Kronihke bæjhkoehtamme sjïdti plaeresne Aftenposten 01.05.2017.
Manne stoerre ïedtjine Ellen Inga O. Hættan kronihkem lohkeme plaeresne Aftenposten gusnie hååle daerpiesvoeten vööste aktede kraanskomekommisjovneste daaroedehtemen bïjre dejstie saemien jïh kveenen årroejijstie. Hijven vuejnedh mijjieh dam seamma ulmiem juekebe: båetijem aejkiem hammoedidh naemhtie guktie båetije saemien boelvh maehtieh sijjen identiteetem garmerdidh.
Hættan lea reaktoe gosse jeahta tsiehkie saemide 1800-låhkoen lij joekoen jeatjahlaakan goh tsiehkie daan biejjien. Daaroedehtemepolitihke staateste ryöhki eevre minngiedåaroetïjjen raajan, gusnie åejvieulmie lij saemide jeatjahtehtedh hijven daaroen almetjidie. Saemien gïele lij guhkiem luhpehts skuvlesne, jïh skaamoe saemine årrodh boelveste boelvese ryöhki. Daan biejjien gellie saemieh mah eah sijjen gielem vielie maehtieh jïh jeenjesh sijjen saemien maadtoem neajhkoeh. Man åvteste annje dam darjoeh jis dovletje tïjje lea dan maajeste goh Hætta meala?
Goh saemie dellie daamtaj govlem mijjieh tjoerebe geehtedh ollebe offereråållan sïjse tjaengieh. Vaallah mov lea ïedtje dam darjodh – mijjieh edtjebe båetijen aejkien sïjse vaedtsedh goh akte garmeres åålmege aktine tjïelkestamme tsiehkine mijjen histovrijasse. Men dellie tjoerebe aaj abpe histovrijem damtedh. Manne sïjhtem Anne Kalstad Mikkelsen siteradidh mij dam numhtie buerkeste:“Gosse mijjieh mïedtelimmieh jïh baaktjes dååjrehtimmieh jïjtjene jieliedisnie byjhkesjibie, jïh gosse mijjen histovrijem soptsestibie bielelen mubpiej reaksjovnh dïsse maam soptsestibie, mijjem heerredidh soptsestidh – dellie ibie vielie offerh. Dellie libie ellies almetjh mah aajhterevoetem vaalteme jïjtsh soptsesidie jïh jïjtsh jieliedasse” (Borjås, 2017).
Jaavoe, mijjieh stuhtjetjem geajnosne båateme. Ahkedh jienebh jïjtjemse registreradieh Saemiedigkien veeljemelåhkosne, jienebh saemien gielem sijjen maanide skuvlesne veeljieh jïh ahkedh jienebh veeljieh eadtjohke årrodh saemien siebriedahkegyhtjelassine. Men ibie maehtieh tjïekedh jeenjesidie dle saemien maadtoe jïh identiteete naakede man åvteste dah leah tjoereme jïjnjem maeksedh. Jïjnjh soptsesh skaamoen, sïerredimmien jïh ekskluderadimmien bïjre mah eah leah soptsesovveme, jïh mah såamasidie daan biejjien leah saejrieh mah eah leah suvveme.Saemien siebriedahke lea gellielaaketje. Ij leah saatnan daaroedehtemepolitihken histovrije jïh konsekvensh leah veelelaakan vihtiestamme, jïh saemien gïele, kultuvre jïh siebriedahkejielede leah jïjtjemse evtiedamme jearsoeslaakan gaajhkine dajvine. Gellene lehkesne, aaj desnie maam mijjieh gohtjebe Saepmie, ij leah voerkesvoetem jïh daajroem åtneme sov saemien histovrijen bïjre. Daate akte privilegijume dejtie gillide.
Jïjtje båatam aktede dajveste gusnie mijjieh saemieh lin akte ovvåajnoes dåehkie mij håvnjoehtjeapoehkinie edtji assimileradamme sjïdtedh nöörjen siebriedahken sïjse. Aaj daate lea biehkieh mejtie tjoerebe meatan utnedh mijjen histovrijesoptsesisnie, jalhts saemiepolitihke Nöörjesne lea jïjtjemse evtiedamme dan mænngan. Nöörjen siebriedahke ij maehtieh soptsestidh guktie mijjen båehtjierdimmieprosesse edtja årrodh. Mijjieh birrebe akten jïjtjeraarehke kommisjovnen bïjre mij konsekvenside vihteste dehtie guhkies assimileradimmiepolitihkeste. Edtja daajroem lissiehtidh akten lïhke jïh nasjonaale histovrijen bïjre, jïh manne mïelem akte demokrateles siebriedahke lea dan veaksehke guktie dam tööllie.
Jïh dle mijjieh mah sijhtieh tjoerebe luhpiem åadtjodh mijjen haevieh dåvvodh viehkine histovrijasse vuartasjidh bielelen mijjem skultedh dovletje tïjjen tjöödtjestidh.