Puberteto lel pe khatar hormoni. Hormoni si buča andral so kerdžon pe andreal ando stato. E hormoni efektulin o stato diferentno. Sar eksemplo paruven e hormoni o sojipe, presia ando rat, humoro thaj keči paji si ando stato. E hormoni decidulij kana o stato si te barol.
Kana avel pe andre ando puberteto si variatsia sar kodo mezij pe khatar jekh manuš po kaver manuš. Uni žukaren lošasa te barol len šor vaj te aresel a žuvlia lako žuvlikano šon puki kaver dikhen brigake pe kodol buča.
Či birij pe te decidulij pe kana aresel pe ando puberteto. Žuvliorange šaj kado te lel pe khatar 10 ži khaj 12 berš thaj muršorenge maškar 11 berš thaj 13 berš. Numa si normlano ke aresel pe ando puberteto maj angle aj maj palal pala kadal berš. Kana aresel pe ando puberteto šaj te dikhel pe sar sas maj anglal ande familja ke but anda kado žal pala familjine buča.
Intrego puberteto žal maškar panš thaj šov berš thaj tela kodi vrama žal kodo ande pesko takto. Puberteto lel pe butivar ke o terno lel te barol sigo. Univar šaj kodo te mezij ekcera čuda ke sa e manušeske organura či baron khetanes feri ande diferentne taktura. Sar eksemplo baron e vast thaj e pundre te baron zuralen anglunimastar.
Kana o manuš naklas o puberteto či barol pe maj but.
Te avel pe ando puberteto
Butivar šunel pe ke kadi vrama si jekh phari vrama. Kade šaj te avel unie manušenge, numa na savorenge. Butenge si kado jekh interessno vrama lošasa, ke but neve buča keren pe e manušesa thaj e manušenca krujal. Butenge si drago te baron thaj te mezin maj phure, numa na savorenge. Šaj te ačardžol pe čudno ke o stato parudžol, univar ačardžol pe kado ke e godži či barol khetanes e statosa.
Univar ačardžol pe kade ke si ghindura thaj musajimata, sar eksemplo sar si te mezin e terne žuvlia thaj e terne murš. Maj phuren šaj te avel ghindura sar e ternimata “si“, thaj kadi vorba šaj te ašundžol pe sar negativno, ke e ternimata si phare thaj problematicne. Si te serel pe ke khanikas naj čačipe te avel nasul varikhaske thaj ke savoren si čačipe te aven sar von kamen te aven.
Te si varikhaske phares šaj kodoleske te avel maj feder te vorbij pe avri. Kodo šaj te avel sar eksemplo kusa skolsköterskan, skolaki kuratorka, vaj varikhasa ande ungdomsmottagningen.
So kerdžol e ando puberteto?
Kollin (čuča)
E žuvliange si o angluno semno po puberteto ke e čuča len te baron. Kodo žal te ačarel pe ke kerdžon cine zurale guzuja pala e cine čuča. Kodo si o körtel so barol ande čuča. Kana e čuča baron šaj te hanžon thaj te dukhan. Vi si normalno ke dukhan kana variso aresel a čuča vaj kana malavel pe e čuči.
Univar barol e angluni čuči maj sigo sar e dujto. Normalno si ke e čuča baron vi maj angle ande diferentne taktura.
Karing e dopaš anda e murš len krtlar ande čuča so dičon thaj šaj vi te ačardžon sar guzuja pala e čuča. E čučake körtlar šaj te ačardžon ke dukhan, numa kodo naj nasul. Pala jekh vrama kerdžol e čučako körtel cino. Kado šaj te cirdel pe duj vaj trin berš.
Bal po stato
Ando puberteto barol e manušes zara. E bal len te baron telal (penis, vagina) thaj barol karing e pulpi. Vi pe murš thaj e žuvlia šaj te barol bal tela o buriko.
Barol bal tela taka thaj normalno si ke barol bal vi pe kaver thana, sar pe e vast thaj e pundre. Pe murš barol vi bal po kollin thaj vi pe dume.
Pe murš barol vi šor. Anglunes barol mustaca opral pa vušt thaj pala kodo barol e šol pe pofi thaj pala kodo pe e falka. Unienge šaj te baron e bal zurales vi maj angle ando trajo.
Tela o puberteto kerdžon e bal po šero maj čikenasle sigo. Kado kerel pe ke e körtlar keren maj but thulipe. Anda kodo trobuj te tovel pe o šero maj butivar sar maj anglal.
Telunipe (penis, vagina)
O telunipe parudžol pe tela e puberteta, vi ando bararipe thaj koloro. E körtlar dičon maj but thaj akanak šaj vi te arakhel pe cine pugniora thaj kado si naturalno thaj naj nasul. Potho thaj paja khiden pe ando telunipe thaj khandel kaver sar maj anglal.
Žuvliorange kerdžon e telune vušta maj zurale thaj maj tunjarike. Butivar baron e vušta so si andral opral pa kodol so si opral. Vi e klitoris barol. Vagina, mačyca thaj anrengo than (äggstockarna) so si andral ando stato barol. Anrengo mukhipe (ägglossning) lel pe.
Muršenge len e pele te baron. Vi e pele thaj o peniso (kar) kerdžon maj bare thaj e pele len jekh maj tunjariko koloro. Keči o peniso barol si diferentno maškar sa e murš. Vi e telune körtlar so akhardžon prostata thaj mukhimaske balonura baron. E teluni morci barol thaj tela e morci lel pe e smegma, jekh parno kremovo paji, te kerdžol.
Sperma (getzo)
Kana e pele baron šaj kodo te dukhal ekcera. Kodo si jekh sikhajipe ke e pele len te producerin sperma. Kado kerel pe ande e 14-15 berš, numa kado šaj te kerdžol pe vi maj anglal thaj vi maj palal. Te avel spermia kana avel o murš, sikhavel kado ke o šavo si murš. Atunči šaj te kerel pe jekha žuvlia phara te si len vaginalno sekso. Tela o puberteto si kodo normalno ke e murš mukhen pe pe raciate kana von soven. Unienge kerel pe kado varikhana thaj kaverenge kerel pe kado tela but berš.
Folimata (flytningar)
Ži pun a žuvliako šon lel pe aven maj anglal folimata. Kodo lel pe sama ke aven folimata so keren ke kerdžol pe ekcera galbeno parno ande e teluno gada. E folimata keren ke e vagina inkerdžol pe khindi, thaj kado kerel vi ke e vagina si uži thaj kado del vi protektsia karing infektsia.
Žuvliako Šon (mens)
Kana avel a žuvliako šon znacil kodo ke lel po e anrengo mukhipe andral (ägglossning). Kodo znacil pe ke ke o stato si gata andral ,thaj ke žuvliori bririj te perel phari.
Angluni data e žuvliako šon avel si kade duj berš pala kodo ke e čuča line te baron. Butivar lel pe kado ke feri ekcera rat avel ande e telune gada vaj kana e žuvliori kosel pe.
Vi normalno si kodo ke aven bronzove folimata ži pun avel a žuvliako šon. Kado si e statosko atveto ke a žuvliako šon avel. Ratasle folimata šaj te aven maj tunjariko thaj bronzovi, kade si ke o rat šutčol ekcera ži pun kodo avel avri.
Anglunes si a žuvliako šon iregularno. Anglunimastar šaj o rat te avel jekh data thaj pala kodo šaj te načol uni šon ži pun žuvliako šon avel pale. Kado si normalno thaj naj nasul.
Seksosko kamipe (lust)
Manuš šaj te ačarel pe phabardo, te khelel pe korkori seksualne thaj te kerel peske orgasmo angla e vrama so si e terne ghata ande pesko baripe. Numa kana kerdžon e terne gata ande pesko baripe avel o kamipe po sekso maj but. Vi te sas kade ke manuš kelde pe seksualne korkori kana von sas maj terne lel pe o seksualno khelipe kana e terne den andre ando puberteto. But den pe ghindo po sekso thaj normalno si ke von den pe ghindo sar kodo ačardžola pe angluni data kana von avna varikhasa kana len avla seks.
Muršenge keren kadal ghindura po seks ke lel len jekh erekcia (kar tordžol opre). Univar kerdžol pe kodo thaj či žanel pe sostar kodo kerel pe. Sar eksemplo šaj kodo te kerel pe kana bešel pe po buso vaj kana tradel pe pe lisabeta thaj o drom razij pe. E razimata keren ke žan signalura ando peniso, thaj či žan anglunes khaj e godži. Khatar kado lažan pe but thaj šaj te ghindoj pe ke feri von šaj te len erekcia bi kanciesko, numa kado si dosta normalno.
Morci
Sar khaj kerdžol o bal maj čikinaslo kerdžol vi e morci kodo. Kodo si anda kodo ke e körtlar producirin maj but thulipe sar maj anglal thaj univar maj but sar khaj čačimasa trobuj. Kodo dikhel pe ke e morci bliscial ekcera, specialno krujal o nakh thaj ando čikat, numa vi pe pofi thaj pe dume. Ke e morci kerdžol maj čikenasli kerel kodo ke aven vi maj but pugnia.
Tela o puberteto šaj vi te aven raja ande morci, kodo sikavel ke e morci paradžol ekcera. Thaj kodo kerel pe ke e morci barol za sigo thaj či ušpeji te sastčol tela jokvareste. Žuvliange si kadal morciange parajimata maj normalno paša kollin, pulp thaj karing e pundre. Muršenge si kodo maj normalno pe dume thaj pe pike. Kadal parajimata hasajven vramasa.
Photo (svett)
Maj but počij pe tela o puberteto, anda kdo si vazno te tovel pe o manuš sako džes. Te si kade ke ačarel pe ke trobuj, šaj vi te makel pe tela taka deadorontosa.
Glaso (hango)
Sar sa kaver ando stato parudžol pe vi o glaso tela o puberteto. Šeresko kirlo barol thaj e glsaoske struni kerdžon maj lunge thaj kado kerel ke o glaso kerdžol maj pharo, thaj kado phenel pe ke bušol målbrottet. Kado kerel pe khaj e murš thaj vi khaj e žuvlia. Numa e muršengo glaso parudžol pe maj but sar e žuvliake thaj kado kerel ke e muršeske si phares te kerel pe kontrola po glaso. Šaj te šundžol diferentno thaj šaj te avel sano univar thaj maj muršikano kaver data.
Stato barol thaj parudžol
Anglunimastar ando puberteto baron e vast thaj e pundre zurales sigo. Pala kodo barol e rešta pe e vast thaj e pundre. Pala kado barol o manuš maj but po učipe. Šaj te barol pe but centimetri pe uni šon. Kado bušol sigo baripe (tillväxtspurt).
O stato či barol feri po učipe feri paruvel vi forma o stato. Žuvliange baron e oprune pulpi (höft) thaj e murš kerdžon maj bulhe opral.
Maj sigako thaj pužno (sen) puberteto
O puberteto lel pe diferentno khaj diferentne manuš thaj kado šaj te dikhel pe pala e familja. Te aresel pe o puberteto sigo šaj vi te avel lošako thaj vi brigako. Te aresel pe za sigo ando puberteto, ži pun si e terne ohto berš sar žuvli vaj inja sar murš, si zurales čudno. Te si kade ke lel pe o puberteto kade sigo trobuj te vorbij pe kusa pesko dat, dej vaj kaverenca sar skolsköterskan vaj po vårdcentral.
Te či areslas o puberteto ži khaj e 14 berš bušol kado pužno puberteto. Atunči šaj te vorbij pe kusa pesko dat, dej vaj khetanes lenca kusa skolsköterskan, jekh ungdomsmottagning vaj jekh vårdcentral. Te trobuj birij pe te startulij pe o puberteto kusa medicina. Korkori či birij pe te kerel kanči te aresel pe maj sigo ando puberteto.
Te si kade ke ačarel pe ke si phares jekheske ke kodo manuš či areslas ande sa kodi vrama sar e amala ande puberteto šaj te avel maj feder te vorbij pe varikhasa, sar skolsköterskan sar eksemplo ke kodo manuš si lašo ande kadal pušimata. Šaj vi te lel pe žutipe khaj jekh ungdomsmottagning vaj po vårdcentral.