Sámepolitihkka

5.1.2 Diehtojuohkin ja miellaguoddobarggut

Bargu sápmelaččaid vealaheami vuostá lea vuosttažettiin diehtojuohkima ja miellaguottuid ektui, ja ovttas dakkár politihkain mii nanne sámi giela, kultuvrra ja ealáhusaid. Sámi giela, kultuvrra ja servodateallima čalmmustahttin almmolaš arenain lea dán oktavuođas dehálaš.

Sámi ásahusaid vuođđudeamit leat leamaš dehálaččat sámi kultuvrra čalmmustahttimis. Dasto leat sámi tv-prográmmat, kulturdoalut nugo festiválat, čájáhusat, konsearttat ja sámi filmmat bohciidahttán álbmogis beroštumi ja stuorát máhtolašvuođa sámi dilálašvuođaid birra, ja dagahan ahte sámi kultuvra lea šaddan oassin Norgga ollislaš kultuvrras.

Ráđđehusa beales lea dieđuid juohkin ja miellaguottuid ovddideapmi álbmogii, ovttas doaibmi politihkain sámi giela, kultuvrra ja ealáhusaid oktavuođas, leamaš dehálaš doaibmabijut eastadit sápmelaččaid vealaheami.

Dehálaš bargu máhttogaskkusteamis sámi dilálašvuođaid birra lea Máhttoloktema sámi ­sisdoallu. Máhttoloktema oahppoplánaid barggus leage deattuhuvvon ahte buot vuođđo- ja joatkka­skuvlaoahppit galget háhkat alcceseaset vuođđomáhtu sámi historjjás, kultuvrras ja servodateallimis. áiggi mielde soaitá dát buoridit miellaguottuid sámi kultuvrii. Sámi fáttáid integreren norgga skuvllaid oahpahusas árvvoštallojuvvo dađistaga go leat vásáhusat dán ođđa barggus.

Govus 5.1 Vuosttaš sámi ofelaččat 2004–2005

Sámi ofelaččat prošeavttas Sámi allaskuvlla olis, maid Bargo- ja searvadahttindepartemeanta lea ruhtadan, lea ulbmil juksat nuoraid, guđet eai leat sápmelaččat, dieđuiguin sámi dilálašvuođaid birra ja mo lea leat sápmelažžan dálá Norggas. Prošeakta álggahuvvui 2004:s, mas golbma sámenuora juohke jagi ožžot stipeandda johtit joatkkaskuvllain ja servviin riikkas, deaivvadan dihtii iežaset ahkahaš nuoraiguin guđet eai leat sápmelaččat. Ofelaččat ožžot oahpahusa Sámi allaskuvllas. Prošeakta árvvoštallojuvvui 2007 geasi. árvvoštallamis vuhtto ahte doaibma lea buorre, ja čájeha ahte ofelaččaid galledeamit leat leamaš ávkkálaččat, sihke oahpaheaddjiide ja oahppiide. Oahpaheaddjit oaivvildit ahte ofelaš-konseapta doaibmá bures dan láhkai ahte jávkada ovdagáttuid ja vearreáddejumiid sámekultuvrra birra. Dadjat jo buot oahppit oaivvildit ahte sidjiide ledje galledeamit ávkin go sii leat dain oahppan. Prošeakta lea 2008 rájes doaibman bistevažžan ja ruhtaduvvo Bargo- ja searvadahttindepartemeantta bušeahtas.

Lasihan dihtii máhtu ja áddejumi eamiálbmogiid vuoigatvuođaid ja sámi vuoigatvuođaid birra, de lea ásahuvvon eamiálbmogiid vuoigatvuođaid gelbbolašvuođaguovddáš Guovdageainnus, gč. kap 1.4.4. Guovddáš geavaha web-siidduidis gaskkustanbarggustis – www.galdu.org. Guovddáš almmuha sierra áigečállaga Gáldu Čála – Tidskrift for urfolks rettigheter.

Riikkaidgaskasaš boazodoallofága- ja gaskkustanguovddáš (gč. 1.5.3 kap) lea vuođđuduvvon vai nannešii riikkaidgaskasaš boazodoalloovttasbarggu. Guovddáš galgá doaibmat guovddášbáikin earret eará gaskkustit ja lonohallat dieđuid, vásáhusaid ja máhtu, ja lea ráhkadan neahttasiiddu www.reindeerportal.org.

áigodaga 2002 – 2006 rasismma ja vealaheami vuostálastima doaibmaplána siskkilda maid doai­bmabijuid mat unnidit sámiid vealaheami. Doaibmaplánas deattuhuvvo, ahte lea dárbu áŋgirit ja beaktilit vuostálastit rasismma ja vealaheami oruskeahttá, ja dárkilis ja guhkesáigásaš rahčamušaiguin. Dannego doaibmaplána lea ráđđehusa plána, de doaibmabijut čađahuvvojit erenoamážit guovddášhálddahusa surggiin ja doaibmamušain. Ráđđehus lea válmmašteamen ođđa doaibmaplána rasismma ja vealaheami vuostá, ja sámiidge dilálašvuođat gieđahallojuvvojit.