Sámedikke doaibma jagis 2002

8.1 Sámedikki váldi vuosttildit plánaid mat váikkuhit sámi kulturbirrasii ja boazodollui

Sámi kultuvrra ja sámi ealáhusaid luondduvuđđosa nannemis lea deaŧalaš ovddidit sámi perspektiivva maiddái areálageavaheami lágaid geavahettiin.

Sámediggi ja Boazodoalu guovllustivrrat sáhttet plána- ja huksenlága bokte vuosttildit plánaid mat negatiivvalaččat váikkuhit sámi kulturbirrasii dahje boazodollui. Birasgáhttendepartementa eaktuda ahte Sámediggi ja Guovllustivrrat atnet dán válddi eastadit mearrádusaid mat vahágahttet sámi beroštumiid. Unnán áššit leat ovddiduvvon Birasgáhttendepartementii Sámedikki vuosttildemiid geažil. Sámediggi vuosttildii 2002:s geaidnoregulerenplána Náranažžii Guovdageainnus luonddugeđggiid ohcama váste. Ášši váikkuha maiddái boazodoalloberoštumiide. Dát regulerenplána lea dál departementtas meannuduvvome. 2002:s meannudii departementa 3 plána Porsáŋggu gielddas maid boazodoallohálddahus lei vuosttildan. Vuosteákkat váldojuvvoje ollásit dahje muhtun muddui vuhtii.

Plánaláhkalávdegoddi ovddidii miessemánu 13.b. 2003 nuppi oassečielggadeami mas ledje evttohuvvon njuolggadusarievdadeamit plána- ja huksenláhkii. Dán čielggadeamis lea ee. evttohuvvon ahte «sámi kultuvrra luondduvuđđosa sihkkarastin» váldo fárrui lága ulbmilparagráfii. Lea maiddái evttohuvvon ahte plánaid meannudettiin galget Sámedikkis lágalaččat leat seamma vuoigatvuođat ja geatnegasvuođat go stáhtalaš orgánain. Plánaláhkalávdegotti evttohus lea dál viiddis gulaskuddamii ja cealkámušáigemearri lea juovlamánu 1.b. 2003.

8.2 Luonddugáhttenlága áššit – suodjalanplánat

Sámediggi váldá jahkedieđáhusastis ovdan barggu ásahit ja viiddidit sámi ássanguovlluid suodjemehciid ja eanansuodjaleami (kap:s 3.7.1.). Sámedikkis leat vuosteákkat sámi ovddasteami dáfus suodjalusplánaproseassain.

Luonddusuodjalanlága áššemeannudannjuolggadusat leat čilgejuvvon Birasgáhttendepartementta johtočállosis T –3/99. Sámi geavahan- ja ássanguovlluid suodjalusevttohusaid oktavuođas galget guoskevaš sámi ásahusat ja organisašuvnnat leat deaŧalaš oasseváldin ja gulaskuddanásahussan dan materiálii mii galgá leat vuođđun suodjalusmearrádusaide. Dákkár mearrádusaid dahká ráđđehus luonddusuodjalanlága mielde.

Plánaproseassa konkrehta organiseren galgá heivehuvvot ovttaskas suodjalanáššái johtočállosa T-3/99 rámma siskkobealde. Divttasvuona/Oarjevuona suodjalanplánabarggut bissehuvvojedje 2001:s moaitámušaid geažil maid ee. julevsápmelaččat ovdanbukte plánaproseassa oktavuođas. Stuoradiggi lea njukčamánu 1.b. 2003’ mearrádusas Sámepolitihka meannudettiin, vrd Evtt. S.nr. 110 (2002–2003), dáhtton ráđđehusa váikkuhit dasa ahte dát suodjalanplánabargu šaddá našunála proseassan mas lea njuolggo oktavuohta Birasgáhttendepartementta ja Sámedikki gaskka. Mearrádusas celko maiddái ahte bargu galgá organiserejuvvot ovttasráđiid Sámedikkiin ja galgá sihkkarastot ahte Divttasvuona/Oarjevuona guovllus eai dahkko mearrádusat almmá julevsápmelaččaid beroštumiid čielggadeami ja vuhtiiváldima haga. Birasgáhttendepartementa lea ovttasráđiid Sámedikkiin ođastan dán barggu organiserema. Plánabargu álggahuvvo ođđasis 2003’ čavčča.

Sámediggi oaivvilda ahte sámi ovddasteapmi luonddusuodjalanlága suodjalanplánaproseassain ii leat doarvái buorre. Sámediggi dáhttu stuorát válddi ja buoret váikkuhanvejolašvuođaid plánaproseassas ja dáhttu dán ovdanboahtit lágain. Ráđđehusas boahtá ain leat vuođđun ahte erenoamáš areálasuodjaleami bargu sihkkarastit Norgga mehciid, galgá čuovvut luonddusuodjalanlága. Luonddusuodjalanláhka suodjala maiddái guovlluid sisabahkkemiid vuostá mat vahágahttet dahje billistit luondduvuđđosa, vai sámi kultuvra, ássan ja ealáhuseallin sáhttá bisuhuvvot. Birasgáhttendepartementa boahtá váldit oktavuođa Sámedikkiin ja lagabui guorahallat movt sáhtášii buoridit gieđahallanvugiid luonddusuodjalanlága rámma siskkobealde vai sámi beroštumit vuhtiiváldojuvvojit buoremus lági mielde.

Sámediggi moaitá mearrádusa viiddidit Rávttošvuomi álbmotmeahci ja ođđa Rávttošvuomi suodjemeahci go mearrádusas eai váldo sámi beroštumit doarvái bures vuhtii. Birasgáhttendepartementa dáhttu čujuhit ahte dát suodjalusášši meannuduvvui dábálaš dárkilit gustojeaddji áššemeannudannjuolggadusaid mielde. Sámi beroštumiin lea iešguđet dásiin meannudanproseassas leamaš buorre liiba buktit mearkkašumiid ja evttohusaid iešguđet suodjalusplánaevttohusaide. Boađusin šattai ahte sámi beroštumit ja erenoamážit boazodoalu sávaldagat leat sihkkaraston hui buori vuogi mielde. Birasgáhttendepartementa lea čilgen dán sierra reivves Sámediggái guovvamánu 24.b. 2003.

Ráđđehus lea borgemánu 29.b. 2003 ásahan ođđa álbmotmeahci Møysalen-guovllus Lofuohtas ja viiddidan Børgefjell ja Bajit Báhčaveaji álbmotmehciid Davvi-Trøndelágas /Nordlánddas ja Finnmárkkus. Dáid álbmotmehciid njuolggadusat leat heivehuvvon guovlluid sámi ealáhusaide, ee. boazodollui. Dát lea ee. čalmmustahttojuvvon álbmot- mehciid ulbmilnjuolggadusain.

8.3 Báhčinguovllut ja sámi beroštumit

Sámediggi čujuha ahte sámi ealáhusaide váikkuhit Suodjalusa plánat viiddidit ja rievdadit báhčinguovlluid geavaheami sámi guovlluin hui negatiivvalaččat (kap. 3.7.4).

Suodjalusas leat dihto meari báhčinguovllut, ja Norgga sihkarvuođa bisuheamis lea dárbbašlaš sáhttit hárjehallat dáin guovlluin. Dát gusto maiddái daidda báhčinguovlluide mat leat sámi guovlluin. Ii doala deaivása, nu movt čujuhuvvo jahkedieđáhusas, ahte ovdal lea leamaš plána hirbmadit viiddidit Hálkavári báhčinguovllu. Lea duššefal leamaš sáhka veahá heivehit báhčinguovllu rájiid eatnamiid mielde. Áiggi mielde dáidá dattege šaddat áigeguovdilin ásahit ođđa sihkarvuođaguovllu dálá báhčinguovllu olggobeallái. Hálkavári báhčinguovllu heivehuvvon geavaheapmi lea deaŧalaš, ii duššefal sihkkarastin dihte ahte Suodjalus beassá hárjehallat nu movt lea dárbbašlaš, muhto maiddái sihkkarastin dihte ahte Suodjalus bisuhuvvo Finnmárkkus.

Kulturmuittuid duođašteami oktavuođas Setermoen báhčinguovllu suohkanoasseplána dáfus, čuovvu Statsbygg plána- ja huksenlága. Láhka ii gáibit dákkár duođašteami suohkanoasseplánaid ráhkadeamis. Regulerenplána ráhkadeami oktavuođas, mii lea nubbe lávki, gáibida dattege láhka dákkár duođašteami.

Go báhčinguovlluid geavaheapmi sámi guovlluin lea plánejuvvome rievdaduvvot, de deattuha Suodjalusdepartementa lagas oktavuođa sámi beroštumiiguin. Báhčinguovlluid boahttevaš geavaheapmi galgá čuovvut Norgga ja gaskariikkalaš riektenjuolggadusaid, dás maiddái eamiálbmoga rivttiid ja gaskariikkalaš konvenšuvnnaid. Ulbmil lea ahte Suodjalusa doaimmat báhčinguovlluin galget sáhttit čađahuvvot nu ahte nu unnán go vejolaš vahágahttet báikkálaš beroštumiid, dás maiddái sámiid ja boazodoalloealáhusa beroštumiid.