Dás don leat: Bargodepartemeanta < Dokumeanttat < Proposišuvnnat ja dieđáhusat < Dieđáhusat Stuorradiggái < 4 Vealaheapmi ja dásseárvu < 5.3 Sohkabeliid dásseárvu < 5.3.1 Dásseárvobargu...

St.dieđ. nr. 28 (2007-2008)

Sámepolitihkka

Bláđe dokumeanttas: 5.3 Sohkabeliid dásseárvu | 4.3 Sohkabeliid dásseárvu | Ovdasiidu

5.3.1 Dásseárvobargu almmolaš doaimmahusain

Mánáid- ja dásseárvodepartemeanttas lea váldo-ovddasvástádus ráđđehusa dásseárvopolitihkkii, muhto visot departemeanttain lea dásseárvoovd-dasvástádus iežaset politihkkasurggiin. Dásseárvobargu lea vuođđuduvvon Láhkii dásseárvvu birra oktan daid láhkaásahusaiguin, ja lága §1 a váguha almmolaš eiseválddiid visot servodatsurggiin bargat doaibmilit, ulbmillaččat ja plána mielde sohkabeliidgaskasaš dásseárvvu ovdii. Bargoaddi galgá bargat doaibmilit, ulbmillaččat ja plána mielde dásseárvvu ovdii iežas doaimmas. Bargo­eallima organisašuvnnain lea vástideaddji doai-bmageatnegasvuohta iežaset doaibmasuorggis. Doaimmathusat mat lágas leat váguhuvvon čállit jahkedieđáhusa, galget jahkedieđáhusas válddahallat dan duohta dili doaimma dásseárvvu hárrái. Galget vel válddahallat doaibmabijuid mat leat álggahuvvon ja doaibmabijiuid mat leat jurddašuvvon álggahuvvot dásseárvvu ovddideami ektui ja heađuštan dihtii guovttelágan meannudeami dán lága vuostá. Almmolaš eiseválddit ja almmolaš doaimmat mat eai leat geatnegasat čállit jahkedieđáhusa, galget addit válddahallama vástideaddji jahkebušeahtas.

Fylkkamánnit váguhuvvojit jahkásaččat juolludanreivviid bokte leat gielddaide veahkkin dásseárvobarggus, ja gielddat bealisteaset leat váguhuvvon bargat doaibmilit dásseárvvu ovdii sihke bargoaddin ja daid politihkkasurggiin maid hálddašit.

Dásseárvo- ja vealahanáittardeaddjis lea váldobargun bargat vuostá vealaheami ja ovddidit dásseárvvu beroškeahttá earret eará sohkabealis, čearddalašvuođas, doaibmavádjitvuođas, gielas, religiovnnas, seksuála sojus ja agis. áittardeaddji duvddabargu mearkkaša ee.:

  • fuomášit ja čujuhit vealaheaddji diliid ja diliid mat doibmet vuostá ovttalágan meannudeami

  • oalgguhit dihtomielalašvuhtii ja leat duvddan miellaguottuid ja láhttemiid nuppástuhttimii

  • addit dieđuid, doarjaga ja oaivadeami bargguin dásseárvvu ovddideami ja vealaheami vuostá

  • rávvet ja oaivadit čearddalaš máŋggabealatvuođa birra bargoeallimis almmolaš ja priváhta surggiid bargoaddiide

  • gaskkustit máhtu ja ráhkadit duođašteami dásseárvvu birra ja gozihit vealaheami lági ja duhkodaga

  • leat čoahkkananbáikin ja diehtojuohkin­guovddážin mii láhčá guoskevaš doaimmaheaddjiide ovttasbarggu

5.3.1.1 Sámedikki dásseárvobargu

Dásseárvoláhka váguha nappo almmolaš ásahusaide doaibma- ja válddahallangeatnegasvuođa sohkabeliid dásseárvvu ovddideami dáfus. Sámediggi lea dákkár ásahus, ja galgá danne doai­bmilit bargat dásseárvvuin iežas doaimmas ja daid surggiin maid Sámediggi hálddaša, našunála dásseárvopolitihka rámmaid siskkobealde.

Sámedikkis lea vel politihkalaš ovddasvástádus sámi servodagas leat duvddan dásseárvobarggus. Dat bargu maid Sámediggi dál bargá, dieđihuvvo Sámedikki dievasčoahkkimii jahkásaš dásseárvopolitihkalaš válddahallamis. Sámediggi, ovttas sámi organisašuvnnaiguin, bargá dásseárvvu strategiijadokumeanttain. Barggu loahppa galgá leat doaibmaplána mii galgá biddjot Sámedikki ovdii 2008 giđa mielde. Mánáid- ja dásseárvodeparte­meanta sáhttá leat fágalaš ja ekonomalaš veahkkin plána strategalaš doaibmabijuide, vai buoriduvvo dásseárvu gaskal nissoniid ja albmáid dán doaibmaplánas, go dat lea Sámediggái gullevaš.

Jagis 2001 ledje Sámedikkis 84 pst. álbmotvál­ljejuvvomiin albmát. Doaibmi dásseárvopolitih­kalaš barggu bokte Sámedikki beales, válljejuvvojedje 2005 sámediggeválggas Sámediggái 51 pst. nissonat. Diggi válljii vuosttaš geardde nissona sámediggepresideantan, ja Sámediggeráđis leat nissonat eanetlogus.

Sámediggi bivddii dásseárvomáhttoguovddáža Fredrikkes hage 2006 giđa iskat dásseárvvu Sámi ovddidanfoanddas. Iskan čájehii ahte hui unnán nissonolbmot ohcet foanddas ruđa, ahte ohcciin lea čielga erohus sohkabeliid gaskkas, ja hui ollu stivrajođiheaddjit geat ledje albmát, ohce ruđa.

2007 giđa lágidii Sámediggi davviriikkalaš sámi dásseárvokonferánssa. Konferánssa prošeaktajođiheaddjin lei Sámi Nissonforum. Konferánssa mihttomearri lei fátmmastit sámi dásseárvobarggu dálá davviriikkalaš ovttasbargui dan bokte ahte dásseárvvu ja sohkabealleguoskevaš áššiid sámi servodagas galggai čuvget. Konferánsa meannudii sohkabealleperspektiivvas sámi servodaga servodatdiliid erenomážit – ja eamiálbmotservodagaid oppalaččat.

Sámi parlamentáralaš ráđđi juohká jahkásaččat sámi dásseárvobálkkašumi. Dán dásseárvobálkkašumi ulbmil lea oalgguhit rahčat albmáid ja nissoniid gaskasaš dásseárvvu ja dásseárvvu ovddidemiin riikkarájáid rastá sámi servodagas.

Geahča maiddái Sámedikki 2007 jahkedieđáhusa čuoggá 1.2.

5.3.1.2 Dásseárvu boazodoalus

árbevirolaš sámi servodagas bajásgessojuvvojit nieiddat ja gánddat guovtte láhkai, muhto ledje guhkás ovttadásis formála vuoigatvuođaid dáfus. Ovdamearkka dihtii sáhtte sihke nissonat ja albmát oamastit ealuset. Dál ii leat olus sadji ođđaálgiide mahkáš boazodilis. Dát mearkkaša ahte dušše okta mánáin sáhttá váldit badjelasas ealu, ja earát fertejit fas ohcat eará fidnobarggu.

Ođđa boazodoallolágas mii doaibmagođii suoi­dnemánu 1. b. 2007 lea mearrádus ahte náittosguim-mežat/ovttasássit náittosdilis/ovttasássandilis sáhttiba doalahit goabbatge siidaoasi. Dát lea dehálaš dásseárvopolitihkalaš ulbmil go eanaš doalloovttadagaid dássážii leat oamastan almmáiolbmot ja almmáiolbmot daid jođihit. Náitaleamis leat doalloovttadagat ovttastuvvon oktan doalloovt­tadahkan.

Dán jágáš boazodoallošiehtadusain biddjojuvvojedje nissoniid dilit doaibmabijuid hábmema vuođđun. Šiehtadallanoasehasat leat dasa mielas ahte boazodoalu ovttadássásašvuođa ovddidanbargu galgá joatkašuvvat. Dan geažil sohpe oasehasat joatkit nissondili erenoamáš áŋgiruššama boazodoalus. Dát dagaha earret eará lasi doaibmadoarjagiid daidda doalloovttadagaide main nissonat okto leat eaiggádat, lasi beallalašdoarjagiid, ruhtavárremiid nissondiliid ovddideaddji doarja­giidda, ja vel várrejuvvon dutkanruđaid boazodoallo-nissoniid árbedieđu kártemii ja duođašteapmái. Dán jagi šiehtadallamiin sohpe maiddái ásahit ođđa oasseulbmila Boazodoalu árvoháhkanprográmmii. Oasseulbmil lea «Veahkehit lasihit dietnasa bohcco lassibuktagiid ávkkástallamiin». Dannego nissonat eanaš buvttadit bohccos lassibuktagiid earret eará duddjomiin, de váikkuha dakkár oasseulbmil boazodoallonissoniid čalmmusteapmái ja sin čálmmusteapmái árvoháhkama ovddideaddjin boazodoalus.

Bláđe dokumeanttas: 5.3 Sohkabeliid dásseárvu | 4.3 Sohkabeliid dásseárvu | Ovdasiidu