Kontraste

Kontraste aaj hijven gïeleviehkie-dïrrege mij joekoen vihkeles nuhtjedh gosse soptsestibie jïh aaj gosse tjaelebe. Mijjieh maehtebe aaj kontrastem nuhtjedh gosse guvviedibie jïh vaarjoeh gåarobe, men aaj musihkine jïh arkitektuvrine. Klaerieh mah jåårke sinsitnide tjåadtjoeh klaerie-gievlesne, leah kontraste-klaerieh.

Gosse tjaelebe dellie maehtebe kontrastem nuhtjedh. Dellie maehtebe baakoeh nuhtjedh mah kontrastem vuesiehtieh guktie:

• jïjje - biejjie
• baahke - galme
• noere - båeries
• soejmi - varki

Paulus Utsi aaj kontrasth nuhtjeme gosse diktem “Mijjen jielemh” tjeeli.

Mijjen jielemh
Leah goh laategh
Veelkes guevtielisnie
Mah gåaltosne dåalmeduvvieh joe
Gååkseden1

Kontrasth heamturinie

Heamture “Goh dïhte ræjhkoes giefies sjïdti jïh dïhte giefies ræjhkoes” kontrastem vuesehte giefies jïh ræjhkoes almetji gaskemsh. Tjaalegisnie maehtebe lohkedh guktie dïhte ræjhkoes åajaldehti jïelegem vaaksjodh, ajve garmerdi jïh dåemiedi goh staaloe. Jïh dïhte giefies, dan giefies, ajve aktem staajnem utni. Gosse gööli idtji guelieh åadtjoeh, jïh gosse lidti idtji maam akt lidth. Jupmele vuartasji guktie dah guaktah dåemiedigan. Jïh dellie galmadahkem, sueviem jïh tsieviem ræjhkoes kaarren gåatome-dajven bijjelen gaptji jïh aaj elmiem seedti. Sïejpe bööti jïh daelvie-gåatome nåake sjïdti. Jïh gosse gïjre bööti dellie kaarren krievvie joe nåhkeme. Men Jupmele dam giefies kaarrem viehkiehti. Jupmele soptsesti maam giefies kaarre edtji darjodh juktie buerebe jielemem åadtjodh. Dïhte giefies kaarre darjoeji guktie jupmele jeehti jïh ræjhkoes sjïdti. Daate tjaalege aaj kontrastem vuesehte dåemiedimmiej gaskem. Dïhte ræjhkoes lij aeblehts jïh garmere mearan dïhte giefies lij vïssjele.

Kontraste-baakoeh

Daaroen-gïelesne gåarede göökte kontraste-baakoeh ektiebïejeme-baakojne utnedh, guktie baakoe “dritpen”.

Mejtie mijjieh aaj åarjel-saemien gïelesne daam vuekiem utnebe? Jis vuartasjibie baakoem "gaajh", dellie maehtebe jiehtedh gaajh vesties mij daaroen-gïelesne lea “ forferdelig stygg”. Jis dellie jiehtebe gaajh tjaebpies dellie daaroen-gielesne sjædta “forferdelig pen”. Jiehtege “Gaajh tjaebpies” joekoen tjaebpebe sjædta enn ajve jiehtedh tjaebpies.

Jeatjah kontrasth

Persovnh, dahkoeh, byjresh jïh aajmoeh maehtieh kontrasth vuesiehtidh aktene tjaalegisnie. Harald Gaski gærjam “Med ord skal tyvene fordrives” tjaaleme. Gaski tjaala vuelie/dikte “Soelege jïh nåejtie” aktem kultuvre-plåavhkasimmiem vuesehte Saepmesne. Vuelesne/diktesne dovne soelege jïh nåejtie soptsestieh. Tekste kontrastem vuesehte dej göökte kultuvri gaskem.