Sámediggepresideanta Aili Keskitalo, 20.08.14
Artihkal Aftenpostenis borgemánu 23.b. 1906 dagahii politihkalaš digaštallama riikkadásis. Ášši lei hávdádeami birra ovtta nuortalaš nieiddažis , gii duššai fasttes buollinlihkohisvuođas Báhčaveajis. 5- jahkásaš nieiddaš lei Báhčaveaisápmelaččaid jođiheaddji nieida, ja lei gáhččan rabas dollii ja buollán fasttit. Son lei nu bahuid roasmmehuvvan ahte jámii, ja hávdáduvvui árbevirolaš málle mielde nuortalaččaid boares hávdeeatnamii Holmsund nammasaš sullui.
Dát livččii sáhttán leat loahppa ovtta hirpmahuhtti ja surgadis dáhpáhusas ovtta sámi bearrašis ja báikegottis, muhto historjá ii bisán dása.
Našunálastáhtat ledje juo mearridan ahte nuortalaččat galget adnot ruoššalažžan, vaikko geavahedje iežaset árbevirolaš guovlluid Báhčaveajis. Nieiddaža hávdádeapmi danin ii lean sávvojuvvon norgga bealde, ja gáibiduvvui ahte liika ferte sirdojuvvot. Maŋŋil veahá breavalonohallama mearridii Justiisadepartemeanta ahte hávdi galggai beassat leat ráfis, muhto fertii váruhuvvot ahte eanet nuortalaččat eai oaččo vejolašvuođa hávdáduvvot Gravholmen nammasaš báikái. Almmatge hávdádedje Gravholmenii gitta jagi 1020 rádjái.
Meastta 40 jagi maŋŋil oaččui Gravholmen fas eiseválddiid fuomášumi. Go lei plánejuvvon dulvadit Báhčaveaijoga, de háliidedje Norgga eiseválddit ahte hávddit sirdojuvvojit. Bázahusat galge ođđasit hávdáduvvot Svanvik nammasaš báikki girkogárdái. Muhto eai buot nuortalaš bázahusat ožžon ođđa hávddi nu go lei ovdejuvvon. Dutkit álge beroštit áššis, ja 21 bázahusa dolvojuvvo “de Schreinerske samlinger” báikái Oslos vai besset viidáseappot dutkat daid. Bázahusat leat ain doppe, ja dál lea boahtán sávaldat ahte beassat daid fas hávdádit Báhčaveadjái.
Sámi álbmoga leat áiggiid čađa dutkan iešguđet ládje. Sámi bázahusaid doalvun hávddiin leat dáhpáhuvvan 1900- logus. Dán hávdesuoládeapmái lei dutkan sápmelaččain ággan. Dát dáhpáhuvai máŋgga báikegottiin Sámis, málliiguin mat dán áigge eai leat etihkalaččat dohkálaš oktavuođain obanassiige. Hui dovddusin lea ruovttoluotta fievrrideapmi ja ođđasit hávdádeapmi bázahusain Njávdámis, mii dáhpáhuvai 2011:s.
Sámediggi lea 1978 kulturmuitolága bokte ožžon hálddašanovddasvástádusa sámi kulturmuittuin, dasa gullet maid sámi rumašlaš bázahusat mat leat boarráseappot go 100 jagi. Njuolggadusaid mielde mat mearriduvvo 1999 gaskal Sámedikki ja Oslo universitehta, hálddaša Sámedikki ovddasvástádus bázahusaid mat leat vurkejuvvon “de Schreinerske samlinger” báikái. Našunála lávdegoddi olbmuid bázahusaid dutkamiid árvvoštallan lea 2007 rájes buktán fágalaš rávvagiid dáidda áššiide.
Sámediggái lea dehálaš ahte dát hálddašanovddasvástádus čađahuvvo nu ahte lea buoremussan sámi álbmogii. Ovdalaš áiggiid dohkkemeahttun doaimmat mat eai leat ehtalaččat dohkálaččat leat guođđán čiekŋalis háviid sámi álbmogii. Našunálastáhtaid rádjebidjan Sámis lea mielddisbuktán ahte sámi álbmot lea juhkkojuvvon máŋgga stáhtii. Ovdalaš nuoralaččaid maŋisboahttit Báhčaveajis leat dál hágganan viidát Sámis. Danin lea dehálaš ahte mii oččodit lagas ovttasbarggu maiddái sámi birrasiiguin nuppi bealde stáhtarájiid, go galgat mearridit mii galgá dáhpáhuvvat dáiguin 21 bázahusaiguin mat gullet Gravholmen nammasaš báikái. Gulahallan Báhčaveaji báikegottiin ja fágalaš eiseválddiiguin lea maid dárbbašlaš dán áššis.
Sámedikkis lea iežas hálddašanovddasvástádusas loahpalaš mearridanváldi gažaldahkii mii galgá dahkkot viidáseappot dáiguin bázahusaiguin. Ášši mohkkáivuohta ja váivves duogáš dagaha ahte mii háliidit rahčat oažžut proseassa mii lea nannejuvvon gulahallama ja mieldeváldima vuođul. Historjá movt 5- jahkásačča hávdádeapmi 1905:s mielddisbuvttii politihkalaš riidduid, muitala ovtta áiggi birra goas nuortalaččat šadde gillát vearredaguid dihtii maid našunálastáhtat dahke. Nuortalaččat ribahedje ráđđenfámu iežaset kultuvrra badjel. Danin lea dehálaš ahte go mii odne galgat bargat dáiguin gažaldagaiguin, de váldit mielde sin geaidda ášši gullá, ja digaštallat movt mii čoavdit dán ášši nu ahte buoremus čoavddus boahtá dasa.
Dáinna lágiin sáhttit mii geahččalit váikkuhit dasa ahte dát surgadis historjá loahpahuvvo gutnálaččat.