12.4.1 Rájiidrasttideaddji
ovttasbargu
Sámedikkit Norggas, Ruoŧas
ja Suomas leat mearridan ráhkadit
oktasaš davviriikkalaš oahppoplánaid
earet eará sámegillii
ja duodjái. Guovlluin gos
leat unnán oahppit ja gos
lea váttis gávdnat
oahpaheddjiid, nugo ovdamearkka dihte lullisámi
guovlluin, sáhttá leat buorre čoavddus
ahte skuvllat goabbat bealde ráji
lágidit oahpahusa ovttas,
geahča kap. 12.1.1. Dákkár
rájiid badjel ovttasbargu
sáhttá leat
maid ábas danin go sámegiel
oahpponeavvut leat vátnásat.
Eurohparáđi
charter mii guoská regiovnnaid
ja unnitlohkogielaide (geahča kap.
19.3.1) art. 14 Rájiidbadjel šiehtadusat
geatnegahttet stáhtaid láhčit
dili ja ovddidit riikkaidgaskasaš ovttasbarggu, earet
eará oahpahussuorggis.
Lullisámi ássan
Elgå guovlluin lea maiddái
ruoŧabealde, ja leamaš ságastallamat
Ruoŧa eiseválddiiguin dan
birra ahte sáhtášii
go álggahit sámi
oahpaheamis ovttasbarggu rastá riikkarájiid.
Maŋŋá čoahkkima
mii lei ámmátvirgeolbmáid dásis
njukčamánus
2006, de galge Ruoŧa departemeantta áirasat
guorahallat dien ášši
dárkileappot, earet eará gávnnahit
sierra láhkavuođu
geahččaladdandoaimmaide. Dan
rájes ii leat gullon Ruoŧas
mihkkege, muhto gažaldat
mii guoská riikkaidgaskasaš vuođđoskuvlaovttasbargui
lea áin seamma áigeguovdil,
ja departemeanta áigu ain čuovvut ášši.
Ovttasbargu Suomain lea vuosttažettiin leamaš dat
lagaš skuvlaovttasbargu
mii lea Sirpmá ja Ohcejoga
skuvllaid gaskkas leamaš 1999
rájes. Dán
ovttasbarggu ákkastallamiin
leat deattuhan ahte hálidit seailluhit
ja ovddidit sámegiela, kultuvrra
ja iešvuođa.
Skuvllain lea oktasaš oahpahus
guovtte geardde vahkus dárogielas, suomagielas,
sámegielas, eŋgelasgielas ja
matematihkas. Oahppit čuvvot
iežaset riikka oahppoplánaid
ja lea hálddahuslaččat čadnon
iežaset riikka skuvlii.
Sirpmá ja Ohcejoga skuvllat
lonohallet oahpaheddjiid muhtun diimmuid. Oahpaheaddjit leat virgáibiddjon
iežaset suohkaniin. Dáid
skuvllaid ovttasbargu lea dehálaš bargu
sámegiela ja kultuvrra nannemis
dien guovtti gilis.
Lassin dasa ahte ovttasbargat Ruoŧain
ja Suomain, de deattuha ráđđehus maid
dan man dehálaš lea
joatkit ja nannet ovttasbarggu mii lea álggahuvvon
gaskal Davvi-Ruošša
ja Finnmárkku/Romssa
skuvllaid. Oassi dán ovttasbarggus lea
earet eará ahte sii lonohallet
ohppiid ja oahpaheddjiid. Maiddái
dat ahte oahppat guhtetguoimmiset giela lea dehálaš oassi dán
ovttasbarggus, ja maiddái
dat ahte Ruoššas
ja Norggas lea goabbatlágan čehppodat
ja goabbatlágan árbevierut
iešguđet
fágasurggiin. Máhtu
ja vásáhusaid
lonohallan mielddisbuktá ahte
ožžot
eanet dieđuid goappešiid
riikkaid birra, geahča ráđđehusa
davviguovlluid nannenstrategiija.
Boksa 12.2 Sámeskuvla
Romssas
Govus 12.4 Málatvuomi suohkan
Romssa fylkkas
Sámeskuvla Romssas lea
internáhttaskuvla mii ásahuvvui
1983:s Málatvuomi suohkanis.
Váhnemat boazodoalus álge
bargat dan ala ahte ásahit
skuvlla. Skuvlajagi 2007 – 2008 leat
25 oahppi čadnojuvvon skuvlii.
12 sis leat ollesáiggi oahppit
geat orrot ruovttus dahje internáhtas.
Oahppit geain lea sámegiella
eatnigiellan oahpahuvvojit sámegillii. Oahppit
geain ii leat sámegiella
eatnigiellan, muhto geat galget šaddat
ollislaččat guovttegielagin,
ožžot
giellalávguma dahje immersionoahpu.
9 oahppi – Nordlánddas,
Davvi-Trøndelágas
ja Rogalánddas – ožžot
gáiddusoahpu. 3 oahppi Nordlánddas
ja Romssas hospiterejit skuvllas – ovtta vahku ain mánus
dahje juohke nuppi mánu.
Skuvllas, internáhtas ja
gievkkanis leat sullii 14 jahkedoaimma, ja eatnašiin lea
sámegiella eatnigiellan.
Skuvla lea 2005:s ráhkadan
Boazoprošeavtta vai árbevirolaš sámi máhttu
livččii
oassin skuvlaárgabeaivvis.
Juohke oahppi oažžu
miesi maid galgá dápmat
dálvvis. Oahppit oassálastet
earret eará gárddiid
dahkamis (mihtidit, gávppašit
ja ceggejit), sii ráhkadit
leaŋggaid ja eará ávdnasiid
bohccui. Sii bibmet ja dápmet
ja vudjet maid reagain.
Romssa sámeskuvllas lea
riikkaidgaskasaš profiila.
Skuvlajagi 2006 – 2007 hospiterii muhtin
Ruošša
dutki ja guokte oahppi dán
skuvllas (LENA prošeakta).
Ulbmilin dainna lei geahčadit
vejolašvuođaid
ráhkadit seammalágan
skuvlla Jakutskii Sibiirii, vai gáhttešedje
evenálbmoga giela ja kultuvrra.
Eambbo álgoálbmogat sirkumpolára
guovlluin leat čájehan
beroštumi dasa ahte čatnat
oktii «oarjemáilmmi» skuvlla
ja árbevirolaš álgoálbmotmáhtu,
ja sii leat finadan dán
skuvllas. Leat ráhkaduvvon
oktasaš oahpponeavvut
nu go temágihppagat vai
ovttasbargu álkiduvvošii.
Boahtteáiggi hástalusaid
ektui čujuhu skuvla ieš dasa
ahte sámegielat ohppiid
lohku dáidá njiedjat,
muhto ahte skuvllas sáhttet
leat 15 – 20 ollesáiggioahppi boahttevuođas,
ja eaktun dasa lea ahte skuvla ain sáhttá doaimmahit
giellalávgunoahpahusa. Skuvllas
leat buorit rusttegat gáiddusoahpahussii,
muhto sii hálidit guhkitáiggi šiehtadusaid
vai besset sihkkarastit oahpaheaddjeresurssaid. Nu movt earáide
ge, de lea oahpponeavvodilli hástalus,
ja skuvla ráhkada ieš temágihppagiid.