Sámepolitihkka

2.3.2 Konsultašuvnnat

Stáhta eiseválddiid ja Sámedikki gaskka leat leamaš máŋga konsultašuvdnačoahkkima daid prosedyraid ektui maid Sámediggi dohkkehii geassemánu 1. b. 2005 ja mat mearriduvvojedje gonagaslaš resolušuvnna bokte suoidnemánu 1. b. 2005. 2007:s čađahuvvojedje 13 konsultašuvdnačoahkkima departemeanttaiguin. áššin ledje: plána- ja huksenláhka, mearrariggodatláhka, Norgga posišuvnnat álgoálbmotjulggaštusbarggus, doai­bmabijut stuorradiggedieđáhusas guolástusaid struktuvrapolitihka hárrái, doaibmabijut stuorra­diggedieđáhusas gonagasreabbá hálddašeami birra, láhkaásahus Finnmárkku komišuvnna ja Meahcceduopmostuolu váste, Finnmárkku komi-šuvnna čoahkádus, Deanučázádaga guolástanlávde­gotti mandáhta ja čoahkádus, sámi guovlluid suodja­lanbarggu njuolggadusat, sámi lotnolasealá­husaid árvoháhkanprográmma, lastavuvddiid suodja­lanplána Finmmárkkus, guovllulaš dearvvašvuo-đadoaimmaid doaibmadokumeanta ja oahppoplánat 9 iešguđet fágaide vuođđo- ja joatkkaskuvllain. Ođđa boazodoalloláhkaevttohusa ja stuorradiggedieđáhusa guolástusaid struktuvrapolitihka doai­bmabijuid hárrái eai ollásit čađahuvvon konsultašuvnnat ovdalgo láhkaevttohus ja dieđáhus ovddiduvvojedje ja maid ii lean šaddan ovttaoaivilvuohta Sámedikkiin evttohusaid ektui. Sámediggi ii leat vuostálastan Mearrariggodatlága dál ovddideamis, muhto ahte proposišuvnnas galgá boahtit ovdan movt Ráđđehus johtilit geatnegahtto čuovvolit álgoálbmotdimenšuvnna nu ahte láhka ollislaččat lea čielga álbmotrievttálaš rámmaid siskkobealde. Daid eará konsultašuvdnaáššiid ektui mat leat loahpahuvvon 2007:s lea unnit dahje eanet leamaš ovttaoaivilvuohta.

Dál leat jođus oktiibuot 9 konsultašuvnna departemeanttaiguin. áššin leat: minerálaláhka, luonddušláddjivuođaláhka, rievdadusat sámelága válganjuolggadusain, hálddašanođastus, boahtte áiggi sámi kulturmuitohálddašeapmi, čáhcefápmohuksen Forsanvatnet guovllus Norlánddas, doai­bmabijut stuorradiggedieđáhusas sámepolitihka birra ja Sámedikki formalalaš sajádat ja bušeahttaprosedyrat. Dasa lassin leat jođus máŋga konsultašuvnna suodjalanplánaid ektui mat gusket sámi guovlluid suodjalanbarggu njuolggadusaide.

Konsultašuvdnašiehtadusa olis lea Sámediggi ožžon čielgaset posišuvnna stáhta eiseválddiid ektui go guoská lágaide ja hálddahuslaš doaibmabijuide main lea mearkkašupmi sámi servodahkii. Mearrádusain leat eanet gozihuvvon sámi beroštumit ja vuoigatvuođat ja legitimitehta lea šaddan viidát. Sámediggái lea deaŧalaš ahte álbmot-rievttálaš konsultašuvdnageatnegasvuođat, mat leat konkretiserejuvvon konsultašuvdnašiehtadusas, čuovvoluvvojit. Danne maiddái go ILO áššedovdikomitea norgga áigodatraporttas skábma-/juovlamánus 2003 celkkii ahte: «Pro­seassa ja sisdoallu čoavddekeahttá leat čadnojuvvon oktii konvenšuvnna gáibádusas».

Konsultašuvdnaortnet addá Sámediggái vejolašvuođa aktiivvalaččat searvat láhkaproseassaide ja eará áššiide main lea stuorra mearkkašupmi sámiide. Vásihus dán rádjai lea čájehan ahte Sámedikkis máŋgga konsultašuvnnas lea leamaš gáržžes vejolašvuohta ovddidit oainnus láhkaevttohusa ráhkadettiin. Dat lea dagahan dan ahte guovddáš sámepolitihkalaš prinsihpat eai leat váldojuvvon mielde viidáset proseassas. Ollu oktavuođain leat departemeanttat boahtán konsultašuvnnaide dárbbašlaš fápmudusaid haga. Dát lea váttásmahttán vejolašvuođa gávdnat oktasaš čovdosiid. Konsultašuvdnaproseassas lea maid leamaš váilevaš diehtojuohkin departemeanttaid beales ja dokumeanttat leat váilon, ja ahte čuolbmačilgehusat mat čatnasit eamiálbmot­rievttálaš áššiide duvdiluvvojit boahtteáiggi ja bálddalis proseassaide mii lea dagahan dan ahte áššit eai šatta ollislaččat árvvoštallojuvvot ja meannuduvvot.

Konsultašuvdnaprosedyraid ráhkadeami oktavuođas stáhta eiseválddiid ja Sámedikki gaskka lei ovttaoaivilvuohta departemeantta ja Sámedikki gaskka ahte čađahit sierra proseassa man bokte gávnnahit prosedyraid Sámedikki bušeahttabargui, danne go dan oktavuođas čuožžilit sierralágan gažaldagat ja čuolbmačilgehusat.

Juovlamánu 2005 konsultašuvdnačoahkkimis Sámedikki presideantta ja bargo- ja searvadahttindepartemeantta gaskka lei ovttaoaivilvuohta das ahte biddjojuvvo hálddahuslaš bargojoavku čielggadit ja ovddidit evttohusa Sámedikki formalalaš sajádagas stáhta ođđa bušeahttaprosedyraid ektui ráđđehusa ja Sámedikki gaskka. Bargojoavku geigii raporttas cuoŋománus 2007. Bargojoavku evttohii sierra bušeahttaprosedyraid maid bokte ovddiduvvojit earret eará gáibádusat ja fálaldagat maid hárrái konsulterejuvvo, ja mat bidjet láidestusaid sierra bušeahtta stuorradiggeproposišuvdnii bajimuš ekonomalaš rámmaid ektui Sámedikki doibmii ja sámi ulbmiliidda muđui. Ovttajienalaš Sámediggi lea dorjon evttohuvvon bušeahttaprosedyraid. Sámediggi konstatere ahte Ráđđehus dán rádjai lea signaliseren ahte ii hálit čuovvolit bargojoavkku evttohusa, muhto háliida baicce ovddidit čoahkkindagaldumiid ovddabeallái ráđđehusa bušeahttakonferánssaid. Sámediggi lea movtta go konsultašuvnnat bušeahttakonsultašuvnnaid prosedyrain álggahuvvojit. Sámedikki mielas lea dattetge hui váttis gozihit geatnegasvuođaid mat čuvvot ILO 169 artihkkaliid 6 ja 7 ahte galget šaddat duohta bušeahttakonsultašuvnnat buriin jáhkuin, dainna ulbmiliin ahte šaddat ovttaoaivilii ja oažžut ollislaš dieđuid buot dásiin go ráđđehus geahččala hábmet prosedyraid mat galget doai­bmat ráđđehusa dábálaš bušeahttaproseassas.