13.1 Sámi allaskuvla
Sámi allaskuvla lea ásahuvvon áimmahuššat
ja nannet sámi servodaga
ovdáneami ja dárbbu
hukset gelbbolašvuođa.
Allaskuvllas lea našunála
ovddasvástádus áimma-
huššat
ja ovdánahttit boazodoalu,
duoji ja sámegiela dieđafágan.
Oktiiorganiseren Sámi instituhtain
ja instituhta fágabirrasiin sámegielas
vurdojuvvo addit synergiijaváikkuhusaid
nu ahte fága sámegiella
sáhttá ásahuvvot
alit dássái.
Allaskuvla lea sámi guovddášguovllus
ja lea áidna alit oahppoásahus
Norggas mii lea áibbas sámegielat.
Oahpahus dáhpáhuvvá eanaš sámegillii,
ja sámegiella lea maiddái ásahusa hálddahuslaš giella. ásahusa
oahpus lea buotsámi- ja álgoálbmotperspektiiva.
Allaskuvllas lea ásaheami
rájes leamaš váldoovddasvástádus sámi
oahpaheaddjeoahpus. Dasa lassin lea allaskuvllas sámi
earenoamášpedagogalaš doarjjaguovddáš.
Journalistoahppu ásahuvvui
jagi 2000. Dasa lassin leat allaskuvllas oahppofálaldagat
earret eará sámegielas,
pedagogihkas, servodatfágas,
boazodoalus, biebmokultuvrras ja sámi
giehtadáidagis/duojis.
Nugo eará stáhta
allaskuvllain lea Sámi allaskuvllas
váldi ieš ásahit
ja heaittihit vuolit gráda
dási oahppofálaldagaid
ja lea ásahan ollu lassi-/joatkkaoahppofálaladagaid,
earret eará eamiálbmotjournalistihka
ja álgoálbmotmediaid,
sámi dulkaoahpu, oahpponeavvopedagogihka,
sámi oahppojođiheami
ja guovttegielat/ máŋggakultuvrras
pedagogihka. Alit dási oahppofálaldagaid
ferte ásahus ohcat lobi ásahit
njuolggadusaid mielde mat gustojit.
Sámi allaskuvllas lea
deaŧalaš rolla
gaskkustit sámi giela ja
kultuvrra. Ráđđehus
atná deaŧalažžan
ahte Sámi allaskuvla sáhttá oassálastit árjjaleappot
gelbbolašvuođahuksemis
almmolaš suorggi iešguđet
osiin; dearvvašvuođas, skuvlalágádusas,
polkitiijas/giddagaslágádusas
jna. Ráđđehus
atná dárbbašlažžan
ahte earenoamážit
fuolahus- ja dearvvašvuođabargiin
lea doarvái máhttu
sámi diliid ja kultuvrra
birra vai sáhttet deaivvadit
sámi geavaheddjiiguin, buhcciiguin
ja oapmahaččaiguin
buori vuogi mielde. Lea dárbu
ahte sosiala- ja dearvvašvuođafágalaš oahppu šaddeŧ árjjaleappot
addit studeanttaide doarvái
máhtu sámi
diliid ja kultuvrra birra. Geačha
muđui kapihttala 8.1 Sámi álbmoga
vástesaš dearvvašvuođapolitihkalaš doaimmaid
vuođđu
ja kapihttala 5.2 Sámegielmáhttu
ja sámi kulturmáhttu
almmolaš suorggis.
13.1.1 Studeantaháhkan
Allaskuvla geahččala
oažžut
studeanttaid oppa sámis,
eará davviriikkain ja Ruoššas
ge. Sisaváldin dábálaš-
ja ovdaskuvlaoahpaheaddjeohppui dahkko dabálaččat
juohke nuppi jagi, muhto lea spiehkastanvejolašvuohta
ohciidlogu geažil. Allaskuvllas
lea leamaš negatiivva ovdáneapmi das
mii guoská ohcciidlohkui
dáidda oahpuide.
Ođđa
oahppofálaldagaide mat ásahuvvojit,
lea leamaš veahá buoret ohcan,
ea.ea. joatkkaoahppofálaldagaide
mat gusket báikkálaš ealáhusaide nugo
servodatfágii boazodoaluin.
Sámi biebmokultuvra lea ásahuvvon
ođđa oahppofálaldahkan.
Allaskuvllas lea maiddái
dakkár oahppofálaldat
mas oahppit ohppet iskkadallat daid váikkuhusaid maid
sisabahkkemat álgoálbmoteatnamiidda
dagahit, mas Ruošša iešguđet
regiovnnaid eamiálbmotnuorat
leat leamaš fárus.
Allaskuvllas leat almmatge ain stuorra hástalusat
das mii guoská eambbo studeanttaid
háhkamii. Plánejuvvo
dál oahppofálaldat
mii guoská eamiálbmogiidda
ja dálkkádatrievdamiidda.
Sámi allaskuvlla ohcciidlogu ovdáneapmi
lea oppaččat leamaš negatiivva
maŋimus jagiid. Jagi 2003
ledje allaskuvllas 354 ohcci, ja jagi 2007 lohku lei fas 281. Oahppiidháhkan
orru ovdáneame rivttes guvlui
go mihtida dán buot registarastojuvvon
studeanttaid logu ovdánemiin.
Allaskuvlla studeantalohku lea lassánan
birrasiid 30 proseanttain jagi 2003 rájesjagi
2007 rádjái,
ja jagi 2007 ledje 187 registarastojuvvon studeantta
1.
Allaskuvlla budšeahttarámma
lasihuvvui 0,4 milj. ruvnnuin jagi 2004 studeantaháhkanbarggu
várás,
Sd.dieđ. nr. 34 (2001 – 2002) čuovvoleapmin.
Allaskuvla geahččala áŋgirit
háhkat studeanttaid buot
sámi guovlluin, ja jagi
2007 lei earenoamážit
háhkan oahpaheaddjeohppui
guovddážis.
Allaskuvla lea dieđihan
ahte beroštupmi oahpaheaddjeohppui
orru leame positiivva.
Máhttodepartemeanta áigu hástalit
Sámi allaskuvlla fállat
eanet lávdaduvvon oahpuid,
earenoamážit daidda
oahpuide maidda eai nagat hahkát
lasi studeanttaid.
13.1.2 Oahpaheaddjeoahppu
Allaskuvllas lea našunála ovddasvástádus
sámi dábálašoahpaheaddje-
ja ovdaskuvlaoapheaddjeoahpus. Ođđa,
molssaevttolaš modealla
oahpaheaddjeoahpu várás
lea ovdánahtton ja váldui atnui
sisaváldimis jagi 2005 čavčča.
Modealla lea ráhkaduvvon
našunála
rámmaplánaid vuođul,
muhto sierra profiillain sihkkarastin dihte guoskevašvuođa
sámi servodahkii. Lea deattuhuvvon
ahte juohke oahppojagis galgá leat
sierra fágalaš profiila
mas leat iešguđelágán fáttát
guovddážis.
Vuosttaš oahppojahki lea
oktasaš sihke dábálaš ja
ovdaskuvlaoahpaheaddjestudeanttaide, ja lea maiddái vejolašvuohta
oktiiorganiseret fágaid goalmmát
oahppojagi. Ođđa
modealla lasiha studeanttaid vejolašvuođaid čiekŋudit
iežaset oassái
mii lea válljenfriddja oahpus
ja seammás dahkat ásahusa
resursageavaheami beaktileabbon.
Allaskuvllas lea sisaváldin dábálašoahpaheaddjeohppui
ja ovdaskuvlaoahpaheaddjeohppui juohke nuppi jagi. Jagi 2007 ledje
registarastojuvvon 14 studeantta dábálašoahpaheaddjeoahpus.
Registrerejuvvon studeanttaid lohku lea niedjan áigodagas
2003 – 2007, seamma guoská ohcciidlohkui.
Jagi 2007 ledje 18 ohcci sámi dábálašoahpaheaddjeohppui,
ja jagi 2005 ledje fas 23 ohcci. Ovdaskuvlaoahpaheaddjeoahpus ledje
jagi 2007 registrerejuvvon 7 studeantta. Registrerejuvvon studeanttaid
lohku čájehuvvo
maiddái dás
leame niedjan. Sámi ovdaskuvlaoahpaheaddjeohppui
ledje 2007 21 ohcci, ja 2006 ledje fas 10 ohcci. Maiddái
ovdaskuvlaoahpaheaddjeoahpu ohcciid lohku lea niedjan.
Sámediggi mearrida sámegielfága
rámmaplána
oahpaheaddjeoahpus. Oahppu lea dohkálaš virggiide maiddái
dárogielat mánáidgárddiin
ja vuođđoskuvllain.
Sámi allaskuvla oahpaheaddjeoahppu
addá maiddái
oahpahangelbbolašvuođa
oahpaheaddjin Ruoŧas ja
Suomas. ásahusa našunála
ovddasvástádus
sisttisdoallá maiddái
oktiiordnenovddasvástádusa
lullisámegiela ja julevsámegiela
hárrái
Davvi-Trøndelága
ja Budeaju allaskuvllain.
Sámi allaskuvla lea ollu
jagiid ovddidan ođđa,
molssaevttolaš oahppanvugiid ja
-metodaid mat leat vuođđuduvvon
fievrridahtti studeanta-PCaide ja árppohis
kommunikašuvdnii. Teknihkalaš ja
pedagogalaš IKT-geaveaheapmi
ovttasbargguin praktihkalaš surggiin
lea okta deaŧaleamos gelbbolašvuođasurggiin
allaskuvllas oahpaheaddjeoahpu siskkobealde. Oinnolaš boađusin
dán ovdáneamis oaččui
Sámi allaskuvla Oahpahus-
ja dutkandepartemeantta oahppokvalitehtabálkkašumi
jagi 2005.
Allaskuvla lea áŋgiruššan ovdánahttit
joatkkaoahppofálaldagaid sihke
dábálaš oahppofálaldahkan
ja gáiddusoahpahussan vuođđoskuvlla
ja mánáigárddiid
oahpahed- djiide sámi guovlluin.
Sámi allaskuvlii lea maiddái
addon ovddasvástádus
ja resurssat oktiiordnet sámi
fágaid fierpmádaga
Máhttoloktemis. Sámi allaskuvlla
oahppofálaldagat leat danne guovddáš váikkuhangaskaoamit sihkkarastin
dihte bures oahppan bargiid mánáidgárddiide
ja skuvladoibmii sámi guovlluin.
Sámi allaskuvllas lea maiddái
gelbbolašvuohta ja vejolašvuohta
fállat joatkkaoahppokurssaid
sámi kultuvrra ja sámi
diliid birra skuvlaeaiggádiidda
olggobealde sámi guovllu.
Dan oktavuođas go dalá dábálašoahpaheaddjeoahppu galgá geahčaduvvot, áigu Máhttodepartemeanta árvvoštallat guđe
ládje sáhttá nannet sámi
historjá- ja kultur- ipmárdusa oahpu
ođđa
rámmaplánas.
Ráđđehus áigu árvvoštallat
man ávkkálaččat
stipeandaortnegat leat váikkuhan-
gaskaoapmin oaččohit
eanebuid álgit sámi oahpaheaddjeohppui.
13.1.3 Sámegiella
Lea stuora dárbu bargiide
main lea nanu sámegielmáhttu.
Danne váilot ain sámegielalaš ovdaskuvlaoahpaheaddjit
ja oahpaheaddjit mánáidgárddiin
ja vuođđoskuvllain,
ja alit oahpu ásasahusain
lea váttisvuohta oažžut
olbmuid virggiide maidda gáibiduvvo dieđalaš gelbbolašvuohta. Iešguđet
servodatsurggiin lea maiddái
dárbu bargiide geat máhttet sihke
sámegiela ja dárogiela.
Sámi allaskuvlii lea
biddjon našunála
ovddasvástádus áimmahuššat,
nannet ja ovdánahttit sámegiela dieđafágan,
gč. Sd.dieđ.
nr. 34 (2001 – 2002). Dát
ovddas- vástádus fátmmasta
buot giellajoavkkuid, sihke davvisámegiela,
lullisámegiela ja julevsámegiela
ja eaktuda lagaš ovttasbarggu
fágabirrasiiguin alit oahpu
eará áigeguovdilis ásahusaiguin.
Allaskuvla lea bidjan ollu barggu fágaterminologiija ovdánahttimii
iešguđet fágasurggiin.
Sámegiela ovdánahttin dieđagiellan
lea almmatge guhkes áiggi bargu
mii gáibida bisánkeahtes áŋgiruššama.
Sámi allaskuvla lea leamaš fárus Sámedikki
prošeavttas ealáskahttime
lullisámegiela Elgås
Engerdála gielddas, prošeakta
mii lea bistán badjel 5 jagi,
2001 rájes 2006 rádjái
(gč. boksa 11.1). Allaskuvlla
fágabargit leat searvan
sihke prošeavtta stivrenjovkui
ja fágalaš bagadallamii prošeaktaáigodagas.
Sámegiella lea odne ásahuvvon
vuolit gráda dásis
ja oassin Sámi allaskuvlla
oahpaheaddjeoahpus. Namuhuvvon stuorradiggedieđáhusas
doahttalii ráđđehus
ahte allaskuvla galgá nannejuvvot
dainna áigumušain
ahte sámegiella galgá ásahuvvot
alit dásis. Eaktun ásahit
oahpu alit dásis lea ahte
Našunála
oahppokvalitehta orgána
(NOKUT) dohkkeha oaphuid. Guovvamánus
2008 oaččui
Sámi allaskuvla dohkkehuvvot
masteroahpu sámegielas.
Nannen dihte sámegiela lea allaskuvla
ožžon
juolluduvvot stipendiáhtavirggi.
Allaskuvlla budšeahtta
lasihuvvui jagi 2005 500 000 ruvnnuin nannen dihte oahppo-
girjjiid almmustahttima sámegillii.
Lea hástalus háhkat
studeanttaid sámegielohppui
ja sámi oahpaheaddje- ja ovda-
skuvlaoahpaheaddjeohppui. Sivvan lea muhtun muddui ahte heittot
sámegielmáhttu sámi
guovlluin ráddje studeantaháhkama.
Ovdakursa studeanttaide geain lea heittot dahje váilevaš máhttu sámegielas,
sáhttá leat
doaibma mii sáhttá leat
veahkkin lassánahttime háhkama.
Ráđđehus áigu árvvoštallat
juolludit lassiruđa ovdakursii
sámegielas.
13.1.4 Duodji
Sámi allaskuvllas lea
guhkes árbevierru addit
oahpu sámi dáiddaduojis/duojis. Allaskuvllas
lea sierragelbbolašvuohta dán
fágasuorggis ja oaččui Sd.dieđ.
nr. 34:s (2001 – 2002) našunála
ovddasvástádusa ovdánahttit
fága viidáseappot.
Allaskuvla pláne ohcat dohkkeheami
masterohppui duojis.
13.1.5 Sámi allaskuvlla ja
Sámi Instituhta oktiiorganiseren
Sámi instituhtta ásahuvvui
jagi 1973 ásahussan Dávviriikkalaš ministtarráđi
vuollai. 1.1.2005 rájes
lea instituhta fágalaš doaibma
organiserejuvvon Sámi allaskuvlla
ovttadahkan. Leat mearriduvvon ođđa
njuolggadusat instituhttii main instituhta fágalaš iehčanasvuohta
deattuhuvvo. Sámi allaskuvla
nammada golbmasa stivrra viđa
miellahtus Suoma, Norgga ja Ruoŧa
sámedikkiid evttohusaid vuođul.
Instituhta jođiheaddji lea seammás
Sámi allaskuvla dutkandirektevra.
Instituhta vuođđojuolludus
maid Davviriikkalaš ministtarráđđi addá lea
dađistaga unniduvvon dassážii
go dat jagi 2007 gokčá 25
proseantta. Vuođđoruhtadeami muđui
gokčá Norga
50 proseanttain, Ruoŧŧa
15 proseanttain ja Suopma 10 proseanttain. Juolludusat addojit Sámi
allaskuvlii merkejuvvon instituhta doibmii. Instituhtas leat dasa
lassin viehka stuorra oassi doaibmasisaboađut.
Instituhta ulbmil lea dutkamiin nannet ja ovdánahttit
sámi giela, kultuvrra ja
servodateallima gehččojuvvon
buotsámi perspektiivvas.
Instituhtta vuoruha golbma fágalaš áŋgiruššansuorggi:
Servodatdutkama, sámegieldutkama
ja riektehistorjjálaš dutkama.
Leat sullii 20 dutki biddjon virgái
mearreáigái geain
lea gelbbolašvuohta dáid iešguđet
fágasurggiin.
13.1.6 Fágalaš dási ovdánahttin
Sd.dieđ. nr. 34:s (2001 – 2002)
sámi alit oahpu ja dutkama
birra deattuhuvvui nannet sámi
oahpahus- ja dutkansuorggi dainna lágiin
ahte Sámi allaskuvla áiggi vuollái
sáhttá dohkkehuvvot dieđalaš allaskuvlan.
Guovddáš áššit
dán oktavuođas
ledje sámegiela ja duoji
nannen dainna áigumušain
ahte fágat galge sáhttit ásahuvvot
alit dásis. Allaskuvllas
leat odne vihtta doavttergrádavirggi
mat ruhtaduvvojit vuođđobušeahtas.
Boksa 13.1 Sámi
dieđavisti Guovdageidnui
Govus 13.1 Guovdageainnu suohkan Finnmárkkus
Vurdojuvvo ahte máŋga
sámi ásahusa
Guovdageainnus bargagohtet fágalaččat
lagabut go oktasaš dieđavisti
mii dál lea huksejuvvomin,
gárvána.
Sámi allaskuvla ja Sámi
Instituhtta galget guovdduštuvvot
seamma vistái nu mo earret
eará Sámedikki
oahpahusa, giela ja kultuvrra ossodat, Sámi
arkiiva, Sia-Finnmárkku
sámi erenoamášpedagogalaš doarjalus, Gáldu – álgoálbmotvuoigatvuođaid
gelbbolašvuođa-guovddáš,
Boazodoalu riikkaidgaskasaš fága-
ja gaskkustanguovddáš ja
Sis-Finnmárkku Studeanttaid
Ovttastus. Dáid ásahusaid ja
doaimmaid čohkken láhčet dilálašvuođaid šattolaš ovttasbargui
ja das vulget dehálaš synergiijaváikkuhusat
sámi gillii, kultuvrii,
dutkamii ja oahpahussii. Sámi arkiivva,
diehtojuohkin- ja duođaštanguovddáža
oktiiordnen dagaha maiddái
dieđuid eambbo olahahttin dutkamii
ja oahppamii ja buoret ovttastuvvon fálaldaga
geavaheaddjiide. Visti galgá plána
mielde leat gárvvis jagi
2009.
Dán guokte sámi ásahusa, Sámi
allaskuvlla ja Sámi instituhta
oktiiorganiseren, nanne sámi
akademalaš birrasa hirpmosit.
Dan guovtti ásahusas lea
viehka muddui ollisteaddji fágačoakkáldat,
ja vurdojuvvo ahte oktiiorganiseren buvttiha fágalaš synergiijaváikkuhusaid.
Lea mearriduvvon oktasaš strategalaš plána
mii guoská jagiide 2006 – 2011.
Plánas deattuhuvvo ovdánahttit
ja nannet Sámi allaskuvlla
ja Sámi instituhta oktasaš doaimmaid
ovttasdoaibmi ásahussan.
Okta váldoulbmil strategiijaplánas
lea ahte dakkár oktasaš ásahus
dohkkehuvvo dieđalaš allaskuvlan
dán áigodagas.
Ráđđehus
lea dorjon ulbmila ahte dieđalaš gelbbolaš- vuohta
galgá huksejuvvot nu ahte
allaskuvla deavdá gáibádusaid
dohkkehuvvot dieđalaš allaskuvlan.
Dán barggu oassin lea Sámi
allaskuvla bargan oažžut ásahuvvot
masteroahpu sámegielas.
Našunála
oahppokvalitehta orgána
dohkkehii oahpu guovvamánus
2008.