8.7.1 Sámi kulturmuitohálddašeami dálá organiseren
Jagi 1994 biddjojuvvui sámi
kulturmuittuid hálddašeapmi
Sámi kulturmuitoráđđái,
mii lei sámi kulturmuittuid
regionála hálddašaneiseváldi
ja dasa fápmuduvvui seamma hálddašanváldi
go dat mii lei fylkkagielddas. Dát
ortnet bisttii geahččalanáigodaga. Sámediggi ásahii
Sámi kulturmuitoráđi
man gaskavuohta Sámediggái
lei ahte Sámi kulturmuitoráđđi
sáddii jahkedieđáhusaid,
doaibmaplánaid Sámediggái
mii fas doaimmai bargoaddin ja bušeahttaovddasvástideaddjin,
muhto Sámi kulturmuitoráđđi
gulai Birasgáhttendepartemeantta
bagadanvejolašvuođa
vuollái kulturmuitolága
hálddašeamis. Ráđđi
lei organiserejuvvon nu ahte dan guovddášhálddahus
lei Vuonnabađas Finnmárkkus
mii doaimmai čanastahkan
gaskal ráđi
ja regionála hálddašankontuvrraid Romssa
fylkkas (Romssa gávpogis), Nordlándda
fylkkas (áiluovttas) ja
Trøndelágas (Snoasas).
Sámediggi mearridii ahte
Sámi kulturmuitoráđđi
galgá heaitit doaibmamis
jagi 2001 rájes. Sámi
kulturmuitoráđi
hálddahus ovttastuvvui Sámedikki
hálddahusain. Regionála juohku
bisui nu mo dat lei ovdal. Romssa gávpoga
kontuvra fárrehuvvui maŋŋil
Gáivutnii.
Birasgáhttendepartemeanta
mearridii geahččalit
dán ortnega, vuos eanemusat
golbma jagi, dan boddii go vurde Sámedikki
rolla prinsihpalaš čielggademiid.
Dárbu lei árvvoštallat málle
ja vásáhusaid
politihkalaš, juridihkalaš ja vuođđolágalaš čuolbmačilgemiid
ektui. Norsk institutt for by- og regionforskning árvvoštalai ortnega
jagi 2003. Hálddašeapmi
lea juovlamánu 20. beaivvi
2004-mannosaš reivves fápmuduvvon
Sámediggái
gaskaboddasaččat
ain ovddosguvlui, dasságo
ođđa hálddašanortnet
lea čielggaduvvon.
Kulturmuitolága § 28
vuođul, gč. guovvamánu
9. b. 1097-mannosaš gonagaslaš resolušuvnna § 19,
lea Birasgáhttendepartemeanta
ožžon válddi
mearridit gii lea rivttes váldi
ja addit dárkilet njuolggadusaid
lága čađaheami
birra. Departemeanta lea láhkaásahusain
addán válddi kulturmuitolága
vuođul Riikaantikvárii,
Sámediggái,
fylkkagildii ja riikaoassedávvirvuorkkáide/NIKUi.
Sámedikki váldi
kulturmuitolága vuođul čuovvu Fágalaš ovddasvástádusjuogu jd.
láhkaásahusas,
maid Birasgáhttendepartemeanta
mearridii 29.5.2000.
Sámediggi lea fágalaččat biddjojuvvon
Birasgáhttendepartemeantta
ja Riikaantikvára vuollásažžan. Mearrádusaid
maid Sámediggi dahká,
sáhttá guoddalit
Riikaantikvárii. Brasgáhttendepartemeanta sáhttá addit
oppalaš njuolggadusaid fápmuduvvon
válddi geavaheapmái.
Formála mearrádusgelbbolašvuođa
maid lea ožžon
kulturmuitolága vuođul,
lea Sámedikki ovddasvástádus
fuolahit sámi kulturmuittuid
vuhtiiváldima plána-
ja huksenlága áššiin
plána- ja huksenlága
vuođul. Sámediggi sáhttá ovddidit
vuosteákkaid go plána
gártá vuostálagaid
riikkalaš ja dehálaš regionála
kulturmuitoberoštumiiguin.
Nu mo fylkkagielddas ge lea de lea Sámedikkis
oktiiordnenovddasvástádus
ja galgá mieldásahttit
hálddašandávvirvuorkkáid
ja Riikaantikvára bargui dárbbu
mielde. Riikaantikvára lea ásahan
bargovugiid dakkár dáhpáhusaid
várás
main Sámediggi ii ovddit
vuosteákkastallama vaikke
vel riikkaárvosaš kulturmuittut
ja kulturbirrasat leat áitojuvvon.
Dakkár dáhpáhusainn
galgá dieđihit
Riikaantikvárii nu ahte
direktoráhta sáhttá árvvoštallat
váldit badjelasas plána
ja vejolaččat
ovddidit vuosteákkaid.
Sámi hálddašanguovlu
kulturmuitolága vuođul
lea oppa riika, muhto lea ráddjejuvvon
gustot sámi kulturmuittuide.
Dát mielddisbuktá ahte
leat guokte bálddalas hálddašanvuogádaga sámi
guovlluin, ja dat mearkkaša
ahte doaibmaálggaheaddji
ferte vuhtiiváldit guokte
eiseválddi seamma váldeguovllus. Dát
mielddisbuktá maiddái
sierra hástalusa hálddašaneiseváldái
ja gáibida viiddis ovttasdoaibmama
ja buori ovttasbarggu. Sihke jagi 1998 ja jagi 2003
1 árvvoštallamat čájehit
ahte dat lea bures doaibman.
Sámediggi lea vuolláičállán
ovttasbargosoahpamuša guđain
fylkkagielddain (gč. kap.
7.3.1). Kulturmmuitohálddašeapmi lea
okta dain čuoggáin
mat váldojuvvojit ovdan,
ja dilálašvuođat láhččojuvvojit
dakkár ovttasbargui gaskal
Sámedikki ja fylkkagielddaid
mii lea viiddit go dat mii lea mearriduvvon kulturmuitolága
láhkaásahusain. áigumuš lea
oaččohit fágalaš lonohallama
ja buori gulahallama. Finnmárkkus
leat bealit ovttaoaivilis ovttasráđiid
ovddidit oktasaš plána
das mo buoremusat suodjalit ja hálddašit
fylkka kulturmuittuid ja kulturbirrasiid. Romssa fylkkas leat bealit
ovttamielas nannet ja ovddidit hálddašanmáhtu ja
kulturhistorjjálaš dieđu oktasaš prošeaktabargguin. Oarjelsámi
guovllus leat bealit soahpan ovttas bargat areálahálddašanáššiiguin
areálaplánaforuma
bokte.
Geahča maiddái
Sámedikki 2007 jahkedieđáhusa čuoggá 4.9.