын. Вылыссяньыс мичаа кышӧма да краситӧма.
А важ мельнича местасӧ гӧрисны-мольӧдісны бульдозерӧн да кӧдзисны уна вося турун. Шорсӧ мелиораторъяс веськӧдісны бетонысь вӧчӧм воргаӧ. Но зэв на асныра вӧлӧма шорыд. Оз кӧсйы сійӧ визувтны мортӧн индӧм туйті. Со некымын во нин Вакрӧшор Данямитьшоркӧд ӧтвылысь кодйӧны аслыныс выль туй. Бетонысь вӧчӧм воргаясыс жугласисны да вежнясисны. Ӧд ичӧтик шорыдлӧн, торйӧн нин тулыснас, выныд ыджыд на вӧлӧма. Он вермы сійӧс кӧртвомавны.
Кор тшак корсялігмоз ме матыстчи сійӧ местаас, кӧні коркӧ сулавліс Яков мельнича, дзик мӧд пӧлӧс серпас нин татысь аддзи. Пруд пыдӧсыс ӧтвесьтасьӧма орчча берегыскӧд, да сэні артмӧма зэв бур видз. Кодкӧ со косаӧн удитӧма нин ытшкыны. Мед жӧ сылы пӧльза вылӧ лоас важ пруд местаын виддзыс. Ӧд олӧмыс мунӧ водзӧ. Вежсьӧ ставыс. А талунъя челядь ӧдвакӧ нин кутасны тӧдны, мый тані, Ӧсипанъяг помын, кык шор ӧтлаасянінын, коркӧ сулавліс Яков мельнича, кӧні изӧдчылісны налӧн дедъясыс.

Сьӧдты дорын
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 62-67 лб.>

Челядь дырйи на бать унаысь казьтывліс сы йылысь. Эм пӧ мӧдлапӧвса веретяяс сайын, турипувъя нюр бокын зэв ыджыд Сьӧдты. Олӧны пӧ сэні са кодь сьӧд ёкышъяс да кельчияс, гӧлӧвня кодь сиръяс. Быд висьталӧм бӧрын вӧзйысьлі сэтчӧ.	 
— Энлы. Прӧстджык лоа да шыбитчылам, — кайтліс воча кыв пыдди бать. Гожӧмын сылӧн прӧст кадыс и збыльысь эз вӧвлы.
Но ӧтчыд век жӧ слӧймӧдчим... Шонді петігӧн на бать чуксаліс менӧ. Виччысьӧмысла эг тӧдлы весиг, кыдзи келім лысваӧн тырӧм видз вомӧн, вуджим Эжва да вӧр лэдзысьяслӧн посёлок сайті медбӧрын кежим эновтӧм векни кӧрт туй вылӧ, коді веськыда нуӧдіс тшем вӧрті лунвывлань. Уна во сайын нин таті дугдӧмаӧсь кыскасьны. Посньыдик пожӧмъяс да пипуяс зырны кутӧмаӧсь коркӧя туйсӧ. Но морт кокӧн талялӧм ордымыс вӧлі зумыд. Тӧдчис, мый тшӧкыда таті ветлӧны и вӧралысьяс, и чери кыйысьяс, и тшак-вотӧс радейтысьяс.
— Дыр на? — ышкиг-пушкигмоз юала батьлысь. Ӧдва удита сылӧн гырысь восьлас бӧрся.
— Регыд нин, регыд, — бергӧдчыштліс сійӧ, — Со этійӧ мыльк вывсяньыс кежам шуйгавыв да и воам.
Лэччим мыльк вывсянь. Вӧрыс гежмис. Веськалім нюр вылӧ, кӧні быдмисны нэриник пожӧмъяс да козъяс. На улын вутшъяс вылын тырыс турипув кор. Сапӧг улын сӧдзтысис нюр ваыс.
И виччысьтӧг матысса коз пуяс сайсянь тыдовтчис тылӧн рӧмпӧштан кодь лӧнь эрдыс. Увтасінын сійӧ. Гӧгӧр вӧр. Сы вӧсна и вильыш тӧвъяс озджык татчӧ писькӧдчыны. Аслыснога вӧлӧма тайӧ неуна кузьмӧс тыыс. Кӧть и нюр вылӧ паськӧдчӧма, а берегъясыс топыдӧсь. Пӧлӧныс муртса тӧдчымӧн ордым писькӧдчӧ. Ӧткымынлаын сійӧ кежӧдӧ дзик берег дорас. Тані муыс сьӧдӧдз таляссьӧма да коркӧя бипуръяс сёйӧмаӧсь вӧсньыдик туруна-нитшка слӧйсӧ сьӧд муӧдз. Сідзкӧ, збыльысь чери кыйысьяс радейтӧны волывлыны. А ваыс торф вӧснаыс дзик дьӧгӧдь кодь сьӧд. И берегсяньыс пыр жӧ джум заводитчӧ. Матісянь весиг полан видзӧдлыны. Коді тӧдас, мый джуджда.
Тысӧ кытшовтӧм бӧрын сувтім ӧти пожӧмсянь неылӧ да чӧвтім вугыр шатинъяс. Табъяснымӧс пыр жӧ кутіс дэбӧдны. Медбӧрын найӧ тюльс пырисны ва улас. Лэптім весьт кузьта сьӧд ёкышъясӧс. Мӧдысь чӧвтім. Бара жӧ сэтшӧмъяс шедісны. И тадзи коймӧдысь, нёльӧдысь... Быттьӧ кодкӧ нарошнӧ найӧс мерайтӧма миянлы.
Сэк жӧ шӧрланьджык бузакылісны и прамӧйджык ловъяс. Но мыйлакӧ береглань эз матыстчыны. Завидьпырысь видзӧдім сэтчань. Медбӧрын бать эз вермы терпитны. Кыскис сумкаысь ас вӧчӧм кыснан, кодӧс зарниӧс моз видзис. Кӧлаліс вӧв бӧж сиысь вӧчӧм леса дінӧ да кузь шатинӧн ӧвтыштчӧмӧн шыбитіс кыснансӧ ты шӧрлань. И пыр жӧ бӧрсӧ кыскигас кыснаныс быттьӧ кытчӧкӧ крукасис. Дзик ловъя моз йӧктыны кутіс шатин йылыс. Эновті ассьым шатинӧс да вом паськӧдӧмӧн видзӧді бать вылӧ, кыдзи сійӧ вермасьӧ пессьысь черикӧд. Медбӧрын воис жӧ берегӧ. Вӧлӧма кило нёля кымын сир. А синъясыс кутшӧм скӧрӧсь! Сійӧ и, вӧлӧмкӧ, пулюшайтӧ ваысь став ловъя ловсӧ.
Та бӧрын и весьт кузьта ёкышыд дугдіс сёйны. Час-мӧд на, гашкӧ, пукалім Сьӧдты дорын местасӧ вежлалӧмӧн. Но дзик весьшӧрӧ. Тыыс быттьӧ унмовсис гожся жарысла.
Медбӧрын сьӧлыштіс бать. Видзӧдліс ме вылӧ да тэрыба кутіс гартны вугыр кӧвсӧ шатин гӧгӧр. Сы моз жӧ вӧчи и ме.
— А век кӧть пукав тані, — правдайтчигмоз шуис сійӧ.— Ӧні и чериыд тшӧтш сюсьмӧма. Куш киӧн он нин босьт.
Гортлань туйыс тӧдчымӧн сьӧкыдджык вӧлі. Мудз бӧрад кокыд муртса лыбӧ. Но мыйта казьтылӧмыс вӧлі бӧрынджык нюра вӧр пӧвстас дзебсьӧм ты йывсьыс. Кымынысь вӧтӧ уськӧдчылісны сэтысь кыйӧм сьӧд ёкышъяс да ыджыд сир.
Карын олігӧн нин висьтавлі сы йылысь удж кузя аслам ӧти ёртлы. Пыр жӧ сылӧн ӧзйисны синъясыс:
— Вай ветлам кыкӧн. Да и мый ёнасӧ нюжмасьны. Ӧні гожӧм. Буретш со мичаммис. Локтан шойччан лунӧ и мӧдӧдчам.
Тадзи уна во мысти нин бара веськалі Сьӧдты дорӧ. Тіпкис сьӧлӧмӧй важся тӧдсакӧд аддзысигмоз. «Кыдзи нин сійӧ миянӧс примитас?» — бергаліс юрын. Таӧдз ёна зэраліс. Эжва ойдӧма. И чериыс сэтысь эз шед. Чайтім, мый Сьӧдтыын мӧдджык оласногыс. Тадзи варовитігмоз и матыстчим Сьӧдты дорӧ синлы муртса тыдалана пасъяс серти.
И со сійӧ бара воссис миян син водзын аслас мичлуннас. Ставыс меным тані кажитчис ӧні тӧдсаӧн, асӧн. Сідз жӧ жар гожся шонді улын неуна ворсӧдчыштіс тылӧн сьӧд ваыс. Сэтшӧм жӧ нюрвывса пожӧмъяс да козъяс разалӧмаӧсь ты берег пӧлӧн. Коркӧя моз муртса тӧдчысь ордым кытшлӧдліс ты гӧгӧр. И бара кӧнсюрӧ берег пӧлӧн тыдалісны бипур туйяс. Быттьӧ уна воӧн тані нинӧм абу вежсьӧма. А ачым сэк кості верстяммыны удиті. Оз тай быдӧнлы ӧти ногӧн кадыд мун. Ӧтилы дзользьысь шор моз котӧртӧ-тэрмасьӧ, а мӧдлы паськыд юӧн ньӧжйӧник шлывгӧ.
Ёртӧй менам важӧн нин чӧвтіс шатинъяссӧ, а ме пыр на корси синмӧн коркӧя пожӧмсӧ, код дорын ичӧт дырйи вугравлім батькӧд. Но сідз эг и аддзы. Став пожӧмыс ӧткодьӧн кажитчис. Збыльысь, кыдзи нӧ позис сы мында во мысти аддзыны челядьдырся местасӧ? Ӧд сійӧ пуыс сідзжӧ нин быдмис да лоис ӧні тӧдны позьтӧмӧн. Кадыд, кӧть и ньӧжйӧджык, вежӧ и миянӧс кытшалысь олӧмсӧ.
Рази шатинъясӧс да пукси ёрткӧд орччӧн. Но тайӧ пӧрйӧ и тыыд миянӧс эз спасит. Быттьӧ кулӧма. Ни ӧти ловъя лов эз вӧрзьыв. Зэръяс бӧрын гудырыс абу на удитӧма пуксьыны. И нинӧм эз тыдав васьыс. Тадзи час-мӧд пукалӧм бӧрын, кор весиг табйыд оз вӧрзьыв, ёртӧй кутіс кыскыны менӧ бӧр:
— Мунам. Мый ми татысь эг аддзылӧй? — Сэсся, чӧв олыштӧм бӧрын, содтыштіс: — Тэнад висьталӧм серти чайті: сӧмын чӧвт да лэпты. А вӧлӧмкӧ...
Ме зіли кутны сійӧс:
— Ланьтлы. Тэ он тӧд тайӧ тысӧ. А сійӧ петкӧдлас на асьсӧ.
Ачым дась вӧлі тані и войколавны. Но медбӧрын дӧзмӧдіс ёртлӧн шуасьӧмыс. И мӧдӧдчим гортлань.
Сӧмын на кайим ты дорсянь сук вӧра мыльк вылӧ, кыдзи ёртӧй пыр жӧ сувтовкерис. Аслас синмыслы эз эскы, кор кок увсьыс аддзис пемыд сёй рӧма шапкаа дона гоб. А орччӧн мӧд вӧлӧма. Да и коймӧд. Пыр жӧ сыліс сьӧлӧмыс. А ме отсалі корсявны тшаксӧ. Такӧді ачымӧс: «Мед нин бур казьтылӧм коляс сылӧн татчӧ волӧмысь». Тӧкӧтьӧӧн быдса кӧрзина мында дона да гӧрд гоб вотім. Вежсис та бӧрын ёртӧй чужӧм вылас. Ме тшӧтш нимкодяси. Эз ло весьшӧрӧ Сьӧдты дорӧ волӧмыс.
Серамсорӧн коркӧ висьтавлі Сьӧдты дорӧ ветлӧмъяс йылысь аслам ичӧтдырся ёртлы Эжва ю дорын войколалігӧн да пыр жӧ и вунӧді. А сылы йиджтысьӧма сьӧлӧмас менам висьтыд. Югдігмоз быттьӧ корӧмсорӧн шыӧдчис:
— Гашкӧ, нуӧдлан сэтчӧдз? Ачым туйсӧ ог на тӧд, кӧть и кывлывлі жӧ.
Мый вӧчан? Абу лӧсьыд ӧткажитны челядьдырся ёртлы, кодкӧд уна лун-вой ӧтлаын колльӧдӧма, уна юква панялӧма. И со нин бара мӧдӧдчим Сьӧдты дорӧ, коді сэтшӧма кыскис кыкнаннымӧс. Кежим коркӧя векни кӧрт туй вылӧ, коді дзикӧдз нин тырӧма кыддза-пипуа раскӧн. Восьлалім водзӧ дыркодь нин, но мыйлакӧ тӧдса мыльксӧ, кытысянь колӧ кежны шуйгавылӧ, сідз эг и аддзӧй. Гашкӧ, сы вӧсна, мый луныс вӧлі кымӧра да сьӧкыдджык аддзыны важысянь тӧдса пасъяс. Гашкӧ, и мылькйыс уна вонад збыльысь ичӧтджык лоис да сёрнитігмоз восьлалігӧн сійӧс миянысь дзебисны джуджыд пожӧмъяс да козъяс. Ӧти кывйӧн кӧ, сідзи эг и путьмӧй. Ачым эськӧ дыр чепсаси, ты дорлань нуӧдысь муртса тӧдчысь ордым корси. Но ставыс весьшӧрӧ. Быттьӧ ӧні Сьӧдтыыс сувтіс миянлы паныд да дзебис асьсӧ сизим томан сайӧ.
Ёртӧй, кыдзи вермис, лӧньӧдіс менӧ:
— Эн шогсьы. Коркӧ шондіа лунӧ волам на тэнад ошкана местаясӧ.
Сиктын висьталі та йылысь олӧма нин тӧдса чери кыйысьлы. Сійӧ сӧмын воча серӧктыштіс:
— Но и йӧюкъяс. Кык пу костӧ нач ылалӧмныд. Тіянлы колӧ вӧлі водзӧджык на мунны да веськыда асыввывлань кежны. Буретш эськӧ ты шӧрас кымын веськалінныд...
Со кымын во сэсянь коли. И мыйлакӧ пыр ёнджыка ловзьӧны вежӧрын Сьӧдты йылысь казьтылӧмъясыс. Бара сьӧлӧмӧй заводитӧ кыскыны сэтчӧ. Эскыссьӧ, мый тайӧ пӧрйӧ оз нин пӧръяв сійӧ. Лышкыда юксяс мекӧд тыыс. Та вылӧ надеяӧн и дасьтыся выльысь аддзысьлыны. Век тай водзӧ вылӧ надея кутан. Талун эз удайтчы. Аски быть нин ставыс артмас.


Энь горда
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 67-71 лб.>

Кыдзи помнитӧ асьсӧ Энь Горда, тайӧ векньыдик, но кузь ты бокас, бадь да эжӧр пӧвстын, и колис сылӧн да чой-вокыслӧн медводдза гожӧмыс. Уткапиян пыр вӧліны мам син улынӧсь. Сылӧн бордъяс улын вой улас унмовсьылісны. Луннас петавлісны эжӧр пӧвстысь ва вылӧ. Но первойсӧ ылӧдз эз жӧ уйлыны. Нэриникӧсь на вӧліны. Горш сир вермас кодӧскӧ кокӧдыс кыскыны ва улӧ. Либӧ сюсь синма варыш вылісянь из моз сунгысьлас. Со мый вӧсна сӧмын на мамыс герчнитыштас, пыр жӧ дзебсьӧны эжӧр пӧвстӧ.
Но чӧв-лӧнь вӧлі Сьӧдты вылын. Сӧмын ӧтчыд турун пуктысьяс татчӧ волісны. Гӧгӧр ытшкисны. Ты бокас бипур пестылісны да нуръясисны. Энь Гордалӧн поз дінӧ, кодӧс дзебисны берегпӧлӧнса ляк баддьыс да кузь эжӧрыс, сідзи некод эз и писькӧдчыв.
Гежӧдіника петавліс ты вылӧ кузь тушаа Тӧдтӧм, коді беддьӧн шенасьӧмӧн тэрмасьтӧг кывтіс ыджыд пыжӧн. Но утка-мамыс мыйлакӧ эз ёна видзчысь сыысь. А мӧдыс мыйкӧ лэдзлывліс ыджыд пыж вывсяньыс ваас. Сэсся заводитліс кузь беддьӧн болскыны. Бӧрынджык бӧр лэптывліс ваӧ лэдзӧмторсӧ, и сэки сылӧн киясын тшӧкыда пессис чери. Тайӧ Тӧдтӧмыс эз ёна чӧвтлы синсӧ уткапиян вылӧ, кӧть и казяліс найӧс. Тӧдісны кӧ Энь Горда, сылӧн чойясыс да вокъясыс, эськӧ эз сэтшӧма повны Тӧдтӧмсьыс. Волывліс мӧдыс чӧв-лӧнь ты вылӧ эз сэтшӧма чери кыйны, кыдзи лолалыштны сӧстӧм сынӧднас, нимкодясьыштны вӧр-ванас, казьтыштны томдырсясӧ. Ачыс казяліс, мый оз нин уна кад коль овны сылы свет вылас. Со мый вӧсна любуйтчӧмпырысь, тэрмасьтӧг видзӧдлывліс гӧгӧрбок да быттьӧ кӧсйис дзебны тывывса став мичлунсӧ омӧль да завидьтысь синъясысь.
Вочасӧн крепаммисны Энь Гордалӧн бордъясыс. Ачыс эз тӧдлы, кыдзи пыр вылӧджык и вылӧджык мӧдіс качӧдчывлыны. Чуймӧмпырысь видзӧдлывліс сэки вылісянь. Кутшӧм ичӧт вӧлӧма сылӧн позйыс, кодӧс сьӧкыд весиг казявны пӧрысьмӧм эжӧр пӧвстысь. Сідзжӧ ичӧтӧн сылы кутіс кажитчыны векни, но кузь сьӧд ваа тыыс, кодысь повліс первой лунъяснас. Торйӧн нин сэки, кор тӧвру пӧльыштас, веж гы лэптас да лёкысь мӧдас кусньӧдлыны вадор бадьяссӧ, водтӧдны эжӧрсӧ да зӧридзсӧ.
Пыр ылӧджык и ылӧджык кутіс лэбавлыны мам-батьыскӧд Энь Горда. Орччӧн уна ты вӧлӧма. А сэні сы кодь жӧ том уткаяс быдмӧны. Пыр тшӧкыдджыка Энь Горда паныдасьлывліс ас коддьӧмыскӧд. Гырысьяслӧн видзӧдӧм улын ӧтлаын вердчывліс видзвывса тыяс вылын. Лэблывліс ӧти тысянь мӧдӧ. Узьмӧдчывлыны эз нин волывлы ас позъяс.
Кузьджыкӧсь лоисны войясыс. Кӧдзыдджыкӧсь асывводзьясыс. Ты берегъясыс мӧдісны кенясьны йиӧн.
Ӧтчыд рытгорув Энь Горда лэбис орчча ты вылӧ узьмӧдчыны. Но друг му вылысь аддзис некымын Тӧдтӧмӧс. Быдӧнлӧн киас бедь. Сэки зэв гораа герчнитіс Энь Гордалӧн мамыс, коді вӧлі орччӧн. Том уткаяс олӧмаджыкъяс бӧрся пыр жӧ вежисны туйсӧ. Но сынӧдсӧ поткӧдіс пельтӧ чунӧдана шы. Сӧмын син пӧвнас и удитіс аддзывны Энь Горда, кыдзи кутіс усьны увлань сылӧн мамыс. Нораа шыасис жӧ эськӧ сійӧ, но нинӧмӧн отсавны эз вермы. А утка кельӧб лэбис водзӧ. Первойсӧ вывті жаль вӧлі мамыс Энь Гордалы. Но вочасӧн вунӧдны кутіс. Ачыс сійӧ верстьӧӧн нин лои.
И со лун-мӧд мысти олӧмаджык уткаяс тӧждысьӧмпырысь кутісны варовитны ас костаныс. Сюся кывзіс найӧс Энь Горда да гӧгӧрвоис, мый кӧсйӧны лэбны сэтчань, кӧні шоныд. Некыдзи эз во сьӧлӧмӧдзыс Энь Гордалы, кыдзи позьӧ эновтны чужанін да мунны кытчӧкӧ? Бӧръя кадӧдз сэтшӧм кыпыд да гажа вӧлі тані.
Но Энь Горда вӧлі том на. Эз кывлы сійӧ кӧдзыд тӧв йылысь, коді ӧти здукӧн вермас вевттьыны тайӧ тыяссӧ йиӧн, шебравны мусӧ еджыд лымйӧн. И сэки нинӧм оз спасит Энь Гордаӧс.
Ставсӧ тайӧс эз на тӧдлы Энь Горда. Но ас утка вирнас гӧгӧрвоис, мый колӧ кывзысьны гырысьджыкъяслысь. Мый вӧчан. Мӧдӧдчис сійӧ на бӧрся.
Лун бӧрся лун лэбис утка кельӧб шоныд мулань. Сы бӧрся вӧтчис кӧдзыд Вой тӧв да быттьӧ ӧдйӧджык зілис вӧтлыны уткаясӧс гортсьыныс, медым найӧ вунӧдісны чужанін йылысь.
Со тадзи Энь Горда веськаліс Лунвыв саридз дорӧ. Зэв гажа тані. Уна ёрт вӧлӧма. Мукӧддырйи уткаясыс сы мындаӧн кыпӧдчывлісны, мый сайӧдлісны шондісӧ. Гажаа колляліс кадсӧ Энь Горда. Берегдорса ваясас тырмымӧн вӧлі сёяныс. Оз вӧлі ков повны кӧдзыд тӧлысь, кодӧс татчӧ эз лэдз яр шондіыс. Некутшӧм тӧждтӧг купайтчис Энь Горда берег дорас либӧ узис юрсӧ борд улас дзебӧмӧн. Лунысь-лун сійӧ лоис верстьӧджык да мичаджык.
И пыр тшӧкыдджыка Энь Горда бергӧдчывліс войвывлань, кысянь сійӧ воис татчӧ. Тадзи жӧ и сылӧн ёртъясыс видзӧдлывлісны сэтчань да майшасьӧмпырысь сёрнитісны ас костаныс. Найӧ зілисны ӧні ёнджыка сёйны, медым унджык вӧлі бордъясас эбӧсыс. И со ӧти лунӧ Энь Горда да сылӧн ёртъясыс друг кыпӧдчисны енэжӧ да мӧдӧдчисны чужанінлань. Лэбисны тэрмасьӧмӧн, быттьӧ панласисны тувсовъя шондіыскӧд, коді зілис ӧдйӧджык бӧр вӧтлыны Вой тӧвсӧ. Быд лун матыстіс Энь Гордаӧс гортланьыс. Пуксьывлісны шойччывлыны рӧмдігӧн, шонді петігӧн бӧр мӧдӧдчывлісны Войвывлань.
Тӧдмасис Энь Горда Ыджыд Айкӧд, коді пыр вӧлі Энь Гордакӧд орччӧн. Ӧні Энь Горда лэблывліс Ыджыд Ай бӧрся. Тадзи кокниджык. Ыджыд Айлӧн крепыдджыкӧсь бордъясыс. Наӧн сійӧ зілис поткӧдны сынӧдсӧ Энь Гордалы, медым сылы кокниджык вӧлі лэбны.
Ыджыд Айлӧн чужаніныс вӧлі ёна войвылынджык. Сійӧ зілис сэтчӧ кыскыны Энь Гордаӧс. Но ӧтчыд, кор шондіыс вӧлі катовтчӧ нин увлань, Энь Горда аддзис зэв тӧдса веретяяс, а на костын пемыд ваа тыяс. Торйӧн нин ӧти на пиысь сэтшӧм тӧдсаӧн вӧлі. Быттьӧ выльысь ловзис кольӧм гожӧмыс сы син водзын.
Энь Горда радпырысь герчкигтырйи матыстчис тӧдса тылань, кӧні шӧрас кӧнсюрӧ тыдаліс рыжмӧм тувсовъя йиыс, да корис ас бӧрсяыс Ыджыд Айӧс видлыны чужанінсӧ. И со нин мудзӧм горда гоз васӧ пузьӧдігмоз пуксисны ты вылӧ. А юр весьтті уткаяс, дзодзӧгъяс, юсьяс кельӧб бӧрся кельӧб тэрмасисны Войвывлань. Радпырысь варовитісны ас костаныс. Тӧдчӧ, гажтӧмтчӧмаӧсь чужан местаясысь.
Но эз вӧв наӧдз некутшӧм делӧ Энь Гордалы ни Ыджыд Айлы. Найӧ ньӧжйӧник герчкисны, варовитісны ас костаныс. Сунласисны. Мукӧддырйи весалісны ӧта-мӧдыслысь гӧнсӧ. Гӧгӧр вӧлі тувсовъя ногӧн сэтшӧм гажа да сынӧдыс сэтшӧм сӧдз, мый кажитчис, татшӧмыс сэсся оз и помасьлы.
Виччысьтӧг пель чунӧдана тӧдса шыыс кыліс тайӧ здукас ты весьтын. Ыджыд Ай бордъяснас швачӧдчӧмӧн сьӧкыда кыпӧдчис ва веркӧсысь. Энь Горда сӧмын лэптыліс юрсӧ да мыйкӧ нораа горӧдіс пӧлыслы. И пыр жӧ лигышмуні сылӧн юрыс.
Сэки бадьяс сайсянь кыпӧдчис Тӧдтӧм. Эз вӧв тайӧ воддза гожӧмсяыс. Збодер. Том. Тӧв ныр моз уськӧдчис тылань. Ляпкыдик вӧлӧма. Кватитіс Энь Гордаӧс да ловйӧн на и сюйис нопъяс. Сэсся чатӧртліс юрсӧ вывлань. Ыджыд Ай зэв выліті вӧчис ты весьтӧд гоз-мӧд кытш, гораа герчкӧмӧн чуксаліс пӧвсӧ, сэсся вошис вӧртас сайӧ.
Бара восьтліс Энь Горда синсӧ рӧмыдінын да дзескыдінын нин. Эз тырмы сынӧдыс. Аддзис сійӧ коркӧя гожӧмся Тӧдтӧмсӧ, коді дӧзмӧмпырысь мыйкӧ шуаліс томджыкыслы.
Но ставыс тайӧ дзик нин веськодь вӧлі Энь Гордалы. Доймӧмысла, вермытӧмысла, повзьӧмысла сы мында жугыльлун вӧлі сылӧн синъясын. Кажитчӧ, мый кӧсйис юавны: та вылӧ ӧмӧй тэрмасис ылысянь ас чужанінас? И некод сылы эз вочавидз. Вочасӧн синъясыс Энь Гордалӧн кутісны гудыртчыны, чусмыны, и век кежлӧ ланьтіс сійӧ.

Арся бияс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 71-73 лб.>

Некор ог вермы вунӧдны чужан сиктлысь арся войын пӧртмасьысь бияссӧ, кодъяс сэтшӧма шонтывлісны менсьым сьӧлӧмӧс сёр войын ылі туйысь гортӧ воигӧн. Кутшӧм терпитны позьтӧма виччысьлі накӧд паныдасьӧмсӧ, медым нӧшта ӧтчыдысь чолӧмасьны, аттьӧавны сыысь, мый эз эновтны менӧ кузь вӧлӧк вомӧн восьлалігӧн.
Ачым со кымын во нин ола карын. Ковмывлӧ ветлыны командировкаясӧ. И век жӧ шойччан луныд кутас матыстчыны да сьӧлӧм доймытӧдз заводитӧ кыскыны оз карӧ, а чужан сиктӧ, кодкӧд йитчӧмаӧсь став бӧръя кадся казьтылӧмъясыс. Тэрмасьӧмӧн помала командировкаын уджӧс. Пукся поездӧ либӧ автобусӧ да тшӧкыда сёр рытын нин матыстча чужан сиктлань кежысь туй вож дінӧ. Водзӧ туйыс мунӧ зумыш вӧр пыр. Дас сайӧ километр. Ас кадӧ сиктӧ кежалысь автобусӧ векджык ог удит. Лоӧ сёрмӧдчӧмӧн восьлавны вӧрсӧ юковтысь асфальта туйӧд.
Гожӧмнад да тӧвнад быттьӧ нинӧм. Гожся войыд югыд. Гӧгӧр ылӧдз тыдалӧ. Неуна сӧмын вой шӧр бӧрын рӧмдыштлӧ. А тӧвнад лымйыс вевттьыштӧ сап пемыдсӧ. Торйӧн нин тӧлысь кӧ петӧма, лымъя эшкыныс пӧртмасьны быдсӧн заводитӧ. Дерт, овлӧ жӧ шуштӧм мӧвпыд: он-ӧ кӧинкӧд вочаась. Но асфальта туй вылад найӧ оз зэв окотапырысь петавлыны. Полӧны ӧдйӧ ветлысь машинаяссьыд. Со и восьлалан тэрыба гортланьыд. Шуан аслыд сӧмын: Ен мед видзас.
Сӧмын шуштӧмджык овлӧ татшӧм туй кузяыс восьлалігӧн арся сёр рытъясӧ. Водз пемдӧ. Муртса сӧмын тыдыштӧны асфальтлӧн ньӧв кодь веськыд визьыс да туйбокса сап пемыдас са кодь сьӧд вӧрыс. Чӧла узьӧны козъяс да пожӧмъяс. Быттьӧ мойдысь петӧм вӧрса багатыръяс мӧвпалӧны ассьыныс кутшӧмкӧ зэв ыджыд мӧвп. Пемыдас найӧ торйӧн нин ыджыдӧн кажитчӧны.
А дзик туй бокас посни понӧльяс бырсмунӧмаӧсь. Найӧ ӧні кыдзкӧ торйӧн нин аслысногӧн петкӧдчӧны. Быттьӧ ловъяӧсь. Сьӧлӧмӧй мукӧддырйи быдсӧн ыркмунлӧ. Со водзынджык кутшӧмкӧ олӧма дядьӧ мышкыртчӧмӧн сулалӧ да виччысьӧ менӧ. Сійӧс и виччысь, шуас тӧдлытӧг: эн пов, восьлалам ӧтлаын. Воштысьны некытчӧ. Туйыд бокӧ оз кеж. Матыстча сылань. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, ичӧтик коз пу пашкыртчӧма. Ылысяньыд дзик ловъя кодь. Неуна ылынджык бара сэтшӧм жӧ дядьӧ виччысьӧ. Ӧні гӧгӧрвоа нин, коді сійӧ сэтшӧмыс, да повтӧг восьлала водзлань.
Но бара кыла пельнам: кӧнкӧ ылынджык кодъяскӧ ньӧжйӧник, тэрмасьтӧг сёрнитӧны ас костаныс. Чошкӧда пельясӧс. Видзчысьӧмпырысь восьлала. Мый нӧ тайӧ? Кодъяс татшӧм пемыдас ме моз жӧ сёрмӧдчисны? Абу-ӧ омӧль йӧз? Быдсямаыс ӧд вермас лоны. Гашкӧ, збыльысь петісны корсьысьны. А ло мый лоан! Мӧд туй сэсся абу. Сюся кывзысигмоз воськов бӧрся воськов тувччала водзӧ.
Сӧмын недыр муныштӧм бӧрын гӧгӧрвоана лоӧ меным, мый тайӧ туйсӧ вомӧналысь ичӧтик вӧрса шор кӧнкӧ улын сёлькӧдчӧ, варовитӧ ас кежысь лун и вой. Быттьӧ гӧгӧрвоӧ, мый эз нин дыр сылы коль сёрнитны-варовитны. Регыд кыз лым шебралас шорсӧ локтан тулысӧдз. Со и сёлькакылӧ-ворсӧдчӧ бӧръя здукъяссӧ.
Повтӧгджык нин шалсъя водзлань. Эз нин уна коль вӧр помӧдзыс. Да и пу йывъяс йылас енэжыс югыдджык кутіс лоны. Тайӧ чужан сиктлӧн сёр арся войын енэжас пӧртмасьысь биясыс ышӧдӧны, чуксалӧны менӧ. Мед эг жӧ кытчӧкӧ вош, ылав.
Но бара быттьӧ кодкӧ туй бокас водӧма да вугралӧ. Гашкӧ, вӧрса пемӧс нин кыйӧдчӧ. Кажитчӧ весиг, мый вӧрӧ сылӧн мыгӧрыс. Пемыдад ӧд оз мичаа тыдав. Но ӧні огджык нин падъяв. Да и весьшӧрӧ жӧ, тыдалӧ, волӧмаӧсь став шуштӧм мӧвпъясыс. Збыльысь, кор веськалан ӧтнадӧн войся вӧр пӧвстті нуӧдысь туй вылад, быттьӧ шуштӧмджык овлӧ сьӧлӧм вылад. Но венан асьтӧ, кутан ас пытшкад полӧмтӧ. Сэсся и, мӧвпыштлыны кӧ, ӧдвакӧ войся зверыд асфальта туй вылад петас сиктсянь татшӧм матын нин. Збыльысь, нинӧм абусӧ думайтсьӧма. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, кер пом нёровтчӧма туй бокас.
А пу туганъяс весьтын пыр югыдджык. Пыр ёнджыка пӧртмасьӧны сиктлӧн биясыс. Со нӧшта чукыль вӧчӧ туйыс, и гежӧдмысь пуяс костӧд тыдовтчӧны керка ӧшиньяслӧн, улич пӧлӧн ӧшалысь пӧнаръяслӧн биясыс. Долыдджык сьӧлӧм вылын. Кутшӧм ёна ӧд виччыси, зумыш вӧрса вӧлӧк вомӧн вуджигӧн, унмовсьны заводитӧм нин сиктлысь сёр бияссӧ. А найӧ пыр матынджыкӧсь. Быттьӧ сьӧлӧмсянь чолӧмасьӧны мекӧд да такӧдӧны, мый дзик нинӧмысь нин повнысӧ. Пыр зумыдджыка восьлала сиктлань. Сідзкӧ, ставыс на бур. Бара ӧти вӧлӧк вуджӧма.
Со и вугралысь сиктса улича, кодлысь унсӧ корсюрӧ торкӧны сӧмын сюсь пеля понъяслӧн гажтӧмысла увтысь гӧлӧсъясыс. А бать-мам керкаын пыр на ӧзйӧны бияс. Тӧдӧмӧн кӧ нин виччысьӧны менӧ-а? Кӧть эськӧ гӧгӧрвоа, мый абу тадзи. Оз водз вод мамным. Пыр мыйкӧ нокӧ-вӧчӧ. Игӧдча кильчӧ ӧдзӧсӧ. Мам гораа юалӧ посводзӧ петӧм бӧрын, коді сэні, да гӧлӧсӧс тӧдӧм бӧрын сӧмын дивитыштӧ: мыйла пӧ татшӧм сёрӧн петан ылі туйӧ. А сьӧлӧмнас, дерт жӧ, висьӧ ме вӧсна. Ме сідзжӧ мыйкӧ нурбыльта ас кежысь. Он жӧ ӧд висьтав сылы, мый гажӧй быри матыссаясысь, бать-мам керкаысь, кӧні чужлі-быдмылі. Карад ӧд удита на. Со тай пыр тшӧкыдджыка кутіс гортад кыскыны. Тӧдлытӧг и кольӧ гортсаяскӧд сёрниын кадыс. Юасям ӧта-мӧдлысь. Юксям асланым тӧжд-дойӧн.
Коркӧ зэв сёрӧн нин кусӧны керкаын бияс. Водӧм бӧрын бара на усьӧ дум вылӧ кузь вӧрса вӧлӧкыд, кытчӧдз юрӧс унмыс оз личкы. Кымын на татшӧм вӧлӧк пыр олӧм чӧжӧн ковмас вуджны. И мед жӧ эськӧ быдысь менӧ тадзи жӧ чолӧмалісны сёр арся войын чужан сиктлӧн пӧртмасьысь биясыс.


Зэра лунӧ яла нитшка ягын
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 74-77 лб.>

Бара енэжыс вевттьысьӧма руд кымӧръясӧн. Быттьӧ пож пыр киссьӧ посни, арся нога нин зэр. Весиг он гӧгӧрво, зэрӧ али руалӧ ывлаыс. Татшӧм кадӧ, дерт, бурджык гортын паччӧрад пукавны. Но лолӧй менӧ кыскӧ яла нитшкӧн вевттьысьӧм тӧдса пожӧма ягӧ. Ог радейт ветлӧдлыны ас вӧр-ваті йӧз котыркӧд. Шумыс да горзӧмыс сэки кылӧ вӧр пасьта. Келалан то ӧтилаті, то мӧдлаті, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Но прамӧй тшак либӧ вотӧс гежӧда сюрлывлӧ. Та мындаыдлы ӧд помтӧм колӧ. Сӧмын весьшӧрӧ шызьӧдан ас кежысь олысь вӧр-васӧ. Медся бур, чайта, ветлӧдлыны вӧрті ӧткӧн-ӧткӧн. Дерт, тӧлка-лада жӧ, эм кӧ пон. Сійӧ вӧрад медбур ёрт. Кытшлалӧ тэ гӧгӧр. Ылӧ оз мун. И сьӧлӧм вылад век нин долыдджык.
Тӧда, мый талунъя зэра лунӧ вӧрӧ кайисны сӧмын найӧ, кодъясӧс нинӧм оз кут. Сідзкӧ, горзысьыд, мешайтчысьыд этша лоӧ. Сэк жӧ и менам тӧдса местаясӧ гежӧд морт волывлӧ. Ылынӧсь найӧ. Коктӧ ёна лоӧ песны. Та вӧсна абу ёна окотитысьыс сэтчӧ ветлыны. Кӧть эськӧ тшак-вотӧсыд тырыскодь овлывлӧ.
Ог ёна и тэрмась. Пасьтала важ плащ. Мышкын кузов. Киын наберушка. И со восьлала нин тӧдса вӧрса туйӧд.
Зэра лунад вӧрыд быттьӧ раммӧма. Пуяслӧн ни ӧти лап оз вӧрзьыв. Оз кыв и лэбачьяслӧн сьылӧмыс. Дзебсьӧмаӧсь, тыдалӧ, кытчӧкӧ посньыдик ыркыд зэрсьыс. Сӧмын пуяс вылысь войтваыс виялӧ чӧд да пув коръяс вылӧ. А менам туйӧй ёна на кузь. Тэрмасьтӧг, но гырысь воськовъясӧн шалсъя водзӧ. Мыйкӧ мӧвпала ас кежысь. Вӧрыслӧн талунъя чӧв-лӧньыс вочасӧн шымыртӧ и менӧ. Сьӧлӧм вылӧ сідзжӧ пуксьӧ кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чӧв-лӧнь. Мӧвпала ӧнія и ёна важся йывсьыс. Ӧткодяла тӧрытъясӧ талунъяыскӧд. А туйыс чуклялӧ пыр водзӧ. Вомӧналӧ неыджыд нюръяс, козъя-пожӧма вывтасінъяс. Медбӧрын матыстча ичӧтик вӧрса ю дорӧ, коді польдчыштӧма зэръяс бӧрас да коркӧя чӧв-лӧня визувтӧм пыдди талун яра бузгӧ ичӧтик сёнті. Бедь вылӧ мыджсьӧмӧн, видзчысьӧмпырысь восьлала юсӧ вомӧналысь пӧрӧм пипу вывті. И со медбӧрын вывтасінын тыдовтчӧ еджыд яла нитшкӧн вевттьысьӧм неыджыд пожӧма яг, кодӧс и шуи кытшовтны талун.	
Кокниа восьлавсьӧ яг кузяыс. Яла нитш вылын быдмӧны гежӧдіник пожӧмъяс. На улын кӧнсюрӧ розъялӧны пув да чӧдлач. Но эг вотӧсла талун лок татчӧ. Зэра лунад абу кокни вотчынытӧ. Да и вотӧсыд ӧдйӧ вазьӧ. Тшак видзӧдлігмоз кайи тайӧ важысянь тӧдса ягас. Тӧдчӧ, мый гежӧд морт на таво волӧма. Та вӧсна и нимкодьпырысь, тэрмасьтӧг кытшовта ягсӧ. Сюся видзӧда увлань. Со водзын пашкыртчӧм пожӧм улын тыдовтчӧны кутшӧмкӧ пемыд сёй рӧма ичӧтик ёкмыльяс. Сьӧлӧмӧй дрӧгмунлі быдсӧн. Збыльысь ӧмӧй дона гоб?! Сідзи и эм. Ичӧтикӧсь. Зумыд да кыз кокаӧсь. Быттьӧ куткыртчӧмаӧсь каньпиян моз. Шапкаясыс зэр вӧснаыс неуна нильӧгӧсь. Видзчысьӧмпырысь вунда кокъяссӧ. Аслыспӧлӧс чӧскыд дук ӧвтӧ насянь. А сьӧлӧм вылын нимкодь. Некод на, сідзкӧ, менӧ эз ордйы. Сюся видзӧдӧмӧн нин, тэрмасьтӧг тувччала пожӧм коласъясӧд. Со водзынджык мыйкӧ чим гӧрд тыдалӧ. Кутшӧм мича ылысяньыс видзӧднысӧ. Тайӧ гӧрд гоб. Сэтшӧм жӧ зумыд. Жаль быдсӧн вундынысӧ. Сулала сы весьтын. Нимкодьпырысь видзӧда. Медбӧрын век жӧ вунда коксӧ. А неуна бокынджык сім гоб петӧма. Регыд мысти и тырӧ менам наберушкаӧй. Кисьта тшаксӧ кузолӧ и бара водзӧ.
Кӧть эськӧ и кӧтасьны нин куті. Посни зэрыс оз и дугды. Но лов вылын долыд. Эз ло весьшӧрӧ татчӧ волӧмыс. Да и кокни яла нитш вывтіыс восьлавны. Он ӧд турун пӧвстӧд келав. Сэсся и тані мыйлакӧ оз эскыссьы, мый енэжсӧ вевттьӧмаӧсь кыз, руд кымӧръяс. Видзӧдан зарни рӧмӧн лӧсталысь пожӧм пуяс вылӧ, да кажитчӧ, быттьӧ ягыс тырӧма шондіӧн. Гӧгӧр кыпыд да югыд. Збыльысь ӧд зарни шондіыс и сетіс пожӧмъясыслы ассьыс рӧмсӧ. Со и югыд тайӧ ягас весиг медся кымӧра лунӧ. Таысь торйӧн нин кыпыд лов вылад. И быттьӧ став сьӧкыдыс, коді вӧлі личкӧ тэ вылӧ бӧръя кадас, вошӧ кытчӧкӧ. Кылан асьтӧ томӧн, ёнӧн, збодерӧн.
Эг и тӧдлы, кыдзи мӧдысь тыри наберушкаӧй. Дона гоб, гӧрд гоб, сім гоб. Эз ӧтчыдысь и уртшак вочаасьлы. Но сійӧс киӧй эз нин лыб босьтнысӧ. Уртшактӧ ӧд медсясӧ сэк вотлывла, кор мукӧд бурджык тшакыс абу. Кӧть эськӧ быдтор ас местаас бур. И весьшӧрӧ мукӧддырйи омӧльтам уртшаксӧ.
Вочасӧн мудзны куті. Тшак тыра кузолыс сэтшӧма топӧдіс мышкӧс, мый зэр ваыс кутіс писькӧдчыны и плащ пыр. Весиг йирмӧг кутіс босьтны. А тӧдса ягыс нарошнӧ нерис менӧ, мед дырджык эг эновт сійӧс да эг ёна тэрмась гортӧ. Муртса воськов-мӧд и вӧчан, а бара нин со пожӧм пу сайӧ дзебсьӧма кутшӧмкӧ гоб. Но медбӧрын умны жӧ куті. Такӧді ачымӧс сійӧн, мый ставсӧ ӧтпырйӧ он вот. Да и некытчӧ нин пуктавны лои вотӧмторсӧ.
Ньӧжйӧник мӧдӧдчи гортлань. Эз вӧв кокни мыш сайын кузолыс. Киӧс сьӧктӧдіс наберушка. Мышкӧй кӧтасис зэр васьыс. Да и сапӧг пытшкӧ нин кутіс йиджтысьны ваыс. Но тайӧ омӧля майшӧдліс менӧ. Кӧть мудзыс да ваыс и сюрлі, но эз ло весьшӧрӧ тӧдса ягас волӧма. Бара на номсӧдліс. Ас кежысь аттьӧалі сійӧс бура козьналӧмысь. Бӧрсӧ туйыс кажитчис ёна кузьджыкӧн. Терпитны позьтӧма виччыси, кор нин волас помыс чуклялысь вӧрса туйыслы. Но сійӧ эз тэрмась петкӧдны менӧ вӧр дорӧ. Быттьӧ кӧсйис шуны, мый оз кокниа сюр тшак-вотӧсыд. Сідзжӧ колӧ сыысь ассьыд дон мынтыны. Кӧть нин мудзӧм тшӧт весьтӧ. Но медбӧрын пуяс коластӧд тыдовтчис жӧ вӧр дорыс. Ӧддзӧді воськовъясӧс. Енэжсянь важ моз киссис зэр, быттьӧ кодкӧ писькӧдӧма вӧлі сійӧс.
Коркӧ-некоркӧ вои жӧ гортӧ. Кильчӧ вылын ковмис пӧрччыны сулик кӧтасьӧм паськӧмӧс да ӧшлыны паччӧр пӧлӧн. Мудзи эськӧ, но ӧд тшактӧ он эновт. Мамкӧд босьтчим весавны сійӧс. Тэчим торйӧн. Кодӧс жаритны. Кодӧс косьтыны. Нӧшта ӧтчыдысь нимкодясим мича гобъясӧн. Висьтавлі мамлы, кытысьджык найӧ сюрисны. Пыр жӧ керка пытшкӧсыс тырис вӧрса тшакъяслӧн чӧскыд кӧрӧн. Кыскыштан нырнад да кажитчӧ, мый тайӧ кӧрсьыс чӧскыдыс сэсся нинӧм абу. Мам кӧрт лист вылын сюйис пачӧ гырысьджык тшакъяссӧ косьтыны, а посниджыкъяссӧ жаритны пуктіс. А ме лысьӧмӧс веськӧдігмоз кайи паччӧрӧ шонтысьыштны. Орччӧн ӧшлӧм кӧтасьӧм паськӧмыс быдсӧн руаліс. Шоныд кирпичьяс вылын куйлігӧн пыр и ныровмуні. Вӧтӧн бара уськӧдчис еджыд яла нитшка ягыс. Бара быттьӧ вотча сэні. Восьлала важӧн тӧдсаинъясӧд. А тшакыс помтӧм. Быттьӧ вӧрыс ловъя морт моз тапкӧдӧ менӧ пельпомӧд да корӧ, мед эг вунӧд сійӧс да волывлі водзӧ. Та бӧрын и садьми. Тайӧ менӧ мам, вӧлӧмкӧ, чуксалӧ жаритӧм тшак сёйны. Кутшӧм чӧскыда сійӧс панялім, ог куж весиг висьтавны. А ас кежысь мӧвпалі, мый матысса лунъясӧ нӧшта ветла яла нитшка ягӧ да бара на козьналас сійӧ менӧ тырыс тшакӧн.


Колюк
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 78-83 лб.>

Нырнас ӧшинь стеклӧӧ сатшкысьӧмӧн Колюк видзӧдіс ывлаӧ, вадор веретясянь кайысь туй вылӧ. Виччысис батьсӧ, коді водз асывнас вуджис мӧдлапӧлӧ Гӧгрӧстыысь ёкышъясӧс да кельчиясӧс вугравны. Колюклы синва петмӧн окота вӧлі батьыскӧд тшӧтш ветлыны.
— Ылын восьлавнысӧ. Сӧмын кокыд мудзас да геб-ном сёяс — шуис воча кыв пыдди батьыс да такӧдігмоз содтіс: — Во-мӧд мысти быть нин ӧтвылысь ветлам.
И со ӧні Колюк син доймытӧдзыс нин дзоргис туй вылӧ, но сідзи некод эз и тыдовтчы сэтӧн. Сэсся и август тӧлысся водз пемдысь рытыс быттьӧ чим сьӧд эшкынӧн вочасӧн шымыртіс ывласӧ. Нинӧм эз кут тыдавны.
— Эн виччысь. Локны кӧ, важӧн нин локтіс, — шуыштіс пачводз дорын ноксьысь мамыс, кӧть эськӧ и аслас сьӧлӧмыс сідзжӧ чеччис майшасьӧмысла.— Тыдалӧ, эз веськав турун пуктысьяскӧд пыжас да мӧдлапӧв чомйӧ узьмӧдчис.
Мамыслӧн кывъяс бӧрас Колюкӧс быттьӧ йирмӧг босьтіс. Код тӧдас, мый батьыскӧд. Гашкӧ, доймис. Гашкӧ, мӧдлапӧв берегын пукалӧ да виччысьӧ, оз-ӧ кутшӧмкӧ кывтысь-катысь вуджӧд. Сьӧлӧмыс Колюклӧн кутіс чеччыны-нӧйтчыны морӧс кудъяс, чуксаліс ывлаӧ, бать дінас.
Эз и дыр мӧвпав сійӧ. Кватитіс ӧдзӧс дор лабичысь кепкасӧ, сюйис носкиа кокас резина сапӧгсӧ да сӧмын вирдыштіс ӧдзӧсӧд. Здук мысти вӧлі нин забор сайын.
Сӧмын и удитіс горӧдны мамыс керка ӧдзӧс дзуркнитӧм кылӧм бӧрын:
— Кытчӧ тэнӧ нуӧ вой улас!
А Колюк тӧвзис нин совхозлӧн му бокті тӧдса туйӧд вадорлань. Туй ӧтарас муыс водзынджык пыксис пипуа раскӧ. А туй мӧдарас дзик орччӧн гажаа дзольгысь шор сайын кыпаліс пожӧма яг.
Кутшӧм тӧдса вӧлі тайӧ туйыс лун югыднас. Кымынысь Колюк ёртъясыскӧд лэччывліс таті вадорӧ купайтчыны, вадор веретяысь уръясӧс дэльӧдыштны да намыр сёйны. А ӧні, пемыднас, быттьӧ ставыс тӧдтӧм. Пипуа рас, кытысь кольӧм гожӧмын на сиктсаяс пияна ошкӧс аддзылӧмаӧсь, лун югыднас сэтшӧм гажа, а ӧні быттьӧ зумыштчӧма. Шорсайса ягын пожӧмъяслӧн пемыд туганъясыс ӧта-мӧдсьыс джуджыдджыкӧн кажитчӧны, дзик мойдвывса ловъя багатыръяс кодьӧсь. Сӧмын енэжын дзирдалысь кодзувъяс век ӧтылнаынӧсь да читкырасьӧны, быттьӧ кӧсйӧны шуны: мун водзӧ. Эн пов. Ставыс лоас бур...
Луннад лӧсьыд. Гӧгӧр ылӧдз тыдалӧ. Быдтор гӧгӧрвоана. Да и ёртъясыдкӧд орччӧн повны некодысь. А ӧні шуштӧмкодь лои Колюклы сьӧлӧм вылас. Код тӧдас, гашкӧ, кольӧм вося ошкыс на тані. Виччысьӧ сійӧс рас помас. Гашкӧ, и кӧинъяс эмӧсь шорсайса ягас. Кывліс Колюк, мый гожӧмнас найӧ оз матыстчыны йӧз дорӧ. Но ӧд код тӧдас горш зверъястӧ. Тайӧ мӧвпъяссьыс Колюклӧн кокъясыс асьныс чожджыка восьлалӧны. Сьӧлӧмыс тіпкӧ, петны кӧсйӧ морӧссьыс.
Друг кодкӧ шорсайса ягас лёкысь гораа вак-вакӧн серӧктіс да сы бӧрын быттьӧ ичӧтик тӧв ныр кыпӧдчыліс. Колюк быдӧн чур-чермуні. Лигышмуні кокыс. Аттӧ дивӧ. Коді нӧ тайӧ? Сувтовкерыштлӧм бӧрын нӧшта тэрыбджыка кутіс котӧртны водзӧ.
Медбӧрын лолыс эз кут тырмыны. Сувтыштліс. Мудзӧмпырысь ышлолалыштіс. Эбӧс быртӧдзыс лои котӧртӧма. И друг гӧгӧрвоис, коді вӧлӧма повзьӧдчысьыс. Ӧд тайӧ сюзь. Войся лэбач. Прӧмыс вылӧ петӧма. Батьыс на сылы коркӧ висьтавліс сы йылысь. Ӧні со войся шышыд, Колюклысь ышкӧм-пошкӧмсӧ кылӧм бӧрын, ачыс повзис да пыдӧджык ягас лэбис.
Со туйыс кутіс лэччыны увлань. Сэтчань, кӧні тыдаліс косьмӧм нин ты бокын важ мельничалӧн мыгӧрыс. Эновтӧмаӧсь нин сійӧс. Плӧтина киссьӧм бӧрын тыыс косьмис. Мельнича стенъясыс нитшкӧн вевттьысисны. Мича гожся лунъясӧ Колюклӧн ёртъясыскӧд тані медбур ворсаніныс. Дзик быд пельӧс тӧдса. А ӧні кутшӧмкӧ тӧдтӧм стрӧйба сы водзын.
Ачыс эськӧ сьӧд нин. Но стеклӧтӧм рамаа ӧшиньясыс нӧшта на сьӧдджыкӧсь да пемыдджыкӧсь. И кажитчӧ нин Колюклы, быттьӧ кодкӧ вуджрасьӧ сэні. Сувтовкерліс быдӧн. Сюсьджыка видзӧдліс лов шысӧ кутӧмӧн. Вӧлӧмкӧ, ӧшинь весьтас сарай дорсяньыс важ нитшсялӧм тьӧс ӧшӧдчӧма.
Шуис ас кежысь Колюк дасӧдз лыддьыны. Нинӧм кӧ оз ло, котӧртны водзӧ.
— Ӧтик, кык, куим... — мельнича бердӧд восьлалігмозыс нин шӧпкӧдіс вомгорулас. Ачыс оз-оз да и бергӧдчылас мельничалань. Но мельничаыс пыр ылыстчис и вочасӧн сійӧс вевттис видз вывсянь кыпӧдчысь еджыд руыс. Ӧні Колюк смелджыка нин восьлаліс видз вывті. Нӧшта пожӧма-козъя веретя колӧ вуджны, а сы бӧрын нин вадор лыа заводитчӧ.
...Но мый нӧ тайӧ бара тыдовтчис водзын? Тӧрыт на виддзыс шыльыд-шыльыд быттьӧ вӧлі-а? А ӧні со мыйкӧ чурвидзӧ-сулалӧ. Ру сайсяньыс оз мичаа тыдав. Абу керка ни, абу звер ни. Оз вӧрзьы места вывсьыс. И быттьӧ кодкӧ кучкис Колюклы юрас. Да ӧд мамысъяслӧн бригадаыс тані куртіс да чӧвтіс. Вӧлӧмкӧ, турун зорӧд сулалӧ.
Видыштіс быдӧн асьсӧ Колюк. Да эз нин сэсся котӧрт. Збыль ӧмӧй сэтшӧм полысьӧн быдмӧ? Быттьӧ и абу кузь горт дорсянь вадорӧдз туйыс, а быдтор йывсьыс думыштчыліс, быдторйыс кажитчыліс.
— Оз позь полысьӧн лоны! — шуаліс сійӧ аслыс вомгорулас вадор лыа вывті восьлалігӧн нин. Чайтсис: лоас сэтшӧм жӧ, кутшӧм повтӧм да вына батьыс либӧ неважӧн кулӧм дедыс, коді сы мында медаль бӧръя война вывсьыс вайлӧма.
Тадзи мӧвпалігӧн эз и тӧдлы, кыдзи вуджис паськыд лыа вомӧн, кӧть эськӧ и эз вӧв кокни сэті восьлавнысӧ. Видзӧдліс водзлань. И пыр жӧ радпырысь горӧдсис: мӧдлапӧлын дзик берег дорас ӧзйис бипур. Дерт жӧ, батьыс! Коді нӧ сэсся вермас лоны.
— Батьӧ-ӧ-ӧ! — мый вынсьыс горӧдіс Колюк.
Здук-мӧд мысти кыліс и воча горӧдӧм. Збыльысь, батьыс шыасис. Ва вылад тай ылӧдз кылӧ гӧлӧсыд. Эз дыр мӧвпав Колюк. Пыр жӧ пуксис вуджӧдчан пыжӧ, кодӧс вӧлі домалӧма берег вылӧ тувъялӧм майӧгӧ, да йӧткыштчис пелысӧн. Ачыс таӧдз ӧтнасӧн эз на пуксьывлы пыжӧ. Сӧмын гырысьяскӧд некымынысь вуджавліс юсӧ. На вылӧ видзӧдӧмӧн кокни кажитчыліс вуджӧмыс. Пыжыс быттьӧ пуртӧн моз вундыліс васӧ. Пелысъяс сідзи и пӧртмасисны син водзын: муртса кыпӧдчыштласны ваысь, резыштчасны ва войтъясӧн и бара нин сунӧмаӧсь.
А ӧні дзик мӧдарӧ. Пыж бӧжас нин эськӧ пуксис, кыкнан пелыснас эз вермы сынны да. Сьӧкыд, вӧлӧмкӧ, ыджыд пыжнад веськӧдлыны. Таладор берег дорас кыдзкӧ-мыйкӧ шенасис на. А мыйӧн веськаліс визулінӧ, пыж нырсӧ бергӧдны мӧдіс.
А мӧдлапӧлын биыс быттьӧ ва паныд катӧ. Пиньсӧ мурч курччӧмӧн Колюк венласис визулыскӧд. Ньылӧмыс сёйис синкымъяссӧ, кӧтӧдіс мышкусӧ. А сійӧ нинӧм эз кыв, вунӧдіс весиг кад йывсьыс. Ӧти мӧвп бергаліс юрын: кыдзкӧ-мыйкӧ воӧдчыны мӧдар берегӧ да отсавны вуджны батьыслы. Тайӧ и сетіс сылы вынсӧ ыджыд юкӧд венласигӧн.
— Нӧшта ӧтчыдысь, нӧшта ӧтчыдысь... — сӧмын долис аслыс.
Эз тӧдлы, кыдз пыж нырыс зурасис мӧдлапӧвса буждалӧм берегӧ. Сӧмын ӧні казяліс, кутшӧм ёна кылалӧма пыжыс. Эз вӧв окота весиг вӧрзьӧдчыны, сэтшӧм ёна мудзис. Но пукавны некор. Кылӧдас водзӧ. Ньӧжйӧник чеччис берегӧ, медым домавны пыжсӧ. И сэк жӧ кыр йылын кылісны верстьӧ мортлӧн воськов шыяс. Кодкӧ лыасӧ лэдзигмоз, исковтӧмӧн лэччис кыр йывсяньыс да зэв тӧдса гӧлӧсӧн юаліс:
— Эй! Коді нӧ тані вӧр-васӧ садьмӧдӧ?
— Батьӧ, ме тайӧ, — сӧмын и шуыштіс Колюк. А водзӧ гӧлӧсыс эз тырмы. Горшыс гӧрддзассьыны кутіс. Батьыс эз эскы аслас синъясыслы.
— Збыльысь тай тэ вӧлӧмыд! Кытысь и усин, пиукӧй? Мамыд али мый мӧдӧдіс мела?
— Эз. Ачым котӧрті тэнӧ корсьны, — шӧпнитіс Колюк. И топӧдчис батьыс бердӧ.
А мӧдыс сӧмын меліа кутыштліс писӧ да малыштіс юрӧдыс. Тадзи дыр сулалісны чӧла ӧта-мӧд бердас топӧдчӧмӧн батя-пиа. Кыкнанныслӧн сьӧлӧм вылас чужис кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс мелілун да радлун. Тайӧ вӧлі, позьӧ кӧ тадзи шуны, кык мужичӧйлӧн ӧта-мӧдӧс бура гӧгӧрвоӧм.
...Кутшӧм кокни вӧлі Эжва вомӧн бӧрсӧ вуджны. Колюк видзӧдіс, кыдзи сынӧны пелысъяснас батьыслӧн вына сойясыс. Гӧгӧр ваыс сӧмын вабергачӧн гартчӧ. Эз и тӧдлыны, кыдзи ас берегӧ воисны. А сэсся ая-пиа кианыс кутчысьӧмӧн вуджисны паськыд лыа. Повны нинӧмысь. Ӧд тайӧ туйсӧ прӧйдитӧма нин. Да и орччӧн восьлаліс ыджыд морт, батьыс, кодкӧд и асьтӧ вынаӧн да смелӧн кылан. Корсюрӧ батьыскӧд орччӧн восьлалігӧн Колюк видзӧдлывліс войся енэжӧ. Сэсянь важ моз пӧртмасисны-куньтырасисны кодзувъяс, быттьӧ кӧсйисны шуны: «Молодеч, Колюк. Эн повзьы нинӧмысь. Кыкысь молодеч, мый батьыдлы отсӧг вылӧ локтін».
Чӧла кайисны гортлань ая-пиа. Мудзыс да войся чӧвлуныс личкисны налысь сёрнисӧ. Быдӧн на пиысь мӧвпаліс мыйкӧ ассьыс. Батьлы торйӧн нин вӧлі нимкодь сыысь, мый со быдмӧ нин отсӧг вылӧ мужичӧй, коді лоас сылы бур отсасьысьӧн пӧрысьӧ-нэмӧ. Сійӧ мелі синъясӧн видзӧдлывліс пиыс вылас. А Колюклы вӧлі долыд сыысь, мый со сійӧ бара восьлалӧ батьыскӧд, ён да некодысь повтӧм морткӧд, орччӧн. Сійӧ век велӧдӧ Колюкӧс бур вылӧ. И Колюк некодлы оз сет ӧбӧдитны батьсӧ. Сӧмын горт дорас матыстчигӧн нин Колюк юаліс батьыслысь:
— Бать, а мӧдысь менӧ мӧдлапӧлад босьтлан?
— Босьтла, пиук. Быть нин босьтла, — вочавидзис батьыс.
Кок шыяссӧ кылӧм бӧрын кильчӧ вылас паныдаліс ая-пиаӧс майшасяна синъяса, бӧрдӧм чужӧма мамыс. Кыкнаннысӧ ӧтлаын аддзӧм бӧрын эз тӧд: то ли выльысь бӧрддзыны, то ли видыштны батя-пиаӧс.
Но водзджык сійӧс торкис Колюклӧн батьыс:
— Радлы, мамным, пиукным збыльысь нин мужичӧйӧн лоӧма. Не кӧ сійӧ, ковмис эськӧ мӧдлапӧлын узьны.
Чӧв олыштӧм бӧрын содтыштіс:
— Мый вӧчан. Турун пуктысьяс водзджык вуджӧмаӧсь. Ковмис узьмӧдчыны берег вылас, восьса енэж улын, бипур дорын.
Гортас пырӧм бӧрын Колюк эз весиг пуксьыв ужнайтны. Личкис мудзыс. Порогдорса лабич вылын пӧрччысигӧн и куньсисны синъясыс. Эз тӧдлы, кыдзи батьыс меліа босьтіс сійӧс моздорас да водтӧдіс крӧватьӧ. Сэсся дыр на аттьӧалӧмпырысь моз да меліа видзӧдіс узьысь пиыс вылас.
А Колюк вӧтасис, кыдзи найӧ батьыскӧд мӧдлапӧвса Гӧгрӧстыын вугралӧны ёкышъясӧс да кельчиясӧс.


Степан дядьлӧн чӧскыд преник
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 83-87 лб.>

Кузь тӧвся рытъясӧ волывліс пукавны миянӧ орчча керкаысь Степан дядь. Олӧма нин мужичӧй. Пенсия вылын. Но век на мырсис-уджаліс. То чача кодь дадь кодлыкӧ мастеритас. То гӧлик вӧчас. То мичасьыс-мича плетука кыас. Нимкодясьнытӧ он вермы сылӧн вӧчӧмтор вылӧ. Ачыс сьӧдіник. Дзормыны нин заводитӧм юрсиа. Косіник чужӧма. Дженьыдик тошка. Ёсь синъяса. Эз радейтлы кывйысла зептас пыравны. Быд юалӧм вылӧ сылӧн вӧлі дась кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ воча кыв. Мукӧддырйи он весиг гӧгӧрво, збыльысь-ӧ висьталӧ либӧ сералӧ.
Пырас. Чолӧмасьӧм бӧрын пуксяс порогувса лабич вылӧ. Гартас махоркаысь кузьсьыс-кузь чигарка да сійӧс шпуткигтыр рытывбыд тэрмасьтӧг варовитас батькӧд. Бать векджык пукалӧ пызандорса ляпкыдик улӧс вылын да домӧ кодлыкӧ гын сапӧг. Ныр вылас сунисӧн йитлӧм-кӧрталӧм ӧчки. Сюся кывзӧ Степан дядьӧс да мыйкӧ ачыс корсюрӧ содтышталӧ. А киыс то пыралас гын сапӧг пытшкас, то бӧр мыччысьлас. Мый йылысь сӧмын сэки оз сёрнитлыны кык олӧма морт. Ӧд эз этша найӧ аддзывны олӧмсьыс бурсӧ и лёксӧ. И вӧртӧ кымын во пӧрӧдісны. И колхозад ныр выланыс усьтӧдз уджалісны. И война вылӧ ветлісны. Став мирсӧ кытшовтасны. И тӧлысь, и шонді вылӧ воласны. Оз вунӧдны и ас сиктсаясӧс. Батьлӧн паметьыс вӧлі бур. Быдӧнӧс помнитӧ, кор чужлӧма, кор мыйкӧ лолӧма мортыскӧд, кор кувсьӧма. А ми, челядь чукӧр, вом паськӧдӧмӧн кывзам пӧрысьяслысь сёрнисӧ. Быттьӧ таысь гажаторйыс сэсся абу нинӧм. Водӧм водзвылын керкаад кӧть чер ӧшӧд. Сэтшӧма тшынӧдӧмаӧсь мужичӧюловыд, мый тшыныс кымӧрӧн-кымӧрӧн гӧвкъялӧ. Батьным оз жӧ вӧлі зевайт, кор куритчыны кутасны.
Но некор менам оз вун, кор Степан дядь пӧттӧдз гӧститӧдіс менӧ да ичӧтджык чой-вокӧс юмов преникӧн. Тайӧ пыр кежлӧ йиджтысис челядьдырся кадас миян керкаӧ Степан дядьлӧн пукавны волӧмъясысь. Гежӧдіника, гашкӧ, пенсия босьтӧм бӧрын, гашкӧ, кутшӧмкӧ вӧчӧмтор вузалӧм бӧрын, Степан дядь пыравлывліс бать дорӧ вина сулеяӧн. Оз ков чайтны, мый сэтшӧм нин лышкыд вӧлі миян суседным. Но, тыдалӧ, пыр броткысь гӧтырыс эз сет сылы вӧля чӧсмасьны курыдторнас. Со и веськӧдчывліс миян керкаӧ. Кӧть эськӧ бать эз жӧ вӧв быд пӧраӧ рад татшӧм гӧсьтыдлы. Пыр гежӧдджыка сійӧ видлывліс вина румкатӧ. Торйӧн нин пӧрысьладорыс. Но, кыдзи бур сьӧлӧма, вежавидзысь морт, некор эз ӧткажитлы гӧсьтлы.
Со тадзи ӧтчыд Степан дядь буретш сёрӧнкодь нин локтіс миянӧ сулеяӧн. Ачыс кӧнкӧ видлыштӧма нин вӧлі.
— Вай, бур соседӧй, — шуӧ батьлы, — гымвартам. Гӧтырӧй гортысь вӧтліс жӧ-а. Ачыд ӧд тӧдан, кутшӧм сійӧ. А меным ставыс талун веськодь. Ог шогсьы таысь.
Бать эськӧ чукыртчыліскодь. Садь юрнад оз вӧлі терпит гажа юра войтыртӧ. Но оз жӧ лысьт ӧткажитны. Сусед морт ӧд.
— Час инӧ капуста бекар пызан вылас вая, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын нурбыльтіс сійӧ.
Дерт, Степан дядьыд шома юра кодь вӧлі да кык сусед костын воддза моз бур да тӧлка сёрниыд эзджык артмы. Медсясӧ гӧсьт и сёрнитіс. Бать сӧмын сӧгласа довкйӧдліс юрнас да ас кежысь, кӧнкӧ, думайтіс, кор нин суседыс гортас петас. Медсясӧ Степан дядь жӧ и путкыляліс румкаяссӧ. Батьным сӧмын мода вылас видліс. Но и та вылӧ видзӧдтӧг, дозйыд тӧкӧтьӧӧн тыртӧммис.
 — Мун нин пет гортад, Степан соседушко, — шыасис сы дорӧ сэки мамным, — а то гӧтырыд и миянӧс тшӧтш мӧдас мыжавны.
Но татшӧм кывъяс бӧрад Степан дядь, мӧдарӧ, нӧшта на ыззис:
— Ог! Тьпу меным сійӧ. Ньӧти ог пов сыысь.
А сэсся друг мыйкӧ кутіс вашкӧдчыны батькӧд. Бать сӧмын пыркнитіс пельпомъяснас. Быттьӧ налысь сёрнисӧ гӧгӧрвоӧмӧн, мам сэки дӧжналыштіскодь:
— Сӧмын энӧ думайтӧй нӧшта содтысьны. Тырмас. Сідзи нин тӧлаӧсь.
— Огӧ, огӧ, мый тэ, соседушка.
А ачыс сюся читкыртліс синъяссӧ да шыӧдчис ме дінӧ, миян ичӧтджыкъяс пиысь медыджыд дінӧ.
— Пиук, гашкӧ, ветлан лавкаӧ, пока эз пӧдлассьы, преник ньӧбан.
Ачыс сетӧ меным тырыскодь сьӧм да мамысь гусьӧн моз меным синъяснас лапйӧдлӧ. Быттьӧ кӧсйӧ шуны, ачыд пӧ гӧгӧрво сэсся. Бать сэк кості вешйис кытчӧкӧ бокӧ. Мам важ моз ноксис инпӧлын. А меным зэв нимкодь. Сэтшӧм бур сьӧлӧма вӧлӧма Степан дядьыд. Эта мында сьӧм сетіс преник вылӧ. Дерт, ачыс ставсӧ оз сёй. Гӧститӧдас и миянӧс.
Ӧдйӧджык кӧмаси-пасьтаси да пышйӧн-сорӧн мӧдӧдчи лавкаӧ. Радӧйла муртса лолӧй оз тыр. Зэв на гежӧда ми видлывлім тайӧ чӧскыдторсӧ сійӧ воясӧ.
Лавкаын вузасьысь Анна тьӧтлы видзчысьӧмпырысь чургӧді Степан дядьлысь сьӧмсӧ да нимкодьпырысь шуи:
— Степан дядь тшӧктіс преник ньӧбны... — Сэсся джӧмдыштікодь да содті: — став вылас...
Анна тьӧт эскытӧма видзӧдліс ме вылӧ. Сійӧ верстьӧ морт. Быдторсӧ нин аддзылӧма. Он пӧръяв, небось.
— Сӧран кӧ-а, пиук. Сійӧ прениксӧ нэмнас эз сёйлывлы. — Сэсся серӧктыштіс: — Курыдтортӧ сӧмын радейтӧ.
Но кор видзӧдліс менам сӧстӧм синъяс вылӧ, кодъяс эз на кужны ылӧдчыны, думыштчыліс да шуис:
— Да ӧд меным абу жаль. Код тӧдас, мый сылӧн юрас вӧлі тэнӧ лавкаӧ мӧдӧдігӧн. Мед сӧмын тэ вылӧ эз дӧзмы-а.
Сэсся тэрмасьӧмӧн вӧчис зэв ыджыд кулёк да гузь кисьтіс сэтчӧ прениктӧ. Ме нинӧм нин эг слӧймы воча шуны. Сӧмын тэрмасьӧмӧн киын ыджыд кулёкӧн мӧдӧдчи гортлань.
Керкаын Степан дядь да бать менӧ виччысигмоз буретш куритчисны. Кор ме, киясын ыджыд кулёка, воськовті керка порог вомӧн, Степан дядь гӧгӧрвотӧма видзӧдліс ме вылӧ. Матыстчи сы дінӧ да пукті кулёксӧ пызан вылӧ:
— Со вайи прениктӧ.
Ачым виччыси, мый пӧрысь морт ошкыштас менӧ. Но сійӧ чӧв оліс. Сӧмын вомыс калькаліс да синъясыс виччысьтӧг паськалісны. Кыйкнитліс бать вылӧ, сэсся мам вылӧ. Найӧ эз жӧ тӧдны, мый шуны воча. Кӧть зэв бура гӧгӧрвоисны, кутшӧм могӧн Степан дядь мӧдӧдліс менӧ лавкаӧ.
А мӧдыс дыркодь на чӧв оліс. Эз тӧд, мый вӧчны: скӧрмыны али кинас макнитны. Сэсся друг миянлы виччысьтӧг гылыда серӧктіс:
— Ха-ха-ха! Но и зон быдмӧ тіян. Чайті, мый ӧтнам тані сюсь мортыс. А меысь на сюсьджык вӧлӧма.
Сы вылӧ видзӧдӧмӧн кокниа ышловзисны и бать-мам да сідз жӧ сюся видзӧдлісны ме вылӧ. Быттьӧ кӧсйисны шуны: мый нӧ сылысь босьтан, сійӧ ӧд ичӧт на.
Дерт, Степан дядь колис прениксӧ миянлы. Мед пӧ гортын гӧтырӧй эз тӧдлы да эз пиняв менӧ. Сійӧ и водзӧ волывліс та бӧрын миянӧ. Преник йывсьыд сылы миян пиысь некод ёнасӧ эз казьтывлы, мед кыдзкӧ не дэльӧдны сійӧс. Но сійӧ ачыс мукӧддырйи, кор, тыдалӧ, долыдджык вӧлі сьӧлӧм вылас, нюмъялӧмсорӧн шыӧдчывліс ме дорӧ:
— Но мый, кыдзи нин олан, преник сёйысь. Гашкӧ, нӧшта коркӧ ньӧблам ӧтвылысь. А лӧсьыда жӧ тэ менӧ сэки кокорнитін. Ӧнӧдз на со весиг аслам серамӧй петӧ.
Ме сӧмын нюмъёвтлі сылӧн кывъяс вылӧ. Мый сэсся шуан. Бӧрынджык нин лои гӧгӧрвоана, кутшӧм преник виччысис месянь Степан дядь. И век жӧ меным тайӧ преникыс ӧнӧдз кажитчӧ вӧлі аслам олӧмын медчӧскыдторйӧн. Гашкӧ, сы вӧсна, мый унатор на эг куж гӧгӧрвоны олӧмсьыс да та вӧсна ме вылын сӧмын бурпырысь сералісны верстьӧяс. Гашкӧ, сійӧн, мый та мында прениксӧ эг на аддзывлы да первойысь аслам посниджык чой-воккӧд пӧттӧдз чӧсмаси сійӧн. И талун на нюмъялӧмсорӧн казьтывла чӧскыд преникъяссӧ Степан дядьлысь, коді важӧн нин абу ловъя.


Пӧтӧлӧкын увъяс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 87-98 лб.> 4

Тӧв шӧр. Ме, ар сизима-кӧкъямыса детинка, куйла вой керкалӧн паччӧрын. Лун-мӧд-коймӧд нин вӧдитӧ биа висьӧм. Рытланьыс, урокъяс бӧрын, корсюрӧ пыравлӧны ёртъясӧй: Мишӧ, Ӧльӧксан, Валер да Шурик. Пырасны, шлюпкӧны нырнаныс. Видзӧдыштасны жальпырысь ме вылӧ, куйлысь вылӧ, и чӧла петӧны бӧр. Ме пырджык узя, сӧмын садьма да синмӧс восьтывла, кыдзи шуасны, сы ни садь куйла, ог на лэччывлы паччӧрысь. Сёрнитны оз жӧ кыскы. Волысьясӧс казяла сӧмын паччӧрӧ кайысь кӧдзыд сынӧд да керка ӧдзӧс кузя дзуркнитӧм шы серти.
Видлыны волысьясыс эмӧсь да, дерт, любӧ, кокниджык лов вылын лолӧ.
Личӧдыштіс. Мам юктӧдӧ курыд лекарствоӧн да паньӧдӧ пӧжӧм йӧлӧн. Чужӧмыс сылӧн талун долыдджык нин. А ӧд кольӧм войнас на кывлі, кыдзи вольпасьӧ водӧм бӧрын нин шӧпкӧдіс бурсиӧмъяс, тшӧкыда казьтыліс Енмӧс да менсьым нимӧс. Сылӧн пӧся шӧпкӧдӧм шы улӧ садьмылі недыр кежлӧ. И бара быттьӧ куті усьны пыдӧстӧм гуӧ. Быттьӧ качайтӧны вӧлі менӧ ыджыд качай вылын. Быттьӧ кыпавла тӧкӧтьӧӧн енэжӧдзыс да сэсся ӧдйӧ-ӧдйӧ кута усьны увлань. И страк таысь босьтлӧ менӧ. Окота горӧдны, корны кодӧскӧ отсӧг вылӧ. Но гӧлӧсӧй, тыдалӧ, чирӧма. Некод менӧ, мыйлакӧ, оз кыв. Сӧмын друг быттьӧ ыркыдджык лои. Тайӧ мам чышкалӧ чужӧм вылӧ петӧм пӧсьсӧ кӧдзыд ваын кӧтӧдӧм рузумӧн. Сійӧ кылӧма менсьым ымзӧмӧс да кайӧма ме дінӧ, паччӧр вылӧ.
— Нинӧм, пиук. Ньылӧмыд кӧ петӧ, бур нин. Сійӧ висьӧмсӧ вӧтлӧ, жарсӧ личӧдӧ. Сідзкӧ, бурдан регыд, — ньӧжйӧник шӧпкӧдӧ мам да малалӧ менӧ юрсиӧд.
И со, тыдалӧ, кылӧма Енмыс мамлысь бурсиӧмъяссӧ. Некымын лун висьӧм бӧрын медводдзаысь паськыда восьті синъясӧс да кокньыдика лолала, кыска ас пытшкӧ паччӧрса шоныд сынӧдсӧ, и лӧсьыдджык нин лов вылын, быттьӧ выльысь менам чужсьӧма. Мам ме дорын недыр пукалыштӧм бӧрын мӧдӧдчӧ удж вылӧ, дӧзьӧритны куканьясӧс. Сійӧ аддзӧ, мый ме вені нин висьӧмсӧ, да оз нин сэтшӧма майшась. Бать водз асывсянь жӧ удж вылын. Ыджыдджык вокъяс школаынӧсь. Ичӧт чоя-вокаӧс мыйкӧ дыра кӧсйис видзыштны ас ордас Матрен баб. Ме гортын коли ӧтнам. Дерт, гажтӧм, торйӧн нин висигӧн, но талун абу нин воддза моз шуштӧм. Куйла важ кӧлуйӧн вольсалӧм шоныд паччӧр вылын, кыла, кыдзи вочасӧн зэлалӧны сӧнъяс, вынсялӧ ки-кок. Сідзкӧ, тэрыбджыка заводитӧ ветлыны вирыс сӧнъясӧд. Мӧвпала аслам челядь вежӧрӧн, кыдзи бара кута ворсны аслам тшӧтшъяяскӧд, да завидьта Мишӧлы, Ӧльӧксанлы, Шуриклы да Валерлы, кодъяс, дерт жӧ, регыд мысти Илля нырдӧ исласьны лэччасны.
Гажыс сэні помтӧм. Син водзӧ сувтӧ налӧн ворсӧмыс. Медсмелыс, дерт, Шурик. Сійӧ повтӧг исковтӧ батьыслӧн вӧчӧм лыжиӧн медся джуджыд да медся крут лунвыв кыр йывсянь. Но оз кӧсйыны кольччыны сыысь и Мишӧ, Ӧльӧксан да Валер, кӧть эськӧ найӧ укшальджыкӧсь. Сэсся зонкаяс дӧзмӧны ислалӧмсьыс, пӧрччӧны лыжияссӧ да заводитӧны патурликасьны джуджыд кыр йывсянь. Недыр мысти ставныс нин лым сюръя кодьӧсь. Он тӧд, коді Шурик, коді Валер, коді Миша. Дзик ставныс ӧткодьӧсь, еджыд ошлӧн пиян кодьӧсь. Челядь петкӧдлӧны лымйӧсь кепыся кияснаныс ӧта-мӧд выланыс да гигзьӧны-сералӧны. И юраныс оз во, мый мамъясыс петкӧдласны налы талун пуж тадзи кӧм-паськӧмнысӧ кисьтӧмысь-ротмӧдӧмысь. Но ӧд абу первойысь, тӧдлісны нин нюдз ньӧрлысь кӧрсӧ. Ме эськӧ ӧні окотапырысь терпиті гӧлик ньӧрйӧн кык-куимысь кучкӧмтӧ. Паччӧрын лун-лун куйлӧм дорсьыд. Но нинӧм. Эз нин дыр коль куйлыны. Регыд и меным кутас позьны петавлыны ывла вылӧ да пӧттӧдз дурны-вильшасьны тшӧтшъяяскӧд. Ӧдвакӧ коркӧ пӧтлан ворсӧмсьыд. Керкаӧ пырны мӧвпыс ӧд юрад волӧ сӧмын сэки, кор ёна кутас сюмавны кынӧм, брӧд ва кӧтасян либӧ дзикӧдз нин пемдас.
Тадзи мӧвпалігӧн видзӧда паччӧр пӧтӧлӧкӧ. Кутшӧм шыльыдӧсь пӧтӧлӧк плакаясыс. Вывті ёна косьмӧм вӧснаыс найӧ уналаті потласьӧмаӧсь. А увйыс кымын. Кымынысь водзджык нин казявлі, мый быд ув аслыснога. Дзорган синтӧ вештывтӧг кутшӧмкӧ ув чут вылӧ, да дзик кодӧскӧ да кодӧскӧ казьтылӧ сійӧ. Збыльысь, сідзи и эм. Со этайӧ увйыс быттьӧ юрсӧ пӧлыньтӧм морт, дышиника восьлалӧ кытчӧкӧ. Бара дыр видзӧдан да и тӧдан мортсӧ. Сійӧ дзик Иван чож кодь, коді волывлӧ Пальсянь Ивадорӧ праздникъяс дырйи сур юны. Ӧні со юрсӧ жугыля катовтӧмӧн довгӧ бӧр гортланьыс. Тыдалӧ, пӧкмелля босьтӧма. Сідз тай кывлі гырысьяссянь-а. Быттьӧ пӧ менсьым чожӧс, мамлысь дзоляджык воксӧ, юыштӧм бӧрас вежон чӧж пӧкмелля вӧдитӧ. А меным оз эскыссьы, мый татшӧм мужикӧс кодкӧ вермас вӧдитны. Ӧд Иван чож, кор садь, дзик быдтор кужӧ вӧчны: и керка-карта тшупны, и зумыд зорӧд тэчны, и трактор новлӧдлыны. Лун и вой кӧть муркӧдчас-уджалас. Кутшӧм пӧкмелля сійӧс вермас!.. Сӧрӧны жӧ, буди, верстьӧясыс?
Синмӧй крукасьӧ чулля-пелля увйӧ. Дзик мама-пиа кодь. А ме мыйлакӧ чайта, мый тайӧ Марья тьӧт ассьыс Толя писӧ бурӧдӧ. Толяыс ар-мӧд-коймӧдӧн миянысь ичӧтджык. Оньӧстӧмджык на да, дерт жӧ, вильшасигад сылы медъёна сюравлӧ. Кӧть эськӧ и огӧ нинӧм лёксӧ ми сылы вӧчӧй. Но ӧд ворсігад, он и тӧдлы, кучкыссяс чорыдджыка нэриник пельпомъяса детинкаыдлы. И со нин сійӧ ырӧбӧн бӧрддзӧ да котӧртӧ гортланьыс мамыслы, Марья тьӧтлы, норасьны. А ми дзебсям, коді кытчӧ. Тшӧтш и ме. Кӧть Марья тьӧтыс и рӧдня меным, бать воклӧн гӧтыр, но скӧрйывсьыд вермас аслас чорыд кабырнас и меным сизьдыштны, мый кӧть и асджык. Сьӧкыд уджсьыс Марья тьӧтлӧн сьӧлӧмыс и кабырыс чорзьӧма. А чорзяс, дерт. Видлы ӧтнадӧн войнадырся сьӧкыд кадӧ куим челядьӧс быдтыны дона Ӧльӧксей верӧстӧгыс, коді медводдза тӧлысьясӧ фронт вылын усьӧма. И со нин горт дорсяньыс кылӧ Марья тьӧтлӧн лимзалӧмыс, мый абу сылысь пиуксӧ дорйысьыс. Сэсся, ярзяс да, ёрӧмӧн ёрӧ сійӧ миянӧс радейтана писӧ дойдӧмысь. Но тайӧ пӧрйӧ, бара видзӧдлі пӧтӧлӧкса плакаын ув вылас да, Марья тьӧт эз тэрмась вӧтлысьны миян бӧрся. Тыдалӧ, лунтыръя сьӧкыд удж бӧрас чорыда мудзӧма.
Меным, дерт, и жаль Марья тьӧтӧй, но ог гӧгӧрво, мыйла сылӧн пиыс, Толяыс, сэтшӧм ляб. Пыр котӧртӧ норасьны, тэрмасьӧ дзебсьыны мам бӧж улас. Кутшӧм нӧ сійӧ зонка? Нывкаысь на нэрджык. Но и мед, колӧкӧ, ворсӧ ачыс аскӧдыс. А ми сыкӧд огӧ кутӧй ёртасьны...
Дерт, ме сэки водзвыв эг тӧд, мый Толя прамӧй зонмӧн коркӧ лоас. Кутас ёна пыдди пуктыны ассьыс ёртъяссӧ да повтӧг сулавны на вӧсна. Но оз шуда ло олӧмыс таладор свет вылас...
Толя виччысьтӧг, дыр кежлӧ веськавлас дзескыдінӧ, но оз вошты сэні морттуйсӧ. Сӧмын тай чорыдджык сьӧлӧмнас лоӧ-а. Да ӧд гӧгӧрвоана: эз вый чунявны сэтчӧ нулыны. Бӧрын эськӧ Толя и бӧр локтіс, весиг гӧтрасьліс.
Челядь лоисны. Но мыйкӧ дугдывтӧг гудрӧдліс сылысь сьӧлӧмсӧ. Кутшӧмкӧ ыджыд дой быттьӧ дзебис сійӧ ас пытшкас. Ӧдвакӧ кодкӧ тӧдліс та йылысь. А ми, сылӧн ичӧтдырся ёртъясыс, эгӧ жӧ кужӧй гӧгӧрвоны сійӧс, эг сяммӧй отсавны личӧдыштны сылысь сьӧлӧм дойсӧ. Прӧйдитас ставыс, мӧвпалам вӧлі ас кежысь. А эз тай ло миян ног. Муніс сійӧ век кежлӧ ас кӧсйӧм сертиыс мӧдаръюгыдас. И кутшӧм нӧ сьӧкыд мӧвпъяс бергалісны сійӧ кадас сылӧн юрын? Орччӧн эськӧ сыкӧд неминучаӧдзыс лоны. Такӧдыштны. Но он тай босьт. Ӧні эськӧ сы йылысь мукӧддырйи казьтылігӧн и пинявлан асьтӧ, мый некод ёртъяс письыс эгӧ вӧлӧй орччӧнӧсь медся сьӧкыд здукъясас. Но сёр нин.
А сэки, паччӧр вылын нёрпалігӧн, ог на ӧд вӧлі та йылысь тӧд. И быд пӧрйӧ, кор видзӧдла вӧлі пӧтӧлӧкын чулля-пелля ув вылӧ, пыр и казьтышта мамыслы удтысьысь Толяӧс да вешта синъясӧс...
А сэні, со дзик матича бокас, ӧта-мӧдныскӧд орччӧнӧсь куим ув. Куимнанныс ӧтарлань нёровтчӧмаӧсь. И на вылӧ видзӧдігӧн казьтывсьӧ кольӧм гожӧмысь ӧти серпас. Быттьӧ Нюрполойын куим бабуш ичӧтик кӧвтымӧн арпиянӧс кӧвтӧны, мед тӧв кежлас неуна косьтыштны. Гырысь чериыс ойдлан гӧптас аръявыв кежлас эз нин коль. Водз гожӧмнас на, ва ямӧм бӧрас, верстьӧ мужичӧйяс кӧвтісны. А бабъясыдлы и арпиян ёсыс олас, мый колис. Налы и сійӧ чери.
Кымынысь ичӧт дырйи аддзылі тайӧ бабъяссӧ Эжва дорын кузь лунъясӧн купайтчигӧн да ворсігӧн. Кӧвтісны пӧрысь аньяс ытшкӧм видз вывса ляпкыд ваа гӧпъясысь чери, кӧні ваыс эз на вӧв дзикӧдз пакталӧма да сэтчӧс арпиянсӧ эз на ставнысӧ кыйны-кокавны каляяс да катша-рака.
Ог вӧлі сэки тӧд, кодъяс ветлӧдчисны кӧвтымнас. Гашкӧ, Дзӧля Ивадорысь аслас олӧма пӧдругаяскӧд кыйис черисӧ Ивӧ Васьӧ Василь, коді зэв востер быдлаӧ вӧлӧма. Пӧдругаасьлӧма сійӧ и менам Анись бабкӧд. Кор бабӧй сьӧкыда, бурдлытӧм вылӧ нин висьмис, Василиса баб пыр волывліс видлыны Анисья пӧдругасӧ.
Сідзи и сулалӧ менам син водзын сійӧ серпасыс: куим пӧрысь баб тэрмасьтӧг лэччӧны Ерваськырті Нюрполойлань. Кыкӧн нуӧны кӧвтым. Коймӧдыслӧн пельпом саяс сёян тубраса сумка, сэтчӧ жӧ и кыйӧм черисӧ лӧдасны бӧрынджык. Со найӧ ньӧжйӧник матыстчӧны Нюрполойлӧн лыа берег дорӧ. Недыр пукалыштӧны пӧсь лыа вылын. А сэсся кыкӧн разьӧны кӧвтымсӧ, лэпталӧны кузь сарапан подолъяссӧ, пасъясьӧны да кӧвтымсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс босьтӧмӧн пырӧны ваӧ. Оз, дерт, медся джуджыдінсӧ кӧповтны. Ляпкыдджык берегланьыс нырччӧны. А сэні кутшӧм нин чери. Дерт, йӧй сир-ёкышыд да кельчи-мыкыд эмышт на. Да Енмыс оз на кӧсйы ӧбӧдитны пӧрысь бабъясӧс. Сэк жӧ и гырысь нин арпиыс помтӧм кайӧма ляпкыд ваас да шонтысьӧ, тыдалӧ, сэні. Бабъяс матыстчигӧн застругаясас ваыс быттьӧ пузьылӧ, сы мында сэні посни чериыс. Сідзи и дзирдалӧны найӧ шонді югӧръяс улас ляпкыд ваын да пышйыны кытчӧкӧ оз нин слӧймыны. Со тадзи тэрмасьтӧг бабъяс ӧтчыд, мӧдысь дай коймӧдысь кӧповтӧны асланыс розяссьӧм нин важ кӧвтымӧн Нюрполойлысь ляпкыд берегсӧ, да сумкаыс налӧн вочасӧн тырны заводитӧ. А сэсся тэрмасьтӧг пуксьӧны лыа берег вылӧ пажнайтны. Чужӧм выланыс налӧн помтӧм нимкодьлун, кӧть и оз ёна зільны петкӧдлыны тайӧс. Ӧд бара Енмыс номсӧдыштіс найӧс неуна чериӧн. А таысь унаыс, гашкӧ, оз и ков. Бара на удайтчис пӧрысьӧ-нэмӧ лэччывны муса вадорӧ, кодкӧд налӧн йитчӧмаӧсь уна восайся сэтшӧм шуда казьтылӧмъяс. Ӧд код тӧдас, удайтчас-ӧ нӧшта волыны татчӧ. Аттьӧ и та вылӧ нин...
А ми, зонпосни, пӧттӧдз купайтчӧм бӧрын куйлам пӧрысь бабъяссянь неылын пӧсь лыа вылын да кывзам налысь тэрмасьтӧг варовитӧмсӧ. И миян синъяс водзын бабъяслӧн сёрниысь воссьӧ вильыш Эжвалӧн тӧрытъя олӧмыс. Со таті ӧд, кӧні ми куйлам, сійӧ коркӧ визувтлӧма. А эстӧні, кӧні талун сійӧ гыалӧ, вӧлӧма вӧр да джуджыд туруна видз. А со ӧні кыдзи ставыс вежсьӧма. Весиг вомъясным калькавлӧны тайӧс кылӧм бӧрын. А сёрниыс налӧн помтӧм. Казьтывлӧны томдырсясӧ, кыдзи коркӧ лэччывлісны Эжва дорӧ и уджавны, и гажӧдчыны
Та дырйи гӧлӧсъясныс налӧн быдсӧн небзьылӧны. Дерт, бабъясыд миянӧс матӧ ас дораныс оз сибӧдны. Мунӧй пӧ, сё зӧлӧтаяс, эстӧнджык купайтчӧй. Миянлысь пӧ шедтӧм на черисӧ энӧ повзьӧдлӧй. Эн пӧ полӧй: огӧ тіянӧс удзӧдӧй. А миянлы эськӧ сёрнисӧ налысь окота кывзыны.
Дерт, пӧрысь бабъясыдлӧн ваас келалӧм вылӧ эгӧ нин сэтшӧм завидьпырысь видзӧдӧй. Тӧдам нин вӧлі, кутшӧм гырысь сиръяс, сынъяс да ёдіяс сюрлісны Ивадорса верстьӧ мужичӧй-чери кыйысьяслы Эжваысь да вадъясысь. Весиг кыдзкӧ жальӧсь вӧліны та бӧрын ас сиктса бабъясыд.
А меным удайтчыліс на сёйлыны тайӧ пӧрысь бабъясӧн кыйӧм да косьтӧм чериысь юквасӧ. Висьысь Анись баб ӧтчыд шога шуис пӧдругаясыслы, кор найӧ бара локтісны пукавны ми ордӧ, окота пӧ кӧть медбӧръяысь аслам олӧмын панялыштны юква. Сійӧ жӧ рытас, буракӧ, Ивӧ Васьӧ Васильыс и вайис китыр косьтӧм чери, кодӧс сэсся мӧд лунас мамӧй пуис. Кутшӧм чӧскыда сэки панялім тайӧ юквасӧ бабкӧд да аттьӧалім чери кыйысьясӧс. А баблӧн, юквасӧ сёйигӧн, быттьӧ невӧляысь петісны синва войтъясыс да ньӧжйӧник тюрисны чужӧм кузяыс. Ме чӧла видзӧді сы вылӧ да эг лысьт юавны, мыйысь сійӧ татшӧмасӧ шогалӧ. Дерт жӧ, мӧвпъяснас сійӧ сэки вӧлі том кадас, Эжва дорын, а гашкӧ, и видзьяс вылын аслас пӧдругаясыскӧд.
Быттьӧ тӧрыт на ставыс тайӧ вӧлі. А со тай кыдзи кольӧ кадыс.
Сэки Анись баб, батьлӧн мамыс, вӧлі меным, дерт жӧ, медматысса мортӧн. Мам-бать ӧд лунтыръясӧн удж вылынӧсь. Коркӧ тай сёр рытнас гортӧ волывлӧны жӧ-а. Ме да Володя, ичӧт вокӧй, бабкӧд пыр орччӧнӧсь. Помнита на, кыдзи гожӧмнас бабкӧд ветлывлім гӧститны Ыджыд да Ичӧт Слудаӧ, Часӧ. Анись бабӧй Ичӧт Слудаысь вӧлӧма. Мича шондіа лунӧ мунам Эжва бокса пожӧма яг вомӧн писькӧдчысь ордым кузя. Гажа. Лэбачьяс дзользьӧны. Ме дугдывтӧг туй ӧтар-мӧдар бокас кежавла. Мыйкӧ пыр шензянаӧс аддза. Мудзам да пуксьывлам вӧрса визув шор бокӧ. А со нин и Ыджыд Слудалӧн керкаясыс тыдовтчӧны. Сэтчӧ бӧрынджык сувтлам. Ӧні тэрмасям
Ичӧт Слудаӧ, кӧні куд кодь мича керкаын олӧ баблӧн вокыс, Матвей Максим. Баблӧн вазьӧны быдсӧн синъясыс тӧдсаясӧс да матыссаясӧс аддзӧм бӧрын. Ӧд сійӧ тані чужліс-быдмыліс. Ас сиктыд некор оз вун. А сэсся ставӧн пуксялӧны пызан сайӧ. Миянӧс, ичӧтджыкъясӧс, чӧскыд пирӧг-шаньгаӧн да пувъя лязйӧн вердыштӧм бӧрын вӧтлӧны ывлаӧ. Нинӧм пӧ тіянлы тані верстьӧяскӧд орччӧн вӧчны. Котралыштӧй да пальӧдчыштӧй пӧ. Бурджыка пӧ тӧдмасьӧй ӧта-мӧдныдкӧд. И со нин выль ёртъяс лоины. Сӧмын тай ӧні, уна во мыстиыд, ог жӧ вермы уськӧдны юр вежӧрӧ, кодкӧд нӧ сэки ворслывлі. Гашкӧ, Валя воча чойкӧд. Гашкӧ, мукӧдкӧд. Быттьӧ вӧтын ставыс тайӧ вӧлі.
Гӧститам некымын лун. Анись баб дырджык эськӧ оліс. Да ӧд и гортын сійӧс виччысьӧны. Сэсся и ме дӧзма жӧ йӧз сиктад да дугдывтӧг нярга баблы сарапан подолас кутчысьӧмӧн:
— Бабӧ, мунам нин бӧр. Тырмас тані овнытӧ.
И со ми восьлалам гортлань.
Челядь дырйи тайӧ сиктъясас гӧститӧмыс вӧлі сійӧ кад йывсьыс менам зэв югыд казьтылӧмӧн. Ӧнӧдз на помнита, кыдзи ӧти жар лунӧ Анись бабкӧд пыралім Час вичкоӧ. Баб мыйкӧ ас кежсьыс шӧпкӧдӧ да юрбитӧ джынвыйӧ нин киссьӧм вичко вылас видзӧдігӧн. Ме ӧдйӧджык пыри пытшкас восьса ӧдзӧс пыр. А сэні ыркыд. Видзӧда, да вӧв сулалӧ. Миян вылӧ видзӧдігмоз дышпырысь бӧжнас ӧвтчӧ. Юала баблысь, мися, мыйла нӧ сійӧ татчӧ пырӧма. Жар пӧ сылы, ыркыдін корсьӧ, шуӧ баб. А сійӧ бӧръя гожӧмнас ми некытчӧ нин эгӧ ветлӧй. Сэки и шусьӧма радейтана баблы сэтшӧм кывъяс, кодъясысь ӧні на быттьӧ абу лӧсьыд. Та йылысь мамӧй бӧрынджык нин висьтавліс.
Анись баб пӧ буретш сарапан аслыс вурӧ. А ме сылӧн тэрыб кияс вылӧ видзӧда, и друг шуа:
— Бабӧ, тэ мыйла тайӧ сарапансӧ вуран. Тэныд ӧд сійӧс новлыны оз нин удайтчы. Таво кулан нин.
Менам паметьӧ, дерт, та йылысь серпасыс эз коль. Ог куж весиг висьтавны, кутшӧм мӧвпъяс сэки чужисны тайӧ кывъяс бӧрын баблӧн юр вежӧрын. Дерт, эз ёна нимкодь вӧв сылы. Рытнас нин сійӧ висьталӧма мамлы та йылысь.
А мӧдыс сӧмын серӧктӧма да вочавидзӧма баблы, эн пӧ эскы челядьлӧн быд сӧрӧмлы, мый пӧ найӧ оз шулыны да. Но буретш сійӧ кадсяньыс и висьмис муса бабӧй да сэсся эз нин бурдлы. Шуыштлас жӧ вӧлі бӧрынджык, кор оз нин вӧлі вермы чеччывны крӧвать вылысь:
— Ок эськӧ, мед бурдла жӧ на Ивӧӧс нӧйтыштны.
Но шулывліс тадзи эз скӧрысь, а зэв ёна майшасьӧмсорӧн. Ӧд кор Анись баб дугдіс нин чеччывлыны, меным гажтӧм лоис сы дорын лун-лун пукавны. Мам эськӧ томнавліс кильчӧ ӧдзӧссӧ. Но ме сідз жӧ сюсьмӧдчи. Посводзӧ вӧлі бабысь гусьӧн петкӧда ассьым важиник пальтоӧс да шапкаӧс, сэні пасьтася да звӧз пыр пета ывла вылӧ. А бабным полӧ вӧлі, мый ӧтнам гуляйтігӧн мекӧд кутшӧмкӧ неминуча вермас лоны, да та вӧсна аслысногӧн жалитіс внуксӧ. Декабр тӧлысся кӧдзыд лунӧ дзебисны сійӧс. Но ӧні ме весиг ог тӧд, кӧні сылӧн гуыс. Сійӧ кадӧ ӧд эз ёна ветлӧдчыны шойна вылад да меным некод эз и висьтавлы, кытчӧ дзебӧма муса Анись бабӧс. Сӧмын тай мукӧддырйи сиа жӧ аслым, мед кӧть вӧтӧн уськӧдчывліс меным тайӧ зэв муса мортыс.
И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс югыд шог овлӧ сьӧлӧм вылын Анись баб да сылӧн пӧдругаяс йылысь казьтылігӧн. Жальӧсь найӧ. Водзджык мунісны миян дінысь. Кӧть эськӧ эз на вӧвны ёна пӧрысьӧсь. Но мый вӧчан. Сэтшӧм нин олӧмыс. Оз козьнав быдӧнлы сё вотӧ.
А синъясӧй менам бара, быттьӧ ру пыр, аддзӧны паччӧр пӧтӧлӧксӧ, сэтшӧма мӧвпала ас кежысь мый йылысь кӧ. И бара дзорга тӧдса увъяс вылӧ, кодъяс аслыспӧлӧс ногӧн восьтӧны меным ас сиктлысь, ас войтырлысь олӧмсӧ.
Со нӧ крукасис синмӧй некымын увйӧ, кодъяс ӧтчукӧрынӧсь. Быттьӧ лажыньтчӧмӧн пукалӧны да мый йылысь кӧ пӧся сёрнитӧны. И аслым тӧдлытӧг лои гӧгӧрвоана, мый тайӧ колхоз правленньӧ водзын, эжа вылас, Ивадорса мужичӧйяс пуксялӧмаӧсь да варовитӧны гожся страда йылысь. Ми, зонпосни, векджык на гӧгӧр гартчывлім. Таво, гашкӧ, и оз на, а мӧд во быть нин миянӧс пуксьӧдасны вӧвъяс вылӧ юръяс кыскавны. Но и таво, чайта, коркӧ удайтчылас вуджавны мӧдлапӧлӧ мамкӧд либӧ гырысьджык вокъяскӧд. Найӧ, дерт, ытшкыны да куртны кутасны. А ми сэк кості чӧсмасям веретя бокъясын быдмысь пев пом гырся оз тусьясӧн, кытшовтам ты бокъясын быдмысь сьӧд сэтӧр кустъяс, вугралам Эжваысь кельчи да мык, а пажын кадӧ чӧсмасям анькытша рокӧн да яя шыдӧн, юам пув да сьӧд сэтӧр коръясӧн пузьӧдӧм чӧскыд кӧра чай. Но татшӧм гажа да нем думайттӧг олӧмыд абу дыр кежлӧ. Мӧд во кӧ миянӧс доддяласны, сэсся дыр кежлӧ нин тайӧ лоӧ. И век жӧ видз вылын уджыд да олӧмыд гажа да быд пӧрйӧ сійӧс виччысян вӧлі.
Мужичӧйяс сэк кості пыр ёнджыка тшынасьӧны чигаркаясӧн да пыр ярджыка вензьӧны ас костаныс. Проньӧ Ёгор Веня пинялӧ конюкӧс: эн пӧ и сет вӧвъяслы бура шойччыны, эбӧссьыныс пӧ найӧ кутасны петны. А конюк зэв раминика зільӧ правдайтчыны. Нэмӧвӧйся тӧчитчысь Мишӧ Петя корӧ сувтӧдны ас керка дінас выль тӧчила из. Важыс пӧ юрпӧла нин лои. Сӧмын пӧ косаястӧ тшыкӧдны кутас. Нэмӧвӧйся жӧ чӧвтысь Дзӧля Васьӧ Митрей, уджач да сюсь мужик, ассьыс уна вочӧжся олӧмсӧ донъялігӧн, висьталӧ, кутшӧмджык, сы серти, таво лоӧ поводдяыс, кутшӧм видзьяс медводз колӧ керны, а кутшӧмъясӧс сёрӧнджык. Ставӧн ошкӧны сылысь мӧвпъяссӧ. Тӧдӧны, мый Митрейыдлӧн быд кыв артыштӧмӧн да стӧча шуӧма, а шутӧдзыс сёысь, гашкӧ, мӧвпыштлӧма висьталӧмтор йывсьыс. Векджык сы ног ставыс и лоӧ. Медбӧрын, ставнысӧ кывзӧм бӧрын, бригадир Епӧ Васьӧ висьталӧ, кыдзи бурджык вуджӧдчыны. Медводз ӧд миян мӧдлапӧвса видзьяс вылысь турунсӧ пуктӧны. Ас берегыд некытчӧ оз удит. Орчча.
Ставӧн нин тӧдӧны, коді мый вӧчны кутас. Но нӧшта ӧтчыдысь матыстчывлӧны бригадир дінӧ, эз-ӧ веж сійӧ ассьыс мӧвпъяссӧ. Сёрӧнкодь нин разӧдчӧны. Аски водзысь-водз чеччыны ковмас. И быдӧнлы долыд. Ӧд видз вылӧ петӧмыд сиктад век праздник кодьӧн вӧвлі. И меным сійӧ регыд лоас праздникӧн. Унаторйӧ велала.
Долыдджык тайӧ мӧвпъяс бӧрас сьӧлӧм вылын. Долыдджыка нин видзӧда гӧбӧч весьтын тӧдчысь ӧти ув вылӧ. И кажитчӧ меным, мый тайӧ абу ув. Мый тайӧ бать телегаа вӧлӧн вайӧдӧ Пальысь миян мамлысь мамсӧ (миянлысь сідз жӧ зэв радейтана Домна бабнымӧс, кодӧс Паль бабӧн шулім). Анись баб кулӧм бӧрын сійӧ тшӧкыдджыка кутіс волывлыны миянӧ. Аслас внук-внучка дінӧ пыр вӧлі зэв мелі, кор волас миянӧ гӧститны, век кутшӧмкӧ гӧстинеч вайӧ. Некор эз пинясьлы. Пыр ставсӧ тӧлкӧн-ладӧн зільӧ вӧчны. Та вӧсна сійӧс радейтлісны и гырысь, и челядь. Кӧть арлыда нин вӧлі, эз жӧ весь ов. Гожӧмын кӧ, куртны либӧ скӧт идравны отсасьӧ, либӧ жӧ неылӧ вӧрӧ тшак-вотӧсла внукъясыскӧд ветлас.
И со бара нин миян керкаын кылӧ сылӧн гора гӧлӧсыс. Юасьӧ, кыдзи олім-вылім, мый выльыс. Сюся кывзӧ миянӧс, а сэсся друг аслас важ олӧмсьыс, торйӧн нин гражданскӧй война вояс йылысь, кор дедным партизанитӧма, мыйкӧ кутас висьтавны. Ми, гырысь и посни, пель чошкӧдӧмӧн кывзам сійӧс.
Эз жӧ ёна кокни вӧв Домна баблӧн олӧмыс. Ӧсип дедным доймӧма да водз кулӧма. Баблы ӧтнаслы ковмӧма нёль челядьӧс быдтыны. Быть ӧд сэсся востерӧн ло, быдтор велӧдчы вӧчны.
И со быттьӧ сійӧ ӧні мекӧд орччӧн паччӧр вылын. Мыйкӧ мойдӧ меным, дивитӧ сыысь, мый ыджыд зонка нин, а со висьми. Ме кывза сійӧс... А со нин восьлала быттьӧ аслам сикт кузя. Меным воча локтӧны ёртъясӧй да шензьӧмпырысь юасьӧны, бурді али мый нин. Радпырысь довкйӧдла юрӧн. Кодкӧ пыр жӧ сетӧ меным ассьыс лыжисӧ. И со нин ми исласям Илля нырдын. Чиктылам-сералам. Дурам... А сэсся быттьӧ абу нин лымйыс. Гӧгӧр вежӧдӧма. Шонді яръюгыда ломалӧ енэжас. А ме Мишакӧд, Ӧльӧксанкӧд, Шуриккӧд да Валеркӧд купайтча Нюрполойын. И сэтшӧм долыд сьӧлӧм вылын сыысь, мый ме том, мый ставыс на водзын, мый олӧмыс менам сӧмын на заводитчӧ...
Менсьым шуда вӧтӧс торкӧ керка ӧдзӧс дзуркнитӧм шы. Тайӧ мам воис куканьясӧс дӧзьӧритӧм-пелькӧдӧм бӧрын. Ме нюмъяла сылы. Сылӧн тшӧтш нюмыс петӧ. Сідзкӧ, висьӧмлы пом...
...Унаысь на та бӧрын шонтысьлі асланым вой керка паччӧр вылын. И паччӧр пӧтӧлӧкса увъяс вылӧ видзӧдігӧн век быттьӧ выльысь ловзьылісны синъяс водзын чужан сиктса олӧмысь вунӧдлытӧм серпасъяс, ас сиктса войтыр, матыссаясӧй, кодъясӧс, кӧть кӧні ме ог ло, кӧть кымын арӧс меным оз ло, некор ог вунӧд, сэтшӧма йиджтысисны найӧ паметьӧ. Медводз, дерт, сы вӧсна, мый буретш тайӧ йӧзыс велӧдісны менӧ уна бурторйӧ. И таысь торйӧн нин мусаӧсь найӧ.
...Колисны вояс. Бать, пока вын-эбӧса на вӧлі, чожъяс отсӧгӧн косяліс важмӧм нин керкасӧ да сы пыдди кыпӧдіс выльӧс. Сэні и кутім сэсся овны. А вой керка пыдди лоис ичӧтик кум. Дерт, сэні эг нин тӧвйылӧй. Мӧдім овны сӧмын лунладор кык жыръяс. А бӧрынджык ме карӧ овмӧдчи. Но гортӧс эг жӧ вунӧд. Сӧмын тай пӧтӧлӧкса тӧдса увъяс йылысь, менам челядьдырся аслыссикас ворсӧм йылысь, быттьӧ кыдзкӧ яндысигмоз нин казьтывлі. Колӧ жӧ увъяссӧ ловъя йӧзкӧд ӧткодявны!
Неважӧн гортӧ волігӧн мыйлакӧ пыралі войладорас. И друг, пӧтӧлӧкас видзӧдлӧм бӧрын, кыткӧ вӧрзис быттьӧ, сэтшӧм тӧдса серпасъяс югнитісны юр вежӧрын. Пыр жӧ казялі пачвесьтса пӧтӧлӧкысь тӧдса увъяссӧ, кодъяс коркӧ важӧн меным вӧліны ловъя ловъяс кодьӧсь.
Видзӧді сӧмын ӧтнамлы меным тӧдса увъяс вылӧ, и быттьӧ выльысь веськавлі аслам челядьдырся кадӧ...


Пета паськыд мир туй вылӧ
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 98-104 лб.>

Вӧтын моз мукӧддырйи уськӧдчывлӧ тайӧ серпасыс. Меным ар куим кымын. Шоныд гожся праздник лун. Верстьӧяс петӧмаӧсь керкаысь кильчӧ вылӧ да мый йылысь кӧ гораа варовитӧны ас костаныс. А ми, челядь котыр, ворсам-котралам керкабердса эжа вылын. Но сэні меным кыдзкӧ дзескыд нин. И со, пока верстьӧяс эз казявны, котӧрта керка сайті мир туй вылӧ кайысь векньыдик ордым кузя заворлань. Окота вуджны завор вомӧн да петавны паськыд мир туй вылӧ, кытчӧ менӧ оз на лэдзны. Завор ӧтар-мӧдарсӧ, мед кокниджык вуджны, пыкӧма паськыд пӧвъясӧн. Тэрмасьӧмӧн кая пӧв кузяыс да зіля воськовтны завор вомӧныс. Но друг кӧлыса гачӧй крукасьӧ кутшӧмкӧ тыдавтӧм увйӧ да ме тімбыльтча ас йӧрса эжа вылӧ.
Дерт жӧ, гораа бӧрддза. Ог весиг сыысь, мый дойми. Забеднӧ, мый эг вермы вуджны заворсӧ да петавны паськыд да гажа мир туй вылӧ. А сэк кості менӧ воштӧмаӧсь нин да корсьӧны. И со батьӧй босьтӧ менӧ моздорӧ, шлопйӧдлыштӧ небыд местаӧд, медым ог лэчтав, да бӧр нуӧдӧ горт дорӧ.
Сӧмын неуна быдмыштӧм бӧрын нин ас кежысь куті петавлыны мир туй вылӧ. Гожся жар лунъясӧ ёна пуртікасьлім мир туй вывса кос лыаас. Сэки асфальтыд эз на вӧв. А меным окота вӧлі тӧдны, кузь-ӧ тайӧ мир туйыс да ылӧдз-ӧ сійӧ нуӧдӧ. Но вывті ылӧдз мир туй кузя ми, челядь чукӧр, дерт, эгӧ на лысьтӧй ветлыны.
Та пыдди юксьывлім ӧта-мӧдкӧд мӧвпъясӧн, мый эм да мый абу тайӧ мир туй саяс. Быдӧнлӧн ӧд миян пиысь вӧліны матыссаяс да тӧдсаяс, кодъяс олісны кӧнкӧ ылі каръясын да сикт-посёлокъясын да кадысь кадӧ волывлісны ас чужан сиктаныс тайӧ мир туй кузяыс. Мир туйыс быттьӧ вӧлі вӧр пӧвстӧ вошӧм ичӧтик сиктлӧн став мирыскӧд дзик ӧти йитӧдӧн. Ми ошйысьлывлім ӧта-мӧдлы, кодлӧн коді да кӧніджык олӧ да мыйджык вайлывлӧ ас сиктӧ волігӧн гӧстинеч пыдди. Дерт жӧ, быдӧн сэки мӧвпаліс сы йылысь, мый верстяммӧм бӧрын сідзжӧ мунас велӧдчыны, уджавны да овны ылі карӧ либӧ посёлокӧ да сідзжӧ кадысь кадӧ кутас волывлыны ас чужан сиктӧ тайӧ чуклялысь туйӧдыс. Корсюрӧ ми ылӧкодь нин ветлывлім мир туй кузяыс. Но сійӧ помтӧг кыскывліс сьӧд вӧр шӧрӧд ӧти чукыльсянь мӧдӧдз. Кажитчӧ, сылӧн эз вӧв пом ни дор. Ми повзьывлім да бӧр бергӧдчывлім гортлань.
Но бӧрынджык нин гӧгӧрвоим, мый миян мир туйным абу жӧ вӧлӧма помтӧм. Ӧтарсяньыс сійӧс вомӧнавліс Дзӧля Слуда весьтын нӧшта на паськыдджык туй, коді и вайӧдліс сэсся ветлысь-мунысьясӧс миян мулӧн медся ылі пельӧсъясӧдз. А мӧдарсяньыс мир туйыс, вӧлӧмкӧ, помассьӧ Даньдорын. Сэні сылы водзӧ муннысӧ эз сет паськыд Эжва, коді вӧчліс зэв ыджыд чукыль Пальсянь Отйӧдз.
Но ми сэки та йылысь эгӧ на тӧдӧй. И кӧть сійӧ кадӧ вӧлі полам на мунны кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ паськыд мир туй кузя, но сы пыдди миянлы вӧліны матыссаӧсь да ёнджыка тӧдсаӧсь мукӧд ичӧтджык туйяс да ордымъяс, кодъяс вомӧнавлісны тайӧ мир туйсӧ. Ӧтияс нуӧдісны вадорлань, мӧдъяс — вӧрлань. Мича гожся лунъясӧ зэв долыдпырысь да гажапырысь ветлывлім вадорлань нуӧдысь ӧти либӧ мӧд туй кузя. Тӧдам вӧлі, мый найӧ абу нин сэтшӧм кузьӧсь. Коркӧ-некоркӧ петкӧдасны веретяяс да видзьяс вомӧн чуклялӧм бӧрын Эжва дорса лыа вылӧ. Сэні и помассьӧны. Сэні некытчӧ нин ылавнытӧ. Да вадорад кӧть и туйтӧгыс вӧлі лэччывлам. Сӧмын тай мудзан жӧ турун пӧвсттіыс собнысӧ да бара веськӧдчан туй вылӧ.
Сэк жӧ, быдмыштӧм бӧрын, миянӧс вочасӧн пыр ёнджыка кыскисны ас дораныс вӧрса туйяс. Но ми наысь полыштімкодь жӧ на. Сё дивӧ! Вӧрас пыригӧн туйыс зэв паськыд. Кӧть тракторӧн, кӧть машинаӧн прӧйдит. Но со мунан километр-мӧд дай коймӧд, и вӧрса туйыд вочасӧн заводитӧ векняммыны. Кажитчӧ, быттьӧкӧ оз нин тырмы сылӧн вын-эбӧсыс писькӧдчыны нэмӧвӧйся парма вомӧныс. И кӧнкӧ Кыддза шор сайын нин муртса-муртса тӧдчӧ сылӧн серыс, а сэсся ыджыд изъясӧдз воӧм бӧрын дзикӧдз вошӧ. Сэки ӧтилаӧ сетчылан. Но казялан, мый тайӧ вӧр кыскалан зэв важся туй да сійӧ тӧдлытӧг жӧ помасьӧ. Веськӧдчылан мӧдлаӧ кутшӧмкӧ тӧдтӧм ордым кузя. Но тайӧ туйыс, вӧлӧмкӧ, йӧраяслӧн, кодъяс юны волывлӧны Кыддза шорысь васӧ. А сійӧ муртса тӧдчысь ордымыс, кыті тэныд колӧ петны вӧрсьыс, быттьӧ сералӧ тэ вылын да нарошнӧ дзебсясьӧ, тӧдмалӧ тэнсьыд сюсьлунтӧ. Кужин кӧ пырны пыді вӧрӧ, куж и петны. Мӧд ногӧн, кыдзи нӧ тэнӧ донъявны, лыддян кӧ асьтӧ пармаса олысьӧн. Збыльысь ӧд, ичӧт дырйи, кор кайлывлі нин вӧрӧ тшакла да пувла, кымынысь со тадзи кымӧра лунъясӧ кытшлавлі вӧрӧдыс тӧдса туй корсигӧн. Бур, мый верстьӧяссянь велалі да некор эг тэрмасьлывлы та дырйи, некор эг шӧйӧвошлы. Дыр сэки сулавлывлі ӧти местаын. Видзӧдлывлі и кымӧръяс вылӧ, кытчань найӧ кывтӧны, и пожӧмъяс да козъяс вылӧ, и кодзувкоткаръяс вылӧ, и медбӧрын менам нырисӧй эз ылӧдлывлы менӧ да век петкӧдліс дыр виччысяна ордым. Сійӧ ордымыс сэки вӧлі тэныд мусасьыс-муса да донасьыс-дона.
Но кӧть мый, а век жӧ парма пӧвстӧ вошӧм менам сиктлӧн олӧмыс вӧлі медсясӧ йитчӧма абу вӧрса либӧ вадорса туйяскӧд да ордымъяскӧд, а буретш тайӧ мир туйыскӧд. Сиктыс эськӧ быттьӧ и оліс ас кежысь олӧмӧн. Но став гырысь да тӧдчана вежсьӧмъясыс, кодъяс мунлісны сиктын, заводитчывлісны буретш тайӧ мир туйӧдыс локтӧм войтырсянь. Бӧрынджык нин гӧгӧрвои, мый менам челядьдырся мир туйыд эз нин вӧв сэтшӧм паськыд да веськыд. Ёна чуклявліс нэмӧвӧйся пармаӧд. Да и воӧдчыны сы кузя миян сиктӧдз, торйӧн нин тулыс-арын да тӧвся бушковъяс дырйи, эз нин вӧв сэтшӧм кокни. Та вӧсна ӧд и унаӧн сэки ветлывлісны бокӧ пароходъясӧн. Пуксян рытнас да коркӧ асывнас воан карӧ. Либӧ нӧ жӧ мӧдӧдчан кӧ подӧн либӧ телегаа вӧлӧн сійӧ жӧ карӧдзыс, быть нин ковмас Койтыбӧжын либӧ Слӧбӧдаын узьмӧдчыны. Збыльысь эз вӧв кокни воӧдчыны сійӧ кадӧ весиг орчча сиктъясӧдз, ог нин нинӧм шу ылі кар-посёлок йылысь. Та вӧсна и помтӧг ылын кажитчыліс сэки ставыс. И чайтан вӧлі весиг, мый ӧстальнӧй мирыс олӧ кутшӧмкӧ дзик мӧд нога олӧмӧн. А миян сиктлы Енмыс сиӧма нин быттьӧ овны абу мукӧд мозыс.
Но уна во мысти нэмӧвӧйся пармасӧ вундіс асфальтӧн вевттьӧм веськыдсьыс-веськыд туй. Сэки ставыс быттьӧ лоис дзик орччӧн. Выль мир туйыс ёна матыстіс миян дінӧ мукӧд кар да сикт. Вошисны кытчӧкӧ Эжва кузя кывтысь-катысь юсь кодь еджыд пароходъяс. Кодлы нӧ окота сутки джын кайны да мӧд сы дыра жӧ лэччыны. Пуксьы ӧні автобусӧ и со нин час мысти воан коркӧя ылі карӧдз. Удитан ставсӧ вӧчны, а рытнас бӧр воӧдчыны гортӧдз.
И век жӧ меным унаторйӧн ёна дона сійӧ важся гожся кадӧ буса, тулыс-арӧ сапӧг гӧленьӧдзыд няйт, а тӧвся пӧраӧ лымйӧн тырӧм сук парматі чуклялысь мир туйыс. Ӧд буретш тайӧ важ мир туй кузяыс миян сиктӧ воисны медводдза тракторъяс, кодъяс вылӧ сійӧ кадӧ ёна шензьӧмӧн видзӧдісны менам пӧль-пӧч. Тайӧ мир туй кузяыс жӧ нуӧдлісны сьӧд войясӧ Сталин кадся лагеръясӧ мыжтӧм мыжаясӧс. То ли шор бокысь гусьӧн вайӧм нӧб турунысь, то ли тшыгъялысь челядьлы китыр сю босьтӧмысь, то ли картупель му вылысь коляссӧ ӧктӧмысь. Гежӧд кодкӧ бӧр бергӧдчыліс на пӧвстысь. И ӧтнас мир туйыс тӧдӧ, кутшӧм шог мӧвпъясӧн восьлалісны сэки менам сиктсаяс конвоиръяс коласын да мый думайтісны асланыс водзӧ олӧм йылысь. Буретш тайӧ мир туй кузяыс колльӧдісны ыджыд война вылӧ мамъяс, гӧтыръяс, невестаяс, нывъяс сиктса мужичӧйясӧс, ассьыныс пиянсӧ, верӧсъяснысӧ, жӧникъяснысӧ, батьяснысӧ. Буретш праздник лунӧ ӧд, вӧлӧмкӧ, воӧма сэки тайӧ шогсьыс-шог юӧрыс. И быттьӧ, шондіа лун вылас видзӧдтӧг, ыджыд сьӧд кымӧр ӧшйис сэки сикт весьтын. Кымынысь сэсся, кузь лунтыр сьӧкыд мужичӧй удж бертӧм бӧрын, сиктса аньяс петавлісны мир туй вылӧ да синъяс доймытӧдзныс видзӧдісны ылі вӧрлань, код сайӧ дзебсьыліс мир туйыс. Виччысисны, оз-ӧ тыдовтчы кутшӧмкӧ шынеля морт. Кымын узьтӧм вой кольлі сэки сиктса аньяслӧн. Но эз тэрмасьны гортланьыс мир туй кузяыс воинъяс. Кызвыныс ӧд на пиысь колис куйлыны йӧз муын. Кымын синва сэки киссис сиктса аньяслӧн тайӧ мир туй вылас. Гашкӧ, та вӧсна и сиктас топыдджык вӧлі мир туйыс. Медбӧрын коркӧ тайӧ мир туй кузяыс, сьӧкыд нёль во мысти, вайисны победа йылысь юӧр. Кутісны воавны бӧр гортӧ ловйӧн кольӧм, уна ранаяса, ӧтка-ӧтка салдатъяс, мед нёль во сьӧкыда воюйтӧм бӧрын босьтчыны асланыс нэмӧвӧйся уджӧ — гӧрны да кӧдзны, турун пуктыны, пӧрӧдны вӧр, стрӧитчыны. Мый вӧчан? Олӧмыс ӧд оз сулав места вылас. Кӧть и сьӧкыд. А колӧ мӧвпавны водзӧ аскиа лун йылысь.
Ӧні сійӧ кадся фронтӧвикъяссьыс миян сиктын некод нин абу ловъя. Тӧдчисны, тыдалӧ, окопын коллялӧм воясыс да ранаясыс. Да ӧд и победасяньыс со ветымынысь унджык во нин колис. А менам син водзын быттьӧ ӧні на сулалӧ сійӧ, ньылӧмсьыс едждӧдӧм гимнастёркаа, мудз да сэк жӧ шуда чужӧма миян сиктса фронтӧвик, да кутлӧ-окалӧ сыркъялысь гӧтырсӧ. Кӧть эськӧ ме сэки эг на вӧв, но менам паметьӧ мыйлакӧ йиджтысьӧма буретш тайӧ серпасыс. Тӧда, мый буретш тадзи вӧлі.
Тайӧ мир туй кузяыс уна во сайын нин муні ме карӧ да ӧні сӧмын кадысь кадӧ волывла ас сиктӧ. И быдысь менӧ туй дорӧ петӧмӧн паныдалӧ мам. Нимкодьысла чышкыштӧ синвасӧ.
Ӧнія мир туйыс таляліс важся мир туйсӧ да талунъя том войтыр, дерт, оз нин кужны висьтавны, кутшӧмӧн сійӧ вӧлі. А талун мир туйыд быттьӧ ышнясьысь ичмонь кодь. Лун и вой сы кузя лыдтӧм-тшӧттӧм автобус да машина мунӧ. Весиг сьӧкыд висьтавны, кутшӧм топыда йитіс мир туйыс миянлысь сиктнымӧс Сыктывкаркӧд да став ӧстальнӧй мирыскӧд. Оз сӧмын миян сиктлы ков, вӧлӧмкӧ, карыд, кытчӧ быд лун асланыс тӧжд-могӧн ветлӧдлӧны сиктсаяс. Но и карыд, кыдзи тыдовтчис, оз вермы овны сикттӧг. Видзӧдтӧ, кымын выль стрӧйба кыпӧдӧны карсаясыд миян Эжва берегса нӧрысъяс вылӧ. Воӧма налы сьӧлӧм выланыс татчӧс вӧр-ваыс. Гожӧмнас гортдорса вӧрысь ас сиктсатӧ гежӧда аддзылан. Унджыкыс карса. И вадорын сідзжӧ. Шойччан луныд воны мӧдас да рытсяньыс нин помтӧм машина мӧдӧдчӧ мир туй кузя Пальягӧ. Дерт, сиктсаяс зумыштчывлӧны жӧ мукӧддырйи. Став вӧрсӧ пӧ грабитӧны да урӧстӧны. Миянлы пӧ нинӧм оз коль. Мый татчӧ шуан. Кутшӧмакӧ, дерт, и сиктсаясыд правӧсь. Локтӧм мортыд вӧрсьыд зільӧ босьтны кыдзи позьӧ унджык да оз мӧвпыштлы сійӧс видзӧм йылысь. Но ӧд кужӧмӧн кӧ кӧзяйствуйтны татчӧс вӧрын, бура вӧдитчыны сылӧн озырлунъясӧн, ёнджыка тӧждысьны вӧр-васӧ видзӧм вӧсна, чайта, омӧльыс оз ло ни сиктсалы, ни карсалы.
Талун мир туйыд сэтшӧма матыстіс карсӧ сикткӧд, мый сиктса олысь омӧля нин мыйӧнкӧ торъялӧ карсаысь, торйӧн нин томъяс йылысь кӧ сёрнитны. Сідзи жӧ пасьтасьӧны. Сэтшӧм жӧ мӧвпъясӧн олӧны. И, дерт, жаль овлывлӧ сӧмын сыысь, мый вошӧ сиктыслӧн ас нога олӧмыс, вошӧ коми олан сямыс, аслыспӧлӧс ӧбичаыс, видзӧдласыс. Казяла, да пыр ёнджыка миян сиктысь ӧнія том йӧз заводитӧны яндысьны ас чужан кывсьыс. Бӧрын, дерт, коркӧ сюсьмасны да гӧгӧрвоасны жӧ, мый весьшӧрӧ ӧтдортчисны мам кывсьыныс, но оз-ӧ сэки сёр нин ло. И тайӧ мир туйыс жӧ ӧд быттьӧ отсалӧ бырӧдны сиктлысь асшӧрлунсӧ.
Но мый вӧчан. Олӧмыс мунӧ водзӧ. Ставыс гӧгӧр вежсьӧ. И сӧмын-ӧ мир туй таысь мыжа. Оз, оз позь сӧмын сійӧс мыждыны. Видзӧдлам медводз, сідзи-ӧ олам ми асьным. Но та йылысь тай казьтыштан сӧмын бӧръя здукъясад нин.
Мир туй кузя жӧ мӧдӧдӧны бӧръя туйӧ ас сиктса олысьӧс. Абу матын шойнаӧдзыс. Оз тэрмась машинаыс. Чӧла пукалӧны гортйыскӧд орччӧн кулӧмалӧн рӧдняыс. Мӧвпалӧны, мый абу жӧ тай помтӧм морт нэмыд. И он век ов сідзи, кыдзи колӧ. Но та йылысь думыштлан мыйлакӧ сӧмын бӧръяпомас. И мед жӧ мортыслӧн лолыс, мир туй кузя шойналань мунігӧн, медбӧръяысь казьтыштас ассьыс олан туйсӧ да ликтас аслас матыссаяслы, кыдзи эськӧ водзӧ тӧлкӧнджык овны. И буретш мир туйыс сэки чӧла да небыда байкӧдӧ медбӧръя туйӧ мунысь коркӧя мортӧс да быттьӧкӧ тшӧтш шогсьӧ машина кузолын пукалысьяскӧд сійӧ морт вӧснаыс, коді коркӧ медводдза воськовъяс вӧчлывліс тайӧ мир туйӧдыс.
Унатор эськӧ вермис висьтавны миян сиктса мир туйыс. И бурсӧ. И омӧльсӧ. Тӧрытъя да талунъя войтырлӧн олӧм йылысь. Ӧд ставыс сы пыр прӧйдитӧ. Но мыйлакӧ тай чӧв олӧ. Оз петкӧд йӧзӧ ассьыс тӧжд-шогсӧ, майшасьӧмъяссӧ. А меным кажитчӧ, мый тайӧ мир туйыс миян сиктлӧн аслыспӧлӧс вынйӧра сӧн, коді сетӧ сылы олӧмсӧ, вын-эбӧссӧ, радлунсӧ и шогсӧ. И сытӧг сиктыс быттьӧ абу. 


Вӧвъяс, вӧвъяс...
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 105-110 лб.>

Кыдзкӧ ӧтчыд вӧлі восьлала чужан сикт кузя аслам ичӧтик племянницакӧд. Друг сійӧ горӧдіс шензьӧмпырысь ёсь гӧлӧснас:
— Видзӧдлы, видзӧдлы, со лошадкаясыс!..
Ме видзӧдлі водзлань. Збыльысь, пурыссянь кайисны кык верзьӧма. Буретш тулыс вӧлі. Улынджык олысьяс корлӧмаӧсь ылі сиктысь вӧвъяссӧ гӧрны ассьыныс град йӧръяснысӧ. Миян сиктын тайӧ гортса пемӧсъясыд важӧн нин абуӧсь. Калбас вылӧ уна во сайын сдайтлісны. Нинӧм пӧ наысь, кор сы мында техника ӧні. А сійӧ ылі сиктас вӧвъяссӧ босьтчӧмаӧсь видзны фермеръяс. Тыдалӧ, выгӧдаыс век жӧ эм.
— Абу лошадкаяс, — шуа ичӧт мортлы, — а вӧвъяс, либӧ чибӧяс. Колӧ тӧдны мам кывтӧ.
Ас кежысь мӧвпала, кытысь нӧ сійӧ тӧдӧ, кыдзи коминас шуӧны тайӧ пемӧсъяссӧ, кор первойысь на вылӧ дзоргӧ. Да, этша коми сиктысь нин аддзан ӧні вӧвъястӧ. А ӧд найӧ аслысногӧн гажӧдлісны сиктса олӧмсӧ. Натӧг и збыльысь вӧлі некыдзи бергӧдчыны некымын дас во сайын. И йӧзыслы насянь вуджліс бара жӧ кутшӧмкӧ аслыссяма бурлун. Сиктса войтырыд, чайта да, сэки вӧліны сьӧлӧмаджыкӧсь, вежавидзысьджыкӧсь.
Ми, челядь котыр, ичӧтдырсянь велавлывлім вӧвъяс дінӧ. Со помассьӧ дженьыд тӧвся лун. Кильчӧ дорын кылӧ додьлӧн дзуртӧм шы. Сідзкӧ, мам вайӧма нин мӧдлапӧлысь турун. Сійӧ ӧні кутас вӧвсӧ лэдзавны. Сийӧс-заводсӧ пыртас посводзӧ. Но ачыс, мудзӧма да, дерт жӧ, оз кут лэччӧдны вӧвсӧ конюшняӧ, коді сикт горулын. Корас менӧ. Тайӧс тӧдӧмӧн ӧдйӧджык кӧмася-пасьтася. Мусяньыс ог на судз, да кильчӧ вывсянь мам отсӧгӧн пукся вӧвлӧн паськыд мыш вылӧ да босьта киӧ сермӧдсӧ. Мам меліа тапнитӧ вӧвлы мышкас да шуӧ меным:
— Видзчысь, эн усь.
Первойтӧ и збыльысь сьӧкыд вӧв вылад пукавны. Сідзи и кыскӧ муланьыс. То ӧтарас, то мӧдарас. Но вочасӧн велалан жӧ кутчысьны. Коркӧ и скач кокӧн сэсся велӧдчан ветлыны. Кӧть эськӧ, веськыда кӧ шуны, бур кавалерист меысь сідзи эз и артмыв. Но мукӧд сиктса челядь моз ёна жӧ лои ноксьӧма вӧвъяс дінад. Тулыснас агсасян. Гожӧмнас юр кыскалан. Тӧвнас корсюрӧ куйӧд петкӧдан. А вӧлыдлы, коньӧрлы, вобыд спокой абу. Мыйта удж сылы лоӧ бергӧдны. И гожӧмын, и тӧлын. Тулыснас асывводзсянь сёр рытӧдз лоӧ гӧрны. Гожӧмбыд лоӧ ытшкыны, куртны, кыскавны турун. Арбыд новлыны му вылысь и картупель, и град выв пуктас, и нянь. Чайтан, мый тӧвнас вӧлыдлы шойччӧг сюрлӧ. Кытысь нин. Кутшӧм ылынӧсь торъя видзьяс. А сэтчӧдз колӧ ӧд вӧвнад туй писькӧдны. Сэсся бӧр бергӧдчыны тыра доддьӧн. А мыйта вӧрса уджсӧ ковмыліс бертны вӧвлы. Джуджыд тола пыр петкӧдны делянкаысь вӧр, вайны пес.
Помнита, ӧтчыд батькӧд кайлім выль керка улӧ вӧр пӧрӧдны. Школаын на велӧдчи. Дас нёль арӧс тырта. Лунтыр пӧрӧдчим, увйысим. Кыскалім кык вӧлӧн керъяссӧ туй дорӧдз. Мыйта мудзыс сійӧ луннас сюрлі. Гортӧ воӧм бӧрын весиг эг ужнайт. Кайи гӧбӧч вылӧ да пыр жӧ унмовси. Но кутшӧма ковмис пессьыны сійӧ луннас коньӧр вӧвъяслы. Колӧ ӧд бергавны джуджыд лым пӧвстын. Петкӧдны туй вылӧ кыз да уль керъяс. И тадзи налы быд лун сюрлывліс. Нэм помӧдзыс ковмывліс бертны сьӧкыд удж.
Сӧмын недыр кежлӧ веськавлісны сиктса вӧвъяс райын кодь олӧмӧ. Тувсов гӧра-кӧдза помассьӧм бӧрын найӧс лэдзлывлісны навӧлӧкӧ. Мед удитасны шойччыштны, вын-эбӧссӧ чӧжыштны видз вылӧ петтӧдз. Вӧля вылад вӧвъясыд ӧдйӧ ёнмылісны, збоймылісны, весиг тшӧкыда оз вӧлі бӧрсӧ сюрӧдчыны. Но кыскис найӧс ас дінас чӧскыд зӧр, кодтӧг овны эз вермывны. Тайӧс тӧдӧмӧн, конюкъяс век босьтлісны аскӧдныс сумка тыр вӧвъяслы чӧсмасянторсӧ.
Збыльысь, эз вӧв кокни вӧлыдлӧн сиктад олӧмыд. Но сійӧ быттьӧ гӧгӧрволіс, мый тадзи нин сиӧма сылы овны Енмыс, да эз ёнасӧ ропкӧдчыв. Сэсся ӧд сиктса мортыд медъёна пыдди пуктыліс вӧвтӧ да видзис сійӧс аслас синмӧс моз. Сійӧ вӧлі сылы медводдза да медыджыд отсасьысьӧн. Гашкӧ, и медбур ёртӧн. Тшӧкыда ачыс кӧть пӧттӧдз оз сёй. Но век нин аддзас вӧлыдлы нянь тортӧ либӧ сакартортӧ. Кымынысь видз вылын уджалігӧн сюйлывлі зептӧ аслам кыскасян вӧвлы чӧсмасянторсӧ мамысь гусьӧн. Вӧлі-ӧ тайӧ Упар, Бурлак, Крутӧй, Стрела, Утка. Уна вӧв прӧйдитліс кузь гожӧмъяснад аслам ки пыр. Ставсӧ сьӧкыд лыддьӧдлыны. Быдӧн на пиысь асывводзын доддясигӧн медводз исавліс киястӧ, зепъястӧ. Корис тэнсьыд мыйкӧ. Эг зільлы пӧрйӧдлыны на пиысь некодӧс. А чӧсмасянторсӧ кыз льӧбъя вом доръяснас босьтӧм бӧрын менам вӧлӧй меліа ниртчыліс морӧсӧ кымӧснас. Тадзи аттьӧаліс сійӧ менӧ. Та бӧрын кокниа нин сетчыліс доддявны асьсӧ.
И лунтыр сьӧкыд удж.
Дерт, мукӧддырйи и ыръянитлывліс кодкӧ на пиысь.
Торйӧн нин помнита Стрелаӧс. Оз кӧсйы водзӧ уджавны. Мырдӧн веськӧдчӧ чом дорӧ. Гӧгӧрвоа ме сійӧс. Мудзис. Жаль. Да ӧд и мукӧдлы абу жӧ кокни. Сэсся и ме абу ас вылын кӧзяин. Верстьӧясыд пыр и вомаласны: он пӧ вермы, мужик морт, вӧвкӧд справитчыны. Мый вӧчан. Лэдза сійӧс скач кокӧн паськыд да шыльыд видз вывті. Первой ӧтарӧ. Сэсся мӧдарӧ. И со нин раммис Стрелаыд. Бӧр бергӧда сійӧс пыр кыптысь турун зорӧдлань.
Но рытланьыс кутшӧм долыд овлӧ вӧвъяслы. Гӧгӧрвоӧны, мый помассис уджалан луныс. Кӧть и мудзӧмаӧсь, но ӧта-мӧд вежмӧн скач кокӧн тэрмасьӧны чомлань. Сэні ми, челядь чукӧр, лэдзалам найӧс да вӧтлам вӧля вылӧ. Сэсся асывводзӧдз вӧвъяс йирсьӧны конюкъяслы бура тӧдса местаясын. Мед пӧткӧдчӧм бӧрын бара мӧд луннас сьӧкыд удж бергӧдны.
Но оз ков чайтны, мый сэтшӧм кокниа вӧлыд велалӧ сьӧкыд удж дінад. Кутшӧм долыда ризъялӧ чань аслас уджалысь мам дінын. То друг кынмылас места вылас. То мыйыськӧ быттьӧ повзяс да скач кокӧн мӧдӧдчылас. Мамыс сӧмын меліа гӧрӧктывлӧ. Ӧлӧдӧ ассьыс быдтассӧ вильшасьӧмысь. Но чаньыд друг вунӧдас ставтор йывсьыс, матыстчас мам дінас да кутас терпитны позьтӧма нетшкыны сійӧс нёньясӧдыс. Кынӧмыс сюмалӧма ичӧтыдлӧн. А мӧдыс видзчысьӧмпырысь сулалӧ, мед не дойдны ассьыс быдтассӧ. И оз тӧд быдмысь чаньыд, мый сійӧс виччысьӧ водзӧ.
Но со сійӧ верстьӧ нин. Важӧн олӧ мамсьыс торйӧн. Ӧти асылӧ конюк петкӧдӧ том вӧлӧс водзвыв дасьтӧм йӧрӧ. Векджык джуджыд лым дырйи нин. Чань вӧв казялӧ, мый сыкӧд кӧсйӧны вӧчны кутшӧмкӧ лёктор. Оз кӧсйы сетчыны. Чеччалӧ кыккокйыв. Лёкысь кежӧдлӧ синъяссӧ. Скӧрпырысь гӧрдлӧ. Кӧсйӧ курччыны сійӧс кытшалысьясӧс. Но кыдзи нӧ кужан вермасьны вывті сюсь да наян морткӧд. И со нин сійӧс доддялӧмаӧсь. Мӧдыс век на оз кӧсйы сетчыны да петитчӧ бӧрлань. Сэки доддьӧ пуксьӧ либӧ ачыс конюкыс, либӧ кутшӧмкӧ смелджык мужичӧй. Восьтӧны заворсӧ. Чань вӧв яра ӧдӧбтчӧ водзлань. Кӧсйӧ шыбитны ас вывсьыс веласьтӧм грузсӧ. А доддьын пукалысьлы тайӧ и колӧ. Сійӧ кежӧдӧ чань вӧлӧс лым толаӧ. Мӧдыс эськӧ и заводитӧ нуны доддьын пукалысьӧс кыдзи позьӧ ӧдйӧджык. Но абу тай помтӧм вӧлӧма вын-эбӧсыд.
Мыйкӧ дыра мысти раммӧм чань вӧв сьӧкыда лолалігтырйи бӧр локтӧ конюшнялань. Синъясыс абу нин важкодь ярӧсь. Тыдалӧ, мый сетчӧма ассьыс вынаджык мортлы. Тайӧ лунсяньыс ковмас сылы прӧщайтчыны вӧльнӧй олӧмкӧд. Чужис бара ӧти уджалысь. И сӧмын пӧрысьлуныс да вермытӧмлуныс мездас сійӧс сийӧс-заводысь.
Век жӧ, кыдзи казьтыштлі нин, мортыд пыр зэв ёна жалитліс ассьыс медводдза отсасьысьсӧ. Помнита, кыдзи ӧтчыд Володя конюк тэрмасьӧмӧн матыстчис лавка дорын пукалысь мужичӧйяс дінӧ да майшасяна гӧлӧсӧн висьталіс, мый сиктгорувса кадъя нюрӧ вӧйӧма медбур кыскасян вӧлыс. Оз пӧ вермы ачыс петны. А ӧтнам пӧ ме нинӧм ог вермы вӧчны. Мужичӧйяс дыр эз мӧвпавны. Босьталісны потшъяс, гезъяс да мӧдӧдчисны Володя конюк бӧрся. Ми, челядь котыр, вӧтчим на бӧрся.
Вӧлыд и збыльысь коскӧдзыс вӧлі нюрын. Йӧзӧс аддзӧм бӧрын эськӧ и ӧдӧбтчыліс водзлань, но сӧмын кок улас лойсьӧм няйтыс да ваыс дзурсмуні да пыдӧджык на вӧйи. А синъясас сылӧн вӧлі сы мында гажтӧмлун да полӧм. Сэтшӧм окота вӧлі сылы овны. Сэк жӧ вермытӧмысла шогпырысь видзӧдліс йӧз вылӧ да нораа гӧрӧктіс. Ӧти бӧрся мӧд синва мольяс тюрисны льӧб кузяыс увлань.
Володя конюк видзчысьӧмпырысь матыстчис вӧв дінӧ да такӧдіс сійӧс бурситіыс малалігтыр, мый ставыс пӧ лоӧ бур. Мӧдыс гӧгӧрвоис ассьыс кӧзяинсӧ да дугдіс чепсасьны. Быттьӧ кӧсйис шуны, вӧчӧй пӧ, мый кӧсъянныд. Мужичӧй котыр тэрмасьтӧг, потшъяс да гезъяс отсӧгӧн босьтчисны мездыны вӧлӧс. Медводз вӧвлы кынӧм улас видзчысьӧмпырысь, ньӧжйӧник сюйисны кык потш. Вӧлыд гӧгӧрвоис, мый сылӧн кынӧм улас лоис кутшӧмкӧ мыджӧд. Ачыс мӧдіс отсасьны.
Дырӧн-сорӧн мысти кадъя нюрыд кутіс вочасӧн лэдзны пемӧстӧ аслас кабырысь. И со нин вӧлыд петіс мужичӧйяс отсӧгӧн чорыд му вылӧ да нимкодьпырысь гӧрӧктіс. Аттьӧаліс мездысьясӧс. Быдӧн малаліс сійӧс. А эбӧссьыс петӧм вӧв эз котӧрт кытчӧкӧ бокӧ. Сӧмын меліа ниртчис ӧтилы да мӧдлы морӧсаныс. Сюрис сэки сылы и сола нянь шӧрӧм, кодӧс зэв азымпырысь някляліс. А сэсся Володя конюк бӧрся мӧдӧдчис гортлань. Ми мунім бӧрсяньыс да кывзім верстьӧяслысь вӧвъяскӧд уна сикас лоӧмторъяс йылысь висьтъяс.
Кыдзи нӧ верман вунӧдны тайӧ зэв бур пемӧсъяссӧ, кодъястӧг сэтшӧма гӧльмис миян ӧнія олӧмным. Быттьӧ мыйкӧ вӧвлытӧм ыджыдтор воши. Кымынысь ог волы аслам сиктӧ, кор сёрни пансяс матыссаяскӧд да тӧдсаяскӧд талунъя да тӧрытъя олӧм йывсьыс, пыр и кодкӧ казьтыштас вӧвъясӧс. Сы йылысь, кыдзи накӧд уджавлӧма, кыдзи зэв тшӧкыда тайӧ пемӧсыс мездывлӧма мортӧс ыджыд неминучаысь. И югдывлӧны сэки сиктса войтырлӧн чужӧмъясыс, и бурмӧны налӧн сьӧлӧмъясыс. А мыйта воштісны талунъя челядь сыысь, мый эз лоны сиктын вӧвъяс. Чорыдджык сьӧлӧмаӧн найӧ быдмӧны. Ӧдйӧджык лёклань зільӧны сетчыны. А сійӧ воясас ӧд зонпосниыд уна кад коллявлісны конюшня гӧгӧрын, отсасисны конюкъяслы дӧзьӧритны вӧвъясӧс. Таысь конюк лэдзліс пуксьыны налы вӧвъяс вылӧ. Да и ачыс конюкыс вӧлі вывті пыдди пуктана мортӧн и челядь, и верстьӧяс пӧвстын. Гӧгӧрвоана, вӧзйӧма вӧлі сылы видзны-дӧзьӧритны мортлысь медыджыд отсасьысьӧс.
Кутшӧм аслыснога гажа серпасъяс вӧлі аддзылан сэки сиктӧд мунігӧн. Со кодкӧ лэбӧ улича кузя корадоддьӧн, ылысянь кылӧ мегырас кӧлалӧм кӧлӧкӧльчик. Тыдалӧ, кутшӧмкӧ праздник пасйӧны. Со конюшня дорсянь кылӧны вӧвъяслӧн гӧрдлӧм шыяс. Тайӧ конюкъяс торйӧдӧны мамъяс дінсьыс быдмӧм нин чань вӧвъясӧс. Со сикт кузя верзьӧмӧн челядь мӧдӧдчӧмаӧсь. Быдса эскадрон. Дзик кино вылын кодь. Найӧ нуӧдӧны вӧвъясӧс мӧдлапӧвса видзьяс вылӧ.
Но воши кытчӧкӧ сиктысь тайӧ аслыснога гажыс. Тыртӧмджык, гажтӧмджык лоис та бӧрын ачыс сиктыс. Эз кут сылы мыйкӧ тырмыны. Йӧзыс быттьӧ таысь мӧд ногаӧсьджык лоисны. Сиктӧ быдысь волігӧн сідзи и окота аддзыны, мый друг эсійӧ керка пельӧс сайсянь петасны вӧвъяс да кутасны барабанӧ таркӧдӧм моз, тӧв улын лёзьялысь бурсиаӧсь, скачитны асфальта туй кузя. Либӧ матысса вӧр сайсяньыс мыччысясны найӧ да мӧдӧдчасны конюшнялань, коді важӧн нин абу. Но весьшӧрӧ, вӧлӧмкӧ, виччыся татшӧмторсӧ. И окота синва сорӧн горӧдны сэки:
— Кӧнӧсь ті, вӧвъяс, менам мусаяс? Кытчӧ ті вошинныд?


Турун ош
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 110-113 лб.>

Войбыд зэрис. То неуна лӧньыштлас. То бара ӧддзылас вынсӧ зэвтыштӧм бӧрын. Сэки гырысь зэр войтъяс скӧрпырысь заводитӧны таркӧдны ӧшинь стеклӧӧ. Зільӧны садьмӧдны гортын чӧскыда узьысьясӧс. Асывланьыс нин петіс чизыр вой тӧв. Тыдалӧ, кӧсйис разӧдны кымӧръяссӧ. Но шонді петӧм бӧрын сӧмын недыр кежлӧ воссьыліс енэжыс. И бара зэв улӧдз ӧшйисны руд кымӧръяс.
Вӧрад татшӧм кадад ёна лысваа. Кӧтасян и вылісянь, и улісянь. Но окотаыс быттьӧ тойліс менӧ. Шуи ветлыны тшакла орчча грезд весьтын пожӧма мылькъяс вылӧ, кытчӧ зэр бӧрад ёна петавліс и гӧрд гоб, и дона гоб. Сэк жӧ талун вӧрад, дерт, чӧв-лӧнь. Ӧдвакӧ кодкӧ окотитас кӧтӧдчыны. Мам эськӧ броткыштіс жӧ, васӧ пӧ сӧмын гортӧ ваян. Но эг нин пыдди пукты сылысь кывъяссӧ.
Медводдза пуяс сайӧ саялӧм бӧрын нин гӧгӧрвои, мый мамӧй збыль шуӧма. Тэрыба восьлалігад пу лапъяс виччысьтӧг резыштлісны менӧ фонтанысь моз ва войтъясӧн. Улісянь сідзжӧ кӧтасьӧм чӧдлач коръяс мыськалісны гачӧс, да ваыс йиджтысис нин сапӧг пытшкӧ. Но меным ставыс вӧлі веськодь. Сюся видзӧдалі гӧгӧрбок, оз-ӧ петкӧдчыны тшаклӧн выль петасъяс.
Недыр лысваа вӧрті келӧм бӧрын друг син улӧ уси кутшӧмкӧ ыджыд сьӧд мыгӧр, коді эз сулав места вылас. Сувтовкерлі быдсӧн да сюсьджыка видзӧдлі сэтчань. Мый нӧ тайӧ сэтшӧмыс? Кутшӧмкӧ пемӧс зэв зіля йирсис. То ли вӧв, то ли йӧра. Но вӧлыд вӧрад ӧдвакӧ пырас. Да и абу нин сійӧ миян сиктад. Йӧра вылӧ быттьӧ оз жӧ ёна мун. Сійӧ кузь кокъяса, джуджыд. А тайӧ ляпкыдик, но кузьмӧс. Друг сьӧлӧмӧй ыркмуні. Гӧгӧрвои, мый турун ошкӧд паныдаси. Вӧр дорас совхоз муяс вылын анькытш сора зӧр быдмӧ. Войнас, тыдалӧ, волӧма зӧр сёйны. А ӧні со чӧдйӧн да чӧдлачӧн чӧсмасьӧ. Быд во тадзи миян сикт дорӧ анькытш сора зӧръя муяс вылӧ ошъяс волывлӧны. Некодӧс нин тайӧн он шензьӧд. А тайӧыслы ӧні важӧн нин кад эськӧ пыдіджык вӧрӧ кевны. Но талун йӧзлӧн гӧлӧсъяс оз кывны. Ошкыдлысь чӧсмасьӧмсӧ некод оз торк. Нӧшта бур, мый тӧлыс пӧльтіс бокӧ да ошкыд эз кыв мортлысь дуксӧ. Та вӧсна эз казяв менӧ. Сэк жӧ сьӧлӧмӧй ёна тіпкис, быттьӧ кӧсйис чеччыштны морӧсысь. Шулӧны жӧ эськӧ, мый оз вӧрзьӧд турун ошкыд морттӧ. Но ӧд он тӧд, мый воас вӧрса кӧзяиныдлы юрас. Веськавлы сӧмын сылӧн лапаясӧ-а.
Дыр эг и мӧвпав. Видзчысьӧмӧн сайӧдчи пуяс сайӧ да ӧдйӧджык зіли вешйыны тайӧ местасьыс, бӧрлань видзӧдлывлігмоз. Ошкыд бӧрсянь эз вӧтчы. Гашкӧ, эз казяв. Гашкӧ, пӧтіс да та вӧсна бур сьӧлӧма вӧлі. Да и ёна-ӧ ме кола сылы, сылӧн аслас тӧжд-мог. Колӧ кузь тӧв кежлӧ пӧткӧдчыны, гос чӧжны. Но век жӧ, кӧть и мӧдлаын нин келалігӧн, кӧть и этша сюри выль петӧм тшакыс, кыдзкӧ деливӧ вӧлі сьӧлӧм вылын. Оз тшӧкыда удайтчыв аддзысьлыны вӧрын медъён, медся аслыспӧлӧс, гашкӧ, и медся страшнӧй пемӧскӧд, код йылысь сы мында нин висьталӧма да гижӧма. Оз ӧд прӧста сійӧс нимтыны вӧрса кӧзяинӧн. Сэсся кӧть и шуӧны миянын тайӧ зверсӧ турун ошкӧн, а быдсямасӧ жӧ ӧд сійӧ сёйӧ. А сюран кӧ рӧкыд вылӧ сы шӧрӧ, вермас и тэнӧ тшӧтш ӧбӧдитны.
Бӧрын нин сиктсаяслӧн висьтасьӧмъяс серти лои гӧгӧрвоана, мый тайӧ ошсӧ унаысь нин аддзылӧмаӧсь. Оз пӧ нин сэтшӧм ёна ӧтдортчы йӧзсьыд. Дерт, кынӧмыд кӧ сюмалӧ да сиктбердса муяс вывсьыд пӧтӧсаджык нуръясянтор сюрӧ. Збыльысь, Паль гӧгӧрса вӧръясад ошъясыд паськыда овмӧдчӧмаӧсь. Сиктса пӧшти быд олысь, коді ветлывлӧ вӧрӧ, коркӧ да коркӧ аддзывлӧма тайӧ зверсӧ.
Шонъянӧй батьлӧн висьталӧм серти, коркӧ сылы весиг лоӧма котӧрӧн пышйыны вӧрсьыд пияна ошкӧд паныдасьӧм бӧрын. Муртса абу шыбитӧма наберушкасӧ. Тайӧ вӧлӧма вӧрбердса муяссянь неылын. И мамным тшӧтш вочаасьлӧма ошкыдкӧд син на син. Сувтіс пӧ меным воча да воддза лапаяснас мурзігтыр шенасьӧ, гыжъяснас сяркӧдчӧ. Тыдалӧ, повзьӧдны кӧсйӧ да вӧтлӧ ас дорсьыс. Мамӧй повзьӧм вӧснаыс сідз жӧ абу слӧймӧма котӧртны кытчӧкӧ. А ошкыд кӧ вӧтчас? Сувті пӧ сылы паныд, сідз жӧ пӧ шенася киясӧн да шуала: батюшкоӧй, мун татысь, мун, ми ог мешайтӧй ӧта-мӧдлы, разӧдчам чӧла. И ошкыд пӧ збыльысь бергӧдчис да муніс.
Йиджтысис паметьӧ и миян сиктса ӧти аньлӧн висьтыс. Сійӧ аддзылӧма ошсӧ челядь дырйиыс, кор кӧмтӧм кокӧн на ветлӧдлӧма. Вӧлӧма тайӧ войнаӧдз уна дас во сайын. Крестьянскӧй мӧсъясыд сэки и вӧрті тшӧтш, вӧлӧмкӧ, келалӧны. Ӧтчыд ӧти кӧзяинлӧн мӧскыс оз во гортас. Мунасны корсьны вӧрӧ. Ылысянь нин кыласны баксӧм да буксӧм шыяс. Чайтасны, мый мӧскыд ӧшкӧд гуляйтӧ. Матыстчасны да аддзасны: ыджыд ош йӧртӧма кӧзяиныдлысь мӧстӧ медся понӧляинас да патрайтӧ сійӧс выліас вожасьӧмӧн. Мӧдыс нинӧм нин оз вермы вӧчны да сӧмын нораа баксӧ. Но уна йӧзтӧ аддзӧм бӧрын пышйӧма ошкыд. Абу смелмӧдчӧма уськӧдчыны на вылӧ. Кӧзяинлы кольӧма сӧмын джынвыйӧ нин ловъя мӧслысь голясӧ вундыны. Жаль эськӧ, да мый сэсся вӧчан.
Медся омӧльыс, дерт, кор паныдасян пияна ошкӧд. Ен мед видзас таысь. Мам ошсянь быдторсӧ позьӧ виччысьны. Сійӧ ассьыс ловсӧ сетас, мед сӧмын быдтасъясыс дзоньвидзаӧн колисны. Ӧтчыд со тадзи жӧ ас сиктысь кык мужичӧй, пищаляӧсь, виччысьтӧг паныдасясны буретш пияна ошкӧд. Ӧтиыс дзик орччӧн ош пияныдкӧд веськалас. Мӧдыс ылынджык лоӧ. Ёртсӧ мездӧм могысь кыкысь лыяс мам ошкыслы. Но, тыдалӧ, оз бура веськав. Ошкыд тӧкӧтьӧӧн суӧдас сійӧс да чашнитас ружьесӧ. Ог тӧд, кыдзи сэки кык ёртлы ловйӧн удайтчӧма кольны. Гашкӧ, Енмыс кыліс налысь шыӧдчӧмсӧ. Но, дерт жӧ, мам ош челядь дорас тэрмасис да сійӧн эновтіс йӧзӧс. Со ӧд кыдзи овлӧ.
Дерт, водзджык ошъясыдлы бурджык вӧлі. И вӧртӧ эзджык вӧв сэтшӧма пазӧдӧма. И нуръясянторйыд сюрӧджык вӧлі. Но кымын водзӧ, сымын тшыгӧмджык налы. Пыр ылӧджык и ылӧджык, вӧрлӧн медся ылі гусяинъясӧ писькӧдчӧ мортыд. Некытчӧ лои дзебсьыны зверлы. Да и сёяныд сылы эзджык кут сюрны. Сы вӧсна, мый урӧсмӧ да гӧльмӧ вӧр-ваыс. Со и ёнджыка кутіс сибӧдчыны весиг тайӧ зэв сюсь да быдторйысь видзчысьысь зверыс морт дінад. Гожӧмъясын пыр тшӧкыдджыка сійӧ ветлӧдлӧ сиктъяс гӧгӧр. Ӧткымынӧн, гашкӧ, чайтӧны, мый регыд и киад кутас сетчыны. Но ӧд тайӧ вӧрса звер. И медводз, дерт жӧ, видзчысьны сыысь колӧ. И ньӧти ог кӧсйы, медым сійӧ овмӧдчис миянкӧд орччӧн. Сэки тайӧ зверыс оз нин ло ошкӧн. Мӧдарӧ, колӧ эськӧ ёнджыка тӧждысьны, мед тырвыйӧ дзоньвидзаӧн на колис миянӧс кытшалысь вӧр-ваыс. Мед ас кежысь, ас гортас ньӧти повтӧг оліс тайӧ вӧрса кӧзяиныс. Ӧд сытӧг и вӧрыс быттьӧ оз нин ло тырвыйӧ вӧрӧн. Ёна гӧльджык лоӧ сійӧ. Оз кут мыйкӧ тырмыны сылы. И мед жӧ эськӧ мыйкӧ кольӧ на и миян внукъяслы тайӧ зверсӧ казьтылӧм могысь.
 

Лов кыпӧдысьӧй, вердысь-удысьӧй 
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 114-137 лб.>

1	 

Мыйла менӧ ичӧтдырсянь кутіс кыскыны Эжва дорӧ, ӧні сьӧкыд висьтавны. Тыдалӧ, кыскис турунвижа-лӧза сялькъялысь шоныд ваыс, коді лун и вой визувтіс рытыввывлань кытчӧкӧ зэв ылӧ-ылӧ, зарни рӧма пӧсь лыаыс, код вылын, лӧзӧдтӧдз купайтчӧм бӧрын, радейтлім куйлыны, ылі мӧдлапӧлын шувгысь вӧрыс, код сайсянь друг кыпӧдчывлісны тӧдлытӧг сьӧд юра кымӧръяс да вӧтлывлісны миянӧс гортӧ, и, дерт жӧ, застругаясын шонтысьысь да пыр сёйны корсьысьысь гырысь и посни чериыс, коді сэки лыдтӧм-тшӧттӧм на вӧлі. Лунтыръясӧн купайтчам, ворсам-котралам, вугралам мыкъясӧс. Миян сідз-тадз вӧчӧм вугыр шатинъяс вылад да дугдывтӧг горзіг-чеччалігад гырысь чериыд, дерт, оз вӧлі сюр. Но и сійӧн, мый сюрлывліс, ми вӧлім дӧвӧленӧсь. Катлывлім гортӧ юква вылӧ. Кор унджык сюрлывліс, ошкывлісны миянӧс. Но, дерт жӧ, стрӧжитісны сыысь, мый быд лун вошласям вадорын. А вӧям кӧ нӧ? Ӧд не ми кодь, пытш кодь, детинаясӧс ньылыштлывліс тайӧ, первой видзӧдлассяньыс быттьӧ мелі Эжваыс. Кыскывліс сійӧ аслас вапытшса сарствоӧ и верстьӧ мужичӧйясӧс да нывбабаясӧс, кодъяс би пыр и ва пыр нин мунісны да кужисны быдторйысь видзчысьны. Но он на тай босьт. Торйӧн нин йиджтысис паметьӧ батьлӧн висьтыс сиктса ӧти мужичӧй йылысь, коді зэв бура кужӧ, вӧлӧмкӧ, вартчыны. Сёр тулысын нин кыкӧн вӧлӧм локтӧны гортаныс чери кыянінысь. Налы паныдасяс зэв кузь куръя, кодӧс колӧ кытшовтны. Бура вартчысьыд ыстас ёртсӧ кытшолӧн. Ме нӧ чужйыштча вомӧныс, шуас сӧмын дженьыдика воча кыв пыдди. Оз видзӧд сы вылӧ, мый ваыс кӧдзыдкодь на вӧлӧма. Мӧдыд куръятӧ кытшовтӧм бӧрын дыр виччысьӧма ёртсӧ, но сідзи ӧтнаслы и лоӧма гортас кайны. Тыдалӧ, эз артышт вартчыны кужысьыд ассьыс вынъяссӧ. Кӧдзыд ваад сувтіс сылӧн вирыс. Со ӧнӧдз на пӧ кӧнкӧ чужъясьӧ, помавлывліс ассьыс висьтсӧ батьным.
Батьлӧн стрӧжитана кывъяслысь донсӧ верстьӧӧн нин гӧгӧрвои ачым, кор ӧтчыд Эжва вомӧн вартчигӧн, мӧдар берегӧ воигас нин, друг кынмис ӧти кокӧй да эз кут кывзысьны. Бур, мый эг повзьы. Гатшӧн уйӧмӧн нин воӧдчи мӧдаp берегас. А бӧрсӧ пуръя пароход ковмис виччысьны. Пурйыд ӧд ёна векньӧдӧ Эжваыдлысь отсӧ. Сы вылын и шойччыштны позьӧ.
Но сэки, челядь дырйиыд, миянлы некутшӧма эз мӧрччывны гырысьяслӧн шуасьӧмъясыс. Ёна ӧмӧй на ми кужим мӧвпыштлыны сы йылысь, мый миянкӧд вермас лоны. Недыр мысти нин бара тӧвзьылім кыр горув вадорлань. Сӧмын тӧлыс пельясаным шутьляліс. Дерт, вадорад лунтыр довъялӧм бӧрын мудзлывлім жӧ. Кынӧмыд сюмалӧ. Юрыд, гожся яр шондіыс сотӧма да, висьӧ. Бӧрсӧ ӧдва нин довгам веретяяс коласӧд. Няклялам шомкор да бобӧнянь. Мӧвпалам сы йылысь, мед сӧмын ӧдйӧджык гортӧ воӧдчыны да кӧдзыд йӧв кружка юыштны. Ӧдва нин кыр паныдсӧ каям. Но мӧд луннас бара нин кыскӧ сэтчӧ, кытчӧ тэныд эз вӧв тшӧктӧма мунны. И тадзи вӧлі сэтчӧдз, кытчӧдз эгӧ нӧшта быдмыштӧй, а сэсся менӧ да ёртъясӧс: и Шурикӧс, и Кольӧӧс, и Ваньӧӧс, и Мишӧӧс, и Валерӧс — доддялісны видз вылӧ. Июль тӧлысь воас, да видз выв миянӧс виччысьӧ. И тадзи школаӧдз. Вадорын весьшӧрӧ шӧйтӧм да тӧв чужъялӧм йывсьыд ковмис вунӧдны.
Но буретш тайӧ воясас ме велӧдчи вуграсьны. Во-мӧд-коймӧд сайын на кӧ сӧмын кадысь кадӧ босьтлывлі киӧ вугыр шатинтӧ, кор дӧзмывлі купайтчӧмысь, ӧні нин окота вӧлі кыйны гырысь да мича чери. Збыльысь, чери кыйӧмыс ӧти кадӧ меным лоис висьӧм кодьӧн. Кӧть лунтыръясӧн вӧлі пукала вадор берегас. Век надейтчан мыйкӧ ыджыдджыктор вылӧ. Но ӧд кор сюрӧ, а кор и оз. Чериыд ассьыс на сёйӧ. А виччысьӧмыс кутшӧм. Кӧсъян нин мӧдӧдчыны бӧр гортад. Но век на быттьӧ мыйкӧ кутӧ тэнӧ. И торйӧн нин забеднӧ овлывлӧ, кор лунтыр пукалан да нинӧм оз сюр. Воддза моз кӧ ӧд сӧмын ворсігмоз лэччин вадорас, сэки нинӧм. Но ӧд мый дыра дасьтысьӧма. Тулыснас на кайлі вӧрӧ да вунді пуртӧн ньӧв кодь веськыд кыдз пу шатин. Косьті сійӧс пес сарай вылын. Судзӧді мича, пырыс тыдалана кӧв да вугыръяс. Пробкаысь вӧчи мича таб. Чача кодь менам вугыр шатиныд артмис. Аслым сьӧлӧм вылӧ воис. Сійӧн, мӧвпала да, сюрас нин чериыд. Но сылы, тыдалӧ, тайӧ этша на. Мыйкӧ мӧдтор на колӧ.
Дерт, сэки ме эг на куж мӧвпыштлыны, мый чери кыйӧмыд быдса наука. И не ме кодь зырымбедьяс тайӧ наукасӧ босьтчӧмаӧсь йирны да сійӧс водзӧ лэптӧны. Ӧд чери вылад быдтор тӧдчӧ: и шонді, и тӧв, и поводдялӧн вежсьӧм, и волӧн кад, и уна мукӧдтор. И эмӧсь, вӧлӧмкӧ, сэтшӧм войтыр, кодъяс ставсӧ тайӧс тӧдӧны да кужӧны ылӧдлыны асныралысь чериӧс.
Но ачымӧс правдайтӧм могысь жӧ шуи эськӧ, мый буретш сійӧ пӧрасяньыс миянлы чери кыян кадыс вичмыліс этша нин. Сӧмын удж помасьӧм бӧрын рытланьыс вӧлі котӧртлан вадорӧ ас вӧчӧм шатинӧн да нидзув дозйӧн. А сэтчӧдз ӧд нёль километр. Но сэки дыр-ӧ нӧ удитан вуграсьны. Гашкӧ, час куим-ӧ-нёль. А сэсся вой суас, кор чериыс сідз жӧ узьмӧдчылӧ. Сӧмын сап пемыдын нин воан гортад да, везитіс кӧ, ректан сумкасьыд ыджыд бекарӧ ёкышъясӧс, ляпаясӧс, сынпиянӧс. Гортсаясыд сэки дӧвӧленӧсь.
— Бара на Енмыс сетыштӧма черитӧ, — шуыштас мам да любӧпырысь кутас видлавны кыйдӧссӧ. А кор сӧмын каньлы пумӧн катан, пыр и дивитыштасны менӧ: дугды пӧ нин келавны весьшӧрӧсӧ.
Дерт, зэра лунъясӧ, кор быдлаын гожӧмнад сиктса уджыс сувтӧма, вӧлі жӧ кадыс вуграсьнысӧ. Но кор вылісянь и улісянь кӧтӧдӧ, кутшӧм нин вуграсьӧм. Вадор берегыс кӧ, кытчӧ вӧйталін угоддьӧястӧ (зэригад векджык подольникъяс войталан, киад шатинӧн сулавнытӧ он вермы), вӧр дорсянь матын, вӧчан коз да пожӧм лыс лапъясысь шалаш сямаӧс да биасян орччӧн, мед подольникъяс кыпӧдлӧм да бӧр вӧйталӧм бӧрын косьтысьыштны. А мукӧддырйи и пашкыр коз увсянь неылӧ биасян. И аслысногӧн кыпыд сэки овлывлӧ лов вылад, Гӧгӧр зэрӧ. Уль руа. А пашкыр коз улын кос. Неылын бипурсянь ымралӧ шоныдӧн. Пескыд берегдорса лыа вылад мыйта колӧ. Вылісяньыс кӧть и кӧтасьыштӧма. Но ӧд мый дыра косьмис. Пуктан татшӧм вӧсньыдик кражтӧ ыпъялысь бипур вылад да сӧмын трачкакывны-ломзьыны сійӧ кутас. Неылын ва пыдӧсын подольникъяс асьныс кыйӧны черисӧ. Гӧгӧр чӧв-лӧнь, кодӧс торкӧ сӧмын зэр войтъяслӧн бадь коръясӧ таркӧдчӧмыс. Чериыд талун оз ворсӧдчы. Кытчӧкӧ дзебсьӧма пыдӧ. Оз тыдавны и каляяс да ракаяс, кодъяс шондіа лунӧ дугдывтӧг лэбалӧны юр весьтті да ӧта-мӧд костаныс, овлывлӧ, весиг тышӧдз волӧны чери шой вӧсна. А тэ бипур дорын пукалігӧн, кӧть и оз сет поводдяыс талун надеясӧ, век жӧ эскан, мый Петыр-Павелыд оз вунӧд тэнӧ, зэра лунӧ вадорын коллялысьӧс, да жаляддза номсӧдлас кутшӧмкӧ кыйдӧсӧн. И овлӧ ӧд вӧлі мукӧддырйи, Ен сыкӧд, поводнӧя сюрлывліс и зэра поводдя дырйиыс.
Ӧтчыд со татшӧм жӧ зэра лунӧ чӧвталі подольникъяс куим чери кыйысьлӧн ді вывсянь (тадзи миян серамсорӧн нимтісны Ивадора-Данямитьдора коласын ӧти ыджыд лыа ді) да весиг эг ёнасӧ надейтчы мый вылӧ кӧ. Тадзи жӧ ӧзті бипур да баддьысь вӧчи лабаз, юр сюянін. Муртса буситыштіс. Пӧльтіс рытыв-лун тӧв. И мый ті чайтанныд? Подольникъяс быдысь лэптылігӧн берег вылӧ шыбитлі куим-нёль мича ляпа. Сьӧлӧм вылын пыр жӧ лоис долыд. Со и зэра поводдя тэныд.
Сёр войӧдз жӧ сэки олі берег вылын. А мый, сюрӧ юква и черинянь вылӧ да! Пӧшти сумка тыр сюри ляпаыс. Гортын ёна нин вӧлӧм майшасьӧны, дыр эг лок да. Чайтӧмаӧсь, мыйкӧ лои пӧ нин мекӧд. Но кор бать аддзис кыйдӧсӧс, сӧмын мургыштіс: оз жӧ пӧ ков эськӧ вӧлі сы дырасӧ овны да, ми пӧ ӧд тэнӧ вӧлі кӧсъям лэччыны нин корсьны. А ачыс, видзӧда да, зэв нимкодь чериыдлы. Ачыс ӧд чери кыйысь рӧдысь жӧ вӧлі. Кӧть и удж вӧснаыс эз зэв тшӧкыда удайтчывлы вадорыскӧд аддзысьлыны. И век жӧ зэра лунъясад тшӧкыдджыкасӧ сӧмын каньлы пумӧн вадорсьыд катлывлі.
Но мыйысь медся ёна радейта чери кыйысьяслысь котырсӧ, мый сэтчӧ ӧтувтчӧмаӧсь зэв ыджыд надеяа йӧз.
Весиг медся омӧль поводдя дырйи век нин кутшӧмкӧ бур вылӧ надейтчӧны, мый талун налы, нинӧм вылӧ видзӧдтӧг, быть нин Енмыс мыйкӧ сетыштас. Буретш тайӧ эскӧмыс, гашкӧ, налы отсалӧ кокниджыка венны уна лыда бушковъяссӧ да зумыдджыка кутчысьны олӧмас. Кымын чери кыйысьӧс эг тӧдлы, кызвыныс лабутнӧй оласнога войтыр. Дерт, радейтӧны жӧ ошйысьыштнытӧ. Но ӧд быд вӧралысь да чери кыйысь аслыссикас поэт. Кыдзи нӧ позьӧ сытӧг. Кӧть и эз нин вӧв, шуам, сы ыджда чериыс. Но ӧд тэ буретш сэтшӧмӧс и кӧсйин кыйны. И таӧ пыр эскӧдан ассьыд ёртъястӧ. Да весиг ачыд нин эскан. Но найӧ сӧмын нюмъялӧны тэнӧ кывзігӧн. Нинӧм. Кывзӧны кӧ, позьӧ нин висьтавны. Накӧд ӧд сідзжӧ эз ӧтчыдысь вӧвлы татшӧмторйыд. А мӧдысьджык, гашкӧ, и збыльысь сы ыджда сюрӧ, мый йылысь весиг сьӧкыд мӧвпыштлыны.
Но, дерт, челядь дырйиыд прамӧй угоддьӧтӧгыд, черилысь оласногсӧ да Эжвасӧ бура тӧдтӧгыд сьӧкыд вӧлі гырысьтӧ да унатӧ кыйны. Ачым ме сійӧ гожӧмъясас тшӧкыдджыкасӧ вуграсьлі Нюрполойын, Данямитьвадйын, Ёгоркуръяын, кытчӧ ыджыд ванас вӧлі пырӧ да кольччӧ чериыс, а сідзжӧ радейтана Помӧминын. Тадзи нимтісны Ивадорын асныра Эжвалысь выль туйсӧ, кодӧс сійӧ кӧсйис писькӧдны да кодӧс тӧвнас помисны миян сиктысь медалӧм мужичӧйяс, мед юыс эз аснырав да бӧр бергӧдчис важинас. Дерт, ютӧ помны сьӧкыд. Да и гораа лоӧ шуӧма. Йи вылас вайисны кыӧм бадь. Сы вылӧ сӧвтісны изъяс да вӧйтісны йи улӧ. Тадзи меным висьталісны верстьӧяс. Ачым, дерт, эг вӧв сэні да ог тӧд, кыдзи ставыс тайӧ вӧчсьӧ. Тадзисӧ помисны некымынлаті. И со некымын воӧн тайӧ помӧминъяс отсӧгнас ваыс тыртіс лыаӧн Эжвалысь выль туйсӧ. Но ставыс тайӧ лоис вочасӧн. А ми радейтім вуграсьны буретш тайӧ помӧминъяс дорас. Сэні артмисны джуджыд йиръяс, кӧні сулаліс чериыс. Пумӧныд век нин вӧлі сюрӧ. Тшӧкыда и мичакодь ёкышъяс да сынъяс лэптывлім. Мукӧддырйи овлывліс и сідзи, мый вугырӧ кӧласьлывліс ыджыдкодь лов, коді эз весиг мыччӧдлы юрсӧ. Ми сэки, дерт, огӧ на вӧлі кужӧй жайӧдны черитӧ, вӧдитыштны сійӧс, мед мудзас да ачыс локтас берегас. Тшӧкыдджыка мый вынысь тракнитлывлім, быттьӧ яя мык либӧ гурина вугыр помад. Чериыд сэки нетшыштчывліс да вугырнас и кӧвнас мунліс бӧр аслас йирас. А миян вугыр да кӧв запасыд эз на вӧв, да шогпырысь ковмывліс бӧр кайны гортӧ. Но тайӧ сӧмын ярмӧдліс миянӧс да нӧшта нин ыззьӧдліс кыйны Аред моз зэв пӧрысьӧдз олӧм, нитшсялӧм нин мышка зэв ыджыд черисӧ, коді эськӧ и верстьӧяслы вӧлі лэптымӧн. Мукӧддырйи и удайтчывліс кыпӧдны Эжваысь вель ыджыд чери. И кутшӧм нимкодь сэки вӧлі миянлы. Дыр сэсся казьтывлім та йылысь.
Некор ог вунӧд, кыдзи ӧтчыд шондіа лунӧ лэччи Помӧминӧ. Сиктын буретш кутшӧмкӧ праздник вӧлі да эз уджавны. Бӧрйи аслам чайтӧм серти чериа места, матӧджык сэсянь, кӧні ваыс бергаліс. Самалі вугырӧс нидзулӧн да тэрмасьтӧг чӧвті буретш вабергачас. Менам табйыд ньӧжйӧник вӧйи ваас. Первойсӧ чайті, мый вабергачыс кыскис. Тракйыны куті. Но оз лок. Мыйкӧ вугыр кӧв помын сьӧкыдкодь кылӧ. Тыдалӧ, ваувса нюдз баддьӧ вугырыс крукасьӧма. Сэки верстьӧджык, вежӧраджык нин вӧлі да эг кут лёкысь тракйыны шатинсӧ. Ньӧжйӧник зіли кыскыны береглань, гашкӧ мынас вугырыс. Видзӧда да, мыйкӧ сьӧкыдкодь кутіс локны. Шатин помӧй весиг нюкыльтчис. Но сідзи оз и эскыссьы, мый чери. Чайта: тайӧ бадь вожыс чеги да сійӧ локтӧ вугырыскӧд тшӧтш. И друг вугыр йылад берег дорын нин менам мӧдіс мыйкӧ тракйысьны. Сэки вӧлисти сьӧлӧмӧй шоныда ылькмуніс. Киясӧй весиг кутісны тіравны. Пола сӧмын ӧтиторйысь: мед жӧ эз мын. Ньӧжйӧник кыска тӧдтӧм лолӧс береглань. Сійӧ эськӧ тракйысьӧ жӧ, но, тыдалӧ, вом дорыс доймӧ да ньӧжйӧник локтӧ береглань. Медбӧрын удайтчис жӧ кыпӧдны сійӧс берегӧ. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, гӧрба, сьӧд мышка зэв ыджыд ёкыш. Меным та ыджда ёкышыс сэтчӧдз эз на сюрлы. Сьӧлӧм вылын сэтшӧм нимкодь, мый чиктыла быдсӧн. А гӧрба ёкышыд лёкысь чеччалӧ да зільӧ бӧр веськӧдчыны валань. Но вугырыс оз сет сылы невӧляысь мездысьнысӧ. Ньылыштӧма сійӧс нёкчимӧдзыс. Тіралысь киясӧн ӧдва и верми кыскыны вугырсӧ чери вомысь. Ачым мӧвпала сы йылысь, мый та ыджда гӧрба ёкышыд, тыдалӧ, оз ӧтнас ветлы. Быдса стая вермас лоны тайӧ йирас. Тэрмасьӧмӧн самалі вугырӧс выль, госа нидзулӧн да бара чӧвті самсӧ вабергачас. Эз и ков дыр виччысьны. Мӧдысь дыр пессьӧм бӧрын сэтшӧм жӧ ёкышӧс лэпті. А сэсся нӧшта и нӧшта. Сизим-кӧкъямыс лов сэки сюри и ставыс ӧд ӧткодь гырысьӧсь. Сэсся дугдіс жӧ сёйнысӧ. Тыдалӧ, стаяыс вешйис бокӧ, либӧ чукӧрсӧ ставнас лэпталі, гырысьсӧ, а посниджыкъясыд гырысьяс дорад оз стадитчыны, оз кӧсйыны лоны налы самӧн. Но и сыысь, мый шедіс, ме шемӧсмылі, кыдзкӧ аслым эз эскыссьы, мый татшӧм ловъясӧс удайтчис кыйны. Гортын мам веситіс кыйдӧсӧс безменӧн. Кило вит-ӧ-квайт, буракӧ, вӧлі. Ӧні ог нин стӧча помнит. Тайӧ вуграсьӧмыс меным нэм кежлӧ вежӧрӧ колис.
Вочасӧн миян радейтана Помӧминным кутіс тырны лыаӧн, а сэсся и шор кодьӧн лоис. Гӧгӧрыс пашкыр бадь ӧдӧбтчис. И быри, ямис челядьдырся зэв бур вуграсянінным. Но ӧд Эжваыс паськыд на. Берегыс помтӧм кузь. Аддзим выль вуграсянінъяс, кӧні чериыс сулаліс да сідзжӧ горша босьтіс. Сэсся вочасӧн и гырысьджык чери вылӧ нин кутім лӧсьӧдны самъяс. Кымынысь гортӧ катлі юква вылӧ сиръясӧс да ёкышъясӧс, сынъясӧс и ляпаясӧс, мукӧд чериӧс, ӧні сьӧкыд весиг лыддьӧдлыны. Быдысь, кор казьтыла челядьдырся вуграсьӧмъясӧс, окота лолӧ, медым эськӧ нӧшта ӧтчыдысь волісны сійӧ сьӧлӧм вӧрзьӧдана здукъясыс.

II

Челядь дырйиыд сиктад пӧшти быд зонка босьтлывліс киас вугыр шатин. Видзӧдан да, со ӧти, со мӧд бара нин мӧдӧдчӧмаӧсь дженьыдик шатинӧн да консерв банкаысь вӧчӧм нидзув дозйӧн вадорлань. Весиг некутшӧм сумка тор абу. Сюрӧм черитӧ сэки вӧлі лыаысь вӧчӧм ваа гуторйӧ шыблалам, а гортӧ кайигӧн либӧ зептӧ сюялам, либӧ бадь ньӧр вылӧ нёкчимӧдыс пысавлам. Оз ӧд вӧлі пуд-мӧд сюр. Пумӧн кӧ лои и ладнӧ. Верстьӧяс вадорад лэччигӧн паныдасясны да серамсорӧн шуасны, эн жӧ пӧ кӧть став черисӧ кый, кольышт миянлы тшӧтш. А тэ сӧмын нюмъёвтан налы воча.
Но верстяммӧм бӧрын унаӧн кӧдзӧдчисны чери кыйӧмсьыд. Веськодь кутіс лоны татшӧмъясыдлы вадорыд. Сӧмын корсюрӧ вӧлі казьтыштлӧны челядьдырся вуграсьӧмъястӧ. Менам гырысьджык вокъяс сідзи эз и велавлыны вадор дінад. Володя, ичӧтджык вокӧй, коді ӧні абу нин ловъя, эз жӧ унаысь лэччывлы вуграсьнытӧ. А ӧтчыд сылы век жӧ вӧлі шедӧма нидзув вылӧ ыджыдкодь стерлядь. Сійӧс весиг вугырсьыс абу мынтӧдӧма. Меным пӧ тырмас, шуӧма, да пыр и кайӧма гортӧ. Сэсянь сійӧ эз нин лэччывлы вуграсьнытӧ. Либӧ нӧ менам суседъяс Миша да Валерий, кодъяскӧд ӧтлаын быдмим. Челядь дырйи Мишаӧс тшӧкыдакодь позьӧ вӧлі аддзывлыны вадорысь. Ёнджыкасӧ подольникасис. Мастер мортыд весиг пыж вӧчліс. Чайта нин вӧлі, мися, бур чери кыйысьӧн лоӧ. Но верстяммӧм бӧрас кӧдзӧдчис жӧ вадорсьыд. А Валерийыс мӧдарӧ. Челядь дырйи ме эг тшӧкыда аддзывлы сійӧс шатиннас. Но бӧрас лоис яр чери кыйысьӧн. Ӧні олӧ совхозлӧн шӧр усадьбаын. Тӧв и гожӧм кыйсьӧ Палькуръяын. И шатинӧн, и гымгаӧн, и кулӧмӧн. Тӧвнас, коркӧ висьтасис да, ёнджыка пӧ куті радейтны черисӧ кыйны. А мый? Ваыс орчча. Удж помассьӧм бӧрас, оз кӧ гортас нинӧм торк, век нин позьӧ час-мӧд-коймӧд кежлад лэччывны. Весиг Миша вокыслысь семьясӧ чериӧн номсӧдлывлӧ.
И Валерий кодьыс миян сиктын абу жӧ этшаӧнӧсь. Со кӧть босьтны мӧд сусед Матвей Ваньлысь пиянсӧ. И Сашӧыс, и Валерийыс прӧстджык кадӧ век нин Эжва дорлань зільӧны веськӧдчыны. Либӧ нӧ Мальков Генялӧн Лёшӧ да Мишӧ пияныс. Ачыс Геняыс радейтӧ жӧ вуграсьны. Но пияныс, пӧжалуй, панйисны сійӧс. А Мишӧӧс весиг чери батьӧн нимтісны, сэтшӧм востер вуграсьысьӧн лоис. Ог нин нинӧм шу Петрӧ Ваньлӧн нёльнан пи йылысь. И Коля, мекӧд тшӧтшъя, и Иван, и Витя, и Васька зэв ёна ёртасьӧны вадоркӧд. Ва ямӧм бӧрас лэччӧдӧны Эжва лыа вылӧ тьӧскысь вӧчӧм важиник будка, кӧні водзтіджык совхозса вӧр лэдзысьяс шойччывлісны. Заптӧны пес. А сійӧ вадорад тырыс. Асланыс пыжъяс. Отпускавны зільӧны гожӧмнас жӧ. Сӧмын разнӧй тӧлысьясӧ. Аслыспӧлӧс чери кыян стан налӧн. Век нин то ӧти, то мӧд сэні эм. Тӧда: Петрӧ Вань пиян кӧ вадорӧ ассьыныс стансӧ лӧсьӧдісны, сідзкӧ чериыд босьтӧ нин.
Дерт, оз став верстьӧыс миян сиктысь ошкы чери кыйӧмтӧ. Ӧткымынӧн шуӧны, кад коллялӧм пӧ тайӧ. Сӧмын пӧ немуджтӧмъяслы вадорыд муса. Но накӧд ме ог кӧсйы вензьыны. Весьшӧрӧ. А окота висьталыштны на йылысь, кодъяс эз гӧгӧрволыны ассьыныс олӧмнысӧ Эжва дорын лун-вой коллявтӧг.
Некор оз вун ӧти серпас. Ме ичӧт на. Видзӧда ӧшинь пыр вадорсянь кайысь мужичӧй вылӧ. Сійӧ мышкыртчӧма. Ас вылас кыскӧ зэв ыджыд чериӧс, кодлӧн бӧжыс муӧдыс кыссьӧ.
— Со Сюзь Петяыд бара нин сиртӧ кыйӧма, — шуӧ бать.
Тайӧ збыльысь вӧлі миянкӧд паныда керкаын олысь
Сюзь Петя. Мыйла сійӧс тадзи нимтісны, ог тӧд. Но збыльысь ёсь синма вӧлі. Гашкӧ, сійӧн. Ме помнитігӧн сійӧ ёна олӧма нин вӧлі. Шӧркодь тушаа. Косіник чужӧма. Гежӧда бритчывлӧм вӧснаыс кузь тшӧтя. Олісны Марья гӧтырыскӧд кыкӧн. Ӧльӧксан пиыс помавліс институт да уджаліс сійӧ кадӧ Лунвыв Уралса карын. Гортас волывліс зэв гежӧда. Эз кыскы сійӧс, тыдалӧ, чужан муыс. А бать кулӧм бӧрас сэсся эз нин петкӧдчывлы. Пыран вӧлі Сюзь Петя ордад да пыр жӧ гӧгӧрвоан, мый тані чери кыйысь олӧ. И джаджйын, и пачбокса лабич вылын, и пызан вылын кыснанъяс, вугыръяс, свинеч торъяс. Ачыс пукалӧ пызан дорас, югыдінын, да бара нин чери кыян кутшӧмкӧ угоддьӧ мастеритӧ. Абу уна сёрниа. Но зэв ярскӧба висьтасьӧ. А вомас кӧ веськалӧ курыдторйыд, заводитас морӧсас кучкавны да шуавны:
— Ачым Торлопов, некодысь ог пов!
Збыльысь, эз вӧв полысь рӧдысь. Веськыда вӧлі шуас синмад, мый мӧвпалӧ. Ми коддьӧмъяс дінас сійӧ шыӧдчывліс сӧмын ӧти могӧн-корӧмӧн: корсялӧй пӧ со этайӧ банка тырыс нидзув, а ме пӧ тіянлы сы пыдди кино выланыд сьӧмтор сетышта. Миянлы и нимкодь таысь. Сэки ӧд сьӧмнад бать-мамным сьӧкыда на олісны. Котӧрӧн вӧлі уськӧдчам важ лӧп-ёг чукӧръяс гудйыны да эжа вылын куйлысь тьӧс-плакаяс бергӧдлыны.
Пӧжалуй, вадорысь ме Сюзь Петятӧ аддзывлі тшӧкыдджыка гортас серти. Эз радейт, медым кодкӧ мешайтіс сылы вуграсигӧн. Ми коддьӧмъясыд ӧд кыдзи сэки вӧлі черитӧ кыям. Сюрас кӧ кодлыкӧ ыджыдджык лов, ставӧн уськӧдчасны сы дінӧ. Креставласны ӧтилаӧ шатинъяссӧ, дзугласны вугыр кӧвъяссӧ. Огӧ вӧлі сы мында кыйӧй, мыйта повзьӧдлам черисӧ. Мукӧддырйи, завидь ли мый ли лоӧ шудаджык чери кыйысьлы да, нарошнӧ вӧлі тадзисӧ вӧчам. А Сюзь Петяыдлы видлы тадзи вӧчны. Ӧтчыд ме сысянь неылын вуграси. Меным оз сюр, а сійӧ сӧмын лэпталӧ черисӧ ӧти бӧрся мӧдӧс. Ме куті гусьӧникӧн матыстчыны сылань. А сійӧ казяліс менсьым мудеритӧмтӧ да пыр и вӧтліс, мун пӧ ылынджык вугрась, Эжва берегыс пӧ зэв кузь. Быть лои вешйыны.
Сідз жӧ радейтліс вадортӧ сылӧн ичӧтджык вокыс, Дзӧля Петя, кодӧс сыкӧд пиньӧ воысьяс син саяс нимтылісны син пӧла корольӧн. Дзӧля Петялӧн и збыльысь ӧти синмыс эз вӧв. Пуктывліс сы пыдди син гуранас стеклӧ син, кодӧс больничасьыс бурдӧдчигас сетӧмаӧсь. Но тайӧ эз мешайт сылы лоны сюсьӧн, синмаӧн, кыдзи и мукӧд войтырлы. Ӧтчыд ми батькӧд вуджим вуграсьны Кылӧгвадйӧ пыжсянь. Миянкӧд орччӧн пыжсянь жӧ кыйсис Дзӧля Петя. Луныс вӧлі зэв тӧла, да прамӧйджык чериыс эз босьт. Сюрис сӧмын йӧрш, коді радейтӧ татшӧм поводдя, да посньыдик ёкыш. Но и тайӧ пӧраас Дзӧля Петя сяммис миянысь кык-куим пӧв унджык лэптавны. Видзӧдам, да сылысь бара нин дӧбӧдӧ. А миян табъяс сӧмын лёкысь дзӧрӧны гыа ва вылын. Дзӧля Петя видзӧдӧ миян кыйсьӧм вылӧ да сӧмын серӧктыштлӧ. Ми сэсся вешйим сы дорысь ылӧджык. Но и мӧдлаын эз сюр. А сійӧ сэки сумка тырыс кыйис. Дерт, эз еджыд чери, а йӧрш-ёкыш жӧ. Но шедтӧм кадад и сійӧ юква вылад шогмас.
Но Дзӧля Петяыд, кӧть и кыйис черисӧ, эз вӧв ёна ошйысьысь рӧдысь. Бӧръя вояссӧ сійӧ оліс Ольвыв грездын, коді ӧні абу нин, учитель Масловлӧн керкаын. Но Паль весьтад чериыд оз ёнасӧ сулав да сійӧ вӧлі аслас веткиӧн катлывлӧ Ервасярайӧдз. Километр нёль лоӧ ва паныд сынны. Дерт, пипу веткиыд зэв тювкӧс да он сэтшӧма мудз. Но ӧд кадыс туяс уна жӧ мунас. И лоӧ войколӧн вуграсьны. Ӧтчыд ме лэччи асывводз вадорӧ да буретш подольникъяс вӧлі вӧйтала, а Дзӧля Петя Арайсянь веткиӧн лэччӧ. Юалі, мися, уна-ӧ кыйин. А кутшӧм нин пӧ ми вокысь чери кыйысьяс. Муртса пӧ жаритыштны сюрис. Сэк жӧ видзӧдлі пыж нырас, да сэні прамӧй кодь ёдіяс пласьтвидзисны. Бур семьялы, гашкӧ, вежон сёйны. Сійӧ сэки сувтліс, куритчыштіс. Весиг, помнита да, велӧдыштіс на менӧ, кыдзи лыа берег вылын вуграсьны. А ме сюся кывзі чери кыйысьӧс. Сы бӧрын ме сэсся сійӧс эг нин аддзывлы.
Но, пӧжалуй, ми коддьӧмыслӧн медся бур казьтылӧмъяс колисны Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор йылысь. Керкаыс сылӧн сикт лунвыв помас, кыр йылын. Ӧшиньяссяньыс бура тыдалісны вадорса видзьяс, найӧс тшӧтшкӧртысь веретяяс да на коласын Эжвалӧн лӧзалысь отыс. Тайӧ керкаас быд морт вӧлі бур гӧсьтӧн. Пыран ывласянь, да тэнӧ паныдалас лӧз тшын, кӧть чер ӧшӧд. Куритіс и ачыс Ёгор дядь, и Марья гӧтырыс, кодӧс та вӧсна дугдывтӧг кызӧдіс. Ачыс Ёгор дядьыс серамбана чужӧма, векньыдик сюсь синъяса, неыджыд тошка. Радейтліс ми кодь посни челядьӧс дэльӧдыштны. Но ми сы вылӧ некор эгӧ дӧзмылӧй. Тӧдам вӧлі, мый бурпырысь сералӧ миян вылын. А ачыс миянтӧг овны оз вермы. Челядьыс гозъялӧн эз вӧвны да та вӧсна, гашкӧ, и любӧ вӧлі налы, кор пыравлім тайӧ керкаас. Унаысь вӧвлі: дӧзмам клубын дізьвидзны да сэки кодкӧ и казьтыштас Ёгор дядь йылысь.
«А мый, зонъяс, важӧн нин ӧд Ёгор дядьӧс эгӧ пыралӧй видлыны. Лэччылам сы ордӧ...»
И со нин ми пӧрччысям Ёгор дядьлӧн керкаын. Сылы нимкодь. Пуксям лабичас да Ёгор дядьлысь мыйкӧ тешкодьторъяс йылысь висьталӧмъяссӧ кывзам. Ветлӧм-мунӧм йывсьыс, сиктсаяслӧн олӧмысь.
Ёгор дядь тӧвбыд вӧлі кыӧ кулӧмъяс. А йи кылалӧм бӧрын сійӧс гортсьыс гежӧда вӧлі и аддзывлан. Пыр вадорын. Черитӧ уна катлывліс. И эз аслыс сӧмын сёйӧм вылӧ. Праздникъяс водзвылын сиктсаяс пиысь унаӧн шыӧдчывлісны сы дінӧ чери могӧн. И сійӧ пыр вичмӧдыштліс кыйдӧссӧ. Ме помнитан кадӧ сійӧ сьӧкыд удж эз нин вермы вӧчны да вӧлі гожӧмнас вуджӧдчысьӧн. Асыв да рыт вӧчас ассьыс уджсӧ. А сэсся прӧст кадӧ вуграсьӧ. Помнита, кыдзи сійӧ ӧтчыд лун шӧр лунӧ нянь сам вылӧ лэпталіс Эжваысь пӧшти сумка тыр гырысь сын. Нинӧм шуны, кужӧ вӧлі вуграсьнысӧ. А кор кулі, том йӧз жӧ сійӧс медсясӧ и мӧдӧдісны.
Ӧні на быттьӧ син водзынӧсь Дунька Володь да Изъюров Геня. Найӧ ёна ладмылісны ӧта-мӧдныскӧд да пырджык вӧліны ӧтлаынӧсь. И удж вылын, а уджавлісны конюкъясӧн, и вина юигӧн. Мый ёна дзебнысӧ, радейтлісны жӧ курыдторсӧ. Дунька Володь ас сиктса. А Геня Эжва катыдысь. Та вӧсна, буракӧ, овнас и ыдждӧдлісны. Дунька Володьыслӧн, мам сертиыс нимсӧ сетлӧмаӧсь, омӧлик керкаыс миян сиктса зонъясыдлы клуб кодьӧн жӧ вӧлі. То картіасьӧны сэні, то ӧта-мӧдлы мыйкӧ висьтавлӧны. Кор бӧръя классъясын велӧдчигӧн нин тшынасьны велалі, Дунька Володьыдлысь тшӧкыда вӧлі «Звезда» зэв чорыд папирос ньӧблывла. Лавкасьыд ӧд ог лысьт. Мам-батьыдлы пыр и удтасны. А сылӧн паччӧр вылас папирос пачкатӧ, гашкӧ, пӧтӧлӧкӧдзыс тэчӧма. На, шуас, курит, тшыкӧд здоровьетӧ, сералӧ. Сідзи сэки со, гырысьяс вылӧ видзӧдӧмӧн, дуригмоз, и заводиті куритчыны. И сӧмын уна во мысти нин ковмис дугӧдчыны сыысь. Мый бурыс вӧлі тайӧ куритчӧмсьыс, ӧнӧдз ог куж висьтавны.
Кык друглы райыс воссьыліс гожӧмнас. Вуджӧдчасны мӧдлапӧлӧ, а сэсся найӧс он нин аддзывлы гортсьыныс. Пыр мӧдлапӧвса чомйын олӧны. Колӧ ӧд вӧвъястӧ дӧзьӧритны. Дерт, и прӧст кадыд сэки налы сюрлӧ. Пырджык вуграсьӧны либӧ кулӧмъясӧн чери кыйӧны. А миян мӧдлапӧлын гырысь и посни тыыс уна: и Кылӧгвад, и Дзӧлявад, и Кузьты, и Выль Омлӧд, и Наплӧв, и Васьты. Быдлаын кутшӧмкӧ чери эм. Пӧрысь йӧз висьталӧм серти, Дзӧлявадйысь коркӧ аддзылӧмаӧсь ветки пыж кузьта сир. Водз асылын пӧ сійӧ кыпӧдчылӧма ва вылас. Мышкыс сьӧд, быттьӧ нитшсялӧма нин. Сійӧ гожӧмнас сэсся ни ӧти веткиа абу лысьтлӧма Дзӧлявадйӧ петавны: курччас кӧ кыснан якӧртӧ — войтас.
Помнита, ӧти тешкодьтор артмис тайӧ кык другыскӧд. Найӧ ӧд, кыдзи казьтыштлі нин, гожӧмнад гортаныс гежӧда волывлісны. Дунька Володьыдлы Матрен гӧтырыс сёян-юансӧ станӧдзыс ваяліс, а нуыштас вӧлі бӧрсӧ чери. А юыштны кӧ ковмас, Пычим посёлокыс орччӧн. Кыйӧм черитӧ вузаласны, да дозйыд сэні нин. Володя сэтчӧ ачыс котӧртлас. Но ӧд вуграсьнытӧ нидзув колӧ. А сійӧ ойдлан видз вылад абу. Со и сёрнитчим ӧтчыд, мый ме налы да аслым нидзув корсяла да ӧтлаын войколӧн вуграсям. Шуӧма — вӧчӧма. Банка тыр нидзув корсялі. Но уна-ӧ на сэки детинкаыдлӧн тӧлкыс вӧлі. Пукті нидзув банкатӧ буретш чом лунвыв бокас, шонді водзас. Ачым висьталі конюкъяслы: «Нидзувтӧ вайи, рытнас пӧттӧдз вуграсям». Налы зэв нимкодь. Рытнас вӧвъяс лэдзалӧм бӧрын Дунька Володьыд шуӧ меным:
— Ноко, петкӧдлы нидзувтӧ. Тырмас оз миянлы-а?
Ме босьті чом дорсьыд нидзув банкатӧ да шемӧсми.
Визув нидзувъяс пыдди банкаысь аддзи кутшӧмкӧ рок сямаӧс. Жаринад став нидзулыс «пусьӧма».
— Эк тэ, чери кыйысь, — дивитӧмпырысь довкйӧдлыштіс юрнас Володя, — колӧ ӧд вӧлі ыджыдджык дозмукӧ да вуджӧр сайӧ пуктыны.
А Изъюров Геня нинӧм эз шу. Сӧмын дӧзмӧмпырысь сьӧлыштіс бокӧ. Сідзи сэки эз и удайтчы черисӧ кыйыштны.
Колӧ пасйыны, Изъюров Геня и кывбуръяс гижавліс. Вӧлі сылӧн сэтшӧм талант. Сӧмын тай эз водзӧсӧ велӧдчы. А куимнан пиыс сылӧн сідз жӧ бать мозыс вӧр-ва радейтӧны. Век нин накӧд вадорад позьӧ паныдасьны.
Мойвиис вадорын паныдасьлыны и Пальысь Лука Ӧньӧ Степӧкӧд, кодӧс Паль бердса сикт-грездын олысьыс тӧдіс зэв бур чери кыйысьӧн. Сійӧс позьӧ нин вӧлі нимтыны та кузя чери варышӧн. Некодлы оз шед, а сійӧ век чериа. А сідзсӧ и абу синмӧ шыбитчана морт. Паныдасьлывлім сыкӧд бипуръяс дорын. Чери кыйысьясыд тай ылысянь вӧлӧм кылӧны да тӧдӧны ӧта-мӧднысӧ. Матыстчас вӧлі бипур дорӧ. Ӧзтас чигарка. А сэсся би дорас пукалігмоз ньӧжйӧник висьталӧ, кытысь да уна-ӧ кыйліс черисӧ. Ачыс быттьӧ шензьӧ ас вылас. Оз пӧ вермы лоны, медым пӧ меным век шедіс. А ме кывза сійӧс да думайта, мый ачыс чериыд вугыр йылад оз жӧ кӧлась, он кӧ сяммы сійӧс ылӧдлынысӧ, он кӧ бура тӧд сылысь оласногсӧ. А Степан, тыдалӧ, аслас вит чуньӧс моз жӧ тӧдіс васаыдлысь олӧмсӧ. Сійӧн и шедіс сылы.
Коркӧ бать висьтавліс: ӧтлаын пӧ пуксим Степанкӧд вуграсьны. Сылы пӧ шедӧ, а меным оз. Вежсим пӧ местанас. И бара пӧ сійӧ кыйӧ. А менӧ пӧ быттьӧ ёрӧма. Мый татчӧ шуан? Сямыд чери кыйигад петкӧдчӧ сэки, кужан-ӧ местасӧ бӧрйыны, тӧдан-ӧ, мыйӧн чериыс тайӧ либӧ мӧд здукӧ номсасьӧ-пӧткӧдчӧ.
Тайӧ войтыр пӧвстас, томджыкъяс пиысь, колӧ быть казьтыштны Паш Вась Кольӧс да Сандрӧ Кольӧс. Паш Вась Колькӧд унаысь ӧтлаӧ веськавлім вуграсьны. Ӧтчыд ми сыкӧд Арайын паныдасим. Сійӧ буретш вӧлі лэччӧ мотора пыжӧн Пычимлань да кежис ме дорӧ куритчыштны. Чеччис берегас. Мыйкӧ дыр видзӧдіс ва вылас да шуис:
— Эк тэ, детина, он сэні вугрась, кӧні колӧ.
А сэсся матыстчис мелань:
— Ноко, вайлы меным шатинтӧ.
Сійӧ неуна берег кузяыс лэччыштіс увлань. Сэтчӧ, кӧні визулыс берегас люкасьӧм бӧрас веськӧдчис шӧрланьыс. Сэсся самаліс ыджыд нидзув да шыбитіс самсӧ ва шӧрланьыс. А колӧ висьтавны, мый сэки ме кыйся нин вӧлі табтӧг. Ӧти шатинас кык вугыр да сьӧкыд груз. Чериыдлысь сёйӧмсӧ пыр и казялан, кор шатин йылыд кутас тіравны, а сэсся и куснясьны. Сэки черисӧ и лэпты. Тайӧ пӧрйӧ эз жӧ дыр ковмы виччысьны. Здук мысти берег вылын кутіс нин чеччавны мичаник сын. А сэсся мӧд, коймӧд.
— Со тані и вугрась, — шуис мунігмозыс Паш Вась Коль.
Сэк, кор менам аслам пыжӧй эз на вӧв, сы дорӧ тшӧкыда ковмывліс шыӧдчывны. Сійӧ некор эз ӧткажитлы. Сӧмын пӧ местаас бӧр пукты.
Сандрӧ Коль гортас эз ёна тшӧкыда волывлы. Уджаліс геодезистӧн. Пыр командировкаын. Кытшлаліс кузяла и вомӧнӧн республикасӧ ставнас. Но гортас воӧм бӧрын пыр жӧ тэрмасьлывліс вадорӧ. Бӧръя кадас сійӧ ёна нин висис. Тӧдчис коми пармаын келалӧмыс, бипур дорын да палаткаын узьлӧмыс. И куліс сійӧ вадорын жӧ. Ёна нин висис сьӧлӧмнас. Но век жӧ окотаыс сійӧс кыскӧма вадорӧ. Лэччыла пӧ кулӧмъяс вӧйтавны, шуас Тоня гӧтырыслы. И буретш кулӧм вӧйталігас усьӧ пыжсяньыс ваӧ. А тувсов ваыд ӧд абу шоныд. Аддзисны сӧмын некымын лун мысти. Быттьӧ шуӧма вӧлі сылы, вӧр-ва радейтысь мортлы, тадзи кувнысӧ.
Дерт, миян сиктысь и уна мукӧд мужичӧй вадортӧ эз ӧтдортлыны. И Дзӧля Васьӧ Митрейлӧн, и Укол Васьлӧн, и Мишӧ Петялӧн вӧліны асланыс ветки пыжъяс, кулӧмъяс. Тулыс-арнас и найӧ лэччывлісны вадорӧ. Но тайӧ войтырсӧ оз нин позь вӧлі воддзаяс мозыс шуны вадор олӧмӧн олысьясӧн. Кӧть и корсюрӧ вӧлі лэччывлӧны черисӧ кыйны, но олісны мӧдджык тӧжд-майшасьӧмъясӧн нин, а медсясӧ, дерт, сиктса овмӧс вӧсна пессисны-вийсисны.

ІІІ

Ивадорысь чери кыйны радейтысьяслы эз мойви сы боксянь, мый Эжваыс быттьӧ нарошнӧ пышйӧма на дорысь. Гаждор гӧрасянь сійӧ крута бергӧдчӧ лунвывлань. Сэсся бӧр веськӧдчӧ рытыввывлань, некымын километр мысти кежӧ рытыв-войлань да люкасьӧ нин Сотчӧмвыв гӧраӧ. Ю чукыльыслӧн артмӧ аслыссикас мегыр. Ивадорсалы, Данямитьдорсалы да Пальсалы колӧ поводнӧя Эжва дорӧдзыс восьлавны. А Гаждорсалы да Сотчӧмвывсалы майбыр. Дзик кыр горулас юыс. Кӧсъян рытын либӧ асывводзын вуграсьыштны, сӧмын лыда воськов Эжваӧдзыс. Оз ков сэні войсӧ коллявны. Оз кӧ сёй, бӧр кайин кыр вочасӧ и гортад нин. А Ивадорсалы, ылын юыд да, быть войколӧн вуграсьнытӧ лэччывлы. Сэсся и ас лыа берегыс, земснаряднас юсӧ гудралісны да, дзикӧдз ляпкаліс. Колӧ мӧдлапӧлӧ вуджны. А абу кӧ пыжыд, век лоӧ кодлыськӧ юасьны. Ивадорын быд прамӧйджык чери кыйысь ачыс аслыс вӧчліс пыжсӧ. Водзджыксӧ, помнита да, пипуысь сійӧс вӧчлывлісны. Кокньыдӧс, ваті мед шлывгис-муніс. Пыж вӧчӧмыд ӧд быдса наука. Колана пипуыд оз на быдлаысь да регыдӧн и сюр. Корсяс сійӧс пыж вӧчысь, ваяс гортас, кырссяс да дась косьмытӧдзыс заводитас кодйыны, потас вӧчӧмӧн паськӧдны сывтыръя пусӧ. Кисьтас потасас ва. Сійӧ вочасӧн небзьӧдӧ пусӧ да паськӧдӧ потассӧ. А мед бӧр эз топав, пӧв торъясӧн пыклӧ поткӧдӧмсӧ. Тайӧ уджыс абу ӧти лунъя. Дыр колӧ пипусьыд пыжтӧ вӧчны. Оз на быдӧнлӧн и артмы. Сэсся ӧд пипусӧ пытшкӧссяньыс да ортсысяньыс лӧсйигӧн колӧ, мед ӧткызта вӧлі пыж пыдӧсыс да бокыс. Но и нимкодьпырысь видзӧдан, кор пыжыс дась нин. Кӧзяиныс сиралас сійӧс. И со нин ичӧтик пыжсӧ, кытчӧ кык-куим мортлы позьӧ пуксьыны, лэччӧдӧ телегаа вӧлӧн вадорӧ. Мичаник, кокньыдик пыж артмӧ сяма йӧзлӧн. Татшӧм пыжсӧ веткиӧн шуӧны. Зэв тювкӧс сійӧ овлывлӧ. Ӧтчыд и сыныштан, а зэв ылӧ водзӧ воан. Сӧмын, дерт, дзибрӧс жӧ. Велавтӧм мортӧс, пуксян да, регыд на и купайтчӧдас татшӧм пыжыс. Но велалан да ставыс веськодь. Быттьӧ сідзи и колӧ. Весиг гыалысь Эжва вомӧн сэки повтӧг вуджан татшӧм веткинад.
Мича веткияс вӧчлывлісны Укол Вась, Дзӧля Васьӧ Митрей. Миян гортын асланым пыж вӧчысьыд эз вӧв, да батькӧд векджык босьтлім водзвыв юасьӧмӧн Проньӧ дядьлысь. Кыскывлам вӧлі татшӧм веткисӧ ӧти тысянь мӧдӧ, ӧд быд тылӧн аслас оласног. Ӧтиын оз сёй, а мӧдын буретш тайӧ кадас босьтӧ. Сідзкӧ, колӧ и сэтысь видлыны. Дерт, чери кыйысьясыдлӧн да вӧралысьясыдлӧн важысяньыс асланыс ӧбича: эн вӧрзьӧд юасьтӧг йӧзлысь кыйсян угоддьӧсӧ. Таӧ миянӧс ичӧтсянь верстьӧяс велӧдлісны. Но ӧтчыд ме век жӧ торки тайӧ ӧбичасӧ. Вуджи ӧти водз асылӧ мӧдлапӧвса Кылӧгвадйӧ. Сійӧ ыджыдкодь. Но берегсяньыс он сибав. Зэв кадъя да туруна. Буретш сэки, ыджыд ва дырйи на, тайӧ тыас вӧлі пыртӧмаӧсь баркас пыж. Ми тайӧ пыжнас ты шӧрас вӧлі петавлам. Но сэки, мый дыра эг корсь ыджыд пыжсӧ, сідзи эг и аддзы. Оз на ӧд пыр сійӧ син улад усь кузь эжӧр пӧвстсьыс. Друг аддзи, мый ты асывбокас берегдорса кыдз пуӧ кодкӧ домалӧма ветки. Сэки и чужис мӧвп босьтлыны тайӧ веткисӧ. Кӧть эськӧ абу жӧ лӧсьыд да. Но ачымӧс такӧді сійӧн, мый оз жӧ ӧд нинӧм ло пыжыс, вуграсьышта да бӧр места вылас пукта. Татшӧм мӧвпъясӧн рази домӧдсӧ да петі ва вылӧ, тӧдса колясӧ домаси. Чериыс ёна вӧлі сёйӧ да весиг эг казяв, кыдзи ты берег дорас, кытысь босьті пыжсӧ, петіс кутшӧмкӧ тӧдтӧм мужичӧй. Сійӧ дӧзмӧмпырысь горӧдіс меным:
— Эй, коді сэні. Ноко, вай пыжсӧ.
Ме ёна и повзи. Рази домӧдсӧ да мӧдӧдчи береглань.
— Мыйла нӧ юасьтӧг вӧрзьӧдін йӧзлысь добрасӧ. Эз жӧ ӧд та вылӧ тэнӧ бать-мамыд велӧдлыны? А?
А мый ме верми сылы воча кыв пыдди шуны. Мыжа ӧд... Аттьӧ кӧть, мый эз нӧйт гусясьӧмысь... Бӧрынджык гӧгӧрвои: тайӧ ӧд гусясьӧм жӧ.
Тӧдтӧм дядьӧлӧн дивитӧмсьыс мен кӧть вӧлі му пырыс мун. Сійӧ аддзис жӧ менсьым яндысьӧмтӧ да, тыдалӧ, небзис сьӧлӧмыс. Сӧмын нӧшта ӧтчыд казьтыштіс, мый абу лӧсьыд юасьтӧг йӧз эмбурӧ кутчысьны.
Дерт, сідз, но ӧд и юасьнысӧ некодлысь вӧлі. А баркас пыжыс сэсянь неылын и вӧлӧма. Ёна и пинялі бӧрас ачымӧс.
Дерт, ас пыжтӧгыд чери кыйысьыдлы веськыд мат. Век колӧ кодкӧдкӧ сёрнитчыны либӧ вуджны ва вомӧныд код тӧдас мыйӧн. Ӧтчыд со тадзи жӧ лэччи вадорӧ вуграсьны. Кымӧракодь луныс вӧлі, да турун пуктысьяс тайӧ луннас эз вуджны. Паныдаси ас сиктысь Петрӧ Вань Витякӧд да Изъюров Генякӧд. Найӧ вӧвъяс видзӧдлыны лэччӧмаӧсь. Куимнаннымлы колӧ вуджны. Но ыджыд пыжсӧ кодкӧ нуӧма. Аддзим веткишой. Пыдӧсыс кытсюрӧ розя вӧлі. Дӧмыштім, кыдзи сяммим, розьяссӧ да шуим вуджны сійӧн. Изъюров Геня сыніс, а ми Витякӧд ветки пыдӧсӧ чукӧрмӧм васӧ вочасӧн коялім. Но Эжва шӧрас воӧм бӧрын нин казялім, мый ваыс содӧ ӧдйӧджык сы серти, мыйта ми удитам коявны. Генялы ми горзам:
— Сын вай ӧдйӧджык:
 А сійӧ миянлы воча:
— Тэрыбджыка васӧ асьныд коялӧй.
Миян веткишойыд глиссер моз кутіс вундыны ватӧ. Генялӧн киас пелысыс сӧмын пӧртмасьӧ. Синъясыс ӧзйӧны повзьӧмысла. А ми лов петмӧн коялам васӧ. Мӧдар берегӧдзыс неуна эгӧ воӧй, веткиыд дзикӧдз вӧйны кутіс. Но берегыс орччӧн нин да ми, кӧть и кӧтасьыштім, удитім чеччыштны лыа вылӧ. Веткишойыд сійӧ жӧ здукас вӧйи ва пыдӧсӧ да визулыс сійӧс ва горув нуис. Миян полӧмыд быттьӧ эз и вӧв. Видзӧдам ӧта-мӧдлӧн ва паськӧм вылӧ да вак-вакӧн сералам. А бӧрынджык мӧвпышті, да серавнысӧ нинӧм вылӧ вӧлі. Ва шӧрасджык кӧ вӧйи веткиыд, миянӧс ва паськӧмнад Эжваыс вермис и ньылыштны, кӧть эськӧ куимнанным бура кужим вартчыны. Сэки нӧшта ӧтчыдысь гӧгӧрвои, мый, збыльысь, оз позь Эжваыдкӧд шмонитны. Быдторйын колӧ этш тӧдны.
И век жӧ кык ветки пыж ме ньӧблі, кор верстьӧ нин вӧлі, аслам суседъяслысь. Кӧть и эз дыр ме киын найӧ вӧвны, но ассьыныс юр доннысӧ вештісны. Кор аслад пыжыд эм, ва вылад тэ ачыд кӧзяин. Сёрнитчан сиктса зонкаяскӧд да кор абу ачыд сэні, найӧ видзӧны тэнсьыд пыжтӧ. Но ӧд найӧ абу жӧ век вадорынӧсь. Сэсся и чери кыйысьясыдлысь важ ӧбичаяссӧ тшӧкыдджыка кутісны торкавлыны. Сідзи кыкнан пыжыс аръявылыс кытчӧкӧ и вошисны. Гашкӧ, катерӧн Кардорӧ лэччӧдісны да винаӧн юисны? А кытысь корсян? Эжваыд со кыдзи нюжӧдчӧма.
Ӧні миян татшӧм пипу веткиястӧ оз нин вӧчны. Унджык чери кыйысьыслӧн мотора кӧрт пыж. Кӧть От гӧраӧдз лэччыласны вуграсьнытӧ.
Но меным мыйлакӧ век жӧ ас берегъясӧй медся мусаӧсь. Кымынысь со карын олігӧн корлывлісны вуграсьны кытчӧкӧ мукӧдлаӧ. А менӧ векджык кыскывліс асланым мӧдлапӧлӧ. Тані ӧд ставыс тӧдса да муса. Кӧть эськӧ вочасӧн вежсьӧны жӧ берегъясыс. Эжваыд ӧд оз век ӧтилаті радейт визувтнысӧ. Зэв асныраӧн овлывлӧ. Мукӧддырйи, видзӧдан да, бара нин выльлаті заводитӧма туй писькӧдны. Но век жӧ ставыс тайӧ вочасӧн лоӧ. И кольӧм восянь вежсьӧмъясыс пыр жӧ син улад шыбитчӧны.
Ивадор мӧдлапӧлын быд чери кыйысьлӧн аслас радейтана места. Со сэні, кӧні Кузьты заводитчӧ, Матвей Вань пиян ассьыныс подольникъяс вӧйталӧмаӧсь. Неуна катчӧсджык — Малань Ваньлӧн Сашка зятьыс вуграсьӧ. Сыысь вывланьынджык — Мальков вокъяс, Петрӧ Вань пиян. Ме нӧшта на наысь вылынджык. Менсьым вадорын пукалӧмтӧ найӧ пыр и казялӧны. Вадорад, торйӧн нин кор чериыд оз сёй и кадыд некыдз оз коль, дугдывтӧг песта чигарка. Чигарка помъясыс ӧти-бӧрся мӧд ньӧжйӧник кывтӧны дзик берег пӧлӧныс. Тайӧс аддзӧм бӧрын увланьынджык вуграсьысьяс пыр и шмонитыштасны:
«Но, талун Сивер Илля Ваньыд лэччӧма вуграсьнытӧ. Бара став черисӧ миянлысь кыяс...»
Но на пиысь унджыкыс вадорын ёна востерджыкӧсь да налы ме дорысь шудыс тшӧкыдджыка нюмъявлӧ. Мукӧддырйи кылан, кыдзи кодкӧ жайӧдӧ вугыр йылӧ сюрӧм ыджыд чериӧс. Но ёна кывзысьны некор. Чери сёйигад и меным ставыс овлӧ веськодьӧн. Быттьӧ нинӧм ог аддзы. Видзӧда сӧмын тіралысь шатин йыв вылӧ, кыдзи сійӧс вочасӧн заводитӧ нюкльӧдлыны сын либӧ ёді. Сэки нимкодь лолӧ сьӧлӧм вылын. Шудаӧн овла, кор васа олысьсӧ верма кыпӧдны берег вылӧ, мед чӧсмӧдлыштны гортсаясӧс... Но мукӧддырйи сылӧн сӧмын мышкыс тыдовтчылӧ. Сэки чорыда матькышта ас кежысь. Кӧть шатинӧс шӧри чега дӧзмӧмла. Но здук мысти бара нин тіралысь киясӧн самала вугыр йылӧ выль нидзув. Эскӧда ачымӧс, мый тайӧ пӧрйӧ сюрас нин. И сюрлывліс ӧд. Эз этшаысь.
Торйӧн нин мусаӧсь меным Эжва дорын войяс. Сьӧкыд висьтавны та йылысь налы, кодъяс эз пукавлыны вой шӧр войын бипур дорын, эз вердлыны асланыс вирӧн ном-гебсӧ, эз панявлыны чӧскыд юква, эз кывзывлыны олӧма чери кыйысьяссянь вӧвлӧмтор и вӧвлытӧмтор йылысь висьтъяс, эз чолӧмавлыны водз садьмысь лэбачьяскӧд тшӧтш ылі вӧртас сайысь мыччысьысь шондісӧ.
Со ӧти татшӧм вой... Дыр нин виччыси мича шондіа поводдя, кор кутас пӧльтны небыдик рытыв-лун тӧв да позяс надейтчыны бур кыйдӧс вылӧ.
Сійӧ субӧтаас буретш ставыс тайӧ и лӧсяліс. Асывнас ветлі нидзув корсявны Ервасьдорса шор гуранӧ. Пуи анькытш. Мам эськӧ шуӧ жӧ вӧлі, пывсянсьыд пӧ удзӧдам. Но меным сэки ставыс вӧлі веськодь. Сӧвті мыш нопйӧ колана угоддьӧ, пукті нуръясянтор. Нӧшта ӧтчыдысь видзӧдлі, эг-ӧ мыйкӧ вунӧд. Сэсся ноп ортсыас кӧрталі важ фуфайка. Август заводитчигад эськӧ и жар на луннас, но войясыс ыркыдӧсь нин. И со нин ме восьлала вадорлань. Сьӧлӧм вылын долыд. Ыджыд надея сы вылӧ, мый тайӧ пӧрйӧ вӧвлытӧм ыджыд лов сюрас.
Мӧдлапӧлӧ вуджӧм бӧрын веськӧдчи аслам радейтана местаӧ, Кылӧг ю вом дорысь неуна вылӧджык. Визулыс тані вартӧ берегас да сэсся кежӧ ва шӧрланьыс. Вӧчышті неыджыд колястор. Койышті анькытш да вӧйталі шатинъяс. Дерт, чериыд оз пыр заводит сёйнысӧ. Сійӧ сідзжӧ пеля. Вешйис берег дорсьыс, кор ме чери кыян местасӧ лӧсьӧді. Но ӧні лӧнь лои. Пукси кер пом вылӧ да шатин ном вылас видзӧдігмоз ӧзті папирос. Кадыс абу на ёна сёр. Рытъявылыс дыр на позяс вуграсьны. Ёнджыкасӧ век жӧ надейтча асыв вылӧ, кор шонді петтӧдзыс берег дорӧ гырысь ёдіяс матыстчывлӧны.
Эг удит помӧдз куритны папиростӧ. Кодкӧ шатинӧс тракйыны кутіс. Тайӧ вӧлӧма весьт кузя ляпа. Нинӧм. Заводитчӧмыс эм. Мед сӧмын некод оз мешайт. Но чери кыйысьясыд оз радейтны дӧзмӧдчыны ӧта-мӧдныслы. Бара кодкӧ тракйӧ шатин помӧс. Тайӧ пӧрйӧ ёнджыка нин. Лолӧй быдӧн тасасьліс. Ыджыдкодь ляпа кӧласьӧма. И нимкодь меным таысь, мый кыйдӧстӧг талун ог коль. Рӧмдытӧдзыс некымын мича лов на удайтчис лэптыны.
Кор шондіыс вылынкодь на вӧлі, майбыр пукавны берег дорад. Ваыс небыдика сялькӧдчӧ лыа берегас. Весьт судта ваас арпиян мыйкӧ корсьысьӧны аслыныс нур вылӧ. Ылынджык мыкъяс да кельчияс ва веркӧссӧ серӧдӧны кытшъясӧн. Ворсӧ, сёйӧ чериыс. Мукӧддырйи найӧ друг зэв ӧдйӧ уськӧдчӧны разі-пели. Ваыс быттьӧ пузьылӧ. Тыдалӧ, сир да ёкыш на бӧрся вӧтлысьӧны. А сынӧдыс кутшӧм чӧскыд кӧра! Видзӧда помтӧг шлывгысь Эжвалӧн от вылӧ, ас берегса паськыд лыа берег вылӧ, ылі веретяяс вылӧ, и кыдзкӧ кокни быдсӧн лов вылын.
«Тырмас нин весьшӧрӧ дугдывтӧг педзны, — шуа аслым, — нимкодясьышта кӧть ас гӧгӧрса некор куслытӧм мичлуннас. Оз ӧд нин сэтшӧм тшӧкыда удайтчывлы волыны татчӧ. Гашкӧ, олӧмын тайӧ медся шуда здукыс и эм».
Но мыйӧн шондіыс пуксьыны кутіс, кытыськӧ друг помтӧм ном-геб воис. Сідзи и сакасьӧны вылысад. Ковмис бипур ӧзтыны водзджык нин заптӧм пескысь. Кайысь тшын пӧвстас дзеба чужӧмӧс. Но дыр сулавны тадзтӧ он вермы. И век жӧ вочасӧн кыдзкӧ велалан тайӧ дугдывтӧг дзизгысьяс дорас да он нин сэтшӧма повны кут наысь.
Пыр ёнджыка рӧмдӧ. Ланьтӧ вадоркайяслӧн дзользьӧм шыыс. Кузь лун лэбалӧм да сьылӧм бӧрад найӧ мудзисны да ӧні дзебсисны берег пӧлӧн сулалысь пашкыр бадь кустъяс пӧвстӧ. Сэні и узьӧны асъя кыаӧдз. Лӧнис и юыс. Оз нин лунъя моз сяльӧдчы небыдик гынас. Сӧмын тай корсюрӧ ыджыд ёді чеччыштлас васьыс да пласьтнитчас ва веркӧсас либӧ ньӧв моз качлас вылӧ стерлядь да сідз жӧ ӧдйӧ тшукас нырнас ваӧ. И гӧгӧр чӧв-лӧнь. Корсюрӧ кылан, кыдзи узьысь сиктса мир туй кузя ыджыд ӧдӧн тӧвзьӧ автомашина. Енэжын пыр вочасӧн югыдджыка заводитӧны пӧртмасьны кодзувъяс. Кажитчӧ мукӧддырйи, мый тэ тайӧ мирас дзик ӧтнад.
Но абу тай сідз вӧлӧма. Со меысь ёна вылынджык кодлӧнкӧ бипур ӧзйӧ. Улынджык сідзжӧ, кылӧ, кодкӧ пыжӧн ноксьӧ. Ва вылад ӧд шыясыд зэв ылысянь кылӧны.
Часлы жӧ, шуа аслым, кайла вывланьыс, коді нӧ сэні талун ме моз жӧ войсӧ коллялӧ. Ньӧжйӧник кыпӧдча крут кыркӧтш йылӧ да вадор пӧлӧн муртса-муртса тӧдчысь ордым кузя мӧдӧдча ылын тыдалысь билань. Чери кыйысьясӧн талялӧм ордымыс то лэччылас кутшӧмкӧ сёнӧ, то вывлань кайлас. Сійӧ и видзӧд кок улад, мед он усь. Ӧтчыд дай мӧдысь збыльысь конйыштчылі ордым вомӧныс водӧм сук турунас.
Со медбӧрын кылӧны нин бипур дорын гӧлӧсъяс. Тайӧ ас сиктсаяс, Матвей Витя да Петя Вань. Витяыс мекӧд тшӧтшъя кымын. А Петя Ваньыс олӧма нин. Латшкӧсіник тушаа. Ньӧжмыд вӧраса. Зэв лабутнӧй сёрниа. Ме сыкӧд некымын тулыс ӧтлаын уджалі трактористлы отсасьысьӧн да ёна пыдди пукта тайӧ мортсӧ. Бур сьӧлӧма. Некор оз горӧд. Велӧдас лючки-бура, кыдзи мый вӧчны. Быттьӧ и абу ёна тэрыб. Но суткиясӧн вермас трактор руль сайын пукавны. Муош кодь зіль. Но сэсся мукӧддырйи мудзас жӧ да шуас ме дорӧ шыӧдчӧмӧн:
— Вай, тьӧзӧ, эновтлам ставсӧ да лэччылам вуграсьны. Гаж быри вадорсьыс. Сэсся ӧд ӧтчыдысьӧн став уджтӧ он бергӧд.
Меным дыр тшӧктыны оз ков. Час мысти кымын нин кыкӧн лэччам вадорӧ. Дерт, бура дасьтысьтӧгыд эз быдысь миянӧс номсӧдлывлы. Но кӧть шойччывлім войковнас тракторлӧн лун и вой дугдывтӧг жургӧм шыысь, ныртӧ да горштӧ гильӧдысь бусысь, нимкодясьлім вадорса мичлуннас да горша апавлім сӧстӧм сынӧдсӧ.
Ӧні ме киася накӧд. Найӧ биасьӧмаӧсь дзик кыркӧтш улас, кӧні тувсов ваыс кодйӧма неыджыд пещера сяма. Зэв лӧсьыд узьланін артмӧма. Налы тайӧ пӧрйӧ сюрӧма жӧ нин, но ме моз жӧ ёнджыкасӧ водз асыв вылас надейтчӧны. Сэсся ӧд дырсӧ налы некор пукавны. Луннас удж вылӧ колӧ. Висьтасям ёрта-ёртнымлы асланым олӧм йылысь. Ӧд ог нин сэтшӧм тшӧкыда аддзысьлывлӧй. Ме дзайгышті Петя Ваньлысь некымын папирос, аслам помасис тӧдлытӧг, да ньӧжйӧник мӧдӧдча бӧр. Асъя кыаӧдз абу нин сэтшӧм ылын.
Мый кӧть шу, а вадорад гежӧда ӧткӧннад овлан. Гашкӧ нин сӧмын сэтшӧм поводдя дырйи, кор бур кӧзяин гортсьыс понсӧ оз лэдз. Но сэки и тэныд вадорас нинӧм вӧчнысӧ. А ӧні со эг на удит аслам бипур дорӧ вонысӧ, ылі чукыль сайсянь мӧдлапӧв берегас сатшкысисны прожектор бияс. Тайӧ ньӧжйӧник лэччӧ пуръя теплоход. Войнас векджык капитаныс руль саяс. Прожектор отсӧгӧн видзӧдалӧ берегъяссӧ, мед, Ен могысьӧн, оз жӧ сатшкы пурсӧ берегӧ. Зӧвсьӧртӧ либӧ Котласӧ лэччӧдӧ зарни вӧрсӧ. Ӧні теплоходыс да пурйыс рама кывтӧны дзик Эжва шӧртіыс.
Но видзчысь татшӧм теплоходсьыс, кор сійӧ бӧр кутас кайны тыртӧг. Туйыд налӧн кузь. Гажтӧм, тыдалӧ, овлывлӧ. Со и радейтӧны шмонитыштны чери кыйысьяс вылад рулевӧйясыд. Мукӧддырйи ӧдвывсьыныс дзик берег дортіыс мунасны. А мӧдлапӧв берег дорыд джуджыд. Оз повны сибдӧмысь. Сэки, гашкӧ, кык метр судта гыяс узьысь чери кыйысьыдлысь став угоддьӧсӧ мыськыштасны, оз кӧ удит идравны. Сӧмын матькыштны да кулак кабырнад грӧзитыштны кольӧ. А теплоход вылын сералӧны. Ме тайӧс важысянь нин тӧда да водзвыв дасьтыся асъя войын муртса тыдалысь кайысь теплоход вылӧ видзӧдігӧн. Ылӧджык идрала берег дорысь став шылльӧ-мылльӧсӧ.
Но со кыдзкӧ тӧдлытӧг вочасӧн ставыс ловзьӧ. Гӧгӧр пыр югыдджык. Пыр тшӧкыдджыка кылӧны унзіль лэбачьяслӧн гӧлӧсъясыс. Найӧ чолӧмалӧны выль асывсӧ. Шонді мыччысьӧм водзвылын друг кытысянькӧ тӧвру петыштӧ да вӧтлӧ асъя русӧ бокӧ. Со и воис чери кыйысьяслӧн медся дона кадыс, код йылысь сэсся колясны помтӧм казьтылӧмъяс.
Кымын вой со тадзи коллявлі Эжва дорын. И быдӧн на пиысь вӧлі аслыснога. Быд татшӧм вой бӧрын мыйкӧ восьтывлі аслым пыр выльӧс и выльӧс. И кыдзкӧ быттьӧ озырджыкӧн лолі тайӧ вӧр-ва олӧмнас. И пыр топыдджыкӧсь артмывлісны сыкӧд йитӧдъясыс. Ӧні эськӧ миян весьтын коркӧя сӧстӧм Эжваыд ёна няйт нин лоис. И чериыд нин абу сы мында. Но ме эска, мый оз жӧ лэдз мортыд дзикӧдз урӧстны ассьыным вӧр-ванымӧс. Мыйкӧ ӧд колӧ жӧ кольны водзӧ олысьяслы. Мӧд ногӧн, кутшӧм казьтылӧмъяс ми колям ас йывсьыным.
Збыльысь, мыйла нӧ ичӧтдырсянь сэтшӧма кыскӧ менӧ ас дінас Эжва дорыс? Кор аддза зарни лыа, юлысь помтӧг визувтысь лӧза-турунвижа отсӧ, мӧдлапӧвлысь крут кыркӧтшсӧ, сэні лӧзалысь веретясӧ, пыр жӧ вӧрзьылӧ сьӧлӧмӧй. Уна майшасьӧмысь бурдӧдӧ тайӧ вунӧдлытӧм серпасыс, выль вын-эбӧс сетӧ, мортъяммыны отсалӧ. И нэм кежлӧ тайӧ менам. Быдысь арланьыс нин Эжва доркӧд прӧщайтчигмоз сиа аслым, мед жӧ уна-уна гожӧм на лоӧ тадзи. Но ӧд кыдзи Ен шуас. Быд тулыс матыстчигӧн выльысь видлала ассьым чери кыян угоддьӧ, мӧвпала сы йылысь, кыдзи нин выльысьсӧ паныдалас менӧ Эжва дорыс.


Тувсов ва вылын пыжа
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 137-140 лб.>

И векджык тадзи овлӧ. Медсясӧ ыджыд праздникӧ либӧ мамлӧн чужан лунӧ. Ӧтлаӧ чукӧртчӧны бать керкаын быдмысьяс асланыс котыръясӧн нин. Чолӧмасьӧны. Пуксялӧны Ен ув пельӧсын ыджыд пызан гӧгӧр. Вина румка сайын казьтыштӧны мӧдаръюгыдӧ мунӧмаясӧс, сёрнитӧны тӧрытъя и талунъя йылысь. Сэсся кыв босьтӧ мам. Казьтывлӧ, кыдзи быдтіс ассьыс пи-нывсӧ. А сылӧн сюра-тошка нин челядьыс вомъяснысӧ калькӧдӧмӧн кывзӧны пӧрысь мортлысь висьтсӧ. Чӧв ланьтӧмаӧсь. Оз лысьтны торкны висьталысьӧс. Синъясыс неуна вазьӧмаӧсь. Меліӧсь. Кывзӧны да быттьӧ асьныс оз эскыны, мый накӧд вӧлі коркӧ. Медбӧрын мам пырджык бергӧдӧ сёрнисӧ аслас медічӧт быдтас, миян Маша чой вылӧ.
Вокъяс пӧвстын чойным ӧтнас. Медбӧръяӧн чужис. Та вӧсна батьлы и мамлы сійӧ меддона вӧлі. Ӧд сэтшӧм ёна найӧ, вӧлӧмкӧ, виччысьӧмаӧсь нылӧс. Пыр ӧтарӧ зонъяс чужӧны. И со медбӧрын Енмыс сетіс жӧ нывтӧ. Та вӧсна и лелькуйтісны сійӧс ёнджыка. И донаджык сійӧ вӧлі мукӧдъяссьыс. Дерт жӧ, мам-бать надейтчисны сы вылӧ, мый пӧрысьладорыд ныв мортыд пиян сертиыд зільджыка кутас лелькуйтны найӧс. Но батьнымлы эз удайтчы ёна пӧрысьӧдзыс овны. Сэк жӧ мам пыр аслас нылыскӧд орччӧн. Водзджыксӧ векджык сійӧ вӧлі, а ӧні со и внучкаясыс нин чышкалӧны-мыськалӧны бабыслысь гӧгӧрбок.
Ӧні жӧ ми, сылӧн быдтасъясыс, тӧдам нин, мый мамным кутас висьтавлыны коркӧя йывсьыс, кор сійӧ ньӧръявліс первойысь да сэсянь медбӧръяысь ассьыс дона нывсӧ. Ми кӧть и огӧ нин ӧтчыдысь та йылысь кылӧй, но быдысь сюся кывзам мамнымӧс. А сійӧ висьталӧ, да аслас синваыс быдӧн войтасьӧ.
Тулысын, ытва дырйи тайӧ вӧлі. Маша чойным сэки школаӧ эз на ветлы. Керка гӧгӧрын вӧлі ризъялӧ. Ми школаынӧсь буретш. Мам гортын мыйкӧ ноко. Кватитчас ӧтчыд со тадзи, а нылыд некӧн оз тыдав. Кутас корсьны гӧгӧрбок. Сэки и висьталас сылы Анна тьӧт, миян суседканым: челядь чукӧркӧд пӧ, тыдалӧ, важ мельнича дорӧ лэччис. Мамлӧн сьӧлӧмыс быдӧн ыркмунлӧ. Инас оз кут ӧшйыны. Пыр жӧ лёк мӧвпъяс юрас воасны. А мыйкӧ кӧ омӧльтор лоӧ? Тьпу, тьпу, тьпу! Ен мед видзас таысь! Котӧрӧн мӧдӧдчас сикт горувлань. Эжва дорӧдзыд кӧ сиктсяньыд ылынкодь, то ӧні тувсов ваыс сикт кыр горулӧдз матыстчӧма да мельничадорса кыркӧтшсӧ йирӧ. Котӧртӧ мамным увлань. Ньылӧмыс шорӧн лэччӧ. Медсясӧ повзьӧмысла. Сьӧлӧмыс лёкысь пессьӧ морӧсас, зільӧ ортсӧ чеччыштны. Ойя да ойя, кӧнкӧ кӧ эм Енмыс!..
Со нин и тувсов гыа да гудыр ваыс тыдовтчис. Тэрмасьӧмӧн видзӧдліс мам мельнича кыркӧтш вывсянь, и сьӧлӧмыс быдсӧн ыркмунліс. Мый нӧ тайӧ? Берегсяньыс неылын гыа ва вылын важ, ыджыд баркаснӧй пыж, кодӧн видз вылын уджалысьяс мӧдлапӧлӧ вуджлывлӧны гожӧмнас. Ӧні сійӧ некодлы ковтӧм лоӧма. Та вӧсна, тыдалӧ, верстьӧяс эновтӧмаӧсь пыжсӧ мельнича дорӧ. А челядьыдлы, майбыр, таысь бурджык чачаыд оз ков. Со тай сынӧны пелысъяс пыдди кыськӧ сюрӧм пӧвторъясӧн. То ӧтарлань. То мӧдарлань. Асьныс гажаа чилзӧны. Катлӧдлӧны ыджыд пыжсӧ. Кодкӧ на пиысь розя пыдӧса пыжысь важ ведраӧн васӧ гумлалӧ. Ачыс пыжыс дугдывтӧг катласьӧ, да нӧшта рытыввывсянь пӧльтысь яр тӧлыс сылы отсалӧ. Сідзи и видзӧд, гумовтас васӧ да ставӧн веськаласны кӧдзыд йӧрданас. Мам тӧдӧ, мый абу ляпкыд мельнича кыркӧтш улас. Но гӧгӧрвоасны ӧмӧй тайӧс зырымбедьясыд! Налы медтыкӧ гажа вӧлі-а. А луныс сэтшӧм мича, быттьӧ вый пиын туплясьӧ. Тувсов шондіыс дугдывтӧг койӧ ассьыс югӧръяссӧ муртса на шоналӧм му вылӧ. Рытыв тӧлыс гартӧ веж гы. Челядьлысь гажа гӧлӧсъяссӧ торкӧ вадоркайяслӧн нимкодя сьылӧмыс. Ылынджык со уткаяс ӧтарӧ-мӧдарӧ уялӧны. Кузь ныръяснас корсьӧны мыйкӧ васьыс.
Но оз радлы та вылӧ миян мамным. Зэв ӧд шога вермас помассьыны гажа праздникыс. Ой, кӧть мед нинӧм оз ло! Но оз кӧсйы сійӧ повзьӧдны гажъялысь челядьӧс, мед друг мыйкӧ виччысьтӧмтор эз ло.
— Ноко, донаясӧй, матыстлӧй пыжнытӧ берегланьыс. Ме тшӧтш тіянкӧд гуляйтышта, — гажа гӧлӧсӧн шыасьӧ мам пыжын пукалысьяс дінӧ. Найӧ чатӧртлісны юръяснысӧ вывлань, дугдісны тёльгыны ас костаныс да тэрмасьӧмӧн кутісны сынны береглань. Мыйӧн сӧмын пыж нырыс тшукис кыркӧтшӧ, мам кватитіс киас якӧритчан чепсӧ да нӧшта на кыскис пыжсӧ берегас. А сэсся друг ёся горӧдіс, эз нин вермы терпитны, эз вермы кутны ас пытшкас сьӧлӧм дойсӧ:
— Ноко, вай чеччалӧй пыжсьыс! Мед дукыд тіян тані эз вӧв!
Челядь котыр первойсӧ быттьӧ падмыштісныкодь. Но сэсся ӧти бӧрся мӧд тэрыба кутісны чеччавны берегӧ. Код тӧдас, мыйысь скӧрмӧма Настук тьӧтыс. Вермас и ньӧръявны.
— А тэ мый виччысян, дона нылукӧй, — шыасис мам аслас быдтас дінӧ, коді куткыртчӧма вӧлі пыж шӧрас да тыдалӧ, гӧгӧрвоис нин, мыйын помкаыс. — Али торъя тшӧктӧм колӧ?
Маша полігтырйи петіс пыжысь да сувтіс юрсӧ лэдзӧмӧн мамсянь неылӧ. Мам сэк кості тэрыба йӧткыштіс ыджыд пыжсӧ бӧр ваас. Сійӧс яр рытыв тӧлыс пыр жӧ кутіс йӧткыны шӧрланьыс. Мам весиг пасъясис быдсӧн. Мед инӧ вӧйӧ. Этшаджык шог. Код тӧдас ӧд, мыйӧн ставыс вермис помасьны, эз кӧ удит сійӧ ас кадӧ локны мельнича кыркӧтш вылӧ. И тайӧ мӧвпъяссьыс весиг йирмӧг босьтліс.
Сэсся бергӧдчис аслас быдтасланьыс, коді сідзи и сулаліс сысянь неылын юрсӧ лэдзӧмӧн. Мукӧд челядьыс важӧн нин котӧрӧн пышйисны орчча ягӧ. И радлун, и шоглун, и мелілун, и скӧрлун вӧліны тайӧ здукас мамлӧн синъясын. Сы водзын сулаліс ичӧт нылыс, код вӧсна сійӧ лун и вой вийсис-пессис. И став сылӧн старанньӧыс ӧд ӧти здукӧн вермис помассьыны. Синва моль лэччис мамлӧн чужӧм кузяыс аслас ныв вылӧ видзӧдігӧн. А киас сылӧн вӧлі важӧн нин дасьтӧм вӧсньыдик ньӧр. Жаль эськӧ нылыс. Но ӧд велӧдыштнытӧ век жӧ колӧ. Медым мӧдысь эз ло пӧваднӧ. Мый сэсся вӧчан.
Ырыштчис сійӧ аслас быдтас вылӧ. Вӧсньыдик ньӧрйыд чилснитіс ичӧт нывкалы небыдінас. Ӧтчыд дай мӧдысь. Ичӧт нывка эськӧ и виччысис жӧ, мый мамыс накажитас сійӧс гортысь юасьтӧг мунӧмысь. Но эз чайт, мый ставыс тайӧ татшӧм ӧдйӧ лоӧ. И весиг, гашкӧ, эз доймӧмысла, а буретш виччысьтӧмысла да друг повзьӧмысла нора чилӧстіс:
— Ой, мамукӧй, эн нӧйт! Ог сэсся кут! Ой, эн нӧйт!
Но мамлӧн, тыдалӧ, воши жӧ кытчӧкӧ став чукӧрмылӧм яр скӧрлуныс. Лигышмунісны сылӧн ки-кокъясыс нывлысь нор гӧлӧссӧ кылӧм бӧрын. Ылӧджык шыбитіс сійӧ водзвыв дасьтылӧм бадь ньӧрсӧ, топыда кутіс ассьыс ичӧт нывсӧ кыкнан кинас да ырӧбӧн бӧрддзис. Мыйкӧ эськӧ кӧсйис жӧ шуны. Тыдалӧ, сійӧс, кутшӧм дона сылы аслас быдтасыс, да дивитыштны тшӧтш. Но сыркъялӧм вӧснаыс мӧмъялӧмысла нинӧм эз артмы. Сідзи и кутчысьӧмӧн бӧрдісны мама-ныла. И, дерт, бокисянь кӧ видзӧдлыны татшӧм серпас вылас, шемӧс эськӧ босьтіс.
Медбӧрын мама-ныла кутчысьӧмӧн ньӧжйӧник мӧдӧдчисны гортланьыс. Мам быттьӧ поліс, мый кодкӧ вермас мырддьыны сылысь быдтассӧ, да нӧшта топыдджыка кутыштлывліс сійӧс. Кутчысьӧмӧн и воисны найӧ гортаныс, кӧні кильчӧ вылас терпитны позьтӧма виччысис нин мама-нылаӧс батьныс.
Эз сэсся, некор эз вӧрзьӧдлы кинас мам нывсӧ. Кыдзи нӧ лысьтан ассьыд быдтастӧ ӧбӧдитны. Да и мӧдыс помкасӧ та вылӧ эз сетлы. Гӧгӧрвоис, кутшӧм ыджыд дой сэки сійӧ вӧчліс аслас мамыслы.
Миян чой аслас быдтасъяскӧд меліа видзӧдӧ мам вылӧ, коді коркӧ сетіс сылы олӧмсӧ. И кӧть эськӧ ставыс тайӧ важӧн жӧ нин тӧдса сылы, но кортӧм синва мольяс сідзжӧ тюрӧны нывлӧн чужӧм кузяыс мамлысь казьтылӧмъяссӧ кывзігӧн.


Кӧч	гӧснеч
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 141-143 лб.>

Гожся рыт. Шондіыс пыр ёнджыка нёровтчӧ рытыввывлань. Регыд ылі вӧртас сайӧ дзебсяс. Ми, посни чоя-вока, пукалам лунвыв керкалӧн восьса ӧшинь дорын да доймытӧдз видзӧдам вадорсянь кайысь ордым вылӧ. Виччысям видз вылын уджалысь мамӧс. Ме медся ыджыд на пӧвстын. Та вӧсна колисны дӧзьӧритны ичӧтджыкъясӧс. Лунтырнад чоя-вока бура ризъялісны. И гажаа ворслісны. И косьӧ волісны мый понда кӧ да кӧсйылісны бӧрдігмозныс рытнас мамыслы норасьны. Но регыд мысти бара нин бурасьлісны да чиктылігтырйи котралісны лунвыв керкаын. Ӧні кежлӧ ставыс тайӧ вунӧма нин. Синныс налӧн эз вешйыв ӧшинь дорысь. Кор нин тыдовтчас мам.
Со дыр мысти петкӧдчӧны ӧти бӧрся мӧд вадорсянь кайысьяс. Лунтыр уджалӧм бӧрын мудзӧмаӧсь. Катласьӧны. Пельпом саяныс табъяна гӧрбуш косаяс да сёян сумкаяс. А ми зілям тӧдмавны, кӧні на пӧвстын мамным.
— Со, со сійӧ, Проньӧ дядь бӧрын, — друг лэчыд гӧлӧснас горӧдӧ кодкӧ ичӧтджыкъяс пиысь да котӧрӧн кӧмтӧм кокнас петӧ ывлаӧ, мед паныдавны мамӧс завор дорын. Сы бӧрся тэрмасям ставӧн. И со мамным, ичӧтик тушаа, мудзӧм чужӧма, но долыд синъяса, быдӧнӧс кутлӧ-окалӧ. Поснияс ӧта-мӧд вежмӧн висьтасьӧны сылы асланыс лунъя олӧм-вылӧм йылысь. Дерт, и норасьӧны ӧта-мӧд выланыс. Ме сідзжӧ висьтала мамлы, мый удиті вӧчны челядьӧс дӧзьӧритігкості. Чышки джодж. Чӧдлач бекарла котӧртлі. Серукӧс важӧн нин йӧрті. А мам кывзӧ миянӧс завор вылӧ ӧти кинас ӧшӧдчӧмӧн, а мӧд кинас меліа малалӧ быдӧнӧс юрӧдыс.
Код тӧдас, мый йылысь мӧвпалӧ сійӧ. Дерт жӧ, лунтырнад эз ӧтчыдысь думыштлы аслас быдтасъяс йылысь, кыдзи нин найӧ горт олӧны, эз-ӧ кутшӧмкӧ рӧк су. Мам сьӧлӧмыд сэтшӧм и эм. Пыр висьӧ аслас челядь вӧсна. И со ӧні сійӧ кыдзкӧ дӧвӧльпырысь кывзӧ быдӧнӧс миян пиысь. И быттьӧ мудзыс весиг веськалыштӧ. Ставыс на бур вӧлӧма.
Медбӧрын Володя вокӧй шыӧдчӧ мам дінӧ синъяссӧ зэв сюся читкыралігмоз:	 
— Кылан, мамӧ, а кӧч гӧснечтӧ эн вунӧд вайны? Кӧсйысьлін тай, бура кӧ кутам овны.
— Ой, мый нӧ тайӧ мекӧд? — пыр жӧ шыасьӧ мамным. — Пӧлинӧ, дзикӧдз ӧд вунӧді висьтавны та йылысь тіянӧс аддзӧм бӧрын, менам медмусаясӧй. Дерт жӧ, вайи.
И сійӧ тэрмасьӧмӧн кайӧ кильчӧ содйӧд да пырӧ керкаӧ. А ми сы бӧрся. Мам пуксьӧ лабич вылӧ да восьтӧ кирзаысь вурӧм сумкасӧ. Кыскӧ сэтысь тыртӧм йӧв сулея, кружка, пань да газет тубрас. Ми терпитны позьтӧма видзӧдам тайӧ тубрас вылас. Сійӧ разьӧ да быдӧнӧс миян пиысь гӧститӧдӧ чӧскыд дука пуӧм яй торъясӧн. Ми азыма няклялам «кӧч гӧснечсӧ», кыдзи нимтіс сійӧс мамным. А ачыс сійӧ мелі синъясӧн видзӧдӧ миян вылӧ. И сы мында бурлун петӧ сысянь, мый, кажитчӧ, став ассьыс сьӧлӧмсӧ сійӧ дась сетны миянлы. Медбӧрын, аслас ныв-пиян вылӧ любуйтчыштӧм бӧрын меліа вештӧ миянӧс ас дорсьыс. Колӧ на ӧд и горт гӧгӧрын идрасьны, и ужын дасьтыны, и нянь суктыны, мед аски водзысь-водз пач ломтыны да видз вылӧ лэччытӧдз пӧжавны чӧскыд ид нянь. Коркӧ ужнайтӧм бӧрын ми важӧн нин водалам, а мамным век на ноксьӧ горт гӧгӧрын. То песлалӧ кодлыськӧ кунваӧн кӧтӧдӧм кӧлуйсӧ, то вурсьӧ-дӧмсьӧ. Ноксьӧ сэтчӧдз, кытчӧдз синъясыс сылӧн асьныс оз мӧдны куньсьыны. Медбӧрын унмыс личкӧ жӧ сійӧс вольпасьӧ. Ми, ичӧтджыкъяс, ог весиг вӧлі казявлӧй, узьлӧ оз коркӧ миян мамным. Но тӧдам вӧлі, мый водӧм водзвылас быдӧнӧс на кытшовтас миян пиысь, быдӧнӧс бласлӧвитас. Ӧтиӧс шебралыштас. Мӧдӧс мӧдар бок вылас бергӧдас. И медбӧрын нин, аски йылысь тӧждысяна думъясӧн нёровтчас аслас вольпасьӧ...
Бӧрынджык нин, кор гожӧмъясын ачым куті уджавны видз вылын, казялі, кыдзи мамлы сюрлісны тайӧ кӧч гӧснечьясыс. Пажын вылӧ сэки видз вылын уджалысьяслы пулывлісны анькытша шыд. Та могысь начкывлісны пӧрысь мӧскӧс. И кутшӧм чӧскыдӧн кажитчыліс миянлы яйыс. Ӧд эг зэв тшӧкыда чӧсмасьлӧй ми сійӧ воясӧ тайӧ вӧлӧганас. Но мамным и сійӧс эз убӧлитлы сёйны. Панявліс анькытша шыдсӧ да юліс пув коръя чай либӧ кӧдзыд шорын сулӧдӧм йӧв сулея. А яйсӧ мукӧдысь гусьӧн моз тубравліс бумагаӧ да катлывліс гортӧ, аслас ныв-пилы. Ми и мӧвпыштлыны эг кужлӧй сэки та йылысь. Ӧні тай казьтыштам сійӧ челядьдырся кӧч гӧснечсӧ да кыдзкӧ быттьӧ и яндзим лоӧ мам водзын. Ӧд ми, сылӧн быдтасъясыс, удзӧдлывлім сійӧс. Миян ичӧтик тушаа, но быттьӧ помтӧм вын-эбӧса мамным гожӧмбыд ытшкывліс вутшка видзьяс вылын, арбыд уджавліс му вылын, тӧвбыд кыскавліс турун. А сэсся рыт-рыт ноксис миянкӧд. И сӧмын дженьыдик войыс сылӧн вӧлі аслас. Но миянлы кажитчис, мый мамным вӧлі медшуда мортӧн. Некор эз скӧрмывлы, эз лӧгасьлы. Пыр мыйкӧ вӧчны зільӧ. И тайӧ яндзимыскӧд тшӧтш, сы вылӧ видзӧдігмоз, чужӧ сьӧлӧмад мам вӧсна кутшӧмкӧ помтӧм нимкодьлун. Окота бара аттьӧавны сійӧс коркӧя кӧч гӧснечсьыс, коді вайліс миянлы сы мында радлун. Мамыд мам и эм. Нинӧм оз жалит аслас быдтасъяслы. Мед сӧмын дзоньвидзаӧсь, шудаӧсь, вежавидзысьӧсь быдмисны.


Марпида баб
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 143-151 лб.>

Тӧлыс вӧлі лымъя. Шондіыс пӧшти эз мыччысьлыв. Декабр заводитчӧмсянь лункосмӧсӧн усис гӧн кодь небыд лым. Кажитчӧ вӧлі, мый сійӧ кӧсйис гуавны ас улас и вӧрсӧ, и сиктсӧ. Миянлы, челядь котырлы, таысь вӧлі сӧмын нимкодь. Со кутшӧм толаяс гӧгӧр. Дзебсян лым пиас, да медтыкӧ кодкӧ аддзас! Либӧ нӧ сэтшӧм гу сэтчӧ кодъян, мый бӧр петнысӧ ӧдва верман. А кутшӧм лӧсьыд исласьны джуджыд лым дырйиыд кыр йывсянь. Ставсӧ гӧгӧр сійӧ шыльӧдӧма-мольӧдӧма — гу ни гӧп. И усян — он доймы. Пуркмунан лым пытшкас да байдӧг кодь еджыд.
Но торйӧн нин ми виччысим тулысъявывсӧ, кор челядь моз жӧ дурысь рытыв-лун тӧв нӧбӧдӧ толаяссӧ муртса оз лэбув весьтӧдз. Ляпкыдик пывсянъяс, юкмӧсъяс, гидъяс дзикӧдз вошӧны лым пиас. Тайӧ кадас ми радейтлім чеччавны сигӧр йывсянь керка бердӧ тӧлӧн нӧбӧдӧм джуджыд лым вылӧ. Дерт, ни ӧти кӧзяин эз сибӧдлы миянӧс аслас керка вевт вылас. Бӧрйывлім овтӧм керкаяс да быдсикас кӧзяйственнӧй амбаръяс. Овтӧм керкаыс ӧти кадӧ миян сиктын мыйта колӧ вӧлі. Кӧзяиныс да кӧзяйкаыс шойна вылынӧсь. А челядьныс коді кытчӧ разӧдчисны. Медводз видзӧдлам, джуджыда-ӧ толӧма керка бердсӧ. Сэсся керка пельӧсъясӧдыс либӧ кильчӧ вывсяньыс ӧта-мӧд вежмӧн тэрыба каттьысям вевт вылас. А выліас кутшӧм лӧсьыд! Кутшӧм ылӧдз гӧгӧрбок тыдалӧ. И лов вылад кокньыд да долыд. Кажитчан аслыд со дзик эсійӧ лэбач кодьыс жӧ, коді кыпӧдчӧма енэжӧ да ӧнісянь нин сьылӧ тулыс локтӧм йылысь. Водзвыв сёрнитчам, мый кутам ордйӧдчыны, кодлы удайтчас медылӧ чеччыштны.
И со матыстчан дзик сигӧр йылас да мый вынсьыд йӧткыштчӧмӧн чеччыштан увлань. Сьӧлӧмыд ыркмунлӧ радысла, мый тӧкӧтьӧ кежлӧ дзик жӧ лэбачӧн лолан. И сетісны кӧ тэныд ӧні бордъяс, лэбин эськӧ кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ толаяс весьтӧдыс.
Но сӧмын здук кежлӧ чужлӧ тайӧ мӧвпыс. Тэ нин морӧсӧдзыд лымйын. Каттьысян вывлань. Видзӧдан, кыдзи мукӧдъяс чеччалӧны, патурликасьӧны лым пытшкас, да бара выльысь кавшасян керка вылас, ёртсьыд ӧдйӧджык лӧсьӧдчан чеччыштны.
Со и тайӧ луннас ми сёрнитчим чеччавны урокъяс бӧрын сикт сайын сулалысь зэв ыджыд склад сигӧр йывсянь. Ӧтчыд дай мӧдысь. И быдысь менӧ панйылісны. Медбӧрын шуи аслым чеччыштны мукӧдъясысь ылӧджык. Чорыдджыка мыджси кокъясӧн дзик сигӧр помас. Кужи ӧмӧй сэки мӧвпыштлыны, мый тайӧ лоӧ менам медбӧръя чеччыштӧмӧн сійӧ во вылас. Корсюрӧ лун сьӧмӧснас шоныд руа нин вӧлі да тувсовлань катовтысь шондіыс удитӧма нин сывдыштны лымйӧн тырӧм склад вевт увсӧ. Выліас ляпкыдик южалӧм нин лым. А лым улыс йизьӧма. Тайӧ и пӧрйӧдліс менӧ. Йӧткыштчи мый вынысь. Мыджсьӧм кокъясӧй быттьӧ чышкыштісны сигӧр помсьыс лымсӧ да и вильді тайӧ йи сорас вылас. Сьӧкыд из моз пласьтмуні мышнам дзик склад стен бердас куйлысь лымйӧн муртса тыртыштӧм пӧв чукӧр вылӧ...
Медводдза здукас пемдылісны синъясӧй. Сэсся ру пыр моз аддзи, кыдзи мекӧд орччӧн сулалӧны менам ёртъяс да шензьӧмпырысь видзӧдӧны ме вылӧ, вата мешӧк кодь вылӧ быттьӧ видзӧдӧны. А меным абу лӧсьыд на водзын лябмунны. Ньӧжйӧник чеччи да пыркӧдчи лымсьыс.
— Чеччышті со, другъяс! Эзджык артмы сӧмын-а...
Челядьыд — челядь и эм. Ловъя ме, да бара ворсны-чеччавны кутісны. А меным чеччалӧмыд оз нин ков, ньӧжйӧник, ёртъяслы висьтасьтӧг мӧдӧдчи гортлань. Мышкӧс быттьӧ вӧлі топӧдӧма кӧрт асыкӧн: лолыштны пыдісянь ог вермы. Кияс-кокъяс лётмунӧмаӧсь.
Гортын мамлы эг, дерт, лысьт висьтавны доймӧм йылысь. Ёртъяс некодлы жӧ эз удтысьны.
Но тайӧ лунсяньыс, дзоля на зонка, ме висьми. Лолавны ог вермы. Весиг вӧлі ляпкӧдча да мый вынысь кыска ас пытшкӧ сынӧдсӧ, быттьӧ жар пывсянысь кӧджӧ петӧм бӧрын. Узьӧм ни олӧм эз ло. Висьми. Чорыда висьми. Нёрпавны куті, кӧть вот кув.
Мам, дерт, регыд казяліс менсьым майшасьӧмтӧ да кутіс юасьны, мый мекӧд лоис. А ме сэки эг нин вермы кутчысьны, мый лоан ло, да и висьталі:
— Уси керка сигӧр вывсянь кужтӧг чеччыштӧмӧн... Вися со...
— Нэмтӧ дженьдӧд, дженьдӧд! — сӧмын и шуыштіс мам, да сэк жӧ казялі, мый шогӧдісны сылӧн синъясыс.
Мам эз тӧд, кыдзи бурдӧдны менӧ. Шогсис.
Буретш тайӧ здукас и пырис керкаӧ Матрен баб, менам Анись баблӧн чойыс.
— Со тай, менам пиыд, немортӧ воӧдчӧма, — скӧралӧ мам. — Йӧй юр йӧй висьӧм и корсьӧ...
— А стрӧгджыка, стрӧгджыка колӧ видзны быдтасъястӧ. Вывті нин тэ личыдасян накӧд, ичмоньӧй, — вомалыштіс мамӧс Матрен бабуш.
— Кыдзи нӧ удитан быдӧн бӧрся котравны. Со найӧ кымынӧнӧсь, кор аслам уджӧй юр выв тыр, — шуыштіс быттьӧ правдайтчӧмпырысь мамӧй да сэсся, ме вылӧ видзӧдлӧм бӧрын, ньӧжйӧник содтыштіс: 
— Тыдалӧ, ёна доймӧма чеччалігас. Ог тӧд, мый и вӧчны. Ен сыкӧд, мед эськӧ олыштіс ассьыс нэмсӧ, мед эськӧ эз жӧ кув кӧть...
— Мый бара сӧран нинӧм абусӧ, — вомалыштіс мамӧс Матрен бабуш. Сэсся мыйкӧ мӧвпалыштіс ас кежсьыс, сюся видзӧдліс мам вылӧ:
— Тэ, ичмоньӧй, эн эновтчы. А со мый вӧч: больничаад ог тӧд отсаласны оз. Ме сэтчӧ ачым нэмӧн эг ветлӧдчыв да ог куж висьтавны. А выйим Сотчӧмвылын Марпида баб. Марин Марпидӧн сійӧс шуӧны йӧзыс. Ылӧдз сы йылысь кывсьӧ. Нуӧдлы питӧ сы дорӧ, бурдӧдас.
Мӧд асывнас нин мам доддяліс вӧв, менӧ шоныда пасьтӧдіс да ми тэрмасьтӧг петім туйӧ. Миян вӧвным ӧдва и келӧ пуржитӧм-чорзьӧм туйӧдыс. Тӧдӧ, гашкӧ, мый больничаӧ менӧ нуӧдӧ, но и аслас, коньӧрлӧн, кокчӧръясыс доймалӧны.
Турӧбалӧ. Доддьыд кайлас дзуртігмоз тола вылас да бӧр ньӧжйӧник исковтас. А вӧв тэрмасьтӧг нуӧдӧ-кыскӧ миянӧс. Оз вермы весиг рӧдтыштны неуна. Джуджыдакодь тӧлӧма — он на рӧдты. Собӧ вӧвным.
Коркӧ и воим Марин Марпидлӧн сиктӧдз. Индісны керкасӧ. И со нин ми гольӧдчам кильчӧ ӧдзӧсӧ.
Кымын во коли сійӧ кадсяньыс, быттьӧ ӧні на ставыс тайӧ син водзын. Керкаыс Марин Марпидыдлӧн важиник нин. Оліс ачыс ичӧтик чулан кодь жырйын. Мыйӧн ми пырим сэтчӧ, чужӧмӧ пыр жӧ ӧвтовтіс ымралысь шоныд руӧн... Ичӧтик жырйын яра ломтысис плитаа пач. Плита вылас мыйкӧ шваргис-пуис. Гӧгӧр вӧлі сэтшӧм сӧстӧм, аслысногӧн лӧсьыд да шоныд, быттьӧ веськалім райӧ. Бабушыслӧн чолӧмасьӧм-примитӧмыс Ен дорӧ шыӧдчӧм кодь нин меным лоис. Висьӧмӧс весиг личӧдыштіс...
— Локтӧй, локтӧй, туй выв йӧз. Шойччӧй, шонтысьӧй, — мургис-шуаліс Марпида баб. — Ме дорӧ ӧд ылысяньыд сідз-тадзтӧ оз волывлыны. Тыдалӧ, мог суис.
А ачыс сэк кості тэрыба шлывъяліс пача-пызана костын. Туй выв йӧзӧс вердыштны-гӧститӧдны бабушыс кӧсйис... И збыль, муртса на удитім пӧрччысьны, пызан вылын руаліс нин пузьӧм чайник да кӧрт рачын шваргис жаритӧм картупель.	 
Медводз чайнас шонтысьыштӧй, а мог йывсьыныд бӧрынджык висьталанныд, — шуыштіс Марпида баб мамӧс ордйӧдігмоз, мед эськӧ могсӧ пызан сайысь чеччӧм бӧрас, а эз жӧ водзджык, висьтав. Комиясыд ӧд кыдзи: вердӧны-юкталӧны, важ мойдын моз, а сэсся и юасьӧны шог-мог да мукӧдтор йылысь.
Но мамукӧй чай чашка сайын, синвасӧ чышкалігмоз, висьталіс могсӧ. Синваыс тюрӧ.
— Этая, Марпида, менам юр лов вылын ӧшалысьыс... Этая, коркӧ, гашкӧ, вердысьыс... Чеччалӧмаӧсь лым вылӧ керка вывсянь... Кынӧмсӧ ӧд кагаӧй дойдӧма, кынӧмсӧ! Кулӧ вӧд, кулӧ! Бурдӧдны эськӧ первой колӧ, а сэсся... Куля да куля тасмаӧн сітансӧ, ок!
— Челядь — челядь и эм. Асьным ӧд тайӧяс кадас ворслім жӧ, а тэ энлы сэтшӧма шогсьы. Не татшӧмъяс на ме ки пыр прӧйдитлісны. Ставыс лоӧ бур, — мамӧс такӧдыштӧмӧн шуаліс Марпида баб, а сэсся бергӧдчис мелань:
— Вайӧмыд жӧ тэ шогтӧ мамыдлы. Со тай, инас оз ӧшйы... Но, инӧ, пӧрччысь, пиукӧй, коскӧдзыд да вод эсійӧ крӧвать вылас.
Ме полӧмпырысь моз видзӧдлі Марпида баб вылӧ. Код тӧдас, мый сійӧ мекӧд вӧчас, нӧшта на дойдалас да лёкджык на лоӧ. Гашкӧ, сэсся оз нин удайтчы водзӧ овнысӧ тайӧ свет вылас. И синва моль ньӧжйӧник дзӧвкмуні бан бок кузя.
А Марпида баб быттьӧ казяліс менсьым падъялӧмӧс да сьӧлӧм сетіс:
— Эн пов, эн. Ог ӧд бабыс дойд.
Ме эскӧмпырысьджык нин видзӧдлі пӧч вылӧ. Сылӧн мелі синъясыс койисны сьӧлӧм шонтана би киньяс, да гӧгӧрвои: «Тайӧ бур пӧчыс менӧ бурдӧдас, бӧр сувтӧдас кокъяс вылӧ».
Ачымӧс дойдавтӧг, видзчысьӧмӧн пӧрччыси да воді крӧвать вылӧ. Куті виччысьны, кыдзи кутас менӧ, крӧвать вылын куйлысьӧс, бурдӧдны Марпида баб. А сійӧ лӧсьӧдіс тазйӧ майтӧг быгъя дэбыд ва, пуктіс сійӧс крӧвать дінӧ сувтӧдӧм бӧртӧм улӧс вылӧ, вель дыр кӧтӧдіс, шонтіс быгъя дэбыд ваас ассьыс кияссӧ, копыртчис ме дінӧ да инмӧдчис майтӧг быгъя ваӧн небзьӧдӧм пӧсь кияснас менам кынӧмӧ. Йирмӧг босьтліс, пемдыліс синъясын. Пӧсяліс кымӧсӧй. Ӧд баблӧн киясыс вӧрзьӧдісны менсьым дойӧс, код дорӧ ачым эг нин лысьт инмӧдчывны. Быттьӧ шылаӧн сутшкалісны сэті. Быттьӧ сӧмын на пузьӧдӧм ваӧн сотісны менсьым кынӧмӧс.
— О-о-ой, доймӧ, м-м-м, — кулан мортлӧн гӧлӧсӧн норасьышті.
Рушку пытшкӧ быттьӧ пӧсь кӧш ва кисьтісны. А Марпида баб, дерт, казяліс, мый мекӧд вӧчсьӧ, да, менам синъяс вылӧ видзӧдігмоз, быттьӧ ёнджыка на зілис дойдны менӧ. Сылӧн киясыс сідзи и песлалісны менсьым доймӧм кынӧмӧс, а ачыс сэк кості, менӧ такӧдігмоз, шуаліс:
— Нинӧ-ӧ-ӧ-м. Терпи-и-и-т. Кужин аслыд дой корсьны, куж и терпитны. Терпит, мед гӧтрасигкежлад молодеч кодь лоан.
А ачыс аскӧдыс сёрнитӧ, мыйкӧ шӧпкӧдӧ, зыралӧ кынӧмӧс кытшъясӧн, кыткӧ яй-кучикнас, кажитчӧ, сювъясӧс кыпӧдлас, гӧг сюрӧсӧд кыскыштас... И дивӧ ӧд кутіс лоны мекӧд. Вочасӧн менам кынӧмын дойыс кутіс лӧньны. Весиг оз эскыссьы. А Марпида баб небыдика, кисӧ майтӧга дэбыд ваӧ тшӧкыда сюйлӧмӧн, зыраліс и зыраліс кынӧмӧс да сэсся бергӧдчис мамлань чужӧмбанӧн, нюмъёвтіс.
Тайӧ здукыс нэм кежлӧ мӧрччис менам вежӧрӧ. Марпида пукалӧ улӧс вылын мамлы воча чужӧмӧн да ньӧжйӧник варовитӧ сыкӧд, а киясыс уджалӧны, бурдӧдӧны менӧ. Баб оз нин видзӧд ме вылӧ, дугді ойзыны-ымзыны да. Кияс вылас оз жӧ видзӧд — чуньясыс асьныс тӧдӧны, мый вӧчны. Бурдӧдчысь юасис мамлысь, кыдзи-мый олам, овмӧсӧн бергӧдчам. Мам висьтасис, а сэсся и ачыс кутіс юасьны, кыдзи Марпида велӧдчӧма йӧзӧс бурдӧдны. Ме тайӧ висьтасьӧмсьыс помнита сӧмын ӧтитор, мый велӧдлӧмаӧсь сійӧс зэв важӧн нин Емдінын важся лекаръяс, кодъяс бура вӧлӧм тӧдӧны, кыдзи бурдӧдны вӧрзьӧмъяс, гӧг, сӧн чеччыштӧм да унаторйӧ на. Налӧн гусяторъясас и велалӧма со. Волывлӧны, вӧлӧмкӧ, сы дорӧ бурдӧдчыны оз сӧмын матысса сикт-грездысь, но и ёна ылысьджык. Бур юӧрыд ӧд ӧдйӧ да ылӧдз паськалӧ.
Висьтавлӧ та йылысь мамлы Марпида баб, а синъясыс сылӧн сэтшӧм меліӧсь, уна сикас чукыръяса чужӧмбаныс сы мында бурлун вӧзйӧ, коді эськӧ ӧти мортыслы оз и вермы тӧрны — уналы тырмас. И ачыд тэ он вермы веськодьӧн лоны сьӧлӧмсянь петысь татшӧм сӧстӧм видзӧдлас дінас да дась восьтны сылы ассьыд став гусятортӧ, мый тэнӧ майшӧдлӧ. А сэк кості сылӧн майтӧгалӧм киясыс дугдывтӧг небыда зыралӧны менсьым кынӧмӧс. И кажитчӧ меным, мый сылӧн чунь помъясыс волӧны менам кынӧм пытшкӧслӧн дзик быд пельӧсӧ, мый быттьӧ найӧ аддзӧны сэтысь став нелючкисӧ да вӧтлӧны найӧс ортсӧ. А ме видзӧда Марпида баблӧн варов чужӧм вылӧ, помтӧг нин эска аслам бурдӧмӧ.
Медбӧрын Марпида баб кисьтіс тазсьыс васӧ, «тьпу, тьпу, тьпу, висьӧмӧ, тані тэнад местаыс!» — ёрана кывъяс шуалӧмӧн, лӧканьӧ, чышкаліс кынӧмӧс сӧстӧм ки чышкӧдӧн да ме вылӧ сюся видзӧдӧмӧн шуис мамлы:
— Ас кадӧ вайӧдӧмыд питӧ. Абу сёрмӧдчӧмыд... Ӧні сэсся эн нин майшась, ставыс лючки-бур лоӧ. Сӧмын мед ачыс лун-мӧд неуна зыралыштас на кынӧмсӧ быттьӧ вывлань сювъяссӧ кыпӧдӧмӧн да куйлыштас шоныд паччӧрад. Сійӧ сизимдас висьӧм жӧ бурдӧдӧ.
Марпида баб тшӧктіс ньӧжйӧник чеччыны меным. Ми нӧшта неуна пукалыштім сылӧн шоныд керкаас да мӧдӧдчим гортӧ. Шудаӧсь. Кыпыд сьӧлӧмаӧсь нин. Сэтшӧма ӧд ме и мам шогсим-майшасим, а баб пальӧдіс миянлысь став шогнымӧс. Кыдзи нӧ он аттьӧав сійӧс таысь. И кыдзи нӧ ог казьтыв сійӧс медся бур кывъясӧн. Мам эськӧ менӧ бурдӧдӧмысь мыйкӧ вӧлі вӧзйӧ гусьӧник Марпида бабыдлы. Но мӧдыс кинас и кокнас ӧвтыштчис. Ог жӧ пӧ пикӧ воӧм мортлысь мыйкӧ босьт.
И нӧшта ӧтчыд та бӧрын ковмис меным шыӧдчывлыны Марпида баб дорӧ. Гожӧмын тайӧ вӧлі. Юр кыскалігӧн кутім ордйӧдчыны, коді медводз воас пажнайтанінӧдз. 
Пукалам ӧд вӧлі сэки вӧв вылад огӧ вомӧн ног, а боквыв. Тадзи озджык зыртчы небыдіныд. Скачитігад менам вӧлӧй джӧмдіс. Ме сы юр вывті лэбышті, ылӧ-ылӧ туті да ещӧ на вель ылӧдз быгыльтчи ытшкӧм видз вывтіыс. Кылі, ёнтыштліс кокӧй, но ачымӧс ог и чайт доймӧмаӧн. Бӧр чеччышті вӧв вылӧ, коді сулаліс ме дінын, быттьӧ мыжа, да скачӧн вои пажнайтанінӧ. Но кокӧй ӧдйӧ кутіс туны-пыктыны. Сёйӧм бӧрын кӧсйи сувтны, йӧв дозйӧс мыськыштны, но шуйга кокчӧрйыс сэтшӧма юкыштіс, быттьӧ валеги дӧман шылаӧн сэтчӧ тшукӧдлісны. Но вӧв вылад кыдзкӧ-мыйкӧ уджалі на рытӧдзыс. А ас кокӧн вадор берегӧдз эг нин вермы воӧдчыны, да ӧта-мӧднысӧ вежлалӧмӧн менӧ кыскисны ас выланыс верстьӧяс. Найӧ жӧ отсалісны, Эжвасӧ вуджӧм бӧрын, воӧдчыны машинаӧдз.
А мӧд луннас ыджыд вокӧй телегаа вӧлӧн бара нуӧдіс менӧ Марпида баб ордӧ. Сійӧ важ моз паныдаліс миянӧс зэв меліа. Мӧдысьтӧ ме эг нин пов сыысь да зэв эскӧмпырысь видзӧдлі сылӧн чужӧмӧ. Сійӧ кокӧс видлалыштӧм бӧрын серӧктыштіс:
— Эта вӧсна та ылнаӧ локтінныд! Тайӧ доймӧмтӧ и гортаныд позис веськӧдны-бурдӧдны.
Бара вӧчис тазйӧ майтӧг быгъя ва. Зыралыштіс пыкӧссӧ. Вайис кыськӧ валяйтчан палич да тшӧктіс кок вылӧ тальччӧмӧн быгльӧдлыны сійӧс джодж кузяыс. Ме зэв эскана синъясӧн видзӧда Марпида баб вылӧ да быгльӧдла паличсӧ кок лапаӧн ньӧти личкытӧг.
— Дойман кок вылад туша сьӧктатӧ лэдз, — тшӧктіс баб. А кокӧй доймӧмысла сэтшӧма ёнтӧ, мый весиг синваӧй петалӧ.
А Марпида баб видзӧдӧ ме вылӧ да бара жӧ коркӧя нога кывъяссӧ шуалӧ:
— Нин-ӧ-ӧ-ӧ-м! Терп-и-и-т!
Сійӧ кадсяньыс ме век кадысь кадӧ казьтыштлі тайӧ бур аньсӧ да мӧвпалі: «Кымын мортлы бара отсавліс аслас кузь нэмнас тайӧ бур сьӧлӧма шурыд, кужысь кияса пӧчыс? Ӧдвакӧ и ачыс тӧдӧ...» Сэсянь сэсся эг нин аддзывлы Марпида бабӧс, кодӧс Паль вӧлӧсьтын вӧлі шуӧны Марин Марпидӧн. Тӧда сӧмын, мый оліс сійӧ зэв дыр.
Ӧкмысдас гӧгӧр арӧдз. Пияныс пӧгибнитӧмаӧсь, вӧлӧмкӧ, война вылын. А меным удайтчыліс велӧдчыны школаын Марпида баблӧн внукыскӧд, Сашӧкӧд. Сэтшӧм жӧ нюмсера. Зэв вежавидзысь. Пыр юасьӧ, кыдзи-мый ола, кыдзи гортсаясӧй. Оз вунӧд и ас йывсьыс висьталыштны. Кыпыд быдӧн лоӧ сьӧлӧм вылад сыкӧд аддзысьлӧм-сёрнитыштӧм бӧрын. Ӧні со карланьын жӧ олӧ ас котырнас. Но сыкӧд паныдасигӧн быдысь меным медводз, мыйлакӧ, юр вежӧрӧ усьӧ сылӧн Марпида бабыс. Ӧд эз кӧ вӧв сійӧ, гашкӧ и ме талун эг вӧв ловъя.


Енмӧй, видз биысь!
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 151-153 лб.>

Водз тулыс. Ми, вок чукӧр, петім выль керка улӧ неважӧн вайӧм кер кырссьыны. Зіля уджалігӧн, ас коластын корсюрӧ варовитігмоз, эгӧ тӧдлӧй, кыдзи шондіыс нёровмуні увлань. Рӧмдыны кутіс. Кад пырны гортӧ. Тӧдлытӧг ме лэпті юрӧс да дрӧгмуні. Быттьӧ дзик орччӧн керка-мӧд-коймӧд сайын енэжӧ пуркйис-кайис би сора сьӧд тшын. Страк вӧлі видзӧдны тайӧ серпас вылас. Быттьӧ муыс потӧма да потастіыс сӧтанаыс пӧльтӧ сьӧд тшынсӧ, мед сы отсӧгӧн пӧдтыны да сотны став ловъя ловсӧ.
— Пӧжар! — эг вермы кутчысьны да горӧді ме. Ыджыдджык вокъяс лэптісны юрнысӧ да сідзжӧ чуймӧмӧн видзӧдісны енэжӧ кайысь тшын вылӧ.
А мир туй кузя пӧжарлань котӧртісны нин ведраа, чера да багыра йӧз. Збыльысь чайта вӧлі, мый кӧнкӧ орччӧн сотчӧ. А пӧшти километр сайын вӧлӧма ыпъялысь керкаыс. Кӧзяйкаыс пӧнара биӧн петӧма картаас мӧс лысьтыны. Мӧскыс вартӧма бӧжнас пӧнарад. Сійӧ пӧрӧма, да фитильсьыс биыс кутчысьӧма пельӧсӧ тэчӧм идзасӧ. Кӧзяйкаыд муртса удитӧма мӧссӧ петкӧдны.
Кор матыстчим ыпъялысь керка дінӧ, тшыныс кайис нин кымӧрӧдз. Керка дінас весиг матыстчыны эз позь, сэтшӧма скӧраліс яр биыс. Кос керйӧ кӧ кутчысяс сійӧ, ӧдвакӧ мыйкӧ верман вӧчны. Да и пӧжарнӧй машинаыд сійӧ кадас эз на вӧв. Верстьӧяс сӧмын коялісны ваӧн да лымйӧн орччӧн сулалысь керка стенсӧ, мед биыс сэтчӧ эз вудж. Неылын, йӧз чукӧрын, лимзіс-бӧрдіс кӧзяйкаыс. Но мый лоны лоӧма нин. Этша мый удитіс петны керкасьыс. Бур, мый нӧйтчӧмӧн нӧйтчысь мӧссӧ гезйӧн домалӧмӧн нуӧдісны бокӧ. Сійӧ сідзи и сюйсис би пытшкас. Сэні вӧлі сылӧн гортыс, коді и кыскис мӧссӧ ас дінас.
Ми, челядь чукӧр, сулалім верстьӧясысь неуна бокынджык, шензьӧмпырысь да полӧмпырысь видзӧдім ыпъялысь керка вылӧ. Би кывъясыс быттьӧ нимкодьысла йӧктісны керкалӧн вальдӧм нин сигӧр вылын, мыччасисны стеклӧтӧм ӧшиньяс пыр да нерисны гӧгӧр сулалысь йӧзӧс. Видлӧй пӧ сӧмын мыйкӧ вӧчны, сэки пӧ и тіянӧс сотам. Сьӧд тшын дугдывтӧг пуркйис-кайис енэжлань. Бур, мый эз вӧв ёна тӧла да трачкакылысь би киньясыс эз ылӧдз лэбны. Верстьӧяс сюся видзӧдісны на бӧрся да пыр жӧ кусӧдлісны.
Кыдзкӧ торйӧн нин шуштӧм вӧлі сьӧлӧм вылын. Кужтӧг кӧ вӧдитчан бинад да сетан вӧля, со тай помтӧм лёк вермас вайны. Быттьӧ ӧні зілис накажитны миянӧс грекӧ вӧйтчӧмысь, ӧта-мӧдӧс пыдди пуктытӧмысь, кокниа да нем думайттӧма овны зільӧмысь. Чеп йылысь орӧдчӧм ӧш моз этш тӧдтӧг йӧктіс чукӧртчӧм йӧз водзын. Радліс, мый петіс вӧля вылӧ, да некыдзи оз кӧсйы ланьтӧдчыны. Думайтіс на сы йылысь, оз-ӧ мыйкӧ сюр содтӧд ньылыштны.
Йӧз быттьӧ гӧгӧрвоисны, мый оз нин вермыны венны бисӧ, да рама сулалісны сотчысь керка гӧгӧр, негораа сёрнитісны ас костаныс. Налӧн синъясын и збыльысь вӧлі кутшӧмкӧ зэв ыджыд страк. Сыысь, медым эськӧ эз паськав биыс водзӧ. Эз су нӧшта кодӧскӧ загреки. А биыс тайӧс аддзӧмӧн, кажитчӧ, нарошнӧ сераліс йӧз полӧм вылын да яндысьтӧг эльтчис. Со кратшкакылӧмӧн уси керка пытшкӧсас джынвыйӧ нин сотчӧм пӧтӧлӧкыс. И керкаыс быттьӧ ымӧстіс-бӧрддзис терпитны позьтӧм дойысла да ыджыд шогысла. А биыс нимкодьысла муртса эз енэжӧдзыс качӧдчыв. И быттьӧ нарошнӧ, синъясыд эз вермыны торйӧдчыны сотчысь керкаысь. Вочасӧн йӧзыс кутісны разӧдчыны жӧ, кор гӧгӧрвоисны, мый весьшӧрӧ тані сулалӧны. Ымзысь-бӧрдысь кӧзяйкаӧс суседъясыс бурӧдігмоз пыртӧдісны ас орданыс. Вочасӧн лаймавны кутіс и биыс, кор аддзис, мый некод оз вермась сыкӧд. Тадзи жӧ раммывлӧ ышнясьысь да баквал морт, кор аддзӧ, мый некод оз кӧсйы сыкӧд вермасьны. Со и биыд бурасьныкодь кутіс да пӧт кань моз мӧдіс нювсьыны ӧстатки стрӧйба гӧгӧрыс. Би дорӧ колисны сӧмын видзӧдысьяс, мед эз ло нӧшта мыйкӧ лёктор. Асывводз кежлас коромина-керка местаын вӧлі сӧмын шоныд биӧн ымралысь гӧлӧвня чукӧр.
Кымын во колис сійӧ кадсяньыс, но тайӧ шуштӧм серпасыс ӧні на пыр син водзын. Уна пӧжар аддзылі сэсянь, и быдысь сьӧлӧмӧс личкывліс кутшӧмкӧ дой. Тшын йылӧ кайліс уна дас воӧн чӧжӧм эмбур. Сэсся, тыдалӧ, биысь полӧмыс и збыльысь вуджӧма миянлы ылі пӧль-пӧчьяссянь да нинӧмӧн сійӧс бырӧдны он вермы. Би вӧлі мортлӧн медводдза отсасьысьӧн да шонтысьӧн уна нэм чӧж. Морт зілис гӧгӧрвоны сылысь пытшкӧсса вынсӧ да поліс сыысь, кыдзи Енмысь, кодлы ставыс позяна, коді некодлы оз сетчы, скӧрмӧдасны кӧ сійӧс. И медводдза отсасьысь да шонтысь вӧвлі мортлы медыджыд врагӧн, кор петліс сылӧн вӧля улысь. Со и коли пӧжар водзын стракыс. И кор аддза енэжӧ кайысь пуркйысь би сора сьӧд тшын, пыр жӧ пасъяся да шуа ас кежысь: Енмӧй, видз йӧзӧс лёк биысь.


Кӧдз-ы-ы-д!
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 153-158 лб.>

Декабр тӧлысся кӧдзыд лун. Тэрмасьӧмӧн, йӧжгылясигтырйи восьлала ас сиктлань. Друг аддза: дзик кок улын кык жонь чеччалӧны да зэв горша нянь тор кокалӧны. И оз ӧд вешйыны бокӧ. Зільӧны пӧткӧдчыны, мед венны вермис налӧн вир-яйыс кӧдзыдсӧ. Гӧнныс сувтса. И быттьӧ оз аддзыны орччӧн мунысь мортӧс. Но видлӧй матыстчыны тайӧ лэбачьяс дорас шоныдджык пӧраӧ. Оз небось виччысьны тэнӧ. Пыр и лэбасны бокӧджык. Со ӧд мый кӧдзыдыд вӧчӧ. Кутшӧм веськодь сэки ставыс лоӧ. Мед сӧмын ловъя ловтӧ кутны вермин.
Буретш татшӧм кӧдзыд дырйиыс медся кокниа кулӧ пикӧ воӧма, кор вир-яйыд аслыд тӧдлытӧг кӧдзалӧ.
А кыдзи дженьыд гожӧм бӧрын ми тшӧкыда мӧвпалам, кутшӧм нин лоӧ локтан тӧлыс? Ёна-ӧ нин кӧдздӧдлас? Кӧть мый эн шу, а век жӧ виччысян кӧдзыдсӧ, и сэк жӧ кутшӧмакӧ полан сыысь. Но век жӧ войвылын олысьяслы кӧдзыдыд ёна воӧ сьӧлӧм выланыс. Сійӧ быттьӧ весалӧ миянлысь лысьӧмнымӧс, кокньӧдӧ ловнымӧс кутшӧмкӧ чукӧрмӧм омӧль колясъясысь. И татшӧм кӧдзыд дырйиыс весиг долыдджык овлывлӧ лов выланым.
Меным сьӧкыд гӧгӧрвоны ылі лунвывса олысьӧс, кодлӧн чужан муын во гӧгӧр шоныд, во гӧгӧр чӧж сэні ставыс дзоридзалӧ. И пыр ӧти пӧлӧс серпас. Оз ӧмӧй тайӧ дӧзмӧд? Тыдалӧ, оз. Велалӧ мортыд быдтор дінӧ. Тыдалӧ, буретш сы вӧсна, мый лунвылад пыр жар да шоныд, и йӧзыс сэні пӧсьджык вираӧсь, ярскӧбӧсь, ӧдйӧ пузьысьӧсь. А миян войвывса мортыд ньӧжмыдджык оласа, лӧньджык, тшӧкыда сизимысь мӧвпыштлас, мед мыйкӧ вӧчны-керны. Да и кужӧджык кутны асьсӧ йӧз водзас, озджык вывтіась. Эз-ӧ буретш гожӧмсянь тӧлӧдз, шоныдсянь кӧдзыдӧдз вежласьысь поводдяыс пукты тані олысь вылас ассьыс пассӧ? Оз некор дӧзмы войвывса мортыд, мый гожӧм бӧрын бара воас тӧв, ымралысь шоныд бӧрын горштӧ бара кутас чеплявны чишкалысь вой тӧв. Тайӧ вежласьӧмыс и буретш тӧдчӧ мортыслӧн оласног вылӧ.
Мыйта казьтылӧмыс кузь тӧв, чишкалан кӧдзыд йылысь чукӧрмывлӧ миян. Мыйта йӧзкостса шусьӧг да пӧслӧвича юр вежӧрад волӧ. Ӧткодялан уна восясӧ да гӧгӧрвоан, мый ӧнія кадӧ оз тай збыльмы уна шусьӧг. Вочасӧн, тыдалӧ, вежсьӧ жӧ миян гӧгӧрын вӧр-ваыс, сынӧдыс. Шулывлӧны вӧлі, кӧдзыд кӧ тӧв, сідзкӧ, шоныд гожӧм лоас. И тайӧ шусьӧгыс нин весиг тшӧкыда оз збыльмы.
А олӧмыд олӧм и эм. Он ӧд кузь тӧв кежлӧ ош моз гуӧ пыр. Колӧ кӧдзыд вылӧ видзӧдтӧг мыйкӧ вӧчны-керны, водзӧ йылысь мӧвпавны-думайтны. Со кутшӧм збодерӧсь йӧзыд кӧдзыд дырйи овлӧны. Быдӧн тэрмасьӧмӧн мунӧ кытчӧкӧ ас могӧн. Он небось аддзы весьшӧрӧ шландайтысьтӧ да вугралысьтӧ. Быдӧн зільӧ видзны асьсӧ кӧдзыдсьыс. Но оз тай век удайтчы.
Ӧтчыд зэв кӧдзыд лунӧ мӧдӧдчи Койгортӧ. Кӧть ичӧтик «ПАЗ»-ын йӧзыс вӧлі сельди бӧчкаын моз, но весиг налӧн лов руыс эз вермы шонтыны автобуссӧ. Унаӧн чеччалісны кок йыланыс, зыралісны кияснысӧ. Меным эз жӧ вӧв ёна шоныд. Такӧді ачымӧс сійӧн, мый локта Койгортӧ да гостиницаас шонтыся. Но весьшӧрӧ, вӧлӧмкӧ, виччысьӧмӧй. Гостиницаын вӧлі сэтшӧм «шоныд», мый лов руыд тӧдчис. Юалі администраторлысь, мыйла нӧ, мися, ёнджыка оз ломтыны. Сійӧ сӧмын ӧвтыштіс кинас, котельнӧйыслӧн пӧ вынйӧрыс ичӧт. Тайӧ кадӧ, дерт, командируйтӧмаыд гостиницаад эз уна вӧв. Узьны водігӧн ковмис содтӧд вевттьысьны орчча крӧвать вылысь эшкынӧн. Но сідзи войбыд эг и шонавлы. Кытчӧ кӧть эг волы райцентрад тайӧ лунъясӧ, быдлаын вӧлі кӧдзыд. Чайті шонтысьны рытнас культура керкаын кино видзӧдігӧн. Но и сэні ывла серти эз вӧв ёна шоныд. Весиг йирмӧг босьтіс. Тадзи вежон чӧж олі. Гортӧ воӧм бӧрын тыясӧй висьмисны, да тӧлысь ковмис бурдӧдчыны. Со ӧд кыдзи овлӧ. Оз позь кӧдзыдыдкӧд шмонитны. Бӧрас эськӧ воис жӧ юрӧ: ӧд тайӧ сиктас менам бур тӧдса, Дуня баб олӧ. Но кыдзкӧ быттьӧ эз вӧв лӧсьыд пӧрысь мортлысь лӧнь оласногсӧ торкны, содтӧд тӧжд-майшасьӧм сылы вайны. Пыралі сӧмын чолӧмасьны. Сійӧ эськӧ кольӧдӧ жӧ вӧлі ас ордас, но висьталі, мый гостиницаын овмӧдчи. Ачымӧс бӧрыннас пинялі жӧ весьшӧрӧ яндысьӧмсьыс, но мый сэсся вӧчан. Мый лоӧма, лоӧма. А мый оз позь шмонитны кӧдзыдыдкӧд, эз нин ӧтчыдысь олӧмыс велӧдлы ми воктӧ. Со тадзи жӧ вӧлі локтам бӧр гортӧ машинаӧн ылі сиктсянь. Ывла вылын комын градус. Содтӧд чизыр тӧв. Сёр рыт. Друг миян бензинным помассис. Шофёр Саша эськӧ ыджыд опыта. Но тайӧ пӧрйӧ кузь туйӧ петігӧн мыйкӧ абу артыштӧма. Мый вӧчны? Машинаын пукавны кӧдзыд. Петім ортсӧ. Бур, мый шофёрлӧн вӧлӧма резинашой. Ӧзтім сійӧс да сы гӧгӧр кутім чеччавны, шонтысьны. А енэжӧ миян бипурсянь кайис сьӧд тшын. Но дыр-ӧ нӧ тайӧ резинашойыд тырмас? И век жӧ миян шудным вӧлӧма на. Кӧнкӧ ылын-ылын кутісны пӧртмасьны машина бияс. А сэсся и шыыс кутіс кывны. И со миянкӧд орччӧн сувтіс грузӧвӧй автомашина. Шофёрыс бур морт вӧлӧма. Могмӧдіс тырмымӧн бензинӧн, мед воӧдчыны матысса заправочнӧйӧдз. Ас кежысь эг ӧтчыдысь казявлы, мый пӧшти век ылі туйын шофёръяс зільӧны отсавны пикӧ воӧмаяслы. Весиг некутшӧм мӧд сёрни та йылысь оз вермы лоны. Он отсав ӧтчыдысь, а мӧдысь аскӧдыд кӧ кутшӧмкӧ неминуча лоӧ? А сэки Енмыс вӧлӧма на. Ми лючки-бура воим гортӧ.
Но некор оз вун 1979 вося зэв кӧдзыд тӧв. Пӧшти тӧлысь чӧж сулаліс нелямын да весиг ветымын градуса кӧдзыд. Но торйӧн нин кӧдзыд вӧлі Выль во дырйи. Гӧгӧр руа. Оз петны ылі туйӧ автобусъяс. Кынмӧ тормознӧй сорасыс. Петан ывлаӧ да быттьӧ он пыр казяв кӧдзыдсӧ. Но здук-мӧд мысти нин сійӧ наяна кутас писькӧдчыны паськӧм улад, горшад. И тэнӧ босьтӧ йирмӧг. Чеччав кӧть йӧкты, но сідзи он и шонав. Буретш сэки Выль восӧ окота лои коллявны ас чужан сиктын, меным медся матыссаяс ордын. Автобусыд оз ветлы, да ковмис мӧдӧдчыны поездӧн. Но ӧд сылӧн сувтанінсяньыс на гортӧдз колӧ дас километр восьлавны. Сэк жӧ пӧльтӧ воча неыджыд, но зэв чизыр тӧв, коді веськыда сотӧ чужӧмтӧ. Мӧдӧдчим кыкӧн, ас сиктысь ӧти зонкӧд, коді армия бӧрас милицияын вӧлі уджалӧ. Регыд мысти нин миянлы ковмис ӧддзӧдны воськовъяснымӧс. Кӧдзыдыс писькӧдчис дзик быдлаӧ. Кокъясным изӧймитісны вӧсни носкинад да роч камаши пытшкад. Сэки и шуи ёртлы, мый вермам дзикӧдз кынмыны да огӧ воӧй гортӧдз. А сійӧ сӧмын жернитліс еджыд пиньяснас. Эн пӧ пов. Мекӧд пӧ он вош. И со миянлы воча кутіс локны грузӧвӧй автомашина. Бур, мый менам тӧдса зонмыдлӧн вӧлӧма милицейскӧй бедь. Сувтӧдіс машинатӧ. Корис шофёрӧс Ен могысьӧн бӧр бергӧдчыны да вайӧдны кыкнаннымӧс гортӧдзным. Шофёрыд гӧгӧрвоис миянӧс. Пуксьӧй пӧ кабинаас. А сэсся бергӧдіс машинасӧ да нуис миянӧс сикт помӧдз, кӧні менам ёртӧй оліс. Пӧся аттьӧалім сійӧс. Но и сэсянь на меным колӧ вӧлі километр кымын восьлавны. Мӧдӧдчи котӧрӧн. Ӧдва и вои гортӧ. А сэні чуймӧмӧн видзӧдісны ме вылӧ: кытысь пӧ тэ усин, эгӧ пӧ некодӧс виччысьӧй татшӧм кӧдзыднас. Сэсся дивитыштісны быдӧн сыысь, мый смелмӧдчи петны кӧдзыд дырйи ылі туйӧ. Век жӧ и мамлӧн, и чой-воклӧн сьӧлӧм вылын вӧлі нимкодь сыысь, мый аддзысим бара, мый ӧтлаын кутам коллявны Выль восӧ. Ӧні уна во мысти казьтыла та йылысь да думайта, мый эз кӧ вӧв тайӧ автомашинаыс, ми эськӧ эгӧ воӧй гортаным. И весиг страк, бӧрыннас нин, менӧ босьтліс таысь.
Со тадзи жӧ коркӧ, помнита да, ичӧт дырйи батьным локтіс гортӧ. Ветлӧма ылі мельничаӧ изӧдчыны. Буретш зэв кӧдзыд вӧлӧма. Пырис гортӧ да сёрнитнысӧ оз вермы. Кывйыс оз артмы. Сэтшӧмӧдз изӧймитӧма. Мамкӧд лэдзасим, да ковмис сэки меным нин вӧвсӧ конюшняӧ лэччӧдны. А сылӧн бурсиыс кӧдзыдысла быттьӧ дзормӧма. Ставнас гыӧртӧма.
Но мый кӧть эн шу, а сиктын быдмысь ныв-зонтӧ кӧдзыдыд некор оз повзьӧдлы. Кымынысь кузь тӧвнад вӧвлі: радио пыр юӧртасны, мый ёна кӧдзыд вӧсна школаын оз велӧдны. Сійӧ кадӧ автобуснад школьникъястӧ эз новлӧдлыны. А миянлы сэтчӧдз колӧ нёль километр восьлавны. Мукӧдыслы и унджык. Кутшӧм нимкодь вӧлі татшӧм юӧрсьыс ныв-зонлы. Эгӧ ӧд паччӧр пельӧсын лунтыр пукавлӧй. Пыр жӧ пасьтасьлім-кӧмасьлім. Босьтлывлім дадь, лыжи да лэччывлім исласьны Илля нырдӧ. Верстьӧяс, дерт, стрӧжитлісны жӧ миянӧс: энӧ пӧ дыр исласьӧй, кынманныд. Но миянлы налӧн шуӧмыд тшаква вӧлі. Ӧти пельӧд пырис, мӧдтіыс петіс. Кильчӧ вылӧ петӧм бӧрын вунӧдлывлім нин та йылысь. И, дерт жӧ, пӧттӧдз исласьлім. Гачыд книга корка кодь нин чорыд. Кывйыд оз артмав кынмӧмысла. Но нинӧм. Медбӧрын гырысьяс жӧ тшӧкыдджыка катӧдлісны миянӧс гортаным. Дерт, и сюравлывліс мукӧддырйи сыысь, мый огӧ кывзысьӧй.
Но сӧмын-ӧ тӧвся кӧдзыд миян войвылад овлӧ. Ӧтчыд июнь заводитчигӧн веськалі Летка вожӧ. Календар серти кӧ, быттьӧ гожӧм нин. А ывла вылын ёсь вой тӧв. Усьӧ лым, коді оз пыр сыв. Ни ӧти веж турун сі на оз тыдав. Йӧзыс пальтоаӧсь, фуфайкааӧсь. Татшӧм кӧдзыднас ас могӧн мӧдӧдчи машина кузолын орчча сиктӧ. Но меным сэні эз жӧ ёна везит. Эз удайтчы, мый колӧ вӧлі. Сӧмын мӧрччис юр вежӧрӧ ӧтитор. Лэдзалӧмаӧсь картаысь сюрукъясӧс. А найӧ сулалӧны картаыскӧд орччӧн да оз гӧгӧрвоны, мыйла вӧтлісны ывлаӧ сэтшӧм шоныдінысь. Тіралӧны кӧдзыдысла. И некодлы абу окота разӧдчыны. Бӧр кыскӧ найӧс шоныдінӧ. А пастукыс матькӧмсорӧн вӧтлӧ сюрукъясӧс муяс вылӧ, кытысь немтор на оз сюр йирыштны. Шуштӧм быдсӧн лолі лов вылын. Бергӧдчи тайӧс аддзӧм бӧрын да бара жӧ машина кузолын мӧдӧдчи бӧр Леткаса гостиницаӧ. Кӧдзыдысла весиг пиньясӧй зяткакылісны. И кутшӧма лӧсяліс сэки гостиницаын уджалысь аньӧн вӧзйӧм пӧсь чайыс. Таысь бурыс, кажитчӧ меным, сэсся нинӧм эз вӧв. Сійӧ лунас, дерт, некытчӧ нин эг петав. Оз кыскы некытчӧ татшӧм кӧдзыднас. Кӧть календар вылад и гожӧм.
Тӧдлытӧг кольӧны тӧвся кӧдзыдъясыд. Видзӧдан да, луныд пыр кузьджык и кузьджык. Пыр вылӧджык кыпӧдчӧ шонді да мукӧддырйи шонтыштӧ нин бан боктӧ. Сідзкӧ нӧ, бара локтан воӧдз, тӧвся кӧдзыдъясӧй. Кутшӧмӧсь ті лоанныд сэки? Чизыр тӧлаӧсь али нӧ сук руаӧсь? А гашкӧ нӧ, тьӧтпом ныв моз жӧ полӧмпырысь сӧмын здук кежлӧ и петкӧдчыштанныд? Но мед кӧть кутшӧмӧсь ті энӧ вӧлӧй, кута виччысьны тіянӧс, лов пальӧдысьясӧс, збодерлун да эбӧслун сетысьясӧс, вир-яй выльмӧдысьясӧс.


Кыдзи ӧд нимтасны
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 158-163 лб.>

Овліс Ивадор сиктын Сюзь Петя, чери кыйны радейтысь морт. Дерт, син саяс тадзисӧ нимтылісны. Сідзи шуасны вӧлі: праздник пӧ матысмӧ да колӧ пӧ Сюзь Петялысь черисӧ черинянь вылӧ корыштны. Эз ӧд сійӧс пинялӧм либӧ дэльӧдӧм могысь тадзисӧ шуны. Ӧдвакӧ кодкӧ сиктын мӧвпыштліс, мыйла тадзи сійӧс нимтӧмаӧсь. А ме чайта да, сылӧн ылӧ аддзысь, сюсь син вӧснаыс Сюзь Петянас шулӧмаӧсь. Сійӧ и збыльысь ылысянь вӧлі аддзӧ аслас синъяснас. Мукӧдыс сӧмын на казяласны кысянькӧ ылысянь локтысь мортӧс, а сійӧ нин висьталас, коді, кыдзиджык пасьтасьӧма да мый киас нуӧ.
Сылысь ичӧтджык воксӧ, мед кыдзкӧ торйӧдны найӧс, Дзӧля Петяӧн шулісны. Сідзжӧ чери кыйны радейтліс. Помнита на, мый сійӧ аслас град йӧрас табак быдтыліс. Арланьыс вӧлі пыран керкаас да ныртӧ быдӧн кӧрӧ паччӧрас косьмысь табакыс.
Матігӧгӧрса сикт-грездын бура тӧдлісны ас кадӧ и Гаждорысь Рака Ваньӧс. Ӧнӧдз на серамсорӧн казьтылӧны, кыдзи сійӧ пӧръялӧма тайӧ жӧ сиктысь Микол Гришкаӧс. Помечӧн уджалыштӧм бӧрын пырасны кӧзяин ордас пажнайтны. Кӧзяйкаыс ваяс пызан вылас порсь яя шыд тыра тасьті. Муртса удитӧма пачсьыс кыскыны. Но шыдыс гос вӧснаыс оз руав. Рака Ваньыд кыв помнас видлас пызан вылӧ вайӧмтортӧ да Микол Гришка вылӧ син бӧжнас кыйкнитлӧмӧн нурбыльтас дӧзмӧмпырыськодь:
— Ме тайӧ шыдтӧ ог сёй. Тайӧ пачас абу вӧлӧма.
Тшыгъялӧм Гришаыд пань тырнас ырснитас, но оз вермы кутны вомас пӧсь шыдтӧ. Сэки и серӧктас Рака Ваньыд. Со пӧ ме тэнӧ пастукӧс и пӧрйӧдлі. Ме пӧ ӧд война кадӧ пулемётчикӧн вӧлі, а тэ пӧ пастукалін.
Мыйла тайӧ мортсӧ Рака Ваньӧн нимтылӧмаӧсь, бӧрынджык гӧгӧрвои жӧ нин. Ыкша. Шмонитны радейтысь. Рака кодь жӧ гора вома. Сійӧс неуна кывзыштӧм бӧрын пыр и вӧлі серӧктан. Колис ас йывсьыс сиктын бур паметь.
Сійӧ жӧ Гаждорас гежӧд мужичӧй нимтӧм. Тэ вылӧ видзӧдласны да сэсся друг швачкасны-шуасны. Сідзи быттьӧ и колӧ. И со нин выль нимыс сэсся нэм кежлӧ кӧласяс тэныд.
Но ӧд и мукӧд сиктад абу жӧ ныжджыкӧсь. Миян Ивадор сиктын тракторист Сашка Доронинӧс син саяс шмонитігмоз тшӧкыдджыка Турӧбӧн шуӧны. Лоӧ пӧ Турӧб дінӧ шыасьлыны, оз-ӧ турун катны отсав видз вылысь. Мӧдыс некор оз ӧткажит. А шуӧны тадзисӧ, дерт, сы вӧсна, мый яр сьӧлӧма. Турӧб кодь жӧ ӧзйысь да тэрыб.
Либӧ жӧ лесничӧй Ӧльӧксан Роговӧс Ошкӧн ыдждӧдлісны. Муысь тэчӧм морт кодь вӧлі. Латшкӧсіник тушаа. Паськыд пельпомъяса. Ош моз дзик тапикасьӧ мунігас. Да и тайӧ вӧрса пемӧс мозыс жӧ мурзӧ сёрнитігас, быттьӧ збыльысь ош висьтасьӧ. Вӧр-ватӧ ёна радейтліс. Арлань мӧдас катовтны да ме пыр сылысь юася вӧлі, кӧніджык, мися, тшакыс да вотӧсыс таво эм. И сійӧ век зэв стӧча висьталас.
Збыльысь, пыдісяньджык кӧ мӧвпыштлыны, кыдзи ми нимӧдам-ыдждӧдлам ӧта-мӧдӧс, унатор лоӧ гӧгӧрвоана миян олӧмысь, унатор йылысь нимъясыд висьталасны. Мыйлакӧ ӧти и сійӧ жӧ нима йӧзӧс ми разнӧй ногӧн ыдждӧдлам. Медсясӧ, дерт, сы серти, кыдзи мортсӧ семьяас велалӧмаӧсь шуны. Торйӧн кӧ, Александр нимаӧс шуӧны и Шурикӧн, и Ӧльӧксанӧн, и Сашаӧн, и Ӧльӧӧн. Либӧ нӧ Михаил овлӧ Мишӧн, Мишаӧн, Мишӧӧн, Микайлӧӧн. Алексей нимаӧс ыдждӧдлӧны Ӧльӧксейӧн, Ӧльӧшӧн, Лёшкаӧн. Тадзи жӧ позьӧ уна мукӧд ним йылысь шуны. Кор бур ногӧн шыасям морт дінас, векджык ыдждӧдлам сійӧс тыр нимӧн. А мустӧм кӧ мортыс, зілям, син саяс, дерт, мӧдарӧ бергӧдны сылысь нимсӧ да нӧшта кыдзкӧ понйыштны либӧ нерыштны. Ичӧт дырйи ас коддьӧмъяс, ме вылӧ лӧгасьӧм бӧрын, нерлісны менӧ тадзи:
Иван-Дзиван,
Пон дзиван,
Майӧг йылӧ
ва катлысь,
Ош кольк йылӧ
биасьлысь.
Ме налы воча вӧлі сӧмын кывйӧс петкӧдла. Мый сэсся татчӧ шуан.
Но тшӧкыда роч христианскӧй нимъястӧ ми сідзи бергӧдам ас ногӧн, мый сэсся роч мортыд оз нин гӧгӧрво тайӧ нимсӧ да чайтӧ сійӧс ва комиӧн. Тадзи артмӧ сэк, кор шуам Николайӧс Миколӧн, Акулинаӧс Ӧкульӧн, Прокофийӧс Прокӧӧн, Вахрамейӧс Вакрӧӧн да с.в. Уна роч ним ас ногӧн вежам. Дерт, тадзисӧ вӧчам ас коланлун серти. Миянлы кокниджык шуны. Да и коми нимъясыд век нин артмӧны рочьяссьыд дженьыдджыкӧсь.
Овлывлӧ и сідзи, мый семьяын ичӧтдырсяньыс заводитӧны сёрнитны нывкакӧд либӧ зонкакӧд дзӧбыльтӧмӧн да шуӧны сійӧс челядь, а оз верстьӧ нимӧн. Со сэсся пӧрысьӧ-нэмӧдз татшӧмъяссӧ ыдждӧдлӧны син саяс челядь нимнас: оз Василейӧн, а Васькаӧн, оз Дуняӧн, а Дунькаӧн, оз Митрейӧн, а Митькаӧн, оз Ӧльӧксанӧн, а Шурикӧн. Быттьӧ эськӧ и мортыс зэв нин пыдди пуктана да пӧчитайтана, но сылӧн челядьдырся нимыс клеитчӧма тэнад юр вежӧрад да тӧкӧтьӧӧн он вермы сійӧс вежны.
Сэсся и быд кадлы асланыс нимъяс лӧсялӧны. Кӧсъям-ӧ, огӧ-ӧ ми тайӧс, но вежсьӧны жӧ тай и нимъясыд. Важ пыдди локтӧны выльяс, кодъяс йитчӧмаӧсь кадыскӧд, йӧзлӧн олӧмын лоӧмторъяскӧд, нималана войтыркӧд. Менам батьлысь батьсӧ шулӧмаӧсь Северьянӧн, комиӧн кӧ, Сиверӧн. Ӧдвакӧ нин кодкӧ ӧні сетас татшӧм ним аслас быдтасыслы. Вошны кутісны кытчӧкӧ либӧ вошисны нин Матрёнаяс, Анисьяяс, Марфаяс, Евтропийяс, Евпраксияяс, Агафьяяс, Митрофанъяс. Ӧні пыр тшӧкыдджыка кывлан Юрийяс, Романъяс, Никитаяс, Наташаяс, Светланаяс йылысь. Дерт, уна важ мича ним кольӧ и ӧні, но вежсьӧмъясыс синмад шыбитчӧны жӧ.
Тшӧкыда, кор карсаяс менсьым юасьӧны Пальысь петлӧм сійӧ либӧ мӧд морт йылысь, ме ог вермы нинӧм стӧча вочавидзны налы. Найӧ тшӧкыда ыстысьӧны сы вылӧ, мый менам овӧй юалӧм мортыскӧд ӧткодь. Ме Белых и сійӧ Белых. Но ӧд Пальын Белыхъясыд некымын сё морт. Видлы на пӧвстысь кодӧскӧ ов сертиыс корсьны. Тшӧкыдджыка ме воча юала, кыдзи, мися, сійӧ мортсӧ сиктса ногӧн ыдждӧдлӧны. Сэки нин кокниджык корсьнытӧ. Миян ӧд Комиад морттӧ збыльысь ыдждӧдлӧны дедсяньыс да прадедсяньыс заводитӧмӧн на. Ӧти и сійӧ жӧ кадӧ Пальса шӧр школаын велӧдчис ӧти классас куим-ӧ-нёль Иван Белых. Челядьтӧ ӧд вичнад оз шуны. Учительяс, мед кыдзкӧ торйӧдны найӧс, вӧлі пасъялӧны журналас: Иван I, Иван II, Иван ІІІ. Дзик быттьӧ саръясӧс моз жӧ ыдждӧдлісны. Эскӧй кӧть энӧ сэсся. Да ӧд и миян ичӧтик Ивадор сиктад Иван Белыхыс некымын. И тӧдан найӧс он ов сертиыс, а батьыслӧн да дедыслӧн нимъяс сертиыс. Торйӧн кӧ, ме Сивер Илля Иван, а меысь кындзи Мишӧ Петя Иван, Петрӧ Вань Иван, вӧлі Дзӧля Васьӧ Митька Иван. Мукӧддырйи и ёна кузя на лыддьӧдлӧны пӧль-пӧчьясыдлысь нимъястӧ, кодсянь ми петім. Шуам, менам медыджыд вок велӧдчыліс ӧти классын Габӧ Егор Саша Ванякӧд. Ӧні тайӧ Ваняыс кӧнкӧ войвылын инженерӧн уджалӧ. А меысь неуна бӧрынджык велӧдчисны сылӧн ичӧтджык чойясыс. Либӧ нӧ менам мам тыр нимнас лоӧ Васька Петрӧ Пашӧ Ӧсьӧ Настӧ. И татшӧм нимтӧ помтӧг жӧ позьӧ лыддьӧдлыны.
Но оз быдӧнӧс тадзи шуны. Миян сиктысь Онтӧ Ӧньӧ Васьӧ пӧгибнитіс Ленинград дорйигӧн. Сылӧн Ольга гӧтырыслӧн колис куим челядь: Витя, Миша да Миля. Сійӧ ӧтнасӧн нин найӧс быдтіс. Шӧркостыс, Мишаыс, коркӧ петкӧдліс миянлы батьыслысь фронт вывсяньыс письмӧяссӧ: нӧйта пӧ вӧрӧгӧс лун и вой, вӧлі гижӧма сэтчӧ, энӧ пӧ маитчӧй, воа пӧ бӧр гортӧ. Но эз удайтчы сылы бӧр гортас бергӧдчыны. Дзебӧма сійӧс, оз кӧ ылӧдлы менам паметьӧй, тайӧ жӧ обласьтса Поляна грездын. Миля чойныс вӧйліс купайтчигӧн. А Витяӧс да Мишаӧс сиктсаяс велалісны вочасӧн шуны эз бать, а мам ним сертиыс. Сідзи и нимтӧны Ольга Витяӧн да Ольга Мишаӧн. Гашкӧ, сы вӧсна, мый Ольга мамныс вӧлі зэв уджач да зэв пыдди пуктана морт миян сиктын. А медсясӧ сы вӧсна, мый мамыс ӧтнас найӧс кок йылас сувтӧдіс. Збыльысь, кор семьяас батьыс абу, мам ним сертиыс и шуӧны быдтасъяссӧ.
Но мукӧддырйи и места ним сертиыс ыдждӧдлӧны мортсӧ. Дзӧля Ивадорын олысь Клавдия бабӧс вӧлі шуӧны Шорсай Клашӧӧн. Клавдия баблӧн керкаыс и збыльысь шорсайса джуджыд кыр йылын сулалӧ, Ивадор сиктысь бокын. Местаыс торйӧн нин гажа. Гӧгӧр зэв ылӧдз тыдалӧ. Ӧні Клавдия баблӧн быдтасъясыс сэні олӧны.
Но бӧръя некымын дас вонас миян сиктӧ эз этша выль йӧз во. И Эжва катчӧсысь, и Пальса Пожӧг вожысь, и Россиялӧн ӧткымын пельӧсысь. Овмӧдчисны миян сиктӧ, семьяяс лӧсьӧдісны. Ӧні найӧ ас йӧзӧн нин важӧн лоисны. Но локтӧм йӧзтӧ пыр и тӧдан сы серти, мый ыдждӧдлӧны найӧс овъяснас. Тайӧ Изъюровъяс, Коданёвъяс, Доронинъяс, Роговъяс, Гаждорысь Марьинскӧйяс. Миян сиктын ёнджыкасӧ овлісны да олӧны Белыхъяс, Сидоровъяс, Размысловъяс, Потолицынъяс, Поповъяс, Тарабукинъяс, Осиповъяс. Но овъяснас найӧс локтӧм йӧзысь ӧтдор гежӧда коді ыдждӧдлӧ.
Ивадор сиктса войтыр кольӧмаӧсь ассьыныс нимъяснысӧ и торъя местаяслы, кодъясӧс ӧнія олысьяс пиысь вунӧдны нин кутісны. Со кӧть ӧткымынӧс на пиысь лыддьӧдла: Яков Мельнича, Ӧсипанъяг, Вакрӧшор, Спирӧйӧр, Степанму. Быд татшӧм места ним саяс мортлӧн уна вося пӧсь петмӧн удж. Кокни ӧмӧй сьӧд вӧр шӧрын выль му вӧчны да нянь быдтыны сэні. Либӧ нӧ мында вын да эбӧс колӧ выль видз вӧчӧм могысь. Но абу усьлӧмаӧсь шогӧ менам сиктсаяс. Олӧмаӧсь векджык бур вылас надеяӧн. Ускӧттьӧ кӧ сулӧма, ӧтвылысь венлӧмаӧсь. Абу сӧмын уджӧн овлӧмаӧсь. Кужлӧмаӧсь и гажӧдчыштны, и шмонитыштны. Вӧлӧмаӧсь сюсь видзӧдласаӧсь да ёсь кывъяӧсь. И налӧн олан сямыс, шмоньыс, ӧбичаыс кольӧма тшӧтш налӧн нимъясын.


Нӧрыс йылын обелиск
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 164-166 лб.>

Быд гожӧм кежавла Ракадорӧ. Тадзи шуӧны Пальын шойнасӧ, кӧні куйлӧны и менам матыссаясӧй. Медводз видла батьӧс, Володя вокӧс, Иван чожӧс, Елена чожиньӧс, сэсся и мукӧдӧс. Тадзи ньӧжйӧник кытшовта шойнасӧ, коді паськӧдчӧма Эжва юлӧн джуджыд кыр йывса пожӧма ягын.
Мича шондіа лунӧ бара кежалі сэтчӧ. Шойна вылӧ быдысь волӧмыс кыдзкӧ аслысногӧн пальӧдӧ менӧ. Тшӧктӧ нӧштаысь мӧвпыштлыны, мый абу нин зэв кузь миян олӧмным да колӧ ӧдйӧджык удитны вӧчны сійӧс, мый тэсянь виччысьӧны йӧзыс. Тані нӧшта ӧтчыдысь донъяла ачымӧс, ассьым вӧчӧмторъясӧс, мыйыськӧ нимкодь лолӧ, мыйыськӧ каитча. Татшӧм мӧвпъясӧн ньӧжйӧник, сувтыштлӧмъясӧн восьлалі крестъяс да обелискъяс бердті.
Друг вирдыштіс менам юрын, мый унджыкыс нывбаба ним-ов важ крестъяс вылын. Сӧмын ӧніяяс вылас нин ӧтмындаӧс моз нывбабасӧ и мужичӧйсӧ пасъялӧма. Кӧсйи быттьӧ юавны сэки ачым ассьым, кытчӧ нӧ, мися, вошисны мужичӧйясыс. Али нӧ найӧс крестъястӧг дзебисны да гу мылькъясыс важӧн нин вӧйисны.
Дерт жӧ, эз эскыссьы таӧ. И кыдзкӧ тӧдлытӧг вунӧді аслам тайӧ юалӧм йывсьыс. Водзӧ восьлалі шойна кузя.
А сэсся шойна вылысь петӧм бӧрын сідзжӧ ньӧжйӧник мӧдӧдчи джуджыд нӧрыс йылӧдыс Пальлань. Кутшӧм гажа тайӧ местаыс и шондіа, и кымӧра лунӧ. Джуджыд нӧрыс йывсяньыс гӧгӧр зэв ылӧдз тыдалӧ. Нӧрыс улас паськыда шылькнитчӧмаӧсь видзьяс да пӧскӧтинаяс. Дзирдалӧны-пӧртмасьӧны кӧнсюрӧ эзысь тасьтіясӧн ичӧтик тыяс. Неуна водзынджык визьӧн-визьӧн нюжӧдчӧмаӧсь козъя-пожӧма неыджыд веретяяс. На сайын Эжвалӧн зарни чукыльыс. А сэсся енэж тасӧдзыс лӧзалӧ помтӧм-дортӧм парма. Видзӧдан нӧрыс йывсянь тайӧ мичасьыс-мича серпас вылас, да лолыд быдсӧн кыптывлӧ. Чайтан асьтӧ кутшӧмкӧ зэв вына лэбачӧн. Сідзи и дась быттьӧ лэбзьыны кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ. Мед жӧ инӧ волывлӧны тайӧ нӧрыс вылас миян шонъянӧйяслӧн ловъясыс нимкодясьыштны сьӧлӧмтӧ бурмӧдысь серпаснас да казьтыштны му вылын коркӧя олӧмсӧ.
Восьлала водзӧ гожся шондіа луннас нимкодясигтырйи керкаяс пӧлӧн нин. Со и сиктса культура керка. А сы сайын еджыд краскаӧн мавтӧм обелиск. И кодкӧ сэки быттьӧ тувкнитіс меным. Тэрмасьӧмӧн матыстчи обелиск дорас. Сэні некымын сё мужичӧйлӧн ним-овыс. Гаждорсаяс, Ивадорсаяс, Данямитьдорсаяс, Пальсаяс, Сотчӧмвывсаяс, Даньдорсаяс. Татчӧ пасъялӧма найӧс, кодъяс эз бергӧдчыны бӧрсӧ ыджыд война вылысь. Куйлӧны ӧні коми сиктъясысь воинъяс и ас, и тӧдтӧм муясын, и мемориальнӧй пӧвъяс улын, и некутшӧм пасъястӧг вӧръясын да видзьяс вылын, кытчӧ суис найӧс нем жалиттӧм пуляыс. Овны эськӧ налы да водзӧ нуӧдны ассьыныс рӧднысӧ. Гӧрны-кӧдзны, стрӧитчыны. Но со тай ковмис сувтны мустӧм вӧрӧглы паныд, сетны ловнысӧ чужан му вӧсна. Ӧні на йылысь казьтылӧ тайӧ обелискыс, коді культура керкаыскӧд орччӧн джуджыд нӧрыс йылын. Быттьӧ чуксалӧ-корӧ сійӧ ас дінас усьӧм воинъяслысь ловъяссӧ, мед жӧ воласны чужан муас, тайӧ нӧрыс йылас.
Сэки выльысь воис юрӧ шойна вылын аслам юалӧмӧй. Со тай мыйла вӧлӧм этша сэні мужичӧйыдлӧн крестыс.
Эз воны найӧ гортаныс, да со обелиск вылас и казьтыштӧма тайӧ йӧзсӧ. И куйлӧны ӧні ӧта-мӧдсяньыс торйӧн: Пальса шойна вылын татчӧс дӧваяс, а налӧн верӧсъясыс — ылі муясын. Сӧмын тайӧ обелискыс быттьӧ йитӧ усьӧм воинъясӧс чужан муыскӧд.


Овлісны тані востер йӧз
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 166-169 лб.>

Сё сайӧ керка вӧлӧма ӧні ёна ичӧтмӧм Ивадор сиктын. Тадзи висьтавлывліс шонъянӧй Клавдия баб, Ивадорса серти кӧ, Шорсай Клашӧ. Весиг сьӧкыд эскыны сылӧн кывъяслы. Кӧні нӧ поздысьліс та мында короминаыс, кор талунъя Ивадорӧс гӧгӧрбок топӧдӧмаӧсь совхоз муяс. Нӧшта артыштны кӧ сійӧс, мый кызвын керкаас оліс уна челядя семья, коді сэки лысьтліс шуны Ивадорӧс ичӧтик сиктӧн. А со тай ӧні мир туй ӧтар-мӧдар бокас ёнджыкасӧ и нюжӧдчӧма.
Но аслам челядьдырсянь бура на помнита ӧткымын важ керка коляс. Медводз мыйлакӧ син водзӧ сувтӧны на бердын важ юкмӧсъяс. Быд прамӧй кӧзяин выль керка кыпӧдӧмкӧд тшӧтш кодйыліс неылӧ юкмӧс. Он жӧ ӧд суседӧ вала пет. Уна во мысти дугдіс кывны важмӧм нин керкаясын йӧз гӧлӧс да найӧс вочасӧн разисны пес вылӧ. А юкмӧсъясыс век жӧ колисны. Ӧткымынӧс на пиысь выльмӧдісны орччӧн овмӧдчысьяс. А важыс мыйта на вӧлі. Вылысса срубъясыс киссьӧмаӧсь. Мукӧддырйи важ керка местаті ветлӧдлігӧн коскӧдзыд сук турун пӧвстысь аддзан вӧлі ӧшинь пасьта мыйкӧ гу сямаӧс. Му веркӧсӧдзыс повзьӧдчана сьӧд ва. Сюйлан пыдӧсӧдзыс кузь бедь, коді муртса подйӧ. Сэтшӧм джуджыд вӧлӧма гуыс. Сэки и гӧгӧрвоан, мый тайӧ кодлӧнкӧ важ юкмӧсыс. Со орччӧн и керка местаыс. Нинӧмӧн ёнасӧ сійӧ эськӧ оз шыбитчы синмад. Сук турун быдлаын. Но ӧтилаын кутшӧмкӧ мыльктор тыдыштӧ. Гӧгӧрвоан, мый сэні пач вӧлӧма. Бӧрынджык нин гортын юала да бать-мам стӧча висьталасны, коді овліс тайӧ керкаас.
Ӧти кадӧ, потшӧсъяс разялӧм бӧрын нин, важ юкмӧсъясас кутісны вӧйласьны мӧсъяс да вӧвъяс. Йирсиганыс оз и казявны, кыдзи водз либӧ бӧр кокнаныс веськалӧны юкмӧсӧ. И лоӧ кыскыны найӧс гез да зор отсӧгӧн. Сэки и шуим ми, челядь чукӧр, тыртны важ юкмӧсъяссӧ. Верстьӧяс ошкисны таысь. А миянлы выль уджыс аслыспӧлӧс ворсӧм кодь вӧлі. Быдсяма лӧп-ёгсӧ сюялан юкмӧсас. Вылісяньыс лыаӧн тыртан. Неважӧн на быттьӧкӧ джуджыдсьыс-джуджыд повзьӧдчысь юкмӧс вӧлі, а ӧні сыысь коли сӧмын лыа рӧч тор. Во-мӧд мысти и сійӧ оз кут тӧдчыны. Турун вужйӧн тырӧ. Сэки ми и казялім, кутшӧм уна дзебсясьысь юкмӧс вӧлӧма Ивадорын да кымын керка сулавлӧма.
Окота вӧлі тӧдны сэки, кытчӧ нӧ вошисны коркӧя керкаясысь олысьясыс. Али нӧ ставӧн Ракадорӧ мунісны. Сӧмын верстьӧ дырйи нин гӧгӧрвои, мый эз ас вӧляысь мунны Ивадорсаяс гортсьыныс. Сетісны кӧ налы позянлун кӧзяйствуйтны ас кӧсйӧм сертиыс, эськӧ и водзӧ олісны гортаныс, му-видз вӧдитісны, вӧралісны, чери кыйисны. Но уна дас во кежлӧ пуксьӧм гудыр-гадыр олӧмыс вӧтліс найӧс каръясӧ, вӧр посёлокъясӧ. Ӧні тай со Сыктывкарын кымын Ивадорса овыс. Унакӧд ачым абу нин тӧдса. Но зэв бура тӧда, мый налӧн пӧль-пӧчьясыс Ивадорын овлӧмаӧсь. Мукӧддырйи со тадзи паныдасян тӧдтӧм морткӧд да кор тӧдмалан, мый кыкнанным ӧти сиктысьӧсь, гашкӧ, час-мӧд варовитан. Сэки чой-вок кодь жӧ дона лоӧ тэныд тайӧ мортыс.
А ме нӧшта помнита тайӧ важ керкаясас челядьдырся ворсӧмъяс. Дыр сулавлісны найӧ эновтӧмӧн, кильчӧ ӧдзӧсъясас сімӧм ыджыд томанӧн да брӧвъялӧм ӧшиньясӧн. Гашкӧ нӧ, кӧзяинъясыс пӧрысьявылыс бӧр надейтчылісны сиктӧ бергӧдчыны да эз тэрмасьны вузавны бать-мамныслысь позъяссӧ. Сідзи и сісьмисны коркӧя мича керкаяс да дзикӧдз пӧлыньтчылісны. Медбӧрын карын олысь кӧзяинлы кольлывліс вузавны сійӧс сӧмын пес вылӧ. И со сиктса мужичӧйяс вочасӧн заводитлісны разьны ёна важмӧм нин керкасӧ. Ми пырджык сэки бергалім на дорын. Шензьӧмӧн кытшовтлім важ гырысьысь-гырысь жыръяс, посйыв, чардак. Кутшӧмкӧ аслыссяма, дзик мӧд олӧмысь серпас воссьывліс сэки миян синъяс водзын. Мыйла нӧ кӧзяинъясыс гортсьыныс мунігӧн кольлісны ассьыныс став эмбурнысӧ?
Со рытыв жыр пельӧсын зэв ыджыд кысян стан. Сьӧдасьӧма нин быдсӧн. Дерт жӧ, кӧзяйкаыс кузь тӧвнад уна берд дӧра сы вылын кыліс. А дӧраыс артмыліс шабдіысь, кодӧс ӧні важӧн нин оз вӧдитны миянын. Кыдзкӧ верстьӧӧн нин Питерӧ поездӧн мунігӧн шензьӧмӧн видзӧді Вӧлӧгда гӧгӧрын шевкнитчӧм помтӧм-дортӧм кельыдлӧз гыалысь саридз вылӧ. Тӧда, дерт, вӧлі, мый тайӧ абу саридз. Сэки и висьталісны меным, мый тӧвру улас шабді гыалӧ. И жаль быдӧн лои, мый дзикӧдз муніс коми войтырлӧн олӧмысь тайӧ важся зэв колана быдмӧгыс, коді и пасьтӧдліс, и вердліс. Сійӧ ӧд сетліс и зэв чӧскыд аслыссикас кӧра вый.
Со пач бокас печкан, чӧрсъяс. Залавка вылын пуысь вӧчӧм мича тасьті, утка юра сов доз, пуысь жӧ вундалӧм паньяс. А посйылас мыйта эмбурыс, весиг синъясным паськавлісны. Ылі пельӧсын разйысь вӧчӧм гымгаяс. Сы весьтын стенас ӧшалісны уна асыка ветельяс. Мӧд пельӧсын изки. Тайӧ керкаас коркӧ ас няньӧн олісны. Со тай нӧ орччӧн вартан паличыс, кодӧн гумла вылын ид да рудзӧг чумали вартлісны да сэсся ас няньсӧ рынышын косьтылісны. Тані жӧ гыр да тоин. Гырйын тойлісны шыдӧс вылӧ ид. Мӧд стенын тувъяс вылын гӧрбуш-косаяс, гогынъяс, капканъяс. Неуна бокынджык пызь видзан ыджыд лар. Сы вылӧ тэчӧма пестеръяс, чуманъяс, наберушкаяс, кудъяс. Вом паськӧдӧмӧн видзӧдім тайӧ помтӧм озырлун вылас. Кутшӧм мастер мортӧн вӧвлӧма керкаса кӧзяиныс. Абу кыськӧ корсьлӧма-ньӧблӧма. Ставсӧ ас киӧн вӧчлӧма. Помтӧм сямлун сылӧн вӧлӧма. Талун кӧ эськӧ сійӧ нималанасьыс-нималана морт вӧлі. Кодкӧ нӧ кужӧ оз эськӧ ӧні тадзисӧ вӧчны? Сӧмын тай ачыс важӧн нин абу. Кольӧмаӧсь сӧмын сылӧн киясӧн вӧчӧмторъясыс. Ӧні, уна во мысти, ог куж весиг висьтавны, кыдзи ыдждӧдлісны кӧзяинсӧ. Вӧлі-ӧ тайӧ Ильӧ Ивӧ, Васьӧ Гришӧ, а гашкӧ нӧ, Ёгор Ӧльӧ либӧ Онтӧ Ӧньӧ.
Сэки ми юалім жӧ верстьӧяслысь, мыйла нӧ, мися, керкаса кӧзяиныс эз ну аскӧдыс тайӧ эмбурсӧ. Найӧ сӧмын сералыштісны миян вылын. Бӧрынджык гӧгӧрвоим, мый ӧдвакӧ шогмисны карад олігад и изкиыд, и гырйыд, и гӧрбуш-косаыд, и гымгаыд. Став тайӧ эмбурсӧ ӧд вӧлі вӧчӧма сиктын ас кежысь тыр-бур олӧм вылӧ.
Ӧні важӧн нин абуӧсь тайӧ керкаясыс. На пыдди град йӧръяс, туруна боръяс. Сідзжӧ эз коль и тайӧ важ керкаясас олысьяслӧн эмбурыс. Да ӧд и сиктсаыд ӧні мӧдджык олӧмӧн нин олӧ. Сӧмын тай нӧшта ичӧтджык лоис сиктыс-а. Гашкӧ, сы вӧсна, мый ори, воши сылӧн тайӧ тӧрытъяыскӧд йитӧдыс. Кыдзи ытва дырйи Эжва зільӧ ньылыштны кутшӧмкӧ лыа ді, сідз жӧ и чужан сиктӧс быттьӧ грӧзитчӧ ньылыштны ӧнія олӧмыс.


Важ фотокарточкаяс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 169-171 лб.>

Кымынысь мекӧд со тадзи вӧлі. Пыра пукалыштны ас сиктса пӧль-пӧч ордӧ. Киася. Заводита сёрнитны сы йылысь, мый меным колӧ. Векджык ӧд кутшӧмкӧ могӧн волан. Но со лои сёрнитчӧма, воӧдчӧма ӧти кывйӧ. А мунны быттьӧ абу на лӧсьыд.
Тшӧкыда тайӧ здукас синмӧй тшукӧ стенын ӧшалысь стеклӧ улын мичаа тэчӧм фотокарточка чукӧр вылӧ. Тӧдчӧ, мый стеклӧ улас тайӧ фотокарточкаясыс оз ӧти дас во нин ӧшавны. Абу уна сэні выльыс. Унджыкыс вижӧдны нин удитӧмаӧсь. Видзӧда на вылӧ да пӧшти этшаӧс кодӧс тӧда снимайтӧм войтыр пӧвстсьыс. Сӧмын, гашкӧ, кутшӧмкӧ торъя серпасторъяс серти гӧгӧрвоа, мый со этайӧ фотокарточка вылас кӧзяиныс да кӧзяйкаыс том дырйиыс. Шыльыд да мича чужӧмаӧсь. Томӧсь. Шудаӧсь. Нюмсерыс петыштӧ банйыштӧм бан бокъяс вылас. Став олӧмыс на водзын налӧн. И том гозъя нимкодьпырысь видзӧдӧны фотоаппарат вылас, мед кольны ассьыныс сійӧ кадся мыгӧръяснысӧ, синъясас ыджыд эскӧмсӧ челядьныслӧн паметьӧ. Мед коркӧ казьтыштасны жӧ налӧн быдтасъясыс, со пӧ ӧд кутшӧм мичаӧсь да шаньӧсь миян бать-мамным вӧлӧмаӧсь.
Та бӧрын бергӧдча мекӧд орччӧн пукалысь кӧзяинлань да кӧзяйкалань чужӧмбанӧн. И кыдзкӧ весиг оз эскыссьы, мый со тайӧ чукырӧсь чужӧмъяса, вӧйӧм син гуранъяса, дзормӧм нин да гежӧдмӧм юрсиа пӧльыс да пӧчыс вӧлӧмаӧсь сэтшӧм томӧн. Но со тай кадыс сэтшӧма удитӧма пӧрысьтыны найӧс. Но ӧд и абу жӧ дивӧ. Кымын дас во колис сійӧ кадсяньыс. Кымын ныв-пиӧс чужтӧма да быдтӧма. А миян сиктын пӧшти унджык семьяас вит-ӧ-квайт челядь вӧлі. Видлы та ыджда араватӧ пӧттӧдз вердны, бура кӧмӧдны-пасьтӧдны. Со и лун-вой вийсисны-пессисны бать-мам и колхознӧй му-видз вылын, и ас град йӧрын, мед кыдзкӧ быдтыны да йӧзӧ петкӧдны ассьыныс ныв-пинысӧ. Но Енмыс тай вӧлӧма на. Ставӧн дзоньвидзаӧсь. Со тайӧ керкаас быдмисны да ӧні ас котыръясаӧсь нин. Пӧрысь пӧль-пӧчлы таысь любӧ, мый эз весьшӧрӧ ло налӧн быдтысьӧмыс.
Кӧзяин да кӧзяйка казялӧны, мый ме сюся видзӧда важ фотокарточкаяс вылас, да заводитӧны висьтавлыны, коді сэні. Унджыксӧ ӧд революция кадӧ да кызьӧд-комынӧд воясӧ на вӧчлӧмаӧсь. Мужичӧйяс векджык джуджыд гӧленя ку сапӧгаӧсь, шынеляӧсь, фуражкааӧсь. Сук парма пӧвстӧ вошӧм сиктад сэки эз вӧв фотоаппаратыд. Мужичӧйяс мунлісны векджык военнӧй служба вылӧ либӧ нажӧтка корсьны да сэтісянь ас йывсьыныс паметь пыдди ыстывлісны фотокарточкаяссӧ. Тшӧкыда овлывліс сідзи, мый ӧткымынлы сэсся эз нин удайтчывлы волыны ас чужанінас. На йылысь и казьтылӧны со тайӧ вижӧдӧм фотокарточкаясыс. Снимайтчан лун кежлас мича паськӧмаӧсь, ускаӧсь, аслыссикас стрӧг видзӧдласаӧсь, сулалӧны найӧ фотоаппарат водзын да быттьӧ кӧсйӧны ошйысигмоз шуны матыссаяслы, со пӧ ми кутшӧм молодечьяс. Татшӧмӧн найӧ и кольӧны матыссаяслӧн паметьын. Кӧть эськӧ пӧшти быдса нэм нин прӧйдитӧма сійӧ кадсяньыс.
Нывбабаяс фотокарточкаяс вылас векджык кузь мича сарапанаӧсь либӧ платтьӧаӧсь, чышъянаӧсь, тюпеляӧсь.
Найӧ гортын олісны да быдтысисны. Кымын узьтӧм вой вичмывліс тайӧ том мича аньясыслы, кор налӧн верӧсъясыс нэмъяс кежлӧ кольлісны куйлыны ылі муясӧ. Со и кадысь водз чукырӧссисны чужӧмъясыс зэв уналӧн.
Кывза ӧні кӧзяинлысь да кӧзяйкалысь фотокарточкаяс йылысь, сэні снимайтӧм войтыр йылысь висьтсӧ, да ме водзын воссьӧны ас сиктсаяслӧн олӧм-вылӧм йылысь тӧдтӧм лист бокъяс. Казяла ме, мый менам сиктӧй абу олӧма сӧмын ас кежысь, мирсьыс торйӧдчӧмӧн. Пӧрысь гозъялӧн висьтысь кыла ылі каръяслысь да муяслысь нимъяс, Россиялӧн уна пельӧс йылысь казьтылӧмъяс. И шензяна серпас воссьӧ син водзын. Тайӧ со фотокарточкаяс вылас снимайтчӧм войтырыс удитӧмаӧсь кутшӧмкӧ кадӧ волыны сэтчӧ и татчӧ, воюйтӧмаӧсь, стрӧитӧмаӧсь, отсалӧмаӧсь кодлыкӧ, но аслыныс тай абу жӧ удайтчӧма ловйӧн кольны. Оз кокниа, вӧлӧмкӧ, вӧчсьы миян историяным. Уна йӧзлысь олӧмсӧ удитӧ ньылыштны сійӧ, мед петны олӧмыслӧн выль, вылісаджык кытшӧ.
Видзӧда важ фотокарточкаяс вылӧ и гӧгӧрвоа, мый абу шыбитана войтырӧн вӧлӧмаӧсь менам сиктын водзтіджык олысьяс, абу зільӧмаӧсь ӧтдортчыны войтырлӧн олӧмысь, абу жалитлӧмаӧсь асьнысӧ, мед кутшӧмакӧ кокниджык лоис миянлы, талунъя олысьяслы. А ӧні со на йылысь паметьыс кольӧма тайӧ стенас ӧшалысь важ вижӧдӧм нин фотокарточкаясыс ныв-пилӧн, внукъяслӧн да правнукъяслӧн казьтылӧмъясын.


Водз тулысын
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 171-174 лб.>

Тӧрыт на лымйӧн тырӧм эрдъяс вылын ыджыдаліс ёма кодь скӧр чизыр вой тӧв. Быдысь лолыштігӧн горштӧ быттьӧ сотыштліс емӧн. Енэжсянь веськодя да кӧдзыда видзӧдіс тӧвся шонді. Тыдалӧ, эз вӧвны сылы жальӧсь ловъя ловъясыс, кодъяс дзикӧдз нин вӧлі турдӧмаӧсь кузь кӧдзыд тӧв дырйи тірзигӧн. Эз весиг эскыссьы, мый коркӧ помассьылас тайӧ кӧдзыдыс.
А талун петі водз асывнас кильчӧ вылӧ да быттьӧ мыйкӧ гӧгӧрвотӧмтор кутіс лоны мекӧд. Чизыр вой тӧлыс кузь войбыднас кытчӧкӧ вошӧма. Гӧгӧр лӧнь. Шондіыс кыдзкӧ мӧд ногӧнджык нин видзӧдӧ чим еджыд эрдъяс вылас. Бергӧдчи сылань, и сійӧ быттьӧкӧ небыдика малыштіс менсьым бан бокъясӧс да корис прӧститны тӧрытъя веськодьлунсьыс да кӧдзыд видзӧдлассьыс. Сэки кокнипырысь морӧс тырӧн лолышті асъя сынӧдсӧ и сійӧ эз нин сэтшӧма сот горшӧс. Пыр жӧ долыдджык лои сьӧлӧм вылын. Гӧгӧрвои, мый тулыслань кутіс катовтны кадыс.
Тӧкӧтьӧӧн вошисны кытчӧкӧ юр вежӧрысь шуштӧм да гажтӧм мӧвпъяс, кодъяс ӧти бӧрся мӧд чужлісны помасьлытӧм кӧдзыд дырйи. Чайтлі ӧд сэки код тӧдас мый нин. Быттьӧкӧ татшӧм рӧмыдын нин шуӧма овны миянлы уна нэм чӧж. Нинӧм сэсся виччысьны водзӧ вылӧсӧ. И вошлісны сэки бур вылас надеяясыс. Веськодьлун чужліс сьӧлӧмын. Мый лоан ло. Эз-ӧ тайӧ веськодьлуныс зільлы вины менӧ, менсьым бур кӧсйӧмъясӧс, пӧдтыны менсьым лолӧс. Но эз-эз да и вирдмунліс юрын, быттьӧ дзурс пемыд войын сиська би, кутшӧмкӧ зэв эскӧдана мӧвп: век ӧмӧй лоӧ тадзи, оз ӧмӧй помасьлы коркӧ тайӧ рӧмыдыс да сьӧлӧмтӧ шогӧдысь кӧдзыдыс. И со тай быттьӧ кылӧма Енмыс менсьым кӧсйӧмъясӧс, бурсиӧмъясӧс.
Буретш тайӧ кадас и кутан кывны асьтӧ дзик мӧд мортӧн. Кӧть кымын арӧс абу тэныд, но лоан быттьӧ и ёнджык, и збодерджык, и томджык ловнад. Эскӧдана да сюся видзӧдан сэки код вылӧ кӧ, коді тэысь ёна томджык. И сійӧ, яръюгыд тувсовъя шонді кодь жӧ, кыпыд сьӧлӧма, сӧмын на заводитчӧм олӧм йылысь югыд да сӧстӧм мӧвпъяса, серамбана, видзӧдлас тэ вылӧ нюмъялысь синъяснас да быттьӧ чардби моз жӧ сотыштас сьӧлӧмтӧ. И кӧть тӧдан нин бура асьтӧ, мый абу нин сэтшӧм том да помтӧм вын-эбӧса, но бара коркӧяыд моз жӧ кутас пестысьны сьӧлӧмад кутшӧмкӧ яр би. Бара кылан асьтӧ арлыд сертиыд чирк кодь збодерӧн. И шуан сэки аслыд: огӧ на ланьтӧдчӧй, кутам на водзсасьны омӧльыслы паныд да вӧчны став сійӧ бурсӧ, мый тэныд шуӧма нэм вылад.
Збыльысь, водз тувсовъя лунъясыс сетӧны мортлы выль вын, выль надея бур вежсьӧмъяс вылӧ. Тайӧ отсалӧ кыпӧдны сылысь ловсӧ. Быттьӧ выльысь чужӧ сійӧ да заводитӧ овны югыдджык олӧмӧн, ассьыс рӧдсӧ водзӧ нуӧдӧм йылысь пыр зумыдджык, пыр гораджык мӧвпъясӧн. Оз-ӧ буретш та вӧсна, кор помтӧм кӧдзыд бӧрын выльысь ловзьӧ став ловъя лолыс, чужӧ радейтчӧм, ассьыд вужъястӧ водзӧ паськӧдны помтӧм кӧсйӧм и мортлӧн, и звер-пӧткалӧн, и быдмӧгъяслӧн. Выль вынӧн ставыс нюжӧдчӧ да паськӧдчӧ шонділань, коді отсалӧ пестыны олӧм бисӧ пыр ёнджыка. Вошӧ кытчӧкӧ рӧмыдыс. Пыр нюжалысь лунъясыс быттьӧ вичко жыннянъясӧн паськӧдӧны юӧр сы йылысь, мый югыдыс да шоныдыс бара веніс пемыдсӧ да кӧдзыдсӧ, мый олӧмыс помтӧм да сійӧс он вермы некыдзи бырӧдны, кӧть кыдзи он пестысь сы вылӧ.
Но мыйлакӧ векджык овлӧ сідзи, мый буретш тайӧ кадас, кор олӧмыс сьылӧ аслас вермӧм йылысь гажа сьыланкыв, арлыдаяс пиысь унаӧн мунӧны мӧдаръюгыдас. Кӧть эськӧ быдӧн на пиысь кӧсйӧ на овны, кывны асьсӧ бара томӧн, дзоньвидзаӧн, збодерӧн. Но, тыдалӧ, буретш тайӧ водз тувсовъя кадыс сэтшӧма ӧзтӧ налысь ловъяснысӧ водзӧ олӧм вылӧ надеяясӧн, мый морӧс пытшканыс пессьысь эбӧстӧммӧм нин сьӧлӧмъясыс оз вермыны вӧтчыны лолыслӧн кӧсйӧмъяс бӧрся. Кольӧма нин, ставыс кольӧма бӧрӧ. Оз тырмы налӧн сьӧлӧм выныс нюжӧдны олӧмсӧ нӧшта на водзӧ. И лоӧ со мунны нэмъяс кежлӧ тайӧ гажа тувсовъя шонді увсьыс мӧдаръюгыдас. Абу весиг кыдзкӧ гӧгӧрвоана, мый артмӧ буретш тадзисӧ водз тулысын, кор ставыс гӧгӧр ловзьӧ да сьылӧ олӧм йылысь нэмӧвӧйся сьыланкыв. Но артмӧ тай со буретш водз тулыснас олӧм да кулӧм костас пыр мунысь венласьӧм, коді некор оз помасьлы.
Кыдзкӧ аслыд тӧдлытӧг заводитчӧ водз тулысыс, но тӧдлытӧг жӧ и помассьӧ. И со нин воӧны шоныд да жар лунъяс. Ставыс гӧгӧр дзоридзалӧ да онялӧ. Пыр жӧ велалан тайӧ шоныд да дзоридзалысь олӧм дінас, да сійӧ оз нин сэтшӧма вӧрзьӧд тэнсьыд сьӧлӧмтӧ. Чайтан, мый тадзи и колӧ да век тадзи лоӧ сэсся. Он весиг казяв, кыдзи тӧдлытӧг матыстчӧ зэра ар. А водзын со бара нин повзьӧдчана кӧдзыдъяса помтӧм кузь тӧв. Но и тайӧ шоныдыс, и кӧдзыдыс оз сэтшӧма вӧрзьӧдны менсьым сьӧлӧмӧс, кыдзи водз тувсовъя лунъяс, кор чужӧны выль надеяяс да найӧ сетӧны водзӧ олӧм вылӧ вын-эбӧссӧ.


Ас муысь, ас грездысь он ум
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 174-177 лб.>

Коймӧд класс помалі Емдін районын, Сюлатуй грездса начальнӧй школаын. Сэні директорнас вӧлі ичиньдядь, Аркадий Михайлович. Первойсӧ, гожӧмнас на, кор миян ордӧ гӧститігмоз волігӧн, ичиньдядь гозъя юалісны менсьым, кӧсъя ог ӧти тӧв велӧдчыны гортсянь ылі грездын, дыр думайттӧг, зэв нимкодьпырысь вочавидзи, мый абу паныд. Сэки ӧд ог на вӧлі тӧд, мый позьӧ гажтӧмтчыны чужанінсьыд.
И со менӧ ыджыдджык вок лэччӧдіс пароходӧн Сюлатуй грездӧ. Ӧнія серти кӧ, сійӧ пӧшти орччӧн. Позьӧ машинаӧн тӧкӧтьӧӧн воӧдчыны. Да и От гӧра, код вылӧ поздысьӧма Сюлатуй грездыс, Паль гӧрасяньыд, кайлан кӧ керка вевт вылӧ, зэв ясыда тыдалӧ. Но сэки ӧд, ичӧт дырйиыд, ставыс ылынӧн чайтсьыліс. Сэсся и бур туйясыд эз вӧвны. Со и ковмис войбыд буткыны пароходӧн.
Медводдза вежонсӧ велӧдчи выльлаын овны. Бурджыка тӧдмаси воча чой-воккӧд, школаын велӧдчысь грездса нывкаяскӧд да зонкаяскӧд. Но сэсся пыр тшӧкыдджыка думайтсьыны кутіс ас сикт, ас горт, ас бать-мам да чой-вок йылысь. Кӧнӧсь нин ӧні найӧ? Мый вӧчӧны? Бать, кӧнкӧ, дерт, водз асывсянь колхознӧй амбаръясын ноксьӧ. Мамӧс бара капуста керавны ыстісны. Гырысьджык вокъяс школаынӧсь. А рытнас кутшӧм гажа овлӧ миян гортын. Сӧмын ме сэні ог тырмы. Эз-ӧ вунӧдны менӧ? Вӧтасьлі гортӧс войнас. Садьма асывводзнас да бара жӧ ас чужан сикт да горт йылысь мӧвпъясӧн ола. Сӧмын тай школаад быттьӧ неуна вунӧдчывлан та йылысь. А рыт воас, да выльысь шогӧдӧма менӧ. Кымынысь со тадзи шог чужӧмӧн грезд сайын сулавлі да видзӧдлі сылань, кӧні менам мӧвпъяс серти вӧлі чужан сиктӧй. А чужӧм кузя гӧгыльтчисны синва войтъяс. И коді сэки вермис висьтавны, кутшӧм сьӧлӧм поткӧдана шог гудрасис сійӧ здукъясас менам челядь морӧсын. Кажитчис, быттьӧ йӧткыштісны менӧ кытчӧкӧ, эновтісны менӧ. Кӧть эськӧ ачым тӧда: бур вылӧ ставсӧ тайӧс вӧчисны.
Прӧйдитіс, гашкӧ, тӧлысь-мӧд сійӧ кадсяньыс, кытчӧдз эг велав выль грездын да выль семьяын овны. Аттьӧ таысь колӧ висьтавны Аркадий Михайлович ичиньдядьлы (сійӧ неважӧн муніс мӧдаръюгыдӧ) да Агния ичиньлы, кодъяс некутшӧма эз ӧтдортны, а, мӧдарӧ, кыдзкӧ весиг лэптылісны на менӧ менам воча чой-вок водзын. Тайӧс казялі да гӧгӧрвои ёна бӧрынджык нин. Велалӧм бӧрад кыдзкӧ кокниджыка кутіс овсьыны выльлаын. Дерт, тӧвбыднад ӧтчыд да мӧдысь и гортсянь волывлісны. Тӧдмавны, кыдзи ола. Сэсся тулысӧдз эг нин татшӧма гажтӧмтчыв.
Но мыйӧн сӧмын кутіс матыстчыны тулысыс, бара кутіс думайтсьыны ас горт йылысь. Лыдди весиг лунъяссӧ, кор мела бара воласны. Кутшӧм нимкодь вӧлі ӧти асылӧ, кор аддзи ичиньдядь ордысь ассьым батьӧс. Воӧма войся пароходӧн менӧ катӧдны бӧр. Весиг горшӧй гӧрддзассьыліс сэки. А нимкодьыс сьӧлӧм вылын помтӧм.
Первойя лунъясыс, гортӧ воӧм бӧрын, сідзжӧ праздник кодьӧн вӧліны. Котралі. Чеччалі. Висьтаси ас коддьӧмъяслы ылі грездын олӧм йылысь. А найӧ, менам ёртъяс, и Валера, и Миша, и Толя, вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзісны менӧ. Но, дерт, ме эг висьтав налы, кутшӧма гажтӧмтчывлі ас гортысь. Серавны кутасны.
Сійӧ кадсяньыс ме, гашкӧ, и гӧгӧрвоны куті, мый сэтшӧмыс ас чужан муыд, ас гортыд, ыджыд-ӧ налӧн доныс.
Сійӧ челядьдырся вояссяньыс, кӧні кӧть, кутшӧм му-ваын кӧть эг вӧв, пыр кыскыліс менӧ мыйлакӧ гортӧ. Со ме Перымын. Армияын. Квайт часын миянӧс чеччӧдӧны да пыр жӧ сувтӧдӧны стройӧ. А радио пыр буретш тайӧ кадас юргӧны сиктса сьыланкывъяс. Менам синъяс водзӧ пыр жӧ сувтӧ чужан сиктӧй. Со мамным петӧма юкмӧс дорӧ вала. Со Володя вок тэрмасьӧмӧн восьлалӧ совхоз конторалань. Со сиктса улича кузя буссӧ лэптӧмӧн грымӧдӧ-мунӧ Петя Ваньӧлӧн «ДТ» тракторыс. И сэтшӧм окота овлӧ сійӧ кадас кӧть ӧти здук кежлӧ кежавлыны гортӧ, сёрнитыштны мамкӧд, чой-воккӧд, видзӧдлыны сикт бердӧ паськӧдчӧм парма вылӧ. И эз ӧтчыдысь вӧв татшӧм здукыс менам. Казявлі тшӧкыда, мый гажтӧмтчисны ас чужанінсьыс и мукӧд салдат-ёртъяс. Мый вӧчан. Сідзи нин шуӧма олӧмас. Ӧд чужан муыд, чужан сиктыд, кӧні чужин, велӧдчин сёрнитны, верстяммин, и сетӧ медсясӧ тэныд водзӧ олӧм вылӧ вын-эбӧстӧ, содтӧ вынъястӧ.
И сэки тшӧкыда ми матыстчывлім ёрта-ёрт дінӧ. Висьтавлім восьсӧн ӧта-мӧдлы ас чужан му, гортын олӧм-вылӧм йылысь. Юксьывлім весиг гуся мӧвпъясӧн, коді кодӧс виччысьӧ армия бӧрын. Сэки быттьӧ выль синъясӧн видзӧдлывлім ӧта-мӧд вылӧ. Кокниджык лоліс сьӧлӧм вылын. Быдӧнлӧн вӧлӧма ас чужан му, ас горт, аслыссикас оласног. И тайӧ ас чужан муыс, ас гортыс быдӧнлы медся муса да дона. Быдӧнлӧн эм мый казьтывны сы йылысь. И ми сэки пыдди пуктӧмӧн нин донъявлім ӧта-мӧдӧс. Со, вӧлӧмкӧ, кыдзи олӧны менам ёртлӧн чужан муын. А ме эг и тӧдлы. Армия бӧрын гортӧ воӧм мысти эг ӧтчыдысь висьтавлы матыссаяслы, кутшӧм олӧмыс мукӧдлаын. Гортсаясӧй зэв пыдди пуктӧмӧн да вежавидзӧмпырысь кывзылісны менӧ. Збыльысь, быдӧнлы ӧд ас гортыд медся муса. Оз позь некодлысь сійӧс омӧльтны. Грек таысь...
Но чужаніныд овлӧ и паськыдджык. Со ӧтчыд лунвылын тӧлысь чӧж удайтчис шойччыны. Бӧръя лунъясас гажтӧмтчыны жӧ куті аслам войвылысь. Тані ӧд пыр ӧти пӧлӧс серпас дзик быд лун. Чим лӧз море да гӧраяс. Весиг дӧзмыны куті на вылӧ видзӧдігӧн. Пыр зіли корсьны ас муысь тӧдсаясӧс. Весиг землякъясӧн куті нин шуны Архангельскӧй, Вологодскӧй да Кировскӧй обласьтъясысь ӧтлаын шойччысьясӧс. А тадзи ӧд и эм. Ыджыд государстволӧн мӧдар помас олігӧн ми збыльысь землякъяс. И чужанінным миян быттьӧ орччӧн, и оласногным ӧткодь.
А Марс вылӧ кӧ ӧд веськалам, сэки и Америкаса олысь лоас землякӧн, чужан му кузя ёртӧн.
Кымын водзӧ, сымын сӧстӧмджык да югыдджык мӧвпъяс кыптӧны юр вежӧрын ас му, ас сикт йылысь. Кӧні кӧть ме эг вӧв, найӧ пыр мекӧд орччӧнӧсь. Торъялам ми сӧмын сэки, кор ме муна дзикӧдз тайӧ свет вывсьыс. Но, чайта да, оз бокӧ менӧ кытчӧкӧ гуавны. Ас чужан муӧ жӧ сюясны. Ӧд тӧдӧны жӧ матыссаясӧй да тӧдсаясӧй, мый лолӧн кыптывлі сӧмын чужанінын олігӧн да, бӧрынджык нин, сэтчӧ волывлігӧн.

Корӧны, мед казьтыштам
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 177-178 лб.>

Ті энӧ волывлӧй важся коми сиктъясӧ? А волывлінныд кӧ, дерт, казявлінныд воймӧм, нитшкасьӧм стенъяса, брӧвъялӧм ӧшиньяса, вежыньтчӧм пельӧсъяса овтӧм керкаяс. Коркӧ татшӧм короминасӧ лэптыліс бур кӧзяин, коді кӧсйис зумыда овмӧдчыны да нуӧдны ассьыс рӧдсӧ водзӧ. Сы вылӧ надеяӧн тшупліс гырысь жыръяс, мед унджыкӧн мӧдысь тӧрисны сэтчӧ. И збыльысь, чужлісны ныв-пиян. Эз ӧти во гажа гӧлӧсъяс кывны керкаын. И ачыс керкаыс сэки быттьӧ сераліс-ваксис югыд ӧшиньяснас ветлысь-мунысьяс водзын. Олӧмсӧ кыпӧдысь кӧзяин эз ов сідз-тадз. Лун и вой мырсис гӧтырыскӧд керка гӧгӧрын. Керкакӧд орччӧн вӧліны пывсян, жытник, турун лэбув. Картаын баксісны мӧсъяс, ыжъяс. Кильчӧ дорын котсисны курӧга-петука.
Но быдмисны челядьныс. Кӧзяиныс эськӧ надейтчыліс, мый кодкӧ на пиысь кольччас бать керкаас. А олӧмыслӧн гӧгӧрвотӧм чукыль-мукыль вӧсна сылӧн быдтасъясыс разалісны коді кытчӧ. Пыр гежӧдджыка кутісны волывлыны бать керкааныс. Аслыс кӧзяиныслы сэсся шогсьӧм-майшасьӧмысла ковмис водны Эжва бокса нӧрыс вылӧ паськӧдчӧм шойнаӧ, пашкыр пожӧм улӧ.
 Сійӧ кадсяньыс быттьӧ шогӧ уси бур кӧзяинӧн кыпӧдӧм керкаыс, кодлы эськӧ уна дас во на зумыда сулавны. Чусмисны коркӧя гажа ӧшиньясыс, кодъясӧс сэсся брӧвъялісны гежӧда волывлысь пиян. Пӧлыньтчис да муӧ кутіс видзӧдны керкасайса пывсяныс, кӧні коркӧ зіль кӧзяин чӧскыд дука корӧсьӧн швачӧдліс ассьыс быдтасъяссӧ, мед дзоньвидзаӧн да ёнджыка быдмасны. Йӧнӧн, петшӧрӧн да азьгумйӧн кутіс тырны керкабердса йӧрыс, кӧні коркӧ быдмыліс сюрукъяслы чӧскыд турун.
Шог овлӧ татшӧм серпас вылас видзӧдігӧн. Быттьӧ олӧмыс дзикӧдз мунӧма тайӧ коркӧя гажа керкасьыс. Эновтчӧмӧн, пустаӧн ӧвтӧ сэсянь. А ачыс керкаыс ёна гажтӧмтчӧмӧн, но век на ыджыд надеяӧн видзӧдӧ брӧвъя ӧшиньяснас киссьӧм кильчӧлань нуӧдысь муртса нин тӧдчысь ордым вылас да ас кежысь кевмӧ-корӧ: энӧ жӧ пӧ эновтӧй менӧ пӧрысьӧ-нэмӧ, тані коркӧя быдмысьяс. Кежавлӧй. Видлывлӧй. А гашкӧ, и бӧр на бергӧдчанныд бать керкааныд. Но некод оз сет воча кывсӧ жугыльтчӧм, шогӧ усьӧм керкалы. И сӧмын небыдик гожся тӧвруыс быттьӧ сыналыштӧ керка гӧгӧрын быдмысь уна во нин ытшкывлытӧм турунсӧ да пӧрысь рака дӧзмӧмпырысь кравзӧ сигӧр йывсяньыс. Корӧ, мед эз торкны керкагӧгӧрса чӧв-лӧньсӧ.
Татшӧм керкаыс быд сиктын оз ӧти паныдасьлы. Быттьӧ корӧны найӧ асланыс гажтӧм мыгӧръясӧн, мед эг вунӧдӧй ми, ӧнія олысьяс, татысь коркӧя кӧзяинъяссӧ, кодъяслӧн вужъясыс мукӧдлаӧ паськалісны. Мед казьтылім и найӧс, сиктлысь тӧрытъя олӧм лӧсьӧдысьясӧс. Натӧг ӧд ми эськӧ эгӧ жӧ вермӧй кыпӧдчынысӧ.


И ичӧтикыд овлӧ вынаджык
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 178-179 лб.>

Падей Гуа мыльк сайысь тайӧ ыджыд пашкыр коз пусӧ важысянь нин вӧлі тӧда. Кузьсьыс-кузь. Код тӧдас кымын дас во сулалӧ. Сы улӧ зэригӧн быдса котырлы позьӧ дзебсьыны. Быд гожӧм кежавла вӧлі сы дінӧ. Коз улас петлісны вый кодь ельдӧгъяс да лӧз путникъяс. А матігӧгӧрас пув да чӧд овліс. Быдысь татчӧ водігӧн любӧпырысь вӧлі видзӧдлывла аслам важ тӧдса вылӧ. Кажитчӧ вӧлі, мый пашкыр козлы нэм помыс оз волы, сэтшӧм зумыда сійӧ сулаліс. И век быттьӧ меліа чолӧмасис мекӧд, сиис меным став бурсӧ. А ас вӧснаыс корис: эн пӧ пов, нинӧм пӧ мекӧд оз ло, муыс пӧ сетӧ меным вынсӧ.
Но со ӧти гожӧмӧ тшак корсялігӧн бара кежалі тӧдса коз дінӧ да эг нин ловйӧн су сійӧс. Куйліс менам тӧдсаӧй бок вылас, веж лапъяса на, да быттьӧ чорыда висигӧн куньтыраліс синъяссӧ. Но ӧд мортыдлы позьӧ на кыпӧдчыны. А пуыдлы кытысь нин. Регыд со и лыскыс лапъяс вывсьыс кутас киссьыны.
Окота лои тӧдны, мыйла жӧ помассис олӧмыс пашкыр козлӧн. Матыстчи да шензи быдсӧн. Став подувсӧ сылысь розьӧдлӧмаӧсь пучӧйяс. Со и эбӧстӧммӧма коз пуыд. Да позьӧ ӧмӧй ӧткодявны нэмӧвӧйся коз пуӧс кутшӧмкӧ пучӧйкӧд. Йӧз серам тайӧ. А со тай артмӧ сідзи, мый и ичӧтикыд ыджыдтӧ вермӧ. Оз ков некор ошйысьны аслад вынӧн. И ичӧтджыкыд овлӧ вынаджык кымӧрсӧ пыкысь пуысь.


Эз кут мыйкӧ тырмыны
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 179-180 лб.>

Кымынысь ог волы аслам чужанінӧ, карбердса неыджыд сиктӧ, и быдысь, видзӧда да, кодкӧ да кодкӧ мунӧма миян дорысь нэмъяс кежлӧ. Оз пыр татшӧмторйыд шыбитчы синмад. Сійӧ жӧ керкаясыс. На дорын тӧдса чужӧмъяс. Но пыдісяньджык кӧ видзӧдлан, унатор казялан. Кутшӧмсюрӧ стрӧйбаяс важмыны нин кутӧмаӧсь. А ме найӧс веж нитш вылын тшупӧмӧн на аддзывлі. Накӧд орччӧн со кытӧнсюрӧ выль срубъяс жӧ кыптӧны. Да и йӧзыс мӧдъяс нин. Коркӧя войтырлӧн пияныс да внукъясыс ме водзын петкӧдчӧны. Пыр жӧ тӧдан, кутшӧм рӧдысьӧсь найӧ. Бать-мам шомӧссьыс ӧд петавлісны. Найӧ пи-нылыслы ассьыныс сернысӧ кольӧмаӧсь.
И век жӧ меным мыйлакӧ матыссаӧсь сійӧ важся войтырыс, а абу ӧніяясыс. Ӧд ӧніяястӧ карад олігӧн ог нин бура тӧд. Ог тӧд, кутшӧмджык мӧвпъясӧн, тӧжд-могъясӧн найӧ олӧны. Тӧкӧтьӧ аддзысьлігъясад ӧдвакӧ мыйкӧ воссяс син водзад. Да и кӧть ас сиктса на, но оз на быдӧн восьт тэ водзын ассьыс сьӧлӧмсӧ.
А ӧд сійӧ важся войтырыс, талунъяясыслӧн бать-мамъясыс, мен ёна матыссаджыкӧн вӧліны. Зільӧсь. Уджачӧсь. Курыд олӧм вылас видзӧдтӧг, нюмсераӧсь. Быдӧнлӧн аслас зумыд морттуй да олан сям. Сійӧ, гашкӧ, и отсаліс налы венны вӧвлытӧм сьӧкыдлунъяссӧ да кольны бур йӧзӧн. Найӧ и велӧдісны менӧ, бать-мамысь ӧтдор, став бурас. Тайӧ войтырыс и вӧліны война дырйи, и войнабӧрся сьӧкыд воясӧ сиктсӧ кутысьясӧн да нимӧдісны сійӧс асланыс уджӧн.
Со и ӧткодяла ӧні сійӧ важсясӧ да ӧніясӧ аслам сикт да сэтчӧс олысьяс вылӧ видзӧдігӧн да казяла, быттьӧ мыйкӧ унатор воштӧмаӧсь талунъя войтырыс. Этшаджык-ӧ лоис бурлуныс, зільӧмыс, веськыдлуныс, сьӧкыд висьтавны. Но быттьӧ мыйкӧ эзджык кут тырмыны ас сиктсалы.


Гажтӧмтча тайӧ чӧвлунсьыс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 180-182 лб.>

Уна во ола карын, но сиктын быдмылӧм морт сідзи и ог лысьт шуны ачымӧс карсаӧн: кымын водзӧ, сымын ёнджыка бӧр заводитӧ кыскыны ас чужан сиктӧ, тӧдса ягӧ, Эжва ю дінӧ. Карад олігӧн пыр ёнджыка йиджтысьӧ юр вежӧрӧ мӧвп, быттьӧ мыйкӧ зэв ыджыдтор вошті аслам олӧмысь. Ӧд чужлі-быдмылі ме войвывса вӧр-ва пӧвстын. Тайӧ вӧр-ваыс сетіс меным тшӧтш ассьыс вын-эбӧссӧ, велӧдіс, мый колӧ донъявны, пыдди пуктыны да мыйысь ӧтдортчыны. А ме сійӧс быттьӧ сэсся эновті. Сетчи мӧд олан туйӧ. Но ёна-ӧ лӧсялӧ меным выльыс, ӧнӧдз сьӧкыд шуны. И пыр ёнджыка куті кывны, быттьӧ сьӧлӧмӧн мудзны заводиті уна сикас, уна рӧма карса шумысь, помтӧг котралӧм-пессьӧмысь, коді кутшӧмакӧ личкӧ ме вылӧ, зільӧ шӧри песовтны ас кӧсйӧм сертиыс. А ме ог кӧсйы сетчыны сылы. Тайӧ шумыслы, колана и ковтӧм пессьӧм-вийсьӧмыслы. Ӧд песся быттьӧ и водзӧ олысь йӧзыслы пӧльза вылӧ. Но бара жӧ, ыджыд-ӧ лоас пӧльзаыс, абу кокни висьтавны. И таысь бара жӧ абу лӧсьыд сьӧлӧм вылын. Эг-ӧ весь ов. Эг-ӧ тӧв йыв лэдз ассьым олӧмӧс. Сідз, мый сэсся и казьтыштны лоас немтор.
Со мый вӧсна пыр окотаджык нимкодясьыштны сиктса аслыспӧлӧс чӧвлунӧн. Тайӧ чӧвлунсӧ ас пыр лэдзигӧн бурджыка гӧгӧрвоны, коді ме сэтшӧмыс. Быттьӧ выльысь корӧ-чуксалӧ менӧ ас дінас челядьдырсянь тӧдса сиктбердса вӧр-ваыс. Мед эг торйӧдчыв-янсӧдчыв сэсся сыкӧд.
Мыйӧн сӧмын чечча карса автобусысь сиктсӧ вожалысь мир туй вылӧ, пыр жӧ нимкодьпырысь заводитӧ тіпкыны сьӧлӧмӧй. Бара удайтчис мынтӧдчыны карысь, колана и ковтӧм пессьӧм-вийсьӧмысь. Бара ас гортын, кӧні олӧмыс мунӧ быттьӧ сідзи жӧ, кыдзи и уна нэм сайын. Быттьӧ аслам пӧль-пӧчьяссянь на нинӧм абу вежсьылӧма тані. Дерт, абу жӧ этша выльыс. Но сійӧ оз сэтшӧма шыбитчы синмад, кыдзи карын. Чӧла сулалысь гежӧдіник керкаяс. Тэрмасьтӧг восьлалысь ӧтка-ӧтка йӧз. Коля автобусӧ карса майшасьӧмъяссӧ, шума олӧм-вылӧмсӧ да сідзжӧ ньӧжйӧник восьлала тӧдса улича кузя, тэрмасьтӧг чолӧмася важся тӧдсаяскӧд, висьтася аслам олӧм-вылӧм йылысь да мӧдӧдча мам-бать керкалань. Видзӧда водзӧ, да кажитчӧ меным, мый тайӧ тэрмасьтӧг олӧмсӧ, сиктса чӧв-лӧньсӧ видзӧ тшӧтш, пастук моз, сикт гӧгӧр паськӧдчӧм, мыйкӧ ас кежысь мӧвпалысь вӧрыс. И ставсӧ тайӧс аддзӧм бӧрын пыр жӧ личалӧ сьӧлӧмӧй, кокниджыка лолавсьӧ, кутшӧмкӧ мӧд сикас сӧстӧм, югыд мӧвпъяс чужӧны юрын. Уна шог-майшасьӧм кытчӧкӧ вошӧ. Да весиг заводита гӧгӧрвоны, мый весьшӧрӧ унаторйысь повсьӧма.
Помся сэсся ветлывла сиктгӧгӧрса тӧдса вӧрӧ. И тайӧ вӧрыс быттьӧ юксьӧ мекӧд аслас эбӧснас, отсалӧ меным бурджыка гӧгӧрвоны олӧмсӧ.
Но торйӧн нин дона меным овлӧ кӧдзыд тӧв бӧрын друг садьмӧм тувсов войся вӧр-валӧн чӧвлуныс. Тувсовъя яр шондіыс вочасӧн дзебсьӧ ылі вӧртас сайӧ. Но гӧгӧр югыд. Лэчча тӧдса ордым кузя вадорлань. Воа сӧмын важ мельнича дорӧдз. Ставыс нин ойдӧма. Ваын сулалӧны ылі веретяса пожӧмъяс да козъяс, быттьӧ келӧмаӧсь да мыссьӧны-купайтчӧны, зільӧны мездысьны кузь тӧвся унзільысь. Веретя коласъясын ӧткӧн-ӧткӧн и чукӧрӧн уткаяс корсьысьӧны кузь ныръяснаныс ваысь, корсюрӧ герчнитлывлӧны, варовитӧны ас костаныс. Нимкодясьӧны, тыдалӧ, мый дыр мысти бара воисны ас чужанінаныс. Неылын берег пӧлӧныс лэбалӧны тэрыб истанъяс, гораа тювзӧны, норасьӧны код вылӧ кӧ. Корсюрӧ ваыс вӧрзьывлӧ. Тайӧ Эжваысь чери локтӧма тувсов ва бӧрсяыс, вердчӧ видзьяс вылын. Ӧд тӧвбыднад тшыгъяліс сійӧ да ӧні колӧ ӧдйӧджык пӧткӧдчыны. А тувсов ваыс пыр туӧ и туӧ, зільӧ ньылыштны матын сулалысь кустъяссӧ. Кывза-видзӧда тувсов вӧр-валысь войся аслыссикас чӧв-лӧньсӧ, да шоныд быдӧн лоӧ сьӧлӧм вылын. И абу чӧв-лӧнь тайӧ. Тадзи велалӧма овны миянӧс кытшалысь вӧр-ваыс уна нэм чӧжӧн, тӧлкӧн-ладӧн, ӧта-мӧдӧс гӧгӧрвоӧмӧн. Збыльысь ӧд, видзӧда да, и быдмӧгъяс, и лэбачьяс, и став мукӧдыс зільӧны овны ӧта-мӧдкӧд бура лӧсялӧмӧн, пинясьтӧг, ёрччытӧг. Быдӧнлы быдтор тырмӧ. Лишнӧйыс некодлы оз ков. Тадзи нин шуӧма Енмыс, тыдалӧ, олӧмсӧ лӧсьӧдігӧн, мед ставыс гӧгӧр вӧлі тӧлка-лада. Но кутшӧм ёна оз тырмы, чайта да, буретш войтыр коласын тайӧ аслыспӧлӧс чӧвлуныс, мӧд ногӧн кӧ, ӧта-мӧдӧс бура гӧгӧрвоӧмыс да тӧлка-лада олӧмыс. Пыр кытчӧкӧ нем думайттӧг тэрмасям, бура артавтӧг мыйкӧ вӧчам. Огӧ мӧвпыштлӧй, ыджыд-ӧ пӧльзаыс лоас миян ковтӧг пессьӧмысь. Зэв тшӧкыда завидьтам, лёк вӧчам ӧта-мӧдлы. Со и торксьӧ бура олӧмыс. Та вылӧ-ӧ вӧчліс миянӧс Енмыс? Та вӧсна и завидьпырысь видзӧда вӧр-валӧн аслыссикас чӧвлун вылас да бокын гажтӧмтча сыысь.


Узьтӧм войяс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 183-185 лб.> 5

Ывлаын рӧмыд на. Сӧмын тай асыввывланьын енэжыс муртса югдыштны заводитӧ. А ме куйла нин восьса синъясӧн. Унмӧй оз лок. Тыдалӧ, пӧтӧма нин узьӧмсьыс менам лолӧй. И некутшӧм мудз ог кыв ас пытшкысь. Ог куж висьтавны, корсянь тайӧ лоис. Но, тыдалӧ, воис сійӧ кадыс, кор этша узьӧмӧн куті пӧтны. Век жӧ ог на чеччы. Куйлышта, мед орччӧн узьысьяс оз садьмыны менам пессьӧмысь да дзӧрӧмысь.
Сиктын, кытысь ме петлі, тайӧ кадас важӧн нин пачьяс ломтысьӧны. Оз радейтны сиктад дыр узьны. Колӧ удж вылӧ мунтӧдз и скӧт вӧдитны, и сёян пуны. Кӧть эськӧ ӧні важся моз оз жӧ нин зэв унаӧн и сэні водзтӧ чеччыны. А карсаыд дыр узьӧ. Кытчӧ тэрмасьны. Пес ни ва оз ков пыртны. Скӧттӧ оз жӧ ков сёӧдны. Сёяныд газ плита вылад тӧкӧтьӧӧн дась. Со и бокъяс доймытӧдз унаӧн куйлӧны шоныд вольпасьын. Сӧмын тай кодсюрӧ водз мунысь автобус вылӧ, тыдалӧ, тэрмасьӧ да улича весалысьяс зырйӧн да гӧликӧн ноксьӧны.
Гашкӧ, и ачыс олӧмыс нин тадзи вӧчӧ миянкӧд: кымын дырджык олан, сымын этшаджык узьсьӧ, мед тшӧкыдджыка мӧвпыштлывлін став воддза олӧм йылысь. Буретш тайӧ кадас, кор пӧтан нин узьӧмысь, кор ставыс гӧгӧр чӧв-лӧнь да некод оз мешайт тэныд, и воӧны юрад быдсикас мӧвпъясыс. Сідзи-ӧ олім да олам, кыдзи колӧ? А гашкӧ мыйкӧ эгӧ на удитӧй помӧдз вӧчны да колӧ тэрмасьыштны. Кадыс эм на. Кӧть эськӧ роч пӧслӧвича шуӧ: морт кӧсйӧ мыйкӧ ас сертиыс, но та вылӧ видзӧдтӧг Енмыд ас ногыс вӧчӧ.
Веськыда шуа: ме абу ангел, а грека морт. Сы вӧсна, мый грека му вылын чужлі да ола. Став бурыс и омӧльыс ас пытшкын сорассьӧма. Ме сайын нин, тыдалӧ, коді на пиысь да корджык вермылас. Эг жӧ ӧд став тайӧ вояссӧ ов сідзи, кыдзи колӧ. И сюсьмӧдчывлі, и пӧръясьлывлі. Мый сэсся керан. Миянӧс сідзи велӧдлывлісны. Эз эськӧ жӧ дзик веськыда да. Веськыда ӧд пыр и вӧлі шуасны: со тадзи вӧч. Но асьныс шуысьясыс зэв тшӧкыда мӧдарӧ асланыс делӧясӧн ставсӧ бергӧдлісны. Со и велалім на моз жӧ бергӧдны, мед и тэныд бур вӧлі, и мукӧд мед синмад эз омӧль кывъяс шу. Кӧть эськӧ син саяд код тӧдас кыдзи тэнӧ ёрлісны.
Но мӧдарӧ кӧ, видлы ставсӧ веськыда вӧчны. Аслыд жӧ сӧмын сьӧкыдджык да лёкджык лоӧ. Кодлы медсьӧкыд свет вылас овны? Дерт жӧ, веськыда мунысьяслы, правда дор сулалысьяслы. Кыдзи сӧмын оз кесйӧдлыны найӧс. Сӧмын тай мӧдаръюгыдас мунӧм бӧрын нин татшӧмъяссӧ заводитӧны лэптыны. Но кӧнӧсь нӧ ті водзджык вӧлінныд? Оз ӧд прӧста миян серамсорӧн шуны, мый казьтылӧны кӧ мортӧс син саяс бур кывъясӧн, сідзкӧ, сійӧ абу нин ловъя. Дерт, быдӧнлы бурӧн он жӧ ло эськӧ да. Со и лоӧ мукӧддырйи веглясьны нидзув моз, петан туй корсьны. Да ӧд и миян гырысь веськӧдлысьяс сідзи жӧ вӧчӧны. Кӧть эськӧ асьныс ӧтитор шуӧны да мӧд туйӧд восьлалӧны. Эгӧ-ӧ ми насянь тшӧтш велалӧй. Со и дугдім дивитны ӧта-мӧднымӧс сэтшӧм-татшӧм олӧмысь да миритчим такӧд.
Збыльысь кӧ, ӧд том дырйиыд гырысь мӧвпъясӧн жӧ овлім да. Унатор кӧсйылім бергӧдны. Сэки ӧд ставыс миянлы югыдӧн да шыльыдӧн петкӧдчыліс. Чайтлім, мый ставыс лоӧ миян ног, сідзи, кыдзи ми кӧсъям. Но со ӧтчыд дай мӧдысь тӧдлытӧг конйыштчылім. И кежыштім сійӧ туй вывсьыс, код кузя дзик веськыда кӧсйылім восьлавны. А сэсся быттьӧ велалім та дінӧ. Сы вӧсна, мый эз тырмывлы миянлы унатор. Ӧтчыд — смеллунным, мӧдысь — сямным, коймӧдысь — зільӧмным. Сэк жӧ та дырйи и завидьтылім налы, кодъяс шудаджыкӧсь миянысь вӧліны. А сы вӧсна, мый найӧ эз кежлывны асланыс туй вывсьыныс. 
Но ӧні мый жалитнысӧ. Воясыд тай велӧдӧны жӧ унаторкӧд миритчыны. Дерт, и талун вӧчны ог на этша кӧсйы, но ӧд кыдзи Ен шуас. Та вӧсна быттьӧ видзан асьтӧ ёнджыка да видзчысьӧмӧнджык олан. Мед дырджык кад кежлӧ вын-эбӧсыд тырмис. Верстьӧнад быдӧн сэтшӧм лоӧ. Кӧть эськӧ том дырйиыд ёна дивитлі татшӧмъяссӧ вывті нин ёна видзчысьӧмсьыс, быдтор водзвыв артыштны зільӧмысь. Но олӧмыс тадзи, вӧлӧмкӧ, велӧдӧ вӧчнысӧ. Со вочасӧн и чӧжсьӧ овны кужанлуныс. Кӧть мый эн шу, но, тыдалӧ, тадзи и колӧ.
Дерт, и ӧні на кыла ачымӧс ас арлыд серти томджыкӧн. Сетасны кӧ позянлун, унатор на бергӧда, мый водзджык эг удит. Нюжмаси. Эг сідзи ов. Но кӧдзавлывлӧ быдсӧн сьӧлӧмыд, кор тӧдтӧм морт шулывлӧ нин тэнӧ «папашаӧн». Сэки тшӧкыда видзӧдлывлан ас вылад рӧмпӧштан пыр. Збыль ӧмӧй тайӧ нимыс нин тэныд туйӧ. А ӧд неважӧн на асьтӧ чайтлін чань вӧлӧн. Но со тай нӧ дзор юрсияс кӧсичаад петӧмаӧсь. Да и чукыръяс кыськӧ лоӧмаӧсь. Кӧть эськӧ и казявлін жӧ нин найӧс, но эн сэтшӧма пыдди пукты. Да и восьласыд ньӧжмыдджык нин. Но мый сэсся. Век кӧть шогсьы. Воясыд мунӧны. Он томмы бӧр. Миритчыны лоӧ и такӧд да этшаджык пыдди пуктыны быд шуӧмтор.
Мый олӧма, олӧма. Дерт, ӧні казьтылан да, и яндзим овлывліс мыйсюрӧысь. Весиг кӧдзыд ньылӧмӧ шыбитлывлӧ. Ок эськӧ бергӧдны кӧ бӧр. Но сёр нин. Бур кӧть сійӧ, мый пырджык аддзан асьтӧ мортӧн, мый век жӧ унатор вӧчин сідзи, кыдзи сьӧлӧмыд тшӧктӧ. И ӧні пыр тшӧкыдджыка юр вежӧрад тайӧ водз асъя здукъясас бергалӧны тэрмасьтӧг мӧвпъяс сы йылысь, мый эськӧ колӧ на да мый удитан вӧчнысӧ. Сы вылӧ и зілян видзны асьтӧ.
Тадзи ӧмӧй сӧмын мекӧд. Чайта да, унджыкыс татшӧм мӧвпъясӧн олӧ. Ӧні тӧдсаяскӧд и тӧдтӧмъяскӧд паныдасигъясӧн да тэрмасьтӧг варовитігӧн ог нин сэтшӧм ёна дивит найӧс, ог нин завидьты да ог кор насянь сы мында, мыйта меным колӧ бурлуныс и лышкыдлуныс. Быдӧн ӧд на пиысь олӧ сы серти, мый сылы сетӧма вылісянь. И чеччыштны вылӧджык он вермы. Сэтшӧмӧсь ми, му вылын грека войтыр. Сӧмын мед олігад кужин пыдди пуктыны да гӧгӧрвоны орччӧн олысьтӧ, орччӧн мунысьтӧ. Сэки и тэныд лоас кокниджык унаторйын.
Но шань, тыдалӧ. Кад чеччыны. Со тай нӧ кодлӧнкӧ биаӧсь жӧ нин ӧшиньясыс. Ме моз жӧ, тыдалӧ, сылы оз узьсьы да быдтор йывсьыс мӧвпавсьӧ. Сідзкӧ нӧ, збыльысь, ме абу ӧтнам татшӧмыс.


Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 186-187 лб.>

Пыр тшӧкыдджыка уськӧдчывлӧ вӧтӧн оз талунъяыс, а важыс, уна во сайсяыс, вунны нин кутӧмаыс. Сэки асывводзнас чеччӧм бӧрын юковтлӧ сьӧлӧмыд: збыльысь ӧмӧй ставыс тайӧ коркӧ вӧлі мекӧд. Вӧлі уна во сайын сійӧ важ, потласьӧм да тшынасьӧм керъяса, джынвыйӧ муӧ вӧйӧм горъя пывсяныс, кӧні бать на корӧсявліс менӧ, бӧрдысь кагаӧс. Либӧ нӧ орччӧн пукавлі да вензьывлі, пинясьлі да бурасьлі сійӧ войтырыскӧд, кодъяс уна дас во нин абуӧсь орччӧнӧсь.
Мыйла нӧ вӧтӧн гежӧдджыка уськӧдчывлӧ талунъяыс? Гашкӧ нӧ, менам важ пӧль-пӧчьяс, кодъяслӧн гуясыс нин оз тӧдчыны шойна вылын, тшӧкыдджыка тшӧктӧны казьтыштлыны ас йывсьыныс и асывводзын чеччӧм мысти, и юиг-сёйигӧн, мед эг вунӧд найӧс, налысь шусьӧгъяссӧ, бур сӧветъяссӧ, налысь сӧстӧм олан сямсӧ. Гашкӧ нӧ, менам пессьысь сьӧлӧмӧй зільӧ аддзыны-корсьны талунъя вылас воча кывсӧ важас бергӧдчӧмӧн. Гашкӧ нӧ, гажтӧмтчӧ менам лолӧй пӧль-пӧчлӧн олӧмсьыс.
Збыльысь, тыдалӧ, сідзи и эм. Унаысь нин вӧтӧ уськӧдчывліс асылӧ видзӧдысь ичӧтик ӧшиня миян важ пывсянным. Быттьӧ шонъянӧй батьӧӧй, тайӧ олӧмсьыс водз мунӧм вокӧй, мукӧд матыссаясӧй ӧтлаын пывсьӧны-корӧсясьӧны.
А со и миян важ ыджыд керканым, код пыдди сэсся батьным выльӧс кыпӧдіс. Но мыйлакӧ бара жӧ оз выльыс уськӧдчыв вӧтӧ, а буретш важыс, уна ӧшиньяса керкаыс. Со быттьӧ керка пытшкӧссӧ, джодж и пӧтӧлӧк, нывбабаяс мыськӧны дзимбыра гӧликъясӧн. Ньылӧдӧмаӧсь. Мый йылысь кӧ, пӧтӧлӧк да джодж плакаяссӧ яра ниртігмоз, гажаа варовитӧны ас костаныс. Кутшӧм гораа сэсся кылӧ йӧлаыс сӧстӧм да тыртӧм на керка пытшкӧсын. Быттьӧ кодкӧ чуксасьӧ тэныд воча.
А со нин тайӧ керкаас чукӧртчӧмаӧсь дыр волытӧм гӧсьтъяс. И Слудаысь, и Часысь, и Отйысь. Бать кисьталӧ вина кока румкаӧ. Гӧсьтъяс тэрмасьтӧг, негораа варовитӧны ас костаныс. Ӧд мый дыра эз ло аддзысьлӧма. 
Со Эжва берегын ме. Сӧмын абу талунъя берегас, коді важӧн нин тырӧма баддьӧн. А сійӧас, челядьдырся вадор берегас, кор ёна сӧстӧм на вӧлі ваыс да лыаыс тыдаліс ылӧдз-ылӧдз. Кӧсъя вуджны мӧдар берегас. Но некутшӧм пыжа оз тыдав. Горза, но некод оз сет меным воча кыв. Друг аддза, быттьӧ тӧв паныд кайӧ ыджыд сьӧдлӧз кымӧр да ылысянь чардалӧ-гымалӧ. Сэки быттьӧ зэрсьыс да гымсьыс повзьӧмӧн бергӧдча гортлань.
Со важ мир туй кузя муна Пальӧ, чожиньӧ ордӧ, гӧститны. Важ туйыс ӧд эз вӧв ӧнія кодь веськыд. Ёна чукляліс. Видзӧда да, ӧти чукыль сайсянь вӧла-доддя вӧтӧдӧ. Кодъяс нӧ сэнӧсь, абу-ӧ лёк йӧз? Котӧрта ӧдйӧджык. И сэки садьма.
Кымынысь юавлі ассьым тайӧ вӧтъяс йывсьыс. Гашкӧ, сійӧн тшӧкыдджыка вӧтасьлывла важсӧ, мый век жӧ мыйӧнкӧ зэв дона сійӧ меным. Мый кӧть эн шу, кутшӧм кӧть олӧмыс эз вӧв сэки, но век жӧ менам челядьдырся воясӧй бур бать-мам дорын вӧліны медся шудаӧсь. И ньӧти ог каитчы тайӧс шуӧмысь. Гашкӧ, и сійӧн тшӧтш куті вӧтасьлыны важсясӧ, мый янӧдӧны менӧ важ пӧль-пӧчьяслӧн ловъясыс бӧръя кадӧ гортӧ дыр волытӧмысь.


Окота кывны ачымӧс пыр томӧн
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 187-189 лб.>

Кыдзи помнита, томдырсянь ёна доймывліс сьӧлӧмӧй, кор мӧдаръюгыдӧ мунліс матысса либӧ тӧдса. Быттьӧ неважӧн на сёрнитім-варовитім. А со нин куйлӧ чӧв гортйын кутшӧмкӧ быттьӧ тӧдтӧм чужӧма. Оз нин чеччыв. Регыд мысти сійӧс сюясны му пытшкӧ, кӧні и кутас куйлыны нэмъяс чӧж.
Страк босьтлывліс сыысь, кор мӧвпыштлі, мый и мекӧд, и орччаяскӧд коркӧ тадзи жӧ лоӧ. Весиг эз эскыссьывлы талы. Татшӧм серпассӧ аддзигӧн пыр майшасьӧмпырысь мӧвпалі, мыйла нӧ мортыс оз ов нэмъяс чӧж тайӧ шонді улас? Мыйла сылы быть шуӧма кувны? Коді татшӧмторсӧ думыштіс? Коді та вылӧ вермас вочавидзны? Юасьлі гырысьяслысь. Ӧтияс ыстысьлісны Ен вылӧ. Мӧдъяс нинӧм эз вермыны вочавидзны. Ачым та бӧрын кыдзкӧ эскытӧма видзӧді верстьӧяс вылӧ да кӧсйи нэмъяс кежлӧ кольны томӧн, ёнӧн да дзоньвидзаӧн.
Но со колисны сэсянь вояс. И быттьӧ велавны куті сійӧ мӧвп дінас, мый коркӧ ковмас жӧ мунны тайӧ олӧмсьыс. Мый сэсся вӧчан. Гашкӧ, эз нин сэтшӧма кутны вӧрзьӧдны сьӧлӧмӧс татысь век кежлӧ мунысьясыс. Гашкӧ нӧ, миритчӧдіс тайӧ мӧвпыскӧд олӧма войтырлӧн шуасьӧмъяс сы йылысь, мый бура дыр пӧ нин тайӧ свет вылас олім да кад пӧ нин мӧдаръюгыдас дасьтысьны. Тадзи шуасигъясас найӧ оз вӧлі весиг кутшӧмакӧ шогсьыштны. Быттьӧ сідзи и колӧ. Быттьӧ и збыльысь тані найӧ бура дыр нин олісны да кӧсйӧны мунны кытчӧкӧ мӧдлаӧ шудаджык олӧм корсьны. Быттьӧ мӧд керкаӧ петалӧм йылысь сёрнитӧны. Первойсӧ чуймывлі татшӧм шуасьӧмъяс дырйиыс. Восьсӧн налысь полі юавны.. А ас кежысь мӧвпавлі, збыльысь ӧмӧй пӧрысь войтырыс дӧзмӧны сэсся овны тайӧ свет вылас. Мудзӧны мыйыськӧ да чайтӧны аддзыны кулӧм бӧрас кутшӧмкӧ шойччӧг.
Да ӧд и ачым унаторкӧд нин куті миритчыны. Веськодьджыкӧн нин быттьӧ куті лоны. Нинӧм нин сэсся воддза моз ёнасӧ оз шензьӧд ни оз вӧрзьӧд. Гашкӧ, тадзи артмӧ сы вӧсна, мый абу нин воддза мында вын-эбӧсыд да сыкӧд тшӧтш и эскӧмыд да надеяыд. И ачымӧс аскӧд миритігмоз тшӧкыдакодь думайтлывла и сы йылысь, збыльысь ӧмӧй эм мӧдаръюгыдас олӧмыс да сэні бара аддзыся важ тӧдсаяскӧд, кута шудаа помтӧг овны. Думайта та йылысь. Кӧсъя эскыны. И оз эскыссьы.
Мыйла нӧ эськӧ олӧм помланьыс вежсьӧ мортыс? Мыйла быдтор дінӧ сійӧ лоӧ веськодь? Нинӧм нин сылы оз ков. Быттьӧ корӧмаӧсь нин сійӧс татысь.
Мӧвпала та йылысь, и гажтӧм овлӧ сьӧлӧм вылын. Збыльысь ӧмӧй ме пӧрысьма. Абу нин важкодьыс том да збодер. Ачымӧс тай пыр на эськӧ аддза томӧн. Кӧть эськӧ ӧні кыла нин, кӧні менам сьӧлӧмӧй, ты-мускӧй, ки-кокӧй.
Быдӧн на пиысь сетӧ нин корсюрӧ ас йывсьыс тӧдны. Но окота кывны ачымӧс воддза моз томӧн. Окота овны и овны. И ӧні куті гӧгӧрвоны и пӧрысьясӧс. Да ӧд мода вылас сӧмын найӧ шуӧны, мый кад нин мунны мӧдаръюгыдас. Быдӧн на пиысь зільӧ на кутчысьны, зільӧ на, вермӧ кӧ, мыйкӧ вӧчны бурӧс аслыс и матыссаяслы. Сӧмын тай арлыдыс, олан воясыс вежӧны налысь мӧвпъяссӧ, видзӧдласъяссӧ. А ас кежсьыныс кызвыныс найӧ пыр на зільӧны аддзыны асьнысӧ ёнӧн, дзоньвидзаӧн да кӧсйӧны овны дыр на. Кӧть эськӧ и абу пыр тадзи. Мый шуӧма тэныд, сідзи и лоас. Тадзи жӧ и ме. Окота дыр на овны да кывны ачымӧс ёнӧн, томӧн, дзоньвидзаӧн. Он тай, вӧлӧмкӧ, пӧт олӧмсьыс. Окота важ моз нимкодясьны, серавны и бӧрдны, шензьыны и скӧравны, уджавны и шойччыны. А помтӧ оз ков виччысьны. Сійӧ коркӧ воас. Колӧ сӧмын, мед ас йывсьыд кутшӧмкӧ да тӧдчана пас колис тайӧ олӧмас.





Пармаса козин
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 3-5 лб.>

Олісны-вылісны сиктдорса пармаын томиник коз пуяс. А насянь матын, ичӧтик сиктын быдмис Оля нима нывка. Ветлӧдліс школаӧ. Ӧтчыд Оля, батьыслӧн радейтана нылыс, тӧдлытӧг висьмис. Рытнас на котраліс кильчӧ дорын, ворсіс Лыско понйыскӧд. А талун со крӧвать вылысь оз чеччыв. Кымӧсыс ӧгыр кодь пӧсь.
Батьыс шогӧ усьӧма. Некымынысь луннас матыстчыліс Оля дорӧ. Видлас кымӧссӧ. Довкйӧдлыштас юрнас. Сетас курыд лекарство. И пыр мӧвпалӧ, кыдзи эськӧ ӧдйӧджык сувтӧдны кок вылӧ ичӧтик Оляӧс.
Медбӧрын Оля восьтыштіс синъяссӧ, нэриник гӧлӧсӧн корис ас дінас батьсӧ:
— Батьӧ... Вай меным вӧрысь ёлка. Регыд ӧд Выль во...
— Вая, нылӧй... Талун жӧ, — кӧсйысис батьыс.— Сӧмын шоныдджыка кӧмася-пасьтася да ветла вӧрас.
Мӧдысь эз ков корны батьсӧ, кор кыліс радейтана нывкалысь корӧмсӧ. Сійӧ пасьтасис, сюйис тасма костас лэчыд чер, лямпаасис да мӧдӧдчис сикт сайӧ, неыджыд козъя вӧрлань.
Тані, увтасінын, енэжас пыксьӧмӧн тшем сулалісны багатыр кодь козъяс. А вӧр дорланьыс быттьӧ арся тшакъяс, иванчикъяс, сярвидзисны томиник коз пуяс. Ӧта-мӧдсьыныс мичаӧсь. Пашкырӧсь.
Кӧдзыдыс чеплялӧ батьлысь чужӧмсӧ. А томиник коз пуяслы быттьӧ дзик веськодь кӧдзыдыс. Шебрасьӧмаӧсь лым эшкынӧн. Ланьтӧдчӧмаӧсь да вугралӧны.
Дыр сулаліс Олялӧн батьыс томиник коз пуяс дорын. Нимкодьпырысь видзӧдіс на вылӧ. Жаль лои сылы торкны вӧрса мичлунсӧ. Медбӧрын матыстчис ӧти ыджыд коз пу дорӧ, керыштіс некымын лыс лап, нетшыштіс гоз-мӧд коль да бергӧдчис гортланьыс.
Ичӧтик Оля виччысис нин батьсӧ. Пыр жӧ и кыліс кильчӧ вылын сылысь тотшкӧдчӧм шысӧ. Керка ӧдзӧс дзуркнитӧм бӧрын нораа юаліс:
— Батьӧ, а кӧні нӧ ёлкаыд?
Бергӧдчис сылань кӧм-паськӧмсӧ пӧрччигмоз батьыс:
— Эн дӧзмы, нылӧй. Эз тшӧкты ёлкаыд ӧні асьсӧ вӧрзьӧдны. Зэв нораа шуис: ичӧт на пӧ ме, кӧсъя нӧшта быдмыштны... А мӧдарӧ кӧ, нылӧй, ачыд бурджыка мӧвпыштлы, — водзӧ висьталіс батьыс.— Вайи кӧ ӧні ёлкатӧ татчӧ, сійӧ эськӧ бӧрдны кутіс. А сэсся гажтӧмысла косьмыны мӧдіс. Ӧд сылы сідз жӧ окота ёртъяс пӧвстас овны да гажӧдчыны. А бурдыштан да ветлам сы дорӧ кыкӧн. Аддзылан сэк, кутшӧм сійӧ мича да шань. Со ёлкаыд ассяньыс пармаса козин мӧдӧдіс.
Бать сетіс Олялы коз пу лысъяс да кольяс. И сэтшӧм чӧскыд вӧрса дукӧн пыр жӧ кутіс ӧвтны насянь.
— Бур, сідзкӧ, батьӧ, ветлам инӧсь кыкӧн сы дорӧ, кор бурда, — шуыштіс та вылын миритчӧмӧн ичӧтик Оля.— Тайӧ либӧ и лоӧ менам ёлкаыс, вӧччӧдам сійӧс дай...
Регыд ичӧтик Оля унмовсис. Вӧтасис сійӧ, быттьӧ сулалӧ козъя вӧр дорын. Сыкӧд орччӧнӧсь томиник коз пуяс. Тӧлыс вӧрӧдыштӧ налысь лыс лапъяссӧ. И кажитчӧ: ичӧтик коз пуяс вашкӧдчӧны ас костаныс. Долыд налы, сы вӧсна мый ӧтлаынӧсь. Оз гажтӧмтчыны. Оз кынмыны, ӧд ӧтвылысь кокниджык и кӧдзыд тӧвсӧ венны.
Эз ӧти лун коль сысянь. Бать ветлывліс удж вылӧ, ноксьывліс прӧст кадӧ горт гӧгӧрын да вунӧдны нин кутіс ичӧтик Олялӧн корӧм йылысь. А сылӧн радейтана нывкаыс асьсӧ лунысь-лун кыліс пыр бурджыка. Недыр кежлӧ петавліс нин ывла вылӧ. Медбӧрын, кор лунъясыс лоисны кузьджыкӧсь, а керка вевт вывсянь кутіс тёпкыны войтва, ичӧтик Оля бара шыӧдчис бать дінас:
— Батьӧ, а помнитан, тэ менӧ кӧсйин нуӧдлыны быдмысь ёлка дорӧ, кодсянь козинтӧ вайлін.
— Бур, мый казьтыштін, нылӧй, та йылысь, — вочавидзис батьыс, — ӧні медбур ветлыны сэтчӧ чарӧм вывті.
И со батя-ныла мӧдӧдчисны кыкӧн сиктсайса пармаӧ, увтасінын быдмысь неыджыд козъя вӧрлань.
Сэтчӧ матыстчӧм бӧрын чӧв ланьтісны кыкнанныс. Томиник коз пуяс шыбитӧмаӧсь нин ас вывсьыныс лым паськӧмсӧ. Тувсов шонді югӧръяс улын эз нин вӧв кӧдзыд налы. И нӧшта на вежӧсь да мичаӧсь лоӧмаӧсь. Быттьӧ ярманга вылынӧсь, ошйысьӧмпырысь петкӧдчӧны ӧта-мӧд водзас, нимкодясьӧны веж паськӧмнаныс.
И кажитчӧ Олялы, мый мойдӧны томиник коз пуяс коркӧя вӧтсӧ водзӧ: «Видзӧдӧй, кыдзи ми нюжӧдчам шонділань, кыдзи лунысь-лун пашкыртчам. А быдмам енэжӧдзыс да ставлы мич вылӧ лоам. Кутасны сэки уръяс миян вывті чеччавны да колльӧн чӧсмасьны. Миян вуджӧр сайын, кокъяс улын тшак да вотӧс мӧдас петны. А кор олӧмаджыкӧсь нин лоам, рӧдмӧдам ас гӧгӧраным ассьыным том пиянӧс, ми кодь жӧ коркӧя томиник коз пуясӧс. Сӧмын оз ков миянӧс ковтӧг вӧрзьӧдны».
Видзӧдӧ батьыскӧд Оля лым пӧвстын сулалысь ичӧтик да мичасьыс-мича коз пуяс вылӧ да гӧгӧрвоӧ налысь тувсовъя вашкӧдчӧмсӧ.
— Батьӧ, а тэ ӧд сэки бура вӧчин, мый эн вай ёлкатӧ гортӧ, — шыӧдчис батьыс дінӧ Оля.
— Дерт жӧ, нылӧй, — вочавидзис мӧдыс.
— Налы тані со кутшӧм лӧсьыд вӧлӧма, — водзӧ сёрнитӧ ичӧтик Оля.— И гажаджык, и лӧсьыдджык налы, кор ставныс ӧтлаынӧсь, кор некод оз торк татысь вӧр-ва мичлунсӧ, чӧв-лӧньсӧ. А гожӧмнас ми татчӧ вотчыны волам, тшакла-чӧдла...
И со нин кыпыд чужӧмаӧсь, долыд сьӧлӧмаӧсь батя-ныла ньӧжйӧник бӧр мӧдӧдчисны гортланьыс.


Мыйла вӧйи ыджыд кыдз пу
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 6-7 лб.>

Быдмисны раскын кыдз пуяс. Эз ӧти дас во. Верстяммисны. Пӧрысьмыны нин кутісны. Нюжӧдчисны, гашкӧ, енэжӧдзыс. А ӧти на пиысь, коді быдмис рас бердас, вӧлі торйӧн нин кузь да кыз. Тырмылӧма тай небось сылы шондіыс да му выныс. Рас пытшкад ӧд, кытчӧ шондіыс озджык веськав да кӧні зэв тшыгӧм, сьӧкыдджык вывлань кыпӧдчынытӧ. Оз быдӧнлӧн тырмы выныс. А тайӧ со кутшӧм. Абача кодь. Пашкыртчӧма. Кудритчӧма. Быттьӧ мича ичмонь ошйысигмоз видзӧдӧ мукӧд пу вылас.
Ӧтчыд воисны раскын быдмысь кыдз пуясыд сёрниӧ:
— Мый нӧ миянкӧд водзӧ лоӧ? Сідзи и пӧрысьмам да пӧрам му вылас. Некутшӧм тӧлк ни пӧльза миянысь. Кӧть нин мед вӧр лэдзысьяс воласны да пӧрӧдасны миянӧс. Мыйта эськӧ бур пызан-улӧс артмис. Мыйта эськӧ нимкодьлун ми вайим йӧзыслы. И коли эськӧ миян йылысь паметьыс налӧн вежӧрын.
— Уна-ӧ нӧ тіянысь пызан-улӧс артмас?— нерыштіс сэки рас бокын быдмысь Ыджыд Кыдз Пу ассьыс ёртъяссӧ.— Ті со кутшӧм вӧсньыдикӧсь. Тӧлкыс тіянысь оз ло. А ме, аддзанныд, кутшӧм ён. Менӧ ӧтнамӧс кӧ пӧрӧдасны, меысь сы мында жӧ став бурторйыс артмас, мыйта ставсьыс тіянысь.
И сэки серӧктіс нимкодьысла аслас кывъяс вылӧ Ыджыд Кыдз Пу да кутіс шенасьны вожъяснас.
Нинӧм эз шуны Ыджыд Кыдз Пулы воча раскын быдмысь мукӧд пуяс. Да и мый найӧ лысьтісны эськӧ вочавидзны тайӧ пуыслы, кор сійӧ и збыльысь вӧлі ставсьыс ён да кыз. И збыльысь, сыысь артмис эськӧ сы мында буртор, мыйта эз вермыны сетны мукӧд пуыс.
Быттьӧ кыліс Енмыс кыдз пуа раслысь тайӧ гуся сёрнисӧ, гуся кӧсйӧмсӧ. Коркӧ-некоркӧ воисны кыддза раскӧ асланыс таргысь бензопилаясӧн вӧр лэдзысьяс да пӧрӧдісны став верстьӧ пусӧ. Сы лыдын и Ыджыд Кыдз Пуӧс.
Сэсся кыскалісны найӧс тракторӧн юлӧн крут кыр йылӧ да быгльӧдлісны ваӧ, мед кывтӧны вӧр пилитан заводӧдз, тадзи кӧ нин асьныс кӧсйисны.
Кывтӧ мукӧдъяскӧд тшӧтш паськыд ю кузя Ыджыд Кыдз Пу. Но пыр сьӧкыдджык и сьӧкыдджык сылы вӧтчыны аслас ёртъяс бӧрся, кодъяс вӧсньыдджыкӧсь да кокньыдджыкӧсь. Сідзи и найӧ ӧта-мӧд бӧрся дугдывтӧг ордйӧдӧны Ыджыд Кыдз Пуӧс да кокньыдика кывтӧны водзӧ.
Аддзис сэки Ыджыд Кыдз Пуыд, мый дзик ӧтнасӧн кольӧ сійӧ ва вылын, мый вӧйны вермас, да шыӧдчис аслас пыр ылыстчысь ёртъяс дінас:
— Энӧ кольӧй менӧ! Босьтӧй аскӧдныд! Прӧститӧй коркӧя шуасьӧмъяссьыд! Ог сэсся мӧд!
А мукӧд кыдз пуяс вочавидзӧны:
— Ми ӧд тэнсьыд шуасьӧмъястӧ вунӧдім нин. Омӧльтортӧ ми огӧ помнитӧй. Но босьтны тэнӧ аскӧд огӧ нин вермӧй. Кыдзи нӧ ми визув паныдыс косалам? Да и асьным нин ӧдва кутчысям ва вылас.
Сідзи и ылыстчисны мукӧд кыдз пуяс Ыджыд Кыдз Пуысь да сэсся вошисны ю чукыль сайӧ. Вӧлисти гажтӧмыс босьтіс Ыджыд Кыдз Пуӧс. Каитчыны кутіс аслас коркӧя ошйысьӧмсьыс. Ӧд буретш сыысь сійӧс и лои накажитӧма. Зільӧ на эськӧ водзӧ кывтны. Но пыр пыдӧджык вӧйӧ сылӧн діныс да пыр тшӧкыдджыка крукасьлӧ ва пыдӧсӧ. А сэсся коркӧ Ыджыд Кыдз Пу дзикӧдз надзмӧдіс ассьыс ӧдсӧ. Кыз діныс крукасис лыа пыдӧсӧ да тыри нюйтӧн. Сӧмын йылыс корсюрӧ петкӧдчывліс ва веркӧсӧ, мед аддзывны вӧльнӧй светсӧ да юӧртны, мый сійӧ ловъя на, мый сылы окота кывтны водзӧ да сетны ассьыс ловсӧ мукӧдлы пӧльза вылӧ. Но некод эз кыв Ыджыд Кыдз Пуӧс. Сӧмын пыжӧн кывтысь-катысьяс Ыджыд Кыдз Пулысь мыччасьысь йывсӧ аддзылӧм бӧрын ылысянь полӧмпырысь кытшовтлісны сійӧс, мед оз жӧ ас бӧрсяыс кыскы ва пыдӧсас.
А сэк кості мукӧд посниджык кыдзьяс воисны вӧр пилитан заводӧ. Найӧс пилитісны вомӧна пилаясӧн. Косьтісны. Вӧчисны зэв мича пызан-улӧс, кодъясӧс сэсся ньӧбалісны йӧз да ошкӧмпырысь кутісны казьтывлыны раскын коркӧ быдмысь кыдз пуясӧс.
А Ыджыд Кыдз Пу пыр на ва шӧрас повзьӧдчӧ, сэтчӧдз, кытчӧдз сійӧс дзикӧдз лыаӧн оз тырт визув юлӧн ваыс.


Ниа
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 8-10 лб.>

Ӧні тайӧ ниа пуыс колис сӧмын пӧрысь йӧзлӧн казьтылӧмъясын. А коркӧ сійӧ сулаліс Варук тьӧтлӧн керка бердын. Уна-уна во сайын ниа пусӧ садитлӧма Варук тьӧтлӧн на пӧльыс. Мед пӧ быдмӧ да челядьлысь ловсӧ кыпӧдӧ. А сэсся сійӧ уна дас во чӧжӧн муртса кымӧрӧдзыс абу лэптӧма ассьыс туганъяссӧ. Сиктлань матыстчигӧн ветлысь-мунысьлы медводз шыбитчыліс синмас ниа пулӧн пашкыр йылыс. Сідзкӧ нӧ, орчча нин сиктыс, мӧвпыштлывліс мир туй кузя шалсйысь морт да ӧддзӧдлывліс воськовъяссӧ. Ниа пуыс быттьӧ видзис парма шӧрӧ йӧршитчӧм ичӧтик сиктсӧ омӧль синъясысь. Шондіа лунъясӧ сійӧ куткырвидзис-вуграліс ас гӧгӧрса вӧр-ваыслӧн мичлуннас нимкодясигмоз. А кор петавліс скӧр вой тӧв, дӧзмӧмпырысь шувгывліс да быттьӧ зілис вӧтлыны аслас пашкыр вожъясӧн шенасигмоз мустӧм тӧвсӧ кытчӧкӧ ылӧджык. Сэки ниа пулӧн шувгӧмыс да сы вожъясыслӧн дзуртӧмыс кывлывліс весиг матігӧгӧрса керкаясӧдз.
— Видзӧдтӧ, кыдзи тӧлыс куснялӧ пусӧ. Муртса оз пӧрӧд сійӧс. А мӧдыс оз кӧсйы сетчыны. Кытчӧ нин татшӧмнас лысьтан вӧрзьыны. Со тай нӧ весиг понъяс кытчӧкӧ дзебсисны, — тадзи варовитісны сэки керкаясын пукалысьяс ӧшиньясӧ полӧмпырысь видзӧдлывлігмоз.
Но кытчӧкӧ друг пышйывліс ассьыс скӧрлунсӧ лэдзӧм бӧрын мустӧм вой тӧлыс, и ниа пу бара меліа куткырвидзліс Варук керка бердын.
Тадзи уна-уна во. Гожӧмнас ниа пу вӧлі вежсьыс-веж. Сӧмын тай кӧдзыд да зэра ар матыстчигӧн гӧрдӧдлывлісны сылӧн веж небыд емъясыс да сійӧ пӧрччывліс ас вывсьыс мича паськӧмсӧ, мед локтан тулысӧ пасьтавны выльӧс, нӧшта на вежджыкӧс.
Ыджыд ниа пукӧд орччӧн вӧлі паськӧдчӧмаӧсь орчча керкаясын олысьяслӧн картупель муяс. Арнас верстьӧяс идравлісны сэтысь картупельсӧ. А челядь ӧзтывлісны бипуръяс да пӧжавлісны печенча. Пескысь кындзи найӧ сотлывлісны и ниа пулысь му вылӧ гылалӧм косьмӧм кольяссӧ. Кутшӧм яра сэки трачкӧдчисны бипур вылын тайӧ кос кольясыс да ыпнитлывлісны истӧг тув моз. А челядьлы радлуныс!
Дыр на эськӧ тадзи сулаліс ӧтка ниа пу да мичмӧдіс аслас мыгӧрнас сиктсӧ. Но ӧтчыд Варук тьӧт шуис пӧрӧдны ниа пусӧ. Пемдӧдӧ пӧ керка ӧшиньясӧс, шуис правдайтчигмоз, да и картупель мусӧ пӧ сӧмын ёгӧсьтӧ. Суседъясыс эськӧ паныд сувтісны, мед пӧ олӧ, ӧнӧдз на пӧ некодлы ёнасӧ эз мешайтлы. Но он на, вӧлӧмкӧ, вен Варук тьӧттӧ. Менам йӧрын пӧ пуыс, мый пӧ кӧсъя, сійӧс и вӧча. Зэв ӧд на асныра сійӧ вӧлӧма.
Та бӧрын Варук тьӧт корис юысь Ӧльӧӧс, коді вина сулея вӧсна дась вӧлі кӧть му гӧгӧрыс подӧн кытшовтны. Дыр ноксис юысь Ӧльӧыд тіралысь кияснас ӧтка ниа бердын. А Варук тьӧтлӧн суседъясыс ылысянь шогпырысь видзӧдісны юысь Ӧльӧлӧн пессьӧм вылӧ, сы гӧгӧр педзысь Варук тьӧт вылӧ да ас кежсьыныс гусьӧн дивитісны асныра тьӧтӧс. Кодкӧ сэки и шуис Варук тьӧт да юысь Ӧльӧ вылӧ видзӧдігмоз:
— Виччысьлы, Варукӧй, мед оз ёр тэнӧ тайӧ пуыс. Ковмас на вир синваӧн тэныд бӧрддзывны.
А Варук тьӧт сӧмын серӧктіс воча кыв пыдди:
— Ланьтӧй, нинӧм абусӧ энӧ сӧрӧй!..
Дыр вермасис ниа пу сійӧс вины кӧсйысьяскӧд, некыдзи эз сетчы. Ӧд сійӧ мӧвпыштлыны эз кужлы, мый орччӧн олысь морт ки помысь помассяс сылӧн олӧмыс. Варуклӧн пӧльыс на ӧд сиис овны ниа пулы уна сё во. И нинӧм лёксӧ сійӧ эз вӧчлы тайӧ мортыслы. А со ӧні лои друг ковтӧмӧн. И шога ышлолаліс да дзуртіс ниа пу ассьыс помсӧ аддзигмоз. Медбӧрын сьӧкыда ружӧктіс, гораа ойӧстіс да рутшка-ратшкакылігмоз пӧри идралӧм нин картупель му вылӧ. Зиль-зёльмунісны быдсӧн орчча керкаясын ӧшинь стеклӧясыс. Да и асьныс керкаясыс быттьӧ вӧрзьылісны места вывсьыныс. Сэтшӧм ыджыд вӧлі тайӧ ниа пуыс да му вылӧ гораа пласьтмунӧмнас быттьӧ прӧщайтчис ас гӧгӧрса олысьяскӧд. Тайӧс аддзылӧм бӧрын зэв жугыльпырысь разӧдчисны Варук тьӧтлӧн суседъясыс. А ачыс Варук тьӧт да юысь Ӧльӧ дыр на ноксисны пӧрӧм пу дорын. Увйисны. Пилитісны чуркаяс вылӧ. Да мыйкӧ зэв гажаа варовитісны ас костаныс. Быттьӧ некутшӧма эз вӧрзьӧд найӧс тайӧ пусӧ виӧмыс. Быттьӧ сідзи и колӧ вӧлі лоны.
Но, тыдалӧ, век жӧ тшукины пусӧ пӧрӧдігӧн Варук тьӧтлы суседыслӧн кывъясыс. Тулыснас Варук тьӧт ёна дойдіс коксӧ да сэсянь гежӧда нин петавлывліс керкасьыс. Кильчӧ сод вылас тай бедь вылӧ мыджсьӧмӧн пукыштлывлӧ вӧлі-а. Да и пыр ӧти и сійӧ жӧ вӧт вӧтасьны кутіс. Быттьӧ ловъя морт моз копыртчӧма ниа пуыд сы весьтӧ да бӧрдӧмсорӧн лыддьӧдлӧ:
— Мыйла нӧ тэ менӧ пӧрӧдін? Мый нӧ ме тэныд лёксӧ вӧчи?..
Пыр жӧ садьмас та бӧрын Варук тьӧт да кӧдзыд ньылӧм пӧрысь лысьӧм кузяыс визувтӧ. Сэсянь сійӧ кутіс повны ӧтнас узьлывлыны аслас керкаын да корис карысь верстьӧ нин челядьсӧ. Найӧ кутісны кадысь кадӧ ӧта-мӧднысӧ вежлалӧмӧн волывлыны вермытӧм нин мамыс дорас, коді ӧні накӧд сёрнитігӧн тшӧкыда каитчывліс ниа пу пӧрӧдӧмысь. Но киссьӧм ватӧ ӧд он курав. А сэсся коркӧ тӧвнас Варук тьӧт кулі. Мамнысӧ дзебӧм бӧрын челядьныс брӧвъялісны керка ӧшиньяснысӧ да бӧр мунісны карӧ. Пыр жӧ гажтӧм лои тайӧ керка матігӧгӧрас. Воши олӧмыс керкаас. Ниа путӧгыс быттьӧ мыйкӧ эз кут тырмыны и сиктыслы, кодӧс ёна гажӧдліс аслас мыгӧрнас тайӧ вӧрса багатырыс.


Бӧрдӧ и Эжва
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 11-12 лб.>

Ывлаын комын градус кӧдзыд. Та вӧсна ичӧтик Васюк эз мун школаӧ. Пукалӧ гыӧртӧм ӧшинь дорын да видзӧдӧ гыӧръяс коласӧдыс ывлаӧ. Аддзӧ сійӧ лымйӧн тырӧм кӧдзыд эрдъяс, сиктлӧн кыр горулын лӧзалысь веретяяс да на коласын Эжвалысь муртса тӧдчысь мыгӧрсӧ.
Но мый нӧ тайӧ? Мыйла Эжва весьтас пӧшти кымӧрӧдзыс кыпӧдчӧ сук да еджыд ру? Руалӧ Эжваыс, быттьӧ плита вылын пузьӧдӧм чайник. Кодкӧ ӧмӧй биасьӧма Эжва бердас да кӧсйӧ шонтыны сылысь васӧ, мед чериясыс эз кынмыны?
Пӧльыс сӧмын серӧктыштіс ичӧтик Васюклӧн тайӧ юалӧм вылас, но пыр жӧ зумыштчис сылӧн чужӧмыс.
— Бӧрдӧ, бӧрдӧ, дона Васюкӧй, миян муса Эжваным, коді номсӧдлывліс чериӧн, гажӧдлывліс миянӧс, — шуис шогпырысь пӧльыс.
— А мыйла нӧ эськӧ бӧрдӧ сійӧ? Кодкӧ ӧмӧй вермис дойдны татшӧм ыджыд да вына юсӧ?
— А вермӧны тай, — ышловзис пӧльыс, — оз весиг юавны миянлысь.
Сійӧ дыр дзоргис ывла вылӧ гыӧртӧм ӧшинь пыр да сэсся водзӧ нуӧдіс ичӧтик Васюккӧд сёрнисӧ:
— Помнитан, ми тэкӧд гожӧмнас лэччывлім Эжва дорӧ вуграсьны, но нинӧм эз сюр.
— Помнита, дерт. Тэ ӧд, муса пӧльӧй, сы мында висьтавлін Эжва йывсьыд меным. Помтӧм пӧ сэні чериыс. А ми воим сэтчӧ да ваыс быттьӧ кулӧма. Некод табтӧ эз дӧбӧдлы. Меным весиг забеднӧ лои.
— Коді нӧ дӧбӧдас табтӧ, дона Васюкӧй, кор Эжваыс да сэтысь став ловъя лолыс збыльысь кувны кутіс. Казявлін тай, мый лёк дукӧн ӧвтӧ васяньыс, а ва шӧртіыс еджыд быг кывтӧ. Тайӧ лёк няйт ва петӧ Эжваас миян сиктысь неуна катчӧсджык. Сійӧ и виӧ юын олысь став ловъя ловсӧ.
И висьталіс сэки пӧльыс аслас внукыслы, мый таысь мыжаӧсь йӧз, кодъяс унатор нем думайттӧг вӧчӧны. Со и кувны кутіс юыс.
— Ставыс лоис уна во сайын, — казьтыліс пӧльыс, — кор тэ эн на вӧв свет вылас. Эжва катчӧсын шуисны стрӧитны зэв ыджыд фабрика, коді кутас лэдзны кабала. И збыльысь стрӧитісны да аслас кабаланас тайӧ фабрикаыс ӧні нималӧ страна пасьта. Нимкодясьлім таысь весиг ми. Но стрӧитчысьясыд ӧтитор абу артыштӧмаӧсь, мый оз позь лэдзны помӧдз весавтӧм няйт васӧ Эжваӧ. А сійӧ со кымын во нин лэччӧ сикт весьтті коркӧя сӧстӧм да зэв чериа юӧ. Ӧні сэтысь весиг васӧ юны оз позь да и купайтчыны он лысьт. Вермас кутшӧмкӧ лёк висьӧм кӧласьны. Эжваыд эськӧ зільӧ жӧ весавны асьсӧ лёк васьыс да няйтсьыс, торйӧн нин тулысъясын, но вын-эбӧсыс сылӧн оз тырмы. Со и бӧрдӧ сійӧ. Да бӧрдӧмысла руалӧ. Весиг со Кӧдзыд Пӧль оз вермы дорны тайӧ юсӧ йиӧн.
Кывзӧ ичӧтик Васюк муса пӧльыслысь висьтсӧ и син водзас сувтӧ бӧрдысь Эжвалӧн мыгӧрыс. Збыльысь ӧд гожӧмъяснас верстьӧяс кымынысь ӧлӧдлісны найӧс, ичӧтъясӧс, мед эз лысьтны юны Эжвасьыс васӧ да купайтчыны сэні. Дерт, абу быдлаын ӧткодь Эжваын ваыс. Катчӧсын, кытчӧ оз веськав фабрикаыслӧн няйтыс, Эжваыс важ кодь сӧстӧм. А неылын сикт дорын сійӧ збыльысь няйт. Со и быри чериыс. А кыян кӧ гежӧдіника шедысьсӧ, лёк дук ӧвтӧ сысянь. Кыдзи нӧ тадзи позьӧ няйтӧсьтны юсӧ? Сэтшӧм ӧмӧй бӧбӧсь верстьӧясыс? Абу ӧд эськӧ ставыс сэтшӧмӧсь да. Со тай нӧ ичӧтик Васюклӧн бать-мамыс велӧдӧны писӧ сӧстӧма овны да видзны горт гӧгӧрсӧ.
Дыр мӧвпаліс ичӧтик Васюк пӧльыслӧн шог висьт бӧрын. Кыкнанныс чӧв олісны. Медбӧрын ичӧтик Васюк шуис пӧльыслы:
— Кылан, пӧльӧй, ме быдма да ачым босьтча видзны Эжвасӧ омӧль йӧзысь.
— Мед эськӧ тэ ног да. Сӧмын оз-ӧ ло сэки сёр нин, — ньӧжйӧник вочавидзис пӧльыс.
— Оз-оз, ме ӧдйӧджык кута зільны быдмыны!
Пӧльыс сӧмын нюмъёвтіс тайӧ кывъяс бӧрас.
И со нин ичӧтик Васюк вугралӧ пӧльыскӧд орччӧн.
А пӧльыс меліа малалӧ узьысь Васюкӧс небыдик юрсиӧдыс да сиӧ сылы, мед жӧ збыльмас внукыслӧн бур мӧвпыс.



Чӧдлач вотысьяс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 13-15 лб.>

Инас оз ӧшйы талун дзоля Ӧльӧксан. То бумагаысь змей пондылас вӧчны, то самолёт босьтчас рисуйтны. Но нинӧм сылӧн оз артмы. Киыс быттьӧ абу аслас. Мӧвпъясыс дзик мӧдлаын бергалӧны. Ставыс сыын, мый шонді петігас на сійӧс садьмӧдіс Колюк другыс. Кор бара узьнысӧ удитлӧ? Тӧрыт на кыкӧн вадорын собалісны. Мамыс Колюкӧс ньӧрйӧн гортас вайӧдіс. А талун со удитӧма нин садьмыны да дзоля Ӧльӧксан ордӧ локтӧма. Мыссьынысӧ весиг абу слӧймӧма тэрмасьӧмысла. Варччӧм кокъяснас горнича шӧрӧдз тапсьӧдіс, кыскыштіс нырнас да тувкнитіс пач бокын узьысь дзоля Ӧльӧксанлы:
— Ӧльӧ, чеччы колӧкӧ-а, а то нинӧм ог висьтав!
Дзоля Ӧльӧксанлы кыкысь оз ков шуны. Пыр жӧ звирк чеччис. Тӧдіс, мый другыс татшӧм водз сы ордӧ сідз-тадз эз лок. Варов да писькӧс сійӧ. Быдтор йылысь удитӧ медводз тӧдмавны. И код рӧдӧ рӧдйӧма татшӧмнас? Дзоля Ӧльӧксан ёна и шензьывліс та вылӧ. Весиг завидь босьтлывліс. Со и ӧні Колюк шӧпкӧдіс дзоля Ӧльӧксанлы пеляс, кӧть эськӧ керкаын некод нин эз вӧв. Мамыс мӧс лысьтыны лэччис. Батьыс, шоперӧн уджалӧ, ӧні горт дорын сулалысь машина гӧгӧрыс бергаліс. Но сэтшӧм нин Колюкыс, мый дзик быд выльторлы донсӧ зільӧ содтыны. Он кӧсйы да кывзыны кутан сійӧс.
— Кывзы Ӧльӧ, талун миян сиктса клубӧ Москваса цирк локтӧ. Акробатъяс, жонглёръяс, фокусникъяс, клоунъяс. Ок и гажа лоӧ! Ветлам?..
— Но ӧд дон босьттӧгыд клубад оз лэдзны, — нурбыльтіс дзоля Ӧльӧксан.
— Сідз эськӧ да, — вочавидзис Колюк, — сійӧн ӧд тэ дорӧ водз и локті. Колӧ кыськӧ сьӧм судзӧдны. Мамлысь заводиті дзайгыны, но сійӧ шуӧ: цирктӧгыс пӧ кыдзкӧ-мыйкӧ олан.
— Часлы, батьлысь видла корны, — шуис неуна чӧв олыштӧм бӧрын дзоля Ӧльӧксан. И кык друг петісны ывлаӧ да матыстчисны машина дорын ноксьысь Ӧльӧксан бать дорӧ. Сійӧ кыліс кок шыяссӧ да бергӧдчис челядьлань:
— Мый нин та воддза чеччӧмныдӧсь? Оз узьсьы али мый?
— Батьӧ, — шыӧдчис дзоля Ӧльӧксан сы дінӧ, — со Колюк висьталіс, цирк пӧ талун локтӧ миян клубӧ. Но миянӧс ӧд оз лэдзны сэтчӧ сьӧмтӧгыс...
— И абу яндзим тіянлы, мужичӧйяслы, таысь, — шуис воча дзоля Ӧльӧксанлӧн батьыс.— Ме тіян кадӧ ачым нин нажӧвитлывлі кино билет вылад. Бать-мамыдлысь эг корлывлы сьӧмтӧ.
— А коді нӧ миянӧс татшӧм арлыдӧн удж вылӧ босьтас, — бара нурбыльтіс нырсӧ кыскыштӧм бӧрын дзоля Ӧльӧксан.— Со весиг верстьӧяс оз вермыны аслыныс уджсӧ корсьны.
— А пельпом выланыд нӧ мый тіян? Юр али кӧчамач, — дӧзмӧмпырысь нин вочавидзис верстьӧ морт.— Мый вылӧ сійӧс сетӧма Енмыс? Асьныд мӧвпыштлӧй, кыдзи сьӧмсӧ нажӧвитны. Кадныд, небось, тырмӧ. Лун-лун вадорын ризъяланныд.
Сідзи и ковмис вешйыны кык друглы юръяснысӧ ӧшӧдӧмӧн машина дорысь.
Но Колюкыд Колюк и эм. Он на сійӧс куш киӧн босьт.
— Кывзы, Ӧльӧ, — шыӧдчис сійӧ дзоля Ӧльӧксан дорӧ, — коммерсантъясыд со чӧдлач ньӧбӧны сиктсаясыдлысь. Менам ыджыд чойӧй быд лун ведра чӧдлач вотӧ да вузалӧ. Кӧсйӧ аслыс тӧв кежлӧ дона пальто да шапка ньӧбны.
— Чӧв, Колюк, — пыр жӧ вочавидзис другыслы дзоля Ӧльӧксан, — коді нӧ татшӧм жарнас вӧрас ӧктысьнысӧ вермас. Лӧддзыс да номйыс вильӧдасны миянӧс. Верстьӧясыдлы ӧд мый. Найӧ ёнӧсь. Оз повны. Да и ош шӧрӧ кӧ веськалам?...
— Эн сӧр нинӧм абусӧ, — крапкис сэки Колюк, — кӧсъян кӧ цирктӧ видзӧдны, ветлам вотчыны. Нинӧм тэкӧд оз ло. А ошкыд ачыс йӧзсьыс полӧ.
Мый сэсся татчӧ шуан. Велалӧма нин дзоля Ӧльӧксан кывзысьны Колюкыдлысь. Кӧть эськӧ ӧттшӧтшъяӧсь. Но другыс ярджык, смелджык. Нинӧмӧн сійӧс он повзьӧд.
...И со лун шӧр гӧгӧр кык друг ичӧтик ведраясӧн мӧдӧдчисны матысса вӧрлань, кӧні верстьӧяслӧн шуӧм серти тырыс вӧлі чӧдлачыс. Сійӧ и збыльысь уна вӧлӧма. Но номйыс, лӧддзыс да гутыс нӧшта унджык. Сідзи и сакасьӧны чужӧмад. Пырӧны вомад, нырад, пеляд. Дзоля Ӧльӧксан весиг повзис да бӧр кӧсйис гортлань бергӧдчыны. Но мыйӧн видзӧдліс Колюк вылӧ, кутшӧм зіля сійӧ ӧктысьӧ, яндзим лои. Ружтыштіс да тшӧтш кутіс вотчыны. А шондіыс вылісянь сотӧ, быттьӧ жар пач вом дорсянь ӧвтӧ. Лӧдзьяс, номъяс, гутъяс дугдывтӧг дзизгӧны. Горшыс косьмӧ. Чӧдлачыс ведраӧ пыдди ас тӧдлытӧгыс вомас сідзи и пырӧ.
— Гашкӧ, тырмас нин, — шуыштіс раминика дзоля Ӧльӧксан.— Со менам ведра пыдӧсӧй тупкысис, а тэнад джынйыс нин. Вузалам да билет вылад буретш тырмас.
— Ӧктысь, эн дышӧдчы, — дӧзмӧмпырысь вочавидзис Колюк— сьӧмыд ӧд шогмас.
Ачыс нӧшта зільджыка кутіс вотчыны. Нинӧм он вӧч. Быть ӧкты вотӧссӧ, шуис кӧ ёртыс. Колюклӧн ведраыс тыри да сійӧ сэсся кутіс отсавны дзоля Ӧльӧксанлы.
Кутшӧм нимкодь вӧлі кык друглы, кор найӧ петісны вӧрысь паськыд эрд вылӧ. Тані эз нин вӧв сэтшӧм жар. Пӧльыштіс небыдик рытыв тӧв да пальӧдіс вотчысьясӧс. Нимкодь вӧлі медводз сыысь, мый эз корны кодлыськӧ сьӧмсӧ, а асьныс нажӧвитісны цирк вылӧ. И збыльысь, гортаныс чӧдлачсӧ весалӧм да сійӧс коммерсантъяслы вузалӧм бӧрын сьӧмыс детинкаяслы тырмис и билетъяс вылӧ, и няклялантор вылӧ. Тайӧ кадсяньыс и шуисны дзоля Ӧльӧксан Колюк другыскӧд быд лун вотчыны, мед нажӧвитны сьӧмсӧ нӧшта коньки да лыжи вылӧ.



Вошӧм лун
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 16-18 лб.>

Рытсяньыс на ми, верстьӧ и челядь, сёрнитчим ветлыны мӧд лунас ылі ягсайса нюрӧ мырпомла. Асылыс вӧлі мичасьыс-мича. Лэбачьяс дугдывтӧг дзользисны-сьылісны, гажа сьыланкывъясӧн чолӧмалісны гожӧм шӧрсӧ. Шонді яра койис ассьыс зарни югӧръяссӧ гӧгӧр вежӧдысь-дзоридзалысь видзьяс да муяс вылӧ. Помтӧм вотӧс сюрас талун, мӧвпалім ми ас кежысь да ӧта-мӧдкӧд ордйӧдчӧмӧн, кыпыд сьӧлӧмъясӧн мӧдӧдчим вотӧсаинӧ, кодӧс ас синнаным эгӧ на аддзылӧй, но код йылысь сы мында нин кывлім. Воськовтны пӧ он убӧлит, сӧмын сярвидзӧ кок улад, висьтавлісны сиктсаяс.
Сӧмын ӧтнас ичӧт Лена, коді бӧрдӧмсорӧн вӧзйысис тайӧ ылі туяс, ӧдва-ӧдва лётіктіс миян бӧрся да водзын мунысьяс вылӧ забедуйтчигмоз дугдывтӧг няргис-долис:
— Энӧ кольӧй менӧ. Ог удит тіян бӧрся. Сувтыштлӧй..
Мый вӧчан, он ӧд эновт ичӧт морттӧ. Быть ковмис сувтыштавлыны сійӧс виччысигмоз. Та вӧсна яг весьтӧдз ми воим, кор шондіыс вӧлі вылын кодь нин. Но ӧд колӧ на и мырпома нюрсӧ аддзыны.
Миян водзын паськӧдчис яла нитш пыдӧса пожӧма яг. Сійӧс ӧтарӧ и мӧдарӧ вомӧналісны лыдтӧм-тшӧттӧм вӧрса ордымъяс. А кӧні мырпома нюрыс, код тӧдас. Шуим вомӧнавны ягсӧ. Кывлім, сы сайын пӧ нюрыс.
Мӧдӧдчим ӧти вӧрса ордым кузя. Бура дыр кодь нин восьлалім водзлань. Но ягыдлӧн помыс эз тыдав. И бара сэки кыліс ичӧт Леналӧн бӧрдӧм сора гӧлӧсыс:
— Ме сэсся водзӧ ог мун. Мудзи нин. Вай бӧр косамӧй.
Ми эськӧ такӧдім сійӧс. Шуим, мый регыд нин воам. Но ичӧтыд ичӧт и эм. Нӧшта на ёсьджык лоис сылӧн гӧлӧсыс. Пуксис ордым вомӧныс и оз кӧсйы чеччыны. Мый вӧчан, ковмис бергӧдчыны. Да ӧд и асьным эгӧ жӧ тӧдӧй, ылын-ӧ на нюрӧдзыс.
Но бӧрсӧ восьлалігӧн ичӧт Лена медводзын тапсьӧдіс, быттьӧ абу и мудзлӧма. Сэтчӧ жӧ аддзис туйсӧ вомӧналысь урӧс, коді, тыдалӧ, нуртор корсьӧм могысь муӧ лэччӧма да лэчыд гӧлӧснас горӧдіс:
— Ой, коді нӧ тайӧ татшӧмыс?
— Ур, — вочавидзис сылы мамыс.— Татчӧс вӧрса олысь.
А ичӧт Лена нинӧм эз шу воча да ур бӧрсяыд кутіс вӧтчыны. Но кытысь нӧ вӧрса зверӧс вӧтӧдан. Сійӧ ньӧв моз вирдыштіс матысса коз пу йылӧ да вылісяньыс кутіс нерсьыны. Ичӧт Леналӧн сӧмын вомыс шензьӧмысла паськавліс:
— Но и пельк вӧлӧма...
А ми неуна шойччыштӧм бӧрын бара мӧдӧдчим водзлань мӧд туй визьӧд нин, коді нюжаліс кузь ты пӧлӧн. И бара ичӧт Лена кольччис медбӧрӧ да кутіс няргыны. Но ми гӧгӧрвоим нин сылысь мудералӧмсӧ да кивыль эгӧ вартлӧй, пыр восьлалім водзӧ, кытчӧдз кодкӧ миян пиысь эз бергӧдчыв бӧрлань да повзьӧмпырысь шу:
— А кӧні нӧ ичӧт Ленаным?..
Миян ичӧт ёртным и збыльысь некӧн эз тыдав. Котӧрӧн, ышкиг-пушкигтырйи мӧдӧдчим бӧр. И неылысь, тыбокса бадь кустъяс бердысь аддзим ичӧт Ленаӧс. Сулалӧ да любуйтчӧмпырысь видзӧдӧ ты шӧрын уялысь уткаяс вылӧ. А синъясас сы мында нимкодьлун! Уткаяс, гырысьяс и ичӧтъяс, купайтчӧны шоныд ваын, сунласьӧны, аслыныс нуръясянтор корсьӧны да оз весиг видзӧдлыны дзоля морт вылӧ. Быттьӧ тӧдӧны, мый сійӧ нинӧм лёксӧ налы оз вӧч. Сӧмын верстьӧясӧс аддзӧм бӧрын кыпӧдчисны да лэбисны матысса вӧр сайӧ.
Ичӧт Лена дӧзмӧмпырысь бергӧдчис миянлань:
— Мыйла нӧ повзьӧдінныд татшӧм мича лэбачьяссӧ? Мед нӧ эськӧ уялісны. Сэтшӧм ӧд мусаникӧсь найӧ...
Сэки ичӧт Леналӧн мамыс крапкис-шуис сылы:
— Ми ӧд татчӧ вотӧсла локтім, дона нылӧй. Ачыд жӧ мӧдан сёйны. А тэ манитан миянӧс, — а сэсся содтіс:— Тайӧяс абу лэбачьяс, а пӧткаяс. Со тані и гожйӧны-олӧны быдтысигмозыс. А арланьыс ылі лунвыв муясӧ лэбасны. Оз радейтны найӧ миянлысь кӧдзыдъястӧ.
Ичӧт Лена сюся кывзіс мамыслысь висьтсӧ. И дӧзмыны ичӧт вылад он вермы. Мый нӧ сылысь босьтан?
Недыр шойччыштӧм бӧрын нӧшта ӧтчыдысь шуим видлыны вуджны пожӧма ягсӧ. Тайӧ пӧрйӧ ичӧт Ленаӧс босьтім нин кыкнан киӧдыс, мед кокниджык вӧлі сылы восьлавнысӧ.
Друг юр весьтын кыліс кутшӧмкӧ тотшкӧдчӧм шы. Ми весиг чурмунім.
— Ой-й-й, коді нӧ тайӧ татшӧмыс?..— горӧдсис ичӧт Леналӧн. Сійӧ ӧшӧдчис миян кияс вылӧ да юрсӧ чатӧртӧмӧн кутіс видзӧдны вывлань. Чатӧртім юръяснымӧс и ми да аддзим, кыдзи косьмыны нин заводитӧм пожӧмӧ шашаритчӧмӧн тотшкӧдчис сизь, корсис пучӧйясӧс.
— Сизь тайӧ, вӧрса лэбач, — бара вочавидзис Леналы мамыс.
— А мыйла нӧ эськӧ сійӧ пусӧ кокалӧ, дойдалӧ коньӧрӧс?
— Косьмыны нин тайӧ пуыс заводитӧма, — шуис сылы мамыс.— Эз дыр коль сылы овнысӧ. Регыд пӧрас. Со и сизьыд весалӧ пусӧ пучӧйясысь, зільӧ кокньӧдны пожӧмыслысь дойсӧ.
Ставыс тайӧ вӧлі выльторйӧн ичӧт Леналы. И сійӧ зэв сюся кывзіс мамсӧ. А шондіыс сэк костті рытыввывлань нин кутіс катовтчыны. Ми гӧгӧрвоим, мый талун оз нин удайтчы вотны мырпомтӧ да ньӧжйӧник мӧдӧдчим гортлань. Тайӧс аддзӧм бӧрын ичӧт Лена пыр жӧ ордйӧдіс миянӧс да кутіс медводзын восьлавны. Кӧні и вӧлӧма сылӧн мудзыс. Гортӧ воим, шондіыс вӧртас сайӧ нин вӧлі дзебсьӧ.
Луныс миянлы лоис быттьӧ вошӧмаӧн. Лунтыр ветлӧдлім, а нинӧм эгӧ вотӧй. И ставыс ичӧт Лена вӧсна. Но сылы, тыдалӧ, мӧдарӧ, зэв ёна мӧрччӧма тайӧ луныс. Зэв на унаысь юасьлывліс сэсся вӧрса да васа дивӧторъяс йылысь.

 
Лӧз из
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 19-20 лб.>

Челядьдырйи тайӧ вӧлі. Коркӧ батьным син саяс миян дырйи кутіс зэв ёна пинявны ассьыс важся тӧдсасӧ. А медбӧрын крапкис-шуис:
— Лӧз из лӧз изйӧн и кольӧ.
Ме сэки эг вермы терпитны да пыр жӧ и юалі, мыйла нӧ, мися, тайӧ мортсӧ нимтін лӧз изйӧн да мый сійӧ лоӧ. Быдман да ачыд пӧ тӧдмалан, а ӧні пӧ тэ нинӧм на он гӧгӧрво, вочавидзис батьным. Сідзи и коли тайӧ сёрниыс. Но ме сы йылысь, мыйлакӧ, эг вунӧд. Пыр мӧвпалі, мый нӧ сійӧ лоӧ лӧз изйыс, мыйла сійӧн нимтысьӧны йӧзыс, кытчӧдз ӧти лоӧмтор бӧрын эз ло ставыс гӧгӧрвоана.
Бать лэптіс выль пывсян. Важыс джынвыйӧ сісь нин вӧлі. Кор пывсяныс сигӧрӧдзыс воис, бать тшӧктіс миянлы, челядь котырлы, чукӧртны изъяс, мед тэчны пывсян гор. Велӧдіс, кутшӧмъясӧс позьӧ, кутшӧмъясӧс оз. Ми пыр жӧ гӧгӧрвоим, мый медсясӧ колӧны дзимбыра изъяс. Но ӧд челядьыд челядь и эм. Ӧдйӧ вунӧ верстьӧ мортыдлӧн шуӧмторйыд.
Доддялім телегаа вӧв да лэччим пипуа раскӧ, коді сикт лунвыв бокын да кӧні тырыс из чукӧрыд. Оз нин, небось, ков корсьны. Абу ёна гырысьӧсь и абу ёна посниӧсь изъясыс. Буретш сэтшӧм, кутшӧм колӧ пывсян горйӧ. Ӧта-мӧд вежмӧн тэчам телегаӧ изъяссӧ. Тӧкӧтьӧӧн и тыри телегаыд. А сэсся Лысан вӧв ышкиг-пушкигтырйи катӧдіс из тыра телегасӧ выль пывсян дорӧдз. Кыкысь кымын на лэччылім пипуа рас бокӧ, мед тырмымӧн вайны пывсян гор вылӧ изсӧ.
Дерт, батьным эз ошкы миянлысь став изсӧ. Со этайӧ пӧ лӧз из, шуис сійӧ, сыысь пӧ колӧ видзчысьны. Та бӧрын сійӧ тэчис чача кодь мича пывсян гор да медводдзаысь выль пывсянсӧ ваймӧдӧм бӧрын ми араваӧн петім корӧсясьны. Бать мыйкӧ ас кежысь шуаліс жар пывсянӧ пыригӧн. Мед жӧ пӧ сійӧ эз кольмӧд, мед жӧ пӧ бура пывсьӧдас-мыссьӧдас менсьым дитяясӧс, мед жӧ пӧ вӧтлас наысь став лёк висьӧмсӧ. А сэсся ми нимкодьпырысь швачкӧдчим выль пывсянын сӧмын на чегъялӧм чӧскыд дука кыдз пу корӧсьясӧн. Бать койыштас гор вылас пӧсь ва кӧш да изъясыс трачкӧдчыны быдӧн кутасны. И пыр жӧ еджыд ру шымыртас пывсян пытшкӧссӧ. А ми ӧдйӧджык чеччыштам лабичьяс вылысь да ляпкӧдчам джоджас. Ӧд верстьӧяс моз огӧ на вермӧй терпитны лысьӧмтӧ чишкалысь пӧсь жарсӧ. А найӧ сӧмын швачкӧны выль корӧсьясӧн да сералӧны миян вылын. Коркӧ и ми, кор пӧсь руыс прӧйдитіс нин, заводитім корӧсясьны. А сэсся бурпӧт пывсьӧм-мыссьӧм бӧрын киськасим кӧдзыд ваӧн да поиктігтырйи мӧдӧдчим гортлань.
Но буретш сэки и заводитчис миян ставнымлӧн висьӧмыс, кодӧс эгӧ и чайтлӧй. Быдӧн кутчысьӧма юрас да ойзӧ-восӧ. И рытывбыд сэсся панлалігтырйи ветлӧдлім крӧвать вывсянь да паччӧр вывсянь лӧкань дорӧ. Мед, мый эм гырк пытшкӧсаным, ӧдйӧджык увкнитны-лэдзны сэтчӧ.
Батьным ёнджык вӧлӧма. Сійӧс эз сэтшӧма висьӧд. Ми жӧ сы ни садь куйлім-ваймасим. А верстьӧ морт жаляддза видзӧдӧ миян вылӧ да правдайтчигмоз шуалӧ, мый выль пывсян керъясыс пӧ эз на удитны прамӧя косьмыны да найӧ пӧ кольмӧдісны. Но ӧтчыд дай мӧдысь тадзи лои. Быдысь пывсьӧм бӧрын висьлывліс юрным.
Сэки и шуис батьным разьлыны пывсян горсӧ да выльысь, мичаа бӧрйӧмӧн, тэчны изъяссӧ. И аддзис ӧд сійӧ помкасӧ, мый вӧсна ми быдысь висьмывлім пывсян бӧрын.
— Ак, сюра лешак, со коді, вӧлӧмкӧ, мыжаыс!— горӧдіс батьным горсӧ разьӧм бӧрын да изъяссӧ бӧрйигӧн. Сэсся пыр жӧ корис миянӧс: — Со видзӧдӧй, пиян. Этайӧ лӧз изйыс и кольмӧдлывліс тіянӧс. Ме эськӧ велӧдлі нин, кыдзи изъяссӧ бӧрйыны. Но абу тай кывзысьӧмныдӧсь. А ме рӧмыдінад гортӧ тэчи да эг жӧ бура видзӧдлы.
Ми чуймӧмӧн видзӧдім тайӧ лӧз из вылас. Вылісяньыс сэтшӧм мича быттьӧ. Турунвиж-лӧз рӧма. Кӧть нимкодясь, киад босьтан да. А сы мында лёктор, вӧлӧмкӧ, вайӧ тайӧ мича изйыс.
Сэсянь миян пывсянным эз нин кольмӧдлывлы. А ме сӧмын сэки гӧгӧрвои лӧз излысь збыль донсӧ. Гӧгӧрвои и сійӧс, мыйла бать шуліс ассьыс важся тӧдсасӧ лӧз изйӧн.


«Ас юрнад ов...»
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 21-23 лб.>

Дзӧля Васюк коймӧд класс помалӧ. Та вӧсна асьсӧ верстьӧӧн нин лыддьӧ да вышитчӧмпырысь моз видзӧдӧ первой классаясыд вылӧ, кодъяс оз на бура кужны ни лыддьысьны-гижны, ни артасьны. Сэк жӧ учительница Марья Ивановна эз нин ӧтчыдысь ошкыштлы Васюкӧс велӧдчыны зільӧмысь. Со и тайӧ пӧрйӧ арифметикаысь сьӧкыд гортса удж сетігӧн сійӧ торйӧн шыӧдчис Дзӧля Васюк дінӧ зэв эскана видзӧдігмоз:
— Тэныд, Вася, дерт, оз ков тайӧ задачасӧ гӧгӧрвоӧдны. Ачыд бура мӧвпыштлы да решит. Ме тэныд эска, кыдзи и век. Верман гортад мунны. А мукӧдыс мед кольччыласны.
Дзӧля Васюк ышнясьӧмпырысь видзӧдліс классын пукалысь ёртъяс вылӧ да зэв нимкодь чужӧмӧн петіс классысь. Гортас весиг эз пажнайт, кӧть эськӧ пӧчыс важӧн нин вӧлі дасьтӧма сылы чӧскыд пирӧга чай да терпитны позьтӧма виччысис внуксӧ. Пыр жӧ пуксис задача сайӧ. Гашкӧ, час-мӧд мырсис Дзӧля Васюкыд. Быттьӧкӧ эськӧ и артмис, но ачыс эз тӧд, тадзи-ӧ колӧ решитны. Мукӧд задачаыс кокньыдджык вӧлі. И найӧс Дзӧля Васюк пыр жӧ гӧгӧрволіс. А тайӧ, коді тӧдас. И юавнытӧ весиг некодлысь. Матыстчыліс эськӧ рытнас батьыс дінӧ:
— Батьӧ, видзӧдлы, сідзи-ӧ ме вӧчи?
— Тэ ӧд, Васюк, ыджыд морт нин, — шуис сӧмын воча батьыс, а сэсся содтыштіс:— Ас юрнад велӧдчы овны. Кодкӧ вылӧ кӧ кутан надейтчыны, буртӧ эн нин виччысь. А менсьым мый юасян? Менам ӧд ставыс нин вунӧма.
Кӧть эськӧ ылӧдчыштіскодь батьыс. Тӧдіс сійӧ ставсӧ. Но кӧсйис, мед пиыс ставсӧ велӧдчис вӧчны ачыс. Сэки ӧд сӧмын мортӧн лоан.
Сідзи тіпкысь сьӧлӧмӧн и водіс Дзӧля Васюк аслас ичӧтик крӧвать вылӧ. Войбыд сійӧ вӧтасис тайӧ задачасӧ. Быттьӧкӧ вӧтлысьӧ кутшӧмкӧ мисьтӧм мортӧ пӧрӧм сьӧкыд задачаыс. Дзӧля Васюк бӧрся, а мӧдыс некытчӧ оз удит сыысь. Садьмыліс некымынысь. Весиг кӧдзыд ньылӧм петаліс. Сідзи мудз юрӧн и муніс мӧд луннас школаӧ.
А сэні виччысьӧны нин Дзӧля Васюкӧс сылӧн медматысса Колюк да Ӧльӧксан ёртъясыс. Найӧ, кыдзи и век, абу весиг босьтчылӧмаӧсь задача бердас, а рытывбыд мачӧн ворсӧмаӧсь. Мый сэсся вильыш зонкаясыдлысь босьтан. Ӧні Колюк да Ӧльӧксан ӧдйӧджык корисны Дзӧля Васюкыдлысь тетрадьсӧ, гижисны сэтысь решитӧмторсӧ да бара кутісны вильшасьны.
А Дзӧля Васюк инас оз ӧшйы. Ӧнӧдз оз эскыссьы аслыс, мый кыдзи колӧ решитіс. Поліс, мый тайӧ пӧрйӧ оз ло сы ногӧн. Марья Ивановналӧн Миля ныв, коді тайӧ классас велӧдчис, зэв вылын юрӧн пукаліс аслас парта сайын, некод вылӧ весиг эз видзӧд.
«Дерт, сійӧ меысь стӧчджыка решитіс. Мамыс ӧд учительница. Небось, отсаліс аслас нылыслы». Татшӧм мӧвпъясӧн Дзӧля Васюк матыстчис Миля дінӧ:
— Миля, позьӧ тэнсьыд тетрадьтӧ видзӧдлыны?
— Со, кӧть лунтыр видзӧд, — пыр и шуис Миляыд да чургӧдіс Дзӧля Васюклы ассьыс тетрадьсӧ. «Тадзи кӧ меным вочавидзис, дерт жӧ сылӧн медся стӧч решенньӧыс», — шуис аслыс Дзӧля Васюк. Сэсся ёнасӧ эз и мӧвпав, черкнитіс ассьыс решенньӧсӧ, код вылын тӧрыт рытывбыд мырсис, да тэрмасьӧмӧн гижис тетрадьӧ Милялысь вӧчӧмторсӧ. Сӧмын на удитіс пуктыны ручкасӧ, пырис классӧ Марья Ивановна. Но Дзӧля Васюклы ӧні ставыс нин вӧлі веськодь. Вӧлисти сьӧлӧм вылас долыдджык лоис да сійӧ збоя видзӧдліс аслас ёртъяс вылӧ.
— Но, нывкаяс да зонкаяс, видзӧдлам, кыдзи ті сьӧкыд задачатӧ решитінныд, — шуис сэки Марья Ивановна да пыр жӧ корис дӧска дорӧ Дзӧля Васюкӧс. Мукӧдыс ӧд коді тӧдас кыдзи, а тайӧ зонкаыс век нин и ачыс бура решитас, и ёртъяссӧ гӧгӧрвоӧдас, кыдзи мый колӧ вӧчны, мӧвпаліс ас кежысь Марья Ивановна. Но тайӧ пӧрйӧ Дзӧля Васюклы сідзи и эз удайтчы воӧдчыны стӧч воча кывйӧдзыс гусялӧм решенньӧсӧ дӧска вылӧ гижигӧн. Мый кӧть эз вӧч, ставыс вӧлі весьшӧрӧ. Медбӧрын гӧгӧрвоис жӧ, мый Миляыд абу сідз вӧчӧма задачасӧ да мамыс абу сылы отсалӧма.
«А нӧшта ӧд учительницалӧн нылӧн шусьӧ», — забеднӧпырысь мӧвпаліс Дзӧля Васюк ас парта саяс пуксигӧн да, кор аддзис, кыдзи Марья Ивановна сылӧн тетрадьӧ пуктіс гӧрд чернилаӧн зэв ыджыд «два». Тайӧ жӧ оценкаыс вичмис и Милялы. А Колюк да Ӧльӧксан, кодъяс рытывбыд мачӧн ворсісны да весиг кивыль эз вартлыны задача вылын юрнысӧ жуглӧм могысь, «пять» нажӧвитісны.
Но и гигзисны-сералісны найӧ бӧрынджык Дзӧля Васюк вылын:
— Но мый, кутшӧмджык учительница нылыдлӧн задача кӧрыс?
А мый налы вермис вочавидзны Дзӧля Васюк, кор ачыс вӧлі мыжа, эз куж овны аслас юрӧн да «два» нажӧвитіс. Сэки сӧмын и гӧгӧрвоис Дзӧля Васюк бать кывъяслысь донсӧ.


Варов Мить
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 24-25 лб.>

Коді тӧдас, коді сетлӧма варовлунсӧ ичӧтик Митьлы. Аскоддьӧмъясыс сійӧс Варов Митьӧн и нимтісны. Мам-батьыс тай, кӧть эськӧ и велӧдысьяс, абу нин сэтшӧм варолӧсь. А тайӧ, мыйӧн сӧмын синъяссӧ асывнас восьтас да крӧвать вылысь чеччас, пыр и кутас ёсь гӧлӧснас тёльгыны: «Мый тайӧ да мый тайӧ?» Бур нӧшта, мый мам-батьыс— велӧдысьяс, унатор тӧдӧны, унатор йылысь вермӧны висьтавны. Со кымын книга шкап налӧн пыді горничаас. Нэм чӧжыд кӧть лун и вой лыддьысь, ставсӧ сідзи он и вермы лыддьыны.
Но и верстьӧяс мукӧддырйи дӧзмывлӧны ичӧтик Митьлӧн варовлун вылӧ. Со нӧ тӧрыт кыдзи вӧлі. Муртса на пуксисны гозъя орччӧн телевизор экран дорӧ, медым уна серияа кинофильм видзӧдыштны, а на коласӧ пыр жӧ и сюйсис ичӧтик Мить. И оз сет верстьӧяслы видзӧднысӧ. Дугдывтӧг юасьӧ:
— Тайӧ коді? А этайӧ мый?..
Медбӧрын батьыс эськӧ дӧзмис жӧ ичӧтик Мить вылӧ:
— Коркӧ нӧ тэ топӧдлан он ассьыд вомтӧ?
Но мамыс пыр жӧ локтіс Варов Митьлы отсӧг вылӧ:
— Мый нӧ кага вылас уськӧдчин? Ачыд ӧд коркӧ сэтшӧм жӧ быдтор тӧдны кӧсйысьӧн вӧлін. Сійӧн, тыдалӧ, и велӧдысьнад лоин.
И нинӧм эз вочавидз та вылӧ батьыс. Сӧмын чӧв ланьтіс. И Варов Мить сэк кості нӧшта на зільджыка заводитіс юасьны: «Мый тайӧ да мый этайӧ?»
Мыйла сӧмын вомыс сылӧн оз мудзлы! И кымын водзӧ, сымын унджыктор йылысь юасьӧ. Бать-мамныс мукӧддырйи оз тӧдны, кыдзи стӧчджыка вочавидзны сылы, сӧмын кияснаныс шенасьӧны.
Быдтор йылысь кӧсйӧ тӧдны Варов Мить. И мыйла шондіыс саясьлӧ енэжтас сайӧ? И мыйла овлӧ тӧв да гожӧм? И кытчӧ лэблывлӧны арнас лэбач-пӧткаяс? И кытысь чӧжсьӧ Эжваын помтӧм ваыс? И ылын-ӧ мусяньыс кодзувъясӧдзыс? И эм-ӧ тӧлысь вылас олӧмыс? И кытысь лоис му вылас мортыс? Нӧшта унатор йылысь на окота тӧдны Варов Митьлы. А сылӧн бать-мамыс сэк кості дугдывтӧг лукйысьӧны книгаясын, мед вочавидзны пиыслӧн став юалӧмъяс вылӧ, мед ставсӧ сійӧ ичӧтсянь стӧча кутіс тӧдны. Гашкӧ пӧ, и збыльысь вундеркинд миян пиным.
Но Варов Митьыд быдтор юасьӧ сӧмын гортас. А ывлаад, аскоддьӧмъяс пӧвстад, сійӧ дзик мӧд ногӧн асьсӧ кутӧ. «Мый тайӧтӧ, мый этайӧтӧ» сысянь сэки он нин кывлы. Тӧдӧ, мый аскоддьӧмъясыд ичӧтӧсь на жӧ да абу сылӧн бать-мамыс кодь быдтор тӧдысьӧсь. Сідзкӧ, нинӧм налысь и юасьны. Бурджык мыйкӧ ассянь мойдны. А тайӧс сійӧ сяммӧ нин.
Сідзи и вӧчӧ Варов Митьыд. Сылӧн ичӧт ёртъясыс со талун виччысьнысӧ оз вермыны, кор нин Варов Мить петас на дорӧ да кутшӧмкӧ шензьӧданатор йылысь висьталас. Сӧмын на Варов Мить тыдовтчис кильчӧ вывсяньыс, сылӧн ёртъясыс пыр жӧ эновтісны ассьыныс ворсанъяссӧ да вомъяснысӧ паськӧдӧмӧн заводитісны дзоргыны Варов Мить вылӧ. А сійӧ нинӧм эз шу. Чӧла матыстчис ёртъяс дінас. Чуньнас чӧла жӧ корис топӧдчыны найӧс ас гӧгӧрыс да синъяссӧ ыдждӧдӧмӧн да чӧв гӧлӧсӧн заводитіс:
— А ті тӧданныд, кытчӧ дзебсьывлӧ шондіыс?..
И ёртъясыс вомнысӧ паськӧдӧмӧн заводитісны кывзыны Варов Митьлысь висьтъяссӧ сы йылысь, мыйла лоисны свет вылас разнӧй кучика войтыр, кутшӧм важысянь чужис му вылас олӧмыс, кыдзи артмисны мупытшкӧсса озырлунъяс, мыйла енэжыс лӧз, кутшӧм уна кыв вылын сёрнитӧны мувывса олысьяс.
Помтӧг тайӧ луннас вермисны кывзыны Варов Митьӧс ёртъясыс. Весиг медся интереснӧй ворсӧмсӧ эновтісны, мед сӧмын Варов Мить нӧшта кутшӧмкӧ выльтор висьталас. Абу ӧд ставлӧн бать-мамыс быдтор тӧдысь велӧдысьяс. А телевизортӧ ворсігъяс дырйиыд некор видзӧдны.
А Варов Митьыд ӧнісянь гӧгӧрвоӧ нин ассьыс донсӧ челядь пӧвстын да оз эновтчы аслас бать-мамысь сэтчӧдз, кытчӧдз помӧдз мый йылысь кӧ оз тӧдмав. Мый сэсся вӧчан, сэтшӧм кӧ нин детинаӧн быдмӧ.
 

Гаждор сиктын, пӧч ордын
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 26-28 лб.>

Тайӧ мича гожся асывводзнас Таня чеччис медводз. Шондіыс муртса на вӧлі мыччысьӧма да эз тыдав карлӧн джуджыд керкаяс сайсянь. Сӧмын енэжсӧ да керка вевтъяссӧ югзьӧдіс.
Чеччӧм мысти нывка пыр жӧ казьтыштіс бать-мамыскӧд тӧрытъя сёрнисӧ. Сійӧ дыр нин вӧзйысис, мед нуӧдласны пӧч ордас Гаждор сиктӧ, коді карсянь неылын. Тайӧ сиктыс Эжвалӧн крут нӧрыс вылын, зэв гажа местаын. Сійӧн, тыдалӧ, и Гаждорӧн шуӧмаӧсь. Корсюрӧ пӧчыс сэсянь волывлӧ видлыны ассьыс ичӧт внучкасӧ. Вайлывлӧ быдсяма гӧснеч: и пувъя пирӧг, и ӧмидзысь пуӧм варенньӧ, и сола тшак. Таня зэв нин ёна гажтӧмтчис сыысь.
— Ичӧт на. Быдмыштан да вӧлисти, — пыр жӧ шулывліс мамыс Танялӧн корӧм вылӧ.
— Мед нӧ инӧсь ветлӧ гӧститыштны, сиктса сынӧднас лолалыштны, — шуис медбӧрын тӧрыт батьыс.— Таво ӧд со школаӧ нин нылыд мунас.
Мамыс сӧмын ӧвтыштчис кинас. Асьныд пӧ, мый кӧсъянныд, вӧчӧй.
Танялы таысь зэв нимкодь лоис. Регыд бара аддзысяс аслас муса пӧчыскӧд. Со и эз узьсьы сылы нимкодьысла.
...Рытланьыс нин ыджыд автобусӧн Таня батьыскӧд тӧвзисны асфальта туйӧд сиктлань. Нывка сюся видзӧдіс ӧшиньӧ. Коркӧ сійӧ вӧлі нин пӧч дорас. Но ставсӧ вӧтӧн моз помнитіс. И ӧні туй пӧлӧн пукалысь быд грезд дінӧ матыстчигӧн видзӧдлывліс батьыс вылӧ.
— Регыд нин, регыд, — вочавидзис батьыс.
И со найӧ чеччисны мыльк вылын сулалысь керкаяс бердӧ да мӧдӧдчисны ордым кузя вывлань.
— гӧсьтъяс тай, гӧсьтъяс воӧмаӧсь, — тадзи шуалігмоз паныдаліс найӧс пӧчыс завор дорын да пырысьтӧм-пыр жӧ пыртӧдіс гожсян жырйӧ. Танялы некор вӧлі кывзыны гырысьясысь сёрнисӧ да пыр жӧ котӧртіс ывлаӧ.
Быдтор тані шензьӧдіс Таняӧс. Ыджыдсьыс-ыджыд важ керка. Улі керъясыс нитшкӧн нин вевттьысьӧмаӧсь. Лунвылас сэтшӧм жӧ важ пывсян. Неылын юкмӧс. Орччӧн ыджыд йӧр, кӧні мыйыс сӧмын оз быдмы: и лукйыд, и капустаыд, и ӧгурчиыд, и гортса озйыд. А йӧр бокас пелысь да льӧм пуяслӧн вожъясыс ӧшӧдчӧмаӧсь. Льӧм пу тусьясыс сьӧдӧдӧмаӧсь нин. Танялӧн кок дорӧ матыстчис да кутіс ниртчыны пӧчлӧн кузь гӧна каньыс. А керка вевт вылас каньӧс аддзӧм бӧрын друг дӧзмӧмпырысь кутісны чирзыны пышкайяс.
Керкаысь регыд мысти петіс пӧчыс:
— Но мый, удитін нин, небось, быдлаті кытшовтны?— Сэсся содтіс:— Нинӧм весь овны. Лок мунам гортса оз вотны, варенньӧ кад нин пуны. А батьыд сэк кості пывсян ломтас.
Бура дыркодь ноксисны пӧч да внучка лунвыв йӧрын. Шондіыс рытыввывлань нин кутіс катовтчыны. И друг завор дорын кыліс нориник бакӧстӧм шы. Видзӧдліс сэтчань Таня да весиг чермуні. Аддзис, мый кутшӧмкӧ ыджыд сюръяса ниртчӧ потшӧсӧ да ышлолалӧ.
— Ой, пӧчӧ, тайӧ нӧ коді татшӧмыс?— юаліс Таня.
— Миян Сюрук, йӧлӧн вердысь, локтіс йирсянінысь, — меліа шуис пӧчыс да юаліс:— Он ӧмӧй карад йӧвтӧ сёйлывлы?
— А миян мам магазинысь сійӧс вайлӧ, — вочавидзис Таня.
— Со татшӧм Сюрукъясыд и сетӧны йӧвтӧ, — гӧгӧрвоӧдіс пӧч нывкаӧс да йӧртіс Сюрукӧс картаӧ. Сэсся найӧ сёӧдісны мӧскӧс. Пӧч пӧдӧнчаӧн лэччыліс сійӧс лысьтыны. Кутшӧм чӧскыдпырысь юис Таня мӧс вӧра йӧвсӧ гортса оз сорӧн!
Мӧд луннас Таня колльӧдіс батьсӧ карӧ. Сы бӧрын пӧч да внучка вӧрӧ чӧд вотны ветлісны. Кӧчӧс аддзылісны. Таня горӧдіс. Кӧчыд лэптыштліс юрсӧ. Вӧрӧдыштіс сувтса пельяснас. Быттьӧ кӧсйис юавны: мый пӧ ті кӧсъянныд мекӧд вӧчны? Сэсся ӧдйӧ воши пуяс сайӧ. Таня дыр на видзӧдіс сэтчань: збыльысь ӧмӧй сэтшӧма повзис кӧчыд? Гашкӧ, бара на петкӧдчылас? Но пӧчыс чукӧстіс нин нывкаӧс мунны гортлань. Уна лун кежлӧ тырмисны Танялӧн кӧч йылысь казьтылӧмъясыс.
Сэсся и турун пуктан кад воис. Танялӧн Микулай чожыс гӧрбуш косаӧн ытшкис керка гӧгӧрсӧ. Мӧд луннас асывсянь пӧчыс куранӧн бергӧдліс ытшкӧм турунсӧ, мед ӧдйӧджык косьмас. Таня сідзжӧ отсасис пӧчлы разӧдны да чукӧртны турунсӧ.
Рытланьыс пӧч ордӧ суседкаясыс, сэтшӧм жӧ пӧчӧяс, пукавны пырисны. Пӧчыслӧн нимлун вӧлӧма. Найӧ казьтылісны важсӧ, юасисны ичӧтик Танялӧн олӧм-вылӧм йылысь. Быдӧн на пиысь кутшӧмкӧ гӧстинеч вайис: то пирӧг-шаньга, то льӧмйысь пуӧм кисель. Таня кывзіс пӧрысь пӧчьяслысь сёрни-баснисӧ да эз и тӧдлы, кыдзи унмовсис аслас пӧчыслӧн ки вылын.
— Лунтыр ризъяліс, спокой эз тӧдлы. Мед сэсся шойччыштӧ, — шуис пӧчыс. А Таня тайӧ каднас буретш вӧтасис мелі гӧлӧса Сюрукӧс, кузь гӧна каньӧс, сигӧр вылын пукалысь пышкайясӧс.
Вежон мысти карса автобусӧн воис Танялӧн мамыс.
Нывка висьталіс сылы, кутшӧм лӧсьыда олісны пӧчыскӧд тайӧ вежонсӧ. Мам кывзіс Таняӧс. Сэк жӧ тӧждысьӧмпырысь видзӧдлывліс Таня вылӧ. Гожъялӧма. Чужӧмыс кульсьӧ. Кокъясыс кӧмтӧг ветлӧдлігӧн варччыштӧмаӧсь. Киясыс сідзжӧ турунӧн визьласьӧмаӧсь. Но чужӧм вылас сы мында радлун. Дивитыштіс эськӧ мамыс Таняӧс, мый колӧ видзчысьӧмӧнджык ветлӧдлыны. Но пӧчыс сӧмын небыда вомалыштіс сійӧс да сэсся такӧдігмоз шуис:
— Он ӧд акань туйӧ быдтӧй. Мед котралӧ да ворсӧ. Ёнджык да зільджык лоас водзӧ вылӧ.
Мӧд луннас мамыс бӧр мӧдіс чукӧртчыны карӧ. Кӧсйис босьтны аскӧдыс и Таняӧс. Но пӧчыс пыр жӧ сувтіс паныд:
— А коді нӧ меным горт гӧгӧр кутас отсасьны? Колӧ и чышкыны-мыськыны, и лунвыв йӧрысь нин мыйсюрӧ идравны. Ог на лэдз ассьым внучкаӧс. Мед олыштӧ.
Ичӧтик Таня дзебсис пӧч саяс.
— Мый сэсся тіянкӧд вӧчан? Мед нӧ, инӧсь, олас тӧлысь помӧдзыс, — медбӧрын шуис Танялӧн мамыс да ӧтнас мӧдӧдчис автобуслань.
 

Эжва ваыд бурдӧдӧ
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 29-32 лб.>

Дзоля Ӧльӧ сэтшӧм вильыш, мый Вильыш Ӧльӧӧн и нимтісны сійӧс аскоддьӧмъясыс. Видзӧдан да, бара нин кодӧскӧ ӧбӧдитӧма. То няйтӧн резыштас снитки выль дӧрӧмӧ. То пельӧс сайсянь изйӧн юрад лыяс да, синмыд быдсӧн пемдылӧ. То нерсьӧ да мисьтӧм кывъясӧн шуасьӧ. Уна жӧ и синва кисьтлісны сы вӧсна Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Норасьласны эськӧ бать-мамыслы. Но найӧ сӧмын кинаныс ӧвтыштасны, асьныд пӧ нин кыдзкӧ-мыйкӧ ладмӧдчӧй. Медбӧрын дӧзмисны жӧ Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ да шуисны велӧдыштны Вильыш Ӧльӧӧс. Кыйӧдісны сійӧс рыныш сайсянь, кор Вильыш Ӧльӧ кӧмтӧм кокнас вадорысь вӧлі кайӧ да уськӧдчисны сы вылӧ.
Но Вильыш Ӧльӧыд вильыш и эм. Он на куш кинад судзӧд сійӧс.
Дурпоп моз бергӧдчис ас гӧгӧрыс да мый вынсьыс уськӧдчис котӧртны гортланьыс. Сӧмын бусыс бӧрсяньыс гартчӧ. Вомсӧ паськӧдӧмӧн видзӧдӧны сы вылӧ Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Паймисны. Оз тӧдны, мый вӧчны. То ли вӧтӧдны, то ли бӧр заводитны ворсны.
Но друг Вильыш Ӧльӧыд тімбыльтчис буса туй вылас да лёк горшӧн горӧдіс:
— Ой мамукӧй, дай мамукӧй!
Ыркмунісны сьӧлӧмъясыс Дзоля Ивӧлӧн, Шурӧлӧн да Васьӧлӧн. Некор на найӧ эз аддзывны, медым Вильыш Ӧльӧыд бӧрддзыліс. Котӧрӧн матыстчисны куим ёрт Вильыш Ӧльӧ дінӧ. А сійӧ пласьтнитчӧма буса туй вылас. Гач кокыс орӧма. Беринӧсь чужӧм кузяыс синваыс шорӧн лэччӧ. А варччӧм шуйга кок пыдӧссьыс сьӧд вир петӧ.
Повзисны быдсӧн Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Сідзкӧ нӧ, збыльысь ёна доймӧма Вильыш Ӧльӧыд, татшӧма кӧ нин сьӧд вир петӧ кок пыдӧссьыс да кыз синваӧн бӧрдӧ. Со тай нӧ, весиг юрсӧ оз лэптыв. Мед, вильыш кӧ. Но ӧд, бур али лёк, ёрт жӧ. Ӧтлаын быдмӧны. Оз этшаысь ӧтлаын бурпӧт ворслыны. Жальыс быдсӧн петіс куим ёртлӧн. Тайӧ пӧрйӧ найӧ вунӧдісны Вильыш Ӧльӧлысь став вильшасьӧмсӧ.
Медбӧрын медся смелыс— Дзоля Ивӧ матыстчис да копыртчис Вильыш Ӧльӧлань.
— Мый нӧ, ёна доймис?— жаляддза юаліс сійӧ.
— Да-а-а, — нораа шуис сыркъялысь гӧлӧснас Вильыш Ӧльӧ да нӧшта ырӧбӧн бӧрддзис.
Сэки куим ёрт пельпомъясӧдыс босьтісны Вильыш Ӧльӧӧс да ышкиг-пушкигмоз мӧдӧдчисны сылӧн гортлань.
Мамыс Вильыш Ӧльӧлӧн шай-паймуніс быдсӧн писӧ аддзӧм бӧрын:
— Мый нӧ нин лоин, бласлӧ кристос?.. Коді нин тэнӧ татшӧмасӧ дойдіс?
А сэсся сюся видзӧдліс Вильыш Ӧльӧлӧн ёртъяс вылӧ. Быттьӧ юавны кӧсйис налысь, эз-ӧ пӧ нин водзӧс босьтны Вильыш Ӧльӧлысь на водзын вежмасьӧмысь.
Но Вильыш Ӧльӧ недыр чӧв олыштіс да бӧрдана гӧлӧсӧн шуис:
— Ачым... ачым сконъясси да уси... Ачым мыжа таысь...
— Но Енмыс, сідзкӧ, ёрис тэнӧ вильшасьӧмсьыд, — шуис мамыс воча да недыр чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:— Аттьӧ кӧть висьтав ёртъясыдлы, мый вайӧдісны тэнӧ гортӧдзыд.
Нинӧм эз шуны та вылӧ Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Сӧмын кыскыштісны ныръяснаныс да лэччисны сикт кыр горувса раскӧ пӧлян гум вундавны.
А сэк кості Вильыш Ӧльӧлӧн мамыс дэбыд ваӧн мыськис пиыслысь няйтӧсь да вирӧсь коксӧ, мавтіс йодӧн да кӧрталіс марляӧн. Рытланьыс нӧшта лэччыліс Эжва дорӧ, бидонӧн катіс сэтысь васӧ, кисьтіс тазйӧ да тшӧктіс кутыштны сэні Вильыш Ӧльӧлы доймӧм коксӧ.
Юаліс сэки Вильыш Ӧльӧ:
— Мамук, мыйла нӧ эськӧ Эжва ванас коктӧ пожъявны колӧ?
— А бурдӧдӧ сійӧ сё ӧти висьӧмысь. Тэ ӧд он на тӧд сӧмын-а, — вочавидзис сылы мамыс.
Шензьыштіс та вылӧ Вильыш Ӧльӧ. Вомыс быдсӧн калькавліс. Висьтавны кӧ та йылысь ёртъясыслы, оз, дерт, кутны эскыны.
А мамыс быд лун некымынысь тшӧктӧ Вильыш Ӧльӧлы мыськыны коксӧ Эжва ваӧн да та бӧрын марляӧн да чышъянӧн тубралӧ дойсӧ. Окота ывла вылӧ котӧртлыны, но доя кокнад он, небось, чепӧсйы. Ёртъясыс эськӧ ӧтчыд-мӧдысь волісны жӧ. Но сӧмын чӧла да жаляддза видзӧдісны Вильыш Ӧльӧлӧн доя кок вылӧ да тэрмасьӧмӧн бӧр котӧртлісны ывла вылӧ. Некор вӧлі налы Вильыш Ӧльӧ дорын сулавны. Ворсны колӧ. И кутшӧм завидь вӧлі сэки Вильыш Ӧльӧлы ёртъясыс вылӧ. Сійӧ со лун-лун гортын олӧ, а найӧ, кӧнкӧ, вадорын либӧ сиктсайса джуджыд нӧрыс вылын «индеечьясысь» либӧ нӧ «инопланетянаысь» ворсӧны. Сідзи эськӧ и котӧртіс на бӧрся. Но он тай босьт. Доя кокыс оз сет.
Сэк жӧ и кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс шоныдлун шымыртліс Вильыш Ӧльӧлысь сьӧлӧмсӧ, мый эз вунӧдны сійӧс ёртъясыс. Сідзкӧ нӧ, абу нин сійӧ сэтшӧм шыбитана зонка. И регыд бара удайтчас ворсны накӧд. Сӧмын Вильыш Ӧльӧ сэки оз нин сэтшӧма кут вильшасьны да вышитчыны ёртъяс водзас. Видзӧдтӧ! Эз ӧд найӧ эновтны сійӧс. Сідзкӧ, пыдди на пуктӧны.
Лун дас мысти кымын мамыс разис доя коксьыс кӧртӧдсӧ, сюся видзӧдліс рана вылас да дӧвӧльпырысь шуис пиыслы:
— Но тупкыссис медбӧрын ранаыд. Бара верман сэсся келавны пӧттӧдзыд. Сӧмын коктӧ видзны колӧ.— А сэсся чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:— Лун-мӧд-коймӧдсӧ Эжва дорӧ на лэччывлы. Коктӧ шоныд гожся ваас пожъялышт...
Эз и дыр ковмы тшӧктыны Вильыш Ӧльӧлы. Сандалиасис. Эз нин лысьт тайӧ пӧрйӧ кӧмтӧг петны гортсьыс. Сэсся ньӧжйӧник мӧдӧдчис Эжва юлань, коді кыр горулас и визувтіс. Эз на лысьт котӧртны. Дойыс кокас кыліс. Тэрмасьтӧг восьлалӧ Вильыш Ӧльӧ вадорлань нуӧдысь ордымӧд. Бергӧдліс юрсӧ да аддзис, мый сы бӧрся чӧв олігтырйи восьлалӧны Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Нинӧм оз шуны, сӧмын ныръяснаныс нускӧны. А синъясыс зэв норӧсь. Жалитӧны ёртнысӧ. Ыркмуніс быдсӧн сэки Вильыш Ӧльӧлӧн долыдысла сьӧлӧмыс. Ёртъясыс со орччӧнӧсь. Сідзкӧ, ставыс на бур. И ӧдйӧджык мӧдӧдчис сійӧ вадорлань. А ёртъясыс сы бӧрся.
Берег дорас Вильыш Ӧльӧ тэрмасьтӧг пӧрччис сандалисӧ, пуксис кер пом вылӧ да сюйис кокъяссӧ лыа пыдӧса, турунвиж рӧма, неуна сялькъялысь ваӧ. Пукалӧ Вильыш Ӧльӧ кер пом вылын. Мыш саяс чӧв сулалӧны ёртъясыс. А сылы нимкодь, мый найӧ орччӧнӧсь, мый бурдысь коксӧ гильӧдӧ юса небыд ваыс, мый посни арпиян тшукласьӧны сылӧн кок пыдӧсӧ, мый со кутшӧм шоныд да лӧсьыд тайӧ луныс да мый ставыс на сылӧн водзын. И оз кӧть чеччыв Вильыш Ӧльӧ кер пом вывсьыс. А ачыс сюся видзӧдлывлӧ ёртъяс вылас.

Медбӧрын Дзоля Ивӧ эз вермы терпитны да юаліс Вильыш Ӧльӧлысь:
— Ӧльӧ, мый нӧ тэ вӧчан? Мыйла доя коктӧ ваас пожъялан?
— А ті онӧ на тӧдӧй?— бергӧдчыліс сэки Ӧльӧ налань.— Менӧ мамӧй тадзи велӧдіс. Сійӧ шуӧ, мый Эжва ваыд пӧ сё ӧти висьӧмысь бурдӧдӧ. Мый сійӧн мыссьӧм да сійӧс юӧм бӧрын сӧмын ёнджык да збодерджык лоан. Сійӧн и ӧдйӧ менам дойӧй бурдіс.
Чуймӧмӧн кывзісны Вильыш Ӧльӧлысь висьтсӧ ёртъясыс. Шензьӧмпырысь видзӧдісны найӧ Вильыш Ӧльӧ вылӧ быттьӧ мойдысь петӧм кӧлдун вылӧ да эз тӧдны, мый шуны. И эскисны, и эз. Но со тай ёртныс бӧр дзоньвидза. Сідзкӧ нӧ, збыльысь бурдӧдӧ Эжва ваыд.
А сэсся найӧ ӧтлаын кайисны Эжва йывса нӧрыс вылӧ, мед сэсся Вильыш Ӧльӧкӧд нин водзӧ ворсны асланыс челядь ворсӧмъясӧн.
 

Важ кӧртыд быдӧнлы колӧ
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 33-34 лб.>

Ӧти арся лунӧ учительница Марья Петровна тшӧктіс кольччывны миянлы, нёльӧд класса велӧдчысьяслы, урокъяс бӧрын.
— Дона челядь, — шуис Марья Петровна.— Видзӧдлӧй миян сикт гӧгӧр, мыйта важ кӧртыс быдлаын туплясьӧ-сісьмӧ. Некодлы оз ков. Вай жӧ босьтчамӧй да чукӧртамӧй тайӧ важ кӧртсӧ. А сэсся мед верстьӧяс мӧдӧдасны сійӧс заводъясӧ. Кӧть пӧльза вылӧ мунас. Ӧти сайын и сиктным сӧстӧмджык лоӧ.
Ми нимкодьпырысь сӧмын воча горӧдім. Быдӧн вӧлі тӧдӧ кӧрт чукӧръястӧ. Лунвыв йӧрса изъя му вылын трактористъяслӧн гӧр амысьясыс жугласьӧмаӧсь. Найӧс вежӧмаӧсь выльяс вылӧ. Важъяссӧ му бокас и кольӧмаӧсь. Баддя йӧр бокын куканьяслы юктасянінсӧ выльмӧдӧмаӧсь. И мыйта бара жӧ сэні важ кӧртыс енэж улас кольӧма сімны. А рас дорӧ трактор дзоньталысьяс бура уна жӧ жугласьӧм кӧрт торъястӧ кольӧмаӧсь. Сӧмын чукӧрт.
Ас костын гажаа варовитігтыр ветлӧдлім ӧтилаысь мӧдлаӧ. Ружтіг-кашкигтырйи гӧгльӧдлім кӧлесаяс. Тачкаясӧн ваялім сьӧкыдджыкторъяс. Ӧткодя зілисны и зонкаяс, и нывкаяс. Гӧгӧрвоим ӧд, мый заводъясыдлы миян кӧртыд ёна лӧсялас.
Рӧмдігӧн нин помалім ассьыным уджнымӧс. Гашкӧ, некымын тонна кӧрт чукӧрмис важ склад бердӧ. Кежаліс сэтчӧ сиктса юралысь Иван Степанович да ошкыштіс миянӧс. Молодечьяс пӧ, буртор вӧчинныд. Мӧд луннас миянлы сетісны важ кӧрт чукӧртӧмсьыд деньгатор, кодӧс пыр жӧ кампет вылӧ видзим.
Та бӧрын быд лун школаӧ мунігӧн да сэтысь локтігӧн видзӧдлывлім склад бердын куйлысь важ кӧрт чукӧр вылӧ. Ас кежысь виччысим, кор сійӧс нуасны. Но вежон дай мӧд прӧйдитіс, а миян кӧртыд пыр сэні куйліс.
Друг ӧти асылӧ казялім, мый фермаын уджалысь Степан дядь кежалӧма кӧрт чукӧр дорад да гӧгыльтӧ гортланьыс ыджыд кӧрт кӧлеса. Миянӧс аддзӧм бӧрын гӧрдӧдыштіс быдсӧн.
— Энӧ дивитӧй ті менӧ, челядь, — шуис сійӧ миянлысь прӧща коригмоз.— Пывсян горйӧй киссьыны кутіс. Буретш тайӧ кӧлесаыс эськӧ и ладмис гор вылас.
Мый сэсся шуан, мед нуас кӧлесасӧ гортас. Жаль лоис верстьӧ мортыд.
Мӧд асылӧ, видзӧдам, да тракторист Васьӧ дядь ас вылас жӧ кыскӧ кӧрт чукӧрысь босьтӧм важ агас кузнечалань.
— Аттьӧ тіянлы, мый аддзинныд тайӧ агассӧ, — зэв збодера шуис Васьӧ дядь.— Ми сійӧс дзоньталам да дыр на агсасьнытӧ тырмас.
И тадзи быд лун школаӧ ветлігъясӧн казявлім, мый миян важ кӧрт чукӧрным вочасӧн кутіс пактавны. Ӧтилы ковмӧма кутшӧмкӧ гӧгыль машинасӧ дзоньталӧм могысь. Мӧд лӧсьӧдіс аслыс ичӧтик гӧр да сідзжӧ татысь мыйсюрӧ нуис.
Мӧд гожӧм кежлас миян кӧрт чукӧрысь пӧшти нинӧм эз коль. Дерт, жаль жӧ эськӧ вӧлі, мый миян важ кӧртным эз во заводӧдзыс. Но мӧдар боксянь кӧ, нимкодь и сыысь, мый век жӧ уджным эз весьшӧрӧ вош. Ӧти-кӧ, сӧстӧмджык лои сикт гӧгӧрын. Мӧд-кӧ, важ кӧртыд, вӧлӧмкӧ, быдӧнлы колӧ. И эг кӧ чукӧртӧй, сідзжӧ эськӧ и сісьмис енэж улын.



Шог мойд
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 35-37 лб.>

Збыльысь, мыйла нӧ мукӧддырйи дзуртӧны вӧрын быдмысь пуяс? Тіянлы тайӧ, гашкӧ, веськодь? Онӧ кӧсйӧй тӧдны? А ичӧтик Ӧська та йылысь дзик на неважӧн тӧдмаліс. Эз сэки, кор ветліс бать-мамыскӧд дачаӧ, а мӧдысьджык, кор батьыс босьтліс сійӧс аскӧдыс вӧрӧ тшак вотны.
А сэки дачаас ветлігӧн ичӧтик Ӧська и збыльысь шензис, кор кывзіс пуяслысь дзуртӧмсӧ. Веськыда кӧ шуны, ачыс дачаыс эз на вӧв. Сы пыдди сулаліс тшем вӧр, кодӧс колӧ вӧлі пӧрӧдны да татчӧ бур му вӧчны. Со и зілисны ичӧтик Ӧськалӧн бать-мамыс чожъясыскӧд. Пӧрлалісны пуяссӧ лебёдкаӧн веськыда вужъяснас. Домаласны пусӧ, сэсся дзик вуж бердтіыс черъясӧн кералігмоз заводитасны сійӧс кодарӧкӧ кусыньтны.
А пуыд оз кӧсйы сетчыны. Лебёдкалӧн быд выныштчылӧм бӧрын дзуртыштӧ. Быттьӧ кевмысьӧмӧн шуалӧ: «Эновтчӧй пӧ меысь, бур йӧз. Кӧсъя на пӧ олыштны тайӧ свет вылас да нӧшта шонділань кыпӧдчыштны».
И вермасьӧ пуыд лебёдкаыдкӧд. Но позьӧ ӧмӧй вермасьны йӧзкӧд, кодъяс лебёдка сайынӧсь. И кымын водзӧ, сымын нораджыка дзуртӧ пуыд. Ойзӧмӧн ойзӧ дойысла. Пӧригас нин, кор гӧгӧрвоӧ, мый пом воис сылӧн зэв кузь да шуда олӧмлы, веськыда равӧстӧ став вӧр пасьтаыс шогысла, мый сідзи и лоӧ кості кувны, кодлыкӧ выль му ковмӧма да.
Жальӧсь сэки лоины ичӧтик Ӧськалы вӧрын сулалысь пуясыс да сійӧ шыӧдчис батьыс дінӧ:
— Батьӧ, мыйла нӧ пуяссӧ пӧрлаланныд? Аддзан, со кыдзи найӧ дзуртӧны, бӧрдӧны шогысла. Оз ӧмӧй позь татӧг?
Батьыс сӧмын серӧктыштіс ичӧтик Ӧськалӧн юалӧм вылӧ:
— А кытысь нӧ ми сэсся мусӧ босьтам? Татысь со сетісны вӧр ді, тшӧктісны пӧрӧдны да му вӧчны, мед помидор-ӧгурчи да гортса оз-сэтӧр сэні быдтыны. Ставыс ӧд аслад сэсся лоӧ. Тэ жӧ, дзолюкӧй, кутан чӧсмасьны.
Сюся кывзӧ ичӧтик Ӧська батьсӧ, кӧсйӧ гӧгӧрвоны сійӧс и некыдзи юрас оз во, мыйла та могысь та мында пу колӧ вины. А оз кӧсйы гӧгӧрвоны сы вӧсна, мый жальӧсь сылы пуясыс. Кӧсйӧ сійӧ, мед тані важ моз пыр вӧр сулаліс да дугдывтӧг сьыліс ассьыс нэмӧвӧйся сьыланкывсӧ.
Дзуртысь да шогсьысь пуяс йылысь дзугыль мӧвпъясӧн и муніс сэки ичӧтик Ӧська дачасьыс. Сылӧн юрас пыр бергаліс, мый верстьӧяс нем жалиттӧм сьӧлӧмаӧсь, тадзи кӧ нин найӧ бырӧдӧны вӧрсӧ. Оз ӧмӧй тырмы сэсся кар гӧгӧрын муыс?
Но торйӧн нин мӧрччис ичӧтик Ӧськалӧн паметьӧ батьыскӧд вӧрӧ тшакла ветлӧмыс. Луныс вӧлі шондіа, но тӧлакодь. Веськалісны найӧ важ вӧрӧ. И тані ичӧтик Ӧська медводдзаысь аддзис, кыдзи зэв гырысь пуяс пӧрысьысла асьныс пӧрласьӧны тӧв ныр улын. Шензьыштіс быдӧн тайӧс аддзӧм бӧрын.
— А нинӧм шензьынысӧ, — вочавидзис сылы батьыс.— Вӧртӧ, дерт, колӧ быдтыны да видзны. Но колӧ и ас кадӧ пӧрӧдны. Со тайӧ пӧрӧм пуыс сісьмыны нин заводитӧма. А сыысь сісьыс да быдсяма висьӧмыс вуджас сэсся и орччӧн сулалысь дзоньвидза пуясӧ. Ас кадӧ кӧ вӧлі пӧрӧдӧма дыр олысь пуяссӧ, сэки эськӧ наысь сӧмын пӧльза вӧлі...
Тайӧ пӧрйӧ батьсӧ кывзӧм бӧрын ичӧтик Ӧська гӧгӧрвоис, мый батьыс мукӧддырйи век жӧ прав, мый вӧртӧ колӧ и видзны, колӧ и пӧрӧдны ас кадӧ, мед важ пуяс пыдди быдмисны выльяс, томъяс.
А сэсся ичӧтик Ӧська батьыскӧд тшак корсялӧм бӧрын пуксисны шойччыштны нэмӧвӧйся пожӧм улӧ. Нёровтчис ичӧтик Ӧська пожӧм бердас и ачыс эз тӧдлы, кыдзи унмовсис. Узьӧ ичӧтик Ӧська и кывзӧ нэмӧвӧйся пожӧмлысь висьтсӧ: «Быдмам ми тані уна нэм чӧж йӧзлы жӧ бур вылӧ. Важся йӧзыд тӧлкаджыкӧсь вӧліны да кужӧмӧн видзлісны вӧръястӧ. Пӧрӧдлісны сӧмын воӧм пуяссӧ да кольлісны томъясӧс. Сэсся и эз урӧстны вӧрсӧ быдсяма лӧп-ёгнас. А ӧні веськыд мат лоис. Пӧрӧдӧны миянӧс колӧмӧн и ковтӧг. Да нӧшта сэтысь, кытысь оз ков. Сэтшӧм пуяс, кодъяс видзӧны вӧрса юяс да шоръяс. Сэсся ёгӧсьтны кутісны пармасӧ. Быдӧн сӧмын аслас зеп вӧснаыс зільӧ, а оз мӧвпышт, мый водзӧ кежлӧ кольны внукъяслы. Коркӧ эськӧ казяласны жӧ татшӧмтортӧ, но сэки сёр нин лоӧ...»
И садьмис та бӧрын ичӧтик Ӧська да висьталіс батьыслы нэмӧвӧйся пожӧмкӧд сёрнисӧ.
— Збыль ӧд сідзи и эм, — вочавидзис сылы батьыс.— Дугдім ми, кыдзи колӧ, донъявны ассьыным парманымӧс, ассьыным удысьӧс-вердысьӧс. Сійӧн и норасьӧ нэмӧвӧйся пожӧмыд тэныд. Гашкӧ, та вӧсна и дзуртӧны пуясыд.

 
Пашкыр Бӧж
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 38-44 лб.>

І

Пашкыр Бӧж омӧля помнитіс ассьыс мамсӧ. Вӧтын моз вӧлі став воддза олӧмыс, кор сійӧ аслас чой-воккӧд куйліс уна судта ыджыд керкалӧн пӧдвалын важ дӧрашой вылын, нораа нявзіс тшыгъялӧм бӧрас, а мамыслысь чӧскыд йӧвсӧ нёнялыштӧм бӧрын ӧдйӧ пӧткӧдчыліс да сылӧн шоныд кынӧм бердӧ жмитчӧмӧн зэв чӧскыда да дыр узис. Помнитӧ нӧшта, кыдзи нюліс сійӧс да сылысь чой-воксӧ мамыс, мыськавліс найӧс, мед сӧстӧмӧн да дзоньвидзаӧн быдмисны. Но тайӧ эз волы сьӧлӧм вылас да сійӧ бара жӧ бӧрдӧмсорӧн нявзіс. Кажитчӧ вӧлі, мый сійӧс дойдны кӧсйӧны. Кӧть и воссисны нин Пашкыр Бӧжлӧн синъясыс, но сійӧ эз зіль уйны кытчӧкӧ бокӧ, а дугдывтӧг жмитчис чой-вок дінас, кыдзи и найӧ сы дінӧ. Вывті ичӧт на вӧлі Пашкыр Бӧж да поліс пемыд пӧдваллӧн мукӧд пельӧсъясысь. Код тӧдас, мый сійӧс сэні виччысьӧ. Мамыс ӧд эз вӧв пыр орччӧн. Корсюрӧ ветлывліс нуртор корсьыштны, кытысь мый сюрӧ.
Но ӧтчыд сійӧ муніс да сідзи бӧрсӧ эз и во. Быдтасъяс дорас локтігӧн нин эз удит видзчысьны скӧр понъяслӧн пиньясысь. А сэк кості Пашкыр Бӧж да сылӧн чой-вокыс зэв ёна тшыгъялісны. Найӧ дугдывтӧг нявзісны. Корисны ассьыныс мелі мамнысӧ. Но сійӧ некӧн эз вӧв. Тадзи вочасӧн эбӧстӧммӧм бӧрын Пашкыр Бӧжлӧн чой-вокыс дзикӧдз ланьтісны. Ӧні налы нинӧм нин оз вӧлі ков. Но Пашкыр Бӧж вӧлӧма вынаджык да эз ӧвсьы, дугдывтӧг гораа да зэв нора нявзіс. Гашкӧ нӧ кодкӧ кылас да локтас сійӧс вердыштны.

II

Буретш тайӧ кадас и воссис пемыд пӧдваллӧн ӧдзӧсыс.
Гӧгӧр лоис зэв югыд. Татшӧм югыдсӧ Пашкыр Бӧж некор на эз аддзыв. Та вӧсна зэв ёна повзис да нӧшта нораа мӧдіс нявзыны. Сэк кості пемыд пӧдвалӧ лэччан сод вылын тыдовтчисны кык кокаяс. Тайӧ вӧліны Мам да Ныв. Найӧ кӧсйисны босьтыштны ылі пельӧсысь ассьыныс картупельнысӧ. Ныв пыр и кыліс Пашкыр Бӧжлысь бӧрдӧмсорӧн нявзӧмсӧ да кватитіс киӧдыс мамсӧ:
— Мам, видзӧд-видзӧд! Со эстӧні каньпи бӧрдӧ!
Збыльысь Пашкыр Бӧж бӧрдіс, норасис, мый некод оз кыв ни оз гӧгӧрво сылысь шогсӧ, мый дзикӧдз эновтісны сійӧс. Мама-ныла матыстчисны Пашкыр Бӧж дінӧ.
— Абу тай ӧтнас вӧлӧма, — шуис сэк кості Мамыс.— Со мукӧдыс дзикӧдз нин ланьтӧмаӧсь.
— Мам, босьтам каньписӧ гортӧ, — корана синъясӧн шыӧдчис Ныв Мам дінас.— Сійӧ ӧд мукӧд чой-вокыс моз жӧ кулӧ тані. Со кыдзи бӧрдӧ. А кутшӧм мичаник! Кутшӧм пашкыр сылӧн ичӧтик бӧжыс!
Ныв надеяӧн бара видзӧдліс мам вылас да сэк кості сылӧн чужӧм кузяыс кутісны гӧгыльтчыны синва мольяс.
— Мый сэсся вӧчан?— неуна чӧв олыштӧм бӧрын шуис Мам.— Дерт, босьтам. Татчӧ огӧ кольӧй. Сідзжӧ мукӧд мозыс кулас. Мед миян семьяын нӧшта ӧти олысь лоӧ. И тэныд сыкӧд гажаджык быдмынытӧ.
— Аттьӧ, мамук!— радпырысь шуис Ныв, кутыштліс да окыштіс нимкодьысла мамсӧ, зэв ӧдйӧ босьтіс Пашкыр Бӧжӧс моздорас да кутіс сійӧс малавны.
Пашкыр Бӧж пыр жӧ ланьтіс да мӧдіс тувкӧдны вазьӧм нырнас Нывлы морӧсас. Дерт жӧ, сійӧ корсис аслас мамыслысь нёньяссӧ, но эз аддзы да бара нораа мӧдіс нявзыны.
— Мамук, сійӧ сёйны, тыдалӧ, корӧ. Тшыгъялӧма. Со кыдзи тувкӧдӧ менӧ нырнас, — бара шыӧдчис Ныв Мам дінас.
— Пырам вай гортӧ, — вочавидзис Мам.— Вердам сійӧс чӧскыд йӧлӧн. А этайӧяссӧ ковмас гуавны. Абу шудаӧсь найӧ вӧлӧмаӧсь...

III

Тадзи Пашкыр Бӧж веськаліс аслас выль оланінӧ, ыджыд да югыд жырйӧ. Сідзи и кутісны нимтыны сійӧс Мам да Ныв пашкыр бӧж вӧснаыс. Первойсӧ мама-ныла велӧдісны лакны Пашкыр Бӧжӧс ичӧт тасьтіысь йӧв. Эз пыр сійӧ велав сёйны выль ногӧн. Медводдзаысьсӧ пырис лапаяснас тасьтіӧ. Сэсся муртса эз виньды йӧвнас, сэтшӧм азыма кутіс лакны. Ӧд мый дыра тшыгйӧн ковмис овны. А мама-ныла меліа видзӧдісны Пашкыр Бӧж вылӧ да сералісны. Пӧткӧдчыштӧм бӧрын Пашкыр Бӧж пыр водіс жырлӧн шоныд пельӧсӧ, ичӧтик шебрастор вылӧ. Сэні сійӧ и кутіс узьлыны. И некод эз торклы сылысь чӧскыд унсӧ. Асывнас мама-ныла мунлывлісны гортысь. Ӧтиыс— удж вылӧ, мӧдыс— школаӧ. А Пашкыр Бӧж йӧв сёйыштӧм бӧрын водлывліс аслас шебрастор вылас да узьлывліс, кытчӧдз эз волыны гортсаяс.
Лунысь-лун Пашкыр Бӧж быдмис да лоис зэв мича каньӧн.
Ныв радейтлывліс кутны сійӧс морӧс бердас да меліа малавны. А Пашкыр Бӧж тайӧ кадас зэв гораа кургис да быттьӧкӧ аттьӧаліс ассьыс том кӧзяйкасӧ. Сійӧ тӧдмасис нин ыджыд, югыд да зэв гажа жырлӧн пельӧсъясӧн да радейтліс котравны ӧти пельӧссянь мӧдӧ. Торйӧн нин гажа вӧлі сылы, кор мама-ныла водлісны крӧватьӧ, а сійӧ чеччаліс на костын. Ныв петкӧдлас шебрас увсянь Пашкыр Бӧжлы чуньсӧ, а мӧдыс пырысьтӧм-пыр уськӧдчас сы вылӧ да зільӧ курччавны. Быттьӧ кутшӧмкӧ тӧдтӧм пемӧсӧс кыйӧ. Мама-ныла зэв гораа сералӧны. А Пашкыр Бӧжлы сідзжӧ нимкодь. Кӧть рытывбыд вермас тадзи ворсны. Либӧ жӧ Ныв кӧрталас сунис помӧ кизь да котралӧ жыр кузя. А Пашкыр Бӧж зэв яра зільӧ кутны кизьсӧ. Сійӧ и узьлывліс мама-ныла коласын. Зілисны эськӧ велӧдны торйӧн узьлыны. Пӧдлавлісны пыді узьлан жырсӧ. Но Пашкыр Бӧж нораа заводитліс нявзыны. Быттьӧ бӧрдіс да норасис, мый бара эновтны зільӧны, мый ӧтдортчӧны сыысь. Лапаяснас парсаліс ӧдзӧссӧ да зілис восьтны.
— Мый вӧчан сыкӧд, — шуис ӧтчыд дӧзмӧмпырысь Мам, — мед нин узьлӧ миянкӧд орччӧн.
Сійӧ кадсяньыс Пашкыр Бӧж и кутіс войсӧ коллявны мама-ныла коласын.

IV

Но ывлаӧ Пашкыр Бӧжӧс эз лэдзлывлыны. Ӧтчыд да мӧдысь эськӧ зільӧ жӧ вӧлі петны ыджыд жырлӧн ӧдзӧс сайӧ. Но мама-ныла стрӧга ӧлӧдлісны сійӧс да вочасӧн Пашкыр Бӧжлы веськодь лои ӧдзӧссайса олӧмыс. Сійӧ весиг эз куж гӧгӧрволыны, мый кӧнкӧ эм гажа ывла, мый сэні гуляйтӧны верстьӧ каньяс асланыс каньпиянкӧд, мый эмӧсь понъяс, кодъясысь колӧ видзчысьны, мый эмӧсь кык кока войтыр, кодъяс овлывлӧны бурӧсь и лёкӧсь. Став мирыс, став олӧмыс сылӧн вӧлі йитчӧма тайӧ ыджыд, гажа да югыд жырйыскӧд. Дерт, корсюрӧ сійӧ петавлывліс жӧ балкон вылӧ да вылісянь радейтліс видзӧдны йӧз вылӧ, каня-понма вылӧ, керкабердса пуяс пӧвстын дзользьысь лэбачьяс вылӧ. Но ставыс тайӧ сылы кажитчыліс вуджӧр кодьӧн. Быттьӧ эм и быттьӧ абу. Кык кокаяс пиысь тӧдіс сӧмын Мамӧс да Нылӧс.
Та вӧсна Пашкыр Бӧж эз радейт, кор звӧнитлісны ӧдзӧсӧ да мама-ныла дінӧ волывлісны тӧдтӧм йӧз. Сэки сійӧ скӧрысь мурзывліс да чушнитлывліс нырнас локтысьяс вылӧ. Дась вӧлі весиг сарпыштны найӧс сыысь, мый торкисны сылысь чӧв олӧмсӧ. Локтысьяс шензьывлісны, кутшӧм пашкыр тайӧ каньыслӧн бӧжыс да кӧсйылісны малыштны Пашкыр Бӧжӧс. Но Пашкыр Бӧж сэки петкӧдлывліс ассьыс гыжъяссӧ, а локтӧм войтыр пыр жӧ полӧмпырысь вештывлісны кияснысӧ.
— Но и кань, — шензьывлісны найӧ.— Абу мукӧд кодь.
— Ӧтнас олӧ. Некытчӧ огӧ лэдзлывлӧй. Со и оз радейт бокӧвӧйястӧ, — правдайтчигмоз шулывлісны мама-ныла.
А Пашкыр Бӧж гӧгӧрволіс, мый сы йылысь сёрнитӧны да дӧзмӧмпырысь вешйывліс ылі пельӧсӧ. Быттьӧ кӧсйис шуны, энӧ пӧ дивитӧй, мый ме татшӧм. Онӧ пӧ воӧй ті меным сьӧлӧм вылӧ.
Дерт, эз жӧ дзик быдӧнӧс ӧтдорт тадзи Пашкыр Бӧж. Волывлісны мукӧддырйи Нывлӧн школаса пӧдругаясыс. И Пашкыр Бӧж сетлывліс сэки асьсӧ малыштны да босьтны пидзӧс вылас. Быттьӧ кӧсйис шуны, мый Нывлӧн пӧдругаясыс и менам бур тӧдсаяс да ме ньӧти ог зіль ӧтдортны найӧс.

V

Но сійӧ, мый лоис мама-нылалӧн Суседкӧд, ӧні на быттьӧ жырйын олысьяслӧн син водзас.
— Ме выль шкап ньӧба, — шуис ӧтчыд Мамыс Нывлы.— Кӧлуйтӧ со некытчӧ жӧ нин пуктавнытӧ-а. Ковмас Суседтӧ корлыны отсавны пыртны.
Мам сёрнитчис орччӧн олысь жырйын Суседкӧд, и сійӧ пыр жӧ шуис отсыштны. Шкапыд ӧд эз вӧв ӧтторъя. Разьӧма да гартӧма унакодь тубрасӧ. Нывбабалы пыртлыны найӧс абу вын серти. Пашкыр Бӧж быттьӧкӧ тӧдіс, мый бара бокӧвӧй пырас сылӧн жырйӧ да мурзігтырйи матыстчис ывлаӧ петысь ӧдзӧс дорӧ. Мыйӧн сӧмын ӧдзӧсыс воссис да тыдовтчис морӧс бердас ыджыд тубраса ышкиг-пушкигтырйи вина да табак дука Сусед, Пашкыр Бӧж чушнитіс нырнас, звирк чеччыштіс Суседлӧн пельпом вылӧ да кутіс парсавны сылысь чужӧмсӧ. Суседыд повзьӧмпырысь лэдзис тубрассӧ джоджӧ да ойӧстіс:
— Ой, коді нӧ менӧ тадзисӧ!..
Мама-ныла шай-паймунӧмӧн видзӧдісны Пашкыр Бӧж вылӧ, мый сійӧ вӧчӧ бокӧвӧй морткӧд. Сэсся Мам ӧдйӧ кватитіс Пашкыр Бӧжӧс да йӧртіс узьлан жырйӧ.
— Мыйӧ нӧ ті каньтӧ велӧдӧмныдӧсь, — дӧзмӧмпырысь шуис сэки Суседныс.
А мам гӧрдӧдіс быдӧн. Сэтшӧм вӧлі сылы яндзим Сусед водзас, код дорӧ тшӧкыда ковмывліс шыасьлыны, и быттьӧ правдайтчӧмпырысь сӧмын нурбыльтіс:
— Оз ӧд аддзывлы сійӧ йӧзсӧ. Ывлаӧ огӧ лэдзлывлӧй. Со и ӧтдортӧ быдӧнӧс.
Суседыс сӧмын шензьӧмпырысь довкйӧдлыштіс юрнас да нинӧм эз шу. Но мамлы быть ковмис сылысь прӧща корны. Ӧд шыасьлынытӧ бара на коркӧ ковмас.
А Пашкыр Бӧж гӧгӧрвоис, мый вывтіджыкасис сійӧ талун, да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн пукаліс ылі пельӧсын.
— Мый нӧ тэ вӧчин, Пашкыр Бӧжӧй, — дивитыштӧмпырысь шыӧдчис сы дорӧ Мам.— Ӧд тайӧ миян Суседным. Тэ сійӧс тӧдан нин. Пыравлывлӧ сулея вылӧ удждысьлывлыны. Гӧгӧрвоа, мый оз во тэныд сьӧлӧм вылад вина да табак дукыд. Но миян вӧсна кӧть вермин жӧ терпитыштлынытӧ.
Но Пашкыр Бӧж весиг эз видзӧдлыв Мам вылӧ, а нӧшта на улӧджык юрсӧ лэдзис.
— Со ӧд, гӧгӧрвоӧ ассьыс мыжсӧ, — шуис Мам Нывлы.— Водзӧ, гашкӧ, сэсся тадзи оз жӧ кут вӧчны.

VI

И бара коли сэсянь кутшӧмкӧ кадколаст. Пашкыр Бӧж лоис зэв мича энь каньӧн. Синмыс югйыштлывлӧ. Гӧныс лӧсталӧ. Бӧжыс нӧшта нин пашкырджык лоис. Асывнас мама-нылаӧс порог дорӧдзыс колльӧдӧ да шог синъясӧн видзӧдӧ на вылӧ. Кӧсйӧ шуны, мый бара сійӧс ӧтнасӧн лунтыр кежлӧ кольӧны. А рытланьыс ӧдзӧс сайысь дзик быд кок шы пельяссӧ чошкӧдӧмӧн кывзӧ, терпитны позьтӧма виччысьӧ мама-нылаӧс да бара жӧ порог дорас найӧс паныдалӧ, ниртчӧ кокъясаныс. Сідзи и кӧсйӧ шуны: «Ме тіянысь зэв ёна гажтӧмтчи». А сэсся матыстчылас то Мам дорӧ, то Ныв дорӧ. Быдӧн дорӧ меліасьӧ, кургӧ нимкодьысла.
Но ӧтчыд Пашкыр Бӧж эз кут сёйны. Исыштіс сӧмын чӧскыд чери бӧж да вешйис бокӧ. Сэсся друг меліа видзӧдліс мама-ныла вылӧ да кутіс нораа нявзыны да ниртчыны диван бердӧ.
— Мый нӧ Пашкыр Бӧжыдкӧд лоис?— юаліс Ныв Мамыслысь.— Мыйла сійӧ оз сёй, а сӧмын зэв нораа нявзӧ?
— Кадыс сылы воис, со и нявзӧ. Ӧтнас ӧд ӧнӧдз со оліс. А ӧні сылы колӧ, дерт, коді эськӧ радейтіс миянлысь Пашкыр Бӧжнымӧс.
— Мамук, коймӧд судтаад суседъясыдлӧн эм жӧ каньыс, — шыӧдчис Ныв.— Тӧдмӧдам сійӧс Пашкыр Бӧжыдкӧд. Мед сэсся другасьӧны.
— Сідзи эськӧ, нылукӧй. Но ӧд коді каньпиянтӧ кутас быдтыны? А шыблавны ми тэа-меа найӧс ог вермӧй. Эм сӧмын ӧти туй. Колана лекарствоӧн юктӧдны Пашкыр Бӧжнымӧс.
— Кывзы, мамук. Пашкыр Бӧжным, сідзкӧ, некор оз ло мамӧн?— юаліс ичӧт ныв.— А кутшӧм ёна радейтіс эськӧ сійӧ ассьыс ныв-писӧ.
— Сідз тай артмӧ, нылукӧй, — зумыша вочавидзис Мам.— Абу быдӧнлы индӧма лоны мамӧн.
Пашкыр Бӧж эз кывлы мама-нылалысь тайӧ сёрнисӧ. Сійӧ буретш чӧскыда узис да вӧтасис бур вӧт. Быттьӧ звӧнитӧ кодкӧ сылы. Быттьӧ сійӧ восьтӧ ӧдзӧссӧ. А ӧдзӧс сайсянь пырӧ зэв тӧдтӧм, но кодӧс сійӧ виччысис сэтшӧм ёна тайӧ лунъясас. И кыкнанныслӧн синъясыс тырӧсь радейтчӧмӧн. Найӧ исалӧны ӧта-мӧднысӧ. Тӧдмасьӧны. А сэсся заводитӧны ворсӧдчыны ёрта-ёртныскӧд. И сэтшӧма найӧ колӧны ӧта-мӧдыслы, сэтшӧм матыссаӧсь лоисны, мый Пашкыр Бӧж эз вермы терпитнысӧ да нимкодьысла нявӧстіс быдӧн унзіль йывсьыс. Быттьӧ медся шуда здукъяс сылӧн вӧліны тайӧ кадас, мый вӧсна и олӧ став ловъя лолыс.
— Со ӧд кутшӧм чӧскыд вӧт вӧталіс миян Пашкыр Бӧжным, — шуис Мам Нывлы.

VII

Мам ньӧбис колана лекарство да юктӧдіс сійӧн Пашкыр Бӧжӧс. Эз эськӧ вӧв окота ньылыштны Пашкыр Бӧжлы тайӧ лекарствосӧ. Но ӧд Мам вӧлі ёнджык сыысь. И бара сійӧ кадсяньыс раммыштіс Пашкыр Бӧж. Эз нин кут сэтшӧм нора нявзыны да ниртчыны диван бердӧ. Сӧмын тай зумышджык лоис. Мукӧддырйи мыйкӧ ас кежысь мӧвпалігтырйи гӧгӧрвотӧма видзӧдлывліс мама-ныла вылӧ, быттьӧ кӧсйис юавны, мый нӧ пӧ ті мекӧд вӧчинныд, кутшӧм лекарствоӧн юктӧдінныд, мый меным дзик ставыс веськодь лоис. Ныв гӧгӧрволіс Пашкыр Бӧжлысь мӧвпъяссӧ да жалитӧмпырысь видзӧдлывліс сы вылӧ. И нинӧм он вӧч. Мамлы воча ӧд он мун. Кыдзи сійӧ шуис, сідзи и лоӧ вӧчӧма. Сӧмын жаль вӧлі сылы, мый Пашкыр Бӧж, сэтшӧм мича да авъя кань, сідзи и оз ло некор мамӧн. И мыжаӧсь таысь буретш найӧ кыкӧн, мама-ныла. Но мыйла нӧ тадзи вӧчсьӧ олӧмас? Мыйла нӧ Пашкыр Бӧжлӧн татшӧм шудтӧм судьбаыс? Быттьӧкӧ сылӧн и ставыс эм. И сёян-юаныд тырмымӧн. И шоныд гортын олӧ. И шойччӧ да узьӧ мыйта кӧсйӧ, и некод сійӧс оз дойдав. Но ӧд абу сӧмын та вылӧ чужсьылӧма. Овлӧны ӧд сэтшӧм шуда здукъяс, код вӧсна абу жаль сетны став тайӧ олӧмсӧ, дӧвӧль олӧмсӧ...
И нӧшта коркӧ Пашкыр Бӧжлы воис тайӧ зэв колана да виччысяна здукыс. И бара Мам юктӧдіс сійӧс лекарствоӧн. И бара Пашкыр Бӧжлы лоис дзик ставыс веськодь. И эз нин ӧтчыдысь да мӧдысь тадзи вӧв. Пыр зумышджыкӧн кутіс лоны Пашкыр Бӧж. Эз нин сэтшӧма лӧстав сылӧн гӧныс. Эз сэтшӧм гажа синъясӧн сійӧ видзӧдлывлы мама-ныла вылӧ. Сӧмын пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка водлывліс аслас шебрастор вылас да зілис вӧтавны сійӧ коркӧя вӧтсӧ, кӧні паныдасьліс коркӧя тӧдтӧмыскӧд, коді и вӧлі сылӧн олӧмӧн, сылӧн шудӧн. Со тадзи ӧні и олӧ Пашкыр Бӧж. Корсюрӧ петавлывлӧ балкон вылӧ. Веськодьпырысь видзӧдӧ улын ветлысь кык кока войтыр вылӧ, котралысь каня-понма вылӧ. Либӧ мыйкӧ ас кежысь мӧвпалӧ. А унджык кадсӧ узьӧ да вӧтасьӧ ассьыс коркӧя медшуда вӧтсӧ, коді и лоис сылы став олӧмӧн.


Ичӧтик пастук
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 45-49 лб.>

Ичӧтик Ӧнтонӧс пельӧдыс он кыскы орччӧн олысь Парась пӧч ордысь. Мамыслы оз нин ков дыр мӧвпавны, кытысь корсьны век ӧтарӧ вошӧм писӧ. Пыр и сюрӧ орчча керкаысь. А ставыс сыын, мый вывті мелі, бур сьӧлӧма Парась пӧчыс. То чӧскыд кампетӧн гӧститӧдас, то чӧдлачысь пуӧм варенньӧӧн номсӧдыштас, то висьталас некор на вӧвлытӧм мойд, кодӧс Ӧнтон вом паськӧдӧмӧн кывзӧ Парась пӧчлӧн посньыдик чукыръяса, мелі чужӧм вылӧ видзӧдігӧн.
А талун рыт Парась пӧч ачыс пырис Ӧнтонъяс ордӧ да ичӧтик детинка вылӧ сюся видзӧдӧмӧн шыӧдчис Ӧнтон мам дорӧ:
— Кывзы, ичмоньӧй... Он-ӧ лэдзлы аски Ӧнтонтӧ мӧс видзны. Ме мыйкӧ нёрпавны куті.
— Мед, колӧкӧ, ветлӧ, вермас кӧ, да оз кӧ люкавны сійӧс мӧсъясыс, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын вочавидзис мамыс.
— Мыйла нӧ оз вермы. Эта ыджда детина. Мӧсъяссьыд сылы яндысьны нин колӧ повнысӧ, — пыр жӧ вочавидзис Парась пӧч.
— Ог, ог нин ме пов наысь, — пыр жӧ суитчис верстьӧяслӧн сёрниӧ ичӧтик Ӧнтон. А аслыс нимкодьыс! Сідзкӧ, сійӧс ыджыд туйӧ нин пуктӧны. Сідзкӧ, абу нин сійӧ сэтшӧм ичӧт.
Мӧд луннас, шондіыс муртса на вӧлі мыччысьӧма ылі вӧр сайсянь, мамыс садьмӧдіс нин ичӧтик Ӧнтонӧс:
— Чеччы, пастук. Пальӧдчы. Кӧзяйкаяс важӧн нин сюрукъяссӧ лэдзалісны.
Кутшӧм кӧть чорыда эз узь ичӧтик Ӧнтон, пыр жӧ звирк чеччыштіс, казьтыштіс тӧрытъя кӧсйысьӧмсӧ да. Тӧкӧтьӧӧн пасьтасис-кӧмасис, а сэсся, йӧв стӧкан юӧм бӧрын, ичӧтик мыш нопйӧн да тӧрытсянь перйӧм кузь ньӧрйӧн тэрыба петіс ывлаӧ. Сӧмын и удитіс горӧдны мамыс:
— Эн кӧть вошты мӧсъястӧ!
— Абу ӧд ме ичӧт, — дӧзмӧмпырысь вочавидзис Ӧнтон керка ӧдзӧссӧ пӧдлалігмоз.
А мӧсъясыдлы оз ков, небось, тшӧктыны, асьныс тӧдӧны навӧлӧкӧ туйсӧ. Корсюрӧ нораа бакӧстлывліг восьлалӧны сикт горувлань ӧта-мӧд бӧрсяыс да быттьӧ оз и кӧсйыны аддзыны ассьыныс пастукнысӧ. А ичӧтик Ӧнтон бӧрсяньыс восьлалӧ. Мед инӧ пока лэччӧны увлань. А бӧрынджык ичӧтик Ӧнтон, кыдзи велӧдіс тӧрыт Парась пӧч, веськӧдас мӧсъясӧс Кузь вад бокӧ, кӧні найӧ, пока абу жар, пӧттӧдзыс йирсясны.
Сэсся лун шӧр гӧгӧрыс позьӧ и Эжва дорӧ вӧтлывны пемӧсъясӧс. Да и оз ков найӧс сэтчӧ вӧтлынысӧ. Пӧттӧдзныс йирсьӧм бӧрын асьныс котӧрӧн локтӧны вадорас да лӧдзьясысь дзебсьӧм могысь голяӧдзныс ваӧ пырӧны. Сэки и ичӧтик Ӧнтонлы позяс купайтчыштны.
Ӧнтонлӧн сиктын ас мӧсъяссӧ ӧчередьӧн видзӧны. Талун— ӧти, аски— мӧд, аскомысь— коймӧд. Парась пӧч сідзжӧ мукӧд моз пастукавлӧ. Арлыда эськӧ да, оз на тай убӧлит эновтчыны мӧссьыд, кӧть йӧвсӧ ачыс оз нин ёна сёй. Гажаджык пӧ овнысӧ, кор карта вылад кодкӧ гымӧдчӧ, нюмъялӧмпырысь шулывлӧ Парась пӧч. А ӧні со нёрпалыштӧ. Сійӧн и шыӧдчис Ӧнтон дорас. И окота ичӧтик Ӧнтонлы кӧть нин тадзи бур вӧчны Парась пӧчыслы, коді ӧтарӧсӧ уна буртор жӧ нин сылы вӧчліс.
Но талун эз ставыс артмыв сідзи, кыдзи мӧвпаліс ичӧтик Ӧнтон. Муртса на удитіс кежӧдны мӧсъясӧс Кузь вад бокӧ, кыдзи рытыввывсянь кутіс кыпӧдчыны ыджыд сьӧд кымӧр. Тӧкӧтьӧӧн воис юр весьтӧдз, ыджыдсьыс-ыджыд, сьӧдсьыс-сьӧд, да кӧсйӧ нин вӧлі ньылыштны шондісӧ. Гӧгӧр лои чӧв-лӧнь, кодӧс торкаліс сӧмын гымалӧм-чардалӧмыс. Раммисны и мӧсъяс да чӧла сулалісны вад бокын. Ичӧтик Ӧнтонлы весиг шуштӧм лои ыджыд да сьӧд кымӧр вылӧ видзӧдігӧн. Бур, мый мамыс бӧръя здукас удитіс мырдӧн сюйны мыш нопъяс батьыслысь важ плащсӧ. Гашкӧ пӧ, шогмас. И ӧні ичӧтик Ӧнтон ас кежсьыс аттьӧаліс мамсӧ да павкнитіс плащсӧ пельпомъяс вылас. Сэсся Кузь вад бокын чери кыйысьяслӧн важ бипур местаӧ ӧзтіс выль бипур. Сыкӧд орччӧн гажаджык гымаліг-зэригад. А зэртӧ оз тай, вӧлӧмкӧ, ков корны. Мыйӧн кымӧрыс воис юр весьтас, пыр и кутіс кисьтны ведраысь моз.
Мӧсъяс юръяснысӧ лэдзӧмӧн рӧмидзтісны бипурсянь неылын.
А ичӧтик Ӧнтон плащнас юр вылӧдзыс вевттьысьӧмӧн сулаліс дзик бипур весьтас да видзис сійӧс ведраысь моз кисьтысь зэрысь. Кӧсйӧ нин вӧлі берегас путкыльтӧм ветки улӧ пырны. Но бура помнитіс батьыслысь кывъяссӧ, мый гымалігад оз позь ни пу улӧ дзебсьыны, ни пыж улӧ пырны. Вермас лыйны чардбиыс.
Но гожся зэрыд гожся зэр и эм. Ассьыс скӧрлунсӧ лэдзӧм бӧрын кытчӧкӧ пышйис ыджыд сьӧд кымӧрыс. И бара важ моз енэжас кутіс дзирдавны шонді. Гӧгӧр мыссьӧм вӧр-ваыс нӧшта на мичаджык лои. Мӧсъяс разӧдчисны видз пасьтала. Юрсӧ эз и кыпӧдлыны, сэтшӧм зіля йирсисны. А ичӧтик Ӧнтон нимкодясис вадйын ворсӧдчысь чериӧн. Друг аддзис: дзик берег пӧлӧн быдмысь эжӧр бокас ыджыд сьӧд пес плака кодь сир ланьтӧдчӧма. Тыдалӧ, шонтысьны кыпӧдчӧма. Первойсӧ ичӧтик Ӧнтон и збыльысь сійӧс пес плакаӧн чайтіс. А бурджыка видзӧдлӧм бӧрын весиг сьӧлӧмыс дрӧгнитіс. Мый пасьта вомыс. Кутшӧм скӧрӧсь синъясыс. Дзик крокодил кодь, кодӧс тай телевизор пырыд петкӧдлывлӧны. Сійӧ и видзӧд, ньылыштны кодӧскӧ кӧсйӧ. Ас кежсьыс ичӧт Ӧнтон ӧні пиняліс асьсӧ. Мыйла нӧ батьыслысь кыснансӧ эз босьт? Кутшӧм чӧскыд черинянь эськӧ артмис тайӧ сирсьыс. А ӧні сӧмын кольӧ повзьӧдны сійӧс. Но сирыд быттьӧ сійӧс и виччысис, вачкис бӧжнас да пыр жӧ воши ва пытшкас.
Сэк кості ичӧтик Ӧнтон кыпӧдіс юрсӧ да аслас синмыслы эз эскы. Дзик неылын, турун пӧвстас бӧр кокъяс вылас сувтӧма руд кӧч да сюся видзӧдӧ ичӧтик Ӧнтон вылӧ. Ак, тайӧ мича кӧчсӧ быть нин колӧ кыйны, мед бать-мамыс ошкыштасны. Со ӧд дзик орччӧн сулалӧ. Но муртса на воськовтіс сылань ичӧтик Ӧнтон, руд кӧчыд быттьӧ зэ и вӧвлы. Кузь турун пӧвстсьыс сӧмын ылыстчысь пельясыс тыдалӧны. Кутіс эськӧ ичӧтик Ӧнтон вӧччыны, но кыдз нӧ удитан тайӧ тэрыб пемӧс бӧрсяыс. Бура дыркодь котӧртіс да сэсся ышкиг-пушкигмоз бергӧдчис бӧр.
Видзӧдӧ да, мӧсъясыд вад бокад оз нин тыдавны. Сӧмын бӧръяыс бӧжнас ӧвтчигмоз тэрмасьӧмӧн восьлалӧ веретялань да регыд и сійӧ дзебсяс пуяс саяс. Тыдалӧ, дӧзмӧдӧмаӧсь найӧс лӧдзьясыд да тэрмасьӧны Эжва дорӧ пальӧдчыштны. Сэтшӧм ёна повзис ичӧтик Ӧнтон тайӧс аддзӧм бӧрын. А вошасны кӧ мӧсъясыс? Сэки сылы ок и сюрлӧ гортас. Аскоддьӧмъясыд, дерт жӧ, кутасны дэльӧдны: но и пастук, мӧсъястӧ пӧ воштӧмыд.
Та бӧрын ичӧтик Ӧнтон тӧв ныр моз кутіс котӧртны видзсӧ вомӧналысь ордым кузя. А сьӧлӧмыс сідзи и чеччӧ морӧссьыс. Сайкаліс сӧмын, кор аддзис, мый мӧсъяс пырӧмаӧсь голяӧдзыс Эжваӧ да дышиника ӧвтчӧны бӧжъяснаныс. Кӧсйис эськӧ ичӧтик Ӧнтон скӧр йывсьыс видыштны кывтӧм пемӧсъясӧс. Кутшӧмӧсь найӧ! Пастукысь лысьтӧмаӧсь пышйыны! Но ӧд ачыс мыжа. Кодӧс нӧ сэсся винтуйтнысӧ, кор ачыс жӧ лытайтіс пастукалӧм пыдди. Ӧні асьсӧ и ковмис мыжавны ичӧтик Ӧнтонлы. Мый сэсся вӧчан.
Пӧрччысис ичӧтик Ӧнтон да котӧрӧн пырис ваӧ, мед ыркӧдчыштны. Ризъялӧ, сунласьӧ, арпиян бӧрся вӧтлысьӧ. А сюрукъяс видзӧдӧны сы вылӧ: но пӧ и пастук, мый дыра пӧ олам да миян бӧрся татшӧм видзӧдысьӧс эгӧ на аддзылӧй. Медбӧрын ичӧтик Ӧнтон мудзис жӧ ризъявнысӧ да водіс пӧсь лыа вылӧ. Да и кад нин вӧлі гортлань бергӧдчыны.
Друг ичӧтик Ӧнтонлӧн вирдыштіс юрас: а ставыс-ӧ нӧ мӧсъясыс, гашкӧ, кодкӧ збыльысь воши. И тайӧ мӧвпсьыс весиг повзис. Йирмӧг босьтіс. Тэрмасьӧмӧн кутіс лыддьыны мӧсъясӧс. Ӧтчыдысь дай мӧдысь лыддис. И эз эскы аслыс. Ӧти сюрук, буретш Парась пӧчыслӧн, эз тырмы. Весиг синваыс кутіс петны ичӧтик Ӧнтонлӧн. Мый нӧ вӧчны? Кытысь корсьны Парась пӧчлысь сюруксӧ? Гашкӧ, ваӧ вӧйи? Гашкӧ, доймис да куйлӧ кӧнкӧ нора баксіг? Гашкӧ, ош чергӧдіс? Со тай быд гожӧм волывлӧ анькытш сора зӧрйӧн чӧсмасьны. А гашкӧ, гортас нин котӧртіс, мед Парась пӧчлӧн мелі киясыс сійӧс малалыштасны? Но тадзи кӧ, сэки и збыльысь он кут тӧдны, кытчӧ яндзимысла воштысьны.
Мӧвпалӧ та йылысь ичӧтик Ӧнтон да сэк кості то ӧтилаӧ котӧртлас, то мӧдлаӧ. Абу некӧн Парась пӧчлӧн сюрукыс. Мый нӧ вӧчны? Ковмас кайны гортӧ да веськыда висьтасьны, мый сійӧ некытчӧ шогмытӧм морт, мый пастук вылӧ весиг оз туй. И бара синва мольяс кутісны гӧгыльтчыны Ӧнтонлӧн банбокъяс кузя. Повзьӧм гӧлӧсӧн нин сійӧ кутіс чуксавны Парась пӧчлысь гӧрд-сера сюруксӧ.
Медбӧрын ичӧтик Ӧнтон мӧвпыштіс, а гашкӧ, Эжва бокса ляпкыдик бадь кустъяс пӧвстӧ пырис мӧскыд, мед ӧвадсьыс дзебсьыны. Да сэні и ыркыдджык. Котӧртіс сэтчань ичӧтик Ӧнтон да ылысянь на аддзис Парась пӧчлысь гӧрд-сера сюруксӧ. Сулалӧ бадь пӧвстас. Рӧмидзтӧ. Дышиника ӧвтыштлӧ бӧж помнас. Эз, эз дӧзмы ичӧтик Ӧнтон гӧрд-сера сюрук вылӧ. Мӧдарӧ, дась вӧлі сійӧс окавны, мый эз пышйы кытчӧкӧ, мый виччысис сійӧс. Ичӧтик Ӧнтонӧс аддзӧм бӧрын Парась пӧчлӧн сюрукыс нора бакӧстіс. Быттьӧ кӧсйис шуны, кад пӧ нин гортлань мӧдӧдчыны. Ичӧтик Ӧнтон ӧні кокньыдпырысь нин бергӧдіс мӧсъясӧс гортлань. Оз тай ков, небось, найӧс вӧлі ньӧръявны. Тэрмасьӧмӧн восьлалісны кыр йылын тыдалысь сиктлань. Тӧдісны, мый кӧзяйкаясыс дасьтісны налы яслиясас чӧскыд бор турун да воръясас кисьталісны пӧтӧса помӧй.
А гортас мыйта юасьӧмыс вӧлі! И батьыс, и мамыс, и ыджыдджык чойыс кӧсйисны тӧдны, кыдзи ичӧтик Ӧнтон пастукаліс. А Парась пӧчыс пӧжалӧма Ӧнтон воигкежлӧ чӧскыд кӧвдумъяс да сыысь на чӧскыд выйсука рач. Ичӧтик Ӧнтон, дерт, эз ставсӧ висьтав, мый сыкӧд вӧлі тайӧ луннас, мед эськӧ не янӧдны асьсӧ. Сӧмын гӧрдӧдыштіс юалӧмъяс вылӧ вочавидзигӧн. Мӧдысь пастукалігӧн сійӧ оз нин эновт мӧсъястӧ.
Медбӧрын батьыс нюмъялігмоз шуис:
— Но ӧні сэсся ачыд нин кутін нянь вылад нажӧвитны. Бара ӧти уджалысь миян соді.

 
Менам Увӧ
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 50-52 лб.>

Сійӧ гожӧмнас, кыдзи и век, шойччи Эжва бокын, аслам чужан сиктын. Ветлывлі вӧрӧ тшакла да вотӧсла, лэччывлі ю дорӧ мык вугравны. И медводдза лунсяньыс жӧ ме дорӧ сибӧдчис Микайлӧ суседлӧн лайка пӧрӧдаа томиник энь пон. Пукала кильчӧ вылын и друг мыш сайсянь кыла: «Ув, ув!» Бергӧдчи, а буретш суседлӧн понйыс локтӧма. Тыдалӧ, кӧсйӧ тӧдмасьны мекӧд. Синъясыс меліӧсь, ворсӧдчанаӧсь, тырӧмаӧсь нюмӧн. Быттьӧ кӧсйӧ шуны: «Вай лэччыв кильчӧ вывсьыд да тӧдмасям ӧдйӧджык, а сэсся ӧта-мӧдкӧд ворсны кутам». А бӧжыс понйыдлӧн сідзи и легӧ ме вылӧ видзӧдігӧн.
Нинӧм он вӧч. Колӧ тӧдмасьны ловъя ловкӧд. Пыралі гортӧ да петкӧді выль тӧдсалы гӧснеч пыдди ичӧтик калбас тор. Сійӧ сӧмын тшавкнитіс менсьым гӧснечтӧ. Эз весиг курччышт. Кылалӧ тай, небось. А сэсся нюлыштіс кузь кывнас вом доръяссӧ да друг уськӧдчис морӧс вылӧ. Тыдалӧ, кӧсйис аттьӧавны менӧ чӧскыд гӧснечсьыд.
Сэсянь сійӧ эз кут торйӧдчывны меысь. Кытчӧ ог мун, вӧрӧ ли, вадорӧ ли, век бӧрсянь вӧтчӧ. А войнас кильчӧ вылын узьлӧ, керкаӧс видзӧ кортӧм гӧсьтъясысь. Кодкӧ кӧ орчча мир туй вывті мунӧ, менам выль ёртӧй пыр и увтыштас:
— Эн мешайт керкаын узьысьяслы.
А садьма да сійӧ менӧ важӧн нин кильчӧ вылын виччысьӧ, бӧжсӧ легӧдӧ да нимкодя никсыштлывлӧ, быттьӧ кӧсйӧ шуны: «Тырмас нин шкоргыны, кад нин кытчанькӧ шыбитчывны». Но мыйӧн сӧмын казялас, мый кузь гӧленя сапӧгаси да киӧ кӧрзина босьті, нимкодьыс сылӧн помтӧм. Сідзи и чеччалӧ, котралӧ ме гӧгӧр да гораа увтӧ. Сэтшӧм окота вӧрӧ ветлыны.
И нимті ме сійӧс Увӧӧн. Сы вӧсна, мый тадзи медводдзаысьсӧ менӧ чолӧмаліс. Нимтылӧмаӧсь жӧ эськӧ кутшӧмкӧ мӧд нимӧн суседлӧн челядьыс, но сы вылӧ сійӧ абу и шыасьлӧма. А менам нимыд, тыдалӧ, воис сьӧлӧм вылас да мыйӧн чукӧстан, пыр и локтас. Микайлӧ сусед весиг сералыштіс менӧ:
— Мырддин менсьым понйӧс да калым ковмас мынтыны.
А сэсся содтіс:
— Гожӧмнас уджыс уна, да мен некор сыкӧд ноксьыны, мед инӧ тэкӧд вӧр-ваті кытшлалӧ.
Медводдзаясысьсӧ, томиник да, мудзӧ на вӧлі. Бӧрсянь и вӧтчӧ. А сэсся мудзас да сапӧг гӧленьӧс кутас курччавны. Сідзкӧ, гортлань тшӧктӧ бергӧдчыны. И нинӧм он вӧч, лоӧ жалитны том понтӧ, медым дзикӧдз эз ушавняйтчы. А гортӧ воас да кильчӧ вылӧ пыр и унмовсяс, сэтшӧма эбӧстӧммӧма. Огӧ жӧ ӧд этша вӧртіыд келалӧй.
Но пемӧсыдлӧн тай вын-эбӧсыд оз лунысь лунӧ, а часысь часӧ пыр ёнджыка содӧ. Регыд мысти вӧрын менам Увӧыд кутіс лоны асӧн: то сьӧла чукӧр повзьӧдас, то урӧс кутас увтны да дугдывтӧг корӧ менӧ ас дорас, тшӧктӧ мед кыйи звер-пӧткасӧ. Но пищальтӧ вӧрад ме нэмас эг босьтлывлы. Сы вӧсна, мый жалитлі сэні олысьясӧс. Налы мортсянь и сідзи уна омӧльыс сюрлывлӧ. Та вӧсна Увӧ весиг дузъяліс ме вылӧ, мый ог отсав сылы кыйсьыны.
А друг кытчӧкӧ вошас. Бура дыр ме дорӧ оз матыстчыв. Сэки заводита шутьлявны. И тӧдлытӧг нырнас коркӧ тшукӧдчас сапӧгӧ: ме пӧ тані, эн пӧ вошты. А сэсся бара саясяс пуяс коластӧ. Сӧмын тай ӧтчыд лёкысь эргигтырйи жмитчыліс жӧ ме дінӧ. Тыдалӧ, ачыс вӧрса кӧзяиныс неылын кытшлаліс. Увӧыд том на вӧлі да эз лысьт ассьыс гӧлӧссӧ сетны. А меным кӧсйис шуны: чӧв пӧ ланьты, мед пӧ ӧдйӧджык кытчӧкӧ вешъяс. Ме и ачым пола тайӧ кадас вӧрса кӧзяинсьыд. Энь ош кӧ, пияна. Уна омӧльтор вермас лоны сэки сыкӧд паныдасьӧмысь. Та вӧсна малышті аттьӧалӧмпырысь Увӧӧс да мӧдӧдчим сыкӧд гортлань. Да и кӧрзинаӧй тыр нин вӧлі.
Уна тешкодьтор артмывліс Увӧкӧд и вадорын. Друг заводитас вӧтлысьны сійӧс дэльӧдысь каляяс бӧрся да сэки кӧть кувтӧдзыд серав. Либӧ дуригмоз босьтчас увтны берегӧ усьласьысь гыяс вылӧ. Ме, дерт, чери кыйигад вӧтлывлі сійӧс ас дорысь. Мун, мися, эн повзьӧдчы, а то ни ӧти лов оз сюр. Но сійӧ гӧгӧрволіс менӧ да коркӧ ланьтлывіс жӧ. Сӧмын куйліс месянь неылын да сюся видзӧдіс, кыдзи лэптала кодзувкот кольк вылӧ яя мыкъясӧс. Тӧдіс, мый и сылы сюрыштас бӧрынджык жаритӧм чериыс.
Тадзи и олім пона-морта ӧта-мӧдкӧд бура лӧсялӧмӧн. Но коркӧ-некоркӧ отпускыд помассис. Куті чукӧртны кӧлуй. Лун-мӧд мысти колӧ нин вӧлі удж вылӧ петны. Менам Увӧ гӧгӧрвоис, мый воис кад торйӧдчыны ёрта-ёрткӧд да шога видзӧдлывліс ме вылӧ, быттьӧ корис, медым эг эновт сійӧс.
— Нинӧм, — малыштлывлі ме сійӧс.— Локтан гожӧм бара паныдасям, бара кутам вӧр-ваті ӧтлаын келавны.
А сійӧ сӧмын никсіс ме вылӧ видзӧдігмоз.
Дерт жӧ, Увӧ колльӧдіс менӧ карӧ мунігӧн да ачым весиг эг тӧдлы, кыдзи сійӧ меысь водзджык чеччыштіс вӧрзьӧдчысь нин автобусас. Эз кӧсйы кольччыны аслас ыджыдджык ёртысь. Ковмис корны шоперӧс сувтӧдлыны машинасӧ. А Увӧ эз кӧсйы миритчыны сыкӧд, мый чеччӧдісны автобусысь, да дыр на вӧтчис бӧрсяньыс. И сьӧлӧм вылын меным сэки вӧлі торйӧн нин шог. Кӧть эськӧ босьтан Увӧтӧ карад, но ӧд абу аслад сійӧ. Да и кыдзи на та вылӧ гортсаяс кутасны видзӧдны. Кӧть эськӧ менам висьтъяс бӧрын и налы воӧма сьӧлӧм выланыс тайӧ мелі понйыс.
Коркӧ тӧвнас нин воис Микайлӧ суседсянь письмӧ. Гижӧма вӧлі, мый ӧнӧдз пӧ оз вунӧд тэнӧ Увӧыд. Мыйӧн пӧ тэнсьыд нимтӧ казьтыштам, пыр пӧ кутас нимкодьпырысь никсыны-увтны да парсасьны ӧдзӧсӧ, вӧзйысьны ывлаӧ. А тэнад мунӧм бӧрын пӧ весиг омӧля кутіс сёйны, пыр нораа никӧстлывліс да дыр виччысьлывліс автобус сувтланінын. Надейтчис, мый тэ бӧр регыд локтан. Со ӧд кутшӧм кывтӧм пемӧсыд. Дерт, оз вунӧд, мыйта лои келалӧма вӧр-ваті, кымынысь бипур дорын войсӧ коллялігмоз да шойччигмоз пукавлӧма, кымын пажын-ужын шӧриӧн юкӧма.
А сэсся тулысланьыс нин воис шог юӧр, мый абу нин ловъя менам Увӧӧй. Кыдзи висьталісны сиктсаяс, сійӧс нарошнӧ талялӧма кутшӧмкӧ бокӧвӧй шопер, а шойсӧ шыбитӧма машина кузолӧ. Аддзылӧмаӧсь эськӧ унаӧн, но лёк мортыд тэрыбджык вӧлӧма. Весиг машина номерсӧ абу удитӧмаӧсь лыддьыны, сідзи и уйкнитӧма.
Ме сӧмын ӧти воча кыв кылі:
— А мый и шензьынысӧ. Зэв мича гӧныс вӧлі Увӧыдлӧн. Сыысь важӧн нин шапка вурисны. А яйсӧ, гашкӧ, и сёйисны. Отсалӧ пӧ тай биа висьӧмысь.
Тшӧкмунлі быдсӧн тайӧс кывлӧм бӧрын. Ачым эг тӧдлы, кыдзи синва мольяс кутісны тюрны бан бок кузя. Тӧді кӧ эськӧ, мый тадзи лоӧ, эг жӧ коль ассьым Увӧӧс сиктӧ. Но ӧні кытысь нин босьтан. Мында во коли сійӧ гожӧмсяньыс, но пыр на син водзын менам радейтана Увӧӧй, менам ичӧтджык ёртӧй.


Еретник рӧдысь
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 53-56 лб.>

Челядь котыр эз кутны лӧсявны Паньӧкӧд. Накӧд жӧ тшӧтшъя. На моз жӧ радейтӧ ризъявны-котравны, Эжваын лӧзӧдтӧдзыс купайтчыны да мык вугравны. Но мый кӧть эн шу, а эз кутны лӧсявны.
Ставыс сыын, мый Паньӧыс понъясьлыны радейтӧ. Ворсас-ворсас ӧтлаын лунтыр да тӧдлытӧг нинӧм абусьыс кутас ёрны-пинявны медматысса ёртсӧ медлёк кывъясӧн. Мӧдыслӧн весиг синваыс петас. А дерт, нинӧм абусьыс кӧ тэнӧ пинялӧны. Сэтчӧ жӧ Тольӧ да Ивӧ, кодъяс гӧгӧр медсясӧ и радейтӧ гартчыны Паньӧыс, казялісны: мый кӧть оз шу сійӧ, а вочасӧн ставыс збыльмӧ.
Со войдӧрлун ставӧн ӧтлаын лючки-ладнӧ ворсісны рынышсайса лыа вылын. Но Паньӧыд Паньӧ на и эм. Медбӧрын кыдз тай уськӧдчис пинявны раминик Иринаӧс, коді номлы весиг оз лысьт печиктыны да сэсся крапкис:
— Мед тэнад кокыд чегас да нэмтӧ чотны кутан!
Тайӧс кылӧм бӧрын ворсысьяс весиг шай-паймунісны ӧта-мӧд выланыс видзӧдігмоз. Эз тӧдны, мый вӧчны. Татшӧмтортӧ найӧ медводдзаысь на кылісны. Колӧ жӧ этатшӧм лёк кывъяс шуны. Кывтӧм пемӧс Иринаыд, дерт, бӧрддзис да гортас ӧдйӧджык котӧртіс норасьны пӧчыслы. А понъясьлысь Паньӧыд гӧгӧрвоис жӧ, мый вывті нин неладнӧ шуис. Сэсся кор аддзис, мый ставӧн чӧв ланьтісны, повзис да гортас жӧ пышйис, сӧмын тшын-бус кыпӧдіс ас бӧрсяыс.
Но нӧшта ёнджыка шемӧсмисны челядь котыр рытланьыс нин, кор тӧдмалісны, мый гортас мунігӧн Иринаыд и збыльысь мургыльтӧма коксӧ. Тыдалӧ, бӧрдігад абу видзӧдӧма туй вылад да неладнӧ тальччӧма. Ӧні со кӧртӧда кокӧн пӧ пукалӧ.
А мый тӧрыт лои, сё дивӧ. Асывсяньыс Паньӧыд, быттьӧ нинӧм и абу вӧлӧма, бара кутіс леститчысь пон моз гартчыны челядь гӧгӧр. Тайӧ пӧрйӧ найӧ Эжва дорӧ лэччисны арпиянӧс кутавны. И колӧ жӧ, Паньӧыд медбӧрын, кор быдӧн нин жаритмӧн кыйисны арпиянсӧ, друг кутіс мырддьыны кыйдӧссӧ медся рамыслысь, ичӧтик Йӧвдӧлысь. Но ӧні ёртъясыс эз нин сетны ӧбӧдитны ичӧтик Йӧвдӧӧс да ӧдйӧджык тодмышкалісны Паньӧӧс. Тадзтӧ кӧ ӧд, и быдӧнӧс сійӧ ӧткӧн-ӧткӧн кутас пулюшайтны. Паньӧыдлы мый, чышкыштіс бусӧссьӧм гачсӧ да ылысянь кутіс нерны раминик Йӧвдӧӧс:
— Мед тэнад чериыд гортӧдзыд оз во!
А кукань кодь раминик детинаыдлы нӧ мый кольӧ та бӧрын. Бара кывтӧм пемӧс Ирина моз жӧ синвасӧ кутіс чышкавны. Челядь чукӧр эськӧ горзӧны жӧ Паньӧлы воча, а мӧдыс сӧмын кывсӧ мыччалӧ да кулакъяссӧ петкӧдлӧ.
А медся тешкодьторйыс лои Лёкшор вомӧн вуджигӧн. Тайӧ шорыс Паськыднюрысь петӧ да весиг медся жар гожӧмъяснас оз косьмыв. Ачыс шорыс джуджыд да визув. Кевнытӧ он вермы. А ваыс дука да са кодь сьӧд. Та вӧсна, гашкӧ, Лёкшорӧн и нимтӧмаӧсь. Вомӧныс верстьӧяс кык вӧсньыдик кер нюжӧдӧмаӧсь. Синтӧм морт сӧмын вермас сэсянь усьны. А Йӧвдӧыд ӧд и збыльысь уси Лёкшорсӧ вуджигӧн. Ачыс эз тӧдлы, кыдзи крестассисны кӧмтӧм кокъясыс да сунгысис пемыд да дука ваас. Чери тыра кепкаыс, дерт, киссис. Кыдзкӧ да мыйкӧ челядь отсалісны бӧр кавшасьны берегас сулик ва паськӧма Йӧвдӧлы. Тапкӧдӧны да бурӧдӧны сійӧс. А мӧдыс оз сӧмын повзьӧмысла бӧрд. Лунтыръя кыйдӧсыс пракмуні-воши. Медбӧрын ёртъясыс юксисны Йӧвдӧкӧд асланыс прӧмыснас. Вӧлисти бурасис Йӧвдӧыд да сэсся ставӧн мӧдӧдчисны видзьяс вомӧн гортланьыс.
Сэки кайигас и воисны ас костаныс гуся сёрниӧ Тольӧ да Ивӧ, мый Паньӧыс абу бур морт да колӧ видзчысьны сыысь. Друг Тольӧлӧн вирдыштіс юрас да сійӧ гусьӧн шӧпнитіс ёртыслы:
— Кывзы, Ивӧ, абу-ӧ Паньӧыд еретник рӧдысь?
— Чӧ-ӧ-ӧв! Мый тэ больган нинӧм абусӧ, — вомаліс сійӧс Ивӧ.
— Нинӧм бара ог больгы, — пыр жӧ ярмис Тольӧ.— Батьыс со, Сьӧд Кӧстеыд, код тай кузнечаад уджалӧ, чиган кодь нач сьӧд. Абу ӧд прӧста Сьӧд Кӧстеӧн нимтӧмаӧсь. А сьӧд йӧзыдлӧн, шуӧны, кывйыд пӧ йиджӧ. Со нӧ, мый оз кӧсйысь вӧчны Сьӧд Кӧстеыд, ставыс сылӧн артмӧ. Неважӧн ошйысьӧма: самолёт пӧ вӧча. И вӧчас ӧд, тӧдӧ кӧ сійӧ колана кывъяссӧ. Да и ачыс Паньӧыс сэтшӧм жӧ сьӧд, быттьӧ вежон абу мыссьылӧма.
— Гашкӧ и, тэ ног, — медбӧрын чӧв олыштіс да шуис Ивӧ. И кык друг шуисны вӧтлыны мӧд луннас Паньӧӧс ас дорсьыныс.
Асывнас, кыдзи и век, Паньӧ буретш вӧлі матыстчӧ нин челядь дінӧ. Но тайӧ пӧрйӧ казяліс, мый абу ставыс лючки-ладнӧ. Сылӧн матыстчӧм бӧрын челядь котыр ланьтісны, топӧдчисны ӧта-мӧд берданыс да лӧгпырысь кутісны видзӧдны понъясьлысь Паньӧ вылӧ. А наысь неуна водзынджык сулалісны Тольӧ да Ивӧ.
— А менам со мый эм, — шуис Паньӧ да кыскис зепсьыс батьысӧн кӧртысь вӧчӧм ичӧтик самолёт. Ас ногӧн сійӧ кӧсйис бурӧдны ёртъяссӧ. Но мӧдъясыс тайӧ пӧрйӧ быттьӧ эз казявны ни сылысь зэв мича чачасӧ, ни леститчана кывъяссӧ да нӧшта на зумышмисны.
Сэки и шуис Тольӧ Паньӧлы сійӧ кывъяссӧ, кодъясысь мӧдыс пель йылӧдзыс гӧрдӧдіс да дыр эз тӧд мый и вочавидзны тадзисӧ грекӧвӧйтӧмысь:
— Мун татысь, мед дукыд эз вӧв миянкӧд орччӧн, еретник рӧд!
— Ме-е, ме еретник?— дыр мысти мӧмъялігмоз заводитіс Паньӧ.— А асьныд ті ёна бурӧсь?..
Но сэсся эз вермы воча нинӧм шуны. Эз виччысь, мый ёртъясыс ӧтвылысь сувтасны сылы паныд, гораа бӧрддзис да котӧрӧн мӧдӧдчис гортланьыс. А челядь чукӧр кутісны ворсны мачӧн. Но тайӧ пӧрйӧ эз нин вӧв сэтшӧм гажа налӧн ворсӧмыс. Сы вӧсна, мый эз вӧв орччӧн вильшасьысь да понъясьлысь Паньӧыс, код дорӧ быдӧн ас сертиныс велаліс нин. Да и быдӧн ас кежсьыс гусьӧн мӧвпаліс, збыль ӧмӧй Паньӧыс еретник рӧдысь да сэтшӧм нин омӧль сійӧ.
А сэк кості Паньӧ синвасӧ чышкалігмоз матыстчис кузнеча дорӧ, кысянь кылісны мӧлӧтӧн кучкалӧм шыяс. Буретш локтӧ вӧлі гожся страда да батьыс дзоньталіс ытшкан-куртан машинаяс.
— Мый нин корсян татысь, оз ворссьы аскоддьӧмъясыдкӧд?— гораа шыӧдчис пи дорас батьыс.
Дыр нускис мыйкӧ друг раммӧм Паньӧ багатыр кодь тушаа батьыс вылӧ видзӧдігмоз да нораа нурбыльтіс:
— Оз кӧсйыны найӧ мекӧд ворсны. Вӧтлісны ас дінсьыныс...
А сэсся чӧв олыштіс да гораа содтіс:
— Нӧшта еретник рӧдысь менӧ шуисны. Збыльысь ӧмӧй тэа-меа еретникъяс?..
— Мый, мый?..— друг юавсис Сьӧд Кӧстелӧн пиыслысь. Но сэсся верстьӧ морт эз вермы кутчысьны да вак-вакӧн серӧктіс. Бура дыр сераліс Сьӧд Кӧсте синвасӧ чышкалігмоз. А Паньӧ шай-паймунӧмӧн видзӧдіс батьыс вылӧ. Эз видзчысь, мый батьыс серам вылӧ лэптас сылысь кывъяссӧ.
Медбӧрын верстьӧ морт дугдіс жӧ серавны, чӧв олыштіс да шуис:
— Абу ӧд тэа-меа мыжаӧсь, мый миян сьӧдӧн чужсьылӧма. Мый шуӧма Енмыс, сідзи и лоӧма. А тэ аслад грекъясысь ачыд мыжа. Омӧльтор кӧ сиан мукӧдлы, и ачыд бурӧс эн виччысь. Со и лӧгасисны тэ вылӧ ёртъясыд. Чайтан, ог тӧд тэнсьыд лэчталӧмтӧ. Ачыд мыжа ставсьыс. Мун, кор прӧща да мӧдысь некор нин некодлы лёктор эн си.
Паньӧ весиг эз виччысь батьыслысь татшӧм кывъяссӧ. Чайтіс, мый дорйыштас сійӧс, малыштас юрӧдыс. А мӧдыс сійӧс на и дивитіс. Но мыйӧн тӧдан, гашкӧ, и прав батьыс. Ӧд ачыс Паньӧ оз век бурӧн овлывлы ёртъясыскӧд. Эм тшӧтш и аслас мыжыс.
А еретникнад сійӧс, дерт жӧ, нарошнӧ нимтісны, мед оз вышитчы да мукӧд водзас сэтшӧма чеччав. Со нӧ батьыс, сиктын медся пыдди пуктана войтыр пиысь ӧти, кыдзи кутіс серавны сы вылын, кор висьталіс челядьлӧн шуасьӧм йылысь. Сідзкӧ, збыльысь, сійӧ ни батьыс абу еретник рӧдысьӧсь...
Гашкӧ, эз и унмовсьлы тайӧ войнас Паньӧ. Пыр мӧвпаліс, кыдзи миритчыны ёртъясыскӧд, кыдзи прӧща корны да кутшӧм козин нуны налы. Но мудзӧм юрас сідзи нинӧм эз и во.
А мӧд луннас клубдорса эрд вылӧ чукӧртчӧм челядь шензьӧмпырысь видзӧдісны, кутшӧм чӧла да ньӧжйӧ матыстчӧ на дінӧ коркӧя вильыш да ёрччысь Паньӧыд, быттьӧ чегӧм бордъя лэбач кыскӧ му бердтіыс кокъяссӧ. Нӧшта шензьыны кутісны ставӧн, кор Паньӧ нурбыльтіс вомгорулас:
— Прӧститӧй... Ог сэсся кут... Ачым ставсьыс мыжа...
Шензьӧмвывсьыс ёртъясыс весиг эз тӧдны, мый шуны Паньӧлы
воча. А сійӧ сэк кості кутіс кыскавны зепъяссьыс батьысӧн вӧчӧм мича чачаяс: быдсяма пӧлӧс тракторъяс, машинаяс— да тэчны ёртъяс водзас.
Медбӧрын Тольӧ, медся збойяссьыс ӧти, шуис Паньӧлы:
— Но мый? Матыстчы инӧ миян дінӧ да мӧдысь сэсся тадз эн вӧч. Ми ӧд унаӧнӧсь, а тэ ӧтнад. Да и абу тэ некутшӧм еретник рӧдысь.
Сэсянь вильыш Паньӧыд и збыльысь эз кут ёрччыны да ӧбӧдитны ёртъяссӧ. Гӧгӧрвоис, мый тӧлкӧн-ладӧн колӧ быдӧнкӧд овны.


Кыкӧн войын
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 57-61 лб.>

Тайӧ кадас Юра узьлывлӧ нин. Но тарыт, кӧть вӧлі нин матӧ вой шӧр гӧгӧр, сійӧ пыр на пукаліс пызан сайын.
— Мый нин тэкӧд талун, та дыра олан?— юаліс пыді вежӧсысь петалігмоз мамыс.
— Контрольнӧй кежлӧ колӧ дасьтысьны, — пыр жӧ вочавидзис Юра да бӧр дзумгысис книгаӧ.
— Но, но, дасьтысь, — меліа шуис мамыс.— Сӧмын ӧд асывводзнад сьӧкыд лоӧ чеччынытӧ. Бара кутан садьмӧдігӧн юрлӧс улӧ юртӧ сюйны...
Юралӧн пызан вылыс и збыльысь вӧлі тырӧма велӧдчан книгаясӧн. Но думнас сійӧ виччысис ассьыс медбур ёртсӧ, Толикӧс, коді вӧлі мыжа, ок и ёна мыжа сы водзын. И со ӧні сылы, мед вештыны ассьыс мыжсӧ, колӧ нин вӧлі локны Юраясӧ. Та вӧсна Юра сӧмын мода вылас видзӧдлывліс книгаӧ, а пельяснас кывзысис ӧшинь сайӧ.
Но со кутісны кывны кодлӧнкӧ тэрмасяна кок шыясыс, а сэсся и ышкӧм-пушкӧмыс. «Толик локтӧ», — вирдыштіс Юралӧн юр вежӧрын да сійӧ котӧртіс восьтыны ӧдзӧссӧ. Порог вылын и збыльысь сулаліс Толик.
— Вайин?— вашнитіс терпитны позьтӧма Юра.
— Со!— вочавидзис Толик да паськӧдіс Юра синъяс водзын неыджыд тубрас, кӧні вӧлі китыр лыа му.
— Сэтысь босьтін, кытысь сёрнитчылім?— бара юаліс Юра.
— Ог жӧ ӧд ылӧдлы та бӧрын, — дӧзмыштіскодь ёртыс вылӧ Толик.— Да и аски ачыд верман ветлыны видзӧдлыны. Дзик дорсьыс босьті.
— Эска, эска, — пыр жӧ тапнитіс Толикӧс пельпомӧдыс Юра.— А ӧні вай ӧдйӧджык ветлам, кытчӧ кӧсйысьлім. Сідз нин сёр кадыс.
И кык ёрт гортсаясысь гусьӧн петісны ывлаӧ, мед пӧртны олӧмӧ аслыныслы сетӧм кывнысӧ...
А ставыс заводитчис тӧлысь-мӧд сайын. Челядьлӧн керкаӧ кружок вылӧ ветлӧдлігӧн Юра тӧдмасис сьӧд синъяса да сьӧд юрсиа Жаннакӧд, коді вӧлі мойдвывса принцесса кодь. Зонъяс пиысь пӧшти ставӧн синъяссӧ эз вештывлыны мича Жанна вылысь, кодлӧн сӧмын ӧти видзӧдлассьыс быдӧнлӧн топавлісны сьӧлӧмъясыс. Но мойдвывса принцесса кодь Жанна, мыйлакӧ, бӧрйис аслыс ёрт пыдди буретш Юраӧс, кӧть вӧліны и сыысь синмӧ шабитчанаджыкӧсь. Юра пыр ноксис сыкӧд орччӧн кружок вылын, колльӧдлывліс гортас. А мукӧд зонъяс сӧмын завидьтана синъясӧн видзӧдлывлісны орччӧн мунысь нывкаа-зонкаа вылӧ.
Колӧ жӧ сідзи лоны, мый этатшӧм мича нывка бӧрйис аслыс кутшӧмкӧ сэтшӧм-татшӧм зонкаӧс. Ӧд вӧліны и бурджыкъяс. Но, сідзкӧ, эм мыйысь. Сідзкӧ, эм Юраыслӧн сійӧ, мый мукӧдыслы озджык тырмы. Смеллуныс ли, ас вынъясӧ эскӧмыс ли, зумыдлуныс ли. Нывкаясыд тай асланыс сьӧлӧмнаныс, тыдалӧ, татшӧмтортӧ ӧдйӧджык казялӧны.
И ставыс эськӧ бур. Сӧмын эз во татшӧмторйыд сьӧлӧм вылӧ Жаннакӧд ӧти классын велӧдчысь зонъяслы. Кыдзи нӧ сідзи, кутшӧмкӧ мӧд школаысь дзик тӧдтӧм зонка лысьтӧ ветлӧдлыны орччӧн налӧн класса да весиг налӧн школаса медся мича нывкакӧд, Жаннакӧд? Найӧ ӧтчыд сувтӧдлісны нин улич вылын Юраӧс:
— Кывзы, другӧй, эновтчы Жаннасьыд. Ас сертиыд бӧрйы кодӧс колӧ. А Жаннаӧс тэныд огӧ сетӧй. Медбӧръяысь шуам. Он кӧ кӧсйы гӧгӧрвоны, пуж петкӧдлам...
Юралӧн сэки сӧмын ӧзйылісны синъясыс да чорзьылісны кабыръясыс Жанна классысь зонкаясӧс кывзігӧн. Сійӧ нинӧм эз вочавидз налы. Сӧмын долис аслыс: «Мед видласны, ачымӧс кедзовтны ог сет. И Жаннаысь ог эновтчы. Ӧд ми сетім нин ӧта-мӧдлы кыв. А этайӧяс ӧмӧй гӧгӧрвоасны татшӧмтортӧ. Да и весьшӧрӧ найӧс гӧгӧрвоӧдны. Асланыс выннас кӧсйӧны ошйысьыштны. Но и мед видласны».
Скупа нюммуніс сэки Юра Жанна классысь зонкаяслӧн грӧз вылӧ, сідзи нинӧм эз и шу, бергӧдчис да муніс. А мӧдъясыс тайӧ пӧрйӧ эз жӧ кутны вӧтчыны Юра бӧрся. Чайтісны, мый збыльысь повзьӧдісны. Мӧдысь удитасны на, оз кӧ кӧсйы гӧгӧрвоны.
Но быттьӧ эз и вӧвны тайӧ грӧзитана сёрниясыс. Юра важ моз ветлӧдліс Жаннакӧд орччӧн, колльӧдлывліс гортӧдзыс, паныдавліс асывводзнас школаӧ мунігӧн. И на костын йитӧдъясыс лоины кыдзкӧ нӧшта на топыдджыкӧсь. Ӧд Жанна пельӧдз волывлісны жӧ сы класса зонкаяслӧн Юракӧд йитӧдъяс йылысь дивитана сёрниясыс. Но сійӧ кивыль та вылӧ эз вартлы. Мед, колӧкӧ, йӧйясыд, завидьтӧны!
И колӧ жӧ лоны сэтшӧмторлы! Буретш вежон сайын кымын, Жаннаӧс гортас колльӧдӧм бӧрын, Юра шуис прӧйдитчыштны важся паркті аслас медбур ёрткӧд, Толиккӧд, кодкӧд ӧти классын велӧдчисны да ӧти парта сайын пукалісны. Буретш сэні и паныдалісны Юраӧс да Толикӧс Жанна классысь зонкаясыд, кодъяс, тыдалӧ, важӧн нин кыйӧдчӧмаӧсь да ӧні нинӧм бурсӧ насянь эз позь виччысьны.
Толик аддзис, мый тайӧ зонкаясыс накӧд кӧсйӧны мыйкӧ вӧчны, да вашнитіс Юралы:
— Котӧртам, а то пӧвсаласны!
— Эн дзӧр тэ, — пинь пырыс сӧдзӧдіс сы вылӧ бергӧдчӧмӧн Юра.— Видз менӧ мышсянь. Видзӧдлам на, коді кодӧс пӧвсалас.
А сэк кості паныд локтысь зонкаяс пиысь медся кузьыс шыӧдчис Юра дінӧ:
— Но мый, повтӧм детина, со и сюрин. Ми ӧд тэныд шулім, мед эновтчин Жаннасьыд. Ачыд мыжа, мый эн кывзы миянлысь...
Видзӧдліс сэки Юра мыш саяс да пыр жӧ ыркмуніс сьӧлӧмыс. Толикыс эз вӧв орччӧн. Коркӧ удитӧма пышйыны да эновтны сійӧс.
А сэк кості сы водзын сулалысь зонкаяс пиысь ӧти неригмоз серӧктыштіс:
— Аддзылін, кутшӧм тэрыба ёртыд утёвтіс? Гашкӧ и, тэ сы бӧрся...
Но тайӧ кывъясыс сӧмын ярмӧдісны Юраӧс: «Абу на сійӧ полысьяс рӧдысь. Видзӧдлам, коді кодӧс вермас». И заводитчис... Дерт, выныс вӧлі Жанна классысь зонкаяс сайын. Найӧ унджыкӧнӧсь да сійӧн и смелджыкӧсь. Но эз вӧв ныжджык и Юра аслас пельклуннас да стӧч кучкалӧмъяснас. Сӧмын ӧтитор вӧсна сійӧ майшасис, мед кутчысьны кокъяс вылас. Но век жӧ ёнджыкасӧ сюраліс Юралы.
И код тӧдас, кыдзи эськӧ ставыс вермис помасьны, эз кӧ тышкасьысьяс дінӧ тэрмасьӧмӧн кут матыстчыны милицейскӧй патруль. Здук-мӧд мысти пуяс улын некод нин эз вӧв. Котӧртіс и Юра.
Эз кӧсйы кодкӧ вылӧ норасьны. Ачыс ставсӧ помӧдз вайӧдас. Но Жаннаӧс сійӧ некодлы оз сет. А Жанна класса зонкаяс тайӧ кось бӧрас быттьӧ гӧгӧрвоисны Юраӧс да та бӧрын сэсся эз нин матыстчывлыны сы дінӧ. Весьшӧрӧ. Быть нин ас ногыс вӧчас.
Но буретш тайӧ кадсяньыс Юра дугдіс сёрнитны Толиккӧд, быттьӧ эз и пукав сійӧ орччӧн парта сайын, быттьӧ эз и вӧв свет вылас. Классын казялісны жӧ, мый кык ёрт костті сьӧд кань котӧртӧма. Но эз тӧдны, коді таысь мыжа, да эз зільны сюйсьыны на костӧ. Кузя-визяӧн ставыс прӧйдитас. А Юра да Толик эз паськӧдчыны паркын коркӧя лоӧмтор йылысь.
И кымынысь кӧть эз матыстчыв Толик ёртыс дінӧ, муртса эз пидзӧсчанясьӧмӧн кор сылысь прӧща, Юра эз зіль казявны Толикӧс. Сӧмын чӧла бергӧдчыліс мӧдарӧ. А мӧдыслӧн доршасьлывліс синваыс да сійӧ вешйывліс бокӧ.
Но медбӧрын Юралӧн сьӧлӧмын Толик вылӧ скӧрлуныс кутіс ваймӧм бипур моз жӧ лӧньны. Сійӧ пыр тшӧкыдджыка мӧвпаліс ёрт йывсьыс: «Мый нӧ тайӧ ме? Тадзи, тыдалӧ, оз жӧ позь. Ӧд кымын во бур ёртъясӧн вӧлім да кутшӧмкӧ лоӧмтор вӧсна дзикӧдз кӧдзӧдчим ӧта-мӧдысь. Дерт, сійӧ мыжа. Но, тыдалӧ, гӧгӧрвоис нин ассьыс мыжсӧ да ӧні со висьӧ та вӧсна сьӧлӧмыс». Сэки и чужис Юралӧн ӧти мӧвп...
Ӧтчыд урокъяс бӧрын, кор ставӧн нин разӧдчисны, а Толикыс век на пукаліс парта сайын да мый йылысь кӧ шог чужӧмӧн мӧвпаліс ас кежысь, Юра и шыӧдчис ёртыс дінӧ:
— Кывзы... Тэ кӧсъян бӧр лоны менам бур ёртӧн?
— Кӧсъя, — нимкодьпырысь вочавидзис Толик.
— Сӧмын ковмас сетны кыв, мый сэсся некор нин он вузав менӧ.
— Та йылысь ме важӧн нин мӧвпалі, — вочавидзис Толик.
— Абу ставыс сэтшӧм кокни, кыдзи тэ чайтан, — стрӧга торкис Юра ассьыс ёртсӧ, а сэсся неуна ланьтыштліс да ёрт вылас видзӧдігмоз шуис:— Ме сідз жӧ нин та йылысь важӧн мӧвпалі. Тӧдан, кытчӧ дзебӧма миян карса шойна вылын радейтана учительнымӧс? Ветлан сэтчӧ талун, мыйӧн сӧмын пемдас. Босьтан сылӧн гу вылысь китыр му да ваян меным гортӧ. А ми сэсся тайӧ жӧ войнас ветлам паркӧ, кӧні косясим, да сетам ӧта-мӧдлы тайӧ китыр му вылас кыв, мый некор, кутшӧм кӧть сьӧкыд эз вӧв, огӧ вузалӧй ӧта-мӧднымӧс.
Кутшӧм нимкодь лоис та бӧрын Толиклы! Сійӧ нинӧм эз вермы шуны воча. Сӧмын нимкодьысла кутыштліс ёртсӧ. Сійӧ дась вӧлі кӧть ӧні котӧртлыны шойна вылас, но колӧ вӧлі, кыдзи и водзвыв сёрнитчисны, виччысьлыны сап пемыдсӧ...
Коді вермас висьтавны сы йылысь, кутшӧм ёна пессис Толиклӧн сьӧлӧмыс пемыд шойна вывті крестъяс да памятникъяс коластӧд восьлалігӧн? Тані ӧд и луннас оз овлы ёна долыд. А ӧні войнас?.. Кӧть эськӧ тӧдіс Толикыд, мый шойна вылын куйлысьяс пиысь некод нин бӧрсӧ оз чеччыв. Но сідзи и кажитчис сылы, мый крестъясыс да памятникъясыс быттьӧ ловъяӧсь да вӧрӧны. Сэтчӧ жӧ, кӧть киас сылӧн вӧлі фӧнарик, некымынысь крукасьліс кокнас да муртса эз сунгысьлы. Быттьӧ кодкӧ нарошнӧ зілис кыскыны сійӧс кокӧдыс. Но муртса эз чегсьытӧдзыс повзьы Толик, кор сылӧн юр весьтын, джуджыд пожӧм йылын, повзьӧмысла друг кравӧстіс рака. Дась нин вӧлі бӧр бергӧдчыны. Но такӧдіс асьсӧ: «Мый нӧ тайӧ ме? Збыль ӧмӧй сэтшӧм полысьӧн и лоа нэм чӧж. Ӧд ёртлы сеті кыв. Сійӧ менӧ виччысьӧ. А ме бӧр котӧрта повзьӧмла. Оз шогмы тадзи... »
Ачыс эз тӧдлы, кыдзи воис тӧдса гу вылӧ, код дорӧ найӧ Юракӧд гежӧдіника кежавлісны. Ставыс тані вӧлі чӧв-лӧнь. Сӧмын турун пӧвстӧ овмӧдчысь гут-гагъяс олісны асланыс войся олӧмӧн. Вочасӧн Толиклӧн полӧмыс кутіс прӧйдитны. Сійӧ тэрмасьтӧг пуктіс гу вылысь китыр лыа му рузум торйӧ, гартыштіс да мӧдӧдчис шойна вылысь. Бӧрсӧ восьлавны вӧлі кокниджык нин. Сы вӧсна, мый веніс ассьыс полӧмсӧ, мый вӧчис сійӧс, мыйла ыстылісны, мый сылы век жӧ эскӧны на. И водзӧ оз уськӧд сэсся ассьыс нимсӧ, кутшӧм кӧть сьӧкыд эз вӧв.
И со ӧні найӧ, Юра да Толик, сулалісны кыкӧн войся парк шӧрын да рузум вылын куйлысь китыр лыа му весьтӧ копыртчӧмӧн сетісны ӧта-мӧдлы кыв, мый некор сэсся оз вузавны ёрта-ёртнысӧ, некор оз эновтны ӧта-мӧднысӧ, кор ковмас отсӧг. Сетісны ӧта-мӧдныслы кыв кык мужичӧй. А налӧн кывйыс дона сулалӧ.


Киссьӧм зорӧд
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 62-67 лб.>

Видз вывсянь батя-пиа гортӧ кайисны чӧла, быдӧн ас кежысь мӧвпалігмоз. Ичӧтик Микулай восьлаліс батьсьыс водзынджык. Тайӧ лэччылӧм бӧрас сылы лои кокниджык лов вылас. Сыысь, мый нинӧм абусьыс тӧрытъя мыжалӧмыс эз збыльмы да та вӧсна и восьласыс ӧні вӧлі тэрыбджык. Быттьӧ кӧсйис шуны: мый кӧть ті ме йылысь энӧ мӧвпалӧй, но ме ӧд абу жӧ сэтшӧм шыбитана морт, ог жӧ кӧсйы кодлыкӧ лёк вӧчны. И чужӧмыс Микулайлӧн ӧні вӧлі долыдджык. Гӧгӧрвоис, мый батьыс нарошнӧ кольччыштіс бӧрӧ да ас кежсьыс ӧні пинялӧ асьсӧ весьшӧрӧ пузьылӧмысь.
Батьыслы, сиктса ногӧн кӧ, Микайлӧ Васькалы, и збыльысь эз вӧв кокни сьӧлӧм вылас. Тасма коластас чера, киас лэбына да курана, юрас важиник кепкаа, сійӧ гырысь да сьӧкыд воськовъясӧн зілис удитӧдчыны пиыс бӧрся да быттьӧ кӧсйис корны сылысь прӧща. А юрас дугдывтӧг жуис-бергаліс тӧрытъяыс. И колӧ жӧ лоны челядь юраӧн, мед эскыны Ыджыд Петралы. Быттьӧ оз нин тӧд тайӧ Петрасӧ, нэмӧвӧйся чери кыйысьӧс, коді тшӧкыдджыкасӧ пожӧм вылын тури йылысь радейтлывліс мойдны. Сиктсаяс тӧдісны тайӧ грексӧ да некор ёнасӧ эз эскывлыны Ыджыд Петралы, сӧмын гусьӧникӧн серавлывлісны сійӧс кывзігмоз. Бара пӧ нин Ыджыд Петраыд ассьыс помасьлытӧм мойдсӧ мойдӧ.
Збыльысь сідзи и артмис, кор Микайлӧ Васька эз куж торйӧдны Ыджыд Петралӧн висьталӧм бӧрын збыльысь лӧжсӧ. Пырис тӧрыт, сёр рытын нин, Ыджыд Петраыд Микайлӧ Васька ордӧ да порог дорсяньыс аслас чирӧм гӧлӧснас заводитіс мельнича изки моз изны:
— Кывзы, сусед морт, неладнӧ тай пиыд талун вӧчӧма!
— Мый нин лои, бласлӧ кристос?— чур-чермунлі быдӧн Микайлӧ Васька, кӧть эськӧ и тӧдіс жӧ Ыджыд Петралӧн висьталӧмлысь донсӧ.
— Омӧля пастукалӧма. Мӧсъяссӧ эновтӧма. Ачыс веретяӧ намыр сёйны пырӧма. А кывтӧм пемӧсъясыдлы нӧ мый, кор дӧзьӧрыд абу. Веськӧдчӧмаӧсь Педьӧполойӧ. Куим зорӧд кисьтӧмаӧсь. Ог тӧд, кыдзи мынтысьны кутан овмӧсыдлы. Дерт, штраптӧгыд он мын. Со и эскы сэсся ӧнія челядьыдлы. А ми ӧд эгӧ татшӧмӧн быдмылӧй. Пӧвадитан, пӧвадитан ассьыд ныв-питӧ, дона суседӧй. А корсюрӧ колӧ эськӧ и ньӧрйӧн велӧдыштны найӧс.
Тайӧс висьталігмоз Ыджыд Петралӧн тіралісны быгзьӧм вом доръясыс, дзӧрис дзормӧм тошкыс. Югъялысь синъяснас сійӧ дась вӧлі сёйны Микайлӧ Васькаӧс.
Микайлӧ Васька шай-паймуніс тайӧс кылӧм бӧрын да эз тӧд, мый вочавидзны Ыджыд Петралы. Код тӧдас, гашкӧ, и збыль висьталӧ сійӧ да. Оз жӧ ӧд ылӧдлы. А збыль кӧ нӧ, ыджыд жӧ загреки суис Микайлӧ Васькаӧс. Ыджыд Петраыд, дерт, сарапана пошта пыр тайӧ юӧрсӧ водзӧ паськӧдас. А сэсся комиссия лӧсьӧдасны да кутасны лукйысьны, кыдзи мый лои. Юрнад он мын. И та йылысь мӧвпыштӧм бӧрын кӧдзыд ньылӧмӧ шыбитіс Микайлӧ Васькаӧс. Кӧть эськӧ ӧні жӧ лэччан видз вылӧ, мед грексӧ вештыны ас вылысь. Но мый нӧ верман вӧчны сап пемыд войнас. Сэсся та вылӧ ӧмӧй велӧдліс Микайлӧ Васька ассьыс челядьсӧ, мед сы дорӧ норасьӧмъясӧн кутісны волывлыны. Шуштӧмсьыс-шуштӧм мӧвпъяс бергалісны олӧма мортлӧн юрын суседсӧ кывзӧм бӧрын.
Медбӧрын сійӧ майшасяна синъясӧн видзӧдліс Ыджыд Петра вылӧ да ньӧжйӧник шуис:
— Мый лоӧма, лоӧма нин. Аски югдігас лэччам. Но тэ кӧть, Петраӧй, та йылысь сёрнисӧ эн жӧ паськӧд.
— Ог-ог, — петігмозыс нин шуис Ыджыд Петра.— Ме ӧд овмӧс вӧсна жӧ зіля да сійӧн кежалі-а. Да и ті жальӧсь лоинныд.
Ыджыд Петралӧн петӧм бӧрын инас эз кут ӧшйыны Микайлӧ Васька. Эз тӧд мый вӧчны, мыйӧ босьтчыны. Да и эскыны-ӧ дона суседыслы? Но ӧд оз жӧ весьшӧрӧ мойд сійӧ? Медбӧрын сійӧ стрӧг гӧлӧсӧн корис ас дінас писӧ, коді вӧлі буретш пыді вежӧсын лыддьысьӧ:
— Микулай, волы татчӧ!
Пиыс, тыдалӧ, абу кывлӧма Ыджыд Петракӧд сёрнисӧ да пыр жӧ локтіс батьыс дорӧ. И ӧні челядь нога шуда синъясӧн видзӧдіс сы вылӧ. Микулай аслысногӧн радейтіс батьсӧ. Эз, эз вӧв уна сёрниа сылӧн батьыс. Эз шыблась мелі кывъясӧн. Эз весьшӧрӧ ошкыв-лы ассьыс быдтасъяссӧ, но зэв ёна кӧсйис, медым эськӧ бур войтырӧн найӧ быдмисны да коркӧ-некоркӧ зумыд мыджӧдӧн лоисны пӧрысь бать-мамлы. Эз удайтчыв олӧма нин гозъялы шуда олӧмсӧ аддзывны. Челядьдырсянь ковмис сьӧкыд удж бертны. Кутшӧм нин сёрни велӧдчӧм йылысь вермис лоны вӧрын кер пӧрӧдігӧн либӧ нӧ муяс да видзьяс вылын пессигӧн. И ӧні Микайлӧ Васька кӧсйис, мед кӧть челядьыс сылӧн бура велӧдчасны, лоасны грамотаа войтырӧн да шудаджык олӧм аслыныс лӧсьӧдасны. Микулай та вӧсна бура гӧгӧрволіс батьсӧ да пыр зілис вӧчны сы ногӧн, кыдзи сійӧ велӧдліс. Батьыд лёк вылад оз нин чуйдӧд. Но тайӧ пӧрйӧ кытчӧкӧ воши Микулайлӧн шуда видзӧдласыс, кор аддзис батьыслысь зумыш чужӧмбансӧ:
— Мый нӧ лои, батьӧ?
— Та йылысь жӧ ме кӧсъя юавны тэнсьыд, дона пиукӧй, — шуис ньӧжйӧник Микайлӧ Васька Микулай вылӧ видзӧдігӧн, а сэсся содтіс:— Бура тай пастукалӧмыд талун. Со Ыджыд Петра суседным воліс. Висьталіс, мый эновтӧмыд мӧсъястӧ да Педьӧполойын найӧ куим зорӧд кисьтӧмаӧсь. Та вылӧ ӧмӧй ме тэнӧ велӧдлі?
Микулай гӧгӧрвотӧма видзӧдліс батьыс вылӧ. Збыльысь, талун сійӧ пастукавны ветліс. Овмӧсса пастук, Кузь Ӧльӧ, висьмӧма да зэв ёна корис Микайлӧ Васькаӧс, мед пӧ кӧть Микулай пиыд талун кежлӧ менӧ вежлас. Микулай окотапырысь кӧсйысис Кузь Ӧльӧлы. Кӧть эськӧ и нэриник зонкаӧн на вӧлі, но велаліс нин бать-мамыс моз быдсикас удж дінӧ. А пастукалан уджыд абу нин сэтшӧм сьӧкыд. Дерт, веретяад намырӧн чӧсмасьны сійӧ тӧкӧтьӧ кежаліс. Сэки, тыдалӧ, сюрукъясыд и матыстчылісны Педьӧполой шӧрын сулалысь зорӧдъяс дорӧ. Но зорӧдъяс кисьтӧм йылысь Микулай медводдзаысь батьсяньыс кыліс. Ачыс ӧд, кор казяліс, пыр жӧ вӧтліс мӧсъясӧс зорӧдъяс дінсьыс. Дерт, клӧк-мӧд-коймӧд найӧ удитӧмаӧсь кыскыны да лэдзны муас. Но асьныс зорӧдъясыс сулалісны зумыда. Нинӧм накӧд эз ло. И та вӧсна ӧні шензяна синъясӧн нин Микулай видзӧдіс батьыс вылӧ да зэв эскӧдана вочавидзис сылы:
— Ылӧдчӧ Ыджыд Петраыд. Ачыд ӧд тӧдан, кыдзи сійӧ мойднытӧ кужӧ. Нинӧм эз ло зорӧдъясыскӧд. Важ моз найӧ сулалӧны.
— Ылӧдчӧ! Тадзи тэ лысьтан шуны пӧрысь морт йылысь? Мыйла нӧ эськӧ сійӧ вой улас нин кежаліс миянӧ? Мед тэа-меаӧс ылӧдлыны?
И эз вермы терпитны сэки Микайлӧ Васька да пель йылӧдыс лэптыштліс Микулайӧс. Эз, кинас сійӧ некор эз волы аслас челядь вылӧ. Лыддис тайӧс ыджыд грекӧн. Сӧмын тӧлка кывйӧн зілис велӧдны. Но тайӧ пӧрйӧ, мыйлакӧ, эз вермы кутчысьны. Быттьӧ асьныс мутиясыс недыр кежлӧ пыралісны сы пытшкӧ. Микулай, дерт, эз виччысь татшӧмторсӧ, сӧмын ойӧстны удитіс да лимзалігмоз пышйис пыді жырйӧ. Микайлӧ Васькалӧн сэки дрӧгмуніс сьӧлӧмыс. Быттьӧ мыйкӧ ори сы пытшкын. Гӧгӧрвоис, мый неладнӧ вӧчис. Аслас быдтас ӧд. Кӧть эськӧ, гашкӧ и, мыжа кутшӧмакӧ. Но ӧд оз жӧ позь тадзи. Тырмис эськӧ и чорыдджык кывйыс. Кутшӧм синъясӧн нӧ аски пиыс кутас сы вылӧ видзӧдны? И пыр жӧ небзьӧм гӧлӧсӧн нин шыӧдчис пи дінас:
— Дугды, эн бӧрд. Сёйышт да ӧдйӧджык вод. А аски шонді петігас ме тэнӧ садьмӧда. Лэччылам Педьӧполойӧ зорӧдъяссӧ лӧсьӧдны...
Дыр эз вермы унмовсьны тайӧ войнас Микайлӧ Васька. Гашкӧ, час-мӧд ружтіс-пессис паськыд крӧвать вылын орччӧн узьысь гӧтыр дінас. Куимысь кымын чеччыліс куритчыны. А юрас пыр бергаліс кольӧм лунся лоӧмторйыс. Но медсясӧ майшӧдліс сійӧ, кутшӧмӧн быдмасны налӧн, гозъялӧн, челядьыс. Со тай нӧ Микайлӧ Васька быттьӧкӧ нинӧм нин оз жалит аслас челядьыслы, кӧть олӧмсӧ сетас на вӧсна. Ӧд найӧ лоасны водзӧ олӧмсӧ кутысьясыс, бать-мамӧс пӧрысьявылыс лелькуйтысьясыс. И мед оз жӧ кӧть лёкланьӧ сетчыны. Быдсямаыс тай овлӧ олӧмад. Мукӧддырйи бур семьяын овлӧны урӧдъяс, кодъяс ӧтчыдысь кӧ кежлісны веськыд туй вылысь, сэсся оз нин сяммыны корсьны да аддзыны тӧлка-лада олӧмсӧ. Со тай сійӧ жӧ Ыджыд Петра гозъя ӧтка пинысӧ лелькуйтісны-быдтісны. Сійӧ ӧні ыджыд чина мортӧн лои. Но оз тай кежавлы аслас бать-мам дінас. Быттьӧ эз и вӧвлыны найӧ. Та вӧсна, тыдалӧ, Ыджыд Петраыд и завидьтӧ Микайлӧ Васькалы. Мед эськӧ Енмыс видзас сылысь быдтасъяссӧ став нелючкисьыс. Но гӧгӧрвоасны-ӧ найӧ бать-мамлысь майшасьӧмъяссӧ? Со и эз узьсьы ӧні тайӧ мӧвпъяссьыс Микайлӧ Васькалы. Муртса кежлӧ и сурмунліс, восьтіс синъяссӧ, шондіыс мыччысьны нин заводитӧма ылі вӧртас сайсянь.
Микайлӧ Васька пыр жӧ садьмӧдіс Микулайӧс. Тӧрытъя бӧрын батя-пиа ёнасӧ эз сёрнитны ӧта-мӧдныскӧд. Быттьӧ сьӧд кань котӧртӧма на костті. Батьлы вӧлі яндзим тӧрытъясьыс. А пиыс дузъяліс бать вылас, кӧть эськӧ тайӧс эз зіль ёнасӧ петкӧдлыны. Тэрмасьӧмӧн нуръясьыштісны да мӧдӧдчисны сиктгорувса видз вылӧ. Микайлӧ Васька ыджыд воськовъясӧн восьлаліс водзынджык. Код тӧдас, мый найӧс виччысьӧ водзын. Микулай ӧдва удитіс батьыс бӧрся. Но вочасӧн пыр вылӧ кыпӧдчысь яръюгыд шондіыс, август тӧлысся уна рӧмъясӧн пӧртмасьысь гажа луныс, лэбачьяслӧн гораа дзользьӧмыс небзьӧдісны кыкнанныслысь сьӧлӧмъяссӧ. Мый лоӧмаыс, лоӧма нин, но огӧ жӧ кувны пондӧй та вӧсна, мӧвпаліс ас кежсьыс Микулай Васька Педьӧполойӧ воигӧн нин.
Тайӧ виддзыс сиктсаяслӧн медылын. Тулыснас таті Эжвасянь пырӧ ваыс да весьтас визувтӧ. А ямӧм бӧрас ӧдӧбтчӧ видз выв турун, коді коскӧдз быдмывлӧ. Мукӧдлаысь зорӧдъяссӧ потшлывлӧны мӧсъяслӧн пакӧститчӧмысь. А Педьӧполойыс бокын да сідзи кольлывлӧны. А ӧні со и татчӧ кежавлӧмаӧсь мӧсъясыд.
Кыдзкӧ тӧдлытӧг воссис асъя ру пыр Микайлӧ Васька водзын Педьӧполойыд. Первойсӧ весиг эз эскы синъясыслы. Куимнан зорӧдыс зумыда сулалісны веретяяс коластын да быттьӧ вугралісны асъя шонді улас.
— Аттӧ, сё морӧ, збыльысь тай сулалӧны зорӧдъясыд, — ёрччыштіс ас кежсьыс Микайлӧ Васька. А Микулай быттьӧ кыліс батьыслысь шуасьӧмсӧ да пыр жӧ горӧдіс:
— Батьӧ, ме ӧд тэныд тӧрыт висьтавлі, мый нинӧм абу лоӧма зорӧдъясыскӧд, а тэ эн эскы. Ылӧдліс тэнӧ Ыджыд Петраыд!
— Часлы, кытшовтлам зорӧдъяссӧ...— быттьӧ правдайтчигмоз нин вочавидзис Микайлӧ Васька пиыслы. Сэсся тэрмасьтӧг кытшовтіс куимнан зорӧдсӧ. Сэки сӧмын гӧгӧрвоис, мый збыльысь пӧръялӧма сійӧс Ыджыд Петраыд. Та вӧсна дзик яндзим ӧні вӧлі пи водзас. Эз весиг ковмы лэбыныс. Батя-пиа куранӧн чукӧртісны кытсюрӧ гылалӧм турунсӧ да сюялісны зорӧдас. Микайлӧ Васька сэсся кураннас жӧ сыналыштіс, мольӧдыштіс зорӧд бокъяссӧ да та дырйи дугдывтӧг скӧраліс ас вылас.
Колӧ жӧ тадзи пӧръявны сійӧс, верстьӧ мортӧс. Ӧд нэм чӧжыс нин тӧдса сылы Ыджыд Петраыд аслас брольӧдчысь вомнас. Дас кывсьыс кӧ ӧти эскӧданаӧс висьталас, бур нин. А со тай нӧ кыдзи сяммис кокорнитны Микайлӧ Васькаӧс. Да ӧд нӧшта талун на, дерт, ковтӧм сёрнисӧ кутас паськӧдны. Висьтасьӧ, быттьӧкӧ овмӧс вӧсна тӧждысьӧ. Кор нӧ удитӧ лун-вой вадорын коллялігӧн? И этатшӧм мортлы эскыны?
Медбӧрын, кор ставыс нин вӧлі дась, чышкыштіс ньылӧмсӧ да пуксис вутш вылӧ куритчыштны.
— Мун, инӧ, ветлы веретяад намырыдла. А ме чигарка пестыштла, — небыдика шуыштіс сійӧ Микулайлы. А мӧдыслы оз вӧлі ков, небось, кыкысь тшӧктыны. Пыр и ризъёвтіс веретялань.
И со ӧні батя-пиа матыстчисны нин гортланьыс. Кильчӧ вылас найӧс виччысис мамныс.
— Ылӧдлӧма тай миянӧс Ыджыд Петраыд, — шуис Микайлӧ Васька гӧтырыс вылӧ видзӧдігӧн.
— Он быттьӧ тӧд вӧлі сійӧс, — пыр жӧ вочавидзис гӧтырыс.— Сӧмын пиным вылӧ лӧж слава лэптіс.
Нинӧм эз шу та вылӧ Микайлӧ Васька. Гӧгӧрвоис, мый ачыс мыжа, да прӧща коран синъясӧн видзӧдліс Микулай вылӧ. Гӧгӧрвоис сэки Микулай, мый батьыс збыльысь корӧ сылысь прӧща, мый сэсся оз нин найӧ мӧдны ӧта-мӧд вылас лӧг кутны да мый водзӧ ставыс лоас бур. И шудаа нюмъёвтіс батьыслы воча.


Васильлӧн кузь тулыс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 68-78 лб.>

I

Лунвывсянь войвылӧ шлывгысь лэбач-пӧтка, дерт жӧ, шензьӧмпырысь видзӧдӧны увлань. Кыдзи нӧ он шензьы дугдывтӧг эргысь тракторъяс вылӧ, кодъяс шонді петӧмсянь шонді лэччытӧдз кодзувкотъяс моз гӧгралӧны муяс вывті. Вочасӧн муыс вежӧ ассьыс рӧмсӧ. Тӧрыт на сійӧ лым эшкын улысь мездысьӧм да неуна косьмыштӧм бӧрын вӧлі рудов рӧма, а ӧні чим сьӧд. Быттьӧ выль паськӧм ас вылас чӧвтӧма. Но нӧшта на шензянаыс лоӧ вежон-мӧд мысти, кор сьӧд муыс вевттьысяс небыдик турунвиж гӧнӧн, коді кутас нюжӧдчыны вывлань, кытчӧдз тырмас выныс да кытчӧдз лунысь-лун зумыдмысь заясыс оз кутны нюкыльтчыны пыр сьӧктаммысь шепъяс улын.
Шензьӧ та вылӧ, трактор руль сайын пукалігӧн, и Василь. Збыльысь, кыдзи нӧ ставыс артмӧ? Кытысь муыслӧн та мында выныс? Тӧвнас на школаӧ мунігъясӧн лымйӧн вевттьӧм му вылӧ видзӧдан вӧлі да весиг шуштӧм сьӧлӧм вылад. Кажитчис сэки, мый сійӧ нэм кежлӧ унмовсьӧма еджыд эшкын улас да некор нин оз садьмыв. А со кыдзи удитӧ ловзьыны, мыйӧн сӧмын шондіыс бергӧдчас гожӧмлань да кытчӧкӧ зэв ӧдйӧ вошӧ еджыд эшкыныс. Быттьӧкӧ абу и вӧлӧма кузь тӧлыс, бара заводитӧ вежӧдны-дзоридзавны шонді югӧръяс улын. Кыдзи мелі мам нёньӧдӧ ассьыс муса быдтассӧ, сідз жӧ и муыс сетӧ вын-эбӧссӧ быдмӧгъяслы, мед найӧ удитісны сӧвмыны гожӧм чӧж. И тадзи помтӧг уна-уна во. Оз тай эбӧстӧммы, мыйлакӧ, муыс. Тыдалӧ, верстяммӧм бӧрын асьныс быдмӧгъясыс сэсся юксьӧны выннас муыскӧд. А мӧдарӧ, кыдзи нӧ эськӧ татшӧм дырсӧ овны да дзоридзавны вермис? Сідзкӧ, збыльысь тадзи и эм. Тайӧ мӧвпыс быттьӧ лӧньӧдӧ Васильлысь юр вежӧрсӧ. Сідзкӧ нӧ, олӧмыс збыльысь помтӧм. А сылы, том зонлы, овны нӧшта на уна-уна во.
Кольӧм вежоннас Василь мукӧд зонъяскӧд тшӧтш сдайтіс школаас тракторист право вылӧ экзамен. А ӧні, май заводитчӧмсянь, найӧс лэдзисны уджыштны тувсов гӧра-кӧдза дырйи.

II

Ӧні Василь пукалӧ «Беларусь» трактор руль сайын. Гӧрӧ ас сикт войвывладорысь ыджыд лыа му. Водзынджык бергӧдӧ эжмӧм мусӧ сиктын медся нималана трактористыс, Педьӧ дядь, кодкӧд орччӧн и индіс Васильӧс бригадир Николай Иванович. Мед пӧ велӧдыштас том зонсӧ уджавны. Ачыс Педьӧ дядьыс абу ыджыд тушаа. Нӧшта гӧрбыльтчыштӧма. Но сы пыдди паськыд пельпомъяса. Кулакъясыс нӧш кодьӧсь. Ошлы кӧ вартас и то чермунас. Но кӧть и ён, оз радейт ошйысьны выннас. Бур сьӧлӧма. Весиг номйӧс оз печикты. Кымын во трактор вылын, кодкӧ ӧдвакӧ нин помнитӧ. Ки пыдӧсъяссьыс сьӧдыс оз и мынлы. Му ош кодь зіль. Унаӧн узьӧны на, а сійӧ кытчӧкӧ мунӧ нин тракторнас. Да и водӧм бӧрын сылӧн трактор шыыс пыр на кӧнкӧ кылӧ.
Кык лун чӧж Василь ноксис Педьӧ дядькӧд важ «Беларусь» дінын, кодӧс сылы убӧлитісны сетны. Педьӧ дядьыс эськӧ ропкӧдчыштны кутіс, колӧ пӧ жалитыштны том мортсӧ да бурджык трактор вылӧ пуксьӧдны. Но бригадир Николай Иванович сӧмын дӧзмӧмпырысь читкыртліс синъяссӧ да шешмуніс вом доръяснас:
— Кӧсйӧ кӧ лоны трактористӧн, мед важ вылас велӧдчас. Сэки ӧдйӧджык тӧлкыс сыысь лоӧ. А выль вылад и мӧмӧт сяммас уджавнытӧ.
Сэки гӧгӧр сулалысь механизаторъяс серӧктыштісны бригадирлӧн кывъяс вылӧ. Васильлӧн весиг чужӧмыс ыпмуніс. Оз-ӧ нин серавны сійӧс? Ставнысӧ найӧс Василь тӧдӧ. И найӧ тӧдӧны Васильӧс, ас сиктса зонмӧс. Но ӧні найӧ, сылы важысянь тӧдса йӧзыс, кыдзкӧ выль синъясӧн видзӧдісны Василь вылӧ. И сійӧ жӧ Ярӧ Ӧльӧксаныс, коді пыр дась кодӧскӧ сералыштны, и сійӧ жӧ пыр чӧв олысь Ладьӧ Пашӧыс, и сійӧ жӧ багатыр кодь Васька Петрӧыс. Быдӧнлӧн аслас морттуй, аслас сям. Ӧні найӧ лун и вой мырсьӧны муяс вылын: коді гӧрӧ, коді кӧдзӧ. Тайӧ здукас ставныс найӧ быттьӧ кӧсйисны юавны Васильлысь, а туян-ӧ тэ, мортӧй, лоны миянлы ёртӧн, артмас-ӧ тэысь му вӧдитысьыд?
Гӧгӧрвоис сэки Педьӧ дядь Василь водзын мыжсӧ да сӧмын нурбыльтіс вомгорулас:
— Видлам дзоньталыштны. Гашкӧ, мыйкӧ и артмас.
Куим лун ноксисны кыкӧн важиник трактор дорын. Васильлӧн чужӧмыс да киясыс Педьӧ дядьлӧн кодь жӧ лоисны. Но кутшӧм нимкодь ӧні сылы, мый тайӧ важиник тракторыс, оз сувтавлы, а зумыда мунӧ водзӧ. И тадзи кытш бӧрся кытш. Видзӧдӧ Василь, кыдзи вочасӧн содӧ сьӧд муыс, кытчӧ локтӧмаӧсь нин ракаяс да каляяс, и ыджыд нимкодьлун чужӧ сьӧлӧмын сыысь, кыдзи вочасӧн выльмӧ муыс, вежӧ ассьыс рӧмсӧ. Быттьӧ выльысь чужӧ свет вылас. И вермас-ӧ лоны мыйкӧ бурджыкыс му дорас тайӧ уджсьыс, коді вонас овлӧ ӧтчыдысь.
Сэк кості Педьӧ дядь сувтӧдӧма нин тракторсӧ да кинас ӧвтчӧ Васильлы. Василь пыр жӧ петіс кабинасьыс да матыстчис му бердас копыртчӧм Педьӧ дядь дорӧ.
— Лолышт, пальӧдчышт. А то он и казявлы, кыдзи тулысыс прӧйдитас...
И сійӧ нетшыштіс да мыччис чуймӧм Васильлы нэриник турун сі:
— Лун-мӧд-коймӧд сайын на тані сӧніка ва вӧлі, а со веж петасъяс мыччысьӧмаӧсь. Нинӧм он вӧч. Олӧмыс ассьыс на босьтӧ...
А синъясыс Педьӧ дядьлӧн сэтшӧм сюся видзӧдӧны тайӧ турун сі вылас, быттьӧ сыысь коланаыс да донаыс сэсся свет вылас абу. И друг Педьӧ дядь чошкӧдіс пельяссӧ да Василь вылӧ видзӧдӧмӧн кутіс сюся кывзысьны тувсовъя рӧмыдас. Неуна кывзысьыштӧм бӧрын кыкнанныс кылісны, кыдзи неылысса вӧрын сувтавлӧмӧн кӧкис кӧк:
— Ку-ку, ку-ку...
Ланьтыштлас здук кежлӧ да бара:
— Ку-ку, ку-ку...
Но кӧклысь кӧкӧмсӧ торкисны кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс шыяс. Буретш налӧн юр весьтті бордъяснас тэрыба шенасьӧмӧн лэбисны уткаяс. Василь да Педьӧ дядь весиг чурмунлісны, сэтшӧм виччысьтӧмӧн налы вӧлі кӧкӧс кывзӧм бӧрын уткаяслӧн лэбӧмыс.
— Вӧр дорас ыджыд ва гӧп эм. Сэтчӧ и пуксьывлӧны вой кежлас, — вочавидзис Педьӧ дядь Васильлӧн юалана синъяс вылӧ видзӧдігмоз, а сэсся серӧктыштіс:— Со ӧд ми тэкӧд лун и вой мырсям-уджалам, а миян гӧгӧр став ловъя лолыслӧн праздник. Быттьӧ сійӧ миянлы оз и инмы. Нинӧм, волас и миянлы праздникыс... Но мый, помалам нин, гашкӧ, тайӧ мусӧ?..
И кыкнан тракторыс бара заводитӧны вӧчавны гырысь кытшовъяс сиктбердса му вылын. Коркӧ вой шӧр бӧрас нин Василь да Педьӧ дядь помалӧны гӧрны да мӧдӧдчӧны гортаныс, мед шонді петігас бара босьтчыны уджӧ.
Узьӧ Василь, а пельясас дугдывтӧг кылӧ тракторлӧн эргӧм шыыс.
И вӧтасьӧ сійӧ неважӧн на гӧрӧм мусӧ, ассьыс тракторсӧ да Педьӧ дядьӧс, коді сэтшӧма радейтӧ тайӧ вӧр-васӧ, сиктсӧ. Быттьӧ тӧкӧтьӧ кежлӧ и ойбыртлыштіс сійӧ, а колӧ нин чеччыны. Шондіыс со гильӧдӧ ныр розьяссӧ. Да и мамыс нин некымынысь матыстчыліс узьысь пи дорас, но поліс садьмӧдны сійӧс. Мед пӧ на узьыштас тӧкӧтьӧ.

III

Тайӧ асывнас Педьӧ дядь, мыйлакӧ, эз вӧв сэтшӧм варов. «Абу шедлӧма узьнысӧ али мый?»— мӧвпаліс ас кежсьыс Василь, кӧть эськӧ тӧдіс, мый Педьӧ дядьыс дырсӧ вольпась вылад некор эз ваймасьлы. Сӧмын и шуыштіс Василь вылӧ видзӧдлӧм бӧрын:
— Талун со эстӧн, вӧр дорын кутам гӧрны...
А сэсся ӧдйӧ пуксис трактор руль саяс. Василь весиг чуймыліс. И сӧмын вӧрдорса му вылас тракторъяссӧ сувтӧдӧм бӧрын зон гӧгӧрвоис, мыйла талун чӧвджык вӧлі Педьӧ дядьыс, кор шыӧдчис сы дінӧ:
— Кывзы, зонмӧ, тані ӧд пӧльыдлӧн муыс коркӧ вӧлі. Тшем вӧр со этайӧ мыльк вылас сулавлӧма. А сійӧ абу повзьӧма да ӧтнасӧн босьтчӧма выль му вӧчны, пӧрысьӧ-нэмӧ паськӧдчыны. Ыджыд семьятӧ ӧд колӧ вердны. Таысь муртса абу кулакалӧмаӧсь. Кодлӧнкӧ завидьыс петӧма да удтӧма пӧльтӧ. А мый эськӧ и завидьтынысӧ вӧлі зіль мортыслы. Ас выйӧныс зілис бергӧдчыны да нӧшта суседъясыслы отсаліс. Сійӧ ӧд и миянӧс ӧтчыд тшыг кулӧмысь мездіс. Мамным эз нин тӧд, кыдзи миянлы, посни аравалы, кузь тулыссӧ вуджны. Пыктавны кутім. А ӧтчыд рытнас, ӧнӧдз бура помнита, Степан пӧльыд пырӧ миянӧ мышку саяс кутшӧмкӧ нопйӧн. «Со, Ӧдӧття, — шуӧ менам мамлы, — кӧйдысысь вичмӧдышті. Ог вермы видзӧдны, кыдзи челядьыд тшыгъялӧны». Мам нинӧм эз вермы шуны, горшыс гӧрддзасис да. Сыркъялӧмӧн уськӧдчис пӧльыдлӧн морӧсӧ. Со сэки и ловйӧн колим. А не кӧ пӧльыд...
Чӧв олыштіс Педьӧ дядь да содтіс:
— Кулакавны Степан пӧльтӧ йӧзыс эз сетны. Эскы кӧть эн. Ыджыд письмӧ гижисны. Ставӧн кырымасисны. Эновтчис сыысь НКВД-ыд. Кӧть эськӧ эз жӧ удайтчы дыр овны. Чорыда доймылӧма мыр бертігад. Но йӧзыд тай пыр на пӧльтӧ ыдждӧдлӧны, кор казьтылӧны тайӧ мусӧ...
Та йылысь висьтыс Васильлы эз нин вӧв выльторйӧн. Но век жӧ ӧні сійӧ сюся кывзіс Педьӧ дядьӧс, кодлы, тыдалӧ, дерт жӧ, окота вӧлі нӧшта ӧтчыдысь казьтыштны важсӧ.
Нинӧм сэсся эз шу Педьӧ дядь да вӧрзьӧдіс тракторсӧ. Сы бӧрся мӧдӧдчис и Василь. Дерт, муыс абу нин важ кодьыс. Мелиораторъяс ыдждӧдӧмаӧсь да шыльӧдӧмаӧсь сійӧс. Но пӧльыслӧн нимыс кольӧма. Нинӧмӧн сійӧс он кирит. Кӧть и абу некытчӧ гижӧма. Быдӧн на сиктын тӧдӧны пӧльыслысь мусӧ да сідзи Степан Муӧн и шуӧны.
Пукалӧ Василь трактор руль сайын да синваыс быдсӧн дзӧвкъялӧ. Дерт, сійӧ оз помнит пӧльсӧ. Сэки ачыс эз на вӧв. Да и пӧль кулігас весиг батьыс на томӧн вӧлӧма. Но пӧльыслӧн вижӧдӧм фотокарточкаыс ӧшалӧ стеклӧ улын горнича стенас. Тшӧтшӧдӧм тошка. Кузь сапӧга. Вӧня дӧрӧма. Меліник синъяснас сюся видзӧдӧ водзлань, быттьӧ кӧсйӧ юавны: «Но кыдзи нин оланныд?.. Энӧ жӧ вунӧдӧй менӧ да вӧчӧй быдтор тӧлкӧн-ладӧн».
И аслысногӧн долыд пӧль йывсьыс казьтыштӧм бӧрын Васильлы. Сыысь, мый эз энды Степан Муыс, мый со уна во мысти Василь нин локтіс лэптыны тайӧ мусӧ эз пу гӧрйӧн, а тракторӧн. И тадзи лоӧ помтӧг.

IV

Ӧні, лун и вой гӧригӧн, Васильлы ковмис весиг вунӧдлыны и гажӧдчӧм йылысь. Кӧть эськӧ, мыйӧн рыт кутас воны, сьӧлӧмыс пыр и пондас кыскыны сійӧс сиктса клубӧ. Но мый вӧчан, трактортӧ ӧд он эновт. Рытъя войын нин, сиктса улича кузя тракторӧн мунігӧн, пемыд ӧшиньяса керкаяс коластӧд тыдовтчывлісны клублӧн югыд биясыс, кӧні гажӧдчисны ныв-зон. А тракторсӧ мастерскӧй дорӧ сувтӧдӧм да сійӧс кусӧдӧм бӧрын кывлывлісны гора музыка шыяс да кодлӧнкӧ гажа серамыс. Сэки Василь кынмывліс места вылас. Сідзи эськӧ и котӧртіс клубас, вӧлі кӧ мыссьӧма да мичаа пасьтасьӧма. Но кытчӧ нӧ ӧні сійӧ бусӧссьӧм да няйт паськӧмнас мунас, кодлы петкӧдчылас. Сӧмын сераласны. А аски бара шонді петігӧн колӧ чеччыны. Сэк жӧ сьӧлӧмыс ас местаас воліс, кор аддзывліс горт дорсяньыс неылын сулалысь нывлысь еджыд платтьӧа мыгӧрсӧ. Со и тайӧ пӧрйӧ...
— Коньӧрӧй тэ менам, — меліа шуыштіс сыкӧд ӧти классын велӧдчысь Тонюшыс Васильлысь бусӧссьӧм чужӧмсӧ малыштігмоз.— Дзикӧдз омӧльтчӧмыд. Оз нин помасьлы тайӧ уджыс.
— Эз нин уна коль, — вочавидзис Василь.— Лун-мӧд-коймӧд мысти помалам...
И сэтшӧм нимкодь вӧлі Васильлы тайӧ здукъясас Тонюшкӧд орччӧн сулалігӧн. Сэтшӧм ыджыд муслун чужлывліс ныв дінӧ, мый эз сюрлывлыны весиг кывъясыс. Тонюш гӧгӧрволіс жӧ, мый вӧчсьӧ ӧні Василь сьӧлӧмын, да сылы сідзжӧ вӧлі аслысногӧн нимкодь. Быттьӧ нинӧм йылысь ёнасӧ эз и сёрнитны. Сӧмын корсюрӧ, чӧв олыштӧм сорӧн вежласисны ӧта-мӧдыслы, гашкӧ, и абу зэв ёна колана кывъясӧн. Но тайӧ здукъясыс налы вӧліны медся донаӧсь.
Медбӧрын Тонюшыс шуис жӧ:
— Но мун, инӧ, пыр. А то аски чеччынытӧ он кут вермыны...
И нывлӧн мелі кывъясыс бара малыштісны Васильлысь
сьӧлӧмсӧ. Сійӧ пыр сулаліс завор дорын, кытчӧдз матысса керкаяс сайӧ эз вош нывлӧн еджыд платтьӧа мыгӧрыс да мамыс эз пет кильчӧ вылас.
— Пыра нин, пыра, — меліа шуыштіс мамыслы воча Василь. А сьӧлӧмыс сылӧн веськыда йӧктіс морӧсас да дась вӧлі чеччыштны. Нимкодь вӧлі, мый сійӧ том, мый ставыс на водзын, мый зонмӧс виччысис сэтшӧм авъя ныв, кодкӧд век лоас орччӧн.
...Но тайӧ рытас ставыс виччысьтӧг артмис. Педьӧ дядькӧд водзджык помалісны гӧрнысӧ. Василь узьӧ нин вӧлі. И буретш сэки сійӧс садьмӧдісны горничаын кылысь нывъяслӧн гӧлӧсъясыс:
— Василь, тырмас шкоргынытӧ. Босьтлы «магтӧ» да ветлам клубӧ.
Васильлӧн и збыль вӧлі бур магнитофон, кодӧс ньӧбліс кольӧм гожӧмнас нажӧвитӧм сьӧм вылӧ. А клубас магнитофоныс, вӧлӧмкӧ, жугалӧма. Со и локтісны сы дінӧ нывъясыс. Кӧть эськӧ мамыс вӧлі броткӧдчӧ да эз кӧсйы лэдзны найӧс Василь дінӧ. Мед пӧ неуна шойччыштас. Но верман ӧмӧй кутны тайӧясӧс, кор синъясыс ӧзйӧны. Эз эськӧ ёна окота вӧв Васильлы чеччыны. Но кор аддзис нывъяс пӧвстысь Тонюшлысь корана синъяссӧ, эз нин дыр чеченитчы. Быттьӧ бордъяс вылын лыйыштіс нывъяскӧд. Пӧшти эз и узьлы Василь сійӧ войсӧ. Пыр вӧлі Тонюшыскӧд, свет вылас медся муса нылыскӧд, орччӧн.
Но мӧд луннас гӧригӧн синъясыс сідзи и кутісны куньсьыны. Быттьӧ клейӧн синлапъяссӧ мавтӧмаӧсь. А тракторыс, асныра чибӧ моз жӧ, дугдывтӧг зілис кежны гӧрӧм дорсьыс. Медбӧрын весиг бур сьӧлӧма Педьӧ дядь дӧзмискодь сы вылӧ да сувтӧдіс тракторсӧ:
— Мый нӧ тайӧ тэкӧд талун, зонмӧ, лоӧма?
Но кор видзӧдліс Васильлӧн чужӧм вылӧ, пыр жӧ ставсӧ гӧгӧрвоис:
— Бара войбыд колльӧдчин? Сідзи али абу?..
Сэсся ышловзьӧмпырысь содтіс:
— Коркӧ и ми вӧлім варышъясӧн. Но он тай бӧр бергӧд важсӧ. Мун, инӧ, водлы боръяс. Ме ӧтнам кытшлалышта...
Василь нинӧм эз вочавидз Педьӧ дядьлы. Сӧмын шуда синъясӧн видзӧдліс сы вылӧ. И окота вӧлі кутлыны да окавны тайӧ бур сьӧлӧма мортсӧ...

V

Но оз жӧ тай век гылыда мун уджыд и тулыснад, кӧть эськӧ дона быд здук. Лунвыв йӧр помалӧм бӧрын лун-мӧд мысти зэрмис. Муяс вылӧ тракторъяс эз кутны лыбны.
— Помнитан, зонмӧ, ме тэныд шулі, мый воас и миянлы праздник, — шыӧдчис асывнас Педьӧ дядь Василь дінӧ.— Со сійӧ и воис.
Сэсся майшасьӧмпырысь содтіс:
— Кӧть эськӧ бурджык вӧлі, сёрӧнджык кӧ... Лэдзис нин мед уджъяссӧ помавны. Но шойччӧдӧ кӧ, и ми шойччыштам... Вай, зонмӧ, вадорлань шыбитчылам. Кольӧм восянь нин вадор кӧрсӧ эг кывлы...
Шуӧма— вӧчӧма. И со нин Педьӧ дядь Василькӧд мӧдӧдчисны Эжвалань. Дерт, ю дорӧдзыс он на вӧлі письт. Полойӧд визулыс гожся Эжва пасьта на. Но век жӧ кутшӧма ямӧма некымын лунӧн. Ӧд Лунвыв йӧр гӧригӧн ытваыс гыаліс кырувса видз вылын. А со ӧні сӧмын нин полойті бузгӧ-визувтӧ. Кӧть эськӧ и петкӧдлӧ на ассьыс тшӧтьсӧ, но лун-мӧд мысти и дзикӧдз раммас.
Ӧні бипур дорын пукалігӧн да шатинъяс вылӧ видзӧдігӧн Васильлы кажитчис, мый сійӧ веськаліс дзик мӧд олӧмӧ, кӧні сӧмын шойччӧны да нимкодясьӧны ывла выв мичлуннас. Небыдика сялькъялӧ берегас визулыс. Тувсовъя тӧвру улын кышакылыштӧны неважӧн мыччысьӧм бадь коръяс. Берег пӧлӧн чивзігтырйи лэбалӧны истанъяс. Негораа трачкӧдчӧ бипур. И ставсьыс таысь сэтшӧм кокни лов вылад. Со Педьӧ дядь синсӧ вештывтӧг видзӧдӧ таб вылӧ. Здук мысти сійӧ лэптӧ нин ичӧтик йӧршӧс.
— Нинӧм. И тайӧ чери, — нюмъялӧмӧн шуӧ сійӧ.— Юква вылад шогмас нин.
И Василь нимкодьпырысь чӧвтлӧ синъяссӧ Педьӧ дядьлань. Коркӧ и сылы шедас. А гӧгӧр сэтшӧм лӧсьыд, кӧть эн мун татысь некытчӧ. Быттьӧ оз овлы и абу кутшӧмкӧ мӧд пӧлӧс тӧжд-майшасьӧм сора олӧм. А ӧд бӧръя лунъясӧ Василь пӧттӧдз весиг эз узьлывлы. Коркӧ вой шӧр гӧгӧрыс волывліс гортас да шонді петігӧн бара нин кок йылын. Нинӧм шуны, мудзыс сюрлі. Со тай нӧ киясыс варччӧмаӧсь. Да и пеляс веласьтӧгыс дугдывтӧг жуньгӧ. Кӧть эськӧ и абу орччӧн тракторыс, но мыйлакӧ, сылӧн шыыс пыр орччӧн быттьӧ кылӧ. Но сы пыдди мыйта удж лои бергӧдӧма. Весиг аслыс оз эскыссьы, мый сы мында удитісны вӧчны кыкӧн. Васильлы ӧні тайӧ уджсьыс кындзи медбур казьтыланторйӧн сэсся нинӧм эз коль. Збыльысь, кӧть и эз вӧв кокни, кӧть трактор руль саяд тшӧкыда куньсьывлісны синъясыд, ӧні Васильлы кутіс кажитчыны, мый тайӧ тувсовъя гӧрӧм-кӧдзӧмыс сылӧн олӧмын лои медводдза да медыджыд праздникӧн... А гашкӧ, тадзи и эм збыльысьсӧ?...
— Лэпты! Табтӧ дӧбӧдӧ! Унмовсин али мый?— кыліс друг Василь Педьӧ дядьлысь горӧдӧмсӧ. Ӧдва вермис лэптыны Василь ассьыс шатинсӧ. Гашкӧ, килоджынъя сын сюрӧма. Дрӧгмунліс быдсӧн. Сідзкӧ, эз на весьшӧрӧ ло вадорас лэччылӧмыс. А Педьӧ дядь сэк кості весалӧма нин ассьыс черисӧ да юква лӧсьӧдӧма пуны. И кутшӧм чӧскыд вӧлі юкваыс ӧні, ва дорын, сиктса тӧждъясысь бокын, быттьӧ найӧ кыкӧн тӧкӧтьӧ кежлӧ збыльысь мӧд олӧмӧ веськавлісны. Панялӧ Василь чӧскыд юквасӧ да кывзӧ Педьӧ дядьлысь аслас олӧм йылысь казьтылӧмъяссӧ, кыдзи муртса абу вӧйлӧма, кыдзи ош гыж улӧ муртса абу веськавлӧма, кыдзи муртса абу сотчӧма. Кывзӧ Василь нюмъялысь Педьӧ дядьӧс да сералӧ. И оз тӧд, збыль-ӧ, лӧж-ӧ мӧдыс висьталӧ.
Но друг видзӧдліс Педьӧ дядь ас гӧгӧрыс да недыр чӧв олыштӧм бӧрын шуис:
— Поводдяыс мичаммӧ. Сідзкӧ, аски позяс му вылӧ петны. Вай жӧ, зонмӧ, гортӧ мӧдӧдчылам. Шойччыштны колӧ аскиӧдзыд. Ме ӧд тӧда, мый тэ прамӧя узьтӧм.
И со нин Василь Педьӧ дядькӧд восьлалӧны тӧдса туйӧд гортланьыс, мед аски бара петкӧдны тракторъяснысӧ муяс вылӧ.

VI

Медся сьӧкыдӧсь Васильлы вӧліны медбӧръя гектаръясыс. Тайӧс казяліс и Педьӧ дядь. Омӧльтчыштіс зон быдсӧн. Син гуранъясыс вӧйисны. Варччӧм киясыс сідзи эз и бурдны. А пельясас лун и вой дугдывтӧг кыліс трактор шыыс. Ӧні Педьӧ дядь тшӧкыда сувтӧдліс Васильӧс, мед шойччыштас. А ачыс гӧрис тшӧтш сылысь пайсӧ. Васильлы, дерт, эз вӧв лӧсьыд петкӧдлыны ассьыс слаблунсӧ, недыр ныровмунлӧм бӧрын сійӧ бара заводитліс ассьыс тракторсӧ да вӧтчывліс Педьӧ дядь бӧрся.
Но кутшӧм нимкодь вӧлі кыкнанныслы, кор помалісны гӧрны медбӧръя мусӧ. Аски нин татчӧ локтасны кӧдзысьяс да сьӧд му вылас зӧр сора анькытш кутас быдмыны. Найӧ сувтӧдісны тракторъяссӧ да пуксисны гӧрӧм бокӧ. Мудзӧсь, но шудаӧсь. И некодлы вӧлі ӧні найӧс тайӧ ыджыд уджсьыс ошкыштны. Оз кӧ асьныс асьнысӧ.
— Но мый, зонмӧ, сідзкӧ, чомӧр, — шыӧдчис Педьӧ дядь Василь дорӧ.— Нинӧм шуны. Артмас тэысь трактористыд, тайӧ туйӧдыс кӧ быттьӧ мӧдӧдчан... Но ӧд ті, том йӧз, абу коркӧя кодьӧсь, ылӧджык видзӧданныд.
Сэсся неуна чӧв олыштіс да содтіс:
— Субӧтаӧ трактористъясыд чомӧруйтны чукӧртчӧны Кар мыльк вылӧ. Тэнӧ тшӧтш корисны. Сӧмын ме тэнӧ, зонмӧ, кора. Локтан кӧ сэтчӧ, эн ёнасӧ ышмы. Ми ӧд мый... Миян, позьӧ шуны, овсьӧма нин. Корсюрӧ татшӧм удж бӧрад позьӧ и грекӧ вӧйтчыштны... А тэнад ставыс на водзын...
Збыльысь, Василь весиг эз виччысь татшӧм чомӧрсӧ. Кар мыльк вылӧ, Эжва бокӧ ставныс локтісны пывсьӧм-мыссьӧм да паськӧмнысӧ вежӧм бӧрын. Весиг сьӧкыд вӧлі тӧдны тайӧ гажа чужӧмъяс сайсьыс тӧждӧн-майшасьӧмӧн тырӧм коркӧя войтырӧс. Сідзкӧ, овлывлӧны жӧ тай гажа здукъясыс и тайӧ йӧзыслӧн. А сэк кості кодкӧ ӧзтіс бипур, кодкӧ вольсаліс эжа вылӧ гортсьыс вайӧм клеёнка, кодкӧ шӧраліс нянь да вундаліс порсь гос, кодкӧ гиля-голякыліс сулеяясӧн да стӧканъясӧн.
Медводз бригадир Николай Иванович чолӧмаліс механизаторъясӧс тувсов гӧра-кӧдза бура помалӧмӧн да сетіс кыв Педьӧ дядьлы, кыдзи медваж механизаторлы.
— Мый ме кӧсъя шуны, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын заводитіс Педьӧ дядь. — Бара на Енмыс таво отсаліс миянлы. Но, дерт, и асьным эгӧ дышӧдчӧй. Ог тӧд, дыр-ӧ на кута уджавны. Абу ӧд нин том. Но мед и водзӧ тадзи уджыс мунас.
А сэсся сюся читкыртліс синъяссӧ да видзӧдліс Василь вылӧ:
— То нӧ, менӧ вежысьыс эм нин. Кӧсъян кӧ быттьӧ...
Сэки ставӧн видзӧдлісны Василь вылӧ, быттьӧ сӧмын на аддзисны сійӧс тайӧ чомӧр вывсьыс, да стӧканъяснас кутісны точкысьны Педьӧ дядь бӧрын эз бригадиркӧд, а буретш сыкӧд. Василь весиг гӧрдӧдыштіс тайӧ ошкана кывъяссьыс. А тайӧ точкӧдчӧм бӧрас сійӧ гӧгӧрвоис, мый лоис тайӧ йӧз пӧвстас асӧн да ӧні найӧ сэсся оз нин кутны коркӧя моз серавны сы вылын.
Вочасӧн бипур дорын сёрниыс ӧддзис. Мыйсӧ сӧмын эз казьтывлыны тайӧ рытӧ сиктса механизаторъяс. Кыдзи войбыдъясӧн гӧрисны-кӧдзисны. Кыдзи матькӧмсорӧн ноксьывлісны жугалӧм трактор дорын. Кыдзи кыскывлісны ӧта-мӧднысӧ ва му вылысь. Банйӧм чужӧмаӧсь. Гора гӧлӧсаӧсь. Пуджӧм сосъясаӧсь. Талун вӧлі налӧн праздник. Тувсовъя медыджыд праздник, кодӧс найӧ дасьтісны асланыс лун и вой уджӧн. А ӧні со шуисны неуна личӧдчыштны. И тешкодь вӧлі Васильлы видзӧдны коркӧя чӧв олысь Ладьӧ Пашӧ вылӧ, коді талун быдӧнӧс торкаліс да зілис висьтавны, кутшӧм бура сійӧ олӧ да кутшӧм шаньӧсь сылӧн гӧтырыс да челядьыс. Но торйӧн нин тешкодь вӧлі видзӧдны, кыдзи вермасисны косіник Ярӧ Ӧльӧксан да багатыр кодь Васька Петрӧ. А зыксӧ заводитіс Ярӧ Ӧльӧксан, коді эз вермы овны гажмыштӧм бӧрын ышнясьтӧгыс. Ӧльӧксаныд петук моз чеччалӧ Васька Петрӧ водзын. А мӧдыс сӧмын чуньнас ликмӧдчас, Ӧльӧксаныд усьӧма нин. Медбӧрын кык ёрт ышкӧм-пушкӧм бӧрын лӧнисны жӧ да бара кутісны тотшкӧдчыны стӧканъясӧн.
Сёр рытын нин Василь мӧдӧдчис прамӧя кодь гажмӧм Педьӧ дядькӧд гортас. Сійӧ помнитіс Педьӧ дядьлысь коркӧя шуӧмсӧ да муртса сӧмын и видлыштіс курыдторсӧ. Но сылы донаӧсь вӧліны ӧні тайӧ йӧзыс, ас сиктсаясыс, кодъяскӧд сійӧ тулысбыд уджаліс ӧтлаын. Торйӧн нин дона вӧлі Педьӧ дядьыс, коді ӧні восьлаліс орччӧн да зілис велӧдны Васильӧс. А Василь кывзіс Педьӧ дядьлысь муртса гӧгӧрвоана сёрнисӧ да мӧвпаліс ас кежсьыс, мый эз нин дыр коль уджавны Педьӧ дядьлы. Регыд сійӧ шойччыны кутас. Но, дерт жӧ, сійӧс оз вунӧдны сиктын, кыдзи унаӧн казьтылӧны на Васильлысь пӧльсӧ. Век пыдди пуктана мортӧн лоас и Педьӧ дядьыс томджык ёртъяс пӧвстын, кодъяс ӧні кольччисны на бипур дорӧ да кодъясӧс аски бара виччысьӧ зэв кыв кутана удж. Сэсся он и тӧдлы, видз вылӧ ковмас петны. А сэні нин урожай идралан кад. И тадзи во гӧгӧр чӧж. Мед жӧ ӧні найӧ кокньӧдчыштӧны, веськӧдыштӧны ассьыныс мудзнысӧ.
А ачыс Василь код тӧдас на кытчӧ веськӧдчас школа помалӧм бӧрас. Но, дерт жӧ, некор оз вунӧд тайӧ кузь тулыссӧ, коді унаторйӧ  велӧдіс сійӧс. И торйӧн нин тайӧ войтырсӧ, муыслысь кӧзяинъяссӧ, кодъяс сетӧны олӧмнысӧ сылӧн сиктыслы, быттьӧ ассьыныс вирнысӧ сюйӧны сылӧн чужаніныслӧн сӧнъясӧ, мед сійӧ эз чусав, а оліс тыр вир-яя олӧмӧн, аслас тӧжд-шогъясӧн да радлунъясӧн.


Сісь картупельысь сӧчӧн
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 79-81 лб.>

Кыдзкӧ ӧтчыд аскоддьӧмъяскӧд сёрниӧ вои, кутшӧмджык казьтылӧмъяс кольӧмаӧсь челядьдырся медчӧскыд сёян йылысь. Ме пыр и шуи, мися, ӧнӧдз помнита, кутшӧм азыма ми, посни котыр, сёйлывлім мамӧн пӧжалӧм выйсука рач. Унаӧн менам ёртъяс пиысь, вӧлӧмкӧ, абу видлывлӧмаӧсь тайӧ сёянторсӧ. Ме висьталі, мый сійӧ сэтшӧмыс. Збыльысь ӧд, ӧні на быттьӧ сы йылысь казьтылігӧн дульваӧй заводитӧ петны. Помнита, кыдзи мам праздник лунъясӧ гудравліс ыджыд рачӧ мӧс вый сорӧн рудзӧг пызь да сюйлывліс пачӧ. Регыд мысти керкаын кутліс кывны вый сорӧн жаритӧм рудзӧг пызя роклӧн чӧскыд дукыс. Сідзкӧ, выйсука рач вӧлі дась. Вылісяньыс банйӧма. Мам кыскывліс сійӧс пач водзӧ. И сысянь нӧшта нин заводитліс ӧвтны кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс пӧтӧса дукӧн. Кӧдзалӧм бӧрас пуктывліс рачсӧ пызан шӧрӧ да шулывліс:
— Наӧй, чӧсмасьӧй. Талун ӧд, дитяясӧй, праздник.
Миянлы оз вӧлі, небось, ков тшӧктыны. Ӧта-мӧд вежмӧн заводитлім панясьны. Чӧв-лӧньсӧ торкліс сӧмын паньяслӧн рачӧ гольскӧм шыыс. Татшӧм чӧскыдторсӧ ми эгӧ нин сэтшӧм тшӧкыда сёйлӧй да корлім мамӧс нӧшта пӧжавны выйсука рачсӧ.
— Часлы, виччысьлӧй, — шулывліс сійӧ воча, — волас на праздникыс да сэки бара чӧсмасянныд.
Сэсянь ӧні на быттьӧ вом пытшкӧсӧс дэльӧдӧ выйсука рачлӧн чӧскыд кӧрыс.
Но буретш сійӧ кадсяньыс жӧ колис паметьӧ и мӧд, ме ногӧн кӧ, сідзжӧ зэв чӧскыд вӧлӧга йылысь казьтылӧм. Ог помнит, кымынӧд арӧс ме сэки тырті. Вӧлі тайӧ лым сылӧм бӧрын нин. Ми, зонпосни, ворсім ызгысь-бузгысь шор дорын, коді тулысъяснас визувтліс сикт шӧрті. Бура дыр келалім сапӧга кокъясӧн кӧдзыд ваас. Кынӧмъяс сюмавны кутісны. Сэки кодкӧ миян пиысь, ог жӧ нин помнит коді, шуис:
— Пыраламӧй миянӧ, талун мамным сісь картупельысь сӧчӧн пӧжаліс. Зэв ӧд чӧскыд.
— Коді нӧ сісь картупельсӧ пӧжавлывлӧ, — шуи ме, — йӧй кӧ тэ-а.
— А тэ видлы да вӧлисти сэсся падъяв, — вочавидзис меным ёртӧй.
И со ми араваӧн мӧдӧдчим сы ордӧ. Керкаас пырӧм бӧрын ныраным ӧвтыштіс кутшӧмкӧ зэв аслыспӧлӧс дук. Тайӧ и вӧлі сісь картупельысь сӧчӧн кӧрыс.
— Пуксьӧй, пуксьӧй, жӧникъяс, пызан сайӧ да медводз кӧмъяснытӧ эн вунӧдӧй пӧрччыны, — шыасис миян дінӧ ёртлӧн мамыс.
И со нин ми пукалам пызан сайын да зэв азымпырысь нятшкам-сёям чай сора йӧлӧн сісь картупельысь сӧчӧн. Збыльысь ӧд эз ылӧд ёртӧй. Кутшӧм чӧскыд вӧлӧма тайӧ сӧчӧныс. Эгӧ и тӧдлӧй, кыдзи быри сійӧ. А содтӧдтӧ корны, дерт жӧ, яндзим вӧлі. И бара петім шор дорӧ ворсны.
Рытланьыс нин гортӧ пырӧм мысти шыӧдчи радейтана Анись пӧч дорӧ:
— Пӧчӧ, а тэ кужан пӧжавны сісь картупельысь сӧчӧн? Талун видлі сійӧс да зэв тай чӧскыд вӧлӧма.
Анись пӧч сюся видзӧдліс ме вылӧ да чӧв олыштӧм бӧрын шуис:
— Сісь картупельтӧ ӧд колӧ ва му вывті келалӧмӧн чукӧртны. А миян, слабог, ид пызьыс на выйим. Сэсся ӧд и оз бур вӧляысь пӧжавны сісь картупельсьыд сӧчӧнтӧ. Няньыс нин, дитяӧй, уналӧн помассьӧ. А выльыс со кор на лоас.
Сэки, дерт, ме эг куж мӧвпыштлыны Анись пӧчлӧн тайӧ кывъяс йывсьыс. Эг куж бура донъявны найӧс. Ичӧт на вӧлі. Бӧрынджык нин гӧгӧрвои, мый збыльысь эз бур вӧляысь чукӧртлыны сэки тулыснас муяс вылысь арсяньыс кольӧм картупельсӧ да пӧжавлыны сыысь сӧчӧн. Сӧмын на некымын во сайын помассис ыджыд война. Вывті тшыгӧма олісны сиктсаяс. Ас няньыс кызвыныслы во гӧгӧр чӧж эз тырмывлы. Со и келалісны тулысъяснас сиктса войтыр картупель муяс вывті, чукӧртлісны сійӧс, мый эз веськав мешӧкъясӧ арнас. Дерт, сійӧ кынмӧм бӧрас вӧлі зэв небыд. Но ӧд мында сэні вӧлі крахмалыс. Весавлісны. Масьтылісны да косьтывлісны. А сэсся и пӧжавлісны сӧчӧн.
Эз ӧти тулыс тадзи вӧв. Ӧні ӧдвакӧ нин кодкӧ пӧжавлӧ сісь картупельсьыд сӧчӧнтӧ. Но сьӧкыд воясас буретш сісь картупельысь пӧжалӧм аслыспӧлӧс кӧра сӧчӧныс отсавліс уналы вуджны тувсовъя сьӧкыд кадсӧ да кутчысьны кок йылын. И мед жӧ колясны сы йылысь миян сьӧлӧмъясын медбур казьтылӧмъяс.


Серук
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 82-83 лб.> 6

Батьным сійӧ воас друг куліс. Сьӧлӧмыс, вӧлӧмкӧ, висьӧ. Гажтӧм лоис миян гортын. Пырджык чӧв олім. Сӧмын кылӧ вӧлі, кыдзи гымӧдчӧ карта вылын сюрнас миян мӧсным, ыджыдкодь арлыда нин Серук. Та вӧсна, гашкӧ, дугдіс вайсьыны. Медбӧрын мам шуис сдайтны сійӧс яй комбинатӧ калбас вылӧ. Ачым пӧ пӧрысь нин да, ог жӧ нин вермы вӧдитны. А ті пӧ асьныд, ковмас кӧ, выль мӧс лӧсьӧданныд.
А ме помнита на Серукӧс, кор сійӧс вайӧдісны колхоз фермаысь. Ичӧтик. Зэв вильыш. Мелі. Сьӧда-еджыда. Сійӧн и Серукнас нимтім. Видзӧдлас аслас пыр мыйкӧ виччысяна синъясӧн да сьӧлӧмыд быдсӧн шонавлӧ. А то друг чужйыштчас бӧр кокъяснас да тэрыба кутас ризъявны карта джоджті. Быттьӧ кӧсйӧ шуны, со пӧ меным кутшӧм долыд тіянкӧд.
Тӧдлытӧг быдмис сійӧ да вердіс семьяӧс уна во. Гожся асывъясӧ мам лысьтыліс да лэдзліс Серукӧс йирсьыны колхоз мӧсъяскӧд ӧтвылысь. Рытнас Серук век ачыс волывліс йӧр завор дорӧ да заводитліс нораа баксыны. Ми пыр жӧ петавлім сылы воча. А сійӧ небыда исавліс миянлысь кияснымӧс. Виччысис кутшӧмкӧ гӧснеч. Дерт жӧ, гӧснечтӧ сетлывлім. Ӧд кымын во нин ми сёйим сылысь чӧскыд йӧвсӧ.
Кор Серук тулысланьыс вайліс ичӧтик куканьӧс, ми, чой-вок, ӧта-мӧд бӧрся лэччывлім видзӧдлыны картаӧ Енмӧн сетӧмторйӧс. Ичӧтик кукань полыштіс йӧзысь да пыр жӧ дзебсьыліс мам саяс. А Серук эз дӧзмывлы. Сӧмын нораа бакӧстлывліс, мед эгӧ жӧ повзьӧдӧй сылысь дзоля быдтассӧ. Но ичӧтик кукань ӧдйӧ верстяммывліс. Сэсся сійӧс торйӧдлывлісны мам дорсьыс. И тадзи вӧлі уна во.
Но воӧ жӧ тай нэм помыд. Рытсяньыс мам сёрнитчис шопер Василей дядькӧд. Сэсся лэччис медбӧръяысь вӧдитны Серукӧс.
Асывнас йирсьӧдӧм пыдди Серукӧс колисны картаӧ. Мам виччысис Василей дядьӧс. Пемӧсыд пемӧс и эм. Кӧть сёрнитны оз куж, а унатор гӧгӧрвоӧ. Асывнас Серукным зэв жугыль вӧлі. Казяліс, кутшӧм меліа сійӧс медбӧръяысь дӧзьӧритіс мамным. Но весиг шы эз сетлы. Сӧмын жугыльпырысь лэдзис юрсӧ. Быттьӧ кӧсйис шуны, вӧчӧй пӧ мый кӧсъянныд, а ме тіян водзын нинӧмӧн абу мыжа. И збыльысь эз чепсась сійӧ. Вӧчліс, мый тшӧктылісны. Миянлы, челядьлы, эськӧ зэв жаль вӧлі Серукным, но мый сэсся вӧчан. Мамлӧн кӧ шуӧма нин.
Медбӧрын воис Василей дядь аслас машинаӧн. Ми отсалім Серуклы кыпӧдчыны ас вӧчӧм пу сод кузя джуджыд кузолас. Сэсся Серук бергӧдчис миянлань да зэв нораа бакӧстіс, быттьӧ прӧщайтчис сійӧс дӧзьӧритысьяскӧд. Ме кыпӧдчи машина кузолӧ. Мамным пуксис Василей дядь дінӧ кабинаас. Тӧдлытӧг воим карӧ.
Ме пыр думайті ас кежысь, мый абу жӧ ставыс лючки вӧльнӧй светас. Сы мында во вердіс миянӧс Серукным. А ми сійӧс аттьӧалӧм пыдди вузалам яй вылӧ. Кодкӧ мӧдас чӧсмасьны миян Серукысь вӧчӧм калбасӧн. Серук видзӧдлывліс ме вылӧ мелі синъяснас да быттьӧ гӧгӧрволіс шог мӧвпъясӧс.
Яй комбинатын уджалісны ыджыд тэчаса, кыз ки-кокъяса войтыр. Найӧ эз дыр мӧвпавны. Вӧтлісны Серукӧс вески вылӧ, а сэсся йӧртісны мукӧд татшӧм пемӧсъяскӧд жӧ ӧтувъя йӧрӧ, джуджыд завор сайӧ.
Он бара-й пышйы. Ми мамкӧд медбӧръяысь матыстчим Серук дінӧ.
— Прӧстит миянӧс, вердысьӧй, — шыӧдчис мам сылань видзӧдӧмӧн.— Гашкӧ, коркӧ и ньӧръявлі либӧ ёрччыштлі тэ вылӧ. Но тэ пыр вӧлін мелі. Кымын во йӧлӧн чӧсмӧдлін. Мед жӧ Енмыс сетас тэныд мӧдаръюгыдас пӧтӧса олӧм.
Серук видзӧдіс миян вылӧ юрсӧ ӧшӧдӧмӧн, а синъяссьыс тюрисны ичӧтик моль кодь синва войтъяс.
— Видзӧд, мамӧ, Серукным бӧрдӧ, — шуи мамлы.
— Сійӧ ӧд гӧгӧрвоӧ жӧ, кытчӧ вайӧдісны. Ас окотасьыд некод оз кӧсйы мӧдаръюгыдас мунны, — синсӧ лапкӧдіс мам.
Ми чӧла вешйим завор дорысь. А Серукным, миян вердысьным, пыр дзоргис миян вылӧ, кытчӧдз эгӧ саялӧй...


Челядьдырся пароходъяс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 84-89 лб.> 7

Миян сикт дорті Эжваыс ыджыдкодь чукыль вӧчӧ. Быттьӧ мыйыськӧ дӧзмӧма татчӧс олысьяс вылас да зільӧ кыдзи позьӧ ылӧджык пышйыны наысь мӧдлапӧвланьыс, кӧні енэжсӧ пыкӧны кузь пожӧма веретяяс. Ю дорӧдзыс, гашкӧ, верст нёль колӧ тапсьӧдны. Бать керка ӧшиньсянь, веретяяс коластӧдыс, муртса тыдыштӧ юлӧн лӧз вӧньыс.
Кор ичӧт на вӧлі, медсясӧ август тӧлысся пемыд рытъясӧ, радейтлі видзӧдны ӧшинь пыр узьысь Эжвалань. Юыс сэки эз нин тыдав. И веретяяссӧ, и юсӧ вевттьыліс сьӧд эшкынӧн арся сап пемыдыс. Но корсюрӧ сэсянь вирдыштлісны кывтысь либӧ катысь бияс да найӧс регыд мысти сайӧдлісны пуясыс. Мукӧддырйи ю дорсянь кывлісны гораа тутсӧм шыяс. Быттьӧ ылалӧмаӧсь войся пемыдас кодъяскӧ да корӧны сиктсаясӧс отсӧг вылӧ.
— Мый тайӧ?— юала вӧлі печкан сайын пукалысь Анись пӧчлысь. Ӧд тутсӧмсӧ кылӧм бӧрын и менам сьӧлӧм вылын кыдзкӧ быттьӧ шуштӧм жӧ лоліс.
— Тайӧ паракодъяс, донаӧй, — шулывліс Анись пӧч.— Гашкӧ, видзаасьӧны, а, гашкӧ и, збыльысь полӧны ӧта-мӧдныскӧд люкасьӧмысь. Ӧд со кутшӧм сап пемыд войыс. Но коркӧ быдмыштан да ачыд аддзылан найӧс.
Медводдзаысь «Виктор Гюго» юсь кодь еджыд пароход вылӧ пуксьылі, кор лэччылім гӧститны От гӧра вывса Сюлатуй сиктӧ асланым матыссаяс ордӧ. Мунім бура дыр подӧн Сотчӧмвыв сикт помӧдз. Лэччим джуджыд берег пӧлӧн да тувччим берегас домалӧм дебаркадер вылӧ. Шондіыс буретш пуксьӧ нин вӧлі. Бать шуис, мый час кымын мысти матыстчас пароходыс. Терпитны позьтӧма виччыси сійӧс. Таӧдз некор на эз удайтчывлы кывтлыны-катлыны ю кузя.
Медбӧрын берег чукыль сайсянь тыдовтчис юсь кодь еджыд пароход да пристаньлань матыстчигӧн нин зэв гораа тутӧстіс. Ставыс гызис-вӧрзис пристань вылас. Олӧмаяс и томджыкъяс кутісны котравны ӧтарӧ-мӧдарӧ, тэрмасьӧмӧн босьтавны ассьыныс нопъяссӧ, чемоданъяссӧ да матыстчавны дебаркадерлӧн пӧдса дзиръялань.
— Энӧ тэрмасьӧй, ставныд тӧранныд, — горӧдіс паськыд рупор пыр капитан, — некодӧс огӧ кольӧй.
Но ачыс, дерт, тӧдіс, мый весьшӧрӧ сылӧн горӧдӧмыс. Быд лун тадзи овлӧ, кор пароходыс матыстчӧ пристаньлань. Пароходъясыд сійӧ кадӧ эз стӧча ветлыны. Йӧзыс некымын час водзджык чукӧрмывлісны пристань вылас. Мудзӧмаӧсь нин виччысьнысӧ. Быдӧнлы окота ӧдйӧджык пырны каютаӧ либӧ кыпӧдчыны палуба вылӧ.
Матросъяс домасисны гезъясӧн дебаркадер бердӧ. Ӧдйӧ нюжӧдісны сера пос. Колльӧдысьяс прӧщайтчисны матыссаяскӧд. Сиисны бур туй. Медбӧрын ставным веськалім пароход вылас.
«Виктор Гюго» торйӧдчис дебаркадерысь да нӧшта ӧтчыдысь тутӧстіс, быттьӧ прӧщайтчис мӧдысь волытӧдз Паль пристанькӧд.
Ме пыр жӧ кайи палуба вылӧ. Пароход ӧдйӧ кывтіс увлань. Ва шӧрас петӧм бӧрын казялі, мый быттьӧ ляпкалыштіс Сотчӧмвыв гӧраыс. А сэсся ю чукыляс быдмысь козъясыс да пожӧмъясыс вочасӧн сайӧдісны дзоньнас сиктсӧ. Ме пыр пукалі палуба вылын. Весиг войся ыркыдыс эз вермы вӧтлыны каютаӧ. Шондіыс саялӧма нин вӧлі. Но рытъя кыаыс войладорпомас ӧтлаасис нин асъя кыаыскӧд. Гожся югыд войыс весиг недыр кежлӧ эз лэдзлы унмовсьлыны. Неуна быттьӧ и рӧмдыштліс. И тайӧ аслыссикас рӧмыдас, кор ылӧдз ставыс тыдаліс, кывтіс вугралысь Эжва кузя еджыд бока «Виктор Гюго» пароход. Лыа кӧсаяс дорӧ унмовсьӧмаӧсь бадьяс. Крут кыркӧтш вылын ланьтӧдчӧмаӧсь козъяс да пожӧмъяс. Кодсюрӧ на пиысь лажыньтчӧмаӧсь юлань. Корсюрӧ берегвывса бадьясас унзіль йывсьыс чипӧстлісны вадор кайяс. Пароход ныр водзвылас друг вӧрзьывліс ва веркӧсыс. Тайӧ унзіль чери вешйыліс бокӧ. И сӧмын наян номъяс помся дзизгисны пель водзын. Дженьыд олӧмнад налы некор узьнытӧ. Весиг пароход кывтӧмысь артмӧм войся тӧвруыс эз вермы вӧтлыны лешакъясӧс.
А «Виктор Гюго» кывтіс пыр водзӧ и водзӧ. Крут берегъяс корсюрӧ вежласисны лыа кӧсаясӧн. Ылыстчывліс сэки берегдорса вӧрыс. Лолі пемыдджыкӧн, зумышджыкӧн. Кажитчыліс, мый оз нин волы йӧзлӧн оланіныс. Кытчӧкӧ вошӧмаӧсь найӧ, мунӧмаӧсь татысь бокӧ. И сӧмын корсюрӧ югзьӧдліс берегсӧ чери кыйысьлӧн ӧтка бипурыс.
Но со ю чукыльса джуджыд нӧрыс вылас бара тыдовтчисны керкаяс. Ю берегас сулалысь дебаркадер быттьӧ абу и унмовсьлӧма. Сэні жуисны йӧз. Виччысисны пароходсӧ. Кодкӧ ворсіс гудӧкӧн. Кодъяскӧ гажаа сёрнитісны ас костаныс. Сэсся колльӧдысьяс кутісны прӧщайтчыны пароход вылӧ сӧлысьяскӧд. Выль йӧз пуксьӧм бӧрын вугралысь нин пароход быттьӧ бӧр пальӧдіс ассьыс унсӧ. Гораа тутӧстӧмӧн прӧщайтчис Эжва ю бокса сикткӧд, коді садьмыны нин вӧлі лӧсьӧдчӧ. Ӧд гожся войясыд миян дженьыдӧсь. Дыр кӧ мӧдан узьны, и кузь тӧв кежлӧ он удит заптысьны.
«Виктор Гюго» водзӧ вундіс аслас тшӧтшыд нырнас садьмыны нин кутӧм юсӧ. Эз на удит шондіыс мыччысьны ылі вӧртас сайысь, а юыс паляліс нин дженьыд гожся унмысь. Ыркыд асъя тӧвруыс серӧдыштіс рӧмпӧштан кодь ва веркӧссӧ, малыштіс Эжва дорса бадьяссӧ. Быттьӧ эз и узьлыны сэні поздысьӧм лыдтӧм-тшӧттӧм лэбачьясыс. Быдӧн ас ногыс чолӧмаліс мича гожся асывсӧ.
Эг ӧтнам видзӧд гожся юлӧн мичлун вылӧ. Унаӧн сулалісны палуба вылын да виччысисны ассьыныс пристаньяс, нимкодясисны вӧр-ванас. Ӧтияс лыддьӧдлісны тӧдса местаяс. Мӧдъяс казьтылісны юыскӧд йитчӧм томдырся вояссӧ. А коймӧдъяс кывзісны да мыйкӧ нимкодьпырысь мӧвпалісны ас кежысь.
Вочасӧн палуба вылын йӧзыс лоис пыр унджык. Весиг эгӧ казявлӧй, кыдзи воис миян пристаньным. Татчӧс сикт-грездыс сідзжӧ, вӧлӧмкӧ,поздысьӧмаӧсь джуджыд нӧрыс вылӧ. Сэтчӧ кайигмоз дыр колльӧді синъясӧн пыр ылыстчысь пароходӧс, кодкӧд бара ковмас паныдасьны лун-мӧд мысти. Ӧд бӧрсӧ ас сиктӧ сійӧн жӧ ковмас катны. А пароход тэрмасьӧмсорӧн лэччис увлань. Быттьӧ кӧсйис шуны, мый некор тані дырсӧ сулавны. Виччысьӧны и мукӧд пристаньын йӧзыс. Быдӧнлы колӧ кытчӧкӧ мунны.
Сэсянь эг на ӧтчыдысь пуксьыв еджыд юсь кодь «Виктор Гюго» вылӧ. Сійӧ кадад ӧнія асфальта туйясыд эз вӧвны. Эжва бокӧ поздысьӧм сикт-грездъясын олысьяс медсясӧ йитчылісны ыджыд каръяскӧд ва туйӧн, пароходъяс отсӧгӧн.
Но эз сӧмын ӧтнас «Виктор Гюго» кывтлы-катлы Эжва кузя. Вӧліны сэтшӧм жӧ юсь кодь мичаӧсь «Чернышевскӧй», «Гоголь», «Гончаров», «Добролюбов», бӧрынджык «Коми пионер». Быдӧнлӧн аслас стать да сям, аслас гӧлӧс. Миян сиктным кӧть и ылын вӧлі Эжва ю дорсянь, но ми, зонпосни, бура тӧдлім быдӧнлысь гӧлӧссӧ, ылысянь на казявлім мыгӧръяссӧ. Тшӧкыда вензьывлім ас костаным, коді тэрыбджык да вынаджык, а коді мичаджык. Быдӧнлӧн вӧлі аслас радейтана пароход. Муртса косьӧ эгӧ волӧй.
Со ми вугралам Эжва дорын мыкъясӧс. Гырысь черитӧ эгӧ на сяммӧй кыйны. Друг ылысянь кылӧ тӧдса тутӧстӧм шы. Ми тӧдам нин, мый Сотчӧмвыв пристань дорӧ улісянь матыстчӧ «Добролюбов» пароход, кӧть эськӧ сійӧс кутасны на сайӧдны Паль сикт горувса козъя веретяяс. Со нин пароход виччысьтӧг тыдовтчӧ крут чукыль сайысь да ӧдйӧ заводитӧ матыстчыны татчӧс береглань. Ылысянь сы вылӧ видзӧдігӧн кажитчӧ, мый пароходыс оз кат ва кузяыс, а лэбӧ веркӧсӧдыс вына бордъяс вылын.
Медбӧрын сійӧ ӧтвесьтасьӧ миянкӧд. Ми эновтам вугыр шатинъяс да син паськӧдӧмӧн видзӧдам сы вылӧ. Мый йылысь кӧ, дерт жӧ, вензям ас костаным. Мича лунъясӧ палуба вылын тырыс йӧз. Найӧ сюся видзӧдӧны орччӧн кывтысь берегъяс вылӧ. Мый йылысь кӧ сёрнитӧны ас костаныс. Кылӧ музыка шы. Майбыръяс, думайтам ас кежысь, гуляйтӧны пароходӧн. А кор на миянлы удайтчас со тадзи жӧ пуксьывны палуба вылас, нимкодясьны кывтысь берегъяснас да волыны тӧдтӧм ыджыд каръясӧ, кӧні лыдтӧм-тшӧттӧм йӧз, кӧні сёрнитӧны уна кыв вылын, кӧні гырысь заводъяс... Но воас кадыс и тадзи жӧ ми мӧдӧдчам ыджыд пароходӧн олӧмлӧн кузь туйӧд.
А ӧні мӧвпалам, кодъяс тайӧ йӧзыс гажа палуба вылас, мый найӧс вӧрзьӧдіс гортсьыс, бать-мам дінсьыс, кытчӧджык мунӧны. Палуба вылын пукалысьяс ӧдвакӧ тӧдӧны, мый йылысь ми, сиктса зонпосни, думайтам. Найӧ, кажитчӧ, олӧны кутшӧмкӧ асшӧр олӧмӧн. Гортсьыс, матыссаяссьыс торйӧдчӧмаӧсь нин. Но оз на тӧдны, мый виччысьӧ водзын. Бур-ӧ, лӧж-ӧ ваяс аскиа луныс? Та вӧсна зільӧны матынджык кутчысьны ӧта-мӧд дінас. Олӧмаджыкъясӧс сюся кывзӧны томъяс. Но абу этшаӧнӧсь и тайӧ йӧз пӧвстас сэтшӧмъяс, кодъяс мутіыс и ватіыс нин прӧйдитӧмаӧсь. Нинӧмысь найӧ ёнасӧ оз повны, нинӧм найӧс оз шензьӧд. Мый лоан, сійӧ и ло. И, дерт жӧ, абу этшаӧнӧсь тайӧ йӧз пӧвстас ныв-зон, кодъяс гусьӧнмоз видзӧдлывлӧны ӧта-мӧд выланыс. А смелджыкъяс пыр жӧ и тӧдмасьӧны.
«Добролюбов» вочасӧн саялӧ Эжва чукыль сайӧ. А ми пыр вом паськӧдӧмӧн видзӧдам сылӧн тыдалысь на мыгӧр вылӧ, кытчӧдз кокъяснымӧс оз кут пожъявны пароход бӧрся мунысь крут гыыс. Сэки ёрта-ёртӧс вежмӧн заводитам вӧтчыны пыр ылыстчысь гы бӧрсяыс да резны ӧта-мӧднымӧс. Сӧмын пӧттӧдз котралӧм бӧрын бара матыстчам шатинъяс дінӧ.
Збыльысь ӧд, Эжва дорад лунтыр олігӧн быд пароходлӧн кывтӧм-катӧмыс вӧлі аслыссикас праздникӧн. И музыкатӧ кывзыштан. И кадтӧ тӧдмалан. И кывтысь-катысь йӧз вылас ылысянь видзӧдлан. И быттьӧ мӧд олӧмӧ сэки недыр кежлӧ веськавлан. А олӧмыд быдӧнлӧн торъялӧ.
Медся нин нимкодь вӧлі пароходкӧд аддзысьлӧмыс ва дорын войколалігӧн. Войнад чериыд оз сэтшӧма сёй. Кадыд кузь. И весиг гажтӧмыд босьтлӧ. И друг тыдовтчӧ югыд биясӧн ӧзйысь пароход. Мукӧддырйи прожекторлысь югӧрсӧ веськӧдлӧ тэнад бипур вылӧ. Сэки татшӧм паныдасьлӧмсьыс долыдджык овлӧ сьӧлӧм вылад.
Ӧтчыд, верстяммыштӧм бӧрын нин, гортсаяскӧд бара мӧдӧдчим пароходӧн гӧститны. Ог нин помнит, кутшӧм вылӧ сэки пуксьылім. Но Эжва кузя кывтӧмысь паметьӧ коли ӧтитор. Видзӧдлі да первой судтаас, трюм ӧдзӧс дорас, сулалӧны винтовкаа кык салдат. Трюм ӧдзӧсыс восьса вӧлі, мед, тыдалӧ, сэні тӧвруыс ветліс. Матыстчи матӧджык да аддзи, мый трюмас сідзжӧ йӧз пукалӧны. Кӧсйи юавны винтовкаа ӧти салдатыслысь, кодъяс, мися, тайӧ войтырыс да мыйла найӧс винтовкаӧн видзанныд? Но сійӧ зэв стрӧга видзӧдліс ме вылӧ да тшӧктіс ӧдйӧджык вешйыны. Бӧрынджык нин тӧдсаяссянь кывлі, мый пароход трюмас Сыктывкарысь Айкатылаӧ лэччӧдӧны заключённӧйясӧс. А сэні найӧс пуксьӧдасны вагонъясӧ да нуасны водзӧ. Ӧд карӧдзыд кӧрт туйыс эз на вӧв. И код тӧдас, кутшӧм олӧм водзӧ вылӧ виччысис тайӧ йӧзсӧ. Кӧть эськӧ и мыж вӧчисны найӧ. Но ӧд олӧмыд абу помтӧм. Зэв дженьыд сійӧ. И гӧгӧрвоасны-ӧ тайӧ йӧзыс ассьыныс мыжсӧ да велӧдчасны-ӧ овны водзӧсӧ морт ногӧн. Кымын во сэсянь коли, но тайӧ серпасыс пыр на син водзын сулалӧ.
Вочасӧн вошисны кытчӧкӧ менам челядьдырся пароходъяс. Сыктывкарӧдз веж пармасӧ поткӧдіс шӧрт кодь веськыд кӧрт туй. Нюжалісны асфальта туйяс. Пуксьы поездӧ либӧ автобус вылӧ и тӧкӧтьӧӧн воан карӧдзыд. А сэсянь кытчӧ кӧсъян мун. Сэк жӧ юсь кодь пароход вылад лунтыр лоӧ кывтны либӧ катны. А кадыд дона. Эз кутны йӧзыд ветлыны пароходъясӧн. Вежисны найӧс ӧдйӧ ветлысь ичӧтик «Заря» теплоходъяс. Нӧшта ылысянь кылӧ сылӧн шыыс, кӧть эськӧ оз тутӧстлы. Со тӧкӧтьӧ на мыччысьӧма Эжвалӧн крут чукыль сайысь, а видзӧдан да, дзик весьтад нин васӧ вундӧ. Ӧдйӧджык лоӧ вешйыны берег дорсьыс, мед теплоход бӧрся вӧтчысь скӧр гыыс эз кӧтӧд кӧм-паськӧмтӧ. А видзӧдлан бӧрас да мыйта арпи ярмӧм гыыс шыбитӧ берег вылас! Катша-рака сӧмын нимкодясьӧны да пӧткӧдӧны асьнысӧ Енмӧн ыстӧм нурнас.
Кӧть мый энӧ шуӧй, но оз воны меным сьӧлӧм вылӧ татшӧм сикас теплоходъясыд. Мусаджыкӧсь челядьдырся юсь кодь еджыд пароходъяс. Быд гожӧм Эжва берегын сулалігӧн ас кежысь виччыся, мый чукыль сайысь тыдовтчас еджыд пароход да тэрмасьтӧг кутас шлывгыны вына лэбач моз. А ме чолӧмала сійӧс да сиа став бурсӧ. Но оз тай збыльмы менам мӧвпӧй...


Яков мельнича
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 90-94 лб.> 8

Гожӧмнас пыр зэрышталіс. Та вӧсна видзьяс вылын тувсов ваыс кӧть и дыр пукаліс, но туруныс зэв ӧдйӧ ӧдӧбтчис. Позис нин ытшкыны петны. Вӧрын и видзвывса веретяясын июнь помсянь бырснитіс гӧрд гоб, дона гоб, масленик. Дерт, вотнытӧ сійӧс мудзан. Медводдза тшакыд век ӧдйӧ номырзьӧ. Дас письыс кӧ ӧтиӧс босьтан, и то бур. Но сорватӧ вежыштӧм могысь век нин мыйкӧ да мыйкӧ сюрӧ вӧлі.
Ӧти татшӧм букыш лунӧ, кор зэрыс неуна кобыштіс да кымӧръяс коластіыс кутіс мыччасьны дыр виччысяна шонді, шуи лэччывны веретяӧ тшакла. Сэні вӧрад моз он кӧтась. Ордымыс нуӧдіс зӧр сора анькытшӧн кӧдзӧм му да Вакрӧшор бокті. А шор саяс кузь пожӧма ичӧтик Ӧсипанъяг. Шорбокса кыр йылас быдмӧны джуджыд пипуяс, пашкыр козъяс да пожӧмъяс. Налӧн под дінас кузь чорыд турун, кодӧс уна во нин абу ытшкывлӧмаӧсь. Сэтысь и кутісны и сюравны медводдза гӧрд гобъяс. Зумыдӧсь. Мичаӧсь. Весиг сьӧлӧм вылад долыд налысь кыз кокъяссӧ вундігӧн.
Но мый нӧ тайӧ? Водзынджык, пуяс костас, кутіс тӧдчыны неыджыд веськыд сён, коді лэччис му бокӧдыс увлань. Сёнас быдмисны томиник пипуяс, зэв мича козъяс. А мусиныс вӧлі топыд, вевттьысьӧма дженьыдик веж нитшкӧн. Тані кутісны сюравны и дона гобъяс. А юрын пыр бергаліс мӧвп, кытысь нӧ босьтчис тӧдтӧм сёныс? Медбӧрын гӧгӧрвои жӧ, мый восьлала важ мельнича туй кузя. Сьӧлӧмӧй чепӧсйыліс быдсӧн. Кымынысь батькӧд телегаа вӧлӧн лэччывлім Яков мельничаӧ изӧдчыны. Ачым пукала телегаӧ сӧвтӧм сю мешӧкъяс вылын. Бать восьлалӧ раминик вӧвкӧд орччӧн да кутышталӧ телегасӧ. Мыйта кад сэсянь коли, а туйыс пыр на тӧдчӧ. Тӧдчас, дерт, кор уна дас во талявлісны сійӧс, тӧв и гожӧм, крестьянскӧй вӧвъяс. Со тай и нитшкыс тані ляпкыдджыка быдмӧ. Ньӧжйӧник куті восьлавны важ туй кузяыс. Веськыдладорас, кыр горулын, сук козъяс да ньывъяс костті гажаа дзользис Вакрӧшор. Сійӧ вӧлі важ кодь визув да варов, быттьӧ чолӧмасис мекӧд. Быттьӧ ньӧти эз тӧдчы сылӧн мельнича кӧлеса бергӧдлӧмысь чукӧрмӧм мудзыс.
Со нин веськыдвылӧ колӧ кежны, кӧні Вакрӧшорыс босьтӧ кытшӧ увлань лэччысь Ӧсипанъягсӧ да ӧтлаасьӧ Данямитьшоркӧд. Буретш налӧн ӧтлаасянінас коркӧ вӧлі ыджыдкодь пруд, кӧні уялісны зэв горш сиръяс. А плӧтинасӧ прудыслы вӧчлісны да мельничасӧ кыпӧдлісны Ивадорса, Данямитьдорса да мукӧд орчча сикт-грездса мужикъяс война водзвылын на. Мастерыс кутшӧмкӧ роч морт вӧлӧма. Некымын гожӧм кыпӧдӧмаӧсь мельничасӧ. Уджалӧмаӧсь верстьӧяс и челядь. Верстьӧяс тшупсьӧны да плӧтинасӧ лӧсьӧдӧны. А челядь вӧвъясӧн плӧтина вылас лыа кыскалӧны.
Гажа вӧлі мельнича дорад арланьыс. Ӧта-мӧд бӧрся лэччӧны сю мешӧкъяс тыра телегаяс вылын орчча сиктъясысь мужикъяс. Ассьыныс каднысӧ виччысигмоз, ӧтилаӧ чукӧртчӧмӧн, висьтасьӧны олӧм-вылӧм йылысь, корсюрӧ шмонитлывлӧны ёрта-ёрт выланыс. А мый сэсся. Нянь вундӧма. Град выв пуктас идралӧма. Тӧвбыд кежлӧ запас лӧсьӧдӧма. Позьӧ и сералыштны. Сэк жӧ вежавидзӧмпырысь видзӧдлывлӧны мельник вылӧ, коді пызь буссьыс дзор дядьӧ кодь лоӧма. Сійӧ абу уна кывъя. Сюся дзоргӧ изки вылӧ. Мыйкӧ сэні ноксьыштӧ. Тӧждысьӧ, мед бурджык да мичаджык пызь петас изки улысь. Корсюрӧ видзӧдлывлӧ ыджыд пӧданӧн вевттьыштӧм воргаті визувтысь ва вылӧ. А дзик орччӧн, стен сайын, грымакылӧ-бергалӧ пуысь вӧчӧм зэв ыджыд ва кӧлеса. Сырмӧны мельничалӧн стенъясыс. Сійӧ и бергӧдлӧ изкисӧ. Мужикъяс пиысь быдӧн тӧдӧ ассьыс кадсӧ. Со ӧти на пиысь матыстчис да заводитіс пыртлыны сю мешӧкъяссӧ изки дорӧ. А сэк кості мӧд сӧвтӧ нин телега вылӧ изӧм пызь мешӧкъяс. Ачыс та дырйи дзик жӧ мельник кодь дзор лоӧма. А мельнича пытшкыс тырӧма пызь бусӧн. Он кӧсйы да несъян.
Ме помнита на: мельникнас тані вӧлі орчча Данямитьдор сиктысь кипӧла Яков. Мыйла кипӧлаӧн шуӧмаӧсь, кор кыкнан киыс сылӧн вӧлі, ме сэки ичӧтдырйи эг на гӧгӧрволы. Вӧлӧмкӧ, ӧти киыс збыльысь доймылӧма. Зэв мастер морт. Мыйӧ босьтчас, быдтор кужӧ вӧчны. И пияныс тшӧтш бать кодьныс жӧ киэтшаӧсь вӧліны. Мельничасӧ сиктын Яковлӧн ним кузя и шуисны. Ветлыны пӧ колӧ Яков мельничаӧ изӧдчыны. Тӧв и гожӧм уджаліс мельничаыс. Прудйын ваыс чукӧрмас да пыр и мӧдӧдчасны Яков мельничалань вӧла-доддяяс. Менам бать ёна лӧсявліс кипӧла Яковкӧд. Лэччам вӧлі батькӧд мельничаас да сійӧ пыр мыйкӧ варовитӧ Яков дядькӧд. Кыкнаныс ӧзтасны махоркаысь кыз чигаркаяс. Видзӧдан да, недыр мысти муртса нин мыгӧръясыс тыдалӧны. Быттьӧ ру пиын пукалӧны. А ме кывза налысь сёрнисӧ да тшӧкъяла. Сэсся Яков дядь виччысьтӧг бергӧдчас мелань да шуас:
— Кӧсъян ва кӧлеса вылас видзӧдлыны?
Ме сӧмын нимкодя довкнита юрӧн. Ачым полакодь. Ӧд грыма-йиркакылӧмыс стен пырыс зэв ёна кылӧ. И со ми ляпкыдик ӧдзӧсӧд пырам нӧшта ӧти жырйӧ, кытысянь зэв бура тӧдчӧ, кыдзи воргаті визувтысь ваыс бергӧдлӧ пуысь вӧчӧм кӧлесасӧ. А мӧдыс оз кӧсйы сетчыны, мыйкӧ ропкӧдчӧ. Но визувтысь ваыс гора гӧлӧсӧн тшӧктӧ пу гӧгыльыслы ӧдйӧджык вӧрны. И сійӧ гӧрӧм дорті восьлалысь вӧв моз жӧ зэвтӧ асьсӧ да сетчӧ ваыслы.
И тадзи унаысь-унаысь.
Со нин ми батькӧд сю изӧм бӧрын восьлалам гортлань. Прӧщайтчигмоз бать корас кипӧла Яковӧс волыны миянӧ. Вичко праздникъясӧ, кор пулісны сур, найӧ гӧститӧдчисны ӧта-мӧдныскӧд. Юыштасны. Ӧзтасны чигаркаяс. И бара кутас гартчыны-мунны помтӧм сёрни...
Но эз сӧмын бур казьтылӧмъяс кольны менам Яков мельнича йылысь. Буретш тайӧ прудъяс, кӧні олісны гырысь да горш сиръяс да коді рытнас сы гӧгӧрын сулалысь пашкыр козъяс да сук бадь вӧсна кажитчыліс торйӧн нин зумышӧн, шыбитчис батьлӧн Анна нима воча чойыс. Овлывлӧ тай тадзи олӧмад. Абу кӧсйӧмаӧсь бать-мамныс том нылӧс сетны радейтана зон сайӧ. Асьныс бӧрйӧмаӧсь сылы верӧссӧ. Нылыд эськӧ и паныд сувтӧма. Но ӧд эз вӧв сэки ӧнія кодь олан сямыд. Мый шуасны верстьӧяс, сідзи и лоӧ. Абу терпитӧма Аннаыд бать-мамыслысь ыджыдалӧмсӧ. Недыр олыштӧма верӧсыскӧд и шуӧма ас ногыс помавны олӧмсӧ. Бурджык пӧ ваӧ вӧйтчыны мустӧм верӧскӧд олӧм дорысь. А лоӧма тайӧ шогыс буретш Успенньӧ мӧд лунӧ, кор ставӧн гажӧдчӧны. Коркӧ эськӧ и казяласны жӧ йӧзыд да лэччасны мельнича дінад, но сёр нин. Сідзи и помассис Анналӧн олӧмыс. Ӧні та йылысь сӧмын пӧрысь йӧз тӧдӧны.
Да ӧд и аслас кипӧла Яковыслӧн (ми сійӧс, дерт жӧ, Яков дядьӧн шулім), виччысьтӧг жӧ помасис олӧмыс. Ӧтчыд, тӧв заводитчигӧн нин, кутас сійӧ пыридзавны багырӧн мельнича кӧлесасӧ, коді дзикӧдз йизьӧма, но вильдас да кӧлесаыд морттӧ кувтӧдзыс топӧдас.
Та бӧрын сэсся эз нин сэні изӧдчывны. Сиктад электричество воис да ток кутіс бергӧдлыны выль изки. А мельничаыс сідзи и сулаліс эновтӧмӧн. Тьӧска вевтыс дзикӧдз нитшсяліс. И кажитчӧ вӧлі, быттьӧ Яков мельничаыс шогсьӧ мый вӧсна кӧ да элясьӧ йӧз вылӧ, кодъяс дзикӧдз сійӧс вунӧдісны. Рытъяснас сы бердті ми, челядь, полӧмпырысь вӧлі мунам, кор ва дорысь гортӧ сёрмӧдчӧмӧн кайлывлім. Сӧмын мича гожся лунъясӧ важ моз кылісны мельнича пытшкас зонпоснилӧн гажа гӧлӧсъяс. Тайӧ ми шыавлім асланым ворсӧмъясӧн, дзебсясим да серамсорӧн корсим ӧта-мӧдӧс важ мельничалӧн пемыд пельӧсъясысь.
Мельнича тупкӧм бӧрын ямис и прудйыс. Гырысь сиръяссӧ кыйисны верстьӧяс. Но некымын гуранын пальскӧдчисны на сирпиян. Ми, томулов, вӧлі гудыртам васӧ да киӧн куталам сирпиянсӧ, кор найӧ мыччасны юрнысӧ ва веркӧсӧ.
Арланьыс шуим бӧр помны прудсӧ, мед йи вылын конькиӧн исласьны. Кор йиыс кызкодь нин вӧлі, быд лун урокъяс помасьӧм бӧрын лэччывлім сэтчӧ. Коді конькиа, а коді пӧтшваа валегиӧн исласьӧ. Уна гажа казьтылӧм коли пруд йылысь. Но, дерт, тувсов ваыд пыр жӧ кисьтіс челядь киясӧн вӧчӧмтортӧ. Та бӧрын прудйыс дзикӧдз быри.
А сэсся важ мельничалысь срубсӧ катісны клуб дорӧ. Мед сы сорас отсӧгӧн важ клуб пыдди лэптыны выльӧс. Кӧть дыркодь нин сулаліс мельничаыс, но ӧд стрӧитлісны сійӧс бур пожӧмысь важся мастеръяс. Срубйыс нинӧм вӧлі абу лоӧма. Ӧні тайӧ клубыс сулалӧ сикт шӧрын. Вылыссяньыс мичаа кышӧма да краситӧма.
Важ мельнича местасӧ гӧрисны-мольӧдісны бульдозерӧн да кӧдзисны уна вося турун. Шорсӧ мелиораторъяс веськӧдісны бетонысь вӧчӧм воргаӧ. Но зэв на асныра вӧлӧма шорыд. Оз кӧсйы сійӧ визувтны мортӧн индӧм туйті. Со некымын во нин Вакрӧшор Данямитьшоркӧд ӧтвылысь кодйӧны аслыныс выль туй. Бетонысь вӧчӧм воргаяс жугласисны да вежнясисны. Ӧд ичӧтик шорыдлӧн, торйӧн нин тулыснас, выныд ыджыд на вӧлӧма. Он вермы сійӧс кӧртвомавны.
Кор тшак корсялігмоз ме матыстчи сійӧ местаас, кӧні коркӧ сулавліс Яков мельнича, дзик мӧд пӧлӧс серпас нин татысь аддзи. Пруд пыдӧсыс ӧтвесьтасьӧма орчча берегыскӧд да сэні артмӧма зэв бур видз. Кодкӧ со косаӧн удитӧма нин ытшкыны. Мед жӧ сылы пӧльза вылӧ лоас важ пруд местаын виддзыс. Ӧд олӧмыс мунӧ водзӧ. Вежсьӧ ставыс. А талунъя челядь ӧдвакӧ нин кутасны тӧдны, мый тані, Ӧсипанъяг помын, кык шор ӧтлаасянінын, коркӧ сулавліс Яков мельнича, кӧні изӧдчылісны налӧн пӧльясыс.


Юдорса важ паркын
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 95-98 лб.>

Мыйӧн сӧмын сывлывліс лымйыс да юдорса важ паркын косьмылісны аллеяясыс, асфальтӧн вевттьӧм векньыдик ордымъяс вылысь, кодъяс поткӧдлісны парксӧ кузяланог и вомӧнног, пыр жӧ позис казявлыны олӧма кодь нин мужичӧйӧс да томиник на детинаӧс. Дерт, батя-пиа вӧліны. Луннас кӧнкӧ батьыс уджаліс, пиыс школаын вӧлі. А рытнас рӧмдӧм водзвылын волывлісны паркӧ, медым сэтчӧс аллеяясӧд тэрмасьтӧг ветлӧдлігмоз веськӧдыштны лунся мудзнысӧ, сёрнитны ёрта-ёртныскӧд ӧттор-мӧдтор йылысь. Векджык мыйкӧ висьталіс батьыс. А пиыс сюся кывзіс сійӧс да висьталӧмторсӧ донъялігмоз торкаліс батьыслысь сёрнисӧ аслас юалӧмъясӧн.
Сэки налысь сёрнисӧ кывзігмоз нарошнӧ чӧв ланьтылісны и кыр горулын надзӧн визувтысь юыс, и паркын сулалысь важ топольясыс да кыдз пуясыс, и топольяс вылӧ поздысьӧм сьӧд ракаясыс. Ставныс найӧ кывзісны батя-пиалысь негораа сёрнисӧ да то ли дивитыштісны найӧс мыйыськӧ, то ли ошкылісны, луннас ӧд паркыс эз нин вӧв сэтшӧм чӧв-лӧнь. Сійӧ гораліс сэки аслас олӧмӧн. Сылӧн аллеяясӧд тэрмасьтӧг ветлӧдлісны олӧма войтыр, кылісны челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс, гуся пельӧсъясӧ сувтӧдӧм лабичьясын пукалісны жӧника-невестаяс, шӧпкӧдчисны ас костаныс да пӧся окасьлісны. Ачыс паркыс быттьӧ мыйкӧ бурпырысь мургис татчӧ волывлысь йӧз вылас, аттьӧаліс-ошкис найӧс сыысь, мый волывлӧны сыкӧд аддзысьлыны.
А рытнас тані вӧлі аслыссикас чӧв-лӧнь. Бать негораа висьтавліс пиыслы аслас кузь олӧм йылысь. Быдсямасӧ ӧд удайтчыліс аддзывлыны, прӧйдитны би пыр и ва пыр. Ветліс и ыджыд война вылӧ, кӧні эз ӧтчыдысь видзӧдлы киас косаӧн сулалысь старукалы синмас, и синсьыс би петмӧн уджаліс война помассьӧм бӧрас, и эз ӧтчыдысь топавлы сылӧн сьӧлӧмыс сэки, кор нинӧм абусьыс муртса эз пуксьӧдны дзескыдінӧ. А ӧні тэрмасьтӧг велӧдіс гӧгӧрвоны ассьыс быдтассӧ, мый тайӧ му вылас нинӧм оз сюр сідз-тадз. Быдторйысь колӧ мынтысьны. Быдтор вӧсна колӧ пессьыны-майшасьны. А кӧсъян кӧ мыйкӧ шедӧдны, колӧ водзвыв та вылӧ асьтӧ дасьтыны, а сэсся нин мудзлытӧг восьлавны индӧм туйӧдыс. Бать велӧдіс тайӧ сёрнияснас лоны писӧ бур сьӧлӧмаӧн да уджачӧн, кодлы эськӧ эз нин удайтчыв паныдасьны аслас олӧмас коркӧя сьӧкыдлунъясыскӧд.
Сюся кывзісны олӧма мортлысь да детиналысь негораа сёрнисӧ пӧрысь топольяс да кыдзьяс, кодъясӧс детиналӧн батьыс на аскоддьӧмъясыскӧд тшӧтш коркӧ садитліс ю нӧрыс вылас. А ӧні со овсьӧма и налӧн. Абу нин ылын сійӧ кадӧдзыс, кор пӧрысь пуяслӧн подулын кыпӧдчасны том пуяс. Но и эз сідз-тадз жӧ найӧ овны. Эм жӧ мый йылысь казьтыштны. Ӧд буретш тайӧ пуясыс отсавлісны асланыс вашкӧдчӧмӧн пальӧдны шогсӧ ӧтияслы, венны мудзнысӧ да сетны збодерлун мӧдъяслы, вӧзйылісны водзӧ олӧмас став бурсӧ коймӧдъяслы. Буретш тайӧ важ паркас радейтлывлісны волывлыны олӧма войтыр, кодъяс казьтывлісны тані ассьыныс томдырся каднысӧ да быттьӧ сьӧлӧмнаныс бара жӧ томмылісны.
А батя-пиа рӧмдытӧдз восьлавлісны парклӧн аллеяясӧд. Налы тані вӧлі гажа да лӧсьыд. Найӧ тані вӧліны ас йӧзӧн да быттьӧ гортанысӧсь. Паркын сулалысь пӧрысь топольяс да кыдзьяс важӧн нин велалісны батя-пиа дінӧ да быд рыт терпитны позьтӧма виччысисны, мед бара кывзыштны налысь негораа сёрнисӧ да ас кежысь вензьыштны-сӧветуйтчыштны накӧд.
И тадзи вӧлі уна гожӧм. Коркӧя ичӧтик детина верстяммис да лоис мича да статя зонмӧн. А сылӧн батьыс, мӧдарӧ, гӧрбыльтчыштіс. Содісны чужӧм вылас чукыръясыс. Дзормис-едждіс юрсиыс. Вӧйисны син гуранъясыс. Но сӧмын синъясыс важ моз тома видзӧдісны олӧм вылас да быттьӧ эз кӧсйыны сетчыны воясыслы. Та вӧсна сюсьджык да видзчысянаджык вӧлі видзӧдласыс, быттьӧ кӧсйис шуны, мый эз сідз-тадз ло олӧма свет вылас да каитчыны нинӧмысь и бӧрдны ёнасӧ нинӧм вӧсна оз ков.
И со ӧтчыд паркӧ локтісны нин куимӧн. Батя-пиа костын вӧлі лӧз синъяса мичасьыс-мича том ныв. Весиг быдторсӧ нин аддзылысь топольяс да кыдзьяс пыр жӧ чӧв ланьтісны да шемӧсмисны татчӧ воӧм мичлун вылас видзӧдігӧн. Тайӧ пӧрйӧ ёнджыкасӧ сёрнитісны нин ныла-зонма. Налӧн сёрниыс батя-пиалӧн коркӧя сёрниясысь вӧлі визувджык да гажаджык да тшӧкыда торксьыліс гажа серамӧн. Тӧдчӧ вӧлі, мый ныв да зон нимкодясьӧны олӧмнас, мый налӧн талун праздникыс, мый ставыс на водзын. И таысь кыкнанныслӧн ӧзйывлісны сьӧлӧмъясыс. А синъясас тӧдчис ӧта-мӧд дінас помтӧм муслун. Бать сӧмын нимкодьпырысь видзӧдлывліс ныла-зонма вылӧ, водзӧ казьтывліс ассьыс томлунсӧ да сиис налы ас кежысь став бурсӧ.
Сӧмын ӧтчыд тадзи жӧ паркса аллеяясӧд восьлалігӧн пиыс юаліс батьыслысь, мыйла сылӧн сэтшӧма дзормӧма юрсиыс, мыйла уна чукыр лоис чужӧмас, ӧд сійӧ, сылӧн батьыс, абу на и ёна пӧрысь. Дивитана видзӧдліс сэки мича ныв аслас зон вылӧ, быттьӧ кӧсйис шуны, мый абу лӧсьыд татшӧмтор йывсьыс юасьны, кор найӧ кыкӧн сэтшӧм шудаӧсь. Эз виччысь аслас писяньыс татшӧм юалӧмсӧ и батьыс, но сӧмын кыдзкӧ аслысногӧн шогпырысь нюмъёвтіс воча да недыр чӧв олыштӧм бӧрын шуис, мый та вылӧ и нинӧм вочавидзнысӧ, мый пиыс коркӧ ставсӧ тайӧ гӧгӧрвоас да оз нин кут тадзисӧ юасьны. Пиыслы та бӧрын кыдзкӧ яндзим лои аслас юалӧмысь. Казяліс сійӧ, мый тайӧн дойдіс батьсӧ. Но мӧдыс эз дивит сійӧс. Томлун томлун и эм. Сӧмын тӧкӧтьӧ зумыштчис да чӧла восьлаліс водзӧ. И куимнаныс тайӧ пӧрйӧ зэв бура гӧгӧрвоисны ӧта-мӧднысӧ да чӧв олісны. Быттьӧ том йӧз корисны прӧститны олӧма мортӧс сыысь, мый найӧ сэтшӧм шудаӧсь. А мӧдыс аслысногӧн завидьтіс налы, налӧн шудлунлы да кыдзкӧ шогпырысь мӧвпаліс сы йылысь, мый сэтшӧм ӧдйӧ коли сылӧн коркӧя шуда кадыс. Но мед жӧ тайӧяс лоасны сыысь шудаджыкӧсь.
И воис ӧтчыд сійӧ тулысыс, кор паркын сулалысь пӧрысь топольяскӧд да кыдзьяскӧд эз нин лок видзаасьны налы зэв дона олӧма мортыс. Сы пыдди парклӧн аллеяясӧд тэрмасьтӧг восьлалісны мӧд батя-пиа. Батьыс вӧлі аслас чужӧмнас да мыгӧрнас дзик коркӧя олӧма мортыс кодь, а сыкӧд орччӧн восьлалысь ичӧтик детинаыс дзик аслас батьыс кодь. Сідз жӧ найӧ тэрмасьтӧг варовитісны ӧта-мӧдныскӧд, сідз жӧ ичӧтик детина юасис аслас батьыслысь ӧттор-мӧдтор йылысь. И кажитчис сэки паркын сулалысь топольяслы да кыдзьяслы, мый тайӧ буретш сійӧ коркӧя батя-пиаыс, мый кадыс абу и вӧрзьылӧма места вывсьыс.
Но сэки гортас воӧм бӧрын арлыд серти том на батьыс видзӧдліс рӧмпӧштан пыр ас вылас да друг аддзис кӧсича дорсьыс муртса-муртса писькӧдчысь чим еджыд ӧтка юрси. Гӧгӧрвоис, мый тайӧ дзор юрси, коді сэтшӧм уна вӧлі неважӧн век кежлӧ мунӧм батьыслӧн. И лоисны гӧгӧрвоанаӧсь сэки батьыслӧн коркӧя кывъясыс, мый збыльысь ӧд нинӧм сідз-тадз оз шед, мый быдторйысь лоӧ мынтысьны. И бара воис сэки сылы юр вежӧрас батьыслысь коркӧя юалӧмыс да сылӧн недыр чӧв олыштӧм бӧрын дженьыд воча кывйыс, мый та йылысь оз юасьлыны, мый сійӧ верстяммас да ачыс ставсӧ гӧгӧрвоас.


Батьлӧн медаль
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 99-101 лб.>

Пӧшти лунтыр Мишук ёртъясыскӧд ворсіс войнаысь сиктсайса пипуа раскын. Бура и лыйсисны ас вӧчӧм автоматъясысь да пулемётъясысь. Ӧтияс— «бандитъяс». Мӧдъяс — «омоновецъяс». Вӧтлысьӧны зонпосни ӧта-мӧд бӧрсяыс. Сӧмын юралӧ пипуа раскыс. Став лэбачыс повзис да кытчӧкӧ лэбзис. Зонкаяслӧн чужӧмъясыс гӧрдӧдӧмаӧсь, синъясыс ӧзйӧны. Сэтшӧм окота кодныслыкӧ вермыны. Некод оз кӧсйы сетчыны. А Мишук сэки рас шӧрын быдмысь ӧтка пашкыр коз пу йылӧ кайис да пыр жӧ аддзис сылы паныд воюйтысьясӧс. Сылы быдӧн тыдалӧ, а найӧ, кӧть кутшӧм сюся эз видзӧдны, оз казявны сук турунвиж лапъяс пӧвстӧ дзебсьӧм Мишукӧс. Мишук ставнысӧ лыйліс да ранитіс. «Врагъяслы» та бӧрын быть ковмис сдайтчыны. Ӧд водзвыв сёрнитчылісны: коді кодӧс водзджык аддзас да лыяс, сійӧ и вермас. Эськӧ и бӧрдмӧн жаль вӧлі, мый Мишукыс аслас ёртъясыскӧд «врагъясысь» сюсьджык вӧлӧма. Но сэсся бӧр ставӧн миритчисны да гортлань мӧдӧдчисны, мед аски бара тані паныдасьны.
Сэки друг и уси юрас Мишуклы батьыслӧн медальыс, кодӧс сійӧ афганскӧй война вылысь вайӧма. «За отвагу» вылысас гижӧма. Шуис аслыс медальсӧ батьыслысь босьтлыны, мед ошйысьыштны ёртъяс водзас. Бӧр ӧд местаас пуктас, кор ворсӧмыс помасяс. А, колӧкӧ, и командирӧ удайтчас пуксьыны. Сідзи и вӧчис.
Аскинас гусьӧн босьтіс шкапсьыс батьыслысь медальсӧ, ӧшӧдіс морӧсас да мӧдӧдчис сикт сайӧ. А зонпосни, мыйӧн аддзисны Мишуклӧн морӧсысь медальсӧ, нимкодьысла чирзыны кутісны. Быдӧн матыстчылӧ Мишук дінӧ, быдӧнлы окота «За отвагу» медальсӧ видлыны. Дерт, сійӧ лунас Мишук лоис командирӧн. Сёр войӧдз котралісны-ворсісны пипуа раскын, кытчӧдз пемдыны эз кут.
Друг видзӧдӧ Мишук да медальыд сылӧн морӧсын оз нин ӧшав. Тыдалӧ, кытчӧкӧ усьӧма. Бӧрдмӧн жаль сылы медальыс. Ӧд абу аслас. Батьыслӧн. Сійӧ вирсӧ война вылын кисьтлӧма да наградитлӧмаӧсь тайӧ медальнас. А ӧні нӧ мый батьыс сылы шуас? Дерт, эз лысьт висьтавны батьыслы медальсӧ воштӧм йылысь.
А мӧд лунас зонпосни кузь лунтыр корсисны раскысь Мишукӧн воштӧм медальсӧ. Но кытысь нӧ сійӧс аддзан? Гудыртчис нитш либӧ кольӧм вося коръяс пӧвстӧ. Ӧні кӧть став сиктӧн воштӧмтортӧ корсь, оз сюр. Сідзи шог сьӧлӧмӧн и кайис Мишук гортас. Зэв жаль лои медальыс. Сэтшӧм мича да. Но нӧшта жальджык вӧлі батьыс. Сійӧ нажӧвитіс тайӧ медальсӧ, кодӧс оз на быдӧнлы и сетны. Со кымын дой батьыслӧн яй вылас. Пывсянын кор пӧрччысясны, Мишуклӧн весиг синваыс петавлӧ на вылӧ видзӧдігӧн. Но оз тай радейт верстьӧ морт аслас подвигъяс йылысь висьтавлыны Мишуклӧн тшӧтшъяяслы. Нинӧм пӧ тіянлы та йылысь тӧдны.
Коркӧ дыр мысти нин Мишук эз вермы терпитны да век жӧ шыасис бать дінас:
— Батьӧ, помнитан ассьыд медальтӧ, коді тай шкапад вӧлі. Ме ӧд сійӧс вошті...
А сэсся ланьтіс Мишук забеднӧысла да полӧмысла. Весиг синваыс кутіс войтавны. А пинялас да накажитас нӧ кӧ батьыс. Ӧд сійӧ збыльысь мыжа сы водзын.
Но тайӧ пӧрйӧ Мишук весиг чуймис бать вылас. Мыйсӧ сӧмын эз виччысь, но эз тайӧс. Некутшӧма эз скӧрмы батьыс. Весиг эз пиньышт ичӧтик Мишукӧс. Неуна чӧв олыштіс да ньӧжйӧник шуис:
— Мый сэсся вӧчан. Он ӧд нӧйт тэнӧ таысь. Дерт, жаль медальыс. Усьӧм ёртъяс йылысь паметь пыдди вӧлі. А тайӧ война йывсьыс ог кӧсйы казьтывны. Абу тай став войнаыд бур. Кыдзи нӧ сійӧс бурӧн позьӧ шуны, кор эгӧ чужан му дорйӧй, а код тӧдас, мый вӧсна тышкасим, нинӧм абусьыс мукӧд войтырӧс виалім. Кор нӧ бара велаласны йӧзыс бура овны, мед оз ковмы сэсся лыйсьыны-косясьны...
Чӧв ланьтіс недыр кежлӧ батьыс да бара шыасис Мишук дінӧ:
— Ті тай нӧ со век войнаысь ворсанныд. А сійӧ лӧсялӧ сӧмын чужанінтӧ дорйигӧн. Да оз век бурӧдз и вайӧд...
— Ми ӧд, батьӧ, огӧ лёкысь ворсӧй. Омӧльсӧ огӧ вӧчӧй. Некод тай миян пиысь и врагнас оз кӧсйы лоны. Пудъясьны лоӧ.
— Гӧгӧрвоа жӧ эськӧ тайӧс да, — вочавидзис батьыс.— А ме кори Енмыслысь, кӧнкӧ кӧ сійӧ эм, мед ме медбӧръя война вылӧ нин му вылас веськавлі. Мед тэныд, пиукӧй, оз нин сэсся удайтчы воюйтлынысӧ...
Шай-паймуніс быдсӧн Мишук батьыслӧн кывъясысь, сэсся бӧрынджык нин дыр шензис сы вылӧ, кутшӧм сюсь вӧлӧма, кутшӧма кужӧ гӧгӧрвоны ичӧт мортӧс. Збыльысь ӧд Мишук оз жӧ кӧсйы войнасӧ, сӧмын бур ногӧн ворслывлӧ аслас ёртъясыскӧд да некор оз зіль вӧчны кодлыкӧ лёктор. А мыйла нӧ эськӧ верстьӧясыс ӧта-мӧдыскӧд оз вермыны лючки-ладнӧ сёрнитчыны? Дугдывтӧг виалӧны ёрта-ёртнысӧ. Ӧд найӧ, верстьӧясыс, сыысь ёна сюсьӧсь да тӧлкаӧсь. Со нӧ сылӧн батьыс кутшӧм тӧлка вӧлӧма. А став верстьӧыс кӧ Мишуклӧн бать моз жӧ кутасны мӧвпавны, сэки и войнаыд оз ло. И нимкодь быдсӧн тайӧ мӧвпсьыс Мишуклы. Кӧсйӧ сійӧ, мед эськӧ батьыс ногӧн ставыс лоӧ.


Мед эз вӧв гажтӧм мамлы
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 102-105 лб.>

А ставыс заводитчис сысянь, мый Павликъясӧ аслас мамыскӧд воис орчча сиктысь сылӧн ӧттшӧтшъяыс, Ӧндрей. Павликлӧн да Ӧндрейлӧн мамъясыс ӧти парта сайын пукавлӧмаӧсь. Ӧтлаын жӧ велӧдчӧмаӧсь институтын. Ӧні велӧдӧны челядьӧс. Кадысь кадӧ волывлӧны ӧта-мӧд орданыс гӧститны. Буретш тайӧ волысьӧмъяс дырйиыс и тӧдмасисны Павлик да Ӧндрей да сэсся кутісны ёртасьны.
Талун Ӧндрейлӧн чужан лун да сійӧ мамыскӧд нарошнӧ локтіс корны Павликӧс ас ордас гӧститны.
— Мед, колӧкӧ, ветлас. Но кыдзи гортӧ бӧрсӧ кутас локны пемыднас?— шуис Павликлӧн мамыс.— Кӧть ачым сыкӧд ветла, но ог вевъяв. Гортын тырыс уджыс.
— Ӧти войтӧ и ми ордын узяс. Нинӧм оз ло сыкӧд. Оз на, гашкӧ, сэтшӧма гажтӧмтчы гортсьыс, — пыр жӧ вочавидзис Ӧндрейлӧн мамыс.
— Но мед инӧ. Зэв ӧд дыр кык друг эз аддзысьлыны, — ышловзис медбӧрын Павликлӧн мамыс.
А Павликлы дыр эз ков тшӧктыны. Збыльысь ӧд ёна гажтӧмтчисны кык друг ӧта-мӧдсьыныс. Эм мый висьтавлыны ёрта-ёртныслы. Павлик гожся каникулъяс дырйи ветліс батьыскӧд ылі вӧрса ты дорӧ, кытчӧ важӧн нин ая-пиа кӧсйысьлісны волыны. Но и вердісны жӧ сэні номъяссӧ! Ӧнӧдз Павликлӧн яйыс зӧлитӧ. А сы пыдди казьтылӧмыс мыйта коли. Павлик аддзыліс мича лэбачьясӧс да пӧткаясӧс, кодъяс важысянь овмӧдчӧмаӧсь тайӧ ты бердас да быдтысьӧны сэні. А чериыс мында вӧлӧма вӧрса тыас! Пӧттӧдзыс вуграсисны ая-пиа да ӧдва вермисны вайны кыйӧмторсӧ гортаныс.
Вӧлі и Ӧндрейлы мый йылысь юксьыны мӧвпъясӧн Павликкӧд. Сійӧ ветліс шойччыны ылі море дорӧ. Аддзыліс дельфинъясӧс. Гожъяліс да дзик негр кодь ӧні лоӧма. А море берег дорсьыс ракпаньяс чукӧртіс. Зэв мичаӧсь. Окота ӧдйӧджык петкӧдлыны найӧс Павликлы.
И со Павлик Ӧндрейяс ордын. Тані сійӧ мамыскӧд вӧлі быттьӧ ас гортас. Но тайӧ пӧрйӧ сы мында тӧдтӧм гӧсьт локтӧма Ӧндрей ордӧ, мый Павлик быдсӧн шӧйӧвошис. Но регыд мысти нин челядь тӧдмасисны ӧта-мӧдныскӧд, и Павлик бара кутіс кывны асьсӧ ас гортын моз.
Нывкаяс да зонкаяс пиысь быдӧн чолӧмаліс Ӧндрейӧс чужан лунӧн да козьналіс мыйкӧ ассьыс. Эз коль бокӧ и Павлик. Сетіс другыслы гожӧмнас на чукӧртӧм да лӧсьӧдӧм гербарий. Ӧндрейлӧн весиг синъясыс ӧзйылісны косьтӧм быдмӧгъяс вылӧ видзӧдігӧн. А сэсся челядь чӧсмасисны гортса пирӧгӧн, варенньӧӧн, юисны чӧскыд ырӧш да кутісны ворсны ас костаныс.
Павлик эз и тӧдлы, кыдзи луныс коли да кутіс рӧмдыны. Сӧмын сэки сійӧ мӧвпыштіс, мый мамыс гортас ӧтнасӧн коли. Батьыс ылі командировкаын. Код тӧдас на кор воас. А кыдзи нӧ мамыс сэні ӧтнасӧн? Дерт жӧ, гажтӧмтчӧ да шогсьӧ то бать вӧснаыс, то Павлик вӧсна. Эз-ӧ мыйкӧ ло? Ставыс-ӧ лючки-ладнӧ накӧд? Со нӧ тӧрыт, водӧм водзвылас, мамыс бара казьтыштіс бать йывсьыс, мед пӧ кӧть нинӧм эз ло сыкӧд да ӧдйӧджык нин бӧр воис. А аслас чужӧмыс сэтшӧм шог вӧлі, мый сы вылӧ видзӧдігӧн и Павликлӧн муртса синваыс эз пет.
И ӧні тӧрытъяыс быттьӧ выльысь ловзис сылӧн синъяс водзын. И шогӧдіс Павликӧс. Кутшӧм нӧ сійӧ пи? Тані со гажӧдчӧ-ворсӧ. А мамыс сэк кості ӧтнас ноксьӧ гортын да шогсьӧ-майшасьӧ на вӧсна. Тайӧ мӧвпъяс бӧрас Павликлы окота лои ӧдйӧджык бӧр мунны гортас. Кыдзи нӧ сылы позьӧ тані узьмӧдчыны, кор мамыс ӧтнасӧн гортас?
Ӧндрей казяліс Павликлысь шог чужӧмсӧ да матыстчис сы дінӧ:
— Тэ нӧ мый дузін, он ворс? Али лӧгасин мыйыськӧ миян вылӧ?
— Эг эськӧ да, — вочавидзис Павлик.— Мамӧ ӧд ӧтнас гортӧ коли. Гажтӧм сылы. Шогсьӧ миян вӧсна.— А сэсся недыр чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:
— Кывзы, Ӧндрей. Ме гусьӧн пасьтася да муна гортӧ. Сӧмын мамыдлы эн висьтав, а то оз лэдз. Ог кӧсйы, мед гортын мамӧ ӧтнас коли.
Ӧндрей весиг повзис:
— Кыдзи нӧ тэ ӧтнад мунан? Татшӧм пемыднас? Он ӧмӧй пов? Вай, колӧкӧ, колльӧда тэнӧ.
— Эн, эн. Ме ӧтнам, — вочавидзис Павлик.— А тэ гӧсьтъястӧ гажӧд. Мед менсьым мунӧмӧс оз казявны да мед кыкнаннымӧс оз пинявны бӧрас.
— Жаль эськӧ, но мый вӧчан, — ышловзис Ӧндрей.— Сэтшӧм окота на вӧлі тэкӧд ворсыштны. Но мед нинӧм оз жӧ ло тэкӧд. Бур туй...
— Оз-оз, — шуис Павлик ӧдзӧссӧ восьтігӧн нин.
Детинкалысь мунӧмсӧ некод эз казяв. Ставӧн гажаа ворсісны.
А Павлик сэк кості прӧйдитіс нин сиктсӧ да восьлаліс пемыд туй кузя гортлань. Абу эськӧ и ылын налӧн сиктыс. Но ӧд рытъя пемыдас восьлалігӧн быдторйыс каститчӧ. Кӧть Павлик эз лыддьы асьсӧ полысьяс лыдысь, но и сылӧн дрӧгмуніс сьӧлӧмыс, кор туйбокса бадь пӧвстын друг чипӧстіс унзіль гӧлӧса лэбач.
Но нӧшта нин детина повзис, кор аддзис, кыдзи сылы воча локтӧ кутшӧмкӧ нёль кока звер. Павлик сувтовкерліс быдсӧн. Кынмыліс сьӧлӧмыс. А кӧин кӧ нӧ? Кӧть эськӧ сійӧ тӧдіс, мый тайӧ ӧдвакӧ вӧрса звер. Найӧ тайӧ кадас ёнджыкасӧ парматі келалӧны да зэв на рамӧсь. Сы вӧсна, мый пӧтӧсь. Но ӧд код тӧдас? Друг кодкӧ на пиысь сиктлань сетчис, сэтысь мыйкӧ аслыс номсасьыштны корсьӧ. Уськӧдчас кӧ сійӧ Павлик вылӧ? И мыйла нӧ вӧлі вӧрзьӧдчыны друг ордсьыс войся пемыдас? Но ӧд мамыс зэв жаль...
А сэк кості нёль кока зверыд сувтовкерис да сэсся тай кыдзи уськӧдчис Павликлы морӧсас. Сэки сӧмын Павлик казяліс, мый тайӧ налӧн горт видзысьыс, Катшыс понйыс. Детина нимкодьпырысь горӧдіс да кутіс малавны Катшысӧс. Кытчӧкӧ друг воши став полӧмыс. Ӧні найӧ кыкӧнӧсь да нинӧмысь нин повнысӧ. Да и гортыс абу нин ылын.
— Катшысӧй, менам донаӧй! Тэ кытысь усин? Али нӧ тӧдан вӧлі, мый ме локта да мынтӧдчин домӧд йывсьыд?— шуаліс сэк кості Павлик да малаліс ассьыс понсӧ. А Катшыс меліа никсіс да нюліс Павликлысь чужӧмсӧ. И кыкӧн найӧ мӧдӧдчисны гортланьыс. Павлик нимкодьысла, мый весьшӧрӧ вӧлӧма сылӧн полӧмыс да ӧні нинӧм нин сыкӧд оз ло, кутіс весиг сьывны. А Катшыс кывзіс Павликлысь сьылӧмсӧ да тшӧтш то никӧстлывліс, то увтыштлывліс. Ас ногыс отсаліс сьылысьлы. Сылы ӧд тшӧтш вӧлі нимкодь, мый аддзис да паныдасис кӧзяинкӧд...
Кор Павлик игӧдчис кильчӧ ӧдзӧсас, мамыс восьтіс игансӧ да кутіс лыддьӧдлӧмӧн шуасьны:
— Сідзи и тӧді, мый тэ бӧр локтан. Эз ӧд прӧста Катшысыд нетшкысь да увт. Ковмис лэдзны домӧд йывсьыс. Сюсь пемӧсыд, тыдалӧ, кыліс жӧ сьӧлӧмнас.
А сэсся ланьтыштліс да бара на ӧддзис:
— Коді тэнӧ лэдзис татшӧм пемыднас? А мыйкӧ нӧ кӧ лои тэкӧд?..
Павлик видзӧдліс мамыслӧн майшасяна синъясӧ да негораа шуис:
— А ме пышйи сэтысь. Гортӧ тэрмаси, мед тэнӧ гажтӧмыд эз босьт тӧрытъя моз...
И сэки ичӧтик синва моль гӧгыльтчис Павликлӧн чужӧм кузя. Сэтшӧм жаль да муса вӧлі ӧні сылы мамыс. И сэтшӧм нимкодь сьӧлӧм вылас, мый найӧ бара ӧтлаынӧсь.
— Ок тэ, менам дзолюкӧй, — меліа шуис мамыс да малыштіс Павликӧс юрӧдыс.— Но вай пырам ӧдйӧджык да звӧнитлам Ӧндрейясыдлы, мед эз воштыны тэнӧ. Ӧттшӧтш ковмас прӧща корны, мый пышйин медбур другыдлӧн праздник вылысь.
— Ме ӧд, мамӧ, тэ дорӧ тэрмаси, — шуис сэки Павлик.
— Гӧгӧрвоа, гӧгӧрвоа, пиукӧй, — меліа вочавидзис мамыс. А Катшыс сідзи и гартчис мама-пиа кокъяс костын. Уськӧдчыліс то ӧтиыслы, то мӧдыслы морӧс вылас.
— Со ӧд кутшӧм нимкодь Катшысыдлы, — серӧктыштіс мамыс.— Збыльысь кылӧ, вӧлӧмкӧ, сылӧн сьӧлӧмыс.
И мам-пиа кутчысьӧмӧн пырисны гортаныс. Тайӧ войнас Павлик вӧтасис гажа вӧт сы йылысь, мый ставӧн гортынӧсь. Батьыс меліа варовитӧ мамыскӧд телевизор видзӧдігмоз. А Павлик ворсӧ Катшыскӧд диван вылын. И ставӧн зэв шудаӧсь, сы вӧсна мый ӧтлаынӧсь.


Гортыд медся на муса
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 106-111 лб.>

І

Ок кутшӧм лӧсьыд ас гортад. Дыр аддзысьлӧм бӧрын гажыд ставсьыс бырӧма: и бать-мамысь, и чой-вокысь, и Васька каньысь, и Лыско понйысь, и сьӧд-сера Сюрукысь, кодӧс водз асывнас на пастук вӧтліс навӧлӧкӧ йирсьыны. Ставныс найӧ ӧні Шуриклы медся донаӧсь да медся мусаӧсь.
А керка гӧгӧр кутшӧм гажа. Вежсьыс-веж турун вывлань ӧдӧбтчӧма. Лунысь-лун сійӧ пыр кузьджык и кузьджык. Шондіыс сідзи и сявкйӧ ассьыс мелі югӧръяссӧ да сӧмын недыр кежлӧ дзебсьывлӧ енэжтас сайӧ. Шурик котралӧ керкабердса эрд вылын аслас тшӧтшъяясыскӧд, Толякӧд, Мишӧкӧд да Ивӧкӧд, мачӧн ворсӧ. Мачыс то вылӧ-вылӧ качлас, то дзебсьылас-вошлас веж турун пӧвстӧ. А челядь чиктылӧны-котралӧны ӧта-мӧд бӧрсяыс, лыйсьӧны мачысь. А то друг дугдасны ворсны, чукӧртчасны ышкиг-пушкигтырйи ӧтчукӧрӧ да бара заводитасны кывзыны Шуриклысь помтӧм висьтасьӧмсӧ. Кыдзи сійӧ быдса тӧв оліс ыджыд карын, кыдзи аддзис выль ёртъясӧс, кыдзи циркӧ ветліс велӧдӧм ошъяс да тигръяс вылӧ видзӧдлыны. А найӧ, сылӧн ёртъясыс, вомнысӧ паськӧдӧмӧн видзӧдӧны Шурик вылӧ. И шензьӧны, и сералӧны, и оз эскыны мукӧддырйи да выльысь юасьӧны. Шурик ӧні на пӧвстын медся пыдди пуктана морт. Висьтавлӧ да и збыльысь аслыс нин оз эскы, мый пӧшти быдса во эз вӧв гортас.
А ставыс заводитчис кольӧм гожӧмӧ, кор Шуриклӧн Ӧльӧксей дядьыс воліс карысь гӧститны ас чужанінас. Шуриклӧн бать да Ӧльӧксей дядь вокъясӧн лоӧны. Сэки пызан сайын пукалігӧн дона гӧсьт меліа видзӧдліс Шурик вылӧ да друг бергӧдчис сылӧн бать-мамлань.
— А мый эськӧ, Шурикныд кӧ таво тӧв миянӧ овмӧдчас. Менам со гортын чоя-вока дасьтысьӧны школаӧ. А сійӧ накӧд тшӧтш кутас ветлӧдлыны ыджыдджык пыдди. Мыйсюрӧӧ и найӧс велӧдыштас. Ӧтлаынтӧ гажаджык. Да и карсӧ аддзылас.
Шуриклӧн бать-мамыс весиг шемӧсмисны, эз тӧдны, мый вочавидзны карса гӧсьтлы. Медбӧрын батьыс бергӧдчис пиыслань, сэсся шуис Ӧльӧксей вокыслы:
— Ми эськӧ абу паныдӧсь. А мый ачыс шуас?
А Шуриклӧн муртса сьӧлӧмыс эз чеччышт морӧс кудсьыс тайӧ сёрнисӧ кывзігӧн, сэтшӧм окота карын олыштны. Пыр жӧ кутіс нимкодьпырысь чеччавны да горзыны:
— Ура-а-а! Карын кута овны, троллейбус вылын ветлӧдлыны!
Мам-батьыс серӧктыштісны ичӧт пиыслӧн тайӧ кывъяс бӧрын.
Сэсся мамыс майшасьӧмпырысь юаліс:
— Кутан эськӧ колӧкӧ сэні овны да он-ӧ мӧд гажтӧмтчыны гортсьыд-а?
— Ог-ог, — пыр жӧ вочавидзис Шурик.
— Но ачыд тӧдан, — шуыштіс мамыс.
Сідзи и сёрнитчисны. И со нин лун-мӧд мысти Шурик Ӧльӧксей дядьыскӧд мӧдӧдчис карса автобус вылӧ. Таӧдз сійӧ бура дыр ошйысис ёртъясыслы, мый быдса во оз аддзысьлы накӧд, кутас карын овны. А найӧ завидьпырысь кывзісны ассьыныс ёртнысӧ. Быдӧнлы ӧд вӧлі окота карын олыштны. Сӧмын тай Шуриклы пудйыс уси. Сідзкӧ, сійӧ медся шуда вӧлӧма! Но ӧні карса автобуссӧ виччысигӧн Шуриклӧн топавліс сьӧлӧмыс. Ӧд мый дыра бать-мамсӧ оз аддзыв. И тӧдтӧм карас код тӧдас мый виччысьӧ детинкаӧс. Тайӧ мӧвпъяссьыс Шуриклӧн весиг синваыс кутіс доршасьны. Но Ӧльӧксей дядьыс такӧдігмоз шуис:
— Энӧ полӧй! Ставыс лоӧ бур. Ас пи моз кута видзны. Оз и тӧдлы, кыдзи тӧлыс прӧйдитас. Да и ті корсюрӧ кутанныд волывлыны.
Тайӧ кывъяс бӧрас кокниджык лои Шуриклӧн сьӧлӧм вылын и сійӧ эз нин сэтшӧм шогпырысь пуксьы автобусӧ.

II

Карса патераын Шурик гӧгӧр пыр жӧ кутісны гартчыны сылӧн воча чоя-вокаыс, Люсик да Вовик. Тадзи тай найӧс бать-мамныс нимтӧмаӧсь-а. Гартчӧны и гартчӧны сы гӧгӧр. Кыскӧны асланыс чача чукӧр дінӧ. А Шурик ӧд абу нин сэтшӧм ичӧт, мед татшӧм чачаясӧн ворсны. Ковмас кӧ, чер да пурт отсӧгӧн сійӧ ачыс аслыс колана чачаяссӧ вермас вӧчны. Гортас сылӧн мыйта колӧ эм. Ставыс ас вӧчӧм. Сӧмын мӧд ногаджыкӧсь. А тані ставыс дась. Весиг киад полан босьтны. Друг мыйкӧ жугалас. Но мый сэсся вӧчан. Он жӧ ӧткажит воча чоя-вокалы. И Шурик кутіс ворсны Люсиккӧд да Вовиккӧд. А сэсся и висьталіс налы, кыдзи сиктын челядь ворслывлӧны. Люсик да Вовик пыр жӧ корисны сійӧс сиктса ногӧн велӧдыштны ворсны. И зэв ёна ӧта-мӧдныслы сьӧлӧм выланыс воисны. Шурик эз нин ӧтдорт ассьыс ичӧтджык Люсикӧс да Вовикӧс.
А сэсся лун-мӧд мысти куимнанныслы ковмис и школаӧ мӧдӧдчыны. Шурик коймӧд классӧ муніс, а Люсик да Вовик первой классӧ пуксисны. И пыр жӧ Шуриклӧн тані выль ёртъяс лоисны. Дерт, медводдза лунъясас, торйӧн нин водӧм водзвылас, Шурик ёнакодь гажтӧмтчывліс гортсьыс. Видзӧдлас пемыд ӧшиньӧ да мӧвпалӧ ас кежсьыс, мый нин бара ӧні налӧн гортаныс вӧчӧны. Ыджыдджык чой-вокныс, дерт, урокъясӧн ноксьӧны либӧ телевизор видзӧдӧны. Мамыс ӧні, кӧнкӧ, лысьтіс нин Сюрукӧс да кринчаясӧ йӧв сысъялӧ, а Васька кань бергалӧ сылӧн кок бердас да нявзӧ. Мӧс вӧра йӧлысь гажтӧмтчӧма. Батьыс, дерт, аслас ружьеӧн ноксьӧ. Регыд вӧралан кад воссяс, да сійӧ бара кутас прӧст пӧраӧ пармаӧд келавны, ур да кӧч кыйны. А Лыско понйыс батьыслӧн кок улын вугралӧ да вӧтасьӧ, кыдзи пармаын батьыслы кутас отсавны звер-пӧтка корсьны. Вӧтасьӧ да никсыштлывлӧ быдсӧн,сэтшӧм окота сылы ӧдйӧджык вӧрӧ котӧртны. И ставыс тайӧ сувтлывлӧ ӧні Шуриклӧн синъяс водзӧ. Сідзи и котӧртіс эськӧ аслас сиктӧдз да виччысьтӧг пырис гортас. Став гортсаясыс эськӧ нимкодьпырысь кутісны видзӧдны сы вылӧ. Но он на тай босьт. Абу ӧд орччӧн гортыс. А найӧ нӧ, гортсаясыс, казьтыштлывлӧны оз сы йылысь? Гашкӧ нӧ, важӧн нин вунӧдісны? И тайӧ мӧвпъяс бӧрас шогӧдӧ быдсӧн Шурикӧс. Видзӧдӧны Шурик вылӧ Люсик да Вовик да оз гӧгӧрвоны, мый лоис налӧн ыджыдджык воча вокыскӧд, мыйла друг жугыльмис сійӧ. И пыр жӧ ас ногыс заводитӧны бурӧдны сійӧс. Но ӧд найӧ ичӧтӧсь на да оз гӧгӧрвоны, кутшӧм бокад олӧмыд, кутшӧм ёна мукӧддырйи лоӧ гажтӧмтчывлыны гортсьыд...

ІІІ

Но вочасӧн Шурик велаліс жӧ карса олӧм дінас, выль ёртъяс дінас. Да и найӧ сійӧс пыдди кутісны пуктыны. Ӧд абу жӧ жебджык карсаяссьыд вӧлӧма сиктса детинаыд. Петісны ӧтчыд сылӧн выль ёртъясыс ывлаӧ, а Шурик школа йӧрын сулалысь зэв кузь сюръя йылӧ кӧмтӧм кокнас кайӧма да кияснас налы ӧвтчӧ. Ёртъясыс пыр жӧ кутісны нимкодьпырысь горзыны. Ӧд кутшӧм кӧть абу пелькӧсь найӧ, а некод сюръя йылас эз лысьтлы кайлыны. Шурикӧс велӧдны оз ков. Велалӧма сиктад олігӧн и керка вевтъяс вылӧ, и пуяс вылӧ, и сюръяяс вылӧ повтӧг кавшасьны.
А мӧдысь нин, арся вӧрӧ ветлігӧн, бара жӧ Шурик ставсьыс медся сюсьӧн вӧлі. Луныс кымӧра. Налӧн классыс мӧдӧдчис вӧрӧ экскурсияӧн. Медводз мунісны кутшӧмкӧ туй кузя. Сэсся туйыс помассис. Шуисны мунны водзӧ, но асьныс эз тӧдлыны, кыдзи ӧти местаті кутісны гӧгравны. Сэки и гӧгӧрвоисны ставӧн, мый ылалісны. Весиг налӧн велӧдысьыс, томиник ныв, повзис. Кыдзи нӧ челядьыс вӧрсьыс петасны? Сӧмын Шурик эз повзьы. Батьыс ӧд велӧдіс нин сійӧс, кыдзи вӧртіыс колӧ ветлыны компастӧг да картатӧг. Видзӧдліс кодзувкоткар вылӧ, рой тошка пуяс вылӧ да пыр жӧ и гӧгӧрвоис, кытчань колӧ мунны. Корис ас бӧрсяыс ёртъяссӧ. И регыд мысти нин ставӧн петісны карлань нуӧдысь паськыд асфальта туй вылӧ.
А заводитас Шурик висьтавлыны сиктса олӧм йылысь да сылӧн выль ёртъясыс чӧв ланьтӧмӧн кывзӧны да шензьӧны. Сы йылысь, кыдзи налӧн сиктса детинкаяс некутшӧм седлӧтӧг верзьӧмӧн скачитӧны вӧв вылын, кыдзи шойччытӧг варччывлӧны Эжва вомӧн, кутшӧм гырысь сиръяс олӧны сиктбердса гӧгрӧс вадйын, кыдзи вӧрын сійӧ батьыскӧд паныдасьлывліс и ошкӧд, и йӧракӧд, и сувтса пеля кӧчкӧд. Сӧмын батьыс некодӧс на пиысь эз вӧрзьӧд. Оз позь гожӧмнад звер-пӧткатӧ кыйны. Кывзӧны выль ёртъясыс Шурикӧс и весиг завидьтӧны сылы. Быттьӧ эськӧ карад олігӧн найӧ сэтшӧм нин уна аддзылісны да сы мында нин тӧдӧны. Но и сиктса олӧмыс вӧлӧма зэв озыр быдсяма шензьӧданаторъяснас.

IV

Дерт, и ачыс Шурик тӧвбыд карын олігӧн унатор тӧдмаліс. Кружокӧ ветлӧдлігӧн велӧдчис зэв мичаа рисуйтчыны. Аддзысьліс нималана писательяскӧд да художникъяскӧд, кодъяс кадысь кадӧ кежавлісны школаӧ. Найӧс кывзігӧн Шурик тшӧкыда мӧвпаліс: сэтшӧм мортӧн кӧ эськӧ лоны, мед тэнӧ ставӧн тӧдісны да пыдди пуктісны. Но ӧд та могысь сылы зэв на ёна колӧ велӧдчыны. Да и тырмас на-ӧ сямыс?
Кутшӧмкӧ лунӧ налӧн классыс ветліс экскурсияӧн мебель вӧчан фабрикаӧ. Шензис Шурик, кыдзи со кутшӧмкӧ пӧвторъясысь артмӧны сэтшӧм мича шкапъяс, пызан-улӧсъяс, крӧватьяс. Но, дерт жӧ, Шуриклӧн паметьӧ медъёна коли Москваысь воӧм циркса артистъяслӧн петкӧдчӧмыс. Эз жонглёръяс, канат вывті ветлӧдлысьяс, клоунъяс, а велӧдӧм ошъяс, тигръяс, левъяс да найӧс дрессируйтысьяс. Шензис Шурик, кутшӧм вына да сюсь вӧлӧма мортыд, мый сылысь со татшӧм зверъяс кывзысьӧны.

V

Тадзи лун бӧрся лун. Кадыс кутіс катовтны тулыслань. Кымын выль тӧдса лоис Шуриклӧн тайӧ ыджыд карас, кымынлаӧ сійӧ воліс, кутшӧм унатор аддзыліс. Но мыйӧн сӧмын шондіыс кутіс яра сёйны карса уличаяс вылысь лымсӧ, бара дзугыльмис Шуриклӧн сьӧлӧмыс. Кӧть и гажа карад, но сиктын тайӧ пӧраас нӧшта на гажаджык. Эжваыс, дерт, ойдны нин заводитіс. Важӧн уткаяс воисны да ӧні быдса кельӧбъясӧн лэбалӧны ойдӧм видзьяс весьтӧд. Чери кыйысьяс дасьтісны ассьыныс пыжъяснысӧ да ӧні тувсов чери бӧрся кыйӧдчӧны. Чериыд буретш ойдӧм видзьяс вылӧ петіс вердчыны. Батьыс тайӧ кадас тшӧкыда босьтлывліс Шурикӧс ва дорӧ. Кывтан-кывтан пыжӧн да помыс оз волы тувсов ваыслы. Кыті гожӧмнас Шурик котравліс ёртъясыскӧд, ӧні пелысыд оз подйы. Дивӧ быдӧн Шурикӧс босьтӧ, кытчӧ сэсся тӧкӧтьӧӧн та мында ваыс вошӧ. Тӧдӧны-ӧ сылӧн карса ёртъясыс тайӧ мичлун йывсьыс? Дерт, оз ставыс.
Шурик кадысь кадӧ юасьны кутіс Ӧльӧксей дядьыслысь, кор нин батьыс сыла волас да бӧр гортас нуӧдас. Но мӧдыс сӧмын серӧктывліс тайӧ юалӧмъяс вылас да небыдика такӧдлывліс Шурикӧс: эн пӧ пов, регыд нин пӧ регыд.
Кутшӧмкӧ лунӧ тӧдлытӧг воис батьыс. И сэтшӧм нимкодь лоис Шуриклы сыкӧд кутчысьлігӧн.
— Но, зонмӧ, он и тӧд тэнӧ. Со кутшӧма быдмӧмыд, — меліа шуис сылы батьыс. А сэсся Ӧльӧксей дядь да Шуриклӧн батьыс пызан сайын пукалігӧн дыр сёрнитісны ас костаныс. Ӧд мый дыра эз ло аддзысьлӧмыс. Казьтыштісны и Шурикӧс, кутшӧм ёна сійӧ вежсис, вывлань нюжӧдчис. Шурик сэк кості прӧщайтчис Люсиккӧд да Вовиккӧд. Сёрнитчис, корджык удайтчас бара аддзысьлыны.
И со нин Шурик карса автобусысь чеччӧм бӧрын матыстчӧ гортланьыс. Сьӧлӧмыс сылӧн муртса оз чеччышт морӧссьыс. Забор дорын сійӧс паныдаліс мамыс да ёна и окаліс. И кыкнанныслӧн нимкодьысла синваыс петаліс. Друг кытыськӧ воис Лыско понйыс да уськӧдчис Шуриклы морӧс вылас. Никсӧ, легӧдӧ бӧжнас да нюлӧ Шуриклысь чужӧмсӧ. Абу тай вунӧдӧма, небось. А неылын чӧла сулалӧны Шуриклӧн сиктса ёртъясыс да виччысьӧны, кор сійӧ вешъяс аслас гортсаяс дінсьыс да матыстчас на дорӧ. Ӧні сӧмын гӧгӧрвоис Шурик, кутшӧма гажтӧмтчис ас чужанінсьыс, кутшӧма виччысис сыкӧд аддзысьлӧмсӧ. Мый кӧть эн шу, а гортыд век на медся муса да дона.


Коді смелджык
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 112-114 лб.>

Урокъяс бӧрын Пиля, Ӧльӧ да Пашӧ лызясисны да мӧдӧдчисны Кар мыльк вылӧ исласьны. Шондіыс гожӧмлань бергӧдчис. Лунъясыс кузьӧсь нин. И абу сэтшӧм кӧдзыд. Майбыр ывла вылас. Сьӧлӧм бурмытӧдзыд позьӧ исласьны.
Сувтасны зонкаяс Кар мыльк йылӧ, йӧткыштчасны бедьяснаныс да сӧмын визьмунлӧны увлань. Пельясаныс тӧв шутьлялӧ. Сьӧлӧмныс ыркмунлӧ. А аслыныслы долыд. Ордйӧдчӧны ӧта-мӧдныскӧд, коді медӧдйӧ да медылӧ исковтас. Мукӧддырйи кыр помас воигӧн нин оз вермыны кутчысьны кок йыланыс да сідзи и сунгысясны лымъяс. А серамыс мыйта!
Куим друг векджык исласьӧны Кар мыльк лунвыв бокын, коді пӧкатаджык. Но тайӧ пӧрйӧ пӧттӧдз исласьӧм бӧрын Ӧльӧ друг шуис:
— Таті ӧд быд йӧй исковтас. Весиг куньса синмӧн нин верман. А ноко, коді медся смел да лысьтас вой бокӧд исковтны?
А сэсся Ӧльӧ друг ланьтіс, сюся видзӧдліс ёртъяс вылас да мӧдӧдчис Кар мыльк войвыв боклань. А сэні кырйыс крутсьыс-крут. Некод на эз лысьтлы исковтлыны. Да и ӧдвакӧ эськӧ кодкӧ смелмӧдчис. И ачыс доймас, и лызьсӧ чегас. Видзӧдӧны Пиля да Пашӧ Ӧльӧ вылӧ вомнысӧ паськӧдӧмӧн. Сідзи нинӧм эз и слӧймыны сылы воча шуны. Со ӧд сійӧ кутшӧм вильыш. И кор тайӧ мӧвпыс сылы юрас воӧма?
А Ӧльӧ сэк кості матыстчис Кар мыльк войвыв бокӧ, сулалыштіс кыр йылас да кыдзи тай йӧткыштчис бедьяснас. Сӧмын тшын-бус бӧрсяньыс кыпӧдчис. Дрӧгмунісны Пиля да Пашӧ. Эз-ӧ ёртныс пасьмун?
Друг видзӧдӧны: тшын-бусыс разалі, а уліас сулалӧ налӧн Ӧльӧ ёртныс да нерсьӧ:
— Эк ті, кӧч сьӧлӧмаяс! Повзинныд али мый? Ноко, видлӧй менӧ вӧтӧдны!
Пашӧлы дыр тшӧктыны эз ков. Парскисны сійӧс Ӧльӧ ёртыслӧн кывъясыс. Читкыртліс синъяссӧ, йӧткыштчис бедьяснас да здук-мӧд мысти Ӧльӧкӧд орччӧн нин кыр подулас сулаліс. Горзӧны улісянь кыкӧн Пилялы. А Пиля мыджсьӧма бедьяс вылас да видзӧдӧ увлань. Окота эськӧ исковтны ёртъясыс моз жӧ да повзис мыйлакӧ. Сьӧлӧмыс кын. Видзӧдӧ на вылӧ да сэтшӧм завидь сылы. Со найӧ кутшӧм смелӧсь вӧлӧмаӧсь. А сійӧ нӧ мыйла эськӧ полӧ?
А Ӧльӧ да Пашӧ нерсисны-нерсисны да медбӧрын горӧдісны Пилялы:
— Но и сулав кыр йылас, полан кӧ! Кытчӧдз он исковт, сэтчӧдз он лысьт миян дінӧ матыстчыны! А ми мунам!
И мунісны ӧд! Пиля ӧтнасӧн коли кыр йылас. Сулалӧ. Мӧвпалӧ ас кежысь, мыйла нӧ эськӧ повзис сійӧ. На рӧдын полысьясыс быттьӧ абуӧсь. Батьыс со кутшӧм повтӧм. Армияас служитігӧн весиг медальясӧн наградитлӧмаӧсь. А ыджыд вок йывсьыс нинӧм и шуны. Электрикӧн уджалӧ. Дзик быд сюръя йылӧ, кутшӧм кӧть кузь эз вӧв, повтӧг кайӧ. Весиг сапӧга кокъяснас вермӧ кыпӧдчыны. И кыдзи вермӧ да мыйла оз пов, Пиля сӧмын шензьӧ вокыс вылӧ. А сійӧ нӧ мыйла татшӧм? Окота эськӧ исковтны. Но сьӧлӧмыс сідзи и тіпкӧ...
Дыр сулаліс Пиля кыр йылын. Медбӧрын кыдзкӧ лӧньӧдіс жӧ асьсӧ. А мый лоаныс ло! Колӧ жӧ смелмӧдчыны да венны ассьыс полӧмтӧ. Ӧд мӧд ногыс ёртъясыс сы вылын серавны кутасны. Со пӧ кутшӧм полысь вӧлӧма. Мурч курччис пиньяссӧ. Куньліс синъяссӧ. Ыджыда лолыштіс морӧстырнас. А сэсся тай кыдзи йӧткыштчис бедьяснас. Ыркмунліс сьӧлӧмыс. Топавліс морӧсыс. Удитіс сӧмын мӧвпыштлыны: «Мед эськӧ эг жӧ усь, мед эськӧ кутчыси жӧ кок вылын».
Ачыс эз тӧдлы, кыдзи кыр подулас воис. И эз ӧд усь. Сулалӧ бедь вылас мыджсьӧмӧн. Апалӧ сынӧдсӧ вомтырнас. Видзӧдӧ кыр вылас, коді сэтшӧма повзьӧдліс сійӧс. И мыйысь повзьӧма? Абу жӧ тай сэтшӧм крут кырйыс и кок вылад позьӧ кутчысьны. Часлы, нӧшта ӧтчыдысь видлас. И мӧдысь, и коймӧдысь исковтіс Пиля Кар мыльк войвыв бокӧдыс. Сӧмын дыр мысти гортас мӧдӧдчис.
А мӧд луннас Ӧльӧ да Пашӧ ошйысьӧны нин школаын, мый найӧ кыкӧн лысьтісны исковтны Кар мыльк войвыв бокӧд да сӧмын Пиля повзис. Челядь чукӧр кывзӧны кык ёртӧс да оз эскыны налы.
Некод на ӧд на пиысь эз исковтлы сэті. Кывзіс-кывзіс Пиля ёртъясыслысь ошйысьӧмсӧ да дӧзмис быдсӧн. Аддзӧмаӧсь, мыйӧн ошйысьны! Сійӧ ӧд веніс жӧ асьсӧ да исковтіс сэті. Да эз на ӧтчыдысь. Медбӧрын эз вермы терпитны, матыстчис Ӧльӧ да Пашӧ дінӧ:
— Вай пудъясям! Сета кыв, мый талун Кар мыльк войвыв боктіыд дасысь исковта...
А сэсся падмыліс быдӧн Пиляыд, но пыр жӧ кывйыс сюри:
— Ог кӧ исковт, ме тіянлы ассьым маркаясӧс сета. А исковта кӧ, ті меным медся бур вугыръястӧ козьналанныд.
Шай-паймунісны Ӧльӧ да Пашӧ Пиляӧс кывзігӧн, а сэсся вартісны кияснаныс. Та вылын и помалісны сёрнисӧ.
Урокъяс бӧрын куим друг лызясисны да мӧдӧдчисны Кар мыльк вылӧ. Челядь пиысь унаӧн на бӧрся вӧтчисны, мед видзӧдлыны, оз-ӧ пӧръясьны тайӧяс. Пиля медводзын исковтӧ лызьӧн Кар мыльклань. Юрас сідзи и бергалӧ мӧвп, повзяс кӧ нӧ бара! Сэки кӧть школаад эн петкӧдчыв. Сӧмын серавны кутасны сы вылын. И збыльысь, тӧрытъя полӧмыс бара кутіс кыпӧдчыны морӧсас. И бара сьӧлӧмыс сылӧн кутіс тірзьыны. Збыльысь ӧмӧй сійӧ сэтшӧм полысь да некыдзи оз вермы венны ассьыс полӧмсӧ?..
Но кор Кар мыльк вылӧ воӧм бӧрын сійӧ видзӧдліс гӧгӧрбок да аддзис, кымын син сы вылӧ дзоргӧ, пыр жӧ воши полӧмыс. Бара смелӧн кутіс кывны асьсӧ да нимкодь лоис таысь. И эз нин дыр мӧвпав сэсся. Мый вынсьыс йӧткыштчис бедьяснас да здук-мӧд мысти уліас нин вӧлі. Вылісяньыс горзӧны видзӧдысьяс, чолӧмалӧны сійӧс. А Пиля ӧвтчӧ налы воча бедьяснас да нерӧ Ӧльӧӧс да Пашӧӧс:
— Но мый, ворссинныд!
А налы и шунысӧ нинӧм. Шензьӧмпырысь видзӧдӧны Пиля вылӧ да чӧв олӧны. Збыльысь тай, абу нин сэтшӧм полысь вӧлӧма налӧн Пиля ёртныс.


Кӧч ді вылын
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 115-120 лб.>

Но и Валер! Сӧмын сысянь и позьӧ виччысьны татшӧмторсӧ. Кузь лунтыр нӧйзіс Толиклӧн пель водзын. Ветлам пӧ да ветлам Кӧч ді вылӧ вуграсьны. Сэні пӧ ӧні, ваыс ыджыд на да, килоа сынъяс сюрӧны. Мешӧктыр чери пӧ гортӧ ваям. И сетчис ӧд Толикыд. Сэтшӧм нин Валерыс наян да кыввора. Быдӧнӧс, кӧсъяс кӧ, сяммас асланьыс кыскыны. Дерт, колӧкӧ, неуна содталыштӧ жӧ. Ӧдвакӧ килоа сынъясыд сэні найӧс виччысьӧны. Дерт, коркӧ рытланьыс гоз-мӧд ыджыд и матыстчылас. А сідзсӧ весьысь неуна кузьджыкӧсь ёнджыкасӧ сюрӧны. Да и вугырнад мешӧктыр черитӧ некод на пиысь эз кыйлы. Уна вылӧ кило вит-квайтӧн кӧ морт вылӧ сюрас и то на колӧ аттьӧ висьтавны.
Ачыс Кӧч діыс Эжва катыдланьын, сиктсянь километр куим сайын. Коркӧ сэтчӧ ыджыд ва дырйи кӧчьяс йӧрмылӧмаӧсь да сэсянь Кӧч діӧн и шуӧны. Дісӧ Эжвасьыс торйӧдӧ полой, кыті водзті визувтлӧма юыс, а сэсся выль туй аслыс корсьӧма. Тулыснас полойыс Эжвасьыс на паськыд овлывлӧ да важ моз ошйысьӧ сэки коркӧя выннас, а гожӧм помланьыс ичӧтик шорӧдз ямлӧ. Ӧні ваыс ыджыд, да буретш полояс и сулалӧны сынъясыс. Вежон-мӧд мысти ваыс ямас, да найӧ бӧр Эжваӧ веськӧдчасны. Веськыда Валерыс шуӧ, быть колӧ ветлыны Кӧч ді вылас.
Шуӧма — вӧчӧма. Оз тай ков дыр тшӧктыны сиктса зонкаясыдлы. Тӧкӧтьӧӧн корсялісны важ ёг чукӧрысь банка тыр нидзув, чукӧртісны кыйсян угоддьӧ да коркӧ рытланьыс нин мӧдӧдчисны, мед асъя вой кежлас воӧдчыны места вылӧдзыс. Сӧмын и удитісны петӧм водзвылас кыкнаннысӧ бать-мамныс стрӧжитыштны: энӧ пӧ кӧть вӧйӧй кытчӧкӧ. Но ёнасӧ эз повны на вӧсна. Сиктын ӧд быдмисны. Ичӧтсяньыс ю дорын велалӧмаӧсь келавны. Оз нин ков, небось, ёна велӧдны найӧс.
И со нин Валер да Толик мый вынсьыныс сынӧны ва катчӧс берег пӧлӧныс, кыті абуджык визув, Степан пӧльлысь босьтӧм пыжӧн. Степан пӧльыс висьӧдчӧм вӧснаыс оз нин тшӧкыда кыйсьывлы да некор оз ӧткажитлывлы детинкаяслы. Сӧмын пӧ энӧ воштӧй менсьым пыжӧс. Гашкӧ, час-мӧд ковмис катны Валерлы да Толиклы ёнакодь паськыд на да та вӧсна визув Эжва юті Кӧч ді весьтӧдз. Жаявтӧдзныс мудзисны. А Кӧч ді вылӧ воисны коркӧ пемдандорыс нин. Та вӧсна нюжмасьны вӧлі некор. Матыстчис чери сёян кад.
— Колӧ эськӧ кыскыштны пыжсӧ вылӧджык, мед нинӧм оз ло, — шуис полойлань нин мӧдӧдчигӧн Толик.
А Валер сӧмын серӧктыштіс воча:
— Дугды!.. Кодлы колӧ Степан пӧльлӧн пыж шойыс. Миянысь кындзи ӧд некод тані абу. Да и ваыс со кутшӧма ямӧ. Локтігкежлӧ пыжным дзик косінын лоӧ.
Толик та бӧрын нинӧм эз вочавидз Валерлы. Да и некор вӧлі дырсӧ сёрнитны. Кыкнанныс тэрмасисны полойлань, кӧні пашкыр бадь куст улын вӧлі налӧн радейтана вуграсяніныс. Берег дорас полойӧд визувтысь ваыс гартчис вабергачӧн. Сэні и сулаліс чериыс. И збыльысь ӧд, кӧть мый эн шу, а прав вӧлӧма Валерыд. Дзик пыр чериыд мӧдіс босьтны, быттьӧ важӧн нин виччысьӧма зонкаясӧс. Сэтчӧ жӧ и поводдяыс мича сулаліс. Шонді петӧм бӧрын кутіс пӧльтны небыдик рытыв лун тӧв. Полойӧд визувтысь ваыс гожся шонділӧн югӧръяс улын ворсӧдчис зарни рӧмӧн. Берегпӧлӧнса бадь кустъясын дзользисны лэбачьяс. Дзик ва веркӧсас сялькъялісны арпиян. Но Валерлы да Толиклы некор вӧлі нимкодясьны тайӧ мичлуннас. Найӧ синъяснысӧ эз вештывлыны табъяс вылысь. Чериыс сэтшӧма сёйис, мый сӧмын удит лэптавны. Муртса на шыбитан сама вугырсӧ ваӧ, а табйыд бара нин кытчанькӧ зэв ӧдйӧ тюрӧ. Сынпиян, ёкышъяс, кельчияс. Валерлӧн да Толиклӧн сьӧлӧмъясныс сідзи и тіпкӧны, муртса оз чеччыштны. А аслыныслы нимкодьыс вомас оз тӧр! Шонді лэччытӧдзыс вуграсисны зонкаяс полойын. Кватитчисны сӧмын, кор шондіыс саясьны нин кутіс.
— Окма, — шуис сэки Валер.— Миянӧс ӧд важӧн нин гортаным виччысьӧны. Регыд корсьны кутасны.
Кӧть эськӧ окота на вуграсьнытӧ. Буретш шонді пуксигас и збыльысь гырысь сынъяс кутісны шедавны, но став черисӧ ӧд он кый. Колӧ гортлань мӧдӧдчыны. Да и сідз нин уна лои. Та мындаыс, пӧжалуй, зонкаяслы эз на сюрлывлы. Найӧ гартісны шатин кӧвъяс, лӧдісны кыйӧм черисӧ сумкаясӧ да ас костаныс гажаа варовитігмоз мӧдӧдчисны Кӧч ді помлань, кытчӧ эновтлісны Степан пӧльлысь важиник пыжсӧ.
Но ді помӧ воӧм бӧрын кыкнанныслӧн дрӧгмунісны сьӧлӧмъясныс. Пыжыс эз вӧв. Берег кузяыс увлань и вывлань ветлӧдлісны зонкаяс, но сідзи эз и аддзыны пыжсӧ.
— Кытчӧ нӧ сійӧ вермис лоны?— мыйкӧ ас кежсьыс мӧвпалігмоз шуис Валер.
— Дерт, кодкӧ босьтіс?— вочавидзис Толик.
— Ланьт. Ме тай шулі нин, мися, кодлы колӧ пыж шойыд, коді ыштас сы вылӧ, — дӧзмӧмпырысь торкис ёртсӧ Валер.
— А со тай кодкӧ ыштӧма, — эз сетчы Толик.
— Тэа-меаысь ӧтдор ді вылас некод эз вӧв. Некутшӧм кок туй весиг оз тӧдчы. Тыдалӧ, кутшӧмкӧ теплокод муніс да гынас кылӧдіс миянлысь пыжнымӧс, — гӧгӧрвоӧдіс Валер.
— Ме ӧд тэныд шулі, мися, колӧ вылӧджык кыскыштны пыжсӧ, — бӧрдӧмсорӧн кутіс лыддьӧдлыны Толик.— А тэ век кытчӧкӧ тэрмасян. Со и эз ло пыжным. Кыдзи ӧні гортӧ веськалам. Ковмас тані гожйыны. И некод миянӧс татысь оз аддзы...
— Эн на бӧрд. Кыдзкӧ да мыйкӧ воам на гортад, — такӧдіс сійӧс Валер, кӧть эськӧ и аслас сьӧлӧм вылас вӧлі ӧні зэв деливӧ. Мый сэсся вӧчан, он ӧд бӧрддзы. Да и ӧдвакӧ отсалас бӧрдӧмыд. Сӧмын асьтӧ нормӧдан.
Но мый кӧть эн шу-а, гортӧ воӧдчыны вӧлі некыдзи. И зонкаяс шог чужӧмъясӧн чукӧртісны кос пес да ӧзтісны бипур, гашкӧ, кутшӧмкӧ кывтысь-катысь пыжа казялас найӧс да вуджӧдас ас берегӧ. Но быттьӧ нарошнӧ Эжва вылын вӧлі чӧв-лӧнь. Да и кодӧс нӧ ӧні войнас ёнасӧ виччысьны. Дерт, гортаныс кватитчисны нин да колӧкӧ и корсьӧны, но оз тӧдны кытысь. Зонкаяс ӧд эз висьтасьны, мый мунасны Кӧч ді вылӧ. Мӧдарӧ кӧ, найӧс эськӧ эз лэдзны. Векджык вуграсьлісны ас берегын, сикт горулын. А Кӧч ді вылас верстьӧясысь гусьӧник волывлісны. И со тай кыдзи ӧні артмис. Кодкӧ быттьӧ нарошнӧ зонкаяс вылын кӧсйис сералыштны. Кыдзи ӧні гортӧдзыд воӧдчан? Коркӧ-некоркӧ, дерт жӧ, найӧс аддзасны, но, дерт жӧ, накажиттӧгыд он мын. А аскоддьӧмъясыд кыдзи кутасны серавны на вылын!
И татшӧм шог мӧвпъясӧн юксигмоз зонкаяс топӧдчисны ӧта-мӧд дінаныс да ныровмунісны бипур дорын. Кӧть и шоныд ывлаас, а Эжва дорад и медся жар дырйиыс войясыд ыркыдӧсь овлывлӧны. Та вӧсна прамӧй узьӧм тайӧ войнас зонкаяслӧн эз артмы. То колӧ ваймысь бипурсӧ пестыштны, то ӧтисӧ либӧ мӧдсӧ йирмӧг босьтлывліс войся ыркыдсьыс да найӧ сетчывлісны бипурлань, то би кинь веськавліс зонкаяслӧн узьысь чужӧмъяс вылӧ да найӧ чур-чермуніг кыпӧдлісны юръяснысӧ.
Шонді петігас нин Валер садьмис да тойлаліс Толикӧс:
— Чеччы, тырмас узьны. Колӧ мӧвпыштлыны, кыдзи гортӧ воӧдчыны.
— А ме нӧ тӧда, кыдзи?— пыр жӧ бара бӧрдана гӧлӧсӧн шыасис Толик.— Он ӧд, небось, варччы. Со кутшӧм паськыд юыс. Да и ваыс зэв на кӧдзыд...
— Нинӧм. Эн бӧрд, — бара кутіс такӧдны сійӧс Валер.— Мыйкӧ мӧвпыштам на. Абу ӧмӧй ми сиктса зонкаяс!
Збыльысь, Валерыд Валер и эм. Шензьынысӧ эз вермы сы вылӧ Толик. Сійӧ со ачыс кӧть ырӧбӧн бӧрддзас, а Валер збодер. Сы вылӧ видзӧдлӧм бӧрын Толиклы яндзим быдсӧн лои да ӧдйӧджык дзебис ассьыс синвасӧ. Мед кӧть оз казяв сылысь полӧмсӧ, а то нерны нӧшта кутас. Но Валерыс нӧ кӧ оз пов, сылы мыйысь повнысӧ? Гашкӧ, и збыльысь кыкӧннад мыйкӧ мӧвпыштасны.
А Валер сэк кості кытшлаліс ді вылын быдмысь бадь гӧгӧр да сэсся тай кыдзи горӧдіс:
— Толик, волы татчӧ! Ме мыйкӧ аддзи!
Толиклӧн дрӧгмуніс сьӧлӧмыс горӧдӧмсьыс да сійӧ котӧртіс Валер дінӧ. Воис да сувтіс орччӧн ышкиг-пушкигтырйи, но нинӧм сэтшӧмсӧ эз аддзы да чуймӧмпырысь бергӧдчис Валерлань. Сійӧ чайтіс аддзыны татысь пыж, но ыджыд ваӧн бадь пӧвстӧ пыртӧм кер чукӧрысь да чукыльӧсь-мукыльӧсь сутугаысь ӧтдор сы син водзын нинӧм эз вӧв.
— Тэ видзӧдлы мичаджыка, — дӧзмис мӧдыс Толик вылӧ, кор аддзис сылысь гӧгӧрвотӧм синъяссӧ.— Аддзан, мыйта керсӧ татчӧ ваыс сюйӧма. Ми найӧс быглялам ваас да йитам со этайӧ сутуганас. Артмас зэв лӧсьыд пур. Сійӧн и вуджам мӧдар берегас.
— А вӧям кӧ нӧ?— полӧмпырысь юаліс Толик.
— Ланьт! Йӧй сёрнисӧ эн пан!— пыр жӧ пузис Валер.— Кӧсъян кӧ гортӧдзыд воӧдчыны да мед тэ вылын эз кутны серавны, вӧч, мый ме тшӧкта.
Мый сэсся? Быть кывзысь Валерлысь. Сэтшӧм нин сійӧ мортыс. Кӧсъяс кӧ мыйкӧ, кӧть мый дон, а вӧчас. Сідзкӧ, позьӧ надейтчыны сы вылӧ. Оз жӧ ӧд вӧйт сійӧ асьсӧ да Толикӧс. Овнытӧ окота на...
Гашкӧ, лун джын ноксисны кык ёрт пур вӧчигӧн. Валер кӧнкӧ аддзыліс нин верстьӧяссянь, кыдзи колӧ йитлыны керъяссӧ сутуганас да велӧдіс Толикӧс. Кокни ӧд шуны, а видлы быглявны бадь пӧвстысь керъяссӧ да кияс гадьмытӧдз нюклявны-чегъявны сутугасӧ. Ӧд и верстьӧ войтырлы тайӧ уджыс абу кокни, а мый нин шуны оньӧстӧм на детинкаяс йылысь. Уна и пӧсь кисьтісны кык друг: зоръясӧн быглялісны керъяссӧ ваӧ, йитлісны-гартлісны найӧс сутугаӧн, видлісны дась пурсӧ, крепитӧ-ӧ сійӧ зонкаясӧс, оз-ӧ дзикӧдз вӧй ваас.
Медбӧрын, ю шӧрӧ петӧм водзвылын, пуксисны шойччыштны лыа берегӧ. А сьӧлӧм выланыс налы сэтшӧм долыд сыысь, мый эз шӧйӧвошны, эз повзьыны да эз бӧрддзыны, а верстьӧяс моз жӧ аддзисны петан туйсӧ. Ӧні Толик да Валер нюмъялігтырйи видзӧдлывлісны ӧта-мӧд выланыс, нимкодьпырысь чӧвтлывлісны синъяснысӧ асланыс вӧчӧмтор вылӧ. Ӧні кӧ нин эз повзьыны да эз шӧйӧвошны, сідзкӧ, водзӧ вылӧ найӧ оз нин лоны полысь рӧдысьӧсь.
— А тэ муртса эн бӧрддзы асывнас, — шуис Валер Толиклы.— Видзӧд, со кутшӧм лӧсьыд пур артмис, кӧть саридзӧдз сы вылын кывт.
— Ме ӧд сӧмын недыр кежлӧ и повзьыштлі, а сэсся сійӧ кытчӧкӧ воши, — правдайтчигмоз вочавидзис Толик.
— Но вай пуксям да йӧткыштчам, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын Валер чеччис да мӧдӧдчис пурлань. Эз, эз кӧсйы сійӧ дивитны ассьыс ёртсӧ, коді и збыльысь первойсӧ повзьыштліс. Ӧд и верстьӧяс кутшӧма на повзьывлӧны. А Толикыс и збыльысь веніс ассьыс полӧмсӧ, эз кут няргыны да бӧрдны. Сідзкӧ, позьӧ сы вылӧ надейтчыны...
Медбӧрын кык друг пуксисны пур вылӧ да кузь зібъясӧн йӧткыштчисны берегсяньыс. Дерт, найӧ чайтісны тӧкӧтьӧӧн вуджны Эжвасӧ пур вылын, но сӧмын визулінас воӧм бӧрын гӧгӧрвоисны, мый абу на сэтшӧм кокни вермасьны тайӧ вынйӧра юыскӧд. Зонкаяс эськӧ йӧтласисны зібъяснаныс. Но уна-ӧ нӧ вӧлі налӧн вын-эбӧсыс. Сэсся визулыс кутіс бергӧдлыны пурсӧ то ӧтарӧ, то мӧдарӧ, и сійӧ эз кут кывзысьны кывтысьяслысь. Сэтчӧ жӧ и зібъясыс налӧн корсюрӧ эз кутны подйыны, кор пурйыс воис Эжва шӧрас. Мӧдлапӧв берегыс вочасӧн эськӧ век жӧ ылыстчис. Ю чукыль сайӧ саяліс да воши кытчӧкӧ Кӧч ді. Но и ас берегыс вӧлі зэв на ылын, быттьӧ эз кӧсйы матыстчыны да нарошнӧ нерис зонкаясӧс, сераліс налӧн смеллун вылын. А Валер да Толик дзикӧдз нин жаялісны и пессьӧм вӧснаыс, и полӧм вӧснаыс. А збыльысь кӧ киссяс пурйыс? Со кыдзи визулыс бергӧдлӧ сійӧс, быттьӧ кӧсйӧ торйӧдны керъяссӧ ӧта-мӧд дінсьыс. А найӧ дзуртыштлӧны, вӧйлӧны ва улӧ да сэсся бӧр кыпӧдчӧны, ниртчӧны ӧта-мӧд дінаныс да некыдзи оз кӧсйыны торйӧдчыны ёрта-ёртныскӧд. Но визулыс друг бергӧдіс пурсӧ да сійӧ рутшка-ратшкакылігтырйи доровтчыліс ӧтарлань, а сэсся мӧдарлань. Толик да Валер муртса удитісны кутчысьны кокъяс выланыс да кутны ваас усьӧмысь чери мешӧкъяссӧ. А Толиклӧн бледӧдіс чужӧмыс да сійӧ муртса эз лёкысь горӧд, но кор видзӧдліс, кыдзи Валер зільӧ веськӧдны пурсӧ да йӧтласьны ас береглань, кутчысис горӧдӧмысь да тшӧтш зіля мӧдіс отсасьны ёртыслы.
Вочасӧн ас берегыс век жӧ кутіс матысмыны. Тыдалӧ, и ачыс юыс мудзис венласьны кывзысьтӧм пуркӧд да асныра зонкаяскӧд да шуис лэдзны найӧс аслас кабырысь. И полӧм пыдди ыджыд нимкодьлун чужи зонкаяслӧн сьӧлӧмъясын, кор найӧ аддзисны, мый недыр мысти визулыс ляскас пурсӧ ас берегӧ. Сэки Валер да Толик эз вермыны кутчысьнысӧ да нимкодьпырысь кутісны горзыны став Эжва пасьтаыс. Весиг неылын пукалысь каляяс повзьӧмысла друг кыпӧдчисны.
И со найӧ шатласигмоз тувччисны ас берегӧ, но эз вермыны кутчысьны кокъяс выланыс да уськӧдчисны лыа вылӧ. Чужӧмъяс вывсьыс киссис ньылӧм. Сьӧлӧмъясыс сідзи и тіпкисны, муртса эз чеччыштны морӧссьыныс. Асьныс гораа лолалісны. Но кыкнанныслы вӧлі нимкодь сыысь, мый ас берегынӧсь, мый регыд воасны гортаныс. Дерт, найӧс кӧнкӧ корсьӧны нин да пинявны кутасны. Но мед инӧ. Ӧд асьныс мыжаӧсь, мый эз висьтавны, кытчӧ мунісны, воштісны пыжнысӧ. Но оз жӧ кутны норасьны верстьӧяслы, мый накӧд вӧлі. Тайӧ кольӧ Толик да Валер костын. А пыжтӧ Степан пӧльыдлысь аддзасны. Аски либӧ аскомысь ветласны корсьны. Визулыс сійӧс, дерт жӧ, эз кытчӧкӧ ылӧ ну, ас берегӧ вачкис. Ӧд со кыдзи сикт дортіыс бергӧдчӧ Эжваыс, быд ичӧтик чагтор налӧн берегӧ веськалӧ. А найӧ, Валер да Толик, абу нин чагторъяс, вермӧны кӧ вермасьны татшӧм вына юкӧд.


Колюклӧн вӧтъяс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 121-124 лб.>

— Кор бара йӧзыс дугдасны вензьыны ӧта-мӧд костаныс-а, — эз вермы терпитны да гораа шуис Колюклӧн батьыс, коді пукаліс гортын да синсӧ эз вештыв телевизор вылысь.
— Мый нин бара лоис?— повзьӧм гӧлӧсӧн юаліс пач водз дорын ноксьысь мамыс.
— А со тай этайӧяс некыдзи оз кӧсйыны миритчыны да пыр грӧзитӧны ёрта-ёртныслы войнаӧн, — дӧзмӧмпырысь вочавидзис батьыс.
— Оз-жӧ кӧ, буди, панны-а?— майшасьӧмпырысь шуис мамыс.
— А коді тӧдас найӧс?— бара шыасис батьыс чигарка ӧзтігмоз. — Ӧти панас, а мӧдъяслы да коймӧдъяслы ковмас ёрта-ёртныслысь вир кисьтны.
А Колюк пукалӧ ӧшиньдорса ичӧтик пызан сайын да бать-мамыслысь сёрнисӧ кывзігмоз дасьтысьӧ урокъяс кежлӧ. Бӧръя кадӧ Колюклӧн батьыс рытъяснас пыр тшӧкыдджыка пуксьывлӧ телевизор водзӧ. Торйӧн нин, кор висьтавлӧны бӧръя юӧръяс. Оз во сьӧлӧм вылас верстьӧ мортлы, мый кӧнкӧ киссьӧ вир, мый тшӧкыда некутшӧм помкатӧг виалӧны ӧта-мӧднысӧ, кор позис эськӧ сёрнитчыны да тӧлкӧн-ладӧн овны. Колюк сідз жӧ батьыс дор сулалӧ, но оз на лысьт сюйсьыны верстьӧ сёрниӧ да ошкӧмпырысь кывзӧ батьсӧ. Сылы зэв ёна воӧ сьӧлӧм вылас, кор йӧзыс вежавидзӧмӧн олӧны, нимкодясьӧны да сералӧны, кор енэжсянь дугдывтӧг дзирдалӧ шонді да гӧгӧр зэв гажаа сьылӧны лэбачьяс. Мед жӧ эськӧ пыр тадзи вӧлі.
И со Колюк тайӧ войнас бара вӧтасьӧ ассьыс радейтана вӧтсӧ, код йылысь сійӧ эз нин ӧтчыдысь висьтавлывлы аскоддьӧмъясыслы. Быттьӧ Колюкӧс бӧрйисны ставмувывса президентӧн сылысь бур сьӧлӧмсӧ пыдди пуктӧмӧн. Лун-вой том президент дорӧ локтӧны быд пельӧссянь войтыр. Локтӧны и тыш панысьяс, и доймӧмаяс, и вирӧн ойдӧмаяс. Локтігмозыс пинясьӧны ас костаныс, зільӧны пестыны выль зык-шум. А Колюк, мувывсаяслӧн медтом президент, чуксалӧ найӧс дугдыны вензьыны. Зільӧ гӧгӧрвоӧдны вензьысьясӧс, мый мирыс, йӧзлӧн оланіныс и сідзи нин зэв ичӧт да колӧ сійӧс видзны да дӧзьӧритны. И гӧгӧрвоӧны ӧд медбӧрын Колюкӧс йӧзыс, мый вензьытӧг овны бурджык. Гӧгӧрвоӧны, сэсся аттьӧалӧны сійӧс. А Колюклы нимкодь, мый сылы, ичӧт мортлы, удайтчис миритӧдны верстьӧясӧс, мый бара кытчӧкӧ вешйисны сьӧд кымӧръяс да кутіс дзирдавны шонді.
Друг кытчӧкӧ воши тайӧ вӧтыс. Колюк садьмӧ мамыслӧн кывъясысь. Кад нин, вӧлӧмкӧ, школаӧ мунны. Но войся вӧтыс оз вун. Школаӧ мунігӧн Колюк дыр мӧвпалӧ ас кежсьыс, мыйла нӧ эськӧ сійӧ, ичӧт, морт, ӧні нин гӧгӧрвоӧ, а верстьӧяс сідз оз и кӧсйыны гӧгӧрвоны, мый ӧтсӧгласнад овны век жӧ бурджык.
Тадзи сійӧ и восьлалӧ школаӧдз, кӧні ёртъясыслӧн гажа гӧлӧсъясыс торкӧны Колюклысь мӧвпъяссӧ. Талун Колюклӧн медся радейтана география урок. Сійӧ вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзӧ велӧдысьлысь ылі странаяс йылысь висьтсӧ. Колюклӧн чожыс уджалӧ ыджыд машина вылын шофёрӧн, ветлывлӧ став Россия пасьта. Колюкъясӧ быдысь волігӧн чожыс висьтавлӧ детинкалы, кыдзи олӧны-вылӧны войтырыс страналӧн мукӧд пельӧсын. Но ас войтырыдлӧн олӧмыс Колюклы тӧдсаджык нин. А сылы окота волыны буретш сійӧ моресайса муясас, кодъяс йылысь сэтшӧм лӧсьыда висьтавлӧ велӧдысь.
Кывзӧ Колюк велӧдысьӧс и кажитчӧ детинкалы, быттьӧ сійӧ веськаліс кутшӧмкӧ ылі лунвывса странаӧ, кодлысь берегъяссӧ мыськӧ шоныд океан. Дзик берег вылас нюжӧдчӧмаӧсь енэжланьыс кузьсьыс-кузь пальмаяс. На вылӧ кавшасьӧны ӧблезянаяс, нерӧны Колюкӧс, шыблалӧны ӧрекъяс. Колюк чӧсмасьӧ ӧрекъясӧн да аттьӧалӧ таысь зэв вильыш, но бур сьӧлӧма ӧблезянасӧ. Но друг кутісны кывны кодъяслӧнкӧ горзӧм шыяс. Тайӧ войысь корабльвывса войтыр. Сэки Колюк ӧдйӧджык пуксьӧ паруса пыжӧ да веськӧдчӧ море шӧрлань, медым мездыны вӧйысь йӧзӧс акулаяслӧн ёсь пиньясысь. А Колюклӧн паруса пыж бӧрся вӧтчӧны дельфинъяс, медым тшӧтш отсавны детиналы сылӧн кыв кутана уджын...
— Колюк, унмовсин али мый, — друг чукӧстӧ детинаӧс велӧдысь.— Сувтлы да висьтав миянлы, кутшӧм мореяс да океанъяс мыськӧны Африкалысь берегъяссӧ.
Колюк мытшасьлытӧг вочавидзӧ велӧдысьлӧн юалӧм вылӧ, но сылы зэв жаль, мый сідзи эз и тӧдмав, удитіс-ӧ сійӧ спаситны вӧйысьясӧс.
А нӧшта Колюк ёна радейтӧ пемӧсъясӧс. Эмӧсь налӧн гортаныс зэв сьылысь попугай гозъя, ыджыд стеклӧ банкаын еджыд шыр да аквариумын мича гӧрд черияс. Прӧстджык пӧраӧ Колюк пыр ноксьӧ то попугайяскӧд, то вердӧ чериясӧс, то ворсӧдчӧ еджыд шыркӧд.
Но Колюклӧн став мӧвпъясыс вежсисны сиктӧ, воча чоя-вокыс ордӧ ветлӧм бӧрын. Тані сійӧ тӧдмасис Катшыс нима лайка понкӧд, кодкӧд тшӧкыда ветлывліс вӧрӧ тшакла да вотӧсла, велӧдчис верзьӧмӧн ветлыны вӧв вылын. Но торйӧн нин сьӧлӧм вылас воис Сюрук мӧслӧн быдтасыс, Гӧрдань нима мелі кукань, кодысь бӧрынджык кутіс гажыс бырны. И тшӧкыда ӧні Колюк вӧтасьлывлӧ тайӧ Гӧрдансьӧ, кыдзи ӧтлаын ворсӧны. Колюк гыжъялӧ Гӧрданьлысь пель сайсӧ. А Гӧрдань исалӧ Колюклысь кияссӧ, корӧ чӧскыд няньтор. Татшӧм вӧт бӧрас Колюклы окота эновтны ставсӧ да пышйыны аслас матыссаяс ордӧ сиктӧ, медым овны Катшыскӧд, Сюруккӧд да Гӧрданькӧд орччӧн. Гашкӧ, сідзи и вӧчас, кор верстьӧджык лоӧ. А ӧні сійӧ ичӧт на. Колӧ сӧмын ӧдйӧджык школасӧ помавны.
Унатор позьӧ висьтавлыны Колюк йылысь. Ӧтитор воӧ сылы сьӧлӧм вылас, мӧдторйысь зывӧктӧ. Торйӧн нин оз во Колюклы сьӧлӧм вылӧ сійӧ, мый оз ставӧн ӧні овны сідзи, кыдзи эськӧ колӧ. Та йылысь сійӧ тшӧкыда кывлӧ бать-мамлӧн сёрниясысь, кор найӧ заводитӧны гораа висьтавлыны и тӧдса, и тӧдтӧм войтыр йылысь. Со кодкӧ кодӧскӧ нӧйтӧма. Со кодкӧ гусясьны кутӧма. Со кодкӧ ылӧдчӧмӧн зільӧ озырмӧдчыны. Кывзӧ Колюк верстьӧлысь сёрнисӧ да шензьӧ, кыдзи нӧ тадзи позьӧ овны свет вылас— ылӧдчӧмӧн, гусясьӧмӧн, тышкасьӧмӧн. Та вылӧ ӧмӧй чужлӧны йӧзыс да та вылӧ велӧдӧны ассьыныс быдтасъяснысӧ бать-мамыс?
Сійӧ кӧ вӧлі эськӧ медыджыдӧн, кужис эськӧ лӧсьӧдны пӧрадоксӧ.
И бара Колюк вӧтасьӧ — быттьӧ индісны тышкасьны закон торкалысьяскӧд. И Колюк повтӧг босьтчис тайӧ уджас. Регыдъя кадӧн эз лоны тышкасьысьяс, гусясьысьяс, ылӧдчысьяс. Йӧзыс повтӧг кутісны ветлыны улич кузя. Дугдісны овны томнасьӧмӧн да игнасьӧмӧн. И ставӧн пыдди пуктӧны ӧта-мӧднысӧ да аттьӧалӧны таысь Колюкӧс.
Зэв тшӧкыда висьтавлӧ аслас вӧтъяс йылысь тшӧтшъяясыслы. Мукӧддырйи и сералыштӧны сы вылын, а мукӧддырйи сэтшӧм сюся кывзӧны, мый тайӧ налы медбур мойдӧн лоӧ. Сӧмын тай некор вӧтъяс йывсьыд мӧвпавны. То урокъяс кежлӧ колӧ дасьтысьны, то кружок вылӧ ветлыны, то гортса пемӧсъяскӧд ноксьыны лоӧ. И мӧвпалӧ Колюк сы йылысь, кор нӧ эськӧ сійӧ верстьӧӧн лоӧ. Сылы ӧд унатор на оз позь. А верстьӧясыдлы быдтор позьӧ вӧчны. Сэки эськӧ ассьыс став бур вӧтсӧ збыльмӧдас.


Мыйла венӧ волісны ябыръяс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 125-127 лб.>

Водз тулыснас Илля пӧль, вына-эбӧса на вӧлі да, вӧчис зэв мичаник кык скворечник. Дзик чача кодьӧсь. Сэсся ӧшӧдіс найӧс кузь зібъяс вылӧ керка лунвылын быдмысь льӧм пуяс пӧвстӧ. Мед пӧ овмӧдчӧны сэні ябыръяс да гажӧдӧны асланыс ноксьӧмнас да сьылӧмнас горт гӧгӧрнымӧс. И збыльысь, регыд мысти скворечникъясӧ локтісны кык ябыр гоз. Ӧти гозйыс ӧтиас овмӧдчис, мӧдыс мӧдас пырис.
И сэсянь гажасьыс-гажа лои Илля пӧльлӧн керка гӧгӧрын. Водз асывсянь ябыръяс ноксьӧны асланыс позъясын. Пелькӧдӧны найӧс, медым шоныдджык да лӧсьыдджык вӧлі быдтасъяслы. Сэсся пиянасьӧм бӧрын дугдывтӧг лэбалӧны сёянла, вердӧны ябырпиянӧс. А мудзыштасны, пуксясны скворечникъяс вылӧ да кыдзи тай горӧдасны сьывны. Мукӧддырйи колипкайысь на мичаджыка артмӧ. И ладмӧны ӧд кык ябыр семьяыд ӧта-мӧдныскӧд. Оз тышкасьны, оз пинясьны йӧз моз. Пыр меліӧсь. Пыр сьӧлӧм вӧрзьӧдана шыясӧн сёрнитӧны ёрта-ёртныскӧд. А Илля пӧль пукалӧ кильчӧ вылас каллянсӧ куритігмоз, нимкодьпырысь кывзӧ ябыръяслысь сьылӧмсӧ да шуалӧ кильчӧ дорын ноксьысь внукъясыслы:
— Со, велӧдчӧй ябыръяслысь. Кутшӧм ӧтсӧгласӧн олӧны. Оз-ӧ небось пинясьлыны-тышкасьлыны? Пыр тӧлкӧн-ладӧн ставсӧ вӧчӧны. А ті дугдывтӧг мыйкӧ юканныд ас костаныд, чачаясӧн мырддясянныд. Ӧти киӧ кӧ веськалас, мӧдлы завидь нин. Бӧрдӧмсорӧн норасянныд ёрта-ёртныд вылӧ. А ӧні кӧ нин онӧ ладмӧй, кыдзи кутанныд верстьӧнас овны. Ок ті, гачтӧм протеяс! Кывзӧй колӧкӧ менӧ, пӧрысь мортӧс. Дугдӧй пинясьӧмнад да тышкасьӧмнад овны. А мӧд ног шудыд тіян оз ло!..
Внукъясыс кывзӧны пӧльсӧ вомъяснысӧ паськӧдӧмӧн. Сідзи и эм. Оз быдысь найӧ ладмыны ӧта-мӧдныскӧд. Пӧльыс прав. Збыльысь ябыръяс моз колӧ велӧдчыны овнытӧ.
А ябыръяс тӧдлытӧг и быдтысисны да сэсся быдтасъясныскӧд ӧтлаын нин лэблывлісны сёян корсьны. Мыйӧн кутіс матыстчыны ар, медбӧръяысь сьылыштісны кильчӧ вылас пукалысь Илля пӧльлы: эн пӧ маитчы, мӧд во пӧ воам тэнад киясӧн вӧчӧм патераясӧ да лэбисны ылі лунвылӧ.
И тадзи уна во вӧлі. Сійӧ ябыръяслӧн пи-нывъясыс нин олісны Илля пӧльлӧн скворечникъясын. А аслас пӧльыслӧн внукъясыс быдмыны жӧ нин удитісны да сюркнялісны пель саяныс пӧрысь мортлысь шуӧмторъяссӧ. Ябыръяс моз жӧ зэв лада велӧдчисны ёрта-ёртныскӧд овны.
А сэк кості сёр арын ыджыд тӧв ныр чегис ӧти зібсӧ да скворечникыс уси му вылӧ. Аддзис тайӧс ёна нин пӧрысьмӧм Илля пӧль, шогсьыштіс, мый оз сэсся вермы выль скворечник вӧчны, идраліс усьӧм скворечниксӧ кильчӧ улӧ. Тулыснас, кыдзи и век, бара гажа лои Илля пӧльлӧн керка гӧгӧр. Медводз воисны пӧрӧм скворечникын кольӧм во олысь ябыр гозйыд. Аддзисны, мый абу налӧн оланіныд. Шогсьыштісны. И нем думайттӧг шуисны овмӧдчыны орчча скворечникӧ. Кӧть эськӧ тӧдісны, мый воасны жӧ сэтчӧ важ кӧзяин гозъяыс, кодъяс таво мыйлакӧ сёрмӧдчыштісны. Ябыръяс таӧдз некор на эз овмӧдчывлыны йӧз патераясӧ. Пыр аслыныс мыйкӧ зілисны лӧсьӧдлыны. Но вочасӧн кадыс вежсис. Дугдісны пуктыны грек туйӧ сійӧ, мый водзті вӧлі грекӧн. Выль ногӧн босьтчисны овны. Код тӧдас, йӧзлысь-ӧ, нӧшта кодъяслысь-ӧ тадзисӧ велӧдчисны. Но кор сёрмыштӧм мысти воисны асланыс патераӧ важ кӧзяин гозъя, аддзисны, мый сэні эмӧсь нин олысьяс.
Мый сэсся вӧчан? Тышкасьны кутан — серам вылӧ асьтӧ лэптан. Шогсьыштісны ябыр гозъя. Дивитыштісны наян суседъясӧс. Миян бать-мам на пӧ шулісны, мед пыр ладмӧдчылім ӧта-мӧдкӧд. Со пӧ весиг Илля пӧль таысь ябыръясӧс ошкыліс да ассьыс внук-внучкасӧ миян вылӧ видзӧдӧмӧн бура жӧ велӧдіс овны. А ті тӧлка-лада олӧмсӧ торкны кӧсъянныд.
А скворечниксянь мыччасьысь наян ябыр гозъя пыр и вочавидзисны: ӧні пӧ вежсис олӧмыс, коді пӧ ёнджык да наянджык, сійӧ и кӧзяин.
Мый татчӧ шуан? Помнитланныд на пӧ миянлысь кывъяснымӧс да сёр сэки лоӧ. Чипӧстісны сэки ас гортсьыныс вӧтлӧм ябыр гозъя да лэбисны сиктсайса пипу раскӧ. Кӧть эськӧ жаль жӧ вӧлі налы эновтны Илля пӧльлысь гажасьыс-гажа керка бердсӧ.
А наян ябыр гозъяӧс тайӧ гожӧмнас и збыльысь ыджыд грек суис. Абу весьшӧрӧ вӧлӧма шуӧмыд. Кань гыж улӧ веськалісны ябыр пияныс, кор вӧлі видлалӧны ассьыныс бордъяснысӧ да нем виччысьтӧг му вылӧ пуксисны. Быдтасъястӧг и ковмис коллявны гожӧм помсӧ ябыр гозъялы. Сэки вӧлисти налы уси юрас скворечникса важ кӧзяинлӧн шуӧмыс, мый оз позь ыштыны йӧз эмбур вылӧ. Яндзим лои ябыр гозъялы та бӧрын. Лэбисны найӧ пипу раскӧ прӧща корны асланыс коркӧя суседъяслысь. Сэсянь ябыръяс бара ӧтсӧгласӧн кутісны овны. Гӧгӧрвоисны, мый зык-шумыд да ӧта-мӧд вылӧ вежӧгтӧмыд бурӧдз оз вайӧд. И бара гажа лои Илля пӧльлӧн керка дорын.


Ю да ветки пыж
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 128-130 лб.>

Зарни киа войтыр мастеритісны ветки пыж. Медводз корсисны да пӧрӧдісны пармаысь зэв ыджыд пипу. Кыскисны горт дораныс. Сэсся ӧтар боксяньыс поткӧдісны сійӧс да потасас ва киськалӧмӧн кутісны паськӧдны пипусӧ. Бӧрынджык пытшкӧссяньыс да ортсысяньыс зэв мичаа лӧсалісны да мольӧдісны. И пыж нога кутіс артмыны. Кор дась лоис ветки пыжыс, мавтісны сирӧн, мед оз сісьмы да дырджык олас. Зэв кокньыдик да мичаник артмис. Та бӧрын кыскисны ю берег дорӧ, мед видлыны, кутшӧмджык сійӧ ва вылас.
Быдӧнлы вӧлі нимкодь вӧчӧмторсьыс. Зэв тювкӧс. Абу ёна дзибрӧс. Ӧти кывйӧн кӧ, сэтшӧм кутшӧм и колӧ. Кӧть вугрась, кӧть тывъясь, кӧть йӧзӧс ю вомӧн вуджӧдлывлы. Быдлаӧ туяна. Ставӧн сиисны ветки пыжлы кузь олӧм.
Йӧзлысь ошкана сёрнисӧ кывзӧм бӧрын нимкодь лоис и ветки пыжлы. Со ӧд сійӧ кутшӧм колана да бур. Сӧмын вундӧ гыяссӧ ю вомӧн вуджигӧн, вильшасьӧ-чеччалӧ гысянь-гыӧ быд сыныштӧмӧн. Сійӧ и видзӧд, сынӧдӧ качӧдчас. И кажитчӧ нин ветки пыжлы, мый сыысь бурджыкыс да коланаджыкыс сэсся свет вылас некод абу.
И нерны кутіс ветки пыжыд паськыд юсӧ. Лун и вой пӧ кывтан кытчӧкӧ, а тӧлкыс тэысь этша. Пыр ӧти и сійӧ жӧ берегъяс мыськан, пыр ӧти и сійӧ жӧ веретяяс да гӧраяс бокӧд визувтан. Абу ӧмӧй нӧ пӧ гажтӧм татшӧм уджсьыс. Весиг пӧ тӧв ныр кыпӧдчылас да оз вермы бергӧдны тэнсьыд визувтӧ, сэтшӧма пӧ дышмӧмыд. А ме пӧ кытчӧ кӧсъя, сэтчӧ и муна. Ю ньылыд, кӧть ю паныд. Верма пӧ и матысса тыяс вылӧ пыравны. Менӧ пӧ сэтчӧ йӧзыс ас выланыс кыскӧны, сэтшӧм ёна пӧ налы кола. А тэныд пӧ сідзи ӧти берегъясын и кывтны. И некутшӧм шудлун и радлун он тӧдлы.
Кывзӧ паськыд ю ветки пыжлысь ошйысьӧмсӧ да гусьӧник нюмъялӧ ас кежсьыс. А сэсся и сёрни паніс ветки пыжкӧд. Эн пӧ на весьшӧрӧ ошйысь, ветки пыжӧй. Ӧні пӧ колана. Но коркӧ и ковтӧм лоан. А ме пӧ и водзті нин тэнад чужтӧдз вӧлі и водзӧ пӧ тэнад кулӧм бӧрын нин уна нэм на кута кывтны. Менӧ пӧ ӧд йӧзыс тэ ногӧ вылӧджык донъялӧны. Но сӧмын ас кежсьыныс гусьӧн юрбитӧны меным, оз лысьтны гораа ошкыны, мед ог вомдзассьы. Сы вӧсна, мый верда пӧ найӧс чери-пӧткаӧн, юктӧда аслам чӧскыд ваӧн, ветлысь-мунысьяслы отсала кывтны-катны, кылӧда пельпомъяс вывті быдсяма коланаторсӧ, мыська-весала да вынсьӧда видзьяс, шойччӧда йӧзсӧ аслам берегъяс пӧлӧн.
Сӧмын серӧктіс ветки пыжыд паськыд юлӧн тайӧ кывъяс вылас. Эз эскы сылы. Но регыд мысти шензьӧдіс ошйысьысьӧс кӧзяинлӧн вомгорулас шуасьӧмыс, кор сійӧ пуксис ветки пыжӧ тывъясьны мӧдӧдчигмоз:
— Юӧй-вердысьӧй, сет жӧ пӧттӧдз чери сёйны меным да менам семьялы. Мед уна во на лоан тэ миянлы вердысь-удысьӧн.
Мӧдысь ветки пыжӧ пуксис кӧзяинлӧн став семьяыс. И тӧрисны ӧд. А кӧзяин сэк кості бара вомгорулас кутіс шӧпкӧдны:
— Вердысьӧй-удысьӧй, дай дона юӧй, отсав миянлы мӧдлапӧлас вуджавны да пӧттӧдз вотчыны сэтчӧс ягъясын.
Коймӧдысь ветки пыжӧс чуймӧдісны ю берег дорӧ матыстчӧм чотысь войтырлӧн корана кывъясыс:
— Челядьдырсянь тӧдса миян дона юӧй, отсав жӧ аслад сӧстӧм ванад омӧль висьӧмъясысь мынтӧдчыны. Мед нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс сэсся оз кӧласьлы миянлы.
И мӧвпыштіс сэки ветки пыж, мый весьшӧрӧ сылӧн ошйыссьӧма паськыд ю водзын. Сійӧ и збыльысь коланаджык пыж дорсьыд вӧлӧма. Та бӧрын корис прӧща паськыд юлысь. Но мӧдыс сӧмын рама мургыштіс: нинӧм пӧ, быдторйыс пӧ овлывлӧ миян олӧмын. Сӧмын пӧ водзӧ эн сэсся ёнасӧ ошйысь, а вӧч сійӧ, мый вылісяньыс тэныд шуӧма.
Аттьӧаліс ветки пыж тайӧ кывъяссьыс паськыд юӧс, мый эз дӧзмы сійӧ сылӧн ошйысьӧм вылӧ. Та бӧрын ветки пыж уна во вуджӧдіс йӧзӧс паськыд ю вомӧн, отсаліс кыйсьысь-вуграсьысьлы. Но сэсся коркӧ-некоркӧ и пӧрысьмис ветки пыжыд. Гӧгӧрвоис сэки сійӧ, мый эз нин кут ковны йӧзлы. Сы вӧсна, мый пыр гежӧдджыка кутісны пуксьывлыны сісьмыны нин заводитӧм да розя ветки пыжӧ, да весиг эз мӧдны домавлыны берегӧ. И бара шыӧдчис сійӧ паськыд ю дорӧ:
— А помнитан, паськыд юӧй, кыдзи том дырйи нем думайттӧг ошйысьлі тэ водзын. Тэ прав вӧлӧмыд. Со и пом кутіс воны меным. Прӧстит коркӧя ошйысьӧмсьыд да дзеб менӧ бура ас пытшкад, кор дзикӧдз дугда ковны йӧзлы.
Регыд мысти йӧз дзикӧдз эновтісны розя ветки пыжӧс. Сэки паськыд ю аслас гыяснас кыскис ветки пыжӧс ва шӧрас, вӧйтіс да тыртіс-гуаліс сійӧс лыаӧн. Тадзи и помассис ветки пыжлӧн олӧмыс. Ӧні сы йылысь гежӧд морт нин помнитӧ.
А паськыд ю важ моз кывтӧ и кывтӧ кытчӧкӧ водзӧ. Мыськӧ аслас ванас крут кыркӧтшъяс да лыа берегъяс. То зумыш, то мелі. И помыс сылӧн оз тыдав. Дугдывтӧг вердӧ, юктӧдӧ, бурдӧдӧ йӧзӧс.
 Сӧмын тай ошйысьнысӧ сійӧ оз куж. А мый и ошйысьны, кор тӧдан асьтӧ бура, гӧгӧрвоан, мыйла свет вылас колан. И тадзи сэтчӧдз лоӧ, кытчӧдз олӧмыс кутас сулавны.

Дом йылын
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 131-134 лб.>

Колӧ жӧ тадзи лоны! Некодлы оз си Тулан татшӧм олӧмсӧ. Лун-лун дом йылын пукав да завидьпырысь видзӧд, кыдзи со ворсӧны да чеччалӧны мукӧд понъяс асланыс кӧзяинъяскӧд орччӧн. Найӧ корӧны жӧ ас дораныс Туланӧс, мича ай понйӧс. Лок пӧ ворсыштам миянкӧд. Тулан эськӧ сідзи и котӧртас на дінӧ, но он тай мынтӧдчы. И та йылысь мӧвпыштӧм бӧрын Туланлӧн весиг синваыс заводитӧ дзӧвкъявны да сійӧ гораа никӧстлӧ. Но кодлы нӧ норасян, кор Кӧзяиныс абу орччӧн. Да и сійӧ кыдзкӧ бӧръя кадӧ вежсис. Синъяссӧ дзебӧмӧн сёрнитӧ Туланкӧд, быттьӧ корӧ мыйыськӧ прӧща. А сэсся понйӧс вердыштӧм да сійӧс недыр малалыштӧм бӧрын ӧдйӧджык вешйӧ бокӧ да тэрмасьӧмӧн пырӧ гортас. А кутшӧм окота сэки Туланлы, медым Кӧзяиныс дырджык сулыштіс сыкӧд орччӧн. Сэки эськӧ Тулан ас ногӧн висьталіс сылы став тӧжд-майшасьӧм йылысь.
А вӧлі, вӧлі сійӧ кадыс, кор Тулан аслас Кӧзяиныскӧд зэв бура олісны. Кыдзи помнитӧ асьсӧ Тулан, сійӧ пыр вӧлі Кӧзяинлӧн патераын горт видзысьӧн. Сэні и быдмис да лоис верстьӧ понйӧн. Луннас, кор Кӧзяиныс удж вылын, узьӧ либӧ кывзысьӧ ӧдзӧс сайысь кок шыяссӧ. Эрӧстлывлӧ, кор кутшӧмкӧ бокӧвӧй шыяс ланьтлывлісны Кӧзяиныслӧн ӧдзӧс дорын. А рытнас кӧзяиныс воас удж вылысь да бура и ворсасны кыкӧн, а сэсся петаласны ывлаӧ гуляйтны. Сы бӧрын Кӧзяиныс водӧ диван вылӧ, а диваныскӧд орччӧн джоджас куйлысь ковёр вылӧ пескыльтчӧ и Тулан. Асывнас бара жӧ петалӧны гуляйтны ывлаӧ. Сы бӧрын малыштӧ Кӧзяиныс Туланӧс да мунӧ удж вылӧ. И Тулан бара ӧтнасӧн асывсянь рытӧдзыс виччысьӧ Кӧзяинсӧ, кор сійӧ воас да кутас ворсны сыкӧд...
Но помасьӧ жӧ тай бур олӧмыс. А ставыс лои тадзи. Ӧтчыд Кӧзяиныс улич кузя Туланкӧд гуляйтігӧн аддзис Кузь кокаӧс. Дерт, Кӧзяинлы унджык тыдаліс, но Тулан Кӧзяинкӧд орччӧн восьлалігӧн аддзис сӧмын кузьсьыс-кузь кокъяс, кодъясӧс вевттьыштіс дженьыдик юбка. Сэки Тулан сюся видзӧдліс Кӧзяин вылӧ, быттьӧ кӧсйис гӧгӧрвоны, мыйла сійӧ друг надзмӧдіс воськовъяссӧ. Но Кӧзяин быттьӧ вунӧдіс Тулан йылысь. Сылӧн ӧзйисны синъясыс да мыйлакӧ гӧрдӧдіс чужӧмыс. Сійӧ матыстчис Кузь кока дінӧ да мыйкӧ тэрыба заводитіс висьтавны сылы. Дерт, Тулан эз тӧд, кутшӧм кывъяс шуаліс Кӧзяиныс Кузь кокалы, но аслас ай пон вежӧрӧн сійӧ пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый тайӧ тӧдтӧм Кузь кокаыс зэв ёна воис сьӧлӧм вылас сылӧн Кӧзяинлы. Ачыс ӧд Тулан мужичӧй рӧдысь жӧ да тӧдӧ нин, мыйӧн помасьӧны татшӧм аддзысьлӧмъясыс.
Бура дыр сёрнитісны ас костаныс Кӧзяин да Кузь кока. Тулан весиг дӧзмис да кутіс никсыны, корны Кӧзяинӧс гортас. Тырмас пӧ нин тэныд кывтӧ песны. Кузь кокаыд сэки кыдз тай кӧсӧйтчыліс Тулан вылӧ: эн пӧ сюйсьы йӧзлӧн сёрниӧ. Збыльысь, кыдзи и чайтіс Тулан, та вылын тайӧ аддзысьлӧмыс эз помась. Сысянь ставыс и заводитчис.
Ӧні Кӧзяин удж вылысь воӧм бӧрын эз нин ворслывлы Туланкӧд, а тэрмасьӧмӧн вердлывліс сійӧс, да найӧ кыкӧн мӧдӧдчывлісны Кузь кокалӧн патера дінӧ. Тані Кӧзяин домавлывліс Туланӧс керка бердын быдмысь кыдз пуӧ, а ачыс сэсся пыр дырджык и дырджык кежлӧ вошлывліс Кузь кокалӧн патераӧ. Регыд мысти нин кутіс петавлыны сэтысь сӧмын асывводзнас. Тулан дивитана синъясӧн видзӧдлывліс Кӧзяин вылӧ. А мӧдыс дзеблывліс синъяссӧ да шулывліс понлы:
— Мый сэсся вӧчан? Мыжа, дерт, ме тэ водзын, мый дыр кежлӧ эновтлі. Вай мунам ӧдйӧджык гортӧ. Кад нин удж вылӧ.
И унаысь на тадзи вӧлі. Тулан весиг кутіс велавны нин Кӧзяинлӧн кыклаын олӧм дінӧ. Но ӧтчыд рытнас Кӧзяин топыда кутліс Туланӧс да шыӧдчис сы дорӧ:
— Кывзы, донаӧй! Ӧнӧдз ми овлім тэкӧд кыкӧн. А регыд лоам куимӧн! И сійӧ коймӧдыс мен тэ кодь жӧ дона! Гӧгӧрво тайӧс!..
Тулан сӧмын никсыштіс Кӧзяинлӧн кывъяс вылӧ. Вӧч пӧ, мый кӧсъян. Тэныд тыдаланаджык. Сӧмын пӧ менӧ эн эновт.
Сійӧ кадсяньыс Кузь кокаыд овмӧдчис Кӧзяин ордӧ. Эз-эз, Кузь кока да Тулан костын эськӧ нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс эз и вӧв. Но медводдза лунсяньыс Кузь кока эз кут казявны Туланӧс Кӧзяиныслӧн патераысь, быттьӧ сійӧ эз и вӧв. Сэсся Кӧзяин бара коркӧя моз кутіс ворслывлыны Туланкӧд удж вылысь воӧм бӧрын да петавлыны сыкӧд гуляйтны. А Кузь кока зумыштчывліс да чушъяліс Кӧзяин вылӧ, кор сійӧ матыстчыліс пон дінӧ. Сэки Тулан кутіс гӧгӧрвоны, мый сійӧ тайӧ патераас вочасӧн мӧдіс лоны лишнӧйӧн. Кӧть эськӧ эз жӧ кӧсйы понйыд, мед кодкӧ торкис сылысь олӧмсӧ. Но оз тай юавны йӧзыд, кор ас ногыс мыйкӧ кӧсйӧны вӧчны.
Ӧтчыд Тулан шуис коркӧя моз куйлыштны паськыд диван вылын. Кӧзяин сійӧс таысь эз дивитлы. Но Кузь кокаыс, кор аддзис диван вылын куйлысь Туланӧс, пыр жӧ кутшӧмкӧ ветьӧкӧн шенасигтырйи уськӧдчис сы вылӧ:
— Тайӧ нӧ нин мый? Видзӧдтӧ, диван вылӧ водӧма, кор ме ачым сэтчӧ ог убӧлит пуксьывлыны!..
Тулан сӧмын эрӧстіс Кузь кокалы воча да пырис пызан улӧ. Дӧзмис сійӧ, мый вӧтлісны коркӧя куйланінысь. А Кузь кокаыд понлӧн эрӧстӧм бӧрын чилӧстіс повзьӧмвывсьыс да котӧртіс кухняӧ.
Рытнас, кор Кӧзяин воис уджаланінысь, Кузь кока бура дыр норасис Тулан вылӧ.
— Муртса ӧд эз курччав менӧ тэнад быдтасыс! Ӧдва удиті кухняӧ! А челядь лоӧны да найӧс нӧ кӧ курччалас?! Нуӧд сійӧс татысь кытчӧкӧ, мед синмӧн эг аддзыв!
Кӧзяин сӧмын серӧктыштіс:
— Татшӧм бур понйӧс ог жӧ кытчӧкӧ эновт! Тэ, буди, мыйкӧ содталан-а?! Сідз абу, Тулан?
Пон кыліс Кӧзяинлысь шыӧдчӧмсӧ, бӧжсӧ легӧдігтырйи да никсігтырйи матыстчис сы дінӧ, быттьӧ кӧсйис шуны, мый ылӧдчӧ Кузь кокаыд.
Но мыйӧн сӧмын Кузь кока аддзис, кыдзи Кӧзяин кутіс малавны Туланӧс, пыр жӧ ӧзйисны синъясыс:
— Кыдзи кӧсъян сэсся! Либӧ ме тані кута овны, либӧ сійӧ! А зэв кӧ нин абу окота сыкӧд торйӧдчыны, вӧч чомтор да домав ывлаӧ! Мед сэні олӧ. Оз небось кынмы...
Кӧзяин пыр жӧ лэдзис синъяссӧ тайӧс кылӧм бӧрын да зілис бурӧдны сійӧс:
— Ӧвсьы, ӧвсьы... Мед тэ ног лоӧ инӧсь...
Сэки и гӧгӧрвоис Тулан, мый тайӧ кадсяньыс патераас медыджыдыс абу нин Кӧзяиныс, а со тайӧ кыськӧ воӧм Кузь кокаыс, коді мыйлакӧ терпитны эз вермы понйӧс. Гӧгӧрвоис аслас пон вежӧрӧн, мый збыльысь тайӧ патераас сылӧн олӧмыс оз артмы, мый ковмас эновтны сійӧс да шога кутіс никсыны-бӧрдны, норасьны Кӧзяиныслы аслас шудтӧм олӧм вылӧ.
— Ланьтӧд ӧдйӧджык!— шуис понйыслӧн никсӧм вылӧ Кузь кока.— Мед сэсся эг кывлы сылысь гӧлӧссӧ татысь. Ывлаын мед колӧкӧ увтӧ.
Нинӧм эз шу Кӧзяин, домаліс Туланӧс да петкӧдіс патераысь.
Сійӧ кадсяньыс Тулан олӧ дом йылын ывлаын. Гажа овлывлӧ сылы сӧмын сэки, кор Кӧзяин аддзывлӧ кад да найӧ коркӧя моз кыкӧн гуляйтӧны либӧ ветлывлӧны вӧрӧ. Сэки Тулан важ моз вильшасьӧ, чеччалӧ да ворсӧ. А горт дорас матыстчигӧн сылы пыр жӧ усьӧ вежӧрас Кӧзяинкӧд кыкӧн важся олӧмыс. Окота лолывлӧ и сылы пыравны ас патераас, но полӧ Кузь кокаысь, коді ӧні ыджыд кынӧма ветлӧдлӧ да кодлӧн дзоньвидзалун вӧсна сэтшӧма кутіс повны Кӧзяиныс. И сэки Тулан нора никӧстлывлӧ патера ӧшиньяс вылӧ видзӧдігӧн. А Кӧзяин понлысь мӧвпъяссӧ гӧгӧрвоӧмӧн меліа малалӧ да бурӧдӧ сійӧс, кыдзи вермӧ:
— Нинӧм, Тулан, ставыс бур. Ставным ми олам асланым олӧмӧн. Гӧгӧрво тайӧс.
Тадзи Тулан и олӧ дом йылын. Верстяммис. Зумышджык да мӧвпалысьджык лоис. И скӧрлуныс, мыйлакӧ, содіс. Кӧть эськӧ миритчыны нин кутіс аслас татшӧм пон олӧмыскӧд. Гашкӧ, тадзи и колӧ да! Но корсюрӧ вӧтасьлывлӧ и патераын важ олӧмсӧ. Ак эськӧ бергӧдчылас на кӧ сійӧ!


Шурик-король
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 135-138 лб.>

Шурик-корольӧс тӧдӧны оз сӧмын матігӧгӧрса керкаясын, но и ставнас посёлокын. Тадзи и шуӧны тайӧ зонкасӧ. Верстьӧяс важӧн нин велалӧмаӧсь сы дінӧ да векджык веськодьпырысь дінтіыс прӧйдитӧны. Быдӧнлӧн на пиысь аслас тӧжд-мог. Некор дізьвидзны. Сӧмын тай аддзасны кӧ Шурик-корольӧс киняулас книга чукӧрӧн, сувтыштласны недыр кежлӧ да нюмъялігмоз шуыштасны: бара нин пӧ йӧйыдлы кодкӧ книгаяс козьналӧма, а мый пӧ сэсся сылы коли керны, сӧмын книгаясӧн и ворсны.
Челядь чукӧр сійӧс аддзӧм бӧрын пыр жӧ горӧдасны:
— Шурик, лок корольсьыд ворсыштам!
— Ог. Некор, — векджык вочавидзӧ Шурик-король.— Ог эшты. Менам аслам мог.
Но мукӧддырйи, кор киняулас нуӧ книга чукӧр, Шурик ачыс кежӧ челядь дінӧ, мед ошйысьыштны на водзын.
— А менам со мый эм, — шуӧ сэки Шурик-король да разӧдӧ челядь пӧвстын книгаяссӧ, мед найӧ ошкыштасны сылысь козинсӧ. Нывкаяс да зонкаяс листалӧны книгаяссӧ да тапкӧдӧны Шурикӧс пельпомас:
— Зэв бур да мича книгаяс кыськӧ судзӧдӧмыд!
А сэк кості Шурик босьтӧ медся мича книгасӧ, аддзӧ сэтысь кутшӧмкӧ серпас да индӧ сы вылӧ чуньнас:
— А тайӧ ме! Со ме кутшӧм мича паськӧма! А мӧд ногыс меным оз позь! Ме ӧд король! Ті менам слугаяс! Сідз али абу?
— Сідз-сідз, — нюмъялігтырйи шуӧны ныв-зон да дэльӧдыштӧны сійӧс:
— Шурик, а тэ збыльысь король?
— Король, король, — зэв эскӧдана шуӧ налы Шурик.— Онӧ мӧй аддзӧй?
— А кӧні нӧ тэнад король паськӧмыд?— бара юалӧ кодкӧ.
— Сійӧ ме вылын, — нӧшта эскӧдана шуӧ Шурик.— Видзӧдлӧй бурджыка. Юр вылын коронаӧй, а пельпомъяс вылын мантияӧй.
Юрас сылӧн и збыльысь важиник кепка, а пельпомъяс вылас дыр нин новлӧм болонь куртка. Но Шуриклы тайӧ паськӧмыс медся мича да дона. Сійӧ чайтӧ асьсӧ корольӧн, чайтӧ, мый сы вылын корольлӧн коронаыс да мантияыс. А нывкаяс да зонкаяс пыльсъялӧны Шуриклӧн кывъяс бӧрын. Но сэсся дугдӧны дэльӧдны сійӧс да бара заводитӧны ворсны ас костаныс. Тӧдӧны, мый Шуриклӧн мамыс некодлы оз сет дойдны ассьыс быдтассӧ. Би пыр кӧть ва пыр мунас, а аддзас ӧбӧдитысьӧс да пуж петкӧдлас. Но сідзсӧ челядь жалитӧны Шурикӧс да весиг кыдзи кужӧны дӧзьӧритӧны сійӧс. То кутшӧмкӧ чӧсмасянторйӧн гӧститӧдыштасны, то мамыс мукӧддырйи воштӧма писӧ да отсаласны сійӧс корсьны.
А Шурик-король мудзӧма жӧ челядькӧд сёрниысь да мӧдӧдчӧ сэк кості гортас. Мамыс важӧн нин виччысьӧ писӧ пажнайтны.
— Со и ме, мамук!— нимкодьпырысь горӧдӧ Шурик керка ӧдзӧссӧ восьтігӧн да книгаяссӧ лабичӧ тэчӧм бӧрын меліа кутлӧ мамсӧ.
— Бара нин кыськӧ книга чукӧр вайӧмыд?— майшасьӧмпырысь шуӧ мамыс, писӧ юрӧдыс малалігмоз.— Кытчӧ нӧ ми сэсся найӧс кутам воштыны? Ок тэ, менам вердан лолӧй! Но пӧрччысь да ӧдйӧджык пуксьы пызан сайӧ, а то кӧдзалас сёяныд...
...Коркӧ Шурик вӧлі мукӧд моз жӧ зэв сюсь да вежӧра детинкаӧн. Сэсся висьмис. Дыр куйліс больничаын. Но висьӧмыс эз лэдз сійӧс, пыр сьӧктӧдіс, а бӧрыннас уськӧдчис юр вежӧрас. И сэсянь зонка лоис немортӧн. Кӧть эськӧ таӧдз велӧдчис школаын, ковмис эновтны сійӧс. Уна и синва киссис мамлӧн. Уна и узьтӧм вой коли сылӧн. Мыйла нӧ ставыс тадзи артмис? Али кодкӧ налӧн рӧдысь мыжмылӧма да ӧні сы пилы лоӧ вештысьны тайӧ грексьыс? Мед инӧ, пиыс мӧдысьджык райӧ, дерт, веськалас. Но ӧд таӧдз му вылас на код тӧдас мый дыра ковмас мучитчыны сылы сьӧкыда висигӧн. И ӧні Шурикыс нӧшта на жальджык кутіс лоны мамыслы. Кытчӧ нӧ сійӧ эновтас ассьыс ӧтка быдтассӧ? Кӧть эськӧ суседъясыс шулывлісны нин: гашкӧ пӧ, интернатӧ сетан, аслыд пӧ кокниджык лоӧ. Но Шуриклӧн мамыс варыш моз уськӧдчывліс тайӧ кывъяс бӧрас суседъяс вылас. Пинясис накӧд. Менам пӧ пиӧй! Кӧть кутшӧм, а аслам! Суседъясыс регыд мысти ӧвсисны. А мам сьӧлӧмлы та бӧрын висьысь пиыс торйӧн нин жаль лои. Водзті ӧд ас вӧснаыс вермис на сулалыштны. А ӧні, кодкӧ кӧ ӧбӧдитас, коді сійӧс доръяс? Кулӧ кӧ мамыс, коді пи вӧснаыс кутас тӧждысьны? И курыд синва мольяс гӧгыльтчылісны та бӧрын мамлӧн чужӧм кузя.
А висьысь Шурик ӧні медся шуда морт. Сійӧ — король. Йиджтысис сылӧн юрӧ тайӧ мӧвпыс висьӧм бӧрас. Лои тадзи. Висьтӧдзыс на ӧтчыд мамыс ньӧбис Шуриклы зэв мича серпасъяса книга, кӧні сёрниыс муніс король йылысь, коді вӧлӧм сюсь да бур сьӧлӧма, кужӧма лӧсьӧдны аслас королевствоас войтырлы бур олӧм, мыйысь сійӧс бӧрынджык казьтылӧмаӧсь нэмъяс чӧж. Шурик унаысь лыддьывліс тайӧ мойдсӧ, сэтшӧма сійӧ воис сьӧлӧм вылас да кутіс помнитны помсянь помӧдз. Эз ӧтчыдысь висьтавлы аскоддьӧмъясыслы. Сӧмын на пуксясны шойччыштны ворсӧм бӧрын, пыр и корасны Шурикӧс, вай пӧ выльысь висьтав коркӧя мойдтӧ. И ставӧн вомнысӧ паськӧдӧмӧн кывзӧны сійӧс. Шурик весиг вӧтасьлывлыны кутіс мойдсӧ. А вӧтас сійӧ ачыс нин вӧлі корольӧн тайӧ шуда королевствоас да сідз жӧ зілис, медым сэні быдӧн оліс зэв бура.
И со ӧні висьмӧм бӧрас тайӧ мойдыс и йиджис Шуриклӧн юр вежӧрӧ да сійӧ сэсянь кутіс лыддьыны асьсӧ корольӧн.
— Мамук, ме ӧд король?— тшӧкыда шулывліс Шурик мамыслы.
— Корольӧй тэ менам, корольӧй, — вочавидзліс мамыс писӧ кутлігмоз. А ачыс дась вӧлі гораа бӧрддзыны.
...Шуриклы гортас эз пукавсьы. Асывнас нуръясьыштас, сюяс зептас нянь шӧрӧм, пасьталас важиник курткасӧ да петас гуляйтны посёлокса улича кузя. Ӧтчыд со тадзи жӧ пырис книгаӧн вузасян магазинӧ. Аддзис челядьлы сиӧм мичасьыс-мича книга да синсӧ эз кут вермыны вештыны сы вылысь. Сідзи и видзӧдӧ книга вылас. Сэтшӧма сійӧ сылы колӧ. Муртса синваыс оз пет. Коркӧя мойд йывсьыс казьтывліс тайӧ книгаыс. Эз вермы терпитны сэки вузасьысьыс да козьналіс книгасӧ Шуриклы. А Шурик нимкодьысла чеччалігтырйи котӧртіс гортас. Мамыс весиг повзьыліс сэки. Эз-ӧ пӧ нин гусяв. Но книгаӧн вузасян магазинын, кытчӧ котӧртліс сійӧ, такӧдісны: мед пӧ видлалӧ да нимкодясьӧ, сылы пӧ сӧмын тайӧ коли ӧнія олӧмас. Сэсянь Шурик и кутіс чукӧртны книгаяс. Став посёлокыс сылы тӧдса. Уналӧн эм важ книгаыд, коді некодлы ковтӧг туплясьӧ. Мед жӧ Шурик чукӧртӧ да ворсӧ наӧн.
Шурик чайтӧ, мый тайӧ посёлокыс, кӧні сійӧ олӧ мамыскӧд, мойдса шуда королевствоыс и эм. Кӧть эськӧ тані олысьяслӧн тырыс тӧжд-майшасьӧмыс да шог-дойыс. Некор налы и нимкодясьыштны да гажӧдчыштны. Быдӧн олӧ аслас олӧмӧн да ӧдвакӧ нин орччӧн олысь йылысь мӧвпыштлывлӧ. Гашкӧ, сідз пырмунігмоз. Сідз жӧ и аддзасны посёлокса улич вылысь Шурикӧс, сӧмын серӧктыштасны да пыр жӧ и вунӧдасны сы йылысь. Но Шуриклы тайӧ войтырыс — медся шуда да медся бур сьӧлӧма йӧз, кодъяс олӧны сылӧн королевствоын. И быдӧнлы Шурик нюмъялӧ да радлӧ, мый сэтшӧм шуда олӧм кужис лӧсьӧдны налы.
Но збыльысьсӧ Шуриккӧд паныдасигӧн медся ёна нимкодясисны сӧмын посёлокса понъяс. Весиг медся скӧръясыс на пиысь оз увтыштлыны Шурик вылӧ. Матыстчасны бӧжнаныс легӧдігмоз да нюлыштасны Шуриклысь кияссӧ. А сійӧ пыр жӧ гӧститӧдас найӧс зептысь кыскӧм няньторйӧн.
Коркӧ рытнас нин Шурик локтӧ гортас. Мамыс ылысянь кылӧ пиыслысь кок шыяссӧ да восьтӧ керка ӧдзӧссӧ. Шурик шудаа нюмъялӧ:
— Мамук, ме ӧд король?
— Корольӧй тэ менам, корольӧй, — ливкйӧдлігмоз вочавидзӧ мамыс да пыртӧдӧ писӧ гортас. Чужӧмыс сылӧн тырӧма висьысь пи дінас помтӧм муслунӧн да мелілунӧн. Синваыс сідзи и дзӧвкъялӧ. А Шурик аддзӧ мамыслысь муса чужӧмсӧ да кутлӧ сійӧс.
— Мамук, ме ӧд король, а тэ королева!
— Сідз-сідз, пиук.
И шуда Шурик нуръясьыштӧм бӧрын водӧ узьны, мед аски король могъясӧн бара ветлӧдлыны посёлок кузя.


Ичӧтик Стасиклӧн тӧждъяс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 139-141 лб.>

Ичӧтик Стасик велӧдчӧ нин школаын. Кужӧ лыддьысьны да гижны. Та вӧсна мамыс корсюрӧ кутіс ыстывлыны сійӧс лавкаӧ: то няньла, то сакарла, то йӧвла. Аслыс некор. Гортад уджыс век юр выв тыр. Водзвыв висьталас, мый ньӧбны да уна-ӧ дон ставыс сулалӧ. А медбӧрын ветлӧмсьыс сетас сьӧм мороженӧй вылӧ, кодӧс сэтшӧма радейтӧ Стасик.
И быдысь Стасик лавка кильчӧ дорысь аддзӧ пӧрысь пӧльӧс, коді, тыдалӧ, лунтыръясӧн сулалӧ тані коран сумкаӧн. Сопрон пӧльӧн шуӧны сійӧс лавкасаясыс. Бара пӧ нин дзор тошка Сопрон пӧльыд кильчӧ дорын. А лавкаас сійӧс оз лэдзны. Сідзи Сопрон пӧль лунтыръясӧн сулалӧ ывлаас, зэрӧ кӧть оз, лымъялӧ кӧть оз. Ротйысьӧм паськӧма. Гӧрбыльтчӧма. Кузь дзор тошка. Важӧн мыссьывлытӧм вӧснаыс сьӧдасьӧм чужӧм вылас, гашкӧ, сё чукыр. Вӧйӧм син гуранъяса. А синъясас сы мында гажтӧмлун, мый видзӧдлан да повзян. Сулалӧ Сопрон пӧль кияссӧ водзӧ чургӧдӧмӧн, юрсӧ ӧшӧдӧмӧн да мыйкӧ, тыдалӧ, мӧвпалӧ ас кежысь аслас гажтӧм олӧм йылысь. Гежӧда кодкӧ матыстчывлӧ сы дінӧ. Быдӧнлӧн ӧнія сьӧкыд кадӧ аслас тӧждыс тырмӧ.
Ичӧтик Стасик Сопрон пӧлькӧд паныдасигӧн жалитӧмпырысь видзӧдӧ сы вылӧ. Мыйла сійӧ тані быд лун сулалӧ? Мыйла сійӧ ӧтнас? Абу ӧмӧй сылӧн ныв-пиыс, кодъяс эськӧ тӧждысисны пӧрысь морт вӧсна? Абу ӧмӧй сылӧн гортыс? Эз ӧмӧй олӧм чӧжнас сійӧ пенсия вылас нажӧвит?
Со тай нӧ Стасиклӧн пӧльыс, мамыслӧн батьыс, олӧ на дінын. Век мичаа вӧччӧма-пасьтасьӧма, шырсьӧма-бритчӧма. Оз петавлы некытчӧ корны. А пенсия воан луннас вина доз на босьтлывлӧ да зэв варов сэки овлывлӧ. Быдторсӧ мойдӧ-висьталӧ ичӧтик Стасиклы. Кыдзи воюйтӧма, кыдзи медся сьӧкыд уджсӧ мыркӧдӧма да таысь орден сетӧмаӧсь. Кӧть эськӧ мамыс шулывлӧ жӧ сэки: орден пыддиыс пӧ мед эськӧ пенсиясӧ ыджыдджыкӧс сетісны.
А Сопрон пӧльыс нӧ мыйла абу сылӧн пӧль кодь? Юаліс коркӧ ичӧтик Стасик та йылысь мамыслысь, но сійӧ сӧмын дӧзмӧмпырысь вочавидзис:
— Лэдзчысьӧма, тыдалӧ. Мый кокыштас, сійӧс и юыштас. Тӧда ӧд, некодлы пӧрысь мортыд та вӧсна оз ков. Со и вӧтлісны гортсьыс.
Сэсся мамыс друг ланьтыштліс да ичӧтик Стасик вылӧ сюся видзӧдӧмӧн содтіс:
— Дерт, прамӧй челядь кӧ, кутшӧм кӧть эз вӧв батьыд, эз жӧ эськӧ вӧтлыны ас дінсьыныс да...
Видзӧдӧ ичӧтик Стасик мам вылас. И кӧсйӧ сылы эскыны и оз эскыссьы, мыйлакӧ. Збыль ӧмӧй ныв-пи вермасны вӧтлыны гортысь ассьыныс батьнысӧ, коді быдтіс найӧс?..
И со воис ӧтчыд ичӧтик Стасиклы юрас мӧвп: кӧть мый, а отсавны Сопрон пӧльлы. Мед сэсся эз нин кут тшыгъявны. Тайӧ кадсяньыс сійӧ шуис чукӧртны мамсьыс гусьӧн мороженӧй вылӧ сетӧм сьӧмсӧ. Вежон, гашкӧ, чукӧртіс. И ӧтчыд школаысь локтігӧн сетіс лавка кильчӧ дорын сулалысь Сопрон пӧльлы чукӧртӧм сьӧмсӧ. Ачыс нинӧм эз шу да ӧдйӧджык вешйис бокӧ. А Сопрон пӧль, тыдалӧ, эз виччысь ичӧтик детинасянь татшӧм козинсӧ, югнитліс синъяснас Стасик вылӧ, мыйкӧ нурбыльтіс вомгорулас да тэрмасьӧмӧн кытчанькӧ тапиктіс.
Пырис сэки ичӧтик Стасик гортас, а аслыс нимкодь. Сыысь, мый отсаліс Сопрон пӧльлы. Талун сійӧ, дерт, оз нин кут тшыгъявны. Пӧттӧдзыс нуръясяс.
Но друг ичӧтик Стасиклысь нимкодь мӧвпъяссӧ торкис мамыс:
— Дона пиук, петав лавкаӧ, няньным быран выйын.
Петіс ичӧтик Стасик лавкаӧ няньла да аслас синъяслы эз эскы. Куйлӧ Сопрон пӧль лавка кильчӧ вылас. Синъясыс куньсаӧсь. Повзис быдӧн ичӧтик Стасик. А кулӧма кӧ нӧ пӧльыс? Матыстчис. Сюсьджыка видзӧдліс. Аддзис, мый лолалӧ. А сысянь вина дукӧн сідзи и паркйӧ. Гӧгӧр йӧз жӧдзӧны да быттьӧ оз аддзыны куйлысь мортӧс. Быттьӧ сідзи и колӧ. Матыстчис ичӧтик Стасик зэв корана синъясӧн орччӧн сулалысь милиция паськӧма морт дінӧ:
— А кулас кӧ нӧ пӧльыс? Колӧ эськӧ отсавны сылы?..
Но мӧдыс кыдзкӧ веськодьпырысь шуис:
— Нинӧм сыкӧд оз ло! Абу нин медводдзаысь. Садьмас да мунас аслас узьланінас...
Сопрон пӧль кыліс, тыдалӧ, сёрнисӧ, восьтіс синъяссӧ да ичӧтик Стасикӧс аддзӧм бӧрын меліа нюммуніс:
— Аттьӧ тэныд, бур детина. Кӧть сьӧлӧм вылын неуна кокниджык лолі талун. Мед жӧ Енмыс, кӧнкӧ кӧ сійӧ эм, сетас тэныд став бурсӧ...
Гӧрдӧдіс Стасик тайӧ кывъяссьыс. Кӧть эськӧ ас кежсьыс дась вӧлі дивитыштны пӧрысь мортӧс. Но кор аддзис, кыдзи нюмдыліс Сопрон пӧльлӧн пыр зумыш чужӧмыс и аслыс лои кокниджык. Сыысь, мый абу на дзикӧдз кусӧма тайӧ мортыслӧн сьӧлӧмыс, мый сійӧ кужӧ на нюмъявны. И кутшӧм нӧ сійӧ, ичӧтик детина, пӧрысь мортӧс дивитысь!
— Сопрон пӧль, — шыӧдчис Стасик куйлысь дінӧ.— Вай чеччы да мун гортад. Кынман тані...
Но тайӧ кывъяс бӧрас пӧрысь морт бара зумышмис:
— Муна эськӧ да. Но ӧд абу нин менам гортӧй. Быть сэсся кытчӧкӧ мун...
Тайӧ кывъяс бӧрас Сопрон пӧль ойзігтырйи ньӧжйӧник чеччис да мӧдӧдчис кытчанькӧ, кӧні сійӧ коллявліс войяссӧ...
Ичӧтик Стасиклӧн Сопрон пӧльӧс кывзігӧн весиг пӧсяліс мышкыс. Збыль али мый мамыс прав вӧлӧма? Абу тай пӧрысь мортыслӧн гортыс. Дерт, кутшӧмкӧ кӧдзыд да няйт пӧдвалӧ муніс. Кӧть эськӧ ас патераас сійӧс корас, но ӧд мамыс оз лэдз. И Стасик жалитӧмпырысь видзӧдіс пыр ылыстчысь Сопрон пӧль вылӧ, кытчӧдз сійӧ эз саясь керкаяс сайӧ. И пиняліс детина асьсӧ сыысь, мый кӧть эськӧ и отсалас кыдзкӧ пӧльыслы, но абу сылы вын сертиыс тайӧ. А сэсся шогпырысь мӧдӧдчис гортланьыс. Мамыслы эз жӧ висьтав лоӧмтор йывсьыс. Сійӧ и збыльысь кутшӧмакӧ прав вӧлӧма. Но и Сопрон пӧльыс зэв жаль. Мыйла нӧ сійӧ тадзи олӧ? Кодкӧ нӧ отсалас оз сылы? Збыльысь ӧмӧй сэтшӧм веськодь сьӧлӧмаӧсь верстьӧясыс? Мӧвпалӧ та йылысь ичӧтик Стасик, и синва мольяс гӧгыльтчӧны сылӧн чужӧмбан кузя.


Пашкыр пожӧм
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 142-145 лб.>

Кӧть и кузь вӧлі паметьыс пашкыр пожӧмлӧн, но весиг и сійӧ эз куж казьтыштны, кыдзи веськаліс Эжва ю бокса тайӧ мыльк йылас да кутіс быдмыны мукӧд пуясысь торйӧн. А вӧлі тайӧ сёр тулысын нин, кор тувсовъя гудыр ваыс дыр ыршасьӧм да повзьӧдчӧм бӧрын вочасӧн раммис да лаймаліс, а сэсся мӧдлапӧвса видзьяс вылысь пышйигмоз шыбитіс ӧтка пожӧм коль веретяысь бокын сулалысь джуджыд мыльк вылӧ. Коль пытшса ӧти кӧйдыс и сетіс пашкыр пожӧмлы олӧмсӧ.
Мыльк вылас сэки сулалісны сӧмын тусяпу да лежнӧг. Та вӧсна на пӧвстын быдмиг-сӧвмигӧн ичӧтик на пожӧмлы нинӧмысь вӧлі повнысӧ, мый сійӧс кодкӧ чегас либӧ дойдас. Турун пуктысьяс тайӧ мыльк вылас эз кежавлыны. Нинӧм вӧлі сэтысь ытшкынысӧ. Да и лежнӧгыс повзьӧдчис. Тшак да ягӧд вотысьясӧс эз жӧ кыскы мылькйыс. Со и повтӧг быдмис ичӧтик пожӧм да вочасӧн пыр вылӧджык и вылӧджык кыптіс кытшалысь тусяпуысь да лежнӧг кустъясысь. Эз куж весиг мӧвпыштлыны, мый колӧ вӧлі висьтавны аттьӧ тайӧ быдмӧгъясыслы, кодъяс ичӧтдырйиыс видзисны быдсяма омӧльторъяссьыс. Чайтіс, мый тадзи и колӧ. Мый сылы Енмыс сиӧма лоны матігӧгӧрас медыджыдӧн да медъёнӧн.
Ичӧтдырйиыс сійӧ полыштіс на кузь да кӧдзыд тӧвъясысь, асныра тувсов ытваясысь, гымалысь-чардалысь кымӧръясысь да зілис нюкыльтчыштны му бердас, медым асьсӧ видзны. Но кымын кузьджык да пашкырджык лоис, кымын пыдӧджык пырисны сылӧн пыр нюжалысь вужъясыс Эжва бердса мылькйӧ, сымын зумыдджыка чургӧдліс сійӧ ассьыс туганъяссӧ вывлань да эз нин зіль копрасьны некодлы. Весиг муӧ гылалысь сылӧн коль кӧйдысъясыс эз зільны петавны пожӧм-мамкӧд орччӧн, тӧвъяс да тувсов ытва отсӧгӧн воӧдчылісны неылын паськӧдчӧм веретяын быдмысь лыдтӧм-тшӧттӧм пожӧмъяслӧн дінъяс улӧ. Сэні найӧ быдмисны гажаджыка, ӧтувджыка. А тані пашкыр пожӧм дорас найӧ полісны асланыс мамысь, мый сійӧ оз сет налы быдмыны сідзи, кыдзи колӧ, мый мырддяс муыслысь вӧзйӧм вынъяссӧ да босьтас ловнысӧ.
А неылын веретяын быдмысь пожӧмъяс весиг завидьтылісны мыльк вылын сулалысь ӧтка пожӧмлы да тӧв нырлӧн кыпӧдчигъясӧн вашкӧдчылісны ас костаныс сы йылысь, мый со пӧ ӧд тайӧ пашкыр пожӧмыс нинӧмысь оз пов, некод сійӧс оз вермы да сійӧн и смела кутӧ асьсӧ, оз кӧсйы стадитчыны мукӧдъяскӧд. А асьныс жӧ пожӧмъясыс зілисны чукӧрӧнджык кутчысьны.
Кывзіс ӧткӧн сулалысь пашкыр пожӧм веретяса пожӧмъяслысь вашкӧдчӧмсӧ да сӧмын пыр вылӧджык енэжлань зілис сетчыны аслас вожъяснас. Быттьӧ кӧсйис шуны, вашкӧдчӧй да завидьтӧй меным. А меным пӧ ті веськодьӧсь. Меным пӧ ті онӧ колӧй. Ме пӧ и тіянтӧг верма овны.
Мыльк вылын сулалысь ӧтка пашкыр пожӧм вӧлі и аслыссикас пасӧн мӧдлапӧвса тылань восьлалысь чери кыйысьяслы. Сы весьтті буретш прӧйдитіс тылань нуӧдысь ордымыс. Корсюрӧ пашкыр пожӧм улын шойччысь чери кыйысьяс шензьӧмпырысь видзӧдлывлісны енэжӧдзыс нюжӧдчӧм тайӧ пу вылас, дивуйтчисны сылӧн кызта да судта вылӧ да сёрнитісны сы йылысь, мый уна дас во на сулалас тайӧ пуыс. Нинӧмысь сылы повнысӧ. Сӧмын вӧрзьӧдлывліс ассьыс туганъяссӧ пашкыр пожӧм тайӧ сёрнияссӧ кылӧм бӧрын. Быттьӧ кӧсйис шуны, ме пӧ и сідз тӧда, мый меным Енмыс сиӧма помтӧг овны.
И тадзи колис уна во. Чайтіс пашкыр пожӧм, мый сыысь джуджыдыс, ёныс да вынаыс сэсся абу нин да тувсов ытваяслӧн ышмигӧн, гымаліг-чардалігъясӧн нарошнӧ зілис нерсьыны да ошйысьны аслас выннас, быттьӧ кӧсйис шуны, мый сійӧ свет вылас ӧтнас татшӧм ёныс, зумыдыс да пашкырыс. Некодӧс нин сэсся сійӧ оз кӧсйы тӧдны.
Но ӧтчыд рытыввывсянь кутіс кыпӧдчыны ыджыд кымӧр. Вочасӧн сійӧ пыр паськаліс да сьӧдӧдіс, кутіс нин муркакывны сынӧдас синтӧ ёрысь чардбиясӧн. Лигышмунісны, жмитчисны ӧта-мӧд дінас да зілисны копыртчыны муланьыс веретяын сулалысь пожӧмъяс, козъяс, кыдзьяс да пипуяс. Найӧ кӧсйисны ӧтитор, мед кыдзкӧ бокиті прӧйдитас сьӧд кымӧрыс да некутшӧм ускӧттьӧ оз вай некодлы. Та вӧсна и ӧтув зілисны кутчысьны.
Но мыльк вылын сулалысь ӧтка пашкыр пожӧм сӧмын сераліс веретяын сулалысь пуяс вылын, аслас туганъясӧн шенасиг зілис венласьны ыджыд сьӧд кымӧркӧд да горӧдлывліс сылы, мый нинӧмысь оз пов, мый сылы ставыс веськодь, мый сійӧ тайӧ свет вылас медыджыдыс да медъёныс. Сэк, кор сьӧд кымӧр воис ыджыд да пашкыр пожӧм весьтӧдз, дзикӧдз раммисны веретяын сулалысь пуяс. Сӧмын пашкыр пожӧм зілис нӧшта ӧтчыдысь горӧдны ыджыд да сьӧдсьыс-сьӧд кымӧрлы, мый сійӧ абу веретяса полысь пуяс кодь да мый сійӧс нинӧмӧн он повзьӧд. Сэки ыджыд да ёсь тӧв ныр уськӧдчис пашкыр пожӧм вылӧ да кутіс киськавны сійӧс йиа шерӧн. Но пашкыр пожӧм сӧмын шенасис аслас туганъясӧн да сераліс та вылын.
Коді тӧдас, дыр-ӧ эськӧ вермасисны ас костаныс ыджыд да сьӧд кымӧр да пашкыр пожӧм. Но друг югыдсьыс-югыд чардби косьӧбтіс пашкыр пожӧмлӧн йыв кузя. Некыдзи эз виччысь татшӧмторсӧ пожӧм. Ӧд кымын дас во оліс свет вылас да некод эз лысьтлы сійӧс дойдны. Ставӧн полісны сыысь. Тайӧ пӧрйӧ жӧ друг шӧри чашмуні пашкыр пожӧмлӧн йылыс да яръюгыд биясӧн кутісны сотчыны сылӧн шенасьысь туганъясыс. Пыр на чайтіс пашкыр пожӧм, мый ылын на сылӧн нэм помӧдзыс да важ моз зілис кыпӧдны ассьыс морӧссӧ. Но мӧд дай коймӧд чардби нӧшта сизьдыштісны сы кузя. И лёкысь дзуртӧмӧн друг кутіс пӧрны да ыджыд шыӧн швачкысис му вылӧ пашкыр пожӧмлӧн йылыс. А ачыс сійӧ ыпъяліс яр биӧн. Стракӧ воисны тайӧс аддзылӧм бӧрын веретяын сулалысь пуяс да аттьӧалісны Медыджыдсӧ сыысь, мый наысь бокиті муніс тайӧ ускӧттьӧыс.
Сӧмын пашкыр пожӧм ӧтнасӧн бӧрдіс бушкола да шера адас, кор казяліс, мый сылы не нимкодясьны нин тайӧ свет вылас, мый воис пом сылӧн шуда да гажа олӧмлы. Вӧлисти гӧгӧрвоис сэки пашкыр пожӧм, мый тайӧ му вылас нинӧм абу помтӧмыс, мый ставыс коркӧ помассьӧ, тшӧтш и кодлӧнкӧ олӧмыс. И жаль лоис сылы бӧръя здукъясас, мый эз коль ас йывсьыс казьтылысьясӧс, мый найӧ пышйисны сы дорысь и мый кулас да некод весиг оз кут помнитны сійӧс. Но и тайӧ здукас эз куж мӧвпыштлыны пашкыр пожӧм, мый Медыджыдыс накажитіс сійӧс сыысь, мый оліс сӧмын ас йывсьыс мӧвпъясӧн, мый ас кындзиыс ӧтдор некодӧс эз пыдди пуктывлы, мый вывті нин ошйысис аслас ыджданас да вын-эбӧснас.
Некымын во на сійӧ сулаліс та бӧрын тайӧ мыльк вылас. Сылӧн чегӧм йылыс дзикӧдз косьмис. Коркӧ-некоркӧ ыджыд тӧв пӧрӧдіс тайӧ пожӧмсӧ. А тувсов ваыс нуис сійӧс кытчӧкӧ бокӧ. Со тадзи и воис багатыр кодь пожӧмлӧн нэм помыс.


Вӧрса туй
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 145-149 лб.>

Ог тӧд, кыдзи, но тӧдса ли, тӧдтӧм ли вӧрӧ мунігӧн векджык корся кутшӧмкӧ туй да мӧдӧдча сы кузя. Сійӧ быть нин кытчӧкӧ вайӧдас. Абу ӧд сідз-тадз ветлысь-мунысьяс талявлӧмаӧсь тайӧ туйсӧ. Сідзкӧ, позьӧ мый вылӧ кӧ надейтчыны сы кузя восьлалігӧн.
Унджык вӧрса туйясыс ӧткодьӧсь сійӧн, мый пармаӧ пыригӧн найӧ паськыдӧсь да зумыдӧсь, быттьӧ мир туй кузя восьлалан, но вочасӧн пыр векнялӧны да вожалӧны, он тӧд весиг мукӧддырйи, кутшӧм туй вожӧ кежны, а сэсся векджык важ керасъясӧ воигӧн кытчӧкӧ вошӧны. Быттьӧ кӧсйӧны шуны: тырмас пӧ, другӧй, менӧ талявны, но ме пӧ тэнӧ вайӧді кытчӧ колӧ, а сэсся пӧ ачыд бӧрйы, кытчӧ водзӧ восьлавнысӧ, сӧмын пӧ эн ылав да вӧрсьыс бӧр петігас куж менӧ корсьны.
Но паныдасьлӧны и сэтшӧм вӧрса туйяс, мый, кажитчӧ, найӧ дзоньнас мусӧ кытшовтӧны. Восьлалан-восьлалан татшӧм туй кузяыс, а сійӧ пыр ӧтпасьта. Вуджан шор визьӧгъяс, кыпӧдчылан ягъяс вылӧ, а туйыс нуӧдӧ пыр водзӧ и водзӧ, помыс оз волы. Сьӧлыштан сэки став вылас, код тӧдас на ӧд, кытчӧ вайӧдас тайӧ помасьлытӧм туйыс, да бергӧдчан бӧр. Буретш татшӧмӧсь и эмӧсь вӧр кыскалан туйяс, кодъяс помсянь помӧдз вомӧнавлӧны миянлысь парманымӧс.
Ичӧтдырсянь вӧрса туйясӧд восьлалігӧн пыр чайтлі, мый сійӧ либӧ мӧд туй вайӧдас кутшӧмкӧ шензьӧдана дивӧ дорӧ. Гашкӧ, петкӧдас пемыд вӧрса ты дорӧ, кӧні берег пӧлӧныс поздысьӧмаӧсь некор на аддзывлытӧм лэбачьяс, а пемыд ваас уялӧны вӧвлытӧм черияс, кӧні берег вылас важысла сьӧдасьӧм да нитшсялӧм ичӧтик керкаын олӧ зэв кузь дзор тошка пӧль, коді гӧститӧдас менӧ чӧскыд юкваӧн, а сэсся трачкӧдчысь бипур дорын пукалігӧн кутас мойдны аслас олӧм-вылӧм йылысь помтӧм мойдъяс. Гашкӧ, вайӧдас кадъя нюрӧ, кыті восьлалігӧн вошлывлӧ кок увсьыд муыс, кытчӧ волывлӧны ва юны йӧраяс да коді аръяснас гӧрдӧдлӧ помтӧм-помӧдз турипув тусьясӧн. А гашкӧ нӧ, удайтчас волыны вӧр пӧвстӧ вошӧм ичӧтик сиктӧ, кӧні олысьясыс кыйӧны звер-пӧтка, вийӧдӧны сир, вотӧны тшак да ягӧд, да кытысь тэ аддзан аслыд выль ёртъясӧс.
Но векджык менам надеяясӧй эз збыльмывлыны. Ме и ачым тӧді та йылысь. Ӧд вӧвлытӧмторйыд овлывлӧ сӧмын мойдын. А миян олӧмын унджык мойдыс бура нин тӧдса быдӧнлы. Но ӧд код тӧдас на олӧмтӧ. Гашкӧ, став шензьӧданаторъясыс водзынӧсь на.
А вӧрса туйясӧд ме помтӧг восьлавлывлі тшакаинъяс да вотӧсаинъяс корсигӧн. Мукӧддырйи веськавлі сэтшӧминъясӧ, мый нимкодьӧйла заводитліс тіпкыны сьӧлӧмӧй. Колӧ жӧ та мында тшаклы либӧ пувлы лоны! А ме уна-ӧ татысь верма петкӧднысӧ? И мӧдысь удайтчас-ӧ волыны татчӧ? Но мукӧддырйи лунтыръясӧн ветлӧдлігӧн муртса джынвыйӧ тырлывліс кӧрзинаӧй. Оз жӧ тай быдлаын да быд во ӧткодя чуж вӧрса озырлуныд. Но меным и сыысь вӧлі нимкодь, мый сюрис. Кымын сьӧкыдджыка сюрӧ, сымын донаджык вӧрса прӧмысыд. И аттьӧ нин колӧ висьтавны вӧрыслы, мый кӧть и неуна, но век жӧ номсӧдыштіс тэнӧ. Татшӧм мӧвпъясӧн мӧдӧдчывлі гортлань.
Но овлывліс, торйӧн нин кымӧра лунъясӧ, кытчӧкӧ друг вошлывлі вӧрысь петан туйыс. Чайтан да ӧд, эн и ёна ылыстчыв туйсьыс. Сыкӧд орччӧн кӧнкӧ вотчин. Тані сылы колӧ лоны. То ӧтилаӧ сетчылан, то мӧдлаӧ, а сійӧ быттьӧкӧ ворсӧдчӧ тэкӧд, дзебсясьӧ тэысь. И сэки, пока эм вын-эбӧсыд, заводитан помтӧг кытшлавны вӧртіыс да некымынысь волан ӧти и сійӧ жӧ местаас. Вӧлисти ыркмунӧ сьӧлӧмыд: збыльысь ӧмӧй ылалі да сэсся код тӧдас, дыр-ӧ ковмас келавны вӧртіыс. А гашкӧ, нэм кежлӧ ковмас кольччыны татчӧ. Сэки лӧньӧдан повзьӧм сьӧлӧмтӧ да дыр сулалан ӧти местаын. Мӧвпалан ас кежсьыд, кодарсянь пырин тайӧ тӧдтӧм вӧрас, кодарлань кывтӧны помасьлытӧм руд кымӧръясыс да кытчань чужӧмбанӧн сулалӧны пожӧмъясыс. Дзик быдтор сэки зілян казьтыштны: и кодзувкоткаръяс, и рой тошка пуяс, и паныдасьлысь шор визьӧгъяс. Медбӧрын ясыдджык лоӧ юрад, гӧгӧрвоанаджык тайӧ тӧдтӧм вӧрыс да сэки повтӧг нин мӧдӧдчан кодарланькӧ, а туйыс со неылын и вӧлӧма. Чуклялӧ нэмӧвӧйся пожӧмъяс да козъяс костӧд да нӧшта быттьӧ дивитӧ тэнӧ сыысь, мый эн ӧдйӧ сійӧс куж корсьнысӧ.
Эз нин сэтшӧм тшӧкыда тадзисӧ вӧвлывлы. А овлывліс кӧ татшӧмторйыс, регыд мысти и сюрлывліс туйыс. Гашкӧ нӧ, сы вӧсна, мый ичӧтдырсянь ай-мам велӧдлісны менӧ пыдди пуктыны пармасӧ. Пыран пӧ вӧрад да медводз копыртчыв сылы, чолӧмав, си сылы быд бурсӧ водзӧ уна-уна вояс кежлӧ, а сэсся вӧлисти нин кор сылысь, мый кӧсъян. А гортад бӧр мӧдӧдчӧм водзвылын колӧ пӧ аттьӧавны пармасӧ сыысь, мый лышкыда козьналіс тэнӧ. Сэки пӧ и некор он вош вӧрад да сійӧ пыр кежлӧ лоӧ тэныд асӧн да мусаӧн. Збыльысь ӧд правӧсь вӧлӧмаӧсь ай-мамъясным, кымын во со ветлӧдла вӧрӧд тӧдса и тӧдтӧм туй кузя и быдысь сійӧ мыйӧнкӧ да мыйӧнкӧ козьналӧ менӧ, и быдысь сэтчӧ волӧм бӧрын заводитан кывны асьтӧ важ моз ёнӧн, зумыдӧн да дзоньвидзаӧн. Со и пыр кута тӧд вылын важся бурсиӧмъяссӧ.
...Со нӧ кыдзи неважӧнся ӧти гожӧмӧ артмис. Мӧдӧдчим ёртъяскӧд тшакла машинаӧн тӧдтӧм пармаӧ. Пӧжалуй, ӧтилы миян пиысь сӧмын вӧліны тӧдсаӧсь сэтчӧс вӧръясыс. Сылысь кывзысьӧмӧн и восьлалім машинаысь чеччӧм бӧрын тӧдтӧм ордымӧд. Луныс вӧлі кымӧра. Сӧмын корсюрӧ сук ру пыр моз тыдовтчыліс шонділӧн мыгӧрыс. Гашкӧ, тайӧ и отсаліс миянлы видзчысьны тӧдтӧм вӧрын вошӧмысь. Быдӧнлы сюрис тырыс кодь ельдӧг, путник, гоб. Нимкодь вӧлі таысь, мый эз ло весьшӧрӧ татшӧм ылӧ волӧмыс.
И сэки кодкӧ миян пиысь пажнайтігӧн нӧшта на ыззьӧдіс ставнымӧс пыравны мӧдлаӧ. Луныс пӧ кузь на да удитам на пӧ вотчыштны. А шондіыс сэки дзикӧдз саясис кыз кымӧръяс сайӧ. Но миянӧс тайӧ эз нин повзьӧд. Быттьӧ ас серти тӧдмалім нин тайӧ тӧдтӧм вӧрсӧ да нинӧмысь вӧлі повнысӧ. Тайӧ пӧрйӧ мӧдӧдчим вӧр пытшлань важ кыскасян туй кузя да вочасӧн разӧдчим, коді кытчӧ. Ме мукӧдсьыс ылӧджык мӧдӧдчи ас кежысь мӧвпалігмоз, кытчӧ нӧ эськӧ вайӧдас тайӧ вӧрса туйыс. Оз-ӧ збыльмӧд томдырся надеяясӧс? Но и сылӧн помыс эз вӧв. Дугдывтӧг муніс пыр водзӧ и водзӧ. Кежи туй бокас да куті ӧктыны кӧрзинаӧ тані паныдасьлысь уль путникъяс да йӧла ельдӧгъяс.
Но сук понӧль пӧвстӧ веськалӧм бӧрын быттьӧ мыйыськӧ гудыртчис юрӧй. А таӧдз пыр на куті тӧд вылын, кӧніджык туйыс да кодарлань колӧ восьлавны. Шуи аслым бӧр петны туй вылас. Регыд быттьӧ сійӧ эськӧ и сюрис. Куті восьлавны сы кузя, но друг менам туйӧй вомӧнасис дзик мӧд туйкӧд. И ӧні эг нин тӧд, код туйыс нӧ вӧлі менамӧн да кодарлань колӧ восьлавнысӧ. Медбӧрын кыдзкӧ гӧгӧрвои жӧ, мый зумыдджык да паськыдджык туй кузяыс колӧ мунны. Но кодарлань? Мӧд туйыскӧд паныдасьлӧм бӧрын ставыс торксис менам юрын.
Пӧшти котӧртігмоз мӧдӧдчи ӧтарлань. Бура дыр кодь нин муні. Колӧ эськӧ важӧн нин паныдасьны туй вылын сулалысь машинаыслы. Но со ӧти, мӧд, коймӧд чукыль, а сійӧ век абу и абу. Сэки и гӧгӧрвои, мый ог сэтчань мун. И друг менам юрын вирдыштіс, мый талун вӧрӧ уна йӧзкӧд пыригӧн вунӧді копыртчывны пармаыслы да сины сылы став бурсӧ. Сэки ме шыӧдчи парма дінас, кори прӧститны тайӧ грексьыс да отсавны петны меным машина дорӧ. Та бӧрын эг нин сэсся ёна тэрмась. Кодкӧ быттьӧ шуис меным, мый восьлала веськыда буретш сійӧ колана туйӧдыс. Мый лоӧма лоӧма нин. Коркӧ ӧд пета жӧ машина дорас. Сэсся ӧд оз жӧ эновтны менӧ ёртъясӧй сьӧд вӧр шӧрас. Сӧмын корсюрӧ шызьӧдлі чӧв олысь вӧрсӧ аслам горӧдӧмъясӧн, мед и менам ёртъясӧй, абу кӧ ёна ылынӧсь найӧ, шыасясны меным воча. И збыльысь, недыр восьлалыштӧм бӧрын кыліс воча горӧдӧм шы. Нӧшта ӧти чукыль кежи и тыдовтчис миян машинаным. Вӧлисти сэки личаліс сьӧлӧм вылын. Ёртъясӧй сӧмын на жӧ, вӧлӧмкӧ, петӧмаӧсь машина дорас да сералыштісны: дыр жӧ пӧ ветлӧдлан. А ме аттьӧалі тайӧ вӧрсӧ да тайӧ туйсӧ, кодъяс отсалісны меным бӧр петны татысь. Машинаын пукалігӧн нин быдтор тӧдысь ёртӧй шуис, мый тайӧ вӧр кыскалан туйыс оз пӧ нин сэтшӧм ылӧ и нуӧд. Люкасин пӧ эськӧ юӧ да бӧр ковмис сэки бергӧдчыны. Сӧмын пӧ дырджык ковмис эськӧ восьлавнысӧ.
Мыйлакӧ, ӧні вӧтасьла быдсӧн тайӧ туйсӧ. И вайӧдӧ сійӧ менӧ быттьӧ и аддзывлытӧм на ты дорӧ, и кадъя нюрӧ, и вӧр пӧвстӧ вошӧм сиктӧ. Гашкӧ нӧ, вӧтын менам томдырся надеяясӧй збыльмасны. Сэтшӧм нин тай мортыд. Оз вермы овны надеятӧгыд.


Мам кильчӧ
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 150-151 лб.>

И со бара туй чукыль сайсянь тыдовтчис батьӧн на кыпӧдӧм важ короминаыс. Тэрмасьӧмӧн мӧдӧдчи водзлань, мед ӧдйӧджык тувччыны сідз жӧ нин важмӧм кильчӧ пос вылӧ. Ас кежысь чайті, мися, гашкӧ, мам коркӧя моз петӧма кильчӧ вылас да синсӧ читкыралігмоз виччысьӧ менӧ, туй выв мортӧс. Ӧд кыдзи ачымӧс тӧда, векджык мыйлакӧ кильчӧ вылын вӧвлісны тайӧ шуда паныдасьлӧмъясыс. Быд пӧрйӧ, гортысь петӧм бӧрын, мам кильчӧ вывсянь жӧ сиӧ меным бур туй да дыр ӧвтчӧ кинас, чышъян дорнас синъяссӧ чышкалігмоз.
Со тадзи жӧ армияӧ мунігӧн мам колльӧдіс менӧ кильчӧ вывсяньыс ылі туйӧ да сиис бӧр локны ловъяӧн да дзоньвидзаӧн. Быдсямасӧ ковмис тӧдлыны салдаталігад. Но, буракӧ, мамлӧн сьӧлӧмсянь петысь кывъясыс и видзисны менӧ став сикас омӧльторъяссьыс. Дыр мысти, водз асылын, сьӧлӧм тіпкигмоз кайи кильчӧ вылӧ да гусьӧник гольӧдчи ӧдзӧсӧ. Ачым мӧвпалі сэки, коді нӧ восьтас меным кильчӧсӧ, али кодкӧ чой-вок пиысь, али мамным? Виччыси, дерт, мамӧс. Збыльысь, сійӧ и восьтіс кильчӧ игансӧ. А ме пӧ сідзи и тӧді, мый тэ талун локтан, шуис сійӧ, да тайӧ войсӧ пӧ прамӧя эг нин узьлы. И ми бара топыда кутчысьлім, и бара мамлӧн синваыс кутіс петны нимкодьысла, мый сылӧн быдтасыс бӧр воис гортас. Ловъяӧн да дзоньвидзаӧн.
Быдысь мам кильчӧ вылӧ кайӧм бӧрын, сюся видзӧдла гӧгӧрбок. Кӧнкӧ пуӧ ыджыд олӧм, а тані, меным кажитчӧ да, уна воӧн нинӧм абу вежсьӧма. Сӧмын тай керкалӧн увтас керъясыс заводитӧмаӧсь пырны муас, град йӧр потшӧсыс нёровтчыны кутӧма да ылын-ылын лӧзалысь пармаыс плешкассьӧма. А меным тайӧ кадас нимкодьсьыс-нимкодь овлывлӧ мам кильчӧ вылын, кытысянь коркӧ петавлі ылі туйӧ да кодкӧд паныдасьлӧмъяссӧ сэтшӧм ёна виччыся татчӧ гежӧда волігъясӧ.
Гожся рытъясӧ, кор став матігӧгӧрса уджсӧ нин бергӧдӧма, кор лунтыр пессьӧм бӧрын мудз ывлаыс дасьтысьӧ недыр кежлӧ ойбыртлыны, кор рытъя чӧв-лӧньсӧ торкӧ сӧмын лэбачьяслӧн шуда дзользьӧмыс, мам радейтлывлӧ пукавлыны кильчӧ вылын, дерт жӧ, мӧвпалӧ-казьтылӧ аслас кузь олӧм йылысь. А кежавлӧны кӧ тайӧ кадас суседъяс, накӧд сёрнитігмоз бара жӧ важ йывсьыс радейтӧ висьтавлыны да велӧдыштны ӧнія войтырӧс, медым эськӧ найӧ тӧлка-лададжыка олісны. Ми, сылӧн быдтасъясыс, слӧймылам кӧ тайӧ кад кежлас, сідз жӧ радейтам кывзыштны мамлысь висьталӧмсӧ.
Кӧть эськӧ помтӧг пукалам кильчӧ вылын мамкӧд орччӧн, но мешайтӧны дзизгысь номъяс, кодъяс рытъявылыс лоӧны нӧшта ярджыкӧсь.
— Тырмас нин, мамук. Пырам гортӧ, — медбӧрын шуам ми сылы.
— Часлы, неуна пукалышта на. А ті, колӧкӧ, пырӧй, — вочавидзӧ сійӧ миянлы.
Оз повзьӧдны сійӧс и горш номъясыд. Нимкодь мамлы татшӧм шоныд да лӧнь рытъясас. Сыысь, мый со бара тӧв бӧрын воис гожӧм, бара Ен сыкӧд, удайтчас во гӧгӧр кежлӧ запас лӧсьӧдны, бара небзьывлӧ сьӧлӧмыс чӧскыд дука гожся сынӧдсӧ апалігӧн. Кымынысь нин со тадзи Муыс бергӧдчыліс шонді гӧгӧр, кымын тӧв да гожӧм нин воліс, кымынысь пукавліс миян мам тайӧ важмӧм кильчӧ вылас. И ми, сылӧн быдтасъяс, гортӧ пыригмоз сиам мамлы, медым унаысь на удайтчывліс сылы петавлыны аслас кильчӧ вылӧ. Пукалыштны, казьтывлыны важсӧ, велӧдыштны миянӧс, томджыкъясӧс, нимкодясьыштны шондіувса олӧмнас.
...И бара кузь вӧлӧк вуджӧм бӧрын матыстча тӧдса кильчӧлань. И бара коркӧя моз тіпкӧ сьӧлӧмӧй. Важ моз-ӧ виччысьӧ менӧ дона мамӧй? Петалас оз сійӧ кильчӧ вылас? Мед жӧ эськӧ петалас на!..


Куим мык
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 152-154 лб.>

Зык-шумыс Ӧньӧ да Веньӧ костын быттьӧ нинӧм абусьыс и лои. Ӧньӧ зэв лабутнӧй зонка. Абу уна сёрниа. Быд кыв сылӧн зарни дон сулалӧ. Ёна радейтӧ вуграсьны. Гожӧмнад вадорсьыд сійӧс пельтіыс он кыскы. И сюрӧ ӧд. Кӧть эськӧ ачыс шег кодь на и эм. Весиг верстьӧяс сылы завидьтӧны да завидьтігмозыс дэльӧдӧны зонкаӧс: тэ пӧ, дерт нин, кутшӧмкӧ гуся кыв тӧдан, сідз-тадз пӧ ӧд тэнад вугырӧ чериыд оз ӧшйы. Зонка сӧмын гусьӧн нюмъявлывлӧ да нинӧм та вылӧ оз вочавидзлы.
А Веньӧ вильышсьыс-вильыш. Век кыйӧдӧ кодӧскӧ пӧръявны либӧ код вылын кӧ сералыштны. Вильышлун вӧснаыс, тыдалӧ, сылӧн нинӧм оз и артмывлы. И чериыд сылы Ӧньӧ мозыд оз сюрлывлы. Сы вӧсна, мый ёнджыка повзьӧдлӧ черисӧ.
Тайӧ пӧрйӧ Веньӧ вӧзйысис Ӧньӧлы: босьтлы пӧ аскӧдыд вуграсьны, гортсаясӧс пӧ окота юкваӧн номсӧдыштны.
— Кутшӧм тэысь вуграсьысь, — вочавидзис Ӧньӧ.— Сӧмын пулюшайтны черисӧ кутан да сійӧ дзикӧдз пышъяс.
— Ог-ог, — эскӧдӧ Веньӧ.— Кыдзи тэ кутан вӧчны, сідзи и ме.
— Сідзкӧ, аски водз асыв и мӧдӧдчам ыджыд лыа вывсянь мыкъясӧс вугравны, — шуис Ӧньӧ.
Асывнас, шондіыс муртса на вӧлі тыдовтчӧма ылі вӧртас сайысь, зонкаяс паныдасисны сиктысь вадорлань нуӧдысь ордым вылын. Ӧньӧ видзӧдліс Веньӧ вылӧ да сӧмын ружӧктыштіс, но нинӧм эз шу. Аслас Ӧньӧлӧн шатиныс кузь, вӧсни да зэв веськыд кыдз пуысь. Бура дыр корсис сійӧс вӧрысь да сэсся мичаа косьтіс. Вуграсян кӧвйыс вӧсни, но ён. Ыджыд вокыс козьналіс. Шуис, импортнӧй пӧ. Табйыс ичӧтик, мед чериыс оз повзьы. А Веньӧлӧн нӧ мый. Серамыд весиг петӧ. Тэрмасьӧма, тыдалӧ, да зор кызта шатин кыськӧ аддзӧма. Вуграсян кӧвйыс кызсьыс-кыз. А табйыс кулак ыджда.
— Кыдзи нӧ татшӧм шатиннас кутан вуграсьны?— юалӧ ёртыслысь Ӧньӧ.
— Видзӧдлам на, коді унджык кыяс, — ошйысигмоз вочавидзис Веньӧ.
Ӧньӧ сӧмын довкйӧдлыштіс юрнас. И кык ёрт мӧдӧдчисны вадорлань. Луныс вӧлі мичасьыс-мича. И кокъясыс зонкаяслӧн быттьӧ асьныс нуӧдісны ыджыд лыа вылӧ мыкъясла.
Ставыс ӧд Ӧньӧ ног и лои. Ачыс сійӧ лэптавны эз удит яя мыкъясӧс кузь да кокни шатинӧн. А сысянь неылын Веньӧ сӧмын пулюшайтӧ аслас зор кодь шатинӧн черисӧ. Весиг ни ӧти лов сылы оз кӧлась. И завидь лои сэки Веньӧлы, кор матыстчис Ӧньӧ дорӧ да аддзис, мыйта нин ёртыс удитӧма вугравны.
— А меным тай мыйкӧ омӧля сюрӧ, — гораа шуис сэки Веньӧ.
— Эн мешайт, эн повзьӧдлы черисӧ, — вашнитіс дӧзмӧмпырысь Ӧньӧ. А ачыс синсӧ эз вештыв таб вылысь. Весиг эз бергӧдчыв Веньӧлань. И со бара нин сійӧ яя мык лэптӧ да пельпом саяс шыбитӧ. Сэк кості Веньӧ дыр эз зевайт. Кватитіс Ӧньӧлысь некымын лов да котӧртіс аслас шатин дорӧ. Сідзи сэсся сылы лунтырӧн эз и сюр. Быттьӧ Енмыс ёрис зонкаӧс. Лыа вылын куйлісны сӧмын Ӧньӧлысь гусялӧм яя мыкъяс.
Медбӧрын ёртъяс шуисны мӧдӧдчыны гортаныс. Ӧньӧ мудзтӧдзыс нин лэпталіс черисӧ. А Веньӧ колӧкӧ эськӧ важӧн нин кайис, но сылы окота вӧлі тӧдны, казялас оз ёртыс чери гусялӧмсӧ. И казяліс ӧд. Вӧлӧмкӧ, Ӧньӧыд оз на сідз-тадз шыблав мыш саяс кыйӧм черисӧ, а лыддьӧ-арталӧ ас кежсьыс быд лов.
— А кӧні нӧ куим мыкыс?— гораа юаліс сійӧ сумкаас черисӧ лӧдігӧн.
Сэсся шыӧдчис Веньӧ дінӧ:
— Эн тэ босьт волігад? Сёӧс ӧд кыйи, а ӧкмысдас сизимыс сӧмын тані.
— Лыддьы бурджыка, — шуис сылы наяна Веньӧ.— Артасьнытӧ, тыдалӧ, он куж.
— Ог куж!— нерыштіс ёртсӧ Ӧньӧ.— Тэысь ог омӧльджыка артась. Тэ на менам тетрадьысь вӧлі гижлывлан гортса уджъястӧ.
Тайӧ шуӧм вылас Веньӧ тшӧк ланьтіс. Сӧмын килькъялӧмсорӧн видзӧдіс, кыдзи Ӧньӧ выльысь лыддьӧ черисӧ. Лыддис и бара эз во колана лыдпасӧдзыс. Медбӧрын сюся видзӧдліс Веньӧ вылӧ, мыйкӧ нускыштіс ныр пырыс, волысаліс чери сумкасӧ пельпом вомӧныс да ньӧжйӧник мӧдӧдчис вадорсянь катӧдысь туй кузя.
А Веньӧ вӧтчӧ бӧрсяньыс да дугдывтӧг дольӧ:
— Збыльысь ӧд эг ме босьт. Кӧть кыв сета.
— Тӧда ме тэнсьыд кывтӧ, — воча шуӧ Ӧньӧ.— Эн нин ӧтчыдысь кокорнитлы.
Сідзи ӧта-мӧд коласас ропкӧдчигтырйи и кайисны кык ёрт гортаныс.
Гортас мамыс и шуис Веньӧлы, кор сійӧ мыччис зепсьыс перйӧм куим яя мыктӧ:
— Мый ме тайӧ куим ловнас кута вӧчны? Сет бурджык каньлы.
Сэсся дыркодь видзӧдіс пиыс вылӧ да ышловзис:
— Эн жӧ ӧд кӧнкӧ ачыд кый? Некор на тай гортӧ весиг пумӧн эн вайлы. Тыдалӧ, гусялін кодлыськӧ?
— Ачым, ачым кыйи, — шуалӧ Веньӧ мамыслы, а ачыс пель йылӧдзыс гӧрдӧдӧма.
Сэки и воис Веньӧлы юрас мӧвп: кӧть мый, а велӧдчыны Ӧньӧ моз жӧ чери кыйны. Сёр рытын нин сійӧ муніс Ӧньӧясӧ. А Ӧньӧлӧн мамыс буретш чериа рач жаритӧма да керкаыс тырӧма чӧскыд дукӧн.
— Лок, чӧсмасям миянкӧд чӧскыд черинас, — шыӧдчис Веньӧ дінӧ Ӧньӧлӧн мамыс.
Ӧньӧлы тайӧ кывъясыс быттьӧ ньӧрйӧн вачкӧм кодь лоины.
— Ог эшты, ме Ӧньӧкӧд кӧсъя сёрнитыштны, — нурбыльтіс сійӧ воча.
Сэсся петкӧдіс ёртсӧ посводзӧ да шуис:
— Збыльысь ӧд, Ӧньӧ, ме тэнсьыд куим мыктӧ гусялі: мам таысь видіс нин.
— Сідзи ӧд и тӧді, мый тэ, — вочавидзис бурасьӧм нин Ӧньӧ.— Он куж вуграсьнытӧ да.
Веньӧ сэсся чӧв олыштіс да шыӧдчис Ӧньӧ дінӧ корана гӧлӧсӧн:
— Кывзы, Ӧньӧ, велӧд менӧ ас мозыд вуграсьны. Ог нин кут сэсся тэныд дӧзмӧдчыны.
— Терпенньӧыд да сямыд кӧ тырмас? Оз на ӧд быдӧнлы чериыд сюр, — тэрмасьтӧг вочавидзис Ӧньӧ.
— А ме тэ моз жӧ ставсӧ кута вӧчны. Сӧмын велӧд.
— Но инӧ аски бара лэччылам, — шуис медбӧрын Ӧньӧ.— Сӧмын ассьыд зортӧ шыбит кытчӧкӧ ылӧджык. Ме тэныд ӧти шатин сета.
Мӧд асывнас Веньӧ да Ӧньӧ водз асывсянь бара мӧдӧдчисны ыджыд лыа вылӧ. Тайӧ пӧрйӧ Веньӧ эз нин тшӧтясь, а зэв ыджыд надеяӧн видзӧдіс ёртыс вылӧ. Кывзіс сылысь быд кыв. Медбӧрын катіс жӧ гортас пумӧн чери.



Кык вок
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 155-157 лб.>

Ӧтчыд ичӧтик Женя дінӧ матыстчис батьыс:
— Кывзы, пиук, кӧсъян, мед тэнад ичӧтджык вок вӧлі?
— Кӧсъя, кӧсъя, батьӧ!— пыр жӧ нимкодьпырысь горӧдіс Женя.— Миянлы ӧд кыкнад гажаджык лоӧ. Ме эськӧ сійӧс, ичӧтӧс, куті лелькуйтны, ворсӧдны, дорйыны.
— Но сідзкӧ виччысь ассьыд воктӧ, — нюммуніс батьыс.— Аски мамыд вайӧдас сійӧс больничаысь.
А мамыс Женялӧн и збыльысь кытчӧкӧ вошис бӧръя лунъясас. Женя ёна гажтӧмтчис сыысь. Батьыс такӧдіс сійӧс, эн пӧ шогсьы, регыд нин локтас. И со аски Женялӧн мамыс бӧр воас гортӧ. Оз ӧтнас, а зонкалӧн ичӧтджык воккӧд. Та вӧсна Женя бӧръя войсӧ весиг омӧля узис, сэтшӧма виччысис мамсӧ.
Мамыслӧн да ичӧт вокыслӧн гортӧ локтӧм бӧрын пыр жӧ гажаджык да шумаджык лои Женяяслӧн патераын. Мамыс ёнджыкасӧ ноксис ичӧт вокыскӧд, кодӧс нимтісны Шурикӧн. А Женяӧс эз на тшӧкыда сибӧдлывлыны сы дінӧ. Но мортыд эз лӧгасьлы таысь. Ичӧтыд ичӧт и эм. Шурик ёнджыкасӧ узис, нёнясис да бӧрдіс, кор мыйкӧ эз вӧв сы серти.
Но кыдзкӧ тӧдлытӧг и колис Шуриклӧн бӧрдан пӧраыс. Вочасӧн сійӧ быдмис, зумыдмис, а сэсся сувтіс кок йылӧ. И тайӧ кадсяньыс Женя эз нин торйӧдчыв Шуриккӧд. Сэтшӧма кык вок лӧсялісны ӧта-мӧдныскӧд. Женя вӧлі велӧдчӧ нин. Локтас школаысь, ӧдйӧджык вӧчас урокъяс да виччысьӧ, кор мамыс вайӧдас детсадйысь Шурикӧс. А сэсся кык вок рытывбыд ворсӧны ӧта-мӧдныскӧд, оз весиг вензьывны. Ыджыдджык вокыс велӧдӧ ичӧтджыкӧс, мыйӧ ачыс велаліс школаас да мыйӧ велӧдісны ёртъясыс. И узьлісны найӧ ӧтлаын.
Но сэсся Шурик друг висьмис да дыр эз кут бурдны. Шогӧ усины бать-мам. Мыйкӧ дыр вашкӧдчылісны ас костаныс Шурик вылӧ видзӧдігӧн. Но торйӧн нин шог лои Женялы. Кутшӧм жаль вӧлі ӧні сылы ичӧтджык вокыс, коді пыр куйліс вольпасьын. Вермис кӧ Женя, сетіс ассьыс джын олӧмсӧ, мед сӧмын бӧр сувтіс кок вылас сылӧн радейтана вокыс. Но кыдзи тайӧс вӧчны? Коді отсалас? И вермытӧмысла Женялӧн весиг синваыс петавліс. Сійӧ пукавліс ичӧтджык вокыслӧн вольпась дорын, зілис быд ногыс гажӧдыштны, медым мӧдыс эз кыв висьӧмсӧ. А аслыс тайӧ кадас сідзи и окота ырӧбӧн бӧрддзыны.
Кывліс ӧтчыд Женя аслас ёртъяссянь сэтшӧм висьт, мый отсалан кӧ збыльмӧдны висьысьлысь медся колана кӧсйӧмторсӧ, сійӧ пыр жӧ бурдас, сувтас кок вылӧ. Ӧтчыд Женя матыстчис Шурик дінӧ, кор сійӧ вӧлі мыйкӧ чӧла мӧвпалӧ ас кежсьыс, да юаліс:
— Кывзы, Шурик, мый эськӧ тэ ӧні медся ёна кӧсйин?
Шурик дыр кӧрлӧдліс плешсӧ. Медбӧрын шуис:
— Кӧсъя, медым эськӧ мекӧд орччӧн вӧлі клеткаын зэв мича лэбач. Со кутшӧм гажа овлӧ ывлаас, кор найӧ дугдывтӧг лун-лун сьылӧны. Весиг восьса ӧшинь пыр ме дорӧдз воӧ налӧн гажыс. А сійӧ эськӧ менӧ кутіс гажӧдны, орччӧн кӧ вӧлі. И сьӧлӧм вылын лои эськӧ долыдджык да кокниджык.
Женя пыр жӧ муніс ёртъяс дінас да висьталіс ичӧт вокыслӧн кӧсйӧм йылысь. И зонпосни тӧкӧтьӧӧн вӧчисны ыджыдкодь клетка, а сэсся кутісны ывлаысь да йӧртісны сэтчӧ зэв мича лэбачӧс. Та бӧрын Женя вайис клеткаын пукалысь мича лэбачсӧ ичӧт вокыслы.
Кутшӧм нимкодь вӧлі тайӧ здукас Шуриклы. Сійӧ синъяссӧ вештывтӧг видзӧдіс клеткаын пукалысь лэбач вылӧ, кывзіс сылысь сьылӧмсӧ. Узьӧм бӧрын сӧмын восьтлывліс синъяссӧ, пыр жӧ бергӧдчыліс клеткалань. И тайӧс аддзӧм бӧрын долыдджык вӧлі и Женялы. Оз нин сэтшӧм ёна ичӧт вокыс кут шогсьыны аслас висьӧм вӧсна, кор орччӧн эм татшӧм сьылысь-гажӧдысь.
Но регыд мысти Женя казяліс, мый клеткаын мича лэбачыд оз нин сэтшӧм нимкодьпырысь сьывлывлы. Пыр гежӧдджыка кылӧ сылӧн гӧлӧсыс. Жугыльмыны, мыйлакӧ, кутіс и вольпасьын куйлысь ичӧт вокыс. И Женя бара кутіс жуглыны юрсӧ, майшасьны, мый нӧ тайӧ вӧчсьӧ свет вылас, мыйла шогӧ уси клеткаын олысь лэбачыс, мыйла тшӧтш кутіс шогсьыны и ичӧтджык вокыс. Эз гӧгӧрво Женя, мый вӧчны, кыдзи отсавны ичӧт вокыслы.
Но ставыс лои гӧгӧрвоана, кор ӧтчыд ачыс Шурик шыӧдчис орччӧн пукалысь Женя дінӧ:
— Вай, Женя, лэбачтӧ бӧр ывлаас лэдзам.
— Кыдзи лэдзам?— эз гӧгӧрво мӧдыс.— А тэ нӧ сытӧг кыдзи кутан овны? Коді мӧдас тэнӧ гажӧдны?
— Оз нин сійӧ менӧ гажӧд, — жугыля вочавидзис Шурик.— Сылы аслыс гажтӧм. Сійӧ ӧд велалӧма вӧля вылын овны. А тані, кӧть кыдзи эн верд, кулӧ гажтӧмысла да шогысла. Та вӧсна и меным шог. Мед бӧр лэбӧ аслас другъяс да пӧдругаяс дінӧ, ывла вывсяньыс гажӧдӧ менӧ. Сэки и меным лоӧ кокньыдджык.
Дыр видзӧдіс Женя ичӧт вок вылас. Эз тӧд, мый вӧчны. Но медбӧрын гӧгӧрвоис жӧ, мый Шурикыс прав. И колӧ сы ног вӧчны. Сэки Женя матыстіс клеткасӧ ӧшинь дорӧ да лэдзис мича лэбачсӧ. Сійӧ лэбис пашкыр льӧм пу вылӧ аслас ёртъяс дінӧ да сэсянь бӧр гажаа кутіс сьывны. Быттьӧ абу и вӧлӧма сылӧн шогыс.
Кутшӧм кокни та бӧрын лои и Женялӧн, и Шуриклӧн сьӧлӧмъяс вылын. Ичӧтджык вокыслӧн пыр жӧ вошис чужӧм вывсьыс зумышлуныс. Сійӧ тайӧ войнас медводдзаысь зэв кокниа узис. И вӧтасис буретш тайӧ лэбачсӧ, коді пӧся аттьӧаліс детинкаӧс бур сьӧлӧмысь да сиис сылы ӧдйӧджык мынтӧдчыны висьӧмысь. Регыд мысти Шурик збыльысь сувтіс кок йылӧ. Отсаліс, гашкӧ, тшӧтш и сійӧ, мый ыджыд вокыс збыльмӧдіс ичӧт вокыслысь медыджыд кӧсйӧмторсӧ.


Митрей пӧльлӧн льӧм пуяс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 158-160 лб.>

Шурик да Женя тайӧ пӧрйӧ шуисны войнас кавшасьлыны Митрей пӧльлӧн йӧрын быдмысь льӧм пуяс вылӧ. Дерт, льӧмнад, мыйта колӧ, позис чӧсмасьны и сиктгорувса рас бокын. Сэні уна быдмис льӧм пуыс. А ачыс льӧмйыс вӧлі гырысь да юмов.
Но, мыйлакӧ, челядьӧс кыскисны ас дінаныс Митрей пӧльлӧн льӧм пуясыс. Гашкӧ, сы вӧсна, мый Митрей пӧль видзис льӧм пуяссӧ аслас синъясысь ёнджыка. Некодлы эз сетлы на дорӧ матыстчыны. Ачыс чегъявліс либӧ вундавліс косьмӧм увъяссӧ, ытшкывліс льӧм пуяс улысь турунсӧ. А льӧм кисьмӧм бӧрын содъя пу вылӧ кавшасьӧмӧн вотлывліс сьӧд тусьяссӧ да вӧчлывліс наысь кутшӧмкӧ аслыссикас бурдӧдчантор. Сійӧн сэсся юксьыліс орчча керкаясын олысьяскӧд. А челядьлы окота вӧлі и дӧзмӧдыштны Митрей пӧльӧс, кӧть эськӧ сійӧ вӧлі зэв бур сьӧлӧма. И ӧти сайын тӧдмавны, збыльысь али мый тайӧ йӧрас быдмӧ кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс льӧм.
И со асывводзсяньыс на Шурик да Женя кутісны кытшлавны Митрей пӧльлӧн йӧр гӧгӧр. Кытысянь эськӧ бурджык войнас пырны йӧрас да кавшасьны льӧм пуяс вылас. Медым Митрей пӧль эз казявлы. Но пӧльыдлӧн синъясыс сюсьӧсь на вӧлӧмаӧсь. Сійӧ пыр и аддзис детинкаясӧс да гӧгӧрвоис, мый оз сідз-тадз найӧ бергавны сылӧн керка гӧгӧр.
— Ноко, ноко, волӧй татчӧс, пиянъяс, — шуис аслас небыд гӧлӧсӧн Митрей пӧль. Шурик да Женя весиг эз кужны мӧвпыштлыны, мый сэтшӧм ӧдйӧ казяласны налысь кыйӧдчӧмтӧ. И найӧ полігтырйи матыстчисны пӧрысь морт дінӧ.
— Мый нӧ сэтшӧма тіраланныд?— шыасис зонкаяс дінӧ Митрей пӧль.— Али мыйкӧ омӧльтор нин удитінныд вӧчны.
— Эгӧ эськӧ да, — ӧттшӧтш нурбыльтісны Шурик да Женя.
— А энӧ кӧ, нинӧм и повны, — шуис воча Митрей пӧль, а сэсся нюммуніс.— Тӧда ӧд, мыйла кытшлаланныд менам керка гӧгӧр. Льӧм пуыд тіянӧс кыскӧ. Но пыралӧй, инӧсь. Ӧктыштӧй воманыд кисьмӧм тусьяссӧ. Сӧмын вожъяссӧ энӧ чегъялӧй.
Шурик да Женя эз виччысьны татшӧмторсӧ Митрей пӧльсянь да сы вылӧ видзӧдлывлігмоз мӧдӧдчисны йӧрын быдмысь льӧм пулань. А Митрей пӧль чӧла колльӧдіс синъяснас детинкаясӧс. Ачыс ӧд сійӧ тайӧ арлыднас татшӧмӧн жӧ вӧлі. Кавшасьліс льӧм пуяс вылӧ да качайтчывліс сылӧн вожъяс вылын. А ӧні тайӧ лёльӧ пияныс мед колӧкӧ видлӧны сылысь льӧмсӧ.
Но Шуриклы да Женялы ӧні эз нин сэтшӧм чӧскыдӧн кажитчы Митрей пӧльлӧн льӧмйыс. Эськӧ войнас кӧ ставсьыс гусьӧн найӧ кавшасьлісны тайӧ льӧм пуяс вылас, казьтыланторйыс сэки во гӧгӧр чӧж тырмис. Ӧні детинкаяс сӧмын дышпырысь нетшкисны ӧти-ӧти тусьӧн Митрей пӧльлӧн пуяс вылысь льӧмсӧ да сэсся регыд мысти бергӧдчисны дзиръя ӧдзӧслань.
— Мый нӧ, пӧтінныд нин, — шыасис на дінӧ восьса ӧшинь пыр Митрей пӧль.
— Оз ков сэсся, збыльысь пӧтім, — вочавидзисны детинкаяс.
— Сэтшӧм и эм менам льӧмйыд. Унатӧ сёйны он вермы, — сералігмоз шуис детинкаяслы пӧль.
А Шуриклы да Женялы и збыльысь эз вӧв лӧсьыд сьӧлӧм выланыс. Сыысь, мый Митрей пӧльыс наысь сюсьджык вӧлӧма да гӧгӧрвоӧма зонкаяслысь кӧсйӧмсӧ.
— Гашкӧ, лэччылам рас бокад?— шыасис Митрей пӧльсянь ылыстчӧм бӧрын Шурик.
— Вай збыльысь лэччылам, — вочавидзис Женя.— Сэні ӧд некодысь повнытӧ.
Ок и качайтчисны жӧ тайӧ луннас Шурик да Женя рас бокын быдмысь льӧм пуяс вылын. Эз сы мында сёйны, мыйта чеглалісны льӧм пу вожъяссӧ. Медбӧрын кыкнанныс усисны льӧм пуяс улын быдмысь петшӧр пӧвстӧ да косяссьӧм гачьясӧн мӧдӧдчисны гортаныс. Дерт жӧ, налы тайӧ луннас сюраліс бать-мамсяньыс.
Шурик да Женя та бӧрын сиктса мукӧд челядькӧд тшӧтш эз на ӧтчыдысь волыны рас бокын быдмысь льӧм пуяс дінӧ. Коркӧя моз качайтчисны на вылын. Чеглалісны медся льӧмъя вожъяссӧ.
Регыд мысти рас бокын быдмысь льӧм пуяс кутісны косьмыны да вочасӧн дзикӧдз бырисны. Быдмисны сэк кості и Шурик да Женя да лоисны верстьӧ йӧзӧн. И быдысь рас бокті восьлалігӧн яндзим овлывлӧ ёрта-ёртсьыс. Сыысь, мый налӧн мыж вӧсна бырисны татысь зэв мича льӧм пуясыс. А Митрей пӧльлӧн йӧрын льӧм пуясыс век на дзоридзалӧны да вайӧны уна вотӧс, кӧть эськӧ ачыс пӧльыс важӧн нин абу ловъя.
 

Кык пелысь
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 161-163 лб.>

Ӧтчыд водз тулысын Пекла тьӧт челядьыскӧд лэччыліс шор дорӧ да вайис сэтысь горт дорас кык ичӧтик, нэриник пелысь пу. Садитіс найӧс керка лунвыв бокас. Шуис, мед пӧ быдмӧны да розъялӧны меным да челядьлы шуд вылӧ. Мед пӧ арся юмов пелысьыс мӧдысьджык и аслыным тырмас чӧсмасьны, и пелысь кайяслы кокавны.
Сэсянь и кутісны быдмыны Пекла тьӧтлӧн керка лун бокын кык пелысь пу. Быдмисны-сӧвмисны медводдза воясӧ ӧткодя. Но сэсся ӧтиыс и кузьтанас, и кызтанас кутіс ордйӧдны мӧдсӧ. Ӧдйӧджык нюжӧдчис вывлань, ёнджыка паськаліс. А мӧдыс быттьӧ эз и тэрмась быдмынысӧ. Виччысис-ӧ мыйӧ?
Тайӧс аддзӧм бӧрын ӧтчыд кузьджык да пашкырджык пелысь пуыд кутіс ышнясьны ёрт водзас:
— Со ӧд кыдзи овлӧ свет вылад. Ӧтилаысь быттьӧ петім. Ӧти арлыдаӧсь. А ме, видзӧдлы, кутшӧм нин кузь да ён. Тэ жӧ дзикӧдз кутін кольччыны меысь. Висян, тыдалӧ. Абу кузь тэнад нэмыд.
Сэки ляпкыдджык пелысь пуыд раминика вочавидзис:
— Виччысьлы, ёртӧй! Пелысь путӧ ӧд донъялӧны оз кузьта да кызта сертиыс, а уна-ӧ вотӧс сійӧ сетас.
Но кузьджык пелысь пуыд тайӧс кылӧм бӧрын ышнясьӧмпырысь серӧктіс:
— Но и йӧй тэ вӧлӧмыд! Кутшӧм вотӧс йылысь сӧран? Колӧ ӧд ас йывсьыд медводз мӧвпыштлыны. Ов, нимкодясь олӧмнас да нинӧм вӧсна эн майшась.
И кузьджык да пашкырджык пелысь пу та бӧрын кутіс нимкодьпырысь шенасьны аслас кыз вожъяснас да нӧшта на ошйысьны:
— Со ӧд ме кутшӧм ён да мича. И йӧзлы, дерт жӧ, воа сьӧлӧм вылӧ.
А мӧдыс, ляпкыдджыкыс, негораа вочавидзис:
— Видзӧдлам, мый арыс петкӧдлас.
И со гожӧмыс кутіс кольны. Кузьджык пелысь пу сідзи эз и дзоридзавлы да ӧти пелысь тусь сы вылын эз и кисьмы. Кӧть кыдзи эз бергав сійӧ шонді водзын, кӧть кыдзи эз ышнясь ёрт водзас, но тыртӧм пуӧн и колис. Чайтіс на медбӧрын, мый керкаын олысь Пекла тьӧт да сылӧн челядьыс век жӧ ошкыштасны сійӧс. Но ӧні найӧ ёнджыка видзӧдлывлісны ляпкыдджык пелысь вылӧ. Тшӧкыдджыка матыстчывлісны сы дінӧ. Сы вӧсна, мый ляпкыдджык пелысь пулӧн вожъясыс дзик чегисны гӧрдӧдны заводитӧм пелысь розъясысь.
Ляпкыдик пелысь пу эз ёна видзӧд аслас мичлун бӧрся. Сійӧ ассьыс тӧжд-майшасьӧмсӧ веськӧдіс сы вылӧ, медым унджык пелысь тусь чужтыны. И тайӧ сылы удайтчис. Кӧть и ачыс эз нин вӧв сэтшӧм ёна синмӧ шыбитчана. Но пелысьсӧ сы мында чужтіс, мый весиг орчча керкаясысь олысьяс волывлісны видзӧдлыны. Сулалісны орччӧн да нимкодясисны лыдтӧм-тшӧттӧм пелысь розъясӧн. И быттьӧ эз аддзыны орччӧн сулалысь тшап пелысь пуӧс, код вылын ни ӧти тусь эз тыдав.
Коркӧ арнас, пужъялӧм бӧрын нин, Пекла тьӧт челядьыскӧд вотісны пелысьсӧ, мед пуны сыысь чӧскыд варенньӧ да быд ногыс ошкисны пусӧ.
Кывзіс-кывзіс тайӧ сёрнисӧ орччӧн сулалысь кузь, пашкыр да тшап пелысь пу да муртса эз пот завидьысла. Эз ӧд сійӧс ошкыны. Кӧть и мичасьыс-мича. А сыкӧд орччӧн сулалысьсӧ, код вылӧ сійӧ эськӧ эз и видзӧдлы. «Аддзӧмаӧсь мыйысь ошкыны, — ас кежсьыс броткӧдчис сійӧ.— Сӧмын сыысь, мый уна пелысь сетӧма, но сы пыдди ӧд ме мичасьыс-мича».
Но друг керкаӧ пырӧм водзвылын Пекла тьӧт бергӧдчис кузь да тшап пелысь пулань:
— Ог тӧд весиг, мый тэкӧд и вӧчны. Тыдалӧ, керавны ковмас. Кӧть и мича тэ, а пӧльзаыс тэысь некутшӧм абу.
Сэки челядьыс шыӧдчисны мам дорас:
— Виччысьлы неуна, мамук. Гашкӧ, коркӧ и тайӧ пуыс уна пелысь кутас сетны. Эн на керав.
Чӧв олыштіс Пекла тьӧт да вочавидзис:
— Но мед инӧ лоӧ тіян ног. Виччысьлам на неуна. А керавнытӧ некор абу сёр.
Татшӧм сёрнисӧ кылӧм бӧрын кузь да тшап пелысь пу муртса эз весьӧпӧр. Воши кытчӧкӧ сылӧн став тшаплуныс. Сэтшӧма повзис аслас олӧм вӧснаыс. Шыӧдчис сэки сійӧ ёрт дінас:
— Дона другӧй, прӧстит менӧ коркӧя ышнясьӧмсьыд. Ачым ог куж висьтавны, кыдзи тадзисӧ артмис. Збыльысь, тыдалӧ, ме мыжа, мый оз мичмӧдны менсьым вожъясӧс пелысь розъяс. Велӧд менӧ, мед ме тэ кодь жӧ муса да радейтана вӧлі керкаса олысьяслы. Мед эз жӧ керавны менӧ.
Чӧв олыштіс сэки ляпкыдджык пелысь пу да ньӧжйӧникӧн шуис:
— Ас йывсьыд этшаджык колӧ мӧвпавны да омӧльджыка тшапитчыны. Тэнад ӧд став вын-эбӧсыд мунӧ ассьыд мичлунтӧ видзӧм вылӧ. А колӧ кольыштны сійӧс и дзоридзьяслы, и тусьяслы. Мед унджык пелысь тусь быдмис тэнад вожъяс вылын, мед эськӧ унджык нимкодьлун вайин и йӧзлы, и лэбачьяслы. А мый ӧні тэысь? Сӧмын омӧлиник пес вылӧ туян.
Чӧв ланьтіс тайӧс кылӧм бӧрын коркӧя тшап пелысь пу. Гӧгӧрвоис, мый ӧнӧдз сійӧ оліс эз сідзи, кыдзи колӧ. Таысь и пиняліс сійӧс керкаса кӧзяйкаыс.
Та бӧрын сэсся тайӧ пелысь пуыс некор нин эз тшапитчывлы да ошйысьлы. А орчча ёртыс моз жӧ кутіс дзоридзавны гожӧм заводитчигӧн да кисьмыны помтӧм пелысь розъясӧн арланьыс. И пыдди кутісны пуктыны сійӧс керкаса олысьяс.


Туган да Няйт Тош
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 164-167 лб.>

Эз кут воны Туганлы, ай понлы, сьӧлӧм вылас налӧн керка бердын пыр гартчысь, дыр мыссьывлытӧм вӧснаыс-ӧ мыйӧ, няйт тошка да сьӧдасьӧм чужӧма мужичӧй, кодӧс тані олысьяс няйт тошкӧн и шулісны. Эз кут вермыны терпитны сійӧс и ставыс. Кӧть эськӧ Туган эз сэтшӧм тшӧкыда паныдасьлывлы Няйт Тошкӧд. Пон петавлывліс ывлаӧ сӧмын аслас кӧзяинкӧд гуляйтыштны-пальӧдчыштны. Кӧзяиныс недыр кежлӧ лэдзлывліс Туганӧс ас дорсьыс, мед котралыштас, ворсыштас ас коддьӧм понъяскӧд. Весиг тайӧ дженьыдик здукъясас Туган удитіс унакӧд тӧдмасьны.
А медся ёна сылы сьӧлӧм вылас кутіс воны Альма нима энь пон, кодкӧд Туган торйӧн тшӧкыда ворслывліс да ывлаӧ петӧм бӧрын пыр жӧ матыстчывліс сы дінӧ. Вӧлісны кӧ орччӧн мукӧд понъяс, вӧтлывліс найӧс.
Но сэсся, мыйлакӧ, гежӧдмыны кутісны налӧн керка бердӧ овмӧдчӧм понъясыс. То ӧти кытчӧкӧ вошӧ, то мӧд. Ыджыд керкаын олысь войтырлы бокӧвӧй пемӧсъясыд, дерт, веськодьӧсь. Но Туганӧс чуймӧдлывліс, мый сійӧ оз аддзыв уна важ ёртӧс. Абуӧсь и ставыс. Быттьӧ лым акань моз сылӧмаӧсь. Кытчӧ нӧ найӧ вошисны?
Сэк жӧ сюсь вежӧра Туган казяліс, мый Няйт Тош, кодысь керкаса олысьяс пиысь ставӧн ӧтдортчылісны да коді гусьӧн моз оліс керкаувса пӧдвалын, векджык гартчис понъяс гӧгӧр. Торйӧн нин сэк, кор некод сы бӧрся эз кыйӧд. Сэки сійӧ сетлывліс тшыг понъяслы то няньтор, то кампеттор. А сэсся домавлывліс зепсьыс перйӧм гезторйӧн да пыртӧдліс пӧдвалас. Тшыг понйыд тшыг пон и эм. Велалӧма на дорын пыр ниртчысь мужичӧй дінад да нораа никсігтырйи восьлавліс бӧрсяньыс. Чайтлывліс, мый сійӧс нӧшта мыйӧнкӧ гӧститӧдасны. Абу ӧд ставыс Туган кодь пӧтӧсь. Кодлы мый сюрӧ, сійӧн и нуръясьӧ. А оз кӧ нинӧм сюрышт, сідзи и лоӧ овны тшыг нисьӧ пӧт. Сэтшӧм тай кӧзяинтӧм понлӧн олӧм-вылӧмыд. Бӧрсӧ пӧдвалысь сэсся ни ӧти пон эз бергӧдчыв.
А Няйт Тош, кодсянь пыр ӧвтіс кутшӧмкӧ лёк дукӧн, друг кутіс тшӧгны. Неважӧн на вӧлі быттьӧ кос сартас кодь, а со важӧн мыссьывлытӧм чужӧмыс лӧставны-шылявны кутіс. И сійӧ нӧшта лои мустӧм Туганлы. Торйӧн нин сы бӧрын, кор друг кытчӧкӧ воши Альма.
Петіс ӧтчыд Туган Кӧзяиныскӧд ывлаӧ. Кӧзяиныс, кыдзи и век, лэдзис понйӧс недыр кежлӧ дом йылысь. Туган уськӧдчис корсьны Альмаӧс. Гӧграліс керка гӧгӧр. Исаліс быд пельӧс. Сутшкысьлывліс керка бердті ветлысь-мунысьясӧ нырнас. Быттьӧ кӧсйис юавны, энӧ-ӧ пӧ ті аддзылӧй менсьым нывъёрт Альмаӧс. Но некод эз гӧгӧрво, мыйысь майшасьӧ пон, мыйла сійӧ никӧстлывлӧ, нораа увтыштлывлӧ, да эз куж вочавидзны сылӧн юалӧмъяс вылӧ.
— Мый, воштін ассьыд ёрттӧ?— меліа шыасис Туган дінӧ Кӧзяиныс.— Нинӧм, коркӧ локтас. Кӧнкӧ, тыдалӧ, гуляйтӧ.
А Туган аддзис, мый Кӧзяиныс гӧгӧрвоис жӧ сылысь шоглунсӧ да кутіс нораа увтны ыджыд мортлы чужӧм вылас видзӧдӧмӧн. А сэсся бара кутіс кытшлавны керка гӧгӧр. Сэки Туганлы и уси син улас Няйт Тошкыд. Сюсь пон ӧні гӧгӧрвоис аслас вежӧрӧн, мый буретш тайӧ мортыс и мыжа сыысь, мый кытчӧкӧ вошласьӧны керка дорын олысь понъясыс да сійӧ буретш и кыскис аскӧдыс Альмаӧс. Туган лёкысь эргӧмӧн колльӧдіс синъяснас Няйт Тошкӧс, коді видзчысьӧмӧн прӧйдитіс Туган бердті да сэсся кутіс броткӧдчыны ас кежысь:
— Мукӧдъяссӧ кыйи. И тэнӧ тшӧтш кыя. Кӧть и Кӧзяиныд эм, он на дыр чеччав да эргы ме вылӧ.
И со ӧти мича рытӧ Кӧзяиныскӧд Туган бара вӧліны ывлаынӧсь. Кӧзяин лэдзис понйӧс вӧля вылӧ да ылаліс тӧдсаяскӧд сёрниӧ. А Туган бара кутіс кытшлавны керка гӧгӧр да корсьны Альмаӧс. И сэки сылы юрас воис мӧвп пыравны керкаувса пӧдвалӧ, кодлӧн ӧдзӧсыс буретш вӧлі восьса. Туган гӧгӧрвоис, мый уна гусятор вермас воссьыны сылӧн син водзын. Но сійӧ, кыдзи и мукӧд понъяс, кутіс бӧръя кадӧ кутшӧмакӧ повны тайӧ пӧдвалсьыс. Сылы юрас мыйлакӧ воис шуштӧм мӧвп, мый Няйт Тошкыд кутшӧмкӧ лёктор вӧчӧ сэні керка гӧгӧрын олысь понъяскӧд. Тайӧ пӧрйӧ Туган веніс ассьыс полӧмсӧ. Окота вӧлі ӧдйӧджык корсьны Альмаӧс, кодӧс, кыдзи ӧні чайтіс сійӧ аслас пон вежӧрнас, позис аддзыны сӧмын тайӧ пӧдвалсьыс.
Пӧдвалӧ пырӧм бӧрын Туган весиг сувтыштліс: сэтшӧм тӧдса дукъяс кылісны сылы. И тайӧ дукъясыс вӧліны сылӧн коркӧя ёртъяслӧн. А ӧти на пиысь вӧлі сылы торйӧн нин дона да муса. Но сійӧ, мый аддзис Туган пӧдваллӧн ылі пельӧсысь, шемӧсмӧдіс понйӧс. Сэні куйлісны дуксьӧм пон куяс, а орччӧн ыджыд лы чукӧр. Туганлӧн лыбис тшӧтьыс тайӧс аддзӧм бӧрын. Сійӧ кутіс коркӧя моз лёкысь эргыны. Ӧні Туганлы лои гӧгӧрвоана, мый Няйт Тош, вӧлӧмкӧ, аслыс нуръясьӧм могысь и куталӧ керка дорын олысь понъясӧс. Сійӧ жӧ и сёйӧма сылысь Альма нывъёртӧс. Та вӧсна и гӧгрӧсмисны тайӧ мустӧм мортыслӧн чужӧмбанъясыс.
Сэки Туган, лёкысь увтіг уськӧдчис пӧдвалысь петанінлань. Но буретш ӧдзӧс дорас сійӧ зурасис Няйт Тошкӧд, коді нимкодьпырысь кутіс йӧктыны:
— Ме тэнӧ кыйны нин вӧлі кӧсъя. А тэ со ачыд локтӧмыд. Зэв бур. Тэнад яйыд мукӧд понъясысь чӧскыдджык. Тэнӧ ӧд Кӧзяиныд бура вердӧ.
Сэсся гораа серӧктіс. Но Туган эз вӧв налӧн гортгӧгӧрса мукӧд раминик понъяс кодь. Сійӧс ӧд Кӧзяиныс корсюрӧ новлӧдліс и вӧрӧ, велӧдіс тышкасьны аслас лов вӧснаыс. Туган нем виччысьтӧг уськӧдчис Няйт Тош вылӧ да сатшкысис ёсь пиньяснас сылӧн беддя киас. Мӧдыс кӧсйӧ нин вӧлі бедьнас раммӧдны Туганӧс. Но татшӧмторсӧ эз виччысь да доймӧмысла кутіс лёкысь горзыны. Сэки и воссис пӧдвал ӧдзӧсыс да горзӧм шы улас пырис Туганлӧн Кӧзяиныс, коді вӧлі воштӧма нин понсӧ.
— А со тэ кӧні вӧлӧмыд!— шуис кӧзяин. Туган пыр жӧ лэдзчысис Няйт Тошлӧн киясысь, уськӧдчис Кӧзяин дінас да мӧдіс нораа увтігмоз корны сійӧс ас бӧрсяыс пӧдвал пельӧслань.
— Мый нин сэтысь аддзин, мый меным сэтшӧмторсӧ кӧсъян висьтавны?— тӧждысьӧмпырысь шуис Кӧзяин пон бӧрся восьлаліг. Пӧдвал пельӧсын аддзӧмторйыс ёна и шемӧсмӧдіс Кӧзяинӧс. Сійӧ дыр чӧла сулаліс да эз нинӧм вермы шуны. Медбӧрын бергӧдчис Туганлань:
— Со кӧні тэнад ёртъясыд ассьыныс помсӧ аддзӧмаӧсь. Тӧкӧтьӧ кӧ и тэнӧ тайӧ азым дядьӧыс вермис сёйны.
И сійӧ меліа кутіс тапйӧдлыны нораа увтысь понйӧс:
— Часлы, петкӧдлам пуж тэнсьыд ёртъястӧ ӧбӧдитысьлы.
Но Няйт Тош, дерт жӧ, эз виччысь та бӧрын бурсӧ да пыр жӧ кытчӧкӧ усйысис. Тыдалӧ, повзис татчӧс войтырысь да мӧдлаӧ овмӧдчис. Ӧд кутшӧм зык кыптіс и верстьӧяс, и челядь пӧвстын, кор ставӧн тӧдмалісны, мый вӧчис Няйт Тош. Эз ӧд прӧста пышйы татысь. Гӧгӧрвоис, мый сылы прӧща оз ло. Ӧні сэсся Туганлӧн керка бердын олысь понъяс эз нин кутны вошласьны.


Войвывса енэж
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 168-170 лб.>

Вӧлі тайӧ тулыслань катовтігӧн. Асъя войнас батьыс садьмӧдіс ичӧт Петяӧс:
— Петюк, Петюк, восьтлы синтӧ! Кӧсъян мойд аддзывны?
— Кӧсъя...— унзіль йывсьыс синсӧ тілигмоз вочавидзис ичӧтик Петя.
— Сідзкӧ нӧ пасьтавлы курткатӧ, гынкӧмась да петалам кильчӧ вылӧ, — бара шуис батьыс.
Ичӧтик Петялы оз ков дасысь тшӧктыны. Радейтӧ сійӧ мойдъястӧ. Торйӧн нин, кор пӧчыс заводитас збыльтор и абутӧмтор йывсьыс висьтавлыны. Кӧть лун и вой кывзас. Но ас синъясӧн мойдсӧ эз на аддзыв. А ӧні со батьыс кӧсйӧ мыйкӧ аддзывлытӧмтор петкӧдлыны. Оз кӧ быттьӧ ылӧдлы. И ичӧтик Петя тэрмасьӧмӧн пасьтасис, гынкӧмасис да ӧдйӧджык петіс батьыс бӧрся кильчӧ вылӧ.
Сійӧ, мый аддзис ывлаысь Петя, и збыльысь шемӧсмӧдіс зонкаӧс. Ылын-ылын пӧртмасисны югыдсьыс-югыд кодзувъяс, кодъяс тайӧ кадас лоисны быттьӧ ыджыдджыкӧсь да матынджыкӧсь муланьыс. А ставнас енэжыс дугдывтӧг ворсӧдчис уна рӧма яръюгыд биясӧн. Лӧза-гӧрда-вижа би кывъяс дугдывтӧг йӧктісны енэж пасьта. То заводитлісны куслыны, то быттьӧ тӧв ныр пӧльыштӧм улын выльысь ӧзйылісны да пондылісны важсьыс на ёнджыка ыпъявны помтӧм-дортӧм енэжын. Кутшӧм шемӧсмӧдана мича да весиг аслысногӧн повзьӧдчана вӧлі тайӧ би кывъясыслӧн йӧктӧм-ворсӧмыс. Ичӧтик Петялӧн топавліс быдсӧн сьӧлӧмыс тайӧ тӧдтӧм да та вӧсна гӧгӧрвотӧм мичлун вылас видзӧдігӧн. А мичасьыс-мича би кывъясыс быттьӧ зонкаӧс неригмоз дугдывтӧг йӧктісны и йӧктісны енэжас да сідзи и кажитчис, мый найӧ сотасны и кодзувъяссӧ, и мусӧ. Зонка весиг повзис тайӧ мӧвпсьыс.
— Батьӧ, батьӧ, мый нӧ тайӧ, — юаліс Петя чуймӧм да повзьӧм гӧлӧсӧн верстьӧ мортлысь.
— Мый, эн на аддзыв татшӧмторсӧ?— серӧктыштіс батьыс.— Оз ков повны мичлунсьыс. Тайӧ войвыв кыа, коді миянын сӧмын и петкӧдчывлӧ бур поводдя дырйи. Пӧрысь йӧз тай шулывлӧмаӧсь, мича да озыр гожӧм водзын пӧ тадзи пӧртмасьлывлӧ енэжыс. Гашкӧ, и збыль найӧ висьталӧны. Со кымын гожӧм нин пыр зэра да кӧдзыд вӧлі. Мед кӧть тавоыс мичаджык да шоныдджык лоас. Мед жӧ збыльмас пӧрысь йӧзлӧн шуӧмыс.
И сэк кості Петя видзӧдіс-видзӧдіс енэжас да друг аддзис, кыдзи ӧти кодзув вирдыштіс да усьны кутіс.
— Батьӧ, со кодзулыс уси!— эз вермы терпитны да горӧдіс зонка.— Со, со эстӧн!
— Абу кодзув тайӧ, — бара серӧктіс батьыс.— Посни метеоритъяс, енэжысь изъяс, му вылас гылалӧны да усигмозыс сотчӧны.
Сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
— Бара жӧ пӧрысь йӧз шуӧны, мый кодкӧ пӧ тайӧ кадас му вылас куліс да сылӧн кодзулыс уси, а лолыс сы пыдди енэжас кайис.
— Батьӧ, збыль али мый?— юаліс ичӧтик Петя.
— Ог тӧд, гашкӧ, и збыль, — нюмъёвтіс батьыс.— Пӧрысь йӧз ӧд тадзисӧ шуӧны. Найӧ пӧ тай быдтор тӧдӧны.
— Сідзкӧ нӧ миян неважӧн кулӧм пӧльыдлӧн лолыс ӧні енэжын?— бара юаліс Петя.
— Гашкӧ, и збыль сэні.— ышловзис батьыс.
— А эз ӧмӧй позь пӧльнымӧс бӧр сэтысь миянӧ вайӧдны?— шыӧдчис медбӧрын батьыс дінӧ зонка.— Мед эськӧ важ моз миянкӧд кутіс овны. Кутшӧм лӧсьыд эськӧ сэки вӧлі. Бара мед сійӧ меным мича чачаяс кутіс вӧчавны.
— Ӧдвакӧ нин, пиук, пӧльыд бӧр локтас, — ньӧжйӧник шуис батьыс.— Кымын во нин со ола да некод на сэтысь бӧрсӧ эз бергӧдчыв.
— А ме быдма, кайла вылас да вайӧда сэтысь пӧльтӧ, — медбӧрын чӧв олыштӧм бӧрын шуис ичӧтик Петя.
— Мед жӧ тэ ног лоӧ, — вочавидзис батьыс писӧ малалігмоз.
Дыр на та бӧрын батя-пиа сулалісны кильчӧ вылын да нимкодясисны войвыв кыалӧн аслыспӧлӧс мичлунӧн, ылысса кодзувъяслӧн пӧртмасьӧмӧн. И долыд вӧлі налӧн лов вылын енэжыслӧн мойдвывса серпас вылӧ видзӧдігмоз. И збыльысь, кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс полӧм чужліс сьӧлӧмъясын, мед жӧ эськӧ тайӧ вӧвлытӧм мича би кывъясыс эз ньылыштны му вывсьыс став ловъя ловсӧ. Ичӧтик Петя весиг куньліс синсӧ. Но войвыв кыа аслас пӧртмасьӧмнас сідзи и тшӧктіс зонкалы восьтны синсӧ да нӧшта ӧтчыд нимкодясьыштны збыльысь мойдвывса енэжӧн. И ичӧтик Петя сэки мӧвпаліс сы йылысь, мыйла нӧ век кежлӧ мунӧны кытчӧкӧ йӧзыс татшӧм мича му вылысь, мыйла нӧ найӧ оз овны тані помтӧг. Ӧд сэтшӧм лӧсьыд да гажа му вылас. Но сійӧ быдмас да збыльысь кайлас енэжас, вайӧдас сэтысь пӧльсӧ, и мукӧдъясӧс, кодъяс мунісны татысь, мед бӧр локтӧны да сэсся помтӧг олӧны му вылын.


Йӧрмӧм арпиян
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 171-172 лб.>

Но челядь и мудзисны жӧ! Пӧшти лунджын жаявтӧдзныс, коді дӧрӧмӧн, коді гачӧн, гумлалісны юсянь неылӧ дзебсьӧм гупльӧсысь арпиянӧс да новлісны юӧ, мед водзӧ сэні быдмасны. Шондіыс лэччандор нин вӧлі, кор помалісны ассьыныс уджнысӧ. Ставӧн бара упкысисны лунтырӧн шоналӧм лыа вылӧ. Мед сэсся неуна шойччыштӧм бӧрын кайны гортаныс.
А кыдзи ӧд ставыс заводитчис. Луныс вӧлі шондіа да жар. Челядь чукӧр асывводзсяньыс сёрнитчисны лэччыны вадорӧ. Гожйӧдчыны, купайтчыны, ворсны. Пӧттӧдзныс купайтчисны да резсисны, дурмытӧдзныс котралісны. Сэсся кодкӧ, тыдалӧ, Ӧльӧксан, и шуис:
— Вайӧ видзӧдламӧй эсійӧ гупльӧссӧ. Сэтчӧ ӧд посни чери тырыс кольччывлӧ.
Ставӧн кыпӧдчисны да котӧрӧн мӧдӧдчисны Ӧльӧксан бӧрся гупльӧслань, коді вӧлі юсяньыс неылын. Ыджыд ванас сійӧ ӧтлаасьліс юыскӧд да сэтчӧ пыравліс гырысь и посни чери. Но гырысьджык чериыд сюсьджык да ва ямӧмкӧд тшӧтш бӧр петавліс гупльӧссьыс паськыд юӧ.
Посни чериыс жӧ йӧрмывліс сэтчӧ. И тадзи быд гожӧм. Ӧні гупльӧссянь юӧдз писькӧдчис сӧмын чунь вомлӧс судта жебиник шор. Гупльӧсас и збыльысь тырыс вӧлі арпиыс. Ыджыд ванас пырӧма сёян корсьны. Но уна сёяныс да ӧдйӧ шоналысь ваыс падмӧдӧма посни чериӧс. Сійӧ абу путьмӧма ас кадӧ петны. А ӧні кытысь нин! Гожӧм помӧдзыс и косьмас гупльӧсыс, а арпиянӧс катша-рака кокаласны.
— Ок и чӧскыд чериа рач мам талун пӧжалас!— горӧдіс тайӧс аддзӧм бӧрын Ӧльӧксан.— Мыйта позяс гумлавны!
Уналы и збыльысь воис сьӧлӧм выланыс тайӧ мӧвпыс. Абу нин сэтшӧм ыджыд да джуджыд гупльӧсыс. А посни чериыс помтӧм. Васӧ гудыртӧм бӧрын дӧрӧмъясӧн да гачьясӧн позьӧ кӧвтны.
Но друг Ӧльӧксанӧс торкис зонпосни шӧрӧ сюйсьӧм збой Катя:
— Кыдзи бара абу яндзим тіянлы. Ӧд этайӧяслы колӧ на быдмыны. Найӧ со кутшӧм нэриникӧсь. А тіянӧс кӧ кутшӧмкӧ лёк гундыр мӧдас кутавны да сёйны?
Челядь шай-паймунӧмӧн бергӧдчисны Катялань. Ӧні найӧ эз тӧдны, коднысӧ кывзыны. То ли Ӧльӧксанӧс, то ли Катяӧс. Но и нывка! Быдлаӧ нырсӧ сюйӧ. Быдлаӧ сылы мог. Мед нин кӧть чӧв оліс зонкаяс пӧвстын. Сійӧ нӧ кутшӧм на шуысь. Аддзысьӧма тай. Прамӧйӧ, тыдалӧ, кӧсйӧ пуксьыны.
Ӧльӧксан кӧсйӧ нин вӧлі вомавны збой Катяӧс, мед эз сюйсьы, кытчӧ оз ков. Но сэки друг сетіс ассьыс гӧлӧссӧ Ӧльӧксанлӧн медбур ёртыс, вильыш Васьӧ:
— А мый, прав ӧд Катяыд. Кыям ми найӧс да катам гортӧ. А мӧдысь нӧ мый кутам вугравны?
Ӧльӧксан сюся видзӧдліс Васьӧ вылӧ, оз-ӧ серав. Оз-оз. Збыльысь ӧд висьталӧ. Ёртыслӧн чужӧм вылас ни ӧти нюмсер абу. Дзуртыштіс сэки Ӧльӧксан, кор казяліс, мый тайӧ пӧрйӧ челядь ошкисны Катялысь да Васьӧлысь мӧвпсӧ:
— Мед инӧ тіян ног лоӧ. А кыдзи нӧ кутанныд мездыны черисӧ. Тӧкӧтьӧӧн ӧд тайӧ оз артмы.
Дыр вензисны ас костаныс челядь. Шуисны видлыны джудждӧдны шорсӧ. Но лыа улас вӧлӧма сёй. А куш кинад он вермы джудждӧдны. Сэки Васьӧ и шуис:
— Вайӧй гумлаламӧй черисӧ дӧрӧм-гачӧн да новлам юас. Сійӧ со орччӧн. И чериыс оз удит унмовсьны.
Сідзи и вӧчисны. Гудыртісны гупльӧссӧ. Сэсся дӧрӧм-гачьясӧн кутісны гумлавны арпиянӧс да зэв ӧдйӧ новлыны найӧс юӧ. Но и дыр ковмис пессьыны. Водзджыксӧ серамсорӧн ставсӧ вӧчисны. А бӧръявылыс мудзисны жӧ. Но сьӧлӧмъяс вылын вӧлі зэв долыд. Асланыс челядь вежӧрӧн нывкаяс да зонкаяс гӧгӧрвоисны, мый ыджыд буртор вӧчӧны. Весиг Ӧльӧксан ӧні эз нин мӧвпав чериа рач йылысь, мукӧд моз уджаліс. Медбӧрын сылы юрас воис жӧ, мый бурджык лэдзны посни черисӧ юӧ, мед сэсся быдмас сійӧ да мӧдысьджык позяс кыйны вугырӧн.
Вадорысь кайигӧн челядьлы вӧлі торйӧн нин кыпыд. Кӧть мудз вӧснаыс и эз варовитны ас костаныс. Но мыйта йӧрмӧм арпиянӧс лои спаситӧма.


Учитель пи
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 173-176 лб.>

Сідзсӧ Геня мукӧд челядьысь эз торъяв. На моз жӧ вильшасьлывліс урокъяс дырйи, собавліс вӧрті да вадорті, ворслывліс быдсяма ворсӧмъясысь, а корсюрӧ волывліс гортас киссьӧм пидзӧса гачӧн. Та вӧсна мамыс мукӧддырйи дивитыштліс писӧ:
— Генюк, тэ нӧ кыдзи асьтӧ йӧз водзас кутан? Абу яндзим наысь да миянысь. Ми ӧд батьыдкӧд учительяс. Тэныд эськӧ миянлысь велӧдчыны да видзчысьӧмӧнджык овны. Но батьыс кӧ сэні вӧлі, пыр жӧ вомавліс мамсӧ:
— Тэ нӧ кӧсъян, мед сійӧ дзикӧдз ӧтдортчис ас коддьӧмъяссьыс. Мед пыр еджыд дӧрӧмӧн шлонъяліс горт гӧгӧр да некытчӧ сэсся эз и петавлы. Мед сійӧс ёртъясыс нерны кутісны та бӧрын.
Уна на «мед» шуавліс та дырйи батьыс мамыслы да «мед» кывйӧн жӧ и помавліс сёрнисӧ:
— Мед, няйтӧсьтлывлӧ кӧ дӧрӧм-гачсӧ, сы вылӧ и челядьдырыс. Но мед пиным йӧз пӧвстын велӧдчас овны да оз ло нинӧм кужтӧм да некытчӧ туйтӧм мортӧн.
Мамыс сэсся ланьтлывліс. А Геня бать-мамыслысь сёрнисӧ кывзӧм бӧрын чӧла мӧвпаліс, коді на пиысь прав. И артмывліс, сы серти, мый кыкнанныс кутшӧмакӧ правӧсь. Та вӧсна и Геня видзчысьӧмӧнджык оліс. Мый сэсся вӧчан, учитель семьяын кӧ чужсьылӧма. Эз мукӧд моз садь быртӧдзыс дурлывлы да вежнясьлы. Эз жӧ и сідз-тадз велӧдчывлы, кӧть и ышмывліс урокъяс вылын. Та вӧсна сыӧн вӧчӧм гортса уджъяссӧ ёртъясыс повтӧг гижлісны тетрадяныс, кор аслыныс дыш вӧлі вӧчнысӧ либӧ эз артмывлы. Тӧдісны, мый Геня кӧ вӧчӧма, сідзкӧ сылы позьӧ эскыны. А мукӧдторйын сійӧ эз жӧ зільлы кольччыны аскоддьӧмъяссьыс. И век жӧ кодсюрӧ, быттьӧ Геняӧс дэльӧдігмоз, шулывлісны:
— Тэ ӧд учитель пи, кыдзи нӧ миянӧс тэкӧд позьӧ ӧткодявны?
И тайӧ кывъясыс пузьӧдлывлісны Генялысь ловсӧ. Но ӧтчыд тулыснас ыджыд ва дырйи лои виччысьтӧмтор. Тувсов ванас налӧн берегӧ кыськӧ вайӧма важиник, но топыд на пыж. Буретш тайӧ пыж вӧснаыс и пансис налӧн да орчча сиктса зонкаяс костын кось. Быдӧн кӧсйис асавны пыжсӧ. Орчча сиктсаясыд унджыкӧнӧсь вӧліны да вермисны Генялысь ёртъяссӧ. Пӧшти быдӧнлы сэки сюраліс на пиысь. Но мый медся шензянаыс, Геняӧс тайӧ кось дырйиыс пӧшти эз вӧрзьӧдлыны, кӧть сійӧ пыр медся нырдас сюйсьыліс да зэв ёна кӧсйис, мед и сылы тшӧтш некымынысь кучкисны. Но эз ло сы ног. Кӧть эськӧ сійӧ мукӧдъясысь эз омӧльджыка дорйысь. Орчча сиктсаяс быттьӧ эз и казявны Геняӧс.
Та бӧрын Генялӧн ёртъясыс бара кутісны шуасьны ас костаныс: со пӧ ӧд учитель питӧ полӧны вӧрзьӧднытӧ, да сійӧ косӧн петіс, а миянлы сы пыдди сюраліс. И сэсянь муртса эз ас син водзас бара нимтыны Геняӧс учитель пиӧн. Зонкалы таысь вӧлі торйӧн нин забеднӧ. Збыльысь, орчча сиктса зонкаясыд бура тӧдісны Генялысь бать-мамсӧ. Ӧд ӧти школаын велӧдчисны да та вӧсна и эз вӧрзьӧдны Геняӧс. Но сійӧ мыжа али мый сыысь, мый чужис учитель семьяын. Водзын тай быд вен дырйи сюйсьыліс. Эз мукӧдъяс сайӧ дзебсьыв. И со ӧні сійӧс бара тайӧ мустӧм нимнас шуалӧны. Мый сэсся вӧчан та бӧрын? Тадзи и ковмас ветлӧдлыны тайӧ дивитана нимнас нэм чӧжыс? Геня эз вермы терпитнысӧ да муртса эз бӧрдӧмсорӧн висьтав та йылысь батьыслы. Верстьӧ морт чӧла кывзіс писӧ да ышловзьӧмӧн шуис:
— Эк, пиук, пиук, ми ӧд тэкӧд мужичӧйяс. Сідзкӧ и колӧ кутны асьтӧ мужичӧйӧн да этшаджык норасьны аслад олӧм вылӧ.
Сэсся неуна ланьтыштліс да содтіс:
— Ме гӧгӧрвоа жӧ тэнӧ. Тэ дзик абу мыжа, мый бать-мамыд учительяс. Но ӧд тэнад ёртъяслы тайӧс он гӧгӧрвоӧд. А тэ сідзи вӧч, медым тэнӧ найӧ пыдди пуктыны кутісны, сэки учитель пинад некод нин оз кут нерны.
— А мый эськӧ сэтшӧмсӧ вӧчны?— зэв эскана синъясӧн Геня видзӧдліс батьыс вылӧ.
— Мӧвпыштлы бурджыка, — вочавидзис батьыс.— Тэ ӧд абу нин сэтшӧм ичӧт.
Батьыскӧд сёрниыс йиджтысис Генялӧн сьӧлӧмӧ да кыдзкӧ лӧньӧдіс сылысь шогсӧ. И ӧтчыд ва дорын купайтчигӧн воис сылы юрас мӧвп, а мый эськӧ видлас кӧ варччӧмӧн вуджны сикт бердті визувтысь паськыд юсӧ. Генялӧн ёртъяс пиысь некод весиг та йылысь эз лысьтлы мӧвпыштлынысӧ. Кӧть эськӧ унджыкыс на пиысь кужисны нин варччыны, но вуджны та пасьта ю вомӧн ӧдвакӧ тырмис и вын-эбӧсыс, и смеллуныс. Весиг верстьӧ пиысь гежӧда коді варччывліс юсӧ. А мый нин шуны челядь йылысь.
И сэки Геня кадысь кадӧ ӧтнас кутіс лэччывлыны ю дорӧ. Ӧд найӧ, челядь чукӧр, векджык уялісны берег пӧлӧн. Варччыласны неылӧдз, а сэсся крутджык берег вывсянь сунласьӧны.
А ӧні Геня ӧтнасӧн зілис варччывны пыр ылӧджык и ылӧджык. Васьыс сійӧ ичӧтдырсянь эз ӧтдортчывлы. Уяліс ас коддьӧмъяс серти ёна бурджыка. Сэтчӧ жӧ и батьыс коркӧ велӧдіс, мый збыльысь пӧ оз ков повны васьыс, мудзан кӧ пӧ, вод мыш вылад да сӧмын неуна вӧрӧдышт ки-коктӧ, и ваыс тэнӧ ачыс лэптас. А вӧйлывлӧны пӧ векджык ёна повзьӧм бӧрын.
Коркӧ Геня со тадзи варччигӧн казяліс, мый мӧдар берегыс ас берегсьыс ёна нин матынджык лои. Век жӧ мыйкӧ сэки сійӧс торкис на. Гашкӧ, кутшӧмкӧ полӧм на вӧлі. И зонка бӧр бергӧдчис ас береглань. Но мӧд луннас нин кӧть мый, а шуис воӧдчыны мӧдар берегӧдз. Вадорын некод эз вӧв. Генялӧн ёртъясыс буретш гортаныс мунӧмаӧсь. Тайӧ и колӧ вӧлі зонкалы. Сійӧ заводитіс уйны ньӧжйӧ, тэрмасьтӧг. Корсюрӧ водлывліс шойччыны мыш вылас. Эз ёнасӧ видзӧдлывлы и ас берегӧ, мед лолыс эз повзьы да бӧр эз ковмы косны. И со зэв колана мӧдар берегыс пыр ёнджыка кутіс матысмыны, а сэсся дзик орччӧн лои.
И кутшӧм нимкодьпырысь петіс Геня мӧдар берег вывса лыа вылӧ. Сійӧс неуна шатлӧдліс мудзӧмысла. Но лов вылас — долыдсьыс-долыд. Окота вӧлі котравны, чеччавны, горзыны. Но некод эз вӧв орччӧн и некод эз тӧд сылӧн вермӧм йылысь. Мед, сідзкӧ. Гашкӧ, и бурджык, мый некод эз аддзыв сылысь тайӧ медводдза ыджыд вермӧмсӧ. Ӧні сійӧ петкӧдліс, мый мукӧдъясысь абу слабджык, абу укшальджык. Мед видласны сэсся нимтысьны. А сійӧ нӧшта на мыйӧнкӧ чуймӧдас.
Бӧрсӧ Геня варччис эз нин сэтшӧм полӧмпырысь и эз весиг некутшӧма тэрмась. Гӧгӧрвоис, мый тайӧ паськыд юсӧ сійӧ веніс нин. И нӧшта уна на татшӧм ю ковмас венны олӧмас.
Мӧд луннас сиктса челядь вӧлі шызьӧмаӧсь. Кывсис, мый учитель пиыд пӧ кӧсйӧ ю вомӧн варччыны. Та вӧсна ставӧн чукӧртчисны вадорӧ.
— А тэ он вӧй, воан мӧдарӧдзыс?— юасисны Генялысь ёртъясыс.
— Ме ӧд кужа варччынысӧ тіянысь ог омӧльджыка, — дӧзмӧмпырысь вочавидзис Геня.— Сідзкӧ, нинӧм и юасьны.
— Кужан, кужан, — такӧдісны сійӧс.
Но аслыс Генялы талун вӧлі, гашкӧ, тӧрытъяысь на сьӧкыдджык. Тӧрыт сы бӧрся некод эз видзӧд. Сійӧ ас вылас сӧмын надейтчис. А талун, гашкӧ, сё син сылысь быд воськов кыйӧдӧны. И та вӧсна торйӧн нин ёна тіпкис сьӧлӧмыс. Но ваыс пальӧдіс Генялысь майшасьӧмсӧ. И сійӧ тӧрытъя моз жӧ тэрмасьтӧг кутіс варччыны мӧдар береглань. Гӧгӧрвоис, мый ставыс лоас бур. Мӧдар берегыс тайӧ пӧрйӧ быттьӧ тӧдсаджык нин вӧлі да ӧдйӧджык матысмис. И сійӧ сэтчӧ тувччӧм бӧрын кутіс ӧвтчыны кияснас. Ас берегсянь кылісны гораа горзӧм шыяс. Челядь чукӧр чолӧмалісны Геняӧс, чеччалісны берегын. А Геня неуна шойччыштӧм бӧрын мӧдӧдчис бӧр уйны ас береглань. И сэтшӧм шуда вӧлі зонка, кор челядь чукӧр кытшалісны сійӧс, кутлісны кияссӧ, вачкылісны пельпомъясас, мыйкӧ гораа висьталісны сылы. А Геня гӧгӧрвоис, мый батьыс сылӧн прав вӧлӧма, и мый тайӧ кадсяньыс сійӧ бара лоис тайӧ зонкаяс да нывкаяс пӧвстас ас мортӧн.
 

«Кор нин быдмыла?..»
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 177-178 лб.>

Ӧні Петюк верстьӧджык нин лоис да завидьпырысь видзӧдӧ аслас ичӧтджык Вовик вок вылӧ. Сійӧ и збыльысь абу на ыджыд. Ветлӧдлӧ детсадйӧ. Нинӧм вӧсна оз ков тӧждысьны. Ставыс дась. Ворс мыйта кӧсъян. А сэсся узь пӧтӧдз. Майбыр!
А Петюклы веськыд мат лои, а эз олӧм. Сё пӧлӧс тӧжд да майшасьӧм. И ачыс ӧд мыжа таысь. Сы вӧсна мый дугдывтӧг кевмис, мед эськӧ ӧдйӧджык верстьӧӧн лоас. Со сэсся и вид асьтӧ. А эз кӧ эськӧ кӧсйы ӧдйӧджык верстяммыны, гашкӧ, и ӧні на ичӧт вокыс моз жӧ оліс да нимкодясис.
А кыдзи сэки вӧлі! Сӧмын на кӧсйӧ Петюк нӧшта ывлаӧ петавны, пӧттӧдз ёртъясыскӧд ворсыштны, мамыс пыр и шуас:
— Пемыд нин. Некытчӧ ог лэдз. Тэ ичӧт на. А мыйкӧ кӧ лоӧ?..
Со и пукав сэсся да завидьпырысь видзӧд ӧшиньӧ. Верстьӧяс
мый кӧсйӧны, сійӧ и вӧчӧны. Сэсянь Петюк и кутіс завидьтыны верстьӧяслы да мӧвпавны сы йылысь, мыйла нӧ сійӧ сэтшӧм ӧдйӧ оз верстяммы.
Либӧ сӧмын пуксяс телевизор видзӧдны, а мамыс быттьӧ кыйӧдчӧ сы бӧрся, пыр и крапкас:
— Тайӧ киноыс верстьӧяслы. Тэныд водз на. Быдман да сэки видзӧдан.
А мый нин шуны, кор гортӧ локтӧны гӧсьтъяс. Окота накӧд орччӧн пукалыштны. Зэв уна вӧвлытӧмтор йылысь насянь позьӧ кывлыны. Но бара жӧ мамыс торкӧ ставсӧ:
— Тэ ичӧт на верстьӧяслысь сёрнисӧ кывзыны. Мун, орчча жырйын ворсышт.
И нинӧм он вӧч. Быть лоӧ мунны. Либӧ батьыс мӧдӧдчӧ вӧрӧ. Кутшӧм окота детинкалы верстьӧ морткӧд ӧтвылысь ветлыны. Но батя-мама быттьӧ сёрнитчӧмаӧсь. Пыр и шуасны ӧтвылысь:
— Ичӧт на. Быдмыштан да сэки ветлан.
Некымынысь со тадзи вӧлі. Но вочасӧн, тыдалӧ, збыльмыны жӧ кутіс Петюклӧн ыджыд кӧсйӧмыс. Верстяммыны мӧдіс. Но сэки, мыйлакӧ, мӧдарӧ ставыс бергӧдчис.
Кӧсйӧ Петюк гортын пукалыштны, шпионъяс йылысь книга лыддьыштны. Но мамыс пыр и шыасяс сы дінӧ:
— Кывзы, Петюк, тэ ӧд верстьӧ нин. Вай лавкаӧ ветлы. Ньӧб ӧттор-мӧдтор. А ме талун мудзи. Ог нин вермы.
Он ӧд ӧткажит мамыдлы. 
Лоӧ Петюклы пӧдлавны книгасӧ да тапиктыны лавкаӧ.
Либӧ со пӧчыс вайӧма дача вылысь гортса оз. Окота и Петюклы сійӧн чӧсмасьыштны. Но сылы некымын оз тусь сӧмын сетӧны.
— Тэ ыджыд нин тайӧс сёйны, — шуӧ бара мамыс, — колӧ Вовикыдлы видзыштны. Сылы витаминыс оз тырмы.
А мый нин шуны школаын велӧдчӧм йылысь. Локтан гортад урокъяс бӧрын да тэрмасьӧмӧн кӧсъян бӧр ывлаӧ уйкнитны, ёртъяскӧд мачӧн ворсыштны. Но Петюклӧн мамыс пыр и шуас:
— Медводз гортса уджтӧ вӧч да вӧлисти. Ворсӧмыд ӧд оз на пышйы. Велӧдчы медводз мыйкӧ коланатор вӧчны, а сэсся кӧть пӧттӧдзыд гуляйт да ворс.
Петюк сэки ыджыда ышловзьӧ да пуксьӧ гортса удж вӧчны.
А нӧшта ӧти тӧжд содіс неважӧнсянь Петюклӧн. Мамыс сійӧс ӧні быд асыв часӧн водзджык кутіс садьмӧдны. Век шуӧ:
— Петюк, тэ верстьӧ нин. Нуӧд медводз Вовиктӧ детсадйӧ, а сэсся котӧрт школаад.
И Петюк синсӧ тільӧмӧн чеччӧ водзджык. Тэрмасьӧмӧн нуръясьӧ. Сэсся пасьтӧдӧ-кӧмӧдӧ ичӧтджык воксӧ да нуӧдӧ сійӧс детсадйӧ. А мый вӧчан? Ичӧт вокыд ичӧт вок и эм. Он ӧд сійӧс эновт. Да и радейтӧ сійӧс Петюк.
Но ӧні Петюк тшӧкыда каитчывлӧ сійӧ мӧвпъяссьыс, мый ӧдйӧджык коркӧ кӧсйыліс верстяммыны. Кутшӧм бур вӧлӧма ичӧтдырйиыд, кор нинӧм йылысь оз ков думайтны. Майбыр Вовиклы. И сэки кодкӧ быттьӧ гусьӧн юалӧ Петюклысь: а бара кӧ нинӧм оз кут позьны вӧчны, бара кӧ сӧмын гортын кутасны пукӧдны, вунӧдін та йылысь? И Петюклӧн сэки бӧр лӧньӧ сьӧлӧмыс. Мед инӧ сідзи лоӧ ставыс, кыдзи эм. Мый сэсся вӧчан, верстяммис кӧ нин сійӧ. Со тай ставыс сэсся верстяммӧны да оз та вӧсна маитчыны. Олӧны и олӧны. Сідзжӧ и ичӧтджык вокыс коркӧ верстяммас. Сэки Петюклы некодлы нин лоас завидьтыны.


Ичӧтик карабъяс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 179-183 лб.>

Кӧть и ытва вӧлі, но век жӧ позис казявны, мый теплоход воис нин ю йылӧ. Пыр векняммисны тувсов ваӧ дзебсьӧм юпӧлӧнса видзьяс. Пыр вывлань кыптісны да топалісны козъя-пожӧма берегъяс, быттьӧ зілисны йӧртны ышмысь юсӧ воргаӧ. Но ачыс юыс эз на кӧсйы сетчыны да зілис быттьӧкӧ чеччыштны берегъяссьыс. И сэк жӧ гӧгӧрвоис нин, мый тайӧ сылы ӧдвакӧ удайтчас. Пыр этшаджык и этшаджык паныдасьлісны сійӧс пӧткӧдысь ичӧтик вӧрса юяс. Та вӧсна вочасӧн чинны кутіс сылӧн выныс да сійӧ ыръянитӧм дорысь шуис раммыштны да кутыштны асьсӧ.
Чукыль сайсянь тыдовтчис тайӧ кузь ю вылас медбӧръя ичӧтик Парма грезд, кытчӧ и тэрмасис груз тыра теплоход. Сійӧ кайлывліс татчӧ вонас ӧтчыдысь, ыджыд ва дырйи вайлывліс во гӧгӧр кежлӧ сёян-юан, кыйсян угоддьӧяс, кӧм-паськӧм, гортын вӧдитчан кӧлуй, а нулывліс бӧрсӧ войвывса пармалысь да юлысь озырлунъяссӧ: звер куяс, сола чери, нӧшта ӧттор-мӧдтор. Ю воссьӧм бӧрас теплоходсӧ терпитны позьтӧма виччысисны грездса олысьяс. Арталісны лунсӧ да весиг чассӧ, кор ю чукыль сайсянь тыдовтчас тӧдса теплоходлӧн мыгӧрыс. Сылӧн волӧмыс грездын вӧлі кыпыд праздникӧн. Сійӧ ёнджыкасӧ и йитліс грездсаясӧс ыджыд олӧмыскӧд. Бур туйяс татчӧдз эз на удитны нюжӧдны. Сӧмын гежӧдіника гожӧм помланьыс, кор косьмылісны нюръяс, да тӧв шӧрнас татчӧ кежавлісны быдлаӧ сибалысь джуджыд кӧлесаа машинаяс. А гӧгӧр уна дас да сё верст вылӧ нюжаліс парма.
Грездса войтырлӧн став олӧм-вылӧмыс вӧлі йитчӧма пармаыскӧд да юыскӧд. Лым усьӧм бӧрын мужичӧйяс уна вежон кежлӧ ветлывлісны вӧравны. Нывбабаяс горт гӧгӧр ноксисны. Гожӧмнас ставӧн ӧтвылысь вотчисны, чери кыйисны, гортса скӧтлы кӧрым заптылісны. Грездсаяс пыдди пуктылісны ассьыныс уджнысӧ, олісны важся пӧль-пӧчьясӧн на лӧсьӧдӧм ӧбича серти. И ставыс артмыліс налӧн тӧлкӧн-ладӧн.
Со мый вӧсна теплоходса капитан Пантелей Акимович, кыдзи ыдждӧдлісны сійӧс Парма грездсаяс, сьӧлӧм доймытӧдз жӧ виччысис аслас важся тӧдсаяскӧд аддзысьлӧмсӧ. Медым теплоходлӧн недыр сулалігмоз (а тані збыльысь дона вӧлі быд здук, ю йылад ваыс зэв ӧдйӧ туліс, но ӧдйӧ жӧ и ямліс) сёрнитыштны татчӧс войтыркӧд, висьталыштны налы бӧръя выльторъяссӧ, кывзыштны важся вӧралысьяслысь сьӧлӧмӧдз мӧрччана казьтылӧмъяс. Тайӧ аддзысьлӧмъяс бӧрас Пантелей Акимович весиг кыптывліс ловнас. Нимкодь вӧлі сыысь, мый эмӧсь на свет вылас войтыр, кодъяс зільӧны видзны найӧс кытшалысь вӧр-васӧ, тӧлкӧн-ладӧн уджалӧны да олӧны зык-шумтӧг, ас выланыс надеяӧн.
Чукыль сайсянь тыдовтчӧм бӧрын теплоход кузя до гораа тутӧстіс, сэсся кутіс ньӧжйӧник матыстчыны береглань. А сэні пасьтала нин сулалісны сиктса войтыр, кодъяс талун кежлас вӧлі нарошнӧ вӧччӧмаӧсь да нимкодьпырысь шенасисны кияснаныс. Эз весьшӧрӧ ло налӧн виччысьӧмыс. Пантелей Акимович гӧгӧрвоис, мый вӧчсьӧ ӧні грездса войтырлӧн сьӧлӧмъясын. Кителя да фуражкаа сійӧ тэрмасьӧмӧн петіс берег вылӧ да гора гӧлӧсӧн чолӧмасис чукӧртчӧм йӧзкӧд:
— Видза оланныд, видза оланныд, менам донаясӧй!
— Видза-видза! — шуасисны Парма грездса олысьяс капитанкӧд киасьӧм бӧрын. — Быдса во ӧд эгӧ аддзысьлӧй. Синмӧс моз нин кыйӧдім-виччысим тэнсьыд теплоходтӧ. Мися, оз нин таво волы да.
Пыр жӧ берег дорын пансис гажа сёрни. Томджыкъяс отсалісны ректыны воӧм грузсӧ, олӧмаджыкъяс тэрмасьтӧг варовитісны капитанкӧд. Налы вӧлі мый йылысь сёрнитны ӧта-мӧдныскӧд. Во чӧжнад унатор чӧжсис. Сэсся ӧд бара быдса во теплоходыд оз волы. Быдӧн зілис висьтавны капитанлы мыйкӧ ассьыс, медся мӧрччанасӧ. Бура дыр кыссис грездсаяскӧд тайӧ сёрниыс пирӧга-шаньгаӧн гӧститӧдчигмоз.
И друг капитанлӧн синмыс уси берег дорын ноксьысь челядь чукӧр вылӧ. Найӧ ӧта-мӧд костаныс вензьӧмсорӧн, горзігтырйи лэдзалісны ва вылӧ паруса ичӧтик карабъяс. Тувсовъя вильыш тӧлыс ворсӧдчис парусъяснас. И ичӧтик карабъяс то ылыстчылісны, то бӧр матыстчылісны береглань. Гашкӧ, верстьӧ мортлы и эз ёна мичаӧн петкӧдчыны тайӧ ас вӧчӧм карабъясыс. Но Парма грездса челядьлы ӧні наысь мичаджык чачаясыс сэсся эз вӧвны. Налӧн синъясын тыдаліс помтӧм шудлун. Челядь весиг эз казявны верстьӧяслысь ноксьӧмсӧ, сэтшӧма найӧс кыскисны ас киясӧн вӧчӧм карабъясыс. Медсясӧ вензисны сы йылысь, кодлӧн карабыс медтэрыб да медылӧ мунас.
Тайӧ весиг вӧрзьӧдіс Пантелей Акимовичӧс, коді сюся видзӧдіс челядьлӧн ворсӧм бӧрся. Ӧд орччӧн со кутшӧм мича теплоход, а челядь котыр быттьӧ оз аддзыны сійӧс, уськӧдчӧмаӧсь асланыс карабъяс дінӧ. И сэки капитан эз вермы терпитнысӧ да матыстчис ворсысь челядьланьӧ. Сійӧ ӧд коркӧ татшӧмӧн жӧ вӧлі да тадзи жӧ ворслывліс.
— Но мый, ордйӧдасны оз тіян карабъясыд менсьым теплоходӧс?— нюмъялігмоз юаліс Пантелей Акимович медся збойыслысь, еджыд юра вильыш синъяса детинкалысь.
Мӧдыс вомсӧ паськӧдӧмӧн да синъяссӧ ыдждӧдӧмӧн видзӧдліс сьӧд кителя да сьӧд фуражкаа капитан вылӧ, коді быттьӧ мойдысь петіс челядь чукӧр шӧрӧ. Сійӧ ӧні збыльысь вӧлі Ен кодь. Весиг эз эскыссьы, мый капитан шыӧдчас кутшӧмкӧ зырымбедьяс дінӧ. А со тай матыстчис да сёрнитӧ накӧд. Ӧд грездса челядь нарошнӧ заводитісны ворсны карабъяснас теплоходыскӧд орччӧн, мед и теплоходсаыс да, гашкӧ, и ачыс капитаныс, донъяласны зонпоснилысь вӧчӧмторъяссӧ.
Сэтшӧм окота налы вӧлі ошйысьыштны. И со тай эз ло весьшӧрӧ. Збыльмис налӧн гуся мӧвпыс. Ачыс капитаныс матыстчис. А ӧд ворсіганыс челядь унаысь гусьӧник видзӧдлывлісны мичасьыс-мича теплоход вылӧ, но тӧдісны, мый сэтчӧ налы туйыс пӧдса. А, гашкӧ, и абу?
Нӧк кодь еджыд юрсиа детинка видзӧдліс капитан вылӧ, кыскыштіс нырсӧ да шуис:
— Тӧлыс кӧ эськӧ ёнджык вӧлі, миян карабъясыд и збыльысь панйисны теплоходтӧ.
Пантелей Акимович весиг серӧктіс зонкалӧн тайӧ шуӧм вылас да содтіс:
— Збыльысь ӧд вермисны панйыны. Со кутшӧм найӧ тювкӧсӧсь. А менам теплоходыд укшальсьыс-укшаль.
Пантелей Акимович ляпкӧдчис зонка дінӧ:
— Кыдзи нӧ тэнӧ шуӧны, збой детинкаӧй?
— Пантильӧн, — чӧла вочавидзис зонка.
— Сідзкӧ, ми тэкӧд тьӧзӧяс, — бара серӧктыштіс капитан.
— Менӧ сідзжӧ Пантильӧн шуӧны.
Сэсся чӧв олыштіс да юаліс:
— Мый, воӧны сьӧлӧм вылад тайӧ карабъясыс?
— Дерт жӧ, — вочавидзис ичӧтик Пантиль.
— А коді мичаджык? Менам теплоходӧй али тіян карабъясыд?— эз ӧвсьы капитан.
Ичӧтик Пантиль дыр мӧвпаліс, видзӧдіс то теплоход вылӧ, то аслас киясӧн вӧчӧмтор вылӧ да медбӧрын шуис:
— Теплоходыд, дерт, мичаджык.
— Но и тіян карабъясыд зэв жӧ мичаӧсь, — ошкыштіс зонкаӧс капитан.
— А кодӧн тэ кӧсъян лоны, быдман да, — чӧв олыштӧм бӧрын юаліс ыджыд Пантелей ичӧт Пантелейлысь.
— Тэ моз жӧ капитанӧн, — тайӧ пӧрйӧ зэв збоя да падъявтӧг вочавидзис зонка.— Кӧсъя, кор верстьӧ лоа, аслам караб вылын став море-океансӧ кытшовтны, ставсӧ аддзывны.
— Ассьыд грездтӧ да парматӧ вунӧдан?— читкыртліс синъяссӧ зонка вылӧ Пантелей Акимович.
— Ме гожӧмъяснас сӧмын кута море-океантіыс ветлыны, а тӧв кежлас гортӧ мӧда волывлыны, — эз шӧйӧвош ичӧтик Пантиль.
Капитан нюммуніс детинкалӧн тайӧ кывъяс вылӧ. Збыльысь, сюсь зонкаӧн быдмӧ Пантильыс. Мед нӧ сы ног артмас. Гашкӧ, и лоас капитанӧн да аддзылас море-океанъяс, ылі странаяс, мичасьыс-мича каръяс, вӧвлытӧм быдмӧгъяс да тӧдтӧм звер-пӧткаӧс.
И друг сылӧн юрас вирдыштіс ӧти мӧвп. Теплоход вылысь грузсӧ удитісны нин ректыны. А мый эськӧ, пуксьӧдлыны кӧ сэтчӧ грездса челядьӧс да кытш-мӧд вӧчны тувсов ва вывті, мед нэм кежлӧ кольӧ налӧн казьтылӧмыс тайӧ лун йывсьыс.
— Кӧсъянныд гуляйтыштны теплоходӧн?— шыӧдчис сэки Пантелей Акимович зонпосни дінӧ.
— Кӧсъям, кӧсъям!— пыр жӧ горӧдісны найӧ.
— Сідзкӧ, пуксьӧй ӧдйӧджык, кадыс оз виччысь, — содтіс капитан.
Челядьлы, майбыр, оз ков вӧлі тшӧктыны. Тӧкӧтьӧӧн кавшасисны теплоход вылӧ. Пантелей Акимович тэрмасьтӧг вӧчис некымын кытш ва вывті, ветліс увлань и вывлань, сетліс кутчысьны зонкаяслы веськӧдлан штурвалӧ. И, дерт жӧ, аслас тьӧзӧлы. Кутшӧм нимкодь вӧлі зонпоснилы теплоход вылысь чеччӧм бӧрын. Татшӧм праздник йывсьыс найӧ весиг эз кужлыны мӧвпыштлыны. Кутшӧм паськыд да визув налӧн юыс ытва дырйи!
А гожӧмнас ӧд сійӧс кӧнсюрӧ келӧмӧн позьӧ вуджны. Кутшӧм тэрыб да вына теплоходыс. И ньӧти абу укшаль. Весьшӧрӧ капитаныс шуӧ. Налӧн карабъясыд эськӧ збыльысь эз вермыны вӧтӧдны теплоходтӧ. Капитаныд, тыдалӧ, сӧмын бурпырысь сералыштіс на вылын, мед эз лӧгасьны. И челядь крут берег вывсянь дыр на ӧвтчисны ылыстчысь теплоходлы, кытчӧдз сійӧ эз вош чукыль сайӧ.
Долыд вӧлі тайӧ пӧрйӧ и аслыс капитанлы, Пантелеймон Акимовичлы. Сійӧ быттьӧ выльысь воліс тайӧ лунас челядьдырас. Тадзи жӧ ӧд коркӧ сійӧ лэдзавліс ва вылӧ карабъяс. А сэсся лоис капитанӧн. И кымын во нин кывтӧ-катӧ тайӧ ю кузяыс, кодысь донаыс сылы сэсся абу. Тайӧ юыс ӧд и лои сылӧн став олӧмӧн, нимкодясянторйӧн да тӧжд-дойӧн. Мед жӧ и сылӧн ичӧт тьӧзӧлӧн збыльмас мӧвпыс. Лоас капитанӧн. Да, гашкӧ, коркӧ вежас на и сійӧс, ыджыд тьӧзӧӧс. Да мед жӧ и тайӧ юыс сылы лоӧ сэтшӧм жӧ донаӧн, кутшӧм дона ас киясӧн вӧчӧм ичӧтик карабыс.


Вадорса ёрт
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 184-185 лб.>

Чери кыйысь ёртъяс ӧтчыд вӧзйисны меным вӧралан понйӧс. Кычипи на. Ачыс зэв мичаник, рудов рӧма. Нимкодясьышті понпи вылӧ видзӧдӧмӧн. Сэсся и вензьышті ёртъяскӧд, мый, мися, меным сыысь. Уткаястӧ пӧ васьыд мӧдас кыскавны, шмонитӧмӧн вочавидзисны найӧ. Оз пӧ нин ковмы аслыд кӧдзыд ваас келавны. Ме сэсся эг жӧ кут ыръянитны. Босьті кычипитӧ. Кыкнад ӧд вӧр-ватіыд шӧйтігӧн век нин гажаджык лов вылад. Тӧкӧтьӧӧн и верстяммис сійӧ ме ордын олігӧн. Кассяна во вӧлі да Кассянӧн нимті. Нимкодяся сы вылӧ видзӧдігӧн, мися, кутшӧм долыд вӧлӧма ичӧтджык ёртыдкӧд. А сійӧ быттьӧ гӧгӧрвоӧ менсьым мӧвпъясӧс да никсыштлывлӧ. Сідзи и вӧзйысьӧ мекӧд ывлаӧ. Кӧть ӧні жӧ мӧдӧдчас вӧравны.
Но ӧтчыд менам оньӧстӧм на понйыд висьмис. Эз кут сёйны. Лои жугыль да чӧла век куйлӧ. Ог тӧд, мый вӧчны. Шыӧдчи тӧдса ветврач дінӧ. Висьталӧм серти сійӧ гӧгӧрвоис, мыйӧн висьӧ Кассяныд да сетіс колана лекарство. Сӧмын пӧ мед ньылалас, а оз сьӧлышт, кӧсйӧ кӧ пӧ бурднысӧ. А ме збыльысь мӧді майшасьны ветврачлӧн кывъяс бӧрын. Оз кӧ нӧ примит понйыд лекарствотӧ? Но сійӧ сюсьджык меысь вӧлӧма. Гӧгӧрвоис, мый сӧмын бур сылы кӧсъя. Эскис меным. И кутіс ӧд ньылавны курыд таблеткаястӧ менам киысь. Ньылалӧ да ме вылӧ нораа видзӧдӧ, быттьӧ кӧсйӧ шуны: эн жӧ кӧть пӧ пӧръяв. А ме малала сійӧс. Регыд мысти и бурдны кутіс. Но слаб на вӧлі. Та вӧсна видзи дом йылын, мед ме бӧрся эз вӧтлысь. Сэк кості ачым лэччывлі ва дорӧ. Буретш ытва вӧлі да уткаяс бӧрся вӧтлыси. Понйӧй ёнакодь никсывліс, но ме сійӧс ӧлӧдлывлі бур сёрниӧн. Но ӧдвакӧ сійӧ эськӧ кывзыліс менӧ, эз кӧ вӧв домӧд йылас. Висигас сэтшӧма велаліс ме дінӧ, мый здук кӧзяинтӧг овны эз кӧсйы. Кытчӧкӧ кӧ мӧдӧдчыны кута, сідзи и мӧдас нораа увтыштавны. Быттьӧ бӧрдӧ да корӧ, мед сійӧс эг эновт.
Гӧгӧрвоис кывтӧм пемӧсыс, мый ме сійӧс мӧдаръюгыдысь кыски.
Коркӧ со тадзи жӧ домалі Кассянӧс горт дорӧ. Ачым бара лэччи вадорӧ. Став видзсӧ ойдӧма. Кыткӧ кела. Кыткӧ кузякодь кытшовта. Рытнас нин шуи пестыны бипур да узьмӧдчыны вадорын. Мудзи да гортӧ ылын вӧлі муннысӧ. Асъя войнас, мися, кыйӧдчышта уткаяс бӧрся.
Друг тувсовъя рӧмыдас, видзӧда да, видз мӧдар бокас кутшӧмкӧ пемӧс тыдовтчис да кутіс котравны берег пӧлӧныс. Ме дыр чуймӧмӧн видзӧді, кутшӧм звер нӧ тайӧ? Ылынкодь да рӧмыд. Оз сэтшӧм бура тӧдчы. Гашкӧ нӧ, тувсов ытваыс вӧтліс сійӧс аслас оланінысь да ӧні пышйӧ ыджыд васьыс, корсьӧ петан туй. Мӧвп юрӧ воліс весиг лыйны сійӧс. Но пыр жӧ такӧді ачымӧс, мый ыджыд грек пикӧ воӧм зверӧс вӧрзьӧдны.
И сэки менӧ, мыйлакӧ, йирмӧг босьтіс. Сё кӧча мач! Да ӧд менам понйӧй, тыдалӧ, тайӧ! Сэтшӧм жӧ восьласыс и мыгӧрыс. Сӧмын коді нӧ сійӧс лэдзӧма домӧд йывсьыс? Ме некымынысь кузя шутёвті. Пемӧсыд уськӧдчис ваас да кутіс уйны мелань. Паськыд кодь да кӧдзыд на вӧлі ваыс. Та вӧсна полі, воас оз. Но весьшӧрӧ повсьӧма. Збыльысь ӧд менам понйыд и вӧлӧма. Кутшӧм нимкодь вӧлі сылы менӧ аддзӧм бӧрын. Кыдзи сійӧ окаліс да нюліс менӧ. Весиг синваӧй петаліс. Сӧмын шензи, кыдзи нӧ сійӧ кужӧма корсьны менӧ, сы мында ва сайын вӧлі да. Келалігӧн кок туйясӧс ас бӧрся эг коль. Но вӧралан понйыд ассьыс уджсӧ тӧдӧ. Ныриса.
Но нӧшта шемӧсми гортӧ воӧм бӧрын, кор аддзи, кутшӧм ёна пессьӧма менам понйыд, медым мынтӧдчыны домӧд йылысь да корсьны менӧ. И сяммӧма ӧд. Сэсянь ме эг нин видзлы ассьым ичӧтджык ёртӧс домӧд йылын. И вӧрын, и вадорын пыр вӧлім ӧтлаынӧсь. И унаысь Кассяныд менӧ мездывліс неминучаясысь.


Гӧгинь пӧч
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 186-188 лб.>

Ичӧтдырйи друг висьми да мам нуӧдіс менӧ больничаӧ, коді вӧлі орчча сиктын. Сэні мамкӧд медводз сёрнитіс серамбана да мелі чужӧма, зэв варов да гора гӧлӧса еджыд халата ань. Сійӧ сюся кывзіс мамӧс, а ачыс дугдывтӧг видзӧдлывліс ме вылӧ, быттьӧ дыр аддзывлытӧм бӧрын вӧлі гажтӧмтчӧма меысь. Ме сідзжӧ гусьӧн кыйкнитлывлі тайӧ ань вылас, коді медводдзасяньыс воис меным сьӧлӧм вылӧ. Ог тӧд, мыйла. Но кыдзкӧ мӧдіс кыскыны ас дінас. Та бӧрын ме сыкӧд нӧшта на гоз-мӧдысь аддзысьлі, кор ветлӧдлывлі мамкӧд больничаӧ.
Мам висьталіс, мый сійӧс шуӧны Люся тьӧтӧн, уджалӧ тайӧ больничаас да менӧ ичӧтдырсяньыс тӧдӧ. Но ме бара жӧ, мыйлакӧ, сэки эг путьмы юавны мамлысь, а бӧрынджык сэсся и вунӧді, мыйла тайӧ варов да мелі чужӧма аньыс тӧдӧ менӧ ичӧтдырсянь. Ӧд больничаысь ӧтдор, ме сійӧс эг аддзывлы, а сійӧ со ме йылысь тӧдмалӧма. Дивӧ дай сӧмын.
И со кутшӧмкӧ праздник водзвылын мам шыӧдчис ме дінӧ:
— Помнитан, пиук, Люся тьӧттӧ, коді тай тэныд бурдны отсаліс?
— Дерт жӧ, эг на вунӧд, — вочавидзи ме.
— Виччысь, аски сійӧ гӧститны кӧсйӧ волыны миян ордӧ, — шуис мам.
— Збыль али мый!— горӧдсис менам. Сы вӧсна, мый меным сідзжӧ зэв окота вӧлі паныдасьлыны Люся тьӧткӧд, кодысь ёна бырис гажӧй.
— Збыль, збыль, — помаліс сёрнисӧ мам. А ачыс кутіс дасьтысьны аскиа лун кежлӧ, мед бурджыка чӧсмӧдлыны дыр виччысяна гӧстяӧс.
И со мӧд луннас ме бара аддзыси Люся тьӧткӧд. Сійӧ кутчысьліс мамкӧд. Ӧд мыйта кад нин колис больничаӧ коркӧя ветлӧмсянь. А сэсся кык ань пуксисны пызан сайӧ да кутісны помся сёрнитны олӧм-вылӧм йылысь.
Ас костаныс пӧттӧдз варовитӧм бӧрын Люся тьӧт да мам бергӧдчисны мелань. И мам Люся тьӧт вылӧ видзӧдлывлігмоз шуис меным:
— Кывзы, пиук, Люся тьӧтыд ӧд тэныд лоӧ гӧгинь пӧчӧн.
Ме весиг чуйми мамлысь кывъяссӧ кылӧм бӧрын. Менам ӧд вӧліны аслам пӧчьяс. Батьладорсянь Анись пӧч важӧн нин эз вӧв ловъя. А мамладорсянь Домна пӧч оліс орчча посёлокын. А ӧні нӧшта на ӧти пӧч тыдовтчис. Сы йылысь ме эг кывлы ни эг тӧдлы. Меысь быттьӧ гусьӧн сійӧс видзӧмаӧсь.
— Мамӧ, менам кык пӧч нин эм, — шензьӧмпырысь шуи ме.— Кытысь нӧ менам коймӧд пӧчыс друг лоис.
Мам сӧмын вакӧдіс менам кывъяс вылӧ:
— Люся тьӧтыд ӧд тэа-меаӧс бабитіс, кор ме тэнӧ чужтыны вӧлі кӧсъя. Тэ ӧд чужӧм бӧрад он вӧлӧм весиг лолав. Лӧзӧдны нин кутӧмыд. А ме сы ни садь куйла. Но Люся тьӧт тэнӧ быд ногыс зыралӧма да пӧлялӧма. Со и ловзьӧмыд. Ен сыкӧд, и ӧні со ловъя да мед кузь лоӧ тэнад нэмыд. А ме вӧтӧн моз помнита, кыдзи тэ Люся тьӧтлӧн мелі кияс улын ловзин да друг гораа бӧрддзин.
— Збыль, ставыс сё збыль, — торкис мамӧс Люся тьӧт.— Ог нин ӧд вӧлі надейтчы. Но кӧнкӧ Енмыс вӧлӧма на. Пыр кевми, мед оз жӧ сійӧ пузчужӧм кагаӧс ас дорас босьт. Мед сетас жӧ овны. А кор сэсся бӧрддзин, вӧлисти кокняліс сьӧлӧм вылын.
Та бӧрын Люся тьӧт да мам дыр на варовитісны ас костаныс, тшай юигмоз. А ме вом паськӧдӧмӧн кывзі налысь сёрнисӧ. Ӧд сы мында выльтор тӧдмалі ас йылысь. И ӧні лои вӧлисти гӧгӧрвоана, мый сійӧ гӧгинь пӧчыс. Мукӧд пӧчьясысь тай абу жӧ шыбитана. И мӧдджык синъясӧн нин куті видзӧдны Люся тьӧт вылӧ. Ӧд не кӧ сійӧ, ме эськӧ, гашкӧ, тайӧ свет вылас эг вӧв. Став олӧмыс эськӧ метӧг муніс. Меным та бӧрын кыдзкӧ весиг эз ло лӧсьыд. Кыдзи нӧ олӧмыс метӧг вермис мунны? Кӧнкӧ дзирдалӧ шонді, дзользьӧны лэбачьяс, ворсӧны челядь. А ме абу. Оз вермы лоны татшӧмыс. И весиг сьӧлӧмӧй кутіс чеччыны тайӧ шуштӧм мӧвп бӧрас. Со та вӧсна и окота вӧлі аттьӧавны ассьым гӧгинь пӧчӧс, мый эз сет кусны менам олӧмлы.
Но мыйла нӧ меным ӧнӧдз та йылысь некод эз висьтавлы? Весиг ачыс гӧгинь пӧчыс ме дорӧ эз волывлы. Гӧгӧрвоа, мый сылӧн кадыс оз тырмы. Висьысьыд уна. Но позьӧ жӧ вӧлі коркӧ кежавны да казьтыштны ас йывсьыс. А ӧні Люся тьӧт да мам мукӧдтор йылысь нин сёрнитӧны. Быттьӧ тадзи и колӧ. Быттьӧ менам олӧмын нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс абу и вӧлӧма. Но ме тайӧ лунсяньыс, аслам чайтӧм серти, быттьӧ выльысь чужи свет вылас. Со ӧд кыдзи овлӧ.
А сэсся унаысь на та бӧрын паныдасьлі Люся тьӧткӧд, Людмила Васильевнакӧд, аслам гӧгинь пӧчкӧд. Кежавлывлі и сы ордӧ гортас. Кӧть сылӧн ыджыдкодь семьяыс вӧлі, век бура примитіс менӧ. Быд татшӧм паныдасигӧн сёрнитлывлім ӧта-мӧдлӧн олӧм-вылӧм йылысь. Сійӧ бӧрынджык висьӧдчӧ нин вӧлі да норасьлывліс та вылӧ. Ог жӧ пӧ нин ёна дырсӧ ов. А ме ас кежысь аттьӧавлі гӧгинь пӧчӧс, мый сетіс позянлун меным мусӧ талявны да кевмылі Енмӧс, мед и сылысь кузьдӧдас нэмсӧ.
Ӧні Люся тьӧт важӧн нин абу ловъя. Но менам синъяс водзӧ зэв тшӧкыда сувтлывлӧны сылӧн серамбана чужӧмыс, мелі синъясыс, гора гӧлӧсыс. И сэки кажитчӧ меным, мый сійӧ пыр на ловъя. Эз и мунлы тайӧ свет вывсьыс. Мекӧд орччӧн олӧ да менӧ быдсяма омӧльсьыс видзӧ. И быдысь сиктса шойна вылӧ волігӧн казьтывла мукӧд пӧчьяскӧд тшӧтш и ассьым гӧгинь пӧчӧс, коді таладор свет вылас югзьӧдіс олӧмӧс. Мед жӧ и мӧдаръюгыдас сылы лоӧ кокниджык.

 
Кӧчильӧй
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 189-190 лб.>

Код тӧдас, кытысь локтіс тайӧ еджыд каньпиыс миян ордӧ. Но ӧтчыд кильчӧ ӧдзӧс восьтігӧн кылі кодлыськӧ зэв нораа нявзӧмсӧ. Гортын сэки каньыс эз вӧв. Важ каньсӧ понъяс пурӧмаӧсь. И со порог вомӧн воськовтіс чим еджыд каньпи. Дугдывтӧг нявзіс. Тыдалӧ, норасис мый вылӧ кӧ. Сэсся кутіс ниртчыны менам кок дінӧ. Быттьӧ кӧсйис шуны: босьт пӧ менӧ ки вылад. Мый сэсся вӧчан татшӧм ичӧтикыдкӧд да мусаникыдкӧд. Босьті кияс вылӧ. А сійӧ тай кыдзи топӧдчис сьылі бердӧ. Кутіс исавны да нювны менӧ. Тыдалӧ, казьтыліс на мамсӧ. А сэсся мӧдіс кургыны-сьывны мыйкӧ ассьыс. Быттьӧ аттьӧаліс менӧ, мый примиті сійӧс. Сідзи кыкӧн каньпикӧд и пырим керкаӧ. Мам видзӧдліс меа-каня вылӧ да вакӧдіс:
— Мед колӧкӧ горт олысь пыдди лоӧ. Миян каньным абу жӧ-а. Кӧть шыр да крыса мӧдас кутавны.
Тадзи и овмӧдчис еджыд каньпи миян ордӧ. А нимтім сійӧс еджыд рӧм вӧснаыс Кӧчильӧйӧн. Медводдзаысьсӧ эськӧ сералігмоз тадзисӧ шуим. А сэсся йиджтысис нимыс. Мам вӧлі горӧдас:
— Кӧчильӧй, лок свежӧй йӧвтӧ лак!
Сійӧ пыр кытысянькӧ котӧртас. А сэсся пӧткӧдчас, каяс мамлӧн пидзӧсъяс вылӧ да зэв гораа кутас кургыны-сьывны.
Ме гожӧмъясын прӧстджык пӧраӧ пыр вошласи вадорын. Радейта вӧлі чери кыйны. Та вӧсна, гашкӧ, Кӧчильӧйным ёна кутіс радейтны свежӧй черитӧ. Сӧмын на казялас, мый бара лӧсьӧдча вадорӧ, пыр и кутас вӧтлысьны ме бӧрся да ниртчыны кокъясӧ. А сэсся петас ывлаӧ, пуксяс потшӧс вылӧ да виччысьӧ менӧ, кытчӧдз вадорысь ог кай. Кӧть сутки-мӧд сэні пукалас. А мыйӧн сӧмын аддзас, мый матыстча гортлань, пыр жӧ воча уськӧдчас да кутас зэв нораа да зэв корӧмпырысь нявзыны. Ме тӧда нин, мый сылы колӧ да водзвыв дасьта посни чери ловъяс. Сійӧ аддзас свежӧй черитӧ, ворсыштас лапаяснас, а сэсся сӧмын мурчкакылӧ-сёйӧ. И нинӧм быттьӧ сэсся таысь ӧтдор оз ков.
А ӧтчыд со мый лоис Кӧчильӧйкӧд. Коркӧ арнас нин мӧдӧдчим ёрткӧд ружьеӧн да шатинӧн вадорлань. Кутім надея, мый и утка, и чери удайтчас кыйны. Но сійӧ луннас и чериыс этша сюри, и уткаяс эз паныдасьлыны. Быттьӧ кодкӧ ёрӧма вӧлі миянӧс. Сьӧлыштім став вылас да шуим мӧдӧдчыны гортлань. Да и кадыс тэрмӧдліс. Рӧмыд нин вӧлі.
Друг вадорсянь гортлань кежан туй вылын тыдовтчис кутшӧмкӧ еджыд ёкмыль.
— Ой, со кӧчыс, кӧчыс, вай лыя!— горӧдіс менам ёртӧй.
— Кутшӧм кӧч ӧні вермас еджыд пасясьны, — серӧкті ме.— Код тӧдас на ӧд кор лымъялас.
Но ёртӧй сійӧ здукас витіс нин ружьесӧ. А менам сьӧлӧмӧй друг кутіс бытшкыны. Быттьӧ кыліс сійӧ, мый абу тані ставыс лючки-ладнӧ. Сэки ме ӧдйӧджык лэпті ёртлысь ружье стволсӧ вывлань. Сійӧ дӧзмискодь.
— Эн тэрмась, — бара шуи ме сылы.— Удитан на лыйнытӧ. Видзӧдлам медводз, коді воча локтысьыс.
Ньӧжйӧник кутім матыстчыны еджыд ёкмыльлань. А сійӧ эз и мӧвпыштлы кытчӧкӧ пышйыны. Видзӧдлі бурджыка да весиг ыркмуніс сьӧлӧмӧй. Вӧт али вемӧс тайӧ! Вермас жӧ лоны татшӧмторйыд! Туй вылын пукаліс менам Кӧчильӧй да виччысис миянӧс. Тыдалӧ, тӧдӧ нин, вӧлӧмкӧ, мый ми локтам да сійӧн абу и повзьӧма. Но кыдзи нӧ сійӧ веськаліс вадорас да кыдзи вермис миянӧс корсьны. Ӧд кымын туй вож тані вомӧнасьлӧ-крестасьлӧ. Векджык ӧд сійӧ менӧ потшӧс вылын виччысьлывліс. Но кыдзи гӧгӧрвои, тайӧ пӧрйӧ абу вермӧма терпитны да ачыс мӧдӧдчӧма меным паныд. Шензи сы вылӧ, кыдзи сӧмын абу ылалӧма. Но каньыдлӧн тай нырисыс ёсь на вӧлӧма. Нӧшта аттьӧалі Енмӧс, мый удайтчис кутны ёртӧс лыйӧмысь. А то бара эськӧ ӧти шог лои.
Нимкодьпырысь босьті Кӧчильӧйӧс моздорӧ. Сійӧ топӧдчис ме бердӧ нораа нявзігмоз. Тыдалӧ, мудзӧма жӧ нин виччысьнысӧ да гажыс бырӧма.
— Эн нявзы, — меліа шуи ме сылы.— Гортад воан да сэні нин чӧсмасян свежӧй черинад.
Кӧчильӧй быттьӧ гӧгӧрвоис менсьым кывъяссӧ да сэсся шы эз сетлы. Пыр вугралі морӧс бердӧ топӧдчӧмӧн. Та бӧрын пыр тшӧктывлі мамлы видзны каньӧс гортын, мед оз вӧтлысь ме бӧрся.


Ыджыд чукыль сайын
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 191-194 лб.>

Тайӧ рытӧ Мишӧлӧн батьыс локтіс гортас зэв зумыш. Чӧла пӧрччысис да пуксис пызан сайӧ ужнайтны. Сійӧ уджаліс рыбинспекторӧн да лун-лун вошласис матысса и ылысса юяс да тыяс вылын. Мамыс вӧлі велалӧма нин батьыслӧн тайӧ удж дінас да векджык чӧв оліс. Сӧмын корсюрӧ броткӧдчывліс верӧс вылас: эн пӧ колӧкӧ ёна збояв, а то асьтӧ коркӧ вӧр-ва тшыкӧдысьясыд джуджыд йирӧ сюясны. Батьыс нинӧм эз вочавидзлы.
Но тайӧ пӧрйӧ мамыс эз вермы терпитны да пыр и юаліс:
— Мый нин лои, бласлӧ-кристос, сэтшӧм зумыш талун?
— А нинӧмысь чиктывнысӧ, — пыр жӧ вочавидзис батьыс.— Ыджыд Чукыль сайын кыськӧ бокысь воӧм браконьеръяс карапужитчыны заводитӧмаӧсь. Электрическӧй токӧн нин виӧны черисӧ. Гырысьсӧ сӧмын ӧктӧны. А посниыс мыйта кулӧ.
Сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
— Часлы, кыя ме найӧс. Оз дыр кутны вежмасьны.
— Асьтӧ мед оз кыйны-а, — вомалыштіс батьсӧ мамыс. Но батьыс эз жӧ чӧв ов:
— Мый, сэсся сідзи эновтчӧмӧн и кутам овны. Мед кутшӧмкӧ немортъяс миян гӧгӧрысь став ловъя ловсӧ пузувтӧны. А миян челядьлы нӧ мый кольӧ? Ог, ог лэдз пакӧститчыны!
Дыр на сёрнитісны ас костаныс батя-мама да код тӧдас мыйӧдз воисны. Но Мишӧлы некор вӧлі кывзыны верстьӧясӧс. Пыр жӧ котӧртіс орчча керкаӧ, аслас медбур друг Толлян дорӧ.
— Кывзы, Толлян, — вашкӧдігмоз шыӧдчис сы дінӧ Мишӧ.— Батьӧ висьталіс, кутшӧмкӧ пӧ бокысь воӧм браконьеръяс миян ю вылын войяснас петкӧдчывлӧны. Буретш Ыджыд Чукыль вылысладорын. Ме тӧда, кытчӧ найӧ волывлӧны. Вай повзьӧдам, мед мӧдысь миянӧ оз локны.
— Сідзи верстьӧясыд и повзясны тэа-меаысь— серӧктіс Толлян.— Эн сӧр нинӧм абусӧ. Асьнымӧс на пельӧд лэпталасны да ваас купайтасны.
— Полан кӧ и эн. А ме ӧтнам ветла, — дӧзмис Мишӧ ёрт вылас.
— А кыдзи тэ найӧс кӧсъян повзьӧдны?— недыр чӧв олыштіс да юаліс Толлян.
— А эсійӧ ворсан пистолетъяснад, — ӧзйӧм синъясӧн вочавидзис Мишӧ.— Найӧ ӧд зэв гораа швачкӧны. Тӧрыт на ме сійӧн ворсі да мамӧс муртса весьӧпӧрттӧдз эг повзьӧд. Збыльысь чайтӧма, мый кодкӧ лыйсьыны заводитӧма гортын. А чӧв пемыд войнад миян ворсан пистолетысь клопнитӧмыд и збыльысь лыйӧм шыӧн кутас кажитчыны браконьеръясыдлы. Матыстчам гусьӧник берег дорас. Кор ва вылас петасны, сэки и клопнитам, а асьным крут берегланьыс пышъям.
— Чайтан, повзясны?— сюся видзӧдліс Толлян Мишӧ вылӧ.
— Дерт, повзясны, — эскӧдіс Мишӧ, — браконьеръясыд ӧд, кыдзи батьӧ висьталӧ, зэв видзчысьысьӧсь. Быд шы кывзӧны. Полӧны, мед оз веськавны рыбинспектор киясӧ. Воддза вояс батьлысь мотора пыж шысӧ кылӧмаӧсь да удитӧмаӧсь усйысьны.
— А оз кӧ волыны?— бара читкыртліс синъяссӧ Мишӧ вылӧ Толлян.
— Ме чайта да, быть воласны, — зэв эскӧдана шуис Мишӧ.— Кӧть эськӧ и видзчысьӧны да полӧны йӧз синъяс улӧ веськавны. Но Ыджыд Чукыль сайын чериаиныс ёнджыка найӧс ас дорас кыскӧ.
— Мед инӧ тэ ног лоӧ, — ышловзис медбӧрын Толлян...
...Сёр войын кык друг петіны гортсьыныс да мӧдӧдчисны ю катчӧс, Ыджыд Чукыльлань, коді вӧлі сиктсянь некымын километр сайын. Сэті юыс збыльысь вӧчӧ зэв ыджыд чукыль да чукыльтігас берег пӧлӧныс кодйис джуджыд йиръяс, кӧні и оліс быдсяма чериыс. А гортсаяслы детинкаяс висьтасисны, мый сикт горулын кутасны вуграсьны, кӧть эськӧ дзик мӧд сикас мӧвпъяс налӧн вӧліны.
Дыр восьлалісны ю бердын быдмысь сук бадьяс пӧлӧн Мишӧ да Толлян да коркӧ-некоркӧ воисны жӧ ышкиг-пушкигтыр Ыджыд Чукыль дорӧ. И пыр жӧ кутісны сюся кывзысьны. Збыльысь, ю берег дорсянь кылісны кутшӧмкӧ тӧдтӧм гӧлӧсъяс. А сэсся зонкаяс вылӧ ӧвтыштіс ӧзйысь бипурсянь тшын дукӧн. Кыдзи и гӧгӧрвоисны Мишӧ да Толлян, вӧлӧмаӧсь бокӧвӧйяс. Кӧть эськӧ татчӧ некод ёна бокысьыс эз волывлы, векджык сиктсаяс вуграсисны. А этайӧяс тай со кыськӧ веськалӧмаӧсь. Вуграсьысьяс кӧ эськӧ, мед нин. Но ӧд вӧр-ва тшыкӧдысьяс, гусясьысьяс. И ассьыныс мисьтӧм уджнысӧ зільӧны йӧз син сайын вӧчны, пемыд дырйиыс.
Тӧдтӧм йӧз нуръясисны бипур дорын да негораа сёрнитісны ас костаныс. Кыліс стӧканъяслӧн гольӧдчӧм. Медбӧрын бипур дорын пукалысьяслӧн гӧлӧсъясыс варовджыкӧсь лоисны да кодкӧ на пиысь гораа шуис:
— Но тырмас сэсся асывсӧ виччысьны. Буретш пемдіс. Кад нин ва вылӧ петны.
Ставӧн чеччалісны, пуксялісны ыджыд мотора пыжӧ да йӧткыштчисны берегсянь. А сэсся ва шӧрлань веськӧдчӧм бӧрын якӧритісны пыжсӧ да кутісны мыйкӧ мошкоритчыны пемыдас.
Буретш сэки Мишӧ да Толлян и клопнитісны асланыс ворсан пистолетъясысь. Ӧтчыд дай мӧдысь. А сэсся котӧрӧн уськӧдчисны вывтас береглань.
Мый сэки кутіс вӧчсьыны ва вылын, зонкаяс муртса вермисны аддзыны джуджыд кыр йывсянь пемыд пырыс. Ворсан пистолетъяслӧн шыыс вӧр-ва пазӧдысьяслы вӧлі виччысьтӧмторйӧн. Найӧ збыльысь видзчысисны да ӧні чайтісны, мый кодъяскӧ кыйӧдчисны на бӧрся да буретш сюрисны грекуйтчигас. Сэк жӧ гажа юраӧсь вӧліны да эз кужны мӧвпыштны, мый жӧ збыльысьсӧ лои. Та вӧсна пыжын пукалысьяс повзьӧмысла лёкысь кутісны горзыны ӧта-мӧд выланыс да тэрмӧдлыны ёрта-ёртнысӧ. Сэсся мынтӧдчисны якӧр вылысь да кутісны гурскыны-заводитны моторсӧ. Но повзьӧм вывсьыд сійӧ эз на пыр заводитчы. А сэсся тай асныралысь моторыд кыдзи чарӧстіс и пыжыс нетшыштчис водзлань. Буретш сэки кодкӧ кыйсьысьяс пиысь и бузгысис ваас.
— Ой вӧя, ой вӧя, кыскӧй менӧ!— пыр жӧ кутісны кывны ва вылын горӧдӧм шыяс. Пыжын кутісны чорыда матькыны. Сійӧ вӧчис кытш да матыстчис ваын пессьысь морт дінӧ.
Тайӧ кадас ю чукыль сайсянь друг тыдовтчисны мотора кык пыжа да ӧдйӧ кутісны матыстчыны бокӧвӧйяслань. Тӧдтӧм войтыр эськӧ зілисны пышйыны, но кадсӧ вӧлі воштӧма. Гӧлӧсъяс сертиыс зонкаяс тӧдісны, мый локтысьяс лыдын вӧліны Мишӧлӧн батьыс, участкӧвӧй инспектор да сиктысь нӧшта морт-мӧд. Найӧ петкӧдісны кортӧм гӧсьтъясӧс берег вылӧ. Мӧдъясыс кӧсйисны водзсасьны, но кор аддзисны участкӧвӧй инспекторлысь чургӧдӧм пистолетсӧ, ӧвсисны.
Сэки и матыстчисны Мишӧ да Толлян бипур дорын сулалысь йӧз дінӧ.
— А ті нӧ, ерӧмаканьяс, кытысь татчӧ усинныд?— шемӧсмис зонкаясӧс аддзӧм бӧрын Мишӧлӧн батьыс.
— Ми этайӧ браконьеръяссӧ кӧсйим повзьӧдны, мед мӧдысь татчӧ эз локны, — рама вочавидзис Мишӧ.
— Кыдзи повзьӧдны?— эз гӧгӧрво Мишӧлӧн батьыс.— Да тіянысь ӧмӧй тайӧяс повзясны!
— А збыльысь ӧд повзисны, — эз сетчы Мишӧ да кыдзи тай шковнитіс аслас ворсан пистолетысь верстьӧяслӧн пельяс водзын. Сэки сӧмын лоис ставыс гӧгӧрвоана. Тӧдтӧм войтыр скӧр синъясӧн видзӧдісны зонкаяс вылӧ. И кодкӧ на пиысь пинь пырыс сӧдзӧдіс:
— Экма, тӧді кӧ эськӧ, мый этайӧ лёльӧясыс миянӧс повзьӧдісны...
А сиктсаяс сӧмын сералісны да ошкӧмпырысь видзӧдісны детинкаяс вылӧ. Вермас жӧ лоны татшӧмторйыс: челядь, а садь быртӧдзыс повзьӧдӧмаӧсь браконьеръясӧс.
— А збыльысь ӧд, эз кӧ вӧвны тайӧ зонкаясыс, миянлы эськӧ бара эз удайчы кутны браконьеръястӧ, — шыӧдчис сэки участкӧвӧй инспектор чери видзан инспектор дінӧ.— Найӧ ӧд ылысянь кылӧны миян моторъяслысь шысӧ. Бара эськӧ удитісны уйкнитны. А этайӧ, кыдзи тэ шуин ерӧмаканьясыс, падмӧдісны васӧ пулюшайтысьясӧс. Таысь ошкыштны найӧс колӧ.
А сэсся ставӧн пуксялісны пыжӧ, на коласын вӧліны и васӧ пулюшайтысьяс, да мӧдӧдчисны сиктлань. Мишӧ да Толлян чӧла пукалісны пыжын. Но сьӧлӧм вылас налы вӧлі долыдсьыс-долыд. Найӧ збыльысь лоисны ӧні ассьыныс вӧр-ва дорйысьясӧн.


Беринӧсь чужӧма нывка
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 195-197 лб.>

Мыйлакӧ Саня эз вӧв мукӧд нывъяс кодь. Ичӧтдырсяньыс велаліс зонкаяскӧд ворсны да пыр на пӧвстын бергаліс. Батьыс сералігмоз сійӧс весиг атаманӧн вӧлі шуӧ. Мукӧд нывкаяс аканьясӧн ворсӧны да дӧра лестукъясысь налы платтьӧяс вурӧны, а Саня киас бедь босьтӧма да зонкаяскӧд косясьӧ. Дерт, зонпосниыд гӧгӧрвоисны, мый Саняыд ныв морт да эз зільны ӧтдортны сійӧс, но кадысь кадӧ сюравліс жӧ. А кор Саня дыр эз петкӧдчыв зонкаяс пӧвстын, налы быттьӧ гажтӧм вӧлі сытӧг. Велалӧмаӧсь нин сы дінӧ да, гашкӧ, нывка туйӧ ёнасӧ эз и пуктывлыны, но век жӧ видзчысисны сы дырйи. И гортас нывка тшӧкыда воліс няйтӧссьӧм платтьӧӧн. Мамыс эськӧ эз нин ӧтчыд шулывлы:
— Коркӧ бара тӧлкас волан он? Тэ ӧд ныв, абу зон! Ворсны эськӧ аканьӧн, а тэ век зонкаяскӧд косясян. Со и ковтаыд быздӧма, бара меным удж. Кад нин аслыд дӧмсьыны да вурсьыны.
Но нывка сӧмын нырнас кыскыштас да чӧв олӧ. Сідз эськӧ, колӧкӧ и бергаліс зон челядь пӧвстын, эз кӧ ӧтчыд ёсь кывъя Виттор, медся збойыс, дӧзмӧмпырысь шыась сы дінӧ:
— Но тэ, полокалӧ, беринӧсь чужӧм, вешйы татысь. Мыссьы да вӧлисти лок миян дінӧ.
Водзджык кӧ, колӧкӧ Саня пыдди эз пукты дойдана кывъяссӧ. Водзӧс на эськӧ сетіс. Но тайӧ пӧрйӧ нывкалы забеднӧ лои нинӧм абусьыс пинялӧмысь. Некодлы ӧд лёксӧ эз вӧч. И Саня синвасӧ чышкалігтырйи муніс гортас. А зонкаяс, кылӧ, бӧрсяньыс на нерсьыны кутісны:
— Бӧрдысь баля! Беринӧсь баля...
Сійӧ кадсяньыс Саня кутіс ӧтдортчыны зонкаясысь. Найӧ ёнасӧ эз жӧ казьтывны сы йылысь, асьныс ворслісны. А Саня пыр тшӧкыдджыка видзӧдлывліс рӧмпӧштанӧ, а ӧтчыд и шыасис мамыс дінӧ:
— Кывзы, мамук, збыль ӧмӧй ме сэтшӧм мисьтӧм? Мыйла нӧ менам татшӧмӧн чужсьылӧма: беринӧсь да гӧрд юрсиа?
Но мамыс сӧмын меліа серӧктіс:
— Йӧюкӧй тэ менам, код нӧ тэнӧ мисьтӧмнас шуис?
— Эсійӧ ёсь кывъя Витторыс, — норасис нывка.
— Сьӧлышт тэ сы вылӧ, — кутіс такӧдны нывсӧ мамыс, — бӧрас казьтыштан менсьым кывъясӧс: тэ бӧрся унаӧн на Виттор коддьӧмъясыд кутасны вӧтлысьны. Гӧрд юрсиаясыд медся на шудаӧсь. Со пӧчыд тэ кодь жӧ вӧлі, а кутшӧм бура да шудаа пӧльыдкӧд олісны. Тэ пӧчыд рӧдӧ мунӧмыд. Эн шогсьы, и тэнӧ шудыд аддзас.
Мамыслӧн кывъясыс лӧньӧдыштісны Санялысь майшасьӧмсӧ. Но нывка воддза моз дзоргывліс рӧмпӧштанӧ да гажтӧма мӧвпавліс ас йывсьыс. Мыйла эськӧ сылӧн юрсиыс абу сьӧд либӧ руд, сэки эз эськӧ некод нерсьы. Тыдалӧ, сы кодьсӧ зонкаясыд оз радейтны... Ылӧдліс кӧ мамыс-а? Эз на тай некод вӧзйыв дискотека бӧрын гортас колльӧдны. Жаляддза тай йӧктыны корсюрӧ корлӧны жӧ-а. Некод оз тышкась ни сы вӧсна...
Но тайӧ дыр виччысяна тулысыс быттьӧ мыйкӧ вежис Саня пытшкӧсысь. Быттьӧ кӧнкӧ пыдын выль вынъяс кутісны чужны. Тӧдлытӧг друг гӧрдӧдлывліс либӧ серӧктывліс мый вылӧ кӧ. А морӧс кудъяс сьӧлӧмыс пессис пыр ёнджыка. И окота вӧлі сьывны, а сэсся горӧдны йӧзыслы: «Кӧть мый эн шуӧй, но тайӧ тулысыс менам и некод сійӧс менсьым оз мырддьы!» Мамыс казяліс нылыслысь вежсьӧмсӧ да гусьӧн шӧпкӧдчывліс батьыскӧд, со пӧ и миян нывным быдмис да, гашкӧ, коркӧ и жӧникӧс вайӧдас. Мед сӧмын ставыс тӧлкӧн-ладӧн муніс да лючки-бур вӧлі-а.
И со ӧти дискотека дырйи буретш сійӧ Витторыс, сиктса медся збой зонмыс, матыстчис Саня дінӧ. А Саня ӧнӧдз на эз вунӧд, кутшӧм дойдана кывъяс коркӧ, некымын во сайын, шуавліс тайӧ зонмыс. Нывлӧн пыр жӧ гӧрдӧдіс чужӧмыс, но полӧмыс эз вӧв. Бӧръя кадас сійӧ кутіс казявлыны зонъяслысь гуся видзӧдласъяссӧ. Та вӧсна, ассьыс пытшкӧсса вынсӧ тӧдӧмӧн нин, сійӧ муртса кывмӧн шуис Витторлы:
— Мый нӧ, бара кӧсъян сералыштны ме вылын коркӧя мозыд?
— Мый тэкӧд?— шензьыштіс зон татшӧм кывъяс бӧрас да весиг повзьыштіскодь.— Ме ӧд тэнӧ збыльысь кора йӧктыштны.
Саня эскытӧма видзӧдліс зон вылӧ. Кӧть Виттор и челядьдырсяньыс вӧлі тӧдса сылы, ӧні быттьӧ тшӧтш вежсьӧма, бырӧма воддза вильышлуныс, весиг гӧлӧсыс со кызыштӧма... Но мый лоанаыс ло, йӧктыны кӧсйӧмыс вӧлі ёнджык майшасьӧмсьыс, мед кӧть и тайӧ коркӧя ӧбӧдитысьыскӧд. И Саня воськовтіс Витторлы воча.
Йӧктігас нин Виттор лэдзис ассьыс синъяссӧ да Санялы пеляс кывмӧн, мед венны музыка шысӧ, шуис:
— Тэ прӧстит менӧ коркӧясьыд. Ме ӧд пыр помнита тэ йылысь. Эг кӧсйыв лёкторсӧ. Шусис тай йӧйыдлӧн. Ӧні казьтышта да аслым яндзим...
А сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
— А беринъясыс тэныд зэв на и мунӧны. И юрсиыс мичаа гыалӧ...
Дрӧгмуніс быдӧн Саня тайӧ виччысьтӧм кывъяссьыс да эскытӧма видзӧдліс зон синъясӧ. И аддзис та пӧрйӧ наын сы мында муслун да весиг полӧмлун, гӧрдӧдіс бара да лэдзис ассьыс синъяссӧ. А орччӧн йӧктісны Санялӧн нывъёртъясыс да завидьпырысь видзӧдісны ныла-зонма вылӧ. Эз ӧти нывлӧн косьмы сьӧлӧмыс тайӧ джуджыд тушаа мича зон вӧснаыс. А сійӧ со Саняӧс бӧрйис. А ныв нюмъяліс ас кежсьыс: сідзкӧ, збыль шудаӧсь вӧлӧмаӧсь беринӧсь чужӧмаясыд да гӧрд юрсиаясыд...


Ичӧтик отсасьысь
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 198-200 лб.>

Нем виччысьтӧг висьмис Элялӧн мамыс. Тӧрыт на быттьӧ вӧлі дзоньвидза. Сераліс и быдӧн нылыскӧд. А талун вольпасьын куйлӧ. Чеччынысӧ оз вермы. Дугдывтӧг восӧ. Батьыс сэтшӧма повзис, мый пыр жӧ котӧртіс врачла.
Ӧчкиа, стрӧг синъяса, дзор тошка врач дыр видлаліс Элялысь мамсӧ, вӧчис укол, сетіс лекарство да медбӧрын броткӧдчигмоз шуис:
— Оз жӧ ков та выйӧдз эновтчыны. Ӧні зэв дыр ковмас бурдӧдчыны. Ачыд мыжа таысь.
— Тӧді кӧ эськӧ, — нораа шыасис мам.— Век чайтан, мый ачыс ставыс прӧйдитас. Да и больничаясӧд ветлӧдлыны кадыс абу. Лун и вой пыр лоӧ уджавны.
— Кӧсъян кӧ овны, кадыд век сюрас, — стрӧга вочавидзис врач.— Водзӧ сэсся оз нин ков эновтчыны.
Врач мунӧм бӧрын мам-бать мыйкӧ дыркодь шӧпкӧдчисны ас костаныс Эля вылӧ видзӧдлывлігмоз. Медбӧрын мам меліа шуис Элялы:
— Кывзы, дона нылукӧй. Сюруктӧ лысьтывлыны ӧні тэныд ковмас. Ме ог вермы. А батьтӧ сійӧ оз сибӧд.
Сэсся неуна чӧв олыштіс да содтіс:
— Пасьталан менсьым халатӧс да чышъянӧс, мед сійӧ лэдзас ас дінас.
— Сюрукыд сибӧдас менӧ?— рама юаліс Эля.
— Тэнӧ, ныв морттӧ сибӧдас. Оз кут ыръянитны, — вочавидзис мамыс.— Бура ӧд тӧдсаӧсь ӧта-мӧдныдкӧд.
Эля сӧмын довкнитіс юрнас. Дерт жӧ, тӧдсаӧсь. Гожӧмнас быд рыт Эля йӧртлывліс Сюрукнысӧ картаӧ няньторйӧн чӧсмӧдлігмоз. Пӧскӧтина вылысь локтӧм бӧрын Сюрук пыр и торйӧдчывліс мукӧд мӧсъясысь да тэрмасьӧмӧн матыстчывліс Элялань чӧсмасянторйысла, солӧн киськалӧм няньторла. А сэсся нывкалысь кияссӧ исалігмоз пыр жӧ мӧдӧдчывліс сы бӧрся карталань.
Ӧні Эля ставсӧ вӧчис сідзи, кыдзи и тшӧктыліс мамыс. Халатасис да чышъянасис. Босьтіс ӧти киас пӧдӧнча, а мӧдас— дэбыд ва ведра да лэччис картаӧ. Сэні Сюрук важӧнкодь нин виччысис Элялысь мамсӧ, ассьыс кӧзяйкасӧ. Но тайӧ пӧрйӧ нывкаӧс аддзӧм бӧрын мӧс кӧсӧйтчыліс сы вылӧ да раминика бакӧстіс:
— Му-у-у.
Быттьӧ кӧсйис юавны: кӧні нӧ пӧ менам кӧзяйкаӧй, мыйла пӧ тэ локтін, а эз сійӧ.
Но Эля эз повзьы Сюрукысь. Вайис яслиас кос турун. И мӧс вом тырнас кутіс азыма няклявны пӧтӧса кӧрымсӧ. А сэк кості Эля мыськаліс мӧслысь нёньяссӧ дэбыд ваӧн да дугдывтӧг шуаліс мамсяньыс кывлӧм кывъяс:
— Тӧлӧ-тӧлӧ. Эн бергӧдлы юртӧ. Сёй, менам вердысьӧй, сёй, менам мусаӧй.
Сэсся Эля пуксис джекпом вылӧ да кутчысис Сюруклӧн нёньясӧ. Кутшӧм сьӧкыд вӧлӧма тайӧ уджыс. Мамыс эськӧ велӧдлывліс нин нывсӧ лысьтысьны. Но сылӧн синъяс улын ставыс быттьӧ кокниа артмывліс да и ачыс верстьӧ морт отсасьлывліс.
А ӧні Эля ӧтнас. Да и том мӧслӧн нёньясыс ёна зэлыдӧсь вӧлӧмаӧсь. Мый вынсьыс Эля нетшкӧ найӧс, кыдзи велӧдіс мамыс. И нёньяс улысь йӧлыс киссьӧ пӧдӧнчаӧ:
— Руз-раз, руз-раз...
Мудзискодь нин Эля, а пӧдӧнчаыс век на джынъя. И кор нӧ волас помыс. Весиг ньылӧм войтъяс тыдовтчисны нывкалӧн плешкас. Сэк кості Сюрук кыдз тай чужйыштчис бӧр кокъяснас. Муртса эз пӧрӧд и пӧдӧнчасӧ, и асьсӧ Эляӧс. Бур, мый нывка кужис кутчысьны да удитіс вештыштны пӧдӧнчасӧ. А ачыс сэк кості дугдывтӧг шуаліс:
— Тӧлӧ-тӧлӧ. Сёй менам дитюкӧй, сёй, менам вердысьӧй. Эн бергав.
Медбӧрын кутіс жӧ тырны пӧдӧнчаыс. Да и Сюруклӧн нёньясысь помасис йӧлыс. Эля чышкыштіс плешсьыс ньылӧмсӧ, вештіс пӧдӧнчасӧ да нӧшта сёдаліс Сюрукӧс, коді эз нин сэсся видзӧдлы Эля вылӧ. А ачыс ыджыд морт моз киас пӧдӧнчаӧн пырис керкаӧ.
— Мамук, менам лысьтыссис, — нимкодьпырысь шуис Эля, а сэсся содтіс:
— Но и вильыш вӧлӧма Сюрукыд, муртса пӧдӧнчаӧс эз пӧрӧд.
— Ме жӧ тэнӧ велӧдлі, — воча шуис мамыс.
— А ме ставсӧ сідзи и вӧчи.
— Но и бур, — шыасис бара мамыс да сэсся неуна чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:
— Со и отсасьысь менам быдмис.


Танялӧн аканьяс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 201-102 лб.>


Рытнас гортын быдӧн мыйкӧ ас кежысь нокӧ-вӧчӧ. Бать чери кыян угоддьӧяс лӧсьӧдӧ. Тулыс матыстчӧ. Чери кыян кад.
Мам, кыдзи и век, ноксьӧ плитаа пач дорын. Пуӧ-пӧжалӧ аски кежлӧ нин.
Ичӧтик Таня челядь пельӧсын ноксьӧ аканьяскӧд, кодъясӧс сылы либӧ мам-батьыс ньӧблісны, либӧ матыссаясыс да тӧдсаясыс козьналісны. Быд аканьлӧн аслас ним. Эм тані и бать, и мам, и налӧн ичӧтик быдтас. Накӧд Таня кымӧссӧ кӧрӧмӧн да кияснас швачкӧдчӧмӧн дзик верстьӧ моз варовитӧ:
— Бара гажа юрӧн локтін?— стрӧг гӧлӧсӧн шыӧдчӧ нывка «бать» дінӧ да грӧзитӧ сылы чуньяснас.— А сьӧмтӧ небось эн вай? Мый нӧ ми водзӧ сёйны-юны кутам? Юнытӧ небось эм, а гортад вайнытӧ эз лишав. Ойя жӧ дай ойя! Олӧм лои. Лун-лун уджалан, а грӧш ни кӧпейка он аддзыв.
Сэсся бара заводитӧ чуньяснас стрӧжитны «батьӧс».
— Мед кӧть мый, а аски вай сьӧмтӧ. Сёйӧм-юӧмысь ӧтдор ӧд кӧмасьны-пасьтасьны колӧ. Сэсся и дзоля нылыдлы школаӧ мунігкежлӧ выль пальто кад ньӧбны.
Та бӧрын Таня шыӧдчӧ «бать» нимсянь «мам» дінӧ:
— Эн пинясь, донаӧй. Ставсӧ вӧча, ставсӧ кера, сӧмын ен могысьӧн эн пинясь. Со отсыштны тай корлісны да сэні юктӧдыштісны. Ог жӧ ӧд абутӧм удждонсӧ кут юны. Абу на сэтшӧм йӧй. Аски кӧсйысисны сетны. Сьӧмӧн нин локта.
— Но-но, — бара шыасьӧ Таня «мам» гӧлӧсӧн.— Сӧмын мед коркӧя мозыд эз вӧв ылӧдлӧма. Тӧда ме тэнӧ. Сӧмын кӧсйысян, мед ёна ог пиняв.
— Кыдзи меным кӧсйысьӧны, сідзи и ме тэныд кӧсйыся, — рама вочавидзис «бать» гӧлӧсӧн Таня, а сэсся кӧрӧ кымӧссӧ да шыӧдчӧ медся ичӧт акань дінӧ:
— Бара нин платтьӧтӧ няйтӧсьтӧмыд. Но и челядь быдмӧны. Тӧрыт на песлалі. А талун кӧть выльысь песлав. И кутшӧм рӧдӧ тэ рӧдйӧмыд, менам быдтасӧй. Ми, буди, эг татшӧмӧн быдмылӧй-а. Да ӧд пӧраыс мӧдджык вӧлі...
А мам-бать сюся кывзӧны нылыслысь верстьӧ нога сёрнисӧ да сӧмын нюмъялӧны. Медбӧрын мам оз вермы терпитнысӧ да шуӧ:
— Тэа-меа вылысь ӧд нылыд велӧдчӧма сёрнитны.
— Мый сэсся вӧчан, — рама вочавидзӧ бать.— Олӧмыс сэтшӧм да.
А Таня сэк кості пуксьӧдалӧ аканьяссӧ ичӧтик пызан сайӧ да заводитӧ «вердны» найӧс. И ӧтторъя шуалӧ:
— Сёйӧй-сёйӧй. Энӧ вежньӧдлӧй вомнытӧ. Мӧд сёян ӧд сэсся тіянлы оз ло. Некытысь.
Медбӧрын сійӧ водтӧдӧ аканьяссӧ узьны. Сэк кості и ачыс заводитӧ вугравны, кытчӧдз батьыс оз босьт сійӧс ки вылас да водтӧд крӧватьӧ. Сэсся бать пуксьӧ узьысь нывкакӧд орччӧн да мелі синъясӧн видзӧдӧ сы вылӧ. Быдысь тадзи ныв дорас пукалігӧн ӧтитор бать сиӧ сылы: мед жӧ бур да вежавидзысь мортӧн лоас налӧн быдтасыс.


Оз пыр ыджыдав пемыдыс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 203-204 лб.>

И бара шондіыс дзебсис ылі вӧртас сайӧ. Вочасӧн пыр пемыдджык и пемыдджык лоис ывла вылын, керкаын. Мам ӧзтіс би. Но ичӧтик Ӧльӧшлы таысь эз ло кокниджык. Шензьӧ сійӧ сы вылӧ, мыйта вӧлі луннас югыдыс. Дзик быдлаын, дзик быд пельӧсын. Помтӧм. И ставыс кытчӧкӧ воши. Ставсӧ гӧгӧр шымыртіс кысянькӧ гусьӧн воӧм пемыд. Ывла вылын нинӧм оз тыдав, кӧть кыкнан синмад чуньястӧ сюй.
И гортын сідз жӧ быд пельӧссянь пемыдыс кыйӧдчӧ. Кажитчӧ, босьтас да сідзи и пӧдтас пызан весьтын ӧшалысь югыд лампочкасӧ да керкаас лоӧ ывлаын кодь жӧ пемыд. Весиг сьӧлӧмыс кынмыліс тайӧ мӧвпсьыс ичӧтик Ӧльӧшлӧн. А збыль кӧ нӧ тадзи лоӧ? Чайтӧ сэки ичӧтик Ӧльӧш, мый тайӧ пемыдсӧ вайис аскӧдыс кутшӧмкӧ лёк гундыр да ӧні зільӧ пӧдтыны югыдсӧ, а сыкӧд тшӧтш и став ловъя ловсӧ. И сэсся некор нин, дзик некор оз волы югыдыс.
Шог, вывті шог тайӧ мӧвпъяссьыс ичӧтик Ӧльӧшлы. Сійӧ эз вермы терпитны да юалӧ пачводз дорын ноксьысь мамыслысь:
— Мамук, кытчӧ нӧ югыдыс пышйис?
— Шойччыны, водіс пиук, лунтыръя ноксьӧм бӧрад мудзис да.
— А локтас оз нӧ бӧр сійӧ миянӧ?
— Дерт жӧ, аски водз асывнас бӧр локтас. Ми ӧні водам узьны. И ачыд тэ он тӧдлы, кыдзи югыдыс бӧр воас да вӧтлас пемыдсӧ.
— Мамук, а сэки ставыс бӧр ловзяс?
— Дерт жӧ, пиук. Ӧні ӧд ловъя ловъясыс узьны водісны, мудзисны да. И тэнад синмыд нин куньсьӧ. Вай водам ӧдйӧджык.
Мам водтӧдӧ детинкаӧс ичӧтик крӧватьӧ. Мед дона пиыс ӧдйӧджык унмовсяс, мойдӧ сылы Югыд да Пемыд йылысь кыськӧ кывлӧм мойд.
...Збыльысь овлӧмаӧсь коркӧ ӧтлаын Югыд да Пемыд. Но некор абу лӧсявлӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд. Пыр тышкасьлӧмаӧсь. Сы вӧсна, мый Пемыдыс ӧтнас кӧсйӧма кӧзяитны му вылас да бырӧдны став ловъя ловсӧ. Сэк жӧ Югыдыс пыр олӧма бур мӧвпъясӧн. Сійӧ тӧждысьлӧма йӧз вӧсна, мед олісны найӧ тӧлкӧн-ладӧн и гӧгӧр налӧн вӧлі тыр-бур. Со и медбӧрын Югыдыс вермӧма аслас бурлуннас Пемыдлысь скӧрлунсӧ, а сэсся и асьсӧ Пемыдсӧ. Сы вӧсна, мый Югыд дорыс сувтӧмаӧсь ставӧн, кодъяс кӧсйӧны вӧлі овны свет вылас. И Пемыдлы быть лоӧма пышйыны. Но бур сьӧлӧма Югыдыд абу жӧ дзикӧдз вӧтлӧма Пемыдсӧ. Быдӧнлы ӧд колӧ овны. Лэдзӧма сылы волывлыны му вылӧ войяснас. И сэсянь Пемыдыс оз нин ыршась. Со и юкисны кадсӧ шӧри Югыдыс и Пемыдыс. Кӧть эськӧ Пемыдыд Пемыд и эм. Буретш пемыднас мыйлакӧ овлывлӧ став омӧльыс. Но локтӧ сэсся Югыд да вӧтлӧ омӧльсӧ бокӧ.
Ичӧтик Ӧльӧш вугралігмоз нин кывзӧ мамыслысь мойдсӧ да гӧгӧрвоӧ, мый ӧні сылӧн медыджыд дорйысьыс мамыс. Локтас кӧ гундырыд татчӧ, мамыс, дерт жӧ, кортӧм гӧсьттӧ вӧтлас. Сійӧ ӧд зэв тӧлка. Быдтор тӧдӧ. И некодысь оз пов. Та бӧрын детина унмовсьӧ.
И вӧтасьӧ ичӧтик Ӧльӧш, мый збыльысь войнас налӧн керкаӧ пырис Пемыд вылас ыджыдалысь гундыр да кӧсйӧ нуӧдны аскӧдыс детинаӧс. Но друг кыськӧ локтіс мамыс да кыдзи тай горӧдас мисьтӧмсьыс-мисьтӧм гундыр вылӧ. Тшӧтш и ичӧтик Ӧльӧш смелмӧдчис, уськӧдчис гундыр вылад да кутіс вӧтлыны сійӧс. И повзис ӧд гундырыд мама-пиаысь да бӧр пышйис. А ичӧтик Ӧльӧш нимкодьысла серӧктіс. Весьшӧрӧ повсьӧма гундырсьыд.
Асывнас Ӧльӧш восьтіс синъяссӧ, а керкаас югыдсьыс-югыд. Кытчӧкӧ и збыльысь пышйӧма Пемыдыс. Некӧн оз тыдав. А ӧшинь пыр сявкйӧ ассьыс югӧръяссӧ югыд шонді. Ывлаын дзользьӧны лэбачьяс, увтӧны понъяс. Со кодлӧнкӧ Сюрукыс бакӧстіс. Керкаын нявзӧ Васька кань, корӧ мамлысь чӧскыд мӧс вӧра йӧв.
И пыр жӧ долыд лои та бӧрын ичӧтик Ӧльӧшлы. Вошис пемыдыскӧд тшӧтш и тӧрытъя полӧмыс. Вунӧдіс весиг мисьтӧмсьыс-мисьтӧм гундыр йылысь вӧтсӧ. А сьӧлӧмыс морӧсас нимкодьысла сідзи и чеччӧ. Ак кутшӧм лӧсьыд да долыд свет вылас, кор гӧгӧр югыд! Бара Ӧльӧш лунтыр кутас ворсны аслас чачаясӧн, котравны Васька канькӧд да Лыско понкӧд. И зэв гажа лоӧ ставлы. Сідзкӧ нӧ збыльысь Югыдыс оз сетчы Пемыдыслы. Сӧмын недыр кежлӧ мудзас да шойччыны водлывлӧ. Мед лунся уджъяссьыс коссӧ веськӧдыштны. Мӧвпалӧ ичӧтик Ӧльӧш, мед жӧ век лоас югыд, мед жӧ сэсся некор нин оз волы пемыдыс. И долыд сылы тайӧ мӧвпъяссьыс.


Тшап коз пу
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 205-207 лб.>

Зэв уна во сулаліс рас шӧрын кузьсьыс-кузь да пашкырсьыс-пашкыр коз пу. Коркӧ-некоркӧ сійӧ пӧрысьмис. Рой тошкӧн вевттьысис подулыс да пучейяс кутісны йирны пӧрысьтӧ. Некыдзи нин сійӧ эз вермы водзсасьны тайӧ кортӧм вӧрӧгъясыслы паныд. И со сылӧн вожъяс вылын медбӧръяысь кисьмисны кольяс да кутісны гылӧдны кӧйдысъяссӧ му вылӧ. Унаӧн мамныскӧд орччӧн, пӧрысь коз пулӧн под дінас и веськалісны да сэні босьтчисны быдмыны.
Но эз ставныс. Ӧтиясӧс вильыш тӧвру нӧбӧдіс сук пипуяс пӧвстӧ, кодъя неылын быдмисны. Мӧдъясӧс лэбачьяс пӧткӧдчигмозыс нуисны рас шӧрті визувтысь шор бокӧ.
А медтшап кӧйдысыс шыӧдчис Ен дінӧ:
— Енмӧй, Енмӧй! Лэдз меным быдмыны паськыд да гажа туй бокын, кыті ветлӧны помтӧм йӧза-машинаяс. Тані лыдтӧм-тшӧттӧм чоя-вока пӧвстад дзескыд меным быдмынысӧ. Да и дӧзмыны кута наысь. А сэні, паськыд да гажа туй бокад небось вӧля. И зэрыд, и шондіыд, и тӧвруыд тырмымӧн лоӧ. Ветлысь-мунысьяс меӧн нимкодясьны кутасны.
Енмыд сюся кывзіс тшап коз пу кӧйдыслысь корӧмсӧ да шуис:
— Мед лоас тэ ног.
А сэсся шеныштіс кинас да, тшап коз пу кӧйдыс весиг лолыштнысӧ эз удит, тӧкӧтьӧӧн веськаліс паськыд да гажа туй бокӧ. И артмис тшап кӧйдысысь тшап коз пу да кутіс быдмыны-нюжӧдчыны вывлань. Быдмӧ да ошйысьӧ ветлысь-мунысьяс водзын, кӧть эськӧ шуавнысӧ оз сяммы:
— Видзӧдлӧй ме вылӧ. Со ме кутшӧм веж да пашкыр. Майбыр, менӧ ставӧн аддзӧны и ме быдӧнӧс аддзыла. А менам чоя-вока кӧнкӧ сук рас пӧвстын муртса ловъяӧсь быдмӧны. И лунъюгыдсӧ оз аддзывлыны, и тӧвруыс налы сэтчӧ оз веськавлы.
И збыльысь ӧд, пӧрӧм нин коз пу гӧгӧр тшем быдмисны ичӧтик козъяс, нюжӧдчисны шонділань. Но эз бара вензьыны ёрта-ёртныскӧд, ӧта-мӧднысӧ малыштлывлісны асланыс небыдик лапъясӧн да сувтлывлісны паныд ёсь тӧврулы, коді гежӧдіника писькӧдчывліс сук рас пӧвстӧ.
А тшап коз пу сэк кості ӧтнас быдмӧ паськыд да гажа туй бокын да ошйысьӧмпырысь шенасьлывлӧ аслас лапъяснас. И код тӧдас, дыр-ӧ сійӧ тадзисӧ мӧвпаліс овны. Но ӧтчыд сувтісны тшап коз пу улӧ ветлысь-мунысьяс да кутісны нимкодясьны веж да пашкыр пуӧн.
— Но и мича жӧ пу быдмӧма, — шуис кодкӧ шойччысьяс пиысь.— Кутшӧм веж да пашкыр. Кыдзи бара сійӧ татчӧ веськалӧма, кутшӧм тӧлӧн вайӧма? Гӧгӧр ӧд ни ӧти пу сэсся абу.
Тшап коз пу кывзӧ тайӧ кывъяссӧ да нимкодьысла лапъяснас шенасьӧ. Бытьӧ кӧсйӧ шуны: со ӧд ме кутшӧм, весиг йӧз менӧ ошкӧны.
А сэк кості мӧд нин шуалӧ ёртыслы вочавидзигмоз:
— Да ӧд кутшӧм вежӧсь да мичаӧсь сылӧн лапъясыс. Часлы жӧ, ӧтиӧс ме чега да тайӧ коз пу йывсьыс гортӧ казьтылантор пыдди нуа.
— И ме тшӧтш чега, — шуис сы бӧрын коймӧд.
— И ме, и ме, и ме...— шуисны мукӧдъяс.
Чегсис тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын тшап коз пу. Но мый нӧ сійӧ, кывтӧм пемӧс, вермас шуны нем думайттӧм войтырлы. И чегъялісны тӧкӧтьӧӧн тшап коз пулысь став улыс лапъяссӧ. А сійӧ сӧмын ойзӧ ас кежсьыс, но кыв шуны йӧзлы паныд оз куж. Абу сетӧма Енмыс сылы сёрнитан сямсӧ. А сетіс кӧ эськӧ, мый кылісны найӧ ас йывсьыныс!
И сэки вӧлисти воис тшап коз пулы юрас мӧвп, мый весьшӧрӧ ӧтдортчис сійӧ аслас чоя-вокасьыс, эновтіс чужанінсӧ да Енлысь корӧмӧн поздысис кытчӧкӧ бокӧ.
А коркӧ кості дзебсисны тшап коз улӧ зэрысь пышйысьяс. Сулалісны пашкыр коз улын, гашкӧ, дасӧн да ошкисны сійӧс:
— Быттьӧ нарошнӧ миянлы колӧм вылӧ татчӧ быдмӧма тайӧ пуыс. Бур, мый веськалім сы улӧ да дзикӧдз эгӧ кӧтасьӧй.
Тшап коз вунӧдӧма нин вӧлі коркӧя каитчана мӧвпъястӧ да ышнясьӧмпырысь кутіс шенасьны аслас вожъяснас, но сэк кості зэрысь дзебсясьысьяс пиысь кодкӧ и шуис:
— Но и но, мый дыра нин зэрӧ. Дзикӧдз изӧймиті. Вайӧй жӧ бипур пестылам.
И коз пу улын сулалысьяс, быттьӧ тайӧ кывъяссӧ и виччысисны, зэв зіля кутісны чегъявны тшап коз пулысь вожъяссӧ, кодъяс эз удитны кӧтасьны да зэв ыджыд бипур пестісны. Сулалӧны сы улын да чеччалӧны нимкодьысла, мый шонтысьны мойвиис.
Ойзӧмӧн ойзыны кутіс сэки тшап коз пу, дивитны сы улын сулалысьясӧс. Но кыласны ӧмӧй найӧ, сьӧлӧмтӧм ловъясыд, сылысь дойсӧ. Сідзи сэсся кобӧм бӧрын и разӧдчисны зэрысь дзебсьысьяс. И некод весиг эз бергӧдчыв коз пулань. Быттьӧ сідз и колӧ. Да и вунӧдісны кусӧдны бипуртӧ, коді кутіс нювны козлысь ортсӧ петӧм вужъяссӧ, но сэсся, тыдалӧ, яндзим лои да кыдзкӧ ӧвсис жӧ.
И та бӧрын тшап коз пулӧн кытчӧкӧ воши став тшаплуныс. Нӧшта ёнджыка кутіс каитчыны сійӧ, мый весьшӧрӧ торйӧдчис аслас чужанінсьыс, муніс сук раскысь да веськаліс йӧз муӧ. И сэтшӧма кутіс гажтӧмтчыны сійӧ аслас чой-воксьыс, аслас кулӧм нин мамсьыс да сук рассьыс, мый вир синваӧн мӧдіс бӧрдны. А синваыс тшап коз пуыдлӧн дзик шонді рӧма. Визувтӧ пу кузяыс да оз косьмы, а мӧдарӧ, чорзьӧ. Но мый сэсся вӧчан? Кӧні шуӧма быдмыны, сэні и ковмас нэмтӧ коллявны. Ачыс ӧд мыжа таысь.
А сэк кості туй кузя телегаа трактор вӧлі мунӧ. Здук кежлӧ тракторыд сувтліс коркӧя тшап коз пу весьтӧ, кодлӧн став тшаплуныс кытчӧкӧ вошӧма нин вӧлі, коньӧр кодь нин лоӧма да косьмыны нин заводитӧма.
— Кутшӧм мича коз пу быдмӧма. Жаль сӧмын, помасьӧ нин сылӧн нэмыс, — шуис кабинаысь петӧм бӧрын тракторист.
Коркӧ тшапитчысь коз сӧмын шога нюммуніс тайӧ кывъяс бӧрас да нинӧм нин эз шу. Веськодь нин сылы вӧлі ставыс. Эз нин кут сійӧ некодлы эскыны. Быдӧн ӧд сӧмын асьсӧ тӧдӧмӧн, сы моз жӧ, свет вылас, вӧлӧмкӧ, олӧ.
Сэки и чужис трактористлӧн мӧвп да сійӧ гораа шуис:
— Но и бур жӧ сюръяяс артмасны тайӧ козсьыс. Часлы жӧ, пӧрӧда сійӧс.
Та бӧрын босьтіс кабинасьыд лэчыд чер. Весиг ойӧстнысӧ эз удит коркӧя зэв тшап, но ӧні коньӧр кодь нин коз пуыд да сідзи и грыпкысис туй бокӧ. Трактористыд сэсся увйис пӧрӧдӧм пусӧ, чинталіс сюръяяс вылӧ да сӧвтіс телегаӧ.
Тадзи и помасис тшап коз пулӧн олӧмыс. А сылӧн чой-вокыс ӧні на быдмӧны кулӧм мамныскӧд орччӧн. И некод на найӧс эз убӧлитлы вӧрзьӧдны.


Пытшкӧсса гӧлӧс
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 208-210 лб.>

Юра эз куж гӧгӧрвоны, мый лоис сыкӧд сэтшӧм-татшӧмыс. Но тӧдіс, мый лоис. И весиг ас вылас чуймывліс, мый эз кут воддза моз овны. Эз кут вӧчны сійӧс, мый водзті кокнипырысь вӧчлывліс.
А мый водзсӧ вӧчлывліс, оз нин ков небось казьтывны. Матігӧгӧрын олысьяс зэв бура тӧдісны Юраӧс. И эз бур боксянь. Ичӧтик Марина кӧ волывліс гортас бӧрдӧм чужӧмӧн, вӧлі гӧгӧрвоана: Юра бара нетшыштіс сійӧс кӧсаӧдыс. Анись пӧчлысь кӧ жугӧдлісны ӧшиньсӧ, позьӧ нин вӧлі тӧдны: Юралӧн мачыс сэтчӧ инмыліс. Ёгор пӧльлӧн кӧ кань бӧжӧ вӧлі кӧрталӧма тыртӧм консерв банка, мыйысь каньыс муртса эз йӧймы, ставӧн дивитлісны Юраӧс пакӧсьтсӧ вӧчӧмысь. Мӧдлы кӧ эськӧ татшӧмторйыс и юрас эз во. А сылы, вильышпозлы, кодкӧ быттьӧ нарошнӧ тшӧктӧ тадзисӧ вӧчны.
И Юра эз соссьывлы. Веськыда висьтавліс, мый сійӧ ставсьыс мыжа. А мыйла тадзисӧ вӧчис, эз куж шуны. Колӧ сідзкӧ и ставыс. Татшӧмӧн нин чужлӧма свет вылас.
Мамыс эськӧ велӧдыштлывліс Юраӧс батьыслӧн тасмаӧн либӧ ньӧрйӧн.
Но Юралы тайӧ тшак ва кодь вӧлі. Терпитіс. Сы вӧсна, мый мамыс век жалитіс сійӧс да эз чорыда накажитлывлы. Сӧмын медбӧрын аслас жӧ синваыс кутліс петны да пи вылас жаляддза видзӧдігӧн лыддьӧдліс:
— Код рӧдӧ тэ бара рӧдмӧмыд-а? Мый нӧ тэысь артмас, быдман да?
Батьыс Юралӧн гежӧда волывліс. Пыр ыджыд машинаӧн ылі туйӧ ветлӧдліс. Гортас волігӧн, кор кывлывліс Юралӧн вильшасьӧм йылысь, сӧмын гораа серӧктывліс:
— Ме ӧд ичӧтдырйи татшӧм жӧ вильыш вӧлі. А со тай быдми да мортӧн лои. Нинӧм. И сійӧ быдмыштас да вунӧдас став йывсьыс. Сӧмын сійӧ кадыс эз на во.
А со тай воис жӧ, тыдалӧ. Сӧмын корсянь нӧ тайӧ лои, сьӧкыд, зэв сьӧкыд висьтавны. Но быттьӧ Юралӧн морӧсын чужис кутшӧмкӧ аслыссикас пытшкӧсса гӧлӧс, водзвыв висьталысьыс, мый позьӧ вӧчны, а мый оз. И эз нин воддза моз Юракӧд кут лоны. Весиг ачыс шензьӧ ас вылас. Сӧмын на кӧсъяс кодӧскӧ сконъявны либӧ кодлыськӧ мича чача мырддьыны, а пытшкӧса гӧлӧсыс пыр и шыасяс:
— Оз позь! Он лысьт тайӧс вӧчны!
Юралӧн та бӧрын пыр жӧ лэдзчысьӧны киясыс. И сійӧ вильыш синъяссӧ лэдзӧмӧн мунӧ ёртъяс дінтіыс, кодъяс виччысьӧны нин сысянь кутшӧмкӧ пакӧсьт. Но со прӧйдитіс Юраыс и нинӧм эз вӧч накӧд. А найӧ кӧсйӧны нин вӧлі дзебсьыны сыысь. И дивӧ налы, мый нӧ друг лои Юраыскӧд?
А, гашкӧ, сэсянь ставыс заводитчис, кор ӧтчыд кузь кӧсаяса Марина стрӧга видзӧдліс лӧз синъяснас Юра вылӧ да шуис:
— А ме тэысь ньӧти ог пов! Мустӧм тэ меным. И эн лысьт сэсся матыстчыны ме дінӧ.
Тшӧкмуніс быдӧн Юраыс тайӧ кывъяс бӧрас:
— Кыдзи он пов?
Но водзӧ эз аддзы колана кывъяссӧ, сэтшӧма сійӧс шензьӧдісны Мариналӧн гӧрдӧдӧм чужӧмбаныс, сылӧн зэв стрӧг, но лӧзсьыс-лӧз да мичасьыс-мича синъясыс. Видзӧдӧ Марина вылӧ и оз тӧд, мый сылы воча шуны. И друг аслас банбокыс кутіс гӧрдӧдны.
А Мариналы быттьӧ тайӧ и колӧ. Оз ӧвсьы:
— Но мый ланьтін? Повзин меысь?
А сэсся нывка друг бергӧдчис да тэрмасьтӧг мӧдӧдчис гортланьыс. Весиг эз видзӧдлы Юра вылӧ. Сэтшӧма, тыдалӧ, збоймӧма.
А Юра чӧв оліс, дыр на чӧв сулаліс да пыр видзӧдіс ылыстчысь Марина вылӧ. А сьӧлӧмыс сылӧн сідзи и тіпкис.
И окота лои Юралы сійӧ кадсяньыс пыр тшӧкыдджыка аддзывлыны Маринаӧс. Эз-ӧ та вӧсна сійӧ кут видзӧдлывлыны рӧмпӧштанӧ? Сэтшӧм ӧмӧй сійӧ мисьтӧм, мустӧм лои Мариналы. Мукӧдсьыс ӧд абу жӧ омӧльджык. Сэтшӧм жӧ синъяс, сэтшӧм жӧ ныр-вом. А со тай мустӧмӧн шуис Маринаыс.
Эз кутны сэсся Юраӧс кыскыны ас дінас челядь ворсӧмъясыс.. А челядь шензисны Юра вылӧ видзӧдігӧн: сэтшӧм ёна вежсис налӧн ёртыс. Мед кӧть и вильыш, но сыкӧд век гажа. А ӧні сійӧ быттьӧ найӧс оз и тӧд. Мый вӧсна кӧ дугдывтӧг майшасьӧ да та вӧсна век зумыш чужӧма лои. Видзӧдтӧ, весиг ӧтдортчыны кутіс, кор челядь заводитӧны ворсны лыаӧн ли, сёйӧн ли. И ветлӧдлыны кутіс сӧстӧм паськӧмӧн да, тыдалӧ, полӧ сійӧс няйтӧсьтны.
А Юралӧн пытшкӧсса гӧлӧсыс пыр велӧдӧ зонкаӧс, кыдзи эськӧ вӧчны, йӧзыс мед бур боксянь сійӧс казялісны да эз нин сэсся пинявны мисьтӧм кывъясӧн. И мед эськӧ Маринаыс сы вылӧ мелі синъясӧн видзӧдліс да эз дивит, эз скӧрав сы вылӧ.
Кӧсйӧ эськӧ Юра мукӧддырйи сьӧлыштны став вылас да важ моз лэчталыштны. Но пытшкӧсса гӧлӧсыс пыр жӧ сувтӧдас сійӧс да кутас лыддьӧдлыны:
— И абу яндзим тэныд татшӧм мӧвпъяссьыс? Тэ ӧд верстьӧ морт нин, а пыр на челядь туйӧ асьтӧ пуктан. Видзӧдлы, кутшӧм кывъяс тэныд шуаліс Маринаыд. Веськодь кӧ тэ вӧлін сылы, ӧдвакӧ эськӧ сійӧ сувтліс тэ дінӧ. Тыдалӧ, виччысис тэсянь кутшӧмкӧ воча кыв, лыддьӧ кӧ тэнӧ медся смелӧн. А тэ эн пов. Матыстчыв сы дінӧ, он кӧ кӧсйы, мед сійӧ кодкӧдкӧ ёртасьны кӧсйис.
И мыйӧн Юра мӧвпыштлӧ Мариналӧн лӧз синъяс йылысь, пыр жӧ топавлӧ сылӧн сьӧлӧмыс. И пыр жӧ надзмӧдӧ сійӧ ассьыс воськовъяссӧ да зільӧ кывзысьны пытшкӧсса гӧлӧсыслысь.
Весиг мамыс кутіс вочасӧн казявны кутшӧм ёна вежсис Юра. Ӧтчыд сійӧ майшасяна юаліс пиыслысь:
— Мый нин, дитяӧй, тэкӧд лои? Он нин воддза моз вильшась да чеччав. Али кутшӧмкӧ висьӧм босьтіс?
А Юра ньӧжйӧникӧн шуис:
— Мамук, ме ӧд абу нин ичӧт. Оз ков менӧ коркӧя моз малавны юрӧд. И нинӧм мекӧд эз ло.
Мамыс шензьыштіс пиыслӧн кывъяс вылӧ да висьталіс та йылысь батьыслы. А сійӧ бара коркӧя моз серӧктыштіс да шуис:
— А тэ вӧлі полан, мый миян пиысь нинӧм оз артмы. Мый некытчӧ туйтӧм быдмас. Со воис кадыс да тӧлксяммыны кутіс.
— Кутшӧм кад?— эз гӧгӧрво мамыс.
— Верстяммыны кутіс пиным. Сійӧн и вежсис, — вочавидзис бать.
И мама-батя ӧта-мӧднысӧ гӧгӧрвоӧмӧн видзӧдлісны ёрта-ёрт выланыс.


«Сӧмын некодлы эн висьтав...»
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 211-215 лб.>

Семӧӧс челядь котыр бура тӧдӧны. Оз позь сылӧн дзик быд кывлы эскыны. Пыр и мойдыштас пожӧм йылын тури йылысь да сэсся бӧрынджык ёна и сералас тэ вылын. Кӧть эськӧ оз жӧ быдысь ылӧдлы. Мукӧддырйи и збыльтор висьталӧ. Но сылӧн чужӧм вылӧ видзӧдігӧн колӧ чорыда мӧвпыштлыны, ылӧдлӧ али оз.
Тайӧ пӧрйӧ Семӧ петіс гортсьыс да сувтіс челядь чукӧрсянь неылӧ. Эз весиг матыстчы на дінӧ. И некодкӧд оз сёрнит, вомас быттьӧ ва босьтӧма. Ставӧн казялісны тайӧс, дугдісны ворсны да кутісны чӧла видзӧдны Семӧ вылӧ. Мый нин сійӧ талун мӧвпыштӧма: бара, тыдалӧ, ылӧдлыны кодӧскӧ кӧсйӧ? А Семӧ тшап петук моз чӧла вӧчис воськов-мӧд ёртъяс водзас, быттьӧ мыйкӧ зэв ыджыдтор тӧдмалӧма, да чӧла жӧ чуньнас корис ас дінас медся раминикӧс, Павликӧс, коді кыв оз лысьтлы шуны ас коддьӧмъясыслы паныд. Татшӧмӧн, тыдалӧ, и чужлӧма.
— Кывзы, Павлик, — кутіс вашкӧдны Семӧ сылы пеляс, — аски квайт час асылын, пока абу сэтшӧм номъя да ыркыд на, ветлам Дзӧлявӧрӧ чӧдлачла. Сэні, ыджыд кодзувкоткар гӧгӧр, чӧдлачыс помтӧм. Сӧмын лысьты кияснад. Тӧкӧтьӧӧн кӧрзина тыр позьӧ вотны. Эн бара висьтав некодлы. Сӧмын тэ да ме та йылысь тӧдам. Став тайӧ араваыслы сійӧ чӧдлачыс оз жӧ судзсьы-а. Но миянлы тэкӧд сюрӧ.
Павлик синъяссӧ лапйӧдлӧмӧн кывзіс Семӧлысь вашкӧдӧмсӧ да эз тӧд, эскыны абу тайӧ пӧрйӧ ёртыслы.
А мӧдыс нӧшта на кутіс вашкӧдны Павликлы дзик нин пеляс мукӧд челядь вылӧ сюся видзӧдӧмӧн:
— Сӧмын мунам торйӧн, мед некод оз казяв. Кодзувкоткар дінас и паныдасям. Нӧшта шуа: мед тэа-меаысь ӧтдор та йылысь некод эз тӧдмав.
А сэсся гораа нин помаліс:
— Но ме бӧр гортӧ пыра. Эн вунӧд, мый висьталі.
Челядь чукӧр збыльысь шай-паймунӧмӧн видзӧдісны Семӧа-Павлика вылӧ. Мый нин сэтшӧм ыджыд гусяторсӧ висьталіс Семӧыс Павликыслы? То ӧти, то мӧд матыстчылісны зонка дінӧ, корисны юксьыштны гусяторнас. Но сійӧ сӧмын ӧтитор долис:
— Ог, нинӧм ог висьтав. Вешйӧй ме дорысь.
Сэки дӧзмӧм челядь и шуисны Павликлы:
— Он кӧ кӧсйы висьтавны, эн и лысьт сэсся матыстчыны миян дінӧ.
Ставӧн бара кутісны ворсны ыджыд мачӧн. А Павлик сідзи и сулаліс бокын да эз лысьт матыстчыны ворсысьяс дінӧ. Кӧть эськӧ и окота вӧлі, но ӧд ковмас, мӧд ногӧн кӧ, висьтавны гусяторсӧ. Сэк жӧ сійӧ сетіс кыв Семӧлы. Да и окота вӧлі ветлыны чӧдлачысла, коді помтӧм пӧ Дзӧлявӧрын.
Но и челядьлӧн ворсӧмыс эз нин вӧв воддза моз сэтшӧм гажа. Кӧть ӧткымынӧн и вунӧдісны нин Семӧлӧн да Павликлӧн вашкӧдчӧм йылысь, но збойджыкъясыслӧн да наянджыкъясыслӧн юраныс эз-эз да и вирдыштліс завидьтана мӧвп, мыйӧн нӧ найӧ омӧльджыкӧсь Павликысь. А Семӧыс со медся рамыскӧд шӧпкӧдчис, а эз накӧд.
И сэк кості, кор ставӧн уськӧдчисны ыджыд мач бӧрся, бокын сулалысь зонка дінӧ друг матыстчис Юрий, коді вӧлі и ыджыдджык, и вынаджык да кодысь Павлик полыштіскодь:
— Но мый, сідзи и кутан бокын сулавны?
— Вешйы ме дорысь, — шуис матыстчысь Юриклы воча Павлик.
— Ме эськӧ колӧкӧ вешъя, но тэ сэсся та бӧрын миянкӧд он кут ворсны, — пыр жӧ вочавидзис Юрик.
— Ме кыв сеті Семӧлы, — нурбыльтыштіс Павлик.
— А он помнит, кымынысь Семӧыд тэнӧ ылӧдлывліс, — такӧдіс Юрий. — Ачыд тӧдан сы кывлысь донсӧ.
Раминик Павлик эз и тӧд, мый та вылӧ вочавидзны. Збыльысь ӧд сідзи и эм. Кымынысь нин сійӧс Семӧыд пӧръявліс. Со неважӧн на тадзи босьтіс сылысь электрическӧй пӧнар, петкӧдла пӧ батьлы, мед татшӧмӧс жӧ ньӧбас. Ӧні оз кӧсйы бӧрсӧ сетны. А мый эськӧ и лёкыс лоӧ, висьталас кӧ Юриклы гусяторсӧ? Сӧмын ӧд куимӧн кутасны тӧдны. Сэсся и Семӧыд Юриккӧд другасьлывлӧ. Сӧмын тайӧ пӧрйӧ тай эз сы дорӧ матыстчы. А мӧд ногыс ӧд Павликлы, код тӧдас, дыр-ӧ ковмас челядьысь ӧтдортчӧмӧн овны. Сэсся и ӧбӧдитны на вермасны. А сійӧ ичӧтик да слабиник на. Тайӧ мӧвпъяс бӧрас Павликлӧн муртса синваыс эз пет. А мый лоанаыс ло. Быть ковмас висьтавны!
— Мыйкӧ...— нурбыльтіс Павлик, — аски квайт час асылын Семӧыд менӧ чӧдлачла нуӧдӧ Дзӧлявӧрӧ. Помтӧм пӧ сэні чӧдлачыс...
— Но-о-о!— нюжӧдіс Павликлӧн кывъяс бӧрын Юрик.— А ме, мыйлакӧ, ыджыд гусятор йылысь мӧвпыштлі...
Сэсся чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:
— Матыстчы колӧкӧ. Видзӧда да окота жӧ ворснытӧ-а.
И Павлик тайӧ кывъяс бӧрас кокни сьӧлӧмӧн нин мукӧд моз жӧ кутіс вӧтлысьны мач бӧрся. Челядь чукӧрысь кодкӧ эськӧ кӧсйис бӧр вӧтлыны раминик Павликӧс, но Юрик, коді тані вӧлі юрнуӧдысьӧн, пыр жӧ шуис гораа:
— Мед нин инӧ ворсӧ, дзикӧдз ӧтдортны сійӧс ог кутӧй.
Но аслыс Юриклы вӧлі завидь, мый эз сыкӧд, а буретш Павликкӧд вашкӧдчис кутшӧмкӧ чӧдлач вӧсна Семӧыс. Кӧть эськӧ ветліс жӧ чӧдлачысла. Уна кӧ сюрас, позяс и вузыштны. Со тай кутшӧм донӧн вотӧстӧ ньӧбӧны. Но тані мыйкӧ абу тадз. Семӧыд, тыдалӧ, кӧсйӧ ворсӧдчыштны. Но мый и сійӧ аски ветлас асывнас Дзӧлявӧрӧ чӧдлачыдла.
Тайӧ кадас ворсӧмысь ӧтдортчыштӧм Юриклысь мӧвпъяссӧ торкис мичаник Жанна, код дінӧ Юрик эз нин вӧв сэтшӧм веськодьӧн да кодӧс сійӧ тшӧкыда босьтлывліс аскӧдыс зонпосникӧд ворсігъясӧн. Кодкӧ эськӧ челядь пиысь видліс жӧ нерны Жаннаа-Юрикаӧс. Но дӧзмӧм Юрик аслас кулакъясӧн ӧдйӧ пальӧдліс нерсьысьясӧс да сэсся некод нин эз лысьтлы сюйсьыны на костӧ. А мый вӧчан? Юрик ӧд Семӧ бӧрын медся ён.
— Бара мыйкӧ меысь гусьӧн шӧпкӧдчанныд, а меным онӧ висьталӧй, — шыасис Юрик дінӧ дӧзмӧм гӧлӧсӧн нывка.— Он кӧсйӧй, оз и ков. Меным дзик веськодь. Сӧмын ме дорӧ сэсся эн лысьт матыстчыны.
Юрик повзис мича Жанналӧн тайӧ кывъяссьыс. Кыдзи нӧ сійӧ сэсся Жаннатӧгыс кутас? Кӧть эськӧ мӧдыслӧн гусяторйыд абу нин сэтшӧм ыджыд гусятор.
— Энлы скӧрав, — вашнитіс сылы Юрик.— Со эстчӧ вешйыштам да висьтала, мед мукӧдъяс эз кывлыны. Но Юриклысь шӧпкӧдӧмсӧ кывзӧм бӧрын Жанна Юрик моз жӧ серӧктіс:
— Тайӧ и вӧлӧма гусяторйыд!
— Ланьт. Эн горзы!— дӧзмӧмпырысь сы дорӧ шыӧдчис Юрик. Но Жанна зонкаӧс нерӧм могысь сӧмын гораа кутіс горзыны:
— А ме мыйкӧ тӧда, а ме мыйкӧ тӧда!..
Ӧти кывйӧн кӧ, артмис сідзи, мый сёр рытын нин гортаныс разӧдчӧм водзвылын сюсь Семӧлӧн гусятор йылысь тӧдісны дзик ставӧн. Кӧть эськӧ Семӧ юӧртіс та йылысь сӧмын Павликлы. Павлик висьталіс сӧмын Юриклы. Юрик вашнитіс сӧмын мичаник Жанналы. Но Жаннаыс эз жӧ ставыслы, а кодлыкӧ ӧтилы гусятор йывсьыс юӧртіс. И бӧрын ӧта-мӧд коласас вашкӧдӧмсӧ помавлісны ӧти и сійӧ жӧ кывъясӧн: «Сӧмын некодлы сэсся эн висьтав!» Но овлывлӧ тай свет вылас, мый весиг медся ыджыд гусяторйыс тӧкӧтьӧӧн паськалӧ, тӧдӧны кӧ сы йылысь кыкысь унджыкӧн.
Эскӧй кӧть энӧ, медся ыджыд тешкодьторйыс лоис мӧд асывнас Дзӧлявӧрса зэв ыджыд кодзувкоткар дорын, кытчӧ аслыныс тӧдлытӧг чукӧртчисны квайт час асыв кежлӧ сиктса став ныв-зонпосни: раминик Павлик, ён Юрик, мичаник Жанна и мукӧд. Сӧмын эз вӧв на пӧвстын Семӧ. Ставӧн чуймӧмпырысь видзӧдісны ӧта-мӧд вылас, кыдзи тайӧ араваыс татшӧм водз асылын вермис чукӧртчыны Дзӧлявӧрса ыджыд кодзувкоткар дорӧ. Ӧд гусятор йывсьыс, ставлӧн мӧвпъяс серти, тӧдісны куим-нёльысь кындзи эз унджыкӧн. Чуймисны челядь и сы вылӧ, мый эз аддзыны ас пӧвстсьыныс Семӧӧс. Нӧшта чуймисны, мый кодзувкоткаргӧгӧрса чӧдлач кустъяс вылын эз вӧв ни ӧти тусь. Ставӧн негораа сёрнитісны ас костаныс да шензисны.
И друг кытыськӧ кыліс гора серам шы. Сэтшӧм гора вӧлі, мый челядь пиысь унаӧн чермунісны. Сэки ставӧн кыпӧдісны юръяснысӧ вывлань да аддзисны, кыдзи кодзувкоткар бердын сулалысь пашкыр коз вылысь лэччӧ налӧн Семӧыс да муртса оз пот серамысла. Кор Семӧ лэччис коз пу вывсьыс, ставӧн быттьӧ ӧти гӧлӧсӧн шыӧдчисны сы дінӧ:
— Тэ нӧ мый ылӧдлін миянӧс. Ми ӧд татчӧ чӧдлачла локтім, а ни ӧти тусь эгӧ аддзылӧй
— А ме ӧмӧй корлі тіянӧс?— юалӧм вылӧ юалӧмӧн вочавидзис Семӧ.— Ме ӧд сӧмын Павликкӧд вашкӧдчышті. Сылы сӧмын и висьталі ассьым гусяторйӧс. А ті, мыйлакӧ, ставӧн татчӧ чукӧртчӧмныд.
И бара некод эз тӧд, мый вочавидзны Семӧлӧн кывъяс вылӧ. Челядь видзӧдісны ӧта-мӧд выланыс, быттьӧ зілисны гӧгӧрвоны, мыйла гусьӧн висьталӧмторйыс сэтшӧм ӧдйӧ паськаліс на коласын. И ӧні яндзим нин вӧлі Семӧ водзын. Сійӧ унаысь ылӧдлывліс челядь чукӧрӧс. Но ӧні зонпосни эз вермыны гӧгӧрвоны, коді кодӧс ылӧдліс.
— Эк ті, — кутіс янӧдны сэки Семӧ ассьыс ёртъяссӧ. Сійӧ ӧні тані и збыльысь вӧлі медыджыдыс, кӧть эськӧ арлыднас мукӧдсьыс абу верстьӧджык, но мудерджык да сюсьджык.— Тадзи и кутанныд видзны гусяторъяссӧ. Кыдзи нӧ сэсся та бӧрын тіян вылӧ позяс надейтчыны?..
Но кор аддзис Семӧ, кутшӧма жугыльмисны сылӧн ёртъясыс, весиг ачыс повзис. Кӧсйис неуна сералыштны аскоддьӧмъяс вылас. Аслас мудерлунӧн ӧд тӧдіс, мый буретш тадзи и артмас да, гашкӧ, татшӧмтор и виччысис. Но ӧні Семӧ повзис. А ӧтдортчыны кӧ кутасны ёртъясыс Семӧысь. Ӧд унаӧн гӧгӧрвоисны нин, мый сійӧ сӧмын сералыштны на вылын кӧсйис. Сэки и аслыс Семӧыслы бур оз ло. Ӧтнасӧн коляс.
Но Семӧтӧ он на, вӧлӧмкӧ, куш киӧн босьт. Сылӧн мудерлуныс ас сертиыс дас воӧн, буракӧ, водзджык чужлӧма.
— А мый, вӧчам кӧ тадзи, — шыӧдчис сійӧ аслас чӧв олысь ёртъяс дінас.— Босьтам со эсійӧ кузь бедьсӧ да сэтчӧ ставӧн ӧтвылысь кутчысьӧмӧн шуам аслыным, мый сэсся некор нин огӧ кутӧй висьтавлыны ёрта-ёртлы гусяторъяс йылысь, сетім кӧ кыв...
Быттьӧ эз и вӧв челядьлӧн дузъялӧмыс. Ставӧн кутчысисны Семӧлӧн беддьӧ, кодӧс сійӧ татчӧ локтігӧн нарошнӧ вӧлыштіс да эз куж мӧвпыштлыны, мый сэтшӧм ёна сійӧ вермас ӧні шогмыны.
— Но мый, окота чӧдлачтӧ вотыштны? — гажа гӧлӧсӧн нин шыӧдчис Семӧ ёртъяс дінас.
— Бара ӧд ылӧдлан миянӧс да вайӧдан, код тӧдас кытчӧ?— шуис кодкӧ челядь пиысь сылы.
— Ӧні ог нин сэсся, — серӧктыштіс сійӧ та вылӧ.— Но мунамӧй, сідзкӧ. Тані неылын и эм.
И челядь чукӧр мӧдӧдчисны Семӧ бӧрся чӧдлачла.


Важ мельнича пруд
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 216-219 лб.>

Тайӧ мельничасӧ коркӧ Мишӧлӧн да Валерлӧн пӧльясыс на стрӧитлӧмаӧсь. Кык друг, дерт, оз нин помнитны, кор тані медбӧръяысьсӧ изӧдчылісны. Ӧні мельнича пытшкӧсыс тырӧма черань везйӧн да бусӧн. Ортсыса стенъясыс нитшкӧн вевттьысьӧмаӧсь. Гожся шоныд лунъясӧ Мишӧ да Валер мукӧд зонпосникӧд ворсӧны мельнича пытшкӧсас то шпионысь, то партизанысь, то космонавтысь. И векджык тайӧ ворсӧмъясас кык друг юрнуӧдысьясыс. Сы вӧсна, мый збойджыкӧсь да наянджыкӧсь. А кымӧра лунъясӧ зумыш овлывлӧ важӧн нин эновтӧм мельничаас да челядьтӧ татчӧ сира гезйӧн он кыскы.
Но оз сӧмын важ мельничаыс кыскы челядьӧс ас дінас. Сыкӧд орччӧн коркӧ вӧвлі зэв ыджыд пруд, кытчӧ сиктса чери кыйысьяс овмӧдлісны сиръясӧс да найӧ тані ёна рӧдмылісны. Ыджыд прудыслӧн колясъясыс ӧнӧдз тӧдчӧны. Гожӧмнас на Мишӧ да Валер гачьяснысӧ пуджӧмӧн куталісны кольӧм гӧпъясын кык весьт кузя сирпиянӧс. Гудыртасны васӧ да коньӧр сирпияныд юръяснысӧ ва веркӧсаныс мыччалӧны. Сэки удит сӧмын кватлавны найӧс. Но друг ӧти, то мӧд кодкӧ зонкаяс пиысь горӧдас. Тайӧ ва нидзувъяс налысь кокнысӧ гильӧдӧны, наысь эськӧ ёнасӧ нинӧм повны. Абу нин челядь сэтшӧм полысь рӧдысьӧсь. Но век жӧ оз лӧсьыд овлы, кор ва нидзулыд кокад кутчысьӧ. Аслыд тӧдлытӧг горӧдсьӧ. Бура унакодь сэки кык друг сирпиянсӧ куталісны. Весиг мам-батьыс найӧс таысь ошкыштісны.
Буретш сирпиянӧс куталігӧн и чужис Валерлӧн мӧвп да сійӧ шуис Мишӧлы:
— А мый, эськӧ дзоньталыштны кӧ буждӧм плӧтинасӧ да прудсӧ бӧр ловзьӧдны. Тӧвнас прудлӧн йи вылын конькиӧн позис исласьны, а гожӧмнас арпиянӧс овмӧдны.
Шуӧма-вӧчӧма. Мӧд лунас нин Мишӧ да Валер чукӧртісны сиктса челядьӧс да найӧ сэсся араваӧн лэччисны сиктгорувса важ мельнича дінӧ. Ӧтувнад тай унатор позьӧ вӧчны. Коді чера, коді зыръя. Ӧтияс майӧгъяс ёсьтӧны, мӧдъяс тувъялӧны найӧс важ плӧтина бердас, коймӧдъяс перйӧны неылысь эжасӧ да ваялӧны плӧтина подулӧ. Гашкӧ, вежон чӧж ноксисны челядь. И кутшӧм нимкодь вӧлі налы, кор прудйын ваыс кутіс содны. Дерт, важ ыдждаыс сійӧ эз ло. Но челядьлы и тайӧ вӧлі тырмымӧн.
Медводдза кӧдзыдъяс бӧрын челядь быд лун кутісны лэччывлыны асланыс киясӧн вӧчӧм пруд вылӧ. Видлалісны йиыслысь кызтасӧ, позьӧ оз на сувтны конькиӧн. Медбӧрын прамӧякодь кынтавны кутіс да йиыс ӧдйӧ мӧдіс кызны. И челядь кутісны исласьны конькиӧн. Вӧчисны важ консерв банкаысь шайба, сэсся, коді кыдзи кужис, клюшкаяс, и лоисны збыль хоккеистъясӧн. Йи ӧтар-мӧдар бокас сувтӧдісны ас вӧчӧм воротаяс. Кык команда вылӧ юксьӧмӧн кутісны котравны ӧтар воротасянь мӧдарӧдзыс. Мишӧ ӧти командаас капитаналӧ, а Валер мӧдарас. А горзӧмыс да серамыс мыйта! Ӧтчыд Мишӧ аслыс тӧдлытӧг веськаліс клюшканас Валерлы. Муртса кык друг косьӧдз эз воны. А ворсӧм водзвылас быдӧн аслас радейтана хоккеистлысь нимсӧ бӧрйис. Коді Буре, коді Федоров, коді Третьяк. Но, дерт жӧ, ставӧн кӧсйылісны лоны Буреӧн.
И сэтчӧдз ылавлісны ворсӧмас, мый шайбаыс оз нин тыдав, а челядь век на зільӧны пемыдас корсьны сійӧс да йӧткыштны воротаӧ. Медбӧрын коркӧ кайлывлісны жӧ гортаныс. А сэні бать-мам видчӧны нин, кӧн пӧ бара тіянӧс омӧльыс новлӧдлӧ. Кӧть эськӧ найӧ бура тӧдісны, мый сиктса челядьлӧн ӧні ӧти радлун— важ мельнича пруд вылын йи.
Мишӧ да Валер весиг школаын урокъяс вывсьыс кутісны пышъявны, медым удитны ворсыштны пемдытӧдзыс йи вылын. Ӧд тӧвся луныд зэв дженьыд. Велӧдысь Марья Васильевна пыр жӧ казяліс, кытчӧ вошлывлӧны кык друг.
— Ті нӧ мый, и велӧдчыны сэсся онӧ нин кӧсйӧй. Хоккейыд ӧд оз на удит. Медым бур хоккеистӧн лоны, уна тӧдӧмлун колӧ. А велӧдчытӧгыд нӧ кытысь тӧдӧмлуныс?
Ёна и янӧдіс сэки Марья Васильевна Мишӧӧс да Валерӧс. Ӧд со мӧд четверть нин помасьӧ, а налӧн век на «двойкаяс» дневниканыс. Ковмис кык друглы недыр кежлӧ ӧвсьыны йи вылын ворсӧмысь.
Но буретш ӧтчыд урокъяс кежлӧ дасьтысигӧн и чужис Мишӧлӧн мӧвп:
— А мый эськӧ хоккейнӧй турнир кӧ котыртлыны миян йи вылын да орчча сиктса школаысь ворсысьясӧс сэтчӧ корлыны. Найӧ, ме кывлі, сідзжӧ радейтӧны хоккейнад ворсны.
— Збыль ӧд позьӧ, — нимкодьпырысь ошкыштіс другсӧ Валер.
Тӧвся каникулъяс дырйи и нуӧдісны турнирсӧ. Ачыс Марья Васильевна ошкис таысь челядьӧс да судзӧдіс весиг призъяс вылӧ сьӧм. А кутшӧм ёна дасьтысисны челядь турнир кежлас. Но медся ёна Мишӧ да Валер. Весиг войяссӧ эз узьлыны. И збыльысь турнирыс удайтчис. Мельнича пруд вылӧ челядьлысь ворсӧмсӧ видзӧдны бать-мам пиысь унаӧн волісны да весиг бригадир Николай Иванович. Тайӧ пӧрйӧ Мишӧ да Валер асланыс школа вӧснаыс ӧти командаын нин ворсісны. И медбӧръя здукӧдзыс эз вӧв тӧдса, коді вермас. Но Мишӧ Валеркӧд водзвыв нин мӧвпыштӧмаӧсь та йылысь. Мишӧ прӧтивниклӧн ворота дорын лэптіс ассьыс клюшкасӧ. Валер лыйис сылы шайбасӧ буретш клюшка помас и Мишӧ ӧдйӧджык сюйис сійӧс тыртӧм воротаӧ. Сы вӧсна, мый гӧсьтъяслӧн вратарыс буретш эз виччысь тайӧс да бокӧ вӧлі вешйӧма. А радлуныс мыйта та бӧрын вӧлі. Ачыс Марья Васильевна горзіс да чеччаліс челядькӧд. Та бӧрын и шуисны нуӧдлыны татшӧм турнирсӧ кык школа костын быд во. А Мишӧ да Валер сэки лоисны челядь пӧвстын медся нималана йӧзӧн.
Ӧти кывйӧн кӧ, январ помӧдз вӧлі гажа важ прудлӧн йи вылын. Сэсся ёна лымъявны кутіс да йисӧ сьӧкыд лои весавны. Челядь шуисны эновтчыны мӧд воӧдз.
Но мӧд вонас ставыс артмис мӧдарӧ. Тувсов ваыс дзикӧдз буждӧдӧма челядьӧн дзоньталӧм плӧтинатӧ да пруд пыдди бара кольӧмаӧсь ва гӧпъяс. Ёна и шогсисны сэки Мишӧ да Валер,кытчӧдз найӧс эз такӧд бригадир Николай Иванович:
— Аддзӧмныд тай, мый вӧсна майшасьны. Локтан тӧв дзик сикт шӧрас вӧчам хоккейнӧй площадкатӧ. Сӧмын отсалӧй таво гожӧм овмӧслы капуста градъяс весавны.
И ковмис кык ёртлы мукӧд челядькӧд тшӧтш гожӧмбыд ноксьыны капуста муяс вылын. Бригадирыд ӧд оз ылӧдлы. Кӧсйысис кӧ, вӧчас. Сэк кості и важ мельничасӧ разисны да катісны пес вылӧ. А тӧвнас челядь выль хоккейнӧй площадка вылын нин котралісны мича клюшкаясӧн, кодъясӧс бригадир ньӧбис челядьлы. Консерв банка пыдди вӧлі резинаысь вӧчӧм шайба. Код тӧдас, гашкӧ, быдмыштасны тайӧ челядьыс да збыльысь нималана хоккеистъясӧн лоасны. И медводз Мишӧ да Валер, кодъяс эз нин ӧтчыд вӧтасьлыны та йылысь.


Ключ ваа шор
<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 220-221 лб.>

Писькӧдчис му пытшкӧсысь ключ ва, кутіс дзулькйыны-петны му веркӧсӧ да визувтны ичӧтик варов шорӧн. Писькӧдчис ключыс ыджыд туй бокын, вӧлӧк шӧрын, кытчӧ йӧзыс кузь туйті восьлалігӧн ёна мудзӧм бӧрын шойччыны сувтлывлісны. Важӧн нин найӧ ас кежсьыныс кевмисны, мый бур эськӧ тані сӧстӧм да кӧдзыд ваа юкмӧс кӧ вӧлі. И горштӧ веськӧдыштны. И чужӧмтӧ кӧтӧдыштны. И кыліс Енмыд йӧзыслысь кевмӧмсӧ. Ӧні став ветлысь-мунысьлы лои зэв нимкодь. Найӧ окотапырысь сувтлывлісны шойччыны му пытшкӧссянь писькӧдчысь визув шор дорӧ да аттьӧалісны Енмӧс сыысь, мый кыліс жӧ медбӧрын налысь кевмӧмсӧ.
А визув шор тӧдӧ ассьыс уджсӧ, дзольгӧ-визувтӧ увтасінъясӧд, пӧткӧдӧ став ловъя ловсӧ аслас чӧскыд да кӧдзыд ваӧн. И завидь сэки лои шонділы, мый кыськӧ друг чужис тайӧ му пытшкӧссяньыс петысь шорыс да некодлысь кывзысьтӧг лун и вой визувтӧ, оз кӧсйы весиг некутшӧма сувтлыны. И шуис сэки жар шонді косьтыны кӧдзыд ваа ичӧтик шорсӧ. «Татшӧм ичӧтиктор вылад вынӧй менам тырмас на, — мӧвпаліс ас кежысь шонді, — велӧдышта сійӧс, мед ыджыдджыкъясӧс пыдди велӧдчис пуктыны, на водзын и шапкасӧ мед корсюрӧ пӧрччывліс».
Шуис тадзи шондіыд да веськӧдіс ичӧтик кӧдзыд ваа шор вылӧ ассьыс жар югӧръяссӧ, но мый дыра кӧть эз пессьы шонді, нинӧм эз вермы вӧчны ичӧтик шоркӧд. Сотчыны кутісны вӧръяс. Дзикӧдз косьмисны гырысь и ичӧт тыяс. Ямисны уна ваа юяс. Но ичӧтик шор збоя визувтіс водзӧ. Сэки и гӧгӧрвоис шондіыд, мый оз вермы сійӧ косьтыны тайӧ шорсӧ. Сы вӧсна мый муыс сетӧ ичӧтик шорлы вынсӧ. Сэки шонді яндзимысла нӧшта на ёнджыка гӧрдӧдіс да ӧдйӧджык дзебсис сук кымӧръяс сайӧ. А дзикӧдз косьмӧм вӧр-ваыдлы тайӧ и, вӧлӧмкӧ, колӧ. Ведраысь моз кутіс кисьтны зэр да пӧткӧдіс косьмӧм мусӧ ваӧн. А визув шор нӧшта на збойджык лои.
Видзӧдіс шонділӧн шоркӧд ноксьӧм вылӧ кыськӧ воӧм Кӧдзыд Пӧль. «Часлы, — сідзжӧ мӧвпавны кутіс ас кежсьыс Кӧдзыд Пӧльыд, — шондіыд кӧ этатшӧм ичӧтик шортӧ эз вермы косьтыны, ме быть нин сійӧс верма пӧдтыны». И тайӧс шуӧм бӧрын дорис Кӧдзыд Пӧльыд кыз йиӧн став тыяс, юяс да уськӧдчис ичӧтик шор вылӧ. Но и Кӧдзыд Пӧльӧс дивӧ босьтіс. Со мый кызта лым толаӧн вевттис му пытшкӧссянь писькӧдчысь ичӧтик шортӧ, а сылы немтор, водзӧ дугдывтӧг дзулькйӧ-петӧ му пытшкӧсысь да визувтӧ тола коласъясӧд, оз весиг кынмыны кӧсйы. И кӧть кыдзи эз зіль кынтыны Кӧдзыд Пӧль ичӧтик варов шорӧс, сідзи эз и вермы. Сэки скӧрмӧмысла да яндзимысла бӧрддзис Кӧдзыд Пӧльыд да пышйис кытчӧкӧ войвылӧ. А шорлы тайӧ и колӧ. Лым сылӧм бӧрын варовджык да визувджык лои, кор гӧгӧрвоис, мый некод сійӧс оз вермы венны, мый збыльысь вӧлӧма муыс ассьыс вынсӧ сылы сетӧ. Оз тай весьшӧрӧ ошкыны йӧзыд шорсӧ. Юыштан пӧ сэтысь васӧ да куим пӧв вын-эбӧсыд содӧ.
Но бара жӧ завидь лои сӧстӧм ваа визув шор вылӧ видзӧдігӧн быдлаын гудрасьысь нюйтлы да няйтлы. Мыйлакӧ ставӧн ошкӧны ичӧтик визув шорӧс, а нюйт да няйт йылысь некод оз казьтыштлы. «Часлы, эн на ёнасӧ ошйысь, — мӧвпалӧны ас кежсьыс нюйт да няйт, — ми вермам на тэнсьыд ныртӧ чинтыштны». И тайӧс шуӧм бӧрын нюйт да няйт кутісны тупкыны му веркӧсысь ключ ваӧн паськӧдӧм розьсӧ. И ӧдӧлитны ӧд кутісны ичӧтик визув шортӧ. Ӧдва ловъя сійӧ визувтӧ. Дзикӧдз гудыртчис ваыс. Шогысла лимзавны гусьӧник кутіс шорыд, вермыны пӧ тай менӧ кутісны нюйтыд да няйтыд. И ог пӧ тӧд, мый вӧчны.
Но весьшӧрӧ, вӧлӧмкӧ, повзьӧма ичӧтик шорыд. Бара локтісны кытыськӧ шойччыны шор дорӧ ветлысь мунысьяс. Аддзисны, мый шорыдлӧн му пытшкысь петысь розьыс дзикӧдз нин кутӧма тырны нюйтӧн да няйтӧн. Ӧдйӧджык босьтісны кианыс зыръяс, кодйисны-паськӧдісны му пытшкысь петан розьсӧ, шыблалісны кытчӧкӧ ылӧ нюйтсӧ да няйтсӧ, мый сідзи и ковмис сэсся налы косьмыны да кувны. И важсьыс вынаджык да варовджык лоис туйбокса шорыд. Ӧні сэсся некод нин сійӧс оз лысьт вӧрзьӧдны. Сы вӧсна мый тӧдӧны: зэв уна тайӧ шорыслӧн бур ёртыс, и медводз муыс сетӧ сылы ассьыс вын-эбӧссӧ. А пыдди пуктӧны шорӧс ёртъясыс сы вӧсна, мый сійӧ оз жалит ассьыс озырлунсӧ, дугдывтӧг пӧткӧдӧ аслас кӧдзыд да чӧскыд ванас став ловъя-ловсӧ.



 Коймӧд пывсян
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005.  5-10 лб.>

Кымынӧдысь нин Пашӧ Проньӧ вӧтасьӧ сійӧ важся, воймӧм стенма, лунвывлань неуна нёровтчӧм, потласьӧм керъя, асыввывлань ӧшиня пывсянсӧ. Быттьӧ бара пывсьӧны ӧтлаын и батьыс, сиктса ногӧн кӧ, Петрӧ Пашӧыс, и ичӧтик Проньӧ аслас вокъясыскӧд. Корӧсясьӧны вӧрысь неважӧн на вайӧм юртӧ кольмӧдысь чӧскыд дука небыд корӧсьӧн. Батьыс пывсян гор вылас ичӧтик кӧшӧн ырӧш на койыштлывлӧ. Мед пӧ чӧскыдджык дука вӧлі пывсян пытшкас да мед пӧ и пывсьӧм бӧрас миян ловъяс вылын вӧлі кыпыдджык. А сэсся пӧттӧдз корӧсясьӧм бӧрын киськасьӧны кӧдзыд ваӧн да петӧны ӧта-мӧд бӧрся пывсян кӧджӧ пасьтасьны. И друг ставыс тайӧ кытчӧкӧ ӧти здукӧн вошӧ...
Садьмӧ Пашӧ Проньӧ аслас карса патераын да и мӧвпалӧ, мый водзын нӧ эськӧ вӧтасис важся пывсянсӧ. А збыльысь ӧд сідзи и вӧвлі. Школаын на велӧдчигӧн ичӧтик Проньӧ пыр виччысьлывліс субӧта лунсӧ. Эз сӧмын сы вӧсна, мый мӧд лунас оз ков вӧлі мунны школаӧ. Субӧта рытланьыс сиктын лӧньліс вежонся уджлӧн горыс, помтӧг ноксьӧмыс. Сикт пасьтала пондылісны тшынӧдны пывсянъяс. А татчӧс сынӧдыс тырліс тшын кӧра аслыспӧлӧс дукӧн, кодӧс сэтшӧма радейтліс ичӧтик Проньӧ.
Мый сэсся, вежонся удж бӧрын позьӧ недыр кежлӧ и личӧдчыштны, шойччыштны быд лунъя тӧждысьӧмсьыс. Дерт, сиктад шойччӧмыд оз артмы и вӧскресенньӧын. Горт гӧгӧрад век нин кутшӧмкӧ удж виччысьӧ. Но позьӧ дырджык вальмасьны вольпасьын. Сэсся ньӧжйӧник, тэрмасьтӧг босьтчыны мыйкӧ вӧчны. А челядьыдлы, дерт, вӧля. Лунтыр позьӧ ризъявны.
Ичӧтик Проньӧ сэки некымынысь петавліс пывсянас. Видзӧдіс, кыдзи батьыс ломзьӧдӧ пывсян горсӧ кыдз пу пескӧн, кыдзи пывсян пытшкӧсыс вочасӧн тырӧ тшынӧн и сійӧ ӧдзӧсӧдыс да пӧтӧлӧк весьтас вӧчӧм ичӧтик розьӧд заводитӧ пуркйыны-петны ортсӧ. Батьыс нӧшта на лӧдсалыштас пывсянсӧ, а сэсся ва пельса да корӧсь дасьтігмоз ваймӧдас сійӧс. Коркӧ дыр мысти нин, кор изъя гора пывсянысь петас медбӧръя чадыс, сійӧ горӧдас аслас зырымбедьяслы:
 — Пиянъяс, вайӧ петамӧй. Кӧдзалӧмсӧ огӧ кутӧй виччысьны. Миян бӧрын ӧд бара на пывсьысьяс локтасны. Мед и налы жарыс кольыштас.
И со Проньӧ вокъясыскӧд кианыс паськӧм тубрасаӧсь восьлалӧны бать бӧрсяыс пывсянлань, коді град йӧр помын, увтасінланьын. Медводз батьыс пывсянӧ пыригмозыс мыйкӧ шӧпкӧдыштас ас кежсьыс вомгорулас. Сэсся койыштас кӧш мӧд гор пытшкас, гор вылас да калькӧдыштас недыр кежлӧ пывсян ӧдзӧссӧ, мед бӧръя тшын дукыс петас. Та бӧрын нин Петрӧ Пашӧлӧн быдтасъясыс полӧмпырысь восьтӧны пывсян ӧдзӧссӧ. Пырӧм бӧрын найӧ пыр жӧ заводитӧны йӧжгылясьны жарысла да кодсюрӧ весиг ляпкӧдчӧ джодж бердас.
Проньӧлы медъёна, дерт, волывліс сьӧлӧм вылас корӧсясьӧмыс. Батьыс, пияныслӧн жар дінас велавтӧдз, дасьтӧ пӧсь да кӧдзыд ва, кӧтӧдӧ корӧсьсӧ... Сэсся найӧс гор весьтас кутігӧн некымынысь койыштӧ доналӧм из вылас кӧш тыр ва, мед бурджыка пӧжсяс корӧсьыс.
Пывсян горйыс пыр жӧ быттьӧ ловзьӧ. Заводитӧ гораа мый вылӧ кӧ норасьны, ышлолавны, чискыны, трачкӧдчыны. А сэсся гор весьтын кыпӧдчысь пӧсь руыс ыркнитӧ вывлань да вочасӧн тыртӧ ставнас пывсянсӧ. Сэки он нин вермы пукавны лабич вылад. Быть лоӧ ляпкӧдчывны. Сэтшӧма пӧсь руыс сотӧ юртӧ, мыштӧ, горштӧ. Кодсюрӧ жарсӧ озджык вермы терпитны да весиг петӧ пывсян кӧджӧ. Батьыс сӧмын сералыштӧ на вылын:
 — Но и пывсьысьяс! Жарсьыс повзинныд!
А сэсся ставӧн заводитӧны швачкыны-корӧсясьны. Бать медвылын. Мукӧдыс улынджыкӧсь. Недыр нӧрӧвитыштӧм бӧрын батьыс нӧшта на койыштас гор вылас кӧш-мӧд ва, и бара кодкӧ ичӧтджык пиысь ляпкӧдчылас джоджас.
Быд пывсигӧн Проньӧ аддзӧ батьыслӧн яй вылысь уна сикас дой. И ки-кокас, и ӧти пельпомас, и мышкас. Быдысь сылы овлывлӧ жальсьыс-жаль батьыс. Сійӧ коркӧ вӧлӧма ыджыд война вылын. И тайӧ войнаыс кольӧма сылӧн яй вылӧ ассьыс нем жалиттӧм пасъяс. Мукӧддырйи поводдя вежласигӧн войнас батьыс заводитӧ негораа ойзыны. Бара, тыдалӧ, висьмисны, кутісны ёнтыны война кадся дойясыс. Проньӧлӧн мамыс сэки мавтӧ батьыслысь дойяссӧ кутшӧмкӧ аслыссикас сорасӧн, сійӧс турунъясысь велӧдліс вӧчны Проньӧлӧн пӧчыс на. Да и батьыс неуна чотыштӧмӧн ветлӧдлӧ. Жугӧдӧм пельпомыс дзоньвидзасьыс неуна ляпкыдджык. Со ӧд мый вермисны вӧчны мортыдкӧд кутшӧмкӧ кӧрт торъяс. Бур, госпитальясын зэв дыр куйлӧм бӧрын ловйӧн на гортӧ воӧма. А эськӧ Проньӧ эз и вӧв свет вылас.
Сійӧ корсюрӧ юасьлывліс батьыслысь война йылысь. Но мӧдыс эз ёна радейтлы висьтасьны, кӧть эськӧ «За отвагу» да мукӧд медаль вайлӧма аскӧдыс.
 — Нинӧм тэд тӧдны та йылысь, пиукӧй, — шулывліс сӧмын. — Быдман да гӧгӧрвоан ставсӧ. А бурджык, мед сэсся некор нин эз вӧв войнаыс.
...Пывсян бӧрын ньӧжйӧник ышкиг-пушкигтырйи ставӧн руньгӧны гортлань. Но бать кольччывлӧ на пывсянӧ. Идралӧ пывсян пытшкӧссӧ, ветлӧ юкмӧс дорӧ содтӧд вала, мед нывбабаяслы петігкежлӧ ставыс вӧлі дась. Та бӧрын нин пырӧ керкаӧ.
А сэсся, ставлӧн пывсянысь воӧм да неуна шойччыштӧм бӧрын, пуксьӧны пызан сайӧ тшай юны. Проньӧ зэв ёна радейтліс пывсянбӧрса пызан сайын тайӧ пукалӧмсӧ. Ставныс банйӧм чужӧмаӧсь, лӧньӧсь. Пывсяныс небзьӧдӧ оз сӧмын лысьӧмтӧ, но и сьӧлӧмтӧ, кыпӧдӧ ловтӧ. Мам-бать негораа варовитӧны ас костаныс талунъя да водзӧ олӧм йылысь. Сэк кості пыр и кыптывлӧ сёрни, быдмасны да мыйӧн лоасны ныв-пиыс, кӧні кутасны овны-уджавны. Мукӧддырйи татшӧм сёрниас сюйсьӧны и Проньӧлӧн вокъясыс, и ачыс Проньӧ мыйкӧ ассяньыс содтӧ. Пиянъяссӧ кывзыштӧм бӧрын бать сӧмын нюмъёвтыштлӧ, сэтшӧм небыличаясӧн кажитчӧны сылы, верстьӧ мортлы, челядьыслӧн аскиа йылысь мӧвпъясыс. А сэсся дзебӧ нюмсӧ да кывкӧрталігмоз шуӧ:
 — Но мед инӧ тіян ног и лоӧ. Олӧмыс тай со пыр вежсьӧ. Мый эг чайтлӧй, сійӧ и лои. Гашкӧ, и тіян шуӧмъясныд збыльмасны.
Бӧрынджык нин, кор ачыс Проньӧ да сылӧн вокъясыс быдмисны да овмӧдчисны карӧ, зілисны корсюрӧ, но пырджык субӧтаӧ, волывлыны гортаныс, бать керкаӧ, медым бара ӧтлаын пывсьыштны, корӧсясьыштны чӧскыд дука кыдз пу корӧсьӧн, а сэсся коркӧя моз пукалыштны пызан сайын. Сэки нин жарсӧ пывсянас кутіс сетны вокъясыскӧд Проньӧ. Батьыс, Петрӧ Пашӧ, удитӧма коркӧ кості и гӧрбыльтчыштны, и чужӧмыс чукырӧссьӧма, и юрыс эзысь кодь дзор юрсиясӧн тырӧма. Ӧні сійӧ ачыс эз вермы терпитны ён жарсӧ.
 — Кольны кутіс, пиянъясӧй, менам кадыд, — шулывліс. — Абу нин ме важся кодь. Он тай и тӧдлы, пӧрысьман да пакталӧ-вошӧ кытчӧкӧ вын-эбӧсыд.
Но пывсян бӧрын пызан сайын пукалігӧн батьыс важ моз быттьӧ петкӧдчывліс пияныслы томӧн. Чукыръясыс сэки моллясьлісны. Бан бокъясыс банйылісны-гӧрдӧдыштлісны. Синъясыс коркӧя моз томмывлісны. Со ӧд мый вермӧ вӧчны пывсяныд мортыдкӧд. А пияныс сэк кості кыпӧдлывлісны пызан вылӧ быдсяма гӧснеч, лэптывлісны и вина доз. Петрӧ Пашӧ эськӧ оз вӧлі ёна грекуйтчывлы курыдторнад. Но тайӧ пӧрйӧ шулывліс: пывсян бӧрын пӧ абу грек. И бара пызан сайын муніс ӧнія и водзӧ олӧм йылысь рытывбыд негораа сёрни. Коркӧ сёрӧнкодь нин водавлісны вольпасьӧ. Ӧд татшӧм аддзысьлӧмъясыс ӧні эз нин сэтшӧм тшӧкыда овлывлыны. И пывсян бӧрын пызан сайын пукалігъясӧ кыдзкӧ бара быттьӧ ловзьыліс коркӧяыс. Воӧм пияныс, кӧть асланыс котыръясӧн нин олӧны, бара кылісны бать керкааныс асьнысӧ асланыс гортын. Бара небзьывлісны налӧн сьӧлӧмъясныс. И унатор йылысь сэки удайтчывліс сёрнитны. Быттьӧ эз и вӧвлыны Петрӧ Пашӧ пиянлӧн бокын олӧм воясыс. Быттьӧ ставыс коли важкодь.
Но сэсся коркӧ дзикӧдз важмис да пӧрысьмис код тӧдас кор стрӧитлӧм пывсяныс. Сиктса ӧти гожӧмӧн отсалісны кыпӧдны Петрӧ Пашӧлы важ сораснас выль керка, тшӧтш тшуписны и выль пывсян. Сэк жӧ война вылын унаысь ранитчылӧм Петрӧ Пашӧлы эз нин дыр удайтчы пывсьыны-мыссьыны выль пывсянас. Коркӧ со тадзи жӧ ӧти субӧтаӧ Петрӧ Пашӧ лӧсьӧдчис пывсян ломтывны, гашкӧ пӧ, пиян воласны. Но пывсянсӧ ваймӧдӧм бӧрын нин друг кутіс бытшкыны олӧма мортлӧн сьӧлӧмыс. Проньӧ вокъясыскӧд сійӧ субӧтаас мыйлакӧ эз слӧймыны волыны бать-мам дінас. Тӧдӧма кӧ эськӧ вӧлі, мый Петрӧ Пашӧлы, вӧвлӧм фронтӧвиклы, оз нин удайтчы пывсьыны медбӧръяысь сыӧн ломтӧм пывсянас...
Но сэки, батьыс кулӧм бӧрын, Проньӧ тшӧкыдджыка кутіс волывлыны сиктас пӧрысь мам дорас. Кӧть эськӧ сійӧ эз ӧтнас коль. Мамыскӧд ӧтлаын олісны Проньӧлӧн ичӧтджык чоя-вока. И век жӧ кар серти ӧні сійӧс гортыс ёнджыка кутіс кыскыны ас дінас. Карса шума-зыка олӧм бӧрын окота вӧлі и пывсянын корӧсясьыштны, и пызан сайын пукалыштны да пӧттӧдз сёрнитыштны матыссакӧд, и вӧр-ваті келалыштны.
Проньӧ чайтіс, батьыслӧн кыпӧдӧм пывсяныс сё во на кутас сулавны. Ӧд сэтшӧм зумыд керйысь сійӧс вӧлі тэчӧма, чайтліс, нэм помыс налӧн абу. Но вӧлӧмкӧ тай пывсяныд ӧдйӧджык сісьмӧ керка сертиыд. Торйӧн нин джоджыс да улыс керйыс. Гашкӧ, сы вӧсна, мый ассьыс став дзоньвидзалунсӧ сійӧ зільӧ сетны мортлы да кокньӧдӧ сылысь дойяссӧ, кузьдӧдӧ сылысь олӧмсӧ. А ачыс сэк кості тӧдлытӧг пӧрысьмӧ. Оз вӧлӧм ов пывсяныд морт нэм чӧжыд. Со и важмыны кутіс да коркӧ кості дзикӧдз пракмуніс мӧд пывсяныс.
Сэки Проньӧлӧн Васьӧ вокыс, коді уджаліс сиктса стрӧитчан бригадаын, босьтчис кыпӧдны выль, коймӧд пывсян нин. Тӧкӧтьӧӧн и тшупис веретяысь катӧдӧм пожӧмысь. Тшупис ыджыдӧс, бур семья вылӧ артыштӧмӧн. Кӧть эськӧ Васьӧыс мамыскӧд олігӧн эз слӧймӧдчыв гӧтрасьны. Водзджыксӧ раминик детинаыд мыйкӧ виччысис ли мый ли. А сэсся кватитчис да, ас коддьӧм нывъясыд важӧн нин верӧс сайӧ удитӧмаӧсь уйкнитны. А томджыкыд томӧс жӧ и корсьӧ. Сідзи сэсся и эновтчис. Кӧть эськӧ мамыс тшӧкыдакодь дольлывліс, мед пиыс вайӧдас кодӧскӧ: меным пӧ, пӧрысь мортлы, сьӧкыд нин та ыджда керкатӧ чышкыны-мыськыны.
Но Васьӧ сӧмын дӧзмывліс мамыслӧн шуасьӧм вылас. А гажакодь кӧ вӧвлі, и синваыс на петыштлывліс шудтӧм олӧм вылӧ норасигӧн. Збыльысь, Васьӧ вокыс эз вӧв ёна дӧвӧлен аслас олӧмӧн. Уджаліс-мырсис, зілис унджык нажӧвитны. Но видз-му овмӧсса удж помсьыд гырысь сьӧм эз вичмывлы. И кутшӧмкӧ сэсся бурланьӧ вежсьӧм сылӧн олӧмын сідзи эз и лолы. Та вӧсна, гашкӧ, и висьӧдчыштны кутіс быдсяматор йывсьыс майшасигмоз мӧвпалігӧн. А сэсся батьыс моз жӧ Васьӧыслӧн висьмис сьӧлӧмыс и кості ковмис мунны мӧдаръюгыдӧ. Весиг врачьяс нинӧмӧн эз вермыны отсавны.
Ӧти кадӧ, кор Васьӧыс ловъя на вӧлі, а Иринь чойыс ас семьяӧн нин овмӧдчис, Проньӧ корсюрӧ кутіс вайӧдлывлыны аскӧдыс карса гӧсьтъясӧс, ассьыс бур тӧдсаясӧс. Найӧ, дерт, гӧснечтӧг эз волывлыны. Луннас векджык келалісны вӧр-ваті, рытнас бурпӧт пывсьылісны, а сэсся пызан сайын пукалігӧн ошйысьлісны асланыс карса олӧмӧн. Проньӧ кывзывліс карса ёртъяссӧ, корсюрӧ налӧн висьталӧм дінӧ мыйкӧ ассьыс содтывліс. Сэки сійӧ пыр жӧ казявліс, мый пывсян бӧрад да вина румка саяд ёнакодь содталӧны найӧ, висьталӧны збыльсӧ и абусӧ, но нинӧм эз шулывлы та вылӧ. Мый сэсся кольмӧм юра войтырыдлы и шуан. Кывзӧны кӧ найӧс, и бур.
А Васьӧлӧн ӧзйывлісны синъясыс карсалысь висьтасьӧмсӧ кывзігӧн. Гӧсьтъясыд казявлісны Васьӧлысь татшӧм видзӧдлассӧ да медбӧрын шулывлісны:
 — Эновт ставсӧ, мунам миянкӧд. Мый тэ аслад киссьӧм сиктсьыд эн аддзыв. Корсям тэныд и бур удж, и мича гӧтыр.
Сэки Проньӧ ошкывліс жӧ ёртъясыслысь тайӧ мӧвпсӧ да сюся видзӧдлывліс вок вылас, мый сійӧ вочавидзас. Но мӧдыс векджык чӧв оліс либӧ медбӧрын кӧсйысьліс накӧд жӧ и мунны.
Но мӧд асывнас водз чеччӧм бӧрын, кор гӧсьтъясыс узьӧны на вӧлі, Васьӧ корліс ас дінас Проньӧӧс:
 — Кывзы, тӧрыт тай мый йылысь сёрнитлім да мый ме кӧсйылі, вай вунӧдам ставсӧ.
Сэсся чӧв ланьтлывліс да содтыліс:
 — Некытчӧ нин татысь ог мун. Тані меным шуӧма овны, тані и ола нэм помӧдзыс. А карад олӧмыд ӧд кодлы кыдзи на удайтчас. Казялі тӧрыт, мый тэнад ёртъясыд радейтӧны жӧ ошйысьыштнытӧ.
Проньӧ весиг гӧрдӧдыштліс тайӧ кывъяс бӧрас. Сідзкӧ, абу жӧ тамыш синма вӧлӧма сылӧн вокыс, кужис кӧ и карсаӧс гӧгӧрвоны. А код тӧдас, гашкӧ, Васьӧыс и прав. Та бӧрын карӧ мунӧм йылысь сёрниясыс помассисны.
Васьӧ кулӧм бӧрын Проньӧ сӧмын корсюрӧ нин лэччывліс чужан сиктас, бать-мам керкаас. Карыс пыр ёнджыка манитіс сійӧс. Кӧть эськӧ вӧлі сэтшӧм окота эновтны ставсӧ да веськыда пышйӧмӧн пышйывны ас сиктӧ. Но пыр мыйкӧ торклывліс.
А мам-бать керкаас волывлігӧн орччӧн олысь Иринь чойыс пыр и ломтывліс сылы пывсян. Тайӧ пӧрйӧ Проньӧ ӧтнасӧн нин петавлывліс пывсьыны. Зятьыс эз радейт жарсӧ. А ачыс сійӧ тэрмасьтӧг пӧрччысьліс, пуксьывліс лабич вылӧ да казьтывліс матыссаяссӧ, кодъяс эз нин вӧвны ловъяӧсь да кодъяскӧд удайтчывліс пывсьыны куимнан пывсянас: и батьсӧ, и воксӧ, и чожиня-чожсӧ. Сэсся тэрмасьтӧг пӧттӧдз корӧсясьліс, лэдзлывліс ас вывсьыс став карса няйтсӧ. И бара сы водзын тайӧ здукъясас сувтлывліс ас сиктыслӧн воддза и ӧнія став олӧм-вылӧмыс. Кымынӧн олісны сы помнитігӧн тані, эскисны бурас, тӧлка-лада олӧмас, но унджыкыслӧн этша мый збыльмис. И сійӧ ачыс со абу нин том. Код тӧдас, дыр-ӧ колис овны. Кӧть эськӧ и оз на пӧрысьӧн асьсӧ лыддьы. Но эз жӧ и сылы удайтчы став кӧсйысьӧмыс.
 Пывсянысь петӧм бӧрын тэрмасьтӧг пасьтасьлывліс. Бара удайтчис пывсьыштны пывсянын, кокньӧдыштны ловсӧ. Аски бӧр колӧ карӧ. Код тӧдас, кор сэсся удайтчас волыны да пывсьыштны тайӧ коймӧд пывсянас. Код тӧдас. Збыльысь, сэтшӧм окота ӧд эськӧ тшӧкыдджыка волывлыны ас сиктас. Но оз тай пыр удайтчывлы. И ӧні сиктӧ волігъясӧн Проньӧ шогпырысь мӧдӧдчывліс карлань. Кажитчыліс сэки, мыйкӧ зэв ыджыдтор воштіс сійӧ да код тӧдас сюрас оз вошӧмторйыс, кокньӧдас оз сиктӧ тайӧ волӧмыс сылысь ловсӧ.



Таысь унаыс оз и ков
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 158-164 лб.>

Коркӧ школаас на история велӧдысь Валентина Ивановна, шӧркодь тушаа, сьӧд юрсиа да сьӧд синкымъяса, стрӧг видзӧдласа нывбаба, шуис ӧти урок вылын Максим Прокушевлы неуна дӧзмӧм гӧлӧсӧн:
 — Кывзы, Максим! Эм тэнад тӧлкыд и сямыд. Сӧмын дышлуныд да асныралӧмыд тай венӧ-а. А верман ӧд бура велӧдчыны да весиг нималана мортӧн коркӧ лоны. Сӧмын ва ньылыд эн мун.
 — А ог кӧ кӧсйы? — велӧдысьӧс неригмоз нин юаліс Максим. Дерт, зонлы кутшӧмкӧ ногӧн вӧлі нимкодь, мый буретш сы дінӧ, а эз кодкӧ дінӧ, весиг бурджыка велӧдчысьяс дінӧ, шыӧдчис Валентина Ивановна.
 — А он кӧ кӧсйы?.. — сылӧн кывъясӧн да сы кодь жӧ гӧлӧсӧн нерыштіс сійӧс велӧдысь, сэсся недыр кежлӧ чӧв ланьтліс да содтіс: — А он кӧ кӧсйы, сідзкӧ, йӧйӧн лоан.
И ставӧн серӧктісны Валентина Ивановналӧн кывъяс вылӧ. Но сійӧ эз сет паськавны серамыслы да гораджыка нин быд кыв тӧдчӧдӧмӧн шуис, быттьӧ печатайтіс шуӧмторсӧ:
 — Абу сэтшӧм-татшӧм йӧй, а сюсь йӧй. Эмӧсь, и абу этшаӧнӧсь, татшӧмъясыс свет вылас. Асныралӧм вӧснаыс и бергӧдчӧ наысь шудыс. Помнитлы менсьым кывъясӧс, Максим. Мед бӧрас каитчыны эз ковмы.
Кӧть и стрӧгкодь вӧлі Валентина Ивановнаыс, но классын пыдди пуктісны сійӧс. Бура тӧдіс историясӧ, велӧдіс мӧвпавны ассьыс велӧдчысьясӧс да век аддзыліс стӧч воча кыв весиг медся виччысьтӧм юалӧм вылӧ. И ӧні Максимлӧн ёртъясыс выль синмӧн видзӧдлісны сы вылӧ. Дерт, налы вӧлі и неуна завидь. Мый нин аддзӧма Валентина Ивановнаыс Максимыслысь? Сэтшӧм жӧ зон. Нинӧмӧн ёнасӧ оз и торъяв. А со кыдзи сы йылысь висьталісны. Та бӧрын ёртъясыс корсюрӧ нерлывлыны кутісны Максимӧс «сюсь йӧй» нимнас, но эз лёкысь. А Максим эз жӧ дӧзмывлы на вылӧ.
Школа помалӧм бӧрын Максим пырис велӧдчыны Москваса зэв нималана институтӧ. Кӧть конкурсыс сэтчӧ вӧлі ыджыдкодь, но Максим ачыс эз тӧд, кыдзи ставыс зэв бура сылӧн артмис. А сиктсаяс та йылысь кывлӧм бӧрын сідзжӧ нимкодьпырысь юксисны ас костаныс мӧвпъясӧн. Со пӧ ӧд кӧні велӧдчӧ налӧн сиктысь петӧм зон. Бӧрынджык ыджыд мортӧн лоӧ, налысь парма шӧрын вошӧм сиктсӧ кутас тшӧтш нимӧдны. Но торйӧн нин нимкодь вӧлі Максимлӧн бать-мамлы. Эз вошны весьшӧрӧ налӧн пи вӧснаыс тӧжд-майшасьӧмъясыс. Коркӧ ставыс на бурӧн бергӧдчас.
А Максим сэк кості велӧдчис ыджыд карын, кокниа вуджис ӧти курссянь мӧдӧ да воис нин бӧръя курсӧдз. Ёртъясыс пыдди пуктылісны сійӧс быдтор йылысь зэв аслысногӧн мӧвпалӧмысь. Но торйӧн нин виччысьлісны, кор Максим заводитліс вензьыны лекцияяс да семинаръяс вылын ыджыд нима профессоръяскӧд. Тайӧ венъяс дырйиыс налӧн Максимыс некодлы тӧдтӧм, войвыв парма шӧрӧ вошӧм сиктысь петӧм зон, тшӧкыда пикӧ вайӧдліс аслас юасьӧмъясӧн да аслыснога мӧвпъясӧн нималана профессоръясӧс. Найӧ сэки чышкавлісны ньылӧмнысӧ, лэдзлывлісны синъяснысӧ, а сэсся друг серӧктывлісны:
 — А, гашкӧ, тэ и прав. Гашкӧ, тэ ног ставыс и эм...
А сэсся сюся видзӧдлывлісны Максим вылӧ: видзӧдтӧ, кутшӧм мӧвпъяс пессьӧны сылӧн юрын, тыдалӧ, артмас тайӧ мортсьыс тӧлкыс.
Но друг буретш бӧръя курсас нин Максимлы мыйлакӧ эз кут воны сьӧлӧм вылас тайӧ зэв нималана институтыс. Но и мый кӧть бура велӧдчӧ. Мый кӧть лысьтӧ вензьывлыны профессоръяскӧд да вермывлӧ найӧс. Ӧд тшӧкыда сійӧ оз жӧ ассьыс мӧвпъяссӧ висьтавлы, а кытыськӧ да кодлыськӧ лыддьӧмторъяс. Нинӧм тані ёна шензянаыс абу. Нинӧмӧн ёнасӧ сійӧ оз торъяв мукӧдъясысь. Сӧмын тай, гашкӧ, паметьыс бурджык да вензьынысӧ сяммӧ. Аслас сылӧн ёнасӧ нинӧм на абу. Но и мый помалас институтсӧ да кутас лыддьыны кафедра вывсянь лекцияяс, а рытъяснас гижны книгаяс, кодъяс, гашкӧ, шогмасны оз нин уна йӧзлы да кодъяс йылысь лыда во мысти вунӧдасны. А сійӧ сідзжӧ и пӧрысьмас сэсся тайӧ кафедра вылас лекцияяс лыддигӧн, тайӧ буса да вывті нин шума зэв ыджыд карас олігӧн. И тӧдны сы йылысь кутасны оз нин сэтшӧм унаӧн. И медбӧрын воас кад, кор ковмас ассьыс юавны, а мыйла оліс тайӧ свет вылас да мый удитіс вӧчны. Сэки сійӧ вермас ошйысьны сӧмын аслас уна во чӧж лыддьӧм ӧти и сійӧ жӧ лекцияясӧн, кодъяс йылысь сылӧн вӧвлӧм студентъясыс, дерт жӧ, важӧн нин вунӧдісны, да коркӧ гижлӧм книгаясӧн, кодъясӧс тӧдӧны сӧмын лыда войтыр да кодъяс ӧні бусӧссьӧны джаджъясын. И сэки Максимлы друг воис юрас аслас вӧвлӧм велӧдысь Валентина Ивановналӧн коркӧя шуӧмторйыс. А, гашкӧ, прав вӧлі сэки Валентина Ивановнаыс. Гашкӧ, абу индӧма сылы лоны нималана мортӧн, кыдзи чайтӧны сылӧн сиктсаяс.
И страк босьтіс сэки Максимӧс, мый сідзи и кольӧ сылӧн олӧмыс тайӧ ыджыд карас, кӧні сійӧ асьсӧ пыр ёнджыка и ёнджыка кылӧ мыйлакӧ бокӧвӧйӧн, страк сыысь, мый быттьӧ ӧтдортчыны кутіс аслас муса пармаысь, паськыд ю бердӧ лажыньтчӧм сиктысь, кӧні олӧны сылы ичӧтдырсянь тӧдса да медся муса йӧзыс, кодъяс и скӧрӧсь, и бурӧсь, но некор оз эновтны тэнӧ сьӧкыд здукъясӧ да век нин, ковмас кӧ, локтасны отсӧг вылӧ. И сэки Максим сэтшӧма мустӧмтны кутіс тайӧ ыджыд карсӧ, мый окота лои пыр жӧ эновтны сійӧс, код дорӧ сідзи и эз удит велавны, да ӧдйӧджык бӧр бергӧдчыны чужан сиктас. Весиг пыдди эз пукты сэки Максим, мый диплом дорйытӧдз колис нин лыда тӧлысь. И вӧліны нин збыль сёрнияс, мый Максимӧс колясны кафедра вылӧ, кыдзи медбур студентъясысь ӧтиӧс.
А сійӧ сэк кості некодлы висьтавтӧг тӧкӧтьӧӧн чукӧртіс ассьыс кӧлуйсӧ да вежон мысти вӧлі нин гортас. Институтын, кор тӧдмалісны Максимлӧн мунӧм йылысь, дерт жӧ, ёна чуймисны. И медся ёна сійӧ профессорыс, коді коркӧ ёна вензьывліс Максимкӧд да кӧсйӧ нин вӧлі дасьтыны сюсь студентӧс ас пыддиыс. Сійӧ пыр жӧ гижис Максимлы зэв кузь да зэв стрӧг письмӧ, кӧні Валентина Ивановна моз жӧ нимтіс сійӧс «сюсь йӧйӧн». Максим сӧмын нюммуніс тайӧ письмӧсӧ лыддигӧн. Нинӧм тайӧ куш юра учёнӧйясыд оз гӧгӧрвоны сылӧн олӧмысь. А правдайтчыны сійӧ оз кӧсйы. Мый вӧчӧма, вӧчӧма. И сідзи эз и гиж пыдди пуктана профессорлы. Казьтыласны, казьтыласны сы йылысь да коркӧ ӧд вунӧдасны жӧ.
Но дзик мӧд ногӧн паныдаліс Максимӧс батьыс, коді вӧлі терпитны позьтӧма нин виччысьӧ писӧ дипломӧн киас. Чайтіс, мый сэсся Максим нэм чӧж кутас овны Москваын, гырысь да чина войтыркӧд орччӧн и ачыс коркӧ лоӧ чинаӧн, а батьыс кутас гежӧдіника ветлывлыны пи дорас гӧститны да сэсся ошйысьны сиктсаяс водзын, со пӧ менам быдтасторйӧй кутшӧм вылӧ кыпӧдчис. Но эз тай ло сы ног. Янӧдіс сӧмын пиыс батьсӧ. Ӧні кӧть сиктсаяслы синмас эн петкӧдчывлы. И таысь торйӧн нин дӧзмис батьыс Максим вылӧ:
 — Мый, сідзи эн и вермы помавны ассьыд велӧдчӧмтӧ. Мукӧдсьыс сюсьджыкӧн асьтӧ кӧсъян лыддьыны. А ме сэтшӧма надейтчи, мый коркӧ и мамыдкӧд тэ дорын Москваын олыштны удайтчылас... А тані нӧ мый кӧсъян вӧчны? Чера-пилаа уджыд, небось, тырмӧ. Сэтчӧ оз нин ков сэтшӧм ыджыд грамота.
А сэсся неуна чӧв олыштіс да содтіс:
 — Кыдзи кӧсъян, а ме сэсся тэнӧ водзӧ вердны ог нин вермы. Со тай кутшӧма сюсьмӧмыд. Ачыд нин сэсся кыдзкӧ-мыйкӧ аслыд сорва вылад да паськӧм вылад нажӧвит. А миянлы мамыдкӧд и тэтӧг на тырмас тӧждыс.
Максим чӧла кывзіс батьсӧ. Весиг ӧтчыдысь эз торклы. Тӧдіс, мый весьшӧрӧ дӧзмӧдас олӧма нин мортӧс да сӧмын сылы и аслыс лёкджык лоас. А ӧні мед инӧ пинясьыштас. Вочасӧн чискысь ӧгыр моз сылӧн скӧрлуныс ачыс ваймас.
Но нӧшта ӧти виччысьтӧмтор вӧчис Максим регыд мысти нин Москваысь воӧм бӧрын, мый йылысь сиктса аньяс вашкӧдчисны лавкаӧ чукӧртчылігъясӧн. Сійӧ налы клуб кодь вӧлі.
 — Кывлін, мый Сьӧд Сандрӧыдлӧн Максимыс вӧчӧма?
 — Мый нин, мый?
 — Гортсӧ эновтӧма да чотысь Ира дорӧ мунӧма овны. Мамыс тайӧс тӧдлӧм бӧрын гортас сы ни садь пӧ куйлӧ.
 — Но Ираыс ӧд дзоля кагаа. Некод верӧс саяд эз босьт да сэсся кутшӧмкӧ ветлысь-мунысь шоперкӧд вой узьӧма. Сійӧ и кынӧм вӧчӧма коктӧмыдлы.
 — А оз тай видзӧдны ӧнія том йӧзыд, кагаа кӧть кагатӧм, чукля кӧть веськыд кока пӧлыд. Бать-мамыдлысь оз юавны ни.
 — Но Максимыс ӧд, буракӧ, орчча керкасьыс Линакӧд вӧлі ветлӧдлӧ. Кывлі, свадьба йылысь нин коркӧ сёрнитлісны бать-мамъясыс.
 — Линаыс, висьталӧны, карӧ пышйӧма шогысла да яндзимысла.
 — Господьӧй дай Енмӧй, мый бара вӧчсьӧ свет вылас, шензьынытӧ он вермы.
Но век кӧть кывзы сиктса аньяслысь варов сёрнияссӧ, шензьынысӧ ёнасӧ нинӧм вылӧ вӧлі.
Максим збыльысь колльӧдчывліс орчча керкаысь гӧрд юрсиа Линакӧд, кодкӧд ӧти классын и велӧдчылісны. Линаыс воӧн водзджык помаліс институт. Ӧні велӧдіс аслас сиктса школаын да виччысис Москваысь Максимӧс. Но и сійӧ кутіс дузъявны Максим вылӧ, кор тӧдмаліс, мый мӧдыс дзикӧдз эновтӧма институтсӧ. Максим та бӧрын сідзжӧ лӧгасис Лина вылӧ, кор аддзис, мый ныв оз кӧсйы гӧгӧрвоны сійӧс.
Сэтчӧ жӧ, мыйлакӧ, Максимлӧн туй вылас пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка кутіс паныдасьлыны пыр нюмъялысь Ира. Сиктсаяс сійӧс чотысь Ираӧн вӧлі шуӧны, кӧть оз нин вӧлі сэтшӧм ёна чот, сӧмын муртса кыскыштӧ шуйга коксӧ, кодӧс ичӧтдырйиыс вӧрзьӧдлӧма да абу лючки-бура сійӧс веськӧдлӧмаӧсь. Бокӧвӧй морт кӧ эськӧ эз и казявлы Ираыдлысь чотӧмсӧ. И со друг мыйкӧ быттьӧ вӧрзис Максимлӧн сьӧлӧмын Иракӧд паныдасьлігъясӧн. Векджык сёрнитісны нинӧм абу йывсьыс. Но зэв нин сюся Ираыс видзӧдлывліс Максим вылӧ. Зэв нин коранаӧсь вӧліны сылӧн лӧзіник пыдӧстӧм синъясыс, быттьӧ сідзи и корисны зонмӧс видзӧдлыны на вылӧ да вӧйтчывны налӧн пыдӧсӧ. А Ира сэк кості меліа сёрнитӧ Максимкӧд да сідз и малалӧ зонмӧс аслас синъяснас, аслас мелі кывворнас, быттьӧ корӧ: эн пов меысь, матыстчыв ме дінӧ матӧджык да кывзышт здук, кутшӧм ёна тіпкӧ менам сьӧлӧмӧй.
Ираыс кага вайӧм бӧрас и збыльысь мичаджык да лӧсьыдджык лоӧма. Сиктса бурлак зонъяс пиысь весиг кодсюрӧ видзӧдлывлыны кутісны сы вылӧ да сёрниӧ сибӧдчыны, но сійӧ некодӧс эз сибӧд ас дорас. А ӧні со веськаліс друг сылӧн туй шӧрӧ Москваысь бӧр воӧм «сюсь йӧй» Максим, кыдзи бара кутісны шулывлыны Сьӧд Сандрӧ Максим йылысь сиктсаяс. И Максим мыйлакӧ друг кутіс повны Иралӧн мелі видзӧдласысь, но сэк жӧ терпитны позьтӧма виччысис сыкӧд аддзысьлӧмъяссӧ да весиг вӧтасьлывліс нывлысь пыдӧстӧм лӧз синъяссӧ. Сэки и мӧвпыштіс сійӧ, мый Иратӧг олӧмыс сылӧн оз нин артмы, сэтшӧм ёна сійӧс кутіс кыскыны том нывбаба дінӧ. Мый кӧть и кагаа. Быдмас ӧд. Бать туйӧ на кутас пуктыны. Сэсся и жаль вӧлі Ираыс, мый пӧръялӧма сійӧс кутшӧмкӧ ветлысь-мунысь шопер, коді весиг гӧтрасьны кӧсйӧма сы вылӧ. Но Иралӧн кынӧмасьӧм бӧрын сэсся абу нин петкӧдчывлӧма налӧн сиктын.
Позьӧ оз нӧ сэсся та бӧрын эскыны мужичӧй рӧдлы, кор найӧ тадзи сяммӧны пӧръявны сиктысь петавлытӧм да быд бурас эскысь нывкаӧс, кодӧс, гашкӧ, сиктса зонъяс ӧтдортісныджык сӧмын кодлӧнкӧ неладнӧ чотысьнас шуӧмысь да коді ӧні виччысис сӧмын мойдвывса саревичӧс. И со ӧд веськаліс саревичыс сы туй шӧрӧ. Ӧні сійӧс сэсся Ираыс оз нин лэдз. Мый кӧть мед оз кутны сёрнитны сиктын.
И регыд мысти нин Максим аслас бать-мамыслысь бласлӧвитӧм виччысьтӧг вуджис овны Иралӧн ӧти жыръя патераӧ. Лина сэки дзикӧдз лӧгасис да яндзимысла-ӧ, шогысла-ӧ, мый сылысь мырддисны со татшӧм зонмӧс, муніс кытчӧкӧ карӧ.
Сӧмын ӧтнас Сьӧд Сандрӧ ку пиас эз тӧр да дугдывтӧг броткӧдчис ас кежысь:
 — Колӧ жӧ эстшӧм зонлы эндӧм ныв дорӧ патеруйтны петны! Мыйкӧ нӧ юрас сылӧн эм али абу? Сідзкӧ, абу весьшӧрӧ сійӧс велӧдысьыс «сюсь йӧйӧн» шулӧма. Ёна на ковмас миян пилы йӧйсӧ разӧдны, пока тӧлк вылӧ оз пуксьы.
А Максим медводдза лунсяньыс жӧ бура овмӧдчис Иракӧд. Сійӧс ӧні сиктын ӧдвакӧ кодкӧ лысьтліс шуны чотысьнас. Этатшӧм зон кӧ нин сы вылӧ ыштіс. Максим уджаліс стрӧитчысьяслӧн бригадаын. Гожӧмнас тшуписны то олан керка, то гид, то склад. Максим батьыс кодь жӧ киэтша вӧлі да эз кольччывлы мукӧд мужичӧйысь ни зільлуннас, ни сямлуннас. А сэсся, кор во мысти налӧн Иракӧд чужис пи, бать-мамыс том гозъякӧд бӧр бурасисны. Кӧть эськӧ таӧдз Максимлӧн мамыс майшасьӧмысла и збыльысь ёнакодь висьмыліс. А ӧні аддзисны, мый на коластын ставыс лючки-бур и сиктын оз ӧтдортны том гозъяӧс, мӧдарӧ, Максимӧс на аньяс кутісны ошкывлыны, мый эз повзьы босьтны кагаа нывбабаӧс. И Максимлӧн бать-мамлы кыдзкӧ лои бӧр лӧсьыдджык да долыдджык сьӧлӧм выланыс. Он ӧд тӧд ӧнія войтыртӧ. А, гашкӧ, тадзи и колӧ да. Кыдзи кӧсъян, сідзи и ов.
А ӧні куритчигъясӧн бригадаса войтыр корлывлісны Максимӧс висьталыштны Москваын велӧдчӧм да профессоръяскӧд вензьӧм йылысь. Максим эськӧ ӧткажитчывліс. Но сійӧс мырдӧн тшӧктывлісны:
 — Вай, вай, висьтышт, эн шванитчы. Ми, сьӧд войтыр, сідзжӧ кӧсъям тӧдны, кыдзи ыджыд карас олӧны, мый йылысь мӧвпалӧны-думайтӧны.
 — Да энӧ чайтӧй, мый найӧ тіян серти сюсьджыкӧсь, — шулывліс сэки воча Максим. — Найӧс кӧ миян пыдди сувтӧдны, ӧдвакӧ мыйкӧ вермасны вӧчны, помӧдз вайӧдны. Сӧмын дзугасны ставсӧ. Быд мортлӧн ӧд аслас крест, кодӧс сылы колӧ нуны кувтӧдзыс тайӧ му вывтіыс.
— Эн бызгы, эн манит миянӧс, — бара шыӧдчывлісны сы дінӧ, — висьтышт, висьтышт Москвасаяс йывсьыд.
И Максим тэрмасьтӧг заводитліс висьтавлыны, а сэсся вочасӧн ӧзйывліс. Тшупсьысьяслӧн сэк кості синъясныс кымӧсӧдзныс кайлісны, сэтшӧм сюся кывзылісны Максимӧс. А бӧрас сэсся шензьылісны:
 — Но и но, збыльысь тай тэ сюсь вӧлӧмыд. И мыйла бара татчӧ бӧр локтін. Олін эськӧ аслад Москваын, ветлӧдлін иномарка вылын, юин виски да коньяк. А ми мый? Миянлы тайӧ сьӧд уджыс и кольӧ.
И жалитӧмпырысь да завидьпырысь сэсся довкйӧдлісны юрнаныс, мый эм жӧ пӧ кӧнкӧ мӧд сикас олӧм, кӧні оз ков сэтшӧма гӧрбыльтчыны. А Максим сэки мӧдарӧ мӧвпаліс, мый сылӧн ёртъясыс оз гӧгӧрвоны тшӧкыда ассьыныс шудлуннысӧ, мый олӧны тані батьяслӧн му вылын парма шӧрын, важся войтырӧн лӧсьӧдӧм на тӧлка-лада оласног серти. Мый оз ков некор мырдӧнавны морттӧ, мед кыдзи кӧсйӧ, сідзи и олӧ.
А мыйла сійӧ локтіс бӧр сьӧд вӧр шӧрӧ Москваысь, тшӧкыда юавлісны сылысь. Гажтӧм пӧ лои ас чужанінысь, гажтӧм пӧ тіянысь, гӧгӧрвоанныд-ӧ ті тайӧс, вочавидзліс Максим. И сылӧн тайӧ кывъяс вылӧ бригадаса ёртъяс сӧмын серӧктывлісны. Кӧть эськӧ асьныс матысса карӧ ветлывлігӧн сӧмын вой-мӧд вермывлісны сэні узьны. А сэсся сідзжӧ быдӧнӧс на пиысь терпитны позьтӧма заводитліс кыскыны асланыс сиктӧ, керка-карта дінӧ, гӧтыръяс да челядь дінӧ. А мыйысь нӧ сійӧс дивитнысӧ?
Да ӧд дивитӧны на вӧлі ёртъясыс Максимӧс шмонитігмоз ли мый ли, быттьӧкӧ Ираыс бӧръя кадӧ сійӧс кедзовтыштны кутіс, весиг броткыштлывлӧ сы вылӧ йӧз дырйи. Быттьӧ Максим абу нин мужичӧй морт да абу нин кӧзяин ас керкаас. И весьшӧрӧ тадзисӧ дивитісны. Ираыс век жӧ вежӧгтыштіс Максимӧс да, гашкӧ, нарошнӧ йӧз дырйиыс асьсӧ стрӧг кӧзяйка туйӧ пуктывліс. А гортас, нинӧм шуны, олісны зэв на тӧлка-лада. И Максим кыдзи водзсӧ жалитыштіс Ирасӧ, сідзи и ӧні важ мозыс жалитіс сійӧс да эз кӧсйы, мед гӧтырыс лишнӧй нок ас вылас босьтіс.
Мед сэсся колӧкӧ та бӧрын шуӧны, мый сійӧ гӧтыр кипод улас веськаліс, мый гӧтырыс вӧжжиӧн сійӧс кутӧ аслас киясын. Сідзи пӧ и колӧ сюсь йӧйлы, мед ёнасӧ оз чеччав. А то Москваыд на сылы абу шогмӧма. Да мукӧд кӧ сы пыдди, гашкӧ, Енсӧ сёысь аттьӧаліс, мый веськаліс татшӧм институтӧ да вермис помавны сійӧс. А сылы и тайӧ оз ков. Но мый сэсся вӧчан, сюсь йӧйыд сюсь йӧй и эм.
Но ачыс Максим некор эз дӧзмывлы, мый сійӧс син саяс и син водзас сюсь йӧйӧн шулывлӧны. Унджыкыслӧн тай налӧн сиктас кутшӧмкӧ ним эм. А сылы и тайӧ воӧ сьӧлӧм вылас. И мӧд олӧм сэсся сылы оз нин ков. И вывті шуда овлывлӧ Максим тайӧ олӧмсьыс, кор аддзӧ водз асывъясын ылі вӧртас сайысь кыпӧдчысь шондісӧ, коді сэсся вочасӧн ойдӧдӧ аслас югӧръясӧн ставнас сиктсӧ. Сэки Максим гусьӧник чеччӧ. Мед гӧтырыс узьыштас на. Ӧттор-мӧдтор вӧчӧ горт гӧгӧрын да вӧлисти садьмӧдӧ Ираӧс, мед челядьсӧ садйӧ мунӧм водзвылын удитас вердыштны. Сэсся челядьсӧ да гӧтырсӧ колльӧдӧм бӧрын и ачыс мӧдӧдчӧ удж вылӧ. И шуда сійӧ. И таысь унаыс сылы оз и ков. Гашкӧ, и збыльысь прав вӧлӧма коркӧ Валентина Ивановна, мый шулӧма Максимӧс сюсь йӧйӧн. Тайӧ кывъяссьыс сійӧ оз ӧткажитчы да оз каитчы сыысь, кыдзи оліс да кыдзи олӧ.


Медбӧръя тулыс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 11-17 лб.>

А лунъясыс лоисны пыр кузьджыкӧсь и кузьджыкӧсь. Шондіыс пыр вылӧджык и вылӧджык кыпӧдчис енэжын. И кор тӧлыс заводитліс пӧльтны лунвывсянь, сарай вывсянь тёпкыліс нин войтва. Сэки Падей Ёгор пасьтавліс ассьыс важиник фуфайкасӧ, кыз гачасьліс, валегиасьліс да петавліс пукыштны кильчӧ вылӧ. Пекла гӧтырыс шулывліс жӧ эськӧ негораа броткигтырйи:
 — Бара нин, пӧрысьӧй, ывла вылӧ петан? Кынман ӧд. Сідз нин ӧдва лолыд. Куйлін нин мед паччӧрад.
 — мӧдаръюгыдас воа да, удита на куйлыны, — вашнитліс киргысь гӧлӧснас Падей Ёгор. — Кыла, ог нин дыр ов. Кӧть бӧръяысь петавлывла шонді водзас. Ывла выв югыднас нимкодясьышта.
Пекла сэсся нинӧм эз вочавидзлы та вылӧ верӧсыслы. Бара заводитліс клёнгыны тасьтіясӧн да чугунъясӧн пачводз дорас.
А ывлаас и збыльысь вӧлі гажасьыс-гажа. Кужӧма тай Енмыс лӧсьӧдны му вылас олӧмсӧ сідзи, мый абу пыр ӧткодь сійӧ, абу пыр ӧтсяма. И оз дӧзмӧд ловтӧ татшӧм вежласьӧмыс. Тулысын со ставыс ловзьӧ. Гожӧмын дзоридзалӧ да кисьмӧ-воӧ. Арын бӧр заводитӧ ставыс дзебсьыны кытчӧкӧ, узьмӧдчыны, кувлыны недыр кежлӧ. А сэсся кузьсьыс-кузь тӧв, кодлы, кажитчӧ, и помыс оз волы. И бара дыр виччысяна тулыс.
Быд кадлӧн аслас мичлун, аслас буртор. Но век жӧ сідзи нин ловъя ловсӧ вӧчӧма, мый найӧ медся ёна тулыссӧ виччысьӧны. Сэки дыр унмовсьлӧм бӧрын вӧр-ваыс бара ловзьӧ, заводитӧ выль олӧмӧн овны. И мортыд тшӧтш быттьӧ выльысь чужӧ. А пӧрысьыд торйӧн нин. Кӧть абу нин важ мында вын-эбӧсыд. А век на мый вылӧ кӧ надейтчан ловзьысь вӧр-ва вылас видзӧдігӧн.
Сідзжӧ и Падей Ёгор. Пукалӧ кильчӧ вылас да нимкодясьӧ тувсов ывланас. А шондіыс сідзи и сявкйӧ ассьыс югӧръяссӧ еджыд эрдъяс вылӧ. Регыд нин джуджыд лым толаяс ляпкавны кутасны. Нӧшта шоныд лоӧ ывла вылас. А сэсся ставыс вежӧдны босьтчас. Тайӧс тӧдӧмӧн и лэбачьяс збоймӧмаӧсь да нимкодясьӧны тулыслысь лов шысӧ кылӧмӧн. Со нӧ кыдзи катша-рака потшӧс вывсянь потшӧс вылӧ лэбалӧны. Пышкайяс пуртікасьӧны няйтӧссьыны нин заводитӧм туй вылын да мыйкӧ зіля кокалӧны сэтысь. А керка бердын быдмысь пожӧм да коз шыбитӧмаӧсь медбӧрын ас вывсьыныс лым туктаяссӧ да вежсьыс-вежӧсь лоӧмаӧсь. Быттьӧ дыр узьӧм бӧрын пывсьӧмаӧсь-мыссьӧмаӧсь да свадьба кежлӧ дасьтысьӧны. Збыль ӧд тулысыд свадьбуйтан кад и эм вӧр-ваыслы, став ловъя лолыслы. Дыр виччысьӧм бӧрын. И со медбӧрын воис жӧ сійӧ кадыс.
Тайӧ гаж вылас видзӧдігӧн кыпыдджык сьӧлӧм вылас и Падей Ёгорлы. Быттьӧ ловзьыштны весиг сійӧ кутіс бӧръя кадас. Быттьӧ выль вынъяс жӧ сетіс сылы тулыслӧн локтӧмыс. Весиг Пекла гӧтырыс водӧм водзвылын да чеччигас бурсиӧмъяс ас кежсьыс лыддигӧн казьтылӧ ыджыд надеяӧн и верӧссӧ, мед эськӧ тайӧ пӧрӧсыс бокиті на прӧйдитас, оз на шогӧд налысь семьясӧ. Но олӧмтӧ, тыдалӧ, сьӧкыд ылӧдлыны. Мый тэныд Енмыс шуӧма, сійӧ и тшукас. Кӧть кокниджык неуна лои Падей Ёгорлы лов вылас, но тӧдӧ сійӧ, эз нин дыр сылы коль овнысӧ. Да кӧть кильчӧ вылас пукалігӧн тайӧ здукъясас вунӧдлывлӧ шуштӧм мӧвпъяс йывсьыс. Дерт, абу нин эськӧ и этша олӧма. Быттьӧ оз нин ков некодлы завидьтыны. И каитчыны ёнасӧ нинӧмысь. Но окота на олыштны, нимкодясьыштны таладор югыднас. Кӧть эськӧ тайӧ бурдлытӧм висьӧмсӧ ачыс аслыс корсис. И ачыс ставсьыс мыжа.
А став загрекиыс кольӧм тӧв, медся кӧдзыд дырйиыс заводитчис, кор ылӧ карӧ грузла ветлігӧн бӧр локтігас шонтысьыштіс ёртъясыскӧд кӧдзыд винаӧн. Мукӧдыс со нинӧм эз лоны, быттьӧ сідзи и колӧ. А Падей Ёгорлы и кӧласис мустӧм висьӧмыс. Горшыс кутіс недыр мысти доймыны да некыдзи эз лэдз. Врачыс Падей Ёгор дорӧ волігъясӧ шулывліс майшасьысь Пеклалы, киргыштас пӧ на неуна верӧсыд да сэсся лекарствояс отсӧгӧн бӧр прӧйдитас висьӧмыс. А со тай эз отсавны лекарствоясыд. Гожӧм нин воис, а сідзи эз и прӧйдит висьӧмыс. Ёнджыка на кутіс киргыны Падей Ёгор. И гӧлӧсыс кытчӧкӧ заводитіс вошны. И вын-эбӧсыс эз ло важ мындаыс. А ӧд вӧлі чуньяснас кыз кӧрт тувъяс кокниа нюклялӧ да бӧр веськӧдӧ.
Збыльысь, сы кодь ёныс сиктас гежӧд коді вӧлі. Помнитӧ Падей Ёгор, кыдзи кутшӧмкӧ праздник лунӧ гажа юрӧн пуксис клуб шӧрӧ паличӧн кыскасьны овмӧсса директоркӧд. Мӧдыс кузь тушаа. Абу жӧ ёна омӧль. И шуӧны, бур спортсмен. Кыдзи нӧ сыкӧд лысьтан вермасьны? Яналан сӧмын. Да и ёна том на сійӧ Падей Ёгорысь. Вирыс сӧмын ворсӧ. А Падей Ёгор нӧ мый, кутшӧмкӧ сьӧд мужик. Дерт, мусянь тэчӧм морт жӧ эськӧ да. Зумыд тушаа. Паськыд пельпомъяса. Кыз кияса. Но ӧд и ёна ыджыд нин директорсьыс арлыднас. А нинӧм, смелмӧдчис. Сы вӧсна, мый вензисны еджыд вина доз вӧсна. Со и ышмис Падей Ёгорыд. Бура дыр вермасисны. То ӧтиыс сетчылас, то мӧдыс. А гӧгӧр горзӧны:
 — Тэджык, тэджык!
Медбӧрын Падей Ёгорыд вермис жӧ директортӧ. Мӧдыс сӧмын нюммуніс да чорыда кутліс Падей Ёгорлысь кияссӧ:
 — Нинӧм! Выныд тай эм на тэнад! Эг чайтлы, мый татшӧм багатыр вӧлӧмыд.
А сэсся ӧтлаын и юисны еджыд вина дозсӧ. Бара на ошкис сэки директор Падей Ёгорӧс. Унджыкӧн кӧ пӧ эськӧ тэ кодьыс, сэки пӧ эськӧ мусӧ мӧдарӧ бергӧдім. А мый нин шуны мукӧд мужичӧй йылысь. Некод эз вермывлы Ёгорӧс. И сійӧ юрсӧ вылын кутӧмӧн волывліс гортас.
А кольӧм гожӧмнас директорыс веськыда гортас воліс Падей Ёгор ордӧ.
 — Кывлі, висьмӧмыд тай, — жалитыштіс сійӧ Ёгорӧс. — Ок кутшӧма оз тырмыны тэ кодь киэтшаыд. Гожся страда воис. А чӧвтны некодлы. Став мужичӧйыс бокысь нажӧтка корсьӧны...
 — Гӧгӧрвоа ӧд, мыйла локтін, — зумышакодь шуис директорӧс кывзӧм бӧрын Падей Ёгор. — Окота на и аслым уджалыштны. Ог на кӧсйы сетчыны висьӧмыслы. Видла, кыдзи артмыны кутас. А сэсся эн дивит.
 — Сідзкӧ, сёрнитчим, — кокниа ышловзис директор да мӧдӧдчис аслас тӧждъясӧн водзӧ. Дыр сёрнитны сылы вӧлі некор.
И уджаліс на ӧд кольӧм гожӧм Падей Ёгор асьсӧ жалиттӧг. Кӧть эськӧ ёнакодь нин мудзлывліс. И гортас ӧдва воӧдчывліс. Асьсӧ кӧ эськӧ эз жалит, мый нин, но и мукӧдӧс уджӧдіс некутшӧм шойччӧгтӧг. Водз асывсянь сёр рытӧдз. Кытчӧдз эз помавлыны чӧвтӧмсӧ. Ӧткымынӧн уджалысьяс пиысь весиг шуасьны кутісны:
 — Мый нин тайӧ лоӧма Ёгорыскӧд? Ачыс кӧ эськӧ мед нин, но ӧд и миянӧс дзикӧдз жайӧдны кутіс.
 — Тыдалӧ, кылӧ нин ассьыс помсӧ да бӧръя здукас збыльысь кӧсйӧ мусӧ мӧдарӧ бергӧдны. Но бергӧдсьӧма нин. Водзджык колӧ вӧлі.
А сэсся кодкӧ татшӧм сёрниыс дырйиыс содтыліс:
 — Батьыс кодь жӧ ӧд. Падейыс ӧд уджалігас весиг вунӧдліс лун да вой йывсьыс. Ӧтчыд выль му вӧчигӧн гортас узьны абу и волӧма. Висьталӧма гӧтырыслы, мый тувсов войыс пӧ югыд да дзикӧдз кад йывсьыс вунӧді, сэтшӧма уджас ылалі. Оз ӧд сідз-тадз тайӧ мусӧ Падей мылькйӧн и шуны.
Шуасисны, дерт, тадзисӧ эз Падей Ёгорӧс пинялӧм либӧ дивитӧм могысь. Шензисны, кытысь висьысь мортлы, кор оз нин надейтчы бурдлынысӧ, та мында вын-эбӧсыс. Али нӧ мусяньыс сылы содтӧд вын локтӧ.
 — Ёгорей, — шыӧдчылісны сэсся сы дінӧ, — шойччӧдышт кӧть миянӧс.
 — Удитанныд на шойччыны мӧдысьджык. Тӧлыс та вылӧ кузь, — вашкӧдліс сэки сійӧ кирган гӧлӧснас. — А коді нӧ менсьым семьяӧс сэсся кутас вердны, ог кӧ ме. Коді нӧ Сюруклы тӧвбыд кежлӧ турунсӧ заптас.
А пажын кадӧ пуксяс да ньӧжйӧникӧн панялӧ кизьӧр шыд да юӧ дэбыд чай. Сук сёянсӧ оз нин вермы кылӧдны горшӧдыс.
Но ӧтчыд страда помасигас нин Падей Ёгор виччысьтӧг вирӧн кутіс восны да чӧвтан лэбыныс мыні кисьыс. И гӧгӧрвоис сэки олӧма мужичӧй, мый чӧвтсьӧма нин сылӧн. Мый тайӧ важся чӧвтысьлӧн медбӧръя гожӧмыс. Чӧла муніс сэки сійӧ зорӧдысь бокӧ да веськыда синваыс кутіс доршасьны. Пом, пом, тыдалӧ, кутіс воны. А кутшӧм на окота уджалыштны. Мыйла нӧ, Енмӧй, тэ сідзи вӧчин, мый он сет помӧдз вайӧдны заводитӧмасӧ. И таысь торйӧн нин курыд лои Падей Ёгорлӧн сьӧлӧм вылын. Вермытӧмӧн ӧд, дзик вермытӧмӧн нин со лоис. Жалитны сэсся сійӧс, коркӧя медъён мужичӧйӧс, кутасны. А таысь омӧльыс, сы серти, сэсся нинӧм абу, жалитӧмӧдз кӧ мортыс воис. Збыльысь ӧд, томджык чӧвтысьяс пыр и такӧдны кутісны ассьыныс велӧдысьсӧ:
 — Нинӧм. Эн шогсьы. Справитчан на. Кутан на миянӧс велӧдны.
Но Падей Ёгор сӧмын шога нюммуніс тайӧ кывъяс вылас да ньӧжйӧник сэсся мӧдӧдчис чом дорлань, кытчӧдз вын-эбӧсыс неуна вӧлі на да. Зорӧд дорын уджалысьяс чӧла колльӧдісны сійӧс синъяснас. Гӧгӧрвоисны, мый оз радейт Ёгорыд, коркӧя ён мортыд, кор жалитӧны сійӧс, да сӧмын пинялас, кутан кӧ колльӧдны сійӧс...
А Падей Ёгор чом дорлань ньӧжйӧник восьлалігӧн прӧщайтчис сылы сэтшӧм муса мӧдлапӧвса видзьяскӧд, веретяяскӧд, тыяскӧд. Гӧгӧрвоис, мый медбӧръяысь сійӧ тані. Мый сэсся оз нин удайтчыв аддзывлыны тайӧ мичлунсӧ.
 — Прӧщайтлӧй, прӧщайтлӧй, меным радлун да вын-эбӧс сетысьясӧй, менӧ быдсяма шогсьыс пальӧдысьясӧй, — ньӧжйӧник шуаліс сійӧ аслыс. — Ог нин, ог сэсся кут нимкодясьны тіян помтӧм мичлунӧн. Ог нин сэсся аддзыв некор, кыдзи быдмӧ видз вылын шӧвк кодь туруныс, кыдзи шувгӧны веретяын пожӧмъяс, кыдзи пальскӧдчӧ ты веркӧсын ёкыш-кельчи.
Тайӧ видзьяс вылас ӧд волӧн медся гажа кадас кольлывліс сылӧн томлуныс. Тані коркӧ турун зорӧд бокын вильшасигӧн медводдзаысь кутчысьлісны Пеклаыскӧд. Тані Пекла и шуис сылы, мый босьтас кӧ Ёгор, мунас сы сайӧ верӧс сайӧ. Ёгорлы сэки тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын окота вӧлі чеччыштлыны кымӧрӧдзыс. И кымын шуда во олӧма ӧтлаын та бӧрын. А со тай ставыс помасьны кутіс, бӧрӧ кольны. Быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма. Колисны сӧмын бур казьтылӧмъяс. И бӧрддзис сэки, вир синваӧн бӧрддзис Падей Ёгор, коркӧ зэв вына морт. Эз эськӧ некор ёнасӧ бӧрдлывлы. А со тай петіс ӧні сылӧн синваыс.
Сэсянь сэсся Падей Ёгор эз нин вуджавлы мӧдлапӧвса видзьяс вылӧ. А неуна лӧсьыдджык лоліс да ноксьывліс горт гӧгӧрыс. Кӧть эськӧ ӧттор-мӧдтор вӧчигӧн пыр жӧ тырліс лолыс да ньылӧм кутліс лэччыны-войтавны чужӧм кузяыс. Пекла гӧтырыс эськӧ жалитліс сійӧс:
 — Дугды нин, дугды. Асьтӧ эн орӧд. Пуксьыв да шойччышт.
Но Ёгор пыр жӧ торкліс гӧтырсӧ:
 — Ланьт! Эн велӧд! Кула да коді вӧчас ставсӧ тайӧс? Али бур зятьясыд, кодъясӧс сира гезйӧн татчӧ он кыскы. А пияныд со посниӧсь на, сёрӧн слӧймӧдчӧмыд вайнытӧ да.
Пекла пыр жӧ вешйыліс сы дорысь. А Ёгорлӧн та бӧрын быттьӧ содліс выныс, ас вылас скӧрмӧмысла ли мыйысь ли. И уджаліс сьӧкыда лолалігтырйи скӧрысь, тэрыба, быттьӧ тӧкӧтьӧӧн куим вося удж зілис вӧчны. Дзоньталіс куранъяс, косаяс. Разьліс да выльысь сувтӧдіс керка гӧгӧр заборсӧ. Вежис гӧбӧч сюръяяс. Выльысь тэчис пач трубасӧ. И быд лунъя ноксьӧм саяс вунӧдлывліс сьӧкыд висьӧм йывсьыс. А воас рытыс, водас вольпасьӧ да, гашкӧ, вой джынсӧ кутас киргӧмсорӧн кызӧдны да вирӧн сьӧласьны. Помтӧг вомсьыс вир сора дука шыж петӧ. А мышкыс кӧдзыд ньылӧмӧн вевттьысьӧ. Сэсся коркӧ асъядорыс муртса кокньӧдыштас жӧ да недыр кежлӧ ныровмунлас. А садьмас муртса да юрас бара жӧ сійӧ шуштӧм мӧвпъясыс.
Быттьӧ эськӧ и нинӧмысь ёнасӧ майшасьны. Гырысьджык нывъясыс верӧс сайынӧсь. Сӧмын тай оз ёна радейтны волывлыны асланыс семьяяскӧд мам-бать керкаас. Быттьӧ ӧтдортӧны мыйыськӧ. Кӧть эськӧ налысь Падей Ёгор нинӧм нин ёнасӧ оз кор. Мед сӧмын корсюрӧ волывлӧны видлыны бать-мамнысӧ. Сэк жӧ ныв челядьыд ныв челядь и эм. Быдмыштасны да ӧдйӧджык кыйӧдӧны гортсьыд пышйыны.
Рӧдтӧ кутысьыд да водзӧ нуӧдысьыд мужичӧй. Но Падей Ёгорлӧн кыкнан пиыс школаын на велӧдчӧны. Сӧмын на верстяммыны босьтчисны. Ак эськӧ нӧшта на олыштны. Кӧть нин во-мӧд-коймӧд. Унаыс оз и ков. Сэки и пияныс кок выланыс сувтасны. А колӧ на велӧдыштны найӧс. Мед и вӧралысьясӧн, и чери кыйысьясӧн лоасны, мед и черӧн ӧттор-мӧдтор велӧдчасны вӧчны. Кӧть эськӧ батьыс кодьӧсь жӧ, абу жӧ дышӧсь. Но майшасьӧ на вӧсна Ёгор, мед мӧд, кокниджык туйӧ эз сетчыны, мед горт кутысьясӧн лоины. А налӧн пармаын позьӧ овны, киыд да кокыд кӧ эм да он кӧ ёна дышӧдчы. И тшак-вотӧсыд, и пӧтка яйыд во гӧгӧр вуджмӧн лоӧ и гортса скӧттӧ позьӧ тырмымӧн вӧдитны.
Со и полӧ ӧні Падей Ёгор, кодарӧ сетчасны пияныс. Код ӧд тӧдас, кыдзи на налӧн олӧмыс бергӧдчас. Гашкӧ, карӧ мунасны, гашкӧ, татчӧ кольччасны. Карад, дерт, ыджыд нажӧтка босьтны кутасны да оз-ӧ тшыксьыны. А тані олігӧн колӧ сӧмын вын, зільлун да дзоньвидзалун. А сэсся ставыс артмас. Код тӧдас, код тӧдас.
А сылы аслыс мый сэсся, овсьӧма кӧ нин. Вӧлі бурыс и омӧльыс. Зілис овны батьыслӧн на велӧдӧм серти, мед нинӧмысь эз вӧв яндзим йӧз водзас. Но век жӧ ӧні Падей Ёгор казьтывлӧ мукӧддырйи важсӧ да деливӧ овлӧ сьӧлӧм вылас. Мыйла нӧ сійӧ сідзи вӧчліс, а эз мӧд ног. Мыйла ӧтчыд том дырйиыс на повзьыліс зэв гыа ва вылын пыжӧн вуджны скӧралысь юсӧ, кор колӧ вӧлі ӧттор-мӧдтор вайны мӧдлапӧлын уджалысьяслы. Сэки мукӧдъяс вуджисны, а сійӧ эз. Дерт, сійӧс эськӧ сэки ёнасӧ эз дивитны. Том на пӧ. Но мый дыра сійӧ ачыс асьсӧ таысь пиняліс. Либӧ нӧ коркӧ верстьӧӧн нин эз шу веськыд кыв, кор кутісны нинӧм абусьыс мыждыны сылысь суседсӧ да муртса дзескыдінӧ эз пуксьӧдны. Сэки мукӧдъяс жӧ дорйисны сійӧс, а Падей Ёгор чӧв оліс. Гашкӧ, том дырйиыс эз юкны ӧти нылӧс да сы вӧсна ставыс лоис. И бара кутшӧм яндзим вӧлі та бӧрын Ёгорлы. Кутшӧм ёна гусьӧн видлывліс асьсӧ. Ӧд Пеклаыс сылы жӧ сюри, а эз суседыслы. Мыйысь нӧ эськӧ сэсся и лӧгавнысӧ. А со тай овлӧ.
 — Бать, но мый, кокниджык талун, — тайӧ ыджыдджык пиыс, Мишаыс, шыӧдчис Ёгор дорӧ школаысь локтӧм бӧрын.
 — Неуна быттьӧ лӧсьыдджык и эм, — киргыштіс Падей Ёгор воча.
Пиыс сэсся нинӧм эз шу. Жалитана синъясӧн нӧшта ӧтчыд видзӧдліс бать вылас да пырис гортас. А сы бӧрся и мӧд ичӧтджык Валерий пиыс тыдовтчис.
 — Бать, ме талун вӧв вылын гуляйтышті, — нимкодьпырысь висьталіс сійӧ кильчӧ вылын пукалысь Ёгорлы.
 — Пыр, пыр, мамыд важӧн нин виччысьӧ тэнӧ, а то сёяныс кӧдзалас, — нимкодьпырысь малыштіс юрӧдыс писӧ Ёгор. Сійӧ ичӧт на да оз на бура гӧгӧрво, мый недыр нин коли овны батьыслы. Кыдзи бара водзӧ овны кутасны-а? Дерт, абу ӧтнанысӧсь. Дзик пикӧ оз жӧ воны. Но век жӧ мужичӧйтӧгыд сиктад олігӧн сьӧкыд, ок кутшӧм сьӧкыд!
Медбӧрын кильчӧ вылӧ петӧ Пекла гӧтырыс:
 — Лок пырам нин. Кынман сэсся. Тувсов сынӧдыд ӧд оз жӧ век бур овлы.
И Ёгор ньӧжйӧник чеччӧ кильчӧвывса лабич вылысь да керкаас пыртӧдз нӧшта на гӧгӧртӧ синъяснас ставнас ывласӧ.
Ак кутшӧм лӧсьыд тулыс локтӧ! Кутшӧм гажа гӧгӧр! Нӧшта гажаджык лоас лым сылӧм бӧрын, кор лунвылысь лэбач-пӧтка кутас локны. Сэки эськӧ и олыштны на. Но кодкӧ мӧд нин кутас нимкодясьны став тайӧ мичлуннас. А сылы, гашкӧ, оз нин удайтчы. И сьӧкыда лолыштӧм бӧрын Падей Ёгор пырӧ гортас.


Кыддзаю сайын 
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 91-96 лб.>

Гортсьыс петігӧн нин мамыс шуис Аксеньлы:
 — Ен мед видзас, эн кӧть ылав вӧрас. Зэв нин букыш талун ывлаыс да.
Аксень сӧмын нюммуніс мамыслӧн шуӧм вылӧ:
 — Мамук, мый тэ. Кымын во нин пармаӧд ветлӧдла да эг на ылавлы.
А сэсся вӧрлань матыстчигӧн нин пыр на мӧвпаліс мамыслӧн кывъяс вылын. Быдысь пармаӧ пиыслӧн мӧдӧдчигӧн пӧрысь морт тадзи колльӧдӧ сійӧс. Вермас лоны, мамыслӧн шуӧмас и збыльысь кутшӧмкӧ аслыссикас вын эм, медым видзны Аксеньӧс пармаас став виччысьтӧмторсьыс. Сійӧн и кутӧ, гашкӧ, Аксень асьсӧ вӧрас сэтшӧм збоя. Нинӧмысь оз пов. Да и пармаыд полысь морттӧ оз радейт. Быттьӧ аслысногӧн сералӧ татшӧм вылас. Мукӧддырйи сідзи вермас кытшлӧдлыны-гӧгрӧдлыны лёк козъяинӧд, мый мӧдысь оз ло окота вӧрад мунны.
Со нӧ налӧн сиктысь Вась Ёгор, олӧма нин мужичӧй, мӧдӧдчас ӧтчыд пармаӧ ельдӧгла. Час-мӧд кежлӧ пӧ сӧмын ветла, шуас гӧтырыслы. Луныс татшӧм кымын жӧ кымӧра да букыш вӧлӧма. Эз и петав сэсся вӧрсьыс. Кымын во нин сэксянь коли. Ӧнӧдз ветлӧдлӧ. Шойыс эз сюрлы ни. Вермас лоны, олӧма мортыдлӧн юр вежӧрыс кутіс бергӧдчыны. Петан туйсӧ корсигӧн пондіс чепсасьны ӧтилаӧ-мӧдлаӧ. Сэсся туйыд эз сюр да повзис, дзикӧдз эбӧссьыс петіс. А вӧрад повзьынытӧ оз позь. Тайӧ медся омӧльыс.
Ачыс Аксень вӧртіыд ичӧтдырсяньыс ветлӧдлӧ. Сэтчӧ жӧ батьыс медводдзасяньыс велӧдіс писӧ маткаӧн вӧдитчыны. Тадзи найӧясын компассӧ шуӧны. Дерт пӧ, и аслад юрыд эм. Но маткаыд пӧ некор оз пӧръяв. Мукӧддырйи ӧд кымӧра лунад юр вежӧрыд и збыльысь бергӧдчывлӧ. Чайтан, гортлань восьлалан, а дзик мӧдарӧ мунсьӧма. Со тані и отсалӧ маткаыд.
Налӧн сикт бердас ӧд кутшӧм вӧрыс. Дзик матын, Кыддзаюӧдз, ляпкыдик козъя-пожӧма вӧр, кӧні медсясӧ и вотчывлӧны нывбабаяс да челядь. А мыйӧн вуджан Кыддзаюсӧ, Ыджыд Парма заводитчӧ. Енэжсӧ пыкӧны алькӧс мылькъяс вылын быдмысь код тӧдас мый кузьта пожӧм, коз, пипу, кыдз. Тӧладжык поводдяӧ найӧ дугдывтӧг дзуртӧны, быттьӧ норасьӧны кодлыкӧ асланыс гажтӧм олӧм вылӧ. Мыльк увтасінъясас ляпкыдіник сёнъясті раминик сьӧд ваа шоръяс визувтӧны. Ыджыд Пармаыс, висьталӧны нэмӧвӧйся вӧралысьяс, помтӧм-дортӧм, уна сё верст паськӧдчӧма лунвывлань да асыввывлань, кӧні олӧны нин пермякъяс, коми войтыр жӧ. Торйӧн зумыш овлӧ Ыджыд Пармаыс кымӧра лунӧ. Быттьӧ ыджыд загреки суӧма сійӧс да шогсьӧ мыйыськӧ.
Кымынысь Аксень ветлывліс Ыджыд Пармаӧ, кымынысь узьлывліс пашкыр коз улӧ пестӧм бипур дорын. Медводзсӧ поліс сылӧн зумышлунысь. А сэсся велаліс да аслысногӧн мусмис сылы пармаыс. 
А сэки, томдырйиыс на, Ыджыд Пармаӧн медводдзаысь тӧдмасигъясӧн ачыс Аксинь ӧтчыд тӧкӧтьӧ жӧ эз вош тайӧ помтӧм-дортӧм вӧрас. Со тадзи жӧ кымӧра лунӧ мӧдӧдчис тшакла. Но, мыйлакӧ, вунӧдіс босьтны компассӧ. Быттьӧ нарошнӧ. Вӧрас пыригӧн нин сӧмын казяліс. Но эз ёна майшась. Чайтӧ нин вӧлі асьсӧ вӧрса мортӧн. Томлуныд томлун и эм. Век нин эскан, мый ставыс лоӧ бур.
И артмис кыдзкӧ тӧдлытӧг. Путник да ельдӧг корсялігӧн веськаліс егырӧ, кодлӧн помыс эз кут воны. Муртса тӧдчысь вӧрса ордымсьыс эськӧ и эз сэтшӧм ылӧ кеж. Но код тӧдас, кыдзи бӧр сы вылӧ петны. Кажитчис, мый ордымыс сыысь пондіс дзебсясьны. Кӧсйис велӧдыштны асныра зонкаӧс. Келӧ-келӧ Аксень посни козъя вӧрӧд. Сконъясьлӧ нитшкӧн вевттьысьӧм пӧрӧм пуясӧ, пидзӧсӧдзыс вӧйлӧ гуся гуранъясӧ, джӧмдывлӧ важ мырйысь артмӧм джуджыд вутш вомӧн воськовтігӧн. А ньылӧмыс шорӧн киссьӧ. Сьӧлӧмыс повзьӧмысла муртса оз чеччышт морӧс кудсьыс. 
Медбӧрын сувтыштліс жӧ. Часлы, шойччыштас. Тэрмасьӧмыд збыльысь бурӧдз оз вайӧд. Сӧмын вын-эбӧстӧ весьшӧрӧ кыскас. Дыркодь сулаліс ӧтилаын, зілис гӧгӧрвоны, кӧні войвылыс да лунвылыс. И буретш сэки ыджыд тӧв ныр вартіс чужӧмас, кутіс песны коз пу йывъяссӧ, а сэсся здук кежлӧ орӧдліс кымӧр пластъяссӧ, да мыччысьліс шонді. Пыр жӧ ставыс лои гӧгӧрвоана. Вӧлӧмкӧ, Аксеньлӧн туйыскӧд орччӧн кымын восьлавсьӧма. Сійӧ неылын и вӧлӧма.
Кутшӧм нимкодь лои детинкалы сьӧлӧм вылас, кор бӧр петіс вӧрса тӧдса ордым вылӧ. Дась вӧлі окавны кок ув мусӧ. Сэксянь сэсся видзчысьӧмӧн нин ветлӧдліс вӧрӧдыс. Да и вочасӧн пыр бурджыка тӧдмасис Ыджыд Пармаыскӧд, сылӧн гусяторъяскӧд. Эз нин повзьыв ылӧджык ветлӧмысь, кузь туйысь. Вӧрті татшӧм ветлӧмыс весавліс сылысь ловсӧ став омӧльсьыс, сетліс вын. Быттьӧ збыльысь Ыджыд Пармаыс юксьыліс Аксенькӧд аслас уна сюрс воӧн чӧжӧм выннас, аслыссикас вежӧрнас. Быттьӧ сійӧ видліс нин Аксеньӧс, кутшӧмджык тайӧ мортыс да пондіс лыддьыны сійӧс асӧн.
Талун Аксень, кӧть кымӧра да букыш вӧлі, век жӧ шуис ветлыны Ыджыд Пармаӧ пальӧдыштны ловсӧ. Мый дыра ӧд сійӧ эз вӧв гортас, чужанінас. Уна во уджаліс ӧти войвыв карын, коді медсясӧ нималіс мупытшса озырлунӧн. 
Му пытшкын уджалігӧн Аксень тшӧкыда казьтывліс Ыджыд Пармасӧ, зэв ёна гажтӧмтчывліс сыысь. Сэки окота вӧлі эновтны ставсӧ да котӧртны гортӧдзыс подӧн, мед сӧмын нӧшта ӧтчыдысь ветлыны вӧрӧ, кӧні сылы ставыс сэтшӧм тӧдса. Кӧть зумыш вӧлі гортдорса пармаыс да эз быдӧнӧс примит ас дорас, но Аксеньлы сійӧ вӧлі и мелі, и сэк жӧ стрӧг мам кодьӧн, код дорӧ сэтшӧма нин велалӧма да коді пыр тшӧкыдджыка уськӧдчывліс вӧтын. А тані, войвывса карын олігӧн, Аксень тшӧкыда полӧмпырысь мӧвпавліс, мый нӧ мортыс коляс ас бӧртиыс кӧдзыд войвывса му вылас, кор помасяс татчӧс став озырлуныс. Сӧмын, тыдалӧ, пасьвартӧм вӧр-ва аслас бурдлытӧм дойнас и лоӧ казьтылӧм пыддиыс. Но мед жӧ эськӧ сылӧн пармаыс оліс на. Сійӧ пармаыс, коді и вердіс-шонтіс, и кӧмӧдіс-пасьтӧдіс тані олысьясӧс.
И со ӧні Аксень келіс Кыддзаю вомӧн, кодӧс тадзи шулӧмаӧсь сылӧн берегъяс пӧлӧн чукӧрӧн-чукӧрӧн быдмысь кыдзьяс вӧсна, да восьлаліс нин Ыджыд Парматі чуклялысь векньыдик ордымӧд. Гортысь петігӧн шуис мамыслы, мый узьмӧдчас Кыддзаю йылын да мӧд лунас бӧр локтас. Окота вӧлі волыны важ тӧдсаинъясӧ, кӧні коркӧ вотчывліс. 
Медводз Аксень шуис кежавны кузьсьыс-кузь да пашкырсьыс-пашкыр коз пу дінӧ, кодӧс батьыс на индывліс сылы Ыджыд Пармаса гусяторъясӧн писӧ тӧдмӧдігӧн. Ӧтчыд вайӧдіс Аксеньӧс тайӧ пу дінас. Коз пуыс збыльысь вӧлі шензьымӧн джуджыд да пашкыр. Весиг дивӧ босьтліс, кыдзи татшӧмыс вермис быдмыны тшем вӧрас. А со быдмӧма тай. Сулаліс мукӧдсьыс неуна бокынджык, медым кыдзкӧ нӧшта нин тӧдчӧдны ассьыс ыдждасӧ да мичлунсӧ. А сы бердын быдса чукӧръясӧн бырснитӧма лӧз путник да виж ельдӧг.
 — Видзӧдлы, пиук, тайӧ пу вылас, — шуис сэки батьыс. — Кымын во эськӧ сылы сетан?
Но Аксень сідзи и эз куж нинӧм вочавидзны батьыслӧн юалӧм вылӧ да пу вылас шензьӧмпырысь видзӧдігмоз сӧмын чӧв оліс.
Батьыс эз и виччысь писяньыс вочакывсӧ да содтіс неуна чӧв олыштӧм бӧрын:
 — Чужлӧма сійӧ, кор миян пӧльясным на эз вӧвны. А со кутшӧм пашкыр да мича на. Коркӧ ми огӧ лоӧй тайӧ свет вылас, а сійӧ век на кутас шувгыны. 
Та бӧрын Аксень унаысь на волывліс багатыр кодь коз пу дінас, коді вӧлі тайӧ пармаас медыджыдӧн да быттьӧ зілис видзны сійӧс став омӧльсьыс. 
И ӧні дыр мысти Аксень бара тэрмасис сылы сэтшӧм дона коз пулань. Тыдовтчис нин тӧдса мылькйыс. Ёнджыка кутіс тіпкыны Аксеньлӧн сьӧлӧмыс. Сійӧ синсӧ читкыртӧмӧн видзӧдіс водзлань. Но мый нӧ тайӧ? Сылы сэтшӧм тӧдса да дона пуыс эз тыдав. Сӧмын матӧджык матыстчӧм бӧрын Аксеньлы син улас уси сэтшӧмтор, мыйысь нюкыртліс сьӧлӧмсӧ. Эз нин пык енэжсӧ пашкыр коз пуыс. Куйліс бок вылас. Лапъясыс вежӧсь на. Сідзкӧ, абу на ёна важӧн пӧрӧма.
Мый нӧ вермис лоны тайӧ пуыскӧд, кодлы эськӧ сулавны да сулавны на? Збыльысь ӧмӧй ыджыд тӧв ныр вермис сійӧс? Дерт, коз пуыд васӧдінджыкын быдмӧ да сылӧн вужъясыс оз ёна пыдӧ пырӧдчыны муас. Ёнджыкасӧ му веркӧсланьыс паськӧдчӧны. Сы вӧсна и ӧдйӧджык венӧ ён тӧв нырыд татшӧм арлыда путӧ. 
Но тайӧ пӧрйӧ Аксень шензис сы вылӧ, мый багатыр кодь коз пуыс абу вужнас пӧрӧма, а дінтіыс кымын чегӧма. Матысяньджык видзӧдліс да вӧлисти гӧгӧрвоис, мый сыкӧд лоӧма. Вӧлӧмкӧ, коз пуӧс дінсяньыс розьӧдлӧмаӧсь пучӧйяс. Со и эбӧстӧммӧма сійӧ да кадысь водз лоӧма кувны. И бара мӧвпыштіс сэки Аксень: со кутшӧм тешкодя вермӧ помассьыны олӧмыс татшӧм багатырыдлӧн. Кутшӧмкӧ ичӧтик пучӧй мырддьӧ олӧмсӧ эта ыджда пулысь, кодлы эськӧ уна дас во на сулавны. Но мыйыс оз овлы свет вылас да?!
И век жӧ Аксеньӧс шогӧдіс сыысь, мый эз удайтчы аддзывны ловйӧн да дзоньвидзаӧн ассьыс важся тӧдсасӧ. Нӧшта нин нюкыртіс сылысь сьӧлӧмсӧ та бӧрын букыш поводдяыс. Друг аддзис Аксень, мый и сэтшӧм тӧдса Ыджыд Пармаыс сідз жӧ ёнакодь нин пӧрысьмӧма. Эз ӧтнасӧн кузь да пашкыр коз куйлы му вылас. Кӧнсюрӧ быттьӧ вольсассьӧмаӧсь и кузьсьыс-кузь пожӧмъяс да пипуяс. Сыв кызта кыдзьяслӧн сэтшӧма потласьӧма пӧрысьысла сьӧдӧдӧм нин кырсьыс, мый кажитчис, кодкӧ быттьӧ нарошнӧ черӧн кералӧма найӧс.
«Но мый нӧ сэсся. Быдӧнлӧн аслас нэм, — жугыля мӧвпаліс Аксень. — Сідзкӧ, эз жӧ нин дыр коль и тайӧ пуясыслы сулавны. Коркӧ-некоркӧ и найӧ пӧрасны». 
Со тадзи аслас парма вӧсна шог мӧвпъясӧн Аксень рытгорулын нин воис Кыддзаю йылӧ, кӧні коркӧ батьыскӧд на унаысь узьлывлісны ком вугралігмоз да кӧні ӧнӧдз сулаліс налӧн киӧн вӧчӧм чомйыс. А сэк кості кымӧръяс разалісны, да рытыввывсянь пуяс коласӧд мыччысис пуксьысь шонділӧн алӧйгӧрд мыгӧрыс. И неуна долыдджык лои Аксеньлӧн сьӧлӧм вылын. Сідзкӧ аски лоӧ мича. Позяс и вуграсьыштны, и вотчыштны да гортас мамыслы гӧснеч пыдди вӧрса козин вайыштны. Ӧні сійӧ вугралыштіс ком да юква пуигмоз лӧсьӧдіс аслыс узьмӧдчанін.
Но унмыс эз лок. Вой шӧр бӧрӧдз пукаліс бипур дорын. Лолаліс вӧрса сӧстӧм сынӧднас. А юрас бергалісны талунъя аддзылӧмторъясыс. И мӧвпыштіс сэки Аксень, мый сідзи нин ставыс мунӧ свет вылас, быд ловъя ловлы коркӧ-некоркӧ воӧ пом. Ӧтилы водзджык, мӧдлы сёрӧнджык. Со ӧд мый дыра сійӧ жӧ коз пуыс олӧ. Некымын сё во. Но и сійӧ коркӧ пӧрысьмӧ да кулӧ. Сідз кӧ нин чайтны, и Ыджыд Пармаыслы коркӧ пом воас. Сӧмын оз, оз вермы лоны татшӧмторйыс. Со нӧ пӧрысь пуяслӧн подулас мыйта том пуыс бырснитӧма. Быдмӧны, виччысьӧны ассьыныс кадсӧ. Лыскаӧс коръя пуяс вежасны. Сэсся мӧдарӧ. И тадзи помтӧг лоӧ. Оз кӧ быттьӧ кодкӧ ставсӧ нем виччысьтӧг торк.
Пулӧн морт серти быттьӧ ёна нин кузь нэмыс. А со эстӧні енэжас дзирдалысь кодзувъясыс мый дыра олӧны. Аксень син доймытӧдзыс видзӧдлывліс на вылӧ. Збыль ӧд, коркӧ му вылас и мортыс на эз вӧв, а тайӧ кодзувъясыс пӧртмасисны нин енэжас. Коркӧ ачыс Аксень оз ло свет вылас, а кодзувъясыс важ моз мӧдасны ыстыны ассьыныс слабиник югӧръяссӧ сылӧн внук-правнуклы.
А мортыдлӧн олӧмыд ӧти здук вӧлӧма. Сӧмын на быттьӧ лӧсьӧдчан бура овмӧдчыны, нэм помыд нин воӧма. И кутшӧм жаль, мый сэтшӧм дженьыд морт нэмыд. Но ӧд оз жӧ весьшӧрӧ Аксень ов. Коляс ас бӧрас ассьыс быдтасъяссӧ.
Мед инӧ, сідз кӧ нин вылісяньыс шуӧма. Мед дыр на пондас шувгыны тайӧ Ыджыд Пармаыс, мед пӧрысь пуяс пыдди кыпӧдчасны томъяс. Мед Аксеньлӧн быдтасъясыс велӧдчасны бура овны тайӧ му вылас да видзны сійӧс. Мед и Ыджыд Пармасӧ батьыс моз оз жӧ вунӧдны.
Мӧд луннас и збыльысь шондіа поводдя пуксис. Кытчӧкӧ пышйис-дзебсис пуяс коласын вуджрасьысь-гӧвкъялысь еджыд руыс. Ыджыд Парма эз нин кажитчы сэтшӧм зумышӧн. Аксень нимкодя восьлаліс челядьдырсянь тӧдса вӧрӧд, кайлывліс еджыд ялаӧн вевттьысьӧм мылькъяс вылӧ, кӧні сулалісны сись кодь пожӧмъяс, лэччывліс козъя сёнъясӧ. И мӧвпъясыс талун сылӧн вӧліны кыпыдӧсь. Ловъя на Ыджыд Пармаыс. И ачыс сійӧ вына-эбӧса на. Сідзкӧ, оз на сетчы омӧльыслы. Кытчӧдз ловъя, пондас на овны. Кутас на волывлыны аслас пармаӧ. 



Ӧти водз асылӧ
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 17-24 лб.>

Журналист Серафим Пыстинлӧн югыд паметьлы

Вонас ӧтчыдысь волывліс тайӧ луныс, кор Семён Маркович водза-водз садьмывліс, но дыркодь на куйлывліс крӧватьын ассьыс став воддза олӧмсӧ казьтылігмоз, а сэсся босьтчывліс дасьтысьны кузь туйӧ петігкежлӧ. Кӧть эськӧ рытсяньыс нин ставсӧ вӧлі тэчӧма ыджыд сумкаӧ. Гӧтырыскӧд некымын лун чӧж лӧсьӧдчисны. Но сійӧ нӧшта ӧтчыдысь ставсӧ видлаліс, эз-ӧ мыйкӧ ло вунӧдӧма.
Быд во со тадзи батьыслӧн кулан лун кежлӧ Семён Маркович ветлывліс сылӧн гу вылӧ. А воӧдчыны ылі Печӧра ю бердӧдз эз вӧв кокни. Колӧ мунны и поездӧн, и автобусӧн, и медбӧрын вильыш Сылва ю кузя катны пыжӧн. Коркӧ сэсся лун-мӧд-коймӧд мысти воан жӧ вӧвлӧм Марко грездӧдз, коді сулавліс Печӧраӧ усьысь Сылва юлӧн джуджыд берег вылын.
Ӧні грездыс важӧн нин абу. Мыйӧн ыджыд война ньылыштіс татысь став мужикуловсӧ, кольӧмаясыс разӧдчисны кывтыдджык сикт-посёлокъясӧ, кӧні нянь-солыд сійӧ кадад век жӧ кокниджыка сюрліс. А кольӧм керкаяссӧ вузалісны либӧ разисны да кылӧдісны Сылва ю кузя, медым лэптысьны выльлаӧ. Ӧні коркӧя оланінъяс местаын, муяс да видзьяс вылын быдмисны кыдзьяс, пипуяс, пожӧмъяс. Весиг сьӧкыд вӧлі гӧгӧрвоны, мый татчӧ коркӧ овмӧдчылӧмаӧсь йӧз.
Сӧмын вӧвлӧм грездсянь неылын джуджыд мыльк вылын вугралысь пашкыр пожӧмъяс пӧвстын век на дзоньвидза сулалісны крестъяс. Марко грездса ловйӧн на кольӧм олысьяс быд гожӧм волывлісны асланыс чужанінӧ да пелькӧдлісны матыссаяслысь гуяссӧ, сісьмӧм нин крестъяс пыдди сувтӧдлісны выльясӧс. И быдӧн на пиысь быть кежавліс Семён Маркович батьлӧн, Гӧрба Марколӧн гу вылӧ. Сійӧ ӧд вӧлӧма грездыслы подув пуктысьнас да сы нимӧн и шулӧмаӧсь выль оланінсӧ.
Эз весьшӧрӧ Маркоӧс шулыны гӧрбанас. Кыдзи помнитӧ асьсӧ Семён Маркович, батьыс сы дырйи пыр нин вӧлі мышкыра да мыш саяс ыджыд гӧрба. Быттьӧ татшӧмӧн и чужлӧма. Но збыльысьсӧ абу век татшӧмӧн сійӧ вӧлӧма. Грездса олӧма войтыр, батьыслӧн тшӧтшъяясыс, помнитісны на Маркоӧс латшкӧсіник, зумыд тушаа, муысь тэчӧм, том да смел зонмӧн. Сыысь бур вӧралысьыс да чери кыйысьыс тані абу вӧлӧма. Сійӧ и вайӧдӧма коркӧ Эжва йывса чужан сиктсьыс ассьыс матыссаяссӧ Сылва ю йылас, кӧні вӧрзьӧдлытӧм на пармаас вӧлі лыдтӧм-тшӧттӧм вӧрса зверыс, а сӧстӧм ваа юас чериыс пуӧмӧн пуис. Некымын воӧн зіль войтыр зымнитісны-лэптісны Сылва ю бокӧ зумыд короминаяс, вӧчисны видзьяс да муяс да пондісны шудаа овны-вывны парма шӧрын. А сэсся грездас вочасӧн кутісны овмӧдчыны и мукӧдлаысь воӧм йӧз. Местаыс тай, майбыр, тырмӧ. Сӧмын эн дышӧдчы да уджав. Ставыс аслад киясын. Но медводдзасяньыс тані медыджыднас да медся пыдди пуктана мортнас вӧлі Гӧрба Марко, код дорӧ татчӧс войтыр быдтор кузя шыасьлісны. И мӧдыс пыр кужліс бур мӧвп вӧзйыны. Муніс-ӧ сёрниыс ас костын зычитӧм йылысь, выль том гозъялы керка кыпӧдӧм йылысь, кодлыкӧ содтӧд му лӧсьӧдӧм йылысь, кутшӧмкӧ неминучаӧ веськалӧм семьялы отсалӧм йылысь.
Сӧмын тай асьсӧ Маркоӧс олӧмыс эз жӧ жалит. Быттьӧ Медыджыдыс кӧсйис видлыны том на мужичӧйлысь вын-эбӧссӧ, асьсӧ кылӧмсӧ, вермас-ӧ сійӧ прӧйдитны помтӧм сьӧкыдлунъяс пыр. Ӧти тулысӧ тайӧ вӧлі. Грездса куим ань кӧсйӧмаӧсь зарава вийӧдігмоз вуджавны ю мӧдлапӧлӧ, коді тайӧ пӧрйӧ вӧлі паськыдкодь да нӧшта нин визув. Но берегсянь муртса кылалыштӧм бӧрын налӧн пыжыд катовтчас да нывбабаясыд веськаласны йиа кӧдзыд ваӧ. Бур, мый Маркоыд сійӧ кадас берегсяньыс неылын вӧлӧма. Куимнан вӧйысьсӧ ӧд удайтчас смел мортыдлы васьыс кыскыны. Аньясыд эськӧ пыр жӧ вӧзъясны Маркоыдлы бипур пестыны да косьтысьны. Но мӧдыс сӧмын кинас ӧвтыштас да шуас, гортын пӧ нин шонтыся да косьтыся. А сэтчӧдз ӧд ыркыд тувсов тӧв улад ылын на вӧлі восьлавнытӧ.
Со и эз коль весьшӧрӧ тувсов ваад купайтчӧмыд. Биа висьӧм босьтіс да сэтшӧма некымын тӧлысьӧн нюкыльтіс-гартіс морттӧ, мый мышкас гӧрб петіс. Но Маркоыд абу ляб рӧдысь вӧлӧма да эз сетчы висьӧмыслы. Нӧшта на яра быд уджӧ босьтчыліс да тадзи зілис венны ассьыс дойсӧ. А сылӧн кияслӧн вынысь полісны медся ёна мужичӧйяс. Ӧти гожся праздник дырйи неуна гажа мужикулов костын вен кыптіс, вермас оз кодкӧ на пиысь гартовтны чунь кызта кӧрт коколюка да бӧр сійӧс веськӧдны. Код тӧдас, кытысь кывлӧмаӧсь та йылысь, но шуисны видлыны. Сэк жӧ, кыдзи кӧть эз пессьыны, некод бурасӧ эз вермы вӧчны. Матыстчис сэки вензьысьяс дінӧ Гӧрба Марко, нинӧм эз шу, нюммуніс ас кежысь, босьтіс коколюкасӧ кодкӧ киысь, кокниа бертовтіс сійӧс, бӧр веськӧдіс да сӧмын нурбыльтыштіс, добрасӧ пӧ весьшӧрӧ тшыкӧданныд. Сэсся пыр жӧ вешйис бокӧ. Ставӧн шай-паймунісны.
А Семён Марковичлы медся ёна помнитсьӧ сійӧ бӧръя гожӧмыс, кор батьыскӧд ӧтлаын кайлісны Сылва ю йылӧ чери кыйны. Батьыс шуис: вузалам пӧ кыйӧм черисӧ да сійӧ сьӧм вылас и мӧдӧдам тэнӧ водзӧ велӧдчыны.
Налӧн грездас шӧр школаыс эз вӧв да Сеньӧлы, кыдзи сійӧс шулывлісны гортас, ковмис бӧръя тӧвъяссӧ мӧдӧдчывлыны некымын дас километр сайӧ Печӧра вывса ыджыд сиктӧ. Зонмыдлы велӧдчӧмыс сетчис да окотапырысь ветлӧдліс школаӧ. Да и батьыс казяліс тайӧс да быд ногыс ошкис пиыслысь зільӧмъяссӧ. Та дырйи тшӧкыда шуавліс:
 — Велӧдчы, пиук, велӧдчы. Гашкӧ, и тӧлк лоас тэысь. Велӧдчӧм мортыд некытчӧ оз вош. Пыр нин кынӧмпӧттӧ аддзан. Да и ичӧтджык чой-вокыдлы мӧдысьджык верман отсыштны, кор кок вылад сувтан. А вермас лоны, Марко рӧдӧс на нимӧдны кутан.
Батьыслӧн тайӧ кывъясыс аслысногӧн шонтісны Сеньӧӧс. И сійӧ, мый дон кӧть тайӧ эз сувт, быть шуис помавны школасӧ да водзӧ велӧдчыны. Збыльысь, гортсянь некымын дас километр саяд олӧм-вылӧмыд эз жӧ пыр вӧв ма кодь. Мукӧддырйи, кор гортсянь вайӧм припасъясыд помасьлісны, сӧмын пузьӧм ва и ковмыліс дучкыны, эз кӧ ёртъясыс жаляддза юксьывны зонкакӧд сукарӧн да нӧшта бур сьӧлӧма велӧдысьыс пыртӧдлывліс ас ордас.
Ӧнӧдз помнитӧ Семён Маркович, кыдзи зэв унаысь субӧтаӧ урокъяс помасьӧм бӧрын некымын дас километр восьлавліс гортӧдзыс вӧрса южмӧм туйӧд. Мед сэсся вой узьӧм да пывсьӧм-мыссьӧм бӧрын сумка тыр сёян-юанӧн бара мӧдӧдчыны интернатӧ. А ӧтчыд, ыджыд кӧдзыдъяс дырйи, муртса дзикӧдз эз турды. Вир тшыг ӧд вӧлі туйӧ петігас. Сэсся грездас воигӧн нин сэтшӧма кынмис да мудзис, мый ставыс веськодь лои. Пуксис туй бокын сулалысь коз улӧ шойччыштны. Аслыс шуис, мый здук-мӧд пукалыштас да водзӧ мӧдӧдчас. Но сэсся вугыртіс да сэтшӧм лӧсьыд лоис Сеньӧлы лов вылас. Вӧтасьӧ, быттьӧ шондіа лунӧ кывтӧ батьыскӧд Сылва ю кузя пыжӧн. Гӧрба Марко тапкӧдӧ Сеньӧӧс пельпомӧдыс да шуалӧ:
 — Сеньӧ, Сеньӧ, эн узь, велӧдчы, мортӧн лоан.
А сэсся нӧшта ёнджыка кутіс тракйыны Сеньӧӧс. Восьтіс зонка синъяссӧ, нинӧм оз гӧгӧрво, а тайӧ вӧлӧмкӧ ас грездса мужичӧй вӧлӧн кытчӧкӧ ветлӧма да садьмӧдіс узьысьӧс.
 — Тэ нӧ мый? Тӧкӧтьӧ кӧ эг су, эськӧ дзикӧдз турдін. Бать-мамыдлы шог вайин.
А сэсся зыралыштіс Сеньӧлысь бан бокъяссӧ, песыштіс ки-кокъяссӧ да мыччис армейскӧй фляга:
 — На, кӧтӧдышт вом дортӧ, мед шоналыштан.
Видліс Сеньӧ флягасьыд юантортӧ да муртса эз тшӧкмун. Сэні спирт вӧлӧма. А верстьӧ морт сералӧ:
 — Нинӧм. Сэсся воан нин гортӧдзыд... 
...А ӧні батя-пиа катісны Сылва юӧд кузь пыжӧн. Батьыс зібъясис. А Сеньӧ пукаліс пыж шӧрас. Ая-пиа негораа тэрмасьтӧг варовитісны ас костаныс. Сеньӧ бура сдайтіс став экзаменсӧ. Налӧн классысь унджыкыс шуисны мунны велӧдчыны ыджыд каръясӧ. Эз кӧсйы кольччыны ёртъяссьыс и Сеньӧ. Сӧмын ӧд мунӧм вылад оз этша сьӧм ков. Со и батя-пиа шуисны кайлыны Сылва ю йылӧ черила.
Быттьӧ ачыс Енмыс тайӧ пӧрйӧ на дор сувтіс. Поводдяыс вӧлі мичасьыс-мича. Раминик лун тӧв улын енэжӧд кывтісны еджыд кымӧрторъяс. Берег пӧлӧн сулалысь кыдзьяс, бадьяс, пипуяс, небыдика кышакылісны асланыс веж коръяснаныс. А налӧн вожъяс пӧвстын дугдывтӧг дзользисны-сьылісны вӧрса лэбачьяс. Кӧнкӧ неылын лыддис вояссӧ кӧк. А кыр йылын юыслысь мичлунсӧ, шуда да тӧлка-лада олӧмсӧ видзисны сэні сулалысь пожӧмъяс, сус пуяс да козъяс. Батьыслӧн быд зібйыштчӧм бӧрын юас сявкмунліс чериыс. Сы мында сійӧ сэні рӧдмӧма. А войыс быттьӧ эз и вӧвлывлы. Сӧмын шондіыс кытчӧкӧ дзебсьыліс. Но гӧгӧр вӧлі югыд. И бара нин недыр кежлӧ ойбыртлыштӧм бӧрын пондылісны сьывны вӧрса лэбачьяс, чолӧмалісны асъя кыасӧ. Сеньӧлӧн сэки шонавлывліс сьӧлӧмыс став тайӧ мичлуннас нимкодясигӧн. Ӧдвакӧ кӧнкӧ эм сэсся свет вылас татшӧм вӧр-ваыс. А сылы регыд ковмас эновтны ставсӧ тайӧс. Коркӧ нӧ овласны оз сэсся ас вӧр-ваыскӧд татшӧм аддзысьлӧмъясыс? Код тӧдас? И весиг шог лолывліс зонлӧн лов вылас.
Сылва юыс вочасӧн векняліс. Кутісны паныдасьлыны косьяс, кӧні ваыс резсис-бергаліс изъяс коластӧд. А сэсся найӧс вежлісны джумъяс. Сэні чериыс веськыда пуӧмӧн пуис. Вӧйтӧм ботанъяс пыр жӧ тырлісны сиръясӧн, сынъясӧн, кебӧсъясӧн. Став кыйӧмторсӧ сэні жӧ солалісны да бӧчкаясӧ сӧвтісны. Пыжыс ыджыд вӧлі да уна тӧрис.
Рытъяснас пестывлісны лыа берегӧ бипур. Но эз пыр водлывлыны узьны. Югыд гожся войясыс вӧтлывлісны кытчӧкӧ унсӧ. Юква панялӧм да чай юӧм бӧрын батьыс кузя висьтавліс пиыслы аслас олӧм-вылӧм йылысь. Кӧть эськӧ Сеньӧ унатор нин тӧдіс сы йылысь. Но нӧшта на унджык тӧдтӧмторйыс вӧлӧма. И тайӧ пӧрйӧ Сеньӧ водзын быттьӧ выльысь воссис батьыслӧн сэтшӧм абу кокни олан туйыс. Со на мыйта сылы ковмылӧма венны аслас олӧм чӧжыс, но мортыд тай бадь кодь жӧ нюдз вӧлӧма, абу чегсьӧма. Нӧшта на зумыдджык лоӧма. Кӧть и шуӧны Маркоӧс грездсаясыс Гӧрбаӧн, но оз сералӧм могысь. Сідзи нин артмӧма да. Мӧдарӧ, пыдди пуктӧны. Тӧдӧны, мый тайӧ мортыс тӧлка да веськыд, быдтор олӧмсьыс судзӧдіс аслас зільӧмӧн да сямӧн, и некор эз эновтлы неминучаӧ веськалӧм мортӧс. Гӧрба Марко сійӧн и висьтавліс ӧні пиыслы аслас олӧм-вылӧм йывсьыс, мед оньӧстӧм на том морт велӧдчас овны, кыдзи колӧ, оз усь ловнас кутшӧмкӧ налькйӧ веськалӧм бӧрын. Да мед жӧ лоас мортӧн!
А сэсся гортас воӧм бӧрын батя-пиа петісны пывсьыны. Бура и швачкӧдчисны корӧсьясӧн. Сеньӧ казяліс, мый кӧть висьӧмыс и ёна бертӧма батьсӧ, но сійӧ эбӧса на да и выныс эм на. А сэсся кӧджас нин батьыс кыскис пельӧссьыс сулея доз, сола черитор, ичӧтик румка да чолькнитіс-кисьтыштіс пиыслы:
 — На, видлы неуна. Мед ставыс лоӧ бур тэнад водзӧ олӧмын. А тайӧ курыдтор вылад ёнасӧ эн видзӧд. Корсюрӧ сӧмын ловтӧ кыпӧдыштӧм могысь, гашкӧ, и позьӧ-а.
Пывсянысь петігмоз нин батьыс бара сувтӧдіс писӧ:
 — Кывзы, Сеньӧ, нӧшта ӧтитор йылысь эськӧ кӧсйи казьтыштны тэныд да...
Но друг тшӧкмуніс, чӧла олыштіс да лӧня нин помаліс:
 — А, гашкӧ, оз и ков. Ачыд бӧрас гӧгӧрвоан.
А сэсся кутшӧмкӧ шогсьыс-шог, зэв гажтӧм синъясӧн видзӧдліс пи вылас. И сэтшӧм жаль лои Сеньӧлы батьыс, бӧрдмӧн жаль. И вошис сылӧн став окоталуныс мунны кытчӧкӧ татысь. Кодлы тайӧ колӧ? Кольччас грездас да кутас овны батьыскӧд орччӧн. Пондас вӧравны, чери кыйны. Семья лӧсьӧдас. Гӧтырыскӧд челядьӧс кутасны быдтыны. Мый нӧшта колӧ пармаын быдмӧм мортлы?
Но батьыс быттьӧ гӧгӧрвоис пиыслысь падмӧг мӧвпъяссӧ да небыдика тойыштіс сійӧс мышкӧдыс:
 — Мун, мун восьлав. Кад нин ужнайтны. Аски ӧд тэныд водз колӧ чеччыны, туйӧ петны...
...А сэсся вӧлі ыджыд войвывса кар. Сэні олан да велӧдчан вояс. Сеньӧ, гашкӧ, сӧмын неуна падмыштліс, кор медводдзаысь веськаліс та ыджда карас, кӧні уличаяс вылын жуисны лыдтӧм-тшӧттӧм йӧз, гиля-голя кылӧмӧн ветлӧдлісны трамвайяс, паськыд ю вылын сулалісны морскӧй паракодъяс. И сынӧдыс тані вӧлі кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс, уль да сола кӧра.
Вӧлӧмкӧ, институтад Сеньӧ кодь студентыд уна вӧлӧма. Абу ставыс карса. Россиялӧн уна пельӧсысь татчӧ локтӧмаӧсь. И Сеньӧ эз вӧв на пӧвстын медбӧръя мортӧн. Унакӧд ёртасьны кутіс. И эз сӧмын ас кодь жӧ студентъяскӧд, но и велӧдысьяскӧд. А найӧ тані зэв вежавидзысьӧс вӧлӧмаӧсь.
Ӧнӧдз помнитӧ Сеньӧ сійӧ дзор юрсиа, небыд да сӧстӧм синъяса нывбабасӧ, коді мыйлакӧ медводдзасяньыс йиджтысис зонлы паметьӧ. Тайӧ аньыс вӧлӧма коркӧ дворянкаӧн, помавлӧма Смольнӧй институт. Сеньӧ серти кӧ, дворянкаыдлы эськӧ коліс лоны вывті тшапӧн. Но некутшӧм тшаплун эз тӧдчы аньыслӧн. Мӧдарӧ, аслыссикас бурлунӧн ӧвтіс сысянь. Кутшӧм стӧча сійӧ тӧдіс важ олӧмсӧ, кутшӧм мича кывъясӧн кужис висьтавлыны сы йылысь. Сеньӧ вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзіс нималана профессорлысь лекцияяссӧ. А мукӧддырйи аддзывліс сійӧс томӧн. Син водзас сідзи и сулаліс ӧти серпас: быттьӧкӧ тайӧ аньыс бал-маскарад вылын йӧктӧ. Кутшӧм тешкодь вӧлӧма олӧмыс, татшӧма кӧ сійӧ кужис вежны историясӧ. Императорскӧй дворса вӧвлӧм фрейлина со ӧні аскӧд тшӧтшъяяс моз жӧ сёрнитӧ Печӧра вывса ичӧт грездысь петӧм зонкӧд.
И быттьӧкӧ вошліс сэки Сеньӧлӧн вежӧрысь гортыс. Сійӧ сӧмын корсюрӧ письмӧасис батьыскӧд. Кадыс эз тырмывлы нинӧм вылӧ. Ыджыд карын вӧліны лекцияяс, семинаръяс, кружокъяс, а сэсся гожся экспедицияяс. И со ӧтчыд медбӧръя курсас нин буретш тайӧ дзор юрсиа нывбабаыс, нималана профессор, шыӧдчис Сеньӧ дінӧ:
 — Семён Попов, ме тӧда тэнӧ пӧшти вит во. Тэысь вермас артмыны учёнӧй. Гашкӧ, мӧвпыштлан аспирантура йылысь?
Сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
 — Ог кӧсйы тэрмӧдлыны. Верман и гортад менам корӧм йылысь письмӧ гижны.
Сеньӧ виччысис тайӧ сёрнисӧ. Татшӧм вӧзйӧмтор йывсьыс сылы эз нин ӧтчыдысь казьтывлыны. Сійӧ дась нин вӧлі пырны аспирантураӧ. Но буретш диплом босьтан лунас воис гортсяньыс телеграмма: батьыс кулан выйын.
Сэки быттьӧ мыйкӧ бергӧдчис Сеньӧлӧн юр вежӧрас. Сійӧ вунӧдіс ставсӧ. Окота вӧлі кыдз позьӧ ӧдйӧджык веськӧдчыны гортас. Кӧть недыр кежлӧ, но ловйӧн на аддзывны батьсӧ. Ак кутшӧм ёна ӧні Сеньӧ пиняліс асьсӧ. Мыйла нӧ сійӧ вит во чӧж кӧть ӧтчыдысь эз слӧймӧдчыв волыны чужан грездас? Сӧмын письмӧяс корсюрӧ ыстывліс. Дерт, эз жӧ вӧв гортад дженьыд туйыс. Гортсаяс нинӧмӧн эз вермыны отсавны сылы. Ачыс со велӧдчигчӧжыс пыр нажӧвитіс аслас олӧм вылӧ. Быд здук ыджыд карын оліг-велӧдчигӧн сылӧн вӧлі стӧча артыштӧма. Но позис жӧ ӧд кӧть ӧтчыд вит во чӧжӧн кежавны ылі Печӧра йылӧ. И ӧні сійӧ кыдзи вермис пиняліс асьсӧ.
И бара Сеньӧлӧн синъяс водзӧ друг сувтіс батьыслӧн коркӧя шог да гажтӧм видзӧдласыс. Мый нӧ сэки кӧсйис висьтавны Гӧрба Марко Сеньӧлы, но сідзи эз и висьтав? И сӧмын ӧні зон гӧгӧрвоис, кутшӧм мӧвп сэки пессис батьыслӧн юр вежӧрын. Дерт жӧ, батьыс сиис пиыслы медводз бура велӧдчыны да лоны, гашкӧ, ыджыд, нималана мортӧн. Но мӧдтор, мӧдтор майшӧдліс сійӧс. Мед жӧ эськӧ сылӧн быдтасыс некор эз вунӧд чужан грездсӧ, кодлы подувсӧ пуктыліс ачыс Гӧрба Марко. Мед жӧ Сеньӧ, кор лоас сэсся Семён Марковичӧн, кутас волывлыны кадысь кадӧ аслас быдтасъяскӧд нин Марко грездӧ.
Дерт, мӧдар боксянь, Гӧрба Марко гӧгӧрвоис жӧ, мый Сеньӧ кодь зонъясыс кӧ муналасны грездсьыс, сідзкӧ, и тані олӧмыс кусас. Кыдзи тай куслывлӧ вадор берегын чери кыйысьясӧн эновтӧм асъя бипурыс. Но ӧд эмӧсь на грездас и мукӧд олысьяс. Найӧ ӧмӧй тшӧтш эновтасны чужаніннысӧ? Сідзкӧ нӧ, весьшӧрӧ лои Гӧрба Марколӧн парма шӧрын пессьӧм-вийсьӧмыс! Сідзкӧ нӧ, мӧдысь бара ставыс тані тырас вӧрӧн да олӧмыс пышъяс-котӧртас кытчӧкӧ мӧдлаӧ? Гашкӧ, та вылӧ и эз сюр воча кывйыс Гӧрба Марколы да сійӧ кадас пывсянсяньыс локтігӧн сідзи нинӧм и эз сяммы висьтавны пиыслы.
А сэки грездас воӧм бӧрын Сеньӧ эз нин су ловйӧн батьсӧ. Пальӧдыштіс ассьыс шогсӧ гу вылас ветлӧм бӧрын, гортсаяскӧд пызан сайын пукалігӧн. Сэки и висьталісны сылы, кутшӧм ёна Гӧрба Марко виччысьӧма Сеньӧӧс, кутшӧм окота сылы вӧлӧм аддзывны велӧдчӧм писӧ киас дипломӧн. Но эз тай со удайтчы. И бара сійӧ ёна дивитіс асьсӧ, мый эз корсьлы кадсӧ волыны бать дінас. Сэки и шуис аслыс, мый быд гожӧм бать кулан лунас пондас волывлыны сылӧн гу вылӧ.
Быттьӧ тӧрыт на ставыс тайӧ вӧлі. А со нин быдса олӧм олӧма. Талун ачыс Семён Маркович батьыслысь арлыдсӧ нин вуджис. Тӧдӧ, мый оз нин сэсся унаысь удайтчы волыны сылӧн гу вылӧ.
Збыльысь ӧд быдса олӧм прӧйдитіс. И аслас нин Семён Марковичлӧн челядьыс верстьӧӧсь. И пенсия вылӧ нин удитіс петны. А мыйкӧ нӧ колис эз сылӧн батьсьыс ӧтдор тайӧ олӧм йывсьыс казьтылӧм пыдди? Дерт, корсюрӧ жаль овлывлӧ, мый эз удайтчы наукаӧ туйыс. Сэки, батьыс кулӧм бӧрын, сійӧ эз нин мӧвпав ыджыд кар йылысь да кольччис чужанінас. Но и ас чужан муас сылӧн уджыс эз омӧль вӧв да эз этша удит вӧчны. Со тай ӧні улича вылын паныдасигӧн унаӧн чолӧмасьӧны сыкӧд. Сідзкӧ, колис налӧн юр вежӧрӧ ас йывсьыс бур пас. А таысь унджыкыс, гашкӧ, оз и ков да?
Дерт, челядьыс озджык сы туйӧд восьлавны. Олӧны кутшӧмкӧ аслыссикас торъя олӧмӧн. Гашкӧ, эз сідз куж быдтыны найӧс да? Коркӧ эськӧ Семён Маркович пондыліс жӧ панны ыджыдджык пиыскӧд сёрни, но мӧдыс пыр жӧ быттьӧ дивитыштіс батьсӧ:
 — Миян, бать, асланым тӧждъяс тырмӧны. Ті олінныд ӧти ногӧн. А ӧні миянлы колӧ мӧд ногӧн нин велӧдчыны овны. Ми асьным тӧдам, мый вӧчны.
Тайӧ кывъяс бӧрас Семён Маркович медводдза здукас весиг лӧгасис. А сэсся бурджыка нин мӧвпыштіс да шуис аслыс, мед олӧны кыдзи кӧсйӧны. Ӧні ӧд и кадыс мӧд да збыльысь мӧд сикас тӧждъяс. Сӧмын мед лёк туйӧ эз сетчыны. Налы ӧд, томъясыдлы, тыдаланаджык, кыдзи мый вӧчны. Ачыс со томдырсянь жӧ асшӧр олӧмӧн оліс. Мед сӧмын помнитӧны сійӧ йӧзсӧ, кодъяс найӧс чужтісны-быдтісны да сійӧ мусӧ, кӧні найӧ олісны. А Семён Маркович оз вунӧд батьсӧ, оз. Мед и сійӧс оз вунӧдны. И та бӧрын олӧма морт кокни сьӧлӧмӧн чеччис крӧватьысь да кутіс дасьтысьны ылі туйӧ.




Карын некымын лун
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 165-171 лб.>

Ставыс артмис тӧдлытӧг. Звӧнитліс Василий Васильевичлӧн институт кузя ёртыс, Семён Иванович, кодкӧд ӧти группаын коркӧ велӧдчылісны. Семён Иванович сэки карӧ кольччис. А Василий Васильевич уна во нин велӧдіс карсянь ылын, парма шӧрӧ вошӧм важся коми сиктын. Семён Ивановичыс звӧнитігас шуис, гӧгрӧс пас пӧ матыстчӧ институт помалӧмсянь да колӧ пӧ чукӧртчывны ас курссалы вежон мысти кымын. Нинӧм пӧ тэд ӧні вӧчны сиктын тайӧ гожся пӧраас. Быть пӧ волы, олыштан пӧ ме ордын. Пальӧдчыштан пӧ аслад гуын кодь олӧмсьыд. Ӧттшӧтш и аддзысьлан важся ёртъясыдкӧд. Казьтыштан коркӧясӧ. И лов вылад пӧ долыдджык лоас.
Василий Васильевич эз дыр мӧвпав. Мӧд лунас жӧ чукӧртчис да мӧдӧдчис карӧ, кытчӧ колӧ вӧлі и автобусӧн, и поездӧн воӧдчыны. Збыльысь окота лоис аддзысьлыны институтса коркӧя ёртъясыскӧд. Ӧткымынкӧд паныдасьлывліс сӧмын карӧ гежӧдіника курсъяс вылӧ волывлігӧн. А ӧні со шуӧмаӧсь ӧтлаӧ быдса курслы чукӧртчывны. Кутшӧмӧсь жӧ найӧ, сылӧн коркӧя ёртъясыс? Дерт, ёнакодь нин вежсисны, пӧрысьладорлань нин кӧ катовтӧны воясыс. И ачыс Василий Васильевич абу жӧ нин важся кодь варов, серамбана да збодер. Кадыд кӧть кодӧс вежас. Сылӧн важӧн нин аслас видзӧдласъяс лоисны олӧм вылас. Водзтіджык кӧ тӧкӧтьӧӧн вӧлі мӧвпыштас, мед мыйкӧ босьтчыны вӧчны. А ӧні ньӧжмыдджык вӧрасаӧн лоис.
Сэки институт помалӧм бӧрын Василий Васильевич пыр жӧ вӧзйысис ылі сиктӧ, кӧть эськӧ бура велӧдчис да кольӧдӧны вӧлі карӧ, аспирантураӧ. Но том зон шуис вӧчны ас ногыс. Сійӧ ӧд велӧдчис, мед велӧдны челядьӧс. Учёнӧйыд сыысь ӧдвакӧ артмас. А аспирантураад кӧсйысьыд, небось, сюрас.
И со Василий Васильевич веськаліс парма шӧрӧ вошӧм сиктӧ, кӧні сёрнитісны комиӧн. Сылы, карын быдмӧм роч мортлы, быть ковмис велӧдчыны варовитны тані олысьяс моз жӧ. Регыд и велаліс. Сиктса олысьяс кутісны пыдди пуктыны выль велӧдысьӧс, мый оз ӧтдортчы кодсюрӧ моз налӧн сёрниысь, налӧн тӧжд-майшасьӧмъясысь, оласногысь.
Василий Васильевич медводдзасяньыс зілис бурджыка гӧгӧрвоны татчӧс войтырӧс. Аддзис, мый оз кокни олӧмӧн найӧ овны. Ставыс сюрӧ сьӧкыд удж пыр. Сэк жӧ та вылӧ видзӧдтӧг найӧ зэв вежавидзысьӧсь. Паныдасигӧн век медводдзаӧн чолӧмасьӧны тӧдтӧм морткӧд. Некор оз эновтны пикӧ воӧмаӧс. И челядьыс налӧн вӧр-вакӧд ичӧтдырсянь ёртасигӧн зэв писькӧсӧсь, восьса сьӧлӧмаӧсь, веськыд сёрниаӧсь. Быдтор налы окота тӧдны. Некутшӧма оз кольччыны вежӧрнаныс карсаысь.
И том велӧдысь ассьыс став тӧдӧмлунсӧ, кужанлунсӧ, сямлунсӧ зілис сетны парма шӧрын быдмысь челядьлы. Дерт, эз жӧ быдӧн на пиысь вӧв кутшӧмкӧ вундеркиндӧн. Но кор сылӧн вӧвлӧм велӧдчысьясыс веськавлісны нималана вузъясӧ, таысь ыджыд козиныс Василий Васильевичлы сэсся оз вӧлі и ков. Арсяньыс мӧд гожӧм заводитчытӧдз сылӧн став олӧмыс вӧлі йитчӧма школакӧд. А гожся кузь отпуск дырйи кытчӧкӧ бокӧ эз жӧ радейт ветлывлыны. Эз кыскы сійӧс ни шоныд лунвывса саридзыс, ни гажа да шума карыс. Прӧстджык кадӧ вотчис вӧрын, вуграсис вадорын, а сэсся челядькӧд ӧтвылысь, кыдзи важысянь нин тані вӧчлывлісны, отсаліс видз вылын турун пуктыны. Сӧмын корсюрӧ ветлывліс карӧ, курсъяс вылӧ.
Но медводдза лунсяньыс жӧ пондыліс гажтӧмтчыны сиктсьыс, коді важӧн нин сылы лоис асӧн, кӧні сійӧс виччысисны челядьыс да гӧтырыс и, дерт жӧ, школаын велӧдчысьяс. Та вӧсна и эз ёна радейт кытшлавны коркӧя тӧдса уличаясті. Лунтыр велӧдчӧм бӧрын пыр жӧ волывліс Семён Ивановичлӧн патераӧ, коді оліс ӧтнасӧн да код ордын и узьлывліс. Найӧ сэсся рытывбыд варовитлісны ӧта-мӧдыскӧд телевизор видзӧдігмоз.
И со Василий Васильевич бара веськаліс карӧ, кӧні коркӧ колисны сылӧн студенталан воясыс. Тайӧ пӧрйӧ оз ков вӧлі некытчӧ тэрмасьны. Рытнас пукалыштісны Семён Ивановичкӧд пызан сайын, пасйыштісны аддзысьӧмсӧ. Ӧд мый дыра нин колис карӧ воддза волӧмсяньыс. Сэсся и пыр гежӧдджыка и гежӧдджыка сійӧ кыпавліс ас гортсьыс. А со ӧні бара важ ёртыскӧд ӧтлаынӧсь.
Мӧд лунас Василий Васильевич шуис ветлӧдлыштны карса уличаясӧд, волыны тӧдсаинъясӧ, казьтыштны коркӧясӧ, гортсаыслы татчӧс озыр лавкаясысь мыйсюрӧ ньӧбыштны. Коймӧд лунас нин паныдасьласны ставӧн ӧтлаын.
Ӧні кар кузя ветлӧдлігӧн Василий Васильевич и шензьывліс, и дӧзмывліс, и скӧрмывліс мый вылӧ кӧ. Но бура гӧгӧрвоис, мый коркӧяыскӧд паныдасьӧмыс оз нин артмы. Быттьӧ сійӧ жӧ важӧн тӧдса карыс. Но кутшӧма вежсьӧма! Сэтшӧм тӧдса уличаяс лоӧмаӧсь дзик тӧдтӧмӧсь. Василий Васильевич весиг корсюрӧ чайтліс нин, мый ылаліс. Но сӧмын гусьӧник сералыштіс ас вылас. Карыс эз на вӧв вывті ыджыд, медым ылавны. Но век жӧ сысянь ӧвтіс кутшӧмкӧ мӧд, дзик тӧдтӧм олӧмӧн.
Сылӧн студенталігӧн карыс вӧлі зэв ыджыд сикт кодь на. Кызвыныс кык судта пу керкаяс. Сӧмын кӧнсюрӧ кыпалісны кирпичысь вӧчӧм стрӧйбаяс. И машинаыс эз вӧв та мында. И уличаясыс вӧліны сӧстӧмӧсь. И йӧзыс ветлӧдлісны тэрмасьтӧг. Зэв вежавидзӧмпырысь чолӧмасьлісны, сёрнитісны ӧта-мӧдныскӧд. Сэки позис весиг чайтны, мый карса став олысьыс тӧдсаӧсь ӧта-мӧдныскӧд.
Но талун карыс кажитчис дыр узьӧм бӧрын садьмӧм багатырӧн, коді нёдзласьыштӧм бӧрын ӧдйӧджык зілис веськӧдны пельпомъяссӧ да косӧдны узьӧм вояссӧ. Сійӧ ӧні быттьӧкӧ вӧлі зэвтӧма ассьыс став вынсӧ да ружтігтырйи ышкӧм-пушкӧмсорӧн кӧсйис дугдывтӧг кыпӧдчыны вывлань, паськӧдчыны карбердса муяс вылӧ нин. Лун и вой эз ланьтлы карлӧн уна сикас, уна гора да шыа олӧмыс. Сійӧ сідзи быттьӧкӧ и кӧсйис шуны Василий Васильевичлы: эн пӧ дӧзмӧдчы меным аслад казьтылӧмъясӧн, некор пӧ тэкӧд дізьвидзны. Важся кык судта пу керкаяс пыдди удитӧмаӧсь нин коркӧ кості зымкнитны кирпичысь да бетонысь уна судта керкаяс. А накӧд орччӧн со бара сулалісны джуджыд кранъяс, да стрӧитчысьяс зілисны кыпӧдны важсьыс на джуджыдджык стрӧйбаяс.
Улича кузя журъялісны помтӧм машинаяс, кодъяс вӧсна няйтчӧм сынӧдыс веськыда сатшис горшад. Да и йӧзыс, артыштны кӧ важсӧ, вӧлі кодзувкот мында. Эз нин коркӧя моз ньӧжйӧ восьлавны. Быдӧн кытчӧкӧ тэрмасис аслас тӧжд-могӧн, весиг эз видзӧдлывлы орччӧн восьлалысь вылӧ. Гежӧда коді кодкӧд чолӧмасьліс. И сиктысь воӧм мортӧс тэрмасьтӧг восьлалігас весиг кодсюрӧ йӧткыштавліс пельпомнас да дивитыштӧмпырысь шулывліс: эн пӧ мешайтчы ветлысь-мунысьлы. Весиг лавкаын ньӧбасигӧн сійӧс зілисны пановтны. Тайӧ ёна дӧзмӧдіс Василий Васильевичӧс. Сійӧ аддзис, кутшӧма вежсьӧмаӧсь тані йӧзыс. Велалӧмаӧсь овны ёнджыкасӧ ас кежсьыныс, ас йывсьыныс мӧвпъясӧн. Та вӧсна и Василий Васильевич кыліс асьсӧ ӧнія карса уличаяс вылын бокӧвӧйӧн. Быттьӧ медводдзаысь воис татчӧ. 
И сійӧ ӧні дӧзмӧмпырысь восьлаліс пыр водзӧ и водзӧ, зэв гырысь керкаяс бокті, кодъяс эз нин сэтшӧма мичмӧдны войвывса карсӧ, а сӧмын бырӧдісны сылысь аслыспӧлӧс чужӧмбансӧ. Збыльысь ӧмӧй эз кольны важся мича пу керкаясыс, кодъясӧс кыпӧдлісны ыджыд киподтуя войтыр да мичмӧдісны быдсяма серпасъясӧн? Вӧлі на, сылӧн чайтӧм серти, кар помланьыс ӧти мичасьыс-мича пу керка, код дорӧ сэтшӧма тэрмасис Василий Васильевич. Тайӧ керкаыскӧд вӧлі йитчӧмаӧсь коркӧя зэв дона казьтылӧмъяс.
И збыльысь, керкаыс сулаліс на. Ас кежысь мый йылысь кӧ мӧвпалігӧн Василий Васильевич эз и тӧдлы, кыдзи матыстчис дінас. Сы вӧсна, мый куд кодь ичӧтик, зэв мичаник стрӧйбаыс тыдовтчис тӧдлытӧг кык ыджыд коромина коласын. Быттьӧ жаляддза вӧлі кольӧмаӧсь сійӧс. И ӧні тайӧ короминаясыс сідзи и кӧсйисны талявны ичӧтик керкасӧ.
 Сійӧс аддзӧм бӧрын томдырся моз кутіс тіпкыны Василий Васильевичлӧн сьӧлӧмыс. Ӧд буретш тайӧ керкаас овліс сыкӧд ӧти курсын велӧдчысь Жанна нима ныв. Уна рыт ӧтлаын коллялісны. Жанналӧн бать-мамыс чайтісны нин сэки, мый тайӧ зонмыс лоас налӧн нывлы бур верӧсӧн. Но со тай торъялісны кыкнанныслӧн туйвизьясыс...
...А сэк кості куд кодь лӧсьыд керкаысь петіс томиник ныв, коді сэтшӧма муніс коркӧя Жанналань. Сэтшӧмӧсь жӧ синъясыс да юрсиыс. Сэтшӧм жӧ статьыс. Быттьӧкӧ сійӧ и абу сійӧ. Но ӧд Жаннаыслы колӧ лоны олӧмаджыкӧн нин. А тайӧ, мыйлакӧ, вывті нин том. Либӧ кажитчӧ нин сылы. Сэки Василий Васильевичлӧн кыдзкӧ аслыс тӧдлытӧг гораа шусис:
 — Жанна, тэ али мый?
Но сэсся бара видзӧдліс том ныв вылӧ да весиг аслыс эз ло лӧсьыд. Гӧрдӧдіс быдсӧн. Збыльысь ӧд, тыдалӧ, сорассис. Нылыс эз вӧв Жаннаӧн. Но сэтшӧма сылань мунӧ.
Но мичаник ныв, тыдалӧ, вӧлі велалӧма нин мужичӧйяслӧн ошкана видзӧдласъяс дінӧ, бергӧдчыліс Василий Васильевичлань да нюммуніс:
 — Ме абу Жанна, а Наташа.
Сійӧ мӧдӧдчыліс нин водзӧ. Но друг сувтыштліс да выльысь сюся видзӧдліс сыкӧд орччӧн сулалысь мужичӧй вылӧ, а сэсся шуис:
 — Меным тіян чужӧмныд быттьӧ тӧдсакодь. Ті, буракӧ, менам мамкӧд ӧтлаын помалӧмныдӧсь курссӧ. Сійӧ тшӧкыда петкӧдлывліс меным институтса фотокарточкасӧ да индывліс тіян вылӧ. Бура пӧ велӧдчылӧмныдӧсь. Мам ӧнӧдз помнитӧ тіянӧс. Сӧмын ӧні ті пӧрысьмыштӧмныд.
Ӧні Василий Васильевич гӧгӧрвоис нин, мый сы водзын Жанналӧн нылыс да збойджыка нин шыӧдчис сы дінӧ.
 — А кӧні нӧ мамыд?
 — Больничаын куйлӧ. Сьӧлӧм вылас мыйкӧ кутіс норасьны, — вочавидзис Наташа, а сэсся содтіс. — Часлы, ме сета тіянлы сылысь адрессӧ.
...Василий Васильевич эз дыр мӧвпав. Лавкаӧ пыралӧм бӧрын ньӧбис виноград, яблӧг, лимонад да мӧдӧдчис больничаӧ, кодлӧн стрӧйбаясыс паськӧдчисны карбердса козъя вӧрын.
Василий Васильевичӧс аддзӧм бӧрын Жанна весиг бледӧдіс:
 — Тайӧ тэ? Некор эг чайтлы, мый ме дорӧ слӧймӧдчан волыны.
 — Бур, мый паныдасим нылыдкӧд, дзик тэ кодь. Сійӧ и висьталіс, мый тэ тані, — вочавидзис Василий Васильевич. — Та вӧсна и слӧймӧдчи. Аски ӧд миян курссаяс паныдасьӧны.
 — Тӧда, — шуис Жанна. — И менӧ корисны. Но со тай водтӧдісны татчӧ. Мыйкӧ сьӧлӧмӧй кутіс бытшкыны.
Ӧні Василий Васильевич видзӧдіс Жанна вылӧ да некыдзи эз куж чайтны, мый воясыс сэтшӧма вермасны вежны нывбабаӧс. Сылы ӧні кажитчис, быттьӧ тӧрыт на паныдасьлісны, окасьлісны, войбыдъясӧн пукавлісны юбердса кыр йылын. Но со кымын во нин сэксянь кольӧма. И ӧні мужичӧй вылӧ видзӧдісны нывбабалӧн мый вӧсна кӧ шогсьысь да мыйыськӧ гажтӧмтчысь синъяс. Вом дор бердас посньыдик чукыръяс. Коркӧя алӧй чужӧмбаныс блед рӧма. Кӧсичаясас дзор юрсияс. Ак кутшӧм мича вӧлі Жаннаыс сійӧ кадӧ! Но ӧд воястӧ он бергӧд. Сэсся и ачыс Василий Васильевич абу жӧ нин том. Но ассьыд пӧрысьмӧмтӧ тай он казяв. Век чайтан мукӧдъяссьыс томджыкӧн. Сӧмын ёртъясыдкӧд аддзысьлӧм бӧрын гӧгӧрвоан жӧ збыль арлыдтӧ.
 — Мый, ёна пӧрысьми? — юалігмоз чӧла шуис Жанна, кор аддзис Василий Васильевичлысь донъялана видзӧдлассӧ.
Мӧдыслы весиг эз ло лӧсьыд тайӧ юалӧмсьыс. Чӧв олыштіс да чӧла жӧ вочавидзис:
 — Да ӧд и ме абу нин том.
А Жанна быттьӧ эз и кывлы Василий Васильевичлысь воча кывсӧ, бара шуис сы дінӧ шыӧдчигмоз:
 — Ме чайта да, тэ зэв бура вӧчин, мый мунін сиктса школаӧ. Мый бурыс, ме кӧ карын ола. Кӧть и наукаса кандидат. Но сӧмын ӧд нимыс. Ӧні ачым аддза, мый менам корсьысьӧмъясӧй дзик некодлы оз ковны. А тэ челядьӧс велӧдан. Верман асьтӧ донъявны аслад быдтасъяс серти. А меысь мый...
 — Но ӧд кымынысь ме тэнӧ корлі ас дінӧ сиктӧ мунӧм бӧрын. Кымын письмӧ гижлі, — дӧзмӧмпырысь моз вочавидзис Василий Васильевич.
 — Ок Васильӧй, Васильӧй. Нинӧм тэ он вӧлӧм гӧгӧрво олӧмсьыс, — кутіс лыддьӧдлыны Жанна. — Кольччин кӧ карад, ме эськӧ пыр жӧ тэ сайӧ верӧс сайӧ петі. Кольӧдӧны тай вӧлі. Но тӧдан кӧ эськӧ, кутшӧма полі вӧрзьӧдчыны бать-мам дінысь, карса шоныд позйысь да мунны ылі сиктӧ, кӧні код тӧдас мый менӧ виччысис. Полі торйӧдчыны карса гажа олӧмсьыс. А ӧні ачым таысь каитча...
Василий Васильевич нинӧм эз шу воча, чӧла видзӧдіс коркӧя дона чужӧм вылӧ, малалыштіс Жанналысь юрсисӧ, коді коркӧ вӧлі сэтшӧм кудриа да небыд. Сэсся кыкнанныс важ тӧдсаяс моз кутісны сёрнитны ӧттор-мӧдтор йылысь. И друг Василий Васильевич видзчысьӧмпырысь юаліс:
 — Верӧс сайын, дерт?
 — Абу. Тэкӧд аддзысьлӧмъяс бӧрын сэсся дзик некодкӧд матісянь эг тӧдмасьлы.
 — Но ӧд тэнад тэ кодь жӧ мича ныв эм?
 — А тэ сідз эн и гӧгӧрво, кодлӧн сійӧ? — друг жалитӧмпырысь юаліс Жанна.
И сэки Василий Васильевичлӧн кутіс гӧрдӧдны чужӧмбаныс. Со мый вӧлӧма! Сідзкӧ нӧ, сылӧн карас ныв быдмӧма. А сійӧ эз и тӧдлы. Эз весиг куж мӧвпыштлыны та йылысь. Ылі сиктсянь медводдза воясас сылы некор вӧлі тшӧкыда волывлыны карӧдзыс. Том велӧдысьӧс тыртісны урокъяснас. Сэтчӧ жӧ Жанна эз вочавидзлы сылӧн ни ӧти письмӧ вылӧ. А сэсся недыр мысти Василий Васильевичӧс, сэки мичаник зонмӧс, кыйис аслас тывъясӧ сиктса медмича нылыс, коді уджаліс медпунктын. Со сэсянь и орис став йитӧдыс. Но мыйла нӧ эськӧ Жаннаыс сэки эз юӧртлы та йылысь? Ӧд код тӧдас эськӧ, кыдзи ставыс вермис бергӧдчыны. А ӧні сёр нин.
А нывбаба быттьӧ гӧгӧрвоис орччӧн пукалысь мужичӧйлысь видзӧдлассӧ да вочавидзис:
 — Эг кӧсйы, мед тэ кутін майшасьны ме вӧсна. Сэки эськӧ ме тэ дорӧ та ылнаас дзик нинӧмысь эг мун. А тэнад сиктсянь карӧдз ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧмъясыд сӧмын эськӧ торкисны тэнсьыд олӧмтӧ...
Ӧні кыкнанныс жалитӧмпырысь видзӧдісны ӧта-мӧд выланыс. Ӧд ставыс пансьыліс бура, но со тай кыдзи артмис. Василий Васильевич быттьӧ и аттьӧаліс ас кежсьыс Жаннаӧс, мый сійӧ сэсся эз торк сылысь водзӧ олӧмсӧ. Но мӧдарсянь кӧ, сылы вӧлі и жаль Жаннаыс, кодлы со ӧтнаслы ковмис быдтыны налысь ӧтувъя кагасӧ. И век жӧ ӧнія сёрниысь лои гӧгӧрвоана, мый важся кодь матыссалуныс на костын эз нин вермы лоны. Код тӧдас, мый вӧлі талы помкаӧн. Быттьӧ мыйкӧ сулаліс на костын да эз лэдз матыстчынысӧ ӧта-мӧд дінас. Гашкӧ, кольӧм воясыс, гашкӧ, ёрта-ёртсяньыс ылі олӧмыс торйӧдісны найӧс... 
 — Сідзи сэсся кыкӧн и оланныд? — медбӧрын юаліс Василий Васильевич.
 — Ог тай гажтӧмтчӧй, — серӧктыштіс Жанна. — Наташа помаліс институт, карӧ жӧ кольччис. Ӧні верӧс сайӧ лӧсьӧдчӧ петны. Регыд, гашкӧ, и пӧчӧн нин лоа. Кута внукъяскӧд ноксьыны. А учёнӧйыд меысь сідзи эз и артмы. Но сёрӧн тай тайӧс гӧгӧрвоан...
Василий Васильевич сэки майшасяна чужӧмӧн муніс Жанна дінысь. Код тӧдас сэсся, удайтчас-ӧ аддзысьлыны. Ӧд оз тшӧкыда сійӧ карад ӧні волывлы. Но ӧтиторйысь эз каитчы, мый институт бӧрын пыр жӧ муніс школаӧ. Код тӧдас на, лоис али эз сійӧ учёнӧйӧн. Дерт, степеньтӧ Жанна моз жӧ вермис нажӧвитны. А сыысь ӧтдор ӧд колӧ мыйкӧ кольны ас бӧртиыд, мед йӧзыс бурпырысь кутісны казьтывны тэ йылысь и уна во мысти. Со тай нӧ Жаннаыс кутшӧма жалитӧ, мый эз артмы сылӧн наукаӧ туйыс. Сідзкӧ, абу быдӧнлы сетӧма Енмыс колана мында сямсӧ. А кымынӧн нӧ учёнӧйӧн лоны татшӧм кӧсйысьыс. Томдырйиыд кажитчӧ, мый ставсӧ верман. А вӧлӧм, абу сідз. Колӧ сизимысь мӧвпыштлыны мыйкӧ вӧчӧм водзвылын.
Дерт, аслыс Жаннаыслы олӧмсьыс нинӧм нин ёнасӧ виччысьны. Но мед кӧть нылыс, сылӧн тшӧтш вирыс, шудаджык мамсьыс лоас. Василий Васильевич эськӧ и вӧзйӧ вӧлі мыйкӧ Жанналы ассяньыс, ӧд сылӧн жӧ нылыс, но Жанна чорыда ӧткажитчис. Ог пӧ кӧсйы, мед тэнад гӧтырыд коркӧ тӧдмалас та йылысь. Тшӧтш пӧ и тіян олӧмыд вермас торксьыны. А ми пӧ, эня-ныла, кыдзкӧ-мыйкӧ асьным нин бергӧдчам. И сэки Василий Васильевич выль синъясӧн видзӧдліс Жанна вылӧ. Кыдзи сійӧ кужӧ вылӧ пуктыны асьсӧ. Гашкӧ и, зэв на сьӧкыд эськӧ вӧлі татшӧмыдкӧд овнысӧ. И век жӧ сылы вӧлі зэв жаль, мый тадзи артмис олӧмас.
...Мӧд лунас Василий Васильевичлӧн ӧти курссаяс паныдасисны карса ресторанын. Но Жаннакӧд аддзысьлӧм бӧрын сійӧ кыдзкӧ веськодьпырысь нин видзӧдіс сы гӧгӧр гартчысь гаж вылас. Дерт, и чолӧмасис, и казьтыліс важсӧ, и кывзіс мукӧдӧс. Но кыдзкӧ пырмунігмоз. Ёнджыкасӧ мӧвпаліс ас кежсьыс. Со ӧд и тайӧ гаж вылас сійӧ казяліс, кутшӧм ёна ӧні торъялӧны сылӧн курссаясыс ӧта-мӧдсьыныс. Сэки, уна во сайын, быттьӧ ставӧн ӧткодьӧсь вӧліны. А ӧні, видзӧдлан да, пыр и гӧгӧрвоан, кодлӧн артмӧма олӧмыс, а кодлӧн абу, коді шуда, а коді сӧмын мукӧдлы завидьтӧ. Быдӧнлӧн со сылӧн курссаяс пиысь аслас тӧжд-мог, аслас оласног. И важсятӧ, кор ставӧн вӧліны ӧткодьӧсь, ставӧн шудаӧсь да эскисны сӧмын бурӧ, некор нин он бергӧд. А бергӧдчис кӧ важыс, Василий Васильевич эськӧ бара важ ногыс вӧчис. Сійӧ оз каитчы и некодлы ёнасӧ оз завидьты.
Семён Ивановичлы сӧмын некымын кывйӧн висьталіс больничаӧ ветлӧм йылысь. Нинӧм сэсся быдӧнлы, весиг матысса ёртлы, тӧдны, мый вӧлӧма на костын коркӧ.
А лун мысти Василий Васильевич кутіс нин тэрмасьны гортас, ылі пармаса сиктӧ. Тайӧ пӧрйӧ сійӧ сэтшӧма мудзис карын некымын лун бӧрын. И ӧнія карыс сылӧн уличаясӧн, ыджыд керкаясӧн, помтӧм машинаӧн да ас кежысь олысь йӧзӧн кажитчис и тӧдтӧмӧн, и бокӧвӧйӧн. А сиктын, коді важӧн лоис асӧн, сійӧс збыльысь виччысисны и гортсаясыс, и сиктса войтыр, кодъяскӧд сійӧ важӧн нин велаліс овны ӧти олӧмӧн. 


Сёрмӧм дзоридзьяс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 96-104 лб.>

Со эськӧ и воссисны дзоридзьясыд. Мичасьыс-мичаӧсь. Астраяс, гладиолусъяс, флоксъяс, розаяс. Пӧттӧдзыд кыскав нырнад налысь кольмӧдана чӧскыд дуксӧ. Нимкодясь сьӧлӧм бурмытӧдзыд. Збыльмисны Марусялӧн дзоридзьяс быдтӧм йылысь важся мӧвпъясыс. Медбӧрын лоисны жӧ сылӧн аслас сьӧлӧм бурмӧданторъяс. Мыйта да кутшӧм колӧ. Сӧмын тай эз вӧв ёна нимкодь на вылӧ видзӧдігӧн. Сы вӧсна, мый дзикӧдз висьмӧдчыны кутіс сійӧ. Ӧні дзоридзьяс вылӧ видзӧдігӧн синваыс сідзи и доршасис. Воӧны эськӧ зэв ёна найӧ Марусялы сьӧлӧм вылас. Но вын-эбӧсыс мукӧддырйи оз тырмы нимкодясьны. А сетыштіс на кӧ эськӧ Енмыс водзӧ вылӧ дзоньвидзалунсӧ. Мед нӧшта олыштны свет вылас да унаысь на аддзывны ас киясӧн быдтӧм дзоридзьяссӧ. Но со тай сьӧлӧмыс мукӧддырйи поткӧдӧмӧн поткӧдӧ, сӧмын лекарство и отсавлӧ. А бергӧдчывны кӧ эськӧ важас, эз жӧ сэтшӧма кут тэрмасьны, эз жӧ сэтшӧма вын-эбӧс жалиттӧг пессьы. Дзоньвидзалуныд тай донаджык вӧлӧма. Он мӧвпыштлы, мый коркӧ кутан каитчыны сійӧс весьшӧрӧ таргайтӧмысь. А ӧні мый, киссьӧм ватӧ он нин курав.
...Ачыс Маруся коркӧ сиктын чужліс-быдмыліс. Сэсся велӧдчӧм бӧрын уна мукӧд моз карӧ жӧ овмӧдчис. Но сиктысь эз торйӧдчыв. Быд гожӧм волывліс чужанінас. Радейтліс ветлыны вӧрӧ тшак-вотӧсла, ноксьыны град йӧрын, кӧні быдторйыс сылӧн вӧлі быдмӧ. Но сӧмын ӧтитор майшӧдліс: ылынкодь вӧлі чужан сиктыс карсяньыс. Слӧймыліс волыны сэтчӧ сӧмын отпускъяс дырйи да корсюрӧ шойччан лунъясӧ. А град выв пуктас бӧрсяыд ӧд быд лунъя дӧзьӧр колӧ. Сэк жӧ вӧрыд и кар бердад эм. Кор томджык вӧлі да бать-мамыс ловъяӧсь, окотапырысь на волывліс сиктӧ, но сэсся бӧрынджык и некод дорӧ ёнасӧ лои ветлыны. Бать-мамыс шойна вылӧ век кежлӧ унмовсисны. Чой-вокыс быдмисны да сідзжӧ разӧдчисны коді кытчӧ. И некод вылӧ лои кольлыны зіль да кужысь киясӧн пелькӧдӧм град йӧръяссӧ. Сэтчӧ жӧ пыравлыны кутісны сылӧн пуктасъясла кодъяскӧ. Тӧдісны, мый некодысь повны, некод на бӧрся кыйӧдчыны оз кут. Ачыс ӧд кӧзяйкаыс карын.
А удж кузя пӧдругаясыс важӧн нин чуйдісны Марусяӧс, ӧтка нывбабаӧс, вӧр участок босьтны да дача лэптыны.
 — Чӧв, ланьтӧй! — шулывліс Маруся налы. — Мый вылӧ нӧ ме сійӧс лэпта. Верӧсӧй кадысь водз муніс мӧдаръюгыдас. Сійӧ кӧ эськӧ вӧлі, колӧкӧ и смелмӧдчи на. Сэсся ӧд и челядьӧй муртса кок выланыс заводитісны сувтны. Кӧть эськӧ и ас кошта вылӧ нин петісны, но пыр на лоӧ налы отсыштны. А дачаыд ӧд, тӧда, ыджыд рӧскод кутас корны.
 — Эн пов! — такӧдісны сійӧс пӧдругаясыс. — Босьт участоксӧ. Ачыд он тӧдлы, кыдзи дачаыд кыптас. Босьтчан уджас да ставыс вочасӧн кутас артмыны. И ми моз жӧ сэсся быд лун дачаад мӧдан ветлыны.
 — Тіянлы ӧд кокни шуны, — ышловзьыліс Маруся. — Верӧсъясныд со ставсӧ вӧчӧны, ті налӧн мыш сайын сӧмын курганныд. А меным нӧ коді кутас отсавны? Кыдзи ставыс артмас? 
 — А челядьыд нӧ мый вылӧ? — эз сетчыны Марусялӧн ёртъясыс. — Кык пиӧс тай со коркӧ кості удитӧмыд быдтыны. Верстьӧӧсь нин. Тырмас найӧс пӧвадитны. Мед тшӧтш отсыштасны. Абу ӧд ӧтнадлы вылӧ сійӧ. А налы тшӧтш дачасьыд кутас вичмыны.
 — Сідз эськӧ да, — рама вочавидзліс Маруся да эз нин нинӧм воча шулы. А аслыс и збыльысь пыр окотаджык и окотаджык лои дачасӧ лӧсьӧдны. Збыльысь ӧд зэв уналӧн сійӧ эм. Удж вылын пӧдругаясыс тшӧкыда сы йылысь и сёрнитӧны, коді мый быдтӧ да ыджыд-ӧ урожай босьтӧ. Артмывліс на серти, мый дачатӧгыд некыдз оз позь. Сэсся ӧд сійӧ дзик кар бердас. Весиг уджалан лун помлань позьӧ автобусӧн журкнитлыны. А сиктӧдз ветлыны ылынкодь, да и туйыс лои дона. Рӧскодыс мыйта овлӧ быд ветліг-мунігӧн. Отсӧгыс жӧ сэні дзик некодсянь нин абу. Да и ачыс Маруся арлыда кутіс лоны. Абу кокни та ылнаӧ ветлыны да сэні пуктыны-быдтыны, мый лолыдлы колӧ. А тані ставыс син улад. И тӧдчымӧн донтӧмджык лоӧ.
Дерт, жаль жӧ эськӧ горт дортӧ эновтны. Синва петмӧн жаль. Сэні ӧд чужлӧма-быдмылӧма. Сэні коллялӧма челядьдырся медся гажа кадсӧ, код йылысь колисны сӧмын югыд казьтылӧмъяс. Но мый сэсся вӧчан. Он кӧ нин вермы сэтшӧм тшӧкыда сэтчӧ ветлыны. Кӧть дзикӧдз чужанінсӧ оз жӧ вунӧд. Кутас жӧ коркӧясӧ волывлыны. Сӧмын оз нин сэтшӧм тшӧкыда. И град йӧр вӧдитны сэні оз нин босьтчы.
А син водзас сэки сылы пыр и сувтліс аслас стрӧиттӧм на дачаыс. Мойдвывса ичӧтик терем кодь. Мичаник. Лӧсьыдіник. Орччӧн пывсян, юкмӧс, теплица. А град вылас мыйыс сӧмын абу! И гортса оз, и лук, и свеклӧ, и укроп, и картупель. Теплицаын со веж коръяс пӧвстын ӧшалӧны да лунысь-лун ёнмӧны ӧгурчи да помидор. Но медся мусаӧсь Марусялы дзоридзьяс, кодъяс быдмӧны градъяс помын да кодъяс бӧрся сійӧ торйӧн нин сюся видзӧдӧ. Сэтшӧм чӧскыд дукӧн ӧвтӧ насянь, мый сьӧлӧмыд топавлӧ нимкодьыдла. И ставыс тайӧ сылӧн аслас. Тані сійӧ коллялӧ став шойччан лунъяссӧ. Град йӧрын пӧттӧдз ноксьӧм бӧрын пывсьӧ-мыссьӧ аслас пывсянын да сэсся водӧ шойччыны. И сэтшӧм чӧскыда узьсьӧ да шойччыссьӧ тані. Дерт, бӧрынджык, арланьыс и став сикас град выв пуктасыс сылӧн тырыс. Пызаныд чегӧ. Оз нин ков лавкаысь ньӧбны..
...И медбӧрын Маруся смелмӧдчис, ыштіс уджвывса пӧдругаясыслӧн сёрни-басни вылӧ да ньӧбис аслыс участок кутшӧмкӧ козъя-пожӧмаинын. Тасянь и заводитчис сэсся сылӧн немортнога уджыс да то ӧтитор, то мӧдтор вӧсна помтӧм тӧжд-майшасьӧмыс. Кокни ӧд шуны, мый дача босьтчин стрӧитны. А видлы сійӧс кыпӧдны ӧткӧн, нывбаба киясӧн. Сэтчӧ жӧ, кор пияныс эз ошкыны мамыслысь тайӧ зэв смел воськовсӧ да ӧні эз ёна окотапырысь отсасьны. Кымынкӧ «оз ков», «мыйла таӧ босьтчин», «сӧмын виан асьтӧ» кывліс жӧ Маруся насянь. Но босьтчӧма кӧ, сэсся сёр нин коснытӧ.
Кор Маруся медводдзаысь тувччис аслас участок вылӧ, весиг шемӧсмис. Сылӧн син водзын вӧлі тшем вӧр. Багатыр кодь козъяс да пожӧмъяс. На костӧ тӧрӧдчӧмаӧсь кыдзьяс да пипуяс. Нӧшта улынджык нэриник бадьяс, чӧдлач да чӧд кустъяс. Кӧнсюрӧ крестасьлӧмӧн куйлісны важ, сісьмӧм нин пӧрӧм пуяс. Ӧти кывйӧн кӧ, нэмӧвӧйся вӧр. И колӧ ставсӧ сійӧс пӧрӧдны, мыръяссӧ бертны да сотны, пӧрӧдӧм вӧрсьыс стрӧитны керка да пывсян, а сэсся и градъяс лэптыны. Кор на ставыс тайӧ артмас? Марусялӧн ӧти здукӧ чужліс весиг мӧвп — ӧткажитчыны участоксьыс. Ен сыкӧд, кыдзкӧ-мыйкӧ сідз нин дачатӧгыс олас. Но та бӧрын пыр жӧ пиняліс да дивитіс асьсӧ. Кутшӧм жӧ сійӧ полысь вӧлӧма! Да ӧд сиктын чужліс-быдмыліс, а эз кӧнкӧ асфальт вылын тӧв чужъяв. Став сиктса уджыс сылы тӧдса. Ковмас кӧ и чера уджӧ на кутчысьлас. Босьтчӧма кӧ нин, колӧ вӧчны. А то пӧдругаясыс сы вылын серавны кутасны. 
И сэксянь Маруся водз тулыссянь да сёр арӧдз, быд шойччан лунӧ да став отпускъяссӧ коллявліс аслас дачаын. Дерт, дӧва мортыдлӧн эз ставыс сэтшӧм гылыда мун. Видзӧдлывліс орччӧн ноксьысь сусед-мужичӧйяс вылӧ, кутшӧм кужӧмӧн да тэрыба найӧ черъяснаныс вӧдитчӧны да завидь босьтліс. Тӧкӧтьӧӧн и весалісны участокнысӧ. И со нин кыпӧдӧны мичасьыс-мича короминаяс. Быдӧн зільӧ мыйӧнкӧ ошйысьыштны ёрта ёрт водзас. То сигӧр вылас пуысь вӧчӧм зэв мича петук юр ӧшӧдас, то кильчӧ верандасӧ сідзи краситас-баситас, мый видзӧдан да збыльысь завидьыд босьтӧ, то жаравеча юкмӧс вӧчас. И кор налӧн кадыс быдлаӧ тырмӧ, кор найӧ быдтор удитӧны вӧчны? Но аслыныс ӧд вӧчӧны. Со и зільӧны. А сылӧн муртса на панӧма. И синваыс та бӧрын петавліс Марусялӧн. Но сэсся нӧшта нин скӧрмывліс ас вылас да нӧшта на ярджыка босьтчыліс уджӧ.
Збыльысь эз вӧв кокни сылы. Пӧрӧдчигас корлывліс отсӧг вылӧ верстьӧ пиянсӧ. Но найӧ велалӧмаӧсь карса кокни олӧм дорад да ӧтдортчисныджык сьӧкыд уджсьыд. Дерт, эз жӧ лысьтлыны ӧткажитны мамыслы да корсюрӧ волывлісны. А мыйта нокыс вӧлі пуяссӧ лебёдкаӧн пӧрлӧдлігӧн. Пияныс черӧн гӧгӧр кералӧны пожӧмлысь либӧ козлысь подув вужъяссӧ. А Маруся сэк кості зэвтӧма лебёдка да став вынсьыс йӧткӧ воропӧдыс то ӧтарӧ, то мӧдарӧ. А пуыс оз сетчы. Оз кӧсйы пӧрны. Дона сылы олӧмыд. Ружтӧ лёкысь да нора ышлолалӧ, быттьӧ збыльысь норасьӧ кодлыкӧ. Кӧть эськӧ гӧгӧрыс став вужъяссӧ нин кералӧма, но багатыр кодь пу сӧмын муртса лайкъялӧ, кытчӧдз пияныс оз матыстчыны мамыс дорӧ да ӧтвылысь заводитны йӧткавны лебёдка воропсӧ то ӧтарӧ, то мӧдарӧ. Пыр сьӧкыдджык йӧткавны воропсӧ. Ышкӧны-пушкӧны мудзӧмысла пӧрӧдчысьяс. Медбӧрын пуыд сетчыны жӧ кутӧ да нӧшта нин гораа ружӧктӧ, а сэсся ыджыд горӧн швачкысьӧ-пӧрӧ орччӧн сулалысь пуяс костӧ. И тадзи зэв унаысь лоӧ зэвтлыны лебёдкасӧ. А сэсся колӧ увйыны пуяссӧ. Чинтавны найӧс колана кузьта кражъяс вылӧ, мед керка лэптыны шогмисны да кырссьыны гогынӧн. А мыръяссӧ перъявны да сотны.
Ок и сюрлывліс жӧ мудзыс Марусялы. Сьӧкыд удж вӧснаыс юр вежӧрыс бергӧдчыны кутліс. Но шойччыштас да бара водзӧ. А выльлунъясӧ удж вылас локтӧм бӧрын весиг эз ас садяс быттьӧ вӧвлы. Ки-кокъясыс рудзмунӧмаӧсь. Дзик кутшӧмкӧ пӧрысь пӧч моз кабинет кузя лётъялігтырйи ветлӧдліс. Абу небось аслас пӧдругаяс кодь, кодъяс сӧмын пышкайяс моз чивъялісны сы дорті. Вежон помланьыс тай бӧр жӧ веськавліс мудзыс. А сэні со бара выль «шойччан» лун. Дерт, кодкӧ, гашкӧ, и шойччыны кутас, а сійӧс дачаын удж виччысьӧ. Кад нин и керка места дасьтыны да важӧн нин кырссьӧм керъясссӧ чукӧртны.
Эз сӧмын верстьӧ нин пияныс тайӧ кадас отсасьны сылы. Ковмис медавны керкасӧ тшупны бокӧвӧй йӧзӧс. Ачыс ӧд Маруся абу мужичӧй, эз тшупсьывлы. Кӧть эськӧ ӧні выль керка лэптігӧн и черӧ тшӧтш кутчысьліс. Тшупсьысь мужичӧйяс первойсӧ серамсорӧн видзӧдлывлісны киас чера нывбаба вылӧ. Дивӧ кодь налы вӧлі тшупсьысь нывбабаыд. Но кор аддзисны, мый кӧть оз сэтшӧм мичаа да шыльыда, а век жӧ сылӧн мыйкӧ артмӧ, эз сэсся серавны. Мӧдарӧ, пыр велӧдыштісны, кыдзи мый бурджыка вӧчны. Ӧти матыстчас оз вермы терпитнысӧ да шуас:
 — Тэ, нылӧй, чертӧ со этадзи кут, мед стӧчджыка инмас. 
Сэсся видзӧдлас, кыдзи Маруся сылӧн велӧдӧм серти черсӧ кутӧ да зумыша шуас:
 — Абу жӧ эськӧ тайӧ нывбаба удж да.
А Маруся сӧмын югнитлас скӧрысь сы вылӧ синнас. Сэсся кодкӧ мӧд небыдика вештыштас кинас чера Марусяӧс:
 — Часлы, ме лӧсьӧдышта, а тэ неуна шойччышт.
Мужичӧйыд мужичӧй и эм. Некымынысь черӧн инмӧдчылӧм бӧрын сэтшӧма мича паз артмӧ, мый аслыс Марусялы нимкодь.
Коркӧ сэсся чом кодь керкаыд и вевт улӧ воис. Но ӧд колӧ на и пывсян лэптыны, и юкмӧс кодйыны, и потшны участок гӧгӧрсӧ. Мыйта вын-эбӧс та вылӧ ковмис Марусялы, ӧтнас Енмыс тӧдӧ. Синсьыс би петмӧн зілис. Гӧгӧрвоис, мый отсӧгыс сылы сэсся пӧшти некодсянь. Пияныс оз жӧ быд пӧраӧ эштыны. Налӧн асланыс тӧжд-могъяс. Со и ичӧтик пывсянсӧ сылы сӧмын паннысӧ отсалісны, а сэсся сійӧ ачыс посньыдик керъясысь стрӧйбасӧ тшупис, гезйӧн лэпталіс вылыс керъяссӧ. Быдторйӧ ковмис велӧдчыны. Сӧмын юкмӧссӧ тай кодйыны пияныс жӧ волісны-а.
Кутшӧм нимкодь ӧні вӧлі Марусялы, кор аддзис, мый и сылӧн, кыдзи и мукӧдъяслӧн, керкаторйыс лои. Эм нин юр сюянін. Позьӧ узьлыны тані. Шойччыны карса гора шыясысь. Дерт, кутшӧм шойччӧм дачаад, зіль кӧзяйка туйӧ кӧ асьтӧ пуктан. Тані век тырыс нокыд. Колӧ ӧдйӧджык лэптыны нэмӧвӧйся мусӧ, градъяс вӧчавны, вынсьӧдны найӧс да пуктыны-кӧдзны, мый лолыдлы колӧ.
Кузя-визяӧн эштіс жӧ Марусялӧн дачаыс. Но кымын гожӧм ковмис пессьыны коркӧя козъя-пожӧма вӧраинын. Быттьӧ нинӧм нин сэсся оз ков вӧчны. Градъяс вылын ставыс сідзи и нюжӧдчӧ-кайӧ вывлань. Мыйыс сӧмын сылӧн сэні оз быдмы. А градъяс помланьыс мичасьыс-мича дзоридзьяс, кодъясӧс Маруся сэтшӧм ёна радейтӧ. Ачыс ветлӧдлӧ градъяс костӧд. Весалыштас ёгсӧ, сулалыштас дзоридзьяс дорын, налысь чӧскыд дуксӧ нырнас кыскигӧн. А сэсся рытланьыс ломтӧ пывсян да пывсьӧм-мыссьӧм бӧрын рытывбыд пукалӧ то веранда вылын, то керкадорса лабич вылын. Кывзӧ лэбачьяслысь сьылӧм-дзользьӧмсӧ да аслыс оз эскыссьы, мый ставыс тайӧ сылӧн. Кӧть мый, а оз на быд нывбаба сы моз сяммы аслас киясӧн дача кыпӧдны. А сійӧ со босьтчис и вӧчис. Дерт, и пияныс, и бокысь медалӧм мужичӧйяс отсӧгӧн жӧ. Но эз тай повзьы. Стрӧитіс. Бокӧвӧй мужичӧйяс бӧрынджык нин шензьылісны ас костаныс Маруся вылӧ видзӧдлывлігӧн, кытысь пӧ тайӧ аньыслӧн та мында зільлуныс да вын-эбӧсыс? Миянлы пӧ и то лоӧ пӧсь петтӧдз уджавны, а сійӧ пӧ весиг оз быттьӧ и мудзлы. И ошкывлісны нывбабаӧс син водзаныс. А Маруся сӧмын гӧрдӧдліс тайӧ ошкӧмсьыс. Но тӧдісны кӧ эськӧ найӧ, кутшӧм ёна сійӧ мудзлывліс. Сӧмын некутшӧма эз петкӧдлы мудзӧмсӧ йӧз водзын. А весиг збояліс на. Такӧдліс асьсӧ сійӧн, мый мӧдысь дачаас кутас сӧмын шойччыны волывлыны да пияныслы жӧ сылӧн стрӧйбаыс кольӧ. Но со дась нин дачаыс, а век жӧ абу быд здукӧ Марусялӧн сьӧлӧмыс ас местаас. Медсясӧ сы вӧсна, мый весиг ӧні оз ошкыны пияныс Марусялысь дача вӧснаыс дугдывтӧг пессьӧм-вийсьӧмсӧ.
Со тӧрыт на кыкнан пиыс кымынӧдысь нин бара кутісны вензьыны мамыскӧд.
 — Мамук, висьтав меным, мый тэныд оз тырмы? — юаліс ыджыдджыкыс. — Мыйла тэныд сэтшӧма колӧ дачаыс? Артыштны кӧ, тэ дас пӧв унджык нин рӧскодуйтін сы вылӧ, мыйта сійӧ збыльысь кутас сетны. А ачыд со узьӧм ни олӧм он аддзыв. Весиг зумышджыкӧн кутін лоны. Олім нин эськӧ кыдзкӧ-мыйкӧ тэнад дачатӧг.
А ичӧтджык пиыс сэк кості быттьӧ биӧ карасин койыштіс:
 — Бурджык эськӧ, гежӧдіника кӧ ас чужан сиктад бӧр кутін ветлӧдлыны. Ми, кык вок, вӧлім неважӧн сэні да зэв ёна дивитісны йӧзыс, мый вунӧдны кутім ассьыным сиктнымӧс. Збыльысь ӧд пӧль-пӧчлӧн керкаыс сідзи идӧртӧг и коли сулавны. Некодлы быттьӧ сійӧ оз ков. А тэтӧг ми огӧ жӧ лысьтӧй сэтчӧ пыравнысӧ.
Сьӧлӧмсӧ Марусялысь кырыштісны сэки тайӧ кывъясыс. Сэтшӧм эз ло лӧсьыд сылы мыйлакӧ и пиян водзас, мый дивитісны сійӧс чужан сиктас дыр волытӧмысь, и ас водзас, мый збыльысь вунӧдны кутіс бать-мамыслысь гуяссӧ. Но правдайтчыны на быттьӧ кӧсйис:
 — Тіянлы жӧ ӧд стрӧиті дачасӧ. Мӧдысьджык ог кут вермыны да ог кӧ нин ло сэсся, тіянлы сійӧ кольӧ. Кутанныд сэні и аслыныд пызан вылад мыйсюрӧ быдтыны, и пывсьыны-мыссьыны шойччигмоз волывлігӧн.
Но ыджыдджыкыс бара торкис мамсӧ:
 — Дачаад ӧд ноксьӧмыс унджык сюрлӧ. А миянлы гожӧмнас окота и шойччыштны. И вӧр-ваӧд келалыштны, и кытчӧкӧ бокӧджык, ыджыд каръясӧ волыны. А тэ ӧд, мамук, лӧгась кӧть эн, дачасьыд ӧтдор нинӧм эн кут аддзыны. Весиг со омӧльтчин быдӧн.
Эз тӧд, мый вочавидзны Маруся пияныслӧн татшӧм кывъяс вылас. Дерт, найӧ карын быдмисны. Велӧдчӧм йӧзӧн лоисны. И найӧс оз сэтшӧма кыскы му дорас. А сійӧ сиктса мортӧн на асьсӧ лыддьӧ. Велалӧма вӧлі ичӧтдырсяньыс на мамыскӧд орччӧн гожӧмъяснас град йӧрын ноксьыны. Да и кыдзи нӧ сэсся град выв пуктасъястӧгыс. Збыль, лавкаын ставыс тайӧ эм. Но ас быдтӧмыд век жӧ нин ас. Век нин чӧскыдджыка пырӧ. Но мыйлакӧ тай оз кӧсйыны гӧгӧрвоны сійӧс пияныс.
Дерт, дзоньвидзалун йывсьыд найӧ стӧча казьтыштісны. Ӧні, кор дачаыс дась нин и ставыс сэні пушкӧ-быдмӧ да дзоридзалӧ, пыр тшӧкыдджыка Марусяӧс кутіс топӧдлыны сьӧлӧм бердтіыс. Кӧть эськӧ дача пантӧдзыс сыысь дзоньвидзаджыкыс ас арлыдаяс пӧвстын ӧдвакӧ сюрліс. Кымын во оліс да эз тӧдлы некутшӧм висьӧм. Пыр кыліс асьсӧ збодерӧн. А ӧні мый? Сылӧн уджвывса пӧдругаясыс век на важ кодьысӧсь, кор сійӧ сэтшӧм жӧ визув вӧлі, а Маруся гӧрбыльтчыштіс тайӧ вояснас, чужӧм вылас чукыръясыс содыштісны, син гуранъясыс вӧйисны. А дерт. Абу ӧд кокни нывбабалы некымын воӧн лэптыны татшӧм теремтӧ. Мыйта лои тайӧ каднас котравны лавкаясті, базаясті, шыӧдчывны коммерсантъяс дінӧ, чуктӧдны абутӧм нин сьӧмсӧ то кутшӧмкӧ плака, то кирпич, то шипер, то куйӧд вылӧ. Быдторйысь колӧ мынтысьны. Гашкӧ, и збыльысь правӧсь пияныс. Рӧскодыс зэв ыджыд лоис. И кор на ставыс тайӧ бурӧн бергӧдчас. Кымын узьтӧм вой дугдывтӧг майшасьӧм вӧснаыс коли Марусялӧн. Тӧдліс кӧ эськӧ кодкӧ. Сэтчӧ жӧ ӧд и збыльысь мужичӧй пыдди ковмыліс уджавны. Сы мындаысь сьӧкыдторъяссӧ лэпталіс. Со ставыс тайӧ и тӧдчыны кутіс сьӧлӧм вылас.
...Ӧні Маруся гожӧмъяснас важ моз ветлывліс дачаас. Ёнджыкасӧ ноксьывліс ӧтнас. Пияныс, кодъяс тайӧ каднас гӧтыраӧсь и котыраӧсь удитісны лоны, сідзи и эз велавны мамыслӧн дача дінас. Корсюрӧ тай волывлісны жӧ, кор мамыс мырдӧн-сорӧн корліс аслыс отсӧг пыдди то куйӧд новлыштны, то градъяссӧ отсавны гӧрыштны, то нӧшта кутшӧмкӧ сьӧкыдджык удж бергӧдны. Сэки Маруся ас тӧдлытӧгыс бара заводитліс висьтавлыны пияныслы, мый сійӧ таво кутас вӧдитны дачаас да ыджыд-ӧ урожай босьтас. Но пияныс кыдзкӧ гӧгӧрвотӧма да весиг жаляддза видзӧдлывлісны мамыс вылӧ. Кывзісны жӧ эськӧ, эз торклыны сійӧс. Но тӧдчӧ вӧлі, мый найӧ дзик мӧдтор йылысь мӧвпалісны. Жаль вӧлі налы мамыс, мый сӧмын дачаыс и лоис сылӧн олӧмын медтӧдчананас да код вӧсна сійӧ ёна водзджык пӧрысьмис. Но эз лысьтны ӧбӧдитны асланыс кывъясӧн. Мед пӧ нин висьтасьӧ пӧттӧдзыс. Но Маруся казявліс пияныслысь чӧла кывзӧмсӧ да пыр жӧ гӧгӧрволіс, мый найӧс эз вӧрзьӧд сылӧн висьтасьӧмыс. Та бӧрын сійӧ ачыс ланьтліс да зілис гӧгӧрвоны ас кежысь, коді прав тані, сійӧ али сылӧн пияныс.
Веськыда кӧ ӧд, збыльысь сідзи и лои. Верӧс кулӧм бӧрас регыд мысти дачаыс и кутіс босьтны сылысь став олӧмсӧ. И эз нин сэсся таысь кындзи нинӧм кӧсйы тӧдны. Да сійӧ ӧмӧй сӧмын татшӧмыс? Со кымынӧн быд лун ветлывлӧны кар сайӧ, асланыс дачаясӧ. Став автобусыс век тыр йӧзӧн. Дерт, кызвыныс арлыдаӧсь жӧ. Налӧн, кыдзи и Марусялӧн,став олӧмыс бергалӧ асланыс дача гӧгӧр. Автобусӧ пуксьӧм бӧрын пыр кылан ӧти и сійӧ жӧ сёрни, коді мый пуктіс, кыдзи дӧзьӧритӧ да уна-ӧ кӧсйӧ арнас босьтны. Мӧдтор насянь сэсся сьӧкыд мыйкӧ кывны. А том йӧзыд дачаад и збыльысь оз унаӧн ветлыны. Найӧ ӧд, кыдзи и сылӧн пияныс, мӧдджык олӧмӧн олӧны.
Но, гашкӧ, сійӧ збыльысь абу прав. Бӧръя кадас тай гортыс пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка вӧтӧ уськӧдчывлӧ-а. Быттьӧ кодкӧ корӧмӧн корӧ сійӧс сэтчӧ. Маруся эз нин ӧтчыд казьтыштлы чужан сиктсӧ, кодӧс сійӧ бӧръя воясӧ пӧшти вунӧдіс дача вылас ноксьӧм вӧснаыс.
Но сэсся татшӧм мӧвпъяс бӧрас Маруся важ мозыс яра босьтчыліс ноксьыны, дугдывтӧг мыйкӧ зэв тэрмасьӧмӧн вӧчис, мед лӧньӧдны ассьыс майшасьысь сьӧлӧмсӧ. И буретш тайӧ кадас сьӧлӧмыс бара заводитліс ёнтыны морӧс пытшкас, кӧсйис чеччыштны голятіыс. Быть ковмыліс ӧвсьыштлыны, пуксьывны шойччыштны, ньылыштны таблеткаяс. Но юрас мӧвпъясыс дугдывтӧг жуисны-гудрасисны. Збыльысь ӧмӧй сэсся некодлы оз ков сылӧн дачаыс? Кулас да сідзи и кольӧ! Мыйла нӧ сідзкӧ сійӧ татшӧма пессис тані, жугӧдіс асьсӧ, дзоньвидзалунсӧ кытчӧкӧ воштіс, оз кӧ ков сылӧн киясӧн вӧчӧмторйыс некодлы? И курыд синва войтъяс заводитлісны тюргыны сылӧн чукырӧсь нин бандзибъяс кузяыс. Кӧть эськӧ недыр мысти бара жӧ дивитліс асьсӧ лишнӧй шогсьӧм-майшасьӧмысь да бара яра босьтчыліс уджӧ. 
Но гӧгӧрвоис нин Маруся аслас нывбаба сьӧлӧмӧн, мый мыйкӧ эз кут тырмыны сылы. Весиг со ӧні мичасьыс-мича дзоридзьяс вылӧ видзӧдігӧн сьӧлӧм вылас вӧлі деливӧ, эз нин коркӧя моз кыптыв нимкодьлуныс. Быттьӧ эз кутны ковны сэсся и дзоридзьясыс. Сы вӧсна, мый сёрмисны найӧ.
Со тані сійӧ ноксьӧ лун-лун ӧтнас. А тшӧкыда-ӧ юавліс пияныслысь, колӧ оз сылӧн уджыс налы? Дерт, дась вайӧмтӧ сёйӧны жӧ эськӧ. Но пыр дивитӧны мамсӧ, мый зэв ёна виӧ асьсӧ. А татчӧ найӧс збыльысь он нин кыскы. Сідзкӧ нӧ мыйла сійӧ та мында во виис дача вылас, оз кӧ тайӧ мойдвывса теремыс некодлы ков? Та вӧсна весиг чужан сиктсӧ дзикӧдз вунӧдіс. А позьӧ ӧмӧй тадзи? Сійӧс кӧ асьсӧ вунӧдасны кулӧм бӧрас? И весиг кӧдзыд ньылӧмӧ шыбитліс Марусяӧс.
...Локтан шойччан лун водзвылас Маруся восьлаліс эз дачаӧ мунысь автобуслань, а автопавильонлань. Шуис босьтны чужан сиктӧ билет. Дачаыд кыдзкӧ-мыйкӧ виччысьлас. Кӧть зэв жӧ жаль эновтны сійӧс, сы мында во, сы мында вын-эбӧс видзӧма сы вылӧ да. Сэсся ӧд сылӧн внук-внучкаяс быдмӧны. А дача вӧснаыс сійӧ накӧд прамӧя оз и удит аддзысьлыны. «Дача бабӧн» пӧ нин сійӧс нимтӧмаӧсь ичӧтъясыс.
Тайӧ мӧвпъяс бӧрас Маруся долыдджык сьӧлӧмӧн нин восьлаліс автопавильонысь петӧм бӧрын гортланьыс, быттьӧ ыджыд из уси сьӧлӧм вывсьыс. Колӧ вӧлі лӧсьӧдчыны сиктӧ ветлігкежлӧ. Кежалас бать-мам гу вылас, пыралас матыссаяс да тӧдсаяс ордӧ. Со и колӧ гӧснеч ньӧбны.
А мый дачаыскӧд вӧчны, бӧрас тыдовтчас. Но сьӧкыд, зэв сьӧкыд сыысь эновтчыны. Ӧтарсянь кӧ, кыскӧ сійӧ ас дінас. Торйӧн нин аслас, кӧть и сёрмӧм нин, дзоридзьяснас. Нинӧм нин шуны град выв пуктасъяс йылысь, кодъяс выль гожӧмӧдз тырмӧны. А мӧдарсянь кӧ!.. Нокыс, нокыс мыйта! Сэтчӧ жӧ и висьӧмыс кӧласис. Сэсся и пияныс со паныдӧсь: виин пӧ тэ асьтӧ аслад дачанад. А мыйкӧ быть ковмас вӧчны...


Педь Коль дона вольпасьын узис
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 24-28 лб.>

Кымын тӧлысь коли сійӧ лоӧмторсяньыс, а сиктсаяс ӧнӧдз на серамсорӧн казьтылӧны, кыдзи Педь Кольлы карын лоӧма узьны. Быдысь, кор мужичӧйяс куритчигмоз артельӧн чукӧртчасны да сэтчӧ тшӧтш Педь Коль веськалас, век нин кодкӧ да кодкӧ сы дорӧ шмонитігмоз шыӧдчас:
 — Ноко, Микулай, висьталышт бур йӧзыслы, кыдзи тэнӧ карын дона вольпась вылад узьтӧдісны.
Мӧдыс эськӧ дӧзмӧмпырысь моз ӧвтыштас жӧ кинас, ӧвсьӧй пӧ нин, кымынысь пӧ ме тіянлы та йылысь мойдлі. Но кытчӧ воштысян ыззьӧм нин мужичӧй чукӧрысь. Сідз-тадз наысь он на мын. И со бара Педь Коль ӧзтӧ ассьыс радейтана «беломорсӧ» да кымынӧдысь нин тэрмасьтӧг заводитӧ висьтавлыны карӧ коркӧя ветлӧм йылысь.
...Со тадзи ставыс вӧлі. Совхозын гожся страда уджысь дыр виччысьӧм бӧрын буретш сьӧм сеталісны. Зэв нимкодь быдӧнлы вӧлі. Кӧть эськӧ таӧдз унаӧн ропкӧдчисны. Ёрисны ассьыныс юралысьясӧс. Но сьӧмыд тай ӧдйӧ миритӧдӧ. Некод нин эз казьтывлы важсӧ. Унаӧн орчча карӧ шуисны веськӧдчывны медколана тӧварла. Сиктад магазин джаджъясыд кушӧсь. Марья гӧтырыс мукӧд вылӧ видзӧдӧмӧн тшӧтш нарадитіс Педь Кольӧс карӧ.
 — Ветлы, — шуӧ, — Микулай, челядьыдлы тӧвся сапӧг да куртка ньӧб, а то пасьтӧм ракаяс кодьӧсь нин ветлӧны.
Педь Кольлы, небось, дыр тшӧктыны оз ков. Турӧб кодь яр. Пыр дась мыйкӧ вӧчны. Зэв ӧдйӧ мича дӧрӧм-гач пасьталіс, камашиасис, вылысас болонь куртка чӧвтіс да котӧрӧн мӧдӧдчис автобус виччысянінлань, кӧні унаӧн кодь нин чукӧрмисны. Оз ӧд зэв тшӧкыда удайтчывлы карса асфальт кузяыд гоннялыштны да мича кока нывъяс вылӧ кыйкнитлывлыны. Мый кӧть и витӧд дас вылӧ петіс. Пӧсь вирыд тай ассьыс на корӧ. Сӧмын удитіс гӧтырыс медбӧрын Педь Кольлы горӧдны, кыдзи ӧд век миян овлывлӧ:
 — Ерӧмакань! Эн кӧть ю сьӧмтӧ. Сэки гортад ог сибӧд!
 — Ог-ог-ог! — ылысянь нин быттьӧ нерыштіс гӧтырсӧ Педь Коль, мед сӧмын мынтӧдчыны сылӧн дӧжналӧмысь. Сэк жӧ и автобус нин вӧлі матыстчӧ, коді орчча карӧ часӧн вайӧдас.
Карад тай пӧраыд ӧдйӧ, вӧлӧмкӧ, кольӧ. Пока Педь Коль корсис ӧтитор да мӧдтор, пока тэчис став ньӧбӧмторсӧ ыджыд сумкаӧ, рытгорувлань нин кутіс катовтны. Кад автопавильонӧ мӧдӧдчыны. Педь Коль бура помнитіс Марья гӧтырыслысь шуӧмсӧ да эз ёна кыйкъяв магазинъясын вина джаджъяс вылӧ. Но ӧні, кор ставсӧ вӧлі ньӧбӧма да эз нин сэтшӧм донаысь, кужӧ ӧд вӧлі бӧрйысьнысӧ, быттьӧ ачыс сюра лешакыс кутіс тойлыны Педь Кольӧс видлыштны курыдторсӧ. Сідзи и зыньгис пель водзас гожся наян ном моз:
 — Колӧ мыськыштны ньӧбӧмторсӧ. Мый кӧть и гулькнитан румка-мӧдтӧ, нинӧм тэкӧд оз ло. Автобусад бӧр мунігмозыд и палялан. Гӧтырыд весиг оз казявлы.
Нӧшта недыр кутчысис Педь Коль, быттьӧ полыштіскодь на гӧтырыслӧн бӧръя кывъяссьыс. Медбӧрын ас кежсьыс чорыда ёрччыштіс. Мый лоан ло! Оз ӧд сійӧ став ӧстатки сьӧмсӧ ю. Муртса видлыштас да и тырмас. Мыйта лои кар кузяыс ветлӧдлӧма, кымын магазинӧ пыралӧма. Сэсся и колӧ жӧ важ ӧбича серти ньӧбӧмторсӧ кӧтӧдыштны, мед бурджыка новлыссяс да дырджык оз киссьы. Да и абу нин Педь Кольыд сэтшӧм юысь, мед кӧть и дӧжналыштлывлӧ гӧтырыс. Лун и вой муркӧдчӧ совхозын аслас тракторӧн. Гортас став удждонсӧ вайлывлӧ. Сӧмын мукӧддырйи, кор дӧзмас мый вылӧ кӧ да скӧрмӧдасны сійӧс, сулея босьтлывлӧ. Но бӧрас тӧлысь чӧж жӧ таысь и каитчӧ.
Татшӧм мӧвпъясӧн матыстчис сійӧ ӧти киоск дорӧ да корис вузасьысьлысь сур тыра кык кӧрт банка. Лыддьынысӧ, дерт, эз куж, абу миян ногӧн гижӧма да. Ылі му сайса юанторйыд пӧ чорыдджыка вартас. А ме пӧ тайӧн нинӧм на ог ло. Эз ылӧ и мун, окотаыс дэльӧдіс да. Киоск саяс сайӧдчыштіс да сэні и гулькнитіс кыкнан банкасӧ. Уна-ӧ нӧ тайӧ юантор верстьӧ мужичӧйыдлы? «Пол-литраысь» сӧмын неуна унджык.
Пыр жӧ долыдджык лоис Педь Кольлы сьӧлӧм вылас. Ставыс гӧгӧр кутіс кажитчыны гажаӧн, сӧстӧмӧн да мичаӧн. Эз нин сэтшӧм стрӧгӧн кут петкӧдчыны гӧтырыс. Да и абу сійӧ сэтшӧм нин скӧр. Мӧд ногӧн кӧ, видлы нэм чӧжтӧ дояркаавны да нёль челядьӧс быдтыны. Дерт, мелілуныд оз век тырмы. А сійӧ сылӧн кутӧда. Дугдывтӧг семья вӧсна пищитчӧ. И челядьыс, ен сыкӧд, бура быдмӧны. Окота вӧлі та йылысь кодкӧдкӧ радпырысь юксьыштны мӧвпъясӧн. Окота вӧлі быдӧнӧс кутлыны да окавны. Чужӧмыс сылӧн банйыштіс быдсӧн. Нимкодь, мый ставыс сылӧн ӧнӧдз лючки-ладнӧ олӧмас. И ас кежысь кутшӧмкӧ тӧдса сьыланкыв мургигтырйи Педь Коль мӧдӧдчис автопавильонлань. Кадыс эз на сэтшӧм ёна тэрмӧдлы. Автопавильонын аддзысис ас сиктсаяскӧд да мӧдіс гораа висьтавлыны налы, мый да кытысь удайтчис ньӧбны. И ачыс аслыс весиг сэки воис сьӧлӧм вылас, кутшӧм сійӧ сюсь да тэрыб ньӧбасьысь. Быдтор сылы удайтчис. Да и сьӧмыс на со зептас колис. Марья гӧтырыс, небось, ошкыштас таысь.
Но друг кыткӧ топӧдны кутіс сиктса мужичӧй Педь Кольӧс. Дундыны быттьӧ кутіс кынӧмыс. Быттьӧ писькӧдны кутісны сылысь гадьсӧ. Гӧгӧрвоис сэки Педь Коль, мый сурыд ассьыс на босьтӧ, ас кӧть ылі муса, мый видзчысьны эськӧ колӧ вӧлі сыысь кузь туйӧ петӧм водзвылын. Кутшӧм бур эськӧ вӧлі сурсӧ гортын нин видлыштны. Но оз тай тырмы ми воклы терпенньӧыд. Ӧні мый сэсся вӧчан, юӧма кӧ нин. Со тай пыр сьӧкыдджык и сьӧкыдджык терпитнысӧ.
Кыйкнитліс сэки Педь Коль автопавильонлӧн ӧти пельӧслань, мӧдлань. Пыр и аддзис колана жырсӧ, кытысянь ӧвтіс быдӧнлы тӧдса аслыснога дукӧн. Тэрмасьӧмӧн матыстчис сэтчӧ... Но мый нӧ тайӧ? Вӧлӧмкӧ, асмогасьӧмсьыд колӧ нин гоз-мӧд шайт мынтыны.
 — Тьпу, — сьӧлыштіс сэки Педь Коль. — Со татчӧдз нин воӧмаӧсь сӧтанаясыд. 
Неважӧн на шензьӧмпырысь тӧдмаліс, мый Москваын татшӧм сикас услугасьыд уна во нин, вӧлӧмкӧ, дон босьтӧны. А ӧні со и тані босьтчӧмаӧсь нажӧвитчыны морттӧ загреки суӧм вылын.
Но он на пӧръяв Педь Кольтӧ. Абу на сійӧ мӧмӧт. Оз удайтчы сылысь лишнӧй шайттӧ пычкыны, кӧть и эз этша коль зептас. Ӧдйӧджык котӧртіс сійӧ автопавильон сайӧ. Ӧд автобус вӧрзьытӧдз здук-мӧд и коли, да тэрмасьӧмӧн кутіс кӧтӧдны павильон пельӧссӧ. Пыр жӧ кокняммис лов вылас. Весиг окота лоис ӧнтая сьыланкывсӧ ас кежысь мургыштны. Но друг кодкӧ чорыда тшапнитіс сійӧс пельпомӧдыс, весиг эз на удит гачсӧ кизявны. Кӧть и эз вӧв полысь рӧдысь Педь Кольыд, десантнӧй войскаын ас кадӧ служитіс, но тайӧ пӧрйӧ дрӧгмуніс быдсӧн. Мый нӧ пӧ тайӧ лоис? Бергӧдчис, а сылӧн пельпом сайын тельняшкаяса, выль милицейскӧй формаа, беретъяса, кианыс резина бедьяса кык том мужичӧй.
 — Тэ нӧ, зонмӧ, мый общественнӧй пӧрадоксӧ торкалан? — пыр жӧ зэв стрӧга милиционеръясыд шыӧдчисны сы дінӧ.
 — Ме, ме ог торкав, — мӧмъялӧмпырысь нурбыльтіс сэки Педь Коль. — Со тай писькӧдны кутіс да эг вермы кутчысьны...
 — А тэ тӧдан, мый та могысь торъя жыр эм автопавильонас, — нӧшта стрӧгджыка шыӧдчисны сэки формаа мужичӧйясыд. — Быдӧн кӧ тадзи мӧдас, мый сэки артмас тані...
 — Менам сьӧмӧй эз тырмы сы вылӧ, — правдайтчигмоз дорйысис Педь Коль, — сӧмын сиктӧдз билет вылӧ кольыштіс.
 — А юнытӧ, небось, эм, — дивитыштісны Педь Кольӧс сійӧс кутысьяс, кор видзӧдлісны сылӧн гӧрдӧдӧм чужӧм вылӧ. — Со тай кыдзи дукыс паркйӧ тэсянь. Нинӧм он вӧч, ковмас протокол гижны да нуӧдлыны тэнӧ пальӧдчыштны.
Кӧдзыд ньылӧмӧ шыбитліс тайӧ кывъяс бӧрас Педь Кольӧс. Унаысь кывлывліс сійӧ тайӧ меддона гостиница йывсьыс, кӧні сӧстӧм перина вылын узьтӧдӧны, а узьӧмсьыс сы мында босьтӧны, мый сьӧлӧмыд быдсӧн ыркмунлӧ. Педь Коль шешъялӧмпырысь кывзывліс татшӧм висьтъяссӧ. Бур, мый эз сыкӧд ло тадзисӧ. Ачыс сэки ёна серавлывліс. А ӧні со и сійӧс виччысьӧ дона узяніныс. Зэв нора кутіс правдайтчыны Педь Кольыд. Висьтасис, мый ылі сиктысь, мый гортас керка тыр челядь. Но стрӧг зонъяс быттьӧ эз и кывны сійӧс да тэрмасьӧмӧн нуӧдісны неылын сулалысь лӧз рӧма машиналань.
Милицияын Педь Кольыд эськӧ бара на кутліс нора правдайтчыны, но сійӧс быттьӧ эз кывны. Нывбаба-доктор мерайтіс пульссӧ, а орччӧн пукалысь сержант Педь Кольлысь юасьӧмӧн гижис протокол. Неылын сулалысь кык милиционер дивитӧмпырысь видзӧдісны сиктса мужичӧй Педь Коль вылӧ, быттьӧ зоопаркса кутшӧмкӧ пемӧс вылӧ. Ӧтиыс сэк кості тэрмасьтӧг висьталіс мӧдыслы:
 — Тайӧяс, тыдалӧ, карад вина да сур юны и волӧны. Оз нин тырмы налы сиктыд.
Педь Коль сэки ёна дӧзмӧмпырысь видзӧдліс на вылӧ. Тӧдісны кӧ эськӧ дивитысьясыд, мый сійӧ лун и вой гӧрис-кӧдзис, страда кадӧ турун пуктіс, эз артась кадӧн, урожай идралігӧн со кынмаліс быдсӧн. И став сійӧ йӧв-яй-картупельсӧ, мый лои вӧчӧма и Педь Кольлӧн киясӧн, со тайӧяс жӧ ӧд сёйӧны. Вонас, гашкӧ, ӧтчыдысь и удайтчис шыбитчывны карӧ и со кытчӧ ас тӧдлытӧг веськаліс. И ӧні со сійӧс жӧ и, найӧс вердысьӧс, дивитӧны. Но видлы дорйысьны, жвучйӧдласны нӧшта дай. Мый нин насянь бурсӧ виччысян.
Кӧні нӧ олӧмас правдаыс? Но сӧмын чӧв оліс Педь Коль. Гӧгӧрвоасны ӧмӧй сійӧс тайӧ войтырыс...
Лэдзисны Педь Кольӧс водз асывнас, сӧмын на югдӧ вӧлі. Ӧстатки сьӧмсӧ босьтісны узьӧмысь. Весиг гортас мунны эз коль. Бур кӧть кӧлуйсӧ абу вӧрзьӧдӧмаӧсь. Ас сиктса удждіс сылы билет вылас. Дерт, Педь Коль эз лысьт висьтавны аслас узьӧм йылысь, мед эз кутны серавны сійӧс. Коркӧ эськӧ тӧдмаласны жӧ, но сэки дыр мыстиыд веськодь нин лоӧ ставыс.
А гортас та бӧрын Педь Колькӧд Марья гӧтырыс быдса тӧлысь эз сёрнит. Кӧть кыдзи эз висьтав, эз зіль гӧгӧрвоӧдны сійӧ гӧтырсӧ, мӧдыс сідзи и эз эскы, мый кык сур доз юӧм бӧрын пельӧс сайын асмогасьӧмысь ковмис дона гостиницаын узьны. А Педь Коль сэсянь сэсся сетіс аслыс кыв некор не ветлыны карӧ.

Кор бурдӧ дой
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 28-32 лб.>

Код тӧдас корсянь кутіс кисьмыны менам вир-яйын тайӧ ортсыса мыльыс. Кыдзкӧ тӧдлытӧг быттьӧ ставыс лоис. Первойсӧ кивыль эг вартлы. Мыйыс оз овлы да. Чайта, мися, сідзжӧ сьӧлыштігмоз прӧйдитас. Но лунысь-лун пыр ёнджыка кыліс кутшӧмкӧ тӧлӧн пӧльтӧм тайӧ дойыс. Сэсся эг нин кут вермы терпитны, гӧгӧрвои, мый сідз-тадз сійӧ оз прӧйдит. Быть ковмис шыӧдчыны врач дінӧ.
Ӧтитор менӧ шензьӧдіс пыр жӧ: некод на пиысь эз тӧд, мый тайӧ татшӧмыс да мыйла вермис лоны. Дугдывтӧг юасисны менсьым эскытӧм синъясӧн дой вылас видзӧдігмоз да довкйӧдлісны юрнаныс. Сэсся ыстывлісны ӧтиыс мӧд дінӧ, мӧдыс коймӧд дінӧ. Быдӧн на пиысь мыйкӧ ас кежысь кӧлдуйтіс менсьым дойӧс видлалігмоз, но таысь кокниджык эз лолы. Весиг кыдзкӧ кутіс вошны еджыд халата бурдӧдысьяс дінӧ эскӧмӧй. Мый бур вылӧ нӧ найӧ эськӧ велӧдчисны та дырасӧ, оз кӧ тӧдны, кыдзи бырӧдны менсьым дойӧс.
Торйӧн нин сьӧкыд вӧлі войнас. Сэки медъёна заводитліс ёнтыны дойыс. Быттьӧ ыджыд шылаӧн тшуклалӧны яйӧ. Быттьӧ кодкӧ ёсьысь-ёсь пиньясӧн йирӧ дояинсӧ. Быттьӧ чеплялӧны сэті зэв чорыд киясӧн. Тайӧ дойсьыс пемдывліс синмын да кӧдзыд ньылӧмӧ шыбитлывліс ставнас вир-яйӧс. И эг тӧд, мый вӧчны, кытысь кокньыдін корсьны. Кӧть ойзӧмӧн ойзы. Но ӧдвакӧ таысь личалас дойыс. Сӧмын зэв чорыда мурч курччывлі пиньясӧс да муртса аслым кывмӧн ымзыштавлі. И завидь вӧлі орччӧн узьысьяс вылӧ. Майбыръяс! Кымынӧд вӧт нин вӧталӧны. А ме со син куньны ог вермы. Сӧмын ымзыштавла да бергала дзугсьӧм да ньылӧмӧн кӧтасьӧм вольпасьын.
Чеччыла. Видзӧдла ӧшиньӧ. Сӧмын ӧтка-ӧтка бияс орчча керкаясын. Кодкӧ сэні ме моз жӧ, тыдалӧ, майшасьӧ да оз жӧ вермы унмовсьны. И кыдзкӧ таысь неуна овліс кокниджык. Сідзкӧ, ме абу ӧтнам татшӧмыс. Сідзкӧ, кодлӧнкӧ лолыс сідзжӧ сьӧкыда ветлӧ тайӧ пемыд войнас. Окота вӧлі шуны сылы тайӧ кадас: кутчысь жӧ мортӧй, кутчысь мый вынсьыд, эн усь ловнад, мӧдысь ӧд оз нин волы олӧмыд, со тай нӧ ме, кӧть кутшӧм абу сьӧкыд, век жӧ мый вылӧ кӧ эска на. Кӧть эськӧ тайӧ эскӧмыс муртса-муртса вирдыштлывлӧ юр вежӧрын.
Дерт, гортса эськӧ корсюрӧ садьмывлісны жӧ вольпась вылын менам кышакылӧм шыысь да унзіль синъяснысӧ тілигмоз пыр жӧ юавлісны менсьым:
 — Мыйла нӧ кӧть неуна он ойбыртыштлы? Сэтшӧм ӧмӧй сьӧкыд тэныд?
 — Ой, дугдӧй, — шуа, — энӧ вӧрӧдӧй менӧ.
Збыльысь, гӧгӧрволісны-ӧ менӧ найӧ татшӧм здукъясас. Бурджык нин мед чӧв олісны. Кыдзкӧ-мыйкӧ ачым нин бергӧдча аслам висьӧмӧн. Абу ӧмӧй ме сэсся мужичӧй. И ог кӧсйы сины татшӧм дойсӧ некодлы, ни тӧдсаяс, ни тӧдтӧмъяс пиысь. Кыдзкӧ-мыйкӧ ӧтнамӧс нин мед вӧдитӧ. И сэк жӧ быттьӧ жаль ачым аслым. Весиг кутшӧмкӧ шуштӧм да кӧдзыд мӧвп юр вежӧрӧ волывлӧ: збыль ӧмӧй лоӧ кувны-пезьдыны. Ӧд и абу на сэтшӧм арлыда. Буретш тыр-бур олан кад. Буретш казьтывны на эськӧ олӧма нин вояссӧ да виччысьны на мыйкӧ водзӧсьыс бурӧс да коланаӧс. И шогсьыс-шог овлӧ татшӧм здукъясас. Весиг синва войтъяс гӧгыльтчӧны пӧсялӧм чужӧм кузя. Быттьӧ вошӧма нин кытчӧкӧ бур вылас став надеяӧй. Но пыр жӧ зіля торкны ачымӧс татшӧм мӧвпъяссьыс: ланьт, эн лябзьы, яндысь, мый лоан ло, но асьтӧ кут.
Сӧмын асывводз кежлас тай сурмунлан жӧ быттьӧ-а, кор мудзӧмыс да узьтӧм войыс личкас тэнӧ. Но весиг вугралігас кылӧ ён дойыс и кор торйӧн нин ёнтыны кутас, бара садьмылан ымзӧмсорӧн.
Гортсаяс гӧгӧрвоисны нин менӧ да эз ёна юасьны, сӧмын чӧла ветлӧдлісны олан жырті, видзӧдлывлісны ме вылӧ майшасяна-тӧждысяна синъясӧн да тшӧктылісны ветлыны больничаӧ. А ме дӧзмӧмпырысь вочавидзлі налы: мися, кымынысь нин со ветлі, но эз тай вермыны кокньӧдны дойсӧ, эз вермыны нинӧмӧн отсавны.
И став олӧмыд прӧйдитлывліс тӧкӧтьӧӧн син водзад тайӧ здукъясас. Кутшӧм шудаӧсь кажитчисны кольӧм воясыс, ӧнія здукъясыскӧд кӧ ӧткодявны. Майбыр, кыдзи овсьылӧма. Нинӧм омӧльсӧ абу тӧдлыссьӧма. И бур, мый водзвыв он тӧд ассьыд став олӧмтӧ, ассьыд медся шог здукъястӧ. Тӧдін кӧ ӧд водзвыв, эськӧ узьӧм ни олӧм эз вӧв, эськӧ дугдывтӧг майшасьӧмпырысь виччысин сьӧкыд здукъяссӧ. И кымын матынджыкӧсь найӧ вӧліны, сымын шогджык эськӧ лолывліс сьӧлӧм вылад. Код тӧдас, вермис али эз эськӧ сьӧлӧмыд кутчысьны пыр матыстчысь шоглунсӧ виччысигӧн. А, гашкӧ, и эз вермы эськӧ виччысьнысӧ да потіс. Овлывлӧ тай со и татшӧмторйыс. А ӧні со, эн куж виччысьны, мый лун-вой вайӧ да тӧдлытӧг воис сьӧкыд дойыс. А, гашкӧ, тадзи и колӧ. Мед ставыс водзвыв тӧдлытӧг вӧлі. Сэки и олӧмыс оз кут петкӧдчыны сэтшӧм шогӧн да ковтӧмӧн.
И век жӧ матыстчывліс тайӧ сьӧкыда висян пӧраас сэтшӧм здук, кор сьӧд завидьӧн завидьтылі матігӧгӧрсалы, кор скӧрмытӧдз дӧзмывлі шуда видзӧдласысь, гажа серамысь, мича шмоньысь. Серӧктыштны эськӧ тшӧтш аслыд. Но кытчӧкӧ быттьӧ бырӧма-вошӧма серамлуныд, кыпыдлуныд. Ланьтӧй нин! Сераланныд сэні! А тӧдлінныд кӧ эськӧ ті менсьым дойӧс? И бара кыдзкӧ жалитыштлі ачым ачымӧс. И веськодьджык овлывліс сэки и мукӧдлӧн дойыс, кӧть эськӧ кодсюрӧлы, вермас лоны, тэысь на омӧльджык вӧлі. Но сьӧкыд гӧгӧрвоны сійӧ здукъясас ёрта-ёрттӧ, сӧмын ас йывсьыд ёнджыкасӧ мӧвпалан да кӧсъян, медым тэнӧ эськӧ и мукӧдъяс тшӧтш жалитыштісны, бурӧдыштісны. Со ӧд кытчӧдз вайӧдӧ висьӧмыд. И сэк жӧ бара пинявлывлі ачымӧс. Ог, ог кӧсйы некодлы лёксӧ! Ог кӧсйы, мед мукӧдкӧд татшӧмтор жӧ лоис. Бурджык, мед муніс кытчӧкӧ став висьӧмыс тайӧ му вывсьыс. Мед дугдывтӧг юргисны серам да гажа сёрни. Здук кежлӧ ӧд и волывлӧ мортыдлӧн олӧмыс. Кутшӧм нимкодь овлывлӧ сьӧлӧм вылад томдырйиыд. Кажитчӧ сэки, мый олӧмыс помтӧм, мый тэныд сетӧма овны му вежӧмдырӧдзыс. А кватитчан да, кольӧмаӧсь нин кытчӧкӧ и томдырыд, и шуда воясыд. Каитчан эськӧ сэки унаторйысь, но он тай бӧр ставсӧ косӧд. Мый олӧма, олӧма нин. Но мед сэсся. Абу пыр тэныд овны тайӧ му вылас. Абу ӧтнадлы став шудыс. Колӧ и мукӧдлы олыштны. И нинӧм завидьтыны кодлыкӧ. Тэнад олӧмлы ӧд сідзжӧ, веськыда кӧ шуны, позьӧ завидьтыштны. Эз нин вӧв сэтшӧм ставыс омӧль да гудыр.
Мӧвпъяс, мӧвпъяс. Дугдывтӧг со тадзи висигӧн жуисны юр вежӧрын. Повзьывлі весиг мукӧддырйи: ме-ӧ тайӧ, меным-ӧ юрӧ воӧны тайӧ мӧвпъясыс. И збыльысь-ӧ нин ме ас вежӧрын, эз-ӧ нин гудыртчы юрӧй. И тадзи со кымын лун да вой. Медбӧрын дугда нин вӧлі найӧс торйӧдны ӧта-мӧдсьыс, быттьӧ кутшӧмкӧ помтӧг визувтысь кисель кодь юӧд кывта кытчӧкӧ и ог тӧд, кытчӧ вайӧдас менӧ визулыс. Ставыс нин сэтшӧм веськодь овлывліс сэки. И збыльысь нин чайтлі ачымӧс кутшӧмкӧ торксьӧм мортӧн.
Но со пом, тыдалӧ, кутіс воны. Дугдывтӧг нин ойза. Медбӧрын эг нин вермы терпитны да рытланьыс гортсаяс нуӧдісны менӧ больничаӧ.
Абу жӧ тай став врачыс ӧткодь вӧлӧма. Эмӧсь жӧ на пӧвстын тӧлка да ыджыд сяма йӧзыс. Паныдаліс менӧ рудоват юрсиа, сюсь синъяса, ыджыд тушаа мужичӧй. Дыр юасис. Весиг кутшӧмкӧ стрӧглун сылӧн петкӧдчис. Мыйла пӧ татшӧм дыр кыскин, мыйла пӧ водзджык эн шыӧдчы татчӧ? А тӧдан ӧмӧй, кытчӧ колӧ шыӧдчынысӧ? Сэсся меным ставыс нин веськодь вӧлі. Медбӧрын сійӧ нӧшта ӧтчыдысь видзӧдліс менсьым дойӧс да стрӧг гӧлӧсӧн шуис: кыскынысӧ пӧ оз нин позь, пыр жӧ пӧ ковмас водны операция вылӧ.
И со ме ыджыд пызан вылын. Эскана синъясӧн видзӧда менӧ кытшалысь еджыд халата войтыр вылӧ. Полышта мыйыськӧ. Но менсьым полан мӧвпъясӧс, тыдалӧ, казялісны да такӧдісны: эн пӧ пов, ставыс лоас бур. 
Ог тӧд, кыдзи муніс операцияыс, сы вӧсна мый менӧ унмовськӧдісны. Но садьми мӧд лунас больнича палатаын да первойсӧ весиг эг гӧгӧрво, мый мекӧд. Дерт жӧ, сы вӧсна мый эг кыв ассьым дойӧс, коді сэтшӧм дыр мучитіс менӧ. Эскытӧма видзӧдлі гӧгӧр. Орччӧн куйлісны мукӧдъяс да корсюрӧ бергӧдчывлісны мелань. Пыр жӧ тӧдмасим ёрта-ёртнымкӧд. Ӧшинь пыр палатаӧ койис ассьыс югӧръяссӧ тулыслань нин бергӧдчӧм шонді. И буретш сэки пырис сійӧ рудоват юрсиа, стрӧг синъяса, ыджыд тушаа мужичӧйыд, коді и вундіс менсьым дойӧс. Друг нюммуніс ме вылӧ видзӧдігӧн. И воши сылӧн кытчӧкӧ став стрӧглуныс.
 — Но мый, садьмин нин? Нинӧм, ставыс лоӧ бур. Та бӧрын сэсся сё во на олан.
Ме нюммуні сылы воча да пыр жӧ кокниджык лои сьӧлӧм вылын менам бурдӧдысьлӧн тайӧ кывъяссьыс. Весиг окота вӧлі серӧктыштны, аттьӧавны сійӧс.
 — Но ковмас на недыр куйлыштны, мед пӧдлассяс ранаыс. Пыртӧ ог на лэдзӧй гортад, — содтіс сійӧ менсьым нюммунӧмӧс аддзӧм бӧрын.
И буретш палатаын куйлігӧн тайӧ лунсяньыс куті кывны ачымӧс дзик мӧд мортӧн. Кытчӧкӧ вошины жугыль да шуштӧм мӧвпъясыс. Быттьӧ эз и вӧвлыны найӧ. Весиг эз эскыссьы, мый неважӧн на сэтшӧм лёк вӧлі меным, мый кодлыкӧ завидьтылі, мый дась вӧлі кодӧскӧ нинӧм абусьыс пинявны. Друг кутіс кажитчыны сэки меным, мый выльысь вои аслам томдырся кадӧ, сэтшӧм кокни вӧлі лов вылын. Окота вӧлі кодлыкӧ шуны бур кыв, кодӧскӧ аттьӧавны, кодкӧдкӧ сералыштны нинӧм абу вылас. Менсьым мӧвпъясӧс быттьӧ гӧгӧрвоӧмӧн тулыслань нин бергӧдчӧм шонді дугдывтӧг койис ассьыс югӧръяссӧ палатаӧ да гильӧдіс сэні куйлысьяслысь чужӧмъяссӧ. Палатаын юргис бурдны нин заводитӧмъяслӧн негора сёрниыс. Ставӧн кылісны асьнысӧ ме кодьӧн, кӧть кымын арӧс налы эз вӧв. Быдӧнлӧн шуда чужӧмъяс. Быдӧн на пиысь зэв на дыр кӧсйис овны тайӧ свет вылас. Ӧні ас костаныс негораа варовитігӧн казьтылісны асланыс олӧмысь медся шуда здукъяссӧ. А ме чӧла куйлі да кывзі налысь висьталӧмсӧ. И сэтшӧм аслыспӧлӧс долыдлун кыпӧдчис сьӧлӧмын, мый окота вӧлі со эсійӧ ӧшинь сайын дзользьысь лэбачыс моз жӧ кыпӧдчыны вылӧ-вылӧ да нимкодьпырысь чолӧмавны став мусӧ сэні олысьясыскӧд. Куті мӧвпавны сэки эг тӧрытъя йывсьыс, а сы йылысь, мый колӧ на вӧчны меным тайӧ олӧмас водзӧ вылӧ да колӧ тэрмасьыштны, мед удитны ставсӧ. Та бӧрын тӧдлытӧг унмовси. Вӧтася да быттьӧ бара веськалі аслам челядьдырӧ. Быттьӧ котралам Эжва берегӧд да качайтчам кывтысь да катысь паракодъяслӧн гыяс вылын. А гӧгӧр шондіа. Сэтшӧм гажа да кыпыд. И кажитчӧ, мый олӧмыс помтӧм, мый век тадзи ставыс и лоас.
Вежон мысти нин ме бӧр вои гортӧ. Шуда. Дзоньвидза. Кымын во коли сійӧ кадсяньыс, но оз вун сійӧ ён дойыс. Кымынысь эг кӧсйыв ветлыны больничаӧ, аттьӧавны ассьым стрӧг бурдӧдысьӧс, шуны сылы мелі кывъяс. Но быдысь мыйкӧ да мыйкӧ торклывліс менӧ. Такӧді ачымӧс сійӧн, мый удита на ветлыны сы дорӧ. И век жӧ кыдзкӧ эз вӧв лӧсьыд татшӧм здукъясас сьӧлӧм вылын, быттьӧ водзвыв кылі кутшӧмкӧ омӧльтор йылысь.
Друг ӧтчыд восьті газет. И пыр жӧ эз ло лӧсьыд лов вылын. Бӧръя лист бокас зэв тӧдса мортлӧн сьӧд визьӧн кытшовтӧдӧм снимок. Нӧшта ӧтчыд видзӧдлі снимок вылас, быттьӧ эг эскы аслам синъяслы. Збыльысь, тайӧ вӧлі менӧ бурдӧдысьӧй. Сэтшӧм жӧ стрӧг синъяса, зумыд видзӧдласа. Но ме ӧні эг нин пов сылӧн стрӧг синъясысь. Тӧді, мый аслас стрӧг синъяс сайӧ сійӧ дзебис ассьыс бур сьӧлӧмсӧ. Аслас кужысь киясӧн нюжӧдіс олӧмсӧ вывті уналысь. Сӧмын тай мыйлакӧ асьсӧ абу кужӧма видзнысӧ. Снимок улын сы йылысь пӧсь, казьтылана кывъяс. Меным и збыльысь эз эскыссьы, мый абу нин ловъя менӧ бурдӧдысьӧй. Ме ӧд палатаын куйлігӧн сійӧс чайтлі Енмӧн, коді быдтор вермӧ, быдтор кужӧ. А Енмыд оз кувлы. Но абу тай сідз. Прӧстӧй мортӧн вӧлі да мортӧн коли сійӧ, коді чукӧртіс аслас сьӧлӧмӧ йӧзлысь дойсӧ да, гашкӧ, та вӧсна и эз куж видзчысьны ачыс. И, дерт жӧ, эз норасьлы мукӧдлы, кутшӧм сылы сьӧкыд овлывлӧ, кор кылан мукӧдлысь дойсӧ.
Мыйла нӧ эськӧ водзджык эг слӧймӧдчыв ветлынысӧ? Сэтшӧм ӧмӧй веськодь сьӧлӧмаӧн куті лоны? Сӧмын ӧмӧй аслам олӧмын медся сьӧкыд здукӧ ковмис шыӧдчывны тайӧ морт дінас? Со тадзи унаысь чӧла юавлывлі ассьым да эг аддзывлы та вылӧ воча кывсӧ.


Шыш Кузь Вась
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 33-40 лб.>

Нуӧдісны Кузь Васьӧс воторникӧ лун шӧр гӧгӧр кольквиж рӧма ичӧтик машинаӧн. Участкӧвӧй Поповысь ӧтдор сыкӧд орччӧн пуксис тӧдтӧм лейтенант. Таӧдз вежон-мӧд сайын участкӧвӧй Попов кырымӧдіс сійӧс кутшӧмкӧ кабалаӧ, мый Кузь Вась некытчӧ оз пышйы сиктысь. Жалитыштіс жӧ, тыдалӧ, семьяа мортӧс. А мӧдарӧ кӧ, кытчӧ пышъян! Коді тэнӧ виччысьӧ. Ылӧдз он и во: сиктысь прамӧя петавлытӧм морттӧ пыр и кутасны. А вӧрын дзебсясьны ӧнія кадӧ он жӧ вермы. Тырыс йӧз тайӧ кадас сэні ветлӧ. Пыр и явитасны. Сӧмын аслыд лёкджык лоӧ.
Анна гӧтырыс век жӧ кутіс на кутшӧмкӧ надея, мый оз арестуйтны верӧссӧ. Ӧд дачник гозъяыс сылысь бӧрдӧмсорӧн лыддьӧдлӧмсӧ кывзӧм бӧрын ветлісны участкӧвӧй Попов дорӧ, мед кыдзкӧ отсалас Кузь Васьлы мынтӧдчыны джаггӧрӧдсьыс. Но мӧдыс дыркодь сюся видзӧдіс дачник гозъя вылӧ да сӧмын шешмунліс. Медбӧрын зэв неокотапырысь сӧдзӧдіс пинь пырыс:
 — Кужис кӧ грекӧ вӧйтчыны, мед кужас и кывкутны. Чайта да, эз сӧмын тіянӧ сійӧ пырав...
А Анналы сэтшӧм жаль вӧлі ӧні верӧсыс. Мый кӧть и юышталіс. Мый кӧть и, кыдзи йӧзыс тай шуӧны, гусясьыштіс. Эз жӧ овмӧстыр гусяв. Со тай ӧні страна джынсӧ зепталӧны да некодӧс оз накажитны. Мыйӧн нӧ омӧльджык сылӧн Кузь Васьыс? А сэсся мужичӧйыд век нин мужичӧй, мый кӧть эн шу. Торйӧн нин кор ас керка-картаӧн олан. Кӧть и юышталӧ, гортад мыйсюрӧ век нин вӧчӧ. Со и пестӧ тулыснас, кӧть и мырдӧн-сорӧн, вадорысь нёль телега тыр катӧдіс. Мӧд воӧдз пескаӧсь. Пӧлыньтчӧм кильчӧсӧ веськӧдіс. Гӧбӧчас выль сюръяяс сувтӧдіс. Быттьӧ тӧдӧмӧн тӧдіс, мый сэсся дыр кежлӧ дӧзьӧртӧг ковмас кольны гортсӧ. Дерт, броткӧдчӧмсорӧн жӧ колӧ быдтор тшӧктыны вӧчны. Зэв дыр кӧсйысяс, но босьтчас кӧ, помӧдз вайӧдас. Сы бӧрын сэсся мӧдлы оз нин ков тшӧктыны. Но бара жӧ та бӧрын дӧнзьытӧдзыд кутас доз вылӧ дзайгыны-корны. Мед инӧ.
А ӧні код дорӧ Аннаыс кутас шыӧдчыны, чера-мӧлӧта удж кӧ ковмас нокны. Челядьыс зырымбедьяс на. Кор на нӧшта лоас наысь тӧлкыс? А гозъя ас коласаныс кӧть и броткӧдчыштлісны корсюрӧ, эз нин сэтшӧм омӧля овны. Век нин Анналы вӧлі код вылӧ мыджсьыны. И мый сэсся лоӧ? Кыдзи сійӧ челядьыскӧд ӧтнасӧн кутас овны, кор сы дыра оз ло орччӧн ичӧтик тушаа верӧсыс. Ӧд Василейыс и збыльысь вӧлі ичӧтик тушаа. Кузь Васьнас кодкӧ сиктсаяс пиысь буди серамсорӧн нимтіс-а. Но сэсся сідзи и ляскысис нимыс сы дінӧ. Он нин, небось, вуштышт. Кузь Вась да Кузь Вась.
... Сэки Анна эз вермы терпитнысӧ да сыркъялігмоз уськӧдчис верӧсыслы сьылі вылас?
 — Мый нӧ тэ вӧчин миянкӧд? Кымынысь ӧд ме тэныд шулі да эн тай кывзысь!
Мӧдыс весиг шай-паймуніс быдсӧн таысь. Эз виччысь гӧтырсяньыс татшӧмторсӧ да аслас друг кутіс дзӧвкъявны синваыс. Сійӧ небыдика малаліс гӧтырсӧ юрсиӧдыс да синвасӧ ньылалігмоз шуаліс:
 — Эн бӧрд сэсся. Мый лоӧма лоӧма нин. Бӧрсӧ он бергӧд. Коркӧ ӧд лэдзасны жӧ...
А неуна бокын сулалісны сылӧн зырымбедьясыс да полӧмпырысь видзӧдісны милиционеръяс вылӧ, кодъяс терпитны позьтӧма виччысисны, кор нин сэсся Кузь Вась дугдас кутчысьлыны гӧтырыскӧд да пуксяс машинаӧ. Медбӧрын Кузь Вась кыдзкӧ торйӧдчис жӧ гӧтырсьыс, прӧщайтчана синъясӧн ӧвтыштіс челядьыслы да, мед асьсӧ водзӧ не нормӧдны, ӧдйӧджык пуксис машинаӧ кык милиционер коластӧ.
Сэні пукалігӧн Кузь Вась дугдывтӧг шензис ас вылас: со ӧд кыдзи бергӧдчис сылӧн олӧмыс. Весиг ӧнӧдз на эз помӧдз эскыссьы, мый сыкӧд лои татшӧмторйыс, а эз кодкӧдкӧ мӧдкӧд. Мый сійӧс нуӧны милицейскӧй машинаӧн, а оз кодӧскӧ мӧдӧс. Кымынысь ӧд овлывліс, кор ас сиктсаяс сійӧ либӧ мӧд мыжысь веськавлісны дзескыдінӧ. Кузь Вась сӧмын недыр шензьыштлывліс та вылӧ, но пыр жӧ и вунӧдлывліс. Кыдзкӧ эз нин сэтшӧм ёна вӧрзьӧдны сылысь сьӧлӧмсӧ сиктсаяскӧд татшӧм ускӧттьӧясыс. Быттьӧ сідзи и колӧ. Быдӧнлӧн ӧд аслас олӧм. Мый шуӧма Енмыс, сійӧ и лоӧ. Эз весиг куж чайтлыны сэки Кузь Вась, мый коркӧ и сійӧс вермас суны рӧкыд. А со тай нӧ суис...
Ставыс, буракӧ, заводитчис буретш сійӧ кадсяньыс, кор тӧдлытӧг пуксис тайӧ дивӧ кодь олӧмыс: уджав кӧть ныр вылад усьтӧдз, но грӧш ни кӧпейка он аддзыв и некод весиг «аттьӧ» кыв оз шулы. А водзтіджык ӧд, кӧть и эз сэтшӧм уна, век жӧ мынтыштлывлісны. Ас овмӧснад олігӧн сійӧ сьӧм вылад позьӧ вӧлі кыдзкӧ бергӧдчыны. Весиг корсюрӧ вина сулея вылӧ лишавліс. Дерт, Анна гӧтырыс сійӧс таысь эз ошкывлы. Но мый сэсся вӧчан, эм кӧ сэтшӧм грекыс. Мортыд абу пу. Лун-лун пӧсь петтӧдз мырсьӧм бӧрын корсюрӧ колӧ и личӧдчыштны, мед кокниджык вӧлі лов вылад. Ӧд сьӧд уджсьыс ӧтдор нинӧм сэсся он и аддзыв. Быттьӧ эськӧ и эз нин сэтшӧм омӧль вӧв Кузь Васьлӧн уджыс. Слесараліс фермаын. Но сюрлывліс и сылы нокыс. То куйӧд петкӧдан транспортёрыс жугалӧма, то кӧрым разӧдан вагонеткаыс кытчӧкӧ мытшасьлӧ, то нӧшта мыйкӧ лоӧма. И ставыс сы сайын. Ньылӧм петтӧдзыс ковмывліс пессьыны. Став вылас окота вӧлі сэки сьӧлыштны. А неуна кокньӧдчыштӧм бӧрад кытчӧкӧ вошлывліс став тӧжд-майшасьӧмыс. Эз нин сэтшӧм гажтӧмӧн вӧвлы сэки олӧмыс. И весиг гӧтырыслӧн броткӧдчӧмыс кажитчывліс сэки кутшӧмкӧ аслыссикас мелі сьыланкывйӧн.
Но ӧд сэки позьӧ на вӧлі мый вылӧ кӧ вина сулеятӧ ньӧбны. А сэсся и сьӧмсӧ дугдісны сетавлыны. Сэк жӧ лавкасьыд курыдтортӧ уджйӧзнад он на босьт. И быдӧн сэки ас ногыс кутіс сюсьмӧдчыны. А Кузь Васькӧд эз-ӧ тайӧ пансьы совхоз му вылысь картупель мешӧк вузалӧмсянь?
... Кузь Васьӧс сэки корлісны орчча сиктӧ помечавны. Сёр войӧдз мукӧдкӧд тшӧтш отсаліс сигӧртны выль керка да сэсся пӧттӧдз юыштӧм-сёйыштӧм бӧрын сэні и узьмӧдчис. Мӧд асылӧ висян юрнас мӧдӧдчис гортас. Кӧть эськӧ сэні пӧкмелитыштісны на, но этшаджык лои мортыдлы. Восьлалӧ Кузь Вась мир туй кузя да мӧвпалӧ, коді эськӧ вермас сійӧс нӧшта гӧститӧдыштны. А юрыс сідзи и тӧрӧщитӧ. И нинӧм висян юрас оз во. Восьлалӧ да видзӧдӧ лазъялан синъяснас, кутшӧм зіля мир туй бокса картупель му вылын ӧктысьӧны школаса велӧдчысьяс. А тыра мешӧкыс мында! Оз удитны новлынысӧ да сідзи, тыдалӧ, узьтӧдасны найӧс му вылас. Но нинӧм. Оз на кынмав.
Сэки и вирдыштіс Кузь Васьлӧн юрас мӧвп, мыйысь весиг сьӧлӧмыс ыркмунліс. Но пӧкмелля юрыс веніс полӧмсӧ. Мый лоанаыс ло, а юртӧ веськӧдыштны колӧ. Он жӧ ӧд кув сэсся туй шӧрас. Ӧдйӧджык мӧдӧдчис Кузь Васьыд аслас ёрт Микаль Опонь дорӧ, коді тайӧ лунъяснас дугдывтӧг журъяліс коляскаа мотоциклӧн сикт кузя, отсаліс то ӧтилы, то мӧдлы картупель, мукӧд град выв пуктас гортас вайны. А ӧні буретш пажнайтны пырӧма. Сыкӧд пырджык стадитчывлӧ Кузь Васьыд вина сулея вылӧ тыртчигӧн. Ӧта-мӧднысӧ некутшӧм сёрнитӧг гӧгӧрвоӧны. Сӧмын лапнитласны ёрта-ёртныслы синъяснаныс.
 — Мый нин бурсӧ висьталан? — шыӧдчис Кузь Вась дінӧ вом тырнас мыйкӧ ватшкигӧн пызан сайын пукалысь Микаль Опонь.
 — Гуся мог эськӧ эм тэ дінӧ да,.. — вочавидзис Кузь Вась.
И сійӧс пыр жӧ торкис Микаль Опоньлӧн гӧтырыс, варов Дарья:
 — Кутшӧм сэтшӧм гуся мог? Тӧда ме тіянӧс. Бара нин, кӧнкӧ, тыртчыны лӧсьӧдчанныд?..
Но Микаль Опоньтӧ он на сідз-тадз ланьтӧд. Сы дыра ӧтлаын олігад велалӧма жӧ тшӧттьысьны гӧтырыскӧд:
 — Тэныд нӧ мый? Оз тай, майбыр, тэнад зептӧ пыр! Код тӧдас, кутшӧм мог суис мортсӧ?..
А сэсся кык друг тэрмасьӧмӧн петісны ывлаӧ. Микаль Опонь довкйӧдліс юрнас Кузь Васьӧс кывзігӧн да медбӧрын юаліс:
 — А оз кыйны миянӧс?..
 — Оз-оз, — тэрмасьӧмӧн вочавидзис Кузь Вась. — Войнас сэті некод оз ветлы. Ми вӧр боксяньыс пыралам...
Та бӧрын кык ёрт виччысисны, кор пемдас, а сэсся мотоциклӧ пуксьӧм бӧрын кусӧдӧм фараясӧн, ӧд туйыс кыкнанныслы вӧлі бура тӧдса, мӧдӧдчисны вӧр дорлань, ыджыд картупель му мӧдар бокас. Первойсӧ збыльысь мыйыськӧ полыштісны. Но сэсся вочасӧн полӧмыс прӧйдитіс. Коді нӧ ӧні пемыд арся войын кутас видзны та ыджда картупель мутӧ? Быдӧнлӧн тайӧ мӧд няньыс гӧбӧч тырыс. Нинӧмысь повтӧг нин коляска тырыс сӧвтісны картупель мешӧкъяссӧ да мӧдӧдчисны бӧр Микаль Опонь керкалань. Микаль Опонь пыртӧдіс ассьыс кӧрт вӧвсӧ грузнас и быдсӧн гаражас да томналіс ӧдзӧссӧ. Гӧтырыс, варов Дарья, эз нин кут юасьны Микаль Опоньлысь, кытчӧ татшӧм сап пемыднас найӧ ветлісны, сӧмын сюся видзӧдліс верӧс вылас да довкйӧдлыштіс юрнас. А мӧд асывнас югдігӧн на Микаль Опонь Кузь Васькӧд нуисны гусялӧм картупельсӧ вӧр лэдзысьяслӧн орчча посёлокӧ да вузалісны водка вылӧ. Висьталісны, мый вывті пӧ уна сюри картупельыс горт дорсьыныс да некытчӧ воштыны. Лун-мӧд сэки гажъяліс Кузь Вась Микаль Опонькӧд. Некодлы, дерт, та йылысь кык друг эз висьтавлыны. Сӧмын налӧн гӧтыръясыс дугдывтӧг шензисны, кытысь пӧ бара юнысӧ шедӧ татшӧм деньгатӧм пӧраас. Сідз пӧ нин нянь вылӧ сьӧмыс абу, а налӧн и вина доз вылӧ на лишалӧ. Но нинӧм некод эз тӧдлы. Ставсӧ вевттис пемыд да сьӧд войыс...
Збыльысь, тайӧ войсяньыс и заводитчис Кузь Васьлӧн мӧд ногаджык олӧмыс... Вежон мысти кымын лавкаӧ чукӧртчӧм аньяс жалитӧмпырысь кывзісны Марья пӧчлысь синва сора висьтсӧ:
 — Гожӧмбыд ӧд лелькуйтӧмӧн лелькуйті капуста градйӧс. Быдта, мися, и аслым сёймӧн, и пи семьялы вичмӧдышта. А со кутшӧмкӧ антикрист тайӧ войнас медся мича кӧчанъяссӧ кералӧма. Ме нарошнӧ кольлі. Мед, мися, быдмыштасны да чорзьыштасны...
Друг Марья пӧч ланьтіс да зэв скӧрпырысь крапнитіс:
 — Мед киыс чегас сылӧн, коді тайӧ грексӧ вӧчис.
Но сэсся эз жӧ вермы терпитны Марья пӧчыд аньяслысь жалитӧмсӧ да бара вир синваӧн бӧрддзис. Бура дыркодь ковмис пӧрысь мортӧс бурӧдны...
Сӧмын ӧмӧй тайӧ вӧлі? Коркӧ кості кытчӧкӧ пакталі тракторист Вань Петьлӧн вадор берегӧ тэчӧм пес чипасыс. Лэччас ӧти асылӧ аслас тракторнас пес катӧдны, но чипас местасӧ сӧмын аддзас. Быттьӧ сылӧма пескыс. И абу ӧд кольӧма гусясьысьыд кок туйсӧ. Кытысь сійӧс ӧні корсян? Сідзи тыртӧг и ковмис кайны бӧр Вань Петьыдлы.
Тадзи кымын кытчӧкӧ воши и пипу рас бердысь лысьтысьысь Ӧгрӧлӧн турун зорӧдыс, кодӧс сійӧ заптыліс кӧзаыслы. Сіӧн-сіӧн чукӧртіс векньыдик боръясысь, а тӧкӧтьӧӧн кытчӧкӧ исковтіс зорӧдыс. Но и лёкаліс жӧ сэки Ӧгрӧыд. Участкӧвӧй Поповӧс муртса шошаӧдыс эз топӧдлы. Он кӧ пӧ аддзы гусясьысьсӧ, ме пӧ тэнӧ морт туйӧ ог кут пуктыны. А кытысь сійӧс корсян? Збыльысь, оз тай, небось, ассьыс ки-коксӧ коль шышыд.
Быд татшӧм лоӧмтор бӧрын сиктсаяс сёрнитлісны-вашкӧдчылісны ас костаныс. Индылісны то ӧти вылӧ, то мӧд вылӧ. Кодкӧ казьтыштліс и Кузь Васьӧс, мый велаліс пӧ войяснас шӧйтны. Но некод жӧ ӧд збыльысь эз чайт, мый челядя-семьяа морт та выйӧдз лэдзчысяс. Дерт, мый вылӧ кӧ юыштлывлӧ. Но юан туйӧ кӧ сетчан, кытыськӧ век нин удайтчас вартыштны. Вочасӧн став татшӧм сёрниясыс сёрниясӧн и помасьлісны. Участкӧвӧйыд сідзи некодӧс эз и вермы аддзыны.
Сӧмын Кузь Васьлӧн суседыс Сопрон пӧль ӧтчыд шуис жӧ сылы веськыда синмас видзӧдӧмӧн:
 — Дугды, Василей, аслад сьӧд уджысь. Неладнӧ ӧд вермас лоны, Челядьыд ичӧтӧсь на. Найӧс вердны да быдтыны на колӧ, кок йылӧ сувтӧдны...
 — А мый ме сэтшӧмсӧ вӧчи?.. — пыр жӧ горӧдіс Кузь Вась да муртса пель йылӧдзыс эз гӧрдӧд.
 — Нинӧм, мый кылін. Но менам кывъяс йылысь эн вунӧд, — содтіс Сопрон пӧль да ньӧжйӧник варгыльтіс гортланьыс. 
А Кузь Васьӧс быттьӧ кунваӧн койыштісны, сэтшӧма пӧсяліс, сьӧлӧмыс морӧс кудсьыс муртса оз чеччышт. Тайӧ войсӧ прамӧя эз и унмовсьлы. Пыр мӧвпаліс Сопрон пӧльлӧн кывъяс йылысь. Кытысь нӧ сійӧ, пӧрысь выжывыд, тӧдӧ Кузь Васьлӧн грекуйтчӧм йылысь? Ставсӧ ӧд эськӧ видзчысьӧмӧн нин вӧчӧ да. Дерт, грека. А мый сэсся, олӧмыс сэтшӧм да. Сьӧд, пемыд гуын быттьӧ гудрасян. Код тӧдас, коркӧ югдылас оз. Асьсӧ медбӧрын такӧдіс сійӧн, мый оз ӧд сӧмын сійӧ гусясь. Мукӧдыс, торйӧн нин чинаджыкъяс, вӧчӧны тайӧ грека уджсӧ видзчысьӧмӧнджык да унджык аслыныс курыштӧны. Да сэк жӧ асьнысӧ медся прамӧй йӧзӧн лыддьӧны. Чайтӧны, тыдалӧ, быттьӧ мукӧдыс налӧн грекъяс йылысь оз тӧдны. Со кӧть налӧн овмӧсса веськӧдлысьсӧ босьт. Неважӧн карысь зэв ыджыд патера ньӧбӧма. Сикт куза «иномаркаӧн» шлывъялӧ-ветлӧдлӧ. А мый вылӧ нӧ ставыс тайӧ сюрис, эз кӧ гусясьӧмӧн, кор овмӧсыс киссьӧмӧн киссьӧ. Быттьӧ эськӧ ставсӧ закон вылӧ ыстысьӧмӧн вӧчӧма. Но ӧд йӧзтӧ он на пӧрйӧдлы. А сійӧ мый? Гутлы сёймӧн мында и гусяліс. Оз жӧ, гашкӧ, сыкӧд мыйкӧ ло?.. Асъядорыс нин Кузь Вась унмовсис сьӧкыд унмӧн. Мӧд лунас лунтыр немортӧн вӧлі. Быттьӧ кыліс сьӧлӧмнас, мый эз сідз-тадз шу Сопрон пӧльыд сылы тайӧ кывъяссӧ.
...Збыльысь ӧд тшукис Сопрон пӧльлӧн сёрниыс. А со кыдзи ставыс лои. Овмӧдчисны сиктӧ Кузь Вассянь неылӧ карысь олӧма нин гозъя. Ньӧбисны важиник керка, лэптісны выль пывсян да лун и вой дугдывтӧг ноксисны керка берданыс. Сӧмын корсюрӧ ветлывлісны карӧ челядь дінаныс. Кузь Васьыд, дерт, ныриса вӧлі да гӧгӧрвоис, мый дачникъяс дорад век нин позьӧ вердчыштны. Прӧстджык кадӧ дугдывтӧг гартчис на гӧгӧр. То ӧтилаті отсалас тувйыштны, то мӧдлаті аслас лэчыд черӧн лӧсыштас. Уна оз кор, доз вылӧ кӧ сетыштасны и. А мӧдъясыдлы нимкодь, мый татшӧм бур отсасьысь налы сюри. Гӧгралӧны Кузь Вась гӧгӧр, кор на дорын тотшкӧдчӧ-ноксьӧ да дугдывтӧг сійӧс ошкӧны. Кузь Вась налӧн дача керкаын дзик ас мортӧн лоис. Виччысьнысӧ оз вермы, кор гозъя карӧ ветлӧм бӧрын бӧр бергӧдчасны сиктӧ.
А ӧтчыд дачник гозъяыд, мыйлакӧ, дыр кежлӧ сибдісны карад. Быд лун кытшлалӧ Кузь Вась дача гӧгӧрыс, но ӧдзӧсыс пыр томана. Сэк жӧ сійӧ уджйӧза лои аслас юысь ёртъяслы. Абу ӧд сӧмын ӧтнас Микаль Опонь. Сюрӧны тай татшӧмъясыд, корсьны, небось, оз ков. Быд паныдасигӧн дӧзмытӧдзыс нерӧмӧн нерӧны Кузь Васьӧс:
 — Но мый, кор уджйӧзтӧ мынтан? Огӧ ӧд дугдывтӧг ми тэнӧ юктӧдӧй! Дась вылад быдӧн зільӧсь!
И тадзи лун бӧрся лун. Пыр скӧрджыкӧсь сылӧн вина юысь другъясыс. Дыр мӧвпаліс Кузь Вась да медбӧрын юксис аслас мӧвпъясӧн накӧд.
 — Но-но, артмас кӧ, — шешмуніс сэки Микаль Опонь. — Сӧмын миянӧс сэтчӧ эн сирав. Ачыд кӧ шуин, ачыд и вӧч.
Мый сэсся налы воча шуан? Бара ӧтнаслы Кузь Васьлы босьтчыны. А мый лоаныс ло!. Заводитӧма кӧ, бӧртӧ сьӧкыд нин косны...
Мӧд лунас и воисны дачник гозъяыд сиктӧ да пыр жӧ котӧртісны кутшӧмкӧ могӧн Кузь Вась дінӧ. Дачниклӧн гӧтырыс сэсся петіс пывсян ломтыны, мудзӧм лы-куӧс пӧ колӧ небзьӧдыштны. Но пыр жӧ горзігтырйи воис пывсянысь:
 — Вит сюрс шайта, вит сюрс шайта вӧлі!.. Медбӧръя сьӧмнымӧс ӧд сы вылӧ видзим!..
А водзӧ сэсся повзьӧм вывсьыд нинӧм оз вермы висьтавны...
 — Мый нин лои, бласлӧ кристос, — сідзжӧ повзьӧм гӧлӧсӧн шыӧдчис сы дінӧ верӧсыс. Тайӧ пӧрйӧ гӧтырыс дугдіс нин мыктавны?
 — Пачнымӧс, кӧрт пачнымӧс гусялӧмаӧсь, кодӧс ми вит сюрс шайтысь ньӧблім!..
Кӧзяинкӧд тшӧтш и Кузь Вась мӧдӧдчис пывсянас, быттьӧ нинӧм йылысь эз тӧд... Аслас эськӧ сьӧлӧмыс сідзи и чеччис. Дыр на дивуйтчисны дачник гозъя та вылӧ. Абу ӧд кокни кӧрт пачыс. Сэсся сиктад абу на быдӧнлӧн татшӧм пача пывсяныд. Со тай кодлыкӧ и ковмӧма да вермӧма кӧрт пачтӧ нуны... А Кузь Вась сулаліс накӧд орччӧн да гусьӧн кевмис Енлы, мед эз жӧ кодкӧ казяв сылысь грекуйтчӧмсӧ. Эз, эз вӧв кокни ӧні сылы. Вӧлі кӧ эськӧ, мынтіс жӧ юысь другъясыслы уджйӧзсӧ, мед этатшӧм грексӧ не вӧчны. Но кытысь сійӧ ӧні? И со тай ковмис бара аслад сьыліӧ содтӧд из кӧртавны. Мед жӧ эськӧ некод эз тӧдлы!.. А дачник гозъяыдлы сійӧ и сідз кутас отсасьны.
... Тайӧ пӧрйӧ участкӧвӧй Поповыд век жӧ кужис разьны гӧрӧдсӧ. Кодкӧ сёр войнас аддзылӧма Кузь Васьӧс, кыдзи сійӧ мышкыртчӧмӧн кыскӧ, вӧлӧмкӧ, ас вылас мыйкӧ зэв ыджыд сьӧкыдтор. А сиктса челядьлы Ракашор пос улысь друг югді и пачыс, кодӧс Кузь Вась эз на удит инавнысӧ. Кыдзи сэсся та бӧрын пыксян? Сэки и казьтыштісны сиктсаяс Кузь Васьлы мукӧд грекъяссӧ. Кӧть эськӧ найӧ эз на кужны ставсӧ бура подулавны. Но коді нӧ сэсся сыысь кындзи?.. Эм, колӧкӧ, нӧшта морт-мӧд татшӧмыс, но видзчысьӧмпырысь на грекуйтчӧны.
... Бӧръя лунъяссӧ сиктын олігӧн Кузь Вась весиг кильчӧ вылас эз лысьтлы петавнысӧ, сэтшӧма поліс паныдасьны суседъясыскӧд. Сӧмын кӧ ӧд совхозсьыс мыйкӧ босьтіс, эськӧ, гашкӧ, кыдзкӧ прӧститісны на. Ӧтувъя овмӧсыд ӧтувъя и эм. Уджалан-уджалан, а тӧлкыс абу. Ыджыд-ӧ пӧльзаыс сыысь? Со и корсюрӧ зепталӧны, мый веркӧсынджык куйлӧ, да ыджыд грекӧн тайӧс оз лыддьыны. А сійӧ ӧд ас войтырлӧн зептӧ пырис. И ӧдвакӧ прӧститасны таысь...
Ачыс сійӧ, колӧкӧ, важӧн нин вӧлі дась татшӧм оласног кежлас, кыдзи ва ньылыд кывтысь чагтор, кытчӧ веськӧдас визулыс, сэтчань и кежас. Но век жӧ бӧръя кадӧдз йӧз синъяс водзас зілис на кутны асьсӧ прамӧй мортӧн. А ӧні мый сэсся?.. Ставыс воши... И машинаын кык милиционер костын пукалігӧн Кузь Вась вӧлисти гӧгӧрвоис гӧтырыслысь кывъяссӧ. Сійӧ ӧд гортсаясысь бокын лоӧ. А кыдзи нӧ сылӧн Аннаыс да челядьыс йӧзыслы синманыс кутасны видзӧдны? Шыш рӧдӧн ӧд нимтасны! Кӧть сиктсьыд сэсся мун. И тайӧ жугыль мӧвп бӧрас кӧдзыд йирмӧг босьтіс Кузь Васьӧс. Эз тӧд сійӧ: али пинявны да дивитны асьсӧ вӧчӧм грекъясысь, али правдайтчыны кодкӧ водзын. И дугдывтӧг ас кежсьыс долис: «Колӧ жӧ та выйӧдз воны!..» 


Тарыт гӧсьтъяс локтасны... 
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 172-182 лб.>

Июль тӧлысся жар гожся шондіыс сӧмын на лӧсьӧдчис мыччысьны ылі яг сайсянь, но Ӧньӧ Пашӧлӧн, сиктса конюклӧн да чери кыйысьлӧн, важӧн нин вӧліны восьсаӧсь синъясыс, кӧть эськӧ тӧрыт гозъя эз зэв водз водны. Бура дыркодь ньӧжйӧник варовитісны ас костаныс, мый со аски Ӧськаыслӧн, налӧн пиыслӧн, чужан лун да быть колӧ пасйыштны сійӧс, корлыны и Ӧськалысь тшӧтшъяяссӧ, кодъяс регыд мысти верстьӧӧн нин лоасны, а сійӧ, налӧн зарниыс, век томӧн и кольӧ. Марья гӧтырыс нянь кӧтіс и быдсӧн. Кӧсйис пирӧга-шаньга пӧжавны. А Ӧньӧ Пашӧ шуис тӧрыт вӧйталӧм кулӧмъяссӧ лэптывны вадйысь, оз-ӧ пӧ кӧть кельчи-ёкыш черинянь вылӧ сюрышт.
Ӧні со шы ни тӧв куйліс крӧватьын Марья гӧтырыскӧд орччӧн да поліс сійӧс садьмӧдны аслас пессьӧмӧн, мед инӧ нӧшта неуна узьыштас тайӧ мича асывнас. Сылы и сідз уна сюрлывлӧ. Пач ваймӧдӧм да пӧжасьӧм бӧрын бара ковмас кузь лунтыр куканьяс дорын ноксьыны. Кӧть эськӧ и арлыда нин, и пенсия вылын нин, но оз тай убӧлит ассьыс уджсӧ эновтны. Да и коді ӧні локтас сы пыдди сэтчӧ уджавны, куйӧд да няйт пӧвстын лукйысьны. А мӧдарӧ кӧ, кытчӧ нӧ эновтан гректӧм ловъясӧс. Кӧть эськӧ и оз нин сэтшӧм уна мынтыны. А уджыд, небось, тырмӧ. Пока идрасян да сёӧдчан да лэдзан куканьясӧс йӧрӧ, шондіыс лун шӧрлань нин удитӧма бергӧдчыны. Муртса кежалыштан гортад, бара нин колӧ фермаӧ тэрмасьны. Со тай шебрас вылас шевкнитчӧм киыс потласьӧма быдсӧн уджсьыс. Мавтлывлӧ эськӧ вазелинӧн, но бурднысӧ оз удитлы.
А аслас Ӧньӧ Пашӧлӧн кызвын тӧжд-майшасьӧмыс, позьӧ шуны, помассьӧма нин. Майбыр, лун-лун прӧст. Бӧръя вояссӧ чери кыйӧмсорӧн пенсия вылӧ петтӧдзыс конюкаліс на. А сэсся вӧвъястӧ бырӧдісны. Калбас вылӧ сдайтісны. Нинӧм пӧ наысь. Техника пӧ ставсӧ вежас. Кӧть эськӧ жальӧсь вӧліны Ӧньӧ Пашӧлы бурсиаясыд. Ӧд кымын во на дорын пессис. И найӧ, кывтӧм пемӧсъясыд, морт ногӧ бурджыка гӧгӧрволісны Ӧньӧ Пашӧӧс. Сӧмын на восьтас асывводзнас конюшня ӧдзӧссӧ, мед юктӧдны петкӧдлыны, а найӧ, донаясыд, кӧсӧйтлӧны нин синъяссӧ конюк вылӧ, небыда гӧрӧктывлӧны да терпитны позьтӧма чапалӧны конюшня джоджсӧ. А сэсся ывлаын ыджыд пу ворйысь пӧттӧдзыс юӧм бӧрын да ас костаныс ворсӧдчигмоз заводитӧны ниртчыны кымӧсъяснаныс Ӧньӧ Пашӧлӧн гӧрбыльтчыштӧм мышкуӧ да исавны сылысь зепъяссӧ.
 — Но-о, дзикӧдз тай дурминныд, — небыдика горӧдыштас сэки Ӧньӧ Пашӧ вӧвъяс вылӧ. А аслыс нимкодь. И вӧвъяс оз дӧзмыны тайӧ горӧдӧмсьыс, а быттьӧ мыйкӧ виччысьӧны конюксянь. Сэки Ӧньӧ Пашӧ и збыльысь кыскӧ зепсьыс некымын сола нянь шӧрӧм да юклӧ найӧс, мед некодӧс не ӧбӧдитны. Жальӧсь вӧліны сылы вӧвъясыс. Ӧд мында удж налы сюрлывліс тӧв и гожӧм. И со эз кольны найӧ. И кыдзкӧ тыртӧм лои Ӧньӧ Пашӧлӧн сьӧлӧмын. Быттьӧ воштіс мыйкӧ зэв ыджыдтор. Шулывліс жӧ эськӧ сійӧ овмӧсса юралысьяслы, мый весьшӧрӧ пӧ бырӧданныд вӧвъяссӧ, мый каитчыны пӧ коркӧ эськӧ кутанныд, да сёр лоӧ. Но коді нӧ кутас сылысь кывзысьны, кор водзвыв нин тадзи вӧлі шуӧма вӧчны. Ӧні эськӧ со и збыльысь ковмывлӧны чибӧясыд, кор техникаыд ломтас тырмытӧм вӧсна сулавлывлӧ, но кытысь найӧс босьтан.
Куйлӧ Ӧньӧ Пашӧ Марья гӧтырыскӧд орччӧн небыд вольпасьын и став олӧмыс сылӧн тӧкӧтьӧӧн вуджӧртӧ юр вежӧрас. Коді бара мӧвпыштӧма тайӧ олӧмсӧ? Кодсянь ставыс заводитчӧма? Быттьӧ тӧрыт на ачыс сійӧ вӧлі ар сизим-кӧкъямыса детинаӧн, некутшӧм тӧжд тӧдтӧг ризъяліс варччӧм кӧмтӧм кокъяснас мир туй кузя буссӧ лэптігмоз, ветлывліс вӧрӧ чӧдлачла, кутавліс Эжва юлӧн застругаясысь арпиянӧс. Сэки чайтліс, мый олӧмыс помтӧм, мый пыр лоӧ татшӧм шондіа да шоныд. И нинӧм вӧсна сылы оз ковмы тӧждысьны. Ставыс лоас бур. Но со тай нӧ кытчӧкӧ ставыс тайӧ кольӧма. Кӧнӧсь нӧ сійӧ шондіа, шуда лунъясыс, кор нинӧм йылысь ёнасӧ оз ков вӧлі мӧвпавны бур бать-мам дорын олігӧн? Ас тӧдлытӧгыс кытчӧкӧ пышйисны-котӧртісны воясыс. Мӧвпыштан да быттьӧкӧ и казьтыштнысӧ нинӧм. Но кор кутан пыдісяньджык лукйысьны аслад паметьын, сэки дзик быд кольӧм лун вуджӧртӧ тэ водзын аслыспӧлӧс рӧмъясӧн. Шудаӧсь-ӧ, шудтӧмӧсь-ӧ найӧ вӧліны, ӧні позьӧ стрӧгджыка нин донъявны. Но кӧть кутшӧмӧсь эз вӧвны, тайӧ дзоньнас Ӧньӧ Пашӧлӧн олӧмыс, кодӧс сійӧ зілис овны сідзи, кыдзи и велӧдлісны бать-мамыс.
Ӧньӧ Пашӧлы важӧн нин вӧлі гӧгӧрвоана, мый эз сэтшӧм дыр сылы коль ветлӧдлыны тайӧ свет вывтіыс. Та вӧсна ӧні вӧлі торйӧн нин дона быд олан лун. Сійӧ дугдіс каитчыны воддза ӧшыбкаясысь. Мый лоӧма, лоӧма нин. Олӧмтӧ бӧр он бергӧд. Оліс кыдзи кужис да сяммис. Но ӧні эз нин тэрмасьлывлы воддза моз, томдырсяыс моз. Быдтор зілис водзвыв артыштны, мед вӧчны тӧлкӧн да бурджыка. Олӧмыд тай велӧдӧ жӧ вочасӧн сюсьмӧдчыны, эновтчыны нем думайттӧмторъясысь. И сӧмын пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка бергаліс сылӧн юрын ӧти мӧвп: ак эськӧ овны-лолавны тайӧ свет вылас мӧд та мында, мӧд та мында аддзыны тайӧ лун югыдсӧ, тайӧ ывлавывса мичлунсӧ, шонділысь дугдывтӧг кыпӧдчӧмсӧ да лэччӧмсӧ, лэбачьяслысь дзользьӧмсӧ. Но оз-оз тадзи век ло. Регыд и сылы ковмас водны кыз му улӧ. И мӧдъяс кутасны нимкодясьны тайӧ мичлуннас. Но мед жӧ эськӧ найӧ Ӧньӧ Пашӧ моз жӧ велӧдчисны донъявны да видзны ас гӧгӧро вӧр-васӧ, ас гӧгӧр мичлунсӧ. Мед эськӧ тайӧ мичлуныс да тайӧ югыд шондіыс тырмис нӧшта уна-уна во кежлӧ и локтан войтырыслы.
Эз-эз, некодкӧд ас сиктсаяс пиысь эз юксьывлы та йылысь аслас мӧвпъясӧн Ӧньӧ Пашӧ. Весиг Марья гӧтырыслы эз висьтасьлывлы. А, гашкӧ, оз гӧгӧрвоны да серавны кутасны сійӧс. Мед инӧ быдӧн олӧ кыдзи кужӧ. Унджыкыс ӧд сӧмын талунъя лун йылысь мӧвпалӧны. Лукйысьӧны мыйкӧ ас кежсьыныс сьӧдас. А кватитчасны да помассьӧма нин олӧмыс. И казьтыштнысӧ нинӧм. Но верман ӧмӧй гӧгӧрвоӧдны быдӧнӧс, кӧть нин ас тӧдсаяс пиысь, кыдзи колӧ овнысӧ. Сӧмын ӧвтыштчасны кинаныс да нӧшта вомаласны. Эн пӧ сюйсьы, кытчӧ оз ков. И шогпырысь нюмъёвтіс сэки Ӧньӧ Пашӧ та йылысь мӧвпалігмоз. Кутшӧм этша, вӧлӧмкӧ, колӧ мортыдлы. Медтыкӧ кынӧмыс вӧлі пӧт да гортас шоныд. А кутшӧм донӧн ставсӧ тайӧс шедӧдӧма, унджыкыслы веськодь нин. И оз ӧд весиг кужлыны мӧвпыштлыны сійӧ жӧ орчча вӧр-ваыслӧн быд лунъя мичлун йылысь, сійӧс видзӧм йылысь, Ак, олӧм-олӧм!
Вӧлі и Ӧньӧ Пашӧлӧн зэв ыджыд надея ыджыд бур вылас. Но эз тай збыльмы сійӧ. А кодӧс таысь мыждан, сідзи кӧ нин шуӧма Енмыслӧн. И лоӧ миритчыны, лӧньӧдны ассьыд сьӧлӧм дойтӧ. Талун сійӧ со бара вӧталіс Ӧська писӧ. Быттьӧ бара ӧтлаын лэччӧны Эжва дорӧ вуграсьны. Ӧньӧ Пашӧ мыш нопъя, киас шатинъяса, резинаа сапӧгнас гырысь воськовъясӧн шалсйӧ видз вомӧн муртса тыдалысь ордым кузя. Ӧська пиыс киас нидзув дозъя восьлалӧ бӧрынджык да дугдывтӧг мыйкӧ юасьӧ батьыслысь. А гӧгӧр сэтшӧм гажа да кыпыд. Дугдывтӧг сьылӧны-дзользьӧны лэбачьяс. Юр весьтті лэбалӧны юрсигусьяс. Кӧнкӧ вад бокын герчкӧ утка-мам. Со нин найӧ вадорынӧсь. Ӧньӧ Пашӧ Ӧська пиыскӧд разялӧны шатинъяссӧ да самалӧм нидзувъясӧн вӧйталӧны ваӧ. И друг лунвывсянь кутіс кыпӧдчыны ыджыд сьӧд кымӧр. Сійӧ жӧ здукас ён тӧв ныр дзугис шатинъяссӧ да нуис-лэбӧдіс кытчӧкӧ сылысь радейтана Ӧська писӧ. Сӧмын и удитіс горӧдны Ӧськаыс:
 — Батьӧ, кут менӧ!..
Та бӧрын садьмис Ӧньӧ Пашӧ. Вӧлӧмкӧ, Марья гӧтырыс сы моз кутшӧмкӧ омӧль вӧт, тыдалӧ, вӧтасьӧ да сылӧн ымзӧм шы улӧ и паляліс. И пыр жӧ топавліс сылӧн сьӧлӧмыс. Талун налӧн югыд дитялӧн, Ӧська пиыслӧн, чужан лун. Но сійӧ некор нин оз лок на дінӧ, мед аслас варов сёрнинас, гажа серамнас гажӧдыштны олӧма нин гозъяӧс. Куйлӧ ӧні налӧн дона дитяыс кыз му улын. Со дас во нин коли сійӧ кадсяньыс. А ӧні на быттьӧ ставыс син водзын. Та йылысь казьтылігӧн курдіс быдсӧн Ӧньӧ Пашӧлӧн горш діныс. Да и вунӧ ӧмӧй сылӧн коркӧ тайӧ шогыс.
... Эз вӧв кокни аслас Ӧньӧ Пашӧлӧн олӧмыс. Быдмис эськӧ и бур бать-мам дорын. Но абу тай жӧ, вӧлӧмкӧ, найӧ кузь нэмаӧсь. Ыджыд война бӧрся ӧти тшыгӧм воӧ, тулысланьыс нин кыкнанныс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн мунісны мӧдаръюгыдас. Ар даса кымын сэки вӧлі Ӧньӧ Пашӧлы да бура нин помнитӧ тайӧ шог пӧрасӧ, тшыг нисьӧ пӧт олӧмсӧ. Бур нӧшта, мый тьӧткаыс босьтіс ӧтка пиӧс ас дінас да аслас челядьыскӧд орччӧн быдтіс. Но ӧд мӧд семьяыд мӧд семья и эм. Эз жӧ озыра ов тьӧткаыд. Ас няньыс некор эз тырмывлы. Тулыснас ӧктывлісны муяс вылысь кольӧм вося кынмылӧм картупельсӧ. Тьӧткаыс косьтывліс, масьтывліс сійӧс да пӧжавліс сӧчӧнъяс. И кутшӧм чӧскыд вӧлі руалысь сӧчӧныс тайӧ тшыг пӧраас! Сідзи и бергӧдчылісны. Сэк жӧ буретш тайӧ кадсяньыс Ӧньӧ Пашӧлы и ковмис доддясьны уджӧ. Коді нӧ весьшӧрӧ сійӧс кутас вердны, мед кӧть и эз бокӧвӧй ордӧ веськав. Тӧвнас куйӧд петкӧдіс. Тулыснас гӧрис да агсасис. Гожӧмнас вӧлӧн турун юр кыскаліс. И пыр вӧвъяс дінын. Тайӧ кадсяньыс и радейтны сійӧ кутіс тайӧ тӧлка пемӧсъяссӧ.
Тыдалӧ, сьӧкыдпырысь быдмӧмыс тӧдчис сылӧн мыгӧр вылӧ. Абу ыджыд тушаа. Косіник. Неуна висьлӧс. Да и кытысь ёна дзоньвидзанас лоны тшыг нисьӧ пӧт быдмигӧн. Весиг армияӧ та вӧсна эз босьтлыны. Вывті сьӧкыдторйӧ эз жӧ лысьт кутчысьлыны. Но некутшӧм уджысь некор эз ӧткажитчывлы. Ставсӧ зілис бура, сьӧлӧмсянь вӧчны. Гӧгӧрволіс, кутшӧм сьӧкыд ӧткӧннад да пыр зілис отсавны вермытӧмъяслы. А татшӧмъясыд, торйӧн нин салдат дӧваясыд, сиктын эз этша вӧвны. Ӧтилы колӧ турун вайны, мӧдлы пес поткӧдлыштны, коймӧдлы потшӧссӧ дзоньталыштны. Ачыс векджык уджаліс конюкӧн.
А мыйӧн сюрлывліс прӧстджык здук, лэччывліс Эжва дорӧ чери кыйны. И сюрлывліс ӧд. Тыдалӧ, Енмыс сійӧс кӧсйис аттьӧавны сыысь, мый радейтліс вӧр-васӧ да быд ногыс, кыдзи вермис, тӧждысьліс сы вӧсна. Но вӧравны эз радейтлы. Лыддьывліс ыджыд грекӧн вины звер-пӧткаӧс. Коркӧ челядьдырйиыс на батьыс пищаль сетліс. И сійӧ лыйліс уткаӧс. Но кор сэсся видзӧдліс сылӧн кусны нин кутӧм синмас, сэтшӧм жаль лои кыйдӧсыс, мый сэсся эз нин босьтлы киас пищальсӧ. Да и мӧд ногыс кӧ мӧвпыштлыны, кыдзи нӧ он жалит мичасьыс-мича пӧткасӧ, коді сы ылнасянь бӧр локтӧ ас чужан муас, медым водзӧ нуӧдны рӧдсӧ. И друг буретш тайӧ кадас, кор гӧгӧр ставыс сьылӧ-йӧктӧ, кор сійӧ сэтшӧм нимкодьпырысь чолӧмасьӧ чужаніныскӧд, кодлӧнкӧ, кутшӧмкӧ чорыд сьӧлӧма мортлӧн лыйӧм шыыс орӧдӧ пӧткалысь олӧмсӧ.
Чериыд дзик мӧдтор. Сійӧ оз куж сёрнитны, оз куж норасьны. Но и сійӧс колӧ видзны горш синъясысь, мед тырмис и талунъя войтырлы, и налы, кодъяс коркӧ чужасны на. Та вӧсна и Ӧньӧ Пашӧ янӧдлывліс найӧс, кодъяс вывті нин горшасьлісны либӧ урӧстылісны вӧр-васӧ. А татшӧмъясыд паныдасьлісны сиктас да, дерт жӧ, эз ёна радейтлыны Ӧньӧ Пашӧӧс. Ачыс сійӧ лишнӧй эз кыйлывлы. Мед сӧмын сёйнысӧ тырмывліс да нӧшта сетавліс праздникъяс водзвылын черинянь вылӧ бур тӧдсаяслы. Таысь ёна пыдди пуктылісны сійӧс сиктын.
Тадзи и оліс Ӧньӧ Пашӧ ӧткӧн. Сиктын вӧлі шуӧны нин, мый ӧтнаслы пӧ нин сылы ковмас коллявны олӧмсӧ. Но эз збыльмы тайӧ шуӧмыс. Кыдзкӧ ӧтчыд орчча сиктысь воліс вӧвла Анна дӧвалӧн Марья ӧтка нылыс. Колӧ пӧ мельничаӧ изӧдчыны ветлыны. Ӧньӧ Пашӧлы пыр жӧ тшукис син улас Марьялӧн статя мыгӧрыс, аслыснога рамлуныс да вежавидзӧмлуныс. Сиктын весиг сёрнисӧ на та йылысь эз удитны паськӧдны, а Пӧкрӧв лунӧ Ӧньӧ Пашӧ да Анна дӧвалӧн Марья нылыс свадьбуйтісны нин.
Во мысти и чужис налӧн Ӧська пиыс, коді лои гозъялӧн олӧмын медыджыд шудлунӧн. Пӧльыштны вӧлі оз убӧлитны сы вылӧ. Кӧть эськӧ эз жӧ пӧвадитлыны. Ичӧтсянь велӧдісны уджӧ. И быдмис да лоис Ӧськаыд зэв мича детинаӧн. Збой. Варов. Кывйыдла зептас оз пырав. Сиктса зонпосни вылын медыджыд. Пыр сійӧ медводзын, пыр сылӧн ёсь гӧлӧсыс кылӧ. И налӧн куд кодь ичӧтик керкаын, кодӧс гозъя помечӧн лэптісны сикт лунвыв бокас, пыр кылӧны челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс. Кӧть эськӧ, сиктын и клуб эм, и телевизорыд быд керкаын, но Ӧньӧ Пашӧ ордын гажаджык. То картіӧн ворсӧны, то шахматасьӧны, то ачыс Ӧньӧ Пашӧыс ассьыс каллянсӧ пестӧм бӧрын челядьлы вӧр-ва йылысь помтӧг мойдӧ. А найӧ вомнысӧ паськӧдӧмӧн кывзӧны сійӧс да сӧмын шензьӧны, кытысь та мындасӧ удитӧма тӧдмавны тайӧ мортыс вӧрса да васа пемӧсъяслӧн олӧмысь гусяторъяссӧ. И сідзи ӧд висьталӧ, мый син водзад ставыс мичаа сувтӧ. Гашкӧ нӧ, буретш Ӧньӧ Пашӧлӧн вӧр-ва йылысь помтӧм висьтъясыс и велӧдісны сиктса зонпосниӧс радейтны аслысногӧн и Эжва юсӧ, и помтӧм-дортӧм пармасӧ, и сэні олысь-рӧдмысь став ловъя ловсӧ. Весигтӧ «лӧз патруль» чужліс ас кадӧ налӧн сиктын.
И торйӧн нимкодь вӧлі гозъялы, мый прамӧй зонмӧн быдмӧ налӧн ӧтка пиыс, коді коркӧ лоас налысь синсӧ тупкысьнас. Збыльысь бур зонмӧн эськӧ лоис Ӧськаыс. Со весигтӧ орчча керкаысь бригадир Митрейлӧн Зина нылыс кутіс нин Ӧньӧ Пашӧ ордӧ кадысь кадӧ пыравлыны. Пыр юасьӧ, кӧні пӧ Ӧськаыд да дыр-ӧ пӧ оз во. И шуда синъясӧн сэки видзӧдӧны вӧлі гозъя ӧта-мӧд выланыс. Татшӧм прамӧй нывка кӧ нин пыравлывлӧ налысь Ӧськасӧ видлыны, сідзкӧ, збыльысь абу шыбитана зонмыс. Мед жӧ ставыс бур лоас налӧн олӧмын.
И некор оз вун Ӧньӧ Пашӧлӧн сійӧ луныс, кор буретш Ӧськаыс кыскис сійӧс ваысь. Сэки сійӧ, буракӧ, ар дас кыка-дас куима нин вӧлі. Ӧтчыд найӧ кыкӧн ыджыд ванас на лэччисны кулӧмъяс вӧйтавны Паськыдсён вомӧ. Пестісны веретя бокас бипур. Вӧйтасисны. Ӧська пузьӧдіс бипур вылын пув коръя чай. А Ӧньӧ Пашӧ сэк кості видзӧдіс Паськыдсёнӧд ньӧжйӧник визувтысь пемыд тувсов ва вылӧ да арталіс, корджык позяс лэптавлыны кулӧмъяссӧ. Друг аддзис, мый ӧти кулӧмӧ, коді дзик берег дорас, вӧйӧм кер визулыс вачкӧма. Сійӧс и видзӧд, орӧдас кулӧмсӧ. Ӧньӧ Пашӧ весиг эз босьт веткисӧ. Тэрмасьӧмӧн келіс ваас, медым мездыны кулӧмсӧ керйысь. Асьсӧ такӧдіс сійӧн, мый бӧрас бипур дорын удитас косьтысьны да шонтысьны. Но рӧкыд вылӧ буретш сэні джум вӧлӧма. Эз весиг удит мӧвпыштлыны, кыдзи юрнас и быдсӧн сунгысис кӧдзыд тувсовъя ваӧ. Кокъясыс некытчӧ эз подйыны. Кӧдзыд васьыс да повзьӧмвывсьыс весиг топавліс сьӧлӧмыс. Кор бӧр недыр кежлӧ мыччысьліс ва улысь, кӧсйис горӧдны пиыслы, мед волас веткиӧн сы дінӧ. Но гӧрддзассис горш діныс кӧдзыд ваас сунӧдчылӧмысь. Бур, мый Ӧськаыд казялӧма батьыслысь вошӧмсӧ, пыр жӧ ветки пыжӧн тэрмасьӧмӧн сынігмоз матыстчис сы дінӧ да нюжӧдіс пелыссӧ. Бӧрын нин бипур дорын косьтысигӧн Ӧньӧ Пашӧ гӧгӧрвоис, мый эз кӧ вӧв Ӧськаыс орччӧн, куйлыны эськӧ ӧні сылы ва пыдӧсын, и бара таысь кӧдзыд йирмӧг шымыртліс сійӧс. Бӧрсӧ асывводзладор нин ая-пиа воисны гортаныс. Быттьӧ нинӧм абу и вӧлӧма.
 — Кылан, пиӧй, мамыдлы кӧть эн висьтав та йылысь. А то сэсся вадорад оз кут лэдзлывлыны, — ньӧжйӧник шуис Ӧньӧ Пашӧ Ӧськалы кильчӧ ӧдзӧс восьтігӧн нин. Ӧська сӧмын гӧгӧрвоана синъясӧн чӧла довкнитіс юрнас. Збыльысь та йылысь тӧдісны сӧмын найӧ кыкӧн. И некод сэсся эз кывлы, кыдзи Ӧньӧ Пашӧ купайтчис тувсов ваын. А аслыс Ӧньӧ Пашӧлы лои гӧгӧрвоана, мый збыльысь мужичӧйӧн лоас Ӧська пиыс. Эм код вылӧ надейтчыны пӧрысьӧ-нэмӧ. Кӧть эськӧ и дзик ӧти пи, но он веж сійӧс и некымын вылӧ. Тыдалӧ, кылӧма Енмыс гозъялысь кевмӧмсӧ. Ӧд оз нин вӧлі надейтчыны Ӧньӧ Пашӧ Марьяыскӧд, мый налӧн коркӧ челядь лолас. Эз нин вӧвны сэтшӧм томӧсь. И со ӧні быдмӧ бур детина.
Но сідзи эз и удайтчы Ӧськаыслы воӧдчыны мужичӧйӧдзыс. Енмыс сетіс сійӧс налы неуна нимкодясьыштӧм вылӧ да сійӧ бӧр и босьтіс. Унаысь мӧвпавлывліс та йылысь Ӧньӧ Пашӧ, но сідзи эз и гӧгӧрволы, мыйла тадзи артмӧ свет вылас. Ӧд Ӧська пиыс и олӧм кӧрсӧ на эз удитлы тӧдлыны. Сӧмын на заводитчӧ сылӧн вӧлі олӧмыс, а со тай нӧ кості лои мунны таладор югыдсьыс. Но сэтшӧма кӧ нин колӧ, мед нӧ инӧ Енмыс сійӧс босьтіс ас дорас, а эз детинасӧ. Слабог, Ӧньӧ Пашӧ олыштіс нин свет вылас, тӧдліс бурсӧ и омӧльсӧ, шогсӧ и радлунсӧ. Эз нин эськӧ вӧв сэтшӧм забеднӧ. А мӧдыс ӧд сӧмын на дзоридз моз кутіс паськӧдчыны. Югыд шонді кодь, зарни сись кодь майбыр вӧлі. И со друг кусі. Но оз тай, вӧлӧмкӧ, юась Енмыд му вылын олысьлысь. Вӧчӧ сідзи, кыдзи кӧсйӧ. Гашкӧ, тадзи и колӧ да. И кӧсъян кӧть он, быть лоӧ миритчыны татшӧмторйыскӧд.
... Сійӧ гожӧмыс некор оз вун Ӧньӧ Пашӧлӧн. Эз вӧв ӧнія кодь жар. Пыр кымӧра. Корсюрӧ эськӧ и мыччысьлывліс жӧ шондіыс, но дугдывтӧг пӧльтіс ёсь вой тӧв. И бан бокыд кӧ вӧлі пӧсявлӧ на шонді югӧръяс улас, мышкутӧ йирмӧг босьтлывліс. Весиг эз эскыссьы, мый буретш гожӧм шӧр. Пӧрысь йӧз шуасисны, мый тайӧ абу бур водзын, мый Енмыслы колӧны гректӧм ловъяс. И со тай быттьӧ на ног и лои.
Сійӧ гожӧмнас видз вылын йӧзыс уджалісны фуфайкаясӧн. Эжваын ваыс вӧлі арся кодь кӧдзыд, эз и шонавлы. Ӧти татшӧм ыркыд лунӧ сиктса зонпосни, малямушъяс, кодъяслӧн юраныс тӧв на гуляйтӧ, вӧчӧмаӧсь кывтысь керъясысь неыджыд пур. Да ӧд кыськӧ и кӧрт тувтӧ, и мӧлӧттӧ судзӧдӧмаӧсь. Видзӧдлыны кӧ, быттьӧ позьӧ нин кывтны сы вылын кӧть вой саридзӧдз. Но, дерт, ичӧтъясыд ичӧтъяс и эмӧсь. Сідз-тадз ставыс и артмӧма. Пуксьӧмаӧсь пур вылад, йӧткыштчӧмаӧсь зібъясӧн крут берегысь. Пурйыд налӧн медся визулінас веськалӧма. Кывтысьясыд повзьӧмаӧсь да кутӧмаӧсь котравны пур кузяыд. Сійӧ ӧтчыдысь-мӧдысь катовтчӧма да дзикӧдз киссьӧма. Челядьыд ваӧ веськалӧмаӧсь.
Сійӧ жӧ кадӧ Ӧськаыд берег дорсяньыс неылын вӧлӧма. Батьыслы отсасигмоз вӧв корсьны ветлӧма да кылӧма челядьыдлысь горзӧмсӧ. Аддзӧма, мый бурӧн ставыс оз помась да паськӧмнас и быдсӧн шыбитчӧма ваӧ. Некор нин, вӧлӧмкӧ, пӧрччысьнысӧ. Ставнысӧ ӧд удитӧма кыскыны берегӧ, бура нин кужӧ, вӧлӧмкӧ, варччынытӧ да. Челядьыдлы нӧ мый. Пӧрччасны ва паськӧмнысӧ, ӧзтасны зэв ыджыд бипур да кутасны косьтысьны. А Ӧськаыд ва паськӧмнас гортланьыс мӧдӧдчас. Но буретш кыр воча каян туй вылад пӧльтас сійӧс чизыр вой тӧлыд, дзикӧдз изӧймитас. Гортас эськӧ пыр жӧ пӧрччас ва паськӧмтӧ да паччӧрӧ каяс шонтысьны, но кӧдзыд ваад купайтчӧмыд да чизыр вой тӧв улад ва паськӧмнад восьлалӧмыд тӧдчисны сы вылӧ.
Аддзисны сэки Ӧньӧ Пашӧ Марья гӧтырыскӧд, мый неладнӧ налӧн ӧтка пиыскӧд, налӧн югыд шондікӧд. Биаліс. Узигкостіыс кутіс ачыс аскӧдыс сёрнитны. То ли узьӧ, то ли олӧ. Он гӧгӧрво. Садь быртӧдзыс повзис сэки Ӧськалӧн мамыс. А мыйкӧ кӧ нӧ лоӧ? Кутіс лимзыны-бӧрдны.
 — Энлы бӧрд, эн вай шогсӧ татчӧ, — пыр жӧ дӧзмӧмпырысьмоз шуис Ӧньӧ Пашӧ. — Часлы, котӧртла контораӧ, оз-ӧ врачыд волы.
Котӧрӧн муніс Ӧньӧ Пашӧыд овмӧслӧн контораӧ. Но он на тай пыр босьт. Рӧкыд вылӧ и телефоныд эз уджав. Коркӧ эськӧ и лӧсьӧдісны телефонтӧ да Ӧньӧ Пашӧ бӧрдана гӧлӧсӧн нин, весиг ачыс эз помнит ассьыс кывъяссӧ, корис врачӧс. Сэсся котӧрӧн бӧр муніс гортас. Кор на ӧд воас врачыд. Абу ӧти дас километр больничасяньыд налӧн сиктӧдз. Сійӧ войнас гозъя эз вешйывны пи дінсьыс. Век надейтчисны, мый том вир-яйыдлы удайтчас венны висьӧмсӧ. Марья гусьӧн бӧрдігмоз дугдывтӧг чышкаліс пиыслысь ньылӧдӧм кымӧссӧ. Ӧньӧ Пашӧ зумыша ветлӧдліс джодж кузя вомас тшынасьысь калляннас. Ас кежсьыс быттьӧ пиняліс Ӧськаӧс, мыйла нӧ эськӧ вӧлі пырны кӧдзыд ваас. Но ӧд ачыс жӧ велӧдліс писӧ, мый оз позь эновтны пикӧ воӧм мортӧс. А мӧд ног эськӧ кымын содтӧд шой	 лои налӧн сиктын. А Ӧська пиыс эз сет тайӧс вӧчны. Со тай нӧ ӧні бать-мамныс аттьӧалӧмпырысь пыравлывлӧны видлыны Ӧськаӧс...
Асъядорыс нин Ӧська восьтіс синъяссӧ да малыштіс мамсӧ киӧдыс:
 — Мамӧ, тайӧ тэ... Ок кутшӧм сьӧкыд... Мамӧ, ме ӧд ог кув...
 — Он, он, пиук, — меліа, бӧрдан гӧлӧсӧн вочавидзис Марья, а ачыс став тушанас сыркъявны кутіс пиыс весьтын.
 — Ой, мамӧ, пӧда, пӧда, — чирӧм гӧлӧсӧн шуис Ӧська. Тайӧ вӧліны сылӧн бӧръя кывъясыс. Коркӧ эськӧ лун югыднас нин воис врачыд, но вӧлі сёр нин. Эштіс Ӧськалӧн таладор югыдас олӧмыс.
Сійӧ лун-войясыс вӧтӧн моз прӧйдитісны Ӧньӧ Пашӧ синъяс водзын. Оз весиг вермы висьтавны, коді воліс прӧщайтчыны сылӧн ӧтка пиыскӧд, коді отсаліс дзебны сійӧс. Но аттьӧ колӧ вӧлі шуны Ӧськалӧн ёртъяслы, кодъяс эз эновтны олӧма гозъяӧс. Тайӧ кадас найӧ быд лун пыравлісны Ӧньӧ Пашӧ ордӧ. Волывліс и Зина суседкаыс, отсаліс горт гӧгӧрыс идрасьны Марья тьӧтлы, кодлӧн став уджыс тайӧ кадас вӧлі кисьыс усьӧ. Ӧти кадӧ сійӧ вӧлі весиг йӧй нисьӧ прӧсуж кодь да кӧсйӧ нин вӧлі уксус юны. Бур, Ӧньӧ Пашӧ удитіс ас кадӧ мырддьыны Марья киысь сулеясӧ.
И буретш тайӧ здукас кильчӧ вылын кылісны кодлӧнкӧ негораа, шаркйысь кок шыясыс. Дзуркнитіс керка ӧдзӧс да порог вомӧн бедь вылӧ мыджсьӧмӧн воськовтіс Улляна баб, коді оліс сикт мӧдар помас да кодлысь арлыдсӧ некод нин ӧніяяс пиысь оз вӧлі тӧд, сы мында во нин тайӧ пӧчыс восьлаліс олӧмтіыс. Сиктын сійӧ нималӧ вӧлі тӧдысьӧн.
 — Кывлі, кывлі Ӧська йывсьыд. Зэв бур детина вӧлі, — негораа шуис Улляна баб пачбердса лабич вылӧ пуксигӧн. — Но мый сэсся вӧчан. Олӧмыд тай бӧр оз бергӧдчы. мӧдаръюгыдсьыд некод на эз волы.
Сэсся Улляна баб стрӧга видзӧдліс Ӧньӧ Пашӧ вылӧ да шуис:
 — Тэ, Павел, петавлы кильчӧ вылад, куритчышт. Менам сёрни эм Марьяыдкӧд.
Ӧньӧ Пашӧ гӧгӧрвоис, мый сідз-тадз пӧрысь пӧчыд, кодӧс, гашкӧ, мӧдаръюгыдас пӧнарӧн нин корсьӧны, сылӧн Марья дінӧ эз лок. Мед инӧ шӧпкӧдчыштасны.
Код тӧдас, кутшӧм сёрни вӧлі Улляна баб да Марья тьӧт костын. Но сійӧ лунсяньыс Марьяыс кутіс быттьӧ вочасӧн ловзьыны. Эз нин сэтшӧма сыркъяв-бӧрд войяснас. Важ моз кутіс ноксьыны горт гӧгӧрын. Тыдалӧ, кужис гӧгӧрвоӧдны сійӧс Улляна бабыд, мый, збыльысь, мый лоӧма, лоӧма нин. Бӧрсӧ он бергӧд. А олӧмсӧ, мый сетӧма тэныд Енмыс, колӧ овны. Да, гашкӧ, пиыс пыдди на ковмас олыштны. Но век жӧ эз нин вӧв Марьяыс важ кодь нюмсера. Мукӧддырйи друг зумыштчывліс сылӧн чужӧмыс, кӧрсьывліс плешкыс и синва мольяс тюрлывлісны чужӧм кузяыс. Оз, оз тай, некор вун, мый вӧлӧма нин, мый прӧйдитӧма сьӧлӧм пырыд.
А Ӧньӧ Пашӧлы шогсӧ вочасӧн пальӧдны отсаліс, гашкӧ, буретш вӧр-ваыскӧд ёртасьӧмыс да Ӧськалӧн другъяскӧд кутшӧмкӧ аслыссикас пыр ёнмысь йитӧдъясыс. Водз асывсянь сійӧ лэччывліс вадорӧ чери кыйны, ветлывліс вӧрӧ. Дыр сулавлывліс ю дорын. Дивуйтчис, мый со сы мында во нин визувтӧ налӧн сикт бердтіыс Эжваыс, и некод оз вермы висьтавны, кор помассяс тайӧ визулыс. Дивӧ, кытысь артмӧ тӧв и гожӧм та мында ваыс, коді некор оз и помасьлы. Дерт, абу жӧ ставыс важся кодь, уна во сайся кодь. Вочасӧн вежсьӧ и юыс. То ӧтилаысь кырӧдас берегсӧ, то мӧдлаӧ шыбитчылас. Видзӧдлан да выльлаті нин визувтӧ. А важинас джуджыд вадъяс артмӧмаӧсь. Но коркӧ и найӧ турунӧн тырасны. А ачыс юыс уна-уна во на кутас визувтны. И некор сылӧн помыс оз во.
Либӧ нӧ со пармаын. Кымӧрӧдзыс нюжӧдчӧмаӧсь козъяс да пожӧмъяс. Кажитчӧ, быттьӧ найӧ помтӧм нэмаӧсь. Но вочасӧн пӧрысьмӧны и тайӧ нэмӧвӧйся пуясыс да коркӧ-некоркӧ, оз кӧ удит морт найӧс пӧрӧдны, асьныс дзуртӧмсорӧн грыпмунасны му вылӧ. Но тайӧ кадас налӧн подулын выль вӧр нин удитас быдмыны. И артмӧ сідзи, мый и пармаыслӧн помыс абу, оз кӧ бырӧдны сійӧс кӧдзыд сьӧлӧма, идӧртӧм войтыр. Со тай нӧ, кутшӧма гӧльмис бӧръя кадӧ и Эжваыс, и пармаыс. И ставыс тайӧ буретш сьӧлӧмтӧм войтырлӧн мыж вӧсна, кодъяс олӧны сӧмын талунъя лунӧн. А колӧ эськӧ сідз вӧчны, мед збыльысь тайӧ олӧмыслӧн помыс эз во. И мукӧддырйи шог босьтлывліс татшӧм сикас мӧвпъяссьыс Ӧньӧ Пашӧӧс. Гӧгӧрвоасны-ӧ сійӧс Ӧськалӧн другъясыс, кодъяс важ моз пыравлывлісны чери кыйысь ордӧ казьтыштлыны Ӧськаӧс, кывзыштны олӧма мортлысь висьтъяссӧ. Мед эськӧ эз жӧ лоны найӧ татшӧм идӧртӧмъяснас.
Та йылысь мӧвпалігмоз Ӧньӧ Пашӧ ружӧктыштіс быдсӧн да буретш тайӧ ружӧктӧм шынас, тыдалӧ, и садьмӧдіс Марья гӧтырсӧ.
 — Но, шонді тай нӧ нин петӧма, а ме век на узя, — очсалігмоз шуыштіс сійӧ. — Пач нин кад ломтыны.
Ӧньӧ Пашӧ, пока чеччис гӧтырыс да ломзьӧдіс пачсӧ, удитіс пасьтасьны-кӧмасьны, сюйис мыш нопъяс няньтор.
 — Ме талун ог дыр ветлы, гӧсьтъястӧ ӧд, кодӧс колӧ, ачыд коралан, — шуис сійӧ Марьялы керка ӧдзӧс восьтігӧн нин.
Пока воис вад дорӧ, шондіыс вылӧ нин удитӧма кайны. Вад весьтысь важӧн нин разалӧма асъя руыс. Пӧльтіс небыдик рытыв-лун тӧв да серӧдіс васӧ. Берегдорса эжӧр пӧвстын пальскакылісны сирпиян, шӧрасджык ворсӧдчисны кельчияс да сынъяс, ёкышъяс яра вӧтлысисны арпиян бӧрся. Друг эжӧр пӧвстысь мыччысис утка-мам аслас ыджыд нин пияныскӧд. Сійӧ эз повзьы веткиын пукалысь Ӧньӧ Пашӧӧс аддзӧм бӧрын. Важӧн нин вӧлі велалӧма тайӧ морт дінас. Тӧдіс, мый нинӧм лёксӧ сылы сійӧ оз вӧч, да смела уйис аслас быдтасъяскӧд ты вомӧн. А Ӧньӧ Пашӧ шензьӧмпырысь видзӧдіс тайӧ мичлун вылас, сьӧлӧмсяньыс нимкодясис сыӧн да горша апаліс турун кӧра чӧскыд сынӧдсӧ. Код тӧдас, кымынӧдысь сійӧ тайӧ ты вылас. И быдысь тыыс чуймӧдліс аслыспӧлӧс мичлуннас, аслыссикас олан сямнас. Эз нин дыр, гашкӧ, сылы коль овны тайӧ свет вылас. Коркӧ мӧд сы пыдди кутас нимкодясьны тайӧ тынас, кольӧ кӧ сійӧ быттьӧ. А сэсся сы бӧрын локтасны коймӧдъяс. Но мед жӧ эськӧ эз быр, эз помась тайӧ мичлуныс. Со тай нӧ томмылан быдсӧн татчӧ волігӧн. Ӧд олӧмыс тані пуӧ. Сідзжӧ и водзӧ кутас сялькъявны тыыс коркӧ небыд рытыв-лун тӧв улын, кутасны пальскӧдчыны мукӧд черияс, поздысьны тыбокса эжӧр пӧвстӧ мукӧд уткаяс, гажӧдны сынӧдсӧ асланыс сьылӧмӧн мукӧд лэбачьяс. И тадзи уна-уна во. Таысь бурыс ӧмӧй вермас мыйкӧ сэсся лоны.

Ӧньӧ Пашӧ ньӧжйӧник видлаліс вӧйталӧм кулӧмъяссӧ. Черинянь вылӧ тырмас. А сыысь унаыс оз и ков. Сэсся сійӧ тэрмасьтӧг пажнайтіс ветки пыжын пукалігӧн да ньӧжйӧник бӧр мӧдӧдчис гортлань. Рытланьыс гӧсьтъяс воаласны, медым казьтыштны Ӧська писӧ, сылысь быдтассӧ, югыд шондіӧс, сёрнитыштны олӧм-вылӧм йылысь, кывзыштны Ӧньӧ Пашӧӧс, нэмӧвӧйся чери кыйысьӧс. А сылы эм мый висьтавны томъяслы. Сылы олӧмыс важӧн нин восьтіс ассьыс гусяторъяссӧ, кодъяс абу на тӧдсаӧсь гӧсьтъясыслы да кодъяс йылысь налы быть колӧ тӧдны.


Кузь туйыд абу пыр веськыд
Вӧвлӧмтор
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 40-43 лб.>

Емваӧ ветлігӧн ассьыс уджсӧ Ӧльӧксан помаліс буретш пекничаӧ. Шойччан лунъяс кежлӧ окота вӧлі ӧдйӧджык воӧдчыны гортӧдз. Но автобус вылӧ билетыс эз нин сюр. Нинӧм он вӧч. Ӧльӧксан петіс ыджыд туй вылӧ гӧлӧсуйтны, оз-ӧ кодкӧ жаляддза босьт сійӧс Сыктывкарӧдз.
Сэк кості туй бокын сулалігӧн сы дорӧ неыліса козъя вӧр ді боксянь матыстчисны кык мужичӧй.
 — Карӧ жӧ? — юаліс Ӧльӧксанлысь ӧтиыс, дженьыдик руд юрсиа, кодзлалысь синъяса, джинсы паськӧма, ар нелямына мужичӧй. Мӧдыс, векньыдик, сьӧд уска, сы кодь кымын жӧ арлыда мужичӧй донъялігмоз видзӧдліс Ӧльӧксан вылӧ, но нинӧм эз шу.
 — Окота гортӧ ӧдйӧджык воӧдчыны, — ньӧжйӧник вочавидзис Ӧльӧксан, сэсся бергӧдчис да кутіс сюся дзоргыны туй вывті журъялысь машинаяс вылӧ.
 — Сідз, сідз. Быдӧнӧс миянӧс гортын виччысьӧны, — шуыштіс Ӧльӧксан дорӧ шыӧдчысь мужичӧй да мый йылысь кӧ кутіс вашкӧдчыны аслас ёртыскӧд.
Ӧльӧксанлы медводдзасяньыс эз воны сьӧлӧм вылас тайӧ войтырыс. Код тӧдас, мыйла. Но эз вӧвны найӧ сылӧн сьӧлӧм серти и ставыс. Гашкӧ нӧ, командировкаясӧ тшӧкыдакодь ветлігъясӧн сійӧ велӧдчис нин донъявны йӧзсӧ медводдза видзӧдлассяньыс, коді бур, а коді некытчӧ туйтӧм, код вылӧ позьӧ надейтчыны, а код вылӧ оз. И сійӧ тадзи мӧвпалігӧн, кыдзи ачыс чайтіс, пырджык вӧлі прав. Со и ӧні тайӧ кык мужичӧйсӧ аддзӧм бӧрын мыйлакӧ ёнтыштіс сьӧлӧмыс. А юр вежӧрас пыр и вирдыштіс мӧвп, мый абу бур водзын ӧнія паныдасьӧмыс.
Пекнича лун кузя ли мый ли, ыджыд туй вывті машинаыс жуӧмӧн жуис. Ставӧн кытчӧкӧ тэрмасисны, коді гортӧ, коді дачаӧ, коді вӧр-ваті келалыштны. Туй бокын сулалысьяслы эз и ковмы дыр виччысьны. На дінӧ тӧдлытӧг сувтіс шашкияса «Жигули».
 — Кытчӧ, кӧзяин-господинъяс? — гажаа шыасис сулалысьяс дінӧ руль сайын пукалысь кучик кепкаа шопер.
 — Карӧ эськӧ миянлы, — став пыддиыс вочавидзис Ӧльӧксан. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый сыкӧд орччӧн сулалысьясыс сэтчӧ жӧ кӧсйӧны.
 — Карӧ кӧ, и карӧ, — бара гажаа шуис шопер. — Пуксьӧй. Синъяснытӧ лапнитны онӧ удитӧй. Тӧкӧтьӧӧн гургӧда.
Ӧльӧксан кодзлалысь синма мужичӧйкӧд тӧрӧдчис бӧрас да веськаліс буретш шопер мыш сайӧ. А кӧдзыд, сьӧд синъяса да уска мужичӧйыс кӧзяин моз пуксис водзас, шоперкӧд орччӧн. Машина пыр жӧ небыдика вӧрзьӧдчис да тэрыба кутіс тюрны асфальта шоссе кузя Сыктывкарлань.
Сэк кості шопер, коді, тыдалӧ, эз нин ӧти во новлӧдлы ветлысь-мунысьясӧс да велалӧма нин накӧд восьсӧн, нинӧм дзебтӧг сёрнитны, ас йывсьыс висьталыштны, и орччӧн пукалысьясӧс сёрниӧ кыскыны, пыр и кутіс мыйкӧ мойдны ӧттор-мӧдтор йылысь. Водзын нюжалысь туй вылӧ видзӧдігмоз корсюрӧ бергӧдчывліс орччӧн пукалысьяслань. Тыдалӧ, сёрни сайын сідзжӧ кӧсйис тӧдмавны, кодъяс тайӧ войтырыс да мый дон найӧ сулалӧны.
Ӧльӧксан чӧвтліс видзӧдлассӧ шоперлӧн юр весьтас ӧшалысь рӧмпӧштан вылӧ, аддзис сылысь неуна майшасьысь синъяссӧ да гӧгӧрвоис, мый мӧдыслы эз жӧ воны сьӧлӧм вылас кабинаын пукалысь кык мужичӧйыс. Но шоперлӧн синъясысь тӧдлытӧг воши кытчӧкӧ майшасьӧмыс, да сійӧ шмонитігмоз кутіс висьтавлыны, кыдзи водз асылын вайис Сыктывкарсянь Емваӧ поезд вылӧ тэрмасьысь ветлысь-мунысьясӧс, кутшӧм ёна найӧ полісны, мый сёрмасны да дугдывтӧг тэрмӧдлісны сійӧс. Ӧнӧдз на пӧ мышкуӧй висьӧ налӧн киясӧн тапкӧдӧмысь. А сэсся друг шыӧдчис орччӧн пукалысь дінӧ:
 — Кытысь нӧ асьныд лоанныд?
Но кӧдзыд синъясаыс быттьӧ эз и кывлы юалӧмсӧ. Сы пыдди вочавидзис Ӧльӧксанкӧд орччӧн пукалысьыс:
 — Шахтёръяс ми. Вӧркутаысьӧсь. Отпуск босьтім да шуим Сыктывкар пыр лунвывлань ветлыны, лӧз саридзын купайтчыштны, мышъяснымӧс пӧжыштны. — А сэсся серӧктіс да содтіс: — Тшӧтш и кузь кока аньясӧс малалыштны.
Шопер сюся видзӧдліс кодзлалысь синъяса вылас да бара кутіс висьтавлыны, кымынысь сылы аслыс удайтчис море дорӧ ветлыны, кутшӧм дивӧторъяс сэні сыкӧд вӧліны. Сэк жӧ сійӧ кадысь кадӧ бергӧдчывліс кыкнан мужичӧйланьыс, кодъясысь сьӧлӧмыс быттьӧ тшӧктіс мыйыськӧ видзчысьны да сідзи и шӧпкӧдіс сылӧн пельӧ, мый тайӧ йӧзыс вермасны вӧчны кутшӧмкӧ омӧльтор.
Но и шахтёръяс, кыдзи асьныс ас йывсьыныс висьтасисны, тыдалӧ, эз виччысьны татшӧм варов шопертӧ, коді дугдывтӧг найӧс сёрнитӧдіс, то ачыс мыйкӧ висьталіс, то юасис. И налы быть колӧ вӧлі мыйкӧ да мыйкӧ воча шуыштлывлыны.
А сэк кості тӧдлытӧг кутіс матыстчыны ӧти зэв крут чукыль, коді бура вӧлі тӧдса тайӧ туйтіыс ветлысь-мунысьяслы. Тӧдісны сы йылысь и машинаын пукалысьяс да весиг здук кежлӧ ланьтыштлісны. Буретш тайӧ чукыляс овліс машинаяскӧд быдсяма неминучаыс. То люкасясны ӧта-мӧдныскӧд, то путкыльтчасны вильыд вӧснаыс, оз кужны видзчысьнысӧ да.
Сэки Ӧльӧксан и казяліс, кыдзи водзын пукалысь пыр чӧв олысь мужичӧйыс кыкысь гораа, быттьӧ нарошнӧ, кызӧктіс. А бӧрсаыс друг лэптіс кияссӧ водзын пукалысьлӧн юрлӧс весьтас да кутіс мыйкӧ ас кежысь негораа мургыны. Чукыль дінас воигӧн машиналы быть колӧ вӧлі надзмӧдыштны ӧдсӧ. Тыдалӧ, тайӧс и виччысис шоперкӧд орччӧн пукалысьыс. Сылӧн векньыдик синъясыс нӧшта нин векняммисны да чорзисны. Бӧрсаыс сідзжӧ мӧдіс дугдывтӧг педзны. Сійӧ ӧні тшӧкыдджыка син гугнас видзӧдлывліс Ӧльӧксан вылӧ.
Машина пытшкын тӧкӧтьӧ кежлӧ лоис чӧв-лӧнь. Быттьӧ кадыс весиг сэні пукалысьяслы кутіс ньӧжйӧджык мунны. Ӧтарладорсяньыс кутшӧмкӧ кык гӧгӧрвотӧм мужичӧй. Мӧдарладорсяньыс шопер да Ӧльӧксан, кодъяс ас костаныс гуся видзӧдласъяс серти бура гӧгӧрвоисны ӧта-мӧднысӧ. Мыйӧн тайӧ ставыс помасяс? А, гашкӧ, весьшӧрӧ полӧмыс да видзчысьӧмыс?
Ӧльӧксан важӧн жӧ нин казяліс кык мужичӧйлысь вӧрӧшитчӧмсӧ да чорыда шуис аслыс, мый лоӧ кӧ мыйкӧ, донтӧг олӧмсӧ оз на сет. А шоперлӧн сэк кості чорзисны синъясыс, став тушанас сійӧ зэвтчис да быттьӧ дасьтысис кутшӧмкӧ вӧвлытӧмтор кежлӧ. Машинаыс и збыльысь кутіс надзмӧдны ӧдсӧ. Тыдалӧ, тайӧс и виччысисны орччӧн пукалысьяс. Водзвывсаыс весиг неуна бергӧдыштліс юрсӧ бӧрын пукалысь ёртланьыс. А мӧдыс муртса-муртса лапнитыштліс синъяссӧ. Быттьӧ кӧсйис шуны: гӧгӧрвои пӧ тэнӧ, ме дась. Но тайӧс казялісны и шопер, и Ӧльӧксан.
И друг машинаын пукалысьяслы видзчысьтӧг шопер личкис газ вылӧ да буретш чукыляс ӧддзӧдіс «Жигулисӧ». Ставӧн недыр кежлӧ швач сибдылісны пукаланінъясас. Машиналӧн весиг кыптылісны шуйга кӧлесаясыс. Став сертиыс сылы колӧ вӧлі пӧрны. Но сійӧ эз пӧр, а ньӧжйӧник бӧр веськӧдчис да зэв ӧдйӧ кутіс тюрны водзӧ. А шопер дугдывтӧг личкис газ вылӧ, ачыс мыйкӧ сьыліс вомгорулас орччӧн пукалысьяс вылӧ син гугнас видзӧдлывлігмоз.
Дерт, кык мужичӧй некутшӧма эз виччысьны татшӧмтортӧ. Найӧ весиг кутшӧмакӧ шемӧсмылісны. Эз кужны мӧвпыштлыны, мый гӧгӧрвоасны налысь гуся кӧсйӧмъяссӧ. Водзын пукалысьыс топӧдіс вом доръяссӧ да лэдзис юрсӧ. А бӧрсаыс негораа ёрччыштіс да шыӧдчис шопер дінӧ:
 — Кывзы, другӧй!
 — Мый, дона другӧй? — гажаа шыасис шопер.
 — Тэ сьылідзиртӧ некор на эн песовтлы тайӧ машина вылас?
 — Эн пов, — вочавидзис шопер. — Песовтчыліс кӧ сьылідзирйӧй, эськӧ эг нин нуӧд тіянӧс.
Сэсся здук кежлӧ ланьтыштліс да гажапырысь содтіс:
 — Регыд нин, регыд воам Сыктывкарӧдзыс. Сэні тіянлы пӧттӧдзныд удайтчас гажӧдчыштны. И мича аньясыд миян абу этшаджыкӧсь лунвылын серти.
И быттьӧ нинӧм эз и вӧвлы, бара кутіс висьтавлыны аслас шопер олӧмысь быличаяс. А кык мужичӧй, зумыш чужӧмаӧсь, чӧв олісны да кывзісны шоперлысь гажа вальскӧмсӧ. Мый сэсся вӧчан? Эз удайтчы налы, мый кӧсйылісны. А, гашкӧ, и нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ эз мӧвпыштлыны вӧчны? Ӧльӧксанлы ставыс тайӧ сӧмын кажитчис?
Сэк жӧ туй помӧдзыс эз нин вӧв сэтшӧм ылын. Кык мужичӧй эз виччысьны Сыктывкарӧ воӧмсӧ да чеччисны Эжваӧ. Сӧмын та бӧрын личаліс Ӧльӧксанлӧн сьӧлӧм вылас.
 — Но мый, повзьылін? — друг Ӧльӧксанлань бергӧдчигмоз нюм пырыс шыӧдчис шопер.
 — Сё збыль! — гораа шусис Ӧльӧксанлӧн. — Ӧнӧдз ог вермы гӧгӧрвоны, кодъяс тайӧ татшӧмъясыс. Сьӧлӧмӧй сідзи и чеччыны кутіс найӧс аддзӧм бӧрын.
 — А ме ӧд пыр и гӧгӧрвои, кодъяс, — бара шыасис шопер да серӧктыштіс. — Шахтёръясӧн висьтасисны. А му пытшкад уджалігӧн из шом бусыд сэтшӧма пырӧдчӧ яяд, мый чужӧмбанад сьӧд чутъяс кольӧны, синкымъястӧ быттьӧ нарошнӧ мавтӧмаӧсь. Да и зэв нин ылӧдчысь синмаӧсь. Оз веськыда видзӧдны. Тӧдчӧ, неважӧн зонаысь петӧмаӧсь. Кӧсйӧны гажӧдчыштны. Та могысь налы и машинаыд ковмӧма. Збыльысь ӧд найӧ кӧсйылісны мырддьыны менсьым тачкаӧс. Тайӧс ас сьӧлӧмӧн кылі. А тэа-меалы эськӧ не овны вӧлі...
Шоперкӧд тадзи сёрнитігмоз Ӧльӧксан эз и тӧдлы, кыдзи Эжвасянь воис Сыктывкарӧдз. Гажаа прӧщайтчис шоперкӧд. Ас кежысь аттьӧаліс сійӧс, мый сэтшӧм сюсь вӧлӧма. Кодкӧ мӧд кӧ, код тӧдас, кыдзи эськӧ ставыс бергӧдчис.
А «шахтёръясӧс» Ӧльӧксан и збыльысь аддзыліс лун-мӧд мысти карса ӧти улича вылысь. Гажаӧсь. Сёрнитӧны ас ногныс. Быттьӧ тӧдса кывъяс. А он гӧгӧрво, мый йылысь висьталӧны ӧта-мӧдныслы. Тадзи тай дзескыдінад велалӧмаӧсь сёрнитны. А ачыс Ӧльӧксан ӧнӧдз на помнитӧ Емваысь Сыктывкарӧ тайӧ мунӧмсӧ, кӧть сэсянь эз нин ӧти во коль. Бур, мый кузь туйыд бура помасис. Сідзкӧ, Енмыс кӧнкӧ вӧлӧма на.


Иван чож
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 222-227 лб.>

Пальын сійӧс Ӧська Ваньӧн шулісны. Татчӧс олысь Васька Петрӧ Пашӧ Ӧсьӧлӧн ыджыдджык пиӧн вӧлӧма. Став челядь пиысь Ӧсьӧ пӧльлӧн да Домна пӧчлӧн верстьӧӧдзыс нёльӧн воӧдчисны. Борис чож Великӧй Отечественнӧй война вылын пӧгибнитіс. Сідзи эз и удит гӧтрасьны да ассьыс рӧдсӧ водзӧ нюжӧдны. Агния ичиньӧ петаліс верӧс сайӧ Отйӧ. Аркадий ичиньдядь вӧвлӧм учитель да сідзжӧ фронтӧвик, абу жӧ нин ловъя. Агния ичиньӧ ӧні карын челядьыскӧд олӧ. Мам, Васька Петрӧ Пашӧ Ӧсьӧ Настӧ, на пӧвстын медыджыд. Неважӧн ӧкмысдас арӧс тыртіс. Пыр Паль администрация улӧ пырысь Ивадор грездын оліс да олӧ, кытчӧ и петавліс верӧс сайӧ татчӧс зон Сивер Илья сайӧ.
А Иван чож Пальын колляліс нэмсӧ. Тані гӧтрасьліс, быдтіс челядьӧс, татчӧс шойна вылӧ жӧ и дзебисны сійӧс. Меным кажитчӧ да Иван чожным быттьӧ некутшӧма эз и вежсьыв. Кутшӧмӧн тӧдлі сійӧ вит-ӧ-квайт арӧссянь, сэтшӧмӧн и колис некымын дас во мысти. Эз томмы ни эз пӧрысьмы. Эмӧсь тай йӧз, кодъяс збыльысь быттьӧ оз вежсьывлыны олӧмас. Эськӧ тадзи оз жӧ овлы да. Век жӧ вочасӧн вежсьӧ мортыд — и пытшкӧссяньыс, и ортсысяньыс. Иван чожӧс, гашкӧ, тшӧкыдджыка аддзывлывлі бать-мамлӧн мукӧд матыссаяс серти да сійӧн тадзисӧ кажитчӧ.
Ачыс Иван чож эз вӧв ыджыд тушаа, но зумыд тэчаса. Буретш сэтшӧм, кутшӧм и колӧ лоны му вылын уджалысьлы. Му ош кодь зіль. Некор эг аддзывлы, мед весь оліс. Век мыйкӧ нокӧ-вӧчӧ. Ньӧжмыдіник. Тэрмасьтӧг и ноксьывліс. Но помӧдз кӧ вайӧдас мыйкӧ, сылысь уджсӧ оз нин ков мӧдысь вӧчны.
Ӧтчыд со тадзи жӧ кутшӧмкӧ праздник лунӧ Ивадорсянь Пальӧ локтім гӧститны став семьяӧн. А Иван чож некӧн оз тыдав.
 — Гӧрӧ со эстӧні, — вочавидзис миян юалӧм вылӧ чожлӧн гӧтырыс, Елена чожинь. — А ті бурджык энӧ виччысьӧй. Пуксялӧй пызан саяс. Сійӧс ӧд ӧні уджсьыд он торк. Кытчӧдз оз помав, оз лок.
Нинӧм он вӧч. Но век жӧ кӧзяинтӧгыд прамӧй гажыс эз вӧв. Медбӧрын эг терпит да муні гӧранінас. Унакодь на вӧлӧма гӧрны Иван чожлы. Вӧлыс тэрмасьтӧг ветлӧдліс гӧрӧм дорті. Чож сӧмын недыр кежлӧ сувтыштліс мекӧд видзаасигмоз да шуис ньӧжмыд гӧлӧсӧн:
 — Мый сэсся керан. Заводитӧма кӧ, он эновт. Сӧмын талун кежлӧ вӧвсӧ сетісны. Аски мӧд нин кутас гӧрны.
Сэсся тэрмасьтӧг мӧдӧдчис водзӧ. Сӧмын коркӧ пемдандорыс пырис гортас, кор гажыс тыр ӧдӧн нин юргис Иван чожлӧн да Елена чожиньлӧн ыджыд керкаын.
Ветліс Иван чож и война вылӧ. Батькӧд ӧтлаын веськалӧмаӧсь Мурманск дорӧ, кодйӧмаӧсь окопъяс да землянкаяс. Сэсся кыкнанныс вӧзйысьӧмаӧсь передӧвӧй вылӧ. Но босьтӧмаӧсь сӧмын батьӧс. Иван чож, вӧлӧмкӧ, ӧти синнас омӧльджыка аддзӧ. Ичӧтдырйиыс идзас сі веськавлӧма. Война помӧдзыс Мурманскын и вӧлӧма. Кыськӧ сэтчаньысь и вайӧдлӧма медводдза гӧтырсӧ, кодкӧд бӧр юксьылӧмаӧсь. Гашкӧ, челядьыс эз лоны да сійӧн. Елена чожинь мӧд гӧтырӧн нин вӧлі, кодкӧд быдтісны куим пиӧс. Сӧмын медыджыдыс, Николайыс, эз вӧв кузь нэма. Армияысь локтӧм бӧрын недыр мысти мотоциклӧн вӧлі люкасьӧма да кувтӧдзыс лоис. Сэксянь, гашкӧ, Иван чожлӧн олӧмыс гугаджык кутіс лоны, курыдтортӧ ёнджыка мӧдіс радейтны да.
Но Пальса олӧма аньяс весиг тайӧ грек вылас видзӧдтӧг пыдди пуктылісны Ӧська Ваньӧс. Гашкӧ, жалитісны тшӧтш и сійӧн, мый кывсьӧма вӧлі, быттьӧкӧ Елена гӧтырыс пӧрысьӧ-нэмӧ друг кодьӧс лӧсьӧдӧма. Но ме эг тӧдлы тайӧс да ог лысьт шуны. А сёрниясыс ветлӧдлісны. Медсясӧ радейтлісны Иван чожӧс сыысь, мый сійӧ некор эз ӧткажитлы, шыӧдчылісны кӧ отсӧгла.
 — Иван, волан, гашкӧ, аски, кильчӧ поскӧс колӧ лӧсьӧдыштны, — шыӧдчас кодкӧ пӧрысь аньяс пиысь сыкӧд паныдасигӧн.
 — Вола, мыйла ог, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын нурбыльтас Иван чож, — сӧмын коркӧ лун шӧр бӧрас. Гортын уджыс уна.
Тадзи сійӧ вӧлі ӧтилы кильчӧ пос лӧсьӧдас, мӧдлы пес поткӧдлас, коймӧдлы порсь начкыны отсалас, нёльӧдлы... Да и верман ӧмӧй ставсӧ лыддьӧдлыны, мый кужис вӧчны да мый вӧчліс аслас нэм чӧжыс Пальса Ӧська Вань. А сійӧс сэсся уджсӧ помалӧм бӧрын, дерт жӧ, гӧститӧдлісны вина-сурӧн. Мӧд удждон Иван чожлы таысь кындзи оз и ков вӧлі.
Юыштас да ӧткымын моз оз пинясь либӧ тышкась. Меліа лапйӧдлӧ синъяссӧ да кывзӧ мукӧдъяслысь сёрнисӧ. Ачыс эз вӧв ёна варов да сӧмын корсюрӧ кыв-мӧд шуыштлывліс. Аддзас миянӧс, кор ичӧтӧсь на вӧлім, да пыр и нюмъёвтас:
 — Но кыдзи нин оланныд-выланныд?
А сэсся пыр ӧтарӧ долис миянлы:
 — Бур ӧд тіян чожыд, зэв бур. Мӧдысь бара кула да энӧ жӧ вунӧдӧй менӧ...
Та бӧрын небыдика кутас малавны миянӧс юрсиӧд уджсьыс чорзьӧм сарӧгӧсь кияснас.
А сэки, кор Иван чож аслас батьыслӧн воккӧд, сідзжӧ Иванкӧд, кодӧс мамӧ Ивӧ вокӧӧн шулывліс, отсаліс разьны миянлысь ёна нин важмӧм керканымӧс да лэптыны сы пыдди важ сораснас выльӧс, эз на сэтшӧма юлывлы. Да и вына-эбӧса на вӧлі. Но кӧть и ӧти вужйысь петавлӧмаӧсь ичӧт Иван да ыджыд Иван, эз вӧвны ӧткодь олан сямаӧсь. Ӧська Ваньыд кӧ ньӧжмыдик, Ивӧ вокӧыд — быдтор ӧдйӧ радейтӧ вӧчны. Сӧмын пуӧ сылӧн киын уджыс. Пурк-парк вӧчас и дась нин. Дерт, мукӧддырйи, гашкӧ, тэрмасьӧмнад оз жӧ сэтшӧм бура артмывлы. Но миянлы выль керка лэптігӧн найӧ кыкнанныс зільлісны ёна. Ивӧ вокӧ оз-оз да и горӧдлас Ӧська Вань вылӧ:
 — Мый бара сэні маласян-а?
Мӧдыс дӧзмыштаскодь да пыр и вочавидзис:
 — Ог ӧд кодлыкӧ, чойлы вӧча. Мед нин бур ставыс лоӧ.
И уджалісны сэки керка лэптігӧн кык Иван сиктса мукӧд мужичӧйяскӧд помечалігӧн водз асывсянь сёр рытӧдз. Рытнас, видзӧдан да, керка лэптысьясыд пызан сайӧ нин ужнайтны кӧсйӧны пуксявны, а Ӧська Вань век на керка дорас тотшкӧдчӧ. Мукӧддырйи лоӧ весиг вӧлі нарошнӧ ветлыны корны сійӧс.
 — Часлы, локта нин локта, со этайӧ помала да, — шуас вӧлі сійӧ воча, но бур здук ноксяс на керка гӧгӧрын. Сэк жӧ, кӧть Ивӧ вокӧыд и дивитліс Иван чожӧс дыр ноксьӧмсьыс, кык Иван бура ладмывлісны ас костаныс. Да и нинӧм вӧлі налы юкнысӧ, ӧти вужйысь петӧмаяслы.
А юліс бӧрынджык Иван чӧж и одеколон, и быдсяма мукӧд сорас. Ми весиг шензьывлім, кыдзи сылӧн гыркйыс ставсӧ тайӧс лэдзӧ ас пырыс. Мукӧд кӧ эськӧ важӧн нин пагаліс. А сійӧ со ловъя, джек кодь сулалӧ да нӧшта нюмъялӧ на. Сідзи сійӧ гажа юрӧн кысянькӧ тэрмасьӧмӧн и пырис миян керкаӧ, кор Елена чожинь локтӧма вӧлі Ивадорӧ аслас матыссаяскӧд прӧщайтчигмоз аддзысьлыны да кості и кулі. 
Луныс вӧлі жарсьыс-жар. Ми, войвывса йӧзыд, абу велалӧмаӧсь татшӧм жар дінад. А Елена чожинь, кызіник нывбаба, чорыда висьӧ нин вӧлі. Сійӧ луннас петалӧма на картупель град мудйыны. Та бӧрын и мӧвпыштӧма Пальсянь Ивадорӧдз ветлыны. Пӧпуттьӧ машинаӧн вайӧдӧмаӧсь сійӧс. Но сылы недыр и удайтчис миянкӧд сёрнитыштны. Миян мам дивитыштіс жӧ эськӧ, мыйла пӧ татшӧм жарнас вӧлі петны уджавны. Ӧд и том йӧз пиысь оз быдӧн вермы терпитны веськыда сотысь жарсӧ. А кытысь нин олӧма нывбабалы. Сэк жӧ быд ногыс такӧдіс сійӧс, мый ставыс на лоӧ бур да тшӧктіс сэсся водыштлыны шойччыны. Но шойччигас и эштӧма чожиньным. Керкаӧ пырӧм бӧрын гажа юра Иван чож кутіс броткӧдчыны синвасӧ чышкалігмоз:
 — Эк тэ, эн куж овнытӧ. Коді нӧ тэнӧ татшӧм жарнас ывлаас вӧтліс? Ӧні тэ со мунін. А кыдзи ме тэтӧг кута овны? Коді менӧ кутас видзны? Кодлы кола татшӧмыс?
Иван чож радейтліс Елена чожиньӧс. Николай пиыс сэк кежлӧ эз нин вӧв ловъя. Медічӧтыс, Шурик, семьяыскӧд Вӧркутаын оліс. Василейӧс грек вӧлі суӧма кокнялӧмсьыс да, дзескыдінын пукаліс. Вӧля вылӧ петтӧдзыс дыркодь на вӧлі. Но век жӧ Иван чож чожинь кулӧм бӧрын кузя на оліс.
Гӧтыр кулӧм бӧрас сійӧ субӧта рытъясӧ тшӧкыда волывліс миянӧ, Пальсянь Ивадорӧ, пывсьыны. Тӧдӧ вӧлі, мый пывсян бӧрад пызан вылӧ мыччӧдлам еджыд доз. Со и Володя вок медбӧръяысь петалӧ пывсян видзӧдлыны, дась абу на, да пыригмоз серамсорӧн шуӧ:
 — Чожӧыд бара нин аслас бедьнас чотіктӧ миянлань.
Волывліс Иван чож подӧн. Бедь вылӧ мыджсьӧмӧн. Пӧрысьтӧ тшӧкыдакодь журъялысь машинаяс эз босьтлыны. Пырас, видзаасяс да шыӧдчас мам дінӧ:
 — Насте, эн дивит, мый бара локті. Ог кӧсйы тойӧссьыны.
 — Лок-лок, — шуас мамӧ, — тэнӧ пывсьӧдысь-мыссьӧдысьыд абу жӧ нин ловъя-а.
Кӧть эськӧ Иван чож эз ӧтнас вӧв. Василейлӧн гӧтырыс, Таняыс, аслас челядьыскӧд оліс Иван чожлӧн керкаын. Моньыс кутшӧмакӧ видзӧдіс айка бӧрся. Но ӧд сылӧн аслас нокыс юр выв тырыс вӧлі. А ми ордын пывсьӧм-мыссьӧм бӧрын пызан сайын пукалігӧн Иван чож шулывліс:
 — Ок кутшӧм лӧсьыд лои. Энӧ бара вунӧдӧй менӧ, ассьыныд чожнытӧ — кула да бура мӧдӧдӧй.
Сэсся узьмӧдчывліс паччӧрын либӧ, жарджык кӧ вӧлі, гӧбӧч вылын. А водз асывнас нуръясьыштӧм бӧрын бара мӧдӧдчыліс Пальлань. Локтан субӧтаӧдз...
Збыльысь, зэв бур сьӧлӧма вӧлі Пальса Ӧська Ваньным. Но ме помнитігӧн ӧтчыд скӧрмылӧма жӧ. Вӧлі тайӧ Елена чожинь кулӧм бӧрын. Локтіс ӧтчыд Иван чож Пальысь. Нач садь. Инас оз ӧшйы. Василей пиыс эз на вӧв гортын. Сэки и висьталіс миянлы, мый сійӧс кутӧма ӧбӧдитны кутшӧмкӧ неморт, коді сӧмын на петӧма дзескыдінысь. Он тай бурад сэнтӧ велав. Став лёкыс ӧдйӧджык ӧшйӧ. Сэки Иван чожлы киас сюрӧма чер да тайӧ чернас сӧтыштӧма немортыслы. Дерт, пӧрысь мортыдлӧн дзӧрысь киясыд слабӧсь нин да, абу ёна доймӧма мӧдыс. Некодӧс таысь эз кыскыны кывкутӧмӧ. А миянлы сэки зэв жаль вӧлі чожным. Полім, мед сійӧс кӧть эз мыжавны пӧрысьӧ-нэмӧ. Кӧть эськӧ дзик нинӧмысь быттьӧ эз вӧв мыжа. Сёрнитім ас костын, мый олан-олан свет вылад да и дорйысьыд некод оз ло.
И век жӧ Иван чож эз гортас ов бӧръя вояссӧ. Юӧм вӧснаыс, тыдалӧ, кутіс торксьывлыны юр вежӧрыс. Ӧтчыд миянӧ локтӧм бӧрын войнас кутӧма пестыны джодж шӧрӧ бипур. Кӧдзыд пӧ да шонтысьны окота. Бур, мамным ас кадӧ казялӧма. Тадзи жӧ некымынысь вӧлӧма и Пальын. Василей сэки гортас нин оліс. Сылӧн керка тыр челядь. А сотас кӧ керкасӧ? Ӧтнассӧ Иван чожӧс кольны он нин вӧлі лысьт. Гозъя уджалӧны. Челядь детсадйӧ да школаӧ ветлӧны. Сэки и овмӧдісны чожӧс пӧрысьяслӧн керкаӧ. Сэні вӧлі бӧръя вояссӧ.
Коркӧ май помын нин юӧртісны, мый Иван чожным кувсьӧма. Вӧлі сэки сылы сизимдас вит арӧс. Лои тайӧ буретш вина юӧмкӧд тышкасян кадӧ. Сьӧкыд вӧлі сэки лавкасьыд курыдтортӧ судзӧдны. Но ӧд колӧ казьтыштны пӧрысь морттӧ. Эз миянсянь тайӧ заводитчы, оз на миянӧн и помась. Колӧ и гу кодйысьясӧс гӧститӧдыштны, и пызан вылӧ лэптыштны. Век жӧ кыдзкӧ удайтчис судзӧдыштны юантортӧ да ми, сылӧн матыссаяс, мӧдӧдчим Пальӧ колльӧдны медбӧръя туйӧ медся пӧрысьясысь ӧтиӧс.
Иван чож, Пальса ногӧн Ӧська Вань, куйліс гортйын быттьӧ олана на мужичӧй. Быттьӧ недыр кежлӧ водӧма шойччыштны. Чукыръясыс чужӧмбан вылас веськалӧмаӧсь. И кажитчис: сылы ӧні весиг вӧлі нимкодь, мый веськаліс мӧдаръюгыдӧ, аслас пӧль-пӧчьяс дінӧ. Кутшӧма ковмис зільны тайӧ шонді улас, быдсяма лёк да сьӧкыд уджсӧ бертны. А ӧні сэні шойччыштас.
Сійӧ кадсяньыс регыд мысти Иван чожлӧн да Елена чожиньлӧн зэв гажа керкаыс, коді сулаліс кыр йылын кодь, тыртӧммис. Тасянь зэв улын вӧлі паськӧдчӧмаӧсь видзьяс да пӧскӧтинаяс. А нӧшта ылынджык лӧзаліс Эжва. Сы сайын помтӧм парма. А ме помнита да кымынӧн чукӧрмывлім тайӧ керкаас праздникъяс дырйи. И быд локтысь-пырысьӧс сибӧдлісны татчӧ. Некодлы эз ӧткажитлыны. Ӧні сӧмын гежӧдіника вӧтын уськӧдчывлӧ Иван чожлӧн керкаыс. Да кажитчӧ нин мукӧддырйи меным, быттьӧ вӧтын ставыс тайӧ и вӧлі. Кӧть эськӧ тӧда, мый кувтӧдз кута казьтывлыны кырйыв керкаысь олысьяссӧ.


Челядьдырся ёрт
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 44-48 лб.>

Паныдасисны найӧ карса универмагын. Уна йӧз пӧвстын кытшлалігӧн вочаасисны. Чукырӧссьыштӧма нин чужӧмыс да дзормӧма кӧсичаыс, но Борис пыр жӧ тӧдіс сыкӧд ӧти школаын коркӧя велӧдчысьсӧ. Мыйта эз зіль, сідзи эз и вермы казьтывны, кыдзи мортсӧ шуӧны. Мӧдыс сідзжӧ нюммуніс. Сідзкӧ, чужӧм сертиыс тӧдіс на и сійӧс. А кыдзи нӧ? Орчча сиктъясын чужӧмаӧсь-быдмӧмаӧсь. Ӧти школа помалӧмаӧсь. Сӧмын эз ӧти классын велӧдчыны. Ӧні карад паныдасигӧн кыкнанныслы кажитчис, быттьӧ ӧти семьяысь коркӧ петалӧмаӧсь, мед кӧть и оз нин помнитны ӧта-мӧдныслысь нимъяссӧ
 — Тэ нӧ кытысь татчӧ усин? Сё во нин, гашкӧ, эг аддзысьлӧй, — нимкодя шыасис Борис.
 — Гортӧ волі отпускавны мамӧс видлігмоз. Ӧні бӧр войвылӧ мӧдӧдча, — вочавидзис мӧдыс. А сэсся кык мужичӧй тэрмасьтӧг заводитісны висьтасьны асланыс олӧм-вылӧм йылысь. Кыдзи и век овлӧ дыр аддзысьлытӧм бӧрын, мыйӧнкӧ ошйысьыштісны, мыйкӧ вылӧ норасьыштісны.
Медбӧрын коркӧя тӧдсаыс друг кӧрыштліс чужӧмсӧ:
 — Кывзы, пӧлинӧ, Ӧльӧксан Размысловыс ӧд тіян грездысь вӧлі?
 — Кыдзи нӧ, — шуис Борис. — Ичӧтдырйи ми зэв ёна ладмывлім. Пыр ӧтлаын ворслывлім.
 — Тӧда, тӧда, — торкис Борисӧс ёртыс. — Унаысь меным та йылысь висьтавліс челядьдырсӧ казьтылігӧн. Бӧръя помӧдзыс ӧд ӧти шахтаын уджалім.
 — Мый нӧ лои Ӧльӧыскӧд? — дрӧгмунӧм гӧлӧсӧн юаліс Борис.
 — А суис тай рӧкыд, — зумыша вочавидзис мӧдыс. — Кольӧм тӧлысьӧ кувсис. Удж вылысь локтігӧн сьӧлӧмсӧ топӧдӧма. Гортӧдзыс абу воӧма. А ӧд сэтшӧм вӧлі тӧлка да лада, зэв бура оліс гӧтырыскӧд, кык челядь колис. Пыр казьтыліс, колӧ пӧ коркӧ ас грездӧ ветлыны, мам-бать гуяслы копыртчывны, челядьдырся ёртъяскӧд аддзысьлыны. А эз тай удайтчы. Сэтшӧм олӧмыд, он тӧд, мый лун-вой вайӧ.
Тайӧ кывъяссьыс топавліс быдсӧн Борислӧн сьӧлӧмыс. Нӧшта недыр сёрнитыштӧм бӧрын найӧ разӧдчисны. Но Борис сідзи и эз вермы лӧньӧдны асьсӧ тайӧ шог юӧр бӧрас, сэтшӧм жаль лои Ӧльӧксаныс, Ӧльӧыс, челядьдырся медбур ёртыс. Ӧні весиг кыліс асьсӧ мыжаӧн быттьӧ сы водзын. Сыысь, мый та мында воӧн сідзи и эз слӧймӧдчыв аддзысьлыны, мый ачыс со ловъя да дзоньвидза, а Ӧльӧыс, вӧлӧмкӧ, тӧлысьысь дырджык нин кыз му улын. И быттьӧ бара ловзис Борислӧн синъяс водзын сійӧ уна во сайсяыс.
...Код тӧдас, мый кыскис найӧс ӧта-мӧд дінас. Гашкӧ, сійӧ, мый орччӧнӧсь керкаясныс, гашкӧ, вирныс ли, оласногыс ли лӧсяліс. Но кык детина пыр вӧліны ӧтлаынӧсь. Чӧд ли оз вотны, Эжва берегын ли арпиянӧс кӧвтны, лызьӧн ли исласьны мӧдӧдчасны, ёрта-ёртнысӧ пыр корсьӧны. Дерт, мукӧддырйи ворсігад дузмунласны жӧ, кывъяснысӧ мыччӧдлӧмӧн нерсьыштасны. Но видзӧдан да, здук-мӧд мысти бара нин бурасьӧмаӧсь. Борислӧн кӧ мамыс чӧскыд шаньга либӧ пирӧг пӧжалас, медводз ассьыс ёртсӧ пӧжаснас гӧститӧдас. Тӧдӧ, мый Ӧльӧыслӧн семьяыс гӧльджыка олӧ да оз сэтшӧм тшӧкыда удайтчыв видлыны чӧскыдторсӧ.
А кымынысь накӧд быдсяма нелючкиыс вӧлі, но, Ен сыкӧд, ставыс тай бура помассьыліс-а. Ӧтчыд кык друг некодлысь юасьтӧг мӧдӧдчисны вадор веретяӧ медводдза оз вотыштны. Кӧсйисны асьныс чӧсмасьыштны и гортсаяссӧ гӧститӧдыштны. Но колӧ жӧ сідз лоны, мый буретш гортаныс мӧдӧдчигӧн нин веськалісны гыма зэр улӧ. Тӧдлытӧг кытыськӧ кыпӧдчис ыджыд сьӧд кымӧр. Кӧсйисны пышйыны сыысь. А мӧдыс наысь тэрыбджык вӧлӧма. Нинӧм он вӧч, ковмис дзебсьыны сӧмын на чӧвтӧм зорӧд улӧ. Вылісянь чардалӧ-гымалӧ, муыс быдсӧн сыркмунлӧ. Зэрыс ведраысь моз кисьтӧ, гӧгӧр нинӧм оз тыдав. А кык ёрт пукалӧны зорӧд улын ӧта-мӧд бердас топӧдчӧмӧн да, мед полӧмнысӧ венны, ёрта-ёртныслы дугдывтӧг мыйкӧ мойдӧны. Гашкӧ, час-мӧд ковмис пукавны. А гортаныс, вӧлӧмкӧ, воштӧмаӧсь нин. Кыкнанныслӧн мамъясыс шогӧ усьӧмаӧсь: мыйкӧ пӧ, гашкӧ, и лои нин миян дитяяскӧд. Ок и сюравліс жӧ сэки Борислы да Ӧльӧксанлы: мӧдысь пӧ энӧ лысьтӧй верстьӧяслысь юасьтӧг кытчӧкӧ вӧрзьӧдчыны. Но кор нӧ налысь удитан юасьнысӧ? Водз асывсянь ӧд мамъясыс удж вылынӧсь. Да и пукавсяс мӧй гортын, кор ывлаас сэтшӧм гажа, лӧсьыд.
Мӧдысь со тадз жӧ кык друг мӧдӧдчисны вад дорӧ сэтӧрӧн чӧсмасьны. Видзӧдӧны да, вад таладорас пур ляскысьӧма. Кыкнанныслӧн сьӧлӧмъясыс сідзи и тіпкыны кутісны.
 — Вай, — шуӧ Ӧльӧ, — пур вылас пуксьылам да вад шӧрас петалам. 
А Борислы кыкысь корӧм оз ков. Ӧдйӧджык кайисны пур вылас да йӧткыштчисны кузь беддьӧн. Но ва шӧрас йӧткасигӧн налӧн кузь беддьыс сибдіс ва пыдӧс нюйтас да сідзи и коли. А сэк кості укшальмӧм тӧлыс кутіс вӧтлыны пурсӧ вад помланьыс сук эжӧр пӧвстӧ, кадъя берегӧ. Сулалӧны кык друг пур шӧрас да оз тӧдны, мый вӧчны. Кӧть бӧрд сэсся. Бур, мый чери кыйысь ӧти дядьӧ казялӧма да петкӧдіс аслас дзибрӧс веткиӧн пур вылын гуляйтысьясӧс. И бара сэки гортаныс кыкнансӧ велӧдыштісны: мӧдысь пӧ эн лысьтӧй пур вылӧ пуксьыны. Удтысьыд ӧд кодкӧ век нин эм. Сэки, дерт, Ӧльӧксан да Борис зэв ёна лӧгасьлісны верстьӧяс вылӧ. Сӧмын бӧрынджык лои гӧгӧрвоана, мый найӧс жалитӧмла жӧ тадзисӧ вӧчӧны верстьӧясыд, мед эз весьшӧрӧ лэчтавны быдтасъясныс да юрнысӧ кытчӧкӧ эз сюйны.
А кымынысь тӧвнас овліс сідзи, мый пӧттӧдз исласьӧм бӧрын кык друг ӧдва нин восьлалӧны гортланьыс. Гач и пальто йизьӧма. Киясыс турдӧмаӧсь. Борис сэки медводз веськӧдчывліс Ӧльӧксан ордӧ, мед сэні косьтысьыштны да вӧлисти нин гортас петкӧдчыны. Ӧльӧлӧн пӧчыс мыйкӧ вомгорулас меліника броткӧдчигмоз вӧтлывліс зонкаясӧс паччӧрӧ да сэсся мыччывліс кыкнанныслы зэв чӧскыд сэтӧра чай. И кык друг ас костаныс варовитігӧн оз тӧдлыны, кыдзи унмовсясны шоныд паччӧрад. Буретш коркӧ ӧтчыд со тадзи жӧ паччӧрын шонтысигӧн, Ӧльӧ да Борис сетісны ёрта-ёртныслы кыв: кӧть мый, а найӧ век лоӧны ӧтлаынӧсь, век кутасны, лоас кӧ сьӧкыд, локны ӧта-мӧдлы отсӧг вылӧ. Дерт, бӧрын кыкнанныс сӧмын серамсорӧн казьтывлісны ёрта-ёртныслы коркӧя сетӧм кывсӧ. Мыйсӧ он вӧчлывлы челядьдырйиыд да. Но сэки збыльысь кӧсйысисны некор не вунӧдны ӧта-мӧднысӧ, кӧні кӧть оз лоны.
Со тадзи и кольлі кык друглӧн во бӧрся во.
Ӧтчыд локтіс Борисыд Ӧльӧ ордӧ, а сійӧ йӧктӧ, муртса оз пӧтӧлӧкӧдзыс чеччав. Йӧктӧ да сьылігмоз лыддьӧдлӧ:
 — А ме детдомӧ муна! Сэні гажа. Сэні выль мича костюм сетасны. А кымын выль ёрт лоӧ?..
Борис весиг шай-паймуні. Кодкӧд нӧ сэсся ворснысӧ кутас! Дерт, мукӧд тӧдса детинкаяс эмӧсь. Но сійӧ медсясӧ Ӧльӧ дорӧ велалӧма.
Ӧльӧлӧн мамыс, Малань тьӧт, пиыслӧн чеччалӧм вылӧ видзӧдӧ да сӧмын шога нюммуныштлӧ:
 — Ок эськӧ ловъя кӧ вӧлі батьыд, эг жӧ сет детдомад да. А мый сэсся вӧчан. Ог вермы та ыджда араватӧ ӧтнамӧн вердны. Муніс тай вердысьным таладор югыдсьыс, эз юась миянлысь.
А Малань тьӧт дорӧ топӧдчӧмаӧсь Ӧльӧлӧн ичӧтджык чой-вокыс да оз тӧдны, мый вӧчны: бӧрдны али серавны. Ӧльӧлӧн со нимкодьысла кокыс джоджас оз инмав, а мамыс шогсьӧ.
Сэки гортас Борис юаліс мамыслысь, мыйла нӧ Ӧльӧсӧ детдомӧ сетӧны.
 — Кыдзи нӧ та мындасӧ ӧти нывбаба вермас вердны да кӧмӧдны-пасьтӧдны. Найӧ со кымынӧнӧсь, а уджалысьыс ӧти. Да кор на нӧшта быдмасны, — вочавидзис мамыс Борислы Малань тьӧтлӧн жӧ кывъясӧн, а сэсся нюммуніс. — Гажтӧмтчыны на мӧдас Ӧльӧксаныд гортсьыс. Оз на эновт тэнӧ. Детдомыс ӧд орчча сиктын. Кутанныд аддзысьлыны школаад.
Но эз збыльмы мамыслӧн шуӧмыс. Сійӧ кадсяньыс эз нин кутны аддзысьлыны Ӧльӧксаныскӧд. Дерт, корсюрӧ паныдасьлывлісны, сёрнитлісны ӧттор-мӧдтор йылысь. Но сідз, пырмунігмоз. Кыдзи казяліс Борис, эз нин сэтшӧма быттьӧ Ӧльӧксансӧ кыскы сы дінӧ. Таысь шогӧдліс быдсӧн. Вунӧдны тай кутіс ёртыс коркӧ сетӧм кывсӧ. Сэтшӧм ӧмӧй дженьыд паметьыс? 
Но мый сэсся вӧчан. Ӧні Ӧльӧксанлӧн дзик мӧд олӧм, выль ёртъяс. Дерт, коркӧя ёртасьӧмыд вуныштӧ. А, гашкӧ, тадзи и колӧ да. И вочасӧн Борис быттьӧ миритчис такӧд.
Школа помалӧм бӧрын сійӧ овмӧдчис карӧ да Ӧльӧксанкӧд сэсся некутшӧм йитӧд нин эз вӧв. Сӧмын корсюрӧ кывлывліс сылӧн ичӧтджык чой-воксянь, ыджыд вокныс пӧ войвылын, шахтаын уджалӧ. Борис тшӧктывліс висьтавны письмӧ гижиганыс, мед казьтыштасны, мый эз вунӧд томдырся ёртсӧ, мый пыр помнитӧ да сиӧ бура овны. Но ачыс эз жӧ некутшӧм письмӧ мӧдӧдлы. Ӧд важ ёртасьӧмыс и збыльысь вӧлі кусӧма. Ӧні сылӧн выль ёртъяс. А гортас гӧтыр, челядь котыр. Ӧти кывйӧн кӧ, некор письмӧяс йывсьыд мӧвпавны.
Но со во куим сайын друг воис Ӧльӧксансяньыс письмӧ. Гижӧма вӧлі, ола пӧ ог омӧля, гӧтыркӧд кык челядь быдтам, сӧмын тай пӧрысьӧ-нэмӧ гортысь да томдырся ёртъясысь куті гажтӧмтчыны. Морттӧ пӧ тай пӧрысь вылад збыльысь заводитӧ кыскыны сэтчӧ, кӧні чужлӧма. Письмӧас Ӧльӧ корис Борисӧс: волан кӧ командировкаӧ татчань, пырав ме ордӧ, пызан сайын пӧ пукалыштам да казьтыштам коркӧя олӧмсӧ, кокниджык пӧ лоӧ лов вылын.
Борис и збыльысь ветлывліс удж кузяыс республика пасьта. Та йылысь тӧдӧ, вӧлӧмкӧ, Ӧльӧыс да сійӧн и корӧма. И позьӧ ӧд вӧлі аддзысьлынысӧ...
Коркӧ Борис веськаліс жӧ войвывса карас. Медводз шуис вӧчны ассьыс уджсӧ, сэсся быть пыравны томдырся ёрт дорас. Эз тӧдлы, кыдзи удж саяс коли кадыс. А медбӧръя лунас, кор кӧсйӧ нин вӧлі мӧдӧдчыны Ӧльӧксанлӧн патераӧ, став уджсӧ помалӧм бӧрын, сылӧн выль ёртъясыс локтісны веськыда гостиницаӧ асланыс сёян-юанӧн. Борис эськӧ заводитліс жӧ пыксьыны да гӧгӧрвоӧдны, колӧ пӧ важ друг дорӧ ветлыны. Но эз и кӧсйыны кывзыны сійӧс. Удитан на пӧ аддзысьлынытӧ.
Но мый сэсся вӧчан? Ковмис кывзысьны. Ӧткажитны налы кыдзкӧ эз жӧ вӧв лӧсьыд. Асьсӧ такӧдіс сійӧн, мый коркӧ мӧдысь век жӧ аддзысьласны.
 Но лоис сідзи, мый сэсся тайӧ карас эз нин волы. Сӧмын телефон пыр коркӧ звӧнитліс Ӧльӧыслы да висьталіс ставсӧ, кыдзи вӧлі да мыйла эз удайтчы аддзысьлыны. Ӧльӧксаныс сэки дӧзмискодь быдсӧн. Мӧдысь волігӧн пӧ быть нин пырав. Борис бара кӧсйысис.
И со друг тайӧ нем виччысьтӧм юӧрыс, код вӧсна быттьӧ мыйкӧ чеги, быттьӧ мыйкӧ ори Борислӧн морӧсын. Мыйла нӧ эськӧ сэки став вылас эз ӧвтышт да эз кежав Ӧльӧксан дінас. Ӧд сійӧ вӧлі коркӧ медбур другӧн...
Кытчӧдз олас таладор югыдас, Борис пыр кутас лыддьыны асьсӧ мыжаӧн Ӧльӧксанлӧн лов водзын. Вештыны позьтӧм мыж лоис.


Тадзи и овлӧ
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 48-53 лб.>

Талун Ӧсип важсӧ казьтылігӧн чайтлывлӧ, мый ставыс тайӧ коркӧ эз сыкӧд вӧвлы. А кодкӧдкӧ мӧдкӧд. Либӧ жӧ кутшӧмкӧ лёк вӧтын моз сӧмын помнитсьылӧ коркӧяыс. Да пыр жӧ та бӧрын сійӧс йирмӧг босьтлывлӧ.
А ставыс быттьӧ лёк вӧтын моз и вӧлі. Уджаліс Ӧсип ӧти кантораын. Эз омӧля, кыдзи ачыс чайтліс. Уджыс тай сьӧлӧм вылас вӧлі воӧ-а. Ставсӧ зілис вӧчны кыдзи позьӧ бурджыка. Некод сы вылӧ эз норасьлывлы. Ладмывліс ёртъясыскӧд. Начальство ошкывліс сійӧс да корсюрӧ весиг премияяс вичмӧдлывліс.
А сэсся друг выль директор налӧн лоис. Важыс пенсия вылӧ петіс. На чукӧрысь жӧ эськӧ выльыс быттьӧ вӧлі. Но водзтіджык сійӧ эз торъявлывлы мукӧдъяссьыс да нинӧмӧн ёнасӧ эз нимавлывлы. Но пуктісны тай директорнас-а. Кывсьыліс, мый выліас сылӧн гӧна ки вӧлӧма. Да сійӧс сэсся и кыскӧма ыджыд креслӧас.
Сэсянь и заводитчис. Шулывлӧны тай, кӧсъян кӧ пӧ морттӧ тӧдмавны, колӧ пӧ пуктыны сійӧс начальникӧн. Сэки пӧ став гусяыс тыдовтчас, кутшӧм сійӧ збыль вылас эм. А нӧшта шуӧны, мый выль корӧсьыд пӧ выль ногӧн и чышкӧ. Код тӧдас мыйла, но выль начальникыс медводдзасяньыс эз кут радейтны Ӧсипӧс. Быттьӧ сьӧд кань на кості котӧртіс. Кӧть эськӧ Ӧсип важ моз ставсӧ сьӧлӧмсяньыс вӧлі вӧчӧ. Но эз кут кажитчыны выль директорлы и ставыс.
Локтас выль начальникыд асывнас удж вылӧ да пыр жӧ корас Ӧсипӧс. Тыдалӧ, войсӧ омӧля узьӧма да бурпӧт пинялас-видас, сэсся велӧдас Ӧсипӧс. Медбӧрын став лёксӧ лэдзас ассьыс да мудзас жӧ. Сӧмын раминик гӧлӧсӧн нурбыльтас: мун пӧ да уджав. А кутшӧм удж та бӧрын!? Ӧсип инас оз ӧшйы. Нинӧм киас оз пыр. Ӧтчыдысь ӧд кӧ сӧмын тадзи. Лункосмӧсӧн кутіс выль директорыд Ӧсипӧс ас дінас корлывлыны.
Медбӧрын Ӧсип эз вермы терпитнысӧ да гижис удж вывсьыс ас кӧсйӧм серти мунӧм йылысь кабала. Зина гӧтырыс эськӧ шуліс жӧ: терпитышт пӧ нин, эз пӧ нин дыр коль пенсияӧдзыд. Но Ӧсип сӧмын пузьывліс сылӧн тайӧ кывъяс бӧрас. Ачыд пӧ видлы уджавны сыкӧд. Бурджык пӧ юрӧс петляӧ сюя, но сійӧс мед сэсся синмӧн ог аддзыв. Чайтіс Ӧсип, мый сійӧс, бура уджалысьӧс, пыр жӧ кытчӧкӧ мӧдлаӧ босьтасны. Збыльысь ӧд ассьыс уджсӧ эз омӧля вӧчлы. Уна мукӧдтор на сяммыліс. И вын-эбӧсыс на вӧлі тырмымӧн. Вермис на эськӧ эз ӧти во пӧттӧдз мырсьыны. Мед сӧмын уджыс вӧлі-а.
Но эз Ӧсип ногӧн ло. Вӧлӧмкӧ, талун абу коркӧя важ кодьыд, кор уджтӧмалӧмысь кывкутӧмӧ кыскывлісны да весиг дзескыдінӧ пуксьӧдлывлісны. А ӧні артмис сідзи, мый тэ некодлы он ков. Збыльысь ӧд, кодлы и колан. Со тай кымын фабрика-завод, кымын стрӧйка пӧдлассис. И сэні уджалысьясыс лоисны дзик некодлы ковтӧмӧн. Код тӧдас, мый вылӧ найӧ олӧны. Но та йылысь ӧд Ӧсип водзтіджыксӧ бокисянь кывлывліс да татшӧм нелючкиыс быттьӧ эз сэтшӧм ёна вӧрзьӧдлывлы сылысь сьӧлӧмсӧ. Сійӧ тай со уджалӧ-а. И кынӧмыс пӧт, и гортас ставыс лючки. Но ӧні ас удж вывсьыс мунӧм бӧрын Ӧсиплы бӧръя сьӧмыс сӧмын тӧлысь-мӧд и тырмис. А водзӧ сэсся мый?
Видліс Ӧсип ӧтилаӧ пырны удж вылӧ, мӧдлаӧ вӧзйысьлыны. Но быдлаын сылы ӧткажитлісны, кор тӧдмавлісны, мый регыд нин мортыслы пенсия вылӧ. Миянлы пӧ эськӧ томджыкъяс колӧны да, быттьӧ правдайтчигмоз шулывлісны сылы ыджыд и ичӧт начальникъяс да лэдзлывлісны синъяснысӧ, вӧзйысьлӧй пӧ кытчӧкӧ мӧдлаӧ. Вӧлін кӧ пӧ эськӧ томджыкӧн, быть пӧ сэки босьтім. А ӧні пӧ огӧ вермӧй. А Ӧсип эз сетчывлы: томджыктӧ пӧ, кӧть сійӧ и институт помаліс, колӧ на и велӧдны, а ме пӧ ставсӧ тайӧс прӧйдитлі да верма на пӧ ог ӧти томӧс на вежны. Но сійӧс сэсся быттьӧ эз гӧгӧрволыны. Сӧмын эскытӧма нюмъёвтлісны воча. Ӧсип нӧшта нин скӧрмывліс та бӧрын да скӧрпырысь жӧ крапнитлывліс ӧдзӧссӧ петігӧн.
Эз ӧти кантораӧ тадзисӧ сійӧ шыӧдчыв. Быдлаын воча кывйыс вӧлі ӧти: миянлы лишнӧй йӧзыд, да торйӧн нин олӧмаясыд, оз ковны, ассьыным некытчӧ воштыны. А сувтны уджтӧмалысьяслӧн ӧчередьӧ Ӧсиплы яндзим вӧлі. Кыдзи сідзи? Сійӧ пока вына-эбӧса на, дзоньвидза на, унатор на вермас бергӧдны. И кутас сулавны кутшӧмкӧ уджтӧмалысьяслӧн ӧчередьын? Оз ло тадзи! Коркӧ-некоркӧ уджтӧ век жӧ аддзас. Бурджыкӧс на.
Важ уджвывса ёртъясыс жалитлывлісны Ӧсипӧс сыкӧд паныдасигъясӧн. Но и найӧ нинӧмӧн эз вермыны отсавны. Асьныс муртса кутчысисны да полісны, мед оз жӧ ас кӧсйӧм серти тшӧктыны мунны. А мукӧд тӧдсаяс, кодъяс коркӧ быттьӧ пыдди пуктылісны Ӧсипӧс, ӧні кутісны весиг бергӧдчыны сыысь либӧ сійӧс кывзігӧн сӧмын ышловзьылісны да сэсся гоз-мӧд ышӧдана кыв шуӧм бӧрын ӧдйӧджык вешйывлісны бокӧ. Ставыс ӧд тайӧ эз накӧд вӧв, а Ӧсипкӧд. Мед, колӧкӧ, и корсьӧ уджсӧ. Мыйла колӧ вӧлі и мунны важ удж вывсьыс? А Ӧсип сэки шензьывліс сы вылӧ, кутшӧм ӧдйӧ важ ёртъяс письыс унаӧн кутісны кӧдзавны сы дінӧ, да сійӧ пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка кольлывліс ӧткӧн, ас кежысь мӧвпъясӧн. И чуймывліс сэки Ӧсип, мый нӧ тайӧ йӧзыскӧд кутіс лоны? Мыйла нӧ найӧ ас йывсьыныс ёнджыкасӧ мӧдісны мӧвпавны? А ӧд неважӧнӧдз на быттьӧ ставӧн ӧтув олісны, ӧти семьяын моз. Ӧні сійӧ жӧ войтырыс кыдзкӧ ӧтдортчыны кутісны ёрта-ёртсьыныс. Ёнджыкасӧ збыльысь ас йывсьыныс мӧвпавлісны да эз нин сэтшӧм восьсӧн сёрнитлывлыны ӧта-мӧдныскӧд асланыс олӧм-вылӧм, гортса тӧжд-майшасьӧмъяс йылысь. Сэк жӧ дивитлывлісны и ассьыныс матыссаясӧс, и тӧдсаясӧс налы ышӧдана да бур кывъяс шуӧм пыдди.
Тайӧ кӧ на ставыс. Ӧд и гортас олӧмыс Ӧсиплӧн эз ло. Кутшӧм лада неважӧнӧдз на найӧ овлісны гӧтырыскӧд. Некутшӧм зык-шум эз кыптывлы на костын. Унаӧн весиг завидьтылісны налӧн семьяын олӧм-вылӧм вылӧ. А ӧні быттьӧ кодкӧ вӧлі ёрӧма Ӧсиплысь гӧтырсӧ.
 — Бара на нинӧм эн аддзы? — шулывліс быдысь Зина гӧтырыс Ӧсиплӧн рытнас гортӧ пырӧм бӧрын. — Кыдзи нӧ сэсся водзӧсӧ кутам овны? Ӧд сёйны-юны и кӧмасьны-пасьтасьны колӧ. Челядьыд на со пыр миянсянь отсӧг виччысьӧны и. Кутшӧм нӧ тэ сэсся верӧс та бӧрын, семьятӧ кӧ вердны он вермы?
Ӧсип пыр жӧ дузмунлывліс Зина вылӧ. Кӧть нин мед чӧв оліс. Аслас ӧд Ӧсиплӧн тайӧ уджтӧмалӧм вӧснаыс быттьӧ сьӧкыдсьыс-сьӧкыд из ӧшалӧ сьӧлӧм вылас. Артмӧ збыльысь сідзи, мый и сійӧ некодлы ковтӧм мортӧн лоис. Кокни ӧд гӧтырыдлы шунысӧ. Ачыс ӧд со кымын во жӧ нин некӧн оз уджав. Гортса кӧзяйка пыдди олӧ. Мед инӧ, колӧкӧ, оз уджав, мӧвпавлывліс водзтіджык Ӧсип, мед горт гӧгӧрын ноксьӧ, мед ас патераын ставыс дзим-дзурк вӧлі, а сійӧ кыдзкӧ вердас нин семьясӧ. А ӧні мый лоис гӧтырыскӧд? Быттьӧ тӧлысь вывсянь усьӧма. Быттьӧ оз тӧд, мый странаас вӧчсьӧ. Кӧть эськӧ гӧгӧрвоӧ жӧ, мый Ӧсип весь оз ов. Быд лун со удж корсьны ветлывлӧ. Сэтчӧ жӧ, мед семьяыс эз тшыгъяв, век жӧ недыр кад кежлӧ кытчӧсюрӧ медасьлывлӧ договор серти уджалыштны. Тӧдӧны сійӧс да корлывлӧны на. А эз кӧ нӧ тадзисӧ вӧв, эськӧ збыльысь нин кӧть корны пет.
 — Видлы ачыд корсьны уджтӧ ӧнія кадӧ, — эз сетчывлы гӧтырыслы Ӧсип. — Абу ӧд талун коркӧя мозыд. Некод тэнӧ кияссӧ паськӧдӧмӧн оз виччысь. Нӧрӧвитыштлы неуна, кыськӧ-мыйкӧ ӧд аддза жӧ.
 — Аддзан, дерт, кор тшыгла кулам. Сідзи, тыдалӧ, и корсьысян, — водзӧ дӧжнавліс сійӧс гӧтырыс и бара заводитліс коркӧясӧ казьтывлыны: — А коді нӧ тэныд важ удж вывсьыс тшӧктіс ас кӧсйӧм сертиыд мунны?
Сэки и пузьывліс Ӧсип:
 — Кымынысь нин тэныд вӧлі висьталӧма, мый эг кут лӧсявны выль директорыскӧд. Мый сэсся, та вӧсна меным мӧдаръюгыдӧ али мый водзджык мунны?
 — А терпитыштін эськӧ пенсияӧдзыд, — содтывліс гӧтырыс. — Нинӧм на тэкӧд эз ло. А ӧні нӧ кыдзи кутам овнысӧ? Со и патерасьыд мый дыра нин мынтысьтӧм. И телепонтӧ нин грӧзитчӧны мырддьыны...
Но Ӧсип сэсся нинӧм эз вочавидзлы гӧтырыслӧн шуасьӧмъяс вылас, дӧзмыліс жӧ сыкӧд помтӧг тшӧттьысьнысӧ да петавліс улича вылӧ пальӧдчыштны. Оз-ӧ кӧть кутшӧмкӧ бур мӧвпъяс юрас воны.
Улича кузя со тадзи ветлӧдлігъясӧн Ӧсип чуймывліс, кутшӧм уна ӧні сы кодь жӧ майшасяна чужӧма войтырыс. Со тай сы моз жӧ, тыдалӧ, зептаныс медбӧръя грӧшъясӧн ветлӧдлӧны. Кодкӧ со сы выйӧдз нин лэдзчысьӧма, мый лукйысьӧ ёг тыра ящикъясын, кодкӧ чукӧртӧ да сдайтӧ тыртӧм сулеяяс, а кодкӧ, кодлы дзик ставыс нин веськодь, мӧвпалӧ сӧмын юр веськӧдыштӧм йылысь.
Страк босьтлывліс сэки Ӧсипӧс тайӧ войтыр вылас видзӧдігӧн. Збыль али мый и сыкӧд со тадзи лоӧ? И сійӧ коркӧ тыртӧм сулеяяс чукӧртӧм тшӧт весьтӧ кутас овны? И весиг йирмӧг босьтлывліс сійӧс. Скӧрмывліс сэки и ас вылас, мый нинӧм татшӧм олӧмыскӧд вӧчны оз вермы, и кодкӧ вылӧ, код вӧсна лоис гудыр-гадыр олӧмыс. Ӧд збыльысь сійӧ ачыс вын-эбӧса на, и вермӧ на уджавнысӧ. Мыйла нӧ, мыйла сылы уджыс сьӧлӧм сертиыс абу? И некыдзи сійӧ эз вермывлы гӧгӧрвоны татшӧм сикас олӧмсӧ, кутшӧмӧн сійӧ оліс ӧні. Та вылӧ ӧмӧй велӧдчыліс коркӧ. Кӧть эськӧ надейтчыліс пӧрысьявылыс бурджык вылӧ на. А видзӧдтӧ, со мый лоис.
А сэсся ёна жӧ дӧзмывліс газетъяс лыддьӧм да телевизор видзӧдӧм бӧрын. Сы вылӧ, мый сэтшӧм ёна заводитісны гусясьны, юны, наркотикъясӧн дурны. Дерт, гусясьны кутасны, сёйнысӧ кӧ нинӧм абу пызан выланыс, а удж вылӧ некытчӧ оз босьтны. Медводдзаысьтӧ, дерт, полӧмпырысь на йӧз эмбур вылад ыштӧны. А сэсся пыр смелджыкӧсь да наянджыкӧсь лоӧны. Ачыс Ӧсип йӧзлысь некор нинӧм эз босьтлы да шулывліс аслыс, мед пӧ Ен видзас татшӧм грексьыс. Ӧтчыд дай мӧдысь, мед вунӧдлыны татшӧм олӧмсӧ, тшукӧдчыліс жӧ и сулеяӧ. Но мӧд лунас сӧмын юрыс висьмыліс да нӧшта лёкджык вӧлі сьӧлӧм вылас. И эновтчис сэсся таысь. Гӧгӧрвоис, мый дзикӧдз тадзисӧ вермас усьны.
Но сійӧ век жӧ эз на кӧсйы сетчыны омӧльыслы. Эскис, мый коркӧ век жӧ сылӧн олӧмын лоасны, быть лоасны бур вежсьӧмъяс. Код тӧдас, дыр-ӧ тадзисӧ оліс Ӧсип. Ӧтчыд тай видзӧдліс ас вылас рӧмпӧштан пыр да муртса эз весьӧпӧр. Юрсиыс дзикӧдз дзормыны кутӧма. Абу нин сӧмын кӧсичаыс дзор, но и юр пыдӧсас нин тырыс дзор юрсиыс. А чукырыс, чукырыс чужӧмас кымын содӧма. Содасны, дерт, кор войясыс оз узьсьыны. Кор пыр лоӧ мӧвпавны, мый аски семьяыд кутас сёйны. Ставныс ӧд сы вылӧ медбӧрын ӧшйӧмаӧсь. А асывнас чеччан да юрыд жувгӧ узьтӧмысла. Код тӧдас, мыйкӧ талун удайтчас оз? Век со эскан мый вылӧ кӧ-а.
... Но шудыс Ӧсиплӧн збыльысь вӧлӧма. Эз весьшӧрӧ сійӧ эскывлы. Со тадзи жӧ ӧтчыд сійӧ юрсӧ ӧшӧдӧмӧн вӧлі восьлалӧ улича кузя, мӧвпалӧ, кодлысь нӧшта удждысьлыны, мед семьяыс тшыглы эз ов. Кӧть эськӧ быдӧнлы нин уджйӧза да. Кӧть йӧзыслы синманыс эн видзӧд. Но ӧд коркӧ мынтас жӧ. Абу жӧ сійӧ ӧткымын кодь. Некор на эз зільлы йӧз тшӧт весьтӧ овны. Друг кодкӧ тапнитіс Ӧсиплы пельпомас да торкис сылысь жугыль мӧвпъяссӧ. Видзӧдліс Ӧсип бӧрланьӧ да аслас синмыслы эз эскы. Сылӧн важся ёртыс, Григорий, вӧлӧма, кодкӧд ӧтлаын армияын служитлісны, а сэсся во-мӧд ыджыд стрӧйка вылын уджалісны. Сэсся тай туйясыс вожалісны жӧ-а.
 — Ноко, висьтась, кыдзи-мый олан? — пыр жӧ юаліс Григорий.
 — Месӧ, сідз-тадз, нинӧмӧн ёнасӧ ошйысьнысӧ, — эз кӧсйы восьтны ассьыс тӧжд-майшасьӧмсӧ важся ёрт водзас Ӧсип, код тӧдас, кыдзи сійӧ сылысь олӧмсӧ донъялас ӧні сы мында кад аддзысьлытӧм бӧрын. — А тэсӧ кыдзи татчӧ веськалін?
 — Локті тіянӧ выль предприяттьӧ панны да корся аслым тӧлка отсасьысьясӧс. Меным колӧны йӧз, мед верми на вылӧ надейтчыны, мыджсьыны.
Ӧсиплӧн тайӧ кывъяс бӧрас весиг ыркмунліс сьӧлӧмыс. Но сійӧ нинӧм воча эз шу да водзӧ кывзіс ёртсӧ. А Григорий быттьӧ гӧгӧрвоис Ӧсиплысь майшасьӧмъяссӧ да друг шыӧдчис сы дінӧ:
 — Тӧдлывлі тэнӧ бура. Сямман уджавнытӧ. Гашкӧ, ме дорӧ и локтан? Бара ӧтлаын лоам, — да сэсся сюся видзӧдліс Ӧсип вылӧ. Ӧсип муртса эз чеччыштлы места вылас. Весиг гӧрдӧдыштісны бандзибъясыс.
 — Верма кӧ да шогма кӧ, — рама шуыштіс сійӧ.
 — А мыйла он вермы? — вочавидзис ёртыс. — Тэнад эм сям, опыт, мый мукӧдъяслы оз на тырмы. Да и збодер на, видзӧда тэ вылӧ да. Уна во на верман уджавны.
Сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
 — Эм кӧ кадыд, ветлам мекӧд гостиницаӧ. Сёрнитыштам. Стӧчмӧдам мыйсюрӧ.
Сёр войӧдз варовитісны сэки ас костаныс Ӧсип да Григорий. Висьтасисны ӧта-мӧд водзас ньӧти дзебтӧг. Григорий важысянь нин вӧлӧмкӧ сетчӧма коммерческӧй уджӧ да ӧні локтӧма Ӧсиплӧн карӧ водзӧ паськӧдны сійӧс.
Гортас воӧм бӧрын Ӧсип сэсся дыр висьтавліс Зиналы Григорийкӧд аддзысьлӧм йылысь.
 — Мед эськӧ удайтчас жӧ, — шуис медбӧрын гӧтырыс.
 — А мый оз, — пыр жӧ вочавидзис Ӧсип. — Ме ӧд верма на мыйсюрӧ вӧчны.
И заводитчис Ӧсиплӧн выль олӧм. Ӧні сійӧ эз жалитлы асьсӧ. Ӧд сылы эскӧны, сы вылӧ надейтчӧны. Вороп кӧ вӧлі, эськӧ збыльысь Му шарсӧ бергӧдіс. Сы мында вын на кыліс сійӧ ас пытшсьыс. И пыр мӧвпаліс, мед жӧ эськӧ удайтчис сійӧ, мый кӧсйӧ Григорийыс. А коркӧя уджтӧмалӧм йылысь, збыльысь кӧ, вӧтын моз сӧмын нин казьтывліс да шулывліс ас кежысь, мед сэсся некор жӧ нин сыкӧд татшӧмторйыс оз ло, да и мукӧдъяслы сійӧ татшӧм омӧльторсӧ оз си.


Сир Вась
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 182-192 лб.>

Тайӧ кыськӧ бокысь воӧм ая-пиаыс некодлы быттьӧ тӧдлытӧг овмӧдчисны Вадор сикт горувса ичӧтик важиник керкаӧ, кытысь кӧзяеваыс уна во сайын нин шойна вылӧ водісны, а челядьныс карӧ мунлісны да эз ёна радейтны волывлыны чужанінас. А код дорӧ и волан, бать-мамыд кӧ абуӧсь нин. Оз сэтшӧм ёна сэки кыскы гортад. Со и гажтӧмтчис керкаыс брӧвъя ӧшиньяснас да шогсьӧмысла гӧрбыльтчыштны кутіс.
Но выль кӧзяинъяслӧн татчӧ овмӧдчӧм бӧрын быттьӧ ловзьыштіс, чеччыштіс да вунӧдіс ассьыс вояссӧ. А ставыс сыын, мый кӧзяиныс зэв востер вӧлі. Быдтор сылӧн артмывліс. И пач тэчны кужис, и плӧтничайтіс, и кӧрзинаяс кыис. Керкасӧ тӧкӧтьӧӧн мича чом кодьӧн вӧчис. Быттьӧ ваксьыны-серавны сійӧ кутіс та бӧрын. Сиктсаяс пыр жӧ казялісны татшӧмтортӧ да кутісны шыӧдчывлыны сы дінӧ отсӧгла. Торйӧн нин дӧваяс. А мӧдыс, вӧлі кӧ пӧраыс, некор эз ӧткажитлы. Да и доннас эз артасьлы. Регыд мысти, гашкӧ, буретш та вӧсна, тайӧ мортыс Вадор сиктын лоис асӧн. Да и шуны сійӧс мӧдісны сиктса моз жӧ Сир Васьӧн. Коми сиктад ӧд сяммӧны нимтасьнытӧ. Оз тай, небось, вӧлі ков мӧвпавны-думайтны, кыдзи нимтыны локтӧм мортӧс. Радейтліс сійӧ Ӧльӧксан пиыскӧд чери кыйны. И сюрӧ ӧд вӧлі сылы. А ӧтчыд, сиктсаяс видзӧдӧны да, ӧдва кыссьӧ вадорсяньыс, пельпом вомӧныс зэв ыджыд сир, бӧжыс туйсӧ чышкӧ. Лунвыв йӧрын уджалысь аньяс пыр жӧ кутісны шензьыны сы вылӧ:
 — Аттӧ мый ыджда сир сюрӧма Васьӧыдлы!
Сэсся шмонитӧмпырысь шыӧдчисны чери кыйысь дінӧ:
 — Вайышт тшӧтш миянлы юква вылӧ.
А мӧдыс нюмъялӧмсорӧн вочавидзис:
 — Волӧй гортӧ, ставнытӧ гӧститӧда, бандзибъяснытӧ кӧ окыштны сетланныд.
 — Чӧв, пӧрысьӧсь нин ми окасьнытӧ, — серӧктісны аньяс.
Сэксянь и кӧласис локтӧм мортлы Сир Вась нимыс.
Ачыс ас йывсьыс эз радейтлы ёна висьтасьлыны. Сӧмын татчӧс паськыд вома Дарья пыр, коді гортсьыс петавтӧг ставсӧ быдтор йылысь вӧлі тӧдӧ, кывсис сиктсаяслы, мый уджавлӧма полярнӧй кытш сайса карын шахтаын. Сёрӧн гӧтрасьлӧма. А сэсся гӧтырыс кага чужӧм бӧрын сійӧс эновтӧма. Ӧтнаслы нин ковмӧма писӧ быдтыны. А пенсия вылӧ петӧм бӧрын, шахтёръястӧ ӧд водзджык лэдзӧны, абу кӧсйӧма кольччыны карса патераас. Кольӧма вӧвлӧм гӧтырыслы да локтӧма со Эжва бердса тайӧ сиктас.
Войвылад олӧмыд да шахтаад уджалӧмыд ӧдйӧ тай кыскӧ вын-эбӧстӧ. Кӧть и эз на вӧв ёна ыджыд арлыда, но пиньясыс абу нин кольӧмаӧсь. Та вӧсна и чукырӧсь нин чужӧмбаныс ропмунӧма да ачыс вӧлі шушкыль кывъя. Тӧдтӧм мортлы ёна вӧлі колӧ кывзысьны, мед мыйкӧ гӧгӧрвоны сылӧн сёрниысь. Сӧмын ичӧтик, дзормӧм нин тошкыс кыдзкӧ аслысногӧн мичмӧдіс сылысь чужӧмсӧ. Но кӧть и песӧма вӧлі сійӧс олӧмыс, синъясыс видзӧдісны меліа да гажаа. Эз радейтлы пыравны кывйысла зептас. Быдтор вылі вӧлі дась воча кыв. Сэк жӧ эз зільлы некодӧс дойдны кывнас. Сӧмын серӧктыштас. Та вӧсна сиктсаяс сыкӧд паныдасигӧн пыр зільлісны сувтыштлыны, видзаасьны, кывзыштны серамбана мортӧс, коді и бисӧ, и васӧ нин вӧлі прӧйдитӧма.
Медъёна сійӧ радейтіс ассьыс Ӧльӧксан писӧ, коді вӧлі велӧдчӧ сиктса школаын, шӧр классъясын кымын. Дерт, шахтёрлӧн пенсияыд оз вӧлі тырмы ая-пиаыдлы. Чӧжыштӧм деньгаыс муніс выль патера ньӧбӧм вылас. Та вӧсна Сир Вась пырис уджавны фермаӧ слесарӧн. Тайӧ уджыс и шахтаын сылы вӧлӧма медся тӧдса. И тані сійӧ ставсӧ жӧ зілис вӧчны бура да тӧлкӧн-ладӧн.
Сиктса аньяслы збыльысь сьӧлӧм вылас воис тайӧ мортыс да найӧ весиг кыдзкӧ аслысногӧн жалитісны сійӧс. Зэв вежавидзысь, румкатӧ муртса сӧмын видлыштлывлӧ. Абу сиктса ӧткымын мужичӧй кодь, кодъясӧс кӧть лагун юктӧдан, оз пӧтлыны да тэнӧ жӧ и вомаласны. Сӧмын кыдзи нӧ сійӧ ӧтнас олӧ? Абу ӧмӧй ӧтка батьлы сьӧкыд быдтыны писӧ? Оз ӧмӧй ковны ая-пиалы нывбабалӧн мелі кыв-ворыс, тӧждысьысь киясыс? Со и мӧвпыштісны ӧтчыд нывбаба чукӧр гӧтравны Сир Васьӧс сикт кыр горулын жӧ олысь пельтӧм Ӧдӧття вылӧ, коді ичӧтдырсяньыс быд юалӧм вылӧ вӧлі велалӧма «мый» шуны, кӧть эськӧ ачыс аслыс коланаинас медся пеля мортсьыс бурджыка кыліс. Ачыс Ӧдӧттяыс эськӧ вӧлі жӧ шуӧ нывбабаяслысь сёрнисӧ кылӧм бӧрын, чӧв пӧ ланьтӧй, кытчӧ пӧ нин меным. Сэк жӧ сьӧлӧм вылас сылы вӧлі воӧны рам оласнога ая-пиаыс. Та вӧсна сійӧ корсюрӧ пыравлывліс на керкаӧ, пеславлывліс пывсян бӧрын кӧлуйнысӧ да думнас быттьӧ ӧти семьяын моз нин оліс. Сылӧн верӧсыс важӧн нин вӧлі кулӧма пӧдӧм висьӧмысь. А челядьыс эз лолыны. Ӧтнаслы гажтӧм нэм помтӧ коллявны. Мӧвпаліс сы йылысь, кутшӧм гажаа да кыпыда эськӧ найӧ куимӧн кутісны овны, кутшӧма эськӧ сійӧ дӧзьӧритіс-лелькуйтіс Сир Васьлысь писӧ, коді быдмис зэв рампырысь да вӧлі бать кодьыс жӧ вежавидзысь детинаӧн.
Но тайӧ пӧрйӧ сиктса аньяслӧн, кор найӧ ас сурӧн да пирӧга-шаньгаӧн пырисны Сир Васьлӧн керкаӧ, нинӧм эз артмы. Дыр кывзіс Сир Вась тошсӧ малалігмоз сиктса аньяслысь ая-пиа гӧгӧр бергалысь сёрнисӧ, корсюрӧ серамсорӧн и ачыс кыв сетліс. Но медбӧрын, мыйлакӧ, друг зумыштчис сылӧн чужӧмыс. Тайӧс весиг эз виччысьны пызан сайын пукалысьяс да ланьтісны сы вылӧ видзӧдӧмӧн. Чӧв-лӧнь лои пызан сайын. Сэки и шуис Сир Вась ассьыс кывъяссӧ, кодъясӧс ӧнӧдз оз вунӧдны сы ордӧ пыралысьяс, но кодъясысь кутшӧмкӧ кад мӧвпалӧм бӧрын эз жӧ кутны сійӧс ёна дивитны. Тайӧ кывъясыс сэки, гашкӧ, медся ёна йиджисны пельтӧм Ӧдӧттялы, коді сэні жӧ енув пельӧсын пукаліс. Дыр виччысис сійӧ Сир Васьлысь воча кывсӧ. А сійӧс кывзӧм бӧрын лэдзис юрсӧ, кумач кодь лоисны сылӧн бандзибъясыс. Орччӧн пукалысьяс виччысисны нин, мый синва мольяс гӧгыльтчасны пельтӧм Ӧдӧттялӧн чужӧм кузя. Но сійӧ друг лэптіс юрсӧ да чӧла видзӧдліс Сир Вась вылӧ аслас восьса да мелі синъяснас, быттьӧ кӧсйис эз дивитны, а аттьӧавны сыысь, мый эз нидзув моз кут веглясьны нывбабаяслӧн корасяна сёрни бӧрын, эз омӧльт сійӧс, а восьсӧн шуис сы йылысь, мый, колӧкӧ, уна во нин гудрасис-пессис сьӧлӧмас.
 — Аттьӧ, — шуис сэки Сир Вась, — аттьӧ, муса аньяс, мый пессянныд-тӧждысянныд ме вӧсна. Аттьӧ и Авдотья Ивановналы сыысь, мый волывлӧ ме ордӧ, отсалӧ горт гӧгӧрын идрасьны. А ми сыкӧд бура олам да ладмам. Чайта, и водзӧ тадзи жӧ лоӧ. Дзик ньӧти ог кӧсйы ме сійӧс омӧльтны. Но верманныд-ӧ гӧгӧрвоны ті менӧ, муса аньяс, мый ме ӧнӧдз ог вермы вунӧдны аслам детиналысь мамсӧ, коді кӧть кутшӧм эз вӧв, кӧть мый сійӧ эз вӧчлывлы мекӧд, но кодӧс ме ӧнӧдз радейта...
А сэсся чӧв ланьтіс, ышловзис да нӧшта содтіс:
 — Эз удайтчы менам сыкӧд бур олӧмыс да та вӧсна со и эновті войвывса карсӧ да локті татчӧ. Чайті, мый вунас став воддзаыс. А оз и тай вун. Оз. Пыр тшӧкыдджыка син водзын важыс да сьӧлӧмӧс кырыштлывлӧ донӧдӧм емӧн моз. Ен сыкӧд, энӧ дивитӧй ті менӧ. Кора прӧститны менӧ.
Тайӧ кывъяс бӧрас дыркодь чӧв оліс юрсӧ лэдзӧмӧн Сир Вась да сэсся нинӧм шутӧг юрсӧ ӧшӧдӧмӧн пырис пыді жыръяс. Пызан сайын пукалысь банйӧм чужӧма аньяс мыйкӧ гусьӧн шӧпкӧдчисны ас костаныс. Буретш тайӧ кадас и пырис керкаӧ школаысь воӧм бӧрын Сир Васьлӧн Ӧльӧксан пиыс. Сійӧ гӧгӧрвотӧма видзӧдліс сиктса аньяс вылӧ. Сэсся мыйкӧ кутіс жӧ воны сылы юрас да ӧдйӧджык пырис батьыс дінӧ. А пызан сайын пукалысьяс сэк кості чӧла чеччисны да петісны Сир Васьлӧн керкаысь.
Код тӧдас, кутшӧм сёрни сэки вӧлі пыді жырйын ая-пиа костын. Но найӧ быттьӧ лоисны нӧшта на торйӧдны позьтӧмӧсь ӧта-мӧдыскӧд. Кытчӧ батьыс, сэтчӧ и пиыс. И гортын, и вӧр-ваті келалігӧн век ӧтлаынӧсь. Сиктсаяслы мый, сёрнитыштісны, шензьыштісны да и вунӧдісны корасьӧм йывсьыд. А пельтӧм Ӧдӧття водзӧ волывліс идрасьны-пелькӧдчыны Сир Вась керкаӧ, быттьӧ нинӧм и эз вӧв сэтшӧм-татшӧмыс. Гӧгӧрвоис сійӧ мужичӧй сьӧлӧмлысь пессьӧмсӧ да ньӧти эз дивит таысь, сӧмын, гашкӧ, пыддиджык на пуктыны кутіс. Дерт, коркӧ эськӧ и Сир Вась вылӧ ӧбида кодь заводитліс кыпӧдчывны сылӧн морӧсын, но пыр жӧ зілис лӧньӧдны сійӧс. Такӧдіс асьсӧ, мый тадзи нин бласлӧвитӧма сійӧс Енмыс да оз позь дивитны кодӧскӧ ас серти овны кӧсйӧмысь.
Но тайӧ кадсяньыс Сир Вась пыр тшӧкыдджыка вошласис вадорын, пыр гежӧдджыка сійӧс кутісны аддзывлыны прӧст кадӧ гортысь. Муртса помалас уджсӧ, ӧтнас либӧ Ӧльӧксан пиыскӧд бара нин вадорлань мӧдӧдчӧма. Да и зумышджык быттьӧ кутіс лоны сійӧ. Тыдалӧ, кӧсйис вунӧдны важсӧ, но эз вермы. Пыр мыйкӧ майшӧдліс сылысь ловсӧ. Корсюрӧ сиктсаяс важ моз, быттьӧ нинӧм эз и вӧв, пыравлывлісны сы ордӧ то корлыны отсӧг вылӧ пывсян тшупыштны, то пач дзоньталыштны. И сійӧ сэки эз нин воддза моз шмонит. И уджаліс яра, чӧв олігмоз. Сӧмын корсюрӧ кывсӧ сетліс. Пыравлісны и праздник кежлӧ чери корыштны. Эз жӧ некодлы ӧткажитлы. Овтӧм вой керкаас сылӧн век вӧлі сола чериыд. Гӧгӧрвоисны эськӧ сиктсаяс бокысь воӧм мортӧс, коді тані збыльысь асӧн лоис. Но мыйӧн отсалан сылы? Код тӧдас, мый мортыслӧн сьӧлӧм вылас. Сӧмын чӧла видзӧдлывлісны да ышловзьылісны сылӧн шогсьӧм вылӧ.
Тадзи и оліс Сир Вась Вадор сиктын сійӧ тулысӧдзыс, кор воис сылы пом. Сэки и казьтыштісны сиктсаяс паськыд вома Дарьялысь лавка шӧрын коркӧя шуасьӧмсӧ, код йылысь удитлісны нин вунӧдны да код вылӧ ӧні зэв ёна шензисны. Сэки некод эз пыдди пукты паськыд вома Дарьялысь кывъяссӧ, сӧмын сералыштісны, а збыльмис ӧд шуӧмыс. Сиктӧ воӧм бӧрын первойсяньыс Сир Вась мыйлакӧ эз лӧсяв буретш паськыд вома Дарьякӧд. Быдӧнкӧд видзаасьӧ, быдӧнлы сёрнитігас аддзӧ кутшӧмкӧ колана кывъяс. А паськыд вома Дарьякӧд паныдасяс да быттьӧ кык петук ӧта-мӧд вылас зэв скӧрпырысь видзӧдласны. Мыйла тадзи? Код тӧдас. Гашкӧ нӧ, вирныс налӧн ёрта-ёртныскӧд эз лӧсяв. Гашкӧ нӧ, сыысь дӧзмӧма вӧлі Сир Васьыд тайӧ ань вылас, мый сиктӧ овмӧдчыны воӧм бӧрын паськыд вома Дарья вӧлі медводдза мортӧн, кодкӧд Сир Вась сёрнитіс да татчӧс мича вӧр-васӧ аддзӧм бӧрын нормӧм сьӧлӧмнас восьтыштіс тӧдтӧм аньлы ассьыс гусяторъяссӧ, кодъяс йылысь некодлы на таӧдзсӧ эз висьтавлы. А мӧдыс сэсся дас пӧв содталӧмӧн паськӧдіс выль юӧръяссӧ сиктын. Сэтшӧм на тай миян сарапана поштаыд. Тайӧс тӧдмалӧм бӧрын Сир Васьыд мӧдысьджык лавкаас жӧ став йӧз дырйи вомалыштіс паськыд вома Дарьяӧс. Со сэсянь и эз кутны лӧсявны ӧта-мӧд костаныс, быттьӧ сьӧд кань на кості вуджис.
А сэки паськыд вома Дарьяыд шуис то ли шмонитігмоз, то ли туналігмоз:
 — Помнитлы, Сир Васьӧй, помнитлы! Ыджыд сирыдлӧн лолыс тэнӧ ва пыдӧсас на кыскас.
А сэсся гылыда серӧктіс аслас шуӧмтор вылас.
 — Ланьт! Пӧдлав ассьыд пеж вомтӧ. Аддзӧмыд жӧ мый шуны этатшӧм бур мортлы! — Пыр жӧ и вомалісны сійӧс орччӧн сулалысь нывбабаяс да пыдди эз пуктыны тайӧ шуӧмторсӧ. А ӧні со выльысь казьтыштісны паськыд вома Дарьялысь кывъяссӧ.
Буретш школаын тувсовъя каникулъяс вӧліны. Сир Вась Ӧльӧксан пиыскӧд быд лун вуджавліс мӧдлапӧвса вадйӧ йи увсянь кыснанӧн чери кыйны. Сійӧ тулыснас ёна вӧлі сюрӧ. Тыдалӧ, ыджыд ванас уна пыралӧма Эжваысь, бӧрсӧ абу петӧма да ӧні кузь тӧв бӧрад тшыгъялӧ. Бура унакодь ая-пиа вайлісны быд лун черисӧ. Сир Вась кӧсйис заптыштны сійӧс да вузалыштны мӧдысьджык сельпоӧ, мед быдмысь пиыслы костюм ньӧбны. Вадйын йиыс зумыд на вӧлі. Но Эжва вылын ёнакодь вӧлі петӧма дор ваыс, да и шӧрас кӧнсюрӧ рыж нин вӧлі сьӧдӧдӧм йиыс. Ӧльӧксан эськӧ батьыс бӧрся полӧмысла гӧгрӧсмӧм синъясӧн видзчысьӧмӧн нин тувччалӧ. Но и Сир Васьлӧн, быдтор нин тӧдлӧм мортлӧн, ыркмунлывліс сьӧлӧмыс, кор кок улын мукӧддырйи заводитліс вуза-вазакывны, кӧть эськӧ кузь бедьясӧн видлалісны нин йисӧ, но сійӧ зэв ылӧдчысь тайӧ кадас лоӧма.
Сійӧ лунас налы торйӧн нин уна шедіс, но сэк жӧ бӧр локтігас Сир Вась тӧкӧтьӧ эз купайтчы ӧтилаын. Муртса удитіс чеччыштны бокӧ. Вӧлі тайӧ медся визулінас. Весиг неуна бӧрынджык мунысь Ӧльӧксан повзьӧмысла горӧдіс. Но сиктӧ воигӧн ставыс тайӧ вуні. Ӧд мышсӧ Сир Васьлысь шонтіс ноп тыр чери. И сійӧ нимкодьпырысь мӧвпаліс сы йылысь, кыдзи ветласны пиыскӧд карӧ да ньӧбасны сэтысь мича костюм, а гашкӧ и, нӧшта на мыйкӧ сюрӧ, унджык кӧ сьӧмсӧ сетасны. И тайӧ мӧвпъяссьыс Сир Васьлӧн воши кытчӧкӧ мудзыс. И кӧть ньылӧмыс шорӧн киссис чужӧм кузяыс, ва дӧрӧмыс вӧлі клеитчӧма яй бердас, но та вылӧ видзӧдтӧг долыда восьлавсис гортлань. Долыд вӧлі и Ӧльӧксанлы, мый сы мында чери сюри.
Гортас воӧм бӧрын сы дорӧ пыр жӧ чотігтырйи локтіс неылын керкаын олысь паськыд тошка Митрей дед. Водзті зэв зіль чери кыйысь жӧ вӧлі, ӧні со пӧрысь нин, кокыс дугдывтӧг висьӧ да вадорӧ оз нин вермы лэччывлыны. Сійӧ любӧпырысь видзӧдліс Сир Васьлӧн кыйдӧс вылӧ, казьтывліс, кыдзи ачыс коркӧ келавліс вӧр-ваті, помтӧм чери вайлывліс. Ӧні эськӧ и окота на вадорад лэччывны, но пӧраыс нин кольӧма. Медбӧрын мунігмозыс нин ӧдзӧс дорын Митрей дед друг, быттьӧ мыйкӧ вунӧдӧмтор, ньӧжйӧник шуис:
 — А сідз тай пыралі эськӧ да. Он ӧмӧй пов ӧнія пӧраас, Василей, мӧдлапӧлад вуджавлынысӧ? Слаб ӧд нин йиыс. Талун со кык карса тіянысь неуна вылынджык муртса абу вӧйӧмаӧсь. Бур, мый сиктсаяс орччӧн вӧлӧмаӧсь. Ачыд мӧвпыштлы, кутшӧмджык ӧні йиа йӧрданыд. Да и менам мышкуӧй висьӧ. Войнас, тыдалӧ, зэрмас. Йиыд нӧшта нин рыжмас...
 — Немтор. Абу первойысь, — збодера вочавидзис Сир Вась.
 — Сідз эськӧ да. Ме ӧд сӧмын мый мӧвпала висьталі, — содтіс петігмозыс Митрей дед.
Тайӧ кывъяссьыс быттьӧ эз ло лӧсьыд чери весалысь ая-пиалӧн сьӧлӧмъяс вылын. Сир Вась мыйкӧ чӧв оліс да ас кежсьыс мӧвпаліс. А пуртыс сылӧн нӧшта нин тэрыба кутіс орлавны чери кынӧмъяссӧ. Ӧльӧксан дыркодь чӧла видзӧдіс батьыслӧн неуна зумыштчӧм чужӧм вылӧ да друг корана гӧлӧсӧн шуис:
 — Батьӧ, гашкӧ, збыльысь тырмас нин чериыд да. Со тай нӧ мый шуис Митрей дедыд. Сійӧн, тыдалӧ, и воліс миянӧ.
 — Ен мед видзас сыысь, — ышловзьӧмӧн вочавидзис батьыс да сэсся чорыда содтіс: — Аски медбӧръяысь. Сэсся тырмас.
Тайӧ войнас Сир Васьлӧн дыр эз куньсьыны синъясыс. Весиг завидь босьтліс орччӧн шкоргысь Ӧльӧксан пи вылас, коді лунся мудз бӧрад сы ни садь узис. Да и гӧгӧрвоана, нэриник на сійӧ. Сӧмын тай мукӧддырйи пессигмоз ымзыштліс да унзіль йывсьыс горӧдліс:
 — Батьӧ, батьӧ, кытчӧ тэ?..
Тыдалӧ, лёк вӧт вӧтасис.
Код тӧдас, мыйла эз узьсьы Сир Васьлы. Гашкӧ нӧ, мешайтіс ӧшиньӧ таркӧдчысь медводдза тувсовъя зэрыс. Гашкӧ нӧ, сійӧн, мый друг дум вылас уси сылӧн став воддза олӧмыс. Ичӧтдырсяньыс ӧд вийсис-пессис, мед бурджыка овны, водз кулысь мамыслӧн кесйӧдлӧм серти. Та вӧсна водз жӧ лои ас кошта вылӧ петны. Велӧдчис. Уджаліс лун и вой.
 Зілис бур семья лӧсьӧдны да унджык челядьӧс быдтыны. Но оз на тай век сідзи овлы, кыдзи кӧсъян. Эз артмы сылӧн бур семьяа олӧмыс. Первойсӧ эськӧ быттьӧ мыждывліс гӧтырсӧ, мый кокниджыка велалӧма овны, мый унатор эз куж вӧчны. Кымынысь видліс-пинявліс сійӧс. А ӧні дыр кад мысти мӧвпалӧ да, абу-ӧ и ачыс кутшӧмакӧ мыжа. Коліс эськӧ видзчысьӧмӧнджык сыкӧд, меліджыкӧн лоны, вочасӧн гӧгӧрвоӧдыштны, мый оз нин ставыс миян олӧмын сэтшӧм кокниа сетчы. Но ӧні мый кольӧма, кольӧма нин. Киссьӧм ватӧ он курав. Пыр тшӧкыдджыка Сир Вась кутіс мыждывлыны асьсӧ да быттьӧ важсьыс ёнджыка заводитіс радейтны думсьыс гӧтырсӧ, коді ӧнӧдз, гашкӧ, мӧдкӧд нин олӧ. Со тай нӧ эз во сысянь воча кывйыс. А кор нин гижліс. Сӧмын ӧтитор и небзьӧдӧ Сир Васьлысь сьӧлӧмсӧ. Орччӧн бур пи быдмӧ. Сылӧн жӧ морттуйыс да ӧбичаыс. Мӧдысь, пӧрысьмас да, бур мыджӧдӧн лоас. Но мед сӧмын сылӧн олӧмыс лададжыкӧн артмас. Та вӧсна и шогсьӧ-майшасьӧ ӧні Сир Вась да ставсӧ зільӧ вӧчны та могысь. Мед водзӧ велӧдчас да тыр-бур лоас пиыслӧн олӧмыс. Но медколанаыс — мед сьӧлӧма, авъя мортӧн вӧлі.
Югдандорыс нин Сир Вась чуксаліс Ӧльӧксан писӧ. Сёйыштісны да мӧдӧдчисны вадорлань. Тӧрытъя гажтӧм сёрниясыс быттьӧ эз и вӧвны. Шондіа мича асылыс вӧтліс кытчӧкӧ став шуштӧм мӧвпъяссӧ. И Сир Васьлӧн сьӧлӧм вылын вӧлі весиг аслысногӧн долыд.
 — Нинӧм! Ставыс лоӧ бур. Регыд карӧ ветлам тэкӧд ньӧбасьны, — шуаліс сійӧ пиыслань бергӧдчигмоз. — А сэсся майбыр гожӧм воас. Бара кутам кыкӧн Эжва дорӧ лэччывлыны.
Тайӧ лунас налы торйӧн нин уна сюри. Чериыс горша босьтіс кыснансӧ да весиг эз вӧв окота мӧдӧдчыны гортӧ. Вадбокса коз улын пестісны бипур да чӧсмасисны свежӧй юкваӧн. Коркӧ рӧмдігас нин тэрмасьтӧг мӧдӧдчисны Эжвалань. Кыйдӧсыс ӧдва тӧрис мышсайса нопйӧ да личкис Сир Васьлысь пельпомъяссӧ. Та вӧсна ӧні юсӧ вуджигӧн сійӧ водзас лэдзис Ӧльӧксанӧс киас кузь зорйӧн. Восьлалісны ӧта-мӧдсяньыс неылын. Ӧльӧксан воськов-мӧд вӧчыштас да видлас зорнас ылысьджык йисӧ. Сэсся бара вӧчас воськов-мӧд. Тадзи воисны нин Эжва шӧрас, кӧні медся визуліныс вӧлі. Эз нин вӧв ылын и ас берегӧдз. Сир Вась Ӧльӧксан пиыс бӧрся восьлалігмоз нимкодьпырысь мӧвпаліс сы йылысь, кыдзи воасны гортаныс, ломтасны пыдыс жырйысь плита пач да пуасны юква. А сэсся черисӧ весалігмоз кутасны казьтывлыны, кыдзи кыскалісны йӧрданысь гӧрба ёкышъясӧс да пӧв пасьта сынъясӧс.
 — Батьӧ-ӧ! Вӧя! — друг торкис Сир Васьлысь нимкодь мӧвпъяссӧ Ӧльӧксан пиыслӧн горӧдӧмыс. Сир Вась сюсьджыка видзӧдліс водзлань да дрӧгмуніс сылӧн сьӧлӧмыс, лигышмунісны ки-кокъясыс. Сылӧн быдтасыс, водзӧ олӧм вылас став надеяыс вӧлі коскӧдзыс йирын. Медся визулінас тувсов ваыс дзикӧдз йирӧма рыжмӧм нин йисӧ. Пемдӧм бӧрад ставыс ӧткодь рӧма. Ӧльӧксан, тыдалӧ, мудз вывсьыд абу казялӧма, мый сылы грӧзитӧ. Вӧсни йиыд кок улас крӧшитчӧма. А ачыс со ваын. Бур, мый удитӧма кузь зор вылас мыджсьыны.
Тӧкӧтьӧӧн став олӧмыс прӧйдитіс Сир Васьлӧн синъяс водзын. Мыйла нӧ, сідзкӧ, сылы водзӧ овнысӧ, вӧйӧ кӧ сылӧн пиыс? Сійӧ ӧд ӧні и шонтӧ сылысь сьӧлӧмсӧ. Сы вылӧ видзӧдӧмӧн и олӧ Сир Вась да кутӧ асьсӧ уна завидьлунысь. Не кӧ сійӧ ӧд, важӧн нин эськӧ лэдзчысис, юсьыны вермис. Со тай нӧ эмӧсь сиктас татшӧмъясыс. Нинӧм налы оз ков. Вина румка да нянь корка кӧ эм и, шудаӧсь нин.
Оз, оз вӧй менам пиӧй, вирдыштіс юрас Сир Васьлӧн, мый кӧть ло, а кыска сійӧс йиа ваысь. Кутам на ӧтлаын шудаа овны да тайӧ неминуча йывсьыс серамсорӧн казьтывлыны.
Тадзи мӧвпалігмоз Сир Вась ӧдйӧджык пӧрччис мыш вывсьыс чери нопсӧ, кыскис коссьыс тасмасӧ да бауасьӧмӧн видзчысьӧмпырысь кутіс кыссьыны Ӧльӧксанлань. А аслас сьӧлӧмыс йӧктӧ. Бласлӧ-Кристос, мед кутас жӧ кок улас йиыс. Медбӧрын шыбитіс тасмасӧ пиланьыс:
 — На, кут! Да эн тэрмась! Ньӧжйӧник каттьысь йи вылас!..
Ӧльӧксан зор вылас мыджсьӧм слабмӧм нин кияснас кутчысис тасмаас да кутіс ньӧжйӧник ышкиг-пушкигтырйи каттьысьны йӧрданысь, а Сир Вась петитчӧмӧн кыскис сійӧс тасмаӧдыс асланьыс еджыд кодь на йи вылӧ, коді, сы чайтӧм серти, зумыдджык вӧлі. Медбӧрын кыдзкӧ-мыйкӧ Ӧльӧксанлы удайтчис петны йиа йӧрданысь. Кыкнанныс повзьӧмысла да мудзӧмысла сьӧкыда ышлолалісны. Ӧльӧксанлӧн весиг зяткакылісны пиньясыс.
 — Енмыс тай вӧлӧма на миянлы, — медбӧрын ружтыштіс ловсӧ кутӧмӧн Сир Вась. — Тэ, Ӧльӧксан, эстчаньджык сетчы, сэні, ме чайта да, йиыс ёнджык. Берегас нин петам да пыдзралам ва паськӧмтӧ. А ме, часлы, нопйысла косала.
Ӧльӧксан нӧшта нин видзчысьӧмӧн кутіс восьлавны водзлань, кӧні йиыс и збыльысь вӧлӧма зумыдджык, да корсюрӧ видзӧдлывліс батьыс вылӧ, коді волысаліс пельпом саяс чери нопсӧ. Сійӧ ӧні мӧвпаліс нин сы йылысь, кыдзи воӧдчыны ас берегӧ, пыдзралыштны ва паськӧмсӧ, а сэсся ӧдйӧджык восьлавны гортӧдз турун кыскалан туйӧд.
Но друг пельпом сайын бара кыліс рутшка-ратшкакылӧм шы. Быттьӧ пемдыліс сэки Ӧльӧксанлӧн син водзас. Ӧдйӧджык видзӧдліс бӧрлань да аддзис, мый батьыс пессьӧ мӧд йиа йӧрданын. Тыдалӧ, чери ноптӧ волысалігӧн абу вермӧма кутны сылысь став сьӧктасӧ кок улас йиыс да со ӧні мый вынсьыс пессьӧ, зільӧ бӧр кайны орчча йи вылӧ, но мышкас волысалӧм нин чери нопйыс сідзи и кыскӧ сійӧс кытчӧкӧ увлань, кӧдзыд йирас.
Уськӧдчис сэки Ӧльӧксан бать дорас, медым кыскыны сійӧс йӧрдансьыс, кыдзи здук-мӧд сайын на верстьӧ морт удитіс перйыны горш ю вомысь олӧмас сӧмын на пырӧдчысь детинаӧс. А юрас сылӧн бергалӧ ӧтитор: батьыс ӧд, батьыс со вӧйӧ, кодкӧд сійӧ мамыслӧн мунӧм бӧрын оліс став бӧръя вояссӧ да коді велӧдіс сійӧс сӧмын бур вылӧ. Эз, небось, кучкавлы. Сӧмын дивитыштас, мыйкӧ кӧ неногӧн вӧчан. А бӧръя кадас торйӧн нин кутшӧм ёна сы вӧсна пессьӧ. Сылы жӧ ӧд вичмас чериысь сьӧмыс.
Тӧкӧтьӧӧн и воис колӧкӧ бать дорас, но Сир Вась мый вынсьыс горӧдіс Ӧльӧксан пиыслы:
 — Сувт! Вӧян мекӧд. Аддзан, кутшӧм йиыс! Пет ӧдйӧджык берегас!
Но водзӧ сэсся эз тырмы сылӧн выныс мыйкӧ шуавнысӧ. Вермасис кӧдзыд визулыскӧд, коді пыр ёнджыка кыскис сійӧс увлань. Сир Вась эськӧ и кӧсйис мездысьны мыш сайын ӧшалысь чери нопсьыс, коді и зілис сійӧс вӧйтны, но кӧтасьӧм волысъясыс вӧлі сибдӧмаӧсь фуфайка бердас да эз сюрны дубалӧм нин киясыслы.
А Ӧльӧксан быттьӧ кынмис места вылас батьыслӧн горӧдӧм бӧрас да мый вынсьыс бӧрдӧмсорӧн долис:
 — Батьӧ, мый тэкӧд? Батьӧ, пет йӧрдансьыс!..
Кӧть эськӧ котӧртіс сійӧ батьыс дінас, но ӧд верстьӧ морт вӧлі тӧдӧджык, мый шуны пиыслы. Кузь олӧм нин прӧйдитӧма. И пиыс мырдӧн-сорӧн кывзысис сылысь. Но сьӧлӧмыс кыдзкӧ эз жӧ миритчы батьыслӧн кывъяскӧд. Ӧльӧксан сулаліс места вылас да повзьӧмысла горзіс:
 — Батьӧ, батьӧ!..
Пиыслӧн горзӧмыс быттьӧ выль вын-эбӧс сетіс Сир Васьлы. Ӧдӧбтчыліс эськӧ сійӧ став тушанас. И эскӧ нин вӧлі, мый вермас кайны сӧніка сьӧдасьӧм нин йи вылӧ. Весиг горӧдсис сылӧн аслас вынъясыслы эскӧмысла. Но ки-кокъясыс Сир Васьлӧн вӧлі слабмӧмаӧсь нин йиа ваас. Сэтчӧ жӧ и ва паськӧмыс да мышку саяс грузыс личкисны сійӧс пыр ёнджыка да быттьӧ асныралысь вӧлӧс дом поводӧд йирсянінысь вайӧдігӧн кыскисны пыр ярджыка вабергача йирас. Сэки сӧмын гӧгӧрвоис Сир Вась, мый воис сылы пом. А корас кӧ писӧ, и сійӧ йирас веськалас.
Тайӧ кадас, мыйлакӧ, сылы друг воис юрас Митрей дедлӧн тӧрытъя пыралӧмыс. Мыйла нӧ сійӧ воліс? Быттьӧ нарошнӧ туналіс. Эз кӧ пырав, гашкӧ, ставыс вӧлі бур. А, гашкӧ, колӧ вӧлі и кывзысьны пӧрысь мортыслысь? Эз ӧд сійӧ ылӧдлыны кӧсйы. Но ӧні сёр нин. Колӧ вӧлі асывнас та йылысь мӧвпыштлыны.
И медбӧръя здукъясас ва вылын кутчысигӧн, кор Сир Вась аддзис нин ассьыс помсӧ, но век на зілис бӧръяӧдзыс шашаритчыны олӧмас, друг бара казьтыштіс став воддзасӧ. И шог лои сылы, мый эз артмы олӧмыс сідзи, кыдзи кӧсйыліс. Но мыйла нӧ сэтшӧм дженьыд вӧлӧма сылӧн нэмыс, мыйла нӧ сылӧн пиыс, кыдзи коркӧ ачыс, бара кольӧ сирӧтаӧн. Ӧд век жӧ, кутшӧм кӧть эз вӧв сылӧн воддза олӧмыс, эз этша сэні паныдасьлыны и шуда здукъясыс. Мыйлакӧ омӧльторъясыд, шуштӧмторъясыд оз тай ёна кольны паметяд. А векджык помнитан буретш шуда здукъяссӧ. И кажитчыны сэки кутіс Сир Васьлы, мый сылӧн олӧмыс збыльысь вӧлі помтӧм шуда. Но кодлыкӧ завидь лоӧма талы да сійӧн кӧсйӧ мырддьыны сылысь му вылысь шуда лунъяссӧ. Но мыйла нӧ эськӧ татшӧм пом сылы сетіс Енмыс? Мыйысь сійӧ мыжа пи водзас, сы дорысь коркӧ мунлӧм гӧтыр да сійӧс кытшалысь йӧз водзас? Ӧд оліс сідз, кыдзи вермис. Бурӧн, тӧлкӧн-ладӧн быдӧнкӧд. Но некод эз сяммы Сир Васьлы вочавидзны та вылӧ сылӧн бӧръя олан здукъясас.
А Ӧльӧксан чирӧм гӧлӧсӧн нин водзӧ горзіс:
 — Батьӧ, пет йӧрдансьыс! Батьӧ, лок! Батьӧ, ме тэныд отсала!..
А Сир Вась миритчис нин сійӧн, мый сылы ёна водзджык лоӧ эновтны таладор югыдсӧ. Эз нин коль сылӧн выныс кутчысьны йи дорышас да ӧстатки вынсӧ чукӧртӧмӧн сибдӧм гӧлӧсӧн горӧдіс пиыслы:
 — Ов бура! Эн пов йӧзсьыс! Отсаласны. А менӧ лёкӧн эн казьтыв!..
И сійӧ здукас жӧ воши йиа кӧдзыд йӧрданас, быттьӧ кодкӧ и збыльысь кыскис сійӧс ва улас.
Нӧшта ёнджыка горӧдіс сэки Ӧльӧксан. Ёрис асьсӧ сыысь, мыйла кывзысис батьыслысь да эз лок отсӧг вылӧ. Эз куж гӧгӧрвоны том детина, мый батьыс водзвыв тӧдіс, мыйӧн ставыс тайӧ вермас помассьыны.
Некод эз торк детинкалысь бӧрдӧмсӧ. Вӧлі тулыс. Водз тулыс. Енэжын ӧзйис тасьті кодь алӧйгӧрд тӧлысь, коді и колльӧдіс мӧдаръюгыдас Сир Васьӧс. А сынӧдыс гӧгӧр вӧлі сэтшӧм чӧскыд кӧра. Сэтшӧма гӧгӧр ставыс лолаліс выль лов шыӧн, выль радлунӧн, олӧмас эскӧмӧн, мый весиг сьӧкыд вӧлі гӧгӧрвоны, мыйысь бӧрдӧ Эжва шӧрын, рӧшкыд йи вылын томиник детина.
Ӧльӧксан эз помнит, кыдзи небзьӧм нин турун кыскалан туй кузя воис гортӧдзыс, кыдзи сійӧс кутіс такӧдны гортас пырӧм бӧрын пельтӧм Ӧдӧття, юктӧдіс весиг вина сора чайӧн, мед ӧдйӧджык прӧйдитас Ӧльӧксанлӧн мӧмъялӧмыс да тшӧкъялӧмсорӧн бӧрдӧмыс, эз помнит, кыдзи электрическӧй пӧнаръясӧн лэччисны верстьӧ мужичӧйяс Эжва дорӧ. Но сэні вӧлі тувсовъя аслыспӧлӧс чӧв-лӧнь. И кык неыджыд йӧрданысь ӧтдор нинӧм эз казьтывлы неважӧнся неминуча йылысь. А кытысь сэсся вӧйӧм морттӧ корсян. Эжваыд паськыд. Да и визулыс сійӧс код тӧдас кытчӧдз нуис.
Сідзи вина доз сайын чӧв олӧм сорӧн и пасйисны сиктсаяс Сир Васьлысь мӧдаръюгыдас мунӧмсӧ. Нимкодясис тайӧ лунас сӧмын ӧтнас паськыд вома Дарья, кодлӧн шуӧмыс збыльмис. Ӧльӧксан овмӧдчис пельтӧм Ӧдӧття ордӧ. Эз зэв окотапырысь сійӧ волывлы гортас, кӧні ставыс казьтыліс бать йывсьыс. А велӧдчан восӧ помалӧм бӧрын шуис мунны карса ӧти училищеӧ.
Сӧмын ва ямӧм бӧрас Эжва шӧрса ыджыд лыа ді бокысь челядь чукӧр аддзисны кодлыськӧ шойсӧ. Сійӧ, дерт, эз нин вӧв морт нога. Сьылі вылас ыджыд ыргӧн крест да киас козьналан гижӧда часі серти и тӧдмалісны, мый тайӧ вӧлі Сир Вась, Вадорӧ локтӧм олысь, зіль чери кыйысь. Сійӧс дзебигӧн эз нин сэтшӧма бӧрд Ӧльӧксан. Но вӧйӧм син гуранъяс сертиыс позис гӧгӧрвоны, мый унаысь эз косьмывлыны сылӧн синъясыс батьыс вӧсна. Регыд мысти сійӧ и збыльысь муніс карӧ. А керкасӧ колис дӧзьӧритны пельтӧм Ӧдӧттялы. Кута пӧ волывлыны Вадорӧ, кежавлыны бать гу вылӧ.
Вадорсаяс сэсся эз нин сэтшӧм дыр казьтывлыны Сир Васьӧс. Мыйыс ӧд оз овлы олӧмас. Кодкӧ кулӧ. Кодкӧ чужӧ. Сідзи нин ставыс вӧчӧма Енмыслӧн, мый быть колӧ миритчыны сійӧн, мый тэныд шуӧма олӧмас. Но буретш сійӧ восяньыс мӧдлапӧвса тысӧ, кытӧн коркӧ вуграсьліс Сир Вась Ӧльӧксан пиыскӧд, сиктсаяс кутісны шуны Васьтыӧн. Быттьӧкӧ век жӧ зілисны кольны паметьӧ бокысь воӧм мортӧс.
Важ моз Вадорсаяс гӧрисны-кӧдзисны, пӧрӧдісны вӧр, кыйисны чери, вӧралісны. Сӧмын быд гожӧм шойна вылӧ волігъясӧн найӧ шензьӧмпырысь казявлісны, мый оз энмы Сир Васьлӧн гуыс. Мый пу крест пыдди изйысь памятник сувтӧдӧмаӧсь сэтчӧ. Гӧгӧрыс кӧрт ӧграда. А ӧграда пытшкас мичасьыс-мича дзоридзьяс быдмӧны. Сідзкӧ, эм тайӧ мортсӧ казьтылысьыс. Но и бур, эз кӧ вунӧдны сійӧс. Эз ло весь олӧма мортыслӧн.


Мый и кыпӧдӧ ловтӧ
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 53-56 лб.>

Микайлӧ вунӧдіс нин, код тӧдас мый вӧсна кыптіс тайӧ шум-зыкыс. Но сэки сійӧ петук моз бура дыр пуртікасис аслас юралыськӧд. Муртса косьӧдз эз воны. Шуалісны ёрта-ёртныслы мисьтӧм кывъяс. Мыжалісны ӧта-мӧднысӧ эмсьыс и абусьыс. А сэсся юралысьыд медбӧрын кыдзи тай крапкӧбтіс Микайлӧлы: кык ош пӧ ӧти гуӧ оз тӧрны, верман пӧ гижны удж вывсьыд мунӧм йылысь заявленньӧ. Пыр пӧ и гижа, горӧдіс Микайлӧ юралысьлӧн кабинетысь петігӧн. И гижис ӧд. Но шуис пыртны гижӧда кабаласӧ неуна бӧрынджык.
А сэсся мӧдӧдчис гортланьыс. И гортас воӧм бӧрын, мый чукӧрмис сьӧлӧм вылас лёкыс, лэдзис гӧтыр да челядь вылас. Кыдзкӧ видзчысьтӧг сідзи нин артмис. Гӧтырыс муртса оз бӧрд. Челядьыс батьыслӧн скӧр чужӧмысь пыді жырйӧ дзебсисны. Коркӧ эськӧ Микайлӧ лӧнис жӧ. Но ӧні сылы вӧлі зэв яндзим гортсаяс водзас, мый нинӧм абусьыс найӧс пиняліс. Вывті шуштӧм лов вылас, кӧть ӧшӧдчы либӧ лыйсьы. Сідзи и гудрӧдліс сьӧлӧмсӧ. Мый лоӧма, лоӧма нин. Но мый вӧчны водзӧсӧ?
Сэки Микайлӧ сьӧлыштіс став вылас, пуксис автобусӧ да мӧдӧдчис аслас сиктӧ, кӧні коркӧ чужліс-быдмыліс да кӧні ӧні оліс ӧтнасӧн важ керкаас сылӧн пӧрысь мамыс. И дивӧ ӧд кутіс лоны Микайлӧкӧд, весиг ачыс кутіс шензьыны. Мыйӧн сӧмын мӧдіс матыстчыны автобусыс сикт дорас, пыр кокниджык и кокниджык кутіс лоны сылӧн лов вылын, быттьӧ кутіс гӧгыльтчыны сьӧлӧм вывсьыс ыджыд из, коді дугдывтӧг личкис тайӧ лунъясас сійӧс. Мыйла лоис тадзи, Микайлӧ ачыс эз гӧгӧрво. Гашкӧ, аслыс тӧдлытӧг кутіс кытчӧкӧ бокӧ вешйыны карса зэв тэрыб, зэв тэрмасяна да та вӧсна сьӧлӧмтӧ гудрӧдлана олӧмыс, гашкӧ, терпитны позьтӧма виччысис мамыскӧд паныдасьӧмсӧ, кор дыр аддзысьлытӧм бӧрын мама-пиа топыда кутчысьласны ӧта-мӧдныскӧд да сэсся дугдывтӧг кутасны юасьны-висьтасьны ёрта-ёртныслӧн олӧм-вылӧм йылысь. А автобус сэк кості гӧгыльтчис нин чужан сиктлӧн улича кузя.
 — Гӧсьт тай, гӧсьт воӧма миянӧ, — пыр жӧ нимкодьпырысь кутіс лыддьӧдлыны мамыс Микайлӧлӧн гортас пырӧм бӧрын. — Эз ӧд прӧста каньӧй лунтыр мыссьы. Да и аслам киысь дугдывтӧг то пань, то тасьті гылаліс. Сідзи и тӧді — кодкӧ локтысь лоӧ. Но вай кутчысьлам инӧ.
И мама-пиа топыда сывъялісны ӧта-мӧднысӧ. Кыкнанныслӧн вазисны синъясыс. А Микайлӧ сэк кості мӧвпыштіс, мый кытчӧ кӧть сійӧ ачыс оз волы, мый кӧть сыкӧд оз ло, но тані ас гортас век лоас мамыслы медся дона да медся виччысяна гӧсьтӧн. Сійӧс, кытчӧдз ловъя лоӧ мамыс, пыр кутасны тані виччысьны да примитны медся колана морт пыдди. И сэтшӧм кокни лоис та бӧрын Микайлӧлӧн лов вылын. Ӧд сійӧ бара гортас, кӧні колис сылӧн челядьдырыс, кӧні быдмис аслас чой-вокыскӧд, вугравліс орччӧн визувтысь юысь мыкъясӧс, исласьлывліс джуджыд кыр йывсянь, тэрыб вӧв вылын скачитліс видз вывті турун юр кыскалігӧн. Быттьӧ тӧрыт на ставыс тайӧ вӧлі. А со тай кытчӧкӧ кольӧма нин зэв ылӧ, бокӧ. И мамыслӧн нин сійӧ кадсяньыс кымын чукыр содӧма чужӧм вылас. И нӧшта нин дзормӧма сылӧн юрсиыс. Да ӧд и Микайлӧ абу жӧ нин том, кӧть эськӧ пӧрысь туйӧ асьсӧ оз жӧ на радейт пуктыны.
А сэсся жар пывсянын пывсьӧм-мыссьӧм бӧрын Микайлӧ мамыскӧд кузь рытывбыд сёрнитісны пызан сайын пукалігӧн. Микайлӧ, дерт, эз висьтав, мый пышйис татчӧ карса зык-шумысь ловсӧ кокньӧдӧм могысь. Нинӧмла мам сьӧлӧмсӧ содтӧд майшӧдлыны. Сылы и сідзи кузь олӧм чӧжыс шогыс судзсьыліс. Да и ӧні, тӧдӧ Микайлӧ, мамыс дугдывтӧг мӧвпалӧ чеччӧмсянь водтӧдзыс аслас быдтасъяс йылысь, кыдзи нин найӧ, сылӧн дона дитяясыс, ылі му-ваас олӧны. Мӧвпалӧ, майшасьӧ на вӧсна да дугдывтӧг кевмӧ Енлы, мед жӧ эз су найӧс кутшӧмкӧ загреки, мед жӧ ставыс лючки-ладнӧ вӧлі налӧн олӧмын.
И ӧні мамсӧ кывзігӧн Микайлӧ гӧгӧрвоис, мый ачыс унаторйын мыжа, и оз ков код вылӧ кӧ ыстысьны да кодӧскӧ мыжавны, а аслыс корсьны олӧмас тӧлксӧ да ладсӧ. Со нӧ мамыс дугдывтӧг ичӧтдырсянь долис да ӧнӧдз на дольӧ налы, аслас быдтасъяслы: энӧ пӧ код вылӧ кӧ надейтчӧй, а велӧдчӧй овны ас кежысь да ас выйӧн олӧмӧн, энӧ пӧ завидьтӧй мукӧдлы, энӧ пӧ дивитӧй некодӧс. Олӧмас пӧ быдторйыс овлӧ, мед пӧ мӧдысьджык аслыныдлы омӧльыс оз тшук. Тадзи пӧ Енмыс шулӧма. А Микайлӧ сюся видзӧдӧ мамыс вылас да мӧвпалӧ сы йылысь, мый пӧрысь морт кӧть и радейтӧ ыстысьны Ен вылас, но ачыс тадзисӧ ичӧтдырсянь велалӧма овны, кыдзи велӧдлӧмаӧсь сійӧс сылӧн бать-мамыс, Микайлӧлӧн пӧль-пӧчыс. А найӧс — налӧн бать-мамыс нин. И тадзи дугдывтӧг мунӧ олӧмас. Мунӧ сэтчань, мед век жӧ медбӧрын бурыс вӧлі унджык лёк сертиыс.
Мамыслӧн водӧм бӧрын Микайлӧ дыр на эз вермы унмовсьны. Кытшовтіс керка гӧгӧрсӧ, ветлӧдлыштіс узьысь нин сиктса улича кузя, лэччыліс кыр горулӧ чӧла визувтысь ю дінӧ. И дугдывтӧг сылӧн юрас бергаліс ӧти и сійӧ жӧ мӧвп. Мыйла нӧ тадзи артмӧ олӧмас, мый ми дугдывтӧг завидьтам кодлыкӧ, скӧралам нинӧм абусьыс код вылӧ кӧ да дженьдӧдам ассьыным сідзи нин дженьыд нэмнымӧс. А сэк кості тайӧ чӧв да рам юыс, некод вылӧ скӧрмывлытӧг, кыдзи и водзті уна нэм сайын, сідзи и водзӧ уна нэм кутас визувтны кытчӧкӧ рытыввылӧ, сиктгӧгӧрса вӧрыс водзӧ кутас рама шувгыны да сьывны ассьыс зумыш сьыланкывсӧ, оз кӧ сійӧс нем думайттӧг пӧрӧдны-вины кодлӧнкӧ коланлун вӧсна, сылӧн чужан сиктыс водзӧ кутас чӧла видзӧдчыны тайӧ юас, мам керкаас, гашкӧ, овмӧдчасны выль йӧз, выль мӧвпъясаӧсь нин, рамӧсь, вежавидзысьӧс да бурсиысьӧсь. А сылӧн, Микайлӧлӧн, лыясыс сэк кості кутасны нин сісьмыны либӧ со эсійӧ сиктса либӧ карса кутшӧмкӧ шойна вылын. Код тӧдас ӧд, кытчӧ мӧвпыштасны дзебны Микайлӧӧс мӧдысьджык сылӧн ныв-пиыс.
Дженьыд, ок дженьыд морт олӧмыд! А ми и сійӧс огӧ кужӧй видзны да донъявны. Чӧвджыка, лададжыка, видзчысьӧмӧнджык эськӧ овны. А ми быд ичӧтторйысь пузям. Быд ковтӧмтор вӧсна зык-шум кыпӧдам. Со и помалам асьнымӧс. Ӧні чужанінас, мамыс дінас волӧм бӧрын Микайлӧ сӧмын бурджыка кутіс гӧгӧрвоны, мый унатор весьшӧрӧ вӧчӧ, мый оз тадзи, а мӧд ногӧнджык колӧ эськӧ. Но мыйла нӧ, мыйла ставсӧ тайӧс заводитан гӧгӧрвоны он карын, а буретш татчӧ, ас сиктас да медся матысса морт дінас волӧм бӧрын. Збыльысь, тыдалӧ, чужаніныд пальӧдӧ мортсӧ, сетӧ сылы выль вын водзӧ олӧм вылӧ. А эз кӧ нӧ вӧв тайӧ юыс, сиктыс да сэні сулалысь бать-мамлӧн керкаыс, кыдзи эськӧ водзӧ сяммис восьлавны Микайлӧ олӧмтіыс? И сэки йирмӧг быдсӧн босьтліс сійӧс. Ен мед видзас! Со и воліс гортас. И кокниджык сылы лои. Ӧні, гашкӧ, збыльысь мӧд ногӧнджык кутас овны, кыдзи велӧдліс мамыс.


Школа йӧрын
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 193-199 лб.>

Школа йӧрлӧн пыді пельӧсын, сӧмын на петӧм гӧн кодь небыд турун вылын пукалысь зонъяс пиысь некод эз тӧдлы, кыдзи дзик йӧр бердас матыстчис турунвиж рӧма машина, кыдзи кабинасьыс петіс военнӧй формаа морт да сэтшӧм гораа шыӧдчис на дінӧ, мый найӧ весиг чермунісны:
 — Зонъяс, позьӧ тіян дінӧ, шойччыштны, гожйӧдчыштны?
Пукалысьяс сюся видзӧдлісны локтысь вылӧ, быттьӧ кӧсйисны тӧдмавны, бурӧн-ӧ, лёкӧн-ӧ матыстчис на дінӧ тайӧ тӧдтӧм мортыс. Медбӧрын медся збойыс на пиысь, Павлик, шыасис военнӧй дінӧ:
 — Шойччӧй, колӧкӧ. Тӧранныд. Йӧрыс паськыд...
 — Исмаилӧн менӧ ыдждӧдлӧны, — шуис Павликлань матыстчигӧн збой синъяса, мугов чужӧма военнӧй да медводз сетіс сылы кисӧ. Гӧгӧрвоис, мый Павлик тані юралысь пыдди кодь. А сэсся чолӧмасис и мукӧдкӧд. Та бӧрын Исмаил, киас книгаа, пуксис Павликкӧд орччӧн да юаліс сылысь орччӧн эжа вылын книга-тетрадь чукӧр вылӧ индігмоз:
 — Экзаменъяс кежлӧ дасьтысянныд?
 — Аски медбӧръяыс коли, — косіника вочавидзис Павлик. 
Сылы, да и ёртъясыслы, эз вӧв сьӧлӧм сертиыс, мый кодкӧ торкис налысь сэтшӧм лӧсьыд койташсӧ. Сӧмын на помассис консультация. Аски медбӧръя экзамен. Павлик Ӧльӧксанкӧд да Ӧльӧксейкӧд шуисны тайӧ пыді пельӧсас нӧшта ӧтчыдысь видлыны асьнысӧ, дасьӧсь-ӧ аскиа лун кежлас. Кӧть эськӧ, веськыда кӧ шуны, сёрниыс гартчис эз нин экзамен йылысь, а сы йылысь, коді кытчӧ мунас школа бӧрас. Зонъяс тӧдісны, мый помалісны кӧ нин дас ӧти класс да воисны медбӧръя экзаменӧдз, аскиа «государственнӧй оценкатӧ» век нин пуктасны, кӧть и мӧмъявны кутан. Та вӧсна эз ёна шогсьыны аскиа лун вӧснаыс. Сьӧлӧмъяс вылын вӧлі кыдзкӧ и аслысногӧн долыд да сэк жӧ чужис и кутшӧмкӧ полӧм. Вуджӧма ыджыдкодь кось. А водзынсӧ код тӧдас мый виччысьӧ найӧс. Со и ӧта-мӧдсӧ неуна дэльӧдӧмӧн серамсорӧн висьтасисны, кыдзи кутасны овны водзӧ.
Сэтшӧм лӧсьыд вӧлі тані. Но со этайӧ, сьӧд юрсиа да мугов чужӧма военнӧйыс воис да ставсӧ торкис. Но ӧд он жӧ вӧтлы сійӧс. Сэсся и зонъяслы окота вӧлі тӧдны, мый могысь локтіс тайӧ тӧдтӧм военнӧйыс налӧн сиктӧ да ӧні со быттьӧ дзебсьыны кӧсйӧ школа йӧр бердӧ аслас машинанас.
 — Службаным миян сэтшӧм, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын вочавдзис Исмаил зонъяслысь юалана видзӧдласъяссӧ гӧгӧрвоӧм бӧрын. — Зэкъясӧс видзам. Пышйӧма ӧти тіян сиктлань. Ёртъяс корсьны мунісны. А ме тані найӧс гусьӧнмоз виччысьышта.
 — Абу дивӧ, — шуис Исмаил вылӧ сюся видзӧдӧмӧн Павлик. — Быд гожӧм миянлань пышйысьыд эм. Неылын ыджыд туй да сэтчань сетчӧны. Россияӧ петӧны. А сэтысь сэсся видлы корсьнытӧ.
И друг Павлик нерыштіс Исмаилӧс:
 — А оз кӧ сюр зэкыд?
 — Оз кӧ сюр, бӧр бергӧдчам. Но кытчӧ нӧ сылы воштысьнысӧ? Огӧ ӧд ми ӧтнаным корсьӧй. А сюрас да сӧмын аслыс лёкджык лоӧ. Содтӧд ковмас пукавны.
И друг сійӧ нюмъёвтӧмпырысь видзӧдліс зонъяс вылӧ:
 — Эз нин дыр коль меным. Лыда лун мысти гортӧ лэдзасны. Ок и пасйышта сэки служба помсӧ, мед сэсся дзикӧдз вунӧдны тайӧ вӧтын кодь олӧмсӧ.
 — А мый нӧ эськӧ, сэтшӧм омӧль али мый тіянлы? — бара нерӧмсорӧнкодь юаліс Ӧльӧксан, коді пыр на чӧв оліс да сюся кывзіс Исмаилӧс. Воча кыв пыдди Исмаил ружӧктыштіс, сэсся кыскис зепсьыс сигарет пачка да мыччис зонъяслы:
 — Гӧститӧдчӧй, видлӧй салдатскӧй тшынсӧ.
Зонъяс эз виччысьны военнӧйсянь татшӧм лышкыдлунсӧ, но эз ӧткажитчыны да босьтісны морт ӧти сигаретӧн. А Исмаил сэк кості ӧзтіс сигаретсӧ, горша кыскыштіс ас пытшкас тшынсӧ да зумышкодь гӧлӧсӧн шуис:
 — Ог тӧд, кыдзи висьтавны, омӧль али абу миянлы. Веськыда кӧ ӧд, гортаным мунам огӧ ас погонъясӧн. Сы вӧсна, мый мукӧд пӧлӧс погона салдатыд миян вылӧ син гугнас видзӧдӧ. Кӧть эськӧ мыйӧн ми на водзын мыжаӧсь, мый веськалім ВВ-ӧ. Кытчӧ индісны, сэні и служитам. А сэсся ӧд ми видзам зэкъясӧс, кодъяссянь быдсямасӧ позьӧ виччысьны.
 — И мый нӧ сійӧ быдсямаыс? — торкис Исмаилӧс Павлик, быттьӧ бара кӧсйис дэльӧдыштны сійӧс.
 — Оз ков серавны, — ыпмуніс Исмаил, а сэсся пыр жӧ лӧнис. Гӧгӧрвоис, мый зонъяслы унатор на абу тӧдса да весьшӧрӧ накӧд вензьыны. Но регыд и налы ковмас салдат ньылӧмлысь кӧрсӧ видлыны.
 — Кыдзи кужан, сідзи и гӧгӧрво. Неважӧн ёртнымӧс ӧти зэк пуртӧн сутшкалӧма. Вӧлӧмкӧ, картіӧн сійӧс ворссьӧма. А мортыс гортас нин вӧлі лӧсьӧдчӧ. Мамыслы бӧръя письмӧ гижис. Виччысь пӧ, регыд локта. И локтіс... свинеч горт пытшкын.
Йӧрын пукалысьяс тайӧс кылӧм бӧрын лӧнисны, быттьӧ кылісны асьнысӧ мыжаӧн дэльӧдігмоз юалӧмъясысь. Исмаил сэк кості бергӧдліс киас аскӧдыс вайӧм книгасӧ, кӧсйис думсьыс лыддьысьыштны, кӧть эськӧ тӧдіс, мый сиктса школа помалысь зонъяскӧд сёрнитігӧн лыддьысьӧмыд оз нин артмы. Сы вӧсна, мый виччысьтӧм сёрниыс вӧрзьӧдіс сылысь сьӧлӧмсӧ. Павлик нӧшта на кӧсйис пестыны ваймыны нин заводитӧм тайӧ сёрнисӧ да бара шыӧдчис мугов чужӧма Исмаил дінӧ:
 — Ті, тыдалӧ, вывтіасянныд жӧ. Абу ӧд ставыс сэтшӧмӧсь дзескыдінад. Мукӧдыс и сідз-тадз на сэтчӧ веськалӧ.
 — Ог тӧд, кодӧс сідз-тадзсӧ сэтчӧ пуксьӧдлӧны, — пыр жӧ ярскӧба тшӧтшкӧртіс Исмаил книгасӧ киас бергӧдлігмоз. — А ме кӧсъя Казаньӧ, гортӧ воӧм бӧрын велӧдчыны да учительӧн лоны. Кута велӧдны челядьӧс, мед эз сідз-тадз найӧ овны. Сійӧн и тіян дінӧ кежи ӧні. Кӧсйи орччӧн лыддьысьыштны... Ӧд кык во сайсяыд мыйсюрӧ вунӧма нин. Но дасьтысьӧм пыдди сӧмын больгӧм артмис...
И зонъяс вылӧ видзӧдлӧм бӧрын бара содтіс:
 — А кутшӧма кӧсъя, тӧдінныд кӧ, мед эз веськавны йӧзыс дзескыдінас. Мамыс ӧд ассьыс ичӧтсӧ эз лёк вылӧ чужтывлы да быдтывлы. А мыйла нӧ миян мӧдарӧ артмӧ? Сӧмын со тані, Комиын, служитігӧн аддзи да гӧгӧрвои, кутшӧм на уна лёкыс миян коластын, быттьӧ яйын ордӧм мыль.
И друг сійӧ бергӧдчис Павликлань:
 — Эмӧсь, дерт, сэні йӧз, кодъясӧс быттьӧ эськӧ вӧлі нинӧмысь пуксьӧднысӧ. Но ӧд оз татшӧмъяссяньыс лёкыс да омӧльыс паськав...
А Павлик эз кӧсйы орӧдны Исмаилкӧд сылань бергӧдчӧм чужӧмӧн сёрнисӧ, быттьӧ мыйкӧ тойліс сылысь сьӧлӧмсӧ да зілис воӧдчыны Исмаилкӧд ӧти кывйӧ:
 — Ме ӧд эг кӧсйы мукӧд йылысь висьтавны. Гашкӧ, и збыльысь эмӧсь на омӧль йӧзыс.
Сэсся тшӧкмуніс быдсӧн, кывъясыс сылы эз кутны тырмыны да чирӧм кодь гӧлӧсӧн нин водзӧ нуӧдіс сёрнисӧ.
 — Аслам, аслам ыджыд вок йылысь кӧсйи казьтыштны. Сійӧ ӧд сэні жӧ кӧнкӧ... Дзик нинӧм абусьыс...
 — Кыдзи нӧ сідзи артмис?. — юаліс Исмаил. — Кутшӧмкӧ помка ӧд вӧлі жӧ?
 — Артмис тай со кольӧм во. Буретш май праздник вӧлі. Гажа юрӧн сюйсьӧма косясьысьясӧс миритӧдны. Аслыс медъёна сюралӧма да асьсӧ жӧ и пуксьӧдісны. Мамным сійӧ кадсяньыс висьмис. Лун и вой майшасьӧ. Оз весиг синсӧ куньлы.
 — Кывзы, кывзы, — друг шыӧдчис Исмаил Павлик дінӧ. — А кыдзи шуӧны воктӧ?
Павлик тайӧ юалӧмсьыс дрӧгмунліс быдсӧн, пӧсяліс мышкуыс, рудзалісны кокъясыс. Кылӧма тай быттьӧ сылӧн сьӧлӧмыс ыджыд вокыслысь, Паньӧыслысь, шогсьӧм-майшасьӧмсӧ. Быттьӧ тайӧс тӧдӧмӧн Павлик и заводитіс мугов чужӧма Исмаилкӧд вензяна сёрнисӧ, быттьӧ гӧгӧрвоис сійӧ, аслас зон вежӧрнас, мый эз сідз-тадз лок тайӧ военнӧйыс школа йӧрын пукалысьяс дінӧ, мый сійӧ мыйкӧ тӧдіс ыджыд вок йывсьыс, но водзвыв нинӧм эз кӧсйы висьтавны.
 — Пантелей... Поповъяс ми... — муртса кывмӧн гӧлӧсӧн нин вочавидзис Павлик.
 — Но-о-о, мыйкӧ тӧдсакодь овыс... — бара сюся видзӧдліс Исмаил Павлик вылӧ. — Гашкӧ, сійӧс ми и корсям...
Павлик первойсӧ шай-паймуніс быдсӧн. Мыйла нӧ эськӧ Паньӧыс татчӧ, гортас, вермис веськавны? Ӧд сылы кык во на коли пукавны. Бурджык кыдзкӧ-мыйкӧ сэні нин срок помсӧ виччысьны. Пышъян да ӧд мӧд сы мында содтасны. И абу нин сэтшӧм йӧй Паньӧыс, мед тайӧс не гӧгӧрвоны. А друг и збыльысь пышйис, мыйкӧ лои да. Быдсямаыс ӧд овлӧ свет вылас. Надейтчан бурджык вылӧ, а мӧдарӧ артмӧ, кыдзи и Паньӧ ыджыд вокыскӧд лоис. И та йылысь мӧвпыштӧм бӧрын Павлик звирк чеччыштіс да кӧсйис нин вуджны джуджыд заворсӧ, мед сэсся кык кок йыв тӧвзьыны сиктлань да кӧть ӧти син пӧвнас аддзывны ыджыдджык воксӧ, код/, гашкӧ, и збыльысь тані, но сӧмын абу нин ловъя. Гашкӧ, и лыйисны нин сійӧс салдатъясыд. Кывлывліс верстьӧяссянь, мый збыль овлывлӧ татшӧмторйыс, кор мудз да скӧр салдатъяс лыйӧны пышйысь зэкӧс, кодӧс корсигӧн сэтшӧм ёна колӧ котравны.
Неважӧн тай со, кулӧм водзвылас нин, налӧн сиктысь Кирилл пӧль висьтавліс, кыдзи некымын во сайын медбӧръяысь вӧралігас паныдасьлӧма татшӧмторйыскӧд. Видлала пӧ капканъяс. Друг неылын пӧ кылі автоматлысь трачкӧдчӧм шысӧ да кодлыськӧ нораа ойӧстӧмсӧ. Гусьӧник пӧ матыстчи да аддзи, кыдзи автомата салдатъяс кытшалӧмаӧсь вирӧн ойдӧм мортӧс да лёкысь чужъялӧны сійӧс. А мӧдыс сӧмын горзӧ:
 — Виӧй нин ӧдйӧджык, пеж гагъяс! Эн мучитӧй менӧ! мӧдаръюгыдас бурджык тайӧ ад сертиыс!
Сэки пӧ ӧти салдат эз вермы терпитны да сяркнитіс автоматысь куйлысь мортлы юрас. Мӧдыс пӧ весиг ойӧстнысӧ эз удит. А сэсся пӧ салдатъяс кыскисны шойсӧ неылысса кодзувкоткар дінӧ да тыртісны сійӧс. Дерт пӧ, и ӧні на сэні сісьмӧны сылӧн лыясыс. А та бӧрын пӧ ог помнит, кыдзи гортӧ вои. Да сэсянь пӧ вӧравнытӧ эг нин ветлывлы. И ӧнӧдз на пӧ ранитчӧм мортлысь пель чунӧдана горзӧмсӧ кыла.
Каитчис сэки Кирилл пӧльыс, мый эз явит салдатъяслысь грека судсӧ. Повзьӧма, мый асьсӧ кутасны кыскавны. Да со ӧні кулӧм водзвылас корис прӧща таысь.
А Паньӧыскӧд кӧ нӧ лои татшӧмторйыс? Кыдзи нӧ сэки сійӧ мамыскӧд кутас овны? Мамыслӧн ӧд со шогсьӧмысла лы-куыс сӧмын нин коли. Быд асыв юрбитӧ да лыддьӧ лунъяссӧ, кор нин бӧр бергӧдчас гортас ыджыдджык пиыс.
Но эз ковмы тэрмасьны Павликлы гортас. Кылісны гӧлӧсъяс, и томиник пожӧма-козъя вӧртор сайсянь салдатъяс костын и збыльысь тыдовтчис мыш саяс кияссӧ томналӧмӧн Паньӧыс, Павликлӧн ыджыдджык вокыс. Быттьӧ омӧль мойдын моз ставыс тайӧ лои. Медводдза видзӧдлассяньыс нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ эз позь чайтны. Паньӧ мыйкӧ негораа зілис гӧгӧрвоӧдны сійӧс кытшалысь салдатъясӧс. Но вывті нин зумышӧсь вӧліны налӧн чужӧмъясыс. Найӧ быттьӧ эз эскыны мыйкӧ висьталысь Паньӧлы да эз вештыны сы вылысь кӧдзыд синъяссӧ. А аслас Паньӧлӧн майшасяна, шогӧн тырӧм чужӧм серти позис гӧгӧрвоны, мында ковмис терпитны тайӧ мортыслы бӧръя лунъяссӧ. Паськӧмыс дзикӧдз ротйысьӧма. Дерт, абу кокни некымын сё версттӧ парма вомӧныд вуджны. Эз жӧ ӧд, дерт, бур вӧляысь тадзи вӧч.
 — Паньӧ, мый лои? Мыйла тэ тані? — горӧдіс Павлик да уськӧдчис ыджыд вокланьыс. Салдатъяс скӧрысь сувтісны Павлика-Паньӧа коластӧ да эз кӧсйыны лэдзны кутчысьлыны вокъяслы. Но налӧн командирыс, кык ичӧт звездаа военнӧй, мыйкӧ дженьыдика шуис, да салдатъяс вешйисны бокӧ.
 — Паньӧ, мыйла тэ тані? — бара шыасис Павлик ыджыд вок дінас. — Ми ӧд тэнӧ мамыдкӧд сёрӧнджык виччысим! — Сэсся эз вермы кутчысьнысӧ, сыркъялӧмӧн уськӧдчис ыджыд вок дінас да кутліс сійӧс сьыліӧдыс.
 — Эн бӧрд, эн бӧрд. Мужичӧй ӧд тэ, — воча шуаліс Паньӧ, но и аслас гӧвкъяліс синваыс вокыскӧд со тадзи тӧдлытӧг паныдасьӧм бӧрын. Кужис ӧмӧй сійӧ, сиктса прӧстӧй зон, коді нэмнас некодӧс эз печиктывлы, гӧгӧрвоны, мый со тадзи сэтшӧм виччысьтӧма, сэтшӧм тӧлктӧг бергӧдчас сылӧн олӧмыс. И кодӧс ӧні таысь мыждыны? Асьсӧ-ӧ сыысь, мый сюйсис гажа юрӧн дорйысьны. Кӧть эськӧ ньӧти эз каитчы таысь. Мӧдысь кӧ татшӧмторйыскӧд паныдасис, тадзи жӧ эськӧ вӧчис. Дерт, позис суддяясӧс мыжавны. Сыысь, мый эз зільны гӧгӧрвоны сійӧс суд вылас. Дугдывтӧг тэрмасисны кытчӧкӧ. Быттьӧ водзвыв нин вӧлі сёрнитчӧмаӧсь. Кӧть эськӧ надейтчис на Паньӧ суддяяс вылӧ, но сідзи мыжаӧн и колис.
А Павлик важ моз кутліс Паньӧӧс да дугдывтӧг юасис сыркъялігмоз:
 — Мыйла тэ тані? Мый тэкӧд лоис?..
Паньӧ вокыслӧн чужӧмас дыр бритчывтӧм тшӧканас меліа ниртчигмоз такӧдіс Павликӧс:
 — Эн весьшӧрӧ бӧрд. Мый лоӧма, лоӧма нин... Вины менӧ кӧсйылісны лагерад. Сыысь, мый бара слабджык дор сувті. Воштысьны некытчӧ, да шуи пышйыны. Кӧть эськӧ тӧді жӧ, мый кутасны. Эг и водзсась кутігас. Тшӧтш и тіянысь гажӧй быри. Но эн пов. Мамтӧ да тэнӧ аддзылӧм бӧрын быттьӧ содіс вын-эбӧсӧй.
Сэсся чӧв олыштӧм бӧрын небыдика шуис Павликлы:
 — Мун гортад да мамтӧ лӧньӧд, мед оз ёна майшась. Лейтенантыскӧд ме сёрниті. Тыдалӧ, гӧгӧрвоис. Кӧсйис тай отсавны. Оз кӧ ылӧдлы. Гашкӧ, оз нин сэтшӧм ёна мыждыны...
 — А этайӧяс, — Паньӧ бергӧдчыліс сійӧс кытшалысь салдатъяслань, — ассьыныс службанысӧ нуӧны. Найӧс ме ог мыжды.
Но Павлик быттьӧ эз кыв ыджыдджык вокыслысь такӧдана кывъяссӧ да дугдывтӧг видзӧдіс сылӧн бритчытӧм, няйт чужӧм вылас, быттьӧ медбӧръяысь нин аддзӧ сійӧс да кӧсйӧ кольны радейтана вокыслысь мыгӧрсӧ паметяс. Кӧть и правдайтіс вокыс салдатъяссӧ, но тӧдчӧ жӧ вӧлі чужӧмас лӧз сертиыс и паськӧмас няйт сапӧг туйяс сертиыс, мый тітшкӧдыштӧмаӧсь сійӧс.
Павлик эз кыв, кыдзи лейтенантлӧн тшӧктӧм серти салдатъяс вештыштісны сійӧс Паньӧ дінысь. Павлик бара кӧсйис уськӧдчыны Паньӧ дінас, но тайӧ пӧрйӧ ыджыдджык вокыслӧн зэв корана синъясыс сувтӧдісны сійӧс, быттьӧ кӧсйисны шуны, мый нинӧм таысь бурыс оз ло, а сӧмын лёкджык вӧчан сылы. Машинаас нин пуксьӧдігӧн Паньӧ нӧшта ӧтчыдысь бергӧдчыліс Павликлань:
 — Мамтӧ видз. Ме ӧні быть нин коркӧ воа...
Медбӧрын Павлик дінӧ матыстчыліс и Исмаил, важ тӧдса пыдди нин, коді вӧлӧма налӧн шоперыс, мед машинаас пуксьытӧдз шуны гоз-мӧд такӧдана кыв. Но Павлик сӧмын зэв скӧрпырысь видзӧдліс сы вылӧ да сӧдзӧдіс пинь пырыс:
 — Вешйы тэ, учитель!..
Мӧдыс эз виччысь татшӧмторсӧ, лэптыштліс пельпомъяссӧ, быттьӧ кӧсйис шуны, мый таысь сійӧ ньӧти абу мыжа, да чӧла мӧдӧдчис кабиналань. А Павлик дугдывтӧг видзӧдіс пӧдлассьӧм ӧдзӧс вылӧ, код сайын пукаліс сылӧн ыджыдджык вокыс. И дыр на дзоргис Павлик тайӧ машина вылас, кытчӧдз сійӧ дзикӧдз эз саясь пожӧма-козъя вӧртор сайӧ. Сыкӧд орччӧн ӧні чӧла сулалісны Ӧльӧксан да Ӧльӧксей ёртъясыс. Чӧв олісны. Тӧдісны, мый татшӧм здукъясӧ кывъясыд оз отсавны. Налы вывті ас мортӧн вӧлі Паньӧыс, Павликлӧн ыджыдджык вокыс. Жалитісны сійӧс. Эз вермыны ӧнӧдз гӧгӧрвоны, мыйла татшӧм бур мортыскӧд лоис татшӧм виччысьтӧмторйыс да кыдзи донъявны ставсӧ тайӧс. А эз гӧгӧрвоны сы вӧсна, мый томӧсь на вӧліны. Медбӧрын Ӧльӧксан тапнитіс Павликлы пельпомас:
 — Мунам гортад. Кывлін, мый Паньӧыд шуис.
И куим ёрт чӧла мӧдӧдчисны школа йӧр дорысь гортлань.


Коркӧ сулавліс керка...
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 56-60 лб.>

Ӧдӧттялы унаысь нин шулывлісны ныв-пиыс, мый регыд сылы ковмас эновтны тайӧ ичӧтик, куд кодь керкасӧ да вуджны овны выльлаӧ, кирпичысь тэчӧм зэв ыджыд короминаӧ, кӧні эм и газ, и пӧсь ва, и ванна. Ӧдӧття сӧмын нюмъёвтлывліс тайӧ шуӧмъяс вылас. Тӧдіс нин эськӧ, мый налысь тайӧ комынӧд воясӧ кыпӧдлӧм керкасӧ разьны кӧсйӧны да сы пыдди выль патера вӧзйӧны, кӧні пес ни ва оз ков, майбыр, ставыс дась. Но некыдзи эз вермы воны сылӧн юр вежӧрӧдз, кыдзи нӧ сідзи, ковмас эновтны ассьыныс керканысӧ, кодӧс верӧсыскӧд кыкӧн кыпӧдлісны сиктысь мунӧм бӧрын дзик кар помас, кор томӧсь да ёнӧсь на вӧліны, эз повлыны некутшӧм уджысь, кӧні быдмисны налӧн челядьыс, кодъяс ӧні со, ен сыкӧд, важӧн нин асланыс котыраӧсь. А сэсся верӧсыслӧн кулӧм бӧрын Ӧдӧття кольччис ас керкаас Дарья медічӧт нылыскӧд.
Сылы дона вӧлі тані дзик быд пельӧс, дзик быд паз да ув. И весиг керка пытшкӧсас уна во чӧжӧн артмӧм аслыспӧлӧс олан дукыс вӧрзьӧдлывліс сылысь сьӧлӧмсӧ, кор сійӧ дыр-ӧ, недыр кежлӧ-ӧ ветлывліс кытчӧкӧ гортсьыс. Бӧр локтігас пыр тэрмасьлывліс гортас. И керкаас пырӧм да керка пытшкӧсса аслыспӧлӧс дуксӧ нырнас кыскыштӧм бӧрын пыр жӧ личавліс сылӧн сьӧлӧм вылын, кокниджык лолывліс лов вылас. Мый кӧть эн шу, а ӧд ставыс тані вӧлі налӧн, гозъялӧн, ас киясӧн вӧчӧмторйӧн, асланыс: и куд кодь зэв лӧсьыд керкаыс, и ичӧтик пывсяныс, и чӧскыдсьыс-чӧскыд ваа юкмӧсыс, и керкабердса зэв небыд да лышкыд муа град йӧрыс. Торйӧн нин нимкодь вӧлі гозъялы тайӧ керкаас быдтысигас, кор сійӧ вӧлі тыр челядь гӧлӧсъясӧн. Ӧти ворсӧ да сералӧ. Мӧд мыйыськӧ бӧрддзӧма. А коймӧд сійӧс такӧдӧ, малалӧ юрӧдыс. И тадзи лун-лун. Ланьтлывлісны керкаас шыясыс сӧмын сэки, кор челядь мӧдӧдчылісны школаӧ, а гозъя найӧс колльӧдӧм бӧрын тэрмасьлісны удж вылӧ. Рытнас бара керкаыс тырлывліс гажа гӧлӧсъясӧн.
И кажитчӧ вӧлі, мый тайӧ керкаыс югыд да мича ӧшиньяснас, сэні кылысь гажа гӧлӧсъяснас ваксьӧ-сералӧ нимкодьысла аслас кыпыд олӧм вылӧ любуйтчигӧн да мый тадзи лоӧ на уна-уна во, кытчӧдз кутас дзирдавны енэжын шондіыс. Но со вочасӧн быдмисны гозъялӧн челядьыс да лэбзисны бать-мамлӧн позсьыныс, мед аслыныс позъяс нин сэсся лӧсьӧдны. Гортас кольччис сӧмын медся ичӧтыс да гозъялӧн медрадейтанаыс, Даръя нылыс, коді и видзис ӧні батьыс кулӧм бӧрын мамсӧ. А мукӧдъясыс эз жӧ ылӧ тай и сетчыны. Татчӧ жӧ, карас, кольччисны. И шойччан лунъясӧ, кор бать-мам позйӧ, коді чӧв-лӧньджык лолі бӧръя воясас, чукӧртчывлісны ныв-пиян асланыс челядьӧн нин, Ӧдӧттялӧн керкаыс важ моз заводитліс юравны гажа гӧлӧсъясӧн. Ӧдӧття сэки нимкодьпырысь видзӧдлывліс верстьӧ нин ныв-пиян вылӧ, налӧн быдтасъяс вылӧ да томмыліс быдсӧн чужӧмнас. Весиг восьласыс томдырсяыс кодь лолывлі. Челядьыс казявлісны тайӧс да индывлісны Ӧдӧттялӧн внук-внучкалы: со пӧ пӧчыд кутшӧм на том да збой, а миян челядьдырйи пӧ сійӧ би да ва вӧлі, не миянлы водзӧс. И нӧшта кыпыд лолывліс Ӧдӧттялӧн лов вылас татшӧм шуасьӧмъяссьыс. Сідзкӧ, абу весь овсьӧма сылӧн верӧсыскӧд свет вылас. Сідзкӧ, лоӧны найӧс водзӧ вылӧ казьтылысьясыс да нимӧдысьясыс. Та вӧсна ӧд, гашкӧ, и олан таладор югыдас, мед кодлыкӧ олӧмсӧ сетны, мед водзӧ помтӧг нюжаліс тэнад рӧдыд.
Дерт, мӧвпавлывлӧ жӧ вӧлі Ӧдӧття, мыйла эськӧ и мунісны асланыс карбердса сиктсьыныс. А быть ӧд мун. Кытчӧ нӧ воштысян. Сӧмын на том гозъя аслыныс выль керка зымнитісны, мӧска-вӧла лӧсьӧдісны, выль муяс кутісны керны. Но друг шуисны ӧтувъя овмӧсъяс лӧсьӧдны да ӧтувтны сэтчӧ и гортса скӧттӧ, и выльӧн вӧчӧм муястӧ, и мукӧд эмбуртӧ. Забеднӧ вӧлі таысь Ӧдӧттялы верӧсыскӧд. Кодкӧ дышиникъяс пӧвстысь и налӧн чӧжӧмторйӧн кутас пӧльзуйтчыны. Ӧд налӧн гортас ставыс тыр-бур вӧлі. Сы вӧсна, мый том гозъя эз жалитны асьнысӧ, лун и вой муркӧдчисны-уджалісны. И буретш та вӧсна жӧ найӧ лоисны мыжаӧсь. Кодсюрӧ кутісны шуасьны: озырмӧдчанныд пӧ. Муртса эз кулакавны. Со и лои вузавны ставсӧ да мунны чужан сиктысь карӧ. Выльлаын том да зіль гозъялӧн сідзжӧ ӧдйӧ бӧр лӧсяліс олӧмыс. Быттьӧ ачыс Енмыс отсаліс сыысь, мый ковмис невӧляысь эновтны гортнысӧ. Верӧсыс уджаліс нянь комбинатын. Ачыс Ӧдӧттяыс кутшӧмкӧ контораын идрасис да горт оліс. Ёнджыкасӧ вурсис. Да и кытчӧ бур удж вылад уна челядьнад. Аттьӧ Енмыслы, кыдзкӧ тай кыпалісны жӧ ставныс кок выланыс. Но верӧсыс эз нин ёна нимкодясь верстьӧ ныв-пинас. Кості кулі сьӧлӧм висьӧмысь. И со ӧні ӧтнас Ӧдӧття медыджыд пыддиыс...
Кутшӧм ёна кӧть эз кӧсйы ылыстны Ӧдӧття тайӧ лунсӧ, но кыдзкӧ сійӧ виччысьтӧг воис. Асывсяньыс керка дорӧ матыстчисны ыджыд кузола машинаяс, да тӧдтӧм мужичӧйяс кутісны петкӧдлыны керкаысь кӧлуйсӧ.
 — Эн шогсьы, мамӧ, выль патераад тэныд Дарьяыдкӧд нӧшта лӧсьыдджык лоӧ. Оз нин ков нинӧм йылысь мӧвпавны, ставыс дась, — шуалісны бедь вылӧ мыджсьӧмӧн бокынджык сулалысь Ӧдӧттялы татчӧ жӧ чукӧртчӧм ныв-пиыс. — Да и ми тэ дорӧ тшӧкыдджыка кутам волывлыны. А тайӧ керкаыдлӧн овсьӧма нин олӧмыс. Сы пыдди со уна судтааӧс кӧсйӧны зымнитны.
Но ныв-пиыслӧн тайӧ такӧдана кывъясыс быттьӧ емӧн сутшлалісны Ӧдӧттялысь сьӧлӧмсӧ. Дерт, быдӧнлӧн на пиысь асланыс нин позъяс да удитісны нин ӧтдортчыны бать-мамлӧн керкаысь. Но вермасны ӧмӧй гӧгӧрвоны найӧ помӧдз мамнысӧ, кодлӧн дзик став олӧмыс, став тӧжд-майшасьӧмыс вӧлі йитчӧма тайӧ важмӧм нин, воймӧм стенъяса да шогсьысь ӧшиньяса керкаыскӧд. Воӧ жӧ тай и сылы, тыдалӧ, помыс. Сӧмын ӧтнас Дарья нылыс, тыдалӧ, гӧгӧрвоис жӧ мамсӧ да чӧла сулаліс бокын. Сійӧ ӧд аслас мукӧд чой-воксьыс меддыр оліс тайӧ керкаас кыдзи медся ичӧт да сылы мамыс моз жӧ вӧлі жаль важ олан позйыс, код йылысь колясны сэсся сӧмын казьтылӧмъяс.
А аслас Ӧдӧттялӧн керкаысь быд петкӧдан кӧлуйторйысь юковтліс морӧсыс. Со нӧ этайӧ ичӧтик кӧрт крӧвать вылас сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн узьлісны сылӧн став быдтасъясыс. А выль патераад ӧд сійӧ, гашкӧ, оз нин ёна и шогмы да регыд шыбитны ковмас. А со тайӧ важ пызан саяс ӧта-мӧдныскӧд орччӧн пукалӧмӧн сылӧн челядьыс вӧчлывлісны ассьыныс урокъяснысӧ. А со и сылӧн вердысьыс — кокӧн бергӧдлан вурсян машинаыс. Кымын во нин сылы, а важ мозыс на вурӧ. Ӧні Дарья нылыс ёнджыка нин сійӧн пӧльзуйтчӧ. Да и ачыс Ӧдӧття корсюрӧ пуксьывлӧ на машина саяс, кӧть эськӧ пӧрысь синъясыс омӧля нин аддзӧны, но окота на овлывлӧ томдырсясӧ казьтыштны. А выльлаад шогмас-ӧ, оз-ӧ сійӧ, код тӧдас. Ӧд выль патераад и выль кӧлуй колӧ. Налӧн важ керкаад быттьӧ ставыс зэв бура да зумыда сулаліс да видзӧдсис: и важ шкапыс, кодӧс кредитӧн на гозъя ньӧблісны, и пызан-улӧсыс, и сундук-крӧватьясыс. А ӧні шонді улас видзӧдлан да, налӧн став кӧлуйыс важмӧма. Мукӧдыс люги-леги, ӧдва кок вылас сулалӧ. А быттьӧ неважӧн на зэв зумыд вӧлі. Тӧдлытӧг жӧ, вӧлӧмкӧ, и чӧжӧм эмбурыд пӧрысьмӧ. Дзик морт моз жӧ. Найӧ тай со верӧсыскӧд лӧсьӧдлісны да на нэм ставыс тырмис-а. Мед жӧ сэсся выль патераас Дарьяыс лӧсьӧдас выль эмбур. А сылӧн, Ӧдӧттялӧн, овсьӧма нин, тыдалӧ. Ас керкасьыд кӧ нин мӧдлаӧ овмӧдӧны.
... Выльлаын Ӧдӧттялы эз узьсьы медводдза войнас. Эз сӧмын сы вӧсна, мый ӧвтіс краска дукӧн, мый ӧшинь улын дугдывтӧг кыліс машинаяслӧн жургӧм шыыс да дугдывтӧг жӧ вылісянь и улісянь кыліс котшкӧдчӧм шы. Выль керкаӧ овмӧдчысьяс лӧсьӧдісны-пелькӧдісны ассьыныс патераяснысӧ. А Ӧдӧттялы выль оланіныс вӧлі кыдзкӧ бокӧвӧйӧн. Тадзи жӧ сійӧ верӧсыскӧд ли, ӧтнас ли кытчӧкӧ ветлігъясӧн эз вермывлы унмовсьлыны йӧз патераясын пыр мӧвпавліс сэки горт йылысь да ӧдйӧджык бӧр тэрмасьлывліс аслас куд кодь лӧсьыд керкаӧ. А ӧні кытчӧ мунас? Коді сійӧс виччысьӧ важ эновтӧм керкаас?
Но асъя югыднас кодкӧ быттьӧ кутіс тойлыны Ӧдӧттяӧс. Сійӧ ньӧжйӧник чеччис, тэрмасьтӧг кӧмасис-пасьтасис да мӧдӧдчис коркӧя оланінлань, мед нӧшта ӧтчыдысь видзӧдлыны сы вылӧ, казьтыштны ассьыс олӧмсӧ. И мыйӧн сӧмын аддзис ассьыс важиник керкасӧ, нимкодьысла-ӧ, мый со бара удайтчис паныдасьны сыкӧд, шогысла-ӧ, мый век жӧ ковмис эновтны сійӧс, вазисны сылӧн синъясыс, чеччыны кутіс сьӧлӧмыс. Тані на, тані на тай сулалӧ сылӧн тайӧ свет вылас медрадейтана оланіныс, кодкӧд быть ковмис торйӧдчыны. Сійӧ ачыс ӧні, пӧрысьӧ-нэмӧ, ӧдвакӧ нин велалас выльлаас овнысӧ. Со татчӧ и кутас волывлыны, лолыштны сынӧднас, казьтывлыны воддза став олӧмсӧ. А выльлаас, ен сыкӧд, мед томъяс нин бурджыка овмӧдчӧны.
Код тӧдас, дыр-ӧ тадзи сулаліс Ӧдӧття бедь вылӧ мыджсьӧмӧн аслас важ керка дорын, кытчӧдз эз кыв горӧдӧм шы:
 — Мамӧ, а ми тэнӧ воштім. Быдлаысь нин корсим. А тэ со кӧні вӧлӧмыд... 
Тайӧ, вӧлӧмкӧ, Дарья нылыс, сылӧн медічӧт быдтасыс, локтӧма сыла. Тэрмасьӧмысла юрсиыс петӧма чышъян увсьыс, чужӧмбаныс гӧрдӧдӧма. Но кор Дарья видзӧдліс мамыс вылӧ, гӧгӧрвоис ставсӧ. Гӧгӧрвоис, кутшӧм мӧвпъяс топӧдӧны мамыслысь сьӧлӧмсӧ, кутшӧм шог ӧні сылы тайӧ кадас. Нинӧм эз шу сэсся нылыс мамыслы, сӧмын чӧла кутыштіс сійӧс да недыр сулалыштӧм бӧрын мама-ныла мӧдӧдчисны асланыс выль оланінлань.
Тайӧ кадсяньыс Ӧдӧття тшӧкыда кутіс волывлыны аслас важ керка дорӧ. Тані сійӧ и збыльысь шойччывліс ловнас. Важ керка дорті кытшлалігӧн, коркӧя лоӧмторъяссӧ казьтылігӧн сылы кокниджык лолывліс сьӧлӧм вылас. Ӧд веськыда кӧ шуны, тайӧ олӧмсьыс Ӧдӧття нинӧм нин эз виччысь. Сылӧн став ӧнія олӧмыс вӧлі йитчӧма важыскӧд, коркӧяыскӧд. Сэні сійӧ вӧлі томӧн да ёнӧн, мичаӧн да шудаӧн. И сэки важсӧ казьтывлігӧн ӧзйывлісны весиг сылӧн синъясыс. И выльысь ловзьыліс став важыс сы водзын. Но вочасӧн матыстчывліс рыт и колӧ вӧлі тэрмасьны выль оланінӧ, кӧні сійӧс важӧн нин виччысисны, но код дорӧ сідзи эз и вермы велавны. И сьӧкыд воськовъясӧн, бедь вылӧ мыджсьӧмӧн да корсюрӧ сувтавлӧмӧн мӧдӧдчывліс уна судта керкалань, коді сулаліс кар мӧдар помын.
Но ӧтчыд, гожӧм помланьыс нин, Ӧдӧття вӧтасис шуштӧм вӧт. Быттьӧкӧ кутшӧмкӧ мустӧм йӧз локтӧмаӧсь сылӧн важ керка дінӧ да кӧсйӧны сэтчӧ биасьны. Сійӧ верӧсыскӧд ӧвтчӧ на вылӧ кияснас да некыдзи оз вермы вӧтлыны тайӧ мустӧм йӧзсӧ. А найӧ пыр матӧджык и матӧджык сибӧдчӧны керка дінас, кӧть кыдзи оз шенась. И со нин кодкӧ биасис керкаас. И пыр жӧ сійӧ ыпнитіс идзас кольта моз да жар лои гӧгӧр. А Ӧдӧття сулалӧ керка дінас верӧсыскӧд орччӧн да синвасӧ чышкалӧ. И сэтшӧм шог сылы...
«Абу бур водзын тайӧ, — пыр жӧ мӧвпыштіс Ӧдӧття асывнас садьмӧм бӧрын, — колӧ ветлыны ӧдйӧджык, гашкӧ, и збыль мыйкӧ лои». Аслас вӧт йылысь сійӧ некодлы эз висьтав да бара, кыдзи вермис, тэрмасьӧмӧн мӧдӧдчис важ керка дінас.
И збыльысь, эз пӧръяв Ӧдӧттяӧс вӧтыс. Тӧрыт на сулалысь керкаыс эз нин вӧв. Сійӧс коркӧ кості удитӧмаӧсь разьны. Ӧні ӧтарӧ-мӧдарӧ керка местаті ветлӧдліс бульдозер да мольӧдіс мусӧ. А орччӧн куйлісны нин зэв кузь сваяяс, кодъясӧс кутасны тувъявны коркӧя куд кодь лӧсьыд керка местаӧ.
Первойсӧ Ӧдӧття эз эскы аслас синъяслы. Весиг ӧвтыштчис кинас. Но збыльысь сылӧн керкаыс, кӧні и колины сылӧн став медся шуда воясыс, эз нин вӧв. А ӧд татчӧ сійӧ волывліс, мед олыштны кӧть недыр важ, коркӧя олӧмнас. Сідзкӧ нӧ, ставыс помассис. Керкаыс кӧ эз ло и сылы пом воӧ?.. Збыльысь тай пом воис. Пом, кодӧс сійӧ важӧн нин виччысис, но эз вермы миритчыны да век на мый вылӧ кӧ надейтчис. А ӧні збыльысь пом... Сэки топӧдны кутіс мыйкӧ Ӧдӧттялысь морӧссӧ. Эз кут тырмыны сылы сынӧдыс. И пӧрысь ань нинӧм нин сэсся эз помнит. Лигышмуні-уси асфальт вылас...
...Мӧдӧдісны Ӧдӧттяӧс став рӧдвужыс карса выль патерасяньыс, коді сідзи и эз лӧсяв сылы, да дзебисны важ шойна вылӧ верӧсыскӧд орччӧн.


А вӧрыс ыпъялӧ-сотчӧ
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 104-111 лб.>

Колӧ жӧ вӧтасьны татшӧмторсӧ. Весиг эз эскыссьы кодкӧ асылӧ Ӧльӧксанлы,вӧт али вемӧс вӧлі. Сэки садьмӧм бӧрас выльысь зілис вежӧртны войся вӧтсӧ кильчӧ вылас куритчигмоз петӧм бӧрын. Керкаас жар да котшӧс дук вӧснаыс бӧр унмовсьны он жӧ нин вермы-а. Кӧть эськӧ шондіыс муртса на вӧлі лӧсьӧдчӧ петны. Но и ывлаас эз вӧв кокньыдджык лолавнысӧ. Дженьыдик гожся войыс эз вай ыркыдлунсӧ жарысла да тшын сора сынӧдысла пӧдны заводитӧм вӧр-ваыслы. И со бара ылі вӧртас сайсянь тшына ру пыр кутіс кыпӧдчыны доналӧм шондіыс. Весиг тӧвру некодарсянь эз пӧльыштлы. Векджык шонді петігӧн сійӧ вӧрзьӧдлывлӧ чӧв ланьтӧм сынӧдсӧ да ӧдйӧджык зільӧ садьмӧдны недыр кежлӧ унмовсьлӧм вӧр-васӧ. А талун и тӧвру абу. Сідзкӧ, бара кутас пӧжны да некутшӧм кокньӧд оз ло му вылын олысь ловъя ловъяслы. Быттьӧ скӧрмӧма таво гожӧмнас пӧжысь-шонтысьыс мувывса вылӧ да кӧсйӧ накажитны найӧс кутшӧмкӧ грекысь. И вӧр-ваыс со раммӧма-нюкыртчӧма. Мӧдлапӧвса парма-расъяс оз лӧзавны коркӧя моз, а тшына сынӧд вӧснаыс, быттьӧ гудыр стеклӧ пыр, муртса тыдыштӧны. То ӧтилаын, то мӧдлаын вӧр весьтас кыпӧдчӧны тшын сюръяяс. Сотчӧ-сотчӧ пармаыс, сиктсаясӧс удысь-вердысьыс, шогсьыс пальӧдысьыс, вын-эбӧс сетысьыс.
Кодкӧ сиктса олысьяс пиысь кужис ӧмӧй тулыснас на чайтлыны, мый татшӧмӧн лоас гожӧмыс. Быдӧн мӧвпаліс-надейтчис, мый Енмӧн сетӧм дженьыдик шоныд каднас удайтчас быдтор быдтыны да бура заптысьны кузь тӧв кежлӧ. Надейтчыны ӧнія сьӧкыд каднас сӧмын ас вылад ёнджыкасӧ и лоӧ. А со тай нӧ став надеяыс пракмуніс. Видз вылын туруныс ва ямӧм бӧрас сідзи и эз удит кыпӧдчыны да подувсяньыс косьмыны-нярмыны кутіс. Ропмунісны картупель коръяс. Скӧттӧ кыдзкӧ-мыйкӧ, гашкӧ, тӧвйӧдны верман, а картупельыд кӧ оз ло, кыдзи сытӧг кузь тӧвсӧ вуджан. Со и майшасьӧмӧн видзӧдлывлісны сиктсаяс тшына енэж вылас, оз-ӧ кодарсянькӧ кымӧр кыпӧдчы да пӧттӧдз юктӧд жарысла кувны нин заводитӧм вӧр-васӧ. Но лун бӧрся лун сідзи и эз збыльмыны налӧн надеяясыс.
А ӧнтая вӧтыс кырлӧдлӧмӧн кырлӧдлӧ Ӧльӧксанлысь морӧссӧ. Быттьӧ коркӧя важ керкаас на, коді ӧні важӧн нин абу, енув пельӧсын пукалӧны шонъянӧйяс бать-мамныс, быттьӧ абу кувлӧмаӧсь, а Ӧльӧксан на водзын мыжмӧм морт моз сулалӧ. Быттьӧ дивитӧны-кӧритӧны Ӧльӧксанӧс бать-мамыс, мый ӧні сиктса войтыр оз ай-мамъяс моз овны, вунӧдны кутісны важ тӧлка оласногсӧ, вежавидзӧмлунсӧ. Быдӧн ӧніяяс пиысь асланьыс зільӧ синны да кыйӧдӧ курыштны, мый омӧля куйлӧ. Дивитӧны и дивитӧны Ӧльӧксанӧс шонъянӧйяс бать-мамныс, сійӧ пӧ быттьӧкӧ ас сиктсаясыскӧд оз кӧсйы мӧвпыштлыны сы йылысь, мый талунъя олысьясыс колясны асланыс челядьлы, внукъяслы. Бырӧдӧмӧн бырӧдны пӧ кутінныд сиктгӧгӧрса вӧр-ванытӧ, коді ӧдва ловъя нин да бӧрдӧмӧн бӧрдӧ та вӧсна. И чуньяснаныс грӧзитӧны Ӧльӧксанлы бать-мамыс, мый оз пӧ позь сэсся тадзи овны, ыджыд грек пӧ вермас суны.
Мӧвпалӧ Ӧльӧксан ӧнтая вӧт йывсьыс и шемӧс босьтӧ сійӧс. Мый водзын нӧ татшӧм вӧтыс? Али нӧ збыльысь оз сідзи ов, мый весиг со мӧдаръюгыдсаяс сы вӧсна кутісны майшасьны? А, гашкӧ, сідзи и эм да. Ачыс Ӧльӧксан ӧд абу жӧ аньдел. Олӧ сідзи, кыдзи велӧдӧ ӧнія олӧмыс. Быдсяма ногыс сюсьмӧдчывны да пӧръясьыштны ковмывлӧ. Мый вӧчан? Мӧд ногыс дьӧбӧ колян. Он кӧ ачыд ас вӧснаыд, некод тэ вӧсна талун оз тӧждысь. Мӧдарӧ, тэнӧ на пайкны кыйӧдӧны и вылісянь, и улісянь. Со и лоӧ сюсьмӧдчыны, мед ловйӧн кольны ӧнія ненога олӧмас. Мед сэсся сійӧс колӧкӧ дивитӧны. Кӧть эськӧ и дивитнысӧ ёнасӧ нинӧмысь. Оз жӧ дзик ӧткымын моз гусясь. Но и Ӧльӧксан ӧні кутіс дӧзмывлыны, кор оз нин сӧмын карсаяс, а сиктсаяс кутісны пузувтӧмӧн пузувтны ас вӧр-васӧ, медтыкӧ налы сюрліс-а, а мый лоӧ водзӧсӧ, некодӧс ёнасӧ оз майшӧдлы.
Збыльысь ӧд ай-мамъясыд идӧраӧсь вӧліны, быдтор налӧн вӧлі стӧча артыштӧма, овлісны ӧтсӧгласӧн, мӧвпалісны и водзӧ йылысь. А ӧні мый вӧчсьӧ? Эз сідз-тадз уськӧдчывны Ӧльӧксанлы вӧтын бать-мамыс. Но эз ӧд талунсянь заводитчы тайӧ ненога олӧмыс.
Гашкӧ, буретш сійӧ лунсяньыс, кор налӧн сиктысь ӧткымын кокни шомъяс, кодъяс шуисны асьнысӧ выль олӧм стрӧитысьясӧн, босьтчисны разьны вичконысӧ, коді сулаліс нӧрыс вылын да аслысногӧн мичмӧдіс сиктнысӧ. Кӧть эськӧ унаӧн, торйӧн нин нывбабаяс, паныд вӧліны, но кокни руа войтырыд некодлысь эз кывзысьны. Нинӧмла пӧ йӧзсӧ дурмӧдны. Ми пӧ разям вичкосӧ да лэптам кирпичьяссьыс скӧт карта. Ӧльӧксан сэки шег кодь на вӧлі, но йиджтысьӧма тай, мыйлакӧ, сылӧн паметьӧ вичко кисьтӧмыс. Дерт, некутшӧм скӧт карта эз удайтчы кыпӧдны. Важ мастеръясыд сэтшӧм зумыда тэчлӧмаӧсь вичкосӧ, мый кирпичьясыс эз кӧсйыны торъявны ӧта-мӧдсьыс. Но ярмӧм войтырӧс тайӧ нӧшта ӧзйӧдіс, найӧ ёнджыка скӧрмисны да ӧдйӧджык зілисны кисьтны вичкосӧ.
Сідзи сэсся уна во чӧж и куйліс гӧрда-еджыда рӧма кирпича-изъя сорасыс сиктшӧрса мыльк вылын, кытчӧдз сійӧс эз новлыны выль туй стрӧитанінӧ. Но и асьнысӧ вичко кисьтысьяссӧ ёрис жӧ, тыдалӧ, Енмыс. Некод на пиысь пӧрысьӧдз эз ов да бур ногӧн эз кув. Кодкӧ лыйсис, кодкӧ ваӧ вӧйис, кодкӧ биын сотчис. Вӧлӧма на пӧ, кӧнкӧ, Медыджыдыс, шӧпкӧдчисны бӧрынджык ас костаныс сиктса олӧма войтыр.
Но сиктас олӧмыс сійӧ кадсяньыс эз жӧ нин лад вылас пуксьыв. Важся войтырыс, сиктыслӧн мыджӧдыс, коді кулі сьӧкыд удж вӧснаыс, кодӧс лагеръясын сісьтісны, коді война вылын пӧгибнитіс. А натӧг бырны-вошны кутіс важ тӧлка-лада олӧмыс. На бӧрын быдмӧм йӧзыс мӧд ногӧнджык нин кутісны овны. Идӧртӧмӧсьджык, кокниджык оласногаӧсь, веськодьджыкӧсь кутісны лоны. Кытысь нӧ сэсся бур олӧмыс чужас?
Дерт, ӧти кадӧ, война бӧрас ёна сёрӧн, кыпӧдчыштны нин кутіс сиктыс. Уналаын зарниӧн лӧсталысь керъясысь выль стрӧйбаяс сярвидзны мӧдісны, асфальтӧн вевттьӧм туйяс нюжалісны, бурджыка кутісны пасьтасьны асьныс сиктса олысьяс. Ставӧн сэки кокниджыка лолыштісны. Лад вылӧ пӧ олӧмыс вӧлисти пондіс пуксьыны. Но сэсся бара выліас кыткӧ вӧрзис и бара дзуртысь телега моз мӧдӧдчис сиктас олӧмыс. Некымын воӧн ӧти бӧрся мӧд сотчисны сиктса столӧвӧй, почта, школа, кӧні велӧдчылісны талунъя войтырлӧн батьясыс, пӧльясыс да пӧльясыслӧн пӧльясыс на. Но медся ыджыд ускӧттьӧыс лои сэки, кор сотчис зэв важся кык судта больнича. Та бӧрын сиктсаяслы ковмис ветлӧдлыны бурдӧдчыны некымын дас километр сайӧ, райцентрса больничаӧ. Но ӧд он на быдысь сэтчӧ веськав. Со и унаӧн дугдісны видзны асьнысӧ, ковмис налы виньгыртны да непӧраӧ мунны тайӧ свет вывсьыс мӧдаръюгыдас. Сэсся коркӧ сиктын стрӧитісны выль клуб. Вевт улӧдз нин вайӧдісны. Радлуныс мыйта вӧлі сиктсаяслӧн, торйӧн нин том войтырлӧн. Лоас пӧ кӧні гажӧдчыны. Но буретш восьтӧм водзвылас сійӧ бара ӧзйис да тшын йыв кайис. И бара кодлӧнкӧ бур вылас надеяясыс пракмунісны. Бара ӧткымынӧн кутісны шуасьны, збыльысь пӧ ёрӧма Енмыс миянлысь сиктнымӧс. Ӧд лыддьыны кӧ, буретш сійӧ жӧ воясас кымын олан керка сотчис, мый йылысь сиктсаяс эз ёнасӧ радейтны казьтывлыны. И некодӧс нин сійӧ кадсяньыс эз кут шензьӧдны, кор кӧнкӧ тшын сюръя заводитліс кыпӧдчыны, кодкӧ биас пӧдліс либӧ сотчыліс, кодлӧнкӧ тӧкӧтьӧӧн чишмунліс пӧль-пӧчьясӧн на чӧжӧм эмбурыс. Велалісны нин, тыдалӧ, йӧзыс миритчӧмӧн овны. Нинӧмӧн сэсся найӧс он вӧрзьӧд.
Мӧвпалӧ та йылысь Ӧльӧксан да ыджыд скӧрлун чужӧ сылӧн сьӧлӧмын. Дась весиг кучкавны кодсюрӧӧс ас сиктса пиысь, веськаліс кӧ ӧні сы шӧрӧ. Да ӧд ёнджыкасӧ асьныс талунъя ненога олӧмсьыс мыжаӧсь. Збыльысь, вывті веськодьӧсь, вывті идӧртӧмӧсь. Ачыс сійӧ нэм чӧжыс плӧтникаліс. Ӧні эськӧ позьӧ нин шойччыштны, но пыр на черӧн да пилаӧн ветлӧдлӧ. Гӧгӧрвоӧ, кутшӧм абу кокни кыпӧдны зумыд да мича стрӧйба. Сулавны эськӧ сылы уна-уна во да гажӧдны аслас мичлуннас йӧзлысь сьӧлӧмъяссӧ. Но тӧкӧтьӧӧн кодлӧнкӧ дурка олӧм вӧсна тшын йыв кайӧ сэтшӧм сьӧкыд уджӧн вӧчӧмторйыс. Кыдзи та бӧрын кутан пыдди пуктыны тайӧ йӧзсӧ, кодъяслы веськодь ставыс.
Со нӧ кыдзи таво тулыснас вӧлі. Кайліс Ӧльӧксан пармаӧ зарава вийӧдыштны да ӧттшӧтш пывсян кер вылӧ вӧрсӧ видзӧдлыны. Тӧдӧ вӧлі ӧтилаысь ичӧтик пожӧма яг. Сэтчань и мӧдӧдчис. Мӧдысьджык, кер билет босьтӧм бӧрын, мед позис тӧдӧмӧн нин пӧрӧдчыны. Воис сэтчӧ да шемӧсмис аддзӧмторсьыс. Пӧрӧдӧмаӧсь сылысь ягсӧ. Но эз пӧрӧдӧмсьыс ло забеднӧ. Майбыр, вӧртӧ тӧдӧ. Аддзас выль пожӧмаин. Нюкыртіс сьӧлӧмсӧ сыысь, кыдзи пӧрӧдчӧмаӧсь налӧн жӧ сиктысь стрӧитчан бригадаса войтыр, кодъяс выль мастерскӧй кӧсйӧны вӧлі панны. Быттьӧ лёк гундыр прӧйдитӧма ягӧдыс. Сӧмын кер дінъяссӧ, кӧні ни ӧти ув абу, и чукӧртӧмаӧсь. А йывъясыс, кодъясӧс эськӧ пес вылӧ позис пилитны, сідзи и кольӧмаӧсь туплясьны. Абу весиг чукӧртӧмаӧсь. Кутшӧм нин сёрни лыс-лап идралӧм йылысь. Вомӧныс прӧйдитны он вермы. А татчӧ кольӧм шойччан будка дорас мыйта тыртӧм сулеяыс. Дерт, код юрӧн уджалӧмаӧсь. Эз вермы терпитны сэки Ӧльӧксан да нарошнӧ ветліс стрӧитчысьяс дінӧ.
 — Видзӧдлі, видзӧдлі, кыдзи пӧрӧдчӧмныдӧсь! — скӧрпырысь шыӧдчис сійӧ бригадир Митипӧр Микайлӧ дінӧ. — Шыш чукӧр ӧд сӧмын тадзи вӧчлӧ. Медбурсӧ босьтӧны да пышйӧны... А ті!.. Кутшӧм нӧ та бӧрын ті йӧз!
 — Кывзы, Ӧльӧксан дядь, тэныд медуна колӧ али мый, али нӧ завидь лои? — дӧзмӧмпырысь вочавидзис сылы Митипор Микайлӧ. — Кор нӧ ми удитам сэтысь став лӧп-ёгсӧ чукӧртны? И сідзи нин грӧшъяс мынтӧны!..
 — Эк, Микайлӧ, — торкис сійӧс Ӧльӧксан. — Юрыд кушмыны нин заводитӧма, а сідзи абу тӧлк вылад и волӧмыд. Важӧн ӧд тэнад батьыд эз сӧмын грӧш вылӧ уджав! Сійӧ эськӧ тэнӧ велӧдіс...
Сідзи скӧр сьӧлӧмӧн и муніс Ӧльӧксан стрӧитчысьяс дӧрысь. Эз гӧгӧрвоны найӧ ӧта-мӧднысӧ. Кӧть эськӧ ӧти сиктын чужлісны-быдмылісны. Оз кужны мӧвпыштлыны тайӧяс, мый налӧн нӧвина бӧрын зэв дыр бур вӧрыс оз пет. Кытысь сэсся бурас найӧ вермасны велӧдны ассьыныс челядьнысӧ. Батьяс кодьныс жӧ ӧд и быдмасны. Ӧнія жар пӧраас ӧд тайӧ пӧжаръясыс йӧз вӧсна жӧ артмӧны. Водзтіджык ёнджыкасӧ карсаясӧс вӧлі мыжалӧны. А видзӧдлыны кӧ, и сиктсаясыд талун абу ёна бурджыкӧсь.
Некымын лун сайын на Ӧльӧксан дінӧ матыстчыліс сиктса юралысь Пётр Иванович:
 — Ӧльӧксан дядь, гашкӧ, ветлан тшӧтш Ыджыдъягӧ кусӧдчыны. Кодкӧ, дерт жӧ, карса, биасьӧма, да мӧд лун нин оз вермыны бисӧ венны...
 — А мыйӧн тӧдан, мый карса? — торкис сійӧс Ӧльӧксан. — Сиктад абу жӧ ныжджыкӧсь!
 — Но ӧд ас сиктсаыд ас войтырлы та ыджда грек оз жӧ вӧч, — быттьӧ юаліс сылысь Пётр Иванович. — Сылы ӧд тані овнысӧ?
Нинӧм эз шу юралысьлӧн кывъяс вылӧ Ӧльӧксан. Мортыс том на. Зэв на ёна эскӧ быдӧнлы. Уджыштас да кутас гӧгӧрвоны. А сійӧс, Ӧльӧксанӧс, он нин пӧръяв. Верстьӧыд талун вӧрад, гашкӧ, и видзчысьыштас. А челядь кӧ сэтчӧ веськаласны? Некымын лун сайын Ыджыдъягас тшак корсялігмоз сиктысь быдса арава зонпосни ветліс. Кызвыныс вомсьыс чигарка оз нин лэдзлы. А вӧрад некодысь повны. Кӧть помся шпуткы-курит. Но видлы та йылысь налӧн бать-мамлы висьтавны, мый челядьыс пӧжар вермасны вӧчны!..
... Бура дыркодь ковмис кусӧдчыны сэки Ӧльӧксанлы мукӧд войтыркӧд тшӧтш. Бур, мый яг бокас шор вӧлі визувтӧ да сэтчӧ ыркӧдчыны петавлісны. А эськӧ гортӧдзыс эз во. И аддзис ӧд сійӧ сотчӧмин боксьыс и шыбитӧм чигарка помъяс, и кодлыськӧ зэв мича лӧз картуз, и бипур места. Тыдалӧ, зонпосниыд вильшасигмоз ӧзтылӧмаӧсь бипурсӧ, но помӧдз абу кусӧдӧмаӧсь. Челядьыд челядь и эм. Сэк жӧ ӧнія кос пӧраад ӧти би кинь тырмымӧн, мед ыджыд грек вӧчны. Яла нитшкыд ӧд дзик порок кодь. Кок улад дзажакылӧ, сэтшӧм кос. Сэсянь, тыдалӧ, и заводитчӧма пӧжарыс.
И тӧдіс Ӧльӧксаныд мича лӧз картузыслысь кӧзяинсӧ. Но некодлы та йылысь эз висьтав, а ӧдйӧджык сюйис зептас. Суседъяс пиыслӧн, ичӧт Венялӧн, вӧлӧма. Кодкӧ лун на гозъя ньӧбисны мича картузсӧ лавкаысь пиыслы козин пыдди. Сусед гозъяыс скӧт дорын уджалӧны. Гортаныс вой улас сӧмын волывлӧны. Со и дӧзьӧртӧмӧсь челядьныс. Мый кӧсйӧны, сійӧ и вӧчӧны. Водзті ӧд кӧть ичӧтсяньыс татшӧмъясыдлы сиктад удж аддзылісны. Торйӧн нин гожӧмнад. А ӧні и верстьӧясыс со уджтӧмалӧны. И некодлы челядьӧдз мог абу.
Рытнас нин Ӧльӧксан корис ичӧт Веняӧс ас ордас.
 — Тэнад картузыс? — стрӧга юаліс детиналысь.
 — Менам, — чӧла вочавидзис повзьӧм детина. — Мамӧ менӧ видіс нин, мый вошті кытчӧкӧ...
 — На да эн коль кытчӧсюрӧ, — картузсӧ сетігмоз шуис Ӧльӧксан. — А вӧрӧ сэсся энӧ лысьтӧй ветлывлыны. Тіян мыж вӧсна ӧд Ыджыдъягыс сотчис. Куритчӧмныд! Бипур нӧшта пестылӧмныд!
 — Ми эгӧ нарошнӧ вӧчӧй, — правдайтчис ичӧт Веня синвасӧ чышкалігмоз.
 — А биыд оз юась, нарошнӧ али эн вӧчӧй. Но мӧдысь сэсся мед верстьӧястӧг вӧрӧ эз вӧв мунӧма!
 — Ог, ог, — кокнипырысь нин лолыштіс детина керкаысь петігмоз.
Мый татчӧ шуан! Челядьыд челядь и эм. Тайӧ, гашкӧ, кыдзкӧ и гӧгӧрвоас. Но кыдзи нӧ велӧдыштны сэтшӧм верстьӧясӧс, кодъяс збыльысь немтор оз кӧсйыны гӧгӧрвоны.
Со войдӧрлун сійӧ шойччигмоз шуис мӧдлапӧлӧ вуджавны, мырпом видзӧдлыны. Мырпом нюрӧдзыс колӧ яг вуджны. Восьлалӧ Ӧльӧксан яг кузя, видзӧдӧ да, сылы паныд лои ас сиктысь тӧдса мужичӧй Пимна, коді некӧн оз уджав, мый Ен сетас, сійӧн и вердчӧ. А вомас чигаркаыс ӧгыр моз сотчӧ. Эз ло лӧсьыд весиг Ӧльӧксанлы.
 — Кывзы, другӧ, он тӧд, кӧні мырпома нюрыс, — шыӧдчис Пимнаыд Ӧльӧксан дорӧ, быттьӧ сідзи и колӧ. — Висьталісны, мый неылын. Корси-корси, а эг аддзы...
Видзӧдӧ Ӧльӧксан Пимна вылӧ и ыджыд скӧрлун кыпӧдчӧ сылӧн сьӧлӧмын. Со татшӧм вӧр радейтысьясыс ӧд и сотӧны пармасӧ. Вӧрсӧ прамӧя оз тӧдны, а сэтчӧ жӧ нырсӧ сюйӧны. Мырпомыд, дерт, кын на. Кыннас и ӧктас тайӧ немортыд, нуӧдан кӧ аскӧдыд, да нӧшта ошйысьны кутас. Тэнӧ жӧ йӧйӧн шуас.
Нинӧм эз шу воча Ӧльӧксан, зэв ӧдйӧ кыскис мужичӧй вомысь чигаркасӧ да тальыштіс сапӧга кокнас. Мӧдыс виччысьтӧмысла весиг повзьыштіс:
 — Тэ мый вӧчан?..
 — Мый, мый!.. — нерыштіс сійӧс Ӧльӧксан. — Коді нӧ татшӧм кос жарнас ягын куритчӧ.? Сотны али мый сійӧс кӧсъян?
 — Нинӧм на оз ло тэнад ягыд, — дӧзмискодь Пимна. — Аддзысьӧма милиционер. Мый кӧсъя, сійӧс и вӧча...
 — Кывзы, дона другӧй, — эз вермы терпитны сэки Ӧльӧксан. — Либӧ пыр жӧ эновтан ягсӧ, либӧ ме шутёвта ассьым ёртъясӧс да найӧ тэныд пуж петкӧдласны. Тані неылынӧсь и эмӧсь...
 — Муна, муна, — сӧдзӧдіс пинь пырыс Пимна. — Коркӧ аддзысьлам на тэкӧд...
 — Восьлав, восьлав водзлань, — стрӧга шуис Ӧльӧксан ылыстчысь нин Пимналы.
Но кыдзи татшӧмъяссӧ сэсся велӧдан, мам-батьыс кӧ найӧс эз сяммыны тӧлк вылӧ пуксьӧдны? Дерт, мырпомтӧ тӧрыт Ӧльӧксан эз вот. Кын бока. Гортас водзкодь на и воис. Пажын бӧрас нин аддзис, кыдзи буретш мӧдлапӧвса яг весьтас тшын сюръя кутіс кыпӧдчыны. А сэсся и самолёт пондіс гӧгравны. Рытнас нин сиктын кывсис, мый збыльысь ягас ӧзйылӧма да карса парашютистъяс бисӧ кусӧдӧмаӧсь. «Код тӧдас, Пимна вӧснаыс пӧжарыс лои али жӧ мӧд ӧзтіс вӧрсӧ. Ӧні ӧд татшӧм лешакыд уна ветлӧ», — мӧвпаліс мӧд асывнас Ӧльӧксан. Но сійӧ аддзис нин, мый мӧдлапӧвса ягын, тӧрытъясьыс бокынджык, бара кутіс тшын сюръя кыпӧдчыны. «Кӧть нуръясьыштны ӧдйӧджык лоӧ, а то бара кусӧдчыны корасны», — шуис аслыс Ӧльӧксан да ӧдйӧджык пырис керкаас. Гӧтырыс дасьтӧма нин вӧлі пызан вылас. И збыльысь, эз на удит сійӧ чеччыны пызан сайысь, локтісны нин корны. Быттьӧ тӧдсьӧма.
Тайӧ рытас Ӧльӧксан ӧдва воис гортас, сэтшӧма мудзсьӧма. Но, гашкӧ, эз тайӧ мудзыс сідзи ви сійӧс, кыдзи кодлӧнкӧ идӧртӧмлуныс, кокни руыс. Кужасны ӧмӧй татшӧмъясыс мӧвпыштлыны, мый налӧн пӧльясыс вӧліны пармаас медся бур кӧзяинъясӧн да видзлісны сійӧс быдсяма омӧль синъяссьыс. Кыдзи жӧ мӧд ногыс? Пармаыс ӧд и вердліс, и кӧмӧдліс-пасьтӧдліс. Сытӧг сиктсалы олӧмыс эз вӧв. А ӧні тай, мыйлакӧ, вунӧдны кутісны та йылысь талунъя олысьясыс. Весиг оз гӧгӧрвоны, кутшӧм ыджыд лёк вӧчӧны. Кодкӧ нӧ накажитас оз найӧс таысь? И скупиник синва мольяс кутісны дзӧвкъявны Ӧльӧксанлӧн чужӧм вылын тайӧ шог мӧвпъяс бӧртиыс.
 — Сэсся некытчӧ ог лэдз, — ропкӧдчис сэк кості гӧтырыс. — Аддзӧмаӧсь, кодӧс ыстыны кусӧдчыны. Мед найӧ котраласны, кодъяс ӧзтісны...
Ӧльӧксан нинӧм эз шу гӧтырыслы. Сӧмын чӧла кывзіс сійӧс... А войнас бара вӧтасис: быттьӧ пасьтала нин сотчӧ сиктгӧгӧрса пармаыс да биыс кӧсйӧ ньылыштны сиктнысӧ. Котралӧ Ӧльӧксан гӧтырыскӧд да ас сиктсаяскӧд, зільӧ вӧтлыны бисӧ керка бердысь. А енэжсянь грӧзитӧ чуньяснас важ коми войтырлӧн вӧрса енмыс да пель чунӧдана гӧлӧсӧн горзӧ:
 — Тайӧ ме тіянӧс накажиті сыысь, мый веськодьпырысь оланныд, мый вунӧдны кутінныд бать-мамъясыдлысь бурсиӧмъяссӧ, урӧстанныд ассьыныд му вывнытӧ. Кытчӧдз тайӧс онӧ гӧгӧрвоӧй, сэтчӧдз тіян оз кут ладмыны олӧмныд!..
... Садьмис тайӧ кывъяс бӧрас Ӧльӧксан. Оз прӧста, вӧлӧмкӧ, Вӧрсаыд чунӧдана гора гӧлӧсӧн сёрнит. Ывлаын зэв чорыда гымаліс да ведраысь моз кисьтіс-зэрис.
И Ӧльӧксанлы лои кокниджык лов вылас. Мӧвпыштіс, мый выліса канцелярияас век жӧ кылісны сылысь уна лунся кевмысьӧмсӧ да, ен сыкӧд, водзӧ сэсся, гашкӧ, мыйкӧ бурланьӧ кутас вежсьыны. Век жӧ тай надея бур вылас кутан-а.


Пармашӧрса ты
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 111-115 лб.>

Вӧлі тайӧ ёна важӧн. Сэтшӧм важӧн, мый весиг пӧльяслӧн пӧльяссянь эз воны некутшӧм юӧръяс, кор чужис ылі сук парма шӧрын аслыссикас гӧгрӧс тыыс, коді вӧлі сэтшӧм джуджыд, мый медся кузь беддьӧн эз позь судзӧдчыны сылӧн пыдӧсӧдзыс. А ваыс вӧлі сэтшӧм сӧдз, мый сы пыр, кутшӧм кӧть джуджыд эз вӧв тыыс, тыдаліс ставыс: и сійӧ, кыдзи дугдывтӧг рӧйлӧны ӧтилаысь-мӧдлаӧ ваын олысь гагъяс, и сійӧ, кыдзи визъялӧны аслыныс нуръясянтор корсигмоз тані олысь кельчи, сын, ёкыш, сир. Ты берегъяс пӧлӧн важысянь поздысьлісны юсьяс, дзодзӧгъяс, уткаяс. Некод налы эз мешайт тані овны да рӧдмыны. Мортлӧн матысса оланінӧдз вӧлі уна дас верст. Ыджыд ёсь тӧвъяс эз жӧ вермыны писькӧдчыны ты вылас. Сы гӧгӧр паськӧдчӧм пармаыс видзис тысӧ да тані век вӧлі аслыссикас чӧв-лӧнь, кодӧс торкавліс сӧмын лэбач-пӧткалӧн ас костаныс негораа сёрниыс.
Со тадзи нэмъяс чӧж чӧла оліс да вуграліс тыыс сук парма пӧвстын. Лӧня, вӧр-ваыскӧд тӧлкӧн-ладӧн муніс тані олӧмыс. Быд тулыс ты вылӧ волывлісны поздысьны быдсяма пӧтка да сэсся быдтысьӧм бӧрын лэблісны ылі муясӧ, медым мӧд во бара локны асланыс чужанінас, тайӧ вӧрса гӧгрӧс ты дорас, коді ӧд артмис зэв аслысногӧн.
...Коркӧ тані быдмыліс суксьыс-сук вӧр. Но друг ӧти асылӧ енэжсяньыс парма шӧрӧ усис-грыпкысис ыджыд из, потіс сё пельӧ да пасьнитіс матігӧгӧрса вӧрсӧ. Сыркмуніс муыс уна верст пасьта. Пыр жӧ кутіс ыпъявны-сотчыны пармаыс. Сӧмын недыр мысти прӧйдитӧм ыджыд зэр кусӧдіс вӧрса пӧжарсӧ. А сэні, кытчӧ усис изйыс да потіс сё пельӧ, артмис зэв ыджыд да джуджыд гӧгрӧс гуран, коді сэсся мӧд тулыснас тырис ваӧн. Вочасӧн и гӧлӧвняӧдз сотчӧм пуяс пыдди уна во чӧжӧн ты гӧгӧрын быдмис важсьыс на мичаджык да пашкырджык вӧр.
И нинӧм нин сэсся эз кут казьтывлыны коркӧя усьӧм из йылысь. Быд тулыс войвывлань лэбысь лэбач-пӧтка важӧнкодь нин казялісны тысӧ да мудзсӧ веськӧдӧм могысь кутісны пуксьывлыны шойччыны татчӧ. А асланыс ныръясын найӧ вайлісны чери пӧк. Та бӧрын тыын рӧдмис кельчи, сын, ёкыш да сир. Берег пӧлӧн быдмыліс тырмымӧн васа турун, кодӧн пӧткӧдчылісны тані шойччысь лэбач-пӧтка.
Вочасӧн ӧткымын юсь, дзодзӧг да утка гоз овмӧдчисны некодлы на тӧдтӧм вӧрса ты вылас. И сійӧ налӧн овмӧдчӧм бӧрын быттьӧ ловзис, кутіс аслысногӧн шыавны-горавны. Кодкӧ кӧ эськӧ аддзыліс тайӧ вунӧдлытӧм серпассӧ, кыдзи гожӧм помланьыс асланыс бать-мамкӧд орччӧн берег пӧлӧныс уялӧны посньыдик юсь, дзодзӧг да уткапиян! Мам-батьыс стрӧжитӧны найӧс, мед оз на сэтшӧма збоявны, а то вермасны веськавны сирлӧн ёсь пиньяс улӧ. Но посни быдтасъяс лунысь-лун сӧвмӧны-крепаммӧны, пыр ылӧджык нин уйлывлӧны, а сэсся и енэжӧ заводитӧны кыпӧдчывлыны, мед сёр арнас асланыс бать-мамныскӧд нин лэбны ылі муясӧ. И тадзи вӧлі уна-уна гожӧм.
Но ӧтчыд ты берег вылын тыдовтчис Морт, коми пармаса кӧзяин. Сійӧ корсис выль вӧраланінъяс да та вӧсна муніс гортсяньыс зэв ылӧ. Вывті нимкодь лоис Мортлы тайӧ ты вылас веськалӧм бӧрын. Сійӧ аддзис, кутшӧм озыр звер-пӧткаӧн тыгӧгӧрса пармаыс, кутшӧм уна чериыс югыд да сӧдз ваа тыас. Кужӧмӧн кӧ вӧдитчыны став тайӧ озырлуннас, бура позяс кыйсьыны-вӧравны сылы да пияныслы уна во чӧж, мӧвпаліс Морт. Регыд мысти сійӧ кыпӧдіс ты берегӧ вӧр керка, кутіс тані аслас пияныскӧд вӧравны, кыйны чери. Уна во эз чинлы пармаын звер-пӧткаыс, эз бырлы тыысь чериыс. Ӧд пармаса кӧзяин босьтліс аслыс сӧмын сы мында, мыйта вӧлі позьӧ.
Медводдзаысь ты бердысь Мортӧс аддзӧм бӧрын тані дыр нин олысь лэбач-пӧтка зілисны видзчысьны сыысь. Ӧд найӧ кузя лэбалігъясӧн бура нин вӧліны тӧдсаӧсь тайӧ кык кокаясыслӧн тешкодь олан сямыскӧд, кор некутшӧм помкатӧг му вывті ветлӧдлысьяс виавлісны енэжын лэбалысьясӧс.
Но регыд мысти казялісны, мый Мортыс эз кыйӧдчы мукӧд моз на бӧрся, а сӧмын ылысянь нимкодьпырысь видзӧдлывліс ваын уялысьяс вылӧ. Сылы тырмымӧн вӧлі тыбердса пармасьыс сюрӧмторйыс. Корсюрӧ тай сӧмын петавліс ты вылӧ пыжӧн чери кыйны. Вочасӧн и юсьяс, и дзодзӧгъяс, и уткаяс велалісны Морт дінӧ да эз нин сэтшӧма повны сыысь. Ӧд матігӧгӧрын тайӧ Мортысь ӧтдор некутшӧм кык кока сэсся эз вӧв.
А сэсся коркӧ Морт вайӧдіс ты вылас ассьыс пиянсӧ да вочасӧн кутіс велӧдны найӧс, кыдзи колӧ идӧра да тӧлкӧн-ладӧн овны тайӧ пармаас важ пӧльяслӧн на шуӧмъяс серти, кыдзи кыйсьыны-вӧравны, медым тані олысь звер-пӧткаыс и налы тырмис, и водзӧ рӧдмис. Со тадзи уна во оліс да вӧраліс ты дорын Морт аслас пияныскӧд. А сэсся сылӧн пияныслӧн пияныс нин кӧзяйничайтісны тыбердса пармаын. И эз бырлы татысь звер-пӧткаыс, эз чинлы тыас чериыс. Сы вӧсна, мый вӧралысьяс эз торклыны важ олан сямсӧ.
Но коркӧ-некоркӧ ты весьтын тыдовтчис ыджыд кӧрт лэбач, коді дыр кытшлаліс сы гӧгӧр, торкис аслас жургӧм шынас ты вылын поздысьӧм лэбач-пӧткалысь чӧв-лӧнь олӧмсӧ, а сэсся пуксис вӧр керка дорӧ.
Тані олысь вӧралысьяс буретш вӧліны ылі пармаынӧсь. Асланыс вӧр керкаын найӧ некодӧс эз виччысьны да та вӧсна олісны тас-томантӧг. Век жӧ важся бур оласног серти вӧр керкаын вӧлі и пес, и истӧг, и сёян-юан. Мыйыс оз овлы олӧмад. Гашкӧ, кодкӧ век жӧ кежалас налӧн вӧрса оланінӧ шойччыны, узьмӧдчыны. Мед узьӧ да шойччӧ, а сэсся мунӧ ас могнас, кытчӧ мӧдӧдчӧма. Сӧмын мед нинӧм омӧльсӧ оз вӧч. Тадзи вӧчлісны налӧн пӧльясыс да тадзи велӧдлісны овны челядьнысӧ.
Но воӧм войтыр эз вӧвны важся вӧралысьяс лыдысь. Найӧ быдмисны ыджыд карын да эз бура тӧдны пармаса войтырлысь оласногсӧ. Эз кӧсйыны тӧдны и сійӧс, мый вӧрса озырлунъясӧн колӧ вӧдитчыны кужӧмӧн да видзчысьӧмӧн, мед найӧ некор эз бырлыны да тырмисны и водзӧ олысь войтырлы.
Воысьяс чеччисны кӧрт лэбачысь ас костаныс гажаа варовитігмоз. Налӧн сёрниысь позис гӧгӧрвоны, мый воӧмаясӧс ёна шензьӧдіс татчӧс тыыс да сэні олысь лэбач-пӧткаыс. Но карын быдмӧм войтыр дзик мӧд ногӧн видзӧдісны став тайӧ озырлун да мичлун вылас. Ӧд налӧн олӧмыс эз вӧв сэтшӧм топыда йитчӧма вӧр-ваыскӧд. Локтӧмаяс сӧмын ӧтитор йылысь мӧвпалісны да сёрнитісны та йылысь ас костаныс, уна-ӧ озырлун налы позяс курыштны ты бердсьыс.
 — Видзӧдлӧй, видзӧдлӧй, мыйта уткаыс да дзодзӧгыс ты вылас, мыйта чӧскыд яй миян гӧгӧр! А ми огӧ вӧлі тӧдӧй, кӧні позяс пӧттӧдз лыйсьыны, — шуис ӧти на пиысь да гораа серӧктіс.
 — А ваас, а ваас чериыс помтӧм! — шензьӧмпырысь горӧдіс мӧд. — Кыдзи сӧмын татысь кыйӧмторсӧ нуны вермам?
Коймӧдыс на пиысь, тыдалӧ, сюсьджык да гӧгӧрвоысьджык, кутіс эськӧ ӧлӧдны ёртъяссӧ:
 — Но ӧд тані кодъяскӧ кыйсьӧны-вӧралӧны нин. Со налӧн оланіныс. А ми тайӧ ты вылас сӧмын кортӧм гӧсьтъясӧн лоам. Абу лӧсьыд йӧз керкаӧ гусясьысьяс моз пырны.
Но сійӧс пыр жӧ ӧлӧдісны ёртъясыс:
 — Аддзӧмыд, мый понда шогсьыны! Налы и сідз на тырмас да кольӧ. А миянлы кор на удайтчас сэсся татчӧ волыны.
И коймӧдыс та бӧрын пыр жӧ ланьтіс да эз нин восьтлы вомсӧ. А, гашкӧ, и правӧсь менам ёртъясӧй, гусьӧн мӧвпыштіс сійӧ ас кежсьыс, ӧд ӧтчыдысь олам свет вылас, и грек лоӧ, татшӧм озырлуныс кӧ миянысь бокиті прӧйдитас.
Та бӧрын ставӧн перъялісны ӧнія зэв стӧча лыйлысь ружьеяс да разӧдчисны ты берег пӧлӧн. Эз, эз чайтны лэбач-пӧтка, мый та выйӧдз лэдзчысясны кыськӧ бокысь воӧм войтыр. Ӧд найӧ вӧлі велалӧмаӧсь нин тані олысь бур кӧзяинъяс дінӧ да некодсянь эз виччысьны лёксӧ. Но со ты вылын аслыссикас чӧв-лӧньсӧ поткӧдісны ӧтарсянь и мӧдарсянь шковгӧм шыяс. Медводз ва вылӧ кутісны гылавны лэбач-пӧткапиян, кодъяс эз на велавны бура лэбавны. И некытчӧ найӧ эз удитны быдласянь воысь пуляясысь. Код тӧдас, дыр-ӧ лыйлісны бокӧвӧй войтыр. Но тыыс вевттьысис виӧм лэбач-пӧткаӧн. Сэсся кыйсьысьяс лэдзисны ва вылӧ татчӧс вӧралысьяслысь пыжсӧ да кутісны чукӧртны ассьыныс кыйдӧснысӧ. И кутшӧм нимкодь вӧлі налы тайӧ здукъясас. Недыр мысти тылысь чӧв-лӧньсӧ бара поткӧдісны пельтӧ чунӧдана шыяс. Вылӧ качліс ваыс. И тӧкӧтьӧӧн ты веркӧсыс вевттьысис вывлань кынӧма чериясӧн. Берегсянь кылісны нимкодьпырысь горзӧм шыяс. И бара воӧм йӧз йӧткыштісны пыжсӧ ва вылӧ. Ковмис некымынысь петавны ты шӧрӧ, сы мында чериыс вӧлӧма. Ӧктісны сӧмын гырысьсӧ.
Та бӧрын «гӧсьтъяс» став кыйдӧссӧ ӧдйӧджык сӧвтісны ыджыд кӧрт лэбачӧ, медым карӧ воӧм бӧрын нин меститны кыйӧмторсӧ кытчӧ колӧ. А налӧн сьӧлӧмъясын вӧлі помтӧм нимкодьлун. Воӧмаяс пиысь некод эз чайтлы, мый та мында прӧмыс сюрас кутшӧмкӧ тӧдтӧм ты вылысь. Та вӧсна шуисны пестывны бипур да пасйыштны кыйсьӧмсӧ. И со гажаа нин ыпъялӧ бипур. Ӧти бӧрся мӧд воссьӧны сулеяяс. Голякылӧны стӧканъяс. Ю, мыйта колӧ! Сёй, мыйта колӧ! Ставыс тырмӧ, ставыс эм! Сэк кості гораммисны гӧлӧсъяс. Ӧта-мӧдӧс торкалӧмӧн, ошйысьӧмпырысь бипур дорын пукалысьяс юксисны мӧвпъясӧн озыр кыйдӧс йылысь. И кодкӧ на пиысь шуис, мый позяс пӧ на татчӧ регыд мысти и мӧдысь волыны. Ӧд эз ставсӧ на вины да кыйны.
Но медбӧрын винаыд мудзтӧдіс жӧ, да найӧ шуисны недыр шойччыштны вӧр керкаын. Ывлаас вывті нин номйӧсь да гебйӧсь. Здук-мӧд мысти ставӧн ланьтісны. Мед сэсся рытланьыс шонді лэччӧм водзвылын бӧр мӧдӧдчыны ыджыд карӧ озыр кыйдӧсӧн.
Сэк жӧ узьысьяс эз и кусӧдны бипурсӧ, коді друг кыськӧ воӧм тӧв ныр улын кутіс трачкӧдчыны пыр гораджыка и гораджыка, а сэсся горша пондіс нювны ты берег пӧлӧн яла нитшсӧ. Недыр мысти би кывъяс воисны вӧр керка дорӧдз. И важиник, косьмӧм керъяса вӧр керка тӧкӧтьӧӧн кутіс ыпъявны-сотчыны. Но кольмӧм юра узьысьяс нинӧм эз кывлыны. Найӧ вӧтасисны шуда вӧтъяс. Тайӧ кадас би кывъяс матыстчисны и кӧрт лэбач дінӧ, коді тӧкӧтьӧӧн ыпнитіс да сэсся тай кыдзи чашмуніс торпыригъяс вылӧ пельтӧ чунӧдана шыясӧн. А би кывъясыс енэжӧдз кайлісны.
Буретш сэки ты берегын тыдовтчисны вӧр керкаса да татчӧс пармаса кӧзяинъяс. Найӧ чӧла кытшлалісны асланыс коркӧя вӧрса оланін гӧгӧр, кодысь кольӧмаӧсь нин вӧлі гӧлӧвняяс, кежалісны ты дорӧ, довкйӧдлісны дивитӧмпырысь юрнаныс. И сёрнитӧг вӧлі гӧгӧрвоана, кодъяс татчӧ волӧмаӧсь да мый вӧчӧмаӧсь. Быдӧн пармаса кӧзяинъяс пиысь ас кежысь мӧвпаліс, мый со сы мында во тайӧ вӧрса ты бердас вӧлі тӧлка-лада олӧм и тӧкӧтьӧӧн кутшӧмкӧ немортъяс вӧсна ставыс помассис. Кӧть эськӧ и асьнысӧ грекӧвӧйтчысьясӧс Вӧрсаыс накажитіс жӧ.
Но медъёна вӧр керкаса да пармаса кӧзяинъясӧс ӧні майшӧдліс ӧтитор, коляс-ӧ на чериыс тайӧ зэв мича вӧрса тыас да оз-ӧ эновтны та бӧрын сійӧс тані уна-уна во олысь кольӧм на лэбач-пӧткаыс. Дерт, гашкӧ, кузя-визяӧн ставыс бур лоӧ, ставыс бӧр ловзяс. Но ты берегын сулалысьяслы лои гӧгӧрвоана, мый ӧнісянь на киясын татчӧс вӧр-валӧн бур олӧмыс. И оз нин позь сэсся быдӧнлы сэтшӧма эскыны да сӧмын кодкӧ вылӧ надейтчыны. Налы тані дыр на кыйсьыны-вӧравны да налы жӧ и видзны татчӧс вӧр-васӧ, кодӧс некутшӧма оз позь кольлывлыны дӧзьӧртӧг.


Бӧръя ытшкысьяс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 227-234 лб.>

— Пиукӧй, чеччы нин, чеччы! Машинаыд коляс! Абу ӧмӧй яндзим та дыра стынитны. Водзджык колӧ вӧлі тӧрыт водны. Нинӧм вой шӧр бӧрӧдз шлонъявны.
Тадзи мам броткӧдчӧ ме вылӧ, мед ӧдйӧджык чеччи. Полӧ, мый видз вылӧ мунысьяслӧн машина вылӧ сёрма. Кымын во коли сійӧ кадсяньыс, а быттьӧ неважӧн на ставыс вӧлі, сэтшӧм ловъяӧсь син водзын сійӧ воясса серпасъясыс.
Мыйлакӧ, кутан казьтывны челядьдырсясӧ, гортын олан вояссӧ да пырджык видз вылын уджалан гожся тӧлысьясыс медсясӧ юрад мӧрччӧмаӧсь. Вӧлӧн юр кыскалӧмыс, а бӧрынджык зэв лэчыд гӧрбуш-косаӧн ытшкӧмыс. Эз сӧмын уджӧн вӧв тырӧма тайӧ кадыс. Кымынысь купайтчывлім Эжваын да видзьяс пӧлӧн лӧсталысь вадъясын, вугравлім ёкыш да кельчи, чӧсмасьлім сэтӧрӧн да озйӧн, вотлывлім мӧдлапӧвса веретяясысь тшак, узьмӧдчывлім чомйӧ чӧскыд дука турун вылын.
Дерт, купайтчывлім да вуграсьлывлім уджысь прӧст кадӧ. А прӧст здукъясыд эз уна вӧвны, кор видз вылын уджалісны на важ крестьянскӧй оласнога войтыр. Кытчӧдз чӧвтысьяс сабринысӧ (тадзи шуӧны Эжва горулын зорӧдсӧ) оз эштӧдны, эн и мӧвпышт кытчӧкӧ уйкнитны. Код тӧдас, кутшӧм аски поводдяыс лоӧ. А сэки ми, зонпосни, вӧлӧн турун кыскалысьяс, кор шондіыс ёнакодь нин вӧлі нёрӧма увланьӧ, шыасьлывлім ёна мудзӧм бӧрын чӧвтысьяс дінӧ:
 — Онӧ на помалӧй? Ми ӧд мудзим нин!..
Миянлы векджык вочавидзліс на пиысь медся олӧмаыс да медся пыдди пуктанаыс, Дзӧля Васьӧ Митрей дядь.
 — Шондіыс эз на пуксьы да. Удитанныд на купайтчынытӧ.
Но волывліс и миян улича вылӧ гаж. Друг дыр пӧльтысь рытыв-лун тӧв вайлывліс кыськӧ зэра кымӧръяс. Видз вылын уджыс сувтліс. Тайӧ каднас гортӧ мунігмоз Дзӧля Васьӧ Митрей дядь векджык шулывліс:
 — Воа гортӧ да пыр жӧ пывсян ломта. Ёна и небзьӧда корӧсьӧн ассьым лысьӧмӧс.
Челядьлы воліс сэки вӧляыд! Кӧть вугрась, кӧть вотчы, кӧть бипур дорын пукав. Некод тэнӧ оз тэрмӧдлы. Но и зэригад чериыд оз сэтшӧм ёна шед. Сэсся и вылісянь оз ӧд шонді дзирдав, а рудоват кымӧръяс дугдывтӧг койӧны пож пыр моз посни зэр. Кутшӧм нин вуграсьӧм. Тӧкӧтьӧӧн кӧтасян вадорад. Но ми век жӧ рӧйлім вадор берегӧд, эгӧ повзьылӧй зэрсьыс. 
Прӧйдитліс уна вылӧ лун-мӧд, и ывлаыс бӧр мичаммыліс. Бара заводитчыліс видз вылын помтӧм удж. Но и мича лунъясӧ кадыс тырмыліс быдтор вылӧ. Сэки вуграсьлывлім водз асывъясын да сёр рытъясын...
...Медбӧрын гӧгӧрвоа жӧ, мый тырмас нин куйлыны шоныд вольпасьын. Тӧрыт дыркодь клубын гажӧдчим да сёрӧн лои водӧма. Ачымӧс такӧда сійӧн, мый рытнас видз вылысь воӧм бӧрын пыр жӧ вода, мед унмӧс веськӧдны. Кӧть эськӧ водзвыв тӧда, мый оз ло тадзи.
Ӧдйӧджык чечча, койышта чужӧмӧ мыссян дозйысь кӧдзыд ва, тэрмасьӧмӧн юа кринчаысь сьӧд нянь сорӧн йӧв, босьта ӧти киӧ мамӧн дасьтӧм пажынтор, мӧд киӧ мичаа табӧм гӧрбуш-коса да тэрмасьӧмӧн мӧдӧдча мукӧдкӧд тшӧтш лавка весьтын сулалысь машиналань.
И со машинаным тӧвзьӧ нин вадорлань, кытчӧдз сиктсянь ёна чуклялысь туйӧд куим кымын километр. Дзик вадорӧдзыс машинаыд оз письт. Колӧ на вуджны паськыд лыа. Коркӧ-некоркӧ ставӧн пуксялӧны ыджыд пыжӧ. Ме тэрмасьӧмӧн пӧрччыся, тэча кӧлуйӧс пыж нырӧ да лӧсьӧдча варччыны Эжва вомӧн, коді миян весьтті абу нин сэтшӧм векни. Ю вомӧн варччӧмыс оз мудзтӧд, мӧдарӧ, збодермӧдӧ. И кокниджыка уджавсьӧ та бӧрын.
Код тӧдас, корсянь мӧвпавлі сы йылысь, мед нинӧмысь повтӧг уйны Эжва вомӧн. Кӧть эськӧ кужа нин вӧлі уявнысӧ, но полі петны ӧтнам та пасьта ю шӧрас. Помнита, ӧтчыд джынсьыс унджыксӧ нин ю вомӧныс варччи, но бӧр косі. Сідзи эг и лысьт мӧдарӧдзыс воӧдчыны, кӧть эськӧ сійӧ берегыс матынджык нин вӧлі. Но мӧд лунас, мый лоан ло, смелмӧдчи нин. Вои ас лыа берегӧ, видзӧдлі бӧрвыв и нимкодь быдсӧн лои аслым.
Тайӧ кадсяньыс Эжваыс эз нин кут кажитчыны сэтшӧм паськыдӧн. Кымынысь лои вуджалӧма тайӧ ыджыд юсӧ уйӧмӧн, код тӧдас.
Но тадз жӧ, коркӧ, водз гожӧмын, кор ваыс ыджыдкодь на вӧлі, лэччи Эжва дорӧ. И некод гӧгӧр абу. Шуи важ моз варччывны ю вомӧн. Мӧдар берегыс эз нин ылын вӧв, друг дзикӧдз позяліс веськыд кокӧй, оз кывзысь и ставыс. Весиг повзьынысӧ эг удит. Гатшӧн уйӧмӧн нин воӧдчи мӧдлапӧлас. Зыралі позялӧм кокӧс. Бӧрсӧ вуджӧм могысь ковмис нин виччысьлыны пуръя теплоход. А найӧ сійӧ пӧраӧ помся кылӧдісны гырысь пуръяс Котласӧ да весиг Кардорӧ. Пур вылад уян, шойччыштан, мӧдар берегыс пӧшти орччӧн нин. И Эжваыд сэки быттьӧкӧ векниджык. Сэксянь и гӧгӧрвои, мый тайӧ юсӧ сідзжӧ колӧ пыдди пуктыны. Оз позь шмонитны сыкӧд.
...Мӧдлапӧвса чом дорӧ воӧм бӧрын колялам ковтӧм кӧлуйнымӧс да мӧдӧдчам ытшкыны сійӧ либӧ мӧд видз вылӧ. Кыдзи и Коми мулӧн уна пельӧсын, зэв аслыссикасӧсь миян видзьяслӧн нимъясыс. Мукӧддырйи дыр лоӧ мӧвпавны, коді татшӧм нимсӧ сетлӧма. Но налӧн нимъясын бура тӧдчӧ и коркӧя вӧр-валӧн серпасыс, и важся йӧзӧс казьтылӧмыс, и уна мукӧдтор. Талун ытшкам Оимвидз вылын. Эмӧсь нӧшта Васьты, Симан, Сурнаягбок, Пахом, Кузьтыбок, Наплӧв, Выль Омлӧд, Присада. А асладор берегын Педьӧполой, Гашӧкад, Лёкнюр, Чӧдласанюр, Паськыднюр, Векнисён, Паськыдсён...
А луныс жар. Шондіыс нем жалиттӧг пӧжӧ. Корсюрӧ муртса пӧльыштлысь тӧвруыс оз вай некутшӧм кокньӧд. Лоӧ пӧрччыны дӧрӧмӧс. Шондіыс и сідзи нин сотӧма мышкӧс да ӧні повнысӧ нинӧм. Бригадаын дас сайӧ морт. Мужичӧйыс и нывбабаыс ӧтмындаӧн кымын. Со ӧвтыштӧ косаӧн ӧти, медся ёныс да медся тэрыбыс. Сы бӧрся мӧд, коймӧд... Кад и меным. Ог кӧсйы кольччыны водзвылын мунысьысь. Мӧд ногӧн ӧд и бӧрвылын ытшкысьлы ковмас ньӧжмӧдны ӧдсӧ. Мый вынысь ӧвта косаӧн, кодлӧн паськыдкодь на укладыс да кодӧс тӧрыт зэв лэчыда тӧчитіс Проньӧ Ёгор Веня. Сійӧ ме водзвылын ытшкӧ. А сыысь водзынджык Ванька Валерьян, Кӧзлов Толя, Педь Вась, Якӧ Степан. Орччӧнӧсь нывбабаяс, менам тьӧтка Опонь Марья, Татьяна тьӧт, Карлам Марья, Карлам Лидя, Миш Вась Клавди.
Со воим покос помӧдзыс Здук-мӧд кежлӧ сувтыштлам. Вуджам бӧр да сэні нин недыр шойччыштам.
Абу кокни ытшкыны жар лунад. Ньылӧмыд сідзи и киссьӧ. Сьӧлӧмыд чеччӧ. Лолалан став морӧснад. Но аслыд век жӧ нимкодь, мый верман нин ытшкыны верстьӧкӧд орччӧн.
И со бӧр воим вутшка видз вывсянь веретя йылӧ. Тані и шойччыштам. Кодкӧ сетӧ меным туис да ыстӧ неылын визувтысь шорӧ вала. Ме медся том. Меным и котравны. Да и аслым окота горшӧс веськӧдны. Шорыс петӧ тыысь. Та вӧсна ваыс абу ёна кӧдзыд. Но юнысӧ шогмӧ. Медводз пӧттӧдз юа, а сэсся тэрмасьӧмӧн нуа туиссӧ веретя бокын пукалысьяслы.
А сэк кості Кӧзлов Толя то ли эльтчӧмсорӧн, то ли збыльысь юалӧ:
— Иван, гашкӧ, куритан? Ваыдла ветлӧмысь гӧститӧда папиросӧн.
— А мыйла ог? — шуа сылы да тэрмасьӧмӧн босьта нюжӧдӧм киысь «Север» папирос. Таӧдз мам-батьысь да мукӧд верстьӧысь гусьӧн куритлывлі нин да тӧда табаклысь кӧрсӧ. А ӧні мыйысь повнысӧ! Верстьӧяскӧд уджала да. Ме зэв горша апала вомтырӧн «Север» папирослысь тшынсӧ, коді сьӧкыд удж бӧрад неуна кольмӧдӧ юрӧс.
Но рытнас кодкӧ нывбабаяс пиысь висьталӧма мамлы куритчӧм йылысь. Мӧд асывнас буретш мыссян доз дорын сялькӧдча, а мам и шуӧ батьлы:
 — Кывзы, Илля, Иваныд ӧд куритчӧ нин. Меным бабаяс висьталісны.
 — Но и мый? — пыр жӧ торкис сійӧс бать. — Небось тай нажӧвитӧ. Ветлы да ньӧб сылы куритчансӧ.
А сэсся мелань бергӧдчӧмӧн стрӧга шуӧ:
 — Сӧмын мед гусьӧн эз вӧв куритӧма!
И мам котӧртіс лавкаӧ, пока ме лӧсьӧдча на видз вылӧ мунігкежлӧ. Сэксянь эг нин повлы нывбабаяслӧн шуасьӧмъясысь.
...Миян ытшкысьяс, и мужичӧйяс, и нывбабаяс, варолӧсь да кыв выланыс ёсьӧсь. Шуасны да быттьӧ вундыштасны, а нимтасны кӧ кодӧскӧ, дыр кежлӧ кольӧ сэсся нимыс. Ытшкигӧн недыр шойччигкості гажӧдліс ставнымӧс Якӧ Степан. Вӧвлӧм фронтӧвик. Суддяӧн уджавлӧма. Но курыдтортӧ радейтӧмысь ковмӧма мунны сэтысь. Та бӧрын овмӧдчис менам тьӧткакӧд, Опонь Марьякӧд, да кувтӧдзыс сыкӧд ӧтлаын вӧлі. Вӧчис став сиктса уджсӧ, вӧлі зэв киподтуя мортӧн.
 — Ноко, парторг, висьтышт мыйкӧ, гажӧдышт йӧзсӧ, — шыӧдчас Кӧзлов Толя Якӧ Степан дорӧ. Парторгнас Степанӧс варовлун вӧснаыс Толяыс нимтіс. Мӧдыс оз лӧгась. И со нин Степан заводитӧ зэв гажатор висьтавны, мый сыкӧд вӧлӧма и абу. А гӧгӧр пукалысьяс вак-вакӧн сералӧны.
 — Мый бара нинӧм абусӧ мойдан, — броткӧдчигтырйи, но оз лёкысь, шуас Якӧ Степанлы тьӧткаӧй. Но помассис недыр шойччӧм и бара колӧ выль покос заводитны.
Мый медся тӧдчанаыс ытшкысьыдлы, косаыд мед бур вӧлі. Дерт, нэмӧвӧйся ытшкысьясӧс оз ков велӧдны. Ставныслӧн налӧн вӧліны бур, паськыд уклада косаяс, кодъясӧн уна во дорвыв позяс ытшкыны. И меным ытшкыны босьтчигӧн Проньӧ Ёгор Веня сетіс ассьыс медбур косаясысь ӧтиӧс. А лэчыд косанад кутшӧм нимкодь ытшкынытӧ. Тӧв моз нуӧ турунтӧ. Коркӧ ёна бӧрын нин менам тьӧтка Опонь Марья шуліс: ёна пӧ вӧлі зіля ытшкан, ӧтчыд пӧ кӧсйи панйыны да эг и вермы. Нимкодь вӧлі сэки меным пӧрысь нывбабалӧн тайӧ шуӧмсьыс.
 ...Ивадор мӧдлапӧлын киӧн ытшкан виддзыд эз вӧв ёна уна. Унджыклаас сибавліс вӧла ытшкан машина. Медся ёна ковмис ӧвтчыны косаӧн ас берегса видзьяс вылын, кодъяс зэв вутшкаӧсь вӧліны. Ӧні татшӧм вутшка виддзыс эз нин коль. Ставсӧ шыльӧдісны-мольӧдісны. А сэки кутшӧма дӧзмывлі. Ӧтсудтаӧсь кӧ ӧд вутшъясыс! Но ӧти ляпкыдджык, мӧд джуджыдджык. Кузь эжӧр пӧвстад оз ёна тӧдчыны. Унаысь вутш йывъяссӧ косаӧн вундавлі. Кутшӧма ныжмӧ сэки сылӧн дорышыс. Кымынысь лоӧ лунтырнад лэчтавны зудйӧн.
...Но со ылысянь кылӧ кӧртӧ клёнгӧм шы. Пусьысь, Ӧсьӧ Ёгорлӧн гӧтырыс, Анна тьӧт, корӧ турун пуктысьясӧс пажнайтны. Покос помалӧм бӧрын мӧдӧдчам пусянінлань, кодӧс векджык лӧсьӧдлісны сэтчӧ, кӧні унджык войтыр уджаліс. Эз ӧд ставныс ӧти кадӧ чукӧрмывлыны. Медводз волісны асланыс тэрыб вӧвъяс вылын юр кыскалысьяс. На бӧрын сюртчысьяс, куртысьяс, чӧвтысьяс. Коркӧ дыр мысти нин тыдовтчылісны ытшкысьяс, кодъяс ылі видз вылын вӧліны.
Кутшӧм чӧскыд вӧлі Анна тьӧтӧн дасьтӧм вӧлӧгаыс. Яйтӧ сійӧ воясӧ гортын эгӧ сэтшӧм тшӧкыда сёйлывлӧй. Видз вылӧ петігкежлӧ начкылісны овмӧсса фермаысь кутшӧмкӧ пӧрысиник мӧскӧс. И гожӧмбыд турун пуктысьяс чӧсмасисны яя шыдӧн. Нывбабаяс, дерт, панявлісны сӧмын кизьӧриник васӧ. Яйсӧ нулывлісны гортаныс челядьныслы. Шулывлісны, кӧч пӧ гӧстинеч тіянлы мӧдӧдіс. А яя шыдысь кындзи вӧлі выя рок, пув коръя чай. И со недыр шойччыштӧм бӧрын, кор ӧткымынӧн весиг удитлӧны ныровмунны, бара колӧ мӧдӧдчыны ытшкыны, куртны, чӧвтны, юр кыскавны.
Коркӧ сёрӧнкодь нин турун пуктысьяс помавлісны уджсӧ да мӧдӧдчывлісны Эжва береглань. Зонпосни ӧдйӧджык уськӧдчылісны ваӧ. Мужичӧйяс куритчисны да сёрнитісны сы йылысь, кыдзи кутасны локтан во страдуйтны. Нывбабаяс песлалісны сӧстӧм Эжва ваын гортаныс кӧтӧдӧм кӧлуйнысӧ. И со нин колӧ пуксявны ыджыд пыжӧ. Ас берегын кылӧ машина тутсӧм шы. И тадзи гожӧмбыд. Асывсянь сёр рытӧдз.
Дерт, миян кадӧ видз вылын уджӧдісны вӧвъясӧс. Найӧ став турунсӧ кыскавлісны. Кызвын видзсӧ сідзжӧ ытшкывлісны вӧла машинаясӧн. Тайӧ кывтӧм пемӧсъяс йывсьыс некор ог вунӧд. Мыйкӧ дыра ӧд сідзжӧ кыскавлі вӧлӧн турун юръяс. Кутшӧм кывзысьысьӧсь вӧліны сиктса вӧвъяс, то збойӧсь, то рамӧсь, но бур сьӧлӧмаӧсь. Кутшӧма кужисны гӧгӧрволыны мортӧс. И ме эськӧ найӧс, вӧліны кӧ ловъяӧсь, эг веж ни ӧти бур пӧрӧдаа вӧв вылӧ. Кутшӧма мудзлісны рытланьыс турун пуктысьяс. Но ӧд вӧвъяслы эз вӧв кокниджык. Бурсиныс лёзьгысьӧма, ньылӧдӧмаӧсь, юръяснысӧ ӧшӧдӧмӧн нин ветлӧдлӧны. И коді вермис сэки висьтавны, кутшӧм терпенньӧ вӧлі колӧ тайӧ пемӧсыслы гожся страда кадӧ.
Матыстчан асывнас аслад вӧв дінӧ, сійӧ пыр жӧ заводитас ниртчыны тэнад мышкӧ кымӧснас, а сэсся нюжӧдчас льӧбъя вом дорнас зептӧдзыд. Кыскан сэки сэтысь аслад отсасьысьлы водзвыв дасьтӧм солалӧм нянь шӧрӧм, кодӧс сійӧ зэв нимкодьпырысь заводитӧ няклявны да аттьӧалӧмпырысь бара ниртчӧ тэ бокӧ кымӧснас.
Сӧмын тай эз кольны найӧ, миян матысса отсасьысьяс, менам чужан сиктын. И кутшӧм гажтӧм лоис вӧвъястӧг сиктас олӧмыс.
 Дерт жӧ, видз вылын уджалысьяс пӧвстын медся пыдди пуктана войтырыс — чӧвтысьяс. Налӧн зорӧдъяс серти и позьӧ донъявны страдуйтысьяслысь уджсӧ. Миян верстьӧ мужичӧйяс пиысь пӧшти ставӧн чӧвтлывлісны. Но кӧсъя висьталыштны воддзаджыкъяс йывсьыс, кодъяс, мыйлакӧ, медъёна йиджтысисны паметьӧ. На пӧвстын сійӧ жӧ Дзӧля Васьӧ Митрейыс, сыысь кындзи Укол Вась да Ӧсьӧ Ёгор. Тайӧ войтырыс асьнысӧ эз жалитлыны. Да и мукӧдӧс ышӧдлывлісны ас мозыс жӧ зільны. Вӧлі налӧн вирын коркӧя важ коми крестьянинлӧн зіль олан сямыс. Панісны кӧ сабрисӧ, тӧдан нин, мый уджыс кутас мунны сувтавлытӧг. Со кодкӧ юр кыскалысьяс пиысь матыстчӧ Дзӧля Васьӧ Митрей дінӧ:
 — Митрей дядь, вайышт ватӧ аслад туисысь. Горшӧй дзикӧдз косьмис.
 — На инӧ неуна. Веськӧдышт горштӧ, — шуӧ Митрей дядь да мыччӧ сюмӧдысь ас киӧн мастеритӧм зэв мичаник туис. Но тайӧс аддзӧны мукӧд юр кыскалысьяс да матыстчӧны Митрей дядьлӧн туислань. Мӧдыс сёрӧн нин казялӧ, мый ва туистӧ, кодӧс гортсяньыс кыскис, дзикӧдз куштісны, да заводитӧ шуасьны, но оз лёкысь:
 — Ак ті, ерӧмаканьяс! Сӧмын на тырыс вӧлі, а абу нин кольӧма.
Сэсся серӧктӧ да шыӧдчӧ челядь дінӧ:
 — Ноко, коді медся тэрыбыс. Ветлӧй эсійӧ ключ дінас вала.
Медся тэрыбыдлы сӧмын сійӧ и колӧ. И ассьыс горшсӧ веськӧдас, и вӧлыслы сетас позянлун тыӧ кевлыны ыркӧдчыштны. Татшӧм ключыс миян мӧдлапӧлын некымын вӧлі. Векджык ты бокъясын, сук эжӧр пӧвстын, кӧні ваыс да няйтыс сім рӧма. Гожӧм заводитчигас найӧс выльысь кодйывлісны, весавлісны да гожӧмбыд сэсся босьтлывлісны зэв сӧдз да кӧдзыд ва.
А сійӧ гожӧмыс Ӧсьӧ Ёгорлы вӧлі медбӧръяӧн. Ёна нин висис. Гӧлӧсыс дзикӧдз бырӧма. Сёрнитігас сӧмын киргис. Но гожӧмбыд на чӧвтіс. Эз сетлы аслыс некутшӧм личӧд. Нывбабаяс эськӧ жаляддза вӧлі шуасны жӧ да:
 — Коді нӧ тэнӧ, висян мортӧс, вӧтлӧ удж вылас? Шойччыштін эськӧ. Гашкӧ, бурдан на.
А сійӧ вочавидзӧ бара жӧ юалӧмӧн:
 — Коді нӧ менам Сюрукыслы турунсӧ кутас нажӧвитны? Ӧд кузь тӧв сылы колӧ мыйкӧ нямны.
И уджаліс мукӧд чӧвтысьяс моз некутшӧма сувтавлытӧг. Ӧтчыд, помнита да, чӧвтысьяс, помалісны медбӧръя сабрисӧ шонді пуксьӧм бӧрас нин.
А кор нӧ сэсся и вуграсьнысӧ? Мукӧддырйи век жӧ водзджык помавлім уджнымӧс. И сійӧ рытъясыс челядьлы вӧліны праздник кодьӧн. Ставӧн кианыс босьтлісны шатинъяс да вугравлісны Эжваысь мыкъясӧс.
Сідз жӧ и ме ӧтчыд корсялі петшӧр пӧвстысь кӧрт банка тыр нидзув, мед аски удж помассьӧм бӧрын кольччыны вадорӧ вуграсьны. Но челядьыд челядь и эм. Нидзув тыра кӧрт банкатӧ пуктыссьӧма чом лунвывладорас, кытчӧ буретш шондіыс веськалӧ. Ачым нӧшта кӧсйи сетыштны нидзувсӧ конюкъяслы. Но рытнас найӧ ёна и сералісны ме вылын, кор аддзисны, мый шонді улад нидзувъясыд веськыда пусьӧмаӧсь. Сідзи и ковмис черитӧг кайны рытнас гортӧ.
Со тадзи видз вылын уджалігӧн и помассьыны заводитӧ гожӧмыс. Турун пуктысьяс лӧсьӧдчӧны эновтны медбӧръя видзьяс. Налӧн мунӧм бӧрын тані кольӧны сулавны джуджыд да кузь сабрияс. Кыдзкӧ аслысногӧн гажтӧм овлывлӧ видзьяс вывтіыс арся пӧраӧ восьлалігӧн. Оз кывны турун пуктысьяслӧн гажа гӧлӧсъясыс, вӧвъяслӧн гӧрдлӧмыс, ытшкан машиналӧн сяргӧмыс. Оз ӧвт чӧскыд кӧрӧн коркӧя пусянінсянь. Сӧмын арся ру пырыс аддзан ӧтка-ӧтка сабрияс, кодъяс петкӧдчӧны кутшӧмкӧ мойдвывса багатыръясӧн, татчӧс вӧр-васӧ видзысь-дӧзьӧритысьясӧн. Сабрияс дінтіыс прӧйдитігӧн пыр жӧ воӧны юр вежӧрад сійӧ гожся лунъясыс. Со эсійӧ сабрисӧ чӧвтісны Кӧзлов Толя да Педь Вась. Со этайӧ ты боксӧ ытшкигӧн менам коса улӧ сюри уткапи. Тӧдлытӧг вундыссьӧма. Сідзи коньӧрӧс и ковмис катны гортӧ шыд вылӧ. Кӧть эськӧ кутшӧм жаль вӧлі тайӧ ловъя лолыс. А со эсійӧ ылысса тысьыс челядь кӧповтісны кӧвтымӧн зэв ыджыд сирӧс. Код тӧдас, кымын арӧса вӧлі. Дзик тай пес плака кодь-а.
Но ставыс тайӧ кольӧма нин. Оз нин волы сэсся тавосяыс, кӧть кутшӧм и сьӧкыд, и гажа сійӧ эз вӧв. Таысь аслыспӧлӧс шоглун нюкыртӧ сьӧлӧмтӧ. Мыйла нӧ, мыйла сэтшӧм ӧдйӧ колис гожӧмыс? Весиг эг тӧдлы. Сідзи помӧдз эг и вермы пӧткӧдны ассьым лолӧс вонас ӧтчыдысь волысь гожся серъяснас, рӧмъяснас, кӧръяснас. А кымын гожӧм нин со тадзи колис! И быдысь некор оз удайтчы пӧтлыны сыысь. Тадзитӧ он и тӧдлы, олӧмыд прӧйдитас. Кватитчан, а сёр нин мыйкӧ вӧчны либӧ бергӧдны. Но кутшӧмӧн нӧ лоӧ локтан вося гожӧмыс? Али бара жӧ тадзи тӧдлытӧг и коляс? Ытшкигмоз да чӧвтігмоз, вуграсигмоз да купайтчигмоз.
Но со быттьӧ кылісны кутшӧмкӧ гӧлӧсъяс. Гашкӧ, збыльысь ме абу ӧтнам? Вермас лоны, ме моз жӧ кутшӧмкӧ тшак корсялысь медбӧръяысь локтӧма прӧщайтчыны таво кежлӧ мӧдлапӧвса вӧр-ваыскӧд. Но тайӧ,вӧлӧмкӧ, абу морт гӧлӧсъяс. Турияс зэв вылын, весиг оз тыдавны ру вӧснаыс, лэбӧны да локтан воӧдз жӧ прӧщайтчӧны асланыс муса ты-юяскӧд, нюръяскӧд, кӧні быдтысисны, кӧні гожӧмбыд шудаа олісны быдтасъяскӧд, кодъяс со ӧні бать-мамныс бӧрся лэбӧны ылі муясӧ, мед локтан гожӧм бӧр локны чужанінас. Сійӧн и сетӧны ассьыныс шогӧн тырӧм гӧлӧсъяснысӧ.
...Некымын во сайын бара веськавлі мӧдлапӧвса видзьяс вылӧ шойччигмоз нин. Дерт, талунъя видзьясыд эз вӧвны коркӧя кодьӧсь. Мольӧдӧмаӧсь да шыльӧдӧмаӧсь. Йӧзыс пӧшти эз тыдавны. Видз вывті журъялісны тракторъяс бӧраныс уна сикас агрегатӧн. Ӧтияс ытшкисны. Мӧдъяс куртісны да бергӧдлісны турунсӧ, коймӧдъяс лэдзисны ас бӧрсяыс кос турунысь гырысь рулонъяс, кодъясӧс сэсся машинаясӧн катлісны веськыда ферма дорӧдз. Ставсӧ вӧчисны зэв ӧдйӧ. И меным вӧлі завидь сыысь, мый тайӧ некымын машинаыс лыда лунӧн бергӧдісны сы мында удж, кодӧс ми, зэв уна морт, вӧчлім быдса вежонъясӧн.
Но век жӧ, мыйлакӧ, жаль вӧлі, мый видз вылын эз тыдавны сабрияс. Та вӧсна идралӧм видзьяслы быттьӧ эз тырмы кутшӧмкӧ зэв ыджыдтор. И нӧшта эз вӧв видз вылас сійӧ уна йӧза, уна гӧлӧса лада уджыс, кодӧс аддзӧм бӧрын заводитліс нимкодьыдла чеччыны сьӧлӧмыд.

А меным сідзи и кажитчис, мый со вуджа эсійӧ веретясӧ да бара син водзӧ сувтасны орччӧн коркӧя ытшкысьяс, кодъяс пиысь унаӧн абу нин ловъяӧсь, ас костаныс гажаа сёрнитігмоз лэчтыштасны косаяссӧ да бара мӧдӧдчасны швичкыны-ытшкыны покосӧн. Но тӧді, мый оз нин збыльмы менам мӧвпӧй. Ӧд сійӧ воясас ми вӧлім гӧрбуш-косаясӧн медбӧръя ытшкысьяс лыдын. Регыд мысти лоисны бур видзьяс, воисны тракторӧн ытшкан машинаяс. И гӧрбуш-косаяслы ковмис ӧвсьыны.
...Сійӧ рытнас ме, дерт жӧ, бара сёр войӧдз вӧлі аслам тшӧтшъяяскӧд клубын. И мӧд лунас бара важ моз мам зілис менӧ водзджык чуксавны. А ме, кыдзи и век, куйлі медбӧръяӧдзыс. Но век жӧ удиті машина вылӧ аслам ёртъяскӧд мый йылысь кӧ нимкодьпырысь варовитігмоз. Сэки ӧд ог на вӧлі тӧд, мый мӧдлапӧвса видзьяс вылын гӧрбуш-косаясӧн медбӧръя вояс нин ытшкам.


Джынъя сабриула видз
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 115-125 лб.>

Тӧрытсянь на Аркадий Иванович шуис ветлыны Кузьты бокса веретяӧ дона гобла. Кывліс сиктса челядьсянь, мый неважӧнся шоныд зэръяс бӧрын медводдза петасъяс пӧ бырснитӧмаӧсь. Со и водз чеччис талун, шондіыс муртса на вӧлі мыччысьӧма, мед мукӧдъяс эз удитны сылысь туйсӧ вожмавны.
Ачыс Аркадий Ивановичыс, сиктса ногӧн кӧ, Аркадь, татчӧс, тані чужлі-быдмыліс, но сэсся зэв дыр карын оліс, кутшӧмкӧ контораын уджаліс. Сӧмын ӧні тай со, пӧрысьӧ-нэмӧ, бӧр гортланьыс кутіс кыскыны. Абу ӧд весьшӧрӧ пӧрысь йӧз шулӧмаӧсь, кӧні пӧ чужӧмыд, сэтчӧ пӧ кокъясыд бӧр заводитасны нуӧдны. Сідзи и сыкӧд лои. Кымын водзӧ, сымын ёнджыка. А ӧні, пенсия вылӧ петӧм бӧрын, нинӧм нин сійӧс оз кут уна йӧза карад, кӧні помтӧм йӧзлӧн дугдывтӧг жуӧм-педзӧмсьыс да тшын-буссьыс сӧмын юрыд висьмӧ. Кыз тӧвсӧ, дерт, карын жӧ олӧ. Майбыр, оз ков пес да ва вӧснаыд майшасьны. А мыйӧн сӧмын шондіыс бергӧдчас тулыслань, лымйыс кутас пуксьыны да сьӧдӧдны, пыр и заводитас чеччыны сьӧлӧмыс. Бара гортас, бать-мамыслӧн важиник керкаас мӧдас кыскыны. Бордъяс кӧ вӧліны, сідзи эськӧ тӧкӧтьӧӧн и лэбзис сэтчӧ. Гӧтырыс, карын чужлӧм-быдмылӧм морт, шулас жӧ эськӧ, мый пӧ сэтчӧ воштін. Но Аркадий Иванович оз нин кывзы сійӧс. Да и гӧгӧрвоас ӧмӧй карса баруняыд ас чужанін вӧсна гажтӧмчӧмлысь донсӧ. Тӧкӧтьӧӧн и чукӧртчас Аркадий Иванович да гӧтырыскӧд мода вылас зычитыштӧм бӧрын пыр жӧ мӧдӧдчас медводдза автобусӧн чужан сиктӧ. Сэні нин, бать-мамыслӧн керкаын, лун-мӧд олыштӧм бӧрын мездысяс карса тӧжд-майшасьӧмъясысь да тэрмасьтӧг кутас ноксьыны горт гӧгӧрын. Важ керкаыд важ керка и эм. То ӧтилаті колӧ дзоньтавны, то мӧдлаті тувйыштны. Оз и тӧдлы лунтыръя тэрмасьтӧг ноксьӧмъяс сайын, кыдзи вочасӧн пакталӧ-вошӧ кытчӧкӧ тувсовъя рӧшкыд лымйыс да муыслӧн тӧкӧтьӧӧн косьмыштӧм бӧрын заводитӧ гӧгӧр вежӧдны, а сэсся воӧ и войвывса дженьыдик да шоныд гожӧм, кодӧс Аркадий Иванович сэтшӧм терпитны позьтӧма виччысис кузь тӧв чӧж. Мый кӧть мед оз шуны, но тані, чужан сиктын, водз тулыссянь сёр арӧдз олігӧн, вӧр-ваті лунысь-лун ветлігӧн, вуграсигӧн, тшак-вотӧс ӧктігӧн, важиник керка гӧгӧр ноксигӧн шойччӧ Аркадий Ивановичлӧн лолыс. Быттьӧ кымӧртӧм да гажа том кадас тӧкӧтьӧ кежлӧ волывлӧ сійӧ. И кӧть арлыда нин, но бара на заводитӧ кывны асьсӧ збодерӧн, помтӧм вынаӧн да эбӧсаӧн. И окота лолывлӧ сэки унатор на вӧчны, помтӧг удж на бергӧдны. Сэк жӧ торйӧн нин бӧръя кадас, уна тӧжд-майшасьӧм сылӧн сьӧлӧмын кыптывлӧ ас войтыркӧд аддзысьлігъясӧн да сёрнитігъясӧн. И медсясӧ сы йылысь, кутшӧмджык лоӧ сылӧн чужаніныслӧн аскиа луныс.
... Тадзи мӧвпалігтырйи Аркадий Иванович тӧдлытӧг и воис видзьяс вомӧн восьлалігмоз Кузьты бокса веретяӧ. Асъя шондіыс абу на удитӧма писькӧдчыны сук коз да пожӧм лыс лапъяс пыр да лэбачьяслӧн гажа сьылӧмӧн тырӧм веретяын вӧлі ыркыдкодь. Лыс да турун кӧра сынӧдыс гильӧдіс горшсӧ. Лолавсис кокньыда. И кокни вӧлі восьлавны ляпкыдик турунвиж нитш эшкын вывті. Пыр жӧ и кутісны сюравны дона гобъясыс. Зумыдӧсь. Пемыд сёй рӧма шапкааӧсь. Дінтіыс прӧйдитан да он весиг аддзы. Но Аркадий Иванович важ тшак вотысь. Он ылӧдлы сійӧс. Пыр и кутіс тырны батьысӧн на бадь ньӧрйысь вӧчӧм ыджыдкодь кӧрзинаыс. Матыстчас дона гоб дінӧ. Дзик кок под увтіыс вундас сійӧс да кӧрзинаӧ пуктӧм водзвылын матыстлас ныр дінас. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чӧскыд дукӧн ӧвтыштас сэки дона гобсяньыс. Сьӧкыд весиг висьтавны. Кувны кутас, но оз вунӧд. И со нин тыри сылӧн ыджыдкодь кӧрзинаыс. Кӧть водзӧ ӧкты тшактӧ, но некытчӧ. А аслыс нимкодь: «Абу ылӧдлӧмаӧсь челядьыд. Меным тырмас. Мед жӧ и мукӧдъяс тшӧтш вотыштасны. Талун ӧд оз ӧти морт татчӧ волы».
Сэк кості кутіс косьмыны горшыс. И Аркадий Иванович веськӧдчис яг вомӧн Кузьты помлань, кӧні сылӧн помнитӧм серти ты берегас петіс зэв кӧдзыд ключ. Челядьдырйиыс на видз вылын уджалігӧн сэтысь васӧ босьтлісны пусьыны да чай пузьӧдны. Ваыс зэв чӧскыд кӧра. Быттьӧ сакаралӧма. Юыштан да весиг пиньыд ёнтыштӧ. И став мудзыд тӧкӧтьӧӧн вошӧ.
... Аркадий Ивановичлӧн арталӧмъяс серти важӧн нин колӧ вӧлі паныдасьны ключыслы, но кузь эжӧр пӧвстсьыд сійӧ ӧдвакӧ тӧкӧтьӧӧн сюрас. И друг гӧгӧрвоис, мый весьшӧрӧ корсьӧ ключсӧ да нюммуніс быдсӧн. Кытысь нӧ сійӧ сюрас! Кымын во колис челядьдырся кадсяньыс, кор быдысь видз вылӧ петӧм бӧрын мужичӧйяс весавлісны ключ гӧгӧрсӧ, джуджыд юкмӧс кодь кодйылісны, мед гожӧмбыд сэсся тырмас чӧскыд да кӧдзыд ваыс. Но ключыд ассьыс уджсӧ жӧ, вӧлӧмкӧ, вӧчӧ. Мӧд гожӧм кежлӧ юкмӧсыс бара тырлывліс лыаӧн да нюйтӧн. Ӧдва вӧлі аддзан сійӧс. И бара ковмывліс выльысь кодйыны да весавны гӧгӧрыс. А сэсся Кузьтыпомса тайӧ видзсӧ дзикӧдз эновтісны. Сы вӧсна, мый сэтчӧ вӧлі сибалан ытшкыны сӧмын гӧрбуш-косаӧн. Вочасӧн тыри виддзыс пипуӧн да баддьӧн. Со тай нӧ кымӧрӧдзыс кыпӧдчӧмаӧсь пипуясыд. Налӧн подулӧ коркӧ кості удитӧмаӧсь нин паськӧдчыны сьӧд сэтӧр кустъяс. А гӧрбуш-коса йывсьыд, кодӧн водзсӧ кызвын видзсӧ пӧрӧдлісны, ӧнія турун пуктысьясыд удитісны нин, дерт, вунӧдны. Ӧні ӧд сӧмын тракторӧн ытшкӧны-куртӧны да кос турунсӧ веськыда ферма дорӧ катлӧны. Со тай кыдзи лэбалӧны тракторъясыд шыльӧдӧм видз вывті. Сӧмын тшын-бус кайӧ. Лун-мӧд мысти, видзӧдан да, куш нин виддзыд, кытысь водзтіджык быдса сиктӧн вежон чӧж турунсӧ пуктылісны. Нинӧм шуны: кокняліс уджыс. Сы пыдди со Кузьтыпомса кодь кымын татшӧм видз эндіс, пипуӧн да ляк баддьӧн тырис. Сэки ӧд, Аркадий Ивановичлӧн челядьдырйи, быд бадь куст улӧ судзӧдчывлісны гӧрбуш-косаӧн. Ни ӧти турун сі некытчӧ эз кольлы. А ӧні быд увтасінын турун діяс кольӧмаӧсь. Сэсся и идралӧм видз вылад кыдзкӧ быттьӧ гажтӧм быдсӧн видзӧднысӧ, кор он аддзы сэтысь важ моз турун сабрияссӧ.
Збыльысь, сабриӧн шуӧны Аркадий Ивановичлӧн сиктын зорӧдтӧ. Кӧть эськӧ карсянь и абу ёна ылын, но мӧд ногаджык нин тані, Улыс Эжва бердса сиктын, сёрниыс. И кураныд абу куран, а нарман. И тасьтіыд абу тасьті, а бекар. И паньыд абу пань, а лӧшка. Висьтавліс коркӧ та йылысь Аркадий Иванович аслас карса тӧдса комияслы. Найӧ ёна и шензисны сійӧс кывзӧм бӧрын. Со пӧ ӧд, быттьӧкӧ огӧ нин и сэтшӧм ылын олӧй ӧта-мӧдсяньным, а кутшӧма пӧ торъялӧ сёрнитанногным. Сідзкӧ, озыр на миян чужан кывным.
... Сідзи эз и сюр коркӧя ключыс Аркадий Ивановичлы. Дерт жӧ, видзсӧ эновтӧм бӧрын сійӧ во-мӧд мысти дзикӧдз тырис. Нинӧм он вӧч. Ковмис горшсӧ веськӧдны чышъян пыр сӧдзӧдӧм дэбыд да дука тыса ваӧн.
Сэсся коссӧ веськӧдігмоз Аркадий Иванович нӧшта видзӧдліс пипуӧн да баддьӧн тырӧм видз вылӧ да ыркмунліс быдсӧн сьӧлӧмыс. Да ӧд Кайтӧм сабриӧн нимтывлісны тайӧ видзсӧ сылӧн челядьдырйи на. И «мыжаӧсь» таысь вӧліны буретш найӧ, челядюлов. Сідзи и вӧлі шуӧны сэсся: кад пӧ нин Кайтӧм сабриувсӧ ытшкыны, кытчӧдз туруныс эз чорзьы сэні. И быттьӧ выльысь ловзис сэки коркӧяыс Аркадий Ивановичлӧн синъяс водзын.
... Сійӧ август заводитчигас сиктысь медбӧръя крепыд мужичӧйяссӧ босьтісны ыджыд война вылӧ. Колисны сӧмын челядюлов, пӧрысьяс да найӧ, кодъяс кутшӧмкӧ помка вӧсна эз веськавны фронт вылӧ. Либӧ доймылӧм вӧсна, либӧ нӧшта мый вӧсна кӧ. Буретш на вылӧ и уси сэки став мужичӧй уджыс. Енмыс быттьӧ гӧгӧрвоис сиктсаяслысь сьӧкыд тӧжд-майшасьӧмъяссӧ да сетіс тайӧ гожӧмас бур поводдя. Лун-лун енэжсянь сявкйис ыджыд кольквиж тасьті кодь шонді. Сӧмын корсюрӧ гежӧдіника зэрыштлывліс. Майбыр, сӧмын уджав. И сиктсаяс мырсисны сійӧ кадӧ шонді петӧмсянь шонді лэччытӧдзыс. Да и гортад вӧлі некор шойччыштнысӧ. Колӧ и мӧстӧ лысьтыны, и пӧжасьны, и челядьтӧ дӧзьӧритыштны. Сӧмын асъядорыс нин верӧсъяс йылысь майшасяна мӧвпъясӧн тӧкӧтьӧ кежлӧ ойбыртлывлісны сиктса аньяс. А муртса мыччысяс шондіыс, бара нин колӧ чеччыны. Со нин бригадир, коктӧм Кирӧ, беддьӧн таркӧдӧ ӧшинь рамаӧ. Томдырйиыс вӧрын пӧрӧдчигӧн кер улӧ кокыс веськавлӧма да сійӧ кадсяньыс неуна чотыштӧ. Сійӧн и фронт вылас эз босьтны.
 — Кывзы, Аркадь, — шыӧдчис сійӧ асывнас коктӧм Кирӧ том детина дорӧ, кодлы сэки ар дас куим кымын вӧлі да зіля нин ытшкис гӧрбуш-косаӧн. — Талун тэныд ковмас чӧвтны Кузьты помсьыд войдӧрлунъя ытшкылӧм турунтӧ. Тӧрыт рытнас видлі, да кос нин вӧлі. Аслыд отсасьысьясӧн босьтан другъястӧ: Ёгорейӧс, Пиляӧс, Гашӧӧс да Ӧсьӧӧс...
Аркадь сэки тайӧс кылӧм бӧрын весиг падмыліс.
 — Ме ӧд некор на эг чӧвтлы турунсӧ, Кирӧ дядь, — раминика шуыштіс сійӧ.
 — Гашкӧ, батьтӧ корлан война вывсьыд да сійӧ отсалас, — пыр жӧ ярскӧба вочавидзис коктӧм Кирӧ, кодлӧн талун, мыйлакӧ, торйӧн нин ёна юкаліс доймылӧм кокыс да кодлы дона вӧлі быд здук. Ӧд колӧ на кытшовтны ставнас сиктсӧ. Сэк жӧ со кутшӧмкӧ зырымбедь асныравны кӧсйӧ. Но кор видзӧдліс детиналӧн падмӧм чужӧм вылӧ, жаль быдсӧн сійӧ лои. Гӧгӧрвоис, мый эз асныралӧм вӧсна тадзисӧ шу.
 — Кывзы, дона другӧй... Некодӧс, дзик некодӧс сэсся сэтчӧ мӧдӧднысӧ. Коркӧ-некоркӧ тэныд быть ковмас велӧдчыны чӧвтнытӧ. Сэні талун и велӧдчан. Кужысь киаясыд абу тай со танӧсь...
Нинӧм эз шу сэсся коктӧм Кирӧ, бергӧдчис да тэрыба кутіс лётіктыны водзлань.
Буретш тайӧ виддзыскӧд и вӧлі йитчӧмаӧсь Аркадий Ивановичлӧн кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс казьтылӧмъяс, кор олӧмыс велӧдіс челядьӧс верстьӧ моз уджавны. Яндзим вӧлі первойсӧ сыысь, мый эз ставыс пыр жӧ артмывлы сідзи, кыдзи эськӧ колӧ вӧлі. Ӧні мӧвпалӧ да, мыйысь эськӧ и вӧлі яндысьнысӧ. Челядь на ӧд найӧ сэки вӧліны да, дерт жӧ, челядь руаӧсь, кӧть эськӧ верстьӧ уджӧ нин ковмис босьтчыны. Но мый сэсся вӧчан, эз кӧ нин ставыс пыр жӧ артмывлы.
... Аркадь Кузьты помӧ воӧм бӧрын нин тшӧктіс Ёгорейлы да Пилялы нӧсила потшъясӧн сабри дорӧ турун юръяссӧ ваявны. Гашӧ, кыдзи медся ичӧт, куртіс на бӧрся, мед турун клӧк весиг бокӧ эз коль. А Ӧсьӧ отсасис Аркадьлы чӧвтны. Ставсӧ зілисны вӧчны сідзи, кыдзи аддзывлісны верстьӧяслысь да кыдзи велӧдлісны найӧс. Пока Ёгорей, Пиля да Гашӧ куртісны турунсӧ да юралісны, Аркадь да Ӧсьӧ лӧсьӧдісны сабри местасӧ. Вайисны веретяысь да ёсьтісны пипу майӧгъяс сабри пиньяс улӧ. Сэсся кутісны сувтӧдны найӧс. Кутшӧм кокниӧн петкӧдчыліс налы тайӧ уджыс гырысьяс вылӧ видзӧдігӧн. Ӧтчыдысь-мӧдысь зутшнитас верстьӧ мужичӧй ёсьтӧм майӧгсӧ муас, да сійӧ тӧкӧтьӧӧн пырӧ сэтчӧ. Но ӧні Аркадьлы да Ӧсьӧлы бура дыркодь ковмис ноксьыны, кытчӧдз эз сувтӧдны майӧгъяссӧ. Кыкнанныс нин эськӧ ӧти майӧгӧ кутчысьӧмаӧсь.
 — Тэджык! — горзӧ Аркадь Ӧсьӧлы.
 — Тэджык! — оз сетчы Ӧсьӧ.
Перъясны майӧгсӧ мусьыс, мед ӧддзӧдчӧмӧн важинас пыдӧджык сюйны. А майӧгыд оз кывзысь налысь да мыйлакӧ выльлаӧ пырӧ. Бура и масьтісны гӧгӧр мусӧ, кытчӧдз майӧгъясыс эз кутны ӧтвесьтасын сулавны. Сӧмын сэки ышкиг-пушкигтырйи чышкыштісны пӧсялӧм чужӧмъяссӧ.
Но шойччыны некор. Кад нин чӧвтны заводитны. Со нӧ Ёгорей да Пиля заводитӧмаӧсь нин ваявны турун юръяссӧ. Аркадь да Ӧсьӧ зэв зіля кутісны маклавны турунсӧ сабри подулӧ, кытчӧ вольсалісны майӧгъяс увйӧм бӧрын кольӧм росъяссӧ. Тӧкӧтьӧӧн юр весьтӧдзныс нин кыпаліс сабриыд.
 — Тэджык! — горзӧ ӧтар боксяньыс Аркадь.
 — Тэджык! — оз сетчы сылы Ӧсьӧ. 
А аслыныслы нимкодьыс! Нимкодь сыысь, мый зэв ӧдйӧ кыптӧ налӧн сабриыс. Сідзкӧ, ошйысьыштны талун позяс бригадир водзын.
Но друг, видзӧдӧны кык друг да, налӧн сабриыд вальдыны-киссьыны кутіс. Весиг повзьынысӧ эз удитны. Мый нӧ тайӧ лои. Котӧрӧн локтісны сабри дорӧ Ёгорей, Пиля да Гашӧ. Видзӧдӧны да оз тӧдны, мый вӧчны.
Сэки сӧмын гӧгӧрвоис Аркадь, мыйла тадзи артмис.
 — Эк ми, кӧчамачьяс! — горӧдіс сійӧ. — Дорас сӧмын тэчим турунсӧ. А колӧ ӧд вӧлі и шӧрас шыблавны. Да и кад нин вӧлі пыклыны сійӧс.
Мый сэсся керан? Ковмис выльысь ставсӧ заводитны вӧчны. Коркӧ сёр рытын нин медбӧрын кыптіс жӧ сабриыд. Аркадь да Ӧсьӧ мичаа сыналісны сійӧс да кыпӧдісны сабри вылас ичӧтик Гашӧӧс. Мед пӧ отсалас сигӧртны. Кӧть и гӧрба кодь артмис том чӧвтысьяслӧн медводдза сабриыс, но найӧ эз казявны тайӧс. Нимкодь вӧлі, мый сійӧ сулалӧ да оз лӧсьӧдчы кодарланькӧ пӧрны. Сідзкӧ, ен сыкӧд, кутас сулавны. Мӧд сабриыд, дерт нин, мичаджык артмас. А татысь коркӧ тӧвнас асьныслы жӧ ковмас турунсӧ катлыны вӧла доддьӧн.
Шонді пуксигас нин Кузьтыпомса видз вылӧ локтіс верзьӧмӧн коктӧм Кирӧ. Вӧв вывсьыс лэччытӧг и кытшовтіс сабрисӧ да сэсся дженьыда, быттьӧ ошкигмоз, шуыштіс:
 — Нинӧм. Шогмас. Талунсянь позяс нин тіянлы чӧвтны...
Мӧд воас бара жӧ тайӧ видз вылас тешкодьтор артмис. Бара витнан другыс веськалісны Кузьты помӧ. Тайӧ пӧрйӧ верстьӧджыкӧсь, вир-яяджыкӧсь нин вӧліны. Да и сямныс воддза сертиыс содыштіс. Эз нин кольӧм вося мозыс нюжмасьны. Джын турунсӧ тӧкӧтьӧӧн и удитісны чӧвтны да шуисны кост вӧчыштлыны, пажнайтыштны. Ичӧтик Гашӧ ветліс ведраӧн ключ дорас кӧдзыд вала, бӧр локтіс котӧрӧн, чужӧмыс ыпъялӧ:
 — Кывзы, Аркадь! Сэні берегас, бадь пӧвстас кодкӧ кӧвтым кольӧма. Гашкӧ, кӧвтыштам юква вылад. Туруныд ӧд оз на удит...
 — Шмонитан али мый, — пузис быдсӧн Аркадь. — А бӧрас мый кутан висьтавны бригадирлы? Сійӧ миянӧс вильӧдӧмӧн вильӧдас, огӧ кӧ удитӧй талун эштӧднысӧ.
Видзӧдӧ зэв скӧрпырысь раммӧм Гашӧ вылӧ, но ӧд челядьыд челядь и эм. Аслас юрас пыр жӧ кутіс дурпоп моз мӧвп бергавны: а мый эськӧ и омӧльыс лоӧ, неуна кӧ кӧвтыштасны, кӧть нин юква вылӧ. Оз нин зэв бура нуръясьны найӧ. Став вын-эбӧссӧ кыскӧ гожся страдаыд. Гортаныс мунігӧн муртса кокъяснысӧ кыскӧны.
Сулалӧны Аркадь гӧгӧр Ёгорей, Пиля, Гашӧ да Ӧсьӧ да чӧла видзӧдӧны сы вылӧ, мый шуас налӧн том юрнуӧдысьыс. Чӧла сулалӧны. Кыв оз лысьтны шуны. А синъясас ӧти корӧм: мед нӧ инӧ лэдзлас гоз-мӧдысь кӧть кӧповтыштны Кузьтысӧ, мед нӧ вом кӧрнысӧ кӧть недыр кежлӧ вежласны.
Дыркодь видзӧдіс аслас ёртъяс вылӧ Аркадь да медбӧрын ньӧжйӧник шуис верстьӧ морт моз нин:
 — Мый сэсся вӧчан тіянкӧд. Но ветламӧй инӧ тӧкӧтьӧ кежлӧ. Сӧмын бӧрас кӧвтымсӧ бӧр важинас пуктамӧй. А то миянӧс грекуйтны кутасны.
Но тӧкӧтьӧыд тӧкӧтьӧӧн эз на помась. Чериыд эськӧ и сюрыштіс, но эз и тӧдлыны, кыдзи кадыс коли. Видзӧдлісны да, шондіыд увлань нин нёрӧ, а налӧн сабриыд эштӧдтӧм. Сэки и повзис Аркадь да кутіс тэрмӧдлыны ёртъяссӧ. Но кӧть кыдзи эз тэрмасьны, сідзи эз и эштӧдны сабрисӧ да сёр войын нин мӧдӧдчисны гортаныс. Шуисны аски водзджык волыны татчӧ да эштӧдны, мед коктӧм Кирӧыс эз тӧдлы. Но мӧд асывнас зэрмис да сэсся куим лун чӧж шлявгис-кӧтӧдіс мусӧ и васӧ. Коктӧм Кирӧыд, дерт жӧ, кытыськӧ кывлӧма чери кӧвтӧм йывсьыд да волӧма Кузьты помӧ, эштӧдтӧм сабри дінӧ.
Ӧні оз нин бура помнит Аркадий Иванович, кутшӧм кывъяс шуаліс бӧрынджык коктӧм Кирӧ зонъяслы. Найӧ сулалісны сы водзын муртса ловъяӧсь, пель йылӧдзыс гӧрдӧдӧмаӧсь. Медбӧрын, тыдалӧ, мудзис жӧ бригадирныс да дженьыда помаліс сёрнисӧ:
 — Сабриныд сотчӧ, тшынасьӧ. Ковмас разӧдлыны став турунсӧ, мичаа косьтыны да бӧр чӧвтны. Но энӧ чайтӧй, мый тіянлы та вылӧ содтӧд лун сета. Мукӧдкӧд тшӧтш кутанныд уджавны, а сійӧ сабрисӧ кӧть войнас помалӧй. Кужинныд грекӧ вӧйтчыны, кужӧй и грекнытӧ вештыны...
Код тӧдас, кыдзи ковмис мырсьыны гожся войясӧ Кузьты помын Аркадьлы да сылӧн ёртъяслы. Но вежон мысти зорӧдыс сулаліс стӧкан кодь, быттьӧ нинӧм эз и вӧвлы. И ӧнӧдз на Аркадий Ивановичлы окота шуны аттьӧалана кывъяс налӧн сэкся бригадирлы, коктӧм Кирӧлы, коді важӧн нин абу ловъя, тайӧ сьӧлӧмӧдз мӧрччана стрӧг сёрнисьыс. Веськыд, но бур кывъяс сійӧ аддзис налы. И водзӧ сёрнисӧ сэсся эз паськӧд. А вермисны ӧд сійӧ стрӧг кадад и дзескыдінӧ зонъясӧс пуксьӧдны. Но ставыс артмис лючки-ладнӧ. Эз сет коктӧм Кирӧ вӧрзьӧдны найӧс. Кӧнкӧ эм кӧ Енмыс, мед жӧ сетас кокни олӧм мӧдаръюгыдас тайӧ стрӧг, но веськыд оласнога мортыслы.
Но медся ыджыд тешкодьторйыс Кузьты помын лои коймӧд гожӧмнас. Сэки, зэрышталіс да, кузьсьыс-кузь, суксьыс-сук турун тані быдмис. Важ моз бригадирӧн вӧлі коктӧм Кирӧ, кӧть эськӧ фронт вылысь кутісны нин воавны ранитчӧмаяс. Коді кокпӧла, коді кипӧла. Но Кирӧыд босьтіс аслас сямлуннас, мывкыдлуннас. Тайӧ пӧрйӧ сійӧ эз нин велӧд зонъясӧс, кыдзи мый вӧчны. Эскис налы. Но колӧ жӧ вӧлі сідзи лоны. Уна турун вылӧ надейтчӧмӧн Аркадь да Ёгорей панісны воддза серти ыджыдджык сабри. Сӧмын бӧрынджык гӧгӧрвоисны ассьыныс ӧшыбканысӧ, кор турун юръясыс видз вылын кутісны помассьыны, а сабриыд сідзи эз и кай вывлань. Тайӧ кадас и воис чӧвтысьяс дінӧ бригадир. Сійӧ пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый найӧ неладнӧ вӧчӧмаӧсь.
 — Ті нӧ мый, смекайтчанныд сабри вылас, — ылысянь на заводитіс коктӧм Кирӧ. — Коді нӧ та ыдждасӧ тані панлывлӧ?.. Сісьтанныд ӧд став турунсӧ. Медводдза зэрыс жӧ сабритӧ подулӧдзыс кӧтӧдас.
Сэсся неуна лӧньыштіс да доймӧм коксӧ зыралігмоз бара крапкис:
 — Кыдзи кужанныд, но мед бур сабри вӧлі!..
Кыдзкӧ-мыйкӧ Аркадь да Ёгорей сыналісны нарманъясӧн сабрисӧ. Налы отсасисны и юр кыскалысьяс Пиля, Ӧсьӧ да Гашӧ. Но налӧн сабриыд колана выйӧдз сідзи эз и кай, кӧть эськӧ и ёнакодь векняліс. Но сэсся и сынавнысӧ нин эз кут позьны. Сідзи и колис сулавны тайӧ гожӧмнас Кузьты помын Аркадьӧн да Ёгорейӧн чӧвтӧм джынъя сабриыс. А сиктын кутшӧмкӧ ёсь кывъя удитӧма нин шуны: Кузьты помын пӧ кайтӧм сабри сулалӧ. Мыйта пӧ ноксьӧмаӧсь сэні витӧн, сідзи абу и кайӧма сабриыс.
И кымынысь на та бӧрын ӧтлаын пукалігӧн сиктсаяс шмонитігмоз шыӧдчывлісны Аркадь да Ёгорей дінӧ. Кодкӧ пукалысьяс пиысь заводитас Аркадейлань либӧ Ёгорейлань бергӧдчӧмӧн:
 — Ноко, вай висьталышт, мыйла нӧ Кузьты помад тіян сабриныд эз кай. Мед нин кӧть бадь ньӧрсӧ улысас унджык тэчинныд. Эзджык эськӧ сэтшӧма тӧдчы.
А мукӧдыс нюмъялӧмсорӧн дасьӧсь нин кывзыны Аркадьӧс либӧ Ёгорейӧс. Тайӧ здукас зонъяс кӧть му пырыс мунасны. Но кытчӧ нӧ воштысян ас сиктсасьыд. Сідзи жӧ и лоӧ воча кыв пыдди шмонитӧмсорӧн висьтасьны. Мед нин инӧ пӧттӧдзныс сералыштасны. Гашкӧ, ӧдйӧджык вунӧдасны. Но эз вунӧдны. И сійӧ кадсяньыс Кузьтыпомса неыджыд видзсӧ кутісны шуны Кайтӧм Сабри Виддзӧн.
А ӧні со сійӧ пипуӧн да баддьӧн тырӧма. Некодлы нин оз ков тайӧ виддзыс, кытысь вердлывлісны сюрукъясӧс тулысъявылыс, кор бур туруныс эз нин кут тырмывлыны. Но ӧнія том йӧз пиысь ӧдвакӧ нин кодкӧ помнитӧ татшӧм нима видзсӧ, кӧні пуктывлісны турун Аркадь, Ёгорей, Пиля, Ӧсьӧ да Гашӧ. И та йылысь казьтыштӧм бӧрын шогӧдіс быдсӧн Аркадий Ивановичӧс. Тадзи ӧд со и вунӧ важыс. Быттьӧ нинӧм абу и вӧлӧма. А артавны кӧ мында вын-эбӧс воштӧма тайӧ видз вылас. И кодкӧ нӧ коркӧ бурӧн казьтыштас оз.
Кымын во коли сійӧ кадсяньыс. Аркадь быдмыштіс да муніс карӧ велӧдчыны. Сэсся пенсия вылас петтӧдз уна во уджаліс кывкутана удж вылын. Тані сійӧс ыдждӧдлісны Аркадий Ивановичӧн. Но сиктса ас коддьӧм войтырлы сійӧ сідзи Аркадьӧн, а бӧрынджык Аркадейӧн и коли. И таысь кыдзкӧ нимкодь весиг вӧлі Аркадий Ивановичлы: сідзкӧ, сійӧс оз на ӧтдортны сиктас, ас мортӧн на лыддьӧны. Но быдысь сиктӧ волігӧн Аркадий Ивановичлы кыдзкӧ яндзим вӧлі аскӧд тшӧтшъяяс водзас, мый быттьӧ пышйис коркӧ сиктысь карӧ, а эз кольччы татчӧ мошкоритчыны, мый со сійӧ ӧні мичаа вӧччӧмӧн волывлӧ чужанінас сӧмын шойччыштны. И аслас уджыс сылӧн муссӧ оз ёна зырт. А найӧ, томдырся ёртъясыс, тӧв и гожӧм нокӧны пыр сьӧкыд удж. И абу некутшӧм кокньӧд. Быттьӧ оз и инмыны налӧн сиктлы гӧгӧр мунысь вежсьӧмъясыс. Кӧть эськӧ мыйсюрӧ быттьӧ вежсьӧ жӧ бурланьӧ, но вывті нин ньӧжйӧ. И Ёгорей, и Пиля, и Ӧсьӧ эз мунны некытчӧ Аркадий Иванович моз, а кольччисны ас чужан сиктӧ. Пиляыс да Ӧсьӧыс абу нин ловъяӧсь. Сідзи и олісны гӧтрасьлытӧг. А кодӧс босьтан гӧтыр вылад, кор нывъяс верстяммыштӧм бӧрын ӧдйӧджык карлань зільӧны сетчыны. Лун и вой, тӧв и гожӧм мырсисны тракторъяс вылын. Ок и сюравліс жӧ налы и кӧдзыдыс, и няйтас лукйысьӧмыс, и доймалӧмыс. Сы пыдди мый нажӧвитлісны, сійӧс и сысъявлісны. Кытчӧдз мамъясыс вӧліны ловъяӧсь, кутчысисны на. А налӧн кулӧм бӧрын став горт олӧмныс киссис. Сэсся и висьӧм босьтіс кыкнаннысӧ, Пиляыс, буракӧ, ва йӧрданӧ шедлі йи пӧвстысь тракторсӧ перйигӧн. Ӧсьӧыс гажа юрӧн трактор улас веськавліс да инвалидӧн лоис. Кӧть эськӧ и эз на вӧвны ёна пӧрысьӧсь, но висьӧмыд оз тай юав. Кувтӧдзыс на коркӧ аддзысьліс накӧд Аркадий Иванович. Сулыштісны. Варовитыштісны. Коркӧясӧ казьтылісны.
 — А помнитан Кайтӧм сабри видз вылын уджалӧмтӧ? — юаліс сэки Аркадий Ивановичлысь Пиляыс.
 — Кыдзи нӧ ог? Мыйта ньылӧм сэки вӧлі кисьтӧма. Кымынысь пинявліс миянӧс коктӧм Кирӧыд, — серӧктыштіс Аркадий Иванович воча.
Но тайӧ аддзысьлігас ни Пиляыс, ни Ӧсьӧыс эз нин вӧвны важкодь збодерӧсь. Вӧйӧм син гуранъясаӧсь. Висьлӧс чужӧмаӧсь. Ӧвтіс насянь одеколон дукӧн. Аркадий Ивановичлы весиг эз эскыссьы, мый тайӧ гӧрбыльтчыштӧм, ротйысьӧм паськӧма мужичӧйясыс вӧліны коркӧ варыш кодь зонъясӧн. А ӧні со эновтчӧмаӧсь. Некодлы найӧ оз ковны. Некодлы абу наӧдз мог. Кӧть эськӧ ас кадӧ тайӧ йӧзыс вӧліны сиктыслӧн мыджӧдӧн. А ӧні сӧмын суседъясыс, гашкӧ, корсюрӧ и жалитыштласны. И нюкыртліс быдсӧн сэки Аркадий Ивановичлысь сьӧлӧмсӧ тайӧ паныдасьлӧм бӧрас. Быттьӧ кыліс нин сійӧ, мый медбӧръяысь аддзӧ ассьыс томдырся ёртъяссӧ.
А медся ичӧтыс на пиысь, Гашӧ, став вылас пӧ сьӧлыштӧма да кытчӧкӧ пӧ Россияӧ мунӧма кынӧмпӧтсӧ корсьны. И некод оз тӧд, кӧнӧ сійӧ, ловъя-ӧ, кулӧма-ӧ. Эз жӧ удайтчы сылы ас сиктас олӧмыс да оз-ӧ шудыс бокысь сюр. Со тай нӧ кымынӧн татшӧм шуд корсьысьясыс и налӧн сиктӧ волывлӧны. Недыр уджыштасны да бара нин кытчӧкӧ тӧв нырыс найӧс кыскӧ.
Сӧмын ӧтнаслӧн, Ёгорейлӧн, олӧмыс, позьӧ кӧ тадзи нин шуны, удайтчис. Кыдзи шуласны, гӧтыра и котыра. Челядьыслӧн нин челядь эмӧсь. И гортас ставыс дзим-дзурк. Сылы эськӧ татшӧм олӧмнас быттьӧ нинӧмысь нин майшасьнысӧ. Но и сійӧ со бӧръя кадас жугыльмӧма. Дерт, абу нин том. Корсюрӧ и висьыштлывлӧ. Гӧгӧрвоана, сиктад уджыд абу ма бӧчка дорын пукалӧм.
Тӧрыт на со Аркадий Иванович сулеяӧн пыраліс Ёгорей дорас. Гозъя буретш пывсьӧмаӧсь да сулеяыд и шогмис. Дыр пукалісны кыкӧн пызан сайын, казьтылісны важсӧ, вензисны и ӧнія олӧм йылысь.
 — Мый нӧ тайӧ миян олӧмас вӧчсьӧ, Аркадей, — шыӧдчис сэки Ёгорей сы дінӧ. — Ӧд миянлы коркӧ сы мында мойдісны, мый водзӧ лоас сэсся ставыс бур. Но со кымын во ола тані, а этша мый вежсис. Киссьӧмӧн киссьӧ сиктыс. Ачыд ӧд тӧдан. Этша коді олӧ ӧні пӧрысьӧдзыд. Со тай нӧ Троича дырйи шойна вылӧ ветлі да сэтчӧ бӧръя кадас сӧмын том йӧзӧс, кодъяслы эськӧ овны на да овны, гуалӧмаӧсь. Некодлы ӧмӧй ми сэсся огӧ колӧй?..
Кывзіс сэки Аркадий Иванович Ёгорейлысь бӧрдӧм гӧлӧсӧн норасьӧмсӧ да эз тӧд, мый вочавидзны томдырся ёртыслы. Сэк жӧ дыр мӧвпаліс сы йылысь, коді мыжа ставсьыс таысь. И воис юрас сылы мӧвп, мый налӧн сиктас войтырыслӧн олӧмыс коркӧя кайтӧм сабриыс кодь жӧ дзик. Пессьӧны-муткырасьӧны сьӧдас сиктсаяс, зільӧны кыпӧдчыны вывлань, но кодкӧ быттьӧ кутӧ найӧс, оз лэдз кайнысӧ. И найӧ эбӧстӧммӧм бӧрын бӧр усьӧны увлань. И бара заводитӧны кайны медбӧръя вын-эбӧссӧ зэвтӧмӧн. Но ставыс весьшӧрӧ. И сэки налӧн синъясын пестысьӧ помтӧм гажтӧмлун, помтӧм шоглун. И ӧттшӧтш кутшӧмкӧ веськодьлун шымыртӧ тайӧ сьӧдас пессьысь-муткырасьысьясӧс. И код тӧдас, волас оз коркӧ талы помыс.


Мыйла дженьыд нэмаӧсь ми
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 60-69 лб.>

Шойнаыс сиктсянь неылын, Эжвасянь пырысь куръя берег пӧлӧн кыпӧдчысь джуджыд мыльк вылын. Уна-уна во нин татчӧ гуасьӧны. Гежӧдіник пожӧмъяс коластын помтӧг сулалӧны важ и выль крестъяс, обелискъяс. Векджык шойна вылас овлывлӧ чӧв-лӧнь, кодӧс торклывлӧ сӧмын татчӧ поздысьӧм ракаяслӧн гораа кравзӧмыс да корсюрӧ гуасигъясӧн сиктса аньяслӧн лыддьӧдлӧмӧн бӧрдӧмыс. А мукӧд пӧраӧ татчӧ кежавлӧны сӧмын ӧтка-ӧтка войтыр, медым казьтыштны нэмъяс кежлӧ унмовсьӧмаясӧс.
Быттьӧ торъя олӧмӧн олӧны сиктыс да шойнаыс. Быттьӧ некутшӧма абу йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдыскӧд. Но дзик быдӧн таті прӧйдитігӧн век жӧ бергӧдчылӧ шойналань да то кыдзкӧ веськодьпырысь, то жугыльпырысь мӧвпыштлывлӧ, мый воас коркӧ кад да и сылы ковмас водны татчӧ жӧ кыз му улӧ. Но таті прӧйдитӧм бӧрын пыр жӧ вунӧ сьӧлӧм кырлӧдлана мӧвпыс. Некор мӧвпавны мӧдаръюгыд йывсьыс. Овны на колӧ, пока овсьӧ. Ставыс ас кадӧ воас. Сӧмын век жӧ жаль, мый сэтшӧм дженьыд мортыслӧн му вылын олӧмыс. А унаӧн и налы сетӧм нэмсӧ нӧшта на дженьдӧдӧны. То ли ачыс мортыс, то ли кодкӧ таысь мыжа. Эз-ӧ та вӧсна бӧръя кадӧ йывмыны кут коркӧя зэв ыджыд сиктыс?...
...Луныс вӧлі букыш, корсюрӧ войтасис да тайӧ пӧрйӧ ӧти бӧрся мӧд чери кыйысьяс сетчисны сикт шойна увса куръя береглань, кӧні позис дзебсьыны буситысь посньыдик зэр войтъясысь коз лапъясӧн вевттьӧм чомторйын. Но кельчиӧн да сынпиӧн озыр куръя тайӧ пӧрйӧ вӧлі быттьӧ кулӧма. Эз весиг некутшӧма дӧбӧдлы табъяссӧ. Вуграсьысьяс чукӧртчисны чом дорӧ да пуксялісны пузьӧм чай виччысигмоз пашкыр коз улӧ пестӧм бипур гӧгӧр. Вочасӧн кутіс рӧмдыны. Важ моз рудов енэжсянь быттьӧ пож пыр кисьтіс посни, арся кодь зэр. Джуджыд мыльк вывса шойна вылын рытъя рӧмыдас муртса тыдыштісны сьӧдасьӧм крестъяслӧн мыгӧръясыс. Зэр пырыс сэтчань корсюрӧ видзӧдлывлігӧн кажитчис, быттьӧ тайӧ крестъясыс ловъяӧсь да вӧрӧны. А здук-мӧд мысти на улысь петасны нэмъяс кежлӧ унмовсьӧмаяс да кутасны чӧла копрасьны бипур дорын пукалысьяслы. Гашкӧ, буретш сы вӧсна, мый орччӧн мыльк вылын паськӧдчӧм шойнаыс аслысногӧн личкис бипур гӧгӧр пукалысьяс вылӧ, найӧ талун эз вӧвны уна сёрниаӧсь. Кодсюрӧлы юрас збыльысь волісны гажтӧм мӧвпъяс сы йылысь, мый и найӧ кутшӧмкӧ кад мысти сэтчӧ веськаласны. Но, дерт, и букыш поводдяыс отсаліс пестыны татшӧм сикас гажтӧм мӧвпъяссӧ. Та вӧсна чай юыштӧм бӧрын чери кыйысьяс эз нин панны ас костаныс помтӧм сёрнияс, а пыр жӧ водалісны чомйӧ, мед рытъя войнас кӧ нинӧм эз удайтчы кыйны, кӧть водз асывнас вуграсьыштны.
Сӧмын ӧтнас пӧрысь чери кыйысь, сиктса ногӧн кӧ Ёгор Вась, важ моз чӧла пукаліс бипурлань мышкыртчӧмӧн да дугдывтӧг пестіс ассьыс каллянсӧ. Унмыс пӧрысьявылыс эз нин лок. Узьсьӧма, слабог, ассьыс пайсӧ тайӧ олӧмас. Ӧні, быттьӧ олӧма пастук, видзис томджык узьысьяслысь унсӧ. Мед инӧ шойччыштасны югдытӧдзыс, гашкӧ, мыйкӧ буртор асылыс ваяс. Эз нин уна коль сэтчӧдз. А сійӧ сэк кості узьысьяслы выль чай пузьӧдас.
Но и Ёгор Васьлӧн мӧвпъясыс сідзжӧ бергалісны тайӧ шойна гӧгӧрыс. Быттьӧ шойнаыс мырдӧн тшӧктіс видзӧдлыны ас вылас да казьтыштны татысь мунӧмаясӧс, сійӧс, мый абу нин сэтшӧм кузь мортыдлӧн олӧмыс. Кӧть эськӧ унатор нин аддзыліс пӧрысь чери кыйысь шонді увсьыс, нинӧмӧн нин сійӧс он шензьӧд. Но тайӧ пӧрйӧ збыльысь сылӧн сьӧлӧмыс мыйыськӧ нормис. Абу, абу нин зэв ылын кадыс, кор и сійӧ тайӧ джуджыд мыльк вылас веськалас. Дерт, окота на олыштны таладор югыдас. Эз на пӧт олӧмсьыс. Но ӧд он тӧд, мый лун-вой вайӧ. Со сэні узьысьяс пиысь кымынӧн кӧсйылісны дзор юрсиӧдз овны. Но эз тай ло на ног. Енмыс унаӧс водзджык ас дорас босьтіс.
Мӧвпалӧ та йылысь пӧрысь чери кыйысь и ачыс аслыс шензьӧ. Мыйла нӧ эськӧ сідзи артмӧ свет вылас? Мортыс эськӧ быттьӧ помтӧг овны чужӧ. Шондіа олӧмнас, лун югыднас нимкодясьны. Но ӧти со сирӧд мыр кодь збыльысь сё арӧсӧдз, гашкӧ, олӧ да олӧмсьыс весиг умӧ, а мӧдлы кості лоӧ кувны. Кӧть эськӧ и сылы колӧ вӧлі дзор юрсиӧдз овны. Но тшӧкыда ӧд мӧдаръюгыдӧ водзджык мунысьыс ачыс мыжа, мый эзджык ов сідзи, кыдзи колӧ, эзджык видзчысь быдсяма неминучасьыс. А тӧдіс кӧ эськӧ та йылысь, колӧкӧ, и мӧд ногджык ставсӧ вӧчис. Но абу тай сетӧма тӧдны, мый водзвыв быдӧнкӧд лоӧ.
Со и этайӧ зырымбедьясыс, чомйын узьысьясыс, кодъяс дорын Ёгор Вась пӧль нин, збыльысь ӧмӧй кужасны мӧвпыштлыны, мый водзӧ лоӧ накӧд? Унджыкыс талунъя лунӧн, водзӧ йылысь мӧвпыштлытӧг велалӧмаӧсь овны. Но тӧдӧ пӧрысь чери кыйысь, мый оз быдӧн на пиысь ассьыныс дзор юрсинысӧ аддзывны. Рӧкыд коркӧ-некоркӧ суас татшӧмъястӧ. Ӧткымынӧс на пиысь Енмыс быттьӧ торъя пасӧн нин пасйӧма. Кутшӧмкӧ ногӧн гӧгӧрвоӧ тайӧс Ёгор Вась, но непӧштӧ кодлыкӧ, весиг аслыс гусьӧн полӧ висьтавны, и код тӧдас, кытысь сійӧ та йылысь тӧдмаліс. Бӧръя здукас эськӧ буретш тайӧ войтырыс кутасны жӧ унатор гӧгӧрвоны, да сёр нин лоӧ. А сылӧн, Ёгор Васьлӧн, овсьӧма нин. И завидьыс нин мукӧд вылӧ оз пет. И каитчыны мыйыськӧ абу нин окота. И казьтыштны эм мый. И бурыс, и омӧльыс вӧвлі. А век жӧ мӧд олӧм кӧ Енмыс сылы сетас, пӧжалуй, ӧнія мозыс жӧ олас, бур да омӧль костын. Сӧмын, гашкӧ, нӧшта на сюсьджык лоас. Мӧд ногӧн он и вермы тайӧ му вылас, кӧсъян кӧ правнукъясӧс виччысьны.
Но кӧнӧсь нӧ, кӧнӧсь, райынӧсь али адынӧсь найӧ, кодъяскӧд ӧти кадӧ Ёгор Вась чужліс-быдмыліс?.. Сійӧ со ачыс нэм чӧж мырсис, быдтысис, война вылӧ ветліс, ӧні пӧльӧн шуысьыс нин кымын эм. А найӧ, сылӧн коркӧя зэв уна ёрт, кымын во нин тайӧ мыльк улас куйлӧны.
Мӧвпалӧ на йылысь чери кыйысь и быттьӧ ловъяӧсь сувтӧны сылӧн синъяс водзӧ вӧвлӧм ёртъясыс. Сідзи и видзӧд, бипур гӧгӧр пуксяласны да помтӧм сёрни асланыс ловъя дырся олӧм йывсьыныс заводитасны. Тайӧ мӧвп бӧрас и збыльысь шуштӧм лолі Ёгор Васьлы. Но кытчӧ нӧ сэсся воштысян татшӧм мӧвпъяссьыс? Вӧліны-вӧліны сійӧ йӧзыс Ёгор Васьлӧн олӧмын...
Гашкӧ, тайӧ узьысьясыс оз тӧдны-а, овлісны налӧн сиктын кык ёрт — Педьӧ да Рӧдьӧ. Ема-суниса кодьӧсь. Кытчӧ ӧтиыс, сэтчӧ и мӧдыс. Кӧть эськӧ мый найӧс и йитіс? Педьӧыс — раминик кукань. Рӧдьӧыс чань вӧв кодь удал да визув. Педьӧлысь кыв он кывлы. Синмад оз шыбитчы ни. Эм-ӧ, абу-ӧ сійӧ свет вылас. А Рӧдьӧлӧн ёсь гӧлӧсыс быдлаын медводз кылӧ. Нинӧмысь оз пов. Би пыр кӧть ва пыр мунас. Педьӧ эськӧ шулас жӧ аслас муртса кывмӧн гӧлӧснас:
 — Видзчысь, колӧкӧ, Рӧдьӧ, мед эз ло мыйкӧ тэкӧд. Абу ӧд нин челядь. Оз ков сэтшӧма вильшасьны...
А мӧдыс сӧмын югнитлас сы вылӧ синъяснас:
 — Вешйы татысь, полысь шырпи, эн скӧрмӧд менӧ. Ачыд кӧ тірзян, менӧ кӧть нямӧд туйӧ эн пукты.
И оз ӧд ёна дӧзмы Педьӧыд тайӧ кывъяссьыс. Велалӧма збой ёрт дінас. Здук-мӧд кежлӧ эськӧ дузмунлас жӧ, видзӧдан да бара нин Рӧдьӧыскӧд орччӧн. Но видлы кодкӧ ӧбӧдитны Педьӧӧс. Рӧдьӧ медводз котӧрӧн локтас да сэтшӧм пуж петкӧдлас другсӧ ӧбӧдитысьяслы, мый мӧдысь сэсся он кӧсйы.
А суис жӧ тай рӧкыд Рӧдьӧтӧ. Абу, тыдалӧ, весьшӧрӧ Педьӧыд тшӧктылӧма сылы видзчысьыштлыны. Да ӧд тешкодя ставыс и артмис. Мунасны кык ёрт ытва дырйи кулӧмъяс видлавны. Бӧр гортӧ локтігӧн зэв кузь куръя ковмас кытшовтны. Рӧдьӧыд и шуас: ог жӧ пӧ ӧд асывъя моз кытшлавны кут. Лун джын пӧ та вылӧ вошӧ. Педьӧ заводитлас такӧдны Рӧдьӧтӧ: ваыс пӧ кӧдзыд да вӧян. Мӧдыс тайӧ кывъяс бӧрад нӧшта на ярмас. Мун пӧ, полысь шырпи, колӧкӧ, кытшлав, а ме пӧ весьтас чужйыштча. Видзӧдлам пӧ, кодным водзджык гортӧ воам. Тӧдӧ нин ёртсӧ да нинӧм сэсся оз шу Педьӧыд, кытшолӧн мӧдӧдчас. А Рӧдьӧыд сідзи оз и во гортас. Педьӧӧс весиг милицияӧ та вӧсна кыскавлісны. Мыждыны кӧсйисны. Мӧдыс сӧмын шензис: кыдзи нӧ пӧ ассьым медбур другӧс вӧйтны верми. А Рӧдьӧыдлӧн шойыс сюрас сӧмын ва ямӧм бӧрын бадь кустъяс пӧвстысь. Удал мортыдлӧн йи кодь кӧдзыд ваад вирыс сувтӧма. Ок и ёна сэки шогсис Педьӧыд. Вир синваӧн бӧрдіс. Тӧді кӧ пӧ эськӧ, эг жӧ лэдз весьтасавнысӧ. Но киссьӧм ватӧ он нин курав. Да и быдӧн сэки гӧгӧрвоис, мый Рӧдьӧыд ӧдвакӧ эськӧ кывзысис Педьӧлысь. Сэтшӧм нин сылӧн морттуйыс вӧлі. Со аслас смеллун вӧснаыс и муніс мӧдаръюгыдас.
А Педьӧыд ӧні на ловъя. Ыджыд война вылӧ ветліс и, кӧть полысь шырпиӧн сійӧс вӧлі шуӧ Рӧдьӧыд, орденӧн на бергӧдчыліс. Ӧні со пӧрысьӧ-нэмӧ карын ныв дорас олӧ. Вермас лоны, Ёгор Васьлысь на мӧдаръюгыдас мунігӧн синъяссӧ тупкас. Со сійӧ кутшӧм Педьӧыд, раминик шырпиыд. Збыльысь кӧ, кутшӧм нӧ сійӧ шырпи. Оліс этш тӧдӧмӧн, эз ыкшаась. Татшӧмъясыд тай оз сэтшӧм ёна синмад шыбитчыны. А видзӧдлан да, наысь тӧлкыс унджык овлӧ. И гӧгӧрвоис кӧ эськӧ сэки сійӧс Рӧдьӧ да кужис кывзысьны сылысь!..
А коді эз тӧдлы налӧн сиктысь Ыджыд Валяӧс? Сы кодь бур плӧтникыс сиктас эз вӧвлы. Босьтчас кӧ кодкӧ керка-карта тшупны, быть нин тӧлк вылас сійӧс корас. Кымын мича стрӧйба сы отсӧгӧн сиктын кыптіс да мыйта на эськӧ вӧчис тайӧ мортыс. Сӧмын тай, мыйлакӧ, эз жӧ ладмы сылӧн олӧмыс. Гӧтрасьліс и быдсӧн. Но быттьӧ сьӧд кань сэсся вуджис гозъя коласті. Регыд мысти бӧр торйӧдчисны. Сы бӧрын Ыджыд Валяыд пыр тшӧкыдджыка кутіс видлавны курыдтортӧ. Та помысь и эштіс.
... Сентябр помын тайӧ лои. Мыйлакӧ тай сиктын лавкаыс пӧдса вӧлӧма. Пемдігӧн нин Ыджыд Валяыд мӧдӧдчас мӧдлапӧв посёлокӧ винала. Кыськӧ и веткитӧ аддзас. Бӧр локтігас нин, оз тырмы терпенньӧыс да, веськыда сулея помсьыс кутас чурскыны. А мыйӧн юрад воыштас, ставыс веськодь лоӧ. Оз нин вадорсянь кайысь чуклялысь туйӧдыс, а весьтас мӧдӧдчас, буретш кадъя нюр вомӧн. Кӧть эськӧ сиктса морт, тӧдӧ, мый арся зэръяс бӧрад сэті и садь юраыс оз смелмӧдчы вуджны. Буретш нюр шӧрас и сибдӧ. Кыр йыв керкаясын олысьяс кывлӧмаӧсь Ыджыд Валяыдлысь горзӧмтӧ, но чайтӧмаӧсь, мый каститчӧ налы. Да и пӧрысь пӧль-пӧч сӧмын ёнджыкасӧ кыр йылас олӧ. Коді на пиысь пемыд войнад кытчӧкӧ смелмӧдчас петны? Гашкӧ пӧ, и збыльысь омӧльясыс повзьӧдчӧны. Но кодкӧ сэтчӧс олысьяс пиысь бӧрынджык висьтавліс, мый бура дыр пӧ горзӧм шыыс кыліс: «Бур йӧз, мездӧй менӧ! Отсалӧй петны!» Мӧд лунас пастукъяс аддзасны Ыджыд Валятӧ нюр шӧрысь. Но мортыд кын нин. Абу эськӧ и пыдӧстӧм нюрыс. Но юыштӧм бӧрад мыйта кӧть абу пессьӧма, сідзи и абу вермӧма петны. Орччӧн и вина тыра сумкаыс да джынъялӧм сулеяыс. Чайтіс шонтысьыштны сы отсӧгӧн, кокньӧдчыштны. Но со тай мӧдарӧ артмис. Сы бӧрын сиктас прамӧй плӧтникыс эз коль. Кымын во прӧйдитіс сійӧ кадсяньыс, а сиктсаяс ӧнӧдз бур кывйӧн казьтылӧны Ыджыд Валятӧ. Сы мында бурсӧ йӧзыслы вӧчис да кості муніс...
Пӧшти сідз кымын жӧ лои Якӧ Пантилькӧд, Ёгор Васьлӧн бур ёрткӧд. Кывйысла некор зептас эз пыравлы. А дерт, му пырыс и ва пырыс прӧйдитлӧма да. Но винаыд жӧ тай и помаліс морттӧ. Кӧть эськӧ кутшӧм варышӧн вӧвлі. Но кодкӧ быттьӧ шуӧма вӧлі, мый оз жӧ ёна пӧрысьӧдз ов.
Пенсия сетан лунас лавкаӧ котӧртлас. Но дыр тшыгйӧдчӧм бӧрад ӧти гӧрд сулеяыд этша лоӧ. Марья гӧтырыс эськӧ ропкӧдчыны жӧ кутас да. Тырмас пӧ нин, пӧрысь выжыв. Пезьдан пӧ кытчӧкӧ. Но коді нӧ вермас сувтӧдны гажа юра мортӧс. Воыштӧма кӧ нин вомкӧтшад, колӧ быть усьтӧдз юны. И быттьӧ тшукисны сэки Якӧ Пантильыдлы Марья гӧтырыслӧн кывъясыс. Мӧдӧдчас орчча сиктӧ. Ас сиктас лавкаыс пӧдлассьыны удитӧма. Босьтас сулеятӧ да веськыда лавка кильчӧ вылас и гулькнитас. Вузасьысьыд шулас жӧ эськӧ сылы: мун пӧ, ен могысьӧн, гортад да сэні пӧ ю. Но гажа юра мортыдлы збыльысь ставыс веськодь. Сэсся сэтчӧ и унмовсяс. А кадыс сёр нин вӧлӧма да некод оз казяв. Сідзи лавка кильчӧ вылас и турдас.
Ок-ок-ок! Жугыля мӧвпалӧ Ёгор Вась да кымын мортӧс мӧдаръюгыдас винаыд кыскис сӧмын налӧн абу ёна ыджыд сиктысь. Унаысь шензьывліс сійӧ и эз вермывлы гӧгӧрвоны, мыйла тадзи артмӧ, мыйла йӧзыс видзчысьнысӧ оз кужны, али нӧ оз кӧсйыны. Збыльысь али мый сідзи шуӧма Енмыс налы овнысӧ. Со и косьмыны кутісны ӧткымын рӧдлӧн вужъясыс. И оз нин быдмы-паськав ачыс сиктыс. А мӧдарӧ, ичӧтмӧ, чинӧмӧн чинӧ и олысьыс, и керка лыдыс.
Но сӧмын-ӧ винаыс мыжа, мый дженьыд нэмаӧсь йӧзыс? Кымын мукӧд сикас неминуча вӧлі сиктсаяскӧд Ёгор Вась олігчӧжӧн.
Кыдзи ӧні помнитӧ пӧрысь чери кыйысь сійӧ гожся жар лунсӧ, кор буретш мӧдлапӧлын чӧвтӧ вӧлі. Друг лун шӧр гӧгӧрыс рытыввывсянь кутіс кыпӧдчыны ыджыд сьӧд кымӧр. Дугдывтӧг гымалӧ-чардалӧ. А сэсся тай кыдзи кутіс кисьтны ведраысь моз. Турун пуктысьяс дзебсисны чомйӧ. Виччысисны, кор зэрыс кобас. Сӧмын видзӧдӧ Ёгор Вась да абу на пӧвстын Ӧдӧття, томиник нывбаба, коді ылысса лоскын вӧлі куртӧ. А сэсся друг видзӧдӧ чом ӧдзӧс пырыс да аддзӧ, кыдзи чомлань котӧртӧ Ӧдӧттяыд. Тыдалӧ, падмылӧма да абу удитӧма мукӧдкӧд тшӧтш петны чом дорӧ. Сэки горзыны кутіс Ёгор Васьыд Ӧдӧттялы:
 — Эн котӧрт, йӧйӧй! Ньӧжйӧник мун! Лыяс чардбиыд!
Но кылас ӧмӧй тадзи чардаліг-гымалігӧн садь быртӧдз повзьӧм нывбаба. А Ёгор Васьлӧн сьӧлӧмыс сідзи и тіпкӧ, быттьӧ тӧдӧ нин, мый кутшӧмкӧ лёктор вермас лоны. А ачыс дугдывтӧг Енлы кевмӧ, мед нинӧм жӧ оз ло. Медбӧрын чом дорӧ матыстчигӧн нин кыліс жӧ эськӧ Ӧдӧттяыд Ёгор Васьлысь матькӧмсорӧн горзӧмсӧ да сувтовкерліс быдсӧн. Но буретш сійӧ здукас нывбабалӧн юр весьтын енэжыс веськыда потіс, сэтшӧм югыд би ыпмунліс, а сэсся тай кыдзи пель чунӧдана шыясӧн сяркмуніс, муыс быдсӧн вӧрзьыліс. Видзӧдӧны повзьӧмпырысь чомйӧ дзебсьысьяс, а Ӧдӧттяыд пласьтвидзӧ-куйлӧ муас. Унаӧн муртса эз весьӧпӧрны повзьӧмысла тайӧс аддзылӧм бӧрын. Медся смелъясыс эськӧ котӧртісны жӧ Ӧдӧття дінӧ, но сідзи нинӧмӧн эз и вермыны отсавны. Тыдалӧ, колӧ вӧлі Енмыслы тайӧ нывбабаыслӧн лолыс. Шулывлӧны тай, мый сійӧ ас дорас босьтӧ му вывсьыс медся колана да медся муса ловъяссӧ. Сиктын зэв дыр казьтылісны тайӧ лоӧмтор йывсьыс. Ӧд оз нин сэтшӧм тшӧкыда чардбиыд лыйлы морттӧ... А нывбабаяс пасъясьлісны быдсӧн, мед кӧть найӧс да налысь матыссаяссӧ видзас Енмыс татшӧм неминучасьыс.
...Ёгор Васьлӧн юрын пыр выль и выль серпасъяс сійӧ важся олӧмсьыс бергалӧны. Он нин колӧкӧ казьтыв. Но кор тай, мыйлакӧ, бергӧдчылан коркӧя олӧм дінас, некыдзи он вермы тӧкӧтьӧӧн мынтӧдчыны сійӧ важсясьыс, быттьӧ черань вез моз гартчӧ тэ гӧгӧр, быттьӧ нарошнӧ дэльӧдӧ тэнӧ.
Помнитӧ на Ёгор Вась сиктысь медся удал зонъяс пиысь ӧтиӧс, Вань Митьӧс. Шоперӧн уджавліс. Быдлаӧ востер. Быдӧнкӧд кужліс сёрнитны-варовитны. Сиктса нывъяс сы бӧрся кӧлысьӧн вӧтлысисны. Унаӧн завидьтісны Вань Митьлӧн бать-мамлы. Зэв пӧ прамӧй детина быдмис да пӧрысьӧ-нэмӧ пӧ найӧс дӧзьӧритысь-лелькуйтысь лоӧ. А ставыс мӧдарӧ бергӧдчис...
Код тӧдас, кытысь воис налӧн сиктӧ тайӧ лӧз синъяса медичкаыс. Но сійӧ тӧкӧтьӧӧн кольмӧдіс став сиктса зонмыслысь юрнысӧ. Тшӧтш и Вань Митьлысь. Кыдзи ӧд кужис краситчыны-баситчыны да дзирнясьны! Кытысь нин сиктса нывъяслы вӧтчыны кутшӧмкӧ карса бӧрся. Буретш Вань Митьӧс и бӧрйис лӧз синъяса медичкаыд. Сёрниыс мунӧ нин вӧлі свадьба йылысь. Но сэк кості нывтӧ вуджӧдісны мӧдлаӧ, некымын дас километр сайӧ. И Вань Митьӧс сиктысь позис аддзывлыны сӧмын луннас. А мыйӧн рыт кутас матыстчыны, пыр и журкнитас машинанас аслас медичка дінас. Омӧльтчис. Дзикӧдз косьмис. Вомсьыс чигаркасӧ оз лэдзлы. Мам-батьыс шуӧны нин вӧлі сэки: эновтчы пӧ аслад медичкасьыд, сӧмын пӧ пӧртмалӧ тэнсьыд синъястӧ, асланым сиктын пӧ нылыс тырыс, быдӧн пӧ тэ сайӧ мунас. Но татшӧм сикас шуасьӧмъяс бӧрас Вань Мить сӧмын мурч курччывліс пиньяссӧ да нӧшта на зумыштчыліс.
А на костын и збыль мыйкӧ эз кут ладмыны. Тайӧс позьӧ вӧлі казявны Митьлӧн пыр шог чужӧм серти. Бӧрынджык нин кывсис, мый медичкаыд выльлаад выль другӧс лӧсьӧдӧма да ӧні зільӧ ӧтдортны Вань Митьтӧ, а мӧдыс оз кӧсйы сетчыны.
Но медбӧрын Вань Митьыд абу жӧ вермӧма терпитнысӧ. Пузьӧма сьӧлӧмыс. Водз тулысын тайӧ вӧлі. Веськӧдчас ӧтчыд машинанас лӧз синъяса медичка дінад лун шӧр лунӧ да буретш суас сійӧс выль другыскӧд. А колӧ шуны, мый мортыд вӧралысьӧн вӧлі да кабинаас век пищаль новлӧдліс. Пищальсьыд и сизьдӧбтас кыкнанныслы, а сэсся ӧдйӧджык гортас локтас да аслыс юр чашкаас лыяс. Позис, дерт, и збыльысь ас сиктысь нывтӧ аддзыны, но он тай тшӧкты том сьӧлӧмыдлы.
Но, шуам, Вань Митьыд радейтчӧм вӧсна олӧмсӧ помаліс. А коді нӧ тшӧктіс Дзоля Васькалы, армияысь неважӧн на воӧм зонлы да том верӧслы, сюйны юрсӧ петляӧ? Шопералӧ жӧ вӧлі. Ӧтчыд командировкаысь локтігӧн пӧрӧма машинанас. Мыйыс ӧд оз овлы олӧмас? А совхозса директорыд Дзоля Васькатӧ скӧр йывсьыд повзьӧдӧма: ковмас пӧ нэм чӧжыд тюрмаын пукавны машина жугӧдӧмсьыд. Мӧдыс и збыльысь повзьӧма. Кыдзи нӧ сідзи: том мортлы, сӧмын на заводитіс овны, и ковмас тюрмаӧ пуксьыны? Кутшӧм синъясӧн сійӧ йӧз вылас та бӧрын кутас видзӧдны? А некод эськӧ Дзоля Васькаӧс эз и дивит. Да и машинаыс эз нин вӧв сэтшӧм ёна жугалӧма. Сӧмын тай том дӧваӧс да дугдывтӧг бӧрдысь мамсӧ ас бӧрас колис...
И синва петмӧн мукӧддырйи жаль овлӧ сыысь, кымын татшӧмыс, дженьыд нэмаыс, налӧн сиктысь. Лыддьӧдлӧ найӧс ӧні ас кежысь Ёгор Вась да весиг кутшӧмкӧ шемӧс босьтӧ сійӧс. Колӧ жӧ тадзи лоны? Коді нӧ эськӧ тшӧктіс Ёгор Проньӧлы муртса на сувтӧм Эжва вомӧн тракторӧн вуджны. Медвизулінас ӧд, кӧні вӧсни на йиыс, и вӧйи тракторнас. Либӧ со Вась Педь буретш ю воссьӧм водзвылын мӧдлапӧлӧ жӧ вуджӧма чери кыйны да бӧр локтігас рыӧ веськалӧма. Сідзи эз и сюрлы шойыс. Водз ковмис мунны мӧдаръюгыдас и Ладьӧ Илелы. Позис чайтны, мый сё арӧсӧдз олас. Багатыр кодь вӧлі. Но веськалас пӧрӧдчигӧн пу улӧ. Вирӧн кутас сьӧласьны. Некытчӧ оз шыӧдчыв. Чайтас, ачыс прӧйдитас. Коркӧ дыр мысти эськӧ врачтӧ корас, но сёр нин...
Помтӧг кӧть лыддьӧдлы татшӧм войтырсӧ. Збыль али мый Енмыс ёрӧма сылысь сиктсаяссӧ, мед ачыс сиктыс ӧдйӧджык тыртӧммис?..
Бергӧдчылӧ Ёгор Вась чомйын узьысьяслань да сӧмын дивитана нюммуныштӧ. Кужасны ӧмӧй этайӧяс гӧгӧрвоны пӧрысь мортӧс? Сійӧ со тадзи бипур дорын пукалігъясӧн накӧд сёрнитлывлӧ олӧм йывсьыс. Найӧ эськӧ и кывзӧны пӧрысьтӧ, но мукӧддырйи ставсӧ серамӧ бергӧдны дасьӧсь. Оз радейтны томъясыд, кор найӧс велӧдны заводитӧны. Ӧнія войтыр ӧд. Некодлы нин оз эскыны. Сӧмын ас выланыс надейтчӧны. Мед инӧ эськӧ да. Коркӧ абу грек и сійӧс, олӧма мортӧс, кывзыштны. А олӧмыд ӧд со этайӧ бипурыс кодь жӧ. Пока пескыс эм, яра ыпъялас. А сэсся вочасӧн дзикӧдз раммас да кусас. Сідз жӧ и мортыд. Пока том, тырыс вын-эбӧсыд. Ставыс веськодь. А сэсся вочасӧн вошны кутӧ пытшкӧсса выныд. Быттьӧ сьӧлӧмнад асьтӧ и томӧн на кылан, но абу нин важ кодьыс. И колӧ асьтӧ видзыштны. А миян ӧд кыдзи артмӧ. Медбӧръяӧдзыс эновтчам. А кватитчан да, сёр нин. И мед эськӧ оз жӧ ёна со тайӧ оньӧстӧм на войтырыс ышнясьны, асьнысӧ сэтшӧм вылӧ лэптыны. Жальӧсь ӧд. Найӧс сійӧ жӧ виччысьӧ. Сӧмын гӧгӧрвоасны оз коркӧ-а?
Сійӧн и этша сы арлыдаыс. А кор пӧрысьӧдз олан, сэки быттьӧ и олӧмыд абу нин сэтшӧм жаль. Гӧгӧрвоан жӧ, мый мӧд олӧм сэсся оз ло. И миритчӧ тай сьӧлӧмыд, мый ковмас и тэныд мунны татысь. И нюммунӧ быдсӧн Ёгор Вась, кор казьтыштӧ, кыдзи кулі налӧн сиктысь медся пӧрысь Кирӧ пӧль. Гашкӧ, сё арӧса нин вӧлі. Куш юра. Ыджыд дзор тошка. Пыр нюмсера. Быдӧн чайтіс, мый дыр на олас. А сійӧ ӧтчыд вӧтасьӧма, мый тавой кулас. Тшӧктӧма пывсян ломтыны. Пывсяс-мыссяс. Еджыд дӧрӧм-гач пасьталас. Румка вина на юас. Сы бӧрын и шуас аслыс: сэсся пӧ позьӧ и кулыштны, тырыс кодь пӧ нин олі тайӧ свет вылас да нинӧм вылӧ пӧ нин забедуйтчыны. Водас крӧватьӧ да регыд мысти и збыльысь нэм кежлӧ унмовсяс. А гӧтырыс, варов Дарья, сёр рыт нин да некодӧс весиг оз кор. Сӧмын шуас: медбӧръяысь пӧ орччӧн верӧс дорӧ водла, ловъя дырйиыс пӧ сыысь эг повлы, а кулӧмаыд пӧ нинӧм нин менӧ оз вӧч. И водас орччӧн. Ёна радейтлісны ӧта-мӧднысӧ. Эз жӧ тай дыр Кирӧ пӧль кулӧм бӧрас и Дарьяыс ов...
Пукалӧ Ёгор Вась чусавны нин заводитӧм бипур дорын да ачыс оз нин куж гӧгӧрвоны, вӧтын али вемӧсын ставыс тайӧ сыкӧд. Со бипур гӧгӧрыс быттьӧ и збыльысь пуксялӧмаӧсь найӧ, шойна вылын куйлысьясыс, сылӧн коркӧя ёртъясыс. Быттьӧ нинӧм абу и вӧлӧма накӧд. Быттьӧ важкодь томӧсь да ёнӧсь. Мужичӧйяс и нывбабаяс. Быдӧн коркӧя тӧдса паськӧмаӧсь. Тошкаӧсь да тоштӧмӧсь. Зумышӧсь да нюмсераӧсь. Рамӧсь да збойӧсь. Быдӧн аслыснога, Ёгор Васьлы тӧдса сёрниа. И Рӧдьӧ, и Ыджыд Валя, и Якӧ Пантиль, и мукӧд... Пукалӧны да жугыльпырысь, каитчана кывъясӧн висьтасьӧны, мый абу кужӧмаӧсь овны сідзи, кыдзи колӧ. Сійӧн и дженьыд нэмаӧсь лоины. Асьнысӧ дивитӧны сыысь, мый и налӧн мыж вӧсна косьмыны кутісны сиктса рӧдъяслӧн вужъясыс. Ӧні кӧть бергӧдан важсӧ да сёр нин. И шыасьӧны сэк кості бипур дорын пукалысьяс чомйын узьысьяс дінӧ, мед оз жӧ лоны на кодь видзчысьтӧмӧн, велӧдчасны тӧлкӧн-ладӧн овны да оз лэдзны дзикӧдз бырны-киссьыны сиктыслы...
Но друг кытчӧкӧ воши ставыс тайӧ пӧрысь чери кыйысьлӧн син водзысь. И мӧд пӧлӧс серпас воссис сы водзын. Кажитчӧ нин сылы, мый войся пемыдас мыльквывса шойнаыс кутшӧмкӧ мойдвывса вугралысь багатыр кодь кывзысьӧ Ёгор Васьлӧн ас кежысь мӧвпъясӧ, сылӧн тӧжд-майшасьӧмъясӧ. Кывзысьӧ, тапкӧдӧ Ёгор Васьӧс пельпомӧдыс да негораа висьталӧ сылы и ассьыс мӧвпъяссӧ. Мен пӧ тэрмасьны некытчӧ. Нэмӧй пӧ кузьсьыс-кузь. Менам пӧ аслам чӧв олӧм. Чӧв ола да виччыся, кор вочасӧн шойна вылын бӧрдӧм шыяс улӧ кыпӧдчасны выль крестъяс. И бипур дорын узьысьяс пӧ коркӧ-некоркӧ сідзжӧ джуджыд мыльк вылӧ веськаласны. Мед пӧ инӧ ӧні олӧны на, кыдзи кӧсйӧны да оз кужны мӧвпыштлыны аскиа йылысь. Кӧсйӧны пӧръявны асьнысӧ. Но он пӧръяв сійӧс, мый шуӧма Енмыслӧн. И оз нин ков сэтшӧма тэныд, пӧрысь мортлы, велӧдны найӧс. Оз на дзикӧдз йывмыны тані куйлысьяслӧн сиктса вужъясыс. Коркӧ-некоркӧ найӧ бара паськаласны да сиктыдлы выль олӧм сетасны. И буретш тайӧ зырымбедьясыс, кыдзи тэ найӧс нимтан, и лоасны вужъяссӧ выльмӧдысьяснас. Но коркӧ та бӧрын воас и налӧн кадыс кыз му улӧ водны. А мыльквывса шойна виччысьлас. Сылы и збыльысь тэрмасьнысӧ некытчӧ.
Йирмӧг босьтӧ тайӧ видзчысьтӧм вӧтсьыс Ёгор Васьӧс. Сійӧ чеччӧ, пестӧ бипурсӧ чай пузьӧдігмоз да заводитӧ чуксавны чомйын узьысьясӧс. Югдыны заводитӧ да та вӧсна шойна дорын абу нин сэтшӧм шуштӧм. И шензьӧ пӧрысь чери кыйысь войся мӧвпъясыслы, войся вӧтыслы. Оз-ӧ сійӧс нин коркӧя ёртъясыс мӧдаръюгыдас корны? А, гашкӧ, эсійӧясӧс нин, чомйын узьысьясӧс, зырымбедьясӧс?.. Ен мед видзас!..


Куслытӧм би дорын
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 69-74 лб.>

Найӧ вӧліны ӧти сиктысьӧсь. Пӧшти тшӧтшъяӧсь. Челядьдырйи ӧтлаын котравлісны кӧмтӧм кокӧн вадорӧ. Пӧттӧдз купайтчывлісны. Кыйлісны ёсъясӧс. Бӧрынджык бурпӧт уджавлісны видз вылын бать-мамныскӧд орччӧн. Ӧтлаын жӧ ветлывлісны кузь вӧлӧк вомӧн орчча сиктса школаӧ. И ӧтлаын кымын найӧс босьтісны фронт вылӧ войналӧн медводдза лунъясӧ.
Но веськалісны разнӧй фронтъяс вылӧ. Ӧндрей вӧлі кӧнкӧ Ленинград дорын, а Павел дорйис Мурманск. Кыкнанныс эз ӧтчыдысь ранитчывны. Но Енмыс найӧс видзис. И Ӧндрей, и Павел колисны ловйӧн да сьӧкыд фронтӧвӧй туйяс прӧйдитӧм бӧрын воисны гортаныс морӧсаныс зилякылысь наградаясӧн, гимнастёркаӧн да галипе гачӧн дзебӧм ки-коканыс ранаясӧн.
Ок и гажӧдчисны жӧ кык друг гортаныс воӧм бӧрын! Да и кыдзи нӧ он гажӧдчы. Ловъяӧсь да дзоньвидзаӧсь. А ӧд унджык мужичӧйыс налӧн сиктысь сідзи бӧрсӧ эз и бергӧдчыны. Код тӧдас, кӧнӧсь налӧн гуясыс. Он тай, небось, котӧртлы да копыртчыв. Кымын му-ва ковмас вуджны. Сӧмын мамъясыс да гӧтыръясыс вермисны висьтавны, кымын узьтӧм вой налӧн коли пи либӧ верӧс усьӧм бӧрын, кымын шорӧн лэччис налӧн чужӧмъяс кузя синваыс. А Ӧндрей да Павел со татӧнӧсь. Кӧть ӧні йӧктыны петасны. И кыкнанныслӧн гортсаясыс зэв шудаӧсь, мый зонъяс гортӧ ловйӧн бергӧдчисны. Но, дерт, эз ёнасӧ лысьтны петкӧдлыны тайӧ шудсӧ мукӧд нывбаба водзын, мед не дойдны найӧс. 
А сэк кості Ӧндрей да Павел кутчысьӧмӧн ветлӧдлісны сикт кузя. Неуна гажаӧсь. Чужӧманыс помтӧм долыдлун. Найӧ ловйӧн, ловйӧн воисны бӧр! И буретш сійӧ лунъясас кык фронтӧвик сетісны ӧта-мӧдныслы кыв, мый некор оз вунӧдны ёрта-ёртнысӧ. Кӧні кӧть эз вӧвны, пыр кутасны юӧртны ӧта-мӧдныслы ас йывсьыныс, а сьӧкыд здукъясӧ локны отсӧг вылӧ. Томлуныд томлун и эм. Ставыс артмӧ ӧдйӧ да зэв кокниа. Найӧ и збыльысь чайтісны, мый век тадзи лоӧ.
Но сэсся олӧмыс торйӧдіс Ӧндрейӧс да Павелӧс. Кык друг мунісны велӧдчыны. Ӧндрей велӧдчӧм бӧрас кутіс уджавны аслас республикаса юркарын. А Павел, кыдзи и фронт вылас, бара веськаліс войвылӧ. Медводдза вояссӧ збыльысь тшӧкыда гижасисны ӧта-мӧдныскӧд. Тӧлысьнас письмӧ-мӧдӧн век нин ыстывлісны ёрта-ёртныслы. Юксисны олӧм йылысь мӧвпъясӧн, юасисны ӧта-мӧд йылысь. Но сэсся пыр гежӧдджыка кутісны йитчывлыны. Кыкнанныслӧн лоисны асланыс семьяяс, выль ёртъяс да выль олӧм. И став важыс быттьӧ вунны кутіс. Тадзи тай со овлӧ олӧмас.
И аддзысьлыны Ӧндрей да Павел сідзжӧ кутісны гежӧдджыка. Гашкӧ, некымын вонас ӧтчыдысь. Дерт, войвывса карсяньыд юркарӧдзыд абу матын. Он подӧн котӧртлы. Сэсся и уджыс кыкнанныслӧн вӧлі помтӧм. Юртӧ некор лэптывны. То ӧтитор, то мӧдтор кадӧн артасьтӧг колӧ вӧчны. Весиг отпускъясӧ прамӧя эз удитлыны петавны. Со та вӧсна, гашкӧ, эз нин важ моз сэтшӧм кыпыдӧсь да гажаӧсь вӧвны налӧн аддзысьлӧмъясыс. Кыдзкӧ быттьӧ ӧтдортчыны кутісны ӧта-мӧдсьыныс. Он тӧд паныдасигад, мый йылысь и сёрнитны. Быдӧнлӧн аслас олӧм, аслас тӧжд-майшасьӧм. Аддзысьлігъяс дырйи, дерт,важ моз юасисны ӧта-мӧдныслӧн олӧм йылысь. Но быдӧн на пиысь векджык мӧвпавліс мыйкӧ ас йывсьыс. Кыкнанныс гӧгӧрволісны тайӧс да некоднанныслы эз вӧв лӧсьыд сьӧлӧм выланыс. Казялісны, мый на костын мыйкӧ вошны кутіс. Сійӧ сӧстӧмлуныс, восьсалуныс, коді петкӧдчыліс водзтіджык, эз нин тырмы. И весиг пинявлісны гусьӧник таысь асьнысӧ. А сэсся быттьӧ вунӧдлісны ставсӧ выль аддзысьлытӧдз.
Колисны вояс. Ӧндрей да Павел удитісны дзормыны. Кыкнанныслӧн челядьыс важӧн нин быдмисны да петісны ас нянь вылӧ. А ӧти сиктын быдмылӧм ёртъясӧс удж вывсяньыс колльӧдісны пенсия вылӧ. Прӧст кадыс налӧн лои унджык. И кыкнанныс тшӧкыдджыка кутісны мӧвпавны олӧм йылысь, унаысь бергӧдчывлісны важас. А сідзи-ӧ олісны, кыдзи колӧ? Дерт, эз жӧ вӧв ставыс сідзи, кыдзи эськӧ колӧ вӧлі да кыдзи коркӧ найӧ кӧсйылісны. Но ӧд олӧмыд олӧм и эм. Кӧсъян кӧть он, а морттӧ тай сійӧ век жӧ ас ногыс на бергӧдас.
И сэки кыдзкӧ ӧттшӧтш и Ӧндрейлы, и Павеллы юрас воис мӧвп, мый весьшӧрӧ найӧ ӧтдортчылісны ӧта-мӧдсьыныс. Гашкӧ, и збыльысь артмис сы вӧсна, мый ылын олісны ёрта-ёртсяньыс. Но ӧд позис тшӧкыдджыка письмӧасьны. Тшӧкыдджыка жӧ вермисны кежавлыны ӧта-мӧд ордӧ и командировкаясӧ, и отпускъясӧ ветлігӧн. А то пыр ыстысьлісны кад тырмытӧм вылӧ. Да весиг со повны нин кутісны ӧта-мӧдсьыныс, мый йылысь нӧ кутасны сёрнитны аддзысьлӧмъяс дырйиыс. Став йывсьыс нин быттьӧкӧ висьталӧма да.
А ӧні со кыкнанныс нин олӧмаӧсь, висьӧдчыштӧны. Оз сетны войнас узьны важся ранаясыс. И юрын тайӧ кадас чужӧны-бергалӧны быдсяма мӧвпъясыс, кодъясӧс вермас гӧгӧрвоны сӧмын матысса ёрт. А гортсаяс, ни гӧтыръясыс, ни челядьыс эз пыдди пуктывны олӧма нин мужичӧйяслысь майшасьӧмъяссӧ. Мый нӧшта налы оз тырмы? Пенсия локтӧ. Кокньӧдъяс эмӧсь. Весиг челядьыслы на унаысь удайтчывлӧ отсыштны ӧнія сьӧкыд кадас. Бурджык нин мед чӧв оласны.
И сэки кыкнанныслы юрас воис мӧвп бара аддзысьлыны. Сёрнитчисны паныдасьлыны май 9 лунӧ юркарын, Куслытӧм би дорын. Быдӧн на пиысь дасьтысис та кежлӧ. Перъяліс да ӧшліс пинжак морӧсӧ чусмыштӧм нин орденъяс да медальяс. Эз ӧд нин сэтшӧм тшӧкыда наӧн петкӧдчывны йӧз водзас кык ёрт. А ӧні ӧшлісны эз ошйысьӧм вӧсна. Но кӧсйисны, мед тӧдісны ӧнія олысьясыс, мый эз полысь рӧдысь вӧвны ӧти сиктысь петӧм зонъяс, мый помӧдз пӧртісны олӧмӧ на водзӧ сувтӧдӧм могнысӧ. Сэк жӧ кыкнанныс бара кутшӧмакӧ майшасисны, кыдзиджык найӧ кутасны сёрнитны ёрта-ёртныскӧд дыр аддзысьлытӧм бӧрын.
Но майшасьӧмыс вӧлӧма весьшӧрӧ. Луныс вӧлі мича да шоныд. Куслытӧм би дорын быдмысь кыдз пуяс вылын муртса на заводитӧмаӧсь петны ичӧтик турунвиж коръяс. Аллеяӧд паныд восьлалігӧн пыр и тӧдісны ёрта-ёртнысӧ. Кӧть и дзорӧсь нин вӧліны. И юрсиныс нин кутӧма гежӧдмыны. И чужӧмъясас нин помтӧм чукыръяс. А восьласыс да статьыс кыкнанныслӧн век на важ кодь. Да и верман ӧмӧй дзикӧдз вунӧдны ӧти сиктсатӧ, кодкӧд ӧтлаын быдмылӧма, ворслывлӧма, уджавлӧма, а сэсся воюйтӧма.
Помтӧм сёрни пансис Ӧндрей да Павел костын тайӧ аддзысьлігас. Ӧта-мӧд вежмӧн казьтылісны война кадся тышъяс, усьӧм ёртъяссӧ, бара юксисны мӧвпъясӧн олӧм йылысь, каитчисны, мый зэв нин гежӧда бӧръя воясас аддзысьлісны и мыжалісны таысь асьнысӧ. Сэк жӧ кыкнанныс норасисны ӧта-мӧдныслы, мый со найӧ, коркӧ олӧм бергӧдысьясыс да видзысьясыс, пыр тшӧкыдджыка кольӧны ас кежысь, пыр гежӧдджыка на йылысь казьтылӧны. Кӧть эськӧ эз нин унаӧн ловъяясыс кольны. Сӧмын тай со татшӧм праздникъяс дырйиыс бергӧдчывлӧны фронтӧвикъяслань чужӧмбанӧн. И кыкнанныс сэки шуисны, артмас кӧ, бара тшӧкыдджыка аддзысьлыны да письмӧасьны, кыдзи и кӧсйысьлісны коркӧ томдырйиыс. А сэсся фотографируйтчисны Куслытӧм би дорын. Павел тайӧ пӧрйӧ узис Ӧндрейлӧн патераын. Кузь вой на сёрнитісны кык ёрт вина румка сайын. А винаыс дозсьыс эз ёна и чинлы. Пӧткӧдісны асьнысӧ варов сёрниӧн. Вӧлӧмкӧ, весьшӧрӧ повлӧмаӧсь ӧта-мӧдсьыныс, мый оз артмы важся сёрниыс. Бара ёрта-ёртныслы вӧліны восьсаӧсь налӧн сьӧлӧмъясыс. Бара томдырсяыс кодь вӧліны Ӧндрей да Павел. Горӧдлісны весиг сьывны коркӧя сьыланкывъяс. Сӧмын водігас нин Павел майшасьӧмпырысь шуис Ӧндрейлы, мый корсюрӧ сылӧн кутіс бытшкывны сьӧлӧмыс.
 — Видз асьтӧ, — стрӧга вочавидзис сэки Ӧндрей. — Кувнытӧ миянлы водз на. Код нӧ сэсся томъяссӧ бурас кутас ышӧдны.
 — Найӧ, тыдалӧ, миянтӧг нин бергӧдчасны, — рама шыасис Павел. — Со тай весиг эг нин кутӧй ковны некодлы. Быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма. Быттьӧ эг и овлӧй.
 — Нинӧм, — чирӧм гӧлӧсӧн шуис ёртыслы Ӧндрей. — Казьтыштласны на миян йылысь.
Сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
 — Сӧмын, гашкӧ, сёрӧнджык кватитчасны-а, кор ми огӧ нин лоӧй.
Мӧд лунас Павел мӧдӧдчис чужан сиктас, а сэсся сы бӧрын бара войвылӧ, сійӧ карас, коді ӧні сылы лоис асӧн жӧ нин. Сёрнитчисны аддзысьлыны во мысти, сідзжӧ май 9 лунӧ. Тайӧ каднас уна письмӧ мӧдӧдлісны ӧта-мӧдныслы. И кокниджык вӧлі кык ёртлы сьӧлӧм вылын, мый найӧ важ кодьӧсь и колины, мый бара гӧгӧрвоӧны ӧта-мӧднысӧ.
И со ӧні Ӧндрей сулаліс Куслытӧм би дорын, кӧні уна йӧз. Кодкӧ висьтавліс важ йывсьыс. Кодкӧ чышкаліс синвасӧ. Кодкӧ негораа сьыліс окопъясын на чужӧм сьыланкыв. А Ӧндрей терпитны позьтӧма виччысис ёртсӧ. Сылы важӧн нин колӧ эськӧ вӧлі матыстчыны. Ӧд вежон сайын на звӧнитчисны ӧта-мӧдныслы. Зэв ёна кӧсйысис волыны. А со ӧні абу и абу.
И друг кодкӧ тапнитіс Ӧндрейӧс пельпомӧдыс.
 — Ті лоанныд Ӧндрей Петровичыс?
Ӧндрей бергӧдчис да аддзис ас водзсьыс шӧркодь арлыда мужичӧйӧс. Но мыйӧнкӧ сійӧ, синъяснас ли, чужӧмнас ли, зэв ёна муніс сылӧн челядьдырся ёрт Павел вылӧ.
 — Ме Павел Васильевичлӧн пиыс, — торкис чӧв олӧмсӧ тӧдтӧм мужичӧй да мыччис Ӧндрейлы кисӧ, — тӧді тіянӧс батьлӧн фотография серти, кодӧс миянлы петкӧдлывліс.
А сэсся друг зумыштчис да шуис:
 — Эз вермы батьным локны. Да и оз нин лок. Друг сувтіс сылӧн сьӧлӧмыс. Сэтшӧм виччысьтӧг ставыс лои, мый весиг тіянлы звӧнитны эг слӧймӧй. Ӧні самолёт вывсянь веськыда татчӧ локті. Бать висьтавліс, мый кӧсйысьлӧмныд аддзысьлыны.
Быттьӧ мыйкӧ орис сэки Ӧндрейлӧн морӧсын. Сэтшӧм курыд сылы лои сьӧлӧм вылас, кӧть бӧрд. И сэтшӧм ӧткӧн друг бара кутіс кывны асьсӧ. Тӧдіс ӧд, мый ёртыс висьӧ. Но такӧдіс на асьсӧ, мый ставыс лоӧ бур, мый важ фронтӧвик кутчысяс на. Эз тай ло сы ногӧн. А ачыс нӧ Павелыс мыйла ас кадӧ эз шыӧдчы врачьяс дінӧ? Чайтіс, мый бара ставыс прӧйдитас? Тӧдіс Ӧндрей, мый Павел эз радейтлы ветлӧдлыны больничаясті. Шулывліс, мыйта пӧ меным овнысӧ сетӧма, ола, а лишнӧйыс оз ков. Ок эськӧ, бергӧдны кӧ ставсӧ бӧр. Гӧгӧрвоис Ӧндрей, кодӧс ӧні сійӧ воштіс. Кутшӧма на сылы колӧ вӧлі Павелыс, челядьдырся ёртыс. Мыйта сёрнитантор вӧлі сылӧн заптӧма Павелкӧд аддзысьлігкежлӧ. И со сійӧ эз ло...
А Павеллӧн пиыс, сідзжӧ Ӧндрей, ёртыслӧн нимӧн шулӧма писӧ, висьтавліс сэк кості батьыслӧн олӧмын медбӧръя здукъяс йылысь да чургӧдіс Ӧндрейлы неыджыд тубрастор:
 — Тані со батьлӧн гу вылысь муыс. Шулывліс, кула кӧ пӧ, нуыштӧй гу вылысь мусӧ менам мам-батьлӧн гуяс вылӧ да койыштӧй сэтчӧ. Мед пӧ татшӧм ногӧн кӧть бара паныдасьла меным медмуса йӧзкӧд.
Мӧд лунас нин кык Ӧндрей мӧдӧдчисны автобусӧн сиктӧ, кӧні коркӧ овліс ыджыдджык Ӧндрей Павел другыскӧд, мед кежавны тані олысь матыссаяс да важ тӧдсаяс ордӧ, волыны шойна вылӧ, казьтыштны Павелӧс, вӧвлӧм фронтӧвикӧс да бур мортӧс, коді сэтшӧма ӧні оз кут тырмыны Ӧндрейлы.


Узьтӧм войяс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 74-78 лб.> 9

Тайӧ асывнас Микулай садьмис, кыдзи и век, вит час на эз вӧв. Ставӧн вӧлі узьӧны. Видзӧдліс ӧшиньӧ. Некӧн би югӧр эз тыдав. «Но и велалӧмаӧсь узьны карсаясыд, — дивитӧмпырысь мӧвпыштіс ас кежысь. — А мый и вӧчны налы татшӧм водзсӧ? Пес ни ва оз ков пыртны. Ставыс дась. Скӧт оз жӧ ков вӧдитны. Майбыр, узь».
Сэсся, мед не садьмӧдны узьысьясӧс, гусьӧник пасьтасис-кӧмасис да патераысь петӧм водзвылас пуктіс кухня пызан вылӧ водзджык гижӧм кабалатор. Садьмасны да лыддясны. Сэтчӧ вӧлі пасйӧма, мед оз дивитны сійӧс, мый тадзи гусьӧн вӧчис. Бӧр мӧдӧдчӧ гортас, аслас сиктса керкаас. Сьӧкыд сылы лои карас овны. Мед весьшӧрӧ оз корсьны сійӧс да оз повны сы вӧсна. Тӧлыс со помассьыны нин кутіс. Пескыс локтан тулысӧдз тырмас на. Сэсся пенсия сьӧмсӧ чӧжыштас да бара ньӧбас. А мый водзӧ лоӧ, кадыс петкӧдлас. И ӧні йӧзтӧм уличаяс кузя Микулай тэрмасьӧмӧн восьлаліс автопавильонлань, мед удитны асъя автобус вылӧ, коді вайӧдас сійӧс дзик горт дорӧдзыс. Сьӧлӧм вылас сылы вӧлі долыдсьыс-долыд. Век жӧ вермис венны ассьыс полӧм-майшасьӧмсӧ да мӧдӧдчыны бӧр чужанінас.
Дерт, пиыс да моньыс колӧкӧ броткыштасны. Пӧрысь йӧй пӧ, шуасны, ассьыс йӧйсӧ муніс разӧдны кытчӧкӧ. Но мед пӧ инӧ олыштас сэні да бӧр коркӧ бергӧдчас. Кор казялас, мый татшӧм арлыднад ӧтнадлы век жӧ сьӧкыд. Ӧд воясыд сетӧны тӧдны ас йывсьыд. Абу нин коркӧя кодь вын-эбӧса.
Дерт, найӧ, гашкӧ, ёнасӧ эз и кутны сійӧс, тӧдлісны кӧ мунӧм йывсьыс. Важӧн нин пиа-моня казялісны, мый сӧмын медводдзаысьсӧ карса патераас тувччӧм бӧрын Микулай кыдзкӧ кӧсйис на велӧдчыны карса олӧмас да чайтіс, колӧкӧ, мый тані олігӧн сылӧн сьӧлӧмыс сэсся ас местаын лоӧ. Но кымын водзӧ, сымын ёнджыка сійӧс кутіс шогӧдны. Сідзи эз и велав карса патера дінад. Та вӧсна бӧръя тӧлысьяссӧ вӧлі пыр зумышджык и зумышджык. Гӧгӧрвоис сэки пиыс, мый батьыс сылӧн гажтӧмтчӧ гортсьыс. Сійӧ эськӧ эз ӧтчыдысь сёрнитлы батьыскӧд, быд ногыс такӧдіс сійӧс. Но Микулай юрнас довкйӧдлӧмӧн эскытӧма кывзывліс писӧ, сэсся недыр чӧв олыштӧм бӧрын шулывліс:
 — Ог вермы ме тані и ставыс. Тіян шума да буса карад овнытӧ зэв сьӧкыд. А сиктад майбыр. Чӧв-лӧнь. Некод тэныд оз мешайт. Чеччан асывнас. Петалан песла да вала. Ломтан пач. И пукалан пач дорын, кывзан песлысь чискӧмсӧ да корсюрӧ трачкӧдчӧмсӧ. Шоныдыс керкаад сідзи и ымравны заводитӧ. И мӧвпавсьӧ долыда.
А артмис ставыс кыдзкӧ тӧдлытӧг. Гӧтырыс кулӧм бӧрын челядьыс пыр жӧ эськӧ и дасьӧсь вӧліны нуӧдны Микулайӧс аскӧдныс карас. Нинӧм пӧ ӧні сэсся тэныд тані вӧчнысӧ пӧрысьӧ-нэмӧ. А сэні пӧ миянкӧд гажаджык лоӧ. Ӧти ордын пӧ олыштан, мӧд ордын гӧститыштан. Он пӧ и тӧдлы, кыдзи кадыс кутас кольны.
Но эз кывзысь сэки Микулай челядьыслысь. Ме пӧ тані чужлі, тані пӧ Енмыс сиӧма овнысӧ да тані пӧ нин мед тупкасны менсьым синъясӧс мӧдаръюгыдас колльӧдігӧн. Кула пӧ сэсся да бура и мӧдӧдӧй менӧ.
Но ӧтчыд друг виччысьтӧг чорыда висьмис. Сэтшӧм чорыда, мый суседъясыс телеграммаӧн велӧдісны Микулайлысь медыджыд писӧ. А висьмис збыльысь тӧдлытӧг. Вайисны сылы быдса машина тыр коз пу пес. А коз пу чуркаясыд ӧд винёлӧсь. Оз на кокниа потласьны. Сійӧ босьтчис некодӧс отсӧг вылӧ кортӧг ачыс поткӧдлыны. А сэсся тай кыдзи кутіс ёнтыны морӧсыс. Дзикӧдз слабитіс. Весиг синъясыс пемдылісны. Ӧдва слӧймис пырны гортас да нёровтчис крӧвать вылӧ. А ньылӧмыс сідзи и петӧ. Ачыс повзис, мый нӧ тайӧ лои сыкӧд. Некор на татшӧмасӧ эз слабитлывлы. Гашкӧ нӧ, олӧм помыс нин воис да. И шуштӧм быдсӧн весиг сэки лои тайӧ мӧвпъяссьыс. Тадзи лун-мӧд куйліс вольпасьын чеччывтӧг. Бур, мый суседъясыс пыравлывлісны. А сэсся и пиыс воис, эз нин тайӧ пӧрйӧ кывзысь батьыслысь да нуӧдіс аскӧдыс карӧ. Сэки и тӧдмаліс Микулай карса больничаӧ ветлігӧн, мый сылӧн инфаркт вӧлӧма. Кывлывліс эськӧ тайӧ висьӧм йывсьыс. Эз нин этша войтырӧс сійӧ налӧн сиктысь мӧдӧд мӧдаръюгыдас. Но некор эз чайтлы, мый и сыкӧд татшӧмторйыс вермас лоны.
Но мед, дивитасны кӧть оз сэсся Микулайӧс. Карса олӧмыс медводдза кадсяньыс эз кут воны сылы сьӧлӧм вылас дай ставыс. Да и мыйысь сійӧ кутас сылы кажитчыны. Ӧти-кӧ, век жӧ дзескыд карса патераад, некӧн весиг бергӧдчыштны. Абу сиктса кодьыд, кӧні, майбыр, кӧть мач чужъяв. Мӧд-кӧ, эз вӧвны орччӧнӧсь сылӧн ас коддьӧм бур тӧдсаясыс, кодъяскӧд позис кадсӧ коллялігмоз варовитыштны, важсӧ казьтылыштны. Дерт, и налӧн сиктысь Микулай кодь арлыдаыс абу этшаӧнӧсь карад, но ӧд код тӧдас кытысь найӧс корсьны да кӧні найӧ олӧны. А тані кильчӧ вылас мичаджык лунъясӧ пыр эськӧ пукалӧны Микулай кодь жӧ арлыдаясыд, но Микулай накӧд сідзи эз и тӧдмасьлы. Да и сёрнитӧны найӧ пыр рочӧн. А Микулайыдлы окота комиӧн варгыштны, мыйкӧ ассьыс висьталыштны. А бокӧвӧй йӧзыд ӧмӧй гӧгӧрвоасны сійӧс. Сэсся и сиктын быдмӧм морт нэм чӧжыс пыр мыйкӧ пессиг-вӧчигад дӧнзьыны кутіс тані уджтӧгыд. Кӧть эськӧ бергӧдыштан мыйкӧ. Но тайӧ ичӧтик жыръяса патераад тэрыб кияса моньыс ставсӧ нин удитӧма вӧчны. Со и лоӧ сэсся пельӧссянь пельӧсӧ ветлӧдлыны комната кузя, кор пиыс моньыскӧд удж вылӧ, а челядьыс школаӧ мунасны. И Микулай дӧзмӧмпырысь видзӧдлывліс кильчӧдорса лабич вылын пукалысь сыкӧд тшӧтшъяяс вылӧ. Кыдзи нӧ тадзи позьӧ кузь лунтыръясӧн нинӧм вӧчтӧг лажвидзны? И некыдзи сійӧ эз гӧгӧрво тайӧ йӧзсӧ. Мед нин кӧть асланыс дачаяс вылӧ тшӧкыдджыка ветлывлісны. Но оз жӧ быдӧнӧс, тыдалӧ, кыскы дачаад. Со и пиыслӧн эм кутшӧмкӧ чомтор, но оз жӧ радейт сэтчӧ ёнасӧ кежавлыны. Вӧзйис ӧтчыд Микулай ветлыны тшӧтш отсасьны дачаас. Но пиыс весиг дӧзмис сы вылӧ, ми пӧ кыдзкӧ-мыйкӧ асьным нин. Моньыс жӧ эськӧ ставсӧ и бергӧдӧ сэні да. А пиыс, тыдалӧ, велалӧма нин карса кокни олӧм дорад да нинӧм сылы ёнасӧ оз ков. Микулай весиг лӧгасискодь пиыслӧн сэки тайӧ шуӧм бӧрас. Ӧд сійӧ став сьӧлӧмсяньыс кӧсйис отсыштны мыйкӧ ӧттор-мӧдтор сэні вӧчны. Збыль ӧмӧй пиыслы сэтшӧм этша колӧ? А мӧдыс, батьсӧ дивитігмоз, бара на содтіс медбӧрын:
 — Кывзы, бать. Мый тэныд этша али мый сюрлі нокыс нэм чӧжыд. Ӧні пӧрысьӧ-нэмӧ он кӧсйы ӧвсьыны. Шойччы. Ывлаӧ петав. Со эстӧн аскӧд тшӧтшъяяскӧд пукалышт.
Мый сэсся татчӧ шуан. Пиыс кӧ нин оз гӧгӧрво батьсӧ. Но нӧшта нин эз во Микулайлы сьӧлӧм вылас, кор аддзис, мый гозъя, коми сиктысь петлӧм войтыр, векджык сёрнитӧны ас костаныс и челядь дырйиыс рочӧн. «Вунӧдны али мый кутісны ассьыныс чужан кывнысӧ?» — дивӧ быдсӧн лои сэки Микулайлы. Дерт, челядьыс сэсся налӧн ни ӧти коми кыв эз тӧдны. Пӧльыслы пыр и шуасны, шыӧдчас кӧ на дінӧ комиӧн: «Дедушка, мы по-коми не понимаем. Говори с нами по-русски». И сэки бара шемӧсмыліс Микулай. Да ӧд тайӧ сылӧн внук-внучкаыс коми бать-мамсянь чужисны. Мый нӧ наысь водзӧ кежлӧ лоӧ, ассьыныс чужан кывнысӧ кӧ нин оз кӧсйыны тӧдны да яндысьӧны сыысь.
Сэки и шогӧдіс Микулайӧс. Збыльысь, мый нӧ тайӧ артмас, кулӧны кӧ сы кодь арлыдаясыс да сэсся вочасӧн дзикӧдз бырӧ комиыс. Со тай нӧ весиг налӧн сиктын унаӧн ковтӧг рочасьны кутісны. Торйӧн нин челядь. Асланыс бать-мамсянь и велӧдчӧны сэсся ӧтдортны чужан кывсӧ.
Дерт, Микулай некор лёкӧс эз кӧсйыв аслас челядьыслы. Гӧтырыскӧд нэм чӧж сьӧкыд удж мыркисны-вӧчисны да кӧсйисны, кыдзи и унаӧн на коддьӧмыс, мед нин кӧть челядьыс оз тӧдлыны тайӧ сьӧкыд уджсӧ, велӧдчасны водзӧ да сэсся кытчӧкӧ карланьӧ овмӧдчасны, кокньыдика нин кутасны овны. Ӧд кымынысь аддзывлісны сэки найӧ, кор сиктӧ волывлісны гӧститны карсаяс, бур паськӧмаӧсь, шыльыд чужӧмаӧсь, варовӧсь. Быттьӧ райысь татчӧ лэччӧмаӧсь. А мыйӧн нӧ налӧн челядьыс омӧльджыкӧсь? Мам-батьлы кӧ эз сюрлы кокниджык олӧмыс, мед кӧть ныв-пиыс кокньыдика сэсся лолыштасны. Со и ӧта-мӧд бӧрся Микулайлӧн челядьыс школа помалӧм бӧрын карлань сетчисны. Сэні водзӧ велӧдчӧм бӧрын и овмӧдчисны.
Но бӧрынджык волывлӧны вӧлі сиктӧ шойччигмозыс да казявны кутіс Микулай, мый ӧтдортчӧны нин найӧ став сиктсасьыс. А сэсся, видзӧдан да, пыр гежӧдджыка и гежӧдджыка мӧдісны кежавлыны бать-мам дінас, кӧдзавны кутісны асланыс чужанінысь. Сӧмын-ӧ сылӧн татшӧмъясыс? Мукӧдыслӧн абу жӧ бурджыкӧсь. Заводитлас эськӧ вӧлі Микулай налӧн волігъясӧн нимкодьпырысь висьтавны мыйкӧ ассьыс чужан вӧр-ва йылысь. Но найӧ векджык веськодьпырысь кывзылісны батьнысӧ. Гажтӧм налы лоӧма чужанінас. И Микулай сэки пыр жӧ зумышмывліс. Тӧдісны кӧ эськӧ сэки ныв-пияныс, кутшӧма найӧ дойдӧны асланыс веськодьлуннаныс сійӧс. Та вылӧ ӧмӧй нӧ быдтыліс да лелькуйтліс найӧс, мед коркӧ сэсся сылӧн быдтасъясыс кутісны ӧтдортны чужанінсӧ, ассьыныс кывнысӧ? А со тай овлӧ и тадзи.
И карын олігӧн кымын узьтӧм вой коли Микулайлӧн тайӧ гажтӧм мӧвпъяссӧ юрас бергӧдлігӧн.
Рытнас эськӧ и водлас. Но ныровмунлас тӧкӧтьӧ кежлӧ и бара нин синъясыс кольча кодьӧсь. А сэсся, кор ставӧн водаласны да лӧнь лоӧ ичӧтик патераын, пыр жӧ и воасны юрас сьӧлӧмтӧ гудрӧдлысь мӧвпъяс. И асывводзӧдзыс нин Микулай оз куньлы синъяссӧ. Бергалӧ зэв видзчысьӧмӧн аслас крӧватьын, мед мукӧдъясӧс не шызьӧдны. Петалас асмогасьны. Бӧр водлас. А сэсся чеччас да кутас видзӧдны ӧшиньӧ.
И казяліс сійӧ орччӧн сулалысь керкаысь, мый ӧти ӧшиньын сідзжӧ со войбыд ӧзйӧ биыс. «Тыдалӧ, ме кодь жӧ коньӧр, мӧвпалӧ ӧні аслас олӧм йывсьыс да сійӧн оз узьсьы», — думайтіс сэки Микулай. А ӧти лунӧ аддзис буретш сійӧ кильчӧ дорысь, кӧні войбыдъясӧн сотчывліс ӧшиньын биыс, уна йӧзӧс. Сэсся керкасьыс кильчӧ вылас петкӧдісны горт. И тайӧ войсяньыс сійӧ ӧшиньыс эз нин ӧзйыв, пыр вӧлі пемыд. Гӧгӧрвоис Микулай, мый абу нин ловъя сылӧн тӧдтӧм ёртыс, код дорӧ сійӧ шыӧдчывліс мӧвпъяснас кузь войясӧ.
Та бӧрын друг страк босьтіс Микулайӧс, мый кытчӧкӧ татчӧ, дзик тӧдтӧминӧ, а оз аслас тӧдса шойна вылӧ, гӧтырыскӧд орччӧн, гуаласны сійӧс кулӧм бӧрас. Кымын водзӧ, сымын ёнджыка песіс сылысь сьӧлӧмсӧ тайӧ полӧмыс. Буретш сэки со тадзи жӧ ӧти узьтӧм войӧ и чужис Микулайлӧн мӧвп бӧр мунны гортас. Оз нин сылы некод сэсся ӧні ков. Кӧть бӧръя вояссӧ олыштас, кытчӧдз вермас, аслас чужанінас. Пестӧ да ватӧ ачыс на вермас пыртлыны. Но оз кӧ нин кут вермыны, сэки мед, колӧкӧ, бӧр сэсся нуӧдӧны карӧ. Сэки ӧд веськодь нин лоӧ ставыс. Том дырйиыд жӧ тай жаль олӧмыд-а. А пӧрысьӧдз воан да сэки гӧгӧрвоан, мый быдӧнлы воӧ пом да быть сэсся колӧ коркӧ мӧдаръюгыд йывсьыс мӧвпыштлыны. И он нин сэки сэтшӧма кут повны кулӧмсьыс. Кӧть эськӧ век жӧ тыр вир-яя олӧмӧн на окота дырджык олыштны. Но кадыд тай оз виччысь. Вочасӧн сэсся слабман жӧ. И он нин кут каитчыны нинӧмысь. Олӧма кыдзи кужӧма. Дерт, гашкӧ, мыйсюрӧ эзджык сідз ло вӧчӧма. Но ловъяясыс, гашкӧ, прӧститасны.
И ӧні Микулай мӧвпыштліс сы йылысь, мый збыльысь, гашкӧ, эзджык сідз удайтчы быдтыны ассьыс челядьсӧ. Мый, гашкӧ, колӧ вӧлі кольӧдны найӧс сиктын олӧм-уджалӧм вылӧ, мед бать-мам мозыс жӧ сэсся мырсисны. Но ӧд эз жӧ сійӧ ӧтнасӧн кӧсйыв карӧ ассьыс быдтасъяссӧ мӧдӧдны. Зэв унаӧн та йылысь мӧвпалісны. А ӧні кӧні сэсся налӧн рӧдыс лоас. Вошас-бырас дзикӧдз. И керкаыс весиг оз ло. Некод оз кут сэки тӧдны Микулай рӧд йылысь. Овлісны-ӧ, эз-ӧ найӧ тані. Со нӧ мыйта налӧн сиктын важ керка местаыс. Муртса нин тӧдчыштӧны. И ӧнія войтыр пиысь, важ йӧзысь ӧтдор, некод нин оз тӧд, кодъяс да кыдзи овлісны да кытчӧ вошисны-пакталісны сэні олысьясыс. А ӧд бур вылӧ жӧ, дерт, надейтчылісны, мый оз кус сійӧ либӧ мӧд керкаын олӧмыс. А ӧні кӧні ставыс тайӧ? Збыльысь ӧмӧй сідзи жӧ лоӧ и Микулай рӧдкӧд? Автобусын пукалігӧн нин выльысь кутісны бергавны та йылысь Микулайлӧн юр вежӧрын мӧвпъясыс. Мед. Олыштас гортас. А, гашкӧ, кодкӧ сылӧн челядь либӧ внукъяс пӧвстысь бӧр бергӧдчысь на лоӧ Микулай керкаӧ. Гашкӧ, оз на дзикӧдз быр коми рӧдыс. Пӧрысьявылыд тай пӧ сэтчӧ жӧ заводитас кыскыны, кӧні чужлін-быдмылін. Видзӧдлам. Олыштам да тыдовтчас. И Микулай пессьысь сьӧлӧмӧн кутіс виччысьны чужан сиктыскӧд паныдасьӧмсӧ.


Ылі карыс кыскис нылансӧ
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 199-209 лб.>

Сідзи и дзебисны Анушӧс, Пастук Саньӧлысь дона нывсӧ, гортсяньыс зэв ылӧ, йӧз муӧ. А мый сэсся вӧчан? Коді отсалас сы ылнасяньыс кулӧм мортсӧ вайны, абу кӧ тырмымӧн сьӧмыд? Муртса со дзебны ветлынысӧ кызмырдӧн кыськӧ-мыйкӧ чукӧртісны. Бур нӧшта, мый суседъясыс отсалісны. А эськӧ и ветлытӧм лои. Сідзи и куйлӧ ӧні кӧнкӧ йӧз муын сылӧн дона Анушыс. А гу бӧрсяыс видзӧдысь-дӧзьӧритысьыс ӧдвакӧ кодкӧ эм. Да оз и ло. Дерт, карса пӧдругаясыс пока эз на вунӧдны да кутасны на, колӧкӧ, гежӧдіника кежавлыны. Но ӧд и найӧ коркӧ-некоркӧ вунӧдасны сы йылысь, кор асланыс семьяяс лоасны. Некор сэки лоӧ йӧз гу бӧрсяыд видзӧдны. Кӧть и пӧдругаӧн коркӧ налӧн вӧлі. Сідзи жӧ сылӧн Анушыс вушйысяс налӧн паметьысь, да вочасӧн сылӧн быдтаслӧн, сылӧн зарни нылыслӧн гувывса крестыс сісьмас да пӧрӧ, а ачыс мылькйыс сі турунӧн тырас да дзикӧдз ляпкалас-вошас мукӧд татшӧм жӧ гуяс пӧвстӧ. И оз ло сылӧн Анушыс. Быттьӧкӧ абу и овлӧма свет вылас.
Тайӧ мӧвпъяс бӧрас бара сир курыд шог шымыртіс Пастук Саньӧлысь сьӧлӧмсӧ стенас нылыслӧн ыдждӧдӧм фотокарточка вылӧ видзӧдігӧн. И бара ас тӧдлытӧгыс гырысь синва мольяс кутісны лэччыны чужӧм кузяыс. Мед инӧ бӧрдыштас ӧтнасӧн, пока некод эз аддзыв, да оз-ӧ кокньыдджык ло. А то ӧд Анушыслӧн друг кулӧм бӧрас муртса эз весьӧпӧр. Кымын лун сы ни садь вӧлі. И синва войт весиг эз петавлы. Дзикӧдз измыліс сьӧлӧмыс. Ичӧтик Катюк нылыс повзьыліс мамыс вӧсна. Сӧмын тай со кузя-визяӧн ловзьыштны жӧ кутіс. Ӧні войнас садьмас, пыр жӧ мӧвпыштас Ануш йывсьыс, мый сійӧ абу нин ловъя, да быттьӧ кодкӧ лёкысь тойыштас мышкӧдыс, пыр жӧ гусьӧник, мед Катюксӧ не садьмӧдны, сыркъявны кутас.
А ыдждӧдӧм фотокарточка вылас Анушыс быттьӧ дзик ловъя. Сійӧс и видзӧд, чеччыштас стенсьыс, котӧртыштас йӧктіг-чеччалігмоз, кутлас-окалас мый вынсьыс мамсӧ да шуда гӧлӧсӧн горӧдас:
 — Мамук, эн шогсьы! Со ме и бӧр вои! Сэсся некытчӧ нин ог мун ас гортысь! Пыр лоа тэкӧд!..
И Саньӧлы збыльысь кутіс кажитчыны, мый сылӧн нылыс ловъя, мый сійӧ некор эз кувлы да со ӧні сувтас сы водзӧ. Сэтшӧм нин, тыдалӧ, ыдждӧдӧм фотокарточкаыслӧн выныс. Али нӧ мӧдаръюгыдсяньыс Анушыс сійӧс такӧдӧ, мед оз сэтшӧма шогсьы мамыс. Мый лоӧма, лоӧма нин. Со кутшӧм нимкодьпырысь видзӧдӧ стенсяньыс мамыс вылӧ. Нюмсера. Шудасьыс-шуда чужӧма. А мыйысь и шогсьынысӧ? Ӧд став олӧмыс сылӧн водзын! Фотографируйтчис, буракӧ, школаас медбӧръя классын велӧдчигӧн.
Буретш сэки коркӧ Анушыс локтіс школасьыс да муртса эз весьӧпӧрт Пастук Саньӧӧс, тадзи тай сиктсаяс нимтісны сійӧс, батьыс нэм чӧжсӧ пастукаліс да.
 — Мамук, ми нывъяскӧд школа помалӧм бӧрын шуим ыджыд карӧ мунны, ткачикаясӧн лоам. Кутам уджавны да ӧттшӧтш рытъя техникумын велӧдчыны.
Тайӧ кывъяс бӧрас Саньӧлӧн сьӧлӧмыс муртса эз коклябӧрӧдзыс лэччы, да сійӧ пыр жӧ кутіс лыддьӧдлыны:
 — Чӧв, ланьт! Коді нӧ тіянӧс сэні виччысьӧ? Кыдзи нӧ кутанныд бокӧвӧйяс пӧвстас овны, йӧзӧ петавлытӧм войтыр? Мыйкӧ кӧ нӧ лоӧ тіянкӧд, код вылӧ сэки надейтчыны кутанныд?..
 — Эн пов, мамук, миян ставсӧ нин артыштӧма, — пыр жӧ торкис Саньӧӧс Анушыс. — Луннас кутам уджавны, рытнас велӧдчыны. Тэнад зептысь сэсся ог нин кут кыскыны. Чойӧс на ӧд колӧ тэныд кок вылӧ сувтӧдны. А ме ас кок вылӧ ӧдйӧджык сувта да тіянлы жӧ кута отсавны. Со миянлы сэсянь и бумага нин воис. Ӧдйӧджык корӧны локны.
И Ануш кутіс шпорӧдчыны мамыслӧн син водзас кутшӧмкӧ бумагаторйӧн. 
 — Ог, ог, пока некытчӧ ог лэдз гортысь, — пыр жӧ кутіс тшӧттьысьны Пастук Саньӧ. — Тіян вежӧрыд кӧчлӧн мында на. Збыльысь, кытчӧкӧ неладнӧ веськаланныд. Да и код вылӧ нӧ сэсся тэ менӧ кӧсъян эновтны?
Но Ануш сӧмын серӧктыштіс мамыслӧн тайӧ кывъяс бӧрас, йӧктыштіс-чеччалыштіс джодж шӧрас, а сэсся крапнитіс керка ӧдзӧссӧ да котӧртіс пӧдругаяс дінас. Гӧгӧрвоис-тӧдіс нин Анушыс мамыслысь сьӧлӧмсӧ, мый кӧть и тшетшкыштас, мый кӧть и пинялыштас ассьыс дона быдтассӧ, но век жӧ медбӧрын сы дор сувтас. Быть ӧд сы дор сувт. Кытчӧ воштысяс. Мӧд петан туйыс сэсся абу. Шуам, кольччас Анушыс чужан сиктас, но ӧд мам сьылі вылас ковмас ӧшавны. Сы вӧсна, мый абу тані сы мында уджыс нывъясыслы. А мамыс и сідзи нин со ӧтнас лун и вой пессьӧ фермаын. Колӧ ӧд ассьыс ӧтдор кыкӧс на быдтыны-велӧдны, кӧмӧдны-пасьтӧдны да вердны. Со и шуисны куим пӧдруга водзвыв гижасьӧм бӧрын ветлыны корсьны шуднысӧ кысьысьяслӧн карӧ.
Анушлӧн тайӧ юӧрыс мамыслы, Пастук Саньӧлы, збыльысь вӧлі кӧдзыд йӧрданӧ пыралӧм кодь. Ёна шогӧдісны нылыслӧн кывъясыс. Нэриник на ӧд сійӧ. Некытчӧ на гортысь бокӧ эз петавлы. Кыдзи нӧ кутас, мед кӧть и пӧдругаясыскӧд, овны ыджыд карын, бокӧвӧй войтыр шӧрын, гортсянь зэв ылын. Да сэки лун-войыс мамыслӧн оз кут кольны ныв вӧснаыс шогсьӧм вӧсна. Кыдзи нӧ бара олӧ? Эз-ӧ кодкӧ ӧбӧдит? Со нӧ олӧмыс ӧні кутшӧм! Дугдывтӧг кодӧскӧ нӧйтӧны, кодӧскӧ виӧны-грабитӧны. А дыр-ӧ нӧ ӧбӧдитны сиктысь бокӧ петавлытӧм нывкатӧ, коді пыр на восьса синъясӧн олӧм вылас видзӧдӧ?
Ок эськӧ, ловъя кӧ вӧлі верӧсыс, эз жӧ эськӧ некытчӧ бокӧ лэдз ассьыс зарни быдтассӧ. Кыкӧн кыдзкӧ-мыйкӧ эськӧ кыскисны нывнысӧ асланьыс. А сійӧ со кымын во нин куйлӧ шойна вылын. Висьмис да кості куліс. Сідзи Пастук Саньӧлы и ӧтнаслы ковмис сувтӧдны кок вылас Анушӧс да Катюшӧс. Анушыс некымын арӧсӧн ыджыдджык Катюшсьыс. Муртса тӧлк вылӧ кутіс пуксьыны, сы вылӧ тшӧкыда и кутіс эновтлывлыны ичӧтджык нывсӧ. Сад-яслиыс ичӧтик сиктад эз вӧв. Водз асывнас Саньӧлы, муртса удитас пачсӧ ломтыштлыны, колӧ нин фермаӧ куканьяс дінӧ котӧртны, а сэсся Анушлӧн школаӧ мунтӧдз бӧр гортас удитӧдчыны. Сӧмын на Ануш воас школаысь, а мамыс бара нин фермаӧ тэрмасьӧ. Анушлы урокъяс вӧчӧмысь ӧтдор колӧ и Катюшӧс дӧзьӧритны, и гӧгӧр чышкыны-мыськыны, и лавкаӧ удитны ветлыны. Куканьяс дорын ноксиг-маласигӧн Саньӧ мӧвпъяснас пыр аслас быдтасъяс дінас: мый бара вӧчӧны ӧні-а, эз-ӧ мыйкӧ ло накӧд? И сьӧлӧмыс тайӧ мӧвпъяс бӧрас кынмылӧ. Сідзи и дась котӧртны гортас. Но кытчӧ эновтан этайӧясӧс, кодъяс со сэтшӧм надеяӧн асланыс мелі синъяснаныс видзӧдӧны тэ вылӧ? Но сэсся бӧрынджык, кор Саньӧ локтас гортас да аддзас, мый гӧгӧр ставыс дзим-дзурк, мый челядь пӧтӧсь нин да ворсӧны ӧта-мӧдныскӧд, сьӧлӧм вылас сылӧн пыр жӧ долыдджык лоӧ. Сідзкӧ, эм нин мамлы отсасьысьыс. Оз тӧв чужъялысьӧн быдмы сылӧн ыджыдджык нылыс. Сідзи ичӧтдырсяньыс на и велӧдчис Анушыс ас вылас надеяӧн овны да лоны мамыслы мыджӧдӧн.
Вӧлі эськӧ Пастук Саньӧлӧн ӧти кадӧ гуся мӧвп: быдмас нылыс да вежас сійӧс фермаын. Но Ануш, бӧрынджык нин мамыслы отсасьны волігъясӧн, сӧмын серӧктывліс сылӧн та йылысь сёрнияс вылас. Нылыслӧн, тыдалӧ, сэки нин мӧдджык мӧвпъяс вӧлӧмаӧсь.
 — А мый ме татысь эг аддзыв? — шулывліс Ануш мамыслы воча. — Кыдзи тэ лун и вой ноксян тані, лукйысян няйт пӧвстын да ӧдва-ӧдва миянӧс кӧмӧдны-пасьтӧдны верман?..
 — Но ӧд кодлыкӧ колӧ и тані уджавны, мукӧдъясӧс йӧв-яйӧн вердны, — заводитліс кӧритны Саньӧ Ануш нывсӧ. Но сэсся водзӧсӧ сылы и кывъясыс эз сюрлывлыны. Анушыд, велӧдчӧм мортыд, сыысь кыв-вораджык вӧлӧма. И медбӧрын Саньӧ сетчывліс нылыслы. Збыльысь, тыдалӧ, прав Анушыс. Мый сійӧ аслас нэм чӧжнас лун и вой уджалігӧн нажӧвитіс? Сӧмын висьӧмъяс да, олас кӧ коркӧ сэтчӧдз, ичӧтик пенсиятор, коді муртса тшыг нисьӧ пӧт олӧм вылӧ кутас тырмыны. И Пастук Саньӧ зэв ёна кӧсйис, мед нин сылы кӧ тыр-бура эз удайтчы овны, нывъясыс сыысь шудаджыкӧсь лоӧны. Сійӧн тай со и зілис велӧдны найӧс. А мӧдарӧ кӧ, сэсся налӧн ичӧтик сиктад фермаысь ӧтдор нывъясыдлы некӧн уджавнысӧ. Со и пышйыны зільӧны, кытыськӧ бокысь ассьыныс шуднысӧ корсьны, оз кӧ удитны ас кадӧ верӧс сайӧ петны кутшӧмкӧ юысь тракторист сайӧ да керканысӧ челядьӧн тыртны. Сэки ӧтитор кольӧ налӧн юр вежӧрас, кыдзи эськӧ тырмытӧм сьӧм вылас сідзи овны, медым челядьыс эз тшыгъявны. Та бӧрын видзӧдан телевизор пыр, кыдзи кӧнкӧ бокын йӧзыс олӧны, вый пиын туплясьӧны, да весиг синваыд быдсӧн петалӧ. Майбыр, эм жӧ кӧнкӧ му вылас райыс. А налы тайӧ сиктас сідзи и ковмас гӧрб вылад усьтӧдз уджавны да тшыг нисьӧ пӧт овны код тӧдас кымын во на. Сідзкӧ, гашкӧ, и прав Анушыс, мый оз кӧсйы кольччыны аслас сиктӧ, гашкӧ, и аддзас кытыськӧ бокысь шудсӧ? 
Дерт, вӧлі ас сиктын и сійӧ, кодлӧн косьмис Ануш вӧсна сьӧлӧмыс: орчча керкаысь бригадир Микулайлӧн Пиля пиыс. Нинӧм шуны, абу шыбитана зон. Школа помалӧм бӧрын трактористӧ велӧдчис да гортас кутіс уджавны. Оз пӧ некытчӧ бокӧ менӧ кыскы. Армияӧ ветлӧм бӧрын сідзжӧ гортас воис, кӧть и корӧны вӧлі кутшӧмкӧ ыджыд заводӧ. Пастук Саньӧлы Пиляыс эськӧ и зэв сьӧлӧм сертиыс вӧлі. Но он тай босьт Анушыдлысь. Асныра на сійӧ вӧлӧма. 
Анушыслӧн школаын бӧръя классъясас велӧдчигӧн Пиляыс тшӧкыдакодь пыравлывліс на ордӧ. Саньӧ сійӧс жӧник туйӧ нин вӧлі пуктӧ. Но Анушыс, сылӧн зарниыс, сӧмын серам вылӧ бергӧдліс верӧс сайӧ петӧм йылысь сёрнияссӧ. Олышта пӧ да тыдовтчас, шулывліс сійӧ мамыслы, а Пиля кодь куканьыд пӧ меным сюрӧ на. Но раминик Пиляӧс ыззьӧдіс жӧ Анушлӧн асныралӧмыс. Сійӧ эз жӧ кӧсйы эновтчыны да кольны дьӧбӧ. Сӧмын зумыштчывліс, кор Ануш босьтчыліс нерны кыв пемӧстӧм зонмӧс. Сійӧ, тыдалӧ, кузя-визяӧн век жӧ кӧсйис бергӧдны нылӧс асланьыс. Но помассьӧ нин вӧлі Анушлӧн школаын бӧръя тулысыс.
Коркӧ ӧтчыд рытнас фермаысь воӧм бӧрын Пастук Саньӧ и кывліс сёрнисӧ ныла-зонмалысь, кодъяс пыді жырйын буретш вӧліны да эз казявны керка ӧдзӧс дзуркнитӧм шысӧ.
 — Ануш, збыльысь ӧд шуа, пет ме сайӧ верӧс сайӧ, — шуис друг Пиля бӧрдана гӧлӧсӧн, тыдалӧ, дыркодь найӧ сёрнитӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд медся коланатор йывсьыс. — Ки вылын кута новлӧдлыны. Быд бустор кута тэ вылысь чышкыштны, уджавны ог кут тшӧктыны, ставсӧ ачым мӧда вӧчны...
 — Дугды, Пиля, — регыд мысти торкис зонмӧс нылыс. — Свадьба бӧрад вежон-мӧд мысти вунӧдан ассьыд жӧ кывъястӧ. Тӧда ӧд, кыдзи ӧні менам ыджыдджык пӧдругаясӧй олӧны. Лун югыдсӧ оз аддзывлыны. Лӧз чужӧмӧн ветлӧдлӧны. А ӧд верӧсъясныс налы тадзи жӧ коркӧ кӧсйысьлісны...
 — Ме абу сэтшӧм, — дорйысис Пиля.
 — Ок, Пиля, Пиля — друг ышловзис Ануш, — бур зон тэ эськӧ, сӧмын гажтӧм меным тані. Да и тэкӧд оз ло гажа олӧмыс. Сӧмын челядьӧн тыртам керканымӧс да тшыг нисьӧ пӧт кутам овны. А ме кӧсъя водзӧ велӧдчыны. Кӧсъя ас синмӧн аддзывны, кыдзи йӧзыс кӧнкӧ шудаа олӧны да накӧд ӧти олӧмӧн олыштны...
 — Анушӧй тэ менам, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын нор гӧлӧсӧн бара шуис Пиля. — Коркӧ эськӧ гӧгӧрвоан жӧ, кыдзи тэнӧ радейтлі да сёр нин лоӧ...
А сэсся жырйын лои чӧв-лӧнь. Регыд мысти сэтысь шапкасӧ киас кутӧмӧн, юрсӧ ӧшӧдӧмӧн петіс Пиля, эз весиг казяв Анушлысь мамсӧ да чорыда крапнитіс керка ӧдзӧссӧ.
Эз, эз сэки нинӧм шу Саньӧыс Анушлы. Тӧдіс, мый весьшӧрӧ лоӧ сылӧн шуасьӧмыс. Сӧмын пиньӧдз вермас воны. Кывкӧрталіс кӧ нин Анушыс, кӧть мый, а век нин ас ногыс вӧчас. Ичӧтсяньыс ӧд асшӧр олӧмӧн мамыс велӧдіс сійӧс овны. Быть ӧд, батьтӧгыд быдмис да. Некод вылӧ сэсся надейтчынысӧ. Сӧмын жаль вӧлі Саньӧлы зонмыс. Абу нин сэтшӧм шыбитана. Збыльысь, гашкӧ, ӧтлаасясны кӧ, бура овны кутасны. Гашкӧ, сійӧ и эм шудыс Анушыслӧн. А мӧд ногыс ӧд, мунас кӧ быттьӧ татысь Анушыс, Пиля мукӧдъяс моз жӧ вермас юсьыны. Кымын нин со татшӧм пӧрысь бурлакыс налӧн сиктын. Нывъяс, сиктын налы уджыс абу да, кытчӧкӧ бокӧ мунӧны. А зонъяс, некод вылӧ лоӧ гӧтрасьны да, дзикӧдз юсьӧны. Мед эськӧ оз жӧ ло тадзисӧ Пиляыскӧд.
Некымынысь на воліс та бӧрын Ануш мунтӧдз на ордӧ Пиляыс. Раминика варовитіс то Анушкӧд, то Пастук Саньӧкӧд, коркӧя сёрни йывсьыс эз казьтыштлы, быттьӧ эз и вӧвлы. Кӧть эськӧ гусьӧн век на надейтчис, мый чорыдджыка мӧвпыштлас Анушыс сылӧн кывъяс вылын да вежас ассьыс кӧсйӧмсӧ. Но медбӧръя лунас, кор Анушӧс да сылысь кык пӧдругасӧ локтісны колльӧдны ёртъясыс ылі туйӧ петӧм водзвылын, Пастук Саньӧ ордӧ пырис гажа юра Пиля. Тыдалӧ, абу вермӧма терпитны да шогсӧ кӧсйӧма пальӧдны курыдторйӧн.
Ставӧн чӧв ланьтісны лазъялысь синма Пиляӧс аддзӧм бӧрын. Татшӧмнас, пӧжалуй, сійӧ ас коддьӧм пӧвстас эз на петкӧдчывлы. Пиля гажа юра?! Но и паськалас жӧ та бӧрын сёрниыс сиктын. А сійӧ быттьӧ эз и казяв чукӧртчӧм гӧсьтъяслысь друг чӧв ланьтӧмсӧ, воськовтіс джодж шӧрас да сувтіс Анушлы паныдӧн:
 — Со и ме, Ануш! Тшӧтш локті прӧщайтчыны. Код тӧдас, кор сэсся аддзысьлам...
Ануш гажа юра Пиляӧс аддзӧм бӧрын гӧрдӧдіс быдсӧн:
 — А тэ вӧлі шуан, мый овны метӧг он вермы! Но радейтан кӧ, кыдзи нӧ татшӧм юрнас лысьтін петкӧдчыны...
А сэсся нинӧм шутӧг бергӧдіс Пиляӧс да вӧтліс, веськыда тойлаліс керкаысь. Пиля сідз нин гӧрд чужӧма, нӧшта на гӧрдӧдіс тайӧ кывъяс бӧрас да чӧла петіс кильчӧ вылӧ. Дерт, некод эз виччысь татшӧмторсӧ. И гӧсьтъяслы, и Анушлы, и Саньӧлы эз ло лӧсьыд сыысь, мый со тадзи другӧн артмис. И кӧть ставӧн важ моз зілисны гажӧдчыны, казьтывны кольӧм кадсьыс бурсӧ да сины мунысьяслы шуда туй, но рытыс торксис да сэсся кыдзкӧ сідз-тадз и помасис. Зумышӧн вӧлі Ануш, мый со медбӧръя рыт коллялӧ гортас, мый тані кольӧны сылы медся дона йӧзыс — мамыс да Катюк чойыс, а сійӧс, кӧть эськӧ и збодера зілис кутны асьсӧ, код тӧдас, мый виччысьӧ сы ылнаас. И эз-ӧ омӧль водзын вӧв Пиляӧн на ордӧ гажа юрнас волӧмыс?..
Но торйӧн нин зумыш вӧлі Анушлӧн мамыс, Пастук Саньӧ. Сійӧ бӧръя некымын войсӧ эз нин прамӧя узьлы, пыр майшасис мунысь нылыс вӧсна. Код тӧдас, кутшӧм лоӧ сылӧн донаыслӧн выльлаас олӧмыс да абу-ӧ бурджык и збыльысь гортӧ кольччыны да ӧтлаасьны Пилякӧд. Кутшӧм кӧть олӧм налӧн сэсся оз артмы, а век нин орччӧнӧсь, век нин мам син улынӧсь. Тайӧ мӧвпнас сійӧ медбӧръяысь и шыӧдчис чӧв олысь ныв дінас:
 — Гашкӧ нӧ, мӧвпыштлан да кольччан? Пиляыд ӧд и збыльысь радейтӧ тэнӧ. Ассьыс шогсӧ сӧмын талун пальӧдӧма винанас...
 — Ог, мамук, ог кольччы. Кымынысь нин ме тэныд шулі. Мый кӧсйысьӧма, сійӧс и вӧча. Ті сӧмын тані бура олӧй, а ме вӧсна эн ёнасӧ майшась. Абу ӧд нин ичӧт кага.
Пастук Саньӧлӧн тайӧ кывъяс бӧрас друг вазисны синъясыс да сійӧ уськӧдчис лимзалігтырйи кутлыны Анушӧс:
 — Ог ӧд лёкӧс, бурӧс ме тэныд кӧсъя сины. Тіян вӧсна ӧд век шогся-майшася. Мукӧддырйи войяссӧ ог узьлы.
И мама-ныла мӧдісны бӧрдӧмсорӧн кутлыны ӧта-мӧднысӧ. Быттьӧ тайӧ медбӧръя рытас воссисны налӧн ёрта-ёртныслы сьӧлӧмъясыс да найӧ кӧсйисны нӧшта ӧтчыдысь кольны асланыс паметяныс ӧта-мӧдныслысь мыгӧръяссӧ. Код тӧдас, гежӧда-ӧ, тшӧкыда-ӧ лоӧны сэсся аддзысьлӧмъясыс? И сӧмын Катюк сулаліс неуна бокынджык да чуймӧмӧн видзӧдіс чойыс да мамыс вылӧ, но и сылӧн тшӧтш кутіс доршасьны синваыс тайӧс аддзӧм бӧрын. Но друг Саньӧ торйӧдчис Анушысь, чышкыштіс синвасӧ да дзик мӧд гӧлӧсӧн нин шуис:
 — Тырмас сэсся лимзавны-бӧрдны. Ог ӧд бӧръя туйӧ колльӧдӧй. Мед ставыс сэні тэнад бур лоӧ. Аски водз ковмас ставнымлы чеччыны...
Мӧд лунас Ануш пӧдругаясыскӧд автобусӧн мӧдӧдчисны ылі туйӧ. Колльӧдісны найӧс пӧшти став сиктӧн, сӧмын Пиля эз тыдав. Та бӧрын Анушсянь кутісны волывлыны збодер письмӧяс. Быд татшӧм письмӧ вӧлі Саньӧлы да Катюклы ыджыд праздникӧн. Ануш эз норась аслас олӧм вылӧ. Кӧть пӧ и сьӧкыд овлывлӧ, но водзӧ вылӧ ставыс лоас бур. Катюк сэсся мамыскӧд сёрнитӧм бӧрын гижлывліс воча кыв.
Но во джын мысти кымын Анушлӧн пӧдругаясыс бӧр воисны чужан сиктас. Сэки и повзьыліс Саньӧ, эз-ӧ мыйкӧ ло накӧд да тшӧтш и Анушыскӧд. Зэв тай нин ӧдйӧ бӧрсӧ бергӧдчисны карса олӧм радейтысьясыд. Но весьшӧрӧджык, тыдалӧ, вӧлӧма полӧмыс. Абу воӧма сьӧлӧм выланыс карса олӧмыд Анушлӧн пӧдругаяслы. Луннас ӧд колӧ уджавны, а рытнас велӧдчыны. Абу быдӧнлы тайӧ вын серти. А гортад мам-бать борд улад лӧсьыдджык. Но сиктӧ найӧ эз лӧсьӧдчыны кольччыны. Шойччыштам пӧ да бара кытчӧкӧ мунам, кӧні бурджык олӧмыс. Но налӧн Анушыс пӧ абу сэтшӧм. Сідзи и шуисны нылыслӧн пӧдругаясыс Пастук Саньӧкӧд сёрнитігӧн:
 — Сійӧ оз вош. Мый кӧсъяс, вӧчас. И некодысь оз пов. А ми сы мозсӧ огӧ вермӧй...
Нимкодь вӧлі тайӧ кывъяссьыс Саньӧлы, кӧть сьӧлӧмыс век жӧ майшасис ныв вӧснаыс, кодсянь важ моз волывлісны збодер письмӧяс. А Пиля пыр уджаліс трактористӧн. Но сійӧ кадсяньыс сійӧс тшӧкыдджыка позис аддзывлыны гажа юрӧн. Мам-батьыс пыр долисны сылы, мед пӧ кӧть ӧдйӧджык гӧтрасин. Сэки пӧ, гашкӧ, и тӧлк вылӧ пуксис олӧмыд. Но Пилялы Анушысь ӧтдор некод вӧлі оз ков. Корсюрӧ сійӧ пыравлывліс Пастук Саньӧ ордӧ. Кор садь вӧлі, зумыша пукаліс пызан пельӧсын да чӧла кывзіс Саньӧлысь висьтасьӧмсӧ, кыдзи Анушыс олӧ ылі карын. Кор гажакодь вӧлі, муртса эз вир синваӧн бӧрд да варовмӧм бӧрын норасьлывліс аслас шудтӧм олӧм вылӧ, сы вылӧ, мый Анушыс омӧльтіс сійӧс, эз пуктывлы зон туйӧ. А сэсся друг шыӧдчывліс Саньӧ дінӧ, вай пӧ ме тэныд кӧть нин пестӧ поткӧдлышта либӧ ватӧ пырта. Но Саньӧ дӧзмывліс гажа юра морт вылӧ да ыстывліс сійӧс гортас, мун пӧ шойччышт-пальӧдчышт, а ме пӧ кыдзкӧ ачым на верма горт гӧгӧр бергӧдчыны.
А Анушыс сійӧ кадсяньыс сӧмын некымынысь воліс гортас. Помалӧма нин вӧлі велӧдчӧмсӧ да уджаліс фабрикаын. Ачыс мича да нӧшта карса мича паськӧма. Быдысь вайліс мамыслы да чойыслы козинъяс. Дыр висьтасьліс аслас олӧм йылысь. А Саньӧ сэки лолыштнысӧ эз убӧлитлы ыджыдджык нылыс вылӧ видзӧдігӧн. И быдысь Анушлӧн сиктӧ волігӧн сылӧн туй шӧрӧ быттьӧ нарошнӧ веськавліс Пиля. Код тӧдас, мый йылысь сёрнитлісны сэки ныла-зонма. Но Ануш тайӧ аддзысьлӧмъяс бӧрас пыр вӧлі зумыш. Дерт, жаль вӧлі Пиляыс. Но ӧд кыкнанныслӧн налӧн асланыс олӧм. А Саньӧ аддзывліс нылыслысь майшасьӧмсӧ да нарошнӧ бергӧдліс сёрнисӧ сылань:
 — Вошӧ ӧд, дзикӧдз вошӧ мортыс. А кутшӧм прамӧй зонмӧн вӧлі!
 — Аддза ӧд, абу синтӧм, — пыр жӧ нӧшта на зумыша вочавидзліс Ануш: — А мый ме вӧча? Ставсӧ ӧд жалитны ог вермы.
 — Окма, дона нылӧй, — пыр жӧ вочавидзліс сэки Саньӧ. — Кад нин эськӧ тэныд аслыд пӧвтӧ аддзыны да. Сідзи ӧд эндӧм нылӧн и колян.
Но Ануш важ мозыс сӧмын серӧктывліс мамыслӧн тайӧ кывъяс вылас.
И некор оз вушйы мам сьӧлӧмысь Анушлӧн сиктӧ медбӧръяысь волӧмыс. Тӧдіс кӧ, эськӧ эз лэдз бӧрсӧ, эськӧ кольӧдіс сиктас да ӧтлаӧдіс Пилякӧд. Но ӧд кытысь нӧ верман тӧдны ставсӧ водзвыв. Мыйлакӧ, сэки Ануш эз вӧв важ моз варов, то зумыштчылас, то шогӧ усьлас. Сэки пырсӧ Саньӧ эз лысьт юасьны нылыслысь, мыйысь сійӧ майшасьӧ-шогсьӧ. Виччысис, кор ачыс ставсӧ висьталас. Кӧть эськӧ нывбаба гӧгӧрвоис нин, мыйын помкаыс. И бара сійӧ лунъясас на ордӧ пыраліс Пиля. Саньӧ кывліс ныла-зонмалысь пыді жырйын дженьыдик сёрнисӧ. Тайӧ пӧрйӧ Пиля вӧлі садь:
 — Кывзы, Ануш, эновт ассьыд картӧ. Бӧръяысь шуа, пет ме сайӧ. Он мӧд каитчыны. А ме ӧд тэтӧг воша, дзикӧдз воша...
Саньӧ эз кывлы, мый вочавидзис Анушыс Пилялы. А, гашкӧ, сӧмын ышлолаліс да эз тӧд, мый шуны зонлы, кыдзи сійӧс такӧдны. Но регыд мысти Пиля бара шог чужӧмӧн петіс налӧн керкаысь.
Сӧмын бӧръя лунас нин, мунӧм водзвылас, Анушыс висьтасис мамыслы:
 — Мамук, ме ӧд сьӧкыд.
 — А ме гӧгӧрвои нин тайӧс, — зумыша шуис Саньӧ. — Мам синсьыд ӧд нинӧм он дзеб. Коді нӧ сійӧ, абу кӧ быттьӧ гусятор?
 — Ог тӧд, кыдзи и висьтавны тэныд, мамукӧй, — шога ышловзис Ануш. — Гӧтыра ӧд. Сӧмын кӧсйӧ юксьыны сыкӧд. Висьталӧ, мый меысь кындзи некодӧс оз радейт.
 — Гӧтыра! — пыр жӧ повзис Саньӧ. — Кыдз нӧ тэ лысьтін гӧтыра гӧгӧр гартчыны. Али нӧ сійӧ тэнӧ аслас тывъяс кыскис. Код тӧдас ӧд мыйсӧ сійӧ оз кӧсйысь. А тэ, ме тӧда, зэв эскысь. Пӧръялас тэнӧ!.. Да этша ӧмӧй зонмыс сэні да тані? Со кӧть Пилятӧ босьт, пыр на тэнӧ виччысьӧ. Ойя жӧ дай ойя! Мый бара тэ вӧчан мекӧд? Дзикӧдз сісьтан менсьым сьӧлӧмӧс!
Но тайӧ пӧрйӧ Ануш эз нин торк мамсӧ. А шогпырысь сы вылӧ видзӧдӧмӧн виччысис, кор сійӧ помалас ассьыс лыддьӧдлӧмсӧ. Тыдалӧ, надейтчис, мый мамыс век жӧ отсалас сылы кутшӧмкӧ бур сӧветӧн, лӧньӧдас сылысь пыр ёнтысь дойсӧ. А сійӧ со дивитӧ нывсӧ. А ӧд прав, тыдалӧ, мамыс. Збыльысь, Ануш ёна эскис варов сёрнияслы да сетчис сылы лӧсьӧдӧм тывъяс. Но сёрӧнкодь нин гӧгӧрвоис тайӧс. Сідзкӧ нӧ, збыльысь оз позь эскыны кӧсйысьӧмыслы, кор тэ водзын пидзӧсчаньӧн сулалӧны? А радейтӧ кӧ нӧ? И збыльысь-ӧ прав тані мамыс?
Сідзи сэки шог сьӧлӧмӧн и мӧдӧдчис гортсьыс бӧр ыджыд карӧ Анушыс. А Пастук Саньӧ инас эз кут ӧшйыны. Быттьӧ тӧдіс нин, мый бурӧн тайӧ ставыс оз помась да пинялӧмӧн пиняліс асьсӧ, мый эз кут дона нывсӧ гортас. А вежон-мӧд мысти и воис сійӧ лёк телеграммаыс, кӧні пӧдругаясыс юӧртісны Анушлӧн кулӧм йылысь.
Пастук Саньӧ эз бура помнит сійӧ кадсӧ, быттьӧ эз ас олӧмнас ов. Эз весиг помнит, кыдзи Катюкыс, коркӧя Ануш кодь жӧ нин верстьӧ ныв, чукӧртіс ылі туй вылӧ сьӧмсӧ да кыкӧн сэсся вӧрзьӧдчисны мӧдӧдны ассьыныс радейтана Анушнысӧ медбӧръя туйӧ. А сэні нинӧм вӧсна оз вӧлі ков тӧждысьны. Анушлӧн пӧдругаясыс вӧчисны ставсӧ, кыдзи колӧ. Но Саньӧ эськӧ нинӧм сэки эз и вермы вӧчнысӧ. Сылӧн сійӧ лунъясас шогысла збыльысь измис сьӧлӧмыс. Быттьӧ эськӧ и ловъя морт вӧлі, но ачыс нинӧм эз сяммы вӧчны. Сэк жӧ чӧв олӧмӧн вӧчліс ставсӧ, мый тшӧктылісны. Сӧмын зэв дыр сулаліс горт дінас да синъяссӧ лапниттӧг видзӧдіс зарни ныв вылас, коді быттьӧ мудзӧма да водыштӧма недыр кежлӧ шойччыштны.
Дерт, ӧти здукӧ кутліс жӧ садьмыны тайӧ вӧт нисьӧ вемӧссьыс. Кӧть и эз вӧв дзик ас садяс, но воис жӧ сылӧн пельясӧдз Ануш пӧдругаяслӧн гусьӧн шӧпкӧдчӧмыс. Со пӧ, со пӧ эсійӧ мужичӧйыс... Саньӧ сэки быттьӧ дыр узьӧм бӧрын лэптіс юрсӧ, кӧсйис видзӧдлыны синмас сійӧ мортыслы, коді пӧръяліс сылысь дона Анушсӧ да код вӧсна сійӧ ас кӧсйӧм серти муніс мӧдаръюгыдас. Но мужичӧйыслӧн и дукыс нин эз вӧв. Анушлӧн пӧдругаясыс казялӧмаӧсь Саньӧлысь друг вежсьыны кутӧм чужӧмсӧ да тшӧктӧмаӧсь ӧдйӧджык бӧр усйысьны сылы. Тэ вӧсна пӧ сідз нин ыджыд грек лои да нӧшта пӧ мед мыйкӧ лёктор оз ло. А кужис эськӧ Пастук Саньӧ шуны тайӧ мортыслы сэтшӧм кывъяс, кодъясӧс мӧдыс эз вунӧд кувтӧдзыс да, гашкӧ, чорыдджыка мӧвпыштіс аслас олӧм йылысь. Но эз тай удайтчы паныдасьлыны сыкӧд.
Паляліс Саньӧ сӧмын шойна вылас, кор кӧсйӧны нин вӧлі пӧдлавны гортсӧ. Сэки друг горӧдіс сійӧ:
 — Энлӧй, энлӧй! Виччысьлӧй! Медбӧръяысь ӧд ме аддза аслам дона нывлысь чужӧмбансӧ. Лэдзӧй сыкӧд прӧщайтчыны!
А сэсся эз вермы терпитнысӧ да гораа лыддьӧдлӧмӧн кутіс бӧрдны Анушлысь кӧдзыд чужӧмбансӧ окалігӧн. Чышкалісны синъяснысӧ и Анушлӧн пӧдругаясыс да кутышталісны Саньӧӧс киясӧдыс. Бур нин кӧть, ловзьыны кутіс мортыс да. Бӧрдыштас да збыльысь кокниджык лоӧ лов вылас. Мед инӧ. Бӧръя туйӧ ӧд колльӧдӧ ассьыс быдтассӧ. Сэсся оз нин аддзыв...
Оз жӧ помнит бура Пастук Саньӧ, кыдзи Анушӧс бӧръя туйӧ колльӧдӧм мысти Катюк нылыскӧд воисны гортас. Сӧмын сэки кутіс палявны вӧтӧн нисьӧ вемӧсӧн олӧмсьыс, кор Катюкыс ӧшӧдіс стенас Анушыслысь со тайӧ ыдждӧдӧм фотокарточкасӧ. Сэки и кокниджык кутіс лоны сылӧн шогысла измӧм сьӧлӧмлы, кор син водзас лоис нылыслӧн дона мыгӧрыс, да гырысь синва войтъяс кортӧг тюрисны сылӧн чужӧмбан кузя. И коркӧ тайӧ лунъясас жӧ, быттьӧ нарошнӧ, Пиляыс пырис на ордӧ. А кор аддзис Анушлысь ыдждӧдӧм фотокарточкасӧ, ёна и шензис:
 — Но и но! Дзик ӧд ас кодьыс! Быттьӧ ловъя!..
Сэки и скӧрмис Пастук Саньӧ Пиля вылӧ да шуаліс сылы сійӧ кывъяссӧ, мыйысь бӧрынджык яндзим вӧлі.
 — Ловъя, дерт! Эн куж ловъя дырйиыс сы сьӧлӧмӧ пырӧдчыны да! Мужик мортӧн ӧмӧй та бӧрын асьтӧ шуан? Колӧ ӧд вӧлі збойджыкӧн лоны да этшаджык бӧрдны-норасьны сы водзын. Сійӧ, гашкӧ, тэсянь тайӧс и виччысис? А тэ кукань вӧлӧмыд! Мун пет татысь да сэсся некор нин ме керкаӧ эн лысьт пыравны!
И бара нинӧм эз шу Пиляыд да петіс, мед не кывны Пастук Саньӧлысь сьӧлӧм дойдысь кывъяссӧ. А ӧні мӧвпалӧ Саньӧ, да мый эськӧ и вермис вӧчны Пиляыс, кор ачыс Анушсӧ мукӧддырйи эз сяммывлы асланьыс бергӧдны.
Сійӧ эськӧ мый да ӧд ӧні со и Саньӧлӧн ичӧтджык нылыс, Катюкыс, грӧзитчӧ нин мунны гортысь. Нинӧм пӧ меным сиктас вӧчны. Муна пӧ карӧ да Ануш чой моз жӧ кута уджавны да велӧдчыны. А кытчӧ нӧ пӧ менӧ эновтан, юаліс ӧтчыд Саньӧыс. А ме пӧ тэнӧ бӧрынджык ас дорӧ босьта. И видлы сійӧс кутны! Кӧть мый, но ас ногыс вӧчас! Дзик Анушыслӧн кодь жӧ морттуйыс. Мый сэсся керны, кодлысь отсӧг корны. Быдӧнлӧн ӧд аслас олӧм. Ӧнія кадӧ сӧмын ас вылад и лоӧ надейтчыны. А Ануш моз нӧ кӧ лоӧ Катюкыскӧд? Ок-ок-ок!



Тӧдтӧм художниклӧн серпас дорын
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 125-129 лб.>

Ӧні Арсень эськӧ эз и куж висьтавны, кыдзи веськаліс тайӧ выставка вылас. Аддзис афиша вылысь сылы абу ёна тӧдса художниклысь ним-овсӧ да со и шуис пыравны кадсӧ коллялігмоз выставка нуӧдан керкаӧ. Гортас эз жӧ ёна кыскы-а. Гӧтырыскӧд бӧръя кадӧ, овлывлӧ, зычитыштӧны. А мый юкӧны, код тӧдас.
Челядьыс верстьӧӧсь нин. Важӧн ас кошта выланыс петісны. Ӧні эськӧ шойччыны чӧв-лӧнь патераас. Но гӧтырыс Арсеньлӧн вома. Мыйкӧ кӧ абу сы серти, пыр и кыпӧдас гӧлӧссӧ. Быттьӧ пулемётысь сяркӧдӧ-лыйлӧ сэки. Арсень эськӧ кывтӧм пемӧс моз нин зільӧ асьсӧ кутны. Кыв воча оз лысьт шуны. Век жӧ мукӧддырйи оз терпит да сідзжӧ пондылас тшӧтясьны. Но верман ӧмӧй вомнад ярмӧм нывбабаӧс вермыны. Мӧдыс нӧшта на сэки ӧддзӧ. Арсень кыв шуас, а мӧдыс кызьӧс лыйыштас.
Та бӧрын Арсень векджык ӧвтыштӧ кинас, пасьтасьӧ да петӧ гортсьыс. То матысса вӧр дорлань кежалӧ, то вадорлань лэччылӧ, мед ас кежысь лӧньӧдыштны пессьысь сьӧлӧмсӧ.
А мый эськӧ и юкӧны. Ӧд нинӧм абусьыс ставыс пансьывлӧ. Чӧв олыштны эськӧ кыкнанныслы. Сэсся кутшӧмкӧ мелі кыв ли мый ли шуыштны да водзӧ нимкодясьны олӧмнас. А то ӧд мукӧддырйи муртса косьӧдз оз воны.
Со и тайӧ пӧрйӧ нинӧм абусьыс став зык-шумыс пансис дача йылысь сёрниӧ воигӧн. Арсеньлы дачаыс оз ёнасӧ ков. Картупель мутор эм, и тырмас. Сійӧ бурджык эськӧ мича гожся пӧраас вадорын шатинӧн пукалас либӧ вӧрӧ тшак-вотӧсла ветлывлас. Сӧмын гӧтырыс тай мыйкӧ уськӧдчӧма дача вылас-а. Юрсӧ кӧть оз лэптыв ӧгурчи-помидор теплицаын ноксигӧн. Артыштны кӧ, мыйта сьӧм да вын-эбӧс сёйӧ гожӧмбыднас дачаыд, Арсень серти, бурджык став коланасӧ лавкаысь ньӧбны. Унджык да и донтӧмджык на сюрӧ. А сэк кості ӧд тӧкӧтьӧ кежлӧ волысь дженьыд войвывса гожӧмыс тӧдлытӧг и прӧйдитӧ. Он весиг удитлы нимкодясьыштны сылӧн мичлуннас. 
Тадзи со гӧтырыскӧд недыр пурсьыштӧм бӧрын Арсень и кежис выставка вылас. Вадорлань эз нин лэччы, зэрыштӧ да. Вӧр дорад, кӧть и пуяс улӧ дзебсян, сідзжӧ кӧтасян лысванас. Со и шуис виччысьыштны зэрыслысь кобӧмсӧ картинаяс видзӧдігмоз.
Но аслыс тӧдлытӧг дырджык оліс выставка вылас. Сылы воисны сьӧлӧм вылас тӧдтӧм художниклӧн серпасъясыс. Быттьӧ эськӧ нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс эз вӧв сэні. Ёнджыкасӧ серпасалӧма войвывса вӧр-ва, кутшӧм сійӧ овлӧ тулыснас да гожӧмнас, медся гажа да дзоридзалан кадас. Ӧтиын — тувсов ытва дырйи ойдӧм видзьяс да веретяяс, мӧдын — ты берег пӧлӧн гожся шонді улын вугралысь бадьяс, кыдзьяс да льӧм пуяс. А коймӧдын, коді торйӧн нин вӧрзьӧдіс Арсеньлысь сьӧлӧмсӧ, художник серпасалӧма налысь ыджыд да паськыд войвывса юсӧ гыма зэр водзын.
Видзӧдӧ Арсень и синсӧ оз вермы вештыны серпас вывсьыс. Кызсьыс-кыз сьӧдлӧз кымӧръяс ӧшӧдчӧмаӧсь ю весьтас, валйӧн-валйӧн ветлӧны веж гыяс да быттьӧ зільӧны бергӧдны визувсӧ мӧдарлань. Лыйыштлывлӧны нин чардбияс. Сійӧс и видзӧд, вылісяньыс кутас кисьтны ушатысь моз. А юыс оз кӧсйы сетчыны ни сьӧд кымӧръяслы, ни ярмӧм тӧлыслы да веж гыяскӧд вермасигмоз мый вынсьыс водзӧ зільӧ нуны ассьыс паськыд отсӧ рытыввывлань.
И кажитчӧ Арсеньлы, мый тайӧ серпассӧ сійӧ кыськӧ аддзыліс нин да эз ӧтчыдысь. Мыйлакӧ тай ставыс зэв тӧдса-а. Да ӧд буретш тадзи жӧ визувтӧ тайӧ юыс и сылӧн чужан сикт бердтіыс! Дзик татшӧм кымынӧсь жӧ сэні ю берегъясыс, видзьясыс да тыясыс, ылын лӧзалысь пармаыс.
Кымынысь Арсень челядьдырйиыс гожся лунъясӧ вуграсьліс тайӧ ю дорас. Кымынысь сійӧс со тайӧ серпас вылас петкӧдлӧм моз жӧ сулывліс гыма зэрыс. Арсень ичӧт на вӧлі да полыштіс сыысь. Кор пондывліс дугдывтӧг чардавны-гымавны, кажитчывліс, мый олӧмыслы воис пом, мый тайӧ гыма зэрыс сэсся некор нин оз дугдыв, мый юыс збыльысь оз вермы венны ышмӧм тӧвсӧ да кутас визувтны мӧдарлань. И сэки кутшӧмкӧ шуштӧмлун шымыртліс Арсеньлысь сьӧлӧмсӧ. Сійӧ весиг куньлывліс синъяссӧ да виччысьліс олӧмыслысь помасьӧмсӧ.
Тадзи прӧйдитліс, гашкӧ, час-мӧд. Арсеньлы тайӧ здукъясыс кажитчисны быдса нэмъясӧн. Мый йылысь сӧмын сэки сійӧ эз мӧвпавлы. Но дӧнзьытӧдз гымалӧм-чардалӧм да ушатысь моз кисьтӧм бӧрын сьӧдлӧз кымӧръяс вешйывлісны бокӧ. Бӧр петкӧдчыліс шонді да пондыліс горша нювны лысвасӧ, тӧкӧтьӧӧн косьтыліс мусӧ. Дзебсьывлісны веж гыяс, быттьӧ эз и вӧвлыны. И раммӧм юыс важ моз лӧня да тэрмасьтӧг шлывгис рытыввывлань саридзӧдз.
Кор Арсень верстяммыштіс, эз нин кут повны тайӧ гыма зэръяссьыс. А мукӧддырйи быттьӧ нарошнӧ виччысис татшӧм поводдясӧ, мед аслас ветки пыжӧн петавны шызьӧм ю вылас да венласьыштны веж гыясыскӧд. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс долыдлун чужліс сэки сылӧн сьӧлӧмын. Сыысь, мый том, мый ставыс на водзын, мый сійӧ оз пов тайӧ скӧр гыяссьыс, вермас найӧс, вермас на венны и уна мукӧд сьӧкыдлун тайӧ олӧмсьыс. И окота вӧлі горзыны-сьывны. И лов вылас лолывліс кыпыдсьыс-кыпыд.
Кӧть эськӧ ывлаын тайӧ кадас ставыс вӧлі мӧдар гугӧн. Быттьӧ збыльысь Медыджыдыс скӧрмӧма мувывса войтыр вылас да кӧсйӧ накажитны найӧс сыысь, мый оз сідзи, кыдзи колӧ, овны свет вылас. Но сэсся, тыдалӧ, бӧр жӧ лаймалӧ сылӧн скӧрлуныс. Быттьӧ кӧсйӧ шуны: мед пӧ олӧны кыдзи кӧсйӧны, ас лов выланыс грекъяссӧ чӧжӧны. А мӧдысь пӧ налы быть ковмас кывкутны таысь.
Сэк жӧ Арсень, мыйлакӧ, чайтліс, мый сы моз жӧ сійӧс кытшалысь ывлаыс терпитны позьтӧма виччысьліс тайӧ гыма зэръяссӧ, пывсьыліс-мыссьыліс, мынтӧдчывліс став омӧльсьыс да выльысь вӧччывліс водзӧ олӧм кежлӧ. Кӧть эськӧ гыма зэр водзад ловъя ловъясыд век жӧ повзьылісны да зілисны кытчӧкӧ пырӧдчыны-дзебсьыны. Ставыс гӧгӧр лигышмунліс да раммыліс. Быттьӧ раммӧм вӧр-ваыс кӧсйис шуны енэжсянь ӧшӧдчӧм сьӧд кымӧръяслы, вӧч пӧ мекӧд мый кӧсъян, а ме ола кыдзи кужа да верма. А гыма-зэра кымӧръяс ассьыныс скӧрлуннысӧ лэдзӧм бӧрын и збыльысь быттьӧ жалитлісны ывласӧ: и тайӧ юсӧ, и сы бокӧ паськӧдчӧм пармасӧ, и сэні олысь ловъя ловъяссӧ. Эз ёна дойдавлыны некодӧс.
Арсеньлы сійӧ кадсяньыс кымын жӧ паметяс йиджтысис тайӧ юыс, код дорын сійӧ уна лун-вой коллявліс да коді му вылас олӧм заводитчӧмсяньыс на, гашкӧ, визувтліс таті. И чайтліс сэки Арсень, мый ачыс юыс и вӧлі тайӧ олӧмнас. Збыльысь ӧд сідзи и эм. Юыс некор эз ланьтлы, тӧв кӧть гожӧм. Весиг кузь тӧвъясӧ, кор ставыс гӧгӧр кынмыліс да кувліс, юыс оліс аслас олӧмӧн, визувтліс кыз йи улын, ловъяӧсь вӧліны и васа олысьяс. И кытысь сылӧн вӧлі чукӧрмӧма та мында ваыс, коді некор эз помасьлы? Ёна и шензьывліс Арсень да эз аддзывлы та вылӧ воча кывсӧ.
Но ӧд збыльысь тайӧ ваас коркӧ ёна важӧн и чужис олӧмыс. Сэки став муыс ва улын на вӧлі. А сэсся муыс пондіс кыптыны вывлань да ваыс вочасӧн бӧрыньтчис. Но со колис тайӧ юыс, коді кысянькӧ зэв ылысянь да зэв ылӧдз визувтӧ. И помыс сылӧ, кыдзи и олӧмыслӧн, оз волы.
А ачыс Арсень тайӧ ю вылас быттьӧ кутшӧмкӧ кер либӧ чаг, кодӧс нуӧ визулыс. Сямман кӧ вермасьны визулыскӧд, юыс тэнӧ помтӧг кутас нуны. А оз кӧ тырмы сямлуныд, выныд да эбӧсыд, пыр и швачкас берегӧ да сэні ковмас сэсся сісьмыны. Со тай нӧ керъясыд вынаджыкӧсь да векджык визув вылас кутчысьӧны. А чагъясыд и збыльысь тшӧкыдджыка берегас ляскысьӧны.
Сідзи жӧ и мортыд. Вынаджык-эбӧсаджыкыд да аслыс эскысьыд зумыдджыка кутчысьӧ олӧмас да нӧшта и мукӧдлы ассьыс вын-эбӧссӧ сетӧ. А слабджыкыд, кыдзи тай нэриник чаг, ляскысьӧ берегӧ, лэдзчысьӧ, миритчӧ став омӧльыскӧд да тӧдлытӧг и помалӧ ассьыс олӧмсӧ. Кӧть эськӧ ловъя ловъяс пиысь быдӧн кӧсйысьлӧ мыйкӧ ыджыдджыктор, но оз тай быдӧнлы сійӧ удайтчы. Сідзи нин, тыдалӧ, Медыджыдыслӧн шуӧма.
А сэк жӧ кутшӧм мича да гажа олӧмыс, мичаа да гажаа кӧ олан. Сӧмын тай шог босьтлывлӧ ӧтиторйысь, мый вывті нин ӧдйӧ да весиг кыдзкӧ аслыд тӧдлытӧг сійӧ кольӧ. Быттьӧ тӧрыт на шуда бать-мам дорын олігӧн некутшӧм тӧжд-майшасьтӧг келавлін вадорті. А талун мукӧддырйи он нин казяв ывлавывса мичсӧ, сэтшӧма тэнӧ топӧдӧмаӧсь быдсяма сикас ковтӧм тӧжд-майшасьӧмъясыс.
Тайӧ мӧвп бӧрас Арсень весиг мурч курччыліс пиньяссӧ. Збыльысь ӧд шудаджыка позьӧ овны, огӧ кӧ ковтӧг да дугдывтӧг зыксьӧй-пинясьӧй да код вылӧ кӧ скӧралӧй.
И ӧні художниклӧн серпасъяс вылӧ видзӧдігӧн Арсеньлы кажитчис, быттьӧ тайӧ сылы тӧдтӧм мортыс пыралӧма Арсеньлӧн лов пытшкӧ да тӧдмалӧма став гуся мӧвпъяссӧ. Кыдзи нӧ эськӧ сійӧ сэтшӧм бура вермис петкӧдлыны войвыв ывлавывса мичсӧ, мый йылысь Арсень век гусьӧн мӧвпавлывліс да мыйысь ӧні сылӧн тӧдлытӧг вӧрзис сьӧлӧмыс? Сідзкӧ нӧ, художникыс Арсень моз жӧ мӧвпалӧ?..
Сійӧ дыр на сулаліс тӧдтӧм художниклӧн серпасъяс водзын. Вочасӧн кокниджык лои лов вылас. Кажитчис, быттьӧ бара воліс челядьдырся воясӧ, чужанінас, аслас сэтшӧм тӧдса да дона ю бердӧ, веретяяс пӧвстӧ дзебсьӧм тыяс дорӧ. И быттьӧ небыдик гожся тӧвруӧн ӧвтыштіс сы вылӧ. Эз нин вӧв окота некодкӧд пинясьны. Кокни сьӧлӧмӧн петіс Арсень выставка вылысь да мӧдӧдчис гортланьыс. Ӧні сійӧ кыліс асьсӧ важ моз томӧн. И окота вӧлі кодкӧдкӧ юксьыштны аслас нимкодьлуннас, кодлыкӧ бур кыв шуны, а, гашкӧ и, гӧтырыскӧд сералыштас коркӧясӧ шмонитігмоз казьтылігӧн. Кыпыд сьӧлӧмыд быдторсӧ вӧзйӧ. Ӧд сійӧ талун збыльысь воліс аслас томдырся кадас.


Гожӧм помын востымасьӧм
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 129-134 лб.>

Тайӧ гожӧм помса войясыс Матвейлы торйӧн нин воӧны сьӧлӧм вылас. Лун сьӧмӧснас жар на овлывлӧ. Пӧльтыштӧ небыдик рытыв-лун тӧв. Енэжӧдыс тэрмасьтӧг кытчӧкӧ шлывгӧны гежӧдіник еджыд баля кодь кымӧрторъяс. Сынӧдыс тайӧ кадас тырӧма му-видз вылын да пармаын воӧм быдтас-быдмӧглӧн аслыссикас сук кӧрӧн, мыйысь весиг кольмӧ юрыд.
Но вой улас кымӧртчывлӧ. И сэки шонді пуксьӧм бӧрын друг яръюгыд биясӧн ыпнитлывлӧ ставнас енэжыс. Тыдалӧ, кӧнкӧ ылын-ылын чардалӧ-гымалӧ да зэрӧ. Но татчӧдз гым шыыс оз во и вылісяньыс оз войтась. Сӧмын ылі чардбиыс здук кежлӧ югзьӧдлывлӧ кымӧръясӧн вевттьысьӧм енэжсӧ. И тайӧ пӧртмасьысь югӧръяс улас Матвейӧс кытшалысь ывлаыс кажитчӧ сылы кутшӧмкӧ мойдвывса серпасӧн. Сэтшӧм аслыспӧлӧс рӧмъясӧн петкӧдчӧны и грездас гежӧдіник керкаясыс, и керка доръясас быдмысь льӧм да пелысь пуясыс, и ляпкыдіник пывсянъясыс да потшӧсъясыс, и грездсайса пемыд вӧрыс. Пӧрысь мамыс тай шулывлӧ Матвейлы-а: няня гожӧмӧ пӧ тадзи востымасьлывлӧ.
Но асыв кежлас енэжыс бара дон. Войбыд ӧшалысь кымӧръясыс кытчӧкӧ пышйӧны-дзебсьӧны. Ӧтнас шонді бара югъялӧ енэж шӧрсянь. И кажитчӧ, быттьӧ нинӧм эз и вӧв кольӧм войнас. Эз ӧшавны сук кымӧръясыс. Эз ыпъяв енэжыс. Но вой улас бара кыськӧ воӧны кымӧръяс, и бара заводитӧ востымасьны енэжын.
Матвей сэки петӧ кильчӧ вылас да син доймытӧдзыс видзӧдӧ кадысь кадӧ ыпъялысь енэжас. Код тӧдас корсянь, но сылы кутіс кажитчыны, мый оз сідз-тадз волывлыны вой кежлӧ грезд весьтас кымӧръясыс, оз сідз-тадз ыпнитлывлы лӧза-кольквижа биясӧн енэжыс. Чайтӧ сэки Матвей, мый Медыджыдыс нарошнӧ ыстӧ чардбиӧн ыпъялысь войсӧ, мед садьмӧдны дыр да сьӧкыд унмысь тайӧ му вылас олысь войтырӧс, кодъяс узьӧм вӧснаыс вунӧдӧмаӧсь нин став воддза олӧмсӧ, оз жӧ мӧвпыштлыны и сы йылысь, мый лоӧ водзӧ вылӧ. Олӧны талунъя лунӧн. А мый аскиыс ваяс, налы дзик веськодь.
Сэк жӧ енэжыслӧн быдысь югзьылӧм бӧрын Матвейлӧн, мыйлакӧ, топавлӧ сьӧлӧмыс. Кажитчӧ сэки сылы, мый сійӧ заводитӧ помнитны аслас пӧль-пӧчьяслысь коркӧя уна во сайса олӧм-вылӧмсӧ. Быттьӧ ачыс оліс накӧд тшӧтш. А оліс-ӧ, код тӧдас. Но кытыськӧ тай помнитӧ важсӧ-а. И воссьӧ сэки сылӧн син водзын пӧль-пӧчьяслӧн олӧмысь ӧти шог лоӧмтор...
...И со бара здук кежлӧ югзьывліс лӧзов-еджыд рӧмъясӧн ставнас енэжыс. И бара петкӧдчылісны Матвейлы тайӧ югӧръяс улас сылӧн важся пӧль-пӧчьясыс. И сэки налӧн зумыш синъяс серти Матвей быттьӧ гӧгӧрвоис, мыйысь шогсьӧны-майшасьӧны тайӧ йӧзыс, кодъяс важӧн нин абуӧсь свет вылас. Но со тай кытысянькӧ воӧны налӧн майшасьӧм йылысь юӧръясыс Матвейлӧн юр вежӧрӧ. И ставыс тайӧ сідзи петкӧдчӧ Матвейлӧн син водзын да юр вежӧрын, мый кажитчӧ дзик тӧрытъяӧн.
...Со, со сійӧ Кӧдзыд синмаыс, код вӧсна став омӧльыс и пансис. Бара оз узь войсӧ. Пукалӧ бипур дорын. Йирӧ пиньяссӧ. Ыпъялысь скӧр синъяснас видзӧдлывлӧ ас гӧгӧрыс пемыд ывлаас да дась ньылыштны став ас гӧгӧрса олӧмсӧ. Сэтшӧм жӧ пемыдӧсь да сьӧдӧсь сылӧн юр вежӧрын ӧтарӧ жуысь мӧвпъясыс.
А ставыс пансис сысянь, мый эз кут воны Кӧдзыд синмалы сьӧлӧм вылас ӧта-мӧд коластаныс пармаса войтырлӧн зэв лада олӧмыс да вежавидзӧмыс. Кӧдзыд синма ичӧтдырсяньыс вӧлі татшӧм ӧтдортчысьӧн да завидьтысьӧн. Ӧд чужтыліс сійӧс бокысь воӧм зэв векни синъяса да мугов чужӧма мортсянь пемыд да гыма-чарда войӧ сылӧн сэтшӧм жӧ сьӧд мӧвпъяса мамыс, коді сідзжӧ эз лӧсяв пармаса войтыркӧд да быд ногыс зілис дзугны налысь лада олӧмсӧ.
Ылі пармаас ставыс тырмыліс тані олысьяслы: и звер-пӧткаыс, и ты-юын чериыс. Майбыр, кыйсьы, вугрась. Но вӧч сідзи, мед колис и водзӧ кежлӧ.
...И со ӧтчыд тыдовтчисны войвывса пармаын кытыськӧ ылі лунвыв муысь воӧм йӧз. Кутшӧмкӧ тӧдтӧм воинъяс, ротйысьӧм паськӧмаӧсь, мудзӧм чужӧмаӧсь, вӧйӧм синмаӧсь. Орччӧн вӧліны бӧрдысь гӧтыръясыс да челядьыс. Локтӧм воинъяс сувтісны пидзӧсъяс выланыс крут кыр йылын сулалысь керкаясын олысь пармаса войтыр водзӧ. И сэки петіс водзлань воысьяслӧн медыджыдыс да шыӧдчис кыр йылын сулалысьяс дінӧ:
 — Пыдди пуктана пармаса войтыр, ми важысянь нин кывлывлім тіян бурлун да вежавидзӧм йылысь. Та вӧсна ас костын сёрнитчӧм бӧрын локтім тіянӧ. Ми овлім зэв гажаа да шудаа асланым му вылын. Миянлы ставыс вӧлі тырмӧ. Шудаӧсь вӧліны миян гӧтыръяс да челядь. Ми чайтім, мый тадзи лоас и водзӧ вылӧ. Но со ӧтчыд гудыртчис енэжыс. Дзебсис пыр югъялысь шондіыс кыз кымӧръяс сайӧ. Гӧгӧр пемдіс. И тайӧ рӧмыдас миян оланінъяс вылӧ лёкысь горзӧмӧн уськӧдчисны кутшӧмкӧ лёзь юрсиа да зэв скӧр синъяса тӧдтӧм йӧз. Налӧн вӧвъясыс талялісны миянлысь кӧдзаяс. Налӧн воинъясыс виалісны миянлысь мамъяснымӧс, гӧтыръяснымӧс, челядьӧс. Ми водзсасим, кыдз вермим. Но ми вӧлім этшаӧнӧсь. И со зэв чорыд тыш бӧрын миянысь кольӧм йӧзыслы ковмис пышйыны тіянлань, тіян вӧръясӧ, кытчӧ туйяссӧ ми важысянь тӧдлім. Вӧрӧгъясыд миян бӧрся эз вӧтчыны. Повзисны пемыд да зумыш пармаысь. Сэсся и воштісны миянлысь туйнымӧс. И со ми ӧні шыӧдчам тіян дінӧ да тіянлысь вежавидзӧмтӧ пыдди пуктӧмӧн: лэдзӧй миянӧс ас дораныд недыр овны. Ті ӧд некор энӧ эновтлӧй неминучаӧ воӧмаясӧс. Миянлы уна оз ков. А вӧрӧгъясыд мунасны, да ми бӧр косам асланым му вылӧ.
Кыр йылын сулалысьяс чӧла кывзісны локтӧм войтырӧс, мыйкӧ шӧпкӧдчисны ас костаныс. Медбӧрын водзӧ петіс тані олысьяс пиысь медся пӧрысьыс да медся пыдди пуктанаыс, Кузь тошка:
 — Мед лоас тіян ног! Ми збыльысь некор на эгӧ эновтлӧй пикӧ воӧм йӧзӧс да гӧгӧрвоам тіянӧс. Миян тані ставыс тырмӧ. Ставыс эм. Ми торйӧдам тіянлы вӧралан-кыйсянінъяс. Кутанныд овны ас кежысь да сэк жӧ пыдди пуктыны и миянлысь оласногнымӧс.
 — Аттьӧ тэныд бур кывъяссьыд, Кузь тошка, аттьӧ тіянлы ставныдлы, тані олысьяс, — шуис воча воӧмаяслӧн медыджыдыс. — Кутам овны тіянлысь оласногнытӧ пыдди пуктӧмӧн. И эстӧн, выліас, Медыджыдыс тайӧ бурлунсьыс тіянӧс оз вунӧд.
Сэксянь локтӧмаяс овмӧдчисны пармаса войтыркӧд ӧтилаын. Сідзжӧ кутісны кыйсьыны-вӧравны налы индӧминын, налы вичмӧдӧм ты-юын. Вочасӧн кыпӧдісны аслыныс оланінъяс.
Но ньӧти эз во сьӧлӧм вылас татшӧмторйыд Кӧдзыд синмалы. Кыдзи нӧ сідзи? Нэмъяс чӧж пармаса олысь вӧлі аслас му вылын кӧзяинӧн. Ставыс вӧлі сылӧн. А со ӧні пармалӧн озырлунъясӧн лоӧ юксьыны код тӧдас кытысь воӧм кутшӧмкӧ локтӧм войтыркӧд. Сідзкӧ, и сылы колӧ сетны локтӧмаясыслы ассьыс пайсӧ. А сійӧ кӧ оз кӧсйы? Кутшӧм сылӧн мог локтӧмаясыслӧн тӧжд-майшасьӧмъясӧдз? Та йылысь сійӧ унаысь сёрнитліс матысса ёртъясыскӧд. Кӧть и эз унаӧн, но пармаын вӧліны и мӧд ногӧн мӧвпалысьяс. Гашкӧ, китыр морт. Найӧ сідзжӧ ошкисны Кӧдзыд синмаӧс.
Збыльысь, абу тай ӧткодьӧсь йӧзыд. Быдсямаыс на пӧвстын эм. Со и Кӧдзыд синма эз кӧсйы пыдди пуктыны пармаса войтырлысь нэмӧвӧйся бур оласногсӧ, а сэсся ӧти пемыд да гыма-зэра войӧ уськӧдчис аслас ёртъясыскӧд локтӧмаяс вылӧ, кодъяс некутшӧм лёктор виччысьтӧг да шуда мӧвпъясӧн сы йылысь, мый найӧс лэдзисны овны асланыс му вылӧ татчӧс бур сьӧлӧма войтыр, вӧлі узьӧны крут кыркӧтш вылӧ сӧмын на лэптӧм выль оланінъясын.
Кӧть эськӧ лыда морт и вӧлі Кӧдзыд синмаыдлӧн, но виччысьтӧг уськӧдчылӧмнад ыджыд ускӧттьӧ найӧ вӧчисны локтӧмаяслы тайӧ сьӧд, пемыд войнас. Этша коді колис гӧсьтъяс пиысь ловйӧн. Эз жалитны Кӧдзыд синма да сылӧн ёртъясыс ни мужичӧйясӧс, ни нывбабаясӧс, ни челядьӧс.
Водз асывнас кодкӧ ловйӧн кольӧм локтӧмаясысь котӧрӧн воис Кузь тошкалӧн оланінӧ. Зумыша кывзіс Кузь тошка локтӧм мортӧс да пыр жӧ чукӧртіс пармаса войтырӧс. И сэки шыӧдчис на дінӧ татшӧм кывъясӧн:
 — Ті ставныд тӧданныд, мый ми ас му вылын кӧзяинъяс. Олам асланым пӧль-пӧчлӧн на шуӧмъяс серти. Ми некод вылӧ огӧ усьласьӧй. И чайтам, миян вылӧ некод оз во. Но кодъяскӧ кӧ шыӧдчасны миян дінӧ неминуча дырйи, ми отсалам налы, примитам найӧс медся бур да пыдди пуктана гӧсьтъясӧс моз. Тадзи тшӧктӧ миян оласногным. Ті тӧданныд, кутшӧм ускӧттьӧ асланыс му вылын суис локтӧмаясӧс. Ми лэдзим найӧс, мед пока оласны миянын. Но Кӧдзыд синма дзугис миян пӧль-пӧчӧн на лӧсьӧдӧм бур оласногсӧ, янӧдіс миянӧс. Ӧні став му пасьта кывсяс и миян йылысь. Быдлаын кутасны дивитны пармасаӧс. Ме шыӧдча тіян дінӧ да кора вӧтлыны Кӧдзыд синмаӧс, сылысь пеж ёртъяссӧ миян дінысь, мед мунӧны кытчӧ гажныс, олӧны, кыдзи кужӧны.
 — Но, чайта, мый эстӧн, выліас, Медыджыдыс ӧдвакӧ прӧститас миянӧс. Ӧд Кӧдзыд синмалӧн вӧчӧм грекыс вуджас и миян вылӧ. И миянлы да весиг внук-правнуклы зэв на дыр ковмас мынтысьны тайӧ грексьыс. Кыланныд-ӧ ті менӧ, пармаса войтыр?!
 — Мед лоӧ тэ ног! — горӧдісны орччӧн сулалысьяс.
Кӧдзыд синма, коді аслас ёртъясыскӧд вӧлі тані жӧ, Кузь тошкаӧс кывзӧм бӧрын сӧмын вак-вакӧн зэв гораа серӧктіс, мыйысь пармаса войтыр пиысь унаӧс йирмӧг босьтліс. А сэсся сійӧ да сылӧн ёртъясыс вошисны сук пожӧмъяс да козъяс сайӧ...
...Но локтан войыс бара вӧлі зэв пемыд да гыма-зэра. Тайӧ пӧрйӧ торйӧн нин ёна гымаліс. Тыдалӧ, выліын Медыджыдыс збыльысь ёна вӧлі скӧрмӧма парма шӧрын лёктор вӧчӧмысь.
Кӧдзыд синма ёртъясыскӧд тайӧ кадас буретш сулалісны зэв ыджыд да пашкыр коз улӧ пестӧм бипур гӧгӧр да сёрнитчисны сы йылысь, кыдзи эськӧ нӧшта ыджыдджык ускӧттьӧ вӧчны пармаса войтырлы да дзикӧдз торкны налысь бур оласногсӧ. Медводз шуисны вины Кузь тошкаӧс.
Но сэки друг воссьыліс енэжыс да сэсянь зэв гораа кыліс:
 — Оз ло тэ ног!
А сэсся кузь ньӧв кодь чардби веськыда сетыштіс Кӧдзыд синмалы плешкас да сійӧ пласьткысис му вылӧ, и тӧкӧтьӧӧн кытчӧкӧ пакталіс-вошис. Тайӧс аддзӧм бӧрын Кӧдзыд синмалӧн ёртъясыс садь быртӧдзыс повзисны да уськӧдчисны пышйыны, коді кытчӧ слӧймис. Сэксянь найӧс пармаын некод нин эз аддзыв...
Но тайӧ жӧ войнас гымаліг-чардалігкості Медыджыдыс петкӧдчыліс и Кузь тошкалы да со мый шуис:
 — Ыджыдсьыс-ыджыд грек вӧчисны тіян пӧвстын олысьяс. Торкисны пӧль-пӧчлысь бур шуӧмъяссӧ. Ме тэнӧ, пӧрысь мортӧс,ог кӧсйы мыждыны. Но мыж вӧчысь йӧзлӧн грекыс вуджас и ставнас тіян рӧд вылӧ да тшӧтш и тэ вылӧ. Тіян пӧвстысь ӧд тайӧ омӧльясыс петісны да тіян пӧвстын олісны. Збыльысь тэ та йылысь казьтыштін луннас. Тыдалӧ, гӧгӧрвоин менӧ. И водзӧ вылӧ пармаса войтырлы зэв на дыр да чорыда ковмас вештысьны тайӧ грексьыс. Дыр оз ло шудаӧн налӧн олӧмыс. Уна сьӧкыдлун пыр налы ковмас вуджны. Уналӧн дженьыд лоас нэмыс. Торйӧн нин сэтшӧмъяслӧн, кодъяс медуна босьтасны ас выланыс мукӧдлысь грексӧ вештӧм могысь, медъёна кутасны тӧждысьны матыссаяс вӧснаыс. Но дзикӧдз тіян войтырыд оз жӧ кусны-бырны. Сӧмын уна во мысти, кор чужасны дзик мӧд сикас йӧз, кодъяс оз нин кутны помнитны да тӧдны тіян грекъяс йылысь, вежсяс пармасалӧн олӧмыс бурланьӧ. И найӧ бара кутасны овны важ бур шуӧмъяс серти, кодъяс чужисны уна нэмъяс сайын на.
Кывзіс Кузь тошка Медыджыдсӧ. Нинӧм эз шу воча. Оз позь правдайтчыны, эм кӧ ас вылад грекыд. Сійӧ сэк нин казяліс, кыдзи Кӧдзыд синмалӧн грекыс лёк висьӧм моз жӧ вуджис и сы вылӧ нин. Сылӧн сюсь синъясыс сідзжӧ аддзисны, мый пармаса войтырысь кодсюрӧ ас кежсьыныс бара жӧ гусьӧн ошкӧны Кӧдзыд синмаӧс. Сідзкӧ, сылы, Кузь тошкалы, унатор на ковмас вӧчны, мед кутны пармасаӧс омӧльторйӧ сетчӧмысь, мед дзикӧдз эз кус налӧн сьӧлӧмъясын бурыс, мед эз вош налӧн юр вежӧрысь пӧль-пӧчьясыслӧн бурсиӧмыс. Кузь тошкалы кольӧ сӧмын мӧвпавны да эскыны, мый коркӧ уна-уна во мысти ассьыныс грекнысӧ вештӧм бӧрын пармасаяс бара овмӧдчасны шудаа, бара кутасны важ моз рӧдмыны-дзоридзавны асланыс му вылас.
...Ставыс тайӧ тӧкӧтьӧӧн вирдыштіс Матвейлӧн юр вежӧрын да синъяс водзын енэжыслӧн гежӧдіника лӧза-вижа биясӧн югзьывлігмоз. И топавліс сэки сылӧн сьӧлӧмыс. И кутшӧмкӧ ыджыд нимкодьлун чужліс морӧсас. Тайӧ здукъясас быттьӧ и кыліс, и аддзис сійӧ, мый абу нин ёна ылын индӧм кадӧдзыс, кор пармаса выль йӧз бара кутасны овны шудаа да лоасны му вылын бур кӧзяинъясӧн. И аддзӧ нин сійӧ енэжыслӧн тайӧ югъялан здукъясас выль йӧзсӧ, кодъяс вылысь воши важ войтырлӧн грекыс да кодъяс восьса сьӧлӧмӧн, бур мӧвпъясӧн лӧсьӧдчӧны овмӧдчыны пӧль-пӧчьясыслӧн му вылӧ налӧн шуӧм-тшӧктӧмъяс серти. И та бӧрын Матвей пырӧ гортас да унмовсьӧ водзӧ вылӧ йылысь сӧстӧм да югыд мӧвпъясӧн.


Ылі пӧчинокын югзисны бияс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 134-138 лб.>

Тайӧ эновтӧм пӧчинокыс сулаліс карсянь Пожӧма Яг посёлокӧ мунігӧн джын туй вылас кымын. Шоссесянь неылын тыдалісны куим пӧлыньтчыны заводитӧм, брӧвъялӧм ӧшиня керка. Быдысь, кор Изъюров прӧйдитліс аслас автобусӧн эновтӧм пӧчинок дінтіыс, кутшӧмкӧ шуштӧмлун чужліс сылӧн сьӧлӧмын. Торйӧн нин шуштӧм вӧлі керкаясыскӧд паныдасигӧн сёр рытъясӧ, кор Изъюров нарошнӧ сувтӧдліс машинасӧ пассажиръяслӧн корӧм серти.
Автобусын ветлысь-мунысьясӧс, кодъяс вӧліны татчӧс сикт-посёлокъясысь, кыскис ас дінас матысса керка дінын сулалысь жаравеча юкмӧсыс. Кӧть и важӧн нин эновтӧмӧн сулалісны керкаясыс, но ваыс важ юкмӧсас вӧлі зэв кӧдзыд да аслыссикас чӧскыд кӧра. Шулывлісны, мый пӧчинокас медводдза кӧзяиныс буретш тайӧ ва вӧснаыс и овмӧдчылӧма. Сійӧ пӧ отсалӧ уна сикас висьӧмысь. Кодсюрӧ ветлысь-мунысь пиысь весиг аскӧдныс босьтлісны татысь васӧ.
Пассажиръясӧс виччысигмоз Изъюров сюся видзӧдлывліс брӧвъялӧм ӧшиньяса керкаяс вылӧ. Кажитчис сэки сылы, мый тайӧ воймӧм стенъяса, кытсюрӧ нитшсявны заводитӧм короминаясыс пӧрысьысла синтӧммӧмаӧсь нин да ӧні чӧла шогсьӧмӧн видзӧдісны важ юкмӧс дорын жӧдзысь йӧз вылӧ. Быттьӧ корисны татчӧ недыр кежлӧ сувтысь войтырӧс, мед жалитыштасны дыр нин сулалысь важ стрӧйбаяссӧ. Мыйӧн нӧ найӧ мыжмисны, мый кӧзяинъяс мунӧм бӧрын ӧтнасӧнлы лоӧ коллявны кузьсьыс-кузь нэмсӧ.
Изъюровлы тайӧ кадас волывліс юр вежӧрас, кутшӧм пемыд, чӧв-лӧнь да шуштӧм лоӧ эновтӧм керкаяс гӧгӧрын йӧзлӧн мунӧм бӧрын. И сэки сылы збыльысь гажтӧм овлывліс да сійӧ нарошнӧ тутӧстлывліс пассажиръясӧс тэрмӧдлыштӧм могысь.
Кывлывліс Изъюров важ йӧзсянь, мый комынӧд воясӧ пӧчинокас ичӧтик колхоз вӧлӧма. Татчӧс муыс быдторсӧ чужтылӧма да пӧчиноксаясыд абу гӧля олӧмаӧсь. Но сэсся кузь войнаыд ньылыштӧма пӧчинокса став мужичӧйсӧ. А ӧтнаныслы нывбабаяслы абу вын сертиыс лоӧма бергӧдны татчӧс видз-му овмӧссӧ, да найӧ асланыс челядьлӧн быдмыштӧм-верстяммыштӧм бӧрын на бӧрся жӧ сэсся мӧдӧдчӧмаӧсь, коді матыссаджык сикт-посёлокӧ, а коді и карӧ. Со и дзикӧдз эндӧма пӧчинокыс. Керкабердъясса коркӧя градъяс вылын еджыд дзоридзьяса кузь гумъя турун ӧдӧбтӧма. Сӧмын тай корсюрӧ гожӧм помланьыс кодкӧ ловйӧн на кольӧм олӧма аньяс пиысь кежавлывлӧ на здук кежлӧ вӧвлӧм чужанінас да сэсся синвасӧ чышкалігмоз, мыйкӧ вомгорулас ас кежысь негораа шӧпкӧдігмоз бӧр бергӧдчывлӧ. И сэки нӧшта нин гажтӧмтчӧны ӧткӧн сулалысь керкаяс. Нӧшта нин шогпырысь шӧпкӧдчӧны ас костаныс пӧрысь кыдз пуяс, льӧмъяс да пелысьяс. Весиг татчӧ овмӧдчӧм лэбачьяслӧн сьылӧмыс оз гажӧд пӧчиноксӧ...
...Друг ӧти гожся рытӧ, карлань лэччигӧн нин, Изъюров аддзис, мый пӧчинокас туйсянь медматысса да медся зумыда сулалысь керка ӧшиньясысь кодкӧ перъялӧма брӧвъяссӧ, а асьныс ӧшиньясыс югзисны югыд биясӧн. И пыр жӧ долыдджык лоис Изъюровлӧн лов вылын. Весиг ачыс эз тӧд мыйысь. Тайӧ пӧрйӧ сійӧ эз виччысь пассажиръяслысь тшӧктӧмсӧ, сувтӧдіс автобуссӧ да тэрмасьӧмӧнмоз ыджыд воськовъясӧн мӧдӧдчис тӧдса юкмӧс дорӧ, кӧні черӧн ноксис ар комына, зумыд тэчаса, тшӧтшӧдӧм ус-тошка, ёсь синъяса мужичӧй.
 — Аддза, том кӧзяин локтӧма. Важӧн нин тайӧ керкаыс кодӧскӧ ас дінас вӧлі виччысьӧ, — чолӧмасигмоз шыӧдчис Изъюров керкаса выль олысь дінӧ да содтіс: — Вай гӧститӧдышт чӧскыд ванад.
 — Ю, мыйта тӧрас, — пыр жӧ вочавидзис выль кӧзяин Изъюровлы, быттьӧкӧ важӧн нин виччысис сылысь локтӧмсӧ. — Оз на тай, небось, ньӧбны ков тані ватӧ.
Юкмӧс дорӧ кутісны матыстчавны мукӧдъяс. А пӧчинокса выль кӧзяин, тыдалӧ, вӧлі гажтӧмтчӧма нин сёрнисьыс, окотапырысь висьтавліс Изъюровлы ас йывсьыс. Збыльысь, вӧлӧма керкаса кӧзяинлӧн внукыс. Арсеньӧн шуӧны. Институт помалӧма. Уджалӧма карса ӧти предприяттьӧын. Но сэсся, кыдзи векджык овлӧ, предприяттьӧыд киссьӧма. Ковмылӧма и уджтӧмавны, кытчӧдз коммерцияӧ абу босьтчӧма. А син водзас пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка кутӧма сувтлыны пӧльыслӧн пӧчинокыс.
 — Вӧтася и аддза со тайӧ керкасӧ, жаравеча юкмӧссӧ, льӧм да пелысь пуяссӧ, а сэсся садьма да войбыд мӧвпала на йылысь, — казьтыліс сэк кості Арсень. — Сэтшӧма гажтӧмтчыны понді, мый сёйны-юны эз кут ковны. Ӧд со тайӧ ордымтіыс ме кӧмтӧм кокӧн на котравлі. Со эсійӧ ичӧтик юсьыс ёсъясӧс вугравлі, а орчча рассьыс пӧлянъяс вундавлі. Ставыс тані меным зэв тӧдса да дона. Сэсся и пӧльӧй кулӧм водзвылас, кор медбӧръяысь воліс прӧщайтчыны аслас киясӧн кыпӧдӧм овмӧсыскӧд, зэв дыр ыджыд эскӧмӧн ме вылӧ видзӧдіс. Эз уна кыв шу. Сӧмын казьтыштіс, эн пӧ вунӧд ассьыд вужъястӧ.
Арсень чӧв ланьтыштліс да содтіс негораа:
 — Буракӧ, пӧльлӧн кывъясыс и тшукисны. Сійӧн со и локті татчӧ. Код тӧдас, кыдзи артмас. Но окота, мед бӧр ловзяс тайӧ керкаясас олӧмыс.
...Сэсянь эз этша кадыс коль. Ӧні Изъюров автобусӧн прӧйдитігӧн тшӧкыда окотапырысь нин сувтлывліс ловзьыны заводитӧм пӧчинок дорӧ. И быдысь синмӧ шыбитчывліс кутшӧмкӧ выльтор, мыйысь нимкодясьліс сьӧлӧмыс. То важиник кильчӧ пыдди тӧкӧтьӧӧн кыптӧма ӧнія мичаник веранда, то керка гӧгӧрсӧ кытшовтӧма гӧрд краскаӧн мавтӧм штакетник, то фундамент вылӧ кыпӧдӧм керкаыс пондӧма том мича ичмонь кодьӧн кажитчыны, то ӧшинь рамаясыс кутӧмаӧсь югъявны еджыд краскаӧн да керкаыс та бӧрын быттьӧкӧ серавны босьтчӧма, то важ юкмӧс весьтын кыптӧма выль сруб да вывлань чургӧдчӧма выль жаравеч.
А сэк кості корсюрӧ Арсень ветлывліс Изъюров автобус вылын карӧ. Асывнас мӧдӧдчас, а рытнас бӧр нин пӧчинокӧ локтӧ. Дыр кежлӧ он лысьт ас овмӧстӧ дӧзьӧриттӧг кольны. Арсень збыльысь ырыштчис фермерскӧй овмӧс лӧсьӧдны. Тыдалӧ, эз вӧв кокни вӧчны кӧсйӧмторсӧ. Лун и вой ноксьӧмсьыс вӧйисны син гуранъясыс, чорзисны да сьӧдӧдісны киясыс, гожъяліс чужӧмыс. Но Изъюров казяліс, мый выль тӧдсаыслӧн восьласыс лои зумыдджык, мый сійӧ оз нин сэтшӧм кокнипырысь сёрнит Изъюровкӧд. Быд кывлы зільӧ сетны дон. Оз нин воддза моз пыр воча кывсӧ сет, а сӧмын мӧвпыштас да вӧлисти шуас. И гӧгӧрвоис Изъюров, мый пӧчинокас локтіс збыльысь кӧзяин, кодлы кутшӧмкӧ ногӧн, гашкӧ, йӧзыслӧн шуӧмсяньыс на йиджтысис важ войтырлӧн зіль да тӧлка-лада оласногыс, коді тӧдӧ ассьыс и мукӧдлысь збыль донсӧ да та серти и олӧ.
Сӧмын шензис Изъюров, мый татшӧм ыджыд уджӧ Арсень ӧтнасӧн босьтчӧма. Сэк жӧ поліс выль тӧдсаыслысь быдтор юасьны, мед эз дӧзмы сійӧ. Ӧд мукӧддырйи Арсень зэв зумышӧн бергӧдчывліс пӧчинокас, кодӧс ӧні ветлысь-мунысьяс Арсень пӧчинокӧн нин кутісны шуны. Гӧгӧрвоис жӧ Изъюров, мый Арсень оз весьшӧрӧ ветлӧдлы карӧ.
Збыльысь сідзи и лои. Ӧтчыд Арсень пуксис гортлань мунысь автобусӧ эз ӧтнасӧн. Видзӧдліс Изъюров аслас важся тӧдсакӧд орччӧн пукалысь ныв вылӧ да весиг шай-паймуніс. Татшӧм мича нывсӧ сійӧ эз на аддзывлы. Сьӧд юрсиа, сьӧд синкымъяса. Мугов чужӧма. А синъясыс! Видзӧдлас да быттьӧ сотыштас.
Сӧмын шензьыштіс Изъюров Арсень вылӧ видзӧдігмоз. И эз ӧд водзвыв ошйысьлы. Сідзкӧ, сійӧн и ветлывліс карас. Сійӧн корсюрӧ и зумыштчывліс. Абу ӧд кокни татшӧм мича кралятӧ сиктӧ бергӧдны. Кӧть эськӧ Арсеньыс абу жӧ медбӧръяяс пӧвстысь. А мый нин шуны сылӧн оласног йылысь. Кӧть мусӧ бергӧдас.
А Арсень сэк кості аддзис Изъюровлысь чуймӧм видзӧдлассӧ, паськыда нюммуніс да шуис:
 — Тӧдмасьӧй. Тайӧ менам Августа. Со и вайӧда ассьым пӧлӧс. Чайта, да миян ставыс лоас бур.
Августа сідзжӧ нюммунӧмпырысь видзӧдліс Изъюров вылӧ да мыйкӧ вашнитіс Арсеньлы. И гӧгӧрвоис сэки Изъюров нывлӧн нюмлысь донсӧ, гӧгӧрвоис, мый тайӧ кык мортыс аддзисны ӧта-мӧднысӧ. И эз весьшӧрӧ Арсень тшӧкыдакодь ветлывлы карӧ. Сійӧ аддзис, мый корсис. Дерт, вермас лоны, уна сьӧкыдлун на ковмас венны тайӧ кык мортыслы олӧмас. Но Арсенькӧд орччӧн нылыс оз вош.
А сэк кості Изъюровӧс индісны ветлӧдлыны мӧдлаӧ. Сійӧ сэсся некымын во эз паныдасьлы пӧчинокын олысь выль гозъякӧд. Сэк жӧ Изъюров, кыдзи пӧсь сьӧлӧма морт, пыр майшасис, кыдзи нин олӧны сылӧн тӧдсаясыс выльмӧдӧм пӧчинокын. Окота вӧлі аддзысьлыны, сёрнитыштны накӧд, а гашкӧ, и отсавны мыйӧнкӧ. Ӧд быдсямаыс овлывлӧ олӧмад. Мукӧддырйи и медся шуда мортсӧ неминуча сулывлӧ, да сійӧ дзикӧдз лэдзчысьӧ. Ак кутшӧм ёна ковмывлӧ тайӧ каднас отсӧгыд. А абу кӧ сійӧ? Кыдзи нин, кыдзи сэні Арсеньыс аслас Августаыскӧд олӧны, кыдзи нин лун-войсӧ коллялӧны, горт овмӧссӧ вӧдитӧны, эмӧсь-ӧ челядьныс налӧн? А гашкӧ, и збыльысь отсӧг колӧ?
И быттьӧ Енмыс кыліс Изъюровлысь майшасьӧмъяссӧ. Сійӧс бара индісны новлӧдлыны йӧзӧс карсянь Пожӧма Яг посёлокӧдз. Кутшӧма тіпкис сылӧн сьӧлӧмыс Арсень пӧчинок дінӧ матыстчигӧн. Кывлывліс нин таӧдз, мый Арсень ассьыс овмӧссӧ нуӧдӧ бура, зэв востер кӧзяин. Йӧзыс гӧтырсӧ оз кулитны и. Сэтшӧм пӧ зіль да шань. Гозъяӧс и Енмыс челядьӧн абу жӧ ӧбӧдитӧма.
Пӧчинок дінӧ Изъюров матыстчис рытгорув нин. Аддзӧмторйыс ёна шензьӧдіс сійӧс. Тайӧ пӧрйӧ Изъюров эз нин казяв татысь важ крестьянскӧй короминаяссӧ. На пыдди сулалісны кык ӧнія коттедж. Орччӧн зымвидзисны кирпичысь вӧчӧм кӧзяйственнӧй стрӧйбаяс. Восьса дзиръя пыр Изъюров аддзис, мый кодкӧ ноксьӧ выль «Жигули» дорын. А керка ӧшиньяссянь сявкйисны нӧшта на югыдджык бияс.
Арсень, коді и вӧлі ноксьӧ машина дорас, пыр жӧ тӧдіс Изъюровӧс. И важся тӧдсаяс топыда кутчысьлісны ӧта-мӧдныскӧд.
 — Со челядьӧс вайӧді орчча посёлокса школаысь, — висьталыштіс сэк кості Арсень. — Аски колӧ карӧ ветлыны, мыйсюрӧ вузалыштны, мыйсюрӧ ньӧбыштны.
Арсень водзӧ тэрмасьтӧг висьтавліс аслас олӧм-вылӧм йылысь, эз ошйысь, сідзжӧ воддза моз сетіс быд кывлы стӧч дон. А Изъюров сюся кывзіс Арсеньӧс да нимкодьпырысь мӧвпаліс, мый со кужис аддзыны мортыс олӧмас ассьыс туйсӧ. Тӧдчӧ, абу кокни сылы. Но сійӧ оз чегсьы. И гӧгӧрвоис Изъюров, мыйын Арсеньлӧн шудлуныс. Сылӧн мыш сайсянь нюмъялігмоз чӧла матыстчис Августа, коді челядьсӧ быдтігӧн лоӧма нӧшта на мичаджык да шаньджык. Тӧдчис, мый сійӧ шуда тайӧ олӧмас, да некутшӧм мӧд олӧм сэсся оз нин ков.
 — Гашкӧ, пыраланныд чай юыштны? — меліа шыӧдчис нюмъялысь чужӧма нывбаба Изъюров дінӧ.
 — Да мый ті! — пыр жӧ быттьӧ садьмис Изъюров. — Ӧні дзик ог эшты. Менӧ ӧд со йӧз виччысьӧны. Коркӧ мӧдысьджык быть пыравла.
Изъюров веськӧдчис автобуслань, а гозъя дыр на ӧвтісны кияснаныс, кытчӧдз автобус эз саяв туй чукыль сайӧ. Нимкодь тайӧ пӧрйӧ вӧлі и Изъюровлы, мый со удайтчис выль тӧдсаыслӧн олӧмыс, и мед жӧ сылӧн ставыс водзӧ лоӧ бур. Эз сет сійӧ кусны пӧль-пӧчыслӧн оланінлы. И шуис аслыс, мый быть пыравлас выль тӧдсаяс ордӧ матысса кадӧ.


Кор усьӧ кодзув
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 235-249 лб.>

Володя воклӧн югыд паметьлы

И бара воис сійӧ пӧраыс, кор Ӧльӧксейлы окота ӧдйӧджык мынтӧдчыны карса став тӧжд-ноксьыс да мӧдӧдчыны аслас чужанінӧ, Эжва бердса ылі сиктӧ. Институт помалӧм бӧрын сійӧ уна во нин уджаліс карса ӧти учрежденньӧын да лоис нин збыльысь быттьӧ карсаӧн. Сиктын олысь ӧдвакӧ нин шуас эськӧ сійӧс асӧн, сэтшӧма вежӧ карад олӧмыд морттӧ. И вӧрасыд, и восьласыд, и сёрни модаыд лоӧ кутшӧмкӧ аслысногаӧн, ӧтар боксянь кӧ, видзчысянаджыкӧн, пыдди пуктанаджыкӧн, а мӧдар боксянь кӧ, тэрыбджыкӧн. Но кӧть кымын во нин Ӧльӧксей эз ов карас, век жӧ эз лысьт помӧдз шуны асьсӧ карса мортӧн. Быттьӧ уна вонад эз и велавлы овны сэні, кӧні сынӧдыс пыр тшын дука, кӧні дугдывтӧг жуӧ йӧзыс да весиг вой кежлас оз пуксьывлы чӧв-лӧньыс.
Мыйӧн сӧмын сывліс лымйыс да заводитлісны вежӧдны уличаяс пӧлӧн быдмысь топольяс да кыдзьяс, пыр жӧ заводитліс тіпкыны Ӧльӧксейлӧн сьӧлӧмыс, корис сійӧс эновтны ставсӧ, и семьясӧ тшӧтш, да ветлыны шойччыштны чужан сиктас, кӧні коркӧ ас чой-вок пӧвстын быдмыліс. Сэки пыр тшӧкыдджыка зумыштчывліс Ӧльӧксейлӧн чужӧмыс, киас эз пырлы некутшӧм удж. Сӧмын пуксяс диван пельӧсӧ да видлалӧ важ фотокарточкаяс. Меддыр син улас кутӧ Борис ичӧтджык вокыслысь фотокарточкасӧ.
Вӧліны Ӧльӧксейлӧн и мукӧд чоя-вока, кодъяс и сиктын, и карын олісны. Но сійӧ, мыйлакӧ, медъёна лӧсявліс Борискӧд. Ёнджыка жалитліс сійӧс. Быттьӧ вӧлі сы водзын мыйыськӧ мыжа. Гашкӧ, кыліс нин сэки сьӧлӧмыс, мый радейтана ичӧтджык Борис вокыс оз ло кузь нэма, мый Енмыс водзджык босьтас сійӧс ас дорас. Шулӧны тай, бурджык войтырсӧ пӧ сійӧ збыльысь водзджык корӧ ас дінас. Но мыйысь нӧ эськӧ найӧ мыжаӧсь, мый эз тыр нэм удайтчыв овны-нимкодясьыштны шонді улын? Али нӧ кодлӧнкӧ грекъясысь мынтысьӧны?
И быдысь татшӧм мӧвпъяс бӧрас нюкыртлывлӧ Ӧльӧксейлысь сьӧлӧмсӧ фотокарточка вылас видзӧдігӧн. А сэні, фотокарточка вылас, школа ӧшинь водзын сулалӧ школьнӧй формаа детинка. Гашкӧ, ар даса кымын. Зэв сӧстӧм синъясӧн видзӧдӧ фотокамера вылӧ, быттьӧ кӧсйӧ сэтысь тӧдмавны да аддзыны мыйкӧ вӧвлытӧмтор, быттьӧ кӧсйӧ юавны, мый жӧ сылы дасьтіс водзӧ кежлӧ олӧмыс. Али бурӧс, али лёкӧс. И гашкӧ, бур нин сійӧ, мый век жӧ абу сетӧма судьбаыс водзджык тӧдмавны, кутшӧмджык лоӧ ичӧтджык вокыслӧн олӧмыс. А кутшӧмкӧ ыджыд вежсьӧмъяс да тӧдчана выльторъяс Борислӧн олӧмын сідзи эз и лоны. Школа помалӧм бӧрын кольччис сиктӧ. Пырис уджавны совхозӧ. Эз эськӧ омӧль школьник вӧв. Позис на кӧнкӧ и бокын велӧдчыны да бур специальность босьтны, медым сэсся кокниджыка нин овны свет вылас. А совхозад нӧ мый? Пыр сьӧкыд удж. Тӧв кӧть гожӧм. Зэрӧ кӧть трачкакылысь кӧдзыд. Пыр колӧ петны ывла удж нокны. А дӧрӧмыд пыр сола ньылӧм кӧра. Сэк жӧ и оз нин сэтшӧм лышкыда мынтысьны. Муртса нянь-сов вылад воыштӧ.
Ӧльӧксей эськӧ эз жӧ ӧтчыд шыӧдчыв Борис вок дінас тайӧс унаысь аддзылӧм бӧрын. Дугды пӧ нин лёк уджсӧ песны, пока эн пӧрысьмы. Со пӧ нин кос вылад норасян дугдывтӧг. А мый водзӧ лоӧ тэкӧд. Лок пӧ ме дінӧ карӧ. Корся пӧ тэныд бурджык да нажӧткааджык удж. Чӧв ланьтлывліс да зумыштчывліс татшӧм сёрнияс бӧрас ичӧтджык вок. Быттьӧ зілис аддзыны кутшӧмкӧ тӧлка воча кыв. Медбӧрын шулывліс жӧ эськӧ, мый абу пӧ ставлы сиӧма овны карын, мый колӧ пӧ кодлыкӧ и сиктын гӧрны-кӧдзны. Но пыр жӧ гӧгӧрволіс, мый тайӧ кывъяснас оз кыскы асланьыс ыджыдджык воксӧ. И збыльысь, Ӧльӧксейӧс сӧмын дӧзмӧдліс Борислӧн татшӧм воча кывйыс. Сійӧ сэки нӧшта нин ярзьыліс. Ёна пӧ нин и верданныд карсаястӧ гаддяссьӧм кияснаныд тіян киссьӧм совхозад уджалігӧн. Америкаын пӧ тіян совхозын мында скӧттӧ кык-куим фермер видзӧ. А ті пӧ тані некымын сё морт лун и вой пессянныд, но нэм джын пӧ нинӧм эз вежсьы бурланьӧ. Век на пӧ дедъясныд моз мырсянныд, а йӧзыс пӧ компьютеръясӧн нин вӧдитчӧны.
Но Борис сӧмын ланьтлывліс Ӧльӧксейлӧн татшӧм сёрни бӧрын да быттьӧ дузмунліс. Гӧгӧрволіс жӧ эськӧ сійӧ, мый Ӧльӧксей вокыс унатор тӧдӧ, унатор аддзылӧма да оз сідз-тадз висьтав. Збыльысь, сійӧ унаторйын прав. Борис помнитмӧн этша мый вежсис бурланьӧ налӧн совхозын, кыдзи и мукӧдлаын. Кӧть и бурмӧдісны бӧръя воясӧ видз-мусӧ, кӧть эськӧ и унджык лоис техникаыс, кӧть вочасӧн и кыптіс сиктын кутшӧмсюрӧ выль стрӧйба. Но век жӧ и фермаын, и муяс да видзьяс вылын тырыс на вӧлі кипом уджыс. Совхозад эськӧ бӧръя воясӧ помтӧм лои начальствоыд. Пӧшти быд нёльӧд морт — портфеля. Налы и тӧждысьны бурланьӧ вежсьӧмъяс вӧсна. Но абу на тай сідз вӧлӧма. Портфеля мортыд век ас кадӧ кыз удждон босьтӧ да сылы веськодь, кыдзи мукӧдъяс уджалӧны. Кымӧра лунӧ тай югыд шонді моз петкӧдчыласны жӧ йӧз водзын, а сэсся ӧдйӧджык бӧр кытчӧкӧ вошӧны.
Збыльысь ӧд, веськыда кӧ шуны, прав Ӧльӧксейыс, но мый сылы вочасӧ шуан. Аддзӧ жӧ ставсӧ тайӧс Борис, но абу велалӧма сійӧ вензьыны чинаяскӧд. Кокавны вермасны. А тадзи эз нин ӧтчыд вӧвлы кодсюрӧкӧд. Со и ланьтӧдчӧмӧн лоӧ овны.
Пансьывлісны татшӧм сёрниясыс векджык субӧта рытъясӧ, кор Ӧльӧксей волывліс видлыны чужан сиктсӧ. Сійӧс автобус сувтланінын паныдавліс Борис вокыс да отсавліс кыскыны гӧстинеч тыра сумкасӧ гортӧдзныс. Мамыслӧн ломтылӧм сьӧд пывсяныс сэк кежлӧ вӧлі ваймӧма нин. Чолӧмасьӧм да недыр шойччыштӧм бӧрын петавлісны швачӧдчыштны медводдза жарас небыд кыдз пу корӧсьӧн. А сэсся жар пывсянсьыс пальӧдчыштӧм бӧрын пуксьывлісны пызан сайӧ. Ӧльӧксей сувтӧдліс пызан вылӧ бокас мича серпасъяса вина доз. И неуна гажмыштӧм бӧрын заводитчыліс помтӧм сёрни сы йылысь, мый майшӧдліс быдӧнӧс. А тайӧ сёрниыс векджык гартчывліс сикт гӧгӧр. Ӧд ачыс Ӧльӧксейыс ичӧтдырсяньыс жӧ тӧдмавліс му-видз уджыдлысь кӧрсӧ да сылы эз вӧв веськодь, кыдзи олӧны ас сиктсаясыс.
Кыдзи ӧнӧдз помнитӧ Ӧльӧксей татчӧс совхозса директор Петр Петровичкӧд некымын восайся сёрнисӧ. Дасысь унджык во нин кыськӧ бокысь воӧм Петр Петровичыд веськӧдліс налӧн совхозӧн. Первойсӧ татчӧ локтӧм бӧрын мыйсӧ сӧмын эз кӧсйысьлы совхозсаяслы. Ӧд сыӧдзсӧ дас сайӧ морт нин пукавліс татчӧс директор креслӧас, но некутшӧм бур вежсьӧмъяс на дырйи эз лоны сиктас. Сӧмын киссис овмӧсыс. И Петр Петровичӧс кывзӧм бӧрын сиктсаяслы зэв нимкодь лоис. Медбӧрын пӧ воис жӧ татчӧ прамӧй мортыд. Регыдъя пӧраӧ вый пӧ кутам чунявны да кисель панявны. Но колис сэксянь во, дай мӧд, дай коймӧд, а налӧн сиктын нинӧм ёнасӧ эз вежсьы. Коркӧя ичӧтик колхозъясысь ӧтувтӧм совхоз нӧшта на кутіс чотны.
Со Петр Петровичлы ассьыс важся кӧсйысьӧмъяссӧ жӧ и казьтыштіс сэки сыкӧд паныдасьӧм да сёрниӧ воӧм бӧрын Ӧльӧксей. А мый? Сылы повны нинӧмысь. Оз тані уджав. Да, колӧкӧ, и эз казьтышт важсясӧ директорлы, оз кӧ вӧлі вись сьӧлӧмыс сиктсаяс вӧсна. Но Петр Петровичыд дивитыштіс сэки асьсӧ Ӧльӧксейӧс. Мыйла нӧ пӧ тэ, сиктса морт, пышйин аслад сиктысь? Мыйла пӧ эн кольччы да эн босьтчы кыпӧдны видз-му овмӧссӧ? Мый та вылӧ вочавидзан? Быттьӧ директорыс кутшӧмакӧ и прав вӧлі. Ӧти кадӧ Ӧльӧксей и збыльысь кӧсйыліс кольччыны чужан сиктас. Но кӧть и радейтіс сійӧ ас чужанінсӧ, но сьӧлӧмыс кыскис мӧдлаӧ. Со и веськаліс карӧ. А кольччис кӧ быттьӧ татчӧ, эськӧ Петр Петровичсьыд эз омӧльджыка сяммы веськӧдлыны совхознад, а, гашкӧ, и бурджыка. Шуис сэки Ӧльӧксей Петр Петровичыдлы, мый быдӧн пӧ олӧмсьыс ассьыс туй корсьӧ, мунӧ пӧ сэтчӧ, кытчӧ кыскӧ. А ті кӧ пӧ босьтчинныд веськӧдлыны татшӧм ыджыд овмӧсӧн, колӧ пӧ и вӧчны мыйкӧ бурӧс, коланаӧс. А онӧ кӧ пӧ сяммӧй, бурджык аслыныдлы корсьны мӧд удж. Со татшӧм тшӧтясьӧм кодь и артмис Ӧльӧксейлӧн директоркӧд паныдасьлігӧн сёрниыс. Весиг ас водзас быттьӧ кыдзкӧ яндзим лоис сыысь, мыйла эз вермы кутчысьнысӧ. А мӧдарӧ кӧ, мыйысь и яндысьнысӧ. Дас сайӧ во нин пукалӧ тайӧ Петр Петровичыс директор креслӧын, а збыльмӧдіс-ӧ ассьыс кӧсйысьӧмъяссӧ, сӧмын больгыны, вӧлӧмкӧ, сяммӧ.
 — А мый сылы, бур кӧть лёк совхозыдлы, удждонтӧ директорыд век ӧтмында босьтӧ. Тэкӧд тай со видзчысьӧмӧнджык на сёрнитӧма-а, миянлы эськӧ мӧдджык кывъяс аддзис, — тадзи шуис сэки Борис Ӧльӧксейлӧн Петр Петровичкӧд аддзысьлӧм йылысь висьтасьӧм бӧрын.
А тайӧ субӧта рытас, кор Ӧльӧксей бара воис карсянь гортӧ, Борис вӧлі кутшӧмкӧ аслысногӧн зумыш. Весиг прамӧя эз чолӧмась ыджыдджык вокыскӧд. Тыдалӧ, мудзӧма видз вылын кузь лун уджалӧм бӧрын. Борис сійӧ гожӧмас буретш босьтчис веськӧдлыны турун пуктысьяслӧн бригадаӧн. Гожӧм заводитчигас на совхозса веськӧдлысьяс котыртлӧмаӧсь турун пуктысьяскӧд собранньӧ. Сэні кӧсйысьӧмаӧсь выль ногӧн донъявны налысь уджсӧ да мынтысьны унджык. Со и сиктсаяс Борислӧн веськӧдлӧм улын водз асывсянь сёр рытӧдз муркӧдчисны видзьяс вылын, мед кӧть нин гожся страда кадӧ нажӧвитыштны унджык. Некодӧс оз ков вӧлі ышӧдны. Ачыс Борис водз асывнас нарадитлывліс быдӧнӧс уджъяс вылӧ да босьтчывліс чӧвтны зорӧд. Волывліс гортӧ коркӧ шонді пуксигӧн нин. Гортас на бара артавліс лунся уджъяссӧ, сэсся мӧд лунас висьтавліс, уна-ӧ нин турун зорӧдалӧма да мыйта сыысь воас сьӧмыс. И весиг лунся мудзсӧ сійӧ эз сэтшӧма кывлы, кор мӧвпыштлывліс, мында удайтчас нажӧвитны турун пуктысьяслы.
Но кольӧм пекничаыс бергӧдіс сылысь бур вылас став надеясӧ. Ӧльӧксей некор на татшӧм зумышӧн эз аддзыв ичӧтджык воксӧ. И кор тайӧ пӧрйӧ пывсян бӧрын бара пуксисны пызан сайӧ, сэки и висьталіс Борисыс совхозса юралысьяслӧн вӧчӧмтор йылысь. Вӧлӧмкӧ, совхоз контораад арталӧмаӧсь, уна-ӧ ковмас мынтыны турун пуктысьяслы тӧлысся уджысь да повзьӧмаӧсь. Та мындасӧ пӧ ас уджалысьяслы ми некор на эгӧ мынтылӧй. Вывті пӧ уна лоӧ. Сэки кодкӧ конторскӧй крысаяссьыд и сетӧма мӧвп: чинтыны нажӧвитӧм сьӧмсӧ кык пӧв. Тырмас пӧ и сы мындаыс. Некытчӧ пӧ лоӧ налы воштыны. Сідз жӧ пӧ тӧкаритасны-юасны.
 — Гӧгӧрвоан он тэ менӧ, муса вокӧй, — шыӧдчис сэки Борис Ӧльӧксей дінӧ. — Эгӧ кӧ ӧд нажӧвитӧй сы мындасӧ, эз эськӧ, гашкӧ, забеднӧ вӧв таысь. А ӧд ми кыз вой улас сӧмын гортӧ волывлім. Лов петтӧдз тойсим-уджалім видз вылад. Мед кӧть нин страда пӧраас абутӧм сьӧмсӧ нажӧвитыштны. Ачыд мӧвпыштлы, кор на эськӧ миянлы вичмылас та мында сьӧмыс. Ӧд быдӧнлӧн семья, челядь. Колӧ найӧс кӧмӧдны-пасьтӧдны, вердны-юктавны. Да и лысьтан ӧмӧй видзны вина вылӧ тайӧ шайтъяссӧ, кодъяс пӧсь петтӧдз уджӧн сюрисны. А налы, конторасаяслы, и тайӧ на уна лоӧма. Миянлысь став надеянымӧс мырддисны. Сідзкӧ нӧ, миянӧс морт туйӧ оз вӧлӧмкӧ пуктыны. Кыдзи нӧ та бӧрын верман бура уджавны. Мед асьныс видласны, чай юысьясыд, кыз кынӧмаясыд, кыдзи сюрӧ гожся страдаыд миянлы...
Тайӧ кывъяссӧ шуалігӧн аддзис Ӧльӧксей, кыдзи Борислӧн жар гожся шондіыслӧн сотӧм бандзибъяс кузяыс ньӧжйӧник тюрисны синва войтъяс.
Дрӧгмуніс сэки Ӧльӧксейлӧн сьӧлӧмыс, чеччыны кутіс морӧс пытшсьыс. Быттьӧ кӧдзыд ва ушатӧн койыштісны сы вылӧ:
 — Да кыдзи нӧ ті верманныд татшӧмторсӧ терпитны! Мый нӧ чӧв оланныд! Ӧд выйим жӧ тіян и профсоюз, и юрисконсульт. Медбӧрын судӧдз позьӧ воӧдчыны...
Борис сӧмын курыда нюммуніс Ӧльӧксейлӧн кывъяс вылӧ:
 — Тэ, воканӧй, тыдалӧ, татчӧс олӧмсӧ он тӧд. Кӧть профкомса пред, кӧть юрисконсульт, кӧть нӧшта кутшӧмкӧ гач зыртысь, найӧ ӧд ставныс директоркӧд ӧти пӧртйысь панясьӧны. Сылы вомас видзӧдӧны. А мӧдыс мый шуас, сідзи и лоӧ. Шыӧдчылім ӧд ми, да эгӧ ӧтчыдысь, но ставыс весьшӧрӧ. Муртса эз тодмышкавны. И та бӧрын быттьӧ вежисны йӧзсӧ. Кыдзи мынтысисны, сідзи и кутісны уджавны. Уль нисьӧ кос турун кутісны зорӧдавны. Ме эськӧ шула жӧ да, мися, кӧть сюрукъяссӧ жалитыштӧй. Найӧ ӧд, гректӧм ловъяс, абу мыжаӧсь миян водзын. Но коді нӧ кывзас ӧні менӧ, кор ачым жӧ и кӧсйысьлі налы озыр нажӧткасӧ. Мися, кыз зептаӧн лоанныд. А найӧ ӧд эскылісны меным. И со кыдзи артмис!
Вокыслысь шуасьӧмъяссӧ кывзӧм бӧрын шогӧдіс тшӧтш Ӧльӧксейӧс. Кыдзкӧ весиг яндзим лоис сылы ичӧт вок водзас. Мыйла нӧ тадзи артмӧ? Сійӧ ачыс со карса мича кабинетын пукалӧ. Уджыд, дерт, тырмӧ жӧ. Но оз нин сэтшӧма мустӧ зырт. Оз ков пӧсь петтӧдз мырсьыны. Да и босьтӧ Борис серти некымын пӧв унджык. А сійӧ со, коньӧр, шойччан лунсӧ оз тӧдлы. Кор оз волы Ӧльӧксей гортас, Борис век удж вылын. Сӧмын рытсёрнас нин паныдасьлӧны. Оз тай и кыз татшӧм уджсьыд. Косіник. Гожъялӧм чужӧма. Кынӧмыс вӧйӧма пыдлань. Сы пыдди варччӧм киясыс сӧнаӧсь. Кымын пӧлӧс удж найӧ тӧдлісны. Тӧвбыд Борисыс коскӧдз лымйын собалӧ. Совхозлы вӧр пӧрӧдӧны. Тулыснас пӧрӧдӧм вӧрсӧ кырссьӧны. А гожӧмнас сійӧ либӧ кутшӧмкӧ стрӧйба кыпӧдӧ мукӧдкӧд тшӧтш совхозлы, либӧ видз вылын турун чӧвтӧ. Арнас бара жӧ скӧт картаяс дзоньталӧ.
Казьтыштіс сэки аслыс Ӧльӧксей, мыйлакӧ, кольӧм гожӧмся медводдза лунсӧ. Быдса вежон дасьтысис, медым волыны гортас шойччан лун кежлӧ. Борисыслӧн ӧд сэки чужан лун вӧлі. Бӧрйис да ньӧбис мича дӧрӧм-гач, кутшӧмкӧ тӧдтӧм гижӧда дона вина доз. Надейтчис, мый Борисысь ӧтдор удайтчас паныдасьлыны и мукӧд чой-вокыскӧд, кодъяслӧн вӧліны нин асланыс семьяяс, асланыс тӧжд-могъяс, но тайӧ кад кежлас нинӧм вылӧ видзӧдтӧг век жӧ слӧймӧдчылісны чужан сиктаныс ичӧтджык вокнысӧ видлыны.
Воис гортас да мамыс, быттьӧ тӧдіс Ӧльӧксейлысь юалӧмсӧ, пыр жӧ и вочавидзис, мый Борисӧс пӧ тайӧ тулысӧ кӧдзысьӧн индӧмаӧсь да ӧні пӧ кӧнкӧ лунвыв йӧрын уджалӧ. Вой шӧр гӧгӧр пӧ сӧмын гортас волывлӧ. А шонді петігӧн пӧ бара нин кӧмасьӧ-пасьтасьӧ удж вылӧ. Чойяс да вокъяс сэки ичӧтджык воксӧ виччысигмоз удитісны нин петавны пӧсь пывсянӧ да сёрнитісны-варовитісны ас костаныс быд лунъя олӧм-вылӧм йылысь. Сӧмын Ӧльӧксей пукаліс бокынджык да дӧзмӧмпырысь мӧвпаліс ас кежысь, мый эз ӧмӧй позь кӧть нин тайӧ лунас Борисыслы сёрнитчыны бригадиркӧд, мед водзджык помавны уджсӧ. Ӧд некытчӧ сійӧ оз удит. Аски бара лун. Медбӧрын эз вермы терпитны, петіс керкаысь да мӧдӧдчис кыр горувлань, кӧні лунвыв йӧрас кыліс тракторлӧн жургӧм шыыс. Эз ӧд и ков дыр корсьны кӧдзысьясӧс. Дыр зэрлытӧм вӧснаыс муыс косьмӧма, да кӧдзан машина бӧрся кыпӧдчысь бусыс кайис кымӧрӧдзыс. Локтысь мортӧс аддзӧм бӧрын тракторист сувтӧдіс тракторсӧ. Первойсӧ Ӧльӧксей весиг эз тӧд кӧдзан машина сайын сулалысь Борисӧс. Паськӧмыс и чужӧмыс вӧлі вевттьысьӧма рудоват бусӧн. Югъялісны сӧмын пиньясыс.
 — Мый нӧ талун та сёрӧдз уджаланныд? Абу ӧмӧй праздник тэнад? — шыӧдчис чолӧмасьӧм бӧрын ичӧт вок дінас Ӧльӧксей.
 — Пӧдрад босьтім да кӧсъям лун-мӧд мысти став гӧра-кӧдзасӧ помавны, — вочавидзис вокыс да сэсся быттьӧ прӧща коригмоз содтіс: — Кӧсъям эськӧ вӧлі и водзджык талун помавны. Но ӧд он эновт, заводитӧма кӧ нин. А аски кӧ друг зэрмас? А ті бурджык энӧ виччӧй менӧ. Пасйӧй ме пыдди менсьым чужан лунӧс. Ме ӧд коркӧ час-мӧд мысти на сӧмын локта. Со на мый ыджда кӧдзтӧмыс.
Нинӧм эз шу сэки Ӧльӧксей Борисыслӧн тайӧ кывъяс вылас. А мӧдыс быттьӧ гӧгӧрвоис, мый сійӧс дивитыштӧны, да эз жӧ правдайтчы. Тувсов гӧра-кӧдзаыд ӧд, нюжмасян кӧ, зэв дона сувтас. Мед инӧ сытӧг нин пукалыштасны тайӧ рытсӧ.
А Ӧльӧксей сэки мӧдӧдчис вадорлань, кытчӧдз кӧдзысьяссянь эз нин вӧв ёна ылын, мед мича костюм вывсьыс тӧкӧтьӧӧн пуксьӧм буссӧ пыркӧдыштны да сӧстӧм сынӧднас лолалыштны. Вӧліны буретш сёр тулыса — водз гожӧма коластас медся кузь лунъяс. Со ӧкмыс час рыт нин, а шондіыс быттьӧ сувтӧма места вылас да некыдзи оз кӧсйы пуксьыны, пыр на меліа мавтыштӧ чужӧмбантӧ. Тувсов ваыс абу на помӧдз исковтӧма видзьяс вылысь да сэні шойччигмоз корсисны аслыныс нуръясянтор войвывлань лэбысь уткаяс. Уялісны ӧтарӧ-мӧдарӧ, сунласисны, весалісны ӧта-мӧдныслысь гӧнсӧ. Бадьяс пӧлӧн дугдывтӧг лэбалісны истанъяс, вадоркайяс, сырчикъяс. А енэжас синмӧн тыдавтӧм вылнаӧ качӧдчӧма колип да дугдывтӧг сьылӧ ассьыс кузьсьыс-кузь сьыланкывсӧ. Мукӧд лэбачьяс кывзӧны тайӧ сьылӧмсӧ да тшӧтш аслысногӧн нюжйӧдлӧны сылы. Енэжас абу ни ӧти кымӧртор. Садьмӧмаӧсь нин и номъяс, но оз на курччасьны. Сӧмын гартчӧны юр весьтад. А сынӧдыс гӧгӧр сэтшӧм сӧстӧм да чӧскыд, мый юмов кӧраӧн кажитчӧ сійӧ. И гӧгӧр сэтшӧм мича, гажа да лӧсьыд, быттьӧ Енмыс бласлӧвитӧма тайӧ кадсӧ лоны праздникӧн. Збыльысь ӧд гӧгӧр кытшалысь вӧр-ваас быттьӧ ыджыд праздник гартчӧ. И сэтшӧм лӧсьыд лов вылад.
Сӧмын тай, мыйлакӧ, Борислы весиг сылӧн чужан луныс абу праздник кодь. Но мый вӧчан, сідзи нин видз-му дорад уджалысьыдлы шуӧма овны да. Тулысын да гожӧмын сылы быд здук дона. Некор весиг юртӧ гыжйыштны. Мӧд ног ӧд и бӧрас сэсся оз кут ковны каитчыны. А Борисыс ӧд ачыс бӧрйис аслыс олӧмсӧ. Быдӧн керӧ-вӧчӧ сійӧс, мый сылы ёнджыка воӧ сьӧлӧм вылас.
Сійӧ рытас Борисыс воис гортас шонді пуксьӧм бӧрын нин. Петаліс буссьыс мыссьыштны кӧдзалӧм нин пывсянӧ да пызан саяс недыр кежлӧ и пуксьыштліс, мед чолӧмасьыштны аслас ыджыдджык чой-воккӧд. Ӧльӧксейлысь козинсӧ видлалігмоз быттьӧ нимкодь жӧ лоис сылӧн чужӧм вылын. Сӧмын яндысьыштӧмӧн шуис:
 — Кытчӧ нин ме татшӧм мича дӧрӧм-гачнас петавлывлыны кута. Кольӧма нин, тыдалӧ, менам пӧраӧй.
А сэсся чой-воксӧ кывзігмоз пызан саяс и унмовсис. А мамыс сійӧс садьмӧдігмоз да пывсян бӧрын небзьӧм юрсисӧ малалігмоз меліа шуаліс:
 — Керка кутысьӧй сійӧ менам. Кытчӧ нӧ ме сытӧг? Ті ӧд со бокын оланныд, а ме сы дорын, быттьӧ югыд шонді дорын...
А Борисыс садьмигмозыс кыліс мамыслысь бӧръя кывъяссӧ да быттьӧ яндысьыштіс наысь:
 — Эн кывзӧй ті сійӧс. Мый оз шуав пӧрысь мортыд да.
А сэсся неуна очсалыштӧм бӧрын содтіс:
 — Но ті сёрнитӧй на. А ме, тыдалӧ, вода. Аски бара водз колӧ чеччыны. Эштӧдам нин, мый кӧсйысьлім.
Ӧльӧксейлы сэки сідзи и эз удайтчы бурпӧт сёрнитыштны Борискӧд. И со ӧні пызан сайын пукалігӧн да Борислӧн чужӧмбан кузя гӧгыльтчысь синва мольяс вылӧ видзӧдігӧн Ӧльӧксей бара паніс ичӧт вокыскӧд коркӧя сёрнисӧ, мый босьтас сійӧс аскӧдыс карӧ да корсяс сылы кокниджык да ыджыдджык нажӧткаа удж.
Тайӧ пӧрйӧ Борис эз нин дыр падъяв воча кывсӧ корсигӧн:
 — Тані нин, тыдалӧ, Енмыс сиӧма меным мамыдкӧд овнысӧ. Эскы кӧть эн, но оз кыскы менӧ карад. Со вой-мӧд кежлӧ тэ дорӧ и волывла да сэтшӧма гажтӧмтча ас чужан сиктысь. А гортӧ бӧрсӧ воигӧн сьӧлӧм вылын быттьӧ праздник пуксьӧ. Терпитны позьтӧма виччыся, кор нин Дзӧлявӧр сайсянь тыдовтчасны ас сиктлӧн медводдза керкаясыс.
Шензьыштіс быдсӧн Ӧльӧксей сэки Борислӧн тайӧ кывъяс вылас, но нинӧм эз шу. Некор на сійӧ эз кывлы, медым вокыс татшӧм мича кывъяс ас чужанін йывсьыс висьталіс. Но мед инӧ сы ног лоӧ. Сідзи кӧ нин кӧсйӧ овнысӧ.
Сӧмын тай со эз жӧ тӧлкӧн-ладӧн лӧсяв сылӧн олӧмыс. Сідзи эз и гӧтрасьлыв ичӧт вокыс. Кӧть эськӧ и гартчӧ вӧлі ӧти пӧраӧ сы гӧгӧр кыськӧ бокысь воӧм зоотехник-ныв. Да и аслыс Борисыслы тайӧ нылыс сьӧлӧм вылас вӧлі воӧ. Тӧдмаліс та йылысь Ӧльӧксейыс да весиг нимкодь быдсӧн лоис сылӧн сьӧлӧм вылын. Сідзкӧ нӧ, регыд гӧтрасяс сылӧн ичӧтджык вокыс. Лоас аслас семья. Челядь кутасны быдмыны. И оз энды сэки бать-мамныслӧн керкаыс. Батьыс со кӧн нин абу. Мамыс пӧрысь жӧ нин. Дугдывтӧг дӧжналӧ медічӧт писӧ, кор пӧ нин гӧтрасян, кор пӧ нин меным сетлан лелькуйтыштны ассьыд быдтасъястӧ.
Регыд пӧ нин, регыд, вочавидзліс Борис.
Но сэсся быттьӧ сьӧд кань прӧйдитіс ныла-зонма костӧд. И эз кутны найӧ аддзысьлывлыны. А регыд мысти нылыд муніс сиктсьыд. Мый лоис на костын, ачыс Борисыс эз жӧ радейтлы висьтасьны. А Ӧльӧксейлы кыдзкӧ быттьӧ эз вӧв лӧсьыд юасьны ичӧт вокыслӧн гусяторъяс йылысь. Со тадзи ставыс и помассис. Гашкӧ нӧ, сы вӧсна, мый эз вӧв сэтшӧм смел Борисыс. Ӧткымын зонъяс моз эз зільлы нывъясӧс пемыд пельӧсъясын кутыштлывлыны. Да и клубын йӧктігъяс дырйи гежӧда вӧлі аддзывлан, мед сійӧ коркӧ гӧгравліс кутшӧмкӧ нывкӧд.
Но и вывті полысьӧн оз жӧ вӧлі позь шуны ичӧт воксӧ. Со тай нӧ ӧтчыд гожся праздник лунӧ кыдзи сійӧ сувтӧдіс куш юра Кузьмаӧс. Тайӧ куш юра Кузьмаыс садь юрнас шырысь на рамджык. А мыйӧн гажмыштас, дзикӧдз дурмӧ. Пыр жӧ кватитӧ чер либӧ пурт да заводитӧ вӧтлысьны гӧтыр бӧрсяыс. Дугдывтӧг сэки ёрччӧ да сё матьӧн матькӧ. Пинялӧ гӧтырсӧ, мый пӧ тэ дугдывтӧг кырсалан, мый пӧ и челядьыд абу месянь, мед пӧ аски жӧ вӧлі весасьӧма гортысь. И весиг Кузьмалӧн верстьӧ нин челядьыс эз лысьтны сэки суитчыны мам-бать коластӧ. А мый нӧ, друг кӧ и збыльысь керыштас либӧ пуртӧн сутшкас.
Со тайӧ лунас кыдзи лои. Асывсяньыс юыштӧм Кузьма вӧтлысис сикт кузя черӧн гӧтыр бӧрсяыс. Сиктсаяс зяльк пӧдлалісны гурйыв восьса ӧшинь-ӧдзӧсъяс. Весиг Ӧльӧксейлы эз ло лӧсьыд, кор аддзис, кыдзи куш юра Кузьма оръясьӧм кизьяса дӧрӧмнас да кӧмтӧм кокнас киас черӧн лёкысь матькӧмсорӧн вӧтчӧ шай-паймунӧм гӧтыр бӧрсяыс. А мӧдыс сӧмын лёкысь горзӧ да оз тӧд, кытчӧ саймовтчыны ярмӧм верӧссьыс. Сэки и петіс керка пельӧс сайсянь куш юра Кузьмалы паныд Борис вокыс. Некутшӧм полӧмтор весиг эз тӧдчы сылӧн.
 — Кузьма, чолӧм, бара нин кодалан?
Мӧдыс весиг чур-чермунлі быдсӧн. Эз виччысь, мый кодкӧ вермас сувтны верӧса-гӧтыр коластӧ. Но кор аддзис Борислысь нюмъялан чужӧмсӧ, пыр жӧ быттьӧ скӧр руыс пактавны кутіс сы пытшкысь.
 — А, этайӧ... Кӧсъя тай неуна велӧдыштны вӧлі. Вывті нин ыджыд вӧля аслыс босьтӧма...
 — Дугды вай, дугды... Йӧз серамсӧ пӧрысьӧ-нэмӧ эн петкӧдлы. Челядьыд нин со верстьӧӧсь. Ачыд нин со увлань заводитӧмыд быдмыны. Оз ӧд тэнӧ карапужитчӧмсьыд награда виччысь. Пуксьӧдасны да, сідзи и ковмас кӧнкӧ сісьмыны пӧрысь лысьӧмыдлы.
 — Сідз эськӧ да. Но ладнӧ инӧсь. Вай лок куритчам.
И со тӧкӧтьӧ на ярмӧм мужичӧй мелі кукань кодь нин лои. Видзӧдӧ Ӧльӧксей ӧшинь пыр та вылӧ да аслас синъясыслы оз эскы, кыдзи кык мужичӧй пукалӧны кер пом вылын, да быттьӧ нинӧм абу и вӧлӧма, гажаа варовитӧны ас костаныс. А мый эськӧ и шензьынысӧ. Кымын во нин со ӧтлаын уджалӧны. Борисыс, кыдзи грамотааджык, векджык мужичӧйяс вылын ыджыдкодь пыдди. Век нин сы дорӧ шыасьӧны кутшӧмкӧ могӧн, юалӧмӧн. А мӧдыс начальство водзад сідзжӧ век дорйӧ ас сиктсаясӧс. И оз ӧд вышитчы. Со и пыдди пуктӧны сійӧс. Дыр на видзӧдіс сэки Ӧльӧксей, кыдзи куритчисны сёрнитігмоз куш юра Кузьма да Борис вокыс. Сэсся Борис босьтіс ӧти кинас Кузьмаӧс сойбордйӧдыс, а мӧд кинас черсӧ да колльӧдіс сійӧс гортӧдзыс...
Буретш, гашкӧ, сы вӧсна, мый эз удайтчы Борисыслы семьяа олӧмыс, ӧти кадӧ сійӧ юыштавны кутіс. Дерт, колӧкӧ, и сійӧ тӧдчис, мый со уджалӧ-пессьӧ совхозын, кӧсйӧ, мед сиктсаяс бурджыка олісны. Но кымын во нин со тадзи мырсьӧ, а сылӧн кӧсйӧмъясыс оз збыльмыны. Мӧдарӧ, сиктыс быттьӧ кутшӧмкӧ пемыд гуӧ заводитіс вӧйны. Со нӧ кутшӧм культура керка сикт шӧрас зымнитісны, а сійӧ пыр томан сайын. Либӧ нӧ кутшӧм бур библиотека вӧлі сиктас. Пӧрысь и том пыр вӧлі сэні жуӧ. Кодлыкӧ выль книга колӧ. Кодкӧ газет-журнал локтӧма лыддьыны. А ӧні шуӧны, райцентрсянь пӧ кутасны книгаяссӧ ваявны. А кор нӧ нӧшта виччысян сэтысь гӧсьтъястӧ. Либӧ нӧ вӧлі сиктас ичӧтик больнича, но и сійӧс пӧдлалісны. Абу пӧ сьӧмыс кутнысӧ. Со и лоӧ ӧні висьысь войтырлы ветлывлыны сё верст сайӧ райцентрӧ. А видлы сэтчӧдз воӧдчыны ӧнія чотысь транспортнад. Да нӧшта примитас-ӧ врачыд. Со и унаӧн дзикӧдз эновтчӧны да сідзи висигсорӧн и лӧвтӧны, кытчӧдз шойна вылӧ оз веськавны. Эз ӧтчыдысь эськӧ та йылысь Борисыд совхозса да сельсӧветса, а корсюрӧ и райцентрса юралысьяскӧд сёрнитлы. Но найӧ велалӧмаӧсь нин татшӧм шуасьӧмъяс дорад, медтыкӧ аслыныслы бур вӧлі-а.
А сэсся, кор казялісны, мый и ачыс Борисыс кутіс вина румкатӧ видлалыштны, син гугнас сы вылӧ мӧдісны видзӧдны креслӧясын пукалысьясыд. Сиктса участкӧвӧй весиг некымынысь грӧзитчыліс Борисӧс ыстыны бурдӧдчыны ЛТП-ӧ. Но сійӧс сэки сиктса войтырыд сэтшӧма вомалісны, мый мӧдыс весиг эз виччысь татшӧмторсӧ да сэсся дугӧдіс ассьыс сёрнияссӧ. Шуисны сэки сылы веськыда синмас, мый медбур уджалысьсӧ кӧ пӧ мӧдӧданныд кытчӧкӧ, сиктыс дзикӧдз эндас.
Збыльысь, кӧть и юыштавны кутіс Борисыс, но эз мукӧд моз буянит да кампужитчы. Лёк кыв весиг сысянь он кывлы. Юыштас да водас узьны. И код тӧдас, мый сэки вӧлі сылӧн сьӧлӧм вылас. Но век жӧ та бӧрын сійӧ быттьӧ кутіс кывны асьсӧ мыжа мортӧн да некутшӧм уджысь эз ӧткажитчывлы. Кытчӧ ыстасны, сэтчӧ и мунӧ. Весиг шойччан лунъяс эз кут тӧдлывлыны. А мый нин шуны сиктса старукаяс йылысь, кодъяс аддзӧны вӧлі сылысь мелі да бур сьӧлӧмсӧ, да зэв тшӧкыда сы дорӧ шыӧдчывлісны. Ӧтилы колӧ пес вайны, мӧдлы пес поткӧдлыны, коймӧдлы керка вевтсӧ дзоньталыштны. И некодлы Борисыд эз ӧткажитлы. Донсӧ мукӧд серти ичӧтджыкӧс жӧ вӧлі босьтӧ.
А мый бур вӧлі медічӧт вокыс, Ӧльӧксей ас сертиыс тӧдӧ. Сійӧ ачыс сёрӧнкодь жӧ нин гӧтрасьліс да медводдза вояссӧ эз ёна лӧсяв семьяас олӧмыс. Овлывліс, мый и зыксьывліс гӧтырыскӧд. Кӧть эськӧ бӧрыннас мӧвпыштлывліс да ачыс жӧ унаторйын неправ вӧлі. Со та йылысь сійӧ ӧтчыд и висьталіс Борисыслы.
 — Кывзы, вокӧ, — шуис сэки сылы воча Борисыс. — Эн кӧть мӧвпав юксьӧм йылысь. Код тӧдас на, кыдзи сэсся артмас водзӧ тэнад олӧмыд. А ме видзӧда да, гӧтырыд тэнад абу омӧль. Эн лӧгась, но унаторйысь тэ ачыд мыжа. И некор эн завидьты ӧткӧн олысь вылӧ. Семьянад век жӧ нин гажаджык да бурджык.
Быттьӧ тшукисны сэки ичӧт вокыслӧн кывъясыс Ӧльӧксейлы. Сэксянь сійӧ кыдзкӧ мӧдджык синъясӧн кутіс видзӧдны аслас гӧтыр вылас. И семьяас сылӧн ставыс тӧлкӧнджык да ладӧнджык кутіс мунны. Кутшӧм ёна аттьӧаліс ас кежысь тайӧ кывъяссьыс ичӧтджык воксӧ. Збыльысь, бур сьӧлӧма сійӧ вӧлӧма.
Но медбӧрын Борис вокыс, тыдалӧ, гӧгӧрвоис жӧ, мыйӧн ставыс вермас помассьыны да вочасӧн кутіс ӧтдортчыны вина румкасьыс. Тайӧ, пӧжалуй, лои сы бӧрын, кор ӧтчыд Борисыс Ӧльӧксей ордӧ карас волігӧн муртса эз сюр милициялы. Гажа юрӧн мӧдӧдчис автопавильонӧ и сійӧс тӧкӧтьӧ эз штрапуйтны. Та бӧрын прӧст кадас ёнджыкасӧ лыддьысис. Мӧвпалӧ нин вӧлі дзоньтавны батьӧн на лэптылӧм керкасӧ да, Ен кӧ сетас, и кутшӧмкӧ гӧтырӧс пӧрысь мам дорас вайӧдны. Гӧгӧрвоис, мый ӧтка олӧмыд абу олӧм. Но эз тай артмы сы ногӧн. Оз ӧд прӧста роч войтырыд шулывлыны, мый морт пӧ эськӧ ӧти ногӧн мӧвпалӧ олӧмсӧ вӧчны, но Енмыс мӧдарӧ сылысь став олӧмсӧ бергӧдӧ. 
Сійӧ тулысыс вӧлі торйӧн нин мича. Весиг ни ӧти кымӧртор эз сайӧдлы енэжас шондісӧ. «Мед жӧ эськӧ и гожӧмыс татшӧмӧн лоӧ», — мӧвпаліс Ӧльӧксей ӧтчыд карса улича кузя восьлалігмоз. Ӧд бӧръяысь сиктас волігӧн найӧ сёрнитчисны Борис вокыскӧд, мед гожӧмнас заводитны выльмӧдны керка подувсӧ. Ачыс керкаыс абу на важ. Но увтас керъясыс сісьмӧмаӧсь нин. Шуисны цемент сорас вылӧ сувтӧдны керкасӧ. Ӧні Ӧльӧксей прӧст кадӧ котраліс магазинъясӧд, ньӧбаліс кӧрт тув, цемент мешӧкъяс да нӧшта уна мукӧдтор, мый велӧдліс Борис вокыс. Сійӧ кӧсйис, кӧть мый дон тайӧ оз сувт, а быть вӧзйысьлыны гожӧмнас отпускӧ. Он ӧд тӧвнад керкатӧ дзоньтав. Да и виччысьнысӧ ёнасӧ нинӧм нин. Он и тӧдлы, нӧшта пуксяс да пӧлыньтчас керкаыс. Вокыскӧд сэки мӧвпалісны, кыдзи бурджыка дзоньтавны керкасӧ, кӧні мыйджык лоӧ, кутшӧм содтӧд стрӧйбаяс панны керка бердас. Мед эськӧ ваксьыны-серавны кутіс батьыслӧн керкаыс ветлысь-мунысьяслӧн син водзын.
И друг тайӧ мустӧм да эскыны позьтӧм юӧрыс... Сэки пажын бӧрын сӧмын на Ӧльӧксей пырис аслас кабинетас, пыр жӧ тринькнитіс телефон. Шы сертиыс Ӧльӧксей тӧдіс, мый звӧнитӧны кысянькӧ ылысянь:
 — Алло, тайӧ Ӧльӧксей Иванович?
 — Да, да, кывза, — пыр жӧ шуис Ӧльӧксей.
 — Тайӧ звӧнитӧны Вадор сиктсянь. Тіян Борис вокныд кувсис.
 — Мый, мый?..
 — Нӧшта ӧтчыдысь шуа, тайӧ сельсӧветсянь звӧнитӧны. Тшӧктісны висьтавны, мый тіян Борис вокныд кувсис...
 — А мый лои сыкӧд?
 — Асьным огӧ на тӧдӧй. Тшӧктісны сӧмын тіянлы юӧртны...
Ӧльӧксейлӧн тайӧ юӧр бӧрас кӧдзаліс ки-кокыс. Весиг некутшӧма эз эскыссьы тайӧ юӧрыслы. Босьтчис корсьны кутшӧмкӧ бумага, но тіралысь киясыс сӧмын дзугисны пызан вылӧ тэчӧм бумага чукӧрсӧ. «Тані мыйкӧ абу тадзи», — мӧвпаліс сійӧ ас кежысь. Ӧд вежон-мӧд сайын на сійӧ аддзысьліс Борис вокыскӧд. Ставыс быттьӧ вӧлі лючки. Нинӧм вылӧ ёнасӧ эз норась. Мӧдарӧ, юксис мӧвпъясӧн, мый колӧ эськӧ вӧчны водзӧ кежлӧ. И со кутшӧм шог юӧр, коді быттьӧ чегис Ӧльӧксейӧс.
Дерт, сійӧ ачыс бӧръя кадас сиктысь воӧм бӧрын кыкысь кымын вӧтасьліс Борис воксӧ. И кӧть эз ёна эскы вӧтъясыслы, но найӧс казьтылігмоз век жӧ сиис, мед ставыс бур вӧлі ичӧт вокыслӧн олӧмын. Ӧтчыд быттьӧ аддзис Борис воксӧ карса аэропортысь. Сьӧд костюма. Шляпаа. Юаліс сылысь, кытчӧ нӧ пӧ мӧдӧдчӧмыд. Питерӧ пӧ колӧ ветлыны, вочавидзис ичӧт вокыс. Ёна шензис сэки Ӧльӧксей, мыйла сиктысь некытчӧ ёнасӧ петавлытӧм морт, мӧдӧдчӧма татшӧм ылӧ, тӧдтӧм карӧ. И сэки Борис вокыскӧд самолёт трап дорас нин прӧщайтчигмоз топӧдліс Ӧльӧксейлысь сьӧлӧмсӧ зэв ыджыд дой. Быттьӧ медбӧръя туйӧ колльӧдӧ сійӧ ичӧт воксӧ. Быттьӧ найӧ сэсся оз нин аддзысьлыны. А мӧд вӧтас уськӧдчыліс Борис вокыс чужан сикт бердса ягын. Быттьӧ став семьяӧн сэтысь пес кералӧны. И друг Борис воксӧ вадзӧдіс зэв ыджыд пожӧм. Сійӧ сӧмын удитіс горӧдны:
 — Виинныд тай, виинныд!.. 
Мӧд вӧтсӧ вӧтасьӧм бӧрын Ӧльӧксей пыр жӧ садьмис. Кӧдзыд ньылӧм визувтіс сылӧн плеш кузяыс. Збыльысь, эз ёна эскывлы сійӧ вӧтъясыслы. Но со тай нӧ найӧ тшукӧмаӧсь.
Но век жӧ Ӧльӧксейлӧн сьӧлӧмын пессис на кутшӧмкӧ надея. Оз жӧ вермы лоны сэтшӧмтор. Тыдалӧ, пӧръяссисны асьныс сельсӧветсаясыд. Сэсся и налӧн сиктын Борисыс некымын. Код тӧдас на кодкӧд на пиысь лоис неминучаыс. Олӧмад ӧд быдторйыс овлӧ. Лёктор кывлан,а бурторйӧн на бергӧдчас.
Тайӧс тӧд вылӧ босьтӧмӧн и Ӧльӧксей пыраліс аслас шеф дорӧ, вежон кежлӧ босьтіс отпуск да мӧд лунас водз асылын тӧвзис нин асфальта туйӧд автобусӧн ас сиктланьыс.
Эз вӧв долыд сылӧн сьӧлӧм вылын. Но и мыйкӧ кутіс на сійӧс шогсьӧмсьыс. Та вӧсна автобусысь чеччӧм бӧрын пыр жӧ тэрыба мӧдӧдчис гортланьыс. Тайӧ кадас ставӧн на удж вылынӧсь да сиктса улича вылын некод некӧн ёнасӧ эз тыдав. Горт дорас воигӧн нин вӧтӧдіс мамсӧ, коді, тыдалӧ, вӧлі ветлӧма лавкаӧ няньла да тэрмасьтӧг бедь вылӧ мыджсьӧмӧн ӧні восьлаліс гортланьыс. И сы серти, кыдзи тэрмасьтӧг тувччаліс мамыс, Ӧльӧксей бара мӧвпыштіс, мый сорсисны, мый абу збыль шог юӧрыс, да та бӧрын нин небыда тапнитіс мамсӧ пельпомӧдыс:
 — Мамӧ, чолӧм. Мый нӧ, лавкаӧ ветлін?
Но мамыс, мыйӧн сӧмын аддзис Ӧльӧксей пиыслысь пыр на зэв ыджыд надеяӧн видзӧдысь синъяссӧ, уськӧдіс кияссьыс бедьсӧ да сумкасӧ, сэсся лёкысь сыркъялӧмӧн да лыддьӧдлӧмӧн уськӧдчис Ӧльӧксейлы морӧс вылас.
 — Ӧльӧксейӧй, дона пиӧй!.. Мый нӧ тайӧ лои? Збыльысь ӧд куліс миян сё зӧлӧтаыд, Борисыд! Мыйла нӧ ме сы пыдди эг кув! Кодлы нӧ ме кола ӧні!
Сэки сӧмын мамсӧ кутлігӧн гӧгӧрвоис Ӧльӧксей, мый шог да шуштӧм юӧрыс збыль вӧлӧма, мый некытчӧ таысь он воштысь, мый лоӧ миритчыны и такӧд.
 — Мамӧ, мамӧ, эн бӧрд! Мый лоӧма, лоӧма нин, — шуаліс сӧмын мамсӧ мыштіыс малалігмоз, кӧть эськӧ аслас тшӧтш доршасис синваыс.
 — Кыдзи нӧ ог бӧрд, пиукӧй. Кодкӧд нӧ ме кута овны водзӧсӧ? Ог жӧ ӧд тіян шума карад мун. Да и ӧд бура ми вӧлі сыкӧд олам. Эз весиг гыжнас печиктывлы, эз весиг ни ӧти лёк кыв шулы. Ставсӧ вӧлі вӧчӧ, мый тшӧктан. Код вылӧ нӧ сійӧ менӧ эновтіс?..
Тадзи сулалісны мама-пиа горт дораныс, кытчӧдз на гӧгӧр эз кутны чукӧртчыны матігӧгӧрса суседъясыс.
Збыльысь ӧд омӧльыд сэсянь локтӧ, кытысянь он и виччысь. Сьӧлӧм висьӧмӧн кулӧма Ӧльӧксейлӧн медічӧт Борис вокыс. А ӧд эз норасьлывлы, эз висьтасьлывлы та йылысь. Чайтіс, мый том на да ставыс прӧйдитас. Но ӧд олӧмтӧ он пӧръяв. Бӧрын эськӧ со топӧдӧма жӧ нин, но кытысь нӧ врачтӧ корсян ылысса сиктад. Коркӧ эськӧ воӧма жӧ «скорӧйыд», да сёр нин.
Борискӧд прӧщайтчыны воліс став сиктыс. И шойна вылӧдз унаӧн ветлісны. Весиг совхозса юралысьяс вӧліны. Но найӧ сулалісны бокынджык и некод на пиысь эз восьтлы вомсӧ. Сӧмын мыйкӧ шӧпкӧдчисны ас костаныс. Ӧльӧксей сэки дивитана синъясӧн видзӧдлывліс на вылӧ. «Кӧть мед некымын ошкана кыв шуасны. Ӧд кымын во Борисыс мырсис совхозын. И эз сідз-тадз. Ставсӧ зільліс вӧчны сьӧлӧмсянь. Збыльысь ӧмӧй тайӧ йӧзыс сыысь ӧдйӧджык мынтӧдчыны кӧсйӧны. А гашкӧ, яндзим налы лоис да?» — татшӧм мӧвпъяс вуджрасисны Ӧльӧксейлӧн юрын, кор сійӧ медбӧръяысь видзӧдліс Борислӧн чужӧм вылӧ.
А сійӧ быттьӧ абу и кулӧма. Быттьӧ совхозын сьӧкыд лунтырся удж бӧрын водӧма шойччыштны да корӧ, медым эськӧ эз жӧ садьмӧдны сійӧс тайӧ унсьыс. А гашкӧ, корӧ сійӧ ас сиктсаясӧс, мед оз дивитны, кыдзи овліс да олӧ. А оліс ас сертиыс сідзи, кыдзи эськӧ кӧсйыліс. Дерт, эз ставыс артмывлы сідзи, кыдзи чайтліс. Но мый вӧчан, тадзи кӧ нин шуӧма Енмыслӧн. Мед сэсся мукӧдъяс тшӧтш мӧвпыштласны ас йывсьыныс.
Борис воксӧ гуалӧм бӧрын Ӧльӧксейлы эз пыр ло окота гортас мунны. Недыр кежлӧ шуис кольччыштны шойна вылӧ, мыйсюрӧ йылысь ас кежсьыс мӧвпалыштны. Со тай нӧ кыдзи друг овлӧ олӧмад. Эз ӧд чайтлы сійӧ, мый медводз кувсяс налӧн медічӧт Борис вокыс. И код тӧдас, дыр-ӧ кежлӧ коляс сы йылысь паметьыс. Ӧд мамсьыс да чой-воксьыс ӧтдор сійӧс казьтылысьыс эз коль. Гашкӧ, во кызь-комын кутасны на помнитны, мый овліс Вадор сиктын Борис, зіль да уджач морт. А сэсся сійӧс помнитысьяскӧд тшӧтш вошӧ и сы йылысь паметьыс. Со тай нӧ налӧн шойна вылын кымын ляпкыдик мыльк. Крестъясыс важӧн нин абуӧсь. Дерт жӧ, тайӧ мылькъяс улас куйлӧны налӧн сиктсаясыс, кодъяс йылысь важӧн нин некод оз помнит. Овлісны-ӧ, эз-ӧ тайӧ йӧзыс, код тӧдас. Кодкӧ казьтывлӧ оз на йылысь, сьӧкыд висьтавны. И страк быдсӧн сэки босьтліс Ӧльӧксейӧс. Збыль ӧмӧй и сійӧ коркӧ кутас куйлыны тані ли, мӧдлаын ли? Збыль ӧмӧй и сы йылысь оз кут некод помнитны? А кутшӧм окота эськӧ помтӧг овны тайӧ шонді улас. И эм-ӧ мӧдаръюгыдас олӧмыс, код тӧдас. Кӧть эськӧ кымын арлыдаджык, сымын пыр ёнджыка эскан сэтчӧс олӧмас.
Гортас воӧм бӧрын да пызан сайын Борисӧс казьтыштӧм бӧрын Ӧльӧксей петіс кильчӧ вылас. Шондіыс важӧн нин вӧлі пуксьӧма. И тувсовъя енэжын дзирдалісны-пӧртмасисны помтӧм кодзувъяс. Юр весьтын дзик ӧтнасӧн югзис Полярнӧй кодзув. Сыысь неуна бокынджык ӧзйисны Ыджыд да Ичӧт Ошъяс. Дзик рытыввылын яръюгыда ломаліс алӧйгӧрд Венера. Кыдзи помнитӧ асьсӧ Ӧльӧксей, тайӧ кодзувъясыс ломавлісны пыр. И сыӧдз ломавлісны уна миллион во чӧж. И сы бӧрын кутасны ломавны, код тӧдас на мый дыра. Помыс талы, тыдалӧ, оз и волы. А морт нэмыд тай кодзув сертиыд ёна дженьыдджык вӧлӧма. Со тай нӧ кодлӧнкӧ кодзулыс усис. Со нӧшта и нӧшта. Сідзкӧ нӧ, збыльысь кодъяскӧ тайӧ кадас сылӧн Борис вокыс моз жӧ кулісны. Али лӧж тайӧ. Но на пыдди мӧдъяс, коймӧдъяс чужасны. И артмӧ, мый олӧмыс налӧн му вылас некор оз помась тайӧ кодзувъяс мозыс жӧ. Ӧд эз ӧтнас Борис вокныс ов тайӧ сиктас. Унаӧн нин мунісны сикт чужӧмсяньыс мӧдаръюгыдас. Но буретш тайӧ войтырыс и колисны сикт йывсьыс, Борис вокныс моз жӧ, бур паметьсӧ. И та йылысь мӧвпыштӧм бӧрын кыдзкӧ кокниджык лоис Ӧльӧксейлӧн сьӧлӧм вылын.
«Коркӧ и ми татысь мунам, — мӧвпыштіс сійӧ, — мый вӧчан, сідзи кӧ нин шуӧма вылісянь. Нинӧм абу нэмӧвӧйсяыс. Ми колям миян челядьын. Миян челядь асланыс бара челядьлы. Со и артмӧ, мый олӧмыс помтӧм».
И пальӧдісны нӧшта Ӧльӧксейлысь вок йывсьыс шог мӧвпъяссӧ пызан сайын пукалысьяслӧн сьӧлӧмсянь петысь шуасьӧмъясыс. Тайӧ пӧрйӧ збыльысь уналӧн петавліс синваыс. Гашкӧ нӧ, винаыс нормӧдіс сьӧлӧмъяссӧ. Но гӧгӧрвоис сэки Ӧльӧксей, мый унатор воштіс сиктыс Борисыслӧн кулӧм бӧрын. Со и шогсисны да медся бур кывъясӧн казьтылісны сиктсаяс сылысь ичӧтджык воксӧ. Вывті колана мортӧн вӧлӧма. Ковтӧг водз кувсьӧма. Но мед жӧ инӧ сы йылысь югыд казьтылӧмъяс кольӧны сиктса ӧнія войтырлӧн паметьын. Сыысь нӧ бурыс мый сэсся.


Степан да Степанида
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 209-216 лб.>

Тӧдмасисны найӧ субӧта рытӧ культура керкаын гажа дискотека вылын. Таӧдз, дерт, эз нин ӧтчыдысь аддзысьлыны ӧта-мӧдныскӧд. Ӧд олісны ӧти посёлокын. Велӧдчисны ӧти школаын. Сӧмын Степан вӧлі некымын классӧн водзынджык Степанидаысь. Сійӧ удитіс нин помавны школа да дыркодь уджаліс автопредприяттьӧын слесарӧн. А Степанида буретш бӧръя экзаменъяс сдайтіс.
Код тӧдас, мый сэки найӧс кыскис ӧта-мӧд дінас. Но дискотека вылӧ пырӧм бӧрын Степанӧс быттьӧ кодкӧ нарошнӧ тойыштіс мышсяньыс да тшӧктіс видзӧдлыны Степанида вылӧ. И ӧні зон дугдывтӧг дзоргис нывлӧн лӧзсьыс-лӧз, ключ кодь сӧстӧм да пыдӧстӧм синъяс вылӧ, кодъяс сідзи и кыскисны ас дінаныс да кытчӧ весиг варччыны кужигӧн позис вӧйны.
Степанида казяліс жӧ Степанлысь вывті нин восьса, кутшӧмкӧ корана видзӧдлассӧ да сэсся ачыс зэв сюся да стрӧга видзӧдліс сы вылӧ. Гашкӧ, кӧсйис шуны, мый пӧ тэныд месянь колӧ. Но друг нывлӧн чужӧмбанъясыс ыпнитісны кумач рӧмӧн, и сійӧ лэдзис синъяссӧ. А сьӧлӧмыс морӧсас сідзи и кутіс чеччыны. Быттьӧ мыйыськӧ повзис. А вермас лоны, нимкодьысла, мый казялісны сійӧс.
Сэки зон и матыстчис ныв дінӧ:
 — Ми, буракӧ, тӧдсаӧсь?
 — Дерт, ӧти школаын велӧдчим да, — вочавидзис ныв.
 — Збыль-збыль, кык во сайын на ме помалі школасӧ да помнита тэнӧ, — бара шуис зон, а сэсся ланьтыштліс да яндысьӧмӧнмоз содтіс: — Сӧмын нимтӧ вунӧді.
 — Стёпаӧн гортын мам тай нимтӧ-а, — серӧктыштіс ныв.
 — Тэ мый, збыльысь сералан? — дӧзмискодь зон.
 — Сідзи шуӧны да, — ыдждӧдліс синъяссӧ ныв. — А тыр нимӧй Степанида. Ог тӧд, мыйла тайӧ важ нимсӧ меным кӧлалӧмаӧсь. Мам тай пыр казьтылӧ-а, пӧч нимнад пӧ шуим, мед пӧ шудаджык вӧлін олӧмас.
 — Но ӧд и менӧ Степанӧн ыдждӧдлӧны, — нюмъёвтіс зон.
И сэки Степан да Степанида видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс да гораа серӧктісны. Весиг орччӧн сулалысьясыс бергӧдчылісны налань. Та бӧрын ныла-зонма сэсся рытывбыд эз вешйывны ӧта-мӧд дінсьыныс. Быттьӧ сё во нин вӧліны тӧдсаӧсь. И сёрнитісны восьсӧн. Висьтавлісны ас йывсьыныс став гусяторъяссӧ.
Код тӧдас, мый нӧшта кутіс кыскыны найӧс ӧта-мӧд дінас. Гашкӧ, Степанлӧн ас йывсьыс скупиник висьтасьӧмыс, кыдзи сійӧ батьтӧг-мамтӧг быдмӧма тьӧт дінас. Бать-мамыс, кор Степан ичӧт на вӧлӧма, неминучаӧ веськалӧмаӧсь, да тьӧтыс зонкаӧс дінас босьтӧма, кӧть аслас керка тыр челядь. И ӧні Степан ыдждӧдліс тьӧтсӧ мамӧн. А Степанида ӧтнасӧн жӧ быдмис мам дінас. Батьыс томӧн на кутшӧмкӧ висьӧмысь кувсьылӧма. И ӧні кыкнанныс быттьӧ жалитісны ёрта-ёртнысӧ сыысь, мый быдмисны сирӧтаяс моз, мый эз вӧвны налӧн чой-вокныс. Та бӧрын ныла-зонма торйӧн нин меліа видзӧдлывлісны ӧта-мӧд вылас.
А мӧд лунас вӧлі вӧскресенньӧ. Степанида вайӧдіс Степанӧс гортас:
 — Мамук, тӧдмась. Тайӧ Стёпа жӧ.
А ачыс сэк кості нюммуніс.
 — Лок, лок прӧйдит, — пыр жӧ вочавидзис Дарья яндысьысь зон вылӧ сюся видзӧдлігмоз. — Часлы, чай пузьӧда. Шаньгаяс пӧжалі и. Тыдалӧ, тӧдсьӧма, мый талун гӧсьт волас.
Мамыс тэрмасьӧмӧн муніс ноксьыны пачводз дорӧ. А Степанида сэк кості включитіс магнитофон, мыччис Степанлы фотокарточкаяс тыра альбом, кодӧс кутісны кыкнанныс видлавны музыка кывзігмоз да ас костаныс гажаа сёрнитігмоз. И зэв уна тӧдса сэні вӧлі ныла-зонмалӧн.
А Дарья пызансӧ дасьтӧм бӧрын керка ӧдзӧс восьтігмоз нин бергӧдчыліс Степанидалань:
 — Но, дона нылукӧй, гӧститӧд том мортсӧ, а ме сэк кості суседка ордӧ петала.
Сэсянь Степан быд лун пондіс волывлыны Степанидаясӧ. Дарья, шмонитігмоз-ӧ, збыльысь-ӧ, кутіс нин ыдждӧдлыны зонмӧс жӧникӧн. И збыльысь, гожӧм помланьыс ныла-зонма шуисны гижсьыны. Степан вуджис овны Степанида ордӧ. Тьӧт ордас дзескыд жӧ вӧлі-а. Да и тьӧтыслы лои нимкодь, мый эз сэтшӧм дыр корсьысь да аддзис ассьыс пӧвсӧ, мый сэсся оз нин ков сы вӧсна ёна майшасьны, мед сэсся том гозъя велӧдчасны овны ас кежысь. Сэтчӧ жӧ и Дарьяыс ыджыд пыдди на вылын коляс. Пикӧ оз вошны.
А сэк кості Степанлы воис военкоматсянь повестка. Буретш свадьба коймӧд лунас сылы колӧ вӧлі мӧдӧдчыны армияӧ.
Степанида да Дарья та дырйи сьӧлӧмнас эз кутны инасьны. Дарья весиг шулывліс, гашкӧ пӧ, Степанлӧн армиясьыс воӧм бӧрын нин свадьбуйтанныд. Быдсямаыс пӧ ӧд на вермас лоны кык вонад. Но Степанида сэтшӧм стрӧга видзӧдліс мам вылас, мый мӧдыс пыр жӧ тшӧкмуніс да сэсся водзӧ эз нин казьтывлы та йылысь. 
Свадьбаӧдзыс Степан да Степанида садитісны горт дораныс пелысь да ниа, мед пӧ быдмӧны да казьтылӧны миян ӧтлаасьӧм йылысь, мед пӧ унджык шуд вайӧны тайӧ керкаыслы. А сэсся ныла-зонма войбыдъясӧн шӧпкӧдчисны ас костаныс.
 — Тэ сӧмын виччысь менӧ. Эн шогсьы ёнасӧ. Ме бӧр локта. Нинӧм мекӧд оз ло, — шулывліс Степан.
 — Кытчӧ нӧ ме тэтӧг, донаӧй, — вочавидзліс Степанида. — Сӧмын тшӧкыдджыка гиж. Мед менам сьӧлӧмӧй эз сэтшӧма пессьы. Тэтӧг ӧд ме кула гажтӧмысла.
Аслас тайӧ кывъяс бӧрас сідзи и дзӧвкъялісны ковтӧм синва войтъясыс. Степан меліа малыштлывліс мусуксӧ зарни юрсиӧдыс, видзчысьӧмӧн чышкавліс нывлӧн бан бокысь синвасӧ, окаліс лӧз синъяссӧ, бандзибсӧ, пӧсь вом доръяссӧ. И коркӧ асывводзланьыс нин найӧ унмовсьлісны.
Гашкӧ, сы вӧсна, мый Степанлы коймӧд лунас колӧ нин вӧлі петны туйӧ, и свадьбаыс эз ёна кыпыд вӧв. Кӧть эськӧ Степанлӧн да Степанидалӧн ёртъясыс дугдывтӧг зілисны гажӧдны пызан сайын пукалысьясӧс. И тешкодь тостъяс висьтавлісны, и кутшӧмкӧ зэв аслыспӧлӧс сьыланкывъяс нюжӧдлісны, и сиисны том гозъялы овны сё да унджык арӧсӧдз да керканысӧ челядьӧн тыртны. А бӧрын помтӧг йӧктісны. Но Степан да Степанида сӧмын корсюрӧ нюмъёвтлісны гажӧдчысь гӧсьтъяслы, окасьлісны, а сэсся дугдывтӧг видзӧдісны ӧта-мӧд выланыс да мый йылысь кӧ шӧпкӧдчисны ас костаныс ки на ки кутчысьӧмӧн. А медбӧрын, кор гӧсьтъяс ылалісны гажас, жӧника-невеста тӧдлытӧг чеччисны пызан сайысь да петісны орчча жырйӧ, мед ас костаныс нӧшта сёрнитыштны. Гӧсьтъяс гӧгӧрвоисны жӧ, мый эз уна кад коль том гозъялы ӧтлаын олыштны да вочасӧн разӧдчисны.
Коймӧд асывнас Степанида да Дарья, том гозъялӧн ёртъясыс колльӧдісны Степанӧс автобус вылӧ. Степанидалӧн бӧръя узьтӧм войяс вӧснаыс да шогсьӧмлаыс вӧлі вӧйӧмаӧсь син гуранъясыс. Сійӧ эз казяв весиг, кыдзи матыссаясыс, ёртъясыс кутыштісны нылӧс пельпомӧдыс, такӧдісны. Эн пӧ шогсьы, нинӧм пӧ оз ло тэнад верӧсыдкӧд. А ачыс, ӧні нин том гӧтыр, синъяссӧ вештывтӧг видзӧдіс Степан вылӧ да друг уськӧдчывліс сылӧн морӧс вылас. Мӧдыс меліа малаліс Степанидаӧс да дугдывтӧг шуаліс:
 — Эн бӧрд, менам донаӧй. Тэ кӧ шогалан, и меным шог. Эн пов, ставыс лоӧ бур. Локта, бӧр локта. Он и тӧдлы, кольӧ кадыс.
Медбӧрын Степанида зэв топыда кутліс Степанӧс да синвасӧ чышкалігмоз кутіс шуавны:
 — Гиж, гиж тшӧкыдджыка. А ме тэнӧ пыр кута казьтывлыны.
Сэсся нӧшта на мыйкӧ кӧсйис шуны, но гӧрддзасис горш діныс. Степан медбӧръяысь кутліс-окаліс Степанидаӧс да тэрмасьӧмӧн пуксис автобусӧ, коді лӧсьӧдчӧ нин вӧлі вӧрзьыны.
 — Ой, мамук, сьӧлӧмӧй мый водзын кӧ доймӧ. Чайта, да ог нин ме аддзыв ассьым Степанӧс, — шуаліс сэки Степанида мамыслы гортас мунігӧн.
 — Эн сӧр нинӧм абусӧ! — пыр жӧ торкис сійӧс Дарья.
 — Мыйла нӧ ме сӧра, — дӧзмискодь ныв. — Сьӧлӧмыд ӧд кылӧ. Весьшӧрӧ сійӧ оз ёнты.
Но век жӧ вочасӧн Степанида лӧнис лов вылас. Сэсся и верӧссяньыс кутісны ӧта-мӧд бӧрся письмӧяс воавны. А том гӧтыр пыр жӧ гижліс воча кыв. Тшӧктіс видзны асьсӧ. Коркӧ ӧти письмӧын юӧртіс, мый налӧн чужас пи. Степан та бӧрын кутіс казьтывлыны, мед оз ёна шогсьы сылӧн муса гӧтырыс, мед чужтас дзоньвидза да збодер кагаӧс. Коркӧ и ачыс локтас. Ӧд эз нин коль уна служитны.
Но друг дугдісны воавны Степансянь письмӧясыс. Сэки и шай-паймуніс том гӧтыр. Ылі лунвылын воюйтісны. Киссис вир. Кулісны салдатъяс. И Степанида аслас нывбаба сьӧлӧмӧн кыліс нин, мый верӧссӧ сылысь сюйисны сійӧ адас да та вӧсна эз удит ас кадӧ гижны воча кывсӧ.
...Степан и збыльысь веськаліс воюйтны гӧраясӧ. Дерт, босьтісны сэтчӧ доброволечӧн. Но ӧд он жӧ кут ӧткажитчыны, кор тэнад ёртъясыд шуисны мунны, а тэ быттьӧ мыйыськӧ повзин. Кыдзи нӧ сэсся та бӧрын налы синмас кутан видзӧдны да асьтӧ мортӧн лыддьыны. Со и веськаліс мукӧдъяскӧд тшӧтш вир кисьтанінӧ. А гортсаяслы та йылысь сідзи и эз юӧрт, мед весьшӧрӧ эз шогсьыны. Чайтіс, сыкӧд ставыс лоас бур. Сьӧлӧм бердас пыр кутіс Степанидалысь фотографиясӧ, коді и отсалас сылы кольны ловйӧн. Унаысь ветлывліс боевӧй операцияяс вылӧ. И нинӧм эз лолы сыкӧд. Лун-мӧд мысти сылы колӧ вӧлі мӧдӧдчыны гортас отпускӧ. Сійӧс сетісны бура воюйтӧмысь.
Сэки и пырис налӧн командирыс:
 — Но мый, ёртъяс, дасьтысьӧй. Колӧ колльӧдны груз тыра машинаяс орчча посёлокӧ.
Сэсся бергӧдчыліс Степанлань:
 — А тэ верман шойччыны. Тэнӧ огӧ нин босьтӧй. Лӧсьӧдчы гортад ветлігкежлад.
Степанлӧн пыр жӧ ыпнитліс чужӧмыс:
 — Оз ков менӧ омӧльтны, капитан ёрт. Кытчӧ ёртъясӧй, сэтчӧ и ме. Ӧд мыйта накӧд ӧти пызан сайын роксӧ лои панялӧма. Ветла медбӧръяысь, сэсся и гортӧ.
 — Кыдзи кӧсъян, — зумыша вочавидзис командир. — Ме ӧд тэнӧ ог невӧлит...
Степанлӧн век жӧ ёнтыштліс сьӧлӧмыс. Збыльысь, гортӧ нин колӧ лӧсьӧдчыны. Но и ёртъяссьыс эз вӧв лӧсьыд. И ӧні сійӧ надейтчис, мый Степанидалӧн фотографияыс, кыдзи бӧръяӧдзыс вӧлі, сідзи и ӧні, видзас салдатӧс пуляысь, да регыд сійӧ веськалас гортӧ. Гашкӧ, сы вӧсна, мый зэв ёна эскис аслас кӧсйӧмыслы, тайӧ пӧрйӧ сійӧ быттьӧ эз нин ёна видзчысь. Чайтіс, ставыс лоӧ лючки-ладнӧ.
И со бӧр бергӧдчисны. Эз нин вӧв ылын асланыс часьтӧдз. Степанлӧн тайӧ кадас друг сувтіс син водзас войвывса посёлокыс, Степанидалӧн дона мыгӧрыс, матыссаясыс да ёртъясыс. Сійӧ туй кузя восьлалігмоз нюмъялӧмӧн мӧвпаліс, кыдзи лыда лунъяс мысти воас гортас, кутлас муса гӧтырсӧ, коді регыд мысти ваяс сылы пиӧс, и найӧ сэсся кутасны овны воддзасьыс на шудаа. Тайӧ мӧвпъяс бӧрас Степан нимкодьысла куньтыраліс синъяссӧ да эз аддзы нинӧм ас гӧгӧрыс.
Та вӧсна, гашкӧ, сійӧ неуна сёрӧнджык кыліс командирыслысь горӧдӧмсӧ, мый водзын засада. Но буретш тайӧ некымын здукыс и пӧръялісны Степанӧс. Сійӧс кыйис снайпер. Танкъясӧн да машинаясӧн лойӧм туй вылӧ пӧригӧн Степанлӧн син водзас тӧкӧтьӧӧн прӧйдитіс сылӧн став дженьыд на олӧмыс, медбӧрын вуджӧртіс и Степанидалӧн мыгӧрыс, сылӧн лӧзсьыс-лӧз повзьӧм синъясыс, кодъяс сэтшӧма корисны видзчысьны верӧссӧ пуляысь. И Степан аслас кусны нин заводитӧм вежӧрнас сёрмӧмӧн гӧгӧрвоис, мый медбӧръяысьсӧ эзджык видзчысь, мый ачыс мыжа таысь. Ак эськӧ кутшӧм окота на аддзывны гортсӧ, муса гӧтырсӧ! Ӧд сійӧ сэтшӧма виччысис, кор бӧр мӧдӧдчас чужанінас. Но нинӧм нин некодлы эз удит шуны Степан. Сӧмын ӧтка синва моль гӧгыльтчис сылӧн чужӧм кузяыс...
Сэк кості сылӧн ёртъясыс кутісны шырны-лыйлыны туй бокын сулалысь кустъяссӧ. Но ӧд найӧ, кодъяс дзебсьылісны сэтчӧ, удитісны нин вешйыны.
 — Экма, — сӧмын шуис командир. — Весьшӧрӧ сійӧ муніс тайӧ пӧрйӧ миянкӧд. Аски сылы гортас нин колӧ вӧлі мӧдӧдчыны.
...Кор усис няйт туй вылӧ Степан, Степанида буретш вӧлі мыйкӧ вурӧ аслас кынӧмын на пессьыс быдтасыслы. И друг мыйыськӧ коркӧя моз шогӧдіс сійӧс. Бара кутіс чеччыны сьӧлӧмыс. И кортӧм синва войтъяс сідзи и кутісны лэччыны бан бокӧдыс.
 — Мый нин лои? — повзьӧмпырысь шыӧдчис сы дінӧ Дарья.
 — Ог тӧд, мамук. Но мыйлакӧ, зэв сьӧкыд меным. Эз-ӧ мыйкӧ ло Степанкӧд? Ок кутшӧма доймӧ морӧсӧй. Кодкӧ быттьӧ сідзи и йирӧ менсьым сьӧлӧмӧс, — тадзи воча лыддьӧдліс Степанида мамыслы. А сійӧ меліа малаліс нывсӧ да шуаліс, мый тайӧ ичӧтыс вӧрӧ сылӧн кынӧмын да сы вӧсна сьӧкыд.
Медбӧрын Степанида унмовсис. И вӧтасис Степанӧс. Быттьӧ мунӧны дзоридзьясӧн тырӧм видз вывті кыкӧн. Кутчысьлӧны-окасьӧны. Сералӧны мый вылын кӧ. Дугдывтӧг мыйкӧ висьталӧны ӧта-мӧдныслы. Сэсся Степаныс быттьӧ и шуӧ:
 — Стёпа, ме ӧд муна тэ дорысь.
 — Кытчӧ нӧ тэ мунан? — повзьӧм гӧлӧсӧн шыасьӧ сы дінӧ Степанида.
 — Муна, муна век кежлӧ. Эн нин сэсся менӧ виччысь...
И друг вошис Степаныс. Ру моз пакталіс и ставыс. Котралӧ Степанида видз вывті, горзӧ Степанӧс, а сійӧ оз шыась.
Сэк жӧ и садьмис Степанида, а сійӧс мамыс малалӧ:
 — Мыйкӧ лёктор, тыдалӧ, вӧтасин? Зэв тай ёна ымзін да горзін-а.
 — Степанӧс вӧтаси, — вочавидзис синва сорӧн нылыс. — Муніс, дзикӧдз муніс сійӧ ме дорысь. Збыльысь лои мыйкӧ, тыдалӧ, менам мусуккӧд.
 — Эн на шогсьы нинӧм абусьыс, — воча шуис мамыс, кӧть эськӧ и аслас сьӧлӧмыс сідзжӧ чеччыны кутіс нылыслысь шогалӧмсӧ кывзӧм бӧрын.
...Вежон-мӧд мысти Степанӧс вайисны гортас цинкӧвӧй гортйын. Степанида сэк кості куйліс нин больничаын. Код тӧдас, кыдзи прӧйдитісны Дарьялӧн тайӧ сьӧкыдсьыс-сьӧкыд лунъясыс. Аттьӧ, бур йӧзыс отсалісны колльӧдны медбӧръя туйӧ да дзебны Степанӧс.
А Степанида срокысь водз чужтіс зонкаӧс. Кутшӧмкӧ ногӧн сійӧ век жӧ тӧдмаліс, мый сылысь медся мусасӧ да медся донасӧ вайисны гортйын. И некор нин сэсся оз аддзыв ассьыс Степансӧ ловйӧн. Ок кутшӧм шог сэки вӧлі Степанидалы. Дась вӧлі мунны тайӧ свет вывсьыс. Кодлы нӧ ӧні колӧ сылӧн олӧмыс, оз кӧ ло орччӧн меддона да медколана мортыс. Некымын лун том нывбаба вӧлі сы ни садь. Врачьяс ӧні тышкасисны и мамыслӧн, и пузчужӧм пиыслӧн олӧм вӧснаыс. Коркӧ, некымын вежон мысти, кор Степанида воис ас садяс, корис петкӧдлыны кагасӧ. Видзӧдліс сы вылӧ да бара ёнтыштіс сьӧлӧмыс. Дзик ӧд батьыслӧн кодь и синъясыс, и чужӧмыс, и нырыс. А мӧдыс кыдзи тай бӧрддзас. И гӧгӧрвоис сэки Степанида, мый таысь муса мортыс сылы свет вылас оз ло. Колӧ овны да быдтыны сійӧс. Тайӧ нэриник на зонкаыс и лоас верӧс йывсьыс меддона казьтыланторйӧн. И шуас сійӧс Степанӧн жӧ.
Тӧлысь-мӧд мысти том мам аслас ичӧтик Степаныскӧд воисны гортаныс. Дарья муртса эз йӧймы тайӧ кадас. Со ӧти шой тай вайисны эсійӧ мустӧм война вывсьыс. А сыысь кындзи ӧд кык шой на вермис лоны. Бур, мый кыліс Енмыс сылысь кевмысьӧмъяссӧ. Быд лун Дарья ветлывліс больничаӧ видлыны нывсӧ да внуксӧ. И гортас воӧм бӧрын дугдывтӧг кевмысис, мед кӧть нин сылӧн ӧні кык меддона лолыс ловйӧн колясны. И со найӧ ловъяӧсь да дзоньвидзаӧсь гортанысӧсь.
Степанида пыр жӧ шыӧдчис мам дінас:
 — Мамук, ветлам аски Степанлӧн гу вылас. Ловйӧн да кулӧмӧн кӧ эг аддзыв, кӧть гу выв мусӧ окышта.
Дарья нинӧм эз шу. Мӧд лунас водз чеччис, пӧжасис. И мама-ныла асланыс ичӧт быдтасыскӧд мӧдӧдчисны посёлоксайса шойна вылӧ.
Мыйӧн Степанида аддзис кӧрт креста гусӧ, а крест вылас Степанлысь армейскӧй паськӧма фотографиясӧ, сідзи и лигышмунісны кокъясыс. Сійӧ уськӧдчис гу вылас да кутіс ырӧбӧн бӧрдны. Дарья сулаліс орччӧн, кутіс кияс вылас ичӧтик Степанӧс да сідзжӧ чӧла чышкаліс синвасӧ. Сылӧн ас кадӧ бӧрдсьӧма нин. Мед нылыс бӧрдыштас, синванас став шогыс да омӧльыс сы пытшкысь петас...
Бӧрсӧ мама-ныла кокниджык нин сьӧлӧмъясӧн чӧла восьлалісны гортаныс. Нӧшта ӧтчыдысь лои казьтыштӧма налы зэв дона мортӧс. Мый сэсся вӧчан, сідзи кӧ артмис. Сійӧ, дерт, оз нин ло. А сылӧн быдтасыс со ловъя. Сы вӧсна сэсся тӧждысьны-пессьыны ковмас. Сідзи тай олӧмас артмӧ.
Посёлоксаяс накӧд паныдасигӧн видзчысьӧмӧн да кыдзкӧ торйӧн нин вежавидзӧмпырысь чолӧмасисны, жалитігмоз видзӧдлывлісны Степанида вылӧ. Абу пӧ тай кузь шудыс вӧлӧма тайӧ кык сирӧтаыслӧн.
А сэк кості и шоныд лунъяс воисны. Степанида ӧтчыд петаліс сылӧн Степанкӧд садитӧм пуяс дорас да казяліс, мый пелысьыс пуркйӧ-быдмӧ, а ниаыс косьмыны кутӧма. Висьталіс та йылысь мамыслы.
 — А, дерт, сідзи, — ньӧжйӧник вочавидзис Дарья. — Пуыд ӧд ловъя лов. Сідзжӧ гӧгӧрвоӧ. Степаныд ӧд сійӧс садитліс. Муніс сылӧн лолыс миян дінысь. Со сылӧн ниаыс шогсьӧмысла тшӧтш кулӧ. А мый сэсся вӧчан. Век кӧть шогсьы. Колӧ и водзӧ олӧм йылысь мӧвпыштлыны.
Степанида дивитӧмпырысьмоз видзӧдліс мам вылас. Но нинӧм эз шу. Гӧгӧрвоис, мый сійӧ кутшӧмакӧ, гашкӧ, и прав.
Арнас Степанида ветліс Изъя шор бокӧ да вайис сэтысь ичӧтик ниа пу. Шуис мамыслы, мед пӧ менам пи ним кузя быдмӧ да бать йывсьыс казьтыланторйӧн лоӧ.
Коркӧ тӧвнас нин Дарья видзчысьӧмӧнпырысь юаліс нылыслысь:
 — Мый сэсся сідзи и кутан ӧтнадӧн кӧкуйтны. Тэ ӧд том на. А детинаыдлы бать колӧ. Со мыйта посёлокас том мужичӧйыс, оз на эськӧ ӧти тэ вылӧ видзӧдлы.
Но Степанида медводзсӧ нинӧм эз шу, а сэсся бара друг виччысьтӧг бандзибъяс кузя кутісны гӧгыльтчыны кортӧм синва мольяс. И сійӧ синвасӧ чышкалігмоз да сыркъялігмоз вочавидзис мамыслы:
 — Оз ков меным некод. Мыйӧн аддза аслам верӧс арлыда мужичӧйӧс, пыр жӧ Степанӧй сувтӧ син водзӧ. Сэтшӧм сӧстӧм, сэтшӧм рам да корана синъяса. И ог кӧсйы ме сылысь нимсӧ вузавны. А ичӧтик Степанӧс асьным быдтам.
Сідзи и олӧны ылі войвывса посёлокын, ӧти керкаын куимӧн: Дарья, Степанида да пӧгибнитӧм Степанлӧн Степан пиыс.


Мый йылысь вашкӧдчӧны кыдзьяс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 249-257 лб.>

Векджык овлывлӧ тадзи арся пемыд войясӧ, кор кытыськӧ петӧ чизыр вой тӧв да заводитӧ вӧтлыны лунвывлань лэбысь турияс бӧрся пемыдруд кымӧръясӧс. Сэки воймӧм стенъяса, пемыд ӧшиньяса, пӧлыньтчыны заводитӧм ыджыд керка бердын сулалысь пашкыр кыдзьяс заводитӧны шенасьны асланыс росйыссьӧм нин вожъяснас да мый йылысь кӧ помтӧг вашкӧдчӧны ас костаныс. То ли норасьӧны сы вылӧ, мый веж паськӧмтӧгыс дзикӧдз гегдыны кутісны чизыр вой тӧв улын, то ли казьтылӧны ассьыныс воддза олӧмнысӧ, кӧні бурыс и омӧльыс вӧлі. Кӧть эськӧ нэм помӧдзыс налы ёна на ылын, но и казьтыланторйыс эз жӧ нин этша чукӧрмы. И вӧлі кӧ кодкӧ, коді эськӧ кужис гӧгӧрвоны тайӧ арлыда нин кыдзьясыслысь вашкӧдчӧмсӧ, унатор эськӧ тӧдмаліс эновтӧм да та вӧсна пыр шогӧ усьӧм керка йылысь, сэтчӧс олысьяс йылысь.
Со нӧ, со нӧ, бара пӧльыштіс чизыр вой тӧв, и бара гораа заводитісны вашкӧдчыны кыдз пуяс. Абу кокни кывзыны налысь вашкӧдчӧмсӧ. Висьталӧны найӧ кутшӧмкӧ ыджыд воштӧмтор йылысь, мыйысь весиг кырлӧдлыны кутӧ сьӧлӧмтӧ.
 — А помнитан тайӧ керкаса кӧзяинсӧ, Ӧсьӧӧс, — шыасьӧ ӧти кыддзыс мӧдыс дінӧ. — Сиктсаяс син саяс зіль Ӧсьӧӧн сійӧс вӧлі шуӧны. Сы вӧсна, мый муош кодь зіль вӧлі да аслас зільлун вӧснаыс и пропадитіс. Сюрис кӧ сылы вороп сійӧ кадас, эськӧ мусӧ мӧдарӧ бергӧдіс. Быдторйӧ босьтчыліс. Быдтор сяммыліс вӧчны. Сӧмын на вӧлі воӧма гражданскӧй война вылысь. Гажтӧмтчӧма уджсьыс да тӧкӧтьӧӧн и лэптіс тайӧ коромина кодь керкасӧ. А сэсся регыд мысти вайӧдіс сэтчӧ орчча сиктысь ас кодьысь жӧ зіль да зэв мича, гӧгрӧс чужӧма Дарьяӧс. И кутісны выль короминаын шуда гозъя овны бур вылӧ надеяясӧн. Томдырйиыд ӧд ставныс шудаӧсь и ставӧн мыйкӧ буртор да ыджыдтор вылӧ надейтчӧны.
А ми сэки тэкӧд, дона кыдз пу ёртӧй, эгӧ на тані вӧлӧй. Ичӧтикӧсь да нэриникӧсь, быдмим Изьвашор бокын, паськыд коз улын. Сэтысь и аддзис миянӧс зіль Ӧсьӧыд. Тіян пӧ тані олӧмыд оз жӧ артмы-а. Козйыд пӧ оз сет енэжӧдзыс кыпӧдчыны, сайӧдны пӧ кутас шондісьыс. Сэсся сійӧ водз тулысын перйис миянӧс, вайис горт дорас да садитіс керка рытыв бокас, кӧні быдмис нин зэв мичаник ниа пу, кодӧс водзджык нин зіль кӧзяиныд удитӧма вайны сійӧ жӧ Изьвашор боксьыс. Ен пуясӧн вӧлі шуӧ зіль Ӧсьӧ миянӧс да тайӧ ниа пусӧ. Сійӧн пӧ и садиті ме тіянӧс, ен пуясӧс, аслам горт дорӧ, мед пӧ меным шуда олӧм ваянныд.
 — А помнитан, — бара шыӧдчӧ ӧти кыддзыс мӧд дінас, — збыльысь ӧд шуда и вӧлі олӧмыс медводдза воясас тайӧ коромина кодь керкаас. Кӧзяиныс ыджыд семья вылӧ арталӧмӧн лэптіс сійӧс. Чайтіс, мый быдса арава ныв-пи налӧн чужас да быдмас. И збыльысь, воысь-во Дарья кутіс чужтыны то нылӧс, то пиӧс. Асьныс гозъя лун и вой муркӧдчӧны-уджалӧны. Выль видз-му вӧчӧны. Некымын мӧска-вӧла видзӧны. Сьӧд вой улас сӧмын гортаныс пыралӧны. Ӧтнас Енмыс тӧдӧ, кор и челядьыс налӧн артмывлӧ вӧлі. А со тай видзӧдан да, коркӧ кості и кок выланыс нин удитӧмаӧсь сувтны, коркӧ кості и сёрнитны нин велӧдчӧмаӧсь, коркӧ костӧ школаӧ нин кутӧмаӧсь ветлӧдлыны да лыддьысьны-гижны сяммӧны.
Кутшӧм гажа вӧлі гожӧмъяснас зіль Ӧсьӧлӧн керка гӧгӧрын. Зіль Ӧсьӧ да Дарья дугдывтӧг мыйкӧ нокӧны-вӧчӧны шонді петӧмсяньыс шонді лэччытӧдзыс. Водз тулыснас тыла муяс вылӧ ид да рудзӧг кӧдзисны. Горт дораныс картупель, галанка, капуста да лук пуктісны. И быдтор налӧн бура быдмӧ. Ӧні со турун ытшкыны босьтчисны. Верстьӧджык челядь бать-мамыслы нин отсасьӧны. А шӧркодьджыкъясыс ичӧтъяссӧ горт дораныс дӧзьӧритӧны бать-мамнысӧ кӧч гӧснечӧн виччысигмоз. Лунтыръясӧн керка гӧгӧрын юргӧны челядь гӧлӧсъяс. Ворсігмозныс жӧ найӧ зіль бать-мамныс моз уджӧ велӧдчӧны. То ичӧтик ведраясӧн рыт кежлас пывсянӧ ва ваялӧны, то капуста да галанка градъяс киськалӧны, то керкасянь неылын быдмысь ичӧтик козъя вӧрӧ чӧдлачла мӧдӧдчӧмаӧсь, мед бать-мамнысӧ рытнас чӧдлача йӧлӧн вердны. А миян вожъяс вылын дугдывтӧг жбыркъялӧны ябыръяс. Зіль Ӧсьӧыд радейтӧ вӧлі звер-пӧткатӧ да скворечникъяс мастеритіс-лӧсьӧдіс, а сэсся ӧшӧдіс керка бердас кузь зібъяс вылӧ. Гожӧмбыд сэсся ябыръяс зіль Ӧсьӧлӧн челядь моз жӧ ноксьӧны асланыс быдтасъясыскӧд, шонді петӧмсянь шонді лэччытӧдз. А мудзасны, пуксьыласны миян вожъяс вылӧ да сэтшӧм мичаа горӧдасны сьывны, мый он кӧсйы да кывзан. Быттьӧ райса сьыланног юргӧ. И тадзи лун-лун. 
Сёр рытын нин коркӧ воасны гортаныс зіль Ӧсьӧ да Дарья. Аддзӧны, мый гортгӧгӧрса посни уджсӧ челядь ставсӧ бергӧдӧмаӧсь. Скӧт важӧн нин гидын. Коркӧ кості и туруныдла удитӧмаӧсь ветлыны да сёӧдавны. Коли сӧмын сюрукъясӧс лысьтыны. Гӧгӧр дзим-дзурк. Ичӧтджыкъяс сідзи и абу вермӧмаӧсь бать-мамнысӧ виччысьны да лунтыръя ноксьӧм бӧрад водалӧмаӧсь, коді кытчӧ слӧймӧма. Дарья меліа нюмъялӧмӧн видзӧдӧ аслас дона быдтасъяс вылӧ да шебралігмозыс быдӧнӧс окалӧ да пернапасалӧ.
А сэсся идрасьыштӧм да ужнайтыштӧм бӧрын гозъя петалӧны на кильчӧ вылас пукыштны. Шондіыс важӧн енэжтас сайӧ дзебсьӧма. Челядь ставӧн узьӧны. А зіль Ӧсьӧ да Дарья унзіль гӧлӧса лэбачьяслӧн горӧдӧмъяс шы улӧ дыр на пукалӧны кильчӧ выланыс. Кыкнанныслӧн киясныс удж вӧснаыс потласьӧма. Шондіыс сьӧдӧдз сотӧма чужӧмбанъяссӧ. А найӧ, шуда чужӧмаӧсь, мыйкӧ негораа висьтавлӧны ӧта-мӧдныслы. Шудаӧсь сы вӧсна, мый асланыс зільӧм-пессьӧмӧн со кутшӧм овмӧс удайтчис кыпӧдны. Скӧтыс гид тырыс. И няньыс, и йӧв-яйыс ыджыд семьялы тырмымӧн. И челядь на кодь жӧ зільӧсь быдмӧны. Ӧні нин со кутшӧма бать-мамныслы отсасьӧны. 
Кӧть эськӧ кодсюрӧ сиктын зіль Ӧсьӧ семьялы зэв ёна завидьтӧ да кулак рӧдӧн нин нимтӧ. Сідзи веськыда и шуӧ син саяс: кытчӧ пӧ власьтыс видзӧдӧ, кад пӧ нин кулакавны тайӧ семьясӧ. Но зіль Ӧсьӧ пыдди оз пукты татшӧм сёрниястӧ. Ачыс сійӧ бур сьӧлӧма, некодлы оз завидьты ни некодлы лёктор оз кӧсйы. А мӧдарӧ кӧ ӧд, ставсӧ сылӧн ас вын-эбӧсӧн, ас тӧжд-нокӧн шонді петӧмсянь шонді лэччытӧдз да нӧшта югыд войяснас вӧчӧма. Эн завидьты, эн дышӧдчы дай артмас. И зіль Ӧсьӧ весиг гусьӧникӧн бурсиӧ аслыс, мед жӧ эськӧ эсійӧ ен пуясыс — веж кыдзьясыс да ниаыс — и водзӧ отсаласны збыльмыны сылӧн бур надеяяслы. Колӧ ӧд на и челядьӧс быдтыны-велӧдны да йӧзӧ петкӧдны, мед бур, зіль да тӧлка войтырӧн лоасны мӧдысь кежлӧ бать-мамлӧн мыджӧдъясыс. 
 — А помнитан-ӧ тэ сійӧ тувсовъя войсӧ, — друг бара шеныштчис аслас росйыссьӧм вожъяснас ӧти кыдз пуыс мӧдыс дорӧ шыӧдчигӧн, — кор миян улын сулалісны колльӧдчигмоз ныла-зонма. Тайӧ вӧлі зіль Ӧсьӧлӧн медыджыд пиыс, Павелыс. Сійӧ вайӧдліс гортас тӧдмӧдны бать-мамыскӧд ассьыс невестасӧ, мича Аглаяӧс. Зіль Ӧсьӧ да Дарья нимкодьысла весиг эз тӧдны, кытчӧ, кутшӧм пельӧсӧ пуксьӧдны жӧника-невестаӧс. Со кыдзкӧ быттьӧ аслыныслы тӧдлытӧг и быдмис налӧн медыджыдыс. Ачыс нин семья кӧсйӧ лӧсьӧдны. А сэсся сы бӧрся зіль Ӧсьӧлӧн и мукӧд быдтасыс мӧдӧдчас. И водзӧ туас-паськалас Ӧсьӧ рӧдыс. Таысь ыджыдджык шудыс зіль Ӧсьӧлы да Дарьялы вермас ӧмӧй лоны. Сідзкӧ, абу весьшӧрӧ налӧн быдтысьӧмыс, зільӧм-пессьӧмыс вӧлӧма.
Дыркодь сэки сёрнитісны зіль Ӧсьӧ да Дарья Павелкӧд да Аглаякӧд. Ӧсьӧ шуис пиыслы локтан гожӧмӧ нин орччӧн керка кыпӧдны. А пока на ордын вой керкаас олыштасны свадьбуйтӧм бӧрас. И со ӧні Павел да Аглая кӧсйӧны торйӧдчыны мӧд лунӧдзыс, но некыдзи оз вермыны торъявны ӧта-мӧдсьыныс, кӧть эськӧ шонді нин регыд петас. Сулалӧны миян улын да дугдывтӧг шӧпкӧдӧны ӧта-мӧдныслы мелісьыс-мелі кывъяс:
 — Ме тэнӧ олӧмсьыс на ёнджыка радейта. Со кӧсъя торйӧдчыны рытӧдзыс и ог вермы. Кокъясӧй оз нуны...
 — Ме тэнӧ сідзжӧ, менам медся донаӧй да медся мусаӧй!
 — Сэсся ӧд ми некор нин, дзик некор огӧ торйӧдчылӧй ӧта-мӧдкӧд, пыр лоам ӧтлаын.
 — Сӧмын мӧдаръюгыдса олӧмыс торйӧдас миянӧс ёрта-ёртысь...
Шонді нин со кутіс мыччысьны ичӧтик коз пуа вӧр сайсянь, а Павел да Аглая пыр на сулалісны миян улын. Эз жӧ узьсьы и зіль Ӧсьӧлы да Дарьялы. Найӧ гусьӧникӧн видзӧдлывлісны ӧшинь пыр ныла-зонма вылӧ да сиисны налы быд бурсӧ водзӧ олӧмын миян дінӧ шыӧдчӧмӧн:
 — Дона ниа пуӧй дай дона кыдзьясӧй, мед жӧ шуда лоӧ миян челядьлӧн олӧмыс, мед жӧ этшаджык шог-тӧжд тӧдласны найӧ, мед жӧ туысь ва моз водзӧ паськалас Ӧсьӧлӧн рӧдыс...
И друг ярмӧм вой тӧв улын мый вынсьыныс бара заводитӧны шенасьны асланыс вожъяснаныс кыдз пуяс, быттьӧ дӧзмисны либӧ скӧрмисны мый вылӧ кӧ, а, гашкӧ, оз нин сюрны налы кывъясыс:
 — А помнитан-ӧ тэ сійӧ войсӧ?..
 — Помнита-помнита, кыдзи нӧ ог помнит!.. Да вермас ӧмӧй татшӧмторйыс вунны!..
 — Эгӧй, эгӧй вермӧй отсавны зіль Ӧсьӧлы ми, ен пуяс. И таысь зэв шог миянлы. Весьшӧрӧ абу видзчысьӧма ыджыд короминаса кӧзяиныд сиктса ӧткымын войтырлӧн завидьлунысь. Помтӧг чукӧрмӧма тайӧ завидьлуныс налӧн сьӧд сьӧлӧмъясын да друг ылькнитӧма ортсӧ. Медбӧрын кыліс власьтыд завидьтысь войтырлысь зіль Ӧсьӧ йылысь шуасьӧмъяссӧ. Кыліс и шуис мыйкӧ вӧчны. Сідзи эз и удайтчы лӧсьӧдны Павеллы да Аглаялы семьясӧ. 
 — Помнитан-ӧ та йылысь?..
 — Помнита, помнита, кыдзи ӧти арся пемыд войӧ тотшкӧдчисны зіль Ӧсьӧ кильчӧӧ погона йӧз.
 — Тані олӧ Ӧсип Павловичыс? — юаліс зэв стрӧга керкаӧ пырӧм бӧрын медыджыдыс на пиысь.
 — Тані, тані... А мый нӧ лоис? — повзьӧм гӧлӧсӧн пыр жӧ шыасис зіль Ӧсьӧ.
 — Со тіянлысь семьянытӧ арестуйтӧм вылӧ ордер, — бара стрӧга вочавидзис погона войтыр вылын медыджыдыс. — Ті — кулакъяс, сідзкӧ, уджалысь йӧзлӧн врагъяс. Пасьтасьны да чукӧртчыны сета некымын здук. Аскӧдыд босьтӧй сӧмын медся коланасӧ. 
А сэсся шешмуніс:
 — Сэтчӧ, кытчӧ ті веськаланныд, ставыс эм. 
Лигышмуніс тайӧс кылӧм бӧрын зіль Ӧсьӧлӧн Дарья гӧтырыс да уськӧдчис верӧсыслӧн морӧс вылас. Бӧрдны заводитісны садьмӧм да весьӧпӧрӧм челядьыс. Сӧмын зіль Ӧсьӧлӧн Павел пиыс сулаліс бокынджык да зумыша видзӧдіс бокӧвӧйяс вылӧ. Шы эз сетлы. Сійӧ зілис аслас зон юр вежӧрӧн гӧгӧрвоны, мыйысь суис найӧс татшӧм ыджыд загрекиыс. Ӧд сылӧн батьыс, зіль Ӧсьӧыс, ачыс воюйтіс выль власьт вӧснаыс да отсаліс кыпӧдчыны сылы. Эз ӧмӧй выль власьтыс сет крестьяналы мусӧ, мед найӧ сьӧлӧм бурмытӧдз уджалісны сы вылын, лелькуйтісны сійӧс. Эз кодӧскӧ медалӧмӧн, а асланыс вынъясӧн. И со тӧкӧтьӧӧн медся зіль да уджач войтырыс став йӧзлӧн врагъясӧн лоисны. Мыйла нӧ тадзи артмис? Мыйысь найӧ мыжаӧсь, мый ас вынӧн судзсяна олӧм лӧсьӧдісны? Ставсӧ тайӧс зілис гӧгӧрвоны Павел, но воча кывйыс сылы эз и шед. 
Та мында синва, та мында шоглун тайӧ керкаыс эз на аддзыв. Ӧд тӧрыт на быттьӧ вӧлі ставыс лючки да ладнӧ олӧмас. Зіль Ӧсьӧ некод вылӧ надейтчытӧг, некодлысь отсӧг кортӧг уджаліс ас вылас, аслас семья вылӧ. Ставсӧ, мый сылӧн вӧлі, аслас гӧрбӧн нажӧвитіс. И со сійӧс, выль власьт лӧсьӧдысьяс пиысь ӧтиӧс, ӧні шуӧны кулакӧн да уджалысь йӧзлӧн врагӧн. А сійӧ ачыс абу уджалысь али мый? Али кодлӧнкӧ сьылі вылын пукалӧ да кодӧскӧ дугдывтӧг лысьтӧ? Да кыдзи нӧ татшӧм кывъяссӧ сылы позьӧ шуны? Кӧсйӧ нин вӧлі Зіль Ӧсьӧ тшӧттьысьны заводитны погона начальникыскӧд. Но кор видзӧдліс сылӧн кӧдзыдсьыс-кӧдзыд былялӧм синъясӧ, гӧгӧрвоис, мый став сёрниыс лоас весьшӧрӧ, мый сӧмын аслыс да аслас матыссаяслы лёкджык вӧчас. А найӧ нӧ, сылӧн быдтасъясыс, мыйысь мыжаӧсь? Ӧд олӧм кӧрсӧ на прамӧя оз тӧдны. Нинӧм на эз удитны аддзывны. Гректӧм ловъяс. Мед инӧ сійӧс арестуйтӧны, сэтшӧма кӧ нин кӧсйӧны, но найӧс нӧ мыйысь? И Павел пиыс моз жӧ эз сюр сылы та вылӧ воча кывйыс. А эсійӧ, погона начальникыс, ӧдвакӧ мыйкӧ висьталас? Сідз жӧ ӧд нин со таӧдз налӧн сиктысь ӧткымын семьяӧс нуӧдісны. И ӧнӧдз насянь некутшӧм юӧр на эз волы. Олісны-олісны свет вылас да кытчӧкӧ тӧкӧтьӧӧн вошисны-пакталісны, быттьӧ некутшӧм ковтӧмторъяс. Бур тӧдсаясыс эськӧ висьтавлісны жӧ зіль Ӧсьӧлы, мый кодсюрӧ активистъяс лыдысь, кытчӧ мыйлакӧ медся дыш лытьвейясыс веськалӧмаӧсь, и сы вылӧ нин кеслӧны пиньсӧ да сійӧс тшӧтш вермасны крукавны. Но зіль Ӧсьӧ пыр на надейтчис, мый тайӧ сьӧд кымӧрыс сыысь бокиті прӧйдитас. Ӧд нэм чӧж оліс да йӧзлы лёк эз вӧчлы. Мыйысь нӧ, кутшӧм мыжысь сійӧс крукавны вермасны? А со тай быдторйыс вермас лоны олӧмад.
 — Помнитан зіль Ӧсьӧлысь бӧръя кывъяссӧ?..
 — Кыдзи нӧ ог помнит, кор миян дінӧ сійӧ шыӧдчис! 
Сэки зіль Ӧсьӧ код юра морт моз петіс керкаысь. Став олӧмыс сылӧн вӧлі тайӧ керкаас, сыкӧд орччӧн восьлалысь гӧтырас да сы бӧрын мунысь челядяс. И со кутшӧмкӧ ӧти здукӧн дзик ставыслы воис пом. Код вылӧ нӧ ӧні сэсся надейтчынысӧ, кодсянь виччысьны отсӧгсӧ? Медбӧрын сійӧ юрсӧ лэптӧм бӧрын аддзис миянӧс, кыдз пуясӧс да ниаӧс, да шыӧдчис миян дінӧ вомгорулас шуалӧмӧн:
 — Дона ниаӧй, дона кыдз пуясӧй! Ме ӧд тіянӧс ен пуясӧн лыддя! Тіян вылӧ тшӧтш вӧлі менам надеяӧй, мый отсаланныд меным да менам семьялы бура вуджны олӧмсӧ. Но эз тай ло сідзи. Он кӧ нин меным вермӧй отсавны, кӧть менсьым челядьӧс спаситӧй-мездӧй! 
— Кылім ӧд, кылім ми дона кӧзяинлысь ас кежысь кевмӧмсӧ. Но сідзи некыдзи и эгӧ вермӧй отсавны сылы. И таысь ӧнӧдз шог миянлы. Талунӧдз шогпырысь казьтылам татчӧс бур да зіль кӧзяинӧс. Сэксянь сэсся и тыртӧм лои зіль Ӧсьӧлӧн коромина кодь керкаыс. 
Со тай нӧ шогсьӧмысла жӧ и кулі миянкӧд орччӧн сулалысь ниа пуыс. Эз ло горт олысьыс, и пулы воис пом. А кутшӧм мича сійӧ вӧлі аръяснас, кор сылӧн небыдик емъясыс заводитлісны пӧртмасьны зарни рӧмӧн. Кымӧра лунӧ видзӧдлан зарниӧн ӧзйысь ниа вылӧ да кажитчӧ быттьӧ шонділӧн югӧръясыс пӧртмасьӧны сы вылын. А тулыснас кутшӧм акань кодь вӧлі ниаыс, кор кузь тӧв бӧрын выльысь вӧччывліс веж паськӧмӧн. И со эз ло сійӧ миянкӧд. Сідзи и косьмис да коркӧ сійӧс пӧрӧдіс ыджыд тӧв ныр. Пуясыд тай оз жӧ вермыны овны асланыс кӧзяинъястӧг... 
И бара шенасьӧны кыдз пуяс да водзӧ висьталӧны мый йылысь кӧ.
 — А помнитан сійӧ тувсовъя гажа лунсӧ, кор зіль Ӧсьӧлӧн керка йӧрӧ пырис кутшӧмкӧ тӧдтӧм мужичӧй да матыстчис миян дінӧ? 
 — Кыдзи нӧ ог помнит! Вӧлі, вӧлі сійӧ тувсовъя луныс, кор миян дінӧ матыстчис тӧдтӧм мужичӧй. Новлӧм нин костюма. Чукырӧсь чужӧма. Дзор юрсиа. Неуна чотыштіс ӧти кок вылас. Дзик пырсӧ ми эгӧ тӧдӧй сійӧс. Но кор сійӧ кутліс миянӧс синвасӧ чышкалігмоз, пыр жӧ гӧгӧрвоим, мый тайӧ кӧзяинлӧн медыджыд пиыс, Павелыс. Но кутшӧма пӧрысьмӧма! А ми ӧд медбӧръяысь аддзылім сійӧс том да збодер зонмӧн. Ӧні миян водзын вӧлі арлыда морт, кодӧс, став сертиыс тӧдчис, ёнакодь удитӧма пеславны олӧмыс. Ӧнӧдз огӧ вунӧдӧй сылысь миянкӧд сьӧлӧмсянь сёрнисӧ:
 — Биа пӧсь чолӧм, менам дона кыдзьясӧй! Со кутшӧм ёна удитӧмныд быдмыны, пока ме эг вӧв тані. Муртса кымӧръясас онӧ люкасьӧй. Сӧмын тай ниаыд абу нин тіянкӧд орччӧн. Батьным ӧд тіянӧс ен пуясӧн лыддьывліс. Шулывліс, мый ті став омӧльсьыс сылысь керкасӧ видзанныд. А со тай эз ло сы ногӧн. Ті абу жӧ тай, вӧлӧмкӧ, сэтшӧм вынаӧсь. Но мый сэсся вӧчан. 
 — Бать-мам важӧн нин абуӧсь. Сідзи лагерас и сгинитісны. Чой-вок детдомъясын быдмӧмаӧсь да ӧні код тӧдас кытысь найӧс кужан корсьнысӧ. Ачымӧс ӧд тшӧтш пукӧдісны. Верстьӧ нин вӧлі да сы вӧсна, буракӧ. А сэсся кузь вӧйна прӧйдиті. Сэксянь и чота. А муса Аглаякӧд сідзи эз и удайтчы паныдасьлыны. Вошті, вошті сійӧс нэм кежлӧ. Кӧть ӧнӧдз на радейтӧмӧй эз прӧйдит. Кӧть мӧд гӧтыркӧд олі, но пыр сійӧ вӧлі менам сьӧлӧмын да юр вежӧрын. А ӧні помассис ставыс. Пенсия вылын. Гӧтырӧй кулі. Челядь асланыс котыраӧсь. Дӧзми на дорын. Сы вӧсна, буракӧ, мый пыр ёнджыка бать позйӧ, тіян дінӧ, дона кыдз пуясӧй, кутіс кыскыны. Вӧтася и аддза, кыдзи ті шенасянныд асланыд пашкыр вожъяснаныд, а тіян весьтын дугдывтӧг ябыръяс лэбалӧны да сьылӧны. Со и сьӧлышті став вылас да локті татчӧ. Примитанныд кӧ бӧр, кута батьлысь позсӧ выльмӧдны. Кулігас ӧд сійӧ шулӧма, медым ми, сылӧн челядьыс, эгӧ эновтӧй тайӧ гортсӧ. 
Збыльысь, кыдзи нӧ вунӧдны верман зіль Ӧсьӧ пилысь, Павеллысь, тайӧ сьӧлӧмсянь петысь кывъяссӧ. Нимкодь вӧлі кывзыны ен пуяслы татшӧм сёрнисӧ. Нимкодь сыысь, мый со бара ловзьыны кутіс Ӧсьӧлӧн керкаыс Павеллӧн зільӧмъясӧн. Батьыс моз жӧ лун и вой Павел ноксис керка гӧгӧрын. И вочасӧн быттьӧ нюмъявны кутіс дыр овтӧм мысти важ короминаыс. Надейтчисны на кыдз пуяс, мый Павеллы удайтчас аддзыны ассьыс бокын быдмӧм чой-воксӧ да корлыны найӧс бать керкаас, мед эськӧ ӧтлаын казьтыштны налы олӧмсӧ сетысьясӧс. Сэки, гашкӧ, кодкӧ мӧвпыштліс чорыдджыка да кольччис эськӧ ас сиктас, кӧні век овліс зіль Ӧсьӧ рӧдыс. А ачыс Павел медъёна надейтчис, мый оз кӧ нин чой-вок письыс некод, то кӧть нин сылӧн аслас быдтасъясысь кодкӧ локтіс эськӧ сы дінӧ. Со ӧд кутшӧм тані вӧр-ваыс, му-виддзыс. Зіль киясӧн быдторсӧ позьӧ быдтыны. Быдторйыс чужӧ. Уджав да уджав сӧмын. Но эз тай ло сы ног. Кӧть эськӧ мыйта вын пуктіс Павел бать керкасӧ выльмӧдӧм могысь. 
И нӧшта нораджыка заводитӧны шенасьны кыдзьяс.
 — А помнитан зіль Ӧсьӧлӧн керка дінӧ эсійӧ машинаыслысь волӧмсӧ?
 — Кыдзи нӧ сы йылысь верман вунӧдны! Ӧд сы бӧрын регыд мысти и помасис миян выль кӧзяинлӧн олӧмыс. 
Кыдзкӧ ӧтчыд Павел гижис письмӧ аслас ӧти пилы, код вылӧ медыджыд надея кутіс. Мед эськӧ волас видлыны сійӧс. И вежон-мӧд мысти зіль Ӧсьӧлӧн выльмӧдӧм керка дінӧ сувтіс дзирдалысь да югъялысь машина. Веж кыдзьяс татшӧмторсӧ эз на аддзывны да ёна чуймӧмӧн видзӧдісны сы вылӧ. Кытысь вӧлі налы тӧдны, мый татшӧм машинаяссӧ вайӧны татчӧ ылі муясысь да оз на быдӧн найӧс вермы и судзӧдны. Сэки и кывлісны кыдз пуяс бать да пи костын бӧръя сёрнисӧ. Павел пиыскӧд пасйыштӧмаӧсь нин вӧлі зіль Ӧсьӧ керкаын тайӧ аддзысьлӧмсӧ да ӧні пальӧдчимоз петісны ывлаӧ, матыстчисны кыдзьяс дінӧ.
 — Кывзы, пиук, гашкӧ, век жӧ мӧвпыштлан да локтан татчӧ, ме дорӧ семьянад. Сьӧмыд, небось, тырмас нин. Да и тані тэнад востерлунӧн унатор позьӧ вӧчны. 
Пиыс сӧмын нюмъёвтіс батьыс вылӧ видзӧдігӧн:
 — Бара коркӧя моз важсӧ заводитін дольны? Веськыда шуа, оз кыскы менӧ татчӧ и ставыс. Ме ӧд век жӧ карын быдмылӧм морт. 
Сэсся ланьтыштліс недыр кежлӧ да содтіс:
 — Дерт, кута корсюрӧ волывлыны тэнӧ видлыны. Век жӧ карса олӧмтӧ мукӧддырйи колӧ вежлывлыны вӧр-ва вылӧ.
 — Но ӧд тэнад ставыс нин эм, мый колӧ. Сэсся и пӧльыд шулывліс, мед ми, сылӧн быдтасъяс, эгӧ эновтӧй тайӧ керкасӧ.
 — Но, муса бать, ме ӧд тані гажтӧмысла кула. Ме ӧд дзик мӧд олӧмӧн ола. А сиктса олӧмтӧ кыпӧдысьясыд аддзысясны и метӧг.
 — Мӧвпыштлы,мӧвпыштлы бурджыка, — век на надейтчӧмпырысь шуис медбӧрын Павел пиланьыс бергӧдчӧмӧн.
 — Ог, ог. Гӧгӧрво и тэ менӧ. Кута волывлыны. Но татчӧ овмӧдчыны сьӧлӧмӧй оз лэпты. 
Сідзи и помасис тайӧ сёрниыс, код бӧрын Павел регыд мысти заводитіс нёрпавны да эновтчыны кутіс ставсьыс. Сылӧн корана письмӧяс вылӧ ичӧтджык чой-вок пиысь некод жӧ эз шыасьлы. Гашкӧ, овъяснысӧ вежлалісны да адресъясыс тшӧтш вежсисны. Гашкӧ нӧ, сы вӧсна, мый налӧн паметьын медся шуштӧм казьтылӧмӧн коли сійӧ сьӧд пемыд войыс, кор зіль Ӧсьӧлысь семьясӧ нэм кежлӧ нуӧдісны татысь. Гашкӧ и, эз нин сэтшӧм ёна кыскы найӧс татчӧ дыр мысти. Ӧд уна вонад унатор жӧ удитіс вунны. Сэтчӧ жӧ, кор сгинитісны кӧнкӧ бать-мамыс, сӧмын сьӧкыд да шог казьтылӧмъяс лоасны. Весиг со пиыс, код вылӧ сэтшӧм ыджыд надея кутіс Павел, эз кӧсйы локны татчӧ. А кодлы нӧ, сідзкӧ, колӧ сылӧн киясӧн бӧр выльмӧдӧм-лӧсьӧдӧм батьлӧн позйыс? Сылы ӧтнаслы али мый? Со ӧд кутшӧма надейтчыліс батьыс, мый дзоридзавны кутас тайӧ керкаас олӧмыс уна дас во чӧж, да водзӧ сэсся паськалас да ёнмас сиктас зіль Ӧсьӧлӧн рӧдыс. Но эз и ло сы ногӧн. Кужисны ӧд власьт дорӧ сибалӧм немортъясыд став олӧм сямсӧ торкны сиктса медбур войтыр пиысь ӧтилысь. Весиг и ен пуясыд эз отсавны. 
И тайӧ мӧвпъяссьыс нӧшта нин омӧльджык лои Павеллы. А регыд мысти сійӧ дугдіс нин петавлыны ывлаӧ. Ӧти арся лунӧ сиктсаяс дзебисны Павелӧс, зіль Ӧсьӧлысь писӧ, асланыс шойна вылӧ. Аслас зіль Ӧсьӧлӧн да Дарьялӧн лыясыс код тӧдас кӧні сісьмӧны. Челядьыс став страна пасьта разалісны. 
И бара ӧтнаныс колисны сулавны пашкыр кыдз пуяс зіль Ӧсьӧ йӧрын овтӧм керкакӧд орччӧн да шогпырысь казьтывлыны коркӧя гажа олӧмсӧ. Тадзи, тыдалӧ, ӧтнаныслы и ковмас налы коллявны нэмнысӧ.


Карса ытшкысь Ӧльӧксан
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 257-262 лб.>

Тайӧ лунсӧ Ӧльӧксан важӧн нин виччысис. И со сійӧ воис. Асывсяньыс контораса начальник Иван Иванович корис Ӧльӧксанӧс ас дінас. Нюмъялігмоз шыасис:
 — Но мый, Александр Петрович, эн на вунӧд, кыдзи косатӧ киад кутны?
Ӧльӧксан сідзжӧ нюмъялігмоз вочавидзис:
 — Тайӧ наукаыд некор оз вун, челядьдырйи на мам велӧдліс ытшкынысӧ.
 — Но и бур, — шуис Иван Иванович. — Миян механическӧй ытшкан машинаыд, кыдзи и водзті, оз уджав. Сідзи, тыдалӧ, и вӧчлӧмаӧсь заводас. Аски бара тэныд ковмас конторагӧгӧрса газонтӧ ытшкыны.
 — Верма на да мыйла ог, — нимкодя шыасис Ӧльӧксан. 
А аслас радлуныс пытшкас эз тӧр. Воис жӧ дыр виччысяна луныс. Бара Ӧльӧксан босьтас киас гӧрбуш-коса. Лун джынйӧн и пӧрӧдас газон вылысь пӧрысьмыны нин кутӧм турунсӧ. Ӧттшӧтш казьтыштас чужан сиктса видз вылын покосӧн коркӧя ытшкӧмсӧ.
Ачыс Ӧльӧксан арлыда нин, нэмсӧ сиктын оліс. Гожӧмъяснас видз вылын ытшкис да чӧвтіс. Кузь тӧвъяснас фермаын дежуритіс-слесараліс. Зэв киэтша. Быдтор, мыйӧ оз босьтчы, сылӧн артмӧ. Пенсия вылӧ петіс да ныв дінас карӧ локтіс. Майбыр шоныд патераад. Оз ков пес ни ва. Но карын тӧлысь-мӧд олӧм бӧрын сӧмын гӧгӧрвоис, кутшӧма гажтӧмтчӧ ас сиктсьыс. Оз на тай вун чужаніныд, кӧні челядь ворсӧмъясыд колисны, кӧні тэнӧ бать-мамыд быдтісны да быдсяма уджас велӧдісны, кӧні ӧні найӧ важся шойна вылӧ нэм кежлӧ куйлыны колисны. Мукӧддырйи Ӧльӧксан казьтыштас важсӧ да синваыс весиг петалас. Ок эськӧ бергӧдлыны кӧ вояссӧ да нӧшта ас сиктын олыштны, видз вылын пӧттӧдз уджалыштны, горт гӧгӧрын ноксьыштны. Но он тай босьт. Оз бергӧдчы важыс. И некор нин сійӧ оз во.
Нылыс казяліс тайӧ гажтӧмтчӧмсӧ да ас дінас батьыслы уджаланін аддзис. Сиктын быдмӧм мортыд оз жӧ вермы уджтӧгыд овны-а. Со гортас век мыйкӧ тотшкӧдчӧ-мастеритчӧ. А карса ыджыд контораад Ӧльӧксаныдлы медводдзасяньыс уджыд тырыс лои. Пыр кутшӧмкӧ инструментӧн ветлӧдлӧ. Ӧтилаті колӧ зэлӧдыштны, мӧдлаті тувйыштны, коймӧдлаті дзоньталыштны. Здук-мӧд оз коль, бара нин Ӧльӧксанӧс чуксалӧны. А ӧткымынӧн и гортаныс кутісны корлывлыны мыйсюрӧ вӧчыштны.
Ӧти кывйӧн кӧ, зэв колана мортӧн лои Ӧльӧксаныд. Мый кӧть и олӧма нин. Вын-эбӧсыс тырмӧ на. Да и пыр ноксигад гажтӧмтчынытӧ некор. Весиг нимкодь овлывлӧ, мый тэ быдӧнлы колан. Сідзкӧ, он на весь ов свет вылас, он на весь сёй ассьыд няньтӧ. Збыльысь, унаӧн ӧні весиг шензьывлісны, кыдзи нӧ водзті налӧн контораыс бергӧдчыліс тайӧ зэв колана морттӧгыс...
Но со волывліс гожӧм шӧрын ӧти лун, коді вӧлі Ӧльӧксанлы аслыссикас праздникӧн. Рытсяньыс на гортса наждак-брус вылын лэчтывліс сиктсьыс коркӧ вайӧм гӧрбуш-косасӧ. А нылыс сэки аддзывліс батьыслысь ноксьӧмсӧ да шулывліс:
 — Бара тэнад луныд воис.
Ӧльӧксан сӧмын нюмдыліс, но нинӧм эз вочавидзлы. Некор пӧ меным тэкӧд тшӧкӧлдывайтнысӧ.
Мӧд асывнас Ӧльӧксан праздник вылӧ моз еджыд дӧрӧмасьліс да шонді петігас на воліс контора дорӧ. Видзӧдлывліс, кытысянь заводитны да тэрмасьтӧг босьтчыліс уджӧ.
Шарскӧ-вундӧ важ мастеръясӧн дорӧм лэчыд косаыс вижӧдны нин пондӧм турунсӧ. Сьӧлӧм вылас Ӧльӧксанлы нимкодь. Вермӧ на. Оз на тыр лолыс. Эм на вын-эбӧсыс. А син водзас сійӧ луныс, кор мамыс медводдзаысь сетіс ар дас кыка детинкалы ичӧтик гӧрбуш-коса да сувтӧдіс видз вылын аскӧдыс орччӧн. Сэки ӧд сиктын зэв уна вӧлі нюрсялӧм, вутшкӧсь виддзыс. Кызвынсӧ гӧрбуш-косаӧн и пӧрӧдлісны. Бӧрынджык нин сэсся видзьяссӧ косьтісны, шыльӧдісны-мольӧдісны да сэті кутісны журъявны тракторӧн ытшкан машинаяс. Та бӧрын гӧрбуш-коса йывсьыд сиктсаыд дзикӧдз вунӧдісны. Быттьӧ эз и вӧвлы гожӧмбыд покосӧн ытшкӧмыд, кор рытнас мудзӧмыдла ӧдва верман костӧ веськӧдны, но гортад шойччыштан да, кажитчӧ, абу и вӧлӧма мудзыд.
 — Видзӧд, пиук, ме вылӧ, — велӧдліс сэки мамыс. — Косаыд мед дзик му бердтіыс муніс, но эз тшук муас. Та могысь костӧ эн жалит.
Петкӧдліс, кыдзи колӧ ытшкынысӧ. Медводз кок увсьыс турунсӧ пӧрӧдіс. Сэсся тай кыдзи кутіс шарсйыны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Сӧмын югъялӧ шонді улас коса йылыс. А ачыс косаыс сідзи и бергалӧ мамыслӧн киясын то шуйгавыв, то веськыдвыв. Туруныс пластӧн-пластӧн водӧ му вылас. Видзӧдӧ пиыс мамыс вылӧ да шензьӧ, кыдзи нӧ сійӧ татшӧм бурасӧ кужӧ. Тыдалӧ,Ӧльӧксан, зырымбедь, некор тадзисӧ оз велав.
Сэки детина босьтіс косасӧ киас, кыдзи велӧдіс мамыс. Ӧвтовтіс ӧтарлань. И ачыс весиг эз эскы, кыдзи сылӧн медводдзасяньыс артмис ӧвтыштӧмыс. Пӧрис ӧд туруныс, пӧрис. Сэсся тэрмасьтӧг мӧдарлань ӧвтыштіс. И бара сӧмын на сулалысь туруныс пласьт пӧри. Нимкодь быдсӧн лои Ӧльӧксанлы. Сідзкӧ, сійӧ мамыс моз жӧ велалас ытшкынысӧ. Но коймӧдысь ӧвтыштіс да ачыс эз тӧдлы, кыдзи коса йылыс муас тшукис. А малямуш кодь ытшкысьыд коса бӧрсяыс утёвтіс-лэбис. Бур здук ковмис кыскыны косасӧ мусьыс. А мамыс сӧмын сералӧ:
 — Нинӧм, ставыс тадзи велӧдчылісны. Некод мастерӧн эз чужлы. Сідзжӧ и тэ велалан.
Ӧльӧксанлы яндзим мамыс водзын. Перйис косасӧ, чышкыштіс турунӧн да бара водзӧ ӧвтыштіс. Некымынысь на тшуклі косаыс муас. А сэсся вочасӧн пыр шыльыдджыка кутіс ветлыны. Эз нин сэтшӧма крукасьлы. Ӧльӧксанлӧн нимкодьысла сьӧлӧмыс муртса оз морӧс кудсьыс чеччышт. Мамыс воис покос помӧдзыс да локтіс пиыслы воча. Сэсся уськӧдіс Ӧльӧксан косаӧн колялӧм ытшкытӧм діяссӧ. Эз на ӧд ставыс сэтшӧм шыльыда-мольыда артмы Ӧльӧксанлӧн.
А сэк кості налӧн сиктысь, тыдалӧ, Проньӧ дядь, кыдзи ӧні помнитӧ Ӧльӧксан, матыстчис мама-пиа дінӧ.
 — Но-о, талун тай выль ытшкысь петӧма видз вылӧ, — гажаа шуис олӧма морт чолӧмасигмоз. Сійӧ аслас семьяыскӧд сідзжӧ ытшкис Ӧльӧксанъяссянь неылын.
 — Да ӧд коркӧ колӧ жӧ пиӧйлы велӧдчыны, — рама вочавидзис мамыс.
 — Медъя, медъя, — торкис аслас кыз гӧлӧснас мамсӧ Проньӧ дядь. — Кад нин, кад велӧдчыны. Ставӧн велавлісны и тэнад пиыд велалас.
Ӧльӧксанлы нимкодь лои тайӧ кывъяссьыс, но сійӧ быттьӧ эз кыв мамыслысь Проньӧ дядьыскӧд негораа сёрнисӧ да тэрмасьтӧг водзӧ шарсйис-ытшкис. А мамыс да Проньӧ дядь ас костаныс варовитігмоз кадысь кадӧ видзӧдлывлісны копрасьысь Ӧльӧксан вылӧ. Со и бара ӧти ытшкысь чужис налӧн сиктын.
Но некор оз вунӧд Ӧльӧксан сійӧ неыджыд неминучасӧ, коді пажынӧдз на лоис сыкӧд да кодысь бӧрынджык асьсӧ ёна и дивитіс. Быттьӧкӧ нарошнӧ вӧчис. Эз ӧмӧй позь кыдзкӧ видзчысьӧмӧнджык? Медводдзаысьсӧ шойччигӧн Ӧльӧксанлысь косасӧ мамыс на лэчтывліс. Кӧть эськӧ зонкалӧн зептас вӧлі аслас лэчтасян зуд. Ӧльӧксан бара жӧ шензьӧмпырысь видзӧдлывліс мамыс вылӧ. Видзӧдтӧ, видзӧдтӧ, кутшӧм тэрыба мамыс киын вӧрӧ лэчтасян зудйыс, сідзи и ветлӧдліс коса ӧтар-мӧдар дорышӧдыс. Ачыс дорышыс сэсся югъявны заводитӧ шонді улас, да ныжмылӧм нин косаыс бара заводитӧ зіля водтӧдны сулалысь турунсӧ бок вылас.
 — А мый нӧ ме, ог али мый тадзисӧ сяммы, — шуис сэки Ӧльӧксан мамыс вылӧ видзӧдігмоз. Та бӧрын шойччигӧн эз нин виччысь, кор мамыс корас сы киысь косасӧ. Ачыс босьтіс лэчтасьны. Но кокни ӧд шуны, мый пыр жӧ велалан и тайӧ уджас. Оз на ставыс артмы медводдзасяньыд. Зэв на ньӧжйӧ да полӧмпырысь ветлӧдлӧ Ӧльӧксан киын зудйыс. Мамыс сӧмын видзӧдліс пиыс вылӧ, кыдзи сійӧ лэчтӧ косасӧ да негораа шуис:
 — Сӧмын эн тэрмась. Зумыда кут косатӧ.
Но быттьӧкӧ мамыслысь тайӧ кывъяссӧ и виччысис Ӧльӧксан да нӧшта тэрыбджыка кутіс лэчтасьны. И ачыс эз тӧдлы, кыдзи артмис. Видзчысьтӧг косаыс вильснитіс сы киысь да коса дорышыс сутшкысис веськыд киыслӧн водз чуняс. И пыр жӧ чуньсьыс ылькнитіс вир. Ӧльӧксанлӧн весиг сьӧлӧмыс кутіс чеччыны повзьӧмысла. Мый нӧ сійӧ вӧчис!
А мамыс сэки горӧдіс:
 — Ойя да ойя, мый нӧ лои тэкӧд?
Сэсся уськӧдчис пи дінас. Тэрмасьӧмӧн пӧрччис юрсьыс чышъянсӧ, косяліс дорсӧ да лапкорйӧн кӧрталіс Ӧльӧксанлысь вундӧм чуньсӧ. Ачыс сэки синвасӧ чышкалігмоз лыддьӧдлӧмӧн шуаліс:
 — Ытшкыссис талун тэнад. Мун, кай гортӧ. Ковмас вежон кымын шойччыштны, мед чуньыд дзикӧдз бурдас.
 — Некытчӧ ме ог кай, — друг дӧзмӧмпырысь вочавидзис мамыслы Ӧльӧксан. — Часлы, тупкыссяс дойыс да водзӧ кута ытшкыны.
А аслыс сэтшӧм яндзим вӧлі мам водзас. Збыльысь ӧд быттьӧ нарошнӧ кисӧ вундіс, мед сэсся эновтчыны ытшкӧмысь. А мамыс кӧ нӧ збыль тадзи чайтас? И та бӧрын, кыдзи кӧть мамыс эз ысты писӧ гортас, сійӧ сідзи и эз мун видз вылысь. Сӧмын нӧрӧвитыштіс да водзӧ кутіс вӧтлысьны косаӧн мамыслӧн покос бӧрся. Мамыс сэсся тайӧ лунас эз нин сетлы лэчтыны косасӧ Ӧльӧксанлы. Сӧмын пыр ӧтарӧ долис, мед видзчысьӧмӧнджык ытшкас пиыс да оз дойдав вундӧм чуньсӧ. Век жӧ Ӧльӧксан эз ӧвсьы да вежон-мӧд мысти ачыс нин зэв збоя лэчталіс косасӧ. А доя чуньыс том вир-яя мортыдлӧн тӧкӧтьӧӧн и бурдіс.
Тайӧ гожӧмнас Ӧльӧксан страда помасьтӧдз нин ытшкис мамыскӧд орччӧн. А та бӧрын сэсся вӧлі уна пӧсь кисьтана, синсьыд би петмӧн уджа гожӧм. Ӧльӧксанӧс лыддисны медбур ытшкысьясысь ӧтиӧн. Абу, ньӧти абу кокни ытшкысьыдлӧн уджыс. Но Ӧльӧксан радейтліс ытшкынысӧ. Со ӧд сулалӧ на катшасинъясӧн пӧртмасьысь туруныс помтӧм-дортӧм видз вылын. Сы весьтын дугдывтӧг лэбалӧны юрсигусьяс, мазіяс. Чӧскыд, юртӧ кольмӧдана дукӧн ӧвтӧ небыдик тӧвру улын шӧпкӧдчысь турунсянь. Киссьӧ нин кӧйдысыс. А ытшкысь восьлалӧ видз боктіыс да страк весиг босьтлӧ сійӧс, позьӧ ӧмӧй та ыдждасӧ косаӧн пӧрӧдны. Но синмыд полӧ, киыд вӧчӧ. Мед босьтчӧмыс вӧлі-а, сэсся ставыс ладмас. И со нин, видзӧдан да, видз джынйыс водӧма лэчыд коса улын. А Ӧльӧксан ёртъясыскӧд ӧддзӧмаӧсь да сӧмын шарскӧны-ытшкӧны пыр водзӧ и водзӧ. Сувтласны, чышкыштасны ньылӧмнысӧ, лэчтыштасны косанысӧ, кӧтӧдыштасны вом дорнысӧ ключ ваӧн да ас костаныс мый йылысь кӧ гажаа варовитігмоз бара мӧдӧдчасны водзлань. И нимкодь Ӧльӧксанлы, мый сійӧ ёртъясыскӧд сы ыджда видз вермис тӧкӧтьӧӧн водтӧдны.
А сэсся лун-мӧд мысти нин тані багатыр кодь зорӧд кыпӧдасны. И кыпыд овлывлӧ сэки Ӧльӧксанлӧн сьӧлӧм вылас, кор аддзӧ аслас уджлысь тӧлксӧ. Лыдтӧм-тшӧттӧм зорӧдъяс сулалӧны видзьяс вылын. Сідзкӧ, тӧлыс лоас пӧтӧса. Кыдзи нӧ та бӧрын абу нимкодь ытшкысьлы...
... Сэк кості Ӧльӧксанлысь мӧвпъяссӧ торкис контораса начальник Иван Ивановичлӧн чуймӧм гӧлӧсыс:
 — Ме чайті, тэ, Александр Петрович, сёрӧнджык босьтчан. А со нин мыйта ытшкӧмыд.
 — Турунтӧ ӧд водз асывсяньыс уськӧдлывлӧны. Лысва вылад косаыд кокниджыка босьтӧ, — гӧгӧрвоӧдӧ Ӧльӧксан ассьыс начальниксӧ. 
Иван Иванович дыркодь видзӧдӧ Ӧльӧксанлӧн коса вылӧ, босьтӧ сійӧс киас да друг полӧмпырысь юалӧ:
 — Позьӧ видлыны?
Ӧльӧксанлы эськӧ жаль косаыс, но ӧд аслад да нылыдлӧн начальниклы кыдзи лысьтан ӧткажитны.
 — Сӧмын мед кокад оз тшук, — шуӧ сійӧ воча. 
Иван Иванович лэптӧ косасӧ да ӧвтыштӧ сійӧн. И пыр жӧ косаыс тшукӧ муас.
Ӧльӧксан серӧктӧ. Серӧктӧ и Иван Иванович да шуӧ:
 — Оз нин меысь артмы ытшкысьыд...
Ӧльӧксан лун шӧр бӧрын нин помалӧ ытшкыны газонсӧ. Сы дорӧ сувтыштлӧмӧн кодсюрӧ ветлысь-мунысьяс пиысь любуйтчӧны, кутшӧм мичаа шарскӧ-ытшкӧ, пӧрӧдӧ турунсӧ Ӧльӧксан. Кодлыкӧ со тадзи ытшкӧмыс дивӧ кодьӧн кажитчӧ. А кодкӧ, гашкӧ, челядьдырйи видз вылын уджалӧмсӧ Ӧльӧксан моз жӧ казьтылӧ. Абу ӧд этша карад сиктысь петӧм войтырыд.
Бӧрынджык ытшкӧм турунсӧ кытчӧкӧ нуӧны машинаӧн. А ачыс Ӧльӧксан тэрмасьтӧг мӧдӧдчӧ карса патераас. Сійӧ помаліс ассьыс уджсӧ. Талунъя луныс сылы вӧлі праздникӧн. Бара казьтыліс коркӧясӧ. Бара быттьӧ воліс томдырся кадас.


Войся кевмысьӧм
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 216-221 лб.>

Сьӧкыд, зэв сьӧкыд вӧлі мамлӧн сьӧлӧм вылын. Кымынӧд вой нин прамӧя эз узьлы. Кыдзи нӧ верман унмовсьны, кор писяньыс коймӧд тӧлысь нин эз волы письмӧ. Сэк жӧ телевизор да радио дугдывтӧг брунгисны-висьталісны ылі лунвылын кутшӧмкӧ война йылысь, кӧні код тӧдас мыйла да код вӧсна пуктӧны юрнысӧ зонъяс. И кор бара тайӧ помасяс?
Ӧні Дарьялӧн дугдывтӧг чеччис сьӧлӧмыс шог мӧвпъясысь. А эз-ӧ сэтчӧ, вир кисьтанаинас, мӧдӧдны сылысь меддона Павлик писӧ? Со нӧ кымынӧн нин налӧн сиктысь сэтчӧ ветлісны. Дерт, дзоньвидзаӧн на бӧр бергӧдчылісны. Да ӧд он тӧд, кор рӧкыд суас. Орчча сиктысь тай медзбой да медмича зонсӧ свинеч гортйын вайисны-а. Мамыс пӧ виӧмаыслӧн ӧнӧдз больничаын сьӧлӧмнас куйлӧ. Ен мед видзас татшӧм загрекисьыс. Дерт, мукӧд ныв-пи на Дарьялӧн эмӧсь. Но ӧд тайӧ медічӧтыс, медбӧръяыс сылы медся муса. Чужис, кор мукӧдыс ыджыдджыкӧсь нин вӧліны, кор верӧсыскӧд эз нин эскыны, мый налӧн кага на лоас. А со тай и артмис, и быдмис.
И быттьӧ бара сэки, Павликлӧн быдмигӧн, томмывлісны сьӧлӧмнас бать-мамыс. Быдтісны медся ичӧтнысӧ зэв радейтанапырысь. И верстьӧджык нин чой-вокыс сідзжӧ ёна радейтлісны Павликӧс. Дерт, эз жӧ пӧвадитлыны. Да и сиктад ассьыд ыджыд овмӧстӧ вӧдитігӧн некор пӧвадитчынытӧ. Пыр мыйкӧ колӧ вӧчны. Пыр нин челядьтӧ, быдмыштісны кӧ нин, быд здукӧ отсӧг вылӧ лоӧ корны. А мӧд ногыс нӧ кыдзи?
И зэв прамӧй детинаӧн быдмис Павликыс. Мелі да серамбана. Некутшӧм уджысь оз ӧтдортчы. Пыр мамыслы отсӧг вылӧ локтӧ. Кӧть эськӧ нывъяскӧд нин колльӧдчывлӧ вӧлі. Но шуас кӧ мамыс, мый колӧ горт гӧгӧрын ноксьыштны, Павлик некор оз ыръянит. Сэк жӧ гырысьджык чой-вокыс асланыс котыръясӧн нин кутісны овны. А батьыс, друг сьӧлӧмыс топӧдіс да, удитіс кувны. И Павлик лоис гортас мамыслы медыджыд отсасьысьӧн.
Кутшӧм жаль вӧлі Дарьялы писӧ армияӧ колльӧдігӧн. Быттьӧ водзвыв нин тӧдіс, мый чорыд би пыр ковмас мунны Павликыслы. Та вӧсна сійӧ дугдывтӧг чышкаліс синвасӧ.
 — Мам, эн бӧрд. Эн менӧ янӧд ёртъяс водзын. Нинӧм мекӧд оз ло, — шуаліс сэки Павлик. — Со нӧ тай ставӧн на бӧр волісны гортаныс. Сідзжӧ и ме коркӧ локта.
Сэсянь воӧн-джынйӧн коли. Дарья гортас нин виччысис Павликӧс. Да и пиыс гижлывліс шмонитігмоз мамыслы: унджык вина-сур пӧ лӧсьӧд менам локтігкежлӧ, став сиктсӧ пӧ корла ас пызан сайӧ. И со дугдісны воны писянь письмӧясыс.
Дарья таӧдзсӧ эз ёна эскывлы Енлы. Быттьӧ эськӧ юрас и волывлісны юасяна мӧвпъясыс: эм ли, абу ли кӧнкӧ Медыджыдыс. Некод на тай сійӧс эз аддзыв-а. И эм-ӧ кӧнкӧ сійӧ, сьӧкыд висьтавны.
Но бӧръя лун-войяссӧ Дарья пыр тшӧкыдджыка бергӧдчывліс енув пельӧслань, кытчӧ ӧшӧдіс Вежа Мариялысь неыджыд ӧбраз. И эз нин яндысьлы юрбитны. Но торйӧн тшӧкыда кевмысьліс вежа Мария ӧбраз водзын узьтӧм войяснас, кор эз вермывлы кутны синвасӧ пи йывсьыс мӧвпалігӧн. Чӧвтлывліс пернапас да лыддьӧдліс вомгорулас.
 — Вежа Марияӧй, кӧнкӧ кӧ тэ эм, отсав менам пилы. Отсав, мед нинӧм оз ло менам дона быдтаскӧд. Мед ловъяӧн да дзоньвидзаӧн бӧр воас. Ӧд медічӧтыс да медся радейтанаыс сійӧ менам. Сійӧ нӧ кӧ оз ло, кыдзи ме водзӧсӧ кута овны. Збыль ӧмӧй сійӧ кодлыкӧ лёк вӧчис да мыйыськӧ мыжа? Ог эскы! Вежа Марияӧй, эн жӧ мырддьы менсьым пиӧс. Отсав сылы бӧр локны гортӧ ловъяӧн да дзоньвидзаӧн. А ме тэныд сы пыдди лун и вой кута юрбитны.
Код тӧдас, кытысь сюрлісны Дарьялы кывъясыс. Но тадзи кевмысигмоз сійӧ зэв дыр сулавлывліс Вежа Мария ӧбраз водзын. Сӧмын асывводзланьыс тай ныровмунлывліс жӧ недыр кежлӧ. Удж вылас ёртъясыс жалитана синъясӧн видзӧдлывлісны сы вылӧ.
 — Мый нӧ, век на некутшӧм юӧр писяньыд эз во?
Но Дарья нинӧм эз вочавидзлы та вылӧ. Сӧмын лэдзліс юрсӧ да бергӧдчывліс мӧдарӧ, мед некод эз аддзыв сылысь синвасӧ. Юалысьяслы весиг кажитчывліс та бӧрын, мый нем думайттӧг дойдісны нывбабалысь сьӧлӧмсӧ.
А Дарья ӧні кыдзкӧ торйӧн нин яра шыӧдчывліс узьтӧм войяснас Ен мамлӧн ӧбраз дінӧ. Сылӧн кольмӧм вежӧрас дугдывтӧг вуджрасис пиыслӧн мыгӧрыс. Мый со сійӧ быттьӧ усьӧма нин да ойдӧма вирӧн. А ёртъясыс тэрмасигмоз петкӧдӧны пиыслысь шойсӧ тышкасянінысь. И та бӧрын сійӧ горӧдлывліс Ен пельӧслань бергӧдчӧмӧн:
 — Кылан он тэ менӧ, Вежа Марияӧй! Гӧгӧрвоан он менсьым нывбаба сьӧлӧмӧс! Мый нӧ чӧв олан! Отсав, мед кутшӧмкӧ юӧртор воис жӧ сысянь. Ӧд сьӧлӧмӧй потӧ нин.
Но Вежа Мария, юрсӧ неуна пӧлыньтӧмӧн, чӧла видзӧдіс Дарья вылӧ да нинӧм эз висьтав. Дарья сэсся шогысла да дӧзмӧмысла пинявліс ставсӧ да асывводзӧдзыс бергаліс вольпасьын, кытчӧдз недыр кежлӧ эз ныровмунлы.
Но ӧтчыд рытнас телевизор пыр диктор юӧртіс ылі лунвыв гӧраясын кутшӧмкӧ чорыд тыш йылысь, а сэсся казьтыштіс и миянладорсянь усьӧмаяслысь ним-овъяссӧ. И друг Дарья кыліс зэв тӧдса да сэтшӧм дона ним-ов. Сьӧлӧмыс тайӧ здукас сылӧн муртса эз чеччышт морӧссьыс. Юр пыдӧсас быттьӧ дугдывтӧг клёнгисны ыджыд мӧлӧтӧн. Сійӧ эз нин вермы кутчысьны да ырӧбӧн бӧрддзис. Кыдзи нӧ он бӧрд, кор виисны мустӧм война вылын сылысь медічӧтсӧ, меддонасӧ, код вӧсна сійӧ лун и вой кевмысис Ен мамлы. Кӧнкӧ нӧ эм абу сэсся свет вылас правдаыс? Мыйысь нӧ мыжмис сылӧн меддзоляыс? Со сылӧн тшӧтшъяясыс тані орччӧн ветлӧдлӧны, уджалӧны, гажӧдчӧны, колльӧдчӧны, радейтчӧны, водзӧ олӧм йылысь мӧвпалӧны. А сылӧн медічӧтыслы ставыс тайӧ оз нин удайтчы, некор нин сійӧ оз волы ловйӧн ас гортас. Та бӧрын Дарья бара шыӧдчис Ен мам дінӧ:
 — Вежа Марияӧй, мый нӧ тэ вӧчин мекӧд? Эн ӧмӧй кывлы, кутшӧм ёна ме тэнӧ кори, мед видзин менсьым пиӧс? Сэтшӧм ӧмӧй тэ кӧдзыд сьӧлӧма вӧлӧмыд? Мыйла нӧ эн кӧсйы отсавны меным! Збыльысь ӧмӧй ме мыйӧнкӧ мыжа тэ водзын. Збыльысь ӧмӧй мыжмис и менам пиӧй, гректӧм лолӧй. А, гашкӧ, тэ и збыльысь абу. И ме весьшӧрӧ кевмыся тэныд.
И друг Дарьялӧн ас тӧдлытӧгыс быттьӧ кынмис сьӧлӧмыс. Кутшӧмкӧ ыджыд скӧрлун кутіс чужны сы пытшкын. Сэки сійӧ кватитіс стенын ӧшалысь ӧбразсӧ да кӧсйӧ нин вӧлі шыбитны ломтысьысь пачӧ. Но кодкӧ бокисянь быттьӧ тойыштіс сійӧс да кутіс шӧпкӧдны пельясас:
 — Сувт, аньӧй! Мый нӧ тэ вӧчан? Мӧвпыштлы бурджыка. Абу на ӧд ставыслы пом. А, гашкӧ, пиыд и ловъя! Эн на сэтшӧма шогсьы.
Сэки Дарья сувтіс места вылас да шензьӧмпырысь видзӧдліс ас гӧгӧрыс, коді нӧ сійӧс тойыштіс да шӧпкӧдіс пеляс такӧдана кывъяссӧ. Но сьӧлӧмыс та бӧрын дугдіс чеччыны. Кыдзкӧ кокниджык лои и лов вылас. И Дарья бӧр ӧшӧдіс Ен мамлысь ӧбразсӧ енув пельӧсӧ.
...Мӧд лунас нин сійӧ тэрмасьӧмӧн пуксис карӧ мунысь автобусӧ, мед пыравны военкоматӧ. Сэні сійӧс бара жӧ такӧдісны. Виччысьлы пӧ да эн на сэтшӧм ёна шогӧ усь. Быдсямаыс пӧ ӧнія олӧмад овлӧ. Вермас пӧ и тэнад пиыд бӧр дзоньӧн воны. Сёрнитчисны, мый военкоматсянь бурджыка тӧдмаласны Павлик йылысь да юӧртасны та йылысь Дарьялы гортас.
Но нывбабалы та бӧрын эз ло кокниджык. Военкоматын кӧ оз тӧдны, коді нӧ сэсся сылӧн пи йылысь вермас стӧчджыка висьтавны. Ак эськӧ вӧліны кӧ бордъяс, Дарья сідзи и лэбыштіс аслас пи дорас видзӧдлыны, ловъя-ӧ, кулӧма-ӧ сылӧн меддзоляыс. Гашкӧ, сэки збыльысь кокниджык лов вылас лоас.
Гортас воӧм бӧрын Дарья терпитны позьтӧма кутіс виччысьны военкоматсянь юӧрсӧ. И коді нӧ вермас висьтавны, кыдзи сійӧ оліс тайӧ лун-войсӧ, кутшӧм шог шогис, арся руд да кыз кымӧръяс кодь кутшӧм сьӧкыд мӧвпъяс бергалісны сылӧн юрын. Быттьӧ вӧтын моз ставыс вӧлі. Кӧсйис неуна пальӧдыштны ассьыс шогсӧ удж вылас. Но ёртъясыс ӧні жалитісны сійӧс да вӧчлісны сы пыдди став коланасӧ. Мед кӧть пӧ лӧньыштас сьӧлӧмнас. Но буретш тайӧ ковтӧм дӧзьӧрыс кутшӧмакӧ дойдліс нывбабаӧс. А гортас Дарья лунтыръясӧн эз жӧ вермы овны. Пыр вӧлі юр вежӧрас пиыс. Кежавлісны эськӧ ӧні сы дінӧ тшӧкыдджыка и мукӧд челядьыс да сідзжӧ быд бур кывсӧ шуалісны Дарьялы::
 — Мамук, эн сэтшӧма шогав, эн ви асьтӧ. Нинӧм на ӧд абу бура тӧдса. Гашкӧ, и ставыс бур лоас.
Но кыдзи нӧ верман лӧня пукалӧмӧн овны, кор сы мында кад нин эз вӧв писяньыс некутшӧм юӧр? Да нӧшта со мый телевизор пыр удайтчис кывны! Мам сьӧлӧмыд мам сьӧлӧм и эм. Код тӧдас, дыр-ӧ тадзсӧ, вӧтӧн ли вемӧсӧн, оліс Дарья. Эз нин сэтшӧма кевмысьлы Вежа Мариялы. Гашкӧ, эз нин эскы, мый сійӧ отсалас. А, гашкӧ, асьсӧ лыддис сы водзын кутшӧмакӧ мыжаӧн, мый сэтшӧм ыджыд лёктор кӧсйис вӧчны ӧбразыскӧд. Но дугдывтӧг майшасис ас кежысь. Косьмисны коркӧ алӧйгӧрд бандзибъясыс. Джуджыдджыкӧсь лоисны син гуранъясыс. Ёна рам да чӧв лои коркӧя гажа гӧлӧсыс. И весиг некутшӧма эз кут ковны сёйны. Сӧмын мед дзикӧдз не усьны, кӧтӧдлыштіс вомсӧ чайӧн. А удж кузя ёртъясыслӧн такӧдана кывъясыс нӧшта нин кырлӧдлісны сьӧлӧмсӧ...
Но пом жӧ тай коркӧ воӧ и татшӧм олӧмыслы. Ньӧти виччысьтӧг ӧти лунӧ Дарьялы звӧнитісны военкоматсянь. 
 — Виччысьӧй пинытӧ гортаныд! — горӧдіс кодкӧ нимкодьпырысь трубкаӧ. — Сійӧ ловъя да дзоньвидза. Регыд воас. 
Дарья муртса эз весьӧпӧр тайӧ кывъяс бӧрас да эз тӧд, збыльысь-ӧ эскыны. Но недыр мысти и писяньыс телеграмма воис. Павлик юӧртіс, мый некымын лун мысти аддзысясны. И век жӧ Дарья шуис аслыс, мый оз кут эскыны бур юӧрыслы сэтчӧдз, кытчӧдз ловъяӧн да дзоньвидзаӧн оз аддзы ассьыс писӧ. Ӧд мыйта нин лои шогсӧ пыкӧма. А оз кӧ нӧ збыльмы бур юӧрыс? Либӧ нӧ кодкӧ нарошнӧ ыстіс пи нимсяньыс татшӧм телеграммасӧ?
Тайӧ бӧръя лун-войсӧ Дарья весиг эз узьлы. Корис неыджыд отпуск, мед гортас виччысьны да паныдавны писӧ. Дугдывтӧг кыйкъяліс ӧшиньӧ. Сэсся петавліс кильчӧ вылас, видзӧдіс улича пӧлӧн ветлысь-мунысь йӧз вылӧ, оз-ӧ вуджӧрт тӧдса мыгӧрыс. Сьӧлӧмыс нывбабалӧн тайӧ кадас дрӧгмунліс дзик быд шыысь. И бара морӧссӧ топӧдлывліс пыр вуджрасьысь шог мӧвп: сійӧ со виччысьӧ писӧ, а мӧдыс, гашкӧ, важӧн нин абу ловъя.
...Ӧти рытӧ кильчӧ ӧдзӧсӧ кодкӧ кутіс гораа игӧдчыны. Ывлаас пемыдкодь нин вӧлі, да Дарья эз аддзыв керкалань кежысь мортсӧ.
 — Коді сэні? — морӧсас кутчысьӧмӧн повзьӧм гӧлӧсӧн шыасис Дарья. Дерт жӧ, сійӧ виччысис писӧ. И збыльысь, ӧдзӧс сайсянь кыліс медся ичӧтыслӧн да медся донаыслӧн сэтшӧм тӧдса гӧлӧсыс:
 — Тайӧ ме, мамук. Восьты ӧдйӧджык!
И Дарья тірзяна кияснас вештіс кильчӧ игансӧ да сыркъялӧмӧн уськӧдчис пиыслӧн морӧс вылас:
 — Воин, воин жӧ! А ме сэтшӧма виччыси тэнӧ. Ог нин вӧлі чайт, мый ловйӧн коркӧ аддзыла.
А сэсся Дарья нинӧм оз помнит. Быттьӧ сувтіс сьӧлӧмыс. Лигышмуніс кокыс. Пемдісны синъясыс.
Садьмис сійӧ аслас крӧватьын. Орччӧн пукаліс сылӧн дона Павликыс. Мамлӧн кымӧс вылас вӧлі кӧтӧдӧм кузьчышъян. Пиыс меліа малаліс сійӧс юрӧдыс:
 — Мыйла нӧ эн гижлы меным, мый сэтчӧ тэнӧ нуисны? — чӧла шыасис пиыс дінӧ Дарья.
 — Ок, мамук, мамук. Эг ӧд кӧсйы ме тэнсьыд сьӧлӧмтӧ весьшӧрӧ дойдны. Тӧда нин вӧлі, кытчӧ ыстӧны. Да и тэнсьыд шогсьысь сьӧлӧмтӧ тӧда жӧ.
А сэсся Павлик ланьтыштліс да водзӧ содтіс:
 — Эн чайт, мый вунӧдлі тэ йылысь. Пыр тэ вӧлін син водзын. Торйӧн нин, кор мӧдӧдчылім атакаӧ. Сэки сьӧлӧмӧн кывлывлі, мый тэ век шогсян ме вӧсна. Гашкӧ, тэнад бурсиӧмъясыд и отсалісны меным ловйӧн кольны. Весиг телевизор пыр юӧрыд эз збыльмы. Менам ним-ова жӧ сэні мӧд морт вӧлӧма.
А сэсся Павлик бергӧдчыштіс Ен пельӧслань:
 — Со тай нӧ кыськӧ и ӧбраз лоӧма. А водзті сійӧ эз ӧшавлы...
Мам да пи войбыд сёрнитісны ас костаныс. Павлик негораа, тэрмасьтӧг висьтавліс ас йывсьыс, ёртъяс йывсьыс. Шуис, мый татшӧм би пыр кӧ удайтчис прӧйдитны да ловйӧн кольны, сэсся оз нин эновтлы мамсӧ.
Коркӧ асъядорыс нин Павлик унмовсис. А Дарья дыр на сулаліс узьысь пи водзас. Малаліс сылысь чужӧмсӧ, юрсисӧ. Мӧдыс узигкостіыс меліа нюмъяліс.
Сэсся Дарья матыстчис Вежа Мария ӧбразлань да синвасӧ чышкалігмоз кутіс аттьӧавны Ен мамӧс, мый кыліс нывбабалысь кевмӧмъяссӧ да корис прӧститны коркӧясьыс. Мортыд морт и эм. Быдсямаыс овлӧ. А сылӧн меддонаыс дзоньвидзаӧн воис.


Пӧтӧлӧкын увъяс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 262-271 лб.> 10

Тӧв шӧр тӧв. Ме, ар сизима-кӧкъямыса детинка, куйла вой керкалӧн паччӧрын. Лун-мӧд-коймӧд нин вӧдитӧ биа висьӧм. Рытланьыс, урокъяс бӧрын, корсюрӧ пыравлӧны ёртъясӧй: Мишӧ, Ӧльӧксан, Валер да Шурик. Пырасны, шлюпкӧны нырнаныс. Видзӧдыштасны жальпырысь ме вылӧ, куйлысь вылӧ, и чӧла петӧны бӧр. Ме пырджык узя, сӧмын садьма да синмӧс восьтывла, кыдзи шуасны, сы ни садь куйла, ог на лэччывлы паччӧрысь. Сёрнитны оз жӧ кыскы. Волысьясӧс казяла сӧмын паччӧрӧ кайысь кӧдзыд сынӧд да керка ӧдзӧс кузя дзуркнитӧм шы серти. Видлыны волысьясыс эмӧсь да, дерт, любӧ, кокниджык лов вылын лолӧ.
Личӧдыштіс. Мам юктӧдӧ курыд лекарствоӧн да паньӧдӧ пӧжӧм йӧлӧн. Чужӧмыс сылӧн талун долыдджык нин. А ӧд кольӧм войнас на кывлі, кыдзи вольпасьӧ водӧм бӧрын нин шӧпкӧдіс бурсиӧмъяс, тшӧкыда казьтыліс Енмӧс да менсьым нимӧс. Сылӧн пӧся шӧпкӧдӧм шы улӧ садьмылі недыр кежлӧ. И бара быттьӧ куті усьны пыдӧстӧм гуӧ. Быттьӧ качайтӧны вӧлі менӧ ыджыд качай вылын. Быттьӧ кыпавла тӧкӧтьӧӧн енэжӧдзыс да сэсся ӧдйӧ-ӧдйӧ кута усьны увлань. И страк таысь босьтлӧ менӧ. Окота горӧдны, корны кодӧскӧ отсӧг вылӧ. Но гӧлӧсӧй, тыдалӧ, чирӧма. Некод менӧ, мыйлакӧ, оз кыв. Сӧмын друг быттьӧ ыркыдджык лои. Тайӧ мам чышкалӧ чужӧм вылӧ петӧм пӧсьсӧ кӧдзыд ваын кӧтӧдӧм рузумӧн. Сійӧ кылӧма менсьым ымзӧмӧс да кайӧма ме дінӧ, паччӧр вылӧ.
 — Нинӧм, пиук. Ньылӧмыд кӧ петӧ, бур нин. Сійӧ висьӧмсӧ вӧтлӧ, жарсӧ личӧдӧ. Сідзкӧ, бурдан регыд, — ньӧжйӧник шӧпкӧдӧ мам да малалӧ менӧ юрсиӧд.
И со, тыдалӧ, кылӧма Енмыс мамлысь бурсиӧмъяссӧ. Некымын лун висьӧм бӧрын медводдзаысь восьті синъясӧс да кокньыдика лолала, кыска ас пытшкӧ паччӧрса шоныд сынӧдсӧ и лӧсьыдджык нин лов вылын, быттьӧ выльысь менам чужсьӧма. Мам ме дорын недыр пукалыштӧм бӧрын мӧдӧдчӧ удж вылӧ, дӧзьӧритны куканьясӧс. Сійӧ аддзӧ, мый ме вені нин висьӧмсӧ, да оз нин сэтшӧма майшась. Бать водз асывсянь удж вылын. Ыджыдджык вокъяс школаынӧсь. Ичӧт чоя-вокаӧс мыйкӧ дыра кӧсйис видзыштны ас ордас Матрен баб. Ме гортын коли ӧтнам. Дерт, гажтӧм, торйӧн нин висигӧн, но талун абу нин воддза моз шуштӧм. Куйла важ кӧлуйӧн вольсалӧм шоныд паччӧр вылын, кыла, кыдзи вочасӧн зэлалӧны сӧнъяс, вынсялӧ ки-кок. Сідзкӧ, тэрыбджыка заводитӧ ветлыны вирыс сӧнъясӧд. Мӧвпала аслам челядь вежӧрӧн, кыдзи бара кута ворсны тшӧтшъяяскӧд да завидьта Мишӧлы, Ӧльӧксанлы, Шуриклы да Валерлы, кодъяс, дерт жӧ, регыд мысти Илля нырдӧ исласьны лэччасны.
Гажыс сэні помтӧм. Син водзӧ сувтӧ налӧн ворсӧмыс. Медсмелыс, дерт, Шурик. Сійӧ повтӧг исковтӧ батьысӧн вӧчӧм лыжиӧн медся джуджыд да медся крут лунвыв кыр йывсянь. Но оз кӧсйыны кольччыны сыысь и Мишӧ, Ӧльӧксан да Валер, кӧть эськӧ найӧ ёна укшальджыкӧсь. Сэсся зонкаяс дӧзмӧны исласьӧмсьыс, пӧрччӧны лыжияссӧ да заводитӧны патурликасьны джуджыд кыр йывсянь. Недыр мысти ставныс нин лым сюръя кодьӧсь. Он тӧд коді Шурик, коді Валер, коді Мишӧ. Дзик ставныс ӧткодьӧсь, еджыд ошлӧн пиян кодьӧсь. Челядь петкӧдлӧны лымйӧсь кепыся кияснаныс ӧта-мӧд выланыс да гигзьӧны-сералӧны. И юраныс оз во, мый мамъясыс петкӧдласны налы талун пуж тадзи кӧм-паськӧмнысӧ кисьтӧмысь-ротмӧдӧмысь. Но ӧд абу первойысь, тӧдлісны нин нюдз ньӧрлысь кӧрсӧ. Ме эськӧ ӧні окотапырысь терпиті гӧлик ньӧрйӧн кык-куимысь кучкӧмтӧ. Паччӧрын лун-лун куйлӧм дорсьыд. Но нинӧм. Эз нин дыр коль куйлыны. Регыд и меным кутас позьны петавлыны ывла вылӧ да пӧттӧдз дурны-вильшасьны тшӧтшъяяскӧд. Ӧдвакӧ коркӧ пӧтлан ворсӧмсьыд. Керкаӧ пырны мӧвпыс ӧд юрад волӧ сӧмын сэки, кор ёна кутас сюмавны кынӧмыд, брӧд ва кӧтасян, либӧ дзикӧдз нин пемдас.
Тадзи мӧвпалігӧн видзӧда паччӧр пӧтӧлӧкӧ. Кутшӧм шыльыдӧсь пӧтӧлӧк плакаясыс. Вывті ёна косьмӧм вӧснаыс найӧ уналаті потласьӧмаӧсь. А увйыс кымын. Кымынысь водзджык нин казявлі, мый быд ув аслыснога. Дзорган синтӧ вештывтӧг кутшӧмкӧ ув чут вылӧ, да дзик кодӧскӧ да кодӧскӧ казьтылӧ сійӧ. Збыльысь сідзи и эм. Со этайӧ увйыс быттьӧ юрсӧ пӧлыньтӧм морт, дышиника восьлалӧ кытчӧкӧ. Бара дыр видзӧдан да и тӧдан мортсӧ. Сійӧ дзик Иван чож кодь, коді волывлӧ Пальсянь Ивадорӧ праздникъяс дырйи сур юны. Ӧні со юрсӧ жугыля катовтӧмӧн довгӧ бӧр гортланьыс. Тыдалӧ, пӧкмелля босьтӧма. Сідз тай кывлі гырысьяссянь-а. Быттьӧ пӧ менсьым чожӧс, мамлысь дзоляджык воксӧ, юыштӧм бӧрас вежон чӧж пӧкмелля вӧдитӧ. А меным оз эскыссьы, мый татшӧм мужикӧс кодкӧ вермас вӧдитны. Ӧд Иван чож, кор садь, дзик быдтор кужӧ вӧчны: и керка-карта тшупны, и зумыд зорӧд тэчны, и трактор новлӧдлыны. Лун и вой кӧть муркӧдчас-уджалас. Кутшӧм пӧкмелля сійӧс вермас!.. Сӧрӧны жӧ, буди, верстьӧясыс?
Синмӧй крукасьӧ чулля-пелля увйӧ. Дзик мама-пиа кодь. А ме, мыйлакӧ, чайта, мый тайӧ Марья тьӧт ассьыс Толя писӧ бурӧдӧ. Толяыс ар-мӧд-коймӧдӧн миянысь ичӧтджык. Оньӧстӧмджык на да, дерт жӧ, вильшасигад сылы медъёна сюравлӧ. Кӧть эськӧ и огӧ нинӧм лёксӧ ми сылы вӧчӧй. Но ӧд ворсігад, он и тӧдлы, кучкыссяс чорыдджыка нэриник пельпомъяса детинкаыдлы. И со нин сійӧ ырӧбӧн бӧрддзӧ да котӧртӧ гортланьыс мамыслы, Марья тьӧтлы, норасьны. Ми дзебсям коді кытчӧ. Тшӧтш и ме. Кӧть Марья тьӧтыс и рӧдня меным, бать воклӧн гӧтыр, но скӧр йывсьыд вермас аслас чорыд кабырнас и меным сизьдыштны, мый кӧть и асджык. Сьӧкыд уджсьыс Марья тьӧтлӧн сьӧлӧмыс и кабырыс чорзьӧма. А чорзяс, дерт. Видлы ӧтнадӧн войнадырся сьӧкыд кадӧ куим челядьӧс быдтыны дона Ӧльӧксей верӧстӧгыс, коді медводдза тӧлысьясӧ фронт вылын усьӧма. И со нин горт дорсяньыс кылӧ Марья тьӧтлӧн лимзалӧмыс, мый абу сылысь пиуксӧ дорйысьыс. Сэсся, ярзяс да, ёрӧмӧн ёрӧ сійӧ миянӧс радейтана писӧ дойдӧмысь. Но тайӧ пӧрйӧ, бара видзӧдлі пӧтӧлӧкса плакаын ув вылас да, Марья тьӧт оз тэрмась вӧтлысьны миян бӧрся. Тыдалӧ, лунтыръя сьӧкыд удж бӧрас чорыда мудзӧма.
Меным, дерт, и жаль Марья тьӧтӧй, но ог гӧгӧрво, мыйла сылӧн пиыс, Толяыс, сэтшӧм ляб. Пыр котӧртӧ норасьны, тэрмасьӧ дзебсьыны мам бӧж улас. Кутшӧм нӧ сійӧ зонка? Нывкаысь на нэрджык. Но и мед, колӧкӧ, ворсӧ ачыс аскӧдыс. А ми сыкӧд огӧ кутӧй ёртасьны...

Дерт, ме сэки водзвыв эг тӧд, мый Толя прамӧй зонмӧн коркӧ лоас. Кутас ёна пыдди пуктыны ассьыс ёртъяссӧ да повтӧг сулавны на вӧсна. Но оз шуда ло олӧмыс таладор свет вылас...
Толя виччысьтӧг дыр кежлӧ веськавлас дзескыдінӧ, но оз вошты сэні морттуйсӧ. Сӧмын тай чорыдджык сьӧлӧмнас лоӧ-а. Да ӧд гӧгӧрвоана: эз вый чунявны сэтчӧ нулыны. Бӧрын эськӧ Толя и бӧр локтіс, гӧтрасис. Челядь лоисны. Но мыйкӧ дугдывтӧг гудрӧдліс сылысь сьӧлӧмсӧ. Кутшӧмкӧ ыджыд дой быттьӧ дзебис сійӧ ас пытшкас. Ӧдвакӧ кодкӧ тӧдліс та йылысь. А ми, сылӧн ичӧтдырся ёртъясыс, эгӧ жӧ кужӧй гӧгӧрвоны сійӧс, эг сяммӧй отсавны личӧдыштны сылысь сьӧлӧм дойсӧ. Прӧйдитас ставыс, мӧвпалам вӧлі ас кежысь. А эз тай ло миян ног. Муніс сійӧ век кежлӧ ас кӧсйӧм сертиыс мӧдаръюгыдас. И кутшӧм нӧ сьӧкыд мӧвпъяс бергалісны сійӧ кадас сылӧн юрын? Орччӧн эськӧ сыкӧд неминучаӧдзыс лоны. Такӧдыштны. Но он тай босьт. Ӧні эськӧ сы йылысь мукӧддырйи казьтылігӧн и пинявлан асьтӧ, мый некод ёртъяс письыс эгӧ вӧлӧй орччӧнӧсь медся сьӧкыд здукъясас. Но сёр нин.
А сэки, паччӧр вылын нёрпалігӧн, ог на ӧд вӧлі та йылысь тӧд. И быд пӧрйӧ, кор видзӧдла вӧлі пӧтӧлӧкын чулля-пелля ув вылӧ, пыр и казьтышта мамыслы удтысьысь Толяӧс да вешта синъясӧс...
А сэні, со дзик матич бокас, ӧта-мӧдныскӧд орччӧнӧсь куим ув. Куимнаныс ӧтарлань нёровтчӧмаӧсь. И на вылӧ видзӧдігӧн казьтывсьӧ кольӧм гожӧмысь ӧти серпас. Быттьӧ Нюрполойын куим бабуш ичӧтик кӧвтымӧн арпиянӧс кӧвтӧны, мед тӧв кежлас неуна косьтыштны. Гырысь чериыс ойдлан гӧптас аръявыв кежлас эз нин коль. Водз гожӧмнас на, ва ямӧм бӧрас, верстьӧ мужичӧйяс кӧвтісны. А бабъясыдлы и арпиян ёсыс олас, мый колис. Налы и сійӧ чери.
Кымынысь ичӧтдырйи аддзылі тайӧ бабъяссӧ Эжва дорын кузь лунъясӧн купайтчигӧн да ворсігӧн. Кӧвтісны пӧрысь аньяс ытшкӧм видз вывса ляпкыд ваа гӧпъясысь чери, кӧні ваыс эз на вӧв дзикӧдз пакталӧма да сэтчӧс арпиянсӧ эз на ставнысӧ кыйны-кокавны каляяс да катша-рака.
Ог вӧлі сэки тӧд, кодъяс ветлӧдлісны кӧвтымнас. Гашкӧ, Дзӧля Ивадорысь аслас олӧма пӧдругаяскӧд кыйис черисӧ Ивӧ Васьӧ Василь, коді зэв востер быдлаӧ вӧлӧма. Пӧдругаасьлӧма сійӧ и менам Анись бабкӧд. Кор бабӧй сьӧкыда, бурдлытӧм вылӧ нин висьмис, Василиса баб пыр волывліс видлыны Анисья пӧдругасӧ.
Сідзи и сулалӧ менам син водзын сійӧ серпасыс: куим пӧрысь баб тэрмасьтӧг лэччӧны Ерваськырті Нюрполойлань. Кыкӧн нуӧны кӧвтым. Коймӧдыслӧн пельпом саяс сёян тубраса сумка, сэтчӧ жӧ и кыйӧм черисӧ лӧдасны бӧрынджык. Со найӧ ньӧжйӧник матыстчӧны Нюрполойлӧн лыа берег дорӧ. Недыр пукалыштӧны пӧсь лыа вылын. А сэсся кыкӧн разьӧны кӧвтымсӧ, лэпталӧны кузь сарапан подолъяссӧ, пасъясьӧны да кӧвтымсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс босьтӧмӧн пырӧны ваӧ. Оз, дерт, медся джуджыдінсӧ кӧповтны. Ляпкыдджык берегланьыс нырччӧны. А сэні кутшӧм нин чери. Дерт, йӧй сир-ёкышыд да кельчи-мыкыд эмышт на. Да Енмыс оз на кӧсйы ӧбӧдитны пӧрысь бабъясӧс. Сэк жӧ и гырысь нин арпиыс помтӧм кайӧма ляпкыд ваас да шонтысьӧ, тыдалӧ, сэні. Бабъяс матыстчигӧн застругаясас ваыс быттьӧ пузьылӧ, сы мында сэні посни чериыс. Сідзи и дзирдалӧны найӧ шонді югӧръяс улас ляпкыд ваын да пышйыны кытчӧкӧ оз нин слӧймыны. Со тадзи тэрмасьтӧг бабъяс ӧтчыд, мӧдысь дай коймӧдысь кӧповтӧны асланыс розясьӧм нин важ кӧвтымӧн Нюрполойлысь ляпкыд берегсӧ да сумкаыс налӧн вочасӧн тырны заводитӧ. А сэсся тэрмасьтӧг пуксьӧны лыа берег вылӧ пажнайтны. Чужӧм выланыс помтӧм нимкодьлун, кӧть и оз ёна зільны петкӧдлыны тайӧс. Ӧд бара Енмыс номсӧдыштіс найӧс неуна чериӧн. А таысь унаыс, гашкӧ, оз и ков. Бара на удайтчис пӧрысьӧ-нэмӧ лэччывны муса вадорӧ, кодкӧд налӧн йитчӧмаӧсь уна восайся сэтшӧм шуда казьтылӧмъяс. Ӧд код тӧдас, удайтчас-ӧ нӧшта волыны татчӧ. Аттьӧ и та вылӧ нин...
А ми, зонпосни, пӧттӧдз купайтчӧм бӧрын куйлам пӧрысь бабъяссянь неылын пӧсь лыа вылын да кывзам налысь тэрмасьтӧг варовитӧмсӧ. И миян синъяс водзын бабъяслӧн сёрниысь воссьӧ вильыш Эжвалӧн тӧрытъя олӧмыс. Со таті ӧд, кӧні ми куйлам, сійӧ коркӧ визувтлӧма. А эстӧні, кӧні талун сійӧ гыалӧ, вӧлӧма вӧр да джуджыд туруна видз. А со ӧні кыдзи ставыс вежсьӧма. Весиг вомъясным калькавлӧны тайӧс кылӧм бӧрын. А сёрниыс налӧн помтӧм. Казьтывлӧны томдырсясӧ, кыдзи коркӧ лэччывлісны Эжва дорӧ и уджавны, и гажӧдчыны. Та дырйи гӧлӧсъясныс налӧн быдсӧн небзьылӧны. Но бабъясыд миянӧс матӧ ас дораныс оз сибӧдны. Мунӧй пӧ, сё зӧлӧтаяс, эстӧнджык купайтчӧй. Миянлысь пӧ шедтӧм на черисӧ энӧ повзьӧдлӧй. Эн пӧ полӧй: огӧ тіянӧс удзӧдӧй. А миянлы эськӧ сёрнисӧ налысь окота кывзыны.
Дерт, пӧрысь бабъясыдлӧн ваас келалӧм вылӧ эгӧ нин сэтшӧм завидьпырысь видзӧдӧй. Тӧдам нин вӧлі, кутшӧм гырысь сиръяс, сынъяс да ёдіяс сюрлісны Ивадорса верстьӧ мужичӧй-чери кыйысьяслы Эжваысь да вадъясысь. Весиг кыдзкӧ жальӧсь вӧліны та бӧрын ас сиктса бабъясыд.
А меным удайтчыліс на сёйлыны тайӧ пӧрысь бабъясӧн кыйӧм да косьтӧм чериысь юквасӧ. Висьысь Анись баб ӧтчыд шога шуис пӧдругаясыслы, кор найӧ бара локтісны пукавны ми ордӧ, окота пӧ кӧть медбӧръяысь аслас олӧмын панялыштны юква. Сійӧ жӧ рытнас, буракӧ, Ивӧ Васьӧ Васильыс и вайис китыр косьтӧм чери, кодӧс сэсся мӧд лунас мамӧй пуис. Кутшӧм чӧскыда сэки панялім тайӧ юквасӧ бабкӧд да аттьӧалім чери кыйысьясӧс. А баблӧн юквасӧ сёйигӧн быттьӧ невӧляысь петісны синва войтъясыс да ньӧжйӧник тюрисны чужӧм кузяыс. Ме чӧла видзӧді сы вылӧ да эг лысьт юавны, мыйысь сійӧ татшӧмасӧ шогалӧ. Дерт жӧ, мӧвпъяснас сійӧ сэки вӧлі том кадас, Эжва дорын, а, гашкӧ, и видзьяс вылын аслас пӧдругаясыскӧд.
Быттьӧ тӧрыт на ставыс тайӧ вӧлі. А со тай кыдзи кольӧ кадыс.
Сэки Анись баб, батьлӧн мамыс, вӧлі меным, дерт жӧ, медматысса мортӧн. Мам-бать ӧд лунтыръясӧн удж вылынӧсь. Коркӧ тай сёр рытнас гортӧ волывлӧны жӧ-а. Ме да Володя, ичӧт вокӧй, бабкӧд пыр орччӧнӧсь. Помнита на, кыдзи гожӧмнас бабкӧд ветлывлім гӧститны Ыджыд да Ичӧт Слудаӧ, Часӧ. Анись бабӧй Ичӧт Слудаысь вӧлӧма. Мича шондіа лунӧ мунам Эжва бокса пожӧма яг вомӧн писькӧдчысь ордым кузя. Гажа. Лэбачьяс дзользьӧны. Ме дугдывтӧг туй ӧта-мӧдар бокас кежавла. Мыйкӧ пыр шензянаӧс аддза. Мудзам да пуксьывлам вӧрса визув шор бокӧ. А со нин и Ыджыд Слудалӧн керкаясыс тыдовтчӧны. Сэтчӧ бӧрынджык сувтлам. Ӧні тэрмасям Ичӧт Слудаӧ, кӧні куд кодь мича керкаын олӧ баблӧн вокыс, Матвей Максим. Баблӧн вазьӧны быдсӧн синъясыс тӧдсаясӧс да матыссаясӧс аддзӧм бӧрын. Ӧд сійӧ тані чужліс-быдмыліс. Ас сиктыд некор оз вун. А сэсся ставӧн пуксялӧны пызан сайӧ. Миянӧс, ичӧтджыкъясӧс, чӧскыд пирӧг-шаньгаӧн да пувъя лязйӧн вердыштӧм бӧрын вӧтлӧны ывлаӧ. Нинӧм пӧ тіянлы тані верстьӧяскӧд орччӧн вӧчны. Котралыштӧй да пальӧдчыштӧй пӧ. Бурджыка пӧ тӧдмасьӧй ӧта-мӧдныдкӧд. И со нин выль ёртъяс лоины. Сӧмын тай ӧні, уна во мыстиыд, ог жӧ вермы уськӧдны юр вежӧрӧ, кодкӧд нӧ сэки ворслывлі. Гашкӧ, Валя воча чойкӧд. Гашкӧ, мукӧдкӧд. Быттьӧ вӧтын ставыс тайӧ вӧлі.
Гӧститам некымын лун. Анись баб дырджык эськӧ оліс. Да ӧд и гортын сійӧс виччысьӧны. Сэсся и ме дӧзма жӧ йӧз сиктад да дугдывтӧг нярга баблы сарапан подолас кутчысьӧмӧн:
 — Бабӧ, мунам нин бӧр. Тырмас тані овнытӧ.
И со ми восьлалам гортлань.
Челядьдырйи тайӧ сиктъясас гӧститӧмыс вӧлі сійӧ кад йывсьыс менам зэв югыд казьтылӧмӧн. Ӧнӧдз на помнита, кыдзи ӧти жар лунӧ Анись бабкӧд пыралім Час вичкоӧ. Баб мыйкӧ ас кежсьыс шӧпкӧдӧ да юрбитӧ джынвыйӧ нин киссьӧм вичко вылас видзӧдігӧн. Ме ӧдйӧджык пыри пытшкас восьса ӧдзӧс пыр. А сэні ыркыд. Видзӧда да, вӧв сулалӧ. Миян вылӧ видзӧдігмоз дышпырысь бӧжнас ӧвтчӧ. Юала баблысь, мися, мыйла нӧ сійӧ татчӧ пырӧма. Жар пӧ сылы, ыркыдін корсьӧ, шуӧ баб. А сійӧ бӧръя гожӧмнас ми некытчӧ нин эгӧ ветлӧй. Сэки и шусьӧма радейтана баблы сэтшӧм кывъяс, кодъясысь ӧні на быттьӧ абу лӧсьыд. Та йылысь мамӧй бӧрынджык нин висьтавліс.
Анись бабыд пӧ буретш сарапан аслыс вурӧ. А ме пӧ сылӧн тэрыб кияс вылӧ видзӧда и друг шуа:
 — Бабӧ, тэ мыйла тайӧ сарапансӧ вуран? Тэныд ӧд сійӧс новлыны оз нин удайтчы. Таво кулан нин.
Менам паметьӧ, дерт, та йылысь серпасыс эз коль. Ог куж весиг висьтавны, кутшӧм мӧвпъяс сэки чужисны тайӧ кывъяс бӧрын баблӧн юр вежӧрын. Дерт, эз ёна нимкодь вӧв сылы. Рытнас нин сійӧ висьталӧма мамлы та йылысь. А мӧдыс сӧмын серӧктӧма да вочавидзӧма баблы, эн пӧ эскы челядьлӧн быд сӧрӧмлы, мый пӧ найӧ оз шулыны да. Но буретш сійӧ кадсяньыс и висьмис муса бабӧй да сэсся эз нин бурдлы. Шуыштлас жӧ вӧлі бӧрынджык, кор оз нин вӧлі вермы чеччывны крӧвать вылысь:
 — Ок эськӧ, мед бурдла жӧ на Ивӧӧс нӧйтыштны.
Но шулывліс тадзи эз скӧрысь, а зэв ёна майшасьӧмсорӧн. Ӧд кор Анись баб дугдіс нин чеччывлыны, меным гажтӧм лоис сы дорын лун-лун пукавны. Мам эськӧ томнавліс кильчӧ ӧдзӧссӧ. Но ме сідз жӧ сюсьмӧдчи. Посводзӧ вӧлі бабысь гусьӧн петкӧда ассьым важиник пальтоӧс да шапкаӧс, сэні пасьтася да звӧз пыр пета ывла вылӧ. А бабным полӧ вӧлі, мый ӧтнам гуляйтігӧн мекӧд кутшӧмкӧ неминуча вермас лоны, да та вӧсна аслысногӧн жалитіс внуксӧ. Декабр тӧлысся кӧдзыд лунӧ дзебисны сійӧс. Но ӧні ме весиг ог тӧд, кӧні сылӧн гуыс. Сійӧ кадӧ ӧд эз ёна ветлӧдчыны шойна вылад да меным некод эз и висьтавлы, кытчӧ дзебӧма муса Анись бабӧс. Сӧмын тай мукӧддырйи сиа жӧ аслым, мед кӧть вӧтӧн уськӧдчывліс меным тайӧ зэв муса мортыс.
И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс югыд шог овлӧ сьӧлӧм вылын Анись баб да сылӧн пӧдругаяс йылысь казьтылігӧн. Жальӧсь найӧ. Водзджык мунісны миян дінысь. Кӧть эськӧ эз нин вӧвны вывті томӧсь. Но мый вӧчан. Сэтшӧм нин олӧмыс. Оз козьнав быдӧнлы сё вотӧ.
А синъясӧй менам бара, быттьӧ ру пыр, аддзӧны паччӧр пӧтӧлӧксӧ, сэтшӧма мӧвпала ас кежысь мый йылысь кӧ. И бара дзорга тӧдса увъяс вылӧ, кодъяс аслыспӧлӧс ногӧн восьтӧны меным ас сиктлысь, ас войтырлысь олӧмсӧ.
Со нӧ крукасис синмӧй некымын увйӧ, кодъяс ӧтчукӧрынӧсь. Быттьӧ лажыньтчӧмӧн пукалӧны да мый йылысь кӧ пӧся сёрнитӧны. И аслым тӧдлытӧг лои гӧгӧрвоана, мый тайӧ колхоз правленньӧ водзын, эжа вылас, Ивадорса мужичӧйяс пуксялӧмаӧсь да варовитӧны гожся страда йылысь. Ми, зонпосни, векджык на гӧгӧр гартчывлім. Таво, гашкӧ, и оз на, а мӧд во быть нин миянӧс пуксьӧдасны вӧвъяс вылӧ юръяс кыскавны. Но и таво, чайта, коркӧ удайтчылас вуджавны мӧдлапӧлӧ мамкӧд либӧ гырысьджык вокъяскӧд. Найӧ, дерт, ытшкыны да куртны кутасны. А ми сэк кості чӧсмасям веретя бокъясын быдмысь пев пом гырся оз тусьясӧн, кытшовтам ты бокъясын быдмысь сьӧд сэтӧр кустъяс, вугралам Эжваысь кельчи да мык, а пажын кадӧ чӧсмасям анькытша рокӧн да яя шыдӧн, юам пув да сьӧд сэтӧр коръясӧн пузьӧдӧм чӧскыд кӧра чай. Но татшӧм гажа да нем думайттӧг олӧмыд абу дыр кежлӧ. Мӧд во кӧ миянӧс доддяласны, сэсся дыр кежлӧ нин тайӧ лоӧ. И век жӧ видз вылын уджыд да олӧмыд гажа, да быд пӧрйӧ сійӧс виччысян вӧлі.
Мужичӧйяс сэк кості пыр ёнджыка тшынасьӧны чигаркаясӧн да пыр ярджыка вензьӧны ас костаныс. Проньӧ Ёгор Веня пинялӧ конюкӧс: эн пӧ и сет вӧвъяслы бура шойччыны, эбӧссьыныс пӧ найӧ кутасны петны. А конюк зэв раминика зільӧ правдайтчыны. Нэмӧвӧйся тӧчитчысь Мишӧ Петя корӧ сувтӧдны ас керка дінас выль тӧчила из. Важыс пӧ юрпӧла нин лои. Сӧмын пӧ косаястӧ тшыкӧдны кутас. Нэмӧвӧйся жӧ чӧвтысь Дзӧля Васьӧ Митрей, уджач да сюсь мужичӧй, ассьыс уна вочӧжся олӧмсӧ донъялігӧн висьталӧ, кутшӧмджык сы серти таво лоӧ поводдяыс, кутшӧм видзьяс медводз колӧ керны, а кутшӧмъясӧс сёрӧнджык. Ставӧн ошкӧны сылысь мӧвпъяссӧ. Тӧдӧны, мый Митрейыдлӧн быд кыв артыштӧмӧн да стӧча шуӧма, а шутӧдзыс сёысь, гашкӧ, мӧвпыштлӧма висьталӧмтор йывсьыс. Векджык сы ног ставыс и лоӧ. Медбӧрын, ставнысӧ кывзӧм бӧрын, бригадир Епӧ Васьӧ висьталӧ, кыдзи бурджык вуджӧдчыны. Медводз ӧд миян мӧдлапӧвса видзьяс вылысь турунсӧ пуктӧны. Ас берегыд некытчӧ оз удит. Орчча.
Ставӧн нин тӧдӧны, коді мый вӧчны кутас. Но нӧшта ӧтчыдысь матыстчывлӧны бригадир дінӧ, эз-ӧ веж сійӧ ассьыс мӧвпъяссӧ. Сёрӧнкодь нин разӧдчӧны. Аски водзысь-водз чеччыны ковмас. И быдӧнлы долыд. Ӧд видз вылӧ петӧмыд сиктад век праздник кодьӧн вӧвлі. И меным сійӧ регыд лоас праздникӧн. Унаторйӧ велала.
Долыдджык тайӧ мӧвпъяс бӧрас сьӧлӧм вылын. Долыдджыка нин видзӧда гӧбӧч весьтын тӧдчысь ӧти ув вылӧ. И кажитчӧ меным, мый тайӧ абу ув. Мый тайӧ бать телегаа вӧлӧн вайӧдӧ Пальысь миян мамлысь мамсӧ (миянлысь сідзжӧ зэв радейтана Домна бабнымӧс, кодӧс Паль бабӧн шулім). Анись баб кулӧм бӧрын сійӧ тшӧкыдджыка кутіс волывлыны миянӧ. Аслас внук-внучка дінӧ пыр вӧлі зэв мелі, кор волас миянӧ гӧститны, век кутшӧмкӧ гӧстинеч вайӧ. Некор оз пинясьлы. Пыр ставсӧ тӧлкӧн-ладӧн зільӧ вӧчны. Та вӧсна сійӧс радейтлісны и гырысь, и челядь. Кӧть арлыда нин вӧлі, эз жӧ весь ов. Гожӧмын кӧ, куртны либӧ скӧт идравны отсасьӧ, либӧ жӧ неылӧ вӧрӧ тшак-вотӧсла внукъясыскӧд ветлас.
И со бара нин миян керкаын кылӧ сылӧн гора гӧлӧсыс. Юасьӧ, кыдзи олім-вылім, мый выльыс. Сюся кывзӧ миянӧс, а сэсся друг ассьыс важ олӧмсьыс, торйӧн нин гражданскӧй война вояс йылысь, кор дедным партизанитӧма, мыйкӧ кутас висьтавны. Ми, гырысь и посни, пель чошкӧдӧмӧн кывзам сійӧс.
Эз жӧ ёна кокни вӧв Домна баблӧн олӧмыс. Ӧсип дедным доймӧма да водз кулӧма. Баблы ӧтнаслы ковмӧма нёль челядьӧс быдтыны. Быть ӧд сэсся востерӧн ло, быдтор велӧдчы вӧчны.
И со быттьӧ сійӧ ӧні мекӧд орччӧн паччӧр вылын. Мыйкӧ мойдӧ меным, дивитӧ сыысь, мый ыджыд зонка нин, а со висьми. Ме кывза сійӧс... А со нин восьлала быттьӧ аслам сикт кузя. Меным воча локтӧны ёртъясӧй да шензьӧмпырысь юасьӧны, бурді али мый нин. Радпырысь довкйӧдла юрӧн. Кодкӧ пыр жӧ сетӧ меным ассьыс лыжисӧ. И со нин ми исласям Илля нырдын. Чиктылам-сералам. Дурам... А сэсся быттьӧ абу нин лымйыс. Гӧгӧр вежӧдӧма. Шонді яръюгыда ломалӧ енэжас. А ме Мишӧкӧд, Ӧльӧксанкӧд, Шуриккӧд да Валеркӧд купайтча Нюрполойын. И сэтшӧм долыд сьӧлӧм вылын сыысь, мый ме том, мый ставыс на водзын, мый олӧмыс менам сӧмын на заводитчӧ...
Менсьым шуда вӧтӧс торкӧ керка ӧдзӧс дзуркнитӧм шы. Тайӧ мам воис куканьясӧс дӧзьӧритӧм-пелькӧдӧм бӧрын. Ме нюмъяла сылы. Сылӧн тшӧтш нюмыс петӧ. Сідзкӧ, висьӧмлы пом...
...Унаысь на та бӧрын шонтысьлі асланым вой керка паччӧр вылын. И паччӧр пӧтӧлӧкса увъяс вылӧ видзӧдігӧн век быттьӧ выльысь ловзьылісны синъяс водзын чужан сиктса олӧмысь вунӧдлытӧм серпасъяс, ас сиктса войтыр, матыссаясӧй, кодъясӧс, кӧть кӧні ме ог ло, кӧть кымын арӧс меным оз ло, некор ог вунӧд, сэтшӧма йиджтысисны найӧ паметьӧ. Медводз, дерт, сы вӧсна, мый буретш тайӧ йӧзыс велӧдісны менӧ уна бурторйӧ. И таысь торйӧн нин мусаӧсь найӧ.
... Колисны вояс. Бать, пока вын-эбӧса на вӧлі, чожъяс отсӧгӧн косяліс важмӧм нин керкасӧ да сы пыдди кыпӧдіс выльӧс. Сэні и кутім сэсся овны. А вой керка пыдди лоис ичӧтик кум. Дерт, сэні эг нин тӧвйылӧй. Мӧдім овны сӧмын лунладор кык жыръяс. А бӧрынджык ме карӧ овмӧдчи. Но гортӧс эг жӧ вунӧд. Сӧмын тай пӧтӧлӧкса тӧдса увъяс йылысь, менам челядьдырся аслыссикас ворсӧм йылысь, быттьӧ кыдзкӧ яндысигмоз нин казьтывлі. Колӧ жӧ увъяссӧ ловъя йӧзкӧд ӧткодявны!
Неважӧн гортӧ волігӧн мыйлакӧ пыралӧ войладорас. И друг пӧтӧлӧкас видзӧдлӧм бӧрын кыткӧ вӧрзис быттьӧ, сэтшӧм тӧдса серпасъяс югнитісны юр вежӧрын. Пыр жӧ казялі пачвесьтса пӧтӧлӧкысь тӧдса увъяссӧ, кодъяс коркӧ важӧн меным вӧліны ловъя ловъяс кодьӧсь.
Видзӧді сӧмын ӧтнамлы меным тӧдса увъяс вылӧ, и быттьӧ выльысь веськавлі аслам челядьдырся кадӧ...


Быдмисны ягын сус пуяс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 138-146 лб.>

И бара Илля Ӧльӧксан вӧлі аслас радейтана Эжва ковтысын. Сьӧлӧмыс сылӧн пыр ёнджыка тіпкис да сідзи и кыйӧдіс чеччыштны нимкодьысла морӧс кудсьыс. Ставыс ӧд тані вӧлі зэв тӧдса. Кӧть куньса синмӧн эськӧ прӧйдитіс и ӧтарӧ, и мӧдарӧ. Со эсійӧ кустъяс сайсьыс коркӧ кӧчьясӧс повзьӧдіс. Став сувтса пеляяс уськӧдчисны пышйыны. А ӧти на пиысь сувтіс бӧр кок вылас да кутіс видзӧдны Ӧльӧксанлы веськыда синмас, быттьӧ кӧсйис шуны, мый пӧ тэ мекӧд кӧсъян вӧчны. Но сӧмын Ӧльӧксан босьтіс пельпом сайсьыс ружьесӧ, кӧчыд мукӧдъяс моз жӧ лыйыштіс. Ӧльӧксан бӧрсяньыс шутёвтіс, да сувтса пеляыд нӧшта ӧдйӧ кутіс кырссьыны неылын вугралысь веретялань. Эз нин лый, жаль лоис кӧчыс да. 
Со эсійӧ тысьыс, гашкӧ, кык метр кузьта сир кыснанӧн кыйліс. Бӧрас нин вӧлі висьтавлӧ та йылысь ёртъясыслы, да найӧ весиг эз эскыны, кытчӧдз сирыслысь косьтӧм юрсӧ эз петкӧдлы. Сэки кодкӧ повзьӧмпырысь шуис, а асьтӧ кӧ пӧ кыскис йирас. Но Ӧльӧксан та вылӧ сӧмын серӧктіс.
А со эсійӧ веретяас сійӧ коркӧ муртса удитіс гыма зэрысь дзебсьыны. Сэсся тай дзик орччӧн кыдзи швачнитіс-лыйис. Синмыс быдсӧн пемдыліс. Но пыр сулаліс ӧтилаын. Кытчӧ нӧ котӧртан татшӧм зэригас? Сӧмын вомгорулас дугдывтӧг шӧпкӧдіс: «Господьӧй да Енмӧй, кӧнкӧ кӧ тэ эм, эн жӧ лэдз менӧ кутшӧмкӧ неминучаӧдз». А зэр дугдӧм бӧрас видзӧдліс да, неылын сулалысь зэв джуджыд пожӧмӧ чардбиыс веськалӧма, йывсӧ дзикӧдз чашйӧма. Сэки сійӧ шуис нимкодьпырысь аслыс, мый Енмыс кӧнкӧ эм на.
А сэк кості Ӧльӧксанлӧн Петыр пиыс вадор пӧлӧн чуклялысь лыа туй кузя пыр водзӧ и водзӧ нуӧдіс ассьыс «Нивасӧ». И со нин тыдовтчис юлӧн крут берег вылын муӧ вӧйӧм ичӧтик керка, кодӧс чомторйӧн позьӧ шуны. Илля Ӧльӧксан сійӧс тшупліс, кор ён на вӧлі. Тайӧ джуджыд да крут берегсӧ весиг медся ыджыд ытваыс эз босьтлывлы. Та вӧсна и смелмӧдчис Илля Ӧльӧксан да кыпӧдіс зэв гажаинӧ куд кодь лӧсьыдик ичӧтик керка. Тані гожӧмъяснас торйӧн нин гажа вӧлі. Эз сӧмын аслас быдтасъясыс керкаас овны, но и кывтысь-катысь чери кыйысьяс тшӧкыда узьмӧдчывлісны Ӧльӧксан ордӧ.
Тайӧ керкаас сэсся быд гожӧм и оліс Ӧльӧксан тулыссянь арӧдз, кор дугдіс нин уджавны кылӧдчан рейдын. Кокъясыс висьны кутісны да ва туй видзӧдысьӧн вӧзйысис. Майбыр, бура тӧдӧ юсӧ, катчӧс кӧть кывтчӧс, гашкӧ, сё гӧгӧр километр. Сетісны сылы мотора пыж да шуисны: кыйӧд пӧ бакенъяс бӧрся да видзӧдлывлы ляпкыдджыкинъясын валысь джудждасӧ. Кӧть эськӧ бакенъястӧ сэки оз нин ков вӧлі ӧзтавлыны воддза моз. Асьныс ӧзйывлісны, и асьныс куслывлісны.
Но валӧн джуджда бӧрся колӧ вӧлі стрӧга видзӧдны да ас кадӧ юӧртны та йылысь ва туйса начальстволы. Ӧд паськыд Эжва кузя увлань пыр на кылӧдлывлісны гырысь пуръяс. И мед найӧ эз жӧ веськавны косінӧ. Быд лун колӧ вӧлі кывтлыны и катлыны аслас участокӧд. А сэсся мукӧд кадсӧ Ӧльӧксан вуграсис, вотчис, заптысис тӧв кежлӧ аслыс да челядьыслӧн семьяяслы. Сёйысьыд, мыйлакӧ, век унджык овлывлӧ заптысьысь дорсьыд.
Кӧть кыдзи эз велӧд Ӧльӧксан ассьыс челядьсӧ вӧрті да ваті ветлыны, ас мортӧн пармаын лоны, найӧ сідзи эз и велавны. Челядьдырйиыс тай вуграсьыштісны да вотчыштісны на мыйкӧ мында. А верстяммисны да веськодь лои налы и вӧрыс, и ваыс. Асланыс карса патераясысь да ки пыдӧс пасьта дачаясысь кӧть оз и петавлыны. А волывлӧны кӧ нин батьыслӧн вадорса гожся керкаас, сӧмын вина юыштны да гажӧдчыштны. Ёнджыкасӧ бать выланыс на надейтчӧны, мый сійӧ пармаса звер-пӧткаӧн, юса чӧскыд чериӧн да тшак-вотӧсӧн ассьыс быдтасъяссӧ номсӧдлас. Но мый сэсся вӧчан ӧнія войтырыдкӧд. Дивит кӧть эн найӧс татшӧм олӧмсьыд. Ачыс жӧ ӧд, гашкӧ, таысь мыжа. Ачыс тадзисӧ велӧдіс овнысӧ. Ёнджыка найӧс лелькуйтіс. Илля Ӧльӧксанлы томдырсяньыс пӧтмӧн сюрліс сьӧкыд уджыс да кӧсйис, мед кӧть сылӧн ныв-пиыс кокньыдджыка оласны. Со и олӧны!
Но бӧръя воясӧ Ӧльӧксан волывліс тайӧ вадорса керкаас эз нин вуграсьӧм либӧ вотчӧм могысь. Коркӧ сылӧн юрын чужліс мӧвп: быдтыны тайӧ вадорса пармаыслӧн плешъяс вылын сус пуяс. Некымын во сайын судзӧдіс сус пу кӧйдыссӧ. Кӧдзис кыдзи колӧ. Вынсьӧдіс на мусӧ. А сэсся зэв полӧмпырысь кутіс виччысьны, петаласны-ӧ быдтасъясыс. И со коркӧ яг вылын мыччысисны сус пулӧн нэриник петасъясыс. Кутшӧм нимкодь сэки вӧлі Ӧльӧксанлы, мый эз весьшӧрӧ вошны сылӧн сы мында тӧжд-майшасьӧмъясыс.
Ӧні сійӧ нӧшта нин поліс, мед кутшӧмкӧ неморт эз таляв, эз ви сылысь быдтасъяссӧ. Быдсямаыс ӧд овлывліс свет вылад. Со тай веськодь сьӧлӧма войтырыд мукӧддырйи быттьӧ нарошнӧ кольӧны ас бӧрсяыс тшынасьысь чигарка помъяс, кусӧдтӧм бипуръяс, и сэки налӧн нем думайттӧм вӧсна мыйта вӧрыс вошӧ. Ок эськӧ кыйны кӧ татшӧмъяссӧ да петкӧдны найӧс йӧз суд водзӧ, мед нэм кутасны помнитны! Со та вӧсна быд гожӧм медсясӧ и волывліс Ӧльӧксан вадор керкаӧ, мед дӧзьӧритны сус пуӧн кӧдзӧминъяссӧ. А тайӧ зэв мича пуясыс воысь-во пыр вывлань и вывлань кыпӧдчисны. Ӧні найӧ сылӧн пельпомӧдзыс нин вӧліны. Кутшӧм ёна нимкодясьлывліс на вылӧ видзӧдігӧн Ӧльӧксан. Коркӧ сійӧ, гашкӧ, оз нин ло, а тайӧ вадор пӧлӧн паськӧдчӧм пармаас коркӧя моз кутасны шувгыны татчӧс войтырӧн вунӧдӧм нин сус пуяс. Весиг синваыс сэки петавліс Ӧльӧксанлӧн томиник пуяс вылас видзӧдігӧн да ас кежысь мыйкӧ мӧвпалігӧн.
Ӧд мый кӧть эн шу, и ачыс Ӧльӧксан кутшӧмкӧ ногӧн мыжа, мый пармаыс плешкассьыны кутіс, мый коркӧя сись кодь пожӧмъяс пыдди уналаын ӧдӧбтчисны пипуяс да кыдзьяс. А сы вӧсна, мый пӧрӧдісны ас кадӧ ставсӧ дорвыв, эз кольлыны весиг ӧтка пожӧмъяс кӧйдыс вылӧ. Кӧть эськӧ ачыс Ӧльӧксаныс сэки том пӧрӧдчысьӧн на вӧлі да эз вӧв сы сайын, кымынӧс пӧрӧдны, а кымынӧс кольны. Но мыжа, дерт жӧ, мыжа. Мый сэки, гашкӧ, эз на лысьтлы шуны ассьыс кывсӧ, а кывзысис мукӧдыслысь. Бӧрынджык эськӧ гӧгӧрвоис, но сёр нин вӧлі.
 — Но, бать, воим, тыдалӧ, — торкис Ӧльӧксанлысь мӧвпъяссӧ Петыр.
 — Збыль тай, — гораа вочавидзис Ӧльӧксан, быттьӧ садьмис дыр узьӧм бӧрын. А сэсся машинаысь чеччӧм мысти друг шыӧдчис аслас керка дінӧ юрнас лайкӧдлігмоз:
 — Керкаӧй, керкаӧй, сибӧд менӧ ас ордад, эн ӧтдорт менӧ. Мед гожӧмбыд меным тані овны. Шонты, шойччӧд менӧ. Сет узьмӧдчывлыны и ветлысь-мунысь войтырлы. А сы пыдди ме тэнӧ кута дӧзьӧритны важсьыс на ёнджыка.
Петыр сӧмын шензис батьыслысь тайӧ кывъяссӧ кывзігӧн:
 — Тэ тай, бать, дзик нин важся тун кодь лоӧмыд. Коді сӧмын тэнӧ тадзисӧ велӧдліс-а? Тыдалӧ, ӧтнад олігӧн велалӧмыд.
 — Ланьт, эн сӧр нинӧм абусӧ, он кӧ тӧд, — дӧзмыштіскодь пи вылас Ӧльӧксан. — Олыштан да ачыс олӧмыс велӧдас быдторйӧ. Бурджык вай ӧдйӧджык отсав кӧлуйсӧ керкаӧ пыртлыны.
И батя-пиа сэсся ӧта-мӧдныслы тшӧктытӧг кутісны ректыны машинаысь кӧлуйсӧ да мыйсюрӧ пыртлыны керкаӧ, мыйсюрӧ керка бердӧ колисны. Вӧлі тані и резина пыж, и дюральысь вӧчӧм зэв кокни пыж, и на дінӧ ичӧтик мотор, и кыйсян кӧлуй, и сёян-юан да тасьті тыра мешӧкъяс. Кор ставсӧ тайӧс лоис ректӧма, Петыр шыӧдчис бать дінас:
 — Кывзы, бать, — шыӧдчис Петыр, — эн дӧзмы ме вылӧ, а бара шуа. Гашкӧ, век жӧ бӧр мунам. Гортын нин та йылысь кымынысь дольлі. Абу ӧд нин том ӧтнадӧн овны. Лоӧ кӧ мыйкӧ тэкӧд? Друг висьман ли, мый ли? Медматысса сиктыс со мый ылнаын. А ми нӧшта ылынджыкӧсь, карынӧсь. Дерт, кута корсюрӧ субӧтаясӧ волывлыны. Дзикӧдз ог эновт. А гашкӧ, збыльысь бергӧдчан?
 — Но-о-о, мый нӧ тэ шуин, — дивитыштіс писӧ Ӧльӧксан. — Татчӧ кӧ сэсся вои, бӧрсӧ ог нин кос. Тані менам и шойччӧгыс. Тайӧ вадорыс и менам лекарствоыс став висьӧмсьыс.
Петыр эськӧ тӧдіс жӧ да, мый батьыс тадзи шуас, мый весьшӧрӧ сылӧн бать дінас шыӧдчӧмыс. Век жӧ сійӧ ӧні поліс кутшӧмакӧ бать вӧснаыс да бӧръя здукъясӧдзыс вӧлі на надея, мый батьыс кывзысяс сылысь. Но эз ло сы ног. Тыдалӧ, вадорсӧ аддзӧм бӧрын батьыслӧн и збыльысь содісны вынъясыс.
 — Вай бурджык пачсӧ ломты да чай пузьӧдам, — бурпырысь нин шуис сэки Ӧльӧксан Петырлы. Гӧгӧрвоис жӧ сійӧ, мый пиыс майшасьӧ сы вӧсна.
Дыр ломтывлытӧм бӧрад пачыс кутіс тшынӧдны да ковмис весиг ӧдзӧссӧ восьтны. Бур кӧть, мый эз на вӧвны номъяс. А сэсся чай юӧм бӧрын Петыр бӧр мӧдӧдчис аслас машинаӧн карлань, мед локтан субӧтаӧ бара волыны видзӧдлыны, кыдзи батьыс овмӧдчӧма аслас радейтана гожъянінас. Ковмас бара сёян-юан вайыштны да, гашкӧ, нуны сійӧс, мый удитас заптыны батьыс.
А Ӧльӧксан эз весьшӧрӧ видз кадсӧ. Пи мунӧм бӧрас пелькӧдыштіс керка гӧгӧрсӧ, кытсюрӧ лӧсыштіс, кытсюрӧ тувйыштіс, да мӧд лунас водз асывсяньыс нин мӧдӧдчис тӧдса ягӧ, мед видзаасьны дыр аддзывлытӧм бӧрын аслас быдтасъясыскӧд.
Колӧ вӧлі катны пыжӧн километр куим кымын. Эжва мӧдлапӧлын, юсяньыс неылын паськӧдчӧм ягын быдмисны сылӧн сус пуясыс. Кӧлаліс пыж бӧжас ичӧтик моторсӧ да тэрмасьтӧг мӧдӧдчис бруткыны ва паныд. Катігас кежаліс ю ӧтар-мӧдарын шылькнитчӧм веретяясӧ, на коластын вадъясӧ да полойясӧ. Ставыс тані сылы вӧлі тӧдсасьыс-тӧдса. Ӧд буретш тайӧ местаясас Илля Ӧльӧксан и лоис нималана вӧр лэдзысьӧн. Некор оз вунӧд, кор сійӧ медводзсӧ толкачӧн на вӧлі. Сетісны кузь зіб йылӧ кӧлалӧм багыр. Велӧдісны, кыдзи мый вӧчны. Дерт, эз на ставыс артмывлы том зонмыдлӧн сідзи, кыдзи колӧ. Бензопилаӧн пилитчысьыс сӧмын на инмӧдчӧ кузьсьыс-кузь пожӧм дінӧ, а сійӧ мый вынсьыс нин заводитӧ йӧткыны пусӧ. Сэки и велӧдісны Ӧльӧксанӧс, мый оз ков весьшӧрӧ видзны вынсӧ. Сійӧ шогмас на. Висьталісны, корджык личкыны зібнас да кыдзиджык сетны качнитчыны пулы ӧтарас, мед сэсся сійӧ мӧдарас качнитігмоз стӧча пӧрис индӧминас. Абу быттьӧ и ыджыд гусятор, но колӧ на, вӧлӧмкӧ, и таӧ велӧдчыны. Мед сэсся эз манитчы пӧрӧдчысьыс да мед этшаджык кад воштыны ӧти пусянь мӧдӧ вуджигӧн.
А со эсійӧ полой вомӧныс моль кылӧдігмоз кымынысь вуджавліс керъяс вывті ӧтар берегсянь мӧдарас. Ӧтчыд, кор молльыс этша нин вӧлі кывтӧ, венӧ воис ёртъясыскӧд, мый сійӧ и ӧні смелмӧдчас вуджавны полой вомӧныс. И вуджаліс ӧд да нажӧвитіс сыысь спирт доз. Сӧмын бӧр вуджигас кер вывсянь кер вылӧ чеччалігмоз эзджык артышт ассьыс вынъяссӧ да дзик нин берег дорас, кӧні вабергачӧн гартчис визулыс, сконйыштчис да став тушанас веськаліс кӧдзыд тувсовъя ваӧ. Ставӧн, кодъяс полӧмпырысь видзӧдісны Ӧльӧксанлӧн кер вывсянь кер вылӧ чеччалӧм вылӧ, друг ойӧстісны. Но берегыс матын нин вӧлі, да кодкӧ удитіс мыччыны зонлы багырсӧ.
Но медъёна, дерт, Ӧльӧксан вӧсна поліс Маня-пӧвариха, коді татчӧ жӧ вӧлі локтӧма сэки, мед видзӧдлыны сылӧн полой вомӧн вуджӧм вылӧ. Сы вӧсна сэки, гашкӧ, и смелмӧдчис вуджавны том зон полой вомӧн. Манякӧд, коді сэсся лоис сылӧн гӧтырӧн, сійӧ неважӧн на вӧлі тӧдса. Пырис ӧтчыд столӧвӧйӧ, а сэні сёянсӧ сеталысьнас выль морт. Гӧгрӧсіник чужӧма, зэв мича лӧз синъяса, лӧсьыд статя томиник ныв.
 — Мен кык пӧв унджык кисьт шыдтӧ. Ме медъёна уджалі, — шуис сы дінӧ шыӧдчӧмӧн Ӧльӧксан.
 — Куим пӧв унджык оз-ӧ ков, — пыр жӧ нюмъёвтӧмӧн вочавидзис нылыд. — А мукӧдыслы нӧ мый кольӧ?..
Но век жӧ Ӧльӧксанлы тасьтіас сійӧ кисьтіс чукйӧн. Сэксянь и лоисны тӧдсаӧсь.
И со ӧні тшӧтш локтӧма. Ӧльӧксанлӧн ёртъясыс ӧдйӧджык пӧрччӧдісны, мед пыдзравны ва паськӧмсӧ да тшӧктісны юны, гашкӧ, кружка тыр спирт, мед шоналас. Веласьтӧгыд, дерт, Ӧльӧксан ёна гажмис. А бригадир, кор тӧдмаліс Ӧльӧксанлӧн полой вомӧн вуджалӧмъяс йылысь, сӧмын шуыштіс:
 — Тэ, другӧ, дугды колӧкӧ. Не тэ кодь смелъясӧс на тувсов ваыд ньылыштлывліс.
Но век жӧ сійӧ вӧлі дӧвӧлен Ӧльӧксанлӧн зіль уджӧн да эз ёна пиняв зонмӧс. Мед, татшӧм смелӧн и колӧ лоны кылӧдчысьыдлы. А полысьястӧ ваыд оз радейт.
Регыд мысти та бӧрын Маня петіс Ӧльӧксан сайӧ верӧс сайӧ. Овмӧдчисны мӧдлапӧвса неыджыд посёлокӧ. И кымын во сэсся та бӧрын уджаліс вӧрын, куштіс, позьӧ шуны, кытчӧдз вӧлі вӧрыс, медбур ягъяссӧ. Нималысь вӧр лэдзысьӧн лоис. А сэсся вӧрыс помасис. Ачыс весиг аслыс эз эскы. Кыдзи нӧ вӧрыс вермас помассьыны? Со нӧ помтӧм быдмӧ. Пом ни дор оз тыдав. Но вермӧ тай, вӧлӧмкӧ, лоны и татшӧмторйыд. Понӧльыд ӧд абу на вӧр. Кымын во колӧ быдмыны сылы, медым бара кутіс шувгыны тані пармаыс.
А со Ӧльӧксан и лоис аслас чужанінын вӧрсӧ бырӧдысьӧн. Сэки ӧд вӧлі шуӧны, мый страналы вӧрыс пыр колӧ унджык и унджык. И Ӧльӧксан зілис ёртъясыскӧд. Уджаліс пемыдсянь пемыдӧдз. Некод ӧд на пиысь сэки ёнасӧ эз и мӧвпыштлывлы, мыйта вӧрыс кольӧ сісьмыны делянкаясын, катищеяс вылын, мыйта сійӧ вӧйӧ ваӧ, мыйта веськалӧ ю бердын быдмысь сук бадь пӧвстӧ тувсовъя ыджыд ванас. Ӧні Ӧльӧксан мӧвпавлывліс та йылысь да весиг яндзим овлывліс аслыс. Сійӧ ӧд, сійӧ тшӧтш вӧлі парма бырӧдысьяс лыдын. Со ӧд и поводдяыс, гашкӧ, та вӧсна кутіс вежсьыны. Гожӧм шӧрын кынмавлывлӧ. А тӧвнас зэрӧ. И мыжа сійӧ тшӧтш таысь.
А сэсся посёлоксӧ шуисны пӧдлавны. Уджыс тані эз ло, вӧрыс помассис да. Ӧльӧксан семьяыскӧд карӧ овмӧдчис, да сэні нин сэсся быдмисны челядьыс. Та вӧсна, гашкӧ, карын олісны да, и ӧтдортчӧны асланыс пармаысь, ас вӧр-ваысь. Абу Ӧльӧксан кодьӧсь. И бара жӧ ӧд кодӧс таысь мыждыны. Дерт, ачыс Ӧльӧксан и мыжа таысь.
Со и воис тадзи мӧвпалігъясас ӧтчыд юрас, мый колӧ бӧр овмӧдчыны ю дорӧ да отсавны ӧдйӧджык кыпӧдчыны пармаыслы, мед эз пипу рас сэні быдмы, а сус да пожӧм. И кор сус пуясыс бура босьтчисны юдорса паськӧдчӧм ягас, сійӧ весиг вӧтасьлывлыны кутіс найӧс. А найӧ быттьӧ ловъяӧсь, шенасьӧны асланыс небыд лыс лапъяснаныс да дивитӧны Ӧльӧксанӧс:
 — Бур нин эськӧ, мый тэ миянӧс тадзи дӧзьӧритан. Но ӧд сӧмын тайӧн тэнад грекыд оз на мын. Мӧвпыштлы ачыд, кымын во чӧж тэ водзтіджык куштывлін пармасӧ. Ӧні сэсся нэм помӧдзыд тэныд ковмас овны тані да видзны и миянӧс, и мукӧдъясӧс омӧль синъясысь.
 — Видза, видза, кыдзи нӧ ог, — быттьӧ вочавидзӧ налы Ӧльӧксан. — Збыльысь ӧд зэв грека тіян водзын. Да весиг ог тӧд, коркӧ верма ог тайӧ грексӧ помӧдз вештыны ас вылысь.
Ӧльӧксанлӧн ӧні весиг сьӧлӧмыс кутіс тіпкыны, кор чеччис пыжысь да кутіс матыстчыны тӧдса яглань. Ловъяӧсь-ӧ сылӧн сус пуясыс? Важыс моз-ӧ виччысьӧны сійӧс, ассьыныс дӧзьӧритысь-лелькуйтысьӧс? Ӧд и тайӧ вӧръясӧдыс нин ветлӧдлӧны горш синъяса да горш сьӧлӧмъяса войтырыд, кодъяс талунъяӧн сӧмын олӧны да весиг татысь, ылі вӧрысь, виччысьӧны, оз-ӧ мыйкӧ чуктышт налы.
Быдторйыс воліс яг кузя нин восьлалысь Ӧльӧксанлӧн юрӧ. Эз вӧв сійӧ ляб сьӧлӧма. Унатор аддзыліс олӧмсьыс. Кужис и асьсӧ, и мукӧдӧс омӧльсьыс дорйыны. Но сійӧ, мый аддзис Ӧльӧксан тӧдса эрд вылӧ воӧм бӧрын, повзьӧдіс весиг тайӧ олӧмсьыс быдторсӧ нин аддзывлӧм мужичӧйӧс. Эз тыдавны сылӧн медся мича быдтасъясыс. Весиг шемӧс босьтіс Ӧльӧксанӧс. Сэтчӧ-ӧ сійӧ веськаліс? Эз-ӧ кытчӧкӧ мӧдлаӧ? Но ставыс тані вӧлі тӧдса. Сӧмын эз вӧвны водзті тайӧ зырйӧн кодйӧм гуясыс, кӧні и сулавлісны сылӧн сус пуясыс. Кодъяскӧ, тӧдысь войтыр, коркӧ кості волӧмаӧсь татчӧ, перйӧмаӧсь том сус пуяссӧ да нуӧмаӧсь аскӧдныс. Да ӧд нуӧмаӧсь медся мича быдтасъяссӧ. Кольӧмаӧсь сӧмын бокас быдмысь нэриник пуяс. Гашкӧ, эз нин вермыны аскӧдныс нуны, а вермисны кӧ эськӧ, и найӧс на тшӧтш босьтісны.
Ӧльӧксанлӧн тайӧ здукъясас ас тӧдлытӧгыс кутіс петны синваыс. Мый дыра сійӧ пессис тані, мед овмӧдчисны яг шӧрас сус пуясыс. А вынсялӧм бӧрас кӧсйис кодсюрӧӧс кольны татчӧ, а кодсюрӧӧс садитны мукӧд кушинъясӧ. Мед быдмӧны, мед мичмӧдӧны пармасӧ. Коркӧ, гашкӧ, сус пуа ягъяс сэсся тані лоасны. Но эз, эз сетны збыльмыны сылӧн мӧвпъяслы.
«Тӧдмавны кӧ эськӧ, кодъяс тайӧс вӧчисны? — мурч курччис пиньяссӧ Ӧльӧксан. — Но кытысь нӧ ӧні тӧдмалан. Ӧд шышыд век гусьӧн вӧчӧ ассьыс уджсӧ. И код тӧдас, кытчӧ нуисны сылысь радейтана быдтасъяссӧ. Но мед инӧ, бур киясӧ кӧ эськӧ веськаласны, гашкӧ, коркӧ кутасны мичмӧдны кодлыськӧ керка бердъяссӧ. Но ӧд тайӧ пу бӧрсяыс дӧзьӧр да дӧзьӧр колӧ. И оз на зэв колӧкӧ овмыны найӧ вылинад. Сэсся и мыйла нӧ эськӧ не юавны та йылысь Ӧльӧксанлысь. Ӧд гусяліс томиник пуяссӧ, дерт жӧ, тӧдысь морт, коді, колӧкӧ, важӧн нин вӧлі кыйӧдчӧ Ӧльӧксанлӧн плантация бӧрся да сӧмын виччысис сійӧ пӧрасӧ, кор верстьӧджыкӧсь лоасны сылӧн быдтасъясыс. И эз ӧмӧй эськӧ Ӧльӧксан сет мыйтакӧ мында том пу, мед быдтӧны-дӧзьӧритӧны. А сійӧ эськӧ велӧдіс на найӧс, кыдзи видзӧдны тайӧ зэв мича да тшап пуяс бӧрсяыс. А ӧні мый сэсся?..»
Ӧльӧксан омӧля помнитіс, кыдзи воис аслас юдорса ичӧтик керкаас. Бур, мый вӧлі аскӧдыс шогсӧ пальӧданторйыс. Сэсся нӧшта сиктӧ на ветліс, кӧть эз вӧв сійӧ ёна матын. И куим лун эз петав керкасьыс. А кор медбӧрын мӧдӧдчис видлавны чери кыян угоддьӧяссӧ, ковмис шыбитны катша-ракалы став кыйдӧссӧ. Дуксьыны нин удитӧма.
Сэсся воис машинаӧн и Петырыс да весиг повзис батьсӧ аддзӧм бӧрын.
 — Бать, мый нӧ тэкӧд лоис? — майшасьӧмпырысь юаліс сійӧ.
 — А лоис тай, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын зумыша вочавидзис батьыс. — Эмӧсь жӧ немортъясыд. Весиг ягӧ кӧдзӧм сус пуястӧ нин вужъяснас и быдсӧн кутісны гусявлыны. Кодкӧ, тӧдысь морт волӧма менам гуся плантация вылӧ. Да ог тӧд весиг ӧні, мый и вӧчны.
 — Аддзӧмыд тай, мый вӧсна шогсьыны, — серӧктіс Петыр, — эновт ставсӧ. Лок мунам бӧр карӧ.
А Ӧльӧксан пиыслӧн тайӧ кывъяс бӧрас муртса эз пузьы.
 — Мунам, мунам, — нерыштіс сійӧ Петырӧс. — А кыдзи нӧ лысьта эновтны кольӧм пуяссӧ? Ӧд мыйта кад да вын налы сеті. Кыдзи нӧ та бӧрын ачымӧс кута донъявны?
 — Да ӧд тайӧ тэнсьыд парматӧ тэӧдз куштылісны нин, да и тэ бӧрын на кутасны куштыны, — дӧзмис жӧ Петыр бать вылас. — И нинӧм тэ ӧтнад тані вӧчны он вермы.
 — Тадзи кӧ нин ми тэкӧд кутім сёрнитны, мый нин сэсся мукӧдсяньыс виччысьны, — стрӧга лыддьӧдлӧмӧн шуис Ӧльӧксан.
 — А мый нӧ, мукӧдыс ёна бурӧсь? Со тай мый вӧчӧмаӧсь. Оз, небось, тэныд отсавны локны. А мӧдарӧ, — тшетшкысис Петыр.
 — Ог, ог, некытчӧ татысь пока ог мун, — дорйысис Ӧльӧксан. — А ме ставсӧ эновта, тэ эновтан, кодкӧ мукӧд эновтас, мый нӧ сэсся миян челядьлы кольӧ!..
Сідзи сьӧкыд сьӧлӧмӧн и торйӧдчисны батя-пиа. Петыр бӧр муніс карӧ. А Ӧльӧксан шуис ӧні гожӧмнас дӧзьӧритны кольӧм сус пуяссӧ. Тайӧ каднас найӧс, гашкӧ, оз жӧ вӧрзьӧдны. Эм кӧ гусясьысьяслӧн мыйкӧ юрас. А арнас сійӧ разӧдас том быдтасъяссӧ пармалӧн медся пыді пельӧсъясӧ. Мед ни ӧти омӧль син сэсся оз аддзы найӧс да мед быдмисны мукӧд пуяскӧд тшӧтш. Оз кӧсйы Ӧльӧксан, мед торксисны сылӧн бур мӧвпъясыс. Тайӧ войнас медводдзаысь, кор аддзис петан туйсӧ, бура унмовсис Ӧльӧксан аслас вадорса керкаын. И бара сылӧн вӧтӧ уськӧдчисны сус пуяс. Быттьӧ кузя нин быдмӧмаӧсь да колляссьӧны нин. Ӧльӧксанӧс аддзӧм бӧрын сус пуяс меліа копрасьӧны сы водзын да аттьӧалӧны сыысь, мый отсаліс сӧвмыны-быдмыны налы, отсаліс бӧр паськӧдны пармалысь коркӧя мичсӧ. А Ӧльӧксан таркӧдӧ пуясас, гылӧдӧ сус пу кольяссӧ да сэсся чукӧртӧ найӧс ыджыд мешӧкӧ. Мед вӧчны сус пу ӧрекъясысь чӧскыдсьыс-чӧскыд вый. И нимкодь сылы та дырйи, мый медбӧрын збыльмисны жӧ гуся мӧвпъясыс.


Ӧтка кӧин
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 84-90 лб.>

Код тӧдас, мыйла сійӧс тадзи нимтісны ас сиктсаяс. Гашкӧ, сы вӧсна, мый оліс мукӧдысь торйӧдчӧмӧн моз. Кыдзи коркӧ бать-мамыс, кодъяс ас кадӧ сідзи эз и пырны колхозӧ, кӧть кутшӧма эз грӧзитны налы. А сэсся ӧти войӧ гозъя вошисны сиктысь. Кытчӧ, некод эз тӧд. Кӧть кодсюрӧ аддзылісны винтовкаӧн нуӧдысьяссӧ. Но сэки та йылысь эз лысьтны гораа сёрнитны. Сӧмын варовджык аньяс полӧмпырысь вашкӧдчывлісны ас костаныс.
А гашкӧ, сы вӧсна, мый ӧти кадӧ видзис кутшӧмкӧ зэв скӧр понйӧс, коді некодӧс эз сибӧдлы керка дінас. Да нӧшта сиктса мукӧд понйӧс дугдывтӧг пурис. И найӧ, кӧть унаӧнӧсь вӧліны, полісны да видзчысисны сыысь. Сэки кодкӧ сиктсаяс пиысь и крапкис-шуис:
 — Кӧин рӧдысь, тыдалӧ, сылӧн понйыс, миян понъяскӧд кӧ оз лӧсяв. Да и ачыс ӧтка кӧин кодь жӧ. Оз, небось, ёна некодкӧд другась. Быттьӧ став вылас мыйыськӧ лӧг кутӧ.
Тайӧ кывъясыс сэтшӧма йиджисны сиктсаяслы сьӧлӧманыс, мый Ӧнӧпӧс сэксянь ӧтка кӧинӧн и кутісны шуны син саяс. Кӧть эськӧ лёксӧ некодлы эз вӧчлы. Но и некод дорӧ эз леститчы-сибӧдчы, некодкӧд ёнасӧ эз другась. А сиктын тайӧ выль нимнас быттьӧ водзӧс кӧсйисны босьтны сыысь, мый Ӧнӧп олӧ кутшӧмкӧ гуся олӧмӧн, оз норасьлы, оз ошйысьлы нинӧмӧн. Сӧмын ас кежысь ноксьӧ, мукӧдсӧ быттьӧ оз казяв. Сэк жӧ ӧд найӧ, сиктсаяс, нинӧм ӧта-мӧдсьыныс оз дзебны, ставыс восьса ёрта-ёртныслы. Мыйкӧ кӧ лоӧма, пыр нин тӧдса мӧд лунас. И коді кодкӧд пинясьӧма, и коді кодкӧд узьӧма, и кодӧскӧ кутшӧмкӧ ускӧттьӧ суӧма.
А Ӧнӧп йылысь некод ёнасӧ нинӧм эз вермы висьтавны. Та вӧсна сылӧн гусякодь олӧмыс нӧшта нин ыззьӧдіс сиктсаясӧс быдсяма сёрни-басни вылӧ. Код тӧдас, мый йылысь сӧмын найӧ эз шӧпкӧдчывлыны ас костаныс. Быттьӧкӧ Ӧнӧпыс и вӧрсаыскӧд, и васаыскӧд вӧдитчӧ, быттьӧкӧ сы дорӧ кутшӧмкӧ гуся йӧз волывлӧны да код тӧдас, мый керсьӧны ас костаныс. Быттьӧ кӧ сылы ставыс удайтчӧ сы вӧсна, мый тӧдӧ кутшӧмкӧ колана кывъяс.
Ӧнӧплы, гашкӧ, кутшӧмкӧ ногӧн вӧліны и тӧдсаӧсь тайӧ сёрниясыс. Но сійӧ кивыль эз вартлы та вылӧ. Мед пӧ, колӧкӧ, бызгӧны-изӧны важ мельнича моз. А меным пӧ таысь пӧсь ни кӧдзыд. Но син водзас ставӧн ыдждӧдлісны сійӧс Ӧнуприй Пантелеевичӧн. Ӧд Ӧнӧпыд збыльысь вӧрсӧ и васӧ аслас вит чуньӧс моз вӧлі тӧдӧ. Сиктса вӧралысьяс да чери кыйысьяс, кор мог суліс, век жӧ сы дінӧ шыӧдчывлісны сӧветъясла. И сійӧ пыр висьтавліс, мый ас сертиыс тӧдіс. И кутшӧмджык лоӧ тулысыс да ёна-ӧ туас ваыс, и мый позьӧ виччысьны гожӧмсьыс да лоас-ӧ вӧрас тшак-вотӧсыс, звер-пӧткаыс. Сылӧн шуӧмъясыс векджык збыльмылісны.
Бать-мамыс Ӧнӧплӧн колхоз котырттӧдз на зымнитлӧмаӧсь аслыныс катыд помас, сиктсянь неуна бокынджык, ыджыдкодь коромина. Буретш сэтчӧ, кытчӧ и вӧчлісны аслыныслы выль муяссӧ. Бура эськӧ налӧн олӧмыс пансис. Но сэсся вылісянь индӧд серти ӧтувъя овмӧсъяс кутісны лӧсьӧдавны. Корисны и Ӧнӧплысь батьсӧ, Пантелейӧс, ӧтувтчыны. Но сійӧ кинас и кокнас ӧвтыштчис. Меным пӧ и ӧтнамлы лӧсьыд. Кык ош пӧ и то ӧти гуӧ оз лӧсьӧдчывны. А ті пӧ кыдзи кӧсъянныд та ыджда араванас ӧтув овны-уджавны. Абу пӧ ӧд быдӧн ӧткодь.
Медводдзаысьсӧ бур ногӧн шыӧдчывлісны. А сэсся налогӧн кутісны топӧдны. Коркӧ эз вермы терпитны Пантелейыд, пузис да висьталіс ставсӧ, мый вӧлі чӧжсьӧма сьӧлӧмас и юр вежӧрас, уполномоченнӧйлы. Мӧд войнас жӧ гозъяӧс нуисны гортсьыныс код тӧдас кытчӧ. Юӧръяс тай эз ыстывлыны-а. Асьныс бӧрсӧ эз жӧ волыны.
Ӧнӧп эз на вӧв ёна ыджыд да ылыс тьӧт дорас быдмис. А сэсся верстяммис да бать-мам керкаас вуджис овны. Гӧтрасис орчча сиктысь са кодь сьӧд синъяса Ӧдӧття вылӧ да бать-мамыс моз жӧ сиктсаясысь кыдзкӧ ӧтдортчӧмӧн, ас кежысь кутіс овны-вывны. Дерт, веськыда кӧ шуны, сійӧ ичӧтдырсяньыс на аслысногӧн вӧлі дузӧма сиктсаяс вылӧ сыысь, мый найӧ эз вермыны дорйыштны сылысь бать-мамсӧ. Ӧд позис жӧ мыйкӧ вӧчны. Кӧть нин ӧтувъя письмӧ гижлыны сійӧ жӧ Калининыслы. Гашкӧ и, отсаліс. Сэтшӧм ӧмӧй нин полысьӧсь да веськодь сьӧлӧмаӧсь ставӧн лоисны. Ӧд сылӧн бать-мамыс нинӧмӧн эз вӧвны мыжаӧсь мукӧд водзас. Некодсянь нинӧм эз виччысьлыны. Некод вылӧ эз надейтчывлыны. Асьнысӧ жалиттӧг мырсисны-пессисны лун и вой, мед тыр-бура овны. И со найӧ лоисны быттьӧкӧ врагъясӧн.
Сэк жӧ Ӧнӧп ас пытшкас кутіс ассьыс мӧвпъяссӧ. Сійӧ важӧн нин гӧгӧрвоис, мый паныд мунӧмнад нинӧм оз артмы. Бать-мамыс моз жӧ вермасны мыждыны да сэсся код тӧдас кытчӧ веськалан. Но колхозыд, кӧні уна во чӧж олӧмыс сідзи эз и вежсьы, кӧні, гашкӧ, бур вылас эскӧмсӧ воштісны нин да та вӧсна ставсӧ вӧчлісны тышкӧн-мышкӧн, эз жӧ вӧв сы серти. Сэні ӧд нинӧм эз сетлыны ас ногӧн вӧчны, а век вылісянь индылісны.
И Ӧнӧп лоис ва туй видзысь-дӧзьӧритысьӧн. Водз тулыссянь сёр арӧдз видзӧдіс бакенъяс бӧрся, мерайтіс валысь джудждасӧ. Прӧстджык кадӧ чери кыйис. Арнас да тӧвнас вӧраліс. И некод сы вылӧ ёнасӧ эз личкы. Ачыс ас вылас вӧлі кӧзяинӧн. Сӧмын гусьӧн серавлывліс сиктсаяс вылӧ, кор найӧ ёрччӧмсорӧн вайӧдлісны помӧдз вылісянь воӧм тӧлктӧм индӧдъяс. Кӧть эськӧ асьныс гӧгӧрволісны, мый тадзи оз позь. Но видлы мыйкӧ воча шуны. Та вӧсна и колхозас став олӧмыс муніс дзуртысь телега моз жӧ. Некод нин некодсянь эз виччысь бурсӧ. А сійӧ, Ӧнӧп, ачыс ас вылас ыджыдыс. Тӧдӧ да зільӧ ассьыс уджсӧ кыдзи колӧ бергӧдны. А сэсся став мукӧд кадыс аслас. Кытчӧ кӧсйӧ, сэтчӧ и мунӧ. Мый кӧсйӧ, сійӧс и вӧчӧ.
И челядьыс Ӧнӧплӧн вочасӧн быдмисны. Ас кодьыс да гӧтырыс кодь жӧ чим сьӧд юрсиа да сьӧд синъяса куим зон. Чиган рӧдысь быттьӧ. Ӧта-мӧд бӧрсяыс чужисны. И век ӧтлаынӧсь. Мыйкӧ кӧ лои, век ёрта-ёрт вӧснаыс чорыда сувтӧны. Сиктса челядь эз лысьтлыны найӧс вӧрзьӧдлыны. А кадыс воис да, Ӧнӧп карӧ куимнансӧ мӧдӧдіс велӧдчыны. Нинӧм пӧ тіянлы киссьӧм сиктас вӧчны. Сэксянь пияныс сӧмын корсюрӧ волывлісны бать-мам керкааныс. Вайлывлісны быдсяма козин, зэв гажапырысь висьтасьлісны карса олӧм йылысь. А Ӧнӧплӧн найӧс кывзігӧн муртса синваыс эз петав, мый со эз жӧ весьшӧрӧ быдтысьӧмыс ло. Мый пияныс велӧдчисны да мортъяммисны. Гашкӧ, коркӧ и нимавны на кутасны. А кольччисны кӧ эськӧ сиктӧ, мукӧд моз жӧ юсисны. Да код тӧдас на, мый наысь артмис.
Быттьӧ тӧдлытӧг и колисны воясыс. Ӧнӧп арлыда нин вӧлі. Кӧть эськӧ ёна пӧрысьтны сійӧс эз на позь. Мусянь тэчӧм морт. Зумыд кокъяса. Кыз сойяса. Паськыд пельпомъяса. Неуна латшкӧсіник тушаа. Мича мужичӧй. Позьӧ на и видзӧдлыны. Сӧмын кӧсича доръясас смоль сьӧд юрсиыс заводитӧма дзормыштны. Но некутшӧм мудз эз тӧдлы. Вын-эбӧсыс витлы вылӧ на эськӧ тырмис. Пыр ноксис то вадорын, то горт дорас, то вӧрӧ ветлывліс. Сиктсаяс пиысь кодкӧ сӧмын на чеччӧма, синсӧ тілигмоз видзӧдӧ ӧшиньӧ, а Ӧнӧп тайӧ кадас то вӧрысь нин лэччӧ тшак тыра кӧрӧбӧн, то вадорысь кайӧ чери тыра сумкаӧн. Сэки унаӧн шензьывлісны, коркӧ нӧ узьлывлӧ оз тайӧ мортыс?
И сиктсаяс пыр тшӧкыдджыка завидьпырысь видзӧдлывлісны Ӧнӧплӧн тыр-бур олӧм вылӧ. Ставыс сылӧн эм, ставыс тырмӧ. А найӧ эськӧ быттьӧ лун-вой жӧ мырсьӧны-пессьӧны да сӧмын сьӧдас олӧны. Ӧтилаті лӧсьӧдыштасны-дзоньталыштасны, мӧдлаті орӧ. Уськӧдчасны сэті дӧмыштны, а коймӧдлаті нин письтӧма. И быть сэсся завидьты Ӧнӧплы. Збыльысь ӧд быттьӧ асьныс вӧрсаыс да васаыс отсалӧны сылы.
...А сэтчӧ жӧ сійӧ гожӧмнас сиктса чери кыйысьясӧс друг загреки бӧрся загреки кутіс суны. Кутшӧмкӧ кузь киа пыжъяссӧ пондіс шышйӧдлыны. Сиктыс юлӧн крут берег вылас. Кыдзи нӧ тані олігӧн пыжтӧг позьӧ. Тулыснас быдсяма кывтысь пу лӧпсӧ колӧ куталыштны, полойясӧ ботан да ветель вӧйтавны, гожӧмын мӧдлапӧвса видзьяс вылӧ турун пуктыны вуджавлыны, веретяясын вотчыштны, а рыт-асывнас вуграсьыштны. Ӧти кывйӧн кӧ, вадорса олысьыдлы некыдзи пыжтӧгыд.
И со ӧти лунӧ воши выль пипу ветки Ӧньӧ Матвейлӧн, зэв бур чери кыйысьлӧн да сиктын пыдди пуктана мортлӧн. Лэччӧма асывводзнас, кӧсйӧма шӧр коляссянь ляпаясӧс да сынпиянӧс вугралыштны, а пыжыд абу. И ӧні Ӧньӧ Матвей ветлӧдліс керкаысь керкаӧ, муртса эз бӧрдӧмсорӧн висьтавлы воштӧмтор йывсьыс. Ӧд мыйта кад да вын видзӧма выль ветки вӧчигас. Шыӧдчыліс и челядь дінӧ. Ті пӧ ӧд пыр вадорын шлонъяланныд, кодкӧ пӧ, гашкӧ, и аддзыліс тіян пиысь шышсӧ. Но челядь сӧмын юрнаныс довкйӧдлісны. Да ӧд и гӧгӧрвоана. Шышыд шыш и эм. Оз уна йӧз дырйи ассьыс сьӧд уджсӧ вӧч. А бӧрйӧ пемыд да кымӧра вой, кор некод абу вадорас.
Дыр мӧвпалісны сиктса чери кыйысьяс, коді эськӧ вермис тайӧс вӧчны, но сідзи эз и воӧдчыны ӧти кывйӧ. А сэк кості, вежон мысти кымын, вошисны вӧсни кӧртысь вӧчӧм пыжъясыс томджык чери кыйысьяс Васька Карлӧлӧн да Платон Ваньӧлӧн. Та бӧрын и гызисны сиктса мужичӧйяс. Кыдзи тай гызьывлӧ ён рытыв тӧв дырйи кыр горувті визувтысь паськыд юыс. Найӧ ветлӧдлісны керкаысь керкаӧ, гӧлӧс быртӧдзныс сёрнитісны ёрта-ёртныскӧд. Шуисны медбӧрын ӧта-мӧднысӧ вежлывлӧмӧн кыйӧдчыны берег дорас. Но ӧд и шышыд абу жӧ йӧй. Тӧдӧ, кор сылы позьӧ шышкавны да кор оз. Тайӧ кадсяньыс некод, ни бокӧвӧй, ни ас йӧз ковтӧг эз бергавны керъясӧ домалӧм пыжъяс дорын.
Но чери кыйысьяслы, торйӧн нин пыж воштысьяслы, эз узьсьы ни овсьы. Ӧд гожӧмнас пыжыс налӧн став олӧмыс. Кыдзи нӧ сытӧг? Ни чери кыйыштны, ни мӧдлапӧлӧ вуджавны. Сӧмын коді вермис тайӧ сьӧд уджсӧ вӧчны?
И ӧтчыд Платон Ваньӧыд мужичӧйяскӧд сёрниӧ воигӧн друг горӧдіс:
 — Энлӧй, энлӧй! Гашкӧ, Ӧнӧпыд грекӧ вӧйтчӧ да. Гашкӧ нӧ, бать-мам вӧснаыс миянлысь водзӧс кӧсйӧ босьтны. Тадз тай меным пӧрысь мам висьталіс-а.
 — Ланьт! Топӧд йӧй вомтӧ, — пыр жӧ вомалыштіс сійӧс Ӧньӧ Матвей. — Кыдзи бара татшӧмторйыс тэнад юрӧ воис-а. Ёна колӧны сылы миян пыжъясыд! Мортыс ас кежысь олӧ. Ми тай на тшӧкыдджыка сы дорӧ шыӧдчывлам да некор оз ӧткажитлы. Да и кыдзи сійӧ, ты-ю дорын быдмӧм морт, вермас ас йӧзлысь мыйкӧ босьтны. Енмыс ёрас тэнӧ тадзи шуӧмсьыд.
Ӧньӧ Матвейлӧн кывъяс бӧрын сэсся некод нинӧм эз шу. Но уналӧн и збыльысь чужис гуся мӧвп. А, гашкӧ, прав Платон Ваньӧыд да? Кӧть эськӧ сылӧн юрас тшӧкыдджыка тӧв гуляйтӧ. Но ӧд и Ӧнӧпыд воддзасьыс вермӧ на сиктсаяс вылад лӧгсӧ кутны. Сӧмын видзчысьӧмӧн водзӧссӧ косӧдӧ.
А Платон Ваньӧ да Васька Карлӧ эз дыр мӧвпавны тайӧ сёрни бӧрас. Миянлы пӧ повны нинӧм. А ветлам пӧ Ӧнӧп дорас да повзьӧдыштам сійӧс, мед висьтасяс, кытчӧ пыжъяснымӧс тутӧритіс. Оз кӧ пӧ висьтась, участкӧвӧйлы норасям.
Сідз и вӧчисны. Ӧнӧп паныдаліс локтысьясӧс кильчӧ вылас. Буретш чер вӧлі кеслӧ.
 — Дыр волытӧм гӧсьтъяс тай, — шпыньмуніс сійӧ юрсӧ лэптыштӧм бӧрын. — Кутшӧм мог нин суис?
 — Ми, Ӧнӧп дядь, асланым пыжъяс йылысь локтім тӧдмавны, — полӧмпырысь шыасис раминик Васькӧ Карлӧ. 
Но Платон Ваньӧ пыр жӧ торкис сійӧс:
 — Кывзы, Ӧнӧп дядь, висьтась бурджык, кытчӧ миянлысь пыжъяснымӧс воштін. Тэысь кындзи некод сэсся тайӧс эз вермы вӧчны. А он кӧ, милицияӧн волам.
Ӧнӧплӧн тайӧ кывъяс бӧрас ыпнитіс чужӧмыс, югзьылісны синъясыс, весиг лолыс недыр кежлӧ сувтліс. Сійӧ мурч курччис пиньяссӧ. Кыдзи лысьтӧны тайӧ зырымбедьясыс, тыртӧм юръясыс лӧж слава сы вылӧ лэптыны? Асьныс ӧд эз жӧ таӧдз воӧдчыны? Да и гӧгӧрвоана. Оз быдӧнлы сьӧлӧм вылӧ во сылӧн ас кежысь олӧмыс. Кӧсйӧ нин вӧлі бӧр бергӧдны воӧм гӧсьтъясӧс. Но сэсся мӧвпыштіс: мый пӧ бурыс лоӧ, бергӧдан кӧ тайӧясӧс. Налӧн юраныс, тыдалӧ, нитшкысь ӧтдор нинӧм абу. Нӧшта на ыззясны сы вылӧ да мукӧдӧс ыззьӧдасны. Асьныс со асьнысӧ дорйыны оз вермыны да век кытыськӧ мыжаӧс корсьӧны.
Та бӧрын сійӧ неуна чӧв олыштіс да негораа, но чорыдакодь шуис:
 — Сідз, сідз. Кывлі, мый тіянлысь пыжъяснытӧ пышйӧдӧмаӧсь. Сідзкӧ нӧ, ме таысь мыжаыс? А мыйла нӧ менсьым некод оз пышйӧд?
 — Видлы тэнсьыд мыйкӧ вӧрзьӧдны! Тэ му пырыс и ва пырыс аддзан, — воча шуис Платон Ваньӧ да шешмуніс: — Тэныд, гашкӧ, ачыс омӧльыс отсалӧ да?
 — Пӧдлав вомтӧ, а то рака пырас. Юрад кӧ нинӧм абу, оз ков весьшӧрӧ больгыны, — торкис сійӧс дӧзмӧмпырысь Ӧнӧп, недыр бара чӧв олыштіс да содтіс: — Мед нин. Отсала ме тіянлы корсьны гусясьысьтӧ. Ачым мӧвпыштлі жӧ нин та йылысь. Колӧ велӧдыштны кузь киатӧ. Сійӧ тӧкӧтьӧӧн оз на ӧвсьы. А ті сэсся энӧ нин вой-вой бергалӧй пыжъяс дінаныд. Сӧмын весьшӧрӧ повзьӧдінныд шышсӧ. Ӧні сійӧ дыркодь оз матыстчыв. Ог ті вӧсна босьтчы. Кӧть ті жальӧсь жӧ. Асьныд ас вӧснаыд онӧ вермӧй сулавны. Мед менсьым нимӧс энӧ лякӧй.
Платон Ваньӧ да Васька Карлӧ вомъяснысӧ калькнитӧмӧн кывзісны Ӧнӧпӧс. Та кузя висьтасьӧмсӧ сысянь эз на кывлыны. Медбӧрын Платон Ваньӧ шуис жӧ:
 — Тэ ног кӧ, и мед тэ ног. Видзӧдлам, он кӧ пӧръяв. 
Сэсся кык ёрт чӧв бергӧдчисны да мӧдӧдчисны дзиръя ӧдзӧслань. Найӧ, дерт, пыр жӧ и юӧртісны Ӧнӧпкӧд сёрни йылысь чери кыйысь войтырлы. Ставӧн кутісны виччысьны, мыйӧн тайӧ помасяс. А сэк кості Ӧнӧпӧс аддзылӧмаӧсь нин кывтыд и катыд сиктъясысь. Сылӧн ӧд вадорад бакенъяс бӧрсяыд видзӧдігӧн быдлаын другыд да сватыд. Быдӧн сыкӧд тӧдса. Быдӧнлы сійӧ колана. Но и сылы мукӧдсянь мыйсюрӧ вичмӧ.
Друг Ӧнӧпыд кытчӧкӧ воши. Весиг Ӧдӧття гӧтырыс эз куж висьтавны та йылысь. Быттьӧ тувсов лым моз сыліс. Некӧн эз кут тыдавны. Сиктсаяс бара шай-паймунісны. И бара лёк мӧвпъяс ӧткымынлӧн чужисны. Со пӧ ӧд, кӧсйысис отсавны, а ачыс кытчӧкӧ пышйис.
... Но ӧтчыд сиктлысь войса чӧв-лӧньсӧ друг торкис вадорсянь ружьеысь шковгӧм шы. А сэсся кырйывса керкаясын олысьяс кылісны кыськӧ берег увсяньыс матькӧмсорӧн горзӧм шыяс:
 — Лэдз, сё лешак, лэдз, сюра сӧтана! Лэдз, колӧкӧ, а то лёкджык лоӧ! Челядьӧс вердны нинӧмӧн! Во нин уджтӧмала!
А сылы воча кыліс зэв тӧдса киргана гӧлӧс:
 — Он пышйы! Меысь некод на эз пышйыв! Кужин гусясьны, куж и кывкутны. Быть али мый тайӧ туй вылас колӧ вӧлі петны...
И бара кылісны ышкиг-пушкигсорӧн матькӧм шыяс. Тыдалӧ, чорыда бертчисны. Ӧтиыс кӧсйис пышйыны, а мӧдыс эз лэдз. Сиктын быттьӧ эз и узьлыны. Мужичӧйяс котӧрӧн лэччисны вадорӧ. Сэтысь и аддзисны, кыдзи Ӧнӧп верзьӧмӧн пукалӧ кутшӧмкӧ уска-тошка мужичӧй мыш вылын сылысь кияссӧ бертовтӧмӧн. Тӧдчӧ вӧлі, мый ёнакодь пессьӧмаӧсь берег вылас. Кыкнанныс няйт сюръя кодьӧсь. Ӧнӧп сэк кості кӧрталіс мужичӧйлысь кияссӧ мышсяньыс сылӧн гачысь перйӧм тасмаӧн да лэптіс ньылӧмӧсь чужӧмсӧ сійӧс кытшалысьяс вылӧ:
 — Со, нимкодясьӧй, колӧкӧ, коді тіянӧс весьӧпӧртіс. Куим вой кыйӧдчи. Тӧда ӧд вӧлі, мый волас на. Медбӧрын сюри жӧ. И пыжъястӧ, тӧда, кодлы удитӧма вузавны...
Друг ланьтыштліс да содтіс:
 — Ті сэсся кыдзкӧ-мыйкӧ асьныд нин. А ме гортлань мӧдӧдчыла. Чайта да, онӧ жӧ виӧй мортсӧ.
И друг Ӧньӧ Матвей матыстчис Ӧнӧп дорӧ да топыда кутліс сылысь кисӧ:
 — Прӧстит миянӧс, Ӧнуприй Пантелеевич, мый лӧж славасӧ тэ вылӧ кыпӧдлім.
Но Ӧнӧп та вылӧ нинӧм нин эз вочавидз, сӧмын макнитіс кинас, быттьӧ кӧсйис шуны, быдторйыс пӧ ӧд овлӧ олӧмас, а сэсся тэрмасьтӧг мӧдӧдчис кыр паныд гортланьыс.
Код тӧдас, мый вӧчисны чери кыйысь мужичӧйяс шышыскӧд, коді орчча сиктысь и вӧлӧма. Дерт, велӧдыштісны да, гашкӧ, судӧн на повзьӧдісны. Но милицияӧдз да судӧдз сідзи эз и вайӧдны. Весиг гортсаясыслы эз ёна висьтавлыны та йылысь. Яндзим жӧ ӧд вӧлі, мый эз найӧ, быдса котыр, а ӧтнас Ӧнӧп на пыдди ставсӧ вӧчис. Но сэксянь Ӧнӧпӧс сэсся эз нин шулыны ӧтка кӧинӧн.


Матвей гуа мыльк
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 78-84 лб.>

Ичӧтдырсяньыс Матвей вӧлі зэв аслыссикас мортӧн. Быттьӧ эз йӧз пӧвстын ов. А оліс сӧмын аслыс тӧдса гуся олӧмӧн. Вӧлі раминик. Пырджык чӧв ланьтӧма. Но медся ёна Матвей радейтліс мӧвпавны ас кежысь. Тӧвся рытъясӧ каяс паччӧрӧ. Дзебсяс медся пемыд пельӧсас. И мӧвпалӧ-думайтӧ мыйкӧ ас кежысь и вӧвлӧмторъяс, и вӧвлытӧмторъяс йылысь.
Торйӧн нин тайӧ мӧвпъясыс сылӧн юрын кутлісны бергавны мойдъяс лыддигӧн. Матвейлӧн сэки синъясыс ӧзйылісны. Сійӧ нинӧм эз кыв. Кӧть пель водзас горӧд. Кинас сӧмын ӧвтыштчас. Эн пӧ мешайтӧй меным. Некор. Сэсся книгасӧ помалас да кутас жалитны, мый сэтшӧм ӧдйӧ сійӧ эштіс. А окота на эськӧ и водзӧ лыддьыны. Сы бӧрын каяс паччӧрӧ да бара аслас мӧвпъяс кежысь кольӧ. Быттьӧ сійӧ ачыс нин Иван Дурак пыдди лоис Иван Саревичӧн. Быттьӧкӧ оз нин Сивка-Бурка вылын гӧнеч ветлӧдлы, а зэв ӧдйӧ шлывгысь машинаӧн либӧ самолётӧн веськӧдлӧ. И кытчӧ кӧть оз кӧсйы, сэтчӧ и веськалӧ.
Со нин сійӧ помтӧм-дортӧм саридз вомӧн самолётӧн лэбис да веськаліс морт сёйысь йӧз пӧвстӧ, кодъясысь колӧ мездыны зэв мича Василисаӧс. Кыськӧ друг Матвейлы киас веськаліс биӧн лыйсян пистолет. И морт сёйысьяс пыр жӧ повзисны Матвейлӧн лыйсьӧмысь да код тӧдас кытчӧ пышйисны-дзебсялісны. А Матвей аддзис Василисаӧс, кодӧс вӧлі кӧрталӧмаӧсь ён гезъясӧн кыз пу бердӧ да ёсь кинжалӧн вундаліс гезъяссӧ. Василиса сэк кості шемӧсмӧм синъясӧн видзӧдіс-видзӧдіс Матвей вылӧ да быттьӧкӧ и шуӧ:
 — Кутшӧм тэ смел вӧлӧмыд. Весиг со этійӧ морт сёйысьяссьыс эн повзьы.
А Матвей сылы воча:
 — Мунан ме сайӧ верӧс сайӧ?
 — Дерт жӧ, — вашкӧдӧ меліа мича ныв.
И со нин Матвей да Василиса венчайтчӧны. Водзӧ олӧны шудасьыс-шудаа. И уна челядь налӧн чужӧ.
А со веськалӧма неминучаӧ ыджыд караб. Вӧйӧ нин пӧшти. Караб гӧгӧрыс горш акулаяс сідзи и бергалӧны. И йӧзыс оз лысьтны пуксьыны пыжъясӧ. И бара Матвей ваувса пыжӧн нин мездӧ йӧзӧс. И найӧ став сьӧлӧмсянь аттьӧалӧны смел зонмӧс.
Но нӧшта нин Матвей радейтіс лыддьыны му пытшкын озырлун дзебасъяс йылысь. Сэки сылӧн веськыда югъялісны синъясыс. А та бӧрын бара кайліс паччӧр пельӧсӧ да мӧвпаліс, кыдзи сійӧ аддзас унасьыс-уна озырлун да овмӧдчас бурсьыс-бура. Йӧзлы завидьтыны сӧмын кольӧ сылӧн олӧм вылӧ видзӧдігӧн. Мыйӧн нӧ налӧн сикт гӧгӧрас омӧльджык муыс? Ӧд тані коркӧ уна во сайын овлісны жӧ озыръясыд. Да налӧн, дерт жӧ, гуся дзебасъяс колисны. Збыльысь, сэки унаӧн му пытшкӧ дзеблӧмаӧсь ассьыныс озырлунсӧ. Мӧдысь кежлӧ. А сэсся вунӧдӧмаӧсь та йылысь. Либӧ асьныс тӧдлытӧг кулӧмаӧсь да сідзи и кольӧмаӧсь куйлыны пыді муӧ дзебӧмторсӧ. А сійӧ со корсяс да аддзас. И кутшӧма кутасны завидьтыны сылы!
Кӧть ӧні Матвейӧс та вӧсна йӧй нисьӧ прӧсужӧн шулывлӧны. А сэки мӧдарӧ сёрнинысӧ бергӧдасны: абу пӧ на миян Матвейыд сэтшӧм йӧй, кыдзи чайтлім. Вӧлӧма пӧ на сылӧн кодзулыс югыдсьыс-югыд. А ми пӧ асьным, тыдалӧ, йӧйӧсь вӧлім, мый тадзи мӧвпалім сы йылысь. А Матвей быттьӧ кывзӧ налысь ас йывсьыс сёрнияссӧ да сӧмын гусьӧн нюмъялӧ. Со и сійӧс кутісны пыдди пуктыны. И сійӧ мортӧн лоис.
Код тӧдас, корсянь Матвейлы юрас воисны му пытшкӧ дзебӧм озырлунъяс йылысь мӧвпъясыс. Гашкӧ, сэксянь на, кор пӧрысь пӧльыс збыльысь висьтавліс сылы кутшӧмкӧ важ йӧз йылысь, кодъяс быттьӧ овлӧмаӧсь сиктбердса ягас. Сэсся быттьӧкӧ асьныс асьнысӧ гуалӧмаӧсь му пытшкас. Сэксянь со и кольӧмаӧсь ягас мылькъясыс. Тайӧ пӧ важся йӧзлӧн гуясыс, шулывліс зэв пӧрысь нин пӧльыс.
Зэв унаысь кывліс Матвей пӧльыслысь тайӧ мойдсӧ. Но та вылӧ видзӧдтӧг пыр корліс пӧльсӧ выльысь сы йылысь мойдыштны. Кӧть эськӧ нинӧм нин выльыс мойдас эз вӧв. Пӧльыс пыр ӧтиторсӧ дольліс. И Матвейлы вӧлі тӧдса нин дзик быд кыв. Но тайӧ мойдыс вӧлі Матвейлы медся мыла сьыланкывйӧн. Кӧть дасысь, кӧть сёысь кывзас сійӧс.
А сэсся каяс паччӧр пельӧсӧ да бара мӧвпалӧ ас кежсьыс, кыдзи черӧн да зырйӧн мӧдӧдчӧ войнас сиктбердса ягӧ, мед некод оз тӧдлы да оз аддзыв, кодйыны важ йӧзлысь гуяссӧ. И кыдзи сійӧ дыр кодйысьӧм бӧрын аддзӧ кутшӧмкӧ гуысь зарниысь да эзысьысь вӧчӧмторъяс, а накӧд орччӧн и дона изъяс. Кымын водзӧ, сымын ёнджыка пессисны Матвейлӧн кольмӧм юрын тайӧ мӧвпъясыс.
Коркӧ-некоркӧ сійӧ верстяммыны нин кутіс. Но важ казьтылӧмъясыс эз вошны сылӧн юрысь. Мӧдарӧ, овнысӧ эз сетны. Вӧчӧ, шуам, Матвей кутшӧмкӧ удж, но сэсся воас сылы юрас дзебӧм озырлунъяс йылысь мӧвпыс, и сійӧ друг сувтӧ да нинӧм нин ас гӧгӧрсьыс оз аддзы. Сэки кодсюрӧ и кутасны шуасьны: бара пӧ нин Матвейыд блажитӧ.
А Матвейлӧн син водзас сідзи и пӧртмасьӧны яръюгыд рӧмъяса мупытшса озырлунъясыс, сідзи и кыскӧны сійӧс ас дінаныс. Сідзи и корӧны: лок пӧ нин да ӧдйӧджык босьт миянӧс. Матвейлӧн чужӧм пасьталаыс тайӧ кадас нюм петӧма. Видзӧдӧ ас водзас кытчӧкӧ зэв ылӧ. Но некодӧс оз аддзы, ни оз казяв. Сылӧн син водзын сӧмын дзирдалӧны уна рӧмӧн дона изъяс.
Эз ӧтчыд тайӧ мӧвпъяс бӧрас Матвей мӧдӧдчыв сиктбердса ягас и лунын, и войын. Кытшлаліс яла нитшкӧн вевттьысьӧм ляпкыдик мылькъяс гӧгӧр да ас кежсьыс мӧвпаліс: «Менам, менам тайӧ мылькъясыс. Некод оз лысьт найӧс вӧрзьӧдны». Аддзыліс кӧ Матвей тайӧ кадас кодӧскӧ мылькъяс гӧгӧрысь, скӧрысь видзӧдлывліс сы вылӧ. И сиктсаяс повны кутісны паныдасьны Матвейкӧд мылькъяс дорас, кытчӧ найӧ волывлісны ёнджыкасӧ гожӧм помланьыс дона гоб да пув вотыштны. Вочасӧн сэсся эновтчисны мылькъясысь. Мед пӧ нин йӧй нисьӧ прӧсуж Матвейыс ӧтнас сэні блажитӧ. А то пӧ веськалан сы шӧрӧ да скӧр йывсьыс мыйкӧ и лёктор на вермас вӧчны тэкӧд.
И со ӧтчыд Матвей смелмӧдчис.
 — Кад нин, кад, — шуис аслыс да пемдандорыс выльысь мӧдӧдчис сиктбердса ягӧ, тӧдса мылькъяс дорӧ. Тайӧ пӧрйӧ эз нин тыртӧм киясӧн. Тасма костас вӧлі чер. Ӧти киас электрическӧй пӧнар. Мӧдас — зыр. Дыр, зэв дыр кодйысис Матвей мыльк гӧгӧрын. Унакодь гӧрд лыа лэптіс. Но лыасьыс кындзи муас нинӧм эз вӧв. И сӧмын югдандорыс нин мудзӧмсорӧн, ньылӧмсӧ чышкалігмоз сійӧ мӧдӧдчис гортас. «Нинӧм, — такӧдіс гортлань восьлалігӧн асьсӧ, — озырлуныд ӧд некор кокниа киад оз сетчы. Ёна на ковмас сы бӧрся вӧтлысьны».
А гортсаясыс вӧлі велалӧмаӧсь нин Матвейлӧн блажитӧм дінӧ да ёнасӧ эз юасьны, кӧні сійӧ вой-вой вошласьӧ. Сӧмын тай коркӧ сиктын кывсис жӧ, мый Матвейыд пӧ кодйысьны заводитӧма аслас мылькъяс гӧгӧрын. Унаӧн шешъялісны тайӧс кывлӧм бӧрын. Мый нӧ пӧ сэсся йӧй нисьӧ прӧсужыдлысь босьтан?
А Матвей вой бӧрся вой ветлӧдліс сиктбердса ягӧ, тӧдса мылькъяс дорӧ, электрическӧй пӧнарӧн, черӧн да зырйӧн. Бура уна удитіс лэптыны лыасӧ. Писькӧдчис пыр пыдӧджык. Паськӧдчис пыр ёнджыка. Но весьшӧрӧ. Сэк жӧ Матвей эз вошты надеясӧ. Сӧмын нӧшта нин скӧрджык лоис. Гортын недыр кежлӧ нёровтчылігъясӧн пыр вӧтасьліс сыысь дзебсясьысь му пытшкӧ дзебӧм озырлунъяссӧ. А найӧ быттьӧкӧ сералісны сы вылын да серамсорӧн жӧ корисны Матвейӧс ас бӧрсяыс. Пыр пӧ пыдӧджык. Сідз-тадз пӧ ми огӧ на сюрӧдчӧй. Матвей сэки пондыліс йирны пиньяссӧ да сэсся пыр и садьмыліс. Вӧйисны сылӧн син гуранъясыс. Чужӧм вылас весиг омӧльтчис. И пыр юрас бергаліс ӧти и сійӧ жӧ тор. «Часлы, коркӧ сюран жӧ тэ меным», — мӧвпаліс сэки сійӧ скӧрпырысь.
Ӧти войӧ Матвей бара мӧдӧдчис мунны. Мамыс эськӧ шуис жӧ сылы тайӧ пӧрйӧ, кытчӧ пӧ мӧдӧдчан, лунтыр пӧ пӧжис да войнас пӧ зэрны-гымавны кутас, со пӧ кымӧртчӧ нин. Но Матвей быттьӧ эз кывлы мамыслысь кывъяссӧ. Бара босьтіс пӧнар, чер да зыр, сэсся мӧдӧдчис тӧдса туй кузя. И бара кутіс асьсӧ жалиттӧг кодйыны лыасӧ. Дыр, зэв дыр кодйис тайӧ пӧрйӧ. Мудзтӧдзыс. Но весиг здук эз шойччышт. Брӧд ва ньылӧдіс. Сэк жӧ пыр шуаліс аслыс, мый оз весьшӧрӧ кодйы, мый озырлуныс тані век жӧ эм.
И друг кытчӧкӧ зятмуні зырйыс. Матвейлӧн дрӧгмуніс сьӧлӧмыс да лёкысь кутіс чеччыны. Нӧшта ӧтчыд дай мӧдысь кодйыштіс зырнас. Сэсся вештыштіс кок увсьыс кинас лыасӧ. Збыльысь, мыйкӧ гырнич модаа вӧлі гу пыдӧсас. Матвей сэки тэрмасьӧмӧн нин кутіс кодйыны. И ки улас сылы сюри ыджыдкодь гырнич. Вевта и быдсӧн.
Тайӧ кадас кутіс кисьтны ведраысь моз да лёкысь гымавны-чардавны. А Матвей быттьӧкӧ эз кыв зэрыслысь да гымыслысь ыджыдалӧмсӧ. Сійӧ восьтіс гырничсӧ да сы син водзӧ электрическӧй пӧнарлӧн би югӧръяс улын пыр жӧ веськалісны зарниысь да эзысьысь вӧчӧм мичмӧдчанторъяс, а наысь кындзи дона изъяс, буретш сэтшӧмъяс, кутшӧмъясӧс Матвей аддзыліс аслас вӧтъясын. Зонлӧн муртса сьӧлӧмыс эз чеччышт морӧс кудсьыс нимкодьысла. Сійӧ ӧні некутшӧма эз кыв ас гӧгӧрыс бушколыслысь ыджыдалӧмсӧ. Сӧмын йӧктіс-чеччаліс места вылас да горзіс:
 — Ме озырми, ме озырми!
Сійӧ йӧктіс-чеччаліс, а юрас бергалісны мӧвпъяс, кыдзи тайӧ озырлун вылас сійӧ стрӧитас аслыс двореч, ньӧбас медся ӧдйӧ ветлысь да медся дона машинаяс, кутас ветлыны шойччыны лунвыв саридз дорӧ медся мича ныв вылас гӧтрасьӧм бӧрын. Оз нин кут сэсся мырсьыны-уджавны. Жальӧсь сэки сылы лоины матыссаясыс, кодъяс и олӧмсӧ оз аддзывны сьӧкыд удж вӧснаыс. Асывсяньыс рытӧдз мырсьӧны. А мыйкӧ нӧ босьтӧны оз сы пыдди бурсӧ? Сӧмын курыд ньылӧм да асьнысӧ муртса пӧткӧдыштны сьӧм. Тайӧ ӧмӧй олӧм? А сійӧ оз ло на кодьӧн. Мӧд ног, дзик мӧд ног кутас овны. Мед, колӧкӧ, велӧдчасны сылысь. Сійӧ ӧні петкӧдлас на мукӧдъяслы асьсӧ.
Но тайӧ кадас Матвейлӧн юр весьтын дугдывтӧг кутіс ӧтторъя югъявны. И тайӧ югъялӧм-чардалӧм улас сы водзӧ друг сувтіс зэв кузь тушаа, коскӧдзыс тошка, пыді пукалысь сьӧд да стрӧг синма, киас беддя кутшӧмкӧ пӧль. «Ачыс вӧрсаыс нин, тыдалӧ, тайӧ», — повзьӧмпырысь мӧвпыштіс сэки Матвей. А мӧдыс пель чунӧдана гӧлӧсӧн, весиг гымсьыс на гораджыка, скӧрпырысь кутіс лыддьӧдлыны Матвейлы:
 — Кыдзи тэ лысьтін вӧрзьӧдны менам гуся дзебасысь тайӧ озырлунъяссӧ? Коді тэныд тшӧктіс тайӧс вӧчны? Ӧд эз тэныд вылӧ кольны озырлунсӧ татчӧ дзебысьясыс. А меным, нэмъяс кежлӧ видзӧм вылӧ. Уна вын да эбӧс воштісны коркӧя олысьяс тайӧ озырлунъяссӧ чукӧртігӧн. Уна пӧсь киссис налӧн. Да шуисны медбӧрын, мед пӧ веськаласны найӧ миян бӧрын олысьяслы налӧн олӧмын зэв сьӧкыд здукъясӧ. Мед пӧ ӧтвылысь сэсся видзасны озырлунъяссӧ омӧльсӧ венӧм могысь. Тайӧ сьӧкыд здукъясыс эз на воны. А тэ со ӧтнад кӧсъян босьтны найӧс да сӧмын аслыд.
Повзис сэки Матвей садь быртӧдзыс тайӧ кывъяссьыс:
 — Эн ви, эн ви менӧ, вӧрса батьӧй! Лэдз ловйӧн гортӧ! Сэсся ог нин кут вӧрӧдны тэнсьыд дзебастӧ.
 — Оз, оз ло тэ ног, — бара зэв скӧрпырысь шуис коскӧдз тошка пӧль. — Ӧні тэ меным кӧсйысян ӧтитор. А век жӧ ас ногыд вӧчан. Тӧда ӧд ме тэнӧ. И оласногыд тэнад, лэдза кӧ, оз нин вежсьы. Бурджык босьта ме тэнӧ ас дінӧ. Мед век лоан сэсся син улын.
Повзис нӧшта ёнджыка Матвей да оз тӧд весиг, мый и шуны. А коскӧдз тошка пӧль кватитіс сэк кості Матвейӧс сыӧн сюрӧм гырничкӧд тшӧтш да здукӧн воши сук вӧр пӧвстӧ...
...Коркӧ-некоркӧ гыма-чарда зэрыд помасьны кутіс. Югдандор нин вӧлі. Восьтіс сэки синъяссӧ Матвей. И ачыс оз тӧд, вӧтын али вемӧсын ставыс тайӧ сыкӧд вӧлі. Сӧмын лэптыштліс жувгысь юрсӧ, видзӧдліс гӧгӧрбок, аддзӧ, мый куйлӧ сыӧн кодйӧм джуджыд гу бокас. Орччӧн пӧнар, чер да зыр. А озырлун тыра гырничыс, кодӧс корсьӧм вылӧ сы мында кад, сы мында вын да эбӧс вӧлі воштӧма, некӧн эз тыдав.
И бара войся петкӧдчӧмыс сувтіс Матвейлӧн син водзӧ. И эз тӧд ӧні сійӧ, мыйлы эскыны. Сюри кӧ нӧ сылы зарни да дона из тыра гырничыс, кытчӧ сійӧ вермис вошны. Али нӧ збыльысь воліс вӧрсаыс да нуис аскӧдыс озырлунсӧ? Грӧзитчис быттьӧ и Матвейӧс аскӧдыс босьтны. Но медбӧрын жаль жӧ, тыдалӧ, лои мортыд да бӧр лэдзис сійӧс. Али нӧ нинӧм дзик эз вӧв, а сӧмын гымалӧм-чардалӧм вӧснаыс ставыс тайӧ петкӧдчис сылӧн кольмӧм нин юр вежӧрын?
И вӧлисти повзис сэки Матвей аслас олӧм вӧснаыс. А збыльысь кӧ нӧ вӧрсаыс нуис сійӧс кытчӧкӧ аскӧдыс да бӧрсӧ эз лэдз? Либӧ нӧ тайӧ сылы сӧмын каститчис? Но ӧд юр садьсӧ воштӧм бӧрын вермис пӧдны зэр ванас. А гортас, кӧнкӧ, мамыс да чой-вокыс шогсьӧны нин йӧй нисьӧ прӧсуж Матвей вӧсна. Жалитӧны жӧ ӧд сійӧс. Да абу сійӧ йӧй нисьӧ прӧсуж. Мукӧд кодь жӧ. Сӧмын, гашкӧ, ёнджыка мӧвпавны радейтӧ ас кежсьыс быдсяматор йывсьыс. Ен сыкӧд став тайӧ озырлуннас и быдсӧн. Мед, колӧкӧ, сэсся мукӧдъяс корсясны. А Матвейлы тырмас. Сылы аслас олӧмыс ӧні донаджык. Сідзжӧ мукӧдъяс моз кутас овны да мырсьыны. Да некор нин сэсся дась вылас оз кут ыштыны. А то ӧд муртса загреки сыкӧд эз ло.
Мамыс Матвейлӧн казяліс жӧ, мый пиыс тайӧ пӧрйӧ зэв дыр эз лок гортас. Шыӧдчис суседъяс дінӧ. Налы дыр эз и ковмы корсьны Матвейӧс. Аддзисны аслас кодйӧм гуяс дорас. Пукалӧ да мыйкӧ чӧла мӧвпалӧ ас кежысь. Аддзис йӧзӧс, видліс чеччыны, но бӧр уси. Сэтшӧма ва муыс куйлігас кыскӧма сылысь вынсӧ. Вӧчисны сэсся мыйкӧ нӧсила сямаӧс да сы вылын и вайисны зонмӧс гортӧдзыс. Сы бӧрын Матвей вежон кымын на эз сайкав. Ёнджыкасӧ чӧв оліс да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн мый йылысь кӧ мӧвпаліс. Медбӧрын тай сэсся ловзьыны жӧ кутіс-а.
Коркӧ дыр мысти нин сиктса мужичӧйяс кутісны юасьны Матвейлысь, мый сыкӧд сэтшӧм-татшӧмыс вӧлі сиктбердса ягас. Матвей эськӧ ӧвтыштчыліс жӧ кияснас, но медбӧрын век жӧ висьталіс гыма-чарда вояс лоӧмторсӧ. А кывзысьяс эз тӧдны, эскыны али абу сылы. Сэтшӧм нин дивӧ кодьӧн налы вӧлі висьтыс. Кодкӧ шуліс, бара пӧ нин блажитӧ Матвейыд. А кодкӧ, торйӧн нин олӧмаяс пиысь, дольыштліс, омӧльясыс пӧ сійӧс ылӧдлісны озырлунсӧ корсигӧн.
Сэксянь код тӧдас нин мыйта кадыс колис. Сиктбердса ягын Матвейӧн кодйӧм гуясыс важӧн нин вальдісны да тырны кутісны. А асьсӧ ягсӧ сэксянь Матвей гуа мылькйӧн и нимтісны. Важ моз йӧзыс ӧні волывлӧны сэтчӧ тшакла да пувла. Но некодлы нин та бӧрын юрас эз волы кодйысьны да корсьны татысь кутшӧмкӧ озырлун. Сӧмын тай корсюрӧ казьтывлӧны на Матвейлӧн коркӧя блажитӧм йылысь: тешкодь мортӧн пӧ вӧлі да тешкодя пӧ оліс. А ачыс Матвейыс пыр на ловъя. Но оз нин блажит. Мукӧд моз олӧ.


Куим кока звер
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 146-151 лб.>

Асъя войнас нин гудыртчис енэжыс. Тӧрыт на пӧльтіс небыдик лун тӧв. Сёр ар вылӧ видзӧдтӧг вӧлі гожся кодь шоныд. Кытчӧкӧ дыша руньгисны лӧзоват кымӧръяс. А войнас ставыс вежсис. Тӧкӧтьӧӧн ланьтіс раминик лунвыв тӧлыс, быттьӧ мыйыськӧ повзис. Сэсся друг войвывсянь ӧтчыд дай мӧдысь шур-шар воліс чизыр ёсь тӧв. Эз на вӧв сэтшӧм смел. Видлаліс на ассьыс вынсӧ. Вочасӧн тӧлыс пыр ёсьмис да веляммис, кутіс мый вынсьыс пӧльтны, кусньӧдлыны керка бердъясын быдмысь пелысь да льӧм пуяс, шутьлявны пач трубаясын. Сійӧ аскӧдыс вайис пемыдруд кымӧръяс, кодъяс муртса эз ӧшӧдчыны керка вевтъяс весьтӧдз да дугдывтӧг кутісны коявны мусӧ посньыдик кӧдзыд лым чиръясӧн. Торйӧн нин шуштӧм лои та бӧрын парма шӧрӧ вошӧм пемыд ӧшиньяса керкаяса ичӧтик сиктын.
Пӧрысь Микайлӧлы вой-мӧд нин таӧдз эз узьсьы. Юкаліс коскыс, дугдывтӧг кыскис кокъяссӧ. Сӧмын недыр кежлӧ ойбыртлывліс. Пессис-бергаліс восьса синъясӧн вольпасьын. Казьтывліс коркӧясӧ и неважӧнсясӧ. Гӧгӧрвоис, мый бергӧдчӧ поводдяыс. Медбӧрын тӧв век жӧ венӧ гожӧмсӧ. Та вӧсна и висьӧ гӧгӧр. Водзтіджык кӧ, сійӧ сӧмын нимкодясис талы. Волысаліс эськӧ пельпом вомӧныс ружьесӧ да аслас повтӧм Парма нима лайка понкӧд мӧдӧдчис вӧрӧ. А ӧні оз нин вермы. Кокъясыс висьмисны. Эбӧстӧммыны кутіс.
Сэсся водзтіджык кӧ и збыльысь нимкодясис на кузь тӧвъяслы, ӧні дӧзмыны кутіс на вылӧ. Вывті нин пемыдӧсь, кӧдзыдӧсь да кузьӧсь тӧвся тӧлысьясыс. Терпитны позьтӧма виччысьліс тулыссӧ. И сэки яръюгыд шонділӧн югӧръяс улын бара кыптывліс ловнас, бара окота вӧлі водзӧ овны. Да и гожӧмнас налӧн эновтӧм сиктыс выльысь коркӧя моз ловзьывліс, юравліс гажа гӧлӧсъясӧн. Асланыс пӧрысь бать-мам дорӧ, кодъяс сӧмын и колисны овны тайӧ эновтӧм нин сиктас, волывлісны кузь отпускъясӧ пияныс, нывъясыс быдтасъясныскӧд. Сэки збыльысь томмывліс сиктыс. Сӧмын тай воймӧм стенъяса пӧлыньтчыштӧм зэв ыджыд важ керкаясыс век жӧ казьтылісны сы йылысь, мый абу нин ылын сиктыслӧн нэм помыс. Куласны тані олысь медбӧръя пӧль-пӧчьяс да дзикӧдз бырас сиктыс. И збыльысь, кор арланьыс бӧр мӧдӧдчывлісны гырысь каръясӧ да посёлокъясӧ тані шойччысьяс, дзикӧдз куслывліс важ керкаясын олӧмыс. Сӧмын пач трубаясысь петысь тшын серти позис гӧгӧрвоны, мый сиктас кодкӧ ловъя на эм.
Сідзжӧ и пӧрысь Микайлӧӧс важӧн нин корӧ ас дорас карын олысь нылыс. Но оз тай сьӧлӧмыс сет торйӧдчыны чужаніныскӧд. Шуис сылы мунігас, мый кыдзкӧ-мыйкӧ тӧвъяс на, а сэсся водзӧ видзӧдлас.
И быттьӧ тайӧс тӧдӧмӧн, мый эз ло пӧрысьмӧм нин сиктсӧ дорйысьыс да видзысьыс, арсяньыс кутісны гӧгравны сы гӧгӧр руд рӧзбойникъяс. Кӧть эськӧ нинӧмӧн налы вӧлі тані ёнасӧ номсасьны. Пӧрысь войтыр пиысь этша коді видзис скӧттӧ. Да и найӧс важӧн нин вӧлі йӧрталӧма картаясӧ. Ёнджыкасӧ кӧинъяс куталісны йӧй кычи понъясӧс, кодъясӧс тулыснас да гожӧмнас вайӧдлывлісны аскӧдныс карсаяс, а сэсся кузь гожӧм чӧжӧн быдмыштӧм кычиясыд эз кутны ковны да эновтлывлісны найӧс пӧрысь бать-мам ордас. Эз нин ӧти йӧй кычиӧс джагӧдны бӧръя кадас кӧинъяс, но налӧн лыдыс быттьӧ эз и чинлы. Сы мында пон чукӧрмывліс татчӧ гожӧмнас.
Зэв наянӧсь вӧліны вӧрса зверъясыд. Асъя пемыд войнас шӧйтісны веськыда сиктса улича кузя. Но медся наян вӧлі ӧти. Куим кока кӧинӧн шуисны сійӧс сиктсаяс пиысь ӧткымынӧн, кодъяс аддзылӧмаӧсь нин тайӧ ыджыд руд зверсӧ. Сійӧ и вӧлі, пӧжалуй, кӧинъяс вылас медыджыднас да вайӧдлывліс руд рӧзбойникъясӧс ас бӧрсяыс сиктас, кодлысь быттьӧ зілис босьтны кутшӧмкӧ водзӧс. Ёнджыкасӧ куим кока кӧин кытшлавлывліс Микайлӧлӧн керка дорті. Но пӧрысь вӧралысь, понйыс тыра вӧлі да, йӧртлывліс сійӧс керкаас. Кӧинлӧн матігӧгӧрын кытшлалӧм йылысь Микайлӧ тӧдмавліс сӧмын Пармалӧн лёкысь эргӧм серти. И векджык тайӧ вӧлі асъя войяснас.
Тӧдіс, тӧдіс Микайлӧ, мыйла куим кока кӧин кытшлалӧ сылӧн керка гӧгӧр, но некодлы сиктсаяс пиысь эз висьтавлы.
...Воддза воас нин тайӧ вӧлі. Сэки Микайлӧлӧн эз на сэтшӧма вись кокыс да гоз-мӧдысь сёр арнас петаліс вӧравны. Сэки ӧтчыд и ранитіс руд рӧзбойниктӧ, коді волывліс пакӧститчыны сиктӧ. Рӧмыдкодь нин вӧлі да, эз стӧчасӧ веськав. Босьтчыліс эськӧ вӧтчыны. Но лунтыр вӧралӧм бӧрад дзикӧдз эбӧстӧммис да ковмис косны бӧр. Сэсянь и висьны кутісны кокъясыс. Но кутшӧм дивитана синъясӧн видзӧдіс сэки сы вылӧ Пармаыс. Никсіс, корис ас бӧрсяыс, быттьӧ кӧсйис шуны: мый нӧ пӧ тэ, верстьӧ морт, медся ёныс му вылас, повзин кутшӧмкӧ кӧинысь, ранитін кӧ нин, колӧ кыйны. Но эз, эз вермы сэки пӧрысь Микайлӧ вӧтчыны кӧин бӧрся. И со ӧні вӧрса звер абу вунӧдӧма важсӧ да зільӧ босьтны сылысь водзӧс.
Та вӧсна тшӧтш, гашкӧ, и эз узьсьы пӧрысь Микайлӧлы. Век жӧ думсьыс виччысис кортӧм гӧсьтӧс. Сылӧн пыр вӧлі ки улас зарада ружьеыс. Войнас некымынысь петавліс ывлаӧ, кывзысьліс сьӧд пемыдас. Парма тайӧ кадас буретш пиянасис да Микайлӧ петкӧдіс сійӧс быдтасъясыскӧд ывлаӧ, кильчӧ улӧ вӧчӧм чомйӧ. Сэні пӧ ӧдйӧджык понпияныс быдмасны да озджык лоны лябӧсь. Пӧрысь Микайлӧ эз пов пон вӧснаыс. Абу ӧд сійӧ мукӧдлӧн кодь кычи понйыд. Кужас дорйыны асьсӧ да пиянсӧ. Да и ачыс Микайлӧ, ковмас кӧ, петалас ружьеӧн понлы отсӧг вылӧ. Вой-вой со оз узьсьы да кыйӧдчӧ.
Ӧні Парма, энь лайка, куйліс чомйын да шонтіс аслас вир-яйнас сы бердӧ топӧдчӧм неважӧн на чужӧм кычипиянӧс. Найӧ нора никӧстлывлісны да ёрта-ёртнысӧ тойлалӧмӧн тшукӧдчывлісны мамыслӧн морӧсас. Зілисны и пӧткӧдыштны асьнысӧ, и шоныдджыкин корсьны.
Рытланьыс нин понйӧс вердігмоз петаліс кильчӧ вылас пӧрысь Микайлӧ. Дыр видлаліс никсысь кычипиянӧс да ошкыштіс Пармаӧс:
 — Бур понъяс артмасны. Позьӧ вӧзйыны кодсюрӧлы мӧдысьджык. Со тай ӧткымынӧн юасьӧны нин. А ӧні мед на быдмыштасны.
Сэсся малыштіс Пармаӧс. Парма кӧть и эз куж сёрнитны, но гӧгӧрвоис кӧзяинлысь кывъяссӧ. Гӧгӧрвоис, мый оз ёна дыр овны сы дорын пияныс. Кымынысь нин со тадзи вӧлі сылӧн олӧмын. Ваяс ассьыс быдтасъяссӧ. А сэсся, видзӧдан да, кӧзяиныс удитӧма нин кодъяслыкӧ вӧзйыны. Дерт, бур киясӧ жӧ сетӧ. Матігӧгӧрса сиктъясын со кымын вӧралан пон артмис Пармалӧн пиянысь А мый сэсся кольӧ аслыс Пармаыслы. Никсыштас шогысла пияныслӧн кытчӧкӧ вошӧм бӧрын. Сэсся вочасӧн бӧр бурасяс. Эм сы вылын ыджыдыс, кӧзяиныс, сійӧс вердысьыс. Сійӧ тӧдӧ бурджыка, мый кыдзи вӧчны.
А талун кӧзяиныс торйӧн нин стрӧга сёрнитіс понкӧд:
 — Кывзы. Эн ло йӧйӧн. Видз асьтӧ да пиянтӧ. Сикт гӧгӧр со бара кӧинъяс кытшлалӧны.
Парма бура гӧгӧрвоис кӧзяиныслысь кывъяссӧ да кутіс лёкысь эргыны. Веськаліс кӧ ӧні сы шӧрӧ тайӧ мустӧм зверыс, сідзи эськӧ и уськӧдчис сы вылӧ. Ӧд чомйын нора никсісны сылӧн быдтасъясыс, кодъяс вӧсна сійӧ эськӧ эз жалит ассьыс олӧмсӧ. Найӧс пон мам кутас дорйыны, мый дон кӧть тайӧ оз сулав.
Микайлӧлӧн гортас пырӧм бӧрын Парма бара водіс пияныскӧд орччӧн. И вӧтасис сійӧ, быттьӧ аслас кӧзяиныскӧд воддза моз ветлӧдлӧны вӧрті. Парма увтӧ уръясӧс, повзьӧдлӧ сьӧлаясӧс. Но со дзик сы кодь жӧ мыгӧра кутшӧмкӧ руд звер веськаліс сылӧн туй вылӧ. А тайӧ вӧлӧмкӧ коркӧя тӧдсаыд, кодӧс сэки сідзи эз и вермыны кыйны кӧзяиныскӧд. Сійӧ уськӧдчис зверлӧн кок туйӧд. Кӧзяиныс ӧдва удитӧ сы бӧрся да дугдывтӧг шуалӧ:
 — Парма, виччысьлы. Парма, эн тэрмась...
Но куим кока кӧин пыр ёнджыка ылыстчӧ. Сідзи эз и суӧдны найӧ кӧзяиныскӧд тайӧ зверсӧ. Кутшӧм шог сэки лои Пармалы. Быттьӧ гӧгӧрвоис, мый тайӧ абу бур водзын, мый вӧрса звер водзӧс кутас босьтны.
Садьмис сійӧ сиктса понъяслӧн лёкысь увтӧмысь. Найӧ ӧні вӧлі топӧдчӧмаӧсь асланыс кӧзяинъяслӧн кильчӧяс бердӧ да дугдывтӧг косялісны-поткӧдісны лэчыд гӧлӧсъяснаныс войся пемыд чӧв-лӧньсӧ. Гӧгӧрвоис сэки Парма, мый эз весьшӧрӧ вӧтась тайӧ вӧтсӧ. Сиктӧ бара локтіс куим кока коркӧя кортӧм гӧсьтыд. Но мам пон весиг ньӧти эз сет ассьыс гӧлӧссӧ. Ӧд сыкӧд орччӧн куйлісны оньӧстӧм на пияныс. Сӧмын сувтіс сылӧн тшӧтьыс. Парма ӧні зэв ёна кӧсйис, мед кильчӧ вылӧ петас сылӧн некодысь повтӧм кӧзяиныс да косьӧбтас войся пемыдас ружьеысь, вӧтлас сиктысь кортӧм гӧсьтъясӧс. Та вӧсна сюсь пон дугдывтӧг чошкӧдліс пельяссӧ да виччысис кильчӧ ӧдзӧс дзуркнитӧм шы.
Но друг сылы нырас ӧвтыштіс кутшӧмкӧ зэв тӧдтӧм да зэв мустӧм дукӧн, кодӧс коркӧ кывліс нин. И пон гӧгӧрвоис, мый куим кока зверыд гусьӧн матыстчис кӧзяинлӧн керка дорӧ да ӧні мӧвпалӧ, кыдзи эськӧ косӧдны коркӧясьыс...
А пӧрысь Микайлӧӧс некымын узьтӧм вой бӧрад тайӧ пӧрйӧ дзикӧдз ониш босьтіс. Кӧть эськӧ сійӧ зілис медбӧрӧдзыс кутчысьны. Гӧгӧрвоис, мый буретш тайӧ вояс, кор чизыр ёсь вой тӧлыс да сьӧдруд кымӧръясыс дзик кӧинъяс моз жӧ уськӧдчисны сикт выланыс, позьӧ виччысьны кортӧм гӧсьтъястӧ. Радейтӧны найӧ татшӧм поводдятӧ. Сы вӧсна, мый позьӧ тӧдлытӧг матыстчыны дзик сикт дорӧ. Тадзи найӧс велӧдіс куим кока кӧин, код юрнуӧдӧм улын руд зверъяс эз нин ӧтчыдысь пыравлыны сиктӧ. Збыльысь сідзи и лои. Кортӧм гӧсьтъяс куим кока кӧин юрнуӧдӧм улын пырисны сиктӧ да заводитісны джагӧдавны на шӧрӧ веськалысь кычи понъясӧс.
А пӧрысь Микайлӧ пукалӧ нёровтчӧмӧн шоныд пач бокын да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн вугралӧ. Тӧдчисны узьтӧм войясыд. Да и пачсянь локтысь ымралысь шоныдыс гудыртіс юрсӧ. И вӧтасьӧ Микайлӧ, мый куим кока кӧин дзик мортӧн нин лоӧма, тотшкӧдчӧмӧн пырис керкаӧ да юалӧ Микайлӧлысь:
 — Висьтав, кӧзяин, кор мынтан меным уджйӧзтӧ.
 — Кутшӧм уджйӧз? — оз гӧгӧрво Микайлӧ.
 — Вунӧдін воддза вонад паныдасьлӧмтӧ, — лыддьӧдлыны сэки кутіс кӧин чужӧма морт. — Сэки тэнад лыйӧм бӧрын муртса эг кув. Со и бурдыштӧм бӧрын шуи бырӧдны тіян сиктысь став ловъя ловсӧ аслам руд ёртъяскӧд. Тӧда, мый тэнад эм пон. Вай сійӧс меным. Сэки ӧвся.
 — Кыдзи тэ лысьтан тадзи мекӧд сёрнитны? — дӧзмӧмӧн шуис Микайлӧ наян зверлы. — Лыйи ӧд ме сэки тэныд сыысь, мый вывті ёна грекӧвӧйтчыны кутін сикт гӧгӧр. Вунӧдін, кымын баляпиӧс кыскин воддза вося гожӧмнас миян пӧль-пӧчьяслысь. Сэки и шуи кыйӧдны тэнӧ. Каитча ӧні сӧмын ӧтиторйысь, мый эг стӧча веськав.
 — Асьныд мыжаӧсь таысь, — кутіс сэки тшӧттьысьны керкаса кӧзяинкӧд кӧин чужӧма морт. — Водзті миянлы, кӧинъяслы, и пармаысь вӧлі нурыд шедӧ. А ӧні ті, йӧз, век медся сюсьӧн асьнытӧ лыддянныд, нинӧмӧдз вайӧдінныд миянлысь нэмӧвӧйся оланіннымӧс. Нем думайттӧг кераланныд-жугланныд пармасӧ. Бырӧданныд сэтысь став ловъя ловсӧ. Весиг миянлы, кӧинъяслы, дзескыд лои пармаас. Тшыг олӧм воис. Со и водзӧс мынтам тіянлы нем думайттӧг вӧчӧмсьыд. Менӧ ранитӧмсьыд жӧ и висьӧм ме тэ вылӧ ысті.
Скӧрмис Микайлӧ тайӧ кывъяс бӧрас да уськӧдчис кӧин чужӧма морт вылӧ. Сійӧ сӧмын гораа вакӧдіс, швачнитіс керка ӧдзӧснас да кытчӧкӧ зэв ӧдйӧ вошис. 
Кӧсйӧ садьмыны пӧрысь Микайлӧ да некыдзи оз вермы. Ымзӧ лёкысь. Ёрччӧ ас кежысь. Медбӧрын восьтіс жӧ синъяссӧ, а ывлаын югдӧ нин. Казьтыштіс лёк вӧтсӧ да ыркмуніс сьӧлӧмыс. Збыльысь, абу бур водзын тайӧ. А збыльмис кӧ нин? Кватитіс ружьесӧ да котӧрӧн петіс ывлаӧ.
Ок кутшӧма сэки шогӧдіс Микайлӧӧс кильчӧ дорсӧ аддзӧм бӧрын. Збыльысь тшукӧма вӧтыс. Волӧма руд зверыд. И, кыдзи гӧгӧрвоис Микайлӧ, буретш сійӧ куим кокаыд. Бура дыр тышкасьӧмаӧсь-пурсьӧмаӧсь ас костаныс. Но вӧрса зверыд, тыдалӧ, сюсьджык вӧлӧма. А коньӧр Пармаыс пиянасьӧм бӧрад абу на удитӧма тыр вын-эбӧсӧ воны. Джагӧдӧма да кыскӧма сійӧс вӧрӧ кортӧм гӧсьтыд.
А кильчӧувса чомйын кӧзяинлысь гӧлӧссӧ кылӧм бӧрын кутісны никсыны-бӧрдны кычипиян. Сэтчӧ кӧиныд абу удитӧма пыравны. Тыдалӧ, эбӧстӧммӧма жӧ да ӧдйӧджык вӧрлань тэрмасьӧмӧн мунӧма.
 — Ак, сё сӧтана, — ёрччыштіс ас кежсьысь пӧрысь Микайлӧ. — Кутшӧм бур понйӧс вошті. Ӧд мортысь сюсьджык вӧлі. Кытысь ме сэсся татшӧм бур ёртсӧ аддза. А эсіян кор на быдмасны. Колӧма жӧ эськӧ ставнысӧ керкаын узьтӧдлыны Да ӧд надейтчи ас вылӧ. А со тай унмовссьӧма.
Тадзи ачыс аскӧдыс сёрнитігмоз пӧрысь Микайлӧ пыртліс никсысь кычипиянӧс гортас. Сэсся дыр пукаліс-шогсис пачбокдорса лабичын, казьтыліс воштӧм понсӧ. Медбӧрын сылӧн друг ыркмуніс быдсӧн сьӧлӧмыс юрӧ воӧм мӧвпысь. Мый нӧ сэсся сійӧ тадзи и кутас лун-лун пач бокын пукавны, кытчӧдз куим кока звер асьсӧ оз джагӧд. Тырмас руйвидзны. Муртса вын-эбӧс сылӧн эм на. А ранитчӧм кӧин сиктсянь ылӧ эз мун. Та бӧрын Микайлӧ кутіс лӧсьӧдчыны вӧрӧ ветлігкежлӧ. Шуис аслыс, мый кытчӧдз оз кый куим кока кӧинӧс, оз лок гортас. Буретш сысянь лои сиктын став бӧръя кадся ускӧттьӧыс. Виас кӧ сійӧс, и мукӧд кӧиныс ӧвсясны асланыс юрнуӧдысьтӧгыс. Оз нин кутны сэтшӧм наяна кытшлавны сикт гӧгӧр. А выныд пӧрысь вӧралысьлӧн, гашкӧ, тырмас на тайӧ звер вылас. Суседъясыс сэк кості видзӧдыштасны керка бӧрсяыс. 
Час мысти кымын пӧрысь Микайлӧ восьлаліс нин вӧрлань нуӧдысь ордым кузя.


Вӧрса мойд
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 262-271 лб.>

Гашкӧ, сэксянь кымын и кутісны шуны Кирӧӧс тӧдысьнас да йӧй нисьӧ прӧсужнас, кор сійӧ вежон кымын кежлӧ вошлі вӧрӧ. Кайис недыр кежлӧ тшак видзӧдлігмоз. А рытӧдзыс эз во гортас. Дерт, гортсаясыс медводз кватитчисны да кутісны майшасьны. Мӧд лунас нин сиктса войтыр быдса араваӧн мӧдӧдчисны корсьны Кирӧӧс. Лунтыр рӧйлісны понъясӧн, лыйлісны ружьеясысь сынӧдас. Гашкӧ пӧ, лыйӧм шысӧ кылас да петас йӧз дінас. Но весьшӧрӧ.
Кодсюрӧ вӧрас и узьмӧдчисны. Водз асывсяньыс кӧсйисны кытшовтлыны ылітіджык. Кӧть эськӧ кытысь вошӧм мортыд та ыджда пармаысь сюрас. Видлы сійӧс аддзыны. Ӧткымынӧн весиг шмонитны нин кутісны, мед кӧть кыдзкӧ татшӧм ногӧн нин пальӧдыштны Кирӧлысь шогӧ усьӧм матыссаяссӧ: вӧрсаыс пӧ ас дінас сійӧс, тыдалӧ, кыскис. Сідзи нинӧм абутӧг и воисны Кирӧӧс корсьысьяс. А сылӧн гортсаясыс шогысла эз тӧдны, мый вӧчны. Ловъя-ӧ, кулӧма-ӧ налӧн Кирӧыс, код тӧдас? 
Но вежон мысти кымын Кирӧ, абу на пӧрысь мужичӧй, ачыс воис гортас. Тошсялӧма. Чужӧмыс сьӧдасьӧма да сарпассьӧма. Синъясыс лазъялӧны. Гӧлӧсыс киргӧ. Кокъяссӧ муртса лэпталӧ. Гортсаясыс эськӧ пыр жӧ босьтчылісны юасьны, мый пӧ тэкӧд лои, ми пӧ тэнӧ понъясӧн и ружьеясӧн корсим. А мӧдыс сӧмын ӧвтыштчис кинас. Энӧ пӧ нинӧм абусӧ юасьӧй. Висьталӧй пӧ Енмыслы аттьӧ, мый ловйӧн гортӧдз вои.
Сы бӧрын сійӧ вежон кымын на куйліс гортас, кытчӧдз дзикӧдз эз сайкав да эз во ас садяс. Но сідзи эз ёнасӧ и висьтасьлы, кыдзи вежон чӧж оліс вӧрын. Шуис сӧмын: гыма зэр улӧ пӧ веськалі да сувті пӧ пашкыр коз улӧ. Сэні пӧ суис менӧ чардбиыс. А сэсся пӧ кор палялі, ог жӧ помнит, кыті ветлӧдлі, кӧні вӧлі. Сӧмын пӧ, кор кутшӧмкӧ ногӧн гӧгӧрвои, мый гортлань туй вылын нин, сэки пӧ тай ас садьӧ вои-а.
Сійӧ кадсяньыс Кирӧ лоис зумышджык. Эз сэтшӧм лышкыда петкӧдчывлы сылӧн чужӧмбан вылын коркӧя гажа нюмсерыс. И гӧлӧсыс лоис лӧньджык, вашкӧдчанаджык. Но синъясыс сылӧн корсюрӧ кутісны ӧзйывлыны аслыспӧлӧс биӧн. Видзӧдлас Кирӧыд да кажитчӧ, мый сылӧн синъясыс веськыда морт пырыс прӧйдитӧны да аддзӧны ставсӧ, мый мукӧдъясысь дзебӧма, весиг тӧдсаӧсь лоӧны орччӧн сулалысьлӧн гуся мӧвпъясыс. И сэки весиг шуштӧм овлывлӧ Кирӧкӧд паныдасьысьлы сьӧлӧм вылас. Кӧть эськӧ нинӧм лёксӧ мӧдыс эз вӧчлы. Мӧдарӧ, видзис на паныдасьысьяссӧ кутшӧмкӧ неминучаысь ли, загрекиысь ли. И шензьывліс мортыс Кирӧкӧд сёрни бӧрас. И эскывліс, и эз эскывлы сылӧн висьталӧмлы. Но век жӧ вӧчліс сы ног. Вывті нин йиджлісны вежӧрас Кирӧлӧн кывъясыс да ӧзйысь ёсь синъясыс.
Со тадзи жӧ ӧтчыд сиктса чери кыйысь Вась Ёгор мӧдӧдчис ю дорӧ ва шӧр подольникъяс видлавны. Оз-ӧ пӧ праздник кежлӧ кӧть кутшӧмкӧ прамӧйджык лов шед. Но вадорлань лэччигӧн сылы буретш паныдасис Кирӧыд. Зэв сюся видзӧдліс Вась Ёгор вылӧ. И тайӧ кадӧ бара ӧзйылісны сылӧн синъясыс, да сійӧ сотыштіс видзӧдласнас Вась Ёгорӧс. Мӧдсӧ весиг йирмӧг босьтліс. Но сэсся Кирӧлӧн синъясыс бӧр кусісны, да сійӧ негораа шуис:
 — Ёгор дядь, вай бурджык бергӧдчы гортад. Нинӧм тэныд талун оз сюр. Бушков кыпӧдчас, да веж гыяс кутасны ю вылас валъявны. Вӧйны верман аслад дзибрӧс веткинад.
Вась Ёгор весиг чурмуніс тайӧ кывъяс бӧрас да кӧсйӧ нин вӧлі серӧктыны. Но мӧдыс сэсся нинӧм эз шу да пыр жӧ мӧдӧдчис водзлань. Эз весиг виччысь, вочавидзас али оз мыйкӧ Вась Ёгорыд. Либӧ серам выв лэптас, либӧ юасьны кутас, кытысь тайӧс Кирӧыс тӧдӧ. Сэки Вась Ёгор ёрччыштіс да век жӧ мӧдӧдчис вадорлань, кытчӧдз эз нин вӧв ылын. Но Кирӧыд збыльысь прав вӧлӧма. Рытыввывсянь кыпӧдчысь кымӧръяс вайисны аскӧдныс зэв ёсь тӧв. Ва вылын скӧралісны веж гыяс. А укшальмӧм тӧлыс шутьляліс пельясын.
Вась Ёгор тапикасьыштіс аслас домалӧм ветки дорын, но сідзи эз и лысьт петны ва вылӧ. А Кирӧыслӧн нӧ кӧ кывъясыс збыльмасны да сійӧ вӧйӧ аслас веткинас? Со нӧ кутшӧм ӧзъян синъясӧн видзӧдліс сы вылӧ. Нӧшта недыр вадорын дзӧрыштӧм бӧрын Вась Ёгор мӧдӧдчис гортланьыс.
 — Мый нин сэтшӧм ӧдйӧ бӧр бергӧдчин? — чуймис Пекла гӧтырыс.
— А эсійӧ югыд синмасӧ паныдалі да тшӧктіс косны, — вочавидзис Вась Ёгор.
 — Но и но, Кирӧ шуӧмысь повзин, — шлуп-шлапкерис кияснас Пекла. — Код тӧдас ӧд, мый сійӧ вермас шуны. Сылӧн ӧд вӧрас вошлӧм бӧрас, висьталӧны, мыйкӧ пӧ збыльысь эз кут тырмыны юрас.
 — Энлы тэ, гашкӧ, и прав Кирӧыс, — рама воча шуис Ёгор. — Аддзылін кӧ эськӧ, кыдзи сійӧ ме вылӧ видзӧдліс, веськыда сотіс. Да и ю вылас веж гы петӧма.
 — Став йӧйыс ӧд сідзи видзӧдӧны, — бара крапкис Пекла. — А тэ ёнджыка кывзы нинӧм абусӧ. Миян юыд гытӧгыс гежӧда овлӧ.
Но гозъя чуймисны, кор рытланьыс нин кывлісны, мый буретш на весьтын, кӧні юыс торйӧн нин паськыд, со тадзи жӧ вуграсигӧн орчча сиктсаяс путкыльтчӧмаӧсь ыджыдкодь пыжӧн. Некымынӧн вӧлӧмаӧсь, некод абу берегӧдзыс воӧма.
Сэки Вась Ёгор весиг пасъясис ас кежсьыс. Збыль, сідзкӧ, висьталіс Кирӧыд. Бур, мый сылысь кывзысис. А эз кӧ, гашкӧ, важӧн нин чериясӧс вердӧ.
Кӧсйис сэсся мӧдысь паныдасигӧн Вась Ёгорыд аттьӧавны Кирӧсӧ сыысь, мый отсаліс видзны загрекиысь. Но мӧдыс быттьӧ гӧгӧрвоис Ёгорлысь мӧвпъяссӧ. Кутшӧмкӧ нюмтор тыдовтчис сылӧн чужӧм вылын. Бара нинӧм эз шу, ӧвтыштіс кинас да мӧдӧдчис водзӧ. Вась Ёгор сӧмын вомсӧ калькӧдӧмӧн видзӧдліс ылыстчысь Кирӧ вылӧ.
А со мый нӧшта висьталіс Кирӧ йылысь лавкаӧ чукӧртчӧм аньяслы Варук тьӧт, сэтшӧм быргысь, мый весиг узигас вомыс оз пӧдласьлы.
 — Кывзӧй, кывзӧй, бобӧяс, — шуаліс сійӧ пекарняысь нянь виччысигмоз. — Тӧрыт асывнас тайӧ лои. Буретш петі ӧшинь улӧ турун разӧдны. Мися, косьмыштас да, рытнас позяс чӧвтны. Но друг пельӧс сайсянь эсійӧ Кирӧыд петіс да шуӧ: енэжсянь пӧ зэр киссьыны кыйӧдӧ, а тэ пӧ турун разӧдан. Ме пузи сэтчӧ да и шуи, мися, сир пинь тэныд горшад. Ачым разӧді турунтӧ да пыри гортӧ. Эг и тӧдлы, кытыськӧ сэк кості кымӧр кыпӧдчӧма. Тэрмасьӧмсорӧн эськӧ уськӧдчи куртны, но кытысь нӧ верман кымӧртӧ ордйӧдны. Ставсӧ кӧтӧдіс. Код тӧдас, дыр-ӧ сэсся сійӧс ковмас косьтыны. Со и эн эскы та бӧрын Кирӧыдлы.
Бабаяс сэк кості кывзісны Варук тьӧтлысь висьталӧмсӧ, а асьныс мый йылысь кӧ гусьӧн вашкӧдчисны. Кирӧлӧн олӧм йылысь, тыдалӧ.
Но нӧшта тешкодьтор лоис Микулай бригадиркӧд. Сійӧ вӧлі буретш лӧсьӧдчӧ нуӧдны карӧ аслас машинанас племянниксӧ, коді гожӧм кежлас сиктӧ гӧститны воліс. Машинаӧ пуксигӧн нин друг сы водзын кытысянькӧ тыдовтчис Кирӧ. Югнитліс синъяснас Микулай вылӧ да шуис:
 — Кытчӧ нӧ сэтшӧм ёна тэрмасян, Микулай Иванович? Тэрмасьысьястӧ ӧд Енмыс оз радейт.
 — Мый нин сӧран нинӧм абусӧ, — дӧзмис Микулай.
 — Код тӧдас, сӧра али ог. Но Изъя шор вомӧн поскыд вермас сконъявны тэнӧ. Эн, колӧкӧ, тэрмась.
Микулай весиг ёрччыштіс тайӧ кывъяс бӧрас. А Кирӧлӧн дукыс нин абу. Быттьӧ тӧдӧ, мый оз кут сылӧн шуӧмлы эскыны бригадирыд. А сылы нӧ мый, висьталіс, и ставыс. Сэсся мед ачыс мӧвпыштлас.
Ӧні Микулай эз тӧд, кывзыны-ӧ Кирӧлысь шуӧмсӧ, али нӧ пыр жӧ вӧрзьӧдчыны. Сійӧ зэв бура гӧгӧрвоис, мый Изъя шор вомӧн поскыс важ. Талун-аски сулалӧ. Туй вӧчысьяс выль поссӧ эз на эштӧдны. Позьӧ эськӧ кытшовтны, но кытшолыс зэв кузь, а туйсӧ дженьдӧдӧм могысь ӧні став машинаыс тайӧ важ поскӧдыс вуджӧны. Микулай, мыйлакӧ, нӧшта ӧтчыдысь пыраліс гортас. А юрас пыр бергалісны Кирӧлӧн кывъясыс. Эскыны-ӧ, абу-ӧ? Збыль али лӧж висьталӧ тайӧ йӧй нисьӧ прӧсужыс? Но сэсся ӧшинь пыр кылісны машинаын пукалысьяслӧн гора гӧлӧсъясыс. Налы эз терпитсьы ӧдйӧджык мӧдӧдчыны карлань. Медбӧрын Микулай шуис аслыс, мый лоан ло, а сійӧ петас туйӧ. Мед сӧрӧ, колӧкӧ, Кирӧыд. Ачыс ӧд абу жӧ сыысь йӧйджык. Но сыысь, мый аддзис Микулай Изъя шор вомӧн пос дорӧ матыстчигӧн, пыр жӧ топавліс сьӧлӧмыс. Тайӧ пӧрйӧ пос вомӧн коркӧ вольсавлӧм важ плакаясыс абу вермӧмаӧсь кутны груз тыра машина, да сійӧ кабинанас увлань юрӧн куйліс пыдӧсас. Орччӧн гораа горзігтыр котралісны да ноксисны йӧз. А Микулай тайӧ здукъясас весиг аттьӧаліс Кирӧӧс сыысь, мый висьталіс сылы, мед ёна оз тэрмась. Сійӧн ӧд и педзыштіс на гортас. И бур, мый тадзи вӧчис. 
Та бӧрын сиктсаяс мӧд ногӧнджык нин кутісны видзӧдны Кирӧ вылӧ. Эз нин пондыны серавны сы вылын, мый пармаын быдмӧм морт вошліс вӧрӧ да та дыра сэні оліс. Кӧть эськӧ водзтіджык дивитлісны таысь, кыдзи нӧ пӧ сяммис ылавлыны ас ягӧ. А ӧні эз и тӧдны, мый шуны Кирӧ йылысь. Кытысь сійӧ тӧдӧ, мый виччысьӧ кодӧскӧ водзӧ вылӧ, мыйла друг сэтшӧма югзьывлӧны сылӧн синъясыс, кор видзӧдлывлӧ кодсюрӧ вылӧ да быттьӧ сотыштӧ найӧс аслас видзӧдласнас.
А Кирӧ оліс аслас олӧмӧн. Уджаліс кочегарӧн школаса котельнӧйын. Прӧст кадӧ ветлывліс вӧрӧ, вадорӧ, ноксис горт гӧгӧрын. Сійӧ эз ёна кӧсйы тӧдны, мый шуасьӧны сы йылысь сиктсаяс. Мед, колӧкӧ. Ӧд сійӧ налы дзик некутшӧм лёк оз вӧч. Сӧмын видзӧ неминучаясысь. Збыльысь ӧд овлӧ Кирӧлӧн олӧмын сэтшӧм здук, кор сійӧ кутӧ тӧдны ас сиктса кутшӧмкӧ олысь йылысь ставсӧ и сылысь воддзаджык и водзӧ олӧмсӧ. И друг аддзӧ, мый вермас лоны мортыскӧд кутшӧмкӧ омӧльтор, он кӧ кутышт, он кӧ ӧлӧдышт. И сэки Кирӧ тэрмасьӧмӧн мунӧ сы дінӧ, мед отсавны мездысьны неминучасьыс. Ачыс оз тӧд, мый тайӧ, но кодкӧ быттьӧ Кирӧӧс тойлӧ, йӧткӧ мышсяньыс. Мун пӧ да висьтав, мед видзчысяс. И Кирӧ век удитӧ ас кадӧ. Ачыс тӧдӧ, мый оз дзик пыр кутны эскыны сылы. Да, гашкӧ, сералыштасны на. Но кор бӧрынджык нин аддзӧ, мый нинӧм эз ло мортыскӧд, сэки и Кирӧлы нимкодь сьӧлӧм вылас.
А сёрнитӧны кӧ сы йылысь, мед, колӧкӧ. Кирӧлы таысь пӧсь ни кӧдзыд.
Вочасӧн век жӧ Кирӧлӧн вежӧрын воссьӧны вӧрын коллялӧм сійӧ лунъясса серпасъясыс. Но сӧмын вӧтын. И ӧтчыд, и мӧдысь, и коймӧдысь вӧтасьӧ Кирӧ та йылысь. И со нин сійӧ ӧні быттьӧ помнитӧ ставсӧ, мый сыкӧд вӧлі вӧрас сійӧ лунъясӧ...
Кымынысь сылы ичӧтдырсяньыс на шулывлісны, мый гымалігӧн оз позь сулавны пу бердын. А сійӧ сувтіс коз дінас дзик орччӧн. Быттьӧкӧ вунӧдіс коркӧя шуӧмъяссӧ. Эз вӧв окота кӧтасьнысӧ да. Сэки и лыйис чардбиыс коз пуас да Кирӧ воштіс садьсӧ. А сэсся быттьӧ, кор воис ас садяс, сійӧ абу нин морт, а ыджыд коз пу, сӧмын дзик морт моз жӧ кужӧ мӧвпавны-вежӧртны, шогсьыны-серавны. И гӧгӧрвоӧ мортлысь гуся мӧвпъяссӧ, аддзӧ сылысь водзӧ олӧмсӧ.
И сы гӧгӧр сулалысь ниа пуяс, козъяс, пожӧмъяс, кыдзьяс, пипуяс сідзжӧ сёрнитӧны Кирӧкӧд, лыддьӧны сійӧс асӧн. Но найӧ тӧдӧны нин, мый Кирӧ на дінӧ воис недыр кежлӧ. Медыджыдыслӧн шуӧм сертиыс. Регыд бӧр мунас йӧз дінӧ. Та вӧсна и шогпырысь висьталӧны Кирӧлы кияснас ӧвтчигмоз асланыс майшасьӧмъяс йылысь. Тайӧ майшасьӧмъясыс чукӧрмисны уна во чӧж нин и окота пуяслы кодкӧдкӧ юксьыштны наӧн. Мед жӧ кывласны, мед жӧ тӧдласны, мый и найӧ абу дзик кывтӧм пемӧсъяс, а ловъя ловъяс. Налӧн сідзжӧ эм сьӧлӧм дой. Ӧвтчӧны ниаяс и козъяс, пожӧмъяс и кыдзьяс асланыс лапъясӧн-вожъясӧн да негораа, тэрмасьтӧг висьталӧны Кирӧлы чукӧрмӧм дойяс йылысь, мый важ сертиыс ёна омӧльджыка пондісны овны найӧ, вӧрын быдмысь пуяс. И сынӧдыс лоис кутшӧмкӧ аслыссикас кӧра да гудыр, код вӧсна сьӧкыд лолавны. И поводдяыс сэтшӧм асныра, сэтшӧма кутіс друг вежласьны, мый пуяслы то вывті жар, то вывті кӧдзыд. Кӧсйӧны найӧ кор лэдзны, а сэк кості кынтӧ. И гожӧмнас кутшӧма полӧны пуяс, кор став вӧрыс тырӧма котшӧс дукӧн. Кӧнкӧ ыпъялӧны вӧрса пӧжаръяс, сотчӧны биын налӧн ёртъясныс, кодъяс быдмисны-верстяммисны сё воясӧн. И со ӧти здукӧн биыс ньылыштіс вӧрса багатыръясӧс. Тӧкӧтьӧ кӧ, и татчӧдз би кывъясыс воасны. А мый найӧ вермасны вӧчны паныд.
А сэсся кутшӧмкӧ идӧртӧм кык кокаяс шӧйтӧны-ветлӧны вӧрӧд. То нем думайттӧг пӧрӧдасны медся мича козсӧ либӧ пожӧмсӧ, кодъясӧн ёртъясыс нимкодясьлісны, да сідзи и эновтасны сісьмыны. То кутшӧмкӧ кӧрт машинаясӧн нырыштасны быдса рас. То сералігмоз чегъяласны вӧрса пуяслысь медся мича вожъяссӧ. И бурдлытӧм дойяс кольӧны та бӧрын пармалӧн пельӧсъясын, плешкассьыны пондӧ пармаыс.
Асланыс татшӧм негораа сёрниӧн то вашкӧдчигмоз, то шувгигмоз пармаса пуяс тшӧктӧны Кирӧлы, мед жӧ сійӧ висьталас йӧзыслы, мый оз кӧ лоны найӧ, вӧрса багатыръясыс, свет вылас, и йӧзыслӧн олӧмыс дзикӧдз торксяс. Кӧть эськӧ кык кокаяс асьнысӧ лыддьӧны медся сюсьӧн да вынаӧн...
...Садьмӧм бӧрас Кирӧ дыр мӧвпалӧ вӧт йывсьыс. Збыль ӧд, гашкӧ, тадзи и вӧлі да. Гашкӧ, збыль сійӧ коз пуӧ и пӧрлі. И дзик некытчӧ эз вошлы. Вӧлі гортдорса вӧрас. Сӧмын некод та йылысь эз тӧдлы. И правӧсь ӧд пармаын быдмысь веж багатыръясыс. Веськыда висьталісны найӧ асланыс дойяс йылысь Кирӧлы. Кирӧ бура гӧгӧрвоӧ найӧс. Но гӧгӧрвоасны-ӧ Кирӧӧс сылӧн сиктсаясыс, кутас кӧ сійӧ со тадзи жӧ восьсӧн висьтавлыны вӧрын быдмысь пуяслӧн норасьӧм йылысь. Оз-ӧ бара пондыны серавны?
Но ӧтчыд со тадзи Кирӧ паныдасис вӧрысь лэччысь челядькӧд, кодъяс вӧлі кайлӧмаӧсь вотчыны да ӧні тыра пестеръясӧн восьлалігмоз гажа висьтасисны ӧта-мӧдныслы, мый аддзылісны пармаысь.
Но Кирӧкӧд паныдасьӧм бӧрын челядь пыр жӧ сувтыштісны. Верстьӧяссянь найӧ кывлісны, мый Кирӧ ылавлӧма вӧрӧ да тайӧ кадсяньыс сійӧ лоӧма кутшӧмкӧ зэв аслыспӧлӧсӧн. И ӧні нывкаяс да зонкаяс эз тӧдны, пышйыны-ӧ сыысь либӧ водзӧ восьлавны асланыс туйӧд, быттьӧ эз и казявлыны Кирӧӧс.
Но Кирӧ вӧлі тэрыбджык да ачыс шыӧдчис челядь дінӧ:
 — Ак кутшӧм уна ті вотӧмныдӧсь! Кутшӧм лышкыд вӧлӧма тіянлы вӧрыс! А кӧсъянныд миян вӧр йылысь мойд кывзыны?
 — Кӧсъям, кӧсъям, Кирӧ дядь! — горӧдісны челядь, кодъяслӧн тӧкӧтьӧӧн кытчӧкӧ воши став полӧмыс. И найӧ кутісны восьлавны Кирӧкӧд орччӧн.
И со нин Кирӧ пондіс висьтавлыны челядьлы, мый сыкӧд вӧлі неважӧн вӧрас, кыдзи сійӧ тӧдмасис пуяслӧн олӧмӧн да мый тшӧктісны висьтавны пуясыс йӧзыслы. Кирӧлӧн висьталігмозыс югъялісны синъясыс. Сійӧ то ньӧжмӧдліс да чинтыліс гӧлӧссӧ, то чорзьӧдліс да гораммӧдліс. А челядь вом паськӧдӧмӧн кывзісны Кирӧӧс. Збыль-ӧ, лӧж-ӧ висьтавліс Кирӧ. Збыльысь-ӧ сійӧ тадзи сёрнитіс пуяскӧд, а, гашкӧ, вӧтасис, но татшӧмторсӧ сиктса нывкаяс да зонкаяс некор на эз кывлыны, мед морт вӧлі коз пуӧн, а асьныс пуясыс кужисны сёрнитны-висьтасьны асланыс олӧм йылысь. И та бӧрын эз на ӧтчыдысь Кирӧкӧд паныдасьӧм бӧрын челядь корлыны сійӧс выльысь висьталыштны коркӧя вӧрса мойдсӧ.
Верстьӧяс, дерт жӧ, кывлісны Кирӧлӧн мойдӧм йылысь. Сӧмын бара сералыштісны та вылын. Мед пӧ, колӧкӧ, мойдӧ. Мый сэсся сылысь босьтан. Сэтшӧм кӧ пӧ нин мортыс.
А Кирӧ сӧмын шогпырысь видзӧдлывліс аслас сиктсаяс вылӧ да гӧгӧрвоис, мый весьшӧрӧ налы висьтавны вӧрын пуяслӧн олӧм-вылӧм йылысь челядьлы мойдӧм мойдсӧ. Оз воны верстьӧясыдлӧн сьӧлӧмӧдзыс Кирӧлӧн кывъясыс, кодъяс сэтшӧма йиджисны челядь вежӧрӧ. Ӧд дзик мӧд олӧмӧн олӧны ӧнія верстьӧясыс, Кирӧлӧн ас коддьӧмъясыс. Абу асланыс пӧль-пӧчьясныс кодьӧсь, кодъяс вӧліны и гортаныс, и вӧрын бур кӧзяинъясӧн. Гӧгӧрволісны, мый вӧрыс видзӧ найӧс уна омӧльторйысь, лоӧ и налӧн мыджӧдӧн, да пуктылісны сійӧс Ен пыдди.
Сӧмын бурдӧдӧ Кирӧлысь сьӧлӧмсӧ ӧтитор, мый сиктса верстьӧ войтырлӧн талунъя челядьыс кутісны гӧгӧрвоны сійӧс. Гашкӧ, найӧ мӧдысьджык оз вунӧдны Кирӧлысь вӧрса пуяслӧн олӧм-вылӧм йылысь мойдсӧ да лоасны пармаыслӧн бур ёртъясӧн.


И бара кодкӧ гольӧдчӧ
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 271-275 лб.>

Лун шӧр бӧрын пондыліс пемдыны. Кыз гыӧрӧн вевттьысьӧм ӧшиньяс нӧшта суктылісны пемыдсӧ. Сэки ӧзтылісны стеклӧа карасин лампа. Тайӧ кадас кымын и волывлісны школаысь Петырлӧн гырысьджык чой-вокыс да пыр жӧ пуксьылісны пызан сайӧ аскиа урокъяс кежлӧ дасьтысьны. А Петыр кайліс паччӧрӧ кывзыны пӧчыслысь мойдӧмсӧ. Сэсся коркӧ ужнайтлісны да би кусӧдӧм бӧрын водавлісны коді паччӧрӧ, коді гӧбӧч вылӧ, коді пӧлатьӧ, а коді и джоджӧ.
Но корсюрӧ овлывліс и сідзи, буретш ужнайтӧм бӧрын би кусӧдтӧдзыс на кодкӧ друг гольӧдчывліс кильчӧ ӧдзӧсӧ.
— Коді сэні! — юавліс посводзӧ петӧм бӧрын Петырлӧн батьыс.
— Лэдзӧй кӧть порог дораныд узьны. Дзикӧдз сёрмӧдчим. Туйсӧ нӧбалӧма да пемыднад оз тӧдчы. Водзӧ мунны огӧ лысьтӧй, — кывлывліс ӧдзӧс сайсянь кодлӧнкӧ кевмысяна гӧлӧсыс.
Бать пыр жӧ восьтывліс кильчӧ ӧдзӧссӧ.
— Пырӧй, пырӧй. Асьным эськӧ унаӧнӧсь жӧ. Да ӧд кытчӧкӧ тӧрӧдчанныд, — шулывліс сійӧ керкаӧ пырысь лымйӧн тырӧм войтырлы.
Мыйлакӧ мир туй вывті ветлысь-мунысьяс ёна сёрмӧдчӧм бӧрын вӧзйысьлывлісны узьны эз сикт шӧрын сулалысь стӧкан кодь зумыд короминаясӧ, а буретш Петыръяслӧн сикт помын лажыньтчӧм важиник керкаӧ, кодӧс Енмыс тӧдас кор нин лэптылӧмаӧсь.
Гашкӧ, туй выв войтыр полісны игӧдчыны озырджыка олысьясӧ. Тӧдісны-ӧ мый-ӧ, мый найӧ скупджыкӧсь быдтор вылӧ да оз зэв окотапырысь лэдзны ас орданыс бокӧвӧй йӧзӧс. А, гашкӧ, повзьӧдліс сиктсайса пемыдыс да кок улын пыр кытчӧкӧ вошласьысь туйыс. Код тӧдас на ӧд, ылын-ӧ мӧд сиктӧдзыс. А кежсяс кӧ кытчӧкӧ да сэсся он вермы петнысӧ? Сэк жӧ Петыръяслӧн муӧдзыс вӧйӧм ӧшиньяса мир туй вылас видзӧдысь керкаыс сідзи быттьӧ и чуксаліс аслас бияснас ветлысь-мунысьӧс пырны на ордӧ:
 — Пырӧй, пырӧй. Менам кӧзяиныд некор оз ӧткажит туй выв мортыдлы.
И та бӧрын дыр мӧвпавтӧг сёрмӧм войтыр веськӧдчылісны Петыръяслӧн керкалань.
 — Пӧрччысьӧй, шойччӧй да шонтысьӧй, — бара шулывліс Петырлӧн батьыс да шыӧдчывліс мам дінас: — Пачад ӧд шыдыд кольыштіс на. Мед инӧ туй выв йӧзыс нуръясьыштасны.
И пыр жӧ пызан вылӧ мамыс вайлывліс ас пӧжалӧм ид нянь, кыскывліс пачысь чӧскыд руӧн ымралысь шыд чугун. Туй выв войтыр эз виччысьлыны мӧдысь корӧм да тэрмасьтӧг пуксьывлісны пызан сайӧ.
И быттьӧ керкаса олысьясӧс аттьӧалігмоз, мый эз ӧткажитны, лэдзисны узьны дзик тӧдтӧм войтырӧс, узьмӧдчысьяс пондылісны висьтасьны ас йывсьыныс. Сэки ӧд автобус-машинаыд зэв на гежӧд вӧлі. Лымйӧн тырӧм мир туй кузя ёнджыкасӧ вӧлӧн ветлывлісны. Сӧмын корсюрӧ, кор туйыс дзикӧдз кутліс тырны, МТС-ысь ыджыд трактор кыскывліс ас бӧрсяыс «утюг». И лымйӧн тырӧм туйыс бӧр паськавліс.
А ветлысь-мунысьыд сійӧ кадад эз жӧ этша вӧв, кӧть эськӧ автобусъяснад найӧс эз на новлӧдлыны. И йӧзыс ыджыд туй вывсянь кежавлісны парма шӧрӧ вошӧм сиктъясӧ подӧн. Но ёна сёрмӧм бӧрын страк босьтліс тӧдтӧм туй водзын да быть ковмывліс кытчӧкӧ вӧзйысьны узьмӧдчыны. Вӧліны тайӧ войтыр пӧвстас и командировкаӧн ветлысьяс, и аслыныслы мыйкӧ корсьысьысь йӧз, и весиг чиганъяс, кодъяс, тыдалӧ, вӧлі дӧзмӧмаӧсь ӧтилаын олӧм-вылӧмысь да кузь тӧвъясын асланыс кӧлӧкӧльчика вӧвъясӧн, став семья-челядь котырӧн мӧдӧдчывлісны ылі туйӧ.
Командируйтӧмаясыд кутісны асьнысӧ зумыдджыка. Висьтасьлісны, мый лыддьылісны коланаӧн, а сэсся юасьлісны Петыр батьлысь сиктын олӧм-вылӧм йылысь.
 — Абу, дерт, кокни, — ньӧжйӧник шыасьлывліс батьыс. — Кыдзкӧ да мыйкӧ бергӧдчам жӧ тай-а. Со ӧд кутшӧм война пыр ковмис прӧйдитны. Ен сетас да, гашкӧ, коркӧ бурмас жӧ олӧмыс.
Некор оз вунӧд Петыр, кыдзи на ордӧ коркӧ узьмӧдчисны сотчӧм керкаса кӧзяин гозъя. Сійӧ таӧдз эз на и тӧдлы, мый сэтшӧм ыджыд неминуча сулывлӧ йӧзӧс. Сідз жӧ ужнайтісны. А сэсся сотчӧм керкаса кӧзяиныслӧн гӧтырыс лимзалігтырйи висьталіс, кыдзи ӧзйис налӧн керкаыс.
 — Да ӧд тӧдім кӧ, некытчӧ эськӧ сійӧ лунас гортысь эгӧ петалӧй, — лыддьӧдліс синвасӧ чышкалігмоз нывбаба, а верӧсыс юрсӧ лэдзӧмӧн зумыша видзӧдіс джоджӧ. — Пӧрысь мамным мыйлакӧ лунвыв керкаӧ сартаса биӧн петалӧма да мортыдлӧн ас тӧдлытӧг ӧгырыс джоджӧ усьӧма. Нинӧм, дзик нинӧм ӧд эгӧ удитӧй петкӧдны. Ойя жӧ дай ойя!
Мам-батьыс чӧла кывзісны гозъялысь висьтсӧ. Петыр чой-вокыскӧд кыйӧдчисны пӧлать вывсянь. А мамыс кывзігмоз вачкыліс кияснас коскас:
 — Аттӧ дивӧ, аттӧ дивӧ. Со тай нӧ кыдзи овлӧ.
А сэсся туй выв войтыр кайисны узьны гӧбӧч вылӧ, кытчӧ векджык и вольсавлісны налы. Асывнас Петырлӧн бать-мамыс мыйкӧ шӧпкӧдчыштісны ас костаныс. И мамыс вӧзйис шогӧ усьӧм гозъялы кутшӧмкӧ тубрастор. Сотчысьяс буретш вӧлі пӧсь картупельӧн нуръясьӧны пызан сайын да зэв сьӧлӧмсянь кутісны аттьӧавны Петырлысь бать-мамсӧ.
 — Сёысь аттьӧ, кок улӧдз сёысь аттьӧ. Эмӧсь жӧ тай свет вылас бур йӧзыс, — шуаліс пасьтасигмозыс нин нывбаба.
А мамыс вочавидзис:
 — Ен сетас, выльысь стрӧитчанныд, выль овмӧс лӧсьӧданныд. Важсьыс на бурджыка кутанныд овны.
 — Ойя жӧ дай ойя, — бара лыддьӧдлігмоз шыасис вазьӧм синдоръяса нывбаба. — Да ӧд кор на ставыс лоас...
Аслысногӧн йиджтысьӧма Петырлӧн паметьӧ и на ордӧ узьмӧдчӧм чиганъяслӧн семьяыс. Олӧмакодь нин кузь сьӧд тошка чиган пукаліс порогдорса лабичын да ноксис сийӧс-заводӧн. А смоль сьӧд юрсиа да сьӧд синъяса чиганка сэк кості кыскис карті колода да пондіс гадайтны мамлы лыддьӧдлігмоз:
 — Сё зарниӧй, шуда шонді улын тэ чужлӧмыд. Но видзчысь со этайӧ креста дамасьыс. Мед сійӧ оз жӧ сувт тэнад туй вомӧн. А челядьыд тэнад быдмасны да кузь туй быдӧнӧс виччысьӧ. И шогсӧ, и радлунсӧ тӧдласны. Но оз омӧля кутны овны.
Петыр, дерт, ӧні оз нин помнит, кутшӧм нӧшта кывъяс шуавліс мамыслы зэв варов чиганкаыс. Сёрнитіс, быттьӧ сьыліс. Но тадзи кымын тай юргисны сылӧн кывъясыс-а. Ёна-ӧ збыльмис чиганкаыслӧн висьталӧмыс, ӧні Петырлы сьӧкыд жӧ шуны. Ӧд стӧчасӧ гадайтчысь нывбабаыд нинӧм эз висьтав. Сэк жӧ мамыс эскытӧма видзӧдлывліс чиганка вылӧ да чӧв оліс. Мед пӧ, колӧкӧ, мойдӧ, мый сылы юрас воӧма. А югъялысь синъяса чиганпиян сэк кості ризъялісны краситтӧм еджыд плакаяса джодж кузя. Петыр чой-вокыскӧд бара жӧ пӧлатьын вӧліны. Асывнас мунӧм водзвылын чиганка мый йылысь кӧ мамкӧд шӧпкӧдчис, а кузь тошка чиган корис батьыслысь турунтор.
 — Асланым эськӧ абу жӧ уна да ӧд он жӧ эновт туй выв мортӧс, — шуаліс сэк кості Петырлӧн батьыс.
А мукӧддырйи Петыръясӧ узьмӧдчывлісны ыджыдджык вокъясыскӧд ӧти классын велӧдчысьясыс, кодъяс ыліджык сиктъясын вӧлі олӧны да кутшӧмкӧ помка вӧсна сёрмӧдчылісны школааныс. Ок кутшӧм гажа сэки вӧлі Петыръясын. Школаын велӧдчысьяс медводз велӧдлісны урокъяснысӧ, а сэсся пондылісны висьтасьны велӧдчӧм йылысь, асланыс велӧдысьяс йылысь, коді воӧ сьӧлӧм вылӧ, а коді оз, коді радейтӧ тэчны «двойка», а коді — «четыре» да «пять». Медбӧрын водтӧдз ставыс помассьыліс челядь ворсӧмъясӧн.
Корсюрӧ мам-бать юасьлывлісны бокӧвӧй челядьлысь налӧн гортса олӧм-вылӧм йылысь. И найӧ висьтасьлісны ас йывсьыныс. Пыр жӧ тыдовтчыліс, мый Петырлӧн бать-мамыс бура тӧдӧны тайӧ челядьыслысь бать-мамсӧ. Ӧтияскӧд ӧтлаын школаын велӧдчылӧмаӧсь, мӧдъяскӧд гажӧдчывлӧмаӧсь том дырйиыс, коймӧдъяскӧд вӧрын уджавлӧмаӧсь.
А сэсся коркӧ Петыръясӧ пыравлісны сійӧ зонкаясыслӧн батьясыс ли, мамъясыс ли да аттьӧавлісны Петырлысь бать-мамсӧ сыысь, мый лэдзлывлісны узьны ас орданыс челядьнысӧ.
 — Медым, медым волывлӧны миян ордӧ, — шулывліс сэк кості мамыс. — Ӧтлаын ӧд велӧдчӧны-быдмӧны. Мед и водзӧ вылӧ бур ёртъясӧн колясны.
Но торйӧн нин помнитӧ Петыр сійӧ рытсӧ, кор на ордӧ коркӧ узьмӧдчис кутшӧмкӧ зэв ыджыд тушаа мужичӧй. Муртса оз пӧтӧлӧкас люкась. Сэк жӧ гора гӧлӧса. Сійӧ дугдывтӧг висьтавліс, кытчӧ волӧма, код ордын узьӧма, коді вердӧма. А ачыс сэк кості шуаліс:
 — Сэсся всё, сэсся всё.
Мӧд лунас водз на вӧлі, а кузь тушаа мужичӧйыд пукаліс нин пызан сайын да нуръясис руалысь пӧсь картупельӧн. А сэсся чеччис да пасьтасигмозыс бара кутіс шуавны:
 — Сэсся всё, сэсся всё. Пасьтася да водзӧ ветла.
Кӧть и ыджыд тушаа да гора гӧлӧса вӧлі тайӧ мужичӧйыс, но Петырлы сійӧ кажитчис зэв бур мортӧн да дзоля детина ньӧти эз пов сыысь. Ӧд ыджыд синъясыс тайӧ бокӧвӧй мужичӧйыслӧн вӧліны зэв меліӧсь. Бурлунӧн вӧлі тырӧма и пыр нюмъялысь чужӧмыс.
А мамыс гӧсьтлӧн мунӧм бӧрын висьтавліс Петырлы да сылӧн чой-воклы, мый тайӧ мортыс ичӧтдырйиыс чорыда висьмылӧма да сэсся сэксянь мыйкӧ лоӧма сылӧн юрыскӧд. Тадзи пӧ ӧні уна во нин ветлӧ сиктысь сиктӧ, керкаысь керкаӧ да вердчӧ сійӧн, коді мый сетыштас. И ыджыд грек пӧ — ӧбӧдитны тайӧ Енлы колана мортсӧ. Век пӧ колӧ сійӧс бура примитны да бура колльӧдны. И збыльысь сэксянь тайӧ мужичӧйыс эз на ӧтчыдысь волы Петыръясӧ. Сійӧс пыр пуксьӧдлісны пызан сайӧ да узьтӧдлывлісны вольпасьын.
Кымын во колис сійӧ кадсяньыс. Важӧн нин абу муӧдз вӧйӧм ӧшиньяса важиник керкаыс, кӧні Петыр быдмыліс аслас чой-вокыскӧд. Абу жӧ нин ловъяӧсь Петырлӧн бать-мамыс. Унмовсисны нэм кежлӧ сиктса шойна вылын бур сьӧлӧма войтыр. Да и ачыс Петыр олӧ чужан сиктсьыс бокын.
Но сідзи и кажитчӧ мукӧддырйи сылы, вӧтын ли, вемӧсын ли, мый бара быттьӧ аслас бать-мамыслӧн керкаын. И бара кодъяскӧ гольӧдчӧны кильчӧ ӧдзӧсӧ да вӧзйысьӧны узьны. А Петыр лэдзӧ найӧс гортас, пуксьӧдӧ пызан сайӧ да сэсся рытывбыд варовитӧ- ветлысь-мунысь, быдторсӧ аддзылысь войтыркӧд ӧттор-мӧдтор йылысь. И сылӧн сьӧлӧм вылын тайӧ казьтылӧмъяссьыс овлывлӧ долыдсьыс-долыд.


Ивадорын гажа лунъяс
<Белых И. И. Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн. Висьтъяс. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 275-287 лб.>

Вӧліны, вӧліны сійӧ гажа да вунӧдлытӧм праздникъясыс мича гожся лунъясӧ менам чужан Ивадор сиктын, важ керкаас на, кытчӧ чукӧртчывлісны вонас ӧтчыдысь матысса и ылысса рӧдвуж. Мыйлакӧ, пыр тшӧкыдджыка найӧ волӧны юр вежӧрӧ. Гашкӧ, сы вӧсна мый ставӧн сэки вӧліны ӧтлаынӧсь да ставнысӧ позис шымыртны ӧти видзӧдласӧн, казявны наысь кутшӧмкӧ ӧткодьтор да шензьыны сы вылӧ, мый найӧ ӧти шомӧсысь петлӧмаӧсь, а ӧні коді тӧдас, кӧні олӧны. Но со тай удайтчӧма недыр кежлӧ ӧтлаӧ чукӧртчывны. Гашкӧ, сы вӧсна ӧні волӧны юр вежӧрӧ менам матысса и ылысса рӧдвужӧй, мый унаӧн нин на пиысь мунісны мӧдаръюгыдӧ да налӧн гректӧм ловъясыс чуксалӧны менӧ, ӧні олӧма нин мортӧс, медым эськӧ эг жӧ вунӧд на йылысь, да казьтыштлывлі жӧ корсюрӧ бур кывйӧн, мый вӧліны тайӧ йӧзыс, олісны миян шондіа му вылын, уджалісны, воюйтісны, радейтісны, быдтысисны да зілисны велӧдны став бурас ассьыныс челядьсӧ. Ӧд коркӧ-некоркӧ на дінӧ жӧ веськала да зэв ёна кӧсъя, медым менӧ казьтылысьясыс тайӧ му вылас сідз жӧ вӧліны, медым менам матыссаясӧй, кодъяс талун меысь ёна на томджыкӧсь, сідзжӧ бура да ӧтсӧгласӧн олісны да бур сиисны и мукӧдлы.
 Меным ӧні помнитсьӧ, мый тайӧ праздникъяс дырйиыс векджык шондіа лунъяс сулавлісны, быттьӧ нарошнӧ Енмыс кутлывліс шондісӧ енэж шӧрас да вештывліс кытчӧкӧ руд кымӧръяссӧ, медым йӧзыс шойччыштасны быд лунъя сьӧкыд уджсьыс, вунӧдчыласны асланыс тӧжд-майшасьӧмъяс йылысь да нимкодясьыштасны олӧмнас. Менам челядьдырйи вӧліны тайӧ сура праздникъясыс тувсов гӧра-кӧдза бӧрын видз вылӧ петтӧдз либӧ нӧ гожся страда бӧрын арся уджъясӧдз. А менам челядьдырӧй ӧнӧдз петкӧдчӧ меным ӧти зэв кузь шондіа лунӧн.
Водзвыв заводитлісны дасьтысьны татшӧм праздник кежлас. Мам-бать кадысь кадӧ сёрнитлісны ас костаныс сэк кежлӧ лӧсьӧдчӧм йылысь, кодӧс корлыны, коді вермас волыны, а коді оз, кымын морт лоас пызан сайын. А сэсся мам шутліс ыджыд лагунӧ сур, коді чипсіс да ышлолаліс гӧбӧч вылын, кытчӧдз эз ёнмыв, а сэсся лагунсӧ лэдзлісны гӧбӧчӧ, мед пӧ сэні кӧдзалыштас да нӧшта ёнмыштас. Кӧть быдсикас вӧлӧганад сэки дзескыдджык вӧлі, и сьӧмыд весиг медся коланатор вылас эз тырмывлы, но тайӧ праздник кежлас заптысьлісны и яйӧн, и чериӧн, кодӧс векджык вӧзйылісны тӧдса чери кыйысьяс. Сэтчӧдз, кытчӧдз ме ачым эг кут лэччывлыны вадорӧ. Нарошнӧ мӧдӧдчылі сутки кежлӧ, медым гырысьджыкӧс вугравны черинянь вылӧ. И сюрлывліс ӧд, Эжваыс сэки чериа на вӧлі да. Праздник водзвылын пелькӧдлісны-мыськавлісны керка пытшкӧссӧ. А сэсся праздникӧдз некымын лунӧн водзджык кыськӧ воліс Паль баб, мамлӧн мамыс, кодӧс ми, челядь чукӧр, зэв ёна виччысим. Пальын чужлӧма-быдмылӧма да сійӧн Паль бабӧн и шулім. Вӧлі сійӧ зэв мелі, быдӧнлы вайлывліс кутшӧмкӧ гӧснечтор, быдӧнлы аддзывліс сьӧлӧмсянь петысь бур кывъяс. Батьлӧн мамыс, Анись баб, коді и быдтіс менӧ да видзис быдсяма лёкторсьыс, сэки эз нин вӧв ловъя.
Кыдзи ӧні помнита, мам суктӧ ыджыд шомӧсын нянь. Сійӧ заводитӧ «лолавны» да петны шомӧссьыс. А сэсся мам да баб вӧсньӧдӧны шаньга да пирӧг куяс, тырталӧны найӧс лятиӧн. Зэв ӧд пелька да ӧдйӧ налӧн киясын тайӧ уджыс артмывліс. Быттьӧ сідзи и колӧ. Быттьӧ лун-лун пирӧгӧн да шаньгаӧн сӧмын и ноксьӧны. Сёр войӧдз вӧсньӧдчывлісны да быттьӧ эз и мудзлыны. Весиг ми, челядь котыр, медбӧрын очсавны кутлім на вылӧ видзӧдігӧн да разӧдчывлім узьны. А мамным да Паль бабным сӧмын недыр кежлӧ ныровмунны удитлісны. Колӧ ӧд вӧлі водза-водз пач ломтыны, ваймӧдны сійӧс да нянь сюявны. Но миянлы сійӧ войнас сідзжӧ эз дыр узьсьывлы, водзджык жӧ чеччывлім да видзӧдім гортын ноксьӧм вылӧ.
Сэки мам, медым ми эгӧ мешайтчӧй пӧжасигӧн, сетліс миянлы пачысь сӧмын на кыскӧм зэв пӧсь морт ӧти шаньгаӧн да вӧтлывліс ывлаӧ. Ми паныдасьлім ас коддьӧмъяскӧд, кодъяс сідзжӧ вӧліны кианыс шаньгаа-пирӧгаӧсь. Заводитлім ошйысьны ӧта-мӧдлы, кодлӧн кутшӧм гӧсьтъяс да кытысь воасны. Ӧд эз сӧмын миян керкаын, а став сикт пасьта дасьтысьлісны праздник кежлас. И быд керкаын виччысисны гӧсьтъясӧс. А вӧлі тайӧ Мӧдест либӧ Успенньӧ лунӧ, кодъясӧс пасйывлісны сиктын.
Буретш сэки казявлім, кутшӧм паськыдӧсь миян вужъясным, кутшӧм уналаӧ овмӧдчӧмаӧсь миян матыссаясным. Ставныс найӧ коркӧ тайӧ либӧ орчча сиктсьыс петавлісны. А ӧні код тӧдас кӧні позьӧ накӧд паныдасьны. Оз сӧмын матысса да ылысса сикт-посёлокын, но и карын, кытчӧдз, миян серти, кодзув ылнаӧдз кымын вӧлі туйыс. Ми сэки ёна шензьылім сы вылӧ, мыйла нӧ эськӧ найӧ мунлісны кытчӧкӧ бокӧ. Мед жӧ эськӧ пыр олісны миянкӧд орччӧн. Со тай нӧ паныдасигъясӧн кутшӧм нимкодь овлывлӧ ӧта-мӧдлы. Мед инӧ оз нин сэсся торйӧдчывлыны. Эг на ӧд ми, зырымбедьяс, кужӧй сэки мӧвпыштлыны, мый олӧмыд ставсӧ ас местаас пуктас: кодӧс колӧ ӧтлаӧдас, кодӧс колӧ торйӧдас, кодӧс колӧ овмӧдас и ылі море сайӧ. Сідз тай со артмывлӧма сійӧ гудыр-гадыр кадас, кор кулакалӧмысь, колхозысь да вӧрса зэв сьӧкыд уджысь ӧтияс кытчӧкӧ бокӧ пышйывлӧмаӧсь, кор дзик нинӧм абусьыс мӧдъяс уна во кежлӧ дзескыдінӧ веськавлӧмаӧсь да сэсся сы бӧрын гортаныс абу нин волӧмаӧсь. Кор ыджыд нажӧткала коймӧдъяс ыштылӧмаӧсь да гырысь фабрика-заводъяс кыпӧдны мӧдӧдчылӧмаӧсь, кор ыджыд война нёльӧдъясӧс торйӧдлӧма. Со тай быттьӧ тӧв нырӧн разӧдӧма олӧмыс менсьым матыссаясӧс став свет пасьтаыс. Кӧть эськӧ и он кӧсйы татысь мунны, но ӧд мый тэд олӧмас шуӧма вӧчны, кутшӧм туйӧд восьлавны, сыысь он мын.
И со бара сійӧ коркӧяыс сувтӧ менам син водзӧ. Мам да Паль баб помалісны пӧжасьны. Мавтісны выйӧн шаньгаяс да пирӧгъяс да петкӧдісны кӧдзӧдны ыджыд пӧвъяс вылын вой керкаӧ. Дась нин и мукӧд сикас вӧлӧга: пувъя, чӧдлача, анькытша лязъяс, чериняньяс, яя шыд, сола капуста, кодӧс тайӧ кадӧдзыс нарошнӧ кӧзӧдын видзисны, быдсяма шыдӧса рокъяс да, дерт жӧ, миянӧн зэв радейтана выйсука рач. Ӧні, уна во мысти, сьӧкыд лыддьӧдлыны став сикас сёян-юансӧ, кодӧс дасьтылісны праздник кежлас.
Шензьывлі сӧмын ӧтитор вылӧ, кыдзи удитӧдчывлісны дасьтыны татшӧм озыр пызанъяссӧ ёнакодь на тшыгӧм кадас миян мамъяс, да кутшӧм ыджыд сяма пусьысь-пӧжасьысьясӧн вӧлӧмаӧсь. Быттьӧ нинӧм абусьыс ставыс кыськӧ лоӧма. И кор кості да кодлысь найӧ ставсӧ тайӧс удитӧмаӧсь велӧдчывны вӧчны. Весиг ӧні со корсюрӧ казьтывла сійӧ праздникдырся пызанъяссӧ, да дульваӧй быдсӧн заводитас войтавны. А сійӧ кадас ӧд эз нин сэтшӧм тшӧкыда сюрлывлы миянлы чӧсмасьлывлыны. И, дерт жӧ, тайӧ праздникъяссӧ дасьтігӧн кутшӧмакӧ вӧлі удзӧдӧма и асьнымӧс, но мед эськӧ гӧсьтъясӧс бура жӧ вӧлі примитӧма. Ӧд и на ордӧ коркӧ сэсся ковмас ветлыны да мед эз жӧ вӧв яналӧма. Мый кӧсъяс гӧсьт, мед ставыс вӧлі сы водзын. Дерт, гӧсьтъясыд вӧліны зэв вежавидзысьӧсь. Да и пуӧма-пӧжалӧма вӧлі сы мында, мый став сёян-юансӧ найӧ эз удитлыны помӧдз бырӧдны. А сэсся налӧн разӧдчӧм бӧрын ми, посниулов, некымын лун на чӧсмасьлім праздник пызан вывса колясторъясӧн. Сэки и шулывлім асьнымлы, мися, тшӧкыдджыка кӧ эськӧ вӧліны татшӧм праздникъясыс.
Эз сӧмын сёйӧм-юӧм могысь вӧчлывлыны праздникъяссӧ. Зэв дыр мысти мед бара аддзысьлыны ӧта-мӧдкӧд, сёрнитыштны медся коланатор йылысь, личӧдчыштны тӧждъясысь, юксьыштны мӧвпъясӧн водзӧ олӧм йылысь. Унатор йылысь сэки пансьывліс сёрниыс. Кодлыкӧ мыйкӧ стрӧитны либӧ ньӧбны отсавны. Кодӧскӧ верӧс сайӧ сетны либӧ гӧтравны. Кодлыкӧ лёк мӧвпъясысь отсавны мездысьны, пальӧдыштны кутшӧмкӧ ыджыд шогысь. Сэсянь и куті гӧгӧрвоны, кутшӧм ыджыд рӧдвужыдлӧн выныс. Талун ӧтвылысь ӧтилы отсаласны, аски — мӧдлы. А не кӧ найӧ, эськӧ нӧшта сьӧкыдджык вӧлі овнысӧ. Со тай ӧтилаӧ чукӧртчылісны, сёйыштісны-юыштісны, сёрнитыштісны. Тшӧтш и сы йылысь, мый йылысь полан вӧлі весиг мӧвпыштны. И ставыс тӧлк да лад вылӧ пуксис. Ме тай, чайта да, буретш ӧти татшӧм праздник дырйи и чужис батьлӧн мӧвп разьны миянлысь ёна нин важмӧм керканымӧс да кыпӧдны сы пыдди выльӧс. Збыльысь, регыд мысти сійӧс важыслӧн коляс сорӧн отсалісны лэптыны кык Иван чож, мамлӧн дядьыс да вокыс. Ачыс бать эз ноксьывлы чера уджнад. Война вылын ранитчӧм киыс эз сет тайӧс вӧчны.
Ӧти гожӧмӧн мойдын моз и кыптіс керкаыс. Но ӧні уна во мысти мӧвпыштла да, кутшӧм эз вӧв кокни сійӧ уджыс, кутшӧма ковмис пессьыны дзик быдӧнлы. Ыджыдджык Ӧльӧксей вок нарошнӧ ветліс нажӧвитчыны, мед вештысьны керка кыпӧдысьяслы. Тшупсьысьяс уджалісны помечӧн водз асывсянь сёр рытӧдз. Но медся уна, дерт, сюрлывліс кыкнан Иван чожлы. Кык матысса мортлы. Но эзджык вӧвны найӧ ӧткодь олан сямаӧсь. Олӧмаджык Иван чожыс збой, визув. Ставсӧ ӧдйӧ зільӧ вӧчны, мукӧддырйи ковтӧг тэрмасьӧ да дугдывтӧг тэрмӧдлӧ томджык Иванӧс:
 — Ваньӧ, ӧдйӧджык, ӧдйӧджык. Этшаджык малась.
А мӧдыс пыр жӧ вочакывсӧ аддзас:
 — Быть ӧд малась. Ог кодлыкӧ вӧч, а чойлы. Мед сэсся сё во сулалас.
Но та вылӧ видзӧдтӧг кык Иван ладмывлісны ӧта-мӧд костаныс. Ыджыдджык Иваныс вӧлі и зэв сибыд, торйӧн нин аньяс дінӧ. Эз ӧд сідз-тадз куим гӧтырӧс видзлы. А томджык Иван чож кӧть ньӧжмыдджык вӧлі, но муош кодь зіль. Пыр мыйкӧ дугдывтӧг мошкоритчӧ-вӧчӧ. Некор оз ӧткажит, коран кӧ сійӧс отсӧг вылӧ. Пальын, кӧні и оліс нэм чӧжсӧ, быдӧн пыдди пуктылісны Ӧська Ваньӧс. Сӧмын тай бӧръя воясас юӧмӧджык кутіс сетчыны. Быдторсӧ, мый йылысь страк весиг мӧвпыштлыны, юлывліс. Ӧні сьӧкыд шуны, мый вӧсна тадзи лои. Гашкӧ, сэксянь ставыс заводитчис, мый армияысь воӧм бӧрын доймис да друг кулі медыджыд пиыс, менам Николай воча вокӧй, гашкӧ нӧ, Елена чожиньӧкӧд эзджык мыйкӧ кутны юкны. Но Елена чожиньӧ сійӧс вӧлі кыдзкӧ кутӧ на. А сы кулӧм бӧрын Иван чожнымлӧн кутӧдыс сэсся эз ло. Ӧні кыкнан Иваныс шойна вылынӧсь. Но кӧть мыйыс эз вӧвлы налӧн олӧмын, кӧть кыдзи эз овлыны, но кыкнанныс найӧ меным нэм кежлӧ колясны зэв дона йӧзӧн.
Буретш сура праздникъяс дырйи казявлі, кутшӧм топыдӧсь рӧдвуж костын йитӧдъясыс. Кӧть эськӧ и важӧн нин эз орччӧн овны, а со тай оз вунӧдны ӧта-мӧд йылысь. И сьӧкыд здукӧ локтӧны ёрта-ёртлы отсӧг вылӧ. Тадзи олӧмыс велӧдӧма овны найӧс зэв ылі пӧль-пӧчьяссянь заводитӧмӧн на. Шензьывлі, кутшӧм бур менам рӧдвужӧй да силі гусьӧн налы, мед эськӧ быдӧн на пиысь зэв на дыр оліс тайӧ свет вылас да мед некор эз куслы тайӧ бур ёрта сяма олӧмыс. Кӧть эськӧ абу нин быдӧн на пиысь сэтшӧм мича чужӧма. Ӧд кымын сикас сьӧкыд удж ковмис бергӧдны сійӧ кадас. И ставсӧ ки помысь. Со и ӧнӧдз сулалӧны син водзын кадсьыс водз чукырӧссьӧм чужӧмъяс, гадьмӧм да варччӧм кияс, вӧймӧм син гуранъяс, дзормӧм юрси пратьяс. Но кор аддзывлі налысь нюмсера чужӧмъяссӧ, кывлывлі налысь сьӧлӧмсянь петысь бур кывъяс, сэки найӧ меным лолывлісны медся муса да медся мича войтырӧн. Став сьӧкыдлунъяс вылас видзӧдтӧг найӧ некор эз усьлывлыны сьӧлӧмнаныс. И оз ков меным вӧлі наысь кындзи сэсся некод.
Коркӧ лун шӧр гӧгӧр кымын заводитлісны воавны дыр виччысяна гӧсьтъяс. Медвойдӧр волісны Дзӧля Слудаысь Матвей Максим чож да Паладдя чожинь. Батьлӧн мамыс, Матвей Анись, сэтысь петавлӧма. Мунлӧма верӧс сайӧ Ивадорса Сивер сайӧ, менам пӧль сайӧ, коді оланаӧн на кутшӧмкӧ висьӧмысь кулӧма, да ми сійӧс эг тӧдлӧй. Кыдзи тай батьным висьтавлывліс, ме пӧ гӧгӧрвоа нин вӧлі да бӧрда пӧльыдлӧн горт весьтас, а Ӧльӧ вокӧй, ичӧт на пӧ вӧлі да, сӧмын сералӧ-ваксьӧ. Сідзи сэсся кык вок и быдмӧмаӧсь батьтӧгныс. Максим чож да Паладдя чожинь торйӧн нин меліӧсь вӧліны. Максимыс гӧтырсӧ Палушӧн шулывліс. Юыштас неуна да дугдывтӧг синсӧ куньтыралӧ, миянкӧд варовитӧ да юрӧд малалӧ. А сэсся босьтас киас таллянка да кутас ворсны ассьыс томдырся сьыланкывъяс сьылігмоз.
Ме Анись бабкӧд, кор сійӧ ловъя на вӧлі, ветлывлі Ыджыд Слудаас Максим чож ордӧ гӧститны гожӧмнас. Туйыс нуӧдіс гажа пожӧма ягті. Мудзыштам да пуксьылам визув шор дорӧ шойччыштны. Узьлывлім Дзӧля Слудаын да Часын некымын вой. Ме нин дӧзма да кора Анись бабӧс ӧдйӧджык гортӧ мунны. Эг ӧд кужлы гӧгӧрволыны сэки, мый сылӧн тані чужаніныс, мый сійӧ медбӧръяысь нин сэки воліс видлыны ассьыс гортдорсӧ, медбӧръяысь паныдасьліс аслас томдырся пӧдругаясыскӧд да казьтывліс коркӧя гажа кадсӧ. Сэксянь сійӧ эз дыр и ов.
Миян медся ылыс гӧсьтъясӧн вӧліны Отйысь Аркадей ичиньдядь да Агния ичиньӧ, мамлӧн ичӧтджык чойыс. Ичиньдядь вӧлі кокпӧла. Война помасян кадас нин нэриник зонкаӧн босьтӧмаӧсь фронт вылӧ. Австрияын ӧти тышын веськалӧма мина вылӧ. Ас садьӧ воас госпитальын. Видзӧдӧ, а сылӧн ӧти кокыс абу. Вундӧмаӧсь. Ваясны сёйны, а сійӧ кутас шыблавны сёян тыра тасьтіяссӧ пӧтӧлӧкас. Кӧні пӧ менам кокӧй, вайӧй пӧ меным кокӧс. Муртса лӧньӧдны вермӧмаӧсь. Гӧгӧрволі ме сэки сійӧс сылысь висьтсӧ кывзігӧн. Кутшӧм абу кокни татшӧм томсянь лоны кокпӧлаӧн. Но ичиньдядь вӧлі ыджыд сьӧлӧма мортӧн. Эз усь ловнас. Эз повзьы сьӧкыдлунъясысь. Война бӧрас помаліс педучилище да уна во велӧдіс Сюлатуйын, а бӧрынджык Студенеч посёлокын нывкаясӧс да зонкаясӧс. Гӧтырыскӧд, Агния ичиньӧкӧд, куим ныла-пиаӧс быдтісны. Аркадей ичиньдядь зэв ёна радейтліс челядьсӧ, вӧлі сибыд на дінӧ. Эз вышитчывлы на водзын, эз серавлывлы, эз дзӧбыльтчӧмӧн сёрнитлывлы, а варовитіс кыдзи и верстьӧяскӧд. Енмыс сетӧма вӧлі сылы аддзыны челядь сьӧлӧмӧ туйсӧ. И найӧ зэв ёна пыдди пуктылісны тайӧ мортсӧ. Кутшӧм вӧлі Аркадей ичиньдядь, бура гӧгӧрвои, кор ӧти во тӧвйи на ордын, Сюлатуйын. Сійӧ да ичиньӧ сэки ме вӧсна, гашкӧ, ёнджыка тӧждысьлісны асланыс ныв-пи дорысь. Меным кажитчӧ, воча чой-вок весиг вежӧгтісны менӧ таысь. Ӧні тай паныдасьлам да сӧмын сералам челядьдырся вылас-а.
Аркадей ичиньдядьла да сылӧн матыссаясла бать ветлывліс телегаа вӧлӧн Сотчӧмвыв пристаньӧ, кытчӧдз найӧ катлісны Отсянь паракодӧн. Но, мыйлакӧ, век медбӧръяясӧн волывлісны миянӧ Пальысь Иван чож да Елена чожиньӧ. Менам бать ёна лӧсявліс Елена чожинькӧд. Весиг виччысигмозыс туй вылас паныд сылы петавлывліс. Шулывліс, мый сійӧ кӧ пӧ оз лок, и праздникыс меным оз ло праздникӧн. Но со коркӧ тыдовтчыліс и дыр виччысяна Елена чожинь, коді тыр вир-яя вӧлі да эз вермы ӧдйӧсӧ восьлавны. И батьлӧн пыр жӧ бурмыліс сьӧлӧмыс. Елена чожиньӧс батьным радейтіс, тыдалӧ, сыысь, мый мӧдыс унатор тӧдіс олӧмсьыс да кужис бур сӧвет сетны.
Ми ордын жӧ буретш и кулі Елена чожиньӧным. Висьӧ нин вӧлі да, тыдалӧ, кылӧма сьӧлӧмнас, мый дыр оз нин ов. Со и локтіс ӧти гожся жар лунӧ миянӧ пӧпуттьӧ машинаӧн. Ме, сэки верстьӧ морт нин, паныдалі чожиньӧӧс кильчӧ дорын. Елена чожиньӧ сьӧкыда ышлолалігмоз пуксис улыс кильчӧ вылӧ. Ывлаас вӧлі комын градус жар. Эз вӧв кокни некодлы. А висьысь нывбабалы торйӧн нин. Пыр и шуис сэки, прӧщайтчигмоз пӧ локті тіянӧ, ог пӧ нин, тыдалӧ, дыр ов. И збыльысь, кылӧма ӧд сылӧн сьӧлӧмыс. Пырис на керкаӧ. Ставкӧд удитіс видзаасьны, сёрнитыштны. А сэсся час-мӧд мысти и эштіс. Мам эськӧ сэки пинялыштіс жӧ сійӧс, мыйла нӧ пӧ татшӧм жарнас вӧрзьӧдчин гортсьыд. Но бӧрас мый нин сэсся вӧчан. Мый лоӧма, лоӧма. А сійӧ кадас, сура праздникъяс дырйиыс, Елена чожиньӧ зэв на збодер вӧлі.
Ылыс гӧсьтъясысь ӧтдор тайӧ лунас, кыдзи казьтыштлі нин, пыравлісны и матын олысьяс, орчча керкаясысь Марья да Галина тьӧтъяс. Марья тьӧт бать вок Ӧльӧксейлӧн гӧтырыс. А Галина тьӧт — батьлӧн воча чой. Эз кокни вӧв некоднанныслӧн олӧмыс. Кыкнанныслӧн верӧсъясыс пӧгибнитісны война вылын. Кыкнанныслы зэв сьӧкыдпырысь ковмис кыпӧдны кок выланыс челядьнысӧ. Сэтчӧ жӧ верстьӧӧн нин Марья тьӧтлӧн ас вӧлясьыс муніс мӧдаръюгыдас Толя пиыс, кодкӧд ми ӧтлаын быдмылім-ворслывлім. Зэв визув детинаӧн вӧлі. Но веськаліс том мортӧн на ыджыд неминучаӧ, коді сэсся тӧдчис сылӧн став водзӧ олӧм вылас. И код тӧдас, мый йылысь сійӧ мӧвпаліс аслас олӧмлӧн бӧръя здукъясас. Ми ӧд, сылӧн матыссаясыс, эгӧ вӧлӧй сэки орччӧнӧсь. Сэтчӧ жӧ и нӧшта ӧти омӧльтор суис Марья тьӧтӧс, висис-висис да куліс сылӧн Ида нылыс, менам воча чой. Марья тьӧт тшӧкыда пыравлывліс миянӧ юксьыны аслас тӧжд-майшасьӧмъясӧн. Волывліс весиг синваӧдз. И мам быдысь зільліс лӧньӧдны сылысь дойяссӧ. Но сійӧ кадас Марья тьӧтлӧн сӧмын на сӧвмисны-верстяммисны быдтасъясыс да сійӧ некутшӧм омӧльтор тайӧ олӧмсьыс эз мӧвпыштлы виччысьны.
А ме буретш тайӧ сура праздникъяс пиысь ӧти вылын и тӧдмалі, мый менам мамӧй Пальысь, Васька Петрӧ Пашӧ Ӧсьӧ рӧдысь. Коркӧ-некоркӧ пызан сайын пукалігӧн пӧшти быдысь кыптывліс сёрни миян вужъяс йылысь, воддзаджык олӧм йылысь. Меным, мыйлакӧ, тшукис паметьӧ Паль баблӧн сійӧ кадся висьтыс Пальса ыджыд пӧжар йылысь, коді вӧлӧма сюрс ӧкмыссё коймӧд вося гожӧмын. Кывза сійӧс да шуштӧм быдӧн лолӧ сьӧлӧм вылын, быттьӧкӧ ме ачым сэні вӧлі. Гожся шоныд да зэв тӧла лунӧ тайӧ лоӧма. Кутшӧмкӧ Ен праздник. Пальсаяс, верстьӧ и челядь, лэччасны видз вылӧ гажӧдчыны. Видзьясыс кыр горулас и заводитчӧны. А ылынджык Эжвалӧн лӧз вӧньыс. Зэв гажа вӧлӧма. Но друг кодкӧ бергӧдчылас сиктланьыс да аддзас, мый керкаяс весьтын сьӧд тшын пуркйӧ-кайӧ. Уськӧдчасны эськӧ сиктсаяс гортланьыс, но ярмӧм биыд ассьыс нин босьтӧма да ӧтарӧ паськалӧ. Сэтчӧ жӧ, ӧта-мӧд берданыс топыда, вӧлӧмкӧ, сулалӧны керкаясныс. А биыдлы сійӧ и колӧ. Сё сайӧ керка сэки сотчӧма Пальын. Ставыс заводитчӧма сысянь, мый бать-мам дӧзьӧртӧг кольӧм посни челядь кутӧмаӧсь дзулӧдчыны биӧн. И со кытчӧдз вайӧдӧма ворсӧмыд. Висьтавлӧ Паль баб тайӧ неминуча йывсьыс, а син водзӧ сувтӧны сиктысь сиктӧ ветлысь войтыр, кодъяс Ен нимӧн корӧны отсӧг выль овмӧс лӧсьӧдӧм вылӧ. Эз-ӧ та вӧсна сійӧ кадас тайӧ ыджыд сиктсьыс петӧм войтырсӧ кутны шуны Пальса корысьясӧн. Да найӧ и асьныс асьнысӧ ёна бӧрын нин серамсорӧн тадзи нимтылісны. Кӧть кутшӧм сьӧкыд эськӧ, мый весиг синваыд дзӧвкъялӧ, но ас вылад сералігӧн кокниджык лов вылад лолӧ. Сэксянь сиктсӧ стрӧитісны выль ногӧн. Керкаясыс эз нин вӧвны ӧта-мӧдныскӧд орччӧнӧсь. Но и сы бӧрын эз этша вӧв пӧжарыс тайӧ сиктас. Ӧдйӧ тай, мыйлакӧ, вушйӧ паметьсьыд сюрс ӧкмыссё коймӧд вося неминучаыс. 
Ми кывзам Паль баблысь висьталӧмсӧ да кевмам ас кежысь, мед Енмыс видзас водзӧ вылӧ татчӧс войтырӧс татшӧм неминучасьыс. Вочасӧн Паль бабӧс вежӧ мамлӧн мелі гӧлӧсыс. Куим пи вӧлӧма, кыдзи меным помнитсьӧ, Пальысь Васька Петрӧ Пашӧлӧн. Но революциялӧн гыыс муртса оз торйӧд найӧс ӧта-мӧдсьыныс, кыдзи зэв уна мукӧдӧс, кӧть эськӧ и юкнысӧ ёнасӧ нинӧм вӧлі. Паш Педь да Пашӧ Ӧсьӧ гӧрдъяс дор сувтӧмаӧсь да еджыдъяслӧн воӧм бӧрын бӧрыньтчӧмаӧсь Пожӧг вожӧ. А Паш Ваньӧс еджыдъяс мобилизуйтӧмаӧсь аслыныс отсӧг вылӧ. Кӧть эськӧ и абу ас вӧлясьыс. Абу воюйтлӧма, вӧлӧма обозын. Коркӧ бӧрын нин гортас воӧма. Но медуна сэки сюрлӧма Паш Педьлӧн гӧтырлы, Еленалы, коді сувтӧма большевикъяс дор. Сійӧс сэки еджыдъясыд арестуйтӧмаӧсь да нуӧдӧмаӧсь Архангельскӧ. Ӧні ог нин помнит, кутшӧм тюрмаын видзӧмаӧсь: али Мудьюг ді вылын, али буретш Архангельскас. Но шуӧмаӧсь сылы да сыкӧд пукалысьяслы ӧтчыд рытнас: дасьтысьӧй пӧ, аски водз асывнас тіянӧс лыйлам. Сійӧ рытнас ваысь кындзи налы нинӧм абу сетлӧмаӧсь. Еленалӧн ёртъясыскӧд войыс узьтӧг кольӧма. Сідзи сёрнияс костын да ас кежсьыныс мыйкӧ мӧвпалігмоз и виччысьӧмаӧсь асывсӧ, кор кутасны петкӧдны лыйлыны. И со югдыны мӧдас да воссясны тюрма ӧдзӧсъясыс. И мый жӧ аддзӧны мӧдаръюгыдӧ мунны дасьтысьысьяс. Налы паныд локтӧны гӧрд флага войтыр. Вӧлӧмкӧ, войнас гӧрдъяс вӧтлӧмаӧсь еджыдъястӧ да сэсся уськӧдчӧмаӧсь мездыны тюрмаын пукалысьясӧс. Унаӧн на пиысь, тшӧтш и Елена, абу вермӧмаӧсь терпитны да нимкодьысла бӧрддзӧмаӧсь. Ӧд чайтісны нин, мый лыйлыны петкӧдасны. А ставыс мӧдарӧ артмис. Елена баб сійӧ кадсяньыс уна дас во на оліс. Пӧрысьладорыс нин сійӧс вӧлі пасйӧма Гӧрд Знамя орденӧн. А пальсаясыд бурӧсь на вӧлӧмаӧсь. Кӧть и юксьылӧмаӧсь кык пельӧ, ӧта-мӧднысӧ абу вӧрзьӧдлӧмаӧсь. Сідзи ыджыд шум-зыктӧг и помасьӧма тані гражданскӧй войнаыд. И бара Васька Петрӧ Пашӧлӧн куимнан пиыс ӧтув кутасны овны.
Паше Ӧсьӧ пӧльлӧн кувтӧдз сулӧма на сылысь семьясӧ ыджыд неминуча. Быдмӧ сылӧн, вӧлӧмкӧ, зэв мича да авъя Аркадей пи. Коркӧ Аркадейыс ас коддьӧмъясыскӧд лэччас вадорӧ ворсны. Ог тӧд, кыдзи мый артмас сэні челядь чукӧр костын. Но бӧрсӧ Аркадейыд гортас сідзи и оз во. Сыкӧд ворсысьяс шуӧмаӧсь, мый ворсігӧн пӧ вӧйи ваас. Пашӧ Ӧсьӧ пӧль да Паль баб уна лун корсясны ассьыныс быдтаснысӧ вадорысь, быдлаті кытшлаласны, но сідзи оз и сюр. Дзикӧдз шогӧ усясны гозъя, мый кості лои кытчӧкӧ налӧн гректӧм лолыс. Вичкоын нин сьылӧдасны. И сӧмын коркӧ аръявылыс Аркадейлӧн шойыс сюрас юкмӧсысь. Кыдзи тыдовтчас бӧрыннас, Аркадейыдлӧн тшӧтшъяясыс зык-шумӧ воасны да нарошнӧ вӧйтасны детинаӧс ваӧ. Сэсся кутшӧмкӧ войӧ катӧдасны шойсӧ вадорысь да чӧвтасны юкмӧсӧ. Сюрасны и виысьясыс. Матыстчылас сэки закон дорйысьыд пӧль дорӧ да юалас:
 — Но мый, Ӧсип Павлович, кутан он судитчыны?
 — А мый нин ӧні сійӧ мен сетас, — вочавидзас пӧль. — Бур нин кӧть, мый шойыс сюри. А судитчӧмнад ӧд пиӧс он нин ловзьӧд.
Ставыс тайӧн и помасяс. Мыжавтӧг колисны Аркадейӧс виысьясыс. Дыр на найӧ олісны свет вылас. Налӧн лов вылын и колис нэм кежлӧ тайӧ ыджыд грекыс.
Сідзи эз и удайтчывлы аддзывны меным мамлысь ыджыд воксӧ, Борис чожӧс. Мича да смел зонмӧн вӧлӧма. Ӧні сылӧн ыдждӧдӧм портретыс ӧшалӧ сиктса керка стенын. Войнаӧдз уджалӧма Усваын. Война заводитчӧм бӧрас регыд мысти босьтӧмаӧсь фронт вылӧ. Сэтчӧ мунтӧдз Борис чожлы недыр кежлӧ удайтчылӧма волыны миянӧ. Сэки и шуӧма мамлы, мый война вылысь пӧ ловйӧн энӧ и виччысьӧй, ме пӧ яр сьӧлӧма да медводдза биас и пӧгибнита. Но кыдзи висьталӧ мамлӧн воча чойыс Зина тьӧт, Борис чожным кыкысь пӧгибнитлӧма. Ӧтчыд волӧма нин похоронкаыс, да Паль баб бура дыр бӧрдӧма аслас пи вӧсна. Но, вӧлӧмкӧ, сэки сійӧ сӧмын сьӧкыда ранитчылӧма да дыр куйлӧма госпитальын. Мӧдысь фронт вылӧ веськалӧм бӧрын збыльысь нин пӧгибнитӧма. Кӧнкӧ Смоленск дорын. Но зэв жаль, мый некутшӧм письмӧ сысянь миян семьяын эз коль. Коркӧ уна во мысти нин Паль бабным вӧтасьлӧма ассьыс дона писӧ. Норасьӧ пӧ быттьӧ, мый кынмӧ да шебравны тшӧктӧ. Сэки и тшӧктӧмаӧсь тӧдсаясыс баблы сьылӧдны усьӧм писӧ вичкоын. Сэксянь сійӧ пӧ абу нин норасьлӧма. Сідзи и кольӧ нэм кежлӧ менам паметьӧ портрет вывсянь видзӧдысь пыр том да мича Борис воин, коді куйлӧ кӧнкӧ Россияса муын, коді сідзи и эз удит гӧтрасьлыны да миянысь ӧтдор сылӧн сэсся некод эз коль тайӧ свет вылас.
Миян мамным Паль баблӧн семьяас медыджыд вӧлӧма. Бать кулӧм бӧрас сылы пыр жӧ ковмӧма уджӧ босьтчыны, мед отсавны мамыслы ичӧтджык чой-воксӧ быдтыны-вердны. И слугаавлӧма, и кирпич заводын уджавлӧма, и вӧрын кер кыскавлӧма, а бӧрынджык колхозын да совхозын мыйта мырсьӧма. Сыысь кындзи ковмис вит челядьӧс кок вылас сувтӧдны. Ачыс эськӧ ичӧтик и вӧлі, да ме век шензя, кыдзи нӧ, мися, сійӧ став сьӧкыдлунсӧ вермис венны.
Коркӧ ме сылысь юалі, мися, колхоз котырттӧдзыд ёна-ӧ гӧля ті овлінныд? Но мамным пыр жӧ пузис. Некор пӧ ми гӧлясӧ эг овлӧй, некор пӧ эгӧ тшыгъявлӧй. Но сы пыдди пӧ лун и вой мырсим. Батьным пӧ кувтӧдзыс пыр выль муяс вӧчис. И нянь-солыд пӧ миян эз бырлывлы. Сэтшӧм и вӧлі миян мамным. Яр да быд уджӧ босьтчысь. Пӧрысьӧ-нэмӧдз, кытчӧдз вермис, пыр мыйкӧ вӧчис. Некор уджтӧг эз кольлы. Со и кывзан вӧлі сылысь казьтылӧмъяссӧ да шензян, збыльысь ӧмӧй сы мында сюрліс миян мамъяслы.
...Сійӧ воясас пызан сайын пукалігӧн сёрниясыс ёнджыкасӧ гартчисны неважӧн на помасьӧм война гӧгӧр, мыйта шог сійӧ вайис быдӧнлы. Дас во на эз коль нелямын витӧд восянь. Быдӧнлӧн эм мый висьтавны. Зумышмӧны чужӧмъяс. Нывбабаяс дзикӧдз нормӧмаӧсь.
А ми, челядь чукӧр, сюся кывзам верстьӧлысь висьталӧмсӧ. Ӧд война кадас ми эгӧ на вӧлӧй свет вылас, да тӧдім сы йылысь сӧмын насянь.
Мича шондіа праздник лун вӧлӧма сиктын. Ставӧн петӧмаӧсь ывла вылӧ гажӧдчыны. Но гажсӧ йӧзыслысь торкӧма верзьӧма вӧлаӧн воӧм колхозса председатель.
 — Дона ёртъяс! — шыӧдчӧма сійӧ чукӧртчӧм войтыр дінӧ. — Тырмас гажӧдчыны! Талун асывнас германскӧй фашистъяс уськӧдчисны миян страна вылӧ! Заводитчис война!
И пыр жӧ лӧньӧма йӧз пӧвстын гажыс. Быттьӧ сьӧд кымӧр-варыш уськӧдчӧма сикт вылӧ. Ставӧн разӧдчӧмаӧсь гортаныс, мед колльӧдны ылі туйӧ батьясӧс, вокъясӧс, пиянӧс. Миян медводз фронт вылӧ колльӧдӧмаӧсь Ӧльӧксей дядьӧс, батьлысь воксӧ. Телегаа вӧлӧн бать-мам да Ӧльӧксей дядь Марья тьӧткӧд кайӧмаӧсь карӧ. А сэні пӧ пристань дорас, кыдзи висьтавліс мам, некытчӧ он сибав. Тырыс йӧз. Сьылӧны-гудӧкасьӧны, кутчысьлӧны-окасьӧны, бӧрдӧны. И ставныслӧн ӧти ыджыд шог. Война вылӧ, зэв ыджыд война вылӧ мунӧны налӧн матыссаясыс. Коді тӧдас, кодкӧ на пиысь бӧрсӧ воас али оз. Гашкӧ, медбӧръяысь налӧн ловъя мыгӧръясыс син водзынӧсь? Со нин и пароходыс кутіс зэв гораа да нораа тутсыны. Чуксалӧ, медым колльӧдысьяс торйӧдчисны фронт вылӧ мунысьясысь. Но кыдз нӧ тӧкӧтьӧӧн позьӧ торйӧдчыны? Сетлӧй кӧть медбӧръяысь нӧшта ӧтчыдысь видзӧдлыны радейтана синъясӧ! И топавлӧны шогысла сьӧлӧмъяс. Дугдывтӧг петӧ синва. Медбӧрын пароход сьӧкыдпырысь торйӧдчӧ пристаньысь да гораа тутсӧмӧн мӧдӧдчӧ увлань. Прӧщайтлӧй, прӧщайтлӧй, донаяс! Лун и вой кутам виччысьны тіянӧс бӧр!
Марья тьӧт колльӧдӧма сэки Ӧльӧксей дядьӧс Сотчӧмвыв пристаньӧдз. Ӧдва вермӧмаӧсь торйӧдны сійӧс верӧссьыс да петкӧдны пристаняс. Кылӧ нин вӧлӧм сьӧлӧмнас, мый медбӧръяысь аддзӧ дона верӧссӧ. Некымын письмӧ волӧма Ӧльӧксей дядьсянь. Медбӧръя письмӧас юӧртӧма, гижа пӧ тайӧ письмӧсӧ мыр вылын, юсянь неылын. Ю саяс пӧ фашистъяс. Таладор берегыс пӧ миян. А ю кузяыс пӧ дорвыв кывтӧны шойяс. Ваыс пӧ вир вӧснаыс весиг гӧрдӧдӧма. Войналӧн медводдза арнас Ӧльӧксей дядь пӧгибнитіс Ленинградсянь лунвылынджык.
А менам бать да мамлӧн вокыс Иван чож веськалӧмаӧсь ӧтлаӧ, Мурманскӧ. Найӧ стрӧитӧмаӧсь дорйысян укрепленньӧяс. Воӧмаӧсь сэтчӧ, кор вӧлӧма полярнӧй лун. Шондіыс оз и дзебсьывлы енэж саяс. Сэтчӧ жӧ жар. Бать медводдзаысь аддзӧма моретӧ да кӧсйӧма горшсӧ веськӧдыштны, а ваыс сола. Но кытысь нӧ сійӧ, сиктысь петавлытӧм мортыд, тӧдіс та йылысь. Некод ӧд сылы эз висьтавлы. Лун кӧть вой найӧс бомбитӧны враглӧн самолётъяс. Быд лун кодкӧ кулӧ ранаясысь. А вердӧны окоп кодйысьястӧ оз нин сэтшӧм бура. Либӧ пӧ бомбаысь, либӧ тшыгла тані ковмас кувны, мӧвпыштӧма бать, да корӧма, мед сійӧс мӧдӧдасны передӧвӧй вылӧ. Тадзи сійӧ веськалӧма Синявино дорӧ. Сыкӧд тшӧтш вӧзйысьлӧма и Иван чож, но сійӧс, синмыс слаб вӧлӧма да, абу босьтӧмаӧсь.
Коркӧ ичӧтдырйи на ме юалі батьлысь, мися, повлін эн война вылад. Сӧмын пӧ йӧйяс оз повлыны, вочавидзис сійӧ. Синявино дорас ӧти чорыд косьын бать чорыда ранитчӧма да сэсся ӧкмыс тӧлысь куйлӧма госпитальын. Сы бӧрын сійӧс гортӧ лэдзӧмаӧсь. Мам висьталӧ да, вӧлӧма пемыд гожся либӧ арся вой. Биӧн овны сійӧ кадас оз, вӧлӧмкӧ, позь, мед эз казявны враглӧн самолётъяс, кодъяс вермасны лэблыны и татчӧдз. Кодкӧ пӧ зэв ёна гольӧдчӧ кильчӧӧ. Гӧлӧс серти энькаа-моня тӧдасны, мый батьным тайӧ. 
Бать сы бӧрын уна во на уджаліс колхозын. Вӧлі зэв бур паметя да ёсь кывъя. Помнитліс, коді кор миян Ивадор сиктын чужлӧма да кувлӧма, кор кутшӧм ыджыд Ен праздник лоӧ. Сы дорӧ та кузя тшӧкыда вӧлі пыравлывлӧны юасьны. А шуас кӧ вӧлі код йылысь кӧ мыйкӧ, сылысь кывъяссӧ сэсся став сикт дольӧ да сералӧ. Ог тӧд, кыдзи воюйтліс бать. Сы вӧсна, мый эз радейтлы висьтасьны война йылысь да эз ошйысьлы. Сӧмын тай пывсянын пывсигӧн ми, ичӧтъяс, жалитӧмпырысь видзӧдім сылӧн бурдӧм нин, но век на тӧдчысь ранаяс вылӧ. А война вывсьыс сійӧ вайліс «За отвагу» да «За боевые заслуги» медальяс, кодъясӧс ме ичӧтдырйи ворсігӧн вошті. Эз жӧ тай батьным ёна пиняв таысь-а. Кор кулі, помтӧм йӧз локтісны колльӧдны сійӧс бӧръя туйӧ, воисны весиг орчча сиктъясысь. Сы вӧсна, мый бать уналы отсавлӧма да помнитӧны вӧлі йӧзыс сылысь бурлунсӧ. Ёна водзджык эськӧ топӧдлӧма сійӧс сьӧлӧм висьӧмыс. Норасьлӧма та вылӧ и мамлы, коді тшӧктӧма ветлыны больничаӧ. Но бать сылы вочавидзӧма, мӧд сьӧлӧм пӧ ӧд меным сэні оз пуктыны, ола пӧ нин кытчӧдз верма.
Но эз сӧмын война йылысь казьтылӧмъясӧн помасьлы пызан сайын пукалӧмыс. Юргисны и сьыланкывъяс. И комияс, и рочьяс. И важсяяс, и ӧніяяс. А сэсся ставӧн корлісны сьылыштны батьӧс, коді вӧлі тӧдӧ зэв гежӧд сьыланкывъяс. Коркӧ-некоркӧ миян гӧсьтъяс чеччывлісны пызан сайысь, медым удитны петавлыны и орчча керкаясӧ, важ тӧдсаяскӧд аддзысьлыны, сёрнитыштны ӧттор-мӧдтор йылысь. Быд керкаын сэки вӧлі дасьтӧма пызан. Быдӧнлы ӧдзӧсыс вӧлі восьса. Пыравлывлісны и миянӧ батьлӧн томдырся другъясыс да мамлӧн пӧдругаясыс. Сідзжӧ пырасны. Чолӧмасясны. Кутчысьласны-окасясны.
 — Здорово, Илля!
 — Здорово, Настук!
 — Тӧдінныд энӧ кӧть?
 — А кытысь нӧ он тӧд, ӧтлаын ӧд коркӧ койтлывлім, колльӧдчывлім.
И бара заводитчӧны томдырся олӧм йылысь казьтылӧмъяс. Тшӧтш и сы йылысь, кыдзи менам бать некымын во чӧж колльӧдчӧма мамкӧд, быд лун некымын верст сайӧ ветлӧдлӧма Ивадорсянь Пальӧдз, кытчӧдз абу корӧма петны мамӧс верӧс сайӧ. Кывзан найӧс да быттьӧ тӧрыт на ставыс тайӧ вӧлӧма. И збыльысь ӧд эскан, кор аддзан, кутшӧма томмӧмаӧсь важсӧ казьтылысьяслӧн чужӧмъясыс. А со нин кымын во сэсянь кольӧма. Рытнас гӧсьтъяс петавлывлісны мир туй вылӧ, кӧні некымын гудӧк ворслывліс да дугдывтӧг йӧктісны-бергалісны йӧзыс.
Та бӧрын воліс праздник мӧд лун. Гӧсьтъяс заводитлісны бӧр чукӧртчыны гортаныс да корлывлісны волыны и миянӧс ас дораныс. Кузя-визяӧн ветлывлім сэсся и ми либӧ Дзӧля Слудаӧ, либӧ Пальӧ, либӧ Отйӧ. Сэні сідзжӧ миянӧс, верстьӧясӧс и ичӧтъясӧс, примитлісны сьӧлӧмсянь.
И бара со кымынӧдысь нин мӧвпала, мыйла нӧ эськӧ буретш тайӧ сура праздникъясыс медъёна йиджтысьӧмаӧсь сійӧ кадсьыс. Гашкӧ нӧ, сійӧн, мый мукӧд пӧраас дзик быдӧнлӧн, весиг и челядьлӧн, став тӧжд-майшасьӧмыс вӧлі йитчӧма уджкӧд. Водз асывсянь да сёр рытӧдз. Торйӧн нин гожӧмнас. Но воліс коланлун чукӧртчывны сёрнитыштны-гажӧдчыштны. И быд лунъя сьӧкыд уджыс недыр кежлӧ вешйывліс кытчӧкӧ бокӧ. И вошлывліс йӧзлӧн зумышлуныс. Найӧ лолісны аслысногӧн мичаӧсь, долыдӧсь, меліӧсь. Кужлісны синсьыс би петмӧн уджавны, кужлісны и гажӧдчыны. И со тайӧ налӧн гажыс и йиджтысис менам сьӧлӧмӧ.
А сэки менам тӧдсаяс прӧщайтчывлісны ӧта-мӧдныскӧд. Надейтчылісны выльысь аддзысьлыны. Но сэсся пыр гежӧдджыка и гежӧдджыка кутісны лоны татшӧм сура праздникъясыс. Важ рӧдвужӧй вочасӧн пӧрысьмис. А томджыкъясыд мӧд ногӧнджык нин олӧны. Дерт, аддзысьлывлам жӧ эськӧ корсюрӧ. Но мыйкӧ быттьӧ зэв ыджыдтор воши сійӧ важся кадсяньыс. Гашкӧ, олӧмыс вежсис да сійӧн. Гортӧ волігъясӧн шойна вылын батьӧс, мамӧс, Иван чожъясӧс, Елена чожиньӧс, Аркадей ичиньдядьӧс да мукӧд рӧдвужӧс казьтылігӧн тшӧкыда уськӧдла вежӧрӧ важся сура праздникъяссӧ и быттьӧ бара выльысь ставыс ловзьӧ ме водзын.
А сэк кості со нин батьлӧн выль керкаыс удитӧма важмыны. Сы вӧсна, мый ачыс сійӧ абу уна во нин миянкӧд. Том кӧзяиныс, Володя вокӧй, виччысьтӧг кулі сьӧлӧм висьӧмысь. Сідз эз и удитлы вайӧдлыны кӧзяйкасӧ тайӧ керкаас. И мамным нин со эновтіс тайӧ шондіувсӧ. Ӧні бать керкаын Маша чойлӧн семьяыс олӧ.
А пель водзын бара со кылӧны сэтшӧм важся да сэтшӧм дона кывъяс:
— Локтан гожӧмӧдз, локтан гожӧмӧдз, дона гӧсьтъяс! Выльысь аддзысьлытӧдз, дзоньвидзаӧсь кӧ быттьӧ лоам! Мед жӧ эськӧ, мед жӧ эськӧ!..



Лӧз куртка
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 3-6 лб.>

Ӧні Ӧльӧксан некутшӧма нин эз каитчы, мый козьналіс ассьыс курткасӧ Ӧньӧ ёртыслы. Олас кыдзкӧ-мыйкӧ сытӧг. Да и важсӧ на позяс новлыны. Лов вылас таысь детинкалы вӧлі долыд да кокни. Сыысь, мый кыдзи вермис, отсаліс Ӧньӧыслы.
А ставыс заводитчис тулыснас на, кор ылі посёлокын олысь пӧчсяньыс воис Ӧльӧксанъясӧ письмӧ. Пӧчыс корис Ӧльӧксанӧс гожӧм кежлӧ ас ордас. Тулыснас пӧ висьӧдчышті да ӧні вын-эбӧсӧй абу нин важ мындаыс. А внукӧй пӧ меным гортгӧгӧрса уджсӧ отсыштас бергӧдны, пока зумыдджыка кок вылӧ ог сувт. Сэк жӧ и шойччыштас татчӧс сӧстӧм сынӧд вылас.
Ӧльӧксан быдса гожӧм оліс пӧч ордас ылі вӧр посёлокын. Отсаліс и ва ваявны, и пес пыртлыны, и джодж мыськыны, и пывсян ломтыны, и град йӧрын ёг нетшкыны. Да этша ӧмӧй ас керкаын олысьыдлӧн гортгӧгӧрса уджыд? А нӧшта Ӧльӧксан аддзис татысь выль ёртъясӧс. Унаысь ветліс накӧд оз, чӧд да ӧмидз вотны. А мыйта гажа ворсӧмыс вӧлі!
И пӧчыс Ӧльӧксанкӧд орччӧн пыр кыпыдджык лолаӧн асьсӧ пондіс кывны. Внукыс вылӧ видзӧдігӧн аслас восьласыс пыр тэрыбджык кутіс лоны, бандзибъясыс бӧр гӧрдӧдны пондісны, гӧлӧсыс бара гораммис.
А ачыс сэсся кутіс ошйысьны суседкаясыслы, сэтшӧм жӧ пӧрысь пӧчьяслы, внукӧй пӧ менӧ бурдӧдіс. Медбӧрын пӧчыс Ӧльӧксанӧс аттьӧалӧм могысь вурис сылы лӧз куртка. Да ӧд кутшӧм мича артмис вурӧмторйыс! Куртка пӧлаясыс сёйрӧм да кольквиж серпасаӧсь. А воротникыс да сос вом дорыс чим гӧрд. Пӧчыс томдырйиыс зэв бур вурсьысьӧн вӧлӧма. Пасьталіс Ӧльӧксан курткасӧ да рӧмпӧштан дорысь вешйыны оз убӧлит. Сідзи и гӧгралӧ. То ӧти синсӧ читкыртлас, то мӧдсӧ.
А пӧчыс меліа видзӧдӧ внукыс вылӧ да шуалӧ:
— Тайӧ тэныд меным отсасьӧмысь да менӧ бурдӧдӧмысь.
— Эг жӧ ӧд ме тэнӧ бурдӧд, — вочавидзис Ӧльӧксан. — Некутшӧм тай бурдӧдчантор аскӧд эг вай. Ачыд бӧр сувтін кок вылад.
А пӧчыс серӧктіс да торкис Ӧльӧксанӧс:
— Кутшӧм нӧ бурдӧдан меным тэсянь колӧ? Тэ ӧд ачыд и вӧлін медбур бурдӧдчанторнас. Тэнад гажа томлун вылӧ видзӧдӧмӧн и ме бурді да бара быттьӧ томмышті...
А сэсся Ӧльӧксан бӧр мӧдӧдчис гортас. Велӧдчигкежлӧ колӧ вӧлі дасьтысьны.
Кор сійӧ локтіс школаӧ аслас гӧрд воротника да сос вом дора лӧз куртканас, ёртъясыс весиг шай-паймунісны. Татшӧм мича курткасӧ некод на пиысь эз аддзыв. Ставӧн новлісны лавкаысь ньӧбӧм паськӧм, ӧти рӧма да ӧти ногӧн вурӧм. Та вӧсна Ӧльӧксанлӧн ёртъясыс инкубаторысь петӧм чипанъяс моз вӧліны ӧткодь паськӧмаӧсь. А сійӧ гонняліс на водзын кутшӧмкӧ принц моз. И быдӧн корис пасьтавлыны Ӧльӧксанлысь мича курткасӧ. Весиг нывкаяс сувтовкерыштлісны нимкодясьыштны некор на аддзывлытӧм паськӧмнас.
Пасьтавліс Ӧльӧксанлысь курткасӧ и сылӧн медбур Ӧньӧ ёртыс, а сэсся жугыля шуис:
— Некор менам татшӧм курткаыд оз ло.
Сэсся юрсӧ ӧшӧдӧмӧн вешйис Ӧльӧксан дорысь.
Но тӧдісны кӧ эськӧ Ӧльӧксан да Ӧньӧ, кыдзи водзӧ ставыс бергӧдчас...
...Недыр мысти ӧти пемыд войӧ сотчис ыджыд пу керка, кӧні торъя патераын оліс Ӧньӧ аслас бать-мамыскӧд да чой-вокыскӧд. Код тӧдас, мыйысь ӧзйӧма. А мыжаыд кӧть и сюрӧ, керкаыд мойдын моз оз нин кыпты. Ӧньӧяс асьныс муртса удитӧмаӧсь петны. Став эмбурыс тшын йыв кайӧма.
...Гортас сійӧ лунас Ӧльӧксан локтіс ышкиг-пушкигтырйи. Лолыс тырӧма тэрмасьӧмысла:
— Мамук, кывлін? Ӧньӧясыдлӧн керкаыс дзикӧдз сотчӧма...
— Кывлі, кывлі, пиукӧй, — вочавидзис мамыс. — Со ӧд кутшӧм ыджыд ускӧттьӧ суис тэнсьыд ёрттӧ.
А сэсся ланьтыштліс да водзӧ негораа шуис:
— Кыдзи бара водзӧ коньӧръяс овны кутасны-а? Ӧд кузя-визяӧн чӧжӧм став эмбурсӧ биыд ньылыштіс. Дерт, государствоыд мыйӧнкӧ да мыйӧнкӧ отсыштас. Но ӧд бӧрдмӧн жаль, кор тӧкӧтьӧӧн пракмунӧ став олӧмыд.
Ӧльӧксан кывзіс мамсӧ да тшӧтш жугыльтчис. Сійӧ войнас детинка прамӧя эз и узьлы. Пыр мӧвпаліс, кыдзи эськӧ Ӧньӧ ёртыслы мыйӧнкӧ тшӧтш отсыштны. И друг сылӧн юрас вирдыштіс коркӧя лунсяыс. Кор Ӧньӧыс пасьтавліс Ӧльӧксанлысь выль курткасӧ. Кутшӧма сэки воис ёртыслы сьӧлӧм вылас тайӧ паськӧмыс.
А козьнавны кӧ Ӧньӧыслы сійӧс? Ӧльӧксан весиг повзис тайӧ мӧвпсьыс. Ачыс нӧ мыйӧн сэсся пондас вӧччыны! Ӧд сы кодь курткаыс збыльысь некодлӧн абу. И сэки Ӧльӧксан кутіс пинявны асьсӧ. Кутшӧм горш вӧлӧма! Сӧмын асьсӧ и тӧдӧ. А ёртсӧ со виччысьтӧм неминуча суис. Кыдзи нӧ сэсся Ӧньӧыс Ӧльӧксанӧс аслас ёртӧн кутас шуны, оз кӧ мӧдыс отсав сылы. Мед инӧ. Ӧльӧксанлӧн и важ курткаыс на шогмана. Позьӧ на новлыны. А пӧчыс, гашкӧ, вочасӧн нӧшта ӧти куртка сылы вурас. Сідзкӧ, сідз и вӧчас: козьналас Ӧньӧыслы мича курткасӧ. И та бӧрын Ӧльӧксан кокни сьӧлӧмӧн унмовсис.
Асывнас сійӧ шыӧдчис мамыс дінӧ:
— Мамук, позьӧ Ӧньӧыдлы выль курткасӧ козьнавны? Сійӧ ӧд дзик пасьтӧм коли. А менам и важыс на шогмана.
Мамыс дыркодь чӧв оліс. Сэсся сюся видзӧдліс Ӧльӧксан вылӧ да юалігмоз шуис:
— Дерт, ёртыдлы колӧ отсавны. А он-ӧ кут каитчыны мӧдысьджык? Да и курткаыд ӧд пӧчыдлӧн козин. А козинтӧ, шуӧны, мӧдысь оз козьнавлыны. Оз-ӧ лӧгась пӧчыд?
— Оз, оз, — пыр жӧ гораа вочавидзис Ӧльӧксан. — Пӧчыд менӧ гӧгӧрвоас. Сійӧ ӧд зэв бур сьӧлӧма. А Ӧньӧыдлӧн ӧдйӧджык шогыс прӧйдитас.
— Но мед инӧ тэ ног лоас, — нюмъёвтігмоз медбӧрын шуыштіс мамыс.
И Ӧльӧксан дыр эз мӧвпав, тубыртіс выль курткасӧ да тэрмасьӧмӧн мӧдӧдчис Ӧньӧясӧ, кодъяс вӧлі овмӧдчӧмаӧсь пӧль-пӧчыслӧн дзескыд патераас. Быть ӧд сэсся кӧнкӧ ов.
Кутшӧма ӧзйисны Ӧньӧлӧн синъясыс, кор Ӧльӧксан разис ассьыс тубрассӧ.
— Тайӧ тэныд месянь, — чӧла шуис сійӧ.
Ӧньӧ вомсӧ паськӧдӧмӧн видзӧдіс то куртка вылас, то Ӧльӧксан вылӧ. А сэсся нинӧм шутӧг уськӧдчис кутлыны ёртсӧ. Кык зонка сулалісны чӧла, вазьӧм синъясӧн ӧта-мӧднысӧ топыда кутлігмоз. Кывъясыс налы эз ковны. И сідз вӧлі ставыс гӧгӧрвоана.


Кань да рӧмпӧштан
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 7-9 лб.>

Ичӧтик Эля эз нин ӧтчыдысь шыӧдчыв батьыс дінӧ, мед кыськӧ каньпиӧс гортас ваяс.
— Ме эськӧ сійӧс зэв ёна куті радейтны, — шулывліс нывка батьыслы. — Пыр эськӧ малалі небыд гӧнтіыс, ворсі сыкӧд да йӧлӧн юкталі.
Медбӧрын батьыс век жӧ кывзысис нылыслысь да вайис гортас зэв мичаник, лым кодь еджыд каньпиӧс. Синъясыс турунвиж рӧмӧн дзирдалӧны. Бӧжыс пашкыр. А видзӧдласыс кутшӧм мелі. Быттьӧ сідзи и кӧсйӧ шуны: ме пӧ ӧд зэв мусаник да мичаник, радейтӧй пӧ менӧ. А ачыс визувсьыс-визув. Дугдывтӧг ворсны кыйӧдӧ. Шыбитан мач да пыр жӧ сійӧс пондас кутавны, лапаавны. Либӧ кутшӧмкӧ кӧв пом мыччан да мӧдыс ӧзъян синъясӧн уськӧдчас сы бӧрся.
Кутшӧм нимкодь лоис та бӧрын Элялы. Пыр жӧ нимтіс еджыд каньпиӧс рӧм вӧснаыс Лыманьӧн. Лун-лун Эля да Лымань ворсӧны ӧта-мӧдныскӧд. Лун-лун вӧтлысьӧны ӧта-мӧд бӧрсяыс. А мудзасны да ёрта-ёрт бердас топӧдчӧмӧн унмовсясны. Кыкнанныс ичӧтӧсь, меліӧсь. Ӧта-мӧдтӧгыс овны оз вермыны.
Но ӧтчыд батьыс кыськӧ рӧмпӧштан вайис да сувтӧдіс ичӧт пызан вылӧ. Эля да Лымань зэв тшӧкыда кутісны видзӧдчыны рӧмпӧштан пыр. Торйӧн нин сійӧ воис сьӧлӧм вылас Лыманьлы. Аддзас ассьыс мыгӧрсӧ да пыр жӧ кутас лапаавны сійӧс. А сэсся зэв гораа нявӧстас. Тыдалӧ, корӧ рӧмпӧштан пыр петкӧдчысь ёртсӧ, мед петас сэтысь да тшӧтш ӧтувтчас накӧд ворсны. Да ӧд сэтшӧм сюсь вӧлӧма Лыманьыд. Лапаалас-лапаалас ассьыс мыгӧрсӧ да сэсся рӧмпӧштан саяс уськӧдчас. Чайтӧ, мый сэтчӧ сы кодь жӧ ичӧтик мӧд каньпи дзебсьӧма.
А Эля видзӧдӧ Лымань вылӧ да гораа сералӧ. Но сэсся дӧзмӧ жӧ Лыманьлӧн йӧйталӧм вылӧ да корӧ сійӧс аскӧдыс ворсны. А мӧдыс оз кӧсйы локны. Дзикӧдз ылалӧма рӧмпӧштан дорас. Элялы весиг забеднӧ овлывлӧ та вӧсна. Муртса синваыс оз пет.
...Ӧтчыд со тадзи жӧ Лыманьыд ворсіс-ворсіс аслас вуджӧрыскӧд да уськӧдіс рӧмпӧштансӧ джоджӧ. Мӧдыс пусь-пась жугалі ичӧтик торъяс вылӧ. А Лыманьыд повзис да пышйис диван сайӧ.
— Ак тэ, дзоля тупыль, мый нӧ пакӧститчан, — броткыштіс Элялӧн мамыс да идраліс джоджысь стеклӧ торъяссӧ.
Тайӧ кадсяньыс Лымань кутіс мыйлакӧ шогсьыны. Матыстчас Эля дінӧ да пондас гораа нявзыны. А ачыс нор синъясӧн видзӧдӧ нывка вылӧ.
— Мамук, сійӧ ӧд рӧмпӧштан пыр тыдалысь аслас мыгӧр дорас велаліс да та вӧсна шогсьӧ, — медбӧрын гӧгӧрвоис ичӧтик Эля Лыманьӧс да шыӧдчис мамыс дінӧ: — Сылы колӧ ас кодьыс жӧ ёрт. Сэки эськӧ куимӧн зэв гажаа пондім овны.
Мамыс первойсӧ кивыль эз вартлы нылыслӧн шуӧм вылӧ. Но Лымань лунысь-лун пыр гораджыка и гораджыка нявзіс. Кайлас ичӧтик пызан вылӧ, исалас сійӧ инсӧ, кӧні сулавліс рӧмпӧштаныс. Но сійӧ абу нин. Сэсся чеччыштас джоджӧ да зэв нораа нявӧстас. Весиг сёйны омӧля кутіс. И эз нин сэтшӧм зіля ворс Элякӧд. Пыр жугыль синъяса. Нывкалӧн весиг синваыс петӧ.
— Мый сэсся тіянкӧд вӧчан, — шуис медбӧрын Элялӧн батьыс. — Быть ковмас кыськӧ каньпиӧс корсьны.
Мӧд лунас нин батьыс вайис гортас чим сьӧд каньпиӧс. Лымань да Эля мыйӧн аддзисны сьӧд каньпитӧ, пыр жӧ котӧртісны сылы воча. Медводдзаысьсӧ эськӧ сьӧд каньпиыд чушнитіс еджыд каньпи вылад. Чайтіс, мый сійӧс ӧбӧдитны кӧсйӧны. Но регыд мысти нин куимнанныс лӧсялісны ӧта-мӧдныскӧд да кутісны зэв гажаа ворсны ас костаныс. Тайӧ кадсяньыс Лымань бара лои важ кодьыс визулӧн. Ӧд сылӧн лоис нӧшта ӧти бур ёрт, Сьӧдтупыль, код йылысь и мӧвпаліс.


Гожся лунӧ ӧшинь дорын
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 10-15 лб.>

Ак кутшӧм гажтӧм кузь лунтыр куйлыны крӧватьын! Торйӧн нин ывлаас кӧ сэтшӧм гажа да шоныд. Сідзи эськӧ и котӧртіс Мишук ёртъясыскӧд мач чужъявны. Но он тай босьт. Тӧрыт со тадзи жӧ котралігӧн детинка сконъясис да мургыльтіс коксӧ. Сэтшӧма ёнтовтіс кокыс, весиг синсьыс би петаліс. Ачыс сэсся эз нин вермы восьлавны. Тальччыліс эськӧ доймӧм кок вылас, но сӧмын гораа ойӧстіс. Ёртъясыс, Ильӧ да Ӧльӧ, сідзи кык ки костаныс и кыскисны Мишукӧс гортӧдзыс. Куимнанныслы пӧсявтӧдз лои. Бур, мый керка бердас ворсісны.
Мишуклӧн мамыс писӧ аддзӧм бӧрын муртса эз весьӧпӧр. Бӧрддзис.
— Ойя да ойя, он жӧ куж асьтӧ видзны, — кутіс лыддьӧдлыны. — Мый бара мӧдысь тэысь лоас-а?
Но сэсся пыр жӧ лӧсьӧдіс тазйӧ майтӧга ва да пондіс зыравны Мишуклысь доймӧм коксӧ. Мишук горзӧ. Муртса оз бӧрд. А мамыс чабралӧ пыктӧминсӧ да шуалӧ:
— Терпит. Кӧсъян кӧ ӧдйӧджык бурдны. Доймынытӧ ӧд кокни...
А талун асывсяньыс мамыс водз муніс удж вылас. Сійӧ кутшӧмкӧ кантораын бухгалтералӧ. Гортсьыс петігас нин шуис:
— Куйлы, эн вӧрзьы. Талун водзджык локта. Бара на ковмас дойманінтӧ зыралыштны.
А батьыс важӧн нин эз вӧв гортас. Сійӧ векджык югдігас мунӧ. Уджалӧ шоперӧн вӧр кыскалан машина вылын. Зэв ылӧ колӧ ветлывлыны. Гортас сутш кежлӧ и волывлӧ.
Мишук мам-батьыскӧд олӧ ичӧт семьяяслы патераын. Тайӧ ыджыд патераас нёль жыр. Быд жырйын торъя семья меститчӧма. А кухняыс ӧтувъя. Быдӧнлӧн аслас пызан да шкап. И дерт, рыт-асывнас пусиг-пӧжасигӧн дзескыд овлывлӧ. Мишуклӧн мам-батьыс чӧжӧны сьӧм торъя патера вылӧ. Сійӧн батьыс лун и вой уджалӧ. Зільӧ унджык нажӧвитны.
А сыысь кындзи батьыс кӧсйӧ машина ньӧбны да ас кежысь босьтчыны уджавны, груз новлыны. Некод пӧ сэки ме вылын оз понды ыджыдавны, ачым пӧ ас вылын кӧзяин лоа. Мамыс абу паныд. Оз тай батьыс, небось, ӧткымын моз ю да кодав. Ставсӧ гортас вайӧ.
Но мукӧддырйи Мишуклӧн мамыс дӧзмывлӧ жӧ ӧтувъя патераас олӧм вылӧ. Торйӧн нин, абу кӧ мыйкӧ сы серти.
— Кор нин бара удайтчылас вуджны татысь асланым позйӧ-а, — ышловзьӧмӧн шулывлӧ сэки. — Киӧн и кокӧн эськӧ пасъяся, мед кыдзкӧ ӧдйӧджык ставыс артмис. Сэтшӧма дӧзми тайӧ кодзувкоткарас овны.
— Виччысьлы, эз нин дыр коль, — пыр жӧ такӧдны кутас мамсӧ батьыс. — Регыд нин, регыд вуджам ас патераӧ.
А Мишуклы нӧ мый. Тані чужис. Велалӧма овны ӧтувъя ыджыд патераад. Кымын ёрт со орччӧн. И детинкалы тані зэв гажа. Весиг шогӧ усьлывлӧ, мый регыд ковмас мӧдлаӧ вуджны. Кодкӧд нӧ сійӧ сэки ворсны пондас?..
А шондіа ывлаыс сідзи и кыскӧ ас дорас детинкаӧс. Сійӧ кыпӧдыштӧ юрсӧ да синсӧ вештывтӧг видзӧдӧ ӧшиньӧ. Со лӧз енэжӧд лэбӧ кытчӧкӧ реактивнӧй самолёт да кольӧ ас бӧрсяыс кымӧр кодь еджыд визь, коді сэсся недыр мысти кытчӧкӧ разалӧ. Детинкалӧн весиг сьӧлӧмыс кутӧ гораа тіпкыны. Кыпӧдчывны эськӧ тайӧ самолётнас да видзӧдлыны вылісяньыс аслас оланін вылас!
А сэк кості ӧшинь тас вылӧ пуксисны пышкайяс да кутісны мый йылысь кӧ чипсыны-сёрнитны ас костаныс. Марляӧн вевттьӧм восьса форточка пырыс зэв бура кылӧ налӧн гораа чипсӧмыс. Быттьӧ мыйкӧ виччысьӧны. Мишук вердлывлӧ корсюрӧ лэбачьясӧс нянь крӧшкиӧн. Со и велалісны волывлыны. Но ӧні сійӧ нинӧмӧн оз вермы налы отсавны. Часлы, бурдлас да бара кутас номсӧдлыны ичӧт лэбачьясӧс...
Друг ӧшиньӧ кытыськӧ веськаліс мач. Пышкайяс пыр жӧ зэв ӧдйӧ лэбисны. Кыпӧдіс Мишук юрсӧ да аддзӧ: кильчӧ дорас сулалӧны Ӧльӧ да Ильӧ. Корӧны ёртнысӧ мачӧн ворсны. Но Мишук довкнитіс юрнас: ог пӧ вермы. Вунӧдісны ӧмӧй, мый тӧрыт Мишук гортас эз ас кокнас пыр. Дойыд тӧкӧтьӧӧн оз бурд. Детинкаяс ӧвтовтісны кияснаныс да мунісны мач чужъявны.
А Мишуклы сідзи и лоӧ ӧшинь пыр гажа ывла вылас кыйкъявны. Абу эськӧ зэв долыд сьӧлӧм вылас да. Но бурджык гажтӧм куйлӧм дорысь. Ывласьыд век нин мыйкӧ позьӧ аддзыны.
Со кильчӧ дорас пукалӧ накӧд орчча жырйын олысь Парась пӧч да сюся видзӧдӧ, кыдзи неуна шатлалігмоз сылань матыстчӧ верӧсыс, Епим пӧль. Тайӧ пӧльыс зэв бур сьӧлӧма. Мишуккӧд паныдасигӧн пыр шмонитігмоз сёрнитӧ ичӧтик детинкакӧд. А пенсия босьтан лунас и кампетӧн гӧститӧдлывлӧ. Но торйӧн нин шензьывлӧ Мишук, кор ыджыд праздникъясӧ Епим пӧльыс пасьтавлывлӧ ассьыс сьӧд пинжаксӧ. А морӧсас лыдтӧм-тшӧттӧм орден да медаль. Сэки Епим пӧль тшапджык овлывлӧ. Со пӧ видзӧдӧй, колӧкӧ. Менӧ пӧ куш кинад он на босьт. Но Мишуклы век жӧ сетӧ видлыны морӧс вылас зёльгысь наградаяссӧ.
Парась тьӧтыс да Епим пӧльыс бура олӧны ӧта-мӧдныскӧд. Быттьӧ гулюяс кургӧны. Но тайӧ пӧрйӧ Парась тьӧтыс зумышджык.
— Бара нин кыськӧ видлӧмыд, — броткӧдчӧ сійӧ Епим пӧль вылӧ.
А мӧдыс меліа нюмъялігмоз шуалӧ:
— Эн видчы, донаӧй. Менам олӧмӧй ӧд помасьӧма нин. Со тайӧ радлуныс и коли. Видлышта да сьӧлӧмӧй небзьывлӧ. Томмыла быдӧн.
— Вай, вай пыр. Сёяныс кӧдзалӧ, — меліджык гӧлӧсӧн нин шыасьӧ Парась тьӧт. И пӧрысь гозъя кутчысьӧмӧн пырӧны гортаныс. Мишуклӧн ӧдзӧс дорті мунігӧн Епим пӧльыс горӧдліс на:
— Мича нывъяс Эжва дорӧ лэччисны...
Но пыр жӧ тшӧкмуніс-ланьтіс. Тыдалӧ, Парась пӧчыс тувкис бокас.
А Мишуклӧн мамыс йӧйӧн шуӧ Парась пӧчсӧ да Епим пӧльсӧ.
— Мыйла бара сідзи вӧчисны-а? Ассьыныс бур патеранысӧ пи семьяыслы сетісны? Пӧрысьӧ-нэмӧ бара лоӧ сэсся тӧрӧкан позйӧ овмӧдчыны. Некутшӧм покой коньӧръяслы.
— А мый налы бур патерасьыс, — пыр жӧ воча шыасьӧ Мишуклӧн батьыс. — Пӧрысь гозъялӧн олӧмыс кольӧма нин. Сэсся сы ыджда оланінтӧ оз нин вермыны вӧдитны-идравны. Сӧмын урӧстасны. А тані налы гажаджык овнысӧ. Сэк жӧ том семьяыдлы быдтысигад быть нин ас позйыд колӧ.
Мамыс та вылӧ нинӧм сэсся воча оз шу. Но тӧдчӧ, батьыслӧн кывъясыс сійӧс оз эскӧдны...
Друг Мишук аддзӧ, кыдзи пельӧс сайсянь тыдовтчис налӧн жӧ ыджыд патераса коймӧд жырйын олысь Серапима тьӧт. Абу на ёна пӧрысь, кузь гӧрд юрсиа нывбаба. Век зільӧ мичаа вӧччыны. Синмыс, мыйлакӧ, век сьӧдджык. А вом дорыс гӧрдсьыс-гӧрд. Мишук корсюрӧ ворсыштлывлӧ Серапима тьӧтлӧн Марина нылыскӧд. Но Маринаыс ичӧт на, да Мишуклы гажтӧм сыкӧд.
Сэк жӧ Мишуклӧн бать-мамыс син гугнаныс видзӧдӧны Серапима вылӧ. Та вӧсна оз кӧсйыны, медым Мишукыс пыравлывліс Марина ордас. А дивитӧны аньсӧ сыысь, мый некӧн оз уджав. Сэк жӧ тшӧкыда гажа овлывлӧ. Мишук казявлывлӧ, мый коркӧ сёр рытнас нин Серапима тьӧт ордас волывлӧны кутшӧмкӧ мужичӧйяс. Сэки вой шӧр войӧдз орчча жырсянь кылӧны музыка шы да гора гӧлӧсъяс. Мишук тшӧкыда тайӧ шыяс улас и унмовсьлывлӧ. А мам-батьыс дыр на гусьӧн броткӧдчӧны ас костаныс. Оз пӧ нин некыдзи разӧдчыны дона гӧсьтъясыд.
Мишук ӧтчыд юаліс:
— Мамук, мыйла нӧ Серапима тьӧтыс некӧн оз уджав? Коді нӧ сійӧс вердӧ?
— Эмӧсь тай вердысьясыд, — ропкӧдчыштіс мамыс. — Сьӧд вой улас кодъяс волывлӧны.
Батьыс пыр жӧ серӧктіс. Но Мишук сідзи эз и гӧгӧрво мамыслысь кывъяссӧ да батьыслысь серамсӧ. А ачыс пыр мӧвпаліс, кыдзи нӧ сідз позьӧ уджтӧг овны. Ӧд челядьысь да пӧрысьясысь ӧтдор со ставӧн зільӧны кӧнкӧ уджавны.
А сідзсӧ Серапима тьӧтыс абу скӧр. Паныдасигӧн пыр нин малыштас Мишукӧс юрӧдыс да шуас:
— Ок тэ, менам зарни тусьӧй. Кор нин бара быдмылан. Сэки Маринаӧс тэ сайӧ сета верӧс сайӧ...
Ӧтчыд Мишук кухняын бергалігмоз век жӧ смелмӧдчис да юаліс Серапима тьӧтыслысь:
— Серапима тьӧт, мыйла нӧ тэ он уджав? Менам бать-мам тай шуӧны, уджтӧгыд пӧ ӧні тшыглы лоӧ кувны.
Серапима тьӧтыс шензьыштіс Мишуклӧн кывъяс вылӧ, но эз дӧзмы. Сӧмын жугыльмис. А сэсся чӧв олыштіс да шуис:
— Ок, дона пиукӧй. Тэ ӧд он на тӧд олӧмсӧ. А сійӧ курччасьлывлӧ. Вӧлі и менам бур удж ӧти фабрикаын. Сэсся фабрикаыд пӧдласис. Со и коли уджтӧг. Кытчӧкӧ велӧдчыны меным сёр нин. А колӧ на и Маринаӧс быдтыны.
И друг скупиник синва мольяс кутісны гӧгыльтчыны Серапима тьӧтлӧн чужӧм кузя. Мишук весиг повзис. Но Серапима тьӧт пыр жӧ казяліс тайӧс, малыштіс детинкаӧс юрӧдыс:
— Эн кывзы менсьым йӧй сёрниӧс. Ог на, гашкӧ, вош. Ставыс на лоас бур...
Но медъёна шензьӧдӧны Мишукӧс нёльӧд жырйын олысь том гозъя. Сы вӧсна, мый гежӧда аддзывлӧ найӧс. Кажитчӧ, быттӧ сэні олысьясыс олӧны кутшӧмкӧ аслыссикас гуся олӧмӧн. Батьыс моз жӧ зэв водз мунӧны да сёрӧн волывлӧны. А сэсся ёнасӧ оз и петкӧдчывлыны. Уджалӧны карсайса кутшӧмкӧ ыджыд заводын. Та вӧсна и гежӧда найӧс Мишук аддзывлӧ. Но бать-мамыслы неважӧн на овмӧдчӧм выль суседъясыс ёна воӧны сьӧлӧм выланыс. Мишук кывліс мамыслысь батьыслы висьталӧмсӧ. Мамыс ӧд сылӧн век унджык тӧдӧ, кӧні мый вӧчсьӧ. Локтӧмаӧсь пӧ кутшӧмкӧ ылі сиктысь, кӧні уджыс налы вылӧ абу лоӧма. А кыкнанныс зэв киподтуяӧсь. Унатор кужӧны вӧчны. Заводад найӧс пыр и босьтӧмаӧсь. Весиг кӧсйӧмаӧсь во-мӧд мысти выль патера сетны.
Мамыс тайӧс висьталӧм бӧрас сэки шуис батьыслы:
— Гашкӧ, и тэ заводас вуджан?
Но мӧдыс пыр жӧ крапнитіс:
— Метӧг нин сэні тырмӧ уджалысьыд. Кыдзкӧ-мыйкӧ ассьым нин нока. А ӧтарӧ-мӧдарӧ чепсасьӧмнад нинӧм оз артмы...
...Рытъяснас кухняӧ чукӧрмывлӧны ыджыд патераын олысьяс. Коді тшай пузьӧдӧ. Коді шыд пуӧ. Коді песлалӧм кӧлуй ӧшлӧ. Епим пӧль тайӧ кадас векджык сэні тшынасьӧ аслас калляннас да кывзӧ Парась тьӧтлысь меліа броткӧдчӧмсӧ. Гажаӧн кажитчӧ сэки Мишуклы тайӧ олӧмыс.
Но мамыс, мыйӧн казялӧ, пыр жӧ кыскӧ писӧ аслас жырйӧ:
— Нинӧм сэні тэныд вӧчнысӧ. Кор асланым патера лоас, кӧть лун и вой пукав кухняад.
И бара дӧзмӧмпырысь содтӧ:
— Кор нӧ мынла тайӧ кодзувкоткарсьыс!..
А сэк кості Мишук унмовсьӧ да вӧтасьӧ, быттьӧ сійӧ ыджыд чина морт. Локтіс тані олысьяс дінӧ да быдӧнлы вӧзйӧ торъя патера, а Серапима тьӧтлы бур удж. И ставӧн пӧся аттьӧалӧны да кутлӧны Мишукӧс.
Детинкаӧс садьмӧдӧ ӧдзӧслӧн дзуркнитӧм шыыс. Тайӧ локтіс мамыс. Сійӧ пыр жӧ матыстчӧ Мишук дінӧ, видзӧдӧ доймӧм коксӧ. Аддзӧ, мый пыкӧсыс ямны нин кутӧма да нимкодьпырысь шуӧ:
— Но и бур. Лун-мӧд мысти котравны нин кутан...

Бокӧвӧй шлоп
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 16-20 лб.>

Кильчӧ вылын кылісны грыма-грама шыяс. Гораа ойӧстіс кильчӧ ӧдзӧс. Сэсся тэрыб воськовъяс улын дзуртыштісны посводзын джодж плакаяс. И керкаӧ пырисны Ӧсьӧ Паньӧлӧн быдтасъясыс. Куим зонка. Батьыс кодь жӧ гӧрд юрсиаӧсь, беринӧсь чужӧмаӧсь. На бӧрся тыдовтчис и нёльӧдыс, Нюраыс. Пырисны да сувтісны гораа ышкиг-пушкигмоз батьыс водзӧ, няйт дӧрӧм-гачаӧсь, ӧзъян синъясаӧсь. А на сайсянь кыйкъяліс Нюра.
Ӧсьӧ Паньӧ, шӧркодь арлыда мужичӧй, буретш ноксис чери кыян угоддьӧясӧн. Рытланьыс вадорӧ кӧсйис шыбитчывны. Но ассьыс быдтасъяссӧ аддзӧм бӧрын шай-паймуніс. Бара нин, тыдалӧ, петукъяс моз кодъяскӧдкӧ пуртікасьӧмаӧсь. Ӧсьӧ Паньӧ садь быртӧдзыс радейтіс челядьсӧ: ассьыс Шурӧ, Ваньӧ, Васьӧ пиянсӧ. Кӧть ловсӧ на вӧсна дась сетны. Но сэк жӧ стрӧг кодь вӧлі накӧд. Зон челядьтӧ оз позь пӧвадитны, а то велаласны сьылі вылад ӧшӧдчӧмӧн овны.
Ӧта-мӧд бӧрсяыс найӧ во коласӧн чужлісны. Та вӧсна, мыйӧн сӧмын велӧдчисны ветлӧдлыны, пыр ӧтлаынӧсь. Кытчӧ ӧтиыс, сэтчӧ и мӧдыс да коймӧдыс. И ёрта-ёртсӧ некор эз эновтлыны. Код вылӧ кӧ на пиысь кутасны воны, мукӧдыс пыр жӧ отсӧг вылӧ локтасны. Та вӧсна сиктса челядь полыштісны быдӧн Ӧсьӧ Паньӧ пиянысь.
Батьыс кадысь кадӧ стрӧжитыштлӧ жӧ пиянсӧ: энӧ пӧ сэтшӧм ёна лэчталӧй, чӧвджыка олӧй. Но ичӧтъясыдлы нӧ мый, ӧти пельтіыс пырӧ, а мӧдтіыс петӧ. Мед инӧ, ышловзьывліс медбӧрын батьыс, мед збоялӧны кӧ, ӧнія олӧмад оз позь рамӧн лоны. Мед сӧмын весьшӧрӧ мукӧдъяссӧ эз вӧрзьӧдны да лёк туй вылӧ эз сетчыны.
— Мый нин сэтшӧма пошиктанныд? Бара кодӧскӧ пуркӧшитінныд? — шыасис на дінӧ батьыс, сэсся стрӧга видзӧдліс пиян вылас да содтіс: — Висьтасьӧй веськыда, мый вӧчинныд. Ог радейт, кор дзебны мыйкӧ кӧсъянныд.
Сэки Шурӧ, медся ыджыдыс на пиысь, мыкталігмоз шуис:
— Ачыд ӧд дольлін, мый Нюратӧ колӧ дорйыны. Сійӧс бара кутісны дэльӧдны, да ми дорйысьны сувтім.
Шурӧ чӧв олыштіс, тыдалӧ, эз пыр сюрны кывъясыс да содтіс:
— Бокӧвӧй шлопӧн пондісны нимтыны.
— Но и бур, — кокнипырысь нин вочавидзис батьыс. — Оз позь ныв мортӧс ӧбидитны сетны. И абу сійӧ некутшӧм бокӧвӧй шлоп, а тіян чой.
Сэсся бара ышловзис да содтіс:
— Но мыссьӧй сэсся, да мамныд вердас тіянӧс.
И челядь араваӧн мӧдӧдчисны пач сайын ӧшалысь мыссян доз дорӧ мый йылысь кӧ ас костаныс гораа варовитігмоз. Батьыс тай эз вид найӧс-а, ошкыштіс на. Сідзкӧ, правӧсь, мый сувтісны Нюра вӧснаыс.
А Ӧсьӧ Паньӧ сэк кості гусьӧник видзӧдліс сьӧд юрсиа, сьӧд синъяса, косіник тушаа Нюра вылӧ. И сэтшӧм жаль сійӧ лои сылы. Куим пиӧс быдтӧны гозъя. Ӧсьӧ Паньӧ зэв ёна кӧсйыліс, мед кӧть нин куим письыс ӧтиыс ныв чужис. Но эз сет Енмыс нывсӧ. А со тай лои жӧ налӧн семьяын ныв мортыд. Абу аслас, чойыслӧн, коді карӧ овмӧдчыліс. Но эз удайтчы сылӧн олӧмыс. Медводз верӧсыс мӧдаръюгыдӧ муніс. А неважӧн со и ачыс висьмис да куліс. И ковмис Ӧсьӧ Паньӧ гозъялы босьтны ичӧтик нывкаӧс ас орданыс.
Медводдзаысьсӧ Ӧсьӧ Паньӧлӧн юр вундысьясыс син гугъяснаныс видзӧдлывлісны Нюра вылӧ, кор нывка воис на керкаӧ овны. Таӧдз, дерт, найӧ гежӧдіника аддзысьлывлісны ӧта-мӧдныскӧд. Но сэки карса нывкаыд сиктса зонкаясыдлы веськодь вӧлі. Сійӧ пыр мичаа пасьтасьӧма-вӧччӧма. А найӧ векджык бусӧсь да няйт дӧрӧм-гачаӧсь. Полан весиг тайӧ акань кодь нывка дінас инмӧдчыны. Сэсся ӧд ныв мортыд ныв морт и эм. Муртса на вӧрзьӧдыштан, пыр и дась бӧрддзыны. А ӧні, кор орччӧн пондісны овны, быть лоӧ велавны сы дінӧ.
Сэк жӧ медводдзаысьсӧ пызан сайын ӧтлаын пукалігӧн батьыс гӧрддзаліс кабыръяссӧ да стрӧг гӧлӧсӧн, но эз скӧрысь, кутіс шуавны, быттьӧ нӧшкӧн кучкавны:
— Гӧгӧрвоӧй ті, пиян! Миянысь кындзи сэсся Нюраыдлӧн некод матыссаыс абу. Тіян сійӧ чой лоӧ. Ті и понданныд сы бӧрся видзӧдны. Кодкӧ кӧ лысьтас дойдны сійӧс, ті лоанныд мыжаӧсь. Энӧ, некор энӧ эновтӧй чойнытӧ.
Нюра сэк кості лэдзис юрсӧ пызан вылӧ. Гежӧдіник синва мольяс гӧгыльтчисны сылӧн чужӧм кузя. А Ӧсьӧ Паньӧ ньӧжйӧник малаліс нывкаӧс юрӧдыс, сэсся небыдика йӧткыштіс пиян дорас:
— Мунӧй, петӧй ывлаӧ ворсны да помнитӧй менсьым кывъясӧс.
Гашкӧ, буретш сэки, пызан сайын пукалігӧн, кор зонкаяс аддзисны вазьӧм синъяса Нюраӧс, налӧн медводдзаысь петіс жальыс воча чой вылас. Збыльысь, зонкаяслӧн со бать и мам эм, кодъяс дорӧ пыр позьӧ шыӧдчыны, ковмас кӧ мыйкӧ. А Нюраыслӧн ӧд наысь кындзи сэсся некод эз коль. Сідзкӧ, куим воклы быть ковмас видзӧдны асланыс воча чой бӧрсяыс. Та бӧрын найӧ регыд мысти матісяньджык нин тӧдмасисны.
И абу нин сэтшӧм ляб вӧлӧма Нюраыс. Кӧть и ичӧтик да косіник, но оз кольччы зонъясысь. Пыр накӧд ӧтлаын. И эз радейтлы удтысьны, мыйкӧ кӧ видзчысьтӧг лолывліс сыкӧд. И Шурӧ, и Ваньӧ, и Васьӧ сэксянь кутісны радейтны ассьыныс воча чойнысӧ.
А регыд налы ковмис и дорйысьны сувтны. Сиктса медвӧй зонкаяс пиысь Сьӧд Валер Ӧсьӧ Паньӧ пиян вылӧ дузъялігмоз пондіс нерсьыны:
— А тіян гортад бокӧвӧй шлоп, бокӧвӧй шлоп! Мед бӧр аслас карӧ мунас. Нинӧм сылы тані кернысӧ.
Нюра пыр жӧ кумач моз гӧрдӧдіс да лэдзис юрсӧ. Эз виччысь, мый сійӧс тадзи нимтасны. Ок и скӧрмисны жӧ сэки Шурӧ, Ваньӧ да Васьӧ. Пыр жӧ уськӧдчисны нерсьыс бӧрсяыс. Но Сьӧд Валерыд ӧд абу йӧй вӧлӧма. Быттьӧ водзвыв тӧдӧма, мый сы бӧрся кутасны вӧтчыны. Ылысянь нерсис да Ӧсьӧ Паньӧ пиянысь удитіс гортас уйкнитны.
— Сюрлан на тэ миянлы, — грӧзитчисны сылы зонкаяс.
Но челядьыдлысь нӧ мый босьтан? Та бӧрын коркӧ мӧдысь бара мыйкӧ эз юкны ас костаныс да куим вокӧс, а торйӧн нин, дерт, Нюраӧс дэльӧдігмоз унджыкӧн нин пондісны горзыны:
— Бокӧвӧй шлоп, бокӧвӧй шлоп! Мун вай миян дорысь!
Сэки Шурӧ, Ваньӧ да Васьӧ эз нин виччысьны, а пыр жӧ уськӧдчисны нерсьысьяс вылӧ, кӧть эськӧ найӧ унджыкӧнӧсь вӧліны. Но ӧд куим вок асланыс воча чой вӧснаыс сувтісны. Та вӧсна найӧ нинӧмысь эз повны. Ок и сюраліс жӧ тайӧ пӧрйӧ нерсьысьяслы да торйӧн нин Сьӧд Валерлы. Найӧ бӧрдігтырйи разӧдчисны гортаныс.
А сэк кості, пока Ӧсьӧ Паньӧлӧн пияныс Нюра чойыскӧд нуръясисны пызан сайын, кильчӧ вылын бара кутісны кывны грыма-грама шыяс. И керкаӧ ӧти бӧрся мӧд пырисны нерсьысь челядьлӧн мамъясыс, скӧр да гӧрдӧдӧм чужӧмаӧсь. Удитӧмаӧсь тай, небось, налӧн быдтасъясыс коркӧ кості удтысьны.
— Пантелей Ӧсипович, ми ӧд тіян пиян вылӧ норасьны локтім, — пыригмозыс пыр жӧ и шыасис медся збойыс аньяс пиысь, Сьӧд Валерлӧн мамыс, Гора Анна. — Некутшӧм олӧм тай эз кут лоны миян челядьлы. Дзик весьшӧрӧысь тэнад зырымбедьясыд на вылӧ усьласьӧны.
Ӧсьӧ Паньӧ пыр жӧ чеччис лабич вылысь:
— Весьшӧрӧ шуан? А гашкӧ, и абу весьшӧрӧ. Кыдзи ӧд тайӧс гӧгӧрвоны?
Сэсся ланьтыштліс да бергӧдчис челядь дінӧ:
— Ноко, вай пыралӧй пыді жыръяс. Меным сёрнитыштны колӧ.
Челядь пыр жӧ пырисны пыді жырйӧ да пӧдлалісны ас бӧрсяыс ӧдзӧссӧ. Унатор, дерт, найӧ топыда пӧдлалӧм ӧдзӧс сайсяньыд эз кывны. Но гора гӧлӧсъяс серти гӧгӧрвоисны, мый пансис ыджыд сёрни. И код тӧдас на кыдзи ставыс бергӧдчас. Медводз ярлуннысӧ петкӧдлісны нерсьысь челядьлӧн мамъясыс да медся ёна, дерт, гора Анна аслас ёсь гӧлӧснас чилзігмоз. Сэсся недыр кежлӧ пуксьыліс чӧв-лӧнь, и кутіс сёрнитны Ӧсьӧ Паньӧ. Пыр чорыдджыка кыліс сылӧн гӧлӧсыс. Код тӧдас, мыйӧ воисны вензьысьяс. Но бара лои чӧв-лӧнь. Коркӧ-некоркӧ бать восьтіс пыді жырса ӧдзӧссӧ:
— Но верманныд петны.
Керкаын некод нин эз вӧв. А Ӧсьӧ Паньӧ, гӧрдӧдӧм чужӧма, бергӧдчис пиянланьыс да шуис:
— Ме, кыдзи верми, дорйи тіянӧс. Молодечьяс, мый сувтінныд чой вӧснаыд.
Сэсся ышлолалыштіс да содтіс:
— Но и ті менӧ энӧ жӧ янӧдӧй, энӧ ыкшаасьӧй. Мед эз вӧвны весьшӧрӧ норасьӧмъясыс. А Нюра вӧснаыд и водзӧ сулалӧй.
Та бӧрын сиктса челядь некор нин эз нимтывлыны карысь воӧм Нюраӧс бокӧвӧй шлопӧн. А регыд мысти сійӧс сылӧн воча вокъяс мозыс жӧ пондісны шуны Ӧсьӧ Паньӧ Нюраӧн.


Сьӧдтылӧн гусяторъяс
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 21-29 лб.>

Сійӧ гожӧмсяньыс Ӧльӧксанӧс да Миколӧс и пондісны шуны робинзонъясӧн. А ӧд кыдзи артмис. Гожся каникул водзын нин география велӧдысь Федор Федорович бӧръя урок вылас висьталіс, мый налӧн сиктсянь ылынкодь, буретш парма шӧрас, эм зэв ыджыд ты:
— Збыль, збыль. Сьӧдтыӧн сійӧс важся вӧралысьяс нимтӧмаӧсь. Нюръяс кытшалӧмаӧсь тысӧ, да та вӧсна весьтас туйыс сэтчӧдз абу. Позьӧ веськавны сӧмын тысьыс петысь ичӧтик ю пӧлӧн мунысь ордымӧд. Тайӧ юыс, коді миян ыджыд юӧ сэсся усьӧ, тыыслысь нимсӧ жӧ новлӧ. Миянсянь ёна катчӧсын.
А водзӧ велӧдысь висьталіс, мый Сьӧдтыас ваыс, торф вӧснаыс ли мый ли, сьӧд рӧма, и сэні олысь сиръяс да ёкышъяс, сынъяс да кельчияс сідзжӧ са кодь сьӧдӧсь. Пӧттӧдзыд пӧ позьӧ вуграсьны, сэтшӧм азыма босьтӧны васа ловъясыд. Сӧмын лэптав. Коркӧ пӧ том дырйи на бать менӧ сэтчӧ нуӧдліс да ӧнӧдз пӧ ог вунӧд тайӧ тысӧ. Сы ыджда пӧ, мый мӧдар берегыс муртса тыдалӧ.
Ӧльӧксан да Микол вомнысӧ паськӧдӧмӧн кывзісны велӧдысьнысӧ. Ак эськӧ веськавлыны кӧ тайӧ ты дорас! Мыйта чери позис кыйны да гортӧ вайны. Нэм чӧж кежлӧ эськӧ казьтылӧмъяс колисны.
Рытланьыс нин сиктсайса мыльк вылын ворсігӧн Ӧльӧксан юксис аслас гуся мӧвпӧн Миколкӧд.
— Кывзы, гашкӧ, ваыс ямыштас да, ветлам Сьӧдты дорас, пока номйыс эз пет.
— Оз ӧд лэдзны гортсаясыд, — рама вочавидзис Микол.
— А ми гусьӧн, — ӧзйысь синъяснас гӧгӧрвоӧдіс ёртсӧ Ӧльӧксан. — Водзвыв дасьтысям. Висьталам, мый мӧдлапӧвса вадйӧ вуджалам.
— А огӧ ылалӧй? — повзискодь Микол.
— Йӧй тэ. Ми ӧд огӧ весьтас мунӧй. Нюр вомӧныд он письт. А Сьӧдъю пӧлӧныс и кутам восьлавны, — бара шуис Ӧльӧксан.
— Бӧрас эськӧ сюралас жӧ мам-батьсяньыд да. Тӧдмаласны ӧд.
— Эк тэ, — дивитыштіс ёртсӧ Ӧльӧксан. — Пыр мыйыськӧ полан. Он кӧ, ме ӧтнам ветла.
— Ме, сідзкӧ, тшӧтш тэкӧд, — медбӧрын шыасис Микол.
Шуӧма — вӧчӧма. Мӧд лунсяньыс нин кык ёрт кутісны дасьтысьны ылі туйӧ. Ыджыд ва дырйиыс налӧн шуд вылӧ сюрис кытыськӧ кылалӧм зэв на бур пыж. Ӧльӧксан да Микол кӧнӧпатитыштісны кытсюрӧ да дзижалісны пыжсӧ. Сэсся заптысисны тшай-сакарӧн, кос сукарӧн, кансерӧн. Судзӧдісны карта. Дасьтісны чери кыян угоддьӧяс, чер да пурт. Быттьӧ нинӧм эз вӧв вунӧдӧма. И со ӧти асылӧ петісны туйӧ. А гортсаяслы висьтасисны, быттьӧкӧ збыльысь мӧдлапӧвса вадйӧ вуджаласны войколӧн вуграсьны.
Сӧмын бӧрынджык детинкаяс казялісны, мый ок и кузь вӧлӧма Сьӧдты дорӧдзыд туйыс. Мӧд лун помас нин воисны Сьӧдъю вомӧдз. Кык лун чӧж пыжӧн ва катчӧс сынігӧн киясныс гаддясисны. Ньылӧмыс эз и косьмывлы. Асьныс дзикӧдз ушавняйтчисны.
Медбӧрын ньӧжйӧникӧн чеччисны пыжысь да кутісны ректысьны. Пыр жӧ гӧгӧрвоисны, мый ичӧтик вӧра юӧдыд пыжнад он письт. Сійӧс вомӧнавлӧмаӧсь пӧрӧм коз пуяс да пипуяс. Та вӧсна Сьӧдты дорӧ гежӧдіника ветлысь войтыр и писькӧдӧмаӧсь ю пӧлӧныс муртса-муртса тӧдчыштысь ордымсӧ. Сьӧдтыыс быттьӧ нарошнӧ зілис ӧтдортны ас дінсьыс йӧзсӧ. Мед найӧ эз смелмӧдчыны волывлыны сы дінӧ. А зэв ёна чуклялысь ичӧтик ю пӧлӧн тшем сулаліс козъя-пожӧма вӧр. Миколлы весиг шуштӧм лои тайӧс аддзӧм бӧрын.
— Кывзы, Ӧльӧ, гашкӧ, бӧр косам. Бурджык мӧдлапӧвса вадъяд вуграсьыштны.
— Да эн пов тэ, — дӧзмис сы вылӧ Ӧльӧксан. — Джын туй вылас ӧд оз кослыны. Миян вылын сӧмын серавны кутасны. Кыв выланыд пӧ сӧмын збойӧсь.
Микол водзӧ нинӧм эз шу ёртыслы, тӧдіс, мый сійӧ зэв асныра да чорыд кывъя. Мыйкӧ кӧ босьтчас вӧчны, он нин косӧд, кытчӧдз помӧдз оз вайӧд заводитӧмторсӧ.
Но водзӧ туйыс и збыльысь эз вӧв кокни. Сьӧдтыысь петысь ичӧтик Сьӧдъю ӧд эз весьтас визувт, а дугдывтӧг чукльӧдліс. То ӧтарӧ кежалас, то мӧдарӧ уськӧдчылас. Быттьӧ нарошнӧ сераліс детинкаяс вылын. Сэтчӧ жӧ ю пӧлӧн мунысь ордымыс муртса-муртса тӧдчис. Йӧзыд татчӧ гежӧда волывлӧны. Ковмис восьлавны видзчысьӧмӧн. Та вӧсна вӧрса ордымыс кажитчис дас пӧв кузьджыкӧн. Сідзи и видзӧд кольӧм вося вольсовтчӧм нин турун либӧ небыд нитш вывті восьлалігӧн, мед кокыд эз веськав кутшӧмкӧ гуся гуранӧ, либӧ эн сконъяссьы важ вужляӧ.
Кӧсйисны эськӧ детинкаяс весьтасджык мунны. Но муртса эз ылавны да эз воштыны юсӧ. Бур, мый луныс шондіа вӧлі да бӧр удайтчис петны ю дорас.
Водзынджык Ӧльӧксан восьлаліс. Сы бӧрся Микол вӧтчис да мӧвпаліс ас кежсьыс, кор нин помасьлас помтӧм-дортӧм вӧрыс да найӧ петасны Сьӧдты берег вылӧ. Но велӧдысьныс ӧд висьталіс, мый вӧрса ю пӧлӧн пӧ лун-мӧд колӧ восьлавны, кытчӧдз он пет ты берегӧ. Ӧні Микол весиг каитчыны нин кутіс, мый мӧдӧдчис татшӧм ылі туйӧ Ӧльӧксанкӧд. Но видлы сійӧс бӧр косӧдны. Сӧмын скӧрмас да лёкысь пинялас, а колӧкӧ и кучкас на.
Узьмӧдчисны пӧрысь коз улын. Миколлы велавтӧгыс вӧлі кыдзкӧ шуштӧм тайӧ зумыш вӧрас. Но кор сійӧ видзӧдлывліс асьсӧ сэтшӧм збоя кутысь Ӧльӧксан вылӧ, пыр жӧ личавліс лов вылас. Мый нӧ сійӧ сэтшӧм полысь али мый? Да и кодысь тані повнысӧ? Вӧрса быд ловъя лов ӧд олӧ аслас олӧмӧн. И быдӧн на пиысь полӧ мортысь. Сідзкӧ, ёртыс моз жӧ пондас асьсӧ кутны.
А сэк кості Ӧльӧксан пестіс бипур. Мӧтыр вылӧ ӧшӧдӧм чайникын пузьӧдіс тшай. И детинкаяс ужнайтӧм бӧрын лажыньтчисны бипур гӧгӧр. Кӧть ёнакодь мудзисны, но югыд вой вӧснаыс эз пыр унмовсьны да ньӧжйӧникӧн варовитісны ас костаныс.
Ӧльӧксан такӧдіс Миколӧс:
— Нинӧм, эн пов. Волам на Сьӧдты дорад. Пӧттӧдз вуграсям. И гортад помтӧм чери ваям.
— Кыдзи нӧ та ылнасяньыс сійӧс кутам кыскыны? — полӧмпырысь юаліс Микол.
— Да ӧд бӧр локтігас миян грузыс этшаджык жӧ лоӧ, — шуис Ӧльӧксан. — Сэсся тэрмасьтӧг пондам мунны. Шойччигмоз.
Медбӧрын Микол унмовсис жӧ. Сы бӧрын вугыртіс и Ӧльӧксан. Узьӧны детинкаяс да вӧтасьӧны Сьӧдты дорын вуграсьӧмсӧ. Быттьӧ пес плака кодь сиръясӧс да гӧрба зэв ыджыд ёкышъясӧс ӧта-мӧд бӧрся лэпталӧны берегас.
Шондіыс вӧлі вылын нин, кор Ӧльӧксан да Микол садьмисны, тэрмасьӧмӧн нуръясьыштісны да бара мӧдӧдчисны водзӧ туйӧ. Век жӧ мудзӧм бӧрад налӧн дыр узьсис. Да и туйӧ петӧм бӧрын медводдза здукъясас эз сэтшӧм тэрыба восьлавсьы. Ёнтісны мудзӧм кокъясыс. Но сэсся вочасӧн ӧддзӧдісны воськовъяссӧ. Ӧд водзын найӧс виччысис некор на аддзывлытӧм вӧрса ты. Шуисны аслыныс, мый талун быть нин воӧдчасны Сьӧдты дорӧдзыс.
Но быть ковмыліс пуксьывлыны шойччыштны. Збыльысь, вӧрса ордымыд абу кокни вӧлӧма. Уна пӧсь колӧ кисьтны. Сійӧ помтӧг кыскӧ вын-эбӧстӧ.
И бара Миколлӧн кутіс вошны став эскӧмыс:
— Кывзы, Ӧльӧ, гашкӧ, огӧ мунӧй да? Менам чайтӧм серти, Сьӧдтыыдлы колӧ нин тыдовтчыны, а сійӧ пыр абу.
— Виччысь, сідзи сійӧ тэ водзын мойдын моз и петкӧдчас, — серӧктіс Ӧльӧксан. — Регыд тай кӧсъян. Эн ӧмӧй кывлы, мый висьтавліс Федор Федоровичыд. Бура дыр пӧ колӧ восьлавны. Дзик дӧзмытӧдзыд пӧ лоӧ.
Та бӧрын Микол бара лӧнис. Сійӧ век жӧ эскис Ӧльӧксанлы. Кӧть и ӧттшӧтшъяӧсь. Но Ӧльӧксаныс удалджык да писькӧсджык. Некор оз вош. Век быдлаысь аддзас петан туй.
...И збыльысь, абу ылӧдлӧма детинкаясӧс налӧн велӧдысьыс. Шонді пуксигас нин пуясыс кутісны гежӧдмыны. Кык друглӧн синъяс водзын друг воссис Сьӧдтылӧн шонді югӧръяс улын пӧртмасьысь помтӧм-дортӧм эрдыс.
— Ура-а, ми аддзим тэнӧ, Сьӧдты! — горӧдіс сэки Ӧльӧксан. И кык друг кутісны чеччавны нимкодьысла. Эз ло весьшӧрӧ налӧн та ылнаӧ локтӧмыс. Аддзисны, мый корсисны.
Небыдик лун тӧв улын берегӧ сялькъяліс неыджыд гы. Ты берегъясыс, вӧлӧмкӧ, топыдӧсь. Берегсяньыс пыр жӧ заводитчыліс джумт. А ачыс ваыс сьӧдсьыс-сьӧд. Сы вӧсна и шулӧмаӧсь тысӧ Сьӧдтыӧн. Видзӧдлісны детинкаяс водзӧджык да весиг сьӧлӧмъясыс налӧн топавлісны шензьӧмысла. Сьӧдтылӧн мӧдар берегыс муртса-муртса тыдаліс вӧсньыдик визьӧн.
— Со ӧд мый ыджда сійӧ вӧлӧма, — шензис сэк кості Ӧльӧксан. — Тӧді кӧ эськӧ, водзджык нин татчӧ волі.
A Сьӧдты оліс аслас олӧмӧн. Шонді югӧръяс улын пӧртмасьысь ты веркӧсын ворсӧдчис чери. Пальскӧдчисны сынъяс да кельчияс. Друг кытчӧкӧ сявкмунлісны арпиян. На бӧрся вӧтлысисны сиръяс да ёкышъяс. Ты весьтын лэбалісны уткаяс да каляяс. А сынӧдыс Сьӧдты весьтын вӧлі сэтшӧм сӧстӧм да сӧдз, мый помтӧг позис лолавны сійӧн да эн эськӧ и пӧтлы.
Детинкаяс тыӧн недыр нимкодясьыштӧм бӧрын дасьтісны вугыр шатинъяс, медым вугралыштны рытъя юква вылӧ. А гортӧ нуӧм могысь шуисны кыйны черисӧ аски. Збыльысь, Сьӧдты озыр вӧлӧма. Детинкаяс эз удитны лэптавны черисӧ. Сынъяс, кельчияс, ёкышъяс сідзи и кватлалісны самсӧ. Ӧльӧксан да Микол сӧмын чиктылісны нимкодьысла. Та мындасӧ асланыс гортбердса юсьыс найӧ некор на эз кыйлывлыны. А тані сӧмын лэптав. Медбӧрын умисны жӧ да босьтчисны пестыны бипур. Пескыс орччӧн вӧлі: пӧрӧм кос пожӧмъяс да козъяс.
Ужнайтігӧн нин друг детинкаясӧс повзьӧдісны кодлӧнкӧ воськовъясыс.
— Код нӧ тайӧ, ош али мый, — гусьӧн юаліс Микол. — А друг миян дінӧ локтас?
— Эн сӧр нинӧм абусӧ, — шуис Ӧльӧксан. — Виччысьлам, коді тыдовтчас.
А ачыс сэк кості босьтіс киас чер, медым водзсасьны, уськӧдчас кӧ вӧрса зверыд.
Пуяс сайысь ты берегӧ петіс кузь кокъяса уна вожа сюръяса звер, исыштіс сынӧдсӧ да кутіс горша юны тысьыс васӧ. Сэсся лэптіс юрсӧ, аддзис детинкаясӧс, зэв сюся видзӧдліс на вылӧ, тракнитіс сюръяснас, быттьӧ повзьӧдны кӧсйис, да тэрмасьтӧг саяліс пуяс сайӧ.
— Йӧраясыд нӧ тані жӧ, сідзкӧ, олӧны? — юаліс Микол. — Ак, кутшӧм мичаӧсь найӧ!
— Тані ӧд ставыс тырмӧ, — вочавидзис Ӧльӧксан. — И сёяныд, и ваыд. Сэсся ылі пармаад некодысь сылы повнысӧ.
— Гашкӧ, и ошъяс эмӧсь? — бара юаліс Микол.
— А эн ӧмӧй аддзыв татчӧ локтігӧн сылысь пасъяссӧ, — серӧктіс Ӧльӧксан. — Ылі пармаад став пӧлӧс зверыс эм. Мед олӧны да рӧдмӧны.
Мӧд лунас шонді петігӧн на детинкаясӧс садьмӧдіс каляяслӧн зэв гораа горзӧмыс. Тайӧ варов да наян лэбачьясыс абу велалӧмаӧсь дыр узьны. Лэбалісны ва весьтті да друг сунлывлісны. И пыр жӧ кыпӧдчылісны ныраныс чериӧн нин.
— Со ӧд кыдзи кыйсьӧны, — шензис Ӧльӧксан. — Майбыр налы тані овнытӧ.
Корсюрӧ ты весьтті ӧтарӧ-мӧдарӧ чӧла лэбалісны уткаяс. Найӧ вӧлі нин поздысьӧмаӧсь да кутісны асьнысӧ тайӧ кадас зэв видзчысьӧмӧн. Дерт жӧ, кӧнсюрӧ берег пӧлӧн быдмысь эжӧр пӧвстын вӧліны позъясыс.
Ӧльӧксан да Микол тӧрытъя кольӧм юкваӧн нуръясьыштӧм бӧрын пыр жӧ лӧсьӧдісны шатинъяс да пондісны вуграсьны. Талун чериыс тӧрытъя моз жӧ зэв горша босьтіс. Детинкаяс нимкодясисны, мый помтӧм чери кыясны Сьӧдтыысь. И збыльысь, некымын часӧн унакодь удитісны лэптавны. Весиг дӧзмисны ӧтсяма уджысь. Сӧмын на чӧвтан самтӧ ваӧ, а вугырӧ кӧласьӧма нин то сын, то кельчи, то ёкыш. Киясыс быдӧн мудзисны.
Но сэсся лун шӧр гӧгӧр енэжыс кутіс гудыртчыны. Чериыд пыр жӧ раммис да кытчӧкӧ дзебсис. И ачыс тыыс лӧнис. Быттьӧ куліс.
— Поводдяыс вежсьӧ, — шуис Ӧльӧксан. — Ковмас пестӧ унджык заптыны да со эсійӧ пашкыр коз улас лӧсьӧдчыны узьмӧдчыны. Код тӧдас, дыр-ӧ кутас букшасьны.
Ӧльӧксан вӧлӧма прав. Тӧкӧтьӧӧн кыськӧ кыпӧдчис рытыв тӧв да вайис аскӧдыс зэра кымӧръяс. Сьӧдты вылын пондіс гуляйтны веж гы. И эз нин позь тӧдны тӧрытъя лӧнь тысӧ. Сійӧ быттьӧ скӧрмис детинкаяс вылӧ сыысь, мый найӧ торкисны сылысь рам олӧмсӧ да ӧні зілис петкӧдлыны асьсӧ.
Вочасӧн кутіс буситны. Сэсся зэрыс ӧддзис да пондіс кисьтны ведраысь моз. Сьӧдты вывті валйӧн-валйӧн ветліс веж гы да лёкысь швачкис берегӧ. Вошис кытчӧкӧ да эз кут тыдавны зэв ылыс мӧдар берегыс. Детинкаяслы кутіс нин кажитчыны, мый найӧ абу вӧрса ты дорынӧсь, а кутшӧмкӧ зэв ыджыд, помтӧм-дортӧм саридз берегынӧсь. И код тӧдас, кӧні сылӧн помыс. Таысь шуштӧм быдсӧн лои сьӧлӧмъясын. Весиг збой Ӧльӧксан тайӧ пӧрйӧ зумыштчис. Экма, кыдзи дурмис поводдяыс! А мыйта на эськӧ чери позис кыйны!
А сэки Микол бара раминика шыӧдчис Ӧльӧксан дінӧ:
— Кывзы, Ӧльӧ, аски, гашкӧ, бӧр гортлань мӧдӧдчам. Воштісны ӧд миянӧс.
— Кытчӧ тэ татшӧм зэригас мунан? — дӧзмис ёртыс вылӧ Ӧльӧксан. — Он аддзы, кыдзи шлявгӧ-зэрӧ. Кӧть и кобас, лысванас кӧтасян да нӧшта кузь лоӧ туйыд. Виччысьлам, кор мичаммас.
А Микол сэк кості мӧвпаліс гортсаяс йывсьыс. Дерт жӧ, воштісны нин найӧс да ӧні оз тӧдны, кытысь корсьны. Батьыс, кӧнкӧ, ёрччыштлывлӧ ас кежсьыс. А мамыс гусьӧн бӧрдӧ. Чайтӧны, мый вӧйисны кытчӧкӧ. Ӧд и пыжыс налӧн абу сикт матігӧгӧрас. Да и асьныс код тӧдас кор гортаныс веськаласны. Со ӧд мый дыра лои татчӧ локнысӧ. А мудзӧм бӧрад мӧдарӧ туйыд нӧшта кузьджык лоӧ. Сэсся зэрыд код тӧдас кор дугдас. Ойя жӧ дай ойя!
Аслас тайӧ мӧвпъяснас Микол эз лысьт юксьыны ёртыскӧд. Ӧльӧыс сідзжӧ вӧлі зумыш. Но зумышасис сійӧ мӧдтор вӧсна, мый эз удайтчы кыйны помтӧм черисӧ. И код тӧдас, кор сэсся татчӧ мӧдысьсӧ веськалан.
Тадзи сэсся детинкаяс чӧла лажыньтчисны пашкыр коз пу улын ыпъялысь бипур дорӧ да унмовсисны ӧта-мӧд бердас топӧдчӧмӧн.
Тайӧ пӧрйӧ Микол вӧтасис гортсаяссӧ. Быттьӧ найӧ петӧмаӧсь кильчӧ выланыс да чуксалӧны детинкаӧс пажнайтны. А Микол мыйыськӧ лӧгасьӧма на вылӧ да оз шыась, гусьӧн кыйӧдчӧ пельӧс сайсянь. Виччысьӧ, мыйӧн ставыс помасяс.
Ӧльӧксан вӧтасис, мый сылӧн вугырӧ кӧласис Сьӧдтыын олысь медся ыджыд сирыс да зільӧ кыскыны детинкаӧс ас бӧрсяыс джуджыд йирӧ. Ӧльӧксан оз сетчы, водзсасьӧ, зільӧ вермыны сирсӧ. И вермыны ӧд пондіс. Сэки сирыд быттьӧ бӧрддзис да морт гӧлӧсӧн шыӧдчис Ӧльӧксан дінӧ, медым сійӧ бӧр лэдзас васа олысьӧс ас гортас. Ӧльӧксанлы жаль лои сирыд да и лэдзис сійӧс.
А поводдяыс век жӧ кыліс детинкаяслысь гуся майшасьӧмъяссӧ. Жальӧсь найӧ лоисны сылы. Мӧд лунас асывводзсяньыс мичаммис. Кытыськӧ воӧм збой рытыв-вой тӧв разӧдіс кымӧръяссӧ да енэжын водз асывсяньыс пондіс дзирдавны алӧйгӧрд шонді, коді тӧкӧтьӧӧн косьтіс кӧтасьӧм мусӧ.
Миколлы да Ӧльӧксанлы эз нин узьсьы. Шонді петӧмсяньыс найӧ чеччисны да шуисны вуграсьны лун шӧрӧдз кымын, а сэсся петны туйӧ. Но тайӧ пӧрйӧ налӧн кӧсйӧмыс бара эз збыльмы. Ылысянь кутіс кывны жургӧм шы. А сэсся ты мӧдарладорсяньыс тыдовтчис чирк кодь вертолёт, коді ӧдйӧ матыстчис детинкаяслань да пуксис ты берегӧ. Лётчикысь кындзи сэтысь петіс налӧн велӧдысьыс, Федор Федорович.
— Со кӧнӧсь вӧлӧмаӧсь миян робинзонъясыд, — серӧктіс сійӧ. — Ме сідзи и чайті, мый ті Сьӧдты дорӧ мӧдӧдчинныд. Гортсаясыд воштӧмаӧсь нин. А ме ветлӧдлі-ветлӧдлі да тіян пыжныд сюри Сьӧдты вомсьыс. Ковмис весиг со вертолёт корны тіянӧс корсьӧм могысь.
Мый сэсся вӧчан? Ӧльӧксанлы эськӧ эз вӧв ёна долыд, мый локтісны нала. Сійӧ кӧсйис на вуграсьыштны. Но Миколлӧн нимкодьысла вомыс пельӧдзыс паськавліс. Кӧть и нимкодь вӧлі аддзысьлыны Сьӧдтыкӧд, но сійӧ дӧзмис нин тані олӧмысь. Сэсся полыштіс бӧрсӧ кузь туйысь. Мыйта эськӧ ковмис на восьлавны да нӧшта войков узьны. Да и гортсаяссьыс гажтӧмтчис. Дерт, пиняласны сійӧс пӧттӧдзыс. А батьыс, гашкӧ на, и ньӧръялыштас. Оз видзӧд, мый верстьӧ туйӧ нин пиыс сетчӧ. Но век жӧ гортад бурджык.
Вертолётын лэбигӧн нин Федор Федорович юаліс:
— Но мый, кажитчис Сьӧдтыыд?
Детинкаяс сӧмын нимкодьпырысь довкнитісны юрнаныс. Федор Федорович гӧгӧрвоис налысь мӧвпъяссӧ да содтіс:
— Мый сэсся вӧчан тіянкӧд. Коркӧ гожӧм помланьыс, ном усьӧм бӧрын, татчӧ походӧн волам. Вежон кымын Сьӧдты дорас олам. Пӧттӧдзыд сюрлас вуграсьнытӧ.
Микол да Ӧльӧксан сӧмын нимкодя видзӧдлісны Федор Федорович вылӧ. Сійӧ гӧгӧрвоис детинкаясӧс да эз нин сэтшӧма пиняв, кӧть и мыжаӧсь вӧліны. Сідзкӧ, аддзысьласны на найӧ ылі пармаса Сьӧдтыыскӧд.


Дыш каля
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 30-33 лб.>

Сійӧ эськӧ колӧкӧ эз и дышӧн быдмы. Но ичӧтик каляпиӧс чужӧмсяньыс на бать-мамыс кутісны пӧвадитны. Дугдывтӧг вердісны медся чӧскыднас да мыйта колӧ. Мукӧд каляпиян важӧн нин мам-бать бӧрсяыс ва весьтті лэбалӧны, нуръясянтор аслыныс корсьӧны. А дыш каля пыр на берегдорса лыа вылын пукалӧ да лёкысь горзігтырйи мам-батьсяньыс сёян виччысьӧ. Сэк жӧ каля гозъя ассьыныс дышӧдчысь пинысӧ правдайтігмоз шулывлісны мукӧд каляяслы:
— Сійӧ ӧд миян дзик ӧтка пи да кыдзкӧ-мыйкӧ ӧтитӧ вермам нин вердны-юктавны.
Тайӧс кылӧм бӧрын мукӧд верстьӧ каляяс сӧмын дивитігмоз довкйӧдлісны юрнаныс. Со тадзи и быдмис дыш каля мам-бать сьылі вылас ӧшӧдчӧмӧн. Эз и велав на моз жӧ чери кыйны, а пыр зілис дась вылас овны. То ассьыс слабджыклысь кыйӧм чериторсӧ мырддяс, то кыськӧ-мыйкӧ гусялас. Но сэсся гӧгӧрвоис жӧ, мый тадзи нуртӧ он пыр кут сяммыны корсьны. А мам-батьыс эз нин пондыны вермыны пӧткӧдны верстьӧ пинысӧ.
И сэки Дыш каля кутіс пыр ылӧджык и ылӧджык лэбавны юбердса аслас оланінсянь. Корсьны, оз-ӧ кыськӧ сюр дась сёян. Тшыг кынӧмыд ӧд оз жӧ сет весь овнытӧ.
Ӧтчыд сійӧ лэбис да лэбис, мудзис да пуксис шойччыны паськыд мыльк вылӧ, кӧні быдмисны гежӧдіник пожӧмъяс. А на улын тшем сулалісны пу и кӧрт крестъяс, мичмӧдӧм изъяс. И аддзис сэки Дыш каля, кыдзи йӧз чукӧр сулалӧны кутшӧмкӧ гу дорын. Сэсся тайӧ гуас найӧ лэдзисны ыджыд кӧрт ящик, тыртісны гусӧ да сэні жӧ пондісны нуръясьны. А сы бӧрын недыр мысти разӧдчисны.
Дыш калялӧн синмыс сюсь вӧлі. Гӧгӧрвоис, мый тані сылы позяс пӧткӧдчыны. Сійӧ пыр жӧ лэбис сэтчань да пуксис неыджыд лыа мылькйӧ сӧмын на сюйӧм крест вылӧ. И нимкодь весиг лоис лов вылас аддзӧмторсьыс. Кык кокаясыд крест улас тырыс сёян кольӧмаӧсь. И пирӧг-шаньгатӧ, и сыртӧ, и калбас торъястӧ. Пӧттӧдзыс чӧсмасис Дыш каля, кытчӧдз сэсся сійӧс эз вӧтлыны тані важӧн нин овмӧдчӧм гораа кравзысь ракаяс.
Тадзи быд лун кутіс лэбавны Дыш каля крестъяса ыджыд мыльк вылӧ. Быд лун сэтчӧ волывліс гуасьны кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ йӧз котыр. Найӧ век кольлісны татчӧ сёян-юан. Дыш каляыд вӧлі ракаяссьыд пелькджык да повтӧмджык, удитліс наысь водзджык пӧткӧдчыны.
Видзӧдӧны Дыш каля вылӧ ю бердын олысь ёртъясыс да шензьӧны. Но и но! Дыш каля чери на моз оз кый, а век пӧт, лунысь-лун кызӧ да госсялӧ. Матыстчис ӧтчыд сы дінӧ медыджыд да медпӧрысь каляыс:
— Ноко, висьтав, другӧ, кӧні тэ лун-лун шӧйтан? Ми тай тэнӧ татысь огӧ аддзывлӧй-а. Асывсянь рытӧдз чери кыям да сідзи и огӧ вермӧй быдысь тырвыйӧ пӧткӧдчыны. А тэ он миян моз уджав, но видзӧда да, век пӧт и код.
Нюмъёвтіс Дыш каля да и шуӧ:
— Висьтавны кузя ог кут. А аски нуӧдла тіянӧс ӧтилаӧ.
И со мӧд лунас каля чукӧр лэбисны Дыш каля бӧрся. Сійӧ, мый аддзисны каляяс ыджыд мыльк вылысь,зэв ёна найӧс шензьӧдіс. Со ӧд мыйта сёян-юан быд лун кык кокаясыд татчӧ кольӧны.
Сэксянь ю бердын олысь каляяс быд лун кутісны лэбавны кык кокаяслӧн шойна вылӧ. И дзикӧдз вунӧдісны чери кыйӧм йылысь, мый помысь таӧдз и вердчылісны уна нэм чӧж. Шойна вылӧ кольӧм нуръясянторйыс тырмывліс и каляяслы, и тані олысь катша-ракалы да понъяслы. Каляяс весиг ошкыны кутісны ассьыныс дышиник ёртнысӧ. Тэ пӧ велӧдін миянӧс некутшӧм тӧжд тӧдтӧг овны. Миянлы пӧ ӧні бур олӧмыд и воис.
Код тӧдас, кымын гожӧм тадзисӧ, некутшӧма майшасьтӧг, пӧткӧдчисны каляясыд. Налӧн быдтасъясыс нин велалісны важӧн выль ногӧн овны. Некод весиг эз и казьтыштлы чери кыйӧм йылысь. Сытӧг, вӧлӧмкӧ, сюрӧ нуръясянторйыд. Оз нин ков асьтӧ песны.
Но друг ӧти гожӧмӧ шойнаыс тыртӧммис. Эз нин пондыны волывлыны татчӧ гуасьны кык кокаясыд. Сӧмын корсюрӧ кодкӧ на пиысь гежӧдіника кежавлывліс казьтыштны матыссаяссӧ. Кытысь нӧ вӧлі тӧдны каляяслы, мый шойнасӧ ыджыд мыльк вылысь кык кокаясыд пӧдлалісны. Кутісны гуасьны мӧдлаӧ, ёна ылӧджык. Каляяс важ моз волывлісны ыджыд мыльк вылӧ. Виччысисны, мый кык кокаясыд найӧс вердыштасны. Но шойна вылын вӧлі чӧв-лӧнь.
Тӧкӧтьӧӧн дзикӧдз оньӧстӧммисны-слабмисны каляясыд. Чери кыйны найӧ эз нин кужны кыйны. А дась нуръясянтор дінад велалӧм бӧрын эз сяммыны асьныс мыйкӧ корсьны.
И сэки бара матыстчис медпӧрысь лэбачыс Дыш каля дінӧ да шуис:
— Тэ велӧдін миянӧс дась сёян дінӧ. Но дась сёяныд быри. Ӧні велӧд, кытысь ми кутам нур корсьны. Важ ног ӧд чери кыйны огӧ нин сяммӧй. Он кӧ отсав, вӧтлам тэнӧ ас дінысь.
Шай-паймунӧмӧн кывзіс Дыш каля медпӧрысь калялысь шуӧмсӧ. Нинӧм эз сяммы вочавидзны да сідзи и пукаліс юрсӧ ӧшӧдӧмӧн. Век жӧ эз вӧв окота мунны сылы ас ёртъяс дінсьыс. Ӧтлаын ӧд кокниджык овнытӧ. Век нин кодкӧ да кодкӧ мыйӧнкӧ отсавны вермас. А ӧтнадлы нӧ кыдзи?
Дыр вензисны каляяс ас костаныс да медбӧрын шуисны вӧтлыны ю бердысь Дыш каляӧс. Сэксянь налы бара ковмис велӧдчыны чери кыйны. Но ок кутшӧм сьӧкыд вӧлӧмкӧ вунӧдӧмтор дінад бӧр велавны. Ӧтияс сэки бурпырысь на казьтывлісны Дыш каляӧс, коді найӧс велӧдліс кокниа овны. Но мӧдъяс, а татшӧмъясыс унджыкӧнӧсь вӧліны, пыр жӧ вомавлісны Дыш каляӧс ошкысьясӧс. Гӧгӧрвоисны нин найӧ, мый збыль уджтӧгыд олӧмад нинӧм оз сюр. Кӧсъян кӧ бура овны, колӧ зіля уджавны. И бара каля чукӧр пондісны лун-лун лэбавны ва весьтті да кыйны чери.
А Дыш каля сідзи сэсся и овмӧдчис ӧтнасӧн. Лэбалӧ кык кокаяслӧн ёг шыбласъяс весьтті. Вердчӧ сёян колясъясӧн. И ассьыс каля нимсӧ нин вунӧдіс. Весиг йӧзыс нин нимтісны тайӧ ӧткӧн олысь лэбачсӧ Дыш каляӧн. Но кывсьӧ, мый сійӧ бӧр кӧсйӧ лэбны ю дорӧ аслас ёртъяс дінӧ да корны найӧс бара сибӧдны ас дораныс. Тыдалӧ, и Дыш каляыд сюсьмис.


«Гуся» керка
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 34-41 лб.>

Ӧгаш пӧчлӧн важиник короминаыс сулаліс сикт горулын. Мукӧд керкаясысь бокынджык. Быттьӧ кӧсйис дзебсьыны быдлаӧ писькӧдчысь-йиджтысьысь ӧнія зэв наян, гора шыяса олӧмсьыс да овны ас кежысь, чӧла да лӧня. Та вӧсна и челядьлы тайӧ керкаыс вӧлі кутшӧмкӧ ыджыд гусяторйӧн, кодӧс сьӧкыд тӧдмавны налӧн нэриник на вежӧръяслы. Найӧ сӧмын тӧдісны, мый вадорлань нуӧдысь туйбокса важиник керкаас оліс Ӧгаш пӧч аслас чойыскӧд, немӧй Варуккӧд. Но немӧй Варукыс пӧшти эз петавлы керкасьыс. Челядь сійӧс эз аддзывлыны. Ӧгаш пӧчкӧд медсясӧ позис паныдасьлыны матысса вӧрын вотчигӧн, сиктсайса шойна вылын крестъяс гӧгӧр кытшлалігӧн, няньла да сакар-чайла лавкаӧ гежӧдика волігъясӧн. А сэсся мукӧд кадсӧ сійӧ пыр жӧ вӧлі Варукыскӧд орччӧн. Сиктса войтыр ордӧ Ӧгаш пӧч эз радейтлы пыравлыны. Сы вӧсна мый сыкӧд тшӧтшъяяс пиысь кызвыныс, кодъяскӧд сійӧ лӧсявліс, вӧліны нин мӧдаръюгыдасӧсь. А ӧніяясыд быдӧн зілисны овны асланыс олӧмӧн да эз ёна радейтны казьтывны пӧрысь войтыр йылысь. Та вӧсна Ӧгаш пӧч Варук чойыскӧд унджык кадсӧ колляліс гортас да налӧн олӧмыс челядьлы и збыльысь лоис сэтшӧм ыджыд гусяторйӧн, кодысь весиг повны кутісны.
Со и сёр рытъясын вадорсянь каян туйӧд Ӧгаш пӧчлӧн керка дінті прӧйдитігӧн ныв-зон куньлывлісны синъяснысӧ да тупкывлісны кияснаныс ныр-вомъяснысӧ, мед эз жӧ ло кутшӧмкӧ омӧльтор накӧд. Код тӧдас ӧд мый позис виччысьны гусьӧн олысь кык пӧчсянь. Со нӧ кутшӧм сьӧдӧсь рытъя рӧмыдас налӧн керка ӧшиньясыс, кытысь сӧмын корсюрӧ позьӧ аддзывлыны муртса дзузгысь би югӧръяс. Сідзи, тыдалӧ, пемыдас и пукалӧны кык пӧч ӧшинь дораныс да кыйӧдӧны вадорсянь кайысь челядьӧс, мед и збыльысь мыйкӧ вӧчны накӧд. И тайӧ мӧвпъяс бӧрас, кодъяс, мыйлакӧ, дзик быдӧнлӧн чужлісны Ӧгаш пӧчлӧн керка дорті прӧйдитігӧн, челядь мый вынсьыныс уськӧдчылісны котӧртны пурысьӧд катӧдысь туй кузя да сувтлісны нин сӧмын сьӧкыда ышлолалігтырйи мир туй вылӧ воӧм бӧрын. А сэсся мӧд лунас ӧта-мӧд вежмӧн висьтавлісны ёрта-ёртныслы, коді мый аддзыліс Ӧгаш пӧч керка дорысь. Ӧтилӧн висьталӧм серти, налысь туйсӧ удитӧма вожмавны ыджыд сьӧд кань, кодлӧн синъясысь веськыда би, вӧлӧмкӧ, сявкйӧ. Сійӧс пӧ и видзчысь, кодкӧ миян пиысь ваӧ вермас вӧйны. Мӧд казялӧма, кыдзи Ӧгаш пӧчлӧн пӧлыньтчӧм пач трубаыс заводитӧма йӧктыны сигӧр вылас да аслысногӧн нерны челядьӧс. Кодлӧнкӧ пӧ, тыдалӧ, кокыс доймас талун. А коймӧдлы син улас усьӧма Ӧгаш пӧчлӧн град помас сулалысь пашкырсьыс-пашкыр кыдз пу йылын зэв ыджыд кырныш. Сідзи пӧ и павкйӧдліс бордъяссӧ да лӧсьӧдчис кватитны кодӧскӧ миян пиысь, медым нуны кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ.
Кывзӧны челядь ӧта-мӧднысӧ, видзӧдӧны ёрта-ёртыслӧн сӧстӧм синъясӧ и збыльысь заводитӧны эскыны асланыс висьталӧмъяслы, мый оз сідз-тадз овны кутшӧмкӧ гуся олӧмӧн йӧзысь бокын сиктгорувса важиник керкаын Ӧгаш да Варук пӧчьяс, мый вермасны найӧ вӧчны ыджыд омӧльтор челядьлы. Кӧть эськӧ ӧнӧдз на нинӧм сэтшӧм-татшӧмторсӧ кык пӧч эз панлыны челядькӧд, но ӧд код тӧдас. Верстьӧяссьыд найӧ полӧны да нинӧм паныд оз лысьтны вӧчны. А челядьсьыд весиг шыр оз пов. Да и асьныс верстьӧясыс корсюрӧ кутшӧмкӧ асланыс гуся могъясӧн кежавлывлісны Ӧгаш пӧч керкаӧ. Тайӧс челядь асланыс синъясӧн аддзывлісны да ёна и шензьывлісны. Мый нин ковмӧма налы «гуся» керкаын олысьяссянь? Но асьныс верстьӧясыс Ӧгаш пӧч ордӧ кежавлӧмъяс йылысь эз радейтлыны ёна больгыны. Со и жуглы сэсся юртӧ колӧкӧ! Код тӧдас, мый налы сэтысь ковмӧма? А висьталан кӧ сійӧ жӧ верстьӧясыслы Ӧгаш пӧчлӧн керка дорысь аддзылӧмторъяс йылысь, найӧ, дерт жӧ, оз кутны эскыны да сӧмын серавны пондасны челядь вылын. Со и шуисны ичӧт котыр кутны ас кежысь ассьыныс гуся мӧвпъяснысӧ да нӧшта видзчысьӧмӧнджык ветлӧдлыны Ӧгаш пӧчлӧн керка дорті. А удайтчас кӧ, и эрдӧдны пӧчьясӧс.
...Но ставсӧ торкис Васюк, медся рам да медся укшаль зонмыс. И кыдзкӧ ӧд видзчысьтӧг ставыс артмис. Сійӧ лунас мыйлакӧ челядь ёна водзджык кайисны вадорысь. Шондіыс вылын на вӧлі. Та вӧсна эз ёнасӧ повны Ӧгаш пӧчлӧн керка дорті прӧйдитігӧн да сувтыштлісны быдсӧн. Видзӧдӧны да, Ӧгаш пӧч аслас чой немӧй Варуккӧд ӧшинь улас кирпичысь тэчӧм ичӧтик пач дорын ноксьӧны. Гӧгӧр сэтшӧм чӧскыд дук кылӧ. Тыдалӧ, вӧрысь вайӧм чӧдйысь да чӧдлачысь варенньӧ пуӧны. Челядь кавшасисны важиник потшӧс вылӧ да кутісны вомнысӧ паськӧдлӧмӧн видзӧдны пӧчьяс вылӧ. Гежӧда ӧд найӧс со тадзисӧ удайтчывлӧ аддзывны.
Друг немӧй Варукыд кыпӧдіс юрсӧ пач вылын пуысь котёл весьтысь да аддзис потшӧс вылын ракаяс моз пукалысь челядьӧс. И пыр жӧ кутіс ымзыны да индавны кинас Ӧгаш чойыслы, коді вӧлі буретш идралӧ пуысь котёлсӧ да сідзжӧ кыпӧдіс юрсӧ. Но челядьӧс быттьӧ тӧв ныр чышкыштіс потшӧс вылысь. Найӧ пышкайяс моз сявмунісны, коді кытчӧ удитіс. Сьӧлӧмъясныс сідзи и тірзисны. Код тӧдас ӧд, мый ӧні вермасны вӧчны накӧд Ӧгаша-Варук пӧчьясыс. Сӧмын и удитіс горӧдны котӧртысь челядь бӧрся Ӧгаш пӧч:
— Мыйла нӧ ті, зырымбедьяс, сісь потшӧс вылас кавшасянныд? Пӧрӧ кӧ нӧ, коді сійӧс меным дзоньталас? Отсасьысьясыд ӧд менам абуӧсь!
Но кор аддзис Ӧгаш пӧч му вылын куйлысь да ырӧбӧн бӧрдысь Васюкӧс, пыр жӧ дугдіс ропкӧдчыны. Укшаль Васюкыд укшаль и эм. Сідз-тад з ӧд эз нимтыны сійӧс. Мыйлакӧ, дерт жӧ, повзьӧмвывсьыс, абу мукӧд моз ортсыас, а буретш Ӧгаш пӧчлы йӧрас тімбыльтчӧма да нӧшта коксӧ дойдӧма. Ӧні со зыралӧ-малалӧ вирӧсь коксӧ да ойзӧмӧн бӧрдӧ. Ёнджыкасӧ эськӧ полӧмысла жӧ синвасӧ лэдзӧ да. А Ӧгаш пӧчыд вирӧсь кока детинаӧс аддзӧм бӧрын и ачыс повзис. Лоӧ нӧ кӧ мыйкӧ ичӧтыскӧд? Ляпкӧдчис да кутіс видлавны Васюклысь доя коксӧ. А ачыс меліпырысь нин броткӧдчис:
— Ойя жӧ дай ойя! Колӧ жӧ тадзи вильшасьны? Коді нӧ тшӧктіс сісь потшӧс вылас кайнысӧ? А коктӧ нӧ кӧ чегин?
Васюк нӧшта на гораджыка кӧсйис бӧрддзыны. И пӧрысь пӧчысь полӧм вӧснаыс, и доймӧм вӧснаыс, и сы вӧсна, мый жалитыштісны сійӧс. Но кор видзӧдліс Ӧгаш пӧчлӧн мелісьыс-мелі синъясӧ, кодъяс асьныс дасьӧсь вӧліны детинка моз жӧ бӧрддзыны жалитӧмысла, друг тӧкӧтьӧӧн кытчӧкӧ воши полӧмыс. Со нӧ кутшӧм жалитӧмпырысь видзӧдӧ да кутшӧм небыда сёрнитӧ сыкӧд Ӧгаш пӧчыс, кодысь найӧ, зонпосни, сэтшӧма полісны да код тӧдас мыйсӧ сӧмын эз мӧвпавлыны тайӧ керкаас олысьяс йылысь. А сійӧ, Ӧгаш пӧчыс, со кутшӧм мелі, небыд гӧлӧса да небыд кияса вӧлӧма. Кыдзи нӧ татшӧм мелі да сӧстӧм синъяса пӧчыс кутшӧмкӧ лёктор вермас вӧчны?
Ӧгаш пӧч быттьӧ сьӧлӧмнас кыліс Васюклысь мӧвпъяссӧ да кыдзи кужис, бурӧдіс сійӧс:
— Но эн бӧрд сэсся, эн бӧрд. Мый нӧ тэ полан али мый меысь, пӧрысь да пиньтӧм пӧчысь? Ог сёй тэнӧ. Казявлывла ӧд корсюрӧ тіянлысь кыйӧдчӧмъястӧ. Сӧмын ӧд весьшӧрӧ кыйӧдчанныд. Ме ӧд зэв бур, зэв бур. Некодлы тіян пиысь лёктор ог кӧсйы. Олӧй да дзоридзалӧй, дитяясӧй, тайӧ шонді улас, мед Енмыс сетас быдӧнлы став бурсӧ.
А сэсся Ӧгаш пӧч друг дугӧдіс ассьыс лыддьӧдлӧмсӧ, чӧв олыштіс да шуис:
— Нинӧм он вӧч. Ковмас пыравны ме ордӧ. Дойтӧ кӧртавтӧг гортад ог лэдз, мед мыйкӧ лёктор оз ло.
Но ӧні Васюк эз нин сэтшӧма пов Ӧгаш пӧчысь да синвасӧ чышкалігмоз пӧчлӧн кияс вылӧ мыджсьӧмӧн ньӧжйӧник кутіс восьлавны керкалань. А на бӧрся ымзігтырйи пырис и немӧй Варук, тыдалӧ, ас ногыс жалитіс доймӧм детинкаӧс да бӧрсяньыс корсюрӧ малыштавліс сійӧс юрӧдыс.
Ӧгаш пӧчлӧн олан жырйӧ пырӧм бӧрын Васюк весиг шай-паймуніс. Вывті нин аслыспӧлӧс вӧлӧма кык пӧчлӧн оланіныс. Сиктас ӧдвакӧ нин кодлӧнкӧ вӧлі татшӧмыс. Мичаа лӧсӧм зарни рӧма стенъяссӧ эз вӧв шпалеритӧма. Пӧтӧлӧксӧ вевттьӧма абу плакаясӧн, а гӧгрӧс керъясӧн. Порог дорас пӧтӧлӧк бердас пӧлать. А пачыс, пачыс мый ыджда! Жырйыслысь джынсӧ, пӧжалуй, босьтӧ. Татшӧм пачьясыд ӧні налӧн сиктын некодлӧн нин абу. Пельӧсас тырыс ен ӧбраз, а на водзын би сотчӧ. Но мый медся ёна шензьӧдіс Васюкӧс, дзик быдлаын: и пӧлатьын, и паччӧр вылын, и джаджъясын, и лабичьяс вылын косьмисны уна сикас турун да быдмӧг. Зонка весиг вомсӧ паськӧдіс. Наысь олан жырйын кыліс кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чӧскыд дук, коді весиг коддзӧдіс Васюкӧс. И ачыс пӧчьяслӧн олан жырйыс сідзжӧ вӧлі зэв аслысногӧн кыпыд да гажа, мый пыр жӧ став шогыс да дойыс личаліс детинкалӧн.
— Мый, воис сьӧлӧм вылад миян олан позным? — шыӧдчис сэки Ӧгаш пӧч Васюк дінӧ сылӧн чуймӧм синъяс вылӧ видзӧдігмоз да сэсся бара содтіс:
— Со тайӧ позъяс, кодӧс батьным на лӧсьӧдліс, и кӧкуйтам Варук чойкӧд кыкӧн. Некод нин миянлы сэсся оз ков. И ми нин, тыдалӧ, некодлы эгӧ кутӧй ковны. Пенсиятор вылӧ да сы вылӧ, мый вӧрыс да ваыс сетыштас, и олам. И врачыд миянлы оз ков. Со тай мыйта бурдӧдчан туруныс. Дзик быд висьӧмысь эм. А мӧдарӧ кӧ, и ӧнія лекарство вылад миян сьӧмъясыд ӧдвакӧ тырмасны.
А Васюк Ӧгаш пӧчлысь мелі сёрнисӧ кывзігмоз видзӧдіс, кыдзи немӧй Варук кыскис ыджыдысь-ыджыд пачысь дэбыд ва чугун да кисьтіс сійӧс тазйӧ. Ӧгаш пӧч сёрнитігкостіыс пуктіс кутшӧмкӧ турун тазъяс да тшӧктіс Васюклы мыськыны доя коксӧ. А сэсся сійӧ вевттис дойсӧ лапкоръясӧн да мыйкӧ шӧпкӧдігмоз кӧрталіс Васюклысь коксӧ сӧстӧм рузумӧн. И пыр жӧ дугдіс ёнтыны детинкалӧн дойыс. Сэтшӧм лӧсьыд лои сылы та бӧрын сьӧлӧм вылас. И кажитчӧ Васюклы, мый сійӧ абу нин аслас сиктас, а кутшӧмкӧ мойдкывса теремын, мойдкывса жӧ бурсьыс-бур сьӧлӧма войтыр дінын, кодъяс дінӧ веськаліс быттьӧ вӧтын моз. И абу весиг окота вӧрзьыны места вылысь. Сідзи эськӧ и пукаліс лабичын да кывзіс Ӧгаш пӧчлысь помтӧм висьталӧмъяссӧ. А Ӧгаш пӧч бара жӧ гӧгӧрвоис детинкалысь мӧвпъяссӧ:
— Некытчӧ ме тэнӧ пока ог лэдз. Мед дойыд нӧшта лаймалас. А сэк кості гӧститӧда тэнӧ ас вӧчӧм чӧскыд ырӧшӧн, коді помтӧм вын мортлы сетӧ. Юан сійӧс, ёнджык да збойджык лоан. Гежӧда ӧд ме дорӧ гӧсьтъясыд волывлӧны. Сӧмын тай кор ковмас, пыравлывлӧны. Тэ со кыдзкӧ-некыдзкӧ веськалін да меным праздник кодь быдӧн...
А сэк кості Васюк юӧ Ӧгаш пӧчлысь чӧскыд ырӧшсӧ да збыльысь кылӧ асьсӧ пыр ёнджыкӧн да эбӧсаджыкӧн. Юӧ чӧскыд ырӧшсӧ да шензьӧмпырысь кывзӧ пӧчлысь аслас олӧм йывсьыс помтӧм висьтсӧ. Со нӧ сійӧ кутшӧм варов да кыввора вӧлӧма. Мыйла нӧ, сідзкӧ, шуӧны, мый Ӧгаш пӧчыс чӧв олысь, абу уна сёрниа? Тыдалӧ, оз тӧдны матісянь сійӧс. Вунӧдны кутӧмаӧсь верстьӧясыд пӧчсӧ, ӧтдортчыны сыысь да асьнысӧ правдайтігмоз сійӧн и шуӧны. Сӧмын тай кор налы аслыныслы колӧ, сэки и кежавлывлӧны, кыдзи шуӧ пӧчыс, турунъясӧн бурдӧдчыны.
И шензьӧ ӧні Васюк Ӧгаш пӧчӧс кывзігӧн. И эскӧ, и оз эскы. Кыдзи нӧ позьӧ эскыны, мый и Ӧгаш пӧчыс, и сылӧн Варук чойыс мичасьыс-мича нывъясӧн коркӧ вӧлӧмаӧсь. Но со тай стенас вижӧдӧм нин фотокарточкаяс вылас найӧ и збыльысь зэв томӧсь да мичаӧсь. Варукыс, сылӧн чойыс, варовсьыс-варов вӧлӧма, сьывны-йӧктыны радейтлӧма. Мичасьыс-мича зон сійӧс коравлӧма. Но веськалӧма ӧтчыд Варукыд гыма зэр улӧ да садь быртӧдзыс повзьӧма. Сэксянь и гӧлӧсыс сэсся дзикӧдз вошӧма. Сӧмын тай со ымзӧ да кинас петкӧдлӧ ӧттор-мӧдтор, кодӧс сӧмын Ӧгаш чойыс гӧгӧрвоӧ. Сійӧ кадсяньыс жӧ Варукыс повны кутӧма быдсяма гора шыясысь да ӧтдортчыны йӧзсьыс. А радейтана зонмыд, дерт, шогсьӧма-шогсьӧма да мӧд вылӧ гӧтрасьӧма. Со и олӧны Варук да Ӧгаш ӧтлаын. Вӧлӧма и Ӧгашлӧн мусукыс, но ыджыд война вылын пӧгибнитӧма. Позис, дерт, сы бӧрын на семьясӧ лӧсьӧдны. Том ӧд на вӧлі. Но кытчӧ нӧ ӧтка чойтӧ эновтан? Некодлы ӧд сійӧ, висьысьыд, оз ков. Со и пыр кыкӧнӧсь. Весиг электрическӧй биыс керкааныс абу. Кӧсйӧмаӧсь эськӧ ӧти кадӧ нюжӧдны налы, но Ӧгаш пӧч ӧткажитчӧма. Полӧ пӧ Варук чойӧй югыд бисьыс.
И помтӧг дивуйтчӧ Васюк Ӧгаш пӧчӧс кывзігмоз да чӧскыд ырӧш юигмоз. А сыкӧд орччӧн пукалӧ немӧй Варук да сӧмын ымзӧ да Васюкӧс юрӧдыс малалӧ. Сылӧн чужӧмбан кузя дугдывтӧг тюрӧны синва войтъяс. И бӧрдысь немӧй Варук вылӧ видзӧдігӧн нормӧ тшӧтш Васюклӧн сьӧлӧмыс. Сылы сідзжӧ окота бӧрдыштны Ӧгаш пӧчлысь висьтсӧ кывзігӧн, а нӧшта окота кутлыны да помтӧг аттьӧавны тайӧ бурсьыс-бур йӧзсӧ, кодъяс йылысь, яндзим весиг висьтавны, сы мында омӧльтор сійӧ ёртъясыскӧд мӧвпавліс.
— Со тадзи и олам кыкӧн, — медбӧрын шуис Ӧгаш пӧч ассьыс висьтсӧ помалігмоз. — Дерт, бокынджыкӧсь мукӧдсяньыс. Но миянлы абу гажтӧм. Сы вӧсна мый орчча вӧр-ваыс гажсӧ сетӧ. Коркӧ вӧрӧ, коркӧ вадорӧ ветла недыр кежлӧ, коркӧ шойна вылӧ кежавлывла важ пӧдругаясӧс да другъясӧс казьтыштлыны. Сідзи со пӧраыс и кольӧ. А ӧнія сиктса войтырыдлӧн ӧд быдӧнлӧн аслас тӧжд-майшасьӧм. Некор бокӧвӧй йывсьыд мӧвпыштлыны. Кӧть эськӧ ме жӧ уналысь дойяссӧ бурдӧдлывла. Но бур вӧчӧмыд ӧд ӧдйӧ вунӧ. А ме ог кӧсйы норасьны некод вылӧ. Мед, коді кыдзи кӧсйӧ, сідзи олӧ...
— А тэнӧ, муса зонмӧй, ме пыр жӧ и тӧді, кодлӧн лоан. Пӧчыдлысь быттьӧ чужӧмсӧ ляскӧма. И нимтӧ весиг тэнсьыд тӧда. Васюкӧн, тыдалӧ, шуӧны. Медся дзоляыс семьяад. Сӧмын тай мамыд ме вылӧ быттьӧкӧ лӧгасьӧмакодь. А ачыс ӧд мыжа. Коркӧ вомалыштлі ме сійӧс неуна, мый оз кежавлывлы мамыслӧн гу вылас. Эндӧма дзикӧдз. А ми ӧд тэнад пӧчыдкӧд пӧдругаяс вӧлім. Но мед оз жӧ лӧгсӧ кут. Эг ӧд лёкпырысь эськӧ шу сэки да. Мый сэсся вӧчан, паметьтӧмӧсь мукӧддырйи овлывлам. Сӧмын тай сёрӧн та йылысь казявлам. Ок, олӧм-олӧм!
Друг бара ланьтыштліс Ӧгаш пӧч да мелі, корана гӧлӧсӧн нин содтіс:
— А тэ, слӧймӧдчан кӧ, и водзӧ пыравлывлы. Эн пов миянысь. Век медся дона гӧсьтӧн лоан! А дойыд гӧтрасьтӧдзыд бурдас!
И тайӧ кывъяс бӧрас бара друг мыйыськӧ яндзим лои Васюклы. Ок кутшӧм омӧля на сійӧ, вӧлӧмкӧ, тӧдӧ ас сиктсаясӧс. А со кутшӧм бур йӧзӧн найӧ вӧлӧмаӧсь. Аски жӧ висьталас ёртъясыслы, мый найӧ неправӧсь. Мый Ӧгаш пӧчыс да немӧй Варукыс сӧмын бурӧс налы кӧсйӧны. Мед колӧкӧ сэсся сійӧс дивитӧны!


И вынасьыд вынаджык овлӧ
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 42-44 лб.>

Ичӧтик черияс, гуппиясӧн найӧс шуӧны, ӧдвакӧ кужисны гӧгӧрвоны, кыдзи веськалісны гортса аквариумӧ. Сӧмын тай асьнысӧ помнитігмоз пыр быттьӧ олісны стеклӧысь вӧчӧм ыджыд ва дозйын, кӧні быдмисны ва турунъяс, а пыдӧссӧ вӧлі вольсалӧма посни галя изйӧн. Сэтчӧ ёна радейтлісны зырасьны ваті уялысь ловъя ловъяс.
Сёян вӧсна оз жӧ ков вӧлі ёна майшасьны. Быд лун налӧн кӧзяйкаыс, кодӧс черияс сідзжӧ ӧдвакӧ тӧдісны, кисьтлывліс ва дозйӧ пызь сёян. Посни ловъяс сэки кыпӧдчылісны ва веркӧсӧ да горша ньылалісны налы сетӧм нуръясянторсӧ. Пӧткӧдлісны асьнысӧ да сэсся бара нимкодьпырысь уялісны ва дозйын.
Тайӧ ва тыра ыджыд стеклӧ дозйыс налы и вӧлі став олӧмнас. Посни ловъяс весиг эз кужны мӧвпыштлыны, мый кӧнкӧ эм мӧд, паськыдджык ин. Но таысь унджыкыс, мый вӧлі, налы сэсся эз и ков.
Вочасӧн посни черияс, кӧть и эз ёна, век жӧ быдмыштісны. Но сӧмын эз ӧткодьӧсь вӧвны. Кыдзи тай семьяад оз ӧткодьӧн чужлыны. Ӧти ловъяс вӧліны мӧдъясысь гырысьджыкӧсь да та вӧсна, дерт, наянджыкӧсь. Найӧ кылісны ассьыныс выннысӧ да ошйысьлісны посниджыкъяс водзын. Вынаджыкъяс эз сибӧдлыны ас дінаныс нэриникджыкъясӧс да весиг вӧтлылісны найӧс бокӧ, кор кӧзяйка кисьтліс ыджыд ва дозйӧ пызь сёянсӧ. Сэки гырысьджык ловъяс веськыда дурмылісны да вӧтлысисны посниджыкъяс бӧрся. Мед кытчӧ гажныс усйысясны. Посниджык черияс дзебсьывлісны та бӧрын ва турун пӧвстӧ. Налы сюрлывліс сӧмын колясыс, кор гырысьяс пӧтлісны да вешйылісны бокӧ. Но посниджыкъяслы и сійӧ тырмыліс.
Торйӧн нин наян вӧлі гырысьджык ловъяс пӧвстын медыджыдыс. Сійӧ кыліс асьсӧ медся-медся вынаӧн да та вӧсна эз ёна пыдди пуктыв ёртъяссӧ. И дугдывтӧг зіля вӧтлысис посниджыкъяс бӧрся. Тайӧ чериыс ӧд и збыльысь чайтліс, мый сыысь вынаыс да ёныс свет вылас сэсся некод абу. Нимкодьысла весиг чеччыштлывліс ва веркӧсӧ да кыдзи сяммис, сідзи и ворсӧдчис.
Дерт, ыджыд чери мукӧдъяс моз жӧ эз тӧд мӧд сикас олӧм йылысь, кӧні эмӧсь сыысь на вынаджыкъяс. Унаысь нин стеклӧысь вӧчӧм ва тыра ыджыд доз дінӧ матыстчывліс пашкыр бӧжа кань. Кӧть эськӧ кӧзяйка чуньнас грӧзитлывліс сылы, эн пӧ кыйӧдчы аквариум дорас, тайӧ пӧ абу тэнлы вылӧ. Но каньыд сідзжӧ наян вӧлі. Пыр и вунӧдлывліс кӧзяйкаыдлысь шуӧмтӧ. Сійӧ кӧ кытчӧкӧ вешйывліс бокӧ, матыстчывліс ва тыра стеклӧ доз дінас да нювсигтырйи дыр видзӧдлывліс ворсӧдчысь черияс вылӧ, торйӧн нин медыджыд вылас. Синъясыс сылӧн тайӧ кадас сідзи и югъялісны. А мӧдыс этш тӧдтӧг ворсӧдчывліс аквариумын да дугдывтӧг чеччыштлывліс ва веркӧсӧ. Быттьӧ збыльысь кӧсйис шуны ёртъясыслы, со пӧ ме кутшӧм удал да кыдзи сямма ворсны, некодысь пӧ ог пов.
И со ӧтчыд, кор ыджыд черилы вӧлі торйӧн нин нимкодь, сійӧ бара кутіс ошйысьны аслас смеллуннас ёртъяс водзас да сэсся тай кыдзи чеччыштіс нимкодьысла ва веркӧсас. Тайӧ здуксӧ важӧн нин виччысис пашкыр бӧжа кань. Сійӧ удитіс вартны лапанас ва веркӧсын шлывъялысь да чеччалысь ыджыд гуппилы. Мӧдыс весиг повзьынысӧ эз удит, кыдзи веськаліс джодж шӧрӧ. Сӧмын юрас вирдыштіс мӧвп, мый нӧ пӧ тайӧ лои мекӧд да кытчӧ веськалі.
А кань ворсӧдчис гуппиӧн, вартыштліс лапанас, видзӧдіс, кыдзи мӧдыс кӧсйӧ чепӧсйыны, но некытчӧ оз удит, ӧд абу ваын. Сэки сӧмын ыркмуніс сьӧлӧмыс ыджыд гуппилӧн. Ок кутшӧма сійӧ ӧні кутіс каитчыны аслас коркӧя ошйысьӧмысь, кутшӧм жаль лои сылы олӧмыс.
Сідзи эськӧ здук-мӧд мысти пашкыр бӧжа каньыд и тшапнитіс баквал гуппитӧ. Но сэки кыськӧ жырйӧ пырис кӧзяйкаыс да ставсӧ тайӧс аддзӧм бӧрын горӧдіс каньлы:
— Аттӧ дивӧ! Мый нӧ тайӧ тэ вӧчан! Кымынысь нин ӧлӧдлі, а тэ, вӧлӧмкӧ, он кӧсйы менӧ гӧгӧрвоны.
Тайӧ кывъяс бӧрас кӧзяйка ырыштчис кань вылӧ. Мӧдыс пыр жӧ лыйыштіс лабич улӧ. Кӧзяйка сэк кості босьтіс да чӧвтіс шӧйӧвошӧм гуппиӧс ва дозйӧ. Мӧдыс дыр на эз во ас садяс да дугдывтӧг юасис ассьыс: «Мый нӧ тайӧ мекӧд вӧлі, кытчӧ нӧ ме веськавлі?» И та бӧрын быдысь тіравліс сылӧн сьӧлӧмыс. Вӧлисти вежсис ыджыд гуппи, корис прӧща аслас ёртъясыслысь да эз нин сэсся ошйысьлывлы на водзын аслас выннас да удаллуннас. Гӧгӧрвоис, мый тайӧ свет вылас вӧлӧмаӧсь и сыысь вынаджыкӧсь да наянджыкӧсь.
Сэк жӧ мукӧд посниджык гуппияс, дерт, ёна шензисны, кутшӧм ёна вежсис налӧн ёртыс. Вывті збойысь да наянысь лоис кутшӧмкӧ куканьпи кодьӧн. Кӧть эськӧ и ӧбӧдитлывліс найӧс, но эз жӧ сэтшӧм лёкысь. Да ӧд и налы, мукӧд гуппияслы, колӧ жӧ вӧлі кадысь кадӧ ворсыштны-чеччалыштны ваын, мед кӧдзыд вирыс чожджыка визувтіс чери сӧнъясын. А ыджыд гуппи татшӧм ворсӧмсӧ бура вӧлі сяммӧ пестыны.
Но ӧні, мӧдарӧ, мукӧд гуппияс кутісны тойлавны нырнаныс ассьыныс коркӧя збой ёртнысӧ, мед сійӧ бӧр важ кодьыс лоас. Сэк жӧ код тӧдас, збыльмасны оз налӧн мӧвпъясыс. Гашкӧ, коркӧ бӧр кутас збоявны ыджыд гуппиыд. А, гашкӧ, татшӧм рамӧн да полысьӧн и кольӧ. Ӧд сійӧ паныдасьліс сэтшӧм повзьӧдчана зверкӧд, кодӧс сылӧн ёртъясыс ӧдвакӧ аддзыласны.



Бузгысь шорысь артмис ты
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 45-47 лб.>

Ак кутшӧм гажа сикт шӧрын бузгысь шор дорын! Тувсовъя яр шондіыс азыма сёйӧ рӧшкыд лымсӧ. Сійӧ син водзын сідзи и пакталӧ. А лым улас чукӧрмӧм ваыс писькӧдчӧ увтасінъясӧ да веськӧдчӧ шорлань. И со нин быдса ичӧтик ю визувтӧ векньыдик сёнті. Визулыс ворсӧдчӧ шондіа югӧръяс улын. Мый йылысь кӧ гажаа больгӧ. Быттьӧ сёрнитӧ кодкӧдкӧ.
А челядь чукӧрлы нимкодьыс! Сьӧрсьыныс вайӧмаӧсь пуысь вӧчӧм ичӧтик карабъяс да ордйӧдчӧны, кодлӧн сійӧ медтэрыб. То кевласны ваӧ, мед карабъяснысӧ медся визулінас веськӧдны. То котӧртӧны сӧніка берег пӧлӧн, вӧтчӧны асланыс карабъяс бӧрся. А сэсся бӧр куталӧны найӧс кутшӧмкӧ чукыльын, кытчӧ визулыс вачкӧ челядьлысь чачаяссӧ. Тэрмасигад оз и видзӧдны да пидзӧсӧдзыс вӧйласны то сӧніка лымйӧ, то кутшӧмкӧ шор гуранӧ. Ставныслӧн нин резинаа сапӧгъясаныс ва шлюпкӧ. Но некод тайӧс оз казяв гажа ворсӧм саяс.
А медся збойясыс, дерт жӧ, Паньӧ, Ӧньӧ да Веньӧ. Налӧн карабъясыс медтэрыбӧсь. Сы вӧсна мый мукӧд моз оз видзчысьны, а веськыда бузгысьласны кӧдзыд шорас карабъяссӧ визулінас веськӧдігмоз. Сэсся пӧрччыласны кӧмнысӧ, кисьтасны васӧ да бара нин сералӧны.
Коркӧ рытланьыс нин мудзисны да раммыштісны. Да и йирмӧг пондіс босьтны. Гачьясыс брӧд ва, кӧть пыдзрав.
— Ог, ог лысьт ӧні мунны гортӧ, — шуис Паньӧ. — Мамӧй ньӧръялас паськӧмтӧ кӧтӧдӧмысь.
— Ме ог жӧ мун, — сы вылӧ видзӧдӧмӧн нурбыльтіс Ӧньӧ. — Менам батьӧй зэв стрӧг.
А сэсся кыкнанныс видзӧдлісны Веньӧ вылӧ да шыӧдчисны:
— Вай тэ ордӧ медводз пыралам косьтысьны, а сэсся нин гортаным разӧдчам.
А Веньӧлы нӧ мый. Сӧмын сылы гажаджык. Олӧ тамыш синма пӧчыскӧд, коді зэв ёна радейтӧ внуксӧ. Весиг пӧльыштны сы вылӧ оз убӧлит, непӧштӧ киӧн вӧрзьӧдны.
— Локтӧй, локтӧй, мунамӧй миян ордӧ, — пыр жӧ вочавидзис Веньӧ.
И со нин куим ёрт гачьяснысӧ сёр вылӧ ӧшлӧм бӧрын пукалӧны паччӧрын да кывзӧны Веньӧлӧн пӧчлысь, пӧрысь Опонассялысь, гундыр йылысь мойдӧмсӧ. А асьныс няклялӧны чӧскыд сӧчӧн, кодӧс удитӧма пӧжавны пӧчыс ывлаын внукыслӧн котралігкості. Онялысь паччӧр вылад куйлігӧн весиг удитӧны вугыртлыны. Сӧмын коркӧ пемдӧм бӧрас, кор мамъясыс нин майшасьӧмпырысь казьтывлӧны ассьыныс быдтасъяснысӧ, мӧдӧдчӧны гортаныс. Зэв бура тӧдӧны, мый мам-батьсяньыс налы сюралас. Но воштысьны некытчӧ.
Збыльысь Паньӧӧс мамыс, а Ӧньӧӧс батьыс ньӧръялісны.
— Мӧдысь кӧ шор дорын кутан келавны, бурӧс эн виччысь, — шуис Паньӧлы мамыс. Тадзи кымын жӧ ӧлӧдіс и Ӧньӧӧс батьыс.
— Ог, ог, — сӧмын и вермисны вочавидзны кыкнанныс.
Но мыйӧн воис зарни шондіа асыв, зонкаяс пыр жӧ вунӧдісны тӧрытъя кӧсйысьӧмъяссӧ. Сьӧлӧмыс найӧс сідзи и кыскис шор дорӧ. А мый лоан — ло. Паньӧ да Ӧньӧ пасьтасисны-кӧмасисны да мӧдӧдчисны Веньӧ ордӧ. Сэсянь бара гажа шор дорӧ веськӧдчисны. Кӧть эськӧ тӧдісны, мый рытнас бать-мамныс бара найӧс видасны.
И тадзи, гашкӧ, вежон-мӧд вӧлі, кытчӧдз шорыс эз кут ямны. Эз нин бузгы важ моз. Сӧмын рама ворсӧдчыштіс да быттьӧ норасис, мый и сылӧн гажа кадыс пондіс помасьны. Зонкаяс гажтӧмпырысь видзӧдісны пыр пакталысь шор вылӧ.
Сэки и воис Паньӧлы юрас ӧти мӧвп, мыйысь весиг сьӧлӧмыс ёнджыка кутіс тіпкыны морӧсас.
— А мый эськӧ, помам кӧ шорсӧ да ичӧтик пруд вӧчам, — шуис сійӧ Ӧньӧ да Веньӧ вылӧ видзӧдігмоз. — Сэки гожӧмбыд позьӧ карабъястӧ ва вылад лэдзавны.
— А збыль ӧд сідзи и эм, — ӧтвылысь горӧдісны Ӧньӧ да Веньӧ. — Сэки тані весиг купайтчыны позяс.
Куим ёрт эз дыр мӧвпавны. Ветлісны гортаныс зыръясла. Сэсся пондісны вундавны сёнысь васӧд на эжа пластъяссӧ да тэчны найӧс муртса визувтысь шор вомӧн. Лунтыр ноксисны ньылӧмнысӧ чышкалігмоз. Артмис ӧд плӧтинаыд. И ваыс вочасӧн ас вӧчӧм ичӧтик тыад кутіс содны. Локтісны мӧд лунас, а сэні джодж пасьта кымын ты артмӧма. Нимкодьыд ёртъясыдлы! Бара кутісны ворсны сэні.
Друг кыськӧ на дінӧ воис шор сай керкаын олысь Ӧдӧття пӧч да аслас гора гӧлӧснас кутіс ошкыны зонкаясӧс:
— Но и ыджыд бур жӧ ті вӧчӧмныд. Сё аттьӧ таысь. Лоӧ кӧні менам дзодзӧгъяслы купайтчыны.
Пыр жӧ та бӧрын кайис кыр йылын сулалысь керка дінӧ да вӧтліс ичӧтик пруд дінӧ дзодзӧгъяссӧ. Найӧ гораа горзігтырйи уськӧдчисны ваӧ, а сэсся чушъялігмоз кутісны вӧтлыны зонкаясӧс. Кутшӧм нин та бӧрын ворсӧм? Куим ёрт жугыльпырысь мӧдӧдчисны Веньӧясӧ кывзыны Опонасся пӧчлысь мойдъяссӧ.
Мӧд лунас зонкаяс бара локтісны асланыс киясӧн вӧчӧм пруд дорӧ. Видзӧдӧны, а сэні сиктса аньяс нин кутшӧмсюрӧ сьӧд кӧлуй песлалӧны. Дыш лоӧма налы мунны ылыс Изьвашор дорӧ. Тані со матынджык. Верстьӧясыд вӧтлісны зонкаясӧс, эн пӧ мешайтчӧй миянлы.
А сэсся выль ты дорад пӧскӧтина вылӧ лэччигмоз мӧсъяс велалісны ва юны волывлыны, сідзи и гудыртісны ичӧтик тысӧ.
Паньӧ, Ӧньӧ да Веньӧ ю дорӧ вуграсьны лэччывлігмоз сӧмын ылысянь жаляддза видзӧдлывлісны асланыс киясӧн вӧчӧм пруд вылӧ. Дерт, ворсыштны эз удайтчы. Но бур, мый эз ло весьшӧрӧ сійӧс вӧчӧма, кодлыкӧ кӧ шогмис...


Мынӧм чериыд збыльысь ыджыд
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 48-50 лб.>

Ичӧтик Мишук сэтшӧма радейтӧ вуграсьны, мый кӧть вадорысь оз кайлывлы. Юыс ӧд дзик сикт горувтіыс и визувтӧ. Дерт, ичӧтик детинкаыдлы ичӧт чери и сюрлывлӧ. Гырысьтӧ оз на сяммы кыйны. Мамыс эськӧ шулывлӧ жӧ Мишуклы:
— Мый нӧ лунтыръясӧн вадорас келалан. Вӧян кӧ нӧ кытчӧкӧ. Сэки гортӧ ог сибӧд.
— Ме ӧд варччыны нин кужа. Ог пов васьыд, — пыр жӧ вочавидзӧ мамыслы пиыс. А сэк кості сёрниӧ сюйсьывлӧ батьыс, важся чери кыйысь:
— Мед инӧ вуграсьӧ. Оз тай мукӧд моз весьшӧрӧ лытайт. Век нин гортад сорва вылӧ вайлывлӧ. Миянӧс вердысь-удысь быдмӧ.
Сэсся чӧв ланьтлӧ да содтӧ:
— Тэ сӧмын эн тіри-пыриась, бурджыка дасьтысь вадорад быд лэччигкежлӧ. Сюркняв пель саяд: ыджыд чериыд ыджыд вугыр вылӧ сюрӧ
Мишук кывзӧ батьсӧ да шпыннялӧ. Кыдзи нӧ верстьӧ морт оз гӧгӧрво, мый ыджыд черитӧ сылы кыйны абу на вын сертиыс. Да ичӧтик вугыр да ичӧтик сам вылад гырысь чериыд оз на и ышты.
И бара тайӧ пӧрйӧ детинка тэрмасьӧмӧн петіс кильчӧ вылас, ичӧт киас босьтіс стен бердӧ сувтӧдӧм дженьыдик шатин, а мӧднас кватитіс нидзув банка да котӧртіс вадорлань. Некор вӧлі сылы кывзыны бать-мамсӧ. Ёртъясыс висьталісны, мый таво Баддя ді помын тувсов ваыс кодйӧма берег дорсӧ да джум артмӧма, кӧні гырысь сынъяс босьтӧны. Гашкӧ, и збыльысь ыджыд чери талун сюрас.
Сӧмын вадорӧ воӧм бӧрын Мишук казяліс, мый бара вунӧдіс босьтны содтӧд вугыр да вугыр кӧв. Но сэсся ӧвтыштіс кинас. Мый лоан ло. Вермас и ичӧт вугыр вылад ыджыд сыныд сюрны. Тэрмасьӧмӧн разис шатин гӧгӧр гартлӧм вугыр кӧвсӧ, самаліс поводнӧй ыджыд нидзув, сьӧлыштіс сы вылӧ да кыдз позьӧ ылӧджык ва шӧрланьыс шыбитіс сама вугырсӧ.
А луныс кутшӧм мича! Пӧльтіс небыдик рытыв-лун тӧв да серӧдіс ва вывсӧ. Ваысь чеччыштлісны гырысь и посни черияс да зілисны кватлавны вомнаныс ва веркӧсті лэбалысь быдсикас гут-гагсӧ. Тайӧ серпас вылас видзӧдігмоз Мишук эз и тӧдлы, кыдзи друг еджыд табйыс зэв ӧдйӧ суніс ва пытшкӧ, а сэсся вугыр кӧвйыс зэлаліс да кутіс тракйыны шатин йывсӧ.
Мишук велалӧма нин посни черитӧ кыйны да векджык нетшыштӧ шатинсӧ вывлань, мачыштӧ кыйдӧссӧ берегӧ. Тайӧ пӧрйӧ сідзжӧ нетшыштіс, но шатиныд эз сетчы. Мишук чайтіс, мый вугырыс кытчӧкӧ крукасис. Но вугыр йылас кӧласьӧм кутшӧмкӧ васа лов кутіс лёкысь тракйыны детинка киысь шатинсӧ. Сэки детинка мый вынсьыс нетшыштіс асланьыс шатинсӧ.
И пыр жӧ вугыр кӧвйыс кокняммис, а вуграсьысь сунгысис мышнас лыа вылӧ. А сьӧлӧмыс сылӧн лёкысь тіпкис. Киыс тіраліс. Кутшӧм васа бес нӧ кӧласьліс вугыр вылас? Тыдалӧ, збыльысь ыджыд чери вӧлі. Но, мыйлакӧ, мыніс. И Мишуклы лоис сэтшӧм забеднӧ, мый эз вермы лэптыны васьыс медводдзаысь кӧласьлӧм ыджыд черисӧ.
И бара детинка тіралысь кияснас самаліс вугыр вылӧ ыджыд нидзув да шыбитіс ваӧ. И бара табйыс воши ва пытшкӧ. Мишуклӧн муртса лолыс эз сувт. Весиг кокъясыс кутісны тіравны. Окота вӧлі тӧдны, коді нӧ сэні ва пыдӧсас сэтшӧм чорыда тракйысьӧ. Детинка эскис, мый тайӧ пӧрйӧ лоас нин кыйдӧсаӧн да кутіс ньӧжйӧник кыскыны асланьыс шатинсӧ. И бара вугыр кӧвйыс кокняліс. Мишуклӧн та бӧрын весиг синваыс кутіс дзӧвкъявны. Мый дыра нин сійӧ вуграсьӧ да ас сертиыс чайтлывліс, мый збыльысь кужӧ кыйны черисӧ. А со тай ӧні мыйкӧ оз артмы. Збыльысь ӧмӧй сійӧ сэтшӧм сямтӧм. Сӧмын арпиянӧс и кужӧ вугравны.
Коймӧдысь Мишук шыбитіс самалӧм вугырсӧ ваӧ. Весиг пиньяссӧ мурч-курччис. Ӧні быть нин вермас ыджыд черитӧ. А мӧд ногыс сы вылын ёртъясыс кутасны серавны. Весьшӧрӧ пӧ ошйысьлін. Абу на пӧ тэ прамӧй чери кыйысь. А ва пыдӧсын уялысь ыджыд чериыд быттьӧ сійӧс и виччысьӧма. Бура дыр вермасис тайӧ пӧрйӧ Мишук вугыр вылӧ кӧласьӧм ловкӧд. Весиг ньылӧмӧ шыбитіс. Медбӧрын ыджыд чериыд кутіс жӧ сетчыны да кыпӧдчис ва веркӧсӧ. Мишук быдсӧн повзьыштіскодь. Та ыджда ловтӧ сӧмын батьыс гортас вайлывліс. А сылы некор на эз кӧласьлы. Мудзӧм кияснас детинка неуна лэдзыштіс шатинсӧ. Но ыджыд сын, тыдалӧ, тайӧс и виччысис. Друг вартіс бӧжнас ва веркӧсӧ, лёкысь тракнитіс да вугыр кӧвйыд трачмуніс-орис.
Мишук шай-паймуніс. Эз тӧд, мый вӧчны. Шармӧм синъясӧн видзӧдіс ва вылӧ, а синва войтъясыс сідзи и тюрисны чужӧм кузяыс. Ӧні сӧмын сыӧдз воисны батьыслӧн кывъясыс, мый ыджыд чериыд сюрӧ сӧмын ыджыд вугыр вылӧ. Кӧсъян кӧ кыйны сійӧс, колӧ тэрмасьтӧг да бура дасьтысьны. И детинка юрсӧ ӧшӧдӧмӧн бергӧдчис да довзьӧдіс гортланьыс. Нинӧм. Мӧдысь збыльысь нин кыяс ыджыд черитӧ.


Выль кӧмкот
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 51-53 лб.>

Тайӧ пӧрйӧ ичӧт Васьӧ водзджык пырис гортас ворсанінысь. Шуйга кокыс кынмыны кутіс. Пӧрччис важкодь нин кучик кӧмсӧ. А сэні весьт кузьта розь. Сэті лымйыс пырӧ, да сійӧн и кынмӧ ичӧт Васьӧлӧн кокыс.
— Некыдз помӧ он во тэкӧд, — ропкӧдчыштіс мамыс ичӧт Васьӧлысь розя кӧмкотсӧ видлалігмоз. — Тӧкӧтьӧӧн кисьтан.
А сэсся чӧв олыштіс да шуис:
— Нинӧм он вӧч. Дзоньтавны оз нин туй. Ковмас выльӧс ньӧбны.
И со ичӧт Васьӧ мамыскӧд мӧдӧдчисны лавкаӧ. Но тайӧ пӧрйӧ эз пыр сюр колана кӧмыс. Дыр ковмис корсьысьны. Ӧти кӧмкот вывті ыджыд. Мӧд, мӧдарӧ, вывті ичӧт. А коймӧд кӧмкотыс сэтшӧм мисьтӧм, мый сійӧс аддзӧм бӧрын ичӧт Васьӧ дузмуніс мамыс вылӧ:
— Ме татшӧмтӧ ог кут новлыны. Ёртъясӧй серавны пондасны.
— Кытысь ме тэныд сэсся лӧсяланасӧ корся, — дӧзмис мамыс. — Кӧмтӧг ӧд он кут шландайтны. Тӧв помӧдзыс ылын на.
Ичӧт Васьӧ кыскыштліс нырнас синсӧ тілигмоз да нинӧм эз шу мамыслы. Сійӧ воштіс нин надеясӧ, мый сюрас кок сертиыс лӧсялана да мича кӧмкот.
Медбӧрын и вузасьысьыслӧн нин терпенньӧыс бырис, да сійӧ крапкис:
— На со видлӧй нӧшта этайӧ кӧмкотсӧ. Дзик медбӧръя коли. Оз кӧ туй, сэсся ог тӧд мый тіянлы вӧзйыны.
Ичӧт Васьӧлы и сійӧ эз туй. Чукыртчыліс быдӧн кӧмсӧ видлігмоз. Но мамыс зыркнитліс сы вылӧ синъяснас. Тырмас пӧ сэсся бӧрйысьны, он кӧ пӧ кӧсйы кӧмтӧм кокӧн ветлыны.
Мый вӧчан, ковмис ичӧт Васьӧлы кывзысьны. Лавкаас и кӧмаліс выль кӧмсӧ. Сэсся кыкӧн мӧдӧдчисны гортланьыс. Кыкнанныс мудзӧмаӧсь. Ӧд мый дыра ковмис бӧрйысьны.
Но гортлань восьлалігмоз ичӧт Васьӧ пыр жӧ казяліс, мый выль кӧмкотыс зэв шоныд. Кокыс быттьӧ пач пытшкын. Сійӧ бергӧдліс юрсӧ мамыслань да чуймӧмпырысь юаліс:
— Мамук, кытысь нӧ шоныдыс локтӧ менам кокӧ? Батарейка али мый сэтчӧ сюйӧма? Воддза кӧмкотыс тай кӧдзыд вӧлі-а.
— Йӧюк, — серӧктыштіс мамыс. — Код нӧ сэтчӧ батарейкасӧ сюяс? Небыд гӧна пытшкӧссяньыс да сійӧн и шоныд.
А войнас ичӧт Васьӧлы вӧтын уськӧдчыліс выль кӧмкотыс. Быттьӧ сійӧ ловъя лов жӧ да дзик морт моз сёрнитӧ.
— Эн омӧльт да кедзовт менӧ, — шуалӧ выль кӧмкотыс ичӧт Васьӧлы. — Ме абу нин сэтшӧм мисьтӧм. Сӧмын тэ эн на велав ме дінӧ. А ме тэнсьыд кокъястӧ пыр кута шонтыны. Весиг медся ыджыд кӧдзыд дырйи найӧ оз пондыны кынмыны.
Шензьӧ ичӧт Васьӧ выль кӧмкотсӧ кывзігмоз. Но и но! Со ӧд мый свет вылас вӧчсьӧ. Весиг кӧмкотыд нин кужӧ сёрнитны.
Садьмис да пыр жӧ висьталіс мамыслы вӧт йывсьыс. Мамыс нюмдіс:
— А тэ шогсян вӧлі, мый лёк кӧмкот бӧрйим. Эн пов, тайӧ кӧмкотсӧ радейтны на кутан.
Сэсся ичӧт Васьӧ ёртъяс дінас ворсны петіс. Ачыс пыр на полыштіс, мый ёртъясыс серавны кутасны, сылысь выль кӧмкотсӧ аддзасны да. Но найӧ, мӧдарӧ, завидьпырысь пондісны видзӧдны ичӧт Васьӧлӧн выль кӧмкот вылӧ. А Васьӧлӧн медбур Толлян ёртыс пыр жӧ шуис:
— Часлы, гортӧ котӧрта. Мамӧлы татшӧм кӧмкот жӧ тшӧкта ньӧбны.
Ичӧт Васьӧлы сэтшӧм нимкодь лоис тайӧ кывъяссьыс. Сідзкӧ, тӧрыт эз весьшӧрӧ мамыскӧд бӧрйысьны. Збыльысь мича да бур кӧмкот веськалӧма. А сійӧ поліс мыйыськӧ!




Мунтась, мун тась!
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 54-58 лб.>

Мунтась, овчарка сяма понпи, чужис-быдмис ыджыд керкалӧн пӧдвалын. Кор ичӧт на вӧлі, мамыс нёньӧдіс сійӧс. Но вочасӧн Мунтась аслас понпи вежӧрӧн гӧгӧрвоис, мый тайӧ олӧмас колӧ велӧдчыны овны ас кежысь да аслыд корсьны кынӧмпӧттӧ. Тайӧ лои сы бӧрын, кор мамыс сылӧн кытчӧкӧ воши. Мый дыра эз виччысь Мунтась мамсӧ, сійӧ сідзи бӧрсӧ эз и лок. И сэки понпи полӧмпырысь да нораа никсігтырйи петіс пемыд пӧдвалысь сэтчӧ, кӧні гораліс сылы тӧдтӧм на ыджыд олӧмыс.
Верстьӧджык понъяс эз вӧрзьӧдны ичӧтик понпиӧс, но и эз сибӧдлыны ас дінаныс. Век жӧ на вылысь Мунтась велаліс корсьны кынӧмпӧтсӧ ёг кисьталан бакъяс дорысь. Сэтчӧ йӧз мукӧд лӧп-ёгкӧд тшӧтш коявлісны и чӧскыд сёян колясъяс.
Тані Мунтась ӧтчыд паныдасис морткӧд, коді лоис сылӧн медводдза да медбӧръя кӧзяинӧн. Ёртъясыс шулывлісны сійӧс Гошаӧн, кӧть збыль нимыс вӧлі Ёгор. Гоша вӧлі пенсия вылын нин. Оліс ичӧтик патераын. Гӧтырыс кувліс. А челядьыс важӧн нин ас котыраӧсь да зэв гежӧда кежавлісны батьыс дорӧ. Та вӧсна, гашкӧ, Гоша гажтӧмысла кутіс юыштавны. Сэк жӧ ичӧтик пенсияыд эз тырмывлы тыр-бур олӧм вылӧ, кытысь нин вина доз вылӧ. Со и Гоша корсюрӧ уджавлывліс аслас тӧдсаяс ордын, а таысь кындзи чукӧртлывліс тыртӧм сулеяяс да сдайтлывліс. Сідзи мырдӧн-сорӧн и тырмӧдчывліс нянь-сов да вина доз вылӧ. Тӧдсаясыс, дерт, дивитыштлісны Гошаӧс ас костаныс курыдторсӧ видлалӧмысь, но век жӧ пыдди пуктылісны сійӧс. Сы вӧсна, мый Гоша вӧлі бур сьӧлӧма мортӧн да пыр волывліс отсӧг вылӧ, кор сійӧс корлывлісны мыйкӧ вӧчны.
Ӧти асывводзӧ Гоша ёг тыра бакъяс кытшлалігмоз аддзис ичӧтик понпиӧс. Гошалы вӧлі зэв деливӧ сьӧлӧм вылас, сы вӧсна мый сылы колана тӧварыс эз чукӧрмы. Кодкӧ удитӧма нин кытшовтны ёг тыра бакъяссӧ. Сэки Гоша дӧзмӧмпырысь горӧдіс сы вылӧ зэв меліа видзӧдысь понпи вылӧ:
— Мун тась, мун тась, вешйы ме дорысь! Менӧ и сідз мыйкӧ гудрӧдлӧ да нӧшта тэ тані гӧгралан!
Но понпи эз и мӧвпыштлы вешйыны. Кӧть Гоша дӧзмӧмпырысь горӧдіс, но эз нин сэтшӧм скӧр вӧв сылӧн гӧлӧсыс.
Сэки Гоша бара, небыдджыка нин, шуис понпилы:
— Мун тась, мун тась. Ог ме тэныд нинӧмӧн вермы отсавны. Ачым тшыг.
Но сэсся сюсьджыка видзӧдліс понпи вылӧ и быттьӧ мыйкӧ бергӧдчис сылӧн сьӧлӧмын. Кыскисны верстьӧ мортӧс ас дінас понпилӧн зэв мелі да корана синъясыс.
— Со ӧд кутшӧм наян, — бара негораа броткыштіс Гоша. — Оз и кӧсйы вешйыны ме дорысь. Быттьӧ ме сылы медбур другыс.
А понпи нӧшта нин меліа кутіс дзоргыны Гоша вылӧ бӧжсӧ легӧдігмоз да негораа никсыштлывліс.
Гоша бара броткыштіс ас кежсьыс:
— Кымынысь нин ме тэныд шулі, мися, мун тась, мун тась. А тэ он и кӧсйы вешйыны.
Сэки понпи зэв нин тӧдса «мун тась» кылӧм бӧрын весиг негораа увтыштіс да нӧшта ёнджыка кутіс легӧдны бӧжнас. Кытысь нӧ сылы вӧлі тӧдны, мый «мун тась» шуӧм бӧрын йӧзыс кодӧскӧ тшӧктӧны вешйыны ас дорсьыныс.
Но и Гошалы друг юрас кучкис: кымынысь нин сійӧ шуліс понпилы «мун тась», а мӧдыс тайӧ кывъяссӧ, тыдалӧ, мӧдарӧ гӧгӧрвоӧ, быттьӧ «мун тасьыс» сылӧн ним:
— Но и йӧй жӧ ме. Тэ жӧ уличвывса пон. Некодлы он ков. Быдӧн тэныд шуӧны «мун тась». Со и мӧрччисны тэныд тайӧ кывъяыс. Но мед инӧ найӧ и лоӧны тэнад нимӧн. Ӧнісянь ме ордын кутан овны. Ме ог вӧтлы тэнӧ. Тэ воин меным сьӧлӧм вылӧ.
И та бӧрын Гоша аслас выль ёрткӧд мӧдӧдчис гортас. Сэксянь морта-понма кутісны овны ӧтлаын. Ёртъясыс Гоша ордӧ пыравлігъясӧн серамӧдз волывлісны. Горӧдасны понпилы:
— Мун тась!
И сійӧ пыр жӧ матыстчӧ на дінӧ. Сэки найӧ нӧшта на гораджыка босьтчывлісны серавны.
Вочасӧн Мунтась быдмис да лоис зэв мича понйӧн. Гоша важ моз ветлывліс кодсюрӧлы отсасьны, а асывъяснас Мунтаськӧд кытшовтлывліс ёг тыра бакъяс. Гоша кӧ мунліс удж вылӧ, кольлывліс Мунтасьӧс видзны патерасӧ. Тӧдіс, мый мӧдыс некодӧс оз лэдз. Кодкӧ кӧ тӧдтӧм матыстчас ӧдзӧс дорӧ, пыр жӧ ярскӧба кутас увтны.
И зэв ӧд лада олісны. Вочасӧн Гоша весиг ӧтдортчыны кутіс юӧмсьыс. Сы вӧсна, мый Мунтась эз кут вермыны терпитны Гошалысь юысь ёртъяссӧ да ас вылас серамсӧ. Ӧд эз нин вӧв сійӧ сэтшӧм йӧй. Гоша гӧгӧрволіс тайӧс Мунтасьлӧн синъяс серти, кыдзи то скӧрмылісны, то жугыльмылісны найӧ. А кыкнанныслы бокӧвӧйястӧг зэв гажа овлывліс. Шыӧдчас кӧзяин аслас пон дінӧ:
— Ак тэ, Мунтасьӧй. Кыдзи нӧ эськӧ ме водзӧсӧ олі, эн кӧ тэ вӧв?..
Мунтась тайӧ кывъяс бӧрас меліа никӧстлывліс да нюлыштліс кӧзяинлысь чужӧмсӧ.
Но сэсся Гоша зэв чорыда висьмис да кутіс лоны пыр жугыльджыкӧн и жугыльджыкӧн. Эз нин некытчӧ петавлывлы гортсьыс. А ӧтчыд сійӧ шыӧдчис пон дінӧ синвасӧ чышкалігмоз да сійӧс малалігмоз:
— Дона Мунтасьӧй! Мыйла нӧ ме тэнӧ тадзи нимті? Мыйла эг мӧвпыштлы та йылысь? Тайӧ нимыс ӧд тэнӧ зэв ёна дойдавны кутас. Регыд ме ог нин ло. И тэныд ӧтнадлы ӧнія нимнад зэв сьӧкыд лоӧ овны.
Кӧзяинлысь бӧрдана шог синъяссӧ аддзӧм бӧрын Мунтасьлӧн аслас пондіс петны синваыс. Сійӧ зэв нораа кутіс никсыны. Аслас пон сьӧлӧмӧн Мунтась гӧгӧрвоис, мый кӧзяиныслы зэв лёк.
Регыд Гоша куліс да сійӧс дзебисны. А сы патераӧ овмӧдчисны выль йӧз, кодъяс пыр жӧ вӧтлісны Мунтасьӧс. Патераса выль кӧзяин шуис понлы:
— Мун тась, тэ меным он ков!
Тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын Мунтась матыстчис выль олысь дінӧ да легӧдыштіс бӧжнас. Но мӧдыс дӧзмис да йӧткыштіс сійӧс. Сэсся шензьӧмпырысь шуис:
— Но и йӧй пон, ме вӧтла сійӧс, а сійӧ ме дорӧ матыстчӧ.
Сэк жӧ Мунтасьӧс зэв ёна дойдісны патераса выль кӧзяинлӧн кывъясыс. Мыйла нӧ сійӧ медводз корис понйӧс ас дінас, а сэсся йӧткыштіс? Эз, эз на куж гӧгӧрвоны Мунтась, мый збыльысь лоӧ сылӧн нимыс да мый вӧсна сэтшӧм ёна шогсис кулӧм кӧзяиныс.
Тадзи сійӧ бара веськаліс ывла вылӧ. Медводдза лунъяссӧ коллявліс Гоша гу вылын. Негораа зэв дыр увтлывліс. Быттьӧ корис кулӧм кӧзяинсӧ чеччыны гусьыс.
Но сэсся тшыгъялӧм бӧрын мунліс корсьны аслыс нур ёг тыра бакъясысь. И збыльысь ӧні Мунтасьлы ёна кутіс сюравны аслас нимсьыс. Ӧтчыд пон матыстчис чериӧн вузасян палатка дінӧ. Сэні сулалысь скӧр тьӧт пыр жӧ дӧзмӧмпырысь горӧдіс:
— Мун тась, мун тась! Уна тэ кодьыд тані шӧйтӧ!
Но Мунтась ассьыс нимсӧ кылӧм бӧрын нимкодя уськӧдчис скӧр тьӧтлы морӧс вылас. Мӧдыс эз виччысь татшӧмторсӧ да веськыда пузис:
— Ак тэ кутшӧм наян вӧлӧмыд! Ме тэнӧ вӧтла, а тэ ме вылӧ уськӧдчин!
Сэсся дыр эз зевайт да кучкис понлы чужӧмас пу беддьӧн.
Мунтась эз виччысь татшӧмторсӧ да весиг шемӧсмис. А скӧр тьӧт мӧдысь нин ырыштчис пон вылӧ. Сэки Мунтась гораа никсігтырйи вешйис чериӧн вузасян палатка дорысь. Сылы вӧлі зэв забеднӧ. Пон сідзи и эз куж гӧгӧрвоны, мыйысь сылы кучкис скӧр тьӧтыс. Ӧд ачыс жӧ корис понйӧс ас дінас. И со мый сыкӧд вӧчис!
Тайӧ лунас Мунтасьӧс татшӧм ногӧн жӧ вӧтлісны нӧшта ӧти палатка дорысь. Сідзжӧ быттьӧ корисны ас дінас. А сэсся бара кучкисны мыйӧнкӧ. И Мунтасьлы нораа увтігмоз ковмис бӧрыньтчыны. Дерт, нурыд сюсь понлы сюри. Ёг тыра бакыд уна вӧлі.
Сэки сійӧ рытнас пон бара муніс аслас кӧзяинлӧн гу дорӧ да кутіс зэв нораа увтны, кӧсйис висьтавны, мый сылы ӧні зэв лёк, мый йӧзыс зэв скӧрӧсь вӧлӧмаӧсь. Оз радейтны сійӧс, бур понйӧс. Но кӧзяиныс чӧв оліс. Бура дыр омляліс Мунтась кӧзяинлӧн гу дорын, но некод сылы воча эз шыась. И шог синъясӧн сійӧ мӧдӧдчис бӧр.
Унаысь на та бӧрын йӧзыс дойдлісны Мунтасьӧс. Шуасны зэв гораа:
— Мун тась, мун тась!
А сэсся, кор Мунтась матыстчас на дінӧ, лёкысь уськӧдчасны сы вылӧ. Вочасӧн сійӧ кутіс повны аслас нимысь да «мун тась» кывъяс кылӧм бӧрын уськӧдчывліс котӧртны бокӧ. Тадзи Мунтась вочасӧн гӧгӧрвоис «мун тась» шуӧмлысь збыль донсӧ, вунӧдіс ассьыс нимсӧ да бара лои нимтӧм понйӧн.


Беженеч
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 59-61 лб.>

Юриклӧн патеракӧд орччӧн овмӧдчис выль семья. Чим сьӧд юрси да гожъялӧм кучик сертиныс тӧдчис, мый тайӧ абу татчӧс, а кыськӧ бокысь воӧмаяс. Юрик тӧдмаліс та йылысь бать-мамныслысь ас костаныс сёрнисӧ кывзігӧн. Мамыслӧн юалӧм вылӧ батьыс вочавидзис, мый тайӧяс пӧ беженечьяс. Быть пӧ ковмӧма эновтны оланіннысӧ, мед пӧ ловйӧн кольны. Юрик гоз-мӧдысь аддзыліс гортсьыс петавлӧм бӧрын выль семьяысь войтырсӧ. Зумыш чужӧмаӧсь. Син гуранъясыс вӧйӧмаӧсь. Синъясыс шогӧн тырӧмаӧсь. Тӧдчис, уна сьӧкыдлун пыр налы ковмӧма мунны да эз ас окотасьыс локны татчӧ, сэтшӧм ылӧ чужан мусяньыс.
Юрик мӧд лунас нин юӧртіс ёртъясыслы выль олысьяс йылысь:
— А миянкӧд орччӧн беженечьяс овмӧдчисны!
— Кодъяс нӧ татшӧмъясыс? — юаліс быдтор тӧдны кӧсйысь Толик.
— Быть пӧ тай ковмӧма мунны гортсьыныс-а, — вочавидзис Юрик. — Дугдывтӧг пӧ шковгӧны-лыйсьӧны. Овны пӧ оз позь. Тадзи бать висьталіс. Кывлӧма кысянькӧ да.
Но челядь друг дугдісны сёрнитны ас костаныс тайӧ выльтор йывсьыс. Найӧ аддзисны, кыдзи Юрикъяс керкаысь петіс смоль сьӧд юрсиа, сьӧд синъяса, мугов чужӧма детинка, матыстчис да сувтіс челядьсянь неылӧ на вылӧ зэв видзчысяна синъясӧн видзӧдігмоз. Тӧдчӧ вӧлі, мый нӧшта эськӧ матыстчис, но яндысис либӧ поліс. Ӧд сійӧ тані бокӧвӧй.
Сэки Юрик повтӧг воськовтіс сылань:
— Кыдзи тэнӧ шуӧны?
Но зонка гӧгӧрвотӧма кутіс довкйӧдлыны юрнас. Юрик пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый зонкаыс оз куж сёрнитны на ногӧн да тувкис аслыс морӧсас:
— Ме — Юрик, а тэ коді?
Зонкалы, тыдалӧ, воис юрас, мый йылысь юалӧны да нюммунӧмпырысь шуис:
— Алик.
— Кутан ворсны миянкӧд? — бара юаліс Юрик.
Алик воддза моз гӧгӧрвотӧма довкнитіс юрнас.
— Окма, — жалитӧмпырысь гыжйыштіс юрсӧ Юрик. — Тэ жӧ он гӧгӧрво миянӧс. Кыдзи нӧ кутан ворсны?
Сэсся бергӧдчис ёртъясланьыс:
— Сійӧ оз куж миян ногӧн. Мед инӧ, сідзкӧ, бокын сулалӧ да видзӧдӧ.
Но Юрикӧс пыр жӧ торкис Таня:
— Кыдзи тіянлы абу яндзим. Оз жӧ ков ӧтдортны мортсӧ. Мед велӧдчӧ миянлысь.
Сэсся Таня повтӧг матыстчис Алик дінӧ да кыскис сійӧс челядь чукӧр шӧрӧ:
— Лок, Алик, эн пов. Ворсам миянкӧд.
И челядь заводитісны ворсны мачӧн. Талун налы вӧлі торйӧн нин гажа. Ӧд найӧ эз сӧмын ворсны ас костаныс, но и велӧдісны ворсны ас ногныс выль ёртӧс, Аликӧс. Ставӧн казялісны, мый кӧть зонка и оз гӧгӧрво на ног, но на серти абу укшальджык, а гашкӧ, и пелькджык на. Зэв ӧдйӧ котралӧ. Зэв вылӧдз чеччалӧ. И мачсӧ медылӧ вермӧ шыбитны. Регыд мысти нин Алик эз кут ӧтдортчыны челядьысь. И вошис-пакталіс сылӧн синъясысь шоглуныс. А Аликлӧн выль ёртъясыс сӧмын горзісны ас костаныс:
— Алик, ӧдйӧджык! Алик, лок татчӧ! Алик, дзебсьы ме сайӧ!..
Тӧлысь мысти нин Алик велӧдчис гӧгӧрвоны аслас выль ёртъяслысь сёрнисӧ да кутіс, кӧть и сьӧкыдпырысь, мыкталӧмӧн варовитны. Буретш сэки дыр ворсӧм бӧрын ставӧн пуксялісны шойччыны эжа вылӧ да быдтор тӧдны кӧсйысь Толик юаліс Аликлысь:
— Кывзы, Алик, а мыйла ті мунінныд ас чужанінсьыд?
— О-о-о! — друг шога нюжӧдіс Алик. — Быть мун, быть мун. Зэв омӧль сэні. Война. Дугдывтӧг бомбитӧны. Киссьӧны керкаяс. Кулалӧны йӧз. Менсьым виисны пӧльӧс да дзоляджык чойӧс.
И друг Алик лэдзис юрсӧ да кутіс чышкавны синвасӧ:
— Зэв лёк, кор мунӧ войнаыд. Ме ёна полі. Кӧть зэв гажа миян муным, но быть ковмис эновтны сійӧс. Но менӧ кыскӧ сэтчӧ. Быдмышта да бӧр муна чужанінӧ. Чайта, сэк кежлӧ войнаыд помасяс нин.
— Сы вӧсна тіянӧс и шуӧны беженечьясӧн? — бара юаліс Толик.
Но Таня сэтшӧм стрӧг синъясӧн видзӧдліс сы вылӧ, мый мӧдыс тшӧкмуніс.
— Абу-абу, ми абу беженечьяс, — дӧзмӧмпырысь вочавидзис Алик. — Вермим кӧ сэні овны, эськӧ кольччим. Но сэні ӧні збыльысь овны он вермы. Ог кӧсйы, мед и тіянкӧд лои татшӧмторйыс. И миян муным мича да гажа. И тіян муныд гажа да мича. Быдлаын бура позьӧ овны. Мед сӧмын эз лыйсьыны да эз потласьны снарядъяс.
Челядь вомнысӧ паськӧдӧмӧн кывзісны Аликлысь мыкталӧмпырысь сёрнисӧ, коді вӧлі ӧні налы мича музыка шыӧн. Некод нин сэсся сылысь нинӧм эз юась. Быдӧн гӧгӧрвоис аслас челядь сьӧлӧмӧн, мый оз позь дойдны мортӧс, кор сійӧс суис неминуча.
Та бӧрын челядь пиысь сэсся некод нин эз шулы Аликӧс беженечӧн. А сійӧ ачыс лоис нӧшта на матыссаджык ныв-зонлы. Мед кӧть и ылі муын чужлӧм морт.


Медводдзаысь лэбзьылӧм
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 62-64 лб.>

Лун шӧр гӧгӧр парма шӧрӧ дзебсьӧм сикт весьтті лэблывліс ыджыд самолёт. Куим ёрт, Шурӧ, Васьӧ да Ваньӧ, нарошнӧ виччысьлывлісны тайӧ кадсӧ. Медводз пӧттӧдз купайтчывлісны сикт бердті визувтысь юын, а сэсся пуксьывлісны джуджыд кыр йылӧ да син доймытӧдзныс видзӧдісны енэжӧ, кытчӧдз эз тыдовтчыв ыджыд самолётлӧн сэтшӧм тӧдса мыгӧрыс.
Некод на зонкаяс пиысь эз пуксьыв самолётас. Но куимнанныслы вӧлі зэв окота кыпӧдчывны енэжӧ. Сэтчӧ жӧ Шурӧлӧн Микайлӧ ыджыдджык вокыс вӧлі лётчикӧн. И зонкаяс помтӧг кывзывлісны Шурӧыслысь вок йывсьыс висьтъяссӧ, кодъясӧс сійӧ панлывліс самолёт лэбӧм бӧрын. Ваньӧ сэки вомсӧ паськӧдӧмӧн да лов шысӧ кутӧмӧн дзоргывліс Шурӧ вылӧ. Синъясыс кольчаяс кодьӧсь лолывлісны. Сылы сідзи и кажитчис, быттьӧ эз Шурӧлӧн вокыс, Микайлӧыс, а сійӧ ачыс пукаліс самолёт штурвал сайын. И весиг вӧтӧ нин кутіс уськӧдчывлыны самолётӧн лэбалӧмыс.
Ӧтчыд Шурӧ да Васьӧ матыстчисны Ваньӧ дорӧ кыдзкӧ зэв нин чӧла да видзчысьӧмпырысь. Ваньӧ пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый тайӧ абу сідз-тадз. И збыльысь, Шурӧ кыскыштіс нырнас да шуис Ваньӧлы:
— Кӧсъян самолётнад лэблыны?
— Дерт жӧ, кӧсъя! — ыджыда лолыштіс Ваньӧ.
А Шурӧ чӧв олыштіс, сюся читкыртліс синъяссӧ да водзӧ кутіс висьтавны:
— Тэнад пӧчыд зэв чӧскыд кӧвдумъяс пӧжалӧ. Кӧсъян кӧ лэблыны самолётӧн, быд лун кутан гортсьыд вайны со эсійӧ кыдз пу горсъяс кык кӧвдум. Тӧлысь мысти тэла волас самолётыд да качӧдлас сынӧдӧ. Сӧмын некодлы нинӧм эн висьтав да эн кыйӧдчы, а то нинӧм оз артмы.
Ваньӧ сідзи и вӧчис. Быд лун кутіс кыскавны пӧчыслысь кык кӧвдумӧн да кольны найӧс зонкаясӧн вӧчӧм дзебасӧ — ӧтка кыдз пу горсйӧ. А ачыс сэк кості лыддис лунъяссӧ, кор нӧ коляс дыр виччысяна тӧлысьыс да сыла волас самолётыс, коді кыпӧдлас зонкаӧс сынӧдӧ.
Этша лун нин колис тӧлысь помӧдзыс. Сэк жӧ Ваньӧлы окота вӧлі тӧдны, коді нӧ эськӧ пӧчыслысь чӧскыд кӧвдумъяссӧ сёйӧ. Ӧтчыд сійӧ бара пуктіс гортсьыс вайӧмторсӧ кыдз пу горсйӧ, а ачыс кутіс пельӧс сайсянь кыйӧдчыны.
Сыысь, мый аддзис Ваньӧ, дзугыльмыліс сьӧлӧмыс. Друг кыськӧ тыдовтчисны Шурӧ да Васьӧ, сюся видзӧдлісны гӧгӧрбок да матыстчисны кыдз пу дінӧ. Шурӧ сюйліс кисӧ горсъяс. А сэсся зонкаяс босьтісны морт ӧти кӧвдумӧн да вомтырнас няклялігтырйи мӧдӧдчисны вадорлань. Ваньӧ эз вермы терпитны, гораа горӧдіс да пондіс вӧтчыны ёртъяс бӧрсяыс:
— Ті нӧ мыйла пӧръясянныд? А ме чайті, мый збыльысь кодъяскӧ енэжсяньыс кӧвдумъясысла волывлӧны!
Шурӧ да Васьӧ эз виччысьны, мый Ваньӧ ёртныс кыяс найӧс, да мед кыдзкӧ правдайтчыны, вувзьысисны сы вылӧ:
— А тэ ачыд мыжа! Оз ков вӧлі кыйӧдчыны. Самолётыд ӧд и збыльысь волас. Но миянӧс кыпӧдлас сынӧдӧ, а тэнӧ оз. Сы вӧсна, мый лётчикыд кыйӧдчысьястӧ оз радейт.
И оз ӧд, вӧлӧмкӧ, Шурӧыд да Васьӧыд пӧръясьны. Некымын лун мысти, кор зонкаясӧн шуӧм тӧлысьыс прӧйдитіс, сиктбердса медся паськыд да мольыд видз вылас и збыльысь пуксис самолёт. И сэтысь петіс Шуриклӧн Микайлӧ вокыс. А сыкӧд локтӧмаӧсь кутшӧмкӧ геологъяс асланыс зэв сюсь инструментъясӧн сиктбердса пармаыслысь озырлунъяссӧ тӧдмавны. Шурӧыд Микайлӧ ыджыд воксяньыс та йылысь водзвыв вӧлӧм тӧдӧ да сійӧн Васьӧ ёртыскӧд и ворсӧдчыштісны Ваньӧыскӧд.
Геологъяс сэк кості ректісны самолётысь ассьыныс кӧлуйнысӧ, а Микайлӧ гӧграліс самолёт гӧгӧр. Ваньӧ эз вермы терпитнысӧ да матыстчис Микайлӧ дорӧ, кодӧс аддзывліс сиктӧ сылӧн корсюрӧ волігъясӧн. Зонка муртса эз синва сорӧн висьтав тӧдса лётчиклы, кыдзи Шурӧ да Васьӧ асланыс ёрт вылын жӧ сералыштісны. А сылы ӧд сэтшӧм окота енэжас кыпӧдчывны.
Микайлӧ нюмъялӧмсорӧн кывзіс Ваньӧӧс, сэсся зэв гораа серӧктіс, чӧв олыштіс да шуис:
— Но и трустъяс! Кыдзи тэнӧ пӧрйӧдлӧмаӧсь! Мый сэсся вӧчан тіянкӧд? А тэ ӧд сідзтӧ кӧ и збыльысь нажӧвитін самолётад билеттӧ. Вай чукӧстлы ассьыд ёртъястӧ, да ме кыпӧдла тіянӧс енэжӧ.
Ваньӧ эз виччысь татшӧмтортӧ да нимкодьпырысь гораа кутіс чуксавны Шурӧӧс да Васьӧӧс, кодъяс неылын жӧ гартчисны.
Сійӧ, мый аддзыліс Ваньӧ сиктвесьтса енэжӧ кыпӧдчылӧм бӧрын, сэтшӧма вӧрзьӧдіс сылысь сьӧлӧмсӧ, мый сэсся быдса тӧлысь чӧж зонка та йылысь быдӧнлы висьтавліс. Шензьӧдіс Ваньӧӧс, кутшӧм ичӧтӧсь енэжсяньыс сиктса керкаясыс, дзик истӧг кӧрӧб кодьӧсь. Сикт бердті визувтысь паськыдкодь юыс кажитчис ичӧтик, оньӧстӧм шорӧн. А йӧзыс петкӧдчисны кутшӧмкӧ чутъясӧн.
Верстяммӧм бӧрын Ваньӧ унаысь на кыпӧдчыліс енэжӧ, но медводдза лэбзьылӧмыс медся ёна тшукис сылӧн паметьӧ.


Кер да чагъяс
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 65-67 лб.>

Кывтісны паськыд да визув ю кузя кыз кер да сыысь торъялӧм чагъяс. Луныс вӧлі шондіа да гажа. Корсюрӧ пӧльыштлывліс небыдик рытыв тӧв. Сэки кыпӧдчылісны меліа сялькъялысь неыджыд гыяс, ниртчисны кыз кер бокӧ да качайтісны ас выланыс чагъясӧс.
А кер да чагъяс кывтісны водзӧ, варовитісны быдсяматор йывсьыс ас костаныс. И татшӧм мича да гажа лунас налы окота лои юксьыштны ӧта-мӧдныскӧд медся гуся мӧвпъясӧн.
— А мый эськӧ ю помӧдзыс кӧ кывтны да веськавны помтӧм-дортӧм саридзӧ, — шуис друг кыз кер. — Нэмын на эг вӧвлы сэні. Кӧть и уна буртор кывлывлі сы йылысь.
— И ми тшӧтш, ми тшӧтш жӧ кӧсъям веськавлыны саридзӧ, — кутісны дзользьыны-варовитны ас костаныс ичӧтик гыяс вылын катласьысь чагъяс.
Збыльысь, ни кыз кер, ни чагъяс некор на эз аддзывлыны саридзсӧ да ӧні ёрта-ёртнысӧ торкалӧмӧн висьтасисны сы йылысь, мый колӧ быть веськавлыны сэтчӧ, кӧні помтӧм-дортӧм ваыс да сэтшӧм гырысьӧсь гыясыс. Сідзкӧ, позяс пӧттӧдз качайтчыштны гыяс вылас.
— Но ӧд сэтчӧдз зэв кузь туйыс, — кутісны норасьны кыз керлы чагъяс. — Ӧдвакӧ тырмас миян вын-эбӧсным.
— А ті кутчысьӧй медся визулінас, — шуис воча кыз кер. — Сэки визулыс и вайӧдас тіянӧс саридзӧдз. Видзӧдӧй, кыдзи ме кывта.
Кыз кер и збыльысь кывтіс медся визулінтіыс, да визулыс нуис сійӧс чагъясысь ӧдйӧджык. Сэки и чагъяс веськӧдчисны визулінас да кутісны вӧтчыны кыз кер бӧрся.
— А ми тэысь ньӧти огӧ кольччӧй. Ми сідзжӧ вермам кывтны визулінтіыс, — кутісны нимкодьпырысь горзыны кыз керлы чагъяс.
— Энӧ ёнасӧ ошйысьӧй, — стрӧга шуис налы кыз кер. — Ті онӧ на тӧдӧй, кыдзи вежласьӧ ю вылын тӧлыс, кыдзи сійӧ, скӧрмас кӧ, вермас шыбитны берегӧ оз сӧмын тіянӧс, но и менӧ.
Ачыс кыз кер эз вӧв ошйысьысь рӧдысь. Чӧла кывтіс водзӧ да шуис, кӧть мый, а воӧдчыны саридзӧдз. Сэк жӧ поліс, мед асланыс ошйысьӧмнас оз вомдзавны сійӧс чагъясыс.
— А ми огӧ полӧй, ми ньӧти огӧ полӧй скӧр тӧвсьыс, — пыр наянджыка кутісны горзыны чагъяс. — Ми весиг тэнӧ вермам панйыны.
Но сюсь пеля тӧлыд, тыдалӧ, кыліс жӧ чагъясыдлысь ошйысьӧмтӧ да шуис велӧдыштны найӧс. Буретш чагъяслӧн ошйысяна горзӧмъяс бӧрын друг кыськӧ кыпӧдчис яр рытыв-вой тӧв да тӧкӧтьӧӧн лэптіс ю вылӧ веж гыяс. Скӧрсьыс-скӧр гыяс лёкысь горзӧмӧн уськӧдчисны кыз кер да чагъяс вылӧ. Кыз керйыд мый вынсьыс вермасис скӧр гыяскӧд да зілис кутчысьны визулінас. А чагъяс некыдзи эз вермыны водзсасьны да сӧмын нораа бӧрдігтырйи шыӧдчывлісны кыз кер дінӧ:
— Отсав миянлы. Эн коль миянӧс. Сэсся огӧ нин кутӧй ошйысьнытӧ. Ми ӧд сідзжӧ кӧсъям аддзывны саридзтӧ.
Но кыз кер бергӧдчыліс налань да жалитӧмпырысь шуис:
— Ӧні сёр нин. Водзджык колӧ вӧлі та йылысь мӧвпыштлыны. Ме со и ачым ӧдва кутчыся.
Сэсся ланьтіс да кутіс кывтны водзӧ гыяскӧд вермасигмоз. Кыдзи кӧть гыяс эз усьласьны кыз кер вылӧ, сідзи эз и вермыны кежӧдны сійӧс визулінсьыс.
Сэки найӧ ассьыныс став скӧрлуннысӧ веськӧдісны чагъяс вылӧ да тӧкӧтьӧӧн шыблалісны коньӧръясӧс ӧтарӧ-мӧдарӧ, а сэсся пӧттӧдз наӧн ворсӧдчӧм бӧрын ляскисны зэв вылӧ берегас. Сідзи и ковмис сэсся чагъяслы сісьмыны берег вылын. Мед эз ошйысьны дай.
А кыз керйыд асныра вӧлӧма. Чӧла кывтіс пыр водзӧ да медбӧрын воис жӧ помтӧм-дортӧм саридзӧдз. Сэні сійӧ пӧттӧдз качайтчис ыджыдсьыс-ыджыд гыяс вылын, кытчӧдз кыз кертӧ эз кыйны саридз берег пӧлӧн олысьяс да пилитны сійӧс пӧвъяс вылӧ. Ок и мича пӧвъяс артмисны!
Дерт, и кыз керлӧн эз жӧ ёна кузь вӧв нэмыс. Но сылӧн нэмӧвӧйся кӧсйӧмыс век жӧ збыльмис. Кыз кер аддзыліс саридзсӧ — ассьыс югыд мӧвпсӧ. Сылы пӧттӧдзыс удайтчис качайтчыны гыяс вылын. Таысь ыджыдджык шудыс эм-ӧ!
А чагъяслы нинӧм эз удайтчы. Сы вӧсна, мый вывтіджык баквалитчисны. Сэк жӧ вӧліны шыр кодь полысьӧсь.


Кык кор
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 68-69 лб.>

Ыджыд кыдз пу йылын мукӧд коръяс пӧвстын быдмисны ӧтлаын кык кор. Ӧти вожысь вӧлі петӧмаӧсь. Но мукӧд коръясыс ас костаныс олісны тӧлкӧн-ладӧн, эз пинясьлыны, эз ыршасьлыны ӧта-мӧд выланыс, эз дивитлыны орччӧн быдмысь коръясӧс мыйыськӧ, а сӧмын меліа шӧпкӧдчылісны ёрта-ёртныскӧд. Весиг медся ыджыд тӧвъяс дырйи эз скӧрмывлыны асланыс вокъяс да чойяс вылӧ.
И тайӧ орччӧн быдмысь кык корйыслы эськӧ овны ас костаныс бур вокъяс моз. Ӧд ӧти пу-мам найӧс быдтіс да вердіс. Но, мыйлакӧ, найӧ некор эз лӧсявлыны. Пыр дузъявлісны мыйыськӧ ёрта-ёрт выланыс.
— Кыдзи нӧ он дӧзмы тэ вылӧ, кор аслад паськыд мышнад сайӧдан шонді югӧръяссӧ да та вӧсна ме пыр кельыдджык да кельыдджык куті лоны, — мыжаліс ӧти корйыс мӧдсӧ. А мӧдыс эз жӧ ныжджык вӧв:
— А тэ жар лунъясӧ, кор лолыштнытӧ нинӧмӧн, нарошнӧ тупкан меысь тӧврусӧ да он сет ыркӧдчыштны. Сідзи кості и лоӧ косьмыны.
И тадз быд лун асывсяньыс заводитӧны пинясьны ас костаныс кык кор, мыйӧн сӧмын ыргӧн тасьті кодь шондіыс кутас мыччысьны ылі вӧртас сайсянь. Сьӧд вой улас тай лӧньлывлӧны жӧ-а. Налы ӧд сідзжӧ колӧ уннысӧ веськӧдны.
А мукӧд коръяс ас костаныс меліа вашкӧдчигмоз кывзӧны орччӧн быдмысь кык корлысь пинясьӧм-вензьӧмсӧ да шензьӧны-дивуйтчӧны, мыйла тайӧяс ӧтув оз вермыны овны.
Пондылісны эськӧ ӧтчыд миритӧдны ас костаныс орччӧн быдмысь коръясӧс. Но мӧдъясыс тай кыдз уськӧдчасны, кыдз тай лёкысь кутасны шпорӧдчыны-шенасьны:
— Энӧ суитчӧй миян костӧ! Ми асьным тӧдам, кыдзи овны ас костын!
Та бӧрын мукӧд коръяс сэсся эз нин сюйсьывлыны орччӧн быдмысь кык корлӧн вензьӧмъясӧ. Мед пӧ олӧны, кыдзи кӧсйӧны. Тадзи кӧ пӧ нин воӧ налы сьӧлӧм вылас.
И кык кор нӧшта на ярджыка кутісны вензьыны ӧта-мӧдныскӧд, кор аддзисны, мый найӧс некод оз торк. Лун-лун пинясьӧны да мыйыськӧ дивитӧны ӧта-мӧднысӧ. И оз казявны ни помтӧм-дортӧм лӧз енэжыслысь мичлунсӧ, ни яръюгыд шондіыслысь нюмсерсӧ, ни лэбачьяслысь асывсянь рытӧдзыс дзользьӧмсӧ, ни небыдик гожся зэрлысь ыркӧдыштысь войтъяссӧ, ни чардбилысь пельтӧ чунӧдан шыяссӧ.
Сідзи со лунысь-лун и прӧйдитӧ на дінті олӧмыс став аслас мичлуннас. Мукӧд коръяс кӧть тӧдлісны и мичлунсӧ, и радлунсӧ, и мелілунсӧ. А тайӧяс нинӧм эз казявлыны. Тадзи тӧдлытӧг воис ар. Зарни рӧмӧн вевттьысисны кыдз пулӧн коръясыс. Найӧ прӧщайтчисны ӧта-мӧдныскӧд, аттьӧалісны ёрта-ёртнысӧ гожӧмбыд ӧтвылысь тӧлкӧн-ладӧн олӧмысь да чӧла кышакылӧмӧн гылалісны му вылӧ. Налы вӧлі мый казьтывлыны кольӧм олӧмсьыс.
А кык кор весиг зарни паськӧмӧн пасьтасьӧм бӧрын эз дугдывны вензьыны ӧта-мӧд коласаныс. И ӧні му вылӧ усигӧн нин мыжалісны ёрта-ёртнысӧ сыысь, мый сідзи и эз удайтчыв аддзыны вензьӧм-пинясьӧм сайын олӧмыслысь мичлунсӧ, мый сідзи олӧмыс тӧдлытӧг и прӧйдитіс на дінті. Кыкнаныс чайтісны правӧн сӧмын асьсӧ да мыжаӧн сӧмын ёртсӧ. И эз кужны гӧгӧрвоны кык кор, мый асланыс тӧлктӧм олӧмысь мыжаӧсь сӧмын асьныс.


Мыйла раммис ышнясьысь кыдз пу
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 70-72 лб.>

Ичӧтдырйиыс на карбердса ыджыд раскын ӧтлаын быдмысь кык кыдз пу торъялісны ӧта-мӧдсьыныс. Локтісны сэтчӧ ӧти водз тулысӧ зыръяса нывкаяс да зонкаяс. Мукӧд том пуяскӧд тшӧтш перйисны и ӧти мичаджык кыдз пусӧ, медым сэсся садитны асланыс школа бердӧ. А мӧдсӧ, мисьтӧмджык вӧлі да, колисны вӧрзьӧдтӧг. Мед пӧ нин ас гортас быдмӧ.
Сэксянь ӧти кыдз пу водзӧ пондіс вӧрын быдмыны. А мӧдыс лэдзис вужъяссӧ уна судта керкаяс коласын сулалысь школалӧн неыджыд йӧрӧ. Но кык кыдз пу эз вунӧдны ӧта-мӧд йывсьыныс. Ӧд чойясӧн вӧліны. Пыр юӧртлывлісны ёрта-ёртныслы асланыс олӧм-вылӧм йылысь пошта новлӧдлысь вильыш тӧвру пыр.
Дерт, карса кыдз пуыдлы кокниджык вӧлі овнысӧ. Ичӧтдырсяньыс на кос пӧраӧ сійӧс ваӧн киськавлісны, вынсьӧдлісны вужбердсӧ мувердасӧн. Сэсся керкаяс коласад шоныдджык вӧлі, да лымйыс татысь кузь тӧв бӧрад ӧдйӧджык сывлывліс. И гожӧмыс карса кыдз пуыдлы кузьджык вӧлі. Сійӧ водзджык вӧччывліс веж коръясӧн. Сёрӧнджык шыбитліс ас вывсьыс мича паськӧмсӧ. И воысь-во пыр ёнджыка пашкыртчыліс. Гашкӧ, кокниджык олӧм вӧснаыс ли мый ли, карса кыдз пу вочасӧн велаліс ышнясьны аслас вӧрса чой водзас. Век нин юӧртліс сылы вильыш тӧвру пыр, ме пӧ тэысь бурджыка да шудаджыка ола.
А вӧрса кыдз пуыдлӧн олӧмыс майшасянаджык вӧлі. Вӧрад олігӧн ставыс сьӧкыдджыка сюрӧ. И лымйыд тані дырджык куйлӧ. И кӧдзыд тӧлыд водзджык воӧ. И карын моз пашкыртчыны оз сетны орччӧн тшем сулалысь пуяс. Пашкыртчӧм пыддиыд пыр лоӧ вывлань нюжӧдчыны, мед мукӧд пуыс эз сайӧд тэнӧ, мед унджык шонді югӧр удитін аслыд босьтны.
Кывзыліс вӧрса кыдз пу карса чойсяньыс вильыш тӧвруӧн вайӧм ошйысяна юӧръяссӧ да нинӧм воча эз шулы. Мед пӧ колӧкӧ баквалитчӧ, мойвиис кӧ пӧ олӧмас. А аслыс сылы нинӧмӧн вӧлі ошйысьнысӧ. Чӧла оліс-быдмис мукӧд пуяскӧд орччӧн.
Гашкӧ, эськӧ и водзӧ тадзи олісны-вылісны кык кыдз пу. Но со ӧти тулысӧ мыйлакӧ торйӧн нин водз шондӧдіс. Март тӧлысь помын нин карын гожся кодь жар шондіыс сёйис став лымсӧ. Сэні олысьяс ветлӧдлісны дӧрӧм да платтьӧ кежысь. А школа йӧрын быдмысь кыдз пу сӧмын нимкодясис шоныднас. Сэки сійӧ и ыстіс юӧр вӧрса чойыслы: коръяс пӧ нин лэдзны лӧсьӧдча. А карбердса ыджыд раскад тайӧ кадас эз на удит став лымйыс сывны. Сёнъясын, увтасінъясын, понӧляинъясын, пашкыр козъяслӧн вой бокъясын сійӧ куйліс на. Сӧмын сьӧдӧдӧма жӧ нин вӧлі. И войяснас вӧрад ёнакодь на ыркавліс.
Со мый вӧсна вӧрса кыдз пу пыр жӧ мӧдӧдіс карса чойыслы юӧр: эн пӧ тэрмась коръястӧ лэдзны. Удитан пӧ. Кӧдздӧдлыны на пӧ вермас, да кӧдзыдыс став кортӧ чишкалас.
А карса кыдз пу тайӧ юӧрсӧ кывзӧм бӧрын сӧмын вак-вакӧн серӧктіс. Но пӧ и йӧй менам чойӧй. Аддзӧма пӧ мыйысь повны. Да пӧ ӧд сійӧ век полысь рӧдысь вӧлі. Сійӧн и вӧрас кольччис. И кыдзи нӧ пӧ вермас кӧдздӧдны, кор гӧгӧр сэтшӧм шоныд, кор веж турун нин кутіс мыччысьны.
Сідзи эз и кывзы сійӧ вӧрса чойсӧ да пондіс сэсся веж коръясӧн вӧччыны. А найӧ лунысь-лун пыр ыджыдджыкӧсь да мичаджыкӧсь лоисны. Нимкодясьӧ карса кыдз пу аслас веж паськӧм вылӧ видзӧдлывлігмоз да быд лун ышнясяна юӧръяс ыстӧ вӧрса чойыслы. А мӧдыслы нӧ мый. Оз вермы терпитны сійӧ ошйысьӧмтӧ да чӧв ланьтӧмӧн олӧ. Кӧть эськӧ век жӧ ас кежысь жалитыштӧ чойсӧ. Он пӧ нин, тыдалӧ, вермы велӧдны ошйысьысьтӧ. Сэтшӧмӧн нэм кежлас и кольӧ.
Но быттьӧ тӧдсьӧма вӧрса кыдз пуыдлӧн. Шоныд лунъяс вылӧ видзӧдтӧг сійӧ сідзи эз и тэрмась вӧччыны веж паськӧмӧн, кыдзи и орччӧн мукӧд пуяс. И со ӧти войӧ друг видзчысьтӧг пӧльыштіс кӧдзыд руӧн Войпель. Сэсся мӧдысь дай коймӧдысь. А та бӧрын кыдзи тай кутіс шутьлявны-пӧльтны кок вылысь пӧрӧдысь чизыр тӧв. Кысянькӧ воисны пуяс весьтӧдз ӧшӧдчӧм руд кымӧръяс да кутіс сапкыны-усьны еджыд лым. А Войпель дугдывтӧг пӧльтӧ и пӧльтӧ кӧдзыдӧн, куснялӧ пуяссӧ. Но век жӧ ыджыд раскад пуясыд топыда сулалӧны ӧта-мӧд берданыс да налы оз сэтшӧма йидж кӧдзыдыс.
А карса кыдз пуыд дзикӧдз гегдыны кутіс. Оз шонты нэриник на веж паськӧмыд. Сэсся сылӧн неважӧн на мыччысьӧм коръясыс кельдӧдны да нярмыны кутісны. И оз тӧд кыдз пуыд, мый вӧчны. Бӧрдана юӧръяс ыстӧ чойыслы: отсав пӧ, Ен могысьӧн, мыйӧн верман.
Но мыйӧн вермас отсавны вӧрса кыдз пуыд? Сылы ӧд и аслыс абу кокни. Сӧмын дивитана да жалитана юӧр воча кыв пыдди мӧдӧдіс. Ме пӧ ӧд тэныд шулі, мед водзджык эн вӧччы. А тэ пӧ менӧ эн кывзы.
Тӧдмасис бӧрдігмоз тайӧ юӧрнас карса кыдз пу да кутіс асьсӧ видны-пинявны. Мыйла нӧ пӧ эг кывзысь аслам чойлысь? Мыйла пӧ лои сэтшӧм ошйысьысьӧн? Пинялӧ асьсӧ да бӧрдӧ вир синваӧн. Корӧ кодӧскӧ отсӧг вылӧ, мед шонтыштас. Но коді нӧ сылы вермас отсавны? Мукӧдыс ӧд сідзжӧ кынмӧны.
Сідзи сэсся нярмӧм коръясӧн гожӧмбыд и сулаліс карса кыдз пуыд. Эз жӧ тай дзикӧдз кув-а. Сӧмын тайӧ кадсяньыс эз нин кут сэтшӧма ышнясьны. Ёнджыка пондіс кывзысьны аслас вӧрса чойыслысь. Сійӧ сьӧкыдджык оласнога да сюсьджык вӧлӧма. Сідзкӧ, сылӧн шуӧмъяс серти и ковмас водзӧ вылӧ овны.


Илля нырд
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 73-76 лб.>

Кыдзкӧ ӧти гожся лунӧ мам ыстіс менӧ Илля нырдӧ сёй сорасла. Пачным пӧ потласьны кутӧма да колӧ пӧ мавтыштны. Тӧда вӧлі, мый сиктсаяс важысянь босьтлывлісны нырд лунвывсьыс, буретш кыр боксьыс лыаа-сёя сорассӧ. Оз нин ков сэсся нинӧм сэтчӧ содтыны. Сӧмын ваӧн гудрав дасьсӧ. И позьӧ пач тэчны, и пач мавтны тайӧ сораснас. Дыр тшӧктыны меным оз ков. Босьті зыр да ведра, мӧдӧдчи сикт горувлань. Аслым нимкодь, мый бара аддзыла миян сикт бердысь медся мича инъясысь ӧтиӧс, коді паметьӧ челядьдырсянь на вӧлі йиджтысьӧма.
Сикт увтасінын эм паськыд да джуджыд сён, код шӧрӧ и кыпӧдчӧма Илля нырдыс. Быттьӧкӧ вештӧма сёнсӧ ӧтар-мӧдарас да кӧсйӧма ӧдвывсьыс Эжва дорӧдз котӧртны, но сэсся водзӧ мунны абу жӧ тырмӧма вын-эбӧсыс да друг сувтӧма сёнлӧн медся паськыдінас да джуджыдінас. Повзьӧма ли мый ли мыйыськӧ да быттьӧ зумыштчӧма, кӧрӧма плешсӧ. Лунвылас и збыльысь нырдыс крута лэччӧ увлань. Сёныс вочасӧн та бӧрын сэсся бӧр векнялӧ да ляпкалӧ. А муяс помасянінын вочасӧн бырӧ-вошӧ. Сёнын быдмысь турунсӧ коркӧ ытшкывлісны силос вылӧ. Но сэсся эновтісны. Ӧні сэні кузь эжӧрысь, петшӧрысь да азьгумйысь ӧтдор нинӧм оз быдмы. Тулыснас сён пыдӧстіыс Илля нырд кыкнанладорсяньыс бузгӧ-визувтӧ гудыр шор, кодлӧн, кажитчӧ, помтӧм выныс. Сідзи и кырӧдас нырдсӧ. Но мыйӧн сӧмын сылас став лымйыс, пакталӧ и шорыс да муртса-муртса писькӧдчыштӧ вӧсни гӧлӧснас норасигмоз сук эжӧр пырыс. Сӧмын кузь зэръяс бӧрын сійӧ садьмывлӧ да казьтывлӧ аслас вын йылысь.
Ачыс Илля нырдыс (ог тӧд, кодлӧн ним кузя тадзи шулӧмаӧсь) джуджыда кыпӧдчӧма паськыд сён весьтас да сы вывсянь ылӧдз тыдалӧны вадорса видзьяс да веретяяс. Абу и ыджыд нырдыс, но зэв гажа сэні. Со мый вӧсна ми, челядь котыр, радейтлывлім ас кадӧ ворслывлыны нырд вылас.
Гажа овлывліс тані тӧвся турӧбъяс бӧрын. Мыйӧн сӧмын помасясны урокъяс, пыр жӧ кӧмалам лыжияс да лэччам Илля нырдлӧн крут кыръяс вывсянь исласьны. Ӧні видзӧдан да, сьӧлӧмыд дрӧгмунлӧ быдсӧн. Мукӧдлаас кырйыс муртса оз весьтас лэччы. Но и сійӧс венлывлім. Первойсӧ мӧвпалан сӧмын сы йылысь, мед кок вылад верман кутчысьны да мед лыжиыд эз чег. А сэсся йӧткыштчан да сӧмын тшын-бус бӧрсяньыд кыптылас. Он весиг тӧдлы, кыдзи кыр горулас воан. Видзӧдлан улісяньыс да сьӧлӧм вылад нимкодь быдсӧн. Сэсся бара вывлань каттьысян. Дерт, и лыжиясыд чегласьлісны. И эг ӧтчыдысь усьлывлӧй. Но кутшӧм нимкодь казьтылӧмъяс кольлывлісны быд татшӧм исласьӧм бӧрын.
А сэсся мыйӧн шондіыс ёнджыка заводитліс шонтыны, терпитны позьтӧма виччысьлывлім тулыссӧ. И вӧрын, и му-видз вылын гӧгӧр на лым. А Илля нырд вылын сійӧ быттьӧ абу и вӧвлӧма, важӧн нин яр тувсов шондіыс татысь киль кызта лымсӧ сёйӧма. Ми келам сёнын куйлысь сьӧдӧдӧм нин рӧшкыд лым вывті, вуджам ызгысь-бузгысь шорсӧ да котӧрӧн каям Илля нырд вылӧ, кӧні пыр жӧ пӧрччам кӧмкотъясӧс да чиктылігтырйи заводитам котравны кольӧм вося дженьыд турунӧн да нитшкӧн вевттьысьӧм нырд вывті. Кӧть эськӧ и сійӧ абу на удитӧма сэтшӧма шонавны. Мусяньыс ӧвтӧ на кӧдзыдӧн. Но тӧвбыдӧн ми сэтшӧма гажтӧмтчим кӧмтӧм кокӧн котралӧмысь, мый огӧ кылӧй тайӧс. Миянлы нимкодь. Миянлы гожӧм нин воис. Ордйӧдчам-котралам, чеччалам, коді ылӧджык воас, мач куталам. И огӧ быттьӧ казялӧй, мый сёнын лым на пукалӧ, мый сэсянь ыркыдӧн на ӧвтӧ. Но лун-мӧдӧн тайӧ лымйыс тӧдлытӧг пакталӧ. Сынӧдыс заводитӧ ымравны медводдза шоныдӧн. Вывлань кайысь шоныд ру пырыс быттьӧ тіралӧны сикт горулын сулалысь пуясыс. И со нин медводдза турун петасъяс Илля нырдын тыдовтчӧны. А Эжва, коді муртса тыдыштӧ вӧр коласъяс костӧд, йи улын на. Но регыд и сійӧ шыбитас ас вывсьыс тӧвся паськӧмсӧ.
Котралӧмысь мудзӧм бӧрын дыр видзӧдам сы вылӧ, кыдзи вочасӧн вежсьӧ миян гӧгӧрын вӧр-ваыс, заводитӧ лолавны гожся ногӧн нин, либӧ пидзӧсчанясям да чӧсмасям виж юръяслӧн заӧн, том шомкорйӧн, коді абу на сэтшӧм шома. Ӧні тайӧ быттьӧ веськодь, а сэки зэв азыма кутшӧмсюрӧ турун заясӧн да коръясӧн чӧсмасьлім. Тыдалӧ, том лолыд ассьыс корӧ. Сэсся и гырысьяссянь кывлім, мый позьӧ няклявны, а мый оз. И пыр юксям асланым мӧвпъясӧн, кытчӧджык гожӧмнас кутам ветлывлыны. Ӧд Илля нырдсянь миянлы вӧлі тыдалӧ и Эжвалӧн чукыльыс, кӧні кутам вугравны ёсъясӧс, и ылі веретяяс, кӧні быдмӧ пев пом кодь оз да вомад сылысь намыр, и баддя нюръяс, кӧні тырыс сьӧд сэтӧр овлӧ.
Но век жӧ и гожӧмнас эгӧ вунӧдлывлӧй Илля нырд йылысь. Тыдалӧ, сійӧ и ачыс эз кӧсйы, медым ми сыысь ӧтдортчим. Нырд бокъясас быдмис чӧдлач, чӧд, оз. Дерт, эз нин сэтшӧм уна вӧв вотӧсыс. Но вадорысь кайигмоз век нин кежавлывлім Илля нырдӧ. Сійӧ быттьӧ отсавліс зэвтны миянлы ӧстатки выннымӧс, мед лунтыр вадорын келалӧм бӧрын воӧдчыны гортӧдз.
И со ме тувччи уна во мысти коркӧя зэв бура тӧдса да муса Илля нырд вылӧ да эг нин тӧд быттьӧ сійӧс. Эз вӧв тайӧ нырдыс важ кодьыс. Кыв шутӧг олӧмыс быдтор вежӧ. Но ӧд кыдзи на тайӧс гӧгӧрвоны. Бурлань-ӧ, лёклань-ӧ. Сэсся и коді отсалӧ вежсьынысӧ. Та боксянь ӧні эг нин сэтшӧм ёна завидьты Илля нырдлы. Нырдлӧн рытыв бокас быдмӧмаӧсь пашкыр пожӧмъяс. Майбыр, вӧляыд тырмӧ. И кытысь татчӧ воӧмаӧсь пожӧмъясыс? Гашкӧ нӧ, лэбачьяс татысь вотӧс кокалігмоз вайисны асланыс ныръяснаныс пожӧм кӧйдысъяссӧ? Но ӧні Илля нырдыс тайӧ пожӧмъяснас вӧлі быттьӧ бурсиа вӧв кодь. Мед жӧ инӧ быдмӧны найӧ. Выль сикас мича серпас сетӧны том пожӧмъяс тайӧ пельӧсыслы. Но мый шензьӧдіс, эг нин аддзы мольыд нырд вылыссӧ. Йӧткӧмаӧсь сійӧс бульдозерӧн сёнас. И эз нин вӧв коркӧя крут кырйыс, код вывсянь повтӧг исласим. Сы пыдди сёнӧдзыс лэччис туй кодь лыаа-сёя сорасыс. Гашкӧ нӧ, и сёй сорассӧ татысь кутшӧмкӧ могӧн босьтісны туй вӧчысьяс, гашкӧ нӧ, кырсӧ мольӧдісны нырд вывтіыс электропередача линия нюжӧдігӧн. Сьӧкыд ӧні висьтавны. Но бырӧма вӧлі коркӧя мылькйыс. И быттьӧ шогсисны та йылысь нырд бокын сулалысь раминик пожӧмъяс. Тайӧ серпас вылас видзӧдлӧм бӧрын пыр жӧ воши кытчӧкӧ сьӧлӧмысь долыдлунӧй. Быттьӧ мыйкӧ воштӧма лои. Ӧдйӧджык сӧвті ведраӧ сёй сорассӧ да тэрмасьӧмӧн мӧдӧдчи гортлань.


«Ӧчкиа пропессор!»
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 77-79 лб.>

Абу, дерт, нимкодь, кор тэ тамыш синма да та вӧсна ӧчки лоӧ новлыны. Но вочасӧн велалан жӧ тай сы дінӧ да быттьӧ сідзи и колӧ. Ӧні со видзӧдан да, нывка либӧ зонка муртса кок йылас сувтӧма, а ӧчкиӧн нин ветлӧдлӧ. Мый сэсся вӧчан, синмыд кӧ слаб.
А миян челядьдырйи сиктса школаад он вӧлі зэв аддзывлы ӧчкиатӧ. Дерт, эз жӧ быдӧн вӧв бур синма. Но врачьясыд сэки гежӧда на волывлісны миянӧ. Сэсся уна бать-мам эз ёна эскывлыны, мый налӧн челядьныс слаб синмаӧсь. Сідз пӧ оласны. Ми пӧ тай кыдзкӧ ӧчкитӧгыс олім жӧ.
Ӧтчыд Ивадорса начальнӧй школаӧ ӧти детинка локтіс ныр вылас кытыськӧ жугалӧм ӧчки шойӧн. Дерт жӧ, вильшасьӧм могысь кӧлалӧма. Котралӧ партаяс костӧд, а сы бӧрся ставӧн сералӧмӧн вӧтлысьӧны. Быдӧнлы окота ӧчкитӧ пасьтавлыны. Унаӧн абу на аддзывлӧмаӧсь да дивӧтор кодь тайӧ вӧлі. Ме сідзжӧ вӧтлыси ӧчкиа бӧрся да эг куж мӧвпыштлыны сэки, мый регыд и збыльысь аслым ковмас ӧчкиасьны да новлыны сэсся тайӧ сермӧдсӧ нэм чӧж.
А лои тайӧ коймӧд классын. Весиг медводдза парта сайын пукалігӧн омӧля куті аддзыны дӧска вылысь. Сэки и ковмис ыджыдджык воккӧд кайлыны Сыктывкарӧ да врач дорӧ пыралӧм бӧрын ньӧбны ӧчки. И дивӧ лои аслым. Водзтіджык кӧ ставыс ру пыр моз вӧлі тыдалӧ, ӧні сэтшӧм бура куті аддзыны гӧгӧр. Дерт жӧ, нимкодь таысь. Но эг ӧд тӧд сэки, мый водзын менӧ виччысьӧ. И со медводдзаысь ӧчкиӧн пыри школаӧ. Мый сэки лои! Ӧтияс горзӧны: «Нёль синма, нёль синма! Пропессор, пропессор!» Мӧдъяс зільӧны ныр вылысь кватитны ӧчкисӧ. Переменаяс дырйи спокой эз ло. Аслым забеднӧ. Ёртъяслы ӧд мый, ворсӧмӧн ставыс петкӧдчӧ. А ме эг бур вӧляысь ӧчкиась. Быть лои тайӧс вӧчны. Гашкӧ, тӧлысь кымын тадзи вӧлі. Но сэсся велалісны жӧ ӧчкиа дінад.
Но мыйысь медся ёна шогӧдліс, зэв тшӧкыда жугласьліс ӧчкиыд. Ме ӧд мукӧдъяс моз жӧ вильшасьлывлі. И котралан, и чеччалан. А ӧчкитӧ ӧд абу кӧрталӧма юр бердад. Видзӧдан да, бара нин усьӧма ныр вывсьыд. Та вӧсна сійӧ воясас пӧшти унджык кадсӧ ковмис ветлӧдлыны потӧм стеклӧа ӧчкиӧн. Карыд абу орчча. Он тшӧкыда сэтчӧ веськавлы. Содтӧд ӧчки эськӧ лӧсьӧдны, но сьӧмыд сэки этшаджык на вӧлі. Со и ковмис унджык кадсӧ новлыны жугалӧм ӧчки.
Вочасӧн менам ёртъяс пиысь нӧшта ӧткымынӧн ӧчкиасисны. И эз нин кут дивӧӧн кажитчыны челядьыдлы ӧчкиа мортыд. Но ӧта-мӧд костын дузъялігад менӧ медводз нерлісны «нёль синмаӧн». Тайӧ кык кывйыс тшӧкыдджыка волывліс менам ёртъяслӧн юрӧ. А ме велалі нин нерсян кывъяс дінас да кивыль эг вартлы. Мед колӧкӧ нерсьӧны. Гашкӧ, и аслыныслы коркӧ ковмас ӧчкисӧ пасьтавны. Олӧмыд ӧд кузь.
А ӧні мӧвпала да мыйла нӧ эськӧ менам да менам ыджыдджык Ӧльӧксей воклӧн ичӧтдырсянь тшыки синным. Дерт жӧ, гашкӧ, сы вӧсна, мый азбукаӧн тӧдмасьӧм бӧрын пыр жӧ зэв ёна кутім лыддьысьны. Сиктса библиотекаыс вӧлі орччӧн. Школа бӧрын пырала сэтчӧ, босьта книга. А час-мӧд-коймӧд мысти бӧр нин вая. Сэні весиг шай-паймунлӧны. Збыль ӧмӧй пӧ нин лыддин?
Сэсся и электричествоыд сійӧ кадас эз на вӧв. Миян сиктӧ сійӧ воис сёрӧнджык. Тӧвся рытъясын пукалан паччӧрын карасина лампа дорын да «тувъялан книга», кыдзи мамным шулывліс. Лыддьысян кӧть кык час войӧдз, кытчӧдз верстьӧяс оз тшӧктыны кусӧдны лампасӧ. А татшӧм би дорад ӧд, дерт, синмыд слабмас.
Коркӧ и электричествоыд воис миян керкаӧ. Праздник кодьӧн вӧлі сійӧ рытыс. Некор эг чайтлы, мый сэтшӧм югыдӧн вермас лоны миян важиник керка пытшкӧсным. Ӧні весиг паччӧр вылын куйлігӧн лампатӧг позис лыддьысьны. Но миянлы, дерт, эз жӧ войбыд сетлыны ӧзтыны электрическӧй бисӧ. Уна вылӧ нин дас кык час воас да быть лоӧ кусӧдны. Да мый нин сэки. Со и бӧрынджык чужан сиктӧ мам ордӧ волігӧн сідзи жӧ артмывліс. Мам важӧн нин водӧма. А ме лыддьыся ортса жырйын.
Медбӧрын сійӧ коркӧ садьмылас жӧ да шуӧ:
— Вод нин, вод, пиӧй. Абу ӧмӧй унмыд дона да оз ӧмӧй синмыд мудз. Кыдзи нӧ верман дугдывтӧг тувъявны книгасӧ.
— Часлы, недыр лыддьысьышта на, — шуа ме воча.
Кӧть эськӧ врачьяс сійӧ кадас шулывлісны жӧ, мый ӧчкиыд пӧ синтӧ бурдӧдӧ. Бара пӧ мӧдан ӧчкитӧг ветлӧдлыны. Но мекӧд, кыдзи и уна мукӧдкӧд, сэтшӧмыс эз ло. Ӧні эськӧ и бурдӧдӧны син висьӧмтӧ уналаын. Оз этшаӧн, коді водзті ӧчки новліс, ӧні сытӧг ветлӧны. Век жӧ меным кажитчӧ, мый тайӧ йӧзыс пыр на ӧчкиаӧсь, сэтшӧм ёна велалӧма налӧн ӧчкиа мыгӧръяс дорас.
А меным тайӧ дзик веськодь. Ӧчкиаястӧ важӧн нин дугдісны нерны. Но кодкӧ сэки ёртъяс пиысь век жӧ шмонитігмоз юаліс, гашкӧ пӧ, и ӧчкиӧн тшӧтш узьлан. Мися, збыль сідзи, вочавидзи, мед вӧтсӧ бурджыка аддзыны. И кыкнанным серӧктім. Сэсся сэтшӧма нин велалӧма ӧчки дінад. Мед инӧ нэм кежлӧ нин коля «ӧчкиа пропессорӧн», кыдзи коркӧ шулісны. Ӧчкитӧгыс, гашкӧ, оз и кутны менӧ тӧдны тӧдсаясӧй.


Бӧр на волас тулысыс
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 80-82 лб.>

Быттьӧ неважӧн на Эжва ю кыліс асьсӧ ёнсьыс-ёнӧн. Кӧть и водз кутіс тайӧ пӧрйӧ пужъявлыны да кынтавлыны, но ыджыд ю таысь эз повзьы. Важӧн нин лясмуніс-пӧрис пужъявлӧм бӧрын увтасінъясын быдмысь эжӧр турун. Ёсь рытыв-вой тӧв лёкысь нетшкис вадор пӧлӧн быдмысь кыдзьяслысь, пипуяслысь да бадьяслысь медбӧръя коръяссӧ. Найӧ ӧні дзик пасьтӧмӧсь шенасисны асланыс вожъясӧн да быттьӧ норасисны друг кыськӧ воӧм шудтӧм олӧм вылӧ.
А Эжва ю эз и мӧвпыштлы сетчыны скӧралысь рытыв-вой тӧлыслы. Сӧмын ёнджыка гызьыліс сылӧн веркӧсыс. Сэки сійӧ скӧрмӧмысла да дӧзмӧмысла ставнас вевттьысьліс веж гыясӧн. Быттьӧ кӧсйис шуны, мый онӧ на пӧ менӧ сідз-тадз венӧй. Кӧть эськӧ ичӧтик и ыджыд ва гуранъяс важӧн нин вевттьысисны йиӧн. Но паськыд юлы вильшасьысь челядь моз жӧ эз на вӧв окота водны кыз йи улӧ кузь тӧв кежлӧ.
Ӧнӧдз колисны Эжва юлӧн паметьӧ шоныд гожся лунъяс йылысь гажа казьтылӧмъяс, кор сійӧ мелі лун тӧв улын небыдика сялькӧдчис аслас посни гыторъясӧн лыа берегӧ. Кор ю пӧлӧн, сэні и тані, ӧзйисны чери кыйысьяслӧн бипуръяс. Кор сійӧ дуригмоз качайтлывліс аслас мыш вылын ичӧт и ыджыд пыжъяс. А паськыд лыа берегъяс пӧлӧн тырыс вӧліны купайтчысьяс.
Сӧмын недыр кежлӧ удитліс ойбыртлыны Эжва ю кӧч бӧж кузьта дженьыд гожся югыд войясӧ. Быттьӧ и войыс эз волывлы. А асъя шонділӧн мелі югӧръясыс бара нин садьмӧдлісны сійӧс, бара ышӧдлісны вильшасьны-ворсӧдчыны аслас гыясӧн, тшӧктылісны номсӧдлыны чериӧн лэбачьясӧс и йӧзӧс, кыпӧдлыны мыш вылас кывтысь-катысь пыжаясӧс и пароходъясӧс. Ак кутшӧм гажа вӧлі сэки сылы! Збыльысь чайтіс сэки Эжва юыд, мый сэсся пыр кежлӧ нин лоӧ татшӧм шоныд да югыд, оз нин некор волы кӧдзыд тӧлыс.
Но кутшӧмкӧ кад мысти тӧдлытӧг кутісны дженьдаммыны кузь гожся лунъяс. Пыр тшӧкыдджыка енэжыс вевттьысьліс кыз да руд кымӧръясӧн да пондыліс пӧльтны чизыр тӧв. Вошисны кытчӧкӧ ва берег пӧлӧнысь гажа гӧлӧсъясӧн дзользьысь лэбачьяс. Эз кутны тыдавны купайтчысьяс, гожйӧдчысьяс. Пыр гежӧдджыка петкӧдчывлісны чери кыйысьяс. Сӧмын Эжва юлӧн нӧрыс вылын быдмысь зэв кузь да пашкыр коз вывсянь ӧтка пӧрысь рака кадысь кадӧ кравӧстлывліс ю пасьталаыс да нӧшта нин жугыльмӧдліс паськыд юӧс.
— Збыль али мый бара кузьсьыс-кузь кӧдзыд тӧв воас, — гусьӧн шулывліс сэки сійӧ аслыс. — Бара мый дыра ковмас дзебсьӧмӧн овны кыз йи улын. Тадзи бокиті и мӧдас визувтны олӧмыс, пока ме узьны кута.
Но сэк жӧ берег пӧлӧн сулалысь кыдзьяс, пипуяс да бадьяс, кӧть и асьныс вӧліны нин пасьтӧмӧсь да дугдывтӧг тірзисны чизыр вой тӧв улын, зэв корана гӧлӧсъясӧн такӧдісны Эжва юӧс:
— Эн пов тэ кӧдзыд тӧвсьыс. Ми со дзик нин пасьтӧмӧсь да и то огӧ полӧй. Тӧдам, мый дыр кынмалӧм бӧрын тулысыс миянлы бара на волас. Сідзи жӧ и тэныд. Узьыштан тӧвбыд кыз йи улын, тулыснас нӧшта на вынаджык да эбӧсаджык лоан. Сэки сӧмын аттьӧавны пондан миянӧс кывзысьӧмсьыд.
Но абу окота кывзыны татшӧм сёрнияссӧ Эжва юлы. Важ моз эськӧ сійӧ вильшасис-ворсіс небыд тӧвру улын. Сэк жӧ вошӧма кытчӧкӧ небыд тӧвруыс. Дзикӧдз тыртӧммисны Эжва юлӧн берегъясыс. И ёна гажтӧм лои сылы ӧтнаслы.
А войясыс пыр кузьджыкӧсь да ыркыдджыкӧсь. Пыр кӧдзыдджык и кӧдзыдджык вой тӧвлӧн лолыс. Зумышмис сэки Эжва ю. Эз нин лӧзавны кут сылӧн веркӧсыс. А веськыда сьӧдӧдіс. Кузь войясӧ шогысла ланьтыліс да эз нин гыав. Тыдалӧ, век жӧ гӧгӧрвоис, мый кӧть кыдзи он вензьы, но олӧмыслы паныд он вермы мунны. Ковмас овны сідзи, кыдзи важысянь Медыджыдыс шулӧма.
Кывзысис сэки Эжва ю вадорса пасьтӧм нин пуяслысь да сетіс Вой пӧльлы пасьтӧдны асьсӧ йи паськӧмӧн.
— Мед жӧ, — бара шуис ас кежсьыс, — кузь тӧвсӧ узьышта да шойччышта, а тулыснас та пыдди косӧда тӧвся узьӧмсӧ. Тӧдласны сэки менсьым вынӧс ставӧн да важ моз пыдди кутасны пуктыны.
Сідзи и унмовсис Эжва ю кыз йи улын татшӧм мӧвпъясӧн. Узьӧ да виччысьӧ тулыссӧ.
Но, вӧлӧмкӧ, оз сӧмын сійӧ виччысь тулыссӧ. Выль тулыс йылысь гусьӧн мӧвпалӧны нин вадор берегын быдмысь кыдзьяс, пипуяс да бадьяс, кор тувсов ытваыс мыськыштас налысь дінъяссӧ да выль вынъяс сетас водзӧ чожджыка быдмыны. Виччысьӧны Эжва юлысь садьмӧмсӧ и вадор берегса нярмӧм турунъяс, кодъяс ытва мунӧм бӧрын тӧкӧтьӧӧн ловзясны да ӧдӧбтчасны вывлань, весиг шемӧс босьтӧ. И лунвылӧ мунӧм лэбачьяс корсюрӧ мӧвпавлӧны нин Эжва юлӧн паськыд берегъяс вылӧ бӧр воӧм йылысь. И, дерт жӧ, Эжва ю берегъяс вылын гажаа коллялӧм кадсӧ оз вунӧдны йӧз, кодъяс тӧв шӧрсянь нин дасьтысьӧны локтан гожӧмӧ сэтчӧ выльысь волігъяскежлӧ.


Войся бипур
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 83-87 лб.>

И бара мӧдӧдчи вадорӧ вуграсьны. Лэчча важ мельнича дорті. Восьлала лысваа видзьяс да веретяяс вомӧн. Терпитны позьтӧма виччыся, кор нин тыдовтчас Эжва мӧдлапӧвса крут берегыс. И ачым ог тӧдлы, кыдзи ӧддзалӧны воськовъясӧй. А вадорлань нуӧдысь ордымыс быттьӧ нарошнӧ чукльӧдлӧ. То ӧтарӧ, то мӧдарӧ кежалас. То увлань лэччылас, то вывлань кайлас. Медбӧрын колӧ вуджны нӧшта ӧти веретя. И со нин ме водзын асъя шонді югӧръяс улын пӧртмасьӧ мӧдлапӧвса сёй рӧма лыа бужӧдыс. Сьӧлӧм вылын пыр жӧ лоӧ долыдджык. Бара радейтана ю дорын. Бара пӧттӧдз удайтчас вуграсьны. Тані дзик ӧтнамӧн. Некод оз кут торкавны менӧ, мешайтны меным. Рытланьыс нин чукӧрта визувнас берегӧ ляскӧм кос пес да ӧзта бипур, коді и лоӧ сэсся войбыд кежлӧ меным медбур ёртӧн.
Бипуртӧгыд вадорад некыдзи. Он ӧд сӧмын пусьывлы либӧ чай пузьӧдлы. Луннас быттьӧ и шоныд. Но миян Комиын овлывлӧ ыркыд весиг гожся войясӧ. Мый нин шуны тулыс йылысь, кор и сынӧдыс на эз удит шонавны, и ваыс на ёна кӧдзыд. Дерт, дзик вадорӧдзыд сэки он письт. Утка кыйигмоз ли, ветель-гымга вӧйталігмоз ли пестылан бипурсӧ веретя нӧрыс йылӧ. Кык веретя костын сёныс гожӧмнас дзик кос овлӧ. Коскӧдз турун сэні быдмӧ. Кӧть тракторӧн, кӧть машинаӧн письтан. А ӧні быдса ю таті визувтӧ. И абу ӧд ляпкыд. Весиг оз эскыссьы, мый вермӧ лоны татшӧмыс.
Ветель либӧ гымга лэптылӧм бӧрын пыр жӧ лоӧ матыстчывны бипур дорӧ и кӧдзыд васьыс изӧймитӧм киястӧ, и мыштӧ шонтыштны. А тувсов войся ывлаыс олӧ аслас олӧмӧн. Лэбачьяс быттьӧ оз и унмовсьлыны, сэтшӧма гажтӧмтчӧмаӧсь тулыссьыс. Чолӧмалӧны сійӧс, коді кыдзи кужӧ. То ӧтиладорсянь, то мӧдладорсянь кылӧны радейтчӧмлы сиӧм сьыланкывъяс. Кӧнкӧ важ туруна берегланьыс вӧрзьывлӧ чери, пӧткӧдӧ сэні асьсӧ. Дзик юр весьтті бордъяснас тэрыба швачӧдчигмоз кытчанькӧ лэбисны уткаяс. Увтасінъясын пасьтӧм на кыдзьяс да пипуяс чӧла видзӧдчӧны тувсов ваӧ, коді мыськалӧ налысь кокъяссӧ, сетӧ вын-эбӧс водзӧ быдмыны. Регыд нин налӧн вожъяс вылын тыдовтчасны медводдза нэриник коръяс. Тӧдчымӧн мичаджык сэки лоӧ ва пиын купайтчысь веретяыс.
А веретя нӧрыс вывса бипур дорын аслысногӧн шоныд да гажа. Войыс быттьӧ и абу вой. Ылӧдз гӧгӧр тыдалӧ тувсовъя югыд рӧмыдас. Пӧттӧдзыд лолалан бипур дорӧ недыр кежлӧ пуксьылігӧн тувсовъя чӧскыд сынӧдсӧ. Муртса шойччыштан да бара нин колӧ петавны ва вылӧ. Асъядорыс гортлань вӧрзигӧн мичаа кусӧдан чискысь нин бипурсӧ, мед некутшӧм неминуча садьмӧм вӧр-ваыслы сійӧ эз вӧч.
Сёр гожӧмын веретяяс бокӧд тшак корсялігмоз кытшлалігӧн шензян быдсӧн, кытчӧдз тувсов ваыс слӧймӧма волыны. Со тай нӧ пуяс вылас сійӧ кольӧма ассьыс пассӧ. Син улӧ усьӧ и бипур местаыс, кӧні абу ӧти вой коллялӧма тувсов ытва дырйи. Мӧд во сійӧ жӧ кадас бара, тыдалӧ, татчӧ лоӧ пестывны бипурсӧ. И вылын, и вой тӧв оз веськав, и вӧйтасьны матын.
Но торйӧн нин муса овлӧ бипурыд гожся войясӧ. Бур ёрт пыдди сійӧ, кор ӧтнад вадорын. Сыкӧд век нин гажаджык. Да и номъя пӧраӧ кадысь кадӧ быть лоӧ юртӧ тшынас сюйлывны, медым кӧть тӧкӧтьӧ кежлӧ мездысьлыны дӧзмӧдчысь дзизгысь-дзазгысьясысь. Сӧмын коркӧ аръявылыс нин мынан наысь.
Войнад чериыд оз сэтшӧм тшӧкыда видлась. Виччысян, кор кутас югдыны. Пукалан либӧ вугралан бипур дорын да сӧмын корсюрӧ матыстчывлан шатинъяс дорӧ, эз-ӧ кутшӧмкӧ васа бес кӧлась. Но тайӧ кадас йӧршысь ӧтдор пӧшти нинӧм оз сюр. Сылӧн тшӧтяссьӧм ёсь бордъясас киястӧ дойдалігмоз перъян ловъя лолӧс вугыр йылысь, каньлы чӧсмасьны эм нин, да самалан выль нидзув. Но овлывлӧ и войнад кӧласьлывлӧ налим ли, стерлядь ли, ёді ли.
Ӧтчыд со тадзи жӧ бипур дорын дӧзмытӧдз пукалі да сэсся матыстчи шатинъяс дорӧ. Векджык кык шатинӧн вуграся. А ӧтиыс тайӧ пӧрйӧ боклань песовтчӧма. Видзӧдлі сюсьджыка, да ылынджык пемыдас, дзик берегдорса ляпкыд ваас нин, мыйкӧ еджыд тыдалӧ. Эг ӧд чайт, мый чери. Дӧзми весиг. Бара, мися, кутшӧмкӧ лӧп кӧласьӧма. Куті лэптыны шатинтӧ. А тайӧ еджыдыс тай кыдзи мӧдас тракйысьны. Сьӧлӧмӧй пыр жӧ дрӧгмуніс. Киясӧй тіралӧны. Ӧдйӧджык лэпті ловъя ловтӧ берегӧ. Бур, мый удиті. Дыр нин, тыдалӧ, тракйысьӧма. Дзик берег дорас и мыніс. Муртса кутны удиті. Вӧлӧма мичакодь ёді. А сьӧлӧм вылын нимкодьыс! Сійӧ войнас сэсся эг нин вугыртлы. Матыстчыла бипур дорӧ, пестышта, мед дзикӧдз эз кус, да пыр жӧ мӧдӧдча шатинъяс видлавны. Но тайӧ мича ловсьыс ӧтдор сэсся асывводзӧдзыс нинӧм эз шед. А асывнас бипур быттьӧ лӧгасис ме вылӧ. Дугдывтӧг чискис да нораа шутьляліс. Дзикӧдз пӧ менӧ эновтін. Но мый сэсся вӧчан. Чери кыйигад ӧд дзик быдтор йылысь вунӧдлан.
Коркӧ мӧдысьджык быдса арава чукӧрмим мӧдлапӧлӧ вуграсигмоз вой коллявны. Бур, мый слӧймӧдчим рытсяньыс пескӧн заптысьны да лэбув лӧсьӧдны. Быттьӧ тӧдсьӧма. Войнас кыдзи тай зэрны да гымавны кутіс! Гашкӧ, час куим кымын кулис гымаліг-чардалігмоз. Асывсӧ виччысигмоз топыда водалім ӧта-мӧд бердӧ. Сӧмын корсюрӧ кодкӧ миян пиысь чеччывліс да пуктывліс бипур вылӧ выль и выль кражъяс. И ваймыны нин кутӧм бипур ӧзйыліс выль вынӧн да босьтчыліс гораа трачкӧдчыны. Вензьыліс зэркӧд, мый весьшӧрӧ сійӧс повзьӧдлӧ, мый сійӧ тані абу ӧтнас да сідз-тадз оз на сетчы.
Асывнас кобис жӧ зэрыс. Кымӧръяс кытчӧкӧ пышйисны. Мыччысис шонді. Ми матыстчим шатинъяс дорӧ. Кӧть эськӧ ёна тӧвзьысис да вуграсьӧм йылысь нинӧм вӧлі и мӧвпавны. А миян бипурным сэк кості лӧня нин чискис мудзӧмысла да быттьӧ вуграліс. Вывті ыджыд удж сылы ковмис бергӧдны войнас. Войбыд сотчис-трачкӧдчис, шонтіс миянӧс. Не кӧ сійӧ, эськӧ ёна жӧ миянлы кынмыны ковмис. А ӧні бипурыс збыльысь вӧлі мудзӧма да корис миянӧс лэдзны сійӧс шойччыштны. Ӧдва и вермим вуджны сэки веж гыясӧн польдчӧм Эжвасӧ да гортлань кайигмоз пыр на казьтылім бур кывъясӧн ассьыным бипурнымӧс.
И дзик нин некыдз вадорад бипуртӧгыд, кор арлань пӧраыс кутас каттьысьны, август тӧлысся кузь да пемыд войяс воасны. Радейта ме тайӧ пӧрасӧ. Абу нин сэтшӧм номъя. Шонді пуксьӧм бӧрын сэки чӧв-лӧнь овлӧ вадорын. Быдӧн узьӧ кузь да чӧскыд унмӧн. Сӧмын енэжын пӧртмасьӧны некор унмовсьлытӧм кодзувъяс. А гӧгӧр сэсся сап пемыд. Нӧшта нин пемыдджыкӧн кажитчӧ ывлаыс бипур дорӧ матыстчылӧм бӧрын. Лоӧ дыркодь виччысьны, мед синъясыд велалісны пемыд дінас.
И со нин муртса быттьӧ вералӧ юыслӧн визулыс синъяс водзад. А мӧдар берегыс вошӧма кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ. Весиг орчча кыр йылын сулалысь пожӧмъяслӧн да козъяслӧн туганъясыс муртса-муртса тыдыштӧны. И ставыс кутшӧмкӧ аслыссикас сьӧд рӧма, гӧгӧрвотӧм да тӧдтӧм. Унмовсьӧма тӧвру. Узьӧны лэбачьяс. Сӧмын корсюрӧ чеччыштлывлӧ ва шӧрас тыдавтӧм ёді либӧ стерлядь, да неылын берег дорын кышакылӧ, олӧ аслас войся олӧмӧн ва шыр.
Чайтан сэки, мый тайӧ свет вылас сэсся тэ дзик ӧтнад. Сӧмын орччӧн ӧзйысь бипурыс и сетӧ тэныд олӧмсӧ. А эз кӧ вӧв сійӧ, и олӧмыс, гашкӧ, тайӧ матігӧгӧрас эз жӧ вӧв. Бипур быттьӧ гӧгӧрвоӧ тэнсьыд мӧвпъястӧ да оз сет гажтӧмтчыны. Корсюрӧ гораа трачкӧдчӧ, ворсӧдчӧ тэкӧд. И тэ он жӧ сет бипурыслы кусны. Ваймыны кутас да, бара выльысь пестыштан.
Унатор йылысь казьтылан сэки тайӧ лӧнь да пемыд войяснас. Став олӧмыд тӧкӧтьӧӧн сувтлӧ син водзад. А кутшӧмкӧ здукъясӧ лов вылад и шуштӧм овлывлӧ. Збыльысь али мый тэ тані, тайӧ мирас дзик ӧтнад? Сӧмын орччӧн бипур трачкӧдчӧ, да кӧнкӧ зэв ылын кодзувъяс пӧртмасьӧны. А сэсся гӧгӧр ставыс кулӧма. Быттьӧ му вежандыр нин воӧма. Но видзӧдлан ас гӧгӧрыд сюсьджыка да аддзан кӧнкӧ ылын-ылын, ю чукыль дорас нин, кутшӧмкӧ чери кыйысь тэ моз жӧ бипур пестӧма. И пыр жӧ чеччыштлӧ сэки сьӧлӧмыд. Сідзкӧ, абу нин тэ ӧтнад тайӧ свет вылас. Кодкӧ тэ моз жӧ вадорын войсӧ коллялӧ.
Но со вочасӧн заводитӧ югдыны да пыр и ловзьӧ гӧгӧр. Сэки весиг дивитыштан асьтӧ, мый кутшӧмкӧ гажтӧм мӧвпъяс бергалісны юрад сап пемыд войнас. Кысянькӧ пӧльыштӧ тӧвру да нуӧ аскӧдыс ва весьтын ӧтарӧ-мӧдарӧ гӧвкъялысь русӧ. Гажаа босьтчӧны сьывны садьмӧм лэбачьяс, быттьӧ абу и унмовсьлӧмаӧсь. Со и шонді тыдовтчис. Сэки пыр и вунӧ бипурыд. Колӧ шатинъяс видлавны. Сӧмын гортланьыд мӧдӧдчигӧн нин матыстчылан на бипур дорӧ. А сійӧ унмовсьӧма нин. Виччысьӧма, виччысьӧма тэнӧ. Чайтӧма, мый он на сет сылы дзикӧдз ваймыны, пестылан на медбӧръяысь. Но сідзи абу и вермӧма виччысьнысӧ. Талун мед нин кусіс. Век жӧ мӧдысь ковмас на тані узьмӧдчывны да пестывны выль бипур.
А кымын татшӧм бипур на виччысьӧ менӧ водзын. Кымынысь на ковмас пестывны сійӧс, медым шойччыштны да шонтысьыштны сы дорын, пальӧдыштны ассьым пыр пессьысь лолӧс да юр вежӧрӧс сылӧн трачкӧдчӧм шыяс улын, аслам медбур ёртӧн шуны сійӧс, кор гӧгӧр ставыс узьӧ чорыд унмӧн да кажитчӧ, мый сӧмын ӧтнам тайӧ свет вылас ме ловъя. Но ӧд олӧмыд абу помтӧм, кыдзи кӧть эн мӧвпав. Век жӧ кӧсъя, мед уна бипур на паныдасьліс водзын, ёна на гажӧдіс менӧ да эз сет шогӧ усьлыны, уна мӧвпъяс на отсаліс чужтыны. И быдысь со тадзи вадорын гожся войяссӧ бипур дорын коллялігӧн кольлывлӧны сы йылысь менам юр вежӧрын медся бур казьтылӧмъяс.


Турӧб яг
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 88-89 лб.>

Уна во сайын тайӧ вӧлі. Медзіль крестьянинъясысь ӧти, кодӧс сиктсаяс уджачлун да тэрыблун вӧснаыс Турӧбӧн нимтісны, чужан грезд бердса яг бердысь тулыснас на пӧрӧдіс пуяссӧ, бертіс мыръяссӧ, а сэсся ставсӧ тайӧс сотіс. Артмис зэв бур да вына му. Турӧбыд кӧдзис сэтчӧ ид да зӧр. И сэтшӧм бур урожай воис! Арнас йӧртӧдыс дзик тыр вӧлі няньӧн. Сэсся вочасӧн куйӧдавны пондіс мусӧ. И мӧдыс бур дӧзьӧр вылӧ воча кыв пыдди век сетліс зэв уна нянь.
Уна во на эськӧ муыс вердіс крестьянинӧс. Ӧд сійӧ лелькуйтіс ас вӧчӧм мусӧ дзоля кагаӧс моз шонді петӧмсянь да шонді лэччытӧдз, водз тулыссянь да сёр арӧдз. Мукӧддырйи вунӧдліс и пажын, и ужын йылысь, сэтшӧма му вӧдитысь сетчыліс уджас.
Но сэсся выль кад воис. Ӧтувъя овмӧсъяс кутісны котыртны. Турӧбыдлӧн дышджык суседъясыс завидьтісны озырджыка олысь вылад да пыр жӧ босьтісны сылысь мусӧ колхозӧ, а асьсӧ кулакалісны.
Но муыд тай, вӧлӧмкӧ, абу кывтӧм пемӧс. Гӧгӧрвоӧ жӧ, коді сы вылын збыль кӧзяиныс. Ёна пыдди вӧлі пуктӧ важ зіль кӧзяинсӧ да сы вӧсна и козьнавліс бур урожайӧн. А выльясыд чайтісны, мый Турӧбыдлӧн муыс и вынсьӧдтӧгыс уна жӧ нянь сетас. Найӧ ӧд эз тӧдлыны, мыйта сола ньылӧм кисьтіс тані зіль суседыс.
Сэки лӧгасис муыд идӧртӧм войтыр вылад да нинӧм эз кут быдтыны. Да и кытысь нӧ сійӧ вермис мыйкӧ чужтыны, кор сідз-тадз гӧрлісны мусӧ да зэв дышпырысь кӧдзлісны-пуктылісны. И дзикӧдз омӧльтчис ягбердса муыс. Та бӧрын ӧтувъя овмӧсын уджалысьяс эновтісны сійӧс.
Аддзисны тайӧс ягын сулалысь пуяс. Жаль лоис налы муыс, кӧні нинӧм нин эз быдмы азь гумйысь ӧтдор. Сэсся ас костаныс шувгигмоз сёрнитчисны да шуисны бара босьтны сійӧс яг кипод улас. Тулыснас медыджыд пожӧмыс ён тӧв улын шумитігмоз пӧльыштіс сэтчӧ ассьыс кӧйдысъяссӧ, кодъяс пыр жӧ вужъясисны уль муас. И во-мӧд-коймӧд мысти нин тані ӧдӧбтчисны вывлань ичӧтик, зэв мичаник пожӧмъяс. А на коластын кутісны быдмыны гӧрд гобъяс, масленникъяс.
И грездса олысьяс пыр жӧ казялісны тайӧс да кутісны волывлыны Турӧблӧн коркӧя му вылӧ тшакла. Дась урожайтӧ ӧд кокни чукӧртнытӧ. Кодкӧ тшак вотысьяс пиысь корсюрӧ казьтывліс Турӧбӧс, зіль крестьянинӧс. Сылӧн пӧ вӧлі тайӧ муыс. Ми пӧ весьшӧрӧ мырддим. Нинӧм пӧ бурсӧ эгӧ аддзӧй. Шуалісны тадзисӧ быттьӧ асьнысӧ правдайтігмоз да каитчӧмпырысь. Но Турӧбыдлы тайӧ каитчана кывъясыс, дерт, эз нин ковны. Сійӧ важӧн нин эз вӧв ловъя. Сӧмын колис сы нима муыс.
Сэксянь тшак корсялысьяс кутісны шуны тайӧ инсӧ Турӧб ягӧн. А аслыс муыслы бӧр лои долыд сыысь, мый бара сы вылын кутіс быдмыны вӧр. Коляс кутшӧмкӧ кад и выль йӧз оз нин кутны тӧдны, мый Турӧб ягын вӧлі му, мый сійӧс вӧчліс налӧн грездса зіль олысь. Но ачыс муыс колис. И зіль мортыс сетіс ягыслы нимсӧ. Гашкӧ, уна во мысти тані бара кутасны шувгыны кымӧръясӧдз нюжӧдчӧм пожӧмъяс. Мед жӧ тадзи и лоӧ.


Керка бердын коз пу
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 90-92 лб.>

Эжвалӧн крут нӧрыс вылын дзик ӧтнасӧн быдмис коз пу. Матынсӧ козъясыс эз вӧвны. Код тӧдас, кыдзи веськаліс татчӧ коз пу кӧйдысыс. Гашкӧ, ыджыд тӧв ныр пӧльыштіс, гашкӧ, кутшӧмкӧ вӧрса лэбач аслас вомнас вайис.
Верстьӧӧн лоӧм бӧрас нин коз пу ёна шензьыліс сы вылӧ, кыдзи ӧтнасӧн сылӧн быдмыссьӧма тані. Гажтӧмыс тшӧкыда босьтлывліс сійӧс. Окота вӧлі мукӧддырйи сёрнитыштны-варовитыштны мукӧд пуяскӧд, но он тай босьт. Найӧ со кутшӧм ылынӧсь. Сэсся и тӧвнас сылы вӧлі ёна кӧдзыдджык тайӧ нӧрыс вылас. Ӧд вӧрад пуясыд ӧтвылысь дорйысисны кӧдзыдсьыс да ён тӧвъясысь. А джуджыд нӧрыс вылын сійӧ вӧлі ӧтнасӧн. Та вӧсна быдмигас зілис пыр ёнджыка пашкыртчыны сук веж лапъясӧн да паськыдджыка пырӧдчыны аслас вужъясӧн нӧрысвывса лыа сора сёя муас, мед и пашлякысь, и ён тӧлысь видзчысьны.
Сэсся верстьӧӧн лоӧм бӧрас шуис ас гӧгӧрыс челядьӧс лӧсьӧдны, мед гажаджык вӧлі накӧд овнысӧ. Ӧти тулысӧ медводдзаысь кисьмӧм кольясыс дзикӧдз паськалісны. А налӧн потасъясысь му вылӧ кутісны лэбзьыны парашютӧн моз коз пу кӧйдысъяс. Сэсся и асьныс кольясыс гылалісны.
А вильыш тувсов тӧв разӧдіс коз пу кӧйдыссӧ матігӧгӧр. То войвывлань пӧльыштлас, то лунвывлань. И пасьтала водісны коз пу кӧйдысъяс Эжва нӧрыс вылӧ.
Но вильыш тӧлыд вильыш и эм. Кыпӧдіс да нуис ӧти кӧйдыс ёна ылӧджык, войвылын пуксьӧм грездлань. Кӧйдысыд эськӧ повзьӧмысла горӧдліс:
— Ой, пола! Ой, ог кӧсйы аслам чой-вокысь бокӧ мунны.
А вильыш тӧв сӧмын сералӧ сы вылын:
— Кутчысь! Эн пов! Нуа тэнӧ веськыда ӧти керка дорӧ. Мӧдысьджык кутан гажӧдны и керкаын олысьясӧс.
Тадзи шуӧм бӧрын вильыш тӧв нуис-нуис коз пу кӧйдыссӧ да пуксьӧдіс сійӧс ӧти керка йӧрӧ, потшӧс бокӧ. Пуксис сэтчӧ коль кӧйдыс да пыдӧджык дзебсис муас. Мед некод сійӧс оз аддзы да оз дойд. А сэсся кыдзкӧ весиг аслыс тӧдлытӧг вужъясис васӧд муас да кутіс быдмыны.
...Петіс ӧти гожся лунӧ керкаса кӧзяин горт гӧгӧрсӧ косаӧн ытшкыны. Видзӧдӧ да, дзик потшӧс бокас нэриник коз пу быдмӧ.
— Тайӧ нӧ нин кытысь татчӧ веськаліс? Некод ӧд эз кӧдзлы тэнӧ, донаӧй! Видзӧдтӧ, видзӧдтӧ!
А аслас нимкодьыс! Пыр жӧ корис гӧтырсӧ, челядьсӧ. И керкаын олысьяс ӧні кутісны дӧзьӧритны ичӧтик коз пуӧс, мед нинӧм сыкӧд эз ло. А ичӧтик коз пулы сідзжӧ вӧлі долыд сыысь, мый сэтшӧм бура сійӧс вочаалісны выльлаын. Ӧд медводдза кадсӧ сылы вӧлі ёна гажтӧм аслас чой-воксьыс торйӧдчӧм бӧрын. Кӧні бара найӧ быдмӧны-а? И та йылысь мӧвпалігӧн весиг синваыс петаліс.
Буретш та вӧсна сійӧ пыр ӧдйӧджык и ӧдйӧджык зілис кыпӧдчыны, мед вылісянь видзӧдлыны свет вылас да, гашкӧ, и аддзысьлыны мамыскӧд, чой-вокыскӧд. И со коркӧ кузякодь нин нюжӧдчӧм бӧрын сійӧ видзӧдліс Эжва нӧрыслань да аддзис ассьыс мамсӧ, коді вӧлі нин зэв ыджыд да пашкыр коз пуӧн, а сы гӧгӧр сярвидзисны ӧткӧн быдмысь коз пулӧн чойясыс да вокъясыс. И сэки сійӧ нимкодьысла кутіс шувгыны-чолӧмасьны мамыскӧд да чой-вокыскӧд. Мӧдъясыс аддзисны ассьыныс ылын быдмысь чойнысӧ да сідзжӧ пондісны нимкодясьны-кышакывны.
И сэксянь эз нин ло сэтшӧм гажтӧм керка бердын быдмысь коз пулы. Ӧд неылын быдмисны сылӧн мамыс, чой-вокыс. Век нин позис накӧд сёрнитыштны. Сэсся и керкаса кӧзяин гожся лунъясӧ радейтлывліс пукавны коз пу улын, мыйкӧ ас кежысь мӧвпаліс да тшӧтш и коз пулы бур силіс, мед водзӧ быдмас.
А регыд керка бердын быдмысь коз пулӧн и аслас кольяс лоасны. Сійӧ мамыс моз жӧ разӧдас кӧйдыссӧ, да гӧгӧр бырснитас коз пу понӧль. Сэки нӧшта гажаджык лоас керка гӧгӧрыс.


Лук да йӧн
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 93-94 лб.>

Лунвыв град йӧрӧ мичаа гӧрӧм да агсалӧм бӧрын пуктісны лук. Сэсся ваӧн киськалыштісны, мед ӧдйӧджык быдмас. Но ӧд лукйыд лук и эм. Оз на пыр ӧдӧбтчы вывлань. Пока вужъяссяс. Пока велӧдчас муыслысь колана мында вынсӧ аслыс кыскыны. Медбӧрын лукйыдлӧн нэриник гумъясыс эськӧ и тыдовтчисны му веркӧсас. Но сыысь нӧшта ӧдйӧджык кутіс быдмыны лук рад коластъясын йӧн. Кытчӧ он видзӧдлы, быдлаын сійӧ. И кыдзи сӧмын татчӧ веськалӧма! Да ӧд зэв наян. Дзик лук позъяс бердас петӧма да быдладорсянь зільӧ дзескӧдны сійӧс. И луксьыд ёна ӧдйӧджык вывлань кыссьӧ. Сійӧс и видзӧд, пӧдтас йӧзӧн пуктӧмтортӧ.
Дерт, лукйыд оз жӧ вермы татшӧмторсӧ терпитны. Но мый сійӧ ӧтнасӧн вӧчас татшӧм наян суседыдкӧд. Со и венӧ ӧтчыд ас костаныс воисны лук да йӧн.
— Ок, кутшӧм ӧдйӧ ме быдма, — ошйысьӧ йӧн. — Регыд и тэнӧ ордйӧда.
— А мый нӧ тэысь бурыс? — юалӧ сылысь лук.
— Енмыс кӧ сетӧма меным быдмыны, сідзкӧ, абу нин весьшӧрӧ, — вочавидзӧ йӧн. — Со нӧ сюрукъяс да польӧяс кутшӧм ёна менӧ радейтӧны. Сы вӧсна, мый юмолӧсь менам коръясӧй. А тэ сӧмын синтӧ курдӧдны кужан. Видзӧдны тэ вылӧ ог вермы.
— Но ме ӧд сідзжӧ зэв ёна кола йӧзлы, — рама шуӧ лук. — Асьныс кӧ найӧ нарошнӧ менӧ пуктӧны, сідзкӧ, метӧг овнысӧ оз вермыны.
— Мыйла нӧ оз вермыны? — нерсигмоз юалӧ йӧн.
— А сідзи тай артмӧ, — дӧзмытӧг вочавидзӧ лук. — Ме бурдӧда йӧзӧс уна дас висьӧмысь.
— Кыдзи нӧ тэ, татшӧм курыдыс, верман бурдӧдны? — бара нерсигмоз юалӧ йӧн.
— Эн видзӧд, мый ме курыд, — вочавидзӧ лук. — Менам уна витамин. И пӧрысьлы, и томлы ме кола. Весиг медся чӧскыд сёян-юан дасьтігӧн метӧг оз вермыны бергӧдчыны. А регыд менам гумъяс быдмасны да сійӧн йӧзыс кутасны чӧсмасьны. Кывлін, гашкӧ, салат, окрошки, шыд йылысь. Сэтчӧ менсьым гумъясӧс нарошнӧ пуктӧны, медым азымджыка сёйсис дасьтӧм вӧлӧгаыс.
— А тэ чайтан, мый тэнад гумъясыд таво быдмасны? — шванитчӧ йӧн лук водзын. — Ме ӧд найӧс пӧдта. Ог лэдз сэсся водзӧ быдмынысӧ.
Нинӧм эз шу лукйыд та вылӧ. Ӧд йӧнмыд и збыльысь пӧдтыны сійӧс кутіс. Дугдывтӧг кыскӧ и кыскӧ муыслысь вынсӧ. Луклы нинӧм эз кут кольны. Да нӧшта сайӧдны босьтчис луклысь петасъяссӧ шонді югӧръясысь.
И шогӧ сэки усис лук. Мый нӧ тайӧ вӧчсьӧ свет вылас? Збыль ӧмӧй йӧзыс вунӧдісны сы йылысь? Мыйлакӧ, эз кут ковны налы...
Но друг ӧти асылӧ лунвыв град йӧрын тыдовтчисны йӧз да кутісны зэв зіля нетшкыны лук гӧгӧр быдмысь йӧнлысь петасъяссӧ. А йӧн сӧмын ымзӧ доймӧмысла да норасьӧ:
— Ой доймӧ! Ой кула! Ой весьшӧрӧ ме ошйыси! Оз ков вӧлі. Ачым мыжа таысь.
Тӧкӧтьӧӧн йӧзыд пурк-парк вӧчисны лук градтӧ. Ни ӧти йӧн петас эз коль. Вӧлисти кокниа лолыштіс лук. Сідзкӧ, колӧ на сійӧ йӧзыдлы. Та бӧрын зэв ӧдйӧ ӧдӧбтчис вывлань, мед сэсся выльысь эз пӧдтыны сійӧс наян йӧнлӧн петасъясыс, кодлӧн вужъясыс колисны на муас.


Арпиян да бӧб сын
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 95-96 лб.>

Коркӧ-некоркӧ тувсов ытваыс ямны кутіс да арпиян веськӧдчисны видзьяс вылысь юлӧн ляпкыд лыа береглань, кӧні ваыс пыр шоныд да визулыс век нин кутшӧмкӧ нуръясянтор налы кылӧдӧ. Арпиянкӧд жӧ стадитчис верстьӧ нин сын. Пастук пыдди сійӧ лои арпияныдлы. А мый? Наысь ёна ыджыдджык да, гашкӧ, и тӧлкаджык. Век тай со велӧдӧ-а. Тайӧс пӧ вӧчӧй да этайӧс энӧ вӧчӧй. И кывзысьӧны сылысь арпияныд. Асьныс ӧд нэриникӧсь да тӧлктӧмӧсь на.
Ӧтчыд и шуӧ сыныд: вай пӧ бурджыкин да пӧтӧсаджыкин ветламӧй корсьны. Мӧдӧдчисны ставӧн сын бӧрся. Пыртӧдіс сійӧ арпиянӧс векньыдик вис пыр ичӧтик тыӧ, кӧні збыльысь тырыс вӧлі сёян-юаныс. Кодкӧ эськӧ арпиян пиысь кыпӧдліс жӧ гӧлӧссӧ: «А гожӧмнас нӧ кӧ дзикӧдз косьмас тыыс, да миянӧс катша-рака кокаласны?»
Сыныд сӧмын серӧктыштіс та вылӧ. Мый пӧ ті лоинныд? Эта ыджда ты оз жӧ пӧ косьмы. И ставӧн ланьтісны. Эскисны сыныдлы.
Но мыйӧн воисны жар лунъяс, ичӧтик тыысь ваыс зэв ӧдйӧ кутіс пактавны. Арпиянлы воштысьны некытчӧ. Быдлаын ляпкыд. Быдлаысь найӧс суӧдӧны горш катша-рака. А арпиян сӧмын чепсасьӧны ты ӧтар берегсяньыс мӧдарӧдзыс. Сэки и гӧгӧрвоисны унаӧн, мый абу весьшӧрӧ кодкӧ на пиысь майшасьлӧма аслас олӧм вӧсна. А сыныд пырӧма ваын быдмысь сук зӧридз пӧвстӧ да сэні дзебсясьӧ катша-ракаысь. И оз быттьӧ кыв арпиянлысь норасьӧмсӧ.
Но сэсся ыджыд зэръяс бӧрын юас ваыс бӧр кыптіс да пырис вискӧдыс косьмыны нин заводитӧм тыӧ. Арпиян Енсӧ аттьӧалігмоз ӧдйӧджык петісны вискӧдыс юӧ да сёрнитчисны ас костаныс, мый сэсся оз нин кутны кывзыны бӧб сынӧс. Сӧмын тай шогсисны сыысь, мый этшаӧн нин найӧ колисны.
А арнас кузя зэрӧм бӧрын юыс бара ойдіс да сэсся регыд кутіс кынмавны. Сэки матыстчис арпиян дорӧ коркӧя сыныд да и шуӧ: «Вайӧ пырам тӧвйыны эсійӧ тыад. Сэні ӧні джуджыд, да и сёяныд тырыс». Но арпиян тайӧ пӧрйӧ верстьӧджыкӧсь нин вӧліны да эз кывзыны сыныдлысь. Ас юрӧн пӧ нин кутам овны. А тэ пӧ бара кӧсъян ылӧдлыны миянӧс. Кулам пӧ ӧд сэні кузь тӧвбыднад.
Но сэки тай сыныд кыдзи горӧдіс: «Коді тані ыджыдджыкыс да меысь тӧлкаджыкыс!?» Некод тайӧ горӧдӧм вылас кыв эз лысьт воча шуны. Кӧть и збоймыштісны арпияныд, но велалӧмаӧсь нин вӧлі горӧдӧмъяс шы улӧ чӧла да рама овны. Сідзи бара ставӧн и мӧдӧдчисны сын бӧрся векньыдик вискӧд коркӧя тыӧ. А сэсся воис кузь да кӧдзыд тӧв. Лӧсьыд эськӧ вӧлі медводдзаысьсӧ арпиянлы ичӧтик тыад. Но тулысланьыс пыр ёнджыка кутіс личкыны кыз йиыс на вылӧ. Эз кут тырмыны арпиянлы сынӧдыс. Сідзи сэсся и пӧдісны арпиян асланыс бӧб сынкӧд тайӧ ичӧтик тыас. Сы вӧсна, мый кывзысисны сылысь.


Шонді да кымӧр
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 97-99 лб.>

Зэв важысянь нин тадзи вӧлі. Мыччысяс Шонді,шонтыштас мусӧ. И сэні быдмысь став ловъя лолыс зільӧ бергӧдчыны сылань чужӧмбанӧн. А сэсся кыськӧ недыр кежлӧ кыпӧдчыласны кымӧръяс, прӧйдитчасны небыдик зэрӧн, юкталасны пӧттӧдз шоналӧм мусӧ ваӧн, мед ставыс быдмис-дзоридзаліс йӧзлы да пемӧсъяслы бур вылӧ.
Тадзи Шонді да Кымӧр — ӧта-мӧдныскӧд лӧсявтӧмторъяс — и вежлавлісны кадысь кадӧ ёрта-ёртнысӧ. И ставыс ас пӧраӧ мунлывліс да тырмымӧн вӧлі. Шондіыс сыысь, мыйта колӧ, эз ёна шонтывлы мусӧ. Кымӧрыс эз жӧ ыкшаась да весьшӧрӧ эз кисьт васӧ му вылӧ.
Видзӧдӧ Шонділӧн да Кымӧрлӧн тӧлка-лада удж вылӧ Тӧлысь да завидьыс петӧ. Менӧ пӧ кӧть мыйта оз шонты Шондіыс, но нинӧм пӧ менам яй вылын оз быдмы. Сы вӧсна, мый менам пӧ кымӧрыс абу. А найӧ пӧ, шондіыс да Кымӧрыс, му вылас со кыдзи ладмӧдчӧмаӧсь. Кӧть пӧ эськӧ Енмыс шуӧма налы абу лӧсялӧмӧн овны ӧта-мӧдныскӧд, пыр эськӧ мед венласисны ёрта-ёртныскӧд. Но со тай ладмӧдчӧмаӧсь, да ставыс бура мунӧ му вылас.
И тадзи уна-уна во. Пыр ёнджыка и ёнджыка завидьтӧ Тӧлысь Шонділы да Кымӧрлы, мый сэтшӧма найӧ кужисны ловзьӧдны мусӧ. Весиг ылі кодзувъясӧдз сэк кості кывсис му вылын бур олӧм йылысь.
Но ӧд буретш ошкана сёрнияссянь ставыс и заводитчӧ. Сідз-тадз ӧд оз шуны: эн пӧ ошкы да эн пӧ ошйысь, а то ошкӧ пӧран. Шуӧны тадзисӧ, мед видзчысьны вомдзасьӧмысь. И вомдзалӧма ӧд кодкӧ коркӧ кості Шондітӧ да Кымӧртӧ. Кутшӧмкӧ кадсянь найӧ эз кутны лӧсявны и ставыс. Мыччысяс Шонді. Шонтас да шонтас мусӧ. Виччысьӧ, кор Кымӧр сійӧс вевттьылас. Но весьшӧрӧ виччысьӧ. Вошӧма кытчӧкӧ Кымӧрыс. Сэсся оз вермы терпитны Шондіыд да водзӧ шонтӧ мусӧ. А Кымӧр мый вылӧ кӧ скӧрмӧма да пельӧс сайсянь кыйӧдчӧ. Шонты пӧ шонты мусӧ, видзӧдлам пӧ, мый тэнад ӧтнадлӧн артмас. И дзикӧдз нин Шондіыд мусӧ косьтіс. Бӧръя кӧдзаясыс кутісны нярмыны.
Сэки и тыдовтчис кыськӧ Кымӧр Шонді водзын ошйысигмоз. Метӧг пӧ тэнад ӧтнадлӧн нинӧм оз артмы. Сэсся тай ыльӧбтас ведраысь моз. Тӧлысь чӧж, гашкӧ, кисьтіс. Шондіыд эськӧ вӧтлыны зільӧ Кымӧрсӧ, но мӧдыс ыръянитӧ, оз кывзысь. Сідзи став бӧръя кӧдзаыс ва вӧснаыс пӧді му вылас. Йӧзлы сёйнысӧ нинӧм лои. Пинялӧны найӧ Шондісӧ и Кымӧрсӧ сыысь, мый эз кутны ладмыны да та вӧсна и му вылас олӧмыс торксис. А водзӧ ӧд нӧшта на лёкджык вермас лоны.
Кыліс йӧзлысь пинясьӧмсӧ Тӧлысь да ачыс повзис. Му вылын кӧ нӧ олӧмыс кусас, и сылы, тӧлысьлы, нинӧм бурыс оз ло. Шондіыс нӧшта на ёнджыка сійӧс асьсӧ кутас скӧрмӧм вывсьыс чишкавны. Кымӧрыд ӧд сылӧн абу. И ставыс сы вӧсна, мый вывтіджык вензьӧны ас костаныс ӧта-мӧдлы лӧсявтӧмторъяс — Шонді да Кымӧр.
Шыӧдчис повзьӧм Тӧлысь ылі кодзувъяс дінӧ, мед отсаласны миритӧдны ас костаныс Шондіӧс да Кымӧрӧс. Тайӧс кылӧм бӧрын и кодзувъяс повзисны. Со ӧд мыйта лои омӧльторйыс ылі му вылын, кор эз кутны ладмыны Шонді да Кымӧр. А тайӧ вензян висьӧмыс нӧ кӧ кодзувъясӧдз воас? Со ӧд найӧ мыйтаӧнӧсь! Сэки веськыд мат лоӧ свет вылас! Повзьӧм кодзувъяс пыр жӧ быдса араваӧн локтісны миритӧдны Шондіӧс да Кымӧрӧс. Мед сэсся оз нин ыръянитны ӧта-мӧд водзас. Кӧть и ёрта-ёртыслы лӧсявтӧмторъяс. Но на костын тӧлктӧг да ладтӧг удж вӧсна и олӧмыс му вылас дзикӧдз бырӧ. И кужисны ӧд кодзувъясыд миритӧдны вензьысьясӧс. Гӧгӧрвоӧдісны, мыйӧн тайӧ вермас помасьны. И сэксянь бара ставыс бурланьӧ вежсис му вылын, сы вӧсна мый ӧти кывйӧ воисны Шонді да Кымӧр.


Ичӧтик сус пу
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 100-101 лб.>

Карса шӧр улича бокӧ кодкӧ садитіс ичӧтик сус пу, мед пӧ быдмас йӧзлы бур вылӧ. Сус пуясыд миян ёнджыкасӧ Урал Из бердса пармаын быдмӧны. Мукӧдлаысь найӧс он зэв аддзы. Сы вӧсна, мый кералісны. А тайӧ со, видзӧдтӧ, кар шӧрӧ веськаліс.
И зэв нимкодь ичӧтик сус пулы. Ӧтарсянь кӧ, эськӧ гажтӧм жӧ, мый пармаса другъясысь да пӧдругаясысь бокын. А мӧдарсянь кӧ, нимкодь сылы, мый кар шӧрын кутас быдмыны да уличасӧ мичмӧдны. А кор верстьӧ лоас, аслас ӧрекъясӧн мӧдас татчӧс войтырӧс гӧститӧдны. Зэв гажа тайӧ мӧвпъяссьыс ичӧтик сус пулы. Садитігас сылӧн вужъяс улӧ вына му пуктісны, ваӧн киськалыштісны. А сэсся вочасӧн ачыс вывлань ӧдӧбтчис.
Быдмӧ ичӧт сус пу, водзӧ олӧм йылысь мӧвпалӧ. И некутшӧм лёк мӧвпъяс оз майшӧдлыны сійӧс. Но со коркӧ воис кӧдзыд да кузь тӧв. Небыдик гӧн кодь лым шебраліс мусӧ да вевттьыштіс тшӧтш ичӧтик сус пулысь турунвиж лапъяссӧ. И шоныдджык лоис сус пулы. Вугралӧ сійӧ да виччысьӧ тулыссӧ, мед тувсовъя шонді югӧръяс улын нӧшта на вывлань чеччыштны, кузьджыкӧн да пашкырджыкӧн лоны.
Вочасӧн матыстчис тӧв шӧр, да луныс бӧр кутіс кузьдаммыны, а шондіыс катовтіс тулыслань. И долыд таысь лои ичӧтик сус пулы, мый эз кынмы кӧдзыд тӧвнас шоныд пась улын, мый абу нин ёна ылын и тулысӧдзыс, кодӧс сэтшӧм ёна виччысьӧны сылӧн веж лапъясыс, мед мичаджыкӧн лоны, да сылӧн вужъясыс, мед пыдӧджык сэсся пырӧдчыны сыв муас.
Но тӧв шӧрнас, буретш выль во водзвылын, пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка кутісны сувтлывлыны ичӧтик сус пу дорӧ ветлысь-мунысьяс. Сувтлывлісны да ошкывлісны сус пуӧс, кутшӧм мичаӧсь да вежӧсь сылӧн лапъясыс. Нӧшта нимкодь таысь ичӧтик сус пулы. Нинӧм лёкторсӧ сійӧ эз мӧвпав. Чайтіс, мый ставныс сы гӧгӧр зэв бурӧсь да бурӧс жӧ сылы сиӧны. Но буретш ӧти татшӧм ветлысь-мунысьлӧн и чужис сьӧд мӧвп — мичмӧдыштны сус пулӧн веж лапйӧн ассьыс выль вося пызансӧ. «Нинӧм таын омӧльыс абу, — мӧвпаліс сійӧ ас кежсьыс. — сус пуыд оз на кув, а менам пызан вылӧй нӧшта мичаджык лоӧ, кор сэні кутас пӧртмасьны турунвижӧн веж сус пу лапйыс». Мышкыртчис сійӧ сус пу дінӧ. Малыштны, тыдалӧ, кӧсйӧ менӧ, чайтіс сус пуыд. Но мортыд тай кыдзи чегис сус пулысь медся мича веж лапсӧ да ӧдйӧджык сюйис питшӧгас, мед некод оз аддзыв. Ойӧстіс сус пуыд, но коді нӧ кылас сылысь горӧдӧмсӧ. Бӧрддзис вир синваӧн сійӧ, но кӧдзыдысла синваыд пыр и кынмис.
Видзӧдӧ доймӧм сус пу да, мӧд татшӧм жӧ морт сы дінӧ копыртчис да чегис сылысь мӧд лап. Сэсся коймӧд тадзи жӧ вӧчис. Бӧрдӧмӧн бӧрдӧ муртса нин ловъя сус пу, но некод оз кыв сылысь бӧрдӧмсӧ. Сӧмын тай прӧйдитіс дінтіыс сійӧ мортыс, коді садитіс пусӧ татчӧ, жалитыштіс кувны нин заводитӧм ичӧтик сус пуӧс, дивитіс пу виысьясӧс, мый сӧмын ас вӧснаыс олӧны, а сэсся макнитіс кинас, чышкыштіс чужӧм вывсьыс синва мольсӧ да бергӧдчис гортас.
Коркӧ воис жӧ тулысыд. Но ичӧтик сус пулӧн эз нин коль вын-эбӧсыс. Муыс кӧсйис сетны сылы ассьыс вынсӧ, но кувны заводитӧм вужъясыс эз нин вермыны босьтны сійӧс. Тадзи и куліс кар шӧрын ичӧтик сус пу — коми пармалӧн мичлуныс.



Смел лэбачьяс
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 102-103 лб.>

Кыдзкӧ ӧтчыд чукӧртчисны пипу раскын олысь лэбачьяс собранньӧ вылӧ, медым сёрнитыштны ыджыд коз пу йылын олысь сьӧд рака йылысь, коді вӧлі налӧн веськӧдлысьӧн. Ставӧн воисны ӧти кывйӧ, мый сійӧс важӧн нин колӧ вежны.
— Сьӧлӧмӧй пузьыны кутіс, — шуасис збой пыста, — менсьым дугдывтӧг вот корӧ, медым быд лун ваялі посни лёльӧясӧс сылӧн быдтасъяслы. А менам аслам семья эм. Ассьым челядьӧс колӧ вердны. Код вылӧ нӧ найӧс коля?
— Ме вылӧ бӧръя кадас усьласьны кутіс, — норасис пинькай, — пинялӧ сыысь, мый ог кывзысь сылысь, ог пыдди пукты сійӧс. А кыдзи нӧ ме верма сылысь быд шуӧмтор кывны, кор ола рас бокын да гежӧда аддзывла сьӧд ракаӧс.
— Нинӧм нин энӧ шуӧй, донаясӧй, збыльысь олӧм эз кут лоны, — пондіс сэні жӧ лыддьӧдлыны пелыськай. — Ме лои мыжа сьӧд рака водзын сыысь, мый быттьӧкӧ омӧля отсася идрасьны сылӧн горт гӧгӧрын. Кӧть эськӧ лун и вой зіля, ас гортӧ нин гежӧда куті волывлыны.
— Менсьым сьӧд ракаыд позйӧс кӧсйӧ рӧзӧритны, — бӧрддзис ябыр. — Скӧрмӧма сыысь, быттьӧкӧ менам быдтасъясӧй асланыс сьылӧм-ворсӧмнас сылӧн челядьыслысь унсӧ пальӧдӧны.
Унаӧн на сёрнитісны та бӧрын. Быд сёрнитысь лёкӧдіс сьӧд ракаӧс, мый сы веськӧдлӧм улын зэв сьӧкыд лои овны. Кывзіс-кывзіс сёрнитысьясӧс сюсь катша дай китшнитіс:
— Китш-котш! Нинӧм тіян оз артмы! Весьшӧрӧ чукӧртчинныд! Асьныд жӧ повзянныд сыысь, кор аддзанныд сійӧс. Син саяс сӧмын збояланныд.
Сэки тай ставӧн кыдзи уськӧдчисны катша вылӧ, муртса эз кокавны сійӧс. Ӧдва удитіс пышйыны собранньӧ вывсьыс. А медся ёна пыста збояліс.
Но друг кысянькӧ ыджыд тӧв ныр кыпӧдчис. Бордъяснас швачӧдчӧмӧн собранньӧ вылӧ воис ыджыд сьӧд рака:
— Крав, крав, крав! Мыйла нин татчӧ чукӧртчинныд менам юасьтӧг? Коді тіянлы тшӧктіс?
Ставныс повзьӧмысла шай-паймунісны. Сӧмын ӧтнас пыста шыасис:
— А ми, дона сьӧд ракаӧй, чукӧртчим, медым сёрнитыштны, кутшӧм козин дасьтыны тэнад нимлун кежлӧ.
— Но, но, — шуис пыстаӧс кывзӧм бӧрын сьӧд рака, — сёрнитӧй, колӧкӧ. А меным некор тіянлысь больгӧмнытӧ кывзыны.
Шуис да бордъяснас швачӧдчӧмӧн лэбис кытчӧкӧ аслас могӧн.
Та бӧрын пыр жӧ лэбачьяс юрнысӧ ӧшӧдӧмӧн чӧла разӧдчисны собранньӧ вылысь. Некод весиг эз казьтыштлы сюсь катшалӧн кывъяс йылысь. Вӧлі яндзим ӧта-мӧдсьыныс.


Кывзысьтӧм зі
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 104-107 лб.>

Оліс-выліс коркӧ зэв кывзысьтӧм да наян зі, коді быдлаӧ нырсӧ радейтліс сюйны. Суитчывліс сэтчӧ, кытчӧ эськӧ оз вӧлі ков. Чушкывліс быдӧнӧс, коді сылы эз волы сьӧлӧм вылас. Лэбаліс дзик быдлаті, кыті позьӧ и оз. Лыддьывліс асьсӧ медся сюсьӧн, смелӧн да збойӧн. Та вӧсна и эз радейтлы кывзыны мукӧдъясӧс. Кӧть эськӧ сылы тадзсӧ олігас ёртъясыс эз ӧтчыдысь шулыны, мый кывзысьтӧмлун да наянлун вӧснаыд пӧ и дженьдӧдны верман ассьыд нэмтӧ. Но сійӧ сӧмын дӧзмӧмпырысь чушнитлывліс велӧдысьяс вылӧ да бара лэблывліс сэтчӧ, кытчӧ сылӧн ёртъясыс весиг матӧ эз матыстчывлыны.
Со тадзи жӧ ӧтчыд кывзысьтӧм да наян зі лэбаліс ыджыд керка гӧгӧр. Сэтчӧс ӧти ӧшинь буретш вӧлі восьса. А восьса ӧшинь пырыс керка пытшкӧссяньыс сэтшӧм чӧскыд варенньӧ кӧрӧн ӧвтіс. Эз вермы терпитны сэки зіыд. Бара эз пыдди пукты ёртъясыслысь коркӧя велӧдӧмсӧ. Ӧддзӧдчис да сӧмын лыйыштіс нимкодьпырысь дзизгигтыр восьса ӧшинь пыр керкаӧ. Чайтіс, мый сэні ывлаын кодь жӧ югыд. Но шемӧсмис, кор аддзис зэв югыд ывла бӧрын рӧмыд керка пытшкӧссӧ. Абу велалӧма зіыд рӧмыдінад овны да лэбавны. Ӧтилаӧ лэблас — люкасяс, мӧдлаӧ лэблас — бара кытчӧкӧ зурасяс. И некытысь петан туй оз аддзы. Кутӧны сійӧс керка стенъясыс да оз кӧсйыны лэдзны. Весиг варенньӧ йывсьыд вунӧдіс. Медым сӧмын ӧдйӧджык ловйӧн мынтӧдчыны тайӧ нальксьыс.
Аддзис зіыд ӧшиньтӧ, кытысянь югыдыс керка пытшкӧ веськаліс. Но сійӧс кӧзяиныс удитӧма нин пӧдлавны. А ачыс кытчӧкӧ мунӧма. Но ӧд зіыд та йылысь эз тӧд. Эз жӧ куж мӧвпыштлыны и сы йылысь, мый эм кутшӧмкӧ стеклӧ, код пыр ставыс тыдалӧ. Сӧмын ачыс оз ёна синмӧ шыбитчы да та вӧсна унаӧс пӧръявлывлӧ. Кӧсъян веськыда мунны, а туйсӧ тыдавтӧм стеклӧ тупкӧма. Збыльысь ӧд, он и казяв, он кӧ сюсьджыка видзӧдлы.
Тадзи лои и зікӧд. Ӧддзӧдчис сійӧ да кӧсйис пыр жӧ ывла вылӧ лэбны. Но друг зурасис тыдавтӧм стеклӧӧ да сэтшӧма дойдіс нырсӧ, мый доймӧмысла зэв гораа кутіс дзизгыны. Неуна ӧвсьыштіс татшӧм виччысьтӧмторйыскӧд паныдасьӧм бӧрын. Ланьтыштліс здук-мӧд кежлӧ. Кутіс мӧвпавны, мыйла нӧ сійӧ ывлаас оз вермы веськавны, кӧть эськӧ и дзик орччӧн сэтчӧс югыдыс. Но мыйкӧ тыдавтӧмтор кутӧ сійӧс да оз лэдз ортсӧ, кытчӧ сэтшӧм окота бӧр петны. А гашкӧ, кодкӧ нарошнӧ ышмигмоз сералӧ-ваксьӧ сы вылын? Нинӧм жӧ кӧ абу-а? Весьшӧрӧ повсьӧма. Та бӧрын зіыд бара мый вынсьыс ӧддзӧдчис да кӧсйис петны ывлаӧ, но нинӧм сылӧн таысь эз артмы.
Ӧні зі повзьӧмысла нин дугдывтӧг кутіс дзизгыны. Корис отсӧг вылӧ ассьыс ёртъяссӧ, мед восьтасны сылы туйсӧ тайӧ дзескыдінсьыс петӧм могысь. Но кыласны ӧмӧй найӧ сійӧс стеклӧ сайсяньыд, кор ывлаас и сідз гажа да быдӧн мыйкӧ ассьыс вӧчӧ. Некор налы асныра зікӧд ноксьыны. Мед эз лэб, кытчӧ эз ков. Сёысь ӧд висьтавлісны сылы.
И та бӧрын зі дугдывтӧг кутіс шыбласьны стеклӧӧ. Чайтіс, мый писькӧдас сійӧс аслас ёсь нырӧн да бордъясӧн. То вывлань кыпӧдчылас, то увлань сетчылас. Но некӧн абу петан туйыс. Тадзи сійӧ дзизгис ӧшинь стеклӧын кузь лунтыр, кытчӧдз дзикӧдз эз эбӧстӧммы.
А сэк кості ывлаын пемдіс. Кӧзяиныс кытчӧкӧ ветлӧм бӧрын воис гортас да пыр жӧ ӧзтіс югыд би. Аддзис сэки зіыд югыд битӧ да сэтчань лэбзис. Нимкодь быдсӧн лои. Сэтшӧма нин вӧлі гажтӧмтчӧма рӧмыд керкаас югыд ывласьыс. Чайтіс, мый тайӧ биыс сэсся петкӧдас сійӧс ывлаӧ. Но мыйӧн сӧмын зурасис тайӧ югыдас, коді стеклӧ улын жӧ вӧлӧма, пыр и гораа дзизгыны кутіс доймӧмысла. Югыдыс вӧлӧма сэтшӧм пӧсь, мый зіыд муртса эз сот ассьыс нырсӧ да бордъяссӧ. Та бӧрын сійӧ эз нин лысьт матыстчыны югыд би дінас да ылысянь кутіс гӧгравны сы гӧгӧр. Лэбалӧ югыд би гӧгӧр да зэв гораа дзизгӧ, корӧ, мед кодкӧ отсалас сылы ывлаӧ петны. Тшӧтш и югыд бисӧ корӧ отсӧг вылӧ.
Гӧгралӧ и гӧгралӧ асныра зі югыд би гӧгӧр да зэв ёна каитчӧ, мыйла водзтіджык эз кывзысь ёртъясыслысь, мыйла лэбаліс сэті, кыті эз ков. Со и накажитіс сійӧс олӧмыс кывзысьтӧмсьыс. И сэтшӧм шог сьӧлӧм вылас зілы, мый бӧрдӧмсорӧн нин дзизгӧ. Оз нин эскы, мый удайтчас сылы лун югыдсӧ аддзывны, ёртъясыскӧд ӧтлаын лэбалыштны. Код тӧдас, дыр-ӧ на эськӧ тадзисӧ лэбаліс асныра да наян зіыд стеклӧӧн вевттьӧм югыд гӧгӧрыс, кытчӧдз сійӧс эз казяв керкаса кӧзяиныс.
— Но-о-о! Зі тай кыськӧ татчӧ веськалӧма! — гораа шуис сійӧ. — Тыдалӧ, луннас ӧшиньтӧ восьтлі да сэки пырӧма. Ог жӧ ӧд коль ме тэнӧ керкаӧ. Чушкыны менӧ верман.
Но кутшӧм нин чушкӧм. Зіыд та йылысь эз нин лысьтлы мӧвпыштлыны. Мед сӧмын ловйӧн петны керкасьыс. Кӧзяинлысь матыстчӧмсӧ аддзӧм бӧрын сійӧ нӧшта тэрыбджыка кутіс лэбавны стеклӧа лампа гӧгӧр да гораджыка дзизгыны.
Кӧзяиныдлы, тыдалӧ, жаль жӧ лои зіыд. Быдӧн ӧд ловъя лов. Быдӧнӧс Енмыс вӧчлӧма, мед рӧдмис-паськаліс да водзӧ нуӧдіс ассьыс рӧдсӧ. А тайӧ зіыс ӧд и буртор вайӧ быдмӧгъяслы. Отсалӧ и налы тшӧтш рӧдмыны-паськавны.
Сэки кӧзяиныд дыр эз мӧвпав. Восьтіс гурйыв керка ӧшиньсӧ да ӧдйӧджык вӧтліс зіӧс ывлаӧ. Гожся сӧстӧм сынӧдсӧ кылӧм бӧрын вӧлисти кокниджык лои зілы да сійӧ ӧдйӧджык лэбис ёртъяс дінас, кодъяс узьмӧдчыны нин вӧлі лӧсьӧдчӧмаӧсь.
Чайтанныд, та бӧрын тайӧ зіыс эз кут асныравны. Виччысь! Сэтшӧмӧн кӧ чужсьылӧма, он нин веж олан сямтӧ. Мӧд лунас эськӧ кӧсйысис заводитны овны мукӧд зіяс моз жӧ, кодъяс помся уджалісны. Но пыр и вунӧдіс ассьыс кӧсйысьӧмсӧ да бара лэбис кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ. Сэтшӧм нин тайӧ зіыс вӧлӧма.


Вӧляыд зэв дона
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 108-111 лб.>

Ӧтчыд сиктӧ гӧститны волігӧн радейтана внукыс козьналіс Анись пӧчлы клеткаын лэбачӧс. Коді тӧдас, кӧні сійӧ чужлӧма да кытысь кыйлӧмаӧсь. Мича кайӧн пӧ тай шуӧны-а. Пӧчыс мода вылас ропкӧдчыштіс. Мыйла нӧ пӧ невӧляын колӧ видзны Енмӧн лӧсьӧдӧмторсӧ. Лэдзам пӧ вай ывла вылӧ. Но внукыс пыр и вочавидзис дивитігмоз, мый абу пӧ татчӧс тайӧ лэбачыс да вӧля вылас пыр и кулӧ. Мед пӧ олӧ тэ ордын. Тэныд жӧ пӧ гажаджык лоӧ. Сэсся велӧдіс, кыдзи дӧзьӧритны, мыйӧн вердны.
Анись пӧчлы и збыльысь лои гажаджык овны мича кайыдкӧд орччӧн. Войнас лэбачыд узьӧ. А мыйӧн югдыны кутас, пыр и садьмас да чипӧстас, ас ногыс сьывны-гажӧдчыны заводитас. Чуксалас сэк кості и кокни унмӧн узьысь Анись пӧчӧс. Мӧдыс видзӧдлас часі вылӧ. Зэв на водз вӧлӧма. И тадз эз ӧтчыдысь. Сэки Анись пӧч водӧм водзвылас чышъянӧн кутіс вевттьывлыны мича кайлысь клеткасӧ, мед пӧ водз оз кут садьмыны.
А луннас Анись пӧчлӧн керкаын гажасьыс-гажа. Ачыс пӧч то пач вом дорын ноксьӧ, то вурун печкӧ, то кепысь внукыслы кыӧ. А мича кай оз и ланьтлы, пыр сьылӧ. Анись пӧч весиг радиосӧ дугдіс кывзывлыны. Гажыс сылы и сідз кутіс тырмыны. А мича кайыд велӧдчис гӧгӧрвоны пӧчлысь сёрнисӧ. Дӧзмӧма кӧ мый вылӧ кӧ да зумышджык Анись пӧчыс, сэки мича кай сьылӧ меліа да видзчысьӧмӧн. Бурӧдны зільӧ пӧчӧс. Мӧдыслӧн регыд мысти и збыльысь омӧль руыс прӧйдитӧ. А бур сьӧлӧма кӧ Анись пӧчыс, сэки кай дугдывтӧг нимкодьпырысь чипсӧ. И зэв ӧд гажаа кутісны овны ӧта-мӧдныскӧд мича кай да Анись пӧч.
Ставыс эськӧ бур, но вочасӧн гажтӧмтчыны кутіс мича кайыд клеткаад. Кӧть и тырыс сёян-юаныд, кӧть и некод оз дӧзмӧд сійӧс. Но ӧд гажтӧм жӧ лун-лун пукавны клеткаын. Сӧмын на кӧсъян лэбыштны, пыр и люкасян клеткалӧн тасъясӧ. А мича кайлы окота аслас бордъяслысь вынсӧ видлыны, качӧдчывны вылӧджык, тӧдмавны, мый сэні ортсыас. Со нӧ мыйта югыдыс пырӧ олан жырйӧ эсійӧ розьӧдыс, кодӧс Анись пӧч ӧшиньӧн шуӧ. А мый нӧ сэні ӧшинь саяс, кытысь сы мында югыдыс веськалӧ?..
...Ӧтчыд Анись пӧч клеткасӧ весалӧм бӧрын вунӧдіс пӧдлавны ичӧтик ӧдзӧссӧ, да мича кай пыр и лэбзис клеткасьыс. Ок кутшӧм гажа вӧлӧма пӧчлӧн жырйын! То пызан вывсянь паччӧрӧ лэблас, то паччӧр вывсянь инпӧлӧ шутёвтлас. А сэсся мича кайыд паччӧр пельӧсын пукалігӧн видзӧдіс-видзӧдіс ӧшинь вылӧ да кыдзи тай лыйыштас сэтчань. Кӧсйис югыд ывласӧ аддзывны. Но тангысис нырнас стеклӧӧ да муртса эз усь джоджас. Ёна и чуймис сэки, коді нӧ пӧ кутіс сійӧс? Быттьӧ восьса ывлаӧ петан розьыс, а мыйкӧ мешайтіс сылы. Дыр на лэбаліс мича кай олан жырйӧд, кытчӧдз Анись пӧч бӧр эз йӧрт сійӧс клеткаас.
А мича кайлы сэксянь сэтшӧм окота лои аддзывны ывласӧ, кодӧс сійӧ вӧтӧн моз нин вӧлі помнитӧ. Узьӧ аслас клеткаын да вӧтасьӧ, мый сійӧ ывлаын нин, кӧні югыдсьыс-югыд да гажасьыс-гажа. И гӧгӧр помтӧм мича кайяс лэбалӧны. Но сійӧ на пӧвстын медся мичаыс, синмӧ медся шыбитчанаыс. Ставӧн ошкӧны мичасьыс-мича кайӧс. А сійӧ нимкодясьӧ да сьылӧ ассьыс помасьлытӧм сьыланкывсӧ. Ак кутшӧм лӧсьыд да гажа вӧля вылас!
Садьмис югыднас нин мича кай и ставыс кытчӧкӧ друг воши. Важ моз пукалӧ сійӧ клеткаын, кытысь и петан туйыс абу. Зумышмис сэки мича кай. Весиг сёйны эз кут ковны. А Анись пӧч ветлӧдлӧ клетка гӧгӧр да майшасьӧ, мый нӧ тайӧ лои мича кайыскӧд, оз ю ни оз сёй, а юрсӧ лэдзӧма да дугдывтӧг нораа чипсӧ. Висьмис али мый? Но гӧгӧрвоис кӧ эськӧ Анись пӧч, мый мича кайлы ӧні абу сёян-юанӧдз. Мый сылы сэтшӧм окота вӧля вылӧ лэблыны, мукӧд кайяскӧд аддзысьлыны, накӧд ӧтлаын сьылыштны. Кывзӧ мича кай Анись пӧчлысь майшасяна сёрнисӧ да нораа чипсӧ. Шогсьӧ сы вӧсна, мый тайӧ мустӧм клеткаас и ковмас сылы кувны вӧлясӧ аддзывтӧг. Морӧсас сьӧлӧмыс ичӧтик лэбачлӧн сідзи и пессьӧ, сідзи и чеччыштас голяӧдыс ортсӧ...
... А сэк кості зэв шоныд гожӧм воис. Керкаас жарысла нинӧмӧн лолавны лои, да Анись пӧч гурйыв восьталіс ӧшинь-ӧдзӧссӧ. Ӧні мича кай пельӧдз кутіс воны ывлаысь лэбачьяслӧн дугдывтӧг сьылӧмыс да чипсӧмыс. Сьӧлӧмыс сылӧн важсьыс на ёна кутіс чеччыны. Ак эськӧ восьса кӧ вӧлі клетка ӧдзӧсыс, сідзи и лэбис ывлаас! И быттьӧ кылӧма Енмыс мича кайлысь кевмӧмсӧ. Ӧтчыд Анись пӧч коркӧя моз бара вунӧдіс пӧдлавны клетка ӧдзӧссӧ. Мича кай быттьӧ тайӧс и виччысис да пырысь-пыр жӧ лэбис ывлаӧ восьса ӧшинь пыр.
А сэні и збыльысь коркӧя вӧтын моз зэв гажа. Югыдсьыс-югыд да шоныдсьыс-шоныд. Керка гӧгӧрын быдмысь льӧм пуяс да пелысь пуяс вылын пукалӧны кайяс да дугдывтӧг сьылӧны, нимкодясьӧны олӧмнас. Найӧ пыр жӧ казялісны мича кайӧс да кутісны ошкыны сійӧс. Ӧд Анись пӧчлӧн олысь клеткаын лэбач и збыльысь вӧлі мичасьыс-мича. А сэк кості мича кай лэбис льӧм пу вылӧ да мукӧдъяс моз жӧ босьтчис сьывны. Сьылӧ да нимкодясьӧ, мый медбӧрын удайтчис жӧ эновтны мустӧмсьыс-мустӧм клеткасӧ да петны вӧля вылӧ. Тані ӧд и олӧмыс да гажыс! Лэб, кытчӧ кӧсъян! Майбыр, некод нин оз кут! Кӧть эськӧ сыкӧд орччӧн пукалысь да сьылысь лэбачьяс пыр жӧ ӧлӧдісны мича кайӧс, мед видзчысьӧмӧнджык олас. Енэжсяньыс варыш вермас кватитны, а му вылын сюсь кань кыйӧдчӧ быд лэбач бӧрся. Но мича кай вӧля вылӧ веськалӧм бӧрын сэтшӧма нимкодясис сылӧн синъяс водзын воссьӧм помтӧм-дортӧм олӧмыслы, мый весиг эз эскы аслас выль ёртъясыслы. Збыльысь ӧмӧй эмӧсь свет вылас татшӧм шуда да гажа олӧмсӧ торкысьясыс.
Сійӧ гажаа сьылігмоз лэбаліс льӧм пу гӧгӧр, то качӧдчывліс вывлань, то из моз усьлывліс увлань, а сэсся друг аслыс тӧдлытӧг пуксис му вылӧ. Льӧм пу вылын пукалысь лэбачьяс пыр жӧ эськӧ и горӧдісны мича кайлы, мый турун пӧвстас пӧ важӧн нин руд кань кыйӧдчӧ, но вӧлі сёр нин. Руд каньыд кыдзи тай уськӧдчис да бергӧдіс мича кайлысь сьылісӧ, весиг льӧм пу вылын пукалысьяс повзьӧмысла лэбисны кытчӧкӧ. А мича кай чужӧм вылас шуда нюмӧн и кулі. Мый кӧть эн шу, а вӧлясӧ сылы удайтчис аддзывны.
Сэк кості кытчӧкӧ ветлӧм бӧрын Анись пӧч пырис гортас да кияснас лядьвей бокас швачнитіс, кор аддзис восьса клеткасӧ. Гӧгӧрвоис, мый бара коркӧя моз вунӧдӧма пӧдлавны клетка ӧдзӧссӧ. Ӧдйӧджык петіс ывлаӧ, эз кӧ пӧ ылӧ лэб мича кайыд, оз-ӧ пӧ шыась кӧть тӧдса гӧлӧс вылӧ.
Но льӧм пу улӧ видзӧдлӧм бӧрын Анись пӧч ставсӧ гӧгӧрвоис. Сэні пукаліс да нювсис суседыслӧн Васька каньыс. А сы гӧгӧр вӧлі разалӧмаӧсь яръюгыд рӧма гӧнторъяс, кодъяс вермисны лоны сӧмын мича кайлӧн. Ёна и бӧрдіс сэки Анись пӧч. Жаль ӧд вӧлі мича кайыс. Но мый сэсся вӧчан. Быдӧнлӧн ӧд аслас олӧм.


Дзирдалысь фонтан дорын
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 112-114 лб.>

Тайӧ бӧръя мича арся рытнас театр водзын дзирдалысь фонтан дінӧ чукӧрмис торйӧн нин уна йӧз. Алӧйгӧрд шондіыс пыр ӧдйӧджык нёрис увлань да кумач рӧмӧн мавтіс кытчӧкӧ тэрмасьтӧг шлывгысь баля юра кымӧръясӧс. Вӧлі дзик гожся моз шоныд да лӧнь. Но гожся кодь шоныд рытыс, дерт жӧ, эз вермы пӧръявны фонтан дорӧ чукӧртчӧм войтырӧс.
Ставӧн гӧгӧрвоисны, мый лун-мӧд, гашкӧ, лоӧ на мича. А сэсся ылі йиа саридзсянь ыркнитас кӧдзыд вой тӧв да ваяс аскӧдыс зумыш, руд кымӧръяс да югъялысь лым чиръяс. И став ловъя лолыс гӧгӧр турдыны кутас. Оз нин кольны сэсся фонтан дорын пукалысьяс. Коді нӧ вермас йирмӧг босьтысь вой тӧв улын пукавны лабич вылын? Гашкӧ нӧ, сӧмын радейтчысьяс. Да и то недыр. Сэсся ӧд и ачыс фонтаныс тулысӧдз куслӧ.
Тайӧс бара жӧ нин тӧдіс ачыс фонтаныс. Тӧдіс, мый тулысӧдз сэсся сылы ковмас ланьтлыны-кувлыны. Та вӧсна сійӧ тайӧ рытнас торйӧн нин мича рӧмъясӧн сявкъяліс-дзирдаліс. Ичӧтик розьясысь петысь вӧсньыдик ва сюръяяс качлісны вылӧ-вылӧ, ворсӧдчисны раминик тӧв улын лӧз и гӧрд, турунвиж и кольквиж рӧмъясӧн, а сэсся бӧр усьлісны мулань, мед вын-эбӧс чӧжыштӧм бӧрын нӧшта на вылӧджык качӧдчывны.
Фонтаныс быттьӧ дыр тӧвся узьӧм водзвылын зілис бӧръяысь гажӧдыштны чукӧртчӧм йӧзсӧ, кодъяс пукалісны орчча лабичьяс вылын да фонтанӧн нимкодясигмоз тэрмасьтӧг варовитісны ас костаныс.
Олӧмаяс казьтылісны кольӧм вояссӧ, сійӧс, мый со бара ӧти шоныд да мича гожӧм прӧйдитіс. И код тӧдас, дыр-ӧ нин налы колис овны тайӧ шонді улас. Но пыр матынджык сійӧ здукыс, кодӧс тӧд вылӧ уськӧдігмоз топавлӧ сьӧлӧмыд. Ӧд сэтшӧм гажа мувывса олӧмыс да сэтшӧм ӧдйӧ да тӧдлытӧг сійӧ кольӧ. И шог овлӧ таысь сьӧлӧм вылын.
Томъяс гусьӧникмоз кутчысьлісны ӧта-мӧдныскӧд да шӧпкӧдчисны сы йылысь, мый олӧмыс налӧн водзын на, мый чайтӧмъяс серти ставыс лоӧ бур, мый аскиыс ваяс налы помтӧм шудлун. Ӧд томъяслӧн морӧсаныс помтӧм вын-эбӧсыс да сэтшӧм гораа да шудаа тіпкӧны сьӧлӧмъясныс. И быттьӧ аслыныслы шуда олӧм кевмигмоз кадысь кадӧ шыблалісны фонтанӧ посни ыргӧн деньга.
А ичӧтик лёльӧ-больӧяс бать-мамыслӧн тӧждысян синъяс улын гажаа чилзігтырйи котралісны-ризъялісны фонтан гӧгӧр. Налы немтор йылысь на вӧлі тӧждысьны-майшасьны. Тайӧ ичӧтикъясыс этша на мый тӧдісны олӧм йывсьыс да олісны сӧмын талунъя лунӧн. Найӧ нимкодясисны фонтаннас, вылӧ качлысь дзирдалысь ва сюръяяснас да эз весиг кужлыны чайтны, мый сійӧ регыд кусас тулысӧдзыс.
Ачыс фонтаныс мича да гажа гожся лунъяссӧ казьтылігмоз да йӧзсӧ гажӧдігмоз дугдывтӧг ворсӧдчис ва сюръяяснас. Сійӧ ӧні казьтыліс, кыдзи торйӧн нин гажа вӧлі фонтан дорас гожся лунъясӧ, кор татысь водз асывсянь сёр рытӧдз эз быравлыны йӧзыс. Ставлы окота вӧлі пукалыштны фонтан дорын да пальӧдчыштны пӧдан жарсьыс сысянь локтысь ыркыд ва войтъясӧн.
А кутшӧм кыпыд сэки вӧлі челядьлы, кодъяс нарошнӧ волывлісны татчӧ купайтчыны да быдса часъясӧн резсисны фонтанысь петысь ванас, сералісны, горзісны, котралігмоз вӧтлысисны ӧта-мӧд бӧрсяыс.
Сӧмын сёр рытъясын разӧдчылісны татысь йӧзыс, кор фонтаныс эз нин сэтшӧма дзирдав да лӧньыштлывліс недыр кежлӧ вой улас. Но и сэки эз дзикӧдз тыртӧммывлыны лабичьясыс. Фонтан гӧгӧрсӧ гажӧдліс том йӧзлӧн гитара улӧ негораа сьылӧмыс. И весиг асъя войясын на тані пукавлісны радейтчысьяс. Сӧмын шонді петӧм бӧрас лӧньлывліс гӧгӧр. Кӧть эськӧ сэки шонділӧн медводдза югӧръяс улын фонтаныс дзирдаліс торйӧн нин мича югӧръясӧн. Но гежӧд коді аддзывліс сылысь тайӧ асъя мичлунсӧ. И сылы сэк весиг гажтӧм лолывліс.
Но сэсся вочасӧн садьмывлісны уличаяс. Бара фонтан гӧгӧрын лабичьяс тырлывлісны йӧзӧн. Бара фонтан гажӧдлывліс тані пукалысьясӧс аслас ворсӧдчӧмӧн. Ӧтияслӧн татчӧ пуксьылӧм бӧрын личавліс сьӧлӧм дойыс. Мӧдъяслӧн кыптыліс лолыс водзӧ вылӧ ыджыд эскӧмӧн видзӧдігмоз. Коймӧдъяслы долыд вӧлі видзаасьны фонтаныскӧд да сэсся тайӧ долыдлунсӧ найӧ нулісны асланыс гортаныс.
А ӧні мый. Фонтан оліс бӧръя лунъяс. Сійӧ бӧръя лунъяс гажӧдіс йӧзсӧ. Ачыс нимкодясис сійӧн, мый сэтшӧм коланаӧн вӧлі йӧзыслы кузь гожӧм чӧж. Сэк жӧ шог да гажтӧм босьтліс, мый со бара кузь тӧв кежлӧ лоӧ ланьтыштлыны, унмовсьлыны. Кутшӧм лоас сійӧ локтан тулысыс да гожӧмыс, код тӧдас. Ӧні ӧд здук-мӧд нин сӧмын сылы колис гажъявнысӧ. Таысь торйӧн нин шог вӧлі фонтаныслы. Кӧть эськӧ сійӧ зілис дзебны тайӧ шоглунсӧ да венны сійӧс аслас ворсӧмнас гожся моз мича бӧръя рытнас. Мый сэсся вӧчан, шуӧма кӧ кувлыны тулысӧдзыс. Тадзи ӧд сыкӧд унаысь нин вӧвлі. И унаысь сійӧ бӧр ловзьыліс. Но, дерт, олӧмыд абу помтӧм. Коркӧ и сылы, гашкӧ, лоӧ кусны. Но мед эськӧ эз на медбӧръяысь аддзыв гожӧмсӧ, шондіувса мичсӧ, мед эськӧ уна тулыс да гожӧм на волас гажӧдчысь фонтанлы да йӧзӧс гажӧдысьлы.

Кытшъяс
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 115-119 лб.>

Стадион весьтын сулалысь зэв ыджыд керкалӧн медвылыс судтаын и овмӧдчис Серафим Иванович, котралӧм кузя вӧвлӧм чемпион, мед кадысь кадӧ видзӧдлывлыны ӧшиньӧ, кыдзи кытш бӧрся кытш венӧ стадионлӧн гӧгрӧс котралан туйӧд сылӧн Валентин пиыс, батьлӧн водзӧ вылӧ став надеяыс. Тайӧ ӧні сылы медбур бурдӧдчантор. Ачыс важӧн нин оз котрав. Кӧть эськӧ, кор некод абу стадион вылас, видлывлӧ на кокъясыслысь вынсӧ да сэки гӧгӧрвоӧ, мый унджык томыслы и ӧні на оз сетчы. Мый нин шуны аскӧд тшӧтшъяяс йылысь, кодъяс рушку вӧснаыс гачаныс ӧдва тӧрӧны. Но вермасны ӧмӧй гӧгӧрвоны сійӧ жӧ ӧнія томъясыс вӧвлӧм чемпионӧс? А Серафим Иванович бура тӧдӧ тайӧ нимыслысь донсӧ. Сійӧ коркӧ нимавліс чемпионӧн да чемпионӧн и муніс стадион вылысь. А ӧні мед пиыс нин водзӧ нимӧдас, вермас кӧ, сылысь овсӧ.
Тшӧкыда, кор Валентин лӧсьӧдчӧ петны стадион вылӧ, Серафим Иванович шыӧдчывлӧ пи дінас сы вылӧ ыджыд надеяӧн видзӧдлывлігмоз:
— Но мый, дыр на коли виччысьнысӧ?
Мӧдыс тӧдӧ нин батьыслысь юалӧмсӧ да пыр жӧ вочавидзӧ:
— Эн пов, бать. Регыд нин, регыд воас сійӧ кадыс. Ог кӧсйы тэрмӧдлыны ачымӧс, мед водзвыв ог сотчы. Но кыла ас пытшкысь, мый верма ыджыдтор.
Серафим та бӧрын ланьтӧ, чӧла колльӧдӧ писӧ синъяснас ӧдзӧс дорӧдз да сувтӧ ӧшинь водзӧ. И бара сылӧн син водзын заводитӧны веравны помтӧм кытшъяс, кодъясӧс лои венӧма тайӧ стадион вылас. Збыльысь, помтӧмӧсь найӧ. Мыйта кӧть эн котӧрт, оз помасьлыны кытшъясыс. Кыдзи кӧть он зіль, он вермы орӧдны найӧс. Сэтшӧма кыскӧны ас дінаныс. Тайӧ кытшъясыс быттьӧ ачыс олӧмыс, кодлӧн помыс абу. Да и оз кӧсйы котӧртысьыс помӧдзыс воӧдчыны. Воан кӧ сэтчӧдз, ставыс помасяс. И олӧмыс тшӧтш эштас. А котӧртӧ сійӧ сы вӧсна, мый том, мый сылӧн помтӧм вын-эбӧс, мый окота лоны медтэрыбӧн аскӧд тшӧтшъяяс пӧвстас да босьтны чемпионлысь ним. Сет сылы бордъяс тайӧ кадас и сійӧ лэбзяс кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ.
Котӧртігас сійӧ оз кыв аслас сьӧлӧмыслысь тіпкӧмсӧ, ассьыс лов шысӧ. Сы вӧсна мый и сьӧлӧмыс, и тыясыс томӧсь, дзоньвидзаӧсь, уджалӧны зэв стӧч часі моз да вӧтлӧны сылысь кокъяссӧ пыр водзӧ и водзӧ. И сійӧ аслас сьӧлӧмыслысь кывзысьӧмӧн нӧшта ӧдйӧджык котӧртӧ финишлань. Важӧн нин ордйӧдіс уна пӧв сыкӧд котӧртысьясӧс да ӧні зільӧ ордйыны кадсӧ. И кадыс весиг пондӧ кывзысьны сылысь да босьтчӧ мунны ньӧжйӧджык, а стадион вылын кытшъясыс пӧртмасьӧны син водзын пыр ӧдйӧджык и ӧдйӧджык. Кымын кытш нин лои венӧма. Со тайӧ, тыдалӧ, медбӧръя. Но сійӧ дась котӧртны водзӧ. А тренеръяс да тӧдсаяс кияснысӧ вылӧ лэптӧмӧн чолӧмалӧны сійӧс чемпион нимӧн. Пӧртмасьӧны фотоаппаратъяслӧн югӧръясыс. Медбӧрын сійӧс кутлӧ ачыс карса юралысьыс. Серафимлы юрас вӧлисти воӧ, мый сійӧ чемпион, нималана морт. И ставыс тайӧ со эсійӧ кытшъяс саяс, кодъяс йылысь сійӧ мӧвпаліс лун и вой, кыдзи вӧчны, медым найӧ ӧдйӧджык бергалісны-пӧртмасисны сылӧн синъяс водзын. Тадзи эськӧ уна-уна во на котравны.
... Збыльысь, вӧлі тайӧ важӧн нин. Серафим Иванович вӧлі том, чайтіс, мый ӧдвакӧ коркӧ пӧрысьмылас. Ӧд сы мында на сылӧн вын-эбӧсыс. Но веськыда кӧ шуны, и нинӧмла жӧ норасьны олӧм вылас. Эз ӧти во чемпионлысь нимсӧ шедӧдӧм бӧрын Серафим Иванович котрав. Дыркодь кутіс тайӧ нимсӧ. Тӧдісны сійӧс эз сӧмын тані, но и мукӧд муясын, кытчӧ удайтчывліс ветлыны ордйысьны да кӧні зэв пыдди пуктӧмӧн сёрнитлывлісны сыкӧд. Весиг корлывлісны нэм кежлӧ кольччыны. Но сылы ӧд ас чужан муыс вӧлі донаджык и медальясысь, и чемпионлӧн нимысь, и ыджыд сьӧмысь ӧтдор.
Сэк жӧ эм тайӧ олӧмас кутшӧмкӧ тшупӧд, коді аслыд тӧдлытӧг казьтыштӧ ас йывсьыс. Шуӧ зэв чӧла, но зумыда: тырмас пӧ нин, дона мортӧй, ӧвсьыштлы неуна. Сідзжӧ лоис и Серафим Ивановичкӧд. Кыдзкӧ ӧтчыд друг гӧгӧрвоис, мый водзӧ сэсся сьӧкыд нин кутны чемпионлысь нимсӧ. Лои тайӧ сэки, кор ӧти чемпионат вылын сійӧс кутісны ордйыны. Но Серафим Иванович, кӧть и сьӧкыда, зэвтіс став вынъяссӧ да век жӧ эз сетчы. Сэки сійӧ медбӧрын кыліс и ассьыс сьӧлӧмсӧ, и ассьыс лов шысӧ. Воис Серафим Ивановичлӧн юрӧдз, мый и сьӧлӧмыс вочасӧн кутіс мудзны, мый регыд мысти сійӧс кутасны ордйыны мукӧдъяс, томджыкъяс. А сійӧ кольӧ кытчӧкӧ бокӧ. И сэтшӧм шог вӧлі тайӧ мӧвпъяссьыс. Сэтшӧм завидь вӧлі сійӧ жӧ томъясыслы, мый со кутіс помасьны сылӧн кадыс и сы пыдди регыд кутасны нимавны мукӧдъяс. Тайӧс Серафим Иванович важӧн жӧ нин эськӧ гӧгӧрволіс тренеръяслӧн видзӧдласъяс серти, но кыдзкӧ эз на эскыв да эз пыдди пуктыв. И со, тыдалӧ, воис пом.
Сэки сійӧ шуис пыр жӧ петны тайӧ кытшсьыс чемпионлысь нимсӧ воштытӧг, мед этшаджык дойдны асьсӧ. Мед сэсся мукӧдъяс котраласны, сійӧ сетас налы туйсӧ. Сідзи и вӧчис.
Ак кутшӧм ёна сэки бергалісны сылӧн юрын быдсяма мӧвпъясыс! Мыйла эськӧ мортыс абу помтӧм вына? Мыйла сылы коркӧ век жӧ лоӧ кежны, вешйыны бокӧ? Кӧть эськӧ сійӧ вӧлі тайӧ кадас вежӧраджык нин да такӧдіс асьсӧ сійӧн, мый буретш тайӧ вежласьӧмъясас и олӧмыслӧн выныс.
Сідзи нин му вылас артмӧма. Эм асыв, но сэсся локтӧ рыт да вой. И бара воӧ асыв. Эм тулыс, но эм ар да тӧв. Сы бӧрти выльысь воӧ тулыс. И тадзи помтӧг бергӧдчӧ олӧмыс.
Сідзи жӧ ӧд и йӧзыслӧн. Колӧ сӧмын гӧгӧрвоны тайӧс. Со мый вӧсна, кӧть и неокотапырысь, но кыдзкӧ весиг аслыс тӧдлытӧг Серафим Иванович век жӧ дасьтысис стадион вылысь мунігкежлӧ. И вочасӧн артмис сідз, мый буретш Валентин пиыс, кодӧс Серафим Иванович босьтлывліс аскӧдыс, сетчис тайӧ жӧ кытшъясыслы. Тренеръяс пыр жӧ казялісны, мый детинкаысь мыйкӧ артмас, да синъяснысӧ вештывтӧг видзӧдісны, кыдзи коркӧ Серафим Иванович бӧрся, сылӧн котралӧм бӧрся. И батьлы ӧні вӧлі нимкодь, мый весь эз вош сылӧн аслас котралӧмыс. Ӧні сійӧ тшӧкыда секундомерӧн сулавлывліс пиыслӧн котралігӧн да дыр сэсся сёрнитлывліс сыкӧд. Гӧгӧрвоис, мый сы моз жӧ эм тайӧ том мортыслӧн выныс и кӧсйӧмыс. И ставыс кӧ удайтчас, сыысь вылӧджык на вермас чеччыштны пиыс. Сідзкӧ, сылы, Серафим Ивановичлы, овны на водзӧ, ӧні пи вылас надеяӧн нин.
А сэки, кор гӧгӧрвоис, мый сійӧс регыд кутасны ордйыны да та вӧсна кад воис эновтчыны котралӧмысь, сьӧлӧмас быттьӧ зэв ыджыд изйӧн Серафим Иванович локтіс гортас да кыскис зепсьыс коньяк доз. Но юанторйыс эз пыр горшас. Да и эз вӧв сійӧ велалӧма курыдтор дінас.
Уна во чӧж аслыссикас стрӧг режим серти олӧмыс тшӧктывліс ӧтдортчыны татшӧмторъяссьыс. И ӧні со Серафим Иванович пукаліс пызан сайын, а орччӧн сідзи вӧрзьӧдлытӧг и сулаліс юантор тыра румкаыс.
Сылысь сэки шог мӧвпъяссӧ торкисны Валентинлӧн кок шыясыс. Валентин тӧдӧ нин вӧлі батьыслысь бӧръя кадся майшасьӧмъяссӧ да пыр жӧ ставсӧ гӧгӧрвоис. Сійӧ повтӧг матыстчис батьыс дінас да малыштіс сійӧс юрӧдыс:
— Кывзы, бать, ме гӧгӧрвоа тэнӧ. Но оз ков сэтшӧма шогсьыны. Тэ абу ӧтнад. Ми кыкӧнӧсь. И ме косӧда налы, кодъяс кӧсйӧны мырддьыны тэнсьыд нимтӧ.
Серафим сэки весиг юрсӧ кыпӧдліс. Оз-ӧ нин серав пиыс сы вылын. Но кор аддзис зонкалысь майшасяна синъяссӧ да гӧгӧрвоис, мый оз нин челядь ногӧн сёрнит сылӧн тайӧ лунъясас тӧкӧтьӧӧн верстяммӧм пиыс, пыр жӧ личаліс сьӧлӧм вылас.
Нинӧм эз шу сэки Серафим Иванович Валентинлы. Сӧмын топыда кутліс сійӧс. А сэсся сы бӧрын бать да пи пӧшти кузь войбыд сёрнитісны ас костаныс. Сэки нӧшта бурджыка нин аддзис Серафим Иванович, мый шогӧ усьны водз на. Эм сылӧн мыджӧдыс. Сӧмын мӧдджык, выльджык могъяс колӧ пуктыны ас водзад да бара заводитны овны тыр вынйӧрӧн. Сэксянь Серафим Иванович эз нин мӧвпыштлывлы кутшӧмкӧ омӧльтор йылысь. Олӧм олӧм и эм. Быдӧнлӧн аслас кад. Важ моз сійӧ волывліс стадион вылӧ. Но ӧні ёнджыкасӧ пиыс бӧрся нин видзӧдігмоз. Важ моз кутіс аддзысьлывлыны тӧдса спортсменъяскӧд, тренеръяскӧд, сёрнитны-варовитны накӧд. И некутшӧм завидьлун эз чужлы сылӧн сьӧлӧмын тайӧ здукъясас. Таысь сійӧ аттьӧаліс писӧ, коді кужис чужтыны батьлӧн сьӧлӧмын олӧм вылас выль надея.
И окота вӧлі ӧні батьыслы ыджыд керкалӧн медся вылі судтасянь стадион вылӧ видзӧдігӧн, мед пиыслӧн кытшъясыс вӧліны сы серти нӧшта нин тэрыбджыкӧсь. Мый эз удайтчы Серафим Ивановичлы, удайтчас Валентинлы. Сэтшӧм нин кытшъяслӧн выныс, мый кыскӧны найӧ ас дінас. Мед инӧ. Кӧть и абу нин воддза моз тэрыб батьлӧн восьласыс, но аслас сюсьлунӧн, аслас вежӧрӧн сійӧ кутас отсавны венны пиыслы тайӧ кытшъяссӧ да важ моз кывны асьсӧ томӧн. Збыльысь кӧ, пиас ӧд ӧні и сылӧн став олӧмыс. А налӧн, кытшъясыслӧн, збыльысь помыс оз тыдав, и абу сійӧ. Сэтшӧмӧсь нин тайӧ кытшъясыс.


Нэмӧвӧйся йылысь шытӧм сёрни
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 120-123 лб.>

Тӧкӧтьӧ кежлӧ сувтыштлӧм бӧрын автобус бара вӧрзьӧдчис да кутіс шлывгыны водзӧ. Тайӧ пӧрйӧ сэтчӧ пуксис томиник ныв. Ак кутшӧм мича сійӧ вӧлі! Ассьыс мичлунсӧ тӧдӧмӧн жӧ пасьтасьӧма. Еджыдсьыс-еджыд кудриа юрсиа. Лӧзсьыс-лӧз синъяса, кытчӧ видзӧдлӧм бӧрын пыр жӧ вӧйны позьӧ. Оз тусь кодь вом доръяса. Восьса морӧса жакета. Дженьыдик юбкаа, коді торйӧн нин тӧдчӧдіс сылысь кузь да мича кокъяссӧ.
Автобусын пукалысьяс да сулалысьяс, дерт, пыр жӧ казялісны мича нылӧс. А унджыкыс вӧліны олӧма йӧз, кодъяслӧн томлуныс важӧн нин исковтӧма бӧрӧ да ӧні колисны сы йылысь сӧмын казьтылӧмъяс. Уна чукыра чужӧмаӧсь. Дзор юрсиаӧсь. Рудӧдӧм нин синъясаӧсь. Нывбабаяс завидьпырысь, а кодсюрӧ весиг дивитӧмпырысь видзӧдісны мича ныв вылӧ да вашкӧдчисны ас костаныс. Збыльысь ӧд кодсюрӧ на пиысь коркӧ тайӧ томиник ныв кодьыс жӧ вӧліны мичаӧсь. Но он тай бергӧд важтӧ. Ӧні налы колис сӧмын завидьтыны мичлуныслы. А дивитысьяс гусьӧн вомалісны мича нылӧс: но и кужӧма жӧ пасьтасьны, мед сӧмын асьсӧ петкӧдлыны. Мужичӧйяс, мӧдарӧ, ошкӧмпырысь кыйкъялісны мича ныв вылӧ да асланыс синъясӧн веськыда сёйисны сійӧс. Эз ӧти на пиысь ас кежысь мӧвпыштлы: ок эськӧ бергӧдчывны кӧ некымын дас во кежлӧ важас, бӧр лоны томӧн да ёнӧн, кыйны тайӧ нывсӧ ас тывйӧ, мед сэсся нӧшта шудаджыка ӧнія серти овны сыкӧд.
А мича ныв аддзис жӧ, кыдзи то чӧла, то ас костаныс вашъялӧмӧн донъялӧны сійӧс автобусын мунысьяс да нӧшта вылӧджык лэптывліс юрсӧ, тракнитлывліс кудрияснас, быттьӧ йӧктігмоз нарошнӧ тувччывліс ӧти кок вывсяньыс мӧд вылас.
Тадзи нӧшта кӧсйис петкӧдлыны ассьыс мича статьсӧ: видзӧдлӧй пӧ да нимкодясьӧй менам мичлунӧн. Тіян пӧ кадыс важӧн нин кольӧма, а талун пӧ менам праздник. Ме пӧ том да мичасьыс-мича. И меным пӧ нимкодь таысь. И та бӧрын томиник нывлӧн чужӧм вылас корсюрӧ петыштлывліс гуся нюм.
И друг мичаник ныв аддзис неуна водзынджык сулалысь ас кодьыс жӧ том да мича зонмӧс. Кузь тушаа. Паськыд пельпомъяса. Косіник статя. Зэв сьӧд да ёсь синъяса. Автобусын мукӧд мунысьяс пӧвстын сійӧ быттьӧ вӧлі гулюяс шӧрын кутш.
Зонмыд сідзжӧ казяліс мичаник нылӧс. И ӧні ныла-зонма дугдывтӧг видзӧдісны ёрта-ёрт выланыс. Кажитчис весиг налӧн синъяс, вом доръяс да чужӧмъяс серти, мый тайӧ кык мича том мортыс гусьӧн сёрнитӧны ас костаныс, мый шытӧм кывъясӧн сідзи и печласьӧны ёрта-ёртыскӧд. Сэтшӧм кывъясӧн, кодъяс медся ёна вӧрзьӧдӧны сьӧлӧмъястӧ том дырйиыд. Ныла-зонма костын аслыспӧлӧс шытӧм сёрнисӧ казялісны и автобусын мунысьяс. Но тайӧ кык мортыс мукӧдлысь ошкана ли, дивитана ли видзӧдласъяссӧ ӧні пыдди эз пуктыны. Мед колӧкӧ видзӧдӧны да завидьтӧны.
Со мича ныв лэптыштліс юрсӧ да бара чӧвтліс синъяссӧ зон вылӧ: «Мый нӧ сэтшӧм тшӧкыда видзӧдлывлан ме вылӧ? Али збыльысь вои тэныд сьӧлӧм вылад? И тэ меным сьӧлӧм серти!»
Зон казяліс нывлысь гуся видзӧдлассӧ да бара веськӧдіс ассьыс синъяссӧ сы вылӧ, быттьӧ збыльысь зілис вӧйны тайӧ лӧзсьыс-лӧз да пыдӧстӧм синъясас: «Тэ ӧд меным сідзжӧ воин сьӧлӧм вылӧ. И кӧні сӧмын тэ татшӧмыс чужлӧмыд? Мыйла нӧ ме тэнӧ водзджык эг аддзывлы? Ок эськӧ тӧдмасьны кӧ тэкӧд матісяньджык!»
Та бӧрын зон нюммуніс ныв вылӧ видзӧдігмоз. И мича ныв эз вермы дзебны ассьыс нюмсӧ да зэв эскӧдана пыксис аслас синъясӧн зонлы чужӧмас: «Эн пов меысь, менам донаӧй! Ми ӧд воим нин ӧта-мӧднымлы сьӧлӧм выланым. И оз ков повны таысь. Мӧд ног ӧд, шудыс вермас пышйыны миянысь».
Но зонлӧн сэки зумыштчыліс чужӧмыс, быттьӧ сьӧд кымӧр недыр кежлӧ вевттьыліс яръюгыд шондісӧ: «Но ӧд абу жӧ лӧсьыд автобус шӧрас, став йӧз дырйиыс матыстчыны тэ дінӧ. А мый нӧ найӧ сэки кутасны шуны?»
Ныв гӧгӧрвоис, мыйла зумыштчыліс зонмыд, да бара жӧ меліа видзӧдліс сы вылі: «Эн пыдди пукты налысь завидьтана видзӧдласъяссӧ да сёрнисӧ. Найӧ ӧд ассьыныс нэмнысӧ олісны нин да ӧні коли сӧмын ышлолавны важсӧ казьтылігӧн. А миян тэкӧд ставыс на водзын. Дыр кӧ кутан мӧвпавны да быдӧнысь повны и менӧ верман воштыны. Збойджыкӧн ло!»
Зон смелджыка нин видзӧдліс ныв вылӧ: «А он-ӧ тэ сӧмын ворсӧдчыштны кӧсйы мекӧд? Збыльысь кӧсъян, медым ме тэкӧд тӧдмаси? Со видзӧд да нимкодясь, кутшӧм ме том, ён да мича. Он кут каитчыны мекӧд тӧдмасьӧмысь. А ме тэнӧ ки вылын кута новлӧдлыны».
Ныв сэки тракнитіс кудрияснас да синъяссӧ читкыртлӧмӧн бара нюммуніс зонлы: «Аддза, аддза, мый тэ збыльысь абу полысь рӧдысь. Сӧмын нӧшта збойджыкӧн ло. Ме збыльысь кӧсъя, медым тэ лоин мекӧд орччӧн. Эн пов нинӧмысь!»
Та бӧрын ныв кутіс матыстчыны петан ӧдзӧс дорӧ да кор автобус заводитіс надзмӧдны ассьыс ӧдсӧ, бара кузя видзӧдліс зон вылӧ: «Эн пов. Лок ме бӧрся». А сэсся нюмъёвтіс зонлы да чеччыштіс автобусысь.
Зонлӧн чужӧмбаныс гӧрдӧдіс нывлӧн серамбана видзӧдласысь. Сылӧн ӧзйисны синъясыс. Ак кутшӧм жаль сылы воштыны татшӧм мича нывсӧ! А кутас кӧ нӧшта нюжмасьны, сэсся, гашкӧ, оз и аддзыв нин сійӧс, кодкӧд сэтшӧм дыр вӧлі сылӧн шытӧм сёрниыс. Но сійӧ пыр на сулаліс да быттьӧ мыйкӧ виччысис. Весиг эз эскы аслыс, вӧлі тайӧ вӧтӧн али вемӧсӧн.
Но сэсся кор автобус ӧдзӧсыс пӧдлассьыны нин кутіс, зон быттьӧ садьмис, чеччыштіс ӧдзӧслань да мый вынсьыс личкис сигнал кнопкасӧ. Автобус тракнитчыліс да бӧр сувтіс. И зон пыр жӧ чеччыштіс восьса ӧдзӧс пыр тротуар вылӧ да котӧрӧн мӧдӧдчис ныв бӧрся, аслас шуд бӧрся.
А автобусын мунысьяс чӧла колльӧдісны синъяснаныс ныла-зонмаӧс. Ӧтияс завидьтісны. Мӧдъяс дивитісны. Но мый сэсся, кӧть век завидьты да дивит. Томлуныд томлун и эм. Но эз ӧтилӧн юрас бергав мӧвп: «Ак эськӧ, вӧлі кӧ ме бара томӧн!»


Кыдзи Петыр ветліс вичкоӧ
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 124-129 лб.>

Код тӧдас кымын во прӧйдитіс сійӧ кадсяньыс, но Петырлӧн быттьӧ ӧні на ставыс син водзын. И бара сійӧ важсясӧ корсюрӧ казьтыштлігӧн аддзӧ асьсӧ ичӧтик, нэриник детинкаӧн.
Со найӧ ворсӧны ӧтлаын часовнябердса паськыд эрд вылын. А сэсся мудзӧны да пуксялӧны кытшӧ недыр кежлӧ шойччыштны. И кымынӧдысь нин пансьӧ ылі кар йылысь сёрни, кодлӧн матыссаясыс сэні эмӧсь, коді кымынысь нин удитіс кайлыны сэтчӧ Эжва кузя пароходӧн. А ичӧтик Петырлӧн некод карас абу, да сійӧ вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзӧ ёртъясыслысь висьтасьӧмсӧ. Сы йылысь, кутшӧм гажа карыс, кутшӧм паськыдӧсь да уна йӧзаӧсь сылӧн кузьсьыс-кузь уличаясыс, сійӧс и видзӧд, мед он вош кытчӧкӧ.
Кӧть эськӧ кодсюрӧ и ошйысьыштӧ да лишнӧйджык содталӧ. Но ӧд оз жӧ дзик ылӧдлы. Петырлӧн тайӧ висьтасьӧмъяс бӧрас муртса синваыс оз пет. Сэтшӧм завидь ёртъясыслы. Найӧ со нин мыйта удитӧмаӧсь аддзывны. А сійӧ некытчӧ на эз удит ветлыны.
Но сійӧ рытас гортас локтӧм бӧрын Петыр казяліс, кыдзи мамыс мый йылысь кӧ шӧпкӧдчӧ пӧчыскӧд. А сэсся неуна бӧрынджык сійӧ матыстчис аслас быдтас дінӧ, малыштіс юрӧдыс да шуис:
— Кывзы, Петюк, он кӧсйы пӧчыдкӧд карӧ кайлыны? Сійӧ со век элясьӧ, мый тэ пырттӧм на. Кӧсйӧ тэнӧ вичкоӧ нуӧдлыны.
Петыр эськӧ оз на вӧлі гӧгӧрво, мыйла сійӧс колӧ пыртны да мый тайӧ татшӧмыс. Но пыр жӧ нимкодьпырысь горӧдіс:
— Кайла, дерт! Кӧть ӧні и мӧдӧдчам!
Мамыс серӧктыштіс пиыслӧн кывъяс вылӧ да неуна чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:
— Сӧмын кывзысь пӧчыдлысь. Эн кольччы некытчӧ сыысь. Тэ ӧд ыджыд нин. Ставсӧ нин гӧгӧрвоан.
И со Петыр пӧчыскӧд восьлалӧны сикт горувлань, кӧні Эжва берегас сулалӧ пристаньыс да кытчӧ регыд мысти колӧ матыстчыны увланьысь катысь пароходлы. Сійӧ босьтас татысь да юбердса мукӧд сикт-посёлокысь йӧзӧс, а сэсся водз асывнас воас карӧ.
Ставыс сэки вӧлі зэв шензьӧдана Петырлы. Пароходъястӧ, дерт, сійӧ унаысь нин аддзыліс Эжва дорын лун-лун купайтчигӧн да вуграсигӧн. Но эз на пуксьыв сэтчӧ. А найӧ Эжва кузя кывтіг-катігӧн быттьӧ нарошнӧ челядьӧс дэльӧдігмоз прӧйдитлісны берег дорсяньыс маті, да сэсся налӧн мунӧм бӧрын дыр на швачкис берегас пароходъяс бӧрся вӧтчысь гыыс.
И со ӧні сійӧ пӧчыскӧд пароход вылӧ пуксьӧм бӧрын пыр жӧ кутіс кытшлавны уліті и выліті. Быдтор окота вӧлі тӧдны детинкалы. Пӧчыс эськӧ шуыштіс жӧ сылы, дона детинаӧй пӧ менам, эн пӧ кӧть вош кытчӧкӧ. Петыр весиг нюмъёвтіс пӧчыслӧн кывъяс вылӧ. Кытчӧ нӧ сійӧ тані вошас? Абу ӧд помтӧм-дортӧм пароходыс. Быдлаті нин со удитіс кытшовтны. Сэсся Петыр тэрмасьӧмӧн кайис палуба вылас да кутіс видзӧдны, кыдзи вочасӧн пыр ылыстчӧ и ылыстчӧ Эжвалӧн джуджыд кыр йылын сулалысь чужан сиктыс да сійӧ саялӧ чукыль сайӧ.
Детинкаӧс таысь весиг гажтӧм босьтліс. Но такӧдіс асьсӧ. Абу ӧд ӧтнас. Пӧчыс со тані. Петыр сэк кості синсӧ вештывтӧг нин видзӧдӧ, кыдзи пароходыс вундӧ Эжва юлысь веркӧссӧ да оз весиг надзмӧдлы ӧдсӧ. Кӧть эськӧ кутшӧм тані визув. Сідзи и тювгӧ визулыслы паныд. Со кутшӧм сійӧ вына вӧлӧма. А найӧ, зырымбедьяс, Эжва берег дорас ыджыд пыжӧ пуксьӧм бӧрын ӧдва-ӧдва вермӧны сынны визулыслы воча.
Сэк кості пароход гораа тутӧстӧмӧн матыстчывліс юлӧн ӧтар-мӧдар берегъяс пӧлӧн паськӧдчӧм сиктъяс дорӧ. Быдлаысь сэтчӧ пуксялісны пыр выль и выль йӧз. Ставӧн тэрмасисны ыджыд карӧ. Сӧмын кодсюрӧ увсянь катысьяс пиысь чеччывліс берегӧ.
Петыр эз весиг казяв, кыдзи вочасӧн пыр рӧмыдджык и рӧмыдджык лои да вой пуксис. Пӧчыс важӧн нин вуграліс диван вылын. А Петыр синсӧ эз вермыв вештыны Эжва ю вылысь, кодлӧн паськыд отыс друг петкӧдчыліс то ӧти, то мӧд чукыль сайсянь, да сійӧ пыр водзӧ и водзӧ чӧла шлывгис увлань. Со кутшӧм кузь вӧлӧма сылӧн чужан юыс. И помыс оз волы. А, гашкӧ, и збыльысь помыс абу. Со тай некутшӧма оз и векняв, кӧть эськӧ мый дыра нин катӧ пароходыс.
Коркӧ шонді петандорыс нин Петыр вугыртліс пӧчыскӧд орччӧн. Но сэсся асъя ыркыдыс пальӧдіс став унсӧ. А шондіыс сэк кості удитӧма нин мыччысьны ылі вӧртас сайысь да ӧні зіля апалӧ ва вылын гӧвкъялысь русӧ. Дугдывтӧг сьылӧны садьмӧм лэбачьяс. Корсюрӧ пароход водзын вӧрзьывлӧ ваыс повзьӧм чериысь. А кӧнкӧ ылын-ылын тыдалӧны нин карлӧн мыгӧръясыс. Тайӧс Петыр казяліс верстьӧяслӧн сёрниысь, кодъяс пиысь унаӧн садьмӧмаӧсь жӧ нин да кайӧмаӧсь палуба вылӧ. Ӧні быдӧн на пиысь дасьтысис каркӧд аддзысьлігкежлӧ.
И со Петыр пӧчыскӧд чеччисны карса пристаньӧ, коді мича двореч кодь вӧлі. Тані Петыр кывзысис нин сӧмын пӧчыслысь. Ачыс ӧд сійӧ нинӧм на оз тӧд. И збыльысь повзьыштіс, кор аддзис лыдтӧм-тшӧттӧм керкаяс, кузяла и вомӧнног нюжалысь уличаяс да помтӧм йӧзӧс, кодъяс жуисны ӧтарӧ-мӧдарӧ кодзувкотъяс моз. Кыдзи бара найӧ тані олӧны-а, шензис детина, оз повны ылалӧмысь.
А пӧчыс нуӧдіс сійӧс ас бӧрсяыс пыр водзӧ и водзӧ. Найӧ восьлалісны асфальтӧн вевттьӧм тротуаръяс кузя. Шемӧс босьтіс детинкаӧс. Налӧн ӧд сиктас мир туйсӧ нинӧмӧн абу вевттьӧма. Гожӧмнас бус кайӧ. Мыйӧн ар воас, муртса пидзӧсӧдзыд няйтыс оз овлы. А тані олысьясыд, майбыръяс, и няйтсӧ оз тӧдлыны.
Сэк кості найӧ матыстчисны вичко дорӧ, коді ылысянь тыдаліс да кысянь кылісны жыннянъяслӧн гажа шыяс. Петыр видзӧдӧ пӧчыс вылӧ, кыдзи сійӧ кутіс дугдывтӧг пернапасасьны да ас кежсьыс мыйкӧ шӧпкӧдны. И со нин пӧчыс внукыскӧд пырисны вичкоӧ. А йӧзыс сэні помтӧм. Стенъясас уна рӧма мичасьыс-мича картинаяс зарниӧн пӧртмасьӧны. Гӧгӧр сисьяс ӧзйӧны. Став сулалысьяс синсӧ вештывтӧг кывзӧны кузь, мича паськӧма, тшӧтшӧдӧм ус-тошка мужичӧйӧс, коді гораа лыддьӧдлӧ да сьылӧ, юрбитігмоз. Сы бӧрся сэсся ставӧн юрбитны заводитӧны юрнысӧ копыртігмоз. А йӧз костӧд сідзжӧ кузь паськӧма мужичӧй ветлӧдлӧ да тшынӧдӧ.
Ставыс тайӧ ёна шензьӧдіс Петырӧс. Мыйла татчӧ сы мында йӧзыс чукӧртчӧмаӧсь? Мыйла дугдывтӧг юрбитӧны? Мыйла нӧ сійӧс пыртнысӧ вайӧдісны татчӧ? Кӧть эськӧ пӧчыс водзтіджык некымынысь нин шуліс, мый тадзи пӧ колӧ. Но детинка некыдзи эз гӧгӧрво тайӧс. А ӧні сійӧ поліс юавны пӧчыслысь, коді синъяссӧ вештывтӧг видзӧдӧ кузь паськӧма мужичӧй да сы гӧгӧр сулалысьяс вылӧ. Найӧ сэк кості то тэрыба лыддьӧдлӧны, то сьывны босьтчылӧны. И пӧчыс кывзӧ сьылысьясӧс да дугдывтӧг жӧ пернапасъяс чӧвталӧ.
Петыр сэсся мудзӧ да вӧзйысьӧ пӧчыслысь вичко кильчӧ вылас. Петіс, а сэні кутшӧмкӧ нывбаба дугдывтӧг бӧрдӧ да корӧ отсавны сылы сьӧмӧн. И вичкоӧ пырысьяс чӧвтлӧны нывбабалӧн ыджыд дозйӧ кӧрт деньга. Нывбаба аттьӧалӧ таысь да нӧшта нин ёнджыка заводитӧ петны сылӧн синваыс. Дивӧ дай сӧмын. Кыдзи тадзисӧ позьӧ бӧрдны да мыйысь? Оз на ӧд тӧд Петыр, кутшӧм неминуча вермас суны мортӧс олӧмас. Со и тайӧ нывбабаыскӧд, гашкӧ, тадзи лоӧма.
А сэк кості Петырӧс пӧчыс бӧр корӧ вичко пытшкӧ. Помнитӧ тайӧ здук йывсьыс Петыр сӧмын сійӧс, кыдзи сылысь юрсӧ дзумгылісны-сюйлісны кутшӧмкӧ ва пельсаӧ да паньыштӧдісны юмов рокӧн. А сыкӧд орччӧн сулаліс кутшӧмкӧ тӧдтӧм мужичӧй да пӧчыс сы йылысь гусьӧник шуис Петырлы, тайӧ пӧ тэнад вежайыд лоӧ.
Но Петырлы ставыс тайӧ эз жӧ вӧв ёна гӧгӧрвоана. Медся тӧдчанаыс сійӧ, мый детинка веськавліс карӧ. Вичкоын пыртӧм йылысь сійӧ коркӧ мӧдысьджык нин кутас мӧвпавны. А ӧні аддзыліс зэв гырысь керкаяс, паськыд да кузь уличаяс, сэні жуысь помтӧм йӧзӧс. Весиг дивӧ босьтліс, мыйта тані ӧтарӧ-мӧдарӧ дугдывтӧг ветлӧдлысь войтырыс. Кӧнкӧ нӧ уджалӧны оз найӧ? Налӧн тай сиктас лун шӧрнад некодӧс он аддзыв мир туй вылысь. Быдӧн кӧнкӧ ноксьӧ.
Рытланьыс нин пӧча-внука мӧдӧдчисны увлань лэччысь пароход вылӧ. Тайӧ пӧрйӧ Петыр сэтчӧ пуксьӧм бӧрын пыр жӧ и унмовсис. Сэтшӧма мудзӧма вичкоас лунтыр сулалӧмысь. Но быттьӧ тӧкӧтьӧ кежлӧ и куньліс синъяссӧ, а пӧчыс садьмӧдӧ нин сійӧс. Чеччы пӧ, воны кутім.
Та бӧрын Петырлы эз на ӧтчыдысь уськӧдчыв паметьӧ карас да вичкоас медводдзаысь волӧмыс. Унаысь висьтавліс та йылысь и ёртъясыслы. Сэсся аслас олӧм чӧжӧн сійӧ эз на этшаысь веськавлы и тайӧ карас, кытчӧ медводдзаысь воліс пӧчыскӧд, и мукӧд ыджыд каръясӧ. И эз нин шензьывлы уна йӧза уличаяс кузя восьлалігӧн да эз нин повлы вошӧмсьыд.
Пыравліс и вичкоясӧ. Дерт, гашкӧ, эз сэтшӧма юрбитӧм могысь. Но мыйкӧ быттьӧ кыскис сійӧс сэтчӧ, да кокъясыс асьныс кежӧдлісны крестъяса сигӧра стрӧйбалань. Аддзывліс сэтысь эз сӧмын олӧмаясӧс, но и томъясӧс. Ставныс найӧ бурсиӧмъяс кывзігмоз быттьӧ ас кежсьыныс мӧвпалісны, сідзи-ӧ олӧны, кыдзи колӧ, кыдзи Енмыс тшӧктылӧма. Зілисны аддзыны воча кывъяс асланыс гуся юалӧмъяс вылӧ.
А сэки вичкоас пыртӧм бӧрын Петыр унаысь юасьлывліс пӧчыслысь Ен йылысь. И пӧрысь мортлӧн висьтасьӧмъясыс кыдзкӧ аслысногӧн йиджтысисны Петырлӧн вежӧрӧ. Код тӧдас, эм-ӧ кӧнкӧ сійӧ, Медыджыдыс, кодлы сэтшӧма эскыліс пӧчыс? Но Петыр век жӧ быдысь сійӧ либӧ мӧд ыджыд удж заводитігӧн быттьӧ аслыс тӧдлытӧг, гусьӧн пыр и шыасьлывліс сы дінӧ, кодӧс некор на эз аддзывлы. Мед пӧ отсалас. Петыр эз вермы висьтавны помӧдз, эскӧ-ӧ сійӧ Енмыслы. Но быдысь вичкоӧ пыралӧмъяс бӧрын кокниджык лоліс лов вылас. И пыр ёнджыка кажитчыліс сылы, мый Медыджыдыс век жӧ кӧнкӧ эм. Сӧмын абу сетӧма мортыслы аддзыны сійӧс. И сьӧкыдлунъяскӧд паныдасигӧн Петырлы пыр жӧ усьліс юр вежӧрас Енмыс. Сэки быттьӧ вешйыліс став омӧльыс. Код тӧдас, быдысь-ӧ отсавліс Енмыс. Петыр та йылысь эз куж висьтавны. Но быттьӧ та дырйи сійӧ кывліс ас пытшсьыс кутшӧмкӧ вын. Быттьӧ эм сылӧн морӧсас аслас Ен, код дорӧ шыӧдчывлӧ сьӧкыд кадӧ, коді и нуӧдӧ сійӧс олӧмтіыс. И сэки Петырлы волывліс паметяс пӧчыс, коді важӧн нин абу ловъя, коді коркӧ медводдзаысь нуӧдліс сійӧс карӧ да пыртӧдліс вичкоӧ. И кыдзкӧ аслысногӧн долыд овлывліс тайӧ кадас сылӧн сьӧлӧм вылын.


Иван да Сандра
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 130-135 лб.>

И бара матыстчис дыр виччысяна тулыс. Кӧть Кӧдзыд пӧль и эз на кӧсйы сетчыны да пыр на вильшасигмоз зілис петкӧдлыны ассьыс вынсӧ. Но медбӧрын век жӧ повзис да пышйис ӧти войӧ кытчӧкӧ ылі Войвылӧ. Яръюгыд шонді пыр ёнджыка шонтіс турдылӧм мусӧ. Тӧдлытӧг пакталісны-вошисны карса уличаяс вылысь сьӧдасьӧм лым толаяс. Кушмӧм асфальтыс тӧкӧтьӧӧн косьмис. И гӧгӧр вӧлі сэтшӧм гажа ловзьӧм ывлаыслӧн шыяссьыс.
Шондіа мича лунъясӧ пыр унджык пӧрысь и том петавлісны уличаяс вылӧ. Кузь тӧв бӧрын ставӧн горша апалісны чӧскыд тувсов сынӧдсӧ, нимкодясисны лэбачьяслӧн сьылӧмӧн. Торйӧн унаӧн тайӧ кадас зілисны кежавны театрбердса неыджыд скверӧ, кӧні позис шойччыштны Поэтлӧн памятниккӧд орччӧн сулалысь паськыд лабичьяс вылын.
Луннас сэні ёнджыкасӧ пукавлісны дзормӧм юрсиа пӧль-пӧчьяс гора гӧлӧса внук-внучкаясыскӧд. Ичӧт лёльӧяс гажаа горзігтыр да ӧта-мӧд бӧрсяыс вӧтлысигтыр котралісны памятник гӧгӧр. А пӧль-пӧчьяс на бӧрся сюся видзӧдігмоз казьтылісны томдырся вояссӧ да тайӧ здукъясас быттьӧ бара томмылісны.
Рытланьыс лабичьяс вылӧ волывлісны кузь юрсиа, лӧз синма, кианыс гитараяса зонъяс. Найӧ струнаяссӧ чеплялігмоз негораа сьывлісны сы йылысь, мый сӧмын волӧн ӧти кадӧ волӧ радейтчӧм, коді шонтӧ сьӧлӧмъяс да сетӧ выль вын овны водзӧ. Насянь неылын пукалісны ас костаныс гажаа варовитысь нывъяс да корсюрӧ видзӧдлывлісны зонъяс вылӧ. Сэсся зонъяс да нывъяс топӧдлісны лабичьяссӧ, пуксьылісны орччӧн да пондылісны мый йылысь кӧ меліа вашкӧдчыны.                                                         
Некод на пиысь быттьӧ эз и казявлы Поэтӧс. Ӧд сылӧн из мыгӧр дорӧ важӧн нин велалісны. Та вӧсна сійӧ зэв дыр нин вӧлі асӧн.
Но тӧдлісны кӧ эськӧ лабичьяс вылын пукалысьяс, кутшӧма нормӧдліс Поэтӧс том йӧзлӧн сьылӧмыс, налӧн ас костаныс гажа шор моз сёлькӧдчысь сёрниыс. Вермис кӧ эськӧ, сійӧ вӧрзьӧдчис да тшӧтш пуксьыліс том йӧзкӧд орччӧн. Матысяньджык кывзыштіс найӧс да, гашкӧ и, тшӧтш сьылыштіс. Но гӧгӧрвоис, мый оз позь. Ӧд сійӧ вӧлі памятникӧн.
Сэк жӧ Поэт том йӧзӧс кывзігӧн казьтыліс коркӧясӧ. Сійӧ ӧд важӧн, уна-уна во сайын тшӧтш овліс тайӧ карас. Татысь жӧ аддзис ӧтчыд ассьыс сьӧлӧмшӧрсӧ, кодӧс Сандраӧн шулісны. Лӧз синъяса, пӧим рӧма юрсиа, кузь кӧсаяса серамбана ныв сэтшӧма вӧрзьӧдіс зонлысь сьӧлӧмсӧ, мый сійӧ сэсся лун и вой мӧвпаліс аслас мусук йылысь. А паныдасигъясӧн лыддис медся радейтанаыслы сиӧм сӧмын на чужӧм кывбуръяс. Мӧдыс мичаник синъяссӧ читкыралігмоз кывзывліс кывбуръяссӧ, гӧрдӧдыштліс, сэсся гажаа, быттьӧ дэльӧдчигмоз серӧктыліс, сотыштліс зонмӧс пӧсь видзӧдласӧн да вильшасигмоз котӧртліс кытчӧкӧ.
Гашкӧ, кӧсйис Сандра сьӧлӧмшӧрыс, мед зонмыс вӧтӧдас сійӧс да пӧся топӧдлас ас дінас. А сэсся кутас шӧпкӧдны пеляс мелісьыс-мелі кывъяс, кодъясысь топавлӧ сьӧлӧмыд, лигышмунлӧ ки-кокыд. Кутшӧма Сандраыс виччысис тайӧ здуксӧ!..
Но артмис сідз, мый Поэтлы регыдъя кадӧн ковмис эновтны чужанінсӧ да мунны ылі Лунвылӧ. Кужис-ӧ чайтлыны сійӧ, мый сэсся оз нин удайтчы волыны чужанінас, муса Войвылӧ, кывзыштны мам кыв вылас нор сьыланкывъяс, оз жӧ нин удайтчы аддзысьлыны Сандра сьӧлӧмшӧрыскӧд. Кымынысь Лунвывса жар шонді улын Поэт казьтывліс чужан мусӧ, кымынысь вӧтавліс Сандралысь сарапана мича мыгӧрсӧ, сылысь алӧйгӧрд вом доръяссӧ, сьӧлӧмтӧ сотысь синъяссӧ. Вӧліны кӧ эськӧ бордъяс, пыр и лэбліс сы дінӧ. Топӧдліс ас бердас. Шуаліс медся пӧсь кывъяс...
...Но он тай босьт. И топавлывліс сэки шогысла Поэтлӧн сьӧлӧмыс. Бӧръя здукъясас нин, сьӧкыда висигӧн, сійӧ век на виччысис, мый Войвывсянь друг пӧльыштас ыркыд тӧвру да ваяс сылы чужан мусяньыс, муса Сандрасянь бур юӧръяс. Талы эскӧмӧн и муніс мӧдаръюгыдас, кытысянь оз нин бергӧдчывлыны...
Сӧмын уна во мысти Поэт бӧр локтіс чужан муас да сувтіс татчӧ нэмъяс кежлӧ памятникӧн. Неуна копыртчыштӧма водзлань, мыджсьӧма мышнас пу вылӧ. Мелі синъяснас ӧчки пыр видзӧдӧ лабичьяс вылын пукалысьяс вылӧ да быттьӧ кӧсйӧ шуны: олӧй пӧ бура ас йӧз, радейтӧй пӧ чужан мунытӧ да ӧта-мӧднытӧ.
И ӧні театр водзын сулалысь Поэт воддза да талунъя олӧм йылысь мӧвпалігӧн быттьӧ зілис корсьны синъяснас ассьыс томдырся мусуксӧ, Сандрасӧ, кодкӧд паныдасьлывліс уна-уна во сайын. Но петкӧдчас-ӧ сійӧ выльысь? Та йылысь Поэт эз тӧд...
...Со коркӧ тадзи жӧ ӧти мича гожся рытӧ лабичьяс вылӧ бара пуксялісны гитараяса том йӧз да кутісны сьывны радейтчӧм йылысь. И бара пондісны шӧпкӧдчыны нывъяскӧд. А Поэт меліа видзӧдіс на вылӧ да мӧвпаліс мыйкӧ ас кежысь. Медбӧрын сійӧ казяліс, мый пӧшти ставӧн разӧдчисны нин. Лабич вылын колис сӧмын ӧти ныла-зонма. Пукалысьяс кӧть и чӧв олісны, но налӧн пессьысь сьӧлӧмъясыс да пӧсь видзӧдласъясыс висьталісны ӧта-мӧдныслы дзик ставсӧ.
— Кыдзи нӧ тэнӧ шуӧны? — медбӧрын юаліс зон.
— Сандраӧн, — вочавидзис ныв, чӧв олыштіс да воча юаліс: — А тэнӧ?
— Иванӧн.
И Поэт тайӧс кылӧм бӧрын пыр жӧ дрӧгнитіс. Збыльмис ӧмӧй сылӧн гуся кӧсйӧмыс — бара аддзывны Сандраӧс? Сійӧ сюсьджыка видзӧдліс ныла-зонма вылӧ. Да ӧд тайӧ нылыс збыльысь сэтшӧма мунӧ сылӧн коркӧя Сандра вылас! Сэтшӧм жӧ лӧз синъяса, нюмсера, алӧйгӧрд вом дора. Сӧмын абу нин кузь кӧсаяса, а ӧнія моз тшӧтшӧдӧм юрсиа. Коркӧя сарапан пыддиыс дженьыдик юбка. А Иваныс Поэт кодь жӧ ӧчкиа, косіник чужӧма, небыдик видзӧдласа. Сӧмын важся сюртук пыдди ӧнія джинсы гача да кучик курткаа. Но и мый! Тайӧ ныла-зонмаыс збыльысь зэв уна войсайся Иван да Сандра кодьӧсь жӧ! Быттьӧ кисьтӧмаӧсь! Колӧ жӧ тадзи лоны! Сідзкӧ нӧ, олӧмыс збыльысь бергӧдчывлӧ да мортлӧн лолыс оз некытчӧ вош, а пыр ловъя!?.
...А сэк кості Иван да Сандра мый йылысь кӧ негораа сёрнитісны ас костаныс. А сэсся Иван недыр чӧв олыштӧм бӧрын юаліс Сандралысь:
— Кӧсъян, сьыла тэныд ас кыв вылын ӧти сьыланкыв?
— Кӧсъя, — шуис Сандра.
И Иван гитара струна шыяс улӧ кутіс негораа нюркйӧдлыны зэв мича, сьӧлӧм вӧрзьӧдана гӧлӧсӧн. И бара Поэт дрӧгмуніс. Мый нӧ тайӧ? Ӧд Иваныс сьыліс сылысь кывбурсӧ. Со и сэтшӧм тӧдса сійӧ:
Тайӧ кыв ме кывлі
Аслам люлю дінын,
Сійӧ менам вунас
Сӧмын дзебанінын!
Тайӧ сьылӧм бӧрас Поэт кӧсйис нин бӧрддзыны, сэтшӧма нормис сылӧн сьӧлӧмыс. Со ӧд уна во мысти выльысь юргӧны сылӧн кывбуръясыс! Но гӧгӧрвоис жӧ, мый памятникыдлы оз позь бӧрддзынысӧ. Бурджык шы ни тӧв сулавны. И Поэт водзӧ чӧла кывзіс ныла-зонмалысь ас костаныс висьтасьӧмсӧ. Югдытӧдзыс мусукасьысьяс пукалісны памятник дорын. Сӧмын шонді петігӧн нин кутчысьӧмӧн мӧдӧдчисны гортаныс.
Поэт чӧла колльӧдіс Иванӧс да Сандраӧс синъяснас да ас кежсьыс тшӧкыдджыка корис найӧс кежавлыны сы дінӧ. А ныла-зонма быттьӧ гӧгӧрвоисны Поэтлысь гуся кӧсйӧмсӧ да арся кӧдзыдъясӧдз волывлісны пукавны памятник дорӧ.
А сэсся бара воис кузь да кӧдзыд тӧв. Иванӧс да Сандраӧс Поэт эз кут аддзывлыны ас дорсьыс. И мукӧдъяс тшӧтш эз нин пуксьывлыны памятниккӧд орччӧн. Татшӧм кӧдзыд дырйиыд ӧд пукалігад дзикӧдз турдан. Весиг аслыс Поэтлы тайӧ кадас эз жӧ шоныд вӧв. Сідзжӧ кынмис да турдіс. Кӧть и вӧлі памятникӧн. Да нӧшта зэв ёна гажтӧмтчис. Но кодлы нӧ памятникыд лысьтас висьтасьны да норасьны.
И тӧвся кӧдзыд лун-войясӧ Поэт терпитны позьтӧма виччысис тулыссӧ да гожӧмсӧ. Эскӧдіс асьсӧ, мый бара пондасны волывлыны сы дінӧ Иван да Сандра — коркӧя да ӧнія олӧм йывсьыс сылӧн медбур казьтылӧмыс.
Сэк кості шондіыс кутіс кыпӧдчывлыны пыр вылӧджык и вылӧджык. Воис дыр виччысяна тулыс, а сэсся и гожӧм. Кутшӧма кӧсйис ӧні Поэт выльысь аддзывны Иванӧс да Сандраӧс, сьӧкыд весиг висьтавны. Но мый дыра нин колис, а найӧ эз тыдовтчывлыны. Поэт шогсис. Зілис гӧгӧрвоны, мый нӧ лоис. И воштыны нин пондіс став эскӧмсӧ.
И со ӧтчыд лун шӧра лунӧ памятник дорӧ тэрмасьтӧг матыстчисны сэтшӧм тӧдса да матысса йӧз. Тайӧ вӧліны Иван да Сандра. Иван йӧткис ас водзас коляска. А Сандра кутіс киас дзоридзьяс. Найӧ сувтісны памятник дорӧ. Сандра пуктіс дзоридзьяссӧ Поэтлы кок под улас да шуис:
— Тайӧ тэныд миянсянь, куимнансянь. Тэкӧд орччӧн пукалігӧн ми тӧдмасим. Тэ чуйдӧдін аслад мича кывбуръяснад миянӧс ӧтув олӧм вылӧ. Аттьӧ тэныд!
И бара Поэтлы тайӧ кывъяс бӧрас окота вӧлі чеччыштлыны му вылӧ, топыда кутлыны выль гозъяӧс. Мый сылы эз удайтчы, удайтчис со тайӧ том йӧзыслы. Кутшӧм нимкодь вӧлі Поэтлы, мый ныла-зонма аддзисны ассьыныс шуднысӧ буретш сылӧн памятник дорын. Но он тай чеччышт!
И век жӧ сійӧ ӧні эз шогсьы. Ловъя сылӧн Сандраыс! Ловъя и сійӧ Иваныс! Коркӧ сэсся тайӧ Сандраыс да Иваныс сідзжӧ оз лоны. Но коляскаас куйлысьыс оз сет кусны налӧн вужъяслы. Сідзкӧ, выль Сандра да Иван лоасны. А на бӧрын нӧшта. Сэтчӧдз, кытчӧдз олӧмыс кутас гыавны тайӧ му вылас.


Овліс-вывліс Гижысь
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 136-141 лб.>

Коркӧ-некоркӧ овліс-вывліс Гижысь. Арлыда нин вӧлі. Эз кокниа удайтчы сылӧн олӧмыс. Сирӧтаӧн быдмис. Ичӧтдырсяньыс быдсикас сьӧкыд уджсӧ ковмывліс бертны. Уна пӧсь кисьтлывліс, мед нянь корка вылӧ нажӧвитны. Пӧрысьӧ-нэмӧ эськӧ и эз нин гӧль туйӧ пуксьы, но эз жӧ и ёна озырасӧ ов.
Олӧм йылысь корсюрӧ мӧвпалігӧн асьсӧ такӧдліс сійӧн, мый абу ӧтнас татшӧмыс. Ӧд сыкӧд орччӧн олысьясыс абу жӧ озырджыкӧсь, быд кӧпейка асланыс зептын лыддьӧны. Налы, гашкӧ, и сьӧкыдджык на сыысь овлывлӧ.
Сэк жӧ Гижысьыд гижысь и эм. Пыр эскыліс, мый коркӧ ставыс лоӧ бур. Сідзи и бергаліс юр вежӧрас ӧтитор, мый садьмас ӧти водз асылӧ кутшӧмкӧ дворечын, кӧні эм ставыс, мый лолыдлы колӧ. Кӧмав-пасьтав, мый кӧсъян. Сёй-ю пӧттӧдзыд. Мун, кытчӧ окотитан. Став мирыс тэ водзын. Некодлы тэ абу уджйӧза. Некод тэнӧ оз пиняв. Мӧдарӧ, быд ногыс ошкӧны тэнӧ да леститчӧны тэ дорӧ. Сы вӧсна, мый тэ озыр.
Татшӧм мӧвпсьыс сылы долыд быдсӧн лолывліс. Тадзисӧ мӧвпалігӧн сійӧ быттьӧ дзик некодӧс эз аддзывлы ас гӧгӧрсьыс. Сэтшӧм шуда вӧлі тайӧ здукъясас. Но сэсся кодкӧ тракнитлывліс сійӧс пельпомӧдыс. И Гижысь пыр жӧ гири-люки усьлывліс аслас райысь грека му вылӧ да пырысь-пыр жӧ гӧгӧрволіс, коді сійӧ сэтшӧмыс.
Та бӧрын сійӧс весиг шог босьтлывліс. Мыйла нӧ эськӧ шуд йылысь мӧвпъясыс оз збыльмыны? Ӧд сійӧ сідзжӧ кӧсйӧ озыра олыштны. А ӧні нӧ мый? Муртса быттьӧ тырмӧ олӧм вылас. А мукӧдыс и сыысь на омӧльджыка олӧны.
Ӧтчыд со тадзи жӧ озыр да дӧвӧль олӧм йылысь мӧвпалігӧн сійӧ пуксис пызан сайӧ да шуис гижны ассьыс мӧвпъяссӧ кабала вылӧ. И зэв ӧд лӧсьыда артмис гижӧдыс. А кыдзи нӧ мӧд ногыс? Ӧд помтӧг та йылысь мӧвпавлывліс. Ставыс стӧча вӧлі пуксьӧма юрас. Сӧмын босьт киад перӧ-ручка да вуджӧд кабала лист вылӧ. А сэсся лыддис гижӧмторсӧ суседъясыслы. Ставӧн вом паськӧдӧмӧн кывзісны сійӧс. Быдӧнлы кажитчис висьтыс. Дзик быд кывзысьлӧн син водзас сувтліс сійӧ жӧ серпасыс, мый йылысь и мӧвпавліс Гижысь. Тайӧ здуксяньыс тайӧ мортсӧ и кутісны шуны син саяс Гижысьӧн, кӧть эськӧ вӧлі сылӧн и морт ним. А сійӧ та бӧрын нӧшта на ыззис да водзӧ кутіс гижны шуда-гажа олӧм йылысь висьтъяс, кӧні пыр дзирдалӧ-югъялӧ шонді да оз овлыны кымӧръяс, кӧні дзик быдторйыс эм да нинӧм вӧсна оз ков тӧждысьны.
А Гижысь гӧгӧр олӧмыс эз нин вӧв сэтшӧм долыд. Сылӧн суседъясыс, мукӧд войтыр эськӧ и дугдывтӧг мырсисны водз асывсянь сёр рытӧдз, но мыйлакӧ налӧн олӧмыс эз бурмывлы. Сідз жӧ олісны муртса тырмымӧн, артавлісны быд кӧпейка. И со ӧтчыд сыкӧд орччӧн олысьяс бара матыстчисны Гижысь дорӧ.
— Вайлы, другӧ, лыддьышт миянлы ассьыд висьтъястӧ. Пальӧдышт шог олӧмнымӧс, — шыасисны найӧ. — Миянлы окота жӧ кӧть асланым мӧвпъясӧн волыны райӧ, тӧдмавны-кывлыны озыр олӧмлысь кӧрсӧ.
Гижысь сэки эновтіс перӧ-ручкасӧ. Босьтіс киас сӧмын на гижӧм висьтъяс да кутіс лыддьыны найӧс сы гӧгӧр пукалысьяслы. И дивӧ ӧд лои. Ӧзйисны сэки ставлӧн синъясыс. Шылялісны чужӧм вылын чукыръясыс. Чужӧмбанъяс вылын петкӧдчис мыйкӧ нюм кодь. И вошисны кытчӧкӧ, быттьӧ эз и вӧвлыны, пинясяна-ёрччана скӧр гӧлӧсъяс. Ставлы кутіс кажитчыны, мый найӧ райӧ нин веськалісны. И помтӧг на эськӧ кывзісны озыр олӧм йылысь висьтасьӧмсӧ да нимкодясисны.
Но Гижысь помаліс лыддьыны. И быдӧн пукалысьяс пиысь бӧр воис ас садяс. Сэки Гижысьлӧн суседъясыс шензьӧмпырысь видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс. Збыльысь ӧмӧй найӧ абу райынӧсь, а му вылынӧсь? И бара шог-майшасьӧмъясӧн тырисны налӧн синъясыс, чужӧмъяс вылас петісны выль чукыръяс, а ас костын сёрниысь бара кутісны кывны матькан шыяс.
Гижысь гӧгӧрвоис жӧ, мый лоис сыкӧд орччӧн олысьяскӧд. Но нинӧмӧн эз вермы отсавны налы. Сійӧ эськӧ и зілис кокньӧдыштны аслас гажа да лӧсьыд висьтъясӧн суседъясыслысь олӧмсӧ. Но сылӧн гижӧдъясыс сӧмын тӧкӧтьӧ кежлӧ кыпӧдлісны йӧзыслысь ловнысӧ. А сэсся бара найӧ лолісны сьӧкыд олӧм вӧснаыс важ кодьӧсь: зумышӧсь да скӧрӧсь, пинясьысьӧсь да завидьтысьӧсь. Сы вӧсна, мый эз збыльмыны бур олӧм йылысь мӧвпъясыс. Мойдыд ӧд мойд и эм. Та бӧрын унаысь на суседъясыс кежавлісны Гижысь ордӧ сылысь висьтъяссӧ кывзыны, но тайӧ ньӧти эз кокньӧд налысь олӧмсӧ. Мӧдарӧ, чужліс кутшӧмкӧ ыджыдджык скӧрлун да кодкӧ вылӧ завидьлун.
И сэки ставӧн, кодъяс кывзывлісны Гижысьӧс пондісны пинявны сійӧс ас костаныс. Нинӧм абу йывсьыс пӧ сӧрӧ. Сӧмын пӧ миянӧс дэльӧдӧ.
Висьталісны Гижысьыдлы тайӧ сёрнияс йывсьыс да сійӧ сідзжӧ дӧзмис орччӧн олысьяс вылӧ. Со ӧд кутшӧмӧсь вӧлӧмаӧсь. Мича да гажа мойдъясыд нин сьӧлӧм выланыс оз воны. Налы колӧ, мед мичаа серпасалӧм лёд вылын вольсалӧмӧн озыр олӧмсӧ вайисны. А мыйкӧ нӧ вӧчӧны оз та могысь? Сӧмын сьӧдас сідз-тадз мырсьӧны. Век на надейтчӧны, мый ставсӧ на пыдди кодкӧ вӧчас. А асьныс нӧ мый вылӧ? Оз ӧмӧй тӧлк-сямыс да вын-эбӧсыс тырмы? Сідзкӧ, асьныс и мыжаӧсь татшӧм олӧмсьыс. Сійӧ тай со гижӧ мойдъяс да шуда овлывлӧ сьӧлӧм вылас. Мед жӧ и мукӧдыс тадзи жӧ шуднысӧ корсьӧны.
Вочасӧн Гижысьлӧн суседъясыс пыр гежӧдджыка и гежӧдджыка кутісны волывлыны кывзыны сылысь мича да гажа олӧм йылысь висьтъяссӧ, мед сьӧлӧмнысӧ омӧльджыка дэльӧдны. Гӧгӧрвоисны жӧ, мый мича висьтъястӧ кывзігӧн бур да шуда олӧмтӧ он лӧсьӧд. Колӧ тӧлкӧн-ладӧн овны да кужӧмӧн мырсьыны. Но коді нӧ найӧс тадзисӧ велӧдас овнысӧ, мед бурлань ставыс катовтчис? И эз аддзывны та вылӧ Гижысьлӧн суседъясыс воча кывсӧ.
А сэк кості Гижысьыд гӧгӧрвоис жӧ, мый сылӧн гажа висьтъясыд эз кутны ковны йӧзыслы. Сылы медбӧрын воис юрас, мый войтырыд мӧд сикас висьт виччысьӧны. Сы йылысь, кыдзи вӧчны олӧмсӧ шудаӧн.
Ак кутшӧм сьӧкыд, вӧлӧмкӧ, мӧд нога висьттӧ гижны! Сэки ӧд оз ков мойдны яръюгыд шонді да мичаа сьылысь-дзользьысь лэбачьяс йылысь. Шондіыд оз быд лун шонты. Да и лэбачьясыд оз пыр сьывны. Ӧд тшӧкыда пуксьывлӧны и кымӧра да чизыр тӧла лунъяс. Но на йылысь Гижысьыд ӧнӧдз вунӧдлывліс. Быттьӧ эз и казявлы. А йӧзыс ӧд виччысисны сысянь буретш сэтшӧм висьтъяс, кӧні ньӧти дзебтӧг, восьсӧн вӧлі петкӧдлӧма налысь став олӧм-вылӧмсӧ.
Уна лун-вой та бӧрын мырсис Гижысьыд. Но медводдзасяньыс нинӧм сылӧн эз кут артмыны. И гӧгӧрвоис сэки сійӧ, мый этша на мый тӧдӧ ас войтырыслӧн олӧм-вылӧм йылысь. Кӧть эськӧ и на пӧвстын жӧ быдмис. На моз жӧ мырсьывліс. Но этша кытчӧ ветлывліс. А ӧд сылӧн суседъясысь ӧтдор эмӧсь и мукӧд войтыр, кодъяс ас ногыс олӧны, ас ногыс мӧвпалӧны. Но мый сійӧ тӧдӧ на йылысь? Нинӧм оз.
И со ӧти водз асылӧ аслас матыссаяслы нинӧм висьтавтӧг Гижысь чӧвтіс мыш саяс неыджыд ноп, босьтіс киас бедь да петіс ылі туйӧ, мед бурджыка тӧдмасьны и матысса, и ылысса войтырлӧн олӧмӧн.
Код тӧдас, дыр-ӧ сійӧ вӧлі туйын. Уналаӧ воліс. Быдсикас уджсӧ бертіс кынӧмпӧтсӧ перйигӧн. И сьӧкыд груз кыскаліс. И му гӧрис. И из перйис. И вӧр пӧрӧдіс. Нӧшта пӧрысьмыштіс. Гӧрбыльтчыштіс. Чукырӧссис чужӧмыс. Но лов вылас сылы вӧлі кокни. Ӧні Гижысь бура нин тӧдіс войтырлысь олӧмсӧ, тӧдіс, коді мыйӧн олӧ, мый йылысь мӧвпалӧ. И сёрнитіс накӧд ӧти сёрниӧн. Эз повзьывлы ёсь да видчана кывйысь. Вермис вочавидзны дзик быд юалӧм вылӧ.
Гӧгӧрвоис сэки сійӧ, мый кад нин мӧдӧдчыны гортӧ да выльысь босьтчыны уджӧ. И со ӧти водз асылӧ Гижысь бӧр воис чужанінас да матыссаяскӧд чолӧмасьӧм бӧрын пыр жӧ пуксис пызан сайӧ. Кадыс тэрмӧдліс. Да и ачыс сійӧ олӧма нин вӧлі. Колӧ вӧлі удитны вӧчны ставсӧ, мый шуліс аслыс.
И бара Гижысь дорӧ пондісны волывлыны суседъясыс кывзыны сылысь збыль олӧм йылысь висьтъяссӧ. Ӧні найӧ эз нин нюмъявны сійӧс кывзігӧн, эз меліа вашкӧдчыны ӧта-мӧдныскӧд синнысӧ куньтыралігмоз. А сюся пельнысӧ чошкӧдӧмӧн кывзісны гижӧмторсӧ. И тшӧкыда зумыштчылісны налӧн чужӧмъясныс. И скӧрмывлісны, и шензьывлісны мый вылӧ кӧ. Ӧд Гижысьлӧн висьтъясын петкӧдчис ачыс олӧмыс, сылӧн став нелючкиыс да сьӧкыдлуныс. Гижысь аслас гижӧмторъясын быттьӧ и нинӧм эз шу стӧча, кыдзи мый вӧчны, венны став олӧмсӧ. Но кывзысьлы вӧлі и сідз гӧгӧрвоана, мый колӧ, мед шудаджыка да тӧлка-лададжыка овны. Ӧд сэтшӧм бура вӧлі гижӧма висьтъяссӧ. И найӧ чуксалісны йӧзӧс бурджыка велӧдчыны гӧгӧрвоны ӧта-мӧднысӧ, велӧдчыны овны ёрта-ёртнысӧ да асьнысӧ пыдди пуктӧмӧн. Да ас сямлы, ас вын-эбӧслы ёнджыка эскӧмӧн.
И кутшӧмкӧ зэв дженьыд кадколастӧн вежсисны та бӧрын Гижысьлӧн суседъясыс, сы гӧгӧрын олысь став войтырыс. Бурланьӧ пондіс вежсьыны и олӧмыс да йӧзыс лоисны авъяджык сьӧлӧмаӧсь. Эз сӧмын ас вӧснаныс зільны тӧждысьны. Ковмывліс кӧ, век волывлісны и матыссалы, и ылыссалы отсӧг вылӧ.
Но Гижысь сэк кежлӧ эз нин вӧв ловъя. Сійӧ вӧчис ассьыс уджсӧ. Мый кӧсйыліс, кутшӧм мог пуктыліс ас водзас, лои збыльмӧдӧма. Та вӧсна сійӧ и эз ёна шогсьы кулӧм водзвылас. Ӧд кык нэм он ов. Сылы весиг ӧні кыдзкӧ долыд вӧлі, мый бурланьӧ удайтчис аслас гижӧдъясӧн бергӧдны йӧзсӧ.
А йӧзыс эз жӧ вунӧдны Гижысьӧс. Быд ыджыд и ичӧт уджӧ босьтчигӧн казьтывлісны сійӧс. Пыр волывлісны сылӧн гу вылӧ. Ӧд эз кӧ вӧвны сылӧн гижӧдъясыс, код тӧдас на, дыр-ӧ эськӧ рӧмыдас ковмис овны.


Из багатыръяс
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 142-145 лб.>

Эм Войвыв Ураллӧн рытыв бокас куим джуджыд изъя мыльк. Ылысянь видзӧдан да налӧн мыгӧръясыс дзик морт ногаӧсь. Неуна мышкыртчӧмаӧсь лунвывлань чужӧмбанӧн да кодӧскӧ терпитны позьтӧма виччысьӧны. А ӧд збыль сідзи и эм. Тайӧ куим из багатырыс уна нэм чӧж нин виччысьӧны ас войтырсянь отсӧг. Мед сэсся выльысь ловзьыны да бара лоны мортъясӧн. Коркӧ зэв нин важӧн найӧ ловъяӧн и вӧліны. Сӧмын збыльмас-ӧ виччысьӧмыс, сьӧкыд шуны...
...А вӧлі тайӧ уна нэм сайын. Весиг пӧльяслӧн пӧльяссянь нин эз волыны сійӧ лоӧмторъяс йывсьыс кутшӧмкӧ юӧръяс. Сӧмын помнитӧны сы йылысь Гӧрд Шонді, Кӧдзыд Войпель да важся Урал Из.
Ылі Войвылын сэки вӧлӧма сэтшӧм жар, мый сэтчӧс саридзас ваыс шонавлӧма кунва кодьӧдз. Со и дивӧ кодь быдсяма быдмӧгыс тані быдмылӧма да став сикас зверыс овлӧма. Йӧзыс ветлӧдлӧмаӧсь дзик пасьтӧг. Кутшӧм нӧ паськӧм колӧ шоныд дырйиыд. И сёян-юан вӧсна налы оз вӧлӧм ков ёна тӧждысьны. Тшукӧдан муас бедь. Вежон мысти нин сыысь быдмӧ ыджыд пу, кӧні ӧшалӧны кисьмӧм яблӧгъяс, апельсинъяс, мандаринъяс. Сёй, майбыр, мыйта колӧ. А пӧткаыс да зверыс ачыс горт дорӧдзыс локтӧ. И дзик ставыс вӧлі тырмӧ йӧзыслы.
Но буретш тайӧ дӧвӧль олӧмыс и тшыкӧдіс, тыдалӧ, войвывса войтырӧс. Найӧ сэтшӧма дышмисны, мый дзикӧдз эновтчисны став сикас уджысь да мӧвпалісны сӧмын гажъялӧм йылысь. Сэсся пыр ёнджыка кутісны ошйысьны ёрта-ёрт водзас, коді озырджык, вынаджык да пелькджык. Весиг вензьӧмӧдз волывлісны. Медбӧрын кутісны завидьтыны ӧта-мӧдныслы, сины матыссаяслы быдсяма омӧльсӧ. И быри-воши войвывса войтыр костын тӧлка-лада олӧмыс.
Тӧдмаліс та йылысь Медыджыдыс да шуис бӧр бергӧдны войвывса войтырӧс веськыд туй вылӧ. Мед пӧ сэні олысьяс уна сьӧкыдлун венӧм бӧрын бара ӧтувтчасны да выльысь важ бур олӧмас воӧдчасны. Ӧні вӧлі ставыс на сайын, сяммасны-ӧ.
И со Медыджыдыс мӧдӧдіс войвывса олысьяслы паныд зэв скӧр, ён да яр йи багатыръясӧс, кодъяс пондісны кынтыны став ловъя ловсӧ. Некодӧс найӧ эз жалитны: ни верстьӧ йӧзӧс, ни ичӧт кагаӧс, ни звер-пӧткаӧс, ни мича быдмӧгъясӧс.
Войвывсаяс эськӧ водзсасисны жӧ йи багатыръяслы паныд. Но найӧ эз нин вӧвны коркӧя кодь ёнӧсь. Дӧвӧль олӧмыс вӧчис верстьӧ мужичӧйясӧс кага кодь нэриникъясӧн. Сэсся кыдзи нӧ позьӧ вермасьны вӧрӧгыдкӧд ӧткӧн-ӧткӧн, важӧн кӧ нин найӧ вунӧдісны ӧтувъялун йылысь. Пыр ылӧджык и ылӧджык лунвывлань вӧтлісны йи багатыръяс войвылын олысьясӧс. А найӧ ӧткӧн водзсасигад пыр этшаджыкӧн кутісны кольны.
Дерт, и войвывсаяс пӧвстын эз вӧвны ставӧн сэтшӧм полысьӧсь да бӧбӧсь. Петкӧдчисны и на коласын повтӧм, тӧлка да ыджыд сьӧлӧма йӧз. Торйӧн нин нималісны куим вок: Ён Ки, Тэрыб Кок да Сюсь Син. Куимнанныс быттьӧ муысь тэчӧмаӧсь, зэв смелӧсь да помтӧм вын-эбӧсаӧсь.
Ӧтчыд куим вок корисны чукӧртчыны кольӧм нин войтырсӧ ӧтлаӧ да шыӧдчисны на дінӧ сьӧлӧмсянь петысь кывъясӧн:
— Кывзӧй, бур йӧз, миянӧс. Ми ӧні, куим вок, веськӧдчам бӧр войвывлань, кӧні неважӧн на овлісны миян пӧль-пӧчьяс. Пондам куим во тышкасьны йи багатыръяскӧд. Тайӧ каднас тіянлы колӧ дугдыны вензьыны ас костаныд, бӧр ӧтувтчыны да локны миянлы отсӧг вылӧ. Оз кӧ ло отсӧгыс, ми колям сулавны из мыгӧръясӧн буретш сэні, кӧні и панам тышсӧ йи багатыръясыскӧд.
Сувтіс сэки войвывса войтыр пӧвстысь медпӧрысьыс, синтӧммӧм нин да дзор юрсиа Павӧ да шуис:
— Аттьӧ тіянлы, куим воклы, мый сетанныд кад бӧр воӧдчыны миянлы ӧти кывйӧ да отсавны бергӧдчыны важас тӧлка-лада олӧмлань. Мед жӧ збыльмас тіян бур кӧсйӧмныд.
А сэсся Ён Ки, Тэрыб Кок да Сюсь Син муӧдзыс копыртчылісны ас войтырлы да мӧдӧдчисны войвывлань косясьны йи багатыръяскӧд.
И пансис Войвыв Урал Из бердын чорыдсьыс-чорыд тыш. Скачӧн гӧнитісны яр бушковъяс. Биа ньӧвъясӧн лыйсисны чим сьӧд кымӧръяс. Пашлякыс кынтыліс мусӧ сьӧлӧмӧдзыс. Грыма-грамакылӧмӧн киссисны Урал излӧн ёсь йывъясыс. Мыйсӧ кӧть эз вӧчны йи багатыръяс, но Ён Ки, Тэрыб Кок да Сюсь Син эз сетчыны налы. Сӧмын кось мунігӧн корсюрӧ видзӧдлывлісны лунвывлань, оз-ӧ нин лок отсӧгыс.
А сэк кості войвывса войтыр дзикӧдз вунӧдісны куим воклӧн корӧм йылысь да бара кутісны пурсьыны-вензьыны. Быдӧн ас йывсьыс мӧвпаліс да чайтіс, мый Ён Ки, Тэрыб Кок да Сюсь Син и натӧг вермасны йи багатыръястӧ. Кымынысь кӧть на дорӧ эз шыӧдчыв медпӧрысьыс, синтӧм да дзор юрсиа Павӧ, но ставыс вӧлі весьшӧрӧ. И сэки бӧрддзис синтӧм Павӧ да шуис:
— Каитчыны ӧд кутанныд, мый онӧ кывзӧй менӧ. Медыджыдыс ёрас ставнытӧ кывзысьтӧмсьыд да дурка олӧмсьыд. Кватитчанныд, да сёр нин лоӧ.
Но сы гӧгӧр сулалысьяс сӧмын лёкысь серӧктісны пӧрысь Павӧлӧн кывъяс вылӧ.
А сэк кості коли во дай мӧд. Коймӧдыс нин кутіс помасьны. Пыр тшӧкыдджыка бергӧдчывлісны лунвывлань чужӧмбанӧн Ён Ки, Тэрыб Кок да Сюсь Син. Виччысисны отсӧгсӧ. Но сійӧ век эз вӧв. Сэк жӧ кум вок эбӧстӧммыны кутісны чорыд тышас.
Тайӧс аддзӧм бӧрын йи багатыръяс пондісны серавны Ён Ки, Тэрыб Кок да Сюсь Син вылын:
— Тӧдам ӧд, кодӧс виччысянныд. Весьшӧрӧ. Некод оз лок отсӧг выланыд. Тіян йылысь важӧн нин вунӧдісны.
И дрӧгмунісны тайӧ кывъяс бӧрас куим вок. Ӧд бӧръя здукӧдзыс найӧ век на мыйӧкӧ эскисны. Но со колис куим во, а ас войтыр сідзи эз и локны отсӧг вылӧ. И сэтшӧма шогӧдіс найӧс, мый пыр жӧ шогысла да майшасьӧмысла измисны куимнанныслӧн сьӧлӧмъясыс. А сэсся и асьныс найӧ пӧрисны изъя мыгӧръясӧ.
Тайӧс аддзӧм бӧрын гораа серӧктісны йи багатыръяс да уськӧдчисны муртса нин ловйӧн кольӧм войвывса войтыр вылӧ. Кватитчисны эськӧ мӧдъясыс, но сёр нин вӧлі. Сідзи и ковмис пышйыны налы, коді кытчӧ удитіс, йи багатыръясысь. Дзебсисны пыді пармаӧ, му пытшкӧ. Полӧмпырысь виччысисны, кор прӧйдитас тайӧ грӧзыс. А йи багатыръяс бура дыр на ыджыдалісны войвывса войтырлӧн му вылын, ставсӧ пусь-пасьвартісны. Медбӧрын дӧзмисны жӧ да бӧр бергӧдчисны гортаныс, Ылі Войвылӧ.
Сӧмын сэки ловйӧн кольӧм войвывсаяс петісны дзебсянінъясысь да шемӧсмисны ставсӧ аддзӧм бӧрын. Ёна эськӧ пинялісны асьнысӧ, каитчисны дурка олӧмысь. Но киссьӧм ватӧ ӧд он нин курав. Сэксянь и кутіс кадысь кадӧ кӧдздӧдлывлыны войвылын. Кыськӧ друг виччысьтӧг волывлісны йи багатыръяс да тӧкӧтьӧӧн кынтылісны став ловъя ловсӧ. Найӧ вочасӧн и велӧдісны видзчысьӧмӧн да водзӧ вылӧ видзӧдӧмӧн овны войвывса йӧзӧс.
А Ён Килӧн, Тэрыб Коклӧн да Сюсь Синлӧн из мыгӧръясыс сідзи и колисны сулавны Урал из бердын. Куим из багатыр ӧнӧдз виччысьӧны, кор воласны на дорӧ ас войтырыс да отсаласны бӧр ловзьыны.



Куслытӧм билӧн лыдпас
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 146-149 лб.>

И воис кад, кор му вылын кутісны бырны ломтаслӧн помтӧм-дортӧм озырлунъясыс. Йӧзлӧн оланінъясын лои пыр ыркыдджык и ыркыдджык. И асьныс мувывса олысьяс пондісны лоны кӧдзыд сьӧлӧмаӧн. Нинӧм абусьыс лӧгавлісны ӧта-мӧд выланыс. Либӧ мыйыськӧ завидьтылісны ёрта-ёртныслы. И эз нин бурсӧ, а быдсяма лёксӧ пондісны сины асланыс матыссаяслы. Дзикӧдз воши коркӧя ӧтувъялуныс. Ачыс олӧмыс лоис та вӧсна пыр шуштӧмджык и шуштӧмджык. Некод эз тӧд, мый сійӧс виччысьӧ аски.
Буретш тайӧ кадас ыджыд кар помса ӧти керкаын олісны Ӧсип пӧль да сылӧн Пиля внукыс. Ӧсип пӧль вӧлі ёна велӧдчӧм, уна тӧдысь мортӧн. Нэм чӧжыс сійӧ туяліс лыдпасъяслысь гусяторъяс, мед сэсся на отсӧгӧн кыдзкӧ бурмӧдны йӧзлысь олӧмсӧ. И уна буртор нин удайтчис вӧчны пӧрысь учёнӧйлы. Та вӧсна Ӧсип пӧльӧс карса олысьяс пыдди пуктісны. Кӧть эськӧ вӧліны нин и сы йылысь шуасьысьяс да сылы завидьтысьяс.
Но Ӧсип пӧль пыдди эз пуктывлы ас йывсьыс шуасьӧмъяссӧ. Йӧзыд йӧз и эм. Быдӧнлысь вомсӧ он тупкы. Ӧні сійӧ ас кежсьыс зілис корсьны да аддзыны сідз шусяна куслытӧм билысь лыдпас. Сы отсӧгӧн эськӧ нэмъяс кежлӧ позис шонтыны и мусӧ, и йӧзлысь кӧдзавны нин заводитӧм сьӧлӧмъяссӧ. Лун и вой Ӧсип пӧль пукаліс пызан сайын да ноксис лыдпасъясӧн. Пемдыштӧм бӧрын ӧзтывліс лампа. И карса олысьяс пыр жӧ казявлісны Ӧсип пӧльлӧн ӧшиньысь югыд бисӧ.
— Со ӧд йӧй нисьӧ прӧсужыдлы лунъюгыдыс нин оз тырмы, войнас нин мыйкӧ арталӧ, — шулывлісны сэки корсюрӧ ӧта-мӧдныслы ӧшинювті гежӧдіник ветлысь-мунысьяс да содтывлісны: — А миянлы сылӧн артасьӧмъясысь пӧсь ни кӧдзыд. Ӧдвакӧ нин бурджык лоас.
Эз ӧд кужны мӧвпыштлыны тайӧ войтырыс, мый пӧрысь учёнӧй на вӧсна пессьӧ, налысь олӧмсӧ кӧсйӧ кокньӧдны. Кор нинӧмӧ нин он эскы, сэки збыльысь ставыс лоӧ веськодь.
А Ӧсип пӧль дугдывтӧг нокис ассьыс уджсӧ. Корсюрӧ внукыскӧд петавліс лавкаӧ. Ньӧбліс нянь да йӧв и пыр жӧ бергӧдчывліс гортас. Ӧткымынӧн завидьтысьяс пиысь кывлӧмаӧсь нин вӧлі Ӧсип пӧльлӧн корсьысьӧмъяс йылысь да сыкӧд паныдасигъясӧн шмонитігмоз юасьлісны:
— Но мый нӧ, пӧльӧй, эн на аддзы ассьыд лыдпастӧ. Гашкӧ, и збыльысь миянлы кокниджык лоас?
Асьныс сэк кості гылыда серӧктывлісны.
Ӧсип пӧль нинӧм эз вочавидзлы та вылӧ. Тӧдіс: весьшӧрӧ татшӧмъястӧ гӧгӧрвоӧдны. А мыйкӧ кӧ шуан, нӧшта нин серам вылӧ лэптасны. Ачыс сэк кості ас кежсьыс дивитӧмпырысь мӧвпаліс: «Эк ті, олӧм сёйысьяс, сӧмын ас вӧснаныд оланныд. Онӧ кужӧй мӧвпыштлыны, мый сюрас кӧ меным куслытӧм билӧн лыдпасыс, тіянлы жӧ бӧрынджык сё пӧв бурджык лоӧ». И сэтшӧм жальӧсь вӧліны тайӧ здукъясас сылы йӧзыс, кодъяс кодзувкотъяс моз жуисны ыджыд карын, но бурланьӧ олӧмсӧ сідзи и эз вермыны вежны.
...Колис во бӧрся во. Пыр пыдӧджык пырӧдчис Ӧсип пӧль лыдпасъясас. Пыр ёнджыка эскис сійӧ аслас арталӧмъяслы. Гӧгӧрвоис: абу ылын кадыс, кор аддзас куслытӧм билысь лыдпассӧ. Но ӧтнас эз нин вермы ставсӧ помӧдз вежӧртны да ӧні пӧльыслы отсасис внукыс. Сійӧ вӧлі пӧльыс кодь жӧ вежӧра. Со и велӧдчис вӧдитчыны сюсь лыдпасъяснас.
Сэк жӧ казяліс Ӧсип пӧль, мый кӧть и матын нин куслытӧм билӧн лыдпасыс, но пыр этшаджык кутіс лоны сылӧн вын-эбӧсыс. Лун и вой помасьлытӧм артасьӧмыс дзикӧдз кисьтіс пӧрысь учёнӧйлысь юр вежӧрсӧ, сёйис вир-яйсӧ.
Ӧтчыд сійӧ корис ас дінас Пиля внуксӧ да шуис:
— Кывзы, дона внукӧй, бӧръя лун-вой ме ола. Аслым, тыдалӧ, оз нин удайтчы аддзыны куслытӧм билысь лыдпассӧ. Тайӧ уджсӧ тэныд ас вылад ковмас босьтны. Чайта, вын сертиыд лоас. А ме регыд муна тайӧ шонді увсьыс. Но тӧд, аддзан кӧ куслытӧм билысь лыдпассӧ, эн вунӧд, мый сы отсӧгӧн колӧ шонтыны кӧдзавны нин заводитӧм мусӧ да, дерт жӧ, йӧзлысь сьӧлӧмъяссӧ.
— Ставсӧ вӧча тэ ног, дона пӧльӧй, кыдзи тшӧктан, — шуаліс Пиля синвасӧ чышкалігмоз. Регыд мысти Ӧсип пӧль куліс. Карса олысьяс весиг эз тӧдлыны та йылысь. Сэк кежлӧ найӧ дзикӧдз кӧдзыд сьӧлӧмаӧн лоисны. Та вӧсна унджыкыслы юрас эз волы, мый пӧрысь учёнӧй нэмсӧ ас войтыр йылысь мӧвпъясӧн оліс. Пӧльсӧ дзебӧм бӧрын Пиля нӧшта зільджыка босьтчис артасьны-корсьысьны. И пӧшти аддзыны нин пондіс куслытӧм билысь лыдпассӧ. Но эз на тӧд, сідзи-ӧ ставсӧ вӧчӧ. Та вӧсна ёна майшасис-шогсис. Да весиг омӧльтчыны кутіс. Сылӧн патера ӧшиньын, кыдзи и пӧльыслӧн ловъя дырйи, вой-вой ӧзйис югыд би.
Ӧтчыд со тадзи жӧ майшасигмоз Пиля недыр кежлӧ унмовсьліс да вӧтасис пӧльсӧ. Сійӧ шуис внукыслы:
— Эн пов, Пиля. Тэ веськыд туй вылын. Аддзин сійӧс, мый сэтшӧм дыр кыкӧн на корсим. Нӧшта ӧтчыдысь шуа: эн вунӧд, мый куслытӧм биыслӧн лыдпасыс абу тэнад ӧтнадлӧн, а став йӧзыслӧн. Налысь олӧмсӧ да сьӧлӧмъяссӧ сійӧ шонтас.
И тайӧ кывъяссӧ шуӧм бӧрын пӧльыс кытчӧкӧ воши. Пиля садьмис. Пыр жӧ кокниджык лоис сылӧн лов вылас. Эз весьшӧрӧ пӧльыс уськӧдчыв вӧтнас. Сідзкӧ, Пиля збыльысь веськыд туй вылын. Но уна пӧсь на ковмас кисьтны, кытчӧдз дзикӧдз оз аддзы куслытӧм билысь лыдпассӧ.
Код тӧдас, кымын лун-вой колис сійӧ вӧтсяньыс. И со сэтшӧм колана лыдпасыс медбӧрын сувтіс сылӧн син водзӧ. Сійӧ уна ногӧн дзирдаліс-пӧртмасис аслыссикас югӧръясӧн. Висьталіс нэмъяс кежлӧ помтӧм-дортӧм шоныд да бур олӧм йылысь. Оз ӧтнаслӧн тайӧ куслытӧм биыслӧн лыдпасыс ло, а став йӧзыслӧн.
Мӧд лунас нин Пилялӧн аддзӧмтор йылысь кывлісны ыджыд карса олысьяс. Бӧръя кадас найӧ эз ёна эскывлыны пӧльлӧн да внуклӧн корсьысьӧмъяслы. Но тайӧ пӧрйӧ быттьӧ мыйкӧ бергӧдчис йӧзлӧн эскытӧм сьӧлӧмъясын. А гашкӧ, и збыльысь ставыс сэсся мӧдӧдчас бурлань. Куслытӧм билӧн лыдпасыс пондас шонтыны войтырлысь олӧмнысӧ да ловъяснысӧ! И ставӧн локтісны Пиля керка дорӧ да кутісны гораа чолӧмавны сійӧс.
Пиля чӧла кывзіс йӧзлысь аттьӧалана кывъяссӧ. Вӧлі-ӧ нимкодь сылы таысь? Сьӧкыд шуны. Но ӧд эз ӧтнасӧн сійӧ вӧч тайӧ уджсӧ. Кызвын корсьысьӧмъясас пайыс век жӧ вӧлі Ӧсип пӧльыслӧн, кодӧс тайӧ войтырыс удитісны нин вунӧдны.
— А ті помнитанныд, коді медводз босьтчис корсьны куслытӧм билысь лыдпассӧ, — йӧзӧс кывзӧм бӧрын друг горӧдіс Пиля. — Ӧтияс, дерт, вунӧдісны нин тайӧ морт йывсьыс. А мӧдъяс эз эскыны да весиг сералісны сы вылын. Но тайӧ лыдпасыс тіян синъяс водзын. Эскӧй кӧть энӧй, но сы отсӧгӧн ӧнісянь ті кутанныд овны бурджыка да вунӧданныд кӧдзыд лунъяс йылысь.
И карса войтырлы лои яндзим тайӧ кывъяс бӧрас. Найӧ ӧд и збыльысь коркӧ серавлісны Ӧсип пӧль вылас. Эз эскыны да. А пӧль да внук правӧсь вӧлӧмаӧсь. Вӧчисны, мый кӧсйысьлісны. И ставӧн копыртлісны юръяснысӧ, мед казьтыштны Ӧсип пӧльӧс.
И Пиля ньӧжйӧник мӧдӧдчис шойналань. Сулыштас пӧльыслӧн гу дорын. Висьталас сылы, мый пӧртіс олӧмӧ сетӧм кывсӧ. Ӧнісянь шоныд лоӧ Му вылын да шоналасны и йӧзлӧн сьӧлӧмъясыс.


Ниа да Сус
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 150-153 лб.>

Шӧр Печӧралӧн веськыд берег вывса козъяс да пожӧмъяс пӧвстын видзӧдчӧны ӧта-мӧд выланыс кык джуджыд из. Ӧтисӧ татчӧс олысьяс нимтӧмаӧсь радейтчан изйӧн. Мӧдсӧ шуӧмаӧсь торйӧдчан изйӧн.
Сідзи нин артмӧма: ныла-зонма ӧтлаасьӧм водзвылас кежавлӧны радейтчан из дорӧ да сетӧны кыв, мый нэм помӧдзыс кутасны видзны налӧн сьӧлӧмъясын чужӧм шудлунлысь бисӧ. А кодлыкӧ кӧ ёрта-ёрт пиысь суас мог ветлыны кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ, бара жӧ локтӧны ӧні нин мӧд, торйӧдчан из дорӧ, да висьтасьӧны, мый терпитны позьтӧма пондасны виччысьны медся матысса мортӧс да кутшӧмкӧ кад мысти тайӧ жӧ из дорас бӧр и ӧтлаасясны.
Нӧшта петӧ кык джуджыд из костса муысь ключ ваа шор. Коді юас сэтысь васӧ, сылӧн сьӧлӧмысь вошас став омӧльыс, лёкыс да коляс сӧмын бурыс. Тайӧ мортыс сэксянь кутас овны оз сӧмын ас вӧсна, но и йӧз вӧсна майшасьӧмъясӧн да лоас свет вылас медся коланаӧн. Со и волывлӧны кык из коластті визувтысь ключ ваа шор дінӧ матысь и ылысь йӧз, юӧны сэтысь васӧ, мед лоны сьӧлӧмнаныс сӧстӧмджыкӧн, мед сэсся нимӧдны асьнысӧ мукӧдлы бур вӧчан уджӧн.
Тадзи заводитіс ассьыс висьтсӧ зэв пӧрысь да дзор тошка пӧль, коді кывлӧма сійӧс гачтӧг котралысь детинкаӧн на аслас пӧльсяньыс. А бӧръяыслы бара жӧ сылӧн пӧльыс висьтавлӧма та йылысь.
Овлӧмаӧсь коркӧ ёна важӧн ыджыд войвывса ю бокын ныла-зонма, Ниа да Сус. Кыкнанныслӧн бать-мамыс водз эновтлӧмаӧсь тайӧ олӧмсӧ. Ниа да Сус ичӧтдырсяньыс ёртасьлӧмаӧсь ас костаныс, а сэсся кутӧмаӧсь радейтны ӧта-мӧднысӧ да ӧтлаасьӧмаӧсь. Да и кыдзи но эз вермы чужны на костын радейтчӧмыс. Ниаыс зарни рӧма юрсиа, сьӧд синъяса, тэрыб восьласа. Дзик жӧ арын зарниӧн пӧртмасьысь ниа пу кодь. А зонмӧс абу сідз-тадз Сускӧн бать-мамыс шулӧмаӧсь. Кузь тушаа, паськыд пельпомъяса, варышлӧн кодь ёсь синъяса.
Сьылісны-олісны Ниа да Сус юлӧн джуджыд нӧрыс вылын кыпӧдӧм неыджыд керкаын. Сус вӧраліс да чери кыйис. Ниа пусис-пӧжасис, чышкис-мыськис да сэсся порог вылас пуксьӧмӧн верӧссӧ виччысьліс. Ужнайтӧм бӧрын том гозъя панлісны ас костаныс помтӧм сёрни. Тувсов гажа шорлӧн дзольгӧм моз жӧ кыссис сійӧ. Мӧвпалісны Ниа да Сус, мый налӧн лоас уна челядь, кодъяс быдмасны зіль йӧзӧн бать-мамныслы да йӧзыслы бур вылӧ. Татшӧм сёрнияс бӧрас найӧ нӧшта шудаӧсь вӧліны.
Гашкӧ, эськӧ ставыс тадзи и лоис том гозъялӧн 	кӧсйӧм серти, но ӧти рытӧ друг жугыльтчис Ниа:
— Кыла, кыла аслам сьӧлӧмӧн, менам дона Сускӧй, мый оз ло кузь миян шуда олӧмным.  Мыйкӧ ыджыд омӧльтор виччысьӧ миянӧс. Сідзи и личкӧ та йылысь шог юӧрыс менсьым морӧсӧс.
— Эн сор нинӧм абусӧ, — пыр жӧ торкис гӧтырыслысь нора висьтасьӧмсӧ 	Сус. — Мый вермас лоны миянкӧд. Ставыс тырмӧ. 	Меысь бур вӧралысьыс да чери кыйысьыс матігӧгӧрын абу. А локтас кӧ кутшӧмкӧ пеж вӧрӧг, кужам и сылы паныд сувтны. Кыйсьысь-вӧралысь ёртъясӧй ӧд ме кодь жӧ повтӧмӧсь да збойӧсь.
Тадзи Сус такӧдіс Ниаӧс пельпомӧдыс малалігмоз да сылысь пӧсь вом доръяссӧ окалігмоз. Но нывбабалӧн сьӧлӧмыс збыльысь ылысянь вӧлӧм кылӧ шогтӧ. Ӧтчыд кыптісны паськыд ю вылын веж гыяс, пуяслӧн туганъяс весьтӧдз лэччисны сьӧд кымӧръяс, дугдывтӧг кутіс гымавны-чардавны. И тыдовтчис скӧрысь ызгысь ю вылын ӧтка пыжа. Тайӧ вӧлӧма ю катыдысь кыйсьысь-вӧралысьяссянь морт. Сувтіс сійӧ Сус да сылӧн ёртъяс водзӧ пидзӧсчаньӧн да бӧрдӧмсорӧн кутіс висьтавлыны, мый Из сайсянь на вылӧ уськӧдчисны кутшӧмкӧ гундыръяс. Сотӧны оланінъяс, виалӧны челядьӧс да нывбабаясӧс, грабитӧны нэмъясӧн чӧжӧм эмбурсӧ. Водзсасьны сьӧкыд. Кортӧм гӧсьтъясыд зэв унаӧнӧсь.
Зумыштчис Сус, видзӧдліс аслас ёртъяс вылӧ, неуна чӧв олыштіс да шуис:
— Но мый нӧ, ковмас петавны чорыд кось вылӧ. Оз позь эновтны ассьыным войтырнымӧс, кодъясӧс татшӧм неминуча суис. Ӧтвылысь венам вӧрӧгӧс.
Сэсся сійӧ бергӧдчис Ниа дінӧ да негораа шуис:
— Кывзы менӧ, донаӧй. Чорыд кось вылӧ ми мӧдӧдчам. Но тэ эн шогсьы. Чайта, ставыс лоас бур. Сизим лун да вой мысти воам бор.
Сус топыда кутліс-окаліс Ниаӧс да пуксис аслас ёртъясыскӧд ыджыд пыжӧ. А Ниа синвасӧ чышкалігмоз пыр сулаліс джуджыд нӧрыс вылын, кытчӧдз пыжыс эз вош чукыль сайӧ.
Тайӧ лунсяньыс Ниа лун и вой кутіс виччысьны верӧссӧ. Весиг эз узьлы. Пыр сулаліс джуджыд нӧрыс вылын да син доймытӧдзыс видзӧдіс катыдлань. Сьӧлӧмнас кыліс сійӧ, мый оз ло кокни косьыс. Унаӧнӧсь вӧрӧгъясыд. Но ӧд и сылӧн Сускыс ас­лас ёртъясыскӧд абу полысь рӧдысьӧсь. Ӧтчыд аддзис Ниа, мый паськыд юын ваыс лоис гӧрд рӧма. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый тайӧ киссьӧ вирыс Суслӧн да сылӧн ёртъясыслӧн, кодъ­яс вын-эбӧснысӧ жалиттӧг тышкасьӧны вӧрӧгкӧд.
Эз вермы терпитны сэки том ань да гораа шыӧдчис шонді дінӧ да парма дінӧ:
— Шондіӧй дай муса шондіӧй, миянӧс шонтысьӧй, олӧм сетысьӧй. Пармаӧй дай муса пармаӧй, миянӧс вердысьӧй, отсалӧй вай кыкнанныд венны мустӧм вӧрӧгӧс менам верӧслы да сылӧн ёртъяслы.
И шондіыс сэки ярджыка кутіс ыпъявны енэжас, шуис сотны гундыр чукӧрӧс, кыліс аньлысь кевмӧмсӧ да. Лёкысь пондіс шувгыны парма да кӧсйис пӧдтыны вӧрӧгӧс ас пытшкас.
Но Ниалӧн шогсьӧмысла дзикӧдз бырис вын-эбӧсыс. Ӧд колис нин сизим лун да вой, а верӧсыс эз и бергӧдчы. Гораа бӧрддзис Ниа да пондіс чуксавны верӧссӧ. Сэсся друг шогысла измис да пӧрис джуджыд изйӧ. Сылӧн синваысь артмис ключ ваа шор, коді ӧнӧдз визувтӧ.
А Сускыд да ёртъясыс медбӧръя вынъяссьыс вӧрӧгкӧд тышкасигӧн век жӧ кутісны вермыны. Медбӧрын Сус кыпӧдіс кияс вылас налысь медся ыджыд, медся ён гундырсӧ да шыбитіс зэв джуджыд нӧрыс вывсянь ю шӧрӧ. Сідзи и вӧйи мӧдыс. Повзисны сэки кортӧм гӧсьтъяс да пышйисны. Сӧмын сэки Сус пондіс видлавны ассьыс да ёртъясыслысь дойяссӧ. Медбӧрын найӧ бор бергӧдчисны гортлань.
Кутшӧм ёна Сус виччысис Ниакӧд аддзысьӧмсӧ. Тэрмӧдліс ёртъяссӧ, мед тэрыбджыка сынасны. Кӧть эськӧ ва кывтчӧс налӧн пыжыс сідзи нин зэв ӧдйӧ тювгис. Со и тӧдса нӧрыс воис. Но эз тыдав сэні радейтана Ниалӧн мыгӧрыс. Сӧмын джуджыд из кытыськӧ лоӧма да сӧдз ваа шор визувтӧ сыкӧд орччӧн. Гӧгӧрвоис Сус, мый лои. Ыджыд шогысла Ниа пӧрӧма изйӧ. Сувтіс сэки Сус джуджыд из водзас да шуис, мый Ниатӧг сылӧн олӧмыс оз жӧ ло. И сійӧ жӧ здукас пӧрис изйӧ.

* * *

Тайӧ кадсяньыс уна нэм нин сулалӧны Печӧралӧн джуджыд нӧрыс вылын радейтчан да торйӧдчан изъяс. Но кывсьӧ йӧз пӧвстын, мый коркӧ-некоркӧ тайӧ кык изйыс бара лоасны йӧзӧн. Кымын унджык войтыр воласны татчӧ да юасны ключ ваа шорысь, мед лоны бурджыкӧн да унджык бур вӧчны мукӧдлы, сымын ӧдйӧджык ловзясны Ниа да Сус.


Чӧскыд ид нянь тупӧсь
<Белых И. И. Гуся керка : челядьлы висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2008. 154-158 лб.>

Корсюрӧ вӧтӧн усьлӧ татшӧм серпас. Быттьӧ ме, ичӧт детина, ывла вылын пӧттӧдз шлонъялӧм бӧрын пыра гортӧ да кора Анись баблысь ид нянь тор. Сійӧ нюжӧдчылӧ сёр вылӧ пуктӧм пӧвлань, босьтӧ сэтысь гӧгрӧс ид нянь тупӧсь, чегӧ да сетӧ меным, на пӧ чӧсмась. Ме сэтшӧм азыма някляла няньторсӧ, быттьӧ сыысь чӧскыдыс сэсся свет вылас нинӧм абу. А Анись баб шуалӧ:
— Сёй, сёй, быдмы ӧдйӧджык. Няньыд ӧд мортыдлы муыслысь вынсӧ сетӧ.
...Менам челядьдырйи миян грездса олысьяслӧн град йӧръясын ӧнія моз эз сэтшӧм унатор быдмывлы. Медсясӧ лук, чеснӧк, морков, галанка, картупель.
Таысь ӧтдор унаӧн ичӧтик мутор вылӧ кӧдзлісны ид. Сюыд да шобдіыд войвылад эз быд гожӧм артмывлы. А идйыд, весиг зэраджык поводдянас, век нин кутшӧмакӧ да воліс. Колхозысь трудодень вылӧ юклӧм няньӧн да ас идйӧн и вуджлісны сиктса олысьяс тӧвсӧ.
Быттьӧ ӧні на син водзын: сӧмын на гӧрӧм му кузя шуйга киас наберушкаӧн восьлалӧ бать да коялӧ кӧйдыс. Воськовтас водзӧ, китыр ид сявкнитас му вылӧ. Нӧшта воськов вӧчас да бара мӧд китыр койыштас. Сэсся мусӧ вӧлӧн агсалас. А менӧ пуксьӧдас вӧвлӧн паськыд мыш вылӧ. Вӧча кытш бӧрся кытш, кытчӧдз бать оз шу, тырмас пӧ. Миянлы, ичӧтъяслы, сэки нин зэв окота тӧдны, мыйкӧ петас оз кӧдзӧминас. Со нӧ орчча борйын мый кузя нин туруныс бырснитӧма. А тайӧ муыс век на сьӧд.
Но ӧд сё дивӧ, мый вӧчсьӧ свет вылас! Гожся шонділӧн пӧсь югӧръясыс сэтшӧма шонтӧны мусӧ, мый сійӧ тшӧтш заводитӧ ловзьыны. Чечча ӧти асывводзӧ да шензьӧмпырысь видзӧда, кыдзи ид му вылын мыччысьӧмаӧсь нэриник кельыдлӧз петасъяс. Регыд мысти нин найӧ лоӧны турунвиж рӧмаӧсь да зэв ӧдйӧ ӧдӧбтчӧны вывлань, шонділань. Сійӧс и видзӧд, ордйӧдасны борйын быдмысь турунсӧ, коді сэсся заводитӧ вижӧдны да кисьтны кӧйдыссӧ. Нинӧм он вӧч, оліс тайӧ туруныс ассьыс нэмсӧ да сійӧс регыд ытшкасны. Сылы кольӧ сӧмын завидьпырысь видзӧдны пыр вылӧджык кыпӧдчысь ид кӧдза вылӧ, коді вочасӧн заводитӧ нин шептассьыны да меліа кышакылӧ небыдик гожся тӧвру улын.
Ме сэки корсюрӧ кывлывлі бать-мамлысь майшасяна сёрни, мед жӧ пӧ эськӧ лёк тӧв ныр либӧ шер эз пӧрӧдны гортдорса му вылын бура воысь няньсӧ, код вылӧ сы мында надея пуктӧма. Тадзи кымын жӧ тӧждысьӧмпырысь сёрнитлывлісны ас костаныс миян суседъяс. И Енмыс быттьӧ кывліс да гӧгӧрволіс налысь майшасьӧмсӧ. Гортдорса муторъяс вылын векджык волывліс идлӧн бур урожай. Бор турун важӧн нин идралӧма да сы пыдди кыпӧдчӧ ӧтава. А идлӧн зарни рӧма шепъясыс нюкыльтчӧмаӧсь муланьыс, кышакылӧны-сёрнитӧны ас костаныс, мед эськӧ кӧзяиныс эз коль найӧс идравтӧг. Бать быд асыв матыстчывлӧ му дорӧ, видлалӧ шепъяссӧ, ёна-ӧ нин чорыдӧсь. Сэсся шуӧ, позьӧ пӧ нин и вундыны.
Менам ичӧтдырйи вундӧм идтӧ эз нин вартлыны чептӧн да косьтывлыны рынышъясын. Кӧть эськӧ эновтӧм рынышъясыс дыр на сулалісны сикт сайын да быттьӧ виччысисны ассьыныс каднысӧ. Векджык МТС-сянь отсӧг вылӧ волывліс комбайн. Ӧти кадӧ сы вылын уджавліс миян грездысь Дзоля Вась Ивӧ Васька. Колхоз муяс вылысь нянь идралӧм бӧрын комбайнёр бергӧдчыліс и колхозникъяслӧн ичӧтик муторъяслань, кӧні сярвидзисны кольтаяс. Здук-мӧд и ковмыліс вартны ӧти му вылысь, сэсся мӧд вылысь, а сэсся нӧшта кодлӧнкӧ му вылысь идтӧ. Сэки грездсаяс волывлісны ӧта-мӧдлы отсӧг вылӧ, медым видзтыны дона кадсӧ. Та дырйи нимкодьпырысь висьтасьлісны, кодлы кымын мешӧк ид удайтчис босьтны. Гажа чужӧмъяс серти позис гӧгӧрвоны, мый гожӧмыс вӧлі на дор да тӧлыс пӧтӧса лоас.
А сэсся идсӧ косьтывлісны паччӧр вылын да кисьтавлісны ыджыд ларӧ. Ывла вылын гуляйтӧм бӧрын локтан гортад, а мам бара нин ид кисьтӧма паччӧр пасьтала.
— Вольсав мыйкӧ вылысас да сідз шонтысь, — векджык вӧлі шуас меным, кор кӧсъя кайлыны паччӧрӧ. — Эн рез тусьяссӧ бокӧ. Ӧд зэв дона тайӧ няньыс.
А збыльысь дона и вӧлі. Мыйта ковмыліс пессьыны сійӧс быдтӧм могысь. Миян керка пыдыс посводзын вӧлі ыджыд изки. Ӧні помнита, кыдзи мамкӧд петавлім посводзӧ изны идсӧ. Кутчыся кузь беддьӧ, код отсӧгӧн бергалӧ мичаа шыльӧдӧм изйыс. Мам сэк кості изки шӧрса розяс китырӧн коялӧ идсӧ да отсалӧ меным бергӧдлыны. Ӧтнамӧнлӧн оз на тырмы выныс.
А изкиыс дзуртӧ да быттьӧ норасьӧ аслас сьӧкыд олӧм вылӧ. Абу пӧ кокни меным. Мыйта пӧ ассьым вын-эбӧс колӧ видзны. Но кывзыся пӧ кӧзяинлысь да отсала сылы. Мед пӧ тайӧ пызьсьыс бур нянь артмас да пӧттӧдзыс номсӧдлас кӧзяин гозъяӧс да сылысь челядьсӧ чӧскыд тупӧсьясӧн. Кывза изкилысь дзуртӧм-норасьӧмсӧ да кажитчӧ, мый сійӧ ачыс нин менам зільӧмтӧг бергалӧ. А вӧлӧмкӧ, помассьӧма нин изанторйыс.
Мукӧддырйи мам вӧлі тшӧктас масьтыны ид тусьяссӧ пу гырйын тоинӧн. Дыркодь масьтӧм бӧрын артмывліс ид шыдӧс, мыйысь мам пӧжавліс чӧскыд рок.
Но менам чайтӧм серти, сійӧ кадас медся чӧскыдӧн вӧліны ид пызьысь пӧжалӧм гӧгрӧс тупӧсьяс да сӧчӧнъяс. Рытсяньыс на мам кӧтлывліс няньшомсӧ неыджыд шомӧсӧ да лэптывліс паччӧрӧ, мед ловзяс. Ак кутшӧм аслыспӧлӧс чӧскыд дук паськавліс керка пасьта асывводзнас, гильӧдіс ныр розьтӧ. Мичаа банйӧм нянь тупӧсьыс сідзи и вӧзйысис вомад.
— Удитанныд на чӧсмасьнытӧ, виччысьлӧй неуна, мед кӧдзалыштас, — горӧдлывліс миян вылӧ мамным, но эз скӧрысь. Сылы ӧд сідзжӧ вӧлі нимкодь, мый бур нянь удайтчис босьтны ас му вылысь, мый сылӧн челядьыс оз кутны тшыгъявны да мед жӧ и водзӧ Енмыс отсалас быдтыны бур ид. А сэсся пӧсь няньӧн ми юлывлім йӧв да мӧдӧдчывлім школаӧ.
Ӧні ог нинӧм куж стӧча висьтавны, но збыльысь ид няньлӧн эм кутшӧмкӧ аслыссикас кӧр. Сійӧ быттьӧ сідзи и вӧзйӧ, видлы пӧ менӧ, чӧсмасьышт. Корсюрӧ миян ордӧ волывлісны пукавны мамлӧн суседкаясыс. А керка пытшкӧсным тырӧма чӧскыдсьыс-чӧскыд нянь кӧрӧн. И сэки кодкӧ на пиысь эз вермывлы терпитны да шулывліс мамлы:
— Настук, вайлы видла тэнсьыд пӧжастӧ.
Мам пыр жӧ мыччывліс ид нянь тупӧсь. А мӧдыс нимкодьпырысь курччывліс торсӧ да шулывліс:
— Аттӧ дивӧ, бура жӧ артмӧма! Сьӧлӧм вылын быдӧн долыдджык лои.
Мамлы, дерт жӧ, нимкодь вӧлі тайӧ кывъяссьыс. Сійӧ кужис пӧжавны эз сӧмын ид нянь тупӧсь, но и зэв чӧскыд пирӧг-шаньга, мый йылысь казьтылӧм бӧрын быттьӧ ӧнӧдз вомын чӧскыд кӧр овлывлӧ.
Важӧн нин миян грездын оз кӧдзны идтӧ. Чайта, и сиктса челядь ӧдвакӧ кужасны торйӧдны ас костаныс ид, шобді, сю шепъяс. А мыйла налы тайӧс колӧ тӧдны, пыр и вермасны шуны воча, няньтӧ пӧ тай со быд лун лавкаӧ вайӧны.
А ме казьтыла сійӧ кадсӧ, кор миян бать-мам быдтылісны гортдорса ичӧтик муяс вылын ид, и быттьӧ сьӧлӧмӧй шонавлӧ. Мыйта пессьӧмыс да тӧжд-майшасьӧмыс вӧлі, мед сӧмын ичӧтик муторйыс козьналас няньӧн да удайтчас сы отсӧгӧн вуджны кузь тӧвсӧ. Мед сӧмын челядь колясны ловйӧн да дзоньвидзаӧн. И гашкӧ, буретш ид пызьысь пӧжалӧм тайӧ тупӧсьясыс и отсалісны миянлы вуджны сьӧкыд кадсӧ. И окота мукӧддырйи видлыны крестьянскӧй керка пачын ид пызьысь пӧжалӧм тупӧсьсӧ да бӧр бергӧдчывны сійӧ кӧмтӧм кока воясас.

Чӧжйӧв
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 3-4 лб.>

Ичӧтик Колюк радейтӧ мӧс вӧра йӧв юны. Асывнас либӧ рытнас мамыс сӧмын на каяс картаысь пӧдӧнчаӧн, а Колюк босьтӧма нин ыджыд кружка да виччысьӧ сысъялӧм йӧвсӧ. Сэні жӧ кок улас Васька кань гартчӧ да нявзігтырйи сідзжӧ йӧв корӧ.
— Часлы, удитанныд на, — шуӧ мамыс кринчаясӧ йӧв сысъялігмоз, а сэсся пӧдӧнча пыдӧссьыс нин коляссӧ кисьтӧ Колюклӧн кружкаӧ да каньлӧн дозйӧ.
Но тӧв кутіс матыстчыны, да Сюрукным пыр этшаджык йӧв пондіс сетны, а сэсся и дзикӧдз дугдіс лысьтыны.
— Мыйла нӧ Сюрукыд дугдіс йӧвтӧ сетны? — юаліс Колюк мамыслысь.
— Сылы ӧд колӧ жӧ шойччыштны, — вочавидзис мамыс. — Во чӧжнад пӧттӧдз вердіс миянӧс чӧскыд йӧлӧн. Со и мудзис.
А сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
— Регыд нин, регыд кутас лысьтыны, куканьӧс чужтас да.
Колюклӧн весиг синъясыс ӧзйисны мамыслӧн тайӧс шуӧм бӧрын:
— А позяс ичӧтик куканьӧс видзӧдлыны?
— Виччысьыштлы неуна, — бара вочавидзис мамыс.
И со ӧтчыд картаысь мамыс бара кайис пӧдӧнчаӧн. А сэні солькъяліс гӧрдоват йӧв.
— Мыйла нӧ татшӧм гӧрд йӧлыс? — чуймӧмӧн юаліс Колюк.
— Тайӧ чӧжйӧв, — вочавидзис мамыс. — Верман ырснитыштны. Но бурджык ме сійӧс пачӧ сюйла. Зэв чӧскыд рысь артмас.
Колюк неуна ньылыштіс чӧжйӧвсӧ да бара чуймис:
— Зэв тай нӧ сійӧ сола вӧлӧма.
— Сійӧн ӧд Сюрукыд ассьыс ичӧтик куканьсӧ вердӧ. Быдсяма чӧскыдторйыс сэні эм, мед ичӧтыс ӧдйӧджык сӧвмас-крепаммас.
Сэсся мамыс кыскис пачсьыс пӧжассьӧм нин гырничсӧ. Чӧжйӧлысь артмӧм рыськыс збыльысь чӧскыдсьыс-чӧскыд вӧлӧма. Колюк весиг унджык вын кутіс кывны ас пытшсьыс.
И со рытнас мамыс босьтіс Колюкӧс аскӧдыс картаас. Ёна и чуймис Колюк, кор аддзис, кыдзи Сюруккӧд орччӧн ризъяліс вӧсньыдик да нэриник на кокъяс йылас ичӧтик кукань. Йӧзӧс аддзӧм бӧрын пыр жӧ дзебсис мам саяс. Сюрук сӧмын негораа бакӧстыштіс, быттьӧкӧ кӧсйис шуны, эн пӧ повзьӧдлӧй менсьым ичӧтсӧ. А, гашкӧ, кӧсйис ошйысьыштны чужӧмторнас.
Колюк эськӧ кӧсйӧ на вӧлі чӧсмасьыштны пӧжӧм рысьнас. Но мамыс картасьыс кайӧм бӧрын сылӧн кружкаӧ сысъяліс нин пӧдӧнчаысь еджыд йӧв.
— Чӧжйӧлыд сэсся абу нин? — юаліс Колюк.
— Во чӧж сэсся ковмас виччысьны, — вочавидзис мамыс. — Сюрукыд бара лӧсьӧдчас кукань чужтыны да сетыштас чӧжйӧвсӧ. Сэки и выльысь чӧсмасян пӧжӧм рысьнад.


Вӧрын дзебсясьӧ Йӧла
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 4-8 лб.>

— Талун ветлам ягӧ пув вотны, — шуис ӧти асылӧ Парась баб карысь сиктӧ шойччыны воӧм Анюта внучкаыслы. — Бур йӧзыс со важӧн нин ваялӧны чӧскыд вотӧстӧ. Гашкӧ и, миянлы мыйтакӧ сюрыштас.
Анюта нимкодьысла пыр и кутіс кекӧначасьны да чеччавны. Сэтшӧм окота сылы ветлыны ягас, коді сикткӧд орччӧн. И со нин пӧрысь да ичӧт ыджыд да ичӧт кӧрзинаясӧн кианыс да пажынӧн мышнопйын восьлалӧны яглань нуӧдан ордымӧд. А луныс сэтшӧм мича да кыпыд. Гӧгӧр сьылӧны лэбачьяс. Шондіыс сідзи и сявкйӧ водз арся югӧръяссӧ му вылӧ. Быттьӧкӧ став ассьыс шоныдсӧ бӧръяысь кӧсйӧ сетны тӧв кежлӧ дасьтысьысь вӧр-ваыслы. И Парась баблы, и Анюта внучкаыслы зэв долыд сьӧлӧм выланыс мича луннас нимкодясигӧн. Эз и тӧдлыны, кыдзи воисны вотчанінӧ. А сьӧдӧдны заводитӧм нин пувйыс розъя-розъя. Сӧмын эн дышӧдчы да ӧкты. Парась бабыд ӧд тӧдӧ, кӧні векджык овлывлӧ тайӧ вотӧсыс.
— Тэ, дона внучкаӧй, ылӧ эн мун, мекӧд орччӧн и вотчы, — шуӧ бабыс Анюталы. — Пувйыд быдлаын ӧткодь. Таысь озыр вотӧсаинсӧ ӧдвакӧ нин кытыськӧ аддзан.
Тадзи шуӧм бӧрын Парась баб ӧшӧдіс мышнопсӧ пожӧм пу ув вылӧ да пыр жӧ мышкыртчис вотчыны. Сы моз жӧ вӧчис и Анюта. Кыкнан кинас кутіс чукӧртны розъя-розъя чӧскыд пувсӧ аслас ичӧтик кӧрзинаӧ.
Но ичӧтыд ичӧт и эм. Пыр жӧ вунӧдіс бабыслӧн шуӧм йылысь. Кажитчӧ сылы, мый со эсійӧ пуяс саяс пувйыс нӧшта на унджык. Котӧртіс сэтчӧ. Збыльысь уна и вӧлӧма. Зіля водзӧ пондіс вотчыны. Сэк жӧ Анюталы оз терпитсьы ӧдйӧджык тыртны ассьыс ичӧтик кӧрзинасӧ да неуна вотчыштӧм бӧрын бара котӧртіс водзӧ корсьны нӧшта озырджык пувъяин. Сылӧн кӧрзинаыс тырны нин пондіс. Друг нывка лэптіс юрсӧ: а кӧні нӧ бабыс? Оз тай некӧн тыдав. И кутіс гораа, бӧрдӧмсорӧн горзыны:
— Бабукӧй! Кӧні нӧ тэ?!
Сэккості Парась баб сідзжӧ казяліс, мый внучкаыд кытчӧкӧ воши сы син водзысь. Ыркмуніс повзьӧмысла сьӧлӧмыс. А збыльысь кӧ нӧ воши? Кӧть эськӧ тайӧ сиктбердса ягас ылавнысӧ некытчӧ. Но ичӧтыд ичӧт и эм. Да и карын олысь мортыд татчӧс вӧртӧ озджык тӧд. И Парась баб кутіс сідзжӧ гораа горзыны:
— Анютаӧй, дона внучкаӧй! Кытчӧ нӧ тэ вошин?!
Тадзи баб да внучка ӧта-мӧдыслы горзігмоз дыркодь восьлалісны воча. А вӧрса йӧлаыс гулыд да кыпыд ягад налӧн горзӧм шыяс улӧ нӧшта гораа юргис да зэв ылӧдз кыліс. Быттьӧ ворсӧдчис пӧрыськӧд да ичӧткӧд. Сідзи и кыліс гежӧдіник пожӧмъяс костын:
— Ау-ау! Уа-уа!
Медбӧрын паныдасисны жӧ баб да внучка да уськӧдчисны ёрта-ёртнысӧ кутлыны. А синваыс сідзи и войталӧ кыкнанныслӧн.
— Мыйла нӧ тэ менсьым он кывзысь, котӧртан кытчӧкӧ, — шуалӧ бабыс. — Тадзтӧ ӧд збыльысь вошны верман.
— Ог, ог сэсся кут котравны, пыр тэкӧд орччӧн понда вотчыны, — вочавидзӧ внучкаыс.
Пуксисны пажнайтны. Бабыслӧн тырӧ жӧ нин, вӧлӧмкӧ, ыджыд кӧрзинаыс. Пӧрысь мортыд ӧд внучкасьыс тэрыбджыка вотчӧ.
Сэккості Анюта читкыртліс синъяссӧ да бабыс вылӧ видзӧдігмоз и юаліс:
— Бабукӧй, коді нӧ тайӧ миян гӧлӧс бӧрся шыалӧ да ворсӧдчӧ?
— Йӧлаыс, донаӧй, йӧлаыс, — пыр жӧ вочавидзис бабыс.
— Коді нӧ сійӧ сэтшӧмыс? — бара юаліс внучка.
— Эм тай вӧрад тайӧ нерсьысьыд. Сӧмын некод на сійӧс эз аддзывлы, — бара вочавидзис бабыс. Сэсся негораа ышловзис да водзӧ ньӧжйӧник висьталіс:
— Важ йӧзсянь на кывлі, мый олӧма коркӧ Йӧла нима нывка. Ёнджыкасӧ вӧлӧм сӧмын асьсӧ тӧдӧ да зэв горш. Со тадзи жӧ ӧтчыд мунӧма вӧрӧ вотчыны. А тшакыс да вотӧсыс сы мында вӧлӧма, мый Йӧлаыдлӧн пыр жӧ ӧзйӧмаӧсь синъясыс. Корӧма сійӧ Вӧрсаыдлысь, мед тайӧ тшак-вотӧсыс лоас сылӧн ӧтнаслӧн да некодӧс на дінӧ оз сибӧд. Дӧзмӧма Вӧрсаыд татшӧм корӧм вылад. Кыдзи нӧ тадзи позьӧ? Ӧд пармаса озырлуныд быдӧнлы тырмывлӧ. Оз позь сійӧс сӧмын ӧти мортлы козьнавны. Сэки Вӧрсаыд татшӧм горшлунсьыс и шуӧма чорыда мыждыны Йӧлатӧ. Кытшлӧдлӧма, кытшлӧдлӧма сійӧс да и кольӧма пармаас. Йӧлаыд абу и аддзӧма гортас туйсӧ.
Парась баб неуна ланьтыштліс да водзӧ висьталіс:
— Йӧлаыд эськӧ регыд мысти гӧгӧрвоӧма жӧ ассьыс мыжсӧ да корӧма Вӧрсаыдлысь прӧща. Ог пӧ кут сэсся тадзи горшасьны, сӧмын лэдз менӧ гортӧ. Но Вӧрсаыд тай со ӧнӧдз кутӧ Йӧлатӧ пармаас, мед сійӧ бурджыка гӧгӧрвоас ассьыс мыжсӧ. И ӧнӧдз ягӧ йӧзлӧн волігъясӧн Йӧлаыд шыасьӧ на дінӧ, сідзжӧ прӧща коригмоз видзӧ найӧс вошӧмысь, отсалӧ аддзыны гортлань нуӧдан ордым. А кор Йӧлатӧ Вӧрсаыд гортас лэдзас, ог куж висьтавны. Со и тэныд татшӧмӧн оз жӧ ков лоны.
— Ог, ог, бабук, ме татшӧмӧн некор ог ло, — пыр жӧ гораа вочавидзӧ Анюта да корана синъясӧн Парась баб вылӧ видзӧдігмоз содтӧ:
— Зэв ёна кӧсъя, мед Вӧрсаыд ӧдйӧджык лэдзас Йӧлатӧ гортас. Сэтшӧм жаль сійӧ меным. Ӧд ӧнӧдз Йӧлаыд бур нывкаӧн нин лоис.
— Гашкӧ, регыд и лэдзас, — ышловзьӧ бабыс.
Сэсся пӧрысь да ичӧт ассьыныс кӧрзинаяссӧ тыртігмоз недыр вотчыштӧны на да мӧдӧдчӧны тӧдса ордымӧд гортланьыс. Парась баб аслас кузь олӧм йылысь мӧвпалігмоз бурсиӧ быдтасыслы.
А Анюта зэв ёна кӧсйӧ, мед Йӧлаыс ӧдйӧджык гортас бергӧдчас да лоас сылы медся бур нывъёртӧн.


Дзизгысь-дзазгысь гут
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 9-11 лб.>

Кыдзи тайӧ ыджыд сьӧд дзизгысь-дзазгысь гутйыс веськалӧма кык ӧшинь рама коласӧ, некод эз тӧд. Сійӧ куйліс стеклӧ сайын да кажитчис кулӧмаӧн. Некод эз казявлы тайӧ кулӧма нисьӧ ловъя гутсӧ. Некодлы сійӧ оз вӧлі ков. Да и гыӧръясыс сайӧдісны сійӧс. Но со шондіыс кутіс катовтны тулыслань. Ӧшинь стеклӧ вылысь сылісны медбӧръя гыӧръясыс, кодъяс сэтшӧма мичмӧдлісны тайӧ стеклӧсӧ быдсикас серпасъясӧн. Лунъяс лоисны пыр кузьджыкӧсь. Шондіыс ёнджыка пондіс шонтыны керка пытшкӧссӧ. Торйӧн нин шоныд лун шӧр гӧгӧр вӧлі ӧшинь коласын.
И со ӧтчыд ыджыд сьӧд гутйӧс садьмӧдісны дыр тӧвся узьӧмысь пӧсь шонді югӧръясыс. Сійӧ вӧрӧдыштіс аслас вӧсньыдик кокъяснас, тільыштіс синъяссӧ да дзикӧдз садьмис. Сэсся кутіс дзизгыны ӧшинь стеклӧӧ люкасьлігмоз. Мый нӧ тайӧ? Шондіа ывлаыс со орчча. А сійӧ некыдзи сэтчӧ оз вермы веськавны. Быттьӧ кодкӧ мырдӧн кутӧ гутйӧс кык ӧшинь рама коласын. А сылы сэтшӧм окота ывлатіыс лэбалыштны. Ӧд сэні гажасьыс гажа. Тӧкӧтьӧӧн сыліс лымйыс. Раммисны нин и тувсов шоръяс. Быдлаын веж турун мыччысис. А мыйта гут-гагйыс лэбалӧ ӧшинь сайын. Ставныс нимкодясьӧны шондіувса олӧмнас да гажаа дзизгӧны ӧта-мӧд бӧрсяыс вӧтлысигмоз. Окота эськӧ и накӧд тшӧтш лэбалыштны ыджыд сьӧд гутлы. Но он на тай босьт. Кодкӧ быттьӧ збыльысь кутӧ и кутӧ сійӧс. Некыдзи оз лэдз ывлаӧ аслас ёртъяс дінас.
И бӧрдмӧн жаль татшӧм олӧмсьыс ыджыд сьӧд гутлы. Тотшкӧдчас-тотшкӧдчас нырнас да лапаяснас ӧшинь стеклӧӧ. Но нинӧм оз вермы вӧчны. Сэсся мудзас да пуксяс шойччыштны ӧшинь рама вылӧ, стеклӧ сайын аслас ёртъяс вылӧ завидьпырысь видзӧдлывлігмоз.
Медбӧрын ӧтчыд гораа дзизгигмоз сійӧ горӧдіс ывла вылын лэбалысь гут-гагъяслы:
— Отсалӧй петны меным ывлаӧ. Ме сідзжӧ кӧсъя тіянкӧд лэбалыштны да ворсыштны. Кутшӧм мыжысь нӧ менӧ татчӧ йӧртісны?
Кылісны ӧшинь сайын лэбалысь гутъясыд асланыс ёртыслысь шыӧдчӧмсӧ да кутісны мый вынсьыныс люкавны ӧшинь стеклӧсӧ, медым кыдзкӧ мездыны ассьыныс ёртнысӧ. Но мыйта кӧть эз пессьыны, нинӧм эз вермыны вӧчны. Ӧшинь стеклӧыд ёнджык вӧлӧма. И вешйисны сэки гутъясыд стеклӧ дорысь да бара кутісны ворсны ас костаныс. Быттьӧ вунӧдісны ыджыд сьӧд гут йылысь. А стеклӧ сайын дзизгысь-дзазгысь гут гораа бӧрддзис да бара кутіс лыддьӧдлыны:
— Коді да кутшӧм мыжысь нӧ менӧ татчӧ йӧртіс? Мыйла нӧ ме ог вермы петны ывлаӧ аслам ёртъяс дінӧ?
Кыліс сэки ыджыд сьӧд гутлысь дзизгӧмсӧ керкаса кӧзяйкаыд. Дӧзмӧдіс сійӧс гутыдлӧн дзизгӧмыс. Восьтіс ӧшинь рамаяссӧ да вӧтліс гуттӧ ывлаӧ.
Кутшӧм нимкодь лои ыджыд сьӧд гутлы аслас ёртъяс дінӧ веськалӧм бӧрын. Бура и ворсіс сійӧ накӧд. Дугдывтӧг лэбаліс ӧтиласянь мӧдлаӧ. И некутшӧм мудз эз тӧдлы. А сьӧлӧм вылас вӧлі сэтшӧм нимкодь, мый медбӧрын тӧдмаліс олӧмыслысь кӧрсӧ. Чайтіс сійӧ сэки, мый татшӧм гажаа кутас овны век.
Но рытланьыс нин аслас ёртъясыскӧд ворсігӧн ыджыд сьӧд гут друг казяліс, мый найӧ кытчӧкӧ вошисны.
— Кӧнӧсь нӧ ті, кытчӧ пышйинныд? — гораа горӧдіс ыджыд сьӧд гут. Но гутъясыд ылӧ эз и пышйыны, сӧмын дзебсисны турун пӧвстӧ. Ыджыд сьӧд гутйыд ӧд сэки эз на тӧд, мый ывла вылад олӧмыд абу ӧшинь стеклӧ сайын пукалӧм кодь. Колӧ быдторйысь кужны виччысьны, кӧсъян кӧ кольны ловйӧн. Со и дзебсисны сылӧн ёртъясыс сюсь синма воробейясысь турун пӧвстӧ. 
— Лок ӧдйӧджык миян дінӧ, а то воробейыд тэнӧ кокыштас, — кутісны гораа горзыны найӧ асланыс ёртыслы. А ыджыд сьӧд гут сӧмын лапйӧдліс синъяснас да нинӧм эз куж гӧгӧрвоны. Кодысь нӧ колӧ видзчысьны тайӧ гажа шонді улас лэбалігӧн? Ылӧдлӧны, тыдалӧ, сійӧс ёртъясыс. Та бӧрын нӧшта тэрыбджыка нимкодьысла кутіс лэбавны да гораа дзизгыны ассьыс ёртъяссӧ коригмоз. Сэки и кокыштіс ыджыд сьӧд гутйӧс ёсь ныра воробей, коді важӧн нин вӧлі кыйӧдчӧ сы бӧрся. Кокыштіс да сӧмын чӧскыдпырысь тяпнитыштіс вомнас. Тадзи и помасис ыджыд сьӧд гутлӧн олӧмыс. Эз кужны велӧдны сійӧс выль ёртъясыс олӧмас быдсяма ускӧттьӧясысь.


Гортса нерсьысь
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 11-13 лб.>

Ӧнӧдз помнита сійӧ лунсӧ, кор кузь тӧв бӧрын вой керкасянь лӧсьӧдчылім вуджны уна ӧшиньяса да зэв гажа лун керкаӧ. Вой керкаын тӧвбыд олім кык ӧшиня ӧти ыджыд жырйын. Тӧвнас и сідзи нин дженьыд лунъясӧ ӧшиньяс вевттьысьлісны кыз гыӧрӧн да керкаӧ югыдыс зэв полӧмпырысь пыравліс. Муртса лунъюгыдыс тыдовтчывліс и бара нин рӧмыдыс шымыртліс керкалысь пельӧсъяссӧ. Та вӧсна водзджык ковмывліс и биасьлыны. А кузь тӧвся рытъясӧ лампаа биӧн лыддьысьлывлім весиг паччӧрын. Со и дӧзмывлім кузь тӧвсьыд да терпитны позьтӧма виччысим, кор нин сійӧ помасяс да бара локтас гажа шондіа тулыс.
Вочасӧн лунъясыс пыр кузьджыкӧсь лоисны. Шондіыс кыпӧдчыліс вылӧджык и вылӧджык. Ляпкавлісны лым толаяс. Керкалӧн лунвыв бокъясын тыдовтчывлісны медводдза нэриник турун сіяс. И со ӧти асылӧ миян вой керкаӧ чукӧртчылісны помечӧн мамлӧн пӧдругаясыс мыськыны лун керкаысь кыкнан жырсӧ. Водз асывнас на мам шонтыліс гырысь чугунъясын ва, дасьтыліс дзимбыр да корӧсьяс. И со сиктса аньяс петавлісны лун керкаӧ да ас костаныс мый йылысь кӧ гораа варовитігмоз зіля босьтчылісны уджӧ. Сійӧ кадас стенъяссӧ эз на вевттьывны шпалерӧн. Эз мавтлывлыны югыд гӧрд краскаӧн джоджъяссӧ. Со и мыськывлісны ва ветьӧкъясӧн пӧтӧлӧкъяс, стенъяс, дзимбыра корӧсьясӧн зыравлісны джоджъяс. А ми, челядь чукӧр, петкӧдлывлім ывлаӧ няйт ва ведраяс.
Эз тӧкӧтьӧӧн ставыс артмыв. Бура дыр ковмывліс мыськыны кык жыртӧ. Уна ньылӧм киссьывліс миян аньяслӧн. Но найӧ велалӧмаӧсь нин вӧлі быдсикас удж бердад да зэв тэрыба ставсӧ вӧчлывлісны ас костаныс гораа варовитігмоз. То казьтывлісны жыръяссӧ мыськалігмоз ассьыныс томдырся вояснысӧ, то уськӧдчывлісны паметьӧ сьӧкыд война вояс, то кодсюрӧ синва сорӧн висьтасьлісны асланыс усьӧм верӧсъяс йылысь, то горӧдлісны и частушкаяс. Но та дырйи уджсӧ эз надзмӧдлыны. Ӧд помеча уджтӧ век тэрыба вӧчлывлісны. Вештавлісны ӧти пельӧссянь мӧдӧ пызанъяс, кайлывлісны на вылӧ пӧтӧлӧкъяс да стенъяс мыськыны. И медбӧрын нин джоджъяссӧ зыравлісны дзимбыра гӧликъясӧн.
И лун керкаыс пыр жӧ вежсьывліс. Чӧскыд дукӧн ӧвтіс сылӧн быд пельӧсысь. А еджыд джодж кузяыс вӧлі полан воськовтны. Меным весиг сэки вӧлі кажитчӧ, мый сійӧ серавны пондыліс аслас сӧстӧмлун вылӧ нимкодясигӧн. Збыльысь сӧмын на мыськӧм жыръясын вӧлі зэв кыпыд. И мый торйӧн нин чуймӧдліс миянӧс, гораа варовитігӧн быд пельӧссянь кылісны йӧла шыяс. Тайӧс ми казявлім жыръяссӧ мыськысь нывбабаяслысь сёрнисӧ кывзігмоз. Сӧмын на кодкӧ мыйкӧ шуас, а сы бӧрся йӧлаыс нин нерсьӧ. Весиг он гӧгӧрво, мый кӧсйис аньыс висьтавны, сэтшӧм гораа сійӧс йӧлаыс нерліс. Ми сӧмын чуймылім та вылӧ.
Ми тӧдам нин вӧлі вӧрса йӧла йылысь, коді дзебсясьӧ зэв ылын. Кӧть мыйта эн котӧрт, он вермы сійӧс суӧдны. А тані йӧлаыд дзик орччӧн. Дзебсьӧма кутшӧмкӧ пельӧсӧ.
Гӧрдӧдӧм чужӧмъяса, мудзӧм нывбабаяс медбӧрын петавлісны пӧсь пывсянӧ корӧсясьны да пуксьывлісны пызан сайӧ чай юны. А ми кӧмтӧм кокъясӧн, мед няйтыс эз пыр, пыравлім лун керкаӧ да ворслывлім йӧлакӧд. Миянлы окота вӧлі тӧдны, кӧніджык сійӧ дзебсясьӧ. Котӧртлім горзігмоз ӧти пельӧссянь мӧдӧ. Йӧла пыр жӧ шыасьліс миянлы воча. Но сӧмын сувтлім да ланьтыштлім кывзысигмоз, йӧлаыд кытчӧкӧ вошліс. Эз кыв сылӧн гора гӧлӧсыс. Эз тыдав сійӧ и ачыс. Ми ёна и шензьывлім та вылӧ. Кыдзи кӧть эгӧ корсьӧй сэки йӧлатӧ, но сідзи эгӧ и аддзылӧй. Сійӧ быттьӧ сераліс миян вылын да ышмывліс нӧшта ёнджыка. Миян быд горӧдӧм вылӧ сійӧ сідзжӧ гораа вочавидзліс. Быттьӧ кӧсйис шуны, кӧть пӧ кыдзи ті менӧ онӧ корсьӧй, но ме тіянлы некор ог петкӧдчыв. Сэтшӧм пӧ нин менам олан сямӧй. Нера пӧ мукӧдсӧ, но некор да некод менӧ оз аддзыв.
А сэсся чай юӧм бӧрын пызан сайын пукалысьяс разӧдчывлісны гортъясаныс. Мам ломтывліс лун керкаысь пачсӧ, мед ӧдйӧджык косьмисны васӧд стенъясыс да пӧтӧлӧкъясыс. Ми вочасӧн пыртлім лун керкаӧ быдсяма кӧлуй. И йӧлаыд кытчӧкӧ вошлывліс. Тыдалӧ, повзьыліс, мый ӧтка олӧмыд тані сылӧн оз нин артмы да мунлывліс кытчӧкӧ мӧдлаӧ, кӧні некод оз кут торкавны сылысь нерсьӧмсӧ. А ми сэсся виччысьлывлім локтан тулыссӧ, кор йӧлаыд бара волас миян лун керкаӧ.


Кодлы мусаджык мамыд
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 13-14 лб.>

Коля да Толя двӧйниӧн чужлӧмаӧсь. Ӧта-мӧдсьыс найӧс вермӧны сӧмын бать-мамыс торйӧдны. Кыкнанныс нӧк кодь еджыд юрсиаӧсь, лӧз синъясаӧсь. Коран ӧтисӧ, а шыасяс мӧдыс. Ёрта-ёртсьыс оз и торйӧдчывны. Двӧйниыд двӧйни и эм. Ӧти кадӧ садьмӧны, ӧти кадӧ водӧны. Ворсӧны ӧти ворсӧмъясысь. И сэтшӧма лӧсялӧны ӧта-мӧдныскӧд. Ӧтиыс кӧ мыйыськӧ бӧрддзӧма, мӧдыс сы вылӧ видзӧдігмоз синвасӧ чышкалӧ. Ӧтиыс кӧ серавны кутас, мӧдыс сы бӧрся серӧктас.
Но тайӧ пӧрйӧ Коля да Толя муртса эз лӧгасьны ӧта-мӧд выланыс. А артмис сідзи, мый вокъяс кутісны вензьыны, коді на пиысь ёнджыка радейтӧ мамнысӧ. Дерт, и батьнысӧ найӧ сідзжӧ оз ӧтдортны. Но сійӧ векджык удж вылын. Сӧмын рытъяснас удитӧ быдтасъяссӧ кутлыны да окавны. А мамыс векджык гортын да сы дінӧ ёнджыкасӧ велалӧмаӧсь.
— Меным сійӧ медся муса, — гораа шуалӧ Толя. — Ме пыр сы йылысь мӧвпала. Весиг вӧтӧн уськӧдчывлӧ мамӧй.
— Ме сійӧс сідзжӧ ёна радейта, — оз сетчы Коля. — Ог кӧ дырджык аддзыв, пыр жӧ гажтӧм лоӧ сьӧлӧм вылын.
Тадзи кык вок дыр на вензисны ӧта-мӧдныскӧд. Муртса эз косьӧ воны. Медбӧрын шуисны шыасьны мам дінас, мый сійӧ вочавидзас пияныслы, коді на пиысь сылы мусаджык. Кывзіс мамыс ассьыс ичӧтик на быдтасъяссӧ нюмъялігмоз. Сэсся чӧв олыштіс да негораа шуис:
— Зэв бур, мый ті сэтшӧма радейтанныд мамнытӧ. Сӧмын оз ков юкны менӧ да вензьыны ме вӧсна. Ме тіянӧс сідзжӧ радейта. Сӧмын кыкнаннытӧ ӧткодя. Кыкнанныд меным зэв донаӧсь.
Мамыс бара чӧв ланьтыштліс. Мӧвпаліс, кыдзи эськӧ бурджыка гӧгӧрвоӧдны пияннысӧ.
— Со аддзанныд менсьым чуньясӧс, — медбӧрын шуис сійӧ. — Кутшӧм чунь он шамырт ёнджыка, сійӧ и доймӧ. Сідзжӧ и ті кыкнанныд тайӧ чуньяс кодьыс жӧ ӧткодя донаӧсь. Тіянлы кӧ долыд, и меным сьӧлӧм вылын долыд. Тіянкӧд кӧ мыйкӧ лоӧма и менам войсӧ оз узьсьы.
Сэсся малыштіс кыкнаннысӧ юрӧдыс да топӧдліс морӧс бердас:
— Мунӧй ворсӧй да сэсся та йылысь нинӧм абусӧ энӧ нин сёрнитӧй. Ме ӧд батьыдкӧд пыр тіян йылысь мӧвпала да тіян олӧмӧн и ола. Тіян кӧ ставыс бур и меным кокни лов вылын. Сідзкӧ менам ичӧтъясӧй бура да тӧлка-лада олӧны.
Коля да Толя сӧмын вомнысӧ паськӧдӧм кывзісны мамнысӧ, а сэсся мӧдӧдчисны водзӧ ворсны асланыс челядь ворсӧмъясӧн. Ӧні найӧ гӧгӧрвоисны, мый мамыс ӧткодя радейтӧ ассьыс быдтасъясӧ да збыльысь зільӧ вӧчны налысь олӧмнысӧ бурджыкӧн.



Карса гӧсьт
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 15-17 лб.>

Кык друг Арсень да Севӧ дышпырысь восьлалісны сиктса улича кузя. Тайӧ пӧрйӧ вадорӧ эз лэччыны. Мамъясыс пинялісны найӧс дӧрӧм-гачсӧ няйтӧсьтӧмысь. Да и чериыс омӧля на шедіс. Со и эз тӧдны, мый вӧчны да корсисны кутшӧмкӧ вильшасьӧм вылӧ помка.
Друг Арсеньлӧн сюсь синъясыс казялісны ӧти керка пельӧсысь кодлыськӧ эновтӧм зэв мича самокат. Сылӧн весиг дульваыс петіс завидьысла.
— А мый, босьтлам да исласьыштам, — шӧпнитіс сійӧ Севӧлы.
— Абу ӧд миян, — пыр жӧ вочавидзис Севӧ. — Шуӧны, йӧзыдлысь пӧ оз позь вӧрзьӧдны юасьтӧгыд. А друг кӧзяиныс локтас да миянӧс дивитны кутас.
— Но ми ӧд ог дыр. Сӧмын тӧкӧтьӧ исласьыштам, — торкис ёртсӧ Арсень. А сэсся быттьӧ асьсӧ правдайтігмоз содтіс:
— Мед эз эновт дай. Татшӧм мича самокаттӧ ӧд синмӧс моз колӧ видзны.
Но сійӧ аддзис нин, мый и Севӧлы окота исласьыштны да кыв шутӧг сувтіс самокат вылас, а сэсся йӧткыштчис ӧти кокнас. И самокат пыр жӧ журкнитіс улича кузя. Севӧ ӧдва удитіс котӧртны бӧрсяньыс. А сэсся Арсень мудзис да Севӧ пондіс исласьны. И тадзи бура дыр кодь Арсень да Севӧ журъялісны самокатӧн сиктса улича кузя.
Найӧ весиг вунӧдісны нин, мый тайӧ мича «вӧвсӧ» босьтісны некодлысь юасьтӧг да эз и мӧвпыштлыны сійӧс бӧр бергӧдӧм йылысь, кытчӧдз друг аслас керкаысь эз пет Арсеньлӧн лавкаӧ мунысь мамыс. Сійӧ пыр жӧ казяліс, мый детинкаясыд бара нин ышмӧмаӧсь.
— Ті нӧ мый, кодлысь тайӧ мича чачасӧ мырддинныд? — дӧзмӧмпырысь, дивитана гӧлӧсӧн сійӧ шыӧдчис детинкаяс дінӧ. Арсень гӧгӧрвоис жӧ ассьыс мыжсӧ да правдайтчигмоз вочавидзис:
— Ми ӧд эг нарошнӧ вӧчӧй. Аддзам, кодкӧ эновтӧма самокатсӧ улича пельӧсын да и шуим недыр исласьыштны сы вылын. А сэсся бӧр пуктам сэтчӧ, кӧні и вӧлі.
— Пуктанныд, дерт, — нерыштіс сійӧс мамыс. — А тэ тӧдан, мый юасьтӧгыд нинӧм оз позь вӧрзьӧдны. Он кӧ кӧсйы шышӧн лоны. А гусясьысьтӧ ставӧн дивитны кутасны.
Сэсся стрӧга видзӧдліс пи вылас да гораа тшӧктіс:
— Пыр жӧ нуӧй самокатсӧ сэтчӧ, кытысь босьтінныд. Тыдалӧ, эсійӧ карса гӧсьтъясыслӧн гусялӧмторйыд. Мӧдысь сэсся эн нин тадзи вӧчӧй.
И ковмис Арсеньлы да Севӧлы юрнысӧ ӧшӧдӧмӧн довгыны самокатсӧ кыскигмоз улича помӧдзыс, кӧні и олісны карса гӧсьтъясыд. А сэні нин найӧс виччысис бӧрдӧм синъяса нӧк юра детинка. Арсеньӧс да Севӧӧс аддзӧм бӧрын сійӧ пыр жӧ чышкыштіс синъяссӧ да быттьӧ нинӧм абу и вӧлӧма шыӧдчис детинкаяс дінӧ:
— А ме чайті нин, мый кодкӧ гусяліс менсьым самокаттӧ. Пыралі гортӧ недыр кежлӧ морс юыштны, а сэккості сійӧ кытчӧкӧ вошӧма. Мам шуис нин, кытчӧ пӧ воштін, сэтысь и корсь. Мед пӧ эн эновт дай. А сэсся ланьтыштліс да содтіс:
— Аттьӧ тіянлы, мый вайинныд вошӧмторсӧ.
Арсень да Севӧ, дерт, гӧгӧрвоисны ассьыныс мыжнысӧ. И налы вӧлі зэв нимкодь, мый детинка эз дивит да эз пинясь зонкаяскӧд. А сэсся найӧ тӧдмасисны ёрта-ёртныскӧд. Карса гӧсьтӧс вӧлӧм шуӧны Русланӧн. Сійӧ локтӧма аслас мамыскӧд шойччыны гожӧм кежлас ыджыд мам дорас. Лунвыв саридз дорӧ пӧ пӧттӧдз нин удиті ветлывлыны. А тіян сиктӧ, кӧть пӧ и абу ылын карсяньыд, гежӧда удайтчӧ волывлыны.
Тайӧ луннас Арсень, Севӧ да Руслан сёр рытӧдз ӧта-мӧднысӧ вежлалӧмӧн журъялісны Русланлӧн самокат вылын. Арсеньлы да Севӧлы ас сиктса зонкаясыд да нывкаясыд бура вӧліны тӧдсаӧсь да наысь умӧмаӧсь нин. А выль мортыд выль морт и эм. Век нин кутшӧмкӧ тӧдтӧмтор да чуймӧдана дивӧ йылысь висьталас. И найӧ сідзжӧ унатор йылысь юӧртісны Русланлы сиктса олӧм-вылӧм йылысь. Медводз сы йылысь, мый сиктбердса вӧрын овмӧдчисны ошъяс. Сиктса вӧралысьяс кыйӧдӧмаӧсь на бӧрся, но сідзи и абу вермӧмаӧсь кутны. Висьталісны сідзжӧ, мый налӧн юын уялӧны пес плака кодь сиръяс да пач пӧдан пасьта ёдіяс, но сӧмын верстьӧяс найӧс вермӧны кыйны, ошйысисны и сійӧн, мый таво тӧвнас сиктын вӧлі лӧсьӧдӧма хоккейнӧй площадка да зонкаяс конькиясӧн бура и вӧтлысисны шайба бӧрся.
Рытнас нин Арсень да Севӧ колльӧдісны Русланӧс гортӧдзыс. И медбӧрын Арсень вӧзйис Русланлы:
— Кывзы, Руслан, гашкӧ, аски ва дорӧ чери кыйны лэччылам? Миян куръяын позьӧ нин вугравны мичаник ёкышъясӧс да сынпиянӧс.
А Руслан пыр жӧ вочавидзис:
— Мамӧй ӧд менӧ оз лэдз тіянкӧд. Шуліс нин, ворсны пӧ кутан сӧмын горт дорын.
Детинкаяслысь сёрнисӧ буретш кывліс веранда вылын сулалысь Русланлӧн мамыс.
— А мыйкӧ кӧ лоӧ тіянкӧд? — майшасяна гӧлӧсӧн юаліс сійӧ.
— Ми ӧд унаысь нин вадорад лэччывлім, — воча шуисны Арсень да Севӧ. — Верстьӧяс повтӧг лэдзӧны миянӧс. И чери кыям, и купайтчам. Варччынытӧ кужам нин да нинӧм на некор миянкӧд эз лолы. Огӧ ӧд лёкысь ышмӧй.
— Ветлӧй колӧкӧ, — медбӧрын шуис Русланлӧн мамыс. — Сӧмын видзӧдӧй менам пи бӧрся. Сійӧ ӧд татчӧс вӧр-ватӧ оз на тӧд. Мед некутшӧм ускӧттьӧ оз веськав.
— Син улысь огӧ кутӧй лэдзлыны, — нимкодьпырысь горӧдісны Арсень да Севӧ. А сэсся зонкаяс разӧдчисны гортъясаныс. Колӧ ӧд вӧлі дасьтысьны аскиа лун кежлӧ.


И кузь нэмаыдлы пом воӧ
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 18-20 лб.>

Оліс-выліс нэмӧвӧйся парма шӧрын паськӧдчӧм гӧгрӧс ты. Ваыс сылӧн вӧлі сьӧдсьыс-сьӧд. Ӧд нитш пыр сійӧ сӧдзтысьліс татчӧ. Берегъяс пӧлӧн быдмисны сук эжӧр да зӧридз, а ва вылас плавъялісны лапкоръяс. Тыас чӧла видзӧдчисны сійӧс кытшалысь козъяс, кыдз пуяс, пипуяс ловпуяс да быттьӧ видзисны сылысь чӧв-лӧньсӧ став омӧльсьыс.
Сикт-грездъяссянь тыыс вӧлі ёна ылын. Та вӧсна вӧралысьяс да чери кыйысьяс кежавлісны татчӧ зэв гежӧда. Со и вӧля вӧлі тыын да ты бокын олысьяслы. Налы нинӧмысь вӧлі ёнасӧ повны. Тыас уялісны са кодь сьӧд ёкышъяс, кельчияс да сиръяс. А тыбокса сук эжӧр пӧвстӧ радейтлісны поздысьны уткаяс. Пи-нывъяслӧн быдмыштӧм бӧрын утка-мамъяс петкӧдлісны найӧс тылӧн паськыд да лӧнь эрд вылӧ. Асьныс пыр вӧліны орччӧнӧсь да сюся видзӧдісны, мед кутшӧмкӧ ыджыд сир эз кватит ёсь пиньяснас налысь быдтасъяссӧ. Корсюрӧ вой улас ты дорӧ волісны юны кӧдзыд васӧ йӧраяс, ошъяс, вӧрын олысь мукӧд зверъяс. Асывъяснас, торйӧн нин мича поводдя дырйи, ваыс гызьывліс черияслӧн пальскӧдчӧмысь. Гырысь сиръяс да ёкышъяс вӧтлысисны посниджыкъяс бӧрся, кватлалісны и ва весьтті лэбалысь гут-гагъясӧс. Сӧмын чизыр рытыв-вой тӧв корсюрӧ пӧльтліс ты вылын еджыд гыяс да сэні олысьяс кытчӧкӧ пыр жӧ дзебсьылісны. А сэсся бара петавліс сӧстӧм шонді и раммӧм ты бара чӧла вуграліс парма пӧвстын.
Арланьыс тані олысь уткаяс лэбзьывлісны лунвывлань. Черияс йӧршитчывлісны джуджыд йиръясӧ. Кӧдзыд пӧль кынтывліс ты веркӧссӧ. А сэсся сійӧс шебравліс джуджыд лым. И тулысӧдз тыыс узис еджыд эшкын улын. Тулыснас тысӧ вевттьысь йиыс лӧзӧдліс да вочасӧн сывліс. И бара заводитчыліс тылӧн гожся гажа олӧмыс.
Сійӧ пыр вуграліс шонділӧн мелі югӧръяс улын да мӧвпаліс, медым эськӧ и водзӧ тадзи жӧ уна-уна во на чӧла муніс олӧмыс. Некодлы сійӧ омӧльсӧ оз вӧч. Мӧдарӧ, сетӧ олӧмсӧ мукӧдъяслы, кодъяс сы отсӧгӧн вердӧны-пӧткӧдчӧны, водзӧ нюжӧдӧны ассьыныс олӧмнысӧ. Со ӧд кутшӧм сука быдмӧны сылӧн берегъяс пӧлӧн эжӧрыс да зӧридзыс. Кутшӧм пашкырӧсь сы гӧгӧр пуясыс. А мыйта лапкорйыс гӧвкъялӧ ва вылын. Арланьыс кыдз пуяс, пипуяс да ловпуяс шыбитӧны ассьыныс гӧрдӧдӧм коръяснысӧ ва вылӧ да сэки тыыс быттьӧ аслыссикас мича сарапанӧн вӧччӧма. И тыыслы таысь сӧмын нимкодь овлывлӧ. Мый вермас лоны татшӧм олӧмсьыс бурыс.
Сэккості колисны вояс. Ар бӧрын волывліс тӧв. Тыыс унмовсьліс воджын кежлӧ кыз йи улӧ да мездысьліс аслас уна сикас тӧждъясысь. Сэсся тӧвсӧ вежлісны гажа тулыс да шоныд гожӧм. И быттьӧ тадзи и колӧ лоны, кыдзи шуӧма медыджыдыс. Тылы вӧлі кокни тайӧ тӧлка-лада олӧмсьыс.
Но эз казявлы сійӧ, кыдзи вочасӧн эжӧрыс да зӧридзыс кутісны пыр ёнджыка паськӧдчыны ты берегъяс пӧлӧн, а ты бокын сулалысь кыдзьяслӧн, пипуяслӧн да ловпуяслӧн коръясыс пыр кызджыка вольсалісны тылысь пыдӧсъяссӧ. И ляпкавны вочасӧн кутіс тыыс. Тшӧтш и черияслы эз кут тырмыны тӧвъяснас ваас сорлалӧм сынӧдыс. Ӧти татшӧм тӧв помланьын найӧ кутісны пӧдны. Уна чери лов сэки вольсаліс ты пыдӧссӧ. А ваыс лоис кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс лёк дука. Тыыс пондіс воысь-во пӧдӧмӧн-пӧдны.
«Мый нӧ тайӧ мекӧд кутіс лоны? — мӧвпаліс сэккості пармаса ты. Мыйла нӧ меным лоис сьӧкыд лолавны? Коді нӧ менӧ мыйыськӧ мыжалӧ? Али кодлыкӧ збыльысь ыджыд омӧльтор вӧчи?». Мӧвпалӧ та йылысь пармаса ты да оз аддзы аслас юалӧмъяс вылӧ вочакывсӧ. И шог сылы татшӧм мӧвпъяссьыс.
Оз ӧд тӧд сэки сійӧ вӧлі, мый ывла вылас быдӧнлӧн олӧмыс коркӧ заводитчӧ да помасьӧ. Ӧтияс олӧны лун-мӧд-коймӧдсянь уна дас воясӧдз. Мӧдъяслӧн олан кадыс нюжалӧ сё да сюрс воясӧдз. Быдӧнлӧн аслас нэм, кодӧс сійӧ ас сертиыс и донъялӧ. Со нӧ быдсикас гут-гагыс кутшӧм гажаа олӧны. Гӧгӧрвоисны найӧ асланыс дженьыд нэмлысь коланлунсӧ да сійӧн и зільӧны овны кыдзи позьӧ гажаджыка, медым вӧлі мый казьтыштны. И найӧ шудаӧсь тайӧ дженьыд нэмнас. А сё да сюрс вояс чӧж олысьяслы кадыс мунӧ ньӧжйӧджык. Ньӧжмыда найӧ и мӧвпалӧны да тэрмасьтӧг олӧны. Но ас ногныс налӧн нэмыс тайӧ гут-гагыслӧн нэм кузя жӧ.
Гӧгӧрвоис и тайӧс коркӧ пармаса ты да шуис аслыс: мый лоан ло, ме пӧ ассьым нэмӧс олі, унатор тӧдлі, унатор аддзылі, а сэсся мед пӧ и мукӧд ме моз жӧ оласны.
Воысь-во пыр ёнджыка кутісны тырны эжӧрӧн да мукӧд сикас турунӧн пармаса тылӧн берегъясыс. Пыр кызджыка пуяслӧн коръясыс вевттисны сылысь пыдӧссӧ да ляпкыдджык и ляпкыдджык лоис сійӧ. А сэсся и черияс вочасӧн бырисны. Эз ло налӧн позянлуныс овны ляпкалӧм тыын. Эз жӧ нин сэтшӧм окотапырысь овмӧдчыны сылӧн берегъяс пӧлӧн уткаяс. А ачыс тыыс эз нин вермы талы паныд некыдзи водзсасьны да чӧла виччысис ассьыс кулӧмсӧ.
И со уна во мысти ты пыдди лоис кадъя нюр, кӧні сук эжӧр пӧвстын петкӧдчисны турипувлӧн да зын турунлӧн коръясыс. Кыськӧ паськаліс ляк бадь. А сэсся и нэриник на оньӧстӧм вӧр кутіс кыпӧдчыны вӧвлӧм ты веркӧсын. Тадзи и помасис пармаса тылӧн кузьсьыс-кузь нэмыс.





Кӧні узьлӧ шонді
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 20-23 лб.>

Талун Севӧ чеччис шондіыскӧд тшӧтш. Сылӧн пӧсь югӧръясыс кутісны гильӧдны зонкалысь ныр розьсӧ. Севӧ несйис, восьтіс синъяссӧ да сэсся эз нин вермы унмовсьны. Пыр видзӧдіс шонді вылӧ, коді кыпӧдчис вылӧджык и вылӧджык. «Колӧ жӧ татшӧмыслы лоны, кутшӧм ӧдйӧ сійӧ кывтӧ енэжтіыс. Тӧкӧтьӧ видзӧдлан да быттьӧ сулалӧ ӧтилаын. А со нин удитӧма тӧдлытӧг вешйыны», — мӧвпаліс сэккості Севӧ.
А шондіыс пыр катовтчис и катовтчис рытыввывлань да быттьӧ корис Севӧӧс вӧтчыны сы бӧрся. Севӧ дыркодь видзӧдіс шонді вылас, кытчӧдз синъясыс эз пемдыны. И друг сылы лои жаль, мый шондіыс мусӧ шонтӧм бӧрын бара кутіс лэччыны увлань. А Севӧ сэтшӧм ёна кӧсйис, медым сійӧ некытчӧ эз дзебсьыв, а пыр сулаліс юр весьтын. Сэки эськӧ нӧшта шоныдджык лоис му вылас да некор эз волы кӧдзыдыс, кодысь йирмӧг босьтӧ. 
— Мамук, мыйла нӧ шондіыс дзебсьывлӧ миянысь, а оз дугдывтӧг дзирдав енэжас, — шыӧдчис сійӧ пач дорын ноксьысь мамыс дінӧ. 
— Чӧв, дзолюкӧй, — нюмъёвтӧмсорӧн вочавидзис мамыс. — Сійӧ ӧд сідзжӧ мудзӧ миянӧс шонтӧмысь. Сідзкӧ, колӧ и шойччыштны. Выль вын-эбӧс чӧжны аски кежлӧ. Сэсся и миянлы тшӧтш шойччыштны сетӧ. Узьыштны жӧ тшӧктӧ. Лунъюгыднад ӧд узьнытӧ зэв сьӧкыд. То ӧтитор, то мӧдтор мешайтӧ. А войнад чӧв-лӧнь. Некод унтӧ оз торк.
Севӧ кывзӧ мамсӧ, эскытӧма видзӧдӧ сылӧн синъясӧ да бара юалӧ:
— А мыйла нӧ шондіыс мудзӧ? Сійӧ ӧд нинӧм оз вӧч. Со тай кыдзи шлывгӧ енэжті, быттьӧ ю вывті пыж. Майбыр. Шлывгы да шлывгы. И нинӧм вӧсна оз ков майшасьны.
— Кыдзи нӧ оз ков, — бара шыасис мамыс. — Сійӧ ӧд вылісяньыс быдтор аддзӧ, быдтор казялӧ. Зільӧ, медым сылӧн югӧръясыс быд ловъя ловлы, быд быдмӧглы да пемӧслы веськалісны, шонтісны найӧс. Ассьыс шоныдсӧ быдӧнлы сетӧ. Со и мудзӧ.
Ӧні нин Севӧлы лои гӧгӧрвоана мамыслӧн висьталӧмыс да сійӧ нӧшта сюся кутіс видзӧдны шонді вылӧ, коді лун шӧр бӧрлань кутіс катовтчыны да эз нин сэтшӧм ёна понды шонтыны мусӧ. Тыдалӧ, мудзны жӧ кутіс став ассьыс шоныдсӧ сетӧм бӧрын.
Петіс Севӧ кильчӧ вылас да водзӧ пондіс видзӧдны, кыдзи шонді пыр лэччӧ и лэччӧ увлань. Ӧні сійӧ лоис торйӧн нин ыджыд да гӧрд. Да и эз нин вӧв асъя кодь югыд. Сы вӧсна, мый став ассьыс шоныдсӧ сетіс муыслы. А шонді сэккості быттьӧ гажтӧмтчыны кутіс, мый недыр кежлӧ ковмас торйӧдчывны муыскӧд. И Севӧлы бара сэтшӧм жаль лоис шондіыс. Эз кӧсйы сійӧ, медым мусӧ шонтысьыс кӧть недыр кежлӧ кытчӧкӧ дзебсьыліс А друг аски кӧ сійӧ оз пет? И гӧгӧр лоас сэтшӧм пемыд да кӧдзыд. Мый нӧ сэки? Дзикӧдз турдыны верман. Севӧ весиг повзис татшӧм мӧвпъяссьыс. Бара шыасис кильчӧ вылас петӧм мамыс дінӧ, коді вӧлі кӧсйӧ корны писӧ водны узьны:
— Мамук, аски кӧ шондіыс оз пет, мый лоӧ миянкӧд?
— Петас, петас, кытчӧ нӧ сійӧ воштысяс, — воча шуис мамыс. — Сэтшӧм нин сылӧн уджыс — миянӧс шонтыны. Водлас аслас вольпасьӧ да бара кыпӧдчас енэжӧ. Весиг руд кымӧръяс оз вермыны дзебны сійӧс. Вай пыр вод. Шондіыд со сідзжӧ нин лӧсьӧдчӧ водны узьны.
И збыльысь шонді быттьӧ медбӧръяысь лапнитліс синъяснас Севӧлы да дзебсис ылі вӧртас сайӧ. Гӧгӧр пыр жӧ лои пемыдджык да ыркыдджык. Аслыспӧлӧс чӧв-лӧнь пуксис му вылӧ. Севӧлы быть ковмис пырны гортас да водны вольпасьӧ. Но дыр на эз вермы унмовсьны. Ӧні зонка мӧвпаліс сы йылысь, кӧні нӧ эскӧ шондіыслӧн вольпасьыс. Тыдалӧ, зэв небыд сійӧ, тӧкӧтьӧӧн кӧ вермӧ шойччыштны да выль вын-эбӧс чӧжны.
Медбӧрын Севӧ век жӧ унмовсис да вӧтасис шондіӧс. Быттьӧкӧ матыстчис шонді дорӧ да кутіс юасьны, кӧні сійӧ узьлӧ. А шондіыд кывзіс-кывзіс ичӧтик Севӧӧс да сӧмын вакӧдіс.
— Чӧв, — шуис сійӧ ваксьыштӧм бӧрын. — Кутшӧм нӧ узьӧм. Ме ӧд збыльысь ог некор узьлы. Шонта тіянӧс, а сэсся муна мӧд муяс весьтӧ сэтчӧс войтырӧс шонтыны. Но аски бара лоӧ тіян дінӧ локны. Тадзи лун и вой некор шойччӧг ог тӧдлы.
— А кытысь нӧ тэныд та мында вын-эбӧсыд, некор кӧ он шойччывлы, — юаліс Севӧ шондіыслысь.
— Сійӧ и сетӧ меным вын-эбӧссӧ, мый быдӧнӧс шонта, быдӧнлы олӧм сета да быдӧн менӧ бурӧн казьтылӧны, — вочавидзис шонді. — А таысь унаыс меным оз и ков.
— Но мыйла нӧ менам мамӧй шуӧ, мый тэ ме моз жӧ вольпасьӧ водан узьны? — медбӧрын юаліс Севӧ.
Шонді недыр чӧв олыштіс, нюммуніс да вочавидзис:
— Мамыд сідзи шуӧ сы вӧсна, мед тэ ӧдйӧджык вольпасьӧ водін, пӧттӧдзыд узин, а сэсся водзджык садьмин менӧ чолӧмавны.
Та бӧрын шонді бара нюммуніс. Сідзи нин шуӧма сылы нюмъялігмоз овны. Бергӧдчис да водзӧ муніс ассьыс уджсӧ вӧчны — мусӧ шонтыны.
Севӧ весиг шензьыштіс шонділӧн вочакыв вылӧ. Кутшӧм бур вӧлӧма шондіыс. И нинӧм мукӧдсяньыс сылы оз ков. Сӧмын ассьыс век сетӧ.
А сэсся зонка кутіс вӧтавны мукӧд вӧтъяс. Мӧд асывнас садьмис да шондіыс вылын нин вӧлі. Севӧ чолӧмасис сыкӧд, нуръясьыштіс пызан сайын да петіс ёртъясыскӧд ворсны. Ӧні сійӧ тӧдіс нин, кытчӧ дзебсьывлӧ шондіыс да эз пов, мый мусӧ шонтысьыс коркӧ оз ло. Нимкодь вӧлі Севӧлы, мый сійӧ тӧдмаліс шондіыслысь зэв ыджыд гусятор, код йылысь, дерт жӧ, висьталас ёртъясыслы.


Сьылысь Улляна
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 23-26 лб.>

Ичӧтик Улляна, кыдзи помнитӧ асьсӧ, пыр ёна радейтіс сьывны. Пузчужӧмсяньыс на мамыслӧн байкӧдана сьыланкывъяс улӧ «а-а-а» горӧдлывліс. А сэсся, тыдалӧ, и сылӧн сьылӧмыс ичӧтик юр вежӧрас йиджтысис. Коді тӧдас, кытысь сылӧн татшӧм мича гӧлӧсыс. Горӧдас да быттьӧ енэжын колипкай дзользьӧ, быттьӧ сӧстӧм вӧрса шор дзольгӧ-визувтӧ. Челядь чукӧр мудзтӧдзныс ворсасны, пуксясны шойччыны да пыр и корасны:
— Вай, Улляна, сьылышт. А ми кывзыштам.
И Улляна некор оз шу «ог». Пыр и горӧдас аслас сӧстӧм гӧлӧснас сылы ӧтнаслы тӧдса кутшӧмкӧ сьыланкыв. Да ӧд сідзи сьылӧ, мый сьӧлӧмыд заводитӧ гораа тіпкыны, муртса морӧс пытшсьыс оз чеччышт. Кывзӧны нывкаяс да зонкаяс ичӧтик Улляналысь сьылӧмсӧ да налӧн юръясын бергалӧны сӧстӧмсьыс-сӧстӧм мӧвпъяс. Ак эськӧ тадзи жӧ велӧдчыны сьывны либӧ кыпӧдчывны енэжас тайӧ сьыланкыв улас. Помалас Улляна ӧти сьыланкыв, а сылӧн ёртъясыс мӧдӧс нин корӧны сьывны. И кытысь сійӧ та мындасӧ тӧдӧ, дивӧ весиг босьтӧ.
— Улляна, тэныд артисткаӧн лоны, — шуӧны медбӧрын ёртъясыс. А мӧдыс сӧмын гӧрдӧдыштас ошкӧмысла да лэдзас синъяссӧ. Сідзи и нимтісны челядь чукӧр ассьыныс ёртнысӧ сьылысь Уллянаӧн.
А ӧтчыд со мый лои челядькӧд Эжва бердса джуджыд нӧрыс вылын ворсігӧн. Муртса косьӧ эз воны кык ёрт Ӧльӧ да Алик. Найӧ пыр лӧсявлісны ӧта-мӧдныскӧд. Быдлаӧ ӧтлаын и ветлӧдлісны. Шулывліны нӧшта татшӧмъяс йывсьыс: кытчӧ ем, сэтчӧ и сунис. Весиг некутшӧма эз вензьывлыны. Пыр волывлісны ӧти кывйӧ. А тайӧ пӧрйӧ, тыдалӧ, омӧльыс сюйсис на коласӧ. Некыдзи эз вермыны сёрнитчыны кык ёрт, коді бурджыка лыйсьӧ ньӧввужйысь. Дыр кодь лыйсисны пасӧ. Кыкнанныс унаысь веськавлісны. И некоднаныс эз кӧсйыны сетчыны.
— Ме стӧчджыка лыйся, — шуӧ ёртыслы Ӧльӧ. — Унджыкысь веськавлі пасад.
— Ме тэнӧ век жӧ панйи, — оз сетчы да гораа шуалӧ Алик.
Колӧкӧ эськӧ кыкӧн кӧ вӧліны, важӧн нин воисны ӧти кывйӧ. Нинӧм налы ёрта-ёртныскӧд юкны. Талун кӧ ӧтиыс вермылас, аски мӧдыс венас. И бара ставыс лючки на коласын. Но ӧд ӧні на вылӧ ёртъясыс видзӧдӧны да нӧшта ыззьӧдӧны ӧта-мӧд выланыс. И яндзим налӧн синъяс водзын весиг матысса ёртыдлы сетчыны.
Сэтчӧдз воисны, мый кутісны нин тойлавны ёрта-ёртнысӧ. Сідзи и видзӧд, кутасны косясьны вир киссьытӧдз. Ӧні ёртъясыс гӧгӧрвоисны нин, мый Ӧльӧ да Алик костын збыльысь ён кось вермас лоны. Кыкнанныс зэв ёнӧсь. Да ӧні найӧс ыззьӧдӧм бӧрын нӧшта нин ярмисны ӧта-мӧд выланыс. Быттьӧ гӧрд сорса петукъяс усьласьӧны ӧта-мӧд выланыс. Но некод эз тӧд, кыдзи лӧньӧдны кык ёртӧс. Пондылісны эськӧ кыскыны найӧс ӧтарӧ-мӧдарӧ. Но сідзи нинӧм и эз вермыны вӧчны. Да нӧшта кодсюрӧлы сюралыштіс на. Энӧ пӧ сюйсьӧй миян коласӧ, горзісны кык ёрт.
И друг кыліс сьылысь Улляналӧн мыла гӧлӧсыс. Быттьӧ вӧвлытӧм мича гӧлӧса лэбачлӧн юргис сылӧн сьылӧмыс Эжва бердса джуджыд нӧрыс вылын. Татшӧм сьыланкывсӧ нывкаяс да зонкаяс эз на кывлыны. А сьыліс Улляна ӧта-мӧдӧс пыдди пуктӧм да дорйӧм, ёрта-ёртӧс радейтӧм йылысь. Он кӧсйы да кывзан. Ставӧн шай-паймунісны да кутісны чӧла кывзыны Улляналысь сьылӧмсӧ. А сылӧн сӧстӧм гӧлӧсыс юргис пыр гораджыка и гораджыка да корис овны быдӧнӧс тӧлкӧн-ладӧн ас костаныс.
Аслыныслы тӧдлытӧг ланьтісны и Ӧльӧ да Алик. Найӧ сідзжӧ кутісны кывзыны сьылысь Уллянаӧс. А налӧн ӧзйысь синъясыс друг тӧкӧтьӧӧн лӧнисны. Сьӧлӧмъясас чужис кутшӧмкӧ шензяна мӧвп. Мый нӧ найӧ вӧчисны ӧта-мӧдныскӧд? Мыйысь нӧ чужис тайӧ зык-шумыс? Да нинӧм абусьыс. Окота вӧлі мукӧдъяс водзын ышнясьыштны, петкӧдлыны асьнысӧ ёнджыкӧн, смелджыкӧн. Со и муртса эз воны косьӧ. И ӧні кык ёртлы весиг яндзим вӧлі видзӧдны ӧта-мӧд выланыс. Со ӧд кытчӧдз воис, кор этштӧ он тӧд. А нӧшта медбур ёртъясӧн найӧс шулывлісны. Кыдзи нӧ та бӧрын Ӧльӧ да Алик кутасны овны ӧта-мӧдныскӧд водзӧ вылӧ? Пыр ӧмӧй пурсьыны пондасны?
А Улляна водзӧ сьыліс сы йылысь, мый олӧмас быдторйыс овлӧ. Лоӧ и вензьывны ёрта-ёртыдкӧд. Но колӧ сӧмын кужны корны прӧща ӧта-мӧдлысь. И гӧгӧрвоан кӧ тэ ассьыд мыжтӧ да коран прӧститны ёрттӧ, сэки йитӧдъясыс тіян коласын нӧшта топыдджыкӧсь лоасны. И некод нин найӧс оз вермы торкны.
Ставӧн водзӧ сюся кывзісны Улляналысь сьылӧмсӧ. А кодсюрӧлӧн весиг вазисны синъясыс. И некод сэккості эз казяв, кыдзи Ӧльӧ да Алик чӧла матыстчисны ӧта-мӧд дінаныс да топыда кутлісны кияснысӧ. Ӧнісянь найӧ сэсся оз нин кутны вензьыны ёрта-ёртныскӧд. И ставлӧн морӧсаныс чужис кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс долыдлун Улляналӧн сьылӧмысь. А медся долыд вӧлі кык ёртлы.



Юмов галанка ва
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 26-28 лб.>

Юалан кӧ талунъя сиктса челядьлысь, мый сійӧ галанкаыс, ӧдвакӧ кужасны висьтавны. А менам челядьдырйи сійӧс пӧшти быд град йӧрын вӧдитлісны. Сы бӧрся ыджыд дӧзьӧр оз ков. Ӧшинювса виричын быдтан рӧсада. Пуктан торъя град вылӧ. Вежон кымын киськалан. А сэсся сійӧ ачыс нин быдмас. Корсюрӧ сӧмын ёгсьыс весалыштан.
Мыйлакӧ миян кадӧ ӧгурчитӧ, помидортӧ да капустатӧ эз ёна вӧдитлыны. На бӧрся ӧд бур дӧзьӧр колӧ. Да и теплицаясыд сэки эз на вӧвны. Сэк жӧ верстьӧ лун и вой мырсисны колхозлӧн муяс да видзьяс вылын. Кытысь нин вичмӧдны кадтӧ ӧгурчи да помидор быдтӧм вылӧ. Бур мый нӧшта лук да чеснӧк йывсьыд эз вунӧдлыны.
А галанка бӧрсяыд збыльысь ыджыд дӧзьӧр оз вӧлі и ков. Бура быдмыліс. Гожӧм помланьыс сылӧн пашкыр коръясыс вевттьылісны дзоньнас мусӧ. А ачыс галанкаыс сідзи и вӧзйысис ортсӧ. Быттьӧ кӧсйис петны мусьыс. Сідзкӧ, бур урожай лоас, нимкодьпырысь мӧвпавлісны ас кежысь верстьӧ. Коркӧ сентябр заводитчигӧн сійӧс нетшкылісны. Гырысь мича галанкаясысь быдса ыджыд чукӧр артмывліс град вылын. Верстьӧ весавлісны миянлы медыджыд галанкасӧ. Сыысь юмолыс челядьлы сійӧ кадас нинӧм эз вӧв. А сэсся мам пулывліс галанка ва, кӧдзӧдлывліс сійӧс гӧбӧчын. И ми окотапырысь панявлім тайӧ сорвасӧ нянь сорӧн. Сійӧ вӧлі компот кодь.
Но торйӧн нин сьӧлӧм вылӧ воліс косьтӧм галанка. Весалӧм бӧрас сійӧс вундавлісны, тэчлісны ыджыд кӧрт листъяс вылӧ да сюйлывлісны пӧжны кӧдзалыштӧм нин пачӧ. Тайӧ пӧжӧм сьӧд рӧма галанкаторъясыс вӧліны торйӧн нин юмолӧсь. Косьтӧм галанкаыс миянлы вӧлі медся ыджыд чӧсмасянторйӧн. Сійӧс пӧжигас керка пытшкӧс тырліс аслыссикас чӧскыд дукӧн.
Бур сорваӧн вӧлі галанка ваыс тӧвся тӧлысьясӧ, кор сувтліс мӧсным. Сійӧс сэки панявлім йӧв пыдди. Медбӧрын ми, челядь чукӧр, весиг дӧзмывлім. Мый нӧ тайӧ, пыр галанка ва да галанка ва. А кор нӧ йӧлыс лолас? Мамным пыр жӧ вӧлі вомалыштас миянӧс:
— Панялӧй, мый эм. Бур, мый тайӧ пуктасыслы Енмыс сетіс чужны.
И тӧвбыд кежлӧ тырмыліс галанкаыс. Медбӧрын сюрукным вайсьыліс. Вайсьӧм бӧрас мам чӧсмӧдліс миянӧс чӧжйӧлысь пӧжӧм чӧскыдсьыс-чӧскыд рыськӧн. Но корсюрӧ пыр на окотапырысь панявлім галанка ватӧ вом кӧр вежӧм могысь.
А нӧшта сійӧ шоммӧм бӧрас вӧлі дзик ырӧш кодьӧн. Тайӧс тӧдӧмӧн Ивадорса верстьӧ мужичӧйяс праздникъяс бӧрын корсюрӧ пыравлісны миянӧ.
— Настук, абу-ӧ шома галанка ваыд, юрным висьӧ, — шыӧдчывлісны найӧ мам дінӧ. И мам петкӧдліс гӧбӧчысь миска тыр галанка ва:
— На, юӧй, тайӧ добраыд абу жаль.
И мужичӧйяс шома галанка ватӧ юӧм бӧрын сӧмын ружӧктывлісны:
— Ок и чӧскыд вӧлӧма. Пыр жӧ лӧсьыдджык лоис.
А тулыснас ӧшинювса вирич вылӧ мам бара кӧдзліс галанка кӧйдыс. Тадзи вӧлі менам челядьдырйи эз ӧти во. Но сэсся и миян, и мукӧд семьяясын эновтчисны галанкаысь. Мӧд сикас град выв пуктас кутісны вӧдитны. Кӧть эськӧ ӧнія учёнӧй-биологъяслӧн висьталӧм серти, галанкаад быдсикас витаминыс ёна уна вӧлӧма. Важ йӧзыд, тыдалӧ, и учёнӧйястӧгыд бура тӧдлӧмаӧсь та йылысь. Сійӧн и дзоньвидзаӧн быдмылӧмаӧсь. А ме ӧні на вӧтасьла чӧскыд вӧтъяс: быттьӧ пукала кильчӧ вылын да йира галанка. И весиг вомӧй сэки узигас юммывлӧ.


Застругаяс
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 28-30 лб.>

Лыа берегъяс пӧлӧн визувтысь юыдлӧн ӧтар-мӧдарыс некор абу ӧткодь. Ӧти берегыс кӧ крут кыркӧтша да джуджыд йиръяса, мӧдарыс векджык овлӧ ляпкыд. Келан-келан да коркӧ вӧлисти морӧсӧдзыд ваыс лоӧ. 
Сідзжӧ и Ивадор грезд бердті визувтысь Эжвалӧн берегъясыс торъялӧны ӧта-мӧдсьыныс. Гаждор гӧрасянь заводитӧмӧн Эжваыс пыр мыськӧ мӧдлапӧв берегсӧ. Кутшӧм паськыд вӧлі менам челядьдырйи Гаждор да Ивадор коласын мӧдлапӧвса виддзыс, кодӧс Арайӧн шулӧмаӧсь. Но уна во чӧжӧн асныра юыд дзикӧдз кырӧдіс сійӧс. А сэсся босьтчис йирны и кывтыдынджык берегъяссӧ, кӧні сулалӧны пашкыр козъяс, да неуна водзынджык Присада ділысь нӧрыссӧ. Буретш тайӧ нӧрыс вылас сулавліс да мичмӧдліс берегсӧ пожӧма яг. Сись кодь пожӧмъяс нюжӧдчылісны енэжлань. Чайта вӧлі, мый нэм помыс налӧн оз во. Сідзи и кажитчис, мый тайӧ пожӧмъясыс нимкодясьӧны асланыс мичлунӧн. Но, тыдалӧ, асныралысь юыдлы эз кут воны сьӧлӧм вылас налӧн ышнясьӧмыс. Воысь-во сійӧ пыр ярджыка уськӧдчыліс ді вылас. Торйӧн нин тувсов ытва дырйи. 
И нэмӧвӧйся пожӧмъяс ӧта-мӧд бӧрся пӧрласисны ваас. И со нин талун пӧшти эз коль ягыс. Но юыдлы тайӧ этша на. Сійӧ пыр зільджыка водзӧ йирӧ шуйга мӧдлапӧв берегсӧ. Ас берегсянь син улӧ пыр и усьӧны юлань нёровтчӧм козъяс да пожӧмъяс, кодъяслы эз нин дыр коль сулавнысӧ. А мукӧддырйи лыа берегыс ыджыд шыӧн буждывлӧ Эжваӧ да весиг ва веркӧсыс гызьывлӧ.
Тайӧ лыасӧ юыс нуӧ миянладор веськыд береглань да артмӧдӧ зэв мича застругаяс. Миян берегным ляпкыдик. Юыс мӧдлапӧвсӧ кырӧдӧм бӧрын быттьӧ лӧньӧдӧ ассьыс ярлунсӧ да шойччигмоз небыдика мыськӧ ляпкыд лыа берегсӧ. Сэк жӧ оз ӧткодя шыльӧд-мольӧд сійӧс, а аслас гыяснас кодйӧ ва пыдӧссӧ да артмӧдӧ пила пиньяс сяма ичӧтик куръяяс, кодъясӧс миян застругаясӧн и шуӧны. Кор ваӧ коскӧдзыд пырӧмӧн кутан кевны ю кывтчӧс, кокъясыд тӧдлытӧг веськалӧны джуджыдджыкинӧ. Весиг ыркмунлӧ сьӧлӧмыд. Кажитчӧ, быттьӧ васаыс тэнӧ кыскӧ ас дінас. Помассьӧ ӧти заструга да заводитчӧ мӧд. Челядьдырйи купайтчигӧн ми тадзи повзьӧдлывлім ёрта-ёртнымӧс ӧти застругасянь мӧд застругаӧ веськалӧм бӧрын. Найӧ неуна пырӧдчӧны берегас. Буретш сэтчӧ чукӧрмывлӧ посни и гырысьджык чери. Кымын джуджыдджык застругаыс, сымын гырысьджык ловъяс сэні уялӧны.
Челядьдырйи радейтлі кыйны застругаяссьыс мыкъясӧс, ёкышъясӧс табъя шатинӧн. Муртса шыбитан ичӧтик нидзулӧн самалӧм вугыртӧ, сійӧс пыр жӧ кватитӧ тшыг мык либӧ ёкыш. Вежан самтӧ да выльысь шыбитан. И тадзи унаысь вӧчан, кытчӧдз чериыд оз гӧгӧрво, мый сійӧс пӧръявлӧны. Сэсся вуджан мӧд застругаӧ, коймӧдӧ. И час-мӧд-коймӧдӧн пумӧн чери сюрӧ. Дерт, абу ёна гырысь ловъяс, но и сійӧ сорва. Таысь уна челядьыдлы оз и ков.
Верстьӧяс векджык вуграсьлісны мӧдлапӧвса джуджыд йиръясын. Но кыдзи нӧ на бӧрся верман вӧтчыны. Ӧти-кӧ, миян и пыжъясным эз вӧвны. А мӧд-кӧ, нэриник шатиннад да вӧсньыдик вугыр кӧвнад ӧдвакӧ верман лэптыны гырысь ловтӧ. Ӧтчыд менам сідзи и лоис ас ляпкыд берегын вуграсигӧн. Кыськӧ, тыдалӧ, матыстчылӧмаӧсь и гырысь черияс. Шыбиті сама вугырӧс ваӧ да табйыд пыр жӧ вӧйи. Куті лэптыны. Кыла, ыджыдкодь чери пессьӧ. Сідзи и нюкльӧдлӧ шатин йывтӧ. А сэсся кыдзи тай мыніс. Ме гатш уси лыа вылӧ. А сьӧлӧмӧй сырмӧ. Киясӧй тіралӧны. Татшӧм чериыд эз на кӧласьлы. Но вугырӧй, тыдалӧ, вывті нин ичӧт. Сійӧн сӧмын мыкъяс кыйны. Тэрмасьӧмӧн выльысь самалі выль нидзув. И бара кватитіс кутшӧмкӧ ыджыд лов. Куті ньӧжйӧник кыскыны сійӧс береглань. Но чериыд дугдывтӧг пессьӧ. Ляпкыд берегас нин друг песовтчис да бара мыніс. А ме муртса ог бӧрд. И коймӧдысь шыбиті сама вугыртӧ ваӧ. Но тайӧ пӧрйӧ ыджыд чериыд эз нин мыччысьлы, а веськыда орӧдіс вугыртӧ. Аслам и збыльысь синваӧй кутіс петны. Ӧд менам ӧти вугыр и вӧлі. Висьтав та йылысь кодлыкӧ, оз ӧд эскыны. Сідзи юрӧс ӧшӧдӧмӧн и ковмис довгыны гортлань. 
Сэксянь гырысьджык вугыръясӧн да кызджык вугыр кӧвъясӧн нин куті вӧдитчыны. Да и кепка лэбйӧ век нин вӧлі содтӧд вугыръяс кӧлалӧма. А мый нин шуны, кор мӧдлапӧлӧ ас пыжӧн понді вуджавлыны вуграсьны.
Но век жӧ меным медся мусаӧсь пыр вӧліны застругаа лыа берегъясыс. Сэні чериыд кӧть эз вӧв ёна гырысь, но сюрліс быд поводдяӧ. Ӧти застругаысь оз кут шедны, вуджан мӧдӧ, коймӧдӧ. Сэсся бара локтан важинас. А юас ваыс кутшӧм сӧстӧм, турунвиж рӧма. Ва пыдӧсас зарни рӧма лыа. Сэсся дугдас чериыд сёйны, пӧттӧдзыд купайтчан да мӧдӧдчан гортланьыд.
И ме сэки чайтлі, мый Эжваыс тӧдӧмӧн кодйӧ застругаяссӧ, медым ми, челядь чукӧр, пӧттӧдз вермим ас берегын вуграсьны. И ӧні на, уна во мысти, тайӧ застругаясыс сувтлывлӧны син водзӧ. Кӧть эськӧ ог нин тӧд, колисны-ӧ найӧ талунӧдз. Уна во нин эг волы ас берегӧ. Сэк жӧ асныра Эжва юыд дугдывтӧг вӧчӧ ассьыс уджсӧ, кодйӧ небыд лыа берегъяссӧ, уськӧдчылас то ӧтарӧ, то мӧдарӧ. Но ӧтар берегсӧ кӧ кырӧдӧ, мӧдарас шойччигмоз вӧчалӧ и застругаяс, кӧні челядь вермасны пӧттӧдзныс вуграсьны.


Вӧлі арся водз асыв
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 33-36 лб.>

Тайӧ пӧрйӧ батьыс шуис босьтлыны Ильӧ писӧ аскӧдыс вадорӧ утка кыйигмоз. А мый, дас вит арӧс нин зонкалы. Мед велӧдчӧ и ружьеӧн вӧдитчыны, воас кӧ сьӧлӧм вылас. Гашкӧ и, вӧравны велӧдчас. Вӧлі арся водз асыв. Неуна руалыштӧма. Но тӧвлань кывтысь дышиник шондіыс век жӧ вочасӧн сёйис вата кодь еджыд русӧ. Чуклялысь ордымыс муніс ӧтаваа видзьяс да зарни рӧма веретяяс вомӧн. Сэні быдмысь кыдз пуяслӧн усьӧм кольквиж да пипуяслӧн гӧрд коръясыс шуракылісны восьлалысьяслӧн кокъяс улын. 
Медбӧрын батя-пиа воисны веретя бокӧ нюжӧдчӧм кузь ты дорӧ. Татчӧ верстьӧ морт и волывліс уткаяс бӧрся кыйӧдчигмоз. Ты берег дорас быдмысь пашкыр козъяс улын сылӧн вӧлі лӧсьӧдӧма пу лапъясысь неыджыд шалаш.
— Со сэтчӧ пуксьы да кыйӧдчы. Коркӧ-некоркӧ уткаясыд быть нин воласны, — шуис батьыс. — А ме веретяӧ пырала тшак корсялігмоз.
Сідзи и вӧчисны. Батьыс пыр жӧ вошис джуджыд козъяс да пожӧмъяс сайӧ. А Ильӧ пырис шалашӧ, октіс ружьесӧ да кутіс виччысьны.
А гӧгӧр вӧлі сэтшӧм кыпыд арся шонді югӧръяс улын. Тӧдчис, мый пуксисны бӧръя мича лунъяс, кодъясӧс баба гожӧмӧн шуӧны. Берегдорса эжӧр пӧвстын корсюрӧ вӧрзьывліс ваыс. Тыдалӧ, сиръяс вӧтлысисны арпиян бӧрся. Ва вылас меліник тӧвру улын кывтісны кытчӧкӧ кыдз пуяслӧн зарни коръясыс. Веретясянь корсюрӧ кывлывліс ракаяслӧн кравзӧм шыыс. Со вылі енэжын лунвывлань лэбис нораа горзігмоз турияслӧн кельӧб. Тыдалӧ, найӧ прӧщайтчисны чужаніныскӧд локтан гожӧмӧдз. И гажа шондіа лун вылӧ видзӧдтӧг век жӧ позис гӧгӧрвоны, мый жар гожӧм бӧрын вӧр-ваыс мудзӧма да лӧсьӧдчис унмовсьыны кузь тӧв кежлӧ.
Друг неылын вӧртас сайсянь тыдовтчисны тэрыба лэбысь гордаяс да васӧ резігмоз пуксисны ты шӧрӧ. Ӧні найӧ эз нин матыстчыны дзик берег дорас. Тыдалӧ, кӧрт беддя кык кокаясыд повзьӧдлӧмаӧсь нин пӧткаястӧ да та вӧсна и видзчысисны. Муртса кӧ вӧрзьӧдчыштан, пыр и кыласны бокӧвӧй шыястӧ да лэбасны. Но Ильӧ ӧні весиг вунӧдіс ки улас куйлысь ружье йылысь. Сійӧ нимкодьпырысь видзӧдіс мича пӧткаяс вылӧ да любуйтчис наӧн. Со эсійӧ ыджыдджык статяясыс, тыдалӧ, мам-батьыс. А мукӧдыс таво чужӧм пияныс, кодъясӧс эз на удитны лыйлыны ружьеӧн келалысьяс. Утка мам-бать тэрыба уялісны ӧтарӧ-мӧдарӧ да сюся видзӧдлывлісны гӧгӧрбок. А мукӧдыс эз и торйӧдчывны верстьӧ уткаясысь. Позис гӧгӧрвоны, мый ӧні налӧн бордъясыс вӧлі ёнмӧмаӧсь нин да регыд нин тайӧ уткаясыс ӧтувтчасны мукӧдъяскӧд ыджыдджык кельӧбӧ да мӧдӧдчасны лунвывлань.
А гашкӧ, тайӧ верстьӧ горда гозйыс буретш найӧ, кодъяс герчкисны коркӧ водз гожӧмнас на сёр рытъясӧ сиктбердса видз вылын. Ильӧлӧн керкаӧдз вӧлі кылӧ налӧн герчкӧмыс.
— Видз шӧрті кодйӧм джуджыд каналъясӧ поздысьӧмаӧсь. Сэні и быдтысьӧны, — шуис сэки батьыс. — А сэсся быдмыштасны пияныс да ыджыдджык тыяс вылӧ вуджасны овны.
А Ильӧ батьыслӧн тайӧ кывъяс бӧрас дыр на сэки кывзіс утка гозлысь герчкӧмсӧ. Код тӧдас, мыйла найӧ висьтасисны ас йывсьыныс. Али корисны ассьыс чужӧм нин пиянсӧ видзчысьны кутшӧмкӧ омӧльторйысь. Али зілисны вӧтлыны кортӧм гӧсьтъясӧс. Но со тай горда ай-мамлӧн пияныс быдмӧмаӧсь нин да регыд верстьӧясӧс вӧтӧдасны. И лунвыв саридз дорын тӧвйӧм бӧрын сэтшӧм жӧ ыджыдӧсь лоасны. А сэсся локтан тулысын бӧр кутас кыскыны найӧс сьӧлӧмыс сэтчӧ, кӧні чужлісны, кӧні коллялісны тӧждысьысь бать-мамлӧн бордъяс улын лун-войсӧ. Збыльысь, чужаніныдлӧн выныс ыджыд вӧлӧма. Кӧні кӧть эн вӧв, век сійӧ кутас казьтывлыны ас йывсьыс. И некытчӧ таысь он воштысь. Медбӧрын бергӧдчан сэтчӧ, кӧні чужлін. Тадзи и мортлӧн, и звер-пӧткалӧн овлӧ.
Но ӧні Ильӧӧс майшӧдліс нӧшта ӧтитор. Ставлы-ӧ тайӧ утка чукӧрсьыс удайтчас кольны ловйӧн да водзӧ нуӧдны ассьыныс рӧднысӧ. Со ӧд найӧ кутшӧм мичаӧсь. Некодлы лёк оз вӧчны. А сэккості кутшӧмкӧ кык кокаяс ворсӧдчигмоз зільӧны бырӧдны утка рӧдсӧ. Лыддьӧны тайӧс прӧмысӧн да ошйысьӧны сійӧн. Со и чинны кутіс уткаыс сиктбердса ты-юын. А мый сэсся вӧчан, морт кӧ мӧвпалӧ сӧмын ассьыс ковтӧм кӧсйӧмъяссӧ збыльмӧдӧм йылысь да оз кӧсйы мӧвпыштлыны мукӧд ловъя ловъяс йылысь. Тадзи ӧд ми гӧльмӧдам и асьнымӧс. Чорыдджык сьӧлӧмаӧсь лоам.
И тайӧ мӧвпъяс бӧрас Ильӧ кутіс ньӧжйӧник вештыны ружьесӧ ас дорсьыс. Быттьӧ кӧсйис мынтӧдчыны сыысь. Но сійӧ кадас тӧдлытӧг октӧм ружьеыд друг гымӧбтіс-лыйис. Ильӧ дрӧгнитіс повзьӧмысла. Сідзжӧ и повзьӧм уткаяс тэрыба кыпӧдчисны сынӧдӧ.
Сэккості и батьыс матыстчис пи дінас:
— Но мый, удайтчис кодӧскӧ лыйны?
Ильӧ чӧла видзӧдліс батьыс вылӧ да шуис ружьесӧ сылань нюжӧдігмоз:
— Батьӧ, оз ков меным ружьеыд. Ог кӧсйы виавны ловъя ловъяясӧс. Мед олӧны да рӧдмӧны ас кежысь.
— А ме ӧд сідзи и тӧді, мый тэ он ло вӧралысьӧн, — нюммуніс батьыс, а сэсся чӧв олыштіс да содтіс. — А гашкӧ, и бурджык, мый сьӧлӧмыд тэнад висьӧ тайӧ пӧткаяс вӧснаыс. Абу быдӧнлы тадзи шуӧма.
И батя-пиа быдӧн мыйкӧ ас кежысь мӧвпалігмоз чӧла мӧдӧдчисны гортланьыс.


Ӧльӧксан ветліс Парижӧ
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 39-41 лб.>

Ичӧт Ӧльӧксан ёна радейтӧ видзӧдны телевизор. Торйӧн нин, кор петкӧдлӧны суйӧрсайса мича каръяс. Сэки зонмӧс ньӧрйӧн он вӧтлы уна рӧма экран дорысь. Ачыс сійӧ олӧ сиктын. Ветлӧдлӧ ас коддьӧмъяскӧд начальнӧй школаӧ. А рытнас ывлаын ёртъясыскӧд ворсыштӧм да урокъяс вӧчӧм бӧрын пыр и пуксьӧ телевизор водзӧ да пульт отсӧгӧн заводитӧ корсьны мойдын кодь мича каръяс йылысь телефильмъяс, кытчӧдз мамыс оз вӧтлы писӧ узьны.
Тадзи жӧ со ӧтчыд сійӧ личкис пультӧ, и экран вылын петкӧдчис Париж. Ӧльӧксан некор на эз волы гырысь каръясӧ. Сӧмын тай кыкысь кымын Сыктывкарӧ бать-мамыскӧд ветліс. Но комияслысь юркартӧ ӧд Парижкӧд он ӧткодяв. И ӧні сійӧ вомсӧ паськӧдӧмӧн видзӧдіс мирын медмича каръясысь ӧти вылӧ. Со и Жан Эйфельлӧн куимсё метр судта башнялӧн мыгӧрыс петкӧдчис. Сэтшӧм мича да джуджыд! Сы серти ӧд унаӧн и тӧдӧны Парижтӧ. А со Ен-мамлӧн ыджыд соборыс, кытчӧ дугдывтӧг пырӧны йӧзыс нимкодясьыштны тайӧ мича важся вичконас. Чуймӧдіс аслас ыджданас Ӧльӧксанӧс и Триумфальнӧй арка. Вермылӧмаӧсь жӧ кыпӧдны та ыджда стрӧйбасӧ сэтчӧс олысьяс. А сы дінті дугдывтӧг журъялӧны и журъялӧны машинаяс. И кажитчӧ Ӧльӧксанлы, мый тайӧ аркаыс ӧні чуймӧмӧн видзӧдӧ вылісяньыс машинаяслӧн да йӧзлӧн жуӧм вылӧ. Ёна воис зонкалы сьӧлӧм вылас и Луврса музей, и Вандомса изэрд вылын джуджыд из сюръя, и Гранд-Опера театрлӧн мичасьыс-мича стрӧйбаыс, и Сорбоннаса университет. А насянь неылын визувтіс Сена ю да юкис Парижсӧ кык пельӧ. Ю шӧрас Сите ді вылын меститчӧмаӧсь зэв мича дворечьяс. Сэтшӧмъяссӧ Ӧльӧксан некытысь на эз аддзыв. Сена кузя дугдывтӧг кывтӧны-катӧны ыджыд и ичӧт суднояс, мотора пыжъяс. Уличаяс тырӧмаӧсь долыд чужӧма йӧзӧн. Тэрыба кытчӧкӧ восьлалігмоз найӧ дугдывтӧг сёрнитӧны ӧта-мӧдныскӧд гӧгӧрвотӧм кыв вылын.
«Ок, эськӧ ветлыны кӧ сэтчӧ да кӧть недыр олыштны тайӧ мича карас», — мӧвпыштіс ас кежсьыс Ӧльӧксан.
— Мам, а меным Парижас позяс коркӧ ветлыны? — шыӧдчис зонка мамыс дінӧ.
— Мыйла нӧ оз, — вочавидзис мамыс. — Ӧні быдтор позьӧ. Сӧмын быдман да сэки. Но колӧ бура велӧдчыны, мед мӧдысь уна сьӧм пондін нажӧвитны. Парижад ветлӧмыд ӧд зэв дона сувтӧ.
Ӧльӧксан весиг нимкодьысла горӧдіс да кутіс кекӧначасьны:
— Быдма да збыльысь ветла тайӧ карас!
А войнас сійӧ аслас вӧтын вӧлі нин Парижын. Кайліс Эйфельлӧн башня вылӧ да чеччыштіс сэсянь парашютӧн. Сӧмын парашютыс эз пыр жӧ лэччы муас, а лэбач моз ньӧжйӧник гӧграліс ыджыд кар весьтӧд. И бара Ӧльӧксан воліс сылы тӧдса нин уличаяс вылӧ. Латинскӧй кварталын сёрнитіс студентъяскӧд, нимкодясис сэтчӧс художникъяслӧн ывлаӧ петкӧдӧм картинаясӧн, прӧйдитчис Сена ю пӧлӧн, медбӧрын воліс и Версаль дворечӧ.
Мӧд лунас школаын аслас ёртъясыскӧд паныдасигӧн Ӧльӧксан друг шуис:
— А тӧданныд, ме тӧрыт волі Парижӧ.
— Эн сӧр, — гораа вочавидзис сылы Ӧрте ёртыс. — Тӧрыт ӧд ми тэкӧд рытывбыд ворсім. Кор нӧ Парижас удитін ветлыны? Ылӧдчан кӧ-а?
Ӧльӧксан недыр кежлӧ ланьтыштліс да шуис:
— А ме вӧтӧн ветлі.
Ёртъясыс сӧмын серӧктісны. Но и но! Шуас жӧ серам вылад! Но Ӧльӧксан друг кутіс висьтавлыны ассьыс вӧтсӧ. И сэтшӧм бура сылӧн артмис. Казьтыштіс и Эйфельлысь башнятӧ, и Ен-мамлысь собортӧ, и Луврса музейтӧ, и Сорбоннаса университеттӧ, и мича Сена ютӧ, и Триумфальнӧй аркатӧ.
А ёртъясыс сӧмын вомъяснысӧ паськӧдӧмӧн кывзӧны Ӧльӧксанлысь висьтсӧ. Но и но! Кытысь сійӧ та мындасӧ тӧдӧ? Збыльысь ӧмӧй ветліс? Али вӧтнад быдторсӧ позьӧ аддзывны да быдтор тӧдмавны? Но сюсь Ӧльӧксаныд сӧмын ӧтитор эз висьтав, мый тӧрыт сійӧ Париж йылысь зэв интереснӧй телефильм видзӧдіс.
Медбӧрын Ӧрте ёртыс эз вермы терпитны да юаліс:
— А кыдзи нӧ тэ французъясыдкӧд варовитін? Тэ ӧд налысь сёрнисӧ он гӧгӧрво и на ногӧн он куж сёрнитны?
— Вӧтнад быдӧнлысь сёрнисӧ гӧгӧрвоан, — пыр жӧ вочавидзис Ӧльӧксан. — Сэтшӧм нин вӧтыдлӧн выныс. А ме быдма да, кӧть мый дон тайӧ оз сувт, быть ветла Парижад.
И бара Ӧльӧксанлӧн ёртъясыс муртса эз серӧктыны. Но аддзисны зонкалысь югъялысь синъяссӧ да пыр и ланьтісны. Эз тӧдны, мый шуны. Мый вӧчан. Сэтшӧм нин налӧн Ӧльӧксан ёртыс. Шуис кӧ, быть вӧчас.


Вуграсигӧн
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 41-45 лб.>

И бара Ладьӧӧс пессьысь сьӧлӧмыс кутіс кыскыны вадорӧ. Кӧть пыр жӧ сапӧгасяс да котӧртас кыр горув. Мамыс казяліс пиыслысь чери кыян угоддьӧӧн ноксьӧмсӧ да шуис:
— Ветлы, колӧкӧ. Сӧмын асывводз кежлас мед бӧр вӧлі локтӧма. Уджыс гортын юр выв тыр.
Батьыс сэтчӧ жӧ содтыштіс:
— Пыжсӧ эн вӧйт да эн некытчӧ эновт.
Ладьӧлы унаысь шуны оз ков. Тӧкӧтьӧӧн пасьтасис-кӧмасис. Пельпом вылас мышноп шыбитіс. Босьтіс киас кильчӧ дорас сувтӧдӧм шатин да тэрыб воськолӧн мӧдӧдчис вадорлань. Ладьӧлӧн грездсянь вадорӧдзыд бура дыр колӧ восьлавны. Со зонка и тэрмасис. Сэтчӧ жӧ ас лыа берегыс ляпкыд. Колӧ вуджны мӧдлапӧлӧ, кӧні джуджыд йиръясын гырысь чери уялӧ.
Вадорӧ воӧм бӧрын Ладьӧ разис ыджыд керйӧ домалӧм пыж чепсӧ да йӧткыштіс ветки пыжсӧ ваӧ. Мӧдлапӧлын джуджыд кыркӧтш увса асланыс колясъяс дорын ноксисны нин Ладьӧлӧн ёртъясыс, Матюш да Микит.
— Мый нӧ та дыра узян, — шуисны найӧ. — А ми со рытъя кыа пуксьытӧдз пумӧн чери нин вугралім.
Ладьӧ сӧмын ӧвтыштіс кинас, эн пӧ нин юасьӧй, бать-мам ӧдва гортысь лэдзисны.
А сэсся сійӧ ёртъясыс моз жӧ чӧв ланьтіс шатин дорын. Чериыс сёйис бура. И пемдытӧдзыс Ладьӧ, Матюш да Микит унакодь ляпа да сынпи удитісны лэптыны. А пемдӧм бӧрас биасисны дзик кыркӧтш вылас сулалысь пашкыр коз улӧ да нуръясьыштӧм бӧрын нёровтчисны бипур дорӧ. Тайӧ кадас чериыс дугдіс босьтны. Кӧть луныс вӧлі шоныд, но вой улас ыркнитіс. Сэсся кыськӧ тӧдлытӧг воис сьӧд кымӧр да чардаліг-гымалігмоз пондіс кӧшысь моз кисьтны. Зонкаяс топӧдчисны пашкыр коз улӧ да бипурӧ тувсов ваӧн вайӧм кос кер помъяс пукталігмоз виччысисны зэр помасьӧмсӧ. Но кобнысӧ эз и кӧсйы. Водзӧ шлявгис. Важ моз гымаліс-чардаліс. Юыс вӧлі быттьӧ пузьӧма. Мудзӧм бӧрын зонкаяс тӧдлытӧг унмовсисны шоныд бипур дорын.
Садьмисны коркӧ асъявылыс нин. Зэрыд дугдӧма. Но сы пыдди петӧма яр рытыв тӧв. Паськыд юыс тані визувтіс асыввывсянь рытыввылӧ. И ӧні тӧлыс зілис быттьӧ помны юсӧ. Но сылӧн вына визулыс водзӧ нырччис рытыввывлань скӧр тӧвкӧд венласигмоз. И сьӧкыд вӧлі гӧгӧрвоны, коді кодӧс вермас. Ладьӧ, Матюш да Микит ӧні и шензьӧмпырысь, и кутшӧмкӧ полӧмпырысь видзӧдісны ярмӧм ю вылӧ, коді венласис ён тӧвкӧд. А ю вылас скӧрысь гартчисны веж гыяс да дасьӧсь вӧліны ньылыштны ставсӧ, коді паныдасяс налӧн туй вылын.
Весиг со ыджыд теплоход гораа тутӧстлывліс ас бӧрсяыс кузь пур кыскигмоз. Тыдалӧ, сідзжӧ поліс гысьыс. А пурлысь бӧжсӧ кутіс катер, мед эз ляскы сійӧс кутшӧмкӧ берегӧ.
Татшӧм тӧла дырйиыд нинӧм вӧлі и мӧвпавны вуграсьӧм йылысь. Чериыд сідзжӧ повзис да дзебсис ва пыдӧсӧ. А берегӧ ӧта-мӧд бӧрся дугдывтӧг швачкисны резсигмоз скӧр гыяс да водзӧ гудыртісны сідз нин гудыр васӧ.
Зонъяс чӧла пукалісны бипур дорын да виччысисны, кор ярмӧм тӧлыс пӧткӧдас ассьыс скӧрлунсӧ да вочасӧн раммас. Но сійӧ эз и мӧвпышт раммӧм йылысь да важ моз яра пӧльтіс. И друг Ладьӧлы юрас воис, мый сійӧс гортас мамыс виччысьӧ. И, дерт жӧ, кутас майшасьны, оз кӧ лок ас кадӧ. Висьталіс та йылысь ёртъясыслы.
— Тэ мый, йӧймин али мый, — воча шуисны сылы Матюш да Микит. — Коді нӧ татшӧм гыа дырйиыс лысьтас ва вылӧ петны. И пыжтӧ вӧйтан, и ачыд вӧян.
Но ёртъясыслӧн шуасьӧмъясыс быттьӧ ыззьӧдісны Ладьӧӧс. Гыа ва вылад ӧд сійӧ эз нин ӧтчыдысь петавлы батьыслӧн пыжӧн. Кӧть эськӧ татшӧм гыяссӧ эз на аддзывлы. Да и окота вӧлі видлыны ассьыс вынсӧ. Абу ӧд сійӧ полысь рӧдысь.
Кӧть кыдзи эз такӧдны Матюш да Микит Ладьӧӧс, сійӧ друг гораа горӧдіс, босьтіс киас пелыссӧ да тэрыба мӧдӧдчис берегӧ кыскӧм пыж дорӧ.
— Эн дур, колӧкӧ, — бара шыасисны сы дінӧ Матюш да Микит. Но Ладьӧ эз нин кыв налысь такӧдӧмсӧ, йӧткыштіс пыжсӧ ваӧ, коксӧ паськӧдӧмӧн пуксис да тэрыба кутіс сынны.
И сӧмын некымынысь сыныштӧм бӧрын гӧгӧрвоис, кутшӧм ад гуранӧ веськаліс. Берег дорас гыясыс рамджыкӧсь вӧліны. Но мыйӧн пыжыс петіс медся визулінас, скӧрмӧм гыяс лёкысь уськӧдчисны сы вылӧ. Ёртъясыс берегсяньыс мыйкӧ эськӧ гораа горзісны, но Ладьӧ эз кыв найӧс да и эз лысьт бергӧдчывны зонъяслань. Дугдывтӧг колӧ вӧлі видзӧдны, медым гыясыс эз бергӧдны ичӧтик пыжсӧ. Кыдзкӧ аслысногӧн шуштӧм лоис сылӧн сьӧлӧм вылын. Мӧвпыштліс весиг, мый весьшӧрӧ эз кывзысь ёртъясыслысь. Гашкӧ нӧ, збыль колӧ вӧлі виччысьыштлыны, кор ярмӧм тӧлыс раммас. Но пыр жӧ яндзим лоис ас водзас татшӧм мӧвпъяссьыс.
А гыясыс быттьӧ гӧгӧрвоисны зонкалысь майшасьӧмсӧ да ӧні зілисны весьӧпӧртны сійӧс. Ичӧтик пыжыс то качӧдчыліс гы вылас, то усьліс увлань да здук мысти нин бара качліс. Ладьӧ гӧгӧрвоис, мый оз позь лэдзны бергӧдны пыжсӧ, колӧ пыр кутны сійӧс гыясыслы вомӧн ног. Мӧдарӧ кӧ, пыжыс тӧкӧтьӧӧн путкыльтчас. Наян да скӧр гыяс быттьӧ гӧгӧрвоисны, мый пыжын пукалысь зонка зэв асныра да оз ло кокни венласьны сыкӧд. Найӧ сэк нӧшта скӧрджыка кутісны усьласьны. Ладьӧлӧн кок улас кутіс нин сялькъявны пыжӧ веськалӧм ваыс. Но тайӧ веткиыс вӧлі бур. Ӧд вӧчлісны сійӧс зарни киа мастеръяс, кодъяс дінӧ шыӧдчыліс батьыс. Та вӧсна Ладьӧ эз пов пыж вӧснаыс. Сӧмын виччысис, мед кутшӧмкӧ гы эз койышт унджык ва.
Код тӧдас, дыр-ӧ тадзи сыніс Ладьӧ. Чужӧмыс вазис. Но кад йылысь сійӧ эз мӧвпав. Видзчысьӧмӧн шенасис пелыснас. Кайліс пыжнас ӧти гы вывсянь мӧд вылӧ. И бара водзӧ. И друг казяліс, мый гыясыс кутісны раммыны. Тыдалӧ, гӧгӧрвоисны, мый налы сідзи и эз удайтчы венны асныра зонкаӧс. Видзӧдліс сэки Ладьӧ водзлань, а ас берегыс орччӧн нин вӧлӧма. Зонка кокниа лолыштіс да нимкодьысла гораа горӧдіс. И ӧні ас кежысь скӧр гыяс дінӧ шыӧдчигмоз шуаліс, со пӧ ті кӧсйинныд повзьӧдны менӧ, а ме эг повзьы, и водзӧ ог кут повны.
Мӧдлапӧвсяньыс сылы ӧвтчисны ёртъясыс. Налы сідзжӧ вӧлі нимкодь, мый Ладьӧлы бура удайтчис вуджны гыа ва вомӧн. Сӧмын берегӧ чеччӧм бӧрын Ладьӧ казяліс, кыдзи тіралӧны кокъясыс, а ачыс сійӧ гораа ышлолалӧ. Збыльысь ӧд нинӧм сідз-тадз оз шедлы. Гортас воӧм бӧрын Ладьӧ, дерт, эз висьтав бать-мамыслы, кыдзи сійӧ венласис гыяскӧд. Сӧмын батьыс, важся вуграсьысь, тӧдіс та йылысь да негораа юаліс:
— Пыжсӧ ӧд томналін?
— Кыдзи и водзті, — сідзжӧ негораа вочавидзис Ладьӧ. Но зонкалы вӧлі нимкодь, мый эз повзьы ярмӧм юысь. И ӧні сійӧ кыліс асьсӧ ёна вынаджыкӧн да зумыдджыкӧн.


Сьӧд кань
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 45-47 лб.>

А ставыс заводитчис сэсянь, мый ичӧтик Рита вайӧдіс гортас сьӧд каньпиӧс. Мунӧ вӧлі школасянь гортас. Друг видзӧдӧ да туй вылас сулалӧ ичӧтик сьӧд каньпи да нора нявзӧ. Кодкӧ, тыдалӧ, эновтӧма сійӧс татчӧ, а гортас мунан туйсӧ оз аддзы. И ӧні сьӧд каньпи нора видзӧдіс ичӧтик Рита вылӧ да нявзігтыр сідзи и кӧсйис шуны: босьт пӧ менӧ татысь да ну гортад. А ме пӧ зэв шань да кывзысьысь. Ичӧтик Риталӧн весиг синваыс петіс, сэтшӧм жаль лоис сылы каньпиыд. Топӧдіс морӧс бердас да вайис гортас. Мамыс Риталӧн пыр жӧ кутіс броткыны:
— Бара чача аслыд корсин. Ӧні сы дорысь он кут вешйывны. А коді нӧ кутас урокъястӧ велӧдны. Да нӧшта сьӧд. Сійӧ и видзӧд, кодӧскӧ вомдзалас.
— Мамук, мед олӧ миянын, — пыр жӧ нора шыасис Рита мамыс дінӧ. — Сійӧ ӧд абу мыжа, мый сьӧд. А урокъястӧ ме и сідз удита вӧчны. Каньыд оз мешайт.
— Мед, колӧкӧ, олӧ. Мен нӧ мый. Мед сӧмын оз урӧст керка пытшкӧстӧ, — раминика нин вочавидзис мамыс.
Риталы пыр жӧ лоис долыд сьӧлӧм вылас. Кисьтіс ичӧтик блюдйӧ асывнас на лысьтӧм йӧв да пуктіс сійӧс каньпилӧн ныр улӧ. Мӧдыс пыр жӧ кутіс горша лакны чӧскыд йӧвсӧ. А Рита сэккості мӧвпаліс, кыдзи нӧ эськӧ шуны каньписӧ. Да, дерт жӧ, нимтас сійӧс Кургысьӧн. Со нӧ гортас вайӧдігӧн кыдзи топӧдчис морӧс бердас да пондіс кургыны.
— Но сэсся лок ме дінӧ, Кургысьӧй, — шуис ичӧтик Рита каньпилы, кор мӧдыс пӧтіс да кутіс нювны асьсӧ. И дивӧ ӧд. Мый каньпи пыр жӧ матыстчис нывка дінӧ да сылӧн кокъяс дінӧ зыртчигмоз пондіс кургыны. Со тадзи и тӧдмасисны ӧта-мӧдныскӧд ичӧтик Рита да Кургысь.
— А ӧні ми петалам ывла вылӧ да ме тӧдмӧда тэнӧ менам ёртъяскӧд, — шуис ичӧтик Рита, босьтіс каньписӧ кияс вылас да петіс улича вылӧ. А сэні ас костаныс мачӧн ворсігмоз котралісны ӧта-мӧд бӧрсяыс Риталӧн ёртъясыс — Петрик, Микол да Манюк. Найӧ Ритаӧс киас каньпикӧд аддзӧм бӧрын пыр жӧ горӧдісны:
— Ок кутшӧм мича каньпиыс. А кыдзи нӧ сійӧс шуӧны?
— Кургысьӧн, — вочавидзис ичӧтик Рита. А кодкӧ ёртъяс письыс кӧсйӧ нин вӧлі босьтны каньписӧ аслас киясӧ. Но Кургысь друг чушнитіс нырнас да топӧдчис Риталӧн морӧс бердӧ.
— Сійӧ тіянӧс оз на тӧд да ӧтдортӧ, — пыр жӧ гӧгӧрвоӧдіс Рита. — Коркӧ бурджыка тӧдмасянныд.
А сэсся Рита лэдзис Кургысьӧс му вылӧ да кутіс ворсны ёртъясыскӧд. Каньпи видзӧдіс челядь вылӧ да сылы сідзжӧ лоис окота котравны на бӧрся. И ставлы вӧлі зэв гажа. Но друг кыськӧ керка сайсянь мыччысис пыр броткысь Опонасся баб киас беддьӧн.
— О, Енмӧй, кыськӧ сьӧд каньпи нин петӧма, — пыр жӧ броткан гӧлӧсӧн шыасис сійӧ. — Мед кӧть менӧ оз вомӧнав. А то мыйкӧ неладнӧ вермас лоны. Свят, свят, свят.
А сэсся бедьнас каньпи вылӧ ыршасигмоз тэрыба мӧдӧдчис водзлань челядь дінті. Найӧ весиг шай-паймунісны.
— Мый нӧ тайӧ Опонасся бабыскӧд лоӧма, мыйла ыршасьӧ кань вылас? — юаліс друг Манюк.
Ичӧтик Рита босьтіс кияс вылас Кургысьӧс да сійӧс малалігмоз шуис:
— Вомдзасьӧмысь полӧ пӧрысь мортыд. Мам меным висьталіс, мый олӧма йӧзыд полӧны сьӧд каньсьыд. Вомӧналас кӧ пӧ, вермас кутшӧмкӧ омӧльтор лоны мортыскӧд.
— Збыль али мый? — эскытӧма юалісны Петрик да Микол.
— Дерт, сӧрӧны, буди-а, — воча шуис ичӧтик Рита.
— Кыдзи нӧ татшӧм мича каньпиыс вермас кодлыкӧ лёк вӧчны?
А мӧдыс быттьӧ гӧгӧрвоис, мый сы йылысь сёрнитӧны да меліа кургигмоз бара топӧдчис ичӧтик Риталӧн морӧс бердӧ. Тадзи каня-ныла и мӧдӧдчисны гортаныс. Сэні ичӧтик Рита пыр жӧ висьталіс мамыслы, мый пӧрысь Опонассяыд ёна повзис сьӧд каньписьыд.
— Ме тай тэныд шулі, — пыр жӧ вочавидзис мамыс. — Пӧрысь йӧзыд пӧрысь йӧз и эмӧсь. Налӧн юраныс ӧд став важся эскӧмъясыс пырӧмаӧсь. Со и сьӧд каньястӧ оз жӧ радейтны. Шуӧны найӧс омӧльясӧн.
А сэсся ланьтыштліс да содтіс:
— Мед гортын пукалӧ. Ывла вылас омӧльджыка лэдзлывлы дай. Мед кодлӧнкӧ лэчыд ки улӧ оз веськав. Быдмыштас да сэки колӧкӧ пондас шӧйтны.
Тадзи и кутіс овны Кургысь сьӧд каньпи ичӧтик Ритакӧд да вочасӧн лоис зэв мича каньӧн.
А ӧтчыд со кутшӧм шензьӧданатор лоис ичӧтик Риталӧн гортас. Мамыс суседъяс ордӧ мыйлакӧ петӧма да абу топыда пӧдлалӧма ломтысьысь пач ӧдзӧссӧ. Друг ӧдзӧс коласӧдыс чеччыштӧма джоджӧ ыпъялысь ӧгыр да кутчысьӧма джодждӧраӧ. А ичӧтик Рита мудзӧма да буретш вӧлӧм узьӧ. Сэки Кургысьыд и казялӧма ускӧттьӧтӧ да гораа нявзігтыр кутӧма садьмӧдны ичӧтик Ритаӧс. Садьмас нывкаыд да повзяс. Керкаыс кутӧма нин тырны тшынӧн. Сійӧ ӧдйӧджык петас кильчӧ вылӧ да кутас гораа корны йӧзӧс. Тӧкӧтьӧӧн и повзьӧм мамыс бергӧдчас. Дерт, биыд абу на удитӧма ӧддзыны да сійӧс регыд и кусӧдасны.
А ичӧтик Рита та бӧрын дугдывтӧг висьтавліс, кыдзи сійӧс садьмӧдіс Кургысьыд. Та бӧрын Кургысь сьӧд каньӧс пондісны пыдди пуктыны матігӧгӧрса став олысьыс да некод нин эз мӧвпыштлы вӧрзьӧдны сійӧс. А Риталы сьӧд кань лоис медся матысса ёртӧн.


Максьӧ карын велӧдчис
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 48-51 лб.>

Таво тӧв Максьӧ карын велӧдчис. Конкурсын бура петкӧдліс асьсӧ да со и шуисны босьтны гимназияӧ мукӧд енбиа нывкаяскӧд да зонкаяскӧд тшӧтш. Мамыс эськӧ шуис жӧ да карӧ мунӧм водзвылын, гажтӧмтчыны пӧ кутас миян ичӧт быдтасным гортысь бокын. А батьыс пыр жӧ вочавидзис, абу пӧ нин сійӧ сэтшӧм ичӧт. Кор пӧ сэсся верстяммыны кутас. Мед пӧ велӧдчӧ и бокын овны. Оз жӧ пӧ ӧд нэм чӧж бать-мам борд улын ло. Коркӧ пӧ быть ковмас миянысь торйӧдчыны. И кымын водзджык, сымын бурджык.
А аслыс Максьӧлы сэтшӧм окота карад мунны, мый кӧть ӧні жӧ чукӧртчас да петас туйӧ. Ӧд сылӧн сэні конкурсас петкӧдчигӧн лоисны нин выль ёртъяс, кодъяскӧд удитіс дженьыд кадӧн тӧдмасьны да ӧні бара лоис окота аддзысьлыны накӧд.
И со батьыскӧд Максьӧ мӧдӧдчис автобусӧн карлань.
— Кут асьтӧ бура, — шуаліс детинкалы верстьӧ морт. — Кыдзи пондан велӧдчыны, сідзи тэнӧ и кутасны донъявны. А ёртъясыдкӧд гажтӧмыд оз босьт. Тӧд, мый ми, тэнад бать-мамыд, век кӧнкӧ эмӧсь, век майшасям тэ вӧсна. Миянлы сідзжӧ окота, мед тэ водзӧ быдмин-сӧвмин да коркӧ, гашкӧ, и нимӧдны кутін асьтӧ.
Максьӧ чӧла кывзіс батьсӧ. Кӧть сійӧ эз ёна ыджыд вӧв, но гӧгӧрвоис нин аслас нэриник вежӧрӧн, мый ӧнісянь ковмас нӧшта бурджыка велӧдчыны. Но Максьӧ эз вӧв ляб рӧдысь да ӧні сӧмын нюмъёвтлывліс батьсӧ кывзігӧн.
И со Максьӧ медбӧрын воис гимназияӧ, кӧні пыр жӧ паныдасис аслас выль ёртъясыскӧд. Накӧд сёрнитігӧн весиг вунӧдліс орччӧн сулалысь бать йывсьыс, коді неуна дузмунліс, но сэсся гӧгӧрвоис, мый сылӧн пиыс тані аддзис асьсӧ да шуис:
— Но бура велӧдчы, коркӧ тӧвланьыс вола видлыны.
Медводдза лунъяссӧ Максьӧ, дерт, гажтӧмтчыштіс гортсьыс. Урокъяс вылын мукӧддырйи мӧвпыштлывліс, а кыдзи нин сэні олӧны сылӧн ичӧтджык чой-вокыс, мый вӧчлывлӧны мамыс да батьыс, оз-ӧ бара висьӧдчы сылӧн муса бабыс. Но гимназияын олӧмыс сэсся шымыртіс сійӧс. Ӧд урокъясысь ӧтдор вӧліны нималана йӧзкӧд аддзысьлӧмъяс, театръясӧ, выставкаяс вылӧ ветлӧмъяс. Да и гимназияас вӧліны уна сикас кружокъяс да секцияяс. И бур сьӧлӧма велӧдысьяс вӧчисны ставсӧ, медым Максьӧ ёртъясыскӧд кылісны асьнысӧ гортаныс моз, велӧдчисны овны ӧти ыджыд семьяын. Помтӧм выльтор тӧдмаліс тайӧ вонас Максьӧ. Лоис збойджык, визувджык. Уна бур ёртӧс аддзис татысь. И весиг эз тӧдлы, кыдзи вочасӧн кузьдаммисны лунъясыс, яр тувсовъя шондіыс азыма сёйис лымсӧ. Ывла вылын лоис пыр шоныдджык и шоныдджык. Матыстчисны гожся каникулъяс.
И ӧні Максьӧ бара кутіс гажтӧмтчыны гортсаяссьыс. Окота вӧлі сылы кӧть нин тӧкӧтьӧ кежлӧ аддзысьлыны аслас матыссаяскӧд, сиктын олысь аскӧд тшӧтшъя нывкаяскӧд да зонкаяскӧд, лэччывны вадорӧ вуграсьны. И ӧні Максьӧ лыддис нин лунъяссӧ, кор сыла волас батьыс да бара сэсся автобусӧн мӧдӧдчасны кузь туйӧд гортланьыс.
Тӧдлытӧг и воис тайӧ луныс. Батьыс, тыдалӧ, звӧнитлӧма гимназияас да ӧти асылӧ Максьӧ и паныдаліс сійӧс гимназиялӧн ӧдзӧс дорын.
— Со ӧд кутшӧма тэ быдмӧмыд ӧти вонад, — нюмъялӧмпырысь писӧ юрӧдыс малыштігмоз шуис батьыс. — Пӧшти верстьӧ мортӧн нин лоӧмыд.
А Максьӧ воча кутіс юасьны гортсаяс йылысь.
— Ставӧн ловъяӧсь, дзоньвидзаӧсь, — вочавидзис батьыс. — Чоя-вокаыд пыр юасьӧны, кор пӧ нин Максьӧным воас. Зэв ёна гажтӧмтчӧмаӧсь тэысь. Сідзжӧ и бабыд шуӧ, окота пӧ кӧть кувтӧдз аддзӧдчывны на Максьӧкӧд да бласлӧвитны сійӧс водзӧ велӧдчӧм вылӧ. Мамыд сідзжӧ майшасьӧмпырысь виччысьӧ. Пыр шуалӧ, татшӧм водзсянь пӧ бокын овны кагаӧс велӧдам. Кӧть эськӧ ачыс гӧгӧрвоӧ жӧ, мый тэныд коркӧ-некоркӧ век жӧ бокын овны ковмас.
А сэсся серӧктіс да содтіс:
— Со и Толян другыд кыкысь кымын нин воліс миянӧ. Юасьӧ, кор пӧ нин Максьӧыс воас. Окота пӧ сыкӧд баддя ді вылӧ вуграсьны ветлыны. Ме пӧ сійӧс велӧда выль ногӧн черитӧ кыйны.
А Максьӧ кывзӧ батьсӧ нюмъялӧмпырысь да сэтшӧм долыд сылӧн сьӧлӧм вылын. Сідзкӧ виччысьӧны сійӧс гортас. Эз вунӧдны сы йылысь.
Автобусын пукалігӧн нин Максьӧ водзӧ кывзӧ батьыслысь гортса олӧм йылысь висьтасьӧмсӧ. И мый налӧн Серук мӧскыс зэв мичаник кукань вайӧма. Визувсьыс визув. Пыр котравны кыйӧдӧ. И мый сиктас выль школа лӧсьӧдчӧны стрӧитны. Важыс ӧд некытчӧ нин шогмытӧм. И мый сиктса челядь ӧтувтчисны лагерӧ да кутасны гожӧмнас мичмӧдны-пелькӧдны уличаяс. И мый налӧн сикт дорын пондісны корсьысьны археологъяс. Шуӧны, мый тані коркӧ овлӧма зэв важся морт.
Унатор йылысь на висьталіс батьыс Максьӧлы. А зонка кывзіс да шензис. Со ӧд мыйта выльторйыс лоӧма и налӧн сиктын, пока сійӧ велӧдчис карса гимназияын. Сідзкӧ сиктыс оз жӧ кольччы олӧмсьыс бокӧ. И таысь Максьӧлы вӧлі нимкодь.
А сэсся Максьӧ кутіс мӧвпавны, кыдзи дыр мысти аддзысяс матыссаяскӧд. Медводз, дерт, кутлас да окалас мамсӧ. Сы бӧрын кутчысьлас и аслас чоя-вокакӧд. Сетас налы карысь вайӧм козинъяс: фломастеръяс, альбомъяс, мича серпаса небӧгъяс. Кутас висьтавлыны налы карса олӧм-вылӧм йылысь. Медбӧрын петалас орчча керкаын олысь бабыс дорӧ. Сійӧ, дерт жӧ, синвасӧ чышкалігмоз кутчысьлас внукыскӧд да кутас лыддьӧдлыны, со пӧ и бара удайтчис аддзысьлыны муса Максьӧкӧд. Сідзкӧ дыр на кута овны. Дерт жӧ, бабыс удитӧма нин пӧжавны кӧвдумъяс да гӧститӧдас Максьӧӧс чӧскыд пӧжасӧн мырпомысь пуӧм варенньӧа тшай сорӧн. А дзиръя дорын Максьӧӧс важӧн нин виччысьӧ Толян другыс. Сылы некор. Дась кӧть ӧні жӧ кыскыны Максьӧӧс вадорӧ вугравны гырысь сынъясӧс да ляпаясӧс. И Максьӧ нюмъялӧ тайӧ гажа мӧвпъяс бӧрас.
Сӧмын жаль, мый он и тӧдлы, прӧйдитас гожӧмыс. Уна шензьӧданаторкӧд удайтчас паныдасьлыны Максьӧлы тайӧ гажа да кыпыд каднас. А арнас сійӧ бара мӧдӧдчас карса гимназияӧ. И лоӧ мый висьтавны карса ёртъясыслы гортын олӧм-вылӧм йылысь.

Олӧ грездын Марпида баб
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 51-54 лб.>

Марпида баблӧн керкаыс грезд кывтыдын, дзик шор бокас. Олӧ сійӧ важӧн нин ӧтнас. Верӧсыс сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсьыліс. А, дерт, висьман, лун-лун коскӧдз лымйын собалігӧн. Сійӧ стрӧитчысьяслӧн бригадирӧн вӧлі. Тӧвнас сы юрнуӧдӧм улын грездса мужичӧйяс кер пӧрӧдісны, а гожӧмнас тшупсисны. Ачыс бригадир век медся ёна зілис. Медуна сылы и сюрлывліс. Марпида эськӧ шулывліс жӧ да:
— Ӧнтип, Ӧнтип, дугды асьтӧ пазӧдны. Бӧрын тэныд некод аттьӧтӧ оз шу. Гашкӧ, сералыштасны на. Со пӧ йӧйыд куим пыдди мырсьӧ.
— А коді нӧ, ог кӧ ме, — дӧзмӧмпырысь вочавидзліс Ӧнтип. — Дзикӧдз ӧд торксяс уджыс. 
Со тадзи и кусыньтіс Ӧнтипӧс помтӧг пессьӧмыс.
А челядьыд нӧ мый. Аддзӧны найӧ, кутшӧм сьӧкыда нажӧткаыд грездад сюрӧ. Ачыс ӧд Марпида сідзжӧ пӧрысьӧдз куканьяс дорын пессис. Со и налӧн ныла-пиа школа помалӧм бӧрын уйкнитісны карӧ. Сэні велӧдчисны да ӧні кокни удж вылынӧсь. Оз ков небось вын-эбӧстӧ песны. И сьӧмтӧ оз этша куравны. Дерт, и мамнысӧ оз вунӧдны. Волывлӧны кадысь кадӧ гӧснечьяс тыра сумкаясӧн асланыс быдтасъяскӧд нин. Марпида баблы нимкодь, мый кӧть челядьныслы бать-мамныс моз эз удайтчы сьӧкыд уджсӧ мыркны. Аддзисны асьнысӧ карын да ӧні бур квартираясын тӧлкӧн-ладӧн олӧны-вылӧны.
Челядьыс эськӧ пыр корӧны мамнысӧ ас дінаныс. Тырмас пӧ нин тэныд ӧтнадлы сэні гажтӧмавны. А Марпида баб пыр и вочавидзӧ, кутшӧм нӧ пӧ гажтӧм вермас лоны ас гортад. Да и ог пӧ ӧд ӧтнам грездас ов. Чукӧртчывлам пӧ пӧрысь аньяс то ӧти ордӧ, то мӧд ордӧ, ас пӧжасъясӧн, тшай юигмоз пӧ казьтывлам важсӧ, дивитам ӧнія олӧмсӧ, а сэсся и сьывны на горӧдлывлам. Жаль сӧмын некодлӧн пӧ верӧсъясным абуӧсь. Водзджык тай найӧ мунісны тайӧ свет вывсьыс. Со тадзи и олам. Пока пӧ ва да пес верма на пыртлыны да пач ломтыны, некытчӧ пӧ ме ас гортысь ог вӧрзьы.
Дерт, Марпида баб корсюрӧ кайлывлӧ жӧ карӧ ассьыс внук-внучкаяссӧ видлыны. Быдсяма гӧснечтӧ сэк налы вайӧ: и сола тшактӧ, и чӧдйысь да мырпомысь пуӧм варенньӧтӧ, и шома турипувтӧ. Пуктас пызан вылӧ ассьыс вайӧмторъяссӧ да шуас, кӧч пӧ тайӧ гӧснечьяссӧ тіянлы мӧдӧдіс. А мӧдъясыс и эскӧны бабныслы. Збыльысь чайтӧны, мый войнас кӧчыд волывлӧ бабыслӧн кильчӧ вылӧ да кольӧ сэтчӧ ассьыс гӧснечьяссӧ.
Но ӧти лунысь дырджык Марпида баб оз и ов карад. Челядьыс велалӧмаӧсь нин мамыслӧн татшӧм асныралӧм вылӧ да нинӧм оз шуны. Сӧмын тай ичӧтъясыд пыр кольӧдӧны бабнысӧ олыштны.
— Ок, донаясӧй, менам ӧд и гортын олысьяс на эмӧсь. Кытчӧ нӧ ме найӧс коля, — пыр и вочавидзӧ бабныс. — Васька кань, дерт, важӧн нин пукалӧ кильчӧ вылын да нораа нявзігмоз корӧ, мед ӧдйӧджык локта. Да и ичӧтик пон ӧні дінын олӧ.
Ичӧтъясыд пыр и корисны висьталыштны бабнысӧ пон йылысь. Васька каньыд ӧд налы тӧдса нин.
— А мый ёнасӧ и висьтавны, — вочавидзӧ бабыс. — Лэччи ӧтчыд шор дорӧ пожъясьны. Видзӧда да кодкӧ кузь турун пӧвстын нораа никсӧ. Ичӧтик понпи вӧлӧма. Гашкӧ, гортсьыс петӧма да ылалӧма. А бӧр туйсӧ, ичӧт на да, оз аддзы. Гашкӧ, кодкӧ нарошнӧ шыбитӧма. Вины, ичӧттӧ лолыс эз лэпты. А ловйӧн кӧ пӧ кольӧ, мед олас. Сійӧ тіралӧ нин вӧлі кынмӧмысла. Топӧді морӧс бердӧ да гортӧ вайи. Пыр жӧ верді йӧлӧн. Кутшӧм ёна, ичӧтыд, вӧлӧмкӧ, тшыгъялӧма. А сэсся аттьӧалӧмпырысь пыр жӧ кутіс ниртчыны менам кокъяс дінӧ. Со тадзи и олам ӧні куимӧн. Васька кань кургӧ менам пидзӧс вылын пукалігӧн. А понпиыд, кодӧс Катшысӧн нимті, кок бердын ниртчӧ. Но кодкӧ кӧ бокӧвӧй пырны кутас, пыр жӧ пондӧ увтны. Быттьӧ кӧсйӧ менӧ видзны быд омӧльторйысь.
Внук-внучкаясыс вомнысӧ паськӧдӧмӧн кывзісны бабыслысь висьтасьӧмсӧ да пыр жӧ кутісны гораа корны, мед бать-мамныс лэдзласны найӧс бабыс дорӧ олыштны да понйыскӧд ворсыштны.
— Мӧдысьджык, кор шондӧдас, кута виччысьны тіянӧс, — пыр жӧ шуис Марпида баб. — А ӧні кӧдзыд. Кынмыны верманныд. Ӧд керкаӧй ломтытӧм.
Тадзи и шуисны ӧтвылысь, мый гожӧмнас воласны дыр кежлӧ бабыс ордас гӧститны.
А сэсся Марпида баб бӧр мӧдӧдчис автобусӧн гортланьыс. Ныв-пиыскӧд да внук-внучкаясыскӧд аддзысьлӧм бӧрын сылы кокниджык лоис сьӧлӧм вылас. Мед инӧ ставыс бур вӧлі налӧн олӧмын, а сійӧ кыдзкӧ-мыйкӧ ӧтнасӧн на бергӧдчас. Локтас гортас, пыр жӧ ломтас пач. Сэсся вердас гортын олысьясӧс, кодъяс, дерт, ёна нин гажтӧмтчӧмаӧсь да тшыгъялӧмаӧсь. А сэсся дыр варовитас накӧд карӧ ветлӧм йылысь, быттьӧ пемӧсъясыд гӧгӧрвоӧны сылысь висьталӧмсӧ. А, гашкӧ и, збыль гӧгӧрвоӧны. Со тай нӧ Васька кань синсӧ куньтыралігмоз кутас дугдывтӧг кургыны, а Катшыс пондас никсыштавны да ӧвтчыны бӧжнас.
А рытланьыс Марпида баб карса гӧснечьясӧн петалас аслас пӧдругаяс ордас. И бара помтӧм сёрни пансяс налӧн важ да ӧнія олӧм йылысь. И быдӧн на пиысь кутас майшасьӧмӧн висьтасьны, мыйла пӧ грездас олӧмыс вочасӧн кусӧ. Ӧні со найӧ олӧны на да на вылын быттьӧ и кутчысьӧ грездыс. Петаласны асывъяснас ва пыртлігмоз, видзӧдласны, кыдзи пач трубаясысь петӧ тшыныс и быдӧнлы на пиысь лоӧ пыр жӧ долыдджык. Сідзкӧ олӧны на. Эз на дзикӧдз грездыс кус. Сӧмын оз тӧдны олӧма аньяслӧн тайӧ сёрнияс йывсьыс налӧн ныв-пияныс да внук-внучкаясыс, кодъяслӧн вужъясыс тайӧ грездсьыс.


Кӧдзыд пӧль да варов ёль
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 54-55 лб.>

Со и тӧв шӧр воис. Важӧн кодь нин Кӧдзыд пӧль дорис кыз йиӧн юяс да тыяс, шебраліс еджыд эшкынӧн пармасӧ, муяс да видзьяс. И тулысӧдз унмовсис вӧр-ваыс. Вугралӧны кыз йи улын черияс. Узьӧны пармаын козъяс да пожӧмъяс. Водісны водзвыв лӧсьӧдӧм гуясӧ ошъяс. Сӧмын тэрыб уръяс визьлалӧны ӧти пусянь мӧдӧ да китшкӧны кольяс. Сизьяс колскӧны нырнаныс косьмыны пондӧм пуяс. Кӧчьяс да йӧраяс пӧткӧдчигмоз йирӧны пипуяслысь кырсьсӧ. Ловъя ловъяслы кӧдзыдыс оз сет ланьтӧдчыны. Сӧмын шоныд гӧна паськӧмыс видзӧ найӧс кынмӧмысь.
Кытшовтіс Кӧдзыд пӧль став вӧр-васӧ да долыд лои сылы сьӧлӧм вылас. Чӧв-лӧнь быдлаын. Весиг йӧз гежӧда мыччывлӧны нырнысӧ ывлаӧ. Ломтӧмаӧсь гортаныс ыджыд пачьяс да шонтысьӧны паччӧр выланыс. Сідзкӧ сійӧ бура вӧчис, мый сетіс быдӧнлы шойччыны тулысӧдз. Мед коді узьӧ да вугралӧ. Тулыс воас да бӧр ставыс ловзяс. А сійӧ сэки ылі войвылӧ пышйылас локтан тӧлӧдз.
Пуксис сэки Кӧдзыд пӧль джуджыд сён весьтӧ. Пукалӧ да нимкодясьӧ вӧчӧм уджнас. Долыд сылы, мый гӧгӧр чӧв-лӧнь. Сӧмын корсюрӧ пашляк лыйсьӧ пуяссӧ чашкӧдлігмоз. И друг сійӧ кыліс, кыдзи тайӧ чӧв-лӧньсӧ торкис кутшӧмкӧ аслыснога сьылӧм гор. Кӧдзыд пӧль весиг дрӧгнитіс. Коді нӧ лысьтіс торкны тайӧ чӧв-лӧньсӧ, коді оз кӧсйы узьны тулысӧдзыс? 
Видзӧдліс сійӧ сёнлӧн увтасінлань да пыр жӧ гӧгӧрвоис, коді оз кӧсйы сылысь кывзысьны. Тайӧ ичӧтик ёль вӧлӧма. Писькӧдчӧма ключ ваа ёль му пытшкӧсысь да со ӧні долыда визувтӧ водзӧ. Кӧть и лым шебрас вевттис сійӧс, но ёльыд оз кӧсйы мукӧд моз узьны да мыйкӧ ас кежысь нимкодьпырысь сьылігмоз писькӧдчӧ пыр водзӧ и водзӧ увлань. Весиг еджыд шебрасыс сійӧс оз кут. Тыдалӧ, кӧсйӧ садьмӧдны и дыр нин узьысь паськыд юсӧ. 
Дӧзмис быдсӧн сэки Кӧдзыд пӧль. Мыйла нӧ кодкӧ лысьтӧ торкны сыӧн вӧчӧм уджсӧ. Ӧд пыр на сідз вӧлі, мый тӧвнас став вӧр-ва узьӧ. И мый нӧ лоӧ, садьмӧдас кӧ шорыс юсӧ. Сэки ставнас гӧгӧр торксяс. Кадысь водз воас тулысыс. А гожӧмнас ставыс кынмас. Дерт, ичӧтик шорыдлӧн, гашкӧ, выныс та вылӧ оз тырмы. И век жӧ Кӧдзыд пӧльӧс тайӧ пондіс ёна майшӧдлыны да сійӧ кутіс мый вынсьыс пӧлявны ключ ваа ёль вылӧ, мед кыдзкӧ кынтыны сійӧс.
Но ӧтнаслӧн сылӧн, тыдалӧ, выныс та вылӧ эз жӧ тырмы. Сійӧс корис отсӧг вылӧ мукӧд томджык Кӧдзыд пӧльясӧс. Но мыйта кӧть найӧ эз пӧлявны, сідзи и эз вермыны унмовськӧдны ключ ваа ёльтӧ. Сійӧ пыр визувтіс лым шебрас улын да негораа сьыліс. Ӧвтыштчис сэки кинас Кӧдзыд пӧль да шогпырысь вешйис бокӧ. Шог вӧлі сыысь, мый и сылӧн выныс оз тырмы быдтор вылӧ.
Сӧмын эз куж гӧгӧрвоны Кӧдзыд пӧль, кӧть вӧлі и ыджыд вежӧраӧн, мый тайӧ ключ ваа ёльыс петӧ му пытшкысь да буретш муыс и сетӧ сылы ассьыс вын-эбӧссӧ. Со и оз кӧсйы некодлы сетчыны ёльыд да лун и вой, кутшӧм кӧть кӧдзыд эз вӧв, дугдывтӧг визувтӧ водзӧ гораа сьылігмоз.


Кайла тӧдса вӧр дорӧ
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 56-59 лб.>

Вӧрӧ тшакла да вотӧсла куті ветлӧдлыны Домна бабкӧд, кор сійӧ волывліс недыр кежлӧ Ивадорӧ Пальсянь. Сійӧн и шулывлім Паль бабӧн. Ме ичӧт на. Сійӧ пӧрысь нин. Кыкнанным полім вӧрӧ ылалӧмысь. Та вӧсна ёнджыкасӧ кытшлалім вӧр дорӧдыс. Домна баб пыр и шуас меным:
— Пыдӧ эн пыр. Мед вӧрдорса югыдыс тыдаліс.
А ачыс копыртчас да ньӧжйӧник кутас вотны чӧд либӧ пув.
Вӧр дорыд сэки миян гажа вӧлі. Абу ӧнія кодь. Важся рыныш дорсянь кымын на волім понӧля ичӧтик вӧр діӧ, кӧні быдмисны чӧдлач кустъяс. Сэтчӧ челядь котыр медсясӧ кайлывлісны чӧдлачла. На сайын паськӧдчылісны векни вӧр діясӧн юклӧм кӧдза муяс. И сы бӧрын нин заводитчыліс помтӧм-дортӧм пармаыс. Енэжӧдзыс кыпӧдчылісны пашкыр козъяс да пожӧмъяс. Дзик вӧр дорас на коласӧ дзебсьылісны кыдзьяс да пипуяс.
Тайӧ неуна увтас вӧрас арланьыс бырснитлісны виж ельдӧгъяс, уль да лӧз путникъяс, ягсеръяс, миян ногӧн кӧ, гӧнадоръяс. Домна баб висьтавлывліс меным, кӧні кутшӧмджык тшак быдмӧ. Пашкыр коз пуяс улад пӧ ёнджыкасӧ петалӧны лӧз путникъяс, виж ельдӧгъяс. А вӧр дорланьыс пӧ, пипуяс улысь позьӧ корсявны гӧнадоръяс. Уль путникъясыд пӧ радейтӧны дзебсясьны бадь кустъяс улӧ.
Ёна бӧрын нин пыр помниті Домна баблысь тайӧ висьтасьӧмъяссӧ. Сэки ӧтнам нин вӧлі кайлывла наберушкаӧн аслам радейтана вӧр доръясӧ. Пыдӧджык эг и пыравлывлы. Пыр ӧтилаысь кымын вотлывлі солалан тшактӧ. Тӧда нин вӧлі, мый со эсійӧ пашкыр бадь кустъяс гӧгӧрыс паныдасясны чукӧрӧн-чукӧрӧн уль путникъяс. А матыстча пашкыр козъяс дінӧ да сьӧлӧмӧй быдсӧн ыркнитлӧ. Сэтшӧм мича да зумыд лӧз путникъяс бырскӧбтӧмаӧсь. Кӧнсюрӧ дона из моз паныдасьлӧ и виж ельдӧг. А пипуяс дорӧ воигӧн сӧмын удит копрасьны гӧнадоръясла. Видзӧда да менам наберушкаӧй тырны нин кутӧма. Сӧмын жаль, мый вывті нин ичӧт сійӧ. Но аски бара лун. Оз кӧ нинӧм торк, выльысь кайла вӧрӧ. А позяс и талун на котӧртлыны. Миян вӧрӧдз ӧд абу ёна и ылын. Сэсся мам весалас да солалас менсьым вайӧмтортӧ. И вежон-мӧд мысти нин ми чӧсмасям нӧкъялӧм сола тшакӧн.
Кымынысь кайлывлі аслым тӧдса вӧр дорӧ эг гӧрд гобла либӧ сім гобла, а буретш сола тшакла. Сійӧс вотны кыдзкӧ вӧлі любӧджык. Аддзан быдса чукӧрӧн быдмысь путникъяс либӧ гӧнадоръяс да сьӧлӧм вылад кутшӧм нимкодь лолывлӧ. Лов вылад праздник кодь. Збыльысь ӧд праздник и эм. Восьлалан важӧн нин тӧдса вӧр дорӧд, кӧні асӧн лыддян уна пу. А вӧрдорса югыдыс оз и дзебсьыв. Весит кымӧра лунӧ тані кыпыд овлывлӧ. Дугдывтӧг сьылӧны вӧрса лэбачьяс. Кӧнкӧ тотшкӧдчӧ косьмыны нин заводитӧм пуӧ аслас ёсь нырнас сизь. Мукӧддырйи повзьӧмпырысь чипӧстас му вывті чеччалысь ур да ӧдйӧджык каяс пашкыр коз йылӧ. А тэ сӧмын шутёвтан сылы бӧрсяньыс: эн пов, муса другӧ, ме тэныд нинӧм лёксӧ ог вӧч. Но со бара нин тырӧма наберушкаыд. Абу на эськӧ окота, но быть колӧ гортлань мӧдӧдчыны. А бӧрас кутшӧм кыпыд казьтылӧмъяс кольӧны сьӧлӧмад ас вӧр дорӧ тайӧ ветлӧмъяссьыс. Весиг уна во мысти найӧ оз вунны.
Нӧшта колисны паметьӧ ӧні важӧн нин абу ловъя Домна баблӧн вӧр дорӧ ветлігъясӧн, кыдзи сійӧ медводдза пуяскӧд паныдасьӧм бӧрын мыйкӧ гусьӧн шӧпкӧдлывліс ас кежсьыс.
— Мый нӧ, бабӧй, сэні лыддьӧдлан? — юавлывлі ме.
— А чолӧмася пармаыскӧд, — вочавидзліс Домна баб. — Мед унджык тшак-вотӧс сетас миян вердысьным. Пармаыд ӧд дзик морт кодь жӧ ловъя лов и эм. Сӧмын сёрнитнысӧ оз куж-а. Со кыдзи сійӧ шондіа лунъясӧ меліа вугралӧ да нимкодясьӧ мича поводдянас, быттьӧ ӧшинь вылын кань куткырвидзӧ. А мыйӧн чизыр да ёсь тӧв пӧльыштас, пыр жӧ заводитӧны дзуртны пуясыд, шенасьны асланыс вожъясӧн да норасьны курыд олӧм выланыс. Сійӧн и мездысьӧны найӧ став омӧльсьыс, мый ӧтчукӧрӧн быдмӧны, ӧта-мӧднысӧ кутӧны.
Уна во колис сійӧ кадсяньыс, а ме пыр на помнита баблысь тайӧ кывъяссӧ. И збыльысь, кымынысь эг волы сэксянь коми пармаӧ, сымын ёнджыка меным кутісны петкӧдчыны сэні быдмысь пуясыс морт кодь жӧ ловъя ловъяӧн. Сідзжӧ кужӧны нимкодясьны, сідзжӧ кужӧны шогсьыны да майшасьны. Со ӧд кыдзи найӧ тӧждысьӧны асланыс быдтасъяс вӧсна, кор эбӧстӧммӧны нин да пӧрысьӧ-нэмӧ разӧдӧны ас гӧгӧрыс кӧйдысъяссӧ. И со пӧрӧм пу пыдди матігӧгӧрас бырснитӧны том пуяс. Ӧти пу кулӧ, а кызь пу сы пыдди кутас быдмыны.
Со и пармаӧ быдысь волігӧн ме Домна баб моз жӧ чолӧмася сыкӧд, кора сылысь Енмӧн сетӧм козинъяс да сиа уна во кежлӧ дзоньвидзалун.
Ӧні абу нин важ кодьыс сійӧ вӧр дорыс. Мелиораторъяс паськӧдісны-бурмӧдісны сы бердысь муяссӧ да бырӧдісны тшӧтш и посни вӧр діяссӧ. А джуджыд козъяссӧ да пожӧмъяссӧ кодкӧ кутшӧмкӧ стрӧйба кыпӧдӧм могысь, кодкӧ пес вылӧ пилитіс. Ӧні на пыдди выль козъяс да пожӧмъяс, выль кыдзьяс да пипуяс нин быдмӧны. Но тшакыд важ моз оз нин сы мында пет. Важ пуясыс ӧд и видзисны найӧс. Да и вотӧсыс матынсӧ абу нин воддза моз уна.
Со и воысь-во пыр ылӧджык куті ветлывлыны ас пармаӧ тшакла да вотӧсла. Выль ордымъяс писькӧді аслым. Мукӧддырйи тӧдтӧминӧ воӧм бӧрын муртса эг вошлывлы. Но пыр куті надея, мый ас пармаыд некор оз эновт менӧ да петкӧдас гортӧ мунан туй вылӧ. Сійӧ быттьӧ гӧгӧрволіс, мый ме нинӧм омӧльсӧ сылы вӧчны ог кӧсйы да индыліс, кытчань восьлавны.
Со и пыр ас мортӧн кыла ме сэні, кӧні уна нэмъяс чӧж быдмӧны ме кодь жӧ ловъя ловъяс. Волывла-ӧ Сидӧрамыльк вылӧ, Падейгуамыльк да Степанмуяс дорӧ, кежала-ӧ Кыддзашор сайӧ да выльысь чолӧмася сэтчӧс ордым вылын куйлысь гӧгрӧс изъяскӧд, быттьӧ аддзысьла аслам важ тӧдсаяскӧд, кодъяс сетӧны меным и ассьыныс вын-эбӧссӧ водзӧ бурджыка овны. Кымынысь вайӧдлі ассьым матысса и ылысса ёртъясӧс гортдорса пармаӧ и найӧ быдысь петавлісны сэтысь озыр козинъясӧн да кыпыд лолӧн. Пармаыс быттьӧ весавліс налысь ловнысӧ став омӧльсьыс да сетліс выль вынъяс, кыпыд да бур кӧсйӧмъяс. Оз ӧд сідз-тадз шуны, мый пармаын быдмысь мортыд оз овлы омӧль оласногаӧн, лёк кӧсйысьӧн.
Сӧмын тай пыр тшӧкыдджыка казяла, мый менам гортдорса пармалы пыр унджык кутісны вӧчны омӧльсӧ и матігӧгӧрын олысьяс, кералӧны сійӧс нем думайттӧг, урӧстӧны, кыдзи вермӧны. И весиг оз кужны мӧвпыштлыны, кутшӧм сійӧ лоас водзӧ вылӧ. Тадзи кӧ ӧд вӧлі сӧмын менам чужанінын. Коми мулӧн уна пельӧсысь позьӧ аддзыны сідзжӧ шуштӧм серпасъяс, кодъяс висьталӧны сы йылысь, мый войвылын олысьяс кутісны лоны кӧдзыд сьӧлӧмаӧн, ёнджыкасӧ мӧвпалӧны ас йывсьыныс, а оз асланыс матыссаяс йылысь. На йылысь, кодъяс кутасны овны тані водзӧ вылӧ. А син водзын менам ӧнӧдз сулалӧ Ивадор грезд бердын гажа вӧр дорыс, кӧні коркӧ вотчывлі Домна бабкӧд. Гажа вӧлі сэки сэні. Водзӧ нӧ волас оз на сэтчӧ татшӧм жӧ гажа да кыпыд олӧмыс? Медым эськӧ миян парма эз вӧв сэтшӧм зумышӧн. Медым кыпыд вӧлі и сылӧн лов вылын, кодӧс ме лыддя збыльысь ловъяӧн.


Мыйысь гажтӧмтчӧны зверъяс
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 59-63 лб.>

Ӧти рытӧ ичӧтик Илюшлӧн батьыс гортас пырӧм бӧрын пыр жӧ гажаа гӧлӧсӧн шыӧдчис пи дінас:
— Кӧсъян аски зверъяскӧд ветлыны тӧдмасьны? Найӧс ӧд тэ сӧмын телевизор пыр аддзывлін. А ӧні и асьнысӧ верман видзӧдлыны. И тигртӧ, и левтӧ, и оштӧ, и кӧинтӧ. Миян карӧ ылі лунвылысь зоопарк воӧма. Со и тӧдмасян матісяньджык быдсикас зверъясыдкӧд.
— Кӧсъя, кӧсъя, — пыр жӧ горӧдіс кекӧначасигмоз ичӧтик Илюш да уськӧдчис кутлыны батьсӧ. — Меным важӧн нин окота вӧлі найӧс ас синмӧн аддзывны.
Мӧд луннас буретш вӧлі субӧта. Ичӧтик Илюш батьыскӧд нуръясьыштӧм бӧрын мӧдӧдчисны карса парклань, кӧні и меститчис зоопаркыс. Тайӧ войнас зонка весиг эз бура узь. Пыр вӧтасис лунвывса зверъясӧс. Да зэв водз и садьмис. Сэтшӧма виччысис зверъяскӧд аддзысьлӧмсӧ. Телевизорыд ӧд телевизор и эм. А кутшӧмӧнӧсь нӧ найӧ, саваннаын да джунглиын олысьяс, асьныс збыльвылассӧ.
И со нин ичӧтик Илюш батьыскӧд билетъяс ньӧбӧм бӧрын мукӧдъяс моз жӧ матыстчисны клеткаяслань, кӧні и вӧліны сэтшӧм тӧдса зверъясыд.
— Батьӧ, батьӧ, видзӧдлы, мый ыджда слӧныд вӧлӧма, — пыр жӧ горӧдіс ичӧтик Илюш. — Ме весиг эг чайтлі, мый сійӧ татшӧм ыджыд.
А кыськӧ ылі Индияысь вайӧм слӧн чӧла сулаліс ыджыд кӧрт клеткаын да рама видзӧдіс сійӧс кытшалысь йӧз вылӧ. Быттьӧ сідзи и кӧсйис шуны, ме пӧ ӧд абу татчӧс олысь, эм и менам аслам чужан му, кодкӧд уна во сайын менӧ торйӧдісны да кодысь ӧні сэтшӧм ёна гажтӧмтча. Сэні ме медыджыдӧн вӧвлі. А ӧні ачым ог тӧд коді.
Но торйӧн нин шензьӧдіс ичӧтик Илюшӧс Африкаса лев, кодӧс эз сідз-тадз шуны зверъяслӧн сарӧн. Сійӧ збыльысь сар кодь и вӧлі. Ыджыд да стрӧг синъяснас дӧзмӧмпырысь моз дзоргис йӧз вылӧ да корсюрӧ негораа эрӧстлывліс. И сылӧн тайӧ эрӧстӧмас кыліс сэтшӧм ыджыд вын, кодысь кутліс тіпкыны сьӧлӧмыд. Эз радейт зверъяслӧн сарыд, кор сы вылӧ сэтшӧм унаӧн ньӧти повтӧг видзӧдісны.
— Со кутшӧм скӧр вӧлӧма левыд, — негораа шуис Илюш батьыслы, — ӧні ме гӧгӧрвоа, мыйла сыысь мукӧд зверъясыд полӧны.
Но медся ёна шензьӧдіс зонкаӧс визя-визя тигр, коді ньӧти сувтлытӧг кытшлаліс кӧрт клетка пытшкӧстіыс да быттьӧ корсис сэтысь вӧля вылӧ петан туй.
— Мыйла нӧ тигрыс дугдывтӧг ветлӧдлӧ? — юаліс ичӧтик Илюш батьыслысь.
— Сылы ӧд миян моз жӧ окота вӧля вылын олыштны, — пыр жӧ вочавидзис батьыс. — Тайӧ тигрсӧ мамыс коркӧ чужтылӧма Уссури ю бердса пармаын. А сэсся, тыдалӧ, мамсӧ вӧралысьяс кыйӧмаӧсь, мед оз пакӧститчы. А писӧ сетӧмаӧсь видзны зоопаркӧ. Со и ӧні сійӧ верстяммӧм бӧрын казьтылӧ вӧля вылын коркӧя олӧмсӧ да оз вермы вунӧдны сы йылысь. Сійӧн и дугдывтӧг ветлӧдлӧ клетка пытштіыс.
Уна зверӧс на аддзылісны тайӧ лунас ичӧтик Илюш батьыскӧд. И еджыд да руд ошъясӧс, и скӧр руд кӧинӧс, и наян гӧрд ручӧс, и тшап верблюдӧс, и мелі синъяса ламаӧс, и тешкодь ӧбезьянаясӧс. Бӧръяясыс торйӧн нин вӧліны визулӧсь. Налы сідзи и окота вӧлі ворсӧдчыштны ас костаныс видзӧдысьяслӧн синъяс водзын. А асланыс петкӧдчӧмысь тайӧ визув зверъясыс дзайгисны йӧзлысь кампет да печенньӧ. А сэсся гӧснечсӧ босьтӧм бӧрын ӧдйӧ котӧртлісны клетка мӧдар бокас, либӧ котӧрӧн кайлісны пӧтӧлӧкӧдзыс, медым ёртъясыс эз удитны мырддьыны чӧскыд гӧснечсӧ. Бура и сераліс Илюш кимӧститчысь ӧбезьянаяс вылӧ видзӧдігмоз. Со ӧд налы кутшӧм гажа йӧзлӧн синъяс водзын. Гажӧдчӧм вылӧ быттьӧ и чужлӧмаӧсь. Оз небось гажтӧмтчыны мукӧд зверъяс моз.
Гортланьыс восьлалігмоз нин зонка юаліс батьыслысь:
— А мыйла нӧ, батьӧй, клеткаын пукалысь уна зверлӧн сэтшӧм гажтӧмӧсь синъясыс?
— Ме ӧд тэныд висьтавлі нин, мый кызвыныс на пиысь коркӧ чужлісны да овлісны вӧля вылын, — вочавидзис верстьӧ морт. — Со и гажтӧмтчӧны сійӧ кадся олӧмсьыс. А ӧткымынӧн некутшӧма оз вермыны терпитны невӧляын олӧмсӧ да весиг кулӧны. Кӧть эськӧ ӧні зэв унаӧн и невӧляын велалісны рӧдмыны.
— Сідзкӧ нӧ ставнысӧ найӧс вӧля вылӧ бӧр и колӧ лэдзны, мед олӧны сэні, коді кыдзи сяммас, — рама шуис ичӧтик Илюш.
Батьыс сӧмын серӧктыштіс пиыслӧн кывъяс вылӧ.
— Дерт, бур найӧс бӧр нуны сэтчӧ, кӧні коркӧ чужлісны-быдмылісны. Но ӧдвакӧ нин тайӧ зверъясыд велаласны бура овмӧдчыны вӧлявывса асланыс ёртъясныс моз. Ӧд уна вонад невӧляын олігӧн найӧ велалісны нин дась сёян-юан дінӧ да ӧдвакӧ нин сяммасны асьнысӧ вердны. Нэмыс налӧн чужанінас бӧр овмӧдчӧм бӧрын ёна дженьдаммас. Сэсся и кытысь эськӧ ми тэкӧд аддзывлім тайӧ гежӧда паныдасьлысь зверъяссӧ, эз кӧ вӧвны зоопаркъясыс. А ӧні и вӧля вылад уна зверъяслы абу кокни овнысӧ. Мортыд быдлаын кутіс дзескӧдны найӧс.
Ичӧтик Илюш сюся кывзіс батьсӧ сылӧн синъяс вылӧ корсюрӧ видзӧдлывлігмоз. И эскис, и эз эскы верстьӧ мортлы. И некыдзи эз вермы гӧгӧрвоны, мыйла сійӧ жӧ слӧнъяссӧ, левъяссӧ, тигръяссӧ, ошъяссӧ колӧ видзны клеткаын. Мед олісны вӧля вылын, кыдзи водзті вӧлі.
Гортас воӧм бӧрын сійӧ дыр на мӧвпаліс невӧляын олысь зверъяс йылысь, кытчӧдз эз унмовсь. И вӧтасьӧ ичӧтик Илюш тешкодь вӧт. Быттьӧ сійӧ лоис му вылас медыджыдыс да шуис лэдзны вӧля вылӧ клеткаясын олысь зверъясӧс. И со ветлӧдлӧ сійӧ зоопаркъясӧд, циркъясӧд. Восьталӧ сэні олысь клеткаясын зверъяслы ӧдзӧсъяссӧ да лэдзалӧ найӧс вӧля вылӧ. А найӧ морт гӧлӧсӧн аттьӧалӧны Илюшӧс. И пыр жӧ вошӧ зверъяслӧн синъясысь шог гажтӧмлуныс. Сэтшӧм долыд налы вӧля вылын. Долыд таысь и Илюшлы. Асывводзӧдз сійӧ вӧталӧ тайӧ кыпыд вӧтсӧ.


Медводдза буквар
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 63-64 лб.>

Миян грездын начальнӧй школаыс вӧлі орчча керкаын, Ӧсьӧ Ёгор ордын. Асьныс Ӧсьӧ Ёгор гозъя челядьыскӧд олісны войладорас. А лунвывса зэв кыпыд кык жырсӧ сетлісны школа улӧ. Ме сэки ог на вӧлі велӧдчы да завидьпырысь видзӧдлывлі Ивадорысь, Гаждорысь, Ервасьдорысь, Данямитьдорысь школаӧ волывлысьяс вылӧ.
Нывкаяс да зонкаяс водз асылын на чукӧртчылісны школаӧ, а сэсся звӧнок бӧрын пуксявлісны партаяс сайӧ. И пыр жӧ лолывліс чӧв-лӧнь. Кывлывліс сӧмын велӧдысьлӧн гора гӧлӧсыс да велӧдысьяслӧн вӧсни, нэриник гӧлӧса вочакывъясыс. А переменаяс дырйи нывкаяс да зонкаяс петавлісны ывла вылӧ да гораа чилзігтырйи пондылісны котравны ӧта-мӧд бӧрся. Ме пукалі бабкӧд гортын да жугыльпырысь мӧвпалі: кор нин бара веськала школаас.
Со тадзи жӧ ӧтчыд лун шӧр бӧрын челядь разӧдчисны гортаныс. Ме петі ывла вылӧ гуляйтыштны. И друг аддзи южмӧм туй вылысь зэв мича картинаяса книга. Пыр жӧ босьті сійӧс киӧ да куті листавны. Мӧрччисны вежӧрӧ мича сэні рисуйтӧм паськӧма нывкаяс да зонкаяс, гортса пемӧсъяс, керкаяс, самолётъяс, пароходъяс. А на улын гырысь шыпасъяса кывъяс. Ме, дерт, лыддьысьны эг на куж. Но нимкодьпырысь видзӧді уна рӧма мича серпасъяс вылӧ. Сэки пырті мича небӧгсӧ гортӧ. Ыджыдджык вокъяс пыр и шуисны, мый тайӧ пӧ буквар — лыддьысьны велӧдчан небӧг — да кутісны висьтавлыны, мый сэтчӧ гижӧма. Рытнас мам удж вылысь воӧм бӧрын пыр и юаліс, кытысь нин пӧ татшӧм мича небӧгыс. Висьталі, мися, ывла вылысь аддзи. А ачым дугдывтӧг листала букварсӧ да нимкодяся мойд вылын кодь серпасъясӧн. Сідзи и воді сійӧ рытас узьны букваркӧд кутчысьӧмӧн.
А мӧд асывнас мам петкӧдіс тайӧ мича небӧгсӧ школаӧ. Кодкӧ пӧ, дерт жӧ, воштіс букварсӧ да ӧні майшасьӧмпырысь корсьӧ сійӧс. Дерт, небӧглӧн кӧзяиныс пыр и сюри. А ме ӧнӧдз помнита мича серпасъяса букварсӧ. Кымын небӧг кутлі сійӧ кадсяньыс аслам киясӧн. Но тайӧ букварыс ӧнӧдз кажитчӧ меным медся мичаӧн да пыр на казьтыла сы йылысь.


Пашкыр коз пу
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 65-67 лб.>

Коді тӧдас, кыдзи веськаліс сиктсайса тайӧ паськыд эрд вылас коз пу кӧйдысыс. Гашкӧ, ыджыд тӧвру нӧбӧдіс. Гашкӧ, вӧрса лэбачьяс кокасигӧн нырнаныс вайисны. Но со тай кыдзкӧ кужӧма вужъясьны да быдмӧма ыджыд пашкыр коз пуӧдз. Ылысянь тыдалӧ ветлысь-мунысьлы. Кыскӧ ас дінас аслас чӧв мичлуннас. Быттьӧ сідзи и кӧсйӧ шуны, пуксьыштлӧй пӧ бур йӧз менам лапъяс улӧ шойччыштны, удитанныд на кузь туйтӧ талявны, а ме пӧ тіянлы ассьым вын-эбӧсӧс сета. Быттьӧ гӧгӧрвоисны йӧзыс пашкыр коз пулысь гусьӧн кевмӧмъяссӧ да тӧдӧмӧн сы бердті ассьыныс ордымсӧ талялісны.
Гожӧмнас ёнджыка чери кыйысьяс, вотчысьяс, турун пуктысьяс, а тӧвнас байдӧг кыйысьяс таті ветлывлісны. Чери кыйысь мужичӧйяс вадорлань восьлалігӧн быть нин пуксьыласны куритчыны пашкыр коз пу улӧ да медбӧрын сэні сёрнитчасны, кӧні бурджык тавой вуграсьны. Чери кыйӧмыд ӧд висьӧм кодь. Кӧть ни ӧти ловъя лов оз дэбӧд табтӧ, а век тай мыйкӧ виччысян. Чайтан, мый здук-мӧд мысти быть нин кӧласяс вугырад васа дивӧыд. Со и пукалӧны найӧ шатин дорын номсӧ вердігмоз кузь войбыд сёр асылӧдз. Надейтчӧны бур кыйдӧс вылӧ. А кор сюрӧ чериыд, сэки кадыд торйӧн нин ӧдйӧ кольӧ.
Сӧмын кор мӧдлапӧвса вӧртас сайсянь лун шӧр гӧгӧрлань нин тыдовтчӧ ыджыд сьӧд кымӧр, чери кыйысьяс пондӧны тэрмасьны гортланьыс. И векджык биа-чарда кымӧрыс суӧдӧ найӧс пашкыр коз пу дорӧ матыстчигӧн. А сы улӧ ставӧн тӧрӧдчӧны. Виччысьӧны коз пу улын сулалігӧн кытчӧдз оз помась ведраысь моз кисьтысь зэрыс, да юксьӧны ас костаныс кольӧм войся чери кыйӧм йылысь казьтылӧмъясӧн. Медбӧрын коркӧ помассьӧ жӧ зэрыс да чери кыйысьяс ыджыд ва гӧпъяс кытшлалігмоз ньӧжйӧник мӧдӧдчӧны гортланьыс.
Сідзжӧ и сиктса аньяс вадор бердысь ӧмидз вотӧм бӧрын векджык сувтлӧны шойччыштны пашкыр коз улӧ. Паськыд эрд вылын страдуйтігӧн турун пуктысьяслӧн пусяніныс сыкӧд орччӧн. Сідзи нин уна во чӧж тадзи мунӧ. А тӧвнас вадорбердса кустъяс бердысь байдӧг кыйысьяс, торйӧн нин тӧв ныр кыпӧдчигӧн, оз-оз да и бергӧдчыласны ылын тыдалысь коз пу вылӧ, эз-ӧ на дзебсьы гартчысь лым пӧвстас. Сійӧ ӧд налы татшӧм лунас, кор тӧлыс дугдывтӧг лымсӧ гартлӧ да нӧшта енэжсянь заводитӧ слӧтитны, аслыссикас компас кодь. Воштан кӧ сійӧс син улысь, и ачыд верман вошны еджыд бушков пӧвстас да дзикӧдз кынмыны. А пашкыр коз пусянь сиктӧдз абу нин ылын. Пыр кӧ сійӧ син улад, и сьӧлӧм вылад долыдджык. Он кут весьшӧрӧ гӧгравны паськыд эрд вывті, кыдзи вӧвлі нин татшӧм кадас ӧткымынкӧд.
Сиктса войтыр асывъяснас ӧшинь пыр видзӧдігӧн пашкыр коз пу серти и зільӧны тӧдмавны поводдясӧ. Мичаа кӧ сійӧ тыдалӧ асъя рӧмыдас, сідзкӧ и луныс бур лоӧ. А ру пыр моз кӧ петкӧдчӧ, виччысь асныралысь бушколӧс.
И некор сиктсаяс пиысь эз куж чайтлыны, мый вермас суны кутшӧмкӧ ускӧттьӧ пашкыр коз пуӧс. Чеччасны найӧ ӧти асылӧ, а сійӧ паськыд эрд вылад оз тыдав. Сэтшӧма нин йӧзыс сы дінӧ велалісны, мый коз пуыс лоис налӧн олӧмлӧн юкӧнӧн.
Но овлӧ жӧ тай олӧмад сэтшӧмтор, мыйысь он куж виччысьнытӧ. И кодарӧ на сэки катовтас. Сиктса медомӧль кык мужичӧй важӧн нин кеслісны пиньнысӧ пашкыр коз пу вылӧ, нинӧм пӧ сылы весь сулавны да пӧртмавны йӧзлысь синсӧ, гусьӧн шуасисны найӧ ас костаныс. А бурджык пӧ пӧрӧдам ми сійӧс да горт дорӧ ваям. Век пӧ нин мый вылӧ кӧ шогмас.
Да ӧд и луныс сэки асывсяньыс быттьӧ кык медомӧль мужичӧйлысь мӧвпъяссӧ тӧдӧмӧн, букшасис. Видзӧдлісны сиктса олысьяс ӧшиньӧдныс да казялісны, мый пашкыр коз пу ру пыр моз тыдалӧ. А сылань мӧдӧдчӧмаӧсь чера да пилаа кык мужичӧй. Эз тӧдны, кодъяс найӧ. Но сэк жӧ унаӧн майшасьӧмпырысь мӧвпыштісны, мед пӧ эськӧ нинӧм лёксӧ эз жӧ вӧчны пашкыр коз пуыскӧд. Ӧд чернад да пиланад тайӧ сиктас мӧд туйӧд вӧлі ветлывлӧны.
Тыдалӧ, имитісны сиктса олысьяслӧн майшасьӧмыс. Гашкӧ, и ачыс медыджыдыс кыліс налысь кевмӧмсӧ. Мыйӧн сӧмын кык мужичӧй воисны пашкыр коз дорӧдз, друг пемдіс ставнас ывлаыс. Кыськӧ воис ыджыд сьӧд кымӧр. Дугдывтӧг кутіс гымавны-чардавны. Таӧдз чардбиясыс ылысянь кытшовтлісны пашкыр коз пуӧс. Некор налӧн ёсь ньӧвъясыс эз дойдлыны сылысь пучӧрсӧ. А тайӧ пӧрйӧ гымньӧвъяс веськыда гӧгралісны коз улын сулалысь кык мужичӧй гӧгӧр, кодъяс повзьӧмысла муртса ас садьсӧ эз воштыны. Медбӧрын гӧгӧрвоисны, мый кутшӧмкӧ мукӧд вынъяс кӧсйӧны дорйыны неминучаысь пашкыр коз пусӧ. И вӧрзьӧдасны кӧ ӧні сійӧс, накӧд асьныскӧд ыджыд омӧльтор лоӧ. Сэтшӧма повзисны, мый эновтісны пила-чернысӧ коз улӧ да котӧрӧн мӧдӧдчисны гортланьыс. А на бӧрся гымньӧвъяс вӧтчӧны да бӧрсяньыс лыйлӧны. Быттьӧ чиршӧдлӧны, некор пӧ сэсся эн лысьтӧй матыстчыны пашкыр коз дінӧ.
Коркӧ-некоркӧ гыма зэрыд прӧйдитіс. Аддзисны сиктсаяс, мый некутшӧм ускӧттьӧ абу суӧма налысь радейтана коз пусӧ да сэтшӧм нимкодь лои быдӧнлы. А кык медомӧль мужичӧйыд некор нин эз лысьтлыны матыстчывны пашкыр коз пу дінӧ.


Визув шор
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 67-69 лб.>

Збыльысь ӧд некод эз и виччысь, мый Кӧдзыд пӧльыд сэтшӧма петкӧдлас ассьыс этшсӧ. Тӧдысьяс шулывлісны, мый сійӧ ёна нин пӧрысьмӧма да оз нин кӧсйы скӧравны некод вылӧ. Мед пӧ олӧны кыдзи кӧсйӧны менам кӧдзыдъястӧг. Со и эз повны визув шор бокын быдмысь сэтӧр, льӧм да пелысь пуяс, ӧмидз кустъяс. А найӧс гажӧдіс аслас дзольгӧмӧн визув шорыс, коді ӧнӧдз оз жӧ сетчы Кӧдзыд пӧльлы. Сӧмын кыр йылын быдмысь пашкыр пожӧмъяс да сук лапъя козъяс эз эскыны тӧдысьяслӧн шуӧмъяслы. Найӧ зэв уна во быдмигад эз нин ӧтчыдысь казявлыны, кутшӧм наян да асныра овлывлӧ Кӧдзыд пӧльыд. Мукӧддырйи тӧдлытӧг уськӧдчас да изӧймиттӧдз ставсӧ кынтас. А сэсся кутас серавны аслас вӧчӧмтор вылӧ.
Сідзи и лои. Друг Войпель ыстіс Урал изсянь да Йиа Вой саридзсянь ассьыс кӧдзыд тӧвъяссӧ. А на бӧрся южакылӧмӧн да вӧрса пуяс поткӧдлӧмӧн мӧдӧдчис восьлавны дзор тошка Кӧдзыд пӧль. И тӧкӧтьӧӧн кутісны турдыны визув шор бокын быдмысь льӧм да пелысь пуяс, сэтӧр да ӧмидз кустъяс. Найӧ ӧд важӧн нин вӧліны пасьтӧмӧсь да некыдзи эз вермыны шонавны. А найӧс гажӧдысь визув шорыд тӧкӧтьӧӧн и вевттьысис кыз йиӧн да унмовсис. Сӧмын кыр йылын быдмысь веж паськӧма пожӧмъяс да козъяс эз норасьны кӧдзыд вылӧ да дзуртігтырйи мый йылысь кӧ негораа сёрнитісны ас костаныс. Налы веж лысъяс улад и збыльысь вӧлі шоныд. Сэки и кылісны пожӧмъясыд да козъясыд шор бокын быдмысь пуяслысь да кустъяслысь бӧрдӧмсорӧн норасьӧмсӧ:
— Ой, дона пожӧмъясӧй да козъясӧй, корӧй Кӧдзыд пӧльӧс, мед сійӧ оз жӧ кынтыны миянӧс. Дзикӧдз ӧд нин турдім. А миянлысь увтасінсянь нор гӧлӧсъястӧ сійӧ оз кыв.
Жаль лоисны пожӧмъяслы да козъяслы улынджык быдмысь пуясыд. Найӧ ӧд абу мыжаӧсь, мый тӧкӧтьӧӧн ёна кӧдздӧдіс. Пыр жӧ шыӧдчисны Кӧдзыд пӧль дінӧ. Тайӧ пӧрйӧ сійӧ кыліс пожӧмъяслысь да козъяслысь сы дінӧ шыӧдчӧмсӧ да шуис бӧр ыстывны войвылӧ кӧдзыдъяссӧ. Сьӧлӧмыс сылӧн вӧлі бурмӧма нин. Мый кӧсйис, сійӧ и вӧчис. Казьтыштіс ас йывсьыс, мый эм на Кӧдзыд пӧльыс да некытчӧ сійӧ эз вош.
Тӧкӧтьӧӧн руд кымӧръяс вевттисны енэжсӧ да кутіс сапкыны-усьны еджыдсьыс-еджыд лым. Сійӧ вевттис аслас эшкынӧн и льӧм да пелысь пуясӧс, и сэтӧр да ӧмидз кустъясӧс. И пыр жӧ налы лои шоныд еджыд пась улын.
А сэсся Кӧдзыд пӧль бара на корис кӧдзыдъяссӧ. Кӧсйис тӧдмавны, кынмӧны оз на шор бокын быдмысь пуяс да кустъяс. Но сэсянь некутшӧм шыяс эз кывны. Льӧм да пелысь пуяс, сэтӧр да ӧмидз кустъяс чӧскыда узисны еджыд пась улын. Мед тулыснас бара садьмыны, дзоридзавны-кисьмыны да сэсся вӧзйыны ассьыныс чӧскыд вотӧсъяссӧ ветлысь-мунысьлы.


Кымӧръяс вӧйӧмаӧсь ва гуранӧ
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 69-71 лб.>

Асывбыд ведраысь моз кисьтіс-зэрис. Коркӧ сэсся руд кымӧръяс вешйисны жӧ бокӧ. А на коласӧд бырснитіс яръюгыд шонді. Пыр жӧ долыдджык лои ывла вылын. Кыдзи нӧ татшӧм каднас верман гортын пукавны, кор улича вылын сэтшӧм ва гуранъяс кутісны дзирдавны-пӧртмасьны. А туй бокъясӧд шоръяс писькӧдчӧмаӧсь.
Быттьӧ тайӧс тӧдӧмӧн кильчӧ вылын кылісны кодлӧнкӧ гора кок шыяс. А сэсся керкаӧ пырис Ӧльӧлӧн Шурӧ медбур ёртыс да порог дорсяньыс нин гораа шуис:
— Ӧльӧ, тырмас гортад пукавны. Со кутшӧм гажа ывлаыс лои. Лок петалам да ворсыштам.
Пач вом дорсянь пыр жӧ шыасис Ӧльӧлӧн мамыс:
— Тӧда ме тіянлысь ворсӧмъястӧ. Сӧмын ва гуранъясӧд кужанныд келавны.
Сэсся неуна ланьтыштліс да стрӧга шуис Ӧльӧлы: 
— Петав. Но кӧтӧдан кӧ гачтӧ да дӧрӧмтӧ, мӧдысь некытчӧ ог лэдз. Кутан гортын пукавны.
Ӧльӧлы кыкысь шуны оз ков. Быттьӧ эз и кывлы мамсӧ. Ӧдйӧджык сюйис кокас резина сапӧгсӧ да тӧв ныр моз котӧртіс Шурӧ бӧрся ывлаӧ. А сэні и збыльысь вӧлі праздник. Гажаа дзольгисны ябыръяс. Забор вылын гораа китшкисны катшаяс. Детинкаясӧс аддзӧм бӧрын кутісны лявксьыны орчча керкаяс дорын понъяс.
Матыстчисны Ӧльӧ да Шурӧ медся ыджыд ва гуран дорас да кӧсйӧны нин вӧлі ордйӧдчӧмӧн котӧртны, коді медӧдйӧ вуджас сы вомӧн. Но друг Ӧльӧ сувтовкерис да чуймӧмӧн шуис ёртыслы:
— Шурӧ, видзӧд, видзӧд, со кымӧръясыс вӧйӧмаӧсь ва гуранас!
Шурӧ видзӧдліс да сідзжӧ чуймис. Збыльысь, лӧсталысь ва гуран веркӧсын пӧртмасисны еджыд кымӧрторъяс. Быттьӧ нарошнӧ лэччӧмаӧсь енэжысь да вӧйтчӧмаӧсь ваӧ. И ӧні ва гураныс кажитчис пыдӧстӧм енэжӧн жӧ. Пыран кӧ сэтчӧ, надейнӧ он подйы. Сідзи и верман вӧйны. Шурӧ весиг повзьӧмысла бӧрлань сетчыштіс.
Но друг ва гуран дорӧ пуксисны гора гӧлӧса воробейяс. Сэсся пырисны ваас да кутісны пуртікасьны. Сэтшӧм любӧ налы вӧлӧма ваыд. Но пыр жӧ лэбисны неылын сулалысь льӧм пу вылӧ, кор аддзисны, кыдзи ва гуран шӧрӧ пырис сиктын быдӧнлы тӧдса Катшыс пон да кутіс горша лакны васӧ. А сылӧн лапаяснас лэптӧм гыясыс серӧдісны ва веркӧссӧ да кымӧрторъясыд пыр жӧ кытчӧкӧ вошисны.
Гӧгӧрвоисны сэки Ӧльӧ да Шурӧ, мый ва гураныс абу нин сэтшӧм джуджыд. Гораа резсигмоз котӧртісны сы вомӧн.
А неылын вӧлі мӧд ва гуран. Сылӧн веркӧсын сідзжӧ кывтісны кытчанькӧ кымӧрторъяс. Тайӧ ва гураныс сідзжӧ кажитчис пыдӧстӧмӧн. Но Ӧльӧ да Шурӧ эз нин повзьыны сыысь да бара котӧртісны шӧрӧдыс гораа сералігмоз.
Тадзи налӧн туй вылын вӧлі на уна ва гуран. И быдын купайтчисны еджыд кымӧрторъяс. И быд гӧп кажитчыліс джуджыдсьыс джуджыдӧн. Но Ӧльӧӧс да Шурӧӧс нинӧм нин эз повзьӧд, кытчӧдз найӧ ва гуранъяс вомӧн котӧртігмоз да ӧта-мӧднысӧ резігмоз эз воны сиктсайса сёнӧдз, кыті визувтіс зэв збой шор. Зэртӧдзыс муртса кыліс сылӧн горыс, а ӧні збойсьыс-збой да скӧрсьыс-скӧр лоӧма. Сідзи и муткырасьӧ гудыр ваыс вабергачьясӧн.
Ӧльӧ да Шурӧ кутісны шыблавны шорас чагторъяс, кодъяс лоисны налы аслыссикас судноясӧн. Быдӧн на пиысь зілис, медым сылӧн судноыс ылӧджык кывтіс да эз ляскысь берегӧ. А горзӧмыс мыйта. Зонкаяс весиг эз казявны, мый налӧн дӧрӧм-гачьясыс важӧн нин кӧтасисны. Ичӧтик сапӧгъясаныс болскакыліс ва. Уна и судно найӧ колльӧдісны татшӧм ногӧн. Весиг удитісны вензьыштны, кодлӧн судноыс медылӧ кывтіс.
Медбӧрын мудзисны жӧ да мӧдӧдчисны гортланьыс. Орчча керкаясын ӧд вӧлі олӧны. Ӧні кыкнан зонкаӧс ӧти шог майшӧдліс, мед эськӧ гортаныс найӧс ёнасӧ эз пинявны. А мӧдысь кӧ сэсся оз лэдзны гуляйтны ывла вылӧ? Но век жӧ ни Ӧльӧ ни Шурӧ эз эскыны талы. Ӧд эз на вӧвлы сэтшӧмтор, медым зонкаясӧс кузь лунтыр видзлісны гортаныс. Налы пыр кутшӧмкӧ помка вылӧ ыстысьӧмӧн удайтчывліс уйкнитны ывла вылӧ.
Со и ӧні Ӧльӧ полӧмпырысь пырис гортас. Чӧла пӧрччис кӧтасьӧм дӧрӧм-гачсӧ да ӧшӧдіс паччӧр дорӧ. А ачыс тэрмасьӧмӧн кайис паччӧр вылӧ. Мамыс помалӧма нин вӧлі пусьыны-пӧжасьны да виччысис батьсӧ пажнайтны.
— Сідзи и тӧді, мый кос паськӧмӧн он лок, — шуыштіс мамыс. — Он ӧмӧй мудз ваас келалӧмсьыс. Бара аски несйӧдлыны кутан.
Но Ӧльӧ тайӧ пӧрйӧ казяліс, мый мамыс абу ёна дӧзмӧма сы вылӧ да гораа висьталіс:
— Мамук, а ми талун Шурӧкӧд аддзылім, кыдзи ва гуранъясас кымӧръяс купайтчӧны. И тайӧ гуранъясыс дзик пыдӧстӧмӧн кажитчӧны.
— Со и колӧ виччысьны васьыс. Мед пыдӧстӧм йирӧ он веськав, — сӧмын негораа вочавидзис мамыс.
А сэсся Ӧльӧ унмовсис да вӧтасис ва гуранын купайтчысь кымӧрторъясӧс. На вылын сійӧ пукалӧ Шурӧыскӧд да качай вылын моз качайтчӧ. И сэтшӧм долыд кыкнанныслы.
Кымын во нин колис сійӧ кадсяньыс, а ӧні верстьӧ нин Ӧльӧ некор оз вунӧд, кыдзи медводдзаысь аддзис ва гуранын купайтчысь кымӧръясӧс. И ӧнӧдз татшӧм гуранъясыс кажитчӧны сылы пыдӧстӧм йиръясӧн. Сӧмын колӧ смелмӧдчыны кевлыны. И сэки подйӧм бӧрын збыльысь нинӧмысь он кут повны.



Ӧти пиыд абу пи...
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 72-74 лб.>

Ӧська помтӧг радейтӧ бать-мамсӧ. Да и найӧ пӧся радейтӧны ӧтка пинысӧ. Рытнас удж помассьӧм бӧрын батьыс да мамыс ӧтлаын волывлӧны детсадйӧ зонкала. А сэсся рытывбыд Ӧська гартчӧ верстьӧяс гӧгӧр. Сылы накӧд зэв гажа. Бать-мамыс помтӧг висьтавлӧны ӧттор-мӧдтор йылысь. А Ӧська вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзӧ найӧс да дугдывтӧг юасьӧ. Сійӧ ӧд зэв унатор йылысь медводдзаысь на кылӧ. И быдтор ичӧт детинкалы окота тӧдны.
Но друг кутшӧмкӧ кадсянь мамыс дугдывтӧг кутіс шӧпкӧдчыны батьыскӧд Ӧськаысь гусьӧн. Сюсь зонка пыр жӧ тайӧс казяліс да юаліс батьыслысь.
— Батьӧ, мый нӧ ті меысь дзебны кӧсъянныд? Асьныд тай пыр шуанныд, медым ме тіянлы быдтор йылысь восьсӧн висьталі.
— Нинӧм ми тэысь, миян донаӧй, огӧ кӧсйӧй дзебны, — вочавидзис батьыс. — Пӧраыс воас да ачыд ставсӧ тӧдмалан.
А мамыс нинӧм эз шу да сӧмын чӧла нюммуніс. И друг лун-мӧд мысти сійӧ матыстчис Ӧська дінӧ да писӧ юрӧдыс малалігмоз меліа шуис:
— Аски ме муна больничаӧ некымын лун кежлӧ, а ті бура олӧй батьыдкӧд да энӧ гажтӧмтчӧй.
А сэсся ланьтыштліс да рама содтіс:
— Сӧмын виччысьӧй менӧ зэв ёна да сиӧй, медым ставыс лоас бур. Ме ӧд ог ӧтнам, а тэ кодь жӧ югыд шондікӧд локта.
Ӧська топыда кутліс мамсӧ да гораа шуис:
— Мамук, сӧмын эн дыр кежлӧ мун. Ми тэнӧ батьыдкӧд зэв ёна кутам виччысьны.
Батьыс чӧла сулаліс Ӧськалӧн мыш саяс да медбӧрын шуис:
— Нинӧм, ставыс лоас бур.
Сэсянь колис некымын лун. Ӧська ветлӧдліс детсадйӧ. Батьыс лунтыръясӧн уджаліс. А рытнас зонка дугдывтӧг юасьліс верстьӧлысь:
— Батьӧ, аски оз на лок мамыд? Сэтшӧм окота сійӧс кутлыны.
— Аски, гашкӧ, и оз на. Но аскомысь быть нин воас, — вочавидзліс батьыс.
Сы ног и лоис. Сійӧ рытнас детсадсянь гортланьыс восьлалігӧн батьыс шуис Ӧськалы:
— Талун миянӧс гортад зэв дона гӧсьтъяс виччысьӧны. Ме найӧс луннас нин вайӧді. Вай пыралам лавкаӧ да козинъяс ньӧбам.
— Мамыд воис? — пыр жӧ горӧдіс Ӧська.
— Воис да эз ӧтнас, а тэнад дзоля воккӧд, — вочавидзис меліа батьыс.
— Збыльысь? Менам вок лоис? — эскытӧма видзӧдліс Ӧська батьыс вылӧ да сэсся содтіс. — Ме сійӧс зэв ёна кута радейтны. А сійӧ менӧ сідзжӧ?
— Дерт жӧ, — вочавидзис батьыс. — Ӧні сэсся тэ он нин ло ӧтнадӧн.
— Но ӧд ме и ӧнӧдз эг вӧв ӧтнамӧн. Меным тіянкӧд сідзжӧ вӧлі зэв гажа, — бара шуис Ӧська.
— А ӧні нӧшта на гажаджык лоӧ, — вочавидзис батьыс. — Бара ставным ӧтлаын лоам. Тэ кутан отсасьны мамыдлы лелькуйтны ичӧт воктӧ. Сійӧс кӧ кутан радейтны. И сійӧ тэ дорысь оз кут вешйывны.
Лавкаӧ пыралӧм бӧрын батя-пиа тэрмасьӧмӧн котӧртісны гортланьыс, кӧні найӧс сэтшӧм ёна нин виччысисны кык дона морт. Мамсӧ кутлӧм бӧрын Ӧська чуймӧмӧн видзӧдліс шондіюр чужӧма ичӧтик ёкмыль вылӧ, коді сӧмын на нёнясьӧм бӧрын ӧні чӧскыда узис мамыслӧн кияс вылын.
— Тайӧ и эм менам вокӧй? — бара эскытӧма юаліс Ӧська.
— Дерт жӧ, тайӧ, — нюммуніс мамыс. — Ӧні сійӧ ичӧт на, но сэсся ӧдйӧ кутас быдмыны. И ті век кутанныд овны сыкӧд ӧтвылысь.
Ӧська нӧшта ӧтчыдысь видзӧдліс узьысь вок вылас да шуис:
— Мамук, сійӧ збыльысь шонді кодь. Сэтшӧм жӧ гӧгрӧс чужӧма.
А мамыс воча нюммуніс:
— Ме жӧ тэныд шулі, мый гортӧ ичӧт шондіӧс вайӧда. Ӧні миян батьыдкӧд кык шонді лоис: ыджыд да ичӧт. Ті и кутанныд шонтыны миянлысь олӧмнымӧс.
А батьыс чӧв олыштіс да содтіс:
— Со, Ӧська, ӧнісянь лоис тэнад вок. Ӧні тэ сійӧс кутан быд омӧльсьыс видзны да дорйыны. А быдмыштас да сійӧ нин тэныд отсӧг вылӧ кутас локны. И тіянӧс ӧтлаын некод оз кут вермыны. Со ӧд кутшӧм бура ме ола тэнад дядьясыдкӧд. Сьӧкыд здукъясӧ пыр локтам ёрта-ёртлы отсӧг вылӧ. Та вӧсна и миянлы ёна кокниджык овнысӧ. Ме кӧсъя, мед тэнад сідзжӧ вӧліны вокъяс, кодъяскӧд тэ он кут торйӧдчывлыны. Абу ӧд сідз-тадз важ коми йӧз шулывлӧмаӧсь: ӧти пи — абу пи, кык пи — джын пи, куим пи — прамӧй пи.
Ӧська сэккості вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзіс мамыслысь да батьыслысь висьтасьӧмсӧ да синъяссӧ вештывтӧг видзӧдіс аслас узьысь ичӧт вок вылӧ, коді ӧнісянь лоис сылы мамыс да батьыс кодь жӧ мусаӧн.


Нинӧм, ёнджык лоас!
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 74-76 лб.>

Сійӧ тӧвнас велӧдчи гортсянь ылын, От гӧра вылысь Сюлатуй грездса начальнӧй школаын. Медводдза лунъяссӧ ёна гажтӧмтчи гортысь. Но вочасӧн велалі жӧ. А сэсся лунъяс дженьдаммӧм бӧрад и кадыс ӧдйӧджык кутіс кольны. И со бара тӧдлытӧг матыстчис субӧта рыт. Ывлаын трачкакылӧ кӧдзыд. Лымйыс тыртӧма керка бердъяс, сарайяс, пывсянъяс. Паськыд зырйӧн пыр лоӧ весавны мӧс гидйӧ, пывсянӧ, юкмӧс дорӧ нуӧдысь векньыдик ордымъяс. Тайӧ пӧрйӧ Аркадий ичиньдядь, ме да Володя воча вок лӧсьӧдчам петны ваймӧм нин пывсянӧ. Гын сапӧгасям, пальтоасям да киня улын сӧстӧм дӧрӧм-гачӧн котӧртам векни ордымӧд керка сайын лажыньтчӧм ичӧтик пывсянлань. Тэрмасьӧмӧн пӧрччысян кӧджас да долыдпырысь пырам пӧсь жарӧн ымралысь пывсян пытшкӧ.
Аркадий ичиньдядь тшӧктӧ миянлы кисьтавны тазъясӧ дэбыд ва, ачыс кӧтӧдӧ корӧсьяс. А сэккості мыйкӧ гажаа висьтавлӧ фронт вылын вӧвлӧмторъяс йылысь. Дас сизим арӧсӧн веськалӧма вир кисьтана война вылӧ. Вӧлӧма десантникӧн. Воштӧма ӧти коксӧ. Локтӧма гортас морӧс тырыс медальясӧн. А сэсся педучилище помалӧм бӧрын босьтчӧма велӧдны челядьӧс. Зэв кыпыд оласнога, нюмсера морт. Некор оз шӧйӧвошлыв сьӧкыдлунъяскӧд паныдасигӧн. И челядь радейтісны ассьыныс велӧдысьнысӧ.
— Помнита, ӧтчыд кузь туй прӧйдитӧм бӧрын воим землянка дорӧдз, — казьтылӧ ичиньдядь. — А луныс талунъя кодь жӧ кӧдзыд. Командирным и юалӧ, коді пӧ кынмис. А ме, том салдат на, нем думайттӧг и крапки, мися, ёна кынми. Сійӧ сюся видзӧдліс ме вылӧ да гораа шуис, ставӧн пӧ пыралӧй шонтысьны землянкаӧ, а тэ пӧ котӧрт дас кытш землянка гӧгӧрыс да вӧлисти пыр. Нинӧм он вӧч, ковмис котравны. Тӧкӧтьӧӧн и шоналі. Пыри землянкаад да командирыд сералігмоз и юалӧ, но мый, шоналін пӧ. Мися, ньылӧді. Ми Володя воча воккӧд сералам ичиньдядьӧс кывзігӧн. Сійӧ друг сюся видзӧдліс миян вылӧ да и юалӧ:
— А ӧні кодкӧ тіян пиысь лысьтас оз котӧртны пывсян гӧгӧрыс?
Володя воча вок пыр жӧ дузмуніс. А ме и шуа, мися, мыйла ог, шоналі нин пывсян пытшкас да. Сідзкӧ кӧдзыдыд оз нин ёна босьт. Та бӧрын ӧдйӧджык петі пывсянысь да мӧдӧдчи сы гӧгӧр котӧрӧн. Но кокни ӧд шуны тадзи. Котӧртӧмыд эз артмы. Лымйыс коскысь вылынджык. Восьлала да быттьӧ уя кутшӧмкӧ сук да еджыд ваті. А кӧдзыдсӧ жар бӧрад ог ёна и кыв. Коркӧ вои жӧ пывсян ӧдзӧсӧдзыд да ӧдйӧджык пыри пытшкас.
— Молодеч, смел морт вӧлӧмыд, — ошкыштіс менӧ Аркадий ичиньдядь. — И водзӧ ло татшӧмӧн. Эн пов нинӧмысь.
Дерт, гортӧ воӧм бӧрын менӧ друг биа висьӧм босьтіс. Восӧді и быдӧн. Агния ичинь, мыйӧн тӧдмаліс менам смеллун йылысь, ёна и пиняліс ичиньдядьӧс. А мӧдыс эз тӧд, мый вочавидзны. Эз жӧ ӧд виччысь, мый тадзи лоас. Медбӧрын шуис асьсӧ правдайтігмоз:
— Нинӧм, ёнджык лоас мӧдысь кежлӧ.
А ме, дерт, ньӧти эг дивит ичиньдядьӧс. Эз ӧд сійӧ мырдӧн менӧ мӧдӧд. Ачым вӧзйыси.
Кымын во нин коли сійӧ кадсяньыс. Важӧн нин абу ловъя ичиньдядьным. Но тайӧ вӧвлӧмторйыс менам некор оз вун. Тадзи жӧ коркӧ медводдзаысь смелмӧдчи варччыны миян паськыд нин Эжва вомӧн, медводдзаысь мӧдӧдчи корсьны парма шӧрса меным тӧдтӧм на Ыджыднюр, медводдзаысь вуджи ичӧтик веткиӧн веж гыа ю вомӧн. И унатор на вӧчлі медводдзаысь. А пельын пыр на кылӧны Аркадий ичиньдядьлӧн кывъясыс:
— Нинӧм! Ёнджык лоас мӧдысь кежлӧ. Озджык кут нинӧмысь повны.


Выль вося ньыв пу
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 76-78 лб.>

И со кутіс матыстчыны Сюлатуй грездын выль во. Лунъясыд кӧч бӧжысь на дженьыдджыкӧсь лоисны. Лым толаяс тыртісны пывсянъяс, сарайяс, юкмӧсъяс, кыпӧдчисны керка ӧшиньяс бердӧдз. Шойччан лунъясӧ ми, челядь чукӧр, радейтлім исласьны Эжва бердса нӧрыс вывсянь. Ӧти татшӧм лунӧ Аркадий ичиньдядь корис менӧ да менсьым Володя воча вокӧс:
— Нинӧм тіянлы весь овны. Ветлӧй матысса вӧр дорӧ да вайӧй сэтысь ичӧтик коз пу. Аскомысь выль во воас. Ичӧтик коз путӧ ми ыджыд жырйӧ сувтӧдам да мичмӧдам быдторнас.
Сэсся ланьтыштліс да друг юаліс:
— Тӧданныд-ӧ кӧть кутшӧмджык сійӧ коз пуыс?
— Тӧдам, тӧдам, — пыр жӧ горӧдім ми. — Сутшкасьысь емъяса да пыр веж.
— Но инӧ ветлӧй пемдытӧдзыс, — шуис небыда Аркадий ичиньдядь.
Ми пасьтасим, лызясим. Босьтім аскӧд дадь да ичӧтик чер. И мӧдӧдчим матысса вӧр дорӧ. Кӧть сійӧ эз вӧв ёна ылын миян керка дорсянь. Но поводнӧя ковмис кевны. Небыд лымъяд лызьяс пыдӧдз вӧйласисны. Брӧд ва ньылӧдім, пока воим вӧр дорӧдзыд.
Ичӧтик коз пуяс быдмисны дзик вӧр бердас да вӧлі шебрасьӧмаӧсь лым пасьӧн. Кутім бӧрйысьны. Оз на ӧд быд пу шогмы. Ӧти вывті ичӧт. Мӧд вывті ыджыд. Коймӧд чукля кодь да ёна сутшкасьӧ. Бура и гӧгралім.
— А со кутшӧм мича пу сулалӧ, — друг горӧдіс Володя воча вокӧй. — Кутшӧм вежӧсь да пашкырӧсь лысъясыс. Да и ньӧти оз сутшкасьны.
Видзӧдлі тайӧ пу вылас да сійӧ пыр жӧ воис меным сьӧлӧм вылӧ. «Мича и коз пу лоас. Ёна и гажӧдас сійӧ керка пытшкӧснымӧс», — нимкодьпырысь мӧвпышті ме.
Дыр эгӧ и мӧвпалӧй. Кералім пусӧ. Пуктім дадь вылӧ. Кӧрталім да мӧдӧдчим бӧр. Кӧть колӧ вӧлі и кыскыны тыра дадьтӧ, но талялӧм туйтіыд мунігӧн эз нин вӧв сэтшӧм сьӧкыд воӧдчыны гортӧдз. Сэсся пыркӧдім небыд лыска путӧ лымйысь да пыртім керкаӧ. Чайтім миянӧс пыр жӧ ошкыны кутасны. Но Аркадий ичиньдядьыд да Агния ичиньыд видзӧдлісны пу вылад, сэсся миян вылӧ да друг кутісны гораа серавны.
— Эк ті, пармаса олысьяс, — серамсорӧн шуис миянлы Аркадий ичиньдядь. — Абу коз пу, а ньыв пу кералӧмныдӧсь. Он ӧмӧй на тӧдӧй, мыйӧн торъялӧны тайӧ кык пуыс. Ньыв пуыдлӧн емъясыс кузьджыкӧсь да небыдӧсь. Пучерыс шыльыд. А коз пу емъясыд дженьыдджыкӧсь да курччасьӧны. Да и пучерыс сылӧн сарӧгӧсь.
Сэсся недыр кежлӧ ланьтыштліс да и шуис:
— Но мый сэсся вӧчан тіянкӧд. Мед нин тайӧ выль во дырйиыс коз пу пыдди кутас сулавны ньыв пу. Ог нин кутӧй сэсся вӧрсӧ помтӧг керавны. Мед быдмасны том пуясыс.
Сідзи сійӧ выль восӧ ми и пасйим ньыв пу дорын. Сэсянь и гӧгӧрвои, да куті тӧдны мыйӧн ньыв пуыд торъялӧ коз пусьыд да кӧніджык найӧ быдмӧны. Пашкыр да мича ньыв пуясыдкӧд векджык шор бокъясын позьӧ паныдасьлыны. А коз пуыд пасьтала быдмӧ.


Кӧні бурджык шойччыны
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 78-80 лб.>

Витюк терпитны позьтӧма виччысис, кор помассясны гожся каникуллӧн бӧръя лунъясыс да сійӧ бара аддзысяс школаын аслас ёртъясыскӧд. А помкаыс та вылӧ вӧлі. Гожӧмнас сійӧ шойччис Сьӧд саридз дорын. И окота вӧлі ошйысьыштны ёртъяс водзас ылі лунвылӧ ветлӧмнас. Мед инӧ завидьтыштасны. Гежӧд на коді налӧн ыджыд сиктысь волывліс сэтчӧ. А Витюклӧн бать-мамыс мукӧдсьыс озырджыкӧсь, ӧнія ногӧн кӧ коммерсантъяс. Судзӧдӧмаӧсь кыськӧ дона путёвка лунвывса лагерӧ да и шуӧмаӧсь вӧчны асланыс радейтана ӧтка пиыслы бур козин. Мед пӧ гожйӧдчыштас ылі лунвывса шонді улын, польскӧдчыштас шоныд саридзлӧн гыяс вылын. Сэк пӧ, гашкӧ, бурджыка пондас велӧдчыны. Кӧть эськӧ Витюк эз вӧв дышъяс лыдысь. Но мукӧддырйи ыръянитліс.
Витюклы и збыльысь ёна воис сьӧлӧм вылас лунвыв саридз дорас шойччӧмыс. Таӧдз сійӧ помтӧм-дортӧм васӧ некор на эз аддзыв. Со и эз ӧтчыдысь юавлы челядьлӧн лагерӧн веськӧдлысьяслысь, кӧнкӧ пӧ эм абу тайӧ лӧзалысь ваыслӧн помыс да мыйла сійӧс шуӧмаӧсь Сьӧд саридзӧн. Со тай нӧ водз асывсянь сёр рытӧдзыс пыр гыалӧ лӧз ва. Но сылы воча сӧмын серӧктывлісны, эз тӧдны, мый вочавидзны.
Ёна воисны Витюклы сьӧлӧм вылас и дельфинъяс, кодъяс ӧта-мӧдныскӧд венласьӧмӧн ваысь чеччалігмоз вӧтчисны челядь тыра теплоход бӧрся. А кутшӧм пемыдӧсь тані войясыс. Весиг орччӧн восьлалысьӧс сьӧкыд вӧлі аддзыны. Сӧмын неуна водзынджык тайӧ кадас збыльысь сьӧд саридзыс негораа ропкӧдчыштіс да быттьӧ кӧсйис вӧтлыны кытчӧкӧ пемыд войсӧ.
Но ньӧти эз воны сьӧлӧм вылас нильӧг медузаяс, кодъяс быттьӧ нарошнӧ дэльӧдісны Витюклысь яйсӧ. Да нӧшта мукӧддырйи кыськӧ воӧм тӧлыс кыпӧдліс саридз вылын ён гыяс. Сэки эз сӧмын челядь, весиг верстьӧяс эз лысьтны купайтчыны.
Ӧні Витюк казьтылӧ Сьӧд саридз дорын коллялӧм лунъяссӧ, аслас выль ёртъясыскӧд гажа ворсӧмъяссӧ, бипур дорын сьыланкывъяса рытъяссӧ да быттьӧ выльысь волӧ сійӧ кадас. Ак эськӧ нӧшта кӧ воласны тайӧ гажа лунъясыс. Мыйла нӧ сэтшӧм ӧдйӧ найӧ колисны. И ӧні сьӧдӧдз гожъялӧм чужӧма Витюклы окота вӧлі висьтыштны ас коддьӧмъясыслы лунвылын шойччӧм йылысь. Со и виччысис сентябр тӧлысьсӧ. А сійӧ дыр виччысьӧм бӧрад кыдзкӧ тӧдлытӧг и воис.
Восьлалӧ Витюк школалань да мӧвпалӧ, кыдзи чуймӧдас ёртъяссӧ аслас висьтъясӧн. Но найӧ тайӧ пӧрйӧ Витюккӧд чолӧмасьӧм бӧрын эз весиг нинӧм юасьны сылысь, пыр жӧ торйӧдчылісны да мый йылысь кӧ пондылісны гораа вензьыны ас костаныс. Витюк нинӧм эз гӧгӧрво да весиг шай-паймуніс, кытчӧдз сы дорӧ эз матыстчы медбур ёртыс, Матюшыс.
— Эк тэ, вошлӧм морт, — дивитӧмпырысь шуис сійӧ. — Мыйла нӧ миянлы висьтасьтӧг лунвылас ветлін. Ми ӧд тэнӧ асланым лагерӧ вӧлі кӧсъям корны. А мам-батьыд висьталісны, мый лунвыв саридз дорӧ пӧ нин мунӧмыд шойччыны.
Витюк гӧгӧрвотӧма видзӧдліс Матюш вылӧ да кӧсйис мыйкӧ вочавидзны. Но Матюш эз сет кыв шуны да водзӧ висьталіс:
— Ми ӧд каникул вылӧ петӧм бӧрад сёрнитчим асланым сиктса веськӧдлысьяскӧд, ӧтувтчим торъя лагерӧ, да босьтчим пелькӧдны-мичмӧдны уличаяс, краситны заборъяс. Мед мыйкӧ и бурӧс вӧчны, и нажӧвитчыштны. Дерт, эз нин сэтшӧм уна миянлы мынтыны, но меным выль спортивнӧй костюм вылӧ тырмис. Эгӧ сӧмын уджалӧй, но и шойччим. Купайтчим, ворсім футболӧн да волейболӧн.
Сэсся Матюш недыр кежлӧ ланьтыштліс да содтіс:
— Дерт, тэнад бать-мамыд озырджыкӧсь да тэныд оз ков ёна майшасьны выль кӧм-паськӧм вӧсна. Но ӧд ми эгӧ сӧмын нажӧвитчыштны кӧсйӧй. Зілим, мед мичаджык лоис сиктным.
Ӧні Витюк вӧлисти гӧгӧрвоис, мый йылысь вензисны сылӧн ёртъясыс. Вӧлӧмкӧ, найӧ сёрнитчӧмаӧсь нин ас костаныс локтан гожӧм бара уджалыштны сиктаныс да та кузя и вӧзйисны ёрта-ёртныслы ассьыныс мӧвпъяснысӧ.
А сэсся нывкаяс да зонкаяс сувтісны школалӧн ыджыд залӧ линейка вылӧ. Сиктса администрацияӧн веськӧдлысь Пётр Петрович аттьӧаліс Матюшӧс да сылысь ёртъяссӧ ыджыд бур вӧчӧмысь, сетіс козинъяс да медбӧрын шуис:
— Ме зэв ёна кӧсъя, медым ті лоинныд тайӧ арлыдсяньыс асланыд сиктаныд бур кӧзяинъясӧн. Велӧдчинныд лелькуйтны ассьыныд мунытӧ, тӧждысьны сы вӧсна. Оз быдӧн школа помалӧм бӧрын мун бокӧ. Кодъяскӧ велӧдчасны водзӧ да бӧр бергӧдчасны чужан сиктас, пӧль-пӧчьяслӧн му вылӧ. И колӧ ӧнісянь дасьтысьны та кежлӧ.
Уна аттьӧалана кыв шуис гожся лагерын уджалысьяслы и школаса директор Степан Степанович. А зонкаяс да нывкаяс сӧмын нимкодьпырысь видзӧдлывлісны ӧта-мӧд выланыс да быттьӧ мӧвпалісны нин локтан гожӧм йылысь. Урокъяс бӧрын гортлань восьлалігӧн Матюш висьталіс Витюклы, кыдзи ставыс артмис да медбӧрын шуис юалігмоз:
— Локтан гожӧмӧ, гашкӧ, и тэ миянкӧд ӧтувтчан?
Витюк воча нинӧм эз шу да сӧмын кутліс Матюшлысь кисӧ. Оз жӧ сійӧ кут ӧтдортчыны ёртъяссьыс.
А гортас нин шуис мамыслы:
— Тӧдан, мам, локтан гожӧмнад ме некытчӧ бокӧ ог мун. Ас ёртъяскӧд кута уджавны да шойччыны гортса лагерын.
Мамыс сӧмын нюмъёвтіс Витюклӧн кывъяс вылӧ да вочавидзис:
— Тэныд ӧд тыдаланаджык. Гашкӧ, тадзи и бурджык лоас.


Мыйысь яндзим лои Борислы
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 81-83 лб.>

— А ӧні, дона челядь, ме тіянлы сета гортса удж, — урок помланьыс нин шуис велӧдысь Анна Ивановна нывкаяс да зонкаяс вылӧ сюся видзӧдлӧм бӧрын. — Быдӧн тіян пиысь гожӧмнас ветлывліс вӧрӧ да вадорӧ, нимкодясьліс ывлавывса мича серпасъяснас. Ӧтияслӧн паметьӧ колис лыа берегъяс пӧлӧн визувтысь лӧзоват юлӧн вӧньыс. Мӧдъяслы синмас шыбитчылісны веж кыдз пуяс да пашкыр пожӧмъяс. А коймӧдъяс, дерт, казявлісны сьылысь лэбачьясӧс да пожӧм увъяс вывті чеччалысь пашкыр бӧжа уръясӧс.
Велӧдысь неуна ланьтыштліс:
— Со и кора аски кежлӧ рисуйтны уна рӧма карандашъясӧн сійӧс, мый тіянлы медся ёна мӧрччис сьӧлӧм выланыд.
Гортаныс разӧдчигӧн челядь гажаа юксисны ас костаныс гожся серпасъяс йылысь мӧвпъясӧн. Сідзжӧ и Аркаш да Борис эз кольччыны мукӧдысь. Кыкнанныс ӧд гожӧмнас пӧттӧдзныс вуграсисны сикт бердті визувтысь паськыд ю дорын, отсасисны бать-мамныслы дӧзьӧритны град выв пуктасъяс, а бӧрынджык вотчисны, нажӧвитісны аслыныс кӧм-паськӧм вылӧ сьӧм. Налы вӧлі жӧ мый казьтыштны.
— Ме, — шуис Аркаш, — рисуйта Эжва юсӧ да сы весьтын лэбалысь каляясӧс, кыдзи найӧ ваас сунласьӧны да посни чериясӧс ёсь нырнаныс куталӧны.
— А ме, — вочавидзис Борис, — рисуйта вӧрса кӧчӧс, кодӧс тай вотчигад аддзылім. Помнитан, кыдзи сійӧ сувтліс бӧр кокъяс вылас да пельяснас вӧрӧдігмоз сюся видзӧдліс миян вылӧ. Быттьӧ кӧсйис тӧдмавны, кодъяс ми сэтшӧмъясыс, огӧ-ӧ кӧсйӧй сійӧс кыйны. А сэсся миян шутёвтӧм бӧрын кыдзи тай уськӧдчис ӧтарӧ-мӧдарӧ чеччалігмоз пуяс костӧд. Тӧкӧтьӧӧн вошис син водзысь.
Дыр на Аркаш да Борис казьтылісны гажа гожся лунъяссӧ да медбӧрын мӧдӧдчисны быдӧн гортаныс.
Аркаш радейтіс рисуйтчыны дзолядырсяньыс. Детсадйӧ ветлӧдлігӧн на сійӧс дӧзьӧритысьяс век ошкывлісны зонкалысь серпасъяссӧ. Со и ӧні аслас жырйӧ пырӧм бӧрын пыр жӧ дасьтіс еджыд кабала лист, кыскис фломастеръяс да босьтчис уджӧ. Рисуйтіс зарни лыа берег, сы бердті визувтысь лӧз ю. А мед каляыс вӧлі збыльысь каля кодь, дыр видзӧдіс торъя небӧгын серпасалӧм лэбачьяс вылӧ. Медвылӧ рисуйтіс дзирдалысь шонділысь гӧгыльсӧ. Быттьӧ и артмис. Аслыс тай нимкодь лоис-а. Зільӧмысла весиг ньылӧмыс чепӧсйис кымӧс вылас.
А Борислӧн серпасъясыс эз сэтшӧм бура артмыны. Сы вӧсна, мый векджык тэрмасис. Со и ӧні сылӧн кузь пеля кӧчыс лоис дзик кукань кодьӧн. Медбӧрын зонка дӧзмис ас вылас да чашвартіс кабала листсӧ. Но выльысь серпасавны кӧчӧс вын-эбӧсыс эз нин тырмы. Медбӧрын шыӧдчис батьыс дінӧ, коді вӧлі компьютерӧн ноксьӧ:
— Батьӧ, вай отсав меным кӧчӧс рисуйтны. Мыйта со нокси, эз и артмы. А аски колӧ сійӧс урок вылын петкӧдлыны.
Батьыс бергӧдчыліс Борислань да ньӧжйӧник шуис:
— Эк тэ, рисуйтчысь. Колӧ ӧд аслыд ставсӧ велӧдчыны вӧчны. А тэрмасьӧмнад, дерт жӧ, нинӧм оз артмы. Век ӧд ме ог вермы тэныд отсӧг вылӧ локны. 
Но сэсся век жӧ жаль лои пиыс, коді забеднӧысла лэдзӧма нин вӧлі юрсӧ. Матыстчис сы дінӧ, босьтіс сылӧн киысь фломастерсӧ да ньӧжйӧник кутіс рисуйтны кӧчӧс. Верстьӧыд верстьӧ и эм. Уна вонад быдтор велалӧма вӧчны. И кӧчыд сылӧн кӧч кодь лои. Сэсся визь-мӧд на содтіс да сетіс серпассӧ пиыслы:
— А вӧрсӧ ачыд нин рисуйт. Тӧдан ӧд, кутшӧм пуяс миян пармаын быдмӧны да кутшӧм рӧмаӧсь найӧ.
Борислы сэтшӧм нимкодь лои лов вылас, мый дась вӧлі окавны батьсӧ. Пуястӧ кыдзкӧ-мыйкӧ сяммас нин рисуйтны. Медводз со кӧчыс буретш артмис, кутшӧм и збыль вылас. Тадзитӧ сылӧн ёртъяс пиысь ӧдвакӧ кодкӧ кужас рисуйтны. Сідзкӧ аски позяс ошйысьыштны на водзын.
Мӧд лунас урокъяс водзвылын ёртъясыс и збыльысь завидьпырысь видзӧдісны Борислӧн кӧч вылӧ. Вомнысӧ паськӧдӧмӧн дзоргисны тайӧ мойдвывса кодь серпас вылас да мӧвпалісны, мый бур эськӧ со тадзи жӧ велӧдчыны рисуйтчыны.
Эз омӧль вӧв и Аркашлӧн серпасыс. И каляясыс вӧліны збыльысь каляяс кодьӧн. И шондіыс быттьӧ яра ломаліс. И юас ваыс вӧлі лӧзсьыс-лӧз. Но ӧд сійӧс вӧлі рисуйтӧма челядь киясӧн. И эз вӧв быдлаті стӧч сідзи, кыдзи эськӧ колӧ.
Медбӧрын челядьлысь вензьӧмсӧ торкис урок вылӧ звӧнок. Классӧ пырис Анна Ивановна да чолӧмасьӧм бӧрын пыр жӧ корис петкӧдлыны рисуйтӧм серпасъяссӧ. Быдӧнлысь содтӧд юасис, аслысногӧн зілис ошкыштны. Торйӧн дыр сулаліс Аркашлӧн да Борислӧн серпасъяс дорын. Сідзжӧ ошкыштіс найӧс. Медбӧрын Борис вылӧ сюся видзӧдігмоз друг юаліс:
— А ӧні, дона челядь, висьталӧй, быдӧн-ӧ ачыс рисуйтіс тайӧ серпасъяссӧ?
Ставӧн гора кутісны горзыны:
— Ачым, ачым.
Сӧмын Борис гӧрдӧдіс да чӧла шуис:
— Меным бать рисуйтіс кӧчсӧ, ачым эг сяммы.
Анна Ивановна бара видзӧдліс Борис вылӧ, чӧв олыштіс да класслань бергӧдчӧмӧн шуис:
— Ме ӧд аслыныд тшӧкті рисуйтны тіянлы сьӧлӧм выланыд воана серпасъяссӧ. Мед кӧть найӧ нэриникӧсь на артмисны, но сэні тӧдчӧ тіян зільӧмныд. Понданныд ёнджыка зільны и кутас бура артмыны. Со и талун ме эськӧ шуи медбурӧн Аркадийлысь каляяслы сиӧм серпассӧ. Сійӧ и лоис вермысьӧн. Мича и Борислӧн серпасыс. Но ӧд сійӧ эз ачыс рисуйт. Та вӧсна ог кӧсйы донъявны сылысь уджсӧ. Мед велӧдчас да вӧлисти.
Гӧрдӧдӧм чужӧма Борис нинӧм эз шу та вылӧ. Сылы вӧлі яндзим ёртъяс водзас.


Вӧлі мича арся лун
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 84-87 лб.>

Дышиник арся шондіыс друг исковтіс узьысь Ӧртемлӧн чужӧм кузя. Сійӧ пыр жӧ дӧзмӧмпырысь восьтліс синъяссӧ да дзебис юрсӧ шебрас улӧ. Окота вӧлі узьыштны на. Но сэк жӧ кыліс мамыслӧн мелі гӧлӧсыс:
— Ӧртюк, чеччы нин, чеччы. Школаад сёрман.
Ӧртем бергӧдчыліс ӧтарӧ-мӧдарӧ, дышпырысь нёдзласьыштіс да пуксис крӧвать вылӧ. Быть ӧд чеччы. Школаӧ мунан кад воис. Таво сійӧ медводдзаысь пуксис парта сайӧ аскоддьӧмъясыскӧд, первой классаяскӧд. Шензьӧдіс Ӧртемӧс сійӧ, мый колӧ сюся кывзыны велӧдысьӧс, Мария Ивановнаӧс, чӧла пукавны да вочавидзны сӧмын сылӧн юалӧмъяс вылӧ. Оз позь весиг некодкӧд сёрнитыштны. Зэв ӧд ньӧжйӧ мунӧ урок вылас кадыс. Код тӧдас, кор юрӧбтас звӧнокыс. Но сӧмын здук-мӧд удайтчас котралыштны школаса кузь коридорын, и бара нин колӧ пуксьыны парта сайӧ.
А ӧшинь сайын быдмысь пелысь пу вылын пукалӧны лэбачьяс да воӧм нин гӧрд тусьяссӧ кокалігмоз гораа сьылӧны. Арся шондіыс дэльӧдчигмоз нюлӧ Ӧртемлысь гожъялӧм чужӧмбансӧ да быттьӧ корӧ ас бӧрсяыс петавны ывла вылӧ, ворсыштны медбӧръя гажа лунъясӧ.
И ӧні Ӧртем школалань восьлалігмоз дӧзмӧмпырысь мӧвпаліс, коді нӧ тшӧктӧма татшӧм мича кадас кузь лунтыръясӧн пукавны челядьлы школаын. Со ӧд кутшӧм гажа ывлаыс! Весиг детсадйӧ ветлӧдлігӧн на Ӧртем ёртъясыскӧд дыркодь ворслывліс мичаа краситӧм-баситӧм площадка вылын. Найӧс дӧзьӧритысьяс сӧмын орччӧн сулавлісны да видзӧдісны, медым челядь ёнасӧ эз ышмыны либӧ асьныс котыртлывлісны кутшӧмкӧ ворсӧмъяс. А ӧні со пукав, кӧсъян кӧть он, парта сайын.
Мӧвпалӧ та йылысь Ӧртем, а кокъясыс асьныс нуӧдӧны сикт сайӧ, кӧні комбайнӧн идралӧны картупель. Сэтчань восьлалігмоз Ӧртем такӧдӧ асьсӧ, мый школаыд оз на пышйы. Сӧмын видзӧдлас кыськӧ бокысь вайӧм тайӧ сюсь машина вылас да недыр сёрмыштӧм бӧрын мунас урокъяс вылӧ. Мария Ивановна ӧд, гашкӧ, оз жӧ сэтшӧма пиняв.
Картупель му дорӧ воӧм бӧрын Ӧртем вомсӧ паськӧдӧмӧн видзӧдӧ аддзывлытӧм на сюсь машина вылӧ. Найӧ со горт дорас зырйӧн картупельсӧ идралісны. Ӧртем отсасис ӧктысьны бать-мамыслы да ёна и мудзис. А тані со ӧти машина и эм. Некӧн йӧз оз тыдавны кабинаын трактористысь ӧтдор. А кутшӧм ӧдйӧ комбайныс идралӧ картупельсӧ! Сэккості механизатор Васьӧ дядь сувтӧдӧ тракторсӧ да корӧ пуксьывны Ӧртемӧс ас дорас кабинаӧ. Ӧртем вӧчӧ Васьӧ дядькӧд му вывті некымын кытш.
— Воис сьӧлӧм вылад выль техникаыс? — нюмъялігмоз юалӧ Васьӧ дядь.
Ӧртем сӧмын нимкодьпырысь довкнитӧ юрнас.
— Нинӧм, быдман, велӧдчан да ме моз жӧ кутан уджавны тайӧ сюсь машина вылас. Сӧмын эн дышӧдчы, — содтӧ Васьӧ дядь.
Уналаӧ на тайӧ лунас воліс Ӧртем. Кежаліс капуста видзанінӧ. Аддзыліс, кыдзи автокар меліа босьтӧ машина кузолысь капуста тыра пу ящикъяс да ньӧжйӧник тэчӧ найӧс та могысь вӧчӧм торъя жыръясӧ. Автокарлӧн руль сайын пукалысь сӧмын личкалӧ кнопкаяс вылӧ. Видзӧдӧ Ӧртем автокар вылӧ да мӧвпалӧ, мый велӧдчас да тадзи жӧ кутас уджавны.
Сьӧлӧм вылас сылы воис и силос идралан комбайн. Сійӧ ытшкӧ зӧр сора анькытш, посньӧдлӧ-шырӧ да кисьтӧ вочасӧн сыкӧд орччӧн мунысь машиналӧн кузолӧ. А сэсся нин машинаяс ӧта-мӧд бӧрся новлӧны силоссӧ ферма бердын бетонысь вӧчан гуӧ.
Видзӧдӧ Ӧртем ас сиктса войтырлӧн тӧлка-лада удж вылӧ, аддзӧ, мый налы нимкодь бура котыртӧм уджсьыс да та вӧсна нимкодь тшӧтш и аслыс Ӧртемлы. Со ӧд верстьӧясыдлӧн кутшӧм бура ставыс артмӧ. Коркӧ нӧ на моз сійӧ велӧдчас-ӧ уджавнысӧ? Мӧвпалӧ та йылысь Ӧртем да эскӧдӧ асьсӧ, мый тадзи и лоас.
Медбӧрын Ӧртем кежаліс и сикт бердті визувтысь ю дорӧ, коді арся мича шондіа луннас рама визувтіс лыа берегъяс пӧлӧн да чӧла шогсис-майшасис сы вӧсна, мый регыд мысти бара быдса тӧв кежлӧ ковмас водны кыз йи улӧ. А Ӧртемлы паметяс воисны сійӧ гожся лунъясыс, кор ёртъясыскӧд верстьӧяслӧн видзӧдӧм улын купайтчывліс берегдорса ляпкыд ваын, вӧтлысис арпиян бӧрся. Кутшӧм гажа вӧлі сэки. И кор на волас сэсся тайӧ кадыс.
Сӧмын гортланьыс нин бергӧдчӧм бӧрын Ӧртемлӧн друг юрас вирдыштіс, мый талун сідзи и эз волы школаас. Сьӧлӧмыс весиг ыркмунліс. Мам-батьыс кӧ тӧдмаласны, дерт жӧ, ёна и пиняласны.
Пырис Ӧртем гортас, а батьыс сэні нин вӧлӧма. Быттьӧ виччысис Ӧртемӧс.
— Но, висьтав, кӧні нин, пиукӧй, вӧлін та дырасӧ да мый вӧчин? — ньӧжйӧник юаліс батьыс, а сэсся содтіс. — Меным ӧд Мария Ивановнаыд звӧнитліс нин. Кытчӧкӧ пӧ вошӧмыд.
Ӧртем весиг шай-паймуніс батьыслӧн кывъясысь. Кӧть эськӧ и виччысис тайӧ юалӧмсӧ.
— Да ӧд, батьӧ, ме сы мында аддзылі талун, — вочавидзис Ӧртем. — А школаад вӧрзьӧдчытӧг лоӧ лунтыръясӧн пукавны. Кажитчӧ, быттьӧ став олӧмыс бокитӧ мунӧ. Нинӧм он удит аддзывны.
А сэсся кутіс висьтавлыны, кӧні вӧлі да мый шензьӧдіс сійӧс. Верстьӧ морт сӧмын нюмъялӧмсорӧн кывзіс пиыслысь гораа висьтасьӧмсӧ. Медбӧрын ышловзис да воча шуис:
— Гӧгӧрвоа ме тэнӧ, пиукӧй. Коркӧ и ачым татшӧмӧн вӧлі да тадзи жӧ мӧвпалі. Сӧмын вочасӧн юрӧ воис, мый ӧнія кадӧ велӧдчытӧгыд мортӧн он ло. Со и колӧ ветлӧдлыны школаад, кӧсъян кӧ быдтор тӧдны да кужны вӧчны. И оз ков повны, мый олӧмыд бокиті прӧйдитас. Буретш велӧдчӧмыд и отсалас гумовтны сэтысь став коланасӧ да сэсся овны тыр вир-яя олӧмӧн.
Ӧртем сӧмын чӧла довкнитіс юрнас батьсӧ кывзігӧн. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый верстьӧ мортыд век жӧ прав.


Горт видзысь
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 88-90 лб.>

Епӧ Ӧльӧ да Ӧньӧ Ӧвдей орчча керкаясын олӧны. Зэв лада войтыр. Важысянь ёртасьӧны ӧта-мӧдыскӧд. Эмнас и абунас зільӧны юксьыны. Сідзжӧ и налӧн челядьыс то ӧти ордас, то мӧд ордас чукӧртчӧмаӧсь. Ёрта-ёрттӧгыс овны оз вермыны. Ӧтлаын лэччывлӧны вадорӧ мык да ёкыш вугравны. Ӧтлаын кайлывлӧны вӧрӧ чӧдлач да чӧд вотны.
А неважӧн Ӧвдейлӧн Альма понйыс нӧб тыр понпи вайис. Ӧні Альма унджык кадсӧ гатшӧн куйлӧ да нёньӧдӧ ассьыс ичӧт быдтасъяссӧ. Мӧдъясыс пӧттӧдзныс нистасны мамнысӧ да сэсся ӧта-мӧд берданыс топӧдчӧмӧн узьӧны. А Ӧльӧлӧн да Ӧвдейлӧн челядьыс пон семья дорын гӧгралӧны да малыштлывлӧны гӧнтӧм на понпиянӧс. Мӧдъясыс пыр жӧ пондӧны нора никӧстлывлыны. И Альма на бӧрся гораа заводитӧ никсыны да быттьӧ кӧсйӧ шуны, энӧ пӧ дӧзмӧдӧй менсьым быдтасъясӧс. А челядьлы окота ворсны понпияныдкӧд.
Аддзис найӧс Ӧвдей да и шуӧ Ӧльӧ ёртыслы:
— Кывзы, Ӧльӧксан, гашкӧ, босьтан ӧтиӧс на пиысь. Со ӧд кутшӧма тэнад челядьыд радейтӧны ичӧт пемӧсъястӧ. Жаль найӧс шыблавны. Мед эськӧ бур киясӧ веськаласны да быдмасны. Да и тэнад горт видзысьыд лоас.
— Кутшӧм нин меным видзысь колӧ, — вочавидзис Ӧльӧ. — Кодкӧ да кодкӧ миян пиысь пыр гортын. А понйыд сӧмын весьшӧрӧ увтны кутас да дӧзмӧдчыны.
Но сэки Ӧльӧлӧн Митя да Витя пияныс шыӧдчисны батьыс дінӧ:
— Босьтам, босьтам, батьӧ, со эсійӧ сьӧд-серасӧ. Быдмыштас да миянлы бур ёртӧн лоас. Ӧтлаын кутам вӧрӧ да вадорӧ ветлыны. И ошсьыд да кӧинсьыд ог кутӧй повны.
Эз вӧв эськӧ окота Ӧльӧыдлы понпитӧ босьтны. Но мый вӧчан ичӧтъясыдкӧд. Да и Ӧвдей ёртсӧ эз жӧ вӧв окота дӧзмӧдны. Ӧд сылы век жӧ ковмас кытчӧкӧ инавны понпиянтӧ. Босьтіс киас сьӧд-серасӧ да мӧдӧдчис гортланьыс. А сы бӧрся нимкодьпырысь чеччалігмоз котӧртісны Митя да Витя.
Альма эськӧ нораа увтігмоз уськӧдчыліс жӧ Ӧльӧ бӧрся. Кытчӧ нӧ пӧ менсьым чужтӧмторсӧ пышйӧдан. Но сэки садьмисны да нӧшта нораа кутісны никсыны сылӧн мукӧд быдтасъясыс. Альма легнитіс бӧжнас да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн бергӧдчис бӧр.
А Ӧльӧлӧн пияныс нимтісны ассьыныс понписӧ Пармаӧн да овмӧдісны кильчӧ улас. Батьыс вайис налы кыськӧ ыджыд пу ящик, вӧчис сыысь чом, вольсаліс пытшкас важ фуфайка да понпиыдлы зэв кыпыд оланін артмис. Сэні и кутіс узьлыны Пармаыд.
Да ӧд ӧдйӧ сійӧ кутіс быдмыны. Тыдалӧ, бур пӧрӧдаыд тӧдчис. А Ӧльӧлӧн кыкнан пиыс лун-лун ноксисны Пармакӧд. Котравлісны нин сыкӧд кыр горулын визувтысь ю дорӧ. Кӧть эськӧ понпиыд вуграсигад ёнджыкасӧ мешайтчывліс. Аддзас, кыдзи Митя да Витя лэпталӧны ваысь весьт кузьта мыкъясӧс, ёкышъясӧс да пыр жӧ гораа кутас увтны. Окота и сылы ворсыштны чеччалысь чериясыскӧд. Детинкаяс эськӧ вӧтлӧны бокӧджык вильыш понпиӧс, но мӧдыд оз ӧвсьы. Та вӧсна и ваын уялысьяс шызьӧны, кутшӧм нин чери кыйӧм. Шыбитасны сэки зонпоснияс шатинъястӧ бокӧ да дурмытӧдзныс ворсасны Пармакӧд. А вӧрӧ сійӧс эз на лысьтны босьтлыны. Ичӧт на пӧ да кытчӧкӧ ылалас. Домавлісны кильчӧ дораныс. И Парма сэки дыр нораа никсывліс.
Рытнас удж вылысь волывліс детинкаяслӧн батьыс. И Парма дыр бергавліс Ӧльӧлӧн кок улас. Тӧдіс ӧд, коді сылӧн збыль кӧзяиныс. А Ӧльӧ босьтлывліс сійӧс кияс вылас да малалігмоз меліа броткывліс:
— Мый вылӧ бара ме тэнӧ видза-а? Мый тэ меным бурсӧ ваян? Но челядьлы кӧ колан, мед инӧ.
Сэк жӧ прав вӧлӧма Ӧвдей ёртыс. Горт кутысьыд збыль колӧ. Ӧтчыд арланьыс, кор Парма ыджыдкодь нин лои, телевизор видзӧдӧм бӧрын ставӧн водалісны узьны. Парма, кыдзи и век, кильчӧ улын домӧд йылын куйліс. И асъявылыс нин сійӧ кутіс зэв скӧрысь увтны. Ӧльӧ пыр жӧ садьмис да дӧзмӧмпырысь мӧвпыштіс, мый нӧ пӧ йӧй понпиыд увтӧ, пальӧдӧ узьысьясӧс. Но нинӧм он вӧч. А, гашкӧ, и збыль мыйкӧ лои? Пасьтасис да петіс руа ывлаӧ. Руыс гартчис гӧгӧр да та вӧсна нинӧм эз тыдав. Сэк жӧ Парма лёкысь эргис да кыскис кӧзяинӧс водзӧ. Но мешайтіс дом поводыс. И друг Ӧльӧ кыліс теплица ӧдзӧслысь дзуркнитӧм шы, лэдзис понйӧс да уськӧдчис сэтчань. Но шышъясыд, мыйӧн кылӧмаӧсь понлысь увтӧм шытӧ, чепӧсйӧмаӧсь бӧр, абу слӧймӧмаӧсь нетшкыны ӧгуреч-помидортӧ... И Ӧльӧ сӧмын малаліс ярмӧм понйӧс тшӧтьӧдыс да шуаліс:
— Молодеч тэ менам, ӧні гӧгӧрвоа, мый абу дась нянь сёйысь. Збыльысь, горт кутысь и эм.
Та бӧрын Ӧльӧ аслас челядьыс моз жӧ мӧдіс пыдди пуктыны Пармаӧс.


Карса гӧсьтъяс
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 228-233 лб.>

Быттьӧ ӧні на менам син водзын сійӧ уна во сайса серпасыс. Ми, юр кыскалысьяс, асланым вӧвъяс вылын матыстчам Эжва юлӧн мӧдлапӧвса крут кыркӧтш дінӧ, кӧні тайӧ пӧрйӧ меститчӧма пусяніныс. Пажнайтӧм бӧрын ичӧтджык арлыдаяс ӧдйӧ пӧрччысьӧны да сунӧдчӧны юлӧн ыркыд ваӧ, а верстьӧяс берег пӧлӧн пукалігӧн юксьӧны тавося страда йылысь асланыс мӧвпъясӧн. Ылӧдз кылӧны миян гажа гӧлӧсъясным. Ордйӧдчам, коді медбура да медӧдйӧ варччӧ, коді меддыр вермӧ овны сунӧдчӧм бӧрын ва пытшкын, кытчӧдз чӧвтысьяс чеччигмозыс нин оз кутны тэрмӧдлыны миянӧс.
Сэк жӧ ылӧдз кылӧны и ас берегса паськыд лыа вылын горзӧмъяс. Сэні сідзжӧ ми арлыда кымын тырыс зонкаяс да нывкаяс. Ми завидьпырысь видзӧдам на вылӧ. Пӧттӧдз сідзи эз и сюрлы купайтчыштны. Бара шонді лэччытӧдз ковмас кыскавны сабри дорӧ турун юръяс. Мудзӧны пӧсялӧм вӧвъяс да корсюрӧ заводитлӧны ыръянитны. Мудзам и ми да кадысь кадӧ юасьлам чӧвтысьяслысь, кор нин найӧ помаласны ассьыныс уджнысӧ. Ӧти на пиысь, гажа сёрниа Дзӧля Васьӧ Митрей зептас кывйыдла оз пыр, вомнас шешмунігмоз вочавидзис, шондіыс пӧ эз на пуксьы да. Збыльысь, шондіыс быттьӧ нарошнӧ оз тэрмась. Да и зорӧдыд оз сэтшӧм тэрыба кыпты. Он ӧд эновт сійӧс аски кежлӧ. А друг зэрмас.
Корсюрӧ зорӧд дорын бергӧдчигмоз юксям мӧвпъясӧн ас берегса лыа вылын гожйӧдчысьяс, вуграсьысьяс да купайтчысьяс йылысь. Майбыръяс! Аски, оз кӧ зэрмы, миянлы бара кузь лунтыр ковмас вӧвъяс вылын гӧняйтлыны, турун кыскавны. А ас берегыд, дерт жӧ, тыр лоӧ шойччысьясӧн, прӧст кад коллялысьясӧн. Но найӧ миян Ивадор грездса челядьлы абу бокӧвӧй войтыр. Ас кадӧ налӧн бать-мамныс Паль школа помалӧм бӧрын мунісны велӧдчыны ыджыд каръясӧ да бӧрынджык сэсся сэтчӧ и кольччисны овны да уджавны. Сьӧкыд сиктса нокыд ӧд эз унаӧс кыскы. Карад кокниджыка позьӧ кынӧмпӧттӧ корсьны, унджык нажӧвитны. А ӧні со и налӧн челядьыс нин быдмӧмаӧсь да быд гожӧм волывлӧны шойччыны чужан грездас, асланыс дед-баб ордӧ. Кодкӧ Сыктывкарысь, кодкӧ Ухтаысь да Печӧраысь, кодкӧ Вӧркутаысь да Интаысь. Коминад эськӧ гӧгӧрвоӧны жӧ. Но ёнджыкасӧ миянкӧд сёрнитӧны рочӧн. Ыджыд карад ӧні этша кодкӧдкӧ ас кыв вылад удайтчӧ варовитны. Бать-мам сӧмын гортаныс ас кыв выланыс корсюрӧ сёрнитӧны. А челядь дінас рочӧн нин шыасьлӧны. Со грездад воӧм бӧрын тешкодь сёрнияс пансьывлӧны дед-баб да внук-внучка костын. Мукӧддырйи сиктысь некытчӧ петавлытӧм олӧма войтырыд оз гӧгӧрвоны ичӧтъясӧс да бура и серавлӧны ӧта-мӧд выланыс.
Сійӧ кадас ми пыр зілим ёртасьны карысь воӧм гӧсьтъяскӧд, асланым тшӧтшъяяскӧд. Сёрнитлім, дерт, накӧд рочӧн. Ыджыд карад олігӧн найӧ унджык тӧдлісны да унатор йылысь вермисны висьтавлыны. Кодсюрӧ ӧд и лунвывса саридз дорӧ нин удитӧма ветлыны. А миянлы та йылысь ковмывліс сӧмын мӧвпавны. Некор вӧлі шойччынытӧ. Гожӧмбыд муяс да видзьяс вылын уджалім, аслыным кӧм-паськӧм вылӧ нажӧвитім. Но и ми наысь эгӧ жӧ вӧлӧй ныжджыкӧсь. Миянлы, грездса челядьлы матынджык вӧлі вӧр-ваыс. Ми бурджыка тӧдам пармалысь озырлунъяссӧ, сэтчӧс звер-пӧткалысь олӧм-вылӧмсӧ. А мый нин шуны вӧвъяс йылысь, кодъяс сійӧ кадас вӧліны миянлы медся бур ёртъясӧн. Карса гӧсьтъяс весиг завидьтылісны миянлы аслысногӧн, со кыдзи кывзысьӧны зонкаяслысь тайӧ пемӧсъясыс. Мукӧддырйи и нарошнӧ ветлывлісны видз вылӧ миян моз жӧ вӧвъяс вылын турун юр кыскавны. Но лун-мӧд-коймӧдысь дырджык кежлӧ карса гӧсьтъяслӧн терпенньӧыс эз тырмывлы. Ӧд лунтыр ковмывліс пукавны вӧв вылын. Мудзыд тырыс кодь сюрлывліс. А сиктса зонкаясыд велалӧмаӧсь нин.
Кузь лунтыр бӧрын рытъяснас паныдасьлывлім клуб дорын, ворслывлім ӧта-мӧдкӧд гажа челядь ворсӧмъясысь, а мудзӧм бӧрын помтӧг варовитлім ёрта-ёрткӧд. Быдӧнлы миян пиысь, и карсалы, и грездсалы вӧлі мый висьтавлыны. Дерт, и унаторйын ошйысьлім. Мукӧддырйи сьӧкыд вӧлі весиг гӧгӧрвоны, кӧні збыльыс да кӧні лӧжыс. Но коді нӧ сэки вермис дивитны таысь ичӧтъясӧс. Быдӧн зілис ошкыны ассьыс оланінсӧ. Позис гӧгӧрвоны, мый карад зэв бур овнытӧ, но абу омӧльджык и сиктын. Сӧмын тай, мыйлакӧ, артмывліс сідзи, мый кутшӧмкӧ кад мысти кызвыныс миян пиысь бӧрйисны асланыс миян гӧсьтъяс моз жӧ карса олӧм.
А помкаясыс вӧліны гӧгӧрвотӧмӧсь. Сиктса войтырыд век зільлісны сетчыны карлань. И революцияӧдз на, и бӧрынджык. Сэні позис и водзӧ велӧдчыны, и кокниджык удж да ыджыдджык нажӧтка корсьны. Торйӧн нин унаӧн мунісны миян грездысь карӧ коллективнӧй овмӧсъяс котыртан кадӧ, вир кисьтана ыджыд война бӧрын да войнабӧрса сьӧкыд воясӧ, кор гӧль колхозъясын ковмывліс уджавны ныр вылад усьтӧдз да сэк жӧ этша мый вичмывліс зептад. Со и бать-мам зілисны ыстыны ассьыныс быдтасъяснысӧ ыджыд каръясӧ.
Но эз сӧмын сэтчӧ овмӧдчыны миян грездсаяс. Кыдзкӧ ӧти тӧвся лунӧ бать нуӧдліс менӧ аскӧдыс мӧдлапӧвса Пычим посёлокӧ, кӧні олісны вӧр лэдзысьяс. Вӧлӧмаӧсь сэні и миян грездса войтыр. Менӧ чуймӧдісны сэки посёлокса уличаясӧд восьлалысь мича паськӧма помтӧм йӧзыс. Долыд чужӧмаӧсь, гора гӧлӧсаӧсь. Вӧлі гӧгӧрвоана ставыс. Сэки ӧд леспромхозъясад кутіс нин воны вӧр лэдзан выль техника. Сэсся и вӧр лэдзысьясыдлы колхозын серти мынтылісны ёна унджык. Кӧть и сьӧкыд вӧлі сэні уджыс, но ыджыд нажӧткаыс венліс ставсӧ. Со и орчча сикт-грездъясысь унаӧн вуджлісны овны вӧр посёлокъясӧ.
Менам челядьдырйи карса гӧсьтъясыд сэки волывлісны Епӧ Васьӧ, Паш Вась, Платон Ивӧ Ольга, Дзӧля Васьӧ Митрей, Проньӧ Ёгор да уна мукӧд ордӧ. Ӧнӧдз помнита Платон Ивӧ Ольгалысь Сыктывкарысь волывліс зэв вильыш Юрик воча писӧ, Проньӧ Ёгор гӧтырлысь Вӧркутаын быдмысь Шурик да Женя внукъяссӧ. Ӧтчыд Шурик да Женя вайӧмаӧсь аскӧдныс магнитофон, кодӧс сиктса олӧма войтырыд эз на тӧдлыны. Сэсся тшӧктӧмаӧсь бабыдлы аслас олӧм йылысь висьталыштны. Сы бӧрын корӧмаӧсь кывзыштны висьталӧмсӧ. Олӧма мортыд шай-паймунӧма да сэсся бура и сералӧма.
Но колисны вояс да карса менам тӧдса верстяммӧм нин гӧсьтъясыд пыр гежӧдджыка кутісны волывлыны миян грездӧ. Ӧти-кӧ, унаӧн дед-баб пиысь мунісны мӧдаръюгыдӧ да налӧн керкаясыс тыртӧммисны. А мӧд-кӧ, карсаясыд велӧдчӧм бӧрын ассьыныс олӧм кутісны лӧсьӧдны да налы некор лои волывлыны грездад, кытысь коркӧ петавлісны коми бать-мамным. А асьнысӧ найӧ кутісны нин кывны роч войтырӧн.
Дерт, карын быдмӧм нывъяс пиысь кодсюрӧ кежавлісны на асланыс сиктса пӧдругаяс ордӧ. Чукӧртчывлісны клубӧ рытйысьны. Неуна майшасяна чужӧмаӧсь. Найӧс быттьӧ кыскис на татчӧ асланыс бать-мамлӧн томдырся кадыс. Гашкӧ, и збыльысь тайӧ верстьӧ нывъясыс чайтісны аддзыны татысь ассьыныс пӧвнысӧ, шудалунсӧ. Ӧд бать-мамыдлӧн муяс век жӧ тай оз вун. Код тӧдас? Но сэсся кытчӧкӧ вошисны и найӧ. А ӧні аддза кӧ тайӧ войтырсӧ, ӧдвакӧ нин тӧда.
Вочасӧн и ми лоим верстьӧӧн да сідзжӧ сетчим каръясӧ. Со и миян вит чоя-вока пиысь куимӧн овмӧдчим Сыктывкарӧ. Ӧся Ёгорлӧн миянкӧд орчча керкаысь куим чоя-вока мунісны Интаӧ да сэні и быдмисны налӧн челядьыс. Миянлы сійӧ кадӧ паныда олысь менам вӧвлӧм велӧдысь Анастасия Васильевналӧн куим ныла-пиа Сыктывкарӧ жӧ овмӧдчисны. И тадзи позьӧ уна семья йылысь казьтыштны. Дерт, налӧн челядьыс рочьясӧн нин асьнысӧ лыддьӧны да ас грездӧ волігъясӧн рочӧн сёрнитӧны. А важся Ивадор грездын, кӧні коркӧ сё гӧгӧр керка сулавлӧма, ӧні лыда стрӧйба колис. Матысса карыс быттьӧ сідзи и зілис ньылыштны грездсӧ. Ӧні со грездад уджыд абу да унаӧн ветлывлӧны уджавны Сыктывкарса предприяттьӧясӧ, тшӧтш и ЛПК-ӧ. Олӧны, дерт, гортаныс. Карад патераястӧ налы некод оз вӧзйы. А видлы ньӧбны, гачтӧгыд колян.
Ме, уна во нин Сыктывкарын олысь, сідзжӧ нин лои ас грездсалы карса гӧсьтӧн. Ивадорын чужлӧм-быдмылӧм войтыркӧд татчӧс уличаяс вылын паныдасигӧн векджык сёрнитам мам кыв вылын, казьтылам асланым грезд йылысь. Коді ловъя на. Коді кулӧма. Оз тай вун некор чужаніныд. Кымынысь бӧръя кадӧ вӧтӧн уськӧдчывліс сійӧ.
Но эз ставлы удайтчы лоны ас грездас карса гӧсьтӧн. Челядьдырйи менам вӧлі бур ёрт Петрӧ Сашӧ Ӧльӧксан. Ёна лӧсявлім ӧта-мӧдкӧд. Бӧрынджык сійӧ быдмис Пальса детдомын. А сэсся уджаліс Интаса ӧти шахтаын. Лыда вояс сайын на аддзысьлі менам тшӧтшъя кымын Пальысь Ладь Коль Ванькӧд, коді сідзжӧ Интаын олӧ да уджалӧ. Юаліс, тӧдлін пӧ эн Александр Тарабукинӧс. Мися, миян грездысь петліс. Бур ёртъясӧн вӧвлім. Вӧлӧмкӧ, морттӧ шахтаысь гортас мунігӧн сьӧлӧм висьӧм босьтӧма да сідзи и кувсьӧма. Верстьӧ дырйиыс сійӧ ӧтчыдысь эз волы ас грездас. А код дорӧ? Мамыс кувсис. Сылӧн керкаыс важӧн нин эз вӧв. Чой-вокыслӧн асланыс олӧм-вылӧм. Ӧльӧксанлӧн быдтасъясыс ӧдвакӧ нин тӧдӧны асланыс батьыслысь чужанінсӧ да кужӧны сёрнитны комиӧн. Со тадзи вочасӧн и йывмӧ коми грездыд да бырӧ коми сёрниыс.


Олӧмыс ӧд мойд кодь и эм
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 90-93 лб.>

Юрик нинӧмӧн оз торъяв сиктса мукӧд зонкаясысь. Гожӧмнас сідзжӧ радейтӧ купайтчыны сикт бердті визувтысь лыа берегъяса юын, вугравны гуринаясӧс да яя мыкъясӧс. Тӧвнас исласьӧ лызьӧн джуджыд кыр йывсянь. Ӧддзӧдчас да сӧмын лым-бус бӧрсяньыс гартчӧ. И оз ӧд пов. Рытнас мультфильмъяс видзӧдӧ телевизор пыр.
Но медся ёна Юрик радейтӧ кывзыны пӧрысь нин Серафима баблысь мойдъяссӧ. Сійӧ орчча керкаын олӧ. Оз нин бура кыв. Да и синнас омӧля аддзӧ. Со и оз зэв видзӧд телевизортӧ. Сійӧ векджык кусӧм экранӧн сулалӧ пыдыс жыр пельӧсас. А гажтӧм босьтас Серафима бабӧс да пыр и петалас пукавны ас коддьӧм суседкаяс ордас. Но рытъяснас векджык радейтана Юрик внукыс сы дорӧ волывлӧ. Грым-грам каяс кильчӧ вылӧ. Бабыс тӧдӧ нин внукыслысь воськовъяссӧ да пыр и шуас:
— Пыр, пыр ӧдйӧджык, кӧдзыдсӧ керкаас эн лэдз.
А Юрик быттьӧ оз кыв бабыслысь кывъяссӧ да гораа шуӧ:
— Бабук, ме бара мойдъястӧ кывзыны локті.
— Мый сэсся тэкӧд вӧчан, — вочавидзӧ бабыс. — Лок инӧ пуксьы небыд диван вылас да ме бара тэныд мыйкӧ мойдышта.
И со нин Юрик пукалӧ небыд диван вылын бабыскӧд орччӧн да юмов кампет няклялігмоз кывзӧ пӧрысь мортлысь висьтасьӧмсӧ. Серафима баб куньтыралӧ синъяссӧ да небыд гӧлӧсӧн мойдӧ внукыслы. А сылӧн пидзӧсъяс вылас кургӧ Васька кань да сідзжӧ кывзӧ мойдсӧ.
Серафима баб уна мойд тӧдӧ. Сы дорӧ неважӧн нарошнӧ волӧмаӧсь карысь учёнӧй-фольклористъяс магнитофон вылӧ мойдъяссӧ гижавны. Куим лун мойдӧма налы Серафима. Учёнӧйясыд весиг асьныс мудзӧмаӧсь кывзыны пӧрысь мортлысь висьтасьӧмсӧ. А мӧдыс сувтлытӧг пыр мойдӧ и мойдӧ.
Юриклы бура нин тӧдсаӧсь бабыслӧн висьтасьӧмъясыс. Но сійӧ пыр выльысь и выльысь корӧ важъяссӧ мойдыштны. И дивӧ босьтӧ Юрикӧс, мый Серафима баб важ мойдъяссӧ пыр выль ногӧн висьталӧ.
Со Иван-дуракыд тайӧ пӧрйӧ няйт чужӧмнас да ротйысьӧм паськӧмнас пырис Сивка-Буркалы ӧти пеляс да мӧдтіыс петіс. И сэтшӧм мича молодечӧн лоис. Сэсся сӧліс вӧв вылӧ да скач мӧдӧдчис Марья Саревналӧн терем дінӧ. И со нин Иван Дурак лоис Иван Саревичӧн. Пукалӧ Марья Саревнакӧд гажа кӧлысь пызан сайын. И сэтшӧм бура найӧ кутісны овны-вывны, уна челядьӧс быдтыны. Юрик кывзӧ бабсӧ да мӧвпалӧ, кыдзи нӧ Иван Дуракыс вермис лоны Иван Саревичӧн, йӧзыс кӧ сійӧс йӧйӧн шулісны. Серафима баб кывзӧ внуксӧ да нюмъялігмоз вочавидзӧ:
— Абу нин сійӧ сэтшӧм йӧй. Сюсь мортыд ӧд оз пыр петкӧдлы ассьыс вежӧрлунсӧ, оз баквалитчы. Видзӧдлас да вӧлисти. Сійӧ векджык аслас мӧвпъясӧн олӧ. А мукӧдыс оз и тӧдны та йылысь да йӧйӧн шуӧны.
Радейтӧ кывзыны Юрик и Ёма-баба йылысь мойдъяс. Но, мыйлакӧ, Серафима баблӧн Ёмаыс абу скӧр, а бур сьӧлӧма. Дивитӧ омӧль йӧзӧс, оз сет налы вӧчны лёксӧ, отсалӧ бур йӧзлы.
— Сідзи ӧд и овлӧ олӧмас, — шуӧ бабыс. — Ми век чайтам, мый лёзь юрсиа, чирӧм гӧлӧса Ёмаыд зэв скӧр да бурсӧ сысянь нинӧм виччысьны. Но ӧд эз татшӧмӧн сійӧ чужлы свет вылас. Да и мыйта лёксӧ аддзыліс мукӧдъяссянь. Но Енмыс бурӧдіс сійӧс да ӧні Ёмаыд кӧсйӧ, мед став йӧзыс сы кодь жӧ бур сьӧлӧмаӧсь лоисны. Сэки и му вылас бур олӧм пуксяс.
Но медъёна Юриклӧн паметьӧ йиджтысис Пера-багатыр йылысь мойд, кыдзи сійӧ мездӧ ас войтырӧс мустӧм вӧрӧгъясысь. Юрик сэтшӧм жӧ ёнӧн да повтӧмӧн кӧсйӧ лоны. Сійӧ кӧть ӧні дась босьтны киас сабля да сувтны дорйыны чужан мусӧ. Ӧд и сылӧн дедыс повтӧм вӧлӧма. Уна орден да медаль война вылысь вайлӧма. Кӧть эськӧ ачыс чорыда жӧ ранитчылӧма. Сійӧн бабыс моз дырсӧ абу и олӧма.
Ёна воӧны Юриклы сьӧлӧм вылас и вӧрса зверъяс йылысь бабыслӧн мойдъясыс. И ош, и кӧин, и вӧркань, и руч быттьӧ ловъяӧсь сувтӧны сылӧн синъяс водзын, морт ногӧн сёрнитӧны да тӧлкӧн-ладӧн олӧны ӧта-мӧдныскӧд.
— Бабук, кытысь нӧ тэ та мында мойдсӧ тӧдан? — медбӧрын юалӧ Юрик. — Менам тай бать-мам оз кужны мойдчынытӧ.
— Да ӧд ачыс олӧмыс мойд кодь и эм, — нюмъёвтӧ бабыс. — Он тӧд, мый лун-вой вайӧ. Виччысян мыйкӧ бурӧс, а тэнӧ ускӧттьӧ суас. Либӧ мӧдарӧ. Некутшӧм нин лача абу бур вылас, но друг, кытысянь он и виччысь, сэсянь шуд усьӧ. Сідзкӧ некор оз ков воштыны бурас эскӧмсӧ. А тэнад бать-мамыд кутасны на мойдчыны ме арлыдӧ воӧм бӧрын. Ӧні налы некор. Колӧ тэнӧ быдтӧм вылӧ сьӧм нажӧвитны.
— А ме быдма да Иван Саревич моз жӧ озырӧн лоа, — медбӧрын шуӧ Юрик.
— Мед эськӧ, лоан кӧ озырӧн. Сӧмын ас вын-эбӧснад, ас вежӧрнад озырлунтӧ колӧ нажӧвитны, — вочавидзӧ Серафима баб. — Оз позь ыштыны мукӧдлӧн эмбур вылӧ. Сӧмын сэки шуда лоӧ олӧмыд.
Тадзи дыр на сёрнитӧны ас костаныс Юрик да Серафима баб, кытчӧдз детинкаӧс оз петкӧд гортас мамыс.


Шонты менӧ ыджыд пачӧй!
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 93-96 лб.>

Некор ог вунӧд сійӧ тӧвся рытъяссӧ, кор Илля нырдын лунтыр исласьӧм бӧрын пыравлі гортӧ да кайи вой керкаса паччӧрӧ. Ывлаын котралӧм-ворсӧм бӧрад вылыс паськӧмыд йизьӧма. Аслад кынмӧмысла кывйыд оз артмав. Чуньясыд оз нюклясьны. Кыдзкӧ-мыйкӧ пӧрччысян. Вольсалан паччӧр дорӧ йизьӧм кӧлуйтӧ. А ачыд водан паччӧр шӧрӧ вольсалӧм важиник фуфайка вылӧ. Кынмӧм ки-кокъясыд шоныдінад веськалӧм бӧрын заводитӧны ёнтыны. Но регыд мысти шоналан, аслыд тӧдлытӧг унмовсян да заводитан вӧтавны челядь вӧтъяс. Сэсся коркӧ верстьӧяслӧн гортӧ воӧм бӧрын садьман да быттьӧ абу и вӧлӧма лым пиын кузь лунтыр собалӧмыд. Став кынмӧмыд да мудзыд кытчӧкӧ вошӧма. Тайӧ паччӧрыд сетіс ассьыс вынсӧ. И он весиг несйышт. Кӧть и тірзьытӧдз кынмылін.
А кыдзи нӧ позьӧ вунӧдны вӧрӧ ветлӧмъяс бӧрын паччӧрын шонтысьӧмсӧ? Мукӧддырйи весиг кымӧра лунъясӧ, кузь лунтыр собалан парматі. Вылісяньыс быттьӧ пож пыр кисьтӧ посни зэр. Но кыскӧ тай небось лолыд вӧрад. Кажитчӧ, кодкӧ тойлӧ мышсяньыд: кайлы пӧ да кайлы тшакыдла. Со и босьтан кузов, наберушка да мӧдӧдчан сола тшакла кытшлавны шор боръясті. Медводдза здукъясас видзчысьӧмӧн восьлалан. А сэсся ставыс лоӧ веськодь. Вылісянь и улісянь ва. Гӧгӧрвоан, мый косӧн кольны эз удайтчы. Но кӧть и кӧтасян, он пыр кынмыны кут. Ӧдйӧ ветлӧдлігад вир-яйыд оз удит кӧдзавны. Коркӧ эськӧ йирмӧгыд босьтны жӧ кутас. Но тэ веськӧдчӧмыд гортланьыд нин. Тӧдан, мый сэні виччысьӧ шоныд паччӧр. Керкаӧ пырӧм бӧрын пыр жӧ пӧрччан ас вывсьыд руалысь паськӧмтӧ, ӧшлан сёр вылӧ. А ачыд нёровтчан шоныд паччӧр вылӧ да пыр жӧ ныровмунан. Тӧкӧтьӧӧн и шоналан. А вӧтӧн уськӧдчывлӧны пашкыр коз пуяс улын быдмысь виж ельдӧгъяс, лӧз да уль путникъяс. Быттьӧ сідзи и корӧны, мед тэ босьтан найӧс аслад наберушкаӧ. И друг садьман. Сэтшӧм лӧсьыд лоӧ лов вылад паччӧрын куйлыштӧм бӧрын. Но дыр вальмасьны некор. Колӧ ӧдйӧджык тшактӧ весавны.
Миян важ керкалӧн лунвылас и войвылас вӧліны ыджыд пачьяс, кодъясӧс важысянь, быдлаын роч пачьясӧн шуӧны. Тыдалӧ, найӧс комиясыд рочьяс вылысь велӧдчӧмаӧсь тэчны. Лунъюгыдыс оз на тыдав, а мам чеччӧма нин. Босьтӧ гӧбӧч вылысь куим кымын кос сартас шӧр да биасьӧ пач пытшкӧ рытсяньыс на тэчӧм пескӧ. Кӧть и кос, но сійӧ оз пыр босьтчы ломзявны. Мыйкӧ дышпырысь чискӧ. Тшыныс пуркйӧ восьтӧм юшка пыр трубаӧд. Век жӧ вочасӧн биыд босьтӧ ассьыс, пыр ӧддзалӧ да пескыд ломтысигмоз заводитӧ гораа трачкӧдчыны. Мам сэккості сюйӧ пачӧ пуны шыд чугун, лэдзӧ паччӧрысь нянь шомӧс, заводитӧ вӧчавны ловзьӧм няньысь мичаник кӧвдумъяс да тэчӧ найӧс пӧв вылӧ. Пач ваймӧм бӧрын чышкӧ подсӧ лыскӧн да сюялӧ нянь зырйӧн кӧвдумъяссӧ пач под вылӧ. Регыд мысти нин керка пытшкӧсным тырӧ чӧскыд нянь дукӧн да сійӧ лунтыр кежлӧ кольӧ ныртӧ гильӧдана аслыспӧлӧс кӧрсӧ керка пытшкӧ, кодӧс сэтшӧма радейтлі ичӧтдырйи.
Мый нин шуны, кор кутшӧмкӧ праздник водзвылын мам пӧжавліс чӧскыдсьыс-чӧскыд шаньга да пирӧг, кӧлӧб да сӧчӧн. Пӧжасьнысӧ сійӧ вӧлі бура кужӧ. И со нин став пӧжассӧ тэчӧма пӧвъяс вылӧ. Мамлӧн мудзӧм синъясын тӧдчӧ кутшӧмкӧ дӧвӧльлун. Ёна жӧ майшасис, артмас оз пӧжасыс. А со тай ен сыкӧд артмӧма. Гӧсьтъясыд, дерт жӧ, кутасны ошкыны мамлысь пирӧг-шаньгасӧ, чериняньсӧ. Со пӧ ӧд Настукыд кутшӧм чӧскыда кужӧ сёянтӧ дасьтыны. Ружтігмоз быттьӧ нимкодясьӧ и важӧн нин ваймӧм ыджыд пач. Со пӧ ӧд ме тэныд, кӧзяйкаӧй, кутшӧм чӧскыд сёян-юан отсалі пуны-пӧжавны. А ыджыд жырйын тайӧ кӧръяссьыс аслыспӧлӧс пӧтӧслун да кыпыдлун артмӧ.
Нӧшта менам челядьдырйи пачын ыджыд чугунӧн пулісны галанка. Сійӧс миян, кыдзи и мукӧд семьяын, быдса ыджыд град тыр вӧдитлісны. Тӧвнас мӧс сулалігӧн йӧлыд эз вӧв да юмов галанка ваыс вежлывліс сійӧс. Пач пытшкын галанка пӧжигӧн керкаыс тырліс юмов кӧрӧн.
Школаын велӧдчигӧн нин радейта вӧлі паччӧрын лыддьысьны. Сэки электричествоыд миян эз на вӧв. Ӧзта карасина лампа да водӧмӧн лыддьыся. Мам эськӧ броткӧдчӧ жӧ вӧлі да. Весьшӧрӧ пӧ карасинсӧ сотан да паччӧрсӧ тшынӧдан. А ме быттьӧ ог кыв.
Мукӧддырйи мудзан лыддьысьӧмсьыд да кутан видзӧдны паччӧр пӧтӧлӧкса увъяс вылӧ. Найӧ меным сэки петкӧдчылісны кутшӧмкӧ ловъя ловъясӧн. Збыльысь ӧд тайӧ увъясыс вӧліны менам челядьдырся олӧмлӧн кутшӧмкӧ юкӧнӧн. На пыр тыдовтчылісны менам матыссаясӧй да тӧдсаясӧй. Ӧнӧдз казьтыла та йылысь да сӧмын ас кежысь нюмъёвтлывла.
Нӧшта паччӧрын косьтывлісны ас му вылысь идралӧм ид да нарошнӧ кӧтӧдӧм рудзӧг. Кӧтӧдлісны сійӧс чуж вӧчӧм могысь. Сэсся кор юммыліс, косьтылісны паччӧрын да излісны. Артмыліс юмов чуж. Сыысь пулісны чуж ва, коді вӧлі миянлы зэв чӧскыд сорваӧн.
Висьмыліс кӧ кодкӧ миян пиысь, дерт жӧ, кынмыштӧм бӧрын мам пыр жӧ водтӧдліс сійӧс паччӧрӧ. Шебравліс. Мед пӧ ёнджыка ньылӧдан да ньылӧмнас и висьӧмыд петас. Збыльысь ӧд пӧсь паччӧрыд бурдӧдліс и кынмалӧмъясысь, и кос, и кок висьӧмъясысь. Абу ӧд сідз-тадз кутшӧмкӧ врач миян ордӧ волігӧн шулӧма мамлы: бабукӧй пӧ, тэнад паччӧрысь бур лекарствоыд абу, сійӧ пӧ сё висьӧмысь бурдӧдӧ. Збыль ӧд сідзи и эм.
Быдысь, кор вуджлім тӧвйыны вой керкаӧ, а сэсся тулыснас петавлім лунвыв жырйӧ, мам медводз мавтліс пачсӧ известкаӧн. Ыджыд пач пыр жӧ пондыліс быттьӧ ваксьыны-серавны. Со пӧ ӧд ме кутшӧм мича. Збыльысь еджыд известкаӧн мавтӧм ыджыд пач ёна гажӧдліс миянлысь оланіннымӧс. А нӧшта кор сысянь ӧвтіс шоныд руӧн, керкаын торйӧн нин вӧлі кыпыд. Ывлаын лэчталӧ кӧдзыд пӧль. А миянлы шоныд ыджыд пачкӧд орччӧн. Сійӧ быттьӧ гӧгӧрволіс миян олӧмын ассьыс коланлунсӧ да чӧла вуграліс. Ме кӧ пӧ эм, ті онӧ нин кынмӧй.
Кор важ керка пыдди бать менам чожъяс отсӧгӧн кыпӧдіс выльсӧ, Пальысь Ӧльӧш Ёгор, мастер морт, босьтчис тэчны рытыв жырйӧ ыджыд пач. Уна дас во сійӧ шонтіс выль керкаын олысьясӧс, бурдӧдіс висьӧмъясысь, отсаліс пуны чӧскыд сорва. Но сэсся воис жӧ тай и сылӧн нэм помыс. Киссьыны кутіс сотчӧм вӧснаыс пытшкӧссьыс кирпичыс. Ӧні сы пыдди Володя зять тэчис выль плитаа пач. Сійӧ абу нин важ кодьыс. Паччӧрыс, кӧні позьӧ куйлыштны, эз ло. Да и уна выль керкаын ӧні важ моз ыджыд пачьястӧ оз тэчны. Абуӧсь и паччӧръяс, кодъяс отсавлісны бурдӧдны миянӧс уна пӧлӧс висьӧмысь. Сӧмын казьтылӧмъясын и колисны важ ыджыд пачьяс.


Ӧньӧ да Бурлак
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 110-112 лб.>

Коркӧ гожӧм помланьыс нин Андрей Павлович петіс отпускӧ да бара мӧдӧдчис карсянь Эжва бокӧ паськӧдчӧм чужан сиктас. Быттьӧкӧ эськӧ и нэмсӧ нин олӧ карын. Сэні помаліс институт да уна во уджалӧ инженерӧн. Но сідзи оз и лыддьы асьсӧ карсаӧн. Кымын водзӧ, сымын ёнджыка кыскӧ чужанінас, кӧні коркӧ быдмис бур бать-мам дінын, котравліс вадорӧ ёкыш да мык вугравны, вотіс вӧрын чӧдлач да пув, кыскавліс видз вылын вӧлӧн турун. Тайӧ гажа кад йывсьыс казьтылігӧн сылӧн пыр ёнтывлӧ сьӧлӧмыс.
Со и талун бать-мам керкаас воӧм бӧрын пыр жӧ ломтіс пывсян, а аски водз асывсянь шуис гӧгӧртны Эжва бердса веретяяс, корсьыштны дона гоб да ягсер, кодъяс бур воясӧ ёна петавлісны сэні. Арлань катовтчысь шондіыс муртса на тыдовтчис енэжтас сайсянь, а Андрей Павлович вӧлі нин туйын, лэччис сикт горувлань видзьяс вылӧ нуӧдысь ордым кузя. Сиктын быдмӧм морт тӧдіс, мый водзджык кӧ петан, унджык и сюрас. И некод тэнӧ оз ордйӧд.
Сьӧлӧмыс сылӧн кутіс тіпкыны нимкодьысла, кор пондіс восьлавны Ыджыд вад бокӧ паськӧдчӧм видз кузя. Тані Ӧньӧ нима зонка медводдзаысь пуксис Бурлак раминик вӧв вылӧ да кутіс кыскавны чӧвтысьясӧн панӧм сабри дорӧ турун юръяс. Вӧвтӧ доддявны кужис нин. Мамыс на велӧдліс. А Бурлакыд зэв кывзысьысь вӧлӧма. Сӧмын тай чӧвтысьясыд пыр тэрмӧдлісны: эн пӧ рунняв, тэрыбджыка ветлӧдлы. Дерт, Ӧньӧ тэрмӧдліс жӧ Бурлакӧс. Эз кӧсйы кольччыны ас коддьӧм зонкаясысь. Но кыдзи нӧ удитан вӧтчыны Микол да Шурик бӧрся, кодъяслӧн синсьыс би петӧ. Медся яр да том вӧвъяссӧ босьтӧмаӧсь да нинӧмысь эз повны, ньӧв моз лэбалӧны. Ӧньӧ пажынӧдз кызьысь кымын удитіс волыны сабри дорас. А сылӧн ёртъясыс кык пӧв унджыкысь. Зонкалы эськӧ абу жӧ лӧсьыд сьӧлӧм вылас, но и вӧлыс жаль. Олӧма нин да ӧдйӧ мудзӧ. А рытланьыс дзикӧдз надзмӧдіс ӧдсӧ. Мышкыс нильзьыны кутіс. Мудзис и Ӧньӧ. Матыстчис чӧвтысь Митрей дядь дінӧ да юалӧ:
— Митрей дядь, онӧ на дугдӧй?
Сэсся правдайтчигмоз шуис чӧла:
— Вӧлӧй менам дзикӧдз мудзис.
— Шондіыс эз на пуксьы да, — гылыда серӧктіс Митрей дядь. — Тайӧ сабрисӧ помалам да мӧдӧдчам гортӧ. А кӧсъян кӧ, мед вӧлыд тэрыбджыка ветлӧдліс, быд асыв гӧститӧд сійӧс сола нянь шӧрӧмӧн.
Вӧвсӧ лэдзалігӧн нин Бурлак кутіс ниртчыны кымӧснас Ӧньӧлӧн морӧсӧ. Тыдалӧ, долыд лоис гортса пемӧсыдлы, мый медбӧрын уджыс помасис да позяс шойччыштны, пӧттӧдзыс йирсьыштны.
Ӧньӧ эз вунӧд Митрей дядьлысь кывъяссӧ. Гортсьыс асывнас петігмоз сюйис зептас сола сьӧд нянь шӧрӧм. Кутшӧм азыма някляліс Бурлак Ӧньӧлысь гӧснечтӧ! А сэсся кутіс исавны сылысь зепъяссӧ, абу-ӧ нӧшта содтӧд. Збыльысь, Бурлак тайӧ лунас тэрыбджыка котраліс. Да и Ӧньӧ эз нин сэтшӧм ёна кольччы ёртъяссьыс. И Бурлакыс быттьӧ эз нин ёна мудз. Ӧньӧ быд асыв кутіс гӧститӧдны ассьыс Бурлаксӧ сола нянь шӧрӧмӧн. А сылӧн нёль кока ёртыс виччысис гӧснечтӧ, сэсся ниртчыліс кымӧснас Ӧньӧлӧн морӧсӧ. Быттьӧ аттьӧаліс сійӧс чӧсмӧдлӧмысь. Гожӧм помланьыс Ӧньӧ да Бурлак лоисны медся бур ёртъясӧн. Мӧдӧдчас кӧ Ӧньӧ чом дорсянь либӧ сабрисянь кытчӧкӧ, бӧрсяньыс пыр жӧ Бурлак вӧтчӧ. Ёртъясыс весиг серавлісны сы вылын, дзикӧдз пӧ вӧвсӧ весьӧпӧртӧмыд.
А ӧтчыд пажын вылӧ мунігӧн зонкаяс кутісны ордйысьны ӧта-мӧдныскӧд. Ӧньӧ Бурлак вылын шуис весьтасавны. Виччысьтӧг вӧв веськаліс кутшӧмкӧ гуранторйӧ да сконъясис. Ӧньӧ муӧ лэбис. Бурлак орччӧн сулалӧ да виччысьӧ, кор зонка сы вылӧ бӧр пуксяс.
Сэксянь уна вӧв вылын на уджавліс Ӧньӧ. Но медъёна сылӧн паметьӧ йиджтысис Бурлакыс. Сэсся вӧвъястӧ бырӧдісны. Видзьяс вылын кутісны уджавны тракторъяс да уна сикас мукӧд сюсь машина. Турунтӧ эз нин чӧвтны сабриясӧ, а гартлісны тубрасъясӧ да катлісны веськыда фермаяс дінӧ. Водзтіджык кӧ видзьяссӧ аслысногӧн гажӧдлісны арланьыс турун сабрияс, талун кыдзкӧ весиг гажтӧм лои тыртӧм видзьяс вылын. Казьтылӧ ӧні Андрей Павлович тшак корсялігмоз ассьыс челядьдырся гожӧмъяссӧ да мелі нюм петкӧдчӧ сылӧн чужӧм вылын.


Гаждорад и збыльысь гажа
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 113-114 лб.>

Олеглӧн батьыс уджалӧ геологӧн. Кольӧм гожӧм сійӧс ёртъясыскӧд мӧдӧдлісны Гаждор сикт бердса пармаӧ корсьысьны. Кутшӧмкӧ мупытшкӧсса озырлун сэтысь казялӧмаӧсь. Батьыс аскӧдыс босьтіс и Олегӧс. Нинӧм пӧ тэныд гожӧмбыд карса уличаяс вылысь буссӧ чышкыны. Буретш сэк Парась баб да Петыр дед ордын батьыскӧд олігӧн Олег и тӧдмасис орчча керкаысь Шуриккӧд.
Мыйӧн аддзисны ёрта-ёртнысӧ, эз нин торйӧдчывны. Сэтшӧма кутісны лӧсявны. Шондіыс муртса на удитӧма кыпӧдчыны, Парась баб сӧмын на Сюруксӧ удитӧма лысьтыны, а Шурик нырсӧ кыскышталігмоз виччысьӧ нин Петыр дедлӧн кильчӧ вылас, кор Олегыс садьмас да сы дорӧ петас. А сэсся кык ёрт лунтыр ризъялӧны ывла вылын. То Эжва дорӧ купайтчыны лэччыласны, то кос пожӧм коль ягӧ ветласны чукӧртны Парась баблы самӧварсӧ пузьӧдӧм могысь, то раскӧ пӧлян гумла пыраласны.
Ӧтчыд кильчӧ вылас чери кыян угоддьӧясӧн ноксигмоз Петыр дед и шуис кык ёртлы:
— Нинӧм тіянлы весь котравны. Аски шонді петігас чеччӧда кыкнаннытӧ да ӧтвылысь лэччылам Эжва дорӧ вуграсьны. Кад нин аслыныдлы сорва судзӧдны.
Тайӧс кылӧм бӧрын Олег да Шурик нимкодьысла чеччавны кутісны. А Петыр дед сэки вӧчис кык ёртлы ичӧтик шатинъяс. Зонкаяс синъяснысӧ вештывтӧг видзӧдісны Петыр дедлӧн ноксьӧм вылӧ. Тайӧ войнас найӧ муртса кежлӧ и унмовсьлісны. А асъя кыа тыдовтчӧм бӧрын важӧн нин вӧліны кок йылынӧсь.
Вадорӧ воӧм бӧрын пыр жӧ вӧйтасисны Петыр дедлӧн коляс бердӧ. Ичӧтик шатинъяснад зонкаясыд, дерт, ёнджыкасӧ мык да гурина кутісны вугравны. А Петыр дед мича сынъяс да ляпаяс босьтчис лэптавны.
Нем виччысьтӧг дедлӧн вугырыс быттьӧ кытчӧкӧ крукасис. А сэсся шатинсӧ кутіс мовкйӧдлыны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Петыр дед ӧдва киас сійӧс кутӧ. Дыр пессьӧм бӧрын вермис жӧ лэптыны. Вугырас пысасьӧма кутшӧмкӧ ёсь ныра чери.
— Тайӧ нӧ коді, сир али ёкыш? — шензьӧмпырысь юалісны зонкаяс. А Петыр дед сюся нюмъёвтіс да и шуӧ:
— Тайӧ судак. Эжваын выль чери. Юйывса важся канал пыр Волгаысь локтӧма.
Уна и кыйдӧс сэки катісны гортаныс куим чери кыйысь. Зонкаяслы сэтшӧма воис сьӧлӧм вылас вуграсьӧмыс, мый лун-лун кутісны вошласьны вадорын шатинъясӧн.
Коркӧ-некоркӧ и Парась баб шыӧдчис зонкаяс дінӧ отсӧгла.
— Ті верстьӧӧсь нин, верманныд и меным отсыштны. Со керка дорысь ытшкӧм турунсӧ колӧ бергӧдлыны. Да и гортса оз воӧма. Ӧдйӧджык колӧ чукӧртны, а то лэбачьяс кокалӧны.
Зонкаяслы уджыд лоис юр выв тырыс. Весиг вуграсьны эз пыр слӧймывлыны. И Олеглы, и Шуриклы вӧлі нимкодь сыысь, мый отсалӧны пӧрысь йӧзлы. А Парась баб чӧсмӧдліс найӧс сӧмын на пуӧм варенньӧа тшайӧн, пӧсь кӧвдумъясӧн.
Со тадзи тӧдлытӧг и коли кык ёртлӧн гожӧмыс. Во мысти найӧ шуисны бара аддзысьлыны Гаждорын. Олег виччысьӧ, кор батьыс мӧдӧдчас сылы зэв тӧдса сиктӧ да босьтас зонкаӧс аскӧдыс. Ак кутшӧм гажа лоӧ сэні Шурикыскӧд. Абу ӧд сідз-тадз сиктсӧ шулӧмаӧсь Гаждорӧн.


Ёгор Мишлӧн пӧв пыж
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 114-117 лб.>

Ивадор сиктысь миянкӧд орчча керкаын олысь Ёгор Миш менам бур суседӧн вӧлі. Ньӧжмыдик восьласа. Лабутнӧй сёрниа. Ставсӧ вӧчліс тэрмасьтӧг, но сьӧлӧмсяньыс. Бӧрас позьӧ вӧлі нимкодясьны сылӧн вӧчӧмторйӧн. Сы киысь кӧ нин мыйкӧ петіс, сідзкӧ пыр кежлӧ да бур казьтылӧмъяс вылӧ. Ичӧтсяньыс пыр ноксис черӧн да пилаӧн, стружӧн да мӧлӧтӧн. Ми, сылӧн ёртъясыс, сиктсайса кыр йылын котралам-ворсам. А сійӧ векджык горт дорас котшкӧдчӧ.
Гашкӧ пӧ, батьыс водз кулӧ да, Ёгор Мишлы, зонкалы, быдтор ковмыліс босьтчыны аслыс вӧчны. Гырысьджык быдтасыс бокын нин олісны. Валерий вокыс ичӧт на вӧлі. И мамыс, Анна тьӧт, векджык шыӧдчывліс Миш дорас:
— Пиук, со этайӧс колӧ лӧсьӧдыштны!
— Пиук, со этаті тувйышт!
Тыдалӧ, мамыслӧн кесйӧдлӧмыс и отсаліс лоны зонкалы киподтуяӧн. Кӧть эськӧ сиктын быдмысь мукӧд зонкаыс эз жӧ урӧсджыкӧсь вӧвны. Быдсяматорсӧ жӧ кужлісны вӧчны. Но Ёгор Мишыд аслас мастерлуннас панйыліс быдӧнӧс.
А ӧтчыд сійӧ зэв ёна шензьӧдіс миянӧс. Сы бӧрын аскоддьӧмъясыд Ёгор Миштӧ нӧшта нин пыдди кутісны пуктыны. Ивадор сиктыс Эжвасяньыс куим гӧгӧр километр ылнаын. Да нӧшта таладор берегыс ляпкыд. Кӧсъян кӧ пӧттӧдз вуграсьны, колӧ вуджны мӧдлапӧлӧ. Сэтчӧс джуджыд берег пӧлӧн чериыс пыр сулалӧ. Да и чериа вадъяс эмӧсь. Но кутшӧм бур вуграсьысь нӧ ышмысь детинкаястӧ аслас пыжӧ пуксьӧдас? Сӧмын черисӧ кутасны повзьӧдлыны. Со и ми, оньӧстӧм на челядь, вугравлім ас ляпкыд берегысь мык, гурина, посньыдик ёкыш да завидьпырысь видзӧдлывлім мӧдлапӧлӧ аслас пыжъясӧн вуджысь чери кыйысьяс вылӧ.
Ёгор Мишыд коркӧ со тадзи жӧ сюся дзоргис-дзоргис на вылӧ да крапнитіс:
— Ме ӧд кужа жӧ татшӧм пыжтӧ вӧчны!
Ми сӧмын серӧктім сы вылӧ. А сійӧ зумыштчис да мӧдӧдчис гортланьыс. Тыдалӧ, зонкаӧс дойдіс миян сералӧмным. Сэксянь сійӧ дугдіс паныдасьлыны ёртъясыскӧд. Пыр мыйкӧ котшкӧдчис горт дорас. Ми сэккості, дерт, вӧлі шӧйтлывлам вадор берег пӧлӧн. Вуграсям, купайтчам. Кӧть эськӧ мамъясным стрӧжитлісны таысь. Кодкӧ на пиысь пыр и вӧлі шуас аслас быдтасыслы:
— Смотри, вӧян кӧ, гортӧ эн лок!
Ми вунӧдны нин кутім Ёгор Мишыдлӧн отсасьӧм йылысь. Но ӧтчыд сійӧ матыстчис миян дінӧ да чӧла корис ас горт дорас. Мӧдӧдчим сы бӧрся да ёна и чуймим аддзӧмтор вылас. Керка лунвывладорас кер помъяс вылын куйліс пӧвйысь вӧчӧм пыж. Варалӧма. Гӧрд краскаӧн краситӧма. Быттьӧ сідзи и корис видзӧдысьясӧс пуксьывны ас вылас да качайтчыштны абутӧм ва вылын.
— Оз вӧй? — юаліс кодкӧ миян пиысь эскытӧма.
— Аслым ӧд кари, — шешмуніс Ёгор Миш.
Мӧд лунас нин телегаа вӧлӧн лэччӧдіс пыжтӧ вадорӧ. Збыльысь, пӧвйысь вӧчӧм пыжыд зумыда пукаліс ваас да эз нин вӧв сэтшӧм дзибрӧс. Да и ваыс некыті эз пыр. Топыда вӧчӧма Ёгор Мишыд. Сійӧ жӧ луннас ми быдса араваӧн вуджалім сы вылын мӧдлапӧлӧ. Верстьӧяс сюся видзӧдісны Ёгор Мишлӧн вӧчӧмтор вылӧ да сӧмын ошкӧмпырысь довкйӧдлісны юрнаныс. Со пӧ ӧд зырымбедьыд кутшӧм пыж сяммӧма вӧчны.
Сійӧ гожӧмнас мӧдлапӧвса видзьяс вылын уджалігӧн ми, зонпосни, векджык юсӧ вуджигӧн пуксьывлім эг ыджыд карбасӧ, а буретш Ёгор Мишлӧн пӧв пыжӧ. И пыр ордйылім йӧз тыра укшаль карбастӧ. Бабаяс горзӧны, вӧянныд пӧ, сӧтанаяс. А миянлы долыдсьыс-долыд, мый мӧдлапӧлӧ волывлім водзджык.
Сійӧ кадсяньыс Ёгор Мишыдлӧн пӧвйысь вӧчӧм пыжыд лоис ӧтувъяӧн. Ачыс эз вӧв скуп.
— Миш, вайлы пыжтӧ, мӧдлапӧлӧ колӧ вуджавны, — шыӧдчас кодкӧ сы дорӧ.
— Босьтлы, но сӧмын эн эновт, бӧр пукты сэтчӧ, кытчӧ вӧлі домалӧма, — сӧмын шуыштас воча. Ми ӧд тӧдам вӧлі, мый оз ӧткажит. Но юасьтӧгыд абу жӧ лӧсьыд босьтнытӧ.
Ог тӧд, кымын гожӧм вуджавлім Эжва вомӧн Ёгор Мишлӧн пыжӧн. Ог жӧ тӧд, мый водзӧ лоис сыкӧд. Гашкӧ, важмис да эновтӧм бӧрас лыаӧн тырис. Гашкӧ, гусялісны Эжва кузя кывтысь-катысьяс. Сэтшӧмторйыд миян берегад тшӧкыда овлывліс.
Менам аслам пыж вӧчны сямӧй эз вӧв. Та вӧсна верстьӧӧн нин ньӧблі ас сиктса олӧма войтырлысь, кодъяс дугдісны нин ветлывлыны вадорӧ, кык ветки пыж. Вӧчлӧмаӧсь найӧс мастер войтырыд пипуысь. Кокниӧсь. Тювкӧсӧсь. Весиг ва паныд катігӧн оз ков ёна выныштчывны пелыснад. Унаысь на вылын вуджавлывлі Эжва вомӧн. Ыджыд гыясысь эг жӧ повлы. Дерт, эг ӧтнам вӧдитчы аслам веткиясӧн. Босьтлывлісны и мукӧд. Ачым сэки олі карын нин да волывлі Эжва дорӧ сӧмын шойччан лунъясӧ. Но кыкнансӧ сэсся аръявылыс кодъяскӧ вӧлі нуӧмаӧсь.
Сэсянь бара ковмывліс вуджавлыны мӧдлапӧлӧ йӧз пыжӧн. Ӧтчыд со тадзи жӧ кымӧра лунӧ мӧдӧдчим мӧдлапӧлӧ ме, Изъюров Геня да Ӧрте Машӧ Витя. Миянӧс, дерт, вадорад некод эз виччысь. Став пыжыс вӧлі мӧдлапӧлын. Довъялім-довъялім берег пӧлӧныс да аддзим кутшӧмкӧ важ ветки шой. Видзӧдім-донъялім сійӧс. Ваыс эськӧ неуна пырыштӧ. Но нинӧм. Ӧтчыдысьтӧ, гашкӧ, вуджӧдас на. Коялім веткисьыд ватӧ. Пуксим куимнанным. Изъюров сынӧ. Ми Витякӧд коялам пыжӧ дзулькйысь васӧ. Со и мӧдлапӧв берегыс абу нин ёна ылын. Но важ веткиыд важ и вӧлӧма. Друг тай кыдзи ылькнитіс кутшӧмкӧ пыдӧсса розьӧдыс. Геняыд сӧмын повзьыштӧмпырысь горӧдіс:
— Ӧдйӧджык коялӧй, сӧтанаяс! Вӧям ӧд.
Ми эськӧ и сідз нин зілям. Но ваыд тай тэрыбджык вӧлӧма. Некыдзи ог вермӧй сійӧс венны. А Геня сӧмын упкӧ да мый вынсьыс сынӧ. Мӧдар берегӧдзыс кык метр кымын эг воӧй, кыдзи пыжыд воши ва улӧ. Асьным коскӧдз кӧтасим. Муртса удитім мыш нопъяснымӧс кватитны. А повзьылӧм бӧрад серамыд мыйта! Долыд нин сыысь, мый воим берегас. Сідзкӧ, Енмыс миянкӧд на вӧлӧма.
Казьтыла ӧні Эжва мӧдлапӧлӧ вуджалӧмъяс йылысь да мыйлакӧ векджык воӧ паметьӧ Ёгор Мишлӧн пӧв пыжыс. Унаысь пуксьывлім сы вылӧ. И некор сійӧ эз ыръянитлы. Пыр кывзысис миянлысь. Вӧчліс ӧд пыжсӧ киподтуя морт. Кӧть эськӧ ачыс Ёгор Мишыс абу нин ловъя. Но сылӧн пыж йывсьыс казьтылӧмыс колис.


Бабук, тэ медся муса
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 119-120 лб.>

Ичӧтик Колюк медсясӧ бабыскӧд и олӧ. Батьыс шоперӧн уджалӧ. Ылі рейсъясӧ ветлывлӧ. Гортас быдса суткиясӧн оз волы. Мамыс лавкаын вузасьӧ. Сідзжӧ лунтыръясӧн гортысь он аддзывлы. А детсадсӧ кутшӧмкӧ помка вӧсна пӧдлалісны. Со и Колюк бабыскӧд век ӧтлаынӧсь.
Варвара бабыс олӧ ӧтнасӧн, Колюкъяссянь неылын. Асывнас Колюк узьӧ на, а бабыс на ордын нин. Бара кутшӧмкӧ чӧскыд пӧжасӧн локтӧма. А мамыс Колюклӧн тэрмасьӧ нин удж вылӧ. Детинкалӧн узигкості Варвара баб пуӧ чӧскыд рок, пузьӧдӧ чай. Идрасьыштӧ патераын. А сэккості Колюк садьмӧма нин.
— Бабукӧй, тэ тані нин, — небыд нюмсорӧн шуӧ Колюк. — А ме вӧтаси да быттьӧ тэ талун он лок миянӧ. И сэтшӧм шог лоис сьӧлӧм вылын.
— Кытчӧ нӧ ме тэнӧ эновта, оз тусьӧй, — пыр жӧ вочавидзӧ бабыс. — Тэ ӧд ӧні и менам олӧмыс. Эн кӧ тэ вӧв, гашкӧ, важӧн нин мӧдаръюгыдас муні. А со тай мӧвпыштла, мый эм кӧнкӧ менам дона внукӧй да пыр жӧ долыдджык лоӧ сьӧлӧм вылын. Тэ и сетан ӧні меным олӧм вынсӧ.
Тайӧс шуалігмоз бабыс лӧсьӧдӧ Колюклӧн ичӧт пызан вылӧ сёян-юан. А сэсся баба-внука тэрмасьтӧг заводитӧны нуръясьны. Колюклы асывводзнад уна оз и ков. Панялыштас роктӧ. Юыштас йӧв сора чай. И пӧт нин. А сэсся, пока бабыс мыськалыштас кухняын паньяс да чашкаяс, Колюк видзӧдӧ телевизор пыр гажа мультфильмъяс. Сэки сійӧс пельӧдыс он кыскы телевизор дорысь.
Но бабыс бара нин сы дорын:
— Синъястӧ тшыкӧдан телевизортӧ дугдывтӧг видзӧдігӧн. Вай пасьтасям да петалам ывлаӧ. Со кутшӧм мича да шоныд сэні. Паркӧ лэччылам да вӧвъяс вылын гуляйтыштам.
Тайӧс кылӧм бӧрын Колюк заводитӧ кекӧначасьны. Кутшӧм окота сылы мукӧд детинкаяс да нывкаяс моз жӧ вӧв вылӧ пуксьывны. Бабыс кӧсйис нин зонкаӧс тӧдмӧдны ичӧтик поникӧд. А кутшӧм меліӧсь да мусаӧсь тайӧ вӧвъясыс. Колюк быдысь синсӧ вештывтӧг видзӧдӧ на вылӧ.
И со нин Варвара баб Колюк внукыскӧд тэрмасьӧмӧн восьлалӧны парклань. Колюк оз вермы терпитнысӧ да корсюрӧ котӧртыштлӧ. Бабыс горӧдлывлӧ сы вылӧ, медым детинка эз коль пӧрысь мортӧс. Паркӧ воӧм бӧрын баба-внука пыр жӧ мӧдӧдчӧны джуджыд топольяслань, кӧні сулалӧны понияс, а накӧд орччӧн Колюк арлыда жӧ нывкаяс да зонкаяс. Бабыс кыскӧ сумкасьыс кампет да шуӧ Колюклы:
— На сет эсійӧ еджыд пониыслы, мед бурджыка миянӧс гуляйтӧдас.
Колюк матыстчӧ ичӧтик вӧв дінӧ да полӧмпырысь нюжӧдӧ сылы кампетсӧ. А мӧдыс исыштӧ зонкалысь кисӧ да видзчысьӧмӧн босьтӧ сарӧгӧсь вом доръяснас гӧснечсӧ. А сэсся аттьӧалӧмпырысь довкйӧдлӧ юрнас.
И со нин Колюк пукалӧ еджыд пони вылын да лайкъялігмоз вӧчӧ парк гӧгӧр ыджыд кытш. Бабыс кутышталӧ внуксӧ. Зонкалӧн синъясын сы мында нимкодьлуныс. Со и удайтчис сылы пуксьывны вӧв вылӧ. А сэсся Колюк корӧ бабыслысь мӧд кампет да бара гӧститӧдӧ еджыд пониӧс. Тайӧ пӧрйӧ оз нин сэтшӧм ёна пов да малалӧ сійӧс кымӧсӧдыс.
А сэсся Колюк бабыскӧд бӧр мӧдӧдчӧны гортаныс. Детинка дугдывтӧг висьтавлӧ пӧрысь мортлы талунъя гуляйтӧм йылысь. Варвара баб водтӧдӧ детинкаӧс недыр кежлӧ шойччыштны мыйкӧ мойдігмоз. Колюк кывзӧ бабсӧ да медбӧрын шуӧ сылы:
— Бабук, тэ меным медся муса да медся дона. Быдма да сӧмын тэкӧд и кута овны.
Бабыс нюмъялӧмпырысь кывзӧ внуксӧ, кодлӧн вочасӧн куньсьӧны нин синъясыс. Вӧтасьӧ Колюк, кыдзи найӧ бабыскӧд гуляйтӧны пони вӧв вылын. А узьысь синъясыс да вом дорыс сылӧн тырӧмаӧсь мелі нюмӧн.


Вадорӧдзыд абу и ылын
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 121-124 лб.>

Ичӧтик Ӧнюш радейтӧ кывзыны батьыслысь да ыджыд вокыслысь вадор йылысь висьтъяссӧ. Гожся рытъясӧ кыкнанныс шатинъясӧн да мыш нопъясӧн тшӧкыда лэччывлӧны Эжва дорӧ. Кайлывлӧны коркӧ сёр асывнас нин. Ньылӧдӧмаӧсь, но шуда чужӧмаӧсь. А мыш нопъясас тырыс сын, ёкыш да ляпа. Ӧнюшлӧн юалӧм вылӧ пыр и заводитӧны висьтасьны, кытысь да мыйта чери найӧ кыйӧмаӧсь, кутшӧм ыджыд ёді мынӧма вугырысь, батьыслысь шатинсӧ муртса абу чегӧма. А Ӧнюш вом паськӧдӧмӧн кывзӧ мужичӧйяслысь висьтасьӧмъяссӧ да бӧрдӧм гӧлӧсӧн шыӧдчӧ батьыс дінӧ:
— Батьӧ, босьтлы тшӧтш менӧ вадорад. Ме тіян моз жӧ кӧсъя вуграсьыштны.
— Тэ ӧд ичӧт на, — серамсорӧн вочавидзӧ сылы ыджыд вокыс. — Ном-гебйыс вируляӧдз курччалас.
— А ме наысь ог пов. Рос босьта да кута ӧвтчыны, — збоя шуӧ Ӧнюш.
Батьыс чӧв олыштӧ да Ӧнюшӧс юрӧдыс малалігмоз мургыльтӧ:
— Часлы, быдмыштан да вӧлисти.
— Ме ӧд ыджыд нин, — оз сетчы Ӧнюш.
Батьыс да ыджыд вокыс сӧмын серӧктӧны зонкалӧн кывъяс вылӧ. А Ӧнюшлы бӧрдмӧн забеднӧ. Сэтшӧм окота сылы вадорас ветлыны. Сійӧ оз на тӧд, мый сэтшӧм вадорыс да буретш тайӧ гуся да тӧдтӧм кывйыс нӧшта нин кыскӧ ас дорас.
Медбӧрын Ӧнюш шуис аслыс ӧтнаслы воӧдчыны вадорас да ставсӧ бура тӧдмавны. Мӧд лунас батьыс да ыджыд вокыс мунісны картупель му мудйыны. А мамыс кутіс ноксьыны плита пач дорын, пажын лӧсьӧдны аслас уджалысьяслы. Сэккості Ӧнюш сандалиасис да керка ӧдзӧссӧ восьтігӧн нин горӧдіс мамыслы:
— Мамук, ме петала горт дорӧ ворсыштны.
— Ылӧ эн мун, эн вош кытчӧкӧ, — стрӧга шуис мамыс.
Ӧнюш довкнитіс юрнас да котӧртіс ывлаӧ. Вадорад сійӧ некор на эз вӧвлы да тӧдіс сӧмын неыджыд пожӧма яг пӧлӧн сэтчӧ нуӧдысь туйсӧ, коді вочасӧн лэччис увлань. Ӧнюш тэрмасьӧмӧн петіс керка ӧграда сайӧ да ӧдйӧ кутіс котӧртны вадорлань нуӧдысь туй кузяыс. Сійӧ поліс, мый мамыс аддзас сылысь пышйӧмсӧ да пондас вӧтчыны. Но мӧдыс, тыдалӧ, ылаліс пач дінас да эз и тӧдлы, кыдзи Ӧнюш кытчӧкӧ вошис.
А Ӧнюш сэккості котӧртіс нин яг пӧлӧн. Сійӧс зэв ёна шензьӧдісны ягын быдмысь гырысь пожӧмъясыс, кодъяслӧн йывъясыс енэжӧдзыс вӧлі нюжӧдчӧмаӧсь. А на весьтын скӧрысь кравзісны сьӧд ракаяс, быттьӧ зілисны повзьӧдны Ӧнюшӧс. Но Ӧнюшыд наысь эз повзьы. Да и татшӧм шондіа луннас кодысь повнысӧ вӧлі. Друг Ӧнюшлӧн кок улысь вирдыштіс пашкыр бӧжа гӧрд ур да чипсігтырйи кутіс кайны кузь пожӧм вылӧ. Ӧнюш весиг чермунліс. А сэсся гӧгӧрвоис, мый урыд сыысь повзис да чепӧсйис пу йылӧ. Ӧнюш весиг серӧктіс. Сэтшӧма сылы воис сьӧлӧм вылас визув гӧрд урыд.
— Эн пов, эн пов! Ме тэныд нинӧм лёксӧ ог вӧч, — горӧдіс Ӧнюш урлы да котӧртіс водзӧ.
А туйыс сэккості лэччис увлань да вайӧдіс паськыд шор дорӧ, кодлӧн берегъяс пӧлӧн быдмисны пашкыр бадьяс. А на коласын чипсісны мича гӧлӧсъясӧн посньыдик лэбачьяс.
— Но и но, — шензьӧмпырысь шуис аслыс Ӧнюш, — кыдзи нӧ тайӧ шорсӧ вуджа. Верстьӧясыдлы лӧсьыд. Найӧ джуджыд гӧленя сапӧгаӧсь. А ме сандалитӧ кӧтӧда да мамӧ таысь пинялас.
Друг зонкалы син улас усисны неылын куйлысь пӧвторъяс. Зонка дыр эз мӧвпав. Ышкиг-пушкигтырйи кутіс кыскавны найӧс да тэчны шор вомӧн. Тӧкӧтьӧӧн и артмис поскыд. Ӧнюш ӧдйӧджык вуджис пос вомӧныс да котӧртіс неылын вугралысь веретялань. Сійӧ эз тӧд, тайӧ-ӧ туйыс нуӧдӧ вадорланьыс. Но сэсся мукӧд туйыс тані эз вӧв. Сідзкӧ зонка мунӧ стӧча.
А гӧгӧр вӧлі сэтшӧм гажа. Ытшкытӧм на видзьяс вылын гӧгралісны юрсигусьяс, чеччалісны чиркъяс. Гажаа сьылісны лэбачьяс. Кӧнкӧ герчнитлывліс утка-мам. Вылі енэжын павъяліс кань-варыш. Кыйӧдіс аслыс нуръясянтор. И сэтшӧм лӧсьыд вӧлі Ӧнюшлы сьӧлӧм вылас. Ӧд регыд сійӧ аслас синъясӧн медводдзаысь аддзылас вадорсӧ.
Но козъя-пожӧма веретяӧ воӧм бӧрын Ӧнюш бара падмис. Сы водзын туйыс вожаліс. Ӧтиыс нуӧдіс веретя пӧлӧн асыввывлань. А мӧдыс юковтіс веретясӧ да котӧртіс лунвывлань.
— Дерт жӧ, тайӧ туйыс и нуӧдӧ вадорланьыд, — шуис аслыс гусьӧн Ӧнюш да мӧдӧдчис сэті. 
Сідзи и вӧлӧма. Здук-мӧд мысти веретясӧ вуджӧм бӧрын тыдовтчис вадорса лыаыс, а сы сайын лӧзалысь паськыд Эжва юыс. Ӧнюш гораа горӧдіс да котӧрӧн уськӧдчис водзлань. И со нин сійӧ восьлалӧ доналӧм вадорса лыа вомӧн, а сы весьтын гораа горзігтырйи гӧгралӧны каляяс. Ӧнюш оз видзӧд на вылӧ. Сійӧ шензьӧмпырысь дзоргӧ паськыд ю вылӧ, кодӧс эз на аддзыв аслас олӧм чӧжыс. Бура и котраліс Ӧнюш вадор берегӧд. Повзьӧдліс арпиянӧс. Ачыс эз тӧдлы, кыдзи кӧтасисны сылӧн сандалиясыс. Тайӧ кадас весиг вунӧдліс, мый гортас сійӧс, дерт жӧ, важӧн нин воштісны да уськӧдчисны корсьны.
Сэсся коркӧ век жӧ мудзис да дышиника мӧдӧдчис гортланьыс. Зонкалӧн сьӧлӧм вылас вӧлі деливӧ. Кыдзи ӧні сійӧс паныдаласны мамыс да батьыс? Дерт жӧ, пиняласны да сэсся горт дорысь ылӧ оз нин кутны лэдзлывлыны. Мӧвпалӧ тадзи майшасьӧмпырысь Ӧнюш, а кокъясыс ӧдва-ӧдва восьлалӧны гортланьыс. Ак, эськӧ, кытчӧкӧ кӧ позис дзебсьыштны, мед грӧзыс бокиті прӧйдитіс. Сӧмын на мӧвпыштіс та йылысь шор дорӧ воигӧн, а сылы паныд бадь кустъяс сайсянь мыччысисны батьыс да ыджыд вокыс.
— Ме сідзи и тӧді, мый тэ вадорӧ котӧртін, — дӧзмӧмпырысь шуис батьыс. — А мамыд весьӧпӧрӧма. Муртса оз бӧрд. Мыйла нӧ тадзи юасьтӧг мунін?
— Ме ӧд шулі нин тіянлы, мый ыджыд нин да позьӧ тіянкӧд вадорад ветлӧдлыны, — асьсӧ дорйӧм могысь вочавидзис Ӧнюш. — Со и аддзылі вадортӧ. И абу нин сійӧ сэтшӧм ылын вӧлӧма.
Батьыс Ӧнюшлӧн кывъяс вылӧ эз дӧзмы. Гӧгӧрвоис, мый пинялӧмнад да нӧйтӧмнад нинӧм бурсӧ он вай. Бур кӧть, мый нинӧм абу лоӧма пиыскӧд.
— Мый сэсся тэкӧд вӧчан, ковмас та бӧрын вадорад босьтлывлыны, — нурбыльтіс ыджыд морт.
А ыджыд вокыс малыштіс Ӧнюшӧс юрӧдыс да серӧктіс:
— Ак тэ!
Мамыс эськӧ дузмунліс жӧ Ӧнюш вылӧ. Шуис, мед мӧдысь тадз оз вӧч. Но лӧньӧдіс асьсӧ сійӧн, мый ставыс бура помасис.
А Ӧнюш сэтшӧма мудзӧма, мый регыд мысти и унмовсис. И вӧтасьӧ сійӧ гажа вӧт, кыдзи батьыскӧд да ыджыд вокыскӧд восьлалӧ вадорлань. А сэсся на моз жӧ заводитӧ вуграсьны. И сюрӧны зонкалы гырысь черияс. Вӧталӧ Ӧнюш тайӧ вӧтсӧ, а сылӧн чужӧмыс тырӧма гажа нюмӧн.


Эзысь рӧма самӧвар
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 124-127 лб.>

Ме сэки вӧлі ичӧт на, кор бать вайис гортӧ эзысь рӧма, рӧмпӧштан моз югъялысь бокъяса мича самӧвар. Сійӧс сувтӧдісны пыдыс жыр пельӧсас пызан вылӧ. И пыр жӧ жырйыс кутіс быттьӧ нюмъявны, сэтшӧма гажӧдіс югъялысь самӧварыс сійӧс. Дерт жӧ, эз мичлун вӧсна ньӧбны самӧвартӧ менам бать-мам. Сійӧ ыджыд семьяад зэв коланатор. Торйӧн нин пывсян бӧрын. А мӧдар боксянь кӧ, сійӧ кадас сытӧг керкатӧ шулісны гӧльӧн. Со пӧ ӧд кыдзи олӧны, весиг самӧварныс абу. Миян эськӧ и вӧлі коркӧ важ ыргӧн рӧма. Но сылы нэм помыс воис. И со важсӧ вежис мича, югъялысь самӧвар.
Пыр кежлӧ колисны паметьӧ субӧта лунъяс. Найӧ сэки вӧліны праздник кодьӧсь. Бать водзджык локтӧ удж вылысь, ваялӧ пывсянӧ пес да ва. А сэсся мам ломтӧ дзимбыра изйысь тэчӧм горъя пывсянсӧ. Вылыс розьӧд да пывсян ӧдзӧсӧд заводитӧ пуркйыны сьӧд тшын. Неуна биыслӧн лӧньыштӧм бӧрын мам лӧдсалӧ пывсянсӧ. А сэсся виччысьӧ, кор ваймас горйыс. Видзӧдӧ, мед став пескыс кушӧдз сотчис, ни ӧти ӧгыр эз коль. Пывсян ваймӧм бӧрын чадсӧ вӧтлӧм могысь койыштӧ гор вылӧ кӧш-мӧд ва да пӧдлалӧ вылыс розьсӧ да ӧдзӧссӧ, мед жарыс ымралас пывсян пытшкас да донавтӧдз шонтас сылысь быд пельӧс.
Кутшӧм лӧсьыд сэки овлӧ пывсян пытшкын. Жарыд чишкалӧ пель йывъястӧ. Ми, посниджыкъяс, куйлам пывсян джоджын. Верстьӧяс упкӧны-корӧсясьӧны. Чужӧмыс да яйныс чим гӧрд. Ньылӧмныс шорӧн киссьӧ. Аслыныс долыд. Содтыштӧны на жартӧ. Кӧдзыд ваӧн киськасьӧм бӧрын петӧны пывсян кӧджӧ пасьтасьны. Ловныс тырӧма. А синъясас аслыспӧлӧс дӧвӧльлун.
Мам сэккості пузьӧдӧ югъялысь самӧварсӧ. Сы бӧрын нин петӧ пывсьыны. А пывсянысь локтысьяс чышкалӧны пӧсьсӧ. Гораа пушкӧны-лолалӧны. Тэрмасьтӧг сёрнитӧны ас костаныс, мый талун пывсяныс воддза серти ёна жарджык вӧлі. Тыдалӧ, мамыд кос пестӧ эз жалит. И мед. Вежонся мудзыд ӧдйӧджык петӧ.
Пызан вылын сулалӧ нин да гажаа чипсӧ никельӧн вевттьӧм югыд самӧвар. Быттьӧ сідзи и кӧсйӧ чукӧстны пывсянӧ петалысьясӧс, мед ӧдйӧджык пуксяласны сы гӧгӧр. Паччӧр дорын вугралӧ сьӧд-сера кань да сідзжӧ виччысьӧ, кор позяс матыстчыны пызан дорӧ да мыйкӧ корыштны. И со медбӧрын мам локтӧ пывсянысь, недыр шойччыштӧ да сэсся ставӧн тӧрӧдчӧны самӧвар гӧгӧр. Медся ыджыд кӧзяйкаыс пызан вылын сэки, дерт, самӧвар. Сійӧ быттьӧ и неуна ышнясьӧ да нимкодясьӧ, мый со кутшӧма виччысьӧны пӧсь гӧснечсӧ пызан сайын пукалысьяс. И сэк жӧ быттьӧ аслас чискӧмнас чуксалӧ ыджыд семьяса войтырӧс пӧттӧдзыс юны юмов пӧсь тшайсӧ.
Бать-мам, а сэсся и мукӧдыс, кисьталӧны асланыс чашкаясӧ самӧварысь пӧсь васӧ, босьтӧны воманыс сакарторъяс да видзчысьӧмӧн пондӧны чурскыны биа пӧсь тшайсӧ. И сэтшӧм долыд да лӧсьыд сэки быдӧнлы сьӧлӧм выланыс. Ывла вылын чизыр вой тӧв. То буситӧ посни зэр, то уль лым усьӧ. Корсюрӧ скӧрмӧм тӧлыс таркӧдӧ ӧшинь стеклӧӧ. А керка пытшкын, майбыр, шоныд.
Вежон помасьӧм бӧрын бара лои упкытӧдз пывсьӧма пӧсь пывсянын, небзьӧдӧма лысьӧмтӧ, вӧтлӧма пытшкӧсысь став висьӧмсӧ. Ставӧн дзоньвидзаӧсь пукалӧны самӧваркӧд орччӧн да чурскӧны пӧсь тшай. Кыдзи нӧ он нимкодясь сэсся олӧмнас. Гашкӧ, талун тайӧ медся шуда луныс и эм.
Пызан сайын пукалігӧн верстьӧяс тэрмасьтӧг сёрнитӧны вежонся олӧм-вылӧм йылысь. Картупель воис эз омӧля. Сюрукӧс йӧртӧма нин картаӧ. Сылы тӧвбыд кежлӧ заптӧм турунсӧ сідзжӧ вайӧма горт дорӧдз. Челядь ветлӧдлӧны школаӧ. Ӧні кодсюрӧлы на пиысь выль кӧм-паськӧм бать-мам сёрнитчӧны ньӧбны. Найӧ ньӧжйӧник лыддьӧдлӧны ас костаныс, мый вӧчӧма нин да колӧ на вӧчны. Асланыс быдтасъяс вылӧ видзӧдлывлігмоз налӧн нюмдывлӧны чужӧмъясныс. Ен сыкӧдӧн, ставӧн дзоньвидзаӧсь. Мед сӧмын велӧдчисны бура да прамӧй йӧзӧн лоисны. Ичӧтджык арлыдаяслӧн сэккості асланыс челядь сёрнияс. И вӧр-ваті ветлӧмъяс, и ворсӧмъяс, и школаын велӧдчӧм йылысь юксьӧны мӧвпъясӧн.
А югъялысь самӧвар кывзӧ пызан сайын пукалысьясӧс да сідзжӧ нимкодясьӧ. Сійӧ ӧд кыпыдлунсӧ тайӧ рытас семьяыслы вайис. Со кутшӧм долыдӧсь налӧн чужӧмъясыс. Самӧварысь чӧскыд васӧ юӧм бӧрын. Окота самӧварлы, мед эськӧ тшӧкыдджыка вӧліны сы дорын татшӧм пукалысьясыс, мед пыр долыда овсис ыджыд семьялы. И сійӧ бара медбӧрын гажаа чипӧстіс.
А сэсся мам нуӧ тыртӧм нин самӧварсӧ пыдыс жырса пызан вылӧ. Идралӧ сёян колясъяссӧ, мыськалӧ бекар-лӧжка да водтӧдӧ челядьӧс. Та дырйи шӧпкӧдӧ вомгорулас, мед жӧ чӧскыда узисны сылӧн дитяясыс да бура олісны водзӧ вылӧ. Югъялысь самӧвар кывзӧ мамлысь шӧпкӧдчӧмсӧ да сідзжӧ сиӧ челядьлы став бурсӧ. Медбӧрын коркӧ сёрӧн кодь нин водӧны и бать-мам. Сӧмын ӧтнас кӧдзалӧм нин самӧвар кольӧ сулавны пызан вылын да видзны ыджыд семьялысь уннысӧ. Талунъя гажа рытыс самӧварлӧн помасис. А локтан субӧтаӧ, дерт жӧ, бара татшӧм кыпыд рыт лоӧ.
Уна во колис сійӧ кадсяньыс. Ог куж лыддьӧдлыны, кымынысь ми пукавлім субӧтаса пывсян бӧрын самӧвар дорын. Сэки миянлы вӧлі кыпыд да гажа сыкӧд орччӧн. Ӧні ог весиг тӧд, кӧні тайӧ мича, югъялысь самӧварыс. Но мам-бать керкаын сы дорын пызан сайын пукалӧмъяс йылысь пыр казьтывла да пыр жӧ долыд овлывлӧ сьӧлӧм вылын.


Нэм кежлӧ колисны паметьӧ
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 127-130 лб.>

Быд вуграсьысьлӧн эм аслас радейтана пельӧс. Сідзжӧ и менам батьлӧн вӧлі. Медсясӧ ветлывліс шатинӧн Эжва мӧдлапӧвса вадъясӧ. Сылы пыр мыйкӧ сюрлывліс. Мыйта казьтылӧмъясыс вӧліны кузь тӧвся рытъясӧ тайӧ ветлӧмъяс йывсьыс. Аслас синъясыс ӧзйӧны. А ме быттьӧ аддза, кыдзи бать лэпталӧ гырысь сынъясӧс, кельчиясӧс, ёкышъясӧс. Сідзжӧ окота вӧлі сэки ветлыны батьлӧн вадорса туйясӧд.
Некор ог вунӧд, кыдзи ӧти мича гожся лунӧ бать нуӧдліс менӧ мӧдлапӧвса Кылӧгвадйӧ. Ты ыджда тысӧ эг на аддзыв. Тулыснас сійӧс ойдлывлӧ, Эжваысь пырӧ вадйӧ унакодь чери да сэсся сэні и овмӧдчӧ. Сёяныд небось тырмӧ. Проньӧ дядьлӧн веткиӧн петім ты шӧрас да кӧртасим ва пыдӧсас тшукӧдӧм ӧти майӧгӧ. Луныс вӧлі тӧлакодь. Рытыв тӧв улын кытчӧкӧ тэрмасьысь гыяс сідзи и швачкисны ветки бокъясӧ. Та вӧсна чериыс сёйис дышпырысь. Кӧть эськӧ миянсянь неылын вуграсьысь Дзӧля Сюзь Петя дугдывтӧг лэпталіс гырысь кодь йӧршъясӧс. Сійӧ сӧмын ёнджыкасӧ и сёйӧ татшӧм тӧла поводдя дырйиыд. Но миянлы и тайӧ чериыс ӧдва-ӧдва шедіс.
Но век жӧ меным та вылӧ видзӧдтӧг паметьӧ колис Кылӧгвадкӧд медводдза аддзысьлӧмыс. Ачыс километр кымын кузьта да кыксё кымын метр пасьта. Лунвыв берегас пожӧма яг. А войвыв да асыввыв берегъясас паськӧдчӧмаӧсь пашкыр бадьяс да на коласӧ дзебсьӧмаӧсь сьӧд сэтӧр кустъяс. Кадъя берегъясыс тырӧмаӧсь кузь эжӧрӧн, кытчӧ радейтӧны поздысьны уткаяс. Берегсянь вуграсьны он вермы да быть лоӧ петны ва шӧрас пыжӧн. Ачыс вадйыс абу ёна джуджыд, но кыз нюйт пыдӧса. Кузь бедьтӧ сюян да некытчӧ оз подйы. Тӧв помъяснас ваас кислородыс этша да чериыс пӧдӧ. Тайӧс тӧдӧны Паль, Ивадор, Гаждор сиктъясса олысьяс да быдса мешӧкъясӧн кыйӧны пӧдӧм черисӧ. Кольӧм ловъя ловъяс уськӧдчӧны вадлӧн асыв берегӧ, кытысь петӧны ключьяс да оз сэтшӧма кынмыв. Сэтчӧс ляпкыд йӧрданъясысь и гумлалӧны йӧзыс сакъясӧн гырысь ёкышъясӧс, кельчиясӧс, сиръясӧс. Та бӧрын лун-мӧд мысти чериыс палялӧ. Ӧтарсянь кӧ, дерт, сиктсаясыд сэки бырӧдӧны черитӧ. Но мӧдарсянь кӧ, буретш тайӧ писькӧдӧм йӧрданъясыс и отсалӧны палявны кольӧм ловъя ловъясыслы.
Кымынысь на та бӧрын вуграсьлі Кылӧгвадйын. Пукалан пыжын. Неуна пӧльтыштӧ рытыв-лун тӧв. Гӧгӧр чӧв-лӧнь. Сӧмын гудрӧдлӧны ва веркӧссӧ посньыдик чери ловъяс, тэрмасьӧны кытчӧкӧ уйкнитны на бӧрся вӧтлысьысь сиръясысь и ёкышъясысь. Корсюрӧ берегдорса эжӧрысь утка-мамлӧн стрӧг синъяс улын петавлӧны паськыд ва вылӧ утка пиян. А мамыс герчнитлывлӧ на вылӧ, майшасьӧ, мед посни ловъяс эз веськавны сирлӧн вомӧ. И некод сэсся оз торк тайӧ чӧв-лӧнь да раминик олӧмсӧ. Пашкыр бадь кустъяс быттьӧ видзӧны тысӧ омӧль синъясысь. Сэтшӧм лӧсьыд лов вылад. Кадысь кадӧ табйыд заводитӧ тюрны кытчӧкӧ бокӧ да вошӧ ва улӧ. И пыр жӧ лэптан пыжӧ пессьысь гӧрба ёкышӧс либӧ ыджыд кельчиӧс. А мукӧддырйи и сир на кӧласьлӧ нидзув вылад. Сійӧ и видзӧд, мед оз орӧд шатин кӧвтӧ. Кутшӧм долыд овлывлӧ вуграсьӧм бӧрад гортӧ мунан туйыс. Мудзӧмыд. Ньылӧмыд сідзи и лэччӧ чужӧм кузяыд. Но мыш нопйын тырыс чери. Гортсаяс, дерт, кутасны ошкыны тэнӧ та мында кыйдӧссьыд, юасьны, кыдзи уна черисӧ вугралін. А тэ ньӧжйӧник висьталан налы.
Бать торйӧн нин тшӧкыда радейтіс ветлывлыны вуграсьны Кылӧгвадсянь неылын паськӧдчӧм Дзӧлявадйӧ. Сійӧ абу ыджыд, но джуджыд. Ваыс сьӧдоват. Берег дорас быдмӧны ыджыд лапкоръяс, кытчӧ кадысь кадӧ пуксьывлӧны ва весьтын гартчысь юрсигусьяс. Берегсяньыс и позьӧ вуграсьны.
Бать висьтавлывліс, мый миян Ивадор грездысь кутшӧмкӧ чери кыйысь петӧма ӧти водз асылӧ веткиӧн Дзӧлявад шӧрас да сылы син улас усьӧма ветки кузьтаыс кымын жӧ ыджыд сир. Буретш пӧ вӧлі кыпӧдчӧма ва вылас. А аддзӧма пыжатӧ, вартӧма бӧжнас да дзебсьӧма ва улӧ. Сійӧ гожӧмнас тайӧ чери кыйысьыд сэсся абу нин лысьтлӧма петавны аслас веткинас вад шӧрад. Со мый ыджда чери ловъяс паныдасьлісны коркӧ миян вадъясын.
Некор оз вун батьлӧн ӧти казьтылӧм. Коркӧ сійӧ со тадзи жӧ вуджӧма Дзӧлявадйӧ вуграсьны. Друг кыськӧ воӧма сьӧд кымӧр да бура гымаліг-чардалігсорӧн зэрӧма. Ваыс пӧ веськыда пуӧ зэр войтъяссьыс. Табйыс оз тыдав. А ме пӧ шыбита самалӧм нидзулӧс ваӧ да пыр жӧ лэпта либӧ ёкыш, либӧ кельчи, либӧ сын. Сэки сійӧ таз тыр чери вайліс. Зэв на дыр висьтавліс, кыдзи сулалӧ берег дорын брӧд ва, весиг кос сунис абу, да дугдывтӧг лэпталӧ васа ловъясӧс. Збыльысь, кор чериыд сюрӧ, сэки ставыс веськодь. А мында ном-гебсӧ вердлӧма. Сэк жӧ помтӧм казьтылӧм кольӧ сьӧлӧмад тайӧ здукъяс йывсьыс.
Ог вунӧд и сійӧ, кыдзи бать нуӧдліс менӧ Пычим посёлок сайса Сьӧдты дорӧ. Ваыс сэні дзик сьӧд. Берегъясыс топыдӧсь. Дзебсьӧма ыджыд кодь тыыс нюрын быдмысь гежӧдіник пожӧмъяс коласӧ. Некод оз вермы висьтавны, джуджыд-ӧ тайӧ тыыс. Рочьяслы сійӧ тӧдса «Чёрное озеро» ним улын. Сэки миянлы эз ёна уна сюр. Ме лэпталі весьт кузя са кодь сьӧд ёкышъясӧс. А бать кыйис кыснанӧн ыджыд сирӧс. Век жӧ сьӧлӧм вылӧ воис тайӧ мича да раминик тыыс. Со и мӧдысь аслам ёрткӧд шуи ветлыны тайӧ ты дорас. Но сійӧ быттьӧ нерис миянӧс да нарошнӧ дзебсис кытчӧкӧ. Корсим, корсим да сідзи эз и сюр.
Век жӧ чайта да, коркӧ удайтчас на ветлыны сы дінӧ. А чуйдӧдіс менӧ та вылӧ Пычим посёлокса ӧти олысьлӧн некымын во сайся висьтыс. Воим сёрниӧ да сійӧ пыр жӧ казьтыштіс Сьӧдтытӧ. Сэні пӧ олӧны зэв гырысь сиръяс, кодъяс орлалӧны став ботанъястӧ. Менам сьӧлӧмӧй весиг ӧзйыліс. Ӧтиӧс кӧ эськӧ на пиысь кыйны, сэки медся шуда мортӧн вӧлі.
Важӧн нин абу ловъя менам батьӧй. Да и ачым арлыдӧн сыысь ыджыдджык лои. Пыр гежӧдджыка удайтчывлӧ ветлывлыны ва дорӧ. Но батькӧд мӧдлапӧвса вадъясын вуграсьӧмъясыс пыр кежлӧ йиджтысьӧмаӧсь менам сьӧлӧмӧ. Казьтывла мукӧддырйи на йылысь да весиг лов вылын шоныдджык овлывлӧ. А мукӧддырйи и вӧтасьлывла та йылысь. Быттьӧ тэрмасьӧмӧн восьлала бать бӧрся. И со нин миян водзын тыдовтчӧ пашкыр бадьяс пӧвстӧ дзебсьӧм раминик Дзӧлявад, коді важӧн нин виччысьӧ вуграсьысьясӧс да дась юксьыны сыкӧд аслас козинъясӧн. Збыльысь, коркӧ, гашкӧ и, удайтчылас на волыны челядьдыр кадся вадъяс дорӧ.


Важ потан
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 132-135 лб.>

Важ потан уна во нин куйлӧ пыді посводз пельӧсын. Гортса кӧзяйка, пӧрысь Ельӧ, корсюрӧ матыстчывлӧ сы дінӧ идрасигмоз. Гусьӧник мӧвпыштлӧ, гашкӧ пӧ, кад нин шыбитны сійӧс. Но та бӧрын пыр жӧ вомалӧ асьсӧ. Мый нӧ пӧ мекӧд лои пӧрысьӧ-нэмӧ. Ӧд сы мында кыпыд казьтылӧм йитчӧма тайӧ важ потаныскӧд.
Да и ачыс важ потаныс кӧзяйкаыслӧн сы дінӧ матыстчӧм бӧрын быттьӧ ловзьывлӧ ловнас. Сідзи и кажитчӧ сылы, мый пӧрысь Ельӧ бара кӧсйӧ пыртны потансӧ кыпыд да югыд лунвыв жырйӧ, ӧшӧдны пӧтӧлӧкӧ тувъялӧм лайкан вылӧ. Но потан дінын недыр сулалыштӧм бӧрын, ачыс аскӧдыс негораа сёрнитігмоз кӧзяйкаыс бӧр пырӧ керкаӧ. И бара потан кольӧ ас кежысь шог мӧвпъясӧн. Оз нин, тыдалӧ, сійӧ некодлы ков тайӧ керкаас.
А коркӧ потан вӧлі Ельӧлӧн да Ӧнисьлӧн керкаын медыджыд донаторйӧн. Сӧмын на кодкӧ налӧн ыджыдджык быдтасыс пиысь гораа пондас варовитны, бать-мам пыр и шӧпнитасны: эн пӧ садьмӧд потанын узьысьсӧ. Уна во сайын зарни киясӧн вӧчӧм потанӧс медводдзаысь пыртісны сэки том на Ельӧлӧн да Ӧнисьлӧн керкаӧ, ӧшӧдісны лайкан вылӧ. А сэсся Ельӧ ньӧжйӧник водтӧдіс потанас ассьыс медводдза кагасӧ да кутіс видзчысьӧмӧн качайтны. Ичӧтик лёльӧ пыр жӧ унмовсис. Сыкӧд тшӧтш унмовсис и потаныс.
Кутшӧмкӧ кад мысти сійӧс садьмӧдіс кагалӧн гораа бӧрдӧмыс. Тшыгъялӧма коньӧрушкоыд. Ельӧ пыр жӧ босьтіс ичӧтикӧс потанысь, сюйис сылы вомас ассьыс нёньсӧ. Мӧдыс ымзігтырйи горша кутас нёнясьны. А сэсся мамыс бӧр водтӧдліс кагаӧс потанӧ да кутас ньӧжйӧник качайтны. И бара сійӧ унмовсис. Весиг войнас потанын куйлысь кага некымынысь садьмывліс. То бара нин тшыгъялӧма. То оз кӧсйы куйлыны кӧтасьӧм рузум вылын. Мамыс вольсавліс выль рузум, нёньӧдліс ичӧтӧс да бара водтӧдліс потанӧ. Тадзи потанлы лун ни вой эз вӧв узьӧм ни олӧм. Пыр ковмис лайканлӧн негораа дзуртӧм шы улӧ качайтны ичӧтӧс. Но та вылӧ видзӧдтӧг ачыс потан оліс долыд олӧмӧн. Эз вӧв гажтӧм сылы ичӧт кагакӧд ӧтвылысь олігӧн.
Сэсся кор потанын куйлысь неуна быдмыштіс, мамыс кутіс унмовськӧдлыны сійӧс аслас негораа сьылӧм улӧ. То пондас вомгорулас нюжйӧдлыны «Шыр кывтӧ-катӧ катша кӧя пыжӧн...» То панас мыйкӧ ас кежысь лӧсьӧдӧмтор «Узь, менам донаӧй, узь, менам мусаӧй...» Видзӧдан да кагаыд бара нин унмовсьӧма. А сыкӧд тшӧтш вугралӧ и потан. И сьӧлӧм серти сылы семьяын татшӧм олӧмыс.
Но вочасӧн потанын куйлысь быдмыштіс да кутіс нин котравны. Сэки потантӧ петкӧдісны пыді посводзӧ. И сэтшӧм шог лои сылы, мый коркӧ сэтшӧма колысь друг эз кут ковны Ельӧлӧн да Ӧнисьлӧн семьялы. Ӧні семьялӧн став олӧмыс прӧйдитіс сыысь бокиті. И потан шогпырысь мӧвпавлывліс сэки, мый збыльысь тай воӧ кад, кор он кут ковны некодлы. Вермас ӧмӧй лоны таысь омӧльыс свет вылас.
Код тӧдас, дыр-ӧ тадзи мӧвпаліс пыді посводз пельӧсын куйлысь потан. Но друг ӧти шондіа лунӧ сійӧс бара пыртісны югыд да кыпыд жырйӧ, бӧр ӧшӧдісны лайкан вылӧ. Видзӧдӧ ас гӧгӧрыс потан да шензьыны оз вермы. Сы гӧгӧр котралӧ ыджыд кодь нин зонка. А сылӧн мамыс нёньӧдӧ мӧд ичӧтик лёльӧӧс, кодӧс сэсся ньӧжйӧник водтӧдӧ потанӧ. И бара потан долыдпырысь качайтчӧ ичӧт кагакӧд тшӧтш. Вошисны сылӧн коркӧя шог мӧвпъясыс. Ӧд сійӧ выльысь ковмис кыпыд жырйын олысьяслы. Сідзкӧ ставыс на бур. Тайӧ пӧрйӧ эз нин сӧмын мамыс качайтлы потансӧ. Но тшӧкыда сылы отсасьліс и ичӧтик зонка, коді мелі синъясӧн видзӧдлывліс потанын куйлысь вылӧ да зілис ас ногӧн гажӧдыштны сійӧс. А мӧдыс синсӧ эз вештыв ыджыдджык вок вывсьыс да мыйкӧ гораа тёльгис-висьталіс сылы. И кыкнанныслы таысь вӧлі зэв нимкодь.
— Со и тэнад ворсысь ёрт регыд лоас, — шуис сэки ыджыдджыкыслы мамыс.
Потанын куйлысь тӧдлытӧг быдмис. И бара воис сійӧ кадыс, кор потанӧс петкӧдісны пыді посводзӧ. Тайӧ пӧрйӧ сійӧ эз нин вӧв сэтшӧм зумыш. Век жӧ эскис, мый ковмас на керкаын олысьяслы. Бара на Ельӧлӧн да Ӧнисьлӧн семьяын чужас выль кага. Збыльысь, сідзи и лои. Потанӧс выльысь овмӧдісны кыпыд жырйӧ. И тадзи унаысь на вӧвлі. Быдмисны керкаын олысьяс. Бать-мамлӧн ыджыд нин арлыда челядьыс дӧзьӧритісны ичӧтъясӧс. Вочасӧн пӧрысьмисны и Ельӧ да Ӧнись. Пӧрысьмис и потан. Пыр ёнджыка сійӧ кутіс дзуртны да норасьны лайкъялысь лайканлы, мый абу нин важ кодьыс вын-эбӧса. Сідзжӧ и лайкан норасьлывліс сылы. Но сэк жӧ и потанлы, и лайканлы вӧлі нимкодь сыысь, мый эз весь овны тайӧ свет вылас. Со ӧд мында ичӧт кагаӧс найӧ качайтісны, чӧскыд унмӧн узьтӧдлісны.
А сэсся воис кад, кор потанӧс пыр кежлӧ петкӧдісны пыдыс посводзӧ. Пӧрысь нин Ельӧлӧн да Ӧнисьлӧн челядьыс кыпыд да югыд керкаысь разӧдчисны коді кытчӧ да кутісны овны асланыс олӧмӧн. А гозъялы колины сӧмын асланыс быдтасъяслӧн югыд челядьдыр йылысь казьтылӧмъяс. Пуксясны диван вылӧ телевизор видзӧдігмоз да пыр и панасны негора сёрни:
— А помнитан, кутшӧм бӧрдысьӧн вӧлі миян медводдза каганым. Сійӧн, тыдалӧ, сьылысьӧн и лоис.
— А помнитан, кутшӧм ёна радейтіс качайтчыны потанад миян коймӧдным. Он кӧ качайтышт, оз и унмовсь.
И тадзи помтӧг вермисны варовитны. Кыкнанныслы сэки долыдсьыс-долыд вӧлі сьӧлӧм вылас, мый со кымынӧс быдтісны да петкӧдісны ыджыд олӧмӧ. Мед жӧ и быдтасъясыслӧн водзӧ кежлӧ сідзжӧ бур олӧм лоас. А важиник потан быттьӧ кывліс пӧрысь гозъялысь варовитӧмсӧ да сылы сідзжӧ долыд кыптывліс лов вылас коркӧя качайтчысьяс йылысь казьтылігӧн.
Но кыдзи векджык овлӧ тайӧ олӧмас, водзджык эновтіс шондіувсӧ Ӧнись. И пӧрысь Ельӧ колис гортас ӧтнас. Со и пыдыс посводзӧ петалігъясӧн сійӧ пыр тшӧкыдджыка дзоргывлӧ важиник потан вылӧ да ас кежысь меліа сёрнитлывлӧ сыкӧд. Важиник потан быттьӧ гӧгӧрвоӧ кӧзяйкалысь сёрнисӧ. Сы моз жӧ и нимкодясьӧ, и майшасьӧ. Окота сылы нӧшта ӧтчыд на пыравлыны кыпыд да югыд жырйӧ. Но гӧгӧрвоӧ, мый оз нин лолы татшӧм шудыс. Ӧд некодлы на мӧд олӧм абу удайтчывлӧма овны.


Ньӧввуж
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 136-138 лб.>

Ӧтчыд ичӧтик Ӧльӧксан видзӧдіс телевизор пыр Америкаса индеечьяс йылысь кино. Сылы зэв ёна воис сьӧлӧм вылас, кутшӧм бура индеечьясыд лыйсьӧны ньӧввужйысь. Весиг вӧтасьны кутіс та йылысь. Узьӧ да вӧталӧ, быттьӧ сійӧ индеечьяслӧн медыджыд вождьыс. А сылӧн ньӧввужйысь лэдзӧм ньӧвъясыс стӧча инмӧны вӧрӧгъяслы, кодъяс кӧсйӧны вӧтлыны индеечьясӧс налӧн му вылысь. Ӧтчыд дай мӧдысь лыяс Ӧльӧксан. И со нин вӧрӧгъясыд весьӧпӧрӧмаӧсь да котӧрӧн пышйӧны Ӧльӧксанлӧн ньӧвъясысь. И став индеечыс гораа ошкӧны Ӧльӧксанӧс.
Узьӧм ни олӧм эз ло детинкалӧн. Сэтшӧм окота ньӧввужйысь лыйсьыны. Но ачыс сійӧс вӧчны оз на куж. Со и матыстчис Опонь дед дорас:
— Дедӧ, вай отсав меным вӧчны ньӧввуж.
— Эк тэ, лыйсьысь, — малыштіс небыдик юрсиӧдыс Ӧльӧксанӧс Опонь дед. — Ньӧввужйыд ӧд абу чача. Верман кодӧскӧ и дойдны. Ёна важӧн миян пӧльясыд сійӧн звер-пӧтка кыйлӧмаӧсь. А тэ ворсны кӧсъян ньӧввужнад.
Сэсся ланьтыштліс да содтіс:
— Но инӧ вӧча тэныд ньӧввужтӧ. Но сет кыв, мый ни ӧти ловъя лолӧс сійӧн он дойд.
— Ог, ог, — пыр жӧ кӧсйысис Ӧльӧксан. А ачыс нимкодьысла весиг йӧктыны кутіс.
И со нин Опонь дед Ӧльӧксан внукыскӧд мӧдӧдчисны веретяӧ тусяпулысь кузь да мича вож бӧрйыны. Пыр и аддзисны сійӧс. Опонь дед зэвтіс тусяпулысь вожсӧ ён сутугаӧн. Сэсся кос пожӧм чуркаысь вӧлаліс дас кымын ньӧв. И со нин ньӧввужйыд дась. Ӧльӧксан инас оз ӧшйы. Сэтшӧм окота сылы видлыны ньӧввужтӧ.
Но медводз Опонь дед ачыс лыйис ньӧввужйысь енэжӧ. Вылӧ-вылӧ качис ньӧвйыс да весиг воши син водзысь. Сэсся здук-мӧд мысти уси неылӧ.
— На босьт ассьыд чачатӧ, — шуис Опонь дед да содтіс. — Эн вунӧд, мый тэ меным кӧсйысин.
Ӧльӧксан восьлалӧ грездса улича кузя дзик индеечьяслӧн вождь моз. А сы бӧрся вӧтчӧны ас кодьыс жӧ зырымбедьяс. Быдӧнлы окота лыйны ньӧввужйысь. Татшӧм чачаыд некодлӧн на пиысь эз на вӧвлы. Мунісны грезд сайӧ да бура и лыйсисны. То пу вылӧ лӧсьӧдӧм пасӧ, то кодлӧнкӧ кепкаӧ, то тыртӧм консерв банкаӧ. Ӧльӧксан ачыс медводз видліс ньӧввужтӧ. Сэсся и мукӧдлы сетіс лыйсьыны. Быдӧнлы ньӧввужйысь лыйсьӧмыд аслыссикас праздникӧн лоис. Горзӧны. Чеччалӧны. Вензьӧны, коді медстӧча лыйсьӧ.
Друг Ӧльӧксанлӧн Пиля ёртыс, пыр шмонитны радейтысь да наян детинка, и шуӧ:
— Мый нӧ ми сӧмын паскӧ лыйлам. Вай вӧралысьясысь ворсыштам. Со эстӧні, важ ферма дорас, гулюяс кокасьӧны. Коді инмас налы, сійӧ и лоас вӧралысьӧн.
Зонкаяслӧн синъясыс ӧзйисны Пилялӧн тайӧ кывъяс бӧрас. Весиг Ӧльӧксан вунӧдіс Опонь дедыслы кӧсйысьӧм йылысь. «Вӧралысьясыд» гусьӧн матыстчисны гулюяслань да дзебсисны ферма сайӧ. Медводз, дерт, метитчис Ӧльӧксан, но эз веськав. Гулюяс повзьӧмпырысь вӧчисны кытш да пуксисны кокасьны важинас. Сэсся Пиля босьтіс ньӧввужтӧ. Зэв дыр метитчис да кыдзи тай лэдзис ньӧвтӧ. Пыр жӧ ӧти гулю тіркмуніс да гатшасис. А мукӧдъясыс зэв ӧдйӧ кытчӧкӧ лэбисны. Зонкаяс гораа горзӧны да вачкылӧны Пиляӧс мышкуӧдыс. Медбур вӧралысьӧн сійӧс шуӧны. Ӧтнаслы Ӧльӧксанлы жугыль лои. Сійӧ век жӧ чайтіс, мый некод на пиысь оз веськав гулюясыдлы. Сӧмын повзьӧдасны найӧс. А со кутшӧм ускӧттьӧ артмис. Сэсся и жальӧсь сылы тайӧ лэбачьясыд. Кӧть эськӧ грездысь каньяс век жӧ корсюрӧ кыйлывлӧны гулюястӧ. И некод найӧс таысь оз дивит. Но ӧд пемӧсыд пемӧс и эм. А мортыдлы век жӧ колӧ тӧдны, кодӧс позьӧ лыйны, а кодӧс оз. Мӧвпалӧ та йылысь Ӧльӧксан да оз тӧд, мый шуны нимкодясьысь ёртъясыслы.
Медбӧрын босьтіс Пиля киысь ньӧввужсӧ, чӧв олыштіс да чирӧм гӧлӧсӧн нурбыльтіс:
— Оз эськӧ ков вӧлі лыйны гулютӧ да. Сійӧ ӧд нинӧмӧн абу мыжа миян водзын.
Сэсся чӧла мӧдӧдчис гортланьыс. Пыр на нимкодясьысь ёртъясыс сӧмын шай-паймунӧмӧн видзӧдісны ньӧжйӧ восьлалысь Ӧльӧксан вылӧ. Некод нинӧм эз слӧймы шуны. Налы, тыдалӧ, кутісны жӧ воны юр вежӧрӧдзныс Ӧльӧксанлӧн кывъясыс.
Опонь дед, дерт, пыр жӧ кывліс «том вӧралысьяслӧн» ворсӧм йылысь.
— Тадзи и кутан ассьыд кывтӧ, — дивитӧмпырысь шуис сійӧ Ӧльӧксанлы. — Став ловъя ловсӧ кӧсъян матігӧгӧрысь бырӧдны. Ок тэ, вӧралысь. Збыль вӧралысьыд ӧд ылі пармаын кыйсьӧ-вийсьӧ. Тӧдӧ, кодӧс позьӧ лыйны, а кодӧс оз. Мед звер-пӧткаыс водзӧ кежлӧ эз чин. И ньӧввужйыд абу жӧ чача, тадзи кӧ водзӧ кутан ворсны.
Ӧльӧксан нырсӧ тілигмоз кывзіс дедсӧ да чӧла пуктіс ньӧввужсӧ дед водзас:
— Ог. Сэсся некор ог кут ворсны тайӧ чачанас.


Пӧрысь Варук да ичӧт Мишук
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 138-143 лб.>

— Но вай вод нин, вод, менам зарниӧй, — шуис медбӧрын Варук баб Мишук внукыслы. — Аски бать-мамыд воасны да миянлы накӧд бӧр карӧ ковмас мунны. Бара меным лоӧ эновтны локтан гожӧмӧдз ассьым чужан позйӧс.
— А локтан во бара на татчӧ волам? — юаліс Мишук бабыслысь.
— Волам на волам, — вочавидзис Варук баб. — Мед сӧмын Енмыс сетас дзоньвидзалун.
А сэсся синвасӧ чышкалігмоз Варук баб малалӧ юрӧдыс унмовсьысь Мишукӧс. Лунтыр ӧд ризъяліс-котраліс да, дерт, мудзис. Со и ӧдйӧ личкис унмыс детинкаӧс. Узьӧ да вӧтасьӧ, кыдзи бабыскӧд чукӧртӧны бурдӧдчан турунъяс. Бабыс висьтавлӧ, кутшӧм висьӧмысь бурдӧдӧ сійӧ либӧ мӧд турун. Сэсся гортӧ локтӧм бӧрын вотӧны град вылысь гортса оз да сёйӧны сійӧс йӧв сорӧн. А со нин Мишук бабыскӧд жар шондіа лунӧ лэччӧны ва дорӧ. Мишук котралӧ лыа берег дорса ляпкыдик ваын, вӧтлысьӧ арпиян бӧрся. Бабыс видзӧдӧ внукыслӧн гажа ворсӧм вылӧ да мый йылысь кӧ ас кежысь чӧла мӧвпалӧ. Но друг рытыввывсянь кыпӧдчӧ сьӧд кымӧр. И баба-внука тэрмасьӧмӧн восьлалӧны гортаныс, мед удитӧдчыны гыма зэрысь. Тадзи войбыд Мишук вӧтасьӧ Куръядор грездын гожӧмбыдса гажа олӧм йылысь вӧтъяс.
Но Варук баблы тайӧ пӧрйӧ дыр оз узьсьы. Сійӧ казьтылӧ ассьыс кузь олӧмсӧ. Син водзас сувтӧны уна дас восайся серпасъяс, кодъясысь топавлӧ сьӧлӧмыд. А бан бок кузяыс ньӧжйӧник лэччӧны кортӧм синва войтъяс. Тайӧ грездас ӧд сійӧ коркӧ чужис да быдмис бур бать-мам дорын. Найӧ синнысӧ эз вештывлыны асланыс медводдза кага вылысь. Сэтшӧм сійӧ вӧлі муса да дона. Сэсся сы бӧрын чужисны и мукӧдъяс. Гажаа оліс Варук аслас чой-вокыскӧд бать-мам борд улын. Гожӧмъяснас ставӧн котралісны вадорӧ купайтчыны да гожйӧдчыны. Ветлывлісны вӧрӧ вотчыны. Тӧвъяснас йизьытӧдз исласьлісны джуджыд кыр йывсянь. Сэсся вочасӧн ворсігмоз ковмис босьтчыны и уджӧ. Ыджыд семьяад нокыд век юр выв тыр.
Варук казьтылӧ кольӧм вояссӧ да кажитчӧ сылы, быттьӧ ӧти здукӧн ставыс прӧйдитӧма. Коркӧ кості дояркаӧн уджалігӧн нин петіс верӧс сайӧ, ас грездса Ӧнтип зон сайӧ. Сійӧ трактористаліс. Лун и вой мырсис. Тадзи гозъялӧн аслыныслы тӧдлытӧг и челядьыс быдмисны. Бать-мам пыр удж вылынӧсь. А челядь ас кежысь олӧны. Эз тай некод тшыксьы-а. Школа помалісны да водзӧ велӧдчисны. Бур йӧзӧн лоисны. А Ӧнтипыс трактористнад уджалігӧн кынмаліс. Сэсся висьмис да кадысь водз муніс мӧдаръюгыдӧ. Ӧні со куйлӧ Куръядор грезд сайса шойна вылын. Варук дыр кодь на уджаліс, кытчӧдз совхозыс налӧн эз киссьы. Пыр зілис отсавны карын олысь ныв-пиыслы. Но найӧ важӧн нин сулалісны ас кок выланыс да жаляддза видзӧдісны мамыслӧн пессьӧмъяс вылӧ. Медбӧрын Ӧксинь шӧркодь нылыс эз вермы терпитны.
— Тырмас нин асьтӧ пазӧдны, — шуис ӧтчыд сійӧ карысь Куръядорӧ волігӧн. — Кодлы нӧ чӧжан. Кулан да сідзжӧ ставыс кольӧ. Колӧ коркӧ и шойччыштны. Вай лэччам карӧ. Кутан миянлысь Мишукӧс лелькуйтны. Ичӧт на да детсадйӧ эгӧ убӧлитӧй сетны.
— Код вылӧ нӧ ме ассьым гортӧс коля, — пыр жӧ воча сувтіс Варук. — Тані ӧд менам став олӧмӧй. Тані менам донаяслӧн гуясыс. А карад кула гажтӧмысла.
Дыр на тадзи сёрнитісны ас костаныс мама-ныла. Но век жӧ кузя-визяӧн Ӧксиньлы удайтчис кыскыны ас дінас мамсӧ. И со витӧд тӧв нин Варук олӧ ныв ордас. Гозъя уджалӧны ыджыд заводын. Варук новлӧдлӧ Мишукӧс детсадйӧ. А мукӧддырйи Мишукыс нёрпалыштас да гортас бабыскӧд кольччӧ.
Ёна и лӧсялӧны ас костаныс баб да внук. Мишукыд карса олӧмтӧ баб сертиыс бурджыка тӧдӧ, пыр мыйкӧ висьталӧ сылы да гӧгӧрвоӧдӧ сійӧс. А бабыс сы пыдди мича мойдъяс мойдӧ Мишуклы. Он кӧсйы да кывзан. Сэсся Мишук унмовсьӧ да лоӧ Иван Саревичӧн. Повтӧг тышкасьӧ лёк Гундыркӧд да Ёма-бабакӧд. Рытнас бать-мамыс воасны гортаныс да юасьӧ налысь, кӧні нӧ Гундырыс да Ёма-бабаыс олӧны. А найӧ сӧмын нюмъялӧны пинысӧ кывзігӧн.
Таво тулыснас, кор Варуклӧн став мӧвпъясыс вӧлі нин йитчӧмаӧсь ас грездыскӧд, сэтшӧма гажтӧмтчис чужанінсьыс, Ӧксиньыс кутыштліс мамсӧ мышсяньыс да небыда шуис:
— Таво, гашкӧ, он нин кайлы Куръядорад. Ӧд абу кокни татшӧм арлыднад ӧтнадлы сэні пессьыны. Да и Мишуклы колӧ школаӧ мунігкежлӧ лӧсьӧдчыны. Мед тані ёртъясыскӧд котралыштас.
— Чӧв,чӧв, мый нӧ тэ тайӧс шуин, — пыр жӧ дузмуніс Варук. — Кытчӧдз верма кута на ветлывлыны ас грездӧ. Сійӧ меным долыдлунсӧ и сетӧ. Ог кӧ волы сэтчӧ, пыр и кула.
Ӧксинь рама видзӧдліс мамыслӧн чукырӧссьӧм чужӧм вылас, мелі синъяс вылас, гӧрбыльтчыштӧм нин мыгӧр вылас да нинӧм эз шу. Весьшӧрӧ пӧрысь морттӧ такӧдны. Мед инӧ ветлӧ на, кылӧ кӧ асьсӧ дзоньвидзаӧн. А сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
— Сӧмын ӧтнадтӧ ог нин лэдз. Мед и Мишук тшӧтш ветлас. А ми, гозъя, шойччан лунъясӧ ас машинаӧн кутам тіян дорӧ волывлыны.
Со тадзи Варук баб бара на веськаліс чужан грездас. Медвойдӧр воӧм бӧрас внукыскӧд кежалісны шойна вылӧ. Варук баб Ӧнтип гу дорӧ сувтлігӧн висьталіс Мишуклы, кутшӧм бур да уджач мортӧн вӧлӧма сылӧн дедыс. Шуис, мед и Мишук татшӧмӧн жӧ вӧлі. А сэсся Варук ас кежысь нин вомгорулас мыйкӧ лыддьӧдлӧмӧн казьтыштліс ассьыс бать-мамсӧ. Сы бӧрын баб да внук мӧдӧдчисны грездса дзик ӧти улича кузя.
Коркӧ грездыс ыджыдкодь вӧлӧма. Быд керкаын юргӧмаӧсь челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс. Найӧ ветлӧдлӧмаӧсь асланыс школаӧ. Верстьӧяс уджалӧмаӧсь совхозын да орчча леспромхозын. Но талун коркӧя ыджыд грездас вӧлі чӧв-лӧнь. Жугыля сулалісны брӧвъялӧм ӧшиньяса пӧрысьмӧм керкаяс да быттьӧ норасисны асланыс ӧтка олӧм вылӧ. Сӧмын кӧнсюрӧ негораа чусаліс на олӧмыс. Дышиника увтыштлісны воча паныдасьлысь пӧрысьмӧм понъяс да Варук баб корсюрӧ чолӧмасьліс аслас тшӧтшъяяскӧд.
— Бабукӧй, кытчӧ нӧ вошисны тайӧ керкаяссьыс олысьясыс? — пыр жӧ юаліс Мишук.
— А вошисны тай, — вочавидзис Варук баб. — Быть ӧд воштӧдчы. Уджыд эз ло да быдӧн кыськӧ бокысь аслыс шуда олӧм зільӧ корсьны. Медводз томджыкъяс пышйисны. Татчӧ ме кодь пӧрысьяс сӧмын и колисны. Гожӧмнад гажа на овлӧ Куръядорад, а тӧвнас дзикӧдз олӧмыс кусӧма.
Мишук чӧла кывзіс Варук бабӧс да весиг шензис, кыдзи нӧ позьӧ эновтны та ыджда короминаяссӧ да мунны кытчӧкӧ бокӧ. Ӧд со гӧгӧр кутшӧм гажа. Тані эськӧ и овны. Но ӧдвакӧ бабыс вермис вочавидзны та вылӧ внукыслы.
Сэккості тыдовтчис и Варук баблӧн сідзжӧ важмӧм нин, но кыпыд на керкаыс. Сійӧ ӧд гожӧмъяснас волывлігӧн пыр зілис суседъясыслӧн отсӧгӧн ӧтилаті да мӧдлаті дзоньталыштны Ӧнтиплӧн на кыпӧдлӧм короминасӧ. Со и ӧні ас гортас пырӧм бӧрын Варук тӧкӧтьӧӧн и пелькӧдіс керка пытшкӧссӧ, а сэсся ломтіс плитаа пач да пузьӧдіс тшай. Быттьӧ тайӧс тӧдӧмӧн керкаӧ кутісны тотшкӧдчӧмӧн пыравны Варук баб кодь жӧ арлыда аньяс. Кывлӧмаӧсь нин карысь воӧм гӧстя йылысь. Быдӧн на пиысь гораа чолӧмасигмоз да синвасӧ чышкалігмоз кутчысьліс Варук бабкӧд.
— Збыльысь, дона гӧстя воӧма. А ми чайтім, мися, он нин волы чужанінад. Но кыскӧ на тай, вӧлӧмкӧ, татчӧ сьӧлӧмыд, — шуалісны найӧ.
— Чӧв, ланьтӧй. Кыдзи нӧ оз кыскы, — пыр жӧ вочавидзис Варук баб. — Тані ӧд менам став олӧмӧй кольӧма. А карад сідзи эг и велав.
А сэсся Варук баблӧн суседкаясыс ньӧжйӧник пуксялісны пызан сайӧ да тшай чурскигмоз гораа ӧта-мӧдсӧ вежмӧн кутісны висьтасьны асланыс олӧм-вылӧм йылысь. Варук баб гӧститӧдіс томдырся пӧдругаяссӧ карысь вайӧм чӧскыд калбасӧн, кампетӧн. Корсюрӧ и ачыс сюйсьыліс варов сёрниӧ.
Мишук сӧмын вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзіс олӧма аньясӧс. Збыльысь тай гажа вӧлӧма водзті Куръядорад олӧмыс. Йӧзыс зіля уджавлӧмаӧсь, чери кыйӧмаӧсь, вӧралӧмаӧсь, радейтлӧмаӧсь и гажӧдчыштны. Варук баблӧн керка стенын ӧшалісны Куръядорса коркӧя олысьяслӧн фотокарточкаясыс. Найӧ сюся видзӧдісны Мишук вылӧ да быттьӧ кӧсйисны шуны детинкалы, мед оз дивит грездса вӧвлӧм олысьясӧс. Найӧ олісны сідзи, кыдзи тшӧктыліс Енмыс да кыдзи асьныс кужисны. А Куръядорын кусны заводитӧм олӧмысь найӧ асьнысӧ оз кывны мыжаӧн.
Гажа вӧлі Куръядорын Мишуклӧн олӧмыс. Да и Варук бабыс эз сетлы гажтӧмтчыны. То град йӧрын ноксьыштасны. То вӧрӧ ветласны вотчыны. То Варук баблӧн пӧдругаяс ордӧ кежаласны гӧститны. Гожӧмбыднад Мишук гожъяліс, крепаммис. Мам-батьыс корсюрӧ волігъясӧн весиг эз тӧдны пинысӧ, сэтшӧма удитӧма верстяммыны.
И со воис сійӧ гажа асылыс, кор бӧр колӧ мӧдӧдчыны карӧ. Но эз вӧв гажа Варук баблӧн сьӧлӧм вылын. Бара лоӧ торйӧдчыны ас чужанінкӧд. Коді тӧдас, удайтчас оз на волыны татчӧ. Мишук быттьӧ кыліс Варук баблысь шог мӧвпъяссӧ. Чӧла матыстчис бабыс дінӧ да малыштіс сылысь сарӧгӧсь кияссӧ.
— Эн майшась, бабукӧй, — шуис сійӧ пӧрысь морт вылӧ сӧстӧм синъясӧн видзӧдігмоз. — Куръядорыд збыльысь гажа вӧлӧма. Локтан гожӧм ми бара на волам татчӧ.
Бабыс сӧмын кутыштліс Мишукӧс. Сэтшӧм нимкодь лоис сылӧн сьӧлӧм вылын внукыслӧн тайӧ кывъяс бӧрас.


Шондіюр
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 143-145 лб.>

— Кӧсъян тӧдны, кыдзи шондіюрыд быдмӧ? — шыӧдчис ӧти тувсовъя лунӧ град йӧрын пуктысигӧн Наталь баб Веруш внучка дінас.
— Кӧсъя, кӧсъя, муса бабукӧй, — пыр жӧ кутіс нимкодьысла кекӧначасьны да чеччавны ичӧтик Веруш.
— Сӧмын ковмас дыр виччысьны, — шуис Наталь баб. — Шондіюрыд, кыдзи и мукӧд быдмӧг, оз тӧкӧтьӧӧн быдмы. Сылы уна колӧ и мувердасыд, и ваыд, и шоныдыд. Кор поткӧдчас да вужъясяс муас, сэки и пондас кыпӧдчыны вывлань, шонділань.
— Шонділань кыпӧдчӧ да сійӧн шондіюрӧн и шуӧны? — юаліс ичӧтик Веруш бабыслысь.
— Оз сы вӧсна, — гӧгӧрвоӧдіс Наталь баб. — Шонділаньыд ӧд дзик став быдмӧгыс кыпӧдчӧ. Сӧмын шондіюрыд дзик шонді кодь и эм. Ачыс гӧгрӧс. А сійӧс кытшалӧмаӧсь мича кольквиж сыръяс. Видзӧдан да збыльысь шондіӧн чайтан. Сійӧн тадзи и шуӧмаӧсь.
А сэсся Наталь баб ланьтыштліс, кыскис зепсьыс семечки тусьяс да шуис внучкаыслы:
— Со тайӧ тусьяссьыс и быдмасны шондіюръясыд. Ичӧтик Веруш вомсӧ паськӧдӧмӧн видзӧдліс Наталь баб вылӧ. Тыдалӧ, пӧръялӧ сійӧс муса бабыс. Сылы некыдзи эз эскыссьы, мый со тайӧ сьӧд тусьяссьыс быдмасны мича шондіюръяс.
— Збыльысь, збыльысь тадзи и лоас, — меліа нюмъялігмоз эскӧдіс внучкасӧ бабыс, а сэсся тэрмасьтӧг сюяліс семечки тусьяссӧ град помӧ. Мед пӧ ӧтнаныс быдмасны да некодӧс оз сайӧдны.
Сійӧ лунсяньыс ичӧтик Веруш терпитны позьтӧма пондіс виччысьны, кор нин шондіюръясыд мыччысясны мусьыс да кутасны кыпӧдчыны вывлань. Лун-мӧд колис, а град помын руд муысь ӧтдор нинӧм на эз тыдав.
— Мыйла нӧ татшӧм дыр шондіюрыд оз мыччысь? — майшасьӧмпырысь юаліс ичӧтик Веруш бабыслысь.
— Эн тэрмась, — вочавидзис ньӧжйӧник пӧрысь ань. — Ме ӧд тэныд шулі, мый быдӧнлӧн аслас кад. Колӧ, мед семечки тусьыс вужъяссяс муас, чӧжас вын-эбӧссӧ. Сэки и пондас вывлань кыпӧдчыны.
Веруш эз и казяв, кыдзи ӧти асылӧ, град помын вӧлі мыччысьӧмаӧсь шондіюрлӧн нэриник заясыс. Сылы весиг забеднӧ лоис. Сэтшӧма кӧсйис аддзыны, кыдзи сылӧн син водзын пондасны писькӧдчыны му пытшкӧссьыс тайӧ быдмӧгъясыс. А со эз и тӧдлы, кыдзи тайӧ лоис.
— Сідзи ӧд и овлӧ, — вочавидзис Верушлӧн юалӧм вылӧ Наталь баб. — Ловъя ловъясыд оз кӧсйыны, мед кодкӧ кыйӧдчис налӧн чужӧм бӧрся да векджык петкӧдчӧны пемыд войнас. Со тадзи и лои шондіюрыдкӧд.
А сэсся ланьтыштліс недыр кежлӧ да содтіс:
— Нинӧм. Эн шогсьы. Сы пыдди ӧні быд лун кутан видзӧдны, кыдзи шондіюрыд сэтшӧм ӧдйӧ вывлань кыпӧдчӧ. 
Збыльысь Веруш нимкодьпырысь кутіс казявны, кутшӧма ордйыны кутісны шондіюръясыд мукӧд быдмӧгсӧ. Тыдалӧ, Наталь баблӧн мувердасыс налы ёна лӧсяліс. Быд лун ичӧтик Веруш висьтавліс бабыслы, кутшӧм ӧдйӧ быдмӧны шондіюръясыд. А сэсся кор дзоридзасьны нин кутісны тайӧ быдмӧгъясыс, ичӧтик Веруш казяліс, кыдзи на гӧгӧр пондісны гӧгравны мазіяс. Пыр и пуксьыласны дзоридзьяс вылас. Кажитчӧ Верушлы, быттьӧкӧ мыйкӧ юӧны сэтысь мазіясыд, а сэсся кытчӧкӧ лэбӧны.
— Муса бабукӧй, оз-ӧ дойдавны мазіясыд шондіюръястӧ? — шыӧдчис Веруш майшасьӧмпырысь бабыс дінас. — Со кымынӧн найӧ локтӧмаӧсь. Сідзи и лэбалӧны ӧти дзоридзсянь мӧдӧ.
— Эн пов, Веруш, — серӧктігмоз вочавидзис бабыс. — Мазіясыд быдмӧгъясыдлы некор лёксӧ оз вӧчны. Найӧ юӧны дзоридзьяс вывсьыс юмов сӧзсӧ. А водзӧс пыддиыс ӧдйӧджык отсалӧны кисьмыны дзоридзьясыслы, мед найӧ бӧрынджык унджык мича семечки сетісны.
И бара Веруш Наталь бабӧс кывзігӧн оз тӧд, эскыны али абу пӧрысь мортлы. Но ӧд бабыс оз жӧ ылӧдлы сійӧс. Сідзкӧ збыльысь сідзи и эм. Веруш казяліс нин кыдзи шондіюрлӧн дзоридзьясын чужисны ичӧтик на еджыд семечки тусьяс да пондісны вочасӧн быдмыны да сьӧдӧдны. А асьныс дзоридзьясыс шонді югӧръясӧн пӧткӧдчӧм бӧрын лэдзисны юръяснысӧ увлань. Сідзкӧ регыд мысти нин семечки тусьясыс кисьмасны.
И со воис сійӧ луныс, кор Наталь баб шуис вундавны кисьмӧм нин шондіюръяссӧ. Сылы зіля отсасис ичӧтик Веруш. Уна и семечки тусь найӧ чукӧртісны. Наталь бабыс шуис мыйтакӧ пӧжны, мыйтакӧ вийӧдны да чӧскыд вый вӧчны, а мыйтакӧ кольны локтан во кежлӧ кӧйдыс вылӧ. Локтан тулыснас баб да внучка бара кӧдзасны семечки тусьяссӧ торъя град вылӧ. И бара шондіюръяс кутасны кыпӧдчыны вывлань да мичмӧдны Наталь баблысь град йӧрсӧ.

Варов вӧрса ёль
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 151-154 лб.>

Оліс-выліс помтӧм-дортӧм коми пармаын вӧрса варов ёль. Пӧткӧдліс сійӧс аслас ванас Ыджыднюр. Гажаа визувтіс варов ёль шондіӧн тырӧм пожӧма ягъяс пӧлӧн, чеччаліс посни да гырысь изъяс вомӧн, шойччигмозыс дзебсьывліс егыръясӧ да вын-эбӧссӧ чӧжӧм бӧрын бара уськӧдчывліс водзлань. Медбӧрын сэсся нимкодьпырысь суныштліс паськыд юӧ, коді меліа шымыртліс морӧс дінас варов вӧрса ёльӧс.
И тадзи вӧлі уна-уна во. Шудаа оліс варов ёль да нимкодясис шондіувса олӧмнас. Корсюрӧ сы дорӧ кокнысӧ веськӧдігмоз пуксьывлісны тшак вотысьяс да вӧралысьяс. Берег пӧлӧн быдмысь кыдз пулӧн кырсьысь вӧчлывлісны чибльӧг, видзчысьӧмӧн гумовтлісны кӧдзыд васӧ да чӧсмасигмоз веськӧдлісны горшнысӧ, ыркӧдлісны чужӧмнысӧ да ӧшӧдлісны чибльӧгсӧ ув вылӧ, мукӧд ветлысь-мунысьлы син уланыс. Мед быдӧн таті мунысь вермис чӧсмасьны кӧдзыд ёльса ванас. А сэсся ёльсӧ аттьӧалігмоз тэрмасьтӧг пуксьылісны кыр йылӧ да пондылісны висьтасьны ӧта-мӧдныслы, коді мый аддзыліс пармаысь, кодлы мый сюрис. А варов ёль кывзіс налысь сёрнисӧ да нимкодясис ас кежас, мый пӧттӧдзныс юкталіс найӧс чӧскыд ваӧн.
Сідзкӧ, оз весьшӧрӧ визувт сійӧ парма шӧрті. Со и вӧралысьяс пиысь кодсюрӧ кыпӧдлісны варов ёльлӧн берегъяс пӧлӧн вӧр керкаяс. Парматі понъясыскӧд лунтыр собалӧм бӧрын найӧ ӧзтывлісны ёль бокӧ бипур, мӧтыр вылын пулісны шыд, пузьӧдлісны тшай, бӧрынджык шойччигмоз пуксьывлісны ёль берег дорӧ, кывзылісны сылысь сьылӧм-ворсӧмсӧ. Бипур кусӧм бӧрын нин саймовтчывлісны вӧр керкааныс. А сэсся шондіыскӧд тшӧтш чеччывлісны да ёльса кӧдзыд ваӧн мыссьӧм бӧрын бара мӧдӧдчывлісны асланыс чӧс туйясӧд.
Корсюрӧ вӧрса варов ёль дорӧ волывлісны йӧраяс, ошъяс, кӧинъяс. И быдӧнӧс сійӧ пӧткӧдліс аслас кӧдзыд ванас. Сылӧн берегъяс пӧлӧн быдмысь козъяс, пожӧмъяс, кыдзьяс вылын чеччавлісны вильшасьысь уръяс. А кӧнсюрӧ матысса лыа мылькъяс вылын азыма кокавлісны галя изсӧ дозмӧръяс, таръяс, сьӧлаяс.
Вой кежлас пармаыс унмовсьліс. Чӧла вугралісны пуяс. Ланьтӧдчывлісны звер-пӧткаяс. Сӧмын ӧтнас вӧрса ёль сялькӧдчигмозыс котӧртіс Ыджыднюрсянь паськыд юлань, мед сетны сылы ассьыс кӧдзыд, сӧстӧм да чӧскыд васӧ. Ӧд буретш тайӧ да мукӧд татшӧм жӧ варов ёльяс весьтӧ и оліс паськыд юыс да нуис ассьыс визувсӧ вой саридзлань. Эз кӧ вӧвны татшӧм ёльясыс, эз вӧв эськӧ и паськыд юыс. 
Тадзи торйӧдны позьтӧма йитчӧма вӧлі олӧмыс варов вӧрса ёльлӧн да паськыд юлӧн.
Паськыд юлань матыстчигӧн нин вӧрса ёль кыліс асьсӧ пыр ёнджыкӧн да кӧнсюрӧ артмӧдіс джумъяс, кытчӧ овмӧдчылісны ком, мык, сир да ёкыш. Мича гожся лунъясӧ джумъяс дорас шатинъясӧн волывлісны чери кыйысьяс. Унакодь лов мачавлісны найӧ асланыс нопъясӧ да бара жӧ аттьӧавлісны вӧрса ёльсӧ, мый козьналіс налы чӧскыд чери.
Весиг кузь да кӧдзыд тӧвъясӧ эз ланьтлыв вӧрса ёль. Паськыд юсӧ кӧдзыдыс важӧн нин вӧлі дорӧма кыз йиӧн. Кыдзи кӧть сійӧ эз водзсась кӧдзыдыслы паныд, но сідзи эз и вермы мӧдсӧ да ёна мудзӧм бӧрын унмовсьліс кыз йи улын тулысӧдз. Сэк жӧ визув ёльтӧ кӧдзыдыс эз вермывлы дорны. Сійӧ негораа тёльгис кыз лым улын, сёрнитіс ачыс аскӧдыс да лолаліс еджыд руӧн. 
Оз нин вӧлі эскы, мый коркӧ помасяс кӧдзыдыс да сійӧ коляс ловйӧн. Но со бергӧдчис шондіыс гожӧмлань. Пыр кузьджыкӧсь, шоныдджыкӧсь лоисны лунъясыс. Вочасӧн кокниджык лои лолавны вӧрса ёльлы. Пыр унджык вын-эбӧс сійӧ кутіс кывны ас пытшкас. Сылысь лымйыс пӧткӧдіс сійӧс аслас сӧдз ваӧн. Веськӧдіс сэки ассьыс морӧсъяссӧ вӧрса ёль да кутіс тэрмасьны паськыд юлань, мед ӧдйӧджык садьмӧдны сійӧс кузь тӧвся унмысь. Со нин паныдасис сыкӧд, отсаліс мездысьны рӧшкыд нин тувсовъя йиысь. А сэсся вӧрса ёль да паськыд ю топыда кутчысьлісны-окасисны ӧта-мӧдныскӧд. Со бара кыкнанныс ловъяӧсь-дзоньвидзаӧсь. И некод оз вермы торкны налысь ӧтувъялуннысӧ.
Тадзи эськӧ и водзӧ овны да вывны варов вӧрса ёльлы да нуны ассьыс васӧ паськыд юӧ. Сӧмын эз ло сы ногӧн. Воисны коркӧ-некоркӧ ыджыд нюрӧ асланыс вынйӧра техникаӧн йӧз да шуисны косьтыны сійӧс. Нинӧм пӧ сыысь. Сӧмын пӧ вӧр-васӧ урӧстӧ. Косьтам пӧ да сэтысь йӧзыс турипув кутасны вотны. А косінас пӧ выль вӧр быдмас. 
Эз ӧд кужны чайтлыны найӧ, мый нюрсӧ Енмыс тӧдӧмӧн вӧчӧма васӧ чӧжӧм да вӧрса ёльясӧс пӧткӧдӧм могысь. Сэсся кодйисны кузь каналъяс. И косьмыны кутіс шорыд нюрыскӧд тшӧтш. Сӧмын тай и турипувйыд нюр косьтӧм бӧрад эз кут быдмыны. Да и вӧрса ёльлы эз кут тырмыны ваыс. Эз нин вӧв сійӧ важ кодьыс варов. Ӧдва визувтіс аслас уна нэмъясӧн писькӧдӧм туйӧдыс. Эз нин тырмы вын-эбӧсыс гораа варовитны. Шогпырысь майшасис ас кежас. Но кодкӧд нӧ юксян аслад дойнад. Пыр гежӧдджыка кежавлісны коркӧя варов ёль дорӧ вӧралысьяс, вотчысьяс, чери кыйысьяс, звер-пӧтка. Эз нин вермы сійӧ чӧсмӧдлыны аслас ванас мукӧдӧс. Мед сӧмын аслыс водзлань муннысӧ тырмис. 
Сэтчӧ жӧ и ёль бокысь мича ягъяссӧ кутісны бырӧдны йӧзыс. И нӧшта гажтӧмджык лои варов ёльлы. Сійӧ майшасьӧмпырысь мӧвпаліс, удайтчас-ӧ на паныдасьлыны паськыд юкӧд да норасьыштны сылы аслас олӧм вылӧ. Ӧд и ачыс паськыд юыс, кывсьӧ, ӧні эз нин ло сэтшӧм паськыд, вӧрса ёльясыд косьмисны да. Но век жӧ эскӧ вӧрса ёль, мый коркӧ бара удайтчас сылы варовмыны. Гӧгӧрвоасны кӧ йӧзыс, мый оз позь пӧдтыны найӧс, ёльяссӧ, кодъяс и сетӧны олӧмсӧ вӧр-ваыслы.


Кӧні бурджык овны ябырлы
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 154-156 лб.>

Шондіыс муртса на кыпӧдчӧ вӧртас сайсянь, а лунвыв жырлӧн восьса ӧшиньӧд кылӧ нин ябыр гозъялӧн гажа сьылӧмыс. Да ӧд сэтшӧм лӧсьыд гӧлӧсъясӧн нюжйӧдлӧны, весиг колипкайысь на, гашкӧ, мичаджыка. Гажӧдӧны став ывла вывсӧ.
Налӧн сьылӧм шы улӧ и садьмис Ӧльӧксан да сьӧлӧм вылас пыр жӧ нимкодь лоис. Эз весьшӧрӧ тулыснас ябыр позсӧ лӧсьӧд. Та вӧсна муртса эз лӧгась орчча керкаын олысь Микол ёртыскӧд. Кӧть эськӧ и нинӧмысь вӧлі ӧта-мӧд вылас букшасьнысӧ.
А артмис тадзи. Яр тувсовъя шонді югӧръяс улын лымйыс зэв ӧдйӧ кутіс ляпкавны. Буретш ябыръяслӧн воан кад. Сэки и шуисны Ӧльӧксан да Микол вӧчны налы позъяс да сувтӧдны найӧс асланыс керка сигӧръяс вылӧ.
— Менам бурджыка артмас, — ошйысигмоз шуис ёртыслы Микол. — Двореч кодьӧс вӧча, мед медся мича ябыр гозъяыс сэтчӧ овмӧдчасны.
Ӧльӧксан сӧмын кыскыштіс нырнас, но воча нинӧм эз шу. Тӧдіс, Микол ёртыс зэв киэтша. Мыйӧ оз босьтчы, быдтор сылӧн бура артмӧ. Батьыс ӧд сылӧн сідзжӧ бур столярӧн нималӧ. Сы рӧдӧ, тыдалӧ, и рӧдйӧма Миколыс.
И со кык ёрт кад воштытӧг быдӧн ас керка дорас босьтчисны мастеритны ябыр позъяс. Микол зэв мичаа стружитіс пӧвъяс. Ӧкуратнӧя тувъяліс найӧс ӧта-мӧд дінас. Вӧчис весиг мыйкӧ балкон сямаӧс. А сэсся мамыслысь дзайгис неуна краскатор да вылісяньыс мавтіс яръюгыд гӧрд краскаӧн.
— Но ӧні ябыръясыд быть нин овмӧдчасны татшӧм мича дворечад, — ошйысьӧмпырысь шуалӧ Микол орччӧн сулалысь Ӧльӧксан ёртыслы. А мӧдыслы весиг завидь. Сылӧн ябыр позйыс эз сэтшӧм мичаа артмы. Весиг пӧвъяссӧ эз стружит. Сідзи и ӧшӧдіс сэсся керка сигӧр вылас.
— Но и полокалӧ тэ вӧчӧмыд, — сералӧ Микол ёрт вылас. — Коді нӧ татшӧм позъяд овмӧдчас?
А Ӧльӧксан муртса оз бӧрд забеднӧысла. Сэтшӧма эз воны сылы сьӧлӧм вылас ёртыслӧн кывъясыс. Но и мый, абу кӧ сійӧ сэтшӧм киподтуя. Век жӧ сьӧлӧмсяньыс вӧчис. А ачыс майшасьӧ, овмӧдчасны оз ябыръясыд сылӧн мисьтӧминик, стружиттӧм пӧвъясысь вӧчӧм позъяд.
Мӧд асывнас Ӧльӧксан садьмис да ӧдйӧджык петіс ывлаӧ. Видзӧдӧ, сылӧн киясӧн вӧчӧм поз вылын ябыр гозъя нин пукалӧны да гажаа сьылӧны. То ӧтиыс пытшкас пыралас, то мӧдыс. А сэсся кутісны кыськӧ ваявны важ турун сіяс да небыд поз вӧчны асланыс абутӧм на быдтасъясыслы. Асьныс дугдывтӧг лэбач ногӧн сёрнитӧны ӧта-мӧдыскӧд. И кутшӧм нимкодь сэки лои Ӧльӧксанлы. Весьшӧрӧ повсьӧма. Абу на дзикӧдз шыбитана вӧлӧма сылӧн ябыр позйыд.
Сэккості петіс ывлаӧ и Микол да син доймытӧдзыс видзӧдіс аслас двореч кодь ябыр поз вылас. Но ни ӧти лэбач сідзи эз и матыстчы сы дінӧ. Вывті нин яръюгыд сійӧ вӧлі да, тыдалӧ, повзьӧдіс ябыръясӧс аслас мичлуннас.
Бӧрынджык нин батьыс шуис Миколлы, весьшӧрӧ пӧ татшӧм мича дворечтӧ вӧчӧмыд. Лэбачьясыдлы пӧ мича оланіныд дзик веськодь. Мӧдарӧ, найӧ аслыныс вӧчӧны сэтшӧм оланін, коді оз ёна шыбитчы синмад, мед вӧрӧгъяс оз гусявны быдтасъяссӧ.
Со тадзи некод и эз овмӧдчы Миколлӧн дворечӧ да сылы ковмис бӧр разьны мича чачасӧ. Но ӧні сійӧ гӧгӧрвоис нин, мыйын помкаыс да эз лӧгав Ӧльӧксан вылӧ.



Медводдза арся праздник
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 156-159 лб.>

Со и бӧрӧ колис Илля лун — арся медводдза праздник. Важӧн сійӧс гажаа пасйывлӧмаӧсь Улыс Эжваса Пальын. Сэки татчӧс сиктса мужичӧйясыд ёна вӧйӧсь вӧлӧмаӧсь да, кыдзи меным висьтавліс мамлӧн мамыс Домна баб на, катыдпомсаяс тышкасьлывлӧмаӧсь кывтыдпомсаяскӧд зоръясӧн да паличьясӧн. Кодсюрӧӧс и кувтӧдзыс вачкывлӧмаӧсь. Со ӧд кытчӧдз волӧмаӧсь.
А меным дона тайӧ праздникыс сійӧн, мый йитчӧма батьлӧн нимкӧд. Сійӧ чужлӧма 1911 вося июль 28 лунӧ. Со и Пальса вичкоысь попыд сетӧма батьлы Илля ним. Миян Ивадор грездын, коді вӧлі пырӧ Пальса сиктсӧвет улӧ, батьӧс шулісны Сивер Илляӧн. Помнита да, тайӧ лунас вӧлі уджалам видз вылын. А рытнас мӧдӧдчам гӧститны Пальӧ, коді Ивадорсянь куим километр сайын, мамлӧн вок Иван чож ордӧ. Чожӧ векджык вӧлі горт дорас муркӧдчӧ. То сабриӧ кос турун чӧвтӧ, то потшӧс лӧсьӧдӧ, то нӧбйӧн сюруклы сӧмын на ытшкӧм турун вайӧ. Медбӧрын Елена чожинь оз вермы терпитны Иван чожлысь маласьӧмсӧ да горӧдӧ ӧшинь пырыс:
— Лок, лок, пыр ӧдйӧджык. Гӧсьтъясыд виччысьӧны нин.
А сылӧн пызаныс важӧн нин дась. Веськыда чегӧ сёян-юансьыс. Мыйыс сӧмын сэні абу: и яя шыд, и черинянь, и пувъя кисель, и шома капуста. Медбӧрын чожлӧн пырӧм бӧрын ставӧн пуксялӧны пызан сайӧ да сур стӧкан видлӧм бӧрын заводитӧны азыма панясьны асланыс олӧм-вылӧм йылысь тэрмасьтӧг висьтасигмоз. Казьтылӧны ловъяясӧс и кулӧмаясӧс. А со нӧ стенас кымын фотокарточка ӧшалӧ. Унаӧс на пиысь ме ог тӧд да бӧрынджык юася, коді сійӧ, коді тайӧ, коді ловъя, коді кулӧма, коді кӧні олӧ. Со ӧд кутшӧм ыджыд вӧлӧма менам рӧдняӧй.
Ивадорса гӧсьтъясысь ӧтдор Илля лунӧ Пальӧ кайлісны пароходӧн От гӧра вывса Сюлатуй грездысь Агния ичинь да Аркадий ичиньдядь. Буретш ӧти татшӧм праздник дырйи, кор меным колӧ нин вӧлі мунны велӧдчыны коймӧд классӧ, тӧдмаси варов да бур сьӧлӧма Аркадий ичиньдядькӧд. Сійӧс босьтлӧмаӧсь война вылӧ дас сизим арӧсӧн. Веськалӧма десантӧ, генерал Девятаевлӧн ӧкмысӧд гвардейскӧй воздушно-десантнӧй армияӧ. Но войнаыд помлань нин вӧлӧм матысмӧ да вуджӧдӧмаӧсь пехотаӧ. Австрияын кутшӧмкӧ фольварк штурмуйтігӧн кӧсйӧма спаситны ёртсӧ, но ачыс веськалӧма мина вылӧ. Ас садяс воӧма госпитальын, а ӧти кокыс абу. Врачьяс, мед ловйӧн колис мортыд, вундӧмаӧсь сійӧс. Со тадзи и помассьӧма Аркадий ичиньдядьлы войнаыд. Сэсся помалӧма Емдінса педучилище да пенсия вылас петтӧдз велӧдӧма Сюлатуйса начальнӧй да Студенечса шӧр школаясын.
Буретш Пальын тӧдмасьӧм бӧрын, тыдалӧ, вои сылы сьӧлӧм вылас да, ичиньдядь вӧзйис меным коймӧд классын велӧдчыны Сюлатуяс. Ме эг сувт паныд. Ог на ӧд вӧлі сэки тӧд, кутшӧма понда гажтӧмтчыны гортысь.
И со сентябр 1 лун кежлӧ Ӧлексей ыджыдджык вок лэччӧдіс менӧ пароходӧн Сюлатуйӧ. Ичиньдядь гозъялӧн быдмисны куим челядь: Володя, Нина да Люся. Быттьӧ эськӧ и гажаа накӧд куті овны. Но медводдза лунъяссӧ ок и ёна на гажтӧмтчи гортсаясысь. Помасясны урокъяс. Муна грезд сайӧ. Сувта Эжва юлӧн джуджыд нӧрыс вылӧ да мӧдлапӧвса парма вылӧ видзӧдігмоз чышкала синваӧс. Тайӧ парма саяс дзебсьӧма менам Ивадор грездӧй. Кыдзи бара сэні олӧны бать-мамӧй да чой-вокӧй. Кӧть ӧти синмӧн аддзывны найӧс. Мыйла нӧ ме эг вӧв гортысь мунӧмлы паныд. Со кутшӧм гажтӧм ӧні. Сьӧлӧмӧс сідзи и нюкрӧдлӧ. Коркӧ нӧ бӧр гортӧ вола ог нин.
Но вочасӧн тай кыдзкӧ велалі жӧ аслам матысса рӧдня ордын овны. Некор оз вун и ӧти тешкодьтор. Володя воча вок вӧлі меысь куим арӧсӧн ичӧтджык. Ичиньдядь гозъя ньӧбӧмаӧсь сылы куим кӧлесаа велосипед да мӧдыд пыр ветлӧдліс сы вылын. Кора пуксьывны велосипед вылас. А сійӧ оз сет. Сэки йӧткышта воча вокӧс да мырддя велосипедсӧ. Володя пыр и бӧрддзас да шуалӧ меным мӧмъялігмоз:
— Мун кай бӧр гортад, П-п-пальса к-к-курва!
Верстьӧ арлыдӧн сӧмын серамсорӧн казьтылім та йылысь. Кутшӧм нимкодь вӧлі тулыснас, кор Сюлатуйӧ воис бать бӧр катӧдны менӧ гортӧ. Веськыда чеччалі нимкодьӧйла. И гортӧ воан луныс вӧлі меным медся ыджыд праздникӧн. Ёна и висьтасьлі сэки Ивадорса аслам ёртъяслы, кыдзи тӧвбыд олі Сюлатуйын, тӧдмаси выль другъяскӧд, исласи лызьӧн, ветлывлі кино вылӧ. А Агния ичиньӧ вурис меным мича костюм. Шуи аслым, мый сэсся гортысь некор нин некытчӧ ог мун. Но эз тай ло ме ногӧн.
Илля лунса пызан сайын казьтывлісны и война вылын усьӧм Борис чожӧс, мамлысь дзоляджык воксӧ. Повтӧм да смел мортӧн вӧлӧма. Уджалӧма Ухта карын. Фронт вылӧ мунӧм водзвылын волӧма прӧщайтчыны аслас матыссаяскӧд. Шуӧма, мый гортӧ ловйӧн оз нин бергӧдчы. Ме пӧ яр сьӧлӧма да медводдза косьясас и уся. Ӧтчыд Домна баблы и збыльысь воӧма пиыслӧн усьӧм йылысь кабала. Но Борис чож сэки веськавлӧма госпитальӧ. Ёна и бӧрдӧма Домна бабӧй. Но мӧдысьсӧ Борис чожӧй и збыльысь усьӧма. Вӧлӧма тайӧ 1942 вося август 15 лунӧ. Дзебӧма Борис Иосифович Прокушевӧс Смоленск обласьтса Гагарин районысь Карманово сиктса братскӧй гуӧ. Сэки сылы вӧлӧма кызь арӧс. Сідзи эз и удитлы гӧтрасьны. Ӧні Борис чожлӧн ыдждӧдӧм фотографияыс ӧшалӧ мам-бать керка стенын. Сӧстӧм да джуджыд синъяса. Овны да овны эськӧ сылы. Но эз тай ло сідзи.
Ӧти татшӧм праздник дырйи аслам мамсянь кывлі шуштӧм висьт, кыдзи виӧмаӧсь менсьым Аркадий чожӧс. Вӧлӧма сэки сылы ар кӧкъямыс. Аслас ёртъяскӧд лэччас купайтчыны. И со дуригмоз сы кодь жӧ арлыда куим зонка вӧйтасны Аркадийӧс, а сэсся войнас катасны шойсӧ да шыбитасны эновтӧм юкмӧсӧ. Ёна и дыр корсясны сэки ассьыныс писӧ Ӧсип дед да Домна баб. Коркӧ-некоркӧ сюрӧ жӧ. Шыӧдчас милиционерыд дед дорӧ:
— Но мый, Осип Павлович, кутан-ӧ судитчыны?
— Тӧлкыс сыысь оз нин ло, — вочавидзас дедӧй. — Кулӧм морттӧ он нин ловзьӧд. Бур мый сюри шойыс да морт ногӧн дзебам сійӧс.
Пальын тӧдісны Аркадий чожӧс виысьястӧ. Но найӧс сідзи эз и судитны. Ичӧт арлыд вӧснаыс, тыдалӧ. Сэк жӧ куимнанныс эз жӧ дыр овны. Енмыс аслысногӧн накажитіс найӧс.
Илля лунӧдз векджык пуктывлісны нин гортса усадьбаясысь турунсӧ. Чож гозъя видзисны на мӧс. Но асьныс олӧмаӧсь нин вӧліны да ми Ивадорсянь ветлывлім налы отсавны пуктыны турунтӧ гортдорса боръясысь. Лунтырӧн вӧлі уськӧдам и улыс керка дорысь, и дедлӧн да баблӧн вӧвлӧм керка местаысь турунсӧ.
Елена чожинь да Иван чож важӧн нин абу ловъяӧсь. Кувсьылісны и Николай да Василей воча вокъясӧй. Ӧтнас Шурик воча вок олӧ Вӧркутаын.
Талун Пальын Илля лунтӧ оз нин важ моз кыпыда да гажаа пасйывны. Коркӧя войтырыд абу ловъяӧсь. А ӧніяясыдлӧн асланыс праздникъяс. Ёнджыкасӧ сэки, кор зептаныс кышакылӧ. Но ме казьтывла Иван чож да Елена чожинь ордын август 2 лунся коркӧя праздникъяссӧ, кор ставӧн дзоньвидзаӧсь да збодерӧсь на вӧліны, и кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс кыпыдлун чужӧ сьӧлӧмын.


Эм кӧ кӧнкӧ Медыджыдыс...
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 160-164 лб.>

Миян важ керкалӧн лунвывса пыді жырлӧн асыв-лунвыв пельӧсас уна во ӧшаліс Енлӧн ӧбраз. Еджыд мича паськӧма. Шуйга киас кутӧ креста гӧгрӧс сяр, веськыдсьыс водзлань чургӧдӧма куим ӧтлаалӧм чунь. Быттьӧ кӧсйӧ кодӧскӧ вежӧдны, кодӧскӧ дорйыны, а кодӧскӧ ыдждӧдлыштны. Синъясыс ыджыдӧсь, югыдӧсь, сӧстӧмӧсь. Стрӧга видзӧдӧны водзлань. Пыр жӧ гӧгӧрвоан, мый тайӧ му вылас сійӧ кӧзяиныс да сылысь юасьтӧг сэтшӧм-татшӧмсӧ нинӧм оз позь вӧчны.
Кымынысь аддзывлі, кыдзи мамным водӧм водзвылас да водз асывнас чеччӧм бӧрын бергӧдчывліс тайӧ ӧбразланьыс да вомгорулас мыйкӧ шӧпкӧдігмоз чӧвтлывліс пернапас. Гашкӧ, кевмис сылысь бур олӧм, гашкӧ, корис прӧститны абутӧм грекъясысь, гашкӧ, шыӧдчыліс Ен дінӧ, медым видзис сылысь дона дитяяссӧ быдсикас неминучаысь. Мам сьӧлӧмыд мам сьӧлӧм и эм. Быдтор вӧсна лоӧ майшасьны, быдтор вӧсна кывкутны. Ичӧтдырсяньыс сійӧс асьсӧ велӧдісны кывзыны Енлысь. И со ӧні шыӧдчывлӧ Медыджыдыс дінӧ медся колана здукъясӧ. Код тӧдас, отсалас оз. Но мам эскӧ сылы. И некутшӧм майшасьӧм та вӧсна абу. Гашкӧ, тайӧ эскӧмыс и отсаліс мамлы кокниджыка венны и ыджыд, и ичӧт сьӧкыдлунъяссӧ, ас кежысь нимкодясьны видзчысьтӧм бурторъясӧн. Дерт жӧ, сылӧн чайтӧм серти, Ен дінӧ шыӧдчӧмъясыс имитісны.
Корсянь куті помнитны ачымӧс, быд пӧрйӧ пыді жырйӧ пырӧм бӧрын медводз синмӧ шыбитчыліс ыджыд пу ӧбраз вывсянь Енлӧн стрӧг видзӧдласыс. И сійӧ пыр быттьӧ видзӧдіс ме бӧрся. Вешйылі ӧти пельӧсӧ. Сэсся котӧртлі мӧд пельӧслань. Кӧсйылі дзебсьыны Енлӧн синъясысь. Но сійӧ пыр стрӧга видзӧдіс ме вылӧ да быттьӧ кӧсйис шуны: эн пӧ ышмы ёнасӧ, ме пӧ ӧд тэнӧ и збыльысь став омӧльторсьыс видза.
Ӧнія лунъясӧ нин висьтавлі тайӧ челядьдырся серпас йывсьыс Ен тӧдысь мортлы. Сійӧ пыр жӧ шуис, тайӧ ӧбразыс пӧ, збыльысь вӧлі тіянлысь гортса олӧмнытӧ видзысьӧн да дӧзьӧритысьӧн. Уна ускӧттьӧысь пӧ ті сы отсӧгӧн мездысинныд. Ме весиг чуйми. Эг тӧд, эскыны али абу.
Но сэсся важ керкасӧ миянлысь разисны. Сы пыдди важ, но ён на кер сораснас кыпӧдісны выльӧс. А выль керкаад пӧ колӧ и выль оласног лӧсьӧдны. Ог тӧд, та вӧсна-ӧ, мый-ӧ, Енлысь ыджыд ӧбразтӧ выль мича жыръяд эз нин ӧшӧдны, а петкӧдісны войвыв кумӧ да сувтӧдісны ылі пельӧсӧ стенлань чужӧмбанӧн. Сэксянь куті вунӧдны тайӧ ӧбраз йывсьыс. Корсюрӧ тай ас кежысь казьтыштлі на-а. Ачым ӧд сійӧ кадас ог нин вӧлі ов бать-мам керкаын. Нэм кежлӧ йиті олӧмӧс каркӧд. Сӧмын корсюрӧ лэччывлі гортӧ. А ӧтчыд и юалі мамлысь, кӧні нӧ, мися, Енлӧн ыджыд, мича ӧбразыс. Висьталіс, мый коркӧ-некоркӧ Володя вокным сетӧма сійӧс важ эмбур чукӧртысьяслы. Весиг шензьышті та вылӧ. Со ӧд, мися, ми важ ӧбразтӧ омӧльтны кутім, а кодлыкӧ сійӧ и ковмӧма на. Ӧні, дыр кад кольӧм бӧрын окота вӧлі юавны, донысь-ӧ ньӧбисны миянлысь ӧбразсӧ. Но некодлысь нин. Ни Володя, миян медся ичӧт вокным, ни мамным важӧн нин абу ловъяӧсь. Эз-ӧ сійӧн и водзджык мун Володяным тайӧ олӧмсьыс, мый эз ло керкаын Енлӧн ӧбразыс, горт видзысьыс. Ог тӧд, эскыны али абу талы. Но ме мыйлакӧ пыр тшӧкыдджыка куті казьтывлыны сійӧ важся ӧбразсӧ. Быттьӧ ӧні некутшӧма оз тшӧкты вунӧдны ас йывсьыс.
Но век жӧ ог куж висьтавны, ёна-ӧ ме эска Енлы. Сэк жӧ, кыдзи и миян пиысь унаӧн, сьӧкыд здукъясӧ ас тӧдлытӧг пыр шыӧдчывла сы дінӧ. Да и збыльысь ӧд кымынысь нин лыддьылі, кымынысь нин кывлі, мый неминучаӧ веськалӧм мортлы тшӧкыда отсалӧны Ен дінӧ шыӧдчан пӧсь кывъясыс. Быттьӧ некутшӧм надея нин ловйӧн кольӧм вылӧ абу, но сійӧс казьтыштӧм бӧрын тэнӧ быттьӧ бордъяс вылын кыпӧдӧны да бӧр вайӧдӧны шондіа му вылӧ. Ог тӧд, збыль-ӧ тайӧ. Но, гашкӧ, Ен дінӧ шыӧдчӧм бӧрын мортыс ёнджыка заводитӧ эскыны аслас вынъясӧ да сійӧн и венӧ неминучасӧ.
И бара паметьӧ воӧ челядьдырся кадыс, кор меным вӧлі квайт арӧс. Ӧти гожся лунӧ пырис миянӧ неважӧн кулӧм Анись баблӧн чойыс, Матрен баб.
— Кывзы, ичмоньӧй, тіян ӧд Иваныд пырттӧм на. Колӧ катӧдлыны сійӧс вичкоӧ да пыртны.
— Катӧдлы колӧкӧ, ме абу паныд, — воча шуис мам.
Аслам баб кулӧм бӧрын ме тшӧкыдджыка куті волывлыны Матрен баб ордӧ. Та вӧсна сійӧ, гашкӧ и, ёнджыка майшасис ме вӧсна. Некор ог вунӧд, кыдзи Матрен бабкӧд кузь войбыд пароходӧн катім Эжва кузя Сыктывкарӧдз. Кыдзи миян пароход вылӧ вой шӧр войнас матросъяс пыртлісны пес чуркаяс. Сійӧ кадас ва вывті кывтысь-катысь судноясыс пескӧн на ломтысьлісны. А сэсся водз асылын кыкӧн мӧдӧдчим Кӧджпом сиктса Свято-Казанскӧй вичкоӧ. Кузь лунтыр олім вичкоас. Тшукӧдлісны менсьым юрӧс ыджыд ва пельсаӧ, паньыштӧдісны юмов рокӧн, кӧлалісны сьыліӧ перна. Сэсянь ме лои пыртӧм мортӧн. Кӧть эськӧ пернатӧ сійӧ кадас эг новлы. Таысь стрӧга ӧлӧдлісны Енлы эскытӧм государствоад.
Ог тӧд, ёна-ӧ сійӧ кадсяньыс отсаліс меным Енмыс. Но быдсямаыс тай овлывліс. И доймылі. И вӧрад вошлі. И ваад муртса эг вӧй. И чорыда висьмывлі. Но со тай век на дзоньвидза. Гашкӧ нӧ, мамлӧн Ен дінӧ корана кывъясыс отсалісны, гашкӧ нӧ, ачым Ен дінас шыӧдчывлі полӧмпырысь, кыдзи пыртӧм морт нин.
Но ӧд он тӧд, кытчӧ олан туйыд тэнӧ вермас кежӧдны. Некор оз вун сійӧ луныс, кор Коми пединститутын мӧд курс помалігӧн нин юрын дзирдыштіс мӧвп, а мыйла и велӧдча водзӧсӧ. Збыльысь ӧмӧй меысь артмас велӧдысьыд. Бур велӧдысьӧн, дерт, ог ло, а лёкнас ог кӧсйы. Да и тайӧ профессияыс менӧ ас дінас эз ёна кыскы. Абу-ӧ бурджык эновтны институтсӧ да мунны кытчӧкӧ уджавны. Со тай и вӧр лэдзысьяс, и стрӧитчысьяс, и кер пилитысьяс колӧны. Сэні, гашкӧ, меысь ыджыдджык лоӧ водзӧсыс.
Татшӧм мӧвпъясӧн и пыри уджалысьясӧс медалан кантораӧ. Сэні пызан сайын пукалысь ань дыркодь юасис менсьым, сюся кывзіс да вочавидзис:
— Эн вай йӧйтав. Мун да водзӧ велӧдчы. Оз ков шогӧдны ассьыд бать-мамтӧ. Эз та вылӧ тэнӧ быдтывлыны. Надейтчӧны тэ вылӧ. А уджалысьястӧ ми и тэтӧг аддзам.
Сэсся чӧв олыштіс да нюмъялӧмсорӧн шуис:
— Тыдалӧ, тувсов сынӧдыс юртӧ кольмӧдіс. Нинӧм, овлывлӧ. Ачым татшӧм жӧ вӧвлі. Мун да велӧдчы. Шыбит юрсьыд ковтӧм мӧвпъястӧ.
Ог тӧд, сэки тайӧ аньыслӧн-ӧ кывъясыс меным отсалісны. А, гашкӧ, и Енмыс сэки ме бӧрся видзӧдіс да эз лэдз мӧд туй вылӧ кежны. Но со тай уджала ӧні газет редакцияын.
А нӧшта некор оз вун Ленинград карын курсъяс вылын велӧдчигӧн ӧти лоӧмтор. Шойччан лунӧ ёртъяскӧд веськӧдчим Александро-Невскӧй лавраӧ. Кытшовтім сэтчӧс некропольясӧ дзебӧм нималана йӧзлӧн памятникъяс гӧгӧр да пырим ыджыд соборӧ кывзыны вичко служба. Друг миян бӧрся сэтчӧ пырисны сьӧд шынеля, мича погона войтыр. Тӧдчис, ыджыд чина морскӧй офицеръяс. Найӧ ӧзтісны сисьяс Николай-угодниклӧн ӧбраз водзын да фуражкаяссӧ кианыс кутӧмӧн чӧвтісны пернапас, сэсся дыркодь кывзісны службасӧ. Миян пиысь олӧмсӧ бура тӧдысь ӧти морт пыр жӧ шуис, мый тайӧ йӧзыс пӧ медся тшӧкыда шыӧдчывлӧны Ен дорас да медся матынӧсь сы дінӧ. Саридзті ветлігӧн пӧ уна сьӧкыдлункӧд лоӧ паныдасьлыны морякъясыдлы да Ен дорад шыӧдчытӧг налы некыдз. А вежа Николай-угодникыс пӧ быд неминуча дырйи накӧд орччӧн. Со и оз вунӧдны саридзын служитысьяс вичкоӧ пыравлыны.
Да ӧд ӧні и ачым ме, кымын арлыдаджык лоа, сымын тшӧкыдджыка казьтывла Ен йылысь. Гашкӧ нӧ, и арлыдӧй тадзи тшӧктӧ. Со тай олӧма йӧз пиысь унаӧн асланыс олӧм йылысь висьтасигӧн сідзжӧ Ен вылӧ тшӧкыда ыстысьӧны. Сэсся и эскытӧгыд мортыд оз вермы овны. Коммунизмад дугдісны эскыны, Сӧвет власьтыд киссис да. Со и унаӧн бергӧдчисны Енлань. И таын омӧльыс абу. Ме сідзжӧ казьтыла матыссаясӧс да тӧдсаясӧс, кодъяс важӧн и регыд на мунісны тайӧ шонді увсьыс. Ог тӧд, эм абу мӧдаръюгыдас олӧмыс. Да и некод та вылӧ меным оз сяммы стӧча вочавидзны. Но ӧд коркӧ-некоркӧ и ме ог ло таладор югыдас. Сідзжӧ и мӧвпъяснад колӧ дасьтысьны та кежлӧ. Ӧд быдӧнкӧд тадзи овліс да лоас, кор ковмас эновтны мувывса гажа олӧмсӧ. Некод миян пиысь мӧд олӧм эз на овлы. Некод жӧ оз тӧд, кор миян пиысь быдӧнлы воас пом. А гашкӧ, и бур, мый ог тӧдӧй та йылысь. А кытчӧдз ловъяӧсь, колӧ овны, колӧ радейтны, серавны, нимкодясьны олӧмнас.
Со и вичкоӧ корсюрӧ пыравлігӧн ӧзтывла Ен ӧбраз водзын сисьяс аслам шонъянӧйяслы, казьтыштла найӧс бур кывъясӧн. И кыдзкӧ та бӧрын аслысногӧн кокниджык овлӧ лов вылын. Бара удайтчис волыны Ен керкаӧ, копыртчывны сылы, мед видзис менӧ да менсьым матыссаясӧс став омӧльсьыс, мед бурджык лоис му вылас олӧмыс да тшӧкыдджыка петкӧдчывліс енэжын шондіыс. А эм кӧ кӧнкӧ Енмыс, сідзкӧ сійӧ кылас и миянлысь кевмӧмнымӧс. Тадзи, чайта да, мӧвпала ог сӧмын ме, а миян пиысь кызвыныс. Тайӧ эскӧмыс и сетӧ мортлы вынсӧ.


Кырйыв Ӧньӧ
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 164-170 лб.>

Гожӧмбыд уна во пыр гажа овлывліс кырйывса тайӧ важиник, но зумыд на керкаас, коді сулаліс сиктысь неуна бокынджык. Сылӧн кӧзяиныс, кодӧс Кырйыв Ӧньӧн и шулісны, гӧтрасьӧм бӧрас, нарошнӧ стрӧитчылӧма джуджыд нӧрыс вылӧ, кытысянь ылӧдз тыдалісны нӧрыс увтасын паськӧдчӧм муяс да видзьяс, найӧс юкысь вӧр діяс да веретяяс, лӧзалысь Эжвалӧн чуклялысь вӧньыс да сы сайын чӧв олысь пармаыс. Кырйыв Ӧньӧ, латшкӧсіник тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа, муош кодь зіль вӧлі. Быд удж сяммыліс вӧчны, быдтор артмыліс сылӧн киясын. Со и сиктын, ковмыліс кӧ кодлыкӧ тшупны керка-карта, пырджык корлывлісны Кырйыв Ӧньӧӧс. Тӧдісны, мый аслыс моз жӧ ставсӧ зумыда вӧчас. Збыльысь, керкаыс сылӧн чача кодь жӧ вӧлі. Вадорысь кайысьяс нарошнӧ сувтлывлісны Кырйыв Ӧньӧлӧн керка дорӧ да сылӧн юкмӧсысь кӧдзыд да чӧскыд ванас горшнысӧ веськӧдігмоз нимкодясьлісны гырысь ӧшиньяса, мичаа серпасалӧм балкона да джуджыд чардака керканас, коді быттьӧ ошйысис ветлысь-мунысьяс вылӧ видзӧдігмоз да шуаліс ас кежысь: видзӧдӧй пӧ ме вылӧ, войтырӧй, татшӧм мича стрӧйбасӧ пӧ ӧдвакӧ нин кыськӧ аддзыланныд.
Тайӧ чача кодь мича керкаас и быдтісны Кырйыв Ӧньӧ Дашӧ гӧтырыскӧд ассьыныс челядьнысӧ. Тулыс-гожӧмнас прӧст кадсӧ, коді эз нин сэтшӧм уна вӧв, Кырйыв Ӧньӧ коллявліс вадорын. Кор тувсовъя ытваыс азыма ньылыштлывліс видзьяс да веретяяс, паськӧдчывліс саридз моз, Кырйыв Ӧньӧ водз асывъяснас кильчӧ вывсяньыс радейтліс нимкодясьыштны тайӧ помтӧм-дортӧм отнас. Сэки сылы торйӧн нин кокниа лолавсис. Ас кежсьыс мӧвпавліс, мый ӧдвакӧ кӧнкӧ эм абу татшӧм мича иныс. А рытнас мышнопсӧ лӧсьӧдӧм бӧрын тэрмасьліс вадорлань, коді сійӧ кадас эз нин сэтшӧм ылын вӧв. Вӧйтавліс гымгаяс, ветельяс, ботанъяс. Сэсся войсӧ коллялігмоз вугыртлывліс кутшӧмкӧ джуджыдджык веретя вылӧ пестӧм бипур дорын. Асывланьыс кыйсян угоддьӧяссӧ видлалӧм бӧрын мӧдӧдчывліс аслас ветки пыжӧн сикт горувлань. Джуджыд нӧрыс вылас ылысянь тыдаліс сылӧн терем кодь керкаыс. Сійӧс аддзӧм бӧрын Кырйыв Ӧньӧлӧн кокъясыс быттьӧ асьныс вайӧдлісны горт дорас. Сэтшӧм окота вӧлі сылы ӧдйӧджык аддзӧдчывны гӧтырыскӧд, аслас быдтасъяскӧд, кодъяс вӧсна сійӧ лун и вой пессис. Зілис бура велӧдны найӧс да кутіс лача, мый сылӧн ныв-пияныс быдмӧм бӧраныс оз жӧ вунӧдны бать-мамнысӧ, водзӧ вылӧ лоасны пӧрысьмӧм гозъялы зумыд мыджӧдӧн. Дерт жӧ, оз ставыс карӧ веськӧдчыны. Кодкӧ, гашкӧ, кольччас и сиктӧ.
Тадзи вочасӧн Кырйыв Ӧньӧлӧн да Дашӧлӧн быдтасъясыс верстяммисны да разӧдчисны гырысь каръясӧ. И медбӧрын нӧрысвывса гажа керкаын гозъя колисны ӧтнаныс. Эз, некод налӧн быдтасъяс пиысь сиктӧ эз кольччы. Кӧть эськӧ быдӧн бать-мамыс моз жӧ ичӧтдырсянь вӧчлісны быдсикас уджсӧ, радейтлісны матігӧгӧрса вӧр-васӧ. Но налӧн пессьысь вежӧрыс, пӧсь сьӧлӧмыс чуйдіс мунны кытчӧкӧ бокӧ, кӧні дзулькйӧн пуис олӧм-вылӧмыс, кӧні важӧн нин эз вӧв тані моз нэмӧвӧйся чӧв-лӧньыс да йӧзыс ыджыд саридзлӧн гыяс вылын бергалысь пыжъяс моз зілисны корсьны ассьыныс шуднысӧ. Кырйыв Ӧньӧ эз дивит таысь челядьсӧ. Быдӧнлӧн ӧд аслас олӧм. Сійӧс со гӧтырыскӧд сиктса олӧмыс кыскис. Да и кыдзи нӧ мӧд ногыс. Уна велӧдчыны некоднанныслы сьӧкыд воясад эз удайтчы. Сідзи сэсся и вужъясисны чужанінас. А ӧнія том войтыр кӧсйӧны унджык аддзывны, став мусӧ кытшовтны да овмӧдчыны сэтчӧ, кутшӧм ӧзынӧ крукасяс налӧн якӧрыс. Гашкӧ, тадзи и колӧ. И рытъяснас Кырйыв Ӧньӧ да Дашӧ выльысь лыддьывлісны ныв-пиянсянь гежӧда волысь письмӧяссӧ, терпитны позьтӧма виччысисны насянь телепон пыр чолӧмалана кывъяс. А кор волывлісны быдтасъяссяньыс юӧръясыс, сэки бара кыпыд вӧлі гозъялӧн сьӧлӧмъяс вылын, гажаджык, аслас кӧзяинъяс вылӧ видзӧдігмоз, быттьӧ лолывліс и нӧрыс вылын сулалысь керкалы.
Но важ моз гажа Кырйыв Ӧньӧлӧн керкаын вӧлі гожӧмъяснас. Сэки ӧта-мӧднысӧ вежлалӧмӧн волывлісны сылӧн быдтасъясыс асланыс челядьныскӧд. Ловзьывліс зумыштчӧм нин гырысь ӧшиньяса керкаыс. Ӧтияс сэки ноксисны ӧшинювса град йӧрын, дӧзьӧритісны уна сикас пуктасъяс, мӧдъяс ломтывлісны пывсян, коймӧдъяс лэччывлісны купайтчыштны да вуграсьыштны вадорӧ, ветлывлісны вотчыны вӧрӧ. Пӧрысьмӧм нин Кырйыв Ӧньӧлы да Дашӧлы сэки бара волывлісны медся шуда здукъяс. Налы чайтсьыліс, мый важ моз томӧсь да код тӧдас на мый дыра оласны тайӧ керкааныс.
Рытъяснас пывсьӧм-мыссьӧм бӧрын ставӧн пуксьывлісны ыджыд пызан сайӧ. Верстьӧяс коласын вӧліны ичӧтджыкъяс. Кырйыв Ӧньӧлӧн да Дашӧлӧн ныв-пияныс сэки кузя висьтасьлісны ыджыд каръясын асланыс олӧм-вылӧм йылысь, ошйысьлісны фотографияяса альбомъясӧн, шедӧдӧм нин наградаясӧн. Корсюрӧ сёрниӧ сюйсьывлісны ичӧтджыкъяс. Пӧль-пӧчлы торйӧн нин вӧлі нимкодь налысь сёрнисӧ кывзігӧн. Коркӧ асланыс быдтасъясыс татшӧмӧсь жӧ вӧліны. А ӧні и ныв-пиыслӧн нин ныв-пиян эмӧсь. Сідзкӧ абу весь овсьӧма Кырйыв Ӧньӧлӧн да Дашӧлӧн свет вылас. Со кутшӧм пыдынӧсь нин налӧн вужъясыс. И водзӧ на кутшӧма паськалас да кыдзи кутас нимавны тайӧ рӧдыс. Сыысь ӧмӧй абу нимкодь. И нинӧм ёна шогсьыны-майшасьны.
Но сэсся кадыс вочасӧн кутіс катовтлыны аръявыв. Пыр этшаджык лолывліс гӧсьтыс Кырйыв Ӧньӧлӧн гажа керкаын. Медбӧрын мӧдӧдчывлісны карлань и бӧръяясыс. Кырйыв Ӧньӧ да Дашӧ синванысӧ чышкалігмоз колльӧдлісны дона гӧсьтъясӧс автобусӧдз да ен могысьӧн корисны тшӧкыдджыка волывлыны пӧрысь нин мам-бать да пӧч-пӧль дорас. Сэки и шулывлісны, мый эз пӧ нин уна коль миянлы овнысӧ тайӧ свет вылас да колӧ на пӧ эськӧ аддзысьлыны кувтӧдз, мед вӧлі кодлыкӧ синъяснымӧс тупкыны. А сэсся гӧрбыльтчыштӧм, дзор нин юрсиа Кырйыв Ӧньӧ Дашӧыскӧд кутчысьӧмӧн ньӧжйӧник мӧдӧдчывліс сиктсайса нӧрыс вылын сулалысь гажа керкалань.
Кырйыв Ӧньӧ бӧръя кадас кокъяс висьӧм вӧснаыс эз нин лэччывлы вадорӧ. Ветки пыжсӧ да чери кыян угоддьӧяссӧ донтӧм-донысь вузаліс сиктсаяслы. А ачыс мича лунъясӧ радейтлывліс пукавны кильчӧ вылас да важ моз нимкодясьны сы водзын шылькнитчӧм мича вӧр-ванас. Кыдзи и водзті уна во чӧж, рытыввывлань визувтіс Эжва юыс. Арся шондіыс койис таво кежлӧ бӧръя мелі югӧръяссӧ кельдӧдӧм туруна видзьяс вылӧ, идралӧм муяс вылӧ, веретяяс бокын сулалысь зарни рӧма кыдзьяс да гӧрд коръяса пипуяс вылӧ. Важ моз лӧзаліс мӧдлапӧвса пармаыс. Вылі енэжын лунвывлань лэбигмоз чужан муыскӧд прӧщайтчисны турияс да дзодзӧгъяс. Регыд нин регыд воас кӧдзыд тӧв да вевттяс мусӧ еджыд эшкынӧн.
Кымынысь тайӧ серпассӧ аддзывліс Кырйыв Ӧньӧ, но некор эз мудзлы нимкодясьны ас вӧр-ванас, енэжтас сайысь муртса на мыччысьӧм унзіль шондінас, лэбачьяслӧн гажа сьылӧмнас, рытъя гӧрд кыанас, войся енэжын дзирдалысь югыд кодзувъясӧн. Ачыс эз тӧдлы, кыдзи колисны мырсиг-пессигӧн олӧм воясыс. А вӧр-ваыс быттьӧ оз и пӧрысьмыв. Но аслыс Ӧньӧлы эз нин уна коль овны, кӧть эськӧ окота на вӧлі помтӧг бергавны тайӧ шонді улас. Но абу тай мӧд олӧм сетлӧма Енмыс мортыдлы. Коркӧ сійӧ оз нин ло, но важ моз гажа лоӧ тайӧ нӧрыс вылас. Сідзжӧ аслас олӧмӧн кутас овны помтӧм-дортӧм коми пармаыс, рытыввывлань визувтны Эжваыс да тулысъяснас ышмигмоз шымыртлыны аслас кӧдзыд ванас видзьяс да веретяяс. Но кутшӧмкӧ мӧд морт нин кутас нимкодясьны тайӧ мича серпасъяснас.
И ӧні корсюрӧ Кырйыв Ӧньӧ весиг майшасьлывліс, мыйла нӧ аслас быдтасъяс пиысь некодӧс эз сяммы кольӧдны гортас, эз сяммы помтӧг велӧдны радейтны татчӧс мичлунсӧ. А, гашкӧ нӧ, найӧ гырысь каръясад олігӧн сэсся дзикӧдз вунӧдасны чужаніннысӧ. Бать-мам кулӧм бӧраныс оз нин кутны волывлыны гажа нӧрыс вылын сулалысь керкаас, кӧні коркӧ овлісны-вывлісны тӧждысьысь синъяс улын, котравлісны кӧмтӧг лысваа турун вывті, рытнас йӧртлывлісны картаӧ нораа баксысь сюрукӧс, кузь рытъясӧ пукавлісны урокъяс сайын, тӧвся кадӧ гажаа сералігмоз исласьлывлісны джуджыд кыр йывсянь. Кутшӧм кыпыд сэки вӧлі Кырйыв Ӧньӧлы да Дашӧлы сьӧлӧм выланыс. Чайтісны, мый пыр тадзи и лоас. Но со тай тыртӧммис налӧн коркӧя гажа керкаыс.
Тӧвъяснас лымйыс тыртлывліс джуджыд нӧрыс вылын сулалысь керка дінӧ туйсӧ. Весиг пошта новлӧдлысь томиник нывка жаявліс Кырйыв Ӧньӧлӧн керкалань восьлалігӧн. А асьныс пӧрысь нин гозъя вежоннас кыкысь кымын лым пиас вӧйласигмоз, ӧта-мӧднысӧ кутышталігмоз, кыдзкӧ-мыйкӧ кевлісны сиктса лавкаӧ няньла да чай-сакарла. А сэсся гортаныс воӧм бӧрын дыр зыравлісны эбӧстӧммӧм нин кокъяснысӧ. Эз узьсьывлы, торйӧн нин бушкола поводдя дырйи, и войяснас. Кыкнанныс ышлолалісны шоныд вольпасьын куйлігмоз, казьтывлісны коркӧя олӧмнысӧ. Коркӧ асъядорыс нин ныровмунлісны.
И сӧмын шондіыслӧн тулыслань бергӧдчӧм бӧрын кыпыдджык лолывліс и Кырйыв Ӧньӧлӧн да Дашӧлӧн ловъяс вылын. Кырйыв Ӧньӧ тэрмасигмоз пасьтасьлывліс да ыджыд пу зырйӧн весавліс нӧбалӧм лымсӧ кильчӧ дорысь, юкмӧслань да пывсянлань нуӧдысь векньыдик ордымъяс вылысь, тшукӧдлывліс ньӧръяс сиктлань нуӧдысь туй вылӧ. И пыр кевмис Енлы, мед ӧдйӧджык воас тулысыс да гожӧмыс, мед бара лоас гажа налӧн керкаын. Дерт жӧ, уна гӧсьт сэки воласны гожӧмбыд кежлӧ Кырйыв Ӧньӧлӧн ӧні на кыпыд керкаӧ. 
И сылы, и Дашӧлы важӧн нин эськӧ позис овмӧдчыны карад, асланыс быдтасъяс дінас. Ӧтчыд и збыльысь гозъя петалісны ыджыд туйӧ. Но сӧмын тӧлысь вермисны овны бокын, ӧти, а сэсся мӧд пи орданыс. Сьӧлӧмныс кутіс кыскыны Кырйыв Ӧньӧӧс да Дашӧӧс асланыс киясӧн стрӧитлӧм нӧрысвывса керкаӧ. Эз во налы сьӧлӧм вылас ыджыд карад шума олӧмыд, тшын дука сынӧдыс, пыр кытчӧкӧ тэрмасьысь помтӧм-дортӧм йӧзыс. Сэсянь сэсся гортаныс нин шуисны овны. Ӧд карад быд вой кутісны вӧтасьлыны ассьыныс познысӧ. Кыдзи нӧ сійӧс позьӧ эновтны. И ӧні Кырйыв Ӧньӧ горт дорас ноксигӧн пыр ёнджыка и ёнджыка кутіс лача, а гашкӧ, збыльысь кодкӧ сылӧн быдтасъяс пиысь бӧр бергӧдчас гортас?

И воис гажа тулыс
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 171-175 лб.>

Кодкӧ быттьӧ тойыштіс пӧрысь Ладьӧӧс да сійӧ пыр жӧ садьмис. Пуксис гартовтчӧм прӧстыняа крӧвать вылӧ да пельясыслы эз эскы. Ӧшинь сайын сьылісны ябыръяс. Пӧрысь Ладьӧ ӧдйӧджык кӧмаліс важиник калош да петіс кильчӧ вылӧ. Керкасянь неылын быдмысь льӧм пуяс пӧвстын сулалысь пӧвйысь вӧчӧм поз вылын пукалісны ябыр гозъя да сьылісны ассьыныс помасьлытӧм сьыланкывнысӧ. Пӧрысь Ладьӧлӧн чукырӧссьӧм чужӧм кузяыс весиг кутісны лэччыны синва мольяс. А сьӧлӧм вылас лоис долыдсьыс долыд. Эз нин чайтлы, мый таво сылӧн керка бердӧ овмӧдчасны ябыръяс. Но со тай эз на сы ног ло. Но сідзкӧ ен сыкӧд, бара на позяс олыштны.
Ывла вылын ыджыдаліс тулыс. Водз чеччысь шонділӧн пӧсь югӧръясыс сёйисны муяс вылысь медбӧръя лым туктаяс. Керкаяслӧн лунвыв бокъясын бырснитіс нин веж турун. А юр весьтын выль олӧмсӧ гажа гӧлӧсъясӧн чолӧмалісны ябыръяс. Кажитчис, быттьӧ эз и вӧвлы кӧдзыд тӧлыс. Ябыръяслӧн сьылӧмыс гажӧдісны ывлавывсӧ да чуксалісны став ловъя ловсӧ на моз жӧ нимкодясьны тулыснас.
Казьтыштіс сэки пӧрысь Ладьӧ, кыдзи челядьдырйиыс на батьыс велӧдіс сійӧс вӧчны ябыр позъяс. Ладьӧ дивитіс батьсӧ, мыйла оз стружит пӧвъяссӧ. Мичаджык пӧ лоас ябыр позйыс. Но батьыс пыр жӧ небыда ӧлӧдіс писӧ, мый стружитӧм пӧвъясысь вӧчӧм позъяд ябыръясыд оз овмӧдчыны. А сэсся нӧшта содтіс, мый оз кӧ пӧ сьывны ябыръясыд горт дорад, сідзкӧ сійӧ овтӧмӧн регыд вермас лоны. Батьыслысь шуӧмсӧ Ладьӧ бура сюркняліс пель саяс да сэсся сэсянь быд тулыс кутіс вӧчавны ябыръяслы позъяс. И налӧн керка бердын быдмысь льӧм пуяс пӧвстын быд тулыс да гожӧм асывсянь рытӧдз кыліс ябыръяслӧн мичаа сьылӧмыс. Найӧ ёна гажӧдлісны керкаын олысьясӧс. Буретш ябыръяслӧн гажа сьылӧм улӧ и быдмисны пӧрысь Ладьӧлӧн нылыс да пиыс. А сэсся быдмисны да лэбисны карӧ. И быттьӧ тыртӧммис сэки Ладьӧлӧн керкаыс. Сійӧ эськӧ век жӧ надейтчис, мый кодкӧ челядь пиысь кольччас гортӧ. Но эз ло сы ног.
И сӧмын важ моз тулыснас да гожӧмнас Ладьӧлӧн керка дорын овмӧдчылісны ябыръяс. Найӧ эз кӧсйыны Ладьӧлӧн челядь моз эновтны тайӧ керкасӧ да пыр кыпӧдлісны ловнысӧ асланыс сьылӧмӧн Ладьӧлысь да Наста гӧтырыслысь. Тшӧкыда гозъя рытланьыс нин горт гӧгӧрын став удж бергӧдӧм бӧрын петавлісны кильчӧ выланыс да нимкодясисны ябыръяслӧн сьылӧмӧн. А найӧ быттьӧ казявлісны кывзысьясӧс да нӧшта нин мичаа пондылісны сьывны. Сідзи и кажитчыліс, мый оз ябыръяс, а колипкайяс гажӧдӧны пӧрысь Ладьӧлысь горт гӧгӧрсӧ. Быттьӧ ангелъяс юргисны енэжас. Найӧс кывзӧм бӧрын нӧшта нин окота вӧлі овны свет вылас.
А олӧмыс ассьыс босьтіс. Наста нэм чӧжсӧ дӧзьӧритіс куканьясӧс. Уна и пӧсь ковмис кисьтны. Кымынысь котӧртлывліс фермаӧ асъя войнас на. Мыйта лои кыскалӧма ас вылас турунсӧ, новлӧма ведраясӧн ӧтруб сорассӧ. Со и майшасьны кутіс ки-кокнас. А бӧръя вояссӧ и гортсьыс нин эз кут петавлыны. Сӧмын тай тулысъяснас да гожӧмъяснас кильчӧ вылас и вермис сӧмын пукыштлывлыны. И буретш ябыръяслӧн сьылӧмыс и сетіс сылы кутшӧмакӧ овны вын-эбӧссӧ. Дерт, и пӧрысь Ладьӧлы унатор жӧ сюрліс тӧжд-нокыс механизаторӧн уджалігӧн. Торйӧн нин тулысъяснас да гожӧмъяснас. Но сійӧ косньӧдджык ичӧтдырсяньыс вӧлі да олӧмыс эз вермы некыдзи кусыньтны. Пыр на бӧръя кадӧдзыс збодера кутчысис.
Ныла-пиаыс корсюрӧ бать-мам керкааныс волігъясӧн эськӧ корисны пӧрысь гозъяӧс ас дінаныс. Кутанныд пӧ миян ордын вежласьӧмӧн овны, внук-внучкаяскӧд пӧрысь олӧмнытӧ гажӧдыштны. Но ни Наста, ни пӧрысь Ладьӧ эз кӧсйыны эновтны гортнысӧ. Кытчӧ нӧ пӧ пӧрысьӧ-нэмӧ мӧдӧдчам ас керкаысь кытчӧкӧ бокӧ.
Да и пӧрысь Ладьӧлы пыр жӧ сэки воліс паметяс сылӧн челядьдырся ёрт Пиль Ваньлӧн карын олӧм йылысь нораа висьтасьӧмыс. Пиль Ваньлӧн Анна гӧтырыс водзджык кувсьыліс. И сійӧ пӧрысьӧ-нэмӧ эз кут вермыны да, карӧ ныв дорас овмӧдчис. А ӧтчыд коркӧ воліс сиктас да и став ассьыс сьӧлӧм дойсӧ восьтіс пӧрысь Ладьӧлы. Ӧнӧдз на сылӧн кывъясыс кылӧны пӧрысь Ладьӧлӧн пельясын.
— Кывзы, дона другӧй, верми кӧ эськӧ, эг жӧ мун карад овнытӧ, — шуаліс сэки Пиль Вань. — Ставыс быттьӧ эськӧ бур. Но зэв ёна гажтӧмтча гортысь, ас керкаысь. Садьма асъя войнас да пыр син водзын аслам керкаӧй сулалӧ. Пукалам быттьӧ Аннакӧд кильчӧ вылын да нимкодясям олӧмнас. И сэтшӧм окота сэки овлӧ гортӧ волыны. Вӧліны кӧ эськӧ бордъяс, сідзи и лэблі гортӧ. Ӧд нэмсӧ тані олӧма. И мӧдлаад сьӧкыд нин велавны.
А регыд мысти кывсис, мый Пиль Ваньыд кувсьӧма. Дерт, гажтӧмысла жӧ. Висьталӧны, мый кувтӧдзыс пӧ горт йывсьыс ёна казьтыліс. Со и пӧрысь Ладьӧ гозъя эз сетчыны ныла-пиаыслӧн вӧзйӧмъяслы.
А таво тӧвнас кувсис и сылӧн Настаыс. Бӧръя кадсӧ эз нин вермы чеччывлыны вольпась вылысь. Медбӧрын кулӧм водзвылас и шуис Ладьӧлы:
— Кула да бура мӧдӧд. Но гортӧ кӧзяйкаӧс сэсся эн нин вайӧд. Ог кӧсйы, мед кодкӧ мӧд вӧлі тэкӧд орччӧн да ставсӧ ас ногыс бергӧдіс.
— Чӧв, кутшӧм нин мӧд кӧзяйка йылысь сёрни вермас лоны, кор тэкӧд ӧтлаын сӧгласӧн нэмсӧ олім, — курыда нюммуніс пӧрысь Ладьӧ. — Ме ӧд тэнӧ некод вылӧ нин ог вермы вежны.
И со пӧрысь Ладьӧ ӧтнасӧн колис гортас. Бара на эськӧ мамнысӧ дзебӧм бӧрын ныла-пиаыс матыстчылісны сы дінӧ, корисны овны ас орданыс. Но пӧрысь Ладьӧ шуис виччысьлыны. Кытчӧ нӧ пӧ ме мамныд кулӧм бӧрын горттӧ эновта. Кӧть пӧ неуна колӧ тані олыштны. А сэсся кадыс петкӧдлас.
Кымын лун-вой колис гӧтыр кулӧмсяньыс, тӧдса сӧмын пӧрысь Ладьӧлы. Луннас векджык ноксьывліс горт гӧгӧрыс. А уджыд сиктса мортыдлӧн пыр эм. И пестӧ да ватӧ колӧ пыртны. И пачтӧ ломтыны да сёян пуыштны. И кильчӧ гӧгӧрысь лымсӧ весалыштны. А мыйӧн войыс воас, пыр жӧ ассьыс кузь олӧм-вылӧмсӧ кутас казьтывлыны. Кыдзи найӧ коркӧ Настаыскӧд колльӧдчывлісны. Кыдзи тайӧ керкасӧ помечӧн лэптылісны. Кыдзи ныла-пиаӧс радейтӧмпырысь быдтісны. Быттьӧ тӧрыт на ставыс вӧлі. А со нин быдса олӧм олӧма. И Настаыс нин абу орччӧн. Но кыдзи нӧ вунӧдан сыкӧд кутчысьлӧм-окасьлӧмъяссӧ. Том гозъялы сэки и луныс, и войыс оз вӧлі тырмывлы. Ставыс сідзи и бергаліс-пуис налӧн киясын. Пӧрысь Ладьӧ чайтліс, мый тадзи уна-уна во на лоӧ, мый налӧн керкаын пыр кутасны юргыны челядьлӧн шуда гӧлӧсъяс. Ныв-пиыдлӧн коркӧ асланыс челядь лоасны да сідзжӧ кутасны овны тайӧ керкаас да на моз жӧ кывзыны ябыръяслысь мичаа сьылӧмсӧ. Некор оз кус ас киясӧн кыпӧдлӧм короминаын олӧмыс.
И со ӧні пӧрысь Ладьӧ пессьӧ-бергалӧ вольпасьын да шогпырысь мӧвпалӧ, кыдзи пӧ артмис сідзи, мый сійӧ ӧтнасӧн колис аслас гортас. Челядьыдлӧн асланыс нин олӧм, асланыс тӧжд-майшасьӧмъяс. И, дерт, сиктӧ бергӧдчӧм йылысь найӧ оз нин мӧвпавны. Но кодлы нӧ эськӧ сійӧ оліс тайӧ вояссӧ, эз кӧ челядьыслы. Сідзжӧ ӧд со и сиктса мукӧд семьяясын олӧм-вылӧмыс тадзи артмӧ. Мыйӧн сӧмын бордъясясны ныв-пияныс, пыр жӧ эновтӧны гортнысӧ. И йывмӧ-йывмӧ налӧн сиктыс. Важся короминаясын кольӧны овны сӧмын пӧрысьяс. Воас, гашкӧ, и сэтшӧм кад, кор и сиктыс нин оз коль. Оз коль и бать-мамлӧн кыв вылын сёрнитысьыс. Мыйла нӧ тадзи артмӧ олӧмас? Мӧвпалӧ та йылысь пӧрысь Ладьӧ да оз аддзы аслас юалӧмъяс вылӧ вочакывсӧ. И кымын татшӧм шуштӧм вой колляліс сійӧ аслас вольпасьын. Сӧмын тай асывводз кежлас ныровмунлывліс.
Но со тайӧ шондіа тувсовъя асывнас ябырлӧн мичаа сьылӧмыс садьмӧдіс пӧрысь Ладьӧӧс да вӧтліс сылӧн юрысь шуштӧм мӧвпъяссӧ. Пӧрысь Ладьӧ таво сідзжӧ лӧсьӧдіс ябыръяслы позъяс. Кӧть эськӧ оз нин вӧлі надейтчы, мый найӧ овмӧдчасны сылӧн керка бердӧ. Но эз збыльмыны сылӧн жугыль мӧвпъясыс. Со тай кутшӧм гажаа сьылӧны.
И ӧні пӧрысь Ладьӧ кывзіс ябыръясӧс да син водзас тӧкӧтьӧӧн прӧйдитіс сылӧн став олӧмыс. Збыльысь ӧд кутшӧм кыпыд да гажа водзті вӧлі тайӧ керкаас. И со ӧні колис ӧтнасӧн. Но карӧ сійӧс оз жӧ кыскы. Сэк жӧ и ябыръяс бӧр воисны татчӧ. Сідзкӧ оз на омӧльтны пӧрысь Ладьӧӧс. Сідзкӧ кутас на и сійӧ овны аслас гортын, кытчӧдз ен сетас. Кытсюрӧ дзоньталыштас-лӧсьӧдыштас. Вын-эбӧсыс эмышт на. Ябыръяс кӧ воисны, сідзкӧ тайӧ керкаас олысьыс лоас на. Збыль ӧмӧй сійӧ весьшӧрӧ пессис олӧм чӧжыс. И некод водзӧ кежлӧ татчӧ оз овмӧдчы. Мӧвпалӧ та йылысь пӧрысь Ладьӧ да сьӧлӧмас сылӧн чужӧ ыджыд эскӧм. А тайӧ эскӧмсӧ вайисны ябыръяс.




Кузнечшор
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 178-183 лб.>

Ервасьдорсянь Гаждорӧдз веськыда муяс вомӧн восьлалігӧн ордымсӧ вомӧнавлӧ неыджыд сёнті визувтысь Кузнечшор. А сэсся сійӧс вуджӧм бӧрын нин пыр жӧ тыдовтчӧны Эжвалӧн джуджыд нӧрыс вылӧ пуксьӧм Гаждор грездлӧн керкаясыс. Мыйла шорсӧ шулӧмаӧсь кузнеч нимӧн, ог тӧд. Ичӧтдырйи Гаждорӧ волывлігӧн та йылысь эг юасьлы. Но миян ӧд весьшӧрӧ некор оз нимтыны. Век нин кутшӧмкӧ помка аддзасны. Тыдалӧ, шор бокас и збыльысь кузнеча сулавлӧма. Со тадзи и нимтӧмаӧсь шорсӧ, коді збоя визувтӧ да ышнясьӧ сӧмын тулыснас, а гожӧмнас дзикӧдз косьмылӧ.
Гаждорын миян ичӧтдырйи школаыс эз вӧв. И сэтчӧс нывкаяс да зонкаяс волывлісны Ивадорса начальнӧй школаӧ, коді вӧлі миян керкакӧд орччӧн, Ӧсьӧ Ёгор ордын. Мекӧд ӧти классаяс Терень Ивӧ Витя, Тимӧ Пашӧ Тамара, классӧн ыджыдджык Мӧдест Витя да Ладьӧ Капа гортсьыныс зэв водз петӧм бӧрын вуджавлісны Кузнечшор, восьлавлісны муяс вомӧн Ервасьдорлань нуӧдан ордымӧд ас костаныс ворсігтырйи да сэсся коркӧ волывлісны ыджыд керкаын меститчӧм кык жыръя школаӧ. Войвылас олісны асьныс кӧзяеваыс. Дерт, гортсьыныс тэрмасигмоз школаӧ мӧдӧдчигӧн Гаждорсаяс тшыгъявлісны. И сэки ме мам-батьысь гусьӧн корсюрӧ вайлывлі налы сӧмын на пӧжалӧм ид нянь да некымын пуӧм картупель. И найӧ азыма нуръясьлывлісны. Ёна бӧрын нин Тимӧ Пашӧ Тамара серамсорӧн казьтывліс та йылысь.
А сэсся бӧрынджык нин Гаждорсаяскӧд ӧтвылысь Ивадорысь Паш Вась Шурик, Петрӧ Вань Коля, Мишӧ Петя Рая, Укол Педьӧ Миша Люся кутім ветлӧдлыны Пальса шӧр школаӧ. Ивадорсянь Пальса школаӧдз куим километр. А Гаждорсаяслы быдса витӧс колӧ восьлавны. Дерт жӧ, челядьыд челядь и эм. Школалань восьлалігӧн и ворслывлім-дурлывлім, и косьӧдз волывлім, и бӧр удитлывлім бурасьны. А лыа да сёй сора туйыд сэки ёна чуклявліс. Арнас да тулыснас помтӧм гӧп вӧлі. Тӧвнас тӧладжык лунъясӧ сійӧс дзикӧдз нӧбӧдлывліс. И ковмывліс кевны сэки ньылӧдтӧдз толаяс вомӧн. Сэсся коркӧ Пальса МТС-сянь ыджыд трактор кыскавліс ас бӧрсяыс «утюг» да туйыд бӧр шылявліс. А Гаждорсаяс пиысь ӧткымынӧн сэки лызьӧн школаӧдз ветлывлісны. Та вӧсна, тыдалӧ, найӧ и бура петкӧдлісны асьнысӧ школаын лызьӧн ордйысьӧмъяс вылын.
Быдмыштӧм бӧрын ме куті ёртасьны Гаждорса Терень Ивӧ Витякӧд. Тайӧ зонмыс волывліс меным сьӧлӧм вылӧ аслыснога бурлуннас, кыпыдлуннас, шмонитны радейтӧмнас. Воас шойччан лун и ме ӧдйӧджык кӧмася-пасьтася да мӧдӧдча аслам ёрт ордӧ. Мамным пыр и шуас:
— Бара нин Терень Ивӧ Витя дорад мӧдӧдчин? Эн ылав сэтчӧ. Пемдытӧдзыс лок. А то кӧинъяс шӧрӧ веськалан.
Ме мыйкӧ мургыльта мамлы вомгорулын да тэрмасьӧмӧн пета гортысь. Тӧвся луныд ӧд кӧч бӧж кузя. Зэв лӧсьыд восьлавны лымйӧн неуна нӧбӧдӧм ордым кузя Ервасьдор помсянь Гаждорӧдз. А со и чӧла вугралӧ Кузнечшор, коді тырӧма лымйӧн. Луннад некодысь он пов. Со эстӧн шор визьӧгас ва будка сулалӧ. Некӧн гӧгӧр абу вӧрзьӧдлӧма лымсӧ. Некодлӧн кок туйясыс оз тӧдчыны. Кутшӧм нӧ кӧинъяс тані вермасны лоны? Котӧрӧн кая сён кырсӧ. И со нин тыдовтчӧны Гаждорлӧн медводдза керкаясыс. А Витя ёртӧй менӧ, вӧлӧмкӧ, важӧн нин виччысьӧ. Сылӧн бать-мамыс сідзжӧ меліа нюмъялӧны меным.
Ӧта-мӧдлы висьтасьӧмӧн тӧдлытӧг кольӧ кадыс. А ывла вылын рӧмыд нин. Гыӧртӧм ӧшиньясыд пыр ёнджыка пемдӧны. Кытчӧ нӧ татшӧм ӧдйӧ удитіс пышйыны лунъюгыдыс?
 Ме заводита тэрмасьны гортӧ.
— Пукышт на, пукышт, — шуӧ Витя. — Удитан на гортад.
— Эн торк мортсӧ. Бать-мамыс майшасьны кутасны, — пыр жӧ торкӧ писӧ паччӧр вылын пукалысь косіник чужӧма Терень Ивӧ. — Тӧда ме Сивер Иллятӧ и Настуктӧ. Сэсся мӧдысь миянӧ оз кутны лэдзны зонсӧ.
— Гашкӧ, колльӧдыштны колӧ, — медбӧрын шыасьӧ ме дінӧ Витя.
— Оз, оз, — вочавидза ме. — Туйыс абу ёна кузь.
Югыд керкаысь петӧм бӧрын ывлаыс кажитчӧ сап пемыдӧн. Сідзи ӧд и эм. Здукӧн удитӧма пышйыны югыдыс. Медбӧрын синъясыд велалӧны жӧ тӧвся вой дінас. А со и Кузнечшор матысмӧ. Ньӧжйӧник лэчча сёнӧ. Неылын сьӧдӧдӧ ва будка. И друг кажитчӧ меным, быттьӧ будка саяс кодкӧ сулалӧ. Морт али звер, коді сэні? Сюсьджыка видзӧдлі. Некод, тыдалӧ, абу. Орччӧн быдмысь бадь кустъясыс ловъяӧн кажитчӧны. И век жӧ сьӧлӧм вылын абу ёна долыд. Збыль ӧд кодкӧ вермас сэні лоны. Ачым тэрыба восьлала водзӧ, корсюрӧ бӧрлань видзӧдлывлігмоз. И со нин Кузнечшор кольӧ ылӧджык и ылӧджык. А неылын пӧртмасьӧны нин Ервасьдор грездлӧн биясыс. Лов вылын пыр жӧ долыдджык лоӧ. Регыд гортӧ воа. Мам эськӧ дивитыштас жӧ, мыйла пемдытӧдзыс сэні олі. Но дзоньвидзаӧн вои гортӧ да оз сэсся ёна броткы.
И тадзи тӧвбыднад эг ӧтчыдысь восьлавлы Кузнечшор вомӧн. Быдысь гортӧ волывлі пемыднас нин. Вочасӧн Кузнечшор лоис меным асӧн. Сійӧ быттьӧ кӧсйис шуны меным, эн пӧ пов меысь, лёк сьӧлӧмаяс пӧ татчӧ оз волывлыны. И нинӧм тэкӧд оз ло. И эг кут повны сэсся Кузнечшорысь. Но сэки ӧд ме нэриник зонка на вӧлі. А ӧні мый нин. Сӧмын нюмъялігпырысь казьтыла ас кежысь та йылысь.
Но сэсся воис и сійӧ рытыс, кор Терень Ивӧ Витяӧс ми, сылӧн ёртъясыс, колльӧдім армияӧ. Войбыд пукалім да гажӧдчим. Казьтылім ассьыным том на олӧмъяснымӧс. Сетім ӧта-мӧднымлы кыв, мый огӧ вунӧдӧй ёрта-ёртнымӧс.
Сы бӧрын Терень Ивӧ Витякӧд ме эг нин сэтшӧм тшӧкыда паныдасьлывлы. Муні овны да уджавны карӧ. А сійӧ армияысь воӧм бӧрын лэччис гортас, бать-мам керкаас овны. Найӧ сэки эз нин вӧвны ловъяӧсь. Кутіс уджавны совхозын. Быдсяма уджсӧ ковмис мыркны. А бӧръя кадас зілис стрӧитчысьяслӧн бригадаын. Тӧвнас мукӧдкӧд тшӧтш пӧрӧдіс вӧр, гожӧмнас тшупсис. Дерт, сьӧкыд удж вӧснаыс корсюрӧ и курыдтортӧ видлаліс. Мый сэсся вӧчан. Тадзи унаӧн аслыныс шуда здукъяс тӧкӧтьӧ кежлӧ вӧлі корсьлӧны. А Пальса шӧр школатӧ Терень Ивӧ Витяыд сідз эз и помав. Сэки вӧлі шуӧны, мый оз пӧ сетчы сылы велӧдчӧмыс. А ме, чайта да, эзджык тырмы зільлуныс. Ӧд сюсь зонмӧн быдмис.
А сэсся кывлі, мый гӧтрасьӧма. Но гӧтырыс вӧлі ассьыс ыджыдджык да висьлӧс. И со медбӧрын меным воис шог юӧр, мый Терень Ивӧ Витя гӧтырыскӧд сотчӧмаӧсь керкааныс. Кыдзи тадзи вермис лоны, некыдз эг вермы гӧгӧрвоны. Гашкӧ, грекӧ вӧйтчӧм вӧснаыс артмис. Нӧшта висьтавлісны, мый вермытӧм гӧтырсӧ ывлаӧ петкӧдігмоз пӧдӧма тшыннас. И зэв шог вӧлі меным сэки, мый тадзи помасис менам коркӧ бур ёртлӧн олӧмыс. А ме пыр казьтывла Кузнечшор вомӧн Терень Ивӧ Витя ордӧ ветлӧмъясӧс. И кыдзкӧ аслысногӧн шоныд овлывлӧ сэки сьӧлӧм вылын. 
Абу жӧ нин ловъя мекӧд ӧти классын велӧдчысь Петрӧ Вань Коля, кодкӧд ёна жӧ лӧсявлім. Найӧ быдмисны нёль вок, Галина ыджыд чойысь ӧтдор. Школаын велӧдчигӧн на тшӧкыда волывлі на ордӧ. Радейтім шахматӧн ворсны. Ӧкмысӧд класс помалӧм бӧрын ми Колякӧд шуим пырны велӧдчыны Ухтаса горно-нефтянӧй техникумӧ. Ме, кӧть и бура сдайті экзаменъяссӧ, весиг мукӧдлы отсалі пырны, техникумад эг веськав. Шуисны, мый слаб синма бурӧвикъясыд оз ковны. А мыйла та йылысь водзджык эз висьтавны, ог тӧд. Но Коля, кӧть и пырис велӧдчыны, эз жӧ помав техникумтӧ. Тыдалӧ, сы вӧсна, мый стипендияысь ӧтдор сылы сэсся ыджыд отсӧг некытысь эз вӧв. Гортсаясыс тшыгӧма олігад эз жӧ вермыны ёна отсавны. Бӧр бергӧдчис Ивадорӧ. Галина гӧтырыскӧд куим нылӧс быдтісны. Коля ме моз жӧ ёна радейтіс вуграсьны. И карысь шойччан лунъясӧ гортӧ волігъясӧн пыр паныдасьлывлі сыкӧд Эжва дорын. Сэки и унатор йылысь сёрнитлывлім, казьтывлім важсӧ. Но сиктса сьӧкыд уджыд виӧ тай морттӧ. Вӧрын уджалігӧн Коля доймӧма да, сэсся сьӧлӧмыс сувтӧма.
И кымынӧн менам сиктса ёртъяс пиысь абу нин ловъяӧсь. Корсюрӧ Ракадорса шойна вылын налысь гуяссӧ кытшовтігӧн весиг синваӧй петавлӧ. Овны да вывны эськӧ тайӧ войтырыслы, тшӧтш и менам Володя ичӧтджык воклы. А со тай костӧ доймалӧмъяс, висьӧмъяс да кутшӧмкӧ неминучаяс вӧсна лоӧ кадысь водз мунны мӧдаръюгыдӧ. Мыйла нӧ тадзи овлӧ олӧмас? Мыйла ӧтияс сёр арлыдӧдз шондіувса олӧмнас нимкодясьӧны? А мӧдъяслы шуӧма водза-водз кувны. И некод та вылӧ оз сет меным вочакывсӧ. Тшӧтш и меным важысянь тӧдса Кузнечшор, коді тулыснас помтӧг збоялӧ, а гожӧмнас дзикӧдз раммылӧ. Но абу сетӧма тайӧ шорыслы морт моз кувнысӧ. И мед жӧ водзӧ олас да чӧла визувтас, коркӧясӧ казьтылігмоз.




Он быд дойысь куж видзчысьны
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 183-186 лб.>

Сійӧ гожӧмыс водза воясын серти шоныдджык вӧлі да туруныс тӧкӧтьӧӧн ӧдӧбтчис вывлань. Но ойдлӧм видз вылӧ петны вӧлі водзджык на да бригадир тшӧктіс медводз ытшкавны силос вылӧ сиктбердса сёнъясысь чорзьыны нин заводитӧм турунсӧ. Сэки эг нин медводдза гожӧм ӧвтчы гӧрбуш-косаӧн верстьӧяскӧд тшӧтш.
ылысянь кӧ видзӧдлыны ытшкысьяс вылӧ, мича серпас шыбитчӧ синмад. Ӧта-мӧд бӧрся сувталӧмӧн гӧрбуш-косаӧн ытшкысьяс ӧвтӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Весиг чуйман, кыдзи найӧ удитӧны вежлавны кияснысӧ. Копыртчӧмӧн ӧвтовтасны шуйгавывлань да здук мысти нин бергӧдчасны веськыдвывлань. Ловъя туруныс сідзи и водӧ кокъяс уланыс. Ставӧн зільӧны ӧтмоза. Уджалӧны кутшӧмкӧ аслыссикас автомат моз. Воасны сён помӧдз да сувтыштласны асланыс удж вылӧ шензигмоз. Сӧмын на гӧгӧр гыаліс туруныс: и шыр-анькытш, и бобӧнянь, и кӧктоин, и катшасин. И со нин сійӧ мичаа пласьтнитчӧма кок улын. Видз вылын серти тані туруныс чорыдджык да мый вынсьыд лоӧ ӧвтны косанад. Сэк жӧ и нимкодь сыысь, мый ог нин сетчы верстьӧ ытшкысьяслы. Дерт, медводдза лунъяссӧ небыд ки пыдӧсъясыд эз на удитны чорзьыны да вазьӧм бӧрад ӧдйӧ гаддяссьӧны. Но сэсся бӧрынджык гадьясыд косьмасны. И он нин сэтшӧма мудз. Сэки лунтыръясӧн верман ӧтарӧ-мӧдарӧ ӧвтны. Он нин пов и сыысь, мый тэнӧ кодкӧ панъяс.
Но сійӧ гожӧмнас эзджык сідзи артмы. Видз вылӧ вуджӧм бӧрын веськыд ки пыдӧсын косьмӧм нин гадь пыдди артмӧм нэриник на куыс друг потіс. Чайті мый, кыдзи и водзті, потӧминыс ӧдйӧ бурдас. Но эз ло сідзи. Дойыс, тыдалӧ, сэрпассис да кутіс пыр ёнджыка и ёнджыка зӧлитны. Дой вылас видзӧдтӧг кыдзкӧ ытшки на. А сэсся потӧминыс пондіс терпитны позьтӧма доймыны да пыктіс. Но больничаӧ мунӧм йылысь эг и мӧвпыштлы. Пукалі гортын. Луннас кыдзкӧ-мыйкӧ терпиті на. А войнас син куньлыны эг вермы, сэтшӧма доймис ки пыдӧсӧй. Сэки ӧзтылі карасин лампа да видзлі ки пыдӧсӧс би весьтас. Дойыс быттьӧ неуна лӧньыштліс. Но мыйӧн вештылі киӧс би вывсьыс, сійӧ важ моз кутліс ёнтыны.
Сэки завидьпырысь видзӧдлывлі гортын мукӧд узьысьяс вылӧ. Со ӧд найӧ кутшӧм чӧскыда шкоргӧны. А меным лоӧ би дорын пукавны. Мыйӧн нӧ ме мыжа? Али нӧ грекӧй уна чукӧрмис? Но кытысь сійӧ босьтчас том на арлыднад? Сӧмын корсюрӧ чеччывліс мамӧй да ме вылӧ майшасяна синъясӧн видзӧдлывлігмоз чӧла юавліс:
— Но мый, оз на прӧйдит?
Ме сӧмын довкнитлывлі юрӧн. А сійӧ бара чӧла шуліс:
— Ыӧдас да сэки лёк вирнас став висьӧмыд и мунас.
Мамлы, тыдалӧ, эз жӧ бура узьсьы ме вӧсна шогсигмоз. Сійӧ рытъяснас пыр кевмис Енлы, мед кӧть нинӧм мекӧд оз ло да дойыс ӧдйӧджык бурдас. Сӧмын асывланьыс сійӧ дугдыліс юкавны. Сэки недыр кежлӧ ныровмунлі.
И тадзи некымын вой дорвыв олі сы ни садь. Кажитчис, быттьӧ донӧдӧм емӧн тшуклалӧны ки пыдӧсӧ. Неуна лӧньлас дойыс да друг бара выль вынӧн кутас сотны киӧс. Сэки ветлӧдла ортсы жыр кузя, сюйла киӧс карасин лампа би улӧ да бара киӧн ӧвтчигмоз восьлала джоджӧд. А ачым кевма Енлы, мед ӧдйӧджык ставыс кодарӧкӧ помассяс. Либӧ кула, либӧ ловйӧн коля. Кыдзи нӧ позьӧ сэсся сэтшӧм дыр терпитны татшӧм дойсӧ? Дугдывтӧг виччыся, кор нин прӧйдитас войыс да матыстчас шондіа асылыс. Кӧть сэки войясыс и эз вӧвны ёна пемыдӧсь, но дой вӧснаыс вывті нин шуштӧм мӧвпъяс бергалісны юрын. Мыйысь нӧ татшӧм наказанньӧыс меным? А гашкӧ, сідзи и колӧ. Мед мукӧдъяс вылын эг серав, эг завидьты некодлы, эг скӧрав некод вылӧ. А олі ачымӧс тӧдысь мортӧн. Да пыр пыдди пукті мукӧдъясӧс. А то ӧд мукӧддырйи вывті нин вежмасьлывлі, этшӧс эг тӧдлывлы. Со и воис виччысьтӧм наказанньӧыд.
Ог тӧд, кымын лун-вой тадзи колис. Воас асылыс да сэки быттьӧ кокниджык лоӧ. А войыс кутас матыстчыны да бара пыр ёнджыка и ёнджыка пондас ёнтыны ки пыдӧсӧй, бара шог да майшасяна мӧвпъясӧн тырӧма юрӧй.
Медбӧрын выліас, тыдалӧ, кылісны жӧ менсьым майшасьӧмъясӧс. Казялі ӧти войӧ, мый дойыс оз нин сэтшӧма ёнты, а сӧмын пыр ёнджыка и ёнджыка зӧлитӧ. Висьталі та йылысь мамлы. А сійӧ и шуӧ:
— Но, тыдалӧ, помасьӧ тэнад висьӧмыд. Ыӧдіс дойыс. Колӧ ӧдйӧджык писькӧдны, мед став лёк няйтыс орнас петас. Сэки и бурдан ӧдйӧджык.
Кыдзи шуис мам, сідзи и вӧчи. И тайӧ войнас медбӧрын бура нин узи. Кутшӧм шуда мортӧн сэки ачымӧс куті кывны. Быттьӧ пузчужӧм кагаысь на шудаджыкӧн вӧлі. Сэки и гӧгӧрвои татшӧм нажӧвитӧм висьӧмыслысь донсӧ, сійӧс, кутшӧма лоӧ майшасьны висьысьяслы. Но тайӧ гӧгӧрвоӧмыс оз тай пыр во, кытчӧдз ас вывтіыд кутшӧмкӧ ускӧттьӧ оз прӧйдит. А некымын лун мысти, кӧртӧда киӧн на, бара петі видз вылӧ ытшкыны. Сэки ӧд васӧд да вутшка видзьясыд миянын унакодь на вӧліны да ытшкысьяслӧн быдса бригадалы гожӧмбыд кежлӧ тырмыліс уджыс. Но сэсся тадзи киӧс эг нин дойдлы. А сійӧ кадсяньыс ки пыдӧсын ӧнӧдз колис пасыс. Збыльысь, гӧрбуш-косанад сідзжӧ колӧ кужны вӧдитчынытӧ.
Талун миянын васӧд да вутшка видзьясыд важӧн нин абуӧсь. На пыдди мелиораторъяслӧн зільӧмъясӧн шылькнитчӧмаӧсь кос да кӧрт лист кодь шыльыд видзьяс, кодъясӧс тӧкӧтьӧӧн ытшкӧны вынйӧра тракторъяс ӧнія ытшкан машинаясӧн. А гӧрбуш-косатӧ киад гежӧд морт нин босьтлӧ. Но буретш ӧнія тракторъяслӧн видз вылын уджалӧмыс петкӧдліс, кутшӧм ёна миян бать-мамъяслы да пӧль-пӧчьяслы ковмис мырсьыны видзьяс вылын гӧрбуш-косаясӧн. Сійӧ кадас гожся страдаыд збыльысь эз вӧв кокниӧн. Та йылысь мукӧддырйи казьтыла ки пыдӧс вылӧ видзӧдлывлігмоз.



Кӧні тэ, чужан грездӧй?
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 186-193 лб.>

Карсянь лэччысь асъя автобус ньӧжйӧник сувтіс Катыд грезд шӧрӧ. Чеччысьыс эз вӧв уна. Василий Петрович некодӧс на пиысь эз тӧд. Да и сійӧс ӧдвакӧ кодкӧ тӧдіс. Ас грездас ӧд эз волы челядьдырсяньыс. Тані олысь сыкӧд тшӧтшъяяс важӧн нин лоисны дедъясӧн да бабъясӧн. А унаӧн удитісны нин водны грездсайса шойна вылӧ. Василий Петрович сӧмын довкнитіс юрнас лавка кильчӧ вылын сулалысь мужичӧйяслы да нывбабаяслы, а сэсся ньӧжйӧник мӧдӧдчис коркӧ бура тӧдса ордымӧд грезд лунвывса нӧрыс вылын сулалысь керкалань.
А сьӧлӧмыс сэтшӧма тіпкис, сійӧ и видзӧд, чеччыштас морӧс кудсьыс. Керка дорлань матыстчигӧн нӧшта нин ньӧжмӧдіс воськовъяссӧ. Тані ӧд коркӧ сійӧ батьыслӧн киясӧн стрӧитӧм, нэмӧвӧйся пожӧмъясысь ӧні на зумыда сулалысь керкаас чужліс да овліс челядьдырйиыс. И ӧні окота вӧлі казявны важся серпасъяссӧ, кодъяс колисны коркӧя кадсяньыс сылӧн паметяс. Со эстӧн, керкасяньыс неуна улынджык, сён бокас сулавліс горъя пывсян. Но ӧні, кутшӧма кӧть эз видзӧд Василий Петрович сылань, сьӧдасьӧм стенъяса пывсянсӧ сідзи эз и аддзы. А, дерт, сійӧ важмис да сэсся пилитісны пес вылӧ керкаын выль олысьясыс. Збыльысь, тӧдчис, мый тані кодъяскӧ олӧны. Керка подувсӧ вӧлі кисьтӧма цементысь. Ыджыд короминалысь ортсыса стенъяссӧ кышӧма вагонкаӧн. Вевтыс шипер улын. Керка лунвылас, увтасінланьын, сулаліс выль пывсян. Сыкӧд орччӧн ыджыд теплица, кӧні тыдалісны ӧгурчилӧн да помидорлӧн петасъясыс. А кильчӧ дорас котсісны курӧгъяс. На бӧрся стрӧга видзӧдіс мыйкӧ броткигмоз ыджыд гӧрд сорса петук. Неуна ылынджык нюжйӧдлісны кузь сьыліяснысӧ дзодзӧгъяс.
Сідзкӧ, бать-мам керкаас овмӧдчӧмаӧсь бур кӧзяинъяс. И ставсӧ тайӧс аддзӧм бӧрын Василий Петровичлӧн чужӧмбанӧд кутісны лэччыны кортӧм синва мольяс. Кымын во сійӧ эз волы тайӧ гажаинас, кӧні коркӧ колис сылӧн челядьдырыс. Со эстӧн сён пыдӧстіыс дзольгӧ-визувтӧ ичӧтик шор, коді торйӧн нин збоялӧ тулысъяснас. Сэки дась весиг джуджыд нӧрыссӧ нуны. Нӧрыс лунвывланьыс паськыд муяс. А нӧшта улынджык видзьяс да веретяяс. На коласын Эжвалӧн чукыльыс. Быд пӧраӧ тані пыр вӧлі зэв гажа. Ӧні Василий Петрович весиг кутіс каитчыны, мый сы дыра эз волы чужанінас.
Но друг сылысь мӧвпъяссӧ торкис кильчӧ ӧдзӧслӧн дзуркнитӧм шыыс. Керкаысь котӧрӧн петіс еджыд юрсиа, кокас сандалиа детинка. Ӧти киас дженьыдик шатин, мӧд кинас кутіс нидзув доз. Зонка тэрмасьӧмӧн лэччис кильчӧ содъяс кузя да тӧвзис увлань вадорӧ нуӧдысь ордымӧд. Сэккості кильчӧ вылын тыдовтчис олӧма нин ань да пондіс лыддьӧдлыны:
— Василь! Кытчӧ тэнӧ морыс нуӧ? Эн, колӧкӧ, тэрмась. Сконъясян да воддза мозыд жӧ пидзӧстӧ дойдан. Удитан на вадорад.
Тайӧс кылӧм бӧрын Василий Петрович весиг тӧдлытӧгыс нюммуніс. Сійӧ ӧд ачыс коркӧ татшӧм жӧ еджыд юра вӧлі. Батьыс весиг нӧк юрӧн шулывліс. Ӧні эськӧ еджыд жӧ. Но сӧмын дзормӧмысла. Тайӧ детинкаыс моз жӧ сійӧс шулісны Васильӧн. Тадзи жӧ горӧдлывліс сылы кильчӧ вывсяньыс мамыс, кор зонка тэрмасьӧмӧн котӧртлывліс вадорлань. Тайӧс казьтыштӧм бӧрын весиг долыд лоис лов вылас. Быттьӧ асьсӧ сійӧс помнитӧны тайӧ керкаас.
Сэккості нывбаба аддзис керка дорын сулалысь тӧдтӧм мужичӧйӧс, сюся видзӧдліс сы вылӧ да мыйкӧ ас кежас мӧвпалігмоз нюркйӧдлӧмӧн шуис:
— Но-о-о, кутшӧмкӧ тӧдтӧм гӧсьт тай локтӧма. Эз ӧд весьшӧрӧ талун каньным асывбыд мыссьы. Тӧдӧ пемӧсыд, мый кодкӧ пыралысь лоӧ.
— Энӧ ёна видзӧдӧй ме вылӧ, ӧдвакӧ тӧданныд, — воча кыпыда шуис Василий Петрович. Сэсся ланьтыштліс да чӧла содтіс. — Менӧ ӧд коркӧ тайӧ керкаас мамӧй и чужтылӧма. Тайӧ нӧрыс вылас и колис менам челядьдырӧй.
Олӧма ань нӧшта чуймис тайӧ кывъяс бӧрас:
— Но-о-о, важ кӧзяиныс тай локтӧма видлыны. Вай, вай, пырав, видзӧдлы, кыдзи олам. Тшай ютӧгыд ме тэнӧ бӧрсӧ ог лэдз.
Василий Петрович ньӧжйӧник пырис керкаса кӧзяйка бӧрся. Сійӧ ӧні кутшӧмкӧ завидьпырысь кытшовтіс керка пытшкӧссӧ синъяснас да нӧшта бурджыка гӧгӧрвоис, мый бать-мамыслӧн керкаын олӧны збыльысь идӧра кӧзяинъяс. Быдлаын дзим-дзурк. Мичаа мавтӧм джоджсӧ вевттьӧма кыӧм джодждӧраясӧн. Стенъясас ӧшалӧны уна рӧма картинаяс. Жыр пельӧсын сулаліс ыджыд холодильник. А коркӧя важся ыджыд роч пач пыдди тэчӧмаӧсь сэтшӧмӧс кымын жӧ, но ичӧтджыкӧс. Ыджыд пачысь ӧтдор эм и плита. Паччӧр йылысь абу жӧ вунӧдӧмаӧсь.
— Видзӧданныд, кыдзи олам, — нюммунігмоз шуис керкаса кӧзяйка да содтіс, — ёнджыкасӧ ас вылӧ надеяӧн. Менӧ сиктса ногӧн Гора Варукӧн шуӧны. Нэмсӧ мӧсъяс дорын нокси. Ӧні со внук-внучкаӧс лелькуйта. Пыр пола эсійӧ Василь вӧснаыс. Юр вундысь кодь ӧд быдмӧ да пыр кевма, мед нинӧм жӧ сыкӧд оз ло.
А кор Василий Петрович висьталіс аслас бать-мам йывсьыс, Гора Варуклӧн пыр жӧ ловзисны синъясыс:
— Кывлывлі, кывлывлі на йылысь. Зэв шаньӧсь вӧлӧмаӧсь. Ме ӧд ачым орчча грездысь петавлі. Татчӧс войтырсӧ ставнысӧ тӧда.
Керкаса кӧзяйка сэккості пузьӧдіс тшай. А Василий Петрович лэпталіс пызан вылӧ карса гӧстинечьяс: калбас, сыр, апельсин, кампет, а на дорӧ и чӧскыд вина доз. Мед кӧзяйка эз шу кутшӧмкӧ дивитана кывъяс, ачыс пановтіс сійӧс:
— Энӧ чайтӧй нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ. Ачым курыдторнад ог ёна дурлыв. Но талун бара быттьӧ веськалі челядьдырся кадӧ. Мам-бать татысь мунӧм бӧрын ёна гажтӧмтчылісны асланыс гортысь. Пыр мӧвпалісны бӧр бергӧдчӧм йылысь. Но кытысь нин босьтан, кор олӧм визулыс аслас вабергачӧ кыскис. Батьным сідзи и куліс тайӧ гуся мӧвпнас. А мам кулӧм водзвылас шуис, ветлы пӧ, Василь, коркӧ-некоркӧ аслад чужанінад да копыртчыв миян керкалы, сулалӧ кӧ на сійӧ. Со сійӧн ме и кежи татчӧ, мед казьтыштны бать-мамлысь югыд паметьсӧ.
Гора Варук да Василий Петрович точкысисны кока румкаясӧн да гӧсьт ньӧжйӧ кутіс висьтавлыны аслас воддза олӧм йылысь. А син водзас ловзисны сэк кадся серпасъясыс. Батьыс, Ӧндреян Петрӧ, уджаліс татчӧс колхозын бригадирӧн. Авъя да уджач морт вӧлі. Грездын ёна пыдди пуктылісны сійӧс. Но ӧд ускӧттьӧыд тай воас, кытысянь он и виччысь. Ӧтчыд арланьыс кутшӧмкӧ кузь киа йӧз гусялӧмаӧсь видз вылысь быдса турун зорӧд. Сэк жӧ война бӧрся воясӧ законъясыд стрӧгӧсь вӧліны. Кывсис, мый кӧсйӧны мыждыны таысь и бригадир Ӧндреян Петрӧӧс, фронтӧвикӧс. Сійӧ пӧ вузаліс кодлыкӧ турунсӧ. Кӧть эськӧ грездса войтыр талы эз эскыны. Но ӧд лӧжтӧ кӧ дугдывтӧг кутан дольны, эскысьыд пыр сюрас. И кодсюрӧ збыльысь кутісны эскыны талы.
Ӧтчыд арся пемыд рытӧ кодкӧ гольӧдчис Ӧндреян Петрӧлӧн кильчӧ ӧдзӧсӧ. Ичӧтик Василь буретш паччӧрас вӧлі. Пырис колхозса председатель Семён Михайлович, ас грездса жӧ морт. Кык мужичӧй пуксисны пызан сайӧ да кутісны ас костаныс негораа сёрнитны. Но Васильлы век жӧ удайтчис мыйсюрӧ кывны.
— Кывзы, Пётр Андрианович, — шыӧдчис сэки колхозса председательыд батьыс дінӧ. — Ме зэв бура гӧгӧрвоа, мый тэ ньӧти абу мыжа. Но видлы тайӧс висьтавны законтӧ дорйысьяслы. Ме кӧ тэ дор сувта, менӧ ачымӧс пуксьӧдасны. А тэнӧ и збыльысь уна во кежлӧ кӧсйӧны дзескыдінад сюйны. Тэнад ӧд и челядьыд на ичӧтӧсь. Колӧ и на йылысь мӧвпыштлыны. Бурджык мун семьянад мӧдлаӧ. Со орчча леспромхозын пӧ уджалысьяс колӧны. А сэккості кузя-визяӧн мыж вӧчысьястӧ ми корсям да аддзам. Оз вермы лоны, мый шышъясыд пыр вӧля вылын лоӧны.
— Но кыдзи нӧ ме аслам керкаысь муна быдса араваӧн, — воча шуис Васильлӧн батьыс. — Код вылӧ аслам киясӧн кыпӧдӧм тайӧ керкасӧ коля. Да и коді бокынсӧ сы мында нянь сёйысьӧс виччысьӧ.
— Эн тшӧтясь, — стрӧга нин вочавидзис Семён Михайлович. — Не тэ кодь йӧзӧс чеглывлісны. Медводз мӧвпыштлы семья да челядь йывсьыд. Налы ӧд водзӧ овны.
Ӧндреян Петрӧ юрсӧ ӧшӧдӧмӧн кывзіс колхозса председательӧс. А мӧд асывводзнас нин мӧдӧдчис семьяыскӧд неылысса леспромхозӧ. Кыдзи Катыд грездын удайтчис ставсӧ бергӧдны Семён Михайловичлы, некод эз куж висьтавны. Но Ӧндреян Петрӧӧс выльлаын некытчӧ эз кутны кыскавны. А регыд мысти сійӧ лоис медбур вӧр лэдзысьясысь ӧтиӧн. Сэні и быдмис сэсся Василий Петрович чойясыскӧд. Мамыс, Опонь Лиза, вӧрын жӧ верӧсыс моз уджаліс. Увйысис. Мӧстӧ видзны вӧр посёлокад сьӧкыд вӧлі да гозъя ньӧбисны кӧзаясӧс. Налы ӧд оз нин сэтшӧм уна турун ков. Мездыліс ас колхозса председательыс. Гожӧмнас отпускалігӧн посёлоксаяс отсалісны колхозникъяслы турун пуктыны. А таысь водзӧс пыдди налы сетлісны ытшкыны ты бокъяс, бадь пу коласъяс. Тадзи и бергӧдчылісны посёлокса вӧр лэдзысьяс ассьыныс скӧтнысӧ видзигас. Ӧндреян Петрӧлӧн да Опонь Лизалӧн челядьыс, позьӧ шуны, кӧза йӧв вылын и быдмисны.
Но вӧрса уджыд тай ӧдйӧ жугӧдіс Василий Петровичлысь бать-мамсӧ. Вочасӧн пыр ёнджыка кутісны висьӧдчыны. Сэки и чужис налӧн гортӧ бӧр бергӧдчӧм йылысь мӧвпыс, кодлы ёнасӧ асьныс нин эз эскыны. Сійӧ вӧлі налы мича мойд кодьӧн.
А сэккості Василий Петрович, семьяас медся ыджыд быдтасыс, помаліс посёлокын сизим класс да велӧдчис шоперӧ. Сэсся овмӧдчис карӧ да уна во чӧж новлӧдліс аслас машинаӧн республика пасьта грузъяс. Колӧ на вӧлі отсавны сувтӧдны кок йылӧ бать-мамыслы ассьыс ичӧтджык чойяссӧ. Сэк жӧ посёлокбердса пармаысь вӧрыс быри да лесопунктсӧ пӧдлалісны. Но Василий Петрович карын олігас нин сідзи и эз эновтчы сылы аслысногӧн мусмӧм посёлокысь. Стрӧитіс аслыс дача. Да и посёлокыс ӧд вӧлі чужан грездсяньыс неылын да тайӧ кыдзкӧ пыр шонтыліс сылысь сьӧлӧмсӧ. А сэккості и аслас челядьыс тӧдлытӧг быдмисны да ас кошта вылӧ петісны. И со пенсия вылас нин сылӧн юрас пыр ёнджыка кутіс бергавны чужан грездас волӧм йылысь мӧвп. Сэсся ӧд сэтчӧ корисны волыны кулӧм водзвылас и бать-мамыс, кодъясӧс чужанінсяньыс бокын и гуалісны. Медбӧрын, кор Василий Петрович кутіс быд вой нин вӧтасьны ассьыс грездсӧ, шуис волыны сэтчӧ.
Гора Варук чӧла кывзіс синвасӧ чышкалігмоз Василий Петровичлысь кузь висьтсӧ. А чӧскыд вина доз сідзи и сулаліс неуна джынъялыштӧм бӧрын пызан вылын. Кык олӧма мортлы винасьыс чӧскыдджык вӧлі ассьыныс олӧмнысӧ казьтылӧмыс.
Медбӧрын Гора Варук шуис:
— Гашкӧ, узьмӧдчан миянын. Аски нин гортад мӧдӧдчан. Регыд нылӧй да зятьӧй воасны. А на бӧрся и налӧн гора гӧлӧса быдтасъясыс рытсӧ кутасны гажӧдны.
— Ог нин кут тіянӧс манитны, — вочавидзис Василий Петрович. — Менӧ ӧд и гортын виччысьӧны. Кӧсъя рытъя автобуснас бӧр бергӧдчыны. Бур, мый волі мам-батьлӧн керкаас. Налысь кӧсйӧмсӧ збыльмӧді. Мед, шонъянӧйяс, оз кутны майшасьны сэсся та вӧсна мӧдаръюгыдас, эм кӧ кӧнкӧ сійӧ.
И век жӧ автобусын пукалігас нин Василий Петровичлы эз вӧв лӧсьыд сьӧлӧм вылас. Со воліс сійӧ чужан грездас тӧкӧтьӧ кежлӧ и бара нин пышйӧ сэтысь. Кыдзи ковмис коркӧ пышйыны татысь бать-мамыслы. Сэні посёлокас олігӧн сійӧ эз пыр велав рочасьны да выль ёртъясыс нерлывлісны коми грездса зонкаӧс. Сэсся эськӧ и велаліс, но пыр гажтӧмтчыліс чужан кывсьыс. Карын олігӧн нин коми кывнад зэв гежӧдкӧд удайтчывліс сёрнитыштны. И бара жӧ сӧмын ас грездысь петлӧм войтыркӧд. А сылӧн челядьыс ичӧтдырсяньыс нин рочасисны. Оз бура тӧдны найӧ и батьыслысь чужан грездсӧ, кӧть эськӧ эз ӧтчыдысь висьтавлы налы та йылысь. Да и оз кыскы найӧс Катыд грездас. Мӧдджык кадӧ быдмӧм том йӧзлӧн мӧдджыкӧсь нин тӧжд-майшасьӧмъясыс, кӧсйӧмъясыс. И кажитчис ӧні Василий Петровичлы, мый и сылӧн бать-мамыс и сійӧ ачыс олісны эз сідзи, кыдзи эськӧ коліс. Та вӧсна лои воштӧма зэв унатор, кодӧс сьӧкыд нин бергӧдны бӧрсӧ.


Ывла вылын Успенньӧ
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 193-198 лб.>

Ивадорын важся пу часовняыс сулавліс грездлӧн лунвылас. Крестсӧ Октябрса революция бӧрын уськӧдлӧмаӧсь. А миян кадӧ часовняас вӧлі колхозлӧн склад. Стенъясас ӧшалісны на кутшӧмсюрӧ вушйӧм нин пу ӧбразъяс. Ми, зонпосни, радейтлім кавшасьлыны часовнялӧн кӧлӧкӧльнича вылӧ. Содйыс, дерт, важӧн нин эз вӧв. Но стен коласӧдыс пазъяс вылас киӧн-кокӧн мыджсьӧмӧн кыпӧдчылім йирк вылас. А сэсянь нин пуысь важ содйӧд кайлім кӧлӧкӧльнича вылас. Кутшӧм гажа серпас воссьывліс сэсянь миян син водзын. Матынджыкӧсь лолывлісны сикт горувса ылі веретяяс. На коласын ылынкодь лӧзаліс Эжва ю. Ми сэки быттьӧ вӧлім капитанъясӧн ыджыд корабль вылын, коді кывтіс-катіс помтӧм-дортӧм коми саридзті. Долыдысла тіпкывліс сьӧлӧмным. Полӧмыд тай челядьдырйиыд эз вӧв. А ӧні кӧ эськӧ ӧдва нин лысьтан кавшасьны сы вылнаад.
Но тайӧ часовняыс важӧн нин абу. Ӧнӧдз ог тӧд, кутшӧм Ен нимӧн сійӧс шулӧмаӧсь. Неважӧн вои та йылысь сёрниӧ тӧдсакӧд. Сійӧ пыр жӧ юаліс, кутшӧм крам праздник пӧ пасйывлісны тіян грездын. Мися, миян челядьдырйи медгажа праздникӧн вӧлі Успенньӧ, коді усьӧ август 28 лун вылӧ. Сідзкӧ пӧ и часовнятӧ тайӧ лунас Ен мамлӧн кулӧмкӧд йитӧдын шулӧмаӧсь Успенньӧ вичкоӧн. Ог тӧд, збыльысь-ӧ тадзи. Но важся кадӧ сійӧ лунас миян часовняын збыльысь вӧлӧма гажа. Асланым попыс абу вӧлӧма. Пӧрысь йӧзлӧн висьталӧм серти, службасӧ нуӧдны волывлӧма Пальса ыджыд вичкоысь поп. Часовня тырыс чукӧртчывлӧмаӧсь Ивадорын олысьяс. А сэсся попыд бурсиӧмъясӧн пыравлӧма на дорӧ гортаныс. Дерт, быдӧн ордӧ, гашкӧ, эз удитлы. Ӧд грездын сэки сё гӧгӧр керка вӧлӧма. А рытланьыс нин гажыс ылькнитлӧма улича вылӧ.
Август 28 лунад гажа на вӧлі и миян челядьдырйи. Дерт, Ентӧ Сӧвет кадад полӧмпырысь казьтывлісны. Но Успенньӧ лунтӧ кыпыда пасйылісны. Да ӧд и помкаыс та вылӧ быттьӧ вӧлі. Помасьӧма гожся страда. Сійӧ кадӧ йӧзыд зіля на уджавлісны да тырмымӧн кӧрым заптывлісны и колхозса, и гортса скӧтлы. Регыд нин лоӧ идралӧма рудзӧг, шобді, гортгӧгӧрса муяс вылысь ид. Найӧс сэки эз этша кӧдзлыны. Колхозникъяслы трудодень вылӧ воліс и нянь, и сьӧм. Сідзкӧ гожӧмбыд шойччан лунъястӧг, водз асывсянь сёр рытӧдз уджалӧм бӧрын мудзтӧ веськӧдігмоз гажӧдчыштны эз вӧв грек. А сэсся праздник бӧрас позяс и картупель да град выв пуктас идравны, и вӧрӧ корсюрӧ ветлыны, кузь тӧв кежлӧ тшакӧн да вотӧсӧн заптысьны.
Кыдзи помнита, Успенньӧ лунӧдз ёна водзджык мам пуліс чужва да шутліс ыджыд пу лагунӧ сур. И со сійӧ заводитліс чискыны гӧбӧч вылын. Мам содтывліс сурсӧ ёнмӧдӧм могысь рокӧс да сакар. Вина-водканад сійӧ кадас эз на ёна ышмывлыны. Ӧти-кӧ, сьӧмнад дзескыда на олісны. Мӧд-кӧ, эз на ӧнія моз юлывлыны. Сэки кодалысь мортыд сиктад гежӧд вӧлі да татшӧмсӧ пыр дивитлісны.
И со матыстчыліс Успенньӧ лун водзвыв. Рытсяньыс на мам няньшомысь заводитліс вӧсньӧдны пирӧг да шаньга куяс. Отсӧг вылӧ волывліс мамлӧн мамыс, миян дона Паль бабным. Сійӧ кадас Пальын овлывліс да сійӧн Паль бабӧн и шулывлім. Да ӧд кутшӧм тэрыба да мичаа артмывліс налӧн тайӧ уджыс. Быттьӧ лун-лун вӧсньӧдчӧны. Кӧть эськӧ пирӧг-шаньгатӧ миян пӧжавлісны сӧмын ыджыд праздникъяс кежлӧ. Сэсся и некор ёнасӧ вӧлі. Водз асывсянь ковмывліс мунны удж вылӧ.
Но медся виччысянаыс заводитчыліс Успенньӧ асывнас. Ыджыд пачсӧ ломтывлісны ёна водз, мед ӧдйӧджык ваймас. Сэсся ыджыд кӧрт листъяс вылӧ тэчӧм пирӧгъяс да шаньгаяс сюйлывлісны пачӧ, доналӧм кирпичьяс вылӧ. Тӧкӧтьӧӧн и пӧжассьывлісны лятиа да картупеля шаньгаяс, лятиӧн тыралӧм пирӧгъяс. Мам тэчлывліс найӧс паськыд пӧвъяс вылӧ да петкӧдліс вой керкаӧ. Сэні нин мавтліс пӧжассӧ сывдӧм мӧс выйӧн. А ми сійӧ кадас куйлывлім паччӧр вылын да видзӧдім тайӧ мойдын моз ноксьӧм вылас. Челядьыдлы сійӧ лунас эз жӧ узьсьы да водзджык садьмылісны. Да и кыдзи нӧ верман узьны, кор чӧскыдсьыс-чӧскыд дук гильӧдӧ ныртӧ. Ок эськӧ, видлыны кӧ ӧні пӧсь пирӧгсӧ либӧ шаньгасӧ! Мам быттьӧ гӧгӧрволіс миянлысь гуся кӧсйӧмъяснымӧс. Шӧри чеглывліс пӧсь шаньгасӧ либӧ пирӧгсӧ да шулывліс:
— Налӧй, номсасьыштӧй мӧс вӧра йӧв сорнас да петӧй ывлаӧ. Нинӧм тіянлы тані кернысӧ.
Пӧткӧдчыштӧм бӧрын ми котӧртлім ывлаӧ. А сэні нин ми кодь жӧ зырымбедьяс важӧн ворсісны ас костаныс да юксисны ӧта-мӧдныскӧд гуся юӧръясӧн, мыйджык пӧжалісны налӧн мамъясныс праздник кежлӧ, кутшӧм гӧсьт-гӧстяясӧс да кытысьджык виччысьӧны. Быд сикт-грездлӧн ӧд вӧлі асланыс крам праздник. Пальын паськыда пасйылісны Илля лун. Данямитьдорын — Прокопей лун. Часын гажъялісны Петыр лунӧ. Сэтчӧс олысьяс дінӧ волывлісны и орчча сикт-грездъясысь матыссаясыс да тӧдсаясыс. А сэсся мӧдарӧ. Сідзжӧ и миянӧ сэки волывлісны эз сӧмын ас грездысь, но и Пальысь, Дзӧля Слудаысь, От гӧра вылысь, Часысь, мукӧдлаысь матыссаяс да тӧдсаяс. Пуксьӧдлісны тайӧ лунас пызан сайӧ и кортӧм гӧсьтъясӧс, пыралісны кӧ керкаӧ. Некодӧс эз удзӧдлыны да ӧтдортлыны.
Эз сӧмын пирӧг-шаньгаысь чег сійӧ луннас пызан вылыд. Чӧскыдсьыс-чӧскыд яя шыд, чери нянь, пувъя кисель сідзи и вӧзйысисны вомад. Свежӧй черинас корсюрӧ могмӧдлісны ас грездса чери кыйысьяс. А кор ачым нин неуна верстьӧджык лои, лэччывлі Эжва дорӧ праздник водзвылын войколӧн вуграсьны. Сэки Эжваыд чериа на вӧлі да быд пӧрйӧ мыйкӧ да мыйкӧ шедлывліс. Пызан сайын пукалысьяс чериняньӧн номсасигӧн юасьлывлісны, коді нӧ пӧ черисӧ кыйис да пырджык ошкывлісны менӧ.
Ичӧтъястӧ, дерт, эз дыр пукӧдлыны пызан саяд. Нинӧм пӧ тіянлы верстьӧяслысь сёрнисӧ кывзыны. Мунӧй пӧ гуляйтӧй. Ми неуна нуръясьыштӧм бӧрын петавлім ывлаӧ. И бара жӧ аскоддьӧмъяскӧд сёрниын ошйысьлім ёрта-ёртнымлы асланым гӧсьтъясӧн, кодъяс да кытысь локтӧмаӧсь да мый вайӧмаӧсь гӧснеч пыдди. И пыр вензьывлім, кодъяслӧн гӧсьтъясыс бурджыкӧсь да мыйӧн найӧ нималӧны. Дерт жӧ, и унакодь содтавлім. А мый сэсся. Верстьӧяс абу орччӧнӧсь. И некод миянӧс таысь оз дивит.
А пызан сайын сэки сёрниыс муніс матыссаяслӧн олӧм-вылӧм йылысь, неважӧн на помассьӧм кольӧм война йылысь. Дерт жӧ, и синваыд, торйӧн нин нывбабаяслӧн, петаліс. Нормывлісны сьӧлӧмъясныс. Казьтылісны усьӧмаясӧс. Медводз висьтавлісны, кутшӧм бур йӧзӧн найӧ вӧліны. И мыйта на эськӧ бурсӧ удитісны вӧчны. А со тайӧ немортнога Гитлерыд мырддис налысь олӧмсӧ. Ӧнӧдз менам сьӧлӧмӧдз йиджтысьӧмаӧсь мамлӧн вок Борис чож, батьлӧн вок Ӧльӧ дядь, Галина тьӧтлӧн верӧс Епим дядь йылысь сьӧлӧм вӧрзьӧдана казьтылӧмъясыс. Сӧмын Ивадор грездӧ нелямын сайӧ мужичӧй эз бергӧдчыны гортаныс. А мыйтаӧн эз воны бӧрсӧ орчча сикт-грездъясысь. Со и йывмыны кутісны сійӧ кадсяньыс коми войтырлӧн нэмӧвӧйся оланінъясыс.
И кутшӧм нӧ гаж сьыланкывъястӧг. Медсясӧ сьывлісны, дерт жӧ, аньяс. Юргисны Нёбдінса Витторлӧн «Ӧтчыд овлӧ», Выль Пашлӧн «Ылын-ылын, роч Кавказын», а сэсся и «Если завтра война», «По Муромской дороге», «Чудный месяц» роч сьыланкывъяс. Шылявлісны, мичмылісны аньяслӧн чужӧмбанъясыс. Тайӧ сьыланкывъяснас найӧ бергӧдчывлісны асланыс томдырся кадӧ да асьныс сідзжӧ томмывлісны. А ме видзӧді налӧн чужӧмъяс вылӧ да шензьывлі. Мыйта воштӧм вӧлі налӧн олӧмас, мыйта сьӧкыд удж ковмис бергӧдны. А со тай абу чорзьӧмаӧсь сьӧлӧмъясныс. Асьныс нэм чӧж зіля уджалісны, сӧстӧма олісны да и челядьсӧ тадзи жӧ овны велӧдісны. Кыдзи нӧ он нимкодясь наӧн.
И со Успенньӧ рытъявылыс нин керкаясын чӧжсьӧм гажыс ойдӧдліс ывла вывсӧ. Ӧтиладорсянь кылӧны вӧлі гажа гудӧк шыяс да вильшасяна частушкаяс. Найӧс зілис панйыны мӧд гудӧкасьысь да мӧд сьылысь. Нывбабаяс да нывъяс мича паськӧмаӧсь, банйӧм чужӧмаӧсь. Синъясныс ӧзйӧны. Гудӧклӧн шыяс улӧ дугдывтӧг зымгӧны-йӧктӧны. А сэсся ставӧн мӧдӧдчӧны мыльк вылын моз сулалысь Евгень Ӧньӧ керка дорӧ, кӧні векджык и гажӧдчывлісны. Дугдывтӧг сьылӧны да йӧктӧны. Гораа варовитӧны ӧта-мӧдныскӧд. А гудӧкасьысьясыд кутшӧм яра ворсӧны. И Як Вась, и Кӧзлов Толя, и Катя Вечӧ, и сылӧн Энгельс вокыс, и Паш Вась Коль, и мукӧд. Быдӧн мыйӧнкӧ да мыйӧнкӧ ассьыс сямлунсӧ петкӧдлӧ. А аньяслы оз ков тшӧктыны. Сідзи и масьтӧны Евгень Ӧньӧ керка дорса паськыд эрдсӧ. Талун налӧн гажыс. Мед жӧ гажӧдчасны сьӧлӧмсяньыс, мед жӧ кыпӧдчыласны ловнаныс. Да и поводдяыс со кутшӧм мича. Быттьӧ йӧзыскӧд тшӧтш нимкодясьӧ гажнас. И быдӧнлӧн лов вылас кыпыдсьыс-кыпыд. Сёр войӧдз юргӧ гажлӧн горыс грезд шӧрын. Тані жӧ челядь верстьӧяслӧн кок улын гартчӧны. Налы сідзжӧ гажа. Мамъясыс тайӧ лунас сетӧмаӧсь ичӧтъяслы вӧля.
Но прӧйдитас лун-мӧд и грездын бара заводитчас помтӧм удж. Колӧ нин дасьтысьны кузь тӧв кежлӧ. А Успенньӧ лун йылысь колясны сӧмын кыпыд казьтылӧмъяс. Гӧсьтъяс торйӧдчиганыс корӧны и кӧзяинӧс да кӧзяйкаӧс волыны на ордӧ. А сэсся кутчысьлӧм да окасьӧм бӧрын бара жӧ гӧснечьясӧн мӧдӧдчӧны гортаныс. Мӧдысьджык Ивадорсаяс со тадзи жӧ ветлывлӧны гӧститны орчча сикт-грездъясӧ асланыс матыссаяс ордӧ.
Уна во тадзи вӧлі. Но ӧні тай, чайта да, сійӧ кадся мозыс оз нин сяммыны гажӧдчынысӧ. Сэки ӧд йӧзыслы сьӧлӧмъясын асланыс кӧсйӧм серти, а эз вылісянь котыртӧмӧн, ышмывліс тувсов шор моз гажыс. Сійӧ быттьӧ аслысногӧн ӧтувтліс войтырсӧ да отсавліс налы венны уна сикас нелючкияс да сьӧкыдлунъяс. Со сійӧн и нэм кежлӧ донаӧн меным колис Успенньӧ луныс. Ӧні сійӧ кадся гажӧдчысьяс пиысь кызвыныс нин абу ловъяӧсь. Но пыр кута помнитны югыд лола, уджач, да бурас эскысь тайӧ войтырсӧ, кодъяс кутісны грездын бур оласногсӧ.


Ӧсипанъяг
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 198-203 лб.>

Ичӧтдырсянь радейтлі волывлыны Ӧсипанъягӧ, коді паськӧдчӧма Ивадор да Данямитьдор грездъяс коласын, джуджыд мыльк вылын. Абу и ыджыд сійӧ. Тӧкӧтьӧӧн позьӧ кытшовтны. Асывладор да рытывладор бокъяссяньыс ягсӧ тшӧтш кӧртӧны джуджыд сёнъясӧд визувтысь Вакрӧшор да Изьвашор, кодъяс сэсся сылӧн лунвыв помас ӧтлаасьӧны да водзӧ визувтӧны видзьяс вомӧн кодйӧм канал пыр Палькуръяӧ. Уна дас во сайын шоръяслӧн ӧтлаасянінас сулавліс мельнича. А ас вӧчӧм прудйын уялісны гырысь сиръяс. Мельничасӧ стрӧитлӧмаӧсь кыськӧ бокысь воӧм мастеръяс. Изӧдчисны сэні ёнджыкасӧ арнас матігӧгӧр грездъясса олысьяс. Мельникнас уджаліс Данямитьдорысь Кипӧла Яков да сы нимӧн тайӧ стрӧйбасӧ и шулісны. Ӧти киыс сылӧн и збыльысь доймылӧма.
Кипӧла Яковыс ёна ладмыліс менам батькӧд. Ӧнӧдз помнита, кыдзи бать босьтлывліс менӧ аскӧдыс мельничаӧ изӧдчыны. Сю мешӧкъяс тыра телегаа вӧв ньӧжйӧник лэччӧ Ӧсипанъяг бокті визувтысь Вакрӧшор пӧлӧн увлань нуӧдысь векньыдик туйӧд. Бать кутышталӧ мешӧкъяссӧ. А ме вӧтча бӧрсяньыс. И со сука быдмысь козъяс да ньывпуяс коласын медбӧрын тыдовтчӧ мельничалӧн короминаыс. Бать ректӧ мешӧкъяссӧ ыджыд ларӧ. А изігкостіыс пуксьылӧ куритчыны Кипӧла Яковкӧд. Сэсся Яков дядь пыртӧдлӧ менӧ торъя жырйӧ. Аддза, кыдзи ворга пыр прудйысь ваыс лэччӧ увлань да бергӧдлӧ пуысь вӧчӧм ыджыд ва кӧлеса. Сійӧ оз кӧсйы сетчыны ваыслы да гораа грымакылӧмӧн быттьӧ норасьӧ аслас шудтӧм олӧм вылӧ. Лун-лун лоӧ со тадзи бергавны дзескыд жырйын да кывзысьны мудз тӧдтӧм валысь. Весиг кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс шуштӧмлун чужліс менам сьӧлӧмын ва кӧлеса вылӧ видзӧдігӧн. Сійӧс и видзӧд, пузувтас ставнас мельничасӧ. Ме зіли ӧдйӧджык бӧр петны тайӧ жырсьыс. А Яков дядь сӧмын нюмъёвтлывліс ме вылӧ видзӧдлывлігмоз. Сылы ӧд ставыс тайӧ вӧлі тӧдса да сійӧ нинӧмысь эз пов. А сэсся изӧдчӧм бӧрын ми мӧдӧдчылім пызь мешӧкъясӧн нин гортлань.
Код тӧдас, дыр-ӧ уджаліс Кипӧла Яковыд тайӧ мельничаас. Но сэні и воис сылӧн нэм помыс. Ӧтчыд кӧдзыд тӧвся лунӧ кутас керавны ва кӧлеса вылысь йисӧ. Но абуджык кужӧма видзчысьны. Кӧлесаыд друг бергӧдчас да топӧдас морттӧ. Кывлі нӧшта, мый мельнича прудса ваӧ шыбитчылӧма батьлӧн Анна воча чойыс, кодӧс сылӧн бать-мамыс вӧлӧм мырдӧн сетӧны верӧс сайӧ мустӧм морт сайӧ. Вӧлӧма тайӧ кутшӧмкӧ гожся праздник дырйи. Код тӧдас, кутшӧм шог мӧвпъяс бергалісны сэки коньӧр нывлӧн юр вежӧрас, тадзи кӧ нин шуис помавны сійӧ ассьыс олӧмсӧ. Дерт, бать-мамыс бӧрас эськӧ ёна жӧ каитчисны да кытысь нин бӧрсӧ босьтан.
Гашкӧ, та вӧсна-ӧ мыйӧ, ачыс мельнича прудйыс пыр вӧлі чӧв-лӧнь. Быттьӧ шогсис йӧз понда, кодъяслӧн олӧмыс со тадзи видзчысьтӧг помасис. Но медсясӧ чӧв-лӧнь вӧлі сы вӧсна, мый прудйыс паськӧдчӧма увтасінӧ да татчӧ эз веськавлы некутшӧм тӧв. Сэк жӧ прудлӧн сьӧд ваас видзӧдігмоз збыльысь шуштӧм овлывліс сьӧлӧм вылын. Татшӧм жӧ кутшӧмкӧ полӧм чужліс сьӧлӧмын сёр рытъясӧ вадорысь кайигӧн эновтӧм нин мельничалӧн пемыд ӧшиньяс вылӧ видзӧдлывлігмоз. Быттьӧ сідзи и кажитчыліс, мый кутшӧмкӧ ӧшинь пыр тыдовтчас Кипӧла Яков да кутас гораа чуксавны пыравлыны мельничаӧ. И ме сэки котӧрӧн мӧдӧдчылі мельнича бердті нуӧдысь ордымӧд. Став полӧмӧй вошліс сӧмын Ӧсипанъяг дорӧ воӧм бӧрын.
Мыйла тадзи шулӧмаӧсь тайӧ ичӧтик ягсӧ, ӧдвакӧ кодкӧ вермас висьтавны. Но, дерт, кутшӧмкӧ Ӧсип ним серти. Гашкӧ, сы вӧсна, мый зільӧма видзны ягсӧ омӧль синъясысь, а, гашкӧ, сылӧн олӧмын кутшӧмкӧ вӧвлытӧмтор лоӧма тайӧ ягас. Паныдасьлӧма-ӧ сэні ошкӧд либӧ кутшӧмкӧ нӧшта дивӧ кодь пемӧскӧд. Гашкӧ, яг вылысладорас аслыс муяс вӧчлӧма. Но со тай кымын дас во нин Ӧсипанъягӧн шуӧны джуджыд мыльк вылын кыпалӧм тайӧ неыджыд кӧзъя-пожӧма вӧрсӧ. Пуяс подулас яла нитш вылын арланьыс сярвидзӧны пув да чӧд розъяс. Кӧнсюрӧ и чӧдлач кустъяс паныдасьлӧны. Ылысянь шыбитчӧны синмад гӧрд да сім гобъяс, масленикъяс, корсюрӧ и дона гобъяс. Тӧкӧтьӧӧн кытшовтлан ичӧтик ягсӧ да пыр нин мыйкӧ кӧрзинаад сюрӧ вотыштны. А яг бокын быдмысь сі турун пӧвстын оз тусьяс паныдасьлӧны. Вештыштан турунсӧ да весиг дрӧгмунлӧ сьӧлӧмыд. Со ӧд кутшӧм мича да гырысь оз тусьяс кисьмӧмаӧсь налӧн подулын. Сідзи и вӧзйысьӧны вомад.
Ичӧтдырйи гожӧмъяснас ветлывлі Ӧсипанъягӧ оз вотны. Эз, дерт, ёна уна сюрлы. Гашкӧ, стӧкан-мӧд. Но меным и таысь вӧлі нимкодь. Кӧть эськӧ эг аслым сёйны вотлывлы. Сэки кадысь кадӧ миян сиктӧ волывліс петкӧдлыны кино Пальысь Митрей дядь, кодӧс Кино Митрейӧн и шулывлім. Но мам-батьлӧн сійӧ кадӧ сьӧмыд эз на лишавлы кино вылад. Весиг бӧрдӧмӧдз волывліс. И со ме вотӧм озтӧ вузавлывлі сиктӧ воӧм карса гӧсьтъяслы. Налӧн сьӧмыд век нин вӧлі Сэк жӧ вотчынытӧ эз ёна радейтны. И ме аддзи петан туй. Кымынысь татшӧм ногӧн Ӧсипанъягса озйыд отсавліс меным кино вылӧ сьӧм судзӧдны.
Но торйӧн нин аслыспӧлӧс мича серпас воссьӧ Ӧсипанъяг вывсянь сійӧс кытшалысь сёнъясӧ лэччигӧн. Ылысянь кылӧ шоръяслӧн дзольгӧмыс. Абу и ыджыдӧсь найӧ. Но и Вакрӧшорлӧн, и Изьвашорлӧн тырмӧ тай выныс чеччавны изъяс вомӧн, писькӧдчыны пу вужляяс пыр, корсьны эжа пластъяс коласті петан туй. Тасянь неылын му улысь писькӧдчӧм бӧрын ключ ваа шоръяс дзольгӧны-визувтӧны увлань да пӧткӧдӧны жар лунъясӧ асланыс кӧдзыд да чӧскыд ваӧн быдӧнӧс, кодлӧн косьмӧма горшыс. Юыштан да весиг пиньясыд ёнтовтӧны. И пыр жӧ ыркалӧ пӧсялӧм морӧсыд, эбӧстӧммӧм нин вир-яяд выныд содӧ.
Уна во сайын Ивадор грездса аньяс лэччывлісны Вакрӧшорас кӧлуйсӧ пожъявны. Кутшӧм чӧскыд дука сэки вӧлі пывсян бӧрын пасьталӧм дӧрӧм-гачыд. Но сійӧ аньясыс важӧн нин абу ловъяӧсь. А ӧніяясыд юкмӧс дорысь ылӧджык оз ветлывлыны пожъясьнытӧ. А сэки Ӧсипанъяг бокті визувтысь Вакрӧшор дорын аньяслӧн аддзысьлӧмъясыс аслыссикас спектакльясӧн вӧліны. Мыйсӧ сӧмын эз висьтавлыны найӧ ӧта-мӧдныслы. И пыр жӧ позис гӧгӧрвоны, мый ичӧтик грездад нывбабалӧн сюсь синъясысь нинӧм он вермы дзебны.
Ӧсипанъягті век кокниа да долыда восьлавсьӧ. Гашкӧ, тшӧтш и сійӧн, мый сынӧдыс тані йиджтысьӧма пожӧм лыс кӧрӧн да сійӧ аслысногӧн чӧскыд. Кӧть и абу ёна ылынӧсь орчча грездъясыс. Но татчӧ сэсянь некутшӧм шыяс оз веськавны. Ягбокса сёнъясыс став шыяссӧ ньылыштӧны. Сӧмын тӧладжык лунъясӧ кылӧ пожӧмъяслӧн да гежӧдіник козъяслӧн шувгӧмыс. И пыр жӧ кокниджык да долыдджык лолывлӧ сьӧлӧм вылад. Кажитчӧ быттьӧ свет вылас тэ дзик ӧтнад. И некод тэныд сэсся оз ков.
А видлӧй прӧйдитны Ӧсипанъягӧс кытшалысь сёнъясӧд. Увтасінас пожӧмъяссӧ вежӧны небыд лапъяса ньывъяс, пипуяс да ловпуяс, льӧм да пелысь пуяс. А налӧн подулын паськӧдчӧмаӧсь ӧмидз, сьӧд сэтӧр да лежнӧг кустъяс. Тані век овлӧ ыркыдджык. Ыркыдлунсӧ и орччӧн визувтысь шорыс сетӧ. А мукӧдлаас ньыв пулӧн сук лапъяс вӧснаыс и шондіыс оз быдысь веськавлы. Ӧтчыд коркӧ июль помын нин волі Ӧсипанъяг бокса сёнӧ да ёна и шензи сьӧдӧдӧм нин лым пласт аддзӧм бӧрын. Дзебсьӧма сійӧ вӧлі дзик шор бокас ньыв пулӧн лапъяс улӧ да, тыдалӧ, выль тӧвсӧ виччысис.
Тайӧ сёнтіыс прӧйдитігӧн дзик мойдвывса серпасъяс воссьӧны син водзад. Татчӧс сынӧдыс кольмӧдӧ юртӧ. А видзӧдлан водзлань да сідзи и виччысян, мый со эсійӧ ньыв пу сайысь петасны Иван Саревич да Руд Кӧин, Марья Саревна да Ёма-баба. И мойдвывса серпассӧ быттьӧ отсалӧны збыльмӧдны пуяс весьтті лэбалысь ракаяслӧн кравзӧмыс. Найӧ важысянь нин поздысьӧмаӧсь татчӧ да оз кӧсйыны, мед кодкӧ торкис Ӧсипанъяглысь уна вося чӧв да раминик олӧмсӧ.
Но мортыд морт и эм. Век жӧ сійӧ корсюрӧ сюйсьывлӧ Ӧсипанъяглӧн оласногӧ. Уна во сайын кодсюрӧ Ивадорса олысьяс пиысь керавлӧмаӧсь татысь тӧв кежлӧ аслыныс пес. Пӧрӧдлӧмаӧсь, дерт, медся гырысь да медся мича пожӧмъяссӧ. Но Ӧсипанъягыд тай абу сетчӧма тайӧ ускӧттьӧыслы. Важ пожӧмъяс пыдди быдмӧмаӧсь выльяс.
Сэсся и Дзӧля Слудасянь Сотчӧмвылӧдз асфальт нюжӧдігӧн буретш Ӧсипанъяг шӧрысь новлӧмаӧсь выль туй вылӧ лыасӧ. Артмӧма ыджыдкодь гуран. Кӧть эськӧ сійӧ уна вонад бӧр нитшсялӧма да тырӧма том вӧрӧн. Но ӧні абу нин сэтшӧм шыльыд да мольыд Ӧсипанъягыс.
И бара жӧ высоковольтнӧй линия нюжӧдігӧн яглысь лунвыв помсӧ вӧлі весалӧмаӧсь вӧрысь да сувтӧдӧмаӧсь джуджыд столбъяс. Мортыд тай велалӧма овны талунъя лунӧн. Оз кӧсйы сійӧ мӧвпыштлыны, мый коляс водзӧ вылӧ аслас внукъяслы да правнукъяслы. А кор кватитчас, сёр нин лоӧ.
Но Ӧсипанъягыд сюсьджык вӧлӧма. Аддзӧ сійӧ мортлысь нем думайттӧм воськовъяссӧ да чӧла зільӧ бурдӧдны сыӧн вӧчӧм дойяссӧ. Со и бара кыпӧдчӧны енэжлань Ӧсипанъяг шӧрын сулалысь выль пожӧмъяс. Водзӧ нуӧны ассьыныс кӧдзыд да сӧстӧм ванысӧ яг бокті визувтысь шоръяс. Тшак да ягӧд вотысьяслы ягыс выльысь зільӧ козьнавны ассьыс озырлунъяссӧ.
И Ӧсипанъягӧ быд пӧрйӧ волігӧн ме бара кыла ачымӧс гортын моз. Зіля ӧдйӧджык мездысьны карса тӧжд-могъясысь да уськӧдчывны мӧвпъясӧн аслам челядьдырся воясӧ, кор кӧмтӧм кокӧн на волывлі сэки меным муртса тӧдса Ӧсипанъягӧ. Сійӧ кадсяньыс ягыс лоис меным асӧн да быттьӧ ловъяӧн. Век жӧ кужӧ сійӧ прӧститны мортлысь грекӧвӧйтчӧмъяссӧ. Тӧдӧ, мый мортыдлӧн олӧмыс дженьыд да сійӧ унатор оз и удитлы гӧгӧрвоны. А ягыдлӧн олӧмыс кузь да вермас лоны и помтӧм. Дыр каднад унаысь бӧр кыпӧдчывлӧ кок вылас да кӧсйӧ, мед сӧмын мортыд оз ёна дойдав сійӧс. Со и татчӧ кежалӧм бӧрын ме быдысь вола гортӧ сӧстӧм сьӧлӧмаӧн, кокни лолаӧн. Татшӧмӧн менӧ вӧчис Ӧсипанъягӧ волӧмыс.


Овлісны мастеръяс коми сикт-грездын
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 203-207 лб.>

Бӧръя воясӧ эг ӧтчыдысь волывлы уна сикас выставка вылӧ, кӧні петкӧдчӧны асланыс вӧчӧмторъясӧн йӧзкост ремеслӧясса мастеръяс. Мыйыс сӧмын сэні абу. Меным медводз син улӧ шыбитчӧны бадь пу ньӧрйысь кыӧм мичасьыс-мича кӧрзинаяс, кыдз пу кырсьысь вӧчӧм туисъяс, пестеръяс, кузовъяс. Сӧмын вывті мичаӧсь найӧ. Да и донаӧсь. Сэк жӧ вӧрӧ ветлӧм могысь татшӧм мича вӧчӧмторъясыд оз туйны. Найӧс бурджык сувтӧдны ен пельӧсӧ да корсюрӧ нимкодясигмоз казьтывны, мый и важся коми сиктъясын вӧліны эз этша мастеръяс, кодъяс кужлісны кыны бадь пу ньӧрйысь да вӧчны кырсьысь быдсяматорсӧ, но эз мичмӧдчӧм вылӧ, а гортса овмӧсын вӧдитчӧм могысь. Найӧ некор эз ошйысьлыны асланыс вӧчӧмторъясӧн, но вузавлісны корӧм серти татшӧм тӧварсӧ и мукӧдлы. Оз ӧд быдӧнлы тырмы та вылӧ кужанлуныс да сямыс.
Помнита, челядьдырйи пыравлывлім эновтӧм керкаясӧ, кӧні олысьясыс либӧ шойна вылынӧсь нин, либӧ кытчӧкӧ бокӧ мунӧмаӧсь. Мыйсӧ сӧмын сэтысь эгӧ аддзывлӧй. И ичӧт да ыджыд пу воръяс, и пудовняяс, и четверикъяс, и пельсаяс да бӧчкаяс, и плетукаяс, и наберушкаяс, и гыръяс, и гымгаяс. Быдтор сэки колӧ вӧлі важся олысьлы. А ньӧбны некытысь. Ставсӧ сійӧ вӧчліс аслас киясӧн либӧ корліс вузавны суседыслысь. Шензьывлі, кутшӧм ыджыд сямаӧсь вӧлӧмаӧсь миян пӧльясным. Быдтор кужлӧмаӧсь. Быдтор налы вӧлӧма вын серти.
Миян грездын татшӧмъяс лыдас вӧлі Дзӧля Васьӧ Митрей, кодӧс син саяс Митькаӧн шулісны. Но эз омӧльтӧм ради. А сідзи тай челядьдырсяньыс ӧтчыд нимтӧмаӧсь да и водзӧ тадзи кутӧма мунны. Шӧркодь тушаа. Косіник чужӧма. Серамбана чужӧма. Тшӧкыда шмоньпырысь и сёрнитлывліс. Торйӧн нин радейтліс шмонитны челядькӧд. Кажитчӧ, дзик быдтор кужліс вӧчны: и плетукатӧ, и туистӧ, и дадьтӧ, и кузовтӧ.
Помнита да, сійӧ сюмӧдысь вӧчӧм зэв мича туисӧн вайлывліс видз вылӧ юкмӧс ва. Татшӧм туисас ваыс дыр оз шонав. Но ог куж висьтавны, дыр кежлӧ-ӧ сылы тырмывліс сабри дорын лунтыр чӧвтігӧн кӧдзыд юкмӧс ваыс. Ӧд юр кыскалысьяс пиысь збойджык зонкаяс нарошнӧ кыйӧдлывлісны, кытчӧджык пуктас Митрей дядь ва туистӧ да гусьӧн джынъявлісны сійӧс. Олӧма мортыд колӧкӧ и казявліс жӧ грекӧвӧйтчӧмтӧ, но нинӧм эз шулы. Ӧд жар пӧраад быдӧнлӧн косьмӧ горшыд, быдӧнлы окота юыштны. А пусьысь Анна тьӧт дорӧ, коді вӧлі ноксьӧ муысь петысь ключ дорын, весиг верзьӧма вӧвнад ылын рӧдтывны. Да и кадыс дона. А Митрей дядь пыр миянӧс тэрмӧдлӧ, медым ӧдйӧджык турунсӧ ваялім. Кодкӧ сэсся мудзӧм бӧрын миян пиысь и шуас:
— Митрей дядь, абу на кад помавны? Ми мудзим нин. Да и вӧвъясным ӧдва ветлӧны.
А сійӧ воча сӧмын серӧктас:
— Шондіыс эз на пуксьы да.
Дзӧля Васьӧ Митрей уналы, тшӧтш и миянлы, вӧчавліс гортын вӧдитчан кӧлуйтӧ. И ставыс сылӧн артмывліс зэв зумыда. Ме сылӧн киясӧн бадь пу ньӧрйысь кыӧм плетукаӧн гожӧмъяснас гортӧ турун ваявлі. Гашкӧ и, сылӧн киясӧн жӧ вӧчӧм кузолӧн да наберушкаӧн ветлывлі вӧрӧ вотчыны. Вотан наберушкаад тшак либӧ ягӧд, кисьтан кузолӧ да бара водзӧ. Дерт, гортад бӧрсӧ мыш сайын тыра кузовнад абу кокни восьлавны. Но нимкодь, мый он тыртӧм киясӧн бергӧдчы. 
А нӧшта Дзӧля Васьӧ Митрей вӧлі и бур вӧралысьӧн. Сёр аръясын унакодь гӧрд ур кыйлывліс. Сійӧ кадас тайӧ зверыс миян вӧръясын тырыс на вӧлі. И чериыд сылы сідзжӧ сюрлывліс. Тӧдӧ вӧлі, кытчӧджык тулыснад сійӧ кутас пырны, да гымгаяс пуктывліс.
Но эз сӧмын ӧтнасӧн Дзӧля Васьӧ Митрейыд татшӧм киподтуяӧн вӧв. Пипуысь бур ветки пыжъяс сяммылісны вӧчны Укол Вась да Укол Педьӧ Миша. Помнита на Укол Вась керка дорысь челядьдырся ӧти серпас. Со сійӧ пуктӧма бур подув вылӧ вожӧдӧм ыджыд пипу, кисьтӧма пыдӧсас ва да пыкӧма пытшкӧссяньыс тасъясӧн. Вочасӧн пипуыс небзьӧ. А тасъяссӧ Укол Вась тувъялӧ пыр пыдӧджык, кытчӧдз пипуыс оз паськав. Дерт, видзчысьӧмӧн да кужӧмӧн ставсӧ вӧчӧ. Сэсся нин вочасӧн пондӧ шыльӧдны-мольӧдны пытшкӧссяньыс да ортсысяньыс. Бӧрынджык нин ме кыкнанныслысь ньӧблі ветки пыжъяссӧ. Медводз ӧтиыслысь, а кымынкӧ во мысти мӧдыслысь. Найӧ арлыдаӧсь сійӧ кадас вӧліны да эз нин лэччывлыны вадорӧ. А ме некымын гожӧм налӧн ветки пыжъясӧн вӧдитчи, кытчӧдз сэсся кузь киа йӧз эз гусявны. Бурӧсь вӧліны веткиясыс. Кокниӧсь. Тювкӧсӧсь. Абу нин сэтшӧм дзибрӧсӧсь. Тӧдчӧ вӧлі ыджыд сяма мастеръяслӧн киподтуйыс. 
Нӧшта ӧтитор помнита Укол Вась йылысь. Сійӧ водзвыв нин вӧлӧм лӧсьӧдчӧ аслас кулігкежлӧ. Вӧчӧма аслыс крест да сувтӧдӧма важ пывсянас. Но сэккості сьӧлӧм висьӧмысь друг куліс миян бать. Гортсӧ эськӧ сиктса мужичӧйяс ӧдйӧ вӧчисны. А кытысь крестсӧ судзӧдны? Тӧкӧтьӧӧн сійӧс он вӧч. Колӧ бур кос плака. И сэки Укол Вась сетіс аслыс вӧчӧм крестсӧ миянлы. Сійӧ сэсся уна во сулаліс батьлӧн гу вылын. А ачыс Укол Вась дыр на оліс.
Бур казьтылӧмъяс колисны Гаждор грездса олысь Ӧньӧ Кольӧ йылысь, коді нэмсӧ вӧлі механизаторӧн, а прӧст кадӧ вӧчавліс йӧзлӧн корӧм серти пызан-улӧс. Ме школаын велӧдчигӧн на кымынкӧ лун уджавлі сы дорын прицепщикӧн. Сійӧ пукалӧ «ДТ»-лӧн кабинаын да вӧчӧ ыджыд му вывті кытш бӧрся кытш, а ме гӧрлӧн штурвал сайын видзӧда, мед гӧрӧмыс эз вӧв ёна джуджыд и эз вӧв вывті ляпкыд да бергӧдлывла корсюрӧ штурвалсӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ. А сійӧ сӧмын юрнас довкнитлывлӧ, бур пӧ. Вӧлі небыд сьӧлӧма мортӧн. Коркӧ миян выль керка эштӧдӧм бӧрын бать корис сійӧс вӧчны кык диван. Мортыд эз дыр кыскы. Регыдӧн и вӧчис. Да ӧд сэтшӧм топыдӧсь да мичаӧсь артмӧмаӧсь. Мам сэсся мавтіс найӧс югыдлӧз краскаӧн. И уна во тайӧ диванъясыс сулалісны енув пельӧсса пызан сайын. Ӧньӧ Кольӧыд нӧшта и бура гудӧкасис да праздникъяс дырйи гажӧдлывліс йӧзӧс.
Нӧшта уна на бур киподтуя йӧз вӧліны миян грездын. Якӧ Степан, суседным, вӧвлӧм фронтӧвик, сідзжӧ вӧчавліс дадьяс, плетукаяс да уна мукӧдтор. Вӧлі бур плӧтникӧн. Грездлӧн кыр йылын сулаліс важ кузнеча, кӧні кӧзяитіс Паш Вась. Гожся лунъясӧ ми, челядь чукӧр, радейтлім кежавлыны кузнечалӧн восьса ӧдзӧс дорӧ. Мойдын моз пушканъяс пӧльтлывлісны югыд би, кытчӧ жарысла гӧрд чужӧма Паш Вась дзумгыліс клещиӧн кутшӧмкӧ кӧрт тор. А кор сійӧ гӧрдӧдз донавліс, пондыліс мыйкӧ дорны. И збыльысь вӧлі мойдын моз. Тайӧ кӧрт торсьыс артмывліс пурт либӧ кокан, багыр либӧ гортса овмӧсын нӧшта мыйкӧ зэв коланатор. А со матыстчасны механизаторъяс да корасны дорны сійӧс налы лӧсялана деталь. И мӧдыс пыр жӧ босьтчас уджӧ. Меным тайӧ кадас Паш Вась вӧлі мойдса багатыр кодьӧн. А збыль ӧд багатыр, кужӧ кӧ кӧрттӧ дорны.
И миян гортын, кыдзи казьтыштлі нин, сідзжӧ эз этша вӧвны тайӧ мастеръясыслӧн вӧчӧмторъясыс. Помнита, кыдзи кузь тӧвся рытъясӧ миян вой керкаын ломтылісны кӧрт листъясысь вӧчӧм неыджыд пач. Вой улас керкаыс шонавліс да эз нин вӧв сэтшӧм кӧдзыд узьны. Кӧдзыдъяс дырйи ыджыд пачлӧн шоныдыс сутки кежлӧ эз тырмывлы. Но коді вӧчлывліс сэки миянлы тайӧ пачьяссӧ, ог нин помнит.
Колисны паметьӧ сідзжӧ зэв мичаа вӧчӧм чепняяс, гортса мукӧд кӧлуй. И быд татшӧм вӧчӧмторйын тӧдчис мастерлӧн аслыссикас киподтуйыс. Сійӧ быттьӧ кӧсйис кольны вӧчӧмторъяс ас йывсьыс паметьсӧ.
А кыдзи нӧ он казьтышт, кыдзи грездын помечӧн кыпӧдлісны выль керкаяс. Гажаа сэки клёнгисны черъяс. Пыр и позис казявны, мый чера уджыд уналы вӧлӧма зэв матысса. Тӧкӧтьӧӧн кыптыліс сэки выль керкаыд, коді сэсся уна во мичмӧдліс грезднымӧс. А сійӧ кадас быд татшӧм выль стрӧйба кыпӧдӧм вӧлі грездса челядьлы аслыссикас праздникӧн. Гӧгӧрволім, мый грезд вежӧ, выльмӧдӧ ассьыс чужӧмбансӧ. И выльмӧдӧны сійӧс тані олысьяс, ыджыд сяма йӧз. 
Со и йӧзкост ремеслӧясса мастеръяслӧн выставкаяс вылӧ волігӧн меным медводз уськӧдчӧны паметьӧ ас грездса войтыр, кодъяс сідзжӧ вӧліны ыджыд сямаӧсь. Сӧмын тай вунӧдны кутім на йылысь. И век жӧ эска, мый тайӧ войтырыслӧн сямыс да киподтуйыс коркӧ, дерт жӧ, кутас петкӧдчыны налӧн внукъяслӧн да правнукъяслӧн вӧчӧмторъясын. 


Ачым Торлопов, некодысь ог пов
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 207-210 лб.>

Ыджыд Сюзь Петрӧлӧн керкаыс ӧні на сулалӧ менам бать-мам керкаысь неуна асыв-лунвывланьын. Ачыс сійӧ важӧн нин абу. Но челядьдырйи ме радейтлі пыравны сы ордӧ, кӧні оліс Марья гӧтырыскӧд. Ӧльӧксан пиыс сійӧ кадас помаліс нин Свердловскса горнӧй институт. Каникулъяс дырйи волывліс на гортас. Помнита, вышивайтӧм еджыд дӧрӧмӧн петавлывліс клуб дорӧ. А сэсся сійӧс вӧлі мӧдӧдӧмаӧсь уджавны ылі Усть-Каменогорскӧ да Ивадорӧ эз нин петкӧдчывлы.
Ачыс Сюзь Петрӧыс эз вӧв ёна кузь тушаа. Дженьыдик тошка. Дзормыны нин заводитӧм юрсиа. Косіник чужӧм вылас помтӧм чукыръяс. Ёсь синъясыс сідзи и югъялісны. Вӧлі юыштас да морӧсас кучкалӧмӧн гораа сьылӧ:
Ачым Торлопов,
Некодысь ог пов!
Збыльысь, некодысь эз и повлы. Пыр гораа да веськыда висьтасьліс. А шулӧмаӧсь Ыджыд Сюзь Петрӧӧн, тыдалӧ, сы вӧсна, мый сылӧн вӧлі татшӧм жӧ нима вок, кодӧс ыдждӧдлісны Дзӧля Сюзь Петрӧӧн. Миян сиктын кыкнаныс нималісны медсясӧ зіль чери кыйысьясӧн. Пыран Ыджыд Сюзь Петрӧ ордӧ да пыр аддзан пач бокас тэчӧм паньясысь вӧчӧм кыснанъяс, свинеч торъяс, гырысь и посни вугыръяс. Сэки ӧнія кодь жилкаясыд эз на вӧвны. Да ме тшӧкыда аддзылі, кыдзи сійӧ вӧв бӧж сіысь путшкӧ вуграсян кӧв, зыртӧ-югзьӧдӧ ас вӧчӧм кыснанъяс, ёсьтӧ сідз нин ёсь вугыръяс, да шмонитігмоз мыйкӧ юасьӧ менсьым. А ме завидьпырысь видзӧда сы вылӧ, кор нин менам татшӧм угоддьӧясыс лоӧны.
Унджык кадсӧ сійӧ коллявліс Эжва дорын. Юас кӧ чериыс эз сёй, кыскывліс ассьыс кокни пипу веткисӧ орчча вадъясӧ. Ю-тыкӧд олысь мортыдлы век мыйкӧ да мыйкӧ сюрлывліс. Тыдалӧ, бура тӧдіс вапытшса ловъяслысь гуся олӧмсӧ.
Ӧтчыд со тадзи жӧ лунвыв керкаын вӧлі пукалам пызан сайын да ужнайтам. И друг аддзам Эжва дорсянь катӧдысь кыр йылын тыдовтчис Сюзь Петрӧыд. Неуна мышкыртчӧма да кыскӧ пельпом вылас кутшӧмкӧ дивӧӧс. Матыстчыны кутіс горт дорас да вӧлисти гӧгӧрвоим, мый сылы сюрӧма зэв ыджыд сир. Бӧжыс со муӧдыс кыссьӧ. Кыдзи бара сійӧс вермӧма лэптыны олӧма мортыд. Ачыс ӧд со кос кочӧг кодь нин. Паччӧрын эськӧ сылы куйлыны. Но кыскӧ тай со пӧрысьӧ-нэмӧ Эжва дорад вӧр-вакӧд ӧтвылысь овны велалӧм мортӧс. И нинӧм он вӧч. 
Коркӧ сэсся и ачым нин куті лэччывлыны шатинӧн ю дорӧ. Сюзь Петрӧыд ёнджыкасӧ мӧдлапӧлын вуграсис. Гаждорсянь бергӧдчысь юыс буретш вачкис сійӧ берегас, кодйис джуджыд йиръяс, кӧні векджык гырысь чери сулаліс. Сэки унаысь ме зільлі матыстчыны аслам шатинӧн берег бердас вӧчӧм сылӧн коляс бердӧ. Тӧдӧ ӧд вӧлі олӧма мортыд, кытчӧ колястӧ вӧчны. Да нӧшта сам тыра мешӧк лэдзӧма ваас, мед унджык чери матыстчас. Ме завидьпырысь видзӧді, кутшӧм гырысь сынъясӧс да ляпаясӧс лэпталӧ Сюзь Петрӧыд да ньӧжйӧник пыр матӧджык и матӧджык кыссьылі аслам шатинӧн сылӧн коляслань. Чайтлі, мый и меным мыйкӧ вичмас. Кӧть эськӧ гӧгӧрволі жӧ, мый сюрас кӧ меным килоа чериыд, ӧдвакӧ верма сійӧс лэптыны. Сӧмын васӧ пулюшайтны кута.
Но Ыджыд Сюзь Петрӧыд казявліс менсьым гуся зільӧмъясӧс. Эз радейтлы, кор сыкӧд кодкӧ орччӧн вуграсьліс. Да и збыльысь кодлы нӧ, торйӧн нин прамӧй чери кыйысьлы, татшӧмторйыд воас сьӧлӧм вылас. Бӧрынджык ачым жӧ тайӧс куті гӧгӧрвоны. Кор орччӧн некымынӧн вуграсьӧны, сӧмын черисӧ повзьӧдлӧны да сійӧ ӧдйӧ вешйӧ бокӧ. Та вӧсна верстьӧджыкӧн лоӧм бӧрын нин пыр зіли торйӧдчыны мукӧд чери кыйысьясысь. Ӧд мукӧддырйи татшӧмъясыс вӧлі веськыда тэнад шатин вылӧ ассьыныс самалӧм вугырсӧ чӧвтласны. Гашкӧ, завидьтылісны мый тэныд сюрӧ, а налы оз. Кутшӧм нин сэки чери кыйӧм.
— Мун, мун, эн пулюшайт васӧ, — стрӧга шулывліс сэки Петрӧ дядь. — Со берегыс мый кузьта. Зільджыка вугрась да коркӧ и тэныд сюрас ыджыд васа бесыс.
Сэтшӧмӧн и аддзывлі сэки сійӧс. Пуксьӧма мышкаритчӧмӧн берег вылас либӧ аслас ичӧтик пыж шӧрас да сюся видзӧдӧ шатин вылас. Кажитчӧ сэки вӧлі, быттьӧ Ыджыд Сюзь Петрӧыд аслысногӧн гусьӧн юрбитӧ да кыскӧ ас дінас черисӧ. Сэк жӧ кыйдӧснас эз ёнасӧ ошйысьлы. Тыдалӧ, поліс вомдзасьӧмысь. Но сылӧн важиник фуфайкаыс да киссьӧм пеля шапкаыс пыр вӧлі вевттьысьӧмаӧсь гырысь чери сьӧмӧн. Да и гортас пыр кыліс аслыссикас дук. Тӧдысь морт гӧгӧрволіс, мый тані олӧ чери кыйысь.
Коркӧ Ыджыд Сюзь Петрӧкӧд веськалім ӧтлаын Кылӧгвадйӧ. Ме батькӧд пукала ӧти веткиын. А миянсянь неылын аслас ичӧтик пыж вывсянь вуграсьӧ Ыджыд Сюзь Петрӧыд. Пӧльтіс ён кодь рытыв тӧв, катлӧдліс миянлысь веткинымӧс. Меным да батьлы сӧмын корсюрӧ йӧрш да посньыдик ёкыш сюрлывліс. Кӧть эськӧ вадйыс озыр вӧлі гырысь чериӧн. А Ыджыд Сюзь Петрӧыд сӧмын лэпталӧ черисӧ да нюмъялігмоз видзӧдлывлӧ миян вылӧ. Дерт, и сылы ёна гырысьыс эз сюр. Но век жӧ мичаник ёкыш, кельчи да сын лэпталіс миянысь тшӧкыдджыка.
— Тьпу, тьпу, — дӧзмӧмпырысь сьӧлыштіс бать. — Васа бесыс кӧ сылы отсалӧ-а? Некор сэсся ӧтлаын ог кут вуграсьны. Сӧмын дэльӧдӧ менӧ да лов вывсьыд уськӧдӧ.
Бать эз кедзовт зіль чери кыйысьӧс. Но эз жӧ быдысь ошкывлы. Мукӧддырйи пӧ нинӧм абусӧ висьталӧ. Тайӧс гӧгӧрвои ӧти лоӧмтор бӧрын. Ӧтчыд арланьыс нин вадорсянь кайигӧн Ыджыд Сюзь Петрӧыд паськӧдӧма сёрни, быттьӧкӧ мӧсъясыд разӧдӧмаӧсь ӧти турун сабри. Мыжаӧсь пӧ таысь пастукъяс, кодъяс веретяӧ намыр сёйны пышйӧмаӧсь. А пастукалӧма сэки буретш менам ыджыд вок. Бать ёна и скӧрмылӧма аслас пи вылӧ. Мӧд лунӧ водз асывнас батя-пиа лэччӧмаӧсь дзоньтавны сабрисӧ. Но сійӧ стӧкан кодь вӧлӧма места вылас. Гашкӧ, кодсюрӧ сюрукъяс пиысь и тшукӧдчылӧмаӧсь зорӧдад, но нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ абу удитӧмаӧсь вӧчны. Пастукъясыд ӧд неылын вӧлӧмаӧсь. Сэки бать бура и сьӧласьӧма. Но пӧ и бызгысь Ыджыд Сюзь Петрӧыд. Весьшӧрӧ пӧ пи вылӧ матькышті.
А сідзсӧ Ыджыд Сюзь Петрӧ эз нин вӧв сэтшӧм омӧль мортӧн. И ичӧт арлыдаяскӧд пыр шмонитны радейтліс. Аслас ӧд быдтасъясыс эз нин вӧвны орччӧнӧсь. Со и эз ӧтдортчыны зонпосниыд сыысь. Да и аслас кыйдӧснас суседъяскӧд юксьывліс, шыӧдчывлісны кӧ сы дінӧ. А Сюзь Петрӧнас сійӧс шулӧмаӧсь сы вӧсна, мый зэв ылысь вӧлӧм аддзӧ аслас кӧрт тув кодь ёсь синнас. Кодкӧ кутас на тӧдмавны мир туй вывті ылысянь локтысь мортӧс. А Ыджыд Сюзь Петрӧыд стӧча нин висьталас локтысьсӧ. Та вӧсна жӧ, тыдалӧ, ва пытшкӧссьыд сійӧ сідзжӧ ставсӧ бура вӧлі аддзӧ да сійӧн и сюрлывліс чериыс.


Изьвашор пос
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 211-216 лб.>

Мыйла тадзи шулӧмаӧсь шорсӧ, коді юкӧ кык грездӧс, дерт, талун некод нин оз куж висьтавны. Гашкӧ нӧ, сы вӧсна, мый пармасянь лэччысь шорыс кодйӧма аслыс туйсӧ гырысь да посни изъя сён пыдӧсті. Гырысьджык изъясысь сійӧ полігмоз кежыштлывлӧ бокӧ. А посниджыкъяснас дуригмоз ворсӧдчӧ да кыскӧ ас бӧрсяыс увлань. Но и гырысь изъяслы сюрлывлӧ тувсовъя лым сылӧм бӧрын. Сэки Изьвашорыс визув ю кодь. Гораа ызгысь ваыс быгльӧдлӧ и гырысь изъяссӧ, быттьӧ кӧсйӧ босьтны водзӧс гожся полӧмсьыс. А гожӧм шӧрас шорыс дзикӧдз раммылӧ жар шонді улын шойччигмоз. Сӧмын арся кузь зэръяс бӧрын бара ловзьылӧ да сэсся унмовсьӧ кузь тӧвбыд кежлӧ еджыд эшкын улын.
Сёнлӧн ляпкыдджык берегтіыс Изьвашор вомӧн кыкнан грездса мужичӧйяс коркӧ кыпӧдлӧмаӧсь гырысь пожӧм керъясысь зумыд пос, кыті уна во чӧж ветлывлісны подӧн, вӧла-доддьӧн, а сэсся машинаясӧн. Мича гожся лунъясӧ туйвыв йӧз пуксьывлісны шойччигмоз да горшнысӧ веськӧдігмоз Изьвашор бокӧ, нимкодясьлісны сылӧн меліа сёльгӧмнас. А сэсся недыр пукыштӧм бӧрын водзӧ мӧдӧдчылісны асланыс могъясӧн.
Важ йӧз висьталӧны, мый ӧти сёр арся пӧраӧ, кор кӧдзыдыс дорӧма нин вӧлӧмкӧ сьӧд няйтсӧ, Изьвашор вомӧн кутӧма вуджны водка ящик тыра телегаа вӧв. Друг вӧлыд мыйыськӧ повзяс да скач уськӧдчас пос вывтіыд. А тӧвар нуысь мужичӧйыд шай-паймунас да лэдзас кисьыс вӧжжисӧ. Изьвашор мӧдар берегас вуджӧм бӧрын вӧлыд оз удит босьтны ӧдсӧ да гиля-голя кылігтырйи телегаыд и пӧрӧ. Водка сулеяясыд, дерт, жугласясны. Кывласны та йылысь орчча грездъясысь мужичӧйяс да котӧрӧн локтасны лакны кын туй вывсьыд киссьӧм курыд юантортӧ. Сэки ӧд сьӧмсьыд дзескыд на вӧлӧма. А дась зелльӧ вылад ставӧн азымӧсь. Дерт, та йылысь шмоньпырысь казьтывлісны.
Аслыснога кыпыд и шог казьтылӧмъяс колисны Изьвашор пос йылысь и Петырлӧн. Тайӧ поссӧ сійӧ унаысь вуджавліс ыджыд сиктса шӧр школаӧ подӧн ветлӧдлігӧн. А сэсся гырысь классъясын нин колльӧдлывліс пос дорӧдзыс орчча грездын олысь нылӧс, ассьыс ар-мӧдӧн томджык Василисаӧс. Пӧдругаясыс нимтісны тайӧ лӧз синъяса нывсӧ Васильӧн да ӧтчыд весиг сералыштісны сы вылын, дзик пӧ зон нимӧн тэнӧ шулӧмаӧсь. Василиса, дерт, дӧзмис сэки таысь. А кор лӧнис пӧдругаясыслӧн серамсора шмоньыс, тіралысь гӧлӧсӧн висьталіс, мый тадзи шулӧма сійӧс чужӧм бӧрас мамыс, Пашӧ Ӧгаш, верӧсыслӧн ним кузяыс, коді доймӧм вӧсна друг кувсьӧма да абу и удитӧма аддзывны ассьыс нывсӧ. Пӧдругаясыс сэки пыр жӧ ланьтісны да бергӧдісны сёрнисӧ мӧдтор вылӧ.
А Петырлы ёна воліс сьӧлӧм вылас нывлӧн нимыс. Ас костаныс сёрнитігӧн рочавліс весиг сійӧс Василиса Прекраснаяӧн. Клубын кузь рыт гажӧдчӧм бӧрын ныла-зонма мӧдӧдчылісны Изьвашор послань. Шор бокас куткырвидзысь неыджыд козъя-пожӧма вӧр сайын и вӧлі Василисалӧн грездыс. Тӧдлытӧг кольліс тайӧ туйыс ас костаныс гажаа варовитысь Петырлӧн да Василисалӧн. Мый йылысь сӧмын эз казьтывлыны. И гожся видзьяс вылын уджалан кадсӧ, и школаысь радейтана велӧдысьясӧс, и гортаныс олӧмсӧ. Петырлы сэки окота вӧлі, медым эськӧ Изьвашор пос дорӧ туйыс вӧлі кузьджык да дыр на эз помась. Но рӧмыдас тӧдлытӧг тыдовтчыліс послӧн мыгӧрыс, а сы сайын вугралісны пашкыр козъяс да пожӧмъяс.
— Но со бара воим пос вылӧдз, — шулывліс сэки Василиса.
— Вай ме тэнӧ горт дорӧдзыд колльӧда, — воча коран гӧлӧсӧн шыасьліс Петыр.
— Оз, оз ков. Ог кӧсйы, медым ӧтлаын тэа-меаӧс аддзылісны ас грездсаяс да серамвыв лэптісны, — пыр жӧ вочавидзліс Василиса.
— Но ӧд кадыс со кутшӧм сёр. Ставӧн нин узьӧны. Кодлы нӧ ми колам татшӧмъясыс, — эз лэдзчысьлы Петыр.
— Кодлы колӧ, найӧ век нин аддзасны да кутасны суклясьны. Код тӧдас на мый налӧн юрас воас, — стрӧга вочавидзліс Василиса.
Ныла-зонма ланьтылісны недыр кежлӧ. Петыр ас кежсьыс дузмунліс Василиса вылӧ. А мӧдыс казявліс тайӧс да зонмӧс такӧдігмоз раминика шулывліс:
— Эн лӧгась ме вылӧ, донаӧй. Воас и сійӧ кадыс, кор тэнӧ гортӧ вайӧдла.
Зонлы быть ковмывліс миритчыны. Сійӧ некутшӧма эз кӧсйы дойдны нылӧс. И унаысь сійӧ кадас тайӧ Изьвашор поскыс юклывліс ныла-зонмаӧс. Пос дорӧдзыс восьлалігӧн быттьӧ ставыс вӧлі гӧгӧрвоана да ясыд. Петыр да Василиса быдтор йылысь восьсӧн сёрнитісны, шмонитігмоз сералісны ӧтитор-мӧдтор вылын. Кыпыд да гажа вӧлі налӧн лов выланыс. Но со тӧдлытӧг матыстчыліс поскыс. Сэки ныв вӧсна кутшӧмкӧ майшасяна полӧм чужліс Петырлӧн сьӧлӧмын. Тӧдіс, мый бара ковмас торйӧдчыны. Сэні пос саяс вӧлі быттьӧ мӧд, кутшӧмкӧ тӧдтӧм на олӧм, кодӧс сэтшӧм ёна виччысис Петыр да кодысь друг заводитліс тіпкыны сылӧн сьӧлӧмыс. А мый эськӧ лоас, вуджас кӧ сійӧ поссӧ Василисалысь кывзысьтӧг. Но ныв стрӧга видзӧдлывліс Петырлӧн синъясӧ, чупнитлывліс сылысь бан боксӧ да вошліс войся пемыдас. Зонлы сідзи и окота вӧлі котӧртны ныв бӧрся. Но дӧзмас кӧ сійӧ та вылӧ да тшӧктас бӧр бергӧдчыны? И Петыр неокотапырысь бергӧдчыліс гортланьыс корсюрӧ пос саяс видзӧдлывлігмоз. Но сэні нинӧм нин эз тыдав. Зонлӧн син водзӧ сэки сувтлісны нывлӧн сӧстӧм да лӧз синъясыс, гӧрд вом доръясыс, сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧдысь мелі гӧлӧсыс.
Ӧти арся сёр рытӧ со тадзи жӧ Изьвашор пос вылын колльӧдчигмоз, кор войся чӧв-лӧньсӧ торклывліс сӧмын изъяс вомӧн чеччалысь визувлӧн сёльгӧмыс, видзчысьтӧг тыдовтчис кодлӧнкӧ мыгӧрыс. Тӧдтӧм морт друг ӧзтіс электрическӧй пӧнар да веськӧдіс би югӧрсӧ ныла-зонма вылӧ. Петыр пыр жӧ сайӧдіс Василисаӧс.
— А-а-а, тӧді ӧд тіянӧс, — шыасис мужичӧй гажа гӧлӧсӧн.
Вӧлӧмкӧ, гортланьыс восьлалӧ орчча грездысь жӧ электромеханик Васьӧ Яков, коді удитӧма нин кусӧдны ассьыс дизельнӧй электростанциясӧ.
— Мый нӧ дзебсясьӧмӧн оланныд, — бара шыасис сійӧ. — Ме ӧд коркӧ тіян кодь жӧ вӧлі. Ӧні казьтыла сійӧ кад йывсьыс да сьӧлӧмӧй нормывлӧ. Со та вӧсна талун и юышті ёрткӧд.
Сэсся ланьтыштліс да содтіс:
— Энӧ полӧй нинӧмысь. Том пӧраыд ӧтчыд овлывлӧ да сійӧс колӧ гажаа да кыпыда коллявны.
Гораа ружӧктіс да мӧдӧдчис водзлань. Тыдалӧ, збыльысь коркӧяыс вӧрзьӧдіс сылысь сьӧлӧмсӧ.
— Абу ӧд быдӧн татшӧмӧсь, — шуыштіс сӧмын негораа ылыстчысь морт вылӧ видзӧдігӧн Василиса.
А Петыр бара чӧла видзӧдліс сы вылӧ да збодера содтіс:
— А збыльысь, мыйысь миянлы и повнысӧ. Ми ӧд радейтам ӧта-мӧднымӧс, некодлы огӧ мешайтӧй. И миян коласӧ мед оз сюйсьыны.
И со воис сійӧ рытыс, кор Василиса корис вуджны Петырӧс Изьвашор пос вомӧн. Петыр весиг эз виччысь тайӧс.
— Ме мамлы ставсӧ висьталі да сійӧ корис тэнӧ пыравны миян ордӧ. Висьӧдчыны кутіс. Шуӧ, мый ог пӧ нин дыр ов. Кӧсйӧ, мед ставыс бур вӧлі миян костын.
Сійӧ рытыс пыр кежлӧ колис Петырлӧн паметьӧ. Пашӧ Ӧгаш ныла-зонмалӧн ӧдзӧсӧ тотшкӧдчӧм бӧрын пыр жӧ гораа шуис:
— Пырӧй, пырӧй, донаяс. Энӧ яндысьӧй меысь, олӧма мортысь. Локтӧй, пуксьӧй пызан сайӧ.
А пызаныс веськыда чегис сёян-юансьыс. Вӧлі весиг кос вина доз. Водзвыв дасьтысьӧма Василисалӧн мамыс дона гӧсьтӧс виччысигмоз. Чужӧмыс банйӧма. Синъясыс ӧзйисны. Тыдалӧ, казьтыштіс ассьыс том пӧрасӧ. Сы вылӧ видзӧдігмоз и Петыр да Василиса збойджыкӧсь лоисны да варовмисны. Унатор йылысь сёрнитісны пызан сайын пукалысь куим морт. Олӧма нывбаба нинӧм сэки ёнасӧ эз вӧзйы. Гӧгӧрвоис, мый Петыр да Василиса томӧсь на. Унатор на вермас лоны налӧн олӧмын. Сӧмын кыдзи ӧд бергӧдчас олӧм визулыс. Бурсӧ али лёксӧ ваяс. Сёр войӧдз пукаліс Пашӧ Ӧгаш керкаын Петыр. Торйӧдчигас нин Василисалӧн мамыс сиис ныла-зонмалы став бурсӧ налӧн олӧмын да зэв эскана синъясӧн дыр видзӧдіс Петыр вылӧ.
Унаысь на та бӧрын Петыр вуджавліс Изьвашор пос вомӧн да коллявліс рытъяссӧ Василиса ордын. Юксисны мӧвпъясӧн водзӧ ӧтлаын олӧм-вылӧм йылысь. А сэсся школа помалӧм бӧрын Петыр муніс ыджыд карӧ велӧдчыны. Сёрнитчисны, мый во-мӧд мысти сы дінӧ локтас и Василиса да сідзжӧ пондас велӧдчыны. Но сэккості грездсяньыс воис виччысьтӧм шог юӧр. Кувсьӧма Василисалӧн мамыс. Петыр воліс сылысь мамсӧ дзебигӧн. Василиса ёна шогсис. Ас тӧдлытӧгыс сылӧн петавліс синваыс. Петыр кыдзи позьӧ такӧдіс нылӧс. Но эз тӧд, кыдзи сылы отсавны. Ӧд ачыс вӧлі студентӧн. И кыдзи на бергӧдчас водзӧ олӧмыс. Сідзи и торйӧдчисны ныла-зонма. А недыр мысти кывсис, мый Василиса эновтӧма школасӧ да мунӧма фермаӧ уджавны. Мый вылӧ кӧ ӧд колӧ вӧлі сылы овны, кор матыссаяс эз вӧвны да некодсянь отсӧгсӧ виччысьны. А Петырӧс вочасӧн век жӧ кыскис карса олӧмыс. Кӧть эськӧ сійӧ унаысь на казьтывліс ас кежас Василисаӧс.
Ӧні Изьвашор поскыс важӧн нин абу. Лыаа да сёя важ туй пыдди нюжаліс асфальт. Шор пыдӧсӧ лэдзисны кӧрта-бетона кытшъяс, вылыссяньыс вевттисны каржаӧн да асфальтӧн. И ачыс шорыс быттьӧ ылыстчис йӧзсьыс. Ӧні сэті сувтлытӧг тӧвзьӧны автомашинаяс. Талунъя том йӧз пиысь ӧдвакӧ кодкӧ вермас висьтавны, кӧні вӧлі Изьвашор вомӧн пу поскыс. Да и Изьвашор йылысь унаӧн оз тӧдны. Казявлӧны, мый таті визувтӧ кутшӧмкӧ шор, но кыдзи шуӧны, некод оз сяммы висьтавны.
Но Петырлы ӧні таті корсюрӧ прӧйдитігӧн пыр ёнджыка и ёнджыка уськӧдчывлӧны паметьӧ Изьвашор пос вылын колльӧдчӧмъясыс. Кывліс, мый Василиса важӧн верӧс сайын, орчча сиктса зон сайын да ӧні сылӧн аслас челядьыс нин верстьӧӧсь. А Петырлӧн олӧмыс сідзи и эз бура удайтчы, кыдзи кӧсйис. Гашкӧ, сійӧн, мый шыбласис ӧтарӧ-мӧдарӧ, корсис, кӧні бурджык да дыр бӧрйис аслыс гӧтырпусӧ. И ӧні сійӧ каитчӧмпырысь мӧвпавлывлӧ сы йылысь, мый колӧ вӧлі Василисалысь кывзысьтӧг вуджны Изьвашор поссӧ да ставсӧ вӧчны ас кӧсйӧм серти. Сэки эськӧ, колӧкӧ, и олӧмыс шудаджык вӧлі. А ӧні мый? Тайӧ шор мозыс жӧ сійӧ лоас коркӧ некодлы ковтӧмӧн да ковтӧмтор йылысь моз и вунӧдасны.


Жыннян
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 216-220 лб.>

Коркӧ уна-уна во сайын грездса мужичӧйяс лэптісны лунвыв кыр йылын джуджыд часовня, мед вичко праздник лунъясӧ асланыс абутӧм грекъясысь каитчыштны вежа ай водзын, корны прӧща да бур олӧм вылӧ лача. Чукӧртчылісны ыджыд часовняӧ пӧрысь и том. Полӧмпырысь копыртчывлӧмӧн юрбитісны ыджыд да мича ӧбразъяс водзын, быдӧн ас кежысь бур вылас гуся мӧвпъясӧн. А яръюгыд паськӧма, морӧсас ыджыд югъялысь креста вежа ай гора гӧлӧсӧн бласлӧвитліс быдӧнӧс, корис видзчысьны грекъясысь, чуксаліс сьӧлӧмсянь уджавны да тӧлка-лада овны. И кокни сьӧлӧмӧн грездса войтыр ас костаныс негораа варовитігмоз разӧдчылісны гортаныс локтан праздникӧдз.
А чуксавліс йӧзӧс вичко праздник лун кузя служба вылӧ часовня сигӧр йылӧ ӧшӧдӧм ыджыд жыннянлӧн гораа бувгӧмыс. Сійӧ быттьӧ садьмӧдліс быдӧнӧс дыр кадся узьӧмысь. И грездса олысьяс пернапасъяс чӧвталігмоз тэрмасьлісны часовняӧ. А сэсся служба помасьӧм бӧрас вежа ай лэдзліс челядьӧс кайлыны часовня йылӧ тшӧтш кыскалыштны жыннян кывсӧ. И сэки налӧн нэриник челядь кияс улын жынняныс качайтчис ӧтарӧ-мӧдарӧ да сылӧн гора бувгӧмыс водзӧ паськавліс грезд пасьтала да воліс весиг вадорса веретяясӧдз. Грездса олысьяс нимкодясисны жыннян звӧннас. А часовня весьтті лэбалысь паймӧм ракаяс гораа кравзісны да быттьӧ корисны дугдыны троньгыны. Медбӧрын мудзӧм челядь лэччылісны часовня сигӧр вылысь да ас костаныс гораа висьтасигмоз, кодлы медъёна удайтчис качнитны жыннянсӧ, нимкодьпырысь мӧдӧдчылісны гортаныс ошйысьыштны верстьӧяс водзын. 
Нимкодь вӧлі таысь и жыннянлы. Медводз сыысь, мый удайтчыліс садьмӧдны грездлысь вӧтын нисьӧ вемӧсын моз чӧв да рам олӧмсӧ. Йӧзыслӧн сэки и збыльысь югзьылісны чужӧмъясыс. Ӧд ньылӧм петтӧдз быдлунъя пессьӧм-ноксьӧм сайын найӧ быттьӧ эз казявлыны ас гӧгӧрса шондіа олӧмсӧ. И со ӧні недыр кежлӧ эновтчылісны асланыс нэмӧвӧйся тӧжд-майшасьӧмысь да шензьӧмӧн видзӧдлывлісны ас гӧгӧрыс. Вӧлӧмкӧ, олӧмыс и збыльысь мича, кор енэжсянь дзирдалӧ яръюгыд шонді да шонтӧ быдӧнӧс. И жыннянлы вӧлі торйӧн нин нимкодь, мый сяммыліс небзьӧдыштны йӧзыслысь сьӧлӧмсӧ, вайыштны налы кӧть мыйтакӧ радлун.
Тадзи вӧлі уна во, кытчӧдз выль власьтъяс эз пӧдлавны часовнясӧ да вӧтлыны вежа айӧс овны мӧдлаӧ. И гажтӧм сэки лоис часовняын, кытчӧ лӧсьӧдісны склад. Чусмисны сэні ӧшалысь ӧбразъяс вылын енъяслӧн серпасъясыс. И найӧ шога видзӧдлывлісны ӧта-мӧд выланыс. Быттьӧ кӧсйисны юавны, мый пӧ и вӧчисны миянкӧд, мыйысь миянӧс мыждісны. А часовняӧ кутшӧмкӧ эмбурла гежӧдіника пыралысьяс весиг эз кужны чайтлывны, мый некымын во сайын на тані вӧлі зэв гажа, а чукӧртчӧм йӧз ас кежаныс бур корӧмӧн шыӧдчывлісны Медыджыд дінас. Но мый тай он куж чайтны, сійӧ и збыльмӧ.
Гажтӧм лоис и часовня йылын ӧшалысь жыннянлы. Сы дорӧ каян содъя пусӧ разисны, мед челядь эз кутны кавшасьны жыннян дінас. И сійӧ чӧла ӧшаліс часовня йылын да шога дзоргис гӧгӧр. Сӧмын ён тӧвъяс дырйи пондыліс негораа бувгыны да казьтывны ас йывсьыс, мый ме пӧ ӧд ловъя на. Энӧ пӧ вунӧдӧй ме йылысь, грездса олысьясӧй. Мый вылӧ кӧ пӧ ӧд верма на шогмыны.
А грездса олысьяс и збыльысь эз вунӧдны сы йылысь. Ӧтчыд зэв тӧла гожся лунӧ челядьлӧн биӧн дзулӧдчӧм вӧсна сотчис грездын кымынкӧ керка. Кутшӧм ёна эськӧ пессисны сэні олысьяс, мед кыдзкӧ кусӧдны бисӧ, но яр тӧв вӧсна нинӧм эз вермыны вӧчны. Сэки и кодсюрӧ кутісны шуасьны, Енмыс пӧ мыждіс миянӧс важ грекъясысь. Но унджыкыс сералісны татшӧмъяс вылас да вӧзйисны ёнджыка видзчысьны биысь. Сэки и чужис ӧтувъя мӧвп, мый колӧ лэдзны часовня вылысь жыннянсӧ да ӧшӧдны сійӧс сикт шӧрын сулалысь амбар вевт улӧ, мед кутшӧмкӧ ускӧттьӧ дырйи звӧнитны да кад воштытӧг локны ӧта-мӧдлы отсӧг вылӧ. Сідзи и вӧчисны. Лэдзисны жыннянсӧ часовня йылысь да ӧшӧдісны грездшӧрса амбар вевт улӧ.
И со ӧні жыннян аслысногӧн кутіс видзны йӧзлысь лада олӧмсӧ. Суис кӧ кодӧскӧ ускӧттьӧ, кор колӧ вӧлі пыр жӧ отсӧг сетны, верстьӧяс нетшыштлывлісны жыннянӧс кывйӧдыс сэтчӧ кӧрталӧм гез отсӧгӧн. Либӧ жӧ кор колӧ вӧлі чукӧртлыны йӧзсӧ тӧдмӧдны выль власьтъяслӧн кутшӧмкӧ индӧдъясӧн, жыннянлӧн гораа бувгӧмыс пыр жӧ чукӧстлывліс грездса олысьясӧс выль колхозлӧн правленньӧӧ. И найӧ чукӧртчывлісны ӧтилаӧ да чӧла кывзылісны выль индӧдъяс йылысь. Сӧмын бӧрынджык нин вензьывлісны на кузя ас костаныс. 
А кутшӧм нӧ праздник вермас лоны грездын жыннянлӧн гора звӧнтӧг. Сійӧ чуксавліс йӧзӧс лун шӧр гӧгӧр чукӧртчывны гаж вылӧ. Сэки пасйывлісны бура уджалысьясӧс да сетлывлісны налы козинъяс. А сэсся ставӧн пуксьывлісны кузь пызан сайӧ, пӧттӧдз сёйисны-юисны да медбӧрын гудӧк шы улӧ пондылісны сьывны-йӧктыны. Тайӧ кадас лэдзлывлісны троньгыны жыннянӧ и челядьлы. А налы нимкодьыс! Дерт жӧ, нимкодь вӧлі и жыннянлы, мый эз вунӧдны сы йылысь, мый сійӧ бара колӧ йӧзыслы. И сылӧн гора шыясыс дыр юргылісны грезд пасьтала.
Со тадзи жӧ ӧтчыд мича гожся лунӧ колхозса юралысь матыстчис амбар дорӧ да кутіс тракйыны гезйӧд жыннянлысь кӧвсӧ. И пыр жӧ шыасис жынняныд. Бара сылы вӧлі нимкодь. Сійӧ ӧд эз тӧд, мый могысь садьмӧдісны. А грездса шай-паймунӧм олысьяс тэрмасьӧмӧн чукӧртчисны амбар дорӧ да чӧла виччысисны, кор колхозса юралысь дугдас бувгыны жыннянӧ.
Здук-мӧд мысти сійӧ эновтіс жыннянсӧ да зэв шог гӧлӧсӧн юӧртіс йӧзлы, мый асывнас налӧн му вылӧ уськӧдчисны пеж вӧрӧгъяс да мужичӧйяслы ковмас мунны чорыд тыш вылӧ. Батьяс да пиян чӧла кывзісны шог юӧрсӧ. А мамъяс да нывъяс кутісны гораа бӧрдны. И здук мысти тыртӧммис амбарбердса ыджыд эрдыс. Грездса аньяс разӧдчисны гортаныс, мед дасьтыны ыджыд тыш вылӧ мунысь верӧсъяслы, пиянлы, вокъяслы став коланасӧ. Чӧв-лӧнь лоис та бӧрын тыртӧммӧм грездын. Шога восьлалісны амбар дорті удж вылӧ мунігӧн да бӧрсӧ локтігӧн нывбабаяс, пӧльяс, челядь. Чӧла висьтасисны ӧта-мӧдныслы вир кисьтана тыш вывсянь воӧм юӧръяс йылысь. Унаӧн чышкалісны синванысӧ матыссаяслӧн усьӧм йылысь тӧдмалӧм бӧрын. Шог вӧлі тайӧ кадас и жыннянлы. Некод нин эз бувгы жыннянӧн, эз кӧ вӧв неминуча. Уна лун-вой тадзи колис.
Но со воис ӧти тувсовъя лун. И амбар дінӧ бара матыстчис сійӧ жӧ колхозса юралысьыс. Но ӧні сійӧ вӧлі кипӧла и кокпӧла. Фронт вылын унаысь чорыда ранитчыліс. Но век жӧ ловйӧн воис гортас. И со сылӧн чорыд ки улын жыннян гора гӧлӧсӧн бара чукӧстіс йӧзӧс. Чукӧртчисны амбар дорӧ пӧрысь и том, на лыдын и гортӧ воӧм ӧтка-ӧтка ранитчӧм фронтӧвикъяс. Нимкодьпырысь чирӧм гӧлӧсӧн висьталіс колхозса юралысь, мый мустӧм вӧрӧгӧс пасьвартӧма да тайӧ луныс грездын лоас праздникӧн. И бара кузь пызанъяс сайӧ чукӧртчисны сиктын олысьяс, медсясӧ нывбабаяс, пӧльяс да челядь. Юргисны гора да мича кывъяс. Но мыйта вӧлі синваыс, некод оз куж висьтавны. Аньяс бӧрдӧмсорӧн казьтывлісны ассьыныс усьӧм верӧсъяснысӧ, пияннысӧ. Ӧд таӧдз найӧ кӧтӧдлісны синванас сӧмын юрлӧсъяснысӧ войяснас, медым ичӧт челядьыс эз казявлыны мамъяснысӧ шог чужӧмаӧн. И со ӧні восьсӧн висьтасисны та йылысь.
А накӧд тшӧтш шогсьӧмсорӧн жӧ нимкодясис и жыннян. Бара челядь лунтыр бувгисны жыннянӧ. И бара сылы вӧлі нимкодь йӧзлы вайӧм радлунысь.
Сійӧ кадсяньыс дыр на ӧшаліс жынняныс важся амбар вевт улын. Но сэсся важмис и ачыс амбарыс да сійӧс разисны пес вылӧ. Вошис кытчӧкӧ и гора да мича гӧлӧса жынняныс. И ӧдвакӧ кодкӧ вермис висьтавны, кӧні ӧні сійӧ. Тыдалӧ, ачыс гӧгӧрвоис, мый ӧнія кадӧ, кор быдтор йылысь позьӧ тӧкӧтьӧӧн тӧдмавны да пыр жӧ юӧртны, жынняныс эз нин кут ковны да корис Медыджыдыслысь кутшӧмкӧ дзебсянін. И воас йӧз дорӧ жынняныс сэки, кор бара кутас ковны налы.


Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 220-224 лб.>

Коми сикт-грездъясад чери кыйны радейтысьястӧ оз ӧтмоза донъявны. Ӧтияс шензьӧны, кыдзи нӧ пӧ оз дышӧд лун и вой вадорын коллявны. А мӧдъяс татшӧмъястӧ и дивитӧны на. Ассьыныс дышлуннысӧ пӧ сӧмын сэні пӧжӧны, кӧть эськӧ горт гӧгӧрыс тырыс уджыс. Но со матыстчас кутшӧмкӧ праздник да дивитысь суседъясыд пыр и воласны черинянь вылӧ черила вуграсьны радейтысь ордад. 
Ог кӧсйы дивитны татшӧм шуасьысьяссӧ, но найӧ, тыдалӧ, кутшӧмакӧ и правӧсь. Збыльысь, вадорад лун и вой коллялігад и гортгӧгӧрса овмӧсыд чери кыйысь войтырыдлӧн абу нин сэтшӧм зумыд. И керканыс тшӧкыда бӧрдӧмсорӧн видзӧдӧ ывла вылас. И потшӧсыд пӧлыньтчӧма. Сы вӧсна, мый некодысь горт дорсӧ видзны. Татшӧм кӧзяиныдлӧн гидас скӧтыс оз жӧ овлывлы. Сы бӧрся ӧд дӧзьӧр колӧ. А сылы некор. Мыйӧн ва воссяс, Эжва юлӧн берегыс, юбердса вадъясыс лоӧны сылы горт пыдди. И нинӧм вылӧ сійӧ найӧс оз веж. Вадорын чери кыйӧмыд сэсся лоӧ сылы аслыссикас висьӧм кодь.
Вадор радейтысь татшӧм мортӧн вӧлі Ивадор грездысь Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор. Сылӧн важиник керкаыс сулаліс грезд лунвылас, джуджыд сён бокын, буретш вадорлань лэччысь туй вылын. Олісны сэні Ӧльӧш Марья гӧтырыскӧд кыкӧн. Челядь налӧн эз вӧв. Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор кутшӧмсюрӧ уджъяс вӧчлывліс колхозын. Тшӧтш и конюкаліс гӧтырыскӧд. А праздникыс сылы воссьыліс лым сылӧм бӧрын, кор Эжва ю ойдӧдліс видзьяс да воӧдчыліс грездлӧн кыр горулӧдз. Сэки Ёгортӧ он нин вӧлі вермы кутны гортад. Кыскывліс ассьыс ветки пыжсӧ ойдӧм вадорӧдз. Вӧйтавліс сылы ӧтнаслы тӧдса инъясӧ ветельяс, ботанъяс, гымгаяс да коллявліс дженьыдик тувсов войяссӧ веретя вылын пестӧм бипур дорын. Коркӧ шонді петӧм бӧрын нин кайлывліс гортас. И тадзи уна вой сылӧн кольлывліс.
Кыдзи ӧнӧдз помнита тайӧ мортсӧ, неыджыд руд тошка да уска, мелі синъяса, серамбана чужӧма, киргысь гӧлӧса, пырджык купайкаа да тӧвся шапкаа. Со неуна гӧрбыльтчӧма да бара нин катласигмоз лэччӧ вадорлань. Сёрнитіс неуна ныр пырыс. Гӧлӧсыс петліс кыськӧ ылі пытшкӧссяньыс. Радейтліс шмонитыштны. Мыйкӧ тешкодьтор висьталас да ачыс мукӧдкӧд тшӧтш сералӧ-ваксьӧ. Суседъясыс юаласны сылысь, уна-ӧ пӧ Ёгор таво картупельтӧ босьтін. А сійӧ пыр и вочавидзас:
— Куимсё пуд, куимсё пуд!
Некор оз вун, кыдзи ӧтчыд тӧвнас нелямын градус кӧдзыд дырйи грездса улича вылын паныдасигӧн сійӧ друг юаліс менсьым:
— Эн на ньылӧд, зонмӧй?
Ме весиг тшӧкмуні да эскытӧма видзӧдлі сы вылӧ. Кутшӧм нин ньылӧм татшӧм кӧдзыднас. Тыдалӧ, збыльысь шмонитӧ. Эз виччысь месянь вочакывтӧ да сӧмын гажаа серӧктіс.
Помнита на, кыдзи ӧтчыд колхозлӧн собранньӧ кежлӧ клубын ӧшӧдісны стенгазет. Сэні грездса художник вӧлі рисуйтӧма и Ӧсьӧ Васьӧ Ёгорӧс дзугсьӧм тывъяс пӧвстын. Дивитісны сійӧс сыысь, мый вывті уна кад коллялӧ вадорын. Ӧсьӧ Васьӧ Ёгорыд и збыльысь тӧвбыд кыис ботанъяс, дасьтысьліс тулыс кежлӧ. Тайӧ уджсӧ сылӧн вӧлі бура пуктӧма.
Но мед кӧть мый эз шуны, грездын пыдди пуктылісны Ӧсьӧ Васьӧ Ёгортӧ. А ми, томджыкъяс, шулывлім сійӧс Ёгор дядьӧн. Со и кузь тӧвся рытъясӧ том йӧз пиысь унаӧн чукӧртчывлісны сылӧн керкаӧ картіасьны. Ачыс Ёгор дядь вомсьыс оз лэдзлы каллянсӧ да карті вылӧ видзӧдігмоз пыр мыйкӧ висьталӧ аслас кузь олӧмысь. Марья гӧтырыс сідзжӧ вомас чигаркаа, кузя кызӧктӧм бӧрын сӧмын шуыштас: 
— Эн вай сӧр нинӧм абусӧ том йӧзыслы. 
— Мыйла сӧра, — пыр жӧ вочавидзас Ёгор дядь. — Збыль тадзи вӧлі да. 
Ачыс буретш вӧлі висьтавлӧ, кыдзи найӧ Марьяыскӧд аддзысисны да ӧтлаасисны. Да ӧд сэтшӧм тешкодя артмывліс висьтыс, мый он кӧсйы да серӧктан. А керкаас сэккості лӧз тшын, кӧть чер ӧшӧд. Тадзи тӧдлытӧг уна рыт кольлывліс Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор ордын. Гозъя радейтӧны вӧлі на ордӧ пукавны волысьястӧ да рытъяснас некор эз игнасьлыны.
А менӧ сэки шензьӧдіс ӧтитор. Эз кокни олӧм овны Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор гозъя. Кыдзи вермисны, йӧзыс моз уджалісны. Сэк жӧ Марья гӧтырыс сылӧн пыр висис пӧдӧм висьӧмӧн. Гашкӧ, шогӧдіс гозъяӧс, мый эз вӧв налӧн челядьыс. Но Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор эз радейт нинӧм вылӧ норасьлыны. А пыр вӧлі нюмсераӧн. Кывзан сылысь гажа висьтасьӧмсӧ да и ачыд нюммунан. Оз тай, вӧлӧмкӧ, быд мортӧс чегны сьӧкыдлунъясыд. Кодкӧ сетчӧ налы да дзикӧдз лябмӧ. А кодкӧ и оз. Пыр зільӧ кутны асьсӧ вылын юраӧн. Гашкӧ, та вӧсна и пыдди пуктылісны Ӧсьӧ Васьӧ Ёгорӧс Ивадор грездын.
Ме ачым ичӧтдырсянь жӧ велалі вуграсьны. Ӧні нин Ёгор дядькӧд тшӧкыда аддзысьлывлім вадорын. Видзьяс вывті восьлалігӧн сідзи и вӧлі тӧда, мый аддза Ёгор дядьлысь веткисӧ либӧ Ивавадйысь либӧ Данямитьвадйысь. Со сійӧ вӧйталӧма ботанъяс да веткиас сулалігмоз бруткӧ ваӧ кузь зібйӧн. Либӧ гӧрбыльтчигмоз пуксьӧма пыжас да ньӧжйӧник куритӧ ассьыс каллянсӧ. Кажитчӧ меным сэки, мый сійӧ васаыскӧд гусьӧн сёрнитӧ, мед мӧдыс унджык чери сетас. И петкӧдчӧ нин меным Ёгор дядьыд аслыссикас тунӧн, кодлы вӧр-ваыслӧн став гусяторйыс тӧдса. А паныдасигмоз юала, уна-ӧ нин, мися, сюри. Сійӧ сӧмын сюся видзӧдлас ме вылӧ да нюмъёвтігмоз шуас:
— Чериыд ӧд ассьыс на сёйӧ.
Сійӧ кужліс кыйны черитӧ эз сӧмын ботанъясӧн, но и вугырӧн. Ӧтчыд мӧдлапӧвса видзьяс вылын уджалігӧн локтім пажнайтны Эжва берег дорӧ. Буретш сэтчӧ вӧлі пестӧма бипурсӧ пусьысь Анна тьӧт. Матыстчи дзик берег дорас, а сэні Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор вуграсьӧ. Сійӧ сӧмын бергӧдчыліс мелань да ӧвтыштіс кинас, эн пӧ ёна шумит. Сэккості сылысь вугыр шатин йывсӧ кутіс нюкльӧдлыны да Ёгор дядь лэптіс мичакодь сын. Сэсся самаліс вугырсӧ нянь ёкмыльӧн да бара шыбитіс ваӧ. И пыр жӧ шатин йывтӧ бара кутіс нюкльӧдлыны. Видзӧдлі да, Ёгор дядь кыйӧма нин, вӧлӧмкӧ, ыджыд сумка тыр чери. Оз быдӧнлы тадзи мойви. Колӧ тӧдны и поводдясӧ, и васӧ, и черисӧ. А Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор пыр овліс вӧр-ваыскӧд тӧлкӧн-ладӧн, бура тӧдіс сылысь да сэні овмӧдчӧм ловъя ловъяслысь гуся олӧмсӧ. Гашкӧ и, тайӧ сетіс сылы бура кывны асьсӧ уна во чӧж. Гӧгӧрволіс пӧрысь мортыд, мый нинӧм кокниа оз сетчывлы тайӧ олӧмас. Кӧсъян кӧ мыйкӧ шедӧдны, колӧ и бура дасьтысьны. Вӧр-ваыс жӧ сійӧс бурдӧдліс уна шог-майшасьӧмысь. Быттьӧ кӧсйыліс шуны, оз пӧ ӧтнадкӧд тэкӧд овлыны быдсяма виччысьтӧм дивӧясыд. Сідзкӧ, велӧдчы кутчысьны. Со татшӧмӧн и коли менам паметьын Ивадорса чери кыйысь Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор.
Ӧні Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор Марья гӧтырыскӧд важӧн нин шойна вылын куйлӧны. Бӧръя олан вояссӧ ме сійӧс гежӧда аддзывлі. Висьӧдчис да гортсьыс эз ёна петавлы. Кутшӧм нин вадор, кор гӧгӧрбок ставыс юкалӧ. А дзебны сійӧс отсалісны став суседыс. Бур морттӧ пыр бурӧн казьтылісны. Да и ӧні карын важӧн нин олысь ас грездсаяскӧд паныдасигӧн сёрниӧ волам да тӧдлытӧг пыр и казьтыштам Ӧсьӧ Васьӧ Ёгорӧс да сылысь Марья гӧтырсӧ, сы йылысь, кыдзи коллявлім тӧвся рытъяссӧ на ордын, а гожӧмъяснас паныдасьлывлім вадорын да шойччигмоз кывзывлім сылысь гажа висьтасьӧмъяссӧ. Пыр жӧ шоныдджык лоӧ сьӧлӧм вылын. Ас грездысь петлӧм мортыд сэки тэныд медся донаӧн кутас кажитчыны. Быттьӧ бара волін том кадӧ, кор ёрта-ёртыдлы нинӧм эз вӧв жаль да нянь-совтӧ пыр юклывлін ӧта-мӧдкӧд.


Оліс-выліс еджыд теплоход
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 224-227 лб.>

Оліс-выліс войвывса ыджыд ю вылын пур кыскалысь еджыд юсь кодь мича теплоход. Помнитӧ на асьсӧ сэсянь, кыдз вавывса суднояс стрӧитан ӧти заводын лэдзисны сійӧс стапельяс вылысь ваӧ. А таӧдз теплоход стрӧитысьяс жугӧдісны шампанскӧй доз сылӧн бокӧ да сиисны уна во кывтны-катны войвывса ю кузя, кытчӧ сійӧс шуисны мӧдӧдны. Кутшӧм нимкодьӧсь вӧліны та дырйи теплоход стрӧитысьяс! Ӧд оз тӧкӧтьӧӧн артмы мича юсь кодь судноыс. Мыйта узьтӧм вой коллялісны конструкторъяс, медым выль теплоходыс кыдзи позьӧ ӧдйӧджык кывтіс-катіс ва кузя, вӧлі воддзаяс серти вынйӧраджык да кыскис ас бӧрсяыс унджык груз. Сэк жӧ вӧлі эськӧ мичасьыс-мичаӧн.
И со найӧ збыльмӧдісны ассьыныс кӧсйӧмъяссӧ: теплоход лоис зэв мичаӧн да ӧні весиг ачыс ас вылас гусьӧн нимкодясис. Корис и мукӧдӧс нимкодясьыштны сылӧн мичлунӧн. Ӧні важ, уна во сайын стрӧитӧм суднояс завидьпырысь видзӧдісны выль судно вылӧ. Налы кӧ эськӧ лоны татшӧмӧн жӧ! Но быдӧнлӧн аслас нэм, аслас олӧм. Лоӧ нин миритчыны сійӧн, мый тэныд Енмыс сетӧма.
А сэсся пур кыскалысь выль теплоход торъя каналъяс да юяс пыр воӧдчис войвывса ыджыд ю вылӧ да босьтчис уджӧ. Том экипаж, кодӧн юрнуӧдіс том на жӧ, но зэв сюсь да ыджыд вежӧра капитан, нуӧдліс судносӧ дзик ю йылӧдзыс, кӧні сійӧ эз нин вӧв ёна паськыд. Теплоход збодера катліс ва паныд. Сылӧн вынйӧра машина-сьӧлӧмыс уджаліс часі моз. Сійӧ ордйыліс мукӧд судноясӧс, кодъяс ӧдва вермисны панласьны визулыскӧд. Ю йылас гырысь леспромхозъясысь вайӧм пожӧм керъясысь пур вӧчысьяс вӧлі дасьтӧмаӧсь нин ыджыд пуръяс. На пиысь ӧтиӧс сэсся тэрыб матросъяс домавлісны теплоход мышкӧ да сійӧ ньӧжйӧник упкигтырйи мӧдӧдчыліс ва кывтчӧс. Колӧ вӧлі мунны стӧча индӧм ӧдӧн, кодӧс бура тӧдіс капитан. Ӧдсӧ ёна содтігӧн вермисны орласьны пурсӧ теплоходкӧд йитысь кӧрт канатъясыс. А ньӧжмыдджыка мунігӧн визулыс вермис ляскыны пурсӧ берегӧ. Со тадзи ассьыс этшсӧ тӧдӧмӧн и кывтіс мича теплоход лун и вой паськыд ю кузя. 
Луннас вӧлі кокниджык. Ставыс гӧгӧр ылӧдз тыдаліс. Штурвал сайын сулалісны том матросъяс. Найӧ ас костаныс шмонитігмоз стӧча нуӧдісны теплоходсӧ индӧм фарватерӧд, кыдзи и велӧдліс быдтор тӧдысь капитан. Луннас сійӧ векджык шойччыліс. А вой кежлас, кор пемдыліс, ачыс сувтліс штурвал сайӧ. Корсюрӧ ӧзтыліс прожекторъяс, видзӧдлыны войся пемыдас муртса тыдалысь берегъяс вылӧ, кӧні пӧртмасисны чери кыйысьяслӧн ӧтка-ӧтка бипуръяс. Торйӧн нин сьӧкыд вӧлі кывтны теплоходлы асъядорыс, кор ю вылын пондыліс гӧвкъявны вата кодь еджыд ру. Капитан тутӧстлывліс воча катысь суднояслы, мед надзмӧдыштласны ӧднысӧ да оз люкавны пурсӧ. Но ставыс артмыліс бура, кыдзи и кӧсйыліс капитан. А сэсся асывнас нин, кор ылі вӧртас сайысь петысь шондіыс вӧтлывліс русӧ ю весьтысь, капитанӧс вежлывлісны сылӧн отсасьысьясыс. И коркӧ-некоркӧ юсь кодь еджыд теплоход матыстчыліс кузь пурнас ыджыд кар дорӧ. Сэні сійӧс виччысисны нин. Торйӧдлісны да домавлісны пурсӧ ю берег дорланьын нарошнӧ вӧчӧм запаньӧ.
Капитан да сылӧн отсасьысьяс мичаа пасьтасьлісны да петавлісны берег вылӧ шойччыштны. А теплоход найӧс виччысигмоз чӧла сулавліс ю берег дорын мукӧд суднояскӧд орччӧн да бара нимкодясис аслас мичлунӧн. Збыльысь, татшӧм мичаыс войвывса ыджыд ю вылын эз на уна вӧв. Тшӧкыда сы дінӧ матыстчывлісны карса зонкаяс да любуйтчигмоз вензьывлісны ас костаныс, ёна-ӧ тэрыб да вынйӧра тайӧ мича теплоходыс да вермас оз сійӧ лоны медводзын мукӧдкӧд ордйысигӧн. Теплоход сюся кывзіс зонкаяслысь сёрнисӧ. Вӧлі нимкодь, мый татшӧм вылӧ донъялӧны сійӧс. Ӧд мукӧд суднояс вылӧ карса ичӧтик олысьяс весиг эз чӧвтлыны синнысӧ. Тайӧ мича теплоходыс быть тшӧктыліс видзӧдлыны ас вылас.
А сэсся тӧдлытӧг теплоход вылӧ воліс капитан аслас отсасьысьясыскӧд да сійӧ бара мӧдӧдчыліс ю йылӧ выль пурла. И тадз гожӧмбыд. Колисны теплоходлӧн паметьӧ войвывса ыджыд юлӧн помтӧм чукыльясыс. Кажитчыліс, мый со эсійӧ чукыль саяс юыс помасяс. Но чукыльыс кольліс бӧрӧ, а юыслӧн паськыд эрдыс бара на тыдаліс зэв ылӧдз, мӧд чукыльӧдз. И тадзи помтӧг. Збыльысь позис чайтны, мый юыс оз и помасьлы. Кӧть эськӧ вочасӧн сійӧ век жӧ векнявліс. Йиджтысисны вежӧрӧ ю бокын паськыд лыа кӧсаяс, кӧні пукалісны еджыд каляяс да друг уськӧдчывлісны ӧдйӧ катысь теплоходлӧн муткырасьысь гыяс бӧрся. Горша кватлалісны кольмӧм чериясӧс. А лыа кӧсаяс сайын пашкыртчисны помтӧм бадь кустъяс, кытысянь кыліс вадорса лэбачьяслӧн гажа сьылӧмыс. Неуна вылынджык крут берегъяс вылын сулалісны козъяс, пожӧмъяс, льӧм пуяс. Мича поводдя дырйи найӧ рама вугралісны гожся шонділӧн мелі югӧръяс улын. А мыйӧн кыпӧдчыліс тӧв ныр да ю веркӧс вылын кутлісны гартчыны веж гыяс, скӧра пондыліс шувгыны и ю берегъяс пӧлӧн быдмысь пармаыс. 
Но торйӧн нин волісны теплоходлы сьӧлӧм вылас водз асывъяс, кор шонді югӧръяс улын бӧр ловзьывліс вугралысь вӧр-ваыс. Небыд асъя тӧвруыс серӧдліс ю веркӧссӧ. Нимкодя дзользисны лэбачьяс. Сюся пукалісны асланыс шатинъяс дорын чери кыйысьяс. Чери сёян кад воис. Мукӧддырйи капитан тӧдӧмӧн матыстліс теплоходсӧ дзик берег дорас да мегафон пыр юасьліс, сюрӧ оз. А чери кыйысьяс сӧмын ӧвтчылісны кияснас, эн пӧ повзьӧдлы васа олысьяссӧ. И кыдзи нӧ верман вунӧдны сиктса зонкаясӧс, кодъяс ӧта-мӧд костаныс ордйӧдчӧмӧн варччылісны кывтысь пур вылӧ. А сэсся недыр шойччыштӧм бӧрын бӧр суныштлывлісны ваӧ да тэрыба уйлісны ас береглань. Капитан нинӧм эз шулы талы паныд. Тӧдӧ вӧлі, мый зонкаясӧс нинӧмӧн он повзьӧд. Ӧд ачыс коркӧ татшӧмӧн жӧ вӧлі. Тадзи жӧ варччывліс кывтысь пуръяс вылӧ. Со и лоис капитанӧн.
Тадзи гожӧм помӧдз теплоход кывтліс-катліс паськыд ю кузя, кытчӧдз медбӧръя пуръяс эз воны ыджыд карӧдз. А сэсся сійӧс тӧв кежлӧ сувтӧдлісны запаньӧ. Дзоньталісны кытсюрӧ. Выльысь мавтісны еджыдӧн. И тулыснас йи мунӧм бӧрын еджыд юсь кодь теплоход бара мӧдӧдчывліс выль пуръясла паськыд ю йылӧ. Тадзи вӧлі уна-уна во, кытчӧдз теплоход эз кут пӧрысьмыны. Вын-эбӧсыс эськӧ сылӧн и уна на вӧлі. Но вежсис кадыс. Паськыд ю йылын вӧрсӧ кутісны этшаджык пӧрӧдны. Найӧс пондісны нуны ыджыд карӧ вынйӧра машинаясӧн. И шуисны сэки йӧзыс, мый татшӧм теплоходъясыс оз нин ковны.
Теплоходса пӧрысьмӧм нин капитан ёна шогсис та вӧсна да медбӧрын петіс пенсия вылӧ. Ӧні мича гожся лунъясӧ сійӧ пасьтавлӧ ассьыс фуражкасӧ, сьӧд кительсӧ да волывлӧ пукавны паськыд юлӧн берег вылӧ казьтывны коркӧясӧ. Волывлӧ и Затонын сулалысь ёна нин важмӧм да сімӧм теплоход дорӧ. Малалӧ сылысь бокъяссӧ да шуалӧ, со пӧ и пӧрысьмим ми тэкӧд да эгӧ кутӧй некодлы ковны. А теплоход чӧла кывзӧ ассьыс капитансӧ да мыйкӧ ас кежсьыс мӧвпалӧ. Тӧдӧ, мый абу нин кузь сылӧн нэмыс. Коркӧ локтасны водзті юсь кодь мича, а ӧні сімӧм бокъяса теплоход дінӧ электросварщикъяс, вундаласны сійӧс торъяс вылӧ да мӧдӧдасны кӧрт сывдан заводӧ. Но век жӧ окота теплоходлы петавны на паськыд ю вылӧ. Эскӧ сійӧ, мый оз на кус ӧні чӧла олысь ю вылын олӧмыс. Коркӧ-некоркӧ бара кутасны кывтны-катны сы кузя юсь кодь еджыд да мича теплоходъяс.


Пызанвывса лампа
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 233-237 лб.>

И бара мукӧдысь бокын сулалысь ӧтка керкаын асывводзӧдз ломаліс пызанвывса лампа. Сылӧн кӧзяиныс пукаліс ӧшиньдорса пызан сайын да мыйкӧ тэрмасьӧмӧн гижис. Кӧзяинлӧн чужӧмыс то скӧрмыліс да быттьӧ биа ньӧвъяс петалісны сылӧн синъясысь, а сьӧлӧмыс кутліс скӧрысь тіпкыны, то нюммунліс да пондыліс мый вылӧ кӧ гусьӧн серавны, то шогӧ усьліс да ас тӧдлытӧг чужӧм кузяыс лэччылісны синва мольяс.
А пызанвывса лампа видзӧдіс кӧзяинлӧн чужӧм вылӧ да шензьыліс. Колӧ жӧ тадзи лоны, кутшӧм ёна вежласьӧ мортыд, кор сылӧн ручкаа киыс дугдывтӧг мыйкӧ гижӧ и гижӧ. И сӧмын асывводзланьыс нин кӧзяиныс шыбитіс ручкасӧ пызан вылас да ойбыртлігмоз шуліс:
— Талун кежлӧ тырмас.
А сэсся водліс крӧвать вылӧ. Но зэв на дыр эз вермы унмовсьны. Пыр пессис. Мыйкӧ гусьӧн шуаліс ас кежсьыс. Пызанвывса лампа бара дивуйтчӧмпырысь видзӧдлывліс кӧзяин вылас, мый нӧ сыкӧд тайӧ вӧчсьӧ.
А тӧдмасис лампаыс кӧзяиныскӧд неважӧн на, кор мӧдыс пырис лавкаӧ да пыр жӧ корис отсавны ньӧбны пызан вылас сылы медся коланаторсӧ. Сэки кӧзяиныс матыстчис мукӧдысь бокын сулалысь пызанвывса лампа дорӧ да шуис:
— Со тэ меным и колан.
Лавкаын вӧліны и мукӧд лампаяс. Ёна мичаджыкӧсь да синмӧ шыбитчанаджыкӧсь. Но мыйлакӧ кӧзяиныс бӧрйис буретш сійӧс, коді ёнасӧ нинӧмӧн эз торъяв. Да и лампаыслы кӧзяиныс воис сьӧлӧм вылас аслас сӧстӧм синъяснас, зумыд гӧлӧснас. Киас лампаӧн гортлань восьлалігӧн нин кӧзяиныс сёрнитіс лампакӧд, быттьӧ кутшӧмкӧ ловъя ловкӧд.
— Буретш тэ меным и пондан отсавны. Ме ёна мичаяс вылад ог видзӧд. А тэ кутан югзьӧдны менсьым пызан вылӧс да збыльмӧдан менсьым кӧсйӧмторйӧс, — шуаліс сэккості кӧзяиныс. — А кор помасяс менам гижан уджӧй да йӧзӧда ассьым гижӧдӧс, меным удайтчас лоны нималана мортӧн. Сэки и тэ йылысь ог вунӧд. Пыр кута новлӧдлыны аскӧд, кӧні кӧть ог кут овны.
Сэксянь колис уна-уна кад. Быд рыт лампалӧн кӧзяиныс пуксьыліс кабала листъясӧн тырӧм пызан сайӧ киас ручкаӧн да пыр жӧ босьтчыліс гижны. Эз пыр сылӧн ставыс артмывлы. Мукӧддырйи весиг шыбитліс либӧ чегліс ручкасӧ да дӧзмӧмпырысь пондыліс ветлӧдлыны джодж кузя. Та дырйи пыр мыйкӧ шӧпкӧдлывліс вомгорулас.
Сэки кӧзяин вӧснаыс пондыліс майшасьны и пызанвывса лампа. Тыдалӧ, оз жӧ пыр ставыс артмы гижан уджад. Оз во юрад медся колана мӧвпыс, кодӧс гижӧм бӧрын эськӧ вӧрзьыліс сьӧлӧмыд. Со тай нӧ сійӧ кутшӧма тэрмасьӧмсорӧн восьлалӧ джодж кузя, зільӧ корсьны ас кежысь буретш сьӧлӧмӧ йиджысь кывъяссӧ. И пызанвывса лампа сӧмын сиис кӧзяиныслы, мед ӧдйӧджык воисны сылӧн юрӧ кӧнкӧ дзебсясьысь мӧвпъясыс.
И медбӧрын лампалӧн збыльмылісны бурсиӧмъясыс. Кӧзяиныс друг долыда горӧдліс да тэрмасьӧмӧн пуксьыліс пызан сайӧ. Ручкаыс пыр жӧ пондыліс дзуртны сылӧн киясын. Чужӧмыс гӧрдӧдлывліс. Кымӧсыс пӧсявліс. А ачыс сійӧ мыйкӧ вомгорулас шӧпкӧдігмоз дугдывтӧг гижис и гижис.
Лампалы сэки вӧлі торйӧн нин нимкодь. Нимкодь сыысь, мый кӧзяиныслы удайтчӧ збыльмӧдны кӧсйӧмторъяссӧ. А ставыс сыын, мый сійӧ оз лэдзчысь мукӧд моз. Мукӧдыскӧд нӧ кыдзи овлӧ. Босьтчасны мыйкӧ вӧчны, но озджык артмы да эновтчасны. Босьтчасны и мӧдторйӧ, и коймӧдторйӧ, но бара жӧ нинӧм оз артмы да сэсся дузмунӧмӧн дзикӧдз лэдзчысясны. А ставыс сыын, мый оз тырмы налӧн асланыс вын-эбӧсыс, эскӧмыс, асланыс зільлуныс, вежӧрыс. Ӧтитор ӧд кӧсйыны мыйкӧ вӧчны. Кажитчӧ, мый ставыс кокниа артмас. Сӧмын босьтчы. И сэки нин юрад вирдалӧны гажа мӧвпъяс сы йылысь, мый со удайтчас збыльмӧдны кӧсйӧмторсӧ да сэки и олӧмыс паськыда восьтас ассьыс ӧдзӧсъяссӧ, нимӧдас сійӧс и матын, и ылын.
А босьтчӧм бӧрад пыр жӧ казялан, мый абу кокни збыльмӧдны кӧсйӧмтортӧ. Колӧ лун и вой уджавны, дугдывтӧг корсьысьны да сьӧкыдлунъяскӧд паныдасигӧн кутчысьны ловнад. Но оз быдӧнлы тырмы та вылӧ вын-эбӧсыс, зільлуныс. Со и усьӧны сэсся татшӧмъясыс ловнаныс да кутӧны завидьтыны мукӧдлы. Оз-ӧ та вӧсна паськав му вылас став омӧльыс.
Мӧвпалӧ та йылысь пызанвывса лампа аслас кӧзяиныс вылӧ видзӧдлывлігмоз да шуалӧ аслыс, мый пыр, тыдалӧ, сідзи и лоас. Некор оз удайтчы дзик быдӧнлы збыльмӧдны ассьыныс кӧсйӧмторъяснысӧ. Сӧмын кодсюрӧ воӧдчӧны дзик йылӧдзыс асланыс енби да зільлун тшӧт весьтӧ. А мукӧдыслы сідзи нин ковмас овны, кыдзи и овлісны. Эз кӧ налы удайтчы збыльмӧдны ассьыныс бур кӧсйӧмторъяссӧ, кодӧс таысь мыждыны. Со нӧ сылӧн кӧзяиныс юрсӧ оз лэптыв, пыр гижӧ и гижӧ. Сійӧ тӧдӧ аслас уджлысь, аслас зільӧмъяслысь донсӧ. И эскӧ, мый сылы ставыс мойвиас.
И тадзи уна вой лампа сетліс аслас кӧзяиныслы бисӧ. А сійӧ пыр гижис и гижис. Мукӧддырйи чеччывліс, ветлӧдлывліс джодж кузя. Сэсся друг югнитлывлісны сылӧн синъясыс, нюмдывліс чужӧмыс да тэрмасьӧмӧн пуксьывліс пызан сайӧ ӧдйӧджык юксьыны кабалакӧд гуся мӧвпъяснас, кодъяс сӧмын на воисны сылӧн юрӧ. Асывводзланьыс нин кӧзяиныс уськӧдчывліс крӧвать вылӧ. И бара жӧ дыр на эз унмовсьлы. Бергалісны юрас воӧм пыр выль и выль мӧвпъяс.
Сьӧкыд висьтавны, дыр-ӧ муніс кӧзяинлӧн да пызанвывса лампалӧн тайӧ ӧтувъя зіль уджыс. Кӧзяиныс весиг омӧльтчыштіс дугдывтӧг гижан уджысь, юрас пыр пуысь мӧвпъясысь. А пызанвывса лампа сӧмын майшасьӧмпырысь видзӧдлывліс сы вылӧ да зілис кыдзкӧ-мыйкӧ отсавны аслас бурсиӧмъясӧн.
И со ӧти водз асылӧ кӧзяиныс друг пуктіс ручкасӧ пызан вылӧ да долыдпырысь горӧдіс: 
— Артмис! Артмис сійӧ, мый кӧсйи!
 Лампа эз видзчысь кӧзяинсянь тайӧ долыд кывъяссӧ да весиг гораа ӧзйыліс.
А сылӧн кӧзяиныс сулаліс пызан весьтын да нимкодьпырысь мӧвпаліс аслас гижӧд вылӧ видзӧдігмоз, мый со лои эштӧдӧма вӧвлытӧм ыджыд удж, код вӧсна сійӧ висис олӧм чӧжыс, коді ваяс уна буртор йӧзлы да нимӧдас и сійӧс. Но мый дон ставыс тайӧ сувтіс. Ӧд кымынысь сійӧ кӧсйыліс нин эновтчыны аслас уджысь. Кымынысь юавліс ассьыс, кодлы нӧ тайӧ колӧ да казяласны-ӧ йӧзыс, кутшӧм бур сійӧ кӧсйис вӧчны налы. И ӧні тыртӧм на улича вылӧ видзӧдігмоз сійӧ бара мӧвпыштіс сы йылысь, мый эз весь ов ассьыс олӧмсӧ. Ӧні став йӧзыс на узьӧны шоныд вольпасьясын да вӧтасьӧны бур вӧтъяс. А коркӧ найӧ садьмасны да тӧдмаласны, кутшӧм ыджыдтор вӧчис быдӧнлы бур вылӧ ӧтка керкаын олысь. Да, гашкӧ, кутасны ошкыны сійӧс.
Но керкаса кӧзяинлы тайӧ вӧлі оз ков. Сійӧ гӧгӧрвоис нин ассьыс донсӧ. Гӧгӧрвоис, мый олӧмыс сы коддьӧмъясыслы сетсьӧ оз гажъялӧм могысь, а кутшӧмкӧ ыджыд, вывті ыджыд удж вӧчӧм вылӧ. И мый удайтчис вӧчны, сійӧ ӧні сӧмын аттьӧаліс асьсӧ да пызан вылын сулалысь лампаӧс, коді уна вой вӧлі сылы бур ёртӧн да сідзкӧ татшӧмӧн жӧ коляс и водзӧ кежлӧ.



Немӧй Вень
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 31-33 лб.>

Гожӧм заводитчӧмсяньыс кутіс зэрыштавны. Асылыс векджык пуксьыліс зэв мича. Сідзи и чайтан, мый талун сэсся эз нин зэр. Но лун шӧр гӧгӧр наян рытыв тӧв вайліс кыськӧ гырысь сьӧд кымӧръяс. И гымалӧм-чардалӧмӧн друг пондыліс кисьтны кӧшысь моз. Та вӧсна Эжва некыдз эз вермы воӧдчыны гожся берегъясӧ. Вуграсьны радейтысьяс лун-лун келалісны польдчӧм юлӧн берегъяс пӧлӧн. Надейтчисны, мый кодкӧ век жӧ кватитлас вугыр самсӧ. Но весьшӧрӧ. Чери тайӧ кадас уяліс ойдӧминъясті да номсасис сӧмын на петӧм турун заӧн.
Ме сійӧ кадас буретш сдайті сизим классысь экзаменъяс. А школаысь воӧм бӧрын босьтлывлі вугыр шатин да мӧдӧдчывлі вадорӧ. Но мукӧдлы моз жӧ эз ёна нинӧм сюрлывлі
Ӧтчыд вадор берегті шатинӧн келалігмоз друг казялі кык веретя костысь неыджыд ты, кодӧс тувсов ванас кодйӧма юыс. Сійӧ вӧлі торъялӧма нин Эжвасьыс. Гӧгӧрті тысӧ да друг казялі, кыдзи ва веркӧсас пальскӧдчисны мича чери ловъяс. Ыджыд ванас найӧ татчӧ пырӧмаӧсь, а ямигас абу слӧймӧмаӧсь бӧр петны.
Сьӧлӧмӧй пыр жӧ ыркмуніс. Босьтас оз нӧ эськӧ чериыд? Ичӧтик тыад сылы некытчӧ воштысьны. А сёяныд сэні абу нин сэтшӧм уна. Веретялӧн джуджыд берег вывсянь чӧвті нидзулӧн самалӧм вугырӧс ваӧ, да табйӧй пыр жӧ кутіс тюрны ты шӧрлань. Лэпті ёна пессьысь чериӧс берег вылӧ. Тайӧ вӧлӧма мичаник кельчи. Сэсся кыйи мӧдӧс дай коймӧдӧс. Сьӧлӧмӧй нимкодьысла тіпкис морӧс пытшкын. Бура пумӧн нин кыйи кельчитӧ. Но чериыд, вӧлӧмкӧ, ассьыс кадсӧ сідзжӧ тӧдӧ. Кыдзи заводитліс сёйны, сідзи и дугдіс. Быттьӧ кӧсйис шуны, эн пӧ горшась, кольышт и аскиа лун кежлӧ.
Но меным и сідзи вӧлі зэв нимкодь, ог куш киӧн бергӧдчы гортӧ да. Аски, дерт, бара вола татчӧ. Да ӧд ӧнӧдз, тыдалӧ, некод абу казялӧма тайӧ чериа тысӧ. Сідзкӧ, бура на позяс вуграсьны.
Мӧд лунас зэрӧм бӧрын бара локті аслам тӧдса ты дорӧ вуграсьны. Но пыр жӧ казялі, мый ме абу нин ӧтнам. Ты мӧдар бокас сулаліс Пальысь немӧй Веньӧ. Водзті ме некымынысь аддзысьлі сыкӧд. Чолӧмасьлім. Но немӧйыдкӧд сёрнитны эг вермы. Сӧмын нюмъявлім ёрта-ёртлы да кутлім кинымӧс. Сійӧ ме вылӧ енэж кодь сӧстӧм синнас видзӧдӧмӧн ымзігмоз быттьӧ кӧсйис шуны, тэ пӧ бур морт и ме бур морт. Ми ӧта-мӧднымлы став бурсӧ сиам да и водзӧ вылӧ кутам овны тӧлкӧн-ладӧн.
И со ӧні сійӧ сідзжӧ нюммуніс меным да чолӧмасигмоз ӧвтыштіс кинас. А сэсся кутім венласьны ӧта-мӧдкӧд, коді унджык кыяс. Сійӧ лэптывліс берег вылӧ пессьысь кельчиӧс да ошйысигмоз петкӧдлывліс меным кыйдӧссӧ. Кор меным сюрліс, сідзжӧ лэптывлі сылы петкӧдлӧм могысь чери ловсӧ. И тадзи, гашкӧ, час-мӧд вӧлі. А сэсся бара дугдіс сёйны. Ӧвтыштім ёрта-ёртлы киӧн да мӧдӧдчим асланым туйясӧд гортланьным.
Тадзи некымынысь на паныдасьлі немӧй Веньӧкӧд сӧмын миянлы тӧдса ты дорын. Но ӧтчыд менам век жӧ тӧдлытӧг ошйыссис грездӧ отпускӧ локтӧм тӧдсаяс водзын. Мися, эм менам ӧти тӧдса ты, кӧні быдсикас поводдяӧ чериыд сюрӧ. Налӧн пыр жӧ синныс ӧзйис. Кутісны дольны, нуӧдлы пӧ миянӧс сэтчӧ. Ӧні пинялі нин ачымӧс тайӧ ошйысьӧмсьыс. Ӧд сійӧ ты йывсьыс ми вӧлі тӧдам немӧй Веньӧкӧд сӧмын кыкӧн. А ӧні ставӧн тӧдмаласны.
Но нинӧм он вӧч. Мӧд лунас вайӧді ассьым тӧдсаясӧс тайӧ ты дорас. Поводдяыс сэк кості тшыксис. Пӧльтіс ыркыд вой тӧв. Енэжті кытшовтысь руд кымӧръяссянь корсюрӧ буситіс посни зэр. А ачыс тыыс вӧлі быттьӧ кулӧма. Мыйта кӧть эг шыблалӧй самалӧм вугырнымӧс, ни ӧти ловъя лов эз матыстчыв. Ёртъясӧй эскытӧма видзӧдлывлісны ме вылӧ. Тыдалӧ пӧ, коз пу йылын тури йылысь мойдіс миянлы. Но мый ме верми вочавидзны налы, кор лун-мӧд сайын на ачым мича кельчиясӧс татысь лэпталі. Сідзи куш киӧн и мӧдӧдчим гортаным.
А сэк кості ачым гусьӧн мӧвпышті, мися, тыдалӧ, немӧй Веньӧыд туналіс, мед миянысь кындзи сэсся некодлы эз сюр татысь чериыс. Но и сідз вӧлі гӧгӧрвоана, мый татшӧм зумыш поводдя дырйиыд чериыд дзебсьӧ ва пыдӧсӧ. Сылы кымӧра луныд сідзжӧ мустӧм. А менам ёртъясӧй ӧдвакӧ тӧдісны та йылысь, да ме сідзи и коли налӧн син водзын ылӧдчысь мортӧн.
Лун-мӧд мысти бара мичаммис. И ме шуи лэччывны тӧдса ты дорӧ тӧдмавны, збыльысь ӧмӧй чериыс бырис. Тайӧ пӧрйӧ немӧй Веньӧыд меысь водзджык локтӧма да нимкодьпырысь ымзігтырйи петкӧдліс меным кыйдӧссӧ. Ме ӧдйӧджык рази шатинӧс. И бара кутім панласьны Веньӧкӧд, коді унджык кыяс. Но меным мыйлакӧ яндзим вӧлі сы водзын. Ӧд миян гусятор йылысь висьталі нин мукӧдлы. А вӧчны тадзи, дерт жӧ, эз позь. А немӧй Веньӧ эз тӧд та йылысь да сӧмын нюмъяліс воча. Менам и ӧні на син водзын сылӧн сӧстӧм нюмыс. Сэсся ми сыкӧд эг нин аддзысьлӧй.


Аркашлӧн выль керка 
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 36-39 лб.>

Тайӧ гажа асывводзнас Аркаш, кыдзи и век, садьмис чер клёнгӧм шы улӧ. Тӧкӧтьӧӧн кӧмасис-пасьтасис да чай стӧкан юӧм бӧрын котӧртіс ывлаӧ.
Кык Иван чожыс сыысь ёна водзджык чеччӧмаӧсь да важӧн нин ноксисны выль керкалӧн сруб дорын. Аркаш ӧні синсӧ вештывтӧг видзӧдіс налӧн удж бӧрся. А кык Иванлӧн кианыс черъясыс чача моз сідзи и ворсӧдчисны. Быттьӧ асьныс пырӧны кер пытшкас. Лэптасны выль керсӧ сруб вылӧ гезъясӧн. Мичаа лӧсьӧдасны, пазитасны, а сэсся гӧгрӧс пельӧс кутасны тшупны. Кор ставыс нин дась лоӧ, керсӧ лэптыласны, пукталасны сы улӧ нитш да бӧр лэдзасны паз вылӧ. И кажитчӧ, быттьӧ керйыс нэмсӧ нин куйлӧма сруб вылас. Сы бӧрся кык Иван мӧд кер нин лэптӧны. Ак эськӧ, на моз жӧ велӧдчыны тшупсьыны. Со ӧд кутшӧм лӧсьыда артмӧ. И окота Аркашлы корлыны чожъясыслысь черсӧ. Сійӧ, гашкӧ, на моз жӧ сяммас, мед сӧмын велӧдыштасны. Быттьӧ оз и выныштчывны кык верстьӧ мужичӧйыд, а срубйыс кыптӧ пыр вывлань и вывлань.
Кык Иван чож сӧмын нюмъялӧмсорӧн видзӧдлывлӧны зонка вылӧ. Гӧгӧрвоӧны найӧ сылысь гуся мӧвпъяссӧ.
— Нинӧм, быдмыштан да миян моз жӧ велалан тшупсьыны, — шуӧ чожъяс пиысь ӧтиыс. — Сӧмын эн дышӧдчы.
Выль керка кыпӧдӧм йылысь Аркашлӧн бать-мамыс важӧн нин вӧлі ас костаныс сёрнитӧны. Сикт таладор помас налӧн короминаыс медся важ вӧлі. Аркашлӧн ёртъясыс выль керкаясын нин олісны да весиг корсюрӧ нерисны зонкаӧс, мый сэтшӧм дыр сылӧн бать-мамыс выль оланін оз босьтчыны лэптыны. Но медбӧрын батьыс смелмӧдчис жӧ. Ӧти тӧлӧ удж кузя ёртъясыс ӧтсалісны сылы пӧрӧдны вӧрсӧ. Сэсся лэччӧдісны важ керка дорӧ. Тулыснас мичаа гогналісны. И керъясыс чача кодьӧсь лоины. Кольӧм гожӧмнас батьыс удитіс козъя вӧрысь нитш вайны. И лым сылӧм бӧрын сиктса мужичӧйяс помечӧн отсалісны разьны Аркашлысь важ керкасӧ. Ачыс Аркаш сэккості чой-вокыскӧд да бать-мамыскӧд недыр кежлӧ овмӧдчис бабыслӧн керкаӧ.
И со выль стрӧйбалы цементысь подув лӧсьӧдӧм бӧрын мӧд луннас нин шуисны босьтчыны кыпӧдны керкасӧ. Сійӧ асывнас стрӧитчысьяс дінӧ матыстчыліс гын сапӧга кокнас дзор тошка да куш юра Епӧ дед. Сылӧн бласлӧвиттӧг ни ӧти выль керка-карта оз панлыны. Нэм чӧжыс вӧрын пӧрӧдчис да выль керкаяс тшупис. А ӧні ёна нин пӧрысь вӧлі, норасис кок вылас да весиг гожӧмнас ветлӧдліс гын сапӧгӧн. Кыдзи нӧ сылысь он кывзысь? Век нин кутшӧмкӧ буртор висьталас. Епӧ дед и шуис сэки тшупсьысьяслы:
— Зонъяс, ті кӧть энӧ вунӧдӧй керка пельӧсас сьӧмтас пуктыны, мед выль керкаын олысьяслӧн сьӧмыс зепсьыс некор эз бырлы. Тадзи тай пыр вӧчлывлӧны.
— Тӧдам, тӧдам, — гораа вочавидзисны сылы мамыслӧн вокъяс, кык Иван. — Ми со зеп тыр нин чӧжим посни сьӧмсӧ. Быд пельӧсӧ тырмас.
А сэсся зэв зіля босьтчисны тшупсьыны. Да ӧд сэтшӧм тэрыбӧсь да уджачӧсь Аркашлӧн Иван чожъясыс. Водз асыв заводитасны да шонді пуксьӧм бӧрас сӧмын чернысӧ кисьыс лэдзӧны. Оз быттьӧ и мудзлыны. А лунтыръя мудзнысӧ веськӧдыштӧм могысь Аркашлӧн мамыс кисьталас Иван чожъяслы чӧскыд тагъя сур, кодӧс нарошнӧ пуис. Найӧ юасны, уснысӧ чышкыштасны, аттьӧаласны мамсӧ чӧскыд юанторйысь да сэсся заводитӧны зіля панясьны ас костаныс гораа варовитігмоз. Сэсся бура узьӧм бӧрын асъя шондіыскӧд и чеччӧны.
И мойдын моз кыптӧ Аркашъяслӧн выль керкаыс. Сійӧ и ассьыс ёртъяссӧ вайӧдлывлӧ стрӧйба дінӧ, висьталӧ ошйысигмоз, кутшӧм лӧсьыд лоӧ сэні овны. А сэккості ӧтчыд мамыс матыстчис Аркаш дінӧ да и шуӧ:
— Нинӧм тэныд весь овны. Босьт со тачкасӧ да ваяв чагсӧ бабыдлӧн керка дінӧ. Керкаас жар нин да ывла пач кутам ломтыны.
Со и сюри Аркашлы уджыд. Лун-лун сійӧ кутіс кыскавны чаг-ёгсӧ бабыслӧн керка дінӧ. Зільӧ ӧдйӧджык весавны выль керка гӧгӧрсӧ. А сыысь ӧтдор колӧ на ӧд и вадорӧ вуграсьыштны ветлыны, чожъяснысӧ свежӧй чериӧн вердны, и вӧр дорӧ сӧмын на воӧм чӧдлачла котӧртлыны, и рытнас сюрукӧс картаӧ йӧртны да сылы турун вайны.
Но кыдзи кӧть оз зіль Аркаш, сідзи оз и удит помӧдз чаг-ёгсӧ идравны. Талун нуас унакодь тачка, а аски бара нин чагйыс чукӧрмӧма.
Иван чожъясыс сӧмын небыдика сералӧны сы вылын. Ӧтиыс на пиысь и шуӧ детинкалы:
— Эн тэрмась, зонмӧй. И аски, и аскомысь чаг-ёгыд тыр на лоас. Кытчӧдз выль керкаыд сигӧр улӧ оз пыр, сэтчӧдз чаг-ёгыд оз чинлы. Сытӧг выль керкаыд оз овлы. Ми ӧд ог нарошнӧ чагтӧ вӧчӧй. Кыті колӧ, сэті и кералам, мед ӧдйӧджык керкаыд кыптас. А сэсся мыйта на ковмас пытшкӧсса стенъяссӧ лӧсавны. Гожӧм помӧдзыд тэныд тырмас чагтӧ новлыны.
Аркаш сюся кывзӧ чожъясыслысь куритчигмоз висьтасьӧмсӧ да зіля вӧчӧ ассьыс уджсӧ. Регыд нин, регыд керкаыс пырас вевт улӧ. Таво арнас Аркаш бать-мамыскӧд да чой-вокыскӧд овмӧдчас выль керкаӧ, кутас казьтывлыны, кыдзи мамыслӧн вокъясыс, кык Иван чож, отсалісны налы кыпӧдны ӧти гожӧмӧн выль керкасӧ. А ачыс сійӧ быдмыштас да, дерт жӧ, велӧдчас Иван чожъяс мозыс тшупсьыны, медым унджык выль керка лоис чужан сиктас.


Скӧр бушков да «С-80»
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 96-98 лб.>

Кыдзи нӧ талун школааныд кутанныд мунны? — шуис асывводзнас миянӧс, ассьыс пиянсӧ, садьмӧдігӧн мамным — Со ӧд кыдзи туйтӧ нӧбалӧма. Нинӧм оз тӧдчы.
Ывлаын и збыльысь ыджыдаліс февраль тӧлысся бушков. Войбыднад керкаяс гӧгӧр тэчӧма быдса толаяс. Вошӧма весиг Пальса школаӧдз нуӧдысь мир туйыс. Бур ӧнія кодь туйыд сэки эз на вӧв, да машинаясыд сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн эз жӧ на ветлыны. И автобусыд миянӧдз эз волывлы. Бокӧвӧй морт эськӧ ӧдвакӧ аддзис сійӧс. Со и ме сэки гӧгӧрвои, мыйла тӧвъясын бушкола поводдя дырйи вой улас миянӧ вӧзйысьлісны узьны ветлысь-мунысьяс. Сап пемыд дырйиыд нӧбӧдӧм туй вывтіыд мунігӧн позис ылавны, дзикӧдз эбӧстӧммыны да медбӧрын толаӧ сибдыны. Со и недыр мӧвпалӧм бӧрын найӧ казявлісны сикт кывтыд помысь миян керкалысь сёр войӧдз ӧзйысь биа ӧшиньяссӧ да гольӧдчывлісны кильчӧ ӧдзӧсӧ. Дерт, быдӧнӧс на пиысь сибӧдліс бать-мамлӧн важ керканым.
Но сэки бушкола асывводзнас гортӧ кольччӧм йылысь ми эгӧ кужӧй и мӧвпыштлыны. Кыдзи нӧ огӧ мунӧй школаӧ? Кӧть мый дон оз сувт, а келам. Со весиг миянысь ылынджык олысь Гаждорсаяс важӧн нин лызьясӧн удитӧмаӧсь котӧртны. И ми петавлім туйӧ, коді вӧлі бура тӧдса быдӧнлы тані олысьлы.
А бушколыс сідзи и гартчис, быттьӧ кӧсйис пыртӧдны миянӧс кутшӧмкӧ лым толаӧ да сідзи и кынтыны. Но тӧвбыдӧн талялӧм важся туйыс век жӧ кӧнсюрӧ тыдовтчыліс, да ми, неуна сувтыштлӧм бӧрын, кевлім водзӧ. Тӧлыс дугдывтӧг кояліс чужӧмӧ лымсӧ да зілис быд ногыс потшны миянлысь туйнымӧс. Но коркӧ-некоркӧ век жӧ волім школаӧ, пӧсялӧмаӧсь да мудзӧмаӧсь.
Ӧні нин вӧлі мӧвпалам сы йылысь, кыдзи бӧр гортӧ кутам кевны татшӧм туй кузяыс. Но сэк жӧ тӧдім, мый миянӧс оз эновтны. Ӧд тайӧ туйыс колӧ оз сӧмын школаӧ ветлысьяслы. Колхозса фермаысь виччысисны асъя йӧв Яг грездса вый вӧчан заводӧ. Татчӧс машинаяслы колӧ вӧлі кайлыны карӧ кутшӧмсюрӧ грузла. И со коркӧ урокъяс заводитчӧм бӧрын нин кывлім ывлаысь тракторлысь гораа эргӧмсӧ. Тайӧ Пальса МТС-сянь мӧдӧдчӧма Дзӧля Слудаса ыджыд туйӧдз сійӧ кадся медся вына «С-80» трактор, кодӧс нӧшта ыдждӧдлісны «сталинечӧн». Ньӧжйӧник нӧбӧдӧм туй кузя мунігӧн гораа эргигмоз сійӧ кыскис ас бӧрсяыс кӧрт листъясӧн вевттьӧм пу «утюг», коді ёсь нырнас вешталіс лымсӧ туй ӧтар-мӧдар бокӧ. А ми нырнымӧс ӧшинь стеклӧӧ ляскӧмӧн шензьӧмпырысь видзӧдам вынйӧра трактор вылӧ, коді некутшӧм толаысь эз пов. Сідзкӧ, оз нин ков майшасьны гортӧ бӧр мунӧм вӧсна. Велӧдысь сӧмын нюмъялӧмпырысь дзоргис миян нимкодясьӧм вылӧ. Эз пиняв, мый ми недыр кежлӧ торким уроксӧ.
И урокъяс помасьӧм бӧрын ми гажаа котӧртлывлім неважӧн весалӧм туй кузя гортлань. Тешкодьӧн петкӧдчыліс миянлы тайӧ туйыс. Сылӧн ӧтар-мӧдар боксяньыс вӧлі кыпалӧма мортысь джуджыдджык лым стена. А шӧрас мольыдсьыс-мольыд кӧрт лист кодь туй. Ми мунім кутшӧмкӧ аслыссикас сёртасті, кодлӧн помыс эз тыдав. Но век жӧ сійӧ эз вермы дзебны миян сиктлысь керка вевтъяссӧ. Гортӧ воӧм бӧрын рытланьыс нин нарошнӧ петавлім кильчӧ вылӧ видзӧдлыны, кутшӧм кокниа нин кыскис гортланьыс «С-80» тракторыд тайӧ «утюгсӧ». И сэки ми сэтшӧма завидьтылім трактористыслы, коді вӧлі тайӧ вынйӧра тракторыслӧн штурвал сайын да повтӧг веськӧдліс сійӧн. Миянлы эськӧ тшӧтш пуксьывны тайӧ трактор вылас.
Но бушколыд эз и мӧвпыштлы раммыны. Сійӧ быттьӧ дӧзмис, мый кодкӧ лысьтіс киритны-вуштыны сылысь войбыдса уджсӧ да нӧшта ярджыка босьтчыліс тыртны лымйӧн тракторӧн писькӧдӧм туйсӧ. Но кыдзи кӧть эз зіль, сідзи нинӧм эз и вермы вӧчны. Лымсьыс вӧчӧм стенаыд эз лэдз тыртны туйсӧ. Ми сэки эг лысьтӧй шулыны, коді нӧ кодысь ёнджык: али бушколыс, али тракторыс?
Бушколыд и збыльысь эз кӧсйы сетчыны да вежон кымын гартліс лымсӧ Паль гӧра весьтын. Сідзжӧ и вына тракторыд быд лун прӧйдитліс «утюгнас» туй кузя. И кыдзи кӧть эз зіль бушколыд тыртны миянлысь туйнымӧс, нинӧм эз вермы вӧчны да медбӧрын сетчис жӧ. Ӧд тулысыс орччӧн нин вӧлі. Тувсовъя яр шондіыд ӧдйӧ и сёйис туй бокысь тракторӧн кыпӧдӧм лым стенаястӧ да миянлы колис сӧмын казьтывлыны коркӧя бушков йылысь. А сэсся Паль гӧрасӧ юковтіс выль, чорыд веркӧса туй. Сійӧ вӧлі ёна вылынджык да веськыдджык важ туй сертиыс. Некутшӧм бушков нин эз вермы тыртны да дзебны сійӧс лым пытшкӧ.
А менам паметьын пыр на ловъя «С-80» ыджыд тракторыс, коді кыскӧ ас бӧрсяыс «утюг» да повтӧг тышкасьӧ бушковкӧд.


Гӧжӧмыс катовтчис арлань
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 99-105 лб.>

Гожӧмыс тӧдлытӧг катовтіс арлань. Шондіыс эз нин вӧв сэтшӧм яр да ӧні мусӧ небыдика шонтігмоз нимкодясис гожӧмбыдӧн вӧчӧм уджнас. Сідз жӧ нимкодь вӧлі и Петырлы. Сійӧ бӧръя кадӧдзыс верстьӧкӧд орччӧн пуктіс видзьяс вылын турун. Сӧнӧдъясыс зэлалісны, лоисны ёнджыкӧсь. Дерт жӧ, удайтчис пӧттӧдзыс келавны и вӧр-ваті. А регыд нин школаӧ, бӧръя классӧ. И гожӧм йылысь колясны сӧмын бур казьтылӧмъяс.
Буретш сійӧ здукас, кор Петыр мӧвпаліс кольӧм нин гожӧм йывсьыс, сы дінӧ шыӧдчис мамыс.
— Кывзы, пиукӧй, гашкӧ, лэччылан вадорад вуграсьыштны. Лун-мӧд мысти гӧсьтъяс миянӧ воласны да найӧс окота чериняньӧн номсӧдлыштны.
Петырлы кыкысь тшӧктыны эз ковмы. Вадорас сійӧ и шойччывлас ловнас. Эз ӧд сӧмын вуграсьӧм вӧснаыс лэччывлы. Быд пӧрйӧ вадоркӧд паныдасигӧн восьтывліс аслыс мыйкӧ выльӧс и выльӧс. Сэні и гӧгӧрволіс да дугдывтӧг шензьывліс, кутшӧм озыр да помтӧм вӧлӧма сы гӧгӧр олӧмыс. И быттьӧ мӧд мортӧн волывліс сэки гортас. Весиг жалитлывліс найӧс, кодъяс оз тӧдны, мый сійӧ вадорса бипур дорын коллялӧм войыс, нывкӧд аддзысьлӧмыс.
Сійӧ тӧкӧтьӧӧн и лӧсьӧдчис да недыр мысти восьлаліс нин Эжвалань лэччӧдысь ордым кузя. Сам мешӧк вӧснаыс мышнопйыс вӧлі сьӧкыдкодь. Но сійӧ помнитіс пӧрысь чери кыйысь Кирӧ дедлысь кывъяссӧ, кодъясӧс мӧдыс тшӧкыдакодь казьтыштліс:
— Черитӧ кӧ вердан, и сійӧ тэнӧ вердас.
Та вӧсна и вадорӧ лэччӧм водзвылын быдтор зілис босьтны тӧд вылӧ, эз-ӧ мыйкӧ вунӧд. И ӧні сӧмын серамсорӧн корсюрӧ казьтывліс, кыдзи сійӧ, оньӧстӧм на детинка, пышйывліс вадорӧ дженьыдик кыдз пу шатинӧн да киас нидзув банкаӧн. Нинӧм сьӧрсьыс эз босьтлывлы. Вугырыс вӧлі сэтшӧм ичӧтик, мый сы вылӧ гурина да мык и кӧласьлісны. Гырысьджык черилӧн ва веркӧсас сӧмын мышкыс тыдовтчыліс. Эз ӧшйыв сійӧ ичӧт вугыр вылад. И сэтшӧм забеднӧ сэки вӧлі Петырлы тыртӧм вугырсӧ лэптігӧн. Сылы ӧд сідзжӧ окота вӧлі гырысь чери кыйны. Но эз сюр сійӧ и ставыс. Гӧгӧрволіс жӧ детинка, мый ыджыд черитӧ татшӧм ичӧт вугырнад, дженьыдик да вӧсньыдик шатиннад ӧдвакӧ вермис лэптыны берегӧ. Та вӧсна и мачавліс сӧмын весьт кузя арпиянӧс, кодъясӧн сэтшӧм ёна радейтліс чӧсмасьны налӧн гортын олысь сьӧд каньыс. Да и гортсаясыс окотапырысь сёйлісны жаритӧм посни черисӧ.
Коркӧ эськӧ и ыджыдджык вугырӧн да кузьджык шатинӧн нин кутіс кыйсьыны. Но век жӧ сылӧн юрас эз на волы, мый ставсӧ колӧ запасӧн босьтны да водзвыв дасьтысьны вуграсигкежлӧ. Ӧтчыд со тадзи жӧ вуграсигӧн куимысь кымын кӧласьліс сылӧн вугыр вылӧ ыджыдкодь чери лов. Но мыйдыракӧ пессьӧм бӧрын сідзи и мынліс бӧр. Весиг мышсӧ эз мыччӧдлы. Эз тырмы детинкалӧн выныс найӧс берег вылӧ лэптыны. А бӧръяыс и вугырсӧ нуис. Кватитчис Петыр, а мӧд вугырыд сылӧн абу. И корны некодлысь. Сідзи и ковмис синвасӧ чышкалігмоз гортлань бӧр кайны.
Мамыс сэки броткигмоз шуис, нинӧм пӧ няйтсӧ да васӧ ватлыны. А батьыс казьтыштіс, чериыд пӧ ӧд ассьыс на сёйӧ.
Да ӧд ичӧт арлыднад и гортсьыд на эз быд пӧраӧ лэдзлывны. Шулывлісны бать-мамыс бӧрдысь детинка вылӧ видзӧдігмоз, нинӧм пӧ лун-лун вадорын келавны, эм пӧ и гортын мыйӧн ноксьыны. И сійӧ сэки гусьӧн пышйывліс вадорӧ. Ӧтчыд батьыс казяліс да кутіс бӧрсяньыс вӧтчыны. Петыр мый вынсьыс котӧртӧ. А батьыс сы бӧрся зэв тэрыба гырысь воськовъясӧн шлапсьӧдӧ. И кыкнанныслы тешкодь кажитчӧ татшӧмторйыд да гораа сералӧны. Дерт жӧ, верстьӧыд вӧтӧдіс ичӧт морттӧ да косӧдіс гортӧ.
Но вочасӧн сійӧс ӧтнасӧн нин кутісны лэдзлыны да казьтылісны, мед некытчӧ жӧ эз вош. А мамыс пыр шулывліс зэв стрӧга:
— Вӧян кӧ, гортӧ эн лок!
И со ӧні сійӧ та йылысь нюмъялӧмпырысь казьтылігмоз восьлаліс видзьяс да веретяяс пыр вадорлань. И весиг сьӧлӧмыс вӧрзьыліс, кор пуяс коластын тыдовтчис мӧдлапӧвлӧн джуджыд берегыс. Быдысь тадзи овлӧ вадоркӧд паныдасигӧн. Ас берегыс налӧн ляпкыд да прамӧй чери кыйысьяс мӧдлапӧлас вуджавлӧны вуграсьны. А Петыр векджык ӧтнасӧн радейтӧ черитӧ кыйны. Некор эз волы сылы сьӧлӧм вылас, кор ӧти вуграсьӧ, а мӧд, чериыс оз сюр да, сӧмын ботайтчӧ шатиннас, пулюшайтӧ ваын уялысьясӧс. Мый нин шуны челядь йылысь, но весиг завидьтысьджык верстьӧ, кор налы нинӧм оз сюр, кутӧны быд ногыс мешайтны орччӧн вуграсьысьлы. Сэки лоӧ сӧмын сьӧлыштны став вылас да вешйыны бокӧджык.
Дерт, мӧдлапӧлад вуграсьӧм могысь пыжтӧгыд некыдзи. Со и кольӧм во Петыр ньӧбис неыджыд донысь ас вӧчӧм веткисӧ сійӧ жӧ Кирилл дедыслысь, коді кок висьӧм вӧснаыс оз нин вӧлі вермы лэччывлыны вадорас. А ӧтчыд, кор ас пыжыс эз на вӧв, лэччисны куим ёрт вадорӧ. Колӧ мӧдлапӧлӧ вуджны. Но наысь водзджык вуджысьяс став пыжсӧ нуӧмаӧсь мӧдар берегас. Сэки аддзисны кутшӧмкӧ эновтӧм ветки шой да пӧвъясӧн сынігмоз кутісны вуджны сы вылын ю вомӧн. Но важ пыжыд важ и эм. Тырыс розь. Кыкӧн сынӧны, а ӧти коялӧ васӧ кутшӧмкӧ банкаӧн. Кымын матынджык мӧдлапӧлыд, сымын ӧдйӧджык кутіс содны ваыс пыж пыдӧсын. Сӧмын булькйӧ-пычкысьӧ уна сикас розьті. А зонъяс гораа горзӧмӧн ӧта-мӧднысӧ тэрмӧдлӧны. Воськов-мӧд колис мӧдар берегӧдз, пыжыд и вӧйис да сійӧс кытчӧкӧ ӧдйӧ нуис тэрыб визулыс. Зонъяс коскӧдзныс кӧтасьӧмӧн ӧдва удитісны чеччыштны берег вылӧ. А асьныс сералӧны ӧта-мӧд вылас видзӧдӧмӧн. Но вермис ӧд и мӧдарӧ лоны. Ӧні сы йылысь казьтыштӧм бӧрын Петырӧс весиг йирмӧг босьтлӧ. Бур, мый бать-мамыс та йылысь эз тӧдлыны.
И со сійӧ бара ас колясас, кодӧс вӧчліс Эжваӧ усьысь Кылӧг ю вом дорысь катчӧсджык. Тані некод сійӧс эз торк. Да и ӧні сёр гожӧмнад вуграсьысьясыд этшаджыкӧнӧсь. Петыр тэрмасьтӧг лэдзис сам мешӧксӧ коляс бердас, вӧйталіс свинеч грузъяса нидзулӧн да анькытшӧн самалӧм табтӧм шатинъяссӧ ваӧ да кутіс чукӧртны бипур улӧ кос пес, кодӧс тырыс вӧлі вайӧма ыджыд ванас берег вылас. А сэсся шонді пусигӧн нин ӧзтіс бипурсӧ да пуксис шатинъяс бердӧ. И пыр жӧ кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чӧв-лӧнь шымыртіс сьӧлӧмсӧ. Со тайӧ здуксӧ сійӧ медся ёна виччысьліс. Берегас меліа сялькӧдчӧмӧн визувтіс Эжва. Корсюрӧ ва веркӧсӧ чеччыштлісны пач пӧдан кодь ёдіяс да гырысь ляпаяс да пласьтмунлісны ва вылӧ. Со и тракйыны кутіс ӧти шатин помсӧ. Воис чери кыйысьлӧн дыр виччысяна кад. Сідзи и чеччӧ сьӧлӧмыд гырысьджык ловъясӧс берегӧ лэптігӧн, киыд тіралӧ. А тэ терпитны позьтӧма виччысян, мый на тайӧ пӧрйӧ козьналас Эжваыс.
Шонді пуксьӧм бӧрас раммӧ и чериыс. А Петыр пукалӧ бипур дорын да нимкодясьӧ сійӧс кытшалысь вӧр-ванас. Кымын вой коллявліс сійӧ вадорын бипур дорын пукалігӧн, но некор эз унмовсьлы. Кыдзи нӧ позьӧ узьны вӧр-ваыскӧд со тадзи аддзысьлігӧн. Тэ ӧд локтін сы дінӧ гӧститны. А гӧститігад оз узьлыны. Вочасӧн пемдӧ да вошӧ кытчӧкӧ мӧдар берегас. Пыр югыдджыка пӧртмасьӧны енэжын кодзувъяс. Унзільпырысь горӧдлывлӧ вадор бадьяс пӧвстын узьысь кутшӧмкӧ лэбач. Вартіс бӧжнас ва веркӧсӧ ыджыд чери. Ньӧжйӧник трачкӧдчӧ сотчысь бипур. И сэки бара чӧв-лӧнь. Кӧнкӧ ылынкодь бипур дорын жӧ пукалӧ мӧд чери кыйысь. Кажитчӧ сэки Петырлы, мый тайӧ кык бипур дорас пукалысьяслысь ӧтдор сэсся ни ӧти ловъя лов абу свет вылас. Быттьӧ ставыс кытчӧкӧ вошӧмаӧсь-мунӧмаӧсь. И бергалӧны юрад быдсикас мӧвпъясыс. Со тадзи жӧ коркӧ, Петырлӧн чайтӧм серти, куйлісны бипур дорын сылӧн важся пӧль-пӧчыс, кор олісны на сьӧд вӧръясын да кыйсисны звер-пӧтка вылӧ. А сэсянь кымын сюрс во нин кольӧма. Сідзи жӧ сэки ӧзйисны енэжын кодзувъясыс. Асывъяснас кыпӧдчывліс шонді. Коркӧ и Петыр оз ло тайӧ свет вылас, а кодзувъясыс пыр на пондасны пӧртмасьны енэжас. И Эжва ю талунъя моз жӧ кутас визувтны. И помыс тайӧ олӧмыслы абу. Но некод оз тӧд, кутшӧмджык сійӧ лоӧ водзӧ вылӧ, мый виччысьӧ йӧзӧс аски. Шензьӧ сэки Петыр войтыр вылӧ, кодъяс олӧны сӧмын талунъя олӧмӧн да гежӧда мӧвпыштлӧны сійӧ жӧ аскиа йывсьыс. А сійӧ со вадорын нимкодясьӧ ас вӧр-ванас. И таысь унаыс сылы оз и ков.
Но со вочасӧн ю весьтӧ кытыськӧ кыпӧдчӧ вата кодь ру, коді дзебӧ и енэжын ӧшалысь кодзувъяссӧ. Сэки Петыр чайтӧ нин, мый сійӧ збыльысь дзик ӧтнас тайӧ свет вылас. Сӧмын трачкакылысь бипурыс ловзьӧдӧ ва берегсӧ. Да небыдика сялькъялӧ визувтысь Эжваыс. И весиг кутшӧмкӧ шуштӧмлун кыпӧдчӧ лов вылын. Збыльысь ӧмӧй сійӧ дзик ӧтнас тані? Но сэсся войся рӧмыдыс кытчӧкӧ разалӧ. А ва весьтын гӧвкъялысь еджыд русӧ сёйӧ асъя шондіыс. Садьмӧны узьысь лэбачьяс. Бара ловзьӧ ваыс. И пыр жӧ гажа да кыпыд лоӧ гӧгӧр. Локтӧ выль лун, кодӧс сэтшӧм ёна виччысьӧ Петыр. И абу сійӧ ӧтнас вӧлӧма.
Бара заводитӧ сёйны чериыс. Сэки Петыр нинӧм нин оз аддзы шатинъясысь ӧтдор. Весиг вунӧдӧ нора чискысь бипур йылысь. Но век жӧ коркӧ воӧ кад да зон шуӧ аслыс, мый тырмас талун кежлӧ вуграсьны, колӧ и мукӧдлы да мӧд лун кежлӧ черисӧ кольыштны. Тадзи на зонмӧс велӧдліс сійӧ жӧ Кирӧ дедыс. Каллянсӧ куритігмоз пыр шулывліс, мый оз пӧ позь горшасьны вӧр-валӧн озырлун вылас. Сійӧ оз радейт татшӧм йӧзтӧ.
Збыль ӧд сідзи и волӧма. Коркӧ Петыр со тадзи жӧ вуграсис Эжва бердса Кылӧгвадйын. Пукалӧ баркаснӧй пыжын, кодӧс ыджыд ванас чери кыйысьяс пыртӧмаӧсь тыас, да сӧмын лэпталӧ гӧрба ёкышъясӧс. А аслыс нимкодь. А кутшӧмкӧ кад мысти весиг повзис, кыдзи нӧ сійӧ кутас нуны гортас та мында кыйдӧссӧ. Сумкаыс тырис. Ковмис пӧрччыны дӧрӧмсӧ, кӧртавлыны сос вом дорсӧ да сэтчӧ сӧвтны кольӧм черисӧ. Ӧдва гортас вермис кыскыны. Сэсянь сэсся эз нин шулы аслыс сэтшӧм горшӧн лоны. Мед жӧ мӧдысь кежлӧ кольӧ. Тшӧтш и мукӧдлы сюрыштас. Ӧтнад ӧд ставсӧ он кватит.
Со и та пӧрйӧ Петырлы унакодь сюрис ёдіыс да ляпаыс. Тэрмасьтӧг сӧвтіс кыйдӧссӧ мышнопйӧ, кусӧдіс бипурсӧ да юсӧ вуджӧм бӧрын Эжваӧс аттьӧалігмоз мӧдӧдчис гортланьыс.
Видзьяс вывті восьлалігмоз нин нимкодясис орчча грездысь Васька Якӧкӧд, коді веретяӧ тшакла вӧлі мӧдӧдчӧма. Ковмис и сылы петкӧдлыны кыйдӧссӧ.
— Но и но! Со ӧд мыйта шедӧма, — дивуйтчис Васька Якӧыд. — А ми сідзи и пукалам гортын да весиг ӧтчыд эг слӧймылӧй вадорад лэччывнытӧ.
Петыр кывзіс сійӧс нюмъялігмоз да мӧвпаліс ас кежсьыс, мый оз век тадзи овлы, мый чериыд и збыльысь ассьыс на сёйӧ. И кӧсъян кӧ сійӧс кыйны, ёна на лоӧ мырсьыны-пессьыны. Но ӧдвакӧ тайӧс гӧгӧрвоасны Васька Якӧ кодь жӧ унджык войтырыс, кодъяс чайтӧны чери кыйысьястӧ дыш пратьясӧн, весь олысьясӧн. А оз весиг тӧдны, мый дон ставыс тайӧ сулалӧ. Кирилл дедыс вадорӧ лэччӧм водзвылын вӧлі, гашкӧ, лун-мӧд дасьтысяс. И нидзувтӧ быд ёг чукӧр улысь зіля корсялас. Сиктса ӧткымын войтыр сӧмын сералӧны сы вылын. Гортас пӧ, тыдалӧ, нинӧм оз ков вӧчны. А мортыслӧн кӧ лолыс вадортӧгыд овны оз вермы. Сэсся и мый нин колӧ пӧрысь Кирилл дедлы вадорсьыд ӧтдор. А праздникыд кутас матыстчыны да сійӧ жӧ сералысьясыс воласны Кирӧ дед ордӧ черинянь вылӧ черила. И сійӧ некор оз ӧткажит. Пыралас кӧзӧдӧ да петкӧдас, мыйта корасны. Да и доннас оз артась.
Тӧдӧ Петыр и сійӧ, мый гортас гӧсьтъясыд чериняньӧн чӧсмасигмоз кутасны ошкыны зонмӧс, юасьны, кыдзи сылы удайтчис та мындасӧ кыйны. Налы тай, мыйлакӧ, оз сюрлывлы. А Петыр гусьӧн нюмъялігмоз бара жӧ вочавидзас, мый нинӧм пӧ ачыс оз сюр, колӧ пӧ тшӧкыдджыка бӧжнытӧ ваас кӧтӧдлыны.
Но Петыр, дерт, нинӧм эз шулы налы, мый сылы аслыссикас праздникӧн вӧлі вадорыскӧд аддзысьлӧмыс. Быд пӧрйӧ сэтчӧ волігӧн сійӧ аддзӧ выль лунлысь, а, сідзкӧ, и выль олӧмлысь чужӧмсӧ. Буретш вадорас сійӧ кутіс гӧгӧрвоны, мый ачыс сідз жӧ вӧр-ваыслӧн юкӧнӧн лоӧ. Мед жӧ эськӧ и мукӧдыс татшӧмторсӧ гӧгӧрвоасны да лоасны бурджыкӧсь, сьӧлӧмаджыкӧсь. И таво Петыр бӧръяысь лэччыліс ю дорӧ да сылы сьӧлӧм доймытӧдз вӧлі жаль торйӧдчыны Эжваыскӧд мӧд воӧдз. Кӧть эськӧ тӧдіс, мый и водзӧ лоасны сылӧн юыскӧд пӧсь аддзысьлӧмъяс.


Рытъя кодзув
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 105-107 лб.>

Тулыслань катовтігӧн войса енэжыс торйӧн нин мича овлывлӧ. Кодзувъясыс сэки быттьӧ матынджыкӧсь. Юр весьтад мукӧддырйи ставыс ыпъялӧ-сотчӧ уна рӧма серпасӧн. Тайӧ войвыв кыа ошйысьӧ аслас мичлуннас. Видзӧдан востымасьӧм вылас да весиг сьӧлӧмыд ыркмунлӧ и полӧмысла, и чуймӧмысла. Быттьӧ сэні олысьясыс аслыспӧлӧс бал панӧмаӧсь да сьӧлӧмсянь гажӧдчӧны.
Эз нин ӧтчыдысь Ӧська нимкодясьлы тайӧ войся енэжнас и некор эз мудзлы видзӧдны чуймӧдана серпас вылас, коді сідзи и кыскис ас дінас сьӧлӧмтӧ да ловтӧ. Но торйӧн нин сылы сьӧлӧм вылас волісны сійӧ здукъясыс, кор шонді пуксьӧм бӧрын рытъя кыаыс мавтліс енэжсӧ мичасьыс-мича алӧйгӧрд рӧмъясӧн. И сэки рытыв-лунвылын дзик енэжтас дорас петкӧдчыліс ыджыд гӧрд кодзув, коді быттьӧ мыссис рытъя кыаыслӧн югӧръяс улын. Мукӧд кодзулыс тайӧ кадас дзебсьӧмаӧсь на вӧліны, а тайӧ ыджыд гӧрд кодзулыс ӧтнас дзирдаліс енэжлӧн рытыв-лунвылын да сідзи и кыскис ас дінас Ӧськаӧс, быттьӧ корис сійӧс гӧститны. А сэсся, кор енэж пасьта ӧзйыліс мукӧд кодзув, сійӧ кытчӧкӧ саясьліс. Но мукӧдыс кажитчылісны кӧдзыдӧн да эз ёна вӧрзьӧдны зонкалысь сьӧлӧмсӧ, а ыджыд гӧрд кодзулыс лоис нин сылы аслысногӧн матыссаӧн.
Гортсаяс шулісны сійӧс рытъя кодзулӧн. А неылын олысь пӧрысь велӧдысь коркӧ Ӧськакӧд рытъя енэжнас нимкодясигмоз висьталіс сылы аслыссикас мойд. Быттьӧкӧ ёна важӧн, кор и миян пӧль-пӧчным на эз вӧвны, рытъя кодзув вывсянь волӧмаӧсь миян му вылӧ ыджыд тушаа, паськыд пельпома, зэв вежӧра йӧз. Овмӧдчӧмаӧсь найӧ помтӧм-дортӧм саридз вывса ӧти ыджыд ді вылӧ. Стрӧитӧмаӧсь сэтчӧ аслыныс мича каръяс да кӧсйӧмаӧсь паськӧдны ассьыныс рӧднысӧ став му пасьта. Сэк жӧ кутӧмаӧсь увтыртны татысь важся олысьясӧс. И мӧдъясыс пикӧ нин кутӧмаӧсь воны, оз тӧдны, кыдзи мездысьны татшӧм ускӧттьӧсьыс. Ӧд локтӧм йӧзыд вӧлӧмаӧсь збыльысь вынаджыкӧсь и наянджыкӧсь мувывса важся олысьясысь. Но абу воӧма сьӧлӧм вылас татшӧмторйыд Медыджыдыслы. И шуӧма сійӧ накажитны воӧмаясӧс. Ӧти войӧ помтӧм-дортӧм саридз вывса ыджыд діыс дзикӧдз вӧйӧма ва пыдӧсӧ. Тадзи и помасьӧма олӧмыс ылі кодзув вылысь воӧм войтырлӧн.
Тайӧ мойдсӧ кывзӧм бӧрын Ӧська унаысь на нимкодясьліс рытъя кодзулӧн. Син доймытӧдзыс зонка видзӧдліс сы вылӧ да мӧвпаліс сы йылысь, мый мича кодзув вылын колӧ эськӧ овны ыджыд сьӧлӧма войтырлы, кодъяс и мукӧдлы зільӧны став бурсӧ вӧчны. Но со тай кыдзи овлывлӧ тайӧ шонді улас, мый вынаджыкыд векджык зільӧ увтыртны слабджыкӧс. Мыйла нӧ эськӧ вынаджыкъясыслы оз позь воӧдчыны ӧти кывйӧ став мукӧдыскӧд да быдтор вӧчны тӧлкӧн-ладӧн? Ӧд быдӧн кӧсйӧ овны шудаа тайӧ шонді улас, коді ӧтмында шоныдсӧ сетӧ став ловъя лолыслы.
Видзӧдӧ Ӧська рытъя кодзув вылӧ да ёна эскӧ, мый ӧні сэні чужисны-быдмисны нин выль сикас йӧз, кодъяс вунӧдісны став важ омӧльсӧ да зільӧны овны и асьнысӧ, и мукӧдӧс пыдди пуктӧмӧн. Сэтшӧма йиджисны зонкалы юрас тайӧ мӧвпъясыс, мый и войнас вӧтасьӧ аслыссикас вӧтъяс.
Быттьӧкӧ Ӧськаӧс мувывса олысьяс бӧрйисны асланыс медыджыд веськӧдлысьӧн. Ӧд сы кодь сюсь да вежӧрасӧ найӧ сэсся некытысь эз аддзыны. И ӧні Ӧськалы, ыджыд тушаа, уна мывкыда да быдтор тӧдысь верстьӧ мортлы колӧ нин кывкутны став войтырлӧн олӧм-вылӧм вӧсна. И унатор сы сайын, кыдзи водзӧ кутасны овны-вывны му вылын йӧзыс: либӧ бара пондасны йирны ёрта-ёртнысӧ, либӧ став сьӧкыдлунсӧ да нелючкисӧ ӧтвылысь венасны да медбӧрын тшупасны-тэчасны му вылас шуда олӧм. И Ӧська зільӧ нуӧдны мувывса олысьясӧс татшӧм олӧмлань туйӧд.
Буретш тайӧ кадас му вылӧ воӧ рытъя кодзув вывса олысьяссянь юӧр. Найӧ абу на вунӧдӧмаӧсь коркӧ ёна важӧн асланыс пӧльяслӧн му вылӧ волӧм йылысь. А ӧні выльысь кӧсйӧны тані петкӧдчывны да лӧсьӧдны татчӧс войтыркӧд топыдджык йитӧд, велӧдчыны ӧта-мӧдныслысь став бурас. И со нин Ӧська вочаалӧ ыджыд корабль вылын воӧм гӧсьтъясӧс. Збыльысь, вӧлӧмкӧ, рытъя кодзув вылын олӧны бур сьӧлӧма йӧз, да найӧ кӧсйӧны ёртасьны шонді улын олысь войтыркӧд. Кӧть и ылысь воӧмаӧсь гӧсьтъясыд, но найӧ бура гӧгӧрвоӧны мувывсаӧс, быдторйын воӧны ӧти кывйӧ да сёрнитӧны, мый колӧ вӧчны ӧта-мӧд костын топыдджык йитӧд лӧсьӧдӧм могысь. Шензьӧ Ӧська, мый кӧнкӧ насянь ылын-ылын эмӧсь мувывса войтыр кодь жӧ ловъя ловъяс, кодъяслы сідзжӧ дона став бурыс, кодъяс сідзжӧ оз вермыны терпитны омӧльсӧ. И со нин Ӧська гӧсьтъясӧс колльӧдӧм бӧрын ачыс кӧсйӧ лэбзьывны рытъя кодзув вылӧ. А мувывсаяс сиӧны сылы став бурсӧ тайӧ ыджыд да кузь туй вылас. Найӧ эскӧны, мый налӧн веськӧдлысьыслы удайтчас сійӧ, мый кӧсйӧ вӧчны.
Садьмӧм бӧрас Ӧська весиг шензьӧ аслас вӧт вылӧ. Со ӧд мый удайтчис вӧтасьны. А сэсся сійӧ висьталӧ та йылысь аслас ёртъясыслы, кодъяс вомнысӧ паськӧдӧмӧн кывзӧны Ӧськаӧс. Со ӧд кутшӧм сюсь вӧлӧма налӧн ёртыс. И шонді пуксьӧм бӧрын Ӧська син доймытӧдзыс бара видзӧдӧ рытъя кодзув вылӧ. Кӧсйӧ сійӧ, мед збыльмасны сылӧн сӧстӧм мӧвпъясыс да эскӧ талы. А найӧ пыр ӧтиторкӧд йитчӧмаӧсь: мед эськӧ мувывса да енэжувса став ловъя лолыслӧн бурланьӧ олӧмыс муніс да тайӧ рытъя кодзулыс моз жӧ дзирдаліс.


Иван-дзиван да Ӧльӧксан-сунсан
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 108-110 лб.>

Ивӧ да Ӧльӧ, кыдзи помнитӧны асьнысӧ, пыр ладмылісны ӧта-мӧдныскӧд. Мыйӧн асывводзнас садьмасны, тэрмасьӧны ёрта-ёрт дінас. То Ивӧ котӧртӧ Ӧльӧяслӧн важиник керкалань, то Ӧльӧ гораа гольӧдчӧ Ивӧясӧ. А сэсся кык друг лунтыръясӧн ӧтлаынӧсь. Вадорӧ купайтчыны лэччыласны, Дзӧлявӧр дорӧ чӧдлач вотны ветласны, рытланьыс сюрукъясӧс горт дораныс вайӧдӧны.
Мукӧд челядьыслы дивӧ кодьӧн кажитчис кык детинкалӧн ёртасьӧмыс, да найӧ дуриг-ворсігмоз пыр зілисны нерны Ивӧӧс да Ӧльӧӧс. Да ӧд кутшӧмкӧ сюсь вежӧра сяммӧма жӧ лӧсьӧдны на йылысь дӧзмӧдана шуасьӧмъяссӧ. Кодкӧ челядь пиысь горӧдас ёсь гӧлӧснас Ивӧ йылысь:

Иван-дзиван — кань кодзысь,
Майӧг йылӧ ва катлысь,
Ош кольк йылӧ биасьлысь,

а мӧд чипӧстас:

Ӧльӧксан-сунсан,
Быд пельӧсӧ люкасьлан!

Ивӧлӧн да Ӧльӧлӧн синваныс заводитӧ доршасьны, да найӧ пыр жӧ уськӧдчӧны дӧзмӧдчысьяс вылӧ. А мӧдъясыс гораа сералігмоз сӧмын сюв-сявмунӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Видлы кутны! Ивӧ да Ӧльӧ некодӧс кутны оз вермыны да муртса оз бӧрдны. Видласны эськӧ и найӧ кыкӧн воча гораа шуасьны. Но ӧд мукӧдыс унджыкӧнӧсь, пыр и венасны гора гӧлӧснаныс.
Ивӧ да Ӧльӧ и гортсаыслы норасьлывлӧны дӧзмӧдчысь ёртъяс вылас. Но верстьӧыдлы некор кывзыны ичӧтъястӧ.
— Ті со кыкӧнӧсь. Быдӧнӧс ӧтик-ӧтикнад верманныд. Да и нерӧны тіянӧс сы вӧсна, мый завидьтӧны ӧта-мӧд костын бура олӧмысь, — шуасны сӧмын воча, а сэсся содтасны: — Бурджык лоӧ, пыдди кӧ он кутӧй пуктыны налысь шуасьӧмсӧ, быттьӧ он кылӧй.
Сідзи сэсся и кутісны вӧчны кык друг. Пельтӧм улӧ пондісны сетчыны. Быттьӧ нинӧм оз кывны. Мыйта кӧть оз нерны найӧс, оз весиг бергӧдчывны. Сідзи и эновтчисны та бӧрын кык ёртӧс нерысьясыд.
А Ивӧлы зэв лӧсьыд Ӧльӧяс ордӧ волывлігъясӧ. Тӧвнас да тулыснас ывлаын пӧттӧдз ворсӧм бӧрын Ивӧ пыравліс друг ордас паччӧрас кӧтасьӧм гачсӧ косьтыштны, мед мамыс оз удит тодмышкавны келалӧмысь. А шоныд паччӧрын Ӧльӧкӧд пукалігӧн кывзывліс пӧрысь Ӧдӧття баблысь помтӧм мойдъяссӧ.
Но сэсся коркӧ-некоркӧ и ковмис торйӧдчыны Ӧльӧыскӧд, кодлӧн бать-мамыс мунісны корсьны ассьыныс шудсӧ ылі посёлокӧ. И эз ло орччӧн бур ёртыс. Сэк жӧ найӧ эз вунӧдны ёрта-ёртнысӧ да письмӧасьлісны. Бӧрынджык нин Ӧльӧыс овмӧдчис войвывса карӧ, кутіс уджавны шахтаын.
Ӧтчыд гожӧмнас верстьӧ нин Ивӧ аддзис улича кузя восьлалысь кутшӧмкӧ тӧдтӧм мужичӧйӧс. Сюсьджыка видзӧдліс сы вылӧ да сьӧлӧмыс ыркмуніс:
— Ӧльӧксан-сунсан, абу-ӧ тэ?! — чуймӧмӧн горӧдіс Ивӧ.
Мӧдыс сюся видзӧдліс Ивӧ вылӧ да вакӧдіс:
— Иван-дзиван, тэ ӧмӧй тайӧ? Ичӧтдыр сямыд ньӧти абу вежсьӧма.
И кык ёрт топыда кутчысьлісны, нимкодьысла синванысӧ чышкалігмоз.
— Окота лои челядьдырся воясӧс казьтыштны да со вои чужан сиктӧс видлыны, — вочавидзис Ӧльӧ Ивӧлӧн юалӧм вылӧ.
Мыйта сёрниыс сэки вӧлі кык ёрт костын пызан сайын пукалігӧн. И бара ӧта-мӧднысӧ пельпоманыс тапӧдігмоз да шудаа сералігмоз шуалісны ӧта-мӧдыслы:
— Иван-дзиван — кань кодзысь!
— Ӧльӧксан-сунсан, быд пельӧсӧ люкасьлан!
Эз, эз вун кык ёртлӧн, кыдзи найӧс нерлісны ас коддьӧмъясыс челядьдырйиыс. Но со тай эз вомдзасьны да эз тшыкны, а бур йӧзӧн быдмисны. И ӧні кодкӧ сиктын ӧдвакӧ нин помнитас та йылысь наысь кындзи.
А налы шуасьӧмыс йиджтысьӧма юр вежӧраныс да быттьӧ ёнджыка кыскис ӧта-мӧд дінас... Та бӧрти уна кад колис.
Коркӧ ӧтчыд кывсис Ивӧлы, мый сылӧн Ӧльӧ ёртыс абу нин ловъя. Кувсьӧма шахтаысь гортас локтігӧн. Ёна и шогаліс сэки Ивӧ. И пыр сылӧн пельын кылісны ёрт йывсьыс неранкывъясыс:

Ӧльӧксан-сунсан
Быд пельӧсӧ люкасьлан!

И быттьӧ ловйӧн сулаліс Ивӧлӧн син водзын восьса сьӧлӧма зонка, кодкӧд сэтшӧма лӧсявлісны кӧмтӧм кока челядьдырйи котралігӧн да коді татшӧм сӧстӧмӧн и колис сылӧн паметьын.


Скӧр, петук, да курӧгъяс
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 130-132 лб.>

Ӧні ог нин помнит, коді миян сикт горулын видзис курӧгъяссӧ. Сідзкӧ, сійӧ и чӧсмасис курӧг колькъясӧн. А менам некор оз вун челядьдырся ӧти серпас. Ми Тольӧ воча воккӧд чеччалігмоз каям вадорсянь. Лыа туй вылын кокасьӧны курӧгъяс. А накӧд орччӧн котсьӧ гӧрд сорса ыджыд петук. Тыдалӧ, миян чеччалӧмыд эз во сьӧлӧм вылас петукыдлы. Друг сійӧ кутіс швачӧдны борднас да гораа котсьӧмӧн уськӧдчис миян вылӧ. Сідзи и кӧсйис кокыштны кокнымӧс. Ми бӧрдтӧдз повзим да кутім котӧртны водзлань. А петукыд вӧтчӧ миян бӧрся. Кыпӧдчылас борд вылас, гораа горӧдас да бара миян бӧрся котӧртӧ. И некыдзи ӧд повзьӧмвывсьыд огӧ удитӧй сыысь пышйыны. Сы бӧрын эг ӧтчыдысь вӧтасьлы скӧр петуктӧ да пыр повзьӧмпырысь садьмывлі. Сэтшӧма мӧрччис тайӧ серпасыс меным.
Но курӧгъястӧ да петукъястӧ сэки эз сӧмын торъя йӧз видзны. Ӧтчыд бать нуӧдліс менӧ Ервасьдор грездӧ. Ме шензьӧмпырысь аддзи грезд шӧрсьыс зэв джуджыд тын, кодӧс вӧлі вӧчӧма вӧсни ньӧръясысь. Тыныс вӧлі сэтшӧм топыд, мый пырыс нинӧм эз тыдав. Бать сэки меным и висьталіс, мый тані пӧ курӧг керка, видзӧны курӧгъясӧс да петукъясӧс. Сійӧн и джуджыда вӧчӧмаӧсь тынсӧ, мед тайӧ гортса пӧткаясыс эз вермыны бокӧ лэбзьыны. Курӧгъясыд да петукъясыд, дерт, оз лэбавны. Но сійӧ жӧ петукыд кодлыкӧ грӧзитчигӧн вермас морт судта потшӧс вылад кыпӧдчыны. Со и вӧчӧмаӧсь джуджыд тынсӧ.
Вӧлі тайӧ курӧг керкаыс Калинин нима колхозлӧн. Кыдзи помнита, уна во сэні видзис тайӧ гортса пӧткаяссӧ миян Ивадорысь Укол Васьӧ Анна. А менам бать зілис колхозас завхозӧн. Быд рыт Укол Васьӧ Аннаыд вайліс миян гортӧ ведра тыр кольк. Сэсся кыкӧн батькӧд найӧ лыддьылісны-артавлісны колькъяссӧ да гижлісны накладнӧй кабала. Бать пыртліс кольк тыра ведрасӧ гӧбӧчӧ да стрӧжитліс миянӧс, мед эгӧ лысьтӧй вӧрзьӧдны. Но ми и сідз вӧлі тӧдам, мый тайӧ колькйыс абу миянлы вылӧ. Кольк сёйысьыд Паль гӧра вылад вӧлі и сідз тырмӧ. Инавлісны сійӧс детдомӧ, столӧвӧйясӧ, лавкаясӧ.
А удждон босьтӧм бӧрын миянӧ пыравлісны зептаныс сулеяа колхозса механизаторъяс мыськыштны нажӧткасӧ. Нуръясьны грездад вӧлі некӧн. Найӧ, дерт, тӧдісны, мый Сивер Илля ордад капуста бекарысь ӧтдор гӧбӧчас и кольк ведра эм, кодӧс эз на удитны нуны. Бать торйӧдліс налы кымынкӧ колькйӧн, пасйыліс торъя кабалаӧ. Гӧсьтъясыд корлывлісны пызан сайӧ и батьӧс, но сійӧ некор эз пуксьыв накӧд. Тайӧ йӧзыс ӧд уна лун-вой асьнысӧ жалиттӧг уджалісны да удждоннысӧ и мыськӧны. Дзибыртасны водка румкатӧ, чепӧльтасны сьӧд нянь тор да уль колькнас и сораласны. Сэсся ас костаныс мый йылысь кӧ гораа варовитӧны.
Сідзи ме дыркодь эг бура тӧдлы уль да жаритӧм кольклысь кӧрсӧ. Сьӧмтӧ колхозад сэки этша на сетлісны да кольк вылад сійӧ оз вӧлі вичмы. Сійӧн чӧсмасьлісны сӧмын найӧ, кодъяс видзлісны гортаныс курӧг-петукӧс. Векджык порог уланыс вӧліны клеткаясыс. Пыран на ордӧ да пыр и кылан тайӧ гортса пӧткаыслысь аслыспӧлӧс чорыд дуксӧ.
А совхоз котыртӧм бӧрын курӧгтӧ дугдісны видзны. Совхозад ӧд няньтӧ эз нин вӧдитны. А гортса пӧткатӧ ӧд колӧ мыйӧнкӧ вердны. Со и шуисны, абу пӧ таысь ыджыд выгӧдаыс. Ог жӧ ӧні тӧд, уна-ӧ барыш вайлывліс курӧг фермаыс колхозлы. Но мыйтакӧ сьӧм, дерт, сетліс колхозникъяслы неуна юклӧм могысь. И эз сӧмын курӧг фермаӧн нимавлы Калинин нима колхозыд. Быдтылісны сэні и сьӧд сэтӧр, и гортса оз, и помидор, коді гӧрдӧдлывліс сэсся пемыдінын. Видзлісны и ыжъясӧс. Дженьыда кӧ, унаторйӧ босьтчылісны тайӧ овмӧсас. Ыджыд водзмӧстчӧм петкӧдліс колхозса сэкся председатель Изосим Александрович Коюшев. Сійӧ вӧлі зэв корсьысьысь мортӧн да пыр зілис кутшӧмкӧ выльтор пыртны. Ӧнӧдз на тайӧ мортсӧ сиктса важ йӧз бур кывйӧн казьтылӧны.
А талун и карын, и сиктын курӧг кольктӧ ньӧб да сёй мыйта колӧ. А меным корсюрӧ ӧні на волӧны паметьӧ миян бӧрся вӧтчысь скӧр петукыс да Ервасьдорысь джуджыд тын сайын курӧг керкаыс. Со и скӧр петукъястӧ да сы кодь жӧ скӧр йӧзӧс ӧнӧдз ог радейт. А курӧг колькъяснад кӧть челядьдырйи и эз удайтчывлы ёна чӧсмасьны, но ӧні окотапырысь сёя сыысь вӧчӧм яеснича.


Петрӧ Мишӧ — би видзысь
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 146-151 лб.>

Тӧдлытӧг кытчӧкӧ вошис войся зумыш пемыдыс. Ывлаын вочасӧн югдыны кутіс. И со нин ылі вӧртас сайсянь шонді мыччысис. Водз чеччысь кӧзяйкаяс пачьяс кутісны ломзьӧдны. Но Вадор Грездын ставӧн тӧдӧны, мый Петрӧ Мишӧлӧн Варук гӧтырыс тайӧ кадас узьӧ на, а сы пыдди пачсӧ ломзьӧдӧ верӧсыс. Оз сет сійӧ тайӧс вӧчны некодлы. Мед бура ломзяліс пачыс, мед весиг тшынтор эз пет жырйӧ. Со и ломзьӧдӧ пачсӧ тэрмасьтӧг. Важ пыддиыс выль керка лэптӧм бӧрын Варукныс вӧлі дольӧ, нинӧм пӧ нин миянлы ыджыд пачсьыс, йӧз моз жӧ пӧ плита неыджыд пач тэчам дай тырмас. Но Петрӧ Мишӧыд асныра на вӧлӧма. Югнитліс сьӧд синнас гӧтыр вылас, шуис сійӧс кӧч юрӧн да гораа крапнитіс, паччӧра пач пӧ вӧчам и ставыс. Да нӧшта на дивитыштіс Варуксӧ, кӧні пӧ нӧ пӧрысьладорыд лысьӧмтӧ кутан шонтыны, паччӧрыд пӧ ӧд комын куим висьӧмысь бурдӧдӧ. Нинӧм эз сяммы гӧтырыс вочавидзны верӧсыслӧн кывъяс вылӧ. Тӧдіс, мый сійӧ ас ногыс вӧчас. Сідзи неыджыд паччӧра пач и сувтӧдісны олан керкаас, коді кыкнан жырсӧ кутіс шонтыны.
И со ӧні Петрӧ Мишӧ ньӧжйӧник чеччис гӧтыр дорсьыс, дӧрӧмасис-гачасис, видзӧдліс ывла вылӧ да кутіс ноксьыны пачводз дорын. Пессӧ вӧлі рытсяньыс нин тэчӧма да ӧні юшкасӧ восьтӧм бӧрын ковмис сӧмын неыджыд сюмӧдтор сюйыштны. Сійӧ чискӧмсорӧн ӧзйис, гартовтчис да кутіс нювны кос пес плакаяссӧ. А Петрӧ Мишӧ здук кежлӧ пуксис пачводз дорас да видзӧдіс, кыдзи вочасӧн ломзялӧ биыс. И быдысь сійӧс шензьӧдліс тайӧ чуймӧдана серпасыс. Быттьӧ нинӧм абусьыс чужис нэриник би кывйыс да зэв полӧмпырысь кутіс чискыны. А сэсся тӧкӧтьӧӧн паськаліс да кутчысис пескӧ. И со нин пач пытшкын жургӧмӧн-жургӧ да печласьӧ биыс. А тшыныс ӧдйӧ кайӧ трубаӧдыс. И нимкодь аслыс биыслы, мый удайтчис ловзьӧдны пачсӧ да бара сетны шоныдсӧ керкаыслы. Коркӧ сэсся шоналас и паччӧрыс, кытчӧ радейтӧ кайлывлыны шонтысьны ывлаын кузь лунтыр ноксьӧм бӧрын кӧзяиныс, торйӧн нин кӧдзыд дырйи. Да и челядьыс радейтӧны жӧ паччӧрнысӧ. Кыр йывсянь тӧвнас исласьӧм бӧрын пырасны керкаӧ, пӧрччаласны йизьӧм паськӧмнысӧ да водаласны паччӧр вылӧ.
А Петрӧ Мишӧ пачводз дорын пукалігмоз мӧвпалӧ нин, кыдзи эськӧ олісны йӧзыс, эз кӧ вӧв биыс. Со пӧ ёна важӧн пещераясын дзебсясигӧн на вӧлӧма весиг бипур видзысь. Пока ӧтияс ветласны вӧравны, чери кыйны, вотчыны, мӧдъяс видзӧны бинысӧ, мед сійӧ эз кус. Сэки ӧд важся олысьясыд эз на пыр сяммыны ӧзтывны бисӧ да ёна полісны сылӧн кусӧмысь. Весиг ен пыдди вӧлі тайӧ биыс, коді сетліс налы шоныдсӧ, отсаліс овмыны-рӧдмыны тайӧ му вылас.
Да и ӧні ачыс Петрӧ Мишӧ сідз жӧ ен пыдди пуктӧ бисӧ. Тыдалӧ, важ йӧзсянь вуджӧма сылы тайӧ эскӧмыс. А мӧд ногыс, кыдзи нӧ сытӧг бергӧдчыны и гортын, и вӧр-ваті ветлӧдлігӧн. Вӧралігад да чери кыйигад тшӧкыда лоӧ бипуртӧ пестывлыны и косьтысьӧм да шонтысьӧм, и чайтӧ пузьӧдӧм могысь.
Сэки биыд Петрӧ Мишӧыдлы медбур ёртӧн овлывлӧ. Вочасӧн пемдӧ да пуксьӧ сьӧд вой. Гӧгӧр ставыс узьӧ. А сійӧ узьны водтӧдз пукалӧ трачкакылысь бипур дорын да мыйкӧ мӧвпалӧ ас кежысь. А биыс ӧзйӧ ӧгыръясӧн печласигмоз да быттьӧ кӧсйӧ шуны: эн пӧ пов, мортӧй, мекӧд пӧ орччӧн тэкӧд нинӧм оз ло. Збыльысь, войнад зверъясыд оз лысьтны матыстчыны бипур дорад. А сійӧ кадысь кадӧ сӧмын пукталӧ бипур вылӧ водзвыв дасьтӧм кос кражъяс да ваймыны нин заводитӧм бипурыс друг выль вынӧн ыпнитӧ-ӧзйӧ, заводитӧ бара гораа трачкӧдчыны, а би кывъяс зільӧны кыпӧдчыны пыр вылӧджык. Весиг лоӧ вешйыштны гажмӧм бипур дорысь. И сыкӧд орччӧн пукалысьлы кокньыдджык лов вылас ворсӧдчысь бипур вылӧ видзӧдігӧн. Узьӧны орччӧн сулалысь козъяс да пожӧмъяс. Чӧла пӧртмасьӧны ылі-ылі енэжын югыд кодзувъяс. Войся чӧв-лӧньсӧ сӧмын корсюрӧ торклӧ кӧнкӧ лыс лапъяс пӧвстын узьысь вӧрса лэбачлӧн унзіль гӧлӧсыс. И бара быттьӧ ставыс кулӧма. Кажитчӧ сэки, мый свет вылас сэсся ни ӧти ловъя лов абу тайӧ бипурсьыс да сыкӧд орччӧн пукалысь Петрӧ Мишӧысь ӧтдор. Нӧшта мусаджык сэки бипурыс, коді мортлы тайӧ кадас лоӧ медбур ёртӧн. Эз кӧ вӧв на сійӧ, кыдзи эськӧ ковмис коллявны кузь ыркыд войсӧ, коді эськӧ шонтіс вӧралысьӧс кузь туй вылын.
Дерт, гажаджык овлывлӧ бипур дорад вадорын вуграсигӧн. Векджык тэ сэні абу ӧтнад. Вой улад вуграсьысь ёртъяс би дорад чукӧртчӧны. Сэсся и вадор пӧлӧн мукӧд бипур корсюрӧ ӧзйылӧ. Тӧдӧ Петрӧ Мишӧ, кодъяс пукалӧны тайӧ бипуръяс дорас. Быд чери кыйысьлӧн ӧд векджык аслас радейтана берег. А сылӧн бипур дорын со лажгыньтчӧмаӧсь нин матысса ёртъясыс да асывводзсӧ виччысигмоз мый йылысь кӧ негораа варовитӧны ас костаныс. Медсясӧ, дерт, казьтылӧны вадорын вуграсигӧн вӧвлӧмторъяс йылысь. Бипурыс уна рӧма би кывъясӧн ворсӧдчигмоз, би киньясӧн печласигмоз тшӧтш кывзӧ тайӧ сёрнисӧ. Кажитчывліс сэки Петрӧ Мишӧлы ёртъяс вылас видзӧдігӧн, мый со тадзи жӧ уна нэм сайын сылӧн важся пӧль-пӧчыс пукалісны бипур дорын да би кывъяслӧн ворсӧдчӧм вылӧ видзӧдігмоз гусьӧн аттьӧалісны бисӧ, мый сетӧ налы шоныдсӧ да югыдсӧ. Сідзкӧ, сійӧ и лоӧ налӧн ыджыд Енмӧн, кодӧс колӧ пыдди пуктыны да видзны. Асьныс найӧ коркӧ оз нин лоны тайӧ свет вылас, а биыс век коляс да век кутас шонтыны мортӧс. И весиг шензьывліс сэки ас кежысь Петрӧ Мишӧ, мый сетӧма тайӧ биыслы. Код тӧдас, кыдзи сійӧ медводдзаысь чужис. Код тӧдас, кузь-ӧ лоӧ сылӧн нэмыс. Но, тыдалӧ, тайӧ свет вылас сійӧ некор оз кувлы.
Югдігӧн нин Петрӧ Мишӧ пӧся аттьӧавліс бипурсӧ шоныд сетӧмысь, бура шойччӧдӧмысь, кузь войсӧ ӧтлаын кыпыд колльӧдӧмысь, кусӧдлывліс сійӧс да мӧдӧдчывліс гортланьыс. Кымын вой удайтчывліс коллявны бипур дорын Петрӧ Мишӧлы и быд пӧрйӧ сійӧ со тадзи аттьӧавліс бисӧ. Сы йылысь ӧні олӧма нин мортлӧн кольӧмаӧсь медся бур казьтылӧмъяс. Да и водзӧ кымынысь на удайтчывлас ӧзтывны бипурсӧ, кодтӧг мортлы сьӧкыд бергӧдчыны гортсянь ылын. Кыдзи нӧ та бӧрын верман вунӧдны сійӧс.
Пачводз дорын пукалігӧн Петрӧ Мишӧлы юрас воӧ и мукӧд казьтылӧм, кор биыд вайлывліс йӧзлы и уна омӧльтор. Ӧнӧдз на паметьын челядьдырся ӧти серпас. Вӧлі март тӧлысся рыт. Томиник на Мишӧ буретш горт дорас вӧлі мыйкӧ нокӧ. Друг аддзис, кыдзи грезд помас вылӧ-вылӧ кутісны кыпӧдчыны би сюръяяс. Вӧлӧмкӧ, кутчысьӧма биыд пӧрысь Ӧдӧттялӧн керкаӧ. Кӧзяйкаыд петас мӧс лысьтыны. Но содъя пуӧд карта вылас лэччигӧн вильдас да уськӧдас кисьыс ӧзйысь пӧнарсӧ. И пыр жӧ сэтысь чеччыштас би кывйыд да кутчысяс карта пельӧсас тэчӧм идзасӧ. Повзьӧм кӧзяйкаыд оз слӧймы кусӧдны бисӧ. Йӧзыд эськӧ и казялісны ускӧттьӧтӧ, но сёр нин. Ярмӧм биыд пыр ёнджыка паськаліс. Ӧдва слӧймисны петкӧдны повзьӧм мӧссӧ, коді сідзи и зілис бӧр пырны биас. Кусӧдчан машинаыс орчча сиктысь эз жӧ удит воны. А ведраяснад ӧдвакӧ венан вельмӧм битӧ. А сійӧ нӧшта на ышмис. Би сюръяыс енэжӧдз качӧдчыліс, ловъя лов кодь вӧлі. Быттьӧ кутшӧмкӧ лёк гундыр йӧктігмоз сераліс-ваксис йӧз водзын. А найӧ полӧмпырысь видзӧдісны йӧктысь би вылас да гусьӧн кевмисны ас кежсьыныс, мед сійӧ видзас водзӧ вылӧ быдӧнӧс тайӧ неминучасьыс. Ачыс кӧзяйкаыс сӧмын шогпырысь чышкаліс синвасӧ.
Со тадзи тӧкӧтьӧӧн быдся овмӧс ньылыштіс биыд. Тшын йылӧ кайис уна воӧн чӧжӧм эмбур. Дерт, Ӧдӧттятӧ йӧзыд эз эновтны. Коді мыйӧн вермис, отсаліс. Но сійӧ кувтӧдзыс повзьӧмпырысь казьтыліс тайӧ ыджыд ускӧттьӧсӧ.
Оз вунӧд Петрӧ Мишӧ и сійӧ сёр кос гожӧмся ускӧттьӧсӧ, кор биыс кык вежон чӧж ыджыдаліс мӧдлапӧлын. Тыдалӧ, вотчысьяс куритчӧм бӧрын шыбитӧмаӧсь чигарка помнысӧ кос нитш вылӧ. А биыдлы уна оз и ков. Тшынасьысь на чигарка помсьыд и ӧзйӧма кос яла нитшкыд. Биыд паськалӧма, ӧдвывсьыс веськӧдчӧма орчча кос нюрӧ да кутчысьӧма трундаӧ. Уна лун сэки енэжӧдзыс кайис сьӧд тшын. А войнас ылӧдз-ылӧдз тыдалісны гӧрд би сюръяяс. Кажитчис, быттьӧ муыс нин сэті воссьӧма да буретш адсяньыс кайӧ вывлань биыс. Шуштӧм быдӧн вӧлі Петрӧ Мишӧлы ыджыдалысь гӧрд би вылас видзӧдігӧн. Мыйта ускӧттьӧ сэки вайис тайӧ гӧрд петукыс мӧдлапӧвса вӧр-ваыслы, кытчӧдз кузь зэръяс эз кусӧдны сійӧс. И ставыс ӧд артмис мортлӧн идӧртӧмлун вӧсна. Асьным олам вӧрын, коді вердӧ миянӧс, но ньӧти ог тӧждысьӧй сы вӧсна. А мыйкӧ нӧ коляс тадзи веськодя олігад аскиа войтырыслы? Ӧд вӧр-ваыс абу помтӧм.
Ёна шог вӧлі та йылысь мӧвпалігӧн Петрӧ Мишӧлы. Кымынысь сійӧ вӧрті ветлігъясӧн ас сиктса дінӧ жӧ шыӧдчывліс, мед пӧжар оз вӧчны. А найӧ сералігмоз пыр и шуасны: тэныд пӧ унджык колӧ али мый. Сэк жӧ син водзад и шыбитасны чигарка помнысӧ, кӧть бӧрд сэки татшӧмъяс вылас видзӧдігӧн. Налы ӧдвакӧ нин мыйкӧ юрас волӧ, но мед кӧть томджыкъяс мӧвпыштласны та йылысь. Биыд ӧд би и эм. Пыр и накажитас, он кӧ куж сійӧс дӧзьӧритны. И та бӧрын ёна шогӧдлывлӧ Петра Мишӧӧс, мыйла нӧ мортыс оз велав лоны му вылас бур кӧзяинӧн.
Со тадзи тшӧкыда мӧвпавлывлӧ асывводзьяснас пачводз дорын пукалігӧн Петра Мишӧ. Сэсся пачыслӧн неуна ваймыштӧм бӧрын сюйӧ шонтыны ыджыд чугунӧн ва. Лунтыр кежлӧ сійӧ пыр колӧ овмӧсад. Та бӧрын нин садьмӧдӧ Варуксӧ. Кад шыд пуны. А сэсся пач ваймӧм бӧрас Варукыс чышкас лыскӧн пач подсӧ да сюяс пачас ыджыд кӧрт лист вылын пӧжавны кӧвдумъяс, кодъясӧн сэтшӧма радейтӧны чӧсмасьны Петрӧ Мишӧ челядьыскӧд. Нуръясьыштӧм бӧрын кӧзяин мунӧ удж вылас. Челядьыс мӧдӧдчӧны школаӧ. Ӧтнас Варук кольччӧ кӧзяйкаавны ыджыд пач дорын. А нокыс сылӧн помтӧм уна. Гортсаяслы сёян-юан пуӧмысь ӧтдор колӧ и карта вылын руксысь-баксысьяслы нуртор пуыштны. И быдӧнлы вичмӧ ыджыд пачсянь шоныдыс.
Рытланьыс гортас воӧм бӧрын Петрӧ Мишӧ кайлывлӧ паччӧр вылӧ мышсӧ веськӧдыштны. Недыр весиг ойбыртлӧ. И вӧтасьӧ сэки пачын ломзялысь бисӧ. Быттьӧ ловъя морт сёрнитӧ сійӧ:
— Ме жӧ ӧд шонта тіянӧс, — шуалӧ биыс керкаса кӧзяинлы. — Менӧ кӧ кутанныд бура видзны, и тіян олӧмад ставыс бур лоӧ. Ме ӧд пыр тіянлы бур вайлывлі, сӧмын идӧртӧма олысьяс полӧны меысь.
А Петрӧ Мишӧ воча аттьӧалӧ бисӧ. Сэсся сійӧ друг садьмӧ, лэччӧ паччӧрысь да дыр на ноксьӧ горт гӧгӧрыс. Бур кӧзяиныдлӧн ӧд уджыс век юрвывтырыс, кӧсъян кӧ зумыда кутны овмӧстӧ да челядьыдлы тӧлка-лада олӧм лӧсьӧдны. А аски асывводзнас сылы бара ковмас водз чеччыны да пачсӧ ломзьӧдны. Тайӧ здукъясас Петрӧ Мишӧлы медся донаӧсь овлывлӧны.


Илля нырд весьтын ероплан
<Белых И. И. Кӧмтӧм кока челядьдырӧй! Висьтъяс. Сыктывкар: «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса автономнӧй учреждение, 2012. 175-178 лб.>

Илля нырдыс кыпӧдчӧма миян грездлӧн лунвылын да быттьӧ зільӧ ӧдйӧджык котӧртны-пышйыны Эжвалань. Но туйсӧ потшӧны джуджыд сёнъясті визувтысь шоръяс. Челядьдырйи тӧвъяснас медся ёна радейтлім исласьны буретш сылӧн нырд вывсянь. Ӧддзӧдчан лызьнад да тӧв ныр моз тюран увлань, весиг сьӧлӧмыд ыркмунлӧ. Нырд вывсьыс ёсь тӧлыс пыр жӧ кытчӧкӧ нуӧ усьӧм лымсӧ да та вӧсна тулыснас сійӧ медся водз мездысьӧ еджыд эшкынысь. Увтасінъясын куйлӧны на лым толаяс. Но нырдсӧ кытшалысь сёнъясын бузгӧны нин садьмӧм шоръяс. А ылі лунвылын веретяяс костӧд тыдалысь Эжва ю вылын заводитӧма лӧзӧдны йиыс. А Илля нырд вылас кос нин. Со и зонкаяс медводз чукӧртчылісны сэтчӧ котралыштны-ворсыштны кӧмтӧм кокӧн. Ӧд кузь тӧвсьыд мудзӧма нин. И окота гожӧмыскӧд мукӧдысь водзджык киасьны. И Паш Вась Шурик, и Петрӧ Вань Коль, и Ёгор Миш, и Мишӧ Петь Вань и уна мукӧд зонпосни ставӧн танӧсь. Ставлы нимкодь, мый со бара кутісны матыстчыны шоныд лунъяс.
Регыд Эжва вылысь мунас рыжмӧм йиыс. Тӧвся узьӧм бӧрын юыс веськӧдлас ассьыс коссӧ да ӧд вывсьыс матыстчылас сикт горулӧдз. А сэсся вынсӧ песас да бӧр сетчас гожся берегъясӧ. Сэки и воас ми воклы праздникыс. А ӧні нырд вывті котралігмоз ми корсюрӧ видзӧдлывлам веретяяс коласын тыдалысь садьмысь Эжва вылӧ. Регыд нин, регыд ваыс воссяс. А миянлы ӧні и тані гажа.
Но эз сӧмын тайӧн кыскы Илля нырдыс ас дінас. Лун шӧр гӧгӧр, ӧти и сійӧ жӧ кадӧ, джуджыд мыльк весьтті лэблывліс Сыктывкарлань самолёт. Ворсӧмъясӧ ылалӧмӧн ми вунӧдлывлім нин сы йылысь. Кӧть эськӧ быдӧн ас кежысь виччысис сійӧс. Но самолётыд быттьӧ тӧдіс миян гуся кӧсйӧм йылысь да пыр тыдовтчывліс ас кадӧ. И сэки миян вунліс став ворсӧмыс. Чатӧртчӧмӧн видзӧдім, кыдзи самолёт вочасӧн матыстчӧ нырд весьтӧ.
— Ероплан, ероплан! — ӧта-мӧд вежмӧн горӧдлывлім ми да котӧртлім сы бӧрся. Тадзи сэки шулім самолётсӧ. Мыйлакӧ, чайтсьыліс, мый тайӧ ыджыд кӧрт лэбачыс казялас миянлысь горзӧмнымӧс да быть пуксьылас грездсайса лымъя на эрд вылӧ. Но самолётыс кытчӧкӧ тэрмасис аслас могъясӧн да ылыстчис миянысь пыр ылӧджык и ылӧджык. А миянлы котӧртны вӧлі некытчӧ нин. Нырд помын туйсӧ потшисны шоръяс.
И сэки ми пуксьывлім нырдвывса шоналӧм нин лыа му вылӧ да, муртса тыдалысь самолётсӧ синмӧн колльӧдігмоз, заводитім висьтасьны ӧта-мӧдлы. Окота вӧлі, дерт, тӧдны, кутшӧм вӧлі тайӧ самолётыс да кодъяс сэні лэбисны. Ставӧн ӧтвылысь шулісны, мый, дерт, сійӧ пуксяс Сыктывкарӧ. А сэки сійӧ кажитчыліс миянлы ылын-ылын. И быдӧнлы миян пиысь окота вӧлі волыны сэтчӧ, кӧть ӧти синмӧн видзӧдлыны сэтчӧс олысьяс вылӧ.
Кодсюрӧ сэки ошйысигмоз кутлісны висьтасьны асланыс матыссаяс йылысь, кодъяслы усис шуд веськавны да овмӧдчыны сэтчӧ. И ӧні тайӧ карса нин олысьясыс сӧмын корсюрӧ волывлісны асланыс чужан грездӧ. Дерт жӧ, вайлісны козинъяс да пызан сайын пукалігъясӧн ошйысьлісны асланыс олӧмнаныс. А налӧн бать-мамыс вомнысӧ паськӧдӧмӧн кывзывлісны ныв-пиыслысь висьтасьӧмсӧ да синвасӧ чышкалігмоз мӧвпавлісны сы йылысь, мый со эз ло весьшӧрӧ быдтӧма найӧс, мый быдтасъясныс оз мукӧд моз сьӧд удж бертны, а сӧстӧм, мича кӧм-паськӧмӧн да кӧмкотӧн ветлӧдлӧны карса уличаяс кузя, кокни сьӧм нажӧвитӧны. А сэки миянлы и збыльысь кажитчыліс, мый карад ставыс кокниа олӧны. Сійӧ кадӧ сиктад нажӧткаыд зэв сьӧкыда сюрлывліс. Уна пӧсь ковмывліс кисьтны. Торйӧн нин сэки ошйысьлісны асланыс гӧсьтъясӧн мекӧд орччӧнджык олысь тшӧтшъя ёртъяс, кодъяслы вӧлі мый висьтавны. Ме сӧмын завидьпырысь кывзывлі найӧс. Кутшӧмджык нӧ эськӧ сійӧ, карса кыпыд да гажа олӧмыс? Окота вӧлі ӧдйӧджык быдмыны да мукӧд моз жӧ овмӧдчыны тайӧ карас. Та йылысь миян пиысь уналӧн гуся кӧсйӧмным и вӧлі йитчӧма. Кыскис сэтчӧ медводз Илля нырд весьтті лэбысь самолётыс. Сійӧ быттьӧ аслысногӧн юӧртліс миянлы, мый эм кӧнкӧ ыджыд кар, а сэні аслыспӧлӧс да гуся олӧм.
И ставыс артмис быттьӧ тӧдлытӧг. Весиг эгӧ кужӧй чайтлыны, мый тадзи лоас. Вочасӧн быдмим-верстяммим. Илля нырдӧ оз нин вӧлі сэтшӧма кыскы. Да и самолётыд важӧн нин миянӧс дугдіс шензьӧдны. Да и карад бур туйӧд позис веськавны. И со воис кад да мукӧд моз жӧ ми лоим карса олысьясӧн. Кодлыкӧ унджык удайтчис олӧмас да сійӧ вылӧджык кыпӧдчис. Но кодлыкӧ, кыдзи и сиктын, нажӧткаыд сьӧкыдпырысь чуктывліс. Но быдӧн миян пиысь, сиктысь петлӧмаясыс, сідзжӧ кутіс лыддьыны асьсӧ карсаӧн.
Сӧмын тай уличаяс вылын корсюрӧ паныдасигӧн векджык варовитам ас кыв вылын сы йылысь, кыдзи нин олӧны-вылӧны миян чужанінын, кодъяс ловъяӧсь да кулӧмаӧсь, кодъяс водзӧ быдмӧны. И кажитчӧ сэки, мый ме бара вола аслам челядьдырӧ. Казьтывла найӧс, кодъяскӧд ӧтлаын чужлі-быдмылі, ӧтлаын уджавлі муяс да видзьяс вылын, вуграсьлі кузь гожся лун-войясӧ Эжва дорын. И сьӧлӧмӧс нюкыртлывлӧ, кор кывла, мый со бара челядьдырся ӧти ёрт эновтӧма тайӧ шондіувса олӧмсӧ. Збыльысь, тыдалӧ, ӧні гудыр-гадыр вӧснаыс унаӧн нин менам тӧдсаяс пиысь мунісны мӧдаръюгыдӧ. И кажитчӧ сэки меным, мый уна во чӧжӧн сідзи и эг сяммы лоны карсаӧн. Пыр на вӧтася сиктса вӧтъяс.
Быттьӧ пукала пызан сайын бать-мамкӧд орччӧн, пывся важ пывсянын, лэптала гырысь сын-ёкышъясӧс Кылӧгвадйысь. Сідзкӧ, збыльысь он вермы ылӧдлыны асьтӧ. Сьӧлӧмыд пыр кутас кыскыны сэтчӧ, кӧні чужлім-быдмылім, кӧні куйлӧны кыз му улын тэнад бать-мамыд.
Со и сьӧлӧмын важ моз заводитӧ тіпкыны, кор кадысь кадӧ туйӧй выльысь вайӧдӧ менӧ чужанінӧ. Талунъя чужан грездӧй абу нин важ кодьыс. Эз лоны важся олысьяс, кодъяс коркӧ велӧдлісны менӧ уна бурторйӧ. Абуӧсь нин и налӧн керкаясыс. Уна выль йӧз, кодъясӧс ог нин тӧд, олӧны. Метӧг чужисны-быдмисны найӧ. А ме медводз веськӧдчыла шойна вылӧ копыртчывны важӧн нин кулӧм бать-мамлы. Сэсся нин налӧн керкаын, кӧні ӧні олӧ Марья чойлӧн семьяыс, казьтывла сійӧ кадся вояссӧ, юася ӧнія олӧм йылысь. Оз кокниа овны Ивадорсаяс. Но пыр на тай лолалӧ грездыс, коді сетліс меным олан вынсӧ. И сэки пыр жӧ волӧны юрӧ Илля нырдын челядьдырся ворсӧмъясыс да юр весьтті лэбысь самолётлӧн мыгӧрыс. Тайӧ самолётыс кыскис менӧ ыджыд карӧ, но дзикӧдз карсаӧн вӧчны эз и вермы. Со весиг менам ёртъяс пиысь ӧткымынӧн бӧр овмӧдчӧны асланыс чужанінас. Кыдзи коркӧ завидьтылі карын олысьяс вылӧ, ӧні сідзжӧ завидьта чужан грездӧ бӧр воысьяслы. Гашкӧ, коркӧ тайӧ жӧ самолётыс бӧр вайӧдас менӧ бать-мамлӧн чужанінӧ.