På norsk
Tjaalege gærjeste Saemien skuvle-vaajese 2. Davvi Girji 2007.
 Loyd Villmo, Tromsø 2004 |
Loyd Villmo reakasovvi Korgenesne, Noerhtelaantesne 1925. Gaertenisnie byjjesovvi jih barkoen mænngan desnie laante- jih skåakeburrine, skuvlh veedtsi jih sivil-agronomine sjidti Nøørjen laanteburrie-jilleskuvlesne (NLH - Norges landbrukshøgskole). Gellie jaepieh båatsoejieleme-reerenassine barki jih mænngan goh saemiej fåvhta Noerhtelaantesne. Dan mænngan staaten båatsoejieleme-konsulentine sjidti. Villmo dihte voestes redaktøøre Båatsoejieleme-saernesne (Reindriftsnytt / Boazodoalloođđasat). Dihte aaj raerieh vadteme nøørjen jih sveerjen båatsoegåatome-digkiedimmide. Desnie lij aaj gåatome-giehtjedimmieh jih eatnemegoerpeme jarngesne. Gellie jaepiej tjirrh lea aaj båatsoejielemen gaavhtan kuvsjh øørneme. Villmoe lij aaj lihtsege siejme faageståavrosne båatsoeburrie-skuvlesne jih haakeneburrie-skuvlesne mearan dah lin juhtiehmisnie jaepeste 1968 –1981. Villmoe dihte voestes redaktøøre Båatsoejieleme-saernesne (Reindriftsnytt / Boazodoalloođđasat). Dihte aaj raerieh vadteme nøørjen jih sveerjen båatsoegåatome-digkiedimmide. Desnie lij aaj gåatome-giehtjedimmieh jih eatnemegoerpeme jarngesne. Gellie jaepiej tjirrh lea aaj båatsoejielemen gaavhtan kuvsjh øørneme. Villmo lij aaj lihtsege siejme faageståavrosne båatsoeburrie-skuvlesne jih haakeneburrie-skuvlesne mearan dah lin juhtiehmisnie jaepeste 1968 –1981. Daate tjaalege lea bigkesovveme novtati mietie mejtie Villmo jijtje dorjeme. Svein Lunde dihte dejnie soptsestamme. |
Loyd Villmo naemhtie buerkeste man gaavhtan satne sjiere laakan båatsoejielemasse veadtalgovvi:
– Gosse maana jih noere, dellie mov sjiere gaskese båatsoejieliemasse jih båatsoe-saemide Korgenen byjjesisnie. Gellie gaerten 30-taalesne, Korgenisnie jijtje mierhkh utniejin, jih aaj dihte gaertene guste mov aehtjie bøøti. Dah mierhkh leah daelie strihkesovveme. Gosse raarhkoeh vaeresne, dellie saemieh jielieminie bovtsh doekin almetjidie guhth voenesne årroeminie.
Eeksamenen mænngan vihth voejhkelim båatsoejielemem eensi laakan giehtjedidh. Manne vierhtieh ohtsim moenehtsistie «Selskapet for Norges vel» jih «Norges landbruksvitenskapelige forskningsråd». Vaestiedimmieh dejstie lih ihke idtji naan beetneh-vierhtieh gååvnesh dagkeres giehtjedæmman. Mov barkoe mænngan sjidti «Institutt for landbruksøkonomisk forskning»:esne. Jaepien 1958, «Norges landbruksvitenskapelige forskningsråd» ohtsi giehtjedimmie-viehkiehtæjjam mij edtji bovtsigujmie barkedh, giehtjedimmie-raerien nuelesne. Manne ohtsim, mohte idtjim barkoem åadtjoeh.
Jaepien 1965 orre barkoesijjie Laanteburrie-departementen nuelesne bøøti goh konsulente båatsoejielemasse. Departemente dam barkoem munnjien bøøri jih manne desnie eelkim jaepien 1966. Faalegen mietie edtjim dennie barkosne giehtjedidh magkeres gåatome, båatsoebarkoem soejkesjidh jih båatsoe-almetjidie raerieh vedtedh. Laanteburrie-departemente munnjien barkoesijjiem Tromsøesne vedtieji. Dihte dan gaavhtan juktie edtjim Tromsøen museuminie ektie vøøki barkedh. Gøøkte jaepiej mænngan dihte barkoesijjie moenesovvi staaten konsulentese gien diedte edtji årrodh båatsoejielemem abpe laantesne stuvredh.
Mov dååjrehtsh goh fåvhta lin vuesiehtamme man viesjehts båatsoejieleme lij gaskems laante- jih skåakeburrien. Dah jielemh utniejin dovne faagetsiehkieh, faage-skuvlh jih giehtjedimmien nualan lin båateme medtie 1800, mearan båatsoejieleme jaepien 1965 lij daejstie namtegh. Laanteburrie-jielemen lij laanteburrie-mååhtedimmien tjirrh lin ovmese råajvarimmie-viehkieh åådtjeme guktie maahteme ovmese deerpegh åestedh mah daerpies, mohte båatsoejieleme lij dagkeres råajvarimmieh namtegh.
Barkoesijjie munnjien dovne åajvoes jih jihteles. Stoerre daerpiesvoete lij båatsoeburrie-almetjidie saernieh buektedh, jih jaepien 1967 eelkim tjaaleginie «Båatsoejieleme-saernieh». Daate lij ektesvuekiebarkoe NBR-ine (Nøørjen Båatsoesaemiej Rijhkesaervie). Eah lin man gellie dejstie båatsoe-saemijste jille-skuvlh vaadtseme jih nimhtie eah lin nuepiem åådtjeme øøhpehtimmiem guktie åårganisasjovnen-barkoejgujmie giehtelidh. Goh Paul Fjellheime åvtehke sjidti jaepien 1965, dellie aelhkebe sjidti. Dellie dihte barkeminie goh fealadimmie-veterinære Noerhte-Nøørjesne, jih nimhtie meehti barkosne vuelkemen gaavhtan, aaj åårganisasjovne-barkojne giehtelidh.
Moenim vihkeles jis kriebpesjimmieh driekte båatsoejieliemiste bøøtin. Deejrim NBR-e edtji ståavroe-tjåanghkoem Tromsøesne utnedh jih dellie daerpies dah åadtjoejin mov tjaalegem vierhtiedidh. Ståavroe lij mannine dej raeriestimmij bijre siemes. NBR-e raeride nænnoesti seamma gijren laante-tjåanghkosne jih digkiedimmieh laanteburrie-jilleskuvline sjidti. Vihkeles duedtiem vietseles Johan Kleppeste åadtjoejin. Mov aarvoen mietie idtjim vienhth sjiere skuvle dallah edtji båatsoejielemasse tseegkesovvedh. Tjaalegisnie moenim faage-øøhpehtimmieh båatsoeburrien bijre meehtin laanteburrie-skuvlese veadtalgovvedh. Dellie ussjedim laanteburrie-skuvli bijre Vaapstesne jallh Čoalbmesne (Gibostadesne). Idtjim dellie ussjedh skuvle aaj Borkenesesne meehti sjiehtedh. Johan Kleppe deejri vaenieh learohkh dan skuvlese ohtsin guktie ussjedin dam orrejehtedh. Nimhtie vøøjni nuepiem skuvlem berkedh jih aaj sijjiem båatsoeburrie-skuvlese øørnedh.
Skuvlen alkoelistie 1968, idtjin naan learoeplaanh jallh learoevierhtieh gååvnesh. Naan faagine meehtimh gærjah provhkedh mejtie aaj laanteburrie-skuvlesne nuhtjin, mohte idtjin dah sjiehth gosse båatsoejielem bijre øøhpehtidh. Nimhtie dellie manne tjeelim jih 10–20 sæjroeh seedtetjim Borkenesese. Gellien aejkien jijji tjahkasjim, tjeelim. Nimhtie naa stoerre tjaalege øøkonomien- jih soejkesjimmien bijre sjidti. Nimhtie 2–3 jaepieh giehtelim.
 |
Båatsoeburrie-skuvle 1971/72: Idar Hunstad, Frank Arnesen, Nils Thomas Sokki, Gustav Kant, Per Holm Varsi. John Nordfjell, Isak Nils Oskal, Ellen Marie Utsi, Nils Mathis Sara, Rasmus Nils Bær.
(Guvvie: Loyd Villmo) |
Tjaalegisnie maam aerebi nebneme, lim raeriestamme moenehtstimmiem tseegkedh mij meehti radtjoeslaakan barkedh jih buerkiestidh ovmese gyhtjelassh båatsoejielemen bijre. Dan nualan edtji dovne reereme, faage-øøhpehtimmieh jih bihkedimmieh båetedh dejtie guhth daerpies. Aaj giehtjedimmiem lij vihkeles åvtese juhtiehtidh. Vierhtiedimmien mænngan NBR-este jih Laanteburriedepartementeste, moenehtse tseegesovvi 1969. Moenehtsen åvtehke sjidti ekspedisjovs-sjefe Helge Christensen. Mohte idtji dihte moenehtse barkh dan radtjoes-laakan guktie vaajtelin juktie ij lij tjaalege riejries aerebi goh jaepien 1974.
Ohtseme haakeneburrie-skuvlese stuerebe sjidti juktie sijjie båatsejieleme-skuvlese gaartjeni. Jijnjesh vaajtelin edtji skuvle båatsoeburrie-dajvese juhtedh. Raeriestimmieh lin: Plassje (Røros), Snåase, Málatvuopmi (Målselv), Goevtegeajnoe jih Deatnu.
Laanteburrie-øøhpehtimmie-raerie jaepien 1977 plaane-moenehtsem båatsoejielemen gaavhtan tseegki, jih manne dihte åvtehke desnie. Mijjieh edtjimh giehtjedidh magkarinie byjresisnie båatsoeeburrie-skuvlese bøøremes. Lissine edtjimh aaj daerpies-voetem vierhtiedidh båatsoeburrie-skuvlen gaavhtan jih aaj orre learoe-plaanem juhtiemasse biejedh. Man gellie lohkehtæjjah jih øøhpehtimmie-vierhtieh lin vihkeles aamhtsh digkiedimmesne. Mijjieh radtjoes laakan barkimh, soptsestimh moenehtsen sekretærine jih aaj 21 learohkigujmie mah lin skuvlesne aerebi vaadtseme. Moenehtse raeresti alkoe-kuvsjem jih faage-kuvsjem mah edtjin gåabpatjahkh aktem jaepiem juhtedh. Lissine dejtie edtji aaj nuepie årrodh prievie-kuvsjh vaeltedh jiih måadth kuvsjh geerve almetjidie. Mijjieh golme sjiere skuvle-movdellh vuesiehtimh; jijtjh-reereme skuvle, skuvle mij jeatja skuvlese veadtaldihkie jih skuvle mij edtji båatsoejieleme-jarngen lihke barkedh. Idtjimh siemes sjidth daej aamhtsi bijre jallh gusnie skuvle edtji tseegesovvedh. Mijjen aarvoeh lin juakaldihkie.
 |
Båatsoeburrie-skuvle guohtunguorahallankurssas Giehtavuotnesne, 1973/74:
Peer Gaup (orohat 36 Raisduottar), John Brekkfjell (orohat 2 Riast/Hylling), Johan Mathis M. Sara (29 Seakkesnjárga), Samuel John N. Anti (14 A Spierttagáisá), Berit Margrethe N. Eira (35 A Fávrrosorda) jih Anne Ragnhild N. Logje (36 Raisduottar)
(Guvvie: Loyd Villmo) |
Vihkelommes lin læjhkan kuvsjh båatsoesaemide. Dan jijnje orre daej jaepij bøøti. Jaepien 1970 momse bøøti jih driekte beetneh-vierhtie-kriebpesjimmie bøøti jaepien 1972. Goerksh daej aamhtsi bijre vihties bihkedimmiem kriebpesji. Båatsoesaernien tjirrh manne joe jaepien 1969 ryøjredim guktie momsine giehtelidh. Mov lij hijven ektesvuekie-barkoe fylhkesskaehtie-kontovrigujmie, mænngan aaj «avgifts-og skattedirektoratet» gujmie. Voestes gietjeste lij geerve fylhkesskaehti-kontovride daejredh guktie edtjin dåemiedidh dovne momsine jih skaehtine båatsoejieliemistie. Manne «maaksoetjoevtenjem» (avgiftsnøkkel) båatsoejielemen gaavhtan tjeelim jih aaj sjiere tjaalegem Båatsoeburrie-saernesne (Reindriftsnytt/Boazodoalloođđasat) momsen bijre. Finnmarken åvtehke skaehtie-kontovresne jijnjh dejstie øøsti jih dejtie viehkine juakedi dejtie jeatja kontovride. Aerebi lin saemieh skaehtiem maakseme prosenti mietie, mohte destie bøøti ihke naaken neebnin vaenebh bovtsh ennh reaktah. Daej njoelkedassi gaavhtan båatsoejielemasse buerebe sjidti. Båetije jaepiej, 70 taali, gellie kuvsjh øørnesovvin, dovne eadtjalgehtedh laaki- jih budsjetti bijre daajroem dåastodh. Aaj kuvsjh guktie båatsoejielemem juhtiehtidh øørnesovvin. Læjhkan jijnjemes kuvsjh skaehtiej- jih budsjettij bijre sjidtin.
 |
Regnskapskurs ....... Vaapsten laanteburrie-skuvlesne 1971:
Ole Martin Renberg, Ella Lifjell, Lars Niia, Elsa Lifjell LV (Anny Renberg,US) Anne Margrethe Oskal (lærer). Arne Appfjell, Knut Kappfjell, Einar Lifjell, Erna Appfjell, Sigvald Lifjell, John Kappfjell (Guvvie: Loyd Villmo) |
Minngemes jaepiej 1960, skuvtere bøøti goh bøøremes teknigke-viehkie. Mohte eah lin man gallesh væjkeles motovride gietedalledh. Viehkiem åadtjoejimh rektovreste jih lohkehtæjjiste guhth lin barkeminie Suortesne (Sortland) gusnie «Statens maskinprøvebruk». Desnie kuvsjh øørnin båatsoesaemide, guktie åadtjoejin lieredh skuvteridie provhkedh jih dåvvodh. Voestes kuvsje edtji Goevtegeajnosne årrodh, barkoeskuvlesne. Gaajhke lij riejries, mohte idtji gie båetieh. Tjoeverimh voenese vaedtsedh, almetjigujmie soptsestalledh jih nimhtie tjøønghkimh vijhte, govhte guhth lin meatan golme biejjieh. Dan mænngan Karasjokese vøølkimh jih desnie jijnjh almetjh bøøtin. Idtjin ajve saemieh dagkeres maahtoe-kuvsjh skuvteri bijre daarpesh. Aaj almetjh byjjes kontovrine kuvsjh daarpesjin guktie mijjieh aaj kuvsjh fåvhtaj-kontovride øørnimh.
Kuvsjh aaj slaaterdæjjide, akte dejstie Snåasesne. Akten aejkien lij aarvoe ihke Bøndenes Salgslage dihte edtji oktegh slaaterdimmiejgujmie giehtelidh, mohte manne vienhtim bøøremes saemieh jijtsh dejgujmie øørnin.
Mov lim viehkiehtæjjah, gøøkte dejstie ligan Per Mathis Skum jih Anders M. Eira. Gosse kuvsjh Finmarkesne, dellie dah guaktah jarkoestigan.
Manne daejnie barkojne orrejim jaepien 1979. Man gellie kuvsjh mah øørnesovvin, im raakte daejrieh, mohte gellie luhkie gujht jih gellie tjuetie almetjh meatan. Fierhte kuvsje lij 3–5 biejjieh. Fierhten jaepien lij aaj gåatome-giehtjedimmie-kuvsje båatsoeburrie-skuvlesne. Dan gåhkoe lij akte våhkoe.
Mov instruksesne aaj tjåadjoeji edtjim vuesiehtidh guktie båatsoejielemem soejkesjidh mohte dihte lij geerve juktie limh eevre namtegh dej daatah mah båatsoejielemen økonomiese- jih teknigkese veadtaldihkie. Jis båatsoejielemem soejkesjidh dellie vihkeles daejredh guktie gåatome-ståaroe dej ovmese dajvine. Eadtjohke laakan gåatomem giehtjedim. Daate aaj vihkeles øøhpehtimmien gaavhtan.
Sijhtem sievestidh man buerie munnjien orreme NRL-ine ektine barkedh gaajhki faagedajvine. Tjoeverem jøøvlehtidh åvtehkh goh Paul Fjellheime, Anders Oskal, Johan J. Eira jih aerebi åvtehke Anders Bær. Jeatja lihtsegh ståavrosne, sekretariatesne jih lihtsegh dej ovmese byjresisnie leah aaj buerie viehkine orreme.
Jeatjah tjaalegh gærjeste Saemien skuvle-vaajese 2