12.2 Sámegiella vuođđooahpahusas
Stáhtas lea bajimus ovddasvástádus gozihit
ahte vuođđoskuvlla
oahppit ožžot
sámegiel oahpahusa maid
sis lea vuoigatvuohta oažžut, beroškeahttá gos
sii orrot. Stáhtas lea maid
ovddasvástádus
gozihit ahte addojuvvo oahppu Sámi
Máhttoloktema oahppoplánaid
mielde. Dát sisttisdoallá dan
ahte stáhtas lea ovddasvástádus
mearridit lágaid ja láhkanjuolggadusaid
mat áimmahuššet
dieid geatnegasvuođaid,
Stáhta galgá maid
juolludit resurssaid iešguđetlágan
doaimmaid čađaheapmái
ja gozihit doaimmaid. Sámi
oahppoplánat láhčet dili
ohppiide oažžut
olles 13-jagi vuođđoskuvllas
oahpahusa mii lea vuođđuduvvon
sámegillii, sámi kultuvrii
ja sámi servodateallimii.
Departemeanta lea ožžon
dihtosii ahte fálaldagat
sámi álbmogii
eai leat buot oktavuođain
dohkálaččat. Dat
guoská ovdamearkka dihte
dasa man muddui ohppiide mieđihuvvo
oahpahusvuoigatvuohta mii sis lea, makkár
kvalitehta ja sisdoallu oahpahusas lea, ja movt oahpahus lágiduvvo.
Departemeanta árvida ahte leat
stuora erohusat báikkis
báikái. Ovdamearkka
dihte lohká Finnmárkku fylkamánne
ahte doppe gal ožžot buohkat
dien oahpu geain leat vuoigatvuohta dan oažžut,
ja eará guovlluin ges dieđihuvvo
ahte doppe láhčet sámegiel
oahpahusa easka maŋŋil go
skuvlajahki juo lea álgan,
eai ge álggat dan dakkaviđe
go skuvlajahki álgá. Departemeantta
mielas lea unohas jus mánát
ja nuorat geat hálidit sámi
oahpahusa, ja geain lea vuoigatvuohta dan oažžut,
eai oaččo
dan ja/dahje ožžot
oahpahusa mii ii leat sin oahppandárbbuide
heivehuvvon. Vai oahppit (mánát,
nuorat ja rávesolbmot) sihke vuođđoskuvllas
ja joatkkaoahpahusas ožžot
oahpu masa sis leat riekti, de fertejit fylkamánnet – go čađahit bearráigeahču,
earet eará deattuhit suohkaniid
ja fylkasuohkaniid geatnegasvuođa
mii guoská dasa ahte fállat sámegiel
oahpu guoskevaš lágaid
ja njuolggadusaid mielde, gč.
oahpahuslága §§ 6 – 2
ja 6 – 3. Mii guoská vuođđoskuvlla bearráigeahččamii,
de beassá Sámediggi
leat dárkojeaddji go Finnmárkku
fylkamánne čađaha
bearráigeahču sámi
vuođđoskuvllain. Sámediggi
hálida maid leat mielde
go čađahuvvo
bearráigeahčču mánáidgárddiin
gos leat sámi mánát.
Departemeanta áigu geahččat
dárkileappot movt buorebut
sáhttá láhčit
dili nu ahte Sámediggi sáhttá leat
mielde go čađahuvvo
bearráigeahčču suohkaniin
gos leat sámi mánát mánáidgárde-
ja vuođđoskuvlaagis.
Gitta 1997 rádjái
ožžo
oahpaheaddji geat oahpahedje sámegillii
dahje sámegielas 10,75 pst.
dii-bmologus áigeresursan
diekkár oahpahussii (konverterenresurssa).
Oahpaheaddjit sáhtte earet eará geavahit
dien áiggi dahje oasi diein diimmuin
oahpponeavvuid ráhkadeapmái.
1997 rájes biddjojuvvui
konverterenresursa erenoamašoahpahussii
ja oahpahus sámegillii ja
sámegielas oktii, ja juogaduvvui
skuvllaide oktan juolludeapmin, mii juogaduvvui oahpaheaddjiid gaskka báikkálaš skuvlla árvvoštallama
mielde. 2001 rájes rievdaduvvui
konverterenresursa lossa oahpahussii veahkkin ja geahpeduvvui 15
proseanttain. Movt dát resursa galgá geavahuvvot,
mearriduvvo skuvllain ovttas válljejuvvon
luohttámušolbmuiguin.
Máhttodepartemeanttas
lei ovdal ovddasvástádus šiehtadusain
nugo oahpaheddjiid lohkangeatnegasvuođas,
man vuollái gulai konverterenortnet.
Dáid ortnegiid válddii
KS iežas ovddasvástádussan
2004 rájes suohkaniid
ja fylkasuohkaniid skuvllain.
Sámi skuvllain lea ain
stáhta ovddasvástádus
láhčit
lassiveahki erenoamáš lossa
oahpaheapmái. Oktasaš doarjja
mii addojuvvo skuvllaide, lea hui unnán
geahpeduvvon mii guoská sámi
skuvllaide. 10,75 pst. diibmologus mii addojuvvo sámegiel
ja sámegillii oahpaheapmái,
mas geassá 15 pst.,
dan hálddašit
ain skuvllat ja sáhttet
dan geavahit geahpedit lohkanáiggi
oahpaheddjiide geat oahpahit sámegillii
ja sámegielas.
Finnmárkku fylkamánne
lea ráhkadan diehtogihppaga
mas sámiid vuoigatvuođat
oahpahussii čilgejuvvojit, movt
galgá ohcat diimmuid dan
oahpaheapmái, vejolaš oahpahanvuogit
ja Sámedikki ovddasvástádus
ja barggut. Dákkár
gihpa juogaduvvo jahkásaččat
eará fylkamánniide.
Sáhttá leat
dárbu juohkit eanet dieđuid
váhnemiidda ja ohppiide
dan birra makkár vuoigatvuohta
lea oažžut
oahpu sámegillii ja sámegielas,
ja makkár váidinvejolašvuođat
gávdnojit. Ja skuvlaoamasteaddjit,
erenoamážit
olggobealde sámi guovlluid,
berrejit maid oažžut dieđuid
dan birra makkár geatnegasvuođat
skuvlaoamasteddjiin leat addit oahpahusa sámegillii
ja sámegielas, ja makkár
doarjjaortnegat gávdnojit dán
doibmii. Departemeanta áigu
gozihit ahte oahpahusvuoigatvuođa
jna. dieđut juogaduvvojit
buorebut, nu ahte vuostáváldit álkit
daid gávdnet.
12.2.1 Sámegiela vuođđooahpahus
Oahpahuslága 6. kapihttala
mielde lea sámi guovlluid
mánáin
geat leat vuođđoskuvlaagis
juohkehaččas
vuoigatvuohta oažžut sámigiel
oahpahusa ja oahpahusa sámegillii.
Olggobealde sámi guovlluid lea
ohppiin vuoigatvuohta oažžut diekkár
oahpaheami jus suohkanis leat unnimusat logi máná geat
dan gáibidit, ja jus joavkkuide
báhcet viidáseappot
unnimusat guhtta oahppi, gč.
oahpahuslága § 6 – 2.
Departemeanta oaidná ahte
go sámegiel oahpahus lea
geatnegahttojuvvon lága
bokte, de dat lea váikkuhan
dasa ahte sámi mánát
ja nuorat geavahišgohtet
eatnigielaset eanet oadjebasvuođas
buot oktavuođain. Dasa lassin addá dákkár
oahpaheapmi sidjiide eanet ipmárdusa
ja dieđuid iežaset kultuvrra
birra, mii fas dagaha ahte sii leat atnigoahtán
iežaset duogáža
miha eanet árvvus go ovdal
dahke. Sii ožžot
maid vejolašvuođa
fievrredit árbevieruideaset
viidáseappot.
Sámediggi lea dáhtton
rievdadit oahpahuslága nu
ahte maiddái vuođđoskuvlaoahppit
geat orrot olggobealde sámi
guovlluid galget oažžut sierranas
vuoigatvuođa oažžut
oahpahusa
sámegillii.
Departementta mielas lea dien váttis čađahit
danin go váilot oahppan
oahpaheaddjit geat sáhtáše
oahpahit ja go leat unnán
sámegielagat geat ohcet
oahpaheaddjeohppui, gč.
kap. 12.1.1, mas maid čujuhuvvo
ahte leat miha eanebut geat ohcet ođđa
lohkanfálaldagaide, muhto oppalohkái
leat ain ollu hástalusat oažžut
eanebuid oahpu váldit. Jus oahpahuslága
rievdadivččii
nu movt Sámediggi dáhttu,
de šattašii váldit
atnui gáiddusoahpahusa oalle viidát.
Diekkár fálaldagat
gal sáhttet máŋgga
oktavuođas gokčat
oahppodárbbuid jus ii leat vejolaš eara
ládje láhčit
oahpu. Gáiddusoahpahus fálaldagat
leat máŋggaláganat
sihke kvalitehta ja viidodaga dáfus
ja man muddui leat heivehuvvon buot golmma sámegillii.
Dat leat máŋggaláganat
sihke organiserema, teknologiija geavaheami, gelbbolašvuođa ja
ii unnimusat oahpponeavvuid dáfus,
gč. kap. 11.5. Departemeanta áigu árvvoštallat
livččii
go vejolaš láhčit
dili nu ahte eanebut geat dan hálidit,
oččoše sámegillii
oahpu ovdamearkka dihte dakko bokte ahte rievdada joavkkuid sturrodatgáibádusaid.
Ovdal go diekkár ortnega
sáhtášii álggahit,
de ferte goit departementa kártet
movt dálá ortnegat
doibmet, ja ferte rehkenastit maid dat mávssášii
addit juohkehažžii
sierranas vuoigatvuođa beroškeahttá ássanbáikkis. Dassážii
go diet áššit
leat čielggaduvvon, de áigu
departemeanta deattuhit dan ahte sihkkarastit sámi
oahpu ja ávžžuhit
suohkaniid olggobealde sámi
guovlluid mat dáhttot addit sámegiel
oahpahusa, ahte geavahit gáiddusoahpahusa.
1997 Vuođđoskuvlla
nuppástusa oktavuođas
ráhkaduvvojedje vuosttaš geardde
sámi skuvllaide maid sierra
oahppoplánat (L97/L97S).
Máhttoloktema oktavuođas
viiddiduvvo dat maid joatkkaoahpahussii, geahča
kap. 11.2.2. Sámi giellafága
ja kulturfága eai leat mielde Máhttoloktemis,
danin go Sámediggi ii hálidan
ahte dat galge leat mielde.
Tabealla 12.1 Vuođđoskuvlla
ohppiid lohku geat lohket sámegiela
vuosttaš- dahje nubbigiellan.
| Davvisámegiella | Julevsámegiella | Lullisámegiella |
---|
2001/2002 | | | |
Sámegiella
vuosttašgiellan | 989 | 34 | 1 |
Sámegiella
nubbigiellan | 667 | 21 | 74 |
Oktiibuot | 1653 | 55 | 75 |
2003/2004 | | | |
Sámegiella
vuosttašgiellan | 950 | 33 | 10 |
Sámegiella
nubbigiellan | 787 | 31 | 81 |
Oktiibuot | 1737 | 64 | 91 |
2005/2006 | | | |
Sámegiella
vuosttašgiellan | 953 | 29 | 16 |
Sámegiella
nubbigiellan | 839 | 27 | 81 |
Oktiibuot | 1792 | 56 | 97 |
2006/2007 | | | |
Sámegiella
vuosttašgiellan | 971 | 31 | 18 |
Sámegiella
nubbigiellan | 1508 | 46 | 98 |
Oktiibuot | 2479 | 77 | 116 |
2007/2008 | | | |
Sámegiella
vuosttašgiellan | 984 | 25 | 16 |
Sámegiella
nubbigiellan | 1370 | 54 | 89 |
Oktiibuot | 2354 | 79 | 105 |
Gáldu: Vuođđoskuvlla
diehtojuohkinsystema (GSI)
Nugo tabealla 11.1 čájeha,
de lea ohppiidlohku geat ožžot
davvisámegielas oahpu njiedjan
skuvlajagis 2007/2008. Eanemus lea njiedjan Finnmárkkus,
gos ohppiid lohku geain lea sámegiella
nubbigiellan lea njiedjan 1086 oahppis skuvlajagis 2006/2007
959 oahppái dán
skuvlajagis. Romssas lea sámegiel
ohppiid lohku oalle dásset,
ja Nordlánddas lea lohku
lassánan. Finnmárkku
fylkamánne ii leat čáđahan
iskkadeami čielggadit manne
lohku lea njiedjan, muhto lea čilgen Máhttodepartementii
ahte sivvan dasa sáhttá leat
oahpu lágideapmi. Sámegiel
(ja suomagiel) oahppu boahtá lassin
eará fágaide,
ja oahppodiimmut biddjojuvvojit seamma áigái
go eará fágat
dahje 7. diibmun. Gáibiduvvo
hui ollu ohppiin go galget joksat fágaid
gealboulbmiliid, ja leat ollugat geat heitet oahpahusas.
Dasa lassin leat dát smávva
fágat, ja oahpaheaddjit
leat hui okto oahpahusa láhčimiin.
Ja dasa lassin leat vel unnán
oahpponeavvut ja oahppan oahpaheaddjit vátnasat.
Eai ge suohkanat leat buot áiggit
nu gergosat láhčit
oahpahusa nu ahte dat šattašii
nu buorre go vejolaš.
Finnmárkku fylkamánne
hálida gávnnahit
manne sámegiel ohppiid lohku lea
njiedjan. Ovttasráđiid
Romssa ja Nordlándda fylkamánniiguin
dáhttu Finnmárkku
fylkamánne álggahit dutkanprošeavtta
gávnnahan dihtii makkár
erohusat dáin golmma fylkkain leat.
Leat ávžžuhan
Sámi allaskuvlla geahččat
dán ášši.
Go bálddastahttá tabeallaid
11.1 ja 11.2, de oaidná ahte
ohppiid lohku geat válljejit
oahpahusa juogo davvisámegillii, lullisámegillii
dahje julevsámegillii, lassánii
gaskal 1997 ja 2006. Ohppiid lohku oktiibuot, geat válljejit
muhtun sámegiel oahpahusa,
njiejai veaháš go
eat váldán
mielde fága sámegiella
ja kultuvra, muhto ohppiid lohku geat válljejit sámegiela
vuosttaš- dahje nubbigiellan lassánii
veaháš skuvlajagis
2006/2007. Máhttoloktemis
lea dat fága sámegiella
ja kulturmáhttu biddjojuvvon oassin
ollu eanet fágaide go ovdal,
ja dasa lassin galget oahppit miehtá riikka oažžut
dákkár
oahpahusa, gč. kap. 11.6.1.
Almmatge áigu departemeanta čuovvut
dán ovdáneami,
ja mihttomearri lea oažžut
eanet ohppiid válljet sámegiela
maiddái olggobealde Finnmárkku
ja sámi guovlluid.
Tabealla 12.2 Vuođđoskuvlla
ohppiid lohku geat ožžot
sámegielas ja sámekultuvrras
oahpu.
Skuvlajahki | 2005/2006 | 2003/2004 | 2001/2002 |
---|
Finnmárku | 704 | 524 | 520 |
Norga – oktiibuot | 1 110 | 847 | * |
* Eai leat logut mat čájehit
viidodaga, muhto leat meroštallan
ahte oktiibuot lei ohppiid lohku sullii 860.
Gáldu: Finnmárkku fylkamánne bajásšaddan-
ja oahpahusossodat
Ohppiin geat válljejit
sámegiela, lea oktiibuot
190 diimmu (á 60 minuvtta)
eanet skuvla go eará ohppiin čieža
vuosttaš jagiin vuođđoskuvllas.
Dát lea árvvoštallojuvvon dárbbašlažžan
vai lea vejolaš oahppat
guokte giela, ja ahte dat seammás
ii galgga čuohcit eará fágaide
ja daid mihttomeriid olaheapmái. Dakkár
skuvllain dahje guovlluin gos eatnasiin dahje buohkain lea oahppu
sihke dárogillii ja sámegillii,
leat dát liigediimmut lunddolaš oassin
diibmoplánas. Departemeanta áigu čohkket
eanet dieđuid dan birra
movt oahppit ieža vásihit iežaset
oahppodilálašvuođa, earet
eará dasa mii guoská guhkit
skuvlabeaivái. Vuođđoskuvlla
diibmologu loktema oktavuođas
lea departemeanta bidjan vuođđun
ahte plánejuvvon diimmuid lasiheapmi
galgá maid guoskat sámi
ohppiid fága- ja diibmojuohkimii.
Gulaskuddanreivves leat dáhtton
guoskevaš guláskuddanásahusaid
geahččat erenoamážit
evttohusaid mat gusket sámegiel/dárogiel
vuosttašgiella diibmologuid
lasiheapmái, ahte lea go
dat buorre, go dain ohppiin leat dál
juo oba ollu diimmut. Leat maid bivdán
guláskuddanásahusaid
buktit oaiviliid dasa ahte movt de livččii
jus juogadivččii
diibmologu beliin vuosttašgillii
ja beliin nuppigillii. Jus diibmolohku mii guoská sámegiillii/dárogiillii
vuosttašgiellan ii nannejuvvo
vel eanet, de sáhttá dálá diibmologu,
mii lea 916 sámegiella/dárogiella
vuosttašgiella fágas,
juohkit nu ahte šaddet 604
diimmu 1.-4. luohkáide ja
312 diimmu 5.-7. luohkáide.
Máhttodepartemeantta
bušeahtas juolluduvvo jahkásaččat
sierra merkejuvvon doarjja sámi
oahpahussii, nannen dihtii dan ahte dákkár
oahppu addojuvvo oahpahuslága § 6 – 2
mielde. Doarjagat geavahuvvojit juogo gokčat
suohkaniid liigegoluid mat bohtet go leat oahppit geat válljejit sámegiela,
dahje nannet oahpaheddjiid gelbbolašvuođa
sámegielas ja kultuvrras. Suohkanat
leat geatnegahttojuvvon addit sámi guovlluid
ohppiide oahpu sihke sámegillii
ja sámegielas, jus oahppit
dan dáhttot. Ollu suohkanat
leat dovddahan departementii ahte doarjja gokčá dušše
oasi goluin. Ráđđehusa
ulbmil lea ahte buot oahppit galget iežaset
vuoigatvuođaid mielde oažžut
oahpu. Oahpahusdirektoráhtta
galgá 2008:s árvvoštallat
vuođđoskuvlla
sámegiel oahpahusa doarjjaortnegiid.
Dát árvvoštallan
galgá earet eará oažžut ovdan
dan ahte man ollu suohkaniid ruhtadilli váikkuha
ohppiid sámegiel oahppofálaldagaide.
Máhttoloktema atnuiváldin
mielddisbuvttii maid muhtun rievdadusaid sámi
oahpahussii. Earet eará eai
oaččo
oahppit dál šat
oahpu fágas sámegiella ja
kultuvra. Dat fága ii gávdno šat, dál
ožžot
oahppit oahpu sámegiella
vuosttaš- dahje nubbigiella
fágain. Lea beare árrat
vuos dadjat addá go dát
rievdan ohppiide buoret vuođu viidásit
oahpahusas dahje movt oahppit ieža árvvoštallet
dán nuppástusa.
Galgá álggahuvvot
iskkadeapmi mii guoská sámegiel oahppofálaldagaid
kvalitehtii ja viidodahkii. Dát
bargu galgá kártet
dan movt sámegiel oahpahus
heivehuvvo ja movt dat doaibmá.
12.2.1.1 Lullisámegiella ja julevsámegiella vuođđooahpahusas
Nugo statistihkka čájeha,
de leat unnán oahppit geain
lea oahpahus julevsámegillii
ja lullisámegillii. Sullii 2000
olbmo hupmet julevsámegiela,
ja eanaš oassi sis ássá Ruoŧas.
Lullisámegiella lea áitojuvvon
giella. Guovllut gos lullisámegiela
hupmet, leat smávvat ja
leat hui bieđgguid. Maŋimus áiggiid
leat ásahuvvon vásetin
giellasuodjalandoaimmat. Dan oktavuođas
lea diehttelas hui dárbu láhčit
oahpu ođđa
buolvvaid mánáide,
jus giela galgá lihkostuvvat seailluhit.
Nordlándda fylkamánne
lea leamaš prošeaktajođiheaddji prošeavttas
Lullisámegiel
oahpahus ruovttuskuvllas. Dan prošektii
lea stáhta juolludan doarjaga
nu ahte leat sáhttán láhčit
gáiddusoahpu ja leat sáhttán
hospiteret lullisámi ohppiid máŋgga
guvlui Norggas. Oahppit leat leamaš sierra
ruovttuskuvllas ja leat ožžon
lullisámegiel oahpahusa gáiddusoahppun
muhtun sámi skuvllas, omd.
Gaska- Norgga sámiskuvllas árbordis.
Elgå bajásšaddanguovddáža
oahppit leat maid leamaš dán
prošeavttas mielde, ja doppe sámi
oahppit leat hospiteren Snoasas.
Dát prošeakta
lea dál ođđa
muttos, go lea ovddiduvvon neahttasiidu veahkkin oahpaheddjiide.
Neahttasiidu ii leat vuos nu ollu anus, ja leat bargamin buoridit
dan. Jurdda lea váldit dan
atnui 2008 mielde.
Boksa 12.1 Elgå-prošeakta
Govus 12.2 Engerdála suohkan Hedmárkkus
Sámedikki giellamovttiidahttinprošeakta
(2001 – 2006), mas Sámi allaskuvla
leamaš bagadallin ovttasráđiid
Engerdála suohkaniin, lea čalmmustahttán
lullisámegiela dili. Mihttomearri
lea ahte mánát
galget leat guovttegielagat go gerget nuoraidskuvllas, go leat čuvvon oahpahusa
lullisámegillii ja lullisámegielas
sihke mánáidgárddis
ja skuvllas. Go buot váhnemiin
ii leat nu buorre lullisámegielmáhttu,
de leat áhkut ja ádját
leamaš mielde dehálaš máhttoolmmožin dán
prošeavttas. Prošeavtta bohtosat čájehit
eare eará dan ahte mánát
geat prošeavttas ledje mielde,
geavahit lullisámegiela beaivválaš gulahallamis,
ja sis lea buorre dovdu lullisámegillii. Ráđđehusa
mielas lea dát leamaš hui
buorre bargu. Engerdála suohkan
lea 2007:s ja 2008:s ožžon 500
000 ruvnno jahkái čuovvolit dán
prošeavtta. Doarjja addojuvvo Bargo-
ja searvadahttindepartementta bušeahtas.
Gáiddusoahpaheapmi lea
eaktun jus galgá sihkkarastit
lullisámegielat mánáide
giellaoahpu. Elgås lea su iežas
studio gos gáiddusoahppu jođihuvvo,
ja sii sáhttet ovddidit gáiddusoahppofálaldagaid
eará skuvllaid ohppiide
jus lea dárbu. Liikká leat
lullisámi giellaservodagain
stuora hástalusat, sihke
danin go váilot oahpaheaddjit
geain lea lullisámegielas
gelbbolašvuohta ja maiddái
danin go váilot lullisámegiel
oahpponeavvut miehtá lullisámiguovl-lu.
Oahppodirektoráhtta lea
dieđihan ahte lea šaddagoahtán
stuorát beroštupmi
lullisámegillii, ja ohppiid
lohku geat lohket lullisámegiela
joatkkaskuvllas, lassána.
Nordlándda fylkamánne
ovttasbargá Ruoŧain
dainna jurdagiin ahte álggahit
lullisámi prošeavtta rastá riikkarájiid.
Departemeanta árvvoštallá makkár
vejolašvuođat Nordlándda
fylkamánnes livčče ovttastahttit
julevsámi oahppodoaimmaid seamma
ládje go fylkamánne
dál ovttastahttá doaimmaid
mat gullet lullisámegiela
oahpaheapmái.
12.2.2 Sámi joatkkaoahpahus
Sápmelaččain
geat leat čađaheamen
joatkkaoahpahusa lea vuoigatvuohta oažžut
sámegiela oahpahusa, gč.
oahpahuslága § 6 – 3.
Sihkkarastin dihtii ahte sámegielat
oahppit/oahpahallit joatkkaoahpahusas ožžot
dan oahpu maid sis lea vuoigatvuohta oažžut,
addojuvvojit sierra doarjagat dien ohppui. 2007 giđa
ledje 285 oahppi/oahpahalli joatkkaoahpahusas geaid vuođul
addojuvvui sámegiel oahppodoarjja
1.
Dat lea hui veaháš njiedjan
2006 rájes, go ledje 305
oahppi ja 5 fágaoahppi mat
ledje doarjjajuohkimii vuođđun.
Sámegiel oahpahus addojuvvo čieža
joatkkaskuvllas ja golmma priváhta
skuvllas. Eanaš oahppit/fágaoahppit
leat Finnmárkkus (139) ja Romssas
(92). Oslos ledje 2007:s golmmas ja Akershusas okta oahppi/fágaoahppi
geain lei sámegieloahpahus.
Nordlánddas ledje oktiibuot
38 geain lei sámegiel oahpahus.
Sin gaskkas ledje 11 geain lei julevsámegiel oahppu,
23 davvisámegiel ja njealjis
geain lei lullisámegiel
oahpahus. Hedmárkkus, Lulli-Trøndelágas
ja Davvi-Trøndelágas addojuvvui
lullisamegillii oahppu. Namuhuvvon fylkkain ledje guokte, guokte
ja gávcci oahppi.
Govus 12.3 Joatkkaskuvllaid sámegiela
oahpahus
Departementii eai leat boahtán
dieđut mat muitalivčče
ahte oahppit eai oaččo
dan sámegiel oahpu joatkkaskuvllain
maid sis lea riekti oažžut,
muhto leat boahtán dieđut
mat muitalit ahte muhtun guovlluin leat stuora hástalusat čadnon
dasa movt organiseret buori ja heivehuvvon oahppofálaldaga.
Sivvan dasa leat beare moadde oahppi ja unnán
oahppan oahpaheaddjit.
Tabealla 12.3 Stáhta sámi
joatkkaskuvllaid ohppiid lohku
Fálaldagat
skuvlajagis 2007/2008 | Sámi
jtk.skuvla ja boazodoalloskuvla | Sámi
jtk.skuvla Kárášjogas |
---|
Sámegiella
vuosttašgiellan, | 68 | 44 |
Sámegiella
nubbigiellan, dássi 2 ja
3 | 7 | 40 |
Sámegiella
vuosttašgiellan, R94
mielde | 13 | 12 |
Sámegiella
vierisgiellan | | 2 |
Oktiibuot | 88 | 98 |
Gáldu: Sámi joatkkaskuvla
ja boazodoalloskuvla Guovdageainnus ja Sámi
joatkkaskuvla Kárášjogas.
Buot oahppit ožžo
oahpu davvisámegillii.
Dilli orru leamen nu ahte šaddá eanet ja
eanet beroštupmi sámegielohppui,
erenoamážit
riddoguovlluin, gos dađistaga
eanebut válljejit sámegiela nubbigiellan.
Lea dehálaš doaimmahit doarvái
dieđuid ohppiide, váhnemiidda
ja skuvlaoamasteddjiide, vai buohkat ožžot
dihtosii makkár vuoigatvuođat
ja ortnegat leat gávdnamis,
ja movt daid áimmahuššat.
Go šaddagoahtá eanet
beroštupmi válljet
sámegiel oahpahusa, de gáibidišgohtet
maid dađistaga buoret fálaldagaid.
Departemeanta áigu ge ain čuovvut
ovdáneami ja gozihit ahte addojuvvojit
fálaldagat ohppiid vuoigatvuođaid
mielde.
12.2.2.1 Stáhta sámi
joatkkaskuvllat
Stáhta sámi
joatkkaskuvllat, Sámi joatkkaskuvla
Kárášjogas
ja Sámi joatkkaskuvla ja
boazodoalloskuvla Guovdageainnus, ásahuvvojedje
ja bohte johtui dan áiggi
go stáhta rievdadišgođii
iežas sámepolitihka. álbmogii
badjánii fuomášupmi ahte
lea dárbu láhčit oahppofálaldagaid
nu ahte dain vuhtiiváldá maid
sámegiela ja kultuvrra. Stáhta
sámi joatk-kaskuvllain lea
ge dehálaš sadji
dan barggus ahte deavdit álbmotrievttálaš geatnegasvuođaid.
Golggotmánu 13. beaivvi
2006 ledje 221 oahppi
2 dien guovtti stáhta
sámi joatkkaskuvllain, gos
ožžot
oahpu davvisámegillii vuosttaš-
ja nubbigiellan ja amasgiellan.
Sámi joatkkaskuvla Kárášjogas
fállá maid gáiddusoahpahusa
davvisámegillii. Dasa lassin
leat skuvllain ollu eará fálaldagat lohkanráhkkanahtti
oahpahusas ja ámmatfágain.
Kvalvik-lávdegoddi čielggadii
2002:s dien guovtti stáhta
sámi joatkkaskuvlla hálddašanovddasvástádusa,
ja evttohii sirdit ovddasvástádusa Sámediggái.
Gulaskuddancealkámušaid
ja goappešüd beliid ođđa
ságastallamiid vuođul, nammadii
departemeanta 2006:s bargojoavkku guorahallat ášši
viidáseappot. Joavkkus leamaš mielde
ovddasteaddjit Sámedikkis,
Oahpahusdirektoráhtas ja Máhttodepartemeanttas.
Raporttas daddjo earet eará: «Ollislaš árvvoštallama
vuođul […] evttoha
bargojoavku ahte sámi joatkkaskuvllaid
hálddašeapmi sirdojuvvo
fylkkasuohkanii[…].»
3 áššiin
galgat viidáseappot bargat
ovttasráđiid
Sámedikkiin.
Sámedikki mearrádusain
oaidná ahte leat bivdán
Sámediggeráđi čielggadit
dakkár hálddašanmálle
gos Sámediggi lea stáhta
sámi joatkkaskuvllaid hálddašanorgána,
ja ahte ásahuvvošii
sierra orgána Sámedikki
hálddahussii mii galgá bargat
sámi skuvla- ja oahpahusgažaldagaiguin.
Dassážiigo
diet gažaldagat leat čielggaduvvon
ja dassážiigo Sámediggi
lea gárvvis badjelasas váldit
skuvllaid hálddašeami,
de cealká Sámediggi
ahte stáhta sámi
joatkkaskuvllat ain bissot Oahpahusdirektoráhta
vuolde. Sámediggeráđđi áigu álggahit ráđđádallamiid
Máhttodepartemeanttain dáid
gažaldagain.
Lassin dasa ahte áššis
galgá ráđđádallat
Sámedikkiin, de áigu
Máhttodepartemeanta maid oažžut mielde
Finnmárkku fylkamánne
ja Finnmákku fylk-kasuohkana, geahčadit
movt stáhta sámi
joatkkaskuvllaid hálddašanovddasvástádusa buoremusat
galggašii áimmahuššat.
12.2.3 Sámegiella rávisolbmuide vuođđooahpahusas
Mii guoská rávisolbmuid vuođđooahpahussii
(oahpahuslága kap. 4A),
de árvvoštallojuvvo
vuoigatvuohta oažžut
sámegiel ja
sámegillii oahpahusa
veaháš eara ládje
go mánáid
ja nuoraid dáfus. Jus rávisolbmot
galget oažžut
sámegiel oahpahusa, de lea vuosttažettiin
lunddolaš ahte sii leat sápmelaččat,
ja dábálaččat
berrešii vuhtiiváldit
go rávis sápmelaš gáibida
oažžut
sámegiel oahpahusa vuođđooahppodásis.
Dat ahte galget go rávis sápmelaččat
oažžut
oahpahusa
sámegillii,
ferte árvvoštallojuvvot áššis áššái dan
vuođul ahte lea go diekkár
oahppu dárbbašlaš dasa
ahte oažžut
dohkálaš rávisolbmuid
oahpahusa.
Mii guoská rávisolbmuid
sámegiel oahpahussii
joatkkaoahpahusas, de dan oktavuođas
ferte leat seamma dilli go rávisolbmuid
vuođđooahpahusas. Oahpahuslágas, § 6 – 3
(mii ii guoskka njuolga rávisolbmuide)
daddjo ahte buot sápmelaččain
geat leat dábálaš joatkkaoahpahusa čađaheamen,
lea vuoigatvuohta oažžut
sámegiel oahpahusa.
Ii leat nannejuvvon riekti oažžut
sámegillii oahpahusa
sámi ohppiide dábálaš joatkkaoahpahusas,
ja seamma ládje lea maid
rávis sápmelaččaide
geat ožžot oahpu
oahpahuslága § 4A-3
vuođul.
Sámelága § 3 – 8:s čállojuvvo dan
birra makkár vuoigatvuođat
leat oažžut
sámi oahpahusa. Muhto dás
lea sáhka veaháš eará áššiin
go dain vuoigatvuođain mat
leat nannejuvvon oahpahuslágas,
ja dan mearrádusa eavttuin
daddjo earet eará ahte
«Dát
vuoigatvuohta sisttisdoallá dan
ahte juohke sámegielat sáhttá gáibidit
beassat čađahit
heivvolaš rávisolbmuid
oahpahusa eatnigillii daid guoskevaš njuolggadusaid
siskkobealde mat gusket rávisolbmuid
oahpahussii.»
Eai gávdno sierra doarjjaortnegat sámegiel oahpahussii
rávisolbmuide. Suohkanat
ja fylkasuoh-kanat fertejit iežaset rámmaid
siskkobealde gokčat diekkár
oahpahusa goluid, sihke alfabetiserema ja vuođđooahppogoluid,
ja maiddái diekkár
fálaldagaid heivehangolut
leat suohkaniid ja fylkkasuohkaniid ovddasvástádus.
Danin lea ge dehálaš ahte
sii vuoruhit oahppodoarjagiid njuolggadusaid ja oahppodárbbuid mielde.
Guhkes áiggi dáruiduhttin
lea dagahan ahte máŋgga
buolvva sámegielagat eai
máhte lohkat ja čállit iežaset
eatnigiela. Dáid olbmuid
dilli lea unnán dutkojuvvon,
muhto dás lea sáhka
váikko guđe ahkásaččain
iešguđet guovlluin
geat leat iešguđet
dásis eatnigiellamáhtu
haga. Ollugat dáin geat eai
máhte eatnigiela, leat árbevieruid seailluheaddjit,
muhto sis lea unnán dahje
ii makkárge vejolašvuohta
sirdit iežaset máhtu čállojuvvon
servodahkii.
Lea suohkaniid ovddasvástádus láhčit
vuođđooahpu
ja oahpahusa mii nanne vuođđogálggaid, muhto
máŋggas
leat čujuhan ahte ii leat
govttolaš ahte sámi
suohkanat galget máksit
vuođđo
alfabehtiserengoluid rávisolbmuide
sámi servodagas. Earet eará cealká Romssa
fylkasuohkan ahte doppe orrot ollu sápmelaččat
geat eai máhte sámegiela,
ja alfabehtiserenbargu lea okta ulbmiliin ovttasbargošiehtadusas
gaskal Sámedikki ja fylkkasuohkana.
Buoridan dihte dili, de áigu Máhttodepartemeanta
ovttas Bargo-ja searvadahttindepartemeanttain bovdet Sámedikki
oasálastit sámegiel
eatnigielanalfabehta prošektii,
mas vuosttažettiin lea sáhka
kártemis dárbbuid
ja ráddjemis dákkár prošeavtta
ulbmiljoavkku.
Dan oktavuođas go rávisolbmuide addojuvvui
vuoigatvuohta oažžut vuođđoskuvlaoahpu,
ráhkadii Vox gihppaga, «Ođđa
vejolašvuohta. Rávisolbmuid
vuoigatvuohta oažžut oahpu»,
mii maid gávdno sámegillii,
F-4131SA. Sd.dieđ. nr. 16
(2006 – 2007)
...
og ingen sto igjen. Tidlig innsats for livslang læring lea maid árvaluvvon
ahte departemeanta álggaha
movttiidahttin- ja diehtojuohkinbarggu rávisolbmuid
oahppanvuoigatvuođaid birra.
Diehtojuohkin sápmelaččaide
berre leat lunddolaš oassi
dán barggus.
Vuođđoskuvlla
diehtojuohkinsystema (GSI) ii registrere rávisolbmuid
logu geat ožžot
vuođđoskuvlaoahpu sámegillii
dahje sámegielas vuođđoskuvladásis,
ja eai ge leat čohkkejuvvon
dieđut mat muitalivčče
man ollu rávisolbmot ožžot
sámegiel oahpaheami joatkkaoahpahusas,
ja ožžot
go sii dan oahpahusa maid sis lága
bokte lea vuoigatvuohta oažžut.
Departemeantta mielas lea vuogas kártet
rávisolbmuid sámegiel oahpu
viidodaga ja dárbbuid, danin
go dat livččii
buoret vuođđu
man ala sáhtášii
hukset viidásit doaimmaid
maidda lea dárbu.
12.2.4 Strategiijat ja doaibmabijut
Máhttodepartemeanta áigu ráđđádallat
Sámedikkiin daid oahppodoaimmaid
birra maid leat jurdda álggahit.
Máhttodepartemeanta áigu kártet
man muddui oahppit eai oaččo
vuoigatvuođaideaset mielde
oppalaš sámegiela oahppofálaldagaid
ja movt dien dili sáhtášii
buoridit.
Go sámegiella ja
kultuvra fága ii leat váldojuvvon
mielde Máhttoloktemii, de
leat oktiibuot veaháš unnit
oahppit geat válljejit sámegiel
oahpaheami. Departemeanta áigu čuovvut dán
ovdáneami ja geahččat dan
ovttas dainna iskkademiin maid golmma davimus fylkka fylkamánnet
dáhttot álggahit,
man ulbmil lea čuovvut man ollu
oahppit válljejit sámegiela.
Departemeanta áigu álggahit ohppiidiskkadeami
geahččan
dihtii movt sámi oahppit
vuođđooahpahusas,
maiddái olggobealde sámi guovlluid,
vásihit iežaset
oahppodili. Departemeanta áigu árvvoštallat
livččii
go vejolaš láhčit
dili nu ahte eanebut geat hálidivčče
oahpahusa sámegillii, sáhtáše
dan oažžut,
omd. gáidosis oahpaheami
bokte. Vuosttažettiin áigu departemeanta
buoremus lági mielde láhčit
dili nu ahte buohkain geain lea vuoigatvuohta oažžut
sámegiel oahpahusa, ožžot
dan.
Go joatkkaoahpaheamis badjána beroštupmi
sámi oahpaheapmái,
de šaddá maid
eanet fuomášupmi
fálaldagaid kvalitehtii.
Danin áigu departemeanta
ain čuovvut ovdáneami
ja bearráigeahččat
ahte fálaldagat leat ohppiid
vuoigatvuođaid mielde.
Evttohusaid vuođul
mat leat boahtán bargojoavkku
raporttas mii lea árvvoštallan
stáhta sámi joatkkaskuvllaid hálddašanovddasvástádusa ja
Sámedikki mearrádusaid vuođul áššis, áigu Máhttodepartemeanta
ovttas Sámedikkiin, Finnmárkku
Fylkamánniin ja Finnmárkku
fylkasuohkaniin gávnnahit
movt hálddašanovddasvástádusa buoremus
lági mielde sáhttá áimmahuššat.
Departemeanta áigu
gozihit ahte čohkkejuvvo
eanet máhttu dan birra makkár
dárbbut rávisolbmuin lea
oažžut
sámegieloahpu, ja man ollu
rávisolbmot ožžot dakkár
oahpahusa.
Máhttodepartemeanta
ja Oahpahusdirektoráhtta áigot,
ovttas Bargo- ja searvadahttindepartementtain álggahit prošeavtta
mas galgat geahččat sápmelaččaid
dili geat iežaset eatnigielas
leat analfabehtat. Sámediggi
bovdejuvvo searvat dán prošektii.
Prošeakta ferte earet eará nannet
ja ráddjet geat dárbbašit
sámegielas eatnigiellaoahpahusa
ja kártet gallásis livččii
beroštupmi geavahit diekkár
fálaldaga. Bohtosiid vuođul
sáhttá árvvoštallat
makkár doaimmaide livččii
dárbu ulbmiljoavkku
sápmelaččaide geat
iežaset eatnigielas leat
analfabehtat. Berre árvvoštallat
ovttasbarggu alfabehtiserenkampánnjain
maid Romssa fylkkasuohkan ja Sámediggi
leat jurddašan álggahit.