6.2.3 Dulkon
Muhtun dáhpáhusain
lea dárbu dulkka geavahit.
Go sámelága
giellanjuolggadusat čađahuvvojedje,
de čujuhuvvui ahte vuoigatvuohta
geavahit sámegiela vuosttažettiin
ferte leat dalle go lea dárbu dadjat
juoidá
čielgasit ja
dárkilit ja
áddet dan
mii daddjojuvvo. Dás
lea dearvvašvuođabálvalus ja
riektelágádus
guovddážis, dannego
gielalaš gulahallan-váttisvuođat
dáin surggiin čuhcet
erenoa-máš garrasit
daidda geaidda dat gusket.
Sámegiela/dárogiela
dulkabálvalus ii leat dávjá oažžumis
almmolaš bálvalusaid
fállamis, gč. sámelága
giellanjuolggadusaid árvvoštallama.
Dakkár ge ovdamearkkat leat
leamaš ahte bearraša
olbmot ieža leat ferten
doaibmat dulkan dikšunásahusain,
dahje ahte sámegiela máhtu
váilun lea dagahan ahte
divššohasat
eai leat ožžon dan
divššu
ja fuolahusa maid sii livčče
berren oažžut.
Dát ii leat dohkálaš dilli.
Odne váilot sámegielat
dulkkat, sihke davvisámegiela,
julevsámegiela ja oarjelsámegiela
dulkkat. áigodagas 1995 – 96 čađahuvvui
dulkaoahppovuogádat
Sámi allaskuvllas. Dat lei vuosttažettiin
heivehuvvon gealbudit almmolaš etáhtaid
vai doppe birgejit go sis lei oktavuohta sámegielat
geavaheaddjiidjoavkkuiguin. Kurssat ledje davviriikkalaš vuogádaga
oassin mas oahppit ožžo 10 čuoggá oahppogelbbolašvuođa
(30 oahppočuoggá). Oktiibuot
40 oahppi čađahedje eksámena.
Sámi giellaráđđi állggahii
jagi 1994
sámi
dulkkaid dohkkehanortnega ovttasráđiid
Sámi allaskuvllain
ja Sámi Instituhtain. Bargojoaku
geahčadii Olgoriikalašdirektoráhta
dulkaiskosa evttohusa ja dulkaautoriserema evttohusa, muhto gávnnahii
ahte sámegiela dulkkain
lea earalágan dárbu,
ja nu maiddái earalágan
dulkaortnetdárbu. Sámi giellaráđđi
dohkkehii sámegielagiid
dulkon- ja autoriserenortnega jagi 1995. Dohkkehanortnegis leat
gukte oasi, dulkoniskkus ja dulkonautorisašuvnna
addin. Dulkoniskkus galgá addit
daidda geat barget fidnodulkan, vejolašvuođa
duođaštit iežaset
gelbbolašvuođa.
Jus ceavzá dulkoniskosis,
de beassá kandidáhta
ohcat dulkonlobi vuoigatvuođain geavahit
fidnonamahusa autoriserejuvvon dulka. Sámi
giellaráđđi
attii jagi 1997 dohkkeheami viđa
dulkii. Maŋŋágo
Giellaráđđi heaittihuvvui,
gč. kap. 19.2, ii leat dát
ortnet ovddiduvvon eanet.
2004 čavčča
lei Sámi allaskuvllas ovdaprošeakta
dulkaoahpahusa birra, maid Dearvvašvuođadepartemeanta
ja Sámediggi ruhtadedje.
Sámi allaskuvlla dulkaoahpahus
galgá oahpistit ja ráhkkanahttit
oahppiid dulkabargui. Oahppu sisttisdoallá sihke
dulkonetihka ja dulkonteknihka, servodatfága
ja terminologiija. Dát oahppu
lea maiddái profilerejuvvon
gokčat almmolaš etáhtaid
ja sámegielat geavaheaddjiidjoavkkuid
gaskavuođa. Servodatfágaoassi
sisttisdoallá almmolaš suorggi
hálddahusoahpu, bargoeallima
ja oahpahusa, dearvvašvuođa-
ja sosiálasuorggi, ja politiija
ja riektelágádusa.
Oahppu lea oasseággioahppu
mii bistá guokte lohkanbaji
ja mas leat vahkkočoahkkaneamit. Jagi
2005 čađahedje
8 oahppi dán oahpu. Oahppu
ii leat dan maŋŋá čađahuvvon
og uhccán oahppit dasa ohce.
2007 čavčča
dollojuvvui jahkebeallásaš sámegiela
diggedulkon- ja jorgalankursa Sámi
allaskuvllas mas ledje sullii 10 oahppi.
Sámi allaskuvla lea dovddahan
ahte háliida ráhkadit
golmmajahkásaš diggedulkoma
oahppovuogádaga
man sáhttá ovttastit dakkár
gielálaš fáttáiguin go
sámegielain, dárogielain
ja eaŋgalasgielain, «máŋggakultuvrra áddejumi» fágain,
ja dakkár fágaid
dieđuiguin go dearvvašvuođa-
ja sosiálafága
ja juridihka oahpuin.
Boksa 6.1 Ovddešáiggiid
dulkageavaheapmi sámi guovlluin
Sámi guovlluin lea dulkonásahus
leamaš jo 1700-logu rájes.
Dulkkat ledje «kulturdulkkat» ge ja veahkehedje
ovdamearkka dihtii sundiid ollu eambbo go dušše
gielalaš dulkomiin ja veahkehedje
sin idjademiin, biktasiiguin, sáhtaše-miin
ja kultuvrra áddejumiin
das mii dáhpáhuvai
diggemeanuin. Sis ii lean formálalaš oahppu,
muhto ohppe ja čehppo dulkodettiin.
Girku álggahii áigá jo
sihke sámegiela oahpahusa
ja dulkoma. Ruoŧa duopmárat
geavahedje diggedulkkaid Sis-Finnmárkkus
gitta dassážiigo
guovlu šattai Dánskka-
Norgga guovlun jagi 1751. Jagi 1782 evttohii Finnmárkku ámtamánni
ahte galgá válljet
dakkár dulkka gii lei váli
dahkan, oppa fylkii veahkkin báikkálaš eiseválddiide
sámegiela ja suomagiela
dulkan. Gonagaslaš skihkádus
dulkoma birra addojuvvui borgemánu
7. b. 1792. Riektesuorggis mearridii geassemánu
6. b. 1863-mannosaš statuhtta
ahte juohke diggeáiggi galge
leat diggedulkkat, maid báikkálaš duopmár
válljii ja leansmánni
dohkkehii.
Maŋŋá dagahii
dáruiduhttin ahte dulkadárbu
eahpiduvvui. Finnmárkku ámtamánni
háliidii heaittihit dulkonásahusa
ja dajai jagi 1898 ahte
»sii guđet
háliidit ássat
dán riikkas, galget oahppat
dárogiela ii ge berre sámiid
ja láttiid duddet».
Bálkáhuvvon
dulkkaid áigo cealkit eret, ja priváhta áššiid
oasehasat galge ieža bálkáhit dulkka. ámtadiggi
dajai ahte
«Oktii ferte dat dilli
loahppat ahte juohkehaš hállá iežas
gillii dáppe davvi riikkaosiin
ge. Sis guđet ásset
dáppe, lea buorre vejolašvuohta oahppat
rikka giela jus ieža dušše
háliidit.»
Dulkonásahus heaittihuvvui
gonagaslaš skihkádusain
jagi 1901, earret Guovdageainnus ja Kárášjogas.
Doppe doalahuvvui riektedulkonvuogádat,
muhto siviila áššiin
galge oasehasat ieža máksit
bálkká dulkkaide.
Girku ortnet bistevaččat
bálkáhuvvon
dulkkaiguin heaittihuvvui jagi 1902. Ráŋggáštusáššiin
ožžo
sámit dulkoma.
álaheaju oahpaheaddjiallaskuvla,
sámi oahpahusráđđi,
Sámi Instituhtta čađahedje
1970-logus dulkonkurssaid buotlágan
dulkkaid várás – diggedulkkaid,
girkodulkkaid ja čoahkkindulkkaid
várás.
Geahččalanáigodaga
maŋŋá ásahii
Gielddaiddepartemeanta jagi 1985 doarjjaortnega sámi
dulkonbálvalussii 0,6 milj.
ruvdnosaš juolludusain.
Juolludus lassánii dađistaga
ja doarjja viiddiduvvui maiddái
guoskat guovttegielalaš hálddašeapmái.
Go sámelága
giellanjuolggadusat doaibmagohte jagi 1992, de lei várrejuvvon
16,35 milj. ruvnnu dulkonbálvalussii
ja guovttegielalašvuhtii sámegiela
hálddašanguovllu
gielddaide ja fylkkagielddaide.
Høgskolen i Oslo (HiO) ásahii
2007 čavčča
bistevaš oahppofálaldaga
dulkomis.
Tolking i offentlig sektor lea
oasseáiggioahppu mii bistá jagi ja čađahuvvo
interneahtas ja viđain vahkkoloahp-pačoahkkanemiin
Oslos. Oahppu addá 30 oahp-počuoggá. 2007 čavčča
ohce 9 davvisámegielaga
ja 6 julevsámegielaga, muhto
go eai fidnen bagadalli de dađe bahábut
ii biddjojuvvon oahppu johtui jagi 2008.
Dulkan lea son guhte lea čađahan
dulkonoah-pu, dohkálaš logahallojuvvot Riikkalaš dulkaregistara
goalmmát kategoriijii.
Riikkalaš dulkaregisttar lea
doaibmi dulkkaid ja sin gelbbolašvuođaid
oppariikkalaš visogovalaš logahallan.
Searvadahttin- ja šláddjiivuođadirektoráhta (Integrerings-
og mangfoldsdirektoratet (IMDi)) lea almmolaš suorggi
dulkoma oppariikkalaš fágaeiseváldi
ja Riikkalaš dulkaregistara
vuogádateaiggát.
Registtar lea ásahuvvon
vai dulkageavaheaddjiide lea márkana
dulkkaid logahallan, ja vai sin kvalitehtadiđolašvuohta
buorrána. Registtar galgá maiddái
movttiidahttit doaibmi dulkkaid duođaštit
ja ovddidit iežaset gelbbolašvuođaid.
Guhkit áigái
galgá registtar váikkuhit dasa
ahte dukonsuorgi šaddá eanet
fitnolažžan
movttiidahtidettiin doaibmi dulkkaid váldit
dulkaoahpu ja čađahit
stáhtadohkkeheami. Riikkalaš dulkaregisttar
lea doaimmas dulkageavaheaddjiide dás:
www.tolkeportalen.no. Golbma sámegielat
dulkka leat logahallojuvvon registarii.
IMDi lea álggahan stuorát čielggadanbarggu
dulkasuorggi muddema birra, man ulbmil lea evttohit mo almmolaš ásahusat nu
johtilit go vejolaš sáhttet
dustet oktasaš hástalusaid
dulkoma kvalitehtasihkkarastima oktavuođas.
Sámegielat dulkon ii leat
mielde dán barggus.
Bargo- ja searvadahttindepartemeanta áigu,
ovttasráđiid
guovdilis departemeanttaiguin, Sámedikkiin
ja Sámi allaskuvllain, geahčadit
dálá dulkonbálvalusa
ja árvvoštallat makkár
doaibmabijuid lea dárbu čađahit
vai šattašii
bures doaibmi dulkonbálvalus.
Dán oktavuođas
berre árvvoštallat gažaldagaid
mat čatnasit dulkaoahpahusa oahppiid
lassánahttimii, vejolavuhtii oažžut
lassi- ja joatk-kaoahpu, vejolaš vejolašvuhtii
bargat ovttas Sámi allaskuvllain
ja Oslo allaskuvllain, ja dálá dulkaautoriserenortnegii.