Sámi máidnasat ja eamiálbmogiid máidnasat

Dát oahpahusláhču lea ovdamearkan dasa movt oahppit sáhttet bargat joksat namuhuvvon gelbbolašvuođamihttomeriid. Dás čájehuvvo movt gelbbolašvuođamihttomeriid sáhttá konkretiseret oahppanulbmilin, mat leat ceahkkin barggus joksat gelbbolašvuođamihttomeriid. Oahpahusláhču čájeha heivvolaš bargovugiid, movt dáidda ovttastahttá vuođđogálggaid ja movt oahpaheaddji heiveha oahpahusa ohppiide ja sin árvvoštallá dađistaga.

Oahpahusláhču čájeha movt oahppit sáhttet buohtastahttit guovtti eámiálbmoga máinnastanvuogi.

Gelbbolašvuođamihttomearit Jo2- studerenráhkkanahtti oahppoprográmma maŋŋel, ja lasáhusa oppalaš studerengelbbolašvuhtii- fidnofágalaš oahppoprográmma maŋŋel

Árbevirolaš máhttu

Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit

• selvehit sámi máinnasteami
• muitalit muitalusaid geavahettiin sámi máinnasteami elemeanttaid
• buohtastahttit sámi máidnasiid eará eamiálbmogiid ja eará kultuvrraid máidnasiiguin
  

Gelbbolašvuođamihttomearit leat konkretiserejuvvon oahppanulbmilin, mat leat ceahkkin barggus joksat gelbbolašvuođamihttomeriid.

Oahppi galgá máhttit 

• selvehit sámi máinnasteami/muitaleami iešvuođaid
• čilget guovddáš doahpagiid mat gullet sámi máinnastanárbevirrui
• bájuhit/muitalit máidnasa mas leat sámi iešvuođat
• čállit muitalusa mii lea sámi vuohkái
• gávdnat sullásašvuođaid/erohusaid sami máidnasis ja inuihtta máidnasis

Máhttit lohkat: Oahppi galgá lohkat iešguđetlágan máidnasiid, muitalusaid, diiddaid ja eará lohkanbihtáid mat gullet fáddái. Sii lohket guokte maidnasa maid galget buohtastahttit.

Máhttit njálmmálaččat ovdanbuktit: Oahppit galget njálmmálaččat ovdanbuktit máidnasa.

Máhttit čálalaččat ovdanbuktit: Oahppit galget čállit máidnasa, ja sii čállet iešvuođaid go buohtastahttet iešguđet kultuvrraid máidnasiid.

Máhttit geavahit digitála reaidduid: Oahppit čállet máidnasa dihtorii ja divodit iežaset čállosa maŋŋel go oahpaheaddji ja/dahje mieldeoahppit leat addán čálalaččat dieđu. Sii galget ráhkadit skovi man mielde buohtastahttet iešguđet kultuvrraid máidnasiid.

Oahpaheaddji álggaha fáttá árbevirolaš sámi máidnasa muitalemiin. Oahppit sáhttet maid guldalit báddejuvvon máidnasa.

Oahppit ságastallet maid sii dihtet sámi máinnasteami iešvuođaid birra. Oahpaheaddji čilge ahte sámegielas ii leat nu buorre earuhit namahusaid ja dárkilit meroštallat mii lea máinnas ja mii lea muitalus.

Dasto oahpaheaddji logaldallá eamiálbmogiid girjjálašvuođas historjjálaš perspektiivvas.

Oahppit gehččet ovtta dahje eanet filmmaid. Lea vejolaš luoikkahit DVD:id Sámedikki oahpponevvohagas, Guovdageainnus. Oahppit ságastallet filmmaid sisdoalu birra.

Muhtin oanehis filmmat:

• Lohkanboddu 1 ja 2, Sara Margrethe Oskal muitala muitalusaid
• Heamturh eatnamistie, gaedtijste. Heamturt eatnam subttsasa duoppet dáppet. Máidnasat duoppil dáppil (DVD)
• Gánda ja Golleloddi (DVD)
• Máret áhkku muitala. (DVD)
• Máret áhkku muitala muitalusa

Oahppit ságastallet makkár dovdomearkkat ja iešvuođat máidnasis leat, ja čállet oktasaš listtu mas namuhit dovdomearkkaid. Oahppit čállet dáid dovdomearkkaid vuođul ieža máidnasiid. Sii hárjehallet muitalit dáid máidnasiid ja muitalit nuppi oahppái,  jovkui dahje olles luohkkái. Oahppit guldalit guhtet guimmiideaset máidnasiid ja addet ruovttoluotta dieđu nuppiide das maid sii mearkkašedje máidnasis: Guđet dovdomearkkat ledje mielde máidnasis, ja guđiid elemeanttaid sii dovdet sámi máinnasteapmin.

Oahppit lohket sámi máidnasa ja inuihttamáidnasa ja buohtastahttet dáid.

Máinnasevttohusat  (váldon girjjis Mearragátti muitalusat)

• Nisu guhte náitalii reahkain (inuihttalaš máinnas)
• Afruvvá (sámi máinnas)

Oahppit ráhkadit skovi man geavahit go buohtastahttet sámi máidnasiid eará eamiálbmogiid máidnasiiguin. Skovis galget golbma kolonna. Gurut kolonnii čállet mii lea dábálaš sámi máidnasiin. Olgeš kolonnii čállet mii lea dábálaš dan árbevierus mainna áigot buohtastahttit. Gasku čállet dan mii lea oktasaš dán guovtti kultuvrras. Sáhttá ivnniin merket olgeš ja gurut kolonnain daid čuoggáid mat leat erenoamážat dán dihto kultuvrra muitalanárbevierus.

Seammaládje sáhttet buohtastahttit sámi máidnasa eará árbevieru máidnasiin.

Máidnasat maid oahppit galget lohkat sáhttet leat iešguđet guhkit ja iešguđet váddásat. Muhtimat sáhttet leat oahppásat ja earát fas apmasat ohppiide. Lea álkkit álggahit oahpes máidnasiin go amas máidnasiin dalle go oahppit galget máinnastit, buohtastahttit ja ieža čállit máidnasiid.

Muhtin oahppit čállet veahá sámi máinnasteami birra, earát čilgejit dárkilit iešvuođaid mat leat eanemus guovdilat.

Muhtin oahppit hutket máidnasa mii lea sihke sisdoalu ja hámi dáfus hui lahka muhtin máidnasa maid dovdet ovdalaččas dahje maid leat easka lohkan. Earát fas luovvanit ovttaskas máidnasiin ja hutket áibbas ođđa máidnasa mii goitge heive šáŋŋerii ja sámi máinnastanárbevirrui.

Oahppit válljejit ieža geaiddai ja gallásii sii máinnasit máidnaseaset. Muhtimiid mielas lea oadjebasamus muitalit dušše oahpaheaddjái dahje ovtta eará oahppái. Earát liikojit go leat eambbo guldaleaddjit.

Muhtin oahppit muitalit máŋga máidnasa ja máŋgga eará eamiálbmoga máidnasa ja buohtastahttet eanet máidnasiid.

Lassin njálmmálaš máinnasteapmái, sáhttet muhtimat dramatiseret máidnasa.

Dát oahpahusláhču heive bures gáiddusoahpahussii, go oahppit galget máinnastit, ságastallat máidnasiid birra ja buohtastahttit máidnasiid. Oahpaheaddji šaddá guldaleaddjin, ságastallan- ja/ dahje digaštallanguoibmin. Oahpaheaddji oažžu buori vejolašvuođa oahpahit ja diktit oahppi hárjehallat árbevirolaš doahpagiid ja sániid.

Dađistaga-árvvoštallan

Oahpaheaddji addá ohppiide njálmmálaš ja/dahje čálalaš dađistaga-árvvoštallama. Lea mávssolaš addit responssa ohppiide vai sii dihtet maid ja movt galget bargat vai ain ovdánit fáttás.

Go oahppit čállet máidnasiid, de ožžot vuosttaš čállosii responssa. Sii bohtet diehtit mii lea buorre, ja ožžot neavvagiid movt sáhttet ain bargat máidnasiin. Vuođu váldibehtet dovdomearkalisttus. Maid lea oahppi váldán mielde? Mii váilu?

Ohpaheaddji sáhttá geavahit  Árvvoštallanskovvi: Prošeaktabargu- njálmmálaš ovdanbuktin ja
Árvvoštallanskovvi: Guhkesčálus árvvoštaladettiin. Dát heivejit maid dalle go oahppit galget iežaset dahje guhtet guoimmiset árvvoštallat.

Iežasárvvoštallan dahje guhtet guoimmiset árvvoštallan

Dá lea ovdamearka maid oahppit sáhttet geavahit go iežaset galget árvvoštallat, ja/ dahje go galget addit dieđuid guhtet guoibmáseaset. Sii árvvoštallet maid hálddašit ja maid sáhttet/berrejit bargat joksan dihte buoret gelbbolašvuođa.

FRIIS, JENS ANDREAS 1999:  Áfruvvá. I: Else Søndergaard (red) et al.: Mearragátti muitalusat. S. 23-24. Indre Billefjord: Iđut. Eventyret “Áfruvvá” lea vuosttaš geardde almmuhuvvon girjjis: Friis, J.A. 1871: Eventyr og Folkesagn. Christiania: Cammermeyer

BERGSLAND, KNUT 1987: Gåebrehki soptsesh. (Røros-samiske tekster). Oslo: Universitetsforlaget, 2. utgave.

BIRKELAND, KIRSTI 2002: Staaloeh vienhtieh aske lea dålle. [Oslo:] J.W. Cappelens Forlag as

BULL, ELLA HOLM - BERGSLAND, KNUT 1993: Lohkede saemien. Kárášjohka: Davvi Girji o.s., 2. utgave. (girji ja jietnabáttit)

QVIGSTAD, JUST KNUD 1996: Aarporten jih Åarjel-smaaregen soptsesh. 2. utgave. [Kautokeino:] Samisk utdanningsråd.

Dáid oažžu luoikkahit Sámedikki oahpponevvohagas Guovdageainnus:

Lohkanboddu 1 ja 2, Sara Margrethe Oskal muitala muitalusaid (VHS163 og 164)

Gánda ja Golleloddi (DVD 97)

Njieljie åålmeg-heamturh. Saemiedigkie 2002 (unna girjjáš ja cd)

Heamturh eatnamistie, gaedtijste. Heamturt eatnam subttsasa duoppet dáppet. Máidnasat duoppil dáppil DVD. 2007. Oslo: Norsk filminstitutt

 “Máret áhkku muitala”. Buvttadeapmi: NRK Sámi Radio 1991 28 min. (Samedikki oahpponevvohagas DVD 130)

"Máret áhkku muitala muitalusa". Buvttadeapmi: NRK Sámi Radio 1991.