Sámepolitihkka

6.3.7 Sámegiella ja sámekultuvra kriminálafuolahusas

Kriminálafuolahusa ulbmil lea ahte sámegielagiin galget leat seamma vuoigatvuođat ráŋggáštusa čađaheamis go muđui eará olbmuin. Láhka Sáme­dikki ja eará sámi riektediliid birra (sámeláhka) vuhtiiváldá sámegielagiid vuoigatvuođaid geat galget čađahit ráŋggaštusa. §§ 3 – 4 goalmmat lađas ja 3 – 5 regulere dán. Mearrádusain daddjo ahte dat gii dáhttu geavahit sámegiela iežas beroštumiid vuhtiiváldimis kriminálafuolahusa ásahusain sámi giellalága hálddašauguovllus, galgá beassat čoavdit áššiidis sámegielagiin. Mii guoská eará kriminálafuolahusa ásahusaide Tromssas ja Finnmárkkus, de galget sii geat doppe čohkkájit ráŋggáštusas beassat hupmat sámegiela gaskaneaset ja go deaivvadit iežaset olbmuiguin. Sis geat čohkkájit giddagasain lea vuoigatvuohta beassat hupmat sámegiela njálmmálaš riektegaskaoamijulggaštusa oktavuođas giddagasa eiseválddiiguin.

Kriminálafuolahusa oahpahusguovddážii (KRUS), mii lea giddagasbálvváid skuvla, lea gáibádus ahte galget maid oččodit sámegielagiid dán skuvlii. áigumuš livččii jahkásaččat oažžut unnimusat golbma sámegielaga aspirántan. Jus guovtti ohccis lea juste seammadási skuvla-ja oahppoduogáš, ja nubbi máhttá sámegiela, de galgá skuvla sudno gaskkas válljet sámegielaga. Aspiránttaid gaskkas geat mannan čavčča čađahedje eksámena, lei okta sámegielat, gii dál bargá Tromssa guovllugiddagasas. Diet buorida veaháš dien giddagasa dili, gos dán rádjái leamaš dušše okta liigebargi gii máhttá sámegiela.

Kriminálafuolahusas leat dál guokte giddagasa Tromssas ja Finnmárkkus, Tromssa giddagas ja Čáhcesullo giddagas, ja goappešiid báikkiin leat bargit geat máhttet sámegiela. Lea ain stuora hástalussan oččodit dieidda giddagasaide eanet bargiid geat máhttet sámegiela. Go ođđa virggiid almmuhit, de eai oza doarvái ohccit. Nu lea dilli maid eará giddagasain. Danin áigu ráđđehus álggahit doaimmaid mat sihkkarastet doarvái bargiid giddagasaide gos leat stuorámus dárbbut. Ráđđehus áigu bargat dan badjelii ahte giddagasbálvváid oahpaheami sáhttá maid čađahit lávdaduvvon oahpahussan muhtun giddagasain, ja sáhttá de báikkálaččat ohcat aspiránttaid dan oahpahussii.

1.5. 2008 rájes álgá okta luohkká dákkár oahpahussii Tromssa giddagasas. Leat bargagoahtán oččodit aspiránttaid geat ozaše dán ohppui, ja dan barggus galget eandalii geahččalit oččodit sámegielat aspiránttaid. Justiisadepartemeantta bargun ii leat dušše dat ahte oažžut doarvái ollesoahppan bálvváid davimus fylkkaid giddagasaide, muhto maiddái oažžut muhtun sámegielagiid daidda bargguide.

Lea hui dehálaš ahte gávdnojit sámegielat bálvvát, muhto giddagasat sáhttet maid geavahit dulkkaid. Dat ii leat gal buoremus čoavddus, muhto go čuožžilit dilálašvuođat gos lea dárbu ja heivvolaš geavahit dulkka, de geavaha kriminálafuolahus dulkabálvalusa.

Justiisadepartemeanta áigu bearráigeahččat ahte ráŋggáštusa čađaheapmi heivehuvvo nu ahte das maiddái vuhtiiváldet sámi fáŋggaid vuoigatvuođaid. Dat lea dehálaš sihke dan ektui ahte galgá leat vuoigatvuohta geavahit iežas giela, muhto galgá maiddái leat vejolaš iežas kultuvrra beassat fuolahit kriminálafuolahusa rámmaid siskkobealde.