Saemiedigkiepresidente Aili Keskitaloste, Adresseavisen suehpeden 12.b. 2014
Orre Saemien Sijte bigkemeaalkovem vuertieminie. Dennie mieresne gellie tjuetie jaepien båeries åarjelsaemien kultuvreaerpie vöörhkesåvva heajhteme vaeknievåarhkojne. Maadthlaakejaepien åarjelsaemieh annje nasjovnen dåarjelimmiem vuertieminie.
1964 raejeste Saemien Sijte Snåasesne Noerhte-Trööndelagesne akte kultuvrelle jïh histovrijes jarnge åarjelsaemien dajvesne orreme. Jarnge lea eevre vihkeles orreme juktie åarjelsaemien kultuvrem jealajehtedh jïh vihtiestidh.
Saemien Sijte ij leah loeteme
Museume aktem nasjovnaale dïedtem åtna dan åarjelsaemien kultuvren åvteste, men aktene gåetesne höölteste mij lea ovsjïehteles vuesiehtimmide, gorredæmman jïh kultuvredarjoemidie. Seamma tïjjen barkijh braagkaj sisnie hööltestieh seamma dajvesne. 25 jaepieh lin barkeme aktem stuerebe jïh vielie daajbaaletje gåetiem tseegkedh museume- jïh kultuvrejarnge Saemien Sijtese. Daelie gosse prosjekte aktem vijries salkehtimmiem åtneme gaajhkijste jïh aaj prosjektem illeme, reerenasse annje steevreminie prosjektem saetniedehtedh.
Jaepien 2014 heevehtibie maadthlaake lea 200 jaepieh. Jaepien 1814 bigkeme eelki dehtie daajbaaletje nöörjen staateste Nöörje. Men dïhte nöörjen nasjovnebigkeme 1800-låhkoen aaj dam daaroedehtemem eelki saemijste jïh jeatjah unnebelåhkojste, mejtie vïenhtin lin biehkieh mah eah lin nöörjen.
Maadthlaakehistovrijinie viehkiehti
Åarjene eelkin voestegh saemiepolitihkeles vuastalestedh daaroedehtemen vööste, jïh destie dïhte voestes saemien laantetjåanghkoe sjïdti goevten 6.b. 1917 Tråantesne, maam båatsoegujne Elsa Laula Renberg öörnedi. Daate biejjie mænngan saemiej åålmegebiejjie sjïdti, maam heevehtibie Nöörjesne, Sveerjesne, Såevmesne jïh Russlaantesne.
Åarjelsaemieh, vielie goh jïjnjh jeatjebh, leah jïjtjemse tjaaleme mijjen daajbaaletje politihkeles histovrijen sïjse. Dah læjhkan aktem leevles åasam maakseme. Åarjelsaemien gïele jïh kultuvre leah håvhtadamme. Åarjelsaemieh bårrode årroeh jïh joekoen institusjovnh fååtesieh mah maehtieh faamoejarngine årrodh vihtiestæmman, vaarjelæmman jïh orrestæmman dovne gïeleste jïh kultuvreste.
Daajbaaletje saemiepolitihke
Saemieh, gelliej veajkoej, aktem jeatjah histovrijem utnieh soptsestidh goh dïhte mejnie Nöörje jïjtjemse feegrie daan jaepien jïjnjh öörnedimmine maadthlaakeheevehtimmien sjïekenisnie.
Men saemien histovrije lea aaj akte vihkeles bielie mijjen tjåenghkies histovrijeste daej 200 jaepiej tjïrrh. Jïh ij leah ajve akte histovrije teehpemen bïjre. Seamma jïjnje akte histovrije guktie mijjieh dam politihkeles mïedtelimmiem saemiej jïh jeatjah unnebelåhkoej vööste jarkajimh, akten aalkoealmetjepolitihkese mij daan biejjien lea maalle jeatjah staatide.
Dej minngemes 30 jaepieh eadtjohke saemiepolitihkine nöörjen åejvieladtjijste, aktem stoerre bueriedimmiem vuesehte. Men åarjelsaemide tsiehkie lea annje itjmies. Maahta jïjnjh dejstie haestiemijstie, mejtie åarjelsaemieh daan biejjieh dååjroeh, loetedh aktine nænnoesåbpoe faagebyjresinie jïh åarjelsaemien histovrijem jïh kultuvrem våajnoes darjodh.
Attraksjovne regijovnese
Saemien Sijten gåetieh eah leah saahtlaakan sjiehteles daan laavenjassese jallh dïedtese. Dam hujnesne vihtiestim gosse Saemien Sijtesne guessine mïnnim daan gïjren. Vuesiehtimmiedaeverh leah gïebreme jïh vöörhkesuvvieh aarebi vaeknievåarhkojne dan åvteste sijjie jïh daerpies gorredimmie eah fååtesh jarngesne. Vaallah barkoetsiehkie dejtie mah desnie berkieh lea hijven.
Dïhte orre Saemien Sijte lea soejkesjamme goh akte daajbaaletje museume- jïh kultuvregåetie aktine sjïere jïh nasjovnaale dïedtine åarjelsaemien gïelem, kultuvrem jïh histovrijem vaarjelidh jïh nænnoestehtedh. Dïhte orre gåetie sæjhta sijjiem utnedh vuesiehtimmide, våarhkose jïh barkijidie, goh daan beajjetje gåetie ij hïervenlaakan maehtieh.
Dennie orre gåetesne aaj kontovresijjieh jieniebidie jeatjah saemien institusjovnide, goh Saemiedigkie jïh Båatsoeburriejreereme.
Nænnoes faage- jïh maahtoebyjrese
Saemien Sijte dan åvteste akte faagebyjrese sjædta mij maahtoem jïh faamoem åtna vielie goh institusjovnen jïjtse barkoesuerkie feerhmie. Daate faagebyjrese sæjhta aevhkine sjïdtedh abpe regijovnese, ij ajve dan åarjelsaemien byjresasse.
Dïhte gelliesåarhts maahtoe jïh faamoe sæjhta akte saemien jïh dåaresthfaageles jarnge sjïdtedh laantebårran, båatsose,
gïele- jïh kultuvreinstitusjovnide jïh åejvieladtjide mij sæjhta govlesadtemem nænnoestehtedh åarjelsaemiej jïh regijovnen gaskem gusnie jielieminie
Dïhte soejkesjamme gåetie lea våajnoes jïh akte arkitektovneles tjaebpies gåetie, mij jïjtsinie aaj akte attraksjovne sjædta. Dotkemesïelten SINTEF:en mietie dellie doh faageles, kultuvrelle jïh ekonomeles vijriesåbpoe illedahkide sijhtieh stoerre årrodh abpe regijovnese.
Åarjelsaemien kultuvre sæjhta politihkeles prioriteradimmiem krïevedh gelline suerkine jaepiej åvtese. Men daelie lea ellen vihkielommes doh institusjovnelle mierieh sjugniedidh dan åarjelsaemien kultuvren bïjre, jïh viehkiehtidh pruvvieh bigkedh jïh dajvem evtiedidh dovne åarjelsaemide jïh mubpide.
Saemien Sijte maadthlaakejaepien
Doh gaervies bigkemesoejkesjh Saemien Sijtese leah guhkiem reerenassen buertesne gællasjamme bielelen naaken dejtie gïetedamme jïh dejtie tjïelkestamme. Dan åvteste birrem reerenassem tjïelkestidh åarjelsaemien histovrije sijjiem åtna mijjen tjåenghkies soptsesisnie.
Akte aalkoesignaale bigkemen bïjre dehtie orre Saemien Sijteste dannegh maadthlaakejaepien 2014, sæjhta aktem nænnoes signaalem seedtedh guktie åarjelsaemieh sjïerelaakan maehtieh viehkiehtidh dam daajbaaletje reakta- jïh nasjovnaalestaatem jïh dam daajbaaletje aalkoealmetjepolitihkem evtiedidh.