Saemiedigkien budsjedtesne 2015 dihte gaskenasjovnaale barkoe jååhkesjæmman aalkoealmetji reaktijste prioriteradamme sjædta. Dovne dan åvteste dihte mijjeste tsïhkestahteme sjædta, jïh dan åvteste almetjereaktah sïejhmelaakan leah behtjiedimmien nuelesne gaskenasjovnaale.
Aili Keskitalo, saemiedigkiepresidente.
Veartenen aalkoealmetjh vuarjasjamme sjidtieh goh eatnemen giefiesommes, prååsehkommes jïh marginaliseradamme almetjh. Unnemes 370 millijovnh veartenen årroejijstie, ånnetji vielie goh 7 millijardh leah aalkoealmetjh. EN:n statusereehtehtse aalkoealmetji tsiehkiej bïjre vuesehte dej 900 millijovnh almetji gaskem mah garre giefiesvoetesne jielieminie, akte gåalmehtse lea aalkoealmetjh. Daah almetjh jearsoesvoetem fååtesieh, dah eah båetijen aejkien bïjre daejrieh, dah eah nuepieh utnieh veeljedh jïh eah maehtieh sijjen båetijem aejkiem tsevtsedh. Gaajhkesh mijjieh dïedtem utnebe doh vihkielommes almetjereaktah gorredidh dejtie ellen prååsehkommes almetjidie veartenisnie. Maajetjh dle låhkoe giefies almetjijstie vaaneneminie verkebe goh gåess’akt. Ulmie lea garre giefiesvoetem jïh nielkiem nåhkehtidh.
Jaepien 2015 Saemiedigkie bijjelen aktem millijovnh kråvnah gaskenasjovnaale aalkoealmetjebarkose dåårje Barentstjaelemesijjesne jïh Saemieraeresne, Mama Sara Education Foundation jïh tjaelemesijjiefunksjovnide mejtie doCip vadta veartenen aalkoealmetjesiebride. Dåarjoe gaskenasjovnaale råajvarimmide aaj prioriteradamme sjædta Saemiedigkien ohtsemebaseradamme dåarjoeöörneginie kultuvren sisnjelen.
Mijjieh sijhtebe annje eadtjohke årrodh EN-systemeesne, Arktiske Raeresne jïh Barentslaavenjostosne. Jïh mijjieh sïjhtebe dåarjoehtidh mijjen almetjh Kolanjaarkesne edtjieh åadtjodh seammavyörtegs meatan årrodh Saemien parlamentarihkeles raeresne. Mijjieh sijhtebe aktem bïevnesem buektedh Saemiedigkien gaskenasjovnaale barkoen bïjre jaepien 2015. Dihte sæjhta våaromem bïejedh akten veelebe tjïertestæmman ulmijste, strategijijste jïh råajvarimmijste.
Akte dejstie mubpien jaepien haestiemijstie lea sisvegem galhkuvetjaatsegisnie daan tjaktjen aalkoealmetjekonferanseste EN:sne, åehpies darjodh saemien jïh nöörjen siebriedahkesne, jïh naemhtie viehkiehtidh guktie mijjieh maehtebe baakoste dahkose vaedtsedh gosse aalkoealmetji reaktah sjïehtesjibie Nöörjesne jïh veartenisnie. Saemiedigkie akten aejkien skraejriem veelti aalkoealmetjekonferansese Alta 2013, jïh gaajh jïjnjh vierhtieh nuhtjeme juktie tjirrehtidh jïh meatan årrodh Altesne 2014, jïh tjaktjen veartenekonferansesne maam EN öörnedi. Mijjieh libie vuajneme daate barkoe lijsie, jïh Saemiedigkie nuepiem åtna veartenen almetjevuajnojde tsevtsedh reaktoe haaran.
Mijjen gaskenasjovnaale barkoe lea dovne laavenjostoem evtiedidh saemiejgujmie Sveerjesne, Såevmesne jïh Russlaantesne, jïh hoksedh dah dïedth mejtie staath utnieh, aaj våajnoes sjidtieh dahkojne jïh rïektesisnie, veartenen jïjnjh aalkoealmetjidie. Saemiej tsiehkie lea buerebe goh doh jeanatjommes aalkoealmetji tsiehkie, dovne politihkeles, rïekteles jïh jieledetsiehkien staatuse. Saemieh Nöörjesne dan åvteste aktem sjïere dïedtem utnieh meatan årrodh tsevtsedh ihke tsiehkie aalkoealmetjidie jeatjah lehkesne veartenisnie buerebe sjædta. Gaskenasjovnaale jååhkesjimmie aalkoealmetji reaktijste aaj viehkehte mijjen jïjtsh reaktah jïh ïedtjh vaarjelidh gosse staaten åejvieladtjh Nöörjesne gaskesadtebe.
Reerenassen stoerredigkiebïevnesisnie ”Muligheter for alle- menneskerettighetene som mål og middel i utenriks- og utviklingspolitikken”, desnie vihteste almetjereaktah edtjieh våaroemisnie årrodh gosse edtja nöörjen ålkoerijhke- jïh evtiedimmiepolitihkem hammoedidh. Manne reerenassen analyjsem juakam jis akte gaske dej dïedti gaskem mejtie staath leah vaalteme jïh guktie dah gïetesuvvieh rïektesisnie.
Aaj Nöörjesne lea ov-loeteldh haestemh, ektiedamme jååhkesjæmman jïh gorredæmman saemiej reaktijste, joekoen dihte vijriesåbpoe barkoe saemiereaktamoenehtsen raeriestimmine jarkelimmiej bïjre sjyöhtehke laakine jïh reaktine dajvide jïh eatnemevierhtide Tromseste jïh åarjese.
Jaepien 2015 saemiedigkieraerie dan åvteste sæjhta barkoem aelkedh aktine nasjovnaale dahkoesoejkesjinie sjïehtesjimmien bïjre aalkoealmetjereaktijste Nöörjesne. Daam barkoem tjoerebe darjodh nöörjen åejvieladtjigujmie ektine, dej prinsihpi mietie mah åvtese båetieh reerenassen stoerredigkiebïevnesisnie.