Doahpagat boazodoalus

Oahpaheaddji gávdná dás ovdamearkkaid mo sáhttá láhčit oahpahusa vai ollášuhttá 10. jahkeceahkki gelbbolašvuođamihttomeriid. Dás čájehuvvo movt gelbbolašvuođamihttomeriid sáhttá konkretiseret oahppanulbmilin, mat leat ceahkkin barggus joksat gelbbolašvuođamihttomeriid.
Oahpahuslážus leat heivvolaš bargovuogit, movt vuođđogálggaid integreret ja movt oahpaheaddji sáhttá oahpahusa heivehit juohke ovttaskas oahppái.

Dát oahpahusláhču lea ovdamearkan movt oahppit sáhttet bargat vai ohppet doahpagiid mat adnojit boazodoalus.  Seammá málle sáhttá heivehit eará fáttáide go bargá árbevirolaš máhtuin, ovdamearkka dihte guolástemiin ja eanandoaluin.

Gelbbolašvuođamihttomearit 10. jahkeceahki maŋŋel

Árbevirolaš máhttu

Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit

•  geavahit sániid, doahpagiid ja dadjanvugiid mat gusket lundui.
  Čálalaš gulahallan
  Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit
• ovdanbuktit dárkilit ja geavahit girjás ja máŋggabealat sátneriggodaga iešguđetlágan teavsttain

Eará relevánta gelbbolašvuođamihttomearit  10. jahkeceahki maŋŋel

Njálmmálaš gulahallan

Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit

• čađahit eaŋkilis logaldallamiid, ovdanbuktimiid, muitaleaddji lohkamiid, rollaneavttašemiid ja dramatiserema, heivehuvvon iešguđetlágan vuostáiváldiide.

Gelbbolašvuođamihttomearit leat konkretiserejuvvon oahppanulbmiliidda, mat leat ceahkkin barggus joksat gelbbolašvuođamihttomeriid.

Go fádda lea boazodoallu, galget oahppit máhttit

- Geavahit sámegieldoahpagiid go hupmet bohcco ja boazodoalu birra
- Geavahit sámegieldoahpagiid go čállet bohcco ja boazodoalu birra

Máhttit lohkat: Oahppit lohket fágateavstta boazodoalu birra girjjiin ja  interneahtas, ja lohket sin iežaset teavsttaid

Máhttit njálmmálaččat ovdanbuktit: Oahppit gullet ja geavahit doahpagiid skuvllas ja gárddis. Sii humadit ealáhusa olbmuiguin. Sii ovdanbuktet joavkku barggu skuvllas sihke guđet guimmiidasaset ja váhnemiidda.

Máhttit rehkenastit: Go oahppit leat gárddis, sáhttet rehkenastit sullii galle bohcco ain hávil bidjet gárdái, gallii girdnejit ja man ollu miesit leat ain hávil. Jos gárddis lea almmolaš boazolohkan de heive dan čuovvut ja oahppat movt ja manin dat dáhpáhuvvá.

Máhttit digitála reaidduid geavahit: Oahppit čállet dihtoriin, bidjat digitála govaid/filmma bargobihtáid ektui.

Barggu váldoulbmil  lea viiddidit ohppiid sátneriggodaga mii guoská boazodollui.

Go oahppit galget oahppat doahpagiid, de fertejit guldalit, oaidnit, ipmirdit, dadjat ja geavahit doahpaga máŋgga oktavuođain,sihke njálmmálaččat ja čálalaččat.

Go oahppit barget doahpagiiguin, de heive geavahit DHO- skovi go oahpaheaddji kártet maid oahppit máhttet boazodoalu birra, makkár doahpagiid sii máhttet ja maid háliidit oahppat.

Go oahppit leat bargamin fáttá doahpagiiguin sáhttet sii geavahit vuoruhanskovi.

Heivvolaš doahpagat sáhttet leat doahpagat dáid birra/dáidda gullevaččat

• boazodoallu
• bohcco guolga oaivvis ja gorudis
• bohcco ahki
• bohcco čoarvvit
• čoarvenamahusat
• váris- ja njiŋŋelasboazu
• miesit
• miessemearkun
• bohccobealljemearkat
• bohccobealljemearka sánit

Oahpaheaddji čilge

• Oanehaččat movt mearkun čađahuvvo
• Bealljemearkkaid dábáleamos namahusaid
• Oaivi ja goruda guolgaivnniid namahusaid
• Varris ja njiŋŋálas agi mielde
• Čoarvvi namahusaid mielde
  

Oahpaheaddji ferte ovdalgihtii ohcat dieđuid orohaga birra gosa oahppit leat mannamin.

Oahpaheaddji rávve gos ja geas fidnejit dieđuid maid leat ohcamin, ovdamearkka dihte neahttačujuhusaide, girjegálduide ja resursaolbmuide boazodoalus.

Oahppan galgá dáhpáhuvvat sihke skuvllas ja gardde luhtte.

Oahppit barget joavkkuin. Joavkkut sáhttet bargat dán seamma, dahje válljet dahje oažžut fáttá juohke joavku. Joavkobargu lea ohppiide sosiála hárjehallan, ja sii ožžot vejolašvuođa geavahit doahpagiid maid ohppet, go ságastallet.

Joavkkut čohkkejit sin fáttá birra dieđuid lagamus siiddas. Sii fitnet gárdde luhtte, čuvvot maid sii barget, noterejit,sárgot ja govvejit. Sii jearahallet boazodolliid ja eará resursaolbmuid. Sii berrejit ráhkkanan ovdalgihtii maid áigot jearrat sis. Dása sáhttá geavahit DHO- skovi dieđuid. Oahppit hárjánit geavahit doahpagiid go humadit ealáhusa olbmuiguin.

Oahppit lohket fáttá birra girjjiin ja interneahtas.

Skuvllas čállá juohke joavku iešguđege fáttá dieđuid vuođul mat leat čohkkejuvvon siiddas / gárddis  ja čálalaš gálduid vuođul.

Loahpas bidjet buot joavkkuid čállosiid ja govaid oktii fáddábargun, dahje buot bidjo seaidneáviisan.

Joavkkut ovdanbuktet iežaset barggu.

Ovdamearkkat bargguide

Joavku A – miessemearkun:

Movt čađahuvvo mearkun?

Gárddis galget oahppit čohket dieđuid movt miessemearkun dáhpáhuvvá das rájes go buktet bohccuid gárdái gitta go luitet daid. Sii sáhttet áinnas jearahallat, govvedit ja sárgut dan birra.

Skuvllas galget oahppit čállit, sárgut ja čájehit govaid bokte movt miessemearkun dáhpáhuvvá das rájes go bohccuid buktet gárdái gitta go luitet daid. Oahppit geavahit diehtomielalaččat sámegiel nama¬husaid.

Joavku Á – bealljemearkkat:

Garddis galget oahppit čohkket siidda boazodoallobearrašiid bealljemearkkaid. Oahppit galget sárgut sin mearkkaid ja čállit guđe mearkka guhtege eaiggáda. Oahppit jearahallet bealljemearkkaid sániid, omd. mii lea hoaŋka, bihttá/ceahkkes/biehkki, rastá/gaskat/náhppa jna. Govve áinnas mearkkaid.

Skuvllas galget oahppit čállit, sárgut ja čájehit govaid bokte boazodoallobearrašiid bealljemearkkaid. Sii galget čilget sániiguin juohke mearkka ja geavahehket diehtomiela¬laččat sámegielnamahusaid.

Joavku B – Oaivvi ja goruda guolgaivnnit:

Gárddis galget oahppit jearahit, sárgut ja govvet bohcco oaivvi ja goruda guolgaivnniid. Gorut guolgaivdni sáhttá leat muzet, čuoivvat, jievja, gabba, guvgesmuzet jna.

Ovdamearkkat oaivvi guolgaivdnái: čáhppesnjunni, gabbaoaivi, girjeoaivi, gálbbenjunni, gáidánjunni.

Skuvllas galget oahppit čállit, sárgut ja čájehit govaid bokte bohcco oaivvi ja goruda guolgaivnniid. Ja sii galget geavahit dihtomiela¬laččat sámegielnamahusaid.

Joavku Č – Čoarvvi mielde:

Gárddis galget oahppit jearahit bohccuid čoarvenamahusaid birra, ja sárgut ja govvet bohccuid main leat iešguđetlágan čoarvvit. Ovdamearkkat sániin leat nugo buikosággi, nulpu, nálat, sággi/sággečoarvi, geardočoarvi jna.

Skuvllas galget oahppit  čállit/čilget, sárgut ja čájehit govaid bokte bohccuid čoarvenamahusaid. Suu galget geavahit dihtomiela¬laččat sámegielnamahusaid.

Loahppabargu:

Oahppit sáhttet

- Ohppiid čálalaš bargguid čohkket gihpan maid buot oahppit fidnejit
- Seaidneaviissa ráhkadit
- Logaldallat miel ohppiide
- Govvačájáhusa doallat
- Ráhkadit čájáhusa mas leat galbbat main leat dieđut
- Čilget eará ohppiide maid sii leat oahppan, dán dahket joavkkuid mielde stašuvnnain
- Neaktima bokte ovdanbuktit bargguideaset

Oahpaheaddji bagadallá ohppiid nu ahte sii válljejit bargguid maid hálddašit, ja nu ovdánahttet ođđa máhttu. Lea vejolaš heivehallat bargguid nu ahte eai gáibit seamma ollu, ja sihke hivvodaga ja man guhka ádjána bargguin sáhttá maid heivehit. Dán heiveha ovttaskas ohppiid mielde.

Soapmásat háliidit bargat eanaš njálmmálaš gielain, ja earát ges máhttet giela bures sihke njálmmálaččat ja čálalaččat. Soames oahppit dárbbašit ges lasi hástalusaid ja sáhttet oažžut ovddasvástádusa jearahallat eambbo resursaolbmuid ja muitalit maid sii gávnnahit eará ohppiide, joavkkuide ja luohkkái.

Dát oahpahusláhču ja fáddá heive bures gáiddusoahpahusa hospiterenáigái.

Hospiterenáigi lea dat áigi go ohppiin geain dábálaččat lea gáiddusoahpahus sámegiel fágas, hospiterejit dan skuvllas gos gáiddusoahpahus lea. Lea dábálaš ahte buohkat dahje oahppijoavkkut geain lea gáiddusoahpahus bohtet oktanis hospiterenskuvlii.

Hospiterenáiggis leat oahppit mielde doaimmain gárddis, humadit olbmuiguin ealáhusas ja govvejit.

Loahppabarggu sáhttá dahkat go oahppi ja oahpaheaddji fas deaivvadeaba neahtas.

Sáhttá earret eará geavahit dáid árvvoštallanskoviid.

Prošeaktabarggu árvvoštallanskovvi

Čálalašbarggu árvvoštallan

Čállinprošeavtta árvvoštallanskovvi

Njálmmálaš gáldut
- Jearahallat boazodolliid
- Jearahallat eará olbmuid geat dovdet ealáhusa

Čálalaš gáldut
SOLBAKK, AAGE 1997: Sámi historjá 2. Kárášjohka: Davvi Girji OS.

EIRA, NILS ISAK 1984: Boazobargi giella. Guovdageaidnu: Sámi instituhtta.

EIRA, NILS ISAK 1994: Bohccuid luhtte. Guovdageaidnu: DAT

NIELSEN, KONRAD -  NESHEIM, ASBJØRN 1979 : Lappisk (Samisk) ordbok I-III. Oslo: Universitetsforlaget.

NIELSEN, KONRAD - NESHEIM, ASBJØRN 1979: Lappisk (samisk) ordbok IV Systematisk del. Oslo: Universitetsforlaget.

KÅVEN, BRITA  - JERNSLETTEN, JOHAN - NORDAL, INGRID - EIRA, JOHN HENRIK - SOLBAKK, AAGE 1995: Sámi – dáru sátnegirji. Samisk-norsk ordbok. Kárášjohka: Davvi Girji o.s.

DAVVI GIRJI OS. 2008 (2000): Stor Norsk-samisk ordbok. Dáru – sámi sátnegirji. 2. Opplag. [Kárásjohka:] Davvi Girji os.

DANELL, ÖJE - GAARE, ELDAR - NIEMINEN, MAURI - WARENBERG, KRISTINA 1997: Boazoguohtoneatnamiid šattut. Oslo: Landbruksforlaget

I denne boka finner du både sørsamiske, nordsamiske og lulesamiske reinbenevninger:
UTSI, GUN MARGRETH 1994: Bovtsen guelmieh. [Hattfjelldal:] Sijti Jarnge.

BERGSLAND, KNUT - MAGGA, LAJLA MATTSSON 2007 (1993): Åarjelsaemien-daaroen baakoegærja. Sydsamisk-norsk ordbok. [Indre Billefjord:] Iđut. 2. opplag.

MAGGA, LAJLA MATTSSON 2009: Norsk-sydsamisk ordbok. Daaroen-åarjelsaemien baakoegærja. [Indre Billefjord:] Iđut.

Neahttasiiddut
Interneahtas gávdnat dieđuid iešguđet siidduin.

Dáppe gávnnat maid boazomearkkaid:  
http://www.reindrift.no/index.gan?id=300&subid=0
www.ealat.org
www.bamma.no