Sijjienommh

Daate øøhpehtimmiesoejkesje vuesehte guktie maahta barkedh 4. jaepiedaltesisnie.  Vueptesth øøhpehtimmiesoejkesje ij iktegisth abpe maahtoeulmiem feerhmh. Maahta maahtoeulmide tjyølkehke darjodh lïerehtimmieulmine, mah leah akte sille juktie maahtoeulmide jaksedh. Øøhpehtimmesoejkesje sjyøhtehke barkoevuekieh vuesehte, guktie vihkielommes maehtelesvoeth meatan vaaltasuvvieh jïh guktie lohkehtæjja øøhpehtimmiem learoehkide sjïehteladta jïh dejtie iktemearan vuarjesje. Daesnie aaj raeriestimmieh jïjtsevuarjasjæmman jïh vuarjasjimmie sinsitneste.

Vuesiehtimmie vuesehte guktie learohkh maehtieh barkedh saemien sijjienommh lïeredh voengesisnie jallh  Saepmesne. Daennie barkosne lohkehtæjja maahta jïh byøroe dåaresthfaageles barkedh gosse øøhpehtimmiem saemienfaagesne jïh siebriedahkefaagesne tjåanghkan gårrede. Gåarede aaj eatnemefaagem aamhtesasse ektiedidh.

Maahta øøhpehtimmiesoejkesjem 3. daltesasse sjïehtedidh jis dan voenges learoesoejkesjen mietie sjeahta.

Lohkehtæjja maahta barkoetijjem dovne åeniedidh jïh guhkiedidh viertiestamme dejnie raeriestamme tijjeåtnojne. Jis learohkh dåaresthfaageles aamhtesinie berkieh, dle sæjhta daerpies årrodh guhkebe tijjem nåhtadidh, enn jis ajve saemiengïeline berkieh.

Maahtoeulmie 4.jaepiedaltesen mænngan

Aerpievuekien maahtoe:

Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh

• soptsestalledh voenges saemien sijjienommi bïjre jïh dej ulmie, jïh nøørjen jïh jeatjah sijjienommigujmie viertiestidh jis dagkerh gååvnesieh
• aerpievuekien soptsesh nåhtadidh jïjtse barkosne

Tjaaleldh gaskesadteme:

Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh

• aamhtesh gaavnedh jïjtsh tjaeleme-jïh barkoelaavenjasside gærjagåetesne jïh gaskeviermesne jïh sjugniedidh, vøørhkedh jïh vihth tjaalegh veedtjedh viehkine digitale dïrregijstie

Gïele åtnosne:

Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh

• soptsestidh man bïjre jienebegïelevoete sæjhta jiehtedh

Jeatjah sjyøhtehke maahtoeulmieh

Jis lohkehtæjja veeljie siebriedahkefaagem øøhpehtimmiesoejkesjasse ektiedidh, dle daah maahtoeulmieh sjyøhtehke:

Maahtoeulmie 4. jaepiedaltesen mænngan siebriedahkefaagesne – Saemien learoesoejkesje

Geografije

Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh

• eatnemem, åtnoedajvh jïh sijjieh buerkiestidh gosse eatnemem skuvlen jïh hiejmen voengesisnie goerehte, jïh saemien jïh nøørjen lahtesh nåhtadidh dejtie

Histovrije

Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh

• histovrijen giejh jïjtse voengesisnie damtijidh jïh voenges våarhkoeh jïh mojhtesemïerhkh goerehtidh

Maahtoeulmide  tjyølkehke dorjeme lïerehtimmieulmine, mah leah akte sille juktie maahtoeulmide jaksedh.

Learohke edtja maehtedh

• sijjienommh gaavnedh jïh dejtie buerkiestidh
• eatnemelaahtesi bïjre soptsestidh jïh lahtesh tjaetsieåeriej  jïh sijjienommi bïjre
• saemien jïh nøørjen  sijjienommh viertiestidh 
• aktem riektesetjaalegem tjaeledh sijjienommigujmie
• gaavnedh jïh bïevnesh nuhtjedh gaskeviermeste

Maehtedh lohkedh sæjhta daesnie jiehtedh learohkh sijjienommh luhkieh kaarhtine, tjaaleginie jïh registerinie.

Maehtedh jïjtjemse njaalmeldh tjïelkesidh sæjhta daennie øøhpehtimmiesoejkesjisnie jiehtedh learohkh leah meatan soptsestieh sijjienommi bïjre, jïh lahtesh eatnemen jïh tjaetsieåeriej bïjre. Dah sinsitniem gihtjieh juktie bïevnesh veedtjedh, jïh åehpiedehtieh maam sijjienommi bïjre gaavnehtamme.

Maehtedh jïjtjemse tjaaleldh tjïelkesidh sæjhta daesnie jiehtedh learohkh riektese-tjaalegh tjaelieh gusnie sijjienommh leah meatan.

Maehtedh ryøknedh sæjhta daesnie jiehtedh learohkh kaarhte-koordinatovrh nåhtadieh gosse sijjienommh kaarhtine ohtsedieh. Jis daerpies dah aaj maehtieh åahpenidh UTM-posisjovnigujmie.

Maehtedh digitale dïrregh nåhtadidh sæjhta daesnie jiehtedh learohkh gaskeviermiem nåhtadieh juktie aktem sjyøhtehke nedtesæjroem gaavnedh, bïevnesh digitale kaarhtijste veedtjieh jïh bïevnesidie aktene tjaelemeprogrammesne nåhtadieh.

Lohkehtæjja jïh learohkh byøroeh åvtelhbodti jallh gosse sijjienommigujmie barkeminie, aaj saemien eatneme-jïh tjaetsieåerielahtesigujmie barkedh. Dellie learohkh aktem elliesåbpoe guvviem åadtjoeh guktie dah saemien sijjienommh leah bæjjese bigkeme.

Dejnie dajvine gusnie jïjnjh sijjienommh saemiengïelesne lea iemie learohkh voestegh nommigujmie voengesisnie berkieh. Dellie maehtieh voestegh åahpenidh nommigujmie dennie voenesne gusnie årroeminie.

Jis learohkh aktene dajvesne årroeh  gusnie geerve saemien sijjienommh gaavnedh, dah maehtieh lahtesigujmie eatnamisnie jïh tjaetsieåerine barkedh, vuesiehtimmien gaavhtan vaerieh, tjahkh, vuemieh, jeanoeh jïh fjovlh. Dah sijjieh maehtieh dej årromesijjien lihkebisnie årrodh jallh aktene jeatjah dajvesne maam demtieh. Maahta eejhtegi jallh aahkan aajjan reakedssijjie årrodh, jallh akte jeatjah dajve gusnie learohke roehtsh åtna.

Dajvine gusnie geerve saemien sijjienommh gaavnedh, lohkehtæjja byøroe daejredh satne tjuara learoehkidie viehkiehtidh sijjienommh gaavnedh mejtie edtjieh lïeredh.

Aaj gåarede barkoem sjïehtedidh, jïh sijjienommh jallh saemien staarenommh stuerebe saemien dajvijste, vuesiehtimmien gaavhtan  Vadsø, Båddådjo, Dievtasvuotna, Drag, Aarborte jïh Snåase.

Tjïrrehtimmie

• Lohkehtæjja learoehkidie buerkeste mij barkoen ulmie lea, jïh dejtie soptseste mejnie edtjieh barkedh.
  
• Learohkh ektesne neebnieh sijjienommh dah måjhtajieh jïjtse voengesisnie, aktene sijtesne jallh aktene jeatjah saemien dajvesne.
  
• Lohkehtæjja learoehkigujmie ektine geerelieh man dajven /mej dajvi bïjre dah edtjieh tjielkelaakan barkedh.
  
• Fiereguhte learohke aktem sijjienommem veeljie akteraeresne lohkehtæjjine man bïjre satne edtja vielie gaavnehtidh.
  
     - Maam nommide learohke veeljie?
  
     - Guktie daate nomme jeahtasåvva jïh tjaalasåvva?
  
     - Mij lea nommen ulmie?
  
     - Magkeres eatneme jallh tjaetsieåerie daate? 
  
     - Mij lea eatneme-jallh tjaetsieåerielahtesen ulmie?
  
     - Mannasinie sijjie daam nommem åådtjeme?
  
• Dastegh geerve buerkiestidh mestie akte vihties nomme båata, learohkh aaj maehtieh goerehtidh mejtie jeatjah sijjienommh gååvnesieh mah seamma aalkoem jallh gïetjiem utnieh. Daamtaj jaevrieh, jeanoeh jallh vaerieh mah leah sinsitnien lihkesadtje, seamma voesteslïhtsem utnieh. Destie daajra dah sijjieh leah sinsitnien lihkesadtje.
  
• Learohkh bïevnesh ohtsedieh sijjienommen bïjre ovmessie gaaltijinie.
  
      - Learohkh ohtsedieh jïh bïevnesh tjøønghkieh gærjijste.
  
      - Learohkh gihtjehtieh naakenem mij leah joekoen åehpies dajvesne, sijjienommen bïjre. Dah maehtieh tjoejebaantese bæjjese vaeltedh jallh filmadidh gihtjehtimmiem. Dah buerkiestimmiem tjaelieh dejstie bïevnesijstie mejtie gihtjehtimmesne åadtjoejin.
  
      - Learohkh sijjienommem kaarhtine gaevnieh, paehpierisnie jallh digitale. Adressesne www.statkart.no Nøørjen kaarhth gusnie saemien sijjienommh aaj tjåadtjoeh. Learohkh maehtieh aaj jeatjah sæjrojne ohtsedidh gusnie kaarhth gaskeviermesne. Learohkh maehtieh dejtie digitale kaarhtide olkese tjaeledh paehpierisnie, jïh dam sjyøhtehke sijjienommem kaarhtesne mierhkieh.
  
      - Learohkh aktem riektese-tjaalegem tjaelieh sijjienommen bïjre.
  
• Vielie barkoe
  
      - Learohke guvviem vaalta sijjeste, aktem guvviem destie gaavna jallh sijjiem guvvede.
  
      - Learohke aktem åenehks tjaalegem sijjienommen bïjre tjaala. Maahta kaarhtem jïh guvviem tjaalegen sijse bïejedh..
  
      - Learohkh maehtieh aktem tjåenghkies heeftem darjodh gaajhkijste sijjienommetjaalegijstie.
  
      - Maahta aaj sijjienommetjaalegidie viedtjese gævnjodh, juktie gaajhkesh maehtieh dejtie lohkedh. 
  
      - Learohkh aktem åenehks tjoejestuhtjem darjoeh gusnie sijjienommen bïjre soptsestieh. Dam akten åehpiedehtemeprogrammese bïejieh, guvvine jïh kaarhtine ektine.

Lohkehtæjja learohkigujmie soptseste mej bïjre dah gaavnehtamme. Dellie fïerhte learohke ånnetji sov sijjjienommen bïjre soptseste. Dan mænngan learohkh sinsitniem gihtjieh dan bïjre maam soptsestamme.

Learohke jïh lohkehtæjja barkoevuekieh veeljieh mejtie dan aktegs learoehkasse sjïehtieh, vuartesjh raeriestimmieh  Tjïrrehtimmien nuelesne. Muvhth sïjhtieh ryøhkedh jienebh sijjienommigujmie barkedh, dovne voengesisnie jïh maajesisnie, jïh aaj joekehtslaakan.

Muvhth learohkh bøøremeslaakan dej njaalmeldh laavenjassigujmie berkieh, mearan muvhth gaajhkem tjaelieh, goh sijjienommh, buerkiestimmieh jïh riektes-tjaalegh.

Vuarjasjimmie iktemearan
Lohkehtæjja learoehkidie njaalmeldh jïh/jallh tjaaleldh vuarjasjimmiem vadta iktemearan. Vaeltieh våaromem lïerehtimmieulmine. Vihkeles bïevnesh bååstede vedtedh naemhtie guktie dïhte lea nuhteligs learoehkasse goh våarome dan faageles evtiedæmman.

Ovmessie buerkiestimmieh ulmiejaksoste

Dah vuesiehtimmieh dejtie golme voestes lïerehtimmieulmide vuesiehtieh.

Learohkh jïjtjemse jïh sinsitniem vuarjasjieh

Daesnie kaarhth gaavna abpe Nøørjeste gusnie sijjienommh aaj saemiengïelesne: 
» statkart.no

Daesnie jeanatjommes nøørjen sijjienommh, bene såemies saemien nommh aaj vihtesjadteme.
Sæjroe ajve nøørjen gïelesne:

» kartiskolen.no

Daesnie sijjienommh gaavna gellede lehkeste abpe Nøørjesne. Saemien sijjienommh leah fylhki jïh tjielti mietie joekedamme:

» http://no.wikipedia.org/wiki/Kategori:Lister_over_samiske_navn; http://wapedia.mobi/no/Kategori:Lister_over_samiske_navn
» http://www.infonuorra.no/samiske-stedsnavn/179-samiske-stedsnavn.html
» http://www.infonuorra.no/samisk-sprak/6-samiske-stedsnavn.html

Daesnie maahta sijjienommh tjaeledh jïh dejtie seammaleejns nommide jeatjah gïeline åadtjodh: 
http://giellatekno.uit.no/cgi/geo.sme.html

Jeatjah nommh:
http://skuvla.info/ssh-baiki-n.htm.

Saemien sijjienommh Raavrevijhkesne:
http://wapedia.mobi/no/Samiske_geografiske_navn_i_R%C3%B8yrvik

Saemien sijjienommh Svahken Sijtesne:
http://primusweb.no/things/kart-som-viser-samiske-stedsna/NF/NF.13366-001/image/121253

http://no.wikipedia.org/wiki/Kategori:Lister_over_samiske_navn
http://primusweb.no/things/kart-som-viser-samiske-stedsna/NF/NF.13366-001/image/121253

ISRAELSSON, PER MARTIN - NEJNE, SAGKA 2008: Svensk-sydsamisk Sydsamisk-svensk ordbok och ortnamn. Daaroen-åarjelsaemien Åarjelsamien-daaroen baakoegärja jïh sijjenommh. Kiruna: Saemiedigkie/ Sametinget.

Bergsland, Knut 1995, 1996, 1998: Bidrag til sydsamenes historie.

BERGSLAND, KNUT - MAGGA, LAJLA MATTSSON 2007: Åarjel-saemien-daaroen baakoegærja. Sydsamisk-norsk ordbok. [Indre Billefjord:] Iđut, 2. opplag.

MAGGA, LAJLA MATTSSON 2009: Norsk-sydsamisk ordbok. Daaroen-åarjelsaemien baakoe-gærja. [Indre Billefjord:] Iđut.