#5.12.12

Mun boađán dáppe Guovdageainnus, mu namma lea Nils Aslak Skum. Mun boađán rievtti mielde {bádjedilis}¢{vowc,a-á|badjedilis}. Bánehisduoddaris, doppe lean riegádan, doppe {ii}£{verb,kongr,sg-pl|eai} leat {muoraid}£{kongr,sg-pl;case,acc-nom|muorat} ii ge mihkkege. Ja de lean johtán deike. Dađe bahábut soađi áigge boazodilli mis unnui ja áhčči šattai ohcat eará ealáhusa. Ja de mun ohppen ge daid {barggu}£{kongr,sg-pl|bargguid} maid mun čađahin maŋŋil. Ja dat lei meahcásteapmi ja bivdin ja {diekkáriid}£{case,acc-nom|diekkárat}, sihke rievssatbivdu ja guollebivdu, dan mun dovddan hui bures. Muhto dađe bahábut de áiggit rivde ja álge boahtit ođđa mearrádusat. Mun bággehallen sirdit deike čoahkkebáikái, eat mii ožžon loanaid hukset {dokko}¢{conc,kk-hk|dohko} meahccái. Nu rivde áiggit ja lágat bohte. Álge {cagget}¢{vowlat,e-a|caggat} mu bivddu, in beassan oppanassiige. Lea šaddan nu váttis ahte in sáhte oba muitalit ge mii dáhpáhuvai. Doppe bohte lullidážat stivrii ja de Fylkkamánni. Eai sii addán diekkár lobi, go sin mielas {ii}£{verb,kongr,sg-pl|eai} lean go joavdelasat. Muhto vánddardeimmet goit doppe nugo das ovdal, eai sii olbmuiguin birge. Dat gal vudje ja ii lean mihkke eará.

Muhto dás mun áiggun álggus dadjat juoidá dasa maid dat Lásse [Lars Haltbrekken (doaim.)] humai. Son humai daid luottaid birra lulde, dakkár {"}‰{cit|”}{skogsveier}€{foreign|}{"}‰{cit|”}. Doppe leat vaikko man ollu dakkárat, doppe sáhttá vuodjit daid luottaid mielde, ja bivdit ja vaikko maid. Mun lean ieš leamaš lulde ja oaidnán. Doppe ii dárbbaš sierra vuojána, doppe beassá vuodjit daid {luottaid ráige}¢{cmp,2-1;conc,ig-igg|luottaidráigge} biillain.

Ja de namuhii muorračuohppama. Muhtin {lohket}£{verb,kongr,pl-sg|lohká} ahte {lea}£{verb,kongr,sg-pl|leat} unnán muorat, eará ahte lea šaddan. Dáppe {lea}£{verb,kongr,sg-pl|leat} nu ollu šaddan {muoraid}£{case,acc-nom|muorat} ahte ii báljo beasa daid čađa. Muhto olbmot eai beasa váldit muoraid ja de bidjan vel hatti dasa, galgá máksit. Dat ii leat vel mu mielas dohkkehahtti, de olbmot lohket ahte baicce vižžet muoraid doppe Suoma bealde. Álggos ferte oastit muoraid ja de ieš čuollat ja fievrridit daid ruoktot.



In dieđe {galggan}¥{galggan go} visot namuhit daid čuoggáid maid lean ožžon báhpára alde.



Fertet go mii válljet geavaheami ja gáhttema gaskkas?

Ii galgga dárbbašit válljet daid gaskkas.

Sáhttá {láhčet}¢{vowlat,e-i|láhčit} ahte báikeolbmot sáhttet geavahit meahci nu go álo leat dahkan.

Servodat ferte dohkkehit ahte meahcis vuhtto ahte doppe vánddardit olbmot. Dieđusge ii sáhte nu ahte {billistanládje}${cmp,1-2|billistan ládje} ja friddjavuodjin. Ja {dat}£{case,nom-acc|daid} njealjejuvllagiid {daid}¥{redun,daid-0|} {galggašii}£{infl,pres-pret|livččii galgan} juo álggos gieldit eret, ovdal go bohte Álttás deike. Dat leat dat buot vearrámus vuojánat mat leat leamaš. Ja dál dat leat buohkaid háldui. Vaikko makkár olbmuid háldui dat leat. Dan lean ieš fuomášan meahcis, doppe bohtet {buot lágan}¢{cmp,2-1|buotlágan} olbmot ja lohket ahte sis lea lohpi vuodjit. Ja hui dávjá {leabadjesápmelaččat}${typo|leat badjesápmelaččat} geat lohket ahte sis lea lohpi. In mun dieđe gos dat leat ožžon dien vuoigatvuođa. Vaikko áiggis {gos}¢{vowc,diph|goas} sii galget leat mearragáttis de lohket ahte sis lea lohpi vuodjit duoddaris ja lubmet.

Ja dat {buktá}£{verb,kongr,sg-pl|buktet} unohisvuođa olbmuid gaskii, dakkár oainnut. Friddjavuodjin ii galgga leat. Mun {gohččodin}¢{conc,hčč-hč|gohčodin} dan friddjavuodjimin go vudjet dáppe olles borgemánu luomejekkiid mielde.

Nu movt odne lea dilli, de lea báikeolmmoš juogalágan bahádahkki go meahccái vuolgá dan dihte go buot luottat leat giddejuvvon giđđat ja {váldogeainnut}£{case,nom-ill|váldogeainnuide} bivdobáikkiide ferte ohcat lobi ja ain gáržžiduvvo.

Álo go gáhttema birra lea sáhka, de lea ulbmil gávdnat bahádahkkiid ahte gii dat lea gii billista dan luonddu? Buohkat bealuštit iežaset ulbmila vánddardit meahcis. Boazodoallu sivahallá báikegotteolbmuid ja nuppe ládje. Luonddugáhttemis ii sáhte leat dušše okta oassi álbmogis gii galgá suddjet ja gáhttet luonddu. Das fertejit buohkat leat mielde.

Sis-Finnmárkkus leat eanaš olbmot {bajásšaddadettiin}¢{conc,dd-tt|bajásšattadettiin} oahpahuvvon meahci vánddardit. Servodat ii sáhte gáibidit ja vuordit ahte fáhkkestaga dan galget heaitit bargamis dan dihte go vuhtto ahte dan barget. Servodat sáhttá {láhčet}¢{vowlat,e-i|láhčit} dili nu ahte billisteapmi ii leava viidábut go daidda váldogeainnuide gokko olbmot álo leat vánddardan. {Dan}¥{redun,Dan-0|} sáhttá maid divodit daid luottaid, dat ii leat nu váttis ja dat seasttašii ollu luonddu.

Nu movt earenoamážit Sámis lea, gos meahcci geavahuvvo biebmo-háhkamii ja ávnnasteapmái, de ii sáhte servvodat vuordit ahte bivdovuohki ja vánddardeapmi galgá {dáhpahuvvat}${vowlat,a-á|dáhpáhuvvat} vácci, heastaskearruin dahje herggiin. Eai mis leat šat dat. Dáppe {guovllo}${vowlat,o-u|guovllu} olbmot maid {čuovvot}¢{verb,vowc,mono,kong|čuvvot} nu go muđui máilbmi. Heastaskearro-bálgát leat dal rievdan {4-juvllat}£{case,nom-gen|4-juvllagiid} luoddan, muhto dat márahagat leat álo vuhtton. Daid sáhttá ovdamearkka dihte divodit vai eai leava viidábut.

Mis lei ovdal {traktor}${vowc,a-á|tráktor}, dat čuovui seamma luotta, dat eai leavvan, dat lei buoremus fievru mii dáppe lei, muhto de bohte dat 4-juvllagat.



Lea go Finnmárkkuduottar {„}‰{cit|”}{vår siste villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”}?

Mun in dieđe maid dat {oaivvilit}${typo|oaivvildit} dainna {"}‰{cit|”}villmarkain{"}‰{cit|”}. Mii leat vissa orron dáppe duhát jagi. Finnmárkkuduottar ii leat goasse leamaš {„}‰{cit|”}{villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”}. Finnmárkkuduottar lea {„}‰{cit|”}{kulturlandskap}€{foreign|}{“}‰{cit|”}, dakkár báiki gos olbmot ellet ja doalahit {iežas}£{kongr,sg-pl|iežaset} kultuvrra. Okta oassi dan kultuvrras lea meahcásteapmi. Mii eat leat billistan, lea {vissá}¢{vowlat,á-a|vissa} leamaš oalle čorgat.

{„}‰{cit|”}{Villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”}-sátni lea boahtán lulde dáčča máilmmis, ja dat sátni gáibida ahte {Finnmárkku}¢{conc,rkk-rk|Finnmárku} galgá rievdat nu go dat {sátni}£{case,nom-gen|sáni} {„}‰{cit|”}{villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”} govahalle; dakkár báiki gos olbmot eai vánddar eai ge vuhtto.

{„}‰{cit|”}{Villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”} gáibida ahte olbmot vánddardit vácci ja bivdobiergasat galget leat jur {dan}£{case,acc-nom|dat} maid nagoda guoddit, {oaggunstávra}${vowlat,a-á|oaggunstávrá} dahje bissu. Doppe maid ii ábut bivdit nuhtiin {vai}¢{w| dehe} firpmiin, dat goarida ja gurre jávrriid.

{Mohtorjohtolan-gažaldat}${cmp,typo|Mohtorjohtolatgažaldat} lea maid ollu hábmejuvvon dan {„}‰{cit|”}{villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”} sáni vuođul.

{„}‰{cit|”}{Villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”} ipmárdus Finnmárkkus lea maid buktán ahte olbmot leat geavahišgoahtán sáni {„}‰{cit|”}luondu{“}‰{cit|”}, muhto báikeolbmot geavahit sáni {„}‰{cit|”}meahcci{“}‰{cit|”}. Ja meahcci lea dáppeguovllu olbmuide álo leamaš gos viežžá biepmu ja ávdnasiid.



Leat go álbmotmeahcit veahkaváldi báikkálaš olbmuid {vuosttá}¢{vuostá}?

Dat áigut visot gáržžidit. Mii oaidnit čielgasit geaid vuostá dat lea. Áibbas čielggas {veahkalváldinvuohta}${fin,l-0;fin,n-0|veahkaváldivuohta}.

Caggá báikeolbmuid geavahit meahci nu go álo leat dahkan.

Álbmotmeahcit leat ge jur boahtán dan jurdagis ahte {Finnmárkku}¢{conc,rkk-rk|Finnmárku} lea {„}‰{cit|”}{villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”}



Galgá go báikkálaš olbmuin leat vuosttašvuoigatvuohta {luonddoriggodagaide}${vowlat,o-u|luondduriggodagaide}?

Jua, de gálga leat. Lea ágga manne olbmot orrot {sis-Finnmárkkus}${Sis-Finnmárkkus} ja {boaittobealbáikkiinja}${typo|boaittobealbáikkiin ja} vižžet luonddus dárbbuid.

Jus olggobeal-olbmuin leat seamma vuoigatvuođat, de lea vejolašvuohta olggobeal-máilbmái eambbo geavahišgoahtit guovllu ja {dainnalágiin}${cmp,1-2|dainna lágiin} oažžut eambbo válddi dadjat ja hábmet movt Finnmárkku meahcci galgá leat. Lea boastut jus olggobeal-olbmuin leat vuoigatvuođat mat dušše muhtumin fitnet {„}‰{cit|”}luonddu návddašeame{“}‰{cit|”}, ja fas mannet daidda duolva gávpogiidda.

{Áisttán}${vowc,á-a;vowlat,á-a|Aisttan} Ole Henrik dat luondduipmárdus dat ferte boahtit eambbo beavddi {aldeolbmuid}${typo|alde olbmuid} gaskkas.



Lea go boazodoallu uhkádus luonddu vuosttá - vai buoremus luonddugáhttejeaddji?

Boazodoallu lea buoremus {luonddogáhttejeaddji}${vowlat,o-u|luonddugáhttejeaddji} davvi guovlluin, goit mu oainnu mielde. Jus mis ii livččii boazodoallu dáppe de mii livččiimet áigá juo sáttuid siste. Go jurddaša man guhká boazodoallu lea leamaš guovllus, de ferte dadjat ahte lea oba unnán billisteapmi meahcis dan ektui. Go dáčča vel dasa lassin doaivu {ahtte}¢{conc,htt-ht|ahte} {Finnmárkku}¢{conc,rkk-rk|Finnmárku} lea {„}‰{cit|”}{villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”}, de dat muitala ahte boazodoallo-ealáhus guođđá luottaid meahccái dan ektui man stuoris dat ealáhus lea.

Boazodoallu lea maid stuorámus ágga caggat nu ahte olggobealmáilbmi ii dušše sáhte boahtit min mehciide iežas dárbbuiguin, no go ruvkedoaimmat, biilaluottat, {bártahuksemat}${vowc,á-a|bartahuksemat} ja nu ain.



Dárbbašit go mii ođđa {linjáid}${conc,nj-nnj|linnjáid} vai oažžut doarvái el-fámu?

Mun in dieđe lea go mis dárbu. Lea váttis midjiide dábálaš olbmuide dan vástidit. Davvin han ovdána servodat nugo eará sajiin máilmmis. Mis gal lea {doarvai}${vowlat,a-á|doarvái} {el-fámu}£{case,acc-nom|el-fápmu}. Mun in dieđe, ferte vuos dutkat dan viidáseappot. Galgá {láhčat}${vowlat,a-i|láhčit} dili {buoremuslági}${cmp,1-2|buoremus lági} mielde nu ahte ii goarit boazodoallo-ealáhusa ja muđui sámi kultuvrra.



Lea go bieggafápmohuksen luondduustitlaš?

Diehtit go mii doarvái maid diekkár {rustegat}${conc,st-stt|rusttegat} gáibidit? Boazodoallu lea okta dehálaš oassi min mehciin. Lea vahát jus diekkár rusttegat leat goarádussan boazodollui. In dieđe maid diekkár rusttegat gáibidit, muhto ferte go daid cegget boazodoallo-eatnamiidda vai addá el-fámu? Ii go heive bidjat kábela mearabotni mielde?

Bieggamillogažaldat ja {ođđa linjat}¢{conc,nj-nnj;vowlat,a-á|ođđa linnját} – gos de lea dat {„}‰{cit|”}{villmark}€{foreign|}{“}‰{cit|”} maid nu {hálidit}${conm,d-id|háliidit}? Ii go de billis meahci? {„}‰{cit|”}Villmark{“}‰{cit|”} dušše de go dábálaš olbmuid galgá caggat.



Birasgáhttenlihkadus ja álgoálbmogat – ovttasbargit vai vuostálagaid?

Birasgáhttenlihkadus ja sápmelaččat leat hui dávjá vuostálagaid dan dihte go birasgáhttenlihkadusat eai ipmir olbmuid dárbbuid ja kultuvrra, eai ge beroš das maidege. Sin olis lea maid boahtán riidu boazodoalu ja báikegotteolbmuid gaskki go álget sivahallat nuppi nuppi gii lea gii billista meahci, váikko sii álo leat vánddardan {daid}£{case,gen-loc|dain} guovlluin. Ii diekkár riidu leat leamaš ovdal, dalle mis lei buorre ovttasbargu ja ustitlašvuohta{.Dat}‰{. Dat} lea nu rievdan dat otná dilli, máŋggas eai daja šat buorre beaivvi ge, in ge dieđe mii lea. Mo galgá oažžut ipmárdusa ahte mii eallit ovttas ja fertet juohkit dan mii mis lea, mo vuodjin galgá leat {dohkkalaš}${conc,hkk-hk;vowlat,a-á|dohkálaš} ahte ii leat billisteami. Mun gal sávašin ahte Luonddugáhttenlihttu boađášii dávjjit deike min lusa ja {čilget}£{verb,kongr,inf-sg3|čilge} mediaid bokte, ja ahte lea eambbo oktavuohta álbmogiin go dat mii dál lea. Giitu.