Sámepolitihkka

8.3 Sámedikki ovttasbargu báikkálaš ja regionála eiseválddiiguin

Sámedikki gaskavuohta gielddaide ja fylkkagielddaide lea muhtun surggiin muddejuvvon láhka­mearrádusaiguin. Sámelágas, mánáidgárdelágas ja oahpahuslágas leat mearrádusat sámi dilálašvuođaid birra mat njuolgga váikkuhit gielddaide, ja leat dan láhkai mielde muddemin Sámedikki ja gielddaid muhtun gaskavuođaid. Ođđa plána- ja huksenláhka (gč. kap. 7.6 ja 20.2.1) § 5 – 4 čilge Sámedikki vuoigatvuođa ovddidit vuosteákkaid gielddaplánaide. Láhkaásahus fágalaš ovddasvástádusjuogu jd. birra kulturmuitolága vuođul addá dihto njuolggadusaid Sámedikki rollii kulturmuitohálddašeami ektui muđui. Iežas váikkuhangaskaomiid bokte lea Sámedikkis dattetge vissis váikkuhus gielddaid sámepolitihkalaš doaibmabijuide mat ovdamearkka dihtii čatnasit sámi gillii, kultuvrii, mánáidgárddiide ja ealáhusaide. Muđui lea gielddaid ja fylkkagielddaid ja Sámedikki gaskavuohta gitta eaktodáhtolašvuođas ja oase­hasaid buorredáhtolašvuođas.

Vaikke vel máŋga gieldda sámi guovlluin eai vel leat ovddidan árjjalaš sámepolitihkalaš doaibmabijuid, de lea Sámedikki ovttasbargu gielddaiguin ovdánan positiivvalaččat guhkes áiggi. Dat guoská erenoamážit daidda gielddaide mat gullet Sámi ovddidanfoandda geográfalaš doaibmaguvlui ja sámegiela hálddašanguvlui. Sámediggi lea leamaš ja šaddá ain leat árjjalaš oassálasti geavahettiinis váikkuhangaskaomiidis čađahit báikkálaš ja guvl­lolaš doaibmabijuid sihke ealáhus-, giella- ja kultursuorggis.

Sámediggi searvá giellaforumčoahkkimii guktii jagis oktan sámgiela hálddašanguovllu gielddaiguin ja fylkkagielddaiguin (Giella Giella forumii). Dan lassin dollojuvvo jahkásaš čoahkkin oahpahus- ja mánáidgárdeáššiid birra. Sámedikki lassin, mii oktiiordne dán čoahkkima oasi, oassálastet maiddái davimus fylkkaid fylkkamánnit ja suorgái gulli eará stáhtalaš doaimmahusat. Sámediggi oktii­ordne fierpmádatčoahkkimiid sámi mánáidgárddiid jođiheaddjiid várás, sámi mánáidgárddiid giellamielbargiid várás ja fierpmádatčoahkkima «mánáidgárddiid albmáid» várás.

Maŋŋágo Finnmárkku Fylkkamánni ja Romssa Fylkkamánni vuolggahedje ášši, ásahuvvui jagi 2002 fierpmádat daid gielddaid várás mat ledje sámegiela hálddašanguovllu olggobealde ja maid oahppiid viehka stuorra oasis lea sámegieloahpahus Mátta-Várjjaga, Čáhcesullo, álttá, Ráissa, Romssa gávpoga, Loabága ja Skániid suohkaniin ja vel Sámi allaskuvlla ja Sámedikki várás. Čoahkkimat dollojuvvojit oktii jagis. Fierpmádat lea arena mas oktasaš áššit leat digaštallojuvvon. Čoahkkimiin lea leamaš vejolaš digáštallat oahpahusfálaldaga organiserema ja láhčima.

Sámediggi lágida gielddakonferánssaid ge. Jagi 2006 ledje fáddán hálddahusođastus ja dan vejolaš váikkuhusat Sámediggái, gielddaide ja fylkkagielddaide sámi guovlluin.

Mánáidgárde- ja oahpahussuorggis čađahuvvojit guktii jagis ovttasbargočoahkkimat gaskal Sámedikki, Sámi allaskuvlla ja golmma davimus fylkkamánni bajásšaddan- ja oahpahusetáhtaid. Maŋŋágo Snoasa gielda lea beassan mielde sámegiela hálddašanguvlui, de bovdejuvvo Davvi-Trøndelága Fylkkamánni ge dáidda čoahkkimiidda. Dasto searvá Sámediggi «Nordlándda sámegiel­oahpahusa Forumii» maid Nordlándda Fylkkamánni lágida. Sámediggi searvá oktii jagis ovttasbargočoahkkimii viđain davimus fylkkamánniin mat leat mielde «Region Nord-nettverket på barnehageområdet»-fierpmádagas.

Sámedikkis lea čoahkkimastin-, hállan- ja evttohanvuoiagtvuohta Davvi- Norgga ja Davvi-Trøndelága riikaoasselávdegotti čoahkkimiin. Sámediggi ja Riikaoasselávdegoddi barget ovttasráđiid earret eará ealáhus- ja riikkaidgaskasaš áššiiguin mat čatnasit árktisii ja davviguovl­luide.

8.3.1 Ovttasbargošiehtadusat

Sámediggi lea maŋimus jagiid ásahan árjjalaš ja formaliserejuvvon ovttasbarggu sámi guovlluid fylkkagielddaiguin. Jagi 2002 vuolláičálle Sámediggi ja Romssa fylkkasuohkan ovttasbargošiehtadusa sámi áššiid barggu birra. Dál lea Sámediggi vuolláičállán ovttasbargošiehtadusaid buot fylkkasuohkaniiguin Finnmárkkus gitta Hedmárkui. Sámediggi lea dovddahan sávaldaga oaččohit áigálii ovttasbargošiehtadusa Oslo gielddain ge. Šiehtadusat leat vuolláičállojuvvon bođui juohke golmmain davimus fylkkagielddain ja oktasaččat oarjelsámi guovllu fylkkasuohkaniiguin Nordlánddain, Trøndelága-fylkkaiguin ja Hedmárkkuin.

Šiehtadusaid ulbmil lea nannet sámi kultuvrra, giela ja servodateallima, ja nannet fylkkagielddaid ja Sámedikki gaskasaš ovttasbarggu ja ovttasbargoárenaid, ja dan láhkai nanosmahttit barggu sámi ja regionálapolitihkalaš áššiiguin. Soahpamušat leat sierralágan hápmásaččat. Giella-, oahpahus- ja kulturdoaibmabijuid lassin leat ealáhusovddi­deapmi, regionála plánen ja areálahálddašeapmi govddážis soahpamušain. Dat mii lea oktasaš buot šiehtadusain, lea ahte sisttisetdollet viiddis ja konkrehta ovttasbarggu mii lea vuodduduvvon politih­kalaš dássái, eaktodáhtolašvuhtii ja oasehasaid buorredáhtolašvuhtii. Šiehtadusat dovddahit maiddái oktasaš ovddasvástádusa ollislaš servodatovdáneamis, ja sisttisetdollet sihke politihkkaovddideami ja oktilis ovttasbarggu máŋgga suorggi hálddašeamis. Jahkásaš čoahkkimat politihkalaš dásis galget dollojuvvot gaskal Sámedikki ja fylkkagielddaid šiehtadusaid stáhtusa ja ovddidandárbbu birra. Bealit ráhkadit jahkásaš raporttaid fylkkagielddaide ja Sámediggái doaimmaid, ovdáneami ja ruhtageavaheami birra. Ovttasbargošiehtadusat ođasmahttojuvvojit ja áigáduvvojit jeavddalaččat. Ovttasbargu dálá fylkkagielddaiguin lea leamaš buorre, gč. Sámedikki jagi 2006 jahkedieđáhusa. Sámedikki ja fylkkagielddaid gaskasaš ovttasbargu ovdána dađistaga ja Sámediggi atná dán ovttasbarggu hui mávssolažžan. Geahča maiddái Sáme­dikki 2007 jahkedieđáhusa čuoggá 2.1.1.

Sámediggi oassálastá regionála searvevuhtii (RUP) Finnmárkkus ja Romssa fylkkas. Ealáhusovddideami ovttasbargu čađahuvvo ovttasráđiid sihke Innovasjon Norge:in, fylkkagielddain ja fylkkamánni ealáhusossodagain ja gielddaiguin. Eanaš lea ovttasbargu das mii guoská ealáhusásahemiid ruhtadeapmái ja eará ealáhus­eallima doaibmabijuid ruhtadeapmái. Muhtun dáhpáhusain lea Sámediggi maiddái bargan ovttas álggaheaddjioahpahusain ja fidnosuorgekurssaiguin. Sámediggi lea bargamin miehtáriikasaš šiehtadallamiin Innovasjon Norge:in (gč. kap. 20.6.2).

Ovttasbargošiehtadusat leat sihke sámepolitih-ka ja regiovdnapolitihka ođđa oassi mii sáhttá šaddat hui dehálažžan máŋgga oktavuođas.