Saemiedigkie lea dåarjoem Aajegasse vadteme juktie prosjektem 2. veartenedåaran bïjre tjirrehtidh. Aajkoe lij soptsesh jïh mojhtesh vihtiestidh Røros-saemien dajveste.
Jarnge lea saemien nyjsenæjjah jïh ålmah gihtjehtamme mah dåaram dååjrin. Dah aarkebiejjien jieleden bïjre soptsestin dåaroejaepiej, båatsoen bïjre jïh lovsehtimmien bïjre raasti rastah. Bievnijh aaj mujhtieh guktie sijjieh vihth aktem monnehke båatsoem tseegkin mænngan dåaram 5 jaepieh åtneme.
Baajin årrodh leekedidh dåaresne
Saemieh baajin årrodh bovtsem leekedæmman tjöönghkedh juktie slyöhpedh bearkoem tyskeridie doekedh. Dah ajve ånnetji bïjre jarkan leekedin gaerteni lïhke bielelen tyskerh dan bïjre deejrin. Gellie tyske dåaranïerh lin bijjene vaeresne jïh muvhten aejkien dah niestieh veeltin krievveste.
Båatsoeburrieh stillesovvin leekedidh, men dam vuastalin. Daate lij gedtiekrirrien aalkoe Forollhognesne. Bovtse Forollhognese jïh Sveerjese haaseni. Mænngan gellie bovtseburrieh Sveerjesne mïnnin juktie bovtsem bååstede veedtjedh, men tyskeridie reektin daate barkoe idtji lyhkesh. Såemies bovtsh Sveerjesne leekesovvin, olles niestieh aevhkine sjïdth tyskeridie. Saemieh aktem jïjtsh «paassem» utnin dåarajaepiej. Naemhtie dah meehtin raasten rastah mïnnedh Sveerjesne. Dovne tyskerh jïh saemienfåvhta vaenie daajroem båatsoen bïjre utnin jïh dan åvteste idtjin guarkah gosse beahtahtallin.
Akte jeatjah bievnije soptseste dej lij jïjnje beapmoe dåarajaepiej, jalhts lij snaerpiedimmie. Jïjtsh gaertienistie voejem, vuastam jïh bearkoem åadtjoejin. Jienebh dejstie bievnijijstie soptsestin tyskerh hijvenlaakan dåemiedin, men lij vïerrebe dej nöörjen nazistigujmie.
«Grensepass» for reindriftsamer
Raastelovsehtæjja
Akte dejstie bievnijijstie prosjektesne soptsesti:
«Manne lim lovsehtæjja raasten rastah, 9 -10 jaepien båeries dåarajaepiej. Manne baataræjjide raasten gåajkoe dåeriedim, dellie jarkajim. Åajvahkommes lij staarealmetjh Tråanteste jïh dagkerh. Baataræjjah gåetieluhpiem utnin åahpetji luvnie ovmessie sïeterinie. Guktie dellie mijjieh dejtie desnie veedtjimh jïh jeehtimh daelie tïjje båateme baataridh. Mijjieh veedtsimh biejjege gosse lij tjuavkede. Mijjieh iktesth veele daajroem utnimh gusnie tyskerh hööllestin. Guktie gaajhke hijvenlaakan gåaradi. Almetjistie almetjidie bïevnesh juhtin gusnie tyskerh hööllestin åvtelen raasten gåajkoe mïnniji. Almetjh iktegisth deejrin. Idtji galkh fer jïjnjem gihtjedh, edtji ajve darjodh gosse lij lovsehtæjja raasten rastah. Lij vaarege jis datne fer jïjnjem deejrih jïh tjoerih soptsestidh. Goh lovsehtæjja baataræjjide soptsesti gåabph edtjin vaedtsedh, geajnoem vuesiehti. Vaarege fer lïhke båetedh. Lij stoerre vaerieh, gellie sijjieh gusnie meehti tjïekedidh.»
Bovtse girtiesjoljetjem trööri
Akte jeatjah lustes soptsese mij soptsesovvi prosjektesne lij:
«Manne måjhtam aktene gaertienisnie aktene ïentjesne noerhtene Praahkesne gosse paahkanadtin nöörjen girtiejgujmie. Daarah lin noerhtese baatereminie gosse tyskerh böötin. Dellie tjoerin gaskesoejedh daesnie jïh bensijnem dievhtedh, jïh dellie lij vihkeles dah lin geajnoen lïhke, jïh tjoerin girtiesjoljetjem darjodh. Dellie bovtside vaereste veedtjin jïh dejtie dohkh diekie baejhtiejin juktie soejemesijjiem trööredh. Manne dam måjhtam dan åvteste manne mov aehtjien åelkiej nelnie tjahkasjim mij lijrehtimmiebovtsine veedtsi. Men goerpe lij hierkiej daelviegeajnoe lij daan ïentjen bijjelen gusnie soejemesijjie lij trööresovveme. Men idtji bovtse nahkesjh hierkiegeajnoen loedtem trööredh mij lij ïentjen bijjelen, guktie akte såarhts balse desnie sjïdti. Guktie dïhte voestes girtie mij girtiesjoljetjem nuhtji stovhpi. Doh jeatjah girtieh tjoerin jaevresne soejedh. Men lij geerve bensijnem dohkoe foeresjidh. Dan åvteste buerebh Vikenen gåajkoe haeliehtin. Jïh desnie jaevriejïengesne soejin. Dïhte girtie mij stovhpi tjåadtjoen sjïdti daesnie Praahkesne naa guhkiem. Im daejrieh mij vielie heannadi dejnie girtine. Men ïedtjije lij dejnie mårhkanamme girtine mijjese maanide. Maajetjh idtjin naakenh ovlahkosne faaradin. Pilote buektiehti drïektem såajmanidh»