Luvlieluspien deklarasjovne
{Tjilkedimmie}${vowc,i-ïe|Tjïelkestimmie} Saemiedigkien pleenumistie
Luvlieluspie {mietsken}${vowc,i-ï|mïetsken} 31 b:n 2005-08-24

Saemiedigkie – saemiej jillemes almetji {{nännoestimmie}${vowc,i-ï|nænnoestimmie} {åårgane}${init,åå-o|orgaane}}¥{noun,x|nænnoestimmieorgaane} – mah {tjåangkanamme}${conc,gk-ghk|tjåanghkenamme} {jih}${vowc,i-ï|jïh} {pleenumem {tseegksovvedh}${vowlat,gks-gkes|tseegkesovvedh}}£{verb,x,x,x,x|pleenumem tseegkedh} 30-31 b.j 2005 Luvlieluspesne

Ussjedibie - maadtoen gaavhtan guktie gåatomeprosessesne {sjidteme}${vowc,i-ï|sjïdteme}, daerpies vuesiehtidh man garres {jih}${vowc,i-ï|jïh} nåake Haerjedaelesne {sjidteme}${vowc,i-ï|sjïdteme}, dan gaavhtan Sveerjen reerenasse åenehks {vååjnosne}${noun,vowc|våajnosne} tjoevere barkedh {jih}${vowc,i-ï|jïh} guhkies {vååjnosne}${noun,vowc|våajnosne} Sveerjen {rijhkebiejjie}${vowc,i-ï|rïjhkebiejjie}. Guktie dan {feerlegs}£{infl,attr-pred|feerlege} {jih}${vowc,i-ï|jïh} garres {sjidteme}${vowc,i-ï|sjïdteme} lea {Jille}${vowc,i-ï|Jïlle} {Dööpmestovlen}${noun,mix|Dööpmemestovlen} {nännoestimmien}${vowc,i-ï|nænnoestimmien} {männgan}${vowc,ä-æ|mænngan} voerhtjen 29 b:n 2004, gåessie Handölsdalen, Mihten, Ruvhten {sijhte}${noun,mix|sïjte} {jih}${vowc,i-ï|jïh} Tåssåsen {saemiesijhth}${noun,mix|saemiesïjth} {{idtjien}${verb,vow|idtjin} pryövoeluhpien åadtjoeh}£{noun,x,gensg,acksg,x|idtjin pryövoeluhpiem åadtjoeh} g.g.(guktie {gåhtjoe}${verb,mix|gohtje}) Gåatomeulmesne Haerjedaelesne, dan {männgan}${vowc,ä-æ|mænngan} gosse soptsestimmie dah {saemiesijhti}${noun,mix|saemiesïjti} {jih}${vowc,i-ï|jïh} {laanteutniji}€{noun,w|laanteburriej} gaskoeh tjöödtjesti mååhtedimmie gåatomen {bijre}${vowc,i-ï|bïjre} {jih}${vowc,i-ï|jïh} dah {saemiesijhjt}${noun,mix|saemiesïjth} {nännoesti}${vowc,i-ï|nænnoesti} ulmiem {Europadööpmestovlese}${x,mix|Europadööpmemestovlese} {sedtedh}¢{verb,vowc|seedtedh}. {Jih}${vowc,i-ï|Jïh} dan {männgan}${vowc,ä-æ|mænngan} öövre {jijnjh}${indef,ascii|jïjnjh} {{liegkedimmie}${vowc,i-ï|lïegkedimmie} prosessh}¥{noun,x|lïegkedimmieprosessh} hööhkeme {jeatjhlähkesne}${mix,mix|jeatjh lehkesne} {{Sápmisne}${prop,mix|Sápmesne}}€{prop,w|Saepmesne}, minngemes dööpmeme {nännoestin}${vowc,i-ï|nænnoestin} {mietsken}${vowc,i-ï|mïetsken} 8 b.n 2005 ulmesne {laanteutnijh}€{noun,w|laanteburriej} {jih}${vowc,i-ï|jïh} Tåssåsen {saemiesijhten}${noun,mix|saemiesïjten} gaskoeh, gusnie {{laanteutnijeh}${noun,suf|laanteutnijh}}€{noun,w|laanteburrieh} vitnin;

Jiehtebe {vihkeles}£{infl,attr-pred|vihkele} – åejviegaaltije mannasinie naemhtie {sjidteme}${vowc,i-ï|sjïdteme} lea Sveerjen reerenasse {jih}${vowc,i-ï|jïh} {rijhkebiejjie}${vowc,i-ï|rïjhkebiejjie} nåake barkeme {eah leah dah sijhtieh}¥{verb,x|eah dah sijhtieh} laakem jarkoestidh mejtie tjeelin gosse {raasisme}${noun,vowc|rasisme} lij {jih}${vowc,i-ï|jïh} dellie eah saemieh maehtieh eatnemem nuhtjedh goh maadtoste dorjeme {jih}${vowc,i-ï|jïh} vitnedh sveerjen {laanteutniji}€{noun,w|laanteburriej} vuestie;

Daejrebe – saemieh åarjene {{Sápmisne}${prop,mix|Sápmesne}}€{prop,w|Saepmesne}, mejtie gåhtjoejibie åarjelsaemien dajvesne, aarehke sveerjen {jih}${vowc,i-ï|jïh} danske/nöörjen kultuvrine åehpies {sjidtin}${vowc,i-ï|sjïdtin}. {Åarjelsaemieen}${noun,vow|Åarjelsaemien} {daajve}${noun,vowc|dajve} aarehke åesie {sjidti}${vowc,i-ï|sjïdti} gosse sveerjen danske/nöörjen staatem {tseegksovvin}${verb,vow|tseegkesovvin};

Daejrebe vielie – gosse daaroen kultuvre {lihke}${vowc,i-ï|lïhke} {bööte}¢{verb,vow|bööti} dellie {dihte}${vowc,i-ï|dïhte} nåake saemien {ektievyökese}${noun,mix|ektievuakan} {sjidti}${vowc,i-ï|sjïdti} {jih}${vowc,i-ï|jïh} dejnie prosessine åarjelsaemien {giele}${vowc,i-ï|gïele} {jih}${vowc,i-ï|jïh} {tjielte}${vowc,i-ï|tjïelte} {jih}${vowc,i-ï|jïh} dah åarjelsaemien burrieh, reaktam {njolkedassh}${noun,vowc|njoelkedassh} {jih}${vowc,i-ï|jïh} kultuvre unnebe {sjidti}${vowc,i-ï|sjïdti}. Saemien vuekien mietie guktie {eatnamen}${noun,vow|eatnemen} nuhtjedh {jih}${vowc,i-ï|jïh} saemien daamtsreakta vuelelen bööti dan sveerjen {jih}${vowc,i-ï|jïh} danske/nöörjen {åssjalommij}${noun,mix|åssjalommesi} vööste guktie {eatnamen}${noun,vow|eatnemen} maelmieh {jih}${vowc,i-ï|jïh} reaktah nuhtjedh

Löövlemes {åssjalomme}${noun,con|åssjalommes} daejnie prosessine gosse jeatjah almetji ektesne jieliejin {jih}${vowc,i-ï|jïh} {jijnjh}${indef,ascii|jïjnjh} aejkien staath daam {gååhtjoejin}${verb,vowc|gåhtjoejin} {”kultuvregämhpoe}${vowc,i-ï|kultuvregæmhpoe}” daaletje {jallelistie}${adj,mix|jillielistie} {tjielte}${vowc,i-ï|tjïelte} {öövtiedimmesne}${noun,vowc|övtiedimmesne} {jih}${vowc,i-ï|jïh} unnemes eatnemealmetji gaskoeh, {aervedibie}${verb,svow|aerviedibie} jaemieh;Vostemes {säjjan}${vowc,i-ï|sæjjan} daejnie prosessine mejtie {gååhtjoejin}${verb,vowc|gåhtjoejin} {”kultuvregämhpoe}${vowc,i-ï|kultuvregæmhpoe}” dan gaavhtan saemieh laantem dassin jallh idtjin åadtjoeh {daajvine}${noun,vowc|dajvine} vielie årrodh gusnie reaktam tjaatsan {jih}${vowc,i-ï|jïh} eatnamasse aerebi åtneme, reaktam laakijste veeltin;

Vuejnebe dovne Sveerje {jih}${vowc,i-ï|jïh} Nöörje {aantagassem}${noun,mix|aantegesem} saemide birreme {jih}${vowc,i-ï|} {dååhkasjehteme}${verb,vowc|dåhkasjehteme} {jijnjh}${indef,ascii|jïjnjh} {båajtah}${infl,attr-adv|båajhtode} saemide dorjeme

Daejrebe Nöörjen bielesne {sjiere}${vowc,i-ï|sjïere} vuekine politihken {jih}${vowc,i-ï|jïh} reaktan mietie dan byjjes {aantagassen}${noun,mix|aantegesen} åvteste måedtie aamhtesh saemide vaalteme. {Vuesehte}£{infl,nom-gen|Vuesehtsen} gaavhtan Nöörje vuesiehtamme {Dihte}${vowc,i-ï|Dïhte} reakta mah saemieh utnieh saemiej burride, daate seamma goh jeatja reakta laantem nuhtjedh {jih}${vowc,i-ï|jïh} dellie {dååhkasjehteme}${verb,vowc|dåhkasjehteme} jåarhke saemiej burrieh åarjelsaemien {daajvesne}${noun,vowc|dajvesne}. Seamma {tijje}${vowc,i-ï|tïjje} sveerjen bielesne reerenasse, {rijhkebiejjie}${vowc,i-ï|rïjhkebiejjie} {jih}${vowc,i-ï|jïh} {dööpmestovlh}${noun,mix|dööpmemestovlh} baajeme {”kultuvregämhpoe}${vowc,i-ï|kultuvregæmhpoe}” {jåarkedh}${verb,conc|jåarhkedh};

Vuepteste {sjiere}${vowc,i-ï|sjïere} Nöörjen reerenasse {nännoestamme}${vowc,i-ï|nænnoestamme} vierhtiemaajsoem seamma raajan {biejedh}${vowc,i-ï|bïejedh} gosse dåarodh saemiej {jih}${vowc,i-ï|jïh} nöörjen {{laantenuhtjij}${noun,suf|laantenuhtjiji}}€{noun,w|laanteburriej} {gaskoeh.Nöörjen}${mix,x|gaskoeh. Nöörjen} staatefaamohke dovne {sjiere}${vowc,i-ï|sjïere} vierhtieh {vadtemejuktie}${x,x|vadteme juktie} maehtedh reaktaprosessh {maekesedh}${verb,vow|maeksedh} saemiej burriji {jih}${vowc,i-ï|jïh} laanteburriji gaskoeh;

Vuejnieh naemhtemes {darjojne}€{noun,mix|darjominie} ahte {internasjovne}€{noun,mix|internasjonaale} {åårganh}${noun,mix|orgaanh} {jih}${vowc,i-ï|jïh} {tjåangkoeh}${noun,conc|tjåanghkoeh} goh Förenta Nationerna, {Europeijen}${prop,mix|Europeiske} Unijovne {jih}${vowc,i-ï|jïh} Europaraerie {dååhkasjehtieh}${verb,vowc|dåhkasjehtieh} Sveerje veeljeme baajedh {kultuvregämhpojne}${vowc,i-ï|kultuvregæmhpojne} {jåarkedh}${verb,conc|jåarhkedh}, daate miste saemiej almetji {jih}${vowc,i-ï|jïh} aajne almetjen reaktan vuestie {jih}${vowc,i-ï|jïh} maadtoen {frijevoeten}${vowc,ij-ïjj|frïjjevoeten} vuestie;

{Nännoes}${infl,attr-adv|Nænnoeslaakan} jeahta naemhtemes boelhkine daerpies {fierhtene}${indef,ascii|fïerhtene} {naasjovnestaate}${noun,vowc|nasjovnestaate} {dååhkasjehtieh}${verb,vowc|dåhkasjehtieh} {jih}${vowc,i-ï|jïh} {eroem}${noun,vowc|earoem} vuesehte saemiej almetji reaktam {jijtse}${vowc,i-ï|jïjtse} laantem nuhtjedh {jih}${vowc,i-ï|jïh} dan {bijre}${vowc,i-ï|bïjre} stuvredh guktie eatnememaelmieh {jih}${vowc,i-ï|jïh} vierhtieh nuhtjedh saemien {tjielten}${vowc,i-ï|tjïelten} {bööremossen}${vowc,i-ï|bööremassen} vuestie mååhtedimmesne {raeffie}£{infl,pred-attr|raeffies} {jiehtegisnie}${noun,svow|jiehtiegisnie} {Brömsebroesne}${prop,suf|Brömsebrosne} jaepien1645, {jih}${vowc,i-ï|jïh} voestemes {raastatraktatine}${noun,mix|raastetraktaatine} jaepeste 1751, Lappkodicilline {jih}${vowc,i-ï|jïh} {almtjireaktine}${noun,vow|almetjireaktine};

Vielie {nännoes}£{infl,attr-adv|nænnoeslaakan} jeahta ahte saemiej almetji ij goh naan aejkien dej nuepieh vaeltedh guktie maehtedh burrine veasodh, {jih}${vowc,i-ï|jïh}
{Aervedibie}${verb,svow|Aerviedibie} Sveerjen {rijhkebiejjie}${vowc,i-ï|rïjhkebiejjie} – Saemiedigkien {eektesne}${adj,vow|ektesne} – {jih}${vowc,i-ï|jïh} guktie {nännoestamme}${vowc,i-ï|nænnoestamme} almetjereaktaj, luhpiehtidh saemiej burrieh, saemiej kultuvrem {jih}${vowc,i-ï|jïh} {gielem}${vowc,i-ï|gïelem} vaarjelidh {jih}${vowc,i-ï|jïh} skraejriehtidh aaj åarjeldajvesne

Saemiedigkie naemhtie tjielkieh:

1. Sveerje laaken {tjirrh}¢{vowc,i-ï|tjïrrh} tjoevere saemiej reaktah {dååhkasjehtedh}${verb,vowc|dåhkasjehtedh} goh aalkoealmetjh, dovne saemiej {histovrien}${noun,mix|histovrijen} mietie reaktam tjaetsiem {jih}${vowc,i-ï|jïh} laantem utnedh {jih}${vowc,i-ï|jïh} eatnememaelmide. {Daaam}${dem,vowc|Daam} {dååhkasjehtedh}${verb,vowc|dåhkasjehtedh} {sjiere}${vowc,i-ï|sjïere} åarjelsaemien dajvesne, dannasinie desnie {sjiere}${vowc,i-ï|sjïere} garres åarjelsaemiej burride orreme mijjen ektie {koloniale}${noun,mix|kolonijaale} dejpeli;

2. Guktie vaarjelidh, {nännoes}£{infl,attr-adv|nænnoeslaakan} darjodh {jih}${vowc,i-ï|jïh} båetije boelvide saarnodh saemiej kultuvren {bijre}${vowc,i-ï|bïjre}, {sjiere}${vowc,i-ï|sjïere} dah maadtoen saemiej burrieh goh båatsoeburrie, gööleme, vijreme {jih}${vowc,i-ï|jïh} jeatja eatnemeburrieh, dellie daerpies Sveerje {dååhkesjehta}${verb,mix|dåhkasjahta} {jih}${vowc,i-ï|jïh} laakese tjaelieh saemieh reaktam åtna histovrijen {miete}${pp,vow|mietie} tjaatsan {jih}${vowc,i-ï|jïh} laantese {jih}${vowc,i-ï|jïh} eatnememaelmide, guktie joe tjeelin 1751. Daate dovne seamma goh {naasjovnestaath}${noun,vowc|nasjovnestaath} luhpiehtamme FN:n {kånvensjovnesne}${noun,vowc|konvensjovnesne} {civile}${noun,mix|sivijle} {jih}${vowc,i-ï|jïh} reaktaj {bijre}${vowc,i-ï|bïjre}, {sjiere}${vowc,i-ï|sjïere} {artikele}${noun,con|artihkele} 1 {jih}${vowc,i-ï|jïh} 27, FN:n {Rasdiskrimineringskonvensjovne}${noun,mix|Rasdiskrimineringskonvensjovne} nr 169 {aalkoe-almetji}${noun,x|aalkoealmetji} {jih}${vowc,i-ï|jïh} –almetji {bijre}${vowc,i-ï|bïjre} {{jijtseståvroe}${vowc,i-ï|jïjtseståvroe}}€{noun,con|jïjtjeståvroe} laantine.


3. {Dihte}${vowc,i-ï|Dïhte} mij {almetjireaktosne}¢{noun,x|almetjereaktosne} {nännoestamme}${vowc,i-ï|nænnoestamme} reaktam {{jijtse}${vowc,i-ï|jïjtse}}€{refl,w|jïjtje} {nännoestidh}${vowc,i-ï|nænnoestidh} {dihte}${vowc,i-ï|dïhte} {dååhkasjehta}${verb,mix|dåhkasjahta} saemiealmetjh {{jijtse}${vowc,i-ï|jïjtse}}€{refl,w|jïjtje} åadtjoeh {nännoestidh}${vowc,i-ï|nænnoestidh} {jjitsedh}${refl,mix|jïjtjedh} politihken {bijre}${vowc,i-ï|bïjre} {jih}${vowc,i-ï|jïh} skraejriehtidh {jijtsedh}${refl,mix|jïjtjedh} {eekonomijen}${noun,vowc|ekonomijen}, {sociale}${noun,mix|sosiaale} {jih}${vowc,i-ï|jïh} {kultuvre}€{adj,mix|kulturelle} {öövtiedimmien}${noun,vowc|övtiedimmien} {bijre}${vowc,i-ï|bïjre}. Saemiealmetjh dovne reaktam åtna {jijtsedh}${vowc,i-ï|jïjtjedh} eatnememaelmiej {jih}${vowc,i-ï|jïh} vierhtiej {bijre}${vowc,i-ï|bïjre} reeredh. Ij goh naan aejkien saemijste dej nuepieh vaeltedh guktie maehtedh burreste veasodh.

4. Guktie maehtedh saemiej maadtoen goh gööleme-, vijreme- {jih}${vowc,i-ï|jïh} {gåatomedaajvide}${noun,vow|gåatomedajvide} vaarjelidh {jih}${vowc,i-ï|jïh} {öövtiedidh}${verb,vowc|övtiedidh} {vihkeles}£{infl,attr-pred|vihkele} dejtie {daajvide}${noun,vowc|dajvide} maehtedh utnedh. Eah goh sveerjen {dööpmestovlh}${noun,mix|dööpmemestovlh} maehtieh {njolkedassi}${noun,vowc|njoelkedassi} mietie barkedh gåessie {vihtesjidh}${vowc,i-ï|vïhtesjidh} goh sveerjen vuekien mietie. Daan raaran {båatebe}${verb,vowc|båetebe} eah saemiej {paarth}${noun,con|paarhth} nuepiem utnieh sveerjen {laakij}${noun,suf|laaki} mietie reaktam åadtjodh {tjaetsan}${noun,vowc|tjaatsan} {jih}${vowc,i-ï|jïh} eatnamasse, {jih}${vowc,i-ï|jïh} dovne skaehtievaerieh mejtie saemieh nuhtjeme boelvide jaepiej {männgan}${vowc,ä-æ|mænngan}.


5. Saemide tjoeverin daerpies vierhtieh vedtedh juktie nuepiem utnieh tjirkeslaakan barkedh reaktam utnedh tjaatsan {jih}${vowc,i-ï|jïh} eatnamasse {dööpmestovline}${noun,mix|dööpmemestovline}.

6. Sveerje tjoevere tjirkeslaakan {dååhksjehtedh}${vowc,åå-å|dåhkasjehtedh} dah daaletje saemiej reaktaprosessh geajnoem {gaavnieh}${vowc,aa-ae|gaevnieh} reaktam jaksedh guktie Sveerje dejpeli {dååhkasjehtieh}${verb,vowc|dåhkasjehtieh} almetjereaktese.


7. Sveerjen reerenasse tjoevere tjirkeslaakan barkedh juktie dah {paarth}${noun,con|paarhth} Haerjedaelien ulmesne ektesne geajnoem gaavni gåatoemasse. Reerenasse aaj tjoevere åenehks {vååjnosne}${vowc,åå-åa|våajnosne} daerpies beetnehvierhtieh vedtedh {aamtesasse}${conc,mt-mht|aamhtesasse}. Guktie naemhtie {sjidteme}${vowc,i-ï|sjïdteme} Haerjedaelienulmesne lea Sveerje ij {sijtht}${vowc,i-ï|sïjhth} laakem bueriemdidh mejtie {dååhkasjehtin}${verb,vowc|dåhkasjehtin} {tijjesne}${vowc,i-ï|tïjjesne} gosse {raasisme}${noun,vowc|rasisme} lij, dannasinie Sveerje {diedtem}${vowc,i-ï|dïedtem} åtna gåatomem {ekspropiereth}${verb,mix|eksproprieeredh} jis ij maehtieh {siemes}${vowc,i-ï|sïemes} {sjidtedh}${vowc,i-ï|sjïdtedh}.

8. {Gåessie båetije laakem {tseegjsovvedh}${verb,mix|tseegkesovvedh}}£{noun,x,nomsg,acksg,x|Gåessie båetije laake tseegkesovvedh} saemiej reaktaj {bijre}${vowc,i-ï|bïjre} dellie {saemieh {tjoever}${verb,con|tjoeverh}}£{verb,x,sg2prs,pl3prs,x|saemieh tjoeverieh} daam {dååhkasjehtedh}${verb,vowc|dåhkasjehtedh}.


9. Sveerjen reerenasse {jih}${vowc,i-ï|jïh} {rijhkebiejjie}${vowc,i-ï|rïjhkebiejjie} barkoem åadtjoeh dallegh {parlamentarien}${noun,mix|parlamentariske} {tjielkemem}${vowc,i-ï|tjïelkemem} {tseegksovvedh}${verb,vow|tseegkesovvedh} {jih}${vowc,i-ï|jïh} vuartasjidh gaajhkh tjomperi {bijre}${vowc,i-ï|bïjre} daejnie guhkies dåarojne {jih}${vowc,i-ï|jïh} dovne goerehtidh {jih}${vowc,i-ï|jïh} raeriestidh {sjiere}${vowc,i-ï|sjïere} geajnoeh guktie daam {luejtedh}${verb,conc|luejhtedh}. Gosse {naehtemes}${conc,h-mh|naemhtemes} geajnoeh {gaavnieh}${verb,vowc|gaevnieh} dellie tjoeverin saemiej reaktah vaarjelidh {jih}${vowc,i-ï|jïh} aaj man {guhkies}£{infl,attr-pred|guhkie} guktie maehtieh dovne {gåapatjahkh}${conc,p-bp|gåabpatjahkh} bieliej {iedtjh}${vowc,i-ï|ïedtjh} vuartasjidh.


10. Saemiedigkie barkoem vaalta eadtjohke Sveerjen {rijhkebiejjine}${vowc,i-ï|rïjhkebiejjine} ektesne barkedh {jih}${vowc,i-ï|jïh} reerenassine, {saemiesijhtij}${noun,mix|saemiensïjti} {jih}${vowc,i-ï|jïh} {laanteutniji}€{noun,w|laanteburriej} {lihtseginie}${vowc,i-ï|lïhtseginie} guktie buerie {jih}${vowc,i-ï|jïh} båetije geajnoeh gaavnedh gyhtjelassine reaktan {bijre}${vowc,i-ï|bïjre} {jih}${vowc,i-ï|jïh} jeatja geajnoeh vuartasjidh guktie maehtedh ektesne veasodh saemieh {jih}${vowc,i-ï|jïh} {{laanteutnijih}${noun,suf|laanteutnijh}}€{noun,w|laanteburriej}.




{http://www.sametinget.se/1577}∞{url}