Sámepolitihkka

18.1 Sámi girkoeallin

Dat maid buot ovddimus ferte váldit vuhtii sámi girkoeallimis Norgga Girku siskkobealde lea ahte dan ferte ovddidit ovttas sámiid iešipmárdusain ja sámi árbevieruiguin. Ovddimustá de galget sámi girkomiellahtut muosáhit dan ahte girku doaibma ja sárdni speadjalastá sin eallima ja dagaha ahte sin eallimis lea oaivil. Nubbi ulbmil lea ahte sámi girkoeallin ja kulturoasit galget riggudahttit Norgga Girku oppalaččat. Jus sámi girkoeallin galgá leat integrerejuvvon oassi ja dakkár mii lea seamma dásis go girkoeallin muđui, de lea earret eará deaŧalaš viidáseappot bargat dainna ahte heivehit girku liturgiija sámi gillii ja musihkkii, ja fertejit maid ráhkadit eambbo materiealla sámegillii – erenoamážit julev- ja oarjelsámi guovlluin. Go galgat lasihit sálmmaid logu ja ođastit liturgiija, de hir­bmadit deattuhit ge sámi ipmilbálvalusárbevieru, sámegiela, musihkkaárbevieru ja kultuvrra.

Sámi girkoráđđi dajai čuovvovaččaid dan ráđđečoahkkimis maid dolle Romssas 2006 čakčamánu:

Govus 18.1 Kárášjoga boares girku – 200 jagi 2007:s

Gáldu: Davvi-Hålogalándda bismagoddekontuvra

Girkočoahkkin bivddii 2006 (ášši 07/06) ahte Sámi girkoráđđi ovttasráđiid Davvi-Hålogalándda, Lulli-Hålogalándda, Nidarosa ja Oslo bismágottiiguin ráhkada plána das movt ovddidit sámi girko­eallima gos davvisámegiella, julevsámegiella ja oarjelsámegiella ja maid girjás sámi kultuvra váldojuvvo vuhtii. Ulbmil dainna plánain lea addit searvegottiide, girkolaš mielbargiide ja girkui oppalaččat konkrehta bagadallama ja veahki nannet sámi girkoeallima báikkálaččat. Girkočoahkkin bivdá plána ráhkadettiin ee. deattuhit sámi giella- ja kulturgelbbolašvuođa nannema golmma davimus bismagottiin, ja doaibmabijuid ráhkadeami sihkkarastin dihte sámi nuoraid háhkat girkolaš ohppui, ja buot áigeguovdilis oahpuin máhtu nannema girku mišunhistorjjás sámi guovlluin, sámi oskkolašvuođas, kultuvrras ja servodateallimis. Muđui deattuhuvvo bargagoahtit eambbo biibbaljorgalemiin, sálmmaiguin ja liturgiijain. Plánas galgá erenoamážit jurddašuvvot Sis-Finnmárkku proavássuohkana rekruterendilli. Girkočoahkkin bivdá plána galgat biddjojuvvot áššin 2008 Girkočoahkkimis.

18.1.1 Sámi girkoráđđi

Sámi girkoráđđi Norgga Girkus lea Girkočoahkkima orgána sámi girkoeallimis. Ráđđi ásahuvvui 1992:s dainna ulbmiliin ahte sámiin galgá leat eambbo dadjamuš iežaset dili badjel girkoeallima iešguđet surggiin. Go Sámi girkoráđi leat ásahan, de lea Norgga girkus ovddasteaddji orgána mii sáhttá ovddidit ja čuovvolit sámi girkoeallima doaimmaid. Girkočoahkkin lea mearridan ahte sámi girkoeallin galgá leat okta nannensuorgi. Dat ruđat mat Girkočoahkkimis leat dan oktavuođas, galget fievrriduvvot Sámi girkoráđđái ja Sámi girkoráđi bokte. Sámi girkoráđi váldobarggut leat:

• ovddidit, gáhttet ja ovttastahttit sámi girkoeallima Norgga girkus.

• buktit oaiviliiddis dakkár áššiide mat ráđi ipmárdusa mielde gusket sámi girkoeallimii ja álgoálbmogiidda

• bargat dan ala ahte sámi girkoeallin váldojuvvošii vuhtii dárbbašlaš ja ovttadássásaš oassin Norgga girkus

• addit olbmuide dieđu dain erenoamáš árvvuin maid sámi girkoeallin ja sámi kristtalaš árbi addá girkui ollislaččat, ja bargat áššiiguin maiguin girku deaivvada sámi kultuvrras, árbevierus ja historjjás

• bargat dan ala ahte nannet sámi álbmoga kultuvrra ja giela ja ovddidit máhtu ja beroštumi sámiid sajádagas Norgga Girku siskkobealde

• doalahit oktavuođaid daiguin girkuiguin gos leat sámi searvegottit Davviriikkain ja Guoládagas ja ovddidit doaimmaid ja ovttastahttit dakkár áššiid mat leat oktasaš sámi-girkolaš áššit

• váldit vuhtii álgoálbmotáššiid Norgga Girku bealis ja ovttasráđiid Gaskagirkolaš ráđiin.

17.1 Sámi girkoeallin

Dat maid buot ovddimus ferte váldit vuhtii sámi girkoeallimis Norgga Girku siskkobealde lea ahte dan ferte ovddidit ovttas sámiid iešipmárdusain ja sámi árbevieruiguin. Ovddimustá de galget sámi girkomiellahtut muosáhit dan ahte girku doaibma ja sárdni speadjalastá sin eallima ja dagaha ahte sin eallimis lea oaivil. Nubbi ulbmil lea ahte sámi girkoeallin ja kulturoasit galget riggudahttit Norgga Girku oppalaččat. Jus sámi girkoeallin galgá leat integrerejuvvon oassi ja dakkár mii lea seamma dásis go girkoeallin muđui, de lea earret eará deaŧalaš viidáseappot bargat dainna ahte heivehit girku liturgiija sámi gillii ja musihkkii, ja fertejit maid ráhkadit eambbo materiealla sámegillii – erenoamážit julev- ja oarjelsámi guovlluin. Go galgat lasihit sálmmaid logu ja ođastit liturgiija, de hir­bmadit deattuhit ge sámi ipmilbálvalusárbevieru, sámegiela, musihkkaárbevieru ja kultuvrra.

Sámi girkoráđđi dajai čuovvovaččaid dan ráđđečoahkkimis maid dolle Romssas 2006 čakčamánu:

Govus 18.1 Kárášjoga boares girku – 200 jagi 2007:s

Gáldu: Davvi-Hålogalándda bismagoddekontuvra

Girkočoahkkin bivddii 2006 (ášši 07/06) ahte Sámi girkoráđđi ovttasráđiid Davvi-Hålogalándda, Lulli-Hålogalándda, Nidarosa ja Oslo bismágottiiguin ráhkada plána das movt ovddidit sámi girko­eallima gos davvisámegiella, julevsámegiella ja oarjelsámegiella ja maid girjás sámi kultuvra váldojuvvo vuhtii. Ulbmil dainna plánain lea addit searvegottiide, girkolaš mielbargiide ja girkui oppalaččat konkrehta bagadallama ja veahki nannet sámi girkoeallima báikkálaččat. Girkočoahkkin bivdá plána ráhkadettiin ee. deattuhit sámi giella- ja kulturgelbbolašvuođa nannema golmma davimus bismagottiin, ja doaibmabijuid ráhkadeami sihkkarastin dihte sámi nuoraid háhkat girkolaš ohppui, ja buot áigeguovdilis oahpuin máhtu nannema girku mišunhistorjjás sámi guovlluin, sámi oskkolašvuođas, kultuvrras ja servodateallimis. Muđui deattuhuvvo bargagoahtit eambbo biibbaljorgalemiin, sálmmaiguin ja liturgiijain. Plánas galgá erenoamážit jurddašuvvot Sis-Finnmárkku proavássuohkana rekruterendilli. Girkočoahkkin bivdá plána galgat biddjojuvvot áššin 2008 Girkočoahkkimis.

17.1.1 Sámi girkoráđđi

Sámi girkoráđđi Norgga Girkus lea Girkočoahkkima orgána sámi girkoeallimis. Ráđđi ásahuvvui 1992:s dainna ulbmiliin ahte sámiin galgá leat eambbo dadjamuš iežaset dili badjel girkoeallima iešguđet surggiin. Go Sámi girkoráđi leat ásahan, de lea Norgga girkus ovddasteaddji orgána mii sáhttá ovddidit ja čuovvolit sámi girkoeallima doaimmaid. Girkočoahkkin lea mearridan ahte sámi girkoeallin galgá leat okta nannensuorgi. Dat ruđat mat Girkočoahkkimis leat dan oktavuođas, galget fievrriduvvot Sámi girkoráđđái ja Sámi girkoráđi bokte. Sámi girkoráđi váldobarggut leat:

• ovddidit, gáhttet ja ovttastahttit sámi girkoeallima Norgga girkus.

• buktit oaiviliiddis dakkár áššiide mat ráđi ipmárdusa mielde gusket sámi girkoeallimii ja álgoálbmogiidda

• bargat dan ala ahte sámi girkoeallin váldojuvvošii vuhtii dárbbašlaš ja ovttadássásaš oassin Norgga girkus

• addit olbmuide dieđu dain erenoamáš árvvuin maid sámi girkoeallin ja sámi kristtalaš árbi addá girkui ollislaččat, ja bargat áššiiguin maiguin girku deaivvada sámi kultuvrras, árbevierus ja historjjás

• bargat dan ala ahte nannet sámi álbmoga kultuvrra ja giela ja ovddidit máhtu ja beroštumi sámiid sajádagas Norgga Girku siskkobealde

• doalahit oktavuođaid daiguin girkuiguin gos leat sámi searvegottit Davviriikkain ja Guoládagas ja ovddidit doaimmaid ja ovttastahttit dakkár áššiid mat leat oktasaš sámi-girkolaš áššit

• váldit vuhtii álgoálbmotáššiid Norgga Girku bealis ja ovttasráđiid Gaskagirkolaš ráđiin.

17.2 Bismagottit

Girkolága § 23 mielde lea bismágotteráđiid bargu giddet fuomášumi «juohke áššái mii sáhttá boktit ja virkkosmahttit kristtalaš eallima searvegottiin». Golbma davimus bismágotti (Davvi-Hålogalanda, Lulli-Hålogalanda ja Nidaros) ja Oslo bismágoddi leat guovllut gos orrot eanemus sápmelaččat. Dain bismágottiin lea danne erenoamáš ovddasvástádus fuolahit ealli sámi girkoeallima iežaset guovlluin. Davvi-Hålogalanda, Lulli-Hålogalanda ja Nidarosa bismágodderáđiin lea buohkain okta sámi áirras, okta davvisámi, okta julevsámi ja oarjelsámi. Golbma davimus bismagodderáđi leat vuođđudan juhkosiid mat galget bismagodderáđiid sámi girkoeallima fuolahit. Juhkosat raportejit bismagodderáđđáset.

Davvi-Hålogalándda bismágottis lea váldokapellána davvisámiide. Nidaros bismágodderáđis lea olles virgi oarjelsámi báhppii. Lulli-Håloglándda bismágodderáđis eai leat báhppavirggit mat galget vuhtiiváldit sámi girkoeallima julevsámi guovllus.

Sis-Finnmárkku proavássuohkan ásahuvvui 1990:s. Sis-Finmmárkku proavássuohkanii gullet báhpasuohkanat Kárášjohka, Guovdageaidnu, Deatnu ja Unjárga ja Porsáŋgu. Dat lea áidna guovlu riikkas gos sámi girkoeallima nannen lea leamaš okta ákkain organiseret sierra proavássuoh­kana.

Máŋga jagi lea leamaš bargu ásahit sierra sámi searvegotti oarjelsámi guovllus. Oarjelsámi álbmot orru bieđgguid dan guovllus masa gullá Nidarosa bismágoddi ja oasit Lulli-Hålogalándda ja Hámara bismágottit. Bismágodderáđđi lea dál ohcan oažžut dohkkehuvvot ovtta geahččaleami mii lea ahte ásahit sierra sámi searvegotti. Sihke oarjelsámi girkoeallima lávdegoddi, Sámi girkoráđđi ja Girkoráđđi leat miehtan ahte ásahuvvošii dakkár searvegoddi. Departemeanta áigu dohkkehit dan ohcama.

Oslo bismágodderáđđi lágida juohke jagi njeallje sámi ipmilbálvalusa Oslos, ja Bergenis dollet moadde sámi ipmilbálvalusa jagis.

18.2 Bismagottit

Girkolága § 23 mielde lea bismágotteráđiid bargu giddet fuomášumi «juohke áššái mii sáhttá boktit ja virkkosmahttit kristtalaš eallima searvegottiin». Golbma davimus bismágotti (Davvi-Hålogalanda, Lulli-Hålogalanda ja Nidaros) ja Oslo bismágoddi leat guovllut gos orrot eanemus sápmelaččat. Dain bismágottiin lea danne erenoamáš ovddasvástádus fuolahit ealli sámi girkoeallima iežaset guovlluin. Davvi-Hålogalanda, Lulli-Hålogalanda ja Nidarosa bismágodderáđiin lea buohkain okta sámi áirras, okta davvisámi, okta julevsámi ja oarjelsámi. Golbma davimus bismagodderáđi leat vuođđudan juhkosiid mat galget bismagodderáđiid sámi girkoeallima fuolahit. Juhkosat raportejit bismagodderáđđáset.

Davvi-Hålogalándda bismágottis lea váldokapellána davvisámiide. Nidaros bismágodderáđis lea olles virgi oarjelsámi báhppii. Lulli-Håloglándda bismágodderáđis eai leat báhppavirggit mat galget vuhtiiváldit sámi girkoeallima julevsámi guovllus.

Sis-Finnmárkku proavássuohkan ásahuvvui 1990:s. Sis-Finmmárkku proavássuohkanii gullet báhpasuohkanat Kárášjohka, Guovdageaidnu, Deatnu ja Unjárga ja Porsáŋgu. Dat lea áidna guovlu riikkas gos sámi girkoeallima nannen lea leamaš okta ákkain organiseret sierra proavássuoh­kana.

Máŋga jagi lea leamaš bargu ásahit sierra sámi searvegotti oarjelsámi guovllus. Oarjelsámi álbmot orru bieđgguid dan guovllus masa gullá Nidarosa bismágoddi ja oasit Lulli-Hålogalándda ja Hámara bismágottit. Bismágodderáđđi lea dál ohcan oažžut dohkkehuvvot ovtta geahččaleami mii lea ahte ásahit sierra sámi searvegotti. Sihke oarjelsámi girkoeallima lávdegoddi, Sámi girkoráđđi ja Girkoráđđi leat miehtan ahte ásahuvvošii dakkár searvegoddi. Departemeanta áigu dohkkehit dan ohcama.

Oslo bismágodderáđđi lágida juohke jagi njeallje sámi ipmilbálvalusa Oslos, ja Bergenis dollet moadde sámi ipmilbálvalusa jagis.

18.3 Oskkuoahpahus

Oskkuoahpahusođastus mearriduvvui Stuoradikkis 2003:s. Ulbmilin das lea sihkkarastit ahte Norgga Girkus galgá leat dakkár fálaldat mas buot miellahtut gaskal 0 ja 18 jagi ožžot oahpahusa iežaset oskkus. Oskkuoahpahus galgá movttidahttit olbmuid hukset iežaset identitehta ja movttidahttit olbmuid oažžut ipmárdusa iežas kultuvrras ja árbevierus dakkár servodagas mas lea girjái­vuohta kultuvrralaččat ja gos eallinoainnut maid leat máŋggat.

Ođastus álggahuvvui 2004:s ja vuosttaš oassi lea viđajagát guhkkosaš áigodat gos leat geahčča-leamit mat leat prošeaktahámis. Dat vásáhusat mat bohtet prošeaktaáigodagas galget leat vuođđun ráhkadit systemáhtalaš oskkuoahpahusa buoh­kaide geat leat gásttašuvvon. Sámi oskkuoahpahusa viidáset ovdáneapmi lea ođastusa vuoruhuvvon surggiid gaskkas.

Muhtin searvegottit doaimmahit oskkuoahpahus geahččalemiid prošeaktaáigodagas ja dat leat Kárášjohka, Guovdageaidnu, Deatnu, Unjárga ja Porsáŋgu Sis-Finnmárkku proavásgottis. Geahččaleami ulbmilin lea ásahit dakkár oskkuoah-pahusa mii lea vuođđuduvvon sámi kristtalaš árbevirrui ja mii lea mánáid eatnigillii. Oarjelsámi guovllus, Davvi-Ránus maid álggahuvvui geahččaleapmi oskkuoahpahusas.

Olavstipeanda, maid Kultur- ja girkodepartemeanta juohke jagi geige ovtta báhppii Norgga girkus, geigejuvvui 2006:s Tore Johnsenii, gii maŋŋil maid válljejuvvui Sámi girkoráđi jođiheaddjin. Stipeandaáigodagas lea son ráhkadan giehtačállosa sámi katekismusii Máilmmi mánát, beaivváža mánát, biekka mánát.

Girku nationála dásis lea ovddasmanniprošeaktan go ásahedje neahttabáikki sámi oskkuoahpahussii ja das leat stuora ovdánahttinvejolašvuođat. Materiealla sidjiide geat leat 6 – 18 jagi boarrásat, almmuhuvvojit neahtas oarjelsámegillii, julevsámegillii, davvisámegillii ja dárogillii ja dat lea ge oskkuoahpahusođastusa áigumuša mielde.

17.3 Oskkuoahpahus

Oskkuoahpahusođastus mearriduvvui Stuoradikkis 2003:s. Ulbmilin das lea sihkkarastit ahte Norgga Girkus galgá leat dakkár fálaldat mas buot miellahtut gaskal 0 ja 18 jagi ožžot oahpahusa iežaset oskkus. Oskkuoahpahus galgá movttidahttit olbmuid hukset iežaset identitehta ja movttidahttit olbmuid oažžut ipmárdusa iežas kultuvrras ja árbevierus dakkár servodagas mas lea girjái­vuohta kultuvrralaččat ja gos eallinoainnut maid leat máŋggat.

Ođastus álggahuvvui 2004:s ja vuosttaš oassi lea viđajagát guhkkosaš áigodat gos leat geahčča-leamit mat leat prošeaktahámis. Dat vásáhusat mat bohtet prošeaktaáigodagas galget leat vuođđun ráhkadit systemáhtalaš oskkuoahpahusa buoh­kaide geat leat gásttašuvvon. Sámi oskkuoahpahusa viidáset ovdáneapmi lea ođastusa vuoruhuvvon surggiid gaskkas.

Muhtin searvegottit doaimmahit oskkuoahpahus geahččalemiid prošeaktaáigodagas ja dat leat Kárášjohka, Guovdageaidnu, Deatnu, Unjárga ja Porsáŋgu Sis-Finnmárkku proavásgottis. Geahččaleami ulbmilin lea ásahit dakkár oskkuoah-pahusa mii lea vuođđuduvvon sámi kristtalaš árbevirrui ja mii lea mánáid eatnigillii. Oarjelsámi guovllus, Davvi-Ránus maid álggahuvvui geahččaleapmi oskkuoahpahusas.

Olavstipeanda, maid Kultur- ja girkodepartemeanta juohke jagi geige ovtta báhppii Norgga girkus, geigejuvvui 2006:s Tore Johnsenii, gii maŋŋil maid válljejuvvui Sámi girkoráđi jođiheaddjin. Stipeandaáigodagas lea son ráhkadan giehtačállosa sámi katekismusii Máilmmi mánát, beaivváža mánát, biekka mánát.

Girku nationála dásis lea ovddasmanniprošeaktan go ásahedje neahttabáikki sámi oskkuoahpahussii ja das leat stuora ovdánahttinvejolašvuođat. Materiealla sidjiide geat leat 6 – 18 jagi boarrásat, almmuhuvvojit neahtas oarjelsámegillii, julevsámegillii, davvisámegillii ja dárogillii ja dat lea ge oskkuoahpahusođastusa áigumuša mielde.

17.4 Ipmilbálvalusat ja diakoniija

Norgga Girku láhčá dili nu ahte sámi árbevierut ja ovdanbuktimat maid leat ealas oassin ipmilbálvalusain, ja dan seammás lea dat mielde nanneme sámegiela. Nu movt biibbaljorgaleamit ja sálmmat ovdal leat leamaš deaŧalaččat dárogiela ovdánahttimis, de besset dál čoagganeamit mat leat sámegillii atnit ávkin biibbaljorgalemiid ja ođđa diktema. Gávdnojit ollu teavsttat girkolaš atnui ja dat addá maid vejolašvuođa ovddidit sámegiela bassigiellan. Julev- ja oarjelsámi guovlluin lea erenoamáš dárbu nannet sámegiela geavaheami girkus.

Jagis 1993 addojuvvui Sámi girkoráđđái ovddasvástádussan ráhkadit liturgiijaid davvisámegillii. Seamma áiggi bijai Nidarosa bismágoddi johtui barggu ráhkadit ipmilbálvalus ortnegiid sámegillii. Das maid deattuhuvvui oarjelsámi perspektiiva. 2004:s ja 2005:s juolludii Sámi girkoráđđi ekonomalaš doarjaga julevsámegiel liturgiija ráhkadanbargui. Sámi girkoráđđi lea nammadan lávdegotti 2006 – 2007 áigodahkii mii bargá ipmilbálvalusođastemiin sámegillii. Dan lávdegottis leat buot golbma sámi giellaguovllu ovddastuvvon.

Golggotmánu 2005:s almmuhuvvui, davvisámegillii sálbmagirji, Sálbmagirji II, Verbum lágádusas. Davvisámi geahččalanliturgiija Allameassu 99 lea leamaš anus 1999 rájes. Sámi girkoráđđi lea dál geargame 1978 liturgiija heivehanbargguin davvisámegiela riektačállimii.

Ruoŧa-Norgga ovttasbarggu mielddisbuvttii sálbmagirjji almmuheami 2005:s. Dat lei Julevsáme Sálmmagirjje.Girji lea almmuhuvvon Ruota Verbum lágádusas, muhto oasi dan barggus lea Sámi girkoráđđi ruhtadan 1994/1995 rájes.

2006 – 2007 jahkemolsumis gárvánii vuosttaš geardde allameassoliturgiija oarjelsámegillii. Ii dat leat jorgaluvvon dárogielas, muhto das leat teavsttat ja melodiijat mat leat vuođđuduvvon oarjelsámi kultuvrii ja árbevieruide.

Norgga biibbalsearvi bargá jeavddalaččat jorgalit Biibbala sámegillii. Oassi dien barggus lea suoma-ruoŧa-Norgga ovttasbargu. Ođđa testa­mean­ta lea jorgaluvvon davvisámegillii (1998) ja oarjelsámegillii (2003). Dál leat bargame jorgalit Boares testameantta davvisámegillii ja muhtin vál­ljejuvvon ođđatestameantta teavsttaid oarjelsámegillii.

Nuoraid girkočoahkkin lea Norgga Girku nationála orgána nuoraidbargui ja eará áššiide mat gusket nuoraide. 2000/2001 rájes leat sámi nuorat leamaš mielde Nuoraid girkočoahkkimis. Sámi girkoráđis lea maid sierra nuoraidlávdegoddi mii galgá sihkkarastit ahte sámi nuorat váldojuvvojit vuhtii sámi ipmilbálvaluseallinbarggus.

Sámi diakoniijai lea 2007:s almmuhuvvon giehtagirji.

18.4 Ipmilbálvalusat ja diakoniija

Norgga Girku láhčá dili nu ahte sámi árbevierut ja ovdanbuktimat maid leat ealas oassin ipmilbálvalusain, ja dan seammás lea dat mielde nanneme sámegiela. Nu movt biibbaljorgaleamit ja sálmmat ovdal leat leamaš deaŧalaččat dárogiela ovdánahttimis, de besset dál čoagganeamit mat leat sámegillii atnit ávkin biibbaljorgalemiid ja ođđa diktema. Gávdnojit ollu teavsttat girkolaš atnui ja dat addá maid vejolašvuođa ovddidit sámegiela bassigiellan. Julev- ja oarjelsámi guovlluin lea erenoamáš dárbu nannet sámegiela geavaheami girkus.

Jagis 1993 addojuvvui Sámi girkoráđđái ovddasvástádussan ráhkadit liturgiijaid davvisámegillii. Seamma áiggi bijai Nidarosa bismágoddi johtui barggu ráhkadit ipmilbálvalus ortnegiid sámegillii. Das maid deattuhuvvui oarjelsámi perspektiiva. 2004:s ja 2005:s juolludii Sámi girkoráđđi ekonomalaš doarjaga julevsámegiel liturgiija ráhkadanbargui. Sámi girkoráđđi lea nammadan lávdegotti 2006 – 2007 áigodahkii mii bargá ipmilbálvalusođastemiin sámegillii. Dan lávdegottis leat buot golbma sámi giellaguovllu ovddastuvvon.

Golggotmánu 2005:s almmuhuvvui, davvisámegillii sálbmagirji, Sálbmagirji II, Verbum lágádusas. Davvisámi geahččalanliturgiija Allameassu 99 lea leamaš anus 1999 rájes. Sámi girkoráđđi lea dál geargame 1978 liturgiija heivehanbargguin davvisámegiela riektačállimii.

Ruoŧa-Norgga ovttasbarggu mielddisbuvttii sálbmagirjji almmuheami 2005:s. Dat lei Julevsáme Sálmmagirjje.Girji lea almmuhuvvon Ruota Verbum lágádusas, muhto oasi dan barggus lea Sámi girkoráđđi ruhtadan 1994/1995 rájes.

2006 – 2007 jahkemolsumis gárvánii vuosttaš geardde allameassoliturgiija oarjelsámegillii. Ii dat leat jorgaluvvon dárogielas, muhto das leat teavsttat ja melodiijat mat leat vuođđuduvvon oarjelsámi kultuvrii ja árbevieruide.

Norgga biibbalsearvi bargá jeavddalaččat jorgalit Biibbala sámegillii. Oassi dien barggus lea suoma-ruoŧa-Norgga ovttasbargu. Ođđa testa­mean­ta lea jorgaluvvon davvisámegillii (1998) ja oarjelsámegillii (2003). Dál leat bargame jorgalit Boares testameantta davvisámegillii ja muhtin vál­ljejuvvon ođđatestameantta teavsttaid oarjelsámegillii.

Nuoraid girkočoahkkin lea Norgga Girku nationála orgána nuoraidbargui ja eará áššiide mat gusket nuoraide. 2000/2001 rájes leat sámi nuorat leamaš mielde Nuoraid girkočoahkkimis. Sámi girkoráđis lea maid sierra nuoraidlávdegoddi mii galgá sihkkarastit ahte sámi nuorat váldojuvvojit vuhtii sámi ipmilbálvaluseallinbarggus.

Sámi diakoniijai lea 2007:s almmuhuvvon giehtagirji.

18.5 Strategiijat ja doaibmabijut

Nu go maid eará surggiin ge (gč. kap. 5.2) de lea hástalussan gávdnat dohkkehuvvon sámegielat bargiid girkui. Sámi girkoráđis leat leamaš iešguđetlágan doaibmabijut vai sápmelaččat rekruterejuvvoše girkolaš doaimmaide ja girkolaš oahpuide. Dál leat liikká dakkár báhpat, katekehtat ja diakonat geain ii leat sámi giella- ii ge kulturduogáš geat biddjojuvvojit girkolaš virggiide sámi guovl-luin. Buoridan dihte dien dili, de lea Davvi-Hålogalánda maŋimus jagi ásahan giellaoahpahusa báhpaide. Dien hástalusa ferte maid geahččat stuorát perspektiivvas. Ovdamearkka dihte lea dárbu nannet rekrutterenbarggu sámi nuoraid ektui, maiddái girkolaš oahpuin.

Rekruterendili váikkuhus lea maid dat ahte maiddái sámegiela hálddašanguovlluin ožžot sápmelaččat eanaš oasi bálvalusain dárogillii. Sámelága § 3 – 6 mielde lea juohkehaččas riekti oažžut individuála girkolaš bálvalusaid sámegillii Norgga girku searvegottiin sámegiela hálddašanguovlluin, ja dat leat gávcci suohkana – Snoasa, Divttasvuotna, Gáivuotna, Guovda­geaidnu, Kárášjohka, Porsáŋgu, Unjárga ja Deatnu. Loabát suohkan Romssas lea mearridan ahte suohkan galgá ohcat beassat leat oassin sámegiela hálddašanguovllus.

Girku bargá sámegiela nannemiin maiddái olggobealde hálddašanguovllu.

Lassin girkofágalaš gelbbolašvuhtii, de lea dárbu sámi giella- ja kulturgelbbolašvuhtii eanaš girkolaš virggiin sámi guovlluin. Diet guoská buot dásiide girkus, ja dás lea sáhka ovdamearkka dihte dulkonbálvalusas, IT-čovdosiin, bargiid kurssain, ja guovttegielat galbbaid geavaheamis.

Dakkár suohkaniin gos leat ollu sámegielat ássit, lea girkodulkaortnet juo guhká leamaš. Lea maid hástalussan gokčat girkodulkadárbbu.

Golut mat leat guovttegielalašvuođa dihte gokčojuvvojit doaimma dálá bušeahttarámmaid siskkobealde. Girkolaš oktasašráđis lea ovddasvástádus fuolahit hálddahuslaš ja ekonomalaš bargguid báhpasuohkaniid ovddas, ja ráhkadit ubmiliid ja plánaid suohkana girkolaš doaimmaid várás, ovddidit barggu searvegotteráđiid gaskkas ja fuolahit báhpasuohkana beroštumiid suohkana ektui, gč. Girkolága § 14. Girkoláhka § 15 dadjá makkár surggiid suohkanis lea ovddasvástádus ruhtadit girkolaš oktasašráđi evttohusa mielde.

Kultur- ja girkodepartemeantta johtočálus V-5/2002 ođđajagimánu 16. beaivvi 2002:s lea bagadus suohkana ja girku oktavuođa ektui. Dás čujuhuvvo girkolága áigumuššii mii lea ahte ressursadárbu ja girkolaš doaimmaid vuoruheapmi, erenoamážit diakoniija dáfus, mánáid- ja nuoraidbargu, girkomusihkka jna. galgá dáhpáhuvvat báikkálaččat, ja girku ja suohkan galget ovttasbargat dain áššiin. Die leat dakkár suorggit mat lunddolaččat gullet daidda bušeahttaságastallamiida mat leat girku ja suohkana gaskkas. Diesa gullet maid guovttegielatvuođa golut. Báikkálaš dilli lea vuođđun dasa makkár dárbu lea juolludemiide go galgá sihkkarastit dohkálaš girkolaš hálddahusa. Gáibádus lea ahte girku galgá oažžut doarvái hálddahuslaš resurssaid vai sáhttá bargat iežas bargguid dohkálaš vugiin.

Dál lea jođus bargu ásahit sámi searvegotti oarjelsámi guvlui. Kultur- ja girkodepartemeanta doarju dan.

17.5 Strategiijat ja doaibmabijut

Nu go maid eará surggiin ge (gč. kap. 5.2) de lea hástalussan gávdnat dohkkehuvvon sámegielat bargiid girkui. Sámi girkoráđis leat leamaš iešguđetlágan doaibmabijut vai sápmelaččat rekruterejuvvoše girkolaš doaimmaide ja girkolaš oahpuide. Dál leat liikká dakkár báhpat, katekehtat ja diakonat geain ii leat sámi giella- ii ge kulturduogáš geat biddjojuvvojit girkolaš virggiide sámi guovl-luin. Buoridan dihte dien dili, de lea Davvi-Hålogalánda maŋimus jagi ásahan giellaoahpahusa báhpaide. Dien hástalusa ferte maid geahččat stuorát perspektiivvas. Ovdamearkka dihte lea dárbu nannet rekrutterenbarggu sámi nuoraid ektui, maiddái girkolaš oahpuin.

Rekruterendili váikkuhus lea maid dat ahte maiddái sámegiela hálddašanguovlluin ožžot sápmelaččat eanaš oasi bálvalusain dárogillii. Sámelága § 3 – 6 mielde lea juohkehaččas riekti oažžut individuála girkolaš bálvalusaid sámegillii Norgga girku searvegottiin sámegiela hálddašanguovlluin, ja dat leat gávcci suohkana – Snoasa, Divttasvuotna, Gáivuotna, Guovda­geaidnu, Kárášjohka, Porsáŋgu, Unjárga ja Deatnu. Loabát suohkan Romssas lea mearridan ahte suohkan galgá ohcat beassat leat oassin sámegiela hálddašanguovllus.

Girku bargá sámegiela nannemiin maiddái olggobealde hálddašanguovllu.

Lassin girkofágalaš gelbbolašvuhtii, de lea dárbu sámi giella- ja kulturgelbbolašvuhtii eanaš girkolaš virggiin sámi guovlluin. Diet guoská buot dásiide girkus, ja dás lea sáhka ovdamearkka dihte dulkonbálvalusas, IT-čovdosiin, bargiid kurssain, ja guovttegielat galbbaid geavaheamis.

Dakkár suohkaniin gos leat ollu sámegielat ássit, lea girkodulkaortnet juo guhká leamaš. Lea maid hástalussan gokčat girkodulkadárbbu.

Golut mat leat guovttegielalašvuođa dihte gokčojuvvojit doaimma dálá bušeahttarámmaid siskkobealde. Girkolaš oktasašráđis lea ovddasvástádus fuolahit hálddahuslaš ja ekonomalaš bargguid báhpasuohkaniid ovddas, ja ráhkadit ubmiliid ja plánaid suohkana girkolaš doaimmaid várás, ovddidit barggu searvegotteráđiid gaskkas ja fuolahit báhpasuohkana beroštumiid suohkana ektui, gč. Girkolága § 14. Girkoláhka § 15 dadjá makkár surggiid suohkanis lea ovddasvástádus ruhtadit girkolaš oktasašráđi evttohusa mielde.

Kultur- ja girkodepartemeantta johtočálus V-5/2002 ođđajagimánu 16. beaivvi 2002:s lea bagadus suohkana ja girku oktavuođa ektui. Dás čujuhuvvo girkolága áigumuššii mii lea ahte ressursadárbu ja girkolaš doaimmaid vuoruheapmi, erenoamážit diakoniija dáfus, mánáid- ja nuoraidbargu, girkomusihkka jna. galgá dáhpáhuvvat báikkálaččat, ja girku ja suohkan galget ovttasbargat dain áššiin. Die leat dakkár suorggit mat lunddolaččat gullet daidda bušeahttaságastallamiida mat leat girku ja suohkana gaskkas. Diesa gullet maid guovttegielatvuođa golut. Báikkálaš dilli lea vuođđun dasa makkár dárbu lea juolludemiide go galgá sihkkarastit dohkálaš girkolaš hálddahusa. Gáibádus lea ahte girku galgá oažžut doarvái hálddahuslaš resurssaid vai sáhttá bargat iežas bargguid dohkálaš vugiin.

Dál lea jođus bargu ásahit sámi searvegotti oarjelsámi guvlui. Kultur- ja girkodepartemeanta doarju dan.