Sámepolitihkka

12.4.1 Rájiidrasttideaddji ovttasbargu

Sámedikkit Norggas, Ruoŧas ja Suomas leat mearridan ráhkadit oktasaš davviriikkalaš oahppoplánaid earet eará sámegillii ja duodjái. Guovlluin gos leat unnán oahppit ja gos lea váttis gávdnat oahpaheddjiid, nugo ovdamearkka dihte lullisámi guovlluin, sáhttá leat buorre čoavddus ahte skuvl­lat goabbat bealde ráji lágidit oahpahusa ovttas, geahča kap. 12.1.1. Dákkár rájiid badjel ovttasbargu sáhttá leat maid ábas danin go sámegiel oahpponeavvut leat vátnásat.

Eurohparáđi charter mii guoská regiovnnaid ja unnitlohkogielaide (geahča kap. 19.3.1) art. 14 Rá­jiidbadjel šiehtadusat geatnegahttet stáhtaid láhčit dili ja ovddidit riikkaidgaskasaš ovttasbarggu, earet eará oahpahussuorggis.

Lullisámi ássan Elgå guovlluin lea maiddái ruoŧabealde, ja leamaš ságastallamat Ruoŧa eiseválddiiguin dan birra ahte sáhtášii go álggahit sámi oahpaheamis ovttasbarggu rastá riikkarájiid. Maŋŋá čoahkkima mii lei ámmátvirgeolbmáid dásis njukčamánus 2006, de galge Ruoŧa departemeantta áirasat guorahallat dien ášši dárkileappot, earet eará gávnnahit sierra láhkavuođu geahččaladdandoaimmaide. Dan rájes ii leat gullon Ruoŧas mihkkege, muhto gažaldat mii guoská riikkaidgaskasaš vuođđoskuvlaovttasbargui lea áin seamma áigeguovdil, ja departemeanta áigu ain čuovvut ášši.

Ovttasbargu Suomain lea vuosttažettiin leamaš dat lagaš skuvlaovttasbargu mii lea Sirpmá ja Ohcejoga skuvllaid gaskkas leamaš 1999 rájes. Dán ovttasbarggu ákkastallamiin leat deattuhan ahte hálidit seailluhit ja ovddidit sámegiela, kultuvrra ja iešvuođa. Skuvllain lea oktasaš oahpahus guovtte geardde vahkus dárogielas, suomagielas, sámegielas, eŋgelasgielas ja matematihkas. Oahppit čuvvot iežaset riikka oahppoplánaid ja lea hálddahuslaččat čadnon iežaset riikka skuvlii. Sirpmá ja Ohcejoga skuvllat lonohallet oahpaheddjiid muhtun diimmuid. Oahpaheaddjit leat virgáibiddjon iežaset suohkaniin. Dáid skuvllaid ovttasbargu lea dehálaš bargu sámegiela ja kultuvrra nannemis dien guovtti gilis.

Lassin dasa ahte ovttasbargat Ruoŧain ja Suomain, de deattuha ráđđehus maid dan man dehálaš lea joatkit ja nannet ovttasbarggu mii lea álggahuvvon gaskal Davvi-Ruošša ja Finnmárkku/Romssa skuvllaid. Oassi dán ovttasbarggus lea earet eará ahte sii lonohallet ohppiid ja oahpaheddjiid. Maiddái dat ahte oahppat guhtetguoimmiset giela lea dehálaš oassi dán ovttasbarggus, ja maiddái dat ahte Ruoššas ja Norggas lea goabbatlágan čehppodat ja goabbatlágan árbevierut iešguđet fágasurggiin. Máhtu ja vásáhusaid lonohallan mielddisbuktá ahte ožžot eanet dieđuid goappešiid riikkaid birra, geahča ráđđehusa davviguovlluid nannenstrategiija.

Boksa 12.2 Sámeskuvla Romssas

Govus 12.4 Málatvuomi suohkan Romssa fylkkas

Sámeskuvla Romssas lea internáhttaskuvla mii ásahuvvui 1983:s Málatvuomi suohkanis. Váhnemat boazodoalus álge bargat dan ala ahte ásahit skuvlla. Skuvlajagi 2007 – 2008 leat 25 oahppi čadnojuvvon skuvlii. 12 sis leat ollesáiggi oahppit geat orrot ruovttus dahje internáhtas. Oahppit geain lea sámegiella eatnigiellan oahpahuvvojit sámegillii. Oahppit geain ii leat sámegiella eatnigiellan, muhto geat galget šaddat ollislaččat guovttegielagin, ožžot giellalávguma dahje immersionoahpu. 9 oahppi – Nordlánddas, Davvi-Trøndelágas ja Rogalánddas – ožžot gáiddusoahpu. 3 oahppi Nordlánddas ja Romssas hospiterejit skuvllas – ovtta vahku ain mánus dahje juohke nuppi mánu. Skuvllas, internáhtas ja gievkkanis leat sullii 14 jahkedoaimma, ja eatnašiin lea sámegiella eatnigiellan.

Skuvla lea 2005:s ráhkadan Boazoprošeavtta vai árbevirolaš sámi máhttu livččii oassin skuvlaárgabeaivvis. Juohke oahppi oažžu miesi maid galgá dápmat dálvvis. Oahppit oassálastet earret eará gárddiid dahkamis (mihtidit, gávppašit ja ceggejit), sii ráhkadit leaŋggaid ja eará ávdnasiid bohccui. Sii bibmet ja dápmet ja vudjet maid reagain.

Romssa sámeskuvllas lea riikkaidgaskasaš profiila. Skuvlajagi 2006 – 2007 hospiterii muhtin Ruošša dutki ja guokte oahppi dán skuvllas (LENA prošeakta). Ulbmilin dainna lei geahčadit vejolašvuođaid ráhkadit seammalágan skuvlla Jakutskii Sibiirii, vai gáhttešedje evenálbmoga giela ja kultuvrra. Eambbo álgoálbmogat sirkumpolára guovlluin leat čájehan beroštumi dasa ahte čatnat oktii «oarjemáilmmi» skuvlla ja árbevirolaš álgoál­bmotmáhtu, ja sii leat finadan dán skuvllas. Leat ráhkaduvvon oktasaš oahppo­neavvut nu go temágihppagat vai ovttasbargu álkiduvvošii.

Boahtteáiggi hástalusaid ektui čujuhu skuvla ieš dasa ahte sámegielat ohppiid lohku dáidá njiedjat, muhto ahte skuvllas sáhttet leat 15 – 20 ollesáiggioahppi boahttevuođas, ja eaktun dasa lea ahte skuvla ain sáhttá doaimmahit giellalávgunoahpahusa. Skuvllas leat buorit rusttegat gáiddusoahpahussii, muhto sii hálidit guhkitáiggi šiehtadusaid vai besset sihkkarastit oahpaheaddjeresurssaid. Nu movt earáide ge, de lea oahpponeavvodilli hástalus, ja skuvla ráhkada ieš temágihppagiid.