15 Eaktodáhtolašvuohta
Ráđđehus
atná eaktodáhtolaš suorggi
vuođđo-geađgin
demokratiijas ja buresbirgenservodagas, ja okta váldoulbmil
lea movttidahttit olbmuid eambbo oassálastit
ja áŋgiruššat,
erenoamážit
daid joavkkuid mat dál leat olggobealde
eaktodáhtolaš organisašuneallima.
Eaktodáhtolaš suorggi
bargu das ahte olahit máŋggabealatvuođa,
eallinkvalitehta, kultuvrra, politihka ja demokráhtalaš guottuid
lea hui mávssolaš servodatlaš bargu.
Eaktodáhtolaš organisašuvnnat leat
guovddáš aktevrrat máŋgga
deaŧalaš servodatsuorggis
dan barggu dihte maid dat doaimmahit. Organisašuvnnat
leat huksejuvvon iešguđetlágan
ulbmiliid várás
ja dan seammás dat duddjojit berošteaddjioktavuođa
go oktavuođa deaŧalaš oassin
leat oassálastin ja ovttastallan.
Ráđđehus
dáhttu láhčit
buori dili eaktodáhtolaš bargguide.
Eaktodáhtolaš organisašuvnnat
leat čoavddan sosiála oktavuhtii
ja aktiiva oassálastimii,
ja das lea oktiičadnii váikkuhus
servodagas. Ráđđehussii
lea deaŧalaš doalahit
girjáivuođa
ja eaktodáhtolaš organisašuvnnaid
ja joavkkuid vai oallut olbmot sáhttet
oassálastit eaktodáhtolaš organisašuneallimis.
16.1 Sámi organisašuvnnat
Sámi birrasiidda lea
deaŧalaš nana organisašuneallin
mii sáhttá čatnat
olbmuid oktii ja mii sáhttá leat fárus
doalaheame oktasaš árvvuid
ja kultuvrralaš identitehta.
Sámi organisašuvnnat
leat álo ovttasbargan riikkarájiid
rastá.
Sámi organisašuvnnaid
stuorrun lea eanaš dáhpáhuvvan
maŋŋil nuppi
máilmmesoađi,
gč. kap. 3. Sámi
organisašuneallin lea maŋimus logenárjagiid šaddan
hui girjái. Leat ásahuvvon
dáidda- ja kulturorganisašuvnnat,
nissonorganisašuvnnat, faláštallanorganisašuvnnat
ja ollu eambbo. Maŋimus
jagiid leat maid ásahuvvon
máŋga
sámi ealáhusorganisašuvnna,
mat barget dan ala ahte vuhtii váldit
guolásteddjiid ja meahcásteddjiid
beroštumiid. Duojárat
maid leat organiseren iežaset vai
besset vára váldit
boares duodjevieruin ja olahit buoret ealáhusvuođu.
Sámi organisašuneallin
lea álo doaibman riikkarájiid
rastá, gč.
kap. 1.5.
Go Sámediggi ásahuvvui
1989:s, de Gieldadepartemeanta bijai sámi
organisašundoarjaga hálddašeami Sámedikki
vuollái (1990:s 2,35 milj. ruvnno).
Norgga Sámeráđđi hálddašii
dien ortnega ovdal. Dál juolluda
Sámediggi doaibmaruđaid
kulturorganisašuvnnaide,
ealáhusorganisašuvnnaide
ja nu gohčoduvvon váldoorganisašuvnnaide,
2007:s oktiibuot sullii 8,5 milj. ruvnno.
15.1 Sámi organisašuvnnat
Sámi birrasiidda lea
deaŧalaš nana organisašuneallin
mii sáhttá čatnat
olbmuid oktii ja mii sáhttá leat fárus
doalaheame oktasaš árvvuid
ja kultuvrralaš identitehta.
Sámi organisašuvnnat
leat álo ovttasbargan riikkarájiid
rastá.
Sámi organisašuvnnaid
stuorrun lea eanaš dáhpáhuvvan
maŋŋil nuppi
máilmmesoađi,
gč. kap. 3. Sámi
organisašuneallin lea maŋimus logenárjagiid šaddan
hui girjái. Leat ásahuvvon
dáidda- ja kulturorganisašuvnnat,
nissonorganisašuvnnat, faláštallanorganisašuvnnat
ja ollu eambbo. Maŋimus
jagiid leat maid ásahuvvon
máŋga
sámi ealáhusorganisašuvnna,
mat barget dan ala ahte vuhtii váldit
guolásteddjiid ja meahcásteddjiid
beroštumiid. Duojárat
maid leat organiseren iežaset vai
besset vára váldit
boares duodjevieruin ja olahit buoret ealáhusvuođu.
Sámi organisašuneallin
lea álo doaibman riikkarájiid
rastá, gč.
kap. 1.5.
Go Sámediggi ásahuvvui
1989:s, de Gieldadepartemeanta bijai sámi
organisašundoarjaga hálddašeami Sámedikki
vuollái (1990:s 2,35 milj. ruvnno).
Norgga Sámeráđđi hálddašii
dien ortnega ovdal. Dál juolluda
Sámediggi doaibmaruđaid
kulturorganisašuvnnaide,
ealáhusorganisašuvnnaide
ja nu gohčoduvvon váldoorganisašuvnnaide,
2007:s oktiibuot sullii 8,5 milj. ruvnno.
15.2 Eaktodáhttoguovddážat
Eaktodáhtolaš guovddážiid
ulbmilin lea nannet oassálastima
ja dan ahte galget leat oallut olbmot mielde báikkálaš doaimmain,
ja dat leat maid gávnnadanbáikkit
eaktodáhtolaš
bargguide, oassálastimii ja
gullevašvuhtii lagaš birrasis.
Eaktodáhtolašguovddážat leat
eambbogiidda dagahan álkibun oassálastit
eaktodáhtolaš bargui,
ja guovddážat
leat atnán ođđa vugiid
movttidahttit olbmuid bargat báikkálaš eaktodáhtolaš bargguid.
Guovddážat
barget ovttas iešguđetlágan
servviiguin, searvegottiiguin, almmolaš eiseválddiiguin
ja ovttaskas olbmuiguin. Eaktodáhtolašguovddážat
leat gávdnan dakkár
málle man lea deatalaš doarjut,
danne go dat háhket ođđa
joavkkuid ja ođđa
olbmuid ávkkálaš eaktodáhtolaš bargguide ávkin
ovttaskas olbmuide ja olles oktavuhtii.
Dál leat sullii 300 eaktodáhtolašguovddáža miehtá riikka.
Finnmárkkus leat ásahuvvon
guhtta ja Romssas 11 eaktodáhtolašguovddáža,
muhto dušše
ovttas lea sámi namma: Eisevárluhppu
Kárášjoga
gielddas. Dasto leat Skánit
lagaš birasguovddáš ja
Gáivuona lagaš birasguovddáš ásahuvvon
dakkár suohkaniidda gos
stuora oassi álbmogis leat sápmelaččat.
Eaktodáhtolašguovddážat raporterejit
movt sii atnet stáhtaruđaid jahkeraporttaid
ja rehketdoalu bokte. Ii guhte ge eaktodáhtolaš guovddáš Romssas
ii ge Finnmárkkus raportere
erenoamáš doaimmaid,
earálágan eaktodáhtolaš vugiid
dahje hástalusaid sámi
kultuvrra ektui. Kultur- ja girkodepartemeanta ii dieđe
mearkkaša go dat ahte guovddážiin
eai leat erenoamáš hástalusat
sámi álbmoga
hárrái
vai lea go nu ahte raportagáibádusat
leat hábmejuvvon nu ahte
dakkár dieđut
eai fuomášuvvo.
16.2 Eaktodáhttoguovddážat
Eaktodáhtolaš guovddážiid
ulbmilin lea nannet oassálastima
ja dan ahte galget leat oallut olbmot mielde báikkálaš doaimmain,
ja dat leat maid gávnnadanbáikkit
eaktodáhtolaš
bargguide, oassálastimii ja
gullevašvuhtii lagaš birrasis.
Eaktodáhtolašguovddážat leat
eambbogiidda dagahan álkibun oassálastit
eaktodáhtolaš bargui,
ja guovddážat
leat atnán ođđa vugiid
movttidahttit olbmuid bargat báikkálaš eaktodáhtolaš bargguid.
Guovddážat
barget ovttas iešguđetlágan
servviiguin, searvegottiiguin, almmolaš eiseválddiiguin
ja ovttaskas olbmuiguin. Eaktodáhtolašguovddážat
leat gávdnan dakkár
málle man lea deatalaš doarjut,
danne go dat háhket ođđa
joavkkuid ja ođđa
olbmuid ávkkálaš eaktodáhtolaš bargguide ávkin
ovttaskas olbmuide ja olles oktavuhtii.
Dál leat sullii 300 eaktodáhtolašguovddáža miehtá riikka.
Finnmárkkus leat ásahuvvon
guhtta ja Romssas 11 eaktodáhtolašguovddáža,
muhto dušše
ovttas lea sámi namma: Eisevárluhppu
Kárášjoga
gielddas. Dasto leat Skánit
lagaš birasguovddáš ja
Gáivuona lagaš birasguovddáš ásahuvvon
dakkár suohkaniidda gos
stuora oassi álbmogis leat sápmelaččat.
Eaktodáhtolašguovddážat raporterejit
movt sii atnet stáhtaruđaid jahkeraporttaid
ja rehketdoalu bokte. Ii guhte ge eaktodáhtolaš guovddáš Romssas
ii ge Finnmárkkus raportere
erenoamáš doaimmaid,
earálágan eaktodáhtolaš vugiid
dahje hástalusaid sámi
kultuvrra ektui. Kultur- ja girkodepartemeanta ii dieđe
mearkkaša go dat ahte guovddážiin
eai leat erenoamáš hástalusat
sámi álbmoga
hárrái
vai lea go nu ahte raportagáibádusat
leat hábmejuvvon nu ahte
dakkár dieđut
eai fuomášuvvo.
16.3 Strategüjat ja doaibmabijut
Dál lea unnán
systemáhtalaš diehtu
das makkár erohusat leat
eaktodáhtolaš suorggis
go lea sáhka sámi álbmogis
ja muđui álbmogis.
Diet guoská sihke statusdieđuide
ja ovdamearkka dieđuide iešguđetlágan
fáktoriin mat hehttehjit
dahje ovdánahttet eaktodáhtolaš doaimmaid
sámi álbmogis.
Danne áigu Kultur- ja girkodepartemeanta árvvoštallat álggahit
muhtin prošeavtta vai olahivčče
eambbo dieđuid das makkár
erohusat leat sámi eaktodáhtolašbarggus
ja dan eaktodáhtolašbarggus
mii muđui lea álbmogis.
Muđui daid árvvoštallet álggahit
geahččalanprošeavttaid
ovtta dahje máŋgga eaktodáhtolašguovddážis,
main lea ulbmilin dagahit eambbo dihtomielalašvuođa
kulturerohusaid birra mat soitet leat ja mat vedjet mearkkašit
juoidá sámi álbmoga
eaktodáhtolaš bargguide.
15.3 Strategüjat ja doaibmabijut
Dál lea unnán
systemáhtalaš diehtu
das makkár erohusat leat
eaktodáhtolaš suorggis
go lea sáhka sámi álbmogis
ja muđui álbmogis.
Diet guoská sihke statusdieđuide
ja ovdamearkka dieđuide iešguđetlágan
fáktoriin mat hehttehjit
dahje ovdánahttet eaktodáhtolaš doaimmaid
sámi álbmogis.
Danne áigu Kultur- ja girkodepartemeanta árvvoštallat álggahit
muhtin prošeavtta vai olahivčče
eambbo dieđuid das makkár
erohusat leat sámi eaktodáhtolašbarggus
ja dan eaktodáhtolašbarggus
mii muđui lea álbmogis.
Muđui daid árvvoštallet álggahit
geahččalanprošeavttaid
ovtta dahje máŋgga eaktodáhtolašguovddážis,
main lea ulbmilin dagahit eambbo dihtomielalašvuođa
kulturerohusaid birra mat soitet leat ja mat vedjet mearkkašit
juoidá sámi álbmoga
eaktodáhtolaš bargguide.