Aktine aadtjen jååhkesjamme laavenjostoelatjkojne Healsoe Noerhtine, Saemiedigkie sæjhta premissedeallahtæjjine årrodh gosse edtja dïenesjidie saemien årroejidie evtiedidh. Jïh daennie råållesne sïjhtebe tsiehkieh krööhkestidh mah healsoesuerkesne jijhtieh gusnie doh saemien skïemtjijh eah leah hijvenlaakan gorresovveme. Saemiedigkie sæjhta meatan vaeltedh doh haestemh mejtie saemien skïemtjijh jïh utnijh dååjroeh daejnie prosessine jïh edtja daej gaavhtan seammavyörtegs healsoe- jïh hoksedïenesjh hammoedidh jïh evtiedidh gusnie dïhte saemien skïemtjije lea jarngesne.
Mijjieh gelliej prosessi uvte tjåadtjoeminie gusnie edtjebe healsoedïenesjh saemien årroejidie hammoedidh. Prinsihph daennie barkosne leah tjyölkehke. Mijjieh saemieh dah mah bööremes daajroem saemien tsiehkiej bïjre utnieh jïh bööremeslaakan maehtieh vuarjasjimmieh jïh prioriteradimmieh darjodh mah edtjieh råajvarimmieh buektedh akten seammavyörtegs healsoedïenesjefaalenassen vööste. Daate lea vihtiestamme gaskenasjonaale konvensjovni tjïrrh reaktan bïjre meatannænnoestæmman jïh meatanårroemasse. Dan åvteste Saemiedigkie, laavenjostoelatjkoen tjïrrh Healsoe Noerhtine jïh saemien faagebyjresh leah jarngesne dejnie prosessine mejgujmie lea nïerhkeme.
Åajvahkommes göökte prosessi bïjre soptsesåvva. Gaajhkh regijonaale healsoesïelth edtjieh aktem regijonaale bijjemes evtiedimmiesoejkesjem sjïerehealsoedïenesjidie darjodh jaepien 2035 vööste. Evtiedimmiesoejkesjh edtjieh dejtie vihkielommes haestiemidie jïh strategeles suerkide buerkiestidh sjïerehealsoedïenesjen sisnjelen 2035 vööste. Vijriesåbpoe akte guhkiebasse evtiedimmie sjïerehealsoedïenesjijstie saemien skïemtjijidie nasjonaale. Healsoe Noerhte lea daelie, laavenjostosne Saemiedigkine daejnie barkojne aalkeme.
Sametingsråd Mikkel Eskil Mikkelsen
Laavenjostoelatjkoen jïh prosessi gaavhtan saemiej, Saemiedigkien jïh Healsoe Noerhten gaskem dle daate barkoe seammavyörtegs healsoedïenesjigujmie akte eevre orre barkoe gellielaakan. Ij gåessie gih aarebi lea dan veele jïh dan jïjnjem hammoedimmiem jïh evtiedimmiem saemien healsoedïenesjijstie gïehtjedamme goh daelie. Dïhte saemien skïemtjije ij leah gåessie gih jarngesne tjåådtjeme aktene evtiedimmiesoejkesjisnie. Daate kreava mijjieh abpe daan beajjetje healsoefaalenassem vuartasjibie jïh dan gaavhtan soejkesjh darjobe.
Mijjese Saemiedigkieraeresne lea vihkeles aktem eensi jïh hijven barkoem darjodh daennie suerkesne. Mijjieh jarngine utnebe aktem soejkesjem tseegkedh jïh dïsse guhkiebasse evtiedidh jïh sjïehteladtedh daej prosessi tjïrrh. Daate sæjhta jiehtedh mijjieh eajhnadovvebe aktem tjåenghkies saemien healsoedïenesjem buektedh aktene ellies prosessesne. Mijjieh sïjhtebe daan beajjetje haestemh våajnoes darjodh, jïh prosessi tjïrrh sjïehteladtedh daejtie haestiemidie loetedh mej uvte saemien institusjovnh daelie tjåadtjoeh, dovne evtiedimmienuepiej jïh årganiseradimmien bïjre.
Aktine dagkarinie geatskanimmine Saemiedigkie sæjhta meatan årrodh aktem ellies dïenesjefaalenassem tseegkedh. Ij leah akte soejkesjimmie healsoedïenesjijstie mah edtjieh sijjeste båetedh dejstie daaletje faalenassijste jïh evtiedimmie dejstie. Vaallah akte geatskanimmie jïh evtiedimmiebarkoe ihkie daate faalenasse gååvnese. Daate akte tseegkeme mij gaskem jeatjah Saemien Healsoepaarhken evtiedimmienuepieh jïh evtiedimmiedaerpiesvoeth krööhkeste, jïh akte evtiedimmie gusnie ibie sjïerehealsoedïenesjen faalenassh sinsitnien vööste bïejh jïh birrebe saemien årrojh veeljedh. Saemien årrojh hijven baersieldimmiefaalenassem daarpesjieh, jïh saemien årrojh hijven faalenassem daarpesjieh psykiske healsoen jïh geeruvevoeten sisnjeli.
Dan åvteste tjoerebe voerkes årrodh, jis edtjebe daennie barkosne lyhkesidh tjoerebe aktem gamte geatskanimmiem jïh gamte goerkesem dan healsoedïenesjefaalenassen bïjre utnedh mij edtja tseegkesovvedh. Edtjebe lyhkesidh tjoerebe ektesne barkedh, aktene goerkesisnie daate akte nasjonaale faalenasse mij edtja tseegkesovvedh. Juktie lahtestimmieh åadtjodh daan barkose lea vihkeles aktine gamte eadtjohkevoetine. Dan åvteste Saemiedigkie tjåanghkoeh åtneme åarjelsaemien healsoebyjresigujmie, jïh lissine vihties tjåanghkoej bïjre seamadamme Saemien dåakteresiebrine.
Evtiedimmiesoejkesje akte prosesse maam Healsoe Noerhte eekie stillemen mietie Healsoe- jïh Hoksedepartemeenteste rååresjimmiej mietie Saemiedigkine. Jalhts daate akte barkoe Healsoedepartemeenteste, dellie Saemiedigkie veanhtede Healsoe Noerhte, vueliehkåbpoe sïeltigujmie, vuesehte dah aajhterevoetem vaeltieh evtiedimmiesoejkesji åvteste jïh aajhterevoetem vaeltieh saemien healsoegyhtjelassi åvteste. Daesnie joekoen Finnmaarhkeskïemtjegåetie aktem vihkeles råållam åtna. Daelie gosse saemien healsoegyhtjelassh bæjjese jïh åvtese lokngesuvvieh aavodem goske akte dïenesjefaalenasse saemien årroejidie evtiesåvva aktene hijven jïh konstruktijve laavenjostosne Healsoe Noerhtine.